^yi//z^

"h

j? I
Biia. 11um^
iJJ iKrijtbcrg S. Jf. .y

ij^f
AMSTELAKUAM.
 UBRARYT'
ivn
 Digitized by the Internet Archive
in 2010 with funding from
Universityof Ottawa

http://www.archive.org/details/theologiaecursus13mign
 ELENGHUS
AtlCTORUM ET OPERUM
QUI IN HOCCE YOLUMINE CONTINENTUR.

SUAREZIUS.
De Legibus (quatuor ultimi libri).

NATALIS ALEXAIVDER.
De praeceptis Decalogi generatim sumptis.

J. MAYOL.
Prœambula ad Decalogum : De fide , spe , charitate.

B. LIGUORI. - EDITORES.
Appendix prima : De proliibitione atque abolitione libroruni nocuse lectionis.

PATUZZI. — THEOL. VIRCEBURGENSIS.

Appendix secunda : Quaestiones dogmaticae de spe iheologicâ.

PATUZZI.
Appendix tertia : Quaestiones dogmaticae de divinâ charitate.

INDEX RERUM.
Miyiun y m Al

EXCUDEBAT E.-J. BAILIA , in foro sorbo.mco, 2.

 THEOLOGIi*:
CTO^IOS ©M FILM lus, (G

EX TRACTATIBUS OMNIUM PERFECTISSIMIS UBIQUE HABITIS,

ET A MAGNA TARTE EPISCOPORUM NECNON THEOLOGORUM

EUROPiE CATHOLICyE,

UNIVERSIM AD HOC INTERROGATORTJM , DESIGNATIS,

UNICÈ CONFLATUS,

Plurimis annotantibas presbyte ris

ad docendos levitas pascendosve populos a/lè posais.

ANNOTARUNT VERO SÏMUL ET EDIDERUNT

FR. .1. P. ET V. S. M****.

-=K>**3#g*««

T0311J8 DECIMUS-TERTIIS.

DE LEGIBUS — PR.EAMBULA AD DECALOGUM, DE FI DE,

SPE ET CHARÏTATE.

APUD EDITOJIES,
I.\ VI\ «ALLICF, l'l(.l\ :

RUE DES MAÇONS-SORBONNK, N" 7.

 '

iA\y'.y^^\

SEP 2 7 196f
 TBACTATIJS

ET LEGISLATORK DEO.

DE LEGE NON SCRIPTA

Ilactenùs de legibus scriptis prœcipuè praîcipuum, cl ab illo magnâ ex parle pendere

dispiitavimuà ; niiiic verô de consiieludine, vini consuetudinis, el inielligeniiam
ejus, jux-
qualt'iuis jus conlinel, vel inducit, ex professo la cap. niiim. de Consuetudin et qux
, ibi no-
diceiidum c^si. Qiiem ordinem servavil Gregor. tantnr, et idco nierilô liber post praeced^ntes
IX, in libro 1 Décrétai. uni, priùs de constilu- spqiiilur. In quo consuetuni ordinem observa-
tionibus el rescriplis, et posif-a de consueiu- vinius : nain priiis quid sit consuetudo expli-
dine tiuilos insliluondo. Nani licet consue- cabinius, condiiiones ad iHam requisitas, et
tudo anli(|nior lueril jure scriplo, nihiloiainùs causas ejus aperiendo ; postea de eff"eclibns;
jus scriptum ceriius est, el noiius, et ideô tandem de illius abrogatione, seu mutatione,
priùs de illo tractari debuil. Accedil, quôd in- dicenius,
ler Ijumana jurascriplinu anli(iuius est, quàni
CAPL'T I.

non scriplnni, elianibi inulli jurist^e, «juos se- Quid sit consuetudo, usas, vel mes, f'ornm, et stij-
quilur Kochus Curl. Traclat.de Consuetudin., tits, el quomod'o a scriptione différât.
in principio, pro cerlo supponanl, jusconsue- 1. Consuctudineni sic delinil Isidor. lib. 2
tudinis esse aniiquius. ^'an^ licei prliis homi- Orig. cap. 10, Cl lib. ,>, cap. 3 : Est jiis quod-
nes cœperinl sine legibus in connnnni vivere, dam morilms institutum, qiiod pro lege suscipitur,
quàni leges scribereniur, ut clarè dicilur in 1. ciim déficit lex. El vitietur sumpsisse ex Ter-
2, fi', de Orig. jnr. , inde non lit consuetudi- luil. lib. de Coronà miliiis, dicentc : Consuetu-
neni habuisse pro lege, sed régis imperiuni do in civiiilms rébus pro lege suscipitur , ciiin dé-
personak", (juod non est Icx, nec consuetudo, lex. Circa qnain
ficit dcscriplioncm triplex
et ita insiiiuatur in diclà I. "2; ex § auleni sine statim occurrit dinicnllas. Prima circa genus
;
scripto, Inslii. ilc juie natur., etc., colligi nain consuetudo videtur potiùs esse quid lacii,
potesl, jusconsnoludinis fuisse anli(|uius apud qnànijuris; non Cbl crgo jus, sed faclum, vol
Laceda'uiones, ([uàin jus scripluin apud Allie- aclio sa^piùs repitita. Unde idem l.sidor. sla-
nienses, à (imhusjus civile duxil origineni. lim snbjungit, consueludinem sic diclani
esse,
Quidcjuid verô de hoc sit, nunc constat, con- quia in commuui est mu ; constat antcm,
usuin
sueluilineni s*pè esse anliquiorcni jure scriplo, lactum dicere non jus. El ita IVeipicmcr dicero
et soepè noviorem , et aiiunde scriptum esse lil solemus, cùm in rc aliquà dubilaïur, an delur
TH, XIII.
l
 H DE LEGIBUS il

consucludo, nccne, quœsiionemessefacti, non quod relinquitur^ seu nascitur ex illâ frequen-
juris. Secunda diflicullas est de illâ p:irliciil.t, liàacluuni, quod videlur ad lertium siguiOea-
Moribiis, (jiiia viileUir deliiiiliim in (Icliniiione lum perlincre, (piod slalim explitabilnr.
poiii ; nain nios et coiisiicludo idom esse vi- 3. Mos aulcin lesie D. riioma 1-2, q. .")8, art.

deiiUir, s<>l(>(itio noniiiif dillerre. Liide iliideni 1, non solîim ration. dibus, sed cliam brûlis

Isidor. moreni dclinieiido dicit : Mos est con- tribu! solci ; nain in Scriplurà dicunliir bo-
suetudo, cap. Mos, cap. Consueimlo, disl. 1, et mines opcraii more bruloruin ; inlerdùmin bo-
quod niiranduni est, ihiiiein exprcssiùs iden» nam partem, ut 2 Mach. 11 ; Leonuin more ini-

Ailinni coniiniUeie videliir, dicrns : Mes est petn irmentes in liostes ; interdùm in malam,
cniisiieludo de m.iribm tracta taittùm. Lbi non ul4 Esdrre 8 : Qui mores peciulnm liabnemut ;

alio, sed eodoni noniiue definituni in deli- inlerdùm indiUerenter, ul 2 Macb. 10 :•/«
nilione ponil. Elaugei ditHculiatem, qnôd mos monlibus, et speluiicis more bestianim egerant.
esse dicitur consueliido tracla de nioriliiis, ac Niliilominùs tanien, ul idem D. Tbomas rcctè
si esse possit consuctudo aliter iiilro lucla. no'avit in 3, disl. 25, q. 1, art. 4, quu'siiuncul.
Tertia diificullas est circa alierani parieni :
2, nidssoliiui per similiiudinem, seu analogiam
Quod pro lege snscipilur, qiiia lioc non pertinet brûlis atlribuilur, qualenùs ex nalurali incli-
ad esse consueiudinis, sed ad efFectunt ejus, ul nalione eamdem ralionem operandi servant ;

inl'ra dicenius. lleni videtur illis verbis signili- nam propriè Uiulùm in liberis aciibus reperi-
cari, jus consueiudinis non esse vcram legein, tur. Nam genus moris ibi incipii, ubi domi-
sed pro lege repuiari, quod t'alsuin eiiani est. nimn voluutalis invenilur, ut idem D. Tbomas
Alia; eliani diflii ullatcs liîc occurrunt, qiiLC in dixil in 2, disl. 24, (j. 5, art. 2, el ideô sohis
discursn coniniodiùs pioponentur. aclus liber propriè dcnonunalur moralis, quia
2. Superiores verô dillicultales magnâ ex so!us liber aclus est laude,vel viluperiodignus ,

parle oriunlur ex «([uivocalione lerininoruni, codem modo

nioraiis anlcni aclus laudis, ac re-
ideôque signilicaiiones eorumexpiicandajpriùs prebensionis capax est. Unde est illud Arislot.
sunl, ut res ipsa intelligi possit. Très ergo 1. Elbic. cap. 13 : Ciim de nioribus loqiiiiuur, non
terniini inpriuiis sunt nolandi, scilicet, usus, sapientem, aut perspicacem, sed tnaitsnetiun, aiit

mos, consueludo ; nani in lioc conveniunl, lemperantem aliqnem dirimus. Mos ergo propriè
quùdsolùn) in aciibus liberis propriè diountur, dictus niliil aliud est, (piàm rrcquentia, seu
et quanidani inter se ariinitalem, et connexio- conlinualio simiiium aclnnm nioralium el bu-
neni liabent, et niliilotninùs ahqnod diserinion miinornm per ali(|uod leuipus. Et boc modo
inler illos invenitur. Usus ergo in llu'ologicà dicitur aliquid lieris cundùm moiem, ut Joan.
proprielale signilical acluin, quo volunias li- c;ip. 19: Mos est Judœis sepelire ; et Gènes.
béré exequitur, quod eligit, juxla doclrinani 50 : Iste quippe mos erut, caduverum c ndito-

D. Thonme i-2, q. l(i, per lolani, et Augnslini rum. Et eodem modo qui conlormes sunt in
lib. 10 de Trinilale cap. 11 , et lib. 85 Que- operando inoraliler, urius moris essedicuulur.
stion, q. 30, ubi hàc ratione dixil, non posse Psalm. 67 : Qui liabitare facit unius moris in do-
«ti, nisi animal, quod ralionis est particeps, mo. Unde hoc videlur differre inter morem
quia solùni illud libéré se vel alia applical ad el usum,quôd usus tam de frequentià actuum,
operalioneni, quani applicationem usus signili- (luàmdesiugulis acld)usdici polesl,uldixi; mos
cal. IJnde fit, ut usus in phiiosopbico rigore auicmnon dicitur proprié de unoaclu.nequeid
dicatur de quolibet actu ulendi per se specla- est in usum, sed de frequentià actuum sindliund.
to, quia quilibet est libéra applicatio laculiatis Unde, si usussumalur pro trequenlià actuum,
ad niedii execulionem, sicut quicuuKine aclus non videlur à more difl'crre. Addil vcrô D.
gaulii de fine adeplo dicitur IVuilio. INihilouii- Tlionias sujira, morem in alià signilicalione di-
nùs tamcn communi el usitato uiodu loipiendi ci de inclinalione ad simi'es aclus, ex illorum
usus signilical sinniium actuum Irequentiam, fiequenlià reliclà, quseinclinalio non est aliud,
quomodô diciUir ini. 1, liud.2, parlit. l,usuin quàm ali(iuis babitus, quod eliam dici polest
nasci ex bis rébus, quas aliquis lacit longo et de usu, juxla senlenliam Alpboiisi in lege ci la-

continuo lempore, ul nolavit ibi Gregor. Lo- là, quamvis illa plura comprebcndat, ut mox
pez. Ubi bâc ralioue dicit, usum esse quid l'acli, explicabo.
scilicet, frequeiiliani ipsam libéré opéra iidi 4 De consuetndine igiiur, si simiaïur, ut
circa rem ali(|iiani , eodeni , scu uniiormi est qui J laoi (ul dicitur in cap. 1 de Gonsli-
modo. In lege autem illâ dicitur, usum esse id, tut. in 6), idem i'erè sentiendum est ; nam ut
;15 l>^^ L EGIBIS. M
«isdem locis D. Thomas ait, inos et consueiudo prehendat. Isidorus vero usum eiiam relu lit
îdem ferè suiii, quia nlraque vox signilioai ad solum faclum, ut ex allegalis vcrbis intelli-

inoraliiim acluiiin Ireqiicnliaiii. Propria ciiiin gilur.

coiisiioliuio jioii est nisi iii aclibus iiboris ; 5. Ex bis ergo conslal, cùm incpiirimus,
nain in noccssariis, pitliiis nun(|u;irn consue- quid sit coiisuriiido, muessarium esse disliii-
iudo viin liaiici, ol idcô propi iù non est in guere, sub quà ralione consueiudo sumalur ;

brutis, licel pi^r analogiain interdùm illis tii- nam alilor delinienda est, ut est quid facti,

buatiir , § Pavounm, Institut. Oc rer. Divis. aliter utesl quid juris. Priori enim modoopii-
Deinde consueiudo non est in singidis aclibus, ma est deiinilio, (pia) ex divo Tbomà suiniiui-,

sed in eoruni IVequontià, ut Isidorus iusinua- scilicet : Consueiudo est frequentia opcrandi li-

vit, et apertiùs divus Tiionias in 3, ul»i supra béré eodem modo, seu frequenlia liberi usùs
dixit , consuetndinem intportave qiuimdam (re- circa quamcumque rem, quae noslrse subsii
quentiam circa ea. quœ jacere, vcl non facere in polestati. Esl aulem adverlendum, non quam-
nobis est. Dixi aulem hoc esse inlelligendum cumque consueludinem l'acli liabere vim con-
de consueludine sumplà ut est quil facti. quia ferendi a!i(iuod jus : nam vitiosa consueiudo
oporlel iu consueludine duodislinguere, uni m imllum jusconlert, ne(|ue illa, quaeex lege nas-
est ipsa frequentia actuum, quani possunins citur, iicelconsueludodicalur, juxta iilud Luca:

vocare consueiudiiicnt fornialein, et hanc dici- caj)ite 2 : Vt facerent secmididn consueludinem

nius esse quid facti, sicut usuni. Aliud vero legis pro eo. Quœ etian) mos soiet appellari, ul
est id, quod ex lali frequentia reiinquilur, Aclorum lo, Circum;is'o QiSt dicitur secun-
quod potest eïse vol quid physicun», ut est ha- diim moreni Motjsi. Et inullae sunl consueludi-
bilus, quod aliquando soiet vocari consueiudo nes siniiles, qiKi; omnes ad pra;sentem cnnside
apud juristas, salis verô inqiropriè, et ideô raliouem non speclaut. Et ideô, ul definiro
iilud omittimus, et sub consueludine facti il- limitolur ad illam consueludinem fiicli, quai
ludcompuianius. Aliud ergo, quod ex consue- ad jus aliquod iniroducendum sufliciat, necesse
ludine relinqnitur, esse polesl quid morale per est, vel hoc ipsum, vel ali(]uid aîquivalens in

modum facullalis vel juris obliganlis ad sic illà dcliiiilione adder»\ scilicet, esse legiiimam
operandum, vel tolienlis aliam obligaiionem, freqnontiam actuum juri alicui consenlaneam,
(|uod polest vocari jus consuetudinis, scu con- vel habcnlem cotuiiiiones omnes jure requisi-
sueludine inlroduclum. Sicut enim consue- tas, vel quid simile. Alque ad consueludinem
iudo inducil inclinalionera ad siniiles aclus, et sic suinptam potcril applicari definilio Isidori,

oonsequcnter dat facilitatem ei deleciationem si nomen juris non formaliier, s?d causaliler
in opère, quae non esttaniùm aliquid morale, intelligaïur; si lamen inlentio Isidori, et con-
sed eiiam physicum.quod habilum appellamus, teslus, ac propriclas verborum consideretur,
ita consueiudo facti inducil nioralein lacuHalem non videlur in hoc sensu loculus.
vel obligaiionem, vel mulat illam (ut postea li. Quocirca , licel probabile sit Isidorum in

videbinms), non inducendo aliquod physicuni, cilatis locis uiràque ralione consueludinem
sed moralem lacultalem, aut vinculum. quod considérasse , et in illà parte, quae poniiur in

jus appellamus. Et ideô, sicul nomen moris ex capite Mos , locutum esse de consueludine
irequonliâ moralium actuum Iranslalum estud prout est quid facti ( nam hoc modo mos et
signilicandum ipsum habilum, seu inclinalio- consueiudo idem sunl et in eodem sensu
) ,

nen), ila consueiudo, licel aliquid facii prinia- dixisse consueludinem dictam esse, quia in com-
riô signilieel, elian) iransferri poluit ad signi- muniestusu, nihilominùsin capile Consueiudo,
licandum aliquid juris ,
quod ex frequeulià ubi illam definil modo supra posilo, considé-
acUuim reiinquilur, quatenùs suo modo indu- rasse videlur consueludinem prout est quid
cil âdsimiles aclus. Quia nomen, causa, irans- juris , seu quoad jus ipsum, qimd ex facto, seu
ferri soletad elTeclum, et c converso ; et ita fre(]ueniià actuum résultat. Et ita facile expe-
vocalur consueiudo, etipsa frequentia aclimni, diunliir objeclioncs in priiicipio faclac.
et jus per illani inlroduclum. El quoad hoc 7. Ad primam enim dicimus , in consuelu-
videnlur disiingui mos et consueiudo ah Isido- (iin(; ulrunique reperiri , scilicet ,
quid facti

re supra, quia mos ad faclum lanlùm referlur, et juris , ideô nunc sermonem de illà se-
esse
consuelui.'overôeliam ad jus ; usus verôjiixia ciindùin unam ralionem nunc secundum ,

lertiam signilicaliouem indiclà lege ind.catam aliam. El quia in ordine ad leges , de quibus
polest etiam hoc modoaccipi, iicet plura com- ibi Isidorus Iractabat , magis pertinet jus
\n DE LEGIBIJS. 16

(liiàm t'aoliitn, id -o snb eu ralioiie, ei pcr geniis landuin ilium morem ad consuetudinem jurin

jiiris illain dc(iiiivil. Et snmiUir ex loge De constitulivam , nt sic dicam, sufficere , qui

quibis, 11", (lo Lt'gil)!!^, iiiji |iiiiis diiiliir: De qui- solo usu et moribus iniroductus sit , absque
noniilimnr, id ciisioiin opor- b'ge,eljure scripto, cpiod illuin induxcrit:
b-is scriplislcçjil'iis

nioribiis el consuetudine introductum est; nam mos ille cùm sit ex jure , ut sic , non in-
ti't, (,110(1

el iiil'ra: Invelciala coiisuetndo pro leije mn m- ducit jus, licet lirmare possit illud, ni infra

meritb cunlodilur, et hoc est jus (juod dicititrtmri- dicemns.

6ms roMs//7«a(H(. Sic cliaiii in legeHi>p:»ni£ partit. 9. Ad terliam diflicuUatem jam dictum est,

(Iclinilur coiisucIiKÎo: Esljiis licel jus consueludinis sit cd'eclus consueludi-

1, lilul. 2, I. 1,

non scripmm, (jnod ex toiigo et conlinno usu orlinn nis facti , nihiloininùs hîc non ddiniri consue-
es!. Et eodcni modo p r idi'in goir.is deliniunl tudinem facli, sed juris, et idi'ô cfim additur,

juriste consuomdii.cm in l»nl)r.câ de Consue- quod pro leqe siisripilnr, non poni efl'eclum

ludinc, et Barlliol. in dicta Icg. De qnibiis , in consueliuiinis (b^linilc, sed sid)slanliam ejus

k'Cturà, et in Hepelilion. (|u*sl. 1, ubi

noniinis deciarari. Dicitur aulem pro lege suscipi, non
ieqnivocalioiieni leclè distingiiil l'erè modo à quia non sit vera lex, sed quia Isidorus nomen
snv- acconnnodat ad legem scriplam et ideô
nobis oxplicalo. P;irlicida aulcm illa Ao/i , b>gis ,

ptnm, qnamaddii lexHispanix, etnudti doclo- dicil ,

jus eonsui^tudinis ioco iilius suscipi, ubi

res , virlute conlinelur in co quod dicilur, iila deest. Adveriit autem BarKd. in dicta Re-

esse jiis moribus insiitutum; nam per hoc di- petii. num. 6, per hanc parliculam dislingui

slinguilutà icgc, uliquc scriplâ, el in cap. 3, consueiudinem à jure , quod descendit ex usu
anipliùs particidam iilam explicabo. singularis personne, quod non suscipilur pro
8. Atque bine facile expediliir secunda obje- iege, nec est jus disponens, sed potiiis dispo-

clio; nam swnptà consuetudine prout est (piid situm per legem. Ad quod inlelligenduni ad-

juris, reclè dicilur esse jus moribus insiitutum, verto (

quod in principio hujus Iraciatùs no-

quia mores ad faclum spoclant, non ad jus et , tavi ), jus dui:liciler dici, uno modo de illo,

ila non ponitur uiio modo delinitum

in defiid- quod consistit in facultale ulendi ,
quod est

lione, quia jus consucludinis per frcquonliam dominium , vel quasi dominium, nam potest
acluuni moralium introducitur, quae Irequen- includerejus in re, eiadreni, et generaliter

lia dicilur nios. El ita etiam in rc

nulbjm com- dici potest jus dominii , vel quasi dominii, et

mitlerelur vitium, si jus consucludinis per ila in rigore spécial ad fatlum: alio modo di-

factum eJHsdem consueludinis dcfinirelur citur jus de illo, quod vim habei obbgandi et

utendo lerminis in diversâ signiQcalione. Quod imperandi , et dici poiesl jus legis, seu légale.

autem Isidorns ail , morem esse consuetudinem Privalus ergo usus unius personse potest con-

lantùm de moribus tractam , oplimum babet lerrejusin re, vel dominium ret, autjusser-

et sine ulio viiio, advertendo mores vitulis el similia, ul in praescriplione conlin-

sensum, ,
,

inleidînii dici quasi divisivè, seu distribulivè, git; illud lamen jus non liabet vim legis, et
morem aulem, ideô reclè dicitur non esse jus disponens, quia
de singulis aclibus moralibus ;

lit significal consuetudinem ,

quasi C(dleclivè non pnccipil, nec ordinal, sed poliùs esse jus
significare coliectionem iilam, seu frequentiam dispositum ,
quia acquiritur secundùm juris

actuum; sic ergo dicilur mos trahi ex moribus, disposilionem. Consueiudo aulem de quâ modo
id est, ex aclibus liberis el morabbus. Ye! loquimur, non hoc jus , sed légale est, et ideô

eliam considerari polest , non quemcumqtie dicitur esse jus, quod pro Iege suscipilur, el

niorem, sed communem et publicum alicujus ad illud requiri consuetudinem , quse moribus

communilalis essesutficientem ad inducendun» uientiuin, id est, communilalis alicujus in-

jus consueludinis, de quo traciamus, id est, ducalur.

quôd obligalionem U^gis possit inducere; nam lu. Unde obiter decl !rata est differentia inter

privalus mos unius personse , vel familia; non consuetudinem , de quà loquimur, el praescri-

inducit jus legis , ut infra dicemns. Dicitur plionem : sœpè enim illai duaî voces consuetu-

ergohœc consueiudo qua; ad inducendum jus tudinis et prœscriptionis reciprocè, et quasi pro

sufficit, debere trahi ex moribus, idest, de- e.âdem accipi soient ,

propler aliquas con-

bere esse morem iia communem, ni ex mori- venienlias ,

quas habenl. Kihilominùs lamen

bus totius communilalis , et omnium, vel plu- secundùm proj)rias ralinnes sinuplai mullùm
rium partium ejiîsconsurgal. Addil denique Isi- dilïerunl, ul Barlhol. dicta quœst. 1, in fine ,

tlorus parliculam exchisivam, tantUm^Ad deno- docel, et alii antiquiores ,

quos refert, el aUi
M DL LEG IBIS. 18

postcriores, ut Panormitanus, el Rocluis Cm t. r'iur lilnlus, non tamen seniper, ad consuetu-

in cap. ul'ini. do Consliliil. ciim Glossà ibi dinem vorô niinquàm. Unde etiam in pra'scri-

verb. Ij'gifimè, ri II;iim. Cravot. do Aiiliiitiil. ptione re(|uirilur bona liiies, in consuetudine
tempor. p. i, in piiiuiit. ; Halb. de Pra^scrip. aulem non scmper , saileni in principio. Deni-
p. l,<|ii:i'sl. 10 ; lioiliiis Ciirt. in capilo iiltiino que , licol in ulràiiue alitpiis lenqjoris cuisus
de Consiioliulin. sccl. 5, mim. 5, ol Covarr. requiratur, non larnen idem , sed in prai cri-
in rognlà Possessor, p". 2. § 5, ot n. 2; .Malionz. ptione poslulalur juxia legis disposilionem ; in

lib. 5 Rccopil. lilul. 7,1. l; Gloss. 6, miin. 5, consuetudine aulem , vel non est eadeu) juris

elMoiin. lib. 1 do Priniogonit. cap. G, nuni. 10, dispositio, vel per se necessaria non est, sed

qui pliiros dilïcrontias assi;^'n:inl, qiiihus oniis- il!u(l siiflicit, quù ! ad imlioandum consensum
sis radix divorsilalis ex diclis ciariùs coiligilur. principis , vel populi sulliciens sit, ut postea

Quia lam in pnescripliorio ,

qnàni in loge exponemus. Ali:fi dillercntiae assignantur à di-
non scriplà intcrvenil aliqnid l'acli eljuris, clis auctoribus, (pia; vel reverà non subsistunl,
quod per facliiin inlrodiicitiir, nnde cl pra;- vel cas exaniinare nobis non est necessa-
scriplio cor.sueliidineni aliqnain ro(Hiiril, et rium.
lex non scripla inlordùin requiril consueludi- CAPUT II.

nem aliquo modo praescriplam , seu ccriain ,

An consueludo semper iudncat jus non scriptum,

et legilimam.
et dcjinilio data intégra sit.
41. Dilleriinl au(<Mii inpriniis ac pmccipiiè
in ipso jure, quia jnœscriplio stricte snnipla 1. Ralio dubitandi est, quia Isidorus in de-
non iutroducit jus légale, seu disponons lan- finitiono data soliim addil pirliculam illam,
quàm lex, sed confort jus doniinii, aut aliud Cicni déficit lex, vel ad explicandum, consue-
siniile jus ulondi, vel fiuon ii, aul re corporali, tudinem debere esse jus non scriplum , vel
ut donio, veste, aut incorporali, ut jurisdi- etiam ad indicandum , non debeie supponere
ctione , suffragio. Et hinc etiam differunt in legem scriptam. LUrunique verô videlur babere
consuetudine facti ,
per quam unum vel aliud dubium. Primum , quia sccpè coniingil leges
jus iniroduciiur ; naui alias condilioues requi- consuetudinis esse scripias, quales censentur
rit consuotudo prsescriplionis ,
quàni legis. esse leges leudorum , et in noslrà Hispaniâ
Nam ad jus legis necessaria est consucludopo- leges fori ; ergo esse non scriptum non est de ,

puli, ad prjescriptionem sufficit usus privalre raiione consuetudinarii jnris. De secundo etiam
person.Te, nisi res prœscribenda cornniuniiati dubilari polest ,
quia saepè consueludo dorogal
sit acquirenda. Aliqui verô ex jurislis cilatis legi prœexistenli , ut intra dicelur ; eigo fal-
consuetudineni vorant , quolies communiias suni est,quôd consueludo non supponal legem
est ,
quae praescribit, vel conira conniiunitalem scriptam. Lnde polest addi terlium dubium
praescribitur. Sed non rectè, quia jus acquisi- circa priorem particulam, Quod pro lege susci-
tum non est lex, sed doniiniuni, vel aliud jus piiur, quia soepè consueludo non susci|»ilur
ulendi; nam nunc communiias se Itabol (an- pro lege, sed poiiùs lollii legem; unde non
quàm unus privaius possessor ac dominus; oldigat ad aiiquid agendum , sed ad summum
et difïerentia, quôd persona prœscribens, vel perniillil. Quarla ilom difllcullas addi polest,
contra quuni praiscribiiur, sit vera vel ficla quia lolà ilià delinitione non explicalur
, id,
valdè matcrialis est. "Son oportei aulem de no- quod niaximè est subslanliale et essenliale
minibus contondere. consueludini, scilicel, ut communi
sit populi
12. Alia differentia est , quia ad consuetu- consensu recepta.
\linem propriam et legalem , de quà loquimur, 2. R(spondoo inpriniis proprium sensuni
,

necessariiis est consensus populi, vel principis, illius parlicnljB, CJan déficit lex, el ralionem
contra qucm quodanitnodô inducitur ; in prœ- ejus esse, jus consueludinis solere introduci
scriptioneautem non est necessarius consensus in defeclum legis: nam ubi jus scriptum sup-
ejus, conira quem prœscribilur , ut nolavi in ponilur, non est necessaria consueludo qu;e jus
tract. 2 de Relig. , lib. \ , cap. ,j, et bine est, introducal, quia lex sufficit. Imô nec videlur
ut ad consuetudinem non requiratur liiulus, nioraliier possibilis lalis consueludo, quia de
quia cons('nsus snflicit ad prx'scriplionem raiione consuetudinis est, ut
,
e.x lacito, et non
aulem requiritur. lia Glossa, Abb. el dicto expresso consensu inlroducalwr,
alii I. De (jinbns,
cap. ult. inteliigiiur aulem négative, seu in- de Legib.
; IT. , ubi boc notai Bart. in Re[)etit.
delinilè, quia ad priescriptionem saepè requi-
Jium. 7, et idem sumilur olarè ex § i\'o>j scripto,
 n DE LK(; IBIJS. 20
deJur. nalur. Unde, cousue- neat in consuetudinis, quoniodô mulii cen*
Inslit. , etc. si
m vi

ludo orla est ex vi logis , eo ipso non polesl sent de legibus fori ; si verô per verarn legem
hahere vim inlroiliKoiidi li^gcni, qiiia non co scriplatn al) liabcnleauctoritalenj, et per verba
aninio iiiciioaiiir, vcl conliniialiir , ul hoitiiiics oblig.inlia consueliido slabiliatnr , jain lune
per illaiii obligcnlur , sed poliùs ul obediaiil non esse consuetudineni, sed scriptani legeni.
Jcgi pruit'xisleiili. !Ncc lelerl quùd inlerdùni i. Mihi auteni videlur, eliani in hoc ullirao
dicitur consueludo induci post legeni; nani casu peiseverare consuetudineni in suà vi, et
hoc inlelligitiir vel soiùiii de consuoludiue la- in proprià ralione cousueludinis, nisi per
cti, qii3e If'geni lanlînu conliinKit , vcl de con- legem denuô scriplani auleralur. El ita sentit
suetudinc liniiiaiiie , aul inlerprelanie legciii Baril), in dicta 1. De quibus, q. 1, n. 7, et lo-

qute quoad hoc i)Otesl novuni jus induccre, quuntur l'requentiùs jurislye ibi , et in dicta
ul infra dicctur, lanieii quoad id non supponit 1. 2, de Vulgar. et Pupd., et Anton, exlra de
legeni , sed aliquid illi adjuiigil. Sic ergo ve- Coiisueludin. in Uubr. et alii , (|uos relert
rissiniè dicilur , consueUuiineni esse jus non Bochus supra. El polesl probari ex capit. 2 de
scriptum, et ita habeiur in 1. Imo, ff. de Legib., Prifcbend., in G, ibi : Hujusmodi coiisuetudinem
et in 1. Jus civile, ff. de Juslil. et Jur. et in auctoritate apcstolicâ apprubaiites . ac niliilomi-

^ constat, § ISon scripio, Inslit. de Jur. nalur. liiis voleiiles cum inviolubiliter obnenuri. illa

Et ratio est, quia nec per se scripturam re- ergo lex scripia non doslruil consuoludiuem,
qiiirit, noc eliani nianat ex jure scripio , iniô quani servari pra;cipii, sed ilU addit novum
nec ex proprio et expresse pra;cepio superio- robur, et ut Gloss. ibi in(|uit, de speciali con-
ris. std usu ipso inlioducitur; usus enini non sueludine lit jus connuune. Et ratio est, quia
scripluris, aul verbis, sed in lactis consislil. Et non répugnai, i.la duo vincula siinul periua-

hoc doconl theologi dealiquibus legibuseccie- ncre , scdicel, consuetudinis, et legis scriplae,
siaslicis, quce Iradilione liabenlur, de quibus in sicul possunt esse siim.l du* leges scripia; de
duobus sequenlibiis capilibus aliquid dicenius. eâdem re, simulque obligare. Et ita ipsamet
3. Disputant auieni jurisperiti, an scriplura jura scripia s;«pè alleganl consuetudineni et
ita repiignet consuetudini, ut si in scripia rc- jus scriptum, tanquàni siinul corroborantia
digaïur , eo ipso desinat esse consuetudo, seu rei honesiateni , vel obligaiionem, ut constat
jus consueludinariuni , et incipiat esse lex al- ex capit. Videlur, Qui nialrini. accus, pos. ibi :

terius rationis. Aliqui cnim id allirniàrunt, ut Tain anliqnà consuetndine ,

quùm legibiis apprO'

Bart. supra referl, cl indicai (îraiian. i:j Cùm batur. ^'equc est inulilis peiseveranlia consue-
ituque, post cap. 5, d. i, ubi d.cit, consueiu- tudinis etobligationis ejus, non obslaute lege
dineniin scripia redaciani consliiuiionemesse, scriptà, quia si consuetudo sit spccialis, et

nonscriptani auteincoiisueludinen)appellari,et lex superveniens scripia sit jus commune, ut

sequilur Hochus Curt. iract. de Consueliid. in in c. Ciim inhibitio, de clandestin. Des,.oiis.,

Pruil., n. 5 et 0, cum Bald. in diclà 1. De qui- et eontingat per privilegium derogari talem

bus , et Jas. in 1. 2, ff. de Vulgar. et Pupill. legem, nihiloniinùs ubi anliquior viguit con-
dicente, consuetudineni redactani in scripia suetudo, non censelur per illud privilegium

per euni ,
qui non habet poleslate m condendi derogala , nisi expresse eliam consuetudini

legcs, manere niliiloniinùs in vi consueludmis, deroget. Et ideù non est quîfstio de solo modo
quod est claruni, quia illa scriplura non est loquendi , sed de rc, quia ad inorales effectus

lex, sed polesl deservire ad nienioriain vel pro- nmliùni reierre potest ,
quôd consuetudo quae
balioneni, sieut nos probanius iraditiones non incipit sine lege , currat cuai lege , et suain

scripias ex Palribus. At verô , si consueîudo vim relincal, secundîini quam semper erit

rcdigalur in scriplura ab habente auctoriialcm non scriptum jus : nani sola concomilantia
condendi legem, eo ipso desinere esse consue- legis sciiptai non lollil. quin aiiud jus in suà
ludinem, quia jam non est jus non scripluni vi et formaiitale siL non sciiplum. Oportel au-
nec ex consensu tacilo , sed espicsso. Addi teni, ul aille legem scriptam consuetudo sit

etiam potest, quôd, licel consuetudo scribaïur consuinmala, et sul'iicicnter introducU; nam
per moduji) ligisab habenie auclorilalem con- si lantùm sit inclioala, et per legem scripLiin
dendi leges , si lanien per scripturam non in- quasi a:;ticipetur, et introd'.icaïur oblij,alio
tendal novam vim adacre consuetudini , nec nianebil piirusii jus scriptum , ul constat.

aulheiilicè decli.rare, vol alfirmare, illam esse

'
5, Ad sccundam objeclionem de consuclu-
consueiudinein sunicientem , semper illa ma- dine legi contraria ,
quic legeni supponere vi-
fl DE LEGIBUS Si
detur, respondetur facile, non esse conira iif ul diminutam quia ,
in eâ déficit illa particula,

ralioiioin cniisiieliKliiiiï., ul s! ppoiiai quaiii- j2 fofjitli conseiisH, vel, Commua cniisensu, vel

cuiiique Icgt'in , sed soli'mi ul siip^-oiial Icgtin sallem particula , Popnli , ila quod non dice-
scriptaiii slaliienlin iilud ipsiini, (piod con- relur lanlùm , moribas instilutum, ut ail Isidor.

sueiuiliiio inirodiicciuluii) est ; dlani vero con- std , vioribns vopnli insiititium. Atque ita sen-
siioliidiiR'iu ,
(|u;i; dcrogal Icgi, non supponere tit Barlliol. in dicta 1. De qnibiis, in lectur.
legeiu circa idoiii, sed poliùs circa oppositimi : n. 6. Iinô il)i eliam magis approbal aliam de-
nain poliùs cuiisucliido l'acil, ut lioc liccal ;
liniiiouem prolixiorcm per plures parliculas
lex auiom facicbal, ul non licerct, vel è con- explicanlem condiiiones ad consueludinem re-
vcrso. Aliter verô expiical Barlii. supra, n. 6, quisilas. Alii eliam canonisioe dictam defini-
iliani parlioiilani, Cum déficit les, quôd scili- tionem breviiaiis repreliendunl, el plures alias

cel per iilani deiiolt Uir, coiisueludiiieni non muîliplicanl, quas relerre supcrvacaneum est,
dcbere esse n-probalani per legem, quia (|uia non babenl ulililalem , et videri possunt
si consueludo non csl contra iep;eni, ibi clarè in Hosiiens. in Sum. tit. de consuet., el Ro-
delicit lex, si verô sil conira legem, oporlet che ubi supra, et in ipso Barl. in dicta Repetit,

ul consufliidinf lex vincalur; cl sicde(icial, n. i, ubi sententiam reprobal, et in solà de-

ul possil consueludo subsislere : nam si con- finiiione Isidori persistit. Dico ergo, nuUani
sueludo facti sil conira legt^m, cl illani non ex illis pariiculis esse necessariam , nec af-
auferal, nunquàni poierii jus aliquod iniro- ferre claritalem, sed dubiiaiionem. Nam si in
ducere. Qu* doctrina vora est, ei ingeniosè dci'inilione ponilur, Popnli consensus, slâlini

cogilala, non credo aulem liiisse ab Isidoro oriiur qua^siio cujus populi , élan, verbi gra-
iuteniam , sed in sensu sinipliciori fuisse locu- lià, capiiuli consensus sulficiat, et idem est
tam, ul supra explicavi. ^'e(ple oporlebal id de sindiibus. Cùm ergo dicilur, moribus insli-

specialiier in delinilione ex,;licare, quia per tutnm, silis ibi includilur consensus, quia
se elaruni est , non posse consuelud'nom jus mores voluularii sunl, ut supra di.xi. Subinlel-
intioducereconlrarium prsexisienti, nisi iliud ligilur autom, mores debere esse laies, qui
auferat, cùm répugnent circa idem simul esse ad jus iniroduceudum sufficiant. Quas aulem
duo jura contraria. condiiiones ad hoc liabere debeant, vel quo-
6. Sed lune urgcl tertia objectio, quia con- ruu) coiisiMisu nili debeant, non oportuil nec
sueludo, derogans priori legi , est vera con- debuil in definilione cxplicari, nec enim esi ne-
sueludo, et non est jus. Ad hoc verô respon- cesse, ut onmes causse rei in delinilione po-
deo primo, in bis rébus moraiibus sub haltilu nanlur, sed lanlùm inirinseca ratio formalis
privalionem inlclligi , sicul peccaliim delini- ejus; relii|ua verô in discursu maleriae expli-
lur ab August. esse dicliim , vel facluui , etc., canda sunt.
sub quibus actibus inleiliguntur omissiones CAPUT m.
eoruni legi conirari.Te. lia ergo cùm consue- Quoluplex sit consueludo , et an forum et stylum
ludo dicilur esse jus, coniprelienuat.
ibi intrlligitiir vel revo-
caiio juris. Nam lex revocans aliam , vera lex 1. Quoniam multiplex esse polest consue-
est , licet opposiium non prascipiat. lia ergo ludo, et non omnis instiluto nostro deservit,
consueludo revocans legem, dicilur jus non (j'.iia solùm tractamus de illà consueludine,
scripium, quia nro lege revoranie suscijiitiir. {
qiiie mI jus hunianum p^runeal, cl possil iliud

Unde dicilur secundo, qiiôd sicul proudssio ]

inlroducere, vel alii|uo modo abrogare, ideô
poniiur inler efTectus legis, et lex permiiiens ! necesse est cousueiudinis varietaiem praî ocu-
vera lex censelur, quia licel mm pnccipial \
lis ponere, ul postea de solà consiieiudine,
aclam permissum, prœcipit permissiouem ; i qtue ad nos pertinet, dispulenms, el ita eliam
itn cotisueluilo lei;i derogans jus inducil, non | (iet, ut deliiiilio consueiudiuis exactiùs decla-
quideni pnecipieus acUim priori legi conira- ;
retur et iuiellig.aur. Proccipuè aulem iracta-
rium,sed pcrmittens tantùni. Consequcnler i|
bimus de consueludinibus, ut sunl quid facti ;

aulem pr-fcipit permissionom , seu proîdhet ^ nam inde con>labil, qiiid juris ex eis possit
ne quis cogalur ad ieg'^m derogalim servan- '| consurgf^re nam in hàc materià cognilio juris
;

dem , vel ne proplcr illani non observanliam maxime pendei ex cogtiiiione facli lanquàm ,

pu ni ri possil. II ex prima causa el radice.

7. Quarlam objcclionem posui proplcr ali- 2. Prima ergo dislingui potesl consueludo in
qiios qui reprcbendunt deliniiiouem Isidori eara quaeversaïur circa res.vel personasdivigim.
23 DE LEGIBUS. î4

aut conjunciim, eiillam qutpversatur circa f:icta sicverum quidem est, consuetudinem praescri-

lioiiiiruiin. liane «^nim divisionom loligit Icx 4, ptionis aliquomodo versari circa rem allerius,

liltil.:2, pariil. 5, exeinpiisiiiic dcclaraïur: nain quia neniu pru-scrilnit rem propriam, et circa

consueliulo solvtMidi, vol non ïolvondi décimas pcrsonanï distinclam à prœscribenle, tuin

ex agio , vel vincà, vorsalnr circa ros, et iliis quia perlinet ad maleriam juslili*, et ideô
quasi inijjonit omis; coiisucUido verô solvendi, débet consistore ex aclionibus, (juie ad alle-

vel non solvendi décimas personales, vel sol- rum ordinaniur, tiim quia prœscripiio semper
vendi tributmn personale circa personam ver- est contra aliquam personam , quai necessariô

satur; consncliuio verô jcjuiiundi, vel orandi, esse dobet dislincla à pr;cscribonie.

versaliir laiilîniu'irca iiiima'iiasaclioncs, ulcoii- i Niliilominiis non salis subsislitdivisio illo

sial. Dicunl crgo alii|iii, prioros coiisiicludines, modo declarala : primo in ipsà pra-scriplione

sive circa solas personas , vol solas res , sivo oportet dislinguere personam , circa quam
circa utrasque simul vorsoiiUir, ad prascri- praîscribilur à maloriâ.ipue pra;scribilur. Nam
plioném perlincro, non ad logom, quia solùm priori moilo onmis consuetudo prioscriplionis
conforunt por se, et immedialc jus in re, vol versatur circa personam, ut perse constat; poste-
ai rem, vel in personam, quod est facultas riori autem modo non tanlùm versari potest cir-

quscdam moralis. mm lox. Quia licel c\ ilio ca rem et personam, sed etiam circa lacla liu-

jure morali , obligaiio in coiiscioniià oriaUir niana. Potest enim priiicops pra'scribere contra

ad solvendum décimas , vol qui! simile, illa vassallos, ut illi exhibeant hoc vel illud minis-
obligaiio non oriliir ex consuetndino immé- lerium personale, vel in bello, vol in domo,
diate, sed ex loge quœ obli-
jusliliiie naluralis vel agro ; consuetudo ergo sic serviendi, vel

gat ad reddendiim uuicuiquc quod suum est. miiiislrandi, inducit jus prsestriptionis circa

Sicut ex pia;?criplioiic roi sequiiur obligilio similia facta, sicul consuetudo jejnnandi dici-

non rapiendi rem pr^scriplam ,

quie immé- lur inducere obligaiionem jejuiiandi. Deinde
diate orilur ex naturaii pra-ccpto non furandi, in oodem sensu eliam consueiu io quse versatur

et simililer jx praîsci iplione sorviiutis irans- circa alierum, et circa acliones, vel res, quae

eundi por agrum, sequilur, ut non possit quis in obsequimn, vel ulililalom ailerius fiunl, po-

juslè impodiri , ex eodcm principio. El idem test sine pra;scriptiono 'e^em inducere. Ut pia
învenilur in quàcumque a!ià consr.cluJine consuetudo offerendi spontanée aliquid in

circa rem, vel personam. At verô consaetudo Kcc'esià, de quà loquitur cap. Ad audientiam,
circa facla hominum dicilur ad legem perii- de Simon., versatur circa res, qme olïï-runtur,
nere, non ad praîScrij)tionem, quia nemo ul circa proximam maleriam, et circa Deum ,

prœscribit aliquid circa acliones suas, ui prce- ut personam, cuiolïeruniur, et circa Ecclesiam,
cedcnti libro dicebamus , sed potest eonsuetu- vel sacerdotos, ut circa personas, in quarum
dine obligari, cl pcr illam coiisueludinem circa usum ofiferuntur, et nihilominùs ex tali consue-
facta propria indiicilur jus consuetudinis. tudine circa talcs res et personas potest indu-
3. Ilaîc verô docirina m;!Jori iu(iigvl expli- ci obligaiio logis. Imô communior o])inio est,

calione : priniô, qiua nulla viùetur esse de facto induci, juxta pr;edictum textum. Et
consuetudo, quce non versotur circa humaiias licet probabile sit, posse eliam illam obligaiio-
acliones, quia oninis consuetudo consisiil in nem suflicienter oxpiicari per mo ium prœscri-

frequentià aclionum humanarum. Quôd si «.'i- ptionis, cerlum nihilominùs est, posse etiam
cas, omnes consueludines consislcre in aclio- inducere ohligaiioucm humaïue logis, si allai

nibus, non lamen onnios ilîns versari ciica condiiiones coiicurrant. Nam si esseï consue-

acliones hunianas, contra hoc est, quia hoc tudo de solo cuitu personali, uteundi tali die

modo l'erè n-dla erit consuetudo, quœ verse- ad processioncin, vol assislendi olïicio divino

lur circa facla hominum. Mam consuetudo sine reali oliligalione, posset illa consuetudo
jejnnandi , licet actibus humanis iiat, tamen esse inducliva juris pr;)ecipiontis; cur ergo non
ilii aclns versaniur et circa res illas, qu* sunt poierit idem facere consuetudo ollerendi ?

nialeria lemperantia!, et circa personam ope- Dcniipie eliam è contrario non omnis consue-

raiitem, ciijtis passioncs moderatur, et- sic tudo, quœ versatur circa acliones solius perso-

de omnibus aliis. Quùd si iilai consucludincs nsc, quai ad alium non ordinantur, sulficit ad
dicantur specialiîer versari circa res, vel per- jus inducendum ; nam corisueludo scribendi,

sonas, qurc circa bona aliorum , vel circa aut pingondi, el similes, circa facla versaniur,
pcri^onas a!) operan'.e dislinclas A^rsanlur :
iS! et jus inducere non snlliciunt.
25 DE LEGIBUS. ^
5. Divisio ergo illa, iil instiiiito nostro dcser- di.TC , cl boni usils ipsius opcrantis, sine ordine
vial, non nmleriali modo (ni sic dicam), sod ad jus allcriiis. Uiuh ralio goinralis esse vide-

forniali iiilclli^cnda es», ol siinuMida ex lim', Im-, quia illa' actiones, eliainsi siiil ad allerum,
seu scopo, lit sic dicain, consueiiidinis. iNani circa mat'iiani e\lriii,-<ocam, sunt espaces obli-

qnicdain \ iilolnrdirigi ad conslitiiondnni in ip- galioiiis iiilri»ilucl;c ex vi soliiis consiiotiidinis,

bus ipsis, vol inter |iois()n;is ,

jus aiiiinod, tH cliamsi pi-r illam nulliim jus alleri Iribnaliir,

haec dicilnr proprié versari circa personas, vci sicut possenl eliam pra.cipi Icgf humanâ , vel

res. Et de illà vonnn est perlinoro ad prsesori- siciil posset se hfuno per volum ant |>iiram
ptioneni, et non ad logeni non scriplani, qnani promissionem ad illas obligare. Addendum
hic voliili per antononiasiiini consnolndincni verô est, non omncni simiiem consiipliidinem,
appollanms. Ncque (tl)slabil qnnd talis consiio- eliainsi circa pura l'acla verscl.ir, esse siillicien-

tiido possit inicidtini versari circa facta lionii- tem ad jus non scripluin conslilucndiim . sed

luim, ut circa proxiinani nialeriani, Uim quia illam lantùm.quM versatiir circa actiones

vol tune non considcrantur facta lioniinuni, morales ut bonas vel malas in ordine ad com-

ut Immanae actiones sunt, sed ut res qu.xdarn nuincm ntililaieiii. Nam , sicut de ralione legis

tant-TE iicslimationis aiit valoris ; vel ccrtc quia est, ni liiijiismodi actus pra-cipiat , vel prohi-

talis conr.uelndo sub iilà merilù comprehendi- beal, iia idem necessarium est ad consuetudi-
lur. qufe est circa persunam, qnia por illani nem legalem , nt sic dicam. FJt ita exdudunlur
persona inanet obnoxia et obligaVi, non ex consuetiidines scriLendi , et similcs, quœ et

consnetudine tanqnàm ex lege, sed ex jure ac- indiffereni.es sunt, et piivaliiC, et p r se solùm
quisilo alleri ci''ca talein personam vi corisne- confernnt facilitalem , vel artiliciosum usum
tudinis, qnod jus ad pra;scriptioneni spécial. iii hujusmodi actionibus, non pertinent autem
Sic 11 è contrario consuetudo, vel potins usus, ad obligationem operandi ,
quain per se respicit
pi r quem solet aciio pr,vscribi, licct vidcatur consuetudo , de qiià traclamus.
proxiuiè versari circa aciionem, quae prœscri- 7. Secundo principaliier dividi potest haec

bitur, nihilominiis immédiate cadit in perso- moralis consucludo in conimuiiissiniam , seu

nam, qu30 eral obnoxia lali actioni, cl per illam uiiiversalem, comnuinem, seu piiblicam , et

quasi cousuelndineni iiberalur. parl:cularcm , seu privaiam; qiia; divisio su-

6. Alia verô consuetudo per se ordinalur milur ex parle ex 1. Si serms plurium , § ult.

solùm ad usum, vel non usum similium aclio- ff. de Légal, l, cl latins illam tradit Hostiens.

num, priBcisè ut sunt aciiones ipsius oporan- in Sum. lil. de Consnel., § ult. Bald. et alii

tis, sive sinl quasi immanentes in ipso, ut je- qiios rofiTl Rocb. supra, n. 20 et 21. Sed illi

junare, orare, etc. ; sive siiit transeuntes in aliter explicant, proul in eis videri polest.Ego
rem exlrinsecam , ut scribere, arare, etc. ; et verô su!) prinio niembro prœcipuè pono illas

sive ordinenlur ad alternm, sive sint ab illà consuctiidines tolins orbis, quoe jus gentium
habitudineabsohitre; omnesenim isise aciiones coiistitwuiil , iibi !ib. 2 dixinuis. Nam illiid re-

possunt in consuetndinem ferri solùm propter vcîà esl jus , et in siio ordiî.e laiiqunm vera lex

directionem illarnm sine respectu ad jus qnod obligai, ut ibi probivi. Esl ctiani jus non scri-

alteri inde résultat, vel in rein, vel in perso- plum , ut eliam esl manil'csium; est ergo usu

nam. Et ad hoc geniis consiicHidinis periinct ihtrodiictiun , et M:ori!)i!s non unins , vel alte-

illa qua; ;us praecepii polcs-t indiicere, quse rius gémis, sed loliiis o'bis. Illam ergo vocal

sub illà considcralionc dici pole.^t versari circa nniversalem, seu communissimaiii consiietudi-
actiones , quia illarnm usum , vel cxcrcitium nom. IJnde obiter intelligi polest, delinitionem
per se inlendit, non lamen diîbenl excliidi cousuetudinis supra ex Isidoro declaratam in
consueliidines, (pia! circa res extrinsecas, vel rigore compilere juri gonliiim. Ncqiie hoc est
personas versanlur; nam per illas ctiam potest contra recliludinem ejus sccuiidùm se specta-
obligaiio speciabs humanae legis introdnci , si tae, quia reverà jus geniium consuetudo quae-
sub illo tanliini respeclu liant, ut arguintMituni dam est, et indo habet vim suam , non ex solo

de consiieliidiiie obligalionum convincit, et jurt! naturali , ut supra jtrobavi , nec ex vo-

possunt facile addnci similia. Nam consuetudo luii!ate alicujus hiimani principis, ni per se

eleemosjn;« polesiesse talis, (juse legem indu- constat. At verô arcommodando nomen et ra-

cat, cùni (amen elceniosyria circa rem exlrin- tioiiem consuciudiïiis ad pra'»eiitem tractatum»
secam, cl personam distinctam verselur, quia in quo dcIegi'Xïs civilibus, id est, humanis .

consuetudo illa poicst fieri intuilii misericor- proul à jurf^ gentiiiiiidislitiguiinlur, disserimus;
Î7 DE LEGIBLS. 28
nomine consuetudinis inlelligenda est, illn (|iia; ( ondendi legem per suam privaiam consuetu-
laiilùin comiminis est, qiKiiii civilcni appciliuc dinem , non possit illam indunere, ul nolavit

possuiuus; cl simili proiiorlicme coaiciaïula est iJoehus àupra , num. 16 el 22, quia respecta
doliiiiiio, ut vel nomino juns inleiligaiiir jus sui eadem est ratio in principe ,
qua; in priva-
huinaïuiin, seu civile, ul coiiipicliciHlii oiiaiii lis pcrsoiiis, quia in suis aciihus propriis, vel

canoiiicum, vel certè hoc ipsuiu iuiclligainr ircMHienlià eorum se geril ul privaia persona ,

indicalum per illain parliculam : Moribus uten- non ul princtps , nec sibi ipsi polcst imperare,
tiiim insiHutmn. Nain per illaiu signilicalur, lioc obligalionem sibi soli dinciè imponendo, ut
esse dehere jus deiuiô iulruduciuiu, seu in bupra visum est. Rispcclu verô aliornm, eliam
parliculari loco, aut proviuciâ, ullra jura gi'ii- non poiesl ex privala, seu personali consuelu-
liuin coiaumnia, quae quasi naluialia repulau- dine principis, jus consuetudinis in subdilos
tur. Quod luagis expUcaïur, cuin diciiur hoc rednndare, lum quia una ex condiiionibus re-
jus haberi pro lege ubi déficit le^ ; nani jus quisiiis ad jus consuetudinis est , ut ex tacilo
geiuiujn non est iniroducluia quasi in dele.;- popiili conseiibii inlroducalur, (jui non inler-

lum legis, sed lanquàni per se necessariuni venil , nisi per usum et morem ejusdem po-
et quia per se moduni illum postulai, non enin» puli, sine illis er^o non sullicil privala consue-
polerJt aliter huniaiio modo inîroduci. El lia ludo principis; lum etiam quia non tenentur
priniuni illud membruni qnoad banc parlem subilili priiiciitem imilari in suis aclionibus

on)iilimus. Ad illudiiue reduci possunl eccle- eliam lioiiestissimis. et lïetpienlibus, nisi ipse

siaslicie traditiones, quarum iniliunj et aucior pru'cip^ai; non pra;cipil autem suiïicienter,

ignoralur, etab universà Ecclesià observaniur; operando laiitùm per suam privatam consue-
nam illai eiiara jus non scriplum continent, et tudinem, quia illa non est expressum, nec la-

moribus tolius Ecclesià; lirmala; sunt. Nam, cilum signum volunlalis obligandi , ul per se

cùm Ecclesià de se universalis sit pro lolo orbe, palet. Unde rectè dixit Barlh. in 1. 2, c. qua;

merito laies cousueiudines universales, et gc- sit long, cens, in princ. ,

poteslaiem condendi
neralissirax dici possunl. De bis verô Iradilio- legem corisuetudinariam, tune solùm transferre
nibuspaucaadden.us in sequcnii divisione , et in principem, cùm procedil ex popuii con-

inde consiabit, an inier cas, qua; jus humanum sensu. Sic ergo personalis consueludo nunquàm
non scriplum coasiiluere possunl, recensend* inducil lej^em.

sint. 9. Eadcmque ferc raiio est de consuctudine

Consueludo parlicularis et privala est

8. imperfectiB communilalis, ul unius farailiae,

omnisilla, quae ab unà lanlùm personà exer- quia illa eliam non poiest inducere jus , (juia

cetur, vel ab imperfeciâ communilaie, ciijus una familia non poiest sibi imponere legem
consensus ad legem ferendam non suflîcil , ut expressam, ut supra ostendi in l. 1; ergo
est privala domus, seu lamilia, de quâ, el de mullù minus poleril inducere tacitam, qualis
ejus capiic, seu palrefamilias, supra, lib. 1 est consueludo. Accedil, quod licel talis cora-

oslendimus, non posse legem ferre. Haiic ergo numitas possil aliqiia privala staiula condere,
privaiam consuetudinem in praeseuti sub con- quae licel non per modum legis, saliem per

suelndine non computamus, ex illo eodeni modum pacli , seu rautuae co;iveniionis obli-

fundamento, quèd jus constiluere non potcst. gent ; nihilominùs eliam hoc modo non viden-

El ita doceul communiier jurist;e, cniii Barlh. lur posse obligari p rsonae lalis communilalis
in dicta l. De quibus , ei Anlon. de Butr. in cap. per solam consuetudinem, quia pacium,vel

de Gonsuet., elalii. Ratio vcrô est, quia , si pronjissio, non indsicitur soià eonsueUidine ,

consueludo sil privaiae personœ, illa non po- nisi intercédai pryescriplio , vel supponatur
tesl sibi legem propriam imponere, imô nec aliqua lex, vel inslilulio, in quâ lalis consen-

obligalionem ex vi solius repeiitionis actnum , sus in obligalionem pacli fundetur. Et eâdem

eliamsi habeat proposiumi seinper sic opcran- r.-.lione licel palerf.imilias pra;ceptum possit
di, uisi addal prouiissionem ,
quai vi suà, non ponere in suà familià , non tamen poiest per
ralione consuetudinis, obligabit, el non per suam consuetudinem illam obligareob eanidera
modum legis, sed per modum facti , id ralionem, qiu^d soia consueludo personalis
est, voli, vel pacti, q lo snpposilo lex na- non est signum tacitum prsecepti.

lundis inducil oidigailonem, ul in raaleriâ SO. Relinquilnr ergo, ut sola consueludo

de voio explicavi. Quod adcô Ycrum est, ul li- quasi média, quam conmiunem appellavimus,
cet peisoiia operaus aliàs habeai poleslalew seu pulMiçam , sit proprii juris humuni posi-
 29 DE LEGlBlJâ. ^
tivi inducliva. Et ila illa sola intelligitur in possint, non lamen per modum unius, sed per
liàc iiiaterià nomiiie coiisiieliulinis , iil sciise- niodniii pIwriiMU inter se siinilium ; sicut in
luiu lijit. in (liclà 1. De qiiibus ,h[ li'clur. n. i, niiillis ligil)ns ii'gni varia reu'ua concordant
el liald. in Hnbr. , (|(i:u sil long:) consueludo. lex lamen unius non obligat alios, nec è con-
Panonnilan. Kocli. et onmcs d.cio c. ull. El verso. Nequc etiam in boc génère existimo re-
facile constat, tinn ex suHicienli parliiun cnn- poriri jus pnttoriiim propriè , quidquid aliqui
nit'ialiono, tuni ex di(lis circa delinilioncni jmislai dicant (ut videri polesl apud Uocbum
eonsuetudinis, ({iiye sequenli capit.quoad liane supra , n. 22) ,
quia illa duo , scilicet. Jus prac-

parteni niagis cxplieabiiur. Adverlere auieni lorium et consuetudinarium, involvunt répu-

oporiet, aliudesse, communitateni aliquara gnantes condiiiones, ul facile considerauti pa-
esse capaceni poleslaiis ad leivndas legcs lebit , illud enim omillo ,
quia parùm ad nos
aliud esse liabere iliain. Nani pt'i- se soiùni lia- refert.
bent puiestalenj quoaù leges civiles rcspublieae CAPLT IV.
suprenise, qux suam jurisdictioDem in princi-
De tertià divisione eonsuetudinis , secundiim jus ,
peni aliiiueni non lianslnlerunl : capacilateru
prœter jus , et eontrajus , ubi nonnuUa de tra~
verù babenl onincs conununilutes pcrlocla;
ditionihus ecctesiasticis iraclanlur.
seu civitates, aut populi, qui possunt propiiis
legibus coniniurubus, vel njnnicipalibus obli- 1. Tertio principaliter dividitur consuetudo
gari , eliamsi piincipeni superioreni liabeant in eam quœ est secundùm logem ,
praeter le-

quia ex consensu illius possunt leges ferre. geni , vel contra legem. Quam divisioncni tra-

Consuetudo crgo pnblica cujuscuniquc coni- dunt Abb. in diclo c. ull. de Consuelud. circa
munilatis capacis obligatioids proprix legis ,
finem, et ibidem Anton, et Rocbus sect. 5,
esse polerit inilucliva juris, qnanlùni est ex n. 5, etCir. q. 45, ot insinuai Hosliens. in
parle connnunil;ais , eliamsi aciu non iiaheat Sum., § idt. , eodein lit. Poiest auiem illa tri-

polcstaleni fenndi leges. Quanivis lalis con- pli\x coniparalio (ieri vel ad legem naluralem ,

sueludo plures condiiiones requiial ad imlu- vel ad positivam divinam , vel ad humanam, et
cendani legein in coniniuniiale non habenle de ila juxta illas 1res leges consurgit triplex divi-
facto illani poltslatein, qnàni in halientc, quia sio irimembris, et de omnibus aliquid breviter
Sâlleni requiril tacilani licentiain principis, ut dicenius, ut rejectis quse ad inslilutum non
postea dicenius. pertinent , et breviter explicaiis, qua; clariora

11. L'nde tandem inferlur,juxta varias cora- sunt , ad propria et difliciliora iransilum fa-

niunitaies niagis, vel minus aniplas, ?eu gé- ciamns.

nérales, prisse etiam distingui varias consue- 2. Igitur respectu legis naturalis nullusactus

ludines publicas, el sub boc menibro medio moralis videtur esse prêter illamsallem in indi-
co!t tentas. Et juxia eamdera varietatem résultat viduo, quia omnis actus moralis in individuo
etiam varium et nmlliplex jus eonsuetudinis. est bonus, vel malus (juxta probabiliorem sen-
Nani , si comniiMiitas sil ecdesiaslica, consue- leniiam); ergo est conlormis, vel dilformis
tudo illius induiel jus ecclesiasticum ; si laica, legi nalurali, quialex naturalis de omnibus
inducet jus civile. Item in priori ordine, si bumanis aclibus disponit, consuetudo auteiu
consuetudo s^it lotius Ecclesia;, consuetudo consurgit ex actibus in individuo lactis ; ergo
in.iucel jus canonictun couimnne de qiio sunt semper est vel conforniis !egi nalurali, vel ab
mulla décréta disl. Il ; si verù sit lotius pro- illà discrepans, et ila nuUa erit prailer illani
vinciae , erit quasi nationale ; si verù sit spe- J.'gem.
cjalis cpiscopaiùs , erit quasi synodale , seu 5. Nibilominùs lamen loqucndo de lege na-
diueccsaimm ; si privati capiiuli , vel communi- lurali ni probibente actus, vel ut in rigore
lalis , erit (jiiusi rninici^fah;. Et cnni pronor- |;iaicijt!cnie exercilium eorum, sic quidam
tioue in civilibus: nam, ^i oilcojisuoiudo nnius C(Mi5uetudo dicctur esse secundùm legem na-
regni, erit jr.s, ul ila dicam , régale, sesi pro- luralem quia ab illà procedit, cl per eam ob-
,

vinciale, aut nationale; si auleni sil civitatis servalurlex ipsa naturalis. Extrême verù con-
,

erit t.iunicipale. Jus autem civile coniniune /n traria erit contra legom, scilicet per quam lex
liocgénère inveniri non potest ulira jus 'gen- naturalis quovis modo viol;ilur, etiam Icviier.
lium, nuia varia rc^na in cisdeui morib'j» civi- Alia verô erit praeler naluralem logem, sive
libuà couvenire rou. possunt, et licei
=4iiterdiini consiel ex aciibns indilï'erentibus in individuo
in aliquà consuetudine similitudin^^ni babere secundùm protobilem opinionem , sive ex ac-
5t DE LEGIBl S. 32

tibus honeslis ,
qui licct approbcntiir à logo jus bumanum abrogari, ut infra, iraciandode
naiurali, vcl praecipianlur quoad inodiim, sou odoclibus consuoludinis, explicabimus.
spccificationom , id esl, ni si liant, lali vol lali 5. ilio vorô oconrril qua!slio, an ooilcm mo-
modo fiant, absolnlè non pniîoipinnlnr (\\ur,nl do censondum sil de consuolndine rosjteclu
exorcitiuni , sod absque loge nalnrali pnoci- juris gontium. In qnâ non agimus de consue-
p ion te (innt. ludine illi conibrmi, nam consial, illam esse
4. Prima orgo consuolndo sooiinilùni logom conlinuationom univerealis consuoludinis, et
naluialoni, licol opliina ^-il , tit |)or so oonslal ila osso idem jus, ol non novum. Noc de con-
non lanien liabol proprinin offocluni nioralciu, snoludino pra-tor illnd jus esl nlla dillicnllas :

qui ad pracsens spectol. Non enim introducil nam illa de so bona ci ;ipia ad jus inlrodu-
novain logeni posilivani circa eosdem aotus, conilumosse potosl, nisi aliudobstol. Dilïicul-
quia non liiinl ox lali inlonliono, vol volnnla- tas orgo solùm osl do consuolndine contraria
te, sed aninio scrvandi logoni naluraloni, ni juri gontium : aliqui enim al)solulè neganl
supra taclum est, Utiiis vorô esl lalis consne- posse inducorc jus, ul l*anorm. in diclo c.
ludo ad corroborandam (ul sic dicam) quoad ullim. et Rochus ibi socl. 5, n. IG; duounlur

nos naUiralem logem, consorvando nionioiiam antom quia pulanl jus gonlium esse vorè et
,

ejus, cl facililaloni priBbondani loli conuiinni- propriè jus nalurale. Nos autem supra illa

lali in illins observanliâ. Inlerdùni oliam potosl dislinximus , et ila loquendo de proprio jure
haîc consuolndo inlorprclaii logom nalnrie, si gonlium, cessai ratio l'acla.

sit à prudentibns, et sapicntibns, ac slndiosis 6. Quapropter dicendum censée absolutè

viris probala. Consnoludo aul m oonlra logom non ropngnare , aliquid de jure gontium per
nalura; non morolur nomon consuoludinis consueludinem abrogari. Ralio est, (piia illud,

sed corruplobv, , ul jura loquuiilur. Undo nnl- quod lantùm esl conlra jus gontium proprium,
lum cfleclum logis liabere poiost , rcvocando ,
non est intrinsooè malum , cùm opposilum non
vol iutrodiicondo illnm,ul docot D. Tliomas. sil de intrinsecà obligatione logis naturae.

l-'2, q. 97, art, i>, ad 1, ol Iradilnr in diclo Exomplum alforri solel ex Glossâ in 1. Si locus,

cap. ull. de Consuolud. ol in c- Si consuctitdo ,

fl'. Qiiemadmodttm servitiis amittalur : nam de
et in cap. Qnœ contra mores , cum similibus ,
jure gontium osl, ul nullus privelur posses-
dist. 8; de bâc oliam c msuoliidino dicilur siono suà, etiam ad pnblicam ulililalem, nisi
nullo tomporo confirmari, Anilient. l't iiiilli solulo prolio, ol lamon consuoliuline iniroduci
judicum liceat , etc. , collai. 9, lit. 9, c. 1, Ratio polosl, ni sine prolio lollalur. Quod exomplum
etiam evidons est, quia lex nalurœ est immu- aliqui neganl, tamen sine causa, quia consue-
tabilis, ul snpra vidimus , et ideô non potest tudo inducere polosl modum et conditioneni

abrogari. Actns oliam illi contrarii babent in- dominii, alquo adoô polest inlroducero, ul
separabilom maliliam , ol ideô ropugnat, ut sub dominia parlicularia includant illam conditio-
obligalionem cadanl. AUpie baî raliones pro- neni , et quasi servilulem respoclu boni pu-
bant, non solùm non possc iniroduci per bu- blic!. Vorùmlanien , si altenlè consideretur,
jusmodi aclus logem obliganlom, verùm oliam per illam consueludinem non derogalur alicui
nec posse auferri obliga!ioneni logis naUiralis, logi formalitor loquendo, sod (il mulalio in
vel tolli aliquod pr.Tceep'.iini ojns, aut omnino, matorià logis, quoniodô eliam in loge naiurali
aut ex parte, quia quoad h;ec omnia immuta- polest fieri baec mulalio, ut supra dixi, et patet
bilis est lex naluralis, ut supra, iib. 2, visum in exemplo praescripiionis, et similibus. Unde
est. Tertia verô consnoludo ,
qn:Te dicilur esse quae hic objici soient conlra posilam asserlio-
praeler logoni naluralom, cogilari polesl v(;l nom , boc uno verbo solvunlur. IMagis accom-
constans ex aciibus de se honeslis , vel ex ac- inodalum exomplum osl de sorvitule captivo-
tibus indiffereniibus. Prior est propria consue- rum in bello, quse jure gontium inlroducta
ludo de se apla ad jus inducendum , si alla est, et per consueludinem tolli potest, ita ut
concurrant. El de illà princip;diler diciuri su- ~
non liceat in aliquà provinoià , et idem credo
mus. Poslorior verô perse , cl ex objeclo spe- esse de dominiorum divisione. Et in Ecclesià
clata inutilis est ad jus inducendum , quia polest dari exemplum : nam quadragesimale
actusindift'erenles, ul talessunt, non caduntsub jejunium in Ecclesià esl quasi de jure gontium,
obligalionem , lamen si in ois speciotur aliqua et nibilominùs alicubi per consueludinem est
utilitas do se honesla , potoril per lalem con- immuiaium salteni ex parle ,
quoad aliquot ex
sueludinem aliquod jus introduci, vol saltom prjmis dieî)us.
 I)K I.KGUJU«. 51
7. Addo Uunen, licet ;ili(|iiid »le jure geii- poicsi slaluil e ronlra aliani consueludiucni
tiiiin possit ex [jarlc consiicludine se|Mrari ila eliain conlra banc quoad illani parleni
lainon nioralilor non accidorc, ni in iinivor- (pia- suuni i(';^nnni conceriiil, quia j)ioptcr so-
sum lollalur, (|iiia oporlcl, oninos geiitos iii lani niiivcisalilaleiu ihi non csl forlior, vel
lali consiioliiJiiu' jiiri ^cnliiim contraria con- iinnmiabiiior respeclu suoruin subdilorum ,

cordare, qiioil luoraiilcr liori non potosl, tnni sed soli'ini respeclu aliaruni nalionuni.
qnia lia'c unilbniiitas in ([iiàcnni(|ii(; niaterià !». Secundo loco appli(;anda csl lertiadivisio
vix invenilur ; Inni niaxiniù (|(iia jnra genliuni supia pusila ad Icgeni posilivain divinarn ; nain
sunt valdè consenlanoa naluroe , cl idoô qnae aliqua consueludo est secundùni illani ; alia
illis opposila sniil in paui-ioribus conlingiinl. praler illain , alia esse polest conlra illani.
Ex qnoeliain so([niliir (qnod est in hoc punclo Circa piiinuin inenibruni supiionendum esl
advcrtonduni )
, cunsueludineni contrariani illani consuetudineni dici nunc secundùmjus
jnri gcnlinni ila posse probari cl lolcrari in divinuin, quae coniinet observanliain alicuju^
ali(]uà iialionc, ni e.v illà non rcdiindel praî- legis divino; positivae, el propriè praieipienlis.
Jndiciuni, vcl injuria allcrins nalionis , ul si rSani, si lex latins sunialur, ul conipreliendit
alicnbi non conccderelnr Iransilns pcr vias co.isilia, sic consueludo conforniis consiliis
publicas, nisi sub aliquà condilione onerosà, dici polerit secundùm jus divinutn ; imô om-
non posscl cxl^ndi ad cxtraneos, qui in snis nis consiictudo bonesta, quain Cbristus spe-
lerr.s transiluni sine lali condilione conccdunt, approbavil, poleril dici secundùm jus
cialilci'

nisi esset jnsliini tribulum posituni ex causa, divinuin et sic l'erè nulla eril propriè praeler
,

peregrinos etiam comprebeiidenle; lune enini jus divinum. ÎNunc ergo oninem consueludi-
jam non essel conlra jus genliuin. Sccus verô nein consianleni ex actibus consentaneis juri
essel , cessanlo illà ralione; lune eniin exleu- di\ino, abillo tamen non prœceptis , vocamus
derc consueuidineni ad exirancos, redundarcl pncler iliud jus ; secundùm ilkid ergo dicilur
conlra jus naturae ,
qnia privaret alios jure esse consueludo, per quam prneceptum ali-
suo, qui non lencnlnr illi consueludini paiere, qiiod divinum impletur. Unde sub hoc membre
cùm sinlexlra jnrisdictioneni eorum qui laleni videninr maxime conlineri aliquœ Iradiliones
consuetudineni inlroduccre poluerunt. ecclesiasticse non scriploe. Nam, quando lex
8. Sed bine objici potest conlra prioreni divina scilpia est, ul lex de Baptismo , Eu-
resoiulionem. Nani princeps non polcstaliquid cbari-iià, el similcs, consueludo, quae esl se-
staluere conlra jus goiiliuni, quia poleslas cundùm illam, non perlinel ad jus non scrl-
ejusel jurisdiclio inferior csl, ul ail Bald. lil. j)tiim, ul ex diclis constat, quia ex lege scriplâ
de naliv. Feud. c. l, el lil. Qui feudutn dure trahit originem , el non inducil novum jus.
possunt , c. 1, § ult., el sequilur Jason in 1. Lnde licet interdùm bœc voceiur consueludo,
Quomiiiùs, ii. de Fiuniin. in Uepelil. n. 3; seu mos, ut constat ex Luc. 2, el Actorum, 6
ergo nec consueludo unius populi poleril de- cl 15, intelligitur esse consueludo (;icli , et
rogarejuri gcnlium, quia non est potenlior, obscrvantia jurisscripti, non spéciale jus. Tra-
quàni lex principis. Responderi polest primo diiioncs verô ecclesiaslicîe non scriplae possunt
negando conscquenliam ,
quia potenlior esse ad hoc niembrum pertinere.
polest consensus populi el principis siniul qui 10. Oporlcl tamen inprimis advcrlerc
,
, in
in consueludine concurril, quàin sohis con- rigore aîiud esse Iradilionem, aliiid consuetu-
sensus principis, quo slaluil iegem ; nam lor- dineni. Tradiiioeniin ad mores periinens, de
tassè princeps non posset cogère populum ad qiià nunc loquiinur, videlur esse prima insli-
aliquid acccpianduni conlra jus genliuin, ta- tutio alicujus opcris, seu modi operandi vel
;

nien ex connnuni consensu el consueludine doclrina, per qiiani lalis instilutio hominibus
posset inlroduci. Secundo verô dico ,
princi- data esl, seu promulgala; consueludo verô
peni for lassé posse ferre legcni conlra jus gen- Iradilionem contincns esl executio, et quasi
liuin derogando illi quoad aiiiiuid, quod in suo conservaiioprimyetradilionis. Tilde Iradilio esse
regno, et respectu suoruni snbdiloruni expedil polest scripla, et non scripta , consueludo
non sorvari, ul verbigralià, (juod in , lali aulem in usii consistil , el sic scripta non est.
regno bominos non sint servi sed omncs , sint lia colligiinrexPaul. 2 ad Thessal. 2, dicenle :

liberi, vol quid siniile : nain bivc poleslas non Tcnele Iradii.ioncft, quas didichtis, sive per set'
esl conlra raiionem naturaleni, nec conlra inonem, sue pcr epislolam, id est , sive verbo
debilum reipublicœ regimen. Unde, sicut rex tanlùm, sive scriplo , et supponit utranu|iie
55 DE LEGIBLtS Z6
traditionem . Dùm vorô ait, Tenete, usmn et pront nunc de illà loqnimnr. Aliqnando verô
î!
execiilioncni prsccipil, in (|iià coiisueliido potuil consuetudo ecc'esiastica, ciiùmsi uni-

coiisislit. Idem siiiiiiliir ex il!o i <'oiiril. 1 1 : vt'rsalissinia sil , iiiclioari sine uUo p; aiceplo

Ego eitim nccepi à Uotitiiio quod et traiùii vobis, expresso, sive scripto, sive verbo lato, sive
uliqne verbo , et poslea sciipto per illam cpi- diviiio, sive apostolico, ul de aiiquibus cicre-
stolain. Usum auleiu eleoiisiieliidiiieiii iiulical, nioniis s:!cranienlalibus verisiiuile est, et tune

cùni dicit : Itaqne cùm convenitis ad manducan- invenitur quidem consuetudo sine iradiiione
dum, etc. Sic Terliil. lili. de Coron, niilil. pnecepiivà, non lanien onininô sine tradi-
cap. 5, dixit : Ilunc (seiiitet, iradilioiiem) si lione : nam ipsunnuci inilium eonsuetudinis
nuHa scriptura delerminavil , certè cousueluao ab Apostolis et priniis pasloribus Ecclesise ap-
corruboravit, qnœ sine dnbio de truditionc nuiua- prvibaUim, iradilionis vini habuit. Et ita dixit

vit, et subjiuigil c. 4 : Traiitio tibi pralendi- Augusl. lib. 4 de îîaplis. parvul. c. 24 : Quod
tiir uuctrix, consiietudo con/iruiatrix, et fiàes uh- uiiivcrsn tend Ecclcsia, uec conciliis institninm,

servaliix. Dislingiiil ilacpie consueludineiu à sed scmper reteiilum at, non nisi aucloriiale

tradilioiie , adeù ut dicat : Quonwdb obsenari apostolicâ tradiium rectissimè creditur. Quia liîe

quid potest ,
quod tradïtmn non est? inuiienioriales eonsnetudines , si ab universâ
M. Sed lu hoc iilterms adverto, quôd sicut Eeclesià serventur, à teniporibus Aposlolorum
consuctudo inlordùiii nianat ex lege divinâ fuisse, et non sine eorum doorinà et aucîori-

scriptâ, ita poluit nianare et inchoari ex vi le- tale, s.dleni approbanle, incœpisse credunlur.
gis ctiain diviiiye non script* : nam sicut scri- 12. Ex qniiius lacile est exponereseoundum
ptura non est de ratione legis , m sic ( ut supra nieMd)ru!u de eansucliidine e(clesi:islieâ pne-

vidimus), ita niultô minus est de ratione leyis ler jus liivinum ; lalis eniui dici polest, genera-
divinaî. Iniô lex nova per se sol uni vrrbuni liter omuis illa , quaî nec ex divino pnecepto

postulat, ul inl'ra, libr. 10, dicenius , et in mi'uavit, nec contra illud exislil. Non tanien

principio ita luit iradila , ul ex cilatis Pauli hoc salis est, ut lalis consuetudo inter illas

lesliinoniis constat. Muliasque esse nunc Ira- couipulelur, qiia; jus non scriptum continent,

ditiones in Ecclesiâ non scriplas, qua; ex di- nisi eliani addaïur, ut ex nullà lege expressA

vino prœcepto nianàrunl, et illud continent, aposloiicii, vel hunianà nianaverit, ul paulô
certis?imuni est, ul ex concil. Trident, sess. i, antea declaravi, etexdiclis circa delinitionem
coliigilur, et in uiaterià de Sacranienl. et de constat, et paulô inferiùs, iractando de lege

Fide laliùs est dicenduni, et docel erudilè hiuiianà, ilerùin diceinus. Si aulem consue-
Bellarminus lib. 4 de Verb. Dei. Illae auleni tudo est prêter jus divinuin, et nullà lege ex-
non sunt propria; cohsuetudines juris, sed pressà cœpit induci, lune de se sufficiens est
lacti, quia licet conlineant jus non serii)Uiiu , ad indu( endum jus non soripluin cousurtudi-
non est jus consueluiline irukictuni , sed po- uarium perlaciluni eonseuMim pupuli; elpiie-
liîis consuetudo ex jure divino niaiiavil, et laloniiii, seu prineipuin , et hujusniodi sunl in

ideà taie ju!-. non liuiiianuni, sed divinum e^l, Keclt'sià i!l:e iradilioues, qiias universâ Ecclc-

iradilionesque ips;e divin;e dieuniur, Ucet per sia serval, de (pùbus nec Chrisius Donimiis,

consueludineu) conservilie sini, qua; iilis non uec Aposloli expressuiii pnecepUim Iradide-

addidii novaui juris obligutioneui , licel ad il- riiiit, ul est, v. g , C(Mnniunio laicorum sub

lud interpretanduni (pi luiphiriuiùui v.dere uuà specie, baptisuius inrautiuui, et siniiles.

possit; quia sicut divinuu) pra;cei;l»in oskmi- Opoilel aulcm circa luijusmodi universales

dit, ita eliani proponit uiodum, ut sic dicani eonsueludines Ecclesix» observaie, non ^cniper
scu condiiiones ejus. Addo verô obiier praîler inducere jus non tcriplum, et obligans ad

has esse aMas iradilioues non seriptas ,

qu.B usum, vel olservalioiieni consueUnimis, ulest
non ex divinis, sed ex Apustoloruni pra'Ct'plis in froiitc cruce signa ri , et orare versus Orien-

et legibus niauàsse credunlur, ul lex de jejunio tem,quod inler bas iraditicmes [loiiit Terlull.

quadragesiniaii , de doininica-. d:ei observa- supra, et Basil, lib. de Spir. sancto, cap. 27,
tione , et siniiles, qu;E apostolicai trailitioues cap. Ecclesiasticarum, distinct. 41, et alii,

dicuntur. El earuiii consuetudo dici polest se- qiios alibi allegavi ,

qui alia ponunl exempla

c;indùui jus aposlolicuni , (juod etiaui eonsue- hiriiui iradiliouuni, qu;e sub praceplo non
tmiinariuui non est , (juia non consuetudo in- obliganl. Nih Icnuinùs lauieu jus alicpiod indu-

duxil legem, sed lex consuetudinem, et ideô cunl,vel potiùs osiendunl, approbativuni, ut
otiam lalis consuetudo facli est, non juris, sic dicani, lalium actuuni. Nam talis consuetudo
37 DE LEGIBIS 5^
uiiiversalis Ecclesiae, eslo non obliget speciali- duobus uliimis niembris nulla est controvorsia,
ler ad aliquenj usiini , obligai a»l cretlencliiin rie(pie ali(|uani declaralionem adderc oporiet,
tafem usuin esse liciuim, el sancliini, luiu ijuia quia de illis potissimùm dispntanduni est in
seniper ceiisetiir approbala ab ip&is Aposlolis, se(|iienlihus cjqiiliims. Circa prinium aulem
Uim quia iiiiivi'rsalis Ltclt'siie aiiclurilas ad niemitrnni aliqui jurispciili ccmiendunl nullam
hoc sullicil, cÙMi in niorilms non possit lola consueliidinem esse posse secundùm Iegem
errare, aliquid lurpe conunillendo, vel appro- humanam lia sentit Félin, in cap. 1 de Rescrip.
hando. n, 17, cum Anton, de Bulr. ibi, et Joan. de
15. Tandem daii polesl consncUido conlra Ligna. Domin. et f.emin. in c \ de Conslit.
jiisdivinuin, qnx' in niaiain parlein in î^criplu- in G. Alii verô, qnos supra reluli qui hanc
,

râ appellari solel tradilio lioniinuni, Mali. 15: teriiam divisionem trailunl,conirariuinsuppo-

Triuisgredimhii praceplum t)ci propter Iradi- nunt, nam maxime illani iradunl respeclu legis
lioiu's veslras ; el .Marc. G dicilur : Prpter Ira- humaïuc. Verùmlamen in re non est dissensio,
dititnes lioinhumi. Lndc ad Colos. 2 ditebal Pau- (juia lii auclores loqnunlur deeonsueludine, ut
1ns : Vidcle ne quis vos decipiat secundùm iraiii- est quid lacli, illi verô ul est quid juris. Et
tio)ies honiinnm. Appellanlnr eliain ii;e liadilio- clarum csl dari consiieludines facli secundùm
nes vana' à divo l'elro Episl. 1, cap. 1. lh«c hnmanajnra, i!l esl consueludo audiendi mis-
erj^o consueluiio nullmn cHi'cUnii nioralom lo- sam diehiis leslis, vel conhlendi in quadrage-
gis babcre polesl, et ideô niiiil ad nosperlinet. simâ, ei sindîes. Unde eadem esl ratio respc-
Non enini vaiel abrogarc legem divinani, ut ciu legis bumann' , qu;fc divinjc vel naluralis,
divns Thomas supra docet, clPanornillan. cuni scilicet, quia in omnibus po;esl dari rreipien-
Glossà et aliis in diclo cap. ull. de Con>iic- lia acinum legi conformium , et haec esl con-
Uid. Et ralio est, quia licet nialeria lalis Icgis sueludo facti.

non sil intiinsecèniala, sed solùni (|uia prohi- 15. Nihilominùs lamen certum est per hanc
bita, et ex eâ parte non repugnarel per cansue- consuel'.ulineni non inlroduci novum jus non
tudinera inlroduci; lanien, quia illa prohibilio scriptum , seu consiieludinarium , et in hoc
divina est, non possunt honunes conlra iliani sensu dicunt praulicli auclores, qnôd licet po-
pnevalerc, quia non possunt niulare divinani pnlus per ndlle annos s<mvcI Iegem, non inlro-
legeni aut volunlaleui. Nec l)eus ipse censeltir ducel consneludinem. U;iiio esl supra tacia,
connivereet aui'erre legeni, sicul infra de bo- quia illi consnelndo solnni esl quaedam obser-
mine dicenius, quia nulluni esl priiicipiuni, vel vanlia pr;rexisienlis legis, et ideô non tendit
fundanienluin ad hoc priesunienduin de divinà ad novam Iegem iniroducendam, quia non eo
voluntale, neque eliani eral expediens aut di- animo incu'|»la, vel conlinuala esl , sed solùm
vinani decens anct .rilatem ; oportel enim le- animo impleiuli Iegem. Nec eliani prtnceps ha-
geni ejus iinniulabileni esse, ut inlVa videbinius betnovam volunlalem introduoendi circa illain
lractandopra;cipuè de lege Graliie. Dicnnl au- rem aliam Iegem, quia volunlas quasi conli-
leni aliqui ex diciis jurislis, posse consueludi- nuala, quam semper liabet, solùm esl, ut lex
neni liniilare , et quasi dispensare in divino sua servelur. Umlè rectè dixil Baldus in lege
jure, si justa causa subsit. Sed non est inlelli- ullinià, Codice, Q-wd si loiiga consueludo, hanc
genduni de proprià liinilalione, vel di^pciiha- consneludinem secundùm jus non esse dispo-
lione, qu;t' obligalioneni legis prceexibleniis silivam, sed imilalivam juiis, vel tu die esse
ex parle lollal ; in hoc enim sensu falsuin id execuiivam. Ex quo reciè inlert Glossa in c. 1
est; nam ralio l'acla de tolà lege procedit cuin de Consiieiud in 6, elPanormil. in cap. ulli-
proporlione de parte , ut infra libro 10 laliùs mo deConsnelnd. nuni 21, abrogatà ilià lege
dicani. Débet ergo inielligi per nioduni iiiler- per aliqnam posterioreni, abrogari etiam talem
prelalionis ; sic enim consueludo polesl inler- consueindincm, eliamsi illins nientio non liât.

prelari legeni, eliani d'vinam , et qnôd in tal' Qnia dia non addil novum vineulnin, nec cen-
casu, et lali causa inlervenienle , non obligat selur lanqnàni perse inlrodnc'la, sed ut annexa
quia non pro illo casu posila est. legi, et in eà fundata , cl ideô nulla obligalio
14. Superesl uteanideni teriiam divisionem ex eà manel ablalo legis fundamento. An verd
ad iegein huinanam applicemus , nam de ilià quando consnetuilo anleccdii, ei posiea sil lex
polibsin.è iniclamus, clin ilià laciliùsconlin- seripla, revocatà leg'-, inaneal consueludo, su-
jit, ul consuetuilo sil secundùm iegem, |tri»*.- pra priecedenii capile lactuin esl, et videri
ter Iegem, vel conlra Iegem. Et quidem de his 1|| possunt qu» latè traclat Félin, c. 1 de Re-

,.: . '^nntfij
;^j
$^ UK LKGIBUS. 40

scrip. in uli. Ke;j;ulà a n. 15, et piaiseiliin li- dùni legem laicoruin inducta sil. Sed in ho •

mit. 7, el IKodi. supra, sccl. 5, iium. 7.

considerandum esl, aliud esse, consocludineni

16. Quamvis auiCiii cousiieludu jus uou iu- esse seci;iidùni Icgeni, id est, ex vi legis el im-

ducat.alKiuoselIcclus haberepolcsl circa log(uu perio ejus, aliud verù consueludinem esse se^

praiCxisUMitoni iii ordiiie ad perscveiaiiliaiii cundùin legein, id est, ad instar el siniililudincni,

illius cl efî'ocliis siiltsoqueulos. Alqiie lioc

niudo seu iinilalionem ejus. Nos hic priori modo inlel-

dicilur priniô conlinuare logom. Sicenini dixil ligimus consueludinem secuudîim legem, el illa

Graliau. i^ Lecjes, suh ca[). Injastis, d. A, leges reverà non exlendil legem, iiisi foriè per inler-

institiii, tùm provutlgaitlur, firmari autem cùm preialionem , quai cadere possil in verba ejus.

moribus utenlium approbantur , ot siguilicalur Neque in dicto exemplo consueludo esl illo

eliam in 1. ult. cap. Quœ dt tonga consuetndo, modo second ùin legem ,
quia non esl ex lege

et optimè explicalBarl. in Repot. logis De qui- civili, sed ex libéra voluntate eorum, qui facere

tus, ff. de 1-pg b., n. 4, dicens, liane consuetu- voluerunl, quod lex civilispraccipiebat, etiam-

dlneni conliruiarc logcni, non per se, sed rc- si per illani non obligarenlur, (piales eranl cle-

niovendo, proliibens, scilicet, conirariani cou- rici in diclo exemplo. Tanliim ergo dici polest

suetudineni el abrog.ilioncin. Alque eodeni illa consueludo secundum legem civilem per
bœc consueludo adjuvare ila mirum non est, quôd possil
imitationem, et
ferè modo dicilur

legcm, ut suinilur ex cap. Sopitœ, de Censib., novumjus inlroducere nam hoc per se habet ;

nimirùm, quia el laciliorcni reddil obseivan- consueludo juxta legem ulliniam,C.QH<rs/</ortf/a

tiam ejus, et (luodanunodà l'acil illaui niagis consueludo, et quôd illa imilaliositallerius legis

Imniulabileni ,
ju\la proxiniè dicla. Aliiisoffe- exiraneae, nibil relVri, neque autert consueiu-
clus huJMS cousuoUitiiuis osi inlcrpielaii le- dini viin suam. IJiide eliam lit ul illa non sit

gein, iniù vocaïur lu jure, opliiua logtun interprcs, propria exlensio prions legis, seu induclio no-

capite Chm dilcclns, de Cousuciuii. 1. Si de iii- vie alterius rationis , scu l'ori. Nain obligatio,

terpreiatione, If. de Legib., el déclarai Barlli. quai circa laies personas insurgil, reverà non
diclo nuui. 4 el 5 , cl i'aworuiilau. diolo cap. est ex priori lege civili , sed ex nova lege

ult. n. 28, elralioesl, quia iudicat, quo sensu ecclesiasticà consueludine clericorum inlrodu-

fuerit lex in priucipio lala el recepta. Quôd si ctà. El ideô talis consueludo, ut sic, reducitur

aliquaudo !'aci;.l lileui iulcrprelationeni, quye ad eani, quai esl ultra legem.
inducal nounullaui l"gis nitilalioncin à prinue-
non essel niera iiilcr-
CAPLT V.
và suà insiilulione , Ilia

prelatio, el ideô suii eà r.ilione illa coiisuetudo De variis partitiouibns consnetndinis, ex ejus ma-
nonerilsecundùm legtnn, sed superaddita legi. terià sumptis.

Et quantum ad hoc ea loin ratio esl de illfi qua;

de consueludine Icgi coniranà. Quia ex paile 1. Quarto dividi polest consueludo ex

aliquâ repugnanliani aliquam luihel cuui Icge, parle rerum, seu nialeriai, circa quam yer-

Ut in principio i'uil pos:l i ; iiaui in ali(pirt salur, sub quà mullai subdivi^iones seu ,

illi derogàsse dicilur. El ila de illà, quanlùm ad faiiliores partiliones conlineri possunt. Sic

huncenecluui, siinul diceiiius cum consuelu- enim dividi polesl consueludo in cauoni-

dine abroganle legein. cam el civilem, ad eum modum, quo divitur

17. Denique addi solel aiius hujus consiie- lex in luembra similia. Nam, si consueludo
Ll maliirià spiriliiali, eril canonica, ul con-
ludinis eiïeclus, qui dicilur exleusio legis. sil in

si, verbi graliâ, pro laicis l;inlùm posiia sil lex, sueludo jejunandi , servandi aliquod feslum.

et poslea per consiieludineni à clericis eliani El in universum oninis consueludo pr<ipria cle-

polesl, ul ralioae consutludiiiis ricorum canonica esl. eliainsi videaluraliquan-

servetur, licri

obligenlur clerici, qui ox vi legis non obîiga- do circa maieriam lemporalem versari quia ,

rentur, suniplo argunienlo ex Panorniit., per semper versaïur circa illam maieriam, prout
illum texluin in cap. Om causa, de Ke judic. spécial ad bona, vel peisonas clericorum, aut
Ecclesiarum, et sub ralioue sacra, seu spi-
n. 4; Félin, in cap. Ecclesia, de Conslit.n.(i2;
illà

Covar. in 4, p. 2, cap. 0, § 10, u. 18, el iira- riliialis esl. Consueludo aulem » ivilis esl pro-

quel. dePriinogeu. n. 4i, <pii dicuiil cousue- pria laicoruin, el circa lempiu'alem maleiiam
seu coi!iUiU!iC!;i cieiiiis cl Vitrsaii débet; legem oiiiin civiieni imilalur,
ludiuem jiisUiin,

laicis obligaïc clericos; crga à for.iori cousuc- argumenlo 1. ult. cap. Quœ sit longa consuC'

Uido clericorum obligabil illos elianisi secun- tudo.

 41 bE LEGIBI'S. a
2. Dices, non esse aïKï^uatam divi>i()neiu, de Crimin. lais., ubi dicilur, ad discerhendum
(}uia dalur consuetudo conmiunis laicis , et vera rescripta poulilicia, inter alla respicien»
clericis, et ulrosque obligans, ut cap. prsece- dum esse ad styluni. Unde aliqui colligere
denli ex Panorinit. et aliis dicebainus, illa au- voluerunt.slylumsolùm morem scribendisigni-
tem non polest dici canonica, vcl civilis, sed licare ; nam ila eliani sumilur in cap. Venera*
Kespondeo Vel illa comprehendit cle-
niixta. : bilem, de Confirmât, util, vel inulil. Ita sentit
ricos lantùm, ut cives sunt, quia est de nia- cuni aliis, quos allegat Rochus Curt. in dicta
lerià pertinente ad temporale regimen , et Pra;fat. n. 28, et favet vocis translatio; nam
commune bonuni politicum civitatis, et talis primo signilicàsse videlur icneum instrumen-
consuetudo civilis erit, tuni quia tola tendit tum scribendi, et inde translata est ad scriptu-
ad finem temporalem, et subjacei potestati ram significandam juxta 1. 1, C. de Sacros.,

temporali; tuni etiam, quia est à civitate, ut Eccles. et inde ad modum, seu ordinem scri-
civitas humana est, à qua denominatur lex, bendi. Sed licet in praidictis juribus ila usurpe-
vel consuetudo civilis. Nec est inconveniens, tur illa vox, non excluduntur alia signihcala;

quôd obliget clericos ut cives sunt, quia etiam nam etiam signilieat usum, et modum loquen-

illi nomine civitatis veniunt, ut notât Barth. di. Indeque videtur haic vox accommodata ad
in 1, 1, ff. Ad municip. et Panormil. in cap. significandum modum servari consuelum in
Cùm causam, de Re judic. et per legem etiam aliquo ordine judiciali. Et ita dixit Cyn. in 1. 1,
scriptam civilem possunt hoc modo obligari Quœ sit long, consuet., stylum esse practicam
quoad vim directivam, modo supra explicato. alicujus curiœ, et idem habet Bald. in 1. ull.
Aut est consuetudo pertinens ad clericos, ut C. eod. et per anlonomasiam ila vocari solet
clerici sunt, vel ul Christiani sunt, et tune Stylus roman* curiae. Et feré in idem redit,
necesse est, ut consuetudo sit canonica, quia quod dicit Barth. in dicta repetit, legh De qui-
sola illa potest clericos, ut taies sunt, obligare, tus, n. 10, in fine quaestionis primse, stylum
et illa sola est eminentioris ordinis, quai possit esse consuetudinem, quœ respicit ordinem lo-
etiam laicos coniprehendere, quia semper con- quendi, et procedendi, scilicet, in judicio.
suetudo iniilalur legem, et à potestate, seu Nam ob hanc causam dixit idem Bart. in 1. 2,
jurisdiciione cjusdem ordinis pendet. Potest C. Quœ sit long, consuet., n. 9, stylum solùm
auteni id dnpliciier conlingere, primo, quia induci per actus judiciarios eorum, qui in ju-
materia, et Unis consueludinis spirilualis est dicio versantur, Angel. verô in § Ex non scripto,
pertinens ad laicos, et clericos ut Christiani Inslil. de Jur. natur. dicit, stylum non magis
sunt, et talis est una simplex consuetudo , et dici in judiciis, quàm extra illa. Quod certè
canonica, qualis est consuetudo servandi diem verum est spectatà generali vocis significa-
festum uirisque communis. Secundo contin- tione ;
considerando autem usum ejus in ordino
gere potest solùni per quauidam convenientiam ad jus explicandura, vel introducendum
, pro-
et siniihtudinem, ut verbi gratià, quia in tali prié videlur respicere ordinem judiciorura,
loco tam judices laici, quàm ecclesiastici ser- sub judiciis omnes scripturas, bullas, et
re-
vant aliquara consuetudinem in suis Judiciis. scriptacomprehendendo nam licet in eis ex- ;

Et tune in rigore non est una consuetudo, sed pediendis non interveniat ordo judicialis, stylus
duplex, una canonica, et altéra civilis, quai eorum in judiciis allenditur. Et plura de hàc
soiùm per aggregationem per modum unius voce erudilè congerii Chrisiophor. de Paz in
re'putatur. Et ita divisio est adaequata, et 1 p. Rubr. ad leges Hispaniai, quie styii
appel-
haec videnlur sufhcere ad expositionem ejus, lantur.

deservieique in sequentibus ad usum termi- 4.autem non sisiamus in solâ vocis si-
lit

norum. sed rem, quae ad jus pertineat

gnilicalione,
5. Alio modo etiam ex parte maleriae potest expliccmus possnnms in stylo cuni proportio-
,

dividi consuetudo, in morem slriclèsumpluni, ne ad consuetudinem duo dislinguere,

scilicet
styluni, ritum et forum. Quae divisio consiabit stylum facti et juris. Stylus quoad factum
vi-
explicando très voces ultimas : nam omneni detur mibi esse non tam frequenlia actuum
aliam consuetudinem sub illis vocibus non sic scribendi, loquendi, aut procedendi, quàm
comprehcnsam sub more stricte sumpto, com forma illa quasi artificialis, (juœ servari solel
prehendirnus. Primo igilur stylus signilicare in ordine sermonis, scriplurae, aut processus,
videtur usum specialem in scribendo , vel lo- ila ut inter partes ejus , vel talia verba usur-
guendo, ut coiligi potest ex cap. Quàm gravi, peulur , vel tali modo , aut ordine constituan-
TH, xm.
4S DE iEGIBLS.
ti^r. Hac enim signlficaiio ex cwiimuni usu lex dicitur csse siyli. Uno modo , ut illa deno-
eonslal , cl ex juribus allegalis , cl sumi ctiam minaiiosil ab objcclo Icgis, seu nialorioc,circa

potesi ex 1. 1 , C. de Sacros. Ecclcs. , ubi di- quam versalur. Et sic propriè lalis lex per se

ci(.iUr, voluntalis ultimœ stylum libemm esse non perlinei ad consueludinem , sed juagis ad
debcre , id esl , lonnam dispoiiendi por icsta- legcni scriplam , quai disponil de stylo servan-

picnliiin , ubi eonslal, slyluincsse quid lacli do in hisquae concernunl judicialja, sicul in
çt non signUiearc frequcnliam actiium , sed rbcloricâ dicuntur Ieges slyli, qua; tradi pos-

ipsam l'onnain disponendi. Et chuiùs ia illà sunl de modo ei oruine, graviter, cl suaviler,

significaiioiic usurpalur 1. 5, C. de Bon. va- ac claré loquendi vel seribendi. El hujusmodi

cant, lib. 10. Elsicelianj dixil Tcrenl. in An- sunt Ieges slyli rcgni llispania;, in quibus
drià : Dissimili oratione sunt factœ , ac stylo. eliam saepè slylus moris el consuetudinis alle-
Alvcrù, quia in lo(|uendo maxime, et seriben- galur. El ila existimo ab ipsà jnalcrià denomi-

do talis forma usu comparari solel , ideô usus nalionem illam suscepissc, licel Christopij. de
ipse , séu consuetudo , sic seribendi , vel lo- Paz supra, n. 53, aliler illam rubricani expli-

quendi, slylus appellalur , et ila signiiicat cel. Alio verô modo potest lex slyli dici ab
çonsuetudinem facli , ut sensit Bald. in dicta intrinseco modo, quo inlroducta esl per solum
I, 1, C. de Sacros. Eccles. et in 1. Siqiiis intra, usum in tali njateriâ forensi, seu judiciariâ ,

C. de Bon. proscriploruni. Quod jntelli- et sic est propriè Jus non scriptuni sub cpu-

gêoduro est non absolulè de qu^cumque çuetudine comprehensum , ul explicaluiiî est.

CQnsuetudine , sed in tali njateriâ , ut supra 7. Aliud mombrum dictai parliiionis erat

dixi. riius; nam hune eliam inler ea quai ad çon-

S. 6i ergo ex tali stylo facli introducatur suetudinem pertinentponil Rochus Curl. in ,

obligatio servandi talem modum , vel ordinem num. 28, ex Panormit. in cap.
dicta Praifat.

in pronuntiando , seu procedendo, quoad hoc Cùm secundum, de Tempor, ordin. ubi sic in-
Stylus erit jus spéciale, et non scriplum. Lnde quil : llitus est coiisueliido solemnitatem prœbeiis

quia ha3C cbligalio non videtur ordinariè posse iii aliquo aclu exercendo, ita ut ubi usus disponit

iplroduci per stylum facli , ila ut vim legis erga solemnitatem actùs, ritus seu observantia

habeat, nisi in bis, quai judicia concernunl, dici possit. El solùm allcgal cap. ull. de Con-

ideô Stylus specialiter ut est quid juris, vide- suetud., ubi nihil deriluin parliculari dicitur.

tur accommodari ad jndiciarium morem, et Juxta quiim descriplionem , eUam slylus erit

ordinem, ut ex Bart. diximus. Nani in aliis quidam rilus, licel non oninisriius dici possit

materiis , sermoiiibus , vel scripluris , usus slylus. Idem verô Panormilanus in cap. In ati-
sic , vel sic loquendi aut seribendi parùra vi- quibus, dcDecim. in princip. rcstiicliùs dixil :

Hitus significut mores in spirituulibus. El Juxta

detur referre ad connnune bonum, ut possit
legem inducere : in judiciis aulem muliùm re- hoc non omnis solemnilas actiis dieetur ritus,

ferre potest , adeô ut dixeril Anchar. cons. 53, sed specialiter illa, quœ esl in malerià sacra,

stylum curiae facere jus in casibus à jure non ut sacrificii, sacramenlorum, el sacramenla-
decisis. Et ideô slylus, ut esl aiiquid Juris liuni, aut orationum, seudivinorum oiliciorum

propriè diciluradjudiciariaperlinere. Sic ergo el bic videlur communis ecclesiaslicus usus

Stylus est quoddam jus non scriplum,

inier- illius vocis. Nunquàm aulem probavil Panor-

dùm positive obligans , ut ab eo non recedatur, mit. illam vocem specialiter signilicare con-
juxta 1. ull. C. de Injur. , inierdùm obligaiio- sueludinem aliquam, imô in cap. Presbyter,

nem toUens, ut licet jure communi senlcntia , de sacra Unctione notai idem Panormit. quôd
dobeat pronunliari à judice, de stylo curiae rilus est quœdam solemnitas et forma specialiter

djcitur non esse necessarium. Inierdùm inler- in actu sacrumcntuli.

preialionem Juris inducii, eliam aullienlicani, 8. Quapropler doctrina data de stylo videlur
et sequendam. Quomodo aulem slylus intro- ad rilum applicanda. Nam ritus esse potest
ducatur, ut habfial hos elfeclus cum propor- vel quid facli, vel quid juris ; item ut est quid
tLone ad çonsuetudinem explicanduni esl, et facli, primo el per se consislil in solemnitaie
in sequeniibus si quid babueril spéciale adno- aliquâ, seu cairemonià alicujus aclùs. Et in

tabitur. hàc accepiione usurpalur in tribus capilulis

0. Alque bine tanden'i intelligi potest , quae allegalis. Unde ad hujusmodi rilum non est

ei quales çensendai sinl ieges slyli. Dupliciier per se necessaria consueluu'o, jiec acluum frei.

enim potest illa determiuatio sumi, cùm aliqua queiUia ; sœpiùs enim inslituitur anle omneai
 45 DE LEGIBUS. i^
usnm, autverbo, ut Christns Dominns instituii 10. H:e
consuelndines cetn^ontur in
igiiup

suhstanlialem ritnm sacramonlorum aui , Hispanià compreliondi nomitie fori ; nam leges
soriplo, ut multie aocideiilalcs solomniiaios, quicfori dicuntur, ex usu origincm liabucrunt,

et acliones sacrae ab Ecclesià iiisliluisc sunt ,

ut in cariim proœmio dicilur, et dubium non
ut constat. Non répugnai autcm iniô ctiani est , quin usas in tali matcriâ possit jus indu-
sœpè contingil , rilus liujusniodi usu et consuc- ccrc, non minovi ralionc ,
quàmin aliis. Unde
tudino inlroiluci , et lune lalis consueUuIodici dicilur in 1. Labco , ff. de Statu lib : Morem
potcst ritus quidam, ut volucrunl dicli aucto- agcnthm seqni dcbemus , et in 1. 1, § In hono-
res; oporlebil aulemillani dislinguere, ul est rariis, ff. de variis et exlraordi. Cogn., ex-
quid faolî , vel juris. Nani priori modo crit presse dicilur pro fori consueludine œslimationem
frequenlia sic operandi in lali nialcrià ;
poslc- hnbendam esse, et notai Bartb. in dicta 1. De
riori autem modo esse poteril jus aliquod non quibus. Unde in hàc significatione constat , pa-
scriplum in eâdem niateriâ par illam frequen- rùm ab stylo differre, unde licet in Hispanià
lîani inductum , et sic ferè omncs consuetu- dislinclœ sint leges fori , et leges styli , lamen
dines canonicae in aclibus perlinentibus ad hœ censenlur esse quasi inlerprelaliones illa-
cultum Dei ,
qualenùs eis dant formam seu rum ut in Pxubricà illarum dicilur. Differunt
,

specialera niodum, dici poterunt rilus. Quale nihilominùs forum et Stylus , quôd forum non
aulcni sil hoc jus, et quomodô inlroducalur significat ordinem , aut nioduni loquendi , aut
ex generalibus regulis de consueludine peteu- procfdondi in judicio sicut slylus, sed signifi-

dum est ; nihil enim videlur habere spéciale care videtur omnia jura compeieutia, ralione
sedcum proportioncprincipia de consueludine jurisdiciionis, vel in online ad illam , vel usura
applicanda sunt. ejus. Unde tola coîlcclio legum speclaniium
9. Tertium membruni in eâdem parlilione ad jurisdiciionis usum , videtur posse noniine
positum est, forum, quae vox in conimuni jure fori ,
quasisumplo collective
significari ,

usilala non est in hàc significatione , et ideô quamvis singulœ etiam leges bu jusmodi soleant
Bartii. Panormit. Rocbus et alii de consuelu- dici fora hispanè ,
fneros.

dine scribenies, ilHus non meminerunt. Tamen il. lîinc dicunt aliqui, forum in hâc accep-
in legibus noslri rcgni forum inler consuetu- tione non solam consuctudinem significare
dines ponilur in 1. 7, lit. 2, partit. 1, ubi id sed indifferenter comprebendere leges scriptas,
notât Gregor.Lopez, et consideratà illiusvocis vel non scriptas, seu consueludine introductas
dcrlvatione, videtur idem esse quod slylus circa usum jurisdiciionis et judiciorum. lia
prout à nobis explicatus est , vel parîmi ab illo sensil Burgos de Paz in lib. \ Tauri, num. 58o;
diffcrre. Forum enim in usu Vulgari locum pu- leges enim fori scriptae sunt, et tamen sub
blicum significare solel ad mercaturam , et nomine fori rectè comprehendunlur. De illis
negotiationes vénales deslinalum , ut est apud aulcm legibus fori frequentiùs sentiunl hispani
Isidor. lib. 15 Orig. c. G , et quia judicia in jurisperiti , non habere vim legum , nisi in
bis locis publicis exerceri soient, ideô crédit virlute consuetudiuis , ila ut lex scripta fori
illud nomen iranslatum esse ad significandum jus non conférât , neque ad probaiionem sufli-
locum judicioruin. Idem verô libro 15 Orig. cial, nisi usus ejus probelur, ut docet Gregorius
cap. 2, et libro 18 Eiymol. cap. 15 forum ait, Lop. dictai. 7,etl. 18, lit. 15, partit 7, et
exercendarum litium locum significare , el à Suarez in Prooemi, fori , num. 1 , 2 el 3 , et
fando esse dictum, el babelur in cap. forum ,
Valdes. in Addilionead illum , et Christophor.
de verbor. Significat. Unde etiani significare de Paz in Rubr. Ad 1. Styli, p. 1 , num. 36,
solel proprium territorium uniuscujusque ju- et alii circa 1. 1 , Tauri, quae est 1. 3, tiiul. 1,

dicis , aut prselali, el ila videtur sumi in lit. de lib. 2 Compil. ex quà idem colligitur. Quèdsi
Forocompet., ut ibi Hosiiens. Panormilan. et hoc verum est, profectô leges fori , ut scriptae
alii notant. Atque bine eliam acliones judicia- sunt, non sunt leges. Nam lex scripla non ha-
les per antonomasiara vocari soient acliones l»et vim et subsianliam suam ab usu, sed ex
forenses, ut in 1. Penull. IT. de Foriis, uudo instiluiioneet promulgaiione; illae autem non
etiam dicta sunt insirunienla forensia scriplurx sic inslilulai sunt, el proposilaî , ul per se
publicre, que (idem in judicio faciunt, 1. Com- oi>ligenl, sed solùm quantum de usu consli-
paraliones, C. de Fide iuslrumcnt. lia orgo lerit. Solùm ergo sunt quasi memoralia con-
consuetudines periinens ad ordinem judicio- sueludinum , ac subinde jus earum , illis nou
rum forenses diçl possunt» obstanlibus, eritjus non scriplum, et çonsuc'
 EGIBLS. 48

•mliiiariiini ,
qui:! ulis scHplura êi non irp*'" non usus continuatus, aut suis lemporibus re-
gnal , ul snpia diclnni csl. petitus consueludinem moralem inducit, pro-
12. Sed (iuid(iiii(l sil de illis specialibus Ic- pler co'itrariam rationem. Maxime quia hic non

gibus i'ori, non diibium est, quin polueriiil usus moraliler non est sine actu positive, sicut

dari leges scripUc de loto negotio forensi , ot de omissione theologi dicunt, Id autem dupli-

aliqn^eliani polnciint consuctudine introduci, citer contingere potest. Primo quia ille uon
usus consistit in carenlià alicujus circumstan-
et ita onuiia, qiia; dixinius de stylo qiioad la-
olnin,ctqiioad jusscriptnni, vel nonsciipluni, tia, vel solemnilalis alicujus positivi aclûs, ul

ciun proportione possunt ad forum applicari. est, verbi gralià, incestuosum conlraliere ma-
Addo etiani, licol in legno Castelhe leges trimonium sine dispensatione ; nam ex hoc

forj ad illani niateriani judicioruia deterniinen- l'requenli usu colligunt nuilti cum Navar. illam

Aragonise, etc., esse veram consueludinem, quse potuit auferre

tur, lorlassè in aliis reguis
alio modo , vel laliori signilicato sumi. illud impedimentum , et talis dici potest non
15. Fora enim ibi appellari videnlur leges negativa tantùm , sed positiva consuetudo

pro[niai iliornni regnoruni autiquae , et quasi quia non est de omissione , sed de actu facto

inviolabili usn contirmata;, et maxime qna; cum lali negatione, nec negatio sufficeret ad

pertinent ad modum regiminiset jurisdiclionis consueludinem sine actu. Aliter verô contin-
et nobiliiim, git, ut non usus consistât in solà carentiâ actùs
principis , et snbjectionis popnli ,

mibi non tempore aliàs debito, ut erit omissio audiendi

et lor tassé plu ra conq^lectunlur, et

constat, an ab expressà institutione origineni Missamtali die non obstantelege.quae «miissio,

liabuerint , vel consuelndine sinl introduclie ;

ut consueludinem inducat , débet esse volun-

utroque enim modo introduci potuerunt, si taria, et ex eà parte actum aliquem includit,

juxta et ralionabilia sint , ut supponimus. Ex- formaliler verô consistit in carentiâ actuum et

ceptis ergo bis specialibus vocibus, aut con- ideô privativa consuetudo dicitur. Et dici etiara

sueludinibus, omnia alla jura usu introducia potest dissuetudo, quamvis hivc vox sequivoca

in quâcumque morali malerià générale nomen sit, ut notât Rochus Curt. dicta Praefat. nuni

cousuetudinis retinuerunt. Atque ita constat 50 et 31, quia dissuetudo propriè videtur sup-

per hanc parlilionem non mulliplicari l'orma- ponere consueludinem nam cùm ab eâ rece- ;

liter , ut sic dicam jus consuetudinariuni, sed ditur vocari solet dissuetudo, siveab illàrece-
,

datur per contraries aclus atque adeô per

tanlùm materialiter ex parte rerum seu mate- ,
,

consueludinem positive contrariam sive per

riarum circa quas versatur. Idemque est de
,
,

aliis ac similibus partilionibus ,

quœ l'acilè solam omissionem antiqui usùs ; utroque enim

excogitari possunt. modo contingere potest, ul constat, et hoc mo-

14. Ultimô notanda est alia divisio, quœ uti- do dari potest dissuetudo per contrariam con-

esse poterit ad sequentia. Nam dividi potest sueludinem , et potest etiam dari negativa
lis

consuetudo in positivam et privativam , seu ne- consuetudo, quse non sit dissuetudo, si consue-

gativam. Prior ex posilivo usu ducit originem, ludinem oppositamnon supponat. Verùmtamen
et in frequentià actuum quoad factum consistit, etiam dici potest dissuetudo sine respeclu ad

et ita quôd jus ad agendum inclinât, vel obligat priorem consueludinem ,

quae prsecesserit, sed

Posterior verô consistit potiùs in non agendo, tantùm ad illam quae posset vel deberct induci.
et ducit originem ex non usu, et ita interdùm Et ila videtur illà voce uti I. C. Julianus in 1.

vocatur. Qualenîis verô ille non usus fre- Dr quibus, iï. de Legib. in fine. Et sic formaliter
quens, seu continuatus est, habet modum cou- consistit in carentiâ actuum, et propriè signi-
I consueludinem negativam, vel privativam.
suetudinis, quse veluli in facto consistit, et si ficat

jus aliquod inducit , ad non agendum tantùm El in hoc sensu clarilalis gratià illà voce ute-
inclinât , vel obligat. Est auiem boc loco no- niur ;
quomodô autem illa babeat moralem vim
tanda distinctio de non usu negativo et priva- consueiudinis, vel effectus ejus, in sequentibus

tivo, quam infra, circa privilégia, latiùsexpli- videbimus.

cabimus. Quia non usus negativus non inducit CAPUT VI.

consueludinem ut reclè notavit Paul, de Ca-

,
Quœ sit consuetudo bona , et ratiouabilis , vel
stro in dicta 1. De quibus, quia non est actio,
prava, seu irrationabilis.
liée omissio moralis, et ita non habet rationem
moralis et voluniarii usùs ,sine quo non po- 1. Haec polest esse alia divisio cousuetudinis,

test consuetudo introduci. Privativus autem qu» ad moralem rationem et e/Tectus consue-
49 DE M GIHLS. .^0

ludijiis explicandos neccssaria est, et idoù hic que lioneslos gcncrelur; ut aiilcni sil bona tan-
esse prainiiltoiidam censui. Duplex auleni par- tùm objective, satis est, quod sit de objecto
tilloin lilulo iii!?iiiualur, iina est consuetudinis de se bono, id esi, ex actibus, qui ex vi objocti
in boiiani , cl nialam ; ;ilia csl in ralionabilem, sui, vel boni sinl, vel benù fieri possint, et ex
et irraiionabilein ;
quie voces non sunt syno- justà causa ûeri. Atque pari ratione (licet non
nyinœ, scd aliquid addit scciinda ultra primani, modo omnino simili subdividi potest mala )

et ideù de illis sigilhilim dicondum est. consuetudo. Nam (juia niahim est quocumque
,

2. Ciun ergo dividiliucoiisiiotudo in bonani. defcclu, ideô undecumque sit inala, consuelu-
et nialam , de bonilalc niorali , id est, de ho- do potest dici mala simpliciter; nihilominùs
nestate, et nialitiâ illi opposilà intelligenda est, lamen una potest esse mala ex parte objecti
quia aliae bonilatos per se spcclatae, vel niali- ipsornm actuum, in quorum frequentiâ con-
lia; illis tantùm oppositui, non roddiiiit lionii- ïiislil, quia niinirùm, ex vi objecti mali sunt;

nes, aut mores eorum bonos, vel malos ; bîc alla verô vcrsari potest circa maleriam de se
verô solùm consideratur consuetudo ul moralis iion malam , et nihilominùs esse aliunde mala
est, et regulam aliquam morum humanoruui ex parte operantis, vel ex alià circumstantià,
conslituere, vel auferre polesl. Et ideù etiam aut conditione iujpedienlc bonilalcm. Quando
non adjicitur in illâ divisione tertium mem- ergo consuetudo est mala per se, et ex objecto,
briim de consuetudine indiflerente, quia vel non meretur nomen consueludinis, sed abusùs,
in usu et exercilio dari non potest, ut est ve- seu corrujjtelae, ut jura loquunlur, quia talis

risimilius, vel licet admillalur, illa ut sic spe- consuetudo non potest jus proprium inducere,
ctata est iniperiinens ad jus consliluendum nec potest per illam fieri , ut actus consuetus
nisi reducatur ad aliquam ralionem lioneslalis, bonus sit, aut non malus. Atsi consuetudo sit

modo slalimexplicando.Unde etiam in telligi po- saltem objective bona, seu non mala, licet non
test, divisionem illam dari de consuetudine, benè inducla fuerit, sed per actus malè faclos
ut est quid facti : nam jus consucludinis non ab opérante, aliquid bon^e consucludinis reti-

potest esse lurpe, seu inhonestum ,

quia invol- net, et ex ilbà parte non répugnai, ut aliquid
vit contradictionem cum ratione juris, quod juris non scripli retinere, seu inducere possit.
lurpe sit. Sicut enim lex, si sil iniqua, non 4. Pro cujus declaratione adverto ulteriùs,
est lex, ila jus iniquum non potest esse jus, aliquam consuetudinem possc esse malam na-
ideôque consuetudo niala solùm potest esse turâ suà, quia actus vel sunt inlrinsecè mali,
in facto, non potest autem aliquid juris indu- vel ita sunt mali, quiaprobibiti, utpernullam
cere, nisi cesset ejus malitia. Datur ergo divisio bumanam potestatem honeslari possint, et tune
illa de consuetudine , ut in facto publico et propriè dicitur consuetudo mala ex vi objecti

communi alicujus communitalis consistit, et et de tali consuetudine certum est, non posse
sic est per se satis clara, tum quoad existcn- jus aliquod introducere, quia est contra jus na-
tiam ulriusque membri, quia sicut in singulis turale, vel divinum , de quibus jam diclum est,
personis possunt esse bonestse et prava; con- Alio verô modo potest actus, seu maleria con-
suetudines, ita et in populo, et communitatc ,
sucludinis, esse mala, solùm quia prohibila
tum etiam quoad sufliceniiam ejus, ut deciara- jure bumano. Et de tali consueiudine dici non
tum est, tum denique quoad raembrorum di- potesl, quôd sit sinipliciler nulla, vel nullius
stinclionem ,
quse ex ipsis terminis noia vi- momenli, ut ex slalim dicendis, et ex capilibus
detur. sequenlibus conslabit. El in iliâ liabere polest
3. Ut autem magis explicetur sensus distin- locum régula illa : Mnlta fieri proltibentur, quœ
etionis et distinctio niembrorum, adverto ulle- tamen fada tenenl. Et ralio est, quia talis con-
riûs, duobus modis esse posse consuetudinem sueiudo non est inlrinsecè mala, neque liabet
bonam, uno modo ex parte objecti tantùm, maliliam inseparabiiem per liumanarn polesla-
alio modo etiam ex parte operantis, et ex cir- lem et volunlalem, et ideô licet in fieri sil mala,
cumstanliis actuum lionestorum ,
per quos potest in facto esse carere malilià, si tandem
introducitur, et boc posterior dicitur bona cesset, seu auferatur humana prohibiiio, et ila
simpliciter, prior verô secundùm quid solùm absolutè et simpliciter loquendo, juin est illa

scilicet, objective, si cœtera requisita illi desint. consuetudo mala ex vi solius niaterice per se
Quia bonum simpliciter tantùm ex intégra spectatai , sed solùm supposiià proliibitione hu-
causa consurgit, et ideô, ut consuetudo sit mnnâ, seu exviillius, ideôque non répugnât,
boncsta simpliciter, oportct ut per actus undi- ' aliquid juris per eam introduci. Idemquc à
 SI DE LEGIBUS 52
fortiori eril, si acius, per quos inducitur con- duci, et c converso, quidquid non potest in-
suetudo, nec per se mali sint, nec prohibiù duci consuetudine, nec lege humanâ statui
efiam per legeni liumanain, fiant tanien cimi potest, Atverô lex humana slaluere potest,
aliqiià mal.» circiinislanlia ox parle oporau- (jiiidquid non répugnai legi nalurali , nec divi-
tiiiiii; cùm enim talis circiimsianiia sii se" n;e, non verô quod illis rcpugnat, ajgumento
parabilis ab actu, fieri potest, ut consuetudo cap. Sunt quidam, 27, q. 1, el Clément. Pasto-
quoad circumsiantiam non valeat, quoad sub- ralis, de Re judic; ergo. Eamdem sentenliam
stantiam autem actûs valeat, sicut alibi de veto indicalidemNavarr. cons. 3 de Censib. dicens,
diximus. Ut si sit consuetudo celebrandi ali- non esse irrationabilem consueludinem , nisi
quod festum per ludos indécentes, vel tauro- quœ est contra jus naturale vel divinum. Quod
rum agitationem, non tenet quidem consuetudo eiiam sensil Gerson. p. 3, Alphab. 62 , litt. p.
quoad modnm, tenere autem potest quoad festi Supplément. Gabr.4,q. 42, p.i, art. 3, dub. 6.
observationem. Et ita censendum est, nisi G, Alii verô aliter dicunt, omnem consuelu-
aliunde cerlo constet, non fuisse populi con- dinem malam quia ,
est contra legem , sive na-
sensum et voluutatem aliter se obllgare ; nam, turalem, sive divinam, sive humanam, esse
utinfra dlcemus, sine consensu non introdu- irrationabilem. Uude è contrario judicant, illam
citur consuetudo. Tune aulem ilia circumslan- consueludinem esse rationabileni ,
quse bona
tia dici posset de substantià talis consuetudinis, est salteni ex parte operis el nialerice non pro-
et cousequenter illam esse pravam intrinsecè hibitai, quidquid sit de malitiâ quasi exlrinsecâ,
et ex objecto propter illam inordinationera et el per accidens ex parle operantis. Citatur
necessariam connexiooem ejus cuni actu, saî- Glossa in cap. ult. de Consuetudin., verb. Ra-
tem ex priraarià intentione operantium. tionubilis, dicens : Illam dico rationabilem, quam
5. Jara verô occurrit dubitatio circa aliud non improbant jura. Clariùs Glossa in capite
membrum illius parlitionis continens aliam di- Ad nostram, eodem verb. Canonicis, dicens :

visionem consuetudinis in rationabileni et irra- Non valet consuetudo contra canonicam institu-

tionabilem ; est enim obscurum , an haec duo tionem, el videtur sumi ex iilo lexlu, in quo
membra idem importent, quod prœcedenlia quaedam consuetudo minus ralionabilis dicituri
et qiiâ régula tara inter se, quàm ab illis di- quia canonicis obviât institutis; ergo satis est,
scernenda sint ; in hoc enim laborant doctores, consueludinem esse malam, quia prohibilam
et varié loquuntur. Et primo Navar. iu Com- per ecclesiasiicara legeni, ul irralionabilis cen-
ment, de Spoliis, §14, définit rationabileni seatur. Item facit cap. C«»i non liceat, de Prae-
consueludinem esse illam ,
qiuv yion est contra script. quatenùs slatuit, non posse prœscribi
legem naturalem, vel diviuam directe, vel indi- contra obedicntiam. Etalia niulla jura similia à
recte, et è converso, otwiem, et solam consitetu- prjcdiclisglos&isalleganlur. lUtione eliani con-
dinem, quœ directe vel indirecte répugnât natu- liruiari potesl, quia lex jusia est ralionabilis ;

rati legi, vel divinœ, esse irrationabilem. Idem ergo consuetudo illi contrai-iaerit irralionabilis;
aulem est, consueludinem esse contrariam legi ergo omnis consueludo mala, sive ex nalurâ
naturali , vel divinae ,
quod esse malam ex vi rei, sive quia prohibita jure divine, vel bunia-
sui objecti, seu maleriœ, ut ex declaratione no , irralionabilis eriti et è converso omnis
data conslat. Probat autem suam sententiam non probibita eril ralionabilis.

primo ex Augustino Episiol. 118, cap. 2, di- 7. Sed niliilominùs dico inpriniis,^ consuelu-
cenle : Qmd neque contra jidem calliolicam, ne- dinem ralioiiabilein et irrationabilem non reclè
que contra bonos mores esse convincitur, indifje- disiingui per boc, quôd sint, vel non sint pro-
renter est liabendum. Secundo quia quod est bibiiaijure naturali, vel divino, nec per boai-
contra legem naturalem vel divinam ,
per con- latem, vel maliiiam, quam ex vi maleriai vel
sueludinem induci non potest, el è converso, objecli babeani. Probalur, quia licel omnis
quidquid taie non est, per consueludinem in- usus contrarius juri divino, vel naturali, irra-
duci potest ; ergo prior consuetudo irraiiona- lionabilis sii,non tamen soins ille, quod de-
Jdlis est , poslerior verô ratlonabilis. Conse- claro dupliciter,. primo, quia, si loquaniur de
queniia palet, quia nulla consucludo prœvaîcre nsu speclalo in ordine ad inducendiun jus con-
polest, nisi ralionabilis, el nulla induci non suetudinis, sic uliquis usus, seu fonsueiudo
poiest, nisi irralionabilis. Aniecedens autem potesl esse uadique honesia in facto et in or-
probatur, quia quidquid per legera bumanam dine ad jus inducenckutt esse irrralionabilis
induci potest, coûsueludiue etiaui potest Jai- OOii quw in bouUuie dciiciat, sed poiiùs (ul ita
53 DE LEGIBU9. U
dicam) qnia excédât ; tall« antem consueuido consuetudinem contra honestaiem esse irratio-

non fsi conlra iiis natnrale, vel divinnm, di- nabilem, juxia cap. Cùm ducerem, de Vil. et

recte vcl indirecte; ergo. Major patetdc coii- lioncst. cleric. Intelligit autem contra honestâ-
sueludiiie audiondi Missani qiiolidiè à loto po- tem, id est, conlra deceniiam, quae non sera-
pulo ohservatà, f|iKP iionesiissima est, et si lio- per includit aliquid contra jus divinum, vel
rel aninio indiicendi jus, quoad id, imprndentcr naturale. Ùt, v. g.,qnôdlaici incliorosedeant

fiêrct, ac sobinde irrationabilis sub eu ratione cum clericis non est contra jus divinum, vel

dici posset, et idem est in similibus. ll*c verô naturale, et tamen indecorum est, et idcô non
ratio non convincit, quia lalis coiisiieludonon potest consuetudine introduci. Idem censeni
est irrationabilis, sed inienlio iiiducendi obli- canonistje de consuetudine venandi causa vo-
gationem pcr illam , seu ad illani est irrationa- luptaiis in clericis, ut Joan. Andr. in c. 2 de
bilis, et ut sic dicî potest contra naturale jus. cler. Vetiat. , et multa similia refert Rochus id.

Sicut lo^t positiva id prsecipiens non esset de c. ult. de Consuet. n. 30. Dicerel tamen Navar.
nialerià irralionabili in se, ipsa tamen lex esset haec et similia esse indirecte contra legem, vol
contra naturalem raiionem, et prudentiani. divinam, vel naturalem; sed hoc non satisfacit,
Quôd si sub eà ratione dicatnr niateria illa ir- tum quia explicari salis non potest, in quo con-
rationabilis non quia mala, sed quia inipropor- sistai ilkid indirecte, cùm totum illud factum
tionaia ad legem communem , etiam illo modo possit consistere sine violatione legis divinae,
répugnai ration! naturali dictanti , non omnem aut naturalis; tum quia magis videtur esse in-
materiam honestam esse materiam legis huma- directe contra jus naturale opns prohibitum
iTJe idem autem cum proportionc est de jure
:
lege humanà, cùm jus naturale praecipiat su-

tacitoconsuetadinis, et de expresso legis. So- perioribus obcdire, et tamen ipse Navar. negar^

lùm ergo illâ ratione probatur, posse jus con- illam consuetudinem esse directe vel indirecte

suetudrnisesseirrationabile,acsubindenullum, conlra jus naturale vel divinum ; tum denique

Kcet consuelndo secundiam se irrationabi- quia saltem concluditur, consuetudinem illam

iîs non sit, sed honestissima , quod verissi- non esse malam ex vi maiterise et objecti, et

mum est, sicut potest esse lex iniqiia, licet res nihilominùs irrationabilem reputari.
prsecepta iniqua non sit. Nihilominùs tamen 9, Tandem fundamentum Navarri contra il-

illa ratio videtur efficax contra Navar., tuni lum retorqueri potest ; falsum est enim legem
quia destruit fundamentum ejus , ut statim humanam posse praecipere quidquid non répu-
ostendam , tura qurà illa videtur sentiref, con- gnât legi divinae, vel naturaU ; nam licet non
sueludiiiem non esse irrationabilem in ordine possit prœcipere aliquid eis repugnans, non
ad jus inducendum, nisi quia directe vel indi- ideô potest praecipere quidquid eis non répu-
recte est contra legem divinam vel naturalem gnai , ut supra dictum est. Et palet in operibus
in actibus suis , seu in ipso facto , ut in suo consiliorum, vel etlam in bonis, quae répugnant
fundamenlo oslendit. consiliis , ut est matrimonium , et ( magis ad
8. Secundo verô impugnatur clariùs illa sen- causam) in operibus minus convenienlibus, vel

tentia, quia multse consuetudines non contra- decentibus, licet contra illa jura non sint, ut
riai divino, vel naturali juri, censentur in jure esset lex prsecipiens ludos minus décentes, aut
irrationabiles, non solùmin ordine ad jus in- non expedientes, eiiamsi mali non essent : vel
ducendum propter excessum boniiatis, sed concédons clericis actum vel habitum non satis

absoiiiiè et secundùm se, propier defeclum

, honcsium , vel similia : ergo logos humanae
aliqiicm . sea inordinationem, qu:T; licet non possunt esse irnitionabiles , eliamsi non sint

atlingat illum gradurti malitiae, sulïicilad con- pravae ex materiâ probibitâ jure divino vel na-

stitiiendam coiisiieludinein irrationabilem; er- turali; idem ergo esse potest in consuetudine.
go, ut consueludo sit ra:ionabilis, non sufTicit 10. Doinde conlra aliam sententiam addo,
illa duplex negatio, nec quôd sitbona, ant non ut aliqua consueiudo irrationabilis sit, non suf-

mala, quantum est ex vi objecti. Probatur an- (iccre, quôd sit conlra jura canonica, neque
tccedcns, ex consuctudiiif nonservaodi inier- idsemper e^senecessarium. lia sentiunt Panor.
dictuni générale loci quoad aliquas circumsian- ei l'erè alii in d. c, ult. de Consuet. Barlh. in
tias ejus, de quà loquitur cap. Cùm iiucr , de d. 1. De qnibus, ff. de Legib., et in 1. :2, C.
Consuet. , cl dicitur esse irrationabilis, cùm Quœ sit (ouga consuet. , et alii quos statim refe-
lameu nibil conlineat conlra jus divinuui vel lain. Et probatur prior pars, quia consueiudo
paturale, ut)j Abb. noluJ^. 3, ^d ver lit, omuem irrationabilis non poiestproevalerecontralegom
 ss DE LEGIBUS. S6

humannm, ut habetur in d. c. ult. de Consuet., essent aequè hscredcg ac legitimi, quôd homici-
et taraen consueludo coutraria Icgi liumanœ dium Icvi pœnâ pecuniarià puniretur. Quae
potcst praevalere contra illani, ut infra oslen- exempla cumaliislatè prosequiturRochusdictO
demus; ergo non oninis consueludo conlraria c. ult. n. 26.
legi hunianse poiest ccnscri irrationabilis. Al- Unde concludo, consuetudinem posse
11.

téra pars clara est in his, quse sunt conlra jus esse irrationabilem etiamsi ex materià mala non ,

divinuni , vel nalurale , licet non sint speciali- sit, ut palet, si contingal materiam ejus esse
ter prohibita per legem humanani. Prêter baec indecentem, vel habere aliquid periculi , vel

verô sunl aliqua , quae licet nullà lege speciali- incommodi , si publiée et communiter introdu-
ter sint prohibila, habent indecenliani , vel catur , et nihilominùs nec per se mala sit, nec
conditionem aliquani, ob quam inepta et indi- prohibita jure aliquo posilivo, ut in mullis ex
gna censentur , ut per consuetudinem indu- diclis exemplis conlingere poiest. Et è contra-
cantur; ergo in taiibus consueludo prit irra- rio etiam posse esse consuetudinem malara
tionabilis , etiamsi canonibus seu legibus con- sallem in licri , et in actibus , per quos intro-
traria non sit. Antecedens declaratur ex illo ducilur, quia nimirùm, probibiii sunl saltem
Pauli. 1 Cor. 11 : Omnis vir crans, mit proplie- per legem humanam , et nihilominùs non esse
tans vetalo capite, detnrpat caput simiii, et infra : irrationabilem , quia seclusâ lege humanâ, ma-
Turpe est mulieretn tonderi , aut decalvari. Usée terià illa non esset omninô inepta ad consuetu-
enim , et similia non sunt absolulè prohibila dinem circa illam introducendam. Et ita sentit

jure naturae tanquàm moraliler niala, et nihi- apertè Panormil. in d. cap. ult. n. 4, ubi verba
lominùs licet nullà lege positiva divinà vel bu- textùs dicentis, non esse vilem auctorita-
illius

manâ vetentur, habent quanidam indecentiani, tem longœvae consuetudinisetiam de malà posse
ut signilicavit Paulus subjungens : yeque ipsa intelligi; nam potest prsevalere conlra legem

natura docet vos ,

qubd vir quidem comam nu-
si si rationabilis sit; supponit ergo, malam con-
triat, ignominia est illi, millier aut em si comam suetudinem posse esserationabilem. Hoc autem
nutriat, gloria est illi? l'bi Anibr. natur aliter hoc intelligendum est de iilà quae ita est mala in
honestum, et propemodùm decretum vidt esse. Lbi fieri, ut in facto esse possit esse non mala, ut
merilô dixit natiiraliter , et propemodiim, quia in sequentibus explicabitur.

seclusâ lege positiva , haec decentia naluralis 12. Atque ita etiam concluditur, non esse
est, non lege nalurali rigorosè conlrariuni eamdem parlilionem consucludinis in bonam ,

prohibente, sed propemodiim. Idauteni suflicit, et malam cl in rationabilem

, vel irrationabi- ,

ut consueludo illi decentiae conlraria irratio- lem. Et ratio reddi poiest, quia bouitas et ma-
nabilis sit. Poiest eiiam hoc declarari ex ope- litia allenduntur ex objeclis, seu ex lege prohi-
ribus ,
quae licet lege positiva non prohibean- bente , aut non prohibente ; rationabUitas

lur, neque inlrinsecam liabeant nialitiam, in autem, vel irrationabililas videntur conside-
inalum sonare dicunlur à theologis , quia peri- randae ex proportione ad communeni usum et

culuni niali habent, prœsertim si fréquenter jus consuetudinis , ut in cap. seq. magisexpli-

liant, aut comniunitcr porniittanlur, ut est cabo. Neque conlra hoc obstanl adducla in se-

vendere ollicia justiliai, item dona recipere nii- cundà opinione, quia jura cl Glossse ibi citatae

nistros juslitiaî, item dare spirituale interve- in alio sensu loquunlur, ut slatim in alio mem-
niente dono teniporall , etiamsi non dctur in bre harumdivisionuni explicabitur. Ratio aulem
pretium, item subdilos non visilari, aut corrigi ibi facta inquirit, quomodô possit consueludo
à praelalis, et similia. Consueiudines ergo de legi contraria esse rationabilis ,
quod tractabi-
hujusmodi rébus, seclusâ lege prohibente, mus infra disputando ,
quomodô consueludo
irrationabiles merilô censentur. Denique decla- contra legem humanam proevaleat.

rari hoc poiest ex his qute diximus in materià 13. Superest verô inquirendum , in quo con-
de Juram. et de Voto, aliqua esse, quae licet sistai, consuetudinem aliquam esse irrationa-
non malè fiant, malè promiltuntui', ut mari- bilem , vel quid ad illam requiratur ultra vel
tum non accusare mulierem de adulterio non , extra prohibitioneni , et è converso , quid prae-
revocare testamenluni, et similia, et ita potest ler bonilatem necessarium sit, ut consueludo
esse promissio irrationabilis, etiamsi materia censcatur rationabilis, ac denique quâ régula
cjus nullà lege prohibila sit ; ita ergo consue- possit hoc discerni. De quà rétractât latè Pa-
tudo. El talis est in universum illa quae praebet norm. ind. cap. ult. de Consuet. n. 5 et 6,
licentiam peccandi, ut esset, quôd (ilii spurii tibi varias referl opiniones. Idem latè Rochus
 S7 DE LEGIBUS. >8

in d. tract, sect. 2, à n, 20; Bart. in d. I. De bimus. Addit denique Bald. in d. 1. De quitus

qutbus, et in dicta 1. 2, C. Quœ sit longa con~ etFontan. in schol. marginaliad diclumcap. 1
«(^<. , etc., iibi eiiam Jason et alii, et plura de Constit. in 6, indnbio prjesumi consuetudi-
refert Menociii. lib. 2 de Arbilrar. cent. 1 neni raiionabileni , et pro illà esse ferendum
casu 82. In summâ verô uno ex duobus modis jndicium. Qwod intelligo ,
quando consuetudo
déclarant illa raembra, eorumque dislinctio- cstantiqua, et à viris probis, vol indifferenter
neni. ab omnibus servata est. El hoc modo explicata
14. Primo per eflectus , scilicet ut illa cen- hjcc resolulio niihi valdè probaUir.
seatur irrationabilis consiieludo, quae fuerit IG. Ad majoicm tamen illius declarationem
contra ecclesiasticam libertatem quœ li- ; vel occurrit addenda régula insinuata in cap. 1 de
cenliam vel occasioncin
, peccandi aliquo modo lis qu» fiunt à majori parle capiluli, ubi illae

prîebuerit, vel connnuni ulililali sit perniciosa, consuetudines judicanlur irrationabiles, quœ
vel aliam similem condilionem habuerit, eliam- nec ratione juvantnr, nec sacris congniunt institu-
si contra jus divinum non sit; nam si hoc tis. Qui textus sumptus est ex conc. Later. sub
habuerit, illa maxime irrationabilis semper Alex, m, p. 1, c. 16, ubi affirmative praecipi-
censetur. E contrario verô illa judicabitur lur, servare consuetudines, quœ rationejuvantur,
rationabilis , quae nec fuerit contraria juri et sacris congrnunt institutis. Ex ulrisque aulem
divino, aut naturali , nec aliqua ex dictiscon- verbis polest colligi consuetudinera esse irra-
ditionibus habuerit. Et forte Navar. supra lionabilem , si ralione destiluitur, eliamsi con-
nihil aliud in re inlendit, sed videtur existi- traralionem aperlè non sil. Ad judicandum an
mâsse , haec omnia breviùs comprehendi per sitomninô ratione carens oportel advertere , ,

illam particulam directe, vel indirecte, quœ consueludinem in praesenti maxime dici raiio-
tamen multô obscurior mihi videtur , quia ut nabileni, vel irralionabilem in ordine ad eju»
intelligi possit , non polest aliter, quàm per efTeclum moralem ,
qui potest esse varius. Nam
similia exempla explicari. Et illud indireclum interdùni habet efTeclum obligandi ad ejus ob-
nunquàm est necessarium esse laie , ut ratione servanliam;aliquando solùm permitlendi lalem
illius materia consuetudinis verè , et in rigore usum revocando legcm illum prohibeniem
, , ;

habeat intrinsecara maliliam , contrariam juri nonnunquàm solùm habet vim approbandi taie
naturali ; nam re verâ hoc necessarium non faclum, vel ad summum excilandi et inclinandi
est ad consuetudineni irralionabilem , ut os- ralionabililer ad usum ejus. Et ideô attenté est
tendi. considerandus eflecius respeclu cujus dicitur
15. Alius modus respondendi est, de hàc re consuetudo rationabilis, vel irrationabilis, ut
non posse absolutam regulam generalem tradi, talis judicetur. Nam phires condiliones polest
sed relinquendum esse arbitrioprudentis. Quam requirere ad unum finem, seucffeclum,quàmad
regulam tradit Glossa in c. 1 de Constit. in 6, aliuin. Plusenim requirilur, ul consuetudo in-
verb. Rationabile , quam ibi Franc, et alii se- ducat legem,verbigratià, quàmutsilhonesla, et
quuntur, et fuit senlenlia Hosliens, in Sum. ideô ut sil rationabilis in ordine ad illum finem,
tit. deConsuelud. §. Quid sit consuetudo , cnm- ultra honestalem oporlel considerare, an ha-
que sequunlur Joan. Andr. Panonn. et alii in boal alias condiliones legis justae, ni quôd sit

dicto c. ult. de Consuetud. cnm Bart. et aliis obligalioejus lolerabilis, et communibono utilis.
Qui quidera priorem respondendi moduni non Si verô consuetudo speclelur in ordine ad revo-
rejiciunt, sed illum acceptant ut aptum ad in- cationem legis humanae, ut sit rationabilis, non
formandum animumejus, qui in parliculari hoc estnecesse, ul non sil mala, sallem, quia pro-
judicaturus est, ullimam verô resolutionem po- liibila, sed ex eà parle sudiciel, ut per se, et
nunt in prudent! arbitrio. Ipsi verô hoc décla- seclusàlege prohibente,mala non sit. Oporlebit
rant in ordine ad judicem qui in exteriori foro au loin, ul haboal causani aliquam ralionabilem,
de qualitatc consuetudinis judicaturus est ; ob quam conlra logein inducalur. Quia aliàs
cum proportione verô applicari potesl ad con- irralionabililer inducerelur conlra legeni; nam
fessorem in suo judicio pœniientiali , et ad in universum revocatio legis juslae, si absque
doctorem in consilio fcrendo. Intelligunl eliam logiiimâ causa fiai, irrationabilis est, ut infra
hoc habere locuin , quando per jus posilivuni (liccmus.
declaratum non est, an consuetudo sit irratio- 17. Quocirca , considerando consueludinem
nabilis ; nam si Icge hoc declaratum sil , illi in ordine ad hos duos eflcolus, qui in hàc ma-
standum est per se loquendo , ut mox explica- loriA sunl pnecipui , obligandi ad similes ac-
sd DE LEGIBUS. 60
tus, vel de obligaixli ub illis, non obslante var. loco Supra citâto, et Covar. et aliistatim
lege, opUoia régula uilil esse videlur, ut sup- citandi; illam autem exponere et probare ne-
positâ honesliile uialeriae , sallcm quoad non cesse est.
repugnanliani cuiu divinà vel naluraii legc, 2. Dico ergo , legem bumanam inlerdùm
applicenlur ad consueludinem condiiiones ne- abrogare consueludinem , inlerdùm etiam pro-
cess-iiiai ad legcmjuslani, vel ad jusiam revo- hibere, alquando reprobare, et hapc tria esse
calionem legis. Nain si in consneludine cum diversa. Hoc non invenio ita expresse declara-
proporlione inventai fuerint. cum eâdoin erit lum in auctoribi», imô reperio saepè confun-
raiionabilis; si auten» defuerinl, erit irralio- dere lerniinos : re taraen verâ illa tria dislin-
nabilisper comparallonem ad taleni efiectum. eta sunt, et ita ex commun: doetrinà coUigl-
Et hanc regnianv invenio Iradilani à Geniin. tur : imô posset addi quarlum raeuïbrum ,

in c. 1 de Consiif. in G; Anton, in cap. ult. scilicet, resistere simpUciter conmetudini ,%tA

de Consuet. quos iniiiatur Sylv. verb. Coimie- hoc licctaliquo modo sit diversum, cum tertio
mdo, q. 1 ; Soto I. 1 de Jnslit. qnsestione 7, coiiiciderc videtur. Probo igilur singida. El
artie. 2;Sanc. lib. 7 deMairinion. disput. 4 , primo de abrogaiione, sen revo<ialionc dico,
Dum. 41, Dixi autem, per cotnparationew, etc., soinm anferre prnf^existentcm consueludinem.
quia si consuetudo solîun considereinr abso- ^Àiï\ ver?,wm dérogandi , au» revocandi , vel
IvLlè quoad uâum, sêu volanlariani' iniitatio- (qiKxd perindeest) claasula revocaioriai abB<^
neni , sic raiionabilis erit, si sit honesla. Et iBlè proposita in propî'ietate sêfniofnfe soltoi
juxta hanc regulani erit l'acile ferre judicium cadit in prœlerittim factnm ; ergo lex abfo-
de consuetudine in ordine ad quenicumque gans eo'nsuetudinem solùm cadit in corraue-
alium effeclum ejus, ut dedarando ipsos el- tudinem pi^aeexistentem. Sicot lex revocans
lectu&, in sequeatib«s magis explicabiniiis. Et legem confrapiam, •« pJseexistentem legem ca-
in sequenii punclt> aiia subdtvisie eoftsueludi- drt ; nam éi nulla pïseexisioret , non esset
ttis irrationabiiis^ declarabitur. necessariai, mf\ vana essel fcvoeaiio nec fleri

posset, «isi es dé?eepiîone, vel su& eonditioiwft,

CAPDT VII.
si talis U\ sit, et ita etiam sempey refertar ad
Qu(B consuetudo sit, vel non sit injure reprobata.
praeexistefltem legem ; idem ergo est de lege
1. Explicanda sequitur alla divisio consue- revocanie consueindinem. \}m\o lit, ut qaîwidô
tudinis, in reprobatam in jure, vel permis- in lege laintùiw addttnr clausula : Nm obstante
saÉi>y cpiœ, licei alfinis sii pFs&cedeniibns, quàcumque consuetudine , ut in Clément. Statu»
distinela est, ut videbinms. Titulus auteni quap- ft//H , de Eléet. et simitibus, per illam soKim
stionis intelligilur de jnre positivo humano ;
abrogeiur praeexisiens consuetudo, non tamcn
nam de jure nalurali suliicinnt quae in supe- prohibeatur consuetudo in futurum , quia
riori capite dicta sunt. Quia iila consuetudo , clausula illa non respicil futurum lenipus,. sed

quae prudenli arbitrio secondùm reciani ratio- tantum prœterilum. Quia consuetodo quae in
Bem naturatem judicala fuerit irrationabilis, futuro tempore esse polest, et nondùm est,
erit etiam reprobata in jure nalurali, et quœ non polest resistere legi quae nuno lit; il!a ,

second ùm rectam rationem non apparuerit ir- autem clausute solùm tollit consueîucîioem
rationabilis, non erit reprobata in eodem jure. quœ tali legi resistere possK; cadit ergo in
iras auiem divinuin de boc nihii disponit, ut praeexisleiiiem , et ntïn exlendilur ad fulmam.
constat, tfilurde jure ptosiiivo inpriiuis viden- Et idem est die qtiriîiuscuïnqne verltis^ revacan-
duûi est, quae consuetudo eensenda sit repro- libus coiïsuetudinem , nisi in eis aliqmd adda-
bata- iim jnre. Alixpni enim censent, orftnein cort'- tnr. Et ratio jnval, quia lalis efiectos od:osws
ftuePW{iisiM'trt expresse ac in specie abrog^itam est , et idcô verba extencli non debeul ultra
pw tes^gtii, esse in jure rcprol>ataiîni. Alii ad- tlni , et rigorem simm'. Conlirmût hoc etiiaiïi

d«»t, li<îc non snflicere, sed neeessnriunv esse; uswfe ; aam quando fegwtetor arwplius valE eM-
Ht coî.^^teiudo pef legcni prohibeaior. AM cerè , ni déclarât , lït slatinî dicefft^ïs'.
vefè* Pxislimunt, eti-ani hoc non snfiiccre, sed 3. Et <ih ea^dem tVrè rationes piira'eonstfé-
opartere, ut consuetudo per logera declaretur tudinis abr.'^gîUio non osî' ilfius n-probitiio,
irrationabilis, vel prolubealur speciaHter sub qnia poîest r.hi'Ogiri eonso 'îmlo, non quia ir-

hoc titiuto, seu propicr hanc cansam, qoôd ir- rationabii.s, sed sol'im quia itaplacel legisla-
rationabiWs sii. Et haee ultima senlentia vera t6ri,quia jxidicat, ila nunc magis expedïre.
est ,
nvagis reeepta , eajvique lenent apert^ Na- Polest autem consuetudo aBqua lumc minus
 H DE LEGIBUS. ta
expedire, etiamsi de se non sit niala , ncc ir- verô auctores, ne non lo- sibi sint contrarii,

rationabilis, quod videiur per :.o notum; sup- quuntur de lege tantùm revocanie consueiu-
posiià declaralioiie consuoliidinis niaise, et ii- dimin, sed de rcsislenle smipliciler consue-
ralionabilis iu iuporii»ribus dalà. Ergo, quaiido ludini , de (juâ cliam alla est ratio, ut statim

lex rovocal consuciudincni pure , et sine alià explicabo , indicando verba, quibus liât à lege

declarationc, non praesumilur illam daninare lalis resislentia , et quem eflcctum haheat. Et

ut inalionabilem. Sicut (juando lox poslerior ita raiio adducla ad summum polest habere

revocal piioreni, non ideô pricsuniilur illam aliquam vim in lege simpliciler rcsislenle con-
reprobare ut malaiu, vel irrationabileni. Et sueludini, contra docirinam autcm datam non
generalim loqucndo secundùm jus, quod non urgel. Nam lex disponens circa actum prsele-

probalur esse pravum ncc ut laie reprobatur ritum tantùm , semper quidem loquitur contra
non praisuniilur maluui, sed poliùs bonuni illum, nunquàui lamen loqui polest conlrafu-
etiamsi aliud ibi praiferatur, quia potcst esse turum, quod non erat faclum ,
quando lex illa

melius , vel hic et nunc magis expedicns repu- fuit condita.

tari. Denique sumitur hoc salis clarècx e. l de 3. Secundo de prohibilione dicendum est

Conslil. in 6; dicilur euim ibi, lefjrmiwn abro- legem prohibeulem sibi coutrariam consue-
gare coiwieludinem ratiouabilem , nisi expresse ludinem, non laniùm praeleritam consuetudi-
caveatnr in ipsâ; ergosuppoiiit, intordùm legem nem , sed ctiam futuram tollere , seu poliùs
revocare consuetudincm ralionabilem; ergoex impedire, aut praevenire, ne introducatur,
solà revocaiione non colligitur, consueludinem non tamen proplerea reprobare lalem consue-
esse irrâiionabilem, aut rcprobalam. Et haic tudiuem. Prior pars supponii iuterdùm legem
doctrina quoad ulramque partem communis prohibere futuram consueludinem , quod com-
est , ex Glos. in Clément. Statututn , verb. mune est, in cxemplura adduci solet 1. 3, §
Consuetudine , de Elecl. et Ibi Imol. et Douiiu. Divus, ff. de Sepull. viol, quse de statulo mu-
in c. Licet, de Consiit. in 6; Angel. verb. nicipali loquitur, per aequiparationem lamen
Consueludo, n. 9; Sylvest. q. 6 , n. 10, licct adducilur. Et ita Tiraq. in prsefat. ad Retract,
prias videatur repugnare , de quo statim di- n. 17, in fine ex illà colligit : Cùm lex damnât, id
cam, et idem teneni Anchar. Abb. cum aliis e?,l y prohihel , consuetudiuem futuram, id nun-
in cap. uliim. de Constit. Félin, in cap. 2 de cupatim exprimere. Priorem ergt) partem inten-
Probat. numer. II, ubi refert Barth. Bald et dunt auctores proxime allegati, Antonin. An-
alios. Idem lenet Navar. supra , et Covar. lib. gel. Sylvest. Et eamdem expressiùs posuit Na-
3 Variai', cap. 13. uum. 4 , concl. 4, licet in var. et Solo lib. 1 de Juslit. q. 7 , art. 2. Et
secundà aliter loquatur , cum Anton, de quo ratio estclara, quia prohibiiio respicit fulura,

jam dicam. nam pra;terita prohiheri non possunt imô ,

i. Contra priorem enim partem videtur sen- neque prsesentia, ut jam facla sunt, sed ut ia
tire Anton, p. 1, tit. 16, § 6, citans Archid. futurum durare possunt, quia ut sic solùm
et Joan. Andr, in c. 1 de Constit. in 6. Dicit suot libéra, ut prohiberi possint ; ergo, si lex
enim , ficet lex non improbet consuetudinera prohibet consueludinem , resistit noa lantùia
contrariam, si absolulè et sirapliciter illam tol- jam induclœ , sed eliam inducendie, quantum
lat, imelligi de consuetudine iuductà , et in- est ex se , impedit , ne introducatur. Intelligi-

ducendà. Et idem videntur dicen; Angel. su- tur auteni prohibere coiisuoiudinem, priruo si

pra et Sylvest. iium. U , quando lex addit

,
expresse velei, ne contra talem legem coiisue-
ctansubiim derogaloriam consuoludinis, et in ludo aliqua introduci pennitialur, vel quando
eano senteniiat» citant rîanh. et Anlon. suni- jubet, ne inducatar, ut Navarrus ait. Deinde
fisenini.pe ex Panormii. in cap. 2 de Probat. idem est probabile , <|uaiid<) ab.-oluté proliibet

». 8, elFtelin. n. 11. Et videntu!- itUcIIigerc omnem consueludinem conlrariam, etiamsi de

etianwi kîx ex|)rcssè non prohibeat pro tem- fuluro tempore, vel de iniroduciione illius ex-
pore fuluro. Nam eo lendit ratio corum , scili- pressam mvnlionem non facial, ut si dicat :

cet, quia lex seinper lo(|uilur; ergo, si semel î^otimms contra lumc legem aliquam consuetudi-
expresse derogai consueludini, sempcr dcro- nem valcre , vel quid siniile videirir compre- ;

gîrt, ot il!i resis«ii. Et possel pro eâdcra sen- Lendcrelam inlroduciam, quàra omnem quae
tenliA rcferri Oovar, supra in s-ctindà conclu- introduci posset, et omnibus resistere, quia

sione. Venimiamen ilte utitur vcrbo, lieproban- verba sunt valdè altsoluta et universalia , et

*, dequoali(^estnUo, utçtatimdiçam. Alii i

iudiiïeretttia ad prseierita , et fulura, et ided
63 DE LEGIBLS. 64
non est (Tur réetringaniur. Et similia verba vi- in futurum non potest coliigi , nec praesumi
dentur inlelligere auctorcs, per clausulam do- quôd lex sit irrationabilis , vel quôd ut talis re-
rogatoriaiusimpliciierconsiicludiiiisconlraria;. probelur. Quem aulem effeclum bal)eat haec
Et in codcm sensu dicit Anlonin. per laleni proliibilio consucludinis, quae inlroduci po-
legem tolli simpliciter consuetudiMcni, cl col- test , in sequontibus videbimus.
ligi potest hic sensus ex e.vempio , quod addii- 7. Venio igilur ad lerlium membrum do
cit ex I. Eos, c. de Censib., ubi in § Super, consuetudine jure reprobalâ ; concludilur enim
sic dicilur : Nec liceat judici memoratam augcre ex diclis, lune esse consueludinem reprobalam
taxationem occasione consuetndinis in reqioiw in jure, quando non solùm revocalur, aut
obtineniis. Qua; verba non vidonliir tanlùni re- proliibclur , sed etiam per expressa verba ir-
vocatoria praeexistentis consucludinis, sed sini- rationabilis dcclaratur. Quod variis modis fit

pliciler resistentia consuetudini, etiam fu- in jure, ut in c. unie, de CIcric. non residen.
turœ, quia non tantùm revocalionem , sed in G, per illa verba : Consueludinem illam peui-
eliam probibitionem conlinent. Ut patel ex tiis improbnntcs; in cap. de Probal. Talem con-
illis verbis : Nec licet judici; nam verbum, Non sueludinem reprobamus , capite Cixm inler, de
liceat, prohibilivum est, unde non dirigitur ad Consuelud., quidam consueludo irrilatur eô,
soios judices tune existentes, sed ad onuies quôd ex illà disrumperelur nervus ccclesiaslicœ
futures , et consequenter etiam loquitur de disciplina; , etc. c. \d nostram , cod. tollitur
consuetudine lulurà tempore cujuscunique ju- consueludo , eb quod minus ralionabitis liabea-
dicis. Et quoad hoc reclè applicatur ratio su- lur , et cap. C«m venerabilis, eod. : Ciim liœc non
pra facta ,
quôd lex semper loquitur. Alverô lam consueludo , quam corruplela merilh sit cen-
Barth. ibi solùm ex illà lege colligil legem rc- senda , cap. Ex frequentibus , de Inslil. Consue-
vocare praiteritam consueludinem. Sed nihilo- ludinem pravam, et infra declaratur , contra
minùs quod ad illam legem atlinet , major vi- decentiam, contra bonestatem, et contra canonica
detur esse vis illorum verborum , ex sentenlià instituta, et perinde valere censeo quando
,

tamen Baitiïoli, coUigo, verba non esse facile consueludo appellaïur , abusus , et ideô non
extendcnda ad fuluras consuetudines, sed solùm obligare declaratur, ul in cap. penull. de Con-
quando proprietas verborum id postulaverit. suet. Quando ergo aliquo simili modo repro-
6. Posieriorem partem , scilicet, legem eliam balur consueludo , tune lex non solùm babet
prohibenteni simpjiciter fuluram consueludi- vim piohibenlis, sed etiam declaraniis, talem
nem, non ideô reprobare illam, docuil expres- consueludinem esse iniquam , ut sensil Covar.
siùs, quam ciieteri doctores, Navar. in loco ci- supra in dielo cap. 2, el ideô illam specialiter
tato. Ait enim consueludinem non esse irra- revocare dicilur. Et ob eamdem causam ne-
lionabilem eô quùd jus ci résistai, tollendo il- cessaria sunl bujusmodi verba quia sine illis
,

lam, et jubendo, ne inducatur , nisi eliam lex non déclarai qualis fuerit , vel sit consue-
,

declaret, eam esse irrationabilem, vel esse ludo, sed solùm illam vetat.
corruptelam. Potest(pie sumi ex Barlhol. in 8. Et bine est , ut licet lex retractet consue-
dicta Repet. 1. De quibus, post opposit. 10, ludinem praeteritam, si proratione addai,quôd
numer. 5; disiinguil enim inter reprob:iiio- sit corruplela, vel irrationabilis, eoipsoetiam
nem consuetudinis , et probibitionem cjns, in futurum illam probibeat , el reprobet, stan-
etiam expressam, et iii futurum. Et potesl tibus eisdem circumstantiis, ut dixit Panorra.
probari ferè rationibus faclis in priori membro in capit. 2 de Probal. num, 7 et 8, et Tiraquel,
de lege revocante. Prsesertim illa ,
quod sicut referens plures in Praefat. ad Retract, num.
lex potest revocare prœexistenlem consuelu-
18 et 19 , et ratio est, quia consueludo irra-
dinem, non quia irrationabilis sit, sed pro- tionabilis omni jure, et pro omni tempore est
pter alias causas, lia etiam potest prohibere
, prohibita juxta cap. ult. de Consuelud. cum
ne in futurum inducatur, non quia sit irratio- similibus. Alque ila sentit eliam INavarr. et
nabilis, sed quia propler alias causas ila legis- ila inlelUgitur Glossain c. ult. de Consuelud.
latori videtur expedire, vel quia prsesumii,
ra- verbo Rationabilis, dicens, illam esse consuetu-
tiones, quae ad revocalionem movent perseve- , tudinem rationabitem, quam non improbant jura :
raturas semper, et ideo eisdem
movetur ad nam verbum, improbandi, in suâ proprietate
probibitionem, vel deni({ue addit forlassè illam sumeadum est, et in eodem sensu accipiendum
probibitionem, ut magis moveat, et cogat ad est, quo in fine dicit, illam esse rationabilem,
legis observationeni ergo ex solà prohibilione
; quœ non obviât canonicis institutis, à quibus sci'
 05 b\L LECIBIJS.
^
licet, reprobalur, ul Navarrus exposuit. Undc sit nervum ecclesiasiicae disciplina. Quia verô
slatini subdit eadem Glossa, illani esse Irialio- qualilas, et modus disciplina; non est ex sol4
nabilem consueludincm, quœàjnre improbatitr, rei naturâ, sed ex juris dispositione, ideô dici-
et ex omnibus jiiribus, quœ allegat , constat, nius, illani reprobationeni talis consuetudinis
uti verbo improbandi in Ac omni proprielale. non esse pure declarativam, sed ex dispositione
denique ita inlelligendi sunt auctores, quando juris pendere.

dicunt, consucludineni jure roprobatani am- 10. Et in boc sensu intelligenda videnlur

pliùsvalere non posse, et licet inlerdiini utan- mulla jura roprobantia aliquas consuetudines.
tur noniine derogalionis, possunt piè ita inter- aut proescrijiliones, quae ex solâ rei naturâ
non
prelari; quomodù aulem boc liniilanduni sit, slatini apparent irraiionabiles ; eodemquemodo
et quae diflerentia in boc inler consuetudi- aliqua décréta reprobant consuetudines,
sit qu»
nem prohibitam et reprobatam , dicani infra instituta canonica convellunt, aut diminuunt
c. 16. contra rigorem, scilicet, al» eis inlentum.Prœ-
9. Superest verô circa banc consuelndinis terea sic eiiam potest intelligi Glossa supra,
reprobationeni arivertere, dupliciter inielligi diccns, illam consuetudinem esse irrationabi-
posse per jus iino modo per inodnni pnra^
fieri, lein, qu3e à jure improbatur. Quod exclusive

declaralionis, abopcimodum etiam disposilio- vidclur intellexisse Bald. cons. 401, volura.
5,
nis. Prior niodus soitim conlingit, quando con- dicens, ut consuetudo dicatur rationabilis, sa-
suetudo, vel est claré lurpis, ulpote contra jus tis esse, quôd non sit improbata. Quod taroen
naturaie, aut divinum , vel [quando evidenter in rigore non videtur verura quia potest esse,

est inutilis, et communi bono inimica, et no- aliqua consuetudo per se et naturâ suâ irraiio-
civa. Posterior auteni modus videtur interce- nabilis, licet in jure non improbelur. Unde
dere, quando ex solis principiis naturalibus, fortassè illi loquuntur solùm in ordine ad fo-
vel divinis non slatim apparet consuetudo irra- rum externum : vel certè potest illa sententia
tionabilis, et nihilominùs propler majorem de- intelligi de improbatione à jure, vel in parlicu-
centiam , vel religionem . vel disciplina; seve- lari ,
vel saltem in principiis generalibus
, ut
ritatem disponit lex, ut talis consuetudo pro quia dissolvit nervum disciplinse , vel quia de-
irrationabili habealur; nani sine dubio potest rogat ecclesiasticae libertati , vel quippiam si-
hoc efïicere lex bumana , et pryçsertim canoni- mile. Denique notari potest diflerentia inter
ca , cùm ad bonestatem niorum possit esse bosduos modos reprobationis : nam ille, qui
maxime conveniens- Et videnlur bi duo di- est pure declarativus, videtur immutabilior ut-
versi modi insinuari in jure. Nam interdùm pote in solâ ratione naturali , vel jure divino,
reprobatur consuetudo per verbum, Declara- fundatus; aller verô, qui est posiiivus, cùm sit
vius, utinc. Ex parte, de Consuetud. aliquan- ex humanojure, potest mutailonem recipere,
do verô per verbum irritandi, ut in c. Cuminter, vel per novum jus, vel interdùm per ipsarum
eod. ubi dicitur : Tatem constietiidinem duximus rerum mutalionem, ut sensit Panormit. dicto
irritandam. Quae verba in rigore Indicant, la- c. 2 de Probal. n. 8, et in c. ult. de Con-
iem consuetudinem antea et de se non fuisse suet. n. 12, et infra, in c. 16, magis explica-
nullam, ac proinde nec per se esse irraliona- bitur.
bilera, sed per iliud jus irritatam fuisse. Quod
CAPUT VIII.
benè ponderavit Molin. tract. 2 de Just. disp.
De alla divisione consuetudinis in prœscriptam, et
79. Existimo tamen ,
per illam irrilationem si-
nonprœscriptam.
milem consuetudinem niansisse in perpetuum
ipso jure reprobatam, quia illa irrilatio' non fuit 1. H;ec est ullima divisio consuetudinis,
tantùmfactiparticularis, et Iransitoria, utsicdi- quam in boc capiteexplicare decrevi, quia et
cam,sed fuit jurisconstitutiva, etideô universa. adloquendum in bâc maleriâ, et ad efiectus
lis, ac perpétua, et ideôsemper loquilur, semper- consuetudinis explicandos necessaria quia est,
que resistit tali consueludinitanquàm irrationa- verô priBcipua dillicullas versalur circa con-
bili. Et declaratur ampliùs, quia illa irrilatio suetudinem praescriptam, ideô de illâproecipué
fuit pœna, neque enim laia estpropter cuipam, qucerimus nam illà explicaià, facile erit.aliud
:

sed quia, si talis consuetudo teneret, disrumpe- menibrum exponere. Quidam ergolegislae dixe-
retur nervus ecclesiasticse disciplinât ; ergo est ruiit, nullam esse consuetudinem prx'scriptam.
ita lata, ut obvians per se tali consuetudini, ne 1
lia tenuerunt Cynus et Peirus, relali ab Abb.
introduci valeat, et nunquàm disrumpere pos- » dicto cap. ultimo, et Angel. in l. Si quis em-
 «Tî DE 1. EGIBUS. 68
ptwnîs, Codice de Prsescript. 30 annor. Move- non nominal prsescrîplam cnnsuetudrnpm, sed
bantur, quia consuctudo non est jus dispo- soiùm dicit : Si talis fuerit consueludo, quœ
situm , sed disponens; sic enini in cap. 1 juricommuhi prajndicet, caput aulon),CMm Ec-
diximus, consueiudincin de quà liaciamus, à clesia, oplimè de praesciiplione propriâ juris
pryescriptioiie distingui, ac subinde consuetu- eligendi intelligilur, et de eodem loqiiiliir ca-
tudincin liauc non esse praescriplioneni; ergo put, Cumana,AQ. Elecl. etsimilia, quœ citanlur.
fieri non polest, ut lalisconsueludopra.'scripla Verùmiamen suflicit nobisunum jus, ut à ver-
sil. Probaturconsequeniia,quiavei cùni diciiur bis illius recedendum non sit. El ila in hoc con-
consueludo prœscripla , inlelligiUir de consue- veiiiunicanonislae ibi, et Panorniit. num. 7 el
tudinejuris, vel de consueludine facli. Pi idiuni sequenli, Rocbus lalè in secl, 3, à princ. et
separari non polest à secundo, quia onnie id, ibidem Antonin, et alii, Gardi.incap. Frustra,
quod praescribilur, aliquo usu prœscribilur; dist, 8, el expresse Bart. contra Pelrum quem
ergo, si jus tonsuetudinis praescribitur, aIi(iuo allegat in 1. De quibus, in Repel. q. 2, n. 15, et
usu prœscribi débet, qui usus non est, nisi ipsa ibidem Baid, Jason et alii,eslque optima Glos-
consuetudo facli, Quôd si de illà sitsermo, in- sa, quae ita loquiiur iu 1. Nemo, l(i6, ff. de Re-
terrogo, rursùs, quo usu prœscribi possit, an gul. jur. Et licet videalur qusestio de modo
usu à se distincio, vel seipsà; non priuiuni, loquendi, ad illam explicandam , neccsse est
quia consueludine non iilimur alio usu , sed se reddere rationem illius loculionis, quam dicti
ipsâ, quia ipsa est quidam usus, et de usu non juristae ferèreddunt per solam nominis inter-
datur alius usus, aliàs procederetur in infinitum :
prelalionem. Panorm. ail consueludinem esse
nec etiam se ipsâ, quia ipsa non est prsescriplio, praescriptam , nihil aliud significarc, nisi esse
ut supponilur ; nihil auteni praescribi polest, ol>tenlam per cursum temporis requisiii ad
nisialiquâ praescriptione. Et conflrmalur, quia praescriplionem. Et similiterdixlt Roch. idem
omnis prsescriplio requiril bonani fideni ; bsec esse dicere, consueludinem debere esse prae-
autem in liàc consueludine non est nccessaria, scriptam, quod dicere, postulare temporis diu-
quia per aclus peccarainosos interdùm sil , ut turnitalem, et Bald. supra opposit. 7, dixit,
diximus. Item prsescriplio requiril aliqnodlem- esse praescriptam , id est, cursu temporis per-
pus lege statutum ; in hàc verô consueludine feclam, roboratam, ac lirmalam, Barlhol. verô
nulla est lex, qure certum tempus ad illam re- exponit, diciprœcriplam, idest, consueludine
quirat. Denique omnis praescriptio est contra induclam ad modum servitulis, Quod videtur
aliquem invitum , liaec autem minime. Non diversum, tamen ulruraque in bono sensu ve-
ergo potest requiri in Lâc consueludine, rum est.
quôd sit prœscripta, et sic non subsistet di- 5. Ad hanc ergo assertionem , et rationem
visio. ejus niagis explicandam , adverlo tam in prae-
2. Niliilomiuùs diceudum est primo, aliquam scriplione propriâ, quàm in consueludine dici
esseconsuetudinemdisponentem, scu legalem, posse praescriptam , et consueludinem ipsani
quae praescripia esse potest, Hœc asseriio est eljus, quod per illam acquirilur. Sic enim in
expressa in jure, cap, ullinio de eoiisuelud. propriâ praescriplione diciiur domus , vel ser-
ïhi, et légitimé prœscripta, etinsinuatur salis in vitus, vel aclio praescripta , et consequcnter
cap. Non est, eodem in sexto, et in capile Cîim consueludo ulendi tali re est ipsa pnescriptio;
dilectus, eodem, ubi Glossa uliima notai, et in non tamen est talis , nisi debilo lempore cum
capite Cîim Ecclesia, de Caus- posses. ubi etiam aliis circumst;mliis consuiiimala sil; et ideô ,

id adverlii Glossa, verb. De consueludine, et aliis quando talis est, diciiur etiam praescripia , ut
similibus, quae ab auctonbus referuniur. In distinguaiur à consueludine inchoatâ , vel allô
quibus tamen cavendum est, quod differenier modo imperfectà. Sic ergo in praesenti consue-
allegant jura, quae de proprià praescriplione ludo , ut est quid juris, esse potest praescripta,
rerum,seu privatorum jurium dicuntur, cùm/a- quia per consueludinem consummalam, id est,
men nos non de praescriplione, sed de consue- habenlem condiiiones jure requisiias,acquisiia
ludine legali iractemus, in quâ vix invenio jus est. Et hoc est, quod docuit Barlhol, qui id
requirens consueludinem praescriptam propter explicuitper analogiam ad pnescrijjiioiiem ser-
diclum caput u!l. Nam cap. Non est , forlè de vitulis. Nam licet in servituie, et in lege non
Praescriplione loquiiur, quia agit de consuelu- scriplâ jus i-.it diversum, nihilominùsmodus,
dine episcopi ad utendum jurisdiciione sine quo utruuique inducilur, serval proportionera,
concilio çapiiuli; caput autcui; Cum dilectus. et ideo etiam jusconsuetudinis dici potest pr;e-
 DE LEGIBLS. 7f
scripluDO. L'ndeeliam lil, ut ipsa consueiudo et hoe «st, quod maxime ad rem pertinet,
lacli, por quaoi jusiegale iiiducilur, quaienùs quodque circa conclusionem hanc superest
ceriâni pterrecliooeQt cl câBSumniaiionâm re- expiicandum. Et inprimis dubilari polest, an
quii'il adjuiuiculo juiL», dici elbui puissit pra;- consueludo iiœc legis interdùm re<juira( cer-
scriplio ; non riiiji) posset jus ipsuui dioiprai- lam teuiporis praescripiionem, seu praescri-
sqriplimi, nisi cliaui via ad illud (ut sic dicani) piioniscursum, a€ durationem. In quo est
dici posset praBscriplio. El làiic cliam talis cou- aliquonim tlioologorum wnlenlia negans re-
suetudo lacti dejiominarj polesl piu'scripla quiri dcdniluni aliquod lompns ad consuetu-
quia polest iutwdùiii es&e iuclioala lanlùm, dinem Icgalem, seu jnris non scripti, sfd pru-
v€i iinperfecla, et iiieù ut significelur iiabere denli lanlùm arbitrio putanl esse hoc tempos
omnes eoudiliunes rcquisitas, et pra^sertirn •lefiniendum. lia tenet Soto Jib. 4 de Juslit. q.
temporis diuluinilaiem , dicitur c^se pracscri- 7, art. 2, quem plures ex modernis expositort-
pta. El lioc voluoi'unt IJald. et Panoiiu. supra, l)us D. Thomae sequunlur in 4-2, 97. Db-
q.
el Gloss. iu dicloc Nemo, yocans eonsuetudi- ouutur, quia hoc tempus non est ex naturâ rci
nem rotMialani. delinilum, ut per se constat, nec eliam
Jure
4. Uiide facile î^vilur fundamcatuni contra- canonico, velcivili saitem eommuni; ergonon
riaeseutentisc : iiaro iuprimisproceditperaequi- polest alià raiione definiri, nisi prudentis arbi-
vocatioiipm ; ^upraeiiiui ,
quando disliiixinius irio. Consequenlia per se nota videtur,
quia
consuetudineiu à prœcriptioue, eliam adverti- non polest alins modus exeogitarf. Minor au-
mus, inlcrdùai hsec nomiaa hilèsuiui, et ununi tem probatur, cjiùa omnia jnra, lam canonici
pfjoalio usurpari; namcl praiscriplio est con- quàm civilia, qna; cerlum tempus ad prcescri-
suetudo quaidauj ceito luodo perfetta,et ouiuis bendum désignant, loquuntur de prsescriptio-
consuetudo simili proporlione cuusumuiata so- ue privatà, seu juris dispositi, ut dominiorun),
let vocaj'i praescriptio , et eàdeni ratione con- servilutum et similium jurium ; non ergo pes-
suetudo , vocari potest prœscriptio , tam in sunt exlendiadjusconslituendum in temporo
jure, quàm in fado, ut explicalum est. Quando requisiio ad consuetudinem legalem.
CFgo supra distinsinius cousueludineni à prae- 0. Aniecedens quoad jus canonicum proba-
seriptioae de iilis pressé suniptis loculi sumus
,
;
tur quia omnia jura, qn?e ad hoc citantur,
n«nc autem dicimus, consuetudinem etiam le- clarè loquunlur de proprià proîscriplionc,
ul
galera posse esse, et vocari praescriptani, latiori notavi, et videre bcel in loto litulo
de consue-
modo illâ voce utendo. El ad ratiouem factam tndine, in qno solùm ultinium loquitur de
respondemus consuetudinem quoad jus deno-
, consuetudine prpescriptâ, et illud non dési-
minari prsescriptani à consuetudiiie , perquam gnât lempus. De jure autem civili id
notius
aequiritur , consuetudinem autem facti deuo- est, et expresse fatclur Abb. in dict. cap. ul(.,
minari pFsescript^im à condilionibus, qiiilms et ideô aliqui legislte negârunt, consuetudi-
affecta est, scilicet ,
quia est diuiurna, volun- nem prcescribi, ut dixi. Denique qui oppositum
taria, communi consensu, etc., et similibus. dixerit, oportet, ut textuni oslendal.
Et ideo
Et ita j>otest dici praBscripla se ipsà ,
quia totam de jure communi locntus sum, quia de jure
illam perfeclioneni habelexsuâ veluii inlrinse- spécial! alioujus rcgni aliud esse
polerit, de
câ et quasi formali perPeclione. Quod tolum qno infra dicam. Consequenlia verô
probatur,
perinde ferè applicari polest ad quamcumque quia propria pr?cçcripiJo est longé
diversa à
proprinm pr^scripiioncni. Ad confirniationem consuciudine, unde dispositum in unâ, non
autem dicimus , solùm probare . hauc consue- potest cum fiindamento cxlendi ad aliam.
tudinem vocari praescripiam ex diversis con- Pr«serlim cùm non eadem
,
sit raifo; nam in
ditionibus, quam liabeat pr^pria praescriptio praescriplione, aequiritur jus centra alium,
ctconsequenler CRse divers» ralionis, non verô il>so inviin, qui i)r;votur rc suà, vel jure suo,
probant, non posse esse pr?escriptam gonera- et ideô oporlnii deliniri cerlum tempus, inlra
lioriappeliatione. (piod possit et debeat dominus, contra quem
5. At<^[ue ex hâcresolnlione inlelligitur hanc praescribitur dilii:cntiam
, adhiberc ad rem
denominaiionem, et ejus declaralionem, eè suam recuperandam, vel conservandum jus
tendere, ul sciamus, esse aliqnam consueludi- suum, ut si neglignt id facere, possit juste suo
nem, qu* cerlam temporis durationem cum jure privari. el ideô pro qualilate rennn,
et
aliis condilionibus requirii, ut vera consue- juxta condilionem prîeseniiai vel absenli»
,

tudo sit, €t eimpliciter talis in jupe nominetup; majus vel minus tempus ad prœscriplionem
9i bL LEGIBUS. 72

deûniri solet. Atveio in consuetudine non minus necesse eàt^ ut consuetudo illa, qu%
praescribitur contra invilum, imô in laciio praescripta dicitur, cum praescriptione conve*

consensu t'undatur, ut iiilra dicotur, et idcô niât saltem in diuturnitate temporis, per quod
non fuit necessariuni certuin lenipus dcliniri firmari, seu prœscribi dicitur, aliàs nihil certi

quoliescumque habealur sulliciens conjectura ex illâ denominatione haberemus. Unde cùm

laciii consensus principis, sufliciat continuatiu illud jus eodem tenore verborum requirat,
consuetudinis, sive niajori, sive niinori teni- consuetudinem esse praescriptani, sicut aiia

pore duret. décréta postulant, ut jus eligendi, vel aliud si-

7, Dicenduni niliiloniinùs censeo, ad pric- mile légitimé praescribalur, necesse est, ut saltem
scriptam consuetudineiu, de quà jura loquun- quoad temporis determinationem univocè lo-

lur (saliem in dicto cap. uli.), necessariuni quatur; aliàs non satis illam proprielatem
esse aliquod cerluni, ac definitum tenipus, sive explicàsset, et ideô Panormitan. et feré omnes
sit hoc, sive illud, quod poslea videbinius. exponunt, debere esse praescriptani, id est,

Haec est conimunis senientia doctorum utrius- obtentam per cursum temporis sufficientis ad
que juris. Canonistœ tradunl in dicto cap. ult. praescriptionem ; imù ipsum nomen praescri-

de Constitution. Joan, Andr. Panorniii. An- piionis fert secum certi temporis determina-
lonin. Rochus. item Glossa, et doctores in tionem, nam quod arbitrarium est, non poiest
cap. ultiiu. de Constitution, in G, et in cap. dici certum, vel praescriptum.
Frustra, dist.8, et in cap. Consuetudinis, dist. 9. Secundo confirmatur hoc ex appellatione,
11, et in cap. Consuetudo, dist. 12. Item Abb. longaevae consuetudinis, quâ idem capitulum
et Félin, in cap. 1 de Treg. et pac. Legisise uiiiur, quae appellatio sumpla est ex jure civili,

verô in dicta. 1. De quibus, Barthol. 2 quaestion. cap. Quœ sit longa consuetudo, et ibi in 1. 2 et
princi. nuni. 14, Bald. et Jason nuin. 41, et aliis locis vocatur diuturna, ut in § Non sert-

in § £x non scripto, institution, de Jur. natur. ptum, Institut, de Jur. naïur gent. etc., et in
gent. et civili, ubi omnes dicunt, esse couimu- 1. Diuturna, ff. de Legib. Tempus autem lon-
nem. Sequitur Gregor. Lop. in 1. o, tit. 2, guni, seu longaevum non est in jure indefini-

part. 1 ; Glossa 4, Burgos de Paz, in 1. 1 Taur. lum, nec relinquitur arbitrio prudentis, sed
n. 205; Alex. cons. 66, volum. 2. Idem tenet requirit tempus saltem dccem annorum. Unde
D. Anlonin. p. 1, tit. 16, cap. unie. § 4; An- absolutè dictum longtan tempus, distinguitur à
gel, in verb. Consuetudo, num. 8 ; Sylvest. q. tempore infra decenniuni, quod brève reputa-
2, Cordub. lib. 1, q. 12, ad 4 ; Navar. cons. 2 tur, et à tempore ultra vicennium, quod lon-
de Consuetud. ; Molin. tract. 2 de Justit. disp. gissimum dicitur, complectiturque à decennio
77. Quapropter non videtur tutum in re mo- usque ad vicennium, et ita juxta varias mate-
rali discedere à recepiissimâ senleniià, prœ- rias, vel circumstantias soiet in jure decen-
scrlim cùm hœc materia ex jure positivo nium, vel vicennium postulari. Quae omnia
pendeat, in quo major lîdes adhibenda est constant, tani ex Rubricâ, c. de Praescrip.
peritis in illo, quàm aliis, et quia non poiest longitempor. quàm ex 1. 1, et ex tit. sequent.;
ratio efficax in conirarium adduci, ui osten- ergo cùm jus ad consuetudinem suflicienter
demus. roboratam, seu praescriptani longum tempus
8. Probatur autem hsec sententia primo ex requirat, non indefinité loquitur, sed secun-

dicto cap. ult. de Consuet., ubi inter conditio- dùni jus, et ad minus postulat deûnitè decen-
nes hujus consuetudinis ponilur quôd prie- niuni.
scripta sit; non dicitur autem prœscripta nisi 10. Unde, si aliquid esset arbitrio relinquen-
in ordine ad aliquod certum et legitimum duni, non esset de toto decennio accipiendum ;

lempus, pro quo durare débet, ut prœscripta nam hoc quasi per se requiritur ad consuetu-
sit. Respondent aliqui, non dici prtescriptam dinem absolutè dictani, ut sensit Gloss. 1, in
univocè, sicut dominia, vel alla similia jura, cap. ult. de Consuet. in 6, ubi ait in jure ca-
quae praescribi dicuntur, sed analogicè tantùm nonico consuetudinem praescripiam intelligi,

et per imitationem quamdam, quia suflicienter qnadraginta annorum, consuetudinem autem

lirmata est, licet non tempore lege definito, absolutè dictani utique introducentem jus, in-
sed arbitrario. Sed haic fuga voluntaria est, telligi saltem decem annorum, quia sumitur
et contra omnes auclores et illius juris vim et saltem pro longaevâ consuetudine. Igitur, si
utilitatem énervât. Unde licet sit verum, con- arbitrium esset admittendum, ad summum
suetudinem differre à praescriptione, nihilo- esset ultra decepnium, id est, an illud expie-
73 DE LEGIBUS, ^^

tum slaiiin sufticial, vel adhiic relinquctiduni dis cap. 10, de Consuetudîné sufficiente ad re^
sit arbilrio prudentis, ;iii niajus expeclanduin vocandum jus.
sit. Verùinlanien hoc etiani adinitlenduiii non 12. Ad lundamentuni ergo conlrariic scnten-
est, tum quia esset iiimis reslringere consue- tiae nego minorem, asseroquehoc tempus esse
tudinem long;evam, ctincerlam illam roddcre (lednilum per jus posilivum, vel canonicum,
sine fundaineiito ; tum niaxiiné quia quocuin- vel civile al) un(Hiu()(nie in suoordinc. Duobus
que modo tompusponalur in arliilrio, deslrui- auteni uiodis polesl inlelligi factam esse hanc

tur non solùm veritas, sed etiam species, vel determinalioneui, uiio explicité, et in particu-
colorata dcnominatio praescriptae consueludi- lari, pro ut nos nunc illam traclamus, et in

nls, ut prima eiiam ratio lacta sufficientor cap. 15 et 16 magis in particulari explicabitur.

probal. El non parùni juvat cap. Ciim dileclitu, Et hoc modo fiUeniur, non esse factam in jure

de Consuelud. ibi : Si lalis fuerit consuettido determinalionem pro hàc speciali maleriA lé-

probata , quœ juri coinmuni prajudicet , quai guai, seu consuetudinum legalium, quia non
verba supponunt, talem consuetudinem non est hic modus necessarius, sed alius potest esse

relinqui arbitrio (sic enini vix, aut nullo modo sufficiens. Alio ergo modo definilur hoc tem-

probari posset), sed habere certam in jure pus implicite, et quasi in generalibus princi-
naturam, ac solemnitatem, ac subinde certum piis sufficienter applicalis ad hanc materiam,

tempus, in quo praescribenda sit, ut ibi Gloss, per proprias locutiones ejusdem juris, et hoc
adverlit. modo dicimus secundùm jus esse aliquod cer-
11. Tertio confirmalur eadeni sententia, tum tempus necessarium ad hanc consuetudi-
quia contraria supponitdiuturnitatem temporis nem praescriptam. Nam jus ipsum in communi,

non per se, sed per accidens requiri ad con- distinguit consuetudinem in immemorialem,

suetudinem, quge in jure prsescripta dicilur; longissimi temporis, longi temporis, et com-
consequens est faisum ; ergo. Declaratur se- munem, seu brevioris temporis; et unicuique
quela ex fundamentocontrariae sententiœ. Pil- suum modum durationis, vel cerli temporis
lant enim, consuetudinem ad effectus, qui illi cursum praefigit, ut notavimus cum Panormi-
tribuuntur, solùm requiri ut signum tacili tan. elaliis. Hœc autem juris decisio communis
consensus principis, et inde inferunt, non po- est, et convenit consueludini quae indu- facti,

stularc certum tempus, sed quod arbitrio boni cere potest jus, sive legis, sive dominii, vel

viri fuerit ad indicandum consensum principis alterius moralis facultatis, ut videre licet per

necessarium, Hinc ergo, in foro ex illà opi- Bald. cons. 34, lib. 5, num. 2, Corne, cons.
nione tempus requiri per accidens, quia con- 188, num. 10, lib. 4. In particulari autem de
lingit signum consensus majori, vel minori consuetudine, quae inducit, vel aufert jus lé-
lenipore consummari ; nam per se non postu- gale, déterminant jura debere esse longaevam,

latur lanquàm conditio nccessaria ; est ergo vel diuturnam, aut etiam prœscriptam, ut etiam
clara sequela in dicta sententia. Falsitas aulem ostendimus. Sic ergo salis déclarant, certum
ejus probatur, tum discursu facto, quia sic aliquod tempus esse ad talem consuetudinem

omnis umbra praescriplionis tolletur à tali necessarium. Et ita haec declaratio juris non
consuetudine : nam praescriplio per se postulat est per extensionem à praescriptione propriâ

temporis cursum et delerminationem, juxta

,
ad consuetudinem Icgalem, sed est ex generali

niodum loquendi omnium jurium; tum maxi- delerminatione temporis in Ipsà consuetudine,

me quia consuetudo sœpè consummatur, et sub hoc vel illo nomine requisiti. Eô vel ma-
praescribitur etiamsi judicio prudentis non
,
xime quôd differentia illa inter consuetudinem
sufflciat ad indicandum consensum principis, et praescriptionem, quae in argumenlo contra-
secluso jure bumano, ac subinde talis consue- riae sententise proponebatur, non suflîcit. Quia
tudo non idée praescripta est, quia duravit licet in consuetudine legali non sit necessarium
tempore sufficiente ad indicandum consensum tempus definitum ex illo capite, quod sit con-

principis judicio prudentis, sed poliùs quia tra aliquem invitum, seu non volentem, ut in

praescripia est, ideù indicat tacitum consensum praescriptione, ex alio non minus urgente po-

principis; ergo illa praescriptio non potest necessarium, ut habeamus certum et

test esse

consistera in determinalione temporis per ju- legitimum signum consensus principis, et res
dicium prudentis; ergo in certà aliquà conti- tam gravis, communis et publica non relin-

nuatione jure deliniiâ. Consequenliae per se quatur incerto arbitrio viri prudentis, cùm jus
patent. Anlecedens autem constabit ex dicen- etiam non scriptum debeat esse certum , et

JH. XIll.
 ,^ DE LEGIBUS. 76

Vel etîam poiesi légal texlum in 1. 1 ff. eod. titul. Sed ferè
constans, quoad fierî possit. ,

probant, et licet Glossa penultim. in

delerminatio teniporis esse necessaria, quia
illa
niliil illâ

1 ali(,uid indicet loquitur in prîEScriptione.

supplere débet aliquando consensuni principis,
1. ,

eliamsi coa- 15. Sed quaeres qiiomodô aut quando in-

ul jure ipso intelligalur prœstiUis, ,

slet, in re ipsà non esse

personaliter dalam, ul telligalur consuetudo interrumpi ? Nam in con-

inl'ra videbimus. suetudine non est possessio necessaria , nec

13. Jara verô superest inquirendum, quan- alius lilulus praeler bonitatem consueludinis ;

non potest ergo ex capilibus interrumpi

tum sit hoc tempus, quod ad prœscriptam his y

consuetudinem requirilur. Sed hoc non polest sicut praescriptio. Nec etiam ex defectu bonae
convenienler in generali definiri; nam pro di- iidei , cùm cliam illa necessaria non sit. — Re-
versis efleclibus consueludinis, et variis cir- spondeo , aliquo modo esse necessariam bo-

c»imstanliis ejus, potest brevius, vel longius nam fidem , ul consuetudo legem inducat , lit

requiri. Et ideô nunc solùm generalim dico, infra dicam. Tune ergo ubicumque fuerit bona
ad minus requiri tempus decem annorum ex fides necessaria inlerrumpetur pef defectum

illo principio, quôd requiritur longuni

tempus, ejus , sicut in propriâ prsescriptione contingit :

quod in jure decennium sallem requirit. Et ila nam est eadem raiio , et conslabit magis ex di-

hoc expresse delerminavit, loquendo de con- cendis cap. 15. At verô , ubi nec bona fides ne-

suetudine legali, îex Ilispanine 5, lilul. 2, par- cessaria fuerit , solùm poterit interrumpi per
tit. 1, ubi disjunctivè dicit : Decem, vel viginti conlrarios acius. EtPanormit. censel suUicere

% anmnint; cur autem illam disjunclionem po-

suerit, diclara in capite 15. Dixi verô, ad mi-
unum actum
indicat populus
contrarium ,

noUe consuetudinem introdu-

quia per ilhim salis

nus, requiri lioc tempus, quia in aliquibus ca- cere. Ut si consuetudo procédai contra jus < in-

sibusmajus postulatur; qui autem iili casus lerrumpetur per aclus observandi legem : nam
sint, in cap. 15 et 16 expUcalio Et hsec reso- illi obviant tali consueludini , et rétractant

lulio sic explicata communis est omnium au- priorem voluntatem vel inducendi novuni jus ,

ctorum, quos allegavi, et non habet novam vel revocandi antiquum. Etpraeterea faciunt,

difficultalem, praeter eam, quam traclabo hi c. ut ex vi talis usûs mixti ex conlrariis actibas

16, quia est propria illius. non possit certa voluntas principis tacita colli-

14. IJlteriùs verô inquiri potest , an opor- gi , ex quà muUùm pendet vis consueludinis

teat hoc tempus esse conlinuum. Breviter la- ul videbimus. Ut autem aclus sit suflîciens ad
men respondeo, necessariam esse lemporis con- inlerrumpendam consuetudinem, necessarium
linuationem , ut consuetudo dlcalur esse légi- erit , ut vel sit à totà communitate , à quâ est
timé praescripta , ut loquitur dictum caput ul- consuetudo ; nam aclus paucorum privatorum
timum. Ubi ita sentiunt omnes , et pondérant non obviant commun! consensui ; ideô non ob-

particulam légitimé ,
quia signiûcat, debere es- viant communi consensui, et consequenter non
se consuetudinem continuatam eo modo
quo ,
possunt consuetudinem communem interrurti-

ad prsescriptionem leges requirunt teniporis pere , vel cerlè sufflciet, quod auctoritate pu-
continuationem; constat autem praescriptionem blicà habenlis polestatem aliquid flat consue-

tequirere tempus non interruptum ; idem ergo ludini contrarium , ut si aliquis publiée punia-

est de hâc consuetudine. Et ita docuit Freder. tur propter talem observanliam , vel aliquid

de Senis , cons. 91 , num. 5 , ubi hàc ratione simile faciat quo ostendatur , non esse illam

in definitione consueludinis posuit , ut sit so- voluntatem principis.

lilo tempore longo sine inlerruplione. Idem 16. Secundo principalilerdicendum est, non
tenet Anton, de Bulr, in dicto capite uliimo in omnem consuetudinem esse praescriptam , ac

repelit. ; Jason dicta 1. De quitus; Sylvest., su- subinde rectè dividi posse consuetudinem in

pra ,
quaestion. 5 , cum Panormilan. dicto cap. praescriptam el non praescriptam. Hanc as-

ullim. numer. 19. Potest cliam conlirmari sertionem omnes docere videntur , sed pauci

quia cùm tempus in jure ad aliquid requiritur, explicanl sensum ,

quem nos inlendimus. Pos-

in dubio , seu regulariler intelligitur de tem- sumus enim loqui de consuetudine solius fa-

pore continuo, ut dixil Lupus allegat. 47. Et cii , vel de consuetudine solius juris. Prio-

recipit Sylvest. verb. Relig. 5 quaesl. 5 , qui ,

ri modo per se est evidens asserlio , eam-
allegat Glossam super Uubri. ff. de Variis, aliàs t[ue satis indicat dictum caput ultimum dura
diversis , et tem. praescrip. sequitur etiam Na- ait : JSisi fuerit légitime prœscripta; clarè enim
var. cons. 87 , de Hegular. numer. 1 , et al- supponit, posse esse aliquam consuetudineoi
77 1)K LEGinuS 78
non légitimé prsescripiain. Item eo ipso , quùd sueiudineni , sod voluntalcni induccndi illain.
consueiudopracscriplacerlum tempus requirii, Dicnnlque bi auctores , sentenliani banc ma-
anle conijdeluni iliud proesci ipia non eril , cl xime probnri ex diclo cap. Cumaua ; nan» in
tanicn aliqu;tlis coiisiicUulo crit. in lioc auleni principio rcfertur conditio apposita sub lus
sensu non opoitol, utconsneludo illa non pr;e- verbis , Quôd vox eorum , qui non deberent inté-
scripta jns inducal , sed in niera t'i'e<|uenti:'i resse , de jure vel consueludine non valeret
,
, et
aliquoruni acluum consislei. Posteriori aulcni poslea in resolutione dicitur : Per hoc tatnen
motio sensus asserlionis est , non solùm con- non conslitil , id eis de jure competere , vel de
sueludineni pnescri|)lani , sed eliani non prae- consueludine jam prœscriptà. Sed non video ,

scriplam aliquando induccrc jus , cl linnc scn- quomodo indc inferatur , vocem consuetudinis
suni nos intcndinuis , qnem videlur inlendore absolutè prolau»m , solam pncscriptani signi-
PanonniU)nus in dicto capile u'Umo , dùm ail , licare. Imô poliùs videlur coiligi , esse vocem
consueiudineni prsescriplam solùm requiri ju- coniniunem el indiilereniem , el ideo in re*
re canonico, quando esl conlra jus, non verô sponsione additum esse , non fuisse pr^scri-»
quando esl praeier jus, significans , lune posse plan» ,
quia ad dandura jus eligendi sine Icge
inducere jus, etianisi non sil praescripta. Quod non quaecumque consueiudo sufficit , sed prae-
difficile visum Uocho ibi sect. 5, à nuni. 5,
est scripta.

unde ilie videlur non adniillere consueiudineni 18. Etideô censeo, si spectemus proprieta-
non prœscriptam , nisi in consueludine iniper- leni vocis , comniunem et indilïerenlem esse.
fectâ , et inchoatâ , quse nondùm potuit jus in- Quod tpnuit .Joan. in capite, Certificari , de Se-
ducere , vel in quibusdam nioribus , seu con- puli. Il Ul»aldis snpra rcfert , el Glossa in ca-
suetudinibus paucorum ,
quse soient ad iniila- pite uliinio de Consueiud. in sexio, verb. Con^
tionem ferri lanquàni exempla , et vocantur suetudo , quae alios refert. Poteslque boc pro-
potiùs observantise quosdam , ut iile laliùs di- bari ,
sive consueiudo spectetur ut est qnid fa-
xerat in Praefat. nom. 25. Ego verô in priori cti , non scriplum. Quia priori
sive ut esl jus
sensu assertionem intelligo : Exislinio enini modo consueiudo de se non déterminai cer-
dari consueiudinem juris absque praîscriptio- (uni lenqius nec longum aut brève et ideô, , ,

ne, et certi teniporis determinalione , ni est per bas varielates distinguilur , neque in jure
illa, quae lit cum scienlià et palienlià princi- invenio fundamenlum alierius significationis,
pis; illa enim inducit jus, non in modum prœ- etianisi vox , Consueiudo , absolutè ponatur.
scriptionis , sed in vi personalis consensus la- Posteriori etiam modo, quolies jus non scri-
citi, queni sufficienlcr indicare potesl consuc- plum per consueiudinem non proescriptam in-
ludo non prœscripta, ul per se clarum videlur. duci potesl, tam proprium jns est et iota de* ,

Et in eo casu posseï procedere opinio Soli su- finitio consuetudinis tam proprié in illud con-
pra impugnaia qualenùs generaliter loqueba
,
venit , sicut consueiudini praescripta. Et ideô
lur, et cuni liâc etiam moderalione non videlur non video fundamenlum illius regulae gênera-
judicium relinquendum arbilrio privali viri lis. Eô vel maxime quôd omnia jura ,
quae à di-
prudentis, sed aliqua certior régula necessaria dis auctoribus allegantur , loquuntur de pnfi-
erit ,
quara explicabo commodiùs in cap. l.j scriplione propriâ et non de jure consuetu- ,

eH6. dinario. Ideôque ubicumque fuerit sermo de

17. Quaeri verô tajidem polest, an bœc di- consueludine absolutè , maxime spcctandum
visio in usu juris sil analoga , ila ut nomine censeoad matcriam vel effectum de quo îracta-
consuetudinis absolutè dictse veniat consueiudo tur. Nam si ille lalis sil , ul per solam prac-
praescripta, alia verô non nisi quando sullicien- scriptionem , seu per consueiudineni prajscri-
ter explicatur, Tetigil boc Al)li. in capile , Cm- ptam indncalur, nierilo inielligilnr , inlentio-
man. 50. de Elect. nol. 9, cum Joan. Andr. et nem scrilKiilis esse bxjui de consueludine
Anton, ibidem , et sentit consueiudineni abso- praescrii»tà ; si auiem maieria hoc non postulat,
lutè dict. injure, in dubio debere inlelligi de non est cur vox restringalur , sed accipienda
consueludine praescripta. Inclinât ibi Raid, crit , vel indiflérenler, vel in alià significalione

n. 20 ; sequitur Peirus de l baldis , tracfal. de rci , de quà agitur, vel aliis juribus niagis ac-
canonicà Epistol. et par. in part. ult. c. 5, n.2; conimodala. Et boc tandem in virlule dicunt
Rochus (licià seciionci, num. 5 , cilalquo U dd. ciiaii auctores per limitationes , quas suae re-
litul. de feud. Cognitione cap. 1 , dicentem , gulae adjungunt , el per jura ,
quibus illas col»'

consueiudinem non pra^scriptam non ess« con- (irniani.

 DE LEGIBUS. 80
79
CAPUT IX. inde efficicndo. Primariam verô appello su-
periorem potesiatem , seu principem , si forte
De causis coimtetudinis , et prœsertim quis illam
influxus ejus necessarius est ad vim consuelu-
introducere valent
dinis. Unde prior causa vocatur proxima, prae-

1. Explicuimus raiionein et essentiam con- sertim quoad consuetudinem facti , nam iliam

suetudinis lum generatim tum species

, ,
ejiis per se primo et immédiate operatur. Princeps

indicando quantum cxpedire visum est ; sii- verô erit praecipua causa juris consuetudrhts,
,

perest , ut causas et efïectus ejus explicenms. et dici polerit immediatâ immediatione virtutis,

Et priniô quoad causas ,

cùia -ferè omues in licet non sit proxima immediatione suppositi,

explicandis delinitione , et divisionibus consue- ut constat. In causa vero proxima tria occur-

tudinis lacta sini , sola efficiens ampliùs supe- runt consideranda, scilicet, persona operans,

rest explicanda : nain in consuetudine non da- exlerior operatio, seu operandi frequentiâ , et

tur propria materia , et forma , ex quibus con- interior volunlas seu consensus. Quae nolavit

stet. Sed quatenùs est quid juris , materia , Baldus in capile ultinio , et addit quartura, sci-

circa quam versatur est eadem ,

quai ma- licet, tempus, sed illud non est causa, sed ad

teria legis humanae : nam jus scriptum ,

el summum conditio requisita , de quâ dictum

non scriptum non differunt in materia circa est in praecedenli capite, et in particulari di-

quam versantur, sed in signo quo constiiuun- cetur in sequentibus. Igitur illa tria breviter

tur. Unde etiam in jureconsueludinis non da- explicanda sunt.

tur specialls forma sensibilis et externa prê- ,
5. Circa primum est dubium, quis possil

ter ipsa opéra, quse debeni esse externa el sen- consuetudinem inducere. In quo inprimis as-

sibilia , et quatenùs sunt signa consensus dici serunt omnes , non sufficere privatam perso-

possunl verba non scripta ,

quibus taie jus in nam , sed debere esse aliquam communiiatem
memoriis hominum scribitur. Et ideô in hàc perfectam. Hoc satis constat ex dictis in capite

forma non requirilur specialis promulgalio secundo circa secundam divisionem , ubi etiam

quia consuetudo usu ipso se publiée manife- rationem reddimus, et declaralur optimé in
stât et promulgat. Forma verô intrinseca hu- lege, De quibus , Digestis de Legibus.

jus legis est aliqua voluntas ,

quae aliâ consi- 4. Potest verô objici, quia interdùm privata
deratione est causa efficiens obligationis per persona, vel communitas consuetudine acquirit
consuetudinem inductae de quâ staiim dice- , privilegium , ut lib. sequenti dicetur, privile-

mus. Si aulera consideremus consuetudinem , gium autem est jus quoddam , et privata lex.

«t est quid facti , materia , ex quâ constat , Item per consuetudinem privatam potest quis
sunt actus ipsi, in quorum frequentiâ consistit, excusari ab obligatione legis ; ergo talis con-
€t quia consuetudo débet esse utilis , et hone- suetudo legalis est. Antecedens palet ,
quia
Sta , ideô illius quasi forma erit ejusdem boiie- jure communi tenetur episcopus in correplione
Sias et utiliias in singulis actibus , et in eorum subditorum procedere de consilio capituli , el
frequentiâ inventa, vol certè ipsa continualio, tamen per consuetudinem excusatur cap, Non
vel frequentiâ sine interruptione , et suflicienti est , de Consuet. in 6. Idemque sumitur ex

lempore, dici potest quasi forma consueludinis. cap. 1 , de praescript. in G, ibi: Cùm jus com-
Et haec omnia se tenent aliquo modo ex parte mune contra ipsum faciat. Et ralione probari
causai sufficientis, et cum illà magis declara- potest , quia potest tantùm ex parle toUi ,
quae
buntur. Causa verô finalis eadem est cum pro- dicitur legis derogatio. 1. Derogatur, fl". de ver-
portione ,
quae in lege scriptà, scilicet, utilitas bor. Signif. ; ergo per consuetudinem unius
publica , vel ratio consuetudinem honestans , personae polerit illi derogari , saltem quoad la-
quae objective sumpla habet rationem finis et lem personam.
ex parte coincidit cum effectibus consuetudi- 5. Ad priorem parlem respondeo inprimis
nis, cum quibus magis explicabitur. Solùm hîc non esse serraonem de privilégie, quod est
ergo superest dicendum de efflcientc causa. lex privata , sed de jure non scripto, quod ha-
Possumus autem hîc duplicera causam
2. beat propriam rationem legis. Deinde dico,
efûcientem dislinguere scilicet proximam et , privilegium magis acquiri per propriam pra;-
primariam inter causas liumanas; de his enim scriplionem,quàm per consuetudinem pro-
traclamus. Proximam voco ipsos homines con- priam de quâ nunc tractamus, ut dicemus
suetudinem introducentes ; illi enim inchoant libro sequenti. Constat autem praescriptionem
iisum, et illnm continuant opérande, ac sub- à privata persona, et perprivatum usum, seu
 DR LEGIIUJS. 82
81
consuetudincm introduci. Unde ad posteriorein babeni, quia judicio populi receptaesunt; ergo

parteni rcspondomus , dupliciter possc priva- idem dicendum est de bis quae sine scriplo

lani consuctiidinem cxcusari ab obligaliono populus probavit. Ubi clarè scrmo est de po-

legis communis. Uno modo prsesciilxMido per pulo pcrlcclo et secundùm primacvam institu-
lionem babcnlem in se polestalem condendi
illam aliciuod jus, qiio acquisilo potesl uiulari
materia communis jiiris , cl conscquenier ces- legcs. El in 1. Sed ea, addilur. Connue ludinem
introduci tacitâ civitim conventionc; cives autem
sare polest obligalio communis juris cl boc ,

civiiaiem constituant; civitas autem est com-

modo potest consueludo privala cxcusare vel ,

communis ab nuuiilas perfecla. Et in I. Sic de interpretatione,

potiùs tollere obligationem juris
aliquâ poisonà, quia illa non esl dcrogalio ju- apj)ellalur, jus civitatis. Idemque sumitur ex §

oblaiio maierix. Quoi! eliam Sine scripto cum sequenlib. Inslil. de Jur.
ris communis, sed ,

in jure naturali contingil per rerum mutatio- natur. gentiura , et civ.

neni , ul saepè dictum esl, et in ipsâ praîscri- 7. Unde communiter doctores asserunt se-

ptione nolum est. Et boc modo procedunl jura lum populum, qui polestalem babeat condendi
supra citala, ut ex illis constat. Alio modo po- leges posse consueludinem inlroducere, Bart.

lest intelligi privatam consuetudincm dero- Jason, et alii in dicta 1. De quitus, Panormit.
,

gare legi communi per se , et directe sublra- Roch. et alii in dicto cap. ult. Innoc. in cap.

hendo ab obligalione ejus, et boc dicimus esse Ex parte , de Conslit. Félin, in c. Quœ Eccle-

impossibile quia consueludo privala fran- siarum, de Conslit. c. 23 , et c. Accedentes, de

,

gendi legem eliam positivam nunquàm excu- ,

Praescript.; Navarr. in comment, de Spoliis,
sât cnlpam, sed poliùs de se augel illam. El § 14, n. 7 et alii, quos refert Tiraq. de Jur.
contra obedienliam Primogen. q. 16 unde Joan. Andr. tract, de
hoc modo dicunt jura ,
,

Cùm non de Prse- Consuetud. post cap. ull. illius lit. bâc ra-
non prœscribi, capite, liceat,

script. ubi Glossa , et alii communiter id no- tione in deûnilione consueludinis ponit , de-
,

tant, quia nec potest eximi aliquis ab obedien- bere esse jus populi ,
qui auctorilaie publicâ

tiâ propter inobedientiam, nec per suum abu- legem condere possit , et sequitur ibi Barbât,

sura potest derogare poleslati superioris , aut et alii, et Angel. verb. Consueludo , n. 7, ubi

illam aliquo modo minuere. Et sic eliam di- ait populum habilem ad condendam
requiri

cunt doctores, subditum non posse praeceplo, legem. idem clariùs Sylvest. q. 3. Sed meliùs
vel intentioni superioris derogare, quia boc hoc explicuit D. Thomas. 1-2, q. 97, art. 3, ad
intrinsecè includit obedientioe vitium. De quo 5, dicens , communitatem , à quâ potest con-

videri potest Archid. in cap. Ciim de bénéficia, sueludo introduci , debere esse , aut rem-
de Praebend. in 6, et Félin in cap. Cùm acces- publicam sui»remam
liberam aut si
, seu ,

sissent, de Conslit. num. 30, verb. Quarto li- inferior sil hoc posse in, vi tacili consensus
mita. Sic ergo non potest subditus privatus illius principis cui subest. Et ideô etiam con-
,

suâ pravâ consuetudine se eximere à lege. sideralè dixi in asserlione requiri communi-
Unde licet lex possit ex parte derogari ab ha- tatem quœ sit capax potestatis legisiativœ, quia
,

benle polestalem, non tamen à privalo subdilo, non est necessarium , ut aeui illam babeat

qui illam poteslatem non habel , nec prœsu- quia per licentiam , scu tacilum consensum
mitur superior cum illo quasi dispensare principis suppleri potest. Capacilas autem talis

propter abusum ejus ,

quia esset irrationabilis potestatis activiv. necessaria est, quia débet esse,
voluntas contra nervum disciplinae, imô contra communitas perfecla ; omnis auiem communi-,
vim et efiicaciam omnium legum. tas perfecla, esl de se capax hujus potestnis,
6. Secundo dicendum est , consuetudincm ut supra dictum est.
juris non à quâcumque communitate introduci Sed contra hoc objicit Panormit in Rubr.
8. .

posse, sed ab illà, quae sit capax potestatis lé- de Consueiudin. n. 1, quia comnvunitas cleri-
gislative pro se ipsâ , vel saltem sul'ficiens , ut corum polest inducere consueVudinem contra
vera lex illi possit imponi. Hsec assertio com- canoncs ,
juxta capul ull-. de Consueiudin.
munis est , quoad boc , ul ad consuetudincm cl tamen non potesl Icp^eni faccrc contra cano-
introducendam requiratur communitas perfe- ncs, capul, Instiiuflonibus, 25, quaîst. 2 cum
cta, qualis est civiias , vel alla similis. lia su- similibus; erço potest induci consueludo
mitur ex diciâ 1. De quitus, ubi priùs dicilur , ab co qui Vion habet poteslatem condendi le-

consuetudincm inveteratara vim juris habere, gem. î^ossumus etiam objicerc, quia commu-
et stalim ratio rcddiiur ,
quia ipsiç leges viui D'Ias populi laici no» polest legem ccçlesiasUr
83 DE LEGIBIIS. 84
cam cenderc, ut pcr se; iioliim est ; tamen obligari in tali materiâ , cum tacito consensu
8uâ consuetiidine legem occlcsiaslicam iniio- t'orunuleni piailalornni modo explicando in sc-
ducit, qualis est lex jojmiii, vel leslivitalis ali- quenti capilc. Deinde responderi potest, salis
cujiis;t'rgo. Ileiu communilas incrcalorum non esse ,
quod illa communilas populi sit connnu-
Jiabet polesiaiem Caciendi legem , et lamen nitasperfecta et de se passive capax talis le-
,

consuetudo eorura potcsl legem inducere jnxia gis, ut eam possit per consuetudinem inlrodu-
ea quai perBart. et alios notantur in I. 2, Co- cere in malerià spiriluali, medio consensu ta-
dice de Constitua pecun. Pr;elerea l'œmina; non cito, vel expresso spiritualium prslatorum.
possunt legem condere, ut oinnes in hàc nia- Et ad hoc indicandum addidi in assertione illa
teriàvidentur supponere, et tamen communilas ultima verba: Vel saltem, ut communitas sit
fœminarumsnà eonsueludine potest jus intro- talis, cui lex possit imponi. Duplex enim capa-
ducere, ut in religione Monialium, quod sentit citas polest in communilale inlelligi, una ad
ferthol. in dicta 1. De tiuibits , et dicta 1. 2, ferendam legem , et alla ad recipiendam. Et
C. Qim sit Imig. eonsiiet. Praeterea muiti au- quamvis nunc in populo christiano laico non
etores, quos refert Tiraquel. de Jur. primo- sit prior potestas ad ferendas ecclesiastieas
gen. q. 16, dixerunt consuetudinem unius fa- leges, et fortasse neque capacitas ad talem
naili» posse inducere legem pro iilà fomi- potestatem, saltem secundùm legem ordina-
lià , cùm tamen in illâ non sit potestas ferendi riam ; nihilominùs est in illo capacitas passiva,
leges. ut illi possit talis lex imponi. Et banc dicimus
Propter primam objeciionem Panormit.
9. necessariam esse , et sufficere, ut per talis
in Rubr. de Consuel. rejieit dictani defiiiitio- populi consuetudinem cum lacito consensu
nem Joan. Andreae. Verùmtanien responderi praelati possit consuetudo introduci. Dico au-
communitaiem clericorum
facile potest primo, tem esse necessariam illam capacitatem, quîa
posse legem condere, saltem non repugnantem non polest forma introduci, nisi in subjecto
canonibus, et hoc satis esse , ut possit etiani capaci , et ila suo modo non polest jus spiri-
consuetudinem inlroducere et jus illiiis. Ne- , lualis consueludinis ( ut sic dicam ) introduci,
que obstat qu6<l laiiùs exlendatur de facto nisi in subjecto capaci legis ecclesiasticce. Suf-
potestas ejus ad inducendum jus per consue- liciens verô esse dico ,
quia hoc satis est , ut
tudinem, quàm per slatutum, quia hoc potuit illa censealur communitas aliquo modo intégra
provenire ex concessione juris et pontificnni cl pcrfecta in tali ordine; nam communitas
propter peculiarem ralionera, quam investigat omninô imperfecta , et parlicularis non capax
idem Abb, in cap. ult. de Consuetud., ubi propriiB legis , licet sit capax prfccepti , ut
Rochus, etalii. Semper tamen verum est, con- supra libro 1, cap. 9, ostendi. In omni autem
suetudinem non introduci, nisi ab habentepo- communilale perfeclà consuetudo potest suffi-

testatem condendi leges. Hoc verô meliùs ex- cere ad jus introducendum , si cum illâ con-
plicatur per doctrinam datam quia non re- , curral capitis consensus.
quiritur potestas, quae jam actu habeatur sed , H. Et ila palet responsio ad terliam obje-
sufficit capacitas. Et banc re verâ habet com- ciionem. Nam communitas mercatorum, verbi
munitas clericorum; possetenim eis dari pote- gratiâ , eo modo polest consuetudinem inlro-
stas specialiter statue ndi contra canones ducere, quo est capax legis. Imô Barlol in di-

«tiamsi de facto illis data non sit. cta 1. 2, dicit, posse facere statuta ,
quod quo-
10. Sed tune urget secunda objeclio ,
quia modô intelligendum sît , in lîbro 5 explicavi.

in c«?niniunitate laicorum neque hsec capacitas Nam si per se specletur illa communitas , so-

esse viu'etur ad potestatem ferendi legem scri- lùm potest condere statuta convenlionalia, non
ptam ecclL'siasticam. Ad illam verô responderi proprias leges: si autem consideretur ut con-
potost primft ex dictis libro4. de Voto, cap. 9 juncta principi, vel habens facultatem ab illo,

communitatem p.'^P«îi de se, et solà naturâ rei potest facere statuta quasi municipalia. Sic
spectatâ capacem t.'^se potestatis legislativse
,
,
ergo potest inducere consuetudinem, quae cum
eliam in maieriû religioii.'s, et divini cultùs, et eàdem proporlione vim legis habeal. Quod
ideô licet nuiic in Ecclesiâ liœc potestas ele- mihi colligere videor ex 1. ult., C. Quœ sit

vata sit ;^d superiorem ordinem , et pastoribus lomja consnet. , ubi in principio absolulè dicIt

Ecclesia fuerit commissa , nihilomlnu's ex con- imperator, consuetudinem probalam , et tena-

sensu cornmdem prîelatorum Ecclesja-: per- ciler relentam imilari legem ,

quod débet
millî p/opulis , ul suâ consuetudiiio posshtj inlQliigi de populo potenlc condere legem.
8S DE LEGIliUS.

Et siibdit statini : Et qmd officils , atriis, civi- u>clior , vel magis expediens videatur , illud
tatibus, vel collegiis prœslitum fuisse cogmscitur, verô non erit jus consueludinarium , sed erit
utiqu(^ per palicnliam principis , ut ibi dicil lex scripta, vel expresse lata ; vel agilur de
Glossa. Siifficit orgo, (piôd sil commuiiilas ca- consensu lacilo , et hic non potest raiionabi-
pax legis , accedente consensu tucito principis, litcr pra>sumi propler solam consueludinem
vel pnrlati. Atque eodcni modo oxpcdioiidaest minoris partis eliam sufficienter loleratam
quarta objectio ; nam communitas fœminarum lum quia illa proesurapiio nullo jure fundatur,
esse potest capax legis, et ila consuctudo ca- tum eliam quia princeps per hoc jus non scri-
runi accoptata à praelato potest legeni indu- plum non censetur velle obligare populum
,

cere , ut expresse notavit Bart. in dicta I. 2, imn consenlieniem , utconsentiat, sed potiùs,
C. Quœ sit longa consuet. n. 13. Ad ultimani quia populus consentit , et tacite postulat con-
verô dicitur, falsam esse sententiam ibi alloga- sensum principis, ideô censetur princeps ta-
tam : nam privata familia non potest inducere cite conscntire , suppositisaliis conditionibus,
proprium jus consueiudinis, quia per se sola ul populus non consentit ratione minoris par-
non est ca|)ax legis, eliam passive tantùm; tis ; ergo.
nam est iniperfecta omninô , et nunquàra suâ 13. Posterior autem pars, scilicet, usura
consueludine potest inlroducere jus, eliam majoris partis sufflcere, contraria raiione fun-
cum consensu principis, quia illa sola , ac per datur, quia inomni communilate ad valorem
se sumpta non est capax legis, eliam impo- actuum ejus consensus majoris partis sufficere
nend;eà principe, ut lib. 1, cap. 9, declaravi. solet, ubi jus aliquid spéciale non statuit. Q«ia
Necetiam potest ciroa alios consueludinem in- in personà fictâ consensus majoris partis cen-
troducere , quia consuetudo unius non obligat setur tolius corporis, 1. Quod major, ff. Ad
alium , nec ibi potest prresumi voluntas prin- municipalem, et notavit, congerens multa Fé-
cipis obligandi totam communiiatem perfe- lin, in cap. Citm omnes, de Constit. n. 17, et
ctani ,
propler consueludinem unius partis in superioribus id jam attigimus ; ergo etiam
imperfectse , ut in sequenli puncto explicabi- in praesenti censetur consuetudo totius com-
mus. Quoraodô autem hoc locum habeai in munilaiis, ac subinde sufticiens. Et ita sentiunt
consueludine abrogante legem , facile explica- ferè auclores allegati ,
quia solùra hoc requi-
bitur ex hâc ullimâ consideralione, runt. Quomodô autem hoc sufficial ad consue-
12. Dico tertio : Ut consuetudo à populo in- ludinem derogantem legi , dicam in capit. 16.
ducatur, necessarium est , ut saltem à majori Addit verô An gel. supra n. 7, esse necessa-
parle communilaiis observetur, alque illa suf- rium, ut duae parles communilaiis consenliant,
ficit. Asserlio est communis omnium aucto- et adducit. 1. NuUi,et 1. Plané, S. Quod cujus.
rum, quos reluli , et videri potest lalè Barth. univers, et sumpsit ex Panorm. in dicto cap.
in 1. 2, C. Quœ sit longa consuet., à n. 12, et ult. n. 18, qui magis hoc declaravit. At verô
Roch. supra sect. 4, à principio. Ratio prioris quocumque modo declarelur , est parùm ne-
partis est, quia consuetudo débet esse mora- cessaria in praesenti haee reslrictio. ÎSam si
liler à tolà conmiunilate, cùm jus ejus in to- intelligalur, ut duae partes populi consenliant,
tam cadal; minor autem pars non sufficit, ut et consueludinem observent, hoc non est ve-
consuetudo ipsi communiiali simpliciler tri- rum , quia nullo jure probatur; nam in illis

buaiur, ncque ul inducat consensumejus. Item legibus hoc non dicitur , sed solùm , esse ne-
quia ad fercndam letjem per expressam a'o- cessariam praesenliam duarum partium unios-
lunlalem communilaiis non sullicerel consen- cujusque communilaiis, ut acta illius nomine
sus minoris partis , nec solet sufficere in ele- communilaiis heri censeantur, ubi Glossa no-
clionibus, et in aliisactibus, qui à communilate tai, eliam tune non esse necessarium consen-
fieri solcMit, vol possunt ; ergo niulto minus sum duarum partium illorum qui assislunl,
sufliciel ad induceiniam consueludinem lega- sed salis esse consensum majoris partis prae-
lem. Dices, hoc reclè procedere, ubi consensus sentium. Quod eliam Panormilan. in prœsenti
communilaiis esset propria causa legis, non fatetur, et ita intelligil dictam 1. Quod major,
verô ubi Icx per consueludinem inducilur ex et cap. 2, de bis quae (iunl à maj. part, capit.
consensu principis. Respondco vel agilur de , .Si verô solùm intelligalur, esse necessariam
consensu cxpresso principis , et lune vorum est praesenliam duarum parliiun populi, hoc su-
posse principem ferre legem , respiciendo , si perflue poslulatur in consueludine populi, cùm
velit, ad consuetudinem paucorum, si illi {>er se constet , ferè iniegrum populum neces-
87 DE LEGIBUS. 88
sariô esse prœsentem in longà consueludine. ler probari ex definitione, quia consuetudo
li. El itieo Panorinit. addidil, oporlere, ut debel esse moribus uleniium insiilula mores ;

snttem duœ parles scienles sint comuetiidinis, quce aulem non sunt sine acluum frequentià. Item
introducitur. Sed hoc spécial ad alias condilio- ex nomine : dicilur enim consuetudo, quia in
nes requisitas in liis actibus consuetudinis, sci- communi est usu, ut ait Isidor. cap. CotimetU'
llcet, ul publiée fiant, inde onim necessariù do, d. 1 ;
quomodô aulem esse polest in usu
consequens est, ut si major pars populi publi- communi sine acluum frequentià? Item consue-
ée eonsueludinem servel non solùni illa, sed tudo dicilur usus longaevus, cap. Consuetudinis,
etiam alii noiiiiam illius habcanl. Quanquàm dislinclione l, et in leg. Sed et ea, ff de Le-
hoc necessarium non sit; nani licol niulli igno- gibus et in leg. De quibus, dicilur, in consue-
renl, dunimodô pro niajori parle sciant, suffi- ludine populum factis déclarasse suam volun-
cil, quiacùm non requiralur eoruni consensus, laiem; facla aulem non sunt sine acluum
nec notilia necessaria est, salisque esl, quôd mulliplicalione, el banc vocamus frequentiam;
res de se sit publica. Ideoque dixil Rochus di- ergo.
cio cap. ult sect. 4, n. 24 , ad eonsueludinem 2. Objici verô polest, quia inlerdùm suflicit

requiri scieniiam populi , vcl majoris partis, omissio. Jam verô dixi, moralem omissionem
ubilalè hoc proseqnilur, elcoufirnial. Sic eliam sub actu morali comprebendi, el ubi illa suf-

dixit Gregor. Lopin. 1 5, lit. 2, partit. 1 , Gloss. ficit, eliam illius frequentiam postulari. Quan-
4, quem sequilur de Burgos de Paz in 1. 1. do autem, et quomodô sufliciat in c. 16, de-
Tauri. n. 205, in consueludine servalâ à niajo- clarabitur. Secundo objici potesl, quia aliqui

ri parle populi, semper esse |)roesentiani sufiî- doctores graves asserunt, interdùm suificere
cienlem respeciu tolius populi, nec posse prop- unum actum ad eonsueludinem , ul refert
ter aliquorumignoranliam inipediri. Supererat Barth. in diclâ 1. De quibu , el dicta 1. 2, C.
vcrô explicandum , quoiaodô sit conipulanda Quœ sil loiiga consuel. Idque admillil Panor-
haec niajer pars populi, seu ex quibus perso- mil. diciocap. ull. num. 17, quando actus est

nis numerus ille coniponendus sit. In hoc ve- permantns, el sullicienti tempore durât , ut
rô omnes conveniunl, esse compulandas taniùm per unam collalioneni beneficii induciler con-

personas habiles ad consensum prseslandum suetudo, si illa duravil in facto esse tempore
in jure consuetudinis. Unde cxcludunlur omnes suflicienle cap. Ciim de beneficio, de Praebend.

infantes et amcnles. Aliqui eliani oinninô ex- lib. 6, et per unum actum cedilicandi ponlem ,

cludunt fœminas, quia non possunt legem fer- acquiriiur jus, si pons sullicienti tempore du-
re, et ex viris excludunl omnes minores vigin- ravit.Verumiamen haec et similia e.xempla
li quinque annis. Keulrum tamen video sulfi- habentlocum in praescriptione, ad quam rêve-
cienler jure probari, nec ralione convinci. Sed ra non esl per se necessarius proprius actus

hoc resolvetur meîiùs circa singulos etieclus consislens in operalione humanâ, sed sullicit

legis. babilualis possessio (ut ita dicam) cum aliis

CAPUT X. condilionibus. El ratio est, quia praescriplio

Quibus actibus consuetudo introducatur. fréquent! ùs versa tur circa res, aut personas,

\. Dicendum breviter est, eonsueludinem ul cap. 1 ei 2 sufficienier laclum est, et ideô

non inlroduci, nisi per frequentiam acluum, in praescriptione quando unus actus sufficit,

qui publiée, et volunlariè liant, quatenùs con- non durât proprié actus , sed effectus, seu
sensus populi esl ad iniroducendam eonsuelu- terminus actus, ut est possessio beneficii , aut
dinem necessarius. Prima particula videtur pontis. Quamvis in his exemplis moraliler etiam
per se nota, quia si sil sermo de consueludine intervenial frequenlia acluum utendi ponte,

facli, illa subslanlialiler consislil in acluum aut bénéficia, etc. At verô in consueludine, de
frequentià, ul supra declaraium est ; el ideô quâ Iraclamus, el in universum in omni illâ

respeclu lalis consuetudinis, licei singuli actus quae versatur circa actus humanos, ut laies

possint dici causa efliciens illius, nibilominùs sunt, impossibile esl inlroduci eonsueludinem
frequenlia, seutolleclio acluum magis videtur sine actuum mullitudine, et frequentià, quia
esse illius substanlia, et quasi formalis ratio. Si isli non durant per tempus diuturnum ,
actus
aulem loquamur de consueludine, ul est quid et consuetudo debel esse diulurna. Unde non
juris, haec iniroducilur per eonsueludinem fa- polest esse lalis, nisi per actuum successioneni.
cli, el ideô per camdem frequentiam acluum Dices : Licct actus transeat, censetur manerc
induci débet, ladc haec pars videlur ifuUicjcii- uiOj,aliler, quumdiù non rclraclulur, eliamsi
89 DE LEGIBUS. 8^0

uon ileretur.Respondco, id esse verum, quan- certo numéro, cum eâdem proportione crant
tum ad reatum, scu habitualem culpam, non in annis ad praîscriptioneni requisilis multipli-

verô quantum ad consuetudinem nemo cnim ;

candi. Potest autem numerus actuum in sin-

dicelur habore consuetudinem furandi ;

qnia giilis annis non esse certus absolutè, sed sub

semel furalus est, et per longum tempus non conditione, vel opportunilate aliquâ, ut esse

restiluii. Eô vel maxime, quôd respeciu logis potest consuetudo publiée orandi, vel aliquid

inducenda), vel toUendae non potest fieri, ut simile laciendi, quotios lalis occasio, vel tem-

populus, qui unum actuni l'ecit, v. g., scrvan- poris nécessitas occurrerit. Et lune juxla nu-

do festum aliquod, vel jejunium, mullo lem- merum et frequentiam occasionum, erit neces-

pore persistât, quin aut répétai similes aclus, saria frequentia actuum, tempore necessario,
vel faciat contrarios. Et ideô simpliciter, et sine interruptione. Ilem bi aclus respeclu com-
sine limitalione verum est, ad liane consuetu- nmnitaiis sunt per modum unius, quatenùs
dinem actuum frequentiam requiri. Et lia do- vel iota communilas per modum unius perso-
cet latè Barlh. in dicta 1. 2, n. 12, et Glossa in nae ficlae, seu collegii, ul eligendo ordinando,

c. Consuetudo, d. 1, et in cap. ult. de Consuet., etc., vel quia omnes de communitaie, vel ma-

ubi lalè Rochus sect. 5, n. 56, dices, esse ab jor pars eorum concurrunt, licel singuli per se
omnibus receptam ferè nulle contradicente. operentur, ut in observalione festi in jejunio,
,

5. Dubitant verô ulteriùs hi rioctores, quae etc. Et iia respeclu cummunitatis pauci aclus
actuum frequentia necessaria sit, vel sulliciat suflicium. In singulis verô personis mullipli-

ad hujusmodi consuetudinem inducendam. cantur, cl juxla populi niagnitudinem quoad

Quidam enim antiqui jurislse duos actus suf- mulliludinem actuum, qui simul ab omnibus
ficere dixerunt, ut Bart. supra refert, et se- de populo fiunt , et juxla lemporis duralio-
quitur Rosel. \erh. Consiietudo , et Sylvest. nem quoad frequentiam similium actuum, qui

ibi q. 4, adhibendo aliquasdist. Allegantque 1. à singulis fiunt successive. At verô quando

4, C. de Episc. audi. et c. ita nos, 25, q. 2, non requirilur certi lemporis successio, tune

ubi geminatio ejusdemcrirainis vocatur consue- sicuttempus ipsum, pro quo débet conlinuari
tudo. Sed, ut rectè dixit Barth. illud intelligi- consuetudo, arbitrarium est, ila etiam actuum
tur de quàdam assuefactione operis, non quae frequeniia, juxla exigentiara materiarum, vel

sufficiat ad jus introducendum, sed ad punitio- occasionum, pro quibus consuetudinem quasi
nem graviorem, et ad non facile concedendam conlinuari necesse est. Et quoniam lalis con-
veniam, et similes effectus l'acti potiùs quàm suetudo populi et principis consensura requi-
juris. Et ideô Barthol. et alii hanc sentenliam rit, illa actuum multiplicatio censebitur suffi-

communiter reprobant, quia nuUa ratio inve- ciens, per quam, et consensus populi, et tacita

niri potest ad certum numerum definiendum, volunlas principis possit salis innotescere. Ita
et jura illum non prœscribunt, unde dicunt ferèHosiiens. in Sum. et Archid. cap, 1 de Con-
arbitrio prudenti esse relinquendum. Quorum stitution, in 6 ; Panorni. diclo c. ultim. n. 17.

sententia certa mibi esse videtur, loquendo in et Barlh, dicta 1, 2, n. 12, quos alii sequuntur.

nostrà materiâ de propriâ consuetudine legali, An verô idem dicendum sit in sljlo seu con-

quidquid sit de numéro actuum sufficiente ad suetudine actuum judicialium, dicam in c. se-

propriam prsescripiionem, vel ad alios effectus quentead linem.

facli, ut sic dicam. 5. El hinc constat, necessarium esse obser-

4. Declaratur autem in hune raodum, quia vanliam eonsueludinis esse publicam, elconse-
haec consuetudo aliquando débet esse prœscri- quenler aclus eonsueludinis deberepublicè fle-
pta, ut jus inducal vel auferat, aliquando verô ri, tum ut omnes de populo, vel major pars in
id non Quando ergo praescri-
est necessarium. praestando consensu circatalem consuetudinem
benda est consuetudo, primùm considerandus possit convenire ; tum ut lalis consuetudo,
est numerus annorum necessarius juxla dicen- quantum est ex se possit esse nota principi, cu-

da in capitibus sequenlibus. Et deinde spe- j us consensus etiam desideralur. Duobus au-

ciandum est, an consuetudo requirat in singu- tem modis potest aliquis actus esse publicus,
lis annisunum tanlùm actum, vel plures ; nam facto et jure , sicut dupliciter dici solet aclus
si unum tanlùm postulat, ut observandi taie noiorius , scilicel, nolorielate facli aut ju-
festum, jêjunandi talidie, tune toi actus erunt ris. Priori modo est actus noiorius, qui licet

necessarii, quott'uerinlanninecessariiad prae- sil actus privatae personse et potestatis, nihilo-

scriplioiiem. !?i verô rcquirii pUircs aclus in niiims ia conspoclu ahoru)u publiée lit, elnon
 DE LEGIBDS. 92
fOXKm t S§m '\n QCCi^Uo ; pqsleriûiîi auleia luo- 2. Ilaec verô sentenlia lals^ est, cl contraria
do diçi^qr aclus publicus qui publicà ^uç^uii- est communis canonistarum , et legislatorum
t,ate, ei jiu'idicc fil, ut esi seniciiiia judicis, cl ut dixit Abbas in diclo cap. ult. n. 16, et tra-
gimilub. Quuudp ergo coiibucludo ipsa est de dil Rartbol. in dicta 1. 2, et d. 1. De quibus,
actibus privalis , lune cerlum est debere illos in Uepeiii. (|. 2, ubi eliam Jason col. 22, et
actu^ fieri publiço, saltem primo modo, et no- Uocbus dicta secl. 4, num. 54, ubi refert alios,
tûirielsate facij, ut passint consueiudiuem indu- Gregor. Lop. dicta 1. b partit, et Pet. de Sa-
cere propler raliones factas. Quia si aclus lazar lib. 1 de Consuet. cap. 7. Et probatur
clàui liant, et iu abscondito, per Uios, et pcr primo, quia actus judicialis non est necessa-
talem modum operandi iudicatur, non fieri cv rius ex naturà rci ad consuetudinem , nec ex
commuai conseusu populi , ucc consenlienle jure positivo; ergo non babet, nnde sit neces-
principe, ideôque nisi aclus sint publici, saltem sarius. Consequentia est clara, quia omnis
nolorielate facti, non possunt esse apti ad pu- condilio, vel causa necessaria ad consuetudi-
blicam consuetudinem inducendam, et ita de- nem fundari débet in aliquo jure; ali:is gratis
claratur liaec condilio in 1. 5, tit. 2, partit. 1. et sine fundamento asserilur. Major autem
CAPUT XI. probatur, quia nulla est ratio naturalis, quse
Vtriim ad consuetudinem juridica nolitia de illam necessitatem probet. Nam ( ut ait Barth.)
actmm frequentià necessaria sit. consensus communis populi , vel majoris par-
\. Sensus quaisiionis est, an ut consuetudo tis ejus sutlicienter ostendit conscnsum po-
introducalur , necessarium sit, frequeniiam puli , et usus ipse publicus per se pqtest in-
sufûcientera actuum es^se in judicio publicà notescereprincipi, ut censeatur tacite conseo-
auctoritate defensam, aut probatani. Aliqui af- tire ; ergo non est, car ex nalurà rei requiralur
iirmant ûportcre, ut consuetudo sit in contra- aclus judicialis. Positiva autem jura, quae de
dictorio judicio probata. Ita docel Glossa in c. bàc consuetudine rationabili loquunlur, nun-
ullim. de Consuetudine, et in c. Frustra, dist. quàm requirunt banc condilionem , sed solùm
8, in § Sine scripto, verh. Diutiirni , Glossa ut sit prsescripta , invelerata , antiqua , et si-
etiamin Rubr., C. Qucesit long, consuet. sequi- milia , ut palet ex dieto c. ult. et ex 1. De qui-
tur Anton, p. 1, lit. 16, §4. Fundanlur pri- tus, cum similibus.

mo in cap. Abbale, de verb. Signibc, ubi 3. Deinde argumentor ratione, quia ut in-
quaBdam consuetudo allegalur insufficiens, lerveniat ille actus judicialis, supponi débet
quia non fueratin conlradictorio judicio intro- conlradictio in judicio; quid ergo, si nun-
ducla, ubi Glossa id notai, et confirmai cxem- quàm talis coiltradiclio facta est? Nunquàm
plo praescriplionis, in quâ requirilur protesla- ergo poierit lune introduci consuetudo , quod
tio, juxla 1. Sic alla; § 2, 11'. Quemadmodùm ser- est contra omnem rationem, et contra omnia
vitut. amitl. Sic videtur (inquiiGlossa), qu'od re- jura. Dici polest, in decem vel viginti annis
quiralur in consuetudine prœscribendâ ; secundo solis non firmari consuetudinem , si contingat
allegalur Cum de consuetudine, tf. deLegib.,
I. non delerri ad coulradiclorium judicium, ta-

quae vieil, cùm aliquis allegat consuetudinem, men simajori lempore, ut per iriuginla annos,
primum omnium esse explorandum, an eiiain vel anqdius durai , jam illà diuturnilate tem-
in conlradictorio judicio consuetudo firinatasil ; poris suppleri illam necessitatem actuum judi-
Tertio l'avet lex Hispaniai, part. 1, tit. 2, 1. 5, cialium. Atque ila saltem secundùm jusllispa-
qnae babet consuetudinem deeem aut viginli niae sensit BurgosdePaz in 1. 1 Tauri, n.247.
annorum esse in posierum servaadam, si hpc At verô in jure commuai hoc subsistere non
eodem lempore lis juxta eamdem consuetudi- polest, quia consuetudo decem annorum lon-
nem judicaia fuerit ;
quar ù addi polest con- gaeva est secundùm jus commune, et ut illa sit
jecluia, quia donec lia sit consuetudo confij- consunuaata et perfecla non est necessaria ,

mata, non polest esse salis cognita, satisque ilia condilio ex vi juris communis, ut proba-

publicà, ita ut alios obligel ad illius observatio- tqm est. De jure autem Hispanisestatimdicam.
nem, vel securos reddat in conscieniià iliam 4. Tandem addenda est ratio insinuala à

imitanles. Quôdsi quaeres, quoi actus judicia- Panormil. ,

qua; mihi videtur oplima. Nam in-

rii necessarii sint, Respondent Glossae, gemina- volvit hœc condilio quamdam repugnantiam.
tum judicium conforme, et sine contradictione, Si enim requirilur sentenlia in coutradiclorio
esse necessarium , quod solùm probant ex judicio, vel répugnai dari primam senlojitiam
dicta 1, 5, C. de Episc. aud. juslum iafavQrem consuetudinis , et sic repu-
95 DE LEGIBUS.
gnabil inlrôdiici perfectam consiieludinem non amitti servitutempropter solum non qsum,
ciijus contrariiim siipi>onuiU eiiani auctoros quod maxime in servitulibus urbaniscontingit,
contrariai opiiiionis, vel uccesse est, ut (alis ut babetur ex 1. Hœc autetn, fl'. de Servit urb,
sententia su|>poiial porfeciam consiieludinem prajd .
; inde ergo nihil colligi potest de nécessita-:
anteipsam, et sic senlenlianon orit nocessaria te conlradicli()nisallerius,pr2esertim in judicio.
ad consuetudinem , sed ad summum notilica- 0. Ad secundum ex 1. C'wbi de comuetudine,
bit iilam. Prior pars probalur, quia si senten- respondeo, ibi solùm dici , ad explorandam
tia in favorem consuetudinis est necessaria et probandam consuetudinem , multùm re-
ad firmitatem consuetudinis, primam
ante ferre, si aliquando in contradictorio judicio
sententiam non potest esse consummaia con- firmata sit, et ideô hoc esse inprimis spectan-
suetudo, cùm deliciat illi necessaria condiiio; dum. Quod esse potest veruni, non quia talis

ergo non potest per primam sententiam de- sententia sit necessaria ad veritatem , et con-

clarari consummata, nec quôd sit validus,aut summationem consuetudinis, sed quia ad illius
licitusactus faclus in virtuleillius, nec denique probalionem mullùm potest conferre. Omitto
quôd aliquam ohligationeni inducal, quia lalis aliler legi texlum iilum négative , scilicet mul-
sententia continebil errorem conlra veritalem, lùm referre, an uoti contradicto aliquo judicio
quia re verâ aute sententiam non erat talis illa consuetudo ^rmata sit , et sic est res clarior;
consuetudo, juxta iliamopinioneu). Ijndeetiam nam htec negatio necessaria esse potest ad fir-

per se patet altéra pars : nam si per sentenliam mitatem consuetudinis : quia per sententiam
verè et juste consuetudo denunciatur perfecia; dalam contra consuetudinem , inlerrumpitur,
ergo absque sententia consummata jam erat, vel cessai praesumplio taciti consensus reipu-
nam sententia non consommât illam , sed dé- blica;, aut principis. Sed prior lectio censetur

clarât ,
qualis sit. germana, quam aliis etiam modis exponunt ibi

5. Ad primam ergo ex cap. Abbate, respon- Glossa et doctores, ul in eis videri potest.
detur inprimis, ibi non esse sermonem de con- 7. Ad terliuin ex lege Hispaniae, circa illam
sueludine juris, sed de prœscriptione juris nostri interprètes laborant , et quidam conan-
eligendi , quae est res diversa , de quà esse po- tur illam interpretari de praescriptione , sed
test alia quaestio, non tamen ab illà licet ad malè , tum quia apertè loquitur de consuelu-
prœsentem argunientari. Secundo, verba illa dinc, ut considérant] patebit , tum etiam quia
non sunt in decisione sed in allegatione par- , etiam in praescriptione id non estverum vel ,

tis contra quam causa delinita est, ut ex textu habet eamdem dilficul talem. Aliiverô fatentur
constat. Tertio ibi non interponuntur illa verba ex jure speciali Hispaniae esse necessarias duas
ad insinuandum , sententiam contradictorio sententiasin contradictorio judicio, ut consue-
judicio esse necessariam ad praescriptionem ; tudo firmetur. Ita Burgos de Paz in 1. 1 Tauri
hoc enim tam clarè falsum est, ut non sit veri- num. 247. Sed licet verba litterae faveaut, sen-
simile, fuisse allegatum, sed solùm ad proban- sus est tam absurdns ut non videatur admit- ,

dum, talem consuetudinem non suflicienter lendus, quia (ut supra ostendi ) involvit re-
probari ex his indiciis, quse pars adversa in pugnantiam haec condiiio ,
quia si illa esset
illius probalionem induxerat. Unde Panormi- necessaria, nunquàm posset prima sententia
tan. ibi nunier. 13, dicit, contrarium potiùs juste proferripro consuetudine, seu secundum
ex illo textu colligi. Exemplum auteni , quod illam. Duo ergo in illà lege dislinguenda mihi
Glossa adducit ex 1. Si quis alia, nihil ad rem videntur, ununi esl, quùd consuetudo sii plenè
prsesentem facit, lum quia ibi non est sermo introducta, et suum eflectum juris babeal ; al-

de consueludinc juris, sed praescriptione ser- terum est ,

quôd lalis consuetudo sit irrevoca-
vitutis; tum eiiam quia non est simile; ibi bilis ex virlute et ordinatione illius legis. Ad
enim non expllcatiir, quomodôacquiralur ser- primum ergo non postulalur duplex sen-
vitus prœscriplione sed quomodô non amit- , tentia, et hoc est, quod ad nos spécial; ad
tatur, et dicitur non amitti per non usum secundum aulem videiur poslulari, et quoad
quando occasio ejus non occurrit sed fuit , hoc videtur peculiare illud jus Hispania^ ,

inerè negaiivus et non privativus, ut infra quôd «n sil in usu, et quomodô inlelligiMidum
tractando de privilcgiorum amissione latiùs sii, ad nos nunc non perlinel. Hic aulem sen-
explicabimus. Et quia hœc occasio utendi ali- sus facile ex verbis legis colligetur, (juaj sic

quando non occurrit, nisi priùs aliquid opere- liabenl : Si populus decetn, vel viginti awtis ali-

tur ; ideô ibi dicitur, ;\inç hauc occaçionenj qnid fecçril , m<:n(€ domino ; et non contradi^
95 DE LEGIBUS. 96
cenle, poterunt deinde id libéré facere. Haec est et non contradicente, per hoc indicatur con-
prima pars, in quà ad jus consueludinis niiiil sensus populi de consueludine introducendâ.
aliud postulalur. Deinde verù addilur : Et tatis Sed certè , si sentenlia fuit jusla, supponere
consuetudo observanda in posterum est, si hoc débet consueiudinem perfectam , et derogan-
eodem tempore juxta prœdictam consuetiidinem leni legi non potest deservire ad intro-
, cl ita
his judicatum fucrit. Haic ergo est altéra pars ducendam consueiudinem sed ad ostenden- ,

in quà jani non dicitur, libéré posse id lieri dam ei roborandam. Si aulem fuit injusta,
sed onuiinù observant! uni id esse , et ad lioc debilis est conjectura quia non potest facile
,

specialiter postulalur illa secunda conditio. Et populus resislere judici, aul coiitradicerc , et
hic sensus magis declarabitur ex dicendis tuni ideô inde non colligilur consensus ejus, sed
in prxsenti , tuni in c. 16. lolerantia quia obviare non potest. Et ideô
,

8, Ad quartum ex ratione sumptuni respon- Anton, et Rochus ibi mullas addunt circum-
delur ad summum probare, sententiam in stanlias, ut conjectura vim aliquam habeat,
conlradiclorio judicio conferre ad probationem quas omitlo, quia non obslante tali sentenlia,
consuetudinis , et ad notitiam ejus, quod fa- seu judicio, iidem actus necessarii sunt ad
cile concedimus. Nihilominùs lanien ante illam consueiudinem , idemque terapus ad illius
sententiam est vera consuetudo, imô dùm proescriplionem , quia sentenlia injusta non
consuetudo est in lieri , non potest talis sen- potest in hocaliquid indulgere, neque oppesi-
tentia habere locum ex vi consuetudinis, ut lum in jure aliquo potest fundari.
jam probavi. Item ante sententiam procedere 10. Aliter verô Sylv. verb. Consuetudo, q. 4,
débet probaiio sullieiens ; ergo sine senlentiâ dicit in actibus judicialibus sententiam con-
potest esse moralis certitudo de qualitale et ferre ad consueiudinem introducendam , ita
sullicientià consuetudinis inlroduclae ; imù î<f,inquit, ex dnabus sententiis, ititerveniente
rcspectu eorum qui non possunl per se modum lapsu temporis congruo , et accedente consensu
consueludinis expendere , sufliciet probabilis populi à principio, vel ex post facto, prœsuma-
doctoru.il opinio. Quin potiùs salis esse unius tur consuetudo, quia habenl aptitudinem ad
gravis docioris assertionein censuit Barth. in consueiudinem inducendam , L, Nain et his ,

d, 1. De quibus, q. 4, et mulli graves auclores ff. de Inolfi. lest, et 1. Si quis Quod sub eo-
, §
seculi sunt, quos diiigenter referunt Mascard. dem , ff. ad Sillan. Hoc verô declaralione et
de Probat. concl. 426 , et Sanc. 1. 7 de Ma- examinaiione indiget. Certum est enini, quôd
trim. disp. 17, n. 8. Quod intelligendum est, sicul per actus exlrajudiciales contracluum.
dummodô alii non contradicant , et lune etiam leslamenlorum et aliarum observanliarura,
verius est requiri , ut vel plures et graves potest induci jus consueludinis circa similes
doctores in iliâ assertione conveniant, vol actus, ita per actus judiciales potest induci
diclum unius aliisgravibus conjecluris adjuve- consuetudo ad similes actus quam supra dixi-
,

lur. Et forlassè in hoc sensu voluit rex Al- mus nomine slyli significari , et ex ibi dictis
phonsus in dicta I. 5, duas sententias concor- ei à paritate raiionis, vel certè à fortiori hoc
des ad cerliludinem et probationem talis con- constat. Unde ulteriùs addo , sicul ad consue-
suetudinis sulficere, ita ut contra illas ampliùs iudinem exlrajudicialem non requiritur sen-
judicari non possii, nec major probaiio pro tenlia , ita neque ad judicialem , seu quai ex
consueludine poslulari. Quod potuit oplimè actibus judicialibus consurgit. Quia etiam multi
inslitui , licet in jure communi fundari non actus judiciales sunt distincti à senlentiâ , et
possit, Nam J. 3, c. de Episc. aud. , quam possunt mulliplicari , et suflicienti tempore
allcgant dictae Gh)ss3e , non de hoc loquilur, durare sine ullà sentenlia circa talem consue-
sed de veniâ non facile concedendà ei qui ite- iudinem vel secundùm illam
, aut contra ,

ralô peccat quod pertinel ad soluin faclum

, Tune ergo introducitur consuetudo abs-
illam.
et ad impropriam consueiudinem inchoatam , que senlentiâ nara aequè procedunt omnes
;

seu assuefaciioncm , ut supra dixi. raiiones faclae in talibus actibus , et tali con-
9. Addil verô Panorni. ex opinione doclo- sueludine , ac in exirajudiciali. Imô licet actus
rum utriusque juris, licet sentenlia judicis illi judiciales sint actus dicendi jus, seu licet
non sit necessaria ad consueiudinem ,
posse sint senlentise multiplicatse, non erit unquàm
tamen juvare ad non solùni probandam,
illam necessaria sentenlia ,
quasi retlexivè judicans
sed etiam introducendam. Quia niniirîiqi, si de consueludine sic judicandi. Et ita formali-
judex judicavii coalR legciu, populo scleoie, ler, ac propriè loqucndo , ad judicialem cod-
 97 DE LEGIBUS. 99
suetudinem , ultra actus per quos Inducitur in Bald. in 1. Si quis intra, c. de Bonis damnât.

actu cxercito, nunquàin requirilur scnientia Jastin I. Si domus, § inpecuniâ, ff. de Légat. 1,
in contradiclorio judicio de ipsà consueludine, n. 5, nihilominùs, quôd ad hoc jus inducendum
vel de jure per ipsam introducto : licetsi con- sufiiciantduo actus, vel certus aliquis numerus,

sueludo sit de judicandohoc vel illo modo, vel nullo jure invenio definitum, nec verisinnli
depronunliando seutenliani per hune vel illum, ratione probari posse, aut diirereniiam in hoc

necessarium sit inlroduci per actus judicandi ,

conslilui inler stylum et alias consuetudines

et ita formaliter ac propriè nulla est differentia in aliis actuum generibus. Et ideù dico, etiam

inter actus judiciales et extrajudiciales. in actibus judicialibus requiri frequentiam

II. Dicunt tamen multi in sentenliis feren- cum eà temporis morà, quai vel ad praescriben-
dis, imô in actibus judicialibus sufTicere duos dam consuetudinem sufliciat, vel ad suffîcienter
actus ad introducendani consuetudinem et hoc ostendendum communem populi et principis
videtur intendere Sylv. supra , et sentit Glos, consensum.
in d. 1. De qnibus verb. Inveterata, et Joan. 13. Et inprimis hoc significant jura, quae

Ândr. in d. c. Abbate, et Barl. in d. I. De qui- etiam in stylo, seu actibus ejus absolutè requl-
tus , in Repetit, q. 4 , et multi loquentes de runt usumfrequentem, etmorem, ut patet ex I.
stylo significant, duos actus in judicio sulficere 1, c. quae sit long, consuet. ibi : Probatis iis,

ad stylura inducenduni ; stylus autem non est quœ fréquenter in oppido in eodem controversia-
nisi consueludo quxdam in illà materiâ , ut rutn génère servata sutU. Item ex 1. Nam et iis

supra dixi. Ita verô de stylo sentire videtur (quam Sylvest. citât), ff. de inoff. Testaraen.
Decius in Rubr. de Constit. n. 35, ubi dicit ibi : Ciim oblinere assidue soleant ; nam parli-
ad stylum non requiri temporis lapsura. Imô dxûa, assidue, plussignificat, quàm binos actus.
Rebuff. tract, de Consuet. art. 2, Gloss. 13, Alia verô lex. Ad Silanian., quam Sylvest. al-
n. 10 et 17, dicit , ad stylum non requiri usùs Icgat, nihil prorsùs ad rem prœsenlem facit.

probationem , actuumve pluralitatem , ubi Alia item jura, quae requirunt actuum frequen-
alios refert. Et hanc sententiam probat Chri- tiam, generaliter et indifferenter loquuntur.
stoph. de Paz in Rubric. legum styli p. 1, Praeterea hoc clarè sentit Bart, in 1. De quitus,

n. 76 et sequentibus. Et citât Cynum in lege2, n. 14 ; nam etiam in sententiis requirit deccn-

c. Quœ sit tonga consueludo, dicentem, tantam nium, et tacitum consensum populi. Idem ma-
esse styli auctoritatem, utetiamsi ab uno judice gis sensit Deci. dicto n. 35; ait enim, in stylo
inductus sit, legis vim habeat, et loquilur de ojus qui habet poiestatem condendi leges, non

stylo inducto moribus sine lege scriptà , ut requiri temporis lapsum ; alioqui verô deside-
idem Paz latè déclarât infra n. 86 et sequen- rari ad styli introduclionem eâdem ergo ra- ;

tib. Hoc etiam confirmare videntur multa quai tione requiritur actuum frequenlia prudenti
de observanlià tradit Anton, in d. c. ult, et ex arbitrio delînienda juxla supra dicla. Idem
illo Rochus ibi in Prœfat. n. 23, ubi dicunt, sensit Salicet. in d. 1. 2, c. Quœ sit longa con-
non requirere tempus , sed duos , vel très suet., n. 23, dicens, actus unius judicis pluri-
actus , et nihilominùs in judiciis esse sequen- ficatos non inducere stylum, nisi summsi po-

dam. Maxime si talis observantia sit declara- testatis magistratus sit. Quod probat Bald. in
tiva , et interpretativa juris. Denique ad idem 1. 3 ejusdem tit., et Bart. in 1. Jurisperitos, ff.

faciunt multa ,
quai de solito , et consuelo tra- de Excus. tut. circa finem, et plura pro hàc
dit idem Rochus supra q. 5, n. 3i , conlendens parte videri possunt in Burgensi in Prœm. le-
ad consuetum duos actus sulïïcere praecipuè gum Tauri, n. 220 et sequentib. et in Chris-
in judicialibus. loph. Paz ubi supra. Ratio verô jam tacla est,
12. Sed nihilominùs propriè, et cum pro- quia neque in judice, neque in ministris ejus
portione loquendo, nihil spéciale in hoc inve- est potestas condendi jus, eliamsi expresse ve-

Dio in actibus judicialibus, his seclusis, in qui- lint ; ergo nec possunt per duos vel très actus
bus intervenit persona et auctoritas supremi illud inducere, tacite, cùm nulla ratio, vel lex
prîncipis poienlis condere legeni ; nam in eo hoc eis concédât.
est specialis ratio
quoad aliqua, ut statim ex- 14. Dices : Eslo hoc verum sit in c.Teteris
ponam. Ilaquelicet verissimum sit, per stylum actibus judicialibus pneparatoriis (ut sic dicam)
non scriptun» posse induci jus, ut docent oni- ad sententiam, tamen in ipsà sententiâ esse
nesjusrisperitiincap.£;x/j7/em, de Constit. et specialem rationem, quia perillam dicitur et
in d. 1. 2, c. Quœ sit longa consuet. etspecialiler explicatur jus, et ideô videtur habere vim sia-
99 DE LEGIBUS. 100

luendi jus, quia publicâ auclorilatc fcrtur, et cienti consuetudine introducto, sed per ali-

prœscrtini bis repetiiâ, et communi consensu quos aclus consueto, et tune dico esse sequen-
populi accepl »la, quia lune jam videlur esse dumei imilandjim, non exlegisobligalione, sed

jus communi consensu approliatum. — Kes- secundùm prudenliam et convenicnlem pro-

pondeo, si judex prailcrcns senlcntiani non cedendi niodum, nisi ralio in conlrarium vche-

6itsupremus princeps, et ita non iiabeai po- menler urgeal, vel alia gravissima nécessitas

teslalem condendi legem , ejus senieniiam, cogal, et boc modo credo esse locutos de ob-
eiiam iieraiam, vel eliam à diversis judicibus servantià et deslylo facli, Anlonium, Hochum,
ejusdem ordinis reitetilam non tacere jus, cl plures alios ex aucloribus ailegatis.

propter soliini numerum actuuin. Quod potest

CAPur XII.
sunii ex 1. iVam imperator, 11. de i.egib. ibi :

Vtriim consuetudo per solos actus voluntarios in-

Attt remm perpétua similiterjudicatamm. Balio
duci valeat,
verô est, quia illae senlenlise non sufficiunlin-
ducere jus per modum consueludinis, propler Cerla et communis resolutio est, actus in-
troducenles consuetudinem, voluntarios esse
ralionem factam, nec per uiodum legis scripta;,

est poleslas in judicanle. In quo dil- debere. tt ratio est, quia actus consueludinis
quia non
ferl lalis senienlia ab ea quiB est à supremo non inducunt iliam, nisi ralione consensus

principe : nam iila inducere potest jus, non populi, qui per illos indicatur, sed aclus non
per niodum consueludinis, sed per niodum indicanl consensum, nisi sint volunlarii ; ergo,

legis scriptae, modo supra explicato in 1. 5 et 4, ut consuetudinem inlroducant, necessarium

et ideô tune nec duo actus requiruntur, sed est ut volunlarii sini. Consequeniia estevidens,

unus suflicit. In inl'eriori verô nec plures sutli- el niinor est eliam nota in pbilosopbià morali.

ciunt, ut expresse tradil imperalor in ieg. ISe- Major aulem esl communis consensus docto-
mo, c. de Sitent- Et intcriocui. omni. judic. rum in liâc ntaleriâ. Lnde eliam in cap. 1, vi-
Ratione cujus dixit Glossa in diclo c. ull. verb. dimus, mullos velle, ut ille consensus in defi-

Légitimé, quod du* vices non sufticiunt, quia nilione consueludinis expresse ponalur, et ora-

non exemplis, sed legibusiudictiudmn est, ul in nes consenliunl, sallem implicite inlelligi. Et
dicta lege dicilur. Habet ergo senienlia priva- ralio esl, quia licel requiraïur eliam consensus

li judicis aUquam auclorilaiem,

el si sii sena- principis, ul slalim dicemus, lamen ille sup-

tùâ publici aul regii, multè majorera, augelur-

ponit consensum populi , cui in hoc morera

que per iieratas senientias conformes, non la- gerit; quod est manifeslum, quando consuetu-

men habent legis auctoritalem , sed gravis do- do derogat juri principis; idem lamen est,

ctoris, vel eliam plurium doctorum, ul con-

quando induciljus, quia boc jus consueludinis
stat in decisionibus Kol3e, el sindlibus. Qu d incipit (ul sic dicam) à populo, et ideô suppo-

si in aliquo regno specialiter staUitum sit, ni nil consensum ejus. Unde cùm in omni lege i-e-

judices non recédant ab eo quod bis vel plu- quiralur aliquo modo populi consensus, diver-

ries in senalu regio fuerit judicatum, id eril so lamen modo in lege scriplâ, quàm in boc

spéciale in lali regno, et non in virlule consue- jure non scriplo : nam lex proceJil primo et

ludinis, sed illius legis scripta; : secUisà auiem perse à principe, et exigit consensum à popu-

tacilus consensus populi aul principis lo, illum obligando ad acceplandam legem, ut
lege,

non prsesumilur, nisi diuUinio icinporc, el I. 3 el 4 dixi jure aulem consueludinis po-
; in

per sutlicienlcm acluum rrequeniiam de

illu pulus quantum in se est, volendo jus
inciî>il,

inlroducere, et lacilè impelrando consensum à

constet.
15. Ad ea verô, quae de stylo in conlrarium principe. Hàc ergo ralione necessarium est,

allegabunlur , respondeo , duobus modis ut aclus consueludinis volunlarii sint.

posse inlelligi. Primo de stylo habente vim le- 2. Ex quo principio infero, per aclus iguo-

gis, et sic dico, non procedere, nisi quando raniià el errore factos non induci consuetudi-
slylus vel lege scriplâ probalus est, vel suili-
nem, quia involuntarii sunt. lia Glossa in d.

cienti consuetudine prescriptus, vel cerie iw de Consuetud, et Cardin. Gloss. in

c. ull. ibi

est proprius suprcmi principis liabentisauciu- eapile. Frustra, d. 8; Innoc. in Rubr. de Con-
rilalem condendi legem, ul sulbcienler per il- siiclud. num.4; Gloss. Barl. in I. 2, c. Quœ
lum declarel, banc esse suani volunlatem. Se- sit lomju, elc; queslione 17, in ultimis verbîs,

cundo id polest inlelligi de slylo non fundaio el Bald. in 1. De quibus, in 5 opposit. et idem
in auctoriiale principis, aut legis, nec suHî- ferè dicunt reliqui, quos rol'eram ; addunt verà
101 DE LEGIBUS. î^g
limitatfoncm, el probationcm ex I. Qmd uon jurislis, apud me magnam difïicultatem liabet.
ratione, iï. de Legib., de quibus slatini dicaui. Verùm tamen, quia in generali non polest
Meliùs polest probari ex d. I. De quibus, quale- recte examinari, vel explicari, meliùs ticl cir-

nùs tolain vim consueludinis poiiil in coiisctisu ea singulos ellectus principales consueludinis.

popuii, qui tolliliir per errorem. Juval oliam Secnnduui vcrô dictum directù advei-satur
lex Sed et eu, inIVa eoil. dicens, consueliidinoni nostniR asserlionij et ab eis non probatnr ullâ

habere vim ex laciià civium couvent ione ; ces- lalione, sed tantùm ex dicta I. Qworf non ra-
sât auteni vera convenlio, ubi error inierveiiit. tione, nec rcspondent rationi facla;, quia (;rror
Item lex Imbi Infra eodein dicens, jiis consue- tollit consensunlj cum tamen ipsi eàdem uum-
ludinis esse magna; auctorilalis, quia in tanlum tur ad probanduin tertium dictum.
probalutn est, ut uon fuerit uecesse scripto com- ^. Uuapropier in propriâ coUsuetudine, de
preliendi; al consueludo per errorem introdu- quA traclamus, tion censeo illam opinionem
cla non potesl habere banc auctoritatem, nec posse subsistere. Qtiod ostendo per partes i

censeri verè probala^ sed solùm repulata. Iteiti assumendo aliqua ab bisdt^n» dcctôVibiis con-
in 1. 2, c. Quœ sitlonga constiet., dicitur : Con- cessa. Nam inprimis Cyrius, et alii antiqui,
snetudo prœcedens, et ratio, quœ iit consuetudi- quos etiam sequitur Bariholus, prople»- iilatn

nem evasit, custodienda est; supponit ergo cort- raiiotlom limitant illud dictum , ut non pm-
suetudinem debere esse ex ratione, et non ex cedat in consuetudinc ^
qùae esitontra legettl,

errore profectam. Nam si per errorem inducia quia si populus operatur contra legem ex igho-
est, deleclo errorCj cessât ratio apparens, quae raniiâ ejus, vel errons exisiimando ita dispô-
esse potuit talis consnetudinis, et consequen- nerc, clariim est non habere animum dero-
ter cessât ipsa consuetudo, quia non potest gandi legi. Quomodô ergo in tali consuetudlne
sine ratione subsistere. Quare lie et durante explicabilur dicta lex ,
Quod non ratione? nam
errore videatur consuetudo prsevalere, et jus ilîa cotlsueiudo maxime dici polest Mort l'à-
inducere, illud solùm eritex conscientià erro- tione, et per errorem inducia? Imô Uiiilti ex-
neâ; nani veritate intelle ctâ cessabit vis con- ponunt de hàc consuptudirte ct)nlra jlis posilt-
sueludinis, et ita prius non fuit verum jus, vum maxime loqiii legem illam, cûrii tlicit,
sed putatum, et idem est de ipsâ consuelu- illàrtl non ratione induci, ne Vidéalur lOqlii de
dine. irrationabili consueludine. Pr*terea, eliam
3. Objicilur autem contra banc illationem de consueludine prseier legem Bart. el alii

lex 59. de Legib. fl'. quse sic babet : Quod non distinguutit, an error sit facti, vel juHs, et
ratione introductum est, sed errore primim, de Cbiisùêlddirie inductâ éx Utrotiè lafcii , Fa-
deinde consuetudinc oblentum, in atiis siviilibus tehlUr non pi-aévnlere éx defectu consensus ,

non obtinet. Ex qno textu colligi videtur, coù- jiixta legem, $/ per errorem, ff. de Jili^lsdict.

suetudinem errore inductam, et roloratam, omnium judi. Si Verô eri-or sit taillùhi circa
validam esse quoad illam materiam , circa jus, dicUnt, nihilominùs valere ednsuélUdinéra
quam inducta est, non esse tamen extenden- cum dicta limitatione , si^ii ndiî extensioUe.
dam ad similes. lia sentit Bart» dicta 1. De qui- 5. Priorem ergo parlem lit nobis non èon-
tus, n. 5j et in 1. Diuturna, ff. de Legib., el in Irariani admittimus, et ex ilhl impugnâraus
1. 1, cum Glossà ibi, c. Quœ sit longa consuet. secundam quia eliahi erior juris
, tollil bdit-
ubi etiam Bald. et alii. Item Panormitan. in sensum in jure iiidUcetido. Nam in bis, (Jiiœ
diclo cap. ultim. num. 12, et ibidem Anton, tantùm sUnt pt-a'ter jUs, non poicsl ei-raf-i

et Rochus sect. 4, in princip., ubi alios alle- circa jus, nisi vel existimàbdo illa esse prohi-
gatj qui in suramâ tria dicunt. iNam primo sup- bila , vel exislimandd (*sse pr*cepla. Stànte
ponunl, consuetudinem ex certâ scientià> et vêrô priori errot-C bon fit cohsu»*llido IndUCtiva
sine errore inductam cum aliis condilionibus jilris, qjila bot' non liitetldililr, feed potiûs de-
suflicientibuSj non solùm valere in niaterià, in rogare juli, nequc inducitiii- tonsueliido de-
quû versalur, sed etiam exlendi ad similia. Ad- rogansjiiri, quia i-e ver;\ ntlllum dalur jus, fcuî
duni secundo, consuetudinem per errorem in- derogciur Stable aulcm posteriori crroi-e, non
ductam etiam esse validam in suâ materià. potest consuetudo itidilcdre legem qùia noh
,

Tertio vcrô cont li-diint, poj^teriorem consue- fit eo aniiiin, sed poiiùs aniitio servandi legem.
tudinem differre à priori, quia non patitnr Sicul enlm consuetudo ex vera lege orla non
tantam extcnsionem ad casus similes. Ex qui- iriducit jus, ut supra hecjhe
di.Vl, ila Illa, quae
bus dictis prinnim licet sil valdè receptilni à ex pulalA obllgatione legis fit , noii polest jifs
!03 DE LEGIBUS. m
consensum ul ex diceii- neni sumere mlhî videor ex Clossâ in 1. Quod
inducere, quia toilit ,

sequenti capilc evidenliùs conslabit; verb, ïï. de Legib., quae similis est praecedenli,
dis in

nunquàm cousu etudo ex errore indue il et una per aliam rcctè declaraiur.
ergo
Obstare autem potest huic expositioni,
jus, etiam in propriâ mateiiâ. Unde ineliùs et
7.

quia lex sub lilulo de legibus continetur,

fortiùs concluditur, non extendi ad
alias. illa

Jeôque non probo exemplura quod ex Baido et quia alise leges antécédentes, et conséquent
I ,

adducit Rochus , dicens , si populus consuevii tes de legali consueludine loquuntur. Sed ad

non extrahere frumentum ex loco, quia crédit evilandum alium absurdum sensum, mirum

id esse prohibitum, legem inducere consuetu-

non est, si nomen consuetudis in illo loco ali-

dinem, quia licet talis populus erraverit in quantulùm ampliemus, praesertim quia multa
jure, consensit in facto : non enim salis est, in illis legibus continentur, quae commu-
materialiter consenlire in facto , sed oportet nia sunt utrique consuetudini ; et doctores,

consentire in facto , ut inductivo juris , quia dùni illa exponunt, et conditiones consuetu-

(ut idem Rochus ibi fatelur, et capite sequenti dinis traduni, omnia miscent, ut saepè admo-
dicitur) jus non inducitur per consueludinem nui. Et ceriè vulgare exemplum , quo juristae

sine anirao inducendi consuetudinem, id est, uluntur de consueludine introductà, quôd si

jus consuetudinis; et hune animura tolIit er- dominus vini imposuerit manum ad plaustrum,

ror, ut apertè probatum est; ergo. Optimum ex tune sitrsuum periculum, ad consuetudinem

eiemplum est de professione taciià quae per ,

praescriptionis pertinet. Et Glossa in dicta 1.

nuUum usum inducitur, quamdiû error de va- exponit, quôd talis consuetudo non transit ad
lore prioris professionis persévérât , ob defe- similes, uiique contra personas, contra quas

ctum consensus , ut est vulgare. per talem consuetudinem non fuerit praescri-
6, Ad legem autem ,
Quod non ratione, pri- plum. Et, totum hoc potest censeri pertinens
mùm respondeo, posse explicari de praescri- ad tilulum de legibus ; nam licet haec consue-

plione, et non de propriâ consueludine legali. tudo non facial legem, mutai materiam illius

In illâ enlm propriè conlingit , et sine ratione ita ut ratione ejus aliter in tali casu legibus

id est, sine vero titulo, et per errorem, cum uiendum sil.

bonâ fide incipiat consuetudo, et eodem modo 8. Secundo si velimus legem illam de pro-

procédai , et prœvaleat usque ad jus prsescri- priâ consueludine legali intelligere, responde-

plionis inducendum. Quod tamen in consuelu- bimus , in illâ non dici, posse consuetudinem

dine propriâ et legali vix potest intelligi, tum sine raiione, et per errorem introduci, sed

propier dicta de errore, tum quia jus consue- conlrarium potiùs definiri, ut intellexerunt

tudinis induci non polesl sine ratione. Solùm Glossae in nostrâ illalione, et assertione citatae,

videtur, non posse applicari ad prœscriplionera alleganies pro suà senteniiâ legem illam. Unde
illam ullimam particulam : In aliis similibus cùm dicitur : In aliis similibus non obtinet, non

non obtinel, quia eadem praîscriplio nunquàm est sensus in illâ materiâ oblinere , non verô
extenditur ultra propriam materiam propter in similibus. Hoc enim forlassè de omni con-
quôd si sil similitudo
siinilitudinera in materiâ, sueludine, eliam ex certâ scientiâ introductà

in praescribendo quibuscumque similibus

, in dici potuit, ul infra dicam. Vei cerlè si aliae

casibus idem jus oblinebitur. Existimo tamen consuciudines exiendantur, ad similia , eliam
reclè interpretari legem illam quoad banc par- haec extenderelur si esset vera lex ,
quia haec

tem per regulam juris dicentcm : Quod alicui exlensio nunquàm fieri potest , nisi quantum
specialiter conceditur , trahi non débet ab atiis in ratio legis palitur ,
quae ratio locum habet in

exempluw, est 74 de Regul. jur. in 6, et juvat quâcumque lege, si vera lex est; ille ergo sen-
régula 78, dicens ; In argumentum trahi ne- sus non potest rectâ ratione accommodari.
queiint, quœ propier necessitatem atiquando sunt Sensus ergo erit, non oblinere in similibus, id
concessa. Et quod dicilur in 1. 1, tl'. de Conslit. est, talem consuetudinem non durare, et intel-

Princip. concessiones personales non trahi in lecto errore, non dare jusadexercendosactus
exemplum. Sic enim dici potuit in dicta 1. similes illis, qui anlea per errorem quasi ex
Quod non ratione, id, quod alicui licet ratione consueludine putalâ légitima exercebantur.
consuetudinis bonâ lide praescriplae , eliamsi Hic enim sensus nec absurdilatem habet, nec
absque raiione, et per errorem sil inducta, non vim verbis inferl, et secundùm illam lex illa

posse ab aliis usurpari , eliamsi in caeteris vi- probai assertionem nostram, ut Glossae volue-
deantur pares, se» similes. Et hanc expositio- runt.
 405 DE LEGIBLS 100
9. Denique inquiri potest ia hoc puiitio, de coactiim, iia ut non habeat eifecluni inducendî
quà ignorantià , vel errore lioc iniolligendnni jus consuetudinis, et qualis debeat esse hic
sil. Nani in hoc oiiain Cynns, et alii jurisue melus. Sed quia sinulis quaeslio generalis est,
distinguant, ut soient de causa nioiivà et (inali, ac frequens in multis materiis, et de illà dixi
et dicunt asserlioneni esse inlelligendam de multa lib. 2 de Juran». cap. 9, et lib. l de Voto
errore circa linalem causani , non circa nioli- cap. 7, ideô ab illà nunc abstineo. Et breviter
vani. Sed de hàc distinclione, et de simili dico in pra'senli materià mullô osse majorem
quaestione dixi niulta in lib. 2 de Jurani. cap. rationeni , ob qiiam melus ex nalurà
impe- rei

11, et in lib. 1 de Vote cap. H, quœ liîc pos- dial consuetudinem, quia ad consuetudinem
sunt cuni proportione applicari. Et ideô bre- non sulliciunt actus; sed neccsse est, ut liant

viter dico asserlioneni intelligendam esse de animo inducendi consuetudinem, quia animus
ignorantià circa illa, quae spectant ad subslan- ordinaric est potiùs laciius, quàm expressus,
tiam consueludinis sive in jure ipsius, sive in At verô, quando actus (iunl ex solo timoré, ita

facto ,
quod fundal jus : bœc enini ignorantià ul sine illo non lièrent, non est talis animus,
est, qu» impedit necessarium consensuni , ut nec nioraliter prœsumi potesi, quia melus de
declaratum est. Si verô sit circa alia motiva se quodammodô ex solo melu factorum nun-
accidentalia, non obstabit ,
quia non impediet quàm est sufliciens signum publie! consensus
consensum. Et de hoc errore in accidentalibus totius populideconsuetudine inducendà. Acce-
intelligunt aliqui dictam legem, Quod non ra- dit, quôd princeps non potest praesumi tune
tione , supponentes, secundùm eam induci con- dare consensum, quia non vult subditos injusto
suetudinem , non obstante errore. Sed hi non melu cogi ad similes consuetudines. Quôd si
poterunt convenienter exponere , cur dicatur ipsemet vim et metum inférai, injuriam com-
talis consueludo, non obtinere in similibus mittit, qiiia non potest exlorquere à populo
quia error circa accidentalia hoc non potest consensum, per quem obligelur, ut in locisci-
inipedire, si vera consuetudo illam recipii ex- tatis in simili dixi.

lensionem, et ideô illa expositio necessaria

non est.
CAPUT XIII,

10. Secundo inferlur ex dicta assertione, l tmm consensus principis et (jnalis necessarius

consuetudinem non obtinere, neque induci per lit, ut consuetudo jus introducat.

actus faclos per vim, vel gravem et injuriosum 1. In hoc capiie explicanda est
prœeipua
metum. lia docet in substanliam Bart. in causa efliciens consuotudinarii juris.
In quà
dicta 1. 2, Codice Quœ sit long, etc., q. 18 primum omnium siatuendum est consensum
totà, et in num. 19, ad penultimam objeclio- principis in consuetudine introducendà
neces-
nem, et Anton, dicto cap. ult. de Consueiud. sarium esse. Hanc asserlioneni sumo ex com-
At verô Rochus Curt. ibi, sect. 5, oppositum muni sentenliâ doctorum, paucis exceptis, quo-
sentire videtur , cnm ait per actus raeliculosos jum opinionem commodiùs infra referam.
induci consuetudinem ; refert tamen praedictos Dislinguendiergo sunt varii populorum gradus,
auctores, et juxta illorum declarationem vult ut certa ab incertis separentur.
,
Nam inprimis*
dictum suum intelligi. Non ergo à nobis dis- consuetudo esse potest à populo, qui
habet
senlit, sed intelligit de actibus meticulosis, supremam auctoritatem ad ferendas legos
vel quando levis est metus, et pauci momenii, quod solùm contingit in legibtisciviiibus,
in
et
vel cerlè intelligit de actibus, qui licet fuerint rebuspublicis, quae non recognoscunt superio-
melu facti ,
poslea libéré conlirmantur, et rera in temporalibus. Et in hujusmodi
populis
successu temporis acceptanlur ; sic enini Barth. videri potestnon necessaria asseriio; est tamen
etiam exposuit. Uatio ergo illationis est quia vera, quatenùs in illis habere potest
locum.
vis et melus impediunt consensum ad intro- Nam illicsupremus princeps est tota respublica;
duccndam consuetudinem necessarium. Quod crgo, si populus ille consentit in consuetudi-
quidem de vi propriè sumptà manifestum nem, nccesse est ut supremus princeps con-
est.
sentiat, quia ibi non dislinguitur à populi
M. De metu autem dubitari potest, quia licet universiiaie. Ac de bis populis clarè loqiiitur
faciat involunlarium secum quid de se relin- lex. De quitus,
,
fi", de Legib. Quôd si suprema
quit absolulum voluntarium. Unde oriebatur poleslas translata sit in senatum, et in illo sit
occasio disputandi, an ex nalurà rei solus me- aliqua discordia, oportcbii ut major pars
ejus
tus sufliciat ad irritandum hune consensum i consuetudinem servet ; aliàs non poterii dici
TH. Xlll,
4
«01 DE LEGIBIS. MiÈ

consuetudo ilîa observari a majori parle illius stat. De his ergo dixerunt aliqui nunquàm
populi, prout habenlis polestalftin inducend' consueludinem introdiici sine tacità volunlate

cgem. Nec polerit dici senatus tacilè conscn- peculiari ipsius principis (quam voluntalcm
sum suum prœsiare , si major pars cjus con- ego personalem voco), et td«ô ad illam re-
sucludinem non servet. lia ergo in iuijusmodi quirunt in principe sciontiam consueludinis,
populis verilicatur asserlio, nec de illis aliipiid et paiientiam. lia docet Glossa in dicio cap.

addere necessc eit. ult., quam multi sequnlur, ut ibi ait Panormil.

2. Deinde potest esse populus rocognoscens, expresse tenet Innoc. in Ruhr, de Consuelud.

snperiorem habens ab illo facullatenii condendi n. 4. Idem tenet Glossa in 1. 2, cap. Qnœ sit

leges, seu slalula municipalia, prout jure com- longa consnet., citans Joan. et Azon. Idem
niuni hahebanl praecipuè civitates, juxtal. Om- Gregor. Lup. in 1. 3, litul. 2, partit. 1, in

ues populi, IV. de Jiistit. el Jur. Et de his populis Gloss. 7, et videtur consenlire D. Thom. 1-2,

cerium est, sicut possunl condere leges scri- q. 97, art. 3, ad 3, dicons, in his populis, qui

plas , ita et consueludine posse illas inlrodu- habent superiorem, in lanlum posse consuelu-
cere ,
juxia dictam legem De quibus , cùm dinem jus introducere, in quantum per eos tole-

sequentibus, ff. de Legib. L'nde , sicut possunt ralur, ad quos pertinet multitudini legem impo-

legem condere sine novo conscnsu principis ,

nere; ex hoc enim videntur npprobare quod

iia el consueludinem introducere. Nihilominùs

consuetudo introduxit. Consentit Solo lib. \ de
tamen non omninô ibi deest consensus princi- Juslit. q. 7, art. 2, et Sylvest. verb. Consue-

pis, quia per dictam licenliam illum prœsliiit, tudo, q. 3, Dried. de Libert. Christian, cap, 12,

et semper prœbel, et ideô lune nccessariuni idemque videntur sentire Angel. verb. Consue-

non est ut princeps specialiter sciai consuelu-

tudo, n. 9, in princip. et Sylvest. q. 3. Sed rê-

dinem denuô introduclam in lali, vel lali civi- vera mulli ex his aucloribus inlelligi facile

lale; nam sine tali scientiâ potuit anlicipatum possunl, juxta ea quse dicamus.

consensum (ut ila dicam) prœslare, et de facto 4. Polestquohaec sententia suaderi primo ex

prfcslilit, quando dedil licenliam, quasi sub

1. De quibus, ff. de Legib., ubi lola ratio con-

condiiione, si populus vellet spéciale jus sibi sueludinis ponilur in consensu populi, qui po-

condere, une vel alio modo. Quapropler, si li- test legibus vim et effîcaciam dare ; ergo hsec

eenlia esset limitata, et cum dependentiâ à erat primaria vis consueludinis in populo,

lu urâ confirmatione principis, ita ut ante il-

quando habebat in se poteslalem supremam ;

lam obtentam Icx non obliget, ut videtur esse ergo poslquàm illam translulil in principem,

in Hispaniâ, tune aliter dicendum esset de ab illius eliam consensu principalilcr pondet

consueludine, quia necessarium esset illam vis consueludinis, et consequenter necesse est
el ideô eliam esset ut prœcedat scienlia sine quâ non potest esse
eiiam confirmari à principe ,
,

necessarius novus consensus illius, quia nova consensus. Secundù probatur ex dicta 1. 5
conflrmatio non datur sine novo consensu. lit. 2, partit. 1, ubi inter condiliones ad con-

quoad iioc reputarelur talis populus quasi sueludinem ponilur ul liât consenlientc prin-
Unde ,

cipe. Tertio argumenter ratione quia non

non habens licentiam condendi legem sine prin- ,

quo stalim dicemus; idem enim erit minus est necessaria potestas legislativa ad in-
cipe, de
dicendum de lali confirmatione , seu de modo ducendum jus non scriplum , quàm scriplum ,

ut constat ex diciis de legibus in-communi; sed

illam obtinendi.
3. Prœlerea sunl populi, qui nullam habent
in his populis non est potestas legislativa, ut

facultalem statuendi, vel leges ferendi eliam supponimus ,

quia vel nunquàm illam habue-

municipales, sed illas debent, vel à supremo runl , ul in legibus canonicis , vel quia in prin-

principe, vel sallem à prOpriis dominis, vel cipem illam transtiderunt , ul in civibus; ergo

pasioribus, accipere, et hoc modo comparatur necessarium est ut ille , apud quem est supre-

universa Ecclesia ad summum pontificem, et ma potestas, det vires cousuetudini per suam
omnes Ecclesiae parliculares ad suos pastores, voluntalem el consensum.
quia ad leges canonicas ferendas nulla est po- 5. Aliqui verô dociores, licet pauci ,
prsedi-

lestas in populo, nec in ipso clero sine

suo ctam sentenliam in legibus canonicis admittere

capite, et influxu ejus, servalâ semper pro- videntur, et negare in civilibus. Et rationem

porlione juxla varios modos legum el com- differenliœ reddiini, quia potestas ferendi leges

muniialum. Et similes sunl multi populi laici canonicas nunquàm fuil in pepulo sed in pra-

respeclu suorum principum, ul per se con-

latis ; potestas autem ferendi leges civiles pri-
 109 i)i: f ECIBL'S. ^10
mnriô fuil in pôpiiio. lia Sf^mil Anton, p. 1, tii. priori modo prœstilum à principe, sed posic-
IG, § 2; sequitur Covar. 1-2, q. 07, ait. 3, et riorcm suflicoro. Nam quod prior sufiicial per ,

clariùs Dried. lib. 1 do Libert, clirislian. Scd se notum est; qnôd antem non sil neccssarius
hxc distinclio non placet , nec videlur possc sed secundus etiam sudiciat ,
probatur, quia
subsislere : nam licct poteslas civilis priniariù Icx sompcr loqiiilur, cl non minus efficax est
fucril inconimnnitato, postqnàm illam iransiii- volunlas principis per Icirom ioquens, qnàm im-
lit in principem , jani non habcl illam in se ; mcdialè por so volons, aiil pr.Tcipicns. Quaufio
ci'go non minus à principe pendct , qnàm si autora unus, vel alin?« consensus intercodai
nunquàni illam habnissct. Portasse diccnt hi sequenlibus illaiionibus explicabo.
auctoros, qtiaudo populns Iranslulit polestatom 7. Ex his enim infcro primo ,
quando con-
in principem , non omninô se illà privasse, sed I suetudo prsescripla jus indncit , tune non po-
solùm in ordiaead gubernationem exprcssani, stulat consensum personalem principis
, ac su-

ut sic dicam , et in ordine ad leges scriplas binde nec spccialom scienliam ejus de tali
,

et verbalia praecepta, semper tanicn sibi reser- consuetudine sed ipso niliil do novo sciente,
,

râsse potestatem introducendi consuetndines. aut volonté tacite, vel expresse consueludinem
Sed hoc inprimis fundari non potegt, qnia officacilcr induci. Usée est communis sententia
nullo jure constat, nec consuetudine, aulali- jurisperitorum, teste Panormit. in dicto cap,
quo alio signo ostendi potest in p^fectâ mo- ult. n. 1.3. Eam teniiit Glos. ult. in ^ Leges
narcliiâ. Quaravis enim in aliquo regno possii post cap. Inistis, dist. 4; iloin Glossa in cap.
esse polestas régis illo, vd alio simili modo Frustra , (]ht. 8, in ultiniis verbis , si attenté
limitaia ex tacitâ salteni conventione , scilicet, logatur, etibi Cardin. Alex, in flne. Idem An-
ubi monarchta perfecta non fuerit , sed mixta ton. Barbât, et alii in dicto cap. ult., ubi Ro-
ex democratiâ , sicut supra diximus circa ac- chusCurt. sect. 4, nmn. 2i, refertpluros. Idem
ceptationem legis. Ordinarlè tamen non ita tenetDoniin. dist. 11, in sum. circa fmom ;

est, et illa exceptio potiùs firmat reguiam in Angel, in sum. verb. Confessio, n. 9: Sylvost.
contrarium. Deinde non apparet id verrsimile, q. 4; ulorquo enim stipponil pra^scriptam
quia rex temporalis polest revocare consuetu- consueliulinoni S!inicer<î, ignorante papa. Fé-
dines privalas suorum populorum, et prohibe- lin, in cap. Ciim ex officii , do Proscrip. n. H,
rc ne inlroducantur, si ratio snbsit. Et eâdem licet nonnullas limilationos addat do aliquibus
ratione potest praecipere ui vim non babeant casibus specialibns ,
qui ad alias materias spe-
sine suo eSpresso consensu; ergo sîgnum est otant. Ex theologis autem tenent banc senten-
totam potestatem legum ferendarum qoocum- tiam Palud. 4, dist, iî, q, .3, art, 1, num. 7;
que modo, fuisse in principem ij'anshtam. Snpplom. q. 2, art. 2, concl. 5; Anton, p. 1,
6. Est ergo lerlia, et vera sententia ,
quae lit. 16, § 2; Sanc. referens plures lib. 7 de Ma-
inprimis statult generatim ,
principis coTisen- trim. d.isp. 4, numéro H et 14, et disput. 82 ,

sum ad vim consuetudinis- esse neccssarium. num. 20.

IIoc enim commune est apud -doctoreS, ut dixi, 8. Fundamentum praecipuumhujussenientiaî

et eflicaciter probatur ratione factâ in prim.î sumitur ex dicto cap. ult. de Consuetudin,, ubi
sententia, Deinde verô addithaee opinio,bunc tant ùm du» conditiones ad consueludinem re-
consensum duobus modis possc intdUgl ununi ; quiruntur , scilicet, ut consueludo sit rationa-

voco personalem ,
quia dalnr S personâ princi- bilis et prœscripta; CT^o sine fundamento juris,
pis , vel expresse consenlienlis, vel anteeeden- imô contra illud jus est, novam exigere , quae
terdando licentiam ad introducendam consue- in illis non continealnr; al spocialis scieniia
tudinem vel consequenter, aut concomilanler
, principis est nova conditio in illis non inclusa ;

approbando illam , aut expresse, aut vjdendo, orgo non est necessaria ; ergo nec personalis
et non impediendo. Alium vocare possumus corseisus, qui sine illûscionlià esse non potest.
consensum legalem , seu juridicura , quia non Conlirmatur , ac declaralur ,
quia princeps po-
dalur personaliter à princij)^, scd per ipsum init generalem legom slatuere approbantem
jus. Quia si princeps statuit lege«i , ut consue- consiietndincm babentem taies conditiones ab
tudo habens illas vel illas conditiones valcat, ex ipso pr;Tescripta , et ut vim habeat absque no-
tune consentit , et in particulari applicalur ille vo suo consensu , tel scientià , sed id fecit in
consensus ad similes consuetudines , quando illo docreto; ergo. Major palet, quia hoc non
inh^oducuntur in virluic illius legis. Dicimus t'xcodit principis potestatem , et ille modus
^go non seirrpef esse necftssariuin consensum ostondendisuam voluntatem, est suflicientissi».
 GIBUS. 112

eliam convenieiilissi- diutnrnu , et longa et per annos plurimos obser-

mus , ui declaiavi ; est ,

inus.quiamoralilor impossibilc est, cousuolu- vata , 1. Diuturna, el 1. Scd et eu, cl in 1. ISam,

dines omnes ad piincipis notiliain pcrvciiire additui , imperalorom slaluisse ,

perpcluam
ju\ta caput 1 do Conslil. ia 6, et alioqui ex- consueludinem vim legis liabere debere. Et ita

pédiât consuoludincsralionabilcsobsenari, cl iiiiollcxcrunt jus civile ejus interprètes, ut se-

vim suain oblinerc ; ergo. Deniciue conlirinari cundùm illud eiiani consueludo praescripta

hoc potesl ex analogià ad propriain praîscri- sine nova scienlià principis suflicial.

ptionem , ad ciijiiâ imilalioneni dieilur haec M. Secundo infero, quando consueludo non
consueludo pracscripta : nam in prceseriplione prsevalel ex vi praescriplicfuis , tune necessa-

non requirilur scientia ejus, contra qucni prœ- rium esse consensum principis personalem ,

scribitur : consueludo aulem dicilur privscri- sallem tacilum , ac subinde necessarium etiam

pta contra principem eo modo quo ,

praescribi esse ut scientiam consuetudinis habeat. Hoc
potesl : ergo non postulai scientiam principis , damus aucloribus prioris senlentiai , ex quibus

ut praevaleal. D. Thomas gcneraliter locutus est de consensu

hoc solùm procedere

9. Dices in consuelu- principis , el iia potesl ad uirumque motlum à

dinc abroganle legem de quà loquilur capul ,

nobis cvposilum accommodari , ut etiam Syl-

illud non vero de consueludine inducenie le-

,
vesl. et Anton, sensisse videntur , qui licet

gem quia de illà nuUum est laie jus. licm id sentenliam et verba D. Tliom* référant, el se-
,

ad summum procedct secundùm jus canoni- quanlur, nihilominùs fatentur, aliquando con-

cum cl in consueludine canonicâ ;

nam in sueludinem praevalere , ignorante principe.

jure
,

civili nihil laie reperilur deJinilum. — Denique hoc etiam admillunt auctores in supe-

Respondco ad prioreni partem à fortiori jus , riori punclo allegali, et probalur à sufficienti

illud comprehendere consueludinem

inducti- parlium enumeralione ,
quia consensus princi-

vamlegisnon scriput, quia quoad polestalem pis est necessarius , et in hoc modo consuetu-
rogandam legem principis dinis non datur virtule alicujus legis, neclex
tanla requiritur ad
sicut ad Inlroducendum jus novum non con- aliqua definivil cerlum modum ejus ; ergo ne-

irariuraanliquo. Aliundeverô magis necessa- cesse est ut consensus sit personalis, ad quem
rius videri polerat consensus principis ad per- scientia necessaria est, et hoc eliam confirmant

miltendam revocalionem suaelegis, quàm ad motiva primae opinionis.

inducendum novum jus quia magis ejus vo- ,

12. An verô hic consensus principis debeat

luntaii et aucloriiati derogare videbaiur. El esse positivus el expressus, vel sufficiat inter-

ideô cum emphasi dicilur in illo lexlu : Licet pretativus , quia scit , el tolérât, vel non im-
non sit vUis longœvœ consuetudinis auctorilas, non petlit, Anton, supra indicat necessarium esse

tamen esse usqiie adeb valituram , tit v?l juri po- expressum . prœsertim in summo pontifice. Et

silivo debeat prœjudicium gêner are nisi, etc. ;

potesl suaderi , quia loleranlia sola , suppositâ

cùm hoc detur, si illas duas conditio- scienlià , non indicat suflicienler consensum
ergo illi ,

nes habeat , simpliciier approbatur quodiibel quia mulla per patientiam lolerantur, quae non
consueludinarium jus , illas duas oondiliones approbanlur, juxta caput Cum jamdudùm, de
habens. Pritbend. Nihilominùs D.Thom. supra expres-
10, Ad alleram verô partem dicitur inprimis, se docet sufficere tacilum consensum, el con-
non tam expresse id declara- sentiunt cseteri , el usus probat quia consen-
esto jus civile ,

verit, non tamen repugnare quoad valorem sus tacilus œquiparalur expresso , ut in hâc

consuetudinis habentis illas condiliones, quid- materiâ dicitur in dicta 1. De quibus. Solùm
quid sit de elTeclibus ejus , de quibus postca oporlet, ut moraliler constel, toleranliam non
dicemus. Imè in virtule klem in hàc parte esse lantùm permissivam , sed operativam, seu

iradit civile jus, quod jus canonicum

magis de- approbalivam ,
quod ex circumstanliis el usu

claravil. Nam in dictai. De quibus, sic dicilur: facile conslare polerit, maxime quando vel ap-

Rectissimè receptum est, ut leges non solùm suf- probatio est rationabilis , vel per solam per-

fragio legislatoris , sed etiam ratito consensu om- missionem non sufficienler providctur subdi-

nium, per dissuetudinem abrogentur. Ubi dislin- lorum saluti, el commodis, ut sequentibus
guilurpopulusàlcgislatore,elhujussufl'ragium capiiibus explicabo. Nec in hoc oporlet exce-

nonposlulatur, et in legibus sequentibus sup- pllonem facere de summo pontifice, quia nulla

positâ rationabililale consuetudinis, nihil aliud est ratio, vel jus, quod illam requiral. In ali-

postulatur, ui pro jure haljçalur, nisi quôd sit quo aulem specialiçaçueti^fortassç nçceççarius
115 DE LEGIBUS. Mi
ejus consensus expressus quando ex rei '^iw- inierpreiatio legis , ut ad jus perlinere potest
,

viUUc, vel aliquo spcciali jnro constiterit ; hoc sub primo continetur, ut explicabo et ideù ,

autcin eliam in aliis principibus conliiigore alii tanliim duo ellectus explieandi supcrsunt,

polcst , el idcô régula data per se loquondo elde primo dicenuis in lioc capite ; de ullimo

generalis est. verô in sequente.

13. Ad (undaïueiiluin oonlraiia^ scnienlioc 2. Primus igitur efleclus consueludinis légi-

facilis est rosponsio. Kain 1. De quibits solùiii timée est inducere legem non scriptam, ubi

probat esse necessarium consensiiin illius ,

qui scripta non est, nec tradila. Dico, ubi scripta

habel supremain potestateni legislativam , non non est ,

quia si prsecedat lex scripta conformis

lanicn probat iiunc velilluni moduni consensus, consueludini , et ex illà procédât consuetudo ,

nec velat quin perlegeni potuerit dari, imù id non inducil legem, ut dixi; si verô prsecedat
iiidicat, ut ponderavi. Lex ileni parlilarum lex contraria consueludini, priùs abolenda erit,

nihil anipliùs requirit ,

quàni ut consueludo ut dicam in sequcntibus : propriè ergo babet
firmetur , consentiente principe ,
quod et nos locum assertio in consuetudine, quae est prae-

falenuir ; non verô dicit esse semper necossa- ter legem , id est, nec prohibita , nec praecepla.
riani scientiam , vcl personaleni consensuni ;
Addidi praeterea , nec tradila , quia non omnis
quôd si ita statueret, essel peculiare jus Hispa- lex non scripta, est lex consueludinis, sed illa

nîae , non ex naturà rei necessarium , neque lantùm ,

quae à moribus , et usu civitatis exor-
conmuine. Ratio denique solùm probat priniam dium sumit. Aliquando enim licet non sit

partcm assertionis nostrae , el conlirnial ulli- scripta ,

polesl ducere originen» ab ipso prin-
mam , non tamen procedit contra sceundam ,
cipe , vel prœlato , verbo saliem ferente prae-
cùm etiam secundiini illam auclorilas principis ceplura commune , et duraturum ,
quod sit lex;

influât in consuetudinem praescriptain , et illi et conservari postea à subditis solo usu ac

virtulein tribuat , lege inlerveniente. tradilione. Et lune erit jus non scriptura,
neque consuetudinarium, sed traditum , et
CAPUT XIV.
taies sunt multae leges ccclesiaslicae ,
quae
Qtiœ consuetudo legem non scripiam induccre
per traditionem habentur, ut supra, cap. 2 ,

valeat.
attigi. Oportct ergo ut non praecedat lex à su-
\. Explicuimus essenliam et causas consue- periori lata verbo aut scripto, et ibi consue-
tudinis jam de eflectibus illius dicendum est;
, tudo facli polesl inducere legem non srriptam,
licet enim aliqua de illis obiter tetigerinius, ta- qua; jus consueludinis appellatur. Et sic expo-
men ad utilitatem doctrinae necessarium est sila assertio certa est. El habelur in ulroquc
ea , quse generaliler dicta sunt, ad singulos ef- jure , ff. de Legib. 1. De quitus , cum sequenlib.
fectus applicare. Soient auteni consueludini etc. Qitœ sit longa consuet., per tolum , et in
quatuor tribuieffectus,scilicet, legem inducere, loto lit. de Consuet. in Décret, elin 6, et sup-
interpretari , confirmare, elabrogare, ad quos ponitur in cap. 1 de Conslit. in 6, et in cap.
omnes alii qui cogitari possunt, revocanlur.
, Consuetudo, dist. 1, et de 8, cap. Frustra, et
Ex illis verô tertium omittimus quia non est , ferè per tolam dist. 11 , ubi in cap. In liis ci-

tam juris quàm facli; consuetudo enim ,

quae lalur August. Epist. 8G, el d. 12, cap. Itla,
dicilur confirmare legem, ex ipsà lege nascitur, citatur in Epist. 118, c;q). 2, el Tertull. lib.
et ideô non confirmât illam inducendo, seu de Coron, niilit. c. 4 : Consuetudo, inquit, cliam
addendo jus novum ultra legem scripiam , ut in civilibus legibus pro lege suscipitur, quando
supra , cap. 2, explicuimus ; solùm ergo facto dicit lex. Et consenliunt doctorcs Ibeologi , et
ipso confirmât legem, vel promptiores homines ulriusque juris , estquc communis consensus
reddendoad ejus observationem vel nolitiam , Ecclesiae de quo dubilare non licet.

ejus, imù illius auctorilatem, et .X'stimaiionem 3. Ratio verô reddenda est , quia in consue-
aliquo modo augendo, vcl ccrtè contra revoca- tudine légitima concurrere possunt omnia ne-
lionem illam tuendo, et quasi elongando à con- cessaria ad pracceptum , et legem ferendam ;

traria consuctudi ne et abrogaiione, quai per ergo inducet illam. Probatur minor prùmô ,

illam introduci posset. Et ita exposui Inmc ef- quia ad legem tria , vel quatuor sunt necessa-
lectum supra, Hb. 1 , cap. Il, nec de illo ria , et sulliciunl, scilieet, malcria proportio-
plura dicenda occurrunt , praeter ea quae de nala, poleslas, et voluntas, suflicienter exte-
acceptatione legis humanae in tertio et quarto riùs significala , el haec omnia possunt in Iiâc

libre diximus. Secundus verô cfl'ectus, qui est con^uçludine concujrcrc. De matcriâ patet
 ïti> DE LK(;iBUS. M&
quia talis consuetudo débet esse raiioiialibis ;
ex n>agibira4ùs , iu. caetcris wrô afi voluntatem
eril auloiii talis iji ordine ad hune ellecluiu, si populi-, vel majîw^s partis ejus accedit consen-
o)aleria ejus non sil eontra legeni naluraleni sus pnncipis aliquo ex modis jam declaratis
vel divinam, et sit utilis coniniuni bono , et et it;i semper concurrit volunl^s sulliciens ejus,

non niiniùmdilliciiis, vel à conunuui more lio- qui potestatem babet introducendi legem. So-
nestè Vivendi exorbitans : ae denique talis lùm estbîc conslderandum , quôd licet volunlas
quôd lex scripta in tali materià lata posset esse principis , vel praelati in hoc negotio sit prae-
justa, ut lalè in cap. 5, declaravi. Ergo ex liàc cipua , nihilominùs niagis quodam modo pendet
parte apta est consuetudo rationabilis ad indu- ex volantate populi ,
quia illi se accommodât
cendani legeni. Unde , juxta capacitateni nia- ( ut sic dicam )
princeps ,
quasi licenliam con-
leriai, talis erit etiam lex; nam si niateria sit cedens, ut jus consuetudinis introducat, prout
gravis , esse poterit grave prœceptuin sub mor- voluerit , vel tanquàm approbans et conlirmans
tali obligans ; si verô sit levis , erit lex secuii- quod i>opulns intendit. Et ideô ad hune effe-

dùm quid tantùni , leviter obligans : et si nia- ctum maxime consiJerandum est ex parte ,

teria pertineat ad spirituale bonuni, pertinebit populi non âatis esse, utaliquos actus frequen-
consuetudo ad ecclesiasticum forum si verô ;
tet, ex quibus consuetudo facti resultet , sed
respiciat temporale commodum, ad civile fo- oportere ut consuetudo ipsa sit intenta, ita
rum spectabit , ut suprà tetigi. Denique in liâc nt actus frequententur ad introducendam ta-

parte in omnibus serval proportioneni ad le- lem consuetudinem propter utilitatem commu-
geni scriptam. neui , aat'honestatem religionis , vel aliam si-

4. Deinde quôd potestas non desit , patet milem in eà inventam. Ita dicunt apertè Glossae
ex dictis capite praecedenti ,
quia consuetudo et Doctores statim citandi. Et supra ostensum
légitima, vel est populi liberi, et gupremam est lioc esse de ratione consuetudinis , quia
poteslatem habenlis , et in illo non deest po- non pot^t esse voluntaria , nisi sit intenta.
testas le: endi legem , vel est populi habentis Oslendi etiam potest ex ratione legis ; nam de
pastorem, vel principem , à quo regatur, et si iliius ratione est , ut sit intenta à principe ;

consuetudo légitima non sumitur tanquàm po- quidfjuid aiiWîm est de ratione legis in eom-
puli acephali, sed ut conjuncti cum suo capite, niuni , vel legis positivse , est de ratione legis

et habentis aliquo sufficienti modo influxum consuetudinariai ,

quia ratio soperior in infe-
ejus, vel per facultatem ad condendas leges riori débet includi. Et ex Iwc principio soleo
municipales , seu statuta , vel per approbatio- admonere , in consuetudinibus attenté conside-
nem consuetudinis, aui jure ipso declaratam, randum esse , an sint per se intentoe , vel

ant per tacitam voluntafem demonstratara ; in aliunde consequantur ; nam si hoc posteriori
populo autem sic conjuncto capiii est sufficiens modo contingant , non sunt propriaî consue-
potestas ad leges ferendas , ut constat ; ergo. tudines legis obligationem inducentes. Ut con-
Solet autem hic quaeri an una familia possit suetudo satis recepta est , ut inter cœnam et
consuetudinem introducedere per continua- communioneni intercédât somnus ad hoc nom ,

tem successionem et pro familià ut est per-

, , est per se intentam, sed consequitur ex ordina-
pétua. Sed jam supra dixi propriam consue- rio modo vivendi hominum. Unde talis consue-
tudinem non induci à privatâ familià. Unde tudo obligationem non inducit , ut alibi dixi.
iicet familia semper duret, parùm refert ,
quia 6. Adde non solùm requiri Voluntatem in-
nunquàra potest ab illâ consuetudo inchoari ,
duccndi consuetudinem facti, sed etiam ia-
ac sub inde nec continuari. Item in lib. 1 ducendi jus consuetudinis, seu (quod idem
cap. 9, ostensum est, unam familiam nec ha- est) inducendi consuetudinem obligantem. Suut
bere potestatem legislativam , nec esse capacem enim tatc duo valdé diversa : nam potest per
legis, nisiper raodura privilegii, et ideô nec se intendi consuetudo , et non intendi , ut
legem propriâ consuetudine potest introducere, obliget , sed ex devotione , et ad nielius esse.
licet privilegium possit acquirere , ut infra di- Quod In personalibus , ac privatis consuetudi-
cam. Et de hoc puncto plura videri possunt in nibus 661 evidens ; idem verô etit etiam in con-
Rocho snpra sect. 4, num. 6 et sequentibus, et suetudinibus totius populi. Sic in populo chri-
Antonin. Gabr.lib. 6, lit. de Consuet. concl.5. stiano recçpta est consuetudo salutandi Virgi-

5. Praeterea idem constat de voluntate:nam nem ad signum campauae noclis inilio ex de-
in populis libéré supponitur concurrere voluu- votione tantùm , non ex obligatione. Taies
tarià ad coasuetudinemmajorem parteni populi, cliam ceosuit Deliaiia. lib. 4 de romanO'
417 DE LEGIBLS. 116
Poalificc cap. 18, multas consuetudines in po- autem specialis , quae hîc supcrest circa inten-
pulo chrisliano , ut sunicndi cincrcm lienedi- tionem banc necessariam ad consuetudinem
ctuni in piiino dio quadragesiinae , et raniuni et de signisillius, tractabitnrcoiuniodiùs ia fine

in doininicà palinaïuui , el aquani benediciam capilis sequcnlis.

in ingrossu Ecclosiae. Sic eiiani in multis po-

sunimo
CAPUT XV.
puiis est consueludo adeundi ecclesiani
mane , vel eliani audiendi Missam ex devotione Quanti temporis consuetudo ad inducendam legem

in dicbus non festivis , cl in festivis esse solct sufficiat.

usus non sunicndi jentaculum anie Missam , 1. De numéro seu frequentiâ actuum ad
quae omnia , el siniilia , cliaiusi à nijori par le consuetudinem sufliciente , salis in superiori-
populi ex dcvolione liant, non inducunt con- bus diclum est ; liic ergo solum dicendum su-
suetudinem legalcni. Imô Soto, lib. 9 de Just. pcrest de temporis diuturnilale. Nam licet
q. 5, art. 1 talemessecensetconsueludincmdc- dixerimus quamdam esse consuetudinem pra&-
ferendi ad Ecclesiani oblationem pro defunclis scriplam , et aliam non praescriplam , non ta-
in die aniniaruui , quod cliam est probabile de men explicatum est quo modo illaï ad jus in-
,

aliis oblationibus voluntariis , nisi Ecclesia con- troducendum sufficiant, nec quantum tempus
tra offerenles proescripserit , ut dixi tract. 1 de requirant ; hoc igitur in prsesenli capite expij-
Rel. lib. 2 , cap. 5, ubi cuin Cajet. et Soto no- candum est.
tavit spectandam esseintentionera, quâ mores 2. Et inprimis certum est , praescriplam
iûtroducuntur ; nam si ex solâ devotione inci- consuetudinem de se sufficere ad legem intro-
piant, et continueutur, non inducunt propriam ducendam. Ita enim coUigitur apertè ex cap.
consuetudineui. ult de Consuet. , ut superiori capite declaravi
7. Sicergo dixit Glossa in dicto cap. frustra, et traduntcommuniter doctores ibi allegati.
dist. 8, ad consuetudinem necessarium esse , Circa tempus autem necessarium ad banc prœ-
ut eo animo et intentione servetur, ut jus in scripiionera varise sunt opiniones, Aliqui enim
posterum fiât. Idem Glossa in dicto cap. ult. de antiqui immémoriale tempus postulabanl , la-
Consuet. ubi Abb. n. 17, in eodem sensu dicit m.en sine fundamento , et ita relicta et anti-
debere fieri animù inducendi consuetudinem. Idem quata est illa sententia. Alii in canonicâ con-
ibi latè Rocbus Curt. sect. 4, n. 36, ubi alios suetudine quadraginta annorum spalium re-
referl. Ratio etiam est clara ,
quia actus agen- quirunt ut Hosliens. in Sum. lit. de consuet,
,

tium non transgrediuntur intentionemeorum. § Obtentum. Sed hoc habet locum in bis qusB
Item quia de ratione legis est , ut liât cum in- sunt contra jus, non in his quîE sunt praeter
tentione obligandi. Item quia nemo se obligat jus.Unde ad hanc consuetudinem decem an-
sine intentione, ut in voto, et promissione norum tempus necessarium et sufficiens cen-
constat. Et quamvis per consuetudinem popu- selur, etiam in canonicâ materià. Ita tenent
lus habens superiorem non videatur se obliga- Glossae supra allegatae, etBarth. Panorm. Ro-
re , sed obligari à lege non scriptà , et conse- cbus , et alii in locis saepe allegaiis , et illos ac
quenler à voluntate superioris , nihilominùs alios referens tradit Covar. lib. 1 Variar. cap.
quia princeps non vult per consueludineni ob- 17, num. 8, § Quarto, et sentit. Navar in Sum,
ligare , plusquàm populus velit obligari , ideô cap. 13, num. 19. Ratio prioris partis est, quia
necessaria est ex parle populi inteniio indu- jura dicunt longaevam.vel antiquam consuetu-
cendi propriam consuetudinem , et obligatio- dinem ad hune effeclum suflicere, sed ad anti-
nem modo quo possunt.
ejus eo quam seu longi temporis consuetudinem de-
,

8. Tandem signum hujus voluntatis et obli- cem anni requiruntur, et sufficiunt; ergo. Quîe
gationis est ipsa consuetudo facti. lia enim ratio supra cxplioaia est. Ratio autem allerius
dixit Julian. in dict. 1. De quitus : Quid interest partis est, quia talis consueludo non est contra
sufjragio populus voluntntem suam dcclaret an jus, sed praeter jus, ut supponiraus; ui autem
rébus ipsis , et factis? et idem inlendunt alla constat ex materià de Praescriptionibus , in his,
jura. Ac denique ex commun! acceptatione ,
quse non sunt contra jus, nonrequiritur majus
et quasi naturali significatione,receptum est tempus jure canonico, quàm civili ad praescri-
hoc signum consuetudinis tanquàm suHiciens ptionem , quam in hàc temporis condiiione
ad indicandam laleni populi voluntatem, quan- consuetudo prœscripta imilatur, utsupra visum
do per tcmijus suftlciens cl per sulïicienlcm csi; ergo.
aciuum Irequcnliam conlinuata est. Diflicultas 5. Advcrlo aulcm , secundùm jus tempus
 \\9 DE LEGIBUS. 120
longaevnm non esse uniini tanlùni, sed esse s-^rvo in nostro Molin. dict. disp. 77, tract. 2
<lecem annoriim inter praesenles, et vigiiUi de Justit., conferendo illam cum praicedenti-
înler absentes, § 1, Insiit. de Usucap., et ni- bus de lempore requisito ad propriam praescri-
liiloniinîisdocioresallegaios non lacère disiin- j)iionem in variis materiis. Secunlô, quia
ctionera in hâc consueludine praescripià inter consuetudine ita receptum est, ut ad prœscri-
absentes, vel prœscnles, ut ad illain viginli bendum contra legem nulla ratio praesentiae,
annos requirant ; ad hanc verô deceiii , sed vel absentiai principis habeatur, ut omnes l'a-

iibsolutè lanlùin deeem annos postulare. Iinô lentur. Dico aulem, ad prœscribendum ,
qn'isi

liarth. in dicta Uepetit. 1. De quitus, nuin. 14, ut inl'ra dicam, ad allos effectus consuetudi-
expresse dicll , in praesenti non esse faciendam nis non praescriptœ multùm relerre potest ab-
dislinclioneni ,
quia illud nienibruin, ait, iitlcr seiitiu vel pra;senlia principis , sed ratione
absentes , hic non cadit, cian populu'i semper sit sjientiaî, quae facilior et certior pra'sumitur
prœsens , eliamsi aliqui de populo sint absentes. in praesentià, quàm in absentiâ. Tertio hinc
In quibus verbis rationem banc indicat ,
quia sumitur optima ratio, quia in hâc consuetu-
haec consueludo non pnesciibilur contra ex- dine non posluiatur, quôd sit praescripta res-
traneos , sed inter ipsosniel cives inducitur, peclu principis, nisi qualenùs ignorât, vel
quos necesse est , salleni pro majori parte esse ignorare posse supponitur consuetudinem ;

prsesentes, cùm debeant esse conscii consuelu- ergo ad hanc consueludinenj , ut praescribatur
dinis , ut supra dicium est. Consentit Greg. tanto , vel lanlo lempore, nihil refert absentiâ,
Lop. in 1. 5, tit. 2, partit. 1, Gloss. 4, et Burgos vel praesentià principis; nam si ipse sciât con-
de Paz in 1. 1 Taur. n. 207. Sed ratio illa non suetudinem, sive sit absens, sive praesens,
videtur salisfaccre ,
quia supra dixi , consue- non est necessaria praescriptio, ut infra di-
ludineni hanc suo modo praescribi contra prin- cam. Si autem ignoret, parùm refert quôd
cipeni qui polest esse absens, vel praescns, et sit praesens, quia licet corpore sit praesens,
ideo respeclu illius ad praescriptionem hujus animo est absens, et ideô tam citô praescribi-
consuetudinis débet requiri longum tempus lur contra absentem , sicut contra ignorantem,
cum proportione ad propriam prœscriptioneni ; quia uterque est absens.
ergo débet requiri tempus viginli annorum, G. Dices : De principe praesente praesumi-
quando princeps abest. tur. faciliùs posse scire, et ideô brevius tem-
-4. Propter hoc alii auclores censent, distin- pus debuit pro illo sullicere. Item si illa ratio
ctione ilià esse utendum eliam in prœsenti. valeret , potiùs dicendum esset , semper re-
Ita signiiicat Sylvest. verb. Consueludo, qusesl. quiri spalium viginti annorum, quia haec
2, et illius meminit llosiien. in Sumnià ubi praescriptio semper est contra absentem for-
supra, referens, aliquos canouistas ita sen- maliler, id est, contra ignorantem. — Re-
sisse, et quoad civiles consuetudines multos spondeo ad priorem parlem, in hoc génère
legistas ita tenere, et rel'ertur eliani Azo. in praescriplionis non attendi facililalem, vel
sum. in Ilubr. C. Quœ sit long, consuet. Et in dinicultatem sciendi ex parte principis, sed
dicta 1. 5, tit. 2, partit. \, cum eàdem dislin- necessilalem boni conuminis, cui jier hanc
ctione dicitur, consuetudinem à populo intro- praescriplioneni consulilur, quia muUùm ex-
duci per usuni deccm,aut viginti annorum. pedil, ut consuetudines rationabiles, et sulïi-
Propter quam legem aliqui censenl, sallem cienti usu (irmatae, observentur, et ad hune
in Hispanià ex spécial! illojuie ita esse dislin- hnem convenienlissimum eliam est, ut vim
guendam. Quia illa dislinclio non est inepta» habeanl obligandi ; et propter hune eliam fi-

nec oliosa nec aliud potest opcrari nisi ut

, , rjem prudenter reputatur sulïiciens tempus
decem anni pro praîsenlià et viginti pro casu , decem annorum , sive princeps sit absens
absenliaî postuientur, eslque b;ec sententia sive praesens. Quiatalis consueludo de se salis

quoad hanc parlem probabilis. est roborata , et alioqui tempus illud est sulïi-

5. Nihilominùs existimo, sive ullà dislin- ciens, ut princeps possit scire, si velit. Major
ctione sufficere decennii tempus, ut consue- aulem, parùm in priesenti
vel niinor facilitas
ludo inducliva logis, et prsescripta esse cen- referre videtur. Eô vel maxime quôd in prae-
seatur. Probalur priniô ex communi senlentià, scriptione consuetudinis non censetur esse
quae non sine causa illam distinctionem omisit involuntarius princeps, praecipuè quoad hune
in prœsenti materià , cùm tamen in proprià effectum inducendi obligalionem suo juri non
prtescriplione passim iilà uianlur. Et idem ob- contrariam. Sicui esse solet involuntarius do-
121 DE LEGIBIS. 122

minus rei, contra quem illa prœscribitiir. Quia brevius tempus suHicict ad eumdem efiecium
iuduclio illius oblijîationis non affert praîjucli- interveniente scienliâ principis. Al in minori
cium principi , ncc est contra jurisdicliononi lempore quàm decem annorum consueludo
ejus, cùni sit ex jure illius, et conveuiens ad non pnescribitur; ergo consueludo non prae-

debilani gubernationein , et ideô non est ea- scripta cogiiita à principe poteril inducere le-

dem ratio de praescriplione aliaruni reruui, gem. Et ita palet, quando requiratur prae-
quae de hâc consuetudine. Et lia respondeiur scriplà, scilicel, quando princeps ignoret, et
ad posieriorem partem negando sequelani , quando non sit necessaria scilicel, quando
,

quia cùin jura niliil distinguant , sed solîun scit illam. Ratio vcrù rcddi polesl, quia licet
rcquirant longam consu(>ludiiieni , intra lati- jura dicanl, longam consueludinem sulTxcere,
ludineni longi teuiporis minimum intelligilur, nunquàm dicunl, minorem non suflicere. Et
tuni quia hoc est favorabilius , et iilud est eli- alioqui ex nalurà rei polesl sulficere minor
gendum cùin agitur de communi bono; tum liaîc consueludo, si princeps babeal scientiam
etiam quia hic solùm consideralur ignoraniia ejus, (juia polesl suflicienlcr indicare consen-
principis, sive in absenlià , sive in praisenlià sum ejus, et populi, ut per se notum videtur;
habealur, quod non est ita in praescriplione ; ergo illa consueludo sufiiciet, quia lantùm est

nam idem tenqius suflicit, caeteiis paribus, necessaria ut sit sufliciens signum voluntalis
sive doniinus rei sciât usum praescribenlis, sive legislaloris. Et b;iec est noianda diirerentia in-

ignoret. ter hos duos modos consueludinum ; nam con-

De auctoribus auteni qui in contrariuni
7. ,
sueludo praescripta non inducit legera ut si-

citantur, non multùni est curandum quia ,

gnum novi consensus voluntalis principis, sed
pauci sunt respectu aliorum, et aliqui eorum utconlinens requisita per legem, in quà con-
l'ortassè non loquuntur de solà consuetudine sueludo sufficiet, quia lantùm est necessaria
iegali, sed generaliiis de consuetudine, ut ut sit sufliciens signum voluntalis legislaloris. Et
comprehendit etiam illam, quae in praescri- haec est notanda diirerentia inter hos duos mo-
plione rerum intervenii : nam, uldixi, liic dos consueludinum; nam consueludo prae-
ferè est usus communis jurisperitorum. Et scriplà non inducit legem ut signum novi
profectô Sylvest. in loto illo verb. Consnetudo, consensus voluntalis principis, sed utconli-
ita procedil sicut et alii summislae et juristai nens requisita per legem , in quà voluntas anti-
ut legenli facile patebit; unde sub ilià disjun- qua principis contineiur, et ideô nova ejus scien-
ctione loquuntur, non quia amplianda sit ad tia non desideralur, nec consideralur polen-
omnes modos consueludinum , etiam mora- lia habendi illam. Consueludo autem non prae-
lium aclionum. Et fortassè rex Alphonsus ita scriplà operari lantùm potest ut signum vo-
etiam loculus est in illà 1. o, quae potest etiam Uinlalis et novi consensus principis ,
quod
habere alium sensum, ut capite sequenli di- minori lempore sufliciens esse potest respectu
cara, vel si novum jus inlroducere voluit, et principis scieniis, nam respectu ignorantis

approbare opinionem Azonis, cujus opéra di- nunquàm potest esse hujusmodi signum, ut
cuûlur esse faclae leges parlitarum, iilud spé- per se notum est.
ciale jus etiam in Hispanià consueludine rece- 9. Sed quaeres ((uanlùm lemporis infra de-
ptum non est, ulexislimo. cennium ad liunc elTeetum suflkiat. — Respon-
8. Superesl dicendum de consuetudine non deo non posse certâ ratione deliniri, quia nec
praescriplà. Nam interdùm potest suflicere ad jure definitum est, nec commode poluil, quia
inducendam legeni : et consequenter in brc- hoc signum, cùm in faclis consistât, pendet
viori tcmpore, quàm decennio illam inducere ex conjecluris, qu:K non sunt aequales in

poleril, si scientia principis intercédât. lia omnibus consuetudinibus, et ita in quibusdam

sentiunt Ant. in dicto capite ullimo de Con- potest breviori lempore hoc signum compleri,
suet. et Ant. Sylv. Angel, et alii (jui illum quàm in aliis. Nam quaedam sunt consuetudi-
sequuntur, ut in simili videbimus in capile se- nes ,
quae frequentiorem usum habent, et
quenli. INam dislinguunt inter principem scien- magis communem , magisque publicum ,

tem et ignoranlem populi morein , et dicunl quàm aliae, et ita ex illis, cœteris paribus,
brevius lempus requiri quando princeps breviùs compleri poteril indicium scientiai

scit consuotudinem, quàm cùm illam igiionsi. in principe, et coiiS('(|uenter signum laciti

Sed consueludo decem annorum sullicit ad consensus per vulunlariam toleranliam. Item
inducendam legem, ignorante principe; ergo ad hoc mullùm referrc potest abscntia, vcl
185 DE Lli GIDUS. 124

praesentia priucipis; naiu praesuniiiur iios- scriplà : nunquàni enim praescribitur consue-
§e, quai fiunt in loco, ubi adest, et non ludo ad elfectum inducendi legera, etiamsi
quae fiunt, ubi abscns est, nisi aliac conje- per mille annos duret, nisi frequentià actuum
çtuiïïB accediinl. Praelerea in hâc consuclu- fada sil ex inlenlione inducendi jus. Imù exi-
djne, et ad hoc conjectandum locum habere siimo necessariuni, in loto decennio tali in-

potest consideralio supra iraclata de aciibus lenlione sinl facli, quia aliter non possunt
judicialibus. Praîserlini verù scntentia lala in concurrcre ut signum consensus populi ne-
favorem consueludinis, si illa pioferretur, vel cessarii ad consuetudinem praescriplam. Unde
conliiniarelur à suprenio principe , esset sul- ergo lulis iiilenlio cognosci poleril?
ftciens signum voiuniatis ejus. Imô eliam si 11. Dubilaiionem hanc altigit Angélus verb.
seiretur data al> inferiori judice, cl tolerare- Consueludo , n. 4 et 5, et in Sunimâ solùm di-

tur, esset non niodicum signum. Ilem cujus- cii id esse conjectandum, vel ex frequentià

cumque prudenlis judicis sit senlenlia, pcr se et nmlliludine acluum, vel sunl publici, cl

conciliât auctoriiatem consuetudini ,

quia po- nolorii accedenle populi consensu. Sed hîec,
test esse jusla, ex consuetudine non pra'scri- el similia non expediunl dinicullatem, quia
ptà. Quia cùni non requirat certum tenipus communia esse possunt ad simplicem consue-

sed pendeat ex conjecturis, fieri potest, ut ex tudinem ex divolione, seu ex merà volunlale
prudenti et probabili judicio delur sententia libéra , et ad inlenlionem inducendi jus obli-
in favorem consuetudinis, qu£e licet prœscripia gans. Eamdem dubilaiionem proponil Rochus
non sit, reputalur suflicions quia salis indicat supra, sect. 4, in 7 requisil. Consuel. n. 56,
voluHlalem principis et populi. Uude quamvis et remillil ad qu;csl. 6, posl Gloss. quae habe-

talis sententia simpliciier necessaria non sit lur sect. 2, à n. 10, ubi, n. 27, illam ilerùm

ad suflicientiam talis consuetudinis ,

quia hoc distincte proponil, solùmque dicil, in dubio
ipsum ad sentenliam supponitur, et per illam judicandum esse unumqueinque censeri ope^
,

declaralur, ut supra in simili argumentaba- rari animo inducendi consuetudinem quando ,

mur, nihiloniinùs si aliquando lata est , mul- lacit aclum pro jure suo, id est, credens se
tùm confirmai conjecluram consuetudinis, et jus habere, ut in posterum id facial. Quando
simuliiplicelur, polerit facere moralem certi- aulem quis operalur lanquàm utens jure suo ,

nam et
tudiueni; per testimonia virorum pru- dicit ex nalurâ acluum esse colligendum , ut
dentum multum conlirmabitur, Deniquc in si sinl aclus qui soient lieri ex purà amicitiâ
hâc consuetudine locum habet opinio Soti et ut prandere in dorao amici , etiamsi multipli-

alioruni dicenliuni tenipus hoc delerminan- cenlur, non consentur fieri pro jure inducen-
dum esse prudenti arbitrio, nimiruni, quando do ; secùs verô si sint aclus qui soient jus po-
agitur de conjeclandà mente principis et po- stulare. Et ad hoc allegal plures doclores. Sed
puli. Et ita possunt illi auctores pro hàc parle inprimis régula illa , conjectura et exempla,
cilari, clarè enim supponunt, consueludinera magis videnlur acccommodari ad cousueUidi-
non praescriptara posse ad inducendara legera nem ,
per quam res praescribunlur, quàm ad
sullicere. consuetudinem legalem. Nam ubi ulens prae-
10. Unum verô suboritur dubiuni ex diclis, sumilur, in dubio jus suum quœrere, vel

quia nunquàm videtur consueludo facli esse exercere ,

quia hoc illi utile et favorabiie est ;

sufficiens signum volunlalis principis et po- al hîc cur prœsumetur quis in dubio velle in-
puli, quia dictum est consuetudinem debere ducere jus consuetudinis, quod sibi est onero-
esse ex intentione inducendi consuetudinem sum el grave ? Item in praesenti malerià non
juris; haec auleni intenlio nunquàm polesl ex potest illa conjectura ex nalurâ actuum sumi ;

Eolâ frequentià acluum sufficienler conjeclari nam iidem aclus ex natuià suà sunl apli , ut

nisi expresse declarelur, quia sine illà possunt ex devolione, seu consilio iianl, vel ex proe-

eodem modo actus frequenlari. Accedit, quôd, ceplo, ut palet de oblalione sacra in Ecclesià, de

ut noiavi in cilato tomo 1 de Relig., Hcel con- jejunio el observatione diei fesii, et ^iinilibus.

sueludo ex dcvotione incipial, postea facile 12. Deniquc idem dubium proponit Petr.
mulalur intenlio et fiunt iideni actus ex in- Raven. tract, de Consuel. n. 15, et solùm re-

tenlione obligalionis, etiamsi in ipsis nulla spondct, reinittendo se ad ca, quai de prœscri-
mutaiio appareat. Haec diflicultas practica est piionejurium incorporalium tradit Innoc. in

potiùs quàni speculaliva, et locum babel lam cap. Boute, dePoslul. prxMal. claliis locis cum
in consucludine^praescriplà ,
quàm in non prse- Uarlh. el aliis. Qui onnies lo<piuniur de proj)riâ
 m DL LLGlBUtJ. t%
praescriptione, in quâ multô laciliùsdisccrnitur, expedicns communi bono ejus, in dubio pra>
au usus sit juris, vel purae facultatis, cl ex sumi poterit, esse ex animo iutroductam.
parle ulenlis sciuper praesumilur in dubio in-
CAPUT XVI.
Icnlio habendi jus doniinii, vcl servitulis, aut
aliud simile in tali re, quod non lia est in prœ- De cansis et effectibiis Icgis non scriptœ per con-

senli, proplcrrationcin factam. Deindc auctores suetudinem introduclœ.

citali polissimè tractant de probatione consuc- 1 . Uaic (juaislio brevitcr delinienda est ex
tudinis in foro conscientia), in qiio facile est ju- principiis supra positis de legibus humanis scri-
dicium in praescriptione, et usu ejus, quia vcl ptis. Nam ex dictis intelligi potest generatim
qui praescribit, est pcrsona privaia, et tune ipsc loquendo omnia, quae dicta sunt de lege bu-
erit teslis suaî inlcntionis, vel est aliqua coni- nianà quoad causas vcl cflectus ejus, convenire
munitas, et tune judicium conscicntice non ver- cum proportione in legem per consuetudinem
satur circa coraniunilaieui, ut sic, sed circa introductam, bis exceptis, quai ad formam nia-
singulos; singuli auteni possunt et dcbent in terialem, seu sensibilem, et promulgationem
conscientiâ pro communitate prœsumere, pro- illius legis pertinent. Hoc ultimum palet, quia
pler rationeui factam. Al verô jus consuetudi- baec lex consuetudinis per se non differt ab
nis semper pendet ex animo totius populi, et illâ, nisi in signo sensibili. quo explicatur vo-
singuli non tcnenlur praesumere aninium in- luntas legislatoris (quod signum voco sensibi-
ducendi praecepluni, quia hoc non est favora- lem formam legis) nam in lege stricte sumptà
bile communitati, sed onerosum, illud signum est scriptura aliqua, vel saltem
13. Unde dico non esse facile judicare de expressum verbum legislatoris : hic verô non
obligatione praecepti per consuetudinem in- est signum scriptum, nec ita expressum, sed
ductà, et in dubio, ac caeteris paribus, potiùs sunt facta externa, ut declaratum est. Atque
esse inclinandum in eam partem, quod consue- bine sequitur, ut in lege, praeter actum legisla-
tudo sit devotionis, vel honestatis, et ad melius toris, requiratur promulgatio, quia ille actus
esse, potiùs quàm obligationis. Quia generalis de se non est signum publicum, nisi proraul-
est régula, quôd dubio nemo praesumitur velle getur. Hîc autem signum ipsuni est publicum
obligari, ut in materiâ de Vote dixi. Neque ex- de se et notoriura populo servant! consuetudi-
pedit multiplicaripraecepta, ubi raoraliter certa nem, et ideô non indiget aliâ promulgalione,
non sunt vel saltem probabiliora. Deinde, dico quia (ut statim dicara) consuetudo lantùm obU-
judicium de modo consuetudinis et animo quo gat populum servantem illam, et ideô alià pro-
introducta prudentium esse relin-
est, arbitrio mulgalione, vel divulgatione non indiget. Nam,
quendum, née certam aliam regalam posse as- ut ad alios populos extendatur, oportet, ut illi

signari, quia jure definita non est, et ex se res acceptent consuetudinem, illam imitentur, et
est lubrica, et ambigua, ut difficultas proposita ita ipsa imitatio erit apud illos inductio similis
ostendit. Ad judicandum autem de animo in- consuetudinis, ejusque promulgatio. Si autem
ducendi consuetudinem, possunt conferre hae unus populus acceptet consuetudinem alterius,
conjecturae. Prima, si consuetudo sit longi tem- non per consuetudinem suara, sed perstatulum
poris, et rei gravis, ac difficilis, et communiter praecipiens ibi servari quod alibi consuelum est,
servalur à populo pro majori parte, quia non tune ibi non erit jus illud consuetudinarium,
solet populus uniformiter convenire in hujus- sed scriptum, et ealenùs proprià forma et pro-
modi actibus, nisi quando ex obligatione sunt, mulgalione indigel)it. In caeteris verô causis
cl sic est magnum indicium, tune duel ex cogi- non est differenlia in ter bas leges, cum propor-
tatione obligationis, quae inducla jam est, vel tione de illis loquendo, quia de materiâ jani di-
inducilur. becunda, si prudentes viri et timo- ctum est, debere esse honestau), conununi bono
rali malè seotiunt de bis qui non servant con- accommodatam, ac deniquc rationabilem. Ac
suetudinem, vel communiter populus scandali- subinde rationem esse veluti aniniam utriusque
zatur, eliam est grave signum talis animi. Ter- legis, et utramque etiam maxime pendere à vo-
tia, si praelaii , aut gubernatores reipublicae luntale principis habcntis polestalem legisia-
graviter et reprebendunt, vel puniuntnon ser- tivam, quai est in utrâque propria causa eflî-

vantes consuetudinem, etiam est non levé in- ciens, et voluntas est quasi inlrinseca forma.
dicium, Quarta, si materia consuetudinis ex se 2. Simili modo discurri potest per cOectus.
mullum conférât ad utilitatem reipublicae, ita Nam eliam consuetudo obligat de se in con-
uiobligalio cju§ prudQiUcr crçdaïur essç valdç scientiâ, cum !jil vora lox, capil. In lus, disl. 11»
127 DE LEGIBUS. M»
et traduni communiter docloics, ut videri po- 4. Item solet quaeri an jus consuetudinarium
tesi in Felin. capit. 1 de Spons., Rocho supra cxlendi possit ad eflectum irrilandi actus, seu
secl. 1, numeris 12 ei 13, ubi alios allogat. conlracUis, vel inliabililandi personas ad illos.

Unde consequcnler lit, ut iuec oblij^alio sil gra- Scd boc propriè Iraclari solet in materià de
vis, vei levis juxta niaieriai (lualilatom, ulsi de Matrinionio, ul lalè per Sanci. lib. 7, disput. 4.
contraria intentionepopuli conslot; nain quoad Eadem verù raiio ferè est de aliis conlracli-
lioc onniia dicta de obligationc Icgis bunianui bus, ut alligil Felin. in cap. 1 de Sponsali.
scripta\ possiint ad hanc legeni acconiniodaii nuin. 2 et 3. Dicendum ergo est, consuetudi-
nain eanideni rationen» in illà babenl, propor- nem probibenteni aliquos aclus, vel dantem
lioneservatà. forinam illis, posse eâ mente et anime intro-
o. PolCàl auleni hîc inquiri an possit boec duci, ut actus aliter facius non valeal, et talem
lex etiani obligare ad pœnani, seu an consue- consuelu;iineni rationabilem , et prœscriptam,
tudo possil inducere legon pœnalcm. In quo vel à principe, expresse aut tacite approbalani
breviter dicendum est, posse, quia ratio lacla babcre bunc eflectum irritandi contrarium
de lege absolulà, procedit eiiain in Jege pœnali. acluni. lia docent mulli doctores, quos Felin.
Qucc enini potest assignari repugnantia, ul non et Sanci. supra relerunt, et suniitur ex c. Super
possit consuetudo obligare ad pœnani, sicul eo, de Cognai, spiril. ibi (juxta veriorem inler-
potest ad culpani? Iniô eo ipso, quèd obligat prelationem et planuni contexlum) supponitur,
ad pœnan), facit transgressoreni consuetudinis posse consuetudinein ecclesiaslicam introdu-
réuni pœnai, nain bic reatus sequitur ex culpà :
cere inipedimenlum irritans malrimonium , et
ergo pari ratione poterit eàdeni consueludine lune separandos oiiininô esse, qui contra con-
introduci deterniinatio pœnœ, ut scilicet, qui sueludineni conlraxerint. Et idem coUigitur ex
talem consuetudinein vioiaverit, tali poenà. pu- c. 1 ejusdem lituli, ubi specialiler postulatur
niutur, et tune justa erii pœna quasi perlegeni consuetudo, quœ scandalum generet, utiquc si

consuetudinis taxata. Exeinpluin accoininoda- violelur, quaiii addiiionem specialiler notant

luin est in cap. Super eo, de Cognât, spiril. et requirunt Canonislai. Yerùnilamen, si con-
cuin bis, quae ibi notant Innoc. Abb. et alii, de suetudo talis sit, ut irritans impedimentum in-

consueludine servandi talem vel talem ritum troducat, non potest ejus transgressio non ge-
aecidentalem in matrinionio, et separandi ad nerare scandalum, et ita scandalum ponitur ut
teinpus eos, qui aliter conlraxerint, in pœnani signum lalis consuetudinis. Unde non mibi
prioris consuetudinis violata; , nam quoad placel, quod aliqui canonislae dicunt hune ef-
ulruinque justa ceiisetur, etservari débet. Item ieclum in casu illo, et similibus, magis esse
potest consuetudo laxare pretiuni alicujus rei, propler vilandum scandalum, quàni propter
non minus quàni lex scripla; ergo et pœnani consuetudinein. Nam propler vilandum scan-
delicti, et ita communiter auctores loquunlur dalum vera malrimonia non dissolvuntur, nec
de consuetudine pœnali, ut est videra in Ro- ralio scandali irritare posset malrimonium,
clio secl. 4, II. 20 et sequenlib., ubi pluresal- nisi siipponeretur impedimentum, seu lex irri-

legat. Denique existiino, consueludine eiiani in- tans per consuetndinem inlroducta.
duci posse quasi iegeni pure pœnaleni, ratione 5. Simile colligi potest ex cap. Olitn, de Cle-
cujus possit aliquis non observans illam in ali- ric. conjug. junclà Glossâ, \erbo Repugnet, quae
quo mulctari, etianisi in eo non peccet, quia ex textu notai, aliquam aliàs habilem, propler
quoad lioc etiani est eadein ratio de consuelu- consueludineni fieri posse ineligibilem. Sic
dine, quae de lege scriplâ. Videtur lanien tune eliani dixit Glossa in Authent. ut Prœpon.
illa consuetudo niagis per niodum cujusdani nom. lia per. cap. \, verbo. Auctore, per
prœscriplionis, quàin per niotlum Icgis, quia lextum iiluin, consuetudinem posse introdu-
lune videtur esse illud voluli quoddain Iribu- cere l'orniam substantialera contraclûs, ita ut
luni, ad quod exigenduni respublica vel prin- omissio illius conlraclnni irrilet, quani alii se-

ceps per consueludineni acquisivil jus, tali, vel quunlur, quos Felin. supra referl, et Rocbus
tali conditione expletâ, vel non servatà. Posset dicto cap. ull. secl. 1, num. 10, et alia refert

denique introduci consueltiiinC; ulqui consue- Anton. Gabr. lib, 6, lit. de Consuetud. concl.
tudinein non servat, alicjuid debeat in conscien- 3, praiserlim à n. 4. Ralio denique est, quia
tiàsolverc, etiam non punitus, et tune propria consuetudo rationabilis et praescripta habet
ratio consuetudinis legalis servaretur, bujus- cœleros efl'eclus ,
quos lex huniana habere po-
niodi aulem consuetudincs larse, vel iiuUce suui test; ergo et hune, quia nulla ratio probabilii»
12^ DK LEGir.lS. 150
iifferri poiest ,
qoare ad hune bit impoiens, 1
p;.i;i non sit propria consuetudo, lune videtur
inagis quàni ail alios. Kani siriit volnnlus priii- ox illo tcxlu colligi, servandam ibi esse con-
cipis expressa per vcrba poiesi liiinc eirocmni sucludincM» nx'lropolitaneam. Et potest fun^
efficere, ita et lacila per consueliidineni decla- dari in alio priucipio receplo à multis cinoni-

rata, juxta rationem legis De quibus, iï. de l.c- slis, consuetudinem civitatis obligare oppida
gib. Et ila hic appiicari possunl omniajiira subjccta, et intra districlum civiUilis consli-
generaliter loquenlia de viribus consiieludinis, tula, si pro|)riam consuetudinem non habeant.
et œquiparanlia illa cuni loge scriptà, ci spe- Quod Iradil Rart. in I. 2, C. Quœ sit long, con-
ciahter facit cap. ult. de Consuelud., ut reciè siiet., q. 56, n. 41, et Anton, in cap. ult. de
ex illo arguraentalur Sanci. supra apud quom Const., et ibi Rochus referens multos sect. 4
plura de hoc puncio vidori possunl. >'eqiie n. 17.

occurril diflicullas aiicujus uiomenli , cui sa- 9. Sed hoc fortassè procédât, quando civilas
lisfacere necesse sit. suis statulis municipalibus potest obligare cas-

6. Pi-aeterea œquiparalur consuetudo legi in tra vicina suaî jurisdiclioni

immédiate suppo-
suo effectu quoad personas ,
quas jure suc obli- sila.At hoc non potest accommodari inter Ec-
gare poiest : nani sicut lex obligat suixliios, closiam metropolitanam et suflraganeam quia
,

ita et consuetudo, et sicut lex non obligat ex- non iniervenil ibi illa subjectio, et immediata
tra territorium ,
pro quofertur, ita ncc con- jurisdiciio. Unde, sicut slatuta propria archi-
suetudo. Unde si consuetudo sit universalis episcopi non obligant in episcopatibus suorum
totius Ecclesiœ , omnes Christianos indisiinciè siillragancorum, ila nec consuetudo. Existimo
obligat; si sit solius regni ; vel dia?cesis, omnes ergo iilum texium esse inteUigendum, quando
incolas ; si solius civiiatis, onuies et solos cives, consuetudo praevaluit in totâ provinciâ , et in
et sic cutn proporlione de caeteris comniuniia- aliquo episcopatu ignoratur, quia lortassè non
libus. Generalis enim régula esl, ut consuetudo accidit casus, in quo praxis conlormis, vel
unius comraunitatis non obligat aliani dislin- contraria consueiudini possit ostendi. Tune
ctam, quia nec una communilas habet pote- enim ait papa consulendos esse convicinos
statem dandi leges alleri , nec princeps suuni episcopos, et maxime meiropohianum , et eo-
consensum ad hoc praebet. Quod adeô verum rum consuetudinem esse sequendam, quando
est, ut eliam consuetudo civitatis, aut episco- nimirùm illam observant ut totins provinciae
patùs romani per se speclati , ut particularis universalem , et non ut propriam suae diœ-
episcopatus est, non obliget alias Ecclesias, cesis.

quia, ut sic, non se gerit ut superior illis, nisi 9. Atque hinc expediendae sunt omnes quae-
pontilex praecipiat, talem consuctudinem alibi stiones, quas Bart. dicta 1. 2, q. nlt. et Rochus
observari, ut constat etiam ex usu, et notavil sect. 8 et 9, latè iraclant, de personis
quas
Panormit. in cap. ult. de Feriis, in fine, et obligat consuetudo, ut an obliget principem,
Turrecreni. in capit. Colite, dist. 11, Rochus vel senalum supremum , et an consuetudo ci-
supra sect. 4, n. 18, ubi alla aliegat. vitatis, vel terrilorii obliget foreuses; item an
7. Objici verô potest cap. super eo, de Co- obliget cives extra territorium. Sed in bis et
gnaii. spiril., ubiprsecipitur cuidani episcopo, simiiibus eadem ratio est in consuetudinibus,
consuetudinem stiœ metropotitanœ Ecdestœ , vel quae in legibus, vel statulis scriptispropter ,

aliaram circumposilaruvi inquirere, et ditigenliits rationem fundamenlalem posilam quod con- ,

imitari. Unde videtur colligi , consuetudinem consueiudo, de quà traciamus, esl vera lex, et
unius episcopatus obligare in alio, et praeserlim ab eâdem polestaie et jurisdiclione procedit,
consuetudinem Ecclesiae metropoliianre obli- soliimque differt in modo, qui non variât ra-
gare suffraganeos : et raiio ibi reddilur, quia ralionem obligandi in omnibus illis casibus, et
grave est, antiquam consuetudinem circumja- ideô qna:; de lege humanà diximus in omnibus
centiuni Ecclesiarum contemnere. — Respon- illis quiïstionibus, ad consuetudinem appliran-
deo, duo tangi in illo texiu. Unum est de con- (la sunt. Qui verô plura de illis qua^slionibus
sueludine melropoliianae Ecclesiae an sit ser- desiderat, vidcat diclos auclores
,
, et Gregor.
vanda in diœcesi suffraganeâ. In quo inprimis I.op. in I. IG, tit. 1, Gloss. 1, Anlon. Gabr.
est cerlum, si in episcopatu sit contraria con- lib. 0, lit de Consuct. ecci. 1 et 2, et alios,
suetudo, illam praevalere, quod omnes fateniur, quos ipsi allegant, et qua; dixi tom. 1 de Relig.
cùm praevaleat etiam juri comniuni, ut capiie iracl, 2, lib. 2, cap. 15 et 14.
sequeaii djcetnr. 31 auteni jn specifili episco- 10. ^olùiu de quoestione quâdam ab gipni-;
 DE I EGIBUS, *S4
13t

bus dispuiaià panca nolabo , an scilicet, con- laicm non polesl obligare clericos; ergo ncc per

sueludo laicorum obliget clcricos, in quâ varlae Uicitam,ncc etiam ipsi clerici possuntconscnlire

sunt opiniones, quasomitto, Communis et rc- centra suam immunitatem, nec etiam prselalus
ecclesiasticus consentirc censetur. Altéra verô
cepla à Canonistis est, consuctudinem ,
quaj

tanlùm laicorum non obligare clcricos pars constat ex diclis supra de lege scriplâ ;
est ,

veluti populi distincli, et inter cos nam cadcm est ratio de consuetudine, in qu:l
quia sunt
communilas. Ac de- clerici non considerantur ut clerici, sed (antùm
est eminentior clericorum
nique quia clerici omninô exeinpti sunt à pole- ut cives, et ila in eodem sensu accipienda est.

Quôd si materia etiam mixla sit, ut si pertineat

siate laicorum. Atverô, si consuctuo sil niixta
ad poliiicam civilem et ecclesiasticam , et in
laicorum et clericorum, tune obligabit clcricos,
quia jam ipsi clerici consentiunl, et ila non li- ulrâque seivetur per communcm ulriusque po-
puli,seu status consuctudinem, luncerunl veluti
gantur consuetudine laicorum, sed proprià. lia

iradit latè Rochus dicto cap. ult. sect. 8, n. 54 duœ consucludines , cl revcrà duo jura, unum
et 65, ubi varias ampliationes et limitationes civile, habens vim à consensu principis laici,

congerit, et plura allegat quse in eo videri et aliud ecclesiasticum habens vim à consensu
,

ecclesiastici et unaquaeque obligabit

possunt, et in Félin, in cap. Ecdesia Sanctœ prselati ,

suos subdilos et una poterit sine aliâ revocari.

Mariœ, de Constit. n. 100 et sequenlibus, et ,

Denique, materia consuetudinis sit spirilua-

in cap. Ad nostram, de Prob. n. 3, ubi etiam si

Abb. not. 5, Alberi. tract, de Stat. p. 2, lis, et ad bonum animae tendat, ut jejuniuni,

quaest. 9, etc., sic quidem una erit, et obligabit clericos

Notandum verô occurrit, cùm consue-

11. et laicos, quianitctur in potestate et consensu

ludo, ut est lex, non inducatur principaliter à prœlati ecclesiastici lanlùm , et in eâ non lam
populo illam introducente, sed à principe con- considerantur subditi ut laici, vel clerici, quàm
sentiente, poliùs considerandum esse, quâ po- omnes ut Christian!.
testate consuetudo confirmelur , et in ratione 13. Tune autem dubitari polesl an simili

juris stabiliatur, quàm statum personarum quae consuetudine spiriluali, ut sicdicam, usus tan-,

illam observaverunt. Mam volunlas principis tum laicorum possit inlroducere consueludi-

seu prselaii est causa per se; voluntas aulem nem quse clericos etiam obliget. Nam juxta ré-

populi est causa motiva, et quasi occasio et pe- gulam dictorum juristarum negandum est', et

litio lalis juris. Ita ergo resolutio quaestionis, ex theologis negat etiam Palud. in 4, d. 15, q. -i,

an consuetudo liget clericos , niultmn ex hoc art. 3, tum quia clerici habent suum modum
pendet, an consensu praelati eccle'siastici , vel videndi proprium, ut, v. g., proprias abslinen-

principis secularis flrmata sit. Hae autem po- lias, etc. ; tum etiam quia sunt veluti senato-^

testates per materiam et finem oplimè distin- res, quos non obligant plébiscita , nisi conscn-

guuntur, ut supra dictum est, et ideo spectan- liant; tum denique, quia monaclii non obligan-

da etiam est raateria consuetudinis , an sit spi- tur consucludinibus sccularium clericorum,
'

ritualis vel temporalis, et an tendat ad salutcm eiiamsi rcligiosœ sintet sanctae; eadem autetri

anima; et cultum Dei , vel ad polilicara guber- est ratio et comparatio. Sed hge rationes me
nationem. Et ex his tribus principiis, polestatc, non cogunt ,
quia jus ex tali consuetudine re-

materià et fine, pendere censeo resolulioncm sultans est episcopale; nam à praslali tacilo

prsedictse quaestionis, magis quàm ex personis consensu vim habet, et materia ejus de se com-
consuetudine utentibus, quamvis hoc etiam munis est clericiset laicis. Nam in jejuniis pu-

juvare possit. blicis, vel feslorum observationibus, non ha-

12. Dico ergo, si consuetudo sit in materiâ bent clerici secularcs spéciales observaniiascx

civili et politicâ , et vim habeat ex consensu lege , et ita cessai prima ratio. Alque etiam
principis temporalis, non ligare clericos per se enervalur secunda, quia hae non rectè compa-
loquendo, et nisi sit talis, quae non sit contra rantur plebiscitis; nam ista à populo cum suo
libertatem ecclesiasticam, sed pertineal ad com- iribuno speciali proficiscebantur ;
jura verô ta-

munem convictum civium, ut cives sunt : tune lium consuetudinum prodeunt à prselato coni-

enim de illâ censendum crit, sicut supra de niuni clericis et laicis, Tertia etiam non pro-
lege civili dictum est. Nani haec assertio ex ccdit , quia clerici seculares sunt exempti à ju-

diclis ibi pendet, quia consuetudo illa civilis risdictione cpiscoporum, sicut religiosi. De
est, et jus civile introducit. Patet etiam prima quibus etiam potest esse quœstio, quœ ut fun-

pars , quia princeps laicus per expressam volun- datur in excmplione, eamdem diflicultatem'
 153 DE LEGiBtJS. 134
liabet in consuctiuline, quae in praeceplis syno- in loco, el populo, el propriA matcrîà , in qaS
dalibus, de quibus supra (licuim est. versalur; quomodôergo poteril facile extendi
14. Dico ergo posse obligationem bujusniodi ad alia, nisi à jure fiât exlensio, vel nisi sinl
consueludinis cxlcndi ad clericos, et de faclo tamsimilia, ui moral ter idem reputenttif , vel
i

exlcndi , si lacila vel exprossa opiscopi volun- nisi unum in alio à fortiori conlincri, vel tan-
las sit, jus episcopale indnccrc prosuà diœoosi, quàm pars in loto includi, i ationabililer jufb'ce-
quod potesi sine dubio faccre , et procsunielur liM? El ideô in I. 1, cap. Quœ sit lomja consnet,
ila l'acore, qnaiulo inaleria consueludinis de se dicilur : Vt prœses provinciœ , probalis Hé
communis est, el ita omnibus œquè ulilis, ac quœ in oppido fréquenter in eodem controversa-
facibs, ut sine scandale non possit obligalio ritim (jenere servatn suiil, cauiâ cognitâ statuaty
qnibusdam imponi , et non aliis H maxime etc. Ponderooiiim illam parliculam, In eodem;
quando tolus popukis laicorum conspirât. Qui idcnlilalem enim significat, et ideô dico tan-
respecta lalis consueludinis, nt dicebam , non tamdebere esso similif.idinem, ut identilas mo-
consideranlur ut laici, scd ut cbrisliani,et ideô raliterrepulelur. Grêlera in prsecedenti libro^
vincerc possunl clericos, el proillisetiam con- cap. 2, videri possunl.
sueludinem inlroducerc, consentiente pra^lato.
CAPUT XVll.
Allquando vero polest esse consuetudo magis
l'trum consuetudo liabeal vim legem interpre-
prnpria laicorum , vel ex modo, quo introdu-
tandi.
citur, V. g., per spéciale votum ipsorum, aut ex
parte materioe, quœ illosdecet magis quàm cle- 1. Ilic est sfcnn(his principalis effectusç
ricos , el lune poteril facile illos obligare, et quem jura tribuunl consuetudini. Convenitau-

lion clericos, et ila eliam approbari ,

quod ex tem consuetudini, quae secundùm legem sit;
ipso usu el circumslanliis discernend?im est. nain quic est proeter legem non supponit legem,

15. Pertinet praeterea ad efTeclus consuetu- quam inlerpretetur ; quae verô est contra legem

dinis alia quocstio quam dicli jurisperiti tra- poliùs iili derogat, utdicemus; igitur soia con-
,

ctant, scilicet , an hccc obligalio consuetudinîs suetudo secundùm legem polest illam interprc-
ab uno casu ad alium propter similitudinem ra- tari. Ratio autem liujus e/reclùs est, quia non

tionîs exlendalur. Et ferè communiter defi- est neccssaria major auctoritas, nec expressioi*
liiunt admittendam esse hujusmodi cxtensio- voluntas ad inlerpretandam legem jam faclam,
nem, licet postea varias declaraliones et limi- quàm ad novam introducendam , et ita omnes
tationes multipliccnt, ut vidcre licet in Rocho ralioncs faclaî siqjeriori cap. à fortiori proce-

Curt. in dicta sect. A, ferè à principio, Burgos dunl in boc elTeclu, et jure sunt expressœ, cap.

de Paz in 1. 1 Tauri, num. 51. Verùmtamen Cum dilectus, de consuetud. 1. Minime, I. Si de

haec exlensio rara est, ut exislimo. Nani inpri- ititerpretatione, IF. de Legibus.
mis non potest esse major exlensio in jure 2. Ul autem asserlio magis declareiur el ralio-
consueludinis, quàm possit esse in lege ,
quia ne confirmetiir, adverlo dupliciler posse con-
non est major vis consueludinis quàm legis, suetudinem valere ad inlerpretandam legem,
quoad obligationem, quam "inducere possunl, uno modo in ratione signi, vel leslis, quia
quan.
proporlione servalà , ut ex diclis constat. do talis est, consuetudo circa observationem le-
Deinde addo dilTicillùs fieri oxlonsionem, in gis indical et teslilicatur illam fuisse mentera
consueludinc, quàm in loge scriplà, primo quia logislaloris , el ita fuisse receplam , et non alio

lex maxime solet extendi ampliando verba, jux- modo, quia leges moribus coalescunt , nt dicil
ta significaiionem et usum, quem secundùm Isidor. in cap. 1, dist. 1. Sub hâc autem ratione

jus habcnt in laïi vel lali malerià. Unde cînn in consuetudo non polest rcddere certam el infal-
consueludinc desinl verba, ille modus cxten- libilem interprclationem ,
quia illa solùm est

sionis in eâ locum non babet ; ergo ex hâc i)arle quœdam bumana conjeclara ; est autem valdè
constat non rcquè posse extendi consueludi- probabilis, et ita juval mullùm ad doctrinalem
nem, ac scripla. Deinde in supcrioribus etiam interprclationem, et quô fuerit major et diulur-
circa legem scriptam monui, rarô esse banc nior consuetudo, eô eril probaMIior conjectura,
extensionem admittendam , nisi babucrit ma- in quo nulla certa régula assignari potest , sed
gnum fundamenium in jure. Hîc verô addo prudenti arbilrio relinqiiendum est. Addi verô
difficiliùs mullô, ac subinde rarissime habcre potest non tanlùm consuetudinont quce est circa ,

locum in consueludinc. Nam obligalio legis ex obscrvantiam ipsins legis, postquàm condita est,

Vi Solius consueludinis difficilliniè cognoscilur scd etiam qux illam anteccssit,multùmjuvare ad

135 ^E LE GIBUS. 136

legis sensuvninlelUgenduni.
Namquoddicitur in membro nullaaddiiurin iliâ lege temporisde-

Si de interpretatione legis qtiœratur, claratio, sed per générales régulas inlelligcnda

diclâ lege :

inprimis inspiciendum est, qno jure civitas retrb est de jonsuetudine légitimé praescriptà. In

in hnjiismodi casibus uteretur, potest conve- posteriori etiam membro illa particula, perpe-

nientcr intelligi non solùn» do consueiudino

tub, non signilicat annorum numerum, sed
conséquente legem, scd etiam de anteccdenie. concordiam senlentiarum perpetuam, id est,

Nam quia, leste Isidore, lex secundùm paii i;e sine varietate, aut repugnantiâ earum inler

consuetudinem lied débet, cap. 2, d. 4, idoô se ; hic enim est planus sensus lalium verbo-

ex antiquis moribus civiiatis probabililer con- rum in communi usu. Quis autem numerus
jeciare possunius, quo sensu lucril lex in- scnteniiarum ad hoc sufliciat, non declarantur
stituta : unde in hoc sensu dicuni Irequenlei- ibi, sed juxla dicta eliam in superioribus in-

doctores legem esse interpretandam juxla telligendura est. Nam eatenùs sententiae habent

consuetudinem loci, etianiti oporlcat verba hanc vim, in quantum consuetudinem elliccre

minus propriè exponere, quia débet possunt, unde si una tanlùm luerit , vel pau-
legis
moribus hominum accommodari ut laté , ciores, quàm ad legitimam consuetudinem suf-

Gloss. in cap. Nonmdli, de Rescrip. Barlh.

n. licianl, facienl probabile argumentum, non
de Jusiit. et Jur. et Panor- certam legem. Et ideo saepè dixi, judiciariam
1. Omnes poputi, ff.

milan. in cap. cerlificari, de Sepult. n. 2. inlerprelaiionem (ut sic dicam) ad usualem,

5. Alio modo potest consuetudo interprelari seu ad consuetudinem revocari : nam senten-

legem lanquàm causa concurrens ad inlrodu- tiai ipsîe ad hoc maxime valent, qualenùs com-

cendam et slabiliendam talem interpretaiio- muni consensu populi recipiuntur, et pro-

obligalioneni, in lali sensu, ni bantur, ut Barihol. et alii auctores in locis
nem, et legis
doctores frecpienler doceut, et alii, s»pè citaiis adverlunt,
allegati
Et Juxla haec inlelligcnda est multorum
quos refert et sequitur Mascard. de Probat.
5.

aperlè senteniia dicentium, lam efflcacem esse con-

volum, 2, concl. 1045, per tolam, et

declaralur in 1. fsam Imperator, if. de Legib. suetudinem ad interpretandam legem, ut licet

In ambiguitatibus, quœ ex Icgibns ex verbis, vel malerià legis ambiguum sit, an

dùm dicitur :

perpctnb conlineal praeccptum, obligans sub mortali,

proficiscuntur, consuetudinem aut rcrum

similiter judicatarum auctoriiatem vim legis ob- necne, et ideô per se sumpta esset in benignio-

tinere debere. Sicut ergo dixinms supra,

inler- rem parlem Interpretanda, nihilominùs si

pretationem lege factam esse aulhenticam ex constet, consuetudinem esse receplam, ut gra-
efficacià legis, quai potesl illani slabilire, iia viter obliganlem, sub mortali obligare, ccn-

dicendum est de consueiudino quando ad illum sendam esse. lia Sylvest. verb. Preceptum,

gradum pervenit, ut vim legis oblineat. Haec num. 2, in Une et Cajel. 2-2, q. 186, art. 9,

ergo est propria ratio hujus assertionis,

quia circa ad secundun), et q. 147, art. 3, circa ad

consuetudo efficax est ad Icgom iniroducen- 2. loquens in parliculari de jejunii prœcepto.

dam; ergo eliam ad interi)retandam legem De quo ideuj habet Navar. cap. 21, n. 11. Et
efficaciter, et per modum logis.
Quapropier eàdem ratione potest consuetudo interprelari
omnia, quae necessaria sunl in consucludine, verbum, prœcipiendi, sub quo lex fertur, rigo-

ut legis vim habeat, eadem necessaria sunt, ut rosain obligalionem signilicare, ut supra Syl-

hoc modo legem interpretetur. De illis ergo vest. et Cajelan. notant ex Clément, Exivit,

superiùs dicta smfliciunt. § Item ordo, de verbor. Signifie, ubi Glossa

4. Solùm hic adnolabo, Glossam in dicta 1, etiam id advertit. Et ratio est, quia legisiator

}iain Imperator, ex verb. perpétua,

colligere censelur uti verbis juxta communem usum,
nececessarium esse decenniura, ut consuetudo unde eliam eam verso, quamvis verba et ma-
efliciam. Sed si quis attenté con- lerià praecepti videantur suflicere ad obligalio-
hanc habeat
sideret, lex illa duo habet membra, unum est, nem sub mortali ; si aliter consuetudo inlerpre-

consuetudo, aliud, sentenliiv judicium ; et parti- lata est legem, solùm obligabil sub veniali, ut

cula, perpetuo, non conjungilur cuni priori eliam Cajelan. adnoiavil. Est enim eadem ratio,

membro, sed simpliciler dicitur, consuetudinem; (juia consuetudo sicut potest in iroduccre legem,
particula autem, perpetub, ponitur in posteriori ila eliam potest illi derogare, eô vel maxime,
quoad vix possunt esse verba et maieria legis
membro, ut declareiur, non qnascunuiuo scn-

lentias, sed illas, quae semper fueriut concor- tam Clara, quin aliquani ambiguilatem relin-
quaut, et inlerprelaiioncra admjttant. Hanc
des, Uanc vim habere. Quoçirca pro priori
 is: DE LEGIBIJ». i^jj
ergo lacère poiest ulrociue modo coiisuoludo, prodcsse, nec eos à jugo legis liberare. I>ro-
scilicel , lijj'orosam et bonignam ; ut aulciii ptor haic Ilosiien. in cap. 1 de Treg. et Pace»
eam laciat ellitacilei", liabcre debol coiiililio- sensii ,
propriam legem pra^ccpiivam non'
nes requisiias ad legeiii inUodiicendaiii, vc! posse dissueludinc abrogari. Sed est opinio
abrogaiulani, ul dicluin est. singulaiih, in (juà eliam ijise ncni Inil con-
G. Acido eiiaiii, posse consucludineii), non stant.
solùiu buiiiaiiaiii legein, sed etiain divinain n 2. Igilur lus non obslantibus régula cerla
naluralein iiilerprelari omues doclorcs
, ul est, legem humanam, sive canonicanj, sive ci-
allegaii doceiU. Tamen diverso modo, quia vilem posse consueludine abrogari (Ij. In hoc
humanam legem polesl iiilerpreiari, eliain omnes doclores conveniunl, tlieologi cum D.
minuendo, vel augendo, juxta dicta capiie Thomà, 1-2, q. 97, art. 3; canonislae in cap.
prœcedeiili, et dicenda in sequenlibus. Divi- ult. de Consuet., ubi etiam Ilostiens. et
in
nam auiem solùm iitlerpretatur, indicando Sum. legistae in I. De quitus, (F. de Legib.
et
legislaloris menlein, et ideù ut cerla sit, opor- I. 1 et 2, c. Quœ sit longu consuet;
summistae
tet, ut consueludo sil universalis Ecclesi;e verb. Comuetudo. El quantum ad jus canoni-
traditio, vel ul bit per ponlilices approbata. cum liabelur expresse in diclo cap. ullim.
de
Addo deniqueconsuetudinem non solùm legeni Consuelud. Prœler alia, quae generalim docent,

scriplam, sed eliam seipsam inlerprelari posse, anliquam consueludinem esse servandam,
qu»
ut ex diclls constat, quia ipsa etiani ostendil capite prœcedenti ciiavi. Iiem in
jureciviliest
inteniionem uientium, quamvis eliam ratione expressa 1. De guibus, ff. de Legib.; in fine di-
sit ipsa consueludo intorprelanda, ut nolat ccns Rectissimè receptum
: est, ut Igces non solùm

Rochus supra, socl. 4, n. 25, ex Bald. in 1. suffragio legislaloris , sed eliam tacilo consensu
Maximum, c. de Liber, praeier. in princ, et omnium per dissuetudinem abrogenlur. Idem
ha-
est per se notum. betur in nostro regno in 1. 3 et a, lit.
2, par-
tit. Ratione aulem probanda est haec asser-
1.
CAPLT XVIII.
lio eo modo, quo similem in capiie praecedenti
Ltrian consueludo possii legem humanam abro-
probavimus, quia ad liunc elîectum non deest
cjare.
polestas in populo, si convenienler explicelur,
1. Raiio dubilandi quoad jus civile suniiUir et voiunias per ipsam consueludinem suffi-
ex 1. 5, § Divus, ff. de Repult. violalo, ubi cienter ostendiiur ; ergo nihil deest, quominùs
dicilur, slatutuin municipale faclum posl le- per consueUidinem talis elïeclus liai.

gem civilem et contrariuni illi, non derogare 3. Et mpriniis quod ad potestatem attinet,
illi ; ergo idem dicendum est de consueludine, res est Clara quoad leges civiles in populis li-

quia ad paria judicaniur. Secundo argumeu- beris non recognosceniibus superiorem, ut

tor ex 1. 2, c. Quœ sit tongaconsuet., expresse
dicente, quamvis magna sit consuttudinis au- (I) Licet codex civilis omnes antiquas
con-
suotiidines aboleveiit, aitamen semper
cloritas, non tamen esse lanlam, ul uni ralio- verum
est logem consueludine posse abrogari; sed
nem vincat, aut tegem. Lbi necesse est, juris- judicuui est delinire, ex numéro erqua'lilale
consultum loqui de lege bumanà ; nam lex aLluiiin, ulrùm cunsueludo sit sullicienter re-
cepla et pruhaia, iitrùni elïluxeril tempus
naluralis ad prius membrum periinel, in quo ne-
ces!.ariutn,ui illani cives etiegislatorcognoscere
dicilur consueludo non vincere ralionem, et poluerinl. Ad dijudiranduni'an invalucril
con-
habetur eliam in cap. Consueludinis, disl. 11, sueludo, prcccipue allendenduni est ad
cir-
cunistantias, probaliones ordinariè desu-
cl
ubi mulia alla décréta suni similia, et concor-
muntur ex auclorilate rerum perpeluo similiier
dat cap. Cum causa, de Re judic, ubi eliam judicntarum{\.ôO, ff. de Legib. ex testimonio
ma- )

dicilur : Licet usas vel consueludinis non minima gistraluum jiiii.^pcrilorum causidicoruin,etc. ,

(Droit civ. franc, lit. prclini. des lois en géné-

sit auc toril as, nunquàm tamen veritali aut tegi
ral, secl. iV.
Touilier, qui coniendit
lia 1).
prajudicat. Terlia et praecipua ratio dubilandi nuliam posse dari regulam certam ad delermi-
esse poiest, quia consueludo non poiest ali(iuid nandum semper requisilum ul consueludo lé-
valere, nisi sit ralionabilis, ut habelur in cap. gitimé pr.TScripla ccnscatur, seu ut possit
le-
gem abnicre vel inducere, sed omnia pendere
ult. de Consueiudin., et supra oslensum est;
ex laclis el circumstanliis. Attamen ex com-
sed consueludo contra legem non potest esse nuini senlentià a illampr:escriplion>.'nircqui-
1

ralionabilis, tum quia eo ipso, quod est contra ritur in Icgibus civilibus (ieceniiiuMi (juia jus :

civilesolùm roquirit ad consuetudinem lon^um

legem, est contra lalionem, tum quia actus
tempus; al longum tempus est decein annorura
ejus suni pravi, qui non possuûl peccaolibus (Cod. de Pricscripl. longi lemporis).
rii. xiu.
439 DE LEGIBUS. 140

constat ex dictis in cap. 16; nani cadom Iiîc ducendi consuetudinem abroganlcm Iegem ec-

est ratio. DiCticultas vcrô osl quoad loges civi- clesiaslicam. Imô etiam in feminiscsse potest,

les siipri'nioriiin piincipiini , et quoad loges si ad illas solas dirigatur lex, ut de praicepto

canonicas. Qine duobiis modls expediri polost, lato de claiisurà nioni;ilium, in cap. unie, de

primo dicendo, lias loges non ferri absduiè, Slat. regul., in G, auclorcs docent. Et ratio

sed sub eondilione taciiâ, si populus eas reli- est, quia consuetudo lia-c, ut est ex parte

iiere velil, sive laliscondiiioapposila inielllga- snbdilornm, non lollil legr-in (|uasi activé, sed

tur, quia non polesl princeps magis cogère suo modo exigil et obtincl à superiore, ul illam

populos suos suis legibus, ut aliqui exislimanl, auferal ; suporior autem poteslatem habet, ut

sallem de legislaloribus civilibus, sive ex be- dixi. Volunias ergo tanlùm superest oxpli-
nignilale, quia non vultillos obligare, nisi sub canda.
illâ limitalione, ut niulli eti.in de canonicis 5. Duplex autem volunias desideratur, una
legibus senliuui. El juxia hune nioduni con- populi, altéra principis. Prior salis constat,

sequenler dicendum erit, non esse necessa- nam consuetudo est signum volunlarii con-
rium novum consensum lacitum principis, ad sensus. Supponitur auiem ex supra dictis, hanc

hanc abrogation( m, sed in ipso modo lerendi consuetudinem debere esse publicam , et à

îegem includi. Sed bunc dicendi modum re- majori parte populi introduclam , vel acce-

jecimus supra, libro tertio, cap. 18, et lib. 4, plalam. Ergo est sufliciens signum volunlarii
cap. 16, quia reverà nec potestas obligandi consensus, juxta dicta superiùs. Imô hic major
absolulè deest, etiam in temporalibus regibus, ralio invenitur, quia volunias, quse indicatur,

nec voliintas etiam in praelatis ecclesiastieis. non est volunias se obligandi, vel assumendi
Quod ex ratione, et usu ibi ostendimus quoad on us, sed lollendi. Unde in prsesenli non est
legis acceptionem, est autem mullô ccrlius in necessaria intentio inducendi novam consue-
ordine ad abrogandam Iegem jam accepiatam, tudinem jurJs, sed solùm non bal.endi lalem
et usu confirmatam ; alioqui semper esset in legom, et retinendi, vel recupor.mdi sialum
popu'.i arbitrio à se Iegem superioiis abjicere antiquum, habendi libertalem ab obligalione
sine culpâ, quia haec potestas illi datur per legis in lali malerià, quae inlenlio ex ipsà

conditioncm illam, si in le^ze est inclusa. Unde aciuum frequeniià, et ex consensione, ac per-

etiam posset populus suhditus expresse, et tinaciâ populi in lalibus aclibus salis cogno-

definifo consilio Iegem sui principis aut prœ- scilur.

lali revocare, quaî sunt absurda. Sit ergo 6. Solùm video posse dubilari de legibus
cerlum, hanc poteslatem esse explicandam ecclesiastieis lalis pro tolâ Ecclesià ; erit oniin

per conjunciionem plebis cum suo principe necessarium, ut consuetudo sufliciens ad dc-

et legislatore, quia in plèbe est potestas r;<cii rogandum tali logi sit inlroducta et acceplala

potiùs quàm juris ad abjiciendam illam Ie- à majori parte Ecclesiae ; hoc autem expeclare
gem, quantum in se est, et ex parte principis diflicillimmn est, et vix potest Ecclesiai con-

est etiam potestas ad convivendum, et con- slare de lali consensu. — Respondelur, si

sentiendum voluritali populi, et ila complelur lex universalis pro lotâ Ecclesià abroganda

potestas ad auferendam Iegem, quia in efl'e- sil, ad minus requiri consuetudinem diclo

Ctu, qui eam tulit, idemmet illam aufert, modo universalem, quia aliàs non interveniret

quod facere potest, ut praecedenti libro osten- in eo consensus Ecclesiae, absolulè loquendo.

sum est. Et ideô hic modus abrogaiionis rarus est, non

4. Atque hinc constat, in hoc effectu maxi- est tamen impossibilis, quia per sufficieHlem

me habere locum, quod supra diximus, non famam, et publicam communicalionem per

esse necessarium, ut in ipso populo per se spe- Hueras el hœc nolilia inlra
nunlios potest
ctato sit potestas activa ponendi, vel lollendi quadraginla annos divulgari. Addo tamen jux-

Iegem, sed sufficere capaciiatem passivam legis, ta morem Ecclesià;, et canonica insliluta,

et qubd consuetudo introducalur ab illis, ad non expectari, ut haec abrogatio simul pro
<ïuos lex loquitur. Quia hic aclus repug-iandi lolA Ecclesià univcrsali, et univorsaliter liai,

legi per consueludineui, non est aclus, jurisdi- sed lieri per parles in proïinciis, episcopalibus,

clionis vel publicai polestaiis, sed esi poiiùs et aliis communitatibus, quœ per loges proprias
eorum, qui parère deberent !egi, quia sunt gubernari possuiit. Nam si in aliquà ïïx bis

aclus quasi conirarii, et ideô versanlur circa communitatibus prœvaloal in majori parle

idem, et ita in populo laico est potestas intro- consuetudo conlra Iegem communera, pro illâ
 Ui DE LEGIBLS
cominuBitâte derogâiur, etiamsi pro aliis in- minus non erit lex simpliciler derogala.
Exem-
tégra maneat, et ila cessai omnis diniciilUis. pta possunt esse facilia in ffstorum observa-
El cuiu proporlione poiesi Lïcc docliina ad lione, jojuniis ci similibus.
alias legcs communes sive canonicas, sive ci- 9. \enio ad principis volimtatem , ad quam
viles, applic;iri. El illam iradii expresse Glossa omninô applicanda est doctrina capiiis prœce-
in § Sine scriplo, Inslil. dt; Jur. nalur. verb. di'Utis.Nam hic etiam consensus principis in-
hnilantur. potest, aulà lege ipsà dalus, aut
lelligi
perso-
7. Atque hinc eiiani lit , ul ad iiunc ell'ectum nalis, et quasi de novo daius licet tacite ,
, et
non sit seniper necessaria consueludo propria uterque modus verus est. De primo esi sermo
facli , scilicet ,
positiva ,
quae ex liequenlià in diclo c. uit. de
Consuei. El duae condiliones
actuuni consurgil, sed sul'licial privativa, quie consueludinis ad ilUmi poslulantur, scilicet,
ut
dissuetudo dicilur , et in frequenlià omissio- sit raiionabilis et praiscripia, qua;
,
ponuntnr
nis consistit, et per se suflicit contra prae- oiiam in diclà 1. Pan. et cùm alia non postu-
cepla alÉirnialiva, (jiiia ipsa omissio repoliia lentur, ill* suiïiciunt; alioqui jus
illud imper-
salis indicatvolunlalem non habendi taie prae- fecium esset, et insufliciens. Necessarium
au-
cepluni. Nccessarium verô est, ut omissio sit tem est, illas expoiiere, et inde etiam ralio
il-
propria, id est, obligalioni legis opposita , ac larum conslabil. De priori nmlla dicta sunt
proinde pro eo terapore pro quo prseceplam in cap. 6 et 7, ubi explicuimus,
,
quœ consue-
obligabal, quia negatio aclûs pro tempore non ludo irraiionabilis dicalur. Hic vero
specialiter
debilo, nullura indicium est volunlalis non addenda sunt duo, unum est, ad bunc
eflfe-
parendi legi, aut non habendi illam , ut per se ctuni multô minoreni raiionem requiri in
con-
nolum est , et tradii Panorm. in c. Joannes, de sueludine,quàm ad effoctum inducendi legem:
Cleric. conjug. S^lve^t. supra, q. 8, et copio- quia minus est lollere legem, quàm
inducere.
siùsRociuis in dicio cap. ull. sect. 4, n 76 >am Ul lollatur lex, non est necessaria
specia-
et sequentib., Navar. cons. 2, de Consuet. et lis utiliias vel lionesias in ipsâ materià
,
, sed
dicemus laliùs tractando de amissione privile- satis est, quoi ablatio ialis(3bligationis non sit
gii per non usum, in lib. 8. conlra uiiliiatem puhlicam, quia
licet aiiquam
8. Ex quo uUeriùs concluditur, necessariuni lollai, alituide compensatur,
vel tollendo oc-
esse ut taies oniissiones sint peccaminosse sal- casionem majoris mali, vel conciliando
aniraos
lem in principio, quia si provenirent ex aliquà subditorum, ut suaviùs gubernentur.
ralionabili excusalione, non possunt osiendere 10. L'nde addo secundo,
nihiloniinùs neces-
volunlaiem legi conlrariam , ut si occurrerei sarium esse, ut aliquo modo illa
consueludo ,

nécessitas excusans. Tune enim non esset de- vel potiùs abrogalio legis raiione
illius, aliquâ
sueiudo, seu purus non usus qui non sullicit, raiione fulciatur.Quia abrogalio jusiœ legis
ex omnium Idemque esset, si inler-
senlentià, expressa non potest fiori sine aliquâ
honestâ
vcniret ignorantia logis, vel metus gravis, ob causa, ul libro praecedenti ostensum
est er*»o ;

eanidem ralionem; imè, licetmel»s non esset nec tacita quae per consueludinem fit
,
ergo, ;

sufûciens ad excusandum à cuipà , nihilomi- ul consueludo sit raiionabilis , non satis est,
nùs esse potest sufticiens ad impediendani pro- quôd non sit contra rationem naturalem
nec ,

priam consueludinem, seu desueludiuem. Quia conlra jus divinum nec quôd non sil injure
,

non lam est ex voluniaie, quàni ex necessitate, reprobata; sed necessarium est, ut
voluntas
et ideô non salis indical animum contra legeni, carendi tali lege aliquà raiione honestare
possit
nec volunlaiem absolutiira abjiciendi illam, sed insubdilis, quae honestet etiam in principe
solùm quamdià imminel talis metus, ideôque consensum abrogandi illam. El bœc est ratio
,

videlur salis probabile , lune non simpliciler cl nécessitas hujus conditionis, quia nisi con-
abrogari legein , sed ad summum derogari illi, sueludo sil aliquo modo raiionabilis, non pr«-
ne cum lanlo gravamine , et imminente siuùli siiiiiitur princeps eondescenderesubdiiis, quia
periculo, obliget. Quod est valdc notandum: iMin pr«sumilur velle sine ullà justà causa ,

nam saepè potest induci consueludo non ser- :>ru sullicienti ratione lollere legem, cùm id li-
vandi legem in tali occasione, vel necessiiate, cite lacère non possit, nec debeat.
^eque de
quae per se non erat sufliciens ad excusandum liàccondilione plura videnlur necessaria re-
;

ab obligalione legis, cl propler consueludinem, sjtondendo aulem ad secundara rationem

dubi-
si alias condiliones requisilas habeal , non obli- t iiidi aliquid addemus.
gabit les in sicailibus occasionibus , et nihilo- 1 1 . Secmida etiam condilio, scilicet, ut cen-
 EC IBl S. lU
sueludo s.it i>i'U;S. rii»ta ,
iii siipeiiuribus cxpli- cap. 1 de Treg. elpace. n. 4, el it»i lalé Eelin.

cataesl; hic solùin ilo icinpore requisilo ad num. 13; Uochus supra sect. 3, n. 3o,Turre-
Jiaiic pra^scripuoiioiii, sujtpoiiiiiuis non ossc crem. in cap. CoHSuc/M'io, q. 2, clin cap. Mos,

iit'C«'ssariiiin iniiuoinoriale leinpiis, ul quidam q. 4, d. 1; Barl. in llcpelil. 1. De qiiibus, q. 2,

dixcriinl sine rmidaincnlo, ul capile prstce- princip. ((iKesliunc. 3, num, 14, ubi in schol.

diMili dixi. Ccrluiii ergosit, requiri deliniliun alii alleganlur. llem Jason ibi col. 11 ; Anton,
Iciupus. Est lamca nolaiida dislinctio iiiler p. 1, lit. IG, § i ; Sylvest. verb. Consueludo,

leges canoiiicas cl civiles: (piain oiniics auclo- q. 4, Angel. num. 8, el ibi alii summistae ;

res supra cilali naduut; naui incivilibus iden» Navarr. cous. 2, de (lonsuel. ; Cordub. lib. 1 ,

leinpus suflicil ad iegeni abrogaïuiam ,

quod q. 12, ad 4, el Gregor. Lop. in dicta leg. 5,
ad iiilrodueeiidani , scilicct, decem annorum. Gloss. 4. Probari autem hiec senlenlia solet ex

Ralio est , ([uia jus civile iii lioc disliiiclioneiu diclo cap. ult. de Consuetud. ,
quatenùs re-
non lacil , sed ;ul iUruin([ue indelinilè requiril quiril consuetudinem légitimé pra-scriptam
lenipus longievuni, ul palel in diclà 1. De qui- quia in jure canonico non dicilur consueludo
fcHs; tempus auleni longievuni in eodeni jure légitimé praescripta, nisi sil quadraginla anno-
esl lenipus decem annorum, ul supra diclum rum. lia Rochus supra , seclione 3, n. 4, ex

esl, el expressiùs habelur in § 1, Inslil. de Gloss. cum lexlu in capile Cùm de beneficio, de

Usucap. Neque liic (il dislinclio de lenipore in- Prsebend. 6. Sed non exislimo hoc sulficere,
ler absenles el pra;senles (
quidquid Sjlvesl. quia appellalio legilimae prsescriptionis de se
elalii senliaul) propler ralionem supra tracla- indifferens est, soliimque signilicat consuetu-
tam, quod ad necessilalem bujus praescriplio- dinem duraniem tempore , el cum condilioni-

nis,semper supponilur iguoranlia principis; bus lege prœscriplis. Unde juxla maleriae ca-
namsi princeps sciai, non esl necessaria prae- pacitatem applicari poleril ad pra;scriplionem
scriplio ad praisenlem elfeclum , ul slaiiui di- quadragenariam , vel ad decennalem. Nam
cani. Uespeclu verô principis ignoranlis, ini- eliam dici polesl consueludo légitimé prœscri-
perlinens esiabsenlia, vel praîseniia , el ideù pta necessaria esse ad inducendam legem
idem lempus indislinclé postulalur. Ponilur prœter, et non contra commune jus , inscio

aulem ab aucloribus potiùs decem quàm principe. Addunt ergo prsedicti auclores, prse-

viginli annorum, quam vis hoc jura non deli- scriplionem legilimam contra Ecclesiani requi-
nianl, el ignoranlia principis videalur esse rere lempus quadraginla annorum, juxla cap.
quœdam absenlia ,
propler ralioncs sujjra fa- De quart à , cap. Ad aures , cum aliis de Prae-
das. Ilcm quia in hoc jure intervenit lavor ex scriplionibus ; consueludo autem contra ca-
parle principis el ille ampliatur , dùm brevius
, nones dici meriiô polesl contra Ecclesiara
lempus eligiiur, el intervenil onus ex parle cùm sil contra ecclesiasiica jura, et ideô lé-
subdilorum : quatenùs revocalio legis per lon- gitima prjescriplio in illà ,
quadragenaria esse
gum lempus dillertur, el hoc minuiUir, brevis débet.

etiam lempus eligendo. El ila ulrunique esl 13. Imô addunt aliqui auclores, non solùm
juri conforme. El consonat eliam alia régula requiri hoc lempus , quando consueludo est
juris, quod in obsairis minimum est seriitcnctum. contra canones , sed eliam quando est contra
12. Alverô in legibus ecclesiaslicis esl di- ralionem canonis, ul notai Glossa in c. Ut liti-

versiias opinionum. Nam quidam existimanl gantes, de OHic. ord. in 6, verb. statuimus, et

suflicere idem lempus decem annorum ,

quod ibi Geminia. et sequitur Pet. Raven. tract, de
in civilibus suflicil. lieferlur Azo. in Sum. lit. Consuel. sect. 1, n. 20. Idem Félin, in c. Tua
de Consuel. Calder. el alii in cap. 1 de Treg. nos, de Jusjur. n. 3, et in cap. Statuimus, de
et pace. Sed hi loquunlur de Icge nondùm Majoril. et Obed. n. 3, ubi déclarai, hoc esse

accepiaiâ , de quâ supra , lib. 3 et 4 diclum est. iiitelligendum ,

quando consueludo est contra

Quanquàm forlassè nulla sil dilTerenlia in or- ralionem expressam in lege. Ego verô addo
dine ad praescripiionem, cùm in ulroque casu eliam requiri , ut ralio sil adeù intrinseca, et
consueludo sil contra jus canonicum. Vcra esseniialis . ul illà cessante, le.x eliam cessare
ergo , el communis senlenlia esl, in legibus censeatur, et tune oplimâ ratione fundatur haec

canonicis requiri lempus quadraginla anno- senlenlia , quia consueludo contra ralionem
rum, ul consueludo contra illas censeatur pras legis viiiualiter esl contra legem, el illi cou-
scripla. lia Innoc. in cap. Citm dileclun de Con- sequenlor derogat. Si aulem ralio talis non sil,

swel. Panormit. diclo cap. ull. ii. Il, el iu sctl potiùs iljâ sublalâ ^dhuc po^sU vigere lex,
Uo DE I Ef.FBî'S. 1J6
non video cur consuetiulo contra solani ratio- interdùin consuetudo non pr.ioçoripla possit
nem legis censeri debeat contra jus, aiil tan- suflicere ad effeotum revocandi Iegem , saltem
tnni teini)iis postularo. Doiiiqiif^ aildiiiit dicli iutervenienle srienlià principis. Nain P;inorni.
auctores, ex parle nialori;e posso rcquiri con- in cap. nll. n. l.~>, perlé sentit, non suflicere
suetudinem iniineniorialcm, ut si sit contra spc- scientiam principis , ut !ox derogelur in minori
cialia jura principis, sicut eliam in consuolu- tempore ,
qnàm sit ad priescriptionem neces-
tudine pra^ier canones possunl rcquiri quadra- sarium. Fundari potest primo in eodem c.

ginla anni, si derogel juri alicnjus Ecclcsia'. ult. qnod absolulè recpiirit illas duas conditio-
Sed hsec licel vera sint , non liabent propriù nes ad bunc cflectum ; ergo , quàcumquc défi-

locum in consuetudine Ipgali , de quà tracta- ciente, non fiet effectus , etiamsi princeps sciât.
mu?, sed quatcnùs miscetur cumpr^cscriptione Et confirmalnr; nam si consneludo non sit ra-

proprià alicnjus rei , quae longiorcni dnralio- tionabilis , etiamsi princeps illam sciai , non
nem requirat. sulliciet ad lollcndam Iegem , ut est commu-
iA. Atque hinc colligitur , consuctu<linem nissima sententia ; ergo , si non sit praescri-

habentem bas duas conditiones , si sil legi con- pta , non sufficiet, etiamsi interveniat scientia
traria , illani abrogaro , cliamsi ad nniitiam principis. Patet consequentia ,
quia illae diisfe

principis talis consuetudo non deveneril. lia conditiones , ut îequè necessariae ponuntiir.
docent ferè doctores allcgati , et Covar. in 4 Confirmât boc secundo Panorm. quia ex scien-
Décret, p. 2, cap. (j , § 14 , n. 18 et 19 ; Do- iià principis ad summum colligilur tolerantia;
minic. benè in § Leges, post cap. In islis, disi. baec autem non inducit consensum ,
juxla c.
4 , cum Gioss. et Arcbid. ilji, et aliis , et qnos Jamdndhm de Prcebend. Unde , addit ipse ,
quôd
etiani refert Félin, supra, et omnes ,
qnos in si princeps non solùm sciret consuetudinem ,

simili puncto allegavi in capite prsecedenii. sed etiam illà uteretur , tune censeretur tôl-

lo. Nam est eadem ratio ,

quia snpposità ière Iegem, quia videretur quasi expresse con-
lege concedente banc eflicaciam consueludini sentire. Tandem argimientor ,
quia consuetudo
rationabili , et prœscripta; , ex vi iIHus babe- bœc valet per moduin cujusdani prœscriptio-
tur sutïiciens consensus principis abrogantis nis ; sed tempus pra.'scriplionis non minuitur
illam per taciiara voluntatem legalem , ut sic propter scientiam ejus , contra quem praescri-
dicam , ad quam non est necessaria nova no- bitur; ergo.
titia consuetudinis , sicut ad personalera vo- 17. Nibilorainùs conlrarium censeo verum.
luntatem , nec non possunius illani conditio- Dico ergo consuetudinem non pnçscriptam
uem addere contra praedictum jus. Quia in ef- aliquando suflicere ad derogandam Iegem , si

feciibus juridicis non debent plura postulari princeps sciât consuetudinem, etipsa talis, ac
quàm jura requirant ; lex autem ponil illas lanta sit, ut moraliter sufliciat ad indicandum
duas conditiones ut suflicientes ad bunc cire- principis consensum. Hoc miiii videtursensisse
clum , et ulraque esse potest sine scieniià prin- D. Tbom. i-2 , q. 97 , art. 5 , ad 5 , ubi non
cipis. De priori est per se notum ,
quia con- requirit ad bunc effecium pra:scriplioneni
suetudo non est rationabilis ,
quia scilur à consuetudinis , sed suflicientem sig«ilicationem
principe ; nam quaelibet alia aequè sciri potest, consensus principis, et idem senlinnt Solo
vel ignorari , et rationabilis talis poni débet lib. 1 de Jiislil. ([. 7, art. -2, et .Mcdin. ibi ;

ut verè possit talis cognosci. De secundo etiam et Gerson. dicto tract, de Vilà spiril. et vide-

constat , quia pr.tscriptio non requirit scien- lur fuisse opinio Anlonii diclo cap. nll. , qui
tiam in eo , contra quem praescribiiur , ut est dixit, si papa sciât consuetudinem contra Ie-

notum. Praeterea ratio bumanae legis bocquo- gem , suflicere tempus deccm annorum. Quod
dani modo postulat ; débet enim esse bumanis diclum approbat Sylv. dicta q. 4, et Angel.
moribus accommodata , et ideô valdè expedit, dicto n. 8, et idem sentiunl canonistae com-
ut quando populus tanto lempore obstinato muniier ,
quando consuetudo resistit legi cano-
animo persévérai in moribus contra iegem nica; nondùm acceptatie , ut lalè refert Félin,
princeps non insistât , sed désistât ab impo- ubi supra. De quà , ut dixi , est cadem ratio,

nendà talis legis obligatione ; meritô ergo in- tuni quia etiam illa consuetudo est contra
stitutura est , ut sive sciât , sive nesciat prin- l^cclesiam , et contra jus illius, lum etiam, quia
ceps , consuetudo pra;scripia Iegem tollat. Ne- observanlia legis pro aliquo lempore non ,

que in boc occurrit nova dilficultas. auget jus , ut supra dixi , sed solùm facto di-
16. Potest tamen è contrario dubiiari , an citur illam coulirniaie ; ergo, stando in vi
 147 DE LEGIBUS. 148
juris , eadem est raiio dé utrâque. Pi aeterea puncto dicendum est, qnod in simili de intro-
non videlur esse major ratio de jure introdu- ducliono legis, arbitrio prudonlûm relinquen-
cendo ,
quàm de ahrogando ; sed consuetiulu diim esse, eiila senseruni Soto, Médina et alii.

non prœscripla, scieiiie principe, poiesi in- Imô hinc intulerunt aliqui canonistse ,
19.
ducerejus, ut oslendinius ; ergo et abrogare. quando tota civitas vel communitas operatur ,

Major cum conseqiieïHià probatur, quia toia coiilra statulnm à se edilum, unum actum
ratio ulriusque eH'eelùs consislit in lacità vo- contrarium suflicere ad revoeandum statutuni.
luntale principis ; sed li*c voluntas pariicu- Quia ibi per unum actum signilicaïur sufdciens
laris et quasi personalis non minus polest voluntas statuenlis de revocando statuto , cùm
innolescere ex consueludinc legi contraria sit idem, qui contra illaui operatur, ([uod secus
non praescriptà, sodsciià, et lolcraià à prin- est respectu legis principis. lia docet Abb. in
cipe ,
quàni ex consuetudine praeler legeni ; cap. Ad audientiam, de Cloric. non resid.
ergo non minus iila sufficiet ad derogandum cum Joan. Andr. ex cap. Pro illorum, de Prae-
legi , quàm haec ad introducendam illani. Imô bend. et cap. Cùm acassissent, dtiConslit., ubi
in casu prsesenti niagis débat praesunii lalis vo- alii hoc notant. Sed de hoc puncto , et de illo-

luntas, lum quia est magis necessaria ad lol- rum texluum intelligenlià , dicemus traclando
lendam à subditis occasionem peccandi contra de privilegiis : nani de illis est ibi sermo. Et in
perseveranlem legeni, lumetiam quia ipsamet propriis slalutis non credo esse illud signura

consueludo causât talem mutalionem in subdi- sufliciens , nisi ex aliis circumstantiis constet
tis ,quodamniodô per iilam iiant
ut inepti ad communitatem non fecisse talem actam dispen-
tâlem legem quia débet esse facilis , , et mori- sando in statuto pro illà vice, illud abro-
bus conformis. Denique hanc sentent iam gando. Adde, etiam in stalutis confirmatis à
confirmât usus. Quia niultse leges ecclesiasticae principe necessariam esse consuetudinem, ut
censentur breviori tempore derogatae, quia dixi.
pontilîces non ignorant, et dissimulant. 20. Ad cap. ult. de Consuet. respondeo, ibi
18. De tempore aulem requisito ad bunc esse sermonem de consuetudine, quœ indepen-
effectura , quando scientia principis non inter- denter à scientia principis potesl legem abro-
venit, licet Anton, et alii cum illo désignent gare, seu de consuetudine ,
quœ sub proprià
tcmpus decem annornni, non videtrir mibi ratione suâ, et per propriam vira , et eflica-*

ciun fundamento dictum. Nam in legibus civi- ciam quàm à lege habet
, ,
polest legem abro-
libus non potest id habere locum, quia etiam gare ; non verô excludere consuetudinem, quse
ignorante principe, majus lempus non requi- solùm deservil per modum signi, et indicii

ritur , ut dictum est ; assertio autem posita vohintatis principis. Namhoc modo non solùm
eiiam in illis locum habet, quôd interveniente consuetudo , sed etiam quodlibet factura prin-
scientia principis ,
prsescriplio civilis, quae est cipis , quôd sufficienter oslendat voluntatem
decem annorum , non est necessaria. Quôd ejus, potest abrogare legem , utsumiturà si-

si Uli de solis canonicis legibus loquimtur, mili ex dicta 1. De quibits, et est per se evidens,
oportel , ut cum proportione tempus pro civi- quia vis est in voluntale , et diversilas in ma-
Hbus assignent. At in illis non possunt cum leriali signo estaccidenlalis. Ad primam con-
fundamento assignare cerlum tempus requisi- iirmationem negatur inprimis aequiparatio,
tum ergo neque in canonicis illadeierniinalio
; quia condilio quôd consuetudo sit rationabilis,

decem annorum habet fundamenlum. Prœterea ex naturà rei necessaria est ; conditio autem
est generalis ratio, quia illud tempus nullo pr*scriplionis solùm ex lege, et ideô prior
jure determinalum est pro lali modo consue- condilio magis necessaria est, et in omnieven-
tudinis ; ergo sine fundamento priEscribilur. tu ,
quia semper volunlas principis esse débet,
Et explicalur ampliùs, quia eo ipso, quôd non ac praesumi rationabilis , sive parlicularis sit

est necessaria consuetudo prsescripta, non slve generalis per legem. Deinde dicitur, quôd
operatur ex vi juris, sed ex vi naturalis signi- si de voluntate principis suflicienter constaret,
ficalionis , et indicii volunlatis principis; at ctiamsi consuetudo careat ratione , dummodô
verô, ad hoc judicium nuUum est tompus de- non esset contra rationem , nec aliquid turpe
terrainatura in jure, neque ex naturà rei,qula includeret , abrogatio esset valida, licct for-
potest secundùm circumsiantias variari , ut tassè illicite lieret, sicut supra dictum est de
supra declaravi : ergo frustra designatur illud abrogaiione expressâ, idem enim est dctacitâ,
tempus decem annorum. Idç® ergo iu hoc I si supponatur. At verô rarissime, aut nun-
119 DE LEGIBUS. fSO

quàm admitfenda est quando consuctiido iia ad leges civiles condendas. Undc quoad hoc

caret ralidiio , ut sit illiritiiiii illi coiuli'scen- nego esse eamdcm raiionem destaïuto etcon-
dere, et proplor illam lei^'Cin altrogarc, cliamsi sueludine sicut idem Panormit in clericis
,

sit cognita quia uon est prarsumenda prava latelur. Ralio aulem ( licet variae tradantur à
,

voliintas in principe. Secus vero esset , si ex canonistis , ut per Abbatera supra , et latiùs

ipsà diiritiâ popiili , licct irrationabili, resul- per Roch. sect. 3, à num. 7 ) esse videtur

tarel respecta j)riiicij)is iiioralis causa , et ratio, (juia leges bumanœ debcnt esse acconunodaltE

ut possit judicari priidens revocatio consuelu- moribus eorum ,

pro quibus feruntur, et ideô

diriis : tune enim ctiauisi princeps sciât con- legislaiores in hoc déferre debent rationabili
suctudineni non esse rati(in;ibileni ex parte consueiudini suorum subditorum. Quœ ratio,

populi, poiest prœsunii connivcniia, et abro- et neccssit;;s cessai in statutis consueiudinis,

gaiio ex parle principis tacentis, et toleraniis, nam illa Ount pcr inferiorcs poieslates

quia lune jam al)rogatio justa est. L'nde ad se- quas oporlet esse subordinatas superioribus
cundam confirrnationeni jam supra responsum et ideô statuere non possunt contra leges

est , toleraniiani pcr se non sullicere, adjun- eorum jure ordinario , nisi ex speciali conccs-

clis verô circunistanliis, posse esse prudens, sione.

et morale signuin. El in prscsenti erit optimum 22. Ad secundam difficulatem sumptam ex

sîgnuni, quando in principe sciente populi re- 1. 2, C. Quœ sit long. Consuet., dico eliam ,

sislentiam, permissio il'.ius, stanie lege, esset legem illam varié exponi , ut refert Gloss.

irrationabilis, et nociva populo: Nam tune in cap. Cousuetudiiùs , dist. Il ; communis

praesuraendum est oriri ex animo abrogandi tamen , et probabilis responsio est , illam eue
legem, nisi contrarium conslet. Idemque erit inteliigendam de consueludine non habente
quoties res ad eiimstatum devenerit, ut pru- conditiones posilas in dicto c. ult. de Consuet.
dens ccnseatur abrogalio; lune enim meriiô Ita ,]as. in adJit. ad Glossam in § Sine scripto

prcpsumitur consensus in principe sciente et de Jur natur. verb. Imitatur , ubi Glossa aliter

patiente talem consuetudinem. Ad ultimara exponit.Re tamen verâsensus est, consuetu-

confirmationem negalur assumpium ;
jam dinem non esse lanlœ auctoritatis ut contra ,

enim oslensum est, in illo casu consuetu- principis voluniatem possit valere, quod in

dinem non occurrere in modum praescri- eàdem lege significatur, iVon ws^/ue adeb sut

ptionis, scd tanquàni signum, adjunciàscien- valilura momento, idest, suà vi etpotestale. Cum
tiâ , et tolerantià suificienie , ut explicatum hoc aulem opiimè stat, ut possit esse talis,

est. quse osiendat, voluniatem principis fuisse

21. Ad primam difficultaîem in principio mulatam , vel lanquàm sufficiens signum ejus,
positam et sumplam ex § Divus, respondeo
, vel in virtule alicujus legis.

lextum illum plures habere intellectus, quos 23. Ad tertiam respondet D. Thom. dict.

bîc expendere non possuraus ; mulli autem art. o , ad 2 ,

posse consuetudinem contra le-

illum iutelligunt ,
quando slaïulum, vel con- gem per bonos aclus introduci, ac subinde esse

sueludo prsecessit, et lex subsequiiur , et ita rationabilem ,

quia lex humana occurreute
non pertincl ad hune locum , sed ad quaistio- necessitale in particulari , sine culpâ non ser-
nem traclandam in cap. 20. Alii intelligunl valur. Unde , si illa occasio sœpiùs occurrat

quando lex generalis prcecessil , et siatutum per aclus illos legiconlrarios induciiur quaedam
municipale jeiuitur;et videlur hoc magis si- consueludo ,
quse ostendil , legem non esse
gnificari in liilerâ, et negari , siatutum prai- ulilem , et consequcnter abrogat illam. Quam
valerc contra leg^m ,
quod miiii est verisimil- responsionem ailigit eliam Panormit. in dicio
limum. Nam licet Panormit. cap. ult. de cap. 1 , de Treg. et Pace ; ex Arcliid. in cap.
Consuef. in hoc constituât dilTerenliam inter unie, de Treg. et Pace. Sed non salisfacit, tum
slatuta laicorum et clericorum, quôd particu- quia illi aclus non licenl , nisi propier neces-
lares Ecclesia; non possunt statuere contra siiatem per modum epiikia* ; hi aulem non in-

canones, pariiculares autem civilates possunl ducunt consuetudinem contra legem , cura
statuere conlra jus commune ; ego non video non sint illi contrarii, ncque ostendunl ani-
fundamentuui hujus difforenlia'. ; nam lex imim populi legi contrarium, ut supra declu-
Otmies populi, (ï. de Jaslit. et Jur. uihil probat, raunn est , ne«iue <-x vi consueiudinis ex iliis

et contrarium probaïur ex dicio § Divus , et solis resurgentis potest esse licitus aclus uisi
constat ex supra Iraclatis lib. 3 de Potestatc in simili occuîionc , iii quà epiikia per se scm-
 1^1 DE LEGIBIS 152
per sulïicit. O'iôd si lam fréquentes sini illae juris, seu prohibitionis, quae rationabililer
«ccasiones , iil oslPiidani legem esse iimlileiu, aul'erri notuil. Addit verô Cajel. supra , et
non abrogabiiur piopier consnoiudineni , sed idem dicit Panormit. licet in principio agenles
quia in se ostendilnr iniqua , el nulla , vel contra legem peccenl, tamen corum successo-
cessabit , quia finis ejus in generali cessai. res posse pra^sumere , ex aliquà raiionabili
Et ita idennnel divus Thomas dixit , talem causa legem illam l'uisse non servatam. Quod
consueliidincin mauifesture, qubd lex nllcrius quidem regulariler verisimile est ,
prxcipuè,
non Secundo respondet D. Thomas,
est utilis. quando abrogatio fit per longam praescriptio-
removcri legem per consuetudinem, quando nem. Dico aulem id non esse necessarium; nam
tam lirmaia est consueludo ul jani le\ non , licet omnes aclus facli contra legem ante com-
videatur sccundùm consiieludinoni
possibilis pletum tempus praescriptionis , vel ante sufii-

palriae. Verùmlamen quando les ad hune , cienler praesumptam volunlatem taciiam prin-
statuni deveniret, etiam non esset propria cipis fuissent mali , nihilominùs tandem
abrogatio legis , sed cessatio per niateri* niu- completo tempore , vel indicioabrogareturlex
tationcm. At verô non senip( r nocehsariuni ex vi juris, vel tacitse voluntalis principis, quse
est ad abrogalionem legis, ullanlareruni mula- jnsta est, licet aclus subditorum mali fuerint
tio liât. Quia sœpè abrogalui, si circunistanliae ul declaratum est. Neque in hoc œquiparatur
supra positae concurrant , eliamsi alioqui pos- hœc consueludo pra'scriplioni , ut in capite
sit juste obligarc, si volunias principis lacita primo declaravi.
non inlervenirct aliquo ex niodis supra diclis. 15. Urgebit verô aliquis, quia lex erat ratio-
Unde D. Tiiomas in illà soluiione solùm nabilis (nam hoc est de ralione legis, et ibi sup-
\idetur voluisse explicare niodos ,
quibus po- ponitur vera et valida lex) ; ergo consueludo
test contingcre , ut ex coasueluiline rosuliet contraria erit irralionabilis, non solùm quia
cessatio legis absquc ordine ad consensum per nialos aclus introducla luit , sed etiam qnia
principis, ^ed quasi ex nalurà roi ,
quai non tendebat ad tollcndam legem rationabilem ;

est propria abiogalio, sed cessatio legis. In so- hoc enim contra raiionem videtur, el cùm illa

luiione auttMu ad 3. magis explicat modum sinl directe contraria, si uuuni raiionabile est,

abrogalionis. aliud erit irrationabile. liespondeo idem argu-

25. Uespondeo igitup ex diclis in cap. 4 ,
mentum supra esse faclum de abrogatione
reciè fieri posse , ut consueludo incipiat per legis expressâ , de quâ constat, posse esse ra-
actus 'nialos , qnia prohibitos per legoni , et tionabilem el juslam, et eodem modo hic esse
nihilominùs inducat consiicludinem derogan- solvendum. Dico ergo, legem non esse lalio
teni legi. Ita faleUir Cajel. dicta solut. ad 2 ,
nabilem tanqnàm necessariam, sed tanquàm
et omnes imô ex , diclis consiai, ad banc abro- convenienlem propler aliquos rèspeclus, qui-
galionem necessarium esse , iit in principio bus, non obstantibus ablatio legis, et consue-
aclus sinl taies, qnia debent esse contra legem ludo ad illam lollendam potesl esse rationabilis
obligantem sine cxcusatione , vel ignorantià. sub aliis respeclibus boneslis, el convenien-
Ratio verô , ob quam sufliciunt , est ,
quia tibus , sicut duo contraria possunt esse proba-
înprimis non concurruiil ut causa , sed ut in- bilia, et quôd in altéra parle sit aliquis exces-
dicium voluntalis principis, aut legis; posswnt sus, non facit alteramesse irrationabilem, prae-
auleni esse indiciuni lalis voluntalis, etiam i sertim quia hsec coniparaiio ordinariè dubia
inali sinl. Et deinde id ,
qnod tandem résultat est.

ex lali consueludine , non est maluni , scilicei, CAPLT XIX.

m similes aclus sine malitià liant, ablalA lege,
Ltriim abrogatio legis per consuetudinem ali-
et in hoc censelur consenliic princeps, abro-
quam exceptionem,vel extensionem admit tat
gando legem. Atque hoc modo consueludo illa,
licet in modo, ve' in fleri sit irralionabilis, non 1. Ul régula posila in praecedenti capite ma-
tamen in substantiâ ( quia aclus illi possunt gis declaretur, oportet, exceptiones aliquas
licite fieri ) nec in termino , nec in efleclu ,
quoe ab illà fieri soient, expendere, et in fine
quia et princeps potesl propler lalcm consue- etiam videbimus, an rccipiat extensionem.
tudinem prudenter ac rationabililer legem Prima ergo exceptio cogiiari potesl de lege
abrogare , el compléta consueludine aclus po- pœnali imponente pœnam ipso facto. Aliqui
stea licite fiunt , et jus ad eos libère faciendos enim dixerunt, illam non abrogari per consue-
jusluni est : nam poliùs est qua'dain carentia tudinem praescriptam , eliamsi rationabilis sit,
iS5 DE LEGIBLS. 154
quia statim ac violatur, inciditur in dictam quàm potest lex quoad illos tantùm derogari ;

pœnam , et in factiun dainnatum. Ita referunt ergo nec quoad solam pœnam. Confirmatur,
Joan. Andr. ot Panorniit. in cap. 1 do Treg. et quia lalis consuetudo essct irraliouabilis, quia
Pacc. Hœc tamen exceplionulio jure fundaliir, eô tendoret ut poccata impunè lieront.
et est contra rationein, ideôqne nierito à di- 5 Mliilominùs contrarinm dicendum est
ctis aucloribus rejicilnr. Quia eliam consue- cum Pauormit. in cap. 1 de Treg. et Pace,
tudo contra talem legeni potest esse raliona- ubi eliam Félin, cl alii communiler Navar.
bilis, ut per se constat, el potest indicare suf- comment. 3 de Hegular. num. 55, et in Manuali
licienter voluntatcni tacitam legislatoris abro- cap. 27, n. lOG. Probari autem polest primo
gandi talem legeni. Non enini minus potest induolione. Nam olim filii clericoruni ipso jure

hoc expedire ad commune bonum in legepœ- nascebanlur servi in pœnam palernae incon-
nali, quàm quàlibet aliâ, quando illa non est tinentiae, cap. Cùm tnulia, dist. 15, et tamen
convenions moribus populi, vel experimcnto per dissuetudincm abrogala est illa pœna, ma"
constat, non esse illis prodcuam. Item verba, nente eâdem culpà, ut ibi notai Glossa. Ilem in

et ratio cap. ultimi de Consuet. scquè in banc Extravag. 1 de Rébus ecclesiaslicis non alie-
legem conveniunt , ac in aliis. Denique potest nand. varioe ponuntnr pœme ij;so facto, quae

hoc confinnari exeniplo, in Extravagant, i de per non usum cessàrunt, durante loge, ul vi-
Sim., prohibenlosnb censura, aliquid recipore dore licet in Navar. dicto cap. 27, n. 150, ex
proingressu religionis, et nihilominùs usu esse quo alia exempla poli possunt. Et quolidiè vi-

omninô abrogatam, probabile est, ut alibi di- demus, revocari legem quoad pœnas , et non
xiraus, et censet Navar. cap. 27, num. 106, et quoad praeceplum , ut novissimé fecil Clemens
inde alia exempla sumi possunt. Nec ratio con- Mil in molu Sixti V, de modo recipiendi no-
trariae sententiœ est alicujus momenti, quia viiios in religionibus; derogalio aulem , quae
licet les damnet actum el pœnam imponat fit per legem potest etiam per consuetudinem
quae ipso facto incurritur, stante lege in suà fieri, ut ex diciis constat. Ratio denique est
vi, usu tamen fieri potuit, ut legis virtus om- quia potest derogari legi; licet non abrogeiur,
ninô abrogaretur per rationabilem , et prœscri- 1. Derogetur, fl". de verbor. Signil., ubi Glossa:
plam consuetudinem, seu lacitum principis Derogatnr eithn, cùm pars detraliilur; abrogatur

consensum, et quando ad illum statum perve- verb chm prorshs lollitiir ; ergo etiam per con-
nitur, jam actus non est damnatus, nec pœnà suetudinem poterit derogari, licet non abroge-
dignus. iur, ut rectè intulit Navar. cons. 1, de Con-
2. Est autem grave dubium , an possit con- suet., quia eadem ratio in illà procedil ; ergo
suetudoderogare hujusmodi legi quoad pœnam quâcunique raiione lex divisibilis sit , poterit
relictà obligatione quoad oulpam. In quo di- in unà parle derogari , el non in alià. Est au-

stinguunt aliqui inter legom iiuponeniem pœ- tem separabilis pœna legis à culpà ; ergo po-
nam ipso facto, vel designantem imponendam. test consueludo dorogare legi quoad iniposi-

Et de hâc posteriori docent posse abrogari lionempœnae, reliclà obligi.tiono ad culpam.

quoad solani pœnam quod ,
est certum, et com- Quia talis pœna non est per se annexa culpae,
muniter rcceptuni. Raiio verô specialis est, sed ex principis voluntate, qu;e potest in unà
quia lalis lex quoad illam partem judicem in- parte niutari , licet non mutelur in alià, ut per

struit, et illum obligat. Unde, sicut aliae leges se constat, et ex usu ostensum est. Et priuceps
derogari possunt, ita etiani hœc, ut est praece- obligatur lege quoad vim directivam, licet non
ptum cadens in judicem. De loge verô impo- obligatur ad pœnam. Atque hoc modo dixit

nente pœnam, ut ccnsuram, v. g., ipso facto, Glossa in cap. Denique, dist. -i, verbo, Coimie-
hoc negat Castro lib. 2 de Lege pœnali , cap. tudine, aliquando consuetudinem excusare à
12, citaïque Ilostiensem in cap. de Treg. et pœnà temporali, licet non excusel à gehen-
Pace etTiraq., qui de alla re loquitur, ut sta- nali.

tim dicam, Ratio esse potest, quia si lex non 4. Ad ralionem ergo in conlrarium respon-
abrogatur in se, semper committitur culpa deo, quamdiù consueludo non est praescripta,
violando illam; ergo necessc est incurri pœ- seu non praîvaluil contra pœnam, verum esl

nam. Ut, si pœna sit excommunicaiio, neces- illam incurri per transgressionem legis; nibilo •

sariô incurritur, quia prsecodil contumacia minus lanion accidore posso , ul licol pœna
contra legem , et sic de aliis efl'ectibus pœna- incurralur, nnnquàm servelnr, et quod in eâ
libus, qui per ipsam legem liuni ; orgo nun- dissucludinepersovereliir loto lemporc ncces-
iSîJ DE LEGIBDS. is$

garjo ad praescriptionem , vel ad indicandain ludine publicâ. Circa quam duo prseterea ani-
vuliiiUiitein principis scientis el loleraiilis illaiu madvorti possunl. Unum est, dnobus modis
non observali(»jiem , seu non exociilionein posse intelligi , lalcrn consueludincm excusare,
pœnae, el id salis ad abrogalionem pœnic vel nnnuere pœnam. Uno modo per abrogalio-
(|uaravi9 conlra observa tioneni legis non sit nem legis, ve! aliquam derogationem , saltera

inducla consuetndo. Ad coiilirmaiionem dici- eam parlem, quà pœnam imponit,

(liioad alio

tur, per lalem consuetudincin solùni lieri, ut modo por niodum circumslanli;e actûs , eô
pœna legis non sUiliin incurralur, non verô ut quôd ex mulliludinc et frequentîà poccaiitium

delicluni per superiorps puniri non possil et contra logom resultet aliqua ratio conveniens,
debeal, et ideô non soquilur, constioludincin ob quam pœtia minuatur vel remiUalur, eliamsi
esse iiralional)iloni. Sicnl ciiain quando pœna lex iu se non sit derogala. Aliud nolaridum est
non ipso facto incurrilur, sed pcr judicenj iiu- consueludincm conlra legem pœnalem duobus
ponenda est, licet per legein derogetur, ut ju- modis posse esse irralionabilem, uno modo in

dex non teneatur illam pœnam lege laxatam totâ ejiis Iransgressione, id est, tam in com-
iniponere, nihilominùs non ligat judicem, missione c«lp:ie contra ipsam, quàm irremis-
quin aliter punire possit, si expédiai; alioqui sione, vel non observatione pœnac per legem
etiam lalis consuetndo irrationabilis esset. impositae ; alio modo polest esse consuetudo
5. Posset tamen aliquo modo illa opinio, irrational)ilîs quoad legis transgression em, non
seu distinclio applicari ad consueludinem irra- verô quoad non exccutionem pœnrc, ut si

tionabilein conlra legein de qiià muUi Jurisise non obslaiite matitià iransgressionis, pœna
diennt, quôd licet non possit abrogare legem, videatur nimis acerba, aut pra;ler mores pa-
nihilominùs excusare potest pœnam «jus.Quod triflc , ant esse occasio graviorum peccatorura

sentit (jlossa prima in cap. Cnm venernbilis, de vel quid siniile.

Consuet., et Gloss. in cap. 2, de Tempor. 7. Dico ergo consueludinem irralionabilem

verb. Antiqua, in prima responsione, et Gloss. quoad pœna^ conniveniiam non posse indu-
in cap. Denique. Et lalè tradit Rochus in diclo cere excnsalionem pœnse per modum abroga-

c. nlt. de Consuet. super ipsuni textum, num. tionis legis. Probalur quia consueludo irratio-
55 et sequentib. usque ad numerum 8, sect. nabilis non potesl abrogare fogem, cap. ult,

i, ubi multa circa hoc congerit. Dico igitur deConsuet.; ergo nullà ex parte sooundùmid,
dJstinclionem supra positani de loge rmponenle quôd irralionabîfîs esl, potest derogare legi in

pœnam lalam, vel ferendam, posse ad banc eo, inquo illi contraria est; nam eadem esl ra-

doctrinam applicari. Nam quando pœna est tio et proportio;ergo consueludo irrationabilis
ipso jure imposila, non potesl !ex abrogari in non exequendâ seu imponendà pœnâ legc
quoad illam, seu derogari propter solam con- praescrîptâ nunquàm potest derogare legi,

suetudinem irrattonabilem ,
quia per talem eliam ut imponenti pœnam. Et hœc assertîo

consuetudinera nunquàm potest consensus tam in lege iniponente pœnam ferendam,

principis indicari de tolalis pœnae remissione. qu.^m lalam toruni liabel, ut ratio facla probal.
Nec etiam valere potesl talis consueludo ad Addo verô ulteriùs, licet consueludo sit irra-

pœnœ diniinutionem, si qnoad hoc etiam irra- tionabilis in Iransgressione legis , si verô in
tionabilis sit, quia procedil eadem ratio, ut convenienlià pœn* ratîonem aliquam babeal,
statim declarabo. Al verô, qnando pœna est posse derogare legi quoad eam parlem ,
qui
împonenda per judicem, potest consueludo pœnam imponit, sive ipso facto, sîve per ju-
aliquam excusatlonem induccre, saliem quoad dicem ferendam. Probalur contraria ralione,
dimiiiutionem pœnae, quia illam i>otesl facere quia omnis consueludo, ut rationabilis est,
jutîox. potest praevalere conlra legem secundîim id
6. Et nihiîominùs circa banc doctrinam ad- in quo illi contraria est, juxla idem c. ult.;

vorlo, aliud esse loqui de consueludine irralio- eYgd con'suctudo rationabilis in dissimulandâ
nabilt communitatis, aliud de prîvatà consue- pœnâ poteril derogare legi, ut imponit pœ-
ludine peceandi uniuspersonae. Hœcenim po- nam , licel non abroget absolulè quoad obli-

sterior consuetudo de se non excusât pœnam gaiionem ,

quia in eo irrationabilis consuetudo
etiiim in foro bumano, sed potiùs aggravât, est, ui supponilur, Probalur consequenlia ,

qnia apgr?,vat culpam, et est modus peccandi luni quia cum proporlione procedil eadem
Kif.gfs eonîrarius commiini bono , nec de hâc ratio. Tii;n quia utile pcr inutile non vitialur,
loqwuniur dteli uaçtorcs, sed de priori consue- quando separabilia suni ; Iiic aulem separabi-
 157 DE LEGIBUS. 15t
lis est pœna à Iransgressione , ut ostcnsum Cloraenti. distinguentis. Nam, quando lex im-
est. Tum dcnique qtiia princops polcsl jusic ponii pœnani ipso juie, etiamsi in dissueiudinem

consenlire in romissione pœiix', eliainsi vis abierii, ail niliilominùs incurri pœnam, et ad
direcliva legis intégra nianeat; ergo pra^sumi- hoc citai cap. Catholica, dist. 11 , cap. 2, de
tur i(i faceri^ per consuoludinont in co ralio- Conslil. iii G, et cap. de Localo, quod non de-
nal.ilem et praîscriptain ,
vcl sullicienlor lole- signal; sed nihil in loto illo litulo, vel in alle-
ratam. galis juribus invenio, quod ad rem faciat.

8. Ulliniô vorô aïkio, etianisi consueludo sil Quando autem lex imponil pœnam tantùm fe-

omninô irrniionabiiis qnoad ulranKiue partcni, rendam, lune ail, si lex in dissueiudinem abiit
possc ali(jiianioxciisali()nem allcrropernioduni cliam pœnam abrogari.ex cap. In istis, dist. 4,
circunisianiiai, quando lox non iniponil pœ- quod am probat. De quà senleniià nihil
nihil et

nain ipso facto, scd itnponenda est. El lioc Tiraquel. dicit, sed ad alios, quos refert, re-
modo existjnio loqui juristas. Et declaralur miltil.

primo ex parle singuhtruni peccanlium , tuni 10. Mihiverô plané displicet. Quia vel estser-
quia ex publicà consueliuline alicujus delicli, mo do dissucludinc tantùm inchoalâ, etinsuf-
et praiserlini toleralà, ordinariè résultai aliqua licienie ad abrogandam legem, vel perfeclà, et
ignorantia, quà taie delicUun minus grave exi- consummalà. Prior de se non derogat legi
sliniatur, vel sailcm inadvertenlia circa defor- quoad primariam obligationem ejus, ul constat
milaleni ejus, ex quà aliquo modo minuilur ex diciis et ex diclo cap. ult. de Consuel. et
deliciura, et consequenter realus pœnae. Tum conscquenler nec ad prsesens punclum refert,
etiam quia exemplum muliorum est quasi ve- nec tollit debitum pœnae , sive sit latae sive
hemens lentaiio inducens per modum cujus- ferendoe senteuliae, quia nec impedit culpara
dam veliementis objecti et passionis, qu« so- nec etiam conira pœnam per se est suQiciens.
let etiam aliquo modo excusare. Et hune mo- Si verô sermo sil de perleciâ consuetudiae,
dum insinualGlossa indicto c. Cùm venerabilis, rursùs inquiro, an de facto, seu necessitate, vel
et magis ibi explicat Panormit. num. 5, latiùs tantùm de possibili intelligatur differentia;
Rochas supra. Secundo ex parte reipublicie neulro enim modo applicari potest. Nam lo-
solet ex multitudine peccanlium insurgere oc- quendo de necessitate, non est necessarium,
casio non exequendi pœnara, quia non potest ut abrogatâ lege quoad obligationem, pœna
tota multitudo facile puniri sine scandalo, vel ipso jure lala incurralur per aclum contra le-

magnà perlurbatione, aut majori dclrimento gem ex consuetudine factum imô conlrarium ;

reipublicse, neque etiam expedit quosdara pu- est magis consequens, 'quia cessante culpà ces-
nire, et non alios, quia etiam generaret scan- sare débet pœna, et ila hoc videlur magis fre-
dalum propter acceplionem personarum. Vel quens. Et è converso necessarium non est, ut
si quando id fieri potest in aliquibus propter pœna quse per legem esset
in eo casu cesset ,

specialem rationem , illi soient esse pauci, et tantùm ferenda; nam potest consueludo esse
excusatio in commnnitate populi locuni habet, talis, ut obligationem culpae auferat, non verô
Elhi duo modiexcusationisinsinuantur in dicto pœnae, ut slatim dicam; sic ergo non habet
cap. 2 de Tempor. ordi., et hic posterior tra- locum lalisdistinclio.
dilurà Gregor. in diclo cap. Dcnique, disl. 4, 11. Absohitèergo de utrâque lege dubitar
etinsinuatur ;^b Augiist. Epist. 50, in cap. ut potest ex ratione proximè factà ,
quia cessante
conslîfHeretur, 12o, d. SO, et clariùs Epist. 6i, causa ad«qualà cessai efleclus; ergo, si pro-
cap. 1, dist. 44. Qui tamen non habet locum pter consuetudinem cessât culpa , necessariô
in pœnâipso facto impositA, quia lex nihil dis- cessai pœna, sive lafa, sive imponenda, quia
tinguit, sedsempereodeni modo loquilur. culpa est causa adaequala pœnœ. Unde consue-
9. Tandem potest in hoc puncto dubitari, ludo aliter inlroducta irrationabilis esset. Ni-
an possit consueludo relaxare legem pœnalom liilominùs dico, fieri possc, ut consueludo de-
quoad directam obligalionera , relinquendo ni- rogei legi quoad obligationem ad culpam, re-
hilominùs debitum pœnse, et (ut sic rera ex- licto debito pœnae, quando pœna intrinsecè non
plicem ) ex lege mixià facere legem pure pœ- supponii culpaui. lia colligo ex Navar. in Com-
nalem. Hoc pnnctum atiigit Tiraqucl. in 1. Si nientar. c. Fratcrnilas, ex tulo discursu illius,
unquàm, verb. Revertatur, in 21 discrimine in- et prresertim ex num. ull. consider. r», qua; ibi

ler pœiiam latam. et ferendam num. 330, et non est perfocta', lanien sino dubio hùc len-
r«feri opiaionem cnjusdam Maltiwi in Prçwni. tleltat. RmloYcrô est, quia lex potest derogari,
I5Ô DE LtGIBUS. 160
licet non abrogetur, et ila polest dorogari , in
I
videanlur specialiter loqui in malcriàmairimo-
quâcuniqne parte separabili ab alià, reliclâ ahe- nii,iiide verô inforunl generalem reguiam,
terâ in suâ vi; sed iniposilio, seii coiniiiinalio scilicol. non posse consuolndinoni lacorc ba-
pœnae est separabilisab obligaiionead culpani, bib'm eum, quom lex l'oeil inbabilom; omnis
ut constat ex die lis supra de loge pœnali ; ergo autem lex irritans aclnm bominis, facit inha-
polest le.v niixta derogari in obiigatione dire- biles personas ad lalom aclum, vol ad sic con-
Clà et absolulà, et relinqni in latione legis pu- irabondum , ul dixil con( ilium Tridenlinum
re pœnalis. Neque boc est pcr se injusliini, sess. 2i, in décret, de iMalrim. el noiavimus
quia licet poena siricto niodosunipta reieratur supra lib. 3 ; ergo si consueiudo non polest
ad culpam, lanien lalè ul est onus, vel pœna personam inbabilom babiliiare, neque eliam
civilis, seu huujana , s..tis quôd babeat
est , poteril legem irritanlem abrogare ; nam abro-
causam, et quasi civileni culpam. Nec cli;iiii gando lalom legem, babililaret personam. Con-
est irraiionabilis consueiudo, quia polest ba- firmari polest, quia lex irritans facit personam
bere congruani rationen» ila mitigandi obliga- incapacem, quando circa iilam versalur; al
tionem. consueiudo non polest lollere in capacilalem
12. Et sic fortassè niulia; legos civiles inipo- persona;, ut 'est apud jurisperitos receplum ,

nenles exaciiones, vel probibenles venari, Félin in cap. Accedentes, do Praescriplionibus

ligna scindere, vel aliquid ex regno extrabere, in C; Decius in c. Novit., de Judic. n. 12; Aim.
licet in principio directivae fuerint , potuerunl Cravet. de Anliq. lomp. p. 4, § 3. El polest
usu lieri nierè pœnales, et quasi naturam mu- inductione oslendi in irrogularitalibus, censu-
tare, quia non aliter sunl observalae, et illo ris et siniilibus impedimontis canonicis ; non
tantùm modo contra illas prsescriplum est. enim possuni consueiudine lolli.

Dixi autem ,
quando pœna mn supponil i.itrin- li. Nibilominùs banc eliam exceplioncm
secè culpam, propter censuras. Nam loges, qute non censeo esse admiltondam, quia cap.ullim.
probibent sub censura ipso facto, lion possuni de Consuelud. generaliter loquilur, dùm ait,

derogari quoad obligaiionom qiiin eliani dero- legem bumanam posse abrogari per consueiu-
gentur quoad censuram, quia censura inlrin- dinom babenlem iilas duas condiiiones; sed
secè priErequirit culpam el inoltedioniiain, lex eiiamsi irrilel aclum, bumana est; ergo,

quam non ita postulat quielibet pœna latè si consueiudo illi contrariai babuorit illas duas
sunipta. Possuntaulem ilke legos vel simplici- condiiiones , abrogabil iilam ; si vero illas non
ter abrogari , vel tanlùm quoad censuram, ut babueril, non erit exceplio ab illà loge. Dicere
de Extravag. 1, de Rébus eccles. non alie- autem, non posse esse consuetudinem rationa-
nand. censet Navar. diclo cap. 27, numéro biloui conlra legem irrilanlem, volunlarium
150. Ratio verô contrari;B sentonliae nullius est. Quia lex irritans polesl esse abrogabilis ali-

estmomenti, quia licet ex vi legis actusdam- quà ralione bonestâ, el saîpè juste abrogatur,

netnr, et pœna slatim incurralur ab iis, qui in ut palet in lege anliquà probibenlc malriraonia
principio peccaverunl, usu lamen poluilulrum- in quinlo gradu, quai nunc sublala est; ergo
que, vel allerum lolli pro raiionc consueludi- oàdem ralione consueiudo conua hujusmodi
nis, et taciti consensus iogislatoris. legem irritanlem polerit esse ralionabilis, et
13. Secunda exceplio csi de logibus irritan- consequenler polerit eliam vel essepraescripta,
tibus; niulti enim censeni, bas non posse con- si longo lempore duret, vel indicare consen-
suetudine abrogari , ita enim videlur colligi ex sum taciiura principis, si iilam sciai; ergo po-
cap. 'Qubd super lus, de Consang, el Alfinii. qua- lerit legem abrogare. Et confirmatur, quia
tenùs in eo dicitur, non posse consueiudine consueiudo polest inducere legem irrilanlem,
abrogari legem Ecclesiae probibenlem malri- ut supra diclum est; ergo el abrogare irritan-
mo.iiura inler consanguineos. Et idem signib- lem legoin. Probalurconsequentia : nam eadem
catur in cap. Super eo, de Cognai, spirik. in est ratio, ul fatelur Covarr. supra, quia per
princ. quoad consueiudinom prubibenlem ma- utramquc indicalur consensus principis, et in

irimonium inler cognatos spirilualiter. Ratio utrâque polest esse materia honesla , et ralio-

autem non videlur esse posse alia, nisi quia nabilis, ut declaratum est. Atque banc senten-
lex illa est irritans. Et videlur sentire Covar. liamsensil Gloss. in. cap. Frustra, d. 8, verb.
in 4, p. 2, cap. 6, §. 10, n. 18, ciians Uried. Consuetudinem, dicens, personam ineligibilem

de Libert. cbrisiian. lib. 10. cap. ll,elplures posse consueiudine fierieligibilem, utiqueabro-
alios pro bâc seulcniiâ rel'crt tjauci. Qui licet gando logem per (luam liebal ineligibilis, ex
 lai Db l .I.GIDLS. m
cap. ^os cuiisuttudiiuin, disl. i'2. Idem leiiet quà tractamus, quia non depraescriplionf, séd
Il
Innoo. in c. 1 de Cognât, spir. in Une, loquons de consuetudini^ proprià et legali agiinus. Et
in niaterià nialiinionii, cl in in^pedinlenti^ ir- poiiiis indo ( (MilIrmaUir, (juod supra dictum
rilanlibus, de quibus maxime solel dubilari,el est, privalum usum singularis personae non
iilnm seqiiiliir Turrecr. in cap. Plaaiit, diil. posse derogare legi; nam inde fit, ut non
32, an. i, eum llustiens. in Sum. lil. de Co- jtossit priescribere contra prohibitionem ejus.

gnai, spiril. Gabr. in 4, d. 4"2, q. 1, arl. 3, 17. Va juxia bunc modum piocedere poiest
dub. 6, ei Sanci. libr. 7 de Malrim. disp. 4, senlenlia juri^tarum, seu axioma ullimo !oco

num. 4. Hoc eliam aperlè supponunldoctores allegatum, ut patet in cxemplo cap. Quando,
asserentes, posse consucludinem derogarelegi de Consuotui!,, quod ab eis adducilur. Simpli-
dandilormainel solemnilaiem aclui, nonsoiùm ces enim sacerdotcs nullà consuctudine acqui-
accidenialem, sed eliam substantialcm ,
jure rere possunl jus niinislrandi sacramenium con-
posilivo introduclam. Quod lenel Rochus in fessionis, quia non obstanie quàcumque prae-

diclo cap. ult. sect. 2,n. 54 et 55, ubi alia re- scriptione, vel inveteratà consuctudine, lex
ferl. divina id prohibens semper manet intégra, nec

15. Ad alia in conlrarium proposita respon- bumana consueiudo contra illam potest prae-

deo, inprimis auclorcs qui senliunt, irapedi- valere. Et idem esi in lege positiva; nullus

menla irrilanlia matrimonium non posse au- enim inbabilis, v. g., illegilimus potest prae-

ferri consiieludine , fonnaliler non esse nobis scriberesuà consuctudine capacitatem conlra-
conlrarios, non enim fundanlur in universali riani ,
quia lex ecciesiastica semper manet in
principio, quôd lex irritans non possit consue- suà vi ;
posse tamen per consucludinem com-
ludine abrogari, sed in speciali conditions lalis muîiem derogari, et ita nibil obstat inductio
consuetudinis in materià matrimonii, quia pu- de ceiisuris , etc. Nam consueiudo non po-
tanl, vel esse lurpein, vel irialionabilem de se, test facere , ut excommunicatio per solum ali-

vel saltem esse lege reprobatam ;

quod in pic- quem usum sine absolutione toliatur, sed po.
prià malcrià examinaiidum est, et in sequenti lest facere, ut non incurratur, derogando legi

excepiione aliquid in generali dicemus. Non per quam inducebatur, et idem est in simili-
est autem verisimile, eos sensisse, oninem con- bus impedimentis.
suetudinem contra legem irrilandam esse irra- 18. Teriia exceptio est de lege, quae non
lionabilem, quia nec lalis consueiudo semper solùm pra;cipit, sed etiara prohibet omnem
invenitur in jure reprobaia, ut per se constat, consuetudinem contrariam , et derogat illam ,

nec ex solà rei nali.rà id poiest cum verisiniili- non tantùm pnïleritam, sed eliam futuram.
ludine cogitari, utostensum est. Circa quam exceptiouem oportet distinguere
16. Deinde addo duobus modis posse inlelli- tria illa , quae supra numeraviraus , revocare
gi personam inhabilem ratione Icgis ûeri babi- consuetudinem ,
prohibere consuetudinem , et
lera per con.^uetudinem, primo per abrogatio- reprobarc consucludinem. Cerlum ergo est,
nem legis inducenlis illam inliabilitalem, et solam revocationem consuetudinis legi huma-
hoc modo dicimus, id posse fieri per consuclu- nae additam expresse, non impedire, quomi-
dinem. Nam si illa inhabililas sit pœna, sicul nùs talis lex per subsequentem consuetudinem
potesl abrogari lex pœnalis quoad alias pœnas derogari possit. Quia illa lex non prohibet
ipso facto imposilas, ita eliam quoad liane consuetudinem futuram, ni supra ostendi ;

quia est eadem ratio. Si verù non sit pœna, ergo , non obstanie revocaiione pra;lerilae
sed propter aliquam indecentiam, vel aliam consuetudinis, potest subsequens esse hone-
justam causam sit inlroducta, tune videndum sla, et raiionabilis, cùm nec sit prohibila, noc
est, an eadem indecentia, vel ralio sub^islal ex naturà rei neces.iario sit turpis, aut omni
vel cessaverit. Nam in priori casu consueiudo ratione destilula, id enim gratis fingerelur;
esset irrationabilis, et ex eà parte incfficax, in ergo poterit succcssu temporis pra?scribi ,

posteriori autem casu, eliam poterit consueiu- ignorante Icgislaiore, vel ab illo scienle ila lo-

do legi derogare, et facere, ne illa inbi<bilitas lerari, ut voluntatem ejus tacilam ostendal ;

contraliatur. Secundo potesl inlelligi , ni per- ergo poterit legem abrogare. Et ita conuuuni-
sona inbabilis, vel incapax fiai habilis per nio- ter exceptio non fit de hujusmodi lege, ut
dum pracscriptionis lalis babililatis absque de- constat ex supra dictis , et ex bis ,
quae iradit
rogalione legis universalis, eibicmodus videlur Covar. lib. 5 \ ariar. cap. 15 , num. 4 , et videri
impossibilis; non periinct autem ad rem, de polost Burgos de Paz in 1. 1 Tauri j64 et 47^,
163 DE LEGIBUS. 184

19. In lege auleiii prohibente omnem con- riœ, tic, et idem videtur sentire Côvarr. su-
sueiudinem conlrariain , eliani fuluram, vide- pra cum niullis, (juos refert.

tur valdc probabilis Uxc excoplio. Primo quia 21. Niuilomiiiùs probabilius censeo, si lex

talis consueiudo eoipso, quôd specialiier pio- sislil in puni probibiiione lulurae consueludi-
hibelur, irralionabilis est; ergo nunquàni po- non roprobal posse subse(|ucn-
nis, el illam ,

test prœscribi ; ergo née legeia abrogare. Se- lom consueludinem inlroduci, quae vim habcat
cundo ,
quia aliàs nuUum efTectuni habcrent in abrogandi eamdem legem. lia docuit Navarr.
lall loge illa verba, quibus ciiam in fulurum in Comment, de Spoliis § 14, n. 8 qui id col- ,

consueiudo proiiibetur , quia actus ,

per quos ligilex Glos. in Clément, ult. de Elecl.; Vasq.
induci, vel inclioari polesl talis consueiudo, 1-2, disp. 177, cap. ult. et Solo tandom cura
ex vi legis praecipienlis absque illà clausulà aliquâ limilalione hoc admiltit, Mcdin. dicta
prohibili sunl , et consequenler eliani eoruni q. 97 , ariic. 3 ; Gulier. lib. .j practicar. Quae-
frequentia ; ergo ad prohibendani consueiudi- siion. cap. 32. Ac denique Covar. et alii non
nem facli non erant necessaria il. a verba; ergo resistunt, licet non ila distincte rem déclarent.

maxime inlendunl probibere consueludinem Ralio sumenda est ex supra dictis, quia non
juris, ne superflue posita esse censeanlur; obstante lali probibiiione legis, poiest consue-
ergo aut elïicaciler illain prohibent, lia ut iudo subsequens non esse irralionabilis, ut os-
contra legem induci non possil, et babeuius lendimus; snpposiiâ verô Iiàc coiuiitione, fa-
inlentum , aut si banc etliciam non habenl illa cile polesl adjuiigi altéra de lemporis cursu,
verba , superflua eliam sunt ,
quia ralione il-
vel usque ad prœscriplionem , inierveniente
lorum consueiudo non est magis probibila ignorantià principis , vel usque ad indicandum
nec alium possunl babere nioralem eflecium. sufUcienter volunlalem tacilam pi incipis scien-
Tertio in consueludine praescriplionis eo ipso, tis et toleranlis consueludinem , ut eiiam est
quôd iex prohibet, ne aliqua res praiscribi per se manifeslum , et salis probalum ex di-

possil, nuUà consueludine fieri polesl, ut cl s. Ergo in lali consueludine babel locuni
prsescribatur 1. ibi lex, tî. de Usucap. ; ergo vel decisio capiiis ultiini de Consueludine ,

similiter eo ipso ,
quôd lex prohibet consuelu- quando fueril ralionabilis, et prœscripla, quia
dinem contra legem, elïicaciler operalur, ut nuUa ratio exceplionis dari polesl , cùm hsec
'

contra talem legem nuUa consueiudo prae- eliani sii lex huuiana ,
quantùmvis prohibeat
scribi possil , aut valere. fuluram consueludinem. Vel cerlè urgebil na-
20. Quarto, quia consueiudo non polesl luralis ralio, quando princeps habnerit scien-
abrogare legem , nisi ex tacilo consensu prin- liam consueiudinis , el illa indicaverit tacilam
cipis , ut dictum est ; hic verô consensus non volunlalem ejus; quia illa voluntas etficax est
poiest praesumi , nbi ipse legislalor expresse ad revocandam priorem legem , non obstante
illum negal per prohibiiionem fuiurae consue- oinni probibiiione in illà faclâ. Nam baec ipsa
ludinis suai legi addilam ; ergo. Quintù, si prohibilio fuiuraî consueiudinis per solani vo-
princeps dical, ut lex, vel privilegium non lunlalem principis facta erat, et dùm idem
possil abrogari , nisi expresse, non poicril la- princeps, vel successor ejus illam videt, et
cilè lolli, sed hoc ipsnni l'acil, quando prolii- tolérai, ac tacilè consentit, priorem volunla-
bei omnem conirariam consueludinem induci; lem mutai; ergoabrogai lotam priorem legem.
ergo. Denique , legislaior poiest irriiare futu- Alque bœc ratio magis confirinabilur solvendo
res contracius, ut non valeant ; ergo eliani rationes pro contraria senlenlià faclas.
polerit irriiare t'uturam consueludinem , sed 22. Ad primuni negatur aniecedens. Nam
hoc intendit ,
quando illam prohibet ,
quia aiiud est, consueludinem esse irrationabilem
aliàs inutilis essel prohibilio, ut argunientaba- aliud esse prohibilam : polesl enim prohiberi,
mur ; ergo. Alque liauc excepiionem indical eliamsi irralionabilis non sit, nec ex vi solius

Glossa in c. 1 de Conslit. in 6 , inullô verô prohibiiionis fil irralionabilis, quae omnia su-
clariùs Glossa in Exlravag. 2, de Elecl. Jan. pra declaravi. Ad secundum quod ,
est diffici- •

22. Idem senlire videnlur Anlon. de Bulr. lius , respondeo primum effecium
,
illius pro-
in cap. ult. de Consuetud. Anlonin. p. 1, lnl)ilionis esse, ut lalis consueiudo in dubio
lit. 16, § 6; Sylvest. verb. Consueiudo, q. G; senipcr prœsumalur irralionabilis, quando op-
Angel. n. 9 , el liaid. Barlhol. in tract, de posilum non consliterit, nec prototum fueril,

Dotib. p. 6 ,
pri. 2, n. 18 et 19 ; Solo lib. 1 quia cùm superior illam specialiier prohibue-
de Justit, q. 7, art. 2 , verb. Hoc ergo memo-^ rit, vcrisirailç est, illam judicàsse irraiionabi-
 LEGIBUS. I(i6

ïem, maxime quando rcs est dubia, ut iiitel- voluntate principis. linde, quia consuetodd

ligi polest ex adducUs per Rocliiuu Curliuin indicare tandem polest volunlatem principis
!
in diclo capilc ulliiiio, seclionc 7 ,
nuui. 2i. contrariam, ideo polest, non obstante illà irri-

Alter effecius esse potest, ut guberuai >ros et ta lion e , liabore suum efl'i-ctum, sicutdiximus,
custodes legum niagis invigUenl , et non per- legem irritantcm posse consuetudine auferri.
miilantlaloni consuciudinoni ilorùui iiiiroduci. 24. Denique de lege reprobante çonsueiudi-
Tertio vcrisiinile est, subdilos niajori ol)liga- nem dicendum est, «on posse per çonsueiu-

tione leneri ab abslineiuluni à lali consueiu- dinem contrariam abiogari nisi tanla sit in ,

dine, propler voluutatem supeiioris speeialiter rébus facta niutaiio, ut certo conslct , ipsam
decU'ratani. Quarto, et maxime potest deser- etiam çonsueiudinem iilam condilionem mu-
vire, ut talis coiisuctudo vix aul nnnquàni tasse. Et ila eliam ba!C non est propria cxce-

possit derogare tali legi, nisi post ionguin lem- plio à régula conslilula. Prima pars recepta
pus, etlegitimaiu prœscriptioiiem , quia anlea connuuniier est, ferè siuc dissensione , ut

vix polest praesunii de voiunlale principis constat ex Panormiian. in capiie 2 de Probat.

eiiamsi çonsueiudinem sciai, vel certc nuiltô numer. 7 et 8 cum aliis ibi, Glossa in capiie

pluies circumslaniiaiî necessariai erunl, cl ma- unie, de Cleric non resid. in 6, verb. Impro-
jor lemporis diuluruilas ad iilam piu'sumpiio- baiites, junclo verbo, Receperit, cum aliis ibi

nem contra lalem legem ,

propler coutrariam Navar. et Covar. supra , cum muliis aliis, quos
volunlalein principis magis expresse et spéci- ipsi releruut , et Tiraquellus iu praefatiou. ad
fiée in ilià declaraïaui , et hoc prœcipûè vide- Retract, luim. 18 et 19. Et ratio est clara ,

lur Solo voluisse. qnia i.la consuetudo semper est irralional)ilis ,

23. Ad leriium aegalur cpnseguenlia ,

quia ut supra probatum est, et ideo nunquàm lia-

in praescriptione privaiâ et propriâ nunquàra bel condiliones posiias in dicto cap. uit. ncc

praisumilur nuilala voluntas principis, ncc est esse poiest signum suliiciens lacilai volunlaiis

aliquodjus, in quo lalis prœscriplio jure pi'o- principis. Seciinda item parseslcommunis, ut
hibila possit inniti ; al in praiseiili semper ma- ex Covar. inleiligi polest, qui refert plures , et

net inlegra virlus legis dantis liane vim cou- muitô plures, Sanci Itb. 7 de Matrim. dispul.
sueludini raiionabili, et prascripl*, et manet 4, num. 14. Ratio auiem est ,
quia lex non
naiuralis ratio tacitae volunlaiis principis de- semper reprobal consueluuiiicm propler in-

roganlis priori. Ad quartum negalur minor ;

Irinsecam maliiiam, quam habet , sed propler
nam licel princeps expresse pro!iii)ueril futu- aliquod periculum, vel quia ila tune censetur
rara çonsueiudinem, polest illam voluniatera expedire reipublicœ , vel Ecclesise propler ali-

mulare , et praiti-rea nunquàm alistulit suam qua inconiiuoda viîanda. Al verà in bujusmodi
vim consuetudini praescriplio ralionabiii. Ad ribus ssepè contingit, ut consuetudo, quoe uno
quintum vera est major, si princeps persistât tempore oral raiionabilis, in alio non sit; er^o
in eâdem voluntate; polest auiem illam mutare. ideni è contrario polest contingere ; ergo, si id

Ilem sicut expressa derogatio solct lieri non conlingal in aliqnà consuetudiu!' reprobatà pCT
obstante illà clausulà, per verba quasi rc- legem , non obsianle reprobatione , desinot
flexiva, ut derogando speeialiter legi : Etiamsi esse irraiionabilis, vel quia jam reverà niora-
talem clausulam Itabeat , vel in generali ; Sub Hier loquendo , non est illa consuelndo, de
quàcumqite vcrborum forma lata sit; ila in con- quà lalis lex lo(|uebalur , vel quia totalii<}ret

sueludine Iota ha^c rellexio , et derogatio in- universè cessavit illa lex quoad iliani parlem ,

cluditur, quatenùs indical ulliraum conscn- et ila etiam cessavit efifecius ejns; ergo jam
sum principis, qui contra omnem priorcm po- lune poierit illa lex abrogari tali consuetudine.

lest praevalere. Deinde polest negari minor ,

(Jnde facile etiam probalur lertia pars asser-
quia non sunt aniuipoUoniia , prolnbere futu- tionis, quia lune consuetudo derogans legi

ram çonsueiudinem, et dicere, ut lex non semper est raiionabilis , cl nunquàm est im-
possit, nisi expresse dcrogari. Ad sextum ne- poiens ad hune effectum , nisi vel quia est ir-

gari polest, banc probibilionem œquivalere raiionabilis, vel quia non est légitimé prœscri-
irritalioni, quia sine ilîà poUibl babcre alios pla , ncc sulficiens ad iiulicandam tacilam
effecius, ut ad secundum dicium est. Quia verô principis volunlatem; nulla er^oibi lilexceplio.
aliquando illa clausulà ponilurper vorbum irri- 25. Quaila cxceptio poniliir à ninllis cano-
tandi, ul palet ex diclo Extravagant. 2 detlect., nislis , ut abrogalio legis per çonsueiudinem
fespondeo irritatiouem banc semper pendere ex prxscriptam non babeat locum in sacramenta»
467 l>t Ll GIBUS. i68

'ibus, priinùex cap. 2 de iempor. Ordin., iihi î suetudo potest introduceie novam legem , el

reprobalur consueludo ordinandi ad sutros obligaiionem in materià sacrameûtali non est,

ordines exlra qiiaïuor icnipora ; secundo cx cur non possit etiam abrogare. Et ita palet re-

capilo, Super eu, de Coijnal. spirit., iibisimi- sponsio ad secundum et lerlium : nam in illis

les consueiudines reprobantur; leiliù ex ca- juribus non dicitur , consuetudines illas non
pite, Quod super, de Consanguinilal., ubi si- poluisse valere propler materiara sacramenta-
milis coiisueUido rejicilur ;
quarto ex Clément. lem, sed quia vel irrationabiles judicantur, vel
5 in Clément, ullimà de .€tatc et Qualit. , ubi justisde causis reprobantur. E contrario verô
conlirmal consuetudinem circa ailatcm prseli- ad quartum ex Clément, respondetur ibi con-
ciendorum ad ordines, quae contra aniiquos (irmari consuetudinem, quia voluit papa illam

canones erat introducia, indicans non poluisse expresse approbare, non quia priùs valida esse
prœvalere consuetudinem illani , nisi ipse il- non potuisset contra antiquiores canones.
lam conlirmàsset. Unde in illà materià (juidam 37. Unde tandem concludo regulam datam nul-

volunt nullam consuetudinem valore sine

,
lam pati exceptionem, quia prœter dictas nul-
lege expresse dérobante priori , ut Hostiens. lae aliae probabiles occurrunt, nec à doctoribuS

in Summà,tilulo de sccundis Nupt. num. 2, afferuntur, et rationes faciae videntur eamdem

ad finem. Aiii volunt, saitem requiri scientiam posse babere vim contra quamcumque aliam,
pap* cum tacilo consensu, ut Richard, in 4, si cogitelur. Et ideô rectè dixii Navarr. cons.

d. 42, artic, 3, quaeslion. 2, Glos?a, et do- 1 de Major. etObedi. num. 5 : Oiniiis consue-

clores in capile Vir, de secund. Nupt. et plures tudo rationabilis prœscripta valet contra quod'

alii, quos Sanci refert. cumque jus liumanmn. Nam addens, omnis, et
Verùmtanien eiiam bœc exceplio non
26. quodcumque, salis significavit, nullum esse lo-
est necessaria, quia ex dictis juribus non col- cum exceptioni. Denique quoties aliqua con-

ligilur, et régula dicti cap. ultim. generalisest, suetudo, licet communis et antiqua, dicitur in

nec apparet congrua ratio faciendi exccptio- jure non praevalere contra legem, semper pro
nem. Et iia censent nmlti ex aucloribus, quos rationeredditur, quia est irrationabilis,vel cor-

supra citavi, qui generalitor negant requiri ruplela, etc.; ergo,signumest, quoties rationa-

scientiam principis ad hune eftcctum, et in bilis est, si antiquitatem etiam habeat sufficien-

speciali Palud. 4 , d. 42 , q. 3 , art. 1 , et ibi tem, nihililli déesse ad derogandum legi.

Supplément. Gabr. qusest. 2, art. 2, et Sanci. 28. Tandem verô quoerendum superest, an

referens plures lib. 2, dispnt. 82, num. 20, et régula illa aliquam extensionem, vel ampliatio-
Navarr. laiè inSummà, cap. 22, num. 85. ubi nem admiltat. Sed in hoc puncto juristiB com-
reprebendii Uocbum dioto capile ullimo, ^ect. muniter, eiiamsi admiitant extensionem in

4, num. 27, eô quôd de liâc re dubilaverit. consueludine praeter jus, quœ novum jusindu-
Sed ille salis inclinai in banc senlentiam, et cit, nihilominùs de bàc consueludine legi con-

benè illam confirmât : voluii t;imen ab anti- traria, et illam abroganie pro régula statuunt,
quioribus modeste discedere. Probat aulem non debere extendi. Ita sentit Abbas in cap-

hanc senlentiam Navarr. exeodem capile 2 de 2 de Consuetud. num.ult. cum Innoc. ibidem,

iempor. Ordin. quod Hostiens. pro se allogat ; et iradit latè Jason in l. De quibus, ff. de Le-
nam illa consuetudo anliqua , antequàm esset gib. et copiosè Rochus supra sect. 4, à num. 7,
revocata per legem , valida fuisse significalur, usque ad 23, ubi novem limitationes ponit,
ibi : ISisi muUUudo , et anliqua consuetudo terrœ quas hic expendere necesse non est. Nam, ( ut

esset, tailler ordinati non deberent permilli in dixi) haec quaeslio eadem est in consueludine,
susceptis ordinibus minislrare, ubi Glossa verb. quae in lege, seu sla:ulo. Unde, sicut lex revo-

Anliqua, circa ûnem , id inlelligit de consueiu- cans aliam, non extenditur per se , ac regula-
dine ralionabili, et praescriptà, et significat rilerloquendo, quia talis lex odiosa, et quodam
excusasse à culpà etiam in illà materià. Et ita modo gravis censetur, quia correctio jurimu
responsum est ad primunt. Doinde polesl con- viianda est, ita consuetudo abrogans legem
firmari haec sentenlia ex capile primo de Co- odiosa censetur, et quoJannnodô exorbitans,
gnati. spii it. ibi : Nisi consuelu lo Ecclesiœ , et ideôque slricti jnris est, et non extenditur, nisi

loquilur in materià sicrainenlali. Vcrum est forte quando materià talis fuerit, ut consuetu-
consuetudinem, de qnà ibi csl scrnio, non esse do censoalur favorabilissimi)liciier; tune enim
contra legom pr*cipienlcm , sed supra illani eam extensionem admiiiet, quam favores ad-

vcl cor.lra pcrmiitenlem. Sed ccrtc, si con- mittunt, dummodô extenslo non e-xcedat ter-
 169 DE LEGIBl'S. ^7ç
luinos consuetudiiiis, quae ad unguem servan- per unum acium expresse krendi legem con-
da est, ut dixil Baldus iii I. Quicumque, codicc irariam priori polest una aulerri,
et alia in-
de servis fiigil num. !20, ideo(iue de liàc exleii- lroduci expresse ergo idem poierii (ieii taci-
;

sione proul à jurisiis tractalur, iiiliil aaiplius te, est enim eadem ratio. Netjueobsial raiio in

hic dicere necesse est. conlrarium, quia ad id sullicit priorilas nalu-

29. Poicst tanien specialiler inquiri, an ra;,ulnoslro more loqiiainur. Verum est enim
consueiudo contra jus possit non solùni illi de- non posse consueludineni contra legem novam
rogare, sed etiani jus conlrarium inducoro. Po- legem inducere, nisi tollaïur lex contraria,
sed
tesl enini iiiterdùrn le.v lolli pure négative, iia salis est, ut lollatur simul tempore, et quôd
scilicet , ut non obligei, iicei acius ejiis non noslro modo inlelligendi praecedal ordine na-
proliibealur, vei contrarius non praicipiatur ; lurœ abrogalio prioris. Nam in illo gradu est
aliquando verè loiiitur eiiani conirariè ,
prœci- simplieiter prior, quia legis ablatio est veluli
piendo, scilicet , actuni, quem proliibel)at, vel necessaria disposiiio ad indiiciionem posterio-
prolnbendo quein piaecipiebat. Et breviler di- ns, el non lit proximè, et lunnediatè, et
quasi
eo uirumque posse lieri consuetudine légitima. fornialilerper inlroductionem novœ legis
; sed
Probatur, quia uirumque (ieri potest per legem per abrogationem, qua; absoliiiè fieri posset
scriptam ; ergo et per consuetudinem. Item sine nova lege. Et in hoc sensu potest illa lex
consueiudo potest sub utràque ratione, et in- pariitarum sufficienler inlelligi, quidquid ibi
tentione contra legem induci, et potest esse Gregor. Lop. aliter seniire videaiur.
rationabilis,etsuilicienter prœscribi. L't tamen
haec praiscriptio specialiler deciaretur potest CAPUT XX.
consequenier inquiri, an illi duo eflecius pos- Quitus modis possit consueiudo
mutari.
siht simul et eodem tempore lieri , atque adeo Quamvis de mutatione
1. legis humante su-
unà et eâdeni consuetudine, vel tantùm suc- periori libro generalim dielum
sil, et ibi dicta
cessive. Nam quôd successive lieri possint, cla- possint magnà ex parle ad
jus consuetudinis
rissinmm est quia priùs potest abrogari lexper applicari, nihilominùs aliqua
e.vponere oportet,
legilimam consueludineni, nierè négative, et quoe hujus juris propria esse
videntur. Habent
solâ intentione lollendi lalem obligalionem autem locum circa
consuetudinem illi duo
et poslea polerit continuari consueiudo animo mutalionis modi, quos supra in
lege distinxi-
inducendi legem, et itaest veluiinova consue- mus, scilicet, quasi ah intrinsecoper
solam pri-
iudo : nam ex quo tempore lex fuit abrogaia, vaiivam cessaiionem, vel ab
exlrinseco per
jam consueiudo non est contra jus, sed prêter. actionemcontrariam alicujus ageniis.
De prio-
Ijnde indigebil quidam novocursu lemporisad ri modo nihil
dicendum oecurrit, nisi
aliud
inducendam legem, non tamen ultra longum per solam mutaiionem maierite
quoad ejus ho-
lenipus quod ad consueludineni prailer jus suf- nesialem. vel publicam uiilitaf
m posse con-
licere solel. suetudinem per se ipsam absque
exirinsecà re-
30. Dil'licullas verô est, an simul, et eodem vocationc cessare. Quôd enim possit mularj,
tempore, cisdemquc actibus possit uirumque materia consuetudinis per se notum
lum esi,
fieri. Videlur enim non posse, quia quamdiù tum ex nalurali condiiione
experienlià,
ierum
hex resislii, non potest alia lex inlroduci, quia humanarum. Quôd verô tania possit
esse mu-
non possunt consensus principis, expressus, talio in malerià, ut per so cessel consueiudo
ac tacitus esse contrarii ; ergo necesse est, ut ac desinat obligare palet, quia necesse
,
estl
priùs lex exislens abrogelur, ut alia possit in- ut consueiudo in aliquà ratione
fundaia sit, ec
lroduci. Unde in leg. 5, lit. '1, partit. 1, dici- propler aliquem linem adœquaium
siiinirw'rn-
lur, non posse usum conlra legem, legem in- cta, quia hoc postulat essentialis
ratio legis •

ducere, nisi priùs lex praeevislensloilatur. Ni- ergo, si muienlur, ut cessel rauo";
iia res
et
hilominùs dico, posse eodem tempore, eàdeni- Unis consuetudinis, non solùm
in pariiculàri
que consuetudine Igem auferri, et conlrariain sed etiam in gcnerali, desinei
eiiam consueiu-
induci. Probalur quia potest consueiudo do obligare. Imô, si finis non
,
laniùm neg.-.tivè,
utroque respeclu esse ralionabilis , et sub sedcliam conirariè cessarel,
posset oriri ohli-
ulroque lieri ; ergo eliam polerit sullicienti gaiiononservandi consueludineni.
Ut, si con-
tempore sub uliàque ralione prsescribi, vel sueiudo inciperet esse moralis occasio
peccan-
signilicaresuflicienler consensum j)rincipis ta- di,vel aliter nociva commimi bono
reipublicrc
cilum de ulroque eûeclu. Coniirmatur, quia Idemque eril, si in pariiculàri casu
comingat
Tfl. XIII,
71 m LEGIBUS. 171

4. Poiest verô în praesenti objici lex unie,

ut non tantîim négative cessot ralio consuf lu-
dinis, sed cliam contrarié, sicul df Icgo diclum de Feudi cognit. ubi sic dicilur : Legum roma-
narum non est vilis auclorilas, sed non adeb vim
est; nani eadoiii proporlionalis ralio in consuc-
dine iociini liabet. Denitiue quôd hoc lantùm suam extendunt, nt usum vincant, uni mores. Re-

modo coniingat,consueludinem per secessare, spondeoinprimis, id intelligi à Glossâ ibi, esse

palet, quia non pendet ex aliâ causa ([uasi spéciale in fendis, sed non reddil raiionem.

conservanle per aclualeni inlluxum. Nani licet Cujac. ibi id inlclligit de consuetudine in con-

pendeai ex voluntate principis, salis esl ad il- tradiclorio judicio conlirmala. Al ha;c etiam

lius conservationem, quôd à principe non re- tollilur per legem. Alii inlelligunl, illam legem

vocetur, et idem est de populo, qualenùs ab loqui in locis exiraditionem romanam, ubi le-

illo pendere polesl. ges Romanorurn non liabent vim legum, nisi

2. Omisso ergo illo génère mutationis, so- qualenùs à principibus acceplantur, et in iilis

lùm de revocalione consueludinis dicendura locis dicilur, prœferendam illis esse consuetu-

est, quœ à principe per legeni, seu expressam dinem. Sed iioc el red Jit senlenliam frivolam ;

volunlalein,Yel à populo per conlrariam vo- quid enim mirum, quôd lex non obligans, et

luntalem lieri poiest. Quos duos moiios revo- exlranea non vincat consuetudinem obligan-
calionis posuil lex. 6, lit. 2, partit. 1, et sunt tem, et propriam? et non salis facit, quia ibi-

fréquentes in jure. Et sub revocalione com- dem ait Oberlus : Judicium de feudis etiam legi-

prebendinius nonsolùminlegram abrogalionem hus nostris contrarium dici solel. Unde Bald, ibi

juris consueludinarii, s-ed etiani parlialeni de- ait,sensum esse, causas leudalesdecidi consue-
rogalionem, quia eamdem proporlionem ser- tudine, non legibus scriplis, sive Romanorurn,

vant. De dispensalione auteni in jure consue- siveLongobardorum. Quod inlelligendum puto

ludinis niliil dicere necesse esl, quia vel sub de legibus universalibus; nam, si cssent pro-

revocalione parliali comprehendilur , vel si priœ leges scripise de feudis, ab habeniibus po-
aliquo mododiirerl, vel periineladprivilegium, leslatem lal;e, illae vincerenl consuetudinem

de quo sequenii libro dicemus, vel eadem est servando regulam datam. Sensus ergo erit in

ralio de illà, quse de dispensalione in lege hu- materià feudorum proprias consueludines esse
inauà, de quà salis superiori libro diclum esl. servandas; non obslanlibus generalibus legi-

3. Dico ergo priniô : Consueludo revocalur bus aliter disponenlibus. Vel cerlè intelligi

per legera posicriorem conlrariam praicipuè, possunt illa verba de consuetudine prœscri-
quando legislalor illam non ignorât. Supponit plionis, in quà maxime soient feuda fundari ,

liaiC assertio poleslatem in principe, qui poiest quia leges Romanorum non prsejudicant huic

leges ferre , ad revocandam consuetudinem. consueludini, quia non loUunt jura, et domi-

Quod est manifestum in jure, cap. Cùm consue- nia, per consuetudinem prîescriptam com-
tudinis, de Consuet.cap. 1, de Constil. in 6, 1. paraïa.

C. 2. Quœ fit long, consuet. Nam quod ibi dici- Maxime auiem locum habet asseriio po-
5.

tur, non essetantam vim consueludinis, ulle- sila,quando in lege addilur clausula Non :

gem vincat, in uno sensu, maximéverum habet obstante consuetudine, quia non poiest legislalor

de lege subséquente consuetudinem. Ralio verô mentem suam clariùs explicare. At verô ,

est manifesta, quia consueludo non babet vires, quando non addilur illa clausula, inprimis re-

nisi ex volunlale salleni tacilà ejus, qui poiest quiriiur repugnantia inier legem el consuetu-

legem ferre ; ergo per eamdem volunialem po- dinem, ita ut non possit lex observari, si con-
lerit consueludo revocari, et vires amillere, sueludo servelur. Nam, si possirit in concordiam
imô el prohiberi, ac contrarium proecipi. Si redigi, el lex possit suum effectum habere abs-
enim princeps poiest per posleriorem legem que derogilione consueludinis etiam rcstrin-
revocare priorem, per expressam volunialem gendo verba quoad fieri pnssil, salvà eorum
ù se faclam, quomodô non poierit revocare proprielaie, iia intcrprelanda est, quia juris
consuetudinem lacilà volunlale suà introdu- correctioviianda est, el muliômagis consuelu-
ctam per posleriorem legem, el volunialem dinis quoad fieri possit. Tum quia esl veluli
expressam? In hoc ergo nuUa est controversia, in naturam versa, ideôque didicilè mutatur ;

nec dubitandi ratio, siadditur: Non obsiante tum quia leges debent esse moribus utenlium
contraria consuetudine, tune maxime revocari accommodaiae.
consuetudinem, quia non potest clariùs legis- 0. Ll ergo lex revocet consuetudinem vi

jator suam mentem explicare. suâ , et sine expressâ clausula , necessaria est
 173 DE LfcGIBUS. 174
omninioda repugnaniia.et contrarietas. Deinde matur scire consuetudinem privalan». liom
necessaria est volunlas principis, quia per il- quia multô dilliciliùs, et majori considenitionc
lam fit revocatio. Et quia voluntas requirit slaluluin illud perrnilloret, si consnoUidinis
scientiam, itieô eliani neccsseest, ut scienlia notiliani bai)er('t. Ac deniijue quia jure com-
consucludiiiis in principe supponatur. Alquc nmni decerniiur, ut non fiât consuetudinis
jla iianc ulliniani condilioncin , in quà est tota m:itatio 1. MiiÀmè, IF. de Legibus; ergo ad
dillicultas posait ponlifex in cap. i, de Conslit. slatuendum contra consuetudinem de licenlii
in G. principis necessarium est, illam condiiionem
7. Ex quo tcxtu , et ex hâc condiiione in- illi aperirc. Addo denique
, banc asserlionem,

fertur primo, quando consuetudo erat univer- seu illationem non minus procedere in consue-
salis, V. g., totius Ecclesiœ , et lex contraria tudine immemoriali, quàm in quàlibet aliâ
ferlur pro lotà Ecclesià , consuetudinein oni- aliter prœscriptà. Nam, si lex est œquè uni-
ninù abrogari per taleni legem , eiiamsi clau- versaiis ipsi consueludini , licet non faciat
sulam derogatoriam non habcat. Ita docuit expressam menlionem cjus, revocabit illam.
Bald. cum aiiis in 1. 2, c. Quœ sit longa con- Ratio est eadem ,
quia talis consuetudo non
suetudo, Félin, in cap. Super litteris , de Re- praesumitur ignorata, et sol uni legis communis
script, n. 8, verb. Tertia régula, et in cap. 1, posiiivae vim habet. L'nde non censetur revo-
de Re judicat. numer. 4, ampliat. 5, et Rota cari ex vi alicujus clausulae universaiis, in
decis. 2. de Rescripii, in novis , numer. 2, et quâ conseatur babere specialiiatem , sed ex
sumitur aperlè ex dicto capiie primo de Con- cerlà scientià principis, quà non ol.slante,
Stilulion. m 6, ibi : Singnlarium consueludiues. vult condere legem , qu» non po- valida esse
Nani per boc exciudit générales, ut ibi etiani test, nisi talem consueludinem revocei; ergo
Glossa notavit. Ratio verô est ,
quia lex posle- illam etiam revocat.
rior universaiis, revocat priorem universa- 9. Secundo infertur ex eàdem condiiione,
lem, etiarasi illius mentioneni non faciat, ut in et régula , per legem universalem lalam pro
dicto capiie dicitur; sed consuetudo univer- tolâ Ecclesià, non revocari consuetudines
saiis habet vim legis universaiis, et reputalur particulares diœcesum , aut civitatum, vel
juscanonicum, vel non scriptum; ergo.
civile, provinciarum , nisi addatur clausula revoca-
Item princeps, qui jura omnia inscrinio pecto- toria : Non obsiante, vel in spécial!, vel saltem
ris sui censetur babere (ut dicitur in dicto cap. in generali. Quae assertiocum proportione ap-
\, et in I. Omnium, c. de Testam.), etiam cen- plicanda est ad leges regnorum, vel provincia-
setur non ignorare universalem consuetudi- rum, qualenùs universales sunt in unâquàque
nem ; ergo censetur revocare illam , edendo provincià, et comparaninr ad consuetudines
legem, quae cum illà subsislere non potest. particularium locorum regni, vel provincise, ,

8. Et hoc cum proportione procedil in nno- ita ut servetur proportio : sic enim etiam mi-
quoque episcopatu pro legibus synodalibus litât eadem ratio et jurisdiclio. Sic ergo asser-
et consuetudinibus generalibus uniuscujusque tio est expresse declarata in dicto cap. 1 de
diœcesis. Idemque eiit in legibus civilibus Constit. in 6 ubi etiain ratio redditur quia
,
,

slngulorum regnorum comparalis ad consue- legislator universaiis non censeiur scire facta
tudines universales uniuscujusque regni : nam particuiaria, ad quae pertinent consuetudines
est eadem proportio. Ideôque dixit Abb. in particularium locorum ; ergo non censeturvel-

cap. ult. de Consuet. n. ult., quôd si civilas le revocare per legem universalem , nisi
illas

fecil siatulum contra suam consueludinem ,

earum faciat expressam menlionem, vel saltem
revocat illam, licet de illà non faciat menlio- in génère omnes contrarias consuetudines re-
nem, quia prœsumilur scire consuetudinein vocet , addendo clausulam Non obstante, etc. :

suam, cùm consuetudo sine scientià populi Atfjue hoc etiam conveniunt Glossa, et
in

non introducalur. Ego aulem boc puto intelli- doctores in dicto cap. 1 de Constit. in
6, et in
gendum, dummodô civitas absolutam potesla- cap. ult. de Consuet. ubi Panormit.
n. 24,
tera statuendi habeat, vel si indiget licentià Rochus sect. 7, n. 30, et Paul. Casirens.'
aul conlirmaiione principis, illum certiorem Jason et alii in d. 1. De quitus. At verô Barth.
reddat, legem fieri, revocando consuetudinem, iii eàdem loge De quibus, in lect. num. o, citât
argumenlo cap. CAim conmeiudinis, de Consuet. Guidonemin contrariuni, ipseque videtur idem
quia princeps aliter non posset consentire in sontiresecundùm jus civile, propier 1. 5,
revocationem consuetudinis , cùm non prsesu- § Diim, ff. de Sepul. viol, licet nostram sen-
i73 DE LEGIBUS. 176

ipiitiam adinitialsecundùni jus canoniruni , et 11. Nihilominùs expendo in d. cap. 1, di-

ila illam inlellexilPanormit. supra, cl illa luit cente, ccnsueludines parliculares non revocari
etiam senlentia Azonïs in Summ. queni reicrt per absolulam Icgem generalem; solùm addi,
et sequilur llosliens. in Sunun. til. de Consiiet. Dummod'o rationahilcs siut, oniissâ alià condi-

§ Quœ aii prajitdicet. Sed rêvera Bart. Cuido- tione, Dummodb pnvscriplœ sint; ergo non est
nis senlentiam iniproI)al, et conununem sequi- à nobis addenda. Nam ubi i)onlifex voluit,

tur remiltens se ad canonistas, prœserlim ad illam esse necessariam , eam non oniisit , ut

Joan. Andr. in dicto c. i. Clariùs verô in Re- palet ex dict. cap. ult. de Consuel. Ilem ibi

petit, n. 5, generaliler id resolvit ac doccl. pro ralione reddiiur, quôd consuetudo est

Indicatque, licet iioc non sit tani expressuni in quid facti; ergo, liccl non pervenerilad con-
jure civili sicut in canonico , tainen rationeni sUluendum jus, babel in illà locum ratio illius

dicti capitull primiin omni jure procederc, cl legis, quôd princeps illam ignorai, et ideô non
ita cap. illud 1 non lam esse specialis juris prœsuniilur illam revocare. Dices, ibi consue-
constilulivum ,
quàm declaralivum ejus juris , ludineni appellari /rtc/i, ul dislinguitur à jure

quod secundùm rectani rationeni in quocuni- communi , sicut statutum dicilur esse facti,

que legislatore locum liabet. Et ad § Divus, non quia non sit jus, et lex, sed quia per

imo verl)o ibi respondet, inteîligendum esse, specialia facla inducitur, et ita ibi esse sermo-
quando princeps sciebat consueludineni , vel nem de consueludine prœscriptà, quia licet in

expresse voluit illam tollere, si esscl. Quse non prœscriptà procédât eadem ratio quoad
responsio procedit extendendo illum texlum hoc, utignorari possil, non tamen quoad hoc,

ab slaluto ad consueludineni et inlelligendo , ut prœsumalur princeps noluissesuà legeobli-

illum de consueludine antécédente ad legein , gare conlra talem consueludineni inchoalani,

sed alios etiam liabet sensus, ut supra dixi. quia cùni non induxerit jus , non indiget de-
Sic etiam videtur nioderanda lex 6, lit. 2, par- rogalione, sicut alia. Sed conlra, quia eslo,in
tit. 1, cùi.idicit, legcm posterioreni tollere hoc sit diversitas, ex alià parle est magna si-

consueludineni contrariam, licet Gregor. Lop. mililudo rationis in hoc, quôd princeps non
ibi, in Gloss. 6, indillerenter, et sine ullà limi- prœsumilur velle ferre legem non consonam
tatione illam intelligat, allegando dictuni § Divus. moribus ulenlium. Quœ ratio habere potest

40. Sedquseri potest, de quà consueludine locum in consueludine valdè radicalà , et ob-

hoc inteîligendum sit, an de soià consueludine servatâ, etiamsi nondùm prœscriptà sit. Et
prœscriptà, vel quœ jam legeni introdusit, an conlirmatur ex régula juris, quôd disposilio
«tiani de niinori consueludine. Nam doclores generalis non comprehendit specialia, quœ le-

.nllegaii nihil de hoc tractant, sed simpliciler, gislator vcrisimiliter non intenderet , si eorum
et indistincte loquunlur. Unde videntur loqui noiiiiam haberel; sed specialem diflicultatem

de consueludine juris seuquae jus inlroduxit, habel cogère subditos ad mutandum similem
ac subinde de consueludine prœscriplà. Nam consueludineni ,
quœ muliùm movisset prin-
tractant de consueludine, quani princeps cipem, si illam scivisset ; ergo non est verisi-

ignorare prsesumitnr ; lalis auteni non potest mile voluisse obligare contra talem consuelu-

inducere jus, nisi sit prœscriptà. Et ita banc dineni.

particulam invenio additam in Gloss. d. cap. 12. Quamobrem probabiliter censeo, non

1 de Gonslil. in 6, verb. Facti, et coliigi po- esse reslringcndam resulani illius textùs ad

test ex dict. cap. 1, qualenùs utilur verbo consueiudinem prœscriplam , sed inlelligen-

derogandi, quia non dicilur propriè derogari, dara esse de consueludine ralionabili , et tam
nisi juri prœcedenli. Et è converso ideô ,
publico usu, et tanto tenipore firniata ,
quôd
consuetudo specialis derogarc censelur juri sulïiceret ad legem introducendam , si prin-

generali ,
quia spéciale jus derogal général! ceps illam sciret , eô quôd prudenti arbitrio

etiamsi spéciale prœcedat, ul est régula juris, verisiinile sit ,

principeni fuisse in illam con-

non prœsumilur princeps juri spcciali

et quia sonsurum, si illam scirel. Tune enini, ob con-
derogare, quod ignorât; ergo supponitur con- trariam raiionem, non est verisimile , velle

suetudo esse lalis quœ jus introduxerii. Tan-

,
conlra illam obligare per legeni generaliler la-

dem quia, nisi sit sormo d; consueludine tani, seu velle iliam tollere, dùui illam igno-

prœscriptà , nulla alla designari polerit ,

quœ rât, nisi expressiùsid declaret. Nam in talem

necessariô lirma permanere debeat, non ob- consueiudinem, et verba et ralio dicti cap, 1,

stante Jege generali subséquente. optimè cadunt. Namverbum derogandi, v^ai

177 DE LEGIBUS. 178
eliam de tali consueludine dicitur, tum quia lem legem non statim esse revocaiam cunsuc-
dici cliam solet do aliis jiuibus jiistilirc qua; tudinoni, nisi prœcodat populi consensus, pe-
non sunl loges, iil dioiiniis, |»rinciponi conro- lili(>,aut inlonnaiio, vol aliâ via conslot, latam
denilopiivilo^-'imn , nollo doroiiai'o jiiii Icriii, oss '
à princij>e cum scienlià consuotudinis.

luin oli;uu quia illa consuoUido de se sulliciens IJalio est, quia non minus procedit in tali lege

esseiad jus inducendum, nisi obstâsscl princi- decisio dicti capiluli prinii , quàm in lege ge-

pis ignoranlia; Uim deniqiio ([uia popuius Iia- nerali, quia non minus prxsuniitur priuceps
bel quoddaiu jus, ul non cogatur niulaie laleni ignorarc consuetudinem privalam fcrendo
consufludinem, cni non inlolligiiur voile dero- unam logem, quàm aliam, et alioqui sup|)0silà

gare princops, nisi id e.xpiiniat. Et ila rospon- ignoranlià, non censelur vellc derogare con-
suni est ad ralioneni inoontrarium. suetudini, nisi id exprimai. El bîec est diffe-

13. Et ad ulliniam oonliinialioncni dicilur, ronlia olara iiiter principem universalem, vel

veruui esse , non posse unuu), cl idoni lompus parlicularom , son proprium slatuentem quia
liujus consueludinis, designari, salis verùcssc, in principe supponitur dicla ignoranlià facti

quôd prudent! arbilrio discorni possit , sic ut non verô in parliculari communilate , aui gu-
supra (licebanius , consuetudinoni non prae- bernatore. Alqne ila verba illius cap. 1 gene-
scripiani posse inducere jus, si princops illam ralia etiam snnt de omni constitutione a papa
sciât, tempus autcni ojus non esse idem, nec novitcr édita. Est eliam oplima conjectura, quia
deliniluni pro omnibus, sed prudenter deter- cùm res possit esse dubia , vel obscura , si

niinandum esse juxla consueludinis circum- princops voluisset legom suam particularem
slanlias. Idem ergo tonipus, idomque judicinm valero, non obsiante consuetudine contraria,
dicimus in prœsenti suflicere. Et corlô lioc expressisset ; ila enim fieri solel receptissimo
supponunt omnes, qui docent consuetudinem usu, et juri consentaneo ; ergo, dùm non ad-
nunquàm inlroducore legem, nisi sciente prin- dil, praesumendura est, voluisse consuetudi-
cipe; iili enim nogare non possunt, decisionem nem revocare. Et hoc in praxi est observan-
dicti cap. 1 , scilicet , logem gcneraleni non dtmi pro mullislegibus.quae respectu polesta-
abrogare consuetiidinem particularem ignora- lis, à quâ feruntur, et respectu communitatis,
tam à principe, quamvis ex sententià illorum ad quam illa polcslas exlenditur, sunt particu-
nondùm legem introdnxisset. Denique nsu vi- lares, et universaliter lerunlur pro aliquâ diœ-
deiur esse receptum, ut in defendendà parti- cesi, vel congregaiione , cujus consueiudines
culari consuetudine conlra generalem legem, licel in illà générales sint , sunt parliculares
non rigorosè specteiur, aut allegetur tempus respectu principis , et ideô non censentur de-
longum necessarium ad praescriptioneni sed , rogatae per taies loges, nisi in eis exprimantur.
lanli-ni lionestas consuctudinis, etquôd judicio Hinc etiam consueiudo non censelur dero-
prudeniùm sulîicionler lirmaia sif. gala i)er privilegium à principe concessum,
14. Dubitari etiam potest circa prœccden- nisi clausulam deroganlem contlneat, ul infra
tem régulant, utrùni per legem particularem suo loco dicetur.
simpliciter latam à papa , vel ab alio simili IG. Sed objici potest ratio, quà utitur Glossa
universali principe, pro cerlo loco, episco- in diclo cap. 1, verb. Siiigulariian, scilicet, quia
patu, etc. derogetur particulari consueludlni lalis lox superflua et inutilis ess>et ; nullunj enim
conlrariaeejusdem loci. Et raiio dubitandi est, ofleelum possel alicubi babore; lex enim gene-
quia lex derogat consuetudini anlecedenli, si ralis, licol in uno loco non lollai consuetudi-
adacquatè, ut sic dicam , comparentur, id est, nem, non est inulilis, quia in reliquà tolA
lex generalis ad consuetudinem generalem , et communilate obligat; lex autem lata pro loco,
parlicularis , ad particularem, ut de priori vel congregaiione speciali, si ibi impeditur pro-
parle diximus in priori rogulà, et de posteriori pler consuetudinoni particularem contrariam,
parte videtur esse eadem ratio. Undc eliam Item videtur contra obedientiam
inutilis fiel.
ibi diximus, por statuluin loci lalum à com- dobitam superiori principt, contempla illius
muniiate ejusdem loci babente potestalcm sta- lege in proprià consueludine persislere. Re-
luendi, revocari privatam consuetudinem, licet spondori potest, legem illam de se utilem esse,
illius non fiai mentio; ergo à fortiori idem ot oiricaccm ; per accidens autem, et ex igno-
dicendum est, si stalutum fiai à principe su- ranlià consueludinis non habere cffectum, ue-
periore, cùm major sit ejus polestas. que hoc esse contra obedientiam et reveren-
13 Nihilomlnùs dicendum videtur, per ta- JiWm superiori debitam, quia creditur esse juxta
 179 DE LEGlfiUS. lié
jllius volunlaieiu jure coniniuni explicaïam. dit, nisi centenarià; nam haec immemorialis re-
Addo verô legein illain non esse iniiiiloni, ne- putalur, imôaddil, vel quadragenarià, quodni-
que omninô carere eOeclu nam obligat subili- ; niium est; sentit verô, quolies revocaïur con-
los ad reverenler illauisuscipiondam, el
recur- sueludo, vel negalur prsescriptio, intelligi de
lenduui ad superiorem; consueludinem suam ordinarià consuetudine , aut prœscriptione
et raiionem ejus alKgando, cum anlmo ser- non verô longissimi,
longi temporis, et multô
vandi legem, nonobslanteconsueUidine jam
si minus immemorialis. Sicut jura civilia dicunt,
cognilà, superior voluerit logem obscrvari. In- servitutes discontinuas non pryescribi, 1. Servi-
térim verô non tenenlur conlra consueludinem tutes prœdiorum, ff. de Servitul., el nibilomi-
agere. Quae omnia à simili oplimè confinnantur nùs non inlelligilur praescriplio temporis im-
ex capite Si quanito, de Rescrip, cum bis quœ memorialis exclusà I. ff. de
Ductns aquœ,
3, §
ibi notanlur. Aquâ quoiid. et aesli. Alque boc ferè lanlùm
17. Tandem expiicare oportel, quae vcrba lundamenlum ad conlirmandam banc senlen-
addenda sint in lege generali, seu principis, Quod ita induci polest; nam cùm
liam afferlur.
ut ceusealur consueludinem abrogare. Nam in iniiium consueludinis ignoralur, consequenter
dicte c. 1, dicitur : Msi expresse caveutur in eliam ignoralur, an jus iikul Cueril conslilutum
ipsâ;inquosoîùm occurrit adverlenduni banc solo usu, vel aliunde duxeril iniiium ex aliquo
derogalionem ordinariè solere fieri per parli- privilegio, conslitulione, aut alio simili ; ergo
culam : Non obstante contraria consuetudine, vel meriiô dicimus lalem consueludinem non salis
alià simili, seu œquivalenle , aut quœ iilam derogari per générale nomen consueludinis, quia
virlule includal, de quibus clausulis dicam ex habel quamdam superiorem; raiionem. Adde,
professo in bb. 8, circa revocalionem privile- ob banc causam immemorialem consueludinem
giorum. Quando aulem per hujusmodi verba valdè specialem in jure reputari, habereque
reiractelur taniùm consueludo prselerita, vei mulla specialia privilégia, ideôque non com-
probibealur fulura, aut eliani reprobetur, salis prehendi sub generali clausulà, juxla aliam
in superioribus iractatum est. Solûm ergo po- vulgatam regulam juris. Alque ila haec sen-
tesl lu'c inquiri, an per illa verba absolulè pro- tenlia in praxi observari polest. Addi verô ilH

lata retraclari censeatur immemorialis consue- soient aliqu« limilaliones, quae ad materiam de
tudo, vel solùm aliae, de quarum initio constat. prœscriptione speclant, hic verô necessarise
In quo très sunt senlentiae. Una est absolulè non sunt; videalur Tiraqucl supra.
affirraans, per clausulam ; JSon obstante consue- 19. Secundo principaliier dicendum est,

tudine in contrarium, revocari consueludinem, consueludinem antiquam per subsequentem

eliam immemorialem, licel in illâ clausulà non abrogari posse, servalà proportione, id est,

addalur parlicula dislribuliva quâcumque^ vel universalem per universalem, parlicularem per
alia similis. lia Gard. Ratio esse polesl, quia particularem in eodem loco; nam in diversis

negatio est sufTiciens distributio, cùni omnia non sunt contraria; ; universali verô derogari
destruat. Alia sententia est, addilà disiribu- per particularem alicujus loci, pro illo etiam
tione, comprehendi consueludinem immenio- loco; universalem denique derogare particu-
rialem, non verô sine illâ. lia plures canoni- lari. Ilà ferè Hosliens. in Sum. eodem lit.
§
stae et Gloss. allegatae à Covar. Ratio prioris Quœ cui prœjudicet, et omnes. Et ratio gene-

partis esse polesl specialilas immemorialis con- ralis est ,

quia ita comparantur consuetudines
sueludinis. Posterioris aulem fundamenlum inier se, sicut leges, vel et consueludo, servalâ

erit, quia illa veluti geminala distributio vincit proportione. Unde quod dicilur in § penult.

illam specialilalem. Inslit. de Jur. nalur., ea quœ civitas constiluit

18. Tertia sentenlia est, eliam addilâ distri- sœpè mntari soient ; vel tacito consensu populi,

bulione non revocari lalem consueludinem, vel aiiâ postea lege laià, sicut est verum de his

nisi addalur, etiam inimemcriali, vol aliquid quae jure scriplo sunt conslitula ; ila eliam à
aeijiMvalens. lia loncnl muUi juristae, quos re- fortiori de jure non scriplo, quia non minus,
f'-runt el sequunlur Covar. lib. 5 Variar. cap. iniô magis videtur posse mulari lacilus consen-
45, n. 5, et Tiraquel. de utroqiie Reiracl. sus \)^^^ taciium contrarium, quàm expressus
tract. 2, § 1, Gloss. 2, n. 25, if'qne insiiiuavit per t;uilum ; sed boc polest fieri, ul oslensura

Glossa in Aiiliicut. tit de cœtero, c. 1, verb est; ergo. Unde iiiprimis nece.-se est, consue-

Prœscriptione; cùm enim lextus ilie dicat : tudines esse contrarias; nam, si possunt ad
I
Nnllâ prœscriptione objiciendâ, etc., Glossa ad- fi concordiam reduci, obseryandae sunt, ut Ho-
181 DE LEGIBUS. 18i

stiens. ait ; suppositâ auteiti conlrarietate, om- TIf consuetudinem revocatum fuit, et sic ad illud
nia membra sunt clara. Solùm in ultimo opor- l'aciliùstit regressus; vel prior consuetudo fuit

let advertcre in consueiudinihiis non liabere pr.ietcr jus, et sic etiam posterior erit prater
locum clausulain doroganiem, quia non liabent jus, et ita semper in posteriori consuetudine
verba, sed opéra, et ideô necessarium esse, ut sulliciunt decem anni. Ilunc verô discursum
consuetudo universalis ad deroganduin parti- non approbat Uoclius supra cum Barb. ibi, et

culari, extendaturad locuniilliini, in qiio par- uiilii etiam videiur didicilis, quia nulla ratio

ticularis consuetudo antea erat. El tune res juris non scripli in eo habotur. Et ideô bre-
est clara, quia tune consunnnalur opposilio viter censeo primo, si prior consuetudo non
contradictoria, ut sic dicani, et popiilus ille jam fuit contra, sed prœter jus, posleriorem esse
consentit; secîis verô erit, si tantùni sit uni- simpliciter contra jns, et ideô postulare tem-
versalis in reliqiiis parlibus provincire , aul pus canonicîB praescriptionis. Probatur, quia
regni, quia b«c non poterit obesse parliculari prior consuetudo induxit jus cui est contraria
consuetudini tenaciter retenlae, sicut née lex posterior, qua; non est conformis alicui juri.

universalis illi derogat. Ilem, si prior consuetudo fuit universalis, &t

20. Qiiairi aulem polest, quanlo tempor(\ posterior parlicularis, est id evideniius, quia
vel quibus aciibus posterior consuetudo de- consuetudo universalis jus commune inducit ;

rogel priori. Dicenduraque est non sufllcere idem autem videtur, si prior fuerit parlicularis
unum, nec, plures aclus contrarios, sed requiri ojusdem loci, et juri communi non contrario.

consueludinem praescriplani, vel suflicientem Nam consuetudo contra simile statutum, esset
ad revocandam legem. Ita Glossa 2, inl. Nemo, contra jus, et postularet tempus canonicse prae-
166. ff.de Regul. jur, Hostiens, supra, § Qua scriptionis; ergo idem est de consuetudine;
liter, verb. Sei nntnqmd, Panormitan. dicto nam est 3equali> ratio. At verô, si prior con-

cap. ull. n. 19, ubi ialè Rochus sect. 4, n. 69 suetudo fuit contra jus commune, quod non fuit

et sequentibus, Felin. in cap. Cùm accessissent, omninô ablatum illà consuetudine, quia non
n. 50, in flrie, ubi in scholio niulti alii aile- fuit universalis, sed partlcularis, quae illi dero-
gantur. Et ratio est, quia nulla consuetudo po- gavit, tune probabile est, posteriorem consue-
lest inducere novnni jus, nisi sit proescripta, tudinem decem annis praescripiam sufficere;
velconsensu principisprobala, et consequenter quia non est simpliciter contra jus, quia jus
nec potest priorem consuetudinem abrogare, commune semper manet, ad quod per illam
nisi ejiisdeni principis consensum habeat. Unde consuetudinem fit regressus, et tune proce-
ad minimum est necessarium decennii tempus, dunt qure Felin. tradit. Secùs verô censeo, si

ignorante principe, vel arbitraiiura secundùm prior consuetudo fuit universalis, et omninè
prudentiam, si princeps scientiara habeat novae abrogavit jus univcrsale antecedens ; nam tune
consuetudinis. existimo, necessariam esse prsescriplionem ca-
21. Quaeri autem potest, an in ecclesiasticis nonicam quadraginta annorum contra talem
consuetudinibusrequiratur tempus quadragin ta consuetudinem, quia posterior consuetudo jam
annorum, ut posterior revocet priorem. Pa- est omninô conira jus commune inductum
nor. enim dicit, indiiïorenter sufllcere tempus per priorem consuetudinem. Aliud enim jus
decem annorum , sequitur Felin. et reddit ra- anliquius utrâque consuetudine, per inde se
tioncm, quia posterior consuetudo non est habet, ac si non praecessisset, quia omninô
conira jus, quod sic déclarât, quia vel prior sublatum est. Et haec de consuetudine suiH-
consuetudo fuit contra jns, et sic posterior est ciant.
secundùm Ulud anliqui us jus, quod per priorem
 Ciiter cctaims.

DE LEGE HUMANA
FAYOUABILI SEU PRIVILEGIUM CONCEDENTE.
Dislinximus in cap. 2 libri quinli legem hu- Et summistae verb. Privilegium, et verb. Gra-
manam in odiosam et favorabilem , et in fine tia. Theologi verô de iliis ex professe non di-
ejusdeni capiiis iiisinuavimus, diipliciier dici sputant, sed pauca per occasionem, et succincte
posse legem favorabilem, generaliler, scilicei, altingunt.

et specialiler. Priori modo dicilur lex favora- CAPLT I.

bilis quîecumqiie lex justa, quae spéciale grava- Quid privileyium sit (1),

men non iniponit, neque aliquod ddiuni conti-

1. Circa nomen oportet inprimis advertere,
net; nam bis semolis, lex de se magna
, béné-
privilegium duo includere, et signilicare, scili-
ficia conTert ; nain illuminât, dirigit et in ofii-
cet, jus ipsum, seu gratiam concessam privile-
cio conlinei, ideoque favorabilis censenda est,
giario, et mandatum ipsum vel insirumentum,
generali lamen appellalione, quia ex gonerali
quoprinceps concedit alicui specialem gratiam,
raiione juslaî legis, boc babet, supposiià prœ-
quod interdùm vocatur rescriptum, indultura,
diclà negatione, et ideo de lege favorabili sub
vel bulla in canonicis priviiegiis, quamvis haec
hâc g'Mierali raiione nibil dicendum siiperesl,
nomina latiùs habeant sigiiificatum , quia non
nisi quôd bic favor potest esse major et minor
tantùui privilégia , sed eiiam alii eflectus per
in diversis legibus pro materiarum et finium
illa fieri possunt, ut infra dicam. Et facile (it
illarum diversiiate. Sic enim leges directe in-
transitus ab une signilicato, ad aliud, quia
tendentes commune bonum praîTeruntur legi-
reputantur tanquàm idem, quia unum est pro-
bus, qiise commoditates singuloruni privaio-
pier aliud, et se liabeut sicut signum et signi-
rum continent, et quae religionem fovent bis
licatum. Nos ergo in pracsenti propriè agimus
qux' de temporalibus dispoiiunt, et sic de cae-
de privilégie ratione juris , et gratiai, quia est
teris. Quomodô autem haec proprietas, seu l'a-
veltiti substaiitia privilegii simul autem de
;

vor legis ad ejus interprelationem conférai in toto privilégie quia agimus de ille qualenùs
,

lib. 5 dictum est. Posteriori , seuspeciali modo quaedam bumana quae censtituitur in
est lex ,

dicilur lex favorabilis, quae specialem favorem

génère signi, ut suj)ra diximus.
aliqiiibus concedit, qu;e nomine privilegii si-
Secundo supponendum
2. est , non omne
gnitlcari solet, quae psrlicularem requirit con-
privilegium esse legem propriè, et in rigerc
siderationem in boc libre tradendam, quia ba- sumptam, quia de ratione legis est, ul sit per-
bet proprium (pienidam effectum legis, non
pétua, ut supra dictum est ; non autem omne
communem aliis, ratione cujus peculiaris spe-
privilegium est perpetuum , ut ex dicendis
cies legis censetur, et aliquas babet proprie-
constabii ; ergo saltem illud , quod perpetuum
laics quas explicare necesse est. Sunt autera non est, non est propriè lex. Et boc maxime
de bâc lege tiluli de priviiegiis in omnibus
(i ) In Galliis, eversâ an tiqua regni constitutio-
toinis juris canonici, ubi interprètes multa de
ne, periernnlemnia privilégia. Nobilesretiiiue-
bâc malerià disputant ; in jure autom civili rimtlanlùm nomina et titulos, sed tmllisexem-

non invenio absolutum tituluni de priviiegiis, pliendius g;mdent,et sicul caeteri cives, publi-
cis oneribussubjiciuntur. Quoad immuuilates
sed cum aliquâ additione priviiegiis credito-
remanet solummodô
vel privilégia ecclesiaslica,
rum, et de priviiegiis veleranornm in Digesl., immuniias à militià. Ecclesiastici ordinariae tri-
novo. Et de privilégie lisci, vel dolis, vel va- buualium secularium jurisdictioni subjacent
excepte (luôd, juxta praesentem ordinationera
riarum pcrsonarum, a;it communilalum in ,

cùu! agiuir de quàdam culpà in exercitio sacri

libris codicis, quibus locis, et aliis multis juris ministèrii commissà, non pessunl in judiciurn
etiamcivilis interprètes de hàcmateriàiractant. deduci, nisi ex sententià Consilii Status.
i8S DE LEGIBIS. «86

locum habet, quando privilegiiim ferlnr ad gentibtu. Idem habet Graliam in § ult. 25, q. i.

determinalum icnipus; si tanion absoliilè fe- ISeque enim , iw\ml , aliquibtis privilégia conce-

ratiir, habet banc porpeluilatom , quod non derentur, si pruter generalem legem uulli aliquid
finilur permorleni concedentis, ut infra oslcii- spéciale concederetur. Ex quibus verbis ratio
dotiir, in quo cxcedit vim praecepti , et conve- asserlionis constat ,
quia secluso hoc efîectu ,

nu cuni \cs,o , et in caeieris eliani serval pro- nihii proprium , et pecidiare privilegium ha-
porlionem ad legem , et qiiamdiù durât, piM- t

béret. Taciiè autem in hàc parliculà contine-

modum legis observari débet. Et ideô in C()ni- tur, privilegium debere favorem aliqurm seu
muni explicatur privilegium per rationem legis benelicium concedere. Quia concedi diciiur
applicandam, scilicet, et intelligendam cnm quod volunlariè, et libenier acceptalur ; illud

dicta nioderatione et proporlione respeclii autem semper est aliquid favorabile ; sic ergo
privib^giorum , quae ad tempus tantum conce- diciiur, privilegium aliquid spéciale concedere:

dunlur. et ideô lex favorabilis est. Unde si aliqua lex

5. His positis, privilegium definiri potest, ut imponat spéciale gravamen aliquibus personis
sit privata lex aliquid spéciale concedens. Su- aut popidis, non dicitur privilegium , quia non

niitiir ex docloribus in Uubricis de Privib^giis, concedit , sed imponit, vel, ut sic dicam, com-
et summistis verb. Privilegium , Antonin. p. \, pellii taie gravamen subire , et ita non convenit
lit. 19, c. 1. Ponitur autem lex loco generis , illi definitio privilegii, sed odii ,vei pœnse ,

ratione jani dicta. Privata auleni additur ex aut iributi. Posset verô quis objicere cap. hinc
cap. Abbate, de verbor. Signif. etcap-Pm/Ze- est id, <[. 1, ubi Greg. vocal privilegium prae-
gium, d. 5, ut privilegium à caeteris iegibus ceplum quoddam datum cuidam monaslerio ,

distinguatur; nam alise conccduntjus commu- ut ejus abbas non posset in episcopum eligi.
ne ; liaec vero privatum, ut dociores circa proe- Sed rêvera Greg. illud reputavit magnum be-
dicia jura déclarant. Deci. et Abb. in Rubri. neficium monaslerii. Ne forte, inquit , occasione

de Rescrip. Sed dicet aliquis differeniiara , epincopatùs , ubbatia aliquid detrimenti pateretur.
hanc repugnare gcneri, quia de ratione legis Et ideô merilô illud privilegium appellavit.
est , ut respiciat communitatem , atquè adeô 5. Sed qu.-eri potest inprimis , an illa deli-

quôd non sit privata, sed communis. Sed ad- niiio compléta sit. El ratio dubitandi est, quia

verienduni privileghimnon vocari legem j)riva- nonnulli exisiimant addendum esse, ut illud ,

tam eo quod uni tanlùm personce obligaiionem quod privilegium concedit, sit aliquid contra
imponat (quod objectio intendit); nam supra commune jus. lia sentit Panorm. in cap. Olim,
diximus, et stalim declarabimus ,
privilegium de verbor. Siguif. n. 7, ubi ait de raiione pri-
respicere eliam communitaiem , et quoad obli- vilegii ess*^, ul concédai aliquid conlra jus
gaiionem, quara inducil, et quoad bonum et commune : nam si solùm concédât specialem
finera, quem saltem ultiraatè iniendit. Diciiur graliam ,
qua; jïiri communi contraria non sit,

ergo lex privata, quia parliculari personae, aut quamvis per illud non detnr, non est, inquit,
cornu unit ;ti spéciale jus concedil praiter projiriè privilegium , sed beueficium principis.
commune. Et ila ullima particula est declara- Quse fuit eliam doctrina Barl. in 1. Si finita ,

tiva prioris , ut aperlè exponiiur in d. c. § Ex hoc edicto, iï. de Damn. infect, n. 5 ; et

Abbate. Et sic etiam dixit Gregor. in c. Hinc sequitur Sébastian. Medicis traciatu de Deflui-
m, q. 1
est : Privileqinm non cunslituere commn- tion. p. 2, § 17. Veriim lamcn licet possit esse

nem tegem; et Beda Act. 1 : Privilégia si ngulo- quœstio de nomine, tamen eliam privilegium
rum commnnem legem facere non possunt , cap. conlra legem concessum potest dici benelicium
Non exempto 26, q. 2, principis. et beneficiuni spéciale daium prêter
4. Atque hinc constat, de ratione privilegii jus commune ex liborali principis gralii , vel
esse, ut concédât aliquid spéciale, quod looo donatione , est verè privilegium ,
prout nunc
differentiœ additum est ex codem cap. Abbate, de illo loquilur, quia est lex privata et favora-
etc. In lus , de Privileg. ubi declaratur , dici bilis. Unde non potest sub alià legis specie
aliquid spéciale, ut distinguatur ab bis quoi jure ciintineri. Nec in diclo cap. Abbate, ad ratio-
communi conceduntur. Inde addilur ibidem , ueiu privilegii poslu'alur, ul aliquid conlra jus
privilegium ita esse inlcrpresandum , ul ;di(jiiid concédai, sed simpliciier . ut aliquid spéciale
praeter comurane jus concédât, quia aliàs esseï et in diclo cap. In his, vocalur indulgentia ,

inutile. Cùm niliil, inquit, eis conférât memorata licentia et gralia , et solùm requiritur, ut ali-

indulgentia , sine qnà id liceret prœlatis indul- quid hujusraodi concédai . et tamen constitui-
187 DE LEGIBUS. 18$
turcaput illud subtilulode Privilegiis. Etlalia Indulgemus , id est , indultum eue ostendimus.
sunt in religionilmsinulla privilégia ,
quie sunt idem sentit Navar. dicio cap. 3, n.84,in priii-

merae grali* ponliliciim, H non sunt contraria cipio , et § 7, 8 et 9 ; saepè enim dicii baiC non
juri commun!, sed aliquid uilra illud addunt esse propriè privilégia, vel non esse vera pri-

ul suai privilogiaabsolvcndi , dispensandi , etc. vib'gia sed declaraiiones juris, qua; danlur ad
Non est ergo necessariura in deHniiione addere lollenda dubia , et scrupulos ,
pacandasque con-
illam parliculain contra jus, nam salis est, qiiod scienlias. Nibilominiis tamen dicendnm est
sit ultra , vel pr«t"r jus ; hoc auiem salis si- baec esse vera privilégia. Ita tenet Emman.
gnificatur, cùm dicitur privilegium aliquid Roder, supra , et favet communis niodus lo-

spéciale concedere : si enim niliil concederet quendi doctorum et religionum. Et polest

ultra commune jus, profeclè ncc spéciale ali- illis propriissimè adaptari illa particula delini-

quid concederet , et hoc ad summum probant tionis. Primo , quia ipsamet declaraiio dubii
nonnuUa jura, que Medicis allegat. Al verô addil aii([uam cerliludiiiem non solùm pracli-

Sylvester verbo Privilegium, q. 5, disiinguit cam , sed eliam speculalivam ,

quae multùm
de privilegio lalè, et propriè snmpto : nam confort ad reclè operandum sine reinorsu, vel

propriè sumplum ait esse coniia jus, lalè suf- gravaniiiie conscienliaî ,
qui est favor non con-

licere ultra, vel praeter jus. Sed non oporlet lemncndus. Secundo addilur specialis admo-
de nomine contendere, nec video cur vox illa niiio principis , ul serveiur aliquibus ipsum
non dicatur propriè in totà illà significaiione commune jus ,
quae admonitio favor est , et

lata, quia per conce^sionem eliam seu gratiam piurimùm valet, tum quia specialis : nam sunt
praeter jus polest conslitui lex privata, à quâ aliqua ,
quœ niai specialiter notentur, videntur

dictum est privilegium, Dec polest, ut dixi ueglecla, ut dicitur in 1. Item apud Lubeonem, §

sub alià specie propriè comprebendi. Hoc edictum , tl. de Iiijuriis, tum quia interce-

6. Hinc verô nascilur secunda objectio, quia dit persona principis , vel pontificis ,
qui in

non onine privilegium videlnr aliquid spéciale graiiam peleuiium saepè baec concedit, ul suo

concedere, et consequenier non rectè poniiur nomine majori aucloriiate serventur, aut fiant,

illa tanquàm differenlia privilegii. Nam per ut signilicat Innoc. III in d. cap. Quia , ibi :

illam flt, ut definitio non convertatur cum Auctoritate prœsentium concedimus facultatem ,

definito. Assuniptum palet ex cap. Quia de et in simili dixit Iiinocen. 1 in cap, Quis ne-
Procur., ubi Innoc. IH universilati parisiensi sciât , disl. 11 : Quibus idcircb respondemus, non
privilegium concedit consliluendi procuralorem quia te aliquid ignorarc credanms, sed ut majori
in causis, dicens : Hoc vobis concedimus auctori- auctoritate eos instituas. Haec autem omnia ad
tale prœsentium. Et infra, licet de jure communi specialem favorem pertinent. Nam specialis

hoc fieri valeat. Ecoe privilegium, quod nibil providentia pontificis per specialem monilio
spéciale concedit, non solùm contra, verùm nem , declaralionem et proteclionem siiie du-
etiam nec ultra jus commune. Simile habetur bio est spéciale beneficium. Exemplum opti-

in cap. Et si Ciiristus , in fine , de Jur. ubi po- mum est in cap. Innovamus , de Tregua, et

teslas jurandi in propriis causis religiosis con- pace , ubi poniifex specialiter commendat qua-
cedilur, quando alia probalio deest ,
quod non rumdam persouarum sccurilatem.
solùm jure communi , sed eliam nalurali con- 8. Aliquando verô id quod erat per se raar-

cessura videbalur. Similia eliam sunl nmlta lum , vel jure communi prohibitum, spcciali

privilégia in religionibus , ut tesianlur Navar. modo in favorem aliquarum pcrsonaruui pro-

in Encbir. de Oral. cap. 3, n. 55; et cap. 19 ,
bibetur cum addil ione specialis pœnae. Qux lex
n. 84 ; et in Sum. cap. 25, n. 89 ; et Emman. licet respeclu delinqueniium pœnalis sit, re-

Rode*", t. 1 Quaestionum Regular, q. 7, art. 1. spectu eorum ,

quorum tuitio intenditur, pri-

7. Ad banc objeciionem responderi potes t vilegium est , et taie est privilegium canonis ,

primo , baec non esse propria privilégia , sed Si quis suadente ,

personis ecclesiasticis con-

tântimi declaraiiones quasdam juris communis, cessum , et simile habetur in cap. Pateniarum.

vel naturalis , vel spéciales admonitiones , ut 24, q. 2, et omnia jura, quœ specialibus pœ-
talia jura serventur, vel ut majori aucloriiate nis muniunt ecclesiaslicara immunitatem, pos-
liant. Hoc insinuavil Glossa in dicto cap. Quia; sunt sub hoc ordine privilegiorum coilocari.
ibi ita exponit verbum , Concedimus , id est Praeierea solet inlerdùm fieri nova concessio
^

declaramus concessum ; et in dicto cap. Et si i^.lius rei, quae per commune jus licebat , non
rjiristui, eodem modo Glossa exponit verbum solùm ut res licite fiat , sed eliam ut ab infe-
 m DE LEGIBUS. IfiO

rioribus praelalis prohiberi non possit. Saepè conceditur nova potestas , sine quS actus non
enim polest subdilus aliqiiid liciiè faceie,diitn licebat. Quando voro privilegium clarè conce-

non proliiholiir ,
polesl tanien à stio praîlato ditur soKiin in gr.itiam petonlis .id majorera
proliiberi ne id Caciat. i:t tune si à niajori pra;- sectiritatom, vel suum scrupuliiin
propter ,

laio spccialen» liccnliam obtincal, dictum el- aul dubilationem; tune argumentum dictiira
feclum operabitur ,
qui salis speciaiis est. Ul- non est ellicax: oporlebil aulem, ut dixi, lalem

tinio per bujusniodi conccssioneni resiiUiilur esse niateriam, laliaque privilegii verba , ut ef-

quis ad jus commune: quod illi fuorat aliàs feclum alium non admillant.
inlerdiclum , ul si religioso detur privilegium
CAPUT II.
ad appellandum ,
quod est veluli jus quoddam
naiurale, ii,terdicluni tamen religiosis quasi
An scriptiira sit de substanliâ privilegii, et quo-

jure ordinario. De quo privilégie videri potest

modb à rescripto , dispensatione, seu beneficio,

différât.
Panonn. in c. 1 de Rescri. à n. 4, ubi etiam
Deci. Hostiens. et alii. 1 . Haec quaestio necessaria visa est ad exa-
9. Addendum verô est ullimô ex Félin, in ctam declarationem privilegii tara absolulè
cap. 1 de Uescrip. n. 4, cum l*anormil. etaliis spectatam, quàm per coniparationera ad alia,

supra cilatis. Quod licol privilegiun» possil non cumquibus allinilaieni aliquam habere videtur.
concedere aliquid ulira jus commune , regula- In definiiione igitur privilegii, nihil de scri-
riter non est ila interpretanduni , eliamsi ne- pturâ diximus, sed solùra esse legem privalara,
cessariuni sit verba exlendere ,
quanlùm com- el ideô nieriiô interrogari potest, an sit les
mode lieri possil. Et ideô , eliam regulariier scripta seu, quod idem est, an scriptura re-
loquendo , non est privi]<^gium ita conlrahen- quiratur ad valorem, vel effeclum privilegii.
dum, ul nihil opereiur pra^icr cerliludinem , Ratio autem dubilandi sumi polesl ex Gloss.
vcl aliquid hujusmodi sed tune solùm, quando , in cap. 1 de Censib. in 6 verb. hi scriptis, ubi
ex malcria; qualilate, et verbis privilegii ma- privilégia ponil in ter ea quae in scriptis redigi
nifesté constat non fuisse aliam intentionem debent. Allegatque cap. Porro, de Privileg.
concedentis. Nam si commode , et secundùm quia in eo dicilur inspicienda esse privib'gio,
proprielatem verboruni potest aliquid spéciale ut eorura ténor servetur. Favel etiam cap.
ultra , vel conira jus operari, id denegandura Contra mores , d. 100, ibi, Aut scriptis privile-

non est ,
quia et ipsa jura ita déclarant privi- giis se tuer. Accedit, quod interdùm per spe-
légia, quantum lieri potest, ut palet ex dicto cialem gratiam pontilicis conceditur, ut vivae
cap. In his, cura similibus. Et ratio favoris , et vocis oraculo valeant in conscientià; ergo
beneflcii postulat banc araplitudinem in con- signum est, per se non valere.
cessione , ut infra latiùs dicemus. Atque hoc 2. ISibilominùs dicendum est , scripluram
eliam confirmât vulgare argumentum, quo non esse de substanliâ privilegii, Ita sumilur
mulli colligere soient, id quod per privilegium ex cap. Institutionis, 2o, q. 2, ubi id notât
conceditur, sine illo non licere, juxta cap. Gloss. et ex Clément. Dudiim, de Sepulcr.
Sanc. de Privileg. dicens : Nutlus débet sibi suâ ibi , Gratias, aut privilégia verbo , aut scripto
auctoritale prœsiimere , quod romana Ecclesia ccncessa, ubi eliam Gloss. el doctores, et ex
alicni speciali ratione inspectata voluit indiilgere. Extravag. Et si dominici, ult. de Pœnil et Re-
El idem ferè habolur in cap. Petiisti, 7, q. 1 ; mis, ibi. Tarn verbo, quam scriptis, confectis
el in cap. Non exempta 26, q. 1 ; et in rcgulà exinde (ilteris, vel non. Et iterùm, Quas concedi
juris, qn.-fc babel, non esse Irabenda in conse- quomod'olibet in posteruni conlimjit verbo , lit-

qucntiam ,
qu3B à comniuni jure exorbitant. teris, etc. Idcmque docent sub noniine gratiae
Hœc enim , et similia in hoc fundantur, quod Innoc. lu cap. Constitutum, de Rescrip. n. 2, et

privilegium aliquid spéciale concedit, sine Panorm. in cap. Nosira, eod. N'avar. consil. 1
quo , vel actus esset prohibilus, vel non esset de Privileg., Félin, in Rubric,de Conslit. n. 5,
in poiestaie operanlis. Hoc autcm argumentum et Deci. n. 26 ; Sylvest. verb. Privilegium.
regulare est, ut sic dicam , non ccrtum et uni- n. 14. Ratio verô est, quia nullum esl jus po-
versale : tenet enim ,
quando constat privile- siiivura, quod scripluram requiral ad valorem,
gium concedere aliquid ultra communcm con- vcl effeclum privilegii, nec eliam ex naturà rei
suetudinem , vel legem , ut sumitur ex Gregor. est necessaria; quia sullicit voluntas , el po-
lib. 2, Epist. 54, aliàs c. 93, et habetur in testas priucipis satis declarata ;
potest aulem
cap. Contramorem, d. 100. El idem est quando il declarari verbo, vel consueludine, ul infra di-
191 DE LEGIBIS. 192
cemus. Confirmaïur, quia privilegium est ideôque esse quasi suspensam , donec authen-
quaedam lox ; sed srriplura non est de siibstan- licè lit scripla litteris expeditis. Nihilominùs
tiâ lej;is,ul supra dictiuii est, nec in privilegio tamen ab ejus senientiâ recedunt, et conlra

inlervenil ali(|ua specialis ratio. Contirmaliir, illam plura congerunl, qu* ad conlirmandam
quia dispensationes ot iicenlise possunt sine snpra posilain resoluiionem valent. Neque id,

scripiis concedi ; ergo et privilegium : nam ea- quod ille auctor sumit , scilicet , per verbum ,

dem ratio militât. Denique, quia régula juri- Fiat, non concedi graliam absolutè, et ex
siarum est , omneni disposiiionem fieri posse tiiuc, sed tanlùm sub condiiione litlerarum
verbo, qiiifi ex jure posillvo scriplurain non re- exj)ediendarum , hoc (inquam) ab eo non salis

quirit, ut colligitnr ex docioribus citatis, et probatur nec jure scriplo, nec consueludine,
Navar. consil. 12, de clandestin. Despons. Et et oppositum docent conmiuniter doclores, et
ineritô, quia verbum ex se non est minus elFi- est usu recepium, saliem in foro conscieniia;.

cax signiim ([uàm scriplura, liect non sitadeô Unde quando jura volunt ut gralice non va-

permanens, et ideô sd alios effeclus, prsesertim leant, quoad ert'ecium aliquem absque litteris,

ad perpctuilalem et probationem non sit iia id in particulari déclarant, ut constat ex Ex-

accommodalnm; hœ autem conditiones non travaganii 1 de Elect. et ult. de Pœnit. et

sunt Je siibstantià privilegii ; ergo nec scriplu- Remis, inler communes. Et ex Tridentin. sess.

ra, qm'a, ut diclum est, nuUumdaïur jus posi- 25, cap. 1 de Reformat, et sess. 23. c. 5 de

Ijvum, quod illam requirat. Regular. ubi quando vull scripturam esse ne-

3. Nequc contra hoc ullimuni obslat diclum cessariam pro aliquà licentià, specialiter id

cap. Contra morcm, nam ex illo ad summum déclarai. Unde è contrario per argumentum
colligi potest scriptum privilegium in causa ab speeiali colligitur, ubi non declaratur;
de quâ iîn sgebatur, fuisse necessarium ad necessariam non esse scripturam; in pri-

probationem privilegii, inde verô non licet vilegio autem nullibi declaratur talis néces-
sitas.
inferre fuisse necessarium ad substantiam :

hœc enim valdè diversa sunl, et à diversis non S. Neque est confundenduni privilegium

fit illaiîo. Sic etiam intelligenda est Glossa ci-

eum rescriplo beneficiali : sunt enim valdè
diversa, ut paulô posl dicam, et ideô licet in
tala : non enim tanlùm numéral ibi casus, in
quibus scriplura est necessaria ad substan- beneficiis prohibituni sit, uti gratia ante im-
quibus est petralas lilteras,ut in Extravagan. Injuncii,
liam aclùs seu dispositionis, sed in

Imô ad. lit de Elect. et aliis, qua; refert Azor infra citan-
necessaria ad probationem. in fin-^

omnibus scripturam esse simplici- dus, nibilominùs illa prohibilio non extendi-
non in illis

ter necessariam , sed tanlùm regulariler, vel

liir ad privilégia , et ideô in eis nuUa est lalis

ad melius esse, seu ad faciliorem et cerliorem

nécessitas. An verô ad probationem privilegii
in foro exteriori sit necessaria simpliciler scri-
probationem, et hoc modo esse^ipotest neces-
plura disputant latè jurisperili, quibus hoc
sarium scriptum inslrumentum ad probatio- ,

proprium est, et vider! potesl. Abb. in cap.

nem privilegii, non quidem simpliciter, sed
ad melius esse, ut hvèexponil, et probat //( ^'ûstra, de Rescrip. num. H cum Bald. in

Decius Rub. de Cous'Jtut.

in lecl. 1, num. 1-2 ;
I. Ilniminum, C de Leg., et Félin., elBeroi.,

conscien- ac Decius in Ruhr, de Conslit. Quorum reso-

et Félin, ibi. n. 6. Vel non in foro

positivnm lulio est scripturam esse necessariam regula-

tioe, sed in foro jndiciali, ubi jus
riler ad probationem privilegii, aliquando verô
talem modimi probationis poslulaverit. El ila

cancel. de Non judi- po>se probari per lestes, ui notant ex cap.

Ludovic. Gom. inRegul.
Cum olim, 2 de Privil. Quod maxime videtur
cando, etc. q. Il; Gigas q. 3i de Pension,
exponunl regulam cancellariae quœ habet, admilli, quando inslrumentum fuit aliquando
,

non obtentum, et casu periit, vel etiam in privi-

ut qratia Papœ vemiiii svffraqntitr litteris
legiis, quae non cedunt in praejudicium lerlii,
expeiitis, intelligi in foro judiciali, non in foro
quia cùm brec probatio non sit aliquo jure po-
conscientiae , et idem dicunt de dispensalioni-
sjtivo prohibila, videtur ad favorem pertinere,
bus , eademque ratio est de Privilegiis.

4. Ueferunl autem ibi quemdam virum do- et ideô est amplianda, ubi alterius prjcjudi-

clum , et expertum in curià sensisse contra- cium non inlervenil , et maxime si aliqua con

rium.quia gratia à Ponlifice fada solo verbo suetudo faveat.

6. Ex quibus eliam colligendum est, quo-
Fiat, non inlelligitur absolutè facia, sed tan-
lùm in ordine ad expedilionem litlerarum . raodô intelligenda sint indulla Pontificum con-
193 DE LEGIBLS. 194

cedentia religiosis mendicantibus, ut possint ex lege prima , If. Quando appellandum sil. Et
frui omnibus gratiis sibi concessis, sive per quia Principis responsum legem conslituit, ut

Biillas, sive per Brovia, aiit vivic vocis ora- supra Mb. 3 cl i diclum esl, ideô rescriplum
cula, prout in iibris ordinariè roperiuiiUir, in jt;s scriplum aliqiiando conlinere dicilur, uti-

foro conscicntiœ lanliim, et pro uiajori conscicn- qiie, vol commune, vel inter parles, vel re-

tiarumsecuritate. lia enim concessil Minoribns speciu pjus , cui concediiur, ut refercndo plu-
Léo Decimus, ut liabctur in Suppleniento con- ros explicaf Rochus Curtins in tractatu super

cessionis, ibi, el in Comprndio Min(»iiiin, capilc, Cum tanlo, de Consuetudine in Praifa-

verbo Privilégia. Ilaîc enim gratia inlelligi tio., niim. 8.

potest fuisse concessa solùm ad lollenda du- 8. Ha.'c verô dllferenlia, et valdè materialis
bia , quaî oriri possunl ex varielate opinio- est et non esl universalis : nam responsum
num , ut indicanl illa verba , Pro majori con- Principis possel sine scriplo dari, et eamdem
scienliarum securitate. Vel cerlè potest aliquid vim liabere, si ipsc vellet : et privilégia fre-

opcrari, si advertanius licet scriptura non sit (luciiiiùs scripia concedunlur, et possent ila

necessaria ad utendum privilégie in l'oro con- concedi ut aliter non valeant ; si superior vel-
scientiLC, nihilominùs neccssarium esse, ut let, ut per se notum est et praeierea etiam
:

aliquà sufficienti via , et raiione de illo con- privilegium scriplum à rescriplo distinguen-
stet omnibus el singulis, qui illo uli debent. dum est. Et quidem secundùm usum jiiris

Quia ergo valdè incertum esse poierat, quie Canonici et civilis, Rescriplum générale no-
Dotilia coucessionis sufficiat, ideô Ponliiex ad men est, sub se conlinens privilegium scri-
pacandas conscientias désignât modum dicit- plum el niulta alia, quae privilégia non sunt.
,

que suflicere, quod per Bailas, aut Brevia Lnde duplex solet dislingui rescriplum, sci-
aut vilai vocis oraculasinl concessa, et addil, licel, jusliliœ et gratia?. Jusliliaj est, quod
Prout in Iibris ordiiiis reperiuntur, i laque vult datur, vel ad explicandum jus, vel ad liles

sufficere, ut in Iibris ordinis extet memoria scu ad dicendum jus inter parles. Et boc re-
talium privilegiorum. El ne forte quis dubi- scriplum manifesté differt à privilégie, quia
laret an aliqua essent, aut malè inlellecta, et rescriplum inslilia; dalur secundùm conmiune
per errorem ibi posit^j, vel aliter obsoleia, et jus, vel ad inierprelaiionem ejus.vel addebitam
ideô addil se pro majori conscientiarum secu- executionem : privilegium autem dalur poliùs
riiale illa de novo concedere, ut in locis alle- contra, vel ultra jus, ut in delinitione diximus.

galis refertur. 9. Rescriptum aulem graliœ subdislingui po-

7. Atque bine facile intelligitur, quod se- test in illud, quod versatur circa res, et
:

cundo loco in titulo capiiis proposai, quomodô quod versatur circa facta hominum. Primum
privilegium à rescriplo différât : slatim enim est ad conferendum beneficium , vel donum
apparet quaedam dillerenlia ex dictis. Nam aliquod gratis collalum, quod dici potest re-
privilegium non requirit scripturam , ut di- scriplum facli poliùs quàmjuris. Et hoc à pri-
ctum est ; rescriplum autem intrinsecè il!am vilegio differt ,
quia non est lex privata , ncc
includit , ut iiomen ipsum prae se fert , ut su- dat propriè facultatem operandi aliquid con-
milur ex lege teriiâ , Codice de diversis Re- tra, vel ultra legem, sicuidat privilegium. Et
cript. ubi non quaevis, sed aulhentica oiigi- lalia sunt injure oanonica rescripta,
quœ be-
nalis scriptura ad rescriptum postulatur. Imô neticialiavocanlur eldanluradcol!ationem,re-
si vocis ipsius composiiio rigorosè speclctur, signalionem et alias disposiliones de henefi-
videlur posiulare ut rescriptum iterùm atque ciis Ecclesiaslicis faciendas. Quœ rescripta in
ilerùm sit scriplum ,
quod maxime dici poie- boc videntur convenire cum rescriplis jusli-
rat de aposlolocis liescripiis. iNam (ut ait Glossa lioe, quod secundùm commune jus concedi
in capile Ad aiidieniiam , de Rescriplis) per intelliguntur, nisi aliud exprimant : dicunlur
mams transit, et multâ maiuritate decoqnitnr. aulem grati;^ ,
quia Ecclesiaslica bénéficia gra-
Sed non inde sumplum est nomen illud : est tis conl'ernn(ur. El his rescriplis respondent
enim anliquius, et in jure civili usitalum, di- injure civili illa, per quae dicunlur Imperaio-
etumque est rescriptum ,
quasi responsum scri- res conferre bénéficia, digniiaies, administra-
plum, el quasi per antonomasiam sunt ila tiones, el c;et. lex quarta, el quinia, Codice
appellata Imperalorum responsa ad dubia ju- de Divers. Rescrip. Ac denique in his rescri-
ris, quae ab illis interrogabantur, ut sumitur plis benelicialibus major est scripturce néces-

ex lege prima, S. de Appellatio. et relaiio,, et sitas ad consequendum effeclum graliarum be-

\m DE LEGIBUS. 1%
neficialium à PonlUice concessarum, quani datur ad agendum aliquid semel contra , vel

Ponliliccs ipsi ila disposuerunt , ut alibi dice- prœle? regulam , non poierit dici propriè jtri-

mus, iraclando de beneliciis, ei suflicieiiler vilegium. Dispensalio eliam in irregularilale,

teligit Azor lonio primo suarum Inslilul. libro vel alio simili impedimenlo canonico, non vi-

quinlo, capile secundo, quaeslioiie quintà. delur posse dici priviiegium, quia solùm est
Aliud ergo est rescripluni graliœ pcrlineiis ablalio cujusdam defectùs, quo semel ablato,
ad jus operandi , et sub hoc conlinelur pri- licel dispensatus mulia possit facere licite
vilegiura scriplum juxla senlenliain Félin, quae antea non polerat, tamen jam non ope-
in Rubric. script, numéro quarto, et Pa- raïur ex privilegio, sed secundum jus com-
normit. in cajtile Plerumque , de Rescri- mune, quia jam non est irregularis. Sicut ab-
ptis. Adliuc aulem rescripluin sic graliosum solulus à centurâ mulla potest facere , aut
laiius patet ,
quàm priviiegium : continet enim recipere , quae antea non polerat, et tamen
sub se alias gratias, vel dispensaiiones quae nemo dicet absolutionem iliam esse priviie-
privilégia non sunt. gium , sed esse benelicium auferens talem de-
10. Ad cujus dcclarationem uUerius inquiri fectum, quo ablato jure communi alia licent.

potest, an dispensalio sit priviiegium, vel ab Solùm ergo illa dispensalio poierit priviiegium
illo différât; convenit enim cum illo, quia appellari, quoe per niodum legis privalse con-
etiam est gratia, et lavor,ct non solùm est prae- ceditur ad operandum ordinariè, et slabililur

ter, sed etiam contra legem. Nihilominùs coni- contra aliquod jus commune, ulendo privalo
muniter differre censelur, ut Iradunt Mandiofi jure per talem concessionem conslilulo, et
inPraxisignalurae, verbo Dispensaiiones, et i\e- taie priviiegium dici polest quasi permanens
buffus in Concordat, litulo Forma mandati dispensalio, ideôque requirere causam lanlô
Aposlolici verbo Dispensntionum , qui alios majorem ,
quia major est dispensalio , vel po>

allegant conslituunlque differeniiam ,

quôd liùs, quia est multiplex, seu permanens dis-
ad dispcnsalionem requiritur causa, non au- pensalio. Unde omnes condiliones requisitae
tem ad priviiegium. Sed boc secundum non ad disposilionem , ad taie priviiegium erunt
est inuniversum verum nani privilégia etiam ; cumproporlionenecessariœ, et obeamdem cau-
contra jus non possunt dari sine causa , ut sam pauca de tali privilegio in prresenti dice-

infra videbimus, quia eadem ratio in eis mili- mus nam : quae in lib. 6 de Dispensatione dicta
tât, quai in dispensatione, vel certè major sunt, illi sunt communia.
quia niagis laedunt commune jus, Unde illa 41. Aiquecx bis laiidem colligitur,quomodo
differentia etiam constiiui posset in 1er privi- priviiegium ad graliam aul beneficium coinpa-
légia : nam quaedam requirunt causam, et non retur. Non enim sunt idem omnino, ila ut in-
alia. Imô et dispensalio inlerdùm dicilur con- ter se converlanlur , sed priviiegium est veluti
cedi sine causa, ut supra visum est. Et ideô species gralia;. Omneenim priviiegium dici po-
dicunt alii, dispensationem esse quoddam pri- test gralia , seu benelicium, ut constat, quia
viiegium, solùmque differre à privilegio in est favor ut ostendimus, favor autem Principis
communi tanquàm species à génère , à privi- benelicium ejus est. Item priviiegium non solet
legio autem, quod est contra jus non differre. esse debilum, et hâc ratione gratis conceditur
Insinuât Sylvest., \erho , Priviiegium , quœ- acsubinde est gralia, unde si sit priviiegium
stione tertià , nam loquens de privilegio con- scriplum , erit rescriplum gratiae. Et contrario
tra jus, divertit ad dispensationem. Sed ni- aulem non convertiiur, quia non omnis gralia
hilominùs si spectemus communem modum vel beneficium Principis est priviiegium : nam
loquendi , non omnis dispensalio dici potest omnis dispensalio sub graiià et benelicio con-

propriè priviiegium. Nam Irequenter concedi- tinelur, et lamen non omnis illa est priviiegium,
lur dispensalio ad unum actum tanlùm, ut ad ut dixi. Quae oninia deservire polerunt ad ex-
contrahendum mairimonium vel quid siniile , : ponendajura loquenlia de rescriptis, et quo-
illa verô dispensalio non potest dici propriè modô applicanda sinl privilegiis, eilam soriptis.
priviiegium, quia non est lex privala : non enim Nam qiiac pertinuerint ad générales raliones
per moduin legis slabililur, cùm nullo modo rcscripli cum proporlione convenient privile-
,

jus permanens constituât : sicut ergo prœce- gio, non verô quae conveniunl rescriplo rlgo-

plura temporale non est lex, iia nec conces- roso, quod continet cl déclarât commune jus.

sio ad unum tanlùm acluni contra legem dice- Nam in hoc habet specialem rationem priviie-
tur priviiegium. Item licentia ,
quis mihi semel gium. Etadhuncmoduradealilsjudicandura est.
1»7 DE LECIBIS. iQi
CAPUT 111. non sunt ex lege privala , sed ex' jtire divitio
cnmmuni, et ordinario legia gratiae, et quasi
De divisione Privilegii in reale et pcrsonnlc.
connaiurali Ecclesiae Chrisli , ut ab ipso fuit
1. Explicalà rationegcnerali privilegii, opor- institula, et iia non sunt practor jus, sed secun-
lel varios modos, et quasi spccics priviicgio- quod in se continenl tum etiam quia
(lijm jus, :

rum exponere : nain ad inlelligciida jura, et nunc non agimusdeleged.vin.^, sed dehuman.1.
indulia hoc maxime uccessariuui est. El in- ô. Omissis ergo diviuis privilogiis, humanum
primis potest dividi privilogium in divinum et dividi solet in reabî et personale. Quae divisio
liumanum, ut videre licctin Anton, prima par- insinualur in cap. Mandata, de Prœsump. ibi.
te, lit. 1!', cap. 1. Divinum appcilat quod à Deo JSon loco tribuimns, sed penonœ , quamvis ibi
ipso concedilnr. Quod olim crcdilur l'uisso iu non de proprio privilcgio , sed de quàdam
usa rcspeclu conimunilatis popuii Dei, quasi Pontificiâ delegatione sit sermo, tamen est ea-
per generalem concessionem prœter jus nalu- dem ratio , et fcrè simiiia sunt verba in I. Pri-
rae, qualisfuit in legeveleri racullasrepudiandi vilégia, 157, ff. de Hcgul. jur. ubi diciiur :

uxorem , et in lege cliam nalurae licenlia du- Privilégia quœdam causa sunt, quœdam personœ.
cendi plures uxores vivenies, juxia receptas Sumilur etiam clarè ex I. Forma, Quanquàm,
^
sententias. Nunc verô polest in hoc ordine ff. de Censib. et in eisdem Juris salis insinua-
poni l'acultas, quai aliquando dalur alicui per- lur divisioncm esse sufïicienlem
, : quamvis
sonaî pcr inlernam Spiritùs sancli inspiralio- enim addi soleanl menibra
alia , ad hfec pos-
neni ad aiiqnid singuiariler operandum : ilia siint reduci , ul jam dicam. Privilegium ergo
enim in jure aliquando vocalur privala iex, ut reale diciiur, quod conceditur direciè alicui
in cap. Duœ sunt leges, 23, quaest. 2, et in cap. rei, muneri, vel conditioni dislincije à per-
Dixit Doimnus, 14, quœst. 3; et iu cap. Si non sonâ. Personale verô, quod immédiate feriur
licet, § Non ceci d es , 25, quajst. 5. Quœ inspi- in personam ralione sui. Sicut dividi
soient
ratio , seu privala iex interdùm non répugnât decimœ in reaies et personales, et inlerdiclum
praeceptis , sed subievat honiinem ad aiiquid similitcr. Uude sicut in
illis alibi diximus, i(;(
perfeciius ultra illa operandum. Et tune non inprsscnli adverlendum est, quôd licet oninr
meretur nomen privilegii , sed specialis auxilii, privilegium prinoipaliter, et quasi ultimalu
et sine periculo admiiii polest, quamvis sem- rel'eralur adalicujusperson* uliliiaiem, usitm,
per prudenlia necessaria sit. Inlerdùm verô vel fructum quia sicut leges
, , iia et privilégia
exorbilat à communibus, ut fuit in Samsone ad non feruntur, nisi propler hominum commo-
se occidendum. Ll lalis Iex privala , quamvis ditatcm aut l'avoreni niliilominùs fruclus et
,

inlerdùm dari soleal ex dono Spirilùs sancli uliliias privilegii frequenlor versalur proximé
tau, en muliùm habet periculi, si non examine- circares, ul circa praedia , domos, merces,
lur summà cum diligentià , et prsesertim per ollicium , et alias res similes
per quas rcduli- ,

ecclesiaslicam regulam , et leges, juxta cap. dai utiliias in personam babeniem talcm
rem,
Nisi cum pridem, de Renunl. cap. Cum ex in- aut dignitalem aut exislentem in
, lali loco. Et
jnncio, de Haerel. et legi polest D. Jhoni. 2-2. ideôad dislinguenda duo membra, oportei illa
quaest. 17 1, art. 5, et ibi Cajcian. atlentè dislingucre personam, qua; fruiiur
pri-
2. Privilegium autem divinum hoc modo vilcgio à subjecio cui veiuti
, , immédiate ad-
Bumplum , niagis spécial ad quamdam dispen- baerel immunilas privilegii, non enim sumilur
salionem , vel poliùs mulalionem laclam in divisio ex personà primo modo special.î, quia
materià legis naluralis , de quâ supra diclum lioc modo omnia privilégia dici possunt perso-
est. El praiierea prior modus lalis dispensa- nalia vel poliùs poisonaium
, : sed ex re vel
tionis jam non est in usu; qualis aulem olim personà posteriori modo considérât is,ulriusque
fuerit in maieriâ dcMairim. considcraitir. Po- membri raiid cl distinctio sumenda est. Nam
sterior autem modus dispensalionis rai issimus si privilegium adhacrei rei distinclaîàpersonis,
est , et pertinet ad divinum instinclum , de et per illam transit ad dominium vel posses-
,

quo in maierià de Fide et Prophelià dicendum sorem, privilegium reale est, ul sunt inimuni-
est. Praeier hacc verô soient dici divina privilé- las (empli, serviius, vel tiibulum pnedio, aut
gia, quae Chrisius Ecclesiae suse concessil, vel lonli adhairens. Al verô si immunilas privile-
Poniilici, vicariosuo,aut ordini CIcricali. Sed gii ipsi personae immedialo, quasi lulione sui
haec non sunt privilégia, proul nunc de illis inluereal, et sub liàe ralione illiconcessum
sit,
tractamus , tum quia licet sint specialia dona ,
tune est peisonale. Coniingit tamen, ut licet
199 DE LE(;i Ul:l>. 200

privilegium non adhaereat rei existenti extra 5. Si aulem persona , cui conceditur privi-

persoiiaia, niliilominùs non sil in ipsâ pcMSo- legium, sil vcra , non slalim privilegium est

nà, nisi ralionc alii:ujus condilionis adlia3icntis personale, sed subpartilione opus est. Nam ali-

ilii , ul ralione dignilalis, v. g. Episcopaiûs , quando est persona pariicularis , aliquando

clcricatils , Principalùs , aul Docioralùs , elc. ; verù est genus personarum , ut minores ma- ,

aul raiione nïuncris, seu ollicii , ul jiidicis ,

riii , uxores , et sinules, et ulrumque ex his
mililis, scholaris ; vel raiione necessiiatis , ul vota ri poiesl personale , ul nolal Darbos. in 1.

minoruni pauperuni , elc. raiione aclionis, ul Qida laie, n. 14, lï". Solul. iMalrim. cum Lasio
pisé causae, elc. el de his privilegiis poiesl esse in 1 Mar'unm, eod. n. 32. Et de priori quidem
anibiguum an sint personalia, vel realia. In per se palet. Quia laie privilegium soli illi per-
quo ailendejida videlur qualiias condilionis soiiœ adliaîrei, et cum iilà linilur, quae est

cui privdegium proximè adliairere ccnselur. condilio maxime propria privilegii personalis ,

Nani si illa sit de se perpelua , vel per succes- ul palet ex dicto cap. Privilégia, el ideô non
sionem, vel per adhaesioiieni ad aliquod corpus transit ad hseredes, ut habelur in dicta 1. Ma-
perpetuum laie privilegium reale censelur
:
rilimi, et dicta 1. Quia taie, et diclà 1. Forma.
quia cuni re ipsà transii et durai : el taie est Et (iptiniè in \. Sordidorum , C. de Excusai,

privilegium Episcopatûs, Cardinalalùs , Sena- mun. lib. 10 De posteriori verô ratio est , quia

toris, el similia : Si verù lalis condilio sil in taie privilegium singulis personis veris sub iilâ

se temporalis, vel sallem finialur cnnj personà, conimuni appellaiione conceditur, non ratione
privilegium niliilominùs censebiiur personale, conmiuniiatis tulium personarum aul alicujus
licel interdùm mullùm habealde reali, el ideô corporis mysiici ex illis composili , sed ratione
mixtum appelletur. sut , el proul in unàquàque est , illi soli pro-

4. Qiiœri aulem solel, quoniodô dignoscalur desl, et cum illâ exlinguilur, quaesunl condi-

an privilegium adhyereal personne, vel rei, de liones privilegii personalis. Quia verô hoc pri-

quo punc'omnila scribunt jurisl* in \.Qnii vilegium sic in connnuni concessum cerlo

taie, ff. Solul. Maliim. ei in aliis locis infra generi personarum moraliter perpetuum est

inlerendis. Nos aulem breviler dicimus, tria quia nunquàm sub illo communi génère déesse

vel quatuor spectanda esse scilicel. niodum , possunt individua , in quibus privilegium illud
personae, cui lit graiia ; ralio , seu causa, quu; conservetur, ideô mullùm simileest privilegio
movet ad concessionem , res, qua; ibi inlerve- reali , el ab aliquibus iia vocatur

nit, circa quam versalurimnmniias privilegii, 6 llem poiesl consideiari alia ratio, quia

ac denique verba privilegii. Circa personam lune videlur concedi privilegium non lam per-
adveriendum est, quauidam esse personam sonœ, quàm cerla; condilioni existenti in per-

propriam, ut est anus homo, aliam liclam ,

sona, ut nnnori propter defcctum aiiatis datur

qua; unum corpus niyslicum eliam solel appel- privilegium restitutionibus , majoribus aulem
lari, ut est civitas, religio , collegium , mona- propter abseniiam causa Reipublica;, ff. ex
sterium, nniversitas, et similia. Si ergo privi- quibus causis majoris, elc. Uxoribus daiur Vel-
legium directe fiai persona; ficu-e, id salis csl, leianum raiione status el subjeciionis; liliis ia-

ut privilegium sit reale ,

quia perpetuum est niiliasMacedonianum simili lilulo. El iia similia

juxta 1. Forma, § QnanquUm, 11'. de Censib. privilégia magis videntur concessa ipsi causœ,
quia lalis persona ficla perpelua est ,
juxla I. vel rei, et ex hâc parle censeri possunt realia,

Propouebatui; ti. de Judici. Frocedil aulem hoc, sicul privilégia piai causai, scholarium, Docto-

sive privilegium concedaïur corpori ad usum rum, et similia, argumenlo 1. In omnibus causis,

lotius corporis per niodum unius nniversilaiis 69, ff. de Regul. jur. Sed non oportet de no-
in unum congregalye , sive concedaïur eideni mine laborare, quando de re constat. Nam
ad usum singulonun , sive è converso detur quôdad docirinam moralen» aliinei, lalia pri-

singulis de lali corpore raiione lotius, el ul sunt vih'gia in se speclaia,et respectu lotius generis

niembra lalis corporis, id est, ul cives vel re- lalinm personarum ,

plané sequuntur in omni-
ligiosi sunt. Quia, ut sumilur ex 1. 2. ft'. de bus naliiram et conditionem privilegii realis.
Reb. dub. eliam hoc modo censelur, privile- Spectala verô prout unicui.|ue personie parli-
gium per se primo concedi lali corpori mysti- culari sub illo génère contenue applicanlur,
co , quod est res quaedam perpétua per conii- sequuntur conditionem et docirinam personalis
nuam quamdam successionem , et ideô laie privilegii , et hoc intendunl cilaii Doclores, et
privilegluiD reale est, et perpetuum. probat ralio facta. Ex quibus constat ad illam
201 l>K ItC, IBIS. -lO-i

divisioneni snlUcienlor ivdiiri diiincs «ipocios j quod (iiM'ril inloiilioncni suant, quando voluii

privilegionim , qiur. sub aliis nominibiis nmno- privilcgium conccdcre. Nam princeps concé-

ranllloslicns., Anton., Sylvest., Angel. et alii dons privilcgium, volunlale suà lacit, ut vel

tracianles de privilegiorum varielatc. jiorsona, vel res alia privilegiala sit ; ergo illa

7. Sic ergo ox parle person;B cognosci po- (il subjcctum proprium , cui veluti adhœret

test, quando privileginm sit pcrsonalc, vol immuuitas privilogii, qua; respeclu volunlalis

reale, non tanien id sulficil, praecipuè, qmuulo concedenlis luit proxinmm objecium laliscon-

privilcgium dalur pcrsonae verae, ac singulari : cessionis. Et in liunc modum inlerprctor vorb»

non cnim salis lioc est, nt privilcgium ccnsea- illius 1. In omnibus , quae sic habent. In omni-

inr pcrsonalc argiimenio 1. juris (jentium bus causis, nbi personœ condilio locum facit be-
, , %

Pactiim, ir. do Pactis, ibi : Plerumque personn nc/icio , ibi déficiente eu , beneficium quoque dé-

iiiseritnr pacto, non ut personale pactuiu fiât, sed ficit. Nam conditionem person;c locum dare

Ht demonstretiir , cum qnopactum factiim est, cl boneficio idem esse inlelligo, quod praeparare,
idcô nddiuir ibi Ksiiniandam esse mentcm et rcddere capacem personam , ut sit veluti

conlrahenliiini. Idem ergo conlingil cum pro- proximum subjcctum beneficii , seu privilegii.

porlionc in privilégie, quia sœpc cum personà Et simili modo subdit è converso. Vbi verb

conjungiiur res, vel dignilas , aul similis cau- genus actiunis id desiderat , id est, ut intelliga-

sa , el ideù ex inienlione concedenlis oporlet tur favor inhœrens actioni , ac subinde privilc-

discernere , cui primario coïicedalur privilc- gium esse Ex quo textu aliis verbis
reale.

gium. Ad hoc ergo discerncndum subjungilur, possumus cxplicarc rem eamdem; nam si
secunda consideratio,quae esse dcbel de causa, intenlio privilegialoris fuit providere person-Tp,

cujus iiituilu prinripaliler dalur privilcgium :

privilcgium est personale ; si verô intenlio
nam si illa sil persona ipsa , seu condilio pcr fuit providere caus;e, dignilati, et similibus ,

se adhaercns illi , censelur privilcgium esse privilegium est reale, ex quocumque molivo,
personale ; si verô sil dignilas, vel rcsalia,seu sive intrinseco , sive cxlrinseco, ad unum vol

causa, quœ cum personà non cohœreal, privi- alium niodum inlentionis induclus fuerit pri-
lcgium est reale. Alque ila banc regulam assi- vilegiator, quia (ut dixi) id operatur quod
gnant BaUl. Roman., Anchar, et alii, quos vult undecumque moveatur. Opinorque hoc
,

refert, el sequitur Barbos. supra n. 3, etvidc- intendere jurislas, cùm dicuni, non ex causa
tursuml ex dicta 1. In omnibus causis. Et ex impulsivà, sed ex principali et proxiraà dis-
alio principio, quod in omni disposilionealien- tinclionem essesumendam. Nihilominùs lamen
dilur pnocipuè ad causam principalem et Im- mullùm est consideranda causa motiva ; nam
medialam, quàm ad remolam , ut est vulgare. deservit mullîmi ad indicandum inteniionem
8. Non caret tamen haec régula dubiiatione : concedenlis, et ex illà saf-pc conjeclandum est,

nam interdùm principale moiivum concedendi quomodo privilcgium ad rem vel personam
privilcgium est condilio personne, ul dignitas dirigalur, ut ex dicendis palebit.

ejus, vel merilum, et nihilominùs intuitu illius iO. Uilcriùs verô superest cxplicandum ,

privilcgium conccdilur rei principaliicr , ut quomodô cognoscatur intenlio concedenlis.

quando rex alicui comili proplcr insignes vi- Circa quod altéra consideratio occurrit. Nam
ctorias in beilo parlas privilcgium majorum inprimis atlenlè consideranda sunt verba
principum ;
quos Hispani Grandes vocaul , non privilegii, et si illa non sulïiciunt, malcria
solùm personai suae, sed etiam dignilati seu ipsa et proporlio ejus cum concessione est
comitalui concedi,quod privilcgium reale est, spectanda , ut privilegii condilio discernatur.
licel intuitu pcrsonae (iat : è contrario verô licet Et inprimis ex parte verborum pro rcgulA
privilcgium conccdalur principaliicr intuitu assignari solel , si verba dirigantur ad rem
digniialis, si fiât persona;, pcrsonalc tanlùm privilcgium esse reale, si ad personam, esse
est , ut palet ex dicta 1. Sordidorum ibi. ^'eque personale. Ut si privilegium dicat,
concedn
enim potest esse perpelmim ,
quod non rébus, sed vincae tu3e immunitatem solvendi décimas, pri-
personis conteniplatioiie digniialis, atque militiœ vilegium est reale si vei ô dicat
; concedo tibi ,

induisisse nos cunslal. facullatom non solvendi décimas ex vinoâ

9. Ilespondeo, argunicntum convincere, non privilcgium est personale, ut notât (îloss. in

esse printipaliter allendenduui niolivum o[)!'- Ciem. 1 , verb. Excoientes, do Decim. Ratio
ranlis ad discerncndum intcr Ikcc privilégia ,
est, quia illa verba désignant proximum obje-
sed objecium (ut sic dicam) proximum , ad cium , seu subjcctum immunitatis concessse-
TH. Xfll. 7
 DE LEGIBUS. 204
âÛ3
petwvaleat, tune enim privilegium est reale,
ergo priera indicant ul subjectum ipsam vi-
ul notai Félin, in diclo cap. Quonium abbas,
neam, posieriora vcrô personain, cujuà est
Et conlinnari polest ex juril.uis in num. ll.cum Ancbur. in reg. Priiileyium, q. 1,
vinea. ,

el consil. 355. Aliiiui verô putanl parliculam

quibus distinguuntur personaîe , ac rcale pri-
Perpelnb, non suilicere quia in jure signili-
vilegium, quia unuiii persona», aliud rei con- ,

de Aquâ quotid. care solel vilye lenipus, et coarcianda est.

ceditiir, ut palet e\ 1. 1, 11".

supra allegalis non Alii veiô ulunlur distiticlione de liberalibus

in Une, cuni aliis
,
et aesli .
:

vel remuneraloriis privilegiis, ul j)er Barbos.

polest autem meliùs siguilicari verbis, quod
Quia taie, n. 11. Verùm eliam in libe-
huic vel illi coneedaïur privilegium, quàm verba
dicia 1.

ad ren» vel personani ralibus censeo tenendam esse propjielalem

ad hoc vel iUud , id est ,

verbi uisi alla verba vd ratio urgens cogat

dirigendo. Et ila sentiunt Gloss. 25 q. 2 in
, ,
, ,

à ad illam reslriclionem. Regiilariler enim

princ. et in cap. Tua , de His qua; liuut
de Const. prin. n. 2. illud adverbinui pi^rpeluilaleui piivilegii signi-
piifilatis, Barl.in 1. 1, IT.

licat quia si absolutè liai concessio personae

11. Conbrniari lioc potest ex régula juris, ,

sine resUicLione lemporis inlelligilur durare

deleg.lio commissa alieui sub noniine
,
quod
inlelli- loto tempore vitai si aliquid aliud non obslel :

ul episcopo Conimbricensi
,

digniiaiis , ,

ila ut si istc decedat suc- ergo cùm addilur expresse , ul piivilegium sit
^iiur eoneessa sedi , ,

secus autem esse peipeluum, aliquid auiplius concedilur, neuipe

eessor intelligalur delegatus :

ul habe- tolum ilbid, quod vox illa propriè significat.

si liaisub propr o uouiine personce ,

Et quia contra nalur.mi privilegii personalis

lur in cap. Qmniam Abbas, de Ollic. de
leg. ;

verba concessionis ibi pro- est, ul si perpeluum, ideô lit privilegium

ergo signum est,
suum eilecluni ubi directe et reale. Quia licet nominelur persona, non no-
pric collocare ,

in pri- niinatur ul subjectum privilegii hoc enim

immédiate diriguntur. Idem ergo est ,

et Eelin. ibi, et tune est genus ipsum seu familia sed nomi-
vilégie, ul nolunl Panormit.
, ,

possîinl, natur ul prima persona incipiens uli privilégie,

Bald. in cap. 1 de llis, qui leud. dar.
eliam orJi- seu laniiuàm l'undanienlum adsequati subjt'cti
§ Marcliio, n. 4. Eude inferunt ,

privilegii. Idem è contrario erit, si privilegii

nem liiterse , seu concessionis esse in privile-
concessio innnediatè dirigalur ad rem, vel
giis atiendendum, ila ul si res coUocclur
privilegium sit dignilaiem, slaliui verô addalur causa indicans
pj-oxiuiè posi concessionem
inlonlionem dirigi ad personani, ut si sub no-
reale, licet postea adjungatur perso na ,
al

privilegium mine episcopi talis civitalis coneedaïur cidem

verô si priiis nominelur persona,
faculias aliqua propler insigaes labores, vel
personaîe judicelur. lia Panor. in diclo cap.
eniinenliamscientlse etc. Privilegium est per-
Mandata, de Prai^ump. num. 1, argumenio
,

stalim sonaîe. Et expresse notavil Panormilan. in

legis Sicommmis, il. de Stii)ulat. fer.;
ul cap. Mandata, de Prxsunipl. num. 1, assi-
verô addit idem Panorm. explicationem ,

quL.ndo alise gnans pro legulà. In privilegiis magis esse

hoc intelligalur in dubio, et
cœleris uiendum conjecluris, quàm recurrendum ad
conjecluroc cessant, quod nos dicimus,
conjectura expressioncm nominis proprii, vel digniiaiis.
paribus tune cnim mérité
:
haec
Estauiem eadem ralio de aliis nominibus rem,
aliquid operabilur.
una vel personam signilicanlibus.
12. Addenda verô est duplex limilalio,
13. Altéra declaraiio est, ut ullra verba, ma-
est, ut haic régula locum babeal, quando
et simplicilcr teria privilegii speetetur : oporlol enim talis
verba privilegii sunl absolula ,

ad rem esse condilionis, vel qualilatis, ut possii juslè

diriguntur ad personam lantùm , vel
addalur, per quod et reclè ad iilain adaplari privilegium , ideùque
lautùm nam si aliquid
:
eis
juxla illius capacilaiem inierpretanda sunt
exlcîidalur, vel dislrahatur eorum signiboalio,
vel cerlè verba. Nam licet verba sonent privilegium
mutati omninô potirit signilicalio ,

si postquàm privile- reale, si nialeria non polest acconunodari reclè

ïimbigua iieri. Ul, v. g.,
perpeluilali privilegii, inlerprelanda erunt de
gium dixit, coneedimus Pelro, vel Ubi, addat,
personali el è contrario, lia Panormilan. in
vel successoribus luis, etc.
,

et bseredibus luis ,

reale. lia cap. Advershs, de Immunitate ecclesiaslic.

privilegium non est personaîe, sod
u. de Const. princip. num. 17, el in capit. Quonium abbas, de Ollic.
monet Barthol. in 1,
1.

ibi, dolegat. et lalè Anchar. in dicta régula, Privi-

num. 2, per 1. 1, A', de Jure imniinut.
iecjiuin, qusest. 1, circa iinem, ubi varia indu-
Fosierisque daîœ. Idem est si concessioui per-
seu ut per- cit exempla, el alii supra citati. Sumiturque
sonai faclae addalur inperpetwim, ,
2^ DE L.EGIBUS. 3<j(i

e% iïlo principio juris qaùtl vçrba debent rebns iiullâ laclâ tlislinclione, vel adbibilà conct.i-

servire , non res vorbis , el ideô iiilerpretaiula dià. Balio vorù pio liâc sentcnlià es.se potcsl,
sunl jiixla utaierix capacilalfu). Ileiii e\ illo (juia privilégia suut restricli juris, el ideô iu
quôd leges ila iiilerprelaiulaî siiiit, ut absnr- dubio potiùs sunt ipterprelanda esse persona-
dum non coniinoant. Alque ila in cap. DUexii, lia, quàm realia , ul reslrjigatur conccssio,
de For. compétent, supponitur, rescripluni quia reale privilegiuiu , ((uô est durabilius, eô
datiun ad <|(ienidani episcopum sub proprio est majus, c;eleris paribus , ul per se constat;

ejus noniine transire ad successorcs; è çoiiira- ergo in dubio restringcndunj est ad personaie.
rieverôin cap. Advenus, de iiiunun.ilal. ec- 16. Has verô opiuiones ila concordat Bar-
oleelast. diciiur extingui cuni personà, quod bosa in dicta I. Quia taie,
in dubio num. 4,
ad prxlaluni sub bàc appellaiioiie dirigilur, tune censeri privilegiuni personaie, quando
quia in utroque b>co maleria ila posluiabat, et verba referuutur ad personam , et aliae conje-
siaiilia mulia videri possunl in citatis aucio- cturie de alià principali causa , vel intentione
ribus. non extant, el sic procedere banc secundam
44. Atque hinc obiler intelligilur priniô opinionera. In simili verô dubio si verba te-
quid dicendum sit, quando fuerit dubium, an rantur directe ad rem, privilegiuni censeri
privilegiuni reale sit , vel personaie. Auctores reale , et ila procedere priorem opinionem citât
onini interdùm dicunt, pi'aesumendum esse Glossa in Clementin. 1 de Decim verb. Exco-
reale, ut afliruiat Tiraquel. de Primogenit. lendas, et Panormitan. in cap. Ex parle, 1 de
Quaest. 40, n. 72, citât verô duas Glossas, Decim. num. 4. Sed illi solùm iradiint gene-
unam in 1. Forma, § Quanquàm, tf, de Cen- ralem d<)Ctrinam supra tradilam de modo dis-
sib. quai nihil dicil , aliam. 25, q. 1, in prin- linguendi priviîegium personaie, et reale ex
cip. quoe dicit contrarium. Citât eiiani Alexand, verbis. Unde mihi non plaeet conciliaiio, nec
et aHos in 1. Quia taie, ff. soiut. Malrim, ubi videtur expedire qusestionem , quia non inqui-
Barbos. nun). 4, in fine plures refert. Sequitur ritur, vel certè dubitari non débet , an privi-
etiani Anton, p. i, lit. 19, c. 1, § 2. in fine, îegium quod in cœleris est aequè dubium
,
, et
et Enimanu. Roder, tom. I, q. 56, art. 12. Ad in hoc excedit quôd verba dirigantur ad rem,
,

quod aiiegantur I. jEtas , el dictas § Quanquàm, sit reale , vel si excédât, quia verba dirignntur
ft'. de Censibus , quae jura nibil probant pr#ler ad personam, sit personaie. iNam de boc nulla
regulara generalera ,
quùd privilegiuni rébus esse polerat ratio dubitandi. Imô tune non
eoncessum est reale; personis auteiu perso- videtur posse vocari privilegiuni dubium, sed
naie. AUegatur etiam caput , Cùm venùset , de certô reale, vel certè personaie juxta exigen-
institut, quod solùm probat, in aliquo casu ,
liam verborum : nam signum datum de verbis
licet srt atiquod dubium niultô majores esse , certum est; el juridicum, quando aliud ex
posse conjecturas quod privHegiiun sit reale
, conjecturis non constat, et consequenter
et ideô id esse prdesumendum nLsi contrarium , quando alia sunt dubia. Quœsiio ergo propria
probetur quod est per se notuni, sed non est quando privilegiuni est dubium omnibu.«
minus poteril coniingere opposilum , ul ppr se pensatis, ita ut licol verba videantur dirigi ad
constat. Denique adducitur ratio, quod licet personam, aliae conjecturte indicant intentio-

persona inferatur in privilégie , non stalim fit neni legislatoris principaliter respexisse ad rera
personaie : idem verô dici poterit de re : nam ipsam, vel è contrario ac detiiqwe qnando
:

lieet res inferatur privilegio, non statini lit omnibus supra dictis omni ex parte pensatis
reate, res est utrinque dubia. Tune enira dici non
43. Et ideô alii communiler dicunt, in dubio potest, conjecluram verborum semper esse
privilegiwm praesunii personaie , quod tenet praeferendam, quia nuilà ratione hoc l'undal«r,
dicta Glops. 25 ,
quœst. 2, in princip. et Bar- cùm possit esse in aiiis cequalitas , wl exces-
thol. cons. 189, num. 4. Idem Jason in 1. Si sus. Praesertim, quia illa conjectura verbo-
fï. de verbor. Obligat. qui tamen excipit
sic, 2, rum, non tam ex significationepropriâ illorum,
immunilalem scu privilégia obteuta per viam
, quàm ox ordiue, vel tali conjnnctione desumi-
contractûs : dictara verô sentenliani absoluiè lur, quae conjectura magis incerta est , et ide*
tenet Decius in leg. In omnibus causis, ff. do dixit Panorrailan. in dicto cap. Mandata, alias
Regul. jur. et plures, quos Barbos. supra conjecturas ex causis et mateiià privih'çii
refert nwn. 4. Hoc etiam tenuit Ëmmanu. e-se anteponendas.
Roder, eodem toroo, question, 50, arlic. 15 £,17. Sic^ergo intellootam qu^estionem res^N
207 1>I"- 1^» GIBUS. 208

vcndani e&sft conseo, ilnplici disiinctione pri- probabilius videatur esse reale , tune certè

vilegii prœmissâ. l'na est viilgaris do privilcgio, privileg"arius ipse potest in foro aninue illud

qiiod osl purum bcneficiiim, et quod est contra reiinere ut reale, et idem censeo, esse judi-

jus commune, aiit tertii. Alia est salis etiam candum in forensi judicio : tum quia major
trila de diiplici dtil)io ncgalivo, in qno de(i- probabililas est qusedam moralis ccrliludo, si

cinnt rationes déterminantes inlelleeluni ad excessus probabililatis certus sit : tum etiam
allcrulram parlem , et ideô suspensus nianel ;
quia major probabililas suo modo confert nia-

in positivo, in quo siint pro utràque parle jus jus, quod in senteniià ferendà pr^feren-

rationes probabiles, et snfTicienlesad delinilum dum est ,

quia in eâ servari débet disiributiva

assensum pncstandum, licet incertnm.Prinium justitia, ut divus Thomas docuit secunda se-

genus dnbii vix babet lociim in proposilo, quia cundse, quaest. 63, arlic. 4, ad 1. Ilaec aulem
semper interveniunt conjecture sufficientcs intelligenda sunt per se loquendo, et con-

ad ferendnm aliquod judicium , ut clarè siderando naturam privilegii , et originem

constat ex maierià subjectâ, et ex bis qua; ejus, antequàm possessio , vel usus ejus in
diximus. Et licet fingatur casus, in quo tanta allerutram parlem inclinet: tuncenimsuccedit

sit xqualilas inter rationes et conjecturas alia régula juris, quod in dubio melior est con.

utriusque partis, ut intellectus dubitet quid ve- dilio possidentis, et ideô si privilegiarius pos-

rum sit, semper tamen potest judicare unum sidet illud ut reale , licet oriatur dubium ,

et alterum esse probabiie, quod salis est ad quamdiù illa pars manct pmbabilis, potest jus
judicium practicuni de agendis. suum reiinere , donec aliud per judicem au-
18. Dico ergo inpriniis, in quocumque ex tbenlicè declarelur.

his dubiis, sive negativum fingatur, sive posi-

CAPLT IV.
tivum ,
privilegium favorabile , seu quod est
esse reale per
De Privilégia rémunérât ivo , et conventionali , an
purum benelicium judicandum
reale sit , vel personale.
regulam jnris, Decet concesstim à principe be-
neficium esse mansurum ; et per aliam regulam, 1. Ex dictis in superiori capite intelligi po-

quod laie beneficium latam admiilil interpre- test ,

qualia sint privilégia remunerativa , et

talioneni 1. ullim. ff. de Conslilut. princip. et conventionalia, et obiler explicantur duae aliœ

ita docet Bald. in 1. 3, ff. de Conslilut. Prin- divisiones privilegii. Secunda ergo divisio illius

cip. leci. 1, num. 17 ; et idem sensit Barlbol. sit in graiiosum et remunerativum. Gratiosum

in 1. ullim. ff. de servi Légat, num. 4. Cujus dicitur, quod gratis conceditur sine ullo re-

sententiam aliqui extendunt eliam ad casum, spectu ad mérita privilegiarii vel parentûm ,

in quo verba claré dirigantur ad personam. aut aliorum, qui qualecumque illud meritorum

Sed hoc nec verum est , cùm répugnent omnia jus in illum transtulerint. Remunerativun» au-

jura, nec ad mentem Bartholi cùm ipse aperiè lem dicitur, quod propter merila propria , vel

loquatur in casu dubio , et addat semper nisi aliéna alicui applicata conceditur. In quo opor-
ex verbis aliud constet, ut latc expedit , et let adverlere , non omne privilegium , in quo
confirmai Barbos. num. H et 12. merila recipienlis considerantur , esse remu-
19. Deindc dicendum est privilegium odio- nerativum , sed solùm quando tribuilur illi in

sum, quod sit contra commune jus , vel cedat pra^mium, et consequenler in commodum pro-

in aliorum priEJudicium in dubio ccnsenduni prium. Aliquando enim conceditur privilegium

esse personale ,
quia restriclè inteiligendum, alicui propter commune bonum , et nihilomi-

et ideô ita est interpretanduni , ut poliùs tem- nùs in eo considerantur bona mérita ejus, cui

porale damnum inférai ,

quàni perpctuum. Et conceditur; non tamen ut mérita, sed ut in-

hoc etiam docet Barlbol. citato loco, et vidc- dicia virlulis, prudenliae et industri;e , quae

tur esse sine controversià. Quia verô, ut dixi, in tali personà considerantur , ut ei taie mi-

hoc dubium positivum est , ideô oporlet sup- nisterium , vel tam ampla poteslas per taie

ponere ulramque parlem dubii esse probabi- privilegium commitlalur. Exemplum est in

lem. Nam si una sil probabilis, et altéra im- dicto capit. Mandata, de Prœsumplion. Ubi
probabilis , illa prior non dubia, sed certa ha- Ponlifex cuidam maximo Episcopo legalionem
benda est. In gradu ergo probabililatis poiesl tolius Siciliœ concedil, non quidem m remu-
esse œqualitas , et tune si prœsumpiio quod neralionem, sed quia, Mandata, inquit, cœ-
,

privilegium sil personale, sit probabilior, à leslia efficaciiis gerimus , si nostra mm fralribns
fortiori procedit simpliciter régula. Si tamen onera partiamur , qui respeclus solùm est boni
209 DE LEGIBUS. 2t0
connnunis, el niliiloiuinùs déclarât, lioc coii- malè cerlè probatur ex lege 1, 11'. de Constiiui.
cederc personne , et pro ratione reddil : Qniu l'rincip. el alia fundamenia levia sunt. Nara
ex transaclà in te vilà diiliciniKS ,
quid de se- cùm illa Icx dicit : l'iunè ex liis (niniirùmcon-
fjuenli cuticersatioiie luà prasitiiutmus. sliliilioiiiitus )
quœdam sunt personales, elc.
2. Utriiiiuiue aiiiem ex liis privih'giis esse Longé aliler accipit consliiulionem persona-
polest, et contra coinimine jus, et solùm ul- lem , (|uam nos loquamur de privilegio perso-
tra, vel praiter ilhid ,
quia ulrumque concedi nali. Distinguit enim ibi legem personalem à
potest inluilu ineritoruni , vel sine illis : el ad legesimpliciter, seu à lege ,
proul expressius
eunidem nioduin oninis alla varielas privilci^io- declaravit, consummando divisionem Inipera-

rum potest in utroque illorum inembrorum in- tor, in § Sed et Quod, Instit. de Jur. na-
veniri, quia per se solum diflerunt in raiione lur. elc. diccns in fine , alias esse générales ,

pra^niii , el siu)plicis grali;v , seu in hahilu- quœ omnes obligant. Et ila , ut divisio sit inté-

dine ad nicrila, aul carentià ejus. SoHiin de gra , legem personalem ibi vocal legem priva-
prœcedenti divisione, et cousequenter de per- tam, quae inluilu privaiae personce fit, non in-

peluitate privilegii solet dubilari , an locuni luilu comniunitatis. Sic autem lex personalis,

habeat in utroque ex illis nienibris. Nani de non (anlùm personale privilegium, sed etiam
altero , scilicet, de privilegio liberali ouinos reale compleclitur ; quia etiam privilegium
falentur, et personale, et reale esse posse , et reale est lex privata , et concediiur inluilu

discernendum essejuxta priucipia posita, quia privata; personai. Nam, ut dixi, omne privile-

gratia potest fieri personae , et rei , ut per se gium persouie datur , licet aliquod super rem
constat. At de privilegio remunerativo , licet immédiate conslitualur, et hoc modo in omni
consiet esse posse personale, dubilari solet an privilegio inlervenil persona , id tamen non est
semper, ac necessariô taie sit , ut possit etiam satis, ut sit personale stricto modo, ut nunc
esse reale. Muiti enim seniiunt, privilegium loquiraur , el sumilur ex dicta 1. Juris gentium,

fundatura in mcriiis quasi intrinsecè esse per- § Pastorum, ff. de Pact. sufficit tamen, ut ta-

sonale , nec posse judicari reale. lia tenent Ja- lis lex dicatur personalis, id est, in favorem
son , Alcialus , Paulus de Castro , Arelinus, privatae personae édita : et ila sine dubio lo-

et alii quos refert et sequitur Barbosa supra quitur illa lex prima, comprehendilque sub
numéro sexto , el seque.iiibus, Fundaïur prœ- illà voce non lanlùm privilegium personale,
cipuè in lege prima. Digeslis de Conslilut. sed etiam reale. Imô non solùm lex privilegia-
Principum , et in ratione ejus. Dicit enim ibi liva, sed etiam puniliva , si speciaUter feratur,
L'ipianus ex legibus quasdara esse personales, et in odium cerlae persona; fiai, ut interdùm ex
quae ad exemplum non irahuntur , et taies si- justà causa lieri potest, sub illo membre legis

gnificat esse privilégia remunerativa : subdit personalis comprehenditur ,

quia non est lex
enim : Nam qitœ princeps alicui ob mérita in- publica , elcommunis.
duisit , vel si quant pœnam irrogavit , vel si oui 4. Tola aulcm hvcc exposilio ex exemplis à
sine exemplo subvenit , personam non egreditur. jurisconsulto adductis manil'eslè probari vide-
L'nde etiam sumilur lundamenlalis ralio ,
quia lur. Nam primo ponit exemplum de lege remu-
causa principalis privilegii praccipuè speclanda nerativa, ibi. Qu(f princeps ob mérita alicui in-
est ad judicandum , an sii personale, sed mé- ducit , ubi Glossa déclarai. Ut privilegium, nec
rita sunt principalis causa talis privilegii, et se restrinxit ad personale. Secundo de lege
sunt iia propria persona; , ut illam nec egre- privalim punienle , Si quam pœnam irrogavit.

diantur , nec ad alium pertineant, qui illa non Ulique specialem ; et prœier legem coramu-
habeat ; ergo taie privilegium necessariô est nem, quod significavil Glossa dicens : Non
personale, juxla rcgulam juris, II'. 69 : Ubi merenli tantùm. Tertio addit : \cl si cui sine
personœ condilio locum facit beneficio , ibi défi- exemplo subvenit , ubi Glossa , Vel quia peperit
ciente eà, bene/icinm qiioque déficit. El conlir- pœnam merenti. Mihi autem vidctur, omne li-

matur, quia privilegium, quod sirapliciter bérale beneficium , seu privilegium posse illis

concessum, fuisset reale, si in ipso declarclur verbis comprehendi, sive illud consistât in
dari propler mérita, clficilur personale , juxla rcmisbione pœnae debilae , sive in concessione
dictum cap. Mandata, ubi id sentit Panor- boni non debili ullo modo. Et ila inspecta
mitan. nuni. 1, et in cap. Qnoniam abbas, de lolà lege, lex personalis legem non tantùm
Olïic. deleg. et utrobique Félin, et alii. remunerativam compleclitur, sed eiiam puni-
3. Sed quidquid sii de veriialc opioionis tivam, et Uheniliier beucfactivani. Et in om-
'211 DE LE GIBUS. Î42

nibus his menibris polesi inveniri quid realc, Idere in privilegium , quia illa indefinita , cùm
et personale stricte, ut nunc loquiinur. Nani doctrinalis sit , «quivalet universali. Sed hoc
incipiciido ab ultimo, non solùni potcst Priii- parnm obstat, quia illa posterior pars ferèeum-

ceps subvenire alicui gratis, et sine exemplo dem sensum continet ,

quem prior. Dicitur
remlttendo pœnam personalem sed cti;ini re- , enim lex personalis perfoiiam non egredi
miltendo pœnam realeni ut coniîscationeni , quia non possunt alise personae illojure uti
bonorum ,
quse optimè dici polesl pœna reahs, quasi per imilationem vel usnrpatronem , quo
quia rem aflicit , et cum illû transit. Vei etiam sensu dicuntur haec non esse trahenda in con-
polest subvenire alicui sine exemplo lil)eraliter sequentiam in illo cap. Quœ à jure, de Regul.,
concedendo rébus illius realem imniuniiatem jiir. in 6. Ubi Glossa déclarât hoc per privilé-
ac perpetuam. Nam lex etiam sic Lila persona- gia ,
quia per consequentiam non extenduntur
lis est, id est, particulari personce favens, licet ad alios, pr.-eter qnam ad expressos in illis,

favor consistât in rerum immunitate. El simi- quod tam est verum in privilegiis realibus

Kter in secundo exemplo habet locum pœna quàm in personalibus : neutra enim personam
personaKs, et realis extraordinaria, ut confis- egrediuntur hoc modo, scilicet, per conse-
cando ejus bona , vel tributum aliquod ei im- quentiam , vel exemplum. Huic ergo proprie-
ponendo ultra communem legcm : sed speciali tati non obstat, quôd privilegium concessum
arbitrio {)rincipis. Idem crgo inveniri poterit Petro et , loti posleritati transeat ad haeredes ,

în primo exemplo de privilegio remunerativo, tum quia non transit per consequentiam , sed
ut statim declarabo. per formalitatem, ut sic dicam, tum etiam ( et

5. Neque contra banc expositionem obstant ferè in idem reddit) quia transeundo ad haere-
proprieiates, quseperverbaistius legis tribuun- des, non egrediiur personam, quia illis etiam
tur constitutioni personali , scilicet : Quod ad facta fuit concessio. Similiter quod privilegiam
èxemplnni non trahitur , et personam non egre- reale transeat ad alios , ad quos res transit
diUir. Nam si privilegium reale fHci posset lex non transit per exemplum, vel consequentiam,
personalis, faisum esset absolu tè, legem per- nec egrediiur limites concessionis ,
quia in illà

sonalem personam non egredi : hcec entm in- virlute continelur, ut illà fruantur omnes, ad

definita acquivalet universali ,

qu» falsà esset : quos talis res devencrit ; et ita in rigore perso-

liam privilégia realia personam egrêdi\intur nam non egrediiur, personam , scilicet, pro
ut supra diclum est. Sed hœc objectio non ob- quâ facla est privata lex , licet absolulè egredi

stat , nam prior proprietas in universum vera possit personam , cui primo facta est gratia ,

est , et in reale privileghim optimè cadit. Nam non per consequentiam ut dixi, sed quia rao- ,

licet prœdia religionis, v. g. , sint exempta à dus concessionis totum hoc conlinere potest
tributis vel decimis, per privilégia realia non ut (leclaravi quamvis cnîm hoc in illâ lege
:

possunt trahi in exemplum, ut oinnia talia non explicetur, non lamen excluditur. Et plané
prsedia sint similiter exempta. Idemque est in ila exponilur à Glossâ in § Sed et quod, Instit.

omnibus aliis. liaque sensus est , legem priva- (leJur. natur. élever. ISontransgreditur, in ul-

tam non esse normani , seu mensuram opera- limâ solutione dicens : Vel melius licet egredia-

tionum commuuitatis, vel civium indiffe ren- tur personam, non est tamen générale jus, nec

ier , sed illius tantùm cui concessum est pri- videlur atius, etc.

vilegium quem aliis Imilari non licet. Et ita 7. Atque ita etiam non urget ratio illhissen-
,

haec pars rectc explicatur per aliam regulam tcntiaê ,

quia Hcet mérita possinl esse moti-

juris : Qnœ à communi jure exorbitant, nequa- vum , et ratio dandi privilegium ^ non neees-
qunm in consequentiam sutit trahenda ,
qurc est sariô snnl quasi fundamenium , vel subjeetmn

28 in 6, ubi Gloss. allcgando diclam 1. 1, hune privilegii , ita ut ab illis pendeal in Heri . et

sensum indicat. Exprcssiùs vèrô id patct ex conservari : et ha&e caitsa pr&xima est eotïsi-

Regul. jur. in 6, 74 : Quod alicui gratiosè con- dcranda tanquàtn princlpalls , tit privilegittm

ceditur, trahi non débet ab aliis in exemplum. sit reale , sicut explicavi. Deelaralur ampliùs :

Quod tam de privilegio reali ,

quàm de perso- nam propter mérita transitoria, et solius per-
nali verum est, et ita ibi Joan. Andr. inter sonae potest illi concedi privilegiam perpe-
alia exempla ponit privilegium decimarum. tnum, et propler mérita unius progeniloris
G. In altéra verô proprietale suborilur diffi- conceditar juste privilegium ipsi, et poste-

cultas, quia privilégia realia personam egre- ritati , ut per se constat ; ergo piîtest concedi
diuntur ; ergo illa negaitio noft potest verè ca- propter merrta privilegium reale , ut quotidiè
215 DE LEfilBL'S. SU
fieri constat ; frgo licet nipriia sint in solà sit impetrattim nd petition<»m talîs personge,
pcrsonà , non reclè iiiferliir privili pinni pro- cupicntes taie benelicium facere loco , vel di-
pler illa daluni. oti;ini cuin alle^alione tiilis gnitali: lune eniin perpetuitas privilegii in il-

causa;, esse personalc taniùm. Nequo contra lins salisfai lionem et iionorem rediindaret.
hoc reclè allouai iir rogiila jinis, qiue loqiiiuir î). Tan.leui eàdem ferè ralione expedilnr ex
de causa, seu condilione , cui inha;rel privile- dictis similis qunesiio de privilegio conventio-
giuni , ut supra declaravi. Nihil eliam ad rem nali, et colligitur lerlia divisio privilegii, in
faciunt cap. Mandata, aul dicla Paiiormit. et conventionaie, et purum, seu absque pacte.
Feliiii, quia non loquunlur de piivilej>io re" Regularitorenim privilégia conceduntur, nullo
muncraiivo, sod de illo, in quo mérita personae irMervenienie paclo , sed per :d)solutam gra-
consideranlur tanquàni indicia persona; aplae liam et beneficentiam concedenlis, et de his
ad laie munus : de quo est longé diversa ra- privilc-giis sub hàc ralione speclatis nihil super-
tio, quia lune induslria personaî eligilur, et est dicemlnm, quia supra communem rationem
ideù ptTsonalis esl concossio. privilegii nihil addunl, nisi nogalionem con-
8. Dire ergo privilegium roniunerativum per venli(mis et recompensationis ex parle reei-
se, et ab inlrinseco non iiahere quod sii perso- pientis privilegium. Aliquando ergoconceditur
nale, sed de se indilTerens esse , ut sit eliam privilegium, iiilervenienle conventione, seu
reale. Inde etiani non placol quod alii per con- paclo, ralione cujus quodam modo censetur
trarium exlremun» dixerunl, privilegium da- privilegiarins ein; re, velreronipensare privile-

tum propler mérita esse reale, quos lalè reiert gium , et ideô distinclio haec valdè usitata est
Barbos. snpra, n. 6; nullâcnim ralione, vcl ju- in 1er auctores, ut in discursu matériau videbi-
re id fundari polest : nara merilum de se indif- mus. Bald. tamen in 1. ult., c:ip. Unde liberi,

ferens causa esl , et non est deierminala ad n. 35 et 5i, indicat nullum esse privilegium
praemium perpetuum poiiîisquàm ad tempo- conventionaie, quia eo ipso quôd transit in pa-
rale, loquendo inter homines. Imô frequentiîis clum, desinit esse privilegium et ita haec duo
,

suflicienler fit remuneraiio per privilegium ibi condistinguit. Sed videiuresse de nomine
personale, seu vitale, et'concedere dinturniùs conleniio, et in rigore ratio pacti non répu-
esset supra mérita. ïgilur neutrum colligi po- gnât cum ralione privilegii, quia non est de
test ex eo quôd mérita in privilegio cxpriman- ralione privilegii, ut liberalileret graliosècon-

tur : sedconsideranda ulteriùs erunt verbapri- cedatur: nullus enim hoc posuit in definitione
vilegii. Nam si codant directe et proximè in privilegii, nec ex aliis principes colligi polest.
rem, quamvis dtc.Uur immunitas illius rei con- Polest ergo esse lex privata aliquid spéciale
cedi propter mérita p^^teniis, seu possideniis concedens, vel contra, vel supra jus ; non ta-

talem rem, nihilominùs privilegium erit re.de, men omninô gratiosè , sed cum aliquâ obliga-
ut tandem agnoscit Barbos. n. 8 Si aulem ver- t:o!ie jusiiiiîe,seu recom|)ensalione recipienlis
ba conccs>ionis directe referanlur ad perso- et hoc appellamus privilegium conventionaie.
nam, ciijus mérita remunerari dicunlur, erit De hoc ergo dicunt aliqui esse privile-
10.
privilegium personale. Quôd si omnibus pen- gium eo ipso quôd in pacte fundatur,
reale,

satis verba sint dubia, ponderandaerit propor- quia inde babet quôd sit perpetuum et trans-
tio meritoriim ad privilegium, ut latior vel missibile ad hceredos. Quod patel quia omnis ,

restriclior interprelatio liât juxla exigenliam conlraclus est transmissibilis ad hseredes, 1.

mcritorum: nam verisimile esl concodentem Yeteris, C. de Conlrahcn. stipulai, et 1. 1 C.

voluisse prseminm justnm et adseqnatum con- Ut acliones, etc. Sed privilegium conventio-
ferre. Quod maxime locum hal)cbit{n henelicio naie inclndit pactum ; ergo est transmissibile
principis, et in privilegio favorabili. Unde obi- ad baîredcs; ergo est reale. El banc senien-
ler adverto, quotics privilegii perpeluilas non tiam indicat Socin. lib. 1 Consil. in 59, n. 9.
cedit in commodum personne, sed loci, vel se- Nam inde confirmât privilegium remunerati-
dis, seu dignitaîis, non debere privllr-glum in vnm esse reale, et transmissibile; quia babet
casu dubio reale exislimari propler solam ev- vim ergo niultô magis ipsum privile-
pacti :

cellentiam meiiîorum, si aliae circnmsianlioe gium conventionaie, qucd expressum pactum

non cogant, quia in tali casu e\ eo quôd privi- involuit, erit reale. Denique taie privilegium
legium sit reale, non magis ongolur proemiimi irrevocabile censelnr, ni lalè docetBald. in

meritorum , et ita non videtur referre, quôd dielà 1. ult. C. Vndc Liberi n. 55 et 54, cl

illa fuerint majora. Nisi forlassè privilegium Panormit. in cap. Pervcnit, de Immnnit. Ecr
51S DE LEGIBIJS 216
des. niniirùm ,
per solain voluntateni conce- personale; ergo idem dicendum est de privile-
lientis, quia cîun ox vi pacli includat luuluani gio con'enlionali.
obligalioneni justili*, non polcslà conccdcnle 12. Unde eliam inferlur, privilegium con-
revocari; ergo de se perpetuum esi. Quod ventionale non semper transirc ad ba;rcdes
enim ex niiiiuo consensu possil relraciari non sed ponderanda esse verba privilegii juxla ré-
lollit nioraleni porpeluitaleni , de quà iracla- gulas posilas capile prapcedcnli. Nam l'ornialiter

iiîus; sic enim nullum esl privilegiuin ita per- loquendo, ut sic dicam, privilegium concessum
petuum, quod non possit exiingui ex voluntale personai etiam ex pacto, non transit ad hx-
alicujus; ut ergo privileginni sit de se perpe- redes, nisi in ipso privilegio nominentur sub
tuum , satis esl quôd sil irrevocabile ab alio; noinine bieredum, vel sub nomine poslerilatis,
ergo taie privileginni est perpelunni, et consc- vel aliquo a^quivalenti, et ex proprieiale ejus-
quenter etiam rea!e. dem vocis colligendum erit, an iranscat ad
11. ISihilominùs dico, privilegium reale non ha^redes sanguinis, et quasi naturales, vel eliam
postulare per se. et inlrinsecè, ut sit conven- ad volunlarios, et extraneos. Si aulem privi-
tionale, neque è conversoconveniionale postu- legium concedalur rei, vel dignilali, aul olll-

lare ut sit reale, sed de se indiflereus esse ad cio, tune in tanlum polerit privilegium transire
personalc, et reale. Probaïur primum quia , ad haeredes, in quantum res, vel dignitas, aut
sicut reale privilegium potesi cum onere et ollicium ad illos pervenerit : nam si conlingat
pacte concedi, iia etiani poiest liberaiiier, et res illas pervenire ad alios non ba'redes , pri-
omninô graliosè donari. Cur enim ulerque ex vilegium eliam perveniet ad illos, quia cum
bis niodis locum babet in privilcgio personali ; ipsâ re transit.
et non in reali? Yel cur princeps poterit ex 13. Ad illas verô leges, quœ dicunt, con-
pacto alicui rei immunitaiem concedere, et tracius transire ad bceredes, respondeo, illa

non ex liberali volunlale ? Qnin potiùs liberalis verba generaliler sumpta non dicere acium
concessio privilegii etiam perpetui, est magis sed aplitudinem, quia conlractus de se potest
digna Principe quàni venalis. Item est magis iia fieri ut transeatad bœredes; non lamen id
conveniens communi bono , quia si privilégia semper esse necessarium, cùm possit etiam per
fiant venalia, facile multiplicantur, et bomi- respeclum ad solas contrabenlium persoiias
nibus indignis, ac quaesiuosis conceduntur; si contrabi, ut palet in malrimonio. Vel certè, si

auteni ex prudenli dispensatione liberaiiier de actu sit sermo, intelligendum est, conlra-
donentur, rariùs, et cum majori deleclu con- cium transire ad baeredes , nisi de voluntale
ceduntur. Dices, bine reclc probari privile- contrabenlium conslet fuisse limitalum ad per-
gium reale posse esse gratiosun», nibilominùs sonas, juxla legem Idem, 25, If. de Paciis. De-
tamen privilegium non gratiosum, semper esse nique eodem modo dicilur irrevocabile privi-
reale. Respondeo eâdem proporlione posse al- legium convenlionale, scilicet pro eo lempore,
teram parlem oslendi. Quia sicut privilegium pro quo datum, et convenlum esl, el ilaeliam
reale polcsl esse graliosum, ilaeliam personale privilegium personale poiest esse irrevocabile,
potest esse conventionale, quia bona eliam ut per se noium esl. Quomodô aulem talia

personalia, seu ad tempus, vel ad vitam solius privilégia sint revocabilia, dicemus poslea tra-

personae concessa possunl non gratis, sed ex clando de mutalione privilegiorum. Nunc so-
pacto dari, ut usu ipso, et experioniià nolun» lùm noialur , longé diversum esse , quod
est ; ergo privilegium convenlionale potest esse privilegium siiperpeiuum, vel quod sil irrevo-
personale; ergo per se, et inlrinsecè non po- cabile, quia eliam temporalia possunl esse ir-
stulat esse reale. Conlirmalur primo, quia ser- revocabiiia pro temporibus suis, sicul volura
vitus, sive donetur, sive vondaïur, poiest, et temporale respective , tam irrevocabile est

soli persona) ad lempus, vel vilam concedi, et quàm perpetuum.

in perpeluum iransigi, et ù converso, neque CAPUT V.
unum est magis per se conjunctum cura ra- De diiisione privilegii in perpetuum et tem-
lione scrvilulis ,
quàm aliud ; ergo idem est in porale.

privilegio, est enim «qualis raiio servatâ pro- 1 . Quarta divisio privilegii, in perpetuum et

poi lioue. Conlirmalur eliam relorquendo ra- temporale, in praecedeniibus suipè insinuala
lionem supra iaclam, quia privilegium re- est, eam verô pauloexacliùsexplicareoporiet.
muneraiivum, virlute est conventionale, et In illà igitur inprimis advertendum est, non
niliilontiiiù? de se non est reale magis quàm I dici privilegium perpetuum, quia (iniri non
517 DE LEGIBUS. 218

possil: semper enim amiiti possunt privilégia, 2. Ex quibus constat duo esse necessaria, et

ul posiea videbinius; sed diciuir pcrpelmiii), sulliccrc ad per|)eluitatem privilegii. L'num est,

quod \cladlia;rel rci de se perpeiuse , vclsinc ut simi»liciter, etabbolulé concedaïur, vel cum
limiiatione leinporis concedilur, durai eiiiiii do ali(|iià condiiione perpétua, ut est proximè

se, (luaindiù rcvocalum non fiioril. Tein(Mir;ilc (licla, vel douée revocetur, vel alla similis. Uaî

auleni nmllis inodis conlii'gil. Piiniô, (iiiia ad nani(|(ie condiliones virlule includunlur in
dolinilum tempus concedilur, quo elapso lini- ([uocumque privilegio, ideùqiie licel expriman-
lur, 1. Quolies, cap. de Prccib. inipcralori of- lur, non n)Ulant naluram ejus. El ideô talc

l'eren. Secundè, licel absolulè el indelinitè privilegium ex parle danlis perpeluum est, ut

delur, uihiloniinùs leinporale cri», si soli per- sumilur apertè ex c. Si super gratia, de Olïic.

soiiœ concedaïur, lia ul sil personale elsingu- deleg. in G, cl ex c. Si cui nulla , de Praiben.
lare, ut supra declaratuni est. Quaiuvis enin» in G, quibus locis Glossa, el Doclores id no-
respective posset taie privilegiunï dici perpe- tant. Sumilur etiam ex GIoss. in c. Cùm ex co,

tuuni, quia pro lolà vità concedilur (

quonwdô de Elect. in G, el in c. ull. de Ofli. deleg. ubi
dicilur exilium pœna perpétua ) vci ob eanidein Pan. idem lenel. Adbibel tamen limilalionem,
causani vitale dici possil; nibiloaiinùs sinipli- scilicet, ut non procédai in privilegio concesso
citer temporale est, sicut et vita, quà liuiià ab Episcopo sine causae cognitione cum pra;-

finilur, cap. Privilegium, 7 de Regnl. jur. in G; judicio Ecclesiae parocbialis, et ponil exem-
et I. Privilégia, et 1. In omnibus causis, ff. cod. plum in licentià eligendi confessorem. Sed
Nani corruptis nobis, corrunipuntur ea quae exempium verum non est, ul dixi in lom. de
sunt iu nobis : hoc aulem privilegium conce- Pcenit. el ila non est necessaria limiialio, ut

dilur personse, et illi soli adhaeret; ergo cuni infra dicam Sylv. autem verb. Confessor 1, q»
illà péril, el neque ad baeredem, uequeadsuc- 7, sentit, quôd si in privilegio dicalur, Vsque
cessorcm transit. Unde Dec. in cap. Sanè, de ad beneplaciium sedis , est perpetuum etiamsi
Privileg. Tertio est privilegium temporale, quod sil privilegium eligendi confessorem, non vero
sub condiiione dalur, quai lapsu lemporis fini- si absolulè concedaïur. Sed nullà ratione id
tur: nam illà condiiione implelà, cessai privi- probat, nec est verisimile, ut reclè docet Na-
legium, quia volunlas concedentis ultra non var. qui regulam datam simpliciter approbat
exlenditur. Et boc modo polesi etiam esse pri- in d. cous. 1 de Privileg. el in c. Placuit, de
vilegium vitale ex parle concedentis. INani Pœnit. d. 6, n. 161, el consonat régula juris,
licel absolulè loquendo, privilegium, ut sic, Decet, beneficium Principis esse mansurum, ut
non finiaUir per mortem concedentis, sicut dicilur in Regul. IG in G. Denique poteslas in
nec gralia, nec favor, cap. Gratum, de OUI. de- concedenle supponiiur, et volunlas non deest,
leg. et cap. Si super gratia, eod. in G, nihiio- quia absolulè posila virlule durai, donec re-
minùs si concedens addal conditionem , donec vocetur : sufficienter aulem censelur abso-
(ieccssero, finilur per inorlem ejus, ut constat lulè,. et de se perpeluô posila, quando absolula
ex ratione faclâ, quia volunlas non ultra exlen- sunt verba, cl aliam limilalionem non décla-
ditur. El eumdem sensuni censenlur habere rant.
illa verba , Lsque ad beneplaciium meum , nam 3. Alia con;litio necessaria ad privilegium
licel ex vi illorum non cesset privilegium, vi- perpetuum est, ut adh*real rei perpétuai, quia
venie auctore ejus, nisi illud revocet; lamen aliàs ciiui illà linietur, ul dictum esl. Res au-
per morlem ejus liniclur ,
quia virluli includit lem buman:ti maxime sunt perpétua; per suc-
conditionem, ut semper pendeat à voluntale cessionem quanidam . El hoc modo est inprimis

personœ concedenlis, morluo autem conce- perpetuum privilegium conccssum religion!,

dente, jam non polesl ab illius volunlatepen- quia licel persoiùc liniaulur, religio manet.
derc, qu;e jam non est volunlas lalis personai, Item est perpeluum privilegium concessum di-

et ideô cessai dependentia, el consequenter gnilali, quia illa etiam semper durai per suc-
etiam privilegium. Secùs autem erit si dicaïur, ccssionem personarum. Unde obiler notari
Ad beneplaciium sedis, quia sedes perpétua est, polesl privilegium perpeluum respeclu unius,
cl iu» semper rcvocari polest, cl ideô quamdiù scilieol diguitalis, vel loci csse temporale re-
non revocalur, durai. El ita bie clausula; ex- spectu persouje; nam si perdat dignitaiem, vel
plicimlur in cap. Si gratiosè, de Resc. in 6. mulel locum , amitlil privile,:;ium. Denique
Elinfra iraclaadode amissioae privilegii, plu- censelur perpetuum quod concedilur rei cor-
ra de illis uddemus. porali immobili, ut Ecclesiaî, vel monastcrio.
«9 DE LEGIBUS. a»
Uuia r«8 ipsa perpeiiia est, cap. Quœ semel, 49, rit, et ideô reetè addilur, quôd débet res de-
q. 3, Taiiion quia <'onlin<i;it liunc ip<;nin locnin slrui sin'^ spe reCeclionis. Idem aulem erit si

dci^lnii, hi »l>solulè id rvenial, ita ut cxtin- dcslruciio naluraliicr conlingat, eliamsi sine
giiatur, finielur ciiam privilegium, argunioiiio spe refectionis, quia militât raiio supra facta,
C, Et hoc diximns, 16, ff. 7, ubi id nnint. ut reclè notavii Félin, supra ex Bald. iu 1. Non
Gloss. Idem GK)ssa ult. in c. Abbatn, de Vor- ambiqihir, ff. de Legib. Cl aliis. Secùs verô
bor. significat. el Clospa in Rogul. Privilegmm, est, quando locus re verà non simplicitcr de-
de Rpgnl. jur. in 6. hem Glossa, ot Innoc. in struilur, sed vel occupalur, vel capiivalur ab

cap. 2 de Nnv. oper. nunci. nhi ctinm Abb. n. hostibus, qui est casusdicli cap. Pastoratis, vel

5; et Alex, de Nevo. qa\ alios refori, et Syl- destruitur. et ad fempus impeditur, ne rercrfi-

vest. verb. Civitas, q. 2, et snniitur ex diclo (icari possii, luiic quamdiù ex parte
enrm
cap. 2 de Novi. oper. nunci Quia deslrupto superioris seu domini manet spes, et jus , ac
principali destrunnfur accessoria, et ablato volunlas recuperandi, vel reparandi illum,
fundamento cadil nedificiiiin. Denique lia se non potest censeri simpliciier perditns vel de-

habet privilegium reale ad îocum, sicut perso- structus. sed defeiitus, vel impediuis. Et ideô

nafe ad personam ; neutrum ergô otpst esse necessarium non est ut régula data ad illura
f

durabilius suo fundamento; sicut ergo exiin- simpliciier applicclur, sed cum proporlione.
gnrtnr privileginm personàle, extinctâ personâ, G. In illo ergo casu, quando locus per vim
ita etiam locale extinclo loco. hoslium, vel casu dirulus est, aut combustus
4. Insurgit verô ex hâc declaralione drflicul- cum spe refectionis, distinguenda mihi viden-
tas, quia si valida est, absolutê, et sine limi- tur privilégia loci, qu^e ipsi solo sine pavimento
HatiDne conclndit, atverô Innoc. Glossa, et concessa sunt, eique nudè sumpio adhœrere
Doctores oitati non absoluiè irâdnnt doctri- possunt, ab bis, qu* directe respiciunl aîdili-
nam, sed cum disiinctione et limilalione. Vo- ciuni, nt templmn, vel quid simile. Priora
enim
lant enim docirinam illam procedere, quando sine dubio permanent, quia eorum fundamen-
locirs desiruitur auctoritale superioris : nam tum non est destractum. Et taie est, quod di-
tune omninô amiltit privilégia, imô, et jura cilnr in dicta I. jEde sacra ,
quia consecratio ,

omnia, et nomen lam in «e, qnàni in personis aut benediclio solo adhœret : et ideô privilé-

ejus, ita ut non possint ampliùs ab illo loco gia, qu» inde sequuniur, ut non esse Iocum
nominari, ut, V. g., dici non possint canonici venalem, non posse converti ad ùsus profanes,
talis Ecclesi?e, vel cives, ant menibra lalis civi- et si quaesunt similia, semper permanent. De
latis, vel universitalis : imô etiam addnnt, hoc poslerioribus verô subdistinguendum est :

debere intelligi, quando destructio loci fit à nam quaedam sunt privilégia, quorum usus
superîore sine spe rèfectionls, ut notai Félin. esse polest extra illum Iocum, alla qu?e pré-
in cap. Cùm dilecta, de Rescrip. n. 23, ex cisé requirunt, ut inira talem Iocum vel tem-
Alex, in 1. Inter stipulaufem, § Sacram rem, IF. plum aliquid fiai. Quae sunt prioris modi nnn
de Verb. obligat, Secùs verô esse dicunt, si solùm non amitluntur omninô, verùm etiam
locus sit destructus contra voluntatem supe- nec suspendnniur pro itio tempore, quia pér
rioris, ut ab hostibus tel lafronibns, etc. Nam habitudinem ad Iocum manenf in personis,
tune dicunt, non aniitlere privilégia, sicul non qu;e habent spoci;'lem relalionem, seu morale
admilti! jnra,nec nomen, aut denominationem jus illius, et tune maxime piopednnl qu;e dicti

personaruni in ordino ad ipsum, juxla c. Pa- auctores dicunt, quôd Episcopus vel canonicus
jtorttk's, ?, q. \. Idemque diccndum erit con- lalis loci, retinet denominationem ab illo, et

sequenter, elianïsi locns quocumque casu con- fruitur privilegiis sibi concessis ratione E|>i-
tingenie pereat, seu destruatiir, arguniento s (»;):irîs, V(>1 canonicatûs lalis loci, et similia.

1. .^de sacra, ff. de Contra, empli, ubi dici- Quià ille locus non est fuiidanieulura directnm,
tur, drrutà aedc sacr.1, Iocum non fieri profa- ut sic dicam, illorum privilegiorum, sed lan-
Dnm, et rdeô vend! non posse. tùm in ohliquo, id est, ut terminus illius habi-
5. Respondco, et doclrinam banc veram tiulinis : potest aulem esse talis terminus,
esse, et nihilominùs priorem asseriionem sim- eliamsi non subsistai in re, sed iu spe, cl jure,
pliciter veram esse recîèque probari ratione licet nunc sit occupatus ab hostibus vel haere-
factà. Nam in illis casibiis, in quibus locus de- ticis, etc. Privilégia verô. qua; sunt posterioris
struitur ex niandalo superioris, seu domini,
imodi, licet non amiltantur omninô pro illo
ideô cxtinguitur privilegium, quia omninô pe- tempore, et statu cessant, et quasi suspendun-
%1 DE LECretS. ÎÎ2
tur. Sic dixi in u)t. secl. de fndulgent. cossare cirinam continent. Quinia ergo divisio privile-
indulgentiam teni|)!o concessam, si templiim gii es?e potest in illud, qu6d per se primo
dosiriiatnr : o( e;ulem raliono cessabii iinniii- datur propter privatum bonum, scilicet, alî-

nilas loci, si ofnsoalnr primariô concessa ra- rujiis person.T, vel inluitu boni communis.
lione iiBdilirii, non arce. (jrca quî'ui divisionem ante omnia oporlet
7. Dixi aiitem non onininô amitlit tune pri- lerminos cxplicarc. Dislinguendo materiaoi
vilegium, quando lorus non est ex inslitnto privilegii à fine privib'gii, et intelligendo di-
diriilHS ab habonlP jus, et pntestatem, qnia slinctionenide materià non de fine. Omne
qiiando aliter destruitur, permanere eensetur enim privilegium ordinari polest, et débet ad
in jure, etspe, et ideô si ad pristinum statuni commune boninn tanquàm ad finem, ut saepè
restilualur, privilegium eliam cum illo consur- in superiorihus diclum est, quia hoc spécial
gil.Ad quod faoit 1. 56, ff. de Religios. et ad justilinm ejus : bono enim communi expe-
snmpt. fun. quœ sic habet : Cion loca capta ilil, ul privata privilégia dignis, vel indigenli-
sunt ab hostikus, omiia desinnnt reUgiosa, vel bus conferantur. Item quia |)rivilegium, licel

sacra esse, (Htiqiie quoad usuni, et qiioad dicta uni vel alierî concedaïur, ul favorem conlinet,
privilégia pro illo tempore) qnod si ab hàc ca- lamen ul conlinet praîceplum, et habet ratio-
lamilate fuerint liborata, quasi quodam postli- nem legis, obligat communitalem respeciu pri-
minio reversa, pristino statui reslitunntur. El vilegiali, utique ad servandum illi privilegium,
idem sumilur ex cap. Quia mona&ierium, de quatenùs hoc ad alios speclarc potest; ergo
Relig. don», cl ex éicio cap. Pastoratts, et di- sub hâc ralione respicere aliquo modo débet
cto cap. Quœ semel. Ex quibus eliam suniitur commune bonum. Tamen in materià privilegii
ratio, quia in illis casibus semper mansit so- ul favorem concedil, potest esse differenlia.
luni immobile, in quo tanquàm in seniine, et Nam materià privilegii seu finis proximus ejus
fundamento conservari poluit privilegium ve- est commodum illud, quod praebet privile-
luii quoad proprietatem, ut postea posset quoad piato. Hoc ergo commodum interdùm est pri-
usum consurgere. El ita formaliter loqnendo vaiae el singularis personae, vel si ad plures
(ul sic dicam) veruni est, h?ec privilégia per- extenditur, unamquamque per se respicit ut
pétua, seu realia eatenùs durare, quatenùs privatam personam, el non lanlùm ut parlera
durai eorum fundamenlum, vel hoc destructo, alicujus communitatis, et lune dicitur dari
eessare aut extingui, si illud omninô exlinctum propter privatum bonum singulorum. Ali-
censeatur : nunquàm auteni eensetur ita ex- quando verô privilegium per se primo respicit
linctum, nisi quando aucloritale illius, qui po- bonum alicujus communitatis, et ideô dicitur
lestaiera habet exlinctum est. per se primo respicere commune bonum. Ne-
8. Atque bine eliam fit, ut si Ecclesîa in que hoc excedil naturam privilegii, quae les
uno loco deslruatnr, non ul destructa simpli- privaia est : nam semper illa communitas, cui
citer maneat, sed ut in alium locum transfera- datur taie privilegium, consideralur ut pars
lur, n9n amiltat privilégia, sed cum illâ irans- quaedam totius reipublicœ, et jus illi conces-
ferantur, quando non sunt concessa ralione sum eensetur spéciale, el non commune, ideô-
sitùs, sed directe ipsi lemplo, et sub suo no- que per privilegium concedi potest.
mine. Tune enim eensetur lemplum comparari 2. Sic ergo explicata divisio reclè constilui-
personre, qure scctrm defcrt privilegium per- lur. Nam vero dantur illa duo membra : pri-
sonalc : nam illa eliam Ecclesia una numéro vata enim privilégia frequenlissima sunt, et
cefiscfur, m communrler docent juris inter- communia eliam sunl in usu, nam inmiunitas
prètes cnin Glos. in dicta Heg. Privileqium, clericorum commune privilegium est ; item
Alex., Bald. et Félin, ubi supra, et Anton, p. I)rivilegium canonis, el fori, et similia, et ex
i, lit. 19, c. \, § 2. Quid autem dlcendumsit, praedictâ diversitate nascuntur diversi eflectus
quando unus locus, vel Ecclesia alteri uniiur, morales, et ideô meritô datur distinctio. Quani
vide apud Gloss., Hosliens. et Panorm. in cap. alligil Gloss. in c. St deliclum, de Foro com-
1 Ne sed. vacan. pet. el in 1. Jus publicum, iï. de Pactis, et in
CAPLT VI. Aulhenl. ut sine proliibilione maires, etc. verb.

Senatusconsultum, estque solemne discriracn

De quatuor aliis privilegiorum divisionibm.
inler illa membra, quùd priori spociali privile-
1. Ultra parlitrones praedicias sunt alise, quoe gio potesl ren un tiare privaia persona, in cujus
ticet breviùs expcdfri posiîîit, nccessariam do- gratiam concessuui est ; non autem posteriori.
225 DE LtGIBLS. 93À
Prior pars expressa est in nmliis juribus, cap. seu in vindicaiionem delicli tuuc enim non
Ad Apostoticam, de tiegularib. cap. Si de dura, babet 1 )cum renunlialio, ul dicli auclores
de Piivil. I. Si quis, C. de Paclis. Posleri(»r aiunt, quia non polesl privalus impedire prin-
eliam probalur in d. c. Si dili(jenli,el c. Con- cipalem linem legis. Unde hoc videlur reduci
tiiigit, de Sent, e.xcom. et in 1. Jus pubticum, ad prius membrum de bono communi. Ca;tera
ff. de Paclis, ubi Jason lalù rem cxplical, et de b;k' renunlialione videri possunl in diclis
liniilaliones aiiducit. Haûo verô est, quia pri- auctoribus. Unum verô adnolabo Iradilum à
valuin jus, et cuniniuduni est sub duniinio Bart., Pan. el aliis diceniibus posse bominem
uniuscujusque, et ideô potest illi cedere, per renunliare juri geniinm, ut dominio rei suae,
se loquendo : bonuni auteni commune non lia quod jure genlium inlroductum est, non lamen
pendet ex uniuscujusque volunlate. Alque ila juri nalurali, quia immulabile est. Hoc autem
ha;c doclrina communis est, quiun locuplelanl non probo, quia si loquanlur de jure, prout si-

Panorm. in diclo c. Si diiiyenti, num. 7, et gnificat legem obligantem, sic nullus polesl
laliùs ibi Félin, per lotum, et ibi aiii, et in renunliare juri genlium, magisquàm nalurali,
dicta 1. Si quis, ubi prœsertim Bart. Bald. et quia licet jus genlium non sit ila immulabile,
Jason. nibilominùs respectu privalorum dici polest
3. Et quideni quoad poslerius uienibrum aequè immulabile, quia non magis polest quis
ferè non lecipit illa régula limiiationem, sed privalà auclorilate mulare jus genlium quàm
ampiiationem, propier excellentiani boni com- nalurale. Si aulem loquanlur de jure ut dicit
munis, idcoque licet laie privilegium redundei dominium, seu facultalem ulendi, sicut potest
incommodum privatum, non polesl, quis illi homo renunliare alicui juri acquisilo per jus
commodo renunliare, ne praijudicet bono genlium, ila polest renunliare juri à nalurà
communi. Quod procedit, quando ununi non daio, sicut renuntial homo libertali suae, quae
est separabile ab alio : nam si quis possel pri- de jure naturae est. Quaî constat ex supra ira-
vare se suo commodo sine pra'judicio boni clatis de illis juribus genlium, el nalurali, et
communis, lune lier! possel, quia cessai impe- ideô de ulroque magis videlur probanda di-

dimenlum. CoUigi polest ex 1. Si judex, H', de stinctio Glossae in dicta Aulbent. ut non pro-
Minorib. Censelur auiem perlinerc ad com- bib. mat. etc. Quod juri praicipienti renunliare
nmne bonum, non solùm id quod respicit nemo polesl : juri aulem permiltenli unus-
lemporalem ulililaiem, sed eliam quod perli- quisque polest per se loquendo; et sub jure
net ad bonos mores, el ad convenientem mo- permiltenle comprehendo quidquid per ba^c
dum operandi, qualis est, ulaclus cum perfeclà jura ila concedilur, ut retineri, autconservari
liberlale lianl. Ll ideô addunt pra^dicti auclo- non praicipiatur.
res, si ex ronunlialione privilegii sequitur oc- 5. Sexto dividi polesl privilegium in favora-
casio aliqua perveriendi bonos mores, non bile et odiosum. Quaî divisio videlur prima
posse renuntiari. Idem est, si privilegium sit
facie contra conuuunem ralionem privilegii :

dalum propier imperreclionem judicii, vel h- nam dixinms supra de ralione privilegii esse, ut
bertalis, ut est de professione anle legilimam spéciale illud ejus, quod concedil ad lavorem
aelalem laclà, quod non solùm nulla sil, verùm speclet, el non ad odium ;
quomodô crgo po-
etiam nullam obligalionem inducat, cl simi- test privilegium in favorabile et odiosum di-

lia, de quibus videri po<sunt Glossa, el Do- slingui ? Sed hoc expedieiur facile, si adverta-
ctores in diclà 1. Si judex, et super alia jura mus relationes specie contrarias, ul a;quale et
citata. inaequale, respectu diversorum non esse oppo-
Sic ergo privilegium, si considerelur re-
4. Circa aliud autem membrum liniilaliones silas.

adbibenlur.Nam si privilegium concessum in spectu ejus, cui concedilur, lavorem continei

privatum commodum unius personœ, respicit el hoc modo supra loculi sumus, respectu verô
eliam commodum allerius, el unum ab allero allerius lertii polesl juri illius prœjudicare , et

non est separabile, non polesl unus eorum re- sic esse odiosum. Igilur sensus divisionis est :

nunliare juri suo sine consensu allerius, ut privilegium quoddam esse favorabile, id est,

pure favorabile quia ila uni prodest ut ne-

uxor, cui dalur privilegium Velleianum, ne , ,

mini noceal: aliud verô dici odiosum quate-

obligetur lide jussione non polesl illi lenun- ,

nùs ex favore uni concesso alieri sequitur in-

liare, sallem sine consensu mariti. Idem est si

privilegium cedens in commodum unius, sit comraodum. Et iia exponitur divisio à Bald.
in de Consl. princ. n. 8, el sumilur
principaiiter introduclum in odium allerius, 1. 1 , ff.
225 DF. I FOHUy 22»;

px Pan. in c. Quia, de Privil. etc. Olim , do Nam lioet hoc videatnr pertinere ad modum
verb. Sig. et ninllis ,
qiios refert Tiraq. de loquendi , tamen ad intelligcnda jura, et inter*
nlroqiie rel. in Praîfai. n. C'S. Maxime vcro [)retanda privilégia potest conferre, ut postea

privilégia ad lites soient odiosa voeari ,

quia vidcbimns. Quod antem id non sit , de ra-

Cavor eoneessiis aetori, V. g., pr;emil renni lione privilegii palel ,

quia nullo jure pro-
vel diminuit jiidicis polestalem, el praeserliin batur. Sed poliùs indicanl jura ,
priviiegium
augeiur odinm, qnando videtur privileginm esse inlelligendum sine praejndicio tertii ,

coaretare jus nalurale , nt cùni dalur, v. g. quoad fieri |»o«sit ,

qnando aliud in ipso pri-

cuni clausnlâ de Appellatione remotâ , vel alla vilegio non exprimilur, cap. (^//«wn /s , de l{e-

simili. Item benelieium and)itiosun), qnale le- scrip. in (>.

pnlaïur beneficialc, odiosunicenseUir à Gloss. 8. Neque etiam id colligilur ex dt-finitione

in c. Quoniam, de Prœb, in 6 , et à Pan. snpr. privilegii communiler receptà , nec ex juribus,

taie eliam judieatnr privileginm deciniarum, ex quibus illam surnpsimus. Nec eliam ex
vel primogenilnra;, licet de lioc ult. res sit du- communi modo loquendi, quin poliùs mulla
bia. De quo videri potest Tiraq. de Primogen. indulta , qu?e favorem unins sine aliorum prse-

q. 4, et Sarmi, lib. 1 Select, cap. 12. judicio continent , communiler vocantur pri-

6. Dices, ergo erit privileginm, licet odio- vilégia, ut lacuitas audiendi Missam tempore
sum , disposilio gravans aliquos , qnando illud inlerdicli , comedendi laclicinia in tempoie
gravamen cedil in favorem aliorum, ut statu- quadragesimaî, laborandi aut piscandi in die
lum excludens ducenies originem ex Hebraeis festo. Inlerdùm etiam priviiegium est recipro-
ab aliquâ Ecclesià, dicitnr privileginm illins cnm et commune illi , cui posset nocere , et
Ecclesiae, qnia cedit in honorem ejus: nam ideô non potest dici nocivum alicui , nt privi-
licet exclusis sil onerosns non ideô non erit
,
iegium feriandi in Jitibus temporibus legeprre-
privileginm, sed erit odiosnm. Respondeo, in Uuitis, vel faciendi teslamentum sine juris so-
hoc posse esse qnrestionem de nomine. Tamen lemnitaie, etc. Et mulla sunt privilégia, quœ
si propriè loqnamnr illud ex vi materiœ non secundùm jus commune intelliguntur, nealteri
est privileginm, sed staïutum odiosnm consti- noceant, ut latè prosequitur Félin, in c, 1 de
tuens quamdam irregularitaiem , vel inliabili- Consl. n. 4 et 9. Potest ergo inveniri priviie-
latem, qnia ratio dispositionis ex fineprimario, gium nnllum aliis afforens pra>judicium,et boc
et quasi intrinseco snmenda est, et inde acci- est maxime favorabile priviiegium. Et ila sub-
pit quasi speciem , et nomen et ideô non est ;
sistit divisio , quà postea scepiùs utemur
propriè privileginm ,
quia , ut supra dixi , pri- circa inlerprelationem privilegii , et inde magis
vileginm, per se dat favorem , unde non deno- constabitdilTerentia inter membra prœdicta.
minatnrodiosum, nisi ex effectu per accidens 9. Scplima divisio esse polest privilegii in
résultante, qui débet supponere favorem. Fa- aflirmalivum et negativum ,
quae minoris qui-
leor tamen illud statutum posse dici bonora- dem momenii est non est tamen omiitenda ,

rium et favorabile lali Ecclesiae quasi per re- propter verbornm usum. Dicitnr enim adir-
sultantiam , et fortassè ex inlentione ope- mativum priviiegium qnod concedit facnlta- ,

rantis. lem agendi: negativum verôquod dat licentiam

7. Tune verô insurgit contra divisionem al- aliqnid omittendi, sicut alibi distinximus vo-
téra objeclio per contrarium exlremnm, quia tum in allirmativiun et negativum. Nam lioet
in hoc sensu nullum est priviiegium favorabile ;
obligalio voli semper positiva sil, nihilominiis
nam eo ipso quôd nemini praîjudicat , eliamsi ex parle materiœ unnm dicilur arfirniativuni
beneficinm conférât, desinit esse priviiegium, et aliud negativum : sic ergo omne priviiegium
et manet in communi ralione beneficii, nt te- positive ( ut sic dieam ) concedit favorem ,

stantur Sylv. verb. Prmleyium , in principio, tamen inlerdùm est ad usum negativum , in-
et ibid. Angel. et Tabiem. n. 1, qui in hoc lerdùm ad afiinnativum,et ideô duplicem il-
secuti suni Panorm. in c. Olim , de verb. Sign. lam denominationem reeipit, ad instar elimn
in fine. Sed respondemus negando assumptum : legis, seu pra'cepti, qnod eodem modo dividi-
sicut enim supra diximus esse posse verun» lur , et ciiin proporlione explicanda est b.TC
privileginm, scilicel, si juri communi non de- parlitio. Duplex antem differentia potest noiari
roget , ita nunc dicimus non esse de ratione inter illa duo membra. Una est, quôd privile-
privilegii, ulalicni praijudicet; satis enim est ginm negativum semper est contra legem, allir-
ut alicui favorem extraordinarium conférât. I mativum autera non semper, sed interdùm est
SÎ7 DE LEGIBUS. m
ÇQntra, interdùm ultra, seu praeter legeni, m ex dictis in c. 2, et ex communi usu. Haee

supra de privilegio in gonere dictum est. El aulem duo uiembra ila sunt inielligonda, ul se
quando ulruinnueest coiiUa legem, eliaui dil- liabeant lanquàm includens, et inclusum, non
ferunt, quia privilegiuui negalivuia est conlra lanquàm mutuô se excludentia. Nam privile-

praîccpluiu aKinnalivuni, privilegium auleiu gium , pro inlerno foro exclusive sumilur, id
posilivum esl conlra negaiivum pra;ceplnni. esl , pro illo ,
quod in conseienlià liabel efl'e-

10. Raiio ulriusqiiepariis esl, quia ad ouiil- ctum , in foro autcm exleriori nihil operatur;

tendum id quod non est pryecepium , non est aliud vert) quod in foro exleriori valere dicilur,
necessarium privilegium, quia ad non opian- accumulaiivè ( ut sic dieam ) accipiendura est,
duni absolulè non esl necessaria specialis po- seu non ad excludendum forum internum , sed
leslas , sed volunlas sullicit ,
quia sermo esl de ita ul sensus sil , non lanlùm in interno , sed
omissionibus liberis : née eiiaui ad omillenduiu etiam in externo operari. Nam in bàc maieriâ
liciiè eaqu* praîcepla non sunt, esl necessa- privilegium, quod in foro exleriori valet, eiiam
ria specialis indulgenlia ,
quia ipsa carenlia in interiori operatur ,
quia non in prissum-
legis praîcipieniis acluni esl sufliciens indul- ptione fundalur hic valor, sed in veritate. Ut
genlia; ergo laie privilegium necessariô suppo- aulem uirumque merabrum meliùs intelliga-
nil anirmaiivum praîceplum. Sub praeceplo tur , oportet adverlere duobus modis posse
aulem comprelieudo quanicumque regulam conlingere, ul privilegium valeat in foro inte-
quocuraque modo obliganlem, vel diiigenleni, riori , et non in exleriori , scilicet , per se et
ut cum proportione lUi respondealprivilegium, per accidens. Per se, appello ,
quando ex in-
seu liceniia. Comprehendo eiiam praioeptum tentione daniis cum illà limitatione datur, quse
non solùm cerlum, sed etiam dubium, vel ila débet ex verbis privilegii eonstare , alioqui
intellectum , ul possit scrupulos generare ; ut privilegium simpliciter concessum, in ulroque
complectar eiiam privilégia, quai ad lollendos foro valere censendum esl, nisi ex subjectà
scrupulos, et pacandas couscienlias concedun- malerià , vel circumstanliis, adjuncto usu,
tur: nam hœc etiam negaiiva esse soient, ul aliud suflicienter consiel. Per accidens aulem
constat. Atverô actio positiva aliquando abso- conlingere dico privilegium non valere in foro
lulè non esl in bominis lacullaie ,
quia illam exleriori, quia ex solodefectn probalionis, vel
validé facere non poiesl, neque iicilè, nequeilli- iiislrumenti non admiilitnr : hoc enim acci-
cilè, utsacerdos simplex non poiesl absolvere denlarium esl et exlrinsecura , ut constat ex
sine jurisdiclione, nec praisbytcr non episco- diclis in capite 2, et ideô non variât qualitatera
pus poiesl coniirmare : aliquando verô licet privilegii secundùm se , ideèque divisio pro-
actio quoad subsianliam sil in bominis facul- priè inieliigilur de privilegio perse iiinilatoad
late, non esl illi licila, quod solùm coniin.';il forum inlernum,
quando est probibita. Ilinc ergo lit , ul privi- 12. Et boc modo etiam dicimus non dari
legium posilivum ,
quod l'acuilalem aliquam privilegium limilatum ad solum forum exter-
moralem ad agendum concedil, inlerdùm del num , uli(|ue per se loquendo. Nam per acci-
lacullalem licilè operaudi , et luno lit eoutra- dens conlingere eliam poterit, ul aliquod pri-
rium aClirmativo praeceplo aliquando verù dal : vilegium ,
quod in conseienlià non valol , quia
absolulam lacullalem operaudi , et tune esse re verà babuil substantiaiem defectum, sub-
possel sine derogatione alicujus praicepli per replionis , vel aliud simile , in foro exleriori

solam coucessionem novai lacullalis ,

quam valeal, seu babeat eûectun» ex defeclu pro-
nuUum praeccptum prohibet. Et bine sequilur balionis talis nullitatis. Quanquàm si ipso

altéra ditlerentia ,
quia privilegium negaiivum jure sil nuUum, re verâ non sil verum privile-

perdi non polest per omissionem, seu per non gium, elianuiuoad forum exlernum, sed lanlùm
usum , quia ejus usus in omissione consislil apparens, vel pryesumplum, quia non probalur
et ideôqui omiltil jam uiiiur privilegio, et ila contrarium , et ideô quitlquid in foro externo,

ewi omissionis non amittit illud. De aifnraa- ex vi talis privilegii lit , in eoiiscientiâ uoa
livo verè mulli seniiunt posse amilii per non valet, etianisi in foro externe non possft

usum. Sed quia id conlroversum est, in pro- inipugnari, vel irritari. Nos aulem toquiiour
prio loco inlia iractabilur. de privilegio valido ac vero, et sic dicimus
11. Oelavo Piolari polest alla divisioprivilegii illud , quod in exlerno foro admittiiur, cl ope-

ad praxim uldis. Nam quoddam dieiiur dari 'i

raïur , eliam in eouscientià conferre securita-
pro fore exlerno, aliud pro interno, ut coiisiat lem, quia quidquid ia vitmie îHiBS lit verè ac ,
^^ DE LEGIBIS. fZQ
solide faclum est. Neque in hoc invenio exce- Navarr., sed in Lis auctoribus niltil reperio
plionem, aut duliilandi ralionom, pncscrtiin ici quod ad pnediclam .subdivisionem perlineal
privilogiis caiioiiicis, sou poiililiciis, quuiuiagis et non imuieritô possonl iti conlrarium alle-

coiisuluiil conscienliis quàm exlernis judiciis, gari. Nam iuprimis Navarr. cap. 27, num.41,

et quando daiiUir de robiis nerlinciilihus ad uhicitalur, sol:im disli»iguit fonun conscien-

hacc judieia, lia danlur ul bcciiias roddaiil li;e , et coiileuliosum , referlt|ue opinionem
couscieiiiias in usu coruni, el in aclibiis, per dicenliuin absohilionem ab excomraunicatione

quos dantur. De civilibus aiilem, seu tenipora- in foro Gouletilioso posse dari à non sacerdote;
libusprivilegiis videri polcst inierdùni concedi in foro aulem conseieuliae solùm à sacerdole
solùni quoad toruu» exteiiuim , ul si rox det et ipse limitai haiic posleriorem parlem , di*
luuiisiro suo liceuliam rccipiendi inipuuè con- cens esse veram , quando absolutio à censura
tra Jegem, vel staluta sui ofiicii, vel quidpiam conjungitur cum ahsaîutione à peccails: non
siniile. Dico tamen hujnsmodi privilégia, nisi vero si sola delur, quia sic eliam in foro con-

taJia binl, el lani jusla, ul pos^inl in conscien- scienliae polcst dari à non sacerdote. De foro
liâ habwe effeclum liouestandi talcni actuni aulem pœnilenli* nihil sjjecialiter éicit , ne-
lollendo re verà probibilioueni ejus ; iuiqua que allirmat, solam ill^wi absolulioneai, qu«
esse et ,for lassé nuUa, uipolè coiiLraria coni- esl sacramenlalis, vel cum sacraraentali dalur
numi bono: vel cerlè lioct aliqua lalia possint perlinere ad forum puiiiiientiae,
cogilari valida, sunl lantàin perntissimies qua;- 14. Alii verô auetores lougé aliter loqunn-
dani in exieriori foro in ordine ad pœnœ rcniis- lur deahsolutioneah excommunicatione in foro
sionem , et ideô non mereniur nonien pri- pœnilentiai scu pœniteutiali , quod dislin-
,

vilegii, guunt ab externo foro seu oonlenlioso natn ,

;

15. Llliniô circa privilcgium lori inlerni pœniieniiale vocani quoties absoluiio dalur
io
oporlet adverlere, interdùni forun» illud vocari ordine ad conscienliani judiciale, quando
da- ;

forum conscientiae, inlerdùm verô forum pœ- lur in ordine ad Ecc-losiara. Quia verô abso'i;-
uilenliaî, quae duo (juxla aliquorum opinio- tio ab excommunicatioue etiam in ordine ad
nem) non convcrtunlur. Naui forum conscien- conscientium dupliciler dari poiest , scilicet
lia; generaliuA est , et comprehendit forum in forma canonis A iiùbis 2 de Sentent, ex- ,

pœniieuliai : uam illud eliaai est quoddara commun., vel simpliciter, ideô distjngiîunt
forum cou&cieûli;i; , latiùs ^erô «xtenditur, jUam in soleninem et non solemnem et prio- ,

quia muiti sont effeclus perli«enLcs ad con- rem aliqui vo; ant pœiiilentialem quasi per ,

âciciiliaui qui exlra bacranteiiluiu pœnileiUiae anlonomasiam, non quia in sacran»ento

,
pœni-
fieri possuut, sicul est absohilio à cwisurà, vel tehliae ditur : aperlè enint dieunt, id non es?e
dispcnsalio ah irngularUaie, vel coBCCssio, aul necessarium sed quia dalur in forma sotemnis
,

lucralio in.iulgenliae, etc. forum aiitem |>œui- pœnitenti:e, el cum Psaimo poeuiienliali.
Et
tenli;e esl forum sacramenlalis judieii ptioni- hoc modo loquitnr Hosel. verb. Absolutio
2
tenli;e, quod magis limitalum esl. L'nde fil ut num. 8, in fine, allirmat absolutionem pccnj-
privilégia , quorum usus conceditur in foro tenliaJem ,
id esl , solemnem à solo sacCTdok-
pœnKentix , non solùm taulàm valeanl pi'o posse dari , licei possii dari sine sacramenlo
foroconscieiiliye , sed eliam exerceri non pos- pœniientiae ,
el iia per forum pœniieniiale
sinl , uisi pcr sicerdolein audientcui ronlcs- non inielligil loniai sacramenii pœniientiœ
siouenj , el judiciuuem in foro pœnilenli*. sed forum solemnis pœniienliic el in re
; idem
Privilégia vero , quse simpliciter couceduntur tradit Sylvesl. verb. Aùsolutio^ i , licet laliirs
in foro Gonsdeniia;, eliaui extra sacranicnlum sumat forum [wnilenliale , ut compi-eiiendit
pœnilenlioi, ad ^ccurilaiem et fruclum ^olius absolulioiiem solenmrm non sc^emnem.
el
couscicntiu; ublineri pos^inl, etiam per non Lnde viileiur illud sumere pio foro conscien-
sacerdolciti, quam.iiù per bomiuis minislerium lia'.. Priori eliam modo loquilur apertc de foro
applicanda sutit, ul in absolu lione à censura, pœnali. Aulonin. part. 5. tit. 24 , cap. 77, in
etc. Ita sentit Emman. Roder, lom. l Qtiaestio- fine anle § 1 ,
verb. Absolutio aittem , etc. Do-
num regular. q. GI, arl. 10. l'ro quà senlentià ct!i tamen
eliam non sacerdotem posse
,
e\
cilal pra^posilum in cap. Prœlerea , 2 , de conmiissione abselvere in illo foro
pœniten-
Sponsal. dislinguenlem triplex forum, contcn- tiali à censura non ahbolvendf) à tnlp;i
,
apud
liosum ,
pœniieniiale el médium , scilicet Deum. El cum illo sentit iahiens. Absolutio,
CODScieolise. Cilat eliam Anloo. Sylvest. et 2 ,
quaesl. i , num. 7. Ex bis «rgo potiùs col^
231 DE Ll ;r.lBlJS. 252
Mgitur forum poenilentiale non limitari ad jii- sacramentum pœnitenllae , nisi ubi vel absolu-

diciuni sacranicntalis pœnitenlise, sed extendi lio sacrajnentalis per se fuerit nccessaria , ut
ad onino jiidiciiiiii , quod liahore polcst cflc- in privilegio oblinendi absolutionem à reser-
cluin sumn iii (oro conscicnii;e , et excrceuu' valis, vel ubi verba induiti id manifesté expli-

cuni forma aliiiuà pœnilenli;e apud Deiim. cavorint. INeque salis erii quod execnlio induiti
15. Hinc ergo iiifero primo qiiôd ,
licol verba commitlatur sacerdoti ,
quia lune , licet requi-

privilcgii loquanliir de foro pœnitenlise , non ratur lalis condilio in personâ , et quoad illam
sunl liniilanda ad jndicinm sacramcnlale pœ- sorvanda sit forma induiti , non tamen ideô
jiilcnti;e ,
quia illa reslricl'O nec in proprielaie roquirilur , quod minislret actnalo sacramen-
verborum , nec in communi usu liabel funda- tum ; Argumonlo CA\}. Canonica , de Sentent,
menlum, neque in re ipsâ ,
quia pœnileniia excommunicat. in fine, ibi, Qni presbyter esse
eliam ecclesiaslica non est taniùm sacramen- débet, cum Gloss. ibi. Et est per se manife-
lalis , sed extra sacramentum aliqnod etiam stum. Imè neque salis eril quôd indullum di-

judicium poenilcnliale exerceri potest. Unde cat sacert/o// coiifess'jri ,

quia illud eliam est
infero secundo , inter forum conscientiae et nomen olHcii el muneris , non actualis exerci-

pœnitentiœ solam hanc dilTcrenliam consti- tii; et ita ex vi illorum verborum roquirilur ut
tuendam videri qnôd forum conscienliœ per ,
persona sit approbaia , ita ut eligi possit in

se non supponat culpam, nec ordinatiir ad re- confossorem , non verù ul actu confessionem
niiltendum vol vindicandum a'iquem defeclum, audiat. Sicut in illo privilegio Leonis X quod
vel aliqnod vinculum apud Deum : multa enim supra refert Emman. ex supplem. conces. 17i,
concedunlur in foro conscienilse per se ,
pro- quo concessit Minoribus ,
qui audiunt confessio-

ptcr bonum vol favorem concedendum ot non , nes ,

qui possint absolvere à censura in foro

propter malum tollondum forum aulom pov ;

conscientiae sine forma solemni absolulionis
nitentine dicitur in ordine ad tollondum ali- ab excommunicalione , verbum illud , Qni au-
qnod vinculum , vel malum apud Deum , sivo diunt , non dicit aclum , sed aptiiudinem , id

iilud loUalur per proprium sacramentum pœ- est, qui audire soient , vel ad boc munus ex-
nitentise , sive per alios actus ostonsivos , aut posili sunl , et ita uti possunt illo privilegio ,

inflictivos pœniieniiye. Hoec enim dilforentia eliam extra sacramentum confessionis. Ul ergo

rectè fundatur in proprietate verborum, et in privilegium limiletur ad sacramentum confes-

usu , et omnis alla non videtur habere funda- sionis ,

quando materia illud per se non postu-
mentum. lat , necesse est ut expressis vorbis et formali-
IG. Ex qiiibus infero tertio , quando privi- bus in eo exprimalur : quse autem verba su(H-

legium lantùm concedilur in foro pœmtentiœ ciant in singulis buUis , vel indultis ,
prudenti
per illa verba significari, non exiondi ad forum consideralione ex vi verborum , cum aniece-

contentiosum et extcrnum , sed ad forum con- dentibus el sequenlibus, judicandnm est.

scientiae limitari, quia est communis usus, et
CAPUT VU.
sensus illorum verborum. Significatur eliam
Utrùtn sil aliquod privilegium per se non scri-
taie privilegium dari ad tollondum aliquod ma-
ptum, nec expresse concessum, sed usu com-
lum , aut vinculum apud Deum , ni ex dictis
paralum.
palet. An voro illud vinculum por laie privile-

gium sit tollondum in ipso sacramenio pooni- 1. Prœler divisiones superiori capile expli-
tentiai , necne ,
per illa verba non explicatur, calas potest addi alia de duplici privilegio

sed juxta qualitatem vinculi explicandwm est. scriplo videlicet el non scriplo , tamen quia
iSam si fuerit vinculum culpae , forum sacra- generatim sumpla haec divisio nola feré est ex
inenti requirit , si autem fuerii vinculunj pœ- diclis in cap. 2 , ubi explicando (|ualiier scri-

nse , aut censurae , sine sacramenio tolli pote- plura sil ad privilegium nccessaria , feré ex-

ril , imponendo salularem pœnitonliam ,

quod plicuimus qua ad scriplum privilegium per-

est exercere aliquod pœniteiitiaie Judicium. linere possunt , ided lantùm de non scripto

Unde si indullum dicat : In fori> conscieuliœ liic superesl dicendum. Supponimus ergo dari

injnnctû pœnilentià salutari ( sicut loquilur Con- alicjua privilégia scripla ,

quia licet scriplura

cilium Tridentinum , sess. 24 , cap. G de Re- non sit de subslanlià priviiegii , poiesl nml-
format. )
période est ac si diceretur in foro lùm rofene quôù pnvilogium scriplum sil.

pœnitenliae ant pœnitentiali. Quapropler ccn- Qiiia scriplura est sigiium expressum et dura-

860 usun) privilegii non esse limitandum ad bile ,

quod conlinere solet ac débet modum
 235 hV. \.l' GIBUS. 534
graiia? , et ideô uiilissunum csl privilegiiim plum , scilicci ,
per accidcns ve! per se. l'i r
esse scriptuni , ul de illo meliùs ac ceriiùs accidens voco , non scriptum illud , quod à
oonslare possit. Atqiie ila illud csl maxime Principe expresse concessum est , et oie pro-

usitatiim in privilegiis ,
qua; ab liominc coii- lalum , et ( ul ita dicam ) suflicientcr dictaluni,

cedunUir. Oporlet aiilem , ni scripttiia sit au- ul scribi possit. Per accidens aulem contigit
thenlica , ila iil facial lldem. Quod ciim pro- ut non scriberelur vel cerlè non litleris au- ,

porlioiie applicanduin csl ad l'oriim cnnscien- Et hoc potesl vocari privilcgium ab

thcnlicis.

tiae , et exiernum : nam ad forum conscieniiae homine concessum sine scriplurà et in Ponli- ,

salis est quôd facial privalam (idem probabi- licis concessionibiis solet hoc vocari vivae vocis

lem : ad exiernum aulem oporlet , ul facial fi- oraculum , et cum proportione potest nomen
dem publicam aliùs oporlebit ul verilas scri- ,
accommodari ad gratias aliorum Priiicipum.
plurce alio modo per testes, vel aiia instrumenta De hoc ergo privilégie procedunt maxime dicta
probeiur. Solet aulem scriptum subdividi in in capit. 2 de valore privilegii non scripli , et
simplex et multiplex : nam illud continet tan- de modo quo in foro conscientiaî , vel judiciali
lùm unam graliam , hoc vcro plures , ut in probari polesl. Per se aulem voco privilegium
bullis pontificiis passim videbimus. Sed divisio non scriptum , illud ,
quod à nemine ita est

valdè materialis est, magisque datur de insiru- expresse concessum , ut scribi possit , sed usu
mentis privilegiorum ,
quàm de ipsis privile- quodam , et tacitâ conniventià Principis com-
giis: hœc enim licel in uno scriplo conlinean- paratum est : et hujusmodi eril privilegium
lur , et à continente dicanlur esse unum pri- consuetudme inlroduclum , si verô introduci
vilegium , si tamen concedunl facultales , aut polesl : et de hoc in praesenti disputationem
gratias diversas, pliira sunl , cl lot sunt pri- insiiluimus.

vilégia quotsunlhujusmodi clausubfiinindulto. 4, Meriiô enim dubitari polesl , an sine ex-

2. Alio verô modo solet scriptum privilc- pressà Principis concessione ,
possit privile-
gium subdividi in illud quod in jure communi gium consueludine comparari. Ratio aulem
scriptum seu incorporatum est , et illud quod dubitandi est , quia nemo polest auctorilale
est extra jus in privatis bullis , vel aliis simili- suà se exiraere à legc , consueludo aulem ope-
bus inslrumentis aut codicibus. Inter quae pri- , randi conira logera , vel praeter legem proprià
vilégia ,
quod ailinel ad subslantiam et effe- auctorilale subditi talis con- fil ; consislil enim
ctum, in re ipsà , et coram Deo non est diffe- sueludo in propriis aclibus ipsius subditi, ergo.
rentia , tuni quia in utrisque inlercedit eadem Confirmalur, quia privilegium, vel est quœdam
volunlas et poleslas Ponliticis , vel alterlus exceplio à lege , vel cerlè jus aliquod supra
Principis, seu superioris respective, tum etiam legem; exceptionem aulem à lege solùm polest
quia supra dictum est , scripluram non esse de facere auclorejus, vcisupcrior: specialis item
subslanlià privilcgii ; muilô crgo minus eril poleslas operandi supra legem, parlicipalio
quôd scripiura sit in lali vel lali libro contenta. quidam csl siipeiioris poleslaiis , et ideô ab
Nihilominùs tamen quoad aliqnos eflectus hu- illà eiiam manare débet ; ergo non potest sub-
manos et morales poterit esse inter ha^c privi- ditus per solos aclus suà voluntale lactos illarii

magna differenlia. Primo quoad ralionem

légia usurpare. Dices ibi intervenire lacilam volun-
legis et obligalionem ejus ,
quia privilégia in- latem Principis. Sed contra quia haec iacit;i ,

serla in jure communi , eo ipso sunl sulficien- volunlas non polest esse sine scieniià Prin- ;

ter promulgala , et de se obligant omnes ad il- ceps aulem non prœsumilur scirc spccialia fa-
lorum observaiionem ;
privilégia aulem con- cia , vel consueuidines, seil ad summum uni-
tenta in privalâ scriplurà non soient ila esse versales; ergo specialis consueludo non osien-
promulgala in speciali , unde facile polerunl dit , vel inducil lacitam voluntalem Principis.
ignorari vel in dubium revocari. Secundo Et confirmalur hoc , nam hàc ratione Grego-
quoad (irmilalem et permanenliam. Nam illa rius Papa in cap.
d. 100, sen- Contra mores,
privilégia , quce sunt in jure communi inserta lirevidetur consuetudinem specialem non pras-
dilliciliùs revocanlur, et specialibus indigent valere contra gcneralem , nisi in privil.^gio
clausulis, ut abrogenlur ex disposiiione ejus- scriplo fundetur. Ideô enim scribit ad quem-
dem juris communis , ut infra videbimus. dam Episcopum necessarium esse conira gc- ,

3. Omisso ergo privilégie scriplo , circa non neralem consueludinem , Scriplo pricilegio se
scriptum est ullerius considorandum , duplici itwri. Imô idem Kpiscopus non videiur fuisse
ïnodo posse intelligi, priviiegiup esse non scri- aususallegare consuetudinem specialem cou-
TH, xirt. 6
135 DE LECIBUS. 23G

'tra generalcm , nîsî in virlute privilcgii ,

ah totum illam abrogave , ut libro sexto ostendi-

liomine concessi, palet ox illis verbis. Pnr- nius : ergo nuillù inagis in parle contra illam

ceptum Joaimis prœdccessoris nostri misistis an- l)r:ievalere, acsubinde liccnliamspccialem dare
nexnm, conlinens omnes consnetudincs e* privi- ad agendum conira jus , et hoc vocamus privi-
légia prœdecessorum nostrornm concessas, vobis legium. Ha;c verô ratio solùra probat quando
Ecclesiœqxe vestrœ deberi servari. Non ergo snf- consueludo est alicnjus communitaiis : quse

licit consueludo, quando illa ( st contra legeni, polesl derogare legi : nam in privalà personâ
nisi ipsa in privilegio fundelur, et ideôGregor. hic modus consueludinis non habet locum , ut

ibidem nrgel Episcopuni , ni privilegium os- in lib. 6, cap. 5 et 7 dicium est , et ideô neque
lendal , alioqui non posse obtinere contra ge- hic modus privilegii , sed illud lanlùm quod
neralem morem. l'nde sic concludit : Restât per propriam praescriplionem acquiri potest,
postqiiàm (alla agere neque consuetudine gênera- de quo procedil altéra pars minoris. Quœ pro-

li, neque privilegio vindicas, ut usurpare le com- batur, quia per illam consueludinem acqni-
probes quod fecisti. Quae parlilio insufliciens runtur moralia jura etiam graviora ; acqnirilur

esset, et collectio clandicaret , si consnetudo enim jurisdiclio, cap. Duo simul, de Olfic. Or-

specialis snflicere posset ; laleni ergo consue- din. cap. Cum contingat , de Foro compétent,
ludinem sentit esse usurpationem alieni juris, ubi id notai Glossa et Panormitanus, ulroque

et ideô nihil posse conferre. Similis sentenlia loco. Item acquirilur jus exigendi tributa ex
habelur ex eodem Gregor. in c. Ittud , 39 , d. diclo cap. Super quibusdam , et supra Iradilum

quod ex eâdem Epistolâ sumptum est lib. 2, est; ergo mullô magis polesl consueludo prse-

Epist. 51, cap. 95. bere hoc genus privilegii.

5. In contrarium verô est communis juris- 6. H«c ergo sentenlia absolulè vera est et

tarnm scnlenlia dicentium consueludinem snf- efficaciter probatur; in modo verô explicandi,

licere ad privilegium conferendum, vel sub vel forlassè loquendi est aliqua varielas. Qui-

aliis verbis consueludinem privilegio a^quipa- dam enim volunt consueludinem non dare ve-
rari. Ita dicit Glossa in cap. Novit , de Judic. rum privilegium sed aequiparari privilegio,
,

verb. Conmetudinem ,
per texlum illum dicen- quod significalur in quàdam marginal! Glossa
tem : Nisi forte jnri commmi per spéciale privile- in diclo cap. Conquœstus, et hoc videtur sensisse

gium , vel contrariam consueludinem aliquid sit Socin.lib. âconsil. 2G0. Dîim ail hanc consuelu-

detractum, ubi Innoc. III illa duo œquiparal dinem, quœinducere videtur ellcclum privilegii,

in eo maxime quod ad rem prœsentem facit non venire nomine privilegii in materiâ restri-
scilicet, in delrahendo aliquid juri communi clà quod non videtur possealiâ ralionefundari,
:

Glossa etiam in cap. Conquœstus, 9 q. 5, ex- nisi quia hoc non est verum privilegium. Idem-
,

presse dicil, quôd consueludo dat privilegium. seniiunl qui hoc appellant privilegium praesump-

Idem habel Gloss. in cap. Super quibusdam, lum.'vel, utipsi loquuntur, Hctum, (iclionc juris.

verb. 'Non extat de Verbor. Ilaloquilur AimonCravet. tractai, de Antiquit.

§ Prœterea , , si-

gnificat., et consentiunl , alii stalim refcren- part. 4, § Absolutis diflerentiis, q. 2, n. 10; et

di. Probarique videtur sufficienter ex diclis id colligit ex 1. Hoc jure, § 1, verb. Diictus

juribus , et cap. Duo simd, de Offic. Ord. Ra- aquœ, fl'. de Aquâ quotid. et aestiv. ubi sic di-

tione verô sic declarari polesl, quia duplex est citur : Duclus aquiC, cujus origo memoriam ex-

privilegium , nnum rigorosum quod ab om- cesserit, jure consliluti loco habelur. Expendit
,

nibus censetur indubiè privilegium , scili- enim verbum Habelur, quod dénotai fictionem
cet ,
quod est contra legem , seu aliquid spé- teste Barlliol. in 1. Si is qui pro emplore, fl". de
ciale concedit juri communi contrarium. Aliud Usu cap. Unde ipse infert corrigendo, vel li-

largius , quod concedit aliquid spéciale ul- miiando sentenliam Socini , tune nomine pri-

tra commune jus , licet non sit contra il- vilegii venire consueludinem ,
quando licilum
lod , sed uterque islorum effectuum potest con- est extendere verba à casu vero ad fictum ;

suetudine acquiri et lieri ; ergo potest etiam non verô in materiâ adeô strictâ , ut id non
privilegium consuetudine acquiri; nam privi- permitlat. Alii denique dicunt consueludinem

legium non consistit in scripturâ, vel instru- non dare privilegium, sed esse signumvel pro-
mento , ut supra dixi, sed in speciali jure. balionem ejus, et maxiniè quando est immerao-
Major constat ex diclis circa definilionem pri- rialis, quœ facit prsesumplionem juris, et de
vilegii. Minor quoad primam parlem probatur, I jure conira quam non admitlitur probatio, et
quia consueludo potest derogare legi, et in i^l aequiparatur veritali.
237 DE LEGIBLS. 2r.8

7. Nihilominùs dico, quando consueludo la- quando de illà consUit. Kl quia jura loqni so-
lis est, ul ralione illiiis liccat, qiiod liccrot per Icntde privilegiis, quatcnùsde illis in foro Ec-
privilegium, lune inducerc veruiii et propriiini clesise conslare potesl, ideô soient distincte
privilegium ,
quod, ul rem declarcm, esi urii- loqui de privilegio el consueludine, ul iii

voeè privilegium cum privilégie non seripln, diclo cap. Novit, et cap. Super quibusdam , el

et sub absolulà privilegii appellalione com- siniilibus.

prehenditur. Probatur primo ab elleelu : nani 9. Secundo infero, absolutè loquendo non
lalis oonsueUido si sit contra legem , verè el rectèdieiconsuctudinem esse privilegium liciio-

non fielè, vel praesumpiivè derogal illi, seu ne juris : nam si sit sermo de instrumenio pri-
dispensai in illà, seu lollit in pariicnlari obli- non reotè dicitur consueludo
vilegii, esse in-
galionem ejus (haec enim lerè sequipolleniia slrumenlum ficlione juris, sed meliùs dicilur
sunt) si verô sit ultra legem , verè dat jus, vel ex declaralione et auctoritate juris, facere tan-
facullatem op^randi, aul jurisdiclionem, anl tam fidem quantum facil inslrumenlum. Si
,

quid simile : sed in hoc consistil veritas et verô sit sermo de jure privilegii, consueludo
snbstantia privilegii, ut supra declaraluin est; non dat liclum, sed verum jus, el hic est verus
ergo lalis consueludo dat verum privilegium. sensus dictse Hoc jure, unde ibiquaedam Glos-
1.

Secundo, generalis consueludo obligans in sa dicil esse accuratè noiandum ipsam con- ,

conscienlià, non constiluit fictam vel prœ- suetudinem jus inducere, et privilegium. Lnde
sumpiam legem, sed veram el univocè legem, cùm lex dicil : Jure constituii loco lutbetur, idem
ul supra visura est; ergo consueludo, de quâ est ac si diceret : Perinde est ac si duclus aquœ
nunc loquimur, inducit legem privatam : quce jure constitutus sit, ul eliam in margine notatur,
privilegialo dai securilalem in conscienlià, el inducendo, el reclè ponderando verba legis

alios obligat ad servandum illi jus consuetudi- primse, eocîeai vers. Caput aquœ, ibi, Qnaliler-

ne acquisiium ; ergo dat verum privilegium cunique sil coitslitutum jus aquœ, id est, sive
;

palet consequentia, lum quia illi convenil sira- usu, sive emplione, vel aliomodo. Idem sentit
pliciler, et verè definilio privilegii supra posi- Gloss.in diito cap. Conrpœsius, dùmex illo co!-
ta,lum eiiam quia non dalur alia specieslegis, ligit, quod diuiuniitas conslituit jus. Neque
sub quâ jus illud conlinealur. Tertio, dominium oportel, ul verbum Habeiur, semper dical
prabscriplione acquisiium non est dominium ficlionem, sed lune ad summum, quando ma-
licluni liciione juris, sedfactum efficacià jnris teria non est capax veriialis : nam si sil capax
quin dominium non est ex effeclibus nalurali- ejus, superflue ad ficlionem recurritur, cùm
bus, quos humana Icx non potesl verè elïicere, verbum Habetur, propriissimè signiticare soleat
et similiier jarisdictio, quara dat consueludo ,
propriam existimaiionem rei , quae verè ta-
non esi ficta, sed vera, imô el ordinaria, ulex lis est.

juribus et docloribus allegatis constat : ergo 10. Tertio infero nomine privilegii genera-
otiam privilegium consueludine inlroduciuin tim sumpli, posse venire consuetudinem suf-

est verum privilegium : nam verum privile- ficientem ad dandum jus spéciale ,
quia con-
gium effectus moralis est ,
qui potest verè fieri fert verum privilegium, et univocè laie, ut
per legem , vel per consuetudinem cum admi- ostensum est; ergo reclè comprehendelur sub
niculo legis. communi nomine. Non dico tamen semper ve-
8. Ex quâ resolulione infero primo, cùm di- nire, sed posse, quia in usu vocum atlenden-
cilur consuetudinem îcquiparari privilegio, esse dus eslmos juris, soient autem jura saepè uti
sermoneni de privilegio scripto, el nequipara- communi pro aliqno membro iiiagis
voce de se
lioncm illam non esse per analogiain, vel im- nomen legis, eliam verè et pro-
u^ilato, ut licel
perfeciam imitationem , sed per seqnalilalcm prièsumplum, commune sit legi scriptge, el
quoad verilatem, et essentiam privilegii , sicut nonscriptse; nihilominùs fréquenter accipi so-
eliam dici solet consuetudinem nequiparare let ,
prsecipuè in jure, pro lege scriplâ, ut in
legi, cùm taraen sit vera Icx. Vel certè (et in siipcrioribus nolalum est. Ita ergo licel privi-
idem ferè redit) dicitur consueludo a^qniparari legium de se commune sil ad scriptum, et non
privilegio, quoad inslrumenlum scriptum, et scriptum; nihilominùs privilegii nomen ssnpiùs
probalionem ; nam sicut privilegium expresse aocipi solet pro scripto, seu pro illo qui regii-
ooncessum erticacilcr osienditur per instrii- lariler scribi solet , seu quod ab homine ex-
mcnlura, ita privilegium tacite inductum non presse conceditur, el ita videiur accipi quando
minus sufficienler probatur consueludine, illi adjungilur consueludo, et tanquàm diversa
'l',it
DE LECIBUS. 240

iiumeranlur. Inde lit ni Hcei sii lo.|uons do

,
dictai regulae, quas repetit in cap, Chm contin-

privilcgiopossilconiprelicndore illudquod solà gut, de Foro compolen. num. 4, qucm refert,

consuoludine fundatur, nihilomiiiùs hoc non cum aliis, et seqniiur Navarr. Comment, de
semper necossariuiu sit scd aliquando rcslri- , Spoliis, § 14, num. 7. Quod autem è converso

clius sit sumendum iionicn privilegii. Hoc au- quid(|uid polesl consueUidine acquiri , possil

lem non exislimo lundari in hoc, quod consiio- eliam per privilegium obtincri , non déclarant
ludo habeal iniperfeclionem in ralione privile- dicii auclores. Iniô Deciuscontrarium insinuât,
gii sed poiiùs in hoc quod niajorcm quaindam
:
dûmail, ex illo lextu non colligi, quod ubi

vini habet, ralione cujns exislimo, in

his quaî valeret privilegiu>v, valeret consueludo, vel è con-

ad favoreni et libertaiom pertinent, nonien tra. Elila videlur illa a;quiparare in hoc quod
privilegii ad consuetudineniextendi; inhisverè dosehabeant, sicut excedens , et excessuni.

quœ ad restrictionem vel revocalionem spectant, Sed nihilominùs infra videlur sentire conira-
non comprehendi. rium esse verum, cliamsi ex illo texlu non col-

11. Ad hoc aulem magis declarandnm etfun- ligalur, videlicet ,

quidquid consuetudine ac-
dandumincidenter inquiro, quod sit niajassou quiri potesl , posse etiam per privilegium

poipnlius priviîegimn, an illud quod est ab ho- concedi, quia nullus est effectus , nullave

niinc, an quod est à consuetudine praiscrlim exemptio, vel immunitas, quam princeps pos-

inmiemoriali. Quod dubium tractai Decins in set lacilè concedere, quam non posset faciliùs

dicto cap. Novit, nuni. 12, et in Sumniàdicit, expresse donare, quia non est minus polens

secundùni aliquid esse potenlius privilegium expressus consensus , quàm tacilus; sed con-

et secundùm aliquid esse potiorem consuelu- sueludo semper operatur in vi talis consensus
dineni. Priorem parlem exponit, quia non principis; ergo omne privilegium, quod polest

quidquid polest privilegium polest consueludo, consuetudine acquiri ,

polesl eliam sine illà

personce, ut concedi.
sed tanlàm supposiià capacilaie
dixit eiiamabbas in dicto c. Novit, num. ±2, 12. Dices : Consuetudine polest acquiri ju-
et in cap. Super quibusdam, deverb. Significal. risdiclio, el tolli ab alio, quod forlassè per

num. 8, in fine. L'ndo sentiunl hi auclores quod absolulum privilegium lieri non posset : sicut

circa mulliiudinem effectum potenlius est pri- consuetudine praiscriplà transfertur dominium

vilegium, quia aliquam potestatera vel favoreni ab une ad alium, quod lamen princeps per so-

potesl papa per privilegium concedere ,

quœ lum privilegium faccre non posset. Responde-
per consuetudinem , eliam immemorialem ac- tur, eliam in illis excmplis poleslalem non

quiri non polest. Ad quod allcganl diclum déesse, causam au lem posse déesse, et inde se-

Joannis Andreae in cap. 2 de Pra^bend. in 6. qui ul effectus fiai uno modo, et non alio, non
Per privilegium posse laico concedi, ut bene- tamen sequi, ut lieri non possit. Estenim ad-
ûcia conférât, cap. Adrianus. G3. d.; illani ta- vertendum, in omni privilegio lam hominis
raen facultalem non polest laicus per consue- quàm consueludinis requiri honeslatem elœqui-

tudinem eliam immemorialem acquirere propler lalem, ut justam causam , ul infra dicelur :

personœ incapaciialem. El iia eliam seniiunt sunt ergo aliqui effectus qui in ipsà consuetu-

privilegium posse auferre incapaciialem perso- dine hahenl legilimam causam quasi inlrinse-
posse. Quod cam,
nse, consuetudinem autem hoc non
el ideô per illam légitimé fiuni, seu con-

potesl coniirmari ex cap. Qiianlo, de Consue- cedunlur, nullâ alià causa exspeclalâ, ut est

tudine. Unde sumitur certius exemplum, quia translatio dominiorum per prœscripiionem, ne
facultas conferendi ordines minores,
vel sacra- dominia sinl incerta , acquisitio jurisdiclionis

mentuni Confirmationis polest ex privilégie

,
ul scrveiur pax, et actus publici validi sint,

committi simplici sacerdoli, non lamen potesl qiise raliones in ipsà consuetudine et aniiquita-

consuetudine acquiri , ut in illo lexlu dicilur, ic includunlur. Cessant autem in ordine ad

et est clarum, quia est iniqua et juri divino privilegium scriplum , seu ad absolutam prin-

contraria, et ideô praescribi non polest, ut ibi cipis voluntatem , et ideô non poteruni illi ef-

notai Glossa. Extra hos verô casus assignari so- fectus sine alià causa justà, el honestà fieri

lel régula generalis, consuetudinem posse con- per absolulum privileg'um, et inlerdùm etiam

ferre quidquid polest privilegium, ul palet ex nequc validé; nilnlominùs tamem ex causa

eodem Panormit. in cap. Accedentcs, de Prse- fieri poteruni, el ita quoad poleslalem non est

script. num. 5, ubi eliam lalè Felinus num. 6, polenlior consueludo quàm privilegium, etiam

ubi varias falleniias et declarationes adhibet respeetu mullitudinis effectuum.

241 DE LtGlBLS. m
13. Urgebis, quia simili modo dici potest in 6x1. cilatà. Al vorù hoc modo eliam privilc-
priori mombro , aliqua esse, quse non (iimt gium innililur in jure communi, inlcrdùni
per consueludineni, licclliunl pcr privilcgium, fornialilor cl immédiate, ul quando privilcgium
quia expedit, vcl quia non subcst causa, non est inserlum in corpore juris, et lune jus com-
quia dosil poicslas , e( ita orit aîciualiias. Res- mune repulaïur; siepiùs aulem, cl universali-
pondoo negando parilaleni
,
: nani reverà ler, ;ic per se loquendo, médiate, quia etiam
quaîdam sunt, quoe non possunl iieri per con- jus commune approbat privilégia, et scrvari
sueludinem, quia vel jure divino habent defi- staluit. 1. Jusshnjnlare, ff. de Legib. cil. 1, i\.

niluni inodum quo ,

Iieri possunl, ut est in ex- de Conslil. princip. ibi, Constilutiunes (juœdum
ojnplo de connnissione actuuin ,
qui ad |)ole- su)il personali's, elc. Lt simiiiasunlmultajura ;

statcm superioris consecralionis ordinariè cigo jus commune de se aequè favcl privilegio cl
pertinent, vel ex instiiutione Ecclesiœ habent consueludini. Neque etiam contra hoc reclè
certum effeclionis modum, qui consueludini adducitur 1. de Testam. milil., quia ibi coni-

rej)Ugnal; cerlù sunt res speciali jure prolii- parantur effeclus qui immédiate sunt à jure
bitae, ne praescriplibiles sint. ^am siloquamur communi, vel speciali. Altéra verô ratio vide-

de consueludinc praescriplionis, ea tanlùui tur firmior, et deservit Inienlioni nosirœ. Ita-

prtiescribi possunt, quœ jure perniittuntur. In que in ordine ad amissionem privilegii per
quo eliam dilTerl multùm inler privilegium et contraveniioiiem, ûiciliiis perdllur privilegium
consueludineni, quia jus non poiesl probibere quàm muteiur jus consueludinis, ut infra di-
supremuraprincipeni, nedet privilcgium conlra cemus, et tractai Innoc. in cap. Xccedentibus
humanumjus, potest autem probibere ne lu A num 6, allas in cap. Chm olim, '2., à nu. 6
lali , vel in lali materià consueludiue prsuscri- de Prlvil., in ordine verô ad supcrlorem vide-
batur. Qiiod maxime babet locum in consue- lur esse quœdam icqualitas, quia utrumque
tudine prœscriptionis, per quam ordinariè privilegium scripium , vel non scripium potest
acquiruntur privilégia. Quando enim interces- superior revocare. ^'ihi!onlinùs facillùs potest
serit consueiudo derogans legi , servanda est proprlum privilegium revocare, quàm consue-
doctrina Iradita lib. prœced. cap. 7, et sub Uidinem abrogare, quia magna est vis consue-
priori ordine privilegiorum ferè conlincntur ludinis, et ideô majorem causam requirit, ut
exerapla et exceptiones , quas dicli auclores infra dicam.
tradunt, quas nunc expendere , aui latiùs pro- 15. Hinc ergo probabiliter concludinius, in
sequi non possumus : illi enim de proprià favorablllbus ,
quae ad conservalionem , vel
prœscriptionc ordinariè loquuniur. augmenlum privilegiorum pertinent, consue-
14. Sic ergo , ut nostro modo loquamur ludineni dantem privilegium, sub generali
reclè declaralur, privilcgium esse potentius clausulà , et nomine privilegii comprehendi

consueludinc exlensivè, seu in ordine ad plu- quia est vcruni et proprlum privilegium ut ,

ralllalem effecluum : nihilominiis larnen addi oslpusum est, et quia favores sunt ampliandi,
potesl, consueludineni esse polentiorem inten- praeserlim inlra verboruni proprieialcm , et
sive in ordine ad eosdeni efleclus. Quod senlit quia nuUa est ratio dislinguendi in hoc, vcl
Decius supra, cùmait, in casil)us, in quibus separandi privilcgium non scripium à communi
consueiudo valet, polentiorem esse consuetu- ralione privilegii. Al verô in bis, quœ perlinenl
dinem privilegio. Quod probat dupilciler : ad revocationcm privilegiorum, et ad alla si-
primo, quia faciliùs tollllur priviieglum quàm inilia et odiosa, non videtur comprehendi con-
consueiudo. Secundo ,
quia consueiudo innl- sueiudo sub privilegio, nlsi lllius liai expressa
lilur in jure connnuni, juxta I. De quibus, iï, nicnlio, propler ratlonem lactam in hoc , quod
de Legib. et foriius csl jus connnune quàm pri- majores radiées habct consueiudo, et ideô non
vilegiuni, 1. Ejus mililis, ^ Mililia missns, ff. censetur evellicum privilegiis,nisi exprimalur.
de Testaîii. rnili. Hiec autem poslerlor ratio Undein canonibus utrumque distincte ponitur,
non videtur solida, quia privilcgium consuelu- quando utrumque revocanduni esl. Et ita licet
dinc comparatum non polcst dici jus com-
, in hàc posteriori parte cuni supra cilatis au-
mune, non scripium, sed singularc, ut perse cloribus convenire videamur, in divcrso tamen
constat, nec etiam immédiate nititur in jure sensu, et ex divcrso fundamento. Illi enim di-
commun! scriplo, ut est eliam notum,sed cunt consueludineni non comprehendi semper
medialè, qualenùsjus commune approbat con- sub privilegio ad coarclandam illani, quia pu-
sueludineni, cl priecipit observarl, ul constat tanl, non esse verura sed , ficlimi, vcl prxsum
2i3 DE LF GIBUS. 241
ptum privik'giuni : nos aulem diciimis non exigeniiam materiae majus vel minus tempus
comprehcndi quia non solùm , est voruni pri- postulare: nam quaedam jura breviori tempore
vilegiuni , scd elùnn in aliquo polenliiis est, el pruîsciibuntur quàm alia et contra (juasdam ,

linniiis, el (juoad id non coniprchenditur, per personas vel communilalis citiîis quàm contra
qtiod non coarclalur, sed poliiis amplialur ejus alias. El ila applicandae hic sunt regulae com-
virtus. Niliiloniiiiùs lamen etiain est vcruni, munes praescripiionum ,
quas in prœsenti pro-
noniine consuetudinis non venire privilegiuui, sequi non possunms, el ideô priores auctores

quando solae consuelndines revocanlur et la- generalim de consuetudine loculi sunt. Qui
centur privilégia. Scii id non est propler ra- verô immemorialcm commémorant, non id la-

tioneni majoris tirniiialis, sed quia nonicn ciunt, quia semper sit necessaria, sed vel quia
consuetudinis de se non est ila commune sicut loquuniur juxta jura, quae explicant, vel quia
nomen privilegii etiiloô in illo non fit extensio immemorialis consueludo , et certior est , et
in odiosis. Alia eliani ratio esse potesl, quia quasi generalis , et per se sola sulCcit absque
revocatio consuetudinis interdùm est quidam alio tilulo, quando jus illi expresse non resi-
reprobatio ejus, vel salteni abrogatio propler slit, ut dicti auctores notant, et supra iractando
aliquem abusum , quse raliones in priviiegiis de Tribulis taclum est.

non militant. Et ita salis constat, quoniodô 17. Ad ralionem ergodubitandi in principio

consueludo et privilegium sit, et privilégie posilam dicendum est , consueludinem , licet

aequiparetur. per actus privatorum paulatim inlroducatur,

16. Statim verô occurrebat inquirendum ,
non dare privilegium virlute et efficacià talium

quàm antiqua consueludo sulficiat ad conferen- actuum per se sumptorum ; sed in virlute la-

dum privilegium. Aliqui enim ex dictis aucto- cilse volunlatis principis, aut virtute juris
ribus tanlùm generaliter de consueiudine lo- communis dantis consueludinihanc efficacila-
quuntur, ut Innoc. in c. Cinn conibujat, de teni. Per quod etiam ad confirmalionem re-
Foro compet. et ibi abb. n. 9 et seq. Idem sponsum est. Ad replicam aulem ibi Iticlam de
abb. cum Glossà in diclo cap. iVoi7Y. Alii verô scientià principis in lib. prœced. explicatum
expresse loquuntur de consuetudine , cujus est, hanc conditionem non esse necessariam
initii non extet memoria, ut patet ex GIoss. in ubicumque effeclus ex vi consuetudinis prae-

d. c. Super quihusdam. Deci. Gravet. et aliis scriptœ. Unde si consueludo sit inmiemorialis,
quos ipsi alleganl. Quia verô de conditionibus reputatur ut nota principi , sic dixitBald. lit.

requisitis ad consuetudincm, ut jus indicat, Quae sint regalia, cap. 2 , nu. 3 : In prœscri-
vel auferat in prseced. lib. salis diclum est, ptione longissimi temporis non posse dici, prin-
nunc breviler dicinuis, non in omni privilegio cipem ignorare, cùni sciât per se, vel alium, vel

esse necessariam consueludinem aequè diutur- etiam in génère; et nuui. 4 , addil : Tatem con-
nam sed pro
, quibusdani requiri longiorem snetndinem comparari concessioni principis ex

quàm pro aliis, et ideô nunc tantùm in gênera cerià scientià. Si verô sil praescriplio alterius

diciinus requiri tempus legitimum , id est , vel tenqjoris, dicendum est dispositionem et effi-

lege definitum , vel ipsà eiiam consuetudine caciam juris comnmnis in illà supplere quam-
introductum : nam ad hoc ipsum valere potest cumque ignoranliam. Nam per illud jus dc-

ipsa consueludo, quasi rellectens in seipsam, claravit auctor ejus se vel le dare auctori-

quia non est minor ratio in hoc jure quàm in tatem tali consuetudini , absque alià ejus

aliis. Addo distinguendum esse de privilegio notitiâ.

contra jus, vel concedente lantùni aliquid ullra, 18. Ad cap. Contra omnes, respondet tacite
seu prœter jus. Et de priori dicendum est, Félin, in diclo cap. Antécédentes, num. 6 , in

illud tempus esse sufficiens, et necessarium princip. ibi contineri exceptionem à régula
quod fuerit laie, vel consueludo abroget legem, generali, quia usus pallii exlra Missarum so-

dummodô aliœ conditiones necessariae ad prae- lemnia, de quo ibi agebatur, non est materia

scriplionem seu consueludinem concurrant. pracscriptibilis, quia lex expresse veiat id lieri,

Quia illa consuetudo licet non abroget legem nisi ex speciali privilegio. El videlur sumpsisse
ex parte tollil eam, seu illi derogat, et ideô ex Gloss. in cap. Catholica, d. H,verb. Parti-
idem lempus requirit, quia in hoc non variatur cularis. Non désignant aulem canonem in quo
jus praescriptionis , ut supra dictum est. De antc illud decretum slalutum esset, ut non
posteriori verô privilegio dicendum est obti- posset ille honor, vel facultas prœscribi. Imo
ncripermodum praescriptionis, et ideô juxta ncque usus pallii extra Missarum soleninia vi-
245 DE LEGIBUS. 24G
dctiir fuisse tune prohibitus canone scriplo, bus generibus cansarum , illud, quod àd con-
sed solà generali consueUuliuc : liaiic oniiu ibi suetudinem spectal, quantum ad praesens spe-
Grcgor. allogal , el ii» illà solà luudalur. Dici ctat, in oodem su|)eriori capite satis tractatum
verô potest piiniù consueiudiueni illani genc- est; sccundum ergo hic superest explicaa-
ralcin ila fuisse inlelloclaui cl explicalani à dum.
Gregoiio, ul ipsanicl prubiborel praestriplio- 2. De illo ergo duœ regulae générales assi-

nemconlra sepersolam privalain consueiudi- gnari possunt. Prior est : quicumquc potest
ueni. Nam si lexscripta polesl boc probibcre, legem condere, potest etiam priviiegium con-
eliam consueludo id polerit introducere. Se- cedere. Altéra est : nuUus potest priviiegium
cundo dici potest , uialeriani illain de se non concedere, qui legem condere non potest. Et
fuisse praescriptibileni ,
quia talis privala con- audiae sub unâ exclusivà comprehenduntur,
suetudo eral ijidecens, et contraria buniilitaii, soins ille potest priviiegium dare, qui potest
et niodestiœ praehUoium , ut in ipsomet tcxlu legem ferre. Ita sentit divus Antoninus prima
Gregor. satis significai. Et banc solulionem parte, titulo decimo nono , capite primo in
indical ibi runecreui. dùm ait privilegiuni princip.Nam licet exclusivam non addat, nec
honoris non acquiri consuetudine , sed oneris. expresse ponat, secundam rogulam negalivam
Quod non puto esse universaliter verum sed , apertè ponit,et explicat affirmativam in sensu ex-
tune, quando usurpatio honoris est indecens, clusivo;eteodem modo loquiturSylvest. quaest.
aut œinuens divinum cultum , vel alio modo 2; et Angel. quaest. 3: Tabiens. quaestion. 2;
honestis moribus repugnans. Tertio dici potest Rosol.quaesiion. 2; Armill. num. 5. Qui omnes
(et insinuât etiam Turrecremat.) Cregorium scripseruntexHostiens.in sum. tit.dePrivileg.
ibi non loqui universaliter, uec negare abso- § Quis possit, etc. Ratio ergo prioris regulae est,
lulè in illà materià poluisse priviiegium pri- primo, quia priviiegium est lex quaedam pri-
vatà consuetudine acquiri : nihil enim taie in vala; ergo ab eo maxime dari potest, qui potest
illo texiu reperio. Sed potiùs supponil Gregor. legem universalem condere. Secundo ,
quia si

non fuisse introduclam per se consuetudinem, priviiegium rigorosè sumatur, ut est concessio
sed usum illuni, qui erat, titulo privilegii specialis contra universalem legem , ab illo

fuisse usurpaium : nam boc fuerat confessus maxime fleri potest, qui esse potest auctor le-
ipsemet Archiepiscopus Ravennatis. Igitur ex gis : nam ad illum primariô spectat dispensare
hâc supposilione , et quasi ex concessis rectè in suâlege, et à fortiori quamlibetexceptionem
argunientatur Gregor. et ita facile reliqua expe- facere qualis per priviiegium flt. Si verô latius
diuntur. sumatur priviiegium pro gratià , et beneficio
CAPLT YIU. ultra jus, constat maxime concedi posse à
Principe, qui est supra ipsum jus, et ad quem
Qiiis possit priviiegium concedere.
spectat limites ponere in ipso jure, vel praeter
i. Haclenùs expUcatum est an sit, et quid illud operari, aut potestates varias concedere,
sit priviiegium, non solùm secundùm genera- et caet.
lem rationem , sed etiam juxla varias quasi 3. Ratio verô posterioris regulae est, quia
species suas; sequilur consequenter, ut de priviiegium est quaedam lex privata, ut dixi-
causis ejus dicamus, inler quas primùm occur- nms ; ergo requirit potestatem legislativam in
rit causa elUciens, quia licet sit exirinseca ab concedente. Dices: Sufliciet potestas legislativa
illà maxime, et quasi primariô pendet priviie- secundùm quid, quia priviiegium tantùm est
gium, quia omnis graiia prajcipuè oritur ex lex secundùm quid, scilicet, lex privala, ad
poteslate et liberalilate donanlis; priviiegium quam non videtur requiri polestas simpliciter
autem quscdam gratia est, ut supra vidimus. legislaliva, qualis est polestas suprema guber-
Accedit quod capite proximè praecedente ad naiiva. El conbrmaïur : nam si consideretur
explicandam specicm quamdam privilegii, priviiegium, ut coucedit aliquid spéciale contra
iiecessarium fuit duas causas edicientes privi- legem, œquiparatur dispensaiioni ergo qui-
;

legiorum attingcre, scilioet, bonunem, et cumque potest dispensare in lege, polesl eliam
consuetudinem sub quibus duobus membris
, priviiegium taie concedere, at nmlti possunt
omnis causa efleclrix privilegiorum comprehen- dispensare, qui non possunt legem ferre ; si
ditur : (omiiiimus enim Deum, quia non de verô consideretur priviiegium, ut concedeus
divinis privilogiis, sed de humanis iractanms, aliquid pricter legem, sic nmllô làciliùs polesl
ut supra etiam dictum est. ) Ex ilUs autem duo- concedi eliam ab eo, qui nec potestatem dis-
247 DE LEGIBLS. 248

pensandi in lege habet, quia unusquisque do- potestalem dispensandi communicatam à su-

niinus, vel privatns Piiiiceps potesl alicui con- periore qui non habent potestalem privilegium

cedere privilcgimn lioiioiis, vei allcriuspraero- concedendi.

gaiivie, in domo suà, vel in bonis suis, eliamsi 6. Ad alteram partem ejusdem confirmatio-

iiec legem condere, nec jus dicere possil. Quod nisdicitur primo , aliud esse donare aliquid de

patet exemplis : nam civitas non suprenia, propriis bonis, vel concedere usumreiprfq)riie,

ncc Metropolitana, sed ordinaria polest exinie- aut simiie benolicium lacère, aliud verô pro-
re civem à tribulis, vel ab aliisniuneribus per prium privilegium concedere: nam illud prius

moduni paeli , ad quod non requirilur vis le- non est actûs jurisdictionis, sed puri dorainii,

gislativa, el il!ud est verum privilegiuin, eliani et ila solùni est quid facli ;
privilegium verô

irrevocabile, ul notavil Panorniitanusin capile ultra boc includit aliquid juris, scilicel, quùd
Pervenit, de Immuniuile Ecclesiasticâ , cum per modum legis, ac juris constiluatur, cum
Barlliolo, in lege, Quod semel, ff. de Decrelis vi obligandi alios ad ipsum servandum. El ideô

ab ordiiiibus faciendis. El in lege, Omnes po- per se requirit potestalem jurisdictionis, non
pnli, iï. de Justiiià el Jure, et alii niulti, qui solùm quando derogat juri communi, sed eliam
ibi relerunlui', et suniitur ex lege prima, c. quando concedit aliquid prœter jus : nam il-

deHis quoBsponte, cl ccet. lib. 10. lud poslea respectu privilegiarii lanquàm jus
4. Respondco, quùd licet privilegium sit lex servandum est. Quando ergo illaeconcessiones,

privata, nihiloniinùs ex eâ parle, ([uâ derogat quœ per dominia privata linnt, privilegii di-
juri coniniuni, requiiit poleslalein i
ublicam, et cuntur, lato modo sumilur privilegium pro

de se suflicienlem ad conslituenduni jus com- quolibet bonore, favore, vel ulilitaleliberaliter

mune ex : eâ vero parle, quà privilegium babet concessà in propriis bonis, lainen illud non di-

vim obligandi alios ;id ser\andum privilegium citur propriè privilegium , sed per quamdam
ipsi privilegiario, est vera lex respiciens com- iniiiaiionem, seu analogiam. Unde dicilur se-

luunitatem. et ideô ex bâc parle requirit pu- cundo, eo modo quo b«c vocantur privilégia,
blicani potestalem simpliciter legislativam. solere eliam legesappellari, et ila cum propor-
Quando vero privilegium non l'uerit contrarium tione oriri à polesiaie legislalivâ. Sic enim pa-
juri communi, sed slalulo nuinicipali, tune ler t'amilias dicilur constituere legem vivendi
cum proportione requiril poiesiatem legislati- in domo suà, et sic eliam dicilur in illà privile-

vam municipalem, ul sic dicam, el sic semper gium concedere, vel inter filios, vel inter fa-

servaiur proporlio. mulos, etc. Sic eliam lestalor dicilur, leges

o. Unde ad conlirmationem quoad priorem ponere in inslitutione suà ab bceredibus ser-
partem ejus respondeo primo, per se loquen- vandas, quœ potiùs suntcondiliones quaedam,

do, et quasi proprià virtute, neminem posse eteodem modo polest inter bicredes privile-
dispensare in lege, nisiqui illam tulit, vel su- gium uni concedere prœ aliis, vel uni relin-
perior, et boc modo procedere dicta de privi- quere sub condilione, ut alius babeal jus ali-

légie. Per connnissionem autem legislaloris quod servilutis in illam, vel praelalionem ali-

posse inlcriorem dispensiire aliquando in lege quam, quae babet modum privilegii. Sic eliam

superioris, el lune concedo eliam posse idem contrabentes possunt cum aliquâ condilione

lieri in privilegio, si superior velit boc infe- contrabere, quse polest interdùm vocari privi-

riori polestali concedere ; boc autem non est legium propter eft'ectun) , vel favoren;, (luem

contra regulani, nec extra potestalem legislati- continet. Sic eliam appellaniur leges conlra-

vam. Nam eliam potesl superior concedere in- ctus, vel pœnœ conventionales. Atque ila est

feriori potestalem l'erendi aliquam legem, ut in exemplo illo de civiiate, quœ licet non pos-

supra dictumest. Nibilominùs tamcn esialiqua sil legem ferre municipalem, nibilominùs per
differeniia inter dispensalionem et privilegium modum pacti, et conveniionis concedit aliquam
propriè snmplum, ul capite secundo uixi, quia immunilatem civi, vel de novo admisso ad jus
privilegium dieii potestalem de se durabiiem, civiialis sub tali condilione, vel anliquo pro-

el quasi lege sialulam. Inde consiiluit aliquod pt r aliquod opuè, vel propter onus ; quod in

jus ; dispensatio vero solura est ,

quid facli, et se suscepil. Illud enim non est propriè privile-

quasi transiens. Et ideô commissâ poiestale gium, sed cum addito, scilicel, tantùm conven-
dispensandi , non censelur polestas privile- tionale, et ut laie servandum est ex nalurali
giandi,ul sic dicam, quia boc poslerius majus obligalione justitise, non ex speciali lege ci-

et ditiirilinsi st. Ilaquc boc niO'io niulti babiMit vitalis.

249 DE LEGIBIJS. 2o0
7. Ex-diciis infero primo, summum Pontili- non est credendum esse ab illo concessa. Ci-
cem maxime posse concedere privilégia. lia do- tant Anton, et Sylvest. cap. Cum ex officii, de
ceiii omnes iloctores alIejJtali, el est pcr se no- Praescrip. in quo niliil reperio, quod ad cau-
tum, quia maxime liabolpotestalom lei,Mslali- sam pertinoal. Kosel. verô citât I. Jiibemus

vam, et ita h;ec asscrtioprocedil juxtasupi'iiiis imlUmi, c. de Sacros. Eccles. quae magis ad
dicta de illû poteslale, ut est in Poiitilice, vcl in rem facit, quaienùs ibi significatur, oracitta

Concilio generali. Uiide inferunt ohines, Pon- etiam cœlestia, id est, privilégia eliam Princi-
tideem per se, el directe posse dare privile!:;ia pum, non concedi contra publicam uiiliiatem,

in n)aterià spiriliiali, quod eliam est per se neqiie in eo sensu esse acceptanda. Hoc enim
claruni. Ideoque dicil Innoc. cap. 1 de Trans- maxime in privilegiis Pontiliciis locum liabet.

lal. Episcop. Privileçiiitm Ponlificis (id est, Unde adverto restinclionem illam posse intel-

ejus supremum imperium) esse (jenerate et di- ligi, vel de possibili, vel taniùm de facto, et

vinum, ab illo aulcm ma liasse omiiia canoiiica iii- priori modo habebil locum quando privile-

siituia. Eademqtie ratio est de omniJjus eccle- gium ita essel centra Papam, ul essel conlra

siaslicis privilegiis. Al verô in materiâ tempo- suam dignitatem, eamve minueret ; talc enim
rali non ita poiest Pontit'ex directe privilégia non potest Papa concedere, quia
privileijium
concedere, nisi in propriis terris EcclesiïE, ubi non poiest suam dignitatem dividere, aut mi-
estdomiiius temporalis. Indirecte autem potesl nuere. Posteriori autem modo loquendo de fa-
etiam in temporalibus concedere privilegium, cto etiam est opus disJinctione, nam saepè con-
sicul potest leges ferre, et sic potest eliam cedit privilégia contra se. id est, conlra suum

teniporaiia privilégia auferre, ubi ad spiriiua- commodum, ut dat privilegium teslandi inter-
lia fuerit necessarium, vel per modum comii- dîmi diminuendo redditus suos, vel indullum
gnae pœniteniiae, vel pœnae coercivae, vel ad providendi bénéficia, quœ ad ipsum aliàs perti-

lollendam occasionem peccandi, et utrumque ncrent : non tamen concedii privilégia conve-
coliigilur ex cap. secundo de Privilegiis. Duo- nienli usui suœ poleslaiis, et ecclesiasiicœ gu-
bus aulem niodis potesl Pontifex concedere bernalioni contraria, quia esset abusussuse po-
privilegium in temporalibus, uno modo quia testatis, et prodigalitas quaedam, quœ in Pon-
ipsa lemporalia indirecte t'acta sunt spiritualia, lifice non praesumitur, et in hoc sensu viden-
id est, spiritualibus annexa, ut sunt decimse , lur locuti cilali auclores.
in quibus Pontifex privilégia concedit. In hoc P. Secundo inferlur ex dictis, Episcopos et

tamen modo annexio illius materiic temporalis omnes superiores Pra;latos Ecclesiae posse re-
ad jus spirituale antecedit ad privilegium, illà spective, seu cum proporiione privilégia con-
autem supposità. Pontifex per directam potes- cedere. lia docent dicli auclores, et communi-
laiem concedit privilégia in lali materifl, sicut ter alii in cap. Cùm oliui, 2 de Privileg. et pro-
per directam poteslatem fert legem circa ma- batur, quia omnes, qui possunt leges ferre,
trimonium, supposità connexione factà intcr possunt privilégia concedere , sed Episcopi
illum contractum , et rationem Sacramenti. possunt leges ferre, ergo et cœt. E\ quâ ratio-
Alio ergo modo poiest concedere privilegium ne c(uistat, polesiaiem hanc in Episcopis esse
in malerià pure lemporali inluilu finis spiri- proporlionatam suis legibus, sua^que dignitaii.
tualis, sicut interdùm concedit privilegium le- Nam si privilegium sit contra jus, concedere
gilimationis, etiam quoad temporalem succes- illud poiest Episcopus in jure à se condilo,
sionem, cap. Per venerabilem, Qui filii sint vel à suo priedecessore , (juia illud subditur
legitimi, ubi Panormitanus et alii latè de hoc su* poleslali : non tamen in jurecommuni, vel
puncto. Roscll. verb. Illegitimiis, num. 15, ubi Pontificio, seu lato à suo superiore; el ideô di-
alii Summisia;. Sic eliam potest Pontifex exi- xil Ilosiiens. eatenùs posse Episcopum privile-
mere aliquos à jurisdictione Principum tem- gium dare, quaienùs poiest constiluliones la-

poralium, si ad spiritualia expcdil. et similia. cère, et Aiigel. ac Tabien. clariùs dicunt,

8. Addunt verô Anton, el Summislœ, Pon- pusse privilegium concedere rcspeciu consli-
tificem non solere privilégia concedere contra luiionis ad se pertinentis. Ratio autem est,
se. Exemplum ponunl in privilegio, quem ali- quia Episcopi non possunt mutare jus ciuu-
qui Principes liicunt se liabere à Papa circa mune aut iili derogare, ul Iradil Archid. in
rescripta ejus , ul sine ipsorum appiobalione cap. EleiUlierhis , 01 d. ci supra visum est.
efiectum non babeant : nam haec, et similia Dices : Episcopus potest dispensarc in jure
privilégia sunt conlra ipsum Papam, et idcù il communi, el in votis, el in nonnullis impcdi-
)S1 DE LEGIBUS 252
mentis per leges ponlilicias inlroductis ; ergo dictum est. Sylvest. autem dicta quaest. 9 cum
etiam poleril date privilegiuni conlra jus coui- Panorm. dicit, eos concedere posse privilégia
Biune. Rcspoiideo : Episcopuiu per se non immunitalis à tributis ; statim verù explicant,
posse dispeiisare in jure commuai, sed quale- posse id facere in suum praijudicium, non
nùs jure, vel consuetudine concessum est, di- communitalis, et ila, ut supra dixi, illa non
xi supra lib. G, et lib. i de Orat. cap. 28, in sunt propriè privilégia, sed donatlones quae-
fine ; non est autem illi concessum jure, aut dam, vel conventiones.
consuetudine, ut concédât privilégia contra
CAPUT IX.
jus commune, nisi praedictae dispensationes

privilégia vocentur, quod pertinel ad quàestio- De materiali causa , seu subjecto privileqii , seti

cui possil concedi.

nem de nomine.
10. Denique simili modo dicendum est de 1. Quia concedens privilegium aliquid , et
privilegiis, quae non sunt conlra jus : nam alicui concedit ideô h?ec duo dici possunt ad
illa etiam concederepossunt Episcopi respectu materiam privilegii pertinere , unum per mo-
rerum ad se pertinenlium, utdicunt Hostiens., dum materiae circa quam privilegium versatur,
Angel. et Tabien., et sumitur ex cap. Constiiu- aliud per modum subjecti privilegii. Est enim
tus, Religios. domib. ubi Papa défendit privi- privilegii concessio qiisedam actio ad alterum,

legium concessum ab Episcopo, verum est, in quà illa duo ex parte materiœ semper dis-
fuisse conlirmatum auctorilaie alterius Ponli- tinguimus , ul in materià pœnitenliae religio-
ficis. Sumitur etiam ex cap. CUm. venerabilis nis , et in universum in materià justitiae.

de Censib. ubi magis videiur esse sermo de Primùm ergo de materià proximà circa quam
privilegio conventionali quàm proprio. Et or- versatur privilegium, tanlùm generaliter dice-
dinariè haec, quae vocantur privilégia Episco- re possumus , debere esse materiam legis

palia, sunt donaiiones liberaliter ab eis faclae capacem , et ex hàe parte postulare générales
monasleriis vel Ecclesiis, vel earura uniones, conditiones legis , ut esse rem justam , ratio-
juxla cap. ^icut, de E\cessibus Praelat. et cap. nabilem , et honeslam, juxta dicta lib. l,cap.
Cwn inter, de Ke, judic. et cap. V/s/s, 10, q. % et 9 , specialiter verô addere possumus materiam
quod addunt praedicti auctores, Episcopum privilegii tria postulare. Unum est , ut sit

non posse concedere hyec privilégia sine con- favorabilis , ut circa deiiniiionem explicatum
sensu Capiluli de bis laigiiionibus, et qua^i est. Et ita versari polest in omnibus humanis
alienationibus intelligendum est, juxta Cap. commoditatibus , ut in bonoribus, muneribus,
Ckm olim, 2 de Privileg. et Cap. Pastoralis, de proventibus , et è converse in oneribus , tri-

Donat. quod quomodô intelligendum sit expli- butis , et aliis exemptionibus : sicque materià
cant in eisdem locis Panormit. et doctores, hsec infinitam habet varietatem, quae per acci-
nunc verù ad nos non pertinet. dens est , et ideù sub scientiam non cadit. Alia
11. Tertio infertur ex dictis Imperatores, condilio hujus materiae assignari potest, ut sit

Reges, aliosqne Principes temporales suprê- specialis aliqua facultas ad aliquid agendum
mes posse in suà materià et dilione privilégia vel non agendum , recipiendum, aut non re-
concedere, niniirùm, in rébus, immunilatibus, cipiendnm. Non enim oninis materià favora-
honoribus, ac potestatibus temporalibus, non bilis est materià privilegii ,
quia niulti sunt
verôui spirilualibus, quia in hisleges ferre non favores aut beneticia , vel libérales donaiiones,
possuni, nec mulare, nec etiam de illis dispo- quae non sunt privilégia ,
quia solùm in facto
nere, aui illas administrare, unusquisque au- consistunt et non concedunt aliquod jus, et
tem id potestin materià teniporali in terriiorio idcô nuilo modo participant rationem le-

suo, sicul supra de legum ialione dictum est : gis : privilegium autem permanentem ali-

nam ctiîi» eâdem proportione hoc procedit. qiiam facultalem tribuit , non eommunem ;

De quo videri potest Panorni. in cap. 2 de Im- matcria ergo privilegii hanc conditionem re-
munii. liicclesiast. à n. 13, et Sylvest. supra q. quirit.

2 et 9, è contrario verô de inferioribus Prin- 2. Addi verô potest necessarium etiam esse,
cipibus, qui superiorem temporaiem recognos- ut secuudùm hanc specialem rationem parli-
cunt, sequilur, non posse propria privilégia cipet condiiioneni jusliiiaî et honestatis ,
quae
concedere, nisi quatenùs eis fueril specialiter debent esse veluti transceiulenialos , et inclu-

concessum à superiori Principe, quia non ali- sae in omni specie , seu differentià legis. Undc
ter haiwMit p(t:!slalem legislativam, ut supra cîini privilegium habeat duos respectus , unum
2S3 DE LEGIBUS. 254

ad euni cui gratia lit, aliuiii ad eos, respeolu lis , sed etiam non subditis potest concedere

quorum lit , seu à quibus débet scrvari privl- privilegium, V. g. , Dux Florenliae polest.

legium, siib ulroque rcspcciu dcbot jusliliain concedere Lusilanis privilegium , ut trans-

et honeslalem servare. Di verso lanien uiodo : oundo per suam dilioneni non solvant pc-
nam respeclu priviiegiarii salis est , quôd sit dagia vel qiiid simile. Alque hoc clarum
,

talis matcria, ut ab ipso possit lioneslè , et sine supi)onunt Innocent. Panormi». Félin, et ferè
injuria alioruni lieri , vel omilli , sallein sup- omnes alii in cap. Novit, de Judiciis , et iu

posito privilogio : respeclu verù alioruni opor- cap. 1 de Probat. Consliiuentes differenliam

let, ut vel nuUuni , vel nioderaluui gravanien inler privilegium concessum subdilo , vel non
conlineat , ita ut secundùm reclam ralionem subdito ,
quod illud revocabile est , hoc irre-

ad illud suslinendum obligari possint. Eljuxla Yocabile , de quà dillerenlià postea videbimus,
hanc generalem regulam de singulis privi- nunc solùm ex illà suniiiuus , non subditum
legiis judicandum est ; neque enim hic pos- esse capacem privilegii. Induciione etiam
sumus raagis in particulari ad illa descendere; ostenditur : nam Impcralor concedit privilégia
infra vero traclando de privileglorum in- judicibus Ecclesiaslicis , licet illi subditi non
lerpretatione , nonnullas régulas ad imterpre- sint , ut quôd in aliquo casu per viam appel-
landa privilégia , ex hàc generali doclrinâ laiionis possinl directe de laicis in causis lem-
colligemus. poralibus judicare, ul palet ex cap. Quicumqne,
5. Superest dicendum de personà , cui pri- il , q. 1. Siniiliier possunt seculares principes
vilegium coiicedilur. De quà loqui possumus privilegium concedere clericis, licet illis nou
de possibili , vel de facto. Prior sensus perlinel sint subdiii, ut constat ex multis legibus , C.
ad capacilalem privilegii ;
posterior verô ad de Episcop. et Cleric. et de Sacros. Eccles.
actualem concessionem passivam , seu partici- Quin potfùs, cùm sit cerlum legem civilem
pationem privilegii. Dicendum ergo inprimis disponenlem in specie circa clericos , nec illos

est , oninem homineni alteri subditum , vel obligare, nec ab illis servandam esse , ne vi-

aliquo modo inleriorem esse capacem privile deantur suo privilegio fori praejudicare , ni-

gii , et nullum alium. Quae assertio 1res habet hilominùs si talis lex merum privilegium con-

partes. Prima est de personis subdilis , sub lineat , ab eis acceptari polest , ul cum Abbate
quibus comprehendimus omnes habentes in docet Félin, in c. Ecdesia Sanctœ Mariœ, de
terris superiores : nam sicut omnes illi de se Conslitut. n. 40 , in fine, et ralionem reddit :

ac per se loquendo sunt capaces legis sibi ira- Quia tune cessât ratio superioritatis , cùm non
positae à suo superiore , ita etiani sunt capaces subditus possit privilegiari, cap. yovit. deJudic,

privilegii , quia quantum est ex se , possunt Ralio aulem cur non subditus possit privi-
eximi à lege , si aliae condiliones necessariae legiari est, quia privilegium ul sic, non re-

intercédant. Item dare , et recipere quasi cor- quirit vim coaclivam ; nec vim direciivam in
relativasunt, seu reciproca ; sed omnes prin- privilegiarium ,
quia privilegium illum nou
cipes habentes poteslatem ferendi leges , pos- obligat, nec ad pœnam, nec sub culpà ;

sunt privilégia concedere , et consequenler ergo privilegium ut sic non requirit subjectio-
maxime possunt illa suis subditis concedere ;
nem.
ergo è contrario subditi sunt capaces privile- 5. Propter hoc ergo dixi in secundà parle
gii. Imô hinc inferunt aliqui, solos subdilos assertionis, Y el aliquo modo inferiorem , quia
ut tilles sunt esse privilegii capaces, quia in rigore non est necessaria propria subjectio

princeps suis lanlimi subdilis , et inlra dilio- in eo qui privilegium acceplurus est , vcl ut

nem suam potest concedere privilégia ,

quia illius sit capax. Hoc aulem maxime verum est

solis illis potest imponere legem , et solos illos de privilegio ,

quod non conlinel dispensalio-
polest à logo solvere ; ergo eliam subdiii à nem aut exemplionem ab aliquà lege ,
quia si

solis suis Principibus possunt privilégia reci- dispensalionem conlineat , eo ipso est aelus
pere ; ergo laniinn homines subditi, ut subditi jurisdiclionis voluntariae , et supponil juris-
sunt principi babenii lalem poteslatem , sunt diclionem non volunlariam , scilicet, ad feren-
capaces privilegii. dum praiceplum obligans , à quo (il oxeinplio,
4. Addidi verô secundam assertionis par- seu dispensalio , de quo privilegio Iu<iui viden-
teni ,
quia non solus subditus videtur posse à tur qui subjectionem tanqnàm condiiionem
suo superiore atcipere privilegium , sed etiam necessariam in privilegio requiruni. Privile-

ab alio. Nam eliam princeps non solùm subdi- gium aulem quod non derogal ,
alicui legi, non
255 IDE LEGIBUS. 256

rcqiiirit , formaliter loquendo ,

jurisdiclionein ccdcre privilegium al leri, ut sequalis illi est,

respecta ejus, qui laie privileginmconcedilur ,

in liis rcbus ,
quas ipse in suo lerrilorio cupit
quia lalis coucessio non est actus jurisdiciio- exercere : nam si per se non possit , nunquàm
nis, ul per se palet, sed est actus iil»er;ili;alis, poteril ex privilegio allerius Principis, elianj-

vel polesl eliarn essepacluin ali(iuoJ , ul inlra si in polenlià el diviliis excedere videalur Et
dicemus ; ergo taie piivilegium nou requirit ratio est Clara ,
quia lalis Princeps nuUam lia-

subjeclionem in co, cui conceditur. Unde con- ])ei in alieno terrilorio polestatem. Et eâdem
cedi polesl , et .Tequall , ei superiori, et alieno ratione non polesl unus Princeps privilegium

( ul sic dicaui ) vel perogrino , ul ex exenipls concedere Vassallo allerius sine ali(pià depen-
adduclis constat. dentià ab ipso ,
per hubiludinem aliquam ad
6. Niiiiloiniuùs lanien seniper recipiens terras suas ,
quia sine hâc non polesl inlelligi,

privilegium supponiUir aliquo modo inferior. quomodô potesl.is Principis se extendat ad

Quod clai iùs cernitur quando privilegium da- alienosquoad privilégia. Nam licet possit libe-

lur à Rege clericis su3e reipuhlicae, vel regni : ralem donaiionem alieri facere de rébus suis ,

nam licet illi exenipti sint à jurisdiciione teni- illa laniùm est purum donum in facto consi-

porali , nihiloniinùs sunt Vassalli, et tencntur slens , non privilegium , de cujus ratione est,
suiim Piincipem recognoscere in lus quiiesuai ut per modum juris specialis, ac legis privalic

immuniiali non sunt contraria , (piia sunl conslilualur ,

quam nullus Princeps polesl

niendjra comniunilalls, cujus ille est caput. consliluere , dando alieri non subdiio faculta-

Idem cernitur in alienis ,

qui dùm transeunt tem aliquid agendi, vel non agendl , nisi in

p?r terras allerins Principis , al) illo recipiunt terris suis , vel ex illis , aul circa illas , aul

aliquod privilegium : nam illi dùm ibi p^regri- cum aliquà simili habiludine.

nanlur aliquo modo sunt inferiores, el subditi. 8. Sed qua;res , an idem possit sibimet con-
Si verô unus Uexalteri Régi vel Principi su- cedere privilegium, ut, v. g. , Ponlifex, et qui

preuio concédai privilegiiun , semper eritcum in quolibet ordine non liabelsuperiorem. Nam
habiludine ad terras suas , respectu quarum ille eliam polesl indigere privilegio ,
quodaliis

aller est inferior ei in.iequalis , eslo non sil polesl concedere , et ab alio non polesl recipe-
subdilus. Quomodô ctiam Pontifexest capax re ;
poteril ergo sibimet illud applicare ,
quia

privilegii recipieudiab Imperalore, vel Principe pejoris conditionis esse non débet. Et conlir-

temporali , ul omnes dicli Jurislai supponunl, malur, nam hàc ratione dicimus posse Ponlili-
ul palet de illo privilégie cxercendi jurisdi- cem sibi induigenliam concedere, el secum in

clioncm direclam in aliquibus causis civilibus, prœcepiis Ecclesiasiicis , vel in volis dispensa-

el idem est in privilegio exirahendi de regno re. Item perinde est concedere privilegium

alieno res proliibitas per leges illius regni , el domui suai , vel rébus suis , atque sibi ; sed

similia. Dices : Cùn) privilegium sil lex ,

quo- linperalor dat privilégia domui suœ, el rébus

modô polesl concedi sine usu jurisdictionis? suis, ut constat ex lit. C. de Privileg. dom.

Respondeo : Ideô dixi . me loqui forn)aliler Augustae , et Privileg. cor. qui pala. niinis.

respeclu ejus cui privilegium conceditur , (pjia lib. 12. Ergo verisimile est posse Principem

ut sic non obligal illum , el ideo respectu sialuere privilegium sibi servandum ,
quia ut

illius, non est necessariajurisdictio. Quatenùs cedit in commodum Principis non est actus

verô in tali privilegio includilur ratio legis jurisdictionis , el ul est propria lex , circa

obliganlis alios, sic requirit jurisdiclionem in subditos versatur, dirigendo actus eorum circa

illos, el hinc est, ut nullus Princeps possit suum Principem.

laie privilegium concedere, nisi intra dilionem 9. Nihiloniinùs tamen facile defendi polesl,

suam , vel in ordine ad illam. h;iec non esse propriè privilégia ipsius Principis,

7. Unde palel facile terlia pars asscrtionis, licet forlè ad modum loquendi hoc pertineat.

quse potiùs vidcri polesl superllua, quia sub Hoc aulem in Ponlilice ( et idem est cum pro-

duobus primis membris comprebendunlur porlione de reliquis ) ila declaro ,

quia in bis ,

omnes homines subdili, el non subditi qnid ;

quae non sunl contra obligalionem alicvijus

ergo mirum quôd extra illos nuUi sinl alii

,
communis legis, aul voli non polest , inveniri

c;q)aces privilegii humani. Nisi forlassè inlelli- maleria privilegii in PonliUce respectu suî

ganlur ibi exclusi homines non vialores quod ,

ipsius, quia nullam specialem polestatem, aul
vanum esset. Posila ergo est illa particula ad gratiam aliis concedil ,
quam ipse à Deo non
denolandum non posse unum Principcm con- habeal jure suo , cl poleslate ordinarià. Unde
 KGFRL'S. 2J;s

licel aliquando vidcaïur sibi spéciale jiis asMi- liito, sed ex juslà causa , et quantum causa
niere, ut qiiando qua'dain bénéficia sibi spe- posiulaverit , factum potiùs exercendo quàm
cialitcr afficit , vol ppccialcm bonorem sibi ré- spofiale jus circa se conslituendo, ideôque talis
servât, vel specialem niodum eleolioiiis pro (li>j)('nsa!io non babet ralionem legis privât*,
siià (iignit nte consliluit, iii biset siniilibiis ,
nec piivilegii. In volo auleni potest secum dis-
non tam privilégia sibi assumil, quàni siiojiiro pensare, illud simplioiter auferendo si causa
iililur, et jus divinuin suce digiiitaiis vel dé- subsit; bœc autem dispensalio solùm est re-
clarât, vel delerminat, et de tali delerriiiiia- Tuissio qua'dam dcbiti , non exemplio ab ali-
tioue jus qiioddam conniiuiie consliluit. Quan- quâ lege, ut alibi dietiun est, et ideô nec in
do auleni personas vel coniinunilales aliquas Poniifice, nec in aliis babet propriam rationem
exiniit à subjectione inferioriiin Piœlalornm privilegii.
et sibi subjicit imnicdialè, vel sub suà potesta- CAPIIT X.
le assumit , etc. Aliis quideni privilégia
Qnodmm ait de fado siibjecliim privilegii, quoad
concedit, quoad se verô quod suuni est retinet,
personmn cui concediiur.
et participationeni polestatis ,
quam aliis com-
municaverat, inlerdùin revocat. Et idem est in \. Diximus cui possit privilegium concedi;
siniililiiis, ideùqiie ubi non intervenil indul- ad moralem autem et praclicani doctrinam
genliarum applicalio , vel dispeiisatio in lege , dosiderari potest, ut explicemus, cui de facto
non potest inveniri propriuin privilegium concedatur privilegium. Quod ita generatim
quod Papa sibi , vel suœ dignitati propriè con- sumptum, quaestio esl facti, nec ca- non juris,
cédât. Et declaratur anipliùs ,
quia Ponlilicia dit snb scientiam, quia est contingens, et ex
dignilas ex ipso divino jure singnlaris est , et varils occasionibus pendet. Si autem quœratur,

cominunis ; singularis in evcelientià et pole- quibus personis, aut communitatibus privilé-

slate, conimunis in efficaciâ et utilitate : et gia in jure concedantur , erit quidem suo mo-
ideô praerogativse illius , si privilégia dicenda do quœstio juris, sed vastissima, qu:ie inflniia
sunt, magis sunt de jure divino quàm buniano, eompreliendit. Dantur enim privilégia episco-
ut est privilegium immunitatis in onini foro porum, clericorum, religionum, militum, dc-
et in omni causa tam civili quàm criminali, et clornm, scholarium, minorum, uxorum, pia-
ab omni censura , et Ecclesiasticâ pœnà , et rum causarum , et siniilia, qu?e bîc prosequi
siniilia : quod si aliquid inlerdùm est ex in- non possumus, sed videri possunt doclores,
slitutioiie Pontifieià, esltanqiiàm debilumjure qui varios tractatus de bis privilegiis scripse-
nalurœ illi dignitati , ideôque ( ut iia dicam ) runt, ut IlebufT. de Privilegiis scbolarium, Ti-
poliùs est determinalio quaedam juris divini raquel. de Privilegiis piœ causae, et alia simi-
quàm bumanum privilegium. lia, qu» in tom. 18 tract, videri possunt: et
10. Indulgentia vero babet spécimen quod- de privilegiis religiosorum mulla disputavit
dam privilegii , comniuni tamen usu non ita Emanu. Roder, in suis quœstionibus Regular.
vocatur, nec solet comprehendi sub nomine quse in 3 tom. de Statu religionis reservamus.
privilegiorum in generalibus rescriptis ponti- i2. Alia ergoquiestio propria bujusloci esse
ficum, nisi mentio illius proprio nomine fiât. potest, an privilegium bis tantùm intelligatur
Et ratio est, quia indulgentia est quaedam ab- concessum, qui in ipso expresse nominanlur,
solutio, et non est facultas aliquid agendi, vel vel sub illis interdîim compreliendantur alii.
non agendi, quam privilegium specialiter signi- Nani prima facie videtur h.-ec res non posse
licat, ut dixi, vel certè indulgentia est qua;dam babere dubilalionem, sed dieenduni necessa-
spiritualis eleeraosyna de tbesauro Chrisli pei' riôesse, illis tantùm concedi, qui expresse no-
dispensatorem cjus facta; elecmosyna autem minantur. Primo ex illo principio, quôd privi-
non est privilegium, sed purum benelicium légia tantùm valent quanlùm sonant , et non
alterius rationis. Qnapropter , licet pontifex anipliùs, qu;e régula non solùm inlelligiiur
possit sibi indulgentiam applicare, ut latè dixi quoad res concessas, sed etiam quoad eos qui-
in 4 tom. disp. 52, sect. 1, non inde scquitur bus conceduntur , cùm eadem sit uiriusquc
posse proprium privilegium sibi concedere. ratio; ergo privilégia tantùm valent illis, qui-
De dispensatione item fatemur, posse porilib- bus expresse conceduiiiur, quia illi lanlùm
cem secum in suà lege dispensare, ut eodem sonant, ut sic dicam, in ipso privilegio. Se-
loco dixi, tamen non videiur lacère per mo- cundo, quia illis lantùm conceditur privile-
dum privilegii, quasi eximendo se à lege abso- gium, ad quos dirigitur inlenlio concedentis,
1559 DE LEGIBUS. 2(]0

cùm ex ejus voluniale peiideal concessio et 4. Niliilominùs in hoc puncto régula gene-
exiensio privilegii; sed inlcntio lanlùm ex- ralis cjiislitucnda est, subjcctuni actuale pri-

tendilur ad eos qui verbis concedenlis expri- vilegii , ut sic dicam, seu personam, vel rem,
munlur, quia non potesl nobis aliter de illius oui aclu conceditur privilegium, illani tantùm
inlentione constare ; ergo. Teiliô, quia privi- esse, quae in ipso privilegio exprimiiur, vel ex

legium est slrictijuris, elideô extendi non dé- vi vocis, aut aciioiiis,seu maleriae, vel ex

bet ultra verba fornialia et expressa. aliquà juris disposilione sub illà coinprebendi-

3. In contrariuni verô est, quia in niultis tur. Hanc asseriionem quoad regulani genera-
casibus, sub expresse noniinatis inlelligunlur leni probant suflicienler rationes dubitandi in

alii comprehensi quoad parlicipalioneni privi- principio posiiae. Solùni in terlià raiione est

legii,
quia virlute in illis continenlur, licol advertendum, non aequè procedere in orani
xpressè non nominentur, ergo vel non po- privilegio, sed distinclione utendum esse, ut

test régula generalis in conlrarium slatui, vel inl'ra tractando de inlerpretatione privilegii
si istse sunt exceptiones, assignanda est ré- latiùs dicemus. Kani privilegiuni juri communi
gula observanda in hujusmodi exceplionibus conlrarium sub eà ratione odiosum censetur,
faciendis. Antecedens palet primo, quia privi- etideôpoliûs restringendum eslquàm amplian-

legium concessuni viris intelligitur esse conces- duni. item privilegium licel sit praeter, vel su-

sum lœminis, si illius sunt capaces , et in aliis pra jus, si cédai in prœjudicium terlii, secun-
quae privilegiuni concernunt , ila cuni viris dum eara ralionem est stricii juris, et coar-

conveniunt , ut privilegium possit illis com- clandum, ut onines auctores proxiniè ciiali

mode adaptari. Ita sentit Gloss. in c. Generali, falentur. Et ila in bis duobus privilegioruni
de Elect. in 6, verb. Universos, Gloss. in generibus maxime procedii régula data, et vix
Clem. 1 de Elect., verb. Homines, expressiùs babel excepiioneui, salieni in casu dubio, sed

Archid. in c. Si quis suadente, 17, q. 4; et tantian in casu certo ,

juxta circumstantias in

Bald. in c. Ad audientiam, 11, de Rescrip. secundà parte asserlionis insinuatas. Et ratio

Signif. circa quia non praesumitur princeps plus velle
n. 12. Rebuff. inl. 1, IF. de verb. est,

verb. Si quis, Aiupliati, 17. Tiraq. lib. 1 de Re- derogare juri communi, aul velle privare ali-

iract. linag. § 1. Gloss. 9, n. 207,

contra ali- quem jure acquisilo, vel majiis pnejudicium

quos, quos n. 186 retuleral, et videtur coUigi lertio-int'erre, quàm suis verbis exprimai, ac

ex dictalege, quae déclarât parliculam, Si quis, declaret; ergo in dubio seniper limitandum

fœminam comprebendere. Facit etiam 1. Ln- est privilegium ad personam in eo expressam,

ciiis, 91, IQuœsitum, 11'. de Lega. 5, uhi dici- quando vel derogat juri communi, vel alleruni

tur, in tesiamento nomine fratrum venire so- laidil.

rores, nisi aliud sensisse teslatorem probetur. 5. Al verô quando privilegium est onininô
Secundum exemplum est de privilegio con- favorabile sine praejudicio juris communis, aul
cesso palri nam inielligitur concessuni liliis
; terlii, lune ample quidem inlelligendum est,
quia censenlur unum cum paire 1. eliam. 19, ideôque extendi polest faciliùs ;id personas

fl". soiut. Malrim. sentit Raid, in 1. ult. c. de non clarè ex pressas in privilegio. Quia verô
Libertis, et cor. lib. n. 8, et in 1. i^on plures, lola concessio et exiensio pendelex intenlione
c. de Sacros. eccles. n. 7, et videri polest concedenlis quae ex verbis cognosci débet;

Barbos. in 1. Marim, 12, n. 79. Tertiuni, et ideô necesse est, ut vel privilegium inlelligalnr

simile exemplum est, quôd nomine liliorum concessuni soli personae in illo expressae , mû
soient nepotes in privilegiis venire, ut sumitur si aliqua exiensio est l'acienda, oportet ut lit

exAuth. Siquid, c. Qui polio, in pign. babe. per aliquam necessariam connexionem cum
et ex 1, Justa, 201, U'. de verb. Signil. et tra- illà. Ilaîc autem connexio videtur necessariô
dit Bart. in 1. Si cum procuratore, ff. de Re ju- sumenda, vel ex signilicatione vocis, quia cum
dic. in fine, Anton. Negusian. tract, de Pigno- proprietale palitur illani ampliationem, licel

rib. p. 2, memb. 4, n. 95, ubi alios referl. aliuin etiam usum habere possil, vel ex neces-
Quarlum exempliuii est nam privilegium do- : sitale materise, vel actionis, quia sine tali ex-

mino concessuni consequenter conceditur ser- itnsione privilegium redderotur inutile, aut

vis, qui illuni comitantur, et concessuni sa- inurbanum , aut iiioribus hominum non ac-

cerdoli ad celebrandum, est virlute concessuni commodalum, quod de principe praesumen-

ministranti, et sic de aliis, quae videntur esse dum non est. ISeciue praeter haec duo capita
çorrelaliva, vel conjuncla in usa privilegii. videtur posse excogitari aliud, quod ex ipso-
261 DE L ECilBrS. 262
met privilégie suini \'m^ïI , ad exlcncienduin vel propter in)peritiam , vel propter lurbatio-
illud. Addidimus verô lerlium c;iput in asser- nem, et mémorise defeclum nominibus inipro-
lione, scilicel, jiiris dispositioiiom ,
quia jus priè utunlur, rarô verô accidere in privilegiis,

liabel viiii et aucloritaleni ad ani|)lianda pri- <pi;e eum maj(tri malurilate concedunlur. Ilem
vilégia, cl ad piivilegioruin \Tri)a dcclaraiida, laciliùs id admillerem in nomine viri quàm in

vel augenda quoad eorum signiiicalionein. nomine uiasculi, aut maris. N;im vir, intcrdùm
Quando ergo praedicla connexio ex aliquo ca- videtur comprehendere fœminas eliam in com-
pitc isloruni salis nota fueril, tune cerla est jnuni et vulgari scrmonc, quando materia id
illius aniplialio ad personas conncxas, et in requiril , ut est optimum exemplum in cap. 1

privilegiis hujus teriii generis, idem scrvari de l'rsesump. quod conlinet illam sentenliam
polerit in c^isu dubio ,
quia lioc privilegium sapienlis Proverb. 26 : Sicut noxius est, qui mi i-
non est stricti juris, et ila reiorquendo terliani til sagittas et lauceas in mortem, ita vir, qui

rationeni in principio faclain manet deelarata fraudulenter nocet amico suo. Quae sentcntia
et probala toia asseitio; declarabilur lamen etiam in l'œminas convenit. Et est J'requcns in

anipliùs respondendo ad posteriora exeinpla, Scriplurâ , ut Psal. 1 : healusvir, qui non abiit
uam priorcsraliones non postulant solutionen». in consilio impiorum; el Psal. lli : Ueatus vir

El ralloni in conlrariuniol>jecl;ie danius lolum, qui timet Dominum. Quibus locis videtur pro
<Iuod intendit, propter iliani enini assignavi- homine generalim sunii. Quomodù etiam vide-
juus leguiam eum praediclà nioderatione, quae tur iiitelligi cap. Licel imirersis, de Testib. Sed

nohis videtur exceptiones onines, quse ûeri hic usus rarus esi, et nisi evidens sit nécessi-
possunl , comprehendere ,
quod respondendo tas, ad privilégia non est accommodandus.
ad exenipla adducta palebit , naui eadem erit Mullô verô magis vitandus est in nomine
ratio alioruni. masculi, vel aîquapolenti, quia nunquàm pro-
6. Ad priniuni ergo exeniplum respondeo priè accipitur in communi significaiione ah-
duobus uiodis posse privilegium concedi viris: strahente ab utroquesexu.
uno modo per nomen definitè signiiicans viros, 7. Al verô quando nomen est commune

seu masculos, ut si loqualur privilegium per duorum, lune habet locum dicla sentenlia,
haec ipsa verba, Viros, aut masculos alio modo : quôd privilegium prœserlim favorabile, con-
loqui potest privilegium per nomen conimunis, cessum sub masculino nomine comprehendii
seu ambigus signilicalionis, ut est hoc nomen sexun» rœmininum, et ila privilégia religios s
liotno, (ilius, et alia qu;e cum illis adœquatè,
,
alicujus ordinis concessa, intelliguntur eiiani
vel adjectivè conjungi possunl, Ll Ileligiosus, concedi fœminis in Lis qu* possunl ipsis
nobilis, et similia , talia eliara sunt ilia signa, adap'.ari, ut benè tradil Emanu, Roder, tom.
millus, omnis, quia, qui, cl similia. Dico igilur, 1, q. 15, art. 22. Sic eliam privilegium abso-
quotics privilegium viris concedilur sub prio- lulè concessumliliis, eliam liliabus est com-
ribusnominibus, non comprehendere lœminas, mune, nisi ex alio capitc ex supra diclis limi-
nec illis concedi. lia sumitur ex Kebufl". supra tandum sit, quia ex vi vocis, filii nonion com-
dicente, si privilegium concédât ur religiosis mune est filias conijjlcctens, ut habeuir in 1.

sub liâc addilione ; Viris reliqiosis (qualis habe- Jusla, 201, fl'. do verbor. Significal., et simii-
tur in c. Vmtoralis, cl de Privileg.) non ex- tur ex 1. F/7//, el 1. Coguoscere, eodem, quate-
tendi ad moniales. Coniirmarique hoc potest nùs in priori dicitur, liiios vocari omncs libe-

ex his q«3e de nomine viri tradil Bart. in I. 1, ros, in alià verô dicitur liberorura nomine con-
c. de Dignitat. lib. li, n. 41. Idem ceriiusest, linori, et viros, et fœminas, el per se constat,

si privilegium concedalur /î/m, Hjasc«//5 ; nullo quia liberorum nomen t;inlùm habet masculini
enim modo extendilur ad fœminas, eliamsi foroiam, el non i'œmiisimim in hào signilica-
maxime favorabile sil. Et ratio est, quia hœ lione. Ergo etiam in materià privilegiorum,
vocesita signilicant mares, ut dislinguaiii illos quod liliis absolulè concedilur, liliabus etiam
à fœrainis, et ideô constat ex jure, quando dalur ex vi vocis, si et illis adaptari possit, et
inslituunlur , seu vocantur mnscuii , sub hàc aliunde non constet de mente magis restriclâ.
voce tantùm , excludi fceminas, ut latè supra Idem censeo de nomine fralrum : nani quod
tradil Rebuff. dicla l. 1 , ad verb. Masculos. iliis concedilur, debel intelligi concessum so-
Addit verè liniilaliones conmiunes, nisi néces- roribus. positâ capicilale et ablalis aliis impe-
sitas cogat aliter inierprelari. Sed credo id ha- dimentis. Quia noniine IValruni in communi
bere locum ia Icslameniis, quia saepè testalores modo loqucndi, et scripturae, et vulgari, et
263 I)K I EGIBLS. 2G4

jiiris, nonien Iratris commune esi de se, et privilegium communicabitur uxori ex disposi-
ideô nomine Iralrum sorores veniunt , ul su- lione ailerius juris slaluenlis, uxorem nobilis

mitur ex dicta I. Lucius, el ex 1. Tresfratres, ff. viri esse nobilem, eliamsi ex se anle malrimo-
de Paci. el mulia similia excmpla de coiisan- nium nobilis non essel, el ideô consequenlcr
guineis propinquis
,
etc. siiiui possuiil ex
, gaudel privilegio nobililalis niarili. El quia
Rebiiû". in dicta 1. 1 , et Tiraquei. lib. 1 de uxor per matrimonium cum personâ nobili ila

Rectr. linag. § 1 , Gloss. 9, num. 200 el se- lit nobilis ul retineat nobilitalem, mortuo ma-
queutib. rilo, ideô eliam in viduitate gaudet privilegio
CAPUT XI. marilo. Aliquando verô marilus non est nobilis
sanguine, lit aulem nobilis raiione magislralùs
An privilegium extendatur ad co»jmcta seu cor-
et olllcii, quae dici solet nobililas accidenlalis,
relativa.
et duobus modis acquiritur secundùm jura.
1. Hoc dubium pelilur in posterioribus Tno modo ut inseparabilis, eliamsi magislralùs
cxemplis positis in capile superiori, et conli- aul dignilas relinquatur, ul senator (il nobilis

net varias quaesliones de conjunctis, seu cor- ex tali nmnere, et manel nobilis , eliamsi ad-
relativis , an scilicel privilegium uni conces- minislralionem relinquat. Alio modo solel con-
sum censealur consequénteialleri concessum, ferre olficium nobilitalem quamdiù gerilur,
ul an privilegium concessum marilo censealur illo verô deposito cessai nobililas, uterque
concessum uxori; vel dalum patri communi- enim modus babeiur in jure , el ex illius dispo-
cetur tiliis el datum avo iranseat ad nepoles
, silione pendel. In utroque ergo modo uxor
vel dalum domino communicelur familiaribus, participai nobilitalem accidenlalem mariii, et
seu servieniibus, vel dalum uni sociorum alicri consequenter gaudet privilegiis ejus; aliter

commune sit. De quibus quaeslionibus ,

qui verô, et aliter. Nam quando nobililas acciden-
mulia desiderat, légal Barbos. in 1. Quia taie, lalis est de se perpeiua, seu separabilis ab ad-
ff. Solul. malr. à num. 22; et Baptis. de S. minislralione et munere, tune uxor gaudet
Blas. Iraclal. deCorrelat. praeserlim num. 23 ejus privilegiis, non solùm vivenie marilo, sed
et 55. Solùm ergo dicimus applicandam esse eliam morluo, quia cerium tune nobilitate
regulam generalem supra tradilam cum suis gaudet : quando autem nobililas accidentaria
moderalionibus.lSimirùm, privilegium conces- pendel in esse, et conservari à munere, tune
sum uni, et propier rationem in illo solo exi- uxor gaudel privilegiis mariii, illo vivente; non
sleniem , non iransire ad alios quanlumvis autem morluo, quia jam amisil nobilitalem.
correlativos , neque illis communicari ex vi Imô idem crit. licet marilus non moriatur, si
coiijunclionis seu correlalionis quam inler se magisiratum relinquat, quia eo ipso perdit no-
liahenl, nisialiunde ex malerià, usu, aut ver- bilitalem , el consequenter privilégia. Unde
bis privilegii, vel ex alià juris disposilione lalis addi polesl quarlura membrum , quando pri-
extensio habealur. Ratio reguhe est, quia laie vilegium diitur marilo sine ullo respectu^ ad
privilegium simpliciteresl personale, eirelaiio nobilitalem naturalem vel accidenlalem, sepa-
vel connexio ad aliam personam non t'acil rabilem, vel inseparabilem ab olficio, sed pure
identilaiem; ergo si per se non spécial ad raiione olïicii vel adniinislralionis, nam sic ali-

usum privilegii, nibil eliam deservielad com- quando concedilur privilegium sine uUâ nobi-
inunicalionem ejus; ergo manet inlra limites litate, et lune uxor non gaudet privilegio ma-
privilegii personalis, cujus nalura est, ut inlra riii, eliam illo vivente. Quia oflieium non
personam maneal, adeô ul alleridonari, vel in communicalur sicut nobililas, nec invenitnr
alium iranst'erri non possit, etiam voluntariè dispositio juris, in quâ communicatio lalis pri-

cedenle ipso privilegiario, ul Barbos. supra lalè vilegii possit fundari. El ila applicatur oplimè
osiendit. ISon ergo communicalur correlalivo, régula data.
nisi ex alio capile colligalur extensio. Quod 5. Unde obiler colligilur decisio illius quae-
per aliqua exempla circa parlicularia membra slionis, an uxor clerici conjugari gaudeat pri-
numerata breviier explicatur. vilegiis ejus, quam traclat Sanc. lib. 7 de
2. Nam inprimis uxor non gaudelprivilegio Malrim. dispul. 47, el reclè définit, non gau-
mariii per se loquendo, ei niliil ampliùs ad- dere, sequilurque ex régula posilà. Nam illa

dendo propler rationem faclam. Si lamen pri- privilégia concedunlur propter dignitalein et
vilegium concessum sit marilo raiione nobi- munus clerici, quod nullo modo communicalur
lilalis innalie ex vi generis, et slirpis ; taie ^i uxori : nec est aljquod jus, quod illam cora-
 i65 DE IJEGIBI'S

luunicationem taliuni privilegioruni facial. Imù municalio, vel Iransmissio, ni contingit in

I
in ipso marito roslringiiiuur ralione mairiiiK»- privilegio cnnrrsso marilo in dicla 1. Mariinm,
iiii, ut constat ex cap. unie, de cler. Conjiig. nam exlenditiir ad (ilios, in I. Etkm. K. Solul.
in 6, cl ex Triil. sess. :23, cap. G de Kelor. malrim. .\lia est de privilegio. quod dalur,
Et nierilô, quia pcr ntalriniunium delraiiit mediâ nobilitate; nam tune (ilii gaudenl pri-
mullùu) ilii traditioni ad divinuin obsequiuui, vilegio palris, sive nobiliias sit naiuralis, quia

quaî per ordinaiioiiem sit, vei inclioaUir, cl est illam habenl ex vi originis, et quasi naturali
ratio talium privilegioruni, ut dixit Iniioc. in jure, aut gontium, sive sit accidentalis, quia
C. 1 de Major, etobed. Solùni in I. 2 C. de Episc. illam parlicipanlex vi juris civilis, ut palet ex

et Cler. sit qusedani specialis concessio, quœ I. Fœmiiia, ÏÏ. de Senator., et 1. 1, Codic. de
regulam generalem positani conlirmet. Qux Dignit, lib. 12. Quod procedilcum proporiionc
régula potest similiter applicari ad bona earuni- in nobilitate ex munere inseparabili, vel sepa-
dem personaruni. Nam privilegium niariti rabili ab illo, nam prior transit ad filios, etiam
quoad immunitateni bonorum suorum , non niorluo paire; posierior aulem lantùm illo
communicatur uxori quoad propria bona, nisi vivenle, sicul de uxore dictum est. Et ita in
(ortè illa iiumunitas bonorum concedatur mé- simili exponit d. Glossa in lege 2, Codice de
dia nobilitate : tune enim conimunicatà nobi- Episcop. et Cleric. verb, Filii, et explicalur
litate, communicabitur etiani inimunitas bono- apertè in I. ullim. Codic. de Injur. Etjuxta
rum; ubi auiem sine nobilitate concediiur illa haee inielligenda sunt, quae de hoc puncto do-
imniunitas ralione oflicii, non est laliscommu- cuit Panormit. in diclo cap. Licet, de Censib.
nicaiio, nisi exprimatur. Et nihilominùs ad- in fine cum Cyno in 1. 2 , C. de Episcop. et
dendum est, quôd si ralione malrinionii bona Cler. et Sylvest. ver. Privilégia , quyst. 5, ei
uxoris et marili iianl communia, et quasi indi- eodem modo intelligo quse Bald. tradit in ci-
visa, lune etiam uxor foveiur privilegio marili talis loeis : loquitur enim de immuniialibus
quoad immunitatem bonorum ,
quia tune usus vel privilegiis , quae conceduniur pairi ralione
privilegii ex parle marili est connexus cum alicujus niuneris , in quo Iilii pariicipant , vel
uxore, nec poiesl ab illâ separari, et ideô opor- nobililaiem , vel civitaiis jus , el similia.
let diccre, aut marilum non posse uli privile- 3. Al verô si privilegium expresse coniineat
gio, quod dicendum non est, aut per quamdam vocaiionem filiorum, aut posieriiaiis : lune
necessariam conseeutionem communieari uxo- privilegium vel lît reale , ac perpetuum , et sic
ri, quod ralioni consentaneum est. El eodem transit ad haeredes justa dicia in superioribus,
modo pbilosophandum est de quocunique pri- vel cerlè directe concediiuromnibus nomina-
vilegio marili, quo ipse uli non possitsine con- Solùm est advertendum quando privile-
tis.
,

sortio uxoris. gium concediiur pairi el filiis ambiguum re- ,

4. Pneterea quae de uxore et merilo dixi- linqui an concedatur fdiis tanlùni post morlem
mus, ad pairem et liliosapplicandasunl : nam palris , vel lantùm eo vivenle , vel in ulroque
iilii in boc sequiparantur matri, comparaiione lempore. Verùmiamen dicendum est , per se
facià ad palrem seu marilum. Procediique, loquendo , lalem concessionem ita esse inler-
quando in privilegio pairis Iilii non nominan- pretandam , ut inielligatur fada filiis vivenle
tur, quia sunt persona; diversae, et sola liabi- paire. lia Barlbol. in 1. Gallus, § Quidam rectè,
tudo relationis non sulïieil, ui in uxore decla- iï. de Liber, poslhu. num. 11 , Syivesl. dicta
ratum est. Et ita de iiliis docuit Glos. in c. quaeslione quintâ. Excmplum clarum est in i.

Ucet, de Censi. quae simpliciler negat fdium 2 C. de Episcop. et Cleric. in fine, ubi ele-
,

gaudere privilegio palris. Sumiiur etiam ex ricis el flliis eorum ( utique legiiimis et ante ,

Glos. in I. 2 C. de Episcop. et Cler., et ibi sacrum clericaluin nalis ) privilégia conce-

Bald. nu. 5, et Alex, de Nevo in c. 2 de Foro duniur. Débet aulem boc intelligi , quando
conip. n. 22. El ratio palet ex supra diciis, privilegium taie est , ul à paire ac filiis simirt
quia lale privilegium personale est, quod non et divisim obliiicri possil ,non quia lune
transit ad haeredes. Imô non so'ùm non transit opiirtot consiiiuere ordinem inier palrem et
ad baeredes lilios, mortuo paire, verùm etiam lilios, nec est ullum fundamenium ad
il/um
nec communicalur iiliis vivenle paire, quia poslulandum, vel ad dillèrendum effecium pri-
non egredilur personam. Hoc aulem cum du- vilegii in iiliis usque ad niorlem palris. Si au-
accipiendum est. Una est, nisi
plici limiialione lem privilegium taie est, ut censeatur adb:çrere
^iundè, et ex vi alterius juris fiat talis com- aJicui conditioni , vel digniiaii propriaj pairK
â67 DE LEGIBUS. S68

quae non transit ad lilium , nisi per morteni 7. Ad uliimum deni(iue exemplum respon-
patris, lune contrarium est dicenduin , ul delur, non esse iuconveniens, ul sub princi-
constat. Imô tune iiou pervenirel ad filiuai I)ali venial accessoriiun, quando linis cl ratio

nisi quatenùs iu lali condilione vcl diguilale privilegii illorum concomilanliam seu concur-
succedeiet. Inde si non posset esse iu luultis sum reiiuiril. El ila est in casibus ibi insinua-

personissiniul, eliam privilcgiiun non tnuisirel lis. El ila pro régula Iradilur, privilcgium eos
^d tilios in plurali siujul, sed successive, prout çoniprchcndere , sine quibus inutile csset

in dignilate vel inajoiatu succédèrent. El con- privilegium ei , cui priucipaliter concedi-

seiiuenler si conditio illa, iu quâ lundatur pri- tur. lia Abbas in cap. Qmm ait, de Judaeis
vilegiuni , ila essel propria patris ul lilii in eà num. 1; sic ergo diceudum est de privilegio
non succédèrent, censcreutur lilii gaudere taJi dicendiiVlissam tempore inierdicti : uaui inutile

privilegio, soUfin vivenle parle. Jnxta regulam esset, non pos&et minisler aliquis illo gau-
si

positam à Bald. d. 1. 2, C. de Episcop. etCler, dere. Ncc enim cogeud,us estsacerdos, babens

n. 5, et ab aliis probalam, et consentaneam taie privilegium qu^erere uiinisirum, quisimi-

juribus supra aliegalis. El ralioni, quia si fun- lem favorem Uabeat, utab eojuvari possii hoc :

danientura onininô deslruilur, et in successO' enim accidentarium est et ab eo non peudet ,

ribus non permaneret ullo modo, quouiodô militas prioris privilegii, qnod per se débet
potesi privilegiuui iu eis aiauere. Et idem cuni esse eliicax. INeqiie lune fil exlensio privilegii,
proporlioue prohatur ex diclis de uiore vi- sed rigorosa, et juridica inlerprelalio ; nam
duatà. Et infra traclando de communicîïtione qui facuJiatem vel poteslalem aliquam concedit,
privilegioruni magis coiistabit. omnia necessaria ad illius usum ,
quae ab ipso
6. El juxia b*c debniendum est lerlium eoncedi possunt, inlelligilur concedere, argu-
exemplum de nepolibus, quôd venianl nomine mento texlûs in cap. Prœterea, de Oflic. deleg.
filiorum. Nam in privilogiis simpliciter id ne- Dubilari autem potest, an sil idem diceudum,
gandum est , nisi verba ipsius privilegii salis quando non esltam necessaria connexio, sed
clarè nepotes comprehendant, vel in spécial! ex quàdam deccnlià, vel morali commoditate.
vel salteni iu generali nomine posterilalis, aul Exemplum in praxi conligit in sacerdoie quo-
descendentium , vel alio simili, vel eiixmi no- dam qui à sunnno Ponlifice privilcgium obli-
,

mine haeredum, quando ipsi Uairedes fuerint. jiuil recilaudi matutinum paulôpost meridiem,
Ratio est, q«ia talia privilégia, ut sic, sunt dubiiaiumque fuit an privilegium illud exlen-

personalia , et ita non transcendunt personas deretur ad socium, ila ut licet ille eliam esset
ad quas diriguntur. Nam de privilegiis realibus sacerdos, aul benelicialus, vel religiosus, sa-
nuUa est quaistio : quia si contingal illa lraii«- tisfaceret suo muneri siuml cum alio privile-

Ire ad nepotes, non eril ex eo quèd sub liliis gialo eàdeni borâ rocitando. ibi enim eril major
inlelliguntur, sed quia res, cui adbœrel privi- dubitandi raiio, quia socius non est ila neces-
legium, ad illum pervenit.vel pertinel.Quomodô sarius ad reeiiandum, sicut ad faciendum
intelligendam puto Autbeniicam , Si qmd, C. sacrum. Nihilomiuixs lamen cuidam virogravis-
Qui potiores, Loquendo ergo de privile-
etc. siino, et Aposlolico Nuntio visum est privile-

giis quôd ne-

personalibus, vera est resoluiio ,
gium illud eliam ad socium exlendi, et ila

potes non compreheuduntur nonune ûliorum observaium est. Poluil autem illa inlerprelalio
nisi aliud exprimalur, quod maxime verum fieri ab illu illubtrissimo viro, vel ex speciali
habel in privilegiis odiosis, lamen in rigore auctorilate, quam ut Apostolicus Legatus ad
eliam procedit in favorabilibus, quia non ex- hoc habere polerat, vel çertè ex probabili et
lendunlur ultra v«rborum proprielates , nisi juridica conjectura meulis concedenlis : qui
fueril jure expressum. Et ila sentit Barbos. privilegiuuj illud concessit ad juvandam sene-
d. 1. Maritum, n. 80, et sumilur ex bis quae clutem,el labores privilegiaii, parùm aulem
tradit Rebuff. in l. hiberomm, 220, ff. de ver- utile fuissel levamen, nisi ex vi ejusdem privi-
bor, Significat. Pçir quam exponenda e§t d. 1. legii darelur lacultas recilaudi cura socio, qui
Justa, eodem, scilicet, sœpè liliorum nomiue simul posset suae obligationi salisfacere.
venire nepotes ex benignà juris inlerprela- 8. Accedil, quôd licet recilare privalim cum
tione; hoc lainen non esse regulare, alque non sil absolulè necessarium,
socio, est lamen
ila non esse ad privilégia exlendendum, nisi communiter in Ecclesià usilalun», et magis
ubi de jure, vel de mente concedenlis aliîtô conforuie choxQ ecclesiastico ; ergo credibilius
COnstiterit. lu est priviiegium dari ad Ulmn etiam recitan<|i
260 DE LEGIBUS 270
niodum. Denique favoi cap. Licet, de Privileg. autem legis cxlcrnam appellavimus signum
in 6, ubi cxplicalur privilcgium dalnm singu- sensibile et externum, qiio voluntas logislaioris
lari personae ad celeltiaiuluin, vol aii(li(Mi(liiin innolescit , et lioc signum pari ralione neces-
(Jivina lempore iulerdicli extendi ad r;iiiiili;iii's sarium csl in privilegio, sicut est etiam neces-
et domesticos ejus , ut cum illà possint audirc sarium omni humanâ communicatione. In
in

divina, vel ei assistere ccleLranti. Qua; no» codcm verô signo duo distinximus, quae in pri-
videlur ibi tradi ut noua concessio, sed ut légi- vilcgio eliam inveniunlur, scilicel, res sensi-
tima ùi toi prclatio piloris, l'undalavel in quà- bilis, qiKC est sigiiiim, cl ipsa ratio formalis

dara deceuiiâ, quia porsona llla solet esse illu- sigiii : addidimiis verô lerlium , scilicel solcm-
stris , vel gravis , et pro sui status couditione nitalem promulgationis , quse in privilegiis ba-
solet faniiliares suos sccum ad divina oflicia bet specialem diflicullatem , et ideô infra spe-
duccre, vel cum eis couiitalus iiicedore : vel ia cialiter traciabiiur. Signum autem quoad ejus
morali quàdaia congruilale, quia palronus ha- materiam satis jam explicaium est , declarando
bens curani femiliae suse, non sui tantùni, sed essentiam privilegii , ubi oslendimus , scriptu-
etiam familia; suae curani gcrere débet, et idcô ram non esse simpliciler necessariam ad sub-
mens Pontificis fuit, illis omnibus modis pro- stiiili un privilegii, el consequenler sufficere
videre. Ferhœc ergo de siuiilibiis piivilegiis quodiibel signum cujuscumque condilionis,
judicandum est; cavendum tamen est, nehcc seu malerise sit, dunimodô sufficienler declaret
exlensio ad socios vel faniiliares nimià faciiila- consensum Principis , saltem lacilum , ut in
te, sed magnà consideratloue ctmalurilalc liai, privilcgio ex consueludine magis dcclaravimus.
juxta capacitaiem et exigeniiam materiai privi- 2.De signilicatioiio autem ipsâ cerlum est
legiorum. Quaedam enim sunt lam odiosa et illam maxime esse de suLslantiâ bujus formœ,
tani stricti juris, ut extendeiida non sint ad quatenùs bumana est, quia illa est qua; in se
socios , nisi qiiatenùs in tenore privilegii ex- continel suo modo volunlaleni Principis, tan-
presse continentur. El laie esse pulo privile- quàin uuicum morale inslrumeiilum ejus
( ut

gium ingrediendi monasteria monialium , et sic dicam ) seu viriutis et operaiionis illius,

alia bujusmodi. quia voiu nias Principis non operalur, nisi ut

CAPLTXII. manilestala bominibus, manifeslatur autem

per verba aut scripla, quatenùs vim significandi
De commuHi et ordlnarià forma privileffii.
babenl, ut constat. Et ideô in privilegiis, sicut
I. Explicato subjecto, seu materià privile- in aliis legibus , maxime attendenduni est ad
gii, dicendum sequilur de illius forma , qu3e in propri.un verborum signilicationem, et ad usum
privilégie se habet veluii ejus causa formalis. illorum.vel communem, vel juridicum. Ad
Et quouiam diximus humanum privilegium esse bancigiiur verborum signilicationem pertinent
quaindam legem humanaui , ad illiid debcnt varice formula;, el niodi concedendi privilégia,

cura proportione applicari quœ de legis huma- quce valdè diversam vim babenl eflicaciam,
na; forma supra generatim dicta sunt. Polest ideôqueillas allingere, et explicare operœ pre-

ergo lue etiam distingui forma interna et ex- tium erit. Possumus aulem banc formam di-
terua. Sed circa priorem non inimorabimur slinguere in ordinariam, seu directam, et
quia si sumatur pro volunlate , seu consensu absolulam, et in virlualem, indirectam seu re-

et intentioneconcedenlis, satis per se constat speciivam. De hàc ergo posteriori , quae raulii-
esse necessarium ,
quia consensus Principis plex est, dicemus in capilibus sequenlibus,
et mens ejus maxime est de necessitate legis, hic breviterde priori dicemus, nonnullas ejus

sicut est de essentiâ omnis proniissionis doiia- parles declarando.

tiouis, et contractùsbumani , eademque raiio 3. Constat igitur ex dictis, substanliam hu-

est de privilcgio. Quomodôautemcognoscalui jus formae consislere in verbis , quœ sufficien-

vel investigeliir mens concedentis ex verliis ler significant concessiouem alicujus gratise,
privilegii, magnà ex parle in praecedenlibus aul spccialis juris alicui factam pro se, vel pro

capitulis declaratum est , et paulalim consuin- rébus suis in pcrpetuum, vel ad cerlum lem-
mabilur in scquenlibus, prajsoriini infra lia- j)us, vel indelinitè, juxla dicta, in prœceden-
ctando de interprelalione privilegii. Si vcrô in- tibus capilibus. Ex quibus eliam constat ratio,
terna form.i privilegii dicalur ralio conccdendi elinlelligenlia bujus doscriptionis. Soîùmque
privilcgiuni , illa coincidil cum (inali causA oportet adverteie licel dieiiim sil, verba vo-
,

privilejjii, de quà dicemus inferiùs, Formam calia sufiicere ad substantiara privilegii : nihi-
271 DE LEGIBIS 272

iominùs hic pr«cipuè esse sermonem de vcrbis est purunt beneficium, licet tam necessaria noD
luii» quia sicul sunt moraliter neces- sit, inlervenire lamen potest, quia nibil répu-
sciiplis ,

homines ad slabililalein et duratio- gnai, imô fréquenter ita lit, ut ex usu constat.
Baria inU^r
ita etiam suiU maxime usiiaia, Et èconverso etiam prius privilegium concedi
neni privilrgii.
potest sine inslantià partis, imô et dispensaiio
tuni oliam quia iiildiigonlia privilogii ex
leiiorc

maxime peiidet, rt ideô ille potest ita concedi, ut supra dixi : si ergo su-
veiboiiim ojus
juxia Porrb, cap. perior videat expedire et subditus sil remis-
maxime spectaiidiis est, c. ,

cum simiiibus de Priviiog. Hoc au- sus , vel scrupulosus in pelendo tali privilegio,
Hecipimus, ,

nisi scripta sinl potesl illud suâ sponle oflerre, quia nulla in
lem fieri commode non potesl,
privilogii, ul lam ex illorum proprielaie, hoc est ordinatio, imô potesl esse acius chari-
verba
tatis, et justiti* legalis, vel distributivae. Cer-
quàm exconseeiiiione ac coliaiione aiileceden-
tum ergo est illos duos moJos piivilegiorum
lium cnm sequeniibus vera mens concedenlis
esse possibiles,et usitatos, mullùmque referre
percipialur.
illos distinguere ad vini el efflcaciam privilegii
4. Très ergo partes in privilégie consideran-
for- intelligendam.
d:e sunt ad intelligendam subslaniialem
quœ aniecedit G. Secundo igiiur observandum est, hos
mam ejus , nimirùm iliam,
quœ solel esse peiilio duos modos privilegiorum ex forma concessio-
concessionem privilegii ,

quod illam indicare nis per banc generalem regulam esse disiin-
privilegii seu exordium ,

quando pra;cessil vel sahem rationem, guendos. Quoties in ipso privilegio expresse
solet ,
,

privilegii. Alla est non dicitur concedi Mutu proprio, concedenlis,

causam.vel neoessiiaiem
perquam volun- inlelligi coucessum ad alicujus inslanliam. Pro-
concessio formalis privilegii,
batur, quia tune solùm censenda est gratia
las Principisexplicaiur.Terlia esse potestcon-
et illam limitans, ex- motu proprio facta quando ita in privilegio
sequens concessionem,
:

aut declarans. Ex quibus secunda exprimitur : ergo è converso quoties non ex-
tendens ,

priuiitur, inicUigitur facta ad [;eiitionem ali-

videlur per se spectare ad subslaniialem tor-
cujus. Antecedens babetur in c. Si motu pro-
mam, quia est ipsa inlimaiio voluniaiis legisla-
seu privilegialoris. Tamen quia lalis so- prio, de Praeben. in 6. Rationem reddunt Ju-
loris ,

et subse- risiae, quia moius proprius includil negationem

let esse concessio qualis est petitio ,

déclarant anteeedenlia, inslaniioe, seu peiitionis alicujus, quai dilûcil-

quenlia verba sa'pè

etiam quoad subslaniialem eorum signilicaiio-

limam babel probalionem, et ideô necesse est,

nem, ideô omues istse partes attenté spectan- Ul modus concedendi motu proprio expressis

circa unamquamque illarum vcrbis declaretur, et probelur. lia signilicat

dae sunt, et ideô
aliquid adnoiabimus, ut indè facile possinl Gloss. in dicto c. Si motu prof^rio , et latiùs ex-

cœtera coUigi. plicat cum aliis, quos refert Staphil. de Graliis,

6. Circa primam igiiur partem advertere et expect. etc. § Subséquente , n. 17. Et inde

oportet, dupliciter solere privilegium concedi, facile probalur consequentia, quia non datur

uno modo ad petilionem et inslanliam alicnjus, médium, quidquid enini proprio nulu non fit,

alio modo ex mero Principis arbitrio, seu vo- necesse est, Iieri ad petilionem alicujus. Sed

luntate , ac liberaliiaie. Qui duo modi privile- conlra banc rationem et probalionem objici

giorura ferè ab omnibus admiituntur : licei potest, quia nec consecutio illa immediala est

quidam negare videantur privilégia concedi ad ncc parliiio videlur esse adœquata , quia fieri

inslanliam partis, nam hoc est proprium di- puiesi ut uiroque sinml titulo privilegium con-

spensalionis. Sic sentit Emman. Roder. inQua;- cedalur; non enim répugnai aliquid facere

siionibus Regular. tom. 2, q. 46, art. 2, dùm proprio arbitrio ac liberaliiaie, etiam si alicu-

in hoc differentiam constiiuitinter privilegium jus petitio et quasi exciialio praecesserit : imô
et dispensationem,quod privilegium ad nutum forlassè non répugnai ex utroque motivo siraul

Principis, dispensaiio verô nonnisi ad inslan- operari. Sicul enim potesl quis benè operari
liam partis conceditur, quia cùm contineat et ul Deo placeat, et ul propriam beaiiludinem

juris relaxalionem , non decet à Principe iieri, consequalur, ita etiam polesl Princeps privi-

nisi parle supplicante. Sed haec ratio aequè legium concedere, eiquia sibi placel, ex suâ-
procedit de privilegio rigoroso, quod juris que merà liberaliiaie, et ul alii pelenii moreni
conimunis dcrogaiionen» , seu relaxalionom g(Mal. Denique in ipsis rescriplisprivili'giorum

conlinel : in illo ergo etiam inlervenire débet sa;pè videmus, prâendssà ptHilione privilegii,

inslanlia partis. In aliero verô privilegio. quod postea nihilorainùs concedi proprio motu; con-
273 DE LEGIBUS. 874

siat autem ex d. cap. Semper censeri privile- bari, nisi probando negaiionem dictam in

gium niotii prnprio ooncessiini, qiiando Ihk; in utroque sensu explicalo, quod moralilerimpos-
ipso exprimiliir; orgo elianisi sil ad pctilioiiciii sibile est.

partis, eril eliamniolu proprio : nain in illo 8. Inde eliam lit , ut si in tcnore privilegii
lexlu, goncralilor ila diciltir, el vcrilas verbo- pr?ecedat peiiiio non sequalur clau-
, et postea

rum Priiicipisdicenlis, se niolu proprio id fa- sula molùs proprii, staiim censeaiur esse ad

ccrc, re(iuiritiil iia sit, ctiamsi pclilio pr;i'ccs- instantiam partis, lum propier dictum c. Si
scrit. Ergo t'alsum est, qiiod in pracdictà raiioiie Motu, lum quia nulla est ratio ad praesumen-
sumebatur, molum propriuni inchidere ncga- dum aliud. Imôlicet contingeret, in privilegio
tioneni petilionis, cinn possit esse simul cum non prœcedere petitionem , sed tantùm narra-
illâ. Unde Uebuiï. in Concord. lit Forma maii- lionem causarum , et ration um ,
quae movcrunt
dati, verbo Mocn proprio, dicil iianc clansulani Principfm, et postea eliam non subsequi clau-
operari suos oUcctus , elianisi concessio enia- sulani Motu proprio, semper privilegium cen-
naverit ad petitionem alicujus. El in Pract. 1. seiur, et ad insianliam alicujus concessum ;

p. tit. de Clausul. mandat, n. 21. dicit Fapim tum quia absoliiia régula textûs in d. cap St

concedere niolu proprio, eiiamsi inipeirans motu proprio, boc requirit, lum eliam quia ra-
pel;it, quando non fuit mollis solà pclilionc. tio adducla ad idem induci polest, quia nemo
Quam sentent iam referl ex Bald. P;uisio, et prœsumiuir ullrô seu merè liberaliicr, el sine

Decio, et eamdem iradit Deciuscap. 2 de Re- ullius peiiiionis intuitu aliquid dare, nisi vel

scrip. num. 5. expresse id afiirmet, vel probalur. At probari

7. Dicenduni verô est in utrumque esse ve- non potest, ut dictum est ergo si non expri- ;

ruui in diverse sensu. Nam inprimis in uni- milur, non prœsumiiur. Unde iande«i conclu-
versnm , et sine excepiione verum est, qnoties diiur pariilionem esse ad;pquatam, et per im-
Princeps ex motu proprio, vel proprià sponte mediatam contradictionem, quia vel in privf-

ali(,uoi privilegiiim se concedere dicit, iliud legio dicitur , dari motu proprio , el tune

non iia concedi ad instantiam alicujus, utejus semper est taie, sive petitio aniecedat, sive

petitio sit adcequata causa tinalis, vcl ratio con- non, vel non ponitur illa clausula, et ita sem-
cedendi privilegium , ila ut sine illâ non dare- per est ad instantiam partis. Possent autem
tur; sed poiiiis ita concedi ex libertate Prin- non iiialèsubiJistingui singula ex illis membris
cipis, ut etiam sine petitionc illud esset con- juxta proximè dicta, quce statim anipliùs expli-
cessurus, ut rectè tradidit Bald. in c. A'/s/, cabimus.
deOffic. deleg. el probat ratio facla. Quia si 9. Est enim advertendum magnum esse df-
Princeps dicit, se motu proprio aliquid conce- scrimen inter illas duas formas concedendi

dere, necesse est ut in aliquo vero sensu iia privilégia; nam clausula, Motn proprin, plures

sit, non polest autem esse verum, nisi vel pe- liabct effectus, quibus caret privilegium sine

tilio non proicedat, vel sallcm non ila prcece- illà concessum. De qu:bus elTectibus videri po-
dat, ut ab illâ pendeat concessio privilegii, test laïc Rebuff. supra in forma mandai i. Et

quia aliàs non moverclur Princeps ex se, et Stiipbd. supra, et Anton. Gobr. lib. G Com-
quasi ab intrinseco niolivo, quod esset contra muniiim opin. tit. de Clansul. cond. 2. Très
verilatem verborum ejus; ergo ut verè dicatur vero diirerenliœ sunt proccipuce, et nobis no-
concessio facta Motu proprio, necesse est ut tandaî. Uiia est,quôd privilegium ad instan-
excludal peiiiionem, vel omninô, vel saliem tiam peteniis concessum, non est lam volun-
ut principalrm causam , à quà pendens fuerit tarium et libérale, sicut quod motu proprio
concessio. Uiroqiie aulein modo sumpta il!a conceililur, quia hoc est niagis ab intrinseco,
negaiio habet diriicillimam probaiionem dire- et ita magis ex proprià liberalilate. Et ideô
ctara, et in se ( ut sic dicam ) et ideô meritô caîteris pari bus privilegium motu proprio con-
postulatur expressio illius clausulae, ut con- cessum, majus censeiur benelicium. Lnde
ccss'o ?ponlanea, et moiu proprio essecensea- etiam fil ut clausula , iVo/H proprio, ampliet

tur. Et ita reclé procedit ratio supra adducta. privilegium, quanlimi proprietas verborum
Nam si ipse Pi inceps afflrmet se motu proprio paiiatur, quod secûs est quando in privilegio

aliquid fac^rp, per illam affirmationem optimè illa clausula deest : quia ubi graliaper solam in-
probatur oitera negatio in allerutro sensu ex sl;mtiam peteniis coucodilur, prresimiilur mi-
diciis : si auleni Princeps non dorlarei se mo- nus voIunUiria, vel eliam per imporiunitatem
tu proprio dare privilegiura non polerit id pro- extorta , ut est couimunis sententia juristarui^
575 DE LEGIBIS. m
quos lalè refort Anton. Gabr. supra num, et (îl nis docfrina, et ex illo textu colligitur. Maxi-
72. Robiifl". in quarto effet tu; Slaphil. n. 29, qui me verô babet locum in privilegiis, quae ad
variismodis limitantelamplianl ImncefTectum. aliquorum preces impetrantur, de quibus ea-
10. Alhiil discrimen est, quôd privilogium dem ferè ratio est, quai de dispensalionibus
motu proprio conccssuni non relorquelur un- de quibns supra diximus.
quàm contra cura oui concedilur, sicut inier- 12. Altéra verô pars, quôd, nimirùm haec
dùm solet relorqucri privilegium per propriam régula non procédât in privilegio motu pro-
petltioneni obtentuni , ut notavit Kebuff. su- prio, videtur ex eo sumi quôd clausula motùs
,

pra, § Vigesimum septimum. El idem voluil proprii, loHit surreptionem ut est communis ,

Anton. Gabr. n, CG, qui pro régula ponit, doctrina, quani tradunt Panormit. cap. Ad
quôd sianle molu proprio non babet locum ti- anres, de Rescript, n. 5, et c. Dilectus, de
tulus : Qiiod quisque jnris in altcrum statuent, ut Praebend. n. 9. Félin, in cap. Cœterùm, de
ipse eodem jure utatur. Quod signiflcavit etiam Rescrip. n. 9, et in cap. Ad aures, n. 6, et se-
Bart. in 1. 1 , ff. de Const. Princ. n. 2. Et queniib. et Rcbuff. Siapbi. et Anton. Gabr.
ratio suniitur ex ipsisniet verbis tiluli pra;di- supra, qui plures alios referunt. Qui omnes
cti. Nam cùm privilegium datur motu proprio allegant dielum c. Si motu proprio, de Prae-
concedentis, non potest dici ortum ab ipsomet ben. in 6, et Clem. Si Romanus, de Prsebend.
privilegiario , et ideô non débet lu ilUini reloi'- contrarium verô sentit Deci. in c. 2 de Re-
queri ; at verô quando est obientum ad peti- script, num. 5. Dicit enim, licet concessio fiât

tionem ejus, ipse meritô censetur staluisse motu proprio, subintelligi clausulam, Si preces
sibi taie jus, ut babelur ex 1. 3, ff. Quod quis- veritate nitantiir, et inde consequitur, non ex-
que juris, etc. Ex bac auiem ratione colligere cludi surreptionem. Et allegat Gard. consil.90.
possumus, quando privilegium est ad instan- Alii verô distinguunt de surreptioue per veri-
tiani pelen' is multum rei'erre an fuerit ad instan- tatis taciiurnilatem, vel per falsitatis expres-
tiam ejusdem, in cujus graliam concessum sionem, et de priori fatentur tolli per clausu-
est, vel alterius. Nam in priori casu ipse pri- lam , Motu proprio, ut probant praedicta jura
vilegiarius est propria causa sui privilegii, et de posteriori aulem negant , eliamsi concessio
quodamraodô voiunlate suà jus illud statuit, fiai motu proprio : nam dicta jura in tali casu
activé ad illud operando, in altero aulem casu non loquuntur. Ita sentit Gardin. cons. 98, ut
magis se habet passive, et ideô minus illi im- refert etsequilur Félin, d. c. Ad aures, n. 6,
putalur, ideôque non ita facile débet in illum cum Panor. in c. Quia circa, de Gonsang. et
retorqueri, minus débet cogi ad utendura tali Alfinil., et idem tenelRosel. verb. Rescriptum,
privilegio, quando illud minus sibi utile esse n. 9; Tabien. q. 5, n. 4; Armill. num. 4. Ra-
experilur. Multùm etiam interest considerare tioautem assignatur, quia falsilas causal er-
personam petentis privilegium, ut an sit pri- rorem in mente Principis, et consequenter
vata persona vel communilas et similia
, , : addit graliam involuntai iam ; motus autem
nam inde multum saepè pendei qualilas et mo- proprius non potest supplere defeclum con-
dus privilegii , ut sensit Bal. in c. 1 de Ilis sensus, seu volunlaiis, quia eo ipso, quod
qui feu. dar. pos. § Marchio, n. 4. deest voluntas, deest in re ipsâ motus pro-
11. Lltinia differeniia, et nobis magis utilis prius, eliamsi verbis propter ignoranliam pro-
est, quod privilegium per surreptionem impe- feralur. Quae ratio non babet locum in Lacilur-

Iraiumad puram instantiam petentis, non va- nitate veritalis, quia lune non constat de
let , tccùs verô esse censetur, si motu proprio informatione Principis qualis fuerit , et ideô
concedaiur. Prier pars communis est sumi- , non potest dici gratia conira mentem aut vo-
turque ex c. 2 de Rescript, ubi dicilur, in hu- liinlalem Principis, ideôque simpliciter cxedi-
jusmodi rescriplis, vel poni,vel subintelligi lur verbis ejus.
semper clausulam, Si preccs veritate nilantur, 15. Sed objici potest quia in concessione ex
,

ubi Panormit. adveriit, hoc babere locum, molu proprio Princeps non raovelur ex peti-
etiam in prJvilegiis, quœ ad instantiam peien- lione alterius, imô iia id facil suà velunlale,
lis concedunlur, et in c. Super liueris, eodem, ut non minus esset facUirus, eliamsi nirila
docet quomodô surreptio in oblinendis privi- peiiiio processisset ; ergo ctiarasi falsilas prae-

legiis, lam per falsitatis expressionem quàm cesseril, est imporlinens,^ aec ex Hlà colligi
per veritalis taciiurnilatem , sit contraria va- polesi defectus volunlaiis in coneedcnte. Re-
Jori , et substantiae privilegii, qu» est commu- spondet, quôd licet preces, ut preces non
^ DE LEGIBLS. 278
nioveant Principom operahlcm ex molu pro- stat, et tune rectè procedit distinctio Félin i.

prio, niliilominùs niovent, iii continent infor- Quia in tali motu proprio oliamsi vcritas tacea-
nialionem, cl proponunl causas, vel ralionos, tur de quàcumque re, vel circumstaniiA gravi,
vcl qiialilalos, ol nialoriain tnlis graticc , et ex et qu;ic ali^s débet necessariô exprimi ,
quando
hâc parle por falsam inforniationcm lolKtur gratia postulatur, nullum committitur vilium
objeclum propritim consensus, et ita caûsatur ex parte recipientis gratiam , neque proprio
involunlarinm. Sed conlrn , nani eodem modo |)otest tacitumitas illi imputari ,
quia neqnc
dislingui potcrit in taciturniialc verilatis : nam ipse.npque alius loco iilius aliquid loquitur,

si prœccdant preces cum informatione non nec Principem informat. Supponitur ergo
fâlsâ, sed diniinutà, licet non nioveant ut pre- Princeps, allas snfïicienter in formalus , gra-
ces, rtiovebunt ul informatio, et proposilro tiam liberaliter concedcre , et htfc modo di-
objecli , in quà inlercodit ignorantia nogaliva citur Motns proprhts, omnem tollere tacitur-
quoe causât non voluntarium , si tacilurnilas nitatem verilatis. Et de hujusmodi taciturnitatc
sit in re substantiali, et quae voluntalcm Prin- loquuntur aperiè jura supra citata, non in

cipis longé aliter movcret; ergo intercedit ea- aciu signato (ut sic dicam) sed in actn exer-
deni ratio. Accedit, quôd si circunistantia sit cito.Declarando, scilicet, quando beneficium
levis, et quai non niutaret aninunn Principis, molu proprio conceditur, non impedire valo-
non solùm purgalur per diciam clausulam , rem gratiai, licet in rescripto mentio non frai
quando per taciuirnitatem peccatur, sed etiam beneficii priùs habiti, quia nimirùm secundum
quando per falsitatem , ut fatetur supra Fé- beneficium non petitur ab habente aliud , sed
lin, cum Anchar. consil. 152; ergo nulla est recipitur tantùm
Papa motu proprio donan-
à
diflerentia. te. Hanc verô partem limitant praedicti aucto-
i-4. Pro responsione adverto, aliud esse, res , ut praecisè intelligatur de vitio surreptio-
quôd clausula 3Iotiis proprii , excludat subre- nis, quod per taciturnitatem committeretur,
ptiofiem , aliud quôd faciat valere gratiam, nam si non esset posita clausula motùs proprii

potest operari primum sine secundo , ut nota- non verô de aliis defectibus, vel inhabilitali-
vit Gloss. in Clément. Si Rowamts , de Prae- bus, quae sunt contra alia jura, nec etiam de
bend. verb. Validam, et ex illâ Panorraitan. praijudicio terlii , ut videre licet in citatis au-
in cap. Cansam quœ, 2 de Testib. num. 4, et ctoribus, et brevileï âc dilucidè complectitur
ibidem Félin, num. 7, et Cardin, consil. 37; Gigas de Pension, quœst. 9, num. 4 et 5; et
et ratio est, quia licet tollatur surreptio, po- quaest. 29, nnm. 4 et 5; et Sanci. lib. 8 de
test gratia esse nulla ex defectu consensus et Matrimon. disput. 21, quœst. 3.
intenlionis Principis, vel ob alios defectus, ut 16. At verô si non solùm taceatur veritas,
statim etiam dicemus. Auctores ergo ciiati sed etiam falsa causa in rescripto seu privile-
primo loco solùm dicunt diciam clausulam tôl- gio exprimatur, tune etiamsi privilegium nullo
ière surreplionem, alii verô de valore privile- modo sit pelitum , sed acceplum , potest esse
gii loquunlur, de quo alia est ratio. concessio nulla ex defectti voluntaiis conce-
io. Ad quod explicandum nolanda est di- dentis quem defectum ignorantia , seu error
stinctio concessionis raolu proprio supra insi- causavit; supponimus enim talem esse falsita-
nuata ; nam qua^dam est siue ullâ pelilione tem, ut inducat in animum Principis eam vo-
vel informatione pranià ex parte petenlis, alia luntatem, quam non esset habiiurus, sublato
verô esse potest conjuncta cum illâ , licet non errore. Unde non refert, quod falsitas illa non
sit principaliler ex iHà. El ad utrumque mem- provenerit à postulante, seu recipiente gra-
brum possunt pnvdicla'. opiniones adaptari , et tiam, quia deceplio ipsa undecumque provc-
inde fortassè pendct eai um inielligeniia. Quan- niat, causât involunlarinm. Et ita procedit
do enim concessio pure lit motu proprio, id optimè ratio data, quôd tacilurnilas verilatis
est, sine intervenlu pelitîonis, aul informa- non ostendit defectum voluntaiis in Pontilice,
tionis ex parle petenlis, tune ex parle ejus- sicut ostendit orror ignorantiai, et ideô non
dem petenlis, nec tacilurnilas vorit;tiis, nec est eadeni utriusque ratio. Nec auciores pri-
falsilas inlcrvcnire potest, ([uia ille nibil loqui- mce sentcntiaî, utexislimo, in hoc conlradi-
tur, nec ullo modo coopérai ur, nisi acceptando cunt, quia licel nogcnt illam esse propriara
graliam. Polési aulem in ipsàmet narraiione ,
surreplionem, quia illud vilium non commit-
quai ex parte Principis fieri solet , vel taceri titur ex parte petenlis, seu recipientis gratiam,
Veritas , vel falsa causa proponi , ut per se con- fatentur nihilorainùs impedire graliam, qua-
27!) DE LEGIBLS. 280

tenus inipedit inientionem concedeniis , et CAPUT XHI.

lio: modo aiunt momui propriimi non firniare Quœ sit s'ibstantialis forma privilegii, sive abso-

graiiam conira inieiil.oiiein concedeniis, ut lutè.sive sub condilione , ant aliomodo concedatur.

communiier tradunl jurisla; ulegaii, et alii 1. Secunda pars verborum privilegii supra

quos lalè referl Anton. Cabr. supra n. 20 et posi-a est illa qu;c concessionem ipsani forma-

seqnenl. et Menocli. de Arbit. lib. 2, Cent. 3, liler coniinet , et ideô maxime videlur, ut di-

casu 20, n. 80; UebulT. etSlapbil. supra. cel)am, ad subslanliam formae perlinerc. Ad
17. Si auien» labs sii conccssio ex moiu iliam verô expiicandam oporlei adverlcre duo-

proprio, ut liabeat nibiloniinùs adjunclam pnie- bus modis solere concedi. Primo, absolutè et
viani peliiionem, seu inforniaiioneni ex parle pure, nuilam condilionem, vel aclioncm exi-
desideranlis privilegiuni , lunc si falsilas inter- gendo à privilegiario , ut efleclum privilegii

cédât, est eadem ratio nulilaiis, et est aii- consequalur. Sic conceditur fdio illegilimo

quab's subreptio, quia intervenit decepiio privilegiuni legiliniationis , vel plebeio privi-

activa (ut sic dicani). El hoc solùni iniendit legiuni nobilis, vel peregrino priviîegium ci-

Decius. Quod semper intelligenduni est, (juan- vis, et similia, quœ princeps concedit, nihil

do deceptio lil in principal! causa, seu niotivo, exigens , vel requirens ad ulendum poslea
sine quo Pontifex privilegiuni non concederet, privilegio. Alio modo dalur priviîegium sub

quia lunc solùni deest volunlas et inlentio in conditione aliquâ, aut modo necessario ad

concedenle, qui defectus non supp'entur per frucium privilegii consequendum , sicut soient

clausulain niotùs proprii , ut est comniunis concedi indulgentiœ , hoc vel illud opus fa-

doclrina. Videlur autem niibi idem esse cum cienii , vel sicut solet concedi facultas absol-

proporlione dicendum de tacilurnitatc verila- vendi vel dispensandi impositâ lali pœnilentiâ,

lis, quando lalis concessio etiani motu proprio vel examinatâ causa, aut petito consilio , vel

lacla, supponit poslulalionem aliquam et in- consensu alicujus, et similibus. Et ila ex usu

formalionem impeiranlis, quuî movet aninium ipso salis constat ulramque formam in privi-

Principis per modum inlormalionis, licet non legiis concedendis observari. Et ralio est, quia
nioveat per modum petilionis lunc enim si :
uterquc modus est possibilis , ut per se notum
inlbrmaiio ila est diminula in expressione ve- videlur, et pendel ex voluntate concedeniis,

ritalis, ut propierea moveat, et inducat vo- et juxla maleriîc qualitaiem inlerdùm unus
Innlatem Principis, quam non induceret,si expedit, interdiim idius. Circa priorem ergo

exj)rimeretur intégra veritas ; redditur conces- modum nibil specialiter adnolandum occurrit,

sio nulla , non lam ob subreptionem quàm ob qnia in illo nulla forma prœscribilur privile-

defeclum consensus. Quod mibi videlur sen- giario ad utcndum privilegio, sed princeps

sisse Panormilan. in diclo cap. Quia circa, de ipse per verba sua, quoe sunt quasi forma pri-

Consang. el Affinit. dicens : Si lalis est gratia, vilegii , effîcit elTectum privilegii, eo modo
quà tacilâ , vel expressà , tel non existente , Papa quo moraliter facere illum polest, lalem favo-
(jratiam non coucessisset , lunc vitialur. Et idem rem concedendo, aut auferendo talem inbabi-
sentiunt Giossa , et Joann. Andr. ibi allegati litatem , vel quid siniile. Unde supposilâ veri-

ab ipso, nec dissentiunl a!ii supra ciiati. Idera- tate narralionis et justilià causae , absque ullâ
que sumitur ex eodem Panormilan. in cap. surreptione , aut decepiione , ex parle form»

Ad aures, de Rescrip. m. m. 5, ubi dicit , si lantùm est necessaria sufficiens significalio vo-

quis impeiret beneficium, non explitatà ejus luniatisconcedentis,utinprincipioexplicuimus.

qualitale, non valere graiiam, etiamsi motu 2. Circa alium verô modum conccdendi pri-

proprio (iat non propier subreptionem (ait)

,
viîegium sub cerlà aliquâ condilione, aut mo-
sed quia non aj.paret de voiunlale Principis. do , nonnnlla breviter animadvertenda sunt.
Quîe raiio universalis est ad oninia similia Primum est, allenlè considerandum esse, an
scilicet, quia motus proprius non firmat gra- per illa verba, quibus pra^scribiiur modus
ïiani conira intenlionem concedeniis. Accedit, uiendi privilegio, consiiluatur veluti subsian-
quôd iila taciiurnitas est quœdan) virîualis dece- lialis forma utendi privilegio, vel solîim adda-
ptio, quandoquidem raiioneillius res non con- tur aliqna solernnitas accidentalis, seu onus
cipitur, sicul est, et ratio, qu;e movet, in re conconiitans fructum privilegii. N'am si forma
ipsà non subsislit, sicut proponilur. sit prioris modi , illà non servalà non obtine-
bitur fructus privilegii; si autem sit posterio-
r's goneris, violatio ejus non impediet erte-
 381 DE LEGIBUS. 28i

ctum privilegii, poteril tanien esse peccaniinosa solemnitatem velcircumstaniiam accidenialem,

et suflic-ens causa, ul quis privetur privilegio, regulariier etiam loquendo , et nisi veiba ma-
quod aliàs posset durar*», et in lulurum proli- nileslè obslent. Declaratur exemple jubila^i
cere. Iliaque pars declarandaest , cl probatida per quod et privilegium oblinendi absolulio-

juxia dicla in libro 5 de Legihu? iminiilibiis nem à reservalis, et indul^enlia plenaria post

acliones, in quibiis prascripla forma non ser- jejunia, oraliones, et alias diligenlias faclas,

vaiur. Ratio enini, quae in conlraciibus, tesia- conccdilur : nam quia bx'C opéra non pelun-
mcnlis, judiciis, et in quibuscumque mandalis lur ut necessaria ante absolutionem à reserva-
reperiiur , in priviîcgiis etiam niiliial : nam ita lis,n()n sunt condilioncs necessariae ad fru-

pendent ex volunlaie concedenlis, sicnt ni.in- ctum illius privilegii (pioaii liunc aclum ejus,
datuni, V. g. ex volunlale mandanlis; ergo
, nec perlinenl ad subslanlialem formam ser-
sicut forma mandati non servaia , si substan- vandani ex parle pœnilci.tis ad illum eflectum
tialissit, nibil efTuitnr, quia deest volunlas consequendum, et ideô simpliciter est valida

mandanlis ; si verô sil accidi'nialis , aclio facia lalis absolulio, et rata manet , etiamsi alia

lenel, licet foriè revocari vel puniri possil; iia opcra non sequantur, ul in maleriâ de Indul-
prorsùs dicendum esl de privilegio, quia eiiam gent, et in iracl. de Voio dixi; respecta verô

deest volunUts concedenlis, si formam prae- indulgentise petuntur illa opcra , ul disposi-

scripsit substantialeni , et illa non senalur, lioncs prajvia; , et ideô condilionem necessa-
quod secùs est ,
quando forma est acciden- riam continent, et formam substiuilialem con-
talis. slituunt ad induigentiara conscquendam.Quod
3. Ad cognoscendum autera an forma sit ferè in omnibus indulgenliis observatur. Ea-
substanliaiis , necne, servandoe sunt regulae demque doctrina applicanda est ad induUa
eodem loco posiiae , et cum proporlione appli- dispensaiioiium , absoluiionum, et similium
Duo verô praecipuè consideranda sunt.
candse. graiiarum , in quibus dicilur, v. g. , ut pœni-
Unumest, an onus imposilnm ad conseqnen- leiitià injunctà, delur dispensalio vel absolu-
dum fructum privilegii sit condilio propnc lio ; lune enim impositio pœnitentiae antece-
sumpta, an verô su tanlùm niodus. Nam si sit dere débet, unde est conditio necessiria, et
condilio , clarum est voîunlalem prin< ipis ni- de snbstanliâ formae ; execulio aulem pœnilen-
hil operari , quia solùm habuit volunlalem liœ est consequens fructum privilegii , et ideô
conditionatam , qua; nih.l operaïur, iniô nulla licet postea omiilalur, non eva'uatur efïectus;
est, non impleià condiiione. Unde fil ul lalis eril lamen grave peccalum , et non eviiabilur,
condilio pro forma subslanliali ponalur, sine donoc onus impositum impleatur, si polestas
quâ res esse non polest , I. Qui haredem , § non desil. Hùc eliam spécial condilio frequens,
ull. ff. de Condit. et Demonst. Secùs verô esl, quoi in his indultis absoluiionum ponitur, nt
quando non esl propria condilio, sed modus, fiant , saiislaclâ parle : nam ex vi verborum de
quia tune non est conditionalis volunlas con- pra;lerilo oporiet ut condilio priùs servelur ,

cedenlis , sed absoluca , et iia sunm effecinm ali;ts niliil fiel : an verô inlerdùm sufTiciat pro-

operatur staiim . licet imponat tde onus, vel posiinm , vel caulio, qu;tndo nécessitas urget,
obligatiouem in futurum : sicut in tesiamenlis, ex verbis indulii, et conjecturatà mente con-
ac legaiis commune est , nam est eadem raiio cedenlis definicndum esl.
in privilegiis. l'nde ad inielligondum an id, 5. Unde uliimô maxime oportet expendere
quod exigitur, sit condilio , vel moJus , verba verba, per qure onus imponitur : nam slanfîum
consideranda sunt, sicul etiam in lestamentis, esl proprielali illorum , et non plus exigen-
et aliis similibus aciibusfieri solct. dum quàm , per verba in rigorosa , ac proprlà
4. Pr«cipuè verô est secundo loco obser- significaiiotie poslulelur. Ut, v. g., si dalur
vandum , an opus requisiium in privilegio aiicui f.icullas faciendi aliquid, ut dispensandi,
propler fructum ejus, postulelur anie effecinm absolvendi, vel puniendi cum consilio alicujus,
privilegii , vel post. Nam si priori modo peia- lune peliiio (|uidem consilii ad subslantiam
lur, regulariier periinebit ad substanlialcm tonnai perlinet, qina consilium nalurâ suà est
formam servandani , et esl rigorosa condilio, condilio anleecdoiis aclun), ul colligilur ex c.
nisi oppnsiium consiet expressé ex verbis pri- Cion in velcri, de F'Iect. ubi id notanl Glnss.
vilegii; si verô opus possit suflicionter fieri Innoc. et Panormit. in Une. Idem Panorm. in
post U!;um et fructum privilegii comparaium , cap. Ex parle, de Consiii. n. 5, et in cap, Cùm
non est condilio, sed modus, cl perlinet ad olim. de Arbit. cum Gloss. et Hostien, ibidem
Iss DE LEGffiUS. Î84

sîcirt eiiam de Hcentrâ idem dîcit per textum eons. 1 , n, i. Felin. in c. Et ptcrte , de Con-
ibi in cap. Iket, de Rcgwl. n. H. Sic igitur stil. in pfinc. cum alîis quos refert. Ad hune
petitîo consilH ad fomwTn subsianlialom perîi- ergo niodum alla verba concessionis expen-
net. Non lamen necessarium seqni coni;i-
est denda snnl, ut proprietas eorunitcnealur.
liuni, quia hoc per illa vcrba non exigitnr.
CAPIJT XIV.
Quod patei ,
qtria in rigore aîius est postulaie

consilium, athïd seqiii. Nam petere consi- Ah de rationp privilegii , nt per formatia verba

lium per se es! nlilc ad inquircTidam et invc- jnri comnmni déroge t.

niendam veritatem ,
quia collntio l'iuriiim ju- 1 . Tertîa pars supra posita , quae in privile-
diciorum niultùm confert ad veritatem inve- giorum indultis sequi solet post formam con-
nienctam, ut sumitur ex 1. S/ aviam c. de In- , cessionis , est Non ob-
clausula revocaloria ,

génu, raanumis. etl. Dubium, c. de Repudiis. stantibns , etc. quai videri potesl non esse de

At verô ob eamdem ratîonem sequi consilium subslantiâ privilegii cùm post consummatam
,

non seiîiper est necessarium et soepè neque , formam , el concessîonem subsequalur. Hinc
utile. Ex vi ergo illius formae solùm requiritur ergo grave dubium circa hoc occurrit , an sit

cônsultâlio, nônsequi consilium. de necessitate el valore privilegii , ut in eo

6. Nec refert, sive dicatur cum cônsitio , sive fiai espressa derogatio iîlius juris, cui privile-

de consilio, sive es consilio, quia hae dlctiones in gium fueril contrarium. De quo varié loquun-
prœsenti quasi synonymse sunt, et non magis per tur jurisia,^ , ut videre licet per Bart. in Ex-
unarn imporiatur nécessitas seqnendi consilium, travag. Ad reprimendum, in fine, Bald. de Pace
quàm per allam , ut nôtavit Bart. in 1. !, § Si Constant. § Libellariœ , el Felin. in cap. IN'oh-

ptures , ff. de exercit. Action, n. 4 et 5. Sects nulli , de Rescrip. n. 19 el sequent. Duae verô
verô essel si diceretuT hoc fiât secnndùîn coti- sunt opiniones prsecipuae. Prima affirmai, i>e-

silium , vel juxta consilium , vel prout ^isum cesasrium esse, ut derogatio expresse fiai,

foerit Pctro, lune enim clârè iraponitur onus lenel Panormit. in cap. Noimuiti, de Rescript.
non solîim petendi, sed etiam sequendi consi- Idem sentit Sylvesl. verb. Privilegium, q. 9,

lium alterins. Idemque erit si in forma con- dicto 3 , cum quàd im limilalione ,
quia si pri-

cessionis detar facultas faciendi aliquid de, vilegium sit contra legem , débet , inquit, illius

vel cum consemu aïlerius ; tanc enim non facere mentionem , nisi proprio motii concedatur,

siiflîcil consilium, sed fiecesseesl, uf etiam ju- citai Barlholum. in 1. Vacuatis, c. de Decu-
dicium accédât, quod seqni tenelur qui vult rion. lib. 10, ubi non loquitur de Privilegiis

uti privilegîo , aliàs nihil faciet ,

quia non ser- principum, sed de Rescriplis immunitatum ab
val subsianfialem formam. Consensus enim ad oneribus realîbus, et personalibus ,
quae civi-

alferum reîâtus dicil cônformilaiem cum illo tates possuni concedere , de quibus alla est

in affeclu , vel in judicio. Dico, ad alium rela- ratio , et de eisdem videlur loqui Sylvest.
tus, nam ut dicit tantùm relaiionem ad aliam Eumdem Bart. adducit Panormit. in 1. ult. c.

polentiam ejusdem operanlis , est actus volun- Si contra jus, ubi plané requirit hanc clausu-
lalis incfinantîs se ad îd quod per intellectum lam , non obstante quâcutnque lege in contra-
judicalum est, ut Iradit ex Damasceno D. rium disponente , el loquitur aperté de Privi-

Thom. 1-2, q. 15, ar. 1. At verô quando poni- legio ,

quidquid Felin. dical. Et idem sentit
tur in forma privilegii , vel mandati, dicil re- ibi Alexand. in scholio , in quo mu lia de hâc
laiionem ad alium et concordiara duorum in malerià congeril. Citatur etiam Glossa in Au-
eodem sensu ,
polestque ferè indilTerenter re- ihcnt. Hoc inter libros, c. de Teslam. el in Au-
ferri ad conformitatem cum juJicio vel volun- tl:en. Quib. mod. nat. effici. sui. § ult. Sed
late aïlerius, quia quod aller vult, id pracllcè prior loquitur in generali rescripto , alia de
judîcai esse facîeft'dum. Et ideÔ cùm consen- dispensatione, quœ nïagis favel. Allegatur prae-

sus requiritur, conformitas haec necessaria est, lerea cap. Ex parte ,

juncio cap. 2 de Stât.
aliàs nihil liel ex defeclu sulslanlialîs l'ormae, Monacb. Ac denique adjungitur conjectura,
ut prreter doclores allegalos notant Glossa in (juia talia privilégia contra jus regulariler éma-

cap. Si pro te , de Rescrip. in 6 , verb. Assensu, nant ex nimià importunilale, et ideô non cen-
et in cap. 1. Ne sed. vacan. in 6, et Glossa per setur princeps velîe derogare juri , niïi illud

textum in cap. Obeuntibus, 63 dist. et in cap. exprimai. Hinc consequenter dixil Panormi-
CùjH in veteri , de Elect. n. 12, el cap. f de lan privilegium concessum contra prius privi-
lïis quae fiunt à Prailat. n. 3. Feder. Senen. legium inserlura in corpore juris , non valere
 585 DE LEGIBUS. Wi
contra îllud, nisî facîat CTprcssaTn mcnlioncm jure paroehialî proveniunt, prorshs atrstineant. Éx
illius. lia liabet in cap. 1 dcRescripl., quia de I quo texin omnfts collignnt, pririleginm, quo<ï
priviloj^io inserto in corporo jiiris, idoni jiidi- uni jiiri derogai, non esse extcndendum contrn
ciuni ferliir, qiiodde ijiso coniinuni jure. allerum, si oitra Irrsronem alîeriup poiest snarn

2. Contrariani niliilominùs sentontiam indi- hahcre nirlilatem , idt»mqno «umiiur cr cap.

cat Glossa in cap. 1 do Consiit. in (i , vorb. Patentibns, eodcm ; ergo pari ratione si absqnc
Noscalnr, eanique coniniunom esse leslatur derogatione altcnjus jnris potest sahari ulilitas

Feliu. in cap. Notmulli , de Rescr. rcgiila 2, privilegii, non est credendnm derogare jnri,

fallen. 2 , n. 11 , ubi addncit Floslien. in Siini. cujus expressam menlionem non facit. Et idem
lit. de Rescriptis, § Qiias vires, vers. Sed po- snmitur ex cap. Vt privilégia, eodcm. fntellî-

test distingui ; item refert Joan. Andr. Cardi. gendum auiem hoc est de elïectu et utilitatc

et alios. Idem sentit Martin. Lauden. tract, de privilegii snffîciente ad explendam proprietatem
Privil. q. 41 et 42. Arcliid. in cap. Rescn'pia, verboruni ejus, quia hrec sempcr atiendenda
25 , q. 2. Bald. in 1. Item iapidi, ff. de Rer. est, et servanda, ut iradunl jura in principio
Divis. n. 8. Fundanientumest, quia privilegiuTn allegaïa. Exemple res declaratnr, si aliquod
ex ratione suâ habet esse contra jus commune, privilegiuni datur ad commutanda vota, inlelli-
in quo differl à rescripto , ut supra visum est; giiur cum acqualitate, quia illa verba suflfvcien-

ergo Priuceps concedens privilegiuni , eo ipso ,

ter explentur per commuiationem inaeqnalem
et quasi inlrinsecè, ut sic dicani, vult derogare ideèque non potest illnd privilegium extendî
juri communi; ergo non est necesse ut m for- ad inaeqnalem comnuitationem, quse juri est
ma privilegii boc exprimât nam princeps prœ-,
contraria. Neque contra hanc assertionem pro-
sumitur scire jus conmmne, jiixta cap. 1 de cedit ratio secundo opinionis. Qnia licet privi-
Consiit. in 6 , et ideô non praesuraitur dare legium stricte sumptum sit contra jus, taraen
privilegiuni ex ignoranliii jnris ; ergo dat illud, cum proprietate etiam dicitur de concessione
derogando juri comrauni , licet hoc non ex- ultra jxis, et de quâlibet gratiû et beneficio
primat, Principis, ut saepè dictum est cum Baldo in
3. Pro resolutione distinguendum censeo, Prselud. feudo. num. ISelaliis. Ideôqire sisub
tara ex parte privilegii quàm ex parte juris com- hâc significatione sulïicienter salvatur utilrtas,

munis, cui répugnât. Privilegiuni enini taie esse et proprietas verborum ejus sine derogatione
poiest, ut possit habere effectum vel utilitatem communis, non est ad illam ex-
alicujus legis
aliquani absque derogatione juris communis, tendendum, quando illam non exprimit.
licet possit habere majorera, derogando illi, vel 5. Secundo dicendum est, qoando privile-
potest esse talc, ut nullara prorsùs utilitatem gium esset inutile non derogando in re aliquâ
allerat, si juri communi non deroget aliquâ ex juri communi simpliciter disponenti, validum
parle. Jus eliam commune potest esse in du- esse, et illud derogare etiamsi illius mentionem
pluci diflerentià, unumsimpliciteret pure dis- non faciat, neque in specie (quod est longé cer-
ponens sine aliquà derogatione, vel resisten- tius) neque generatim ut dicendo, non obstante
tià direcLî, ut sic dicam, contra privilégia, aliud quàcumque lege, vel quid siniile. In hoc sensu
esse potest ^Uîtlilicatura, quia ultra prseceptum loquitur secunda sententia, quae eflicaciter
vel prohibiiionem, quam ponit, addit revoca- ipsius ratione probatur, quia privilegium taie
tionem omnium privilegiorum lali legi repu- concedens derogat legi in actu exercito, ut sic
gnaiilium^ vel ut contra iilam nul la privilégia dicam, et cura sudlcienii voluntale fieri praesu-
praevalere possint. raitur, quia Princeps non ignorât jus commune;
4. DJco ei-go, si privilegium possit elïectum, ergo non est necesse, ut illa inlentio conce-
vel ulilitatcm habere sine derogatione juris dentis declarctur forraaliter, seu in actu signa-
eommunis, non habet vim ad derogandum illi, to. Probatur consequenlia, quia neque ex na-
nisi banc extcnsioneni expresse ac l'ormaliler turâ reiesl necessarium, neque ex disposilione
coiHineat. liane asseilionem sumo ex cap. In alicujus juris posiiivi, neque eliam ex usu. Quod
lus, de Privilegiis, ubi in primis reprobatur satis videlur etiam probari ex dicto cap. Iiihis,
c^useJam rcsiricla inlerprelalio cujusdam pri- ubi privilegium daluni Minoribus ad celebran-
vilegii, pcr quam imiiile reddebaïur; deinde duni in altari porlali'i, deciaraïur esse iniclli-
verô addiiur, iia e.sse interprelandum, ut pri- gcndum sine licenlià Episcoporum, licet hoc
vilegiali aliquam nida graiiam cnnîeqiiaulur, in ipso pri ilegio formaliter non contineretur,
et tandem adjungitur, dummodb ab atiis, rpicv ul in lextu clarè supponilur, quia derogatio ju-
387 DE LEG[BUS, 288
ris communis quoad illam partem satis conii- tari. Nara licet intelligi possint hac verba de
nebatur in aciu cxerfutoiii ipso privilegio, qiiod RescripJs ad lites, lamen Archid. de Privile-
sine illo essel inutile, et ideô non fuit neccs- giis intelligii, et de se generalia sunt, possunt
saria in actn sigrialo. Nec obslabil, si qnis dical, aulem oplimè intelligi de privilegiis, quai sunt
in noniine privilegii non sudicienlcr conlint'ri contra jus expresse resislens, et refulans simi-
derogationem illam in aclu exercito, quia non lia privilégia. Sicut supra dicebanius illa privi-
oportei, ut privilogiuni derogeljuri,ut proxiniè légia esse propriè contra Conc, Trid. quse sunt
dicebanius. Uespondeiur oniin, qnando conces- cotiira loges Concilii habenles clausulam de-
siotalis est, ut nisi derogel juri sil irivola, et roganleni expresse lalibus privilegiis. Sed ob-
nullius uliliialis, et illa lit sub noniine privi- jici potoï^t contra hanc assertionem ralio fada
legii, lune neoessariô inielligisupeiiorem loqui pro praicedenti, quia tune privilegium Princi-
de privilegio rigoroso, et deroganle juri, quan- pis essel inutile, et nullius valoris, quod est
tum necessarium fuerit, ut concedentis volun- contra principia juris ibi allegata. Respondeo,
tas implcatur. Iniô exisiimo idem esse, eiiamsi negari non possequin in inultis casibus privi-
sub nomine graiiae vel favoris concedatur, quia légia, eliam à Principe concessa, possint esse
etiamprivilegium rigorosum eslgraiia, ellavor, inulilia ob aliquem defectum substanlialem ;

et tune generica verb;» ex materia; qualiiate, et unde non potest hoc esse contra principia ju-
intentione loquentis determinantur ad lalem ris, quôd bénéficia Principum permanentia esse

speciem graîioe, vel favoris, quia beneficium debenl et laiè interprelanda, et similia ,
quae
Principis laie est inlerpreiandum, cap. Olin?, inlelligenda sunt, quatenùs secundùm reclam
de verbor. Signif. ergo niullô magis ad illam
;
rationem, et alia principia juris sustineri pos-
speciem est trahendum, quse necessaria fuerii, sint. In illo ergo casu concedo, in tali privile-

ut non sit ilhisorium : essel autem illusoriun), gio esse substanlialem defectum, et ideô inutile

si essel inutile. Conlirmalur, quia privilegium esse, sibiqiie imputet, vel qui impelravit, quia

est qua'dam lex privata; ergo ita ferri cen- non satis declaravit logis resislontiam, imô
senda est, ut valeat, non ut pereat, sicut in pra'siimilur subroplionem aliquam commisisse,
specie de privilegio dicitur in cap. Inter ditc- vel eliam sibi inipuiet, qui concessil, quia non
ctos, verb. Cœterùni, de Fide inslrum. ubi salis volunlalem suam explioavit : nam eo ipso
Gloss. et in dicto cap. In lus, alla jura réfé- pivTsumiiur illam non habuisse, neque ex cerlâ
rant. scientià, et plenâ adverlentiâ laie privilegium

6. Tertio dicendum est, si jus commune sit concessisse.

qualificatum per specialem clausulani resislen- 7. Alque ita in specie hujus assertionis habet

tem privilegiis, seu deroganleni, et revocantem locum conjectura Panormilani, quod praesumi-
illa, necesse es», ul in forma privilegii fiaimen- tur Princeps, quando hoc modo talia conccdit
tio talis juris, vel in specie, vel sub clausulà privilégia, per imporlunilatem, et consequcn-
generali suflicicnte ad deroguulum illi juri sic lor per inadvertentiam illa concessisse. Secùs
fortificato, aliàs privilegium iion valebit conlr.i verô est juxta lonoreni pnecedenlis assertionis,
illud jus, etiamsi reddalur fruslraneum, et in- quia cum morale et regulare sit, ul privilegium

validum. Hanc asserlionom ponit Félin, suprà aliquid concédai contra ordinariiim jus, nulla

limilando supcriorem assertionem, in iilius la- inde praesumptiosuniilur, quod Princeps aperlè
men probalionem solùm adducit Cardin, in concédons privilegium, per imporlunilatem aut
Clément. 1 de Censib. q. 3. Idem sumi potest incogilantiam, contra aliquod jus simples et
ex Bart. in Extrav. Ad reprimcndum, § Non ob- ordinariuui illud concesserit; imô potiùs pra-
stantibns, n. 4. Ralio reddi polesl, quia plus ne- sumilur, illud non ignorasse, et nihilominus
cessarium est ad derogandum legi lirmiùs sla- privilegium contra illud concedere voluisse.
bilitse quam aliis communi modo latis, et quia Solùm ergo superost ul respondeamus ad c. Ex
clausulà derogatoria addita priori legi aliquid parte. Ad quod aliqui respondent, illud privi-

operari débet; ergo sallem hoc opcralur, ut legium fuisse contra legem Concilii, et ideô
non tam facile derogelur tali legi per privile- non voluisse sine clausulà expresse illi dero-
gium simpliciler concessum. Item juxia hanc ganle, ut iVort obstante, etc., quia lex Conci-
assertionem posset intelligi prior senienlin, cl liaris habet hoc privilegium, ul virlute censea-
c. Rescripta, 25, q. 2, qua; est lex Codicis lit. tur habere clausulam resistentem fuluris privi-
dePrecib. Imper, offr-r. dicens : Rescripta contra legiis, etiamsi illam non exprimat. Sed contra
jus elicita ab omnibus judicibus prœcipimtis refu- hoc est quia ad summum hoc procedit in Con-
 Hi9 DE I.EGIBUft. i^
ciliis generalibus; conciliuin aulem Lai. siib vel ad jus prîvatunj, quod Princeps facile ignr-
Alex. 3, cui privilegium illiid repugnabat, gé- rare pra>suiniliir, juxia cap. 1 de Conslil. in (?,

nérale non fuit. Quod si dicalur a qiiiparari in 01 idcô non censeiur Princeps babuisse volun-
hoc geneialibus per assisientiani rapa;,einiul- taiem derogandi illi, quando id sulTicienUr
liludineni Episcoporuni, qui iili inlcrfuorunl : non déclarai. El eàdem ralione idem dicendum
hsec proreolô niniia aniplialio est iliius rogniae. est de jure acquisilo lerlii, (jiiia eliam prx'ju-
Eo vei niaximè, quod nec de iegibus Concilio- «licium ad facinm perlinel. quod Princeps
illinl

rum generaliuni est soliduin illiid principinm, ignorai, et ideô non pra-sumilur velle illud,

qnando illte legcs non habent expressani clau- nisi expresse doclaret, et ideô privilegium non
sulan» repugnateni privilegiis, ut supra visuni operaitilur cum lali praijudioio. Liniilandum
est, et specialiter dicluni est de decreiis con- lanien est, nisi maleria privilegii lalis sit, ut
cilii Trid. Unde aliter respondet supra Felin. inlrinsocè secunj aflerat pra'judicium hujus-
cuni Innoc. ibi non rcprobari privilegium, tan- modi ; lune enim non liabei locum praisum-
lùm quia non faciebal mentioneni legis Con- plio ignoranli.T, ut constat. Tanien in eo casa

cilii, sed ratione materiae. quia videbatur esse liniitandiim est privilegium, ut noceat qu5m
parùni consenlanea bonis rcligiosoruni niori- minimum fieri possit. Quai doclrina sumilur
bus. Inde cuni esset eliam contra jus, et iliius exe. Super eo, de Olfic. de leg. adjuncià Glossâ
derogationem non coniineret, suspicionen sur- ibi, veib. Intentiouis, cun» bis, quai ibi noian-
reptionis gencrabat, et nibiloniinùs non tan Inr à doctoribus, et ab Abb. in c. Pennlt. de
quàni invalidum, aul surreplitium rejecluni Cler. non resid. Felin. in d. c. Cùm nonmilli,

est, sed à Pontilice luit revocatuni, tanquàm in regul. 2, fallen. 2, in fme, et fallen.
4, li-
minus conveniens. Et ita potest ille textus po- mit. 2 ubi pluresalios allegat, et infra Iractan-

liùs in contrarium, et pro nostrà senieniiâ in- do de Inierpret. privilegii, aliquid addemus.
duci.
CAPUT XV.
8. Ex quibus consequenter sequitur, privi-
legium concessuni contra prius privilegium in-
De forma privilegii, quod vocatur Ad instar.

sertumin corpore juris, praevalere contra iîlud, l.Quiï bactenùs diximus de forma privilegii,
ctiamsi specialcm mentionem iliius non faciat, communia ferè sunt omnibus privilegiis, nunc
dummodô in privilegio priori non sit specialis verô explicandae sunt nonnull* spéciales form»
clausularesislens contrariis privilegiis. Hoc co- concedendi privilégia, et inprimis occurrit
roUarium est contra aliud Fanormilani, et se- illa, quà solet aliquod privilegium ad instar
à

quitur ex eodem fundamento, quia de privilegio appellari. Quia nimirùm unum privilegium per

inserto in jure communi idem ferlur judicium siniililudinem, vel aequiparationem ad aliud,
quoad scientiam, vel ignoranliam, quod de ipso alicui priùs datnm, aller! concediiur. Unde ut
jure communi, ut ipse Panormit. assumit, et clarum supponinms esse possibilem banc pri-
tradunt Hostien. et Joan. Andr. in capite Ex vilegii formam, lum quia non soliim res,
sed
parte, 1 de Decim. ; ergo régula; datae de jure eliam nomen sumilur ex I. Ovinia. 5i, C. Epi-
communi procedunt etiam de privilegiis in ipso scop. et Cleri. tum etiam quia per se videlur
inserlis. Sicut ergo praesumitur Princeps con- res manifesta. Nam, ut diximus, de ralione pri-

cedere privilegium ex certâ scieniià contra jus vilegii lantùm est ut Princeps sullicienier de-
commune, iia eliam débet praesumi de privi- clarel volunlatemsuam; polestautem illam de-
legio juri connnuni inserto. El ita sentiunt clarare, vel speciaiiier omnia explicando,
vel
communiter juris canonici interprètes in dicto uno verbo generali cum relatione ad aliud, in
cap. 1 de Uescript. etsumitur ex Glossà in cap. quo omnia distincte continentur. Nam et ad
Vt circa, de Elect. in G, verb. Corporali, et Do- prœceptum, etad testanicnium, vel donaiio-
min. ibi, et aliis relalis à Felino in dicto cap. nen), imô et ad ipsam sacramenlalem confes-
1, n. 11 et 12. Qui onines docent contrarium sionem polcsl sullicere hic relalionis modus, ut
esse dicendum de privilegio particulari extra M pœijilensuno verbo se accuset de omnibus,
jus commune existenie : nam conlra illud non (jua; cum sacerdote extra confessionem conj-
praevalebil privilegium poslerius, nisi clausu- niunicavit. El hoc eliam confirmai usus, ni
lam Non obstante, vel similen» derogantem con- palet ex cap. 2 de Privil. in G, ubi licet non
tineal, ex eodem fundamento cum proportione ponalur expresse parlicula ad instar, ponitur
applicato, quia talc privdegium nullo modo «(juivaknler per parliculam talibus, et per par-
perlinet ad commune jus, sed vel ad factum, liculam Hicut illi, simile exemplura est in \. Ad
m DE LEGIBIS.
lur autem aliquid fieri ad imilationem ejus,
292

simUUudinem, C. de Myocâl. diveisor. judicior.

el in aliis, gu* Mandosi. rcferl tractaiu de Pii- quod jam existil, seu priùs facium est; non
vileg. ad insl. q. 3- ejus, quod futurum est. Etmoraliicr loqnendo,

2. Inquiruiil aulein juiisperili, qiiid signi- qui concedit privilegium ad instar, de illo tan-

ficet vox illa ad instar ; nani quidam voluiil lùm cogitât quod esl alleri concessum non de
signiûcare Idem quoad sirailitudinem , alii ad fuluris. Coiilirniatur à simili ex 1. In testa-
,

seqiialitateai , alii dicuni ulrainque iiabcre si- mento, 2 fi", de Condit. et Demonslr. Nam si

gniiicalionem, vel etiam pliires, ut lalè expcn- Icstator jubeaificri sibi monumentnm ad instar

dil Horali. Mandos. supra q. \. Omisâis lamen allerius, quod est in tali loco, lioel postea quod
aliis usibus illius vocis, exislimo in praescnù positum fuerat in exemplum, augealur, el per-

mal(U-ià idem esse privilegium ad instar alle- liciitur, non tenebilur haeres allerius vel au-

rius, quod esse ad imilalioncm allerius, seu gerc quod ipse fecit , vel imitari alîud prout

respicere illud tanquàm exemplar, ad cirus auctum fuit , sed prout erat tempore condili

imilationem sit. Quod ex cilalâ lege, et ex com- testamenti, quia testator in illo lanlùm cogi-

muni modo concipiendi omnium salis constat. tavit; ergo simililer in prœsenti. Nec obstabit
Quia verô haic imilatio exemplaris iuterdiim dicta 1. Omnia, dicens : Omnibus privilegiis, quœ

est propria, interdùm melapiiorica , aliquando eadem sancta Ecdesia vel mine adipiscitur, vel

adœquaia, aliquando deliciens dicendum est, : postea merebitur. Quin poliùs hsec verba con-

per illud i/js;ar,siguiUcari propriaxn, et adœqua- firmant dictam re&olutionem : nam ut illud

tam limilationem , ita ut meiisuratum adaequa- privilegium exienderetur ad fulura, oporluit

tur measm-ae, el nec superet illam, nec ah illà exprimi in lege : nam si solùm diceret : Conce-

deiiciat. Probaïur ,
quia si non esset propria dimus liospitali privilégia ad instar Ecclesiœ ma-
imitatio , non essct univoca , sed anaioga , vel joris, solùm fuissel inlelligcndum de Ecclesiâ
œquivoca concessio, et si non esset adiBquala, majori quoad privilégia, qu« habebat; ergo ex
esset incerla et ambigua et ita uiroque modo , vi parlicuUe ad instar, non poiesl fieri illa ex-

esset muLilis, vel ambigua concessio. Privile- tensio, nisi exprimatur, vel saltem declaretur,

gium ergo ad instar concedit onmeui favorem menlem concedentis esse , ul locus privilegia-

et gratiam formaliter conteutam in suo exem- tus ad instar, semper, el in omni tempore fu-

plari, et in eodem sensu, in quo in exemplari luro sit aequalis in privilegiis alleri loco : tune

coniiuetur, et cuni eàdem exleusione, vel re- enim isto aucto augebilur eliam ille, ut serve-

striclione, et non majori, neque minori quia ,

tur «([ualilas. Et l:oc docuit etiam Baldus su-

hoc lotum spectat ad propriam et adaequalam pra, et Panormit. iji cap. ult. INe cleri. vel mo-
imilationem, eslquc uecessarium ut privile- nac. DU. 5, et Mandosi. q. 9 , dicens esse com-
gium sit utile et certum. Kt boc sentit clarè nmnem omnium opinionum.
Navar. in comm. de jubilaeo, not. W, n. 2, cum 4. El inde à lorliori deciditur altéra pars :

Bald. in 1. Omma, c. de Episc. et Cleri. idem nam licet exemplaium augealur novis privile-

coniirniat, et locupletal variis exemplis 31an- giis , non »deô gaudebil illis exemplar, quia
dos. supra q, 4, et in sequenti capite ampliùs sunt simpliciter diversa , et in privilegiis non
explicabilur, el solvetur diiliculias ,
qu^e bjc habei locmn extensio per aequiparaiioueni , vel

occurrere poterat. similiUidinem rationis. Item exemplar non ha-

3. Primo enim de hoc privUegio <i,uaerilur, bet habimdinem ad exemplaium , licet hoc ad
an aucto exemplari per uovas conoessiones, ad illud referatur, quia est Ula relaiio non mulua
instar augealur, et è couver&o. Ut, v. g, si Coui- nec etiam exemplaium est causa sui exemplaris,
plulensi academiae concessa sinl privilégia ad etnovum privilegium, quod ei additur, nullo

instar SaUuanticejjsis acadeuUai, an factâ nova modo dalur per respectuni ad cx.emplar ; ergo

accessione privilegiorun) universilali Salmau- uoneslcurreduudet in ipsum exemplar. Quin-

ticensi, inlelligatur facta Gomplutensi, vel è imô licet in privilegio ad instar cojilingat

contraiio. llauc quaesliouem quoad priorem alicjuando extendi ad l'ulura, quia in eo expri-

partem propouilBald. in dictai. Omnia, rel'erl- niitur, vel de servandà semper lequalilale suf-
que opinionem cujusdanj Guiliel. ncgaïUis pri- (icienter disponaïur : hoc non potest usu ve-
vilegium ad instar augeri ad augmenlum exem- nire respeclu exemplaris , nisi nova concessio
plaris ,
quam veram esse exislimo pra;cisè illi liai seu declarelur, ul illa aequalis semper
stando in vi privilegii ad instar, quia qualenùs sit reciproca. INam cùm privilegium priori loco
taie est , dicit respecluw UnitatU^ aliu.d ; dici- Ç9n,cessum antecesserit sii <> ull resp,ectiji ad
893 DE LEGIBUS. lU
posterius , non polest mulari propicr uiuialio- ncjn ex tcmpore concessionis, sed ex illà parli-

neni subsequomis. culà à JMr«? sumenda est : reservalio enim par-

5. Socuiido qiKtri polest, an abroijato, vcl licularis episcopi non est à jure, et ideo non
quomodolibot ainisso , aut deslruclo exeniplari obslarel, clianisi aulea esset, et ila non reclè
inielligalur revucaluni , aniissum , vel deslru- ibi acconnnodaïur prœsens resolulio ex ralione
ctum privilogium ad instar. Respondco , non privilegii ad instar.
censcri revocatuui. lia docel Bald. supra cuni G. Sed ([uid.si contingat concedi privilegium
eodem GuiiJiel. Pan. n. G, Maudos. q. 0, el ad ijislar, et poslea nuUuni inveniri privilegium

Navar. supra n. 8. Et ratio est clara ,

quia pri- in loco, aut personà, vel corpore, ad cujus in-
vilegiuni ad instar in re ipsâ est distincium à slai* alieri est privilegium coucessum. Respon-

suo exenipiari , et non est correlativum ejus, dco, taie privilegiuni ad inslar ex vi illius ge-
ncque ab iilo pcndet in conscrvari, quia verba neralis clausula; iiibil opcrari, ncque esse vaLi-

privilegii absoluta sunl , ut supponi.iius, ex vi duni, si in eo nibil aliud cxpriuiitur, et excm-

parliculœ ad instar, non sequilur talis depen- pium non invenilur. llaic est conimunis sen-

dentia. Imô in rigore loquendo, privilcgium ,

teniia doctorum, quos stallni referani, et ratio

quod poniiur in exeiuplum , non est propiia ,

est evidens, quia conœssio generalis manel
illa

et per se causa alterius, sed poniiur lanlùni ad incerla, et non polest ad particularia determi-
deterniinandani signiiicationem generalium ver- nari ; ergo est inuiilis, quia acliones morales &i
borum, quibus privilegiuni ad instar concedi- luimanai suxU circa particularia. Et confirraa-
lur : factà auleni illà delerminatione , et co^ tur à simili ex I. Si sic legatum , 78, § Si mi/ii,

gnilà quaJilate, et modo privilegii sic concessi, iï. de Légat, ibi ;

Si quanlitas non sit tuijecta evi-

nuHa ratio dependentiae inier illa privilégia denli ralione, niiiil débet ur , quia non apparet

relinquitur ; et quamvis demus illam esse pro- quautian fnerit tagatum. Dices : Tune prudcuii
priani causalitalem exempkireni non est , haec aibitrio deierniinari polerii modus, el qu;aiiiiiis

talis, ut abexisteniià exeniplarispendeat exem- vel quai iias privdegii, eonsideralà condiiioue

platum, postquàiii factuui est : sic eaira vide- materise et pcrsoaarum : et conjectaià mcjiic

mus, niultasres, v-elaedificia (ieri iastaraliorum, concedejQlis : sic euioi in d. l. In testaaierdo

quae postea manent, licet exeinplajia destruan- dxciiur, si lestator jusseril silii monument uni
tur. Igitur deslruclo loco, ad cujus instar alius lieri instar ;d ter i us exislt;nlis in tali loco, et ibi
privilegiuni accepit, durât privilegiuui conces- uuUum m<onujaen.iuni inveiUuni fuerit, non
sum posteriori loco, elianiSii in priori deslruc- obligari baered*rm ad faciendam moaumentum
tum sit. Multôque niagis revocalo pj-ivilegio ad siniile al tari, oMigari tanicu ad facienduni nio-
instar, non revocalur aliud , ad cujus instar numentum deceus juxla vires liœrediiatis , et
concessuui fuerai,quia est onininoprius, et ab- couditionesdefuiali. Respondetur in prxK'uti
soluluni, alque independens à posteriori. Et ex malerià non kabcie locuni hoc arbiliium sine
hoc principio infert Panorniit. sjjpra, qyando rccjursxi ad eum qui privilegium concessi t, quia
conccdilur priviîegiuui ad inslar alicujus juris, ad ilJjjni spécial, et non ad alium, quod non
vel polestatis, licet poslea restringalur exeni- kiboi locuiu in teiitalore, qui posl mortem non
plar, non propterca resta-ingi privilegioiu ad polest nwiuiem &uajui inlerpretari : auclor
Instar. Exenipluni ponit in Clenieut. i>«(i«m, de autem privilegii seinper id potesi, quia li-

Sepul. ubi declaratiH' privileg.ium absoivendi cet persojiai ^mulcntur, seiuper eadem cathe-
coacessum niendicajitibus, legiiiuH; priesenta- dra perseviral, quia sedes non moritur. Ileui
lis, seu approbaiis ab Episcopis extejidi ad in ca^u illius logis couslaLat salis de voluniaie
omues casus, praetcrquàm ad eos qui jeservan- illius tesXatgi-is , quoad legali suJisianliam, de-

lurà jure, respectu parocboruni. Ail cniin qaôd terminalio verù quôad uiioduui non iuit ita de-
licet postea episcopi casus réservent parochis p«'ndens ab Cicmpbri ex nicntc leslaloris, ut
sibi subjtciis, niliiloiuiniis privilegiuni religio- lilà dci.'cionie, lucril ouiittenda principalis
sorum non restrjngetur, quia est coacefesuni ad voknilas, quia nec iila posita luit ut necessa-
inslar illius polestatis ,
qnam babcbaul Curalà ria condiiio, hëc est ulla conjectura ad id prae-
eo tenipore quo privilegiuni fuit conccssum. sunicndum juxta ea. qux in simili lalè dixi 1. i
Qua; senteniia salib coatiu nuis est, cl forlassè de Vol. c. 7 el 8. Al verù in praesenli inaliriâ
vera, ut lalèprosequiturEnijuum.KoJer. tom.i subïlauLia privilegii ad inslar tantiim genera-

Régulai'. UuaiSt. q. 61, ar. 2, el de illà suo liter coocessi oiuninù pendet abaKoexemplari,

loco dicemus. Nam propria ratio, ut opiuor, ^u ex iermiu/>, ad quem iii rciaiio, et ideù noa
S9K DE LEGIBUS. â»6

potest deicrminari per privatum arbilrium, seti lutè accipietur ac si non essent verba illa appo-

potestaiem concedeniis requirit. sii:i. v^'iod non débet videri absurdum : nam
7. Dixi aiilem , hoc esse intelligftiiduin eliam possel privilegium ad instar ampliari

quando privilegiiim ad instar laiiiùm genera- juxta exemplar, si iuvenielur, et sine illo non
lini loqiiitur, non dcclarando spccies ravonini poierit, et ila xqua est conditio ex utràque

vel graiiaruin, quia si illae exprimanlur spéci- parle. Non deluerunl tamen auctores sentien-

fiée cnm relaiione ad aliud , v. g. , dicendo, les in eo casu privilegium nihil operari ,
quos
coneedimus universiiati Conimbricensi laie et supra refert .Mandos. ; sed non video funda-

taie privilegium , sicut Sainialicensis eis Irui- mentum urgens, et ideô illos omilto.

lur ; in eo casu licet exemplar non subsistât 8. Praiterea qu;eri solet circa hoc privile-

seu licetAcademia Sainialicensis lalia privilé- gium ad instar, an possit valere contra eum ad
gia non habeat, nihiloniinùs privilegium iliud cujus instar concessum est. Yerùntiamen gene-

ad instar erit validuni, et habebit eflectura spe- ralis quaîstio infra tractanda est, an privilegia-
C'.ficuin in eo declaralum , iila verô clausula tus gaudere possit suo privilégie contra pari-

sicut, et caet. nihil operabilur, sed valebunt ta- ter privilegialum , ubi regulam illam , vel ne-

lia privilégia proui de jure valere possunt, vel ganteni , vel alTirmantem explicabimus. Nunc
prout absolutèsonant, vel proul soient siniilia ergo solùm dicinius ,
privilegialum ad instar

intelligi ac servari. Qnae senlentia suniilur ex compuiandum esse tanquàm aequè privilegia-

capile Abbate, de verborum Sigriilicalion., ubi lum cum suo exemplari, ad cujus instar privi-

privilegium sub hâc forma concessuni , Conee- legium accepil, quaniùm ad ea qua; ex simili

dimus vobis liatic facultalem , vel hoc jus eli- privilegio illi compelunt, quia, ut dixi, illa pri-

gendi , etc. secundiim antiqui temporis morem vilégia a:qualia sunt, et tam exemplatum quàm
non conditionale, sed absolutum esse dicilur, exemplar simpliciier, ac per se concedilur.
ac proinde subsislere, licet de illo anliquo more Poierit ergo posterior privilegiarius suo privi-

non conslet, quando de specie favoris et privi- legio uli contra priorem in bis, et eo modo,
legii constat. Et haec est ratio à priori bujus quo privilegialus gaudet privilegio contra pari-

resolntionis , quia illa paiticula relativa ad in- ler privilegialum , non verô in aliis, quae verô
star, vel sicut, aut alia lequivalens, non est con- illa sunt, inferiùs dicemus, tractando de efle-

ditionalis, sed exempHlioaiiva, ut sic dicam, seu ctibusprivilegii.

demonslrativa, ut jura civilia loqnuntur et ideô : 9. Tandem occurrit hoc loco interrogare, an

non subsislenie exemplari valet privilegium, hoc privilegium ad instar sufficienter censea-
quia nec delerrainatio privilogii pendet ex lur concedi per talem verborum formam , con-

exemplari ,
quia, ut supponilur, salis delinila eedimus tibi digniiatem, vel cathedrarn , aut rem
et specilica est concessio , nec eliam voluntas similem prout tuus prœdecessor illam habuit. In-
concedeniis pendet ex illo exemplo, quia non terdùm eniin , ut in facti contingentia in hâc

est coiiditionala, sed absolula, et disposiiiva ,

universitale vidimus, praedecessor habuit ca-

solùmque videtur additum illud exompîum ad thedrarn cum jure ordinario, adjunclo privile-

majorem explicationem , vel ne nova videatur gio , et successori concessa fuit sub pr;«diclâ
concessio. Atque ita sensit Glossa u!t. in capile verborum forma : ideôque meritô dubitatum
Qnoniam abbas, de Olfic. deleg. quamBarl. se- fuit, an illa verba contineanlin eo casu privi-
quitur in Extravag. Ad reprimendum, verb, legium ad instar, necne. Quibusdam placet pars
Prout, et in \ege Admonendi, ff. de Jur. jur. et negans, quia illa verba limiianda sunt ad ea
in lege Eum, qui, ^Julianus, iï. de Conslit. pe- q'\x antecessori conipelebant jure ordinario, et

cun. et aliis locis, quos cum aliis auctoribus non sunt extendenda ad ea quae habebat ex
rcfert et sequilur Félin, in dicto capile Quo- privilegio personali , quod cum personâ fuit

niam Abbas, num. U , et Mandos. supra q 5, exlinclum. lia sentit Barbos. in 1. Quia laie, ff.

qui variis cxeniplis hoc conlirmani, etexornant, solut. Matrimon. numéro primo, et citai Gloss.

quae ibi videri possunt. Addit verô Félin, cum in I. Hœres in omne, 57, fl. de Acqniren.
Bald. supra, non solùm valere lune privile- Iluired. et ibi Angel. Roman., et .Fason in libro

gium, verùm eliam quodammodô magis esse primo Consilior consilio vigesimo. Et probat
absolutum, quando exemplar non comparet, quia hreres , licet repnesenlei personam de-
quàm si invenirelur, quia si invenialur, débet funeti, et succédai in omnia jura ejus, nihilo-

secundùm illud liraitari ex vi illius relationis niinùs non succedit in personalibus privile-
ad instar; si tamen non invenitur, tune abso- giis : nam hoec cutn personâ extinguuntur, ut
 i91 DE LECrBL'S, 2îlS
ex siipf*rioribiis conslat ; ergo simililer qiKindo ;igiiur de siiocessioue. sed de nova concessione»
conccdi;ur ;i!Liii <;.:llK'(Jra, vcl clij^nilitb, ciiiii non |)iivaià voluiilale lacià, sed principis
qui
oiniiilius, qiiii; pix'decessor babebal, non inlcl- poiuiiialc piivileginni concederc anleccssori,
liguiilur toiicossa qna; babebat ex porsoiiali o\ poic.si illtid in successore conlinuai-e, si ve-
piivibgio, el oxlraordiiiario jure. Aiipie iia lil, in quo oiniies conveninms, et solùm in-
verba d!a non babeiil viin |»iiviK'|;ii ad inslar. qiiiiiiMiisan per illa verba, ronc^i/mms tibimu-
El ad boc coiibrniandinn niulla adducil Baibos. )iiis, vcl calhedram sinit anteceanor
, (nus illam
ex variis legibus el doclrinis earunidciu inier- habebat, conoedaUir conn'di privili gium anie-
preUini, quasnon direclè, si-d per a;(|uiparalio- «essoris, vel (qund perinde esl) alind ad instar
nem inducil. Ex qiiibus laiidoni concliidii iie- illius. El quo ad boc nibil plané videnlur pro-
cessariuin esse ul cx|)riniaUir in coiiccssione, bare illa cxempla, nec generalia principia iti
ul suecedat qiiis in bis qu* coinpclobanl pr;c- aliis lei-minis loqiienlia. Nec eliam oslensum
decessori ex piivilcgio peisonaU , tl lune ait esiciir illa verba sinl i-esiringenda ad sola jura
ad successoreni perlineie quie anleccssori ex ordinaria
,
lalis niuneris, et non compi-ebendant
privilégie conipeieba ni ion ex personàejus, eliam illa quai ex parliculari privilegio anleccs-
sed ex nova concessione. El ad bocallogal I, sori data snnl, cùm siipponainus uiraquc pen-
Slipulatio isla, § Sed si quis, iï. de N erbor. obU- dcreà volunlaie ejusdem pi'incipis concedenlis,
gal. et 1. Repeti, in priucip. 11'. Quibus niodis et uii-aque possinl commode sub illis verbis
ususfrucL aniilialur. comprebendi et alioqui
, régula generalis sit
10. Nerùnilaujen ex bàc ultimâ asserlione, beueficia principis laiè esse inlerprel mda.
quae verissima esi el clarisbin a, enervanlur 11. Quapropier mibi non pi icet régula illa
oninia quae, adprobationem prions resoiulionis generalis et absolulaquam Barbosaponii, et
in
afferunlur. Aliud enini est loqui de translalio- casu sup'a commemoialo conlrarinm in praxi
iie omnium jurium, quae vel naiura.iei ordina- censiii, duplici adbibiiâ consideratione,
quam
rià successionc, vel per iegaium, vel aliam nune eliam propono el pro régula babendara
,

donatiunem privalam lit; aliud vero est loqui censeo. Primo eiiim circa verba concessionis»
de concessione factâ à principe. Nani de prio- per quLC non soîùm res, sed munus conceiliiur,
ri modo iranslalionis loquendo, nianifeslum sed expressé additur, prout anlecessor id
liabuit,
eslclauhuam universaiem non exlendi ad pri- seu cum omnibus juiibus, quœ prœdecessor habuit,
vilégia personalia, el successionem jure ordi- consideiandiim esl, an lalis forma verborum
nario, vel ex proprià volunlate possidentis la- ordinaria in
sit omni provisione lalis muneris,
clam, non comprebendere privdeg a personalia, vel caihedrai, etc. qnoiies ex gratiâ principis
quia nec esl in poieslate possidenlis illa irans- donatur, iia utsemper in illà addaturillaœqui-
lerre, nec in illispolesl ehs>e propria successio, paraiio ad anlecessorcm , qnocumque modo
cùm per mortem babenlis extinguanlur.Et ad munus illud habueril id est, sive cum
, privi-
hoc genus iranslalionis vel successionis spe- legio, siveabsquc ilio, vel poiiùs illud addilum
clani omnia quie pro oxemplia el similibus ad- Proj</, elc, sil exiraordinariumelspeciale. Nam
ducunlur. Taie enini esl iliud de successione in priori casu procedii prior sententia, tiinc
haeredis in omnia jura del'uncti. Iiemillud de non censeri concedi per illa verba specialia
di^posilione, ulunus succédai in omnijureal- piivilegia,
pi-opierfundamenla diclœsenleniia',
lerius, quai non inlelligilur de bis quai babe- adilendo lune nulltmi esse verbuin in ri-^ore
bal jure exlraordinario. Qu* ideô vera sunl, significans privilegii concesionem, cùm par
quia disposilio loquensperverbum succedendi, illa eadem verba significari soleai pi-ovisio rei
CD ipso limilalur ad jura, in quibus succedi po- cum jure suo ordinario, ut coinmuniter esse
lesl, el siniiUl r disposilio consliluens jus or- solel in praidecessoribus. At verô quando for-
dinarium succedendi in aliquo muiiere, iiiiel- ma concessionis specialis est, el exlrar)rdinaria»
ligilur de lali munere secundùm omnia quie magna prsesumpiio est conlincre privilegium
jure oi'dinario illi compeiunl, qiià l'alione ca- ad instar, el illud addilum ProiU, etc., posiluin
pitulum succedens episco,)0 , sede vacaiile, esse propier pi ivilegium antecessoris , quod
non succedil in bis quai illi eoiiipelunl ex de- voluii princcps eliam successori concedei-e.
legalione, juxta cap. Verùm, de Furo compel., non jure successionis, se.l graiiA aiquiparalio-
etlradilPanoi'inil. in cap. Cum ,liiu, circa liiiem nis, qiiam ipse princeps fa;;ere voluil. ll;iiio
de iMajoril. elObed. Alveio in casu queiii ira- esl, quia lune cessant omnes praisumpliones
ctamus lermini sunt longé diversi. ^uiu non contraria: seuteutiiii, cùm illa non sit successio
TH> XIII.
10
l99 DE LHGIBtJS. 500

et allundè accrcscii religionibus, aut relîgiosis conccdi soient, in-

nec ordinarla dlsposîiio :

verba non fuisse ad- teliigaliir licri de privilegiis concessis religioni-

magna ralio crodeiitli illa

effeeln nulluni au- bus ipsis, vel de concessis ciiam parlicularihus

tlila feupeilluè, el sine nllo ,

ad privilegiinn pru'dccessoris domibus, anl pcrsonis. Sed in hoc niliil cerlius

len» liabenl, si

non referantur; ergo non piopler aliam cau-

dici potcsl quàrii poiidcraiida osse verba com-
sam posila sunt.
municationis. Uogulare aulem est, ut commu-
aulem maxime hrec eonjectu- nicari inleiliganlur privilégia concessa intuitu
12. Augobiliir
religionis, seu lolius congrcgalionis, jnxta de-
ra, si addalur sccunda de qnalilatc privilegii.

conlineat prœjndiciuni leilii, sed claralionem Leonis X, ([uierefertur in supp'e-

Namsi non
menlo Miiiorum. Aliqua verô sunt specialia
favorem principis, lune maxime cavendum est
privilégia, quai concedunt communicalionem
ne veiba privilegii inania reddantur. Qiiando
privilegiuni luei il odiosum el aliis prt- in privilegiis eliam specialiuin domoruni , el
enim ,

vel bono communi, Uinc ma- ha;c ipsa specialia privilégia per alias générales
judicium afferens
etiamsi ex clausulas aliis communicanlur, et polerunt
jor est lieenlia reslringendi verba
it;i
,

parle non babeanl efieclum propler aliquam cum proportioneeodem favore gaudere , ut la-

condilionem subinlellectam, et non implclam ,

tiùs cxponil Emm. Roder, i. to., q. 55,
an. 18.
ut quod voluerit princeps concedere omnia
jura
non prae- 2. Sed explicare oporlet, an hxc concessio
ordinarla et extraordinaria, qua; aliis

judicant. Atverôquando privilegiuni est sim- privilegii per couununicationem eadcm sil cum
plicilerfavorabile, et poleslhabere juslam cau- concessione privilegii ad instar, soloque no-

sam el ralionem dici non poiesl illa verba

.
,
mine difïerant, vel si majorcm babent differen-

esse addita sine uUo effeciu vel inleniione liam ,

qu;e illa sit. Aliqui enim banc difieren-
liam consliluunt, quod per privilegium ad
principis, et ideô sicut extraordinaria sunt, ita
eiiam aliquid ultra jus ordinarium concedunt instar non idem , sed distinctum privilegium

quod esse non poiesl nisi œquiparalio in pri- concediiur, licet simile : nam ipsa similiiudo

vilégie cum aniecessore liât; ergo hoc conce- et relalio ,

quam importât parlicula ad instar,

dunt, et hoc est privilegium ad instar. banc dislincliouem requirit , ut constat eliam
ex dialeclicâ. At verô per communicalionem
CÂPLT XVI. non aliud, sed idem privilegium conceditur ei,

De communicatione privilegiorum , et eormn col- cui communicalur. Nam communicatio privi-

tatione cum prinlegiis ad instar. legii non est ejus multipîicalio, sed exlensio, et

1. Alia forma concedendi privilegium esse quasi applicatio ejusdcni privilegii adplura sub-

communicalionem privilegii alteri jecia.

solet per
priùs concessi ,
quae est valdè usilata, prœser- 3. Hanc difierenliam lalè Iractat Mandos.

tim in privilegiis religionum , ut constat ex dicto iractat. de Privilegiis ad instar, q. 2, el

compendiis eorum , et ex bis quae latè refert illam non probat ac merilô, modus quo rem
Emman. Roder. 1. tom.quœst. 55, pertotam. explical, mihi non placet, quia idenlitatem pri-

Circa quam formam concessionis inprimis cla- vilegiis ponit in ulroque exlremorum, et negat

rum est efficaciam ejus in hoc consisiere, quod simililudineminter privilégia, licet illam ponat

jus uni concessum per aliquod privilegium, al- inter privilegiala. Inprimis ergo, ail, per com-
teri eliam conceditur per quamdam extensio-
municalionem idem privilegium communicari,

nem, vel certè per quamdam mulliplicaiionem quia vis verbi communicandi hoc requirit. Et

talis privilegii ut nomine communicationis si- quia ténor concessionis per communicalionem

gnilicari vidclur. Ad inlelligendum aulem, qua- est lue : Concedinms minorihns, v. g., communi-

lis et h*c comnuinicalio, verba iu-

quanta sit calionem privilegiorum, quœ liabent prœdicato-

dulti attenté pensanda suni, lum ex parte illius, res, in quà forma relalivum qua; refert sub-
cujus privilegium ctmmmnicalur, lum ex parle slanliam non accidentia. Item quia leges, quse

ejus cui communicalur, tum denique ex parte coimnunicalioncm privilegiorum concedunt,

modi quo communicalur, et in bis omnibus plerùmque per relalivum idenliialisilla conce-

ferè observand.T sunt générales regulae de in- dunt, ut ibi latè refert. Addil verô idem esse

lerpretalione, ampliatione, vel reslriclione pri- in privilegio ad instar, et hoc quidoni lollere
vilegiorum, qu:j; in superioribus laclaisunt, et siutil indinem privilegiorum inler se, (piia idem
in sequenlibus tradeniur. Solet aulem specia- non csl simile sibi , niliilourinùs lanien res

lilerquseri an communicatio privilegiorum quœ privilegiatas lier! similes inter se, quia subjecta
 Sût 1)K LEGIBIIS. S02
eaitidem quaiitâtein habentia similiasunt. Lnde similis formae aherius. Per haec ergo nulla ilii-

concludit illain idontitaltMn nihil obsl.in^ (|U(i- feienlia inler bœc privilégia explicatnr.

iniiiùs piivilti^iuiu coniinunicaluiii sil privilc- G. Posselverô nilcriii^ ;iddi priviiegium ad

giuin ad iiistai\ quia illud realivum ad hi.star, instar dicere siinilitudiiiem, non lanien perle-
non dicil siindiludinem inter privilégia, scd clam et exactam, sed per quamdam imilalio-
inler privilogiaia, nem, communicalionem aulem privilegii dicere

4. Sed hoc nec in jure est necossarium, nec inlegram et tolaleiii coneessionem privilpgii,

peranalogianiadphilosopluam siislineri polesl. et ideô dici poliùs identilatem quàm simililu-

Interroge eiiim quo sensu dicat in coniniuni- dinem, polesique h;iec diderentia confirmari
catione priviiegionim , idem privilegiuni prae- ex quàdam lormulà concedendi banccommuni-
exisiens in une communicari alleri : aut eniin caiionem , quam specialiler invenioin quàdam
loqtiiiur de identiiate specilicâ, vel numericâ. bullà Pii V Societaii nosirac concessa , cujus
De numericâ dici non polesi, tum quia idem verba sunl : Possint libéré, et licite uli, fnii, po-
ouraero privilegiuni non polesl simul esse in tiri, et gaudere (scilicel , privilegiis aliarum
diversis subjeclis, et œquè primo in siiignlis, religionum), in omnibus et per omnia, Hon solùm
priviiegium autem communicatuin tam propriè ad illorum instar, sed pariformiter, et œqué prin-
et per se convenil ei, oui communicalur, ac cipaliter. Absque utlù prorsiis differentiâ proinUe

priùs eral in aliero, sicut diclum est de privi- ne si Societati, etc. norninalim et specialiter, ac
légie ad imtar. Tum etiam quia laie priviiegium generaliter concessa fuissent. Quae verba suppo-
durai in eo oui communicalur, etiamsi in alie- nunl priviiegium ad instar non esse pariforme
ro, in quo priùs erat , amillalur, ut slalim di- suo exeniplari , nec esse lam ampliim, sicut
cemus. Tum denique quia argumenta, quai pro priviiegium per communiciilionemconcessnm,
hàc identilale iiunl, ad summum probant spe- nec ejusdem rationis cum illo. Et conlirmalur.
cificam ideniitaiem. Si aulem de bàc lantùm quia priviiegium communicaium est verum pri-
sit sermo, cum illà idenlilaie slal perfecia si- viiegium; priviiegium autem ad instar, compa-
miiiiudo, non solùm inter privilegialos, sed raiione alierius esi quasi liclum fictione juris.
etiam inter privilégia ipsa, ul constat de quâ- UndeBald.ait civemad instar, seu ex privilegio
cumque ideniiiaie specificâ inler qualitaics, et non esse legitinmmeiverumcivem, sed similiiu-
ratione earum inler qualia, qualenùs laîiasunl. dinarium ; Oninis autem similiiudo, inquit, est
Ergo immeriiô dicil illi auclor per communi- quoddam figmentum rei, et non proprietas ipsa,
caiionem et per priviiegium ad instar, concedi citai 1. Sed si accepta, iï. de Jure flsei.

eadcni privilégia, non autem similia : nam quse 7. Verùmlamen hic etiam modus dicendi
illo modo sunl eadem , eiiam similia sunt; si- non placet. Primo, quia supra diclum est pri-
cul ergo priviiegium ad instar non excludit viiegium ad instar absolulè concessum, ex-
idenliUitem, lia non excludit simililudinem. tendi ad omnia, ad quie suum exemplar ex-
5. Neque est verum parliculam ad instar, tendilur, aique adeo de se dicere imiiationem
nonsemper referre privilégia inter se, scd lan- perfectam, et non taniùm adurabraiam vel
tùm personas privilegiatas, nam poliùs priviie- lictam, cujus opposilum in bâc differentiâ sup-
gium ad instar, dicilur taie proplcr babiludi- ponitur sine suHicienli lundamenlo, ul paiebit,
nem ad aliud priviiegium, quod imiiaiur : ergo cura tamen illud eOicaciter videalur probatum
lalia privilégia eliam sunl numéro disiincta, et ratione supra facià, quod aliàs incerla essel et
unum est quasi excmplar alierius, et boc est ferè inulilis concessio privilegii ad instar ab-
ad instar illius, ul ex supra diciis palet. Nec solulè, et sine aliâ explicalione. Quod si dica-
polesl inlelligi, quomodè pi ivilegium dctur uni lur, priviiegium ad instar, licet interdùm sit

ad instar alierius rei, vel personse, nisi illa perleclum, posset inierdùm salvari cura im-
sumatur formaliler ut aflecla tali privilegio, ul perfecià imiialione. Contra boc est, quia illud
in 1. Omnia, c. de Sacros. Eccl. cum bospila- solum babellocum, quando in privilegio expli-
libusconceduniur privilégia ad instar Ecclcsia; calur. Hoc aulem modo etiam communicaiio
primariae, sine dubio inlelligiiur supponi Ec- polesl esse imperl'ecta, et solùm per quamdam
clesia, ut talibus privilegiis allecta, et ita non parlicipalioncm. Quod si communicaiio privi-
solùm bospiiale lieri siniile Ecclesi*. sed eliam leg.i absolulè l'acta, et sine limitalione inlelli-
priviiegium bospilalis cllici simile privilegio giiur de adaequalà conmiunicalione tolius pri-
Ecclesise, imô non aliter subjeclum sil simde vilegii, etiamsi expresse haec adaequaiio non
alleri, nisi efficiendo in eo lormam, quae sil explicetur, quia non est ulla ratio addendi li-
'M ht LEGIBIS. 304

luilaiionem, quia si haec licentia darelur, toia star : primo ad instar, aiterius conditionis, seu

concpssio e.-sel iiiceria et ambigiia ; ha cii.un proprielatis, quae in exemplari non est ex pri-

dicendum esi de privilcgio ad inst;ir, projiior vilégie, sod ex nalurali origine, vel exantijuo
eaindeiu ïaiioaeni ; crgo iu lioc poliùs diqxù' aul ordmario jure. Secundo polesl privile-

paraniur, qiiàin difleianl : nam ahsolulè fada gium esse ad instar aiterius privilegii, vel pri-

ulraque est perlecla coiicessio : per addiiio- vilegiati quoad jus, quod ex spécial! privilegio

neinverô, et expressam concedeniis volun- babet. Priori modo est ve^uni, quod in quâ-

laleni ulraque polcst limilari, et laulùiii dani coiiliiniat.one si;pra siniobalur. prive-

ex parle, vel per iiuiiaiionem iiuperfoctaui gium ad instar non conslituere aliquid verè
lieri.
laie quale est suum exemplar, sed bciione ju-

8. L'nde eliam constat, non reclè addiici ris : sic enim privilegium legiiimaiiouis dici

verba illa Pii V ad dillerenliani praediftam potest ad instar legitiniorum tiliorum, non ta-

confirniandani. Nun sicul ex illis verbis vide- men facil verè et rediier legitimum fiiium,

tur collgi privilegiuni ad instar posse esse sed liciione juris. El sic etiam procedit quod di-

ina;quale et secuudùm quid, ita etiani coliigi cebai Bal. civem ex privdegio non esse legiti-

poierit counuunicationem privilegii non esse mum et naturalem civem, sed instar ejus,

pariformein, neque œquè pnncipaleni, neque secuudùm quamdam siniiliiudinariam ratio-

absque ulià differenlià, nisi baec expresse de- nem. Sicul eliam diccre solemus privilegium
claretur in privilegio, qui cùni h* parliculde nobilis non lacère verè et naturaliter nobilem,

expresse addaniur, insinuaiur, sine illis non sed civililer ficlione juris. Et cum eâdem limi-
communicationeni. Qnôd si laiioneaccipiendum esl quod idem ail, onmem
esse adcenualam
hoc falsum est, ut videlur probituni, dicen siihiliiudinen) esse bgmenium rei, et non pro-
dum necessariô eril illud non coliigi ex addi- prietatem : est enim verum de bàc similitudine
tione illarum particularum quia non seniprr ,
legali (ut sic dicani) respeciu rei niiluralis;

adduntur propler noviim etrecluni, sed pro- nam alioqui perlecla et naturalis similitudo in

pter niajoreni explicalionem ejiisdeni efleclùs, veriiaie et proprielate consistit, imo si ])ro-

et ad lollendam omneni tergivers;iiion m , et prieias in utroque extremo legalis sil, pottst

umbram eludendi privilegiuni. Iniô etiam in- similitudo esse omriinô propria, et non tanlùm

terdùuî niuli'plicaniur hujusiiiodi verba ad analoga, ut jam dicam. Posteriori aulem modo
expliciindun» magnum afleclum concedentis, nos bactcnùs loculi sumus de privilegio ad in-

ut patet de illis : IJti, frui, potiri et gundere, star, niniium, quod datum e t inter aiterius

et ÏH omnibus, et peromuia. Idem aulem dicen- privilegii, seu quod idem est, ad imiiaiioneni
dum eril de praedictis verbis respecta privilc- eireciuum, et proprielatum, quse in alio sunt

gii ad instar, ut expoi-uit Maiidos. dicta q. 2, eliam ex privilegio : nam boc modo loquunlur
n. 15, ubi ipse releri alias privilegiorum for- jura de privilegio ad instar, et bic est com-
mulas, quai babent, non ai instar, sed parifor- nmnis usus talis vocis, nam prius non solet

miter, et miratur quomodô illa negatio cum vocari privilegium ad instar, sed direc:um, et

adversativà conjunclione ponalur, ac si illud (ul ila dicam) primariuni, licel effectus ejus

non essel privilegium ad instar, vel ac si esse possit dici esse ad /«s/ar allerius effectus nalu-
ad instar, et esse pariformiter essent opposita. ralis, secundùm analogiam et fictionem juris.

In praidictà autem BuUà non legitur absolutè Hoc ergo privilegium ad instar, non est ficiura,

non ad instar, sed non soliim ad instar, quœ sed verum, nec inducit aliquid per juris fictio-

verba faciliorem babent explicalionem, nam nem, sed verè et propriè concedil quidquid

quia privilegium ad instar laliludinem babere aliud privilegium, quod est veluli exemplar
polesl, et obscuritalem, vel lergiversalionem, suum concedil, et ila inducit similitudinem in

si solum ponalur, ideô ait Poniifex ooncedere piivilegiis omninô propriam, et absque aliquo
se privilégia dicta non solùm ad instar, sed figmento.

etiam cum omni proprielate et exaggeraiione, iO. Juxia banc ergo dislinctionera dicendum
ut magis statim declarabimus. est, privilegium propriè dictum ad instar, uli-

9. Quapropter tam de privilegio ad instar, que aiterius proprii privilegii, non dislingtii à

quàm de privilegio per communiealionem di- proprià communicalione privilegii, et hoc reclè

stinciio aliqua praemiiiend:» est, ul propriè et probari ralionibus faciis. Privilegium autem
univocè fiut comparatio. Primo ergo duobus vocalum ad instar, propler solam imilalionera
modis jnlelligi potesi privilegium esse ad in' alierius juris ordiuarii, et quai>i counaturali»
305 DE LEGIBUS. 306
fundati in propriclaie originarii5. seu nnimali, 12. Privilegium ergo cnmmunicatum priori
illiid morilôtlisiinmii à privilcgio per coninin- modo aliciii lanqnàm accessorio ratione priri-
niciilionem, qui;i ibi non fil rcverà comnini;!- cipalis, non pdirsl dici pi ivil-ginm al instar
catio |)rivilogii, sod concrdiliir per privilegimn, pioprièsumplum, ut de illo in superiori pun-
quod alicri convonii sine illo, vel si «onvenil ct') locuti sunins : qina non est
ibi concessio

ex privilegio, iliud est jam facluni qnasi con- unius privilegii ad instar alterius, sed est cx-
naiurale propler anliqnitjiteni originis, nt in tensio qu.iedam ejusdem privilegii. Tnde ibi

nobiiilalc originarià, vol in jnrc civilatis ex locum babet ralio lacla supra, quod ibi non est
antiqiio dnmicilio, et siinihiiii'^. Et foriassc Pins piivilrgiorum simililudo, née relalioaul aqui-
V in pra'diclà Biillà. qna; incipit, Dion iiidc- paralio unius ad aliud, sed e>l idem privilegium

fessœ, ideô lam accnralè dcclaravit iilam com- non laniùm specie, sed eliam numéro, quod
mnnicationeni privilegioruni ordinnm mendi- uni primo, et alieri ratione illius primi com-
canlinni factani Socielali, non esse taniùni ad municaiur. Unde fil etiam ni inter ea duo
instar, quia in illà dedaravcrat religionem So- mcinbra, quai illo privilegio gaudent, non sit

cictaiis Jicsu mendican'em esse, et ideô ne qnis œqiialitas : nani seinper aceessorium pendcl à
pntaret esse niendicanlem soitini ex privilegio principali, et si principale iilud renunliet, vel
et liclione juris, et ideôconcedi illi niendican- alio modo iilud annllat, conseqnenler illud
tiiini privilégia, solùm ad instar ver.irum men- eliam perdet aceessorium. l.t si religio aniiltat
dicantinmreligionum , ideôexpressitconcedere privilegiuni, conseqnenler donali, velservien-
se talia privilégia Societati pariformiler, et les intra donios vivenles illorum fruclu privan-
seqnè principaliler absqne «lia prorsùs dllfe- lur : non verô è contrario : nam licet privile-

renlià, quia nimirùin inier verum et tictuin gium perdaïur quoad aceessorium, seu fami-
fictione juris seiiiper relinquitur aliqua difle- liares, non amiiletur quoad religionem, quia

rentia ; Societatis auiem non fictione juris, sed aceessorium seqnilur principale, et ab eo pen-
verè religio ni^^ndicans est, et ideô oequè prin- del, non è conirario. Et eâdoni raiione licet
cipaliler, et sine ullà differentià illi conimuni- illi, quibus secundariô communicatur privile-
cantur privilégia. gium, illo ga udeant, et uti possini centra alios ;

11. Denique oportet alleram dislinclionem non verô conlra illum raiione cnjus illud par-
adhibere ex parte communicalionis privilegio- ticipant, ne quod in favorem ipsorum recipiunt,
runi : duobus enim nindis (ieri conlingit. Pri- in eorum gravamen et odium convertatur, ut
mo, ut privilegiuni uni tanlùni per se et reclè docet Cordub. et Emman. Roder, supra
propter se concedalur, ab illo autem quasi re- loquenles de privilegiis religionum, quatenùs
dnndet, et derivetur ad alios propter conne- servienlibus communicanlur. Et generaliùs
xionem, quam babent cnni illo primo, ita ut idem docet Panormit. in cap. E.r parte, \o
non in propriis personis censealur illis cou- de For. conipet. num. 14, dicens, qui privile-
cessum privilegiura, sed in alio. Sic privilégia gio utitur jure alterius, non posse illo uti con-
religionis alicujus interdùm communicanlur lra eum, ratione cujns dio gaudet, quod eliam
faniiliaribus non ratione suî, sed raiione reli- afiirmal Barlli, in 1. Doi^atioiies, 20, c. de Do-
gionis, à quâ omninô pendent in illorum usu nal. inler vir. et uxor. ex 1. Si jiidex, 14, ff.

et fructu. Secundo, privileginm uni corpori de Minor. quai non in propriis terminis, sed
vel personne concessum, commiinieatnr aiieri per qiiamdain parlicularem raiionem induci
propriè et œqualiter, ila ut ex proprifi personà polesl. Denique in hoc quod.immodô aequipa-
non minus quàm prior pot^rat,
illo uli possit, ralur privilegium sic communicalum privilegio
velquàm ipsa posset, si primo et per se fuisset ad instar, impropriè dicio, propler imilalio-
commnnicaium ei privilegium. Et hoc modo nem impropriam, quam facil per lictioneni ju-
communicalio privilegioruni ordinariè lit inter ris : sic enim boc privilegium diim exiendilur
religiones per indulla Pontificum, ut constat ad familiales religionis, v. g., apslimare illos
in Societate et Biillâ ciiatâ, et ex alio Greg. videtur tanquàm leligiosos fictione juris, vel
XIII, Ascendente Domino, et idem est in aliis per quamdam habitudinem et analogiam.
religionibus, ut constat ex compendiis verb. 13. Dicet verô aliquis : Ergo privilégia con-
Commnmcatio, et rcfert laiè Eniman. Roder. 1. cessa religioni, ul sic, quatenùs communican-
lom., q. oo, proesertim art. 21, cum Cordu. in lur singulis religiosis divisim, ac personaliter,
addit. ad Compend. verb. Commnnicaii, in crnnt privilégia per communicaiioncm, non
fine. per directam concessioncro, quia non ratione
 307 DE LEGIBLS. 508
sui, seu raiione totiiis corporis singula membra tari potest in Trident, sess. 24, cap. U de Re-
roligiosa illis privilogiis gaiident, et in eis à i'ormal.

corpore depeiidtMil : nain si corpus religionis 15. Al verô privilegium, quod uni priùs
illis privetur, vei iila rcniinliet, vel aniiilat, concessum est, et poslea commuiiicaïur alteri

onines et singuli religiosi illis carebunt, non in proprià pcrsonà, ila ut liai illius i)ropriurn,
verô è contrario. Itcligio eiiam uli poterit non minus (|uàm si tali personœ, vel rei l'uisset

lali privilégie contra suum religiosum, non priniiiriô concessum : illud est proprium pri-
tamen è contrario : ergo est illud privilegiuni vilegium por communicationeni simplicitcr, et
per conununicalionen» iniperleclani et sinii- in re nibil differlà privilegio ad instar, propriè
liludlnariam , eliani respect» rc^ligiosorum ;
sumpto, qiiale supra explicatum est. lia tandem
consequens auleni videlur absiirduin et alie- concludit Mandos. supra, etidem sentiuntCor-
num à modo loquendi onniiuni de liujusniodi dub. et Emman. Roder, licet in lerminis quœ-
privilcgiis. stionem non tractent. Et probabitur facile de-

14. Respondeo, talia privilégia respeclu re- clarando vim et elïicaciam bujus communica-
ligiosorum non esse per communicationeni lionis. Primo enim haec communicatio est ve-
propriè loquendo, sed per concessionem pri- luti concessio novi privilegii ,
quia illi, cui
luariani et direclam. Quia quando privilégia privilegium Communicator, novum privilegium
religionis lalia sunt, ut pro singulis religio5.is, conceditur, quod anlea non babebat, et licet
et ad personaleni usum conl'erantur, priinô ac anlea illud privilegium in specie esset in alio,
per se conceduntur ipsis personis religiosis : non tamen erat in tali re, vel personà; ergo
nam licct videauiur concedi singulis raiione quoad banc individuationem , ut sic dicam,
tolius, cliam conceduntur corpori medianli- quasi de novo lii. Unde communicatio illa

bus nu'mbris secundùni diversa gênera causa- etiam dici polest muliiplicalio numerica ejus-
rum. Nam si respiciamus raiionem motivam, dcm privilegii, ut supra declaratum est. Deinde
illa videtur esse favor religionis, et boc modo cùm dicilur boc privilegium communicari , ni-

conceditur membris propter tolum : tamen si bil aliud per hoc signidcalur, nisi quôd privi-
spectemusimmediatuni subjcclum, cui lit l'avor legium ut receptum in eo cui Communicator
privilegii, illud est unaquaeque persona reli- sit ejusdem rationis cum illo quod commoni-
giosa, nec conceditur corpori, nisi qualenùs catur : hoc autem ideô est, quia fit ad instar
omnibus et singulis nicmliris datur, quia actio- et similitudinem illius; esl ergo illud privile-
nes vel effeclus, propler quos datur privile- gium ad instar, et quod per banc vocem signi-
gium ad singulos spectant, non ad corpus ut licatur quasi in aciu signa to, per verbuni
taie est, ut supponimus. Et in boc est magna comnmnicationis signiûcatur in actu exercito;
dlflereutia inter ipsos religiosos et alios qui res autem eadein est.

quasi extrinsecè adba^rent religioni. Et ideô IG. Praeterea (quod ad rem moralem praeci-
eiiam non polesi dici laie privilegium se- puè spécial) bine lit, ut proprietates supra dé-
cundùm hune respectum, esse ud instar, aut clarai* in privilegio ad instar, in privilegiis

secundùm liciionem aliquam neque secun- , communicalisabsolutoel i)erfecto modo locum

dùm propriam dependentiam, nisi foriassè habeanl. Nam per communicalionem banc ila

quatenùs partes pendent aliquo modo à toto, lit proprium privilegium in eo cui communi-
et é contrario. Dixi aulem rcspectu religioso- catur, ut mulalio in uno facla non necessaria
rum, u tique jam professorum, quia respeolu bal in allero, nec è convcrso, sive illa fit per
novilioruni dici polest licec communicatio se- niodum augmenli, sive per modum diminulio-
cundùm aliquam liciionem, et cxtensionem, et nis, aut corruptionis. Ratio est ,
quia commu-
ideô ut talia privilégia conveniant religiosis nicatio privilegii, seu privilegiorum , si nibil

non est necessaria specialis expressio, aut dé- aliud addatur, ialelligitur fieri de privilegiis

clarai io, sed salis est, quôd religioni concedan- concessis, vel secundùm mcnsuram concessio-
tur; ut verôcomplectantur novitios, necessaria nis jam tactai, quia velverbum communie andi,
erit expressa verborum forma, et ila observât regulariter cadit super verbum de praelerito

usus, et muliù magis est necessaria, ut ad fa- quod ad fulurum, de se non exlendilur, ut di-

miliaves exiendatur. Unùe etiam in bis soient cendo : Communicamiis littic Iwspita'i privilégia

requiri spéciales conditiones, ut, v. g., quod conccssa tali liospituli; ^ol licet non addatur
actu serviant, intra monasteria babeant, etc. in verbum Concessa, sed simplicitcr dicatur : Taie
religiosis autem sola professio suflicit, ut uo- hospitale gaudeal privilegiis talis Ecclesiae iu-
309 DE LEGIBUS. m
telligitur de concessis, quia non sunt eo tcm- est, et idem dici potest dequâcumque renun-
pore privilégia lalis Kcclosia', nisi quœ ilii coii- tialione privilegii, vel causa ab uno data ad
cessa siinl. El ideù ubi princcps vuit laigiorcni illius amissionem ; nam in his non est facta

facere coniniunicaiiononi. addiispecialia verba, communicatio. In bis ergo non invenitur dilfe-

quibus exprossè deciarcl, non tanlùni comniu- ronlia iiiior privilegium per communicationem
nicare privilégia conccssa, sed eiiani concedon- cl ad instar, nec etiam in aliis, quae supra no-
da, sicul lecil Pius V in dicta Builà, et siiniles laia sunt.

sunlpiures in conipendio, verho Communicatio, CAPUT XVII.

elitaqiioadhoc ideniomninosoiiliendum eslde
Ulrùm, communicato privilegio, etiam restriclio
priviicgio per connniinioalionon) , et ad instar.
ejus communicelur
Et ita sentit Mandos. diclo tract. Glos. \i, ubi

ila inlerpreiaïur quanidain privilegioruni coin- 1. Occurrit tamen in hâc œquiparalione spe-
municationeni Socielaii factam à Pio V in Bullà cialiter inquirendimi , an privilogium alicui
xEqmun repnlamus, anni 1o6j, et ideô putat concessum cum certà restrictione, et poslea

coniniunicatioueiu priviîegioruni Socielaii fa- conimunicalum alteri, inlelligatur communi-

ctam à Pio V non exlendi ad privilégia conce- caiumcum eàdem restrictione, eliamsi illa non
denda, nisi per aliani comniiinicaiioneni quasi exprimalur.sed absolutc dicatur, communicari
rellexaiu, seu in quantinn illi connuunicantur buic privilegium, quod alter babet. Nam vide-
privilégia aliaruni religionum, in quibus illa tur ex dictis sequi pars affirmans, primo per
extensio conlinelur. Sed licct hoc sit proba- arguiiientum à contrario, quia illa restriclio

bile, attente solo tenore illius Bulkc, nibilo- non supervenit communicalioni, sed suppo-
minùs est alia Bulla ejusdem Pii V. Cinn inde- nitur in prima concessione. Sed restriclio,
fessœ (quani ille auelor sine dubio non vidit quae supervenit, post communicationem non
quiaforlasséante illani edilani, tractatuni illum extendi ad talcm restriciionem, ergo positam
composuit, nain fuit post sox annos à superiori dicendum videturin resiriclione, quae praece-
édita), in quâ expressis verbiscomniunicantur dii. Item illa restriclio neccssariô transit ad
Societati privilégia conce«sa et conccdenda. privilegium ad instar; ergo eliam transit cum
Haec ergo clausula. vel alia œquivalens neces- communicatione privilegii perfectà. Probalur
saria est ad iliam extensionem ,
qua) solet etiam consequentia , quia haec vel sunt in re idem,
addi in privilegio ad instar, ut constat ex I. licet verbis différant, vel certè parificantur; est

Onviia, c. de Episc. et Cler. et ila in boc non rnim cadem ratio in utroque proesertini quoad
est dilfcrenlia inter haîc privilégia. banc condiiioncm. Anlecedens autempatet,
17. Simili modo dicendum est de mutaiione quia privilegium datum à principio cum restri-
privilegii communicali quoad diminutioneni, ctione cura eâdem proponilur, ut exemplar
vel amissionem ,
quia licet privilegium niinua- alierius, quia rêvera non est datum , nisi in tali

tur, velauiiilaïur, sive jti^r rêvoeationem , sive gradu, vel cura tali modo, et sic proponilur iu
per non usuni, sive quocumque alio modo in exemplar, quando aliud dalur ad instar illius :

eo cui priùs directe conccssum fuit, indenulla ergo illa restriclio necessario transit ad exem-
résultat mutatio in eo cui postea fuit comniu- platum. In contrarium verô est, quia reslrictio
nicalum, quia baec posterior concessio non addita in prima concessione respectu ejus cui
pendctà prima, quia non conceditur posteriori facta est, non semper ;cquè aut benè accom-
lanquàm accessorio seu conncvo cum priori, modatur alteri, cui taie privilegium per com-
sed per se , ac directe ex proprià , et in pro- municalioncni concessum est; ergo non est
prià personà, solùinque est inier illas conces- verisiniile, restriciionem eliam communicari,
siones anlecessio temporis, et quidam multi- ut, v. g., concediintur Socielati sua privilégia
plicatio, ideoque mutatio in uno fada non po- cum bàc restrictione , ut singuli religiosi illis

test alteri nocere. Atque ita iradit Panormiian. uli non possint, nisi per caput proximum lo-
in cAp.Ciim accessissent, de Conslit. et cum illo lius religionis, quod est generalis, id est, per
Sylvesl. verb. Privilegium, q. il, in fine, .Man- applicaiionem et consensum ejus quando ergo :

dos. supra q. Roder, tom. oo, artic.

(i ;
1 , q. ba;c privilégia aliis religionibus communican-
19, ubi in hoc sensu ait, per communicationem tur, non est verisiniile reslrictionem illam
privilegii dari jus uiendi illo, non tamen com- communicari, quoe non est gubernationi alia-
municari iisum, vel non usum cjus, cui priùs runi religionum acconnnodaia . Simililer con-
taie privilegium datum est. Quod verè dictum ceduntur Societati aliqua privilégia cum h.ic
Ml DE LEGIBUS. M2
rcslriclione . ut aliae religiones illis mi non nia, et similïa. Alio modo conceduntnr privi*

possinl per viam coininmiicalionis; aliaj vorô legia religionibus ad favorem earum, vel ut fa-

re.igioiics iiabcni privilt gia coiiimimicaudi in ciliùs possinl vel lemporaliler suslenlari, vel

oninibiisciniicaîicris aliisreIi|,'ioiiiliiis; ergo illa s|)iriuialiler operaii, qii;e privilégia non rela-

reslriclio lion itok-ril aliis reIii;ionil)us iiocoro. xant religiones, sed de se poliùs lendniil ad
2. Adverlo, triplicem posse cogilari rcstri- fovendam perleclionem, el coiiservandam di-
cUoiioni in iuijiisiiioili privilegiis. Prima esse sciplinam religiosam. El hic modus magis est

polesl ad liiuiiaiidiiin privilcgiuiii seciiiulùm se usilalus, quia perse melior est, et ila etiam est
non iiituilu rolii^ioiiis, vel in l'avoreni rcligiosi per se iiil'^nlns. prior enim poliùs est quasi

insiiluli, cliam absoluiè,et gcneraiin» speciali, permissus, seu peraccidens intentus ad majora
sed r.ilione tantùin convenientis nioilerationis incommoda vitanda. Qnandoergoabsolulè eon-
talis privijegii , vel ad cavencluiii nocinnentuni cediUir privilegium, elex lenore el verbisnon
a'iorum, vel ad vilandarn a!iqiiani perliirbatio- coiislal concedi per modum dispfnsationis ali-

neni ,
qua; ex ni;tjori licenliû oriri possel. Ll si cujiis rei perlineiilis ad proprimn inslilutum,
privileginni non ^olvendi décimas limiielnrad el régula rem observanliam , inielligilur con-
propria praidia, qu;c propriis l.iboribiis cxco- cessum sub illà lacilà condilione, dummodb re-

luntiir, vel si privi!egiuniex<niptionisliniilelur, gulari vbscrvantiœ non repngnet, et ideô in pri-

ne ad lamiliares exira ni<inasieria viventesex- ma concessione |>rivili'gii ordinariè non expri-

tendatur, vel ne lollai obligaiioncm servandi milur h?ec limilalio, quia veluli perse inest,
fcsliviiates , et inlerdicla el siniilia. El de hoc quamdiù conlrarium non exprimilur. Nam in-

gem^re reslriclionis cerlum existinio, servan- teulio ponlificis nunquàm est relaxare reli-

dam oninino esse in comrannic;ilione privilegii gionem , ueque id facere credendus est, nisi

eodem prorsùs modo, quo in prima et direciâ quando id déclarât, causa cogniià, et necessi-
concessione adhdjita luit. Hoc eirm ad mini- tale urgente, quam sigiiificare solet , quando
mum convincunt priores ralionosdub'iandi.Et talia privilégia relaxanlia concedere iniendit.

prscterca, qnia e;u!ein ratio, qiia; Tnil ad linii- 4. Unde à fortiori constat, quod si talis re-

tandam concessionom, estad limilandam com- slriclio expresse addalur in concessione, multô
naunicationem, et Poniifex ant Princeps non magis inielligctur adhibita in communicatione,
declaravil se velle majnrem graliain faceie in eliamsi in illà non exprimatur : nam etiam la-

coinmunicaiione, non obslante p::ritale raiioiiis cilè subintcIIipenJa es«et, licet in neutro ex-
(ut supponinuis, aliàs nulla esset quaeslio) sed primereuir pmpîer eamdem ralionem. Pole>l-
solùm simpliciler voluisse conimunicare privi- que à simili argumenlum ad hoc conlirmandum
legium ,
quod alleri concessum fuerat ergo ;
simii ex c. ull. de Obser. Jejun. Ubi gcneralem
inielligilur communi;'alio juxfa tcnorem et ra- licentiam comedendi carnes in sextà ferià,

lioneni prioris privilegii. quando dies nal;dis Domini incidit , déclarai

5. Secunda restrictio privilegii esse poîest Poniifex non extondi a:l eos qui volo vel regu-

illa, qu» aidi solei in favorem et conservatio- lari observaniià ad illam abslinenliam suiit

nem insiiluli religiosi , ve! simp'iciler, v»>l astricti : indicat ergo g -nerale privilegium ba-

quateniis taie, vel laie esi, quce inii-rdùm addi j

bere subintellectam illam comîiiionem , ul re-

solct iliisverbis: Dummodb regulari obsercanihe giilarem oiiservaniiam non relaxet. Quia iiilel-

non sint contraria, quGb frequenliiis adduniur lignntur conmiunicari ea quse ad favorem per-

in communicatione privili'g'ornm,quia fortassè tinent, non qiia; ad perniciem cominunicaren-

în ilià sunl niagis necesstria ,

possenl ant' lur, el qnx- ad œdilicalionem conferre posstmt,

înquâcuniqueconcessiont'adJungi,si ex lenore, non qu:e ad desiructionem. Sapé aulem in

et in line privilegii non salis conslet. Est enim communicatione priviîegiorumaddilur expresse
adverlendum, duobus modis concedi privilégia illa modilicalio, lum qnia istae comm inicalio-

religionibus, uiio modo per modum relaxaiio- nes per clausulas valdé générales fieri soient,

nis, seu dispensalionis, vel generalis pro lolâ el ideo ne e\ iilis snmalur occasio errandi,
religione, vel [)articularis pro aliquâ provincià, uiilissima est illa di-claratio; lum etiain quia,

aui domo in aliquâ observaniià rigorosâ; taies uidixi,sunt nmlia privilégia concessa aliquibus
snnt concessiones faeiœ aliqnihus religionibus ad relaxandum rigorem , et oporlnil exponere,
m^ndicanlium viroruni , vel lœminarum ad ba- in non
illis communicaiionem per solas
fieri

bendum proprium in communi el faclae reli-

, clausulas générales. Quocirca quia non solùm
gionibus militaribus ad contrah<*nda malrimo- dantnroommunicationesiDprivilegiispriùscoD-
 «15 DE LEGIBUS. 5U
ccssis, sod eliam dnniiir ooinrrmnicaiion(»Ronni- dieam) distinctivA raiionc in Socielate ordi-
ninnicaiinniini , iil sic diram , ol ilofiiint qnàin iiiilum esl, non est verisimilead alias religiones

pliires voiiiti rollexinnos. et niiitii:p cxlonsio- sine alià declaratione vel neressilale exiendi.

noR hnnim roninmnicalionimi privilog'oriim, Et confirniatur, quia non solùm propria privi-
ideo licol cliusida non additlnr in qiiànnn- légia , sed etiam aliarnm religionnm indidta
que forma cnrnnmnicalioiiis , sccnndnm 11-
]
commiinicanlur Sociolali cum illà expiessâ
lani rostriiigond:i csl , sive por concliisionom restriclione : Dnmmodh institnio Hurielatis , et

taciiam, quia per se inesl, nisiaporiè cxi lii- Prœpositi, aut linjnsmodi personarum députai arum

daliir, sive per relalioiiem ad privilégia, qua; voluntati , et beneplacito non refraqentur ,
quœ
comniunicantur, in qui!)us Udis clausula po- limilulio non exiendilur ad alias leligiones

sila ef^l. quoad conimunicalionem privilegiorum eaele-

o. Solùm oportet advertere interdiim aildi rarinn religionnm, ul per se constat ; ergo
posse specialem reslriclionem privllegii inliiiiii eliam non babel locum in communicalione
observanliie aliciijiis religionis, quia secniidùm privilegiorum ipsius Socielalis : nam eadem
suum insiitiilniu est necessaiia, vel maxime esl ral'o. Hoc aulem Imilari polesi , ul locum
conveniens ad reetam gniternaiionem , vel ad non babeal in illis religionibus (si qua; sunl)
disciplinam religiosam (d)servandam , quae ta- quae in boc modo regiminis , vel subordinatio-

nien in ;ilià reiigione secundùm suam regniam nis Socielatem imitant ur, vel simpliciler, vel

cl inslilutum non servalur, nec perlinerc cen- secundùm aliqucm modum, ralione cujus in

selnr ad perfecinm ohservaniiam sni insiiiuii. damnum lalis religionis cederct, si privaiae

El liinc verisiniilimnm est in concessione lalis personse possent uli privilegUs suo arbitrio, et
privllegii alteri religion! faclà non incindi res- sine consensu Pra-lali , vel Capiluli, seu illius

lriclionem illam , seu parlicularem modum ad qiu'm juxia talc instilulnm illa cura el sol-
ulendi illo privilégie priori rel'gioni accommo- liciludo iucumbil. Tune enim videlur inlelli-

dalo. lia seiilil Fnimanu. Roder, diclà q. 55, gemla communicaiio privilegiorum juxta mo-
art. 17, de illâ clausula quae addiliir in privi- dum tali religioni accommodatum non pro- ,

lèges Socielalis ; Ut non inleliitimtlur conredi pler communicaliom^m cum Socielale in illâ
inferioribus singu'is immédiate , sed mediantc reslrictione propriâ ejus (nam in illà revcrà non

Prœposito generali : exislimal enim liiinc ordi- videlur liabere locum conununicalio, quia non
nem non esse necessarium in aliis religiosis ,
est propriè privilegiuni ) sed propter illud

quibus per viam communicalionis propria principium générale proxinié posilum , quôd
Socielalis privilégia conceduntnr. Fiindatur, coninumicaiio privilegiorum unàquàque reii-
quia aliis absolulè, et sine ilià reslrictione gione intell genda esl sine dis-pendio disci;>linai

communicantur , ac si directe essent iliiscon- religiosiie, uniiiscujusque insliiuto, et reginiini

cessa , reslriciiones aulem, et limitationes accommodai».

non commuiiieaniiii'. Responderi tamen pos- 7. fertia itaqne reslriclio privllegii esse solct,
set juxta prediela, reslriciiones qnidem per quia coiicedilur cnni sp ciali respectu ad res
se non conmiunicari , nihilominùs tanien specianles spceialiicr au ni gioncm, locum,
quando privilegiuni !uit resiiiclè concessum , vel persOiiam illaui cui primo coucediiur. L'f,

non nisi reslrielum communicari. V. g., concedinir religioni Sancli Dominici

6. Sed nihil(»minùs plu et illa senlenlia : privilegiuni non servandi inierdiclum locale
priiiiô quidcni, quia piivdegia ip^^a priùs fiie- in festivilalibus Saneloruni suorum in Ecc!e-
runi absoliilè concessa Societaii, poslea vero siis suis, vel qnidpiani simile, et poslea illud
addita fuit reslriclio per ï^pecialem declaralio- privilegium conimunicalur religioni S. Augus-
nem , qu:B non restringil modimi ulendi privi- tiui sine alià dcelaralione, constat aulem
légie, nisi quoad Socieiaiem ipsam, commu- illam non posse uli illo privilegio cum illà

nicalio auiem aliis religioidbus poslea facia reslriclione, maleraliler (ul sic dicani) el ul
esi de soli* privilegiis el graliis, non de liujiis- sonat siinipta, quia sic non leduudarel in pe-
mo li deci ralionihus. Soiiindô, ipiia in ipsA- culiareiu favorem suum , cùm lanien con)uiu-
niel deelaraliftne explicalnr l'undari in speciaii nicatio ad boc liât. Neipic etiam potest inlelligi
modo Socielalis. Propler in>liluli ipsius ab concessio absoluia, el sine ullà reslrictione;
aliis religionibus diversilaiem, ut dicilur in quia sic essel vel inutilis concessio propler
Biillà r.regor. XIII, Ad fimram , anni 1575, indi'lerminalioiiem el amhignilaiem, vel essel
in princ.; ergo qucKl ex propriâ et (ut sic absurda, cunt absoluià generaiiw\ie accipe-
, si
m DE LEGIBUS. 318
relur. In hujusrnodi ergo privilegiis dicenduin videtur mihi juridica interpretalio, quia est
est, comiiuinicari cmn fâdetn reslricfioiie l'or- vidgare in juie, quod gencri per speciem de-
maliter s(Mi ciim proporlioiie accommoda iii- rogatur, etiamsi specics ipsa praccesHerit. Item
lellflclà. Ilaque quod conceditur uni rcligioni quia vulgare eliam est sub generali clausulâ
respeclu suorum Sanclorum , communicaïur non veniro, quôd Princeps non esset in spe-
alleri respeclu suorum, idevique de locis, cie verisimiliter concessurus. Item, quia gene-
feslivilatibus et aliis similibus iiilelligcnduiii ralis concessio casuum non exlenditur ad
est. Sicut quod conceditur uni religioni re- reservatos, ut estetiam commune dognia. At
speclu suorum novitiorum, vel famiiiarium, privilégia bsec, quorum communicaiio specia-
communicatur alteri respectu suorum, quando liler proliibolur, valdè specialia sunt, et quasi
communioatio privilegiornm in génère, vel reservata quoad niodum concessionis; ergo
talis privilegii in particniari absolutè et sine nisi vel in communicalione liai specialis nientio
aliâ declaratione fit. Quia ex ipsà niaierià satis illorum, vol saltem addalur clausulâ, per
constat, hàc intetitione et proporlione lieri quam comprebendanlnronuiia privilégia, eliam
laleni comnninicationem. Atque ila declaraiam illa quorum communicaiio specialilerproliibita

esse à Julio II inier Praedicatores et Minores est, per solam clausulam gencralem non cxi-
refertur lalè in Supplem. et abEmnian. Roder, stimo lalia privilégia communicari. El confir-
dicta q. 53, ar. 20. Tanien cuni proporlione matur, quia allas non obstanle illâprobibitione
ad oninia siniilia privilégia est applieanda , ut possent alii religiosi nii illis privilegiis ex vi an-
respective intelligatur latta communicaiio; ita ti(iu3e connnunicalionis, quà illis concedunlur
ui sit iliud privilegium ad instar secundùm privilégia omnia concessa et concedenda, quia
proportionaiilatem ,
quie régula ferè in omni- illa eliam universalis est, et comprebendit
bus privilegiis ad instar servari potest, et débet. onmia; consequens est plane faisum, quia aliàs
8. Et per haec satisfactum est rationibus lalisaddilio et prohibitio pontilicia vana esset,
dubitandi pro utràque parte in principio posi- et frustra fierel, cura constel, innumera esse
tis : solùm superest explicandum quam vini talia privilégia, per quae communicanlur futura
habeat restriclio illa, quae interdùm addi solet privilégia. Quôd si hoc non admiiiilur de anti-
privilégie alicui concesso, scilicet, ut sit aliis (juioribus privilegiis, etiamsi nniversaliter lo-
incommunicabile (ul sit dicani) vel ut aliis quaniur, nequc in subsequenlibus admilti
non conimunicctur. Kxenipium invenio in débet : nam etiamsi sint tempera posteriora,
nostrà Socielale in Bullà Gregor. XIV, ubi in eodem sensu concedunlur quo pra;cedenlia,
post varias concessiones in Une subjungit bacc et eodem modo per specialia pr;jecedenlia
verba : Prœsentis autem coiislilulioiiis , et gra- limilanlur. Et ila responsum est ad ralionem
liœ commuuicalionem omnibus aliis, qui sua dubiljndi : falemur enini posse posieriorem
privilégia cum ipsà Societate copiosè parti- ponlilicem communicare lalia privilégia; ne-
cipant , participareque potcrunt , quomodblibet gamus lamen id facere per solam clausulam
in (ttturnm fieri omniuo prohibemus. El simiiia generalera et banc vim et fruclum dicimus
,

verba circa quoddam spéciale privilegium habere restrictionem iilam.

Societati concessum liabet Gregor. Xlll in
CAPUT XVllI.
Bulià anni 1584, ^atis snperque. Kalio ergo
dubitandi est, quia hœc probibiiionon videtur
An confirniatio privilegii sit nova illius concessio,

posse impedire quominùs generalis

vel quid sit , et an una ab alià dijfcrut.
, et abso-
lut» communicaiio privilegiorum Societalis, 1. Quarta forma concedcndi privilégia esse
vel omnium religionum fada altori religioni, poiesl, per conlirmationem eorum, constat
bas tiiam graiias comprehendat, quia par in enimsaîpèconlirmari privilégia priùs concessa,
parem non habet imperium et ideô prohibitio , quod maxime videlur esse in nsu in privilegiis
ilia non polest impedire, quominùs sequons rel gionum , idem verô in aliis lieri polest, et

Ponlilex illa privilégia aliis communicel. Pro- soepè fit. Dubiiari ergo potest inprimis, an
pter quod Emmanuel Kodericns supra articulo ha!c conûrmalio privilegii sit nova illius con-
vigesimo septimo dicil i^licci cum formidine) cessio, vel quid sit. Si enim vim nominis al-

per concessiones générales postea factas, eliam lendamus, coulirmatio non potest esse con-
ab eodem Gregorio Xlil communicari aliis re- cessio, quia quod conlirmalur, supponiiur
ligiosis f'iian) illa privilégia, quia generalis esse, quod enim nibil est, coulinnari non
^ojiimunicjiio orania compleciitur. Sed non potest. Sicut conservaiio non potesl esse rei
 S17 DE LEGIBUS. MS
productio, quia supponit rem esse, et consc- firmitatis concessae dici possit nova concessio,
I

quonter siipponil produclionetii ejiis. In con- seu donalio. Et hincest, ut haec eliam conlir-
I
trarium verô est, quia si confirnialio privile- ï matio de se, et jure ordinario requirat vali-
gii non est nova concessio iHins , niliil conlcrt dilalom in aclu, qiiem supponit: nam, si con-
priviligio ; eiil ergo aclio iniililis. quod dicen- firmaïur elecius, supponiiur eleclio valida,
dum non est. Aiileci'dens palet, qnia confir- et sic de aliis. lia habotiir ex c. Qnia dirersi-

inatio privilegii non augot extensivè (ut si»; tatis, de Concess. prceben. quod spef>i;iliter
I
dicam) privilegium quoad efleclus, vel gralias ^ loquiiur de confirmaiione in forma oommuni,
privilegii , sed circa idem onininô versalur, quam slalim explicabimus. Idem sumilur ex
HCC ciiam auget inlrinsecc, quia concessio c. 1, et c. Examinata, de Conf uiil. vel inut.

privilegii est quasi indivisiNilis, quae non quibus locis id notant Gloss. et doctores. Unde
recipit magis, vel minus ex parte soiius reci- à fortiori constat , posterioreni conlirmationem
pieiilis; ergo si non habet vim novae conces- I multô minus posse dici concessionem , cùm ad
sionis, nulium ellcctum moralem ellicere validitatem actùs vel eileclùs non requiratur,
potesi , cl sic frustra flt. Accedit, quod non ut supponitur. Ilem quia illa confirmatio non
répugnât, idem saepiùs concedi ex parle con- ad hoc fit, sed ex abundanti (ut sic dicam) con-
cedentis, nam eadem proniissio, seu idem cediiur ad majorem auctorilatem. Et in liâc

voiuin polest iterari ; ergo eadem concessio eliam conlirniaiione multô certius est nil ope-
privilegii poterit iterùm fieri ,
quantum est ex rari , nisi supponat actum validum, per se
parle concedentis, habebitque Imnceffectum , loquendo , seu in forma communi lum pro- ,

ut si fortâssè prima concessio non tenuit, vel pter dicta jura , tum etiam quia est quid
perdita est aliqua via, per conflrmatiojiem accessorium respectu aclùs, quem supponit
iterùm liât. Et iia conlirmaiio erit veiuti tanquàm principale, et ideô non subsistente
secunda concessio de se sufficiens ad privile- principali , accessorium snbsisiere non polest.
gium , et elïicax , si subjectum indigeat. Et ex his dyobus modis confirmalionis, haec
2. Ad explieandam hanc privilegiorum for- posterior magis videtur usitata in privilegiis,
mam , seu graiiam adverlo , conlirmalionem quàm prior : nam si privilegium delur ab ha-
alicujus aclùs dupliciter poslulari posse, uno bente potestaiem , simpliciler non indiget
modo tanquàm per se necessaria ad consum- confirmatione ad valorem, vel efTeclum suum.
mandum actum priûs inchoatum et non per- Unde tantùm videtur poslulari ad melius esse,
fecium quoad substantiam ejus , ut quando in seu ad quamdam accidentalem perfedionem ,

munus, vel dignilatem poslulatur

eleclione ad non tamen omninô répugnât prior modus con-
conûrmalio, vel quando in pacio inter aliquos firmalionis privilegii , ut videbimus.
fado ad ejus validitatem et firmitatem neces- 3. Secundo praemittenda est vulgaris di-
saria est confirmatio principis, vel judicis. Islindiodeduplici forma confirmalionis, quœ-
Alio modo confirmatio, quaravis non essel per dam esse dicitur in forma communi ex c.
se necessaria ad substanliam , et valorem Quia diversitatis , de Conces. prseb. cui vide-
actùs , additur ad majorem quamdam auctori- tur opponi confirmaiio in forma speciali
tatem , vel alium similem effecium. De priori communiler autem aliud menibrum appellalur
conlirniaiione dici aliquo modo posset esse confirmatio ex certà scienlià ex cap. 1 de
novam concessionem , seu coUationem bene- Transact. ibi, Pleitissimœ notionis, ubi id notât
licii, aut aiterius rei, de quâ confirmatio Glos. et in c. Yeniens, eodem tit. Quomodè
datur, qtiia ante confirmalionem non erat jus autem dicatur confirmaiio fieri in forma com-
période acquisilnm, et iui per confirmalionem muni non eodem modo ab omnibus explica-
,

suomodo confirt. Vcrùmtanien eliani in lioc , tur. Quidam enim puiant, neoes<;arium esse
modo conlirinalionisud ipsara conlirmalionem ut in forma confirmalionis addaïur verbum
supponitur alius prier acius, ut electio, prab- aliquod, quo declarelur dari purrni confirma-
seniaiio, concordia, padum , vel quid simile, lionem eonim , quai gesta sunt; !'t si dicat
respedu cujiis aciûs, illa consummalio, quœ Pontifex : Confirme privilegium prout factum
addiUir, dicilur coiiiirmatio, et ideô tune qui est, vel prout est in usu , vel quid simile.
conlirmal, non censetur simpliciler dare , sed Nam si absolulè, et sine addito conlirmet, cen-
consumniare quod inchoatum erat, ut ait selur perfectè confirmare. lia senliunt Abb.
Barl. in 1. More innjorum, if. de Jurisd. omni. Anliq. et Joan. Andr. in cap. Examinata , de
jud. n. 5. Quamvis rcspectu rei , vel juris, aut Confirmât, utili et in util. ; Alex. cens. 59,
519 DE LEGIBUS. m
n. 9. lib. 1 ; et Banli. cons. 196 , miin. 2, muni. L'nde quando in ipsâ confirmatione ad-
lib. 1, iibi negat quamdani ooiifirmalioiiem dimtur verba aliijua ,
quibus snfficienler signi-
factani esse iw lormâ coiniiniiii ,
quia in eà lical;ir pra;cossisse examen seu cognilionem
non fuit ailjecla h«c parlicuh, Sicut providè perleciam, erit ex cerlà scienlià, quando verô
factnm. El videliir alliidere ad d. cap. Erami- incoiilinnatione nihil spéciale invenlum fuerit,
nata, ul)i quidam (.ontiriiialio «liciiiir fuisse eril in forma conununi. Signa atilem ,
quôd
couinuinis, (|uia data fuerat sub illà forma, fuoril confirmalio data cum exactâ cognilione
Sicut providè fuctitm [itérât , et ab iitrâque parte sunt hœc : Primum , si inslrumenlo confirma-
receptum. luduci etiaiii ad hoc polest cap. lionis inseralur lotus lenor prioris priviiegii
Quia divcrsitatis, de Conces. pnKben. ubi nam tune constat, Principem re totà sutïicien-
diciUir, per oondrinalioncni in forma communi ler inlelleclà suam aucloriiatem adhibuissc ,

coiirirmari benelicia, Sicut juste et paci/icè pos- juxta cap. Venerabiles , de Conlirm. util, ibi :

sidentur. Ualio eliam adjungi polesl quia si El ad majorem rei evidentiam litieris confirma-
princeps dical absolulè , Confirmo , simpliciter tionis , ténor compositionis inserlus. Ubi Glossa
vull condrntare quidquid inlirnuim erat , et addil , illam confirmationem fuisse ex cerlà
ita tabs conlirmatio babebit oiniiia quîs polest scienlià ,
quia Papa cum eu viderit , confirmamt.
habere iu forma speciali ; ergo ul sit in forma El Panorm. addil, hoc procederc eliamsi in

coMunuiii, oporlet ut per ab'qiiam additionem confirmatione addalur illa clausula , Sicut pro-

reslringalur, et quasi levialur propriiias verbi vidè factum est, elc. quia tune (inquil) non in-

conlirmandi. Haiic verù sententiam linntat lelligiiur baec clausula coudilioualiler , se

Panor. in c. Exarninala, n. 5, ul liabeat causaliter. Secùs aulem essel , si lenor privi-
lo'um in privilegiis, qnae sunt coulra jus : iegii non essel inserlus juxta dictum cap. Exa-
naniindubio non procsumilur Princeps aliquid minuta, ubi etiam id notai Panormil. Et ratio
concedere contra jus. Secùs verô in privilegio est perspicua , quia cpiando ténor inserilur ,

omninô favorabili , maxime quando est daiuni jam non est necessaria conditio , cùm de re

à ponlifice, vel principe, quia debcnius iliud totà constet , et ideô verbt illa non possunt
lalissimè interprelari. habere commodumsensum conditionalem, sed
i. Vera tamen sententia est , confirmalio- absolutum, seu affirmaiivum , seu causalem ,

nem in forma commiini esse purani et simpli- videlicet, confirmo hoc, quia constat mihi esse
ceni confirmationem. Unde sicut simplicilas providè factum. Secùs verô est ,
quando non
per negalionem explicalur, iia etiam haîc for- inserlo lenore priviiegii in confirmatione poni-
ma. Negalio autcm baec gencraliler assignari lur dicta clausula ,
quia non est verisimile af-

polest, ul sil conlirmatio non ex cerlà scienlià, firmari id de quo non constat , et ideô condi-
vcl sine cognilione facla. Sicut dixilBart. in 1. tionaliler intelligitur.
Codicede Sacros, Eccles. tum Prin-
Privilégia, 6. Limilatur autem hoc , nisi in confirma-
cipem conlirmare in forma communi quando ,
tione expresse dicalur Ex ceità scieutiâ , nam
non est iuforniatus , el ila quia privalio per Innc licel non inseratur lenor priviiegii , con-
habilus cognoscilur , ad cognoscendum , quie firmatio erit ex cerlà scienlià , el ita hoc ver-
conllrmalio sil in forma communi , oportei co- bum est secundum signum sufficiens talis con-
gnoscere, quae dicalur esse ex cerià scienlià :
lirmalionis , quia cùm per taie verbum Prin-
nam illa conlirmatio , quae carueril omni pro- ceps affirmet se ila confirmare , illi credendum
prietate sul'liciente ad lioc , ul conlirmatio est. Ita Panormil. supra, et in cons. 101, n. 9,

sit ex cerlà scienlià , erit in forma com- lib. 1 , et plures alii , quos refert Félin, in c.

muai. Ciim inter , de Excep. ubi à principio disputât

5. Advertendum est ergo , duobus niodis lalè hanc quœslionem , an necessaria sint in
posse ab aliquo conlirmari privilegium , uno rescripto formalia verba ex certâ scienlià , ut
modo cum perfectà noiiiià illius , et tenoris dispositio censeatur esse ex certâ scienlià , et
ejus , et onmiuni circumsianiiarum illius ; alio meriiô concludit non esse necessaria, sed suf-
modo cum solà cognilione confusà priviiegii ficere, quôd ex aliis verbis ejusdem rescripii ,

quod simpliciter proponitur , ut anlea conces- seu ex narralis in illo conslel, Principem cum
sum sine alio examine , vel dislinctiori notitià plenà facli cognilione processisse. Qux estsen-
illius. Quando ergo priori modo fil oonfirma- leniia communis Panormil. in d. cap. Cimi in"

lio , dicilur esse ex cerlà scienlià, quando verô ter , et aliorum ibi , et in cap. Ad Itœc , de Re-
lit posteriori modo, dicitur esse in forma com- sçrip, ubi Panormil. n. 7 . Deci. n. 6 , et latè
 i21 DE LEGIBLS. g^t
Félin, in cap. ISonmlti, emi. ubi etiani alii. laciuin est , vel a^quivalens
ne- , cum solà illà

Quod inlelligeiiduni piito qiioad siipplendiis galione esse privilegium in forma communi.
nullilaies, quasex nanaiiscolligi possuiil, non Necpic opposilnm collij^ilur ex diclo cap. ExU'
verô qnoad onincs alias , ul int'ra deciarabo. lainaia, quia licel ex illà clausula reclè colliga-
Sic ergo est iila parlicula snlliciens, (piia, ut lur , conlirmalionem esse in forma comnmni
dicil Bai i. in I. Conficiuntur , K. de Jiir. codi- qnando ténor privilegii in eo non inserilur
cil. credcnduni est pro vero id (|uod Princcps non tamen ibi dicitur , illud signum esse ne-
disponit ex cerlà scienlià. Inio adderc possu- ccssarium. Nec eliam in diclo capile (^m/u di-

mus ex dictis aucloribns suriicire clansulani versiialis, dicilur , necessarium esse ad confir-
aeqtiipollenlcni iiii Ex certà snfH//rt, qnalis cen- nianda bénéficia in forma communi , in lenore
setur esse iila De plenitudine poiestatis , ex Fa- confirmalionis addere verba illa , Sicut juste et
norniit., Decio , et Félin, supra, qui dicunt paci/icè possidentur , sed dicitur , bunc esse
clansulani ex c^r/à sc/e/i/ài , inciudere iliain , sensnm confirmalionis in forma communi. Ex
C.\ plenitudine poteslalis; non déclarant aulein (|uo landcni conchulilur , conlirmalionem pri-
an convertantur. Magis verô id déclarât Alex, vilegii dalani per verbum conlirmandi purum,
lib. i , Consil. 122 , num. 22 , et lib. 5 , cens. sine narraiione facti , et sine aliquo alio signe

50, n. 9 ,
quia per banc clansulani significat allerulram parlem indicanle , censendam esse
Pontilex se velle operari non tanlùni secundùni in forma conmmni. Qu* est communior sen-
commune jus, sed eiiam supra, vel contra lenlia jurislarum , ut videre licel in ïuscho ,

ordinariuin jus, quod non pritsumitur facere ,

lom. 2 , lit. C. concl. 703, n. 10 et sequenii-
nisi ex cerlà scieniià. Et eàdem ralione cense- bus. El censeo esse verum non soiùin in privi-
tur sutlicere clausula, ?ion obstante lege dispo- legiis contra jus ( licel in iilis sit mullô certius,
nerde in contrarium ,
quia lune censetur etiaui magisque recepium ) sed eliam in caeleris. Ra-
uti plenitudine poiestatis , ut ait Félin, in di- tio generalis est ,
quia licet beneficium Princi-
clo cap. Cùm inter , n. 7, in fine, et in diclo pis sil latè interprelandum , non lamen ultra
cap. Nonnulli , Fallenlia. i , ubi lalè boc pro- proprietalein verborum sed verbum conlir-
seqnitur. Addo deniquc banc clausulani com- mandi pure prolalum , non est verbum donan-
muniier inielligi de scieniià facti , nani scien- di , nec faciendi aliquid de novo simpliciler,
tia juris seinper pra'suniitur in conlirniaiione, sed laniùm approbandi quod laciumesl.ut
quae lit ex cerlà scieniià ,
quia Princeps babet aperlè supponitur in c. Inter, deFide instrum.
jus in pectore, et illud ignorare non praisumi- § Ciiteiiim , et § Ciim icjiiur ; eigo non plus
tur cap. 1 de Consl. in 6 ,
quod in privilegiis opérai ur verbum illud per se sumpium, eliamsi
omnes adniillunl , eliamsi non in omnibus re- illud lalè interpretari velimus, sed in bàc si-

scriplis idem concédant, ut videri potest in Fé- gnilicalione tantùm conlinel confirmationem in
lin, in diclo cap. Nonnulli, in secundà obje- forma communi ; ergo. Et boc magis ex se-
ctione contra 4 fallen. (juentibus paiebit.
7. Ex bis ergo omnibus constat , tune cun- 8. Ilis ergo supposilis duae sunt communes
firmaiioneni esse in forma communi ,
qnando regulae. Prior est, confirmatio privilegii in for-

in eà nullum signum sul'fic ens addiiur , ex ma conunnni nullum jus novuni confert , nec
quo constet conlirmalionem processisse babità dat valorem privilegio , si erat invalidum , et
plenà notitiâ prioris privilegii. Quia si illnd ila non potest dici conccssio privilegii, sed pu-
signum est necessariuin , ut confirmatio sit ex raroboratio. H;ec régula coinmnniter iraditur
cerlà scientià , sicut diiUuni est , illius negalio in cap. Quia diversiiutis, de Concess. pntben.
erit salis , ut confirmalio non sit ex certà scien- et ex illo texlu colligilur, ut dixi , sumilur
tià, omnis auteni confirmatio, qux non est ex eliam ex diclo cap. Exa-ninata , el ex cap. 1
certà s.àenlià , est in forma communi , quia de Concess. prx-ben. ubi dicilur confirmatio-
divisio illa adaequaia est ; ergo iila negalio suf- nem rei litigiosae non impedire proressuni in
ficit , ul confirmalio sit in forma conunnni. lile, quod omnes intelligiint de conlirmationo
Et ila manet probatum contra priorem opinio- in forma communi : nam secùs essel in confir-
nem, ut confirmalio sil tantùm in forma com- malione ex cerlà scientià. Ilem ex cap. Duditm,
muni, non esse necessaria posiiiva verba qui- , in fine de Dccim., faleor lainiMi ba-c jura lo-
,

bus id significelur , sed sntficere negalionem (|ui de privilegiis qu;e jiiri communi , vel alle-
signi ostendenlis ceriam scientiam. L'nde fit rius deroganl. Kaiio aulem universalis est su-
Ucet non addaïur illa clausula , ^icut providè pra lacia, quia conlirmare non est de novo fa-
S25 DE LEureus. ^^
cere , sed roborare lacium ; confirinatio autem et quia aliàs non est débita conseculio in iitierâ

in forma coininuni solùin signilicai in Principe lextûs. Sednihilominùs communis opinio con-
animum confinnandi , ut diclum est;ergonec tra hanc ex[iosili(mem, et consequonier contra
valorem , née jus coiii'crt de iiovo ex vi talis banc uliliialem talis conlirmalionis pr;ftvaliiit.

conlirmalionis. Et ita iiilellitçiirit pr;edicl;i ju- Gcneralis ergo utilitas solutn est robur aiicto-
ra innoc. , el Iniol. , et Anton, de Butrio in rilalis, quod addilur privilegio. Juxta princi-
dict. cap. Dudùm; tradit eliam Bald. in Feud. lil. pium legis 1. C. de Veter. jnr. enucleando di-

per quos flat investi, cap. 1 , n. 2 ; Félin, in centis, superiorem id facere suum ,
quod au-
cap. Inter dxlectos, de fide Instr. n. 15 et seq. cloriiale suà conlirmat. Quamvis enim hsec
ubi eliam Panormit. Idem Félin, in cap. C«m régula soleai explicari (et benè) de confirma-
venisset, de Tesiib. n. 2 , Deci. in Rubr. de tione ex certâ scientià, de quà apertè loquilur
Confirmât, util, vel inutil. dub. ullim. qui op- cap. Si apostolicœ, de Prœbend. in 6, et cap. 1

timè conlirmat omnia quae diximus. de Transact. ut utroque loco Glossa exponit.
9. Inierrogabis ,
quid conlerat talis coidir- Nibilonnnùssuo modo eliam poiest exiendi ad
matio in forma communi ? Glossae et doctores contirmalionem in forma communi ,
quando
allegati ferè dicunt, pariim conierre, qiiando- cadil in maleriam habiiem , et suum ell'eclum

quidem non dat novum jus nec valorem actui. ,

sorlitur : nam luncjam res illa non soiùm in-
Dico tamen , si haec conlirmalio cadat in ma- férions, sed eliam superioris, vel Papae con-
teriam incapacem seu acium nuUum nibil , , firmantisaucloritatesubsistit, elitaeflicit illam
conferre, neque hoc esse inconveniens imô , suam.
esse juxia inteniionem concedeniis, ideô enini 11. Quando verô eadem persona est, quae
sub lacitâ , vel expressâ condiiione conlirmat conccssil prius privilogium, el posiea illud
ut si condilio non substiterit nibil faciat. Si , conlirmat , duobus modis poiest id accidere.
autem conlinnatio cadat super actum confir- Unusest, ulpro illis diversis lemporibus talis

mabilem non parùm confert. Ad quod ex-

, persona sibi ipsi sil ina^qualis in dignitate, ut
pli(-andun) disiiuclc loqiieniluni »sl divorso mo- in casu, quem iraotat Barl. cons. 19(5 de Car-
do de conlirmatione iucià à superiore, eodem, dinali legaio, qui privilegium concessil cui-
vel aequaii. Ab inferiori enim dari non pole&t, dam civiiati, quod postea factus Poniifex con-
ut confiât , quia non habel polcslatem circa firmavil, et lune ail Bart. illam conlirmalio-

actum superioris. Polerit quidem inferior ac nem babere vim et ellicaciani privdogii ex cerià
ceptare privilegium alteri dalum a suo superio- scientià, quia confirmans non ignorai faclum
re, quod sibi aliquo modo praejudicare videa- suum. Quod est valdè probabile , quando ex
tur,qu3e acceplatio indirecte polerii in con- ipso insirumento conlirmalionis constat, ip-
lirmaiionem privilegii redundare , quaienùs summet conlirmanlem exisieniem in miuori-
acceplans post acoeptationem non poiest pri- bns concessisse illud privilegium , et eonlir-

vilegium oppugnare ; tamen illa non est pro- mare illud lanquàm à se faclum, et suHicionler

pria et direcla conlirmalio , ut pcr se constat. meniorià relenlum. Aliàs non videiur excedere
10. Si ergo haie conlirmalio à superiori de- gradum conlirmalionis in forma conmmni,
tur, et actus sil conlirmabilis, mullùm valel, juxia doctrinam communem supra Iradiiam.
ut colligitur ex cap. 1 de Conlirmat. ulili. etc. rsihilominùs tamen proderil illa conlirmalio
Nam conlra possessionera pacilicam à Papa lanquàm à superiore data , si cadat in male-
confirmaiiun, non poiest inierior judex sen- riam babilem , quia formaliler loquendo, rê-
leiuiam ferre sine Papae mandalo ,
qua; est vera est à superiore, et idenlitas personne ibi

magna utililas, si tamen vera est. iNam connnu- materialiter se habel. Alio modo poiest con-

Diler ille lexiusexponitur.quoad illani pariem cedens , et conlirmans esse idem in persona et
de Conlirmatione ex certâ scicniià , ut per dignilale, et tune non video quidaddat conlir-
Gloss. et alios inierpretes. Quae senienlia, licel malio in forma communi supra concessionem
coramunis , apud me non caret dillicullale. quia nec jus, nec valorem, nec auctoritalem
Nam prior pars textùs, in quà dicitur, cbnfir- addit.Quoad nos verô addere poiest certiludi-
maiionem rci litigiosae non impedire proces- nem quamdam de volunlate concedeniis et ,

sum lilis apud inferiores jndices, ab omnibus prtesuuiplionem majorem de adhibilâ diligen-
iiitelligitur de conlirmatione in forma com- liâ , el consideraiione in concessione privile^
muni; ergo de eàdem est intelligenda altéra gii. El ferè hoc idem dicendura est de conlir,-

pars, quia eslidem modus loquendi in utrâque, matione factâ ab «quali successore , et cum
525 DE LEG I6US. Sf«
majori exaggerationo : nam Iiîc ihtorccdii plu- lio dicitur, quia et potest supponere conee&-
riiiiii personarum consensus, et persoiialis aii- sioneni validam , et semper supponit sallem
clorilas, qiuE confort, ul plus limcalur, quod exlernam concessionem , quae subsiantialiler,
ilaconlirniaUini est, ut aiir.lossa in cap. ulliin. ut sic dic.ini, conlirmari vaieat , .si subslantia-
de Conlirnial. util, argunicnlo i ap. Qiiuitquùm, lem l.abuit deleclum. Sicul eliam dicitur ra-
23 dist., ubi id eiiain notai Glossa, ri pru;ser- lilicari professio, vel matrimonium faclum cum
tim haic confirnialio {)er successoreni securio- inipediuienlo irriUinie per ileralionemconsen-
rem reddit privilegialum, quùd non sinl ab eo suuni post ahialum inipedimonlnm. Tum eliam
privilégia revocanda, scd potiùs conservanda, quia in pra.'S('nli casu ratio et jus cogil ad la-

et defondenda lanquàm sua. lem verbi interpreialionem, ne disposilio Prin-

12. Secunda régula principalis est. Confirma- cipis ex cerlà scieniià liât illusoria, et irratio-
tioprivilogii ex cerlà scieniià babel viin novae nabilis, quod in legil)iis vitandum est, et con-
coiicossionis lalis privdegii. lia Glossa in d. sequenter eliam in privilegiis, maxime cùni
cap. Quia d'nersitatem , et in d. cap. 1 de fiunl ex cerlà scionlià.

Transact. Innoc. ibi, et Bart., Panonn., Dcci., 14. Alque bine aliqui ex Juristis, praeserlim

Felin. et alii supra aUegaii, et cœteri ,

quos Alex, quem sequilur Tuschus, dicunt duas
ipsi allegaut, et plures rel'eri Tuscb. verb. ton- esse condiiiones necessarias, ut haec asseriio
firtnaiio ex cerlù per totuni. Suiiiiluriiue ex procediii. Lna est, quodconlirniaiio proferatur
cap. 1, et c. yeniens, de Transact. cap. 2 de ex cerlà scieniià ; alia quod re verà in Prin-
Paclis. Ratio verô est ,
quia conliruiatio ex cipe pr;ccedal cognitio deleclùs . et millilalis
cerlàscienliàliabet viin conlinuandi acluni nu!- prioris privilegii, quia si non praecedit bœc

luui reddendo illum de iuvalido valiiluui ; ergo cognitio , non polesl subsequi volunlas efficax
habet viui concessionis privilegii. Consequeniia validandi illud, nec privilegium in re ipsa erit
palet, quia validare acluui , seu privilegium, ex cerlà scieniià, sed nominetantùm. Sed hoc
quod antea erat nullum, plané idem est, quôd sci'upulosum est, reddit eniin incerlas omnes
denuô illud concedere. Antecedens aulem pro- luijusniodi conlirniationes. Qiiis enira novii an
balur, quia quando Princeps conlirniat actum, Princeps exacte examinaverit valorem prions
non ficiè, aut vanè, sed verc, et solide vult aclùs, vel licet pnecesseril examen, undecon-
confirmare; ergo vult conlirmare aclum juxla slare polerit an inlellexerii Princeps nulliia-
capacitalem ejus; ergo si ex cerlà scieniià leni ? El ideô alii auclores iila non disiinguuni,
procedit, ila vult illud conlirmare, sicul rê- sed eo ipso quùd privilegium récital ex cerlà
vera est coiifirniabilis. Unde si est nullus, et scient.à aliquo ex modis supra dictis, censeniiir

princeps cognovil esse nullum, et nihilominùs habere iilam elticaciam ,

quia et praisuniiiur
conlirniat, manirestè vult illi dare valorem et Princeps hubere scientiam quani proiiietur,
firraitatem, qui aliàs Irustraloria et iicla essel vel licet illam forte non l;aLeat, censetur h;.-
confirnialio. lia vero procedit Princeps, quan- bere volunlalem conlirmandi aclum, sicut in-
do ex cerlà scieniià confirmai ergo ilia con- ; digel; liœc enim volunlas confusa haberi po-
flnnaiio habet vim validandi aclum, ac su- lesl sine cogniiione rci prout in se est, et suf-

binde concessioni a^quivalel , vel re ipsâ est Ocit ad confereiiduni viilorem aclui,
si in se

concessio , licct verbum sit conlirniaiidi. Lt fuit nullus; etiamsi ignoretur. Sic enim dubi-
expresse notai Doci. in diclà liubricà de Con- tans de prolessionis valore , ratilicat illam per
firmai, util. nu. 1, in fine ex Bart., Imol., Pa- novum consensum, et polesl dici ralificare ex
norniit. et aliis. cerlà scieniià, non quia cognoscat esse nullam,
15. Acque miranduni est, quod verbum vi- sed quiu non cogno^Cll fuisse validam, cl nihi-
dealur ampliari cum improprietaie. Tum quia lominùs al>so!uiè nunc vult iilam de novo fa-
non est lania improprietas, quin haboal eliam cere, si necesse sit. Sic enim haîc confirnialio
fundamentum in usu et in inalerià subjectà., licet sil ex voluniaie absolutà revalidandi pri-
Nain illa confirnialio ex cerlà scieniià, etiauisi vilegium, quando cognoscilur nullilas prsece-
possit, et de se sullicial dare valorem aclui (lens ,
polesl esse condiiionata , quando res
nullo, non lamen semper id cflicil, quia non ignoralur, vel est dubia, scilicet , volo confir-
semper supponii nullilalem in aclu, sed ad mando de novo concedere , si indiges , quîe vo-
niajoreni cautelam , et ceriiliidinriii la conce- liiiilcS ellicacissima est, si in re pr*cessil de-
ditur , sive acius conlinnatiîs luoiil validus, lei tus, sicul p:ilei in absoliiiionedalà sub con-
çive non, et ideô lalisgraiia meriiô conlirma- ditione in quuniùw possum et indiges^ et in
527 DE LEGIBUS. li^
rebaplizatione sub condiiione et similihus. lia confirmet privilegium , si in eo non implelur
ergo censeo esse interprctandani banc conUr- condilio. Talia censentur illa verba Pront sunt
nialionein ex cerlà soieniià , ul ad illaiii sufli- il nsH, qua; alicpii Pontilici'S addiderunt, con-
ci tl prolessio , ul sic diiiim, Priiicipis coiilir- lirmando privilégia aliqiiarum religionum , ut
niandi lali modo cuiii verà cl ellicici voluiiUile Gr.gor. XIII, conlirmando privilégia Minorum
illi proporlionaUi, sive cognilio nullitalis in re in Bullà. /sa bm'ujnii , aim. i.'>73, et in alià

ipsà preexislal in personâ, el inlelleclu coniir- conlirmalione , Ueligioni Jesuilarum concessà,

manlis, sive non. et in alià pro religione Clericorum, qui vocan-
15. Hinc vorù sequitur ad hnjusmodi effe- tur minisiri innrniorum; et Sixius V, conlir-
Cluni, et ut locuin habeat dicta régula neces- mando privilégia Cisterciensium quyc refert ,

sarium esse, ut actus conlirni:indiis t:ilis sil , ul Emman. Roder, d. q. 8 art. 1, et in articulo ,

pos'«il solà voliinlaie et faciillale coriUrniantis secundo interprelalur, per illam reslriciionem
fieri : namsi acUis illopeiideal ex cuiisonsu al- signilicari Ponliticem velle conlirmare privi-
terius, non poleril per solam conlirinaiioncni légia, quoe sunt in viridi observanlià, suumque
Principis ex iiullo firri validus, quanlumvis e\ valoiem retinenl ; non auteni illa, quae invalida

cerlà S'-ienlià procédai. Palel qnia ex cerlà sunt. Sed non videtur boc univeisaliler intel-
scientià solinn colligimiis volunlaleni Princi- ligendum de onmi nuUitale, sed de illà quue
pis; volunlas auieni Principis quanlumvis a!)- per non usum, vel per conirarium usum in-

soluia n(m excedii in ellicaciâ poiestaiem Prin- ducla est, aut etiam è converso de quàcumque
cipis. Unde non po'est consensum alionse abrogaiione , vel revocaiione, ratione cujus
volnnialis supplere, nec naluralia impedimen- talia privilégia jam non sint in usu. Quia boc
ta, vel inhabilita'cs twlleie. Et ideô non polesl in rigoi e , ac prœcisè signiiicant illa verba
Poiitifex per snam cunfirniationem solam ratuni Proia sunt in iisii, et amphanda non sunt , cura
facere matrinionium nullum, vd proiessionem, rc?lringanl benelicium Principis. Atque ita vi-

sed pnleril lollere impcdimenla annuilanli.i de deiur exponere simdem pailiculain rel'erens

jure buniano, ul per consensus novos ralifice- plures alios Mandos. in dicto tract, de Privileg.
tur actus. Tamen quia in materià privilcgiorum ad inslar. Gloss. 15, in prineip.
aclus lalis est, ut ad illum efli-iendum volun- 17. Idem judiciuui lerendum est de simili-
tas Principis sufiiciat ,
quia Princeps esl pro- bus liiiiilalionibus, (|ualis esl illa Gregor. XIII,
pria causa elHciens privilegi, ul supra visum conlliinaulis priviltgia clericorum , qui dicun-
est , ideô indistincte procedil régula , quôd tur minisiri inlirmorum, cum illo addito:
conlirmatio ex cerlà scientià a'quivalel conces- Uitmmodb sub ullis revocaiionibtts non sint Cjtn-

sioni privilegii. Nunquàm enim Princeps con- preliensa. lieu» illa Leonis X conlirmanlis pri-
firmât ex ceilà scientià privilegium, nisi qiian- vilégia Minorum Prout in libris ordinum repC'
do posset illud à principio concedere, et boc rinniur, supplem. concess. 191. Nam qu* in
est per se necessarium , et intentuni in lali illis non reperiuntur , non intelliguntur ibi

conlirmationc. Quod si ali(pianiio confirmatio conlirmata, nisi allas sint aulbenlica per bul-
ex lemerilale excédai poleslalem, id esl, acci- las, aul alla publica instruinenla, nam bsecnon
dentarium , et non mulal naluram aclùs : nam excluduntur. Illa enim verba, licet reslringant
etiam concessio privilegii polesl inlerdùm esse ad privilégia scripta, ad ampliandum nibilomi-
temeraria, et excedere poiestaiem, et nibilo- nùs posita sunt , ut inler scripla compreben-
minùs absoluiè verum est , piivilegii conces- danlur, qu* in libris ordinis inveniunlur. De-
sionem dare jus, quia inleliigiiur de legiiimà nique alla liinilalio usiiala posl Concil. Trid.
concessione ; idem ergo est , servatà propor- in conlirmationibus privilegiorum esse soîel,
lione, de confirniatione ex ceriâ scientià. Dutmnodb conriliu Trident, non sint cohtraria,
16. Praeterea ut ha;c conllriialio lalcm effe- ut palei ex Budis Gr. g. MU, supra citaiis, el
ctum consequalur, oporlel ul simpliciler dciur, e\ Dullà Sixii V, an. 1587, Etsi meniicaniiiim,
et nihil adJalur, quod repugnet revahdalioni in qnà conlirmat Minorum privilégia ex certà
actùs nullius , seu concessioni nov* privilegii scientià, et cum illà limilaiitme, qua; est con-
amissi. Hoc adverto propler qunedam indulla loriiiis revo'jalioni privilegiorum regularium
Pontilicia, in (|uihus conlirmaniiir ex c rlà re;ju.;nanliuin concil. Frid. laclai à Pio IV. in
sci<Milià privilégia non lamen abso utè, St d cum Dullà an. 1565. qujb incipit : In Principis ApO'
addito aliquo, quod polest iia reslring-^re con- stûb uni, etc. de (juà revocaiione in proprio
firmatiouem, ul licet sit ex certà scientià, non tractatu de Relig., Deo dauie, dicetur.
iâ9 t)È LECIBlh. 3341

18. Nimc soliim adverto , aliml censori potoslalcm h;fic concessio rovalid mdi quu<l à
posse, quod privilégia sinl contraria Coiic. Tri- principio fuit nullum ; ergo mullô magis quod
dentino, aliud verô quod sint per illud rovoca- fuit validum, licet fueril revocûtum. Denique
la. Probabilo cniin ost , non omnia , quœ ilii hœc confirmalio œquivalet novae concessioni ;

siinl contraria, osse per illnd rovocata, sed ilia ergo. Va ila lenet aperlè Ilosel. verb. Absoln-
tanlùni, qiiae expresse revocanUir à Concilio tio, n. 123, inde concludens, prr sinulem con-

per clansulam, Non obstantibus, elc. El prople- firmalionem restilulam esse minoribus privi-
rea ferlasse inlerdiini illa clausula addiiur, in- legium exemplionis à solulione quarlsp, cano-
lerdiim non addiUir, ni paiel ex sess. 22, c. 8 nicai porlionis, quod fuerai revocaium in
de Reforni. ; el sess. 2i, c. 11 , et stepè aliàs, Clem. Dudiim, de Sepulcr. et scquitur Roder,
et infra generaliter dicelur. Hinc ergo con- diclâ q. 8, art. 3, citai Gloss. in c. Cùm accès-
jectalur Emnian. Roder, d. q. 8, ar. 6, clausu- sissent, de Const. verb. Confirmatum, et Panor-
lam illani, Diimmodb concilio Tridentino non mit. in c. Ciitn super, de Caus. posses. n. 4;
sint contraria , inlelligendam esse tanlùm de sed ibi generaliter loquuntur, non specialiter
privilegiisrevocaiis à Concilio. Sed conlrarium de privilcgiis revocatis.
videri potest. Tum quia, ut dixi , diversa sunt 2. Potest ergo in conlrarium objici, quia, ut
esse revocala, et esse contraria, et in diversis lex revocet privilegium non salis est, quôd
non fil inlerprelaiio unius pro alio ; lum contra illud disponat, nisi expresse illud dero-
etiam, quia siinius in materià odiosâ, nam pri- get, ut dicilur ergo eàdem ratione, ul confir-
;

vilegium conlrarium Concilio odiosum est, el malio restituât privilegium, non salis est, quôd
ideô illa verba , quaî répugnant huic odio , in illud confirmet ex certà scienliâ, nisi expresse
omni proprielate et rigorosà ampliiudine inlel- dical confirmare illud, non obstanle revoca-
jigenda sunt. Tum denique eliam quia talia iione, imô nisi hoc dicat, non videlur esse con-
privilégia, licet non sint revocala per Conci- firmalio ex cerlâ scienliâ quoad hune effeclum.
lium, videnlur revocala per PiumlV, oui plané Et confirmalur, quia aliàs, si nunc confirmelur
sequentes ponlifices in prsdiclà reslriciione omnia privilégia alicujus religionis ex cerlâ
conformari voluerunt. Sed nihilominùs valdè scienliâ, non addilà illâ limilatione : Dummodb
probabilis est illaexposilio, nam ul infra dicani concilio Tridentino non sint contraria, manebunt
probabilius est, Pium IV. solùm revocâsse pri- confirmala et restituta omnia, eliamsi contra-
vilégia contraria illis decrelis Conc. in quibus ria sint. Quod difficile credilu est, aliàs per
ipsummet Concilium noluit, privilégia contra confirmationem privilegiorum socielalis, in qui
illa valere. L'nde hœc tantùm reputantur sim- non ponitur illa limilatio, ul ex compendio
pliciler contraria Concil. , nam ubi illud non constat ; omnia illius privilégia revocala per
revocat privilégia , laciiè illa admiilit , et iia concilium essent restituta. Unde idem Em-
non sunt illi contraria. Quod si hoc vernm est, man. d. art. i , videns forlassè vim illationis»
clarè constat in eodem sensu esse dictam clau- ad vitandum illud consequens, conjeclal clau-
sulam intelligendam. Sed hoc accuratiùs exa- sulam illam, quse deest in nosiro compendio
minabitur infra tractando de revocaiione pri- esse in originali, quia post Pium V, non vidit
vilegiorum. pontificem aliquem confirmasse absolulè,
et
CAPUT XIX. sine illà reslriciione privilégia. Sed reverâ illa
limilatio non est in originalibus ; nam Greg.
Nonnulia dubia circa confirmalionem privilegio-
Xlll, in biillà Qiiantb fructuosius, et in
rum expediunlur.
:
buUà :

Ascendente Domino, et Greg. XV el Paul, V

\. Nonnulia verô supersunt explicanda du- in suis bullis confirmatoriis absolulè, et
sine illà
bia circa banc confirmationem. Prinnim est, reslriciione privilégia socielalis confirmant
ex
utrùm simpliciter, cl sine reslriciione data ex cerlâ scienliâ, cl polestatis pleniiudine
ergo
;

certà scientiâ, habeat vim reslituendi etiam erunt restituta omnia, quae per concilium
Tri-
privilégia revocala. Videlur enim ex diclis se- dent, fueranl revocala, quod tamen etiam ipsa
qui consequcnler pars affirmans, quia confir- societas non agnoscil ex vi Udium confir-
matio ex certà scienliâ restituil privilogium mationum.
amissum per non usum, vel per usum conlra- 3. Igitur pro resolutione advertendum est,,
rium, quando contraria limilatio non adhibc- aliud esse, privilegium fuisse à priucipio
fal*
lur ; ergo eliam restituet privilegium revoca- sum, subrepiilium , aut aliâ ralione nullum
;
tum ab homine, quicumque ille sil. Item habei aliud verô fuisse validum, et poslea revocaium,
TH. xm.
H
 DE LfcGIBt'S. Z^
prfvilegium non conccditur do novo lio facta est jure communi, ex contrario fun-
Nam priiis
danienlo, quod princeps praisumitur non igno-
per conlirmaiionem, eliam ex cerlà scicnliâ,
nisi expresse dicatur non obslanle
falsitaie^ rare jus commune, d. c. 1, et ideô, si confir-

aut sun-eplione. lia sumilur ex Rot. lit de mai ex certà scientià privilegium revocaium
Confir. util, decis. 2, in novis. Panorm. inc. jure communi, censelur illud resiituere. Solet

Iiiter dileclos, deFid.instr. n. 8, ubilalc Félin, autem in hoc addi resiriclio disiinguendo inler

n: G, el in c, 2 de Roscr. n. 42, ubi alios alie-

jus comnuine ordinarium, vol jus concilii ge-

gat. El ralio priorls partis est, luni quia privi- neralis ut in priori servari debeat régula data,
posteriori aiilem necessarium eril, ut fiai
legiuni falsinn, vel surrepiilium nunquàni fuit in

concessuni reverà, quia nec princeps illud con- specialis menlio per clausulam : Non obstante

seJ confinnatio est de privilegiis con- reoocationc talis concilii, vel saltem, generalis
céssit ;

cessis ergo non cadit in illud ;

tum eliam concilii in communi. Quia concilio gonorali non
;

quia talis confirmalio non factâ narralione Ui- derogalur nisi per expressam clausulam, ul

îis defeclùs, surreptilia est. Unde palet ratio est régula jurisperitorum communis, quos su-

pra, lib. 6, retuli. Sed, ul ibi dixi, senten-

secundai partis. Nani papa polest de novo dare illa

lia generaliter inceria est, el specialiler in pri-

privilegium, elianisi fuerit falsum; ergo, si id
salis declaret, sullicit. Privilegium auiem se- vilegiis ; conlrarium Iraditibi Félin, in Regul.

mel validum verè fuit concessuni, et ideô in i, n. 2el3, el infra, n. 11 , in 2 fallentia, Ni-

jllud potest cadere confirmatio, ellamsi revo- hilominùs tamen quidquid sil de aliis casibus,

catum sit ; inquirimus autem, an cadat ex vi aut rescriplis in lerminis, in quibus nunc lo-

confimalionis, ex certà scienliâ. quimur, videtur omninô vera, scilicel, quando

4. In quo ulteriùs distinguendum censeo de privilégia in generali tantùm confirmanlur ex
xevocatione privilegii privatà, et ab houiine, certâ scientià. Quia non est verisimile, quôd
vel de illâ, quae facta est jure commuai, etor- per confirmationem adoô confusam et commu-
dinario. El de priori dico, conlirmaiionem pri- neni , derogelur speciali disposilioni concilii

tilegii ad illam exlendi, quando particula ex generalis revocanlis in parliculari aliqua ex

certà scientià, vel , de plenitudine potestads, diclis privilegii. Nam régula est, ul species de-

expresse ac formaliter ponitur, quia lune rec- roget generi poliùs quàm è contrario ; ergo

tè procedunt rationos factae. Al verô, si cerla maxime servanda est, quando aucloriias con-
scientià non expresse ponitur, sed colligenda cilii generalis inlervenit. El ideô censeo, quôd
est ex narratis in indulto non salis eril, nar- ,
licel Grog. Xill el Sixlus V non addidissenl

rari formam privilegii confirmati , nisi fiai illam exceptionem de privilegiis conlrariis con-

inenlio revocalionis ejus, vel addalur clausu- cil. Trident., nibilonnnùs non essenl renovata
la, Nonobstantibus, vel generalis de omnibus de- per generalem confirmationem, Quod tandem
fectibus, etc., vel specialis détail revocatione. agnoscii Emman. Roder, d. q. 8, art. 10. Non
Quia allas non eril confirmatio ex certâ video tamen, quomodô cum hàc doctrinà possil

scientià quoad lalem circumslantiam, siu re- subsistere alla, quàmipse acceptai cum Summâ
vocalionem. Quia, cùm sil privata, perlinel Rosell. quôd per similem confirmationem ge-
ad faclum vel privalum jus, quod Princeps neralem privilegiorum minorum ex certà scien-
prxsimiilur ignorare, juxta c. 1 de Const. in tià revocata sit Clément., Dudiim, de Sepulcr.
6'
; ergo est necessaria scientià talis revocalio- quoad quarlam funerajem, cùm illa consiitulio

nis, non obslanle, privilegium reslitui

ut eâ eliam sit concdii generalis, et directe résistât

\ideatur. Al verô, quando cerla scientià non lali privilegio, el non fuerit in speciali revoca-

exprimitur, sed ex narratis colligenda est, non ta. Conlrarium ergo censeo verum, nisialiunde
exlendilur ultra illud, quod ex narratis colligi conslei de speciali revocatione concilii, ul ma-
polest; ille autem delcctus revocalionis non gis ex idliino puncto luijus capilis conslabit.
colligitur ex nanatis, nisi illius fiai menlio, 6. Sed quœret aliquis, cur Creg. Xill et
vel nisi addalur clausula, Non obslanle, quae Sixl. V addideruni illam exceptionem si abs-
hoc suppléât ; ergo neque lune exlendetur que illâ inleliigenda foret. Respondel Roder,

confirmatio ex cerlà scienliâ ad hunccfleclum. d. art. 10, additam esse ad fiiniandam regulam
Quod eàdem ralione procedit, sive revocatio in conlrarium, id est, ut intolligerenlur conlir-

sil fatla à superiore, sive per renuntialionem niala oninia alla privilégia aliis conciliis gone-

expressam, vel tacitam. ralibus contraria. Sicenim aliàsdicimus, quôd

5. Secùs verô videtur esse, quando revoca- licel in generali concessione poleslalis ad ab-
 355 DEîLtGlBLS 351
solvendum, non venianl casus reservati, si ta- pla. Quam tradit Panorm. in c. In mstra, de
meu in illà gonomli coiicessione adtlaïur cxce- SejiuH. in princip. per eumdem textum. Et
p'.io iiiiius casùs rescrvali, iiitcliigiinlur alii Ancliar. in c. 2, de ollic. vicar. in 6, et in
concessi. El licet supra dixerimus, per confir- Rub. de Regul. jur. q. 4. circa fmem. Lalè
mationem in forma coniinuni , non ralilicari Eelin. in c. Qitonium fréquenter, ut lite non con-
privilégia iiiilla, niliiloiiiiiii'is, si in lali coiifir- lest. n. 2, qui L'art. Raid. Oldra.et plures alios
maiione addalur cxccpiio nniiis privilegii aliiis refort. El licol forte ha;c eliam dnctrina non
irrili, vel rcvocali, co ipso intelligilur, mentem sil certa el infallibilis, qina totnm pondet ex
conllrmantis esse coniirmare omnia alia, eiiam- conjeciuratà mente concedentis, conllrmantis,
si essent aniissa, vel irrita, ut iradit Bal. in seu disponenlis, nihiloniiniis ex naturà exce-
fend. li'. Per qms /iat investitura. c. 1, n.2, et plionis puto esse verum, non anqdiare disposi-
suniilor a simili ex eodem iu 1. 1, !? Sed exci- tioiieni ad id, quod aliàs exceptuni erat à lali-
pitur, ff. de Fer. Ubi rationeni adducit, quia busverbis, vel de jure, vel ex naturà rei, quia
exeeptio firniat regulan» in contrarium, 1. Tri- non ad hoc ponilur, sed ad limiiandam expresse
bunm, § ull., ff. de Milil. leslani. queni allcgal, dispositionem. Unde si aliquando videlur
,

et sequilur Jason in 1. ull. ff. Qnod quisque ju- plus operari, est, vel quia verba sunt de se uni-
ris. Verinntanien valdè eliani de liàc declara- versali, et in rigore sulDcieniia ad comprehen-
lione dubilo. Nani ex illà sequilnr, illain exce- denda omnia, qu» per exceptionem lirmantur
piionera additani esse ad ampliaiionem conlir- niagis, vel quia ex usu et circnmslantiis constat,
niatioiiis, non ad reslriclioneni. Alque adcô lalera esse intenlionera disponenlis; neutrum
majorera esse eonlirniaiioncni ab eodem Gre- autem in praesenti casu invenio, et alioqui
gor. XIII laclam cura lali exceplione, quàni res est gravissima, ideôque credibile mihi non
sine illà, quia cura illa solùra excipit conc. est, tara generalera exiensionera lieri in illo
Trid. et conccdit alia, sine illà verô orania in- directo modo por solam addilioaeni exceptio-
lelliguniur excepta ; consequens autera vidc- nis concilii Trident, cùm alia sufficiens ratio
lur plané absurdum, et contra menleni pontili- illius expressionis assigneiur.
cum, ut idem Rod. apertè etiara sentit in eàdem 8. Secunduni dubiura esse potest, an conflr-
q. 8, art. 1. matio privilegiorum ex cerlà scienlià uni reli-

7. Dico ergo illam exceptionem additani esse gioni, vel loco data, conimunicelur aliis locis

h ponlifice, quia voluit esse niagis certani, et vel religionibus, quae cura priori in privilegiis

non relinqui sub generalibus regulis, quae in- communicant, et consequenter an conlirniatis
certae sunt, et infiniiis inlerprelaiionibus et privilegiis socielatis, v. g., conlirmenlur privi-
opinionibus sunt suhjectte, liera voluit ponli- légia omnium aliarum religionum, qune habent
fex speciiditer ostendere voluntaleni suam cir- communicalionem privilegiorum Socielatis. Et
ca firmitaiem decretorum conc. Trid., ut non ratio dubitandi est, quia supra diclura est,
solùm genoraliier sicut alia, sed etiara speciaii aucto privilegio, ad cujus instar aliud conces-
modo \ideaniur excepia, hoc cnini usitatuin sum est, non augeri privi!egium ad instar ;

esse in jnre sentit Glos. per text. ibi, in 1. iilt. ergo similiter, conlirniato uno, non conlirraa-
fi'. Qubd quisque juris. Et optimum exemplun), tur aliud ; nam est eadem ratio. Ergo l'actà

ac indicium sumitur ex quâdam confirmatione confirraatione in privilegiis in primo fonte

privilegiorum ab eodem Greg. XIII, concessî concessionis (ut sic dicam) non sequitur , lieri

clericrs regularibus minislris infirmorum, ubi in aliis, qui cura communicant: nam in
illo

priùs dicit , coniirmare privilégia ,

quae non hoc etiara videlur esse eadem ratio. In contra-
sunt sub uUis revocationibus coniprohensa, et rium verô est, quia haec conlirmalio csl quae-
nibilomin"ùs' addit : Nec dccretis con. Trid. dani gralia ; ergo facia uni, coramunicatur
sunt contraria, ubi manifeslum est per priora aliis, quibus graiiœ illius coraraunfcanlur. Re-
generalia verba excipi etiara privilégia revocata spondeo, dupliceni esse posse sensum dubila-
in con. Trid. et nibilomiiiùs addilur spcoialis lioiiis. Unus est , an conlirma.tis privilegiis

exeeptio conc. Trid. ad dcnotanduui speciali- re.spectu rcligionis, cui primo luerunt conces-
latera ejus, el singularcm observantiara. Con- sa, eo ipso illa eadem censeanlur confirmala
firraari potest ha;c resolulio ex doelrinà cano- pro omnibus religionibus, quibus ante confir-
niâlarum salis rccepla, quôd licol e\ccplio lir- lu.ilidncra et posl conccssiononi fuerunl cora-
met regulara in contrarium, nstn lamen ampliat muiiicata. Abus scnsusesl, an conlirmalio con-
illam ad ea quae aiio jure aequali fuerant exce- cessa uni religioni quoad sua privilégia, eo ipso
53-; DE L EGlBiS. 336

censeatur facta altcri quoad s»ia , etiamsi dis- lem communicalionèirt extendi etiam ad con-
tinela sint, ralioiip oommunicalionis goneralis firmatinnem in forma communi, maxime quan-
in privilegiis.qiiamaliàshabent taies rdigioncs. do communicatio non solùm est in privilegiis,

9. Circa priorem sensum oportet conside- sed eliam in omnibus favoribus, graliis et in-
rare, an commun icatio privilegiorum fueril de dulgeniiis (ul communiter fieri solet in indultis

concessis tantîim, an vorô de concessis elcon- niendicantium , et in noslris bullis , et aliis,

oedondis. Nani, si fuit prioris modi, négative quœ latè refcrt Roder, q. 55). Quia confirmaiio
respondendum est ; hoc enim probat ratio du- eliam data in forma communi est favor, et in-

bitandi posila. Nam formaliter, ac per se lo- dullum quoddam, et beneficium, et conscquen-
quendo, conlirmato privilégie exemplari, non ter est gralia; ergo ad illam exlenditur com-
conlirmatur privilegiinn ad instar, quia non municatio de concedendis favoribus. Imô , Iicet

fuit exemplar ut conlirmatum, scd tanlùm ut fueril facta solùm nomine privilegiorum con-
concessum, nec privilegium ad instar per se cessorum et concedendorum , videtur mihi
respicit futurum statum , sed ilium ,
queni ba- communicari, ve quia omnis gralia et benefi-

bet exemplar, quando aliud ad instar illius cium principis polesl dici privilegium sallem
concedilur. Unde eliam è contrario, iicet privi- lato modo, ut in principiu dixi , et tradil Bald.

legium ad instar conlirmelur, non redundabit in Prolog. Feud. n. 18 , cum Joan. And. in c.
confirmaiio in exemplar. El hoc censeo verum Olim, de ver. sign. et plures alii ,
quos refert
siveconlirmaiio silex ceriâscienlià, sivein for- Mandos. supra privilegium aulem principis
;
latè

ma communi, quia ratio œqnèinulroqueproce- est inierpreiandum. Vel quia confirmaiio non
dit. Et eàdom ralione, si communicatio facta per se stat, ul sic dicam, sed adhœret privile-
estlanlùm de privilegio concessonon extendi- gio jam concesso , et reddit illud firmius et
turad confirmalionem posiea factam, quia baec stabilius quantum polesl; sed per communica-
nondùm erat, quando communicatio facta est, lionem privilegiorum, quae non tanlùm ad con-
etilla non est facta de futuris, ut supponilnr. cessa , sed eliam ad concedenda exlenditur,
10. At verô, si communicatio fuit de conces- communicatur illud privilei;ium, non tanlùm
sis et concedendis, et fuit ex cerlâ scieniià secundùmstaium,quein habet lempore oommu-
plané derivatur ac redundat in omnes, quibus nicalionis faclœ , sed etiam quem habere potest
talis communicatio facta est. Quia illa conlir- per novam confirmalionem ; ergo illa eliam
matio sequivalel concessioni privilegii, ut di- communicatur posiea , etiamsi tanlùm sit in
clum est unde censeri potest privilegium
; forma communi.
quoddamet nova gralia sed per illam commu- ; 11. Supcrest dicendum de alio sensu dubii
nicaiionom eliam futura et concedenda com- supra posito, quem attingil Mandos. supra ,

municantur, ut supponilur ; ergo etiam hsec q. 8, et absolulè affirmai, conlirnialis privile-

confirmaiio communicatur quoad usum et fru- giis unius religionis , conlirmari eliam propria
ctum illonim privilegiorum quai confirman- , privilégia alterius religionis habentis commu-
lur. Atque ita ex prœdicto fundamento resolvit nicationem privilegiorum cum priori. Ratio
Mandos. d. tract de privil. ad inst. q. 7. Qui ejus est, quia aliàs non manerenl illseduae re-
tamen non videlur hoc admittere in conlirnia- ligiones œquales in privilegiis, quod est contra
lione in forma communi : nam de illà simpli- nientem pontificis concedeniis illam commu-
citer negat communicari, sive communicatio nicationem. Confirmari hoc potest primo, quia
fueril de concessis, sive eliam de concedendis. hsec confirmaiio , praeseriim ex certà scientiâ,
Movetur solùm illà ratione ,
quod revocato pri- est quoddam privilegium ; ergo data uni reli-

vilegio exemplari , non revocalur privilegium gioni, transit ad aliam per communicationem ;

ad instar ; ergo nec illo confirmato cenfirma- ergo transit cum proportione , id est , ad con-
lur. Sed hsec ratio procedil tantùm in priori firmanda privilégia propria illius religionis, cui
sensu, scilicel per se, et nuUâ aliâ interve- fit communicatio, etiamsi di versa sint, Proba-
nienle communicalione. Ideô apparenliùs fun- lur hœc consequenlia ex supra dictis ex quâ-
dari potest, quia illa communicatio in forma dam declaratione ponlificiâ ,
quôd privilegium
communi non habet vira concessionis, et ideô datum uni religioni, etcommunicatum alteri,
non repulatur privilegium, ac subinde non débet cum proportione et non secundùm ,

communicatur per communicationem privile- identilatem applicari. Nam, si privilegium con-

giorum etiam concedendorum. Sed neque hsec
, cedit favorem pro lali feslivilaie, vel sancto
ratio convincit , et ideô probabilius puto , ta- religionis prioris ad aliam religionem débet
557 DE LEGIBUS. 53g
applicari pro alio festo , vel sanctosuo , ei sic
j
tensione habet integrum efl'ectum concessio
de aliis ; ergo cliaiii in proposilo, si uni reli- uîriusque ponlilicis. Quod expîico in luiiic
I

gioiii coiiforlur conliniialio privilcgiorum suo- nioduni , quia (juandu ponlifex conlirmat pri-
ruiij ex ccrtà scicnlià, el lia;c coiniminicalnr vilégia, v. g., Minorum, illa confirmatio for-
alleri , iiilelligilur cuin proporlione applicari maliicr ( ut sic dicam ) cominunicalur l'raidi-
ad sua privilégia. catoribus, id est , ut ver»alur circa ipsamct
12. Iht'C seniciilia l'oilassè probabilis est ; privilégia Minorum, quia illamel communican-
iiiiiii lainen conlraria videlur in rigore vora. tiir Prajdicaloribus, non solum ut antea erant,
Et in priniis si una religio comniunicet cuni sed etiam ut sunt confirmata, ut per se constat
alià in privilcgiis conccssis, non auicni in con- ex dictis , quia illa privilégia per communica-
ceJendis, clarnm est, conlirmalioncni poslca lionem sunt fada lanquàm propria illius reli-

subst'culam non conununicari ,

quia non liabel gionis, el conliruialio illorum eliam est privi-
raiioni'ni privilegii concessi , sed concedendi legium , quod comnmnicatur illi; ergo non
et à fortiori constat cxdictis in superiori pun- potest illa communicatio habere eliam alium
cto. Neque hoc negaret praedictus auctor ( ut efiecium confirniandi propria privilégia Prae-
cxislinio) quamvis in illà quaeslione uiagis in- dicaiorum , tum quia per priorem efl'ectum
distincte lo(}ualur ,
quàni in proxiniè praece- salisfaclum est menti uîriusque pontificis
dente. Deinde, ctianisi communicatio exlen- nequc aller eorum alium explicavit, aut voluit;
datur ad privilégia concedenda, exisiinio non lum etiam quia aliàs bis communicaretur illa

extondi illo modo, quia papa non intendit con- confirmatio tali religioni semel circa privilégia
lirmare nisi piiv.legia, v. g., Minorum ; ergo priijs conimunicala, et iteriim circa propria,
non confirmât privilégia propria Doniinicano- quod est alieuum à raiione, et sine ullo funda-
rura; allas plura confirmaret , quàm intenderet. menio in volunlale poniificum. Secùs verô est
Maxiinèque urget haec ratio in conlirmaiione in alio exemplo adduclo ; nam quando com-
ex certà scientiâ, quia papa non habet, vel municatur privilegium festivilatis alicujussan-
prsesumilur liabere scientiam aliorum privilc- cli proprii, ita applicatur uni religioni ad san-
giorum , sed eorum tantùra , quae directe ac clum ejusdem ordinis, ul non communicelur
expresse ex tali scientiâ confirmât; ergo illa quoad sanclum alterius ordinis, et ita salvaiur
confirmatio non potest per communicalionem unica , et ut sic dicam , formalis communi-
Iransire ad alia privilégia dissimilia. Noque est catio, licel in materiâ servetur tantùm pro-
simile exemplum ex que argumentum in con-
, portio.
irarium sumebatur, quia in illo exemplo pro- 14. Neque etiam propter servandam aequaii-
portio consideratur ex parle materiae in usu latem inter illas religiones, necessarius est ille

privilcgiorum communi-
, et non est extensio clTectus ,
quia salis per hoc servatur ,
quod si-
caiionis sed interprelatio circa niodum quo
,
, cut illa privilégia mancnt confirmala pro unâ
débet applicari ad materiam et usumejusdem religione, ila eliam pro alià, et è converso,
privilegii ,
quse interpretatio sumpta est ex de- sicut propria privilégia, v. g., Praîdicatorum,
claratione ipsiusponlificis, et ex materiâ ipsà, non manent confirmala ex vi confirmaiionis
et circumstaniiis conslare posset ,
quia idem datai Minoribus, ila eliam non conimunicJ»-
privilegium applicalum ad divcrsos , dé- bunlur Minoribus illa privilégia PriediciUorum
bet unicuique adaplari juxla modum suum ; ut cunlirmala, sed proul antea orant, et com-
alioqui esset inutile et improportionatum utri- municabaniur. llinc voro polest limitari haec
que vol alleri eorum , et ad hoc tantùm con- noslra senlenlia, ul non procédai , (juando per
firmandum faciunl oninia , qua; .Mand. supra indullum confirinanlur omnia privilégia reli-
allegal. At verè in nostro casu non fieret sola gionis alicujussive propria, sive connnunicala;
interprelatio, sed exiensio conlirraationis pon- nam tune consequenier confirmantur privilégia
tificia ad plura privilégia, quàm cadant sub alterius religionis, non lamen ut illius , sed ut
inientionem auimenleni ejus. per communicalionem facta sunt alterius. Quia
13. Nec dici potest, supposilâ communica- illa prior religio eliam habet couununicalioneni
tione pontificem confirmantem habere hanc cum altéra quoad futuras
,
gratias, ut supponi-
inientionem virtualem, vel cerlè exlensionem mus ; ergo per communicalionem habebit sua
sequi ex inlentione et elficacià prioris ponti- privilégia confirmala ex leduiidanlià ul sic
(

ficis, qui communicalionem çoncessit. Hoc dicam) generalis conlinualionisconcessai alleri

( inquam ) dici non polest ,
quia sine tali ex- religioni, ul cousideranli lacilè paiebit.
359 DE LEGIBUS. 340
CAPUT XX. lent sequfintia jura, cap. Ex parte \, de Privi-
leg. , ubi dioilur: Privilegium, elc, dtiximusin-
An per innovalionem privilegii confirmetur , vcl
norandum , ila tamen ut per innovalionem ip^ius,
denuo gratin concedalur.
eidem Ecclesiœ non plus juris accrescat. Sed ex
1. Soient ponlifices aliquando simplicilcr bis vcrbis possel quis in contrarium argumen-
privilégia conlirmare, iiiliil ampliùs acJdendo, lari ,
quia nisi addidissol ponlifex, ila tamen,
aliquando verô non conlenli verbo confirmamli, etc. innovando absolulè, viderelur jus novum
addunt: Coufirmamus, et innova mus , el inler- concedere : licet conslel ex lexlu illam innova-
dùiu superaddunl: Et de novo concedimus, si- lionem non fuisse ex certâ scienliâ. Sed huie
cut Paul. V, in coniirnialione privilegioruin evasioni obstat cap. Quia iiitentionis , eodem
socielalis adjccit, cl sxpè in confirnialionibus lit., ubi expresse el absolulè dicilur : Cùm inno-
Mendicantium inveniiur et refeitur in Sup- valionecJKS novum conférai, nec eliam toUat velus.
plem. conces. 491 , et in Monuni. Min. cons. Quare in alio lexlu clausula illa, ita tamen ,

343. Dubiura ergo est, quoraodô verbum innn- etc. , non ponilur ul nocesaria ad limitandum
vandi distingnatur à verbo confirmandi, el quid verbum imiovandi sed ad declarandum , illud,

addat. Quod dubium proposuerunl IValres iMi- vol eliam ad recîdendam rationem , cur lam
nores Julio II, proinielligenlià cujusdam con- facile concessa fuerit illa innovaiio , sicut
firinalionis suorum privilogiorum lactse à Six- aperlè eliam fil in cap. Cùm dilecta , de Con-
to IV, ciim illâ additione Et de novo concedi-
:
firm. util. , ubi additur , per innovalionem jus
mus, interrogantes, an per illà rcsliluerenlur, novum non acquiri , sed conservari anliquum.
sed de novo concederenlur eliani privib^gia In bis ergo locis frequens est ba-c senlcntia.
priùs revocata. Respondil auleiu dicius papa 3. Occurrit tamen circa hxc, jura conside-
Julius H, per illa verba solmnmodb esse conlir- randum , uomen privilegii œquivocè posse
mala privilégia dicto ordini concessa , et non sumi, uno modo pro ipso jure, vel gratia per
aliàs revocata. lia babelur in buUâ Julii II principem concessa, prout privilegium definivi-
an. 1504; incipil: In mililantis Ecclesiœ ogw, mus in principio bujus malerioe, alio modo pro
et babelur in lib. Monuin. Minor. fol. 125 el instrumenlo aulbcntico, in quo talis concessio
126, pag. 2, conces. 277, in iinpressione Sal- el fides , seu probaiio ejus continelur; sicut
mant. an. 1511, et referlurab Eninian. Roder, eliam nomen conlraclûs interdiuu significare
in 1 loin. Bullarum, p. 570. Habet aulem dif- solel paclum ipsuni, inlerdùm inslrumentum
ficullalem illa responsio, primo ,
quia videlur auliienticum ejus, ul lalè Iradil Tiraq. lib. 1

conlra vim el proprieialem verborum, praici" de Relracl. §.2, Gloss. 1, in princip. Nam ex
puè illorum Et de novo concedimus. Secundo,
: usu non minus constat boc in privilogio, quàm
quia boc modo videlur frustra addi nam illud ; in conlraclu. Hinc ergo innovaiio privilegii

salis fueral faclum per purain confirmalionem, interdum referlur ad solum inslruminlum,
non solùm ex cerlà scienliâ, sed eiiam in quia velusiate forte consumiiur , et ideô inno-

forma communi, ut ex diciis palet. Terliô, vaiio ejus concedilur. Aliquando verô polest

quia sequilur minus concedi per illa verba, rcferri ad rem ipsam , ul jus antiquilùs con-

quàm per confirmalionem ex ceriâ scienli;i, cessum poslea innovaliir Priori modo clarum
quia per banc reparanlur , et resiiluuniur pri- est,innovalionem privilegii non conferre jus
vilégia revocata, ui diclum est, quod negaïur novum. El plané boc modo loquilur diclum
fieri per verba prœdicla. c. Cùmdilectâ, ul palet ex illisverbis: Prœdi-
2. Respondeo, sicut confirmalio distinguitur ctaprivilegia quasi jam uiniià vetustute consumpta,

in eam ,
qua; est in forma communi , vel ex cùm fuerint non in pergamenn , sed in papijro con-

cerlà scienliâ , ita eliam poèse innovalionem scripta, duximus innovanda. El in eodom sensu
dislingui: nam videlur eadem ralio, quia est loquuntur alia jura. Innovari ergo privilegium

în poleslaie ponlilîcis utroque modo illam la- hoc modo, nibil aliud est, quàm novum inslru-

cère. Posilà ergo lali disiinclione, el illam ap- mentum privilegii anliqui ex veleri instru-

plicando cum proportione ad confirmalionem, menlo exemplari ,

quod ejusdem sit auctori-

videlur inprimis dicendum, quando inriovalio lalis cum originali ,

quia principis auctorilate
est in forma communi non restiluere privilégia faclum vel approbalum est.Argumento cap.
revocata , vcl quomodolibci amissa , nec ult. de fidc inslr. , et iJeô novum jus darc non
darenuvum jus, sed solùm anliquum innovare. polest ,
quia jus in muUis instrumentis con-
Ad hanc conclusionera probandam allegari so- leuium, nec est aliud, et aliud, n^c est maju?.
341 DE LEGIBUS. 342

Imù (ut rectè ait Panorm. in d. c. Cùm dilecta, lieri ex certâ scientiâ, sed in forma com-
tiilis innovalio jus in privilogio conlontiini non muni, vera est, ctrecepla;asserlio posita. Dico
conlirniat, uliquo i^ocuudùni pp, quia illi robur r.utcm, si contingat, quia non videlur illa inno-
aut valorem non acidit ,
quoad nos vcrù quo- valio in sensu explicato mullùm usilala. InBul-
dammodô confirmai, quia facilior vel diulur- lis enim pontificiis religionum nunquàra ( quod
nior fit probaiio ejus, et hoc modo dicitur ego viderim) lit innovalio privilegiorum sine
eliam h;ïc innovalio conscrvarc priviirgium , confirniatione excertii scientiii , et consequen-
quia perdito vel consumpto inslrumenlo, per- tcr ipsas etiam innovalio est ex cerlâ scienlià , et

ditur jus quoad forum saltem exiornum , nisi idem forte est in aliis iiidultis; vcrùmtamea
loco illius succédât prœscriptio, et ideô per de loto usu mihi constare non polest; nec etiani
renovationem priviiegii quodammodô conser- répugnai innovationcm adjungi confirmationi
valur jus in eo contenluni. datse tantùm in forma conmiuni, quia, uidice-
4. Quocirca de hoc innovaiionis modo nulla bam, ex voluntate pontificis pendet. Hoc ergo
nobis est diincultas, née de illo principaliter posito, probalur assertio ex inlerpretalione
loquinuir, sed de aliomodo, quando jusipsum, Juliill, supra allegala, quae plané supponit
et non inslrmenlum conlinens illud innovatur. solum vcrbura, Innovandi, vel quod magis est

De hoc enim modo innovaiionis videntur lo- verbum, Concedendi de novo, non salis esse ad
qui pontifices, quando dicunt, innovare privi- restituendum privilegiun revocatum, vel amis-
légia, tum quia eodem modo dicunt innovare, sum ergo oportet, ut in aliquo casu hoc possit
;

quo confirmare non confirmant aulem instru-

; in rigore verum esse ; ergo maxime quando
menta, sed gratias in illis contentas ; ergo illas talis innovalio fit in forma communi, et re non

etiani innovant; tum etiam quia non conce- discussà, neque cognitâ. Secundo id probari
dunt licentiara renovandi aut exemplandi de- polest à pariiate rationis, quia innovalio resli-
nuô vctera inslrnmenta , nec transnmpla ap- tuens privilégia revocata, vel amissa, a;quivalet
probant, sed ipsamet formalia privilégia, ut novae concessioni, ut supra in simili diclum
sic dicam, innovant, tum maxime, quia sœpè est; sed iucredibile est pontificem in generali
dicunt expresse de novo privilégia talia concc- loquenlem, et sine causae cognitione inien-
dere; concédera autem privilegium , non est dere, nova privilégia concedere; ergo incredi-
concédera inslrumenlum illius, sed estjusspe- bile eliam est, uli verbo innovandi in illo sen-
ciale donare. De hâc aulem innovatione , non su, quando non procedit ex cerlà scienlià, nec
probalur sufficienter ex diciis juribus, quôd causa cognitâ; ergo talis innovalio informa
nullum jus conférât, quia hsec innovalio non communi non restituil priviegia amissa neque ,

est talisqualis est illa, de quâ dicta jura lo- dat novum jus. Tertio, proprielas verbi inno-
quuiilur, sed diversa, ut constat ex dictis; à vandi, non cogit ad interprelandum ex vi illius

diversis aulem non fit illalio. iMaximè quia ne- fieri novam concessionem priviiegii , etiani
que necessariô sunt conjuncla : optimè enim priùs invalidi, vel revocati, quia saepè renovar^
polest innovari inslrumenlum , non renovalo dicitur quod durai, et nundùm exlinctum est,
jure, imô nec confirmatio, ul diclum est, et è sicul palet non solùm in arle factis, ul in domQ
convcrso possct innovari jus ipsura , non cou- et similibus, sed ciiam in moralibus, ulin feu-
cessà innovalione antiquiinslrumenli. Aliunde do, in emphyleusi, in promissione,involo, etc.,
verô innovalio idem esse videtur , quod reno- et ideô res rcnovata non semper est altéra ab ^n-
valio ; renovalio aulem est reslitutio rei jam tiquà, sed est eadem in jirislinum stalum reslitu-
destrucice scu finit», in quo à prorogalione dif- la, vel ad meliorem formam redacla. ut constat,

fert quae est conlinuatio , seu dilalio rei, quœ lam ex communi loquendi usu, quàraex laliaâ
adhuc durai, juxia I. Sed elsi, ff. de Precario, Panorm. lib. 2, cons.
proprietate. Et iradidit
et 1. Dies, IT. de Damn. infect., ubi Gloss. et 67, num. 3, dicens eum qui peiil renovationem,
doctores, et latè Tiraqu., de ulroque Retract. non supponcrecaducitalem, sed poiiùssuppo-
Ub. 2, § 1, Gloss. 7,n.24; ergo innovalio privi- nere exislcntiam et valorem rei ,
petere au-
iegii ex vi verborum reparatio est priviiegii amis- lem renovationem, ne vetustate pereat. Et pro-
si ; ergo semper habct hune cflcctum, sive sit e.v balur optimè ex c.Longinquitate,\% quaest.2, et
ceriâ scienlià, sive non, quia privilegium opera- cap. i de Precariis, junctâ Gloss. ibi ; crgoinno-
tur qu .nlùm sonai in proprielatc verborum. vatio priviiegii pura et communis non exlcu-
5. Kihilominùs, si contini^at innovationcm dilur ad novam concessionem, sed solùm ordi-
priviiegii , quoad jus ipsura et gratiam , non natur ad conservaiionem priviiegii j.im conccsH
343 I)t LEGIBIS. 544
ti durantis. Probatui* cônscquenlia, quia hœc nec jus, nec auctoritatem suflicienlem video;
renoVatio , cùm non sii l'acia cum cognilione tum quia eliam conlirmalio communis est ro-
caiisae, nec ex ceitâ scieiiiiâ, non est eMeiidcn- boralio rei pra;exislonlis, et consequenler au-
da, sed poliiis restringenda, quantum proprie- fert omnem infirniiiatem ejus; illud aulem
tas verbi palilur, quia lierel pi'riculosa el odio- lempus conlrarium quandiù compulari polest
sa; ergo ex vi talisfonnae non inducil novum ad dcstruendum privilegium, mullùm débilitât
valorem privilcgli, sed solùm rénovât anii- iirmilalem ejus; ergo bsec débilitas lollclur per
quiini. illam confirmationem. Al vcrô nullus auctor,
6. Sed quaeres queui eflectum habeal lalis quem ego viderim, tribuit bunc eUeclum con-
innovatio sic explicala, distinctum à confirma- firmaiioni in forma communi, neque jura fa-
tione simili: nam, si coniingai cadere super venl, qu3e de illà loquuntur. Accrdit, quôd si

privilegium invalidum, vel revocaium, aut non obslanle lali innovalione, privilegialus
amissum per conlrarium usum, vel alio modo, continué procedil in non usu, sine leniporis
iiiliil confert, sicut nec confirmaiio, quia dé- interrupiione, magis culpabilis est, et magis
ficit in fundamento. Si autem adjungatur pri- renuniiare videtur privilegio. Concludo igi-
vilegio valido, et adhuc pormanenli in suâ lur, banc innovaiionem parùm prodesse, et
substanlià, ad summum confert ad quoddam fcrè nibil addere supra confirmationem com-
ro*iur, et firmitatem. eo modo, quo dicium est munem, et ideô, ut dixi, rarô fieri in privilè-
de confirmalione in forma communi. Videnlur ges.
<rgo non distingui in efleclu, sed geminari 8. Secundo dicendum est, innovaiionem ex
voces, ad majorem exaggeralionem, etexpres- cerlà scienlià conferre jus novum de se, et
sione alfeclùs concedenlis. Alius verô effectus sequivalere concessioni , ideôqae resliiuere
solet tribui buic innovalioni , quôd per iilam posse privilegium perditum, et à fortiori om-
censetur ipso facto renovatum privileginm nem vetuslatem ejus lollere, et in pristinum
quoad probationem talis graiise, ita ut illud slalum illud resliiuere. Haec est senieniia
novuni indultum sil quasi prius privilegium, communis omnium, quos reluli cap. prœced.
seu inslrumentum renovatum, quia princeps Elcamdem inlendil Cordub. loco proximè ci-
non praecipit, vel concedit, ut renovetur in- tato cum Joann. de Ligram, et Panormit. in
slrumentum, sed ipsemei rénovât. Sed hocre c. Cùm super, de Caus. posses. el propriet.

verâ non ita est, nisi innovatio sit ex certà Idem Panorm. el Félin, lalè, in cap. Inter di-
sciontià, vel ténor prioris indulti in posteriori lecios, de Fide inslrum. et in Compond. Mi-
inserotur, quod perinde est. Quia, si ulrum- norum, verb. Privilégia fratrum, § 15; refert
que horum desit, generalia verba non suffi- CoUector, hanc fuisse senienliam dociissiroo-
ciunt, sine alià probatione authenticâ. rum virorum Salmanticensium eisdemque ;
ra-
7. Alium effectum indicat Emman. Roder, lionibus probari polest, quibus simiiem asser-
dicta quœst. 8, art. 2, § ult., scilicet per talem tioneu) de confirmalione ex cerlà scieniiâ
innovationem (ieri, ut ad praescribenJum con- ostendimus; nam ferè sunt idem, et si in ali-
tra lale privilegium, necessarium sit compulari quo differunt, in ralionis paritate conveniunt,
lempus à tempore talis renovationis, quia, licei et declarari polest in hune modum. Nam ver-
per aliquot annos priùs fuerit incboala prae- bum Renovandi, litet possit dici de re praeexi-
scriptio contra ilkid privilegium, si non fuit slenle, tamen cum proprielaie eliam polest
consummata, postea non poterit computare cadere in rem, qiiae jaiu periit, et iterùm exci-
ad revocationem privilegii consummandam, lalur, sicut resurri ctiodici polest qnaedam re-
sed oportebit de novo inchoari. Quia innovaiio novalio. El boc modo inlerprelor difierenliam
est quaedam restiiutio rei ad pristinum slalum; illam, (|uam aliqui Jurista; assignant iiiler pro-
citât Cordub. in Compend. Man. verb. Abso- rogationem et renovationem, quôd illa est rei
lutio quoad seculares, 2, § 15; sed ibi nihil in- duranlis, liaec verô rei, quae jam praeieriil :

veni, in eod. autem verb. i, § 19, ubi bec non credo enim esse verum discrimen, si

ailiiigit , loquilur de innovatioue ex ceilà uiruiiique iiiembrum prœcisè el œqualiier, seu

scienlià. El sic etiam confirmaiio ex certà exclusive intelligatur; sic enim falsum est,

scieniiâ per se sufficiet ad euradeni efifectura quod de renovatione dicilur, ut ex diclis pa-
juxta superiùs dicta. Et ideô non possum ma- let. Poterit aulem difl'oientia suslineri , si pri-

gis tribuere huuc elfectum innovalioni, quàm mum membium exclusive sumatur, non verô
conlirmationi in forma communi, tura quia secunduni. Ita ut sensus sit, prorogationem
345 DE LLGIBUS. 5i6

dici tantùm de re nondùm extinciâ, vcl tem- I»m, quae fréquenter in his induliis additur :

pore nondùm linito, quia est dilatio el conli- Supplentes onittes juris et facti defectus, si qui

nualio quapdam, quai non cadil in rem jaiu forsitan intervenerit in eisdem. Nam eo ipso,

exlinctam. Ai verô renovalio non ila liiniialiir. (piod por lalem rénovai ionem privilégia om-
sed proprié dici polesl de re jani oxlinctâ, si ninô insiauranlur, el de novo sinl , si necesse
eadem resiiiualur. quamvis alio modo eliam sil supplenlur necessario omnes juris et lacli

dicatur de re praioxislenle; ulrumque enim defectus, quœ inlerrogalio eliam de condrma-

probant jura supra cilala, el usus, el ipsa vis tione ex certà scientià lieri potest; nam eliam
vocis. i^ilur (piaiido privilegiiini diciuir rcno- posl illiiuiadili soiel pr;edii la clausula. Primo
vari ex cerlà scicnlià, ainpliimda esl renovalio ergo generalem n'S|)Otisioneni darc possuinus,
ad omnem moduni possibileni, qui si:b pro- bas clausulas non semper addi pntpler novos
priam signilicaiioneni talis verbi cadere possit. eflectus, sed ad majorem rei evidenliam, et ad
Probaïur consequenlia, quia lalis renovalio, lolienda onini:» dubia et scrupulos. Secundo
cùui sii lavor principis, el ab eo deiur ex cerlà dici polesl, haec posleriora verba exlindi ad
scientià, el consequenier ex pleniludine poie- omnes defectus, sive sinl contra valorem aclùs
slalis, ample iuierprelandura esl tam ex parle ipso fado, sive non invalident ipso jui e privi-

personae, quàm ex parle modi ; ergo de se ba- k'gium, dent tamen occasionera movendi litcs

bet vim concessionis novœ, scu excitalionis contra illud, et procurandi irritaiionem illius;

privilegii, si necessaria fuerii. Hoc autem ma- per solam auteni renovalionem, non conslot
gis indubitaium erit, si verba concessionis salis, omnes bos defectus esse suppleios, sed
sint : Et de novo concedimus, quia nulla pos- solùm generatim ,
privilegiura esse resliluium

sunt esse clariora ; ergo, si simul sit : Ex certà validé. Teriiô posseï quis dicere per banc clau-
scientià, nibil ampliusdesiderari polesl ad hune sulam , Supplentes , etc., non solùm suppleri
effeclum inieliigendum. defectus conimissos in prioribus concessioni-
9. Ad declaraiionem aulcm Julii II respon- bus , sed eliam illos , si qui forsan conmiissi
det Colleclor Mendicanliura, diclo § 13, fuisse suni in ipsâ obtenlione lalis conlirmaiionis, seu
dalam absolulè elgeneralilerpropler defeclura renovaiionis, qui non fuissent suppleri, si sim-
relalionis , indicans , allenlà rei verilalc non pliciler et sine lali clausula concessa fuissel.
fuisse Jegiiimam, ubi Cordub. eliara consenlit, El quidem boc poslerius per se manileslum
el Roder, d. q. 8, art. 2. Nec video, quid aliud videiur. Illud verô p; ius ex generalilate ver-
possil responderi ,
quia ex lenore indulii borum videiur fieri verisimile , et quia non
Sixli IV evidenler apparet fuisse ex certà scien- répugnai, illam concessionem esse simul quasi
tià, el merà votuntate , el motu proprio, el pro reflexivam in se ipsam, nec esl major ratio,
potiori cautetà ; oïQiïCS enim bae parliculai for- cur aliorum indullorum defeclus suppléai
maliler ibi inveniunlur, quœ clarissimae expli- quàm suos Sed huic expositioni obslal relaii-
cant, meniem ponlificis fuisse, privilégia iila vuiii illud : In eisdem ; n^m priùs commemo-
valida consliluere, in quocumque slatu anlea rantur privilégia conlirniala et renovata, et
essenl. In inlerrogalione aulen), quai fuit pro- poslea supplenlur defectus, et sicul hoc ulli-
posila Julio II, nulla menlio fada fuit conces- mum indullum confirmans praecedentia, non
sionis de novo ex cerlà scienlià , sed laniijm, confirmât se ipsum, ila supplendo defectus
quôd Sixlus IV, conlinnaiido privdegia, de novo pr*cedentiuin, non supplet suos, si qui forte
illa concnssit, nuUani aliam circnnislanliam vel in ipso commillunlur. Dices, non posse effl-

qualitalem renovaiionis declarando , aul pro- caciler supplere defeclus praeccdenlium . nisi
poneniio, ul aperlè conslal ex lenore indulli suppléai suos. — Uespondeo , ad praisenlein
Julii II, in Monum. Minor. fol. 123, p. 2, in concessionem non pcrlinere supplere suos
terli.î supplicalione. Respondil ergo Julius deleclus, sed cavore illus, ne inl rvenianl, el
juxia inierrogala, reslringens poiiùs ([uàm cx- lioc modo posse eflicaciler supplere defectus
tendensronovationem, et ila confirmai priorem Itriccedenlium, cavendo suos. Imô non viden-
coaciusionem nosiram, et non obslal huic se- tur posse suppleri defeclus. qui nondùm sunl
cundae, quia responsio non cecidilin ni.iieriani conimissi, licct possinl loUi inipediinenta, ut
ejus. censura-, el siniilia, vcl dis|)eusari in alicinilius
10. Sed quaeret tandem aliquis, si lanta esl circumsianliis aiioqui necessariis, ul ibi nou
vis renovaiionis privilegiorum ex cerlà scien- requirantur, nec omissio earum sil defeclus,
lià, quid neoeîse esl posl illam ad'.lere clausu- quod per alias clausulas fieri solel. el non per
547 DE LEGIBUS 348
illam, et ita veriùs videtur, illa verbasolùm ad lumitateni , tit supra ex Panormit. et aliis vidi-
pppeçedentia privilégia roferri. mns, et plures refert in simili Sanci. lib. 8 de
._|1, UUiuiô est in illà clausulà consideranda Matr. disp. 24, num. 6. Et in eodem sensu dixit
ÎQI^fna , et yig ycrboruin, ut ejus eflieclus inlel- Martin. Lauden. tract, de Privil. q. 3, per hù-
jjgaiur.Namiulprdùmadeùiiiuilanturillaverba, jusmodi verba suppleri ea qtiae sunt juris, non
yt ijou exleiidaiilur aij privilégia, ut in Biiiiis qusesuntfaoti, ex Spéculât, lit. de Lega.§ iVuiic

Gr,cgor. XIH : Quant'o frucluosius; cl : Asceniente ostendendum, verb. Decimb octavb , tum dcni-
DomiiiQ , conlirmalionis instituti societatis, que quia ab ordinario jure et stylo non rccedi-
cùm priùs numinâsset constiluiiones, statiita, tnr sine majori specificatione et declaratione.

privilégia , iudulia , etc. , eaqiie omnia confir- Unde non nego, quin aliquando possint verba
iiiâsset, poslea limilatè subdit : Supplantes om- clausulaî esse tam ampla, ut eliam defectus
tmjuris et facti defectus, si qui iiUervenerint in prœdictos suppléant, oportet tamen ut expresse
prwdictis constitutionibus , et statutis. L'bi con- id signiflcent, ut supra de confirmalione dixi-
stat, supplementum hoc non extendi ad privi- mus, de quà refert mirabile exemplum Emman.
légia. At Greg. XÏV generaliùs dixit Si qui in- : Roder, dicta q. 8, art. 15, in fine, quod in eo
tervenerinl ineisdem, plané rcferens omnia, videri potest.
quae supra enarraverat. Et eodem modo locu- CAPUT XXI.
lus est S. D. N. Paul, V, et similia habentur
Ulrtim ad esse , seu ad valorevi , vel fructum pri-
in bullâ Pauli IV an. 156i, iu quà privilégia
vilegii aliqua justa causa concessionis necessa-
Mmorum confirmantur. Sixtus autcm IV, ron-
ria sit ?
firmando privilégia Minorum, adjecit : Suppten-
tes onmes et singulos de'ectus juris et facti; ac \. Explicatis aliis causis, dicendum superest
solemmiatum etiam de juris necessitate, aut alias de finali causa privilegii, quani in bunc locum
quomodolibet requisitarum forsan omissarum , et reservavimus, quia cogriilis aliis faciliùs pole-

alios quoscumque defectus , si qui forsitan inter- ril expediri. Privilegium aulem considerari
venerint in eisdem. Quai vorba specie tenus potest, vel ut est lex qucedam vel ut est exem-
,

videntur majorem concessionem continere, re ptio à lege, seu concessio supra legem. Priori

tamen verâ in subsfantià non continent. modo spectatum ita requirit causam justam,
12. Certum est enim, per omnia bsecverba sicut quailibet alla lex, quia jnstilia et hone-

inprimis non suppleri naturales defectus ex stas ex parte causse communis est onini legi ;

jure nalurœ répugnantes valori actûs, ut in lamen honeslas etjustilia privilegii sub hâc
simili Iradit Hoslions. in c. 1 de Transact., et raiione legis, pendet ex justitiâ ejusdeni sub

Innoc in c. Seiscitatis, de Piescrip., ubi Félin., priori ralioue. Nam tune privilegium alicui

0. 4, plures refert. Et ratio est clara,quia concessum ab aliis observari juste praecipilur,

talis defectus suppleri non potest. Imô, licet quando concessio ipsa specialis, seu exemptio

de facto posset, si non juste possit, non est à lege justa est, et rationabilem causam babet,
credendum suppleri, quia princeps censelur ideôque solùm oporiet exponere, qucc causa
lantùm ea concedere, quœ juste potest, ut necessaria sit, ut laHs exemptio, vel spéciale

reclè Hostiens. supra. Quapropler eliam defe- jus,anl licite, aut validé conferalur.

ctus per surreplionem commissi non supplon- 2. Dico primo : Ut privilegii concessio licite

tur, ut supra de confirmationeex cerlâ srieiiiià bat, necessariam esse honestam et proporlio-

dicium est. Nec deuique substaniialis defectus natam causam, quœ principem ad illain facien-

perdolura commissus, ut notavit Hostiens. dicto dam iuducat. Probo primo ex generali raiione

cap. 1, et surailur ex eodem lextu ibi, iucurià, actûs bunuini, quia, ut sit honeslus débet fièri

veliniperilià , et idem signilicant alii ponlilices ex causa rationabili; aliàs prudenler non fiet,

cùm roiidrniant privilégia, et addunt ciausulam etconsequenter neque bonesiè. Deinde, vel
suppleutem defectus sub dubio et sub condi- privilegium est contra jus comnmne , vel tan-

tione, si Unde neque

fortassè intervenerunt. tùm ultra. In priori, ut servelur justilia lega-

per V4^rl>a Sixii taies effectus supplentur tum ,

lis, et distribuliva, est necessaria justa causa

quia forma verborum est eadem quoad niodum ut constat à simili ex dictis lib. 6 de dispensa-

loquendi swb condilione, et duiùo de defecti- tione legis. In posteriori aulem privilcgio non
hus. Si forsair intervenerunt, utique sine doloct est tanta iaordinatio si absque causa conceda-
surreptione; t«ni etiam quia similis clausulà lur, quia plus habct degratià, quàm de jusiiliâ;
non ^upplet falsitatem vel fraudulentam taci- nihilominùstamcn, ut non sit actus prodigali-
 549 DE LEGIBUS. 3f{0

talis, sed pnidenlis libcralitalis , nonnulla gium et dispensationem ,

quod illud sine causS
causa proporlioiiala nccessaria est. Praeseiiim conceiiiiur, haec verô minime. Nam si sit ser-

quia privilégia aliler concessa niulliplicaiiiur mo de abusu, eliam dispensaiio concedi potest
niniis, et cuiUemminlur, el in aiiis geiiorani sine causa; si verô sit sermo de jogilimo usu ,

invidiaui, elperlurbaul paceui, quia non liunt eliam privilegium requirit causam ; si deuique
sine aliquà pcrsonaium acccplione, el iinpro- sil seniio de valore, sicut privilegium valet
porlione, inier nieinbra cjusdoni corporis po- sine causa dalum, ita et dispensaiio proportione
Utici; ergo, in omni pr.vllegiorum génère, servalà. Aliqui verô dislinciiouem illam admit-
esl aiiqua causa necessaria. tcndam esse puiant inter privilegium , quod
5. Secundo verô dicenduni est, liane causam non est contra jus et dispensationem , ac su-
non esse ita necessariam , ut del'ocius illius binde eliam inlcr privilegium , quod est contra
reddal privilegiuni irTiluin.si ex parle peleniis jus, vel lantùm supra jus : lenet Sanci. lib. 8
non inlerveniat decepiio, aut iniqua occul:atio, de Malr. disp. 1, n. 1, et ita cautiùs ponit illam
quia lune privilegiuni eril nulliini, non lani ex dillerentiam, quod privilegium sine causa con-
defeclu causse, quàm ex defeclu volunlaiis cedi potest, non tamen dispensaiio, cum
conccdenlis. Prior pars esl cerla in privilegiis, Kebulî. in Concord. In forma mandati verb.
quae sunt pura bcnelicia sine derogalione, aut Dispcnsationis, elMandos. Sed conira hoc etiam
répugnant à juris coraraunis, quia si causa de- urgct ratio facta , quia si sit sermo de potesta-
flcial, non ûl propria injuria, sed ad summum le, ut actus valeat, etiam dispensaiio et privi-
est uimia quaedam elargitio, qnae facla teuet, legium conira jus potest dari sine causa : si

licel minus prudenler liât. In privilegiis aulem verô de poiestale , ut actus licite liai, sic etiam
conlrariis juri communi liabel notinullam du- privilegium solùm ultra jus requirit causam
bitalionem, quia multi putaut, disponsalionem honestam ut licite detur. Concedo autem non
legis humanai sine causa dalam nonsulùm esse requirereiaiitam causam, nec ob defectam ejus
Iniquam, sed etiam nullara. Quod si esset ve- commiiti propriam injustiiiam, et in hoc posse
irum , à fortiori idem dicendum esset de tali assigiiari aliquam din'ercnliam. Quae ita com-
privilegio, quia est velu li permanens, et con- mode explicari potest inter ipsa privilégia, quia
tinu:Ua dispensaiio in jure. Item quia indul- in privilegio rigoroso deroganle juri requiritur
gentia sine causa dala est nulia, privilegiuni causa ex parle ipsius maieriae, seu actùs, ut
autem est indulgenlia quœdam. honeslelur; in privilegio autem ,
quod est pu-
4. Nihilominùs asseriio posiia etiam in hoc rumbeneficium, non semper requiritur causa
privilegio est vera et communior. Habet autem ex parte maieriae , seu actùs concessi, sed ex
locum in privilegio eximenle à jure, quod pen- parle concedenlis, ut prudenler, et moderato
det h volunlaie ipsius concedentisprivilegium. suà liberalilale utatur, quod eliam suo modo
Nulla enim potestas inferior , ut dixi , potest in aliquà dispcnsalione locum habet , ut supra
privilegium concedere contra jus superioris. dixi.
£t iia solus papa potest concedere privilegium t). Circa posteriorem partem , seu limilalio-
conira jus commune canonicum, et sic de;diis nem asserlionis advertendum est, tune privi-
proporlionaliler, quia nullus inCcrior potest in legium sine subsisiente causa concessum vali-
jus superioris dispeiisare , nisi in casibus con- dum esse, quando princeps volunlariè illud
cessis, vel necessariis, proplerquos non daiur concedit , quia omniiiô pendet ex volunlate
privilegium. Hinc ergo palet raiio asserlionis, ejus. Hinc ergo fit, ut si falsa causa ci propo-
quia auclOF legis potest illam ex parte tôlière, naïur, concessio non sit valida quia deceptio
,

^aod l'acit privilegium concedcndo,etquamvis impedit volunlarium. Possumus autem in hoc

inique id faciat sine causa, quia tamen cimi génère disiinguere duplicem causam, et conse-
effcclu mutai volunlalem , à quà Cisentialiier quenter eliam duplicem deccplionem. Una est
pendet obligalio legis, ideô eliam cum ciTectu causa per se , scilicet illa , qua; movet ad privi-
validum concedit privilegium. Et idem supra legium concedenduni ; alia est causa per acci-
dictum est de dispcnsalione, el ita cessât dil'li- dens, scilicet, removens, prohibens, id est,
cultas supra posiia. Et de indulgenlia suo loco occultans condilionem aliquam , qurc si aperi-
dictum est, aiiiogcre divinum jus, et ideô re- retur, impediret cognita, ne privilegium con-
^uirere causam ad valorem suum.
Icedereiur. Ad prioreni causam periinet falsa
5. Unde obi 1er i utero, fere nullam esse dif- narratio, per quam aliquid propnnilur , ul mo-
fèrentiam,quam aliqui assignant inierprivile- veal principem quod veruni non est. Et hu -
,
3âl DE LE(UBUS. 5â2
jusmodi falsitas, per se loquendo, reddil irri- esse leg'timè facfam. Ex parle auiera superio-
tum privilegium, c. Super littfris , c. Ad unrcs, ris solùni advcrti potest, quod in priiicip'o

d'. Rescrip. c. Non potest , de Pryeb. in 6. c. bujns niateri* insinuavi, non oporlere banc
Qiiiacirca, de Consang. et Afliiiit. , ubiGloss. causam soniper inunedialè periinere ad com-
el lalius Panorm. in d. c. Qida circa , el in c. nmne bonum, quia privilegium ex suâ prinia-
Ad audienliaui, 2, de Rescrip., iibi oliam Félin, rià inlentione esl lex privala, el ideô salis est,

cuin aiiis, el in d. c. Super lilteris. Ralio verô quôd respiciat commodum ejus, cui concedi-
salis constai ex diciis. Oporlet auleni , ul illa lur. Mediaié auiem semper rcdundare débet
causa quae falsô propoiiilur, verè lalis sit, ni in commune bonum, quia semper débet fovere
nioveat principeni; nani si absque illà sunt allai religionem, pieialem, aul jusliliam, autdari in
causa;, piopierquas conccderei princeps pri- remunerationem virlulis, vel laborum, etc. De
vilegium , eliamsi una non existai, polest ali- quibus causis videri possunt cap. Didici, cap.
quando esse vuliduni privilegium non obstanie Tali, cum aliis, 1, q, 7, et cap. Ipsa pictas,
aliquà falsilale, pra^sertim si ex ignoranlià, 23, q. 4.
absque dolo misceatur, juxla dicta de dlspen- CAPUT XX II.
satione. Quos effectus hahere possit privilegium ut privile-

7. Posteriori causœ correspondet diniinula gium est.

uarratio, quae est, quando aliquid occuitatur ;

1. Explicuimus hactenùs privilegii naturam,
qu.id bi princeps scirel, privilegium non con- seu essentiam, ejusque causas ; reliquum esl,
cederet, ut docenl Panorm. el alii doctores ul de elï'ectibus ejus dicamus. Diversorum au-
supra, et colligitur ex eisdem juribus, et ex c, tem privilegiorura varii sunt effectus; nam per
2, de Filiis presbyteror. in 6, quia tune etiara distinctos effectus distinguuntur privilégia ,

censelur princeps involunlarius. IIoc auleni, non qualcnùs effectus sunt, sed qualenùs ad
juxtaconiMuinem senteniiani , maxime proce- illos, ul ad terminos, seu quasi objecta ordi-
di», quando aliquid tacelur, quod secundùm nantur. Unde, sicut bîc non traclamus de di-
jus esset narrandum, ut qui postulat benelicium slinelione privilegiorum inter se, qnia non est
aperire débet, an aliud habeat, cl in indulgen- praesentis insliluli ad particularia privilégia
simile. Idemque existimo esse sorvan-
liis est doscendere, sed in communi tanlùm legem
dum, quando ex consueiudine et stylo curiae privilegialivam explicare, ila non inlendimus
consiat, talem condilionem esse aperiendam, dicerc de particularibus effectibus privilegio-
quia solet niultùm inipedire aut movere prin- rum (illi enim ferè per omues materias mora-
cipeni. Nani totuni boc postulatur propter les vagantur), sed dicendum tanlùm est de
principis voluntateni , scilicet ut voluniarié elFectibus in communi, quos privilegium se-

consentiat ; polest autem non minus constare cundùm suam universalem rationem babere
de bàc voluntale per consueludinem, quàm potest, et de condiiionibus requisitis in uno-
per jus. Quando vcroulrumqne deest. pruden- quoque ppivilegio ad operandum suos effectus,

li arbilrio utcndum est, ut laliùs de dispensa- ac denique quanla sit vis activa privilegii, et

lione dictuni est. quomodù ex verbis ejus illorumque interprc-

8. Tandem circa banc causam interrogari tatione colligenda sit.

potest quœnam sit suliiciens ad honestandum

,
2. Primùm ergo statuimus, très générales
et jusiilicandum privilegium. Hoc tanien non effectus convcnire privilégie, videlicet dare jus

potest certis regulis definiri , sed prudenti aliquod, seu facultalem aliquid agendi, vel non
arbilrio supcrioris relinquenduni est. Unde ex agendi, recipiendi, vel conferendi, obligareali-

parle subdili bona fides suOQcit , si cum illà quem ad illud jus conservandum, vel non im-
procédai, el veram ac sufficienlem narratio- pediendum, el derogare alicui juri privilégie

nem faciat, ut, nisi evidenter constiteril, rem repugnanii. Hanc asserlienem sumo ex com-
esse iniquani, possit suo privilégie licite uti. muni doctrinâ scribentium in liAc materiâ:
^uia seraper débet praesumere pro suo supe- nam , licel distinciionem banc formaliier, et
rlore. Et idem est, si pnelatus suo moiu pro sub bis terminis in nulle invenerim, tamen
prio privilegiun» concédai absque pelilione singula membra passim in eis reperiunlur, et

*iul.diii; tun(' t-nim non oporîci, subdiUna et^se ouuiia, quai de effectibus privilegiorum diount,
sollicitum de causa et an superior sullicientem ad illa tria capita revocantur, ut ex discursu
diligeniiam fecerit; nam, ubi oppositum non omnium, quae baclenùs diximus facile inlelligi

fuoi'ii cerium, supponere potest, ac débet, rem potest , el consiabil anipllùs ex sequentibus.
 555 DE LEGIBI'S. 5^4
Declaratur eliam faciiî ratione e\ detiniiione sus actus, quod de bénéficie principis prajsu-
privilpgii desumplA. Est cnim priviloginm lox, mendimi non est. Unde fil deberc privilegii ef-
et ut sic liabere ilobel effectuni obligandi; est fectum esse aliquo modo diversum ab effeciu
aiiteni lex privala, et, ut sic, spéciale jus, vel juris communis, quia aliàs nihii de nove con-
facultateni coiircilil, et qiiin specialia jura soient ferrel. Diiobus aulem modis potest effecHs
derogare comnuinibus, ideù privilegiiini salleni privilegii esse diversus ab effeclu juris
commu-
rigorosè suinpturn effeclum babet derogandiali- nis, et (ad rem magis declarandam) unum vo-
cui juri. Polest ctiam sic declarari, quia privi- carc possumus distinclum in re, et substantiâ
legium comparari potest vel ad euni, cui con- suà, alium tantùni secundùm medum. Effeclus
cedilur, sub quo respeclu videtur propriam subslantialiler distinclus estquolies privilegium
privilegii appellationein sortiri, vel comparari dat jus, vel poleslatem ad aliquid agendum, vel
potest ad alios, et sic habet rationem legis, recipiendum, quod jus commune prohibeat,
quamvis iiiterdùni possit rationem hanc exer- vel saliem non cencedebal : n.oraliier autem
cere respeclu privilegiarii, ut dicenius; vel po- distinclum appelle, quando non concedit no-
lest comparari ad alia jura, quse illt répugnant. vam poleslatem, vel aclionen», qu* jure com-
Privilegium ergo respeclu privilegiarii habet nuini non esset possibilis, et liciia; cenfert
effectum concedendi aliquid ; respeclu verô tamen illam neve mode, vel nove lituloaliquam
aliorum, habet effectum obligandi, respeclu uiiliialem moralem secum adducente. Dice er-
verô repngnantis juris habet vim derogandi. Et go ad rationem cemmunem privilegii salis esse,
ita conslai divisio et distinclio membrorum in- quôd habeat effectum proprium une vel alio
ler se, ac suûicienlia, quia, sicut in privilégie modo, quia quilibel illorum suHirit, ul privile-
non potest considerari alius respectus per mo- gium non sit inutile, et ita satisfit cap. Inhis,
dum causae, ita nec potest esse aliquis effectus et rationi ejus, et raiieni dubitandi
prepesilse,
ejus, qui sub prsedictis membris non compre- ac communi senienliae.
hendalur. Ut auiem magis conslet divisio circa Selùm ergo peiest inquiri, quande pri-
4.

duo mcmbra prima, aliquid adnotandum et in- vilegium unum, vel alium effectum operelur,
quirendum est, non repetendo ea (juaîin supe- et pryesertim, an semper inleiligendiim sit, ha-
rioribus dicta luerint, sed aitingendo, et magis bere e/reclimi subslantialiler disiinclum à jure
explicando, ubi oporiuerit. De tertio autem communi, et supra, vel contra illiid, an verô
membre dicta sunt niulta explicando deliniiio- potiùs selùm conférât nevum modum operandi,
nem, et formam privilegii, et inl'ra circa mula- quoties ille modus locum habet, sine nove ef-
tionem privilegiorum aliquid addeiuus. feclu. Hoc enim peslerius videlur persuaderi,
3. Circa priumm ergo niembruin polest in- quia eoipso, quod privilegium aliquid op^ratur
primis dubilari, quia in superioribus dictum sulUciens ad nemen et raiionem privilegii in
est, non esse necessarium, ul privilegium sem- aliis restringendum est, quia specialia jura non
per aliquod jus spéciale, vel novam lacultaiem sunt multiplicanda sine necessiiale. Sed con-
concédai, quia mulia privilégia danlur ad pa- ferendo novimi modum operandi habet sufli-
candas conscienlias , et scrupulos, vel dubia cientem effectum ad rationem, et nemen privi-
lollenda, ut prêter supra allegalos docent Pa- ergo non eportet, ut aliquid ultra efliciat.
legii;
norm. in cap. Certi/icari, de Sepult, et Mandos. In contrarium verô est, quia inde fieret, ut
in Regu. 3, Cacei. q. 17, n. o, etEmnian. Ro- nunquàm privilégia conférant aliijuid centra,
der, lom. 1, q. 11, art. 9; ergo privilegium ut vel ultra, seu pneier jus, quia semper possunt
sic non necessariù habet aliquem effectum, licel ita intelligi, ut confirment ea, quœ jus commu-
mulia privilégia hanc efficaciam habeant. Re- ne concedit, et nevum tanlùm modum circa
spondeo, de ratione privilegii esse, ul aliquem conférant consequens aulem est absurdum,
illa
;

effectum habeat in privilegiario, ut sumilur ex et centra intentionem dicli capituli

In his;
c. Inhis, de Priv. et c. Si papa, de Priv. in G, unde est receplum axionia, si lieri polest, iia
ibi : Cùm verba aliquid operari debeant, quia esse privilegium inlerpretandum, ut aliquid
aliàs essent superilua, quod in lege vitandum supra commune jus, vel etiain centra illud
est, 1. 3, ibi : Ne frustra, ff. de Jurejur. et in operelur. L"t sunii potest ex juribus allegalis,
privilégie debeni operari ali<iuid spéciale; aliàs ex Ad
et 1. i, ff. municip., ubi id notât Gloss.
lex privala non esset, ut dicitur in c. Abbate, et ex cap. de Rescrip., ubi id notai
1 Panermit.
de verb. Signif. et optimè probalur, quia aliàs et laiiùs Deci. n. 4, qui alia plura allegai, et
esset inutile , et supervacaneum , et quasi oiio- Navarr. in tract, de Reddit. q. 3, iMoni. 6, n.
355 DE LEGIBUS. 35«

3, et Sylvést. verb. Privilegtunt, q. 3. Ac deni- per taie prïvtieginm non fit effectus substanlia-

que est de ratione beneiicii principis, quôd iiter diversus ab eo qui probabiliier creditur
laliorera recipîat inierpreUilionein et coiices- concessus jure communi, nec polêst taie privi-

sionem. legium cuni improprietaie verborum exlendi ad

5. Uespondeo, principaliiorspeclaïKiiiin esse cH'cctum ali;piem,dc quo certum sil non posse
ad materiaiD, et verba privilegii. El ex illis col- lieri jure communi. Ratio est cadem, quia veiba
ligendum esse, an etfeclus privilegii sil bujus nonsunlimproprianda sine causa, quia aliàs ni-

vei illius qualilalis, simul habendo prce otulis bilesset fixum et certum; hinc autem nulla est

illud priiicipium, quôd beiielicia ei l'avores ani- causa, imô minor, quàm in pr3ecedenti,qnia hoc
pliandi saut, onera vero, et odia resiringeiida. privilegium et confert specialem titulum, qui
Si ergo verba concessionis privilegii contine- permanebit.etiamsi générale jus con'rarinmpo-
anl illud ipsum, quod clarè, et sine controver- sieasubsequatur,etsimulconreri securitatemet
sià jure comimini concessum est, et lUilliim cerliludiiiem in lali aclu, qu;e magna est ulili-

alium cffecium dislinclum in suà proprieiale las, et ideô talia privilégia frequentiora suiit.

significare poss'unt, lune taie privilrgium non Polest hoc declarari vulgari exemplo de privilé-
potest habere effecluin subslaniialiier dislin- gie concedente poteslaiem cornrnulandi votav
ctuin ab effeciu juris coniniunis, sed illum quod exlendi non potest ad dispensationeiii
ipsum novoniodo, id est, novoet spécial! tiiulo. eliam partialem, et ideô juxta piobabilem opi-
Ratio est, quia verba privUegli non snnt exten- nionenv, quôd comraulatio jure communi liceat'
denda sine cogente ratione uHra illoruin pro^' inaequale, taie privilegium sdlùm dalur ad
prietatera, sed in eo casu verba non possunt lollendum scrupuliim , vel dubium et confe-
habere effectum substanliaiiter dislinclum inlra rendum certum et specialem titulum illius po-
proprieiatemsuam, ut supponiiur, et nulla esl lestalis, ut dixi lib. 6 de Volo. c. 19, n. 7.

nécessitas impropriandi illa ex prima ratione 7. Teriiô , si verba privilegii possunt cum
superiùs facià ; ergo. Declaratiir excmplo : nam, proprietate comprehendere effectum jure com-
si alicui detur privilegium dicendi Missam anie muni non concessum, taie privilegium habet

reciialam primam, quod constat jure coinmuni effectum substanliaiiter dislinclum a jure com-

esse licitum, ex vi illius privilegii nihil aliud muni, nec esl limitandura ad solum novura

habebit, nec poterit illud privilegium exlendi titulum, seu modum, eliornsi illum comprehen-
ad dicendam M'ssam ante laudes , ut aliquid dere possit. Ut, v. g., si detur simpifci sacer-

prseter jus operari, vel dubium tollere videa- doli privilegium minislrandi sacramenium pœ-
tur, quia verba illa, non recitatà prima, non nitentiae, per illud privilegium datur potestas

signilicànt laudes , nec possunt niai valdè vo- absolvêndi à'Hïonalibus peccaiis éaltem ordi-

luniariè talem recipere exlensionem, quod à nariis et non reservais, quia, licet sacramen-

simili oplimè conlirmari potest, ex c. uli. de ium pcenitenliée possit ministrari, absolvendo

verb. Signil". Quôd si taie privilegium videaiur lanlùm à veniabbus, quando pœnitens alla non
inutile, sibi imputet qui illud postulavil;
ordi- habel; nihilominùs illa polestas jure communi
nariè enim talia privilégia vel non danlur, vel concessa est omnibus saeerdôiibus, idéôqus;

non nisi ad imporiuniiaiem pelenlium. De se per illud privilegium major polestas conferlur.

aulem semper babent hune effectum, quoad lieni si parochus conlerat subdito facullatcm
licel novo litulo, et speciali jure. Qui conlitendi alieno, inlelligitur conlerre licen-
illud,

non est omninô frustra ; nam pcr se ad hoc liam , ut confilcri et absoivi possit, eliafn dé
coofert, ut licet posiea jus commune in con- mortalibus non reseivalis, quia censetur darë

trarium staluatur, niliilominùs actus liceat ra- aliquid ultra juscommune. Quae exempla certà
jus com- communia sunt, et ila videlur esse éliain'
tione privilegii, quia per subsequens et

mune noti revocaïur, nisi exprimaïur, ut inlra asserlio. Ratio verô ejus sulïlciens est, qu;e in"

dicetur. Ut in casu si ponereiur prœcepium principio fuît secundo loco posiia, qnia hùjuj^
re-

babens modi privilégia éunt favorabîlià et ampliàndâ.

•

primam anie Missam, illud pri-

cilandi
vilegium maneret exemptus à tali prûeceplo, Item quia hic videlur esse communis sensus lar-

lium' concéssionum et inaximè accôtnmodatn¥

nisi specialiler revocaretur.
,

Secundo, si verba concessionis in'signili- maïerîis tali uni priViiegmrum', éi inteîitiôriî piS^'
6.
effectum, (!e toniium nam'superi()f conCedcns ]f>>ivi!égrunl,>
calione proprià solùm conlineant ;

dutium, vel opinio ulrinque probabi- vel licèniiàhi.intelligilur lô'quî comiiftWi ihoYc;
quo esl
an jure comniuni îiceat.necne, luncetiam et accoramodalo rébus et inteutioni subdito-
lis,
SB? UE LEGIBUS. 3âS
ttim. Deniqite quia vcrba taliuin priviîogiorum poniiur. Generaiis autem loculio noa solùm
éolenl esse indelinila, cl curu proprieialo pos- indelinila , scd disliibuta non coniprehendit
sant compleeti lotum illum ctfeclnni , ut in specialia, quae sunt conlra jus lum ex illo prin-
eyeniplis ailtluciis patet; Orgo non sunl sine cipio juris, (juùd sub generali locutione non
cî)geiile necéssilate finiilandà, quia sicnl in veniunt ca qua; sunl contra jus, neque illa quae
doclrinis, ifa ^lin'IegibHs iridcfinila loculio de in specie non esset princeps verisimiliter c«n-
se a;quivalel iiniversali, ulpossi^ habcre certain cessurus, lum eliani quia derogalio jurium vi-
et dctenninaiâirt sigmfîcationcni, née volunla- landa est, quoad licri possit. Alque ila illa ex-
riè possit uno vel alio modo limitari, scd solùm tensio nec est secundùm proprietalem verbo*
juxta jurisexigenUà'm. Quod polcsl alio exeni- rum ,
proutde jure inlelligi debent, née est
pia déOararl : nam, si prielatus det suljdilo Iia- coulia solum principem,.sed contra commune
bili facultatein recipientli àquocUnKjuc antiâlî- bonuin reipubiicye, cujus inieresi, a e laies res
te ordines iudefiniié', iniefHgittir ciiain de è regno exliaiianlur.
sâcris, licef de logitimatione ad ordines, aliud 9. Quocirca decisio similis dubii, et eH'eclus
dici soleàt, quia est speciairter contra jus, pro- priviiegii in lali eventu multùm pendel ex îHà
plèr inMbîHlatem persoWaer; hic àtrrefn secûs qu;£Slione supra iracialà; an privilegium dero^
est,<juiâ cùm pèrsonasii habîtis, ùt soppoiliiur, gel juri cummuni, quando non addil clausulam
nulia est ratio lîmitandi verba, qu« contra con- derogaioiiam. iNam, juxta opinionem generali-
cfèdenteni ariiplraudà sunt, cura alteri ju^i non 1er id negantein, constat, eliam in boe casu
prsejudicant. simpliciter dicendum esse, laie privilegium non
8. Quarto; û' véfbà privilègrï in proprîetate babere eflectum substanlialiier diversum ab bis
sûuïpta non possunt babere elfectum subslan- qui licenl per jus commune, quia ad habenduni
tîaliter diversnm a jure coniniuni, sou supra illum oportel aliquid concedere conlra jus
jus, nisi opérando sîniul conlra jus, et aliàS quod sine clausula derogaloria faeere non po-
possunt baberé efifeclum diversuni, quoad ino- lest. Nec eriiconveniens, quôd tune indullum

cltim, vaidè dubium est, an operetur simul imperieciissiuiam rationem priviiegii retineat;
ttlrunique effectuni, vel (aniùni posleriorem Imù vix possit sic nominari, sed recommenda-
nisiin privilegio ad datur clausula derogaloria tio, vel salvus conducios : nam hoc sibi debtt
JTiris communis. Ut, v. g., sirex concédai ali- impuiare impetrans, qui majorem declaratio-
cui homini aliàs lîbèro indullum, ui Lberè sinaf- nem non prucuravil : nam, si iilam procuravit,
tur transire fines regni, et exire cuin rébus et oblinere non potuit, signum est ,
princii)em
quas secum deferi, dummodô solvai vectigaiia noluisse plus concedere. Al vero, juxta aiiam
consueta, dubitari non imnierilô pottst, an ex opinionem allirmantem , privilegium derogare

vi lalis induiti possit iiïe ferre res probibitas, juri communi, eliam sine speciali clausula,

educi de regno, et boc debeal iili pcrniiiti. coiilraiium eril dicendum in pra;senli casu
Nam, si laie indullum non operelur liunc elle- non tamen generaliter, nec sine magnà linii-

etum nuUum babebil supra jus, quia unicuique taiione et circumspeclione verborum priviiegii:

liberura est de regno exire, et secuui ferre res oporiet enim ex eis conjeclaré , an fuerit mené
non probibitas, solveudopro iliis débita vecti- principis propiium, et rigorosum privilegium

gaiia; ergo» ul operetur supra jus, oporlei, ut concedere, vel solùm favorein aliquem, ei sje-

eliam operetur contra jus, dando facultaten» cialein curara circa lalem personam ostendere,
irabendi secum res probibitas. Ergo videlur, ut n alla vis aut injuria illi liai ; nam in priori

hoc esse admittenduni , quia aliàs nimis frivo- sensu admitlenda est extensio juxta- dictam

lum esset iiidultum ,

quod in alio sensu solùm opinionem, non verô iii posteriori. ÎSeqùe erit'

majorera qAïamdatn securitalem vel rcconnnen- dilHcile, ex tenorc rescripti , attenté conside-

dationem conlerre viderelur. item quia illa rato initio, progressu, et verbis éjus, inlen-

extensio cadit sub proprietalem illorum verbu- lionem scribenlis probabililer saiiem conjec-

rum : Cum rcbus suis, vel quas secum defert, quai laré, juxta regulam inox iradendain de privi-

universalibus seu distribuas aeiiuivalent. Ac legioruin interprelaliono. In dubio tamen in

deniquelota extensio videlur esse conlra con- cam parlera inclinandum est , ut leges scrvcn-

cedentem ergo. in oonlrarium verôest, quia

;
tiir.

in illo indulto non poniiur specilici concessio, 10. Tandem circa hanC parlcm seu efféctoirf

nec clausula derogaloria juris probibenlis res priviiegii , ut privilegium esi , tracta'ri fwtcst'

jdiquas educere de reguo, ut iu asseriioue sup- quaesiio, an lalis elleclus verè et propriè liât
Ssd DE LEGIBUS. m
vlrtute privilegli,vel tantiim (ictione juris. Sed illâ privelur , iila capacitas verè et manifesté
hanc qujTîstioncm lu superiorihus su(îlcienl<'r confcrlur lilio illegilimo perlegilimationeni, ut
altigiinus, traclando de privilegio ad insmr, ex ex diciis palet. Unde, si denominaiio legitimi
Bald. in I. In urhe, ff. de Stal. homin. Et re- non sumerctur ex origine, sed ex isià capaci-
solulio in siunmâ est, elfectum per se privile- tate , verè et non liciè diceretur legiiimatus,
giiesse aliqnod morale jus consislens in facui- faclus legitimus. Vel, è converso, si in filio

tate, vel obligalione, vel carentià obligation is, legitimo consideretur, non modus originis, sed
vel capacitate morali, aul ablatione inhabilitatis capacitas moralis ad mulia, quam babet, non
moralis. Hic autem effecius poiesl speciari so- ex se, sed ex iiisliiuiione liumanâ jier leges, vei
cundiim se, et absolutè , et ut sic semper est canones, et legitimalio solùm signilicet abla-
yerus cffeclus absquè uUâ fictione juris, iniô tionem bujus incapacitatis sic verè, et sine
per inlrodiiciionem novi, seu specialis juris. ficlione fil per privilegium, sicut verè aufertur
Hoc patel inductione, quia privilegialus, neex- irregularitasper dispensationem.el ila dici po-
coinnuinicari , vel suspendi possit, nisi tali, vel test per illani fieri aliquis verè regularis. El ita
tali uio.lo, aut à laii judice , licet aliter censu- sunt inlelligendae similes locutiones in privile-
retnr, re verâ non manet ligatus verè, et pro- gio nobililalis , aul urbanitaiis , el similibus.
priè, sine ullà juris fictione, et consequciiter 12. De quibussolel ulteriùs inquiri, an effec-
per laie privilegiuni verè est t'aciusincapaxnio- tus faclus per privilegium aeqniparetur, seu
raliler tali» censura? alio modo lalie : sic eliam sii »?quilis nalurali, lam in re, quàm in absO"
privdegiatus ad coucedendum carnes in ali- lulà appellalione, qiiod tractât Bart. in 1. Si
quibus diebus quadragesimae , vi ré nianel im- is, qui pro emplore, ff. de usucap. ferè per to-
nmnis à p.seecpio jejunii, et sic de aliis. Dfiii- tain , pncserlim à n. 55 usque ad 56, 45 el se-
que, sicut dipensalio verè loliil inipediinentiim quent et in 1. Omnes popnli , ff, de Justit. et
aut obligaiiitneui , et praescriptio , vel doiialio jur. n. 6^2, et Bd 1. in 1. 4, c. Ad Vellean. Non
verè contert doniiniuni, et b'X irritans verè polest autem qua;ri , au oequiparetur in nalu-
annidlat coulracium, ita privilegiuni suos mo- rali, effe-'lu , ui sic dicam, id e>l , in origine
rales cffeclus verè, et sine ullà lictione conCert. ipsà, V. g., ex conjugatis, vel ex nobilibus, vel
Ratio vert) est, quia hi elfectus morales non ex civibusaniiquis, elc. ; nam boc modo con-
consistunt in aliquà identiiaie, vel <iualiiaie non posse habere sequalilalem, cùni nun-
stat,
physicàjSed in morali habitudine, vel denomi- quàm fictio œqueiur ver;iati. Solùm ergo polest
naiione proveniente ex voluntate superioris, esse quaestio quoad elfeclus morales, seu (quod
aut domini sut'licieuier deelaralà, el lune verè, idem esl) in morali capacitale, an sequaliier sit
et sine lictione liunt , quando iila voluntas est resliiuia, vel collala. El in hoc videtur mihi,
eûlcax ad fundtndos respeclus rajraies, in qui- non posse generalem regulam assignari de facio,
bus (iouiinia, digniiates, et alla muila humana sed de possibili lauiùm Nain privilegium sine
jura consistunt; sed privilegiuni conlinet banc dubio polest ad loiuni exiendi, quia loium est
principis voiunlatem ; ergo. morale, pendelque ex jure, quod polest quoad
11. Solet tamen aliquando effecîus priviiegii omnes suos effectus per privilegium immutari.
comparari cum aliquo effectu nalurali et pby- De facto verô interdùm privilegium inlegrè
sico , et respeclu illius dicilur interdùm fieri restiiuel oinnia, inierdùm verô minime, juxta
lictione juris, et non verè, quae couiparatio tenorem priviiegii, et jurium disposilionem,
non in omnibus cfleciibus privilegiorum liabet ut legitimalio facta virlute juris canonici per
locum, et ubi facta luerii , sano modo intelli- subsequens matrimonium omnia restilnit, quae
genda est loculio, juxta praedicta, v. g., pri- haberet proies à priiicipio nala ex legitimo
vilegiuni legitimaiioiiis dicilur facere filiuni malrimonio, quod forlassè non faciunl aliae
legitimum lictione juris, quia re verà non con- legilimaiiones ; verba ergo privilegiorum at"
fert, nec cont'erre potest originein ex legitinio tendenda sunt , et usus.
matrimonio, quia pendet ex aclu praeieriio, qui 13. In alio verô sensu solet iila quaestio mo-
non est in poteslate legislatoris. Et licet dica- veri quoad aeqiiiparalionem in alicujus nominis
tur interdùm retrolrabi,id est ficlione juris, non appellalione, vel comprehensione sub illius
verè, nihilominùsconsiderando inlilio legitimo, absolulà signilicalione , ut an nomine filii

non originismodum.sed capacitaiemquamdam legiiimi venial legilimalus, vel nomine civis,

moralem ad plures elfectus morales, civiles, aut iiobilis , aul docloris , veniant qui solùm ex
canonicos, quam habet , nisi ob aliam causani privilegio tal«s snut. Sed hujus interrogalioni^
:,m DE LEG IBIS. 5C2

niaieria amplissima osl. Do quà videii poii'st Hoc cnim afieriè coiligilur ex commnni dociri-
Glossa in c. Susccplnm , de Kcscrip. in (î, vi'ib. n:\, (piatn bait. supra ialè iradit, et in supe-

Non morte, et ibi doctores, et videri polest rioribiis saepè inculcala est. Uilimô observan-
Glossa in 1. 3, § Uœc verba, verl). Ilœrcdis , ïï. dum est propter exempla snpra adducta , lioc

de Negol. gt>sl. et ibi docloros cl Harl. supra, j)iocc(lerc lanliim (piaiido prnprietas vel con-
et Bald. lib 5, cons. 159 , et Goniinian. cons. ditio persona',, à quà nomen (st sumplum , est

an, et supra tracia est lib. 6, c. 2, ncc accura- n;iluralis , vel pendcns ex aliquA condilione
tior de illà re disputatio ad nos spectat ; ideô- qnam Icx huraana, vel volunias principis non
queduo tanlîun, vel tria circa iiiani a(lvorl;unl polest siipplere, iit est naturalis origo , etc. ;

Prinium est, quando privilogiuni d;itiir ad lol- secus verô osl, quando sumitur denominatio
lendum defectura, vel incapacilaieni aliquarn. ab eiïcctu.quem verè et propriè polest lex hu-
aul inhabilitalem, et in eo addunlur verba mana eilicere ; nam tune licet per privilegium
significanlia plenam reslilutionem , et redu- ronferaliir aliter, quàm (ieii soleai ordinario
ctionem ad slalum habilcm , relrotrabendo modo, lune privilegium confert omnimodam
privilegium asque ad radiceni defeclùs (ut sic sequiparationem sub eodem nomine. Sic cnim
dicani), tune aequiparari privilegiatum etiani doctor faclus à papa, vel rege per privilegium,
quoad nominis appellationem cum vero exeni- , seu rescriptum , tam verè est doctor , et veiiit

plari. lia ut quoad onines morales effectus ju- sub illà appellatione, sicut crealus via ordina-
ridicos , seu qui juris adniiniculo liunl , sub ricà, quia effectus est idem in facto esse (ut sic
lali nomine vel appellatione comprehendalur. dicam) solumque differt in modo, quia à prin-
Exenipluin potest esse in filio legiiimalo per cipe fit sine solemnitale jure ordinario requi-

subsequens raatrinionium viriiite juris cano- sitâ ,

qiiam ipse potest supplere , et sine illà

nici ; nam venil appellatione liliorum legilimo- eumdem efteclum eflicere.

rum, ut est conimuniier receplum; idem ergo
CAPUT XXIII.
erit in omni simili privilégie, eliamsi alio mo-
do, vel alio tilulo, ac verbis concedaiur. Nam Quem effectum posait habere privilegium ut lex est.

ratio semper est eadem , niniirùm ,

quôd illa 1. Circa hune privilegii effeetum, unum pos-

appellalio ut sic speciala non sumitur à nalu- sumus ex supra diclis supponere, el duo alia in-
rali proprietate, sed ex juris eflicacià, quse per quirere etcxplicare. Supponimus ilaque privile-
privilegium impedilur , et contraria appellalio gium ul habet rationem legis obligare alios, ad
sulficienler tribuilur ,
quanlùm ad omnes illos quos id polest periinere, ut privilegiario suuin
effecUis necessaria est. Aliàs volunias principis servent privilegium : nam sine hâc obligalione
non esset efficax ad talc privilegium conceden- inefficax esset, el inulilis privilegii concessio.

dum , cujus contrarium supponilur in ipso pri- Ideôque ferèin omnibus indultisprivilegiorum
vilegio, et supra probaium est ex naturà talium solel hoc prneccplum imponi omnibus judici-
eflectuum. Unde coiligilur , ubi privilegium bus , vel aliis quibiis incumbere potest obser-
non est tara amplum , et expresse concessum, vantia privilegii.. Etquamvis non ita expresse
non sequi talem aequiparalioncm absolutè, et ponerelur , ex naturà roi scquitur lisec obliga-
simpliciler ex vi illius, sed solùm quoad ef- lio , supposilà validilale privilegii, quia confert
fectus propter quos taie privilegium concedi- jus privilegiario; ratio autem justiliae postulat,

tnr. ul unicuique jus siium servetur.

14. Circa hoc lamen est secundo observan- 2. Dubiiari autem potest primo, an hœc obli-

dum maxime cavendum esse, ne extensio aliqua gatio etiam cadat in alium pariter privilegia-

fiai in praejudicium terlii, aul in derogalionem tum, quod aliàs quicri solel, an gaudealaliqiiis
a^licujus statuti , spécifiée postulantis talem vel privilegio suo contra pariter privilegialum :

talem condilioncm naluralem , ut esse legili- liœc enim duo vel in idem coincidunt, vel se
mum, non esse ex infecta origine vel habere necessariô consequuntur; nam, si privilegium
originariam nobililaiem, vel similes. Nam pri- valel contra paiiter privilegiatum, obligal illuin

vilegium non derogat his slatulis, nec prae- ad servandum alteri jus suuin ; si autem non
judicaijuri terlii, nisi expresse illa revocet, valet contra illum, illum non obligabii. l't ergo
vel declaret, ul lalis persona repuielur lalis, ulriunque breviler resolvamus, adv(Mlimus
vel lalis, vel ut sub lali appellatione veniat in (liiobus niodis posse duos dici pariter privi-

ordine ad laies effeclus, non obslanle quooum- legialos , uno modo pro|)ter S(»lam siniiliiudi-

quc staluto, vel jure in contrarium exislenle, nem el jequaliiatem privilegiornm , ut si reli-

TH. xm. 12
3()fi
DE LEGIBUS. 564

privilegiata rcli- religiosus ad alium ordinem transeat, non est ad

gio Minorum dicalum aeque
gioni Praedicaloruni , el è converso : vel duo rccipicndum reli^iosum alteriusordinis œqua-

nobiles quoad iiuinunilales , (Hue illis ralioiic lis cl sic de aliis. Tum denique quia iiic usus

uobiliialis coiicedunlur , el sic de aliis. Alio privilegii non est conira pariier privilegiatum

modo dici possunt aliqiii parilor privilogiali lormaliler, sed tanlùm jnalerialiier , id est,

respective, et cuni opposilione iiiuluâ in ordiiie contra personam habentem simile privilegium,

ad usum ejusdeni privilegii , ut si unus iiabil non lanien <pialenùs illo uli polesl , et ideô

privilegium ad exigendum, et alius ad noiisol- laie privilegium niliil confeii ad usum allerius

yendura, vel si unus liabet privilegium, ut pre- privilegii impcdiendum.

delictum incarcerari aut torqueri non A. An)pliatur li«c asserlio , ul locum liabeat
mier
possit, et alius habet, ut quilibet contra se etiani in his , qui gaudent privilegiis eorum
delinquens incarceretur et torqueaiur. Et byec per communicationem propriam, seu per con-

posterior est propria et per se coraparatio pa- cessionem ad instar. Nam is, qui per commu-
riterprivilegialoruni. nicationem privilegio fruilur , poterit illo

3. Dicoergo primo : iEquiparatio in privile- uti eiiam contra illum, qui priùs idem privi-

giis propter solani siiniiiludineni aut leqiialila- legium babuit, et luit lanquàm primiim exem-
tem, non obsiai, quominùs, et priviiegiaius uli plar ejus. Ita observât Cord. in Compend.
possit suo privilégie conira pariier privilegia- Minor. verb. Communie atio , in fine , et cum
tum, et hic leuealiir illud servare. Ita suniitur 60 Roder, lom. 1 , q. oo, art. 21. Et raiioest

ex 1. ult. ff. Ex quibus caus. major., etc., ut Clara, quia illa communicatio est nova con-

ibi notant Bart. et Bald. Item Pan. Félin, et cessio ejusdem , seu similis privilegii cum
alii quos refert et sequitur Cavar. in Regul. aequalitaie ( ut supponimus ) ; haec aulem
,

Possessor, p. 2, § 2, n 4. El exeraplis declara- sequalilas non impedil usum privilegii conira

tnr. Nara licel du* religiones aiquales sint in alium sequalem , ut ostensum est. Nec eliam
non solvendi décimas niliil-
privilegio, v. g., ,
obstare polesl illa praBrogjdiva (ut sic dicam) in

ominùs una eiiam conira aliam illo gaudebit, anliquilale privilegii, seu in antecessione quoad
quia non lenebitur illas ei solvere, et è contra primam obtentionem ejus. Nani per hoc nuUum
haec lenebitur ab illà non exigere décimas, ||t spéciale jus acquiritur anii({uiori privilegiario,

eliamsi conira alios liabeat jus decimaruin. Et nec dalur exeiitplio, quà possit servare alleri

similiier, licel jequè' gaudeanl privilegio , et privilegium illi commuuicalum ; ergo non mi-

professus in tali religione non possit uansire nus ipse ad hoc obligalur alleri , quàm è con-

rauiuo gaudent privilegio contra se verso aller ipsi obligeUir. »

ad aliam ,

invicem, el similiier tenenlur sibi muiuô illud 5. Dico secundo : Quando priviîegiati con-

servare. Item licel duo nobiles aequè gaudeant carrunt in privilegiis secundùm oppositionera
privilegio , ne propter débita incarcerenlur, respectivam, tune priviiegiaius non gaudel

unus contra alium illo uletur quia licet unus suo privilegio contra pariier privilegiatum ,
,

alteri sil debiior, non poterit incarcerari , nec el consequenler hic non lenelur alleri privi-

ille, qui est credilor possel juste id postulare, legium sumn servare. In hoc sensu solel hoc

Sed tenetur allcri privilegium servare. Sic pronunliatum cxponi, ut palet ex Covar. su-

cliam clericus obligalur servare privilegium pra ,

qui dicit esse commune axioma , et su-

canonis respeclu clerici pariier privilégiai!. El ndlur ex Aulhcnl. de Sanctis. Episcop. § Sed
exenipla sumi possunt ex ciiaiis auclori- liœc prœseiili, el ex 1. V<'rHm, § iilt. ex 1. seq. ff.
iklia

l)U$,etex Roder ico, l,tom. question. 9, art. 12, de Minor. Et declaralur exemplissupra positis,

Ratio verô est , tum quia illa similitudo in pri- et similibus. Nam , si quis habet privib'gium

vilegiis esl valdè per accidens ad usum privile- cogendi debilorem,el debiior habet privile-

gii, el ideô unum non polesl iuipedire usum gium ne inlia lautum lempus cogi possit, non
alterius, eliam eirca similem privilegiatum , si- polerit credilor conira talem debilorem suo
privilegio uli, etc. Ratio verô est, quia tune
cul œqualitas in polenliâ videndi non obsiat,
quominùs illam habens possit videre cum qui (oncurrunl duo privilégia, quorum unum al-

similem potenliam bnbet. Tum eliam quia pri- leri resislit , el ideô non polesl sequi usus

vilegium ad propriam immunilalem non exien- unius conira alium, sicut philosophi dicunl,

immunitaiem, ad proportionem aiqualilalis non sequi aclio-

ditur ad non servandam alteri

quia sunt res valdè divers», el à diversis non iiem. Quamvis auleni res intenta per banc
iit illalio : sic ergo privilegium , ne proprius regulam sic exposilam vera sit, nihilominùs ia
 8^ DE LEGIBUS. SliO

inodo loquendi potest quis non injnieriiù dii- per qnod derogalur, per qure verba ciarius cl
bilarc. Quia lune rc vcrà non proLiholur (juis propriiis idem explicaUir , el cum eàdem jjio-

uli suo privilegio contra pariler privilegiatuni, porlione verum csl, priviicgiuni , ul babel ra-
sed conlra uiagispi'ivilegialuin , quia ibi con- lionem legis, non oiiligarc eum qui per aliud
curruiil duo privilégia (juasi contraria , quia privilegium pra.'valeus exemplusesl, seu à lali

tuuni , V. g., est ad iiuponeiiduni niiiii oiius, obligalione exenqjlus , quai iimitatio seu ex-
et nieuni ne in)poni possit ; ergo , ut lu non cepiio non est in prflesenii specialis , sed in
possis uli privilegio luo contra me , necesse omni lege humanà cum proportione locum ba-
csl, ut meum privilcgiuiu spéciale deroget bel , ut per se constat.
tuo generali ; ergo respective et secundùin 7. Aliud dubium circa banc parleni est , an
opposilioneni ego suni niagis privilegiatus, et privilegium ul est lex , interdùra obliget etiani
non tantùm aequaliler. Et patet à contrario ipsum privilegiarium. Nan» quôd nemo cogen-
quia lune ego utor nieo privilegio conlra le dussil uli privilegio suo, injurecautum vide-
impediendone conlra me tuo privilegio utaris; tur, C.S/ déterra, de Privil. Et ratio reddi
ergo, vel tune delicit régula quoad hanc par- potesl, quia ([uodalicui concessum est iu fa-
tem, quia jam privilegiatus gaudet privilegio vorem, non débet in ejusgravamen verti, ut
suo conlra pariter privilegialum, et sic à est régula juris in 6; magnum aulem esset
proportioncaequalitalissequeturaclio, vel cerlè gravamen , si cogeretur (juis suo privilegio uli.
hic non est tantùm aequalis , sed superior in Respondeo , in duobus casibus oblig:iii privi-
privilegio , et consequenter aller non est pari- legiarium ad ulendum privilegio; nunquàm
ter , sed minus privilegiatus. tamen formaliter loquendo obligari suo pi ivi-
6. Al enim , quando de re constat , non est legio, ul siium e>l, ad usum seu observantiam
de modo loquendi conlendendum , sed verus ejus. Probo ^^ingtlla.

sensus locutionis explicandus. Itaque verum 8. Prinius enim casusbujus obligaiionis esi,
quidem est, in bujusmodi evenlu concur- quando aliquis non poie.m renuntiare privile-
rere duo privilégia quasi contraria , vel iu gio suo, ut de privilegio lori clericorum, vel
suis actibus, vel quasi objcclis contradiclionem canonis, et similibus supra diclum est. Tune
includenlia , ut ex dictis salis constat. Unde enim, si occurrat casus in quo vel cedendum
necesse est, ut unum prsevaleat conlra al terum sit privilegio vel illo ulendum , ut saepé oc-
,

ul possit ejus actionem impedire , sive illud : currere potest, obligabilur quis uli privilegio
,

quod praevalet, dicalur sub eà ralione majus, ne illi cédai imô cùm non possit validé cede-
;

qualenùs alleri derogat, sive dicalur par, re, licei velit, cogiiur illo uli, née polesl sine
quia non valet adagendum in aliud sed tan- , peccato consentire, ut contra boc illud fiai, el
tùm ad resislendum. Ex que eliam sequiUir, est obligariad usum seu observantiam ejus.
ad usuni illius regulae necessarium esse , con- Aller casus bujus obligaiionis est, quoliesper
ditiones privilegiorum speclare, ul constet, privilegium lit actus liciuis qui anlea non erat, ,

quôd privilegium praevaleat conlra allerum, vel lollitur obligatio, quai anlea erat : nam
vel possit illi resisiere ,
quôd infra circa mu- lune supervenienie alià lege prœcipienie lalem
tationem privilegiorum traclandum est. Ut, aclum ,
poterit quis obligari ad actum per pri-
V. g., si unum sit générale, et aliud spéciale ,
vilegium concessum. Exemplis patet : nam qui
hoc praevalet , nisi ei sit per specialem clausu- babel privilegium audiendi .Missam lempore
lam derogatum ; tune enim eril quasi ablalum inierdicii, obligabilur audire illam diebus fe-
privilegium. Si verô utrumque priviloginni sit slis ex prsecej)lo Ecclesi», à cujus observantià
générale, et neutrum alteii expresse deroget excusaretur, si laie privilegium non baheret
oportebil inspicere, quod sit anliquius et di- (jiiia non eral illeaclus licilus; postquàm verô
gnius, vel à majori polesiale procedens , el pei- privilegium faclus esl licilus, cessât excu-

idem cum proportione est, si utrumque sit saiio, ut dixi in lom. 3 de Sacram. disp. 88 ,

spéciale ,
juxla principia, et régulas inlra ira- sert. 6. Ilem conjux babens volum eastilalis
,

dendas de privilegiis conlrariis, qiioniodo leuehir reddere tiebilum alleri conjugi pelenli
componi possint aut quôd debeal conlra alle- quia non esset illi licilum negare ; nam conlra
rum prœvalere. Unde illud axioma : Privilegia- jnslitiam ageret; el nibiloniiiiiis , si pelens
lus non gaudet privilegio suo contra pariter pri- ;Hiiilier l'uerit, uxor babens vdluiu non lenebi-
vilegialum, hune sensum babel : Privilegium liir reddere, el c(»nsequenler obligabilur non
JIQU liabel eiTeciinn contra aliud privijeg^ium ,
re«ldere , sed servare oa^litalem , quia , licel
Sfi7
I>»^ •
J^<^ IBllS. 368

iii casa ailultftrii bit pilvilegium innoceniis ,

ui mul declarandum erit, quomodô hœc ad cffec-
|
nonobliiçelur rcddcredebilumadiiltcio pelcnii, tum pri\ilegii requirantur : h.^c enim de cau-
posilo tali privilogio, fil liciia observalio
voli sa ( ut supra dixi ) disputalioneiii de proniul-

casiilaiis , cl idoô obligat prœccplum servandi gatione, quae ad formain pertinere videbatur

voUini, ut optimè docuil Sanc. lilt. U do Ma- in liunc locum reservavi. Quia verô niulta in

trim. disp. 0, nmu. 15. tilulo oomproliendunlur ,

quai distincte Ira-

9. Ex his aulcm facile est, probare ulliniam ctari soient , ideô erit operœ prelium distin-

parteni assorlioiiis. Nam, in priori casu, oi)li- gucre duplicem illam rationem ,
quam in pri-

gaiio uteiuli privilogio est ratione toiius com- vilegio ssepè distinximus , scilicct , specialis

munitatis, proptor cujus commnno ixniiim concossionis et logis ,

priùsque dicemus de ilio,

concessuni est privilegium , et ita non lani co- ut lex est ,

quoniam promulgalio ad legom ut
gitur quis servare privilegium suum ,
quàni lex est, requirilur. Ex hoc ergo capite videri

servare privilegium comniunilalis, seu non polest necessaria promulgalio ad perfectam

Isdere illam prout graviter oflenderotur consiitulionem privilegii , et ad eiTeclum ejus,
,

cedendo privilogio. Declaratur à simili. Nam quia privilegium estqusedam lex ; sed promul-

praeceptum latum à capitule ,

obligat singulos galio est necessaria ad legis constitutionem

de capilulo ideùque quicumque illorum

,
:igens ita ut ante illam nondùm sit vera lex; ai lex

contra taie praeceplum, peccat non quia

agit , non polest operari antequàm sit ; ergo nec
conlra praeceplum suum, sed quia agit contra privilegium. Dices, privilegium quatenùs lex
prseceptum communilatis. Ita eigo privilegium est , non operari , id est , non obligare ante
communitati concessuni inluitu illius priucipa- promulgalionem , operari tamen ut privile-

connuunitatis est principaliter , et ideô , gium id est favorem concedendo. Sed con-
liter, , ,

ullexest, obligat singulos de communitate lra ,

quia privilegium non est priùs privile-

ut utanlur, quando oporluerit, quia si

ilio gium quàm sit lex , lum quia de intrinsecâ

contra illuJ agant, non suum tantùm, sed com- ratione privilegii , et quasi genus ejus est ,

munilatis privilegium violabunt. In posteriori quôd sit lex ; lum eliani quia non potest privi-

verô casu obligalio ad aclum {lor privilegium legium uni concederebeneficium ,

quin obliget
concessuni , non provenit ex loge privilogii aliosad servandum privilegiario jus per privi-
sed ex loge, qu;e aliundè supponitur ut ex , legium acqnisitum.
prœceplo Ecclesiae aut vote. Et ita formaliter , 2. In contrarium verô est, quia privilegium
loquendo subsislitscmper régula, quôd nomo est lex tantùm secundùni quid , scilicct , lex

eogilur uti privilegio suo utique qnalonùs ,

privata , et ideô non est eadem nécessitas pro-
lex privata est ad suam peculiarem utilitutem mulgationis in ilio quse in loge commun! , et
,

specians. Et nullura est inconveniens , ([uôd propria esse solet. Nam lex generalis loquitur
supposilo privilegio, possit aliundè superve- ad communilatem , et ideô per se requirit pu-
nire alla obligalio, quia privilegium lacil quam- blicam notitiani , et propler banc necessaria
dam niutalionem in mater ià , laciendo, ut sil
est promulgalio. Haec autem nécessitas cessât
licilum ,
quod antea non oral ,
quà mulatio- in loge privata , ut constat. Contirmalnr ac de-
ne factû, obligalio aliundc provenions per claratur quia aliud est loqui de nolilià, aliud
,

accidens est , et non polest rationo privilogii de proniulgatione haec enim duo diversa sunt : :

impediri. nam polest ignorari lex promulgata , et sciri

CAPUT XXIV. non promulgata. In privilegio ergo necessaria

Utrhm ad privilegium, ut lex est , et ad elfcclum esse poteril notilia, ut vim logis exerceal,
ejns sit necessaria promulgalio, vel qitœ notilia obligando, illaverô sufïiciet , eliamsi non prœ-
siifjîciat. ccsserit promulgalio ,
quia cùm privilegium sit

i. Explicatà virtute agendi privilegii, opor- lox privata , sufficiet privatim intimari illis

let duas circumstantias ad oporandum neces- qui virtute illius obligandi sunt; alii verô igno-
sarias exponere , scilicct , tenipus et locum ,
rantes non obligabunlur ratione ignorantiae
et dehàc posteriori dicenius in soquenti capite, \el quia forte ad illos non dirigitnr obligalio
de priori in prîesenti. Solet autem lex exerce- privilegii.

ra vim suam à lempors promulgationis con- 3. In hoc pnncto disiinguere possumus du-
sumniatae et non antea, et praHerea requirit
, plicia privilégia. Qusedam enim fernnlur per
notitiani , vel saltem carenliam invincibilis univorsales loges quarum exempla suini pos-
,

ignoranlise, ut cum effectn obliget , et ideô si- sunl ex capit. Si quis snadente , Clément. />«•
569 DE LEGIBtS. 370

dùm, de Sepult. Clément, uni. de Baptis. Ch'- cedere de privilogio, ut privilegium est, nihil-
nienl. Dignum, de Cdebrar. Missar. Cloniciil. ominns inde à foriiori sequilur , idem esse de
Arcliiepiscopo, do Privil. Alia verô sunl privi- ilio dicendum, ut lex est. Nam, si taie privile-

le;:;ia , (|iia! privalini coiiccdunliir pcr parlkii- gium in ralione privilegii non esl ellicax, imô
laria indulla vel rescripta concossa parlicida- nec subsislil anle pronmigalionem , niullo mi-

ribus persouis , vel communitalibus , ul re- nus poteril obligare. Et inde facile probalur
ligionibus, univcrsiiaiibus , vel eliain bospi- aliud membrum, ubi lex Iota principaliter ten-

lalibus , in qiiibiis priùs soient poni concessio- dit ad conslituendum privilegium, et illud ha-

nes, et poslea adjungi piiBcepla , vel prolii- bet quasi pro objeclo, et fine, ul videre licet

Liliones sub ccnsuris, ul nenio talia indulla in canone, Si qiiis suadenle, et in Clemenlinis

inipodlat, etc. Inprioribus privilegiis allinnanl allegalis; lune enim lex nondùin promulgata non
doctores , necessariani esse proniulgalioncm ;
potesl edicere suum principalem elîeclum; ergo
de posleiioribus aulen» neganl. liane dislin- non potesl obligare ad privilegium observan-
Clioneni insinuai Félin, in cap. Cognoscentes dum, quod nondùmsiiflicienterconslitulum esl.
de Constii. n. 7 , liui. 5; licel enim priniuni 5. Ex quo obiler intero, ipsum privilegia-

nieinbruni non ita clarè exprimai , sicul se- rium non posse obligari ad aliquid, ralione vel

cunduni utrumque lamen inlendit , ul ex occasione sui privilegii, anle promulgationem

discnrsu et ralione ejus constat. El in eamsen- privilegii vel legis, ex quà nascitur talis obli-

lentiani citai Baldum et alios; loquilur tanien gatio. Explicalur ex supra dictis : nam vel illa

indistincte de privilegiis, ut favores sunl, vel obligatio nascitur ex privilegio privato, seu in

ulsunl leges.Clariùs Iradil distinelionem iUam parlicularem commodilatem principaliter con-

Gloss. in Proœni. Clem. verb. De cœtero cesso , et tune non est ipsum privilegium per
et utrumque menibrum amplectitur , estquc se causa obligationis, sed per accidens, quasi
senlentia valdè probabilis, si rectè explicelur. removens, prohibens, et ideô in ipso privilegio

i. Primum ergo menibrum de legibus com- non est necessaria promulgatio, sed notitia, ul
munibus tribuenlibus privilégia, probalur infra dicetur ; lamen in lege per se obliganle

oplimè ex I. penult. C. de Decuri. lib. 10, in necessariô supponenda est promulgatio, ut pcr
fine ibi : Ex die, quo promiUgata est. Ralio verô se constat. Vel obligatio nascitur ex privilegio

Cht, quia anle promulgationem non liabent vim concesso conimunilati principaliter inluilu il-

legis; ergo anle promulgationrm nullam vim lius, licet singulis membris prosit ; et tune in

obiigandi liabere possunt, sive ad elleclum lali privilegio includitur necessariô lex gene-
privilegii, sive ad quemcumque alium. Confir- ralis obligans totam communitatem , et ideù
malur, quia in talibus legibus, vel privilegium necesse est, ut respective sil sutTicienter pro-
inseritur tanquàm accessorium principali , vel niulgala, et in ralione communis legis proposi-

ponilur ut principalis efl'ectus ijisius legis, pro- ta, ul possil singulds de communitale obligare
plerquem slabiliendum lex fertur. Si priori ad servaudum,seu nonviolanduni privilegium ;

modo conlineaiur privilegium in lege, necesse ergo respeclu privilegarii. ut obligari possil
est ut tanquàm accessorium sequalur naturam privilegio praesupponi débet promulgatio suf-
principaiis , et consequenter, sicul lex rcqui- llciens juxta moduni legis obligantis.

rit promulgationem, ita etiam privilegium, 0. Secundum membrum distinctioniset sen-

quod est accessorium illius, ergo nondîim con- tentiae proposila; non caret ali(piâ dillicultate.

stitulo sufTicienter principali, non polerilesse, Nam licel privilegium dicaïur lex privât i

vel obligare accessorium. Exemplum sunii po- quoad efleelum perse inlenium, scilicet, lavo-

test ab indulgentiarum concessione, in quibus rem privaUim, et jus sj>eciale, quod consliluit,
habet etiam locum distinctio data : nam fre- niliilominùs, quaienùs vim habet contra alios,

quenliùs quidem conceduntur privatim, ali- respeclu privilegiali aliquod gravamen , aut
quando vero dantur per legem publicam , seu obligalionem illis imponendo, sic habet ralio-
commune jus, ut palet ex Extravag. 4, de Re- nem legis commnnis, quia universaliter loqui-
liq. et Vener. sanctor. inler communes, cum lur ad onmes, et omnes obligare potest, ad
similibus.Quando erj^o hoc posteriori modo quos materia privilegii perlinueril. Ergo, ut
dantur, non possunt habere eflicaciam donee , laie privilegium sub liàc ralione obliget, ne-
lex ipsa promulgata sullicienter sil propier ra- cessaria est promulgatio propria, qualis in lege

tiones faclas ; idem ergo est in praesenti. Et communi poslulatur. Anteecdens videtur no-
licet hoc exemplum principaliter videalur pro- tnni ex terminis. et ex usitalo t^nore taliuiit
371 DE U r.IIiUS. 372
privilegiorum. C(»iisoquftiilia vcrô probalur, liam privilegii, et ideô non est in illo necessa-
quia eaiiem necessilas ei ralio prorniilgaiionis ria solemnis promulgatio, sed particularis no-
invciiilur in tali privileg;io sub diclâ ralioiie tilicatio accomodala fini talis pr;ecepti. Confir-
spoclalo, ul ex (lisonrsii laclo notiiin videliir. mari hoc polesl, quia in taliindnllo privilegium
El conlirniaUir, quia lex privilegii aliis non ipsum est principale, pra-ceptinn auleni quasi

promulgala facile polcrit ah eis iguorari, ei ila accessorium, et ideô seijuitur naturam princi-
poterunt ab observalionc privilegii excusari, palis, ideôque ut lex privaia reputator, ad
neque ob eam Iransgressionem merilo puniri (piani solemnis promulgatio non requirilur.
poterunt, quia secliisà promulgalione , nenio Denique ob eamdem causam , cura notificandi
tenetur legis scienliam inquirere. privilegium non spécial ad principem, sicut
7. Nihiloininùs dicendum est, in hujusinodi pertinere solet cura solemnis promulgaiionis
privilegio non requiri propriam pronnilgatio- ubi est necessaria, sed spécial ad ipsum privi-
nemad quamcumque obligalionem, qux rospe- legiarium, qui poterit privilegium suum inli-

(Au aliorum ex illo polesi oriri. Probo priraô mare, aul nolum facere, prout sibi utile fue-

ex usu, quia non soient talia privilégia solein- rit. Alque hoc lam in foro conscientine, quàm
niter promuigari, et niluloniinùs censentur in foro exleriori locum habel, qu'a eadem est
obligare quantum possunt, si sulficionter pro- utriusque ratio, suppositâ suflîcienli probatio-
bontur et notificentnr. Secundo declaralur ex ne. Unde, si taie praîceptum privilegio inser-
re ipsâ; nam h«c obligalio dupliciter polest tum habealannexam excommunicalionemipso
intelligi exoriri. Primo per naturaleni resui- facto, illam in conscienlià incurrit, qui conlu-
tantiam , et conseculionem , sicut ex pnieseri- max fueril contra laie praeceptum, si suflicien-

ptione sequitur obligalio non privandi allerum ler inlimaium, et in judicio exleriori talis

re légitimé prœscriptà , alio modo directe ra- véniel declarandus si ejuscontumacia, habita
tione pnecepti impositi in ipso privilegio ab post sufficienlem notitiam privilegii et praece-
auctore illius, sicul in bullis pontiliciis, quae in pti in eo impositi sub tali censura, légitimé
favorem religionum vel aliorum expediunUir, probetur.
lieri solet. Ad priorem igitur nioduni obliga- 9. Slatim verô occurrit dubitatio, quae noti-
lionis non est necessarla promulgatio privile- tia vel probalio requiralur in liis privalis pri-

gii, sed sufficit noiitia, moraliter ceria de jure vilegiis, ut inferiores praelati, aut judices, aut
concesso alleri per privilegium, quia slatim ex aliae person:«, ad quas pertinere polest tene-
naturali ratione juslili* oritur obligalio lacta aniur, illis parère, vel eis non contravenire.
in materiâ tali mutatione, sicut faclà donalione Sed quia hoc magis ad forum externum atti-

alicujus rei alleri , slatim résultat naturalis nel, quàm ad iulernum , breviter illud expe-
obligalio non privandi donatarium jure ac- diam. Nam in foro çonscienliœ sufficit notilia

quisilo in lalemrem; neque oporlel, dona- privilegii moraliter certa, de quâ probabiliter
tionem promuigari, sed salis est, ul sit nota; dubitari non possit; tune enim quœsito aliquo
sic enim concessio privilegii est veluli donalio falso colore tergiversari , et voluntati superio-

quaidam. Unde hoc non procedil lantùm in ris resistere non polest in conscienlià esse
foro conscientiœ, sed etiam in foro cxteriori, licilum. Ad hanc autem notitiam non sufficit
si in illo privilegium suflicienler probetur, assertio dicentis, se habere privilegium, etiam-

quod onus privilegiario incumbit. Et ila vide- si sit persona bonae faniae , et lide digna, ut

rons in jure canonico juxta hujusmodi privi- communiter cuminnoc. tradunt Canonistae in

légia passim proferri sententiam , nec in illis cap. Ex parte, de vei bor. Signilicat. Et ratio
requiri promulgalionem, sed probationem. est, quia nemo est in propriâ causA testis
8. Neque etiam ad alium modum obligatio- omni exceplione major, et quia angélus satan»
nis necessaria est solemnis promulgatio, sed transfigurai se in angelum lucis, et mulla mala
sulïiciens pr^ecepti intimatio per aulhenlica committuntur sub dolosâ specie sanctitatis, et

instrumenta, vel aequivalenlem probationem ideô non solûm non tenelur quis crcdere di-

ut consuetudo etiam probat. Et ratio est, quia centi se habere privilegium ad effectum ad-
taie praeceptum non imponilur Ecclesi*, aui mittenli usum ejus, verùra etiam nec rectè
alicui communitati per se, propier publicum faciel lam facile credendo , regulariter lo-

bonimi, vel gubernationem, sed ponitur ul quendo, propter pericula el fraudes quae
pariiculare pneceplum aliis datum in favorem inlervenire possunt. Aliquando verô id fieri

privilegiarii , solum ad effectum ac ol)servan- polerit ex urbanitate, quando non occurrit

373 DE LEGIBUS. S74

I)eculiar!s causa suspicionis, non verô ex obli- j)rivilegii concessio consummari ex parle con-

gaiione. Ad Iianc orgo iiocess.iria est vel osten- cedenlis : nam antea non est sufïicienier facta,

sio privileiiii, vol alia probalio, qu« priulonli quia voluntas principis antea non est sulli-

arbilrio , et bonâ fide procedendo, sufficiens cienter proposiia, et declarata. Et ita Iota

existimetiir in conscienliâ. qua-stio versatur inter concessionem et noti-

10. Muliô verô niagis in foro exteriori nc- tiam , id est , utrùm statim à concessione anle

oessaria est ostonsio indiilti per inslriimentum notitiam privilegii consequalur quis eftectum ,

aulhenlicuin, vel in se domonslnUuni, vel sal- seu gr.aiain privilegii , vel {

qnod perinde

teni per testes probatmn juxla snperiûs dicta est ) , an privilegium operelur circa ignoran-
cap. 2, et tradita comnuniiler à doctoribus ibi tem.
citatis, et à Sylvest. verb. Exewptio, q. 5 et 2. Prima et communis sentenlia est, neces-

7, ex cap. Chm personœ , de Privileg. in 6, nbi sariam esse notiliam privilegii ad consequendum
Gloss. doctores, et Panorniit. in cap. Cùm or- effectum illius. Ita Gloss. in cap. Et parte,
dinem, de Rescrip. Innoc. Anton. Henr. etalii de concess. praeben. in 6 , verb. Vim suam,
in dicto c;ip. Ex parte. Qui addnnt limilalio- et ibi Cardin, et in Proœm. Clément, verb.

nem, dicentes, hoc esse necessarium, quando Universitati , question. 5, Joan. Andr. et ferè
privilégia ni non est publiée notorium. Unde alii exposilores in dicto § Ex parte. Sequitur

insinuant, publicam notitiam esse suflicienleni Panormilan. in cap. Cognoscentes , num. 7 , et

probationem, ut tune ostensio privilegii postu- ibi Félin., qui relerunt Innocent, et alios , et

lari non debeat, nec juste possit. Qnod intel- idem sentit Barlhol. in 1. Beneficium, ff. de
ligendum esse existiiuo, quando publica noti- Const. Princ. num. A . et ibi Bald. n. 15, et

lia non tantùm est per faniain (qu* per se non communiter Summistae , et plures alii ,
quos
facit sufficientem probationem, sed ad sum- refert et sequitur Sanc. lib, 3 de Matrim. disp.

mum semiplenam), sed etiam per usum privi- 36, num. 2. Fundamentura est, quia privile-
legii communem , et notum. Tune enim ipse gium non acquiritur absenli ergo neque igno- ;

usus confirmât privilegium, et confirmât jus : ranti; ergo nec operalur in illo. Anlecedens

unde si tanins sil, ut notoriam praescriplionem probari solet ex I. Qui absenti, fif. de acquir.
légitimé induxerit, illius probatio vel publica Possess. , ubi dicitur , libertalem non acquiri

nolilia sulïiciet ; si verô nondùm sit consum- per rescripium manumissionis , donec servus
mata praescriplio, vel non sit notoria, sufliciet sciât et acceptet. Idemque de legitimaiione di-

ille usus, ut non privetur quis possessione et citur in Aulhent. Quibus modis naturales

usu sui privilegii, intra sufûcieus lempus ad elDciantursui, § lUud tamen, verbo, Genera-
tollendum illud, utlatiùs Sylvest. supra, quaest. liter, et idem de concessione beneficii dicitur in

6, allegans plures, prosequitur. cap. Si tibi absenti , de Praebend. in 6 , et ge-

neraliler de privilegio id dicitur in dicto cap.

CAPUT XXV.
i de concess. Pra;bend. , licet non habeatur
Ltriim privilegium nondùm privilegiario notum , in decisione lextùs, sed in narratione. Ratio
nec ab illo acceptatum conferre illi possit ati-
aulem adaequata esse videtur, quia adeffectum
quodjics. privilegii non satis est concessio activa sed ,

\. Venio ad alteram partem de privilegio, débet etiam supponi acquisitio passiva; haec
ut privilegium est , id est, ut favorabilem elTe- autem non fit sine volunlate privilegiandi ae-

ctum in privilegiario (tperatur , et dat illi ce|)laniis, quia beneficium non fit invite, ne-
facultatem illo gaudendi ; nam iti illo. ut sic que aliquis potens uti volunlate aliquid acqui-

consideraio habet locum quœstio, quando in- rii jion volens ; ad voluniatem autem acceptan-
eipiat operari suuni efleclum. De tribus autera di necessaria est notifia, quia voluntas noa
teniporibus dubitari polest, scil.cet,an à tem- fertur in incognittmi; ergo de primo ad ulli-

pore conccssionis, vel promulgalionis, vel niuiu privilegium operari non polest ante suî
notiiiie. Verùmlamen de tempore promulgatio- noliiiam circa ignorantem.
nis nulla estbic babenda ratio, quia in ordina- 3. Secunda sentenlia extrême contraria est,
riis privilegiis privaiis neque est necessaria ,
privilegium habere suum efTectum statim ac
neque (il promulgatio, ut diottim est. In perleiiè concessum est, eiiamsi ab eo, cui
privilegiis aulem pnblicè concessis per legeni conce !ilur, ignorclur. Pro hàc senlonti:^ ciuiri
communem et propriam , licei necessaria sit solcl Gloss. in Proœmio Clément, verb. De
promulgatio , nihilominùs per illam videtur rœtero. Sed si attenté legalur, de promulyalio-
575 Ut LLGIBLS. 376
iieloquilur, non de noliii;'i. Teneiil Gciiiin. in 2 de Arbilr. cent. 2, casu. 185, nom. 45 et

cap. 1 de coiicoss. I'iael)end. in 6, Archid. in se(pieniil). L'nde baic opinio quoad posterio-
cap. Proposuisti , dislin. Si, ad fin., Angel. rem partem scquitur primam sentenliam et ,

verb. Remmtiutio, num. a, qiiaudo privilegiuin iiabent idem lundamentum. Quoad priorem

concedilnr niotu pioprio, et pluros alios refort verô limitai illam. Et fundamentum speciali-
Sanc. supra, num. 1. FavelBarlhol. inl. uilini. talis ex Menocbio supra , est quia |»rivilegium

C. de Sentent, passis, n. 5, ubi ait, restitutio- dalum à lege babet raiionem pra^mii, quod
nem dejjortali prodesse ignoranti, oùm lanien princeps ex olficio conlerl ci qui boc vel illud
illa quoddani i)rivilogiuni sit. Et suadori polesl pro republicà egerit; non est aulem minus
exl. EJHS, qui in pioviiuià, v< nit. 11'. Si ccrtuni dignus iilo prsemio, qui ignorans legem facit

pelalur, ubi dicitur, libcrtalcni leslamento re- opus requisitum ad illud, quàm qui sui sciens
IJclani acquiri ignoranti; crgo pari ratione pri- facit, imù quodammodo videlur dignior; ergo
vilegii beneficium acquiritur : nam volunlas non rninîis acquirit privilegium. ConOrmatur,
principis non est minus eHicax ,
quàin voluii- quia licel sic operans ignorel in parliculari le-
tas testaloris, iniù a;<juiparaniur in Authenl. gem offerenlcm taie pra^miunj non ignorai in ,

deNuptiis, § Disponut, coliat.4. Et liinc polest communi, se esse prœmio alliciendum. Hanc
adjnngi ratio, quia volunlas principis est de se verô limilationem non admiltunt Panorm. Fé-
clUeax ad conierendum ])eneficiuni ; ergo, po- lin, el alii iu cap. 2 de Constit, cl specialiter

bilÀ ilià volunlaleeilicaci principis confercndi illam impugnat Deci. lect. 1, n. 176, et de illà

privilegium Pelro, sine nllà condiiione vel li- dubilal Jason in 1. Uetieficium, ïï. de Constit.
milatione, stalini conferel illud, et eirecluni princip. num. 51.
ejus. Probatur conscquenlia, quia volunlas 5. Et reverà tam distinclio, quàm limitaiio

efficax statini opcralur quod vuit. Antecedens non caret difficuliale. Et inprimis fundamentum
verù probatur, quia volunlas principis superior non videlur salisfacere. Primo, quia non est
est.ctnou indiget volunlate subditi ad suum adaequatum : nam polest esse privilegium lege
effecium, Unde se solà polest auferre doniiniun» concessum, et non per modum praemii , sed
subdili ex juxtà causa, vel irritaro consensuni propter paupcrlaiem , vel propter religiosum
ejus, et obligaiioneni iinponere ad acceplan- sialum , aut aliam piam causam. Secundo, quia
duni; ergo eiiam conferre ignoranti privile- eiiam piivilegium non concessum per slatulum
gium. Quod si inquiras, quando sit censenda polest proponi per modum praemii in aliquo

consuniniata conccssio privilegii, ut eflectuni cerlamine per transilorium edictumab bomine

liabeat ante notiliam, Geinin. supra, etalii pu- proposilum ; ergo eliam laie privilegium ac-
tant, esse lioc lenipus, cùm priniuni rescripium quirelur ignoranti, si eodem modo sit propo-
privilegii est aulhenlicè confectuni, el subscii- silum. Vel certè, si laie commodum per cdi-
ptum, seu bullalinii. Quod lorlassè locum lia- ctum proposilum non acquiritur ignoranti,
bet in foro exteriori; nani in interiori (conse- licel facial actum propter quem praemium of-

quenter loquondo)niaiiiicstalio volunlatis prin- ferlnr, eliam non acquiretur proposilum por
cipis per verba, vel quocumque modo erit sufli- slatulum, nam est cadem ratio : nam eliam
ciens. cdictum transilorium polest propter bonum
A. Inter bas sententias exlrcmas sunt aliae commune, vel aliijuam raiionem publicam fieri

mediœ, quoe moderantur, vel conciliant pré- et quod sit raagis vel minus durabile, videlur
cédentes. Terlia ergo sentenlia dislinguit de accidentarium. Nec minus lex scientiam requi-
privilegio concesso per slatulum , seu legem, ril, quàm rescripium, nec è converso magis

imtper rescripium, vel privalam concessionem. obstal ignoranlia rescriplo, quàm bgi. Unde,

Nam prinmm babebil eUeclum anlc notiliam si ad ducem belli rex scriberet, promittens in
Jegis, non lamensecundum. lia dislinguit Joan. praemium lalem honorem, si talem obtineret
de Imol. in c. 2 de Constit. ubi ila concordat vicioriam, et ille anie recepium rescripium
varia dicta Barl. in bâc materiâ. Nam in iocis obtineret vicioriam , de illo esset eadem ratio,

jjupra cilalis in prima opinione dicit, privile- quae de prsemio proposilo per slatulum géné-
gium non prodesse ignoranti , et tamen de rale, quia ilie non esset minus dignus prsemio,
privilegio !ato per legem aliter sentit in Iocis el quia eliam militabal spe praemii ; crgo, vel

cilalis in secundà sentcnlià , et goneraliùs in in utro(|ue casu admiltenda est do^trina ,

vel

J. Omiirs popiili, (I. de Justit. et Jur. n. 57, et neganda, el ila dislinctioseu limitaiio nonsub-
h) I. pi'inili. C. rio l>ivor. iib, 10. Ilem .Menoch. iiistit. Quôd si non liai vis in slatulo , sc<l in
 Ml DE LEGIBUS. 578
hoc solùm ,
quôd privilegiiim propOiialur por requirit, et nolilia privilegii solùm polesl po-
nioduni pricniii, iiiprimis liabel gencralein (lilli- siulari propler acceplationem. Et haec senlen-
cullatcm, qiioinodô iiitervenial ibi vera ralio lia quoad priusmembrum supponilur ex prima,
merili et pr*inii. El deinde non videliir posse quoad poslerius verô sumilur ex Soto in 4,
reddi sufficiens ralio, cur privilegiuni propo distincl. 29, quuîsl. 2, art. i, quatenùs suppo-
siUim in roniuneralionein fiituri opcris, ac([iii- nit, impediincnlum dirimens aulcrri per di-

ratur pcr opus anleqiiàin promissio vel collalio spensalioneni concessam, elianisi igiioretur, et
talis praîmii ad noliiiam operanlis perveniat, ila matrimonium contractum sub illà spe, vel
et privilegiuni rcmuncraiivumoperis jani facii, conjeclurA, quôd Romae data sit dispensalio,
et verè digni lali piicmio non acquiralur anle ante propriani noliiiam ejus, validum esse et
noliiiam concession is, quia quôd promissio, permanere, si [toslea constel, dispen^alionem
seu collalio condilionala praecesseril, cùm fuc- jam illo lempore fuisse expeditam. Quod sequi-
rit ignorata, nioraliler nihil conferre poluit, tur Veracruz in Speculo, part. 1, dub. 19, in
quia in moralibus perinde est , legem omninô appendic. § At si posl dispensationem , el Ludo-
ignorari , ac non esse , quantum ad opus ope- vicus Lopez part. 2, traclat. de Matrimon. ca-
ranlis. Ac denique t'undamenlalis ratio unius pit. i2, fol. 1087, col. 1. Sed in hâc senlenlia
niembri distinclionis sequè in allero locum ba- hoc poslerius niembrum habet gravemdiflicul-
bel, scilicel, quia privilegiuni non acquirilur latem moralem, quam in capile sequenli infe-

sine acceptatione : nam , si hoc verum est riùs conunodiùs proponain.

in privilégie remuneralivo operis jam facii, 7. Quinla opinio dislinguit aliter ex parle
cur non erit in rerauneratione operis faciendi? effectùs privilegii. Nam potest esse perfectuset
vel, si in utroque necessaria est, à neulro in léger, vel tantùra inchoatus, et secundùni
vel ab utroque haberi poterit sine notilià con- quid. Priori modo fatenlur auclores hujus opi-
cessionis. Est ergo ditficilis pars illa , et tola nionis, privilegium non habere elTectum suum,
dislinctio. priusquàni privilegiarius noliiiam illius habeat,
6. Quarta senlenlia cogitari polest cum di- illudque accepiet , propler fundamenlum pri-
stinclione alià , etiani ex parte privilegii. Nain mas senlenlise, quam dicunl islomodo esse in-
quoddam est concedens per se, ac principaliler telligendam. Posteriori aulem modo aiunt pro-
aliquod jus, dignitatem aut polestatem , quœ cedere secundam senlenliam ; putanl enim
per modura aclùs primi conferturprivilegiario; necessarium, ut privilegii concessie à principe
ut postea illo uti possit suo arbilrio; aliud est Aicta, slalim incipiat habere aliquem effeclum.
per se, ac principaliler tollens onus ali(iuod, Quôd si inquiras ,
quisnam hic effectùs sit
vel impedimenlum , aut obligaiionem ,
quiui aliqui lespondent, esse hune, quia concessio
princeps poluit imponere, et potest postea au- illa, liccl nondùm in alterum transtulerit jus,
ferre per niodum dispensalionis. Unde hujus- nihiloniinùs retraclari non polesl, nec alleri
niodi privilegium potiîis conlerri videlur per lieri , donec ille, cui facla est, posl illius noli-
modum actionis, seu aclûs secundi , qui prin- iiam habilam illam non accepiet. Poleslque
cipaliler et per se lit ab ipso concédante |)ri- fundari in cap. Si quis absenti, de Proebend.
vilegium, et postea non habet novos effectus in 6, ubi hoc ipsuin dicitur de coUatione bene-

per se, sed quasi per accidens, quatenùs abstu- hcii abscnii facià, (|uia non habet effeclum donec
]it impedimenlum. Exempla in utroque membro accepielur, intérim lamen mutari non polest.
sunt facilia, et ideô illa omitto. In privilegiis lia docet Deci. supra , alkgans Cardinal, in
ergo primi gcneris admittitur prima senlenlia Proœm. Clemenlin. in vcrb. Universitaletn. Al
propler ejus fundamenlum, quia cùm illa con- piofeclô fundamenlum invalidum est nam :

férant aliquid, requirunt acceplationem reci- collalio beneficii non est privilegium , sed res
pienlis. In privilegiis aulem secundi generis longé diversa, ut supra dixi ; à diversis aulem
prajfertur secunda sententia, quia in eà déficit non fit illalio. Praesertim quia iilud, quod lex-
fundamenlum primîe sentenliie , imô potest lus ille disponil, non eslex naiurà rei tanlùm,
formari conlrarium. Nam opus ohligalionis, sed ex posilivo jure canonico. Unde summus
vel impedimenlum , quod per taie privilegiuni ponlifex, qui non ila subjicilur juri posilivo,
auferlur, solà principis volunUtle iniposilum sicul jeli(j(ii , bené polesl collaiionem factam
fuit sine acceptatione alterius ; ergo per eam- absenti ante acceplationem mulare sine ullù
dem auferlur; ergo slalim oporalur eliain iiijiislilià, licel forlassè re<[uiral aliquam cau-
circa ignoranlom, quia illius acceplationem non saiii ; ergo non licct extcnderc illam disposi-
W» DE LEGIBUS. 380
tioiiem ad privilegii conccssionem, sicui nun ncm ,
quôd sicut legatum pendet à voluntate

Uect illam exlendere ;i(l aiias ilonatioiies , vcl t{ slaloris ,

per quam lit , ita privilegium à vo-
proniivssiones non accepiatas, ergo nec ad pri- luntate concedentis ; nibilominùs simpUciler
vilegiiini. Deinde, ut notavii Covarr. 5 Var. sunt longè diversa , e' non oportet, ut in om-
cap. 16, num. \, differenlia notanda inlorvenit nibus servent similitudinem , et prseseriim in

inter privilegiuniet collationem benelicii. Nam bis, quœ per spéciale jus sunt disposita in Ie-

prichUus tenelur ex olHcio suo conferre bene- galo, et non in privilegio, quale est illud,
ficiiim , et ideô postquàm semcl functiis est quod assumitur. Et praeterea in hoc ipso inter-
ofPieiosuo, non permillitur ei relractarcactum, cedit notabilis differentia , naui legatum non
necalteri conlerre beneficiiim, donecaliuspro- dat jus , nisi post mortem teslatoris ,
quando
visus non acceplet. At concossio privilegii voluntas ejiis retractabilis non est. Privilegium
non Ht ordinariè ex obligatione sed ex gralui- autem à concedente ,
qui vivere suppouitur ,

tâ voluntale eoncedentis, et ideô talisconces- retractari potest , dùm acceptatum non est.

sio non comprehendiiur sub dispositione illius Praeterea , in privilegiis dispensantibus , seu
texlùs. Unde conchiditur, falsum esse ,
quod dalis lantùm ad aul'erenda onera , non potest
illa senlentia siiniit, nam potiiis per se loqiien- inielligi taie jus ad rem imô née ; aliquis effe-

do, privilegium est libéré revocabiie à conce- etus prior ipsâ dispensatione , vel ablalione

dente priusquàm acceptetur, ut tenet Covarr. vinculi ,

prneter delegationem ad dispensan-

supra, et Menocb. de Arbitr. lib. 2, cent. 2, dum , de quâ certum est , non comparari ante
casu 183, num. 46 et 47, qui plures alios refe- acceptationem , neque aliquod jus ad illam.

runt, et ex dicendis magis conslabit. Unde etiam de aliis omnibus privilegiis con-
modo visus est dietanfj
8. Alio distinctionem cessivls , sine fundamento , vel doctrinae con-
exponere Emman. Roder, tom. i. Qusestion. secutione fingitur taie jus ad rem. Nam ,
pelo,
Regul. q, 7, art. 6, dicens, per privilegium sUi- contra quem est iliu 1 jus? maxime enim contra
lim acquiri jus ignoranti, licel non conférât concedentem ,
quia conlra alios esse non po-
illi slatim omnem suum effeclum. Et banc di- test , ut constat , sed neque contra conceden-
cit esse coinmunem sentenliam Birt. Panor. et tem ullum insurgit jus , vel obligatio , cùm
Cardin, locis citatîs. Jason. in I. uU ff. de Con- ejus concessio ,
quse est quasi quaedam dona-
stit. princ, et utitur argumento à simili ,
quo tio , nondùm fuerit acceptata , et consequen-
Barth. etiam utitor ; nam per legatum acquiri- ter libéré potuerit revocari ; ergo. Unde con-
lUF jus legatario, etiam ignoranti, 1. Cùm pater, tra illud membrum generaliter procedit ratio ,

^Snrdo, ff. de Leg. 2. Quod jus non est in re, quae pro altero lit ,
quia illud jus ,
quodcum-
quia non est doniinium usque ad addilam ab que si i, débet esse effectus privilegii ; at hoc
hîerede haereditatem juxfa I. Si tibi homo, esse non potest quia privilegium nihil operari
, § ,

Cùmsen'm, ff. de Leg. 2, et I. 4 Tito, ff. de potest in nondùm volenlem, et acceptantem.

Furtis, quibus locis Glossae, Bart. et Doctoresid Nec enim minus requiritur acceptalio ad ac-
notant, et Covarr. in capit. Rainatdus, de Te- quirendum jus ad rem quàm in aliis dona- ,

stament. § 1, num. 4, et Anton. Gom. tom.1. tionibus constat; ideô enim libéré revocari
Variar. cap. 19, num. 7. Illud ergojus legata- possunl ante acceptationem, salleui stando in
rii in principio imperfectum est; idem ergo communi jure, L. Absenti, ff. de Douât. 1.

«rit in privilegio; nam, ut dixi, leqniparantur. Ne nmbigi, C. eod. Denique plus est , acqui-

Hœc verè senienlia, si aliquid iniendii per banc rere jus, sive in re, sive ad rem, quàni do-
4-xplicationem, quod sitdiversum àpraecedenli, naiionem lieri irrevocabilem ; sed privilegium
minus verisiroilis est oporiebit enini, ut illud
;
ante notitiara et acceptatiouem non est irre-
JUS,quod acquiri dicitur privilegiario ignoranti, vocabile; ergo signum est, non contultsse ali-

sallcm stt jus ad rem , tum quia nulliim aliud quod jus.

potest imelUgiaote jus in re, quod per accepta- 10. Sexta ergo sentenlia dislinguit aliler ex
tion«m aequiritur; tum etiam quia laie censelur parle modi concedendi privilegium ; iiilerdùm

esse jus legaiarii ignoraniis ad legatum saltem enim lit proprià spcmle concedenlis privilegia-
ante aditam b;eredilatem ; hoc auleui dici non rio non pelente, nec per se, nec per alium, et

potest ; ergo. tune ceuset procedere priniam opinionem pro-

9. Oslendo assumptum in minori propositio- pter fundamentum suum. Aliquando verô con-
ne , cxcludendo sequiparationem cuui iegalo ; cedilur privilegium ad petilioiiem partis, qnam
nam , Hcet in hoc servent aliquam proportio- per se, vel per epistolas, aut nuntium lacit, et
581 [)E l¥ GIWS. 3W
senlenthm statim à conccs- dispensatio in obligations legi«, vel i» impe-
tiinc jaxta hano,
diiiieiilo inatrinionii neiiio enim polest licilè
sione incipil oporari. Quia statim ac privilegium :

datiir, acceptatnr, vel per procurai orein, vel uli tali dispensatione anie notiiiam ejns.
tuiic videiur il. Dico ergo primo In principe supremo
per ppisiolns; imô acceplatio :

antecedenler facta ex vi petiiionis quasi suli concedenie privilegium, n(m deesl polestas ad
conditione, si princeps concédât, ergo nulla su- conferendum illud cum lantA ampliludine e
perest nécessitas iioliiiae concessionis in pri- ellicacià, ut siatim operetur suum effectum ia

vilegiario ad effeotum privilegii ;

quia solùm privilegiario nondùm habenle notiiiam privile-
propler acceplationem postulatur ; ergo nihil gii. Hanc asserlionem supponunt auctores se-

aliud est, quod ex parte privilegiarii desidere- cundae seiitentiae, quam in hoc sensu admiito,

cùm voluntas principis sit etlicax, et non in alio. Item ex parte illam admittunt
tur; ergo,
El hanc senlentiani tradit auctores terliae et quartse senlentiae , et salis
statim operatur.
Sylvest. verb. Privilegium, q. ull,, et verb, expresse illam indicavit Sylvest. supra, ubi,

Renmtintio, q. 4; Tabien. verb. Indnlgentia, cùm dixisset ,

privilegium molu proprio con<»

cessum non habere efteolum anie sut nolitiam,

q. âO; Kosel. n. 8; sequitur Sanci. reterens
plures 1. 1 de Matrim. disp. 6, nuin. 29. El haec addit limilationem : Nisi appareat de volmtate

sententia forte non est contraria primae ; nam contraria concedentis, supponit ergo non déesse
eosdem feré habet auctores; sed est ejns de- illi polestatem , et eodem modo loculi suut

claratio et moderalio ,
proxintèque ad verita- Angélus et Rosel., et expresse Félin, in dicta

lem accedit , aliquà tamen majori indiget limilalione 5. Lnde ferè reliqui auctores ne-

explicatione ,
quae partini restriclioneni majo- gantes de facto hune effectum, uiuntur conje-
reni, partim aliquani arapliationem contineat. cturis indicanlibus voluniatem concedentis,

Igilur inprimis adverto, quaestionem hanc non vero nilunlur in defectu polestatis. Et
posse iractari de possibili, vel de facto, id esl, consequenter non sentiunt, hoc repugnare pri-
an dans privilegium, si velit, possit illud ita vilegio, ut privilegium est. Ratio ergo est, quia

conferre, ut an le notiliara privilegiarii habeat ex parte privilegii non potest assignari repu-
suum ellèctum in ilium ; vel an, licet princeps gnantia ; ergo neque ex parte principis potest
hoc possit, nihilominùs de facto, et secundùm assignari ralio, cur desit polestas. Declaralur

legem ordinariam nunquàm illud ita concédât. antecedens, simul probando consequentiam
Deinde considero, aliquando lalem esse effe- quia vel jlla repugnantia est contra legem na-
otum privilegii, ut ad illum moraliter non re- luralem, et haec nulla est, ui statim ostendam
quiratur consensus, vel acceplatio privilegia- discurrendo per omnes modos, seu effectus
rii , ut est, V. g., exemptio alicujus, ul excom- privilegiorum, qui ab omnibus opinionibus re-
municari non possit, quia hic effectus non fit laiis tangunlur, vel est contra legem positivam,
in ilk) directe , sed résultat in illo, auferendo et huic derogare polest princeps supremus per
ab alio polestatem excommunicandi illum. Sae- suam polestatem legislalivam, vel dispensando
piùs verè eOecius privilegii talis est, ut requi- secum in lali jure, vel per interprelationem,
ral acceplationem recipientis, ut est concessio aul alio modo se ab illà eximendo, et sic ablatâ

polesi<»tis ad eligendum confessorem, vel ad repugnantia, non deerit in illo polestas ad

audiendas confessiones : nam haec privilégia concedendum illo modo privilegium nam haec ;

renuntiari possunt, et per renuntiationem per- aequè suprema esl, ac polestas legislaliva.
duntur, ul infra oslendelur; ergo majori ra- 12. Declaratur auiem haec ralio, et robora-
tione per refutationem , ul sic dicam , vel non tur assertio, discurrendo per omnes distin-
acceplationem non reiipientur; ergo signum ctiones factas ab aliis audoribus. Et inprimis
est, requirere acceplationem. Denique adverto, in privilegiis, quae consisluni lanlùm in abla-

inter privilégia qnaedam esse, quorum effectus tione oaeris imposili à principe, vel republicà,

poiesi liabere aliquem usum , vel fruclum in aul à lege, videiur res clara propler rationora
privilegiario, aniequàm habeal noiiiiam illius, faclam in qiiarlâ sententia, scilicel, quia illud
ut esl privilegium, per quod eximitur ab aliquo omis à voluniate princ pis manavil, non spe-
onere pœnali, ut esl immunitas à censura, vel ctato conseisu, vel scieniià ejus, cui imponi-
à tribnio, etc. Alla verô sunl privilégia, quo- tiir, el ab ilià pendel; ergo per eamdeni solara
rum etl'octus , eiiainsi fiai anie notifiam privi- polest aulerri, non exspectaià notiiià, vel

legiari , non potest in illo habere usum vel acceplatione subditi. Dices : Dispensalio in lege
fruclum raoralem sine periculo peccati, ut est esl ablatio oneris à lege im{>osiii , el tamen re-
585 l)E LLGIBCS. 584

quiril consensuni recipieniis , ul ooniinuniier conceditur ad petilionem privilegiandi absentis

dicilur. Kespoiuleo, quicKiuid sit do Tacto, do per epistolam.vel nuntium, seu procuratorem,
poleiiliâ absoliilà dispensaiilis, l'alsuin est as- quia ibi non deesl acceptatio sallem per alium ,

sumplum. Polesl eniin papa tloricum in sacris quse in donalionibusel aliis bumanis contrac-
habililare ad iiialrimonium , eliaiii invilum ;
tibussurticil, ut constat; ergo etiam in privile-
imù illi pra;cipere, ut conlialiat illud , si ad giissuUiciel, ulreclè diccbat sexla opinio, quoe

cominuiic bouuin Ecclesiae, \ol alicujus regni non soliun de possibili ,sed etiam de facto admit-

videril expedire, polesl eliani prœialus religio- tilhancpartem in omnibus privilegiis per procu-
nis dispensare in jejunio cum subdilo non ratorem obtentis propler diclamralionem. L'nde
pelenle, imù de se repugnanle, et illi pra^ci- consequenter inlerl, non esse necessariam no-
pero, ut non jojunet. Non esl orgo necessaiia tiliam privilegii , ([uia ba;c maxime poslulalur

sinipliciler acceptatio partis ad dispensatio- propler acceptationem. De quâ illatione ad

ncni; ergo ncque est necessaria ad effeclum faclum applicalà infra dicam nunc verô sallem
:

privilegii includenlis dispensalioneni, quale est de polesiate videtur opiima ,

quia privilegium

onine illud, quod onus lantùni aufert. Esl a«- non requirit , ut ille , cui dalur, per se illud

lem boc evideniius in privilegioauferenle onus acceplet;ergo acceptare illud potest per alium ;

tantùni pœnale, quod potest conferre fructum ergo slalim potest illud oblinere ante nolitiam
sine periculo conscienlia; quia tune non so- ,
concessionis factae; ergo in concedenle non
lîun repugnantia , verùni eliani iudecenlia deesl potestas, nec reddi potest ratio , cur lalis

ostendi non polesl in lali privilegio. Ergo non nolilia necessaria sit.

est exlra poleslaleiu principis concedenlis. 14. Denique generaliùs probatur etiam in

Quando verô effectus privilegii conjunctus est privilegiis concessivis, non esse ita necessariam
cum periculo conscienliie subditi, lune videri acceptationem etiam per alium, quin sit in

quidem polesl esse supra poieslalem, ([uia non principe poleslas ad conferendum illa cum
est r.-J desiructionem , sed ad œdilicaiioneni. efl'eclu raolu proprio et slatim , antequàm ad
Verùmlamen etiam tune forte non ila deesl, ut nolitiam privilegiarii deveniat. Primo, quia ad
faclum non leneat, sed solùm ne licite liai, acquirendum commodum ex naturà rei videtur
quia illud poriculum non est per se , sed ex sullicere generalis volunlas formalis, vel vir-
jnaiilià abulenlis privilegio. Vel certè licet de- tualis, quant omnes homines habent, accep-
rnus ibi déesse poieslalem, non est per se ex landi quidquid sibi est conmiodum, et moralis
ralione privilegii, sed per occasionem adjun- prœsumpiio, qua; interdùm esl maxima ergo ;

clau). Addoeiiam, lune non esse necessasiam in rigore luec suiriciet, ut princeps supremus

acceptationem privilegiarii , sed ad summum suà voluntale ellicaci, et supremâ polesiate

nolitiam, ut in sequentibus explicabo. conférât privilegium cum effectu alicui non
15. Praelerea in privilegiis concedentibus peienti, nec cogitanti de illo. Secundo explica-

jus, vel poieslalem aliquam, lîarlb. et alii alle- lur boc ampliûs : nam, licet in promissionibus
gali in lerlià opinione, admiiluiil, sallem me- cl donalionibus humanis, ut habeant elfectum,
dianle lege, vel slatuto, posse principem lioc et obligationem inducant, regulariler sit neces-

facere. Dillicultales auleni ibi objeclae osleu- saria acceptatio, ul nunc suppono, tamen non
dunt, non esse majorem re|»iignantiam in pri- est hoc lam inlrinsecè necessarium ex jure
vilegiis privatis, quye per rescripta concedun- nalurie, quin virlute legis humana; possit in-

lur, quod atlinet ad poieslalem concedenlis. terdùm sequi effeclus, vel oriri obligalio, eiiam

Praecipua verô ratio, vel summa omnium est, anle acceptationem, ut de legato supra diceba-
quia, si in bis essel necessaria nolilia privilegii mus, cl de donatione , vel promissione faclA

ad asseculionem ejus maxime propler accep- absenli , si promittens, vel donans morialur,
tationem; haîc aulem nécessitas eadem est, in aniequàm aller possit acceptare, muiti tenent,

privilegiis ejusdem rationis datis per legeni ;

et de promissionibus humanis causa pietatis.

vel , si non répugnât, dari anle acceptationem vel boni publici aliqua jura disponunt, ut vi-

et noliliam per legem , neque alio modo repu- deri potest in Covarruviâ Var. 1, cap. 14, nuni.

gnabit. Quia nulla ratio repugnantiae assignars 10; Molin 2 loni. de Juslil. disp. 265, et latiùs
potest.quidquid sitdevolunlale principis, an ma- Tiraq. de Privileg. piae causse privileg. 110, et

gisuno modo ostendatur,quà nialio, quod infra Félin, in cap. 1 de Paclis. num. 7, et de in-

videbimus.Prstterca hoc videlur cerlum quoad fante est cerlum , donalionem illi factara esse

uoliliam privilegii , quando laie privilegiura rataiu sine uUà acceplationc , ex \.Jubenm, t.
mi DE I.E<;iRllS. ^
(le Einancip. lib. cl aliis, quae refoii. Sanci. in priori parle liujus capitis quia talis lex, et
lib. 1 de Malrim. disp. 6, n. Vô el 27; crgo privilegium ejus in communi, el pro aliqufi

majori rationc polest princcps concedens pri- communilale fcrri débet; alioqui non magis
vilcgiiim faccre validam roncpsionoin privilc- eiil lc\, ([uàni cetera privata privilégia; lex
}?ii, et eflioacem, si velit absquc dependeniià ;ilt Juilom cotnmunis, et generaliler lala anle pro-

acceptaiione alterius. Hoc enim coiifirmanl tnulgalionem nondiim est vera lex, et conse-
exempinadductain secundà scnlcntià, licel cor- queuter nullum eHectum legis, etiam privile-
ta non sint, illis tamcii admissis ad snminum gialivum habere polest. Unde si anle promul-
jirobant protestaleni ex faolo aliqno in casu spé- galionem iiaberet quis noliliam talis legis, et

cial!, ex quo non licet inferre generalem regu- effectum ejus desideraret, non posset illo gau-
lam de privilegiis, proutde facto conceduntnr, dere. Factâ auiem promulgatione, jam dalur
quia ex parlicularibus factis non fil rccla argii - nolilia publica legis, et consequenter etiam
mentatiouniversalis. Polestas aiileni colligiiur, privilegii, el similiter est accepiatio communis,
sallem ubi jusla causa intervenit. Procedunt- et publica, eo ipso, quôd per lolam communi-
que dicta cxempla , et raliones non lantùm de latem non est publiée et sullicienier renunlia-
jure ad rem sed etiani de jure in re, quamvis lum legi ac priviiegio, ut nunc supponimus.
revocabili, seu renunliabili per privilegiarium, Ergo jam laie privilegium non habet suum ef-

cùm primuni ad noliliam ejus devenerit, siiut fecluni sine notilià et acceptaiione per se re-

de legaiario dicilur post aditam ab haerede hse- quisitâ, ut sic dicam. Peraccidens autem con-
reditatem. Elh;ïîc magis in sequeniias-erlione lingere polest, ul privata persona, quae sit pars
explicabuntur. communitalis, cui per se primo privilegium
15. Dico ergo secundo : Privilégia non ila concediUir, ignorel illud, ut SGSpè conlingere
regulatiter concedunlur, ut eflcctum privile- polest in religiosis, et lune verum est, ignoran-
giario directe conférant anle notitiam , vel ac- liam per se non impedire effectum privilegii,
ceplalionem, sallem per procuraiorem, vel quia jam illtid est acceplatum, el non pendet
epislolam. lia interprelor primani opinionem, ex privaiâ notilià parlicularis personne. Dico
quam sequor. Et probo ,
quia intentio conce- auiem, per se non impedire effectum, quia per ac-
dentis regulariier talis non est, nec verba pri- cidens polest impedire aliquid, quod pendet ex
vilegiorum hoc indicant, nec moraliter loquen- conscienlià operantis. Ut, v. g., si religiosus

do expedit tabler privilégia concedi : ergo de habeal privilegium suœ religioni concessum ad
facto non ita fit, licet polestas non desit. Con- absolvendum ab aliquo casu reservato, et igno-

sequentia clara Prima auiem pars antece-

est. rando privilegium absolvat lemerè à tali casu,
dentis pendet ex aliis duabus; secunda verô non excusalur à gravi peccalo, quia hoc pen-
ad facium spécial; illud auiem etiam pendot det ex conscientiA, el ronscieniia pendet à no-

ex ultimo membro; nam , si ille modus conce- tilià privilegii.

dendi privilegium moraliter non expedit, pro- 17. Imô grave dubium est, an talis absolutio
fectô admittendus non est in aliquo priviiegio, valeat, quia juxla regulam Juristarum, quam-
nisi verba omninô cogant, ila utalium sensum diii quis ignorai jurisdiclionem se habere, non

habere non possint; vix auiem oslendetur pri- valet quod agit, nam usus jurisdictionis non
vilegium habens lalia verba , et nos alïirmare concedilur ignoranti, utsumilur ex I. Hœc au-
possumus nunquàm vidisse , eliamsi mulla vi- iem, § Non defendi ibi, débet consture prœtori,
derimus, et certè toi auctores, qui neganl banc iï. Ex quib. causis possess., el Iradit Barl. in

efficaciam privilegiis, salis significant regula- I. Mutliim, ff, de Condit. el Demonsl. n. 2, et

riier non vidisse privilégia, quae baberent ver- in I. Barbariits, ff. de Olïic. praeior. in Repet.
ba sigiiificantia talem voluntalem concedenlis; n. 18, quae potiùs est Baldi ibid. lect. 2, n. 27
ergo meritô dicere possumus , verba privilegio- et 28, et Fclin. in cap. Ecclesio, verb. Decim\
rum regulariier boc non iiulioare. H;cc verù num. li, de Conslilul., ubi plures allegat, et
pars simul cum terlià, melius oslendetur, dis- alios referl Vanl, tract, de Nullit. titulo de Nul-
currendo per privilégia juxla parlicularcs opi- lil. ex defectu jur. n. 35 et 167; Sanc. lii). 3
niones recitatas. de Malriuj. disp. 36, n. 8 ; ergo, si hoc princi-
16. El prim6, circa privilegium conccssum piuni eîiaui in foro pœniti'Ulia^ loiiim habet,

per legem vel stalutum adverto, ad effectum talis absolutio non eril valida. EriUjue ratio
talis privilegii inprimis nocessarium esse, ut specialis, quia est privilegium concedens juris-
talis lex sit suflicienter promulgala juxta dicta I diclionem pro totà religione, et non dat illam,
S87 DE LEGIBUS. 588

nec applicatur parliculari personae, nisi scienli autem (ut existiœo) invenielur lex, quae per

et acceplanli. Quod quidem maxime procedel, bujusnfodi verba privilégia concédai in prae-

gi ille absolvat, putaiis se non habere jurisdi- niium fulurorum operura. Quamvis probabile

cUonem, quia lune vix potesl habere inten- sit, si lex dical de prxsenli, facicnii taie opus

lionem absolvendi. Si auiem absolvat, existi- concedimus lalem imuiunilalem, vel impcra-

mans se habere jurisdicUonem, non lamen ex tivè hoc taciens sit iuununis ab oneribus, vel

privilégie, sed ex alio errore, ut quia putat, ca- quid simile, hoc salis esse, ut privilegium cen-

sum non esse reservaium, vel quid simile, tune seatur illi concessum ex vi talis legis.

probabile esl, absolulionem esse validam, et rê- 19. Llteriùs autem adverto, eliam positâ tali

vera habere privilegium et jurisdictionem, loge dubitari posse, an privilegium illud quoad
quanivis ignorel in particulari, quia volunta- dominium et omnes ellectus suos acquiraïur

lem generalera habuit gaudendi et utendi pri- ipso fado sine notitià et declaralione principis.

vilegiis ordinis, et voluntalem etiani habel ab- Sicul enim pœna legis, licet ipso facto impona-
solvendi, et ignorantia privilegii esterror valdè lur, regulariter non mandatur execuiioni , do-

privatus, quinon excludil privilegium, nec ge- uée causa ejus authenlicé declaretur, iia veri-

neralem inienlionem. Accedit, qnôd principium similiter credi potesl, non esse menlem prin-
illud Jurislarum habet locum in jurisdictione cipis, ut taie privilegium statim usurpetur

contenliosâ, non verô in jurisdictione volun- privatà auctoritate, anlequàm de causa, seu de
tariâ, ut tradit Bald. in Aulhent. Matri, cod. conditione impletà juridicé constet per decla-

Quando raulier. tut., etc., et sequliur Félin, rationem principis, vel allerius, qui ejus po-
supra, in fine, et scholi., Bart. ubi supra. Si- teslatem babeat. Nam hoc postulat conveniens
mililer clericus conjugatus habens conditiones ratio gubernatiouis. Nam, si uniuscujusque ar-
à jui-e requisitas, verè gaudet privilegio fori, bitrio et polesiati hoc committeretur, inlinitae

licet illud ignoret ; non excusabitur autem à fraudes et scandala oriri possent. Salis ergo est,
peccato, aon obediendo judici seculari, et ex quôd ex vi lalis legis, et operis in eà poslulaii

conscienlià erroneà resisiendo illi, cùm id la- acquiratur ex lune jus ad laie privilegium, iia

cère non possit inluiii privilegii, cùm illud ut factâ juridicà declaralione de adimpleio
ignorel. Et alla exempla in bis generalibus opère in lege requisilo, relrotrahatur declara-
privilegiis l'acilia su ni. tio usi|ue ad diem palrati operis, et ex tune
18. In legibus autem concedenlibus privilé- percipiat privilegiarius fruclus privilegii quoad
gia per modum praemii operis, vel laboris sub- lieri possit. Quae omnia per analogiam ad pœ-
eundi, de quibus Bari. et leiiia opinio spe- nam legis imponenlis illam ipso facto, dicta
cialiter loquunlur, oportei advertere, inprimis sunt, et qu.-e inter ea speclanl ad ampliationem

necessarium esse, ut verba privilegii contineanl et conseculionem privilegii à die boni operis à

donationem ipso lacto, et non tantùm promis- fortiori sequuntur, quia supponitur similitudo
siouem de futuro. Quia aliàs impossibile est, verborum, et est excessus in materià favora-

ut privilegium statim sit concessum ignoranli, bili. Quantum ad ea verô, quaj speclant ad U-

sed ad sumuium vel orietur obligaiio in piin- uiitaiionem, ut est suspensio executionis usque

cipe adimplendum promissum, vel operanii ac- ad juridicam declaralionem, in illis respicitur

quirelur jus ad pra;mium promissum, non verô ad bonum commune, et couvenientem guber-
in re. Sicut enim in legibus pœualibus non in- nationem, quic non minus in conferendis prx-
curritur statim poena per solam comiuinalio- miis, quàm in pœnis relribuendisservanda est.

nem imposita, nisi lex dical ; ipso jure, vel, ipso Quôd si hoc verum est, vix accidere poleril.

facto; ita profe«lô necessario dicendum est in ut sic operans comparet privilegium anie noti-

pra;mio. Nam, licet favores niagis ampliandi tiam ejus, quia praecedere débet publica noti-
sinl,non lamen ultra vim verborum verba ; tià, et declaraiio principis de adimpletà causa

autem promissiva non significant donationem, privilegii ; ergo moraliler non polest accidere,
nec verbum de luiuro signilicai elîectum prae- ut posi lalem declaralionem adhuc privilegia-
senlaneum ; licet ergo lex dicat, qui hoc fece- rius ignoret legem, et praemium, seu privile-
rit, liet nobilis, aut ci promitlilur lalis imniu- gium ejus. Nihilomiuùs tamen in aliquo casu
nitas, non liet nobilis, vel iuununis ipso lacto, id accidere posset, praisertim propler Jocorum
iraô nec sciens legem polerit siaiini suà aucio- dislautiam ; et lune habere posset locum sen-
rilate privilegium u^uipàre, quia ex vi talium leiilia Bai'lh., eliuajorem probab.lilalciu babet
verborum ei noMCOueediiur talis iarulias. lUrù qtuia.l jus ad roni, ul stilicet, adimplelà cou-
389 DE LEGIBUS. |k
(liiione in lege poslulalà slalim aoqiiiratnr, '\'^i\o- El sanè videlur, si in caeteris serv«t*ir propor-

raiili rospoclu talis praimii, sen jn-iviU'gii, siciil lio, idem esse dicendum; nam hoc probant
violator legis pœnalis slalim sil dcbitor pœnae rationes ibi factae. Et declaraUir à simili de
etiainsi ilhiin ignorol, jiixla vcram soiilciiliam; pu'nà hilâ jter stalulum, vel per sententiam ge»
ergo idem erit ouiii propoiliorie in loge pru- neraleni ab liomine. Nam in elUcacià inleiendi

niilliMile pr.-V'inium. ixriiani u;quipaiaiitiir, Iicet in aliis proprieta-

âO. Sed oitjici polcsl; narn esl magna dille- libus, qu* illis convonirc possunl, ui sunt lex
reniia inter pœnant et praeiuinni; nam qui pernianens, veA praecepluni iransiens, diffé-

violai legem, ipse sil debilor, el reus pœnse, rant; ila ergo in pnusenli illa duo «quiparam-
non ex vi aliciijns pacli, sed ex vi culp;e : et lur in modo conlerendi privilegiuni dùin du-
ideà si ignoraiilia non excusât culpani, iicet rant, iicet in ipj-à duralione différant. Quando
occulicl pœnani, non impedil realuni ejus. At auUîm edictum non essel générale, sed parli-
respeclu prseuiii legislaior ipse esl, qui fit de- culare rescriptum cum obligatione, vel pro-
bilor ex vi su* proniissionis, aul donationis per missione privil<'gii in prsemium, possei qyideru
legem faetse ; non poleslaulem ill •
lieri debilor, considerari differentia in generali publicalione,
nisi impleaiur condiiio, sub quâ promisil. Al et acceplalione, vel privatà inlimalione. Nibiio-

hfec condiiio non videlur impleri ab ignorante. niinùs lanien vis vcrboium eadeni esl cum pro-
Nam ignorans privilei;ium promissuin eliam porlione, et idt;o dislinctio illa de privilegio
ignorai proinissionemet paclum ; ergo non po- (lato per stalulum, vel alio modo, loilii neces-
lesi operari ex vi ejus ; ergo neque iilud im- saria non videlur, magisque conferre posset
plere ; ergo non iniplet condilionem, etconse- considerare, an privilegiuni sil concessum, vei
quenter non acquirii jus ad prœmium. Ilsec oblatum communitali, aul privalae persoua'
vcrô ol»jeciio postulai l'usani niaieriani ,
quae nam in priori minus videlur impedire igno-
non arclalur ad privilégia, sed conimunis esl rantià privaue personae, quàm in posteriori lo-

ad maleriam de merito et praemio, ubt latiùs quendo de facto, el secundùm communcm

disculienda est. Nunc verô consequenier ad priviîegiorum usum.
sententiani Barlhoîi breviler dici polest, quan- 2-2. Pelebalur eliam in eisdem argunienlis,
do lex confcrt prainiium ipso l'aclo, non fun- an idem sil judicium quoad praesentem qute-
dari re verâ in paeîo, sed in absoluià voluntate stionem de privilegio, per quod remuneratur
principis conferendi laie privilegiuni facienti opns jam facUim, el quod dalur in praemiuni
boc, vel illud; illa eiiim volunlas non fuit re- fuluri operis, el quasi sub condilione. Et niilii

slriclaad facienlem cuni nolilià legis, seu prse- videlur ((ii!id(}uid aliqui dicani) eamdem esse
niii, vel lalis voluntatis principis, sed indiffe- laiionem de ulroque, proportione servalà. Id
renler posita est sub illà condilione talis ope- enim probare videnlur, quse ibi sunt proposila.
ris, aiistrabendo à tali scienliâ, vel ignorantià. Nam, si allendalur potestas, eadem esl in prin-
Quando verô lex sic loquilur promillendo, cipe, ut oslensum est, unde eadem etiam esse
tune lex ipsa videlur conferre jus operanti et poleril voUintas; ergo ex verbis coDStarede-
implenti coniïitionem, quia non esl expressum bebil, an sil, vel non sil, ergo, si in illis ser-
in eà, ut scienler inipleatur. Qnod jus respeclu vetur proporlio, idem eliam erit ellectus, quia
inferiorum judicum eril jusiiliaî commiitalivs, ex parle recipieniis non magis lequiritur no-
quia ex oflkio tenenlur sccundùm legesjudi- tilia, vel acceptalio in uao casu, quàm ia alio,
care : nespeei^i ver<^ principis erit saliem distri- neque cnim ulla ratio differenliae assignaré po-
bulivae; namobligalioni ex commutativà vide- lesl, qua3 satisfacial. Deni((ue si de fado, seu
lur obslare objeclio facta. ISisi dicanius, salis de usu loquamur, sicul privilegium remunera-
esse, qiH)d promissio fuerit facla ooinmunitati, livum (»peris jam facti non solel duri perfectè
et quôd ab illà fuerit a<^oeptata (piando lex pro- ante noiiliam el acceptationem recipientis, ila

mulgala luit, ut o()eranii debeaiur prsemium privilegiuni propler opus (ulurum non solet
tanquJim membro eoniniimilulis, cnjus igno- oïdiiiariè ipso facto dari, sed tanliim promitti.

rantià non impedit, (piominùs bonis coimnuni- Solùm ergo intervenir differentia ,
quod
bus fruatur. quando opus praeccdil sine promissione privi^
21. Pelebalur autem in ar^'umenlis factis Ie2;ii, non solùm non aeqiiiriUir privilegiuni,
contra terliam opinionom, an idem dicendinn veriim eliam neque fit tieliilum ;
quando verè
sil in privilegio, seu pranmio prieniisso per ptxceilil pnunissio sub condilione operis, ori*

Iransitorium edictum, seu générale rescriptum. tur statim obligaiio facto opère, et ita sH pri*
m DE LEGIBLS. 304
vilegiuni debltuni; ad hoc aulem etiam suppo- y ipso, quod per alium acceplatur. In quo Syl-
nilur moralitcr loqiieiido nolitia promissionis. vest. si'pra partem tenet affirmaiivam et idem ;

Et ila quod attiiiel ad conseculionem privilegii. Icnenl Solo et alii allegaii in quarlâ opi-
nulla est diffcrenlia. nione.
25. Unde etiam in uiiiversum dcclaralum 25. Conlrariuni aulem sentit Vasquez hic
relinquilur, priviiogium dans jus, et polosia- disp. loG. num. 30 et 31, et videlur profeciù

tcm nunquàin aclu acquiri anteacceptalioneni, v.iklè credibile, si prudenlcr spectelur. Quia
vel per se, vel per alium. Ante nolitiam vero inprimis privilegialus non polesi uti tali di-

posse acquiri per alium, licet non per se spensalione, tulâ conscienlià, donec illius no-
Ipsum. Quia nemo per se acceplare polesi, litiam habeat , sed dispensatio est propter
nisi praeviâ nolitià, et ideô nemo polest, dûni usum ; ergo non est verisimile , ila concedi,
ignorât privilegium, illud per se consequi, id ul habeat suum efleclum aniequâm perveniat
est, per propriam acceptationem. Polest aulem ad nolitiam ejus, concedilur. .Major palet, quia
per alium acceplare, et acquirere priusquàm honeslas lalis aclùs aiiàs probibili pendel ex
notitiam concessionis habeat, ut per se patei. dispensati(»ne vabdà, et jam concessâ; ergo
Non polerit aulem propriè uii privilegio ante qui non scii dispensationem validé, et cum ef-

nolitiam ejus, quia usus proprius et legiiimus fectu esse jam concessam, non polest pruden-
requiril nolitiam, ut per se constat. Si aulem ler, et sine gravi peccalo exercere lalem ac-
quis velit anticipare privilegii usuni ante noli- lum. Quomodo enim quis prudenler operari
tiam certam propter spem privilegii, ordinariè polest id, quod nondùm scil sibi licere? Dices :

non reciè faciel, ut mox declarabo ; et iilemet Sullicil moralis prœsumptio et spes dispensa-
usus non erit sine aliquâ notilià probabili, quae lionis, qualis habelur, quando, v, g., per con-
spem illani fundare possit. Nibilominùs lamen jecturas constat, jam nunc esse Romai inipe-

polerit taie privilegium esse l'ructuosum, à die tratam per procura lorem dispensationem, Ue-
concessionis, et ante plenam nolitiam ejus spondeo, omninô falsum id esse, et conira

quoad illos effectus; qui non requirunt forma- judicium omnium prudentùm; nam talis ope-
lem usum privilegii pro ilio lempore, ut si sil randi niodus est infinilis periculis exposiius ;

privilegium oblinendi, v. g., décimas, polerunl nam conjecturai iUae facile fallunt, et nego-
recuperari à die concessionis, nisi aliud in tium, quod brevi lempore expediendum crcdi-
eà declaretur, et in priviicgiis tolleniibus lur, per occasiones innumeras impeditur, vel

onera est hoc frequentius, ul jam explicabo. diirerlur. Et confirmalur ; nam lex ( ut ila di-

24. Venio ergo ad privilegium ablalivum cam ) est in actuali possessione sua; obligalio-

oneris, ul tollens inhabililaiem, vel obligatio- nis; ergo non polest illà privari, donec con-
nera legis, in quibus distinguo illa, quae conli- slei , derogatum illi esse per dispensationem

nent dispensationem legis, auferendo obligalio- seu privilegium principis.

neni in conscienlià ab illis, quae auferunl onus 26. Dices usum illum esse malum per acci-

temporale, aut pœnale laniùm. De prioribus dens, et ralione periculi ex ignorantià prove-

ergo certum est, ordinariè non babere effe- nientis : nam si concessâ rêvera est dispensatio,
ctum ante acceptationem recipientis, quia, îi- acius de se jam non est malus, nec contra
cet acceplalio non sit de esscniià dispensalio- legem. Sed conira : nam hoc privilegium
nis, ut dixi, est nibilominùs de decentià (ut et inordinalio sunt nioraliter inseparabilia à
sic dicam), quia non expedit, principem re- usu ; ergo non est verisimile, voluisse princi-
laxare jura, nisi ad supplicaiionem et inslaii- pem concedere cum effectu dispensationem
liam indigenlium, et idée ordinario jure non anle ejus nolitiam, tum quia non est verisi-
aliter sit. Praeserlim per modum privilegii, mile, velle dare occasionem illius pravi usùs :

quod est veluti permanens, et continua dispen- tum etiam quia ( ut dicebam ) dispensatio non
satio, et hoc l'erè omnes adniiilunl. Difficullas daiur, nisi propter usum honestum, vel qui
verô est, an sulTiciat acceplalio per nuulium, moraliter, et regulariler possit esse honestus.
vel inslrumenium, vel requiraUir propria et Dices : Eiiam dispensatio hujusmodi sa;pè da-
personalis acceplalio : cum quo dubio conjun- iur, ut aclio possil esse valida; ergo, quantum
clum est aliud, scilicet, an requiralur noliiia ad hoc lenebit dispensatio, ila ul si malrimo-
propria privilegiati ad effecium uilis dispensa- nium liai in virlule dispensationis sic praisum-
lionis privilégiai», vel necessaria non sil, sed pUe, nialrinionium sit validum à lempore, quo
conferatur effectus absenti, et i^noranti eo I facium est, si poslea consiet, jam lune fuissQ
395 DR LEGIBUS. 594

dispensaiionem conoessam, licet peocaminosè <'\eMq)tion(' a jurisdiclione ordinarii (juoad

conlracluin liieril. Uospondeo, si priiiceps non e\comnmni(alionem idem suppoiiit lUcbard.

habet inlenlioncni dispeiisandi in Icge prohi- in 4, dist. 18, ail. 5, q. 5 ; ait enim, si cpisco-

bentc notiliani sua' dispcnsationis, ul probat pus non liabcat noliliam cxeinplionis, nec per

ralio l'acla, proleclù niullo minus babobil in- illuiu stal quoniini'is ilkim liabcal, validam esse

tenlioneni alilcr dispensandi in lege irriianie. exconimunicalionem, el conse(|uenler privile-

Nara, cùm eadcm sil lex probibens et iriilans, gium non operari. Allegat cap. Hi duobiis, cum
non est verisimile, dispensaïc slatim in ill:'», Glossà de Appellat. et facit etiam cap. Cùm
ut irrilansesl, et non ul est probibens. l*rol)a- pcr.sonœ, do iMivil. in G, ubi, si judici pelenli

biUus ergo videlur in illo casu non lieii vali- oslensionem j)rivilegii aliàs non public!, nequc
dum mairimonium ex vi talis dispensalionis, manil'esli, à parle non oslendatur, excommu-
priusquàm ad notiliani contrabentium devc- nicatio ab eo lata dicitur esse valida ; ergo sup-

niat. Et (orlassè ad vilanda baec pericula (inler poniiur necessarium esse, ut privilegium in-

alias causas) non soient pontifices bas dispcn- noiescat judici, ut privet illum jurisdiclione

saliones statim concedere, sed conimittere, ut suà.

in pariibus liant. 28. Tertia sentenlia esse potcst, noliliam

27. Tandem dicendum superest de privile- priv.legii non requiri nec in privilegiario, nec
gio, quod concedil innnunitaiem ab onere, seu in judice, seu terlio damiium passo. Prior pars

exempiionera ab aberius jurisdiclione absque sumilur ex Sylvesl. verb. privileginm, q. ull.,

dispensatlone in aUquâ U'ge obb'gante in con- et verb. lienuntiatio, q. A, qualenùs ail, sulïi-

scienlià, de quo est speciaiis ralio dubilandi, cere accepialionem per nuntium, ulprivilegia-

anrequiraiaccepiaiionem, vel notiliani privile- rius incipiat frui privilegio anle aliam noliliam,

giali. ^'am si taie privilegium datuni uni in la- cl expresse ponii exemplum in cxemplione à
\orem, resultet in praejudicium tertii, prseju- jurisdiclione quoad excommunicaliomm. Al-
dicat tertio etiam ignoranli ; ergo multô magis téra verô pars sumilur ex eadem verb. Exem-
valebit eliam privileglato ignoranli. Conse- ptio, q. 8, ubi limitai senlenliam liicbardi,

queniia probatur, vel à paritale rationis, vel à dicens : ISisi in privilegio sit claiimla irrilans,

foriiori, ({uia magis ampliandus est favor, quàm quam ipse ilicbard. non omisit, et si res at-

praejudicium. Antecedens verô sumilur ex cap. tenté expendatur , necessariô includitur in

1 de concess. Praebend. in G, ubi privilegium privilegio exemptionis , si efTicaciter con-

alicui concessuni, ut à suo episcopo excommu- cedalur. Uiide lorniari polest ralio in bunc
uicari non possit, dicitur, babere ell'ectum, mudum ,
quia boe privilegium exemplionis
etiam ignorante episcopo, quia excommunicatio est veluli reservalio quajdam jurisuiciionis ;

ab illo ignorante lala valida non est. rsibilo- sed reservalio babet suum effecium co ipso
minùs de accepialione ex parle episcopi, seu quod lit cliamsi ad allerius noliliam non
tertii clarum est, non esse necessariam, quia pei veniat ; ergo eliam illud privilegium non
illi nibil conceditur, sed potiùs ipse privatur pendel in suo elleclu à nolilià episcopi, et
aliquo jure per polestatem superiorem in favo- idem est cum proporiione de quocumque alia
rem privilegiaii, sive consentiat, sive non. De lertio,

privilegialo aulem statim dicelur. Igilur de 20. Dices : Hàc raiione probaretur, ex parle
notitiâ superest coniroversia. Nam multi cen- privilegiaii ncque accepialionem requiri, quia

senl, licet ex parle priviiegiati nolitia privilegii reservalio casuum, v. g., valida est, el babet

sit necessaria, quia ille débet acquirere privi- ellectum eliam non acceplanie vel répugnante
legium, illam non requiri in tertio, qui illud subdilo, cujus casus reservanlur ; ergo simi-
danmum patitur ,
quia sequilur veluli per liicr cxempiio erit valida molu proprio facta,
quamdam consecutionem. lia Deci.et Félin, di- eliam ignorante excmplo.Uespondeo, non esse
cte cap. 7 de Conslit. et.Menoebi. supra, quialios simile; nam reservalio casuum non babet ra-
referunt. Atvero alii eliam in lerlio re(iuirunt lionem favoris, sed rigoris el odii ei non (il iit

nolitiam, quia non videlur es:e inlenlio prin- l.ivorem subdili propric loquendo, sed poi.ùs-
cipis privare aliquem jure suo, illoinscio, quia cum onere cjus propter commune bonum, et
videlur valde consentaneum ralioiii, ut illi de- ideù non speclalur consensus ejus. QuamviSy
tur locus proponendi, vel supplicandi aliquid ul prudenti modo fiai reservalio, nolilicanda

in suum lavorem. Quod sentit Beroi. in cap. 2 sil subdito, quantum est ex parle superioris,
de Conslit. num. 4!^, cUne.xemplo adduclodc anlo(iuàui babeai cU'eclum, ul viienlur inconi-

TQ. liiii.
 Gimis 396

nioda, qiiae aliàs sê(iui [>«>bS**rH, f(uod suiricien- CAPUT XIM

ler (It per {niblicam promiilgationem, seii pu-
An ubiqiie possit quis licite suo privilegio uti, et
Idrcalionem eiitn lompore suflieiente, lit ad
prœsertim extra tcrritorium conccdentis.
oDiniimi noliliain dovcnial, qiiia ffrtiir per
inodum iei!;is, aut geiieralis pia'cepli irritanlis, i. Diximusdecircumstanlià teniporis; dicen-
quod non oportet singuloruin auribus inlimari, dum sequiiur de circumstanliA loci, quœ in

ni suuni effectnm Iiabeat. Excmplio anlera legum observalione laaxînié necessaria est.

concediUir iti favortMn privilegiati , et idcô Potcst auteni locus dupliciter ad privilegium

priusquàni rfl'ecliis aoqnirainr, débet ab eo ac- seu ad illius usum comparari. Primo ex parle

ceptari, sallem per nunlinm, vel instrumen- olijecli, seu aclrts concessi per privilegium ; se-

Uim : hipe auion) aceeptatio sufficiet sine aliâ cundo ex parte personarum, vel concedeniis,

nolitià ejiis. In ipso autein ordinario, à qiio fit vel cui conceditur privilegium , et ita duplex
exemptio, ut privelnr à jurisdictione in lalem esse potest sensns quœstionis. Prior est, an
personam, neqne noliiia, vei consensns ejus privilegio concesso pro uno loco liceal uti in

poslnlatnr, aiil expectatnr. quolibet alio ; aller est, an privilegiarius pos-

5d. Hicc ergo iiUitna sententia i>robanda vi- sit licite uti privilegio sibi absolutè concesso

detur. Nam de [mon parte (scilicet, qiiôd in extra lerriiorium sui snperioris concedeniis

hoc privilegio AÛ vaton^m et effectiuii sniruial privilegium. Et quidem quyestio in priori sensu

aceeptatio in abscnti:\ per tertiuin), videtur esse in solo pontibce et privilegiis ejus videtur ha-

eadem ratio, quse de aliis privifegiis positivis, bere locum, quia solus ille habel ubiquejuris-
sett coHcedentibus aliciuam poiestatem , iuiô diciioneni, et ideô soins ille potest per se, et

major, quirtenùs faciliùsestexiniere, vel tôlière ex parte objecti, ut sic dicam, concedere privi-

onns, quàm dare aliqnid de novo. Et alioqui legium pro omni loco; potest tamen cum pro-

cesset in hoc génère privilegioruni nioralis oc- porlione qu«slio iraclari, et resolutio ejus ac-

casix) abnsns cuni periculo violandi ali(|uam le- commoda ri ad pruilatos inferiores pro suis
gem, quia per hœc privilégia non concedilnr dioecesibus, et ad reges pro suis regnis, su-
dispensatio in aliqnà lege, scd tantùni inlen- mendo parliculam ubique, cum proportione
diror ablatio jiirisdictionis in uno, per quani intra terminos uniuscujnsque principatùs. Ir>

résultat exemjdio in alio. Et licet veruni sit posieriore autem sensu qusestio non habet lo-

ne.;essariam esse nolitiam su!Hciciite!n in pri- cuui in privilegiis pontilicis, sed in aliis, quia

viiegiato, ut possit licite uti suà exeniptione, pontilex non habel limitalum tfrriloriun!, sed

non parendo alleri, vel contemnendo censu- toluni orbem complectilur, ul pontilex est.

raai ejus, niliilominùs non est morale peri- Polest tamen illi ali(iuo modo accommodari, et

cuinm abusrts eone< ssiônis privilegii , eliamsi ideô priorem qiueslionem resolvemus directe

sit valida ex vi accoptationis tertii; polestan- circa pontilicem, et per acconnnodalionem de

lem esse valdè utilis ad revocanda omnia con- aliis, in posteriori vero conlrarium ordinein

ira privileginni fticta à lempore concessionis. lenebimus.

SietU, si papa concédât absenti cotlectionem, 2. Circa priorem ergo qusestionem dicendum
et utililateni alicnjus partis docimarnm, et per est, privilegium à ponlilice concessum siiu-

prôcnraioreni privileginni acceptet, licet non pliciler, et sine determinatione ad cerlum lo-
possit exigere décimas, nec privilegio uti anle cum ubique valere, et licitum esse ubique illo

notiliam ejus, nihilominiis post notitiam habi- uti, nisi aliud constet de mente concedeniis.
tam poierit exigere^ omnia à tempore conces- Probatur assertio cum suislimilalionibus. Qina

sionis ex tune factae, si de menle pontilicis sa- concessio indeliuita procedens ab habenle uni-

lis constet. Altéra vero pars, quôd scilicet in versalem poiestatem, universalis est, si ab ipsa
judice, vel tertio non reqniralur notitia, vide- concedente non limitetur, vel delerminetur ad
tur ila expressa in d. c. 1 de conces. praeb. ut aliqnid parliculare;sed poteslas pontilicis uni-

negari non possit. Eani tamen intelligendanj versalis est ad concedendum privilegium pro
pulo, quando judex non petiit ostensioneni pri- onmi loco ; ergo, si absolutè concedit, et non

vilegii, et snfliciens tempns elapsum est, in quo limitai locnm expresse noc ex circumstanliis,
posset illius notiliam consequi, et per ilium ste- laie privilegium universale est ex parte loco-
lil, vel oasu accidit, nt non haberet, et sic ces- runi. Minor cumconsequenlià noi;e sunt. Major
sant conjectura et jura qu* in conlrarium af. autem est quasi axionia, et rcceptum princi-
lerebantur. pium jurislarum, quôd in legibus indeiinit{(
 597 DE LEGIBUS. 5jjg

loc'iitio a^(juivalol uiiivcrsali, liini quia est quasi Dicoauteni, nisi ulîiid obstel, pntpler liinita-
doclriiialis, luin maxime (juia alias esscl ambi- lionem sequcniem.
gua et incerla , ac subinde iiiulilis, quia non 4. Secunda limilalio eliam vera est quia
,

esset major ratio dclermiuandi disposilioiieui privilegium non liabet ciricaciam, nisi ex mente
legis ad hoc parliciilai e, quàui ad aliud, ni lua- cl intenlione concedentis; ergo, si mensillius
nilcslè constat in praîscnli ; cur cniiu laie pri- non est conccdcrc usum privilegii, nisi pro
viiegium indeHnilèloquens de locis, vel nuiiani certo loco, non est licilum illo uti extra lalem
nientionem de loco faciens magis dclerminabi- locum. Item, si ba;o limilalio esscl expressa
lur ad liunc locum, quàm ad aliuin? Hinc enini per verba superioris, non licerel aliter privi-
eliani manavit vulgaie pronunliatum, <|U(hI legio uti, juxta priorem limitaiionem; ergo
ubi lex non distinguit, nec nos distinguere idem est, quàcumque alià raiione constet de
debcmus, utique sine alià lege limitante, vcl mente concedentis quia mens conjecturala
,

sine cogenlc raiione , utique quia indislincla non minus ellicax est, quàm expressa, quando
locutio legis de se universalisest. Deniquehâc coujeciuia moraliier sufliciens est. Est aulem
raiione privilegium concessum sine limitatione ba;c limilalio cognitu dillicilior, quàm prior

lemporis,censeiurperpetuuni,ulsupravidimus. quia non conlinelur in ipsis formalibus verbis

5. Prima verù limilalio , seu condilio de se concessionis, sicut prior, ci ideô necessarium
manifesta est; nam ténor privilegii servandus esl h;c uti regulis generalibus in sequentibus
est; ergo, si privilegium ex parle materiae et capitulis iradendis de inlerprelatione privile-
objecli ponit delerrainatum locum, pro illo giorum, et illas cum proportione ad locum
solo potest valere, sicut ponens deterrainalum accommodare, scilicei , ut considerentur sup-
tempus pro illo tanlùm valet, et loquens in plicalio, et niateria ejus, et connexio sequeu-
materià deterrainatà, circa illam tanlùm dat liuin cum antecedentibus , ut inde coujiciatur
polestalem. Et hâc raiione, si ponlifex con- an ad aliquem locum determinetur concessio.
cédât privilegium ad habendas duas pra;bcn- Prsecipuè verô speclandum esl, ad ratio nem
das in lali Ecclesià, non poteril quis virlute principaliter moventem, et dantem causam
talis privilegii habere duas siiniles in alià Ec- justam concessioni. Nam, si illa sumpia esl ex
clesià. Item, si alicui daretur privilegium ad proprià circumslanlià talis loci , probabile
audiendas Missas in suc episcopatu tempore valdè est, pro lali tanlùm loco privilegii usum
interdicli, non possel illam audire in alio epi- concedi , etiamsi expresse non fiât in illo de-
scopatu interdiclo. Sic privilegium papae ad lerminaiio. Quod dubium moveri solel de
concedenda laclicinia, et ova diebus prohibi- bullà Cruciatâ, qualLUÙs dat Hispanis faculta-
lis in Hispaniâ, non extenditur ad iialiam, vel lem coniedendi laclicinia quamvis enim for-
;

Galliam, et sic de aiiis. Sicut enini privile- tassè non ponal expresse illam delermiuationem
gium locale non extenditur ab uno loco ad ex parle aclùs, id est, quôd in Hispaniâ pos-
alium, nec personale ab unà personà ad aliam ;
sinî illa comedere , nihilominùs probabile
est
ita nec privilegium persona; dalum pro certo hanc esse meniem pontificis, quia ratio talis
loco potest illi valere ad utendum eo in alio concessionis ex peculiari circumslanlià loci su-
loco, quia laie privilegium estveluti locale si- miiur, scilicel, ex penurià piscium, quà illa
nml , et personale respective, quia sicut non provincia laborat. Sicut si daretur hominibus
concedilur nisi pro tali personà, ita nec conce- alicujus provinciœ privilegium conficiendi Sa-
ditur illi, nisi pro tali loco. Oporletaulenidiii- cramenlum in solo pane propler penuriam
gcnter advertere, an determinatio loci ponaïur vini, eo i])so censereiur liniilaium ad locum
ex parle objecli, vel ex parle subjecli ; aliud provincial, poliùs quàm ad personas, licet
est enim privilegium concedi tanlùm pro bo- expresse id non dicerelur , quia causa ipsa li-

rainibus Hispaniœ , aliud verô concedi pro usu mitai et déterminai locum, quod gratià tan-
Ilispanise, seu in Hispaniâ; et in priori sensu lùm exempli diclum sit.

non arclalur privilegii usus ad llis|)ani;im, sed 5. Tandem ex bis facile est
prsesentem do- ,

solùm ad llispanos, qui ubiquo polcrunt illo ctrinam ad inferiores prailalos, aut principes
uti , nisi aliud obstel ,
quia cùm sit privile- applicare. Nam universalis, seu totalis locutio
gium personale, cum personà incedit, et quia quoad loca ineril, qua; comprehcnderit
illis

cùm delerminaiio loci non cadat in usum, lotam uniuscujusque diœcesim, lerritorium,
quia non ponitur ex parte objecli . universalis aul regnuni ; nec enim extra illa possunt di-
est ex parle locoruni juxia regulam posilam. recte operari, seu jurisdictionem suam per se
3&:J DE LEGIBIS. 400

legendi libros velitos , an valeat extra lerrito-

oxercerc. Sic ergo uniuscujusque concessio iii-

quoad loca censcnda erit univcrsalis rium concedentis. Quam quœstionem ibi non
definila
resolvit, scd pr<)p()silis bine indc argumenlis
respeclivè , cum cisdciii declaraiionibus , cl

casdem raliones; est eniiu eadcm coii- indecisam rclimiuil. Tamen quia posteriori
}»iopler
nec aliquid spéciale oc- locoponil argumenta suadentia valere , vidcri
secuiio doclrinae ,

positiviim nihil circa hoc polesl in banc partem inclinasse. Auclor verô
cunit ,
quia jus
et ex naturâ rei nulla divcrsiia- cujusdam Scholii advertil, consilium non in-
staluil ,

invenilur. Solùm polesl advorti in veniri inlegrum , et ila non posse i)ro alteru-
lià ratio
trà parle allegari, ipse verô probabiliùs exis-
rege habente plura régna per se non unila ,

timat non valere. Mibi lamen generaliùs

sed tantùni ex accidente in unâ pcrsonâ an
, ,
,

maleriam iraclando, dislinclione ulendum oc-

cùm concedit privilegium absolutè loqualur ,

currit. Aclusenim, pro quo datur privilegium,

ul rex unius vel alterius regni; nani lune con-
pro regno illo et polesl esse prohibitus in alio episcopatu per
cessio il!a eril universalis ,

proprium slalulum, vel consueludinem illius

non pro aliis. Quoniodô auleni loqualur ex le- ,

Idenique cum pro- aut sailem potest esse dependens à voluniaie

nore piivilegii constabit.
alterius episcopi, ut ibi licite, vel validé fiai,
porlione advcrii polesl in inferioribus principi-
vel polesl esse indifferens, et independens ab
bus, vel dynaslis habenlibus plures provincias,
alio prœlato, et non prohibilus per particulare
vel dominia, seu liiulos coniituni, marchio-
Item in prîclato Ecclesiye habente slalulum alterius diœcesis, nec per générale
num, etc.

plures episcopalus ; in unoquoque enini spe- prœceptum Ecclesiae , sive sit prohibilus par-

nam ticulari lege terrilorii aut episcopi conceden-

clanduni est, sub qnà ralione loqualur; ,

lali eliam dominio , vel jurisdiciione utitur , et tis , sive non, hoc enim nihil refert, nec va-

illam determinandus erit locus. Se- riai resolutionem , ni videbimus. Aut denique
secundùm
cus verô erit in imperalore, ut iniperator est; aclus est generaliler prohibilus lege commun!
enim pro ditione habet lotuni iniperiuni Ecclesi» , cadens tamen ex justâ causa sub
ille

exiendi poleril privilegium. dispensationem episcopi, ut est, opns servile

et ad totuin illud

ditione imperii aliter hodiè cen- facere in die feslo comedere carnes in die
De ipsà autem ,

sendum erit, quàm antea, quia multùm hodiè prohibilo, cl similes. Nam, si aclus non sitdis-

diminulum est proprium lerritorium impera- pensabilis per episcopum, non poierit privile-

tori subjectum ; semper tamen cum propor- gium dare in lali materià, juxta doclrinam su-
pra traditam quia necesse est, ut laie privi-
lione inielligendum eril privilegium de terris ,

subjectis imperio. El quidpiam simile conside-

legium dispensationem conlineat.

rari polesl in archiepiscopo , vel patriarchà ;

7. Dico ergo primo : Privilegium dalum ab

nam regulariter privilégia ab eis concessa non uno episcopo, et respective à quocumque par-

exeuut proprium episcopatum, quia extra iilum liculari principe , dispensando in aliquo spe-

non habeut immediatam jurisdictionem. Si ciali jure sui terrilorii, vel regni, non polesl

lamen aliqua privilégia concedere possunl , ut valere ad operandum in alieno aliquid in eo

archiepiscopi vel patriarchae, ad sumnuun

,
piohibiuun per simiie spéciale slatutum illius

extendi poterunt intra lines archiepiscopaiùs, loci. Probatur, supponendo , peregrinos, dùm
tune oporlebit ul salis versanlur alieno territorio teneri ad servan-
vel palriarchatùs , et ,

déclarent, quâ utanlur poteslate. das proprias consueludines, et slatula illius

Jam verô occurrit quaeslio in allero sensu

6. terrilorii, in quo adsunt ,
quando sunt com-
declaralo, quam altigil Rebuff. in Concord. munia loti populo, vel personis omnibus ejus-

lit. Forma mandati vorb. Dkpensalionem ubi , , dem condilionis , vel status. Ilinc enim fit, ut,

quaerii , an dispensandus per legalum ad obti- licet aliquis in proprio episcopatu privilegialus

nenda plura benelicia possit ea oblinere extra sit ad similemactum ibi prohibitum persuum

lerritorium legationis. Et rcfert Deci. cons. episcopum, non possit uli illo privilegio in

207, allirmantcm. Ipse verô conlrarium docere allero episcopatu. Probalur, quia privilegium

videtur in principio, posiea verô dislinclione unius episcopi non polesl derogare prsecepto

utitur per quam cum Decio plané consentit alterius episcopi , vel jurisdiclioni ejus ; illa
,

ut infra dicam. Eamdemque ailingil Navar, in aulem obligatio provenit ex alieno praecepto ,

Conciliis, lit. de Privileg. cons. G , in poste- et ex jurisdiciione alterius episc()])i ; ergo taie

riori editione, et 15, in prima, non in gene- privilegium non potest pnevalere contra illam.

rali de privilegiis, sed in spççwU de prJYJlegio Deinde (et ferc in idem redit), ille privilégia-
401 DE LEGIBL'S. 402
rius, dùm vorsatiir in alieno lerritorio, non se hibiti non sint, et ibi probibitos poteril légère,

gerit ut incola sui opiscopalùs, ncc ut suhdiliis de liccntià scnalùs illius regni , et id«ni è
sui originarii praelati ; ergo non polcsl se gc- contrario dicendum est de Castcllano , vel
vere ut privilcgialus à suo cpiscopo scd nt Callo,dùm versanlur in Lusitanià; ergo si-

subditus pro lune allori ; crgo non polcst gnuni est, tune debere conformari moribus,
uli privilogio fonlra logoni icrrilorii. T;ui- et slatutis regni, et consequenler non posse ibi

dem conlirnialur induclionc ; nanj si quis lia- uli privilegiis specialibus alterius lerritorii.

bens in Hispanià privilegiuni ad Icrendaarma 0. Secundo infero , idem dicendum esse de

proliibila per leges regni , vcl siinplicilcr, vcl hujusniodi particulari privilegio qnoad actus ,

in lali leniporc, ut noclu, vel in lali loco, etc., qui in alieno lerritorio pendent à voluntatc
velletiilouti in Gallià, non perniittcretur, sed principis, ut licite liant , etiamsi absoluiè pro-
arm's privaretur, vel alias pœnas incurrerct, hibiti non sint. Ut licel clericus habeat privi-
nisi talia privilégia sint per proprium princi- legiuni faciendi sacrum, et ministrandi sacra-
pcni territorii acceptata ut ul)i([ue observari nienla in toto sno episcopatu , non polerit fa-

videnuis et meritô. Nani illi, qui in proprio cere sacrum in alieno episcopatu sine licentià
lerritorio perse, et sine privilcgio non tenen- episcopi loci, vel qui ejus vicem gerat, et
tur aliquid observare ,
quia ibi non est prae- multô minus polerit ministrare sacramenta.
cepiuni, aut itroiiib.luni, alibi degcntes tenen- Clarius exemplum est quia religiosus in domo
,

tur locistatula sorvare; ergo multô niagis ille

proprià habens à proprio prselalo particulari
qui lantùm ex privilegio liber est à simili obli- lalis nionasterii privilegium domo exeundi sine
galione in proprio lerritorio, obligalur pro- licentià , non poteril illo uti , dùm est hospes
priis statulis alterius lerritorii, dùni in illo
in alio nionasterio sine approbatione praelati
versalur, si in illo privilegiuni non babet, nec illius loci. Ratio est eadem, quia privata juris-
quod alibi babet, ibi acceiitaïuni est à proprio dictio non extenditur ad alieuum territorium ;

superiore illius lerritorii. item quia licet domo exire non sit simpliciter
8. Ex quoinfero, in casu illo particulari à prohibitum , tamen exire sine licentià est pro-
Navarr. proposito, non posse aliquem uti pri- hibilum, et in unoquoque loco est illa prohi-
vilegio legendi libros prohibitos sibi concesso bitio quasi specialis respective ad praelatum
à supremo senatu unius territorii , in alio ler- talis loci ; ergo privilegium particuîare tollens
ritorio , ubi est spéciale statutum circa probi- illam prohibitionem cum particulari respectu
bitionem librorum latum à supremis judicibus ad ununi locuni , vel territorium , non polest
illius lerritorii, seu regni , ut est clarum exeni- in alio valere.
pluni in Castellà , et Lusitanià ,
quia habens 10. Dico secundo : Potest aliquis privilegio
laie privilegiuin spéciale ab inquisitoribus Ca- sibi concesso à suo particulari principe, aut
stell.Te , non polerit uli illo in Lusitanià , nec prœlato, licite uti in alieno lerritorio, quando
è converso, quia unumquodque slalutuni obli- actus de se est indiflerens, et neque jure com-
gat in suo regno , nec aliquod illoruni derogari numi, neque particulari lalis loci est prohibi-
potesl pro lali loco ab eo, qui jurisdiciionem tus, ncc pendens ab speciali licentià superioris
ibi non habet. Item est hoc manifesium quoad lalis loci. Ilaec assertio videtur adeô clara, ut
libros probibitos, v. g. , in Lusitanià, et non appareat potiùs imperlinens usus lalis privi-

in Castellà ;
quomodù enini potcst inquisilor It'gii, quia si actus est de se indiflerens, et per
Caslcllae dare faculiatem ad legendum in Lu- commune jus Ecclesiae, vel proprium alterius
sitanià libros ibi specialiter probibitos, cùm territorii non est prohibitus, sine privilegio est

ibi jurisdictionem non habeat ? ergo idem di- ibi licitus, etiamsi in proprio lerritorio sit

cenduni est, etiamsi libri sini prohibiti per prohibitus, et pro illo necessarium fuerit pri-
specialia statuta utriusque regni. Probatur vilegium. Palet, quia statutum territorii non
consequentia , quia pcrsona , quae versatur in obligat incolani extra territorium peregrinan-

Lusitanià, pro tune lenetur servare slaluta et tem ; ergo ad non servanduni taie statutum,
consuoludiues loci , neque pro tune in hoc non indiget privilegio; ergo non reclè diciiur
subditur senatui alterius regni; ergo privile- prodesse ibi talc privilegium. Sed licet hoc per
giuni in alio regno obtcntum non potest in se loquendo ita sit, nihilominùs habere potest
alio valere , vel aliquid operari. Tandem Lusi- locuni conclusio, vel in casu dubio, vel in
lanus, dùm in Castellà versalur, potest légère casu, in quo proprium prneceptuni praelatî

ibi libros probibitos in suo regno, si ibi pro- subdito ini}'Osilum possit obligare illum extra
403 DE LKGIBUS. 404
^crrilorium suiirii. lixempla esse possunt, pri- tus jure communi, et non parlîculari staluto
mo, de prinlegio eligenili conressorem; nam alterius territorii , dispensatus à suo episcopo
per illud à proprio pnielato concesstim potest circa talem aciuin per particulare privilegium
quià ubiqiie locoruin confessorem eligere. Quia potest licilè uti tali privilegio extra tcrrito-
sine tali privilegio, vel est dubiuni, cui possit riuin, nisi ex speciali ratione contingat dispen-
et debeat conOleri, qui ifi alieno episcopatu salionem ad locum liniitari. Juxla hanc asser-
versalur, vel est probabiiius solùni posse con- tionem inlerpretor opinionem Deci. supra
fiteri jure communi proprio parocho looi , ad ciiatam. Nam liabere plura benelicia jure com-
quem pervenit ; al per illud privilegium eligere muni prohibilum est. Unde clarum est non
poterit sacerdoteiu queincumque juxla cap. posse Icgatum concedere privilegium ad ba-
Plaaiit, de pœnit. dist. 6, et quae ibi Navar. bendum illa hominibus exlraneis à suo territo-
notât. Quod intelligendum nuiic est, dummodô rio, juxta c. 2 de Conslit. in 6, et 1. uU. ff. de
sacerdos sit approbatus juxta tenoreni conc. jurisd. omni judic. cl alia quoe Rebuff. supra
Trid. Simililer parochus liabens licentiam ad adducit. Mbiloininùs lanien , si honiinem su!
non residendum à proprio episcopo, potest territorii legatus habiliiet ad plura bénéficia,
illo privilegio uti , e( gaudere extra territo- ulique illa oblinere polerit, quia habilitas illa

rium, dnminodô ibi studeat. Ratio est, quia cum personà incedit, et hoc incliidit Deci. et

privilegiuui per^onale de se incedit cum per- approbat Probus in cap. Ofpcii, de Offic. legût.

sonâ, nam illi adhœret; ergo ubiqne habet in G, et tandem consentit Rebuff. Simile exera-
effectum, quatenùs alibi necessarium, aut utile plum est de niarito qui eral impedilus ad pe-
esse potest, si alienae jurisdictioni non sit tendum debitum propter votum caslitatis, vel
contrarium, ut contingil in casibus diotis, propter aliquam aflînilalem per illicitam copu-
et universè in omnibus, in quibus actus non lam conlraclam, et dispensatus à suo episcopo
est malus, née specialiler prohibilus in tali loco. ubique locorum potest petere debitum. Dispen-
H. Nec refert, quôd videatur jurisdictio satus etiam in irregularilale occulta à suo epi-
exerceri in alieno territorio, quia exercetur iu scopo , licilè minislrat ubique. Sed in bis

tali territorio materialitor (ut sic dicam) et casibus et similibus ralio est facilis ,
quia per
per accidens, non formaliter, nec per se, quia dispensalionem sublalum fuil à personà inipe-
existenlia in tali vel tali loco imperlinens est dinientum, et ideô pro quocuraque loco libéra
ad usum talis privilegii. Vel aliter illud non manet. Unde videri potest, non esse illum
est inconveniens ,
quando usus jurisdiclionis propriè usum privilegii in alieno territorio
non est cum externâ solemnilate publicà, et quia privilegium , seu dispensatio semel habuit
est circa personara subditam quoad aliquid, in effectum, et postea libéra personà manet , et
quo subdita manet, licet sit absens, et in actu, privilegium pm non operalur, nisi ut causa
qui nullo modo opponitur jurisdictioni prselati per accidens et remola, quœ abstulit impedi-

alterius loci, et maxime quando siraul est actus menlum. Sicul absolulus à censura ubique
jurisdiclionis voluntariae, ut est concessio pri- licite communicat, vel minislrat, non quia
vilegii, ut alibi laiiùs diximus tractando de ab- absolutio ibi operetur, sed quia abstulit impe-
solulione à censura. Eril aulem intelligenda dimenlum. ISihilominùs tamen respectu ra-

hsec asserlio de privilegio, ul privilegium est, dicis impedimcnti, quae manet, potest non
seu ut graliam, vel dispensalionem subdiio incongrue dici , lune aliquem uti semper , et

concedit, non ullex est, quae aliosvaleatobli- ubique tali privilegio, quia votuin manet,
gare ad permittendum privilegii usum, quia et nihilominùs non im{)edit ratione privilegii.
nemo potest sua lege obligarebominesallerius 13. Major difhcultas est in privilegiis, per
territorii, qui subdiii alteri sunl. Et ita licet qua; derogalur praecepto ecclesiaslico, quod
quis possit uti suo privilegio in alieno territo- de se semper obligat, ut est, v. g., privilegium
rio, superiores illius loci polerunt id non per- laborandi in die feslo, comedendi lacticinia in
miltere, si justam causani habebant. Tune die prohibito, quando illud non à ponlilice,

tamen reducetur hic casus ad praecedeiiteui sed à privato episcopo concessum est. Nam
assertionem, quia jam ille usus erit de re pro- lune videtur, non posse aliquem uti privilegio
hibilâ tali personae in tali loco à quâ prohi- , sui episcopi in alieno territorio. Primo ex usu,
bitione liberare non potest privilegium alieni quia licet in hoc episcopatu ex licenlià epi-
principis, ut dixi. scopi liceat comedere lacticinia in diebus pro-

^12. Dico terliô : Quando actus est prohibi- hibitis, non poterunt incolse hujus loci illo
m DE LEGIBUS. m
privilopio ufi in alieno Ppiscopatii, in qno i;ilis qno declarata manct ultima pars, et oxceplio

liceiilia non conecdilur , ni vitlotur lialiorc in assorlione posila , nam propler boc genns
usus. Et ratio postulat, tum quia ncmo potost privilcgii est posila.

uti privilogio sui prœlali in alieno territtnio 1"). Alverô, qiiando dispensalio , seu privi-

conlra lojioni illins t<Mrilorii , ni diclnni est ;

legium est posterioris rationis, seu merè per-
ergo ncc conlra Icgom lolius Lcclosi;^ il)i ohli- sonale, et habet legitimam causain in ipsà

ganteni. Probalurtunscqucnlia, tum quia non personà, et cum ipsà personâ senq>er infcdit,

est potentior privalus episcopus ad dispen- videtur nuhi valdè probabilc ,

posse sic privi-
sanduni in lege Ecclesiae in alieno lerriUirio, legialum uti dispensatione suâ exlra lerrito-
quàni ad dispensandnni in propriis slalnlisali- rium concedenlis, ut, v. g., comedere laclicinia

cu.justerritorii. Tum eliaui, quia, siculpra;lalus in diebus probibilis, si de boc sit privilegium

alterius diœcesis liabet potestalem oliligandi propler specialem necessitaiem personalem

ibi suis statulis, non obslante concessione subditi, et similia. Ratio est, primo, quia ila

alieni pasloris, ila habet potestalem et curam videHir usus interpretari hujusniodi dispensa-
obligandi, ni ibi serventur communia Ecclesia; lionem ; nam religiosus babens laleni dispen-

prœcepta, et casUgandi violatores eoruin ; ergo salionem à suo prailalo , vel provinciali, illà

etiam in fais non poicsl ibi valere aliéna dis- ulilur ubicumque peregrinetur, non solùm
pensatio. Timc donique quia ratio, ob quam quia est exeraptus, et forte caret superiore in
peregrini obligantur ad servanda statnia, et alio loco, sed etiamsi ad aliam domum, vel

consueludines loci , multô magis urget in le- provinciam pervenial, ubi possol à pra;lato
gibus Ecclesiae communibus, quia in illis débet propriosui ordinis, cui pro tune subest, dis-

servari uniformitas, et turpior est pars, quœ in pensari. Secundo, quia illud jus commune non
illà observantià discordai à loto, et de semajus pendet ab boc vel illo loco, et per dispensatio-
scandalum est, ibi non servare communes Ec- nem simplioiier sublalum est respecta talis

clesiae leges, sed propter bas rationes ita obli- personae ; ergo non redit obligalio ejus propter
gatur peregrinus illis privatis statulis , ut dis- loci mulationem ; ergo neque ibi est necessaria
pensatio sui prœlaii non possit contra iila dispensalio nova; ergo licet uti priori, vel

valere ; ergo multô minus poterit adversîis ge- poliùs cflectu ejus, qui fuit auferre ab hâc
neralem prohibitionem Ecclesiae esse sutticiens personà obligalionem talis praecepli. Lnde,
pro alieno lerrilorio. considerando bunc efl'ectum, aequiparaïur baec
14. Haec argumenta videntur hanc partem dispensalio cum aliis in exemplum adduclis in

facere probabilcm , nihilominùs tamen disiin- prima probatione conclusionis , de quibus nul-
clione quàdam ulendum videtur. Nam duobus lum videiur esse posse dubium. Teriiô, est

modis coniingere potest , ut praelatns det pri- optima congruentia nioralis, quia proprius
vilegium contra jus commune per modum dis- praelalus talis personœ babet, vel habere priç-
pensationis : uno modo per generalem con- sumiiur notiliam illius, et causarum particula-
cessionem factara pro loto episcopatu, vel pro rium ,
quae in eà sunl ad eximendum illara à
aliquibus locis illius ex peculiari causa et con- tali obligatione. E contrario verô arduum et
ditione, seu necessilale speciali talis loci orià. molesium esset tali personae , ubicumque perc-
Exenipliim familiare est in concessione, quae grinalur, prœlalum loci, elsibi alienum conve-
in aliquibus episcopalibus bujus regni lieri nire, ei(|ne rationem suam , vel necessitaiem
solet ad comedendum lacticinia in diebus pro- aperire, vel (quod durins et diflicilins cssel)

bibitis in quibusdam locis, vel diœccsibus à persuadere, et probare, ut dispensaiioncm

mari disjunctis. Alio modo per specialem cou- pro iilo loco ratam haberet ; ergo vcrisimile
cessionem alicui personae faclani ex proprià et est, lalcm disiteiisalionem propiio pr.iJato ita

personali causa ipsins. Quando privilegium est esse commissam , ut ubique valeat. llndc Uin-

prioris modi , dico non valere extra lerrito- dem confirmatur, quia praelalus parlicularis
rium concedenlis, vel extra locum diœcesis, non dispensât in boc jure, nisi ex voluntaleci
pro quo conceditur, juxla dicta in punclo prœ- concessione ponlilicis expressà, vel tacilà,riun
ced(MUi; (|uia privilegium illiJc nou exlcndi- jus sil ipsins ponlilicis; sed, si ponlifex dc-
tur. Iiem ibi cessai ratio dispensaiionis, qu» disset privilegium, ubique valerct ; ergo et da-
non incedit cum pcrsonà, sed loco quasi adhse- tum à proprio pradalo, qui subrogatus esi , ut
ret; ergo noc dispensalio juvai. Et hoc à for- facial id, quod ponlilVx facerot , si adessel. Et
tiori conlirraanl rationes proximè faclae. Ex banc C0HcUisi(»neni salis videtur supponere
407 DE LEGIBUS. -408

Navarr. supra. Et eamdem confirmai primnm possent, esse potest necessarium. Tune ergo
exenipliim de disponsalione legati ad pliira J»e- non pot'^rit quis uti lali dispensalione sine as-
ndicia ;
nain iHa ininiodiatè derogal prooceplo, sensu Proelati loci, ipse autem lenebilur dispen-
et ila porsonam habilitai. sationeni accepiare, nisi habeat legiiimam cau-
10. Neque contra hoc obstant ralioncs in sam praesumendi, vel surreplionem, vel causse
contrariiini factae; nam induclio, quœ all'er- nmlalionem. El per hoc satisfit lertiae probatio-
tnr, pertinet ad priorom parlom dislinctionis ni, quia inlervenienle légitima dispensalione,
posiia% cl illam conlirniat. Ad rationeni autem cessant rationes omnes, quœ per se perlinere
negatur sinipHcitcr consequentia , et ad pri- possent ad talem obligationcm ralione unifor-
mam probaliont^m negalur assnmptum, ol niitalis , vel consueludinis. Ralio verô scandali
œqniparalio, qiia; ibi fit iriter jus commune accideniariacst, et illa semper habel locum in

Ecciesi;r, , ol privalum allcriiis territorii ,

qui proprio terriiorio, ideôque semper prœsuppo-
pro aliquibus casibus el personis poluil com- nimus, hoc debere fieri sine scandalo.
mitlere dispensalionem ejiis alicui inferiori IS.L'llimôex dictisconstare facile potest,quo-
prœlalo sibi subordinato ; hoc verô est spé- modo haec resolulio applicanda sit ad Sum-
ciale, et ab aîqiiali proelalo lalum , à quo niiila mum Pontificem, qualenùs in eo aliquo modo
jurisdiciio manavii, ve! communicata est alteri locum habere potest. Absolutè enim ille non
sibi ajquali, el ita non est similis ralio. Dices, habet definitam diœcesim ut pontifex est, sed
videri absnrJum, qiiôd possit quis nii privile- lolum universum complecliiur, non enim lo-

gio sui pra;la(i ad non jejnnandum in ali<'rio quimur de illo ut specialiter est episcopus Ro-
terriiorio in die prœceplo ab Ecclesiâ et non manus habens propriam diœcesim, sed ut est
in spécial! die prap.cepto à praelato loci. — universalis pastor. Unde privilegium ab eo, ut
Respondeo primo, non esse inconveniens, qnia talis est, concessum, ubique valet, et ubique li-

licet prœcoplum Ecclesiâ^ gravius sit, est ali- cituin est uti illo, quia semper talis usus estin-
qno modo commissum dispensalioni uniuscii- ira territorium concedentis. Imô videri potest,
jusque pra^laii pro personâ sibi subdilà, non aliquando esse licilum illo uti extra territo-
tamen ita est commissum prœceplum infe-
illi rium humanum, vol absolvendo jam defun-
rius, vel «qiiaie. Addo secundo, probabile clum à censurcâ , vol utendo indulgenliis con-
esse, qiiando dispensalio data est ex légitima cessis pro defunctis, sed re verà nunquàm usus
causcà, et pro omnibus jejnniis, excusare eliam talis privilegii est extra territorium papae : nam
à simili prsecepto loci, quia non est verisimile, usus ille in terra lit, et hominibus vialoribus
velie prœlatum loci obligare personam haben- concediiur, ut illo, duin vivunt in terra, ulan-
tf m legiliniam causam excusationis jam proba- tur, licet offectus aliquis illius usùs commu-
tam per propriam dispcnsationem sui prœlati, nicelur derunclis, el acceptelur in cœlis, quia
quin poliùs virtuie censelur illam dispcnsatio- tolum hoc cadit sub territorium , et polesta-
nem accephiro. El juxta hoc declaranda vel lem pontifici concessam. Et ita verum abso-
limitanda erit prior asserlio, in quà est longé lutè est, neminem posse uli privilégie pontifl-
diversa ratio, quia privilcgium conlra jus pro- cis extra lerritorium ejus, et posse illo uli in

prium conceiieniis poiest valere sine causa, quocumque terriiorio alierius prœlaii vel ,

vel sine legiliinâ cxcusatione prae^rptl, pro- principis. Solùm oportet advertere, quid con-
pter aiiop respccius el ila ibi nulla est ralio linealur sub conccssione, et inlentione ponti-
praesumendi cousensum , vel acceptalionem licis : nam licet hoc lolum possit, non semper
Prailaii. In priesenli autem esi maxima, facil quantum potest. Et ideô saepè non licet

sailem quamdiù Prœlalus loci aliud non in- uli privilegio ejus , contra specialia statuta,
dicai. vel consueiudinem episcopatùs, non quia non
17. A Ido cnim ulteriùs, praîsertim propler possit poniifex hoc concedere , sed quia non
secundam probalionem supra posilam, posse concedil, nisi exprimat per clausulain specia-
Pradalum terriiorii proîiibere, ne aliquis ad- liter derogantein, quod secus est in jure com-
vcna ibi utalur lalibus ôispensalionibua sine muni, ut in superioribus declaratum est.
suâ nolitià , el latihabiiione, qiiando usus ea- CAPLT XXV 11.
rum est pubiicus, et in aciibus, et moribus Quando privilcgimn qnoad suas effeclns restrin-
communibus [loti populo, quia hoc est valdè (fcudum sit ut odiosnm, vel ut favorabile am-
consentaneum rationi, et ad debituni ordi- ptiandnm.
nem. et ad lollenda inconv^nientia, qn.ie sequi 1. H?ec quaestio, propter raodum interpre-
409 DE LEGIBUS. «0
landi privilégia doclarandum, proponiuir : dentia permiscrit. Ita docent omnes auctores
nam licel haec maleria saepè in superioribiis la- slaiim cilandi. Probalur aulem primo ex diclo

cla sit, proprià indiget consideratione, cl in c. Olim, de Verb. signifi. quod de hoc privi-

himc locnni optimè cadil, Inni qnia parai viam legio lo(|uilur, imù de beneficio principis, et

ad cxplicandam mulalioncm , sou derog ilio- consliuiil regiilam juris, beneficium principis

nem privilegiorum, de qnà nobis dicendnin su- ample esse inlerprelandum. l. Deneficiitm , iï.

peresi, lun» cliam quia necessaria esl ad Ira- de Conslil. Princip. Hoc aulem privilegium

cliituni de cfleciibus privilegiorum consum- à Principe concessum propriissimum benefi-

mandnin. Nam siciil de indulgenlià dici solel, cium ejus est, ul per se constat. Tandem de-

de privilegio dicere possumus, lanlùni va- cUiratur ralione, quia in tali privilegio duplex
ita

lere quantum sonat, id est, quantum verba considerari polest respectus , unus ad conce-
ejus signilicant, vel comprehendunt, et ideô denlem, alius ad eum, cui conceditur, neque
ex verboniin inlerpretalione pendel activitas, in illo polest alius respectus considerari

vel (ul sic dicam) adoequatum objecUim et ,

cùm ad alios imperlinenter se habeal, (ùm
sphaera aclivitalis privilegii. Hœc aulem itiler- neminem Isedere supponatur, sed sub uiroque

preialio, et regulae, quae circa illam iradi pos- illo respectu ample interpretandum esl; ergo.
sunt, pendent ex illà juris régula : Odia re- Probalur minor quoad priorem pariem ,
quia

stringi , favores convenit awpliari. Et idcirco adstalum, et ampliludinem principis spécial

anie omnia explicare oportet, quando ad elTe- liberaliier agere, servaià prudenlià,et rectà
ctum reslriclionis, vel ampliationis privileginm ralione; ergo intra illos limites (sic enim cou-
sit judicandum favorabile, vel odiosum. Est clusionera proposuimus) amplianda est ejus
aulem boc dilTjcile ad explicandum, lum quia , concessio respectu illius. Ne aulem videaniur
jura ipsa videntur varié loqui. Nam in c. Olim. hoc limitare ad supremos , vel magnos princi-
de Verb. signiflcat. absolutè dicitur, privile- pes, in quibusprincipium illud maxime locum
gium esse latè interpretandum , ubi id notant babet, addi polest alia congruenlia. Quia ad
Glossa, et doclores. Alverù in ca. 8anè, et ca. concedenlem spécial, suflicienler explicare

Porrb, de privilegiis, dicitur, privilégia esse menlem suam; ergo in dubio contra ipsum
reslringenda, ubi etiam id communiter nola- concedenlem verba merilô inlerpretamur;
tur. Tum etiam quia bine privilegium concedit ergo respectu illius latè sunt accipienda.
favorem, et ex eâ parte videtur exlendendum i A. Altéra item pars minoris probalur ex ré-
et prseserlim quia frequentius est beneficium gula juris, quôd favores sunt ampliandi 1. Hoc
principis, quod amplissimè accipimus, ut di- modo, ïï. de Condition, et Demonsl. et 1. Ciim
citur in dicto c. Olim, cum similibus, quœ ibi quidam , ïï. de Liber, et Postu., ubi Glossa plura
Gloss. refert. Illinc verô privilegium est jus refert.Sunt aulem favores maxime ampliandi
singulare, quod propter commune reslringen- respectu eoruni, quibus concedunlur, nam
dum est, juxla I. Quod verb, ïï. de Legib. eorum sunt favores; ergo, quando ex illisnon
2. In hâc igiiur dubilaiione communis do- résultat pra;judicium allerius , tola ralio inter-

ctrina est, dislingucndum esse inler privile- preiaiionis favorabilis est, et ideô ampla esse
gium ,
quod est purum benelicium , seu favor, débet.Nec contra hoc consideratur prœjudi-
nulli pra-judicium airerens, nec juri communi cium ipsius concedenlis, lum quia taie pra^ju-
derogans , et rigorosius privilegium ,
quod de- dicium ferè est intrinsecum humana; largilio-
rogat vel juri communi, vel alicujus lerlii. ni, et ideô voluntarium esse censetur ipsi

Inler qure, ul supra diximus, est difierenlia ;

concedenti. Tum etiam quia, ut dixi , contra
nam prius est privilegium simpliciler favora- concedenlem eiiam esse débet ampla inler-

bile, poslerius verô licet sit favorabile respe- pretalio. Dices : Oinne privilegium eo ipso

ctu privilegiarii , respectu conimuniialis, vel quôdinducil singularilalem, odiosum repulari

alicujus lerlii odiosum esl, et proulmagis, polestnam pr« se fert quamdam accepiatio-
;

vel minus ad alleram partem déclinai, sim- nem personarum ergo sub hoc respectu re-
;

pliciler odiosuuj , vel favorabile dcnomina- slringendum esl, etiamsi non sit aliter con-
tur. tra jus commune, vel lerlii. Respondeo, hinc
3. Primo ergo dicendum esl, privilegium, ad s- niniiim concludi, inlerpreialionem esse
quod esl purum benelicium, esse favorabile in ct;m ralione el prudentià faciendam , ita ul in
ordine ad inlerpreialionem, id esl, ample esse lotà illà anipliludinc sit concessio facta pru-
interpretandum ,
quantum recta ratio, et pru- denter, et ex causa légitima, ac subindc sine
411 DE LEGIBUS. 412

verà acceptaiione personariim.Nunquàni enim prîccisè in ordine ad derogationem juris com-

est prœsumeiultiiu , voliiissc conccdeiiteui ali- munia , id est, solùm quatenùs necessaria esse
quid contra rcciani raiioiiein conccdere; essel polest, ne derogatio communis juris amplie-

aiitem conlra ralionem favorabilis concessio lur. Nam, si cuni œquali derogalione juris com-

sine compelonli causa iacla, ul supra ostendi. munis possit privilegiuni auipiiari in favoreiu

llâc aulein moderalione servalà , neniineni po- privilegiarii, anipliandum est, quia licet ratio

test singularitas privilegii ralionabilil(M' ofl'en- odii et favoris sint eonjunrlae in eodeni privi-

dere; propter olfensionein auleni irralionabi- legio respoclu diversoruni , ut supra dictum
lem non esl oniiltenda jusia privilegii exiensio est, nibiloininùs suas proprias raiioiies reti-

et aniplialio. neni, et ubi non opponunlur, sed polest favor

5. Dico secundo : Privilegiuni derogans juri ampliari sine anipliatioiie odii, ita (acienduni
commun! regulaiiier est repulandum odiosum est, quia lune niliil est quod repugnet. Ut si

in ordine ad inlorpretalioneni, et ita restrin- detur alicui privilegiuni comedendi carnes

gendum esl poliùs quàm extendendum. lia tenipore quadragesiniaî , censelur concessum
docet Innocent, in cap. Qnbd dileciio, de Con- ad lacticinia comedenda ,
quia per hoc non

sanguin, et AlHnil. , nl)i eliam Panorm. dicil plus derogalur juri conimuni, et siquid siraile,

esse certam et commuuem doctrinam; idem in rarô enim accidere videtur in liis privilegiis ,

cap. Olim, et in cap. Abbate , de verbor. Signi- ut possiut in favorem ampliari, sine aliquà
ficat. et in cap. Q>iia circa, de Privil. Glossa; derogalione juris eliam ampliori.
et alii scribentes super bsec jura , et liart. in 1. 7. Prsetorea intelligenda est régula caiteris

S» finita, § Ex hoc edicto, fl". de Dam. infect, paribus ; aliquando enim tani nccessarius et
num. 5, Sylvest. verb. Privilcgium, qu. 3; plus esse polest favor privilegii, lit ampliandus
Navarr. in Summà , cap. 12, num. 79, et sit, etiam augendo derogationem juris com-
Sanci. referens plures lib. 8 de Mairini. disp. munis. Ita sumilur ex comnuini doctrinà in va-

1 , num. i et -4. Et probatur primo ex dictis riis casibus et niateriis, ut allingii Tiraquel.

cap. Sanè , et Porrb, et ex régula juris, odia tract, de pià Causa, n. IGO et sequentibus.
esse restringenda : nam derogatio juris coni- Exemplum sit, quia privilegiuni concessum filiis

munis ex eo capite odiosa est, perse loquen- legilimis contra commune jus reslringitur ad

do, et ideô vitanda quoad tieri possit, vel si verè ac naluraliter legilimos, juxla 1. ult. C. de

onininô vilari non potuerit , ne privilegiuni lis, qui veniara aetat. impet. et doctrinam Barl.
inutile fiât, erit restringenda, ul omnia jura in 1. Omues popnli, tt'. de Juslit. et Jur. nu-
doccnt, cap. Cùm dilectus, de Consuetud., ubi mer. (0 et 62, el nibilominùs, si privilegiuni

id notai Gloss. Tradit in simili Bart. in 1. Cœ- sit in gratiam religiouis el piae causaî, exten-
sar, S. de Public, et Vect. n. 21, in Uepet. ei in detur ad legitimos lictè ,
per privilegiuni Icgili-

I, nlt. 11' de Constitul. Princip. per lotum, et mationis, ut docet idem Barth. in 1. Si constan-

alios rel'crl Tiraq. in Pr;efal. ad Retracl. n. 62. te)-, Û\ solut. Matrini. n, 44. Simililer privile-

Tandem hoc privilegiuni includil dispensatio- giuni exemplionis clericorum à lemporali

nem juris communis, Ht ex supra dictis con jurisdiclione , vel religiosorum ab ordinarià ,

slal; dispensatio autem esl slricli juris, et re- eiiamsi deroget juri conununi, amplialur in

stringenda; ergo. Et conlirmalur, quia bonum favorem religiouis. Et idem esl in similibus
commune pra-Cerenduni est singujari; ergo et ex illo principio ,
quod eliam jureconsullus
jus commune particulari sed privilegiuni est ;
agnovit : Summa ratio est , quœ pro religionc

jus particulare; ergo ex suo génère illi praefe- facit , in I. Smt personœ , ff. de Ueligios.

rendum est jus commune, ideôque ubi opor- et Sumplibus funer. Eademque ratio erit,

tuerit uimm restringere, ut aliud minus la;da- quelles privilegiuni ex unà parte derogans juri

tur, privilegiuni restringendum est respeciu communi.ex alià censelur esse necessarium
juris communis. communi bono reipublic* nam tune polest ;

G. Circa banc verô asserlionem aliqua obser- bœc ratio illi praeponderare , eteâ ratione pri-

vanda sunt. Primo iulelligendam esse de restri- vilegiuni ampliari conlra commune jus Et

ctione, qua; adniillataliqiiam utilitatem, et ef- sic soient ampliari jirivilegium mililum, et si-

fecium privilegii; nam privilegiuni semper sus- milia. Ualio autem clara esl, quia cùm ha^c

utile, ul supra oslensum privilégia habeant mixtionem odii et favoris

tinenduni esl, ul sit

esl; inira laliludineni verô eliecluum habet respectu diversoruni, necesseest, ut in elle-

locum rcstriclio. Qtiae ulteriùs intelligenda est ciu favoris , vel odii illud vincal ,
quod secun-
415 DE LEGIBUS. AU
(lùm reclani prudentiain inajoris pondeiis tate causoc et materiae necessilale aliud prae-

fuerit. Item quia priulonlcr conjeclamiis sumalur de principis inlenlione; lanta enim
hanc fuisse lune mentem priucipis concc- potcsl esse nécessitas , ul extensio facienda

dcnlis privilogium , in quà conjocUirA forô sit non obstanlo allerius praejudicio; nam in

tola haec inlerpretalio priviiogioium nitiUir. lioc eadeni ralio,qure in pnecedenlis asser-

8. Unde addi etiam solet communiter alia ^ lionis limitalione positaest, hic procedit. De
limitalio ad asserlionoin posilain, ut non pro- quo in cap. sequeni. aliquid addemus.
cédât, quando privilegiuui est concessiini niotu
CAPLT XXV III.
proprio ; nani tune, elianisi sit contra jus coni-
nuine, ampliatur, et in ordine ad inlerpreta-
Quœ sint in reslringendis , vel extendendis privi-

legiis observanda.
tionoin censetur simpliciter favorabile, juxta
cap. Si motu proprio, de Prtiebend. in G, et ira- 1. Ex diciis in praecedenti capile solùm in

dunl jurislae, Abb. cuni Joan. Andr. in cap. génère habemus, quando et quibus conside-
Citm in cunctis, § Cùm verb, de Elect. numer. rationibiis privilegium anipiiandum, vel re-
8; Félin, in cap. Ex parte, descrip. n. 13, li- slringendum sil. Superest igilur explicandum,
mit. 6; Alex, de Nevo. in cap. Qui circa, de s quanta esse possit, aut debeat amplialio , vel
. .

quomodo
1 . • ...
Consang. et ACfinit. num. 10; Kebutr. in Con- resiricUo, et juxia prmcipia posila
cordat, lit. Formamandati, verb. Moin proprio; privilegiis applicanda sit.

Anton. Gabr. libr. 10, conclus. 2, num. Gi 2. Circa priorem parlem duae regulae pro
et sequcnlib., ubi plures refert. Ratio verô reslriciione assignari possunt. Prima est : Re-
est, quia lioîc extensio videlur pertinere ad fa- striclio privilegii nunquàm débet essetanla, ut
vorem et bonorem ipsius principis nani quod ; reddat illud inutile, quantumvis grave et odio-
motu proprio concedii, censetur proprium be- sum appareat, nisi eô pervenial, ul sil etiam
neficiura ejus, et ex certâ scientià fieri, ul su- injuslum. Régula est communis ex cap. In his,
pra dictum est, et in dubio extenditur potiùs de Privileg. et cap. 1, de Rescrip. Quibus locis

qiiàm restringalur. Excipiuntur etiam privilé- communiler doctores, praeserlim Decius et Pa-
gia, quœ injure communi conlinentur; nam norm. Sylvest. verb. Privilegium, qu. 5; Na-
illa jara noncensentur jus privatum, sed com- varr. in Sum. cap. 12 , num. 79, el in Apolo-
mune, et ideô per régulas juris communis ju- get. de Reddit qu. 3, membr. 6, numer. 3.
dicanda sunt. Et ratio est, quia volunlas principis nunquàm
9. Dico tertio : Privilegium Inferens praeju- débet frusirari, neque inefficax reddi, et ideô
dicium leriiae personae contra jus, quod jam etiam de omni lege caulum est , ut per inter-
habel acquisitum , sub eâ ratione odiosum est,
pretationem non reddatur inutilis, lib. Non
ita ut restringi debeat quoad fieri possit, quia dubiitm, C. de Legib. quia semper id est contra
non est mens principis auferre alteri jus suum, intentionem principis, quia non creditur otiosè
nisi id expresse declaret, ut sumitur exl. Nec ferre legem. Unde qui legis intentione omissâ,
avHs, C. de Emancip. liber. Quod adeô verum ita adhaeret verbis, ut reddat inutilem legem,
est, ut licel privilegium motu proprio sit con- illam destruit, et prœvaricator legis dicitur in
cessum , extendenduni non sit ad privandum Qui contra, C. de Legib. Idem est ergo in
1.

alterum jure suo jam acquisito, ut supra di- nam

privilégie; est eadem ratio. Et ideô hœc
ctum est. Et ita assertio haec communis est régula locum habet, etiamsi oporteat privile-
omnium auclorum quos ,
retuli , et sumitur ex gium ad aliqnid extendere, quod exorbitans
cap. Licel in corrigendis, de OlTic. ordin. in cap. odiosum apparel
vel , ut colligitur ex 1. Si fi-
Ex tuamm, de Auclor. et usu pall. 1. 2, § 1, liusfamilias, 4, in fine, ff. ad Maccdonian., ubi
verb. Merito ff". A^e quid in loco publ. et tradit
,
privilegium illud filiifaniilias, quod aliàs repn-
specialiter Panormit. in cap. Certificari , de latur odiosum, extenditur, ne inutile fiât, de
Sepnlt. num î) , et omnia dicta in prsecedenti quo videri potestTiraq. post leges connubiales,
assertione à fortiori banc probant. Quia jus Gloss. 5, n. 115. Et eâdem ratione si necesse
uniuscujusque illaesum servare, jure communi, sit, ultra rîgorosam proprietatem verba exten-
vel etiam nalurali poslulatur, et licel princeps dere, ne quis defraudetur, privilegio, fieri
possit inlerdùm ilUid auferre , non tanien sine débet secundùm jus. Estque optimum exem-
magnâ causa , et salis clarâ. Hinc verô etiam plum in cap. Quanta, de Privileg. Hinc denique
reoipitbœc conclusio limitationem, ([uam prse- sumplum est générale principium privilegium
,

ccdens, scilicet, ul intelligatur , nisi ex gravi- debere aliquid operari ultra commune jus
415 DE LEGIBUS 416
qnod sine prlvilegio non liceret, quia aliàs esset privilegium absoluiè operabitur. — Responde-
inutile, quoil quoniodô inteliigendum sil, supra tur, negando consequenliam , nam , ut reclè
cap. 20, dixinius. ibi advertit Panormit. licet ilia clausula non
3, Sceunda régula sit : Verba privilegii se- addatur expresse, semper subintelligitur, (juia
cundùm proprietaieni teneiida et observanda naluralis ratio illam postulat. Additur ergo ali-
sunt, et extra illani iralienda non sunt ad re- quando (quod in aliis rescriptorum clausulis
slringcnduni privilogium , nisi vel ratio jiisii- fréquenter observatur) ad majorem perspicui-
tiai cogat, vel aliunde talis volunlas concedenlis taiem , et ne excedaïur fortassè in usu privi-
raiionabiliter praîsumatur. Uogula baec, suppo- legii, et ila per illani monelnr privilegiarius,
sitis ac reclè explicalis dnabiis liniilalionibus vel judex privilegii, ut servet justitiam, tum
illi adjiinctis, satis per se clara est, quia in naturalem , tum etiam per leges canonicas, vel
legibiisintclligendis etobservandis, proprieias civiles respective conslitutam.
verboruni est in universum tenenda per se 5. Sed quaeret aliquis , de quà justitiâ, seu
loquendo, utsaipè dictuni est; ergo idem ser- injustitia inteliigendum boc sit, id est, an de
vanduni in privilegiis, tum quia est eadeni ra- injustitia privilegii quoad usumejus, vel etiam
tio, tum eliani quia privilegium est quîcdam quoad solam concessionem ; est enim conside-
lex. Conlirnialur priniô,quia favores etiani non randum duobus modis intelligi posse, privile-
sunt restringendi , et praeserlini cuni violentià gium esse injustum, uno modo quoad usum
verboruni , et absque necessilate; sed privile- et consequenter simul quoad concessionem ;

gium continet favorem ex suà direclà inlenlio- non enim potest usus privilegii esse injustus,
nc, ejusquo verbis vis infertur, quando à suà et non esse injusta illius concessio; è contrario

propiietateextraliunlur, etnulla est nécessitas, verô fieri potest, ut privilegium sit injustum
quando in favore non est injustitia, uvc prav tantùm quoad concessionem, non verô quoad
sumptio justa lalis voiunlatis principis ; ergo usum, quia multa malè liunt, quae facta lenent,
tulis rcstrictio privilegii admittenda non est. et sœpè licitum est, uti maliliâ alterius, seu
Denique conlirnialur, quia volunlas conceden- elTectu, qui ab alio nialè Quando ergo privi- fit.

tis, si non sit injusta, plenè, et, ut sic dicam, legium est injustum quoad usum assertio ma- ,

adxqualè implenda est; sed lia;c volunlas in- xime locuni liabet imô eliam extendilur ad
,

dicaïur per ejus verba juxta propriam eorum omnem injuslitiam generaliter, id est, ad om-
signilicationem ; ergo iia est servandum privi- nem iniquitatem. Quia quomodocumque red-
legium inle.rè ac plenè; ergo non licet illud dalur iniquus usus privilegii per interpretalio-
rrstringere per verboruni inq)roprietatem vo- nem adœquatum alicui proprietati verboium ,

lunlariam. Aliàs nibil esset lirinum in piivile- vitanda omninô est et resiringenda interpreta-
giis, et sub noniine restrictionis eludi et cor- lio, quia non potest privilegium dare licentiam

runipi facile possent. ad faciendum acluminiquum. Quod inteliigen-

A. Dua; autcm liniilationcs posilai necessa- dum est, quando iniquitas maneret, existenle
rise sunt, quia duo siml ad elîectum privilegii privilegio, ut si esset contra legeni naturalem,
necessaiia in concedente, scilicet, poteslas et vel aliam indispensabilem per taie privilegium.
voluntas , et quàcunique iliaruni delicienlo , Nam , si iniquilas solùm orialur ex lege positiv;\

non scquetur elleclus. Prima ergo liniitalio re- dispensabili ab eo qui privilegium concedit,
spicit poteslatom ; nam id tantùm possumus, jam illa non manet concesso privilegio, quia

quod jure possumus; ergo princeps non cen- legis obligalio per illud auferlur, et ila in usu
setur posse concedere quod sine injustitia, seu talis privilegii per se loquendo nulla est ini-
injuria alterius liori nonpotest; ergo nec prai- quilas, ideôque laie privilegium non compre-
sumitur id conceden" autvelle. Probalur bœc bendilur sub bâc limitatione, sed ad lalera
ultima consequentia, tum quia nunquàm prae- usum extendi poterunt ejus verba, si propriâ
sumitur voluntas principis esse injusta , nisi illorum signilicatio id postulet , et aliud non
evidenter constet ; tum eliam quia licet dare- obstet.
lur talis volunlas, esset ineflicax et impotens 6. Atverù privilegium injustunUantùm quoad
ad validum privilegium concedendum ,
quia concessionem , inprimis vix habct locum in pri-
répugnai per privilegium licere actionem in- vilegio injusto contra justitiam comniutaiivam,
justam. Dices, inlerdùm in privilegiis addi non (piia illud non sit maxime iniquum,sed
lausulam , Salvàjustitià, ut palet ex cap. Cer- quia vix potest esse validum; si non sit vali-

tiftcari, de Sepult.; ergo, ubi non additur. dum, jam eril eliam iniquus usus ejus, ul per
417 DE LE OlIilS. 418
se constat. Assuinptum declaralur, quia coii- continel, el ideo , ctiamsi oporleat maxime im-
ccssio privilegii maxime polesl esse injusia pnipriare verba, ut à lali iniquitale privilegium

coiilra commiilalivam iiijusliliam ,

quia conce- excusoiur , cum lotà illà improprietate re-

dil aliquid faciendum cum injuria lerlii sed ; slrictio l'acienda est. Nam Iia;c est etiam genc-
lalis concessio nulla est; nemo enim potest ralis régula inierpretendarum legum , ut sensus
dare uni jus, seu facuUaleni ad injuiiam alieri absurdus vilclur, quo lex licrel noxia, vel ini-

laciendam ; est enim implicatio in adjeclo ; crgo (jua. .Maxime (piia licct verbis expressis privi-
taie privilegium non solùm est injustum, sed logium concederclaclum iniquum, nulliusesset
eiiam nullum. Imô inde concluditur, laie pri- momeiili aul cflicaciaî; ergo, ubi veiha non
vilt'gium inlrinsecè esse injuslum non solùm suntiia expressa, et sensum alium admiiiunt

quoad concessionem , sod eliam ([uoad usuni, liceliniproprium, ila est resiringendum privi-
quia concedil injuslum usum. Dixi aulem vix b'gium, ul aliquo modo
per applica- liât utile

oppositum accidere, quia non répugnât, privi- lionem ad aliquem Jlcilum usum; el ita quse
legium contra jusliliam commniaiivam con- videlur esse reslriclio, eril poliùs favor et sus-

ccssum validum esse, et consequenler non ré- lenlaiio (ul sic dicani^ ipsius privilegii.

pugnât, concessionem privilegii esse sic inju- 8. Alveiô, quando ex verbis privilegii in suâ
slam, usum autem privilegii non esse injuslum, proprieiale reientis, non sequilur injuslilià,
quia ulitur quis jure suo per illud acqoisilo. vel iniquilas in usu privilegii, sequilur lamen
Ut, V. g., si rexcum conduciore suorum tribu- in concessione, quia videlur esse nimia prodi-
toruni paciscatiir sub conditione et obligatione galilas, aut relaxatio, tune videlur non esse
non concedendi alicui privilegium exemptionis dandam lantam licenliam reslringendi privile-
à solulione iributorum , et poslea talc privile- gium cum improprietate verborum, quia lo-
gium concédai, conlra jusliliam commulalivam quendo absoluiè non deesl poiestas in principe
peccal, quam ex paclo servare lenebalur; ni- ad concedendum taie privilegium, et quando
hilouiinùs tamen privilegium validum est, et in usu ejus non apparel iniquilas, vix potest
privilegiarius non peccabit , non solvendo tri- esse cerla in concessione , quia princeps potest
bula ; ipse verô rex tenebilur damna condu- habereplures causas el raliones, quibus mo-
ctori resarcire : foriassè tamen lune eliam à vealur, et excusetur, quae notœ. non sinl aliis
principio non peccabit rex contra jusliliam Aliunde verô raliones pro conclusione faclâ vi-
commulalivam , si privilegium concédât cum deniur probare, non esse praesumendam inju-
inteulione resarciendi damna, seu diminuendi siiliam, vel iniquilatem, etiam insolà conces-
pensionem conductoris. Et lia regulariler lo- sione, sed reslringendam esse ad illum gradum,
quendo, non est privilegium sic injuslum, quin in quo liciia esse polueril. Iiem videntur pro-
usus ejus sit injuslus, et consequenler tolum bare de tali concessione in eo sensu, in quo
privilegium sit nullum. In quocumciue autem esset iniqua, judicandum esse, ul de re mora-
alio génère injusliiiui , saepè conlingit esse in- liler inipossibill, ex dlo principio, quôd id
justam concessionem privilegii, non verô usum, possumus (juod jure possumus, et ideô non
quia injustitia, vel iniquilas coucessionis non esse ad illam exlendenda verba privilegii. Dico
semper invalidai illam, ut si tanlùni sit contra ergo, in liane posteriorem partem Inclinandum
jusliliam dislribulivam per acccplionem per- niagis esse, cum niagnâ lamen moderatione
sonarum , vel (juia lit sine juslà causa, et cum prudenlis arbilrii, ita ni ferè sit moraliler
scandalo, vel quid siiuile : tune enim conces- ineviiabilis iniquilas coucessionis, nisi verba
sio facta tenet , et consequenler si aclus con- reslringanlur; lune enim restringi polerunt,
cessus non sit inlrinsecè malus, sed solùm eliam cum aliquà improprietate , dunimodo
quia prohibilus poterit per validum privilegium bœc lanla non sil, ul videalur poliùs ilUisio,
fieri non malus, et consequenler usus lalis pri- vel eversio i)rivilegii ,
quàm inlerpreialio. Nam,
vilegii polesl esse licilus, sicut in simili supra si evidenlia verborum tanta sit, ut aliter vitari
de dispensatione diximus, non possit, slandum est volunlali princij)is;
7. Dico ergo ad inlerrogationem faclam as- eliamsi malè facial, quia nibilouiinùs validé
serliunem maxime procedere de injuslilià con- facil,el d;'l jus. Ideô(iue ad illum est in la!i

traria valori privilegii , atque adeo praicipuè casu recurrendum , el non est per violenliam

veriiicari in privilegio injusto, vel iniquo quoad vel contemptuni contra illius voluntalem agen-
usum. Talis enim injuslilià maxime vitanda dum.
est lu privilegiis , quia sunimam ubsurditateiu y. Altéra verO limilaiio posila in uliiu'ii
4t9 DE LEGIBIS. 420

parte assertionis pertinet ad voluntatem prin- salis expresse in 1. 2, § Si quis à principe. 11',

cipis, quae pi\Lter poieslatein nccessaria est; ne quid in loco pub., etc. Idem docet Barl. in

conlingit enim non rarô, ut non sit volunias 1. Impuheri, fï. de Admin. tut. n. 2. et in 1.

principis totum id concedero, quod verba piae Gallus, § Et quid si tantiim, fî. de Libcrl. et
se ferunt etiam in proprielale sumpta, et idoô, poslum. in Une ; Panurni. in c. 1 de Jud. Joan.
quando de hoc fueril probabilior praisuniptio And. in c. Si niolu proprio, de Praeb. in (i ;

juxla nientem concedeniis , reslringenduni est Sylv. verb. Privilegium, q. 3, dist. 4, et q. 9,

privilegiuni, quia ab illà principaliler pendet. in fine; Rod. tom. 1, q. Il, art. 9; Sanc. lib.

Prima verô conjectura hujus voluntatis esse 8, disp. 7, n. G, in fine, et plura refert Rcbuff.

potest, quam in fine pra;cedentis puncli assi- in 1. 1, tf.de verb. Signifie. § Decim'o sepiimh.

gnabamus, niniirùm, si necessaria slt resiriciio Ratio vcrô reddi potest, vel ex genorali prin-

ad vitandum aliquod absurduni, vel doliclura cipio,quôd odia sunt reslringenda; privile-
et iniquilalem in ipso principe, aut nimiam gium enim nocens leriio, ut sic odiosum est, ,

imprudentiam contra commune bonum. Opor- et ideô est restringendum juxla reguiam legis :

tet auiem, ut nécessitas sit moraliter evidens, Quoties, c. de Prec. imper, offor. : Quod absorbens
et manifesta, quia si res fueril dubia vol ulrin- jus alterius débet ab uniitibus judicibus refutari,

que probabilis, tenori priviiegii siandum est, vel cerlè ex alio principio, quôd conira inau-
quia hoc est consenlaneum favori et juri, et m dilam partem nihil fieri potest, juxla cap. 1 de
dubiojus praeferendum est; melior enim est Caus. possess. et propriet. ; nam, licet id prae-

condilio ejus cui jus favet, sicut etiam melior cipuè inlelligalur in judiciis, per aequiparalio-

est condilio possideniis. Alla conjeclura est,

nem exiendi poiest ad privilégia; nam est

quando privilegiura posterius conlrariura est eadem vel major ratio, quia sœpè per impor-
priori, nisi resiringatur, quia lune restringen- lunitaiem, vel taciturnitaiem, et captaiam oc-

dum est eiiam prêter verborum proprielatem, casionem inipelraniur, et ideô non censetur
quia non praesuniitur princeps velle derogare princeps velle damnum inferre tertio, ipso in-

privilegio priori, imô nec illud scire, nisi illius scio et non auuilo. Quapropler, licet princeps

menlionem facial. Idemque est, si deroget concédai privilegium ex certà scientià, non

particulari statuto juxla regulam cap. 1 de censetur illani habere de nocumento terlii, et

Constit. in 6. Idem si repugnet consueludini, consequenter nec ad aliud extendere volunta-

nisi de expressam menlionem facial, juxla

illà
tem suam, nisi illud exprimat, ut in superio-

doclrinam Barlhol. in aulhent. Quas actiones, ribus dielum est. Déclarant autem 1ère omnes,

c. de sacros. Eccles. in fine, verb. llem quœrit hoc inlelligendum esse, quando privilegium

Glossa, et tradit latè Félin, in Uub. de Re- non laidit alterum in re gravi, quia si noeu-
script. n. 18, verb. Considéra secundo, cum nienlum levé sit, quasi nihil reputatur. Quod
Areth. cons. 13, circa finem. idem denique sumiiur ex dicta 1. Quoties, et in praesenii ac-

erit de quocumque alio facto, vel jure priva- commodandura exislimo, quando damnum il-
to, quod priêsumilur princeps igiiorare, et lud levé sine magnà violenlià, et improprielate

ideô censetur illud nolle, quando inde reddi- verborum priviiegii vilari non potest, quia, si

lur privilegiuni nimis odiosum, vel onerosum verborum proprieias suilicienler salvari potest

aliis. sine nocumento tertii etiam levi, non est ad

10. Alque hinc tandem constiluilur eadem illud extendendum, ut in hoc constilualur
exceptio, quoties privilegium deiogat juri ac- diflferenlia à nucuniento gravi, quia hoc non
quisito tertii, nisi resiringatur; lune enim est permiiiendum, eiiamsiopoi leat verba privi-
licet taie sit jus illud, ul possii princeps illud iegii cum improprielate reslringcre. Imô, licet

loUere sine injusiiiià ex rationabili causa, non privilegium reddatur inutile, si damnum grave
censetur velle illud loUere, quando illud ex- inlVral tertio in jure acquisilo, si illud non ex-
presse non déclarai, ideôque liccl generaliler primai, potiùs est oh praesuniptam surreptio-

loquatur, non comprehendit damnum tertii in neiu anuullandum, quàm adniittendum ut ,

jure jam acquisilo, imô praesuniitur illud igno- dicii auclores tradunt, propter eamdom ratio-
rare, et consequenter nolle. Alque hâcratione nein. El hsec de reslrictione.

talis restriclio est veluli condilio et exceplio 11. De extensione possumus alias régulas

inlrinsecè inclusa in generalibus verbis, licct staluere. Sit ergo in ordine lerlia régula : Pri-

non exprlmaiur. Quae est communis doclrina, vilegium nunquàm est extendendum ad alias

ut in siiperiori. c: p. laUmi est, el iradilur personas, vel aliosactus propter similitudinem

m DE LE(;iBUS. Mîf
rationis. Est commiinis Cardin. Clem. i de liilominùs in q. 119, addit, solùm rogulariier

Testam. q. (>; BartI». in lib. 1 ei ull. fl'. de procedere, et illam limitât, ut non procédai
Consl. Piincip.; IJakI. in cap. Inter cœlera, in privilegiis causae favorabili concessis, ut est

dt'Uescrip. n. 9, cl Beroi. in rapil. 1 de Pro- causa pia, causa dotis, religionis, etc.

l)al. n. 70, el suHiiUir ex 1. Si pnpiHornm, l Si 13. Dico lanien, si verè el propriè loquamur,

prœior, ff. de Reb. eor., etc., ex cap. Sanè, de non esse necessariam limilalionem, si exiensio

Privil. el Clément. 1, de Censib. Ratio est, excédât proprian» verborun» significationem.

(|iiia virliis et efficacia privilcgii neque om- lia senliunt auclorcs pro régula cilali, qui in-

iiinô, noijiie essenlialiler posita osl in ralione, dislinclè loqnunliir. Sic eliam loquuntur jura,

sod in voliaitaie concedentis; ergo parùni re- qii.ie jubent, lenorcin privilegii observaro, el

ferl qnèd in simili casu, vei personà eadem ilium non praierire; ergo inlra illum tantùni,

ratio vorsoUir, si voltinUts ad illani non exten- et inira verborum proprietatem liciia est ex-
dilur. Non aulcm cxtendiltir, si non expriiui- iensio, non lamon ullra. Confirmarihoc potest
liir, quia, uts;epèdixi, inier liomiiios voliinlas variis exeiitplts, pluia inconvenienlia ex illâ

non operalur, nisi ul signilicala. Coniimialur exlcnsione deducendo; sequitur enim privilé-
à simili de lege pcenali, in quà pœna nunqnàm gia concessa uni religioni posse exiendi ad
exiendi débet, quia pendet ex vo'nnlale inipo- aliam œqitalem, vei areliorem propter solam
neiitis, ul supra diclum osl ;
quoad lioc autein parilalem raiionis in pielale caus;e; conse-
est cadeni ralio de privilegio, licet in aliis sit quens est onminô i'aisum : quis enim auderet
diversitas. illam exiensionem tacere, nisi poniiiex com-
4:2. Contra hoc objici solet cap. Ckm dilecta, municalionem privilegiorum concessisseï? Item
de Coniirniat. iilili, vei inuliii, in illis verbis : sequitur, privilegÎTim concessum personœ pa-
Ejusdem œquitatis simiiitudiiie provocati. Ex tris, Iransire ad filium, si in eo eadem ralio
quo textu niulii colligunt, legem exorbitanten), mililet, quod licet admittal Roder, dict. q. art.
seu excipienlem casuni singnlareni à communi 7, in principio, lamon et sibi ipsi videtur repu-

jure, extendi ad alios propler sindliludinem ra- giiaro, et generaii regulse joris, quôd privilé-
tionis, ut videra licet in Panonnil. ibi ; Félin, gia porsonalia non iransccndunt personas, c.

in cap. Quoniam l'rcquenler, ut lite conlestatà; Privilegiinn, de llegul. jur. in 6. Aliàs non so-
Navar. in cap. 1, § Laboretn, 24, Conlirmatur lùm inler patrem et filium id esset admilten-
priraô, quia lex exorbilans oxtenditur in causa dum, sod etiam inler quascumque duas perso-
pià el iiiiserabili, ob siniilitudineni rationis, ut nas ;cquè dignns, in quibiiscadem ratiopielalis,
inulli jurisperiti testantiir, quos reiert el se- aut gralitudinis, vol remuneralionis invenire-
(juilur liarbos. in 1. Si constante, i25, fl'. solut. lur, quod nemo concedet. Ratio denique h
•Malrim. n. 75, in line, et n. 7-4. Ergo idem priori supra iradita icquè procedit in privilegio
erit in privilogiis, saltem in bis (jua; ad causas plie causa', ([iiia cliani illud pondet ox voJun-
pias concedunlur. Conlirmalur secundo, quia lateprinoipis, qui licet volil lacère unum pium
priviltgium, per quod daiur poieslas ad absol- opus, non ideô vult facere omnia simitia, vol
vondum in aliquibus casibus, oxtenditur ad lequalia, seu in (juibus eadem ratio mililal, ut

alios, in quibus oadeni vei major ralio limitai, per se constat in (luolihot opérante, esique
et dans facuîlatem ad disj)ensandum vola, dare eadem ratio in principe. Contirmaïur, quia,
censetnr ad commulandum, el dans privile- nisi siandum esset verbis privilegii , omnia
gium lestandi, censetur dare ad faciondimicodi- ossent incerla, et afius posset similem exien-
cillum, vei donandum ransà morlis, et dans sionem facoro in privilegio remuneraiorio,
f'aeultatem clerico l>encliciario ad Iruendum (juod boneslissimam liabel raiionem, et in si-

Iruclibus in absenlià, ut liieologiam audiat, niilibns, (p];e iiullà ralione admittenda sunt.
censetur dare etiam audienti jus canonicum. 1-1. Ad cap. ergo Ciim dilecta respondeo,
Alque in banc parlem propler aliqua ex bis principem quidem optimù facere posse illam
argumentis inclinât Didac. Peicz in legib. or- exiensionem, quia jarn acccdil ejus volunlas,
din. q. 2 Prologi. F;ivet Navar. atl'erens aliqua el n(m laoit lanlùni declarando, sed consli-
exempla in Sum. cap. 22, n. 74; Sarmlen. in tuendo; necpie aliud probal loxlus ille; nos
lib. Select, cap. 12, n. 7, et Barbos. in 1. i, auleui lofiuimur de privatis pcrsonis ulentibus
11. solut. .Malrim. n. 19 el 20. Projiler quod privilegiis. Propler e:i \eri\ ([nx. in conlirma-

Emntan. Koder., licet in i tom. q. 7, art. 2, tionibiis congei iinlur, esl cousiderandum, aliud
praediclam regulam absolutè iradidisseï, ni- esse, derivare privilegium ab uno ad aliud per
425 DE LEGIBLS. 4:24

similitudineni ralionis, quod non licet, aliud siiii, nec inutilia, vel frustra data, ut in fine

verô ila illud inlerprelari, ul pliira comprc- prœced(mis regulae explicatura est. Atque ila

hendal, quàmiii siiperlicie vcrborum appareai. res est laciiis.

Quod licet, quando ralio suadet. ExeiDpluiii ib. Hœc autem proprietas verborum inpri-
sil, si alicui concedatur privilegiuin cdehiaiuli mis sumenda esl ex usitatâ significaiione, vel
sacrum in loco inlerdiclo, licebil illud exltii- communi usu, vol (quod maxime allendendum
dere ad nûnislrum. El si concedalur persoiue esl) secuudùm jus privilegio proporlionalum,

nubili simile pi ivilegium audiendi sacrum, ex- quod ideô addo, (juia, si privilegium est re-

lendilur ad socios, vel tamiliarcs juxla decen- gium, magis allendendum est jus civile; si

tiam stalùs, ul supra diclum esl ex Panormit. verô iuerit poulilicium, canonicum jus aiten-
in cap. Quàm sit, de Judœis, quia illa non est dendun» est. Nolavit hoc Sylvest. verbo Privi-

extensio per siraililudineni, sed per virlualem legium, quœst. 3, et sumilur ex Bald. L. Si

continentiam verborum juxta ralionabilcm eo- quando, 1, C. de bonis vacanlibus lib. 10. Quod
rum interpretalionem. Ad hune ergo modum uno vel altero exemplo declaralur. Nani, si

habet aliquando locum extensio in lege exor- privilegium concedalur, v. g., episcopo pro

bitante, non verô propler solani rationis œqui- suis familiaribus, familiares inielligendi sunt,

parationera, ul in lib. 6, in principio dixi. Et qui aclu sunt in obsequio et famulatu ejus,

eodem modo diximus in maierià de voto, sub juxla cap. ullim. de verborum Signilicalione,

facullaie dispensandi includi facultatem com- in 6. El nolavil Abbas in capile, Cù»j dileclus,

mutandi. Et simili modo esl probabile, sub de Clericis non resideulibus. Iiem si aliquis

lestamento comprehendi codicillum tanquàra irregularis per privilegium fiai habilis ad béné-

accessorium sub principali, vel quia extendi- ficia, inielligilur de simplicibus, nisi aliud ex-

lur illa vox ad omnem disposilionem causa plicelur , juxla capul ullim. de Praebend.
morlis faclam, quando non usurpatur propler llem, si illegilimus per privilegium liai habilis

specialcm modum disponendi per modum te- ad ordines indemnité, inielligilur de minoribus
siamenti, de quo videri polesl Navar. de Redit, lanlùni, quia est niateria odiosa, et in majori-

monil. iO, et Mandos. in Praxi signât, gratiœ, bus censelur esse specialis ratio et considera-

verb. Liceniia. Ad hune ergo modum lii ex- tio, ul voluil Sylvest. diclà quaest. 3, et in

tensio in favorabilibus privilegiis quoad signi- verb. Clericus, 1, quiEst. 4. Praiterea immuni-
licationem verborum, maxime quando juvatur tas ab oneribus simpliciler concessa, inielligi-

consueludine, vel juris, vel judicum, aut sa- lur ab extraordinariis, non ab ordinariis, nisi
pientum; transiens verô à causa ad causam, exprimatur, ne alii nimiùm gravenlur, ut dixit
vei à personà ad personam propler solam Sylvest. supra, qu. 9, cum Barlh. in lege 2,
rationis œquiparationem, nunquàm licet, quod fl'. de Jure immunil. Sic etiam facullas admi-
raagis in sequenli régula explicabitur. nuendum numerum minislrorum Ecclesia;, cu-

13. Quarla régula, seu secunda de extensione jus l'aLullalcs diniinutai suiil, non extenditur
sit. privil^ gii semper esl
Inierpreiatio ampla ad augendum illorum numerum, eliamsi cre-
intraverborum proprielalem lacienda nisi , scant rediius, ul nolavil Panormiian. exlextu
major omninô necessaria sit, ul privilegium ibi in capile ullim. de verborum Signilicat.
aliquid operelur. Régula sumilur ex Glossà in Quia moderari propriè non signilicat augere.

Clément. Per Hueras, de Praiben. verb. Uire- Similitor privilegium circa modum servandi
ctus, ubi loquens de privilégie etiam motu pro- interdiclum, non extenditur ad cessationem à
prio concesso, ail, non esse ampliandum ultra divinis, nisi exprimatur, vel aliunde constet
vim propriam verborum. Ideni sensit Alex, de de mente concedenlis, quia illa duo in jure di-

Nevo in cap. Quia circa, de Consanguinit. et versa sunt, ul notai Navarr. cap. 27, num. 189.
Affinit. n. 10, et Sanci. 1. 8 de Malrim. disp. Denique facullas data ad ascendendum ad ma-
1, n. D. Ratio autem est jam tola in secundà jorem dignilatem non extenditur ad œqualem,
et terliâ régula, quia verba privilegiorum sunt quia verbi proprietas hoc non admillil, cap.
sicut verba juris, quai in proprio sensu, et se- Licet, de Transi, episcop. El sic eliam inielli-

cundùm jus ipsum sunt accipienda; aliàs nihil gilur cap. Licet, de Regularibus, ubi concedi-
esset certum, si ad improprias signilicationes lur religioso iransitusad arcliorem religionem.
exiendere licerel. Exceplio autem addiia est, Tnde non censelur concessus ad a;qualem.
quia l'undalur in ipso jure, quod praicipil, ila Denique, si alicui detur facullas providendi.
inlerprelari legem et privilégia, ul nec injuste ., priinam prîebeudani vacaïUem per de-
 425 DE LEGIBUS. m
cessuiîï, non inlelligalur data, si vacaverii per dist.38, cum similibus. Et ratio palet ex diciis,
renunliationem, vcl ccssioncm, quia in ri- quia ex voluntalc concedenlis pendel lola vir-
gorc verboruin illa duo dislincla snnl, cap. lus priviiegii.

Susceplum, de Praibend. in G. ly. Ad banc aulem conjecluram faciendam,

17, Adliuncergo niodum de aliisinleUigon- inprimis est sujiplicatio speclanda; nani illi so-
dum est, ei juxla bas régulas inlclligcndie sunl lel princeps conlormari, cap. Inler dileclos, §

aliae, quae fréquenter in aucloribns inveniun- Calcri, de Fide inslruni., nbi Félin, et alii.et
tur. Una est, privilégia non plus op rari (puun 1. iV prases, i\. de Fœnis, et Iradidil Jason. ia
verbis exprimant, juxla capil. PriiUccfia, dis- 1. Galtus, § Idew, If. de Liber, et Poslbura.
tinct. 5, elcipil. Porrô, de Privileg. subinlcl- leci. 1 ; Maiienz. lib. 5 Recopil. lit. 2; Gloss.
ligendum enin» est, quàm verbis exprimant, aul 2, num.5; Gutier. lib. 3 Practicar. q. 17 et 18,
lalè, aul reslriciè interprelalis, juxta condi- n. 42 et 43 Deinde iniliuin ipsius induiti al-
tioneni privilegii,el olscrvulà pruprià ilioiuni tenté consiîlerandum est, quia juxta illud so-
signilicatione, vel comniuni, vel saltein juri- ient adjungi omnia subsequentia, ut sumilur
dicà, nisi specialis nécessitas togal aliquam ini- ex 1. ull. ff. de Hyered. institut, et notant
proprieialeniadniitlere. Alia régula est, privile- Barlli. in I. Ambiiivsa, C. de Decretis ab or-
giuni simplicilir favorabile exlendendinn esse; dine faciend. et Panorniil. in capite Adversîis,
inteliigenda verô est, salvà verboi uni piopiie- de Ininninit. ecelcs. n. 2. Prailerea speclanda
tate juMa uiaieriani subjectani, vel usuni juri- est niateria suhjecla; nam ad illam soient
dicuni, ul dicluni est. liem procedil conlra verba acconunodari, et praecipuè spectandum
concedeiilein, nani respeciu alioruin restrin- est, an sit materia ambitiosa, vel etiam pericu-
gendasunl verba, ul prajudiciuni alioruin ca- losa, ex quâ possit sunii occasio ad multipli-
veaiur, Alia régula est, pnvilegiuin sinipliciier candasliies, vel peccata, ut verba coarctentur^
odiosum restringendum esse, ul quàni inini- Pneterea circuinslaniiœ omnes causarum, eî
niùm operelur, ita ut nec priveiur effeclu, et personaruni diligenter attendcndae sunl; aant
ultra efl'eetum pragoise necessariun» non exien- ba.'c omnia conlerunt, lum ad signiJicalionem:
datur. Est tanien inteliigenda, tum ut resiri- verborum, lum ad menlem principis intelligea-
clio sit respeclu aliorum, non reïpeciu con- dam. Dcniiiue inlerdùm possumus unum prlTÎ-
cedenlis, lum ut efl'ectus sit adicquaias verbis legiuni per aliud interpietari, et quod in une
in aliquo proprio sensu, juxta supra dicta, et deluerii ex alio complere, ut docet Bald. in
plura videri possunl in Félin, in cap. Postulà- cap. Auditis, de Praescript. num. 4, et latiùs.
sti, de Rescript, n. 8, cum sequentibus. et Jason. in 1. Tiilirum, ft'. de veibor. Obiigat.
Deci. in cap. l de Rescripl. et Bart. in I. Beue- n. G. Quôd si ailiiuc res sit dubia, et per rece-
ficiiim, lî. de Conslil. princip. plani docirinau) probabiliier deliniri non pos-
18. Tandem ex diciis facile expodiri potcst sit, consulendus est princeps, nisi sit aliquod
quod secundo locoproposui deni()(Jo,seu praxi pcriculum in niorà; nam lune prudenli arbi-
observandâ in bàc priviiegii inlerpretalione. trio uli licebit. De quo videri putcsl llosliens.
De qui re niulla Iradunl jurisla;,pra:cipuè l'a- lib. Summ. litul. de Privileg. § Quid ope-
norniit. in cap. Peneuil, de Iinniunit. Eccks. relur.

et cap. Licet, de Censib. et loto liiulo de Pri- CAPUT XXIX.

vil., qua; in sumniam redigit Sylvesl. verb.
Qui bus modis privilegium per se finiaticr, seu
Privilegium, à q. 3 et 9. Scd illi ad niulta sin-
quasi ab iutrinseco amittatur, et specîaiiter
gularia descendunt, quyead nos non speclani.
per lemporis lapsum.
Solùin ergoesl generatin» adnoiandum.quando
verba priviiegii sunl salis cîara, et cerian» b t- 1. Declaravimus omnia quac circa substan-
bent signilicalioneni, nullani esse ad!iil;endam liam, vai ieiatem, causas et eireclus privilegio-
interpretationeni , scd tonoroni et forniam pri- rimi opporinna visa sunl; reliquume^t, ut de'
viiegii esse observandam, juxla cap. Recepimus, illorum mulatione, ac destruclione dicamns.
et c. Porrb, de Privil. Et sninilur eiiani ex 1. Constat enim privilégia ro ipso, quôd jura Lu-
Ille aiit ille, ff. de Légal. 3. Quamlo voro verba niaria >unt, niulabilia esse, et quanlurnvis ali-

sunl ali([U() modo anibigna, lune piinripaliler qiia perpétua dicantur, omnia posse aliquo-
quœrenda est, et omnibus modis conjeclanda modo ab(jleri,acdeslrni. ut sujira, cap. 3 et 5,
inlenlio concedenlis, juxla cap. Inieltigentia, ailigimus, et nunc exaciiùs explicabinius. Non
€tcap. In his, de verbor. Signifie, cap. Sedulb, csl autem hic niodus mvialionis unus lantiuu,
TU, XllI, U
4â? DE LEGIBUS. i28

sed inulliplcx ; cùni enim privilegium sil hu- corruptionis modus provenire solet e.v defectu
mana lex, ferè oiniies modos iniilaiionis rcci- alicujus causae conservanlis; in privilegio au-

pit, qiios lex Iminiiia, de qiiibiis ex prol'esso lem [dures caus;e concurrunt, et ila secundùm
lib. Cdixiimis. Niinc verô ex iiù diciis siippo- nioduni causarum possiinl lii modi mulliplioari.
nimus, mulaiionem privilegii, instar physicae Ex his vcrô duo siini cerli, scilicei ex parte
iTiulalionis, circa rem praeexistenleni versari, jj
fornia\ seu qui ad illam reducilur, et ex parle

ac proinde privilegium lune muiari dicilur, caus* (inalis; ex parte verô causie ellicientis

quand<) fuit validum , et talis qiialiialis vel resestcoiilroversa, ei forlassè non necessaria,
quanlilatis, et poslea substanliam, vel pro- ui videbimus, nam de his tribus agemus. De de-
prietalera mutavit. Nam, si contingat, privile- silione aulem ex parte niaterise, non oportebit
gium à principio esse nulium, vel inipediri, dicere, quia duplex nialeria poiest in privilegio
aut suspendi, ne operetur, illa non erit nmta- consideiari ; una est maleria circa quam; et
lio privilegii, sed nullilas, vel irritatio, aut mutalio, quse ratione illius provenire potest,
suspensio anlicipata, de quibus, et de causis reducilur ad causam formalem, vel finaleni, ul
earum, explicando causas, et edeclus privile- explicabo; alla est maleria subjeciiva, ut est
gii dictum est; hic ergo de proprià mulatione persona, vel res, qu?e est subjeclum privilegii,
iractamus. et de hàc, quatenùs privilegium desinere po-
2. Quae dividi potest primo in totaiem, et iest ad desiiionem subjecii, salis dictum est
partialem ; per priorem loium privilegium, et supra, circa divisionem privilegii in reale et
lotaliier, omninô extinguitur; per posle-
ac personale.
riorem aulem non omninô, sed ex parle privi- 4. Primus ergo modus amissionis privilegii
legium tollilur; unde generalim diminutio pri- ex parle forma; sumiiur, eslque per temporis
vilegii dici potest. Comparantur aulem hae duae lapsum. Qui modus non hab^t locum in privi-

mutaiiones sicut privalio intégra, quae in icr- legio perpeluo, ul supra dixi, in privilegio
DÙno semper est eadem, quia tolum esse dc- aulem leinporali est clarus, et juri coiisenia-
struit, et partialis, quîe secundùm varia acci- neus, in cap. De causis , de Olfic. deleg. et in

denlia fieri potest. Hoc aulem non obstante, 1. 2 et 4, Cod. de Precib. imperaiori oflerend.,
variœ sunt mutaiiones totales, seu deslruclio- cl ralio id convincil. Nam privilegium tempo-
nes privilegiorum ex parle modorum, seu cau- rale dicilur, quod ad delinilum tenqius conce-
sarum à quibus procedunl. Poiesl enim privi- dilur; ergo necesse est liniri, linito lermino,
legium veluti corrumpi instar aliorum acci- quia cessai (ut sic dicam) inlluxus causaî con-
denlium, vel rerum corruptibilium, aut quasi servanlis, scilicel.volunlasconcedenlis, quae in
ab inlrinseco, et spontesuâ, quam vocare pos- privilegio inesse censetur tanquàm in signo,

sumus puram amissionem privilegii, aut per cl ideô solùm durai, quantum in privilegio si-

conlrariam aciionem, quae esse potest, vel in- gnificalur, vel certè (et ferè in idem redit) quia

trinseca ipsius privilegiali, quîe dici solet re- h principio d.itum fuil sub illà condilione, ut
nuntialio privilegii , vel allerius exlrinseci ilio lempore Unirelur; et ila non fuil produ-
agentis, et vocabiiur revocaiio, seu abrogaiio ctum nisi cum illà duratione, et ila hic modus
privilegii, et de bis omnibus sigillalim dicen- provenit ex parle formïe, quia limilata fuit ad
dum est; de partialibus aulem mulalionibus tenipus, vel expresse, vel a;quivalenler, ut di-
non oporlet specialiter diccre, quia in privile- cam, et ila fuil à principio imperfecta, et tan-

giisnon habet locum propria dispensatio, quia dem cessavil. Neijue in hoc occurrit dilficultas,

privilegium, ut taie est, non ponil vinculum, sed videri possunl supra dicta de privilegio
quod per dispensationem relaxelur, sed poiiiis tomporali, et quae in simili dixi, traclando de
ipsum privilegium solet vinculum relaxare. Et suspensione ad tempus facià, et PaJiormit.
ideô non mulalur ex parte per dispensalionem, ac doclores in c. Cùm accessissent, de Const.
sed per suspensionem, vel partialem revoca- 5. Alque ad hune modum reducilur amissio
tionem aut renunlialionem, et ideô explicando privilegii sub condilione concessi; nam ces-
intégras mutaiiones, cum proporlione declara- sante condilione, cessa bi t , ul sumiiur ex
buntur partiales. Covar. 1 Variar, c. 15, et Molin. tom. 2 de
3. In hoc ergo capite dicere incipimus de Juslii. disp. 298. Kalio verô est, quia laie
purâ cessatione privilegii. Mullis aulem con- privilegium virtute continet in concessione suà
tingil aniitti privilegium al sque aclione ullà leiiiporis et duralionis lerminum pra;linilum,
çontrarii corrumpcntis. Declaratur ; nani hic non quidem fixum et certum, sed per compa-
 429 DE LEGIBUS. 43y
raUonein et condilionem, scilicet, ut tamdiù alium tenninum , seu condilionem. Sic novi-
duret, quaindiù coiulilio diiraverit, talis voliiii- tiusreligionis, diniisso li;diiiu religionis, amii-
tas coiicodenlis [ht adjuiicl:uii condilionem lil privilégia , qnibiis in probatione gaudebat,
sigiiineatiir, et ideô solùm eonlert privilegio quia solùm luerunl concessa sub illâ condi-
durationem proporiionaiam; laleergo privile- lione seu durante
, illo vivcndi modo Sic
gium ideô perdilur, abiaià coiidiiione, quia eliam religiosus mutatà prolessione, aniillit
fiiiiltnii est teinptis, j)ro que luit (;oiicessum, privilégia prioris religionis, ul iliius sunt. et >i

el ila hic niodiis aiuissioiiis sui) praîdiclo riieiii- lorliori , si possil iransire à slalii religioso ad
bro contineiur. Ex ralione aiileni laclà con- non religiosum vei per dispensalionem
,
, vel
stat, necessaiium esse, ut conditio sil appo- alio modo, amitlit privilégia onmia religiosi,
sita non solùin ad fieri, sed eiiam ad conserva- quia slatui seu ralione status polissimè con-
,

lioneni privilegii. Certum est enim utro(jue cedunlur, atqiie adcô dependenter ab illà con-
modo adjungi posse, et positani tanlùni pio dilione. Et eàdem ralione familiaris nligionis
fieri, non sull-icere, ut ad mutuiioiieni cjus inlra illam liaJbiians , mutando habitationem.
mulelur privilegiuni, quia tune privilegiuni amittit privilégia, qu* per
I reli ,'ionem commu-
non pendet in conservari à condilione, sed ' nicabanlur quasi sub condilione iliius unionis
lantùni ia iieri, seu non est condiiiouatuin ciim ii!à, juxta regulam tradilam à Bald. in 1. 1,
quoad perseverantiani, sed solùui quoad pro- C. de Episcop.ei Cler. num.S.Quoiiescumque,
duciionein, et ideô iuiplctà condilione in ipso videlio'l unus gaudet piivilrgio propter unio-
,

fieri, poslea nianet privilegiuni ouininù abso- neni ciim ;dio, cui principaîiter concessiwn et,
luluni,el ideô non peidilur luulalà condilione. cl in quo solo ralio concessionis inveiiitur, tune
Exeinplo res declaralur. Kain si jiapa concé- dissolnlà unioiie,eiàfoi tioriinte^venienlemo^-
dai alicui inonasterio privilegiuiu non solvendi , le privilegiurii, cons<-qucnler amillcre privile
décimas, si episcopus consenserit, el episco- gium alternm, vel aiios, quibus per talem coin-
I
pus seniel consenliat, acijuirilur priviiegium, nmnicalioneiii privilegiuni concedilur. Funda-
nec erit in potestaie episcopi revocare illud, iiientuni liiijus régula; esi, quia respcclu aliorum
quia illud non donavil, sed papa, el licet epi- concessio illa est virtualiter condiiionata, et
scopus poslea disseiilial, non aiuiilitur, quia temporalis, scilicet, quamdiù ille vixerit, vel
non fuit ejus consensus requisilus, ut cundilio quamdiù duraverit umbra iliius, vel conjun-
perpétua, sed soKun ad valorem concessionis. clio cum illo, ut sic dicani. Elbocmododiximus
Secus verô essel, si in privilegio diceretur, supra, aliquibusprivile^iisgaudere uxorem ra-
quanidiù episcopus consenserit, vel si conditio lione marili, vivenle illo, et filios vivente pâ-
ponerelur non ex parle privilegii, sed ex parle tre, quibus non gaudeni, morluo paire, vel eliam
aclûs, seu usùs ejus. Ll si diceretur Conce- vivente, amisil privilegiuni.
:
si Hoc aulem non
dinius libi, ul possis non solvere décimas, non est uuiversale, uii ibi dixi, et ideô régula Baldi
resisienle episcopo, vel ut possis concionari intelligenda est regulariter, seu ubi neque ex
conseniienle episcopo; tuiiceniui cessarei pri- verbis privilegii, neque ex alio jure constat
vilegiuni, cessante condilione; tune auleui majorem fieri comraunicationem , ut ibidem
non omninô aniiileieiur |rfivilegiuni in se, S' d explicuimus.
solùm quoad usum pro illo aclu; nam poslea 7. Tandem ad hune primura modum amitten-
ilerùm conseniienle episcopo, possel quis uU di privilegiuni pcrlinet ordinarium dubium, an
laii privilegio, quia condilio non luit apposila privilegi im aniillalur per unuin aclnni ulendi
pro ipso privilegio in se, sed taniùm pro usu. illo. Quod atliiigii N'avar. in cap. Placuit, de
El iJeo niodus conuilionis ex tenore privilegii Pœnit. d. 0, n. lG(i, eiPanorm. in cap. 2 de
diiigenier ponderandus est. Treg. et Pace, et ibi Félin, laié, el ex illis col-
6. Pritterea ad hoc mendirurn reducenlur ligi vide ur baec régula, odiosa privilégia, qux
aniissioncs privilegiorum , qu:e conUiigunt per ad liles danlur, finiri per unum aclum consum-
Tiiulalioneni suiùs, vel aliciijus vinculi, à quo niaïuin, lavorabilia aulem nonainitii, eliam
talia privilégia pendebani laïujuàm à condi- finilo tali aclu, vel usu.
Favet Barth. in I. ult.
lione necessar.â, saliein virluali, seu generali, ff.de Consiil. Princ. num. 6, dicens, privile-
el ideô de^inunl essedesinenle condilione, et giuni ad agendum in judicio durare, durante
ila omiiia ilia iiabenl cerluni lerniinuni dura J'Kicio, et (îniriillo (inilo,
aliique addunt ;

tionis in concessione prxlixuni, non in parti- privilegiuni ad

excipiendum non ila finiri sed ,
I
çulari definitum , sed per comparationem ad \ essf perpeiuum, ol sumitur ex Gloss. in I. Fal~
iZi DE LEGIBUS. 432

de divers. Kescripl. verb. Prœmia, uhi

gium ad unum actum, verissimum est, illo
sb, C.
ad excipiftiiduni esse perpe- iacio , exlingui privilegium , et idem eril de
ail, privilogiiiin

Laliiis Iradil Panoriii. in cap. Cùm duobiis, el quolibet alio certo numéro. Tune
luuni.
accessissent , (fc Conslil. n. G. Ralio atiloin autem dico niodum liunc definiendi privilegii

esse vidctur ,
quia privilegium ad agendum ,
coincidere cum illo qui esl per lapsum tempo-

odiusun» est, quia esl conlra alium; ad exci-

ris in privilegio désignai!, nam, licet ibi non
picnduni vcrô esl favorabile, quia esl ad pro- detirniinetur cerla mensura lemporis abso-
priam defensionein lulè, designatur tamen quasi sub conditione,
scilicet, siatim ac fueril aclus perfectus. Inter-
8. Sed dicendumccnseo,resoluiionem piopo-

sili dubii non pendere ,

por se loquondo , ex eo, dùm verô solet designari, ut aclus intra taie,

quôd privilegiuin sil lavorabilc, vel odiosuin ,

seu lantum tempus faciendus sit, et tune fi-

concessionis, et vi veiboruni. nilo lempore fmitur privilegium, eliamsi aclus

sed ex l'ornià

Nam, si privilegiun» delur tanlùni ad ununi factus non sit, quia sub illâ conditione et

acluni , illo finilo, linitur privilegium. sive sit mensurâ fuit dalum, ut iradit Barlli. supra, et

in nialerià odiosà, sive favorabili; sive sit re- procedit per se loquendo; an verô limilandum

scriplum ad lileui, sive ad electionem , sive ad hoc sit, quando per accidens impedimenium
indulgenliani; in quàciiniqne enini nialerià po- intercessit, ut voluit Jason in 1. 2, C. de di-

lesi lanliun ad uniim acluni dari pro arbilrio vers. Rescrip., dicemus in sequeniibus.

cancedenlis.L'ndeproplereamdemcausani idem
CAPUT XXX.
eril in rescriplo ad lites, eiianisi sil ad excipien-
Ufritm cessante causa fmali privilegii, cesse
dum, quia eliam illud polcsl dari ad iinum lan-
privilegium, et extinguatur.
tùm actum, quid enim répugnai? E contrario
verô, si privilegium delur indelinitè ad aliquam 1. Secundus modus, quo Unitur privilegium
speciem acluuni, vel si delur per niodum pote- quasi ab intrinseco, esl, cessante causa finali

slatisadaliquid agendum absolulè, uladeligen. ejus, juxla regulam juris : Cessante causa, cessât

duni confessorem, ad aud cndas confessiones, effeclus, cap. Ciim cessante, de Appellat. 1. Adi-

etc., taie privilegium non finiiur per unum gere, § Qnamvis, tî. de Jur. patronat. Sumitur

acium, quia de se esl universale, ut supra autem bîc causa finalis propriè, et rigorosè,

ostensnm est; imô de se perpeluum, doncc proul à Jurislis dislinguitur à causa impulsivâ,

revocelur, si lemporis liniilalio in eo non ad- quai solùm secundariô el per occasionem mo-
daiur.
vet ; causa autem finalis hîc dicitur, quae est

9. Hoc auteni modo potest dari privilegium propria et principalis causa dans suQicientem

tam in nialerià odiosà, quàm in i'avoiabili, quia raiionem concedendi privilegium , atque ila

hoc eliam pendel ex arbilrio concedenlis el ,

reddens illud juslum, et honestum, ut sine illà

consequenlcr in ulràque malerià non linielur taie non esset. Et sic explicaia asserlio com-
privilegium per unum aclnm , nec per plures, munis est, ut constat ex Panorm. in cap. Sug-

nisi delinianlur in ipso rescriplo. Igilur male- gesttim, de Decim. n. 5, el in cap. Recolentes,

rià favorabilis, vel odiosa poleril deservire ad de Siat. monach. n. 1, in fine; Félin, in cap.

restringenda, vel amplianda verba rescripii, et Qnœ in EccUsiurum, de Conslil. n. 29, Bald. in
interprelaiidum dari ad iios, vel illos aclus, sou 1. Generaliter, Cod. de Episcop. etCler. n. 5;
effeclus, juxla superiùs dicia. Proxima verô Tiraq. in tract. Cessant, caus. in princip. n. 19,

el per se régula esl forma concessionis , an sit et à n. 210 usque ad 220, et totà limit. 23;
definiia ad unum aeium , vel ad cerlum nunie- Covar. lib. 1 Variar. cap. 20; Gutier. lib. 2
rum aciuum, necne. Quod primo el pra?ciiiuè canonicar. Quaest. cap. 15, Bum. 30;Barbos.
ex verborum proprielate colligendum esl : in 1. 1, fr. solut. .Matrim. p. 1, à num. 83, et
quando enim daliir ad solum unum aclum ,
Sanc. lib. 8 de Matrim. disp. 30, num. 14.
addi solel : Semel in vità , vel in morte, vel in Probalurque ex cap. Abbate, in fine, de verbor.
anno, aul pro hàc vice duntaxat , vel ad talem Signif.,ubi idexpendilGlossa, el ca^^. Gêner ali-

elfectum,\c\ quidpiam simile. Quando verô iioc ter, 10, qu. 1, verb. Nondevagantes , et cap.

non additur, regulare esl, ul laliùs delur, nisi Tuœ, de Cleric. non resid., et I. Ex pacto, ia

ex supplicalionc laclà, vel ex qualilale raaie- princip, fî. de Vulgar. el pupil. Ratio verô est,

risB, vel aliis circunistanliis coiiliarium salis quia valor privilegii pendet à tali causa in fieri

conslet. Intellecià autem menie concedenlis el conservari ; sicut enim non posset concedi,
scilicet ,
quôd fuerii solùra concedere privile- nisi justum esset, quando concedebatur iM ,
433 DE LEO mus. 454
nec polest diirare , nisi usiis cjus s'il jiistus. efl'ectus à causa privilegii , sicul jirivilogium ip-
Quce ratio ex sequcnlibus aniinadvcrsioiiilms siim , quia privilogium pendet à suà causa pro-
eluciilabitur. prià , ( t por se; eirîctiis verô solùm remolè
2. Primo ergo advertinnis, liunc modum <Io- et prraocidons, qnaloniis adosse privilegii ne-
finilioiiis iiiiii liabore i(»ciiin in priviloj^io, qiiod cessaria fiiil iila causa ; ergo non cessai ollec-
non dcrogut juri, sivc coiMimiiii , sive allorius tns jam faclus, licel causa privilegii cesset. Et
lerlii, sed osl niera gralia , el beneficiiim prin- confirnialur primo, quia si usus privilegii con-
cipis. Quia, ut taie privilogium riiè et licilè con- siderolur, ul est acliis pra;leritus, irrovocabi-
oedatur, vel non reqiiiril caiisam ( ut ;ili(ini lisesl;si verô spoctelur efl'ectus, qu ni roli(|uil,

volunt) , vel liccl illain roijuiral , ul lioneslè jam est in illo jus aciiuisiluni, ei in eo talis est

el prudentor concedatur (sicut nos dixinius), facia mulatio, ul non pendeal ex causa pri-

postquàm semel facta est concessio, jam non vilegii.

ampliùs requiritur talis causa, quia soliim fuit 4. Conlirniï'tur secundo, quia, si privilegiiim
necessaria respcciu voluntatis i>rin(:ipis, ut !io- consistai in unicà tantiim aclione, quani prin-
neste nioveretur ; volunlas autom principis ceps por se facit, ul esi liabililare porsoiiam ,

simpliciier contulil beneficium , et ad hoc ha- legiliniare, nobililarc, eic. , laie privilogium

buii legiliniam causara , et ideô bencliciura 1^ poliùshabol lalioiiemcnjusdam disponsalionis;

pennanet, eiiamsi causa cessaverit. Deceteniin dispons;itio auleni, posiiiuàin iiahuil coiisum-
benelicium principis esse mansurun), ut in ré- nialuni efleclum , non relractalur quoad efle-

gula juris dicitur ,

quod maxime locum habet clum, etiamsi causa muleiur, quia factum le-

in benefioio niero , et favorabili ,

quod sine giliiiiè non lelraclalur, qnamvispostea devenial
condilione eiabsolutè fit. Sicui eleeniosyna (a- ad slalum, in (juo non possil inchoari , ut est
cta pauperi rata nianet , etiamsi dosinat esse regul. 57 juris in C, et iradit lalè Tiraquel.
pauper, et donatio facta aniico semper durai diclo tract. Limil. 12,etMeno;:h. dePraîsunipt.
etiamsi amicilia cesset. Unde (il , ad banc pri- lib. 4, praesumpt. 189, num. 1S6, et patelin
vilegii amissionem non suffieerc, ut sii talis dispensatione voli ; nam semol facià, non redit
mulatio causae, quae mulàsset voluniaicin prin- volum, etiamsi causa muleiur, el idem est in
cipis, si tune operalura esset, id est, quia cessante similibus; ergo idem est de privilegio quod in
lali causa eo terapore , quo concessisset privi- uiiâ lantùni aclione principis consisiit. El con-
legium, forte non concederet, vel quia si nunc sequenler idem crit in privilogio danle polesta-
concessurus esset privilegiuni, sccundùm prai- lem ad unum ;iclum, quando jam operatum est
sentemstatumreruni non lacerel. Nam haeccon- perfeclèac iiilogrèsnum aclum,quialunceiiani
ditio non variât priorem voluntaiem, quseab- se habet ul dispensalio consummala.Quôd si pri-
soluta et elïïcax fuit , ut in simili dixi in ma- vilegiarius furtassè nondùni fecil actum, quan-
leriâ de Volo. tum ad ilium habet privilogium traclum suc-
3. Hinc praelerea colligo, et adverto privile- cossivum, el non comprehcndiUir sub pricdiclà
gium rigorosum derogans juri communi, vel régula. Imô hinc eliani inlolligitur, quod licet

alîcujus, duplex esseposse; unum est, quod ^ privilegium dot poteslatemge.ieralciu, ei babeat
uno attu consummatur, vel perficitur ,
quia traclum succo-sivimi in v;;riis acliiius . si ali-

vel solùm est per niodum unius aciionis, vol quos aclus operatum est, non habet locuiu
ad summum per modum polesialis ad unum cessatio, cessante causa, quoad illos efleclus,

actum. Aliud est, quod h;ibet traetuinsuccessi- quia de illis est cadem raiio, nec e^set jam
vum, quia dalur per modum potestaiis ad suc- cessalio, sed relraciio aciùs perfecii el con-
cessive operandum, vel omitlendum. In priori summaii. Fgilur asorlio posila inlolligenda est
ergo génère privilegiorum , si privilegiuui jam de privilegio liabento traclum suc ossivum, et
habuitconsummatum efleclum, non babel lo- proui respicii iisum fiilurum ; sic eiiim cessa-

cum hic modus ccssaiionis, seu desilionis. re dicitur, cessanio causa. El iia diserte expli-
Quia consummalo effoctu, jam privilegiuni non cuii Panorinilan. quom Tiraquel. iiiiilalur ,

est, sed transiit juxia proxiniè ditta in pra;ce- el eadem est mens aliorum (iuos supra Me- ,

denti punclo ; ergo non est, quod possil desi- nocli. referl.

nere cessante causa. Dices : Polest retraclari 3. Objici verô polest I. Expacto,fî. de Vul-
effectus, qui per privilogium faclus fuerat. Sed gar. oipupill. ubi privilogium dalum ad sub-
contra, quia aliud est privilegiuni, aliud ede- sliiuendum pro (ilio ameiito, non soliim dicitur
ctus privilegii, ul constat, et non ita pendet cessare cessanie causa quoad futurum usum.
455 DE LEGIBUS. 436

sed etiam relractari quoad jam factum. Quia est nullum, quia quoad hoc eadem est ralio de
filio amenlead iiicnU'in rcstiliilo, dicilur eva- conser\alii)ne, qiue deiiicœplione, quia nculro

iiescere subsiiiuiio jam l'acia, et redJilur ra- modo potcst dari liccntia ad illicilum perpe-
tio : Quia iniquum iiicipit esse privileginm prin- trandum. Sicque habet hic locum principium
cipis, si adhuc id valere dicamus; an[ert enim juris : Qnod perveiiit ad statiim, in qm incipere

leslamenti faclioicm liomiin same mentis ^ uhi non posset, in eo remanere non potest , 1. Vxa-
doctoresadverliint, effectum illuin revocari, niiis, 72, § Sed cîtm dm, ff. de Fidejus. ubi
quia revocabilis eral , et porscveranlia cjus Gloss. ferc aequivalentibus verbis ait, qnod im-
fuisset injiista. — Respoiideiur priiiiô , illuin pedil facie'idum , destruere qnoque jam factum.
effectum non fuisse plenè consuiniiialiim, quia El in 1. Paire, ff. de bis (pii soi, etc., verb.
seinper crat in ficri , et pendcns ab evenlu iu- lîctinere, déclarai hoc procedere, quando im-
turo ; iiondùm enim subsiiiulus successeral, et pedimentum est ex parte caus;e finalis. Ego
sub>t:iulio includobal camdem condiiioneni verô addo, intelligendum esse de inipedimento
quam privileginm , scilicei , nisi filius habere contrario, et lune dcstrui qnod factum est,

posset Itœredem. Uiuie dicilur secundo et cht- qualenùs est l'rincipium actùs fuluri cl facien-

riùs, privileginm illud, uicssetjustum, à prin- di , in quo laie impedimentum invenitur. De-
cipio fuisse concessum sine priejudicio lerlii, nique confirmari hoc potest ex dictis supra de
et ideô non fuisse subslitulioneni onininô ab- lege communi, cessare cessante causa per
solulam, sed quasi sub condilione, vel pruisup- contrarietatem ad legem ; nani privileginm est
posilione amenliœ filii , et inipolenliaî ad tc- qnœdam lex, et tanlô mulabilior, quantô spe-
slandum , ac subinde cessante iilà condilione, cialior, juxla legem, Ejits miliiis, § 1 , ff. de
non propriè relractalur effi'clus privilegii jam militar. Tcsiamen. ubi Glossa id notât verb.
faclus, sed per se desinit et irritalur, propier Qaocumqiie modo, el ibi alii doctores , et Ti-

condiiioneni non implelan), quia non fuit ab- raquel. diclo tractai, limitât, 11, ad linem;
soluta subslilulio, sed sub condilione amen tiae, ergo.
utique usque ad morlem , seu durantis usque 7. Altéra verô pars, scilicet privilegium ex
ad effectum decedendi sine leslamenlo ratione verâ, et subsislenle causa légitimé obtenlum
illius. non amiiii propier solam cessaiionem causae
6. Tertio bine adverto, necessarium esse, negalivam. Declaraïur primo exemplis ; nam
ut causa cesset , non tantùm négative , sed privilegium non solvendi décimas dalum mo-
eliam contrarié , ut eà cessante , cesset privi- nasterio propier indigenliam non cessât ,

Icgium habens tractum successivum eliam eliamsi monas'.erium jam non indigeat, sed
quoad futures actus. Declaraïur ratione , ex- aliunde habeat, unde suiïicienler ali possit.

plicando terminos; lune enim dico causam Item privilegium retinendi plura bénéficia

privilegii cessare négative, qnando raiio, quae simul ,

quia neutrum sufliciebat ad suslenta-
induxit principem ad conceilendum privile- tionem, non cxlinpuilur, eliamsi unum bene-

giuin, jam non subsislit ; nihilominùs lanien licium crescat , el fiai sufticieiis ad congruam
usus privilegii non est injuslus , nec per se sustentationem. Item privilegium ad antici-
contra aliquain virlutem, ut contingitsaepè, et pandum tempus recilandi divinnm oflicium
stalim declarabilur exemplisadduclis. Contra- ultra commune jus datum a'icui propier ni-

rié aulcm dico cessasse ciusam privilegii, niiam occupalionem aliciijus muneris, non vi-
quando usua privilegii, propier mutaiioni'm detur cessare, eliamsi munus relinquat, nisi in

materiœ , vel circumsiaîiliarum factiis est in- ipso privilégie dicalur : Qaamdiii laie numus

jnstus, vel iniquus, nt, v. g., si nionasterio exeraœris, vel ali(iuid ;e(|uivalens. Ilem in re-
applicata e^jet ali(pia pars deciuiarum alicjijus ligioiiibussuiil mull;i privilégia propier eau as

ecclesiye, quia tempfjre concessionis ex reliquo et rationes qu:B reverà per temporum varieta-

poteral ecclesia suiiicienler susientari, et pro- leiM et morum mulationem cessàrunl, et nihi-

videri, postea vcrô mutaiis rébus non possit lominùs non censelur cessasse privilégia. Uatio

susientari, si in tolà illà parle decimavuîn de- verô est, quia tune, licel ralio cessaverit, non
fravdetur, tune cessât causa privilegii, et con- est factum iniiiuum privilegium, quia usus cjus
sequenter cessai privilegium. Ilinc trgo facilis nec injuslus, aut perniciosus , nec illicittjs

est ralio asscrlionis sic dcclarala), iifiia privi- faclus est, ut supponilur ; ergo non est cur
legiuni de re illicilà nuliuin est; ergo privile- privdegium ceuseatur stalim eversum, ac de-
ginm, cujus usus faclus est illicitus, factum structum. Et conlirmatur eliam exemplo legis
437 DE LEGIBU». 45è
conimunis ,
quia non cessai obligatio cjiis ex nabilis dispensalio, idemque dicendum eritin
co, quôd iicj^alivè laiitùui ccsset ratio ejiis iii exemplo supra adduclo de licenliû non reci-

parliciilari. taudi, vel anlicipandi lioras, si nécessitas rê-

8. Scd conlra liane parlcm rcloniueiipolesl vera luit causa ada.'qiiata ; aliàs non est ad
utraquc ratio. Nam inpriinis, ut priviiegiuia rem ; ergo Idem crit dicendum de privilcgio,
ccsset, salis est, quùd conscrvalio piivilegii quia et di pensalionem coniinet, et quoad hoc
liai illieila propter niulalionein, vel cessatio- liabct eamdem raiionein. Ijnde obiier eliam
neui causa;, licet usas privilegii, id est, aclus apcrilur a;quivocalio, qu« conunitti potest in
ipse, qui ex jrivilegio lieri solebat, per se non supcriùs didis. Quando enim dicitur debere
sit illicitus; sed ut privilegii conservatio sit cessarc causam privilegii, ila utususejus red-
illieila, salis est, qnoil cessel raiio ejiis néga- dilus sit illicitus, dupliciier id inlelKgi potest.
tive, neque oporlel, ut in ipso usu orla sii ali- Primo, ut debeat reddi illicitus per se , et ab
qua nialilia, vel iniquilas dislinctaab illà, qua; inlrinseco, ita ul sit contra justiiiam , vel
résultat ex cessatione privilegii ; ergo. M;ijor contra naluralern legem, et hoc quidcm licet
patet, quia non est praisumeuilum, priiicipeni sudicial, ubi conligerit; lalsum autem est,
facere aliquid illiciluni ; ergo neque quùd esse necessarium , ut constat in exemplis ad-
conservct privilegiuni eo lenipore , quo fada dudis de dispensalione. Secundo, intelligi po-
est illieila ejus conservatio, sed potiùs praesu- test, necessarium esse, ul usus privilegii fiât

inendum esl à principio illud concessisse cum illicitus, sallem contra jus positivum, et hoc
eâ inlenlione, ut esset, quaiiiprimùni duialio quidem esl verum ; est lamen consequens ad
ejusfacta l'ueril illieila. Minor auleni probaUir cessaiionem dispensationis, seu privilegii, non
ex principio juris supra posilo ,
quod in aliquo tamen esl causa cessalionis privilegii, et idée
eventu inchoari non possii ticilè, non potestin eo- propter i'iam ralionem non reclè dicitur tune
dem subsister e, seu conservari. Nam lioc e:inideni cessare causam privilegii contrarié , quia ces-
ralionem veritalis habet in ipso privilcgio, saiio causae, quœ supponiiur ad cessaiionem
quàm in usu ejus. El fortiùs urgel illud piin- privilegii, tanlùm est negaliva. Assumptum
cipiuin, prout habelur in lege priuiâ, ff. de declaraïur in esenipîo dis;;ensanonis. Nam éo
Condicl. sine causa, et in lege , ISihil interest ipso , quôd cessai nécessitas comedendi car-
ff. de Nautico fœn. scilicel, paria esse a prin- nes, fil illicitus ille aclus, non quia habeat in-
cipio non liabuisse causam, vel illam esse desiisse, tiinsecam maliiiam, sed quia esl prohibitus,
qu(»d lia recipitur à juristis, ut videre licet iu el tali personae jam incipit esse prohibitus,
Tiraquel. diclo tractai, in princip. nnm. 14; cùni antea non esset, quia jam cessavit dispen-
sed si à principio non Cuisset illa causa, privi- salio ; ergo nialilia actùs non est causa cessa-
legii concessio fuissel illieila ; nam supponimus lionis dispensaiionis, sed ad illam consequitur.
esse causam Hnalem, el principalem . sine quà Dispensalio aulem ipsa solùm ex carentiâ ne-
concedere privilegium juri derogans, iniiiuum galiva, ul sic dif^am, el purà cessatione causas
esset, ul supra oslensum esl ; ergo siniiliier cessavii. Sic ergo eril in privilcgio, quod vim
conservare privilegium. cessante illà causa, esl habet cujusdam dispensationis. Quôd si qois
iniquum. El ila in exemplis adductis dicendum dicat, eliam tune cessare contrarié causam,
eril, vel illas causas non fuisse principales fi- quia facit illiciiam conservationem privilegii,
nes, sed niolivas , vel non fuis.-.e ada.'qu;!ias, inprimis de nomine Jispulabil, el deinde non
vel si laïcs l'ut'runl, cessasse privik^gia, quia poteril dislingucre negalivam cessaiionem à
perscveraniia iilorum fada esl iniqua. contraria, nec declarare quando causa privi-
9. Déclara lur, el confirmalur excmplo dis- legii cesset laniùm négative.
pensaiioriis ; nam, si conce.-sa sii ad usum lia- 10. Tandem retorqueo argumenlum à lege
bemem IracUnn siieeessivum propler causam desumplum. Nam lex communis in particulari
necessilalis UuHiuàm principalem et ad;equa- non desinit obligare, cessante lantùm négative
lam, cessante necessilalc, cessât quoad aclus causa ejus in illo i)arliculari, quia non cessât
reâiduos, etiamsi in illis non sit nova nialilia. tune causa ejus ada?quata eliam in illo parti-
Pali'l in dispiMisaiione non jejnnandi pro lolà culari ; alverô , si finis legis cessel in univer-
quadragesimà propler dcbililaleni viriiim, vel saii, et generaliler , eliamsi tanlùm négative
niniium laboreni; nam, si in ni'dioquadrage- cesset, lex cessare censeiur, quia fit inuiilis,
simae cessel nccessiias , cessabil dispensalio et consequenier irraiionabilis, etiamsi usus
quoad aclus rcsiduos, quia aliàs esset irralio- ejus aliam parliculareni maliiiam habere non
 439 DE LEGIBUS. 440
incipiat; ergo , ciim proportione loqiiendo ,
excmplum ; nam si in eo casu femina illa vi-

idem dicendiim est de privileiiio, cess;inlc (inc duetur in eâ ;etale, vel dispositione, in quâ
ejiis négative. Prohalur consc(|iiontia ,
quia jam non titnel periculimi ineoniinenli?p, nibî-
privilegiuni est lex parliciilaris, uiide ila coin- lominùs iierùm nid)ere poiest licilè; ergo non
paralnr ad fi nom su u m |>ailiciilarem, siciil lex cessai dispensaiio, cessante causa négative;
universalis ad (inem univers ilem, quia tiini ergo nec privilegium. Anlecedens probatnr,
adaequaius est (inis parlicularis legi particulari, quia suppono, in dispensatione non dici, ut
sicul universalis universali legi ; ergo. semel, vel pro unà vici' nubere possit, sed ab-
11. Faleor, rem esse intricilam et per- solutè, quôd dispi'nsatur in voto castilatis;
plexam, ut soient esse lire res morales, qiiando ergo ex illius vi polerit iierùm nubere, tum
générales reguUe tradendai sunt, quae vix pos- quia illae divcrsœ formai dispensandi, quae so-
sunt esse reguiares, nedùm infall biles. Dico ient esse in usn, oslendunt, plus concedi per
niliilominùs, ahsoluiè veram esse regulam in- secnndam, quàm per priniam, liim quia verba
dicalam, ut piiviiegium cessel, non sat s esse indefinita ;cquivalenl universali in bis disposi-
causam cjus finalt>ni négative cessarc, etiain liunibus, ni supra ostendi, et ita illa dispensa-
adaequatè. Loquor autoni nnnc de causa (iiiali iio est absttiuia, et perpétua ; tum denique quia
more aliquorum jnristaium, id est, de illà, qure allas non esset propria d spensatio voli, sed
ila movit principenn^ ut iuerit unica, vel ila quasi suspensio. Il si bumanns credilor remit-
principalis, ut si illa non adfuissel, princeps tat debiiori debilum sinipliciter el absolulè
non concederet privilegium, ut exponunl Pa- propler pauperiatem ejus, lie.et bic veniat ad
norm. Deci. Covar. Tiraq. et alii, ut in lib. de piiiguiorem loriunam, non teuetur solvere,
Simon, c. 44, latiùs iraclavi. nec renwssio relracialnr propter ressationem
12. Dico ergo, cessaiionom liujiis causa; causai ; si autem non absolulè remitleret, sed
merè negaiivam non esse suHicienlem causam, quamdiù esset pauper, tune acquisitis divitiis
ut cessct privilegium. El id'^m dico de dispen- teneiur solvere ;
prior autem non fuissct re-
satione. Et confirmatur ac declaratur exemplo niissio, sed suspensio debili. Voli autem dis-
de dispensatione voli. Nam si concedalur fe- pensaiio est quaidam remissio debili ad Deum,
niinae dispensaiio in voto cas;itatis propter el propter causam pr;esentein poiest fieri ab-
morale pericuUim inconiineniioe, ita ut lioec solulè, el ila lit per propiiani el absolulam
sit causa exprcssa in indulto, et unica, et illa dispensationem, ideùquc eliamsi cessel causa
poslea nubat, non obligabitur ad non peten- non redit debilum, nec relracialnr dispensaiio.
dum debilum, eliamsi pro certo supponamus, Sic ergo diccndum ccnseo de privilegio ; est
quoad hoc cessasse periculuni inrontinenliai, enim vel remissio, vel donatio, vel aliquid
quia sudicienter subventuin est periculo incon- œquivalens, quai semel fada de se permanens
linentia; feminae, si sii in statu in qiio possit est, licet causa, qua; ad iliam faciendam princi-
licilè reddere, quia boneslae feminae vix soient paliter induxit, cessel, et ita cessatio negativa
pelere. Dices, tune non cessare omninô cau- causa; non estsulliciens, ni privilegium cesset,
sam, sed tanlùm quoad aliquid. Sed boc non quamvis baic régula aliquam limiiationem,
satisfacit , tum quia eadeni est propoi lio par'is vel excepMonem recipial, ni respondendo
al partem. quai toiius ad totum. Tum etiam ad proposilam dilïicaliaieni nieliùs explicabo.
quia allas, si tania est dependentia à causa, ni 14. Ad principalein ergo dillicullatem res-
licite dispensaiio concedereiur, dcbuil à piin- pondco, in eà supponi unum, quod nec neces-
cipio ita inlclligi, ut esset ad coulrabcndiini sarimu , nec verum est, scilicet, conservalio-
matrimoniuii), et ad reddcndum, non verô ad nem privilegii (ieri malam cessante caus.à con-
peiendum, quia respectu intégra; dispensaii)- cessionis.Autenim perconservalionem intelligi-

nis non erai ad*quala causa. At boc est inu- tur positiva aciio eonservans privilegium ; et sic
sitalum, et nimis scriqiuîosum ; ergo eliam falsiim est, privilegium semel concessum indi-
interpretalio privilegii, subinlelleclà condilio- gere conservatione concedeniis, quia in rigore
ne, ut non duret, cessante causa lantijm né- salis eàt, ut non rclraclelur ab habenie poies-
gative, est niinis dura , et scrupulis plena, taiem, quia, sive princeps malè facial, sive
et idée n'^c necessaria repulanda est ad lici- benè , non relraclando, et sive id ouiiitat ex
lam concossionem, nec consuela, aul praesu- ignorantià, sive ex voluntale, privilegium per-
inenda. manebil sine alià positiva conservatione conce-
13. Quod ampliùs corroboro. urgendo idem deniis, si aliunde pravum non fiai, vei corrum-
441 DE LEGIBUS. 443
palur, aut finiatur. Et ila in rigore falsa est tiam iliam de novo acquirat , quando desinit
major ,
quia est alTumaiiva de siibjecio non esse causa, et privilegium conservaiur, sed quia

supponcnle, scu iinpossibili ,

quia conservjilio à principio babuissel liane maliliam, si conces-
non polesl fieii illiciia , cùni non sil aclio lui- sio ciMii lali inlenlione liorcl. El quia hoc prae-
mana , itnô licel spéculative res consideroiur, siiniendiiin non esl, inde necessariù lit, ul con-
talis consideratio privilegii non e.-t pernia- cessio lalis à principio fueril, ul ad conserva-
nenlia prioris actionis , ut fuit actio, sed est tionem privilegii cessante causa non sufliciat.
tanlùin permanciilia ipsius eileclùs ,
qui luit IG. Ilic aulem diseursus esset elTicax , si

jus aliquod, vei poiestas acquisila, qui efleclus probareliir, conceïsionem privilegii l'uluram
senicl laclus jain non peudel positivé in cou- fuisse illicilam, nisi darelur cum illà inlenlione
servari à concedenle, sed taniùin négative, ut formali, vel virluali, ut non duret, nisi quam-
non relraclelur, juxia infra dicenda. Sic orgo diù djraverii; nam inde reclè seqiiiiur, desi-
talis conservalio non polest liori niala. Qund si nere esse, déficiente causa, et banc illalionem
ipsa perseviraulia privilegii vocetur con^erva- reclè eiiam probant principia juris adducta ,

tio , eiiani illa non polest lieri niala per oïdi- quae bunc etiam sensum opiimè habere pos-
ncm ad concedenleni, quia non est aclio eju'^, sunl, el csloplimnm exemplum in cap. Abbate,
nec habet novam dinianalioneni ab illo , et de veibor. Significat. in fine, ibi : Tamdik mo-
prima ,
quaiu habiiil , fuit bona , el jaui por- iiasleritim ipsnm hàc honoris debeat pnvrogalivà
transiil : fuit enini à concessione pr*leriià , gamiere, donec ibidevi vigiierit observanlia regu-
quae bonafuii, ut supponitur. Solùui ergo po- laris. Ubi clarè poniiur causa illa, seu circum-
lest illa perseveranlia liei i niala, si privilegium slanlia , ul necessaria ad conservalionem pri-
fiât nialum , daudo licenliam ad acUini , vol vilegii, et reddiiur opiima causa, in quâ expli-
usum iniquum ,
quod non fil per solani ccssa- caïur, illum terminum designari, ut possit esse
tionein negativ.int causae, sed necessarium esl, licitus usus privilegii, scilicel, ut idoneœ per-
ut cesset conlrariè, sicul explicUum esl. Unde soiue iuveiiiaiititr in illo (monaslerio) qui possint
probaiiones quae in illà raiione adduniur, oni in abbutem assnmi. Alque ila illa desilio privi-

nés procedunl ex supposilioue falsà , scilicel, legii lerè reducilur ad niodum amissionis pri-
quôd privilegium durei per aclionem posiii- vilegii posiium in cap. praecedenie; nam tune
vam ,
quae verè sit aciio libéra concedenlis. Et duratio causae est veluti conditio requisiia, ut
ila non reclè applicauiur principia juris ibi durel privilegium.
citaia, quia inlelligenda sunl de causa, à quà 17. Verùtntamen illud assumplum non salis
pendet effectus in lieri et conservari ,
quamvis probalur , nec probari polesl universaliler , ut
eiiam possint alio modo inlelligi, ul paulô post probant exemjila adducta , praecipuè de privi-
dicam. légie) non solvendi décimas, el de dispensalione
15. Dicetverôaliquis,ipsanimetpriorem aclio- absoUilà voti caslitalis. Ratione etiam declara-
nem concessivam privilegii vocari conservalio- lur, quia mulla illicite fiunt, quae lamen fada
nem ejus ; nam in virtute illius permanet , et licite conservanlur; ergo è contrario mulla li-

tanlùm durât , quantum fuit per iliam inlen- cite conservanlur iii esse, quae lune non pos-
tum, et non anipliiis, ul in praccedenli punclo scnllicilè de novo fieri; ergo, licet privilegium
dicebamus. Et ita sensus proposition uni in en ex defeclu causab pervenialadstaluni, in quo
dilficuliate sumplarum est, inienlionem con- non posset licite incipere; poierit licite el bo-
cedenlis esse, ut sol ùm durel privilegium, quani- neslè permanere; ergo à principi(» poluit ho-
diù causa ejus duraverit, nam alio(|ui lierei neslè concedi siib inlenlione absolulà donandi,
illicita conservalio, non quae in resit dislincla el ul peiinaneat, licet prasens causa necessa-
à concessione, vel quae in re duret, illà irans- ria ad concessionem cesset, quamdiù usus ejus
aclâ, sed quae virUile in illà includitur, el nio- non fueril ali()(|ui illicilus. Probalur haec con-
raliler permanere ccnsetur, quamdiii non re- seqnentia, linnquia plus requirilur ad hones-
iraclalur. Tamcn, licel siluna aclio, dicilur tandam rci produclionem, quàm ad boneslan-
magis lieri illicila ut conservalio, quàm ut con- dam permaneniiam rci jam productae. Tuni
cessio, quia concedere laie privilegium pro quia qiii donat indigenli, non lenelur semper
tempore duraniis causa? licitum fuit ; conce- limilare donalionem, pro tempore indigenli»,
dere aiitem illud , ul durel, eiiam cessante eli.itiisi i'ortassè non jiosset licite donare, nisi
causa, esse iiliciium. Et ita dicitur conservalio propier indigeniiam ; orgo idem esl cum pro-
fieri illicila ex illà hypothesi , non quia mali- poriione in privilégie , quod veluti quamdam
 DE LEGIBUS. 444

(îonalionem oonlinet. Tunr prseterea ,

quia \
ut non possit justificare dispensalionem , nisi

decft, benonciiiin priiicipis esse niansuruiii, adicquatt , ut sic dicani . et commensuralè ad

elianisi causa ,
qii:« ad bcneiaciomiuiii iiiovit diirationem suam. Nam débilitas hotlierna nihil

i»on inaiieat, duiniiiodô benelicium ipsiiin pos- confert ad excusationcra crastinam , si pro
sil pro(îosse accipieiUi sine injiislilià , vel iiii- de futurà tiuUo modo duialura est, quod ex
quilale ;
qnia alioqiii non es^set largilio , sed qualitale niateriœ et condilione causae et dis-

quasi mulatio, et inde dubia elscnipidi in sub- pensationis est adeô iioium, ul ferè apertè

dilis orirenlur circa inlenlioneni priacipis,et statim appareat talis inientio disponsantis. Hoc
ciroa causani qiine ilium subslanlialiler movil, aulem non iia est in omniiius oausis praisenla-

quia saepè laleJ, et non iacilè inielligilnr. Tum neis disponsalionum , et mulîô minus privile-
denique, qnia, licet causa niovens principcn» ginrum , et ideô non poiesl inde sumi genera-
sit leniporalis et Iransiens ,
poiesl esse suffi- lis régula, sed potiùs contraria regala slatuenda
ciens ad porpesuani largilionem , ul constat, est, propler cessationem negaiivam causée non
quia sicut apud Deuni inonienlanea liibuiatio stiitim desinere privilegium, nisi contrarinm
«lerniim gloria pondus operalur, ita apud moraliser appareat ex condili;t:>e caus;e, et im-
principes inonienianea vicloria parenlis com- perfectione ejus comparai;» ad privilegium, vel

parât liliis perp» tuam nol)ilita(ern. Et simili dispensalionent lu illo inclusam, Quôd si ali-

modo apud poniiticem pnesens uiiliias, vel quaiido ex jcirte cans;c res lueril dubia, aliae
austerilas religionis polestesse sufliciens causa, circums!anli;e c(»nsiderandLe sunt, et si mate-
utei privilégia perpétua concedaulur, qnie du- ria nf>n fuerit nimis odiosa , in l'avorem potiùs

rent, elianisi cesset illa ulilitas, vel austerilas, esl incliuandum, ut in exemplo illo de privile-
et religio pcrveniat ad illum slatum, in qut) gio aniicipandi liorarum recilalionem propler

iniprudenter talia privilégia illi concederenlnr. munerisoccupalionem, dubium esse potest.au

Ergo, ut concessio privilegii sub raiione quà- actualis nécessitas occupationis , vel nmnus
cumque spectalà licita sit, non est necess ;, ul ipsuni trahens regulariter talent oecupalionem,

includat iliain linùtalam intentionem, ut solùm dedt-rit causampriviiegio , et in lali dubio hoc

duret quamdiù causa duraveril. Eo vel maxime posteriori modo interprelandum esl, ita ul non
quôd si cessante causa privilegium fuerit revo- oporteai, singulis diebus attendere ad aclualcni

cabiie, successor concedeniis judicare poterit, necessilatem , ul licilus sit privilegii usus, et

an lalis revocatio expédiai, necne, et hoc est sic de aliis. 'V

sulliciens et suave remcdiuiii, ut stalim dec!;i- 19. Ad id aulem, quod addiiur de aîquivoca-
rabo; ergo, ut inientio concedeniis sit licila, tione conunissà in declaratione de duplici ces-

hoc suflicit, et ita nulhun indicium sulliciens sationc causœ négative, vel contrarié, negamus
superest praesumendi inientionem magis rigo- assumptum iia enim illà dislinciione ulimin-,
;

rosam et limilatam, ei ideo pra;sumenda non sicut illà comnmniter uluntur auclores, ut su-

est , cùm praesiimptio sit pi aeter absolula pia osiensum esl Iraclando similem qu;wslio-
verba concessionis , ut suppono , et prajter gé- nem de cessalione legis, ccssanlc causa. Sen-

nérales régulas de principum beneliciis con- sus ergo est, talem requiri niutationem in
servandis et ampliandis, quia illa limitatio in- causa , quae reddal iniquum privilegium ex
tentionis est valdè odiosa et scrupulosa; non parle aclùs, ad quem didumes^elccuiseipicnler
est ergo admiilenda, nisi ubi evidenter l'ueiit esse necessarium, ut aclus liai mahis, non tan-

necessaria. tùm consequenter ex cessalione privilegii, sed

18, Ad confirmationem igilur illius dilïicul- al;unde, ita ul propler illius maliiiam , seu no-

tatis consequenier respondeo, eiiam iii dispen- vam moralemconditionem, privilci^ium factum
sationibus non esse generaliter vcram illam sit pravum, vel nocivum. El in hoc sensu pro-
regukïrHi, ul mihi probai argumenlum ex voto cedunlomn'a, qu;c diximus , cum rationibus

assMmpUim. Proptor «^xemplum verô ibi addu- j

fact s. Nec contra illum prttcedit exempUim de
ctum i\o. dispensulione privilegii in jcjunio ob \
dispensalione in jcjunio, quia non in omnibus

nécessita l!^m, ad lo, indispensalionibus habon- \l dispensationibus id locnm liabet , sed solùm

tibus traclum succossiviim lia!)ere nosîram do- ubi maleria vel causa id postulat, ut dixi, et

cfrinam exceptionem ahquam : uam in illo easu palet à conîrario in exemplo de dispensatione
t'alcor, dispiMisalionem non exleotli ultra tem- in voio. Imô in illo et in similibus de dispensa-
pus, pro quo durai nécessitas, lialio vero clara tione in irregularitate , illegiiimalione, etc.,

est , quia so!a nécessitas in illo casu lalis est. non solùm hoc invcnilur, ul non cesset , ces-
415 DE LEGIBUS. iH
santé caiisâ , verùm ctiam ncc rotractari possil giarii et utilitatc ejus , duret in aliis obligatîo

à (lispoiisaiile, quia dispeiiï^alio absliilil iinpcdi- non violandi jus ejus. Quèd si centingai non

mcntiiin, vel obligalionem, qiiuî à solo dispen- solùm cessare finem privilegii, sed etiam ipsum

sante ilerùiu ficri non polesl ,

proplcr solani fieri omninè inutile, tune probabile est amitli
negili(uiem caiisiu ; talis ciiiin est ob'.igaiii) privilegium tain in ralione logis, quàm in ra-

voti , vel taie injpedimcnliim est irrogiilari- lione privilcgii, et quearl hoc servari aliquam

las etc. Unde ctiam respoiidcri potesl non in

, proporlionem inler leg-'^m eommuncm et privi-

omnibus œquiparandtun esse privilegiiim cum legium, eiiam nt privilegium est, semper lamen
acluali dispensationo, qn* non est jd-opriè prl- est diversitas in modo et ratione; nam lex facta

vi!egium , ut supra dixi ,

quia privilcgium est inulilis fit liullaet f;!cto et jure, quia fit injusta;

pcr modum cujusdam jnris et potenliae dis- , privilegium autem inutile fit nullum, non qnia
pcnsalio auleni pcr modum actionis, qnac non sif injiîstum, sed quia, vel fit nioraliter impos-

cênseiur fiori lola simul ,

quando eU'eclus est sibilis usus ejus , vel non appelibilis. El ita est

sûccessivus , et causa dispensalionis est ciiam nullum fiieto ipso, potiiis quàm jure. Iiem haec

successiva, quai non proporlionatur actioni, nuililas non provenit in tali privilégie ex solo
nisi qualenùs cum îllâ extendilnr et durai ; defectu caustc finalis, sed ex defectu maieriae,
extra hune verô casum cl similos durare potest qu;eex aliis causis, vel circumstantiis facla est
effeclus dispensalionis plus quàm ejus causa, ]|
inulilis; nam so!a cessalio finis concedenlis ad
et idem contlngit regulariler in privilégie, ut tantam mutalionem non sufliceret regulariler
dixi. loquendo, ul dixi.
20. Deniquead instantiam sumptam exaequi- 21. Ex quihus omnibus adverti potestquartô,
paralione legis cum privilégie, dico, posse sus- diipliciler posse inlelligi cessare privilegium,
tineri sequipar.Uionem , si privilegium consi- cessanle causa finali , scilicet ipso facto, vel

deretur sub ratione legis obligantis;seciis verô niedià actione hominis, quod multùm interest.

esse, si specletur in raliune privilegii conce- Nam priori modo privilegium fit statim nullum,
deniis favorem ; nam sub eà ratione non est posteriori autem modo fit tanlùm retraclabile,
propria lex, (ît ideô non oporlet, propoiiionem quod lengè diversum esl, ut conslat ex supra
in omnibus servare ad legem, et prœserlim in dictis de irritatione legum, quae hic cum pro-
eo qnod in argumento inlenditnr. Declaratur, poriione loeum habent. Igitur omnia quae in
quia lex inducitobiigaiionem, non autem privi- hoc puncte dixin^us, intelligenda suntde amis-
legium per se, et ut favorem praebet tali pcr- sione ipso facto; nam hœc est propria cessalio

sonîc. Unde fit, ut lex communis, cessante né- privilegii , seu desiiio ab intrinseco , de quâ
gative , et in universali line ejus , cesset ,
quia nunc traclamus. Unde in codera sensu dieluin
facta est inulilis comniunilati, et consequenter e?t, cessanle causa négative tanlùm , non sta-

dcsinit esse lex, quia amillit proprielaleni,quae tim cessare, id est annullari et irritum fieri

est dt; esseniià Irgis. Unde rode etiam dici po- ipso facto priviiegium , et hoc eliam suadent
test eo ipso fieri pravam in ratione legis, quia raliones faclae. Cum hoc tamen stat , ut privi-
imponere onus inutile communitali iniquum legium fiât irritabile per cessationem tanlùm
csset, ac denicpie sub eà ratione non malè dici negativam causae, quia ex illà sumi potest ju-
posset lalis cessalio causse non tanliim noga- sta rttio, proplerquam privili^gium rcvocetur.

tiva: sed etiam contraria legi , quia toîlil jusli- El de liàc irritaiioue loquuniur mulia jura
tiam ejus, sicul in aciu indifiorenieex objecte, ailegata; et déclarai Deci. in 1. In ambigtds, 85,
et bono ex Une lionesio, cessalio, vel carotilia § A'on est novum , ff. de R'^gul. juris , n 4.

talis finis dici polesl contraria lali ac lui sub ra- Eavent eliam huic; doctrinai omnes ,
qui di-
tione mcrili, aut virlnlis. Al privilegium de se eu nt, post acquisitiim jus perfectè et consum-
non esl onus, sed laver privilegiarii, et licet niaiè, non cessare graiiam, vel favorem prin-
ratio concedenlis cesset, scu transoat, nensta- cipis, eiiauisi causa cesiet, ut iraduni Paiior-
tim fil inuiilo privilegium ei cui concessum est, milan. in cap. Post Iraiislalionem , de fienuii-
nec etiam onerosum, et ideô ex hàc parle non li.l. num. 17; Tiraquel. et Menochi. supra
procedti in ille dicta ratio, ut cessare debeal. cum aliis quosreferunt, et Gulier. lib. 1 cano-
Et censequiMiier eiiara ut liabeî riiionem legis nicarum Qurfstion. cap. 15, num. 22, qui
respcclu aliorum , cessai ulilitas ejus , nec pro- lo [uuMliir de disî)''nsaliene; esl autem de pri-

priè tune cessât finis ejus sub ralione Iccis, vilégie ,

per quod jam esl jus acquisitum ;

quia necesse est, ut durante favore oriviie- nisi enim revocctur, non amitiitur propler ces-
U7 DE LEGIBUS. 446
sationetn solam causse, nisi talis sit, quse usuiu supcrest dicendum de defectu ex parle efû-
ejus reddal illicitum. cienlis.

22. Quinlo adveiio , ut privilegium exliii- CAPUT XXXI.

guaiur dicto modo, iiecessariuni esse, ul ces-
Utrùm privilegium cxpiret per mortem
salio causae , cliaiu contraria, sit perpétua;
solam concedentis.
nam, si solùni sit ad teinpus, non extingueiur
privilegium, sed soiùm suspendeiur ejus eiï'e- \. Ilie est terlius modus amissionis priviie-
ctus. Ratio est , (juia lunc usus priviiegii non gii ,
qui cogitari polest , de quo dubilatur, an
fil simpliciter et perpétué pravus, sed ad tem- verussit. In quo generalem regulani consiiluo,
pus ; ergo nec privilegium in se lit simpliciter privilegium non amitli propter mortem conce-
iniquum , cùm pro alio teaipore possit habere dentis, nisi concessio illius in suà forma illam
honestum usum; ergo nec simpliciter irritatur, limiiaiionem coniineat. Atque ita pro generali
sed ad summum pro tune suspenditur. Con- régula, et sineexceptionebaberi polest, privi-
firmatur, ([uia privilegium, vcrbi gralià, im- legium semel rite comparalum , non cessare,
Diuuitalis ab oneribus, vel muneribus , seu vel amitli per mortem conccdenlis per se , et
conlributionibus , lempore necessiiatis non ut spécial ad defectum et careniiam causae ef-
valet, nec justus erit illius usus, cîi m néces- ficientis. Hœc assertio communisest, et sequi-

sitas careat lege, nedùm privilegium, et tauien tur ex régula juris ,

quôd gratia semel ob-
non propterea extinguilur, licet pro eo lem- tenta non cessât per niorlem conccdenlis,
pore usus ejus suspendatur , ut supra libro 5, juxla cap. Si super (jratiâ, de Oflicio delegat. in
latè diximus; ergo similiter et caetera. Item 6, cap, Is cui nulla, de Prœbend. in 6, ex qui-
indultum pontilicium ad dispensandum, défi- bus juribus illam rcgulam coliigunt Glossa ibi,

ciente causa ante illius executionem, suspen- Arcbid. elAncbar. item Deci. in cap. lietalum,
ditur , ne liceat usus ejus ; non tamcn ita de Olfic. delegat. n. 5, Rebuff. in Pracl. p. 2,
extinguitur, quin redeunte causa temporeba- lit. de Grali. , § lialioni congruit , per totum ;

bili, valeat et licilus sit ejus usus, ut rectè IMolin. lib. 2 de Primogen. cap. 7, num. 63 ;

iradit Sanci. lib. 8, disput. 50, num. 16; ergo Anton. Gabr. lib. 6, tilulo de Praebend. con-
similiter et cœtera. Denique lex, cujus obliga- clus. 1 ; sununisla; verb. Gralia , fSavarr. § In
tio cessai, cessante causa, non slaiim extingui- Levit., noiab. 31, n. 23, et in Summâ, cap. 27,
tur, sed suspendiiur; nam redeunie causa iie- num. 153, et cons. 2, de Oificio delegat. el
rîim obligat, ut latè Mendia, lib. 1 Controvers. cous. 1 de Privileg. num. 1; Gulier. lib. 1

illusir. cap. num. 3, et

46, lib. i de Success. canon. Qua'slion. cap. 15, num. 24 , et lib. 2,
in Prœfat. à num. 07; ergo , etc. cap. 17, à principio. Al privilegium est quae-
25. Sexto et uliimô in boc puncto adverto, dam gratia; ergo eadem régula in privilegio
quod supra dixi , in boc et prœcedentl mo- verum babet quod non cessai per mortem
,

do amillendi privilegium includi desitiones, concedentis. Ratio verô reguLe , etiam prout
vel mulaliones, quœ in privilégie rcsultare de gralià generaliter daliir , esse polest , vel
possunt ex mutatione materiaî, circa qium quia jus ipsum ita deciaravit bujusmodi con-
versantur; nulla enim materiai mulaiio extin- cessiones in favorem faclas , sub quibus privi-
guit privilegium ipso facto, nisi , quae usum légia conliiientur; vel cerlè quia talis decla-
ejus reddit vel iniquum, vel inuiilem, vel de ralio juris supponit banc esse intrinsecain ra-
quo aliunde constare possit, non cecidisse sub tionem gralia;, velccrtè esse maxime consenla-
inientionom legislatoris. Qmtties autem per neam ilii ; nam gratiae concessio est quaidam
mutationem materiie usus fit iniquus , vel moralis largilio , vel donatio; donaliu autem
inulilis, cessât finis priviiegii maxime inlriuse- semel l'aclanon iinilur morte concedentis.
cus, qui esse débet usus aliquis utilis et bone- 2. IIa;c ergo régula mullis modis explicanda
stus. Si autem extra bos casus contigerit, est , el quando amplietur, vel limiteiur. Primo
usum priviiegii esse contra vel extra intentio- eigo videri polest , regulam posilam , ejus ra-
iiem concedentis (quod rarô accidet, ut dixi lione attenta , solùm procedere in privilegio
),

tune necesse est , ul id provenial ex aliquà onininô favorabili ; nam illud est propria gra-
limitatione addilâ in forma priviiegii , vel de tia , non verô in privilegio odioso , nam illud
quâ sufiicienter constet ex tenore ejus , et tune licet sit favor respeclu ejus , cui conceditur,
cessutio illa periinebit ad defectum formae, ut odium continet respeclu aliarum, el ita non
ex dictis de primo puncto constat, el ita solùni est pura gralia, sed inixta , ideôque non débet
 44tf DK LE( IBIJS.
450
sequi regiilam gratiarum. Atque ita viilontur talis dispensaiionis, id est, ante matrimonium
sensisse Glossa in cap. peniillinio do Cloiic. coniracinm, valida manet, et polest consequi
non rcsidoM. , verb. Ucentia, cl Anioiiiii. ihid. efl'eclum. Qiiin poliùs licol con,missar.i;s non-
nuni. 7; Sylvost. verb. Indulgcwia, qii;t!Sl. Ti, dùm dispcnsâssel , si facidias illi fuit com-
n. IG; Angcl. n. 7, qui specialiler loiiiiiintiir missa cum obligatione et proeceptodispensandi,
de licenlià non residcndi, quia est odiosa pro- si preces veritaie nitantur non cessavit dis- ,

pler Ecclesiai praijudicinn). Qnae ralio, si so- pensaiio, ut fn simili dixi lom. 5. disp.
41,
lida esset, idem consoqiienier dicendum esset so( t. 2, in fine, et latiùs explical, cl mullis al-

in omni privilégie odioso. ISibilominùs Umieii logalis confirmai Sanci. lib. 8 de Matrim. disp.
veriusest, regulani posilain generaliter habere 2.S, n.8, licel INavarr. in locis cilalis contradi-
verum in omni privilégie, eliamsi deroget juri cai, cnjus sententia posset procedere,
quando
communi vel , alicujiis lerlii. Ratio est, qnia princeps moreretur, nondùm liiieris expedilis,
jura citata absolulè lo(]uunlur de gralià, et non ut vult Molin. supra, quod nunc non examine;
distinguunt inter eam qiue alleri proejudicat, et videri polesl Guiier. dicto cap. 17.
Deinde
vel non praejudical; ergo neque nos distinguera liceniia audiendi confessiones , et faculias eli-
debemus sine texlu , vel ratione cogente. Ai gendi conlesserem, non expirant morte cora
privilegium etiam rigorosè sumplum pro illo, cedeniis, licel illae coniineani privilégia praele
quod derogat juri , est vera graiia, absolulè et jus commune , et quae possunt
derogare juri
simpliciler loquendo , iniô lanlô est major ordinarii, vel successoris, ut etiam dixi tom.
i,
graiia respcclu ejus oui fit, quanlô non ob- disp. 26,sect. 3, et disp. 27, sect. A,
et plures
stante lege vel jure allerius, ei conceditur, ad idem allegat Sanci. supra, n. 72 et 73.
,
El
Unde nulla ratio permitlit , ut propter eam idem docent de licentiâ non residendi, Abb.
causam sit graiia minus stabilis , seu per- dicto cap. penult. de Cleric. non resid. n. 9,
pétua. Praeterea ratio facta, quôd concessio et Navarr. q. 3 de Redit, moni. 8, et in cap.
privilegii est quœdam liberalis donalio de Placiiit, de Pœnit. d. 6, n. 166, etSaldez. in
quocumque privilégie procedil : nam licel Pract. Bernard. Diaz cap. 26, et Sanci. n. 78.
deroget juri allerius , de lioc ipso lit per- Neque reddunt aliam rationem nisi quia illa
,

fecta donalio. El jus stabile contra jus allerius liceniia est graiia, cùm tamen
negare non
conceditur, ut patet clarè in privilégie non possini, quin aliquà ex parle odiosa sit, et
solvendi décimas; nam de se praejudicium conira ordinarium jus boc ergo nibil intér- ;

affert, et tamen durât post mortem conceden- esse censetur ad iimiiandam conclusionem
lis , non solùm quando in eo explicalur, ulsit positam.
pcrpeiuum , sed eliam quoties non explicalur, 4. Secundo interrogari potest, an régula in-
ut sit temporale, sed indelinitè conceditur, tolligonda sit absolulè de privilégie,
eliamsi
juxla principia supra posita. Et idem est de res sit intégra , id est, eliamsi privilegiarius
privilégie recipiendi aliquam parlem dccima- nondùm incœperii illo uli, vel limitanda sit ad
rum , vel non subeundi onera communia , et privilegium jam (irmaium per aliquem illius
similibus. usum, post quem dicitur res non esse intégra.
3. Unde ostendi potest ampliatio hœc indu- Félin enim in cap. Licet imdique, de Ollic. deleg.
clione , et exemplis, quae vel clara sunt, vel n. 1, verb. Primo casu, ita limitare videlur
probabilia. Eiinprimis laciunl proximè posiia. dictam regulam , privilegium non expirare
Deinde dispensaiio censetur odiosa ; tamen morte concedenlis si cœptum sit illo uti,
,
et
quia respeclu dispensai! est graiia, seniel con- ex parle sequi videlur Sylvost. verb. Gratia
,

cessa permanet, nec cessât pcr mortem con- q. 2, ubi ait , quôd potestas ad dispensandum
cedentis. Quôd si dicas, ideô id coniingere in alicui concessa per viam graiiae per unum
dispensaiione, quia jam habuitcffcctum, id non actiim dispensandi perpetuatur, ut non
expiret
est verum; nam si superior dispensavit in je- per morlem concedenlis , sentions re intégra
junio lolius quadragesimae, licel dispensans sla- HOU esse (irmalam graliam, etcil^il Joan. Andr.
lim moriatur, potest dispensatus suà dispen- et Anton, in cap. Ex tuà, de Filiis presbyt.
saiione uii ad cffectus nondùm secutos , si Moii aulem videniur hi auclores ex dicio cap.
aliàs causa subsistât , cl idem est in dispensa- Licct, et ex cap. Graium, c. Ilelatum,
eodem
iione matrimonii, si per papani luit commissa lit., ubi boc diciiur de commissione polesta-
episcoj)0, vel olliciali ejus, cl istc jam dispen- lis delegatif ,
quae commissio graiia quaedam
savit ; nam iicct papa moriatur antc e/Teclum est , et favor, et ideô videlur illa decisio ex-
 m DE LÈGIBUS. 452
léndi ad qiiamcumque aliam gratiam , vel pri- tem concedentis eiiamsi anlea dispensaverit,
,.,vilejj;iuin. Pra;seriiiu quia videliir rni!ii;irc oa- quod di'Iicilius est, ut palebit ex pnnclo se-
',dcm ralio; ideôcniin loscripUim, pcr qiiod tlc- quenli. Itatio deniqin^ à priori est, quia illa

legalur poieslas , extingiiilur niorie conce- condilio non est necessaria ex nalnrà rei, quâ
deiilis, rc inlegrà, quia noudùni esl linnala, polcst licri perfecta donalio el tradilio, ante-

et quasi radicata jurisdictio, ul dicitur in cap. quàm donatirius iiicipial nli re donatà ; sic er-

Quamvis, de Ollic. dideg. in 0; sed eodem modo go privilfgium dari polesl. piiusquàm privile-
jus quodlibet per privilegiuni concessuui, non giarius illo uli incipiai ; ergo ila intelligendum
videiur firmaluui et radicaïuni, rc inlegrà, qu a est dan cîmi absoîniè conceditur, cùm nec
nundùni est tradila privilogiario posscssio talis jus, nec homo limiiaiionem ponant. Et ila ex
privilogii ,
quia non videlur, nisi per aliqueni praxi, el consueiudine videUir constare, pri-

usuni coniparari. vilégium censeri sulbcienler radicalumel pos-

5. INibilominùs régula ha^c non recipit laleni sessum ante usum, pra;sertim si rescriplum
Jimitaiioneni, sed ait olutè intelligenda est de sit builaium, et traditum. Et ita responsum est
privilegio plenè concesso, et conipuato, eiiam- ad rationem in conlrarium, nain, quôd jurisdi-
. si nuUus usas ejus l'ueril inciioalus. lia sen- ctio conlenliosa non firmctur, re inlegrà, non
x-iiunt onines alii citati auciores. Probatur au- est ex naturâ rei, sed ex inslitulione juris po-
;
;leni baiC sententia suUii-ienter ex eo, quod in sitivi, et est spéciale in illà, et idcônon exlen-
; dictis juiibus, quiE loquunlur de gratià, lalis ditur ad alias graiias. Anvorôin bis reiiuiratur

liniilatio non additur ; cur eigo à nobis adden- saltem, ul privilegiuni sit acceplalum à conce-

da est? Maxime cùm graliae sini puiiùs am- dcnle, dicam sialini.
pliandae, quàm reslringenda;. Secundo proba- 6. Torliô inquiri potest, an régula intelli-
tur ab speciali ex eisdfm juribus, qiue isi gfMida sil tanliiin de privilegio alicui concesso
contiarium aiieganlur. Nam iila condilio, ut in favorem suum, vel elinn si dolur in favo-
res non sit Integra, soîùm posluluur inrcscri- rem allerius, utroque enim modo concedi po-
ptis jusliti», per quai delegalurjuiisilictio, ul test ; sa'pè enim concedilur potestas dispensan-
ex ipsis capilibus const;it; ergo exlra illum ca- di in favorem delegali, aliquando verô in lavo-

sum non babet in giaiiis iocum illa condilio. reni ejus, qui dispensandus esl, ul in rescri-

Imô niuili valdè probabililer censcnl, i;!;tm plis, per qu:e conimiititur j)rovido confessorl,

condilioneni solùm requiri in delegatione ju- aul doctori, elc, ut dispenset cum aliquo in
risdiciionisconienliosae et invo'uniaii:^ ; nunj lali voto. Videlnr ergo asscrlio indiffereuter

de bàc plané loqunnUir dicta jura, (|uui in bàc idlelligi'nda, quia privilegiuni nlrovis modo
.- parle non suut exlendenda, quia non conti- dalum evl vorè gralia, nam est concessio po-
nent l'avorem, sed poiiùs sunt slricti juris. teslatis et jurisdiclionis non contenliosaî, vel
Uiide sequitur conlra Sylvest. et alios, privi- allerius similis favoris ; ergo régula eiiam de
legiuni, per quod dalur potestas absolvendi à lirmitate graliiB esl de illis indillcrenter acci-

culpis reservalis, et à ccnsuris, vel dispon-andi pienda. In conlrarium verô esl diclum cap.

in aliquibus irregularilalibus, vel impedimen- Si cui iiulla, ubi dicitur, inandalum à puntilice

tis, in l'avorem ejus cui Ude privilegiuni datur, dalum alicui prailalo, providendi aliqueni de
non expirare morte conccdenlis, si res sit in- benelicio in gratiam provisi, expirare morte

tégra, quia est niera gralia plenè lacla, et non concedentis. Unde colligilur, idem dicendum
est delegatio jurisdiclionis lori conl<!nliosi. esse in omnibus simdibus grains, ul allegali

Jlàc euini ralione, ut supra dicebam, per mor- doctores latentur.

lem concedcniis non cessât licenlia lacla sa- 7. Udic dubitalio poniturad expiicanda ver-

cerdoli ad audiendas confessiones, licct per bain principio asserlionis posila. Locuti enim
illain delegatur jurisdictio in loro poeuilentiic ; sunius d<' privilegio, semel rite et perleclè coni-

ergo idemdictndum eril, eiiauisi ille sac^'rdos paralo, et inle'lecla régula boc modo nullam
nunquàni fuerii iilà usns. Idemque est cum liabei excepiionera, vel liniilati(mem ex parle
proporlione de licenlià eligondi conlessorcn. privilegii seniel obtenii, sive dclur in favorem
Et ila tenent auctores in praicedenti piinclo accipienti-i, sivealiorum. Secus verô esl, sifue-
cilali, et plures, qnos Sanci. refert num. 8, ril lanliim inclioaluni, ila ut adbuc non sit ob-

et idem Sylvest. ibidi'm faieiur cuni Federic. tenluni, sed oblinendiim. Prior pars probatur

Cons. 78, quando p:q>a concedit alicui, ul dis- ralione lactà, cl declaralur aiupiiùs, quia in-
-* penset cum lali, non aiiiUSi gialiaai per niur- prin;'3 nullum e^t privilegiuni (si vei um pri-
ilS5 DE LEGIBLS. 454
vilegium sit) quod non sit graiia, et favor ac- non nunùsquàm polestas operandi circa pitres

cipienlis, elianisi loi lassé dclur iu alionini uli- iudelinite. lu quo sensu videtur locutus èyl-
lilalein ei Irucluui ;
graliae eiiim gratis dala; vesl. supra citaïus cuui Fed^ric.elidem lenent
\erègrati;p f<unl, cl l'avoros accipionliiim, liccl Ilosel. et Tal)ien. verb. Oralia , et Ange), ibi

in alioiuiii uliJiiateni dcMiliir. Sic ergo larulUts n. ;2, verb. Ui.speusalio, u. 15, Domin. et Era/i.
coiieioiiaiidi, absolveiuli, aul dispe/isaïuii, di- in diclo cap. Si cui iiulla, el coliigilur ex illo

reciè lacla ei ciii coacediiur, lavor est cjus, li- texlu ; nam, ut ha'c laculliis expirel, requirit

cel ralio, ve\ causa dandi iilam, et principale ul delur, uon vb suaui, id est, accipienlis, set/m

forlè luolivmii, sil alioruni ulililas. Solel auleni ejas, cui provideri mutidaiiir, graliam. Imô inde
in Loc coiuimiDJler oljseivari ,
privilégia aliis rcclè colligilur, necessarium esse, ul graiia

ulilia pr^vlcr recip enieni, dupliciier concedi non liai delegalo, S(>d soli alleri, alque adeô,
solere, uiio modo respeclii aJiuruni in connuu- si iu utriusque lavorem liai, non exlingui per
ni, ei generaiiiu, alio modo respeciu laiis per- uiorlem concedenlis, quia in eo, cui facia est,

sona; pro lali c;isn, vel casit)us. Priori modo permanet, et quia ex illo texlu ampliùs non
censeiur graiia simpliciter lacla ei cui talis po- colligilur, ul ciiui aliis notavit Sanci. sujtra

lestas conceAlilur, posteriori auleni modo cen- jium. 81, el iolelligendum puio, quando graiia
setur graiia ficri poliùs persona* designaUTC, ut concediiur ulrique aiquè primo et principali-

(Ci dispcnsaiio ad beneliciuiii eonicralnr. L'nde ler ; nam aiioqui, si lavor dclegati sit lantùm
iil, ut privilegiuindireclè couctissum alicui, ul accessori(un (juid cl quasi causa lanlùm moti-
perillud aliis iiideii.iiiiè, seu in coniuiuui benei'a- va, lune sequelur principale, etsimpliciler cen-
eere possil, ut sic dicam, vel jusaliquod exer- sebilur talis graiia nondùm facla. .

cera extra jurisdictionein conlentiosam, non 9. Dices : ÎNulla esiergo dilTcremis inier po-
expirel luoriC coaceJenlis propler ralioncm leslalem dataiii indelin le, vel circa delermiwa-
faclam. El in hoc conveniunt Gloss, el inter- tam peisonain concessam ; nam indelinilé data

ipreiesin dicio cap. Si cuinnlla, per illuni lex- potesl principaliier, vel eiiam loia.iier dari in
luuijiBialii, qiios Anton. Gabr. supra rel'ert. lavorem commuiiitalis, vel jnu!tiludinj$ coui-

B.Alverô, quando polestas per privilegium prehensae sub illo lermiuo communi iiidcliuilè

concediiur ad exerceiidum aliquem actum la- suiiiplo, iiiliil enim répugnai, imo per bullas
vorabileni circa dcieriniaatam personani , re- jubibeorum videtur iia dari ;
per illas eiiim

gulariter censelur expirare, re intégra, per non iîilendilur lavor sacerdolum, vel cofl.fes.so-

morleiii concedenlis, etiamsi aclusexercendus riim, (juibus daiilur pole.vlales, si à pœniteiili-

non sil jurihdii,lionis conlenlio&;e, et videtur biis cligtnltir, sed graiia et lavor pœnilenlium.
coliigi ex diclo cap. S>i cui nidla., uiji Gljssa ra- E conirario verô similes poteslates dantur per
tioneoj reddil.quia tuuc graiia non est perfeciè privilégia religion um in lavorem ipsorum reli-

facta, sed lacienda. Quia tune non fil propriè giosorum. Alverô eodeiu modo , quando desi-
graiia illi, qui lalem acluni cHeclurus est, si'd giiatur pcrsona dispensaiida, vel promovenda,
illi in çujus commodum acius est eiiiciendus, polesl dari eisdcm modis, scilicol, vel in lavo-

jnam loia graiia ordinalur ad illuni uctum, rem delegali tanlÎLm, vel providendi lanlùm,
ideoque dùni ille non est ikclus, non censelur vel utriusque siiuul; ergoeàdem raiione cessa-
graiia lacla, sed Lciendn, cl conseqi'.cnler bit, vel noncessabil polestas per iiKulem con-
comuiissio potCBlatis ad ilium actum facienduiii cedenlis, si lueril, vel non lueril data in lavo-

noi> est tiriuala, re inlegrà. Exempluui est in rem delegali, siye sij. ind^elinita, siveparlicula-

Casu dicii icxlùs, si episcopo commiLlat papa, ris, et ila impertincns erit observalio supra
ut del beuelicium, quod vacavent.Polro, graiia posila, el nulia erit disliiK lio,

censelur concessa Peiro, el antequàui bencli- 10. iîespondeo, ex diclo cap. S/ c^li nulla,

cium conferalur, censelur laciçndy, non lacia, banc coliigi diil'erc duo mem-
ntiaui inter ilja

^ ideô expirai io eo slalu existens per moriem bra, quia cùm daiurfacullssadbenefaciendum
concedenlis. Hoc lanien liiuilandum esl, nisi aliis, nulià personarum ladà expressione, gra-

polestas illa etiani circa dcierminalam perso- iia censelur facta comniunitati simpliciler, el
nani delur in favonni delegali.quidalurus est, sine addiio, vel resiriclione, et idée simili mo-
vel laclurus beneficium ; nam lune censelur do c<;nselur permanere posi mortem conce-
graiia jam lacla, el non esl dubium, quin po- denlis, eliam re ini«-grà, el nullâ liniilalione
lestas ad operaiidum circa delcniiinalam pcr- vel disliiiclione a(lliil)ilà, au delur iu graliam
$ojDiaiD possit cominitii alicui in favoremejus ,
ï accipienlis , vel aliorum, sed absolulè ; atverô,
 m DE LEGIBUS. 456

quando persona particularis exprimilnr, circa ut provideatur cum prselatione ad alios, talis

quani faculias liabitura Psl efli-oUiin, lune <lici- licenlia, vol jus, magnus favor est, et ille non

lur cxpirare per iiiorUMii concodtMitis, re inle- est laciendus, sed laclus, ut perse constat;
giâ, non absointc, sed cuni illo aildilo, si da- ergo daUir ibi graîia facta, et consequenter
lur polt'Slas alicui, non ob suarn, sed in rjiis, ad non peiitura, juxia noslram regulam ; non
provideri mandatur, graiiam. Ilalio autcrn reddi polesl auiem permanere, nisi in delegalo nia-
, polesl, vel quia laiis laculias semper eslma- iieat polesias, ut per se nolum est : ergo. Con-
guus favor delegali, qui non excluditur saliem lirmaïur, quia ille, cui lune concediiur facultas
praesumplione juris, eiiainsi sinuil iavor alio- conferendi, vel dispensandi, videtur quasi exc-
rura generaliter, seu indelinilè intendatur, vel culor graiiie alieri jam factx*; ergo débet per-
quia favor communilalis, seu niulliludinispra;- manere raiione illius , lanquàm accessorium
ferlur favori privalo, et ideô, iicet non sii ad sub principali argumento capil. Si super gratiâ,
effectum perducius, propier ipsam concessio- de Oflic. delcg. cum bis quai ibi nolanlur, et

nem, censeiur lirmari ex virluali declaraiione à Gabr. supra num. 3.

et concessione juris. Alque iia siniiles faculla- 12. Confumalur el declaralur exemplis :

tes concessœ per hullaui (Iruciatœ, jiixla coni- unum esl de licenlia eligendi confessorem ,

muneni el receplam docirinani, qiianj lalé le- qu* non expirai morte concedentis ut dixi ,

fert Sauci. supra, numer. Uô, non expirant solùm quia esl quidam favor faclus pœniienli,
per luoriem concedentis. in (juà bulià aliqui eliamsi delur [iropler elTedinn qui nondùm
,

considérant, quôd ipsaniel praibcrilj;l iciiipus esl coiuparalus ; imô ne illud piivilegium , seu
suai duralionis, sciiicel, annuni, vel irienniuni. licentia pereal, suslinetur polesias confessoris

Sed licel ba;c possel esse ratio sufliciens, ul clecli , el validiias absolutionis ab eo collatae.

suniilur ex Anton. Gai), supra, n. 33, non cre- Cur ergo non idem dicilur inalieroprivilegio?
do esse rationcin adu;qualani nain idem cen- ; vel cur in eo non respicitur ad liceutiam , vel
senl omnes de duralione jubil.toi uni, Iicet non jus staiim concessum , sed ad effedum non-
ppyescribani tenipus suie durationis.Katio ergo dùm facium , ul dicaïur gratia nondùm facta ,

sumonda est ex ipso nmdoconcessionisindelini- sed facienda? Et urgelur hoc exemplum; nam
taj, quae eoipso censelur conlinere privilcyiuni licel faculias directe darelur sacerdoti delermi-
pernianens, quamvis alix rationes probabiles nalo ad absolvendum Pelrum , vel dispensan-
reddanlur, quaein Sancio supra videri possunt. dum cum illo , non expirabit , re intégra ,
per
Alverô, quando facultas datur in orduie ad de- mortem concedentis , non solùm si delur in
signalam personam, considérai in cujus l'avo- favorem sacerdotis, quod omnes ferè fatentur,
rem dalur, ul declaratuui est, (|uia jus videtur sed eliamsi tantùm sit in favorem pœnilenlis ,

praesumere, concessionem sic faclani ordinariè tum quia in lali materià major et durabilior
fieri in favorem désignai* personœ, nisi aliud esse debel favor pœnilenlis, quàm sacerdotis;
expresse declareiur. In boc ergo polesl con- tum ctiam quia in re in idem redit , quôd po-
sislere diflerenlia. lesias delur sacerdoti circa pœnilenlem , vel
H. Sed adbuc superest diflicullas circa ra- quôd delur pœniienli licenlia ad eligendum
tionem supra dalani, ob quam concessio facia confessorem; sed data boc modo durât, eliamsi
in favorem personae designalaî providendœ, principali 1er delur in favorem pœnilenlis ; er-
seu dispensandai, censealur amiiti nioriecon- go el data priori modo. Quid enim ad rem mo-
cedentis. Ralio enim data non videtur solida, ralem boc inieresl? Neque enim considerari in
scilicet, quia lune graiia non est fada, sed fa- praesenii potest , quôd licentia ad eligendum
cienda ; nara aliqua graiia esl ibi simpiiciter confessorem esl indefinita ex parte confesso-
fada ergo illa pcrire non débet, juxia regu-
; ris ; licenlia verô data confessori directe jam
îam dalam ergo nec eifectus cjus impedietur,
; deterniinel personam. Hoc enim nibil videtur

eliamsi nondùm sit laclus, sed poliùssuslinen- referre , tum quia delerminalio personœ à con-
dus erit, ne prior graiia pereal, lanquàm anne- ferenle potestatem facta , videtur magis inten-
xus illi, seu lanquàm accessorium sub princi- ta , et priesumilur magis prudens , el ideô ex
pali. Antecedens probalur, quia, quando ali- bàc parle facultas erit magis durabilis , tum
cui mandatur provideri debcneiicio, eo ipso da- quia, licel pœnilenlis licentia sit, ut tali con-
tur aliquod jus providendi), non in re, sed ad fi'ssori conlitcri jtossit , non expirabit re inté-

rem ; nani, licel sit valtiè reaiotuni, aliipiod gra , (juia est priviU'gium illi jam facium ,

profeclô est, velcertè, licel appelleiur licentia, non minus quàm licenlia eligendi indeiinitè,
 457 DE LEGibUS. AU
13. Prœlerea rniilti probahililcr «ietcndimt les. IJnde cngiiari possent duo niodi dicendi
ordinaria rcscripla, pcr qiiiK comniillilur tiis- extrême diversi. Lnus est , omnen) licenliam,
crelo confessori l'aculias disponsandi ciiiii Tilio vel l'acultalem, aut qualecumque privilegium,
V. g. in lali volo , vcl inipodimento , de, non seu rcscriplnm graiia; concessum uni in ordi-

expirare , re inlogrà , niorlo conocdonlis , nt ik; ad ollectinn grati* consoqncndiiin ab .dio ,

videri polosl laïc in Sancio , supra , niini. S7, cui poleslas conferendi , vel dispensandi dele-
Cl lamen illa esl graiia noiuiùin lacia ([uoad galur, censeri graliam slatim (aclam ex vi pri-
effecluni intentnin ; ïamen quia esl fada quoad vilegii, antequemcumque usnm ejus, si male-
licenliam , seu facul'alem , ccnseUir j)erinano- ria grali;e sil spiiilualis, perlincns principaliler
re ; ergo idem in omni simili. — Kcspondenl ail honiim animiD ejus pro{)ler quem concedi-
aliqui , illani facultatcni disponsandi non re- tur , assequendum per usiim jnrisdiclionis vo-
linqni in arbilrio delegali , scd nccossariô esse lunlariœ, qu.-c sine sirepilti judicii illi operari
ab illo dispensandum , eo ipso ,
qiiôd rescri- polest, idcôque lalem faciiitalem non expirare
plum acceptât , si invenial preces in veriiaie per morlem concedenlis, eliamsi res sit inté-
nili , el ideô illam non esse lanlùni licenliam gra. Secus verô esse in aliis facullaiibus extra

dispensandi , sed esse virlnalem dispensalio- bnjnsmodi maleriam concessis. Nam jura, quae
neni , el ideô , sicut dispensatio non rctracla- de similibus privilegiis judicant lanquàm de
tur per niortem concedenlis , ita nec illam graliis non concessis, el ideô cessare in simili

facullatem exlingni. Sed hoc non videlur sa- casii slaluunl, loquunlur vel in malerià ambi-
lisfacere ,
primo quia considerando statum re- tiosà , qualis esl maleria beneficialis , de quâ
scripti, anlequàm accepletur, vel aperiatiir ,
esl sermo in dicto cap. Si cui nutla , et cap. Si

nullam necessitatem ponil , sed nieram fa- super gralià ; nam illa maleria semper esl odio-
cullatem conoedit. Secundo , el prœcipuè ,
sa , et reslricli jiiris. Vel loquunlur in malerià
quia nécessitas illa , qu» imponilur delcgalo ,
fori conieniiosi , ad quain reducunlur exlerni
videlur poliùs obslare duraiioni graiiae nam ; conlraclus et ncgoiia humana, de quà loquun-
transit in mandauim, et commune proloquium lur dicium cap. Gratum , et cap. Relatuni , et

est, mandalnni cessare per morlem mandanlis, alia) leges , quae dicunl , mandatum expirare
re inlegrâ ,
juxla diclura cap. Graium , et cap. niorle mandanlis, re exislenle intégra.

Retatimi , el Et quia, ff. de Jurisd. omni.

1. 15. Aique hic modus dicendi videlur lîeri

judic. el I. Mandatum , C. Mandati; ergo, si lum quia juxla illum facile compo-
probabilis,
facullas dispensandi data sacerdoli in Tavorem nunlur omnes dilîiculiales posilae el commu- ,

t^ntùra dispensandi durai, quia fuil pnecepla, nia jura, quae in hâc malerià loquunlur , com-
eliam durabit data sine praeceplo , quia minus mode explicanlur , lum eliam quia ulrumque
habel mandali , el plus favoris respecta dele- membrum esl per se probabile , nam primum
gali, qiiandoquidem usus ponilur in ejiis arbi- favei anima; et religion!, el in illà malerià ve-
trio , cl non cogilur. El profeclô diUicile crc- risimileest, ponlilices non minus velle favere
ditu est, quôd licenlia data à superiori cuidam iis pro qinbus graliae concedunlur , quàm lis

subdilo sacerdoli ad audiendam confessionem quibus cnncedunlnr. Secundum aulem est sa-

Pétri , in favorem solius Peiri , et sine praece- lis expressum in jure , el restringil ambilio-
plo imposilo sacerdoli , ut lalem confessionem nés el fraudes , ac liles. Tum denique quia
audiat, cessel , re intégra ,
per morlem con- omniaexempla in conlrarium objecta pertinent
cedenlis , et lamen quôd eadem facullas data ad primum membrum , et ferè omnia adniit-
eidem sacerdoli in favorem ejusdem pœniien- lunlur communiter , licet propter alias ralio-
tis , el cum praicepto non expirel re , , inle- nes ,
quod parùm referl. Solùmque illud de li-

grâ , cùm allas sit vulgare priiicipium , prae- cenlia (lalà confessori in favorem pœnilentis
ceplum ab bomine ,
qiiod non esl per modum à mullis negaUir , ni videre licet in Sanci. su-
statuli , cessare inorluo praecipicnle. pra n. 83. Sed profeclô rationes à nobis factaî
14. Hajc argumenta poUinl, ut explicemus, videniur conlrarium eflicaciter suadere, el non
qiiando graiia consenda sil jani l'acla , el quan- carere audoribus. Nam Feder. Silvost. Angol.
do lanliim facionda , in quo explicando non et alii , qui id admillunt in facullale dispen-
est facile gcneralem regidam prccscribore : nam sandi cum lali, idem dicerent in polestate ab-

esl eliam didicilc discrimen consiituere inler solvendi sacramentaliier , et cùm indistincte
multos casus , de quibus ferri solel diversiim loqnanlur, non oportd reslringere illam sen-
judicium , cùm lamen videanlur omninô simi- tenliam ad privilegium dalum principaliler ia
rn. xiii, «3
m m LEumuâ. m
favoi'em delégali. I^r'aeseftim (\\i\a^ utdixii livè, nbn censetùr gràtia Ifaclà, ex JoHum
qiiando persona tlosignaïur , regularilcr et ex disposiiicne. Ad exempla autem in conlrarium
vi formae ceiiseliu- daii in l'avorein ojns, sive adducla responderi possel , negando omnia ,

facultas sit ad dispeiisandnm, sive ad absolvon- in quibus régula illa propriè non servalur
diim. Nec oliam est cur id liinilelur ad l'acul- ctiamsi maxime vcrseniur circa materiam spi-
tatem datain cum praeceplo exercendi acluiii ritnalem , vel conccrnentcm illam , et omninô
vel sine illo ,
quia linec diffeienlia à paucis do- favorabilem , ac perlinenlcm ad jurisdictionem
ctoribus consideralur , nec jure probatur , et voluntariam , et sive polesias delcgala detur
parùm inlerest , ut ostensuni est ,
praeserliui directe sacerdoli dispensaturo , sive delur pcr

in negotio confossionis. Et ita re totà attenté licentiam directe concessam ipsi dispensando ,

consideraià , nibil ex illo niembro secjuilur, vel absolvendo. Hsec aulem rosponsio est ni-
quod singulare sit , vel novuni, vel alieui juri mis rigorosa, et valdè contraria pra\i et favori

repugnans , quia jura in aliis materiis loquun- animarum , et ideô ilhun non censeo admit-
tur, ut dixi. tendam.
16. Secunduni autem membruni babet fun- 18. Quocirca meliùs lit distinctlo intcr facul-

damcntum non in solA rei naturâ nec tanlùm ,

tatcm banc directe dalam delegalo in favorem

in conjectnratà mente conccdenlis sed in jure ,

lertii, et datam directe ipsi pœnitenli, ut eli-

posilivo ita disponente. Et ideô non procedunt gat confessorem , vel quid simile ; nam pcF
contraria exempla, quia nec niateria, nec dis- priorem non censelur fieri ulla gratia illi ter-

posilio jurium est similis. Nec eliam proce- tio , sed solùm parari viam ad illam oblinen-

dunt rationes ,
quia cùm hœc res pendcat ex dam , et creari causam, ut sic dicam, perquam
jure, Fationes non possunt esse efficaces. Nam liât , et ideô , donee illa causa aliquid operelur
illa licentia, vel qualecunique jus, quod videtur circa illum terlium, non censeri gratiam ullam
resullare in providendo ex facultale, vel man- faclam illi tertio , neque esse in illo faclum
dato alteri dato ad providendum illum, injure aliquid, <piod in ipso permanere possil, si re

non repulatur ut aliquid factnm , sed ut cxi- intégra concedens moriaiur. INani illud jus,
slens in (ieri , et ideô, sicut supra dicebanms, vel licentia, quod in objeclione principali con-
jurisdictionem delegatam in foro contenlioso, sideralur, non reputalur ut aliquid in illo

non firmari, réintégra, ex dispositione juris, exislens, sed vel est sola permissio, ut alius

ita dicendum est de illà licentia , vel quali- possil circa illum operari, vel est quasi deno-
cumque jure in illis materiis. Et ita lacilè con- niinatio exirinseca resullans ex poloslale alteri

cUiantur et expediunlur omnia. Et bunc mo- çoncessà, qn;e denominaiio non potest durare,
dura dicendi ego libenter amplecterer ;
quia deOciente illà potestaie, nec polesias illa fir-

verô illum non invenio sub hàc forma ab au- mari potest ex illà denominatioue, cùm ab illâ

eioribus assertum , aliis considerandum re- poliùs resullet. Polesias aulem ipsa sic con-

Hoquo. cessa, ctiamsi jam sit moralitor in co cui dire-

17. Aller ergo modus dicendi esse potest, cte coDcedilur, non censrtur privilegium ejus,

«l régula ba;c univcrsalis sit in omnibus ma- nec gratia illi facla, cùm non sil data in favo-

teriis, quôd facultas alicui data ad exercendum rem ejus; ideô per se non lirmalur sine aliquo

elîectum graliosum circa aliuni , si sit facla usu, quia reputalur mandalum, et non gratia. Et
tantùm in gratiam personai désignât» , cui la- idem censeo quoad banc parlom in roscriptis

lis effectus est conferendus , dùm res est inté- dispensalionum, quac secum alferunt obligatio-
gra , non censelur gratia facla , sed facienda. uem dispensandi, (}uia ibi non babet locuia
Et fundamentum esse débet ,
quia qua;dam ratio , vel uatura privilegii rcspcclu delegati ,

jura ita statuunt. Et licet in determinatis ma- sed poliùs ratio mandali.
teriis loquanlur , non videntur niti in i-alione 19. Alverô, quando rcscriptum directe cou-
specialilatis materi* , sed in forma et modo cedil facullalem aliquara, vel licentia subdito,

concessionis , ut glossaî et doctores interpre- licet usus ejus pcudeai ex alio opérante circa
tantur. Et ita admittendum non est ,
quod in ipsiun, ut est in licenlià eligcndi confessorem,
quàdani objectioiie dicebatur , in hisrescriptis vel conlilendi lali sacerdoli designato à conce-

delegatum esse execulorem graiiae alteri cou- deule, et in litteris doniissoriis ad suscipiendos
cessae , sed dicendum est , delegaïuni esse exe- ordines à quocumque vol à lali episcopo , et in

culorem graliaî alteri concedendai , nam an- , similil>us, tuuc talis licentia est verum privile-
tequàm ille ulatur suc munere, sallem, iuchoa- gium , et gratia reverà est jam facla quoaU
481 DE LEGIBUS. iid
suam îmmediatam confcssionorn , cl ideô, quia jam est plene concessum in aciu prinio,
ctianisi raorialur concédons, re exislenle inté- ut sic dicam, et nullus aclus secundus, seu
gra, non périt, seci in eo etiam servalur régu- usus est necessarius. El ita in hoc omnes au-
la principalis à nobis posita, ut in aliis locis, clores cilali concordant. Difficiilias verô est
quai cilavi, in parlicuhui dixi. El declarari an prscter conccssionem concedentis verbis
nunc polest, quia siiuiles iicenlia;, cl privilé- sallcm exprcssam suliicienter (nam hocsaltem
gia data ad acius, qui non pcndonl ex aclione indubilanler necessarium est) requiraniur ali-Te

alterius terlii circa privilegialnni , ut sunt Ii- duae conditiones. Eli primo esl dubium de in-

cenlia non jejunandi, lahorandi in die t'eslo ,

slrumento scripto et bullalo, seu aulbentico.

celcbrandi inprivato oratorio, audiendi sacrum Sed hoc dubium definiendum esl juxti supra

tempore inlerdicli , et siniilîa, non cessant dicta de necessitate scriplurye ad subslaniiam,

per niortaii concedentis, etiam re intégra, ut Nam, sup])onendo scri-

vel valorem privilegii.

est Jerè conimunis consensus; ergo idem erit, pluram non esse necessariam ad esse, sed ad
etiamsi aclus concessus consistai in recipiendo probalionem, dicendum est, privileginm solo
aliquid ab alio, quia eodem modo est jam lacta verbo concessum, et nondùm in scripiis re-

gratia, et non tantùm facienda, cùm sub eà- dacluu) , non amitti per mortem concedentis
dem forma delur licentia. Unde in illo liabere ex solo illo defectu ,
quia jam est firmum et
polest locum ,
quod supra dicebalur , scilicet validum ex eâ parte, et ila in illo procedii ré-
illum tertium esse quasi executorem graliae al- gula posita. Tradit Sylvesler, verb. Gratia,
teri jam iactae, et ideô firmari ratione illius, qusestione 2, cum ,/oanne Andréa, el Archid.
eliamsi res sit Integra, argumento cap. Si super in Prolog, iibro 6, et alios plures refert Sanci.
gratiâ, de Ollic. delegati, in 6, et regulîE ge- diclo Iibro 8, disputai 29, et Navarr. de Redilit.

neralis, quôd accessorium sequilur principale. eccles.. qua'st. 5, monit. 8, cum Félin, in Uu-
Et ita conslituitur facile differentia inter hune bricà de Constilulion.

modiun et praecedentem , quia in hoc gratia 21. Aliuil dubium esl, an requiratur acce-

quae fit privilegiato, non est solus effeclus fu- platio privilegiarii , et consequenter an privi-
lurus , neque est sola permissio, vel denorai- leginm nondùm acceplatum à privilegiario,
natio à polestate alteri concessà , sed esl vera neque per se, neque per alium, expirel morte
concessio alicujus immunilalis, vel moralis concedentis. Videtur ejiim expirare, quia non-
polestatis, ut satisexplicalum esl. Neque vide- dùm est factum, sed est in lieri ; nondùm enim
lur necessarium ad singula, quse ibi incnlcau- est receptum in personà privi!egiali , quia ex-
tur, speciatim respondere. Solùm polest in pectatur consensus ejus , regniarilcr ioquendo,
particulari inquiri , an in judicio confessionis juxta superiùs dicta. ISibilominùs dicendum
admiltenda etiam sit illa ditlereniia inter facul- esl, taie priviiegium non extingui ipso facto
latem datam pœnilenii ad assumendum lalem morte concedentis, sed manere in eodem sUuu,
confessorem, vel datam confessori ad audicn- iu quo anlea eral ut possit acceptari ab eo
,

dum lalem pœniienlem in solum favorem ipsius cui esl concessum, et ita consummari, el pro-
pœnilentis. Muiti enim ila senlire videntur desse illi. Hœc fuit senleniia Lapi , Dominici
quia baec est generalis juris dispositio , quse Franci et Portii, quos refert et sequilur Sanci.
non cessai in illâ malerià particulari, licet for- Iibro 8 de Matrimon. disputai. 28, num. 43
lassè cesset négative ratio cjus, quod est pro- el 09. Fundamentum esl, quia priviiegium
babile ; niibi tâmcn contrariuui magis probatur, illud ex parle principis fuit pcrfectè conces-
ut in malerià de pœnilenlià dixi, quia illud ju- sum, et in morte non est revocal um per ex-
dicium magis est gratisc, quàm justitiai , et ila jtressam voluutalem concedentis, ut supponi-
jurisdictio in illo foro concesso per regulam mus; ergo in illo privilegio servanda est
gratise poliùs quàm jusiiliai melienda esl. régula graliarum, quae non expirant morte
20. Adliuc verô superesl in alio sensu expli- concedentis , quia in eà magis attendilur abso-
candum, quae requiraniur ex parte privilegii, iuta voluulas concedentis, quàm acceptatio
ut censeatur plenè concessum et lirmatum ad allcrius. Accedit, quôd in aliis donalionibus
permanendum posl moriem concedentis. In similis régula servalur juxtaprobabiliorem sen-
quopiimo pcii polest, an oporleal esse scri- lenliam, de quà videri polest Molin. Iibro 4
ptum. Nam, si non solùm sit concessum, sed (le l'rimogen. capit. 2, num. 77, et
Covarr. de
etiam autbenticè scriplum , et à privilegiario Testament, in Rubric. part. 3, num. 13, et
acceplatum , eo ipso babel illam (irmitatem, Sanc. libr. 1 de Sponsal. disputai. G, numer. ;'».
m DE LEGrBUB. -iei

Dixi aulem ilimi inîvilegium permanero in luuî est in capit. Si gratiosè, de Rescript, in

eodcni statu in qiio antca erat, qiiia non con- (i, ubi in hoc constituilur diiïerenlia inter illa

fcrl novum jus privilogiario, sed solùm ad hoc verba, ad beneplacitum meuni , et, ad beneplaci-

persévérât ex vi volunlaiis dcfuncli , iit pnssil tnm sedis , quôd priera includunl beneplacitum
ab iilo acceptari. Undo iit, ut , sicut antca crat quod vilâ finitur, et ideô etiam privilegium

rcvocabile à concedente ante acceptationom illud finitur cum vità concedentis, posleriora

argumento 1. Nec ambigi, C. de Donat., ita verô includunl beneplacitum perpeluum ; nam
postea possit revocari à successore concedontis sedes non nioritur, sed per successionem sem-

anlequàm sit acceptatum : nam eanuiem om- per eadem persévérât, et ideô taie privilegium
ninô et sequè plenani potestatcm habot, quia non finitur per morlem concedentis, sed durai,

non succedit tanquàm hxres ex voluntale donec revocelur. El iia in hàcdoclrinà doclo-

defuncti , sed succedit ex nova eleclione, res conveniunt, exponentos dictum cap. Gra-

vel provisione in intégra dignitaie ac pote- tiosè, et in aliis locis, quos latè relerunt

sl.ue. Anton. Gabr. libro 6, tit. de Prsebend. con-

CAPUT XXXII. clus. l,per totam, et Navarr. in § In Leviiico,

nol. 28, num. 28; Didac. Ferez, in libro 2

Quamlo ratione formœ comessionis duralio pri-
Ordin. lit. 2, 1. 2; Covarr, lib. 3 Variar. capit.
vilegii limitetur ad vilam concedentis.
t.^>. Et poslerior quidem pars nec difficultatem
1. In régula superiori capile posità limi'.a- habei, nec ad prœsens spécial, cùm illa non
lionem addidimus , videlicel ,
privilegium non limitet, sed poiiùs ampliet, vel saltem confir-
amitti per niorteni concedentis, nisi forma id mel generalem regulam posilam.
exigat; propter hanc ergo partem explican- 3. Circa priorem verô partem duo adver-;
dam praisens capul proponinius. In quo ununi tenda sunl, unum est, sub illis verbis, ad be-

est claruni, scilicct, hoc maxime habere lo- neplacitum meum , includi oninia œquivalenlia

cum , si expresse concedens dixerit : Quamdih verba; talia sunt : Quamt.iùvoluero, vel, donec

vixero, vel qnid simile, quia non potesl esse voluero, licet aliqui summistœ moderni aliter

clarior forma. Tune autem (ul hoc obiter no- sentire videantur ,
plané sine causa , quia illa

tem) non fit exceplio propriè à régula, quia verba, douée, vel, quamdiù voluero, non requi-

tune non amittitur privilegium ex vi defectûs runt novum aclum volunlaiis, nec duralionem

causai efficientis, sed per lapsum temporis, physicam, ut sic dicam, ejusdem actûs, seu
juxta dicta in primo modo amissionis. Quia moralem et humanam, seu interpretativam;
illa vcrba habent vim ponendi tcrniinum du- banc autem etiam postulant illa verba, ad be-
rationi privilegii, ut, si concedens diceret : neplacitum meum, ul per se, et ex contextu

Quamdiù prœsens fuero, vel : Quamdih absens constat. Et idem judicium est de omnibus
fuero , vel quid simile. Sicut est etiam proba- verbis quœ similem perseverantiam volunlaiis
verbornm formoe fieri pos-
bile, ex efficacià postulaverint, et non ampliùs. De aliis verô
se, ut privilegium non cessct morte conce- polesl esse dubilalio, de (juâ dicam statim.
dentis, quôd aliàs periret, nisi talis essel Aliud nolandum est, regulam hanc procederc
forma. Ut quidam dixerunt de privilegio, in omni privilegio, non solùm ambitioso, vel

V. g., eligendi confessorem absolulè conces- odioso , seu derogalivo juris, sed etiam in quo-
sum , amitti morte concedentis , si aulem cumque favorabili, etiam in indulgenliis, ni

concedatur per annum , non perdi iiilra il- alibi dixi. Quod rectè noiavil Covarr. supra,

lum, etiamsi moriens in illo deccdat, quod num. 4, et Sanci. num. 50, contra aliquos,
an sit consequenler dictum , in dubio sequenti qui opposilum dixerunt, et profeclô sine fun-
dicam. damento, et contra textum absolulè, et sine

2. Et hinc consequenler sequitur, idem esse limilaiione loquenlem, et contra ralionem;

dicendum, quoiies in forma privilegii aequi- nam hœc non est reslrictio privilegii, ut ob
valentia verba posita fuerint. Explicandum eam causam dicatur habere locum in odioso
verô superest, qusenam ha; sint, statinique oc- vel ambitioso, non in favorabili, sod est pro-

currunt illa supra tacta in capit. 5, per quae pria et gcnuina explicalio condiiionis inclusa;

superior déclarai, se concedere privilegium, in verbis illis; condilio aulem eadem idem
ttsque ad beneplaritum simm; lune enitn cense- Ioperalur, ubicumque addilur.
tur limitari privilegium ad vitam concedentis, i; Ilis positis, ut res magis declaretur, ob-
ideôque amitti per niortem ejus. Ut explica- jicilur primo, quia condilio illa, usque ad be-
465 DB LEGIBL'S. 46^

neplacilum meum, esl inliinsecè inclusa in coii- 5. Uà'C argumenta solùm proponuntur ad

cessione ciijuscumque privilogii, oiiamsi vcrbis cxplicandam magis decisionem juris, et ratio-

maxime absoliilis liai, (|iii;i scnipiT itrivile- nem ejus; nam veritas illius cerlissima esl. Ad
i^iuin est dopeiuleiis à voluiilak' coiicedcnlis, priniuiu ergo respondeo, ncgando majorem ;

ul inl'ra diceiur; eigo lalis ooridilio esprcssa nain illiid addiluni, ad beneplaciium meum, ali-

non n)iilal naturain disposilionis : nani ,

jiixla qiiid addit, quod in absolulâ concessione non
principia jmis, condilio iiiclusa , liiot expii- liiissoi inclusum. Quia absoluta concessio so-
niatur, nec t'acil disposilioniMii condilionalaiii, lùm requirit, ul, cùm fit, inlervenial consen-

nec ali(iuid oporalur. Sed conccssio privilcgii sus et voluntas concedentis; de perseveranliâ
nbsoliilc facla non expirai per niorlcin concc- autem ejus nihil statuit, nec postulat, et ideô
denlis; crgo, licel addatnr illa clausula, uspie lalis concessio nunquàm ab intrinseco amitti-
ad bencplacititm, non expirabit. Secundo , si tur propier solum defeclnm volunlalis privati-
papa dical : Covcedo tibi liane iiululgentium vuni, ut sic dicam, seu negativum, sed neces-
donec illam revocavero , non expirât morte con- saria erit aliqua contraria voluntas , per quam
cedentis; ergo neqiie si dical, usque ad bene- illa prior retractetur. Al verô ,
quando con-
placitum meum. Antecedens stimitur ex capit. cessio fil ad beneplaciium personaî, tune ultra
Delegatns, de Oflic. deleg. in G, et noluil ibi consensum ad fieri privilegii , requirilur per-
Dominic. et Franc, et in dicto capit. Si graiiosù, severanliâ, seu piTuianentia ejusdem volun-
ubi eliam Joan. Andr. et Anchar. et plané tatis, ut necessaria ad perseverantiam ejus-
liarlliol. in lege Centesimm, iO, § Si ita slipii- dcm privilegii, et inde fil, ul taie privile-

lanis, tï de verbornm Obligation, nuni. 9 et gium amilli possit non solùm per contra-
10, m lege More, IT. de Jurisdiclion. omn. riam volunlalem, sed eliam per defeclum
judic. num. 17, nbi etiam Jason num. 15, De- privaiivum volunlalis concedentis, scilicet
cius iu capit. Ex litteris , de Constitution, in per carenliam duralionis illius benepla-
fine, et ibi Félin, num. 9 et 10; Angel. verb. citi, qua; contingit per morlem conceden-
Voluntas, num. 1 ; Tabien. et Armil. verb. tis, ul magis in sequenli responsione declara-
Gratia, in fine; Navarr. cons. 5 de Privileg.; bilur.
Covarr. et Anton. Gabr. supra. Et raiio non 6. Ad secundum aliqui dislinguunt inter bas
videtur esse alia , nisi quia illa conditio est in- duas formas : Concedo tibi hanc graliam donec
Irinsecè inclusa in quàvis concessione privilc- revocetur, vel, donec revocavero ; nam prior magis
gii, ut sumitur ex diclo capit. S/ delegatus. absoluta estetindelinila, quia non dicil relatio-
Unde probalur consequentia ,
quia eliam altéra nem ad personam concedentis, sed ad potesla-
condilio esl inclusa, utoslensum esl. Probalur tem ipsam, per quam revocari polesl, el ita

item, quia illa verba videntur aiquival(;nLia ; (juanidiù revocata non fuerit, permanebit , et

(juid cnini signilicat, usque ad beneplucitum sic icquiparabilur liaec clausula cum illà, usque
meum, nisi, donec voluero? hoc aiiteni perinde (id beneplucitum sedis. El in bàc parle nullum
est, ac si dicerelur ; Donec revocavero volun- videtur esse dubium. De altéra verô, donec
tatem, quia quamdiû non revoco, in priori vo- revocavero, videtur conlrarium diccndum pro-
luntate persislo inierprelativè, nec oporiet, ul pier conlrariam ralionem ; dicunl enim illa

aliter velim; ergo, quamdih voiuero , idem est verba babiludinom ad personam concedentis,
ac, quamdih non revocavero. Tertio sequilur et ila videniur includere depcndentiam à vitâ
eamdem difTerenliam esse constituendam inter ejus; nam postea non poierit revocare, ac su*

formas privilegiorum, si in eis explicetur su- binde déficiente vilà concedentis, cessabit gra-
pcrior concedens, vel proprio nomine personae tia, qure ila videtur concessa , ut si revocari

suœ, vel suTe dignilaiis; nam priori modo non possii, cesset. El ila seiiliunl Tabien. et

concessum privilegium extinguelur per mor- Armill. verb. Voluntas, in principio. Sed vera

tem concedentis posteriori aulom modo mi-

,
esl senlenlia communis in ol)jeolione adducta,
nime. Consequens autem est falsum quoad d'ceiis. clausulam, donec revocavero, non face-
priorem parlem, quai ad prsesens spécial; rc privdegiumdependensà vilà concedentis, et

ergo. Scquela patet à paritate rationis. Minor itaqnoad hoc aequivalere illi , donec revocetur,
autem probalur, quia sic destrucroniur oninia quamvisraliosit reddenda divcrsa. Quia nega-
dicta circa liane regulam, unde plané répu- ri non polesl illadifierentia.quôd verbum, re-
gnant cum decisionibus cap. Si eut mlla, el cap. vocavero, magis restricuini est, magisque par»
Si super gratiâ. ticularem respecluni dicit, quiuû passivuui
-467 DE LEGIBUS. 468

verbuin, revocetur; num, ut hoc essetomnino concedentis, et ideô ex vi talis formae non ces-

aequivalens. dcberel addi, doiiec revocetur àme. sai privilegium per mortem concedentis, imô per
Niliilomiiuis dico, ex illà liabitudine ad coii- illam quodam modo magis lirmalur ex hàc parle,
ccdeiileiii non inlerri dependenliani privilegii quatenùs jam illa conditio impossibilis fada est.

àvilà cjus, sed poliùs conlrarium. 8. Ad tertium negatur consequenlia et si-

7. Ratio reddipotest duplex, prier est, quia miliiudo raiionis. Quamvis enim eliam in ex-
particula, donec revocavero, est inclusa intrin- primendà pcrsonà concedentis soleat observari

secè in concessione privilegii, quod nalurà suà illa duplex forma, scilicet , vel nomine tautùm
revocabile est, lani à concedenie, quàni à suc- dignitatis, vel etiam proprio nomine personae,

cessoribus et ideô sivc gcneraliler addalur, et in aliispoieslatibus delegandis, seu in re-

,

donec revocetur, sive specialiler, donec revoca- scriplis justiliae contentiosae, unde nascatur
vero, nihil additur, quod in absolutâ concessio- ali(iuadiversitas, ut videre licet in Panorra. et

ne non sit inclusuin, et ideô non fit concessio aliis exposiloribus in c. Relatnm, et c. Licet un-

magis dependens à vilà concedentis, quàni si dique, et cap. Quoniam Abbas , de Oflic. deleg.
absoiulè esset facta. Et ita facile responde- Félin, in cap. Pastoralis, § Quoniam, de Re-

tur ad objcctionem , negando consequentiani script. num. 3, fallen. 5; Covarr. in Pract. ca-

et negando etiam , illa verba nsque ad bene-,

pit. H, etSanc. dicta disput. 28, n. 44; nihilo-

placitum meum, et, donec revocavero, esse œqui- minùs quoad privilegiorum durationem nulla
valentia, quia haec soiùm explicant clarè quod iude orilur diversilas ; nam , sive in privilegio
dicat papa Sedes apostolica tibi hoc concedil
tacite inest, et nondeserviuut ad specialem ef- :

fecluni, sed solùm, ut facilior videatur revoca- sive dicat : Ego concedo, vel, Paulus, v. g., hoc

tio; illa verô aliquid addunt, ut explicui, et ma- tibi non extinguetur privilegium per
concedit ,

gis jam declarabo. Atque iia'C ratio est satis mortem concedentis. Quod est clarissimum ex
conformis dicto cap. Si delegatns. Potesl tanien usu, et exjuribus citalis, et ex omnibus diclis.

habere difficultateni, quia supponit, omne pri- Et ratio est, quia illa verba varia ta solùm ex

vilegium esse revocabile ; aliàs non esset con- parte personae non limitant formam concessio-

dilio illa inclusa in absolutù concessione pri- nis ex parte duralionis, sed absolutam illam re-

vilegii. Illa verô dillicultas infra tractanda linquunt, cl ideô illa non obstant quominùs ,

est. Altéra ergo ratio sit, declarando magis dis- procédât régula posita ,
quôd privilegium ab-
crimen inter illa duo verba; nara clausula, solutè concessum non expirât per morlem con-
usque ad beneplucitum, solùin postulat perseve- cedentis. Hoc cnim verum est, sive concedatur

in priori voluntate, et non aliquem à dignilate (ut sic dicam) seu à sede,sive conceda-
rantiam
novum actuni ejus. Unde lit, ut illa perseve- tur à personà. Imôpro solà concessione, quse lit

rantia nihil aliud sit, quàni conditio requisita à personà, posita est illa régula ; nam pro illà ,

ad conservatioueui privilegii, ideôque ablalà quae fitnon erat necessaria, imô nec
à sede ,

perseveraniiàillà, cessât privilegium, quia erat congruenler possibilis, cùm sedes non moria-
et ita dependens à con- tur, Secus aulem est, quaudo clausula illa ad-
quasi condilionaluni ,

aulem conditio, seu benepla- diiur ad modilicandam concessionem ex parte

ditione. Aufertur
citum per solam morlem concedentis quia ,
duralionis ejus. Cùm enim papa etiam in pro-

perseveranlia illa tanlùin sit moralis, et prià personà concedens possit privilegium con-
licet

interprelativa, ad illani requirilur duratio per- cedere dependens, vel independens in suà du-

sonse, et voluniaiis ejus in lali statu, quia mo- ratione à vilà concedentis, ex eo solùm, quôd
ralis haec prœsumplio, seu duratio non exten- ex parte concedentis exprimatur personà, non

ditur ultra slatum praesentis vitas, praesertim

liraitalur privilegium ad concessicnem cum
quoad voluniaiis disposilioiiem dependentem à dependenlià à vilà concedentis, sed indeiînita

potestate proprià hujus vit». Quae ponderatio manet, et ideô sequitur favorem graiiai, et in-
speculativa videri posset, nisi dependenter concessa censetur ; quando verô
niniis fortassè
additur declaratio duralionis jam limilalur
esset injure expressa. At verô clausula, donec ,

revocavero, ad deslructionera privilegii vel ex- forma, et ideô lit dependens privilegium à vilà

presse, vel saltem tacite postulat revocationem concedentis.

ejus, et ideô, quaradiù illa non lit, privilegium 9. Ab hàc verô doctrinà videtur discropare
permanel . L'nde, quia per mortem solam non Navar. in Summà, cap. 27, n. 2G4, in cditio-
lit revocatio, ideô non ponilur coudiiio neces- ne hispanâ, ubi loquens de prsesentatione re-

saria ad destruclionera privilegii juxta verba ligiosorum factâ episcopo ad confessiones au

469 DE LEGIBUS. 475
diondas, et de approbatione cjns, seu liceniià dul)itariposse, anprîvilegium expiret per mor-
ad coiifessioncs audiciidas, dicit, durare illain leni coiiccdenlis , inlra aliud lempus designa-
liceiiliain post morlem concedciitis, si data sil lum. Ul, v. g., si papa concédai privilegium
noniine dii,niitatis episcopalis, nonvorôsi no- unius anni, vel pro uuo anno ad beneplaciluni
luine persona^ sit concessa, et cilat Cardinal, siiuin, dubium est, an si papii inlra annum
in Cleiiieiit. Dudùm, i^Et si iidem, de Sepull. niorialur, cesset privilegium. Unde eliam est
q. l. Verùmtanien Navarr. noii vidclur consi- dubium, an eiapso anno, privilegium extingua-
dérasse illani liceiiliani iil gratiani , vel privi- lur, eliamsi papa vivat, vel durel quoad vixcrit,
legiuin, sed ulpoleslalem dciegalani quse ces- ,
vel usquequô ab illo revocelur. Prius dubium
sare solet per niorleni deleganlis, re itilegrà, alligii Anton. Gabr., ubi supra, num. 35, et
nisi sil nomine digniialis facta delegalio. Sed dicit non extingui etiamsi papa moriatur,
, ,

iila consideralio, ui dix!, non habol locum in donec annus, seu lempus praefixum finialur ;

praesenli, née rectèapplicalur addictani licen- sequilur Sanci. supra num. 51, el Henr. lib.
tiam. Quod posiea videtur Navarr. considé- 7 de Indidg. cap. 21, num. 4, quiasensus con-
rasse, ei idcô illaverba in latinâ edilione omi- cessionis esl Concedo ad annum, et ulleriùs
:

sil. Raiio verô est, quia, si slt sermo de licen- secundùm raeam voluntatem. Ex quâ inier-
liâ, quae nunceslnecessaria,e.v decrelo conci- preialione sequilur responsio ad secundam du-
lii, quae solùni est approbatio personae, bœc bilaiioiiem, nimirùm in eo casu non extingui
sine dubio persévérai posl niortem approban- privilegium, lapsoanno, el non mortuo conce-
tis, quia non est delegalio fornialiterioquendo, denle, donec illud revocei. Palet, quia sensus
iniô nec privilegiuni, sed est quasi jusla scn- concessionis fuit, ut daretur per annum , et
tenlia, seu declaralio sunicieotiae personaî. deinceps dùm duraret volunlas; ita ut prier
Unde vix est revocabilis, nisi ex niagnâ cau- duratio esset quasi absolula et independens à
sa. Si verô sit senuo de licentià, proul di- viiâ concedentis, non tamen essel praecisè defi-
cilur de facultale et jurisdictione concessa ad niia ad illud lempus, sed continuari possetalio
audiendas confessiones, de quâ Navarr. loqui- modo, scilicel, cum dependentià à vitâ et be-
tur, si detur indeliniié ad quoscunique subdi- neplacilo concedentis.
tos concedentis, sine dubio est favor personae, H. Quôd si petatur ratio bujusinterpretatio-
cui datur, verumqueprivilegium, etiia verius nis, non reddiiur à dictis aucloribus, cùm ta-
est, non cessare per morlem concedentis, men sensus illorum verborum multiplex esse
eliamsi in proprià personâ illam dederii. Quia possil, el ideô interpreiatio illa non videatur
licel illud privilegium conlineat delegalionem necessaria ,
quia optimus sensus esse potest :

jurisdiciionis, non tamen fori conlenliosi, sed Concedo per annum, et in illo, ac inlra illum,
pœniientialis, ad quod non extenditur régula ad beneplacilum meum. Et licet prior sensus
illa de polestate delegatâ, ut supra dixi. Sup- magis favorabilis sit, quae forte ratio raovit
ponimus auieiu in boc, regulam datani de pri- dictos auctores, posterior videtur simplicior et
vilegio, quôd non expirel per morlem conce- magis inienlus ex vi verborum. Nam illaaddi-
dentis, non liinilari ad solum papam vel su- , lio, ad beneplacilum meum, facta in concessione
premum principem , sed in episcopis eliam , el absolula non lit naturà suâ ad augendum, sed
in quibuscunique aliis locum habere quoad ea ad reslringendum , ul patei ex dictis; ergo
privilégia quae ipsi possunl in perpeluum con- eliam addiia posl concessionem ad annum, ad-
cedere. Quod verissimuni ccnseo ; nain , licet ditur ad reslringendum cum proporlione con-
juraclariùsloquanlur de rcscriplis ponliliciis, cessionem illius anni , ut sil dependens à TÏtà
lanien id esl gratià maleriae ; ratio verô eadem concedentis. Nec refert, quôd verbis mutaiis
est, el cùm jura non aliter inierpreleniur con- dicalur: Concedo libi licenliam ad beneplaci-
cessionem inleriorum , nec innilanlur in iilà lum ad annum nam, licet malerialis ordo ver-
;

declaratione in speciali polestate pontificis, borum sit diversus, sensus esl idem, scilicet
sed in ipsâ ralione graliie el favoris, non est licenliam ad beneplacilum tantùm ad annum
cur illa decisio juris ad soia privilégia pontificia concedi; liceniia ergo semper esl annua tan-
liniitelur. tùm , el inlra illuni limilala ad beneplacituni.
iO. Solùm superesl adverlenduni interdùni , 12. Unde circa secundam dubiiaiioncm dif-
occurrere^posse, ul in forma privilegii ulraque ficile credilu est, illam concessionem durare
delerniinatio adjungalur, et lemporis, el bene- iransaclo anno, cùm simpliciier annua lanlùm
placili concedentis in proprià personà, el tune sil , et additio, ad beneplacitum ,^ videatur re-
 471 DE LEGIBUS. 47a
stringere, non aiigere. Et coiiiiiuialur; nani duralionem extendiiur, ut per se notum est.
si concodens dioat, iid aniaun , uisi revocuvero,
CAPUT XXXIII.
cenè linilo amio, cvliiiguilur tacullas, eliamsi
non revoccUir , (juia secuncliitn coinniuneni De amissione privilegii per remntiationem ex-

sensum addilio non rcvocavero pressam.

, illa , si , non
aiiget, sed Jiiniiat, vei déclarai concessionem 1. Declaralis modis quibus privilegium ex
annuani , ul niliiloniiiiùs inlra aununi possil se et quasi ab intrinseco liniiur, sequilur di-
revocari , ideniquc erit, si dicalur, ad annum, cendum de ablaiione illius per aclionem ali-
donec revocavcro; quamvis enini inusilalus sil quam conirariam, qua; polest esse vel ipsius
lalis loqiiendi modiis, lanicn, si usurpetur, proprii privilegiarii, vel allerius. Una ergoac-
idem eril sonsub cl eadeni inlentio loquenlis. tio privilegiarii sufiiciens ad tollendum ab ipso
Alioqui censerclur concedere irrevocabililer privilegium, censetur esse renuntialio, de quâ
per annum, ei postea pcrpeiuô donec revoce- in prœsenli capite dicendum est. Et inprimis
tur, quod ceilè verisiniile non est. Ergo idem suppono, privilegium liabens permanentem du-
cum pruporiione videliir dicendum de illo ralionem cum iractu succe.ssivo in ordine ad
complexo, ud annum, srcundùni beneplacitum, fuiuras actiones, vel recepliones, aut omissio-
tuni quia magis resiricliva est liîec particiila ,
nem illarum, renunliabile esse ab ipso priviie-
ad beneplacitum , quàm illa, donec revocavero, giario, per se loquendo. Lopior de privilégie
tiim eliam quia m gis ampla essel concessio permanente per modum potentiK, seu actùs
illa coinploxa , ad annum , secundùm beneplaci- primi, ul excludani privilegium, quod momen-
tum, quàm simpli^x, ad beneplacitum, quod non tancum habet efl'eclum, et solùm dalur per
vidclur verisiraile. Denique juxla priorem ex- modura dispensaiionis lollenlis aliquod vincu-
posilionem sensus est quasi divisivus et copu- lum, vel impedimenium ; illud enim, postquàm
lativus, sciiicet, concedo ad annum, et ad bene- semel est concessum, renunliabile non est,
placitum, quem ego libenler adniitierem quia semel factuni infeclum esse non potest,
quando diclio copulativa in concessione pone- seu quod ablaium est, redire non polest,
relur, modo praedicto. Alverô ,
quando non praîcipnc per privalam horainis voluniatem.
ponitur, non est supplenda, quia jam est sensus Sic priviîegium lollens irregularilatem rcnun-
voiuntarius et impropiius. Nam concessio est liari non polest ,
quia non polesl homo illam
siniplex, et per caihegoricam proposiiionem priorem irregularilatem in se iterùm facere.
de prœdicato complexo ex duplici additione se Sic eliam qui dispensationem voti oblinuit, et
invicem déterminante, sciiicet, annum ad bene- semel acceplavil, non potest ampliùsilli renun-
placitum , seu beneplacitum ad annum, et hoc tiare, quia non polest prioren) obligalionem
secundo modo est limitala concessio annualis, reparare , licet possit novum votuu) de novo
ut explicalum est. Atque Lie sensus in rigore facere. lia etiam qui est dispensatus in impe-
verborum videlur milii magis inlenius , licet dimenlo consanguinitalis, non polest illi pro-
l'ortassè superior ul l'avorabilior Irequenliùssit prié renuntiare. Polerit quidem ille non con-
acceptandus. trahere malrimonium, qui est veluti usus illius

15. Adverlendum lainen est, illam senten- dispensaiionis, licet remotus, et tanquàm à
tiani probabiliorem videri, si verba concession is causa per accidens, sciiicet, removente probi-
sint, do licentiam ex beneplacito ad ai})ium , de bens; non t;;nien potest iia renuntiare dispen-
quà forma ioquiiur Henr. supra, quia ibi bene- salioni , ut roddat se inhabilem ad laie malri-
placitum non ponitur es parte terniini, née ul monium, quia hoc non est in voluntaie ejus,
liraiiatio dur.:lionisannnoe, sed tantùnuit prin- sed pendel ex voluntale prœlaii, qui polest qui-
cipium graliae et concossionis simpliciier l'aciai dem siniile impedimenium ilcrùm imponere,
per annum. El in hoc sensu verissimum cen- revoeando dispensationem, lamen spéculative
seo, non cessare graiiam inlra annum per loquendo, censebilur idem in specie, non nu-
inorlem concedenlis, quia pro illo anno sim- méro, cum eo quod per dispensationem abla-
pliciier est fada ex beneplacito. Conse(iueater ium fuit. Non ergo tractamus de dispensaiio.
lamen eodem sensu dicendum est illam
in ne, sed de privilégie propriè sunipto, et de illo
graiiam non durare post annum, eliam vi- dicimus, de se, ac per se loquendo, renunlia-
venle concedeute , quia prsecisè ad annum bile esse ab ipso privilegiario. Hoc enim orania
illam concessit, nec beneplacitum ejusad raa- jura supponunt, ut palet ex cap. Si de terra, et
jus lempus fuit exlensum, nec per solam viije c^p. Accidentibm, de Privileg. cap. Ad Apom-
 473 DE LEGIBUS. 474

licam, de Regul. 1. Siquis in conscribendo, C. de ceplione et nullilate aliquem aclum exercere ;

Paclis quibus locis Gloss*, et doclorcs alla jura lalis aulem jam non exi-
esscl usus ])rivilegii

referunt. ilenlis, llfmsiprivilrgium conccdebalusum qui

2. Dico aulem, per se loquendo, (juia hoc >ino privilegio non licebal jam ille usus non ,

postulai naliira privilegii , si ad ipsuiii privi- |,oU'sl magis litere, quàm anlea. L'nde tandem
leL;i irium proprium, el quasi adacquatuin coin- fil ul ex tali renuniiatione orialurobligalio non
pareliir; nam respeclu illius ben<>licium privi- nlendi am|)iiiis tali privilegio, quia eo ipso

legii non est coacluni, nec conl'erlur invilo, quod res lit iliicila, orilur obi galio vilandi il-

ideôque ab eo renuniiari polcst, si velii. Con- lam. Alqiic ita qui renuntial privilegio in lavo-
tingit aulem privilegiuni non posse renuntiaii reni allerius, eo ipsoobligalur illi ad non iisum
al) aliquo, qui iilo gaudel ,
quia vel non est talis privilegii, seu, quod idem est, dat alteri
proprium subjecluin, cui daium est privile- jus conira usum privilegii, et consequenter
giuni, etpropter quod est daluin, vel (juia non obligalur ipse ad non usum privilegii, tum quia
pendet adaequaiè ex volunlate ejus. Priori mo- leneiur servare jus alieri seniel dalum, lum
do non polosl renuniiari à parlicularibus porso- eliam quia leneiur non uti jure jam per renun-
nis p ivi'egium prineipaliler concessum in gra- tialionem amisso.
tiam connnunilalis, ulesl privilegium cleri, lam 4. In pra;senli ergo de proprià renuniiatione
fori, quàm canonis, ut supra visum est, et in privilegii iraclamus, quae polestaiem ipsam et
sequeniibus dicetur. Posteriori autcm modo jus auferat; et ideô de altéra renuniiatione ira-
non potest aliquis renuntiare privilegio sibi propriâ hreviier dico per se licitam esse, con-
concesso, quod coniinet eiiam jiisalierius, cui sistcreque form.iliter in voluntario non usu.
per lalem renuniiationem pra;judicaretur. Et Dico aulem voluntario, quia, si volunlas desit
sic prselatus non polest renuntiare liberiaii non erii renuntialio, eliam ipsius usùs, sed erit
Eccleslae ad jus romanae Ecclesiae perllneniis, nécessitas quaedam, vel coactio, vel impoienlia,
cap. Cum tempore, de Arbit. ; seclusis verô his ul paulô inferiùs magis explicabo. Hœc aulem
casibus, privilegium renunliabile est, et de liàc renuntialio per se licila et libéra esse dicitur,
renuniiatione nunc iraclamus. quia privilegium quoad ipsum privilegiarium
5. Secundo, suppono duplicem posse disiin- est quasi lex permit tens seu dans facullatem ,

gui renuntiationem privilegii, unam impro- non verô obligans ad usum illius, et ita libe-
priam, aliam propriam. Prior consisiitin puro rumunicuique est illo non uti, argumentocap.
non usu acluali privilegii, ut cùm quis liabens Cum nobis, de Elect. praîter alla saepè allegata,
sullicientem excusationem ad non jejunandum, Quod inlelligendura est, ut dix!, perse, id est,
nihilominùs jejunal, dici polest renuntiare pri- nisi aliunde à superiore, vel à lege positiva, vel
vilegio suo. Propric aulem renuntiare privile- naluraii cogalur quis ad usum privilegii, ut in
gio, non laniùm est non uti illo, etiam volun- mullis casibus specialibus in jure prohibelur,
tarié, sed est tollere à se jus et poicstalem quos magnà ex parle notai Glossa in 1. Siquis in
utendi; sunl enim hsec duo valdé diver.-a; nam conscribendo, C. de Paclis, el ibi alii doclores.
le: io.tm nega ionem usùs non lolliiur pole- Maxime verô hoc conlingit, (jiiando privilegium
st; s, sed lùntuni non exerceiur actiis; ut si est juris publici, el non tantùni privali jnxta
,

quis halieat privilegium loquendi cum exconi- dicta supia, cap. G; extra hos verô casus regula-
niunicaio, cl nolii loqui, eliamsi po!^sit, non se riterlicilumestunicuiquenon uti suo privilegio,
privât poiesiatc, sed aciu tantùnï. Privilegium quod est quasi renuntiare acluali usui ejus.
aulem deqiio iraclamus, in poteslaie consisiii, Dices : Ergo qui liabet privilegium aiidiendi
ul explicatum est, el ideô ille non usus eliam Missam lempore inierdicti , polesl libeuier
vo'untai ius per se et inirinsecè non est propriè renuntiare usui ejus in die lesto, el licite
renuntialio privilegii; an verô sil signum illius non audire Missam. — Respondeo, quantum
infra dicemus. Renuntialio ergo privilegii est ex vi privilegii , libéré quidoni possel iliam
propria est voluniaria abdicalio et rofuiaiio non audire; lamen quia
, in die l'eslo aliud
illius juris et poleslalisquam privilegium con- pra^ceplum obligat, non polesl lune licilè Mis-
cedebat, exquàablaiione consequilur, ut non sam omillerc. Esi enim considerandum, privi-
possil quis ampliùs uii tali privilegio (juia ne- legium illud non tam dare facullatem, quàm
mo polesl uti re qu» jam non est. Lnde à for- lollere prohibilionein elimpedimentum, et ideô
tiori fil, ut non possil quis ampliùs licilè uti licet (juis possil merè négative non uti privile-
tali privilegio, quia nemo potest licite cum do- gio (pioad eireciuni, qui ex illo scquilur tan-
475 DE LEGIBIJS. 476
qHàiti à removeiil© pfohlbens , non tamon po- ut si quis velil aliquid repugnans privilégie,
tesi lia illi renuniiarc, ut se reddat inipedi- eo ipso virtualiter vull abjicere priviiegium.
tuni, et quasi inierdJeliim ad Missam andieii- Ad objoctioneni rcspondeo, nogando sequelam
dam,- quia taie priviiegium (|uoad lioc renun- et probationem ejns, licet possil esse œquivo-
liabile non est, ut supra deciaravi< et ideô non calio in terminis; alind enini est volunlas for-
potest vilare, quin obligari possil prœceptoau- malis, aliud spécilica. Nam volunlas universalis
diendi Missam. et generica etiam est formalis, non solùm de
S. Teriiô, distirtguere oporlet renunlialio- ipso generCr sed etiam de speciebus ,
quae sub
nem proprii privilegii in tacilam et expressam, illo conceptu conrusocomprebenduniur", nam,
quoe dislinclio non liabet locuni in non usu nie- licet ex parle ini^llcclùs confuse cognoscantur,
ro, quia quoties aliquis scions et potens uti lanien quia elfeclus tendit ad resin se, ideô
privili'gioi iilo non utitur, satis apertè oslendit volunlas illa formalis est de omnibus speciebus
voluntateni non utendi. De privilégie auleni ibi contentis. Iinô et expressa dici potest ex
proprio est coniniunis illa dislinclio , et sunii- parle voluntatis et affeclùs, licet ex parte co-
tur ex jnrej ut ex dicendis patebit, et ideô anle gnitionis non sit disiincla et clara ; et hoc si-

omnia explicare oportt-l quid sulliciat et neces- gnilicalur cùm dicitur volunlas speciflca, scili-
sarium sil ad expressaui renuntiationeni; nani cei quifi termitielur ad rem distincte et in spe-
per analogiara ad illam, seu per imilationein, cie positam. Igiiur, quod ad rem spécial, re-
vel pariicipationemillius,- explicanda esttaciia. nunliatio express» non requirit speeilicam
Primo igitur ad expressani renunliaiiom ni pro- volimtaiem , ut objeclio probat, et usus tam
prii privilegii iiecessaria est volunlas abdicandi juris quàm facli conlirmat. El ratio est, quia
à se lotun» juS et facullaiem privilegii. Proba- vohmlas generalis de se usque ad speciem des-
tur, quia rcnunlialio privilegii volunlate lit cendit, et ideô ad talem renunliaiionem sufli-
tanquàm principal! causa ; ergo, ut renunliatio cit et requiritur formalis volunlas abdicandi à
sit espressa,- ésse débet volunlas expressa, De- se laie jus, sive illud ih specie proponatur vo-
claralur; quia ex parte objecli non est satis vo- lunlati, sive sub génère, in quod volunlas in-

lunlas, seu propositum nunquàin utendi ,

quia distincte et generaliler fertur.
lalis volunlas non inducit oMigalionem, nec 7. In hoc vorô applicanda est et servanda
lollit potesiatem faciendi opposituni et muiandi régula juris, ut sub generali concessione non
propositum; ergo ex vi illius non abdicabitur veniant, quae non esset quis in specie conces-
prôprium priviiegium, quod in faculiale et jure surus; eadem enim ratio procedil in renunlia-
consislit, ut oxplicavi; ergo est necessaria vo- tione generali privilegii. Et in universum lo-

lunlas abdicandi à se ipsum jus et faculiaiem cum hic habét vulgaris régula ,
quod clausula
privilegii. Imô, ut sit propria renunliatio, jfeneralis eomprehendit species ,
quantum po-
oporlet ut volunlas sit de loto privilegii jure à lesl, salvâ ratione juris et recii sermonis, ar-
se abdicando; nani, si quis tantùm inien- gumenlo 1. Si ex pturibus, ff. de Solut. cum si-

dât , vel paciseatur, renuntiando juri privile- milibus. Sieut enim consensus non exienditur
giiprft unàvice< vel pro uno munere, etc., ad non cogitata.- nec verisiiïtillltir comprehensa
non ideô privatur loto privilégie, argunien- sub cogitalis, ila nec renunliaiio, quia consen-
to 1. Votuutaria, cum Glossà ibi, C. de Excus. sum requirit. Et ideô sub formali volunlate
tulor., et lia illa non est absoluta renunlia- comprohendimus iltas condiliones, quse ad vo-
tio privilegii} dici tamcn poterit renunliatio luniarium consensum, et ad coniraliendum,
partialis, seu seCundùm quid. Ad illamque seu se obligandum, sufficienies ac necessarise
cuni pioporlione applicàpi polerunt quse de sunl. lit quôd non sit volunlas coacta, vel per
renuntialione dicuntur, doliim, deceptionem, aul similem injuriam ex-

6. Sed objiei potest contra asserlionem, quia toria. Nam, si haec delicianl, non censibilur
ex illfi sequeretur, generalem vdlunlatera re- esse volunlas sulïiciens. Quia eadem est ratio
nuniiandi juribus aut privilcgiis non sut'licere de bàc renuntiaiione, qu* de aliis conlractibus

ad expressam renuntialionem specialiuni privi- ve! obligalionibus, ut lalè per Socin. eons. 265,

legiorum consequens est apertè falsum, ut ex volum. 2, et plura congerit Tusch. litl. R,
;

se et usu constat ; érgo. Sequela palet, quia concl. 1G7, 168, i69.
Ad conlirmalionem respondeo, si quis
ibi non intervenit formalis volunlas renuntian- 8.

di spécilica i»rivilegia. Adde non tantùm forma- velil ali(iuid repugnans usui privilegii, non
Icni volunlaiem, sed etiam virlualem sufficere, perpétué, sed in aliquà occasionc, vel pro ali-
477 DR LEGIBUS. k%
quo tempore, lalis volunlas de se non suflicit lacticinia, vel exigendi décimas aut tributa, et

ad renunlialionem privilegn, quia iiec virlua- siniilibus, de (jui^ re nihil invenio dictum à

lis volunlas censeri polesl. At verô si quis ve- d(>cloril)U3 in proprià specie , cùm lamen
lit aliqiiid repiignans ipsi priviiegio in se ,
quia res dubitabilis sit , et videalur esse fundameifi-

tollit fundamenluni ejus, vel perpétué iiiliabi- tuin aliarum, de quibus consequenter erit
liiaiad usum ejus, lune illa volunlas censelur sormo.
sul'ticiens ad expressani renuntialionoui privi- 11. Quôd ergo hoc suincial ad amissionem

legii, eldici poiesl volunlas formalisex parte vo- privilegii, videlur suaderi posse, primo, quia
leniisjiceiex parle objecti virtualissit;cumhâc ad hune eflectum non est necessaria acceplatio
enim ainpiiludine intelligenduin hoc est, quani- âllerius; neque eliam ut illa volunlas nota liai

vis in hoc modo semper aniiltatur privilegiuin aliis ; orgo nulla nécessitas est manifestationis
ex aiiis principiis et causis; prseter renuntiatio- exlerioris illius volunlalis ; ergo sola voluntas
neni. interna suflicit. Antecedcns probalur, quia illa

9. Sed quaeri potesl circa hanc parlem ^ an acceplatio vel est necessaria in aliquo tertio ,

sola volunlas inlerior nuUo exteriori signo in- vel in ipso superiore, qui privilegium dedil ;

dicala sulliciat ad hanc privilegii renunlialio- nullus enim alius cogitari poiesl, in quo neces-
nera. Quae interrogalio solùni fieri polest in saria sit, neulrum aulem dici polest. Primum
ordine ad forum conscieniiî»; nam in exteriori membrum probalur, quia renuntialio non dat
loro constat, âctum merè inlernum nihilope- jus alieri, ut supponinuis, sed tantùm aufert
rari, ut supra, traclando de materià legis, dixi- ab habente; ergo imperiinens est acceplatio

iHus, et idem est in contractibus, et siniilibus. âllerius,hœc enim solura requiri solet propler

El bine fit, ut quolies renunUatio talis est, ut eflectum moralem in alio resultan lem. Et haec

in graiiàm âllerius fiât, ila ut vel jus illiremit- ratio probal eliam allerum membrum de con-
tai, vel conférât, aut obligationeni, necessa- cedente. Praeterquàm quôd ille à principio

ria sit exterior manifestatio voluntatis. Ratio dédit privllegium dependenler à voluniate pri-
est, quia sola voluntas interna, vel promissio vilegiarii, et ita tune virtule concessil, ut pos-
exteriùs non indicata non inducit obligalionem set privilegiarius dimiltere privilegium, si

ad hominem ; nam hoc est proprium promis- vellel; ergo non est cur ex parle illius nova
sionis, quse Deo fit, ut in materià de Justilià acceplatio requiraiur. El hae raiiones probant,
lalè iractatur , et videri possunt Sanci. lib. 1 eliam non esse necessariani noliliara, quia haec
de Sponsal. dispul. 3 et 6; Gordub. in Summ. propler acceplalionem solet maxime requiri.

qu;est. 135. Et in parliculari favent auctores, Prima verô consequentia nota est ,
quia exte-

qui dicunl, renunliationem privilegii non esse rior manifestatio voluntatis inlernae solùm ad
irrevocabilenj , nisi sitab alio acceptata, quia hos effecius polest esse necessaria, ul in hujus-

«quivalet donation! , vel obligalioni, ut sumi- modi quaeslionibus omnes falentur, el videlur
tur exGlossâ in capit. Cùm venissenl, de eoqui per se clarum. Unde, sicut in promissione ad
miliil in possessionem verb. Obtnlit, et ibi notât Deum non requirilur exlerna prolatio, quia

Bald. numéros, latiùs Jason alios adducens in Deus intuetur cor, ila in renuntialionè quam
i. Postquhm lili, C. de Pactis, numéro 1. Hsec homo facit solùm in ordine ad se, non est ne-

ênim doclrina^ et ejus ratio maxime procedit cessaria exlerna prolatio ,

quia propria volun-
de renunllatione privilegii, per quam allerijus las interna sibi salis nota est. Et ila eliam palet

éonferlur, vel ex t|uà naseiiur obligaiio respe- secunda consequentia, quia propria voluntas
etu alierius, cujus aceeptatio postulaïur, pro- eflîcax, est de suflitiens ad relinquendum
pter quam aliqua exterior manifestatio neces- proprium jus et favorem, ul jura supra ailala

saria est. probant.

10. Igilur tantùm superesl quaeslio, quando Ii2. Possumus secundo argumcntari, quia
renuntialio lilsolùm quoad abdicationem pri- idoô in principio ad consequenduin privilegium
Tîlegii ab ipso renuniiante, an sola volunlas est necessaria acceplatio privilegiarii quia suà
sulTiciat, ut redeat obligaiio, quae per privile- voluntaie débet illud consequi, et propler hune
giurfi fuerat sublala. Exemplis declaratur, ut si eflectum praerequiritur nolitia concessionis

habens privilegjum eligendi confcssorem, velit quia haec débet aniecedere ad consensuni ; illâ

se illo privare , ita ut non solùni velil illo non lamen supposità , inlerior consensus et acce-

ati, sed etiam non habere in se talera potesta- platio sufficit, neque necessarium est, ut illa

teni. Idem de habenie privllegium comedendi voluntas exteriùs manifcstelur : ergo eâdem
 479 DE LEGIBIS. 480
ratione contraria voluntas sutïiciel ad abdican- privilegium , staiim déclarai, fuisse perdilum ,

dum à se privilogium. Tcrliô , similis voluntas utvidere lieelin cap. Si de terra, de Privileg.
sufficil ad abdicandiiin à so dominiiiin aliciijiis ibi : De prmlegio robis delrahere voluistis; ergo
rei; (|uamvisciiini non siif.li ial ad traiislcien- suppoiiii, banc volunlatem esse eriicacem ad
dtun doniiiiiuni in alloriini, kuiien ad lollriiduni lollcndum privilegium, quia stalini succedil
propiiiini vidruir sniliciens, sallem ex naliirà alia régula juris, qnôd rewillenli jus situm, noti
rei, quia doniiniuni ebl quid morale pondcns ampliUs licel régressas ad illud , cap. Quàm pe-
ab habenlis volunlaie, cl non ab alio, qiiando riculosnm, 7, qu. \, 1. Quœritur.ù'.dc /EdiUl.
non répugnât, lem nianere sine ulio |;roprio ediel. H:)ec ergo senlenlia probabilis videlur.
domino bnmano; eigo mullù iaciliùs in pra'- 14. Mbilominùs contraria senlenlia videlur
senti suliicicl hola voluntas interna ad lollen- posse elticacitir suaderi. Quia non polest quis
dum àseprivilegiuni, cùm non sit in aliuin seipsum privare privilegio, quin nova obligallo
transferendum, née anipiiùs durare debeat, inde illi nasealur : sed t.dis obligatio non polest
sed destrui (ut sie dieain). oriri ex solà suà volunlale interna; ergo nec
13. Quarto non videlur posse cnin funda- polest per illam solam abdicare à se privile-
mento explieari, qnis artus externus cum in- gium. Consequeniia clara est; ut autem pro-
terna voluiitalc reqniralnr ad bunc enbotuni betur major, suppono, sermonem esse de pri-
quia vel est sola loeutio, peiMpiam illa voluntas vilegio concedente aliquid contra jus , seu
signiiicatur , el ii;ec videlur iinperlinens, quia quod jure communi non licerel; nam si solùm
loculio sensibilis soUnn est necessaria propler concédai ea quœ jure communi licenl , vix est
noii'iam alierius, aclualem, vel sallem perse capax renuntialionis quia non tam concessi-
,

possibilem; notiiia auiem alieriusad buncelle- vum est, quàm deelarativum juris. lllo ergo
ctuni impertinens est, sive in aclu, sive in omisso, de alio probalur major, quia privile-
poientià. Quid eniin necesse est, ut alius sciai, gium hujusmodi proprium et rigorosum (de
aul scire possil, me earere privilegio, cùm (pio prieserlim agimus ), vel remitlit ali(|uid de
nuUnm jus inde illi ac(piiralnr, ulsii|)poninms? jme communi , vel ali(]uid conlra illud conce-
\el ille acUis exlerior est execnlio allcjua, seu dit. Unde ex vi talis privilegii aliquid homini
cflectus carentiœ privilegii, qualis erit non usus licel, quod sine illo non licerel, ul coniedere
ejus, vel usus conlrarius : el hoc etiam non laclicinia die probibilo, recilare ante boram
videlur dici posse cum fundameiilo, tum (pda counniinem, el similia. Ergo non polest quis
bic eliectus est qnid posterius; sequienim dé- renunliare tali privilegio, qui inde subjicialur
bet ex abdicalione piivilcgii ; ergo luee priùs lit obligaiioni, quam antea non Labebal, ralione
per volunlalom internam. Tum etiam quia ra- eujus ali([uid illinon licel, quod antca licebal;
liones iactie de locutionc probant de (juocnm- ergo orla est obligalio non i'aciendi quod antea
queelleelu exlerno, quia ille non est neeessa- licebal, vel I'aciendi quod licite omiiti poierat;

rius propler aiios, (piia privilegium non débet sic igilur ex renunlialione privilegii seniper
ab aliis aulerii, sed ab ipso babente, neceliam résultai in privilegiario nova obligalio.
propler ipsum videlur necessaria, quia non Id. Jam ergo probalur minor, primo, quia
additaliquid volnnlali, nec dat illi elbcaciam. volunlaiis promissio, sinon Iranseat in pro-
Tum deniqucqaia explicaii non polest, qualis missionen» respeclu alterius, nunquàm inducit
debeat esse bic, elTecius , an posiiivus vel nega- novam obligationem , quia solùm est nuduui
livus, unus vel multiplex, diuturnusaut bre- proposilum, de voto suppono;
ul ex materiâ
vis. Quod si solùm requiritur lue efl'ectus, ut bic au lem non inlercedil promissio, ul per se
sitsignum volunlatis, est magis imperlinens, consial ;
jam enim supposuimus, non Iraclari
quàm locnlio , et minus sulliciens, quia neque de obligatione respeclu lerlii; ergo est nuda
est signnni adeô expressum, neque salis signi- volunias pei- modum propositi; ergo non polest
ûcat volunlatem quoad affectnm relinquendi induccre novam obligationem ,
quai aniea non
privilegium omninô el radicaliler, ut sic dicam, esset; ergo nec polesl lollere privilegium. Se-
sed solùni pro aliquo tempore, vel usu. Si verô cundo, declaraïur in bunc modum, quia vel
propler aliud est necessarius , explieari non illa obligalio, quai résultat ex renunlialione
polest, quid illud sil. Aceedit tandem, quùd privilegii, proximè est à volunlale propriû re-
proesumplio juris vl îol'jr n)ultùm favere buic nuniianlis, tanquàm à causa per se, vel sequi-
senlenti;e; ubicumque enini juà pruîsumit , ex lur ex aliquâ lege , vel imponitur ab ipso supe-
usu, vol non usucxtornovoluutalemdiuiittcndi riorc ,
qui privilegium çonccssit ; iiiliil horuui
 ÏSi DK LEr.lBL'S. m
ilicipolesl; ergo. Major qihKKl piiniam partern enim oblenio lali privilegio , non potest quis
probalur, quia nuiiquàrn polcsl volniilas ila solà suà voliiiiliile ila illud à se lollere, ut
sibi imporare, iil direclè el immedialè imponat lonoiiltir (ioiiicops lege interdicli, quia illa

sibi obligalioncm prajcepli, quia non babfl obîigalio siihbila fuit, et non polosl per pro-
propriani jiirisdiclioneni in se, ot quia scmper piiun volunlalom rovocari, quia est propria
manel domina suî, el polesl relraclare quan- b'gis occlosiaslicx', secliiso voto. Et idem est
tum ad se priorem voluntatem ; solinn ergo de privilegio comedendi laciirinia, anlicipandi

poiest se obligare aliqnis suâ voMintaïc respe- lerapus Missne, aul Oflicii divini , et similibu.^.
Clu alteriiis, contrahendo, vel proiniltendo, 17. Dices, per haîc privilégia non absolutè
quod non fit por solani inlernam volunlatoni anferri bas oitligalionos, sed cum liiiiilalione ,

nisi respectn Dei, et iili vovendo, et liinc ol»li- (|iiarndiù privibgiariiisconsenseril in laie privi-

gatio, quœ in conscientià manet, imniediatiùs legium, et ideo posità contraria voluntate non ha-
esta lege naluraii, quàni à proprià volunlate. bendi taie privilegium, eo ipso cessare laïc privi-
Hinc ergo manet etiam probala secunda pars legium el coiisequenlor redire (iriorem obliga-
majoris, quia illa obîigalio non provenil à le- iionem ex vi piioris logir. generalis. Sed contra
ge positiva; nulla cnim est, qnae de hoc dis- hoc est, quia illud lundamenlum gratis sup-
ponat. Iniô, si humana sit, non polesl de ponilur, quia privilegium simplicitor et absolutè
actibus internis disponere, et conseqnentcr concediinr sine lali ( oiidilionc, vel limilatione.
nec ratione illoruin obligare. Divina autem |)0- noquo iila est ex n;Uurà roi incliisà, sed ad sum-
siliva fingi non potest. Nec denique naiuralis mum iucludit privilegium conjliiionem si accep-
quia hœc non obligat ad non mulandura pro- lelur poslquàm autem acceptalum est.absolu-
;

positum, vel voluntatem priorem. Ileni quia lum habelefleclum. Item aliiisidem dici possel
explicari non poiest, quae nova nialeria logis doquàcumque dispensa li(»noacliia!i, qnuîslatim
naiuralis ex illà voluntate resultot, neque ad liabol Sî'.um effectum; nam illa eiiyni roqidril

quam virlutcm perlineat. Deniqne torlia etiam acceplalionem et consensum recipieniis illam;
pars majoris videiur clara, quia nullum prse- ergoeiiam intelligenda erltconcessa, utsolùm
ceplum snperioris hîc intervenit, à quo possil persevei el efieclus, quamdii!i duraveril consen-
esse talis obîigalio; necenim genoraliter latuni sus, et consequenter por contrariam volunta-
est, nec in particulari lune fertur ,
quando tem redibii, quod esi absurdum. Praelerea illa

quis interiùs vull suo privilégie se privare. additio est ad liniitandum et reslriiigendum
16. Dices , hanc obligaiionem provenire ex privilegium ultra verba ejus; ergo aduiillorida
ill.à eâdem loge cui privileginni derogabat, et non e>t. Denique eâdem ratione, :]u;;i!do quis
ila ordinariè esse legem humanam posilivam ;
habel vohintalem intornam renuntiandi privi-
nam privilegium ordinariè illi tantùm derogat, legio, subinlelligitur conditio, vel limitatio"":
et ila non est obîigalio per se oria ex voluntate Qiiamdiù in hàc voluntate perseveravero, vel
proprià, vel ex renuniialione privilegii, sed donec ad illud redire placuerit, nam est eadem
est ab illà tanquàm removentc prohibons, quia ratio, et ila orit in poloslate talis hominis, mu-
sublato privilogio redit obîigalio anliqua. Sed latà voluntate, gaudere poslea privilegio sine
hoc non sallsfacit, inprimis quia supponit, nova concessione superioris; ergo signum est,
quod probanduni esset, quodque in conlrover- non sublalum piivilegiiim, quia non
fuisse

sià versatur, scilicet, nudam voluntatem do- posset iterùm tieri privatà voluntate, si fuisset
slruere privilegium , et ila resullare priorem conii;)t(im; ergo ad summum fuit quasi liga-
obligaiionem. Deinde, quia in multis privile- lum, ut operari non possit, durante iiio afTocin,
giis non possunl illa duo disiingui; nam con- 0! quasi in sensu composite (ut sicdicam),
cessio privilegii nihil aliud est, quàm ablalio quod nihil est. Nani clarum est, cum qui
obligaiionis, et ideô privilegium non poiest habel absoluiaui volunlalom non fruondi pri-
auferri, nisi à voluntate, quse possil illammel vilegio, non posse illo uti, persevcrante illà

obligaiionem iterùm imponere; h*c autem est voluntate, quia est repugiiantia inlcr illam vo-
sola volunlas superioris, aul logis; ergo volun- iinilatemel usum; sed dillicuilas est, an sola
tas sola privilegiarii non potest obligaiionem illa volunlas ila doslrual |)rivilegium , ut jani
privilegio contrariam imponere, elconsequen- non liceatad illud redire.

ternec privilegium deslruere. Excmplis res de- 18. Iliec ergo posterior senloniia milii magis
claraiur. Unum est supra positum de privilegio placol.quam ila declaro. Nam inprimis taiis

3dMissam audiendam tempore inierdicii : semel vohintas semper ila explicanda est, ut sitsin^-
 DE LEGIBU5. 484
4S5
plex nolilio privilegii, id est, ut nou sit cuni Nec per illam voluntatem propriam contraxit
privilegiarius specialem obligalionem non ulcn-
intenlione se oblii;antli ad aliquid, sed solùni
di tali privilegio, v. g., non solvendi décimas,
per niodum proposili non ulcndi tali privile-

gio in luliiruin, nisi aliud cvidenler conslet de

ut oliani probalum est; nam per inlernam vo-

intenlione volentis. Hoc videlur njihi cciluni luntatem renunliaudi laie privilegium, nonso-

ex rationibus faclis , et quia nunquàm praesu- lùin non datur alteri jus ad décimas, verùm

mitur obligatio, nisi manifesté de illà constet, eliam nec ipsc privilegiatus manet qnoad se

et quia ex comuiuni usu nioraliier constat obligatus ad illas solvendas , ut videtur rece-

non aliter haberi hune afl'eciuin. Sic auiem pluin frequentiùs in malerià jusLiliae : ergo

explicalâ voluntate illà . certum milii videtur pari ratione in privilegiis quasi absolutis, seu

non aul'erre privilegiuni , sed liciliun esse mu- non respicientibus aiterum non obligalur ,

tare propositum , ut ex generali doctrinà sup- aliquispermanere in illà voluntate, nec illa
pono, et illo mutaio, licitum esse privilegio uli, babet stalim ellectum auferendi privilegium.

quia propositum illud non est conlrarium pri- 20. Alia sunl privilégia, per qu;i; delcgatur

vilegio, sed lantùm usui, quod est valdè diver- jurisdiclio, et bis eliam exislimo jurisdiclio-

sum, ut in principio explicavi. Deinde censeo, nem non auferri per solam inlernam volunta-

privilegiarius habeat aninuim ex vi talis tem privilegiarii, ut si praelatus mlhi commisit

licet
vices suas vel casus sibi reservatos, et ego ac-
voluntalis privandi se privilegio slaiim et eflî- ,

caciier, seu ipso facto (ut sicdicam), nibilomi- ceplavi illam , licet postea babeam alTectum
nùs illam voluntatem non habere stalim la- quantum in me est, elïioacem, et absolutum
lem eflectum et laniùm esse ex ignorantià et
, , abdicandi à me lalemjurisdiciionem, non pri-
falsà cogitatione, ac si hoc esseï positum in vor illà, sed mutalà voluntate, possuni et va-

solà proprià voluntate. Hoc mibi persuadent lidé, et licite illà uti. Quia jam ii la jurisdiclio

rationes posteriori loco factae. Explicatur verù non pendet in suo esse à recipiente , sed à

ampliùs applicando banc regulam ad nonnulla concedenle, seu deleganle; nam à delegato

privilegiorum gênera. Nam quaîdam sunl vcluli lanlùm in usu pendet. Quod videlur certum

dispensationes in aliquà lege, et de bis censeo in delegalionibus, qua; liunl in ex'erno foro.

dispensatlonem consunimari absolutè in acce- Item ille modus raulandi jurisdiciionem per

ptatione privilegii , et consequenter non posse actum nierè iniernum non est hominibus ac-
aliquem solà suà voluntate se iterùm submit- commodalus, et inlinita incommoda ex illo

lere legi, à quà per privilegiuni fuit exemptas, possenl moraliler oriri; ergo nec est possibilis

ita ut per legem obligelur, licet possit illam homini per privalam voluntatem, nec est ve-
si velit, observare absque obligaiione. Et risimile hoc esse consenlaneum volunlali su-
consequenter licet interiùs velit non habere perioris privilegium concedenlis. Atque bine
ampliùs laie privilegiuni , nibilominùs semper eliam dieo , non exiingui facullalem eligendi
illiesse intcgrum letractare voluntatem , et suo confessorem per solam voiunlalem inlernam
privilegio uli. Hoc uiihi probat discursus su- non babendi illam, quia illa et est quaedam
pra faclus, quia concessio superioris fuit in virlualis delcgatio jurisdictionis, seu est quae»

;;cceplalione privilegiarii consummatà, et fuit dam licentia , de quà eadeni est ralio ,
qua^ de

absoluta quoad edectuin tollendi legis obligalio- reliquis. El ad bos modes privilegiorum viden-

nem quae redire non potesl per voluntatem lur caetera reduci, el de omnibus censeo eam-
,

privatani , sed ejusdem legislaloris , sicut dem esse raiionem, quantum ad prxsens puu-
dicebamus de dispeiisatione lollenle impe- ctum altinet.

dimentum matrimonii, vel aliam inbabilitaiem, 21. Concludo igilur, necessarium esse, ut

19. Alia esse possunt privilégia per niodum volunlas renunliandi privilegium exleriùs se

faculialum, aul licentiarum ad aliquid agen- prodat. Quani rosolulionem conlirmanl argu-

dum pro aliquo tempore, quod sine tali iicen- nienia secundo loco facta, et Gloss. Bald. ac

lià facere non licerei, El de bis similiier exi Félin, in principio allegati, et ex ilUs, et ex

stimo, licet quis interiùs dicat.se renunliare omnibus diciis coUigitur breviier ralio, quia

vel facultati non lia illaiu ab se ad effectum abdicalionis privilegii ex vi illius

tali licenliae , ,

abdicare, quin postea mutalà voluntate possit volunlaiis necessaria est acceplalio, seu con-

illà licite uli; quia ex visuae voluntalis non mu- sensus alterius. Nam, si privilegium respiciat

([uà solà allerum cujus interesl talis renuntialio, qua*

tavit voluntatem concedenlis, à illa

licentia pi-ndet poslquàm. semel accepiata est. fnfis in ejns cedil commodum , aul jus ei prae-
m D£ LEGIBUS. 489
bel, vel aufert odus , etc., tune ad consiimma- ^
jnxta conditionem privilegii, et ad illam requipi
lionom ronunliaiionis acceplatio illitis It rtii nolilianï, et (onsefjuonier externum signutn,
reqiiiriUir. Qiiod egregic coiiliniialur, ex ca- qu!) manircsletur interna volunias. L'nde, licet

pilo Lice! , de Procurât, in 6, ubi dicilur, man- privilegium ordinarié ita detur, ut recipjens
(laium procurationis non censeri absolulè rc- posfeit illud diniiiiere, si velit, intelligiiur ni-

vocaluin, etiamsi is, ad qnom dirigilur, di- liiloniiuiis, dimissioneni ita esse facicndam,
cai, se nulle acceplare niandaUnii; nain boc ut ordinata sit , et bumanis nioribus accom-
non obstante. poieril mulalà voluntale, acce- uKtdaïa. L'nde ad secundum dico, ante obten-
ptare mandatuin, quaindiu niandans priorem ti<mem privilegii pra?cedere exiernum signum,
voUintateni suam non revocaveiil : nani iiian- quo volunias babcndi privilegium manilesta-
dalum de se seniper durai, duncc revocelur, et tur, et nolilia cjus comparalur, el consequen-
aller libéré etiani polesl revocare suant vo- 1er etiam nocess;iriuni esse externum signum
luniaieoi. Quae docirina ex eisdem principiis accej)landi illud vel apeFiè, vel s?Uem non
in omni casu simili procedit, ni ibi noiat An- refuiando privilog.nm, nam eo ipso consentiro
cbar. In pr*6enli autcni eadem esl ratio, ut quis vidclur. Ad lorlinm de amissione domi-
constat. Alque eâdeni proporlione , si privi- nii ;di(jni conccdunt anlecedens, quo dato
legium sit absoluluiu, et irrliuni non respiciat, poieril negari consequentia , quia proprium
lune necessaria eril saltein concedenlis acce- dorainiunj simplieller pendel ex voluntale pro-

plalio, ut rectè docuil Sancins lib. 8 de Ma- prià ; privilegium autem et ellecius ejus,vel

trim. disput. 52, euiii Loazes, iract. de Malrim. illi conlrarius, magis pendet ex voluniate su-
Régis Angl. dubio 12, num. 28. Ratio autem perioris. Ego verô nego anlecedens; expresse
est, quia renuntiaiio privilégiai! non niutavil enim ita cavelur in 1. Siqtiis, 17, § DiffereuHa,

voluniaieni principis, sed eadem persévérât; ff. de Acquir. possess. et licet ibidem videaiiir
ergo, quamdiù non constat de illius mutalionc, coulrarium dici de possessione, scilicet, aniilli

liberum est privilegiaiio mutare suam volun- solo animo , prout etiam habetur in 1. 5, ,^ in
lalem, et privilegium acceplare. Accedit, quôd amiitenéà , eodem, nibilominùs in 1. Quemai-
ad superiorera per se pertinet tam niutatio modum, 8, expresse dicilur possessionem non
priviiegiorum ,
quàm concessio, et ab illius amiiii, nisi animo et corpore. In quarum le-

consensu per se pendct lum privilegii eïTectus, gum conciliatione laboranl gloss* , et juriste,

tum etiant effeclus privilegio conlrarius. Ac quod illis remillo. Milii aulem conslans vide-
denique ita expedit bunianse gubernaiioni , ut lur, jura, quae dicunl, possessionem amiiti
omnia ordinale liant. Haîc autem conceden- solo animo, non loqui de purà voluntale in-
tis acceptaiio liipliciter intelligi poiest, uno terna, sed necessarium semper esse, ut quis
modo ab homine, utquia superiori dalur noti- cedat possessionem alleri , ut in L. 1, g S/ vir,
lia renuntiationis privilegii , et ille acceptai eodem litulo. Ccssio aulem saliem requirit
sicut lit in benebciis ecclesiasticis ; et tune manifestationem illius animi, et acceplalio-
erit res clara , non potest lamea semper postu- nem; non ergo boe excludilur in aliis legibus,
lari l;ilis acceptaiio. Alio ergo modo intelligi sed signilicalur, non esse necessarium corpore
potest illc consensus superioris datus antece- recedere à re possessà si sit immobilis. Ad
denter, ut si in privUegiosit clausula, vel condi- quartum respondelur, requiri externum si-

lio , ut si Petrus non acceptaveril privilegium, gnum, vel sulbcienter declarans internum af'
transeal ad Paulum , vel censeatur non conces- feclum ab alioacceptandum, vel lege skUutum,
sum; lune enim eo ipso, quùd Petrus non ac- vel acceplalum, ul dictum est, et in sequen-
ceptai , censelur concedens acceplare ipso fa- tibus magis exponelur.

cto renunliationera , et suam volunUitem mu- 25. Lnde tandem addo, ad expressam re^
tare , ut sumilur ex Glossà in diclo cap. Licet. nuutialionem privilegii non solùm esse necesr

Terlio denique modo contingit baic accepta- sariam vulunlatem inlernam salis formaient,
iio çx vi alicujus juris, ut iu Icgibus supra ci- sed etiam signum exlernuju, salis expresse
lalis in une priorum argumeniorum, et in declarans illam volunlalem ; nam
tantùm si

aliis juribus, quae capilibus sequenlibus tra- illam ostendat per ali(iuod signum injplicilum,
ctabimus. et obscurum, eril potiùs lacila renunlialio.
22. Et ita est facilis respon&io ad priora ar- Lnde rectè videniur illa duo membra dislia-
gumenta. Ad primum enim dicilur re(juiri ac- gui, quia renunlialio expressa lit verbis, ta-
ceptaiionem, vel superioris, vel etiam lerlii, cila verô lit potiùs l'aciis, vel omissionibusi
w DE LEO, mm. m
hsec amissio privilegii sit vera , et in conscien-
verba enim expr<'ssè significant interiorem af-
liâ, vel sil proRsumpta tanlùm in foro inierno;
fecluni, facla vorô implicite, et subobscurè.
et conseqnenier an sit ipso facto, vel tanlùm
Imèad e.xplicitam ronunlialionem necesse est,
ambigua, per judicis sentenliam.
ut verba sint satis clara; nain si sint
quis privilenio suo 3. Circa primum oporlet advertere, hune
in duhio non privabilnr ;

nioduin amissionis privilegii habere locum

nani in dubio nielior est conditio possidenlis.
tanlùm in privilegiis aflirmalivis, qune aliquid
In quo dublo, quod allinet ad inlenuiin
fo-

facienilum indulgent, quia negatio alFirmalioni

rum, stabltur inienlioni, et asserlioni rennn-
in exierno verô stabltur disposilioni
opponilur ; sicul enim omissio peccaminosa
tiaulis ;

et conservabitur priviU^giiKii donec praecepio alfirmativo est oppos'la, sic eiiam

juris, ,

sullkienier probetnr. Et biec videiitnr non usns privilegii solùm opponilur privilegio
aliud
sullicere de priori menibro illiiis divisionis. aliquem usum concedenii; quod adîrmalivum
verô appellamus. Duobus auiem modis poiesl con-
scilicet, explicalâ renuniialione; lacita
tingere ut aliquis nou utatur hujusmodi pri-
in sequenlibus capitibus niagis exponetur.
,

vilegio. Unus dici potest merè negaiivus ; alius

CAPUT XXXIV. privativus, seu propriè omissivus, morali modo
Vtrùm per non nsitm perdatur prhilegiutn pro- loquondo. Priori modo non exequitur quis pri-
pler lacilam renuntiaiionem , vet propCer alium vilegium quando opportuniias , veloccasio,
,

tilutum. pro quâ daium est, non occurrii; sicul enim

i. Duobus modis cogilari polest implicita pnïcepUim alTirmaiivum, licel obliget semper,
seu lacila renunliatio privilegii, scilicet, per non tamen pro semper, ila privilegium affir-
non usum ejus, vel per conirarium usum, mativum licel semper habealur non lamen
, ,

quilMis addi polest lerlius , scilicet, per abu- pro sempep, sed pro cerlis opportunilalibus, ut
sum,quanms hic propriè ad renunlialionen» patel de privilegio audiendi Missam lempore
non perlineat, licel aliquid de illà parllcipet inierdicli, vel liabendisuffragitim in eleclione,

ut infra dicani. Renunliatio enim taciia ,

ut etc. Quando ergo quis non ulitur tali privilégie

paulô antea dixi, maxime attendilur ex si- extra occasionem, el tempus, pro quo datum
gnis, vel indiciis exiernis, quœ non apertè , merè negaiivus, sicul qui
est, lune est usus

sed per conjecturas ostenduni voluntatera non exercet aclum prœceplum eo tempore,
carendi privilegio; ha; autem conjeclurœ pro quo non obligat aflîrmativum prœceplum,
maxime videntur sumi posse ex ordine ad usum non potest omitlere prœceptum , sed tanlùm
privilegii, in quo tria illa membra disiingui non esercere aclum illius.

possunt, de quibus sigillatim dicendum e^^l. 4. L'nde eiiam fil , ut sicul bœc negallo non
2. Quod ergo ad non usum spectat,sentenlia est contraria pr;«ceplo , ita ille non usus non
est valdè recepla ,
per aliquem non usum pri- opponatur privilegio, et ideô talis non usus,

vilegium amitii, quem docenl Gloss. Innocent. quanlocumque tempore continuelur, non suf-
et alii in capil. Ciim ficil ad aniissionem privilegii, quia non est
Panormitan. Decius. Félin,
accessissent, de Conslilut. Barthol. et alii in leg. morale judicium vcluntalis renunliandi privi-

Falso, Cod. de diver. Uescrip. et in leg. 1, ff. legio. lia docenl omnes, facile probatur ex di-

de Nundin. Unde cum proporlione inferunt, ciis, quia talis non usus nec per se inducit

restringi privilegium usum restrictum,

per aliquid privilegio repugnans , cùm illi non op-
qualenùs includit non usum majoris grali*, ponatur; ergo inducit lacilam renuntiaiionem,

vel favoris , ut notât Baldus supra , numer. 8, quia nullumindiciumestvolunlalisrelinquendi

ex Barth. in lege Usum aquœ, Codic. de Aquœ- privilegium, cùm non procédai à tali volunta-

ducl. libro 1, et Jas. in lege ulliniâ, fl. de Con- le, iniô nec à volunlate non ulendi privilegio,

stiluilon. prmcip. ; est enim eadem ralio in sed liabeat aliam causam moralem adœquatam
non usu quoad parlem, qu.ne est in toto. Ut au- et propriam, scilicet, carenliam occasionis vel

tem veritas hujus sententiae expendalur, et res opportunitatis exercendi aclum concessum per
(oia declaretur, quatuor vel quinriue inquirere, privilegium ; ergo non potest prudcnler altri-

el explicare necessarium est. Primuin , do quo l)ui voluriiali renuntianili privilegio; ergo illa

non usu sitsermo. Secumlum, ([uoniodù intol- negatio non est morale indiriiim talis volunla-

ligi valeat h:ïc amissio privilegii per non usum. tis, et cousequenter non habei unde inducat
Teriiuui ,
quanto tempore durare debeal non laviium renuntiaiionem privilegii. Et ila habe-

usus , ut hune effeclum inducat. Quartum . an tur expresse in Margarilà Baldi, verb. Statut
48d DE LEGIBUS. 4l0
lum, § t) et cilat I. In filiis, C. de Deciiri. lib. 10, sunt longé diversi; nam quando res amiiiiiur

propler illa verba : Elsi nécessitas non exigit, per pr;es( riplioiien» , non amitlilur ex volun-
tamen patria non rcmitlit. L'bi Glossa ait : Qnœ- taie aniiilenlis, sed ex elficaciù alicujus legis,
dam enim liabere possumiis , elsi nobis utitia non eiiam iiivilo priori domino, et possessore ;

sunt. Sic crgo liabere possumiis privilegium, quando verô per renunliationem deseritur,
etiainsi occasio non deiur ulendi illo. Altiue amissio fit ex voluntate possidentis, ut dictum
ita nolat cliani Barlhoi. in eâdeni Icge , et est, sive illa volunias expresse, vel tacite so-
Gloss. in cap. Cl privilégia , de Privileg. verb. lùm indicetur. Et ita Glossa hos duos modos
Semel in anno, et ibi Panorinitan. et cons. 101, disiinxitin cap. ult. 16, qu. 4, significans, lon-

lib. 1 ; Deci , in cap. CAim accessissent, de Con- giiis lempus requiri ad praescriptionem, quàm
stit. n. 17, et Félin, ibi, et Mandos. iract. de ad lacilam renuntiationem.
Privileg. ad instar, Gloss. 11, num. 9, (pii aiios 7. Igitur in solo non usu non liabere locuni
refert, et plures Menocbi. in Scholio ad Barlh. praescriptionem contra privilegium, videtur
in dicta lege In filiis, et Franc. Balb. tract, de sumi ex Panormil. in cap. Joannes, de cleric.
Praescrip. 4 p. 5 p. princip. q. 4, n. 3, ubi alia Conjiig. num. 9, ubi ait, per non usum non
congerit. induci consuetudinem , quia consuetudo con-
5. Alius modus non utendi privilegio affir- sistit in assuefactione, id est, actuum repoli*
maiivo est ,
quando in propriâ occasione , et lione, in capit. t'ùm consuetudo, d. 1, cum si-

pro eo tenipore ,
pro quo concessuni est, oniit- milibus ; at verô in non usu non est actus ;

litur ejus usus, et hune vocamus non usum praecisè enim loquimur ; ergo nec assuefactio»
privativum , seu omissivum ,
quia est carentia nec consuetudo inde generari potest ; ergo nec
actùs in tcmpore habili , et pro quo maxime praescriptio ,
quia haec per consuetudinem in-
esse posset, vel dcberet juxta tenorem privile- ducitur ; ergo non usus non polest tollere non
gii , servatâ proportione ad omissionem actùs usum in vi praescriptionis. Confirmât hoc Pa-
praecepli pro tempore,pro quo pracceplum obli- normitan. adhibendo exemplum in eo qui
gat. Et de hoc non usa intelligenda est com- damnum passus agere polest ex 1. AqiUtta, con-
munis sententia , et jura, quae de hâc materiâ tra noceniem ; nam licet per longum tempus
loquunlur. Quia talis non usus opponitur suo nolii contra illum agere, non arailtit suam
modo privilegio , et polest esse aliquod morale poîesiatem , nec inducta censelur consuetudo
indicium voluiitatis renuntiandi illi. Unde ne- contra illam legem , et reddii ralionem,<7!</a illa

cesse est, ut in tali omissione concurrant con- lex non nécessitai ad agendum , sed tanlum prœ'
ditiones necessariae, ui ille non usus volunia- bel faadtalem agendi. Et inde concludit gene-
rius sit, quae sunt scienlia et poteniia , quia si ralem regulam ,
per negationem actûs non
non usus non sit voluntarius , non potest esse contrariam legi praecipienti , sed tanlùm per-
indicium alicujus volunlalis , nec moralem miilenli, non induci consuetudinem. Quae om-
elToctuni induere, ut pcr se constat; ergo nec nia videnlur habere eamdcm ralionem in pri»

potest esse indicium ronuntialionis, quae vo- vilegio, quia non nécessitât, sed dat facullaiem,
luniaria esse débet. Si ergo quis non ulatur et ila negatio usûs non est contra legem prae-
privilegio tempore opporluno, quia est impo- cipienlem , sed permitleniem ; ergo per non
tens, absens, inlirmus, aut quia per violentiam usum non inducilur coiisueludo, vel praescri-
inipediiur , talis non usus non putest illi no- ptio contra privilegium.
cere, ui privilegium poslea amittat, quia vo- 8. Confirmalur, quia nec ipse privilegiarius
luntarius non est, idenKjue argumentum pro- non uiendo pracscribit contra se, nec alius
cedil deignoranliâ, quia causal etiam involun- contra ipsum; ergo ex vi non usils non indu-
larium. Quae doclrina sumitur ex Glossà in citur praiscripiio tollens privilegium. Conse-
capiie Abbate , verb. Donec, de verbor. Signi- qnentia clara est , quia ubi est prcescripiio,
ficat., et ex aliis aucioribus allegatis. Qualis aliquod jus tribuit; ergo alicui Iribuit; ergo
verô ignorantia ad hoc su(ïïciat,insequenlibus vel privilegiario, vel alteri, quia non datur
dicemus. mcdiuni. Prima item parsantecedcnlis videtur
6. Circa secundum oporlet adverlere, duo- per se nota, tum quia nemo polest contra se
bus modis intelligi posse privilegium amitti praescribere, quia praescriptio in propriâ defini-
per non usum ; unus est per viam praescriplio- tione et ratione includil babiludinem ad aile-

nis, seu usucapionis; alius est per viam tacilae rum , contra quom jure conceditur , ut ex pro

fenuntiaiionis. Hi enim duo modi sine duhio i pria materiâ suppono, tum elianj quij imlU
U
491
îbi inlervcnil conira rclicto habilam st^lim desinere esse nostram,
matpria pracscriplioiiis
privilogiarium ; aul oniin possct prncscribcrc priùs eliam ([uàm ab alio acquiraliir, vel possi-

ipsum 11(111 usuin, scu jus non ulendi, et hoc dealur, quamvis res sic derelicta occupabilis ab
alio slalim sil et primi occupanlis bal si in
n(»nosl praiscriinibilo, quia uiiusquisiiuc quasi , ,

ex iialurà ici liabcl banc l'acuUalcni ;

siinilcs suo esse perscverel ; nain si non duret , sed

aliicni lacullalcs non sunt maleria praiscriplio- slalim deslruatur, ulin juribus incorporalibus

nis , ul laiè iradit Balbus Iract. Praîscripl. in inlerdùm conlingil ,

poieril ab uno amiiti,

5, p. princip. 4 illius qu. l, vel pra'scri béret eliamsi ab alio non acquiratur, nec occupabilis
oblii^alioiicni non ulonili suo piiviicgio, cl hoc sil. Potest aulem (ieri, ul res babealur pro de-

eliam dii;i non poicsl, quia neiuo praescribit relicta ex vi alicujus non usùs, seu dercliclio-

contra suam voluntaleni , ncquc in siiuin prcc- nis ; ergo illa reclè dicitur prsescriplio amissi-

judiciiini, scd in smiin coninioduin , et volun- va, seu privala, quœ in privilegiis locum babebit.

lariè ; obligalio aulem ad non ulenduni privi- Minor probalur primù,quia, sicut res acquiri-

icgio , est de se onerosa, et consequenler est tur usu posilivo diulurno, eàdem raiione j'.niit-

contra inlenlioncm non ntentis, per se loquen- lelur non usu diulurno : nam , sicut illud

expedil ut dominia rerum siiil certa ila hoc

do, et secundîiin ordinariuin nioreni lioininum. , ,

Altéra vcrô par.-; aiUeoeJenlis inpiiniis vid lur expedit ad eumdem linem , ul sil cerlum ,
quai

Clara in privileyiis non dicentibus ordincin ad res acquiranlur primo occupanli. El confirma-
alios quia usus , vel non usas nihil inlerest lur , quia res mobiiis aliéna per triennium
,

alioruni,sed solins privilegiarii ;

ergo ibi nuUus usucapiiur bonâ lide ; ergo , si per triennium

est, ([ui possil contra privilogiarium piiescri- sit ab alio derelicta per non usum , et ab alio

bere. Dcindeprobalur etiani de abis privilegiis, poàlea occupai ur , slalim (let illius, ipiia illa

qu» circa alios versantur, tuni raiione facià, occupatio cum priori non usu domini a;quiva-

quia alii nuliuni habent usuni, vel consiietu- let triennali usucapioni ; ergo signum est per

dinein ; ergo nec praescriptionem eflîcere pus- illum non usum fuisse rem amissam. Secundo
Ex principaliter boe inveniuir in juribus incorpo-
sunt, nani, ut dicitur in lege NccutHem, ff.

quibuscausis major, etc , iniquinn est aulerre ralibus, ul sunl serviiules et acliones nam :

domininm, ([uod nsus non abslulil, id est, do- scrvilus rusticana perditur per purum non
inininni iinius sine nsu allerius; ergo idem est usum cerli lemporis, ul habelur ex 1. Seqidtur,

<'um pioporlione in privilegio. Tiini quia pr;e- § Si vium, 11. delîsu* a^i. dariùs in 1. Hœc autem,

scriptio supponit possessioneni , alii verù uibil iï. de Servit, urba. prued. cl 1. Penull. c. de

possidenl, quod praescribant. Tum eliam quia Servit. Et simiiiler acliones exlingui soient,

non intelligitur amissum, quod oblatum alteri et amiiti per non usum eorum cerli lemporis,

non est, ut in eâdem leg. Nec utilem, dicilur; juxla I. 3, c. de Pr;escrip. ; ergo eodem modo
sed qui non utitur privilegio, niiiilollcrt alicri, poterit amitli privilegium per modum praescri-

ueque actionem circa illum exercet ; ergo plionis privanlis jure privilegii : nam illud

nec amitlil privilegium propter aliquam alle- eliam incorporaleest, et similem subit ralionem.

rius proescriptionem. 10. Sed hic modus explicaniii banc prfescri-

9. Ad hoc verô responderi potest , licet plionem non videlur cum lundanienlo appli-
privilegium non amiltatur per praîscripiionem cari ad privilegium. Primo, quia licet fateamur,

positivam, ulsicdicam, amitli lamen per prae- aliquando posse dominium vel possessioneni

scriptionem privativam , seu privaniem aliquo rei ainilii , eliamsi in alium non Iransfera-

jure. Voco prœscriptionein positivam illain tur , ut probant aliqua ex juribus cilalis

per quam aliquod jus acquiritur, de quâ rectè tamen nunquàm hoc (il per pra;scriplionem
procedunt rationes faclae ,
quia haec in usuca- pure privativam, nisi interveniat positiva prse-

pione consistit. Unde et hoc nomine propriè, scriplio alicujus ; sed bsec in privilegiis non

et generaliier vocatur ; non potest aulem in- invenilur, ul in priori punclo probalum est;
telligi usucapio sine usu posilivo. Privativam ergo non potest illa doctrina reclè ad privile-

aulem prœscripiionem appello, qua; solùm tol- gium applicari. Major declaralur , discurrendo
iit jus, vel dominium aliquod, et banc dico suf- per duo gênera bonorum ,
quai in ar^iumenlis

ficere ad amissionem privilegii , et posse fieri langunlur. Quaidam enim sunl corporalia,qu3e
per so'um non usum. Et inprimis hune nio- naluraliler et corporaliter possideri possunt,
dum amissionis esse possibilem, constat ex 1. l quai quidem amitli possunt, rebnqnendo illa

et 2, (!'. pro dereliclo, ubi dicilur, rem pro de- Il pro derelictis , eliamsi inde nihil alius acqui-
 49" DE l EGIBUS. 4<j4

rat; tamen liaec dcrcliclio nuiiquàin iutelli;j;i- sione, et bonà lide, cl ideô répugnai, domi-
tur licri per soluin non usum , cnjuscunuiuo nium per usucaj)i()nem sine temporis legilimi
lenipoj'is sil ; oigo non Jil per inudiin» pra;siri- successione coniparari. Ll aulem acquiralur
ptionis in aiuitlendo, iilsic dicain. Minor pro- per rei occupationem, imperlinens est, quôd
balur primo ex Glossà. 1, in diclà 1. 1, i\. Pro non usus dominii praecesserit : nam , si res di-
dereliclo ubi ait , rcni inobilom lune inlolligi missa luit, slalim uccupari potest, licet non
dcrelictani , cùm abjctla est; ininiobileni verô usus per aliqu((d longum tempus non pr;eces-
cùni de illà quis exil, aninio derelin(|uendi, serit : si verô non luit res dimissa, nullus non
seniicns, non sullicere non usum, nisi cl ani- usus pra!cedens per solam occupa-
sullicit, ut

mus, et actio aliqua externa illum manifestans tionem dominium ejus acquiralur.
interveniat ; hoc signilicalur ibi in 1. 2, cùm 12. Alla verô ratio de priescripiione jurium
dicilur, desinere omittenlis esse; ergo solus non incorporalium, utservilulum et actionum,non
usus, eliani diuturnus, non sullicit. Secundo videlur posse ad privilégia accommodari; nam
lalismodus praescriplionis non est ex solà rei in illis etiam juribus nunquàm datur amissio
nalurà nuUa enim praiscriplio
; est ex sola na- juris perprsescriptionem, nisi ut consequens
in lali Icge , ut suppono tanquàm nolum; sed ad positivam praescriplionem, per quam aliquid
nullum est eliani jus civile, vel posilivum,quod acquirilur talijuri conlrarium. Unde praescri-
disponat per non usum alicujus temporisamitti plio et amissio non suni in eodem, sed unus
ha;c bona, ita ul statim habeanlur pro dereli- praescribil contra alium, et prœscribens aliquid
clis, et sint occupabilia à primo coiilreclante : acquiril repugnaus juri allerius, qui conse-
ergo non dalur modus amissionis. Tertio,
lalis quenler illud amillil. id dedaratur oplimè in
quamdiù aliquis rem suam possidel, non potest servo praescribcnte suam libertatem , juxta 1.

pro derelictà haberi , licet multo tempore illà 2, Codice de Praescrip. long. temp. pro liberl.;
non ulatur, quia dùm res juste possidelur, non ibi enim dominus aiiiillit jus in servum ; ser-
quocumque alio ut verô pos-
est occupabilis à ; vus aulem est qui praescribil suam libertalem
sessionem amitlat non sullicit non usus sed , , contra dominum, et ideô ex parte servi con-
necessarius est animus dimittendi rem cum diliones ad pra;scribendum necessarise postu-
aliquo modo actualis dimissionis ejus, ut supra lantur, nec lieri potest , ul dominus amitlat
dixi ; ergo solus non usus lalium bonorum jus in servum per solum non usum ejus , nisi
nunquàm sullicit, ut pro dereliclis habeantur. praecesserit, vel ex parle domini sufficiens ma-
11. Lude noiari potest obiter diflerentia in- numissio, vel ex parle servi possessio suae
ler acquisilionem per usucapionem et amissio- liberlalis cum bonà lide, et sufficienti temporis
nem per non usum : nam usucapio suppunit dinlurnilale. lia etiam accidil servatà propor-
possessionem rei, et addit conlinuaiionem ejus; lione in amissione serviiutisrusticanae per non
nam sine possessione non est pracscriplio , et usum, licet in ter illam duplicem servitulem
ideô etiam è converse non usus per se non honiinis , et agri , seu praedii , sit diflerentia
sufficit ad amissionem doniinii, nisi priùs pos- quôd prior servitus, quam personae appellare
sessio tollatur. Et ita servabilur proportio, ])Ossumus , lundalur in dondiiio heri in perso-
quôd sicut acquisitio supponit possessionem nam servi ,
qui etiam à domino possidetur :

ila dcrcliclio supponit desitionem, seu desis- alla verô servitus realis, seu proedialis fundatur
tentiam à possessione rei , et quando haec prœ- solùm in jure unius in praedium allerius quoad
cedil cum sullicientivolunlale dimittendi bona, aliquem usum ejus. L'nde jus illud caditin rem
per ilh.rn amitluntur et manent pro dereliclo; alienam, et à proprio domino possessara. Et
ergo hoc non lit per subsequentem non usum, ideô dicunt jura de his servitutibus loquentia,
licet idem possit magis ac magis ostendere nemini rem suam servire, sed alienam, 1. In
priorem dlmissionem , et verum animuni, à re communi, iX. de Servit, urb.
quo processil. Et ila uihil includit prior ratio 15. Ilinc ergo fit, ul jus servilutis non amii-
facta, quia licet dominium possit amitti , relin- tatur per non usum diuturnum, nisi qualcnùs
quendo rem sub nullius dominio quod vocatiir ,
dominus praedii praescribil libertatem et exem-
pro dereliclo, non tamen probalur,hanc amis- j)li()nem rei suae ; illa enim obligala erai , et
sionem lieri persolum non usun» sine actio. le obnoxia, ul alteri serviret; dùm aulem domi-
praivià dimittendi rem. Neque etiam valet con- nus longo tempore illam possidel, eàque utitur
lirmatio. Nam usucajdo non fundalur in non i'iiie impedimenlo , et sine usu serviendi , prae-
usu allerius, sed in diuiurno usu cum posses- scribil contra allerum libertatem rei suae, el
49S i>t LEGIBUS. 49G

indecousequenler aller jus suumamittil. Idem quod jure commun! habelur, difliciliùs lollilur»

cuin proporlione inveniUir in amissione

aciio- quàm quod habelur ex solo privilegio, et hoc

riisper non usnni; non enini lit sine

praeseii- ad summum probal diclus v^ MiJiia, ut ex
nani
plione alierius contra lalcni aciioneni : Bartli. ibi sumiiur, el ex Gloss. in cap. ult. IG,

lalis aclio versatur circa aliuin ,

qui tsi obno- q. i. llem gravior causa necessaria est ad lol-

xiiis lali aolioni lanquàm debitor; dùm crgo lendani legem communem quàm ,
privilegium,

iste per cerluni lenipus possidet

rem suam, re- el ex parte dilliciliùseliam tollitur, quia bonum
rumve suarum liberiatem, illam pra;scribit, commune privato praiferliir, Authen. de non
quoad hoc ul non possit lali lilulo in judicium
,
alien.,elc., c. 9, coll. 2, ubiGlossa, verb. Va-

vocari. Al vcro hic niodus amissionis

non vi- 1ère, et Glossa in cap. Si super gratin, de Oflic.

detur posse in privilegiis inveniri ,

quia osien- deleg. in 6, verb. Principalis. In modo aulem
sum esl, pcr non usuni privilegiarii nulbnn tollendi legem , vel privilegium per consuetu-
potcbl
alinm pr-sscribere. El conlirmari hoc dinem, vel non usum, nulla ratio difl'erentia?,

aucloriiale Baldi in cs^. Ad andietiliam , de vel excessûs firmilalis ex parle legis assignari

line, diceniis, per privi- polest, servalâ proporlione, nisi fortassè in

de Prœscrip. n. 2, in
legiuni principis coniparari jus sine
possessione, hoc ,
quôd majus teinpus lortè requiritur ad

et illud jus non aniilli , etiamsi privileyiarius tollendam communem legem, quàm privile-
ex quo gium, de quo posiea videbimus; nunc euim
per triginta annos sit sine possessione ,
alius intérim in contrarium
non prœscripsit, ex non referl. In hoc verô, quôd ad ulrumque sil

diclâl. iVec j<///nH,

11". Ex quibus causis ma- necessarius usus contrarius, et non sulficiat

non usus, onininô videlur eadem ratio, quia

jor, etc.
argumentum Albe- sicul in non usu lalis legis permitlentis,nullus
14. Denique addi polest
riciinl.Fa/sô.Cod.dediver.Resp.Qnialexnon esl, qui prœscribat, vel quasi priicscribal conlra

loUilur pernon solum usum quia per solum ,

legem , ita in non usu privilegii nuUus esl, qui

prœscribii conlra legeni; eigo conlra illud pra^scribat.

non usum nemo
potesi 15. Niiiilominùs in hoc puncto dislinguen-
idem crit in privilégie Sed respondcri .

negandoaniecedens, quia lex pra;cipiens ali- dum videlur inter privilégia : quœdam euim
quid iieri, lollilur per non usum, ul supra di- sunt, quœ aliquid concedunl privilegiario re-

Al hoc solùm procedit in iege inipo- spectu aliorum ex quibus in alios reduudat
clum est. ,

aliquod onus vel quasi servilulis genus ut

nente necessitatem, quando pro leniporibus,
in , ,

non servatur, et de hoc fit sunl privilégia décimas accipiendi exlraordi-

quibus obligat ,

nam ille non usus esl legi nario modo, vel imponendi aliquod tribulum
longa consueludo : ;

contrarius, cl semper includit (moraliler lo- lalis eliam repulari polest facullas eligendi ex

quendo) usum legi contrarium, ul libro supe- privilegio, quatenùsredundal in gravamen alio-

ul verum rum, et simile reputatur privilegium nundi-

riori dictum est. Ratio autem facta,

in antécédente sumat, et cum proporlione con- narum à Gloss. in dicta 1.1, fl. de Nundinis.

intelligi débet de Iege concedente fa- Alla verô sunt privilégia, quai vel sunt quasi
cludat ,
impo- absolula, quia solùm concedunl privilegiario
culiaiem, seu permilienle , non verô de
no- aliquid circa aciiones suas sine respeclu ad
nenle necessitatem , ul ex Panormit. supra
Molina iraclat. 2 de Just. alios, ul sunt privilégia audiendi Missas in loco
tavimus, et sensil

in fine, et ita consequeniia videlur interdicto, vel lempore non concesso, vel re-
disp. 515,
ciiandi ante horam, comedcndi
opiima ul supra circa dictum Panormit. no-
vel lacliciuia,
,

talum esl. Nihilominùs lamen Deci. in cap. Cwm

et similia; vel cerlè, licel circa alios versenlur,

consequen- favorabilia simpllciter reputantur respeclu alio-

accessissent , de Prœscrip., negal

quia difficiliùs, inquit, lollilur lex com- rum, quia sunl ulilia, el in rigore neminem
liara,
gravant. Talia videnlur privilégia audiendi con-
munis, quàm specialis, juxta 1. Ejus militis,
testa., ubi id notât Glos- Icssiones, vel eligendi conl'essorem licel enim
§ miiiia, ff. de Milit.
;

non placel ratio, videanlur aliquo modo in prxjudicium ordina-

sa verb. Qimumqne modo. Sed
hoc tamen non consideralur, quia
nec responsio; nam licel quoad alla ditficiliùs rii pastoris,

tollatur lex communis, non verô quoad

modum potiùsest juvanien ejus, el pra;cipuè, quia ma-

derogationis per consuetudinem seu praescri- ,

gis consideralur lavor animarum.
Dico ergo priniô, privilégia prioris gène-
ptionem, servalâ proporlione, et hoc ultimum 16.

quce redundant in gravamen et quasi ser-

solùm ad pra;sens spécial. Itaque toUitur dilfi-
ris,

cUiùs kxcoramunis quoad effeclum;

nam id, vilutem aliorum, eaienùs posse praescripiione
.4')7 DE LEGIBUS. 4dS

amitii per non usum privilegiarii , qnatenùs ipsius privilegii, non amittunturper non usum.

alii |)0?siinl coiilra privilégiai iiim pra'scribcrc, vel aliorum praescriptionem possunl lamen ;

quoil fieqiientcr non lit sine aliquo posilivo per lacilam ronunlialionem amiili , si inler-

aclu ipsins praescribeniis. IlaiC asserlio smnilur pretalio talis voluntaiis sullicienler ex jure

ex coniniiini senloiihà, in prinripio recilalà; cunslcl. Priorem partem neganiem mibi sufli-

uani auclores, qui dicunt, piivilegiuni aniilli cienler probant argumenta fada in principio

pcr non iisinn, cerluin leinpus roquirunl ad bujus puncli, quia intelligi non potesl in bis

illani aniissionern. l'nde plané senliunt, iilani priviiegiis praescriplio aliorum conlra illa, cùm
aniissioneni esse ratione aliciijus pra'scriplio- ipsa alios non respicianl vel illos non gra-
,

nis, seii iisiicapionis; orgo necesse est, Iioc iii- vent, ut supponimus, niullùquc minus polest
teiligi de priviiegiis, in quibus aiius polest pr;B- talis praescriplio inielligi in ipso privilegiario,

scribere contra privilegiarium ob non usum. ul eliam ostensum est. Addidi verô posterio-

Rcsponderi verô polest, eliani lune non inter- rem partem ,

quia sumpta de possibili negari

cedere piLCScripiioiiem ex parle aiicujus , sed non polest, cùm saepè voluntas lacila moraliler

sinipliceni amissioncm privilogii ex volunlale cequivaleal expressae. Dixi aulem , necessarium

principis, vel ex iuslilulione aiicujus juris de- esse, ut intercédai aliquod jus (ulique com-
lerminanlis niodum conservandi privilegiuni. mune, vel spéciale), iia inlerprctans volunta-

Sed licel boc sit probabile, quando princeps in tem privilegiarii, quia solus non usus non est
îpsà scripiurà privikgii lanien nioduin prae- signum cerlum el infallibile talis voluntaiis, et
scribit, vel in casibus iii jure expressls, ulsta- ideô per se non polest sullicere sine admini-
lini dicani; nibiluininùs exlra lios casus potest culo juris ad lollendum privilei^iimi, quia non
amiili privilegium per non usum legiiiini tcni- usus in tali casu solùm se liabel ut indicium
poris; ergo necesse est, ut id liai per niodum voluntaiis; ergo, si rêvera in re non fuit lalis

prœscripiionis , et ex vi aiicujus communis voluntas, quia privilegiarius non ex illà,sed

juris ad j)ra;scripliones perlinenlis, quia non propter alias occasiones privilegio usus non
potesl alio modo cum fundamenlo allirmari fuil, non eril sufliciens non usus ad renunlia-
talis modus amiitendi privilegium cùm lamen , lionem, vel amissioncm privilegii, nisi jure et

sinl niulli casus , in quibus non videalur posse voluntate principis juvelur, quia deesl voluntas
negari, ut in non usu privilegii ad eligendum propria privilegiarii, quse sola posset esse

cum aliis,qui jushabent ordinarium eligendi,et causa lalis efTectùs , non inlerveniente supe-
iilo de faclo soli ulunlur, el in non usu privi- riori volunlale. An verô de faclo invenialur
legii exigendi décimas, et similibus. Ratio verô laie jus quoad baic privilégia, dicam in duo-
est, quia liaec privilégia redundant in serviiu- bus punclis sequenlibus.
lem, seu obligaiionem aliorum, et ideô jura, 18. Solùm hîcadverto,eiiamsi jurcstalutum
quae disponunl de amissione serviuitum per sil ul privilegium aliquod per non usum amit-
non usum , iu similibus priviiegiis locum ba- tatur , nibilominùs non amiili per tacitam
bent. Sicul, si privilegium expresse concederet renunliationem, sed quia cum limiialà condi-

serviiutem per alienum praedium ( imô licet lione fuil concessum , quà non impletà , vcl

proprius dominus pr.-cdii il am donàssel), nilii- ab ipso jure, aut à concedenie lollilur, vel
lominùsper non usuui logiiimi teinporis amit- ceriè per se cessai perlapsum lemporis ad mo-
lerelur ; ergo. Addidi aulem
in bue asserlionis, dum explicalum in caj). 28 el sequenlibus.
sa'piùs banc pra^scriplionem non lieri sine posi- Declaraïur boc oplimè in privilcj^io nundina-
livo actu ipsius praiscribcniis, quia sœpè non in- rum ,
quod per non usum in deccnnioamilti-
lelligilur privilegiarius non uti privilégie, nisi lur, quia lex ff. deNundinis, ita statuit. Quà

quando alii exercent aclum sine illo. ut eli- lege posiià constat , laie privilegium sub lali

gendo, v. g., sine priv.legialo ad eligendum, condilione concedi , et illà non impletà, vcl
acquirendo décimas, sine illius consorlio, etc. per se ces-are, vel virlute illius logis auferri.

El lune lit praestriptio conlra privilegium, ad Cujus eliam signum est, quia fieri potesl, ut
instar prœscriplionis urbanarum servituhim ,
laie tempus elabatur sine adverlentiA privile-

in quà requirilur aliquis actus ex parte pra;- giarii, qui poslea plurimùm doleal de amissione
scribenlis, ut ex proprià maierià constat. privilegii; ergo signum est, non esse ne-
17. Dico secundo : Privilégia, qua; non cé- cessariam renunliationem propriam , sed ab
dant in aliorum gravamen , sed sunt favores exlrinseco toUi, vel per se extingui privilegium
spéciales circa modum operandi absolulum ex vi formai concessionis , aut speciali , et
490 DE LEGIBI S. 500

exprossà, vol snhinlclloctà o\ vi jiiris coniimi- seriptioMis alterius conlra personamnon ulen-
Tiis. Qui iDodiis l()(|iien(li prolKil.ilissiiims osl teni; crgo illud lonqnis sulliciet et requiretur

et posset ad alios casiis extendi ; nam rcclè ex parte non usus ad amissioneni privilegii

explicat amissioneni privilegii, et res eôdem quod luerit legilimum ad prsescribendum con-
rccidit. Sed nihilominùs per se , ac moraliter tra privilegiarium , tali conditione supposilâ ;

loquendo, salis coiivenieiiler illavocatur tacita ergo non potest in bis privilegiis certior ré-

renuntialio, quia is, qui non ulitur privilégie, gula prœscribi.

non obstante illo jure, moraliter convincitur 21. Secundo dicendum est, in privilegiis

nolle illud, sallem virlute,et interprétative. absolutis, contra quae ab aliis non pra;scribi-

Nam quôd inadvertentia intercédât , acciden- tur , non esse certum tempus jure delinitum ,

tarium est ; an verô si inculpabilis sit ,

possit inlraquod per non usum amittanlur, ideôque
hune effectum impedire, dicam in punctis generaleni regulamesse, talia privilégia per

scquentibus. nullius temporis non usum amilti, etiamsi

19. Tertio igitur inquiri potest quanti longissinuim sit, in casibus verô jure expressis
,

temporis non usus necessarius sit et sudiciat amitii tenipore pro eis delinito. Prior pars

ut per illum privilegium amittalur. In quo 1ère assertionis constat ,

quia hœc privilégia non
communis sentenlia est , decennium sufficere, amittuntur per modum prœscriptionis, utjam
et reqniri. lia docet Bart. in 1. Falsb , c. de declaratum est; ergo non possunt ad illa

divers. Rescript, ubi ctiam Jason laiè, idem applicari lempora prœscriplionum ; seclusà

Bar. in 1. 1, ff. de Nundin. ubi alii coramuni- autem proescriptione nullum assignabitur gé- ,

ter. Idem Panor. Deci. Félin, et alii in c. ÇÀmi nérale jus, quod certum tempus statuât, in

accessissent, de Constit. ; Rebuf. in Pract. tit. quo privilegium amittatur per se , ac formali-
de DilFeren. inter privilegium et rescrip. n. ter por non usum ergo. Minor probatur primo
;

41 ; ManJos. in d. tract, de Privil. ad instar, quoad jus canonicum ,

quia canones nunquàm
GIos. 11 , n. 5; Balb. dict. tract, de Prœscrip. loquuntur de amissione per non privilegii

in 4 p. 5 partis princip. q. 4 , ubi plures alios usum, sed per contrarium usum, ut capite
refert, cum variis limitationibus ,
quas Félin. sequenii videbimus unde licet circa tempus ,

et alii etiam adhibenl. Et omnes fundantur contrarii usùs aliquid deliniunt ,

quod postea
tantùm in dicta 1. \ ,iï. de Nundin. ,
quia videbimus, illud non potest ad purumnon usum,
ex solo jure natuvali non potest taie tempus de quo solo nunc loquimur , applicari ; tum
determinari , ut per se nolum apparet , et quia maleria est odiosa , in quà non licet leges

in jure positivo alla determinatio non inve- extendere, aut de casu ad casum similcm trans-
nitur. ferre ; tum etiam ,
quia longé major ratio est,

20. Mihi tamen inprimis videiur, quotics cur tollatur privilegium per contrarium usum,
per non usum privilegium amillilur , quia quàmper non usum. Unde canones loquenles
alius contra privilegiariumpraescribit , nullum de contrario usu , fortassè locum habent in

tempus esse delcrminatum in ipso non usu ad omnibus privilegiis tam absolutis, quàm re-
amillendum privilegium , seu ex parte privile- speclivis, cùm tamen amissio per non usum
giarii, sed illud tempus necessarium esse , ac per se non habeat locum in privilegiis absolu-
sufficere ,
quod ex parte alterius lerlii fuerit tis, ut diximus. In jure item civili non invcnio
determinatum ad prœscribendum contra hune, legem, quae universaliler de hoc tempore dis-
vel illum ,
quod solet esse jure ordinario de- ponat. Solum enim à doctoribus allegatur
cem annorum inter prœsenles , vel viginti dicta 1. 1 , ff. de Nundin. lex autera illa non
inter absentes , vel exlraordinario , ac speciali loquitur generaliter de privilegiis, sed in par-
jure requiritur tempus triginta , vel quadra- ticulari de privilegio nundinanim; ergoexillâ
ginla annorum , ut de monasteriis significalur non potest generalis régula sumi pro omnibus
in dict. cap. Cùm accessissent , ubi Joan. Andr. privilegiis absolutis , vel respeclivis, quae alios

et alii id notant, et Félin, ait generalilcr pro- non gravant, ut slatim dicam.
cedere in Ecclesiis , seu locis piis, juxta ge- 22. Hinc ergo concludi potest altéra pars
neralem rcgulam textûs in Authent. ull. C. assertionis. Nam , si jus positivum non limitât

de sacros. Eccles. et c. lUnd , de Praescrip. tempus, non est unde determinetur : ergo
cum similibus. Ratio autem asserlionis est nullum tempus sufficit, nisi ubi in parliculari

quia in hujusmodi casu privilegium non amit- lex illud determinaverit. Quod semper inîelli-

<ll
tilur formaliter per non usum , sed vi proe- gendum est de privilegiis simpliciter loquenti-
501 DE LEGIBUS 603
bus : nam , si in ois addaliir limitatio , sou conlra juse non praescribltur ab aliis , non
poslulelur usus ccrli toinporis, ui valcanl, vcl aniilli propler puruin non usum, cujuscumque
durent, claruni est illa aniilli pcr non usuni in loniporis sit, quod niagis in ullinio punclu
tenipore in ipsis praescripto ,
quia volunlas conlirmabilur.
concedentis non pins rxlondilur. Al vcrô, in 2.J. Conlra banc vcrô parlem obslare vide-
privilcgiis absoliilè l(U[nenlii)iis, proccdil ré- Inr lex llispanise in partit. 3, lit. 18,1. 42,
gula ncgativa generalis, ni osloiisum est, cuni qua;dislinguensgeneralitôr privilogianegaliva ,

diciâ exceptione de casibus in jure exprcssis. quae onusauferunt, aballirmali vis, quae aliquid
Quae maxime additur propter dictam 1. 1 , ff. s[)ociale facere permillunl, de bis posleriori-
deNundin., qux videUir jus spociale conli- bus specialem rogulamslaluil per non usum ,

ncre, non générale. Quia privilegium nundi- decem annorum aniilli. Et pracier cxemj)lum
naruni respeclivum potiùs videlur,quàm nundinarum, quod primo loco ponit, adbibet
absolulum, quia versatur circa humanam ne- alia , scilicot, privilegium vendcndi aliquid
goliaiioneni et mercaluram , eiqne eerium proliibiUnn , vel extrahondi à rcgno mcrcedos
locuni deUTininat cum aliquibus favoribus vetilas,vel utendi speciaii mensurà in rébus
privilegiarii ; negolialio aulem et mercalura vendendis; ergo signum est, illara temporis
est aclio quae circa allerum versatur. Unde ex delerminalionem esse generalem pro omni-
tali piivilegio alii gravanlur niercalores, qui bus privilegiis negalivis. Et ila sentit Grc-
aliquid solvere cognnlur domino loci, quaniùm gor. Lop. ibi, et juxla illam legem inlelligil
illi privilogium eoncedil juxla I. 7 Hispaniae legem 1 , ff. de Nundin. , et solùm remissAo
lit. 8 ,
part. 5 , vel alii populi , in quorum addit limilationes ,
quas Félin, et alii posue-
praejudicium redundat illa loci delerminalio , runt.
utsenlil Glossa in eâdem 1. 1, dicens : Qui 2i. Sed inprimis dico, jus illud non esse
impelrat 7miidinas , in prœjudicium nnivcrsoriim commune, sed proprium llispaniae , et Ideô
facit, et ideb breviori tenipore privitegium amittit, perse, et vi suâ non habere locum extra illud
et idem babet Glossa in 1. Falsb, vcrb. Peren- regnum. Deindeconsidero illa exempla omnia,
nia, c. de divers. Rcscrip. et Archid, in cap. l, quae lex illa adducil, esse ferè ejusdem ralio-
2d, q. 2. Unde dici facile polest, etiani illud nis cum nundinis ; nam omnia redundant in
privilegiuni amitli per non usum propter prai- gravamen regni, aut communitalis, aut em-
scriptionem aliorum , quorum inlerest talis ptorum, et ideô probabiie est, in illo non usu
demus ibi
privilegii abolitio. Vel certè, licel , inlervenire praescriptionem ex parle aliorum ,

non inlervenire praescriptionem sed puram , vel cerlè specialitalem illam quae considerata
cessationem privilegii per non usum pro tem- est in nundinis ad similia exlendi per modum
père ibi delinito, niliilominùs jus illud non novi juris , vel per modum declaraiionis juris
erit extendendum , exlra casum in quo loqui- communis. Alque ila non colligitur ex ilià

tnr ,
quia lex illa est odiosa , et restringenda ,
régula generalis pro omnibus privilegiis abso-
tum quaienùs obligal ad non usum privilegii lulis , sed tantùm pro bis respeclivis , quui
inlra cerlum tempus, quod est praeter naluram fuerint talis generis , seu condiiionis. Pro quo
privilegii ,
quod liberum ac voluntarium usum expendo uiiima verba generalia, quae lex illa

de se eoncedil, juxla 1. Si judex, ff. de Minor,, posl exempla subjungil, scilicei, otras cosas
tum quaienùs liniilat privilogium ad cortum (piœlesfjuier ,
quœ fuescn destas maueras, talcs
modum et condilioneni , elianisi absoliitè et privilégias como esos durait, etc., id est, velres

simpliciter videalur concessum. Unde fil, ut similes, qiiœ hujusmodi sint, nam talia privilégia,

privilogium, quod ex vi verborum esset abso- qualia suiit ista durant, etc.; et in eis considero

lulum , ! t de se perpeluum , reddalur condi- rcslriiigi illam condilioneni, et temporis deler-

lionale, et U mporale ac cadueum ex defeclu minalionem ad privilégia ejusdem raiionis et
condiiionis inclusœ exvi illiusjuris, Inmeliara modi, quae circa malerias talis condiiionis ver-
quia poluit illa esse delerminalio specialis pro sanlur ; ergo inde licel potiùs colligore gene-
il!à matorià proplor spcciaîoni ralionem in illo raloni regulam in conlrarium , scilicet , alia

invenlam, ut senserunt Glossa' proximè alle- privilégia, quae bnjusmodi non sunl, sed om-
gatae cum Archid. et Alboric. in dicta 1. Falsb, ninô absolula, vel sine illo gravamine aliorum,
cl probabiie repulat Decius in dicto cap. Ciim non babere talem modum desilionis, noque in

accessissent ; ergo extra illum casum , vel si eis babere lociim talem temporis détermina-
quis est similis, generalis régula est, privilégia, tionom.
b05 DE LEGIBUS. 504
25. Tandem circa eamdem Icgem conside- autem intra illud tempus privilegio conccsso
randa esse censeo verba, qnibus illa condiiio utitur , illud possidet, et magis proprium elïi-

adhibetiir, et teinpus prœscribiUir. Nani vidc- cit , et ideô non lam facile illo privatur. Qui
liii* ibi illa limilaiio poni longé aliter, quàm sensus est probabilis, et sccundùm illum posse
conununiier soleal inlelligi. Auctorcs cniiii intelligi dicta 1. 1 ,
quia illi non répugnât ;

allegali absoluté asscrunt ,

privilegium aniiiii existimo tamen priorem esse communem , et
per non usum decem annorum , et non limi- usu receptum , et ideô iili standum esse.
tant certum tempus , vel inilium cjus, à quo 26. Quarium dubium erat , an ha;c amissio
computandum sit illud deceniiiimi , sed abso- privilegii per solum non usum intelligatur
lutum, et universaliier videniur inielligerc , esse in foro exteriori lantùm , vel etiam in
compntandinn esse ab ullimo temporc , in quo foro conscientiae, etiamsi reverà privilegiarius
aliquis est usus privilegio , seu à primo non non babueril animum aut voluntatem renun-
usu , post quem nullus usiis successit. Juxta tiandi privilegio. De quo dubio nibil invenio
quem sensum , licet aliquis in principio con- ab auctoribus dicium , cùm tamen diflicultate
cessionis usus fuerit privilegio per multum non careat. Quia hinc tota hœc juris disposiiio
tempus , si posiea iiuerrun)pat usum per in- videtur in praesumptione fundata, scilicet ,

tegrum deccnnium , an)iiii privilegium. Et quia ille qui non utitur privilegio, censetur il-

huic sensui occasionem praebuit dicta 1. 1 , ff. lud renunliare; ergo , si verilas non est prae-
de Nuudin. ; nam absolulè dixi : Nundinis im- sumptioni conformis, non obligabii jus illud
peratis à principe non utendo ,
qui meruit , de- in conscientià. In contrarium verô argui po-
cennii tempore usum amitti. Ubi nullum initium test, quia praiscriptio dat et aufert jus , etiam
illius decennii assignatur. At verô , in diclâ 1. in conscientià.
Partitarum initium praescribitur hoc modo :
27 Igitur, juxta haec principiareciè applicata
tiœc privilégia perpétua durant, si quis illis ula- in bâc materià , et juxta distinctionem supra
tur intra dtcennium à die concessionis computan- dalam , breviter potest baec res definiri. Primo
dum : si autem intra illud tewpus illis non utatur, enini, quando privilegium amiitilur per non
deinceps amittuntiir, et valere non debent. Et usum, quia alius légitimé contra illud prae-
idem aperliùs explicalur in 1. 3 , til. 7, partit. scribit, non solùm perditur quoad externum
5 , bis formalibus verbis : Otrosi décimas , que forum , sed verè, et in re ipsâ , ac subinde in
si algun home , o conceja ovieren privilégia, que conscientià , sine uUâ condemnatione , vel
pueda hâter feria nueva , a si coma dicho es , e declaratione factà in foro contentioso ,
quando
despues, que lo oviere, pasaren diez annos, que non privilegiario sufficienter constat de légitima
usen del, que de alli en adelante no les deve valer, aliorum prœscriptione. Haec assertio supponit
quoe facile ex superioribus intelligentur. Et principium in materià de Just. receptum
juxla solùm videtur amitti taie privilegium
illa prœscriptionem legitimam dare justum titulum
nundinarum vel simile, quando per totos in-
, in conscientià , quod jam ferè indubitatum est,
tègres decem annos post diem concessionis et ideô illud bîc confirmare necesse non est;
privilegiarius illo non ulilur quia hoc solùm , aliquid verô allingemus in libro sequenli. Di-
lex illa disponil. Undc è converso sequilur , ctum est autem amissionem privilegii per non
quôd si intra illud decennium quis ulalur lali usum in diclo casu provenire ex allerius prae-
privilegio ,
postea non ampliùs amitiitur per scriptione contraria; ergo in conscientià amit-
solum non usum, sive in decennio sive , in titur, quia non est corapaiibile cum jure ac-
quocumque alio temporc, quia de boc lex illa quisilo à prœscribente. Unde etiam fit, quâ-
nihil disponit , et extenden-Ja non est ultra id cumque ex causa impediatur praescriptio ,

quod prsîcisè staluil , tum quia, ut dixi, consequenter non amitti privilegium, non ob-
materia est odiosa, tum quia polest babere siante quocumque non usu. Et bâc ratione
spccialemralionemetcoiigruentiamquoadillam dicunt jurislae, si aliquis multo tempore non
partem. Nam privilegii possessio videtur capi utatur piivilegio propter aliquam convenlio-
corporaliter , et realiter per aliquem usum neni ,
per quam aliquid ei daiur in singulos
privilegii, et idcô qui per primum deccnnium annos aut dies, ne utatur privilegio, tune
privilegio non utilur, tolo illo tempore est sine nunquàm amitiere illud , quia per illam con-
possessione privilegii, idcôquc nieritô sUttuit ventionem et praesiationem flt, ut contra il-

alia lex , ut contra illum prsescribatur , vel ut lum non praescriljatur. Et aliud simile videri
concessio privilegii ampliùs non valeat- Qui potest in Felino in c. Illud de Prsescript.
îiOS DE LEGIBUS. 606

concl. 11 et Bnlb. dicta q. 4, mim. G.

, illaalii non praescribant, amitti pernon usum
Secundo diccndiim esl, privilégia om-
28. in uHo foro.

îiinô ahsoliila, et aliis non onerosa, coiilra 50. Teriiô dico, in privilegiis, quœ ex pecu-
qiise ab aliis non praescribitur, non amilii in liari dispositione juris per decennium non
eonscientià por sokim non usum cnjusctiiiitiMO utendo aniittiinlnr ,
probabile esse in con-
temporis, regulariler loqnendo. Haiic ulliniain s(i(MiUà ainitli , licol sit incerlum. Probo simul
parliculam addo ad excliidendos casus specia- ulranique parlent. Nam inprimis probabile est,

literin jure expressos, si qui forlassè sunt , de per hujusmodi leges induci pru.-sci ipiionem
qnibus siatini dicam. El sic asserlio est clara ,
resppctu aliorum , ({uibus possunt esse one-
quia lalia privilégia non amiltuntur per nioduni rosa lalia privilégia , ul declaravi : et juxta
prœscriptionis , ut oslcnsuni est , et ila cessai hoc principium procedil probabiliter prima as-
in eis ratio facta. Denique cessai volunlaria re- sertio eliam in his privilegiis, non tamen cum
nuntiatio, maxime quandoprœsumptio non est certiludine , quia hoc proximum principium
verilati conformis, ul ratio supra fada con- de praescriplioiie in eo casu iniervenienle,
vincit. Verùmtainen , etiamsi non ususorialur dubium est. Deinde inlelligi potest haec priva-

ex inierno animo et volunlaie non habendi lio per modum pœnse ipso jure impositne pro-
privilegium, adhuc non sulficit, ut in eon- pter non acceptam possessionem privilegii,

scientià censealur amissum, donec auferaiur. vel propter qiiemdeni quasi contemptum ejus.

Quia, utdixi, illarenuntialio non solùni non est Hoc aulem modo magis eril inceria asserlio ,

accepiala, verùmetiam nec esl suffîcienter si- tum quia non invenitur sufliciens fundamen-
gnilleala exleriùs, nain solus non usus non tum talis pccuai , tum quia leges loquentes de

salis indieat talem volunialeni, ut supra eliani hoc modo perdendi privilegium, non addunt
probavi, nec invenitur jus faciens hujusmodi parliculam, ipso facto, vel, jure, vel absque ali-

inlerpretaiionemin lilibus privi-egiis, aut dis- quâ dedara'ione , aut similem, ul palet in di-
ponens, quôd ipso facto aniiilantur, propter cta 1. 1 , et in legibns Partit.; ergo saltem do-
solum non usum; ergonidlum habenius funda- nec privenlur juridicè, non lenebuntur in
menlum ad assercndum in eonscientià amiui. eonscientià absiincre ab usu privilegii. Ali-
29. An verô in foro exlerno veniat quis unde verô est valdé pr()babile, talia privilégia

privandus hujusmodi privilegiis , non est mei quoad duralionem suam heri condilionata ex
muneris definire; fateor tamen , nullum me vi talium legum , quando aulem privilegium
vidisse, vel allegaium invenisse jus, quod la- non conceditur nisi sub tali conditione, illà

lem pœnam , vel quasi poenam imponat , nec non posilà cessai privilegium , non prœsum-
etiam invenire me in talibus privilegiis funda- piione taniùm, sed verè ac in re ipsâ , ac sub-
mentum talispa'nae, vel privationis privilegii, inde in eonscientià ; ergo etiam in illo casu
cùm in illo non usu per se non inveniatur aniiliiiur slaiim in eonscientià. Consequenliae

culpa, nec aliorum incommodum aut grava- , cum minori clarye sunt. Major aulem, licel non
men. Et quamvis régula conimuniier recopia sit omninô evidens , probabilior lamen vide-
de amissione privilegii per non usum videaiur lur, attenté consideratis verbis et disposilioni-

esse contraria huicasserlioni, si lamen atienié bus diciarum legum , et ideù ex hoc fundamen-
leganlur excepiiones, quae addi soient illi rc- to probabilior videtur haec sentenlia quoad haec
gulœ, majori ralione excîpienda judicabunlur privilégia. Et in llis, et in aliis, de quibus
h.xc privilégia. Ait enim Félin, in dicto cap. prima conclusio loquitur, sullicienter videtur
Cùm accessissent , num. 26, in fine, et 27, procedere communis sentenlia, quae absolnlè
privilegium, quod consi?lil in merâ , et ex- loquitur de amissione talium privilogiorum per
pressà faculiaie, non amilii per non usum, et non usum; unde videlur plané inlelligere de
dicit esse communem senlentiarn. Ipse verô amissione vcrà, et in re ipsà, ac subinde ipso
ait , necessarium esse , ut in privilegio ex- facto, et non tanlùm pniesumptione juris, vel
presse dicatur, quando volueris,\c\ quid simile. in pœnam per judicem impoiiendam.
Sed cerlè , ul bcnè ibi notai Abb. hoc parîim CAPLT XXXV.
refert, quia in ipsà ralione privilegii includi- Quando et quomodh amiltatur privilegium per
tur illa condiiio, et idée ille effectus non na- contrarium usum.
sciturexsolà expressione iilius pariiculae. .Mc- I. Hic modus anu'llendi privilegium propriô
liùs ergo dicilur, lalia privilégia, cùm naturà liabei locuni in privilegiis ncgalivis ,
quae dant
suâ in merâ voluutate consistant , et contra faculialem n<»n faciendi aliquid, jure ordinario
507 DE LEG mus. m%
aliàs dcbilum , ul non solvcndi tribuia tlebila, aciùs, nt sic dieam , seu carenliœ ejus, sed
vel non subeundi oncra, et siniilia, ut reclè etiam debere opponi exemplioni, quam privi-
expbcuit rex Alfonsus in 1. 42, lit. 18, part. bîgium concedebat, ila ut intelligatur actus
3. l'sus aijien) conlraiius iiis privllegiis est fieri ex obligaiione, vel subde/ido se obliga-
aclio contraria negalioni , seu omissioni per tioni , quam privilegium auferebal. Hoc con-
privilegium concessa; , ut solvere tributum ,
stat, quia aliàs actus non est contrarius privi-
subire onus , à quo privib'giuni excus;ibat. legio, ut, V. g., si quis liabeat privilegium non
Dicitur auteni buec opposilio contraria, quia jejunandi , et poslea jejunet diebus non pra;-
licet inter posilivuni actuni , et negalioneni ceplis, actus ille non ccnsebitur contrarius
ejus lantùm videatur esse oppositio contra- privilegio, quia privilegium non pro illis die-
dictoria, nibiloniinùs actus ille positivus cuni bus datus est, sed pro diebus, in quibus jeju-
ipso privilegio , seu ejus concessione habet nium prœcipilur. Ilinc dixit Barib. in dicta
positivam oppositionem , et ideô uierilô con- 1.1, quem Panorm. et alii sequuntur in dicto
trarieias appellalur, sicut assensus propor- cap. Cùm accessisseiU, eum, qui aliquid opera-
lionuui contradictoriaruin inter se contra- tur, quod videtur conlrarium privilegio, si
rii sunt. Et ita in boc niullùni diffcrt usus protestelnr, ila id agere, ut non prœjudicet

contrariiis privilogii à non usu, quia non usus juri sui privilegii, non eflicere usum privilegio
revcrà non babot propriam oppositionem cum conlrarium , ideùque per similes actus non
privilegio , sed tantùni cum exercitio ojus, seu amiilere privilegium, quia ex vi iliius prole-
cum actu iliius , cui conlradictorièopponitur, slalionis prolitctur, non id facere ex obliga-
Usus autcm conlraiius privilegio negaiivo non tione contraria exemplioni privilegii , neque
tanlùm opponitur usul privilegii , sed etiam animo reuuntiandi privilegium, sed ex merà
positivé répugnât ipsi privilegio, quia qui sic voluntate , vel liberalitale.
operalur , actu ipso profitelur, se non babere 4. Idemque est in exemplo illo non jeju-
talem favoreuj, vel exempiionem. nandi, si quis ex devotione tanlùm jejunet in
2. Ilinc ergo magistralis régula in boc pun- die aliquo quadragesimœ, etc. Item in privile-
cto est, privilegium aniilti per conlrarium gio non recilandi , si quis ex devotione reci-
usum , si circumstantiai necessariœ concur- tet et similibus. Et declaratur boc ampliùs
rant. lia sentit Gloss. per lexluni in cap. Gra- quia etiam ad bunc modum amiilendi privile-
tiim , de Olfic. deleg. verb. Recessiim, Gloss. giunï, necessarium est, ut aliquis sciens et
in cap. Exore, de bis, qu.e liunt à major, videns contra privilegium operelur. Nam quâ
part., etc., verb. Reiniutiùsse, etiam per illuni ralione conditiones bujusmodi necessariai sunt
teNlum. Iiem Gloss. per lexium in capitc ult. ad non usum eâdem sunt , necessariai ad
de Vit. et Honest. cler. verb. Cùm facto. Quai usum conlrarium, quia etiam bic usus de-
Gloss* alia jura , tam canonica quàm civilia , bel esse voluntarius, ut vel contineat virtua-
adducunt, quse in discursu allingemus. Et lem renuntiaiionem privilegii , vel alià ralione

idem senliunt interprètes eisdem locis,eiin pnejudicet operanti ; ergo necessarium eliam
cap. Cùm accessisseiit, de Consiil. et cap. Si de est, ut ille usus sit voluntarius, non tanlùm
terra , et cap. Accedenlibus, de Privileg. Bart. materialiler, ul sic dicam, quaienùs talis actus
in 1. 1 , c. de bis, qui sponle, etc. lib. 10, et in est , sed etiam formaliier, ut est contrarius
1. ult. (L de Const. princ, ubi etiam Jason et privUegio. INam , si quis ila operetur non pu-
alii. Ad explicandam autem, et fundandam di- tans, vel luju adverlens, illud esse conlra pri-

ctam regulam, oportel tractare ferè eadcm vilegium, non erit actus sulïicien ter volunta-
puiicla quae in superiore cap. traclata sunt. rius ad priedictum effectum ; idem ergo est

5. Primo ergo declaranduni est , quis usus quolies aliquis directe prtecavet , ne contra
dicalur in praîsenti contrarius privilegio, ut privilegium operari videatur.
illud possit exlinguere. In quo inprimis sup- 5. Secundo princi})aliter necessarium est
pono, necessarium esse, ut actus sitipsiiismel ut usus ille contrarius sit in lali personA eiîi-

prlvilegi:!rii : nam, sisit ab alio ,

pro quo non cax contra privilegium , id est , ut iiat à per-
est diitum privilegium , non eril privilegio con- sonà qua; possit renuntiare privilegio. Quia si

liarius, cùm contraria debeanl circa idem quis est irapotens ad renuntiandum privilegio,
versari, cujus rei exempla paulô, post subji- multô magis eril impotens ad destruendum
ciemus. Deinde addo, aclum debere esse repu- illud per suos contrarios actus ,
quia nec tules
gnantem non laniùm materiali omissioni talis actus récipient elïicaciam à voluniate operan-
ë09 DE LEGIBUS. 510
t.
is, ut per se constat; nec ab aliquojure, staiim vidcbimus. Alio verô modo contingit

quia poliùs jus proliibol lalos aclus lali per- privilegium concedi comnmnitati per se priiii(S,

son;i'; crgo non polest dare illi cllicaciaii» ad ad usunj voiô siiiguloruni, ita ut eis detur la-

tollcnduni priviiegiiim. Quapropler , sicul talis culias , non lamen imponatur nécessitas
porsona ipso jure est inipotciis ad reiiunlian- utendi tali privilegio, quia contrarius usus
dmii privilogio, ita etiam ad destruendum il- non cedil in injuriam, vel delrimentum com-
lud, vol ad expelleuduui illud à se per actus mnnilatis.el t;dia sunt miilta privilégia reli-
contraries. Duobus auleni niodis conlingil giosoruni , ut constat. Hujusmodi ergo usus
actuni privilegiarii conantis contra privilegium contrarius singularum personarum nunquàm
esse ineflîcacem ad tollenduni illud. Piiniô poierit auferre privilegium ab ipsâ communi-
quia privilegium pertinet ad jus publicuin et tate, propler eanidem ralionem ;
poterit ta-
commune, et rationc illius non solùiu conce- men ipsis privatis personis pr:ejudicare, etiam
ditur singulis de communilate laculias uleiidi per modum renuntiationis, quia favor illorum
privilegio , sed etiam imponitur illis nécessi- separabilis est ab ipsis sine praejudicio com-
tas, quia quilibel usus contrarius privatae per- niunitatis. An verô liaec renuntiatio tiinc sit de
sonne redundarel in damnum totius comniuni- tolo privilegio, etiam pro futuris temporibus,
tatis. Et tune actus contrarius non solîim non vel solùm pro solis aclibus prsesentibus , qui
valet ad renuntiandum in totum privilégie contra privilegium sint, in sequentibus vide-
etiam pro aolibus, seu temporibus futuris, ve- bimus.
rùm etiam non valet ad renuntiandum in prae- 7. Secundo exponendum est quomodô sil

senti pro uno actu. Casus est in cap. Coutiiujit, intelligenda haec amissio privilegii per contra-
de Sententià excoramunit. ; nam clericus re- rium usum. Duobus enim modis supra positis

nuntians immunitati canonis , et voluntariè se potest intelligi , scilicet per renuniiationem

supponens violenlœ percussioni , nihil opera- tacitam , vel per modum alicujus praescriptio-
tur , sed privilegium retinet , etiam quoad il- nis. Quibus addi posst tertius modus, vide-
luni actum , et ideô percutiens illum etiam licet per modum pœnse in jure impositœ; sed
violentem , excommunicationem canonis in- hune omittimus , tum quia nec in jure funda-
curret, ut ibi notât Gloss. ult. et est recepta mentum babet; nullibi enim legitur lata haec

sentenlia. Simile est in c. Si diligenti, de Fore amissio privilegii in hoc casu per modum
compet. de privilegio fori ; nam , licel clericus pœnae ; tum etiam quia, sicut de non usu dixi,

perniittat, se à seculari criminaliter judicari ita etiam in contrario usu verum est, nullam
non solùm non amitiit exemptionem , verùm rationem pœnae in eo reperiri , quia licite

etiam taie jiidicium nibil valet, et ita neque potest quis agere contra privilegium suun» ;

pro illo actu privilegium à se auferre potuit, non est ergo ob eam rem dignus pœnà. Imô
idemque est in similibus. quando aliquis delinquitagendo contra privile-

6. Alio modo contingit hsec probibitio, gium suum, cui renuntiare non potest, non
quando privilegium non est per sepriniô per- punitur privilegii privatione, sed aliis pœnis,
sonae privatae concessum, sed communilati ut palet ex dicto cap. Contingit, et cap. Si di-

alicui. Quod contingit duobus niodis. Primo, ut ligenti. Inter illos autem duos priores modos
privilegium iia detur pro comu)unitate, ut sit est dilRcultas, quia in jure nierque insinuatur,
ad prserogativam ejus, ut talis comniunitas est, nam in cap. Si de terra, et c. Accedenlibus
vel etiam ad usum totius corporis communita- de privilegiis requiriiur tempus triginta, vel
tis, ut est una persona iicta. Et tune actus in quadraginla annorum, ut per contrarium
contrarium facti à singulis de communitate, usum privilegium amittatur. In quo significa-
niliil aiiferunt de privilegio; ratio tst clara ex tur, hnnc ell'eclum sequi ex alitiuà pr;rsori-
diclis, quia tune qui conalur contra privile- plione. In contrarium verô est, quia in eisdcMU
gium, non est ipsemet privilogiarius. Nam juribus fimdamentum hujus amissionis diciiur
aliud est corpus mysticam, cui datum est esse Uicita renuntiatio, ut patet ex illis verbis
privilegium; aliud niombra illius, stn siiigube c. Si de terra : De prix ilc (fui tamen irdulto tanto
ejus personne, qnibus taie privilegium non tempore vobis detrahere vduistis, cùm liberum sit

datur. Igitur, Jicet singuli de communitate unimique juri suo renuntiare. Et ex illis c. Ac-
contra privilegium agant, nihil illinocent, cedentibtis : Cîim enim tanto tempore contra in-
saltem per modum renuntiationis ; an verô duita privilégia décimas solverint, eis rcmintiàsse

per modum prsescriptionis possit nocere, prœmmnntur. Item ex c. Exorc. de iis, quae
Ml DE LEGIBUS. Mi
flunt à inaj. et c. ibi : Per hoc, quod dkto N. fundamento privilegii , est usus positiviis con-
révèrent iam exhibuit , quœ debetur prœposilo, Irarius privilegio, qui salis est, ut aclus
juri stio reimiitiàsse videlur. repiigiians privilegio validus sit contra privi-
8. In hoc punclo comniiiiiis opinio videlur non obstanle
legiariiun , privilegio. Quod cerlè
esse privilcgium in lioc casu ainilli propler non potest fnndari in praescriplione , quia ibi
tacilain leniiiilialiononi. lia senliiinlGloï.s;w et nulla inlorvenil , ut constat ; ergo provcnit ex
doclores circa dicta jura; et Paiionn. in tacilà reniiiilialione, qu;c perpétua inanet in
diclo cap. don accessisseiit , do Constit. n. 8, illà malerià, circa quam versalur. Ratio est,
magis rem explicans, dicit per contravenlio- quia baec rcnuniialio lacila lit per posiiivam
neni amitti privilegium ex lacitâ renuntialione, aclionem, per quam jus acquirilur alteri , à
qtiolies coiiiravenlio fit à peisonà qvm po- quo acceplaïur, et ideô «pioiid illum efTeclum
tesl renuntiare privilegio; nani , si persona rara et firma manet. El in boc difl'ert niultùm
talis non sit, lune, ait Panorniit., esse neces- inler non usum privilegii, et usum contrarium,
sariani prœscriptionem , et idem sensit Félin, ut magis in sequentibus punctis declarabitur.
ibi n. 28, regul. 5, et n. 29, limit. 5. ad boc 10. Dico secundo : Per usum privilegio con-
ponderans texlurn ilbim, et 1.2, c. de Jiir. trarium nniiquàm amittilur privilegium quoad
dolinni , ac denique varia dicta et doctrinas usum fuluri tcmporis , seu quoad lolam facul-
doclorum congerit , quibus seniper indicant tatem et substantiam privilegii per solam ta-
per contraventionern amitti privilegium pro- citam renunliaiionem; sed neci'ssse est ut le-
pler tacitam renuntiationem absque pra;scri- giiima prœscripiio contra privilegialum inter-
ptione, nisi in specialibus casibus , quos per cédai, liane assertionein docet salis clarè Gre-
varias limitationes ibi prosequitur. gor. Lopez in 1. 42, tilul. 18, part. 3, Glossa.
9. Nibilominùs adverto, renuntiationem pri- 1, qualenùs ait, eum qui ex privilegio immunis
vilegii duobiis modis inleliigi posse, uno modo esta sobitione tributorum, licet sa'piùs illa

solùmquoad valorem illiusaclùs, qui conlinet solvat, si non continuavil per legilimum tem-
usumprivilcgii, alio modo quoad tolam facul- pusnecessarium ad praescriptionem, licet prae-
tatem privilegii , seu quoad usum ejus in loto judicet sibi in solutis, non lamen in solvendis.
futurotempore,etjuxtab(»sduossensusdiversis Ex quibus duabus partibus prior pertinet ad
etiam niodis respondendum censeo. Dico ergo pnecedenlem assertionein et illam confirmai; ,

primo : Per usum conliarium privilegio, amit- posterior verô aperlè continet banc secundam.
titur privilegium, vel potiùs (ructus privilegii Pro quâ citât Cynum et Salicet. in 1. Volunta-
quoad praisentem aclum , seu causani, de riœ , c. de Excusât, tutor. et Bartb. cumGloss.
quà traclalur, propler tacitam renuntiationem in I. 2, c. de bis , qui spon. mun. sub. 1. 10,
absque titulo contrariie prœscriplionis. H;ec et in I. 2, fl". de Privil. veter., quotextu aperlè
assertio communiter recepla estabauctoribus colligilur hsec assertio. Dicit enim privilegium
allegatis et statim referendis. Sumiturque ex immunilatis à muneribus civitatis non labefa-
dicto cap. Ex ore, de bis, quae flunt à maj. et clari , etiamsi aliquis valuntate snà honorem aut
ex cap. Gratuni, cum Glossà ibi de Ollic. delcg. mutins susceperit. L!bi Glossa dicit non labefa-
quae alîegat varia jura boc probaniia, et non clari, quominùs ipsi et eorum liberi persévè-
ampliùs. Idem patel ex I. ullim ff. de Privil. rent imn)uiies in aliis. Quia, nimirùm , non
vétéran. , et sumitur etiam ex 1. 2 , fi'. Ad mii- inleiligitur amissum priviiegium in se, et in

nkipalia , et I. 2, in fine, fî. de Decur. et 1. 3, substantià suâ , sed solùm quoad illum efl'e-

c. de bis ,
qui sponl. public, niuner. sube. ctum, qui voluutariè adniissus est. Idem indi-

lib. 10. Et babetur optimè in 1. 43, lit. 18, calur salis in dicta 1. 45 partiiar. ibi : Pierde
part. 3, ubi, si (juis habens circa rem aliquain se el privileqio qnaulo à mpiello senaladaviente

privilogium, de re illà in judicio convincitur, en que fue dado el jidcio, id est, non allegando
et in eo priviit^gium non alIegat , et ideô con- privilogium in judicio, qui in eo condemnaïur,
domnalur, perdit privilegium quoad rem illam, perdit privilegium, quoad id, in quo condem-
de quà condemnalur ita utampliiis non possit nalur, non ampliùs; banc enim vim habet
et
circa illam eamdem rem allegarc privilegium. illa particula senaladnmente, ut ibi etiam expen-
libi obiler noto, quùd licet nonallegare privi- dit Gregor. Lop. referons Alexand. cons. 33,

legium videatur potiùs non usus ,

quàm cnn- Yolum. 5. Denique ad hoc etiam confirmandum
trarius usus privilegii, nibilominùs caiisam faciunt capil. Si de terra , el c. Accedenlibus,
lalem agere in Judicio, et velle judicari sine supra allegata ,
qualenùs praescriptioncm re-
5i: DE LEGIBL'S. Su
lemporis, ccnseo privilegium eliam privaiai
quiruiil. Haiio veiô est quia por solani contra-
|

vcnlioncm non censeliir (|uis ronunliarc! jiri-

persona; concessum per unum actum.seu usum
co in quo vouil conlia |tiiviio- conliariuni non amilli; cl ila quoad banc par-
viiej^io, nisi in

giuni , setl pcr ali(iiioni usnin conliariuni non lem non babet locum diffcreniia. Assumplum
contra lnUini privili-isiinnin se, el lolà l'aciiltaU! probalum esl in praicedenli punclo, dicto 2,
cl probalur ad bomincni contra Panorm.,
suà elian» in prol'uturis leinporibus, sod lanlîun
in lali niaterià cigo non débet quia ipsc (alclur, el merilo, quùd si quis ha-
hic ot nunc, et ;

icnuuiialio, nec est unde beat privilegium générale, ne subeal aliqua

aiupliùs extendi
major praisuniatiir, iniô eliain nullum est jus,
muncra publica, cl sponlè cligatur ad unum,
pr;esinnptiornndari possil. Nani lex
non praîjudical sibi in aliis, ncque eliam iu
in quo taiis

de Privileg. vcier., et c. Cùm acces-

ii!o, si iteiùm eligalur ad illud juxla 1. Yo-
iillim. ff. ,

sisseiit , *]c Conslitnt. quae in conlraritim in-

luiitariœ , c. de Excusai., lut., quai rectè po-
,

lost sic intelligi, licet alios sensus patiatur.

dnci possiinl, revorà non sunt contraria, ut in
se(|ucnli punclo comniodiùs dieolnr, nbi bœc Nci-ba logis sunt : Volunturiœ tntelœ mimera

etiam resolntio inagis explicabitur cl confinna-

privilegiis niliildcrogaxt, scilicel quoad alia mu-
ncra sriscipienda praeler volunlariè suscepla
bilur. ,

ut ibi Glossa exponit allegans alia jura. El idem

11. Tertio igilnr inlerrogari potest, quantum
senlilibi Barl. cuui Gloss. el aliis. Denique
lenq)us nccrssanuni sil et suHiciat, ut privile-
idem falolur Félin, sujira, liniil. 2, ubi ad
gium per contrarium usum amiltatur, el con-
hanc pariem conlirmandani multa allegal, quae
scqucnter quoi aclus hujuscontrarii usûs suf-
necessarii
plane destruunl suani regu:ani, et diciam dil-
licianl, vel sinl, ut privilegium
Ubi primùin ociurrit
lerentiam, nostramquesenlenliam conlirmanl.
amillalur. iractanda
vulgaris (luaeslio, an pr.vib'giiim per ununi Primo quidem quia quà ralione babcns cx-

aclum contrarium amiltatur. In quà Panorm. cusaiionem àniullis muneribus, renuitlians

in dicto c. Ciim accessissent, dislinguil de pri- quoad unum, non ccnselur renunliare quoad
viii'gio dilo privaUï personne , vel communi- alia, eàdem proleciô ralione , qui habtt privi-

lali. El de priori dicil, amilli per unum aclum legium perpeluum , licel in uno momento ad-
conirarium.el raiionem reddii, quia in privalo niillaiaiquid contrarium privilegio, non prae-

quœlibel directa conlraventio inducil renun- judical sibi pro loto terapore fuluio : nani esl

tialionem validam ,
quia compleclilur conlra- eadem proporlio. Maxime quia accepians mu-
riani , el sumil argumentum à simili ex capite nus aliquod contra privilegium suum unà vice,
Cùm renuntialnr, 5'2, quœslione 1, el ila etiam non sibi pnvjudicat, ul acceptare cogalur, si
iiilelligil diclum cap. Cùm accesnissent, dicens, iterùni ad illud idem eligalur, ut Panorm. ex-
hune esse casum ejus. Citai etiam Barl. in 1.
presse l'aleiur; ergo idem cril in quocumque
1, c. de bis, qui spon. mun. pub. sub. 1. 10 ,
alio usu contrario; nam licel in unoaclu , vel
ubi sentit ,
privilegialum , ne solval iribula, lenq)ore admillalur, non ideô prœjudiot
si semel solval, prsejudicare sibi in futur, ;m ulenii pro lolo tempore futuro; qnae enim ralio
nisi fueril proleslalus. Al voro de posteriori diflereniise assignari potesl ? Praelerea, quando
privilegio concesso communitaii , seu Eccle- in aclu contrario privilegio polcsl cadere aiia

siae, ait, non amilli per unam contravenlio- praiisumptio, ([uàm renuntiationis lolius privi-

nem,sed requiri prrescriplionem, juxta di- legii, non esl lalis renuntiaiio piœsumenda,
clum c. Si de terra, el c. Accedeniibns, el ratio ut ex Anton, in dicto c. Accedeuiibus, refert

est, quia singnlares personae non j)ossunl re- Félin, sujira , el mcrilô sequilur, quia lalis

nunliare privilegio Ecclesia; vel communilatis praisumptio est odiosa, et rcstringcnda , ut ex

expresse; ergo nec lacilè, et ideô non suffîcil Paul. Castrens. cons. 25, idem Félin, ail, cl

contrarius usus unius vel alterius de conimu- salis favcl Glos. in Clem. sœpè, de verb. Si-
nilale , sed prœscriplio nccessaria esl. Quam gnil". verb. Partibus, in linc, el Panorm. in c.

dislinclionem sumpsit Panorm. ex Innoc. inc. ad Aitdienlimu, de bis, qua; vi, num. 5, ubi ait,
Accedentibus , de Privilegiis, licel paulo aliter niodic;!m conjccluram sullicerc a I excludcn-
ab innoc. explicetur, el sequilur Félin, supra dam praisumplionem sponlaneai renuniialio-
n. 28 el 29, el regul. 5, liniit. 3. nis. Al voro, in unum aclum privilej^io con-

12. llaic verù dislinclio cl ratio diflerenlise trarium optiniè cadit alia pr;csumpiio sine re-
mihi probari non polest. Quia si sil scrmo de ntiiuiatione lolius privilegii in se, cl pro lolo

ainissione privilegii in se, etquoad usumfuiuri tempore fuluro , scilicel , renuniiatio proprii
 '
91$ DE LEO iBLS. 516

favoris in lioc negotio, vel in graliam lalis dislinctio inter privilégia privalorum et com-
personye, vel ad liiiicudani aul vilandam iiaiic nuiuilalum.
liteni ; ergo iininerilù el sine luiidanienlo e\- fi. Unde laudem concludo, privilegiun» non
lendilur pryesumplio ad renunliaiionein lolius amitti simpliciier per unam coniravcnlioneu),
privilegii. sed secundùm quid quoad talem aclum, si ab
15. Alverô, si sit sermo de aniissione privi- ipso privilegiario, vel ejus auciorilate, scienlià
legii solùia quoad prœsenleiii maleriani, circa et volunlale liai. Ulrumque salis palet ex di-
quam versatur usas coi»trarius seniel facliis, ctis. Et hœc resolulio sumilur aperlè ex Bar-
sic verum quidem est, amilii per unum aclum thol. in dicta leg. Yoluntariœ, et in 1. ult. If.

conlrariuni iu prlvilegiis privalarun» persona- de Conslilut, princ. et ex Alexand. cons. 33,

rmn, juxta dicla in superiori dubio. Dico la- quod referl et valdè commendal Gregor. Lop.
men idem esse, sei valà proporlione, in privi- dicta lege 42, el alla in conOrmatioiicm hujus

légie concesso communilali, ideôque eliam sentenliai adducit, quai in prœcedenli punclo

quoad liane parlem non procedere dislinctio- indicavi. Ex quibus colligo, non reclè dixisse

nenj. Probalur hoc ex Innoc. in dicio capite Félin, supra numer. 28, cum Joan. Andr. si

Acçedentibus ; ail enini nionasieriiun liabcns doctor liabeat privilegium non dispulandi, et
privilegium non solvendi décimas, si solvat semel dispulet, amillere privilegium. Nam, si

illas semel aut iterùm ex communi consensu inlelligalur de amissione simpliciier, ut ipse
toiius convenlûs, non amillere privilegium, intendil, falsum esl, de amissione aulem se-
utique in se, quia praesumilur id agere ad vi- cundùm quid est imperlinens, quia ibi non esl

landam lilem, quod esl laudabilc, etita quoad alla amissio prœter aclualein usum conlrariuni,
illam solulionera valet aclus, et consequenter qui supponilur. Inlero eliam, non reclè di-

etiam renuntialio privilegii, quoad soluluni, xisse angelum,quem supra eliam Félin, re-

licetnon quoad solveuduni. El Panormit. supra ferl et sequitur, si quis habens privilegium

in line fat^lur, quèd ubi convenlûs polest re- non solvendi vectigalia, describalur in libro
nuntiare privilegio concesso, per unicani con- talium gravaminuin, el ipse non contradicat
traventioneni direciam illud perderet, sed cla- intra decem dies, amillere privilegium. Hoc
rum esl, posse renunliare privilegio quoad enim nuilo jure probalur, el illa remissio in

unum actum, v. g., quoad unain solulioueni, contradicendo, seu appellando ad suumium
vel quid sinnle ; ergo quoad hoc valet usus con- est consensus in quemdam usum privilegio

trarius, el in hoc quidem polest considerari corilrarium, qui non suHicii illud lollere usque
dilïerenlia in lali usu, si liai à privalo religioso ad legilimam praiscriplionem, ut lalè Jason in
proprià auciorilate, vel à tolo convenUi, seu 1. ull. fl'. de Conslilut. princip. et Gregor. Lop.
ex potestate et scienlià ejus : nani aclus priori supra.
modo laclus non solùm non valei ad lenun- 15. Neque contra hanc parlem obslant jura
tiandum privilegio simpliciier, verùni eliam quae Panormitan, adducii; n;ini in cap. C^m
nec secundùm quid pro lali aclu ; nam validus renuHtiatur, non esl sermo de hoc génère re-

non est, sed retraclari débet, quia non esl fa- nunlialionis , sed de rcnuulialione peccati,
ctus ab habenle potestaleni, nec ex consensu qu;3e lil per pœnitenliam, quai débet esseabso-
proprii privilegiarii. Quod secùs est, quando luia, et in proposiio perpeluo, ut abjiciaiur

talis convenlio lil ex connnuni consensu, quia peccatum, ne(iue sulTicil facere aclum virlulis
lune, licet nou sit salis ad renuntiaiiourm pri- pcccalo conlrarium, ul inlelligalur quis simpli-
vilegii in se, sullicit tamen ad renunliaiionein ciier peccato renunliâsse; et ila si per analo-
quoad talem actum , contraria ralione. Tamen giam texlus inducatur, potiùs probat conlra-
idem cum proporlione inlelligi polest in privi- rium. Alla verô cap. Si de terra, et cap.
legionon solvendi décimas concesso privaUie Acçedentibus, poliùs probant, unum aclum
personœ nam, si ipsemei priviiegiarius semel
; conlrarium non sufficere ad tollendum privi-
solvat, renunliare censetur, non simpliciier, legium. Neque id fuit spéciale, quia moua-
sed quoad illum actum ; si autem minisler ejus, sleria non possenl renunliare privilegio ;

ipso inscio, et excedendo poleslaicm sibi com- nam conlrarium supponilur in ipsis texlibus,

missam, solvat, non valet renuntialio, etiam ut supra visura est, et infra ampliùs declara-

pro lali aclu, quia non est à privilegiario, nec bimus.

volunlate ejus; ergo, servalà proporlione, IG. Aliunde verô objici polest cap. Ciim ac-
non inveuitur discrimen, ideôque frustra lil cessissent, de Constit. ibi : ISisi prœdicti caito-
St7 DE LEGIBUS. 518

iiici contravenerint, aliqnem videlkci in primice- quia sicut statutum communi consensu factum
rimn eligeudo. l'or (iii;i! vorlta iiulicaliir, imam lueral, ila communi consensu revocatum ept

coiitravoiili(»nt'in osso sullioionloin atl dcslruen- et contrarium Inil in virlute factum; conlir-
ilum privilcgium. Uespondco taïuoii in illo malio autcMii paprc ('ensetur fuisse in favorem
lexlu non esse sermonem de privilégie privai» pacisceniium, el ideô dissolulo pacte censetur

persona», sod de privilegio concpsso Ecclesise, revocala. El similis decisio babetur in 1. 2,

sou capiliilo oanoniconun, et ila eliani Pa- c. de Jur. d(»ininii impelr. et meliùs in I. 49,
norni. cl alii tcnentiir illi rcspondore. Unde lit. 18, part. 5, ubi liAc raiionc expresse de-

Panorm. soniii illud rcscripUmi perlinuisse ad daralur, talia privilégia per primam conira-
iililllalein canonicorum, non tcclesia;, ol ideô ventionem amiiii ; ibi aulem signiticatur, id

de illo censeri sicul do privilegio privaue per- non lantùm i sso pop modum renunliationis,
sonne. Sed cor lé disposilio do numéro praelKui- sed eliam por modiim pœna-, projiler circum-
dariim, el qualiiale earuni per se primo respi- stanliam contraveniendi paclo h rege confir-
cit iililitaJeui cl commune bonum Eoclesiae, mato.
cliamsi secundariô rodundel in uliiilalom sin- 18 Secundo objici polest 1. ull. ïï. de Priv.
gulorum, el de lali dispositione ibi agobalur; veter., ubi dicitur, veteranos excusâtes ab
nnde non possenl onuies canonici ul singuli a!i(|uibus muncribus, 5/ passi sint, se in ordi-
lali insiiluiioni renuntiare, licet possent re- nem legi, mtmeribus fnngi cogendos esse, per
nunliare sure uliliUUi ; signum esl crgo, fuisse (juod significaUir per unam contravenlioneni
reui comnuinitalis. Addil verô Panorniilan. amilli lolum privilegium. Sed ro^pondetiir
snb condilione ,
quôd si illud privilegium primo, non esse inteliigendum de aîiis munc-

respexisseï Ecclcsiae ulilitatem, quoad id non ribus, ad quœ eiccti non sunt, nec eiiam ul
fuisseï sublalum j)er coniraventionem à ca- cogi possint, se iterùm eligi, sed solùni ut cogi
pilulo factam. Quôd si hoc veruni esseï, etiam possint subire niunera, ad (luœ se eligi passi

conira nos cessarel obji-ctio ; lanien quia sunt. Et ita non probalur per unam conira-
verba lexlùs plané repugnanl, aliler rcspon- venlionem amilli totum privilegium, sed soiiiiii
dendum est. amitli in eo quod actum est, el in eo amiiti
17. Respondeo ergo secundo cuni Bart. Alex, conslanler et irrevocabiliter. Nam qui consen-
et Greg. Lop. supra, privileçium illud seu sil cledioni ad aliquod niunus, virlute renun-
rescripluni non habuisse tracuun successivum, tiavil privilegio quoad onincm ebligationeu',
sed in unico effeclu, qui in continenii fil, vel quae ex lali eleclionc sequi solet, aliàs frivoia
tollitur constilisse, el ideô per unam conira- esset et iauiilis consensio, cum que tamen
ventionem potuis;;e amitli, (piia in lali mate- opliniè slat, ul privilegium (juoad alla inle-
rià renuniiatio quoad unum aclimi, est re- griim maneal. Aliter rcsponderi solet coniniu-
nuntialio simpliciter. quia lotuni privilegium niter, ibi esse sermonem de eleclionc ad dc-
in unoactu consisiit. Hoc auiem ila conligisse curionalum, ul ibi Glossa exponil citans alia
in malerià illius textùs, palet, quia agebatur jura : tenebanliir autem dernriones cerla qu;c-
de exiinguendà, vel erigendà quàdam prœ- dam munera exercere, et ideô qui contra suum
bendà, seu dignitate cujusdam Ecciesiae, qiite privilegium decurionem fieri passus esl, mu-
priùs extincla fueral cum consensu papae ; si nera decurionis subire cogilur. lia Baith. et
aulem canonici crtnlravenissent, iti'rùni illani alii ibi, et Panorniit. et Félin, supra. Scnsus
erexisscnt, et quia dignitas de se est effecius verô in idem redit, quia etiam bec modo non
stabilis et perpetuus, ideô, sicul prior extin- fundalur decisio illius texlils in illo princi-
clio uno aclu consummata fuit, ita per unum pio, quôd per unam contraventionom amil-
aclum contrarium fuissol priviloginin revoca- tilnr totum privilegium, sod in lioc, quôd
tum. Terliô addo, ibi esse sernionom do staUilo roniuilians privilégie in uno nmnere censetur
communi consensu canonicorum facto, el à renuntiare in omnibus quœ cum lali munere
ponlifice confirmato, quôd in tali Ecclesià am- sunt C(mnoxa, quod verissimum est, est tamen
pliùs non esset talis dignilas, (piod slalutum, longo divTSum, ut per se constat.
prseterquàm quod per unum actum omninô 10. Declarandum verô superest, si unus
convellitur ex parte malerise, ut dcclaratum actus contrarius non suflicit ad dostrucndum
est, quia dignitas extincla non restituitur pro omninô privilegium, quel sulTiciant. Ad quod
unâ vilà vel pro cerio tempore, sed ut perpé- duo breviler ro^pondoo, unum est, sicul unus
tua ; eiiam ex parie statuti revocaïur omninô. aclus non sulllcii, ita neque plurcs in quoli-
519 DE LEGIBUS. 520

bel numéro sutticere, nisi legiiimo tenipore ail non uli priviiegio loto tempore necessario ad
praescriplionein nccessario lalis usus coiiliiuie- praiscriptionem, nec directe reclamare contra

lur, Aliud est, si icmpus necessarium ad pr.e- priorem usum, nec relractare illum : his enim
scriplionem ctiiii aliis coiuliiionibiis reiiuisilis niodis polesl inlerrunipi praiscriptio; si aulem
inlercedal, ex parle iisùs coiilrarii non esse nibil boruni intercédât, censetiir durare prior
nece&sarium ceiluni nunieruni acluuni; iniô aclus, el semper magis pra'judicare. Ut, v. g.,

uec pluresactus, nisi quatenùs necessarii lue- si quis semel suivit gabellani, etiamsi ilerùm
rint, ut praescriplio per toluni legilimum Icm- non solvat, non ex usu privilegii, sed quia non
pus non inierrumpaUir. Piinunn nianilVsluui occurrit occasio, et iii eo statu pernianeat per
est ex diciis, «luia eadem est ralio de uno ei legilimum tempus, amillet privilcgium, sallein
de pluribus actibus, seivatà propoilione sem- ; quoad illam spccieni Iributi, quia praiscribitur

per enim polesl priviitgiuni ad plurcs exiendi contra ipsum. Idem est, si passus est, sed eligi
Iractu leniporis, vel per ainpliiudinem male- ad munus à quo erat inimuiiis, vel si passus
TiJt'., ut supponilur. lleni ijuia nullus certus est eleclionem (ieri sine suo suflrago, ad quod
nuinerus aciuuni designari polesl nec per ali- Label privilegiuni; nam licel nulla alia eleclio

quam legem est deteriuinalus. Secunduni au- liai, illa cuui tempore suHiciente suflicit. Et
tem ila deelaralur supponendo unani ex con- sic de aliis. Quod polesl eiiam declarari per

dition bus ad praiscnbenduni requisilis esse, proporlionem ad praescriplioncm contra servi-

ut tempus pruibcripiionis non inlerrunipalur. tutes urbaiias. in quibus aclus coiilrarius sup-
Suppono deinde pratscriplioneni contra privi- ponilur, unus lamen suflicit cuin conlinualo
Ijgiarium in prasenii iucipeieeo ipso, quôd non usu.
ille contra privilegiuni suuni operatur. Lnde 21. Explicandum verô adbuc superesl, quan-

suppono tertio, eum, qui contra privilégiai iuni tum tempus necessarium sil, ut amillatur pri-

praiscribere potest, incipere quasi possidere vilegiuni per contrarium usum. Ad quod bre-
jus contra illuni, statini ac ipse contra suuin viler respoiidenduin est, tempus boc non esse
privilt'giuni operalus est, quia non polesl in- deliniendum per viam lacit;e renunlialionis,

choari praescriplio abs(iue possessione, el quia seu quasi per coiijecturam iilius, quia hoc modo
qui agit contra privilegiuni suuin in favoieni nihil possumus cuni cei tiludine dicere ,
quia

alterius, quantum est ex se aliquid ilii coaferl, nec in jure naturali , nec in positivo fundari
quod aller possidere incipil, ut si solvat Iribu- potest, ut in simili dixi in capiie praecedenti.

tuin, alius incipil possidere jus jieieiidi ; si lia- Explicandum ergo hoc est per viam pra;scri-

bens iinmunitaieni perniiltat se eligi, alius vi- piionis; nani illud tempus necessarium erit, ut

delur habere jus eligendi, et sic de aliis. aniitialur hoc modo privilcgium ,
quod ad
20. His ergo posilis, dicinius, ad continua- prœscribendum sil sullicicns. Hoc autem tem-
lioneni el consuinnialionem piœscripliuiiis ne- pus regularilcr esse solet decem annorum in-
cessarium esse ut post ununi acluin priviiegio lex praisentes, et viginli inler absentes : nam
conliarium nihil privilegiarius facial, quo vi- boc tempus solet riquiri in praescribendis ser-

deaiur priorem acluni relractare, el id sulliciet, vilulibus et juribus incorporalibus, quae in-

sive répétai similes aclus, sive non ; eatenùs ler immobilia bona conipuiantur , ut videre

enim erunl necessarii, quatenùs ad non relra- licel in Covar. lib. 1 Variar. cap. 17, et An-
clandum priorem voluniateni necessarii lueriiil, ton. , Goni. lib. 2 Variar. cap. 25, et Molin.

et non aliter. Kaiio est, quia coniinualio, seu tract. 2 de Justit. disput. 7. Ad haec enim jura
non inierruptio, est necessaria ad pruiscriptio- et bona possunt ha>c privilégia reduci. In Ec-
nem ; sed privilegiuni non amillitur per con- clesiis verô seu monasieriis , ut talia privilégia

trarium usum, nisi medià praescriptione, ut amiitanl, majus tempus necessarium est ex

dictum est; ergo eadem coniinualio necessaria speciali disposiiione juris , niniirùm quadra-
est ad hune effeetum. Ha)c aulem coniinualio ginia annorum juxla cap. Accedeniibus, de Pri-

suiUciens eril, si per lotum tempus necessa- vileg. Alii verô exisiimant suflicere tempus
rium prior aciUS non relracteiur; nain per boc irigiiiia annorum, quia ila signilicatur in dicte,

durai virius ejus, et aller seinper continuai cap. Si de terra, eod. et in alio capite dicunt

possessionem, quani incboavit; ergo niiiil aliud menlionem lieri quadraginla annorum, quia

per se necessarium est; ergo niuliiplicaiio ila in illo facto conliugil , cl ila narraliini l'uil,

actuum non est per s:' necessaria, sed post non quia necessarium essel. Sed boc non ad-
usum piivilegio conliarium suiis est, ampiiùs niiitit Glossa in dicto cap. Accedmibm, quia
m DE LECJULS.
in cap.///«(i,dePr«âcri|). oxpi-ossè diciliir cop.- per soluni non usum, nec porditur, nec minui-
tra Ecclesias minorcm prsDscripiioncin, f|nnin tur, sed lanlùm non cxercetur, ut ex supra di-

quadragenalem non admilli, ticet quidam cano- ctis constat. Privilegium autem ad non agen-
nés comprobciit triennalem, et idoin confirina- dum per unam conlravenlionem quodam modo
liir in cap. De quartà. Unde diei posset , illud amittiiur per renunliationem operaniis, quan-
jus cap. Si lie terra, esse pcr aliud correclum. tum ad hoc, ut solutio, vel alla similis aclio
Hoc tamen obstanle Glossa in diclocap. Accè- facla conlra privilegium tcneat : nam in hoc
dent ibus , et Joan. Andr. llostien. Abb. Félin, aliquo modft derogalur privilegio. Quod habet
et alii communitcr docent, requiri lempus qna- lf)cum in privilegiis ,
qu;E versantur circa
dragiiita annoriiin, et ad cap. Si de terrn, niliil alios; nam in absolutis hsec dinerenlia consi-

aliud respondcnl nisi hodiè non procedero. derabilis non est, sed contrarius usus moraliter
Mihi aulcm verisimile est, Alexand. III, licet in perinde se habet , ac non usus. Secundo diffe-

aliis praiscriplionibus contra Ecclesiam qua- runt, quia conlra privilégia aiïlnnaliva prai-
dragiiila annoruin lempus necessarium esse scribi potest sine ullâ actione privilegiarii,
voluerit , in hàc quae est contraria privilegio, quia pcr solum non usum ejus potest inchoari
minori tempore fuisse contcnlum, vel quia non et consummari alicrius pra-scriptio : in nega-
consideravil illam ut purani praescriptionem, livis autem ut pnescriba tur contra illa, necessa-
sed ut conjunctani voluniariae renuntiationi rium est, utinchoeiurprœscriptioab aliquo usu
privilegii , quai facilitare videtur praescriptio- contrario privilegiarii, quia sine tali actu nul-
neni, vel eliam quia per praescriptionem contra lum jus , nullusve possessionis modus potest in
privilegium revertitur res ad jus commune, et altero considerari.quôdilliiribuat initium prae-

ideô etiara débet breviori tempore fieri. Nihilo- scribendi, qua; omnia ex dictis salis constant.

minùs tamen Innoc. III, in dicto cap. Acceden- 24. Tertio intelligiiur ex diclis, quam utili-
tibiis, extendisse videtur regulam c. Illud, de tatem liabeat proteslalio privilegiarii , ut actus
Praescrip. etiam ad pra^scriptionem conlra pri- intelligatur fieri sine prœjudicio sui privile-
vilégia ecclesiarum Et . hoc usu confirmatum est, gii, de quà dixit Barth. in lib. 1, C. de bis, qui
et communi senlentià doctorum. spon. mun. etc., lib. 10, parari , ut per aclum
22. Tandem ex dictis in hoc et praecedenli contrarium non perdatur privilegium , quod
puneto tria infero. Primo amissionem privilegii valdècommendat Panoiniilan. in dicio capiie
per conirarium usum non habere locum in Cùm accessissent numéro 7, inlelligens pro-
,
,

illis privilegiis , qua; supra absolula appellavi- desse, ut privilegium non perdatur per unum
mus, quatenùs non versantur circa alios, nec contrarium aclum, et ad hoc esse necessariam
tertiam personani gravant. Ratio est, quia con- talem protestationem, et hoc modo idem inlel-
tra hxc privilégia non prascribitur ab aliis, lexit et seculus est Felin. ibi, num. "0, linii-

cùm alios non respiciant nec per contrarium , tatione 5, citalque Uonianum et Baldum, in
usum aliis conferatur aliquod jus. Exemplis eamdem sentcntiam. Atverô, juxta doctrinara
palet, quia, si quis habens privilegium non datam, talis proteslalio necessaria non est, ut
rccitandi, per miiltum lempus recitet, non privilegium non pordalur simpliciter per unum
amittit omninù privilegium, quia nullus contra aclum contrarium ; nam, licet non liai protes-
eum praescribit, et sic de omnibus similibus. lalio, unus acius contrarius non sufliciet per
Ac denique raliones factae de non usu quoad ,
se tollere privilegium : quoad forum vero exter-
hoc eodem modo procedunl de contrario usu. num polerit esse tiiilis talis proteslalio ut ma-
25. Secundo infero ex dictis, amissionem gis conslct de animo operaniis. Pryeier hoc verù
privilegii per conirarium usum in multis con- esse poterit utilis lix'C prctestatio ex juslà causa
venirc cum illà quaî est per solum non usum, factà, ut ipsemet aclus, qui in prœsenii lit, non
vidclicet ,
quia in neutrà earum sullicit sola noccat in alitpio conlra privilegium, etiam se-
prœsumpta renunlialio, ut verè et in re de- cundùm pnesentem elTectum quem habere ,

struatur privilegium, quia in ulrâque débet ad- possel ;

ut si per talem protestationem prolitea-
jungi pra^scriptio. In quà prœscriptione etiam turoperans, vel non volunlariè , sed coaciè
convcniunt quoad teniporis longitudinem et operari talem aclum vel cerlè ignorare an
,

ita in hoc indifl'erenler de ulrâque loquuntur ali(iuid detrimeiiti conlra suuni privilegium
auclores. In duobus tamen maxime dillerunt sibi afferro possit, et ideô non esse intentionis
primo quia privilegium ad agendum per unam SU3D cum suo prœjudicio illum facere. Nani
Omissionem , ut sic dicaro , vel per plures, seu cùm aclus a^entium non operantur ultra inten-
TB. Xlli. 17
 DE LEGl$US. m
Ijonein, el renunlialio privilogii eliam secuu- dignilalem primicerii in suà Eccicsià creâssenl,

dùm quid el quoad précsciiteiii cfloclum à vo- veré el non lanlùui prœsumplivè privilegium

luiilale pi ivile^j'iarii p(Muloal ,

per talcm prolc- amiilerent, quia lalis aciiis et ellcctus neces-

slalioneni meriiô iinpediclur lalis cflecius. De- sariù sccum alï'erl rcvocalionem prioris statu ti ;

nique oliaiM polesl prodosse, ut à lali aclu non el simililer (pii acceptai munus , cùm essel

possil inchuari pruisciipiio conlra piivilegium, e\enq)tus, in conscienliâ Icneliir illud admi-

quia per illau» û\, ul nulluni jus tribuatur al- nistrare , el sic de aliis. Secus veiô essel , si

Icri, ncc aUipiis niodus possessionis, el conse- aliquis involuntariè exercerel actum , vel co-

qyenler eiiani bpna lides illius impediiur. El in aclus , et positivé interius intendens sibi in

hoc sensu veiuni est, proiestationeni illani de- nullo praijudicare, vel iguorans effeclum illum

servire, ne aniitlatur privilegium , non ulicpie repuguare suo {irivilegio; lune enim excusa-
per nnui" sokun aotum intégré, sed ne per relur in conscienliâ propler det'ectum consen-

illum inclioelur, el consequenler ne consuin- sus sine quo obligari non potesl. Unde eliam
niari possil, praecedenle lanlùin illo contrario juristai doceni ,
quotiescunique ex signis vel
nsu. Quando aulen» taiis proteslatio niliil pro- conjecluris consiare potesl privilegialum non
sil, potesl videri in Gloss. in cap. Cian, M. de babuisse animum renunliandi, non essC privan-
Constit. verl). §/»^ prajudicio. dum privilegio. lia glossa in capile Pro iilorum,

25. Ullimô videndinu superosl, an liaec, quae verb. Auctoritate , de praibend, quam Barthol.
dicta sunt de aniissione privilegii per usum con- locis citalis el alii doclores allegaii sequun-
irariuin, locnm habeant in l'oro conscienlia;, vel lur. Alverô, si lune privilegiarins juste con-
splùin in exlenori , ex juris pr*sumplione. In demnarelur in l'oro exleriori ,
quia non posset
qup breviler duo sunt clara ex diclis in pr*ce- inlentionem suam probare, tune eliam in foro

denli tapite. Unum est, quoties nsus cpnirarins exleriori lenerelur parère, licei possel occulté

privilegii dal alteri occ;isionein et l(Mnpus prai- se indemncm servare , si absque scandalo pos-
scribendi conlra privilegium, consuinmaià prae- sil. Aliquando verô possel per senlentiam ve-
scripljone aniilli privilegium in rc ipsâ, ac sub- luti conlirmari lalis renunlialio privilegii

Inde eliam in conscieiUià.Secundum est, qu£|m- etiamsi non essel ex animo facta , in pœnam
diù aliter non praiscribil conlra privilegium Uctionis, vel negligenliic , el lune post senlen-
habens Iractum successivum, per nullum usum tiam lenerelur quis in conscienliâ, non uli pri-

contrarium amilli in consciontià laie privile- vilegio quoad lalem elTectum, seu ralum habere
gium omninô, et quoad facuitatem utendi illo usum privilegio contrarium , etiamsi ferlasse
in lemporibus luluris. lise duo non indigent anlea non lenerelur, quia senlenlia jusla po-
probalione. Solùm ergo superesl ditricultas de lesl cirectum hune induccrc , ut in snperiori-
illà aniissione privilegii, quse lieri censelur, per bus visum est.

quemiibet actum contrarium per modum lacilse CAPUT XXXVI.

rennnlialionis , vel simpliciler, si privilegium Quando et quomodb ainitlatur privilegium per

in uno laniùm aclu consistai, vel secundùm illius ubnsuw.

quid lanlùm quoad praesenlem actum el effe- 1. Vulgaris est régula juris, amilli privile-
clum ejus. In quo breviler dico , reguiariier gium per abusum. Unde est illa senlenlia Sim-
loquendo , lalem renunlialionem esse validam plicii papae : Privilegium meretur amiltere qui
,

in conscienliâ : suppono enim versari circa concessà sibi abulitnr potestate, cap.ubi, distinct.
alterum, qui stalim acceplal illam, vel effecluni, 74, cap. Privilegium , 11, quœsl. 5; quà etiam
qui ab illâ pendcl ,
quod perinde est ; nam de utilur Innocenlius III, in cap. Licet , de Regu-
aliis privilegiis absoinlis jam non iraclamus. lar. el in cap. Vt privilégia, dç Privil. el in cap.
Deinde, licct byec renunlialio non sil expressa, Coutingit, 2, de Senlenlia excomnum. idemquc
sed tacila, qualenîis per actum contrarium pri- feiè babet in cap. 1 et 7, de Postula. Prœben.
vilegio indicatur vokmlas renunliandi privi- el Alexand, III, in cap. Ilecoleutes, de Statu
legio, sallem pro illo aclu , nibilominùs, mo- monacli,, nbi glossa, verb. Communijure. Hanc
raiiler loquendo ac per se procedil ex inlerno verô regulam ila exponil Sylvest. verb. Privile-
cffeclu sulliciente ,
quia ilie actus exlerior vo- gium, q. 10, dub. 10, ul idem diclu sil, per
lunlale fit , el ex animo validé cl cum effecUi abusum, quod per iwn usum, vel contrarium usum.
operandi , eiiamsi sil contra proprium privile- Sed conlra vim verborum, el conlra jurium in-
gium. Ul iu casu cap. Cùm accessissent, si cano- itMUionem , et conlra verilaleni ; nam reverà
nici illi cojilra prius slatulum à se faclum , ' hic est distinclus modusamiUeudi privilegium,
 m DE LEGIBUS. :m
Igiiur ad explicandani hanc regulain , cjusiiue propriè dicitur abusus. Verum est tamon quôd
ralionem roddendain, tria breviier explicaiula ubi quis obligatur privilegio uli , si id non
sunt. Primiim, de (jik) ahusu piivilcgii sil faciat , (juaiiliirn potest et débet, dici polost
seniio, ul censealur sullicioiis ad privilcgimii privilegio abuti , lanicn ille abusus niagis per-
amillenduui. Secundum, qualis et quanta sit tinet ad non usum , vel contrarium usum , de
h.'ec amissio, scilicet, aut totiiis privilcgii, vel quibns satis dictum est. Abusus ergo , de quo
laiitiuu alicujiis, vel aliquoium enecluiiin ejus. aginius per excessum propriè conimittilur ;

Teiliuni ,
quouiodù aiuillalur, id est, an ipso hic autem cxcessus utcndi privilegio, anqdiùs
lacto par abusuni perdaïur privilegiuni vel so- quàm ipsum concédai per omnes i'erè circum-
lùm veniat quis illo privandus. humanorum actuum variari potest
stantias ,

2. Cirea primuin advertcre oportet , aliud scilicet, utendo privilegio in tempore, aut loco,
esse privilegium perdi propter delicluni, aliud aut circa maleriani, vel personam non con-
verô propter abusuni : nani abusus propriè cessam, ac denique hùc spécial omnis injusta,
signilical defectum iu ipsoniet usa privilogii seu irrationabilis extensio privilegii. Alius
vel in bis quae illud concernunt, ut ex vi ipsius abusus dici potest occasionalis , in quo privi-
vocissatis constat; deiiclum autem latiùs palet, legium scilicet habei per niodum objecli per
et coniprehendere potest quodcumque pecca- occasionem niovenlis, ut cùm quis ex privile-
tuin ipsius privilegiarii. In praesenti ergo pro- gio sumit occasionem delinquendi, ut ciim

priè tractamus de abusu ; nam quodaramodô exempius inde suniii licentiam peccandi vel
per se confert ad amissionem privilegii, vel tol- inferendi alleri injiiriain, non quia l'acil illani

lendo ejusfundanienlum, vel secundum quam- praelextu privilegii ( hoc eniin pertinel ad
dani proportionem pœnaead culpam,quia in bis priorem niodum ), sed quiaspe impunilionis ex

aliquis punilur, in quibns deliquit. Propter alia privilegio conceptà liberiùs delinquil, vel certè

verô delicta, qute non continent abusuni privi- quia qiiocumque alio modo ex privilegio sumit

legii, puniri quidem potest aliquis pro arbilrio peccandi occasionem. Tertio item modo dici-

legis, seu principis , sicut potest puniri in aliis tur quis abuti privilegio , quando suis pravis

bonis, tanien id extraneum et accidenlarium moribus directe répugnai fini privilegii, seu

est et ideô in praesenti non consideratur destruit fundamentum ejus : sic beneficiaius

sed dicere lantùm possumus ,

posse inter- privilegiatus , ut sit a! s^ns propter studium,

dùm privilegium propter delictum aniilti , si dicitur abuti privilegi » , quando neglecto stu-
lege staluatur, quae spectanda erit , ut ex ver- dio , aliis inulilibus aciionibus occupalur. Et
bis ejus qualitas delicti , quod requirit , et luo- ad haec tria membra videntur posse reduci
dus inferenai talem pœnam colligatur. Unde omnes privilegiorum abusus.
solet esse f'requens régula juristarum ,
privile- 4. Dicendum ergo est regulam positam , ge-
gium non amitli propter delictum, nisi in casi- neraliter esse intelligendam de quocumque
bus in jure expressis , ut videre licet in Socino abusu privilegii , tum quia ita comrauriiter
régula 380, aliàs régula 31. Videri etiam potest videtur à docloribus intelligi; tum etiam quia
Bernardus Diaz régula 592; exeniplun» esse verba juris sont absolula , et non debent à
potest, quia clericus exercens sodoniiani priva- nobis limitari , cùm omnes illi excessus sint
tur in pœnam privilegio clericali per bullam propriè abusus privilegii, etinillius injuriam,

Pii V,ct ordinalus in niinoribus, Scde vacante, vel conceden lis cédant ; tum maxime quia de
cum diniissoriis illégitime dalis à capitulo, pri- omnibus illis modis possunt in jure exempla

vatur privilegio clericali in concilio Tridentino, inveniri. Nam capita in régula allegala polis-

sessioneG, c. 10, de Reformat. siniè loquuntur de primo abusu per excessum,

3. Abusus autem privilegii multiplex subdis- utendo poleslate ultra limites ejus, ut est,

lingui potest; unus est quasi lormalis in ipso- nli poleslate ordinandi cogendo subditum ut

met actu privilegii in quo privilegium usur-

,
(irdinelnr,de quo est sermo in d. c. Ubi , et

patur, tanquàm principiuni abusiis, cxercendo similisabusus est negare liceniiam iranseundi

ilhim plus quàm privilegium concedit ;

sernpcr ad religionem stricliorem légitimé illam poslu-

enim bic abusus est per excessum ; nam si lanti, de quo est sermo in diclo capite Licet,

defectiis sit in niinori usu , vel in non usu, vel et similis est quailibel indiscreta extensio pri-

in contrario usu, non potest dici abusus pri- vilogii, de quà loqininturcapila 1 et2dePoslul.

vilegii quia vel nullus est usus praetextu pri- i'rx'Iat. et latiùs dictum cap. Ct privilégia; et
,

vilegii , vel non est usus peccaminosus ,

qui hùc spécial decisio c. Siiggeslum, de Dccim.
m DE:LEGIBL'S. 5'>JS

ubi propier reruai nsiaalionein censfilur iiio- verô amilli tantùm (juoad pr.Tsenianeum ef-

derandnm privilogiiim ne usiis qui antoa li- , fectum. Prier pars sumitur ex dict. c. Privile-

cchal, proptor scaiulaliini Iranseal inabusnni. gium , 1 1 , q. 5, ubi adverto , addi in régula

Et aditlem juval \c\Qiiisine, (T. de Negot. gesl. posilà paiticulam omninb , scilicet, privilegium

et opliiuè Icx 42, lit. IS parlil. 5, ubi Gro- ,

omninb meretur, etc. Qiuic non ponilur in cap.

gor. Lop. Gioss. ull. varia exempla ponit eo- Ubi, cùm tamcn capila illa unum esse, vel ex

rumqui pr.nelcxlu privilegiorum aliqua faciunt, eodem originali sumpta esse censeantur. Nec
vel ullra privilegiiiin , vel cliam coiilra illud,' cliam in aliquo ex allegalis capilibus invenio

et alla jura adducit. Alverù cap. Coniingit illam parliculam Omninb , el idée inccrlum

aperlè loquitur dcabusu occasionali, qui com- milii est , an sil addila à Graliano, vel casu

niitiitur qjiando occusione privilegii sumitur irrepseril in texlum ex aliquâ interpretationc,

,

licentia peccandi et cvadendi justas pœnas, et seu scliolio. Illà tamen admissà, rectè per il-
deeodem ferè abusu loquitur cap. ull. de Nit. lam declaralur, aliquando propier abusum

et Ilone.st. cler. l'bi clericus negotiator pri- privilegii mereri quempiam radicalem , et to-

vaiur immunilaie à tribulis sub cerlis condilio- talem amissionem privilegii. Quod eliam signi-
nibus. El ad idem reducilur disposilio cap. ficavil Augustin, serm. 247 de Temp. -.Judicio

ull. de immun. ecclesiasl., ubi delinquens in lecjumjure ohtenlà dignitate dejicitur ,

qui privi-

Ecclesiàj, EcclesiaB inuuurdtate privalur,

con- légia sibi concesso abutilur. Diim enim dicil

sonal Judœos, C. de Judœis. Denique iu cap.

1. dejici ab oblentà dignitate, salis demonstrat in-

RecoleiUcs, sernio esse videlur de abusu contra tegram et absoluiam privilegii privationom.

liiiem et tundamonlum privileg'i. Et ad idem Quod aulcm non semper haîc privalio sil inté-
capul revocantur canones, qui clericos conju- gra, salis ostendiUir in eodem cap. ibi, et in

gales laicè vivenles privant privilégie cleiicali, cap. Denuntiamns, 25, q. 2, ubi propier abusum

ut cap. Ex parte, de Cleri. conjug. et c. Uni, privilegii lit comminalio sub disjunciione : Or-

eod. in 6, et Trid. sess. 25, cap. 6, de Refor- dinationes tibi Raveimalis Ecclesiœ , vel jEmi-
mat, et concordat. 1. Libera,S. de Peculio, et liensis noveris auferendus. Sa;pè cliam propier

lex Christianis, C.de Pagan. Ratio verè omnium abusum, verbi graiiâ , in privilegio eligendi

est, quia quilibel ex dictis abusibus culpabilis privalur quis poteslale eligendi in fuiurum ,

est, et privilégie injuriosus , et ideô privalio non simpliciter , sed pro aliquo tempère , vel

privilegii nieriio illi corrcspondet , vel in pœ- aliquâ vice, ul in cap. Ciim in cunctis, § ullimo,

nam prepertienalam , vel alio simili modo in et cap. Ciim }yintomensis, de Eleciion. el in

sequenlibus explicando. Neque in hoc punclo cap, 1 et 2 de Postulat. Pra^lat, Et ratio est
alia diflicultas occurril. clara , quia non semper excessus est dignus
5. Circa secundum ,
qua; scilicel amis?io œquali pœnâ. Unde eliam fieri polest, ul lan-

privileg'i incurratur per abusum ejus, adverto tùm priveiur quis privilegio in illo actu, in
cum propertione addilà in prœcedenli capiie, que illo abulilur, quoad hoc, scilicet , ut talis

duplicem esse posse privilegii amissionem ,

al- actus non valeal, vel ul cassari debeat non ob-

teram radicalem, ut sic dicam, ui quando slanle privilegio. Quod probari polest facile ex

Ipsum jus utendi eliam in fuiurum amiililur, supra diciis de lege irrilanle; nam irritalio

sive privilegium in totâ suà materià amiltalur, aclùs sœpè est pœna illiusmet abusùs ,
qui in

sivein aliquâ parte utramquc enim amis-

illius, illo aclu commiltilur ; ita ergo esse polest in
sionem nunc voce radicalem, seu amissionem praesenli. Siciit eliam propier abusum ordi-
simpliciter: alio modo inlelligi potest amilli nanlis inlerdùm suspenditur ordinalus, capile

privilegium solùm in prœsenli,nimirùm, quoad Vel non est compos, de Tempor. ordinar. Et sic

actum illum qui fit cum abusu privilegii , quia

,
dicitur irrita ordinalio ordinanlis alienum in-

scilicet , ratione abusùs perdit valorem, vel debilè , cap. 1 , d. 71, et similiter in capite

qualitatem, quam ex influxu privilegii, seu po- Decernimns, 16, quœsl. 7. El raîio est, quia vel

testatis habiturus essel , si esset legitimus bœc potest aliquando videri sufliciens pœna,
asus. vel cum illà pessunt alice adjungi, absque ma-

Dico ergo breviter, aliquando amitti pri-

6. jori privilegii privalione.

vilegium priori mode, scilicet, quoad jus ipsum, 7. Circa terlium pnnclum de modo, que pri-

etomnem futurum usum privilegii ,

inlerdùm vilegium perditur, adveriendum est, diipliciier

adaequatè, et in tolâ materià; interdùm verô posse inlelligi hanc amissionem , une mode ex
inadaequalè , seu in parte materiœ , aliquando naturâ rei , alio modo ex juris posilivi dispo
3S9 DE LEGIUIS. 55«

silione. Prior modus polest habere lociiin in

n abusum est ex juris disposiiione , et hic est

cess;ilione privilcgii qnoad valorem aciùs, qui fiequenlior , et insinualur in verbis ipsis re-

peral)usuiii lit suIj iiinbià, seii coloro privilcgii. gulx' proposiUP : VrivUcijiam mcrctur muillere

Qiiod lune polesl conlingerc, (iiiando (niis mi- qui, etc. Nam licel merilum hoc ex nalurà rei
tur privilégie ullra vires ojiis, vel exlra iiialc- insil tali abusui , non
nihilominiis ipsa annssio

riani, vel casuin, in qiio Ipsum loqiiilur, vel inlrinsecè sequitur nisi ab alio inferalur. Est

qiijiiulo aclus non fil secundîim lorniam in enim quicdam poena illius malimerili, et ideù

privilej^io prajscriplani ; lune enim aclus lit dicinuis lieri ex juris disposiiione , sub quo in-
sine légitima potestate , et consequenler est cludimus, et senlcnliam jiidicis , vel aelionem
nullus , vel simpliciter, vel quoad id , in quo superioris ,
quae «ecundùm jus esse débet , et

exceditpoleslaleiu. Et hoc signilicavit Sylvest. disposiiioncm ipsiusmel privilegii , in quo in-

verb. Privitegiuiii, q. 10 , dicl. 3, argumenlo lerdùin addilur clausula, ut propler lalem, ve^

C. Porr'o, et c. llccepimus, de Privilegiis. Si quis talem abusum perdalur. Atque bine (il , cùm
aulcm reclè consideret , lucc non est amissio haec amissio sit pœnalis , altendenda esse ver-
privilegii ,
qnando lalis defcclus ex nalurà rei ba legis , vel rescripii ad judicandum , an per
coiitingil ,
quia poliùs liic delectus scquilur lalem abusum amittalur ipso facto privilegium,
ex carenliâ privilegii quoad talem casum ,
vel solùm veniat quis privilegio privandus, vel
quàm sit causa illius ;
polest ctiam habere lo- omnino, vel ex parte. Nam si verba non con-
cuni isie primus modus amillendi privilegium tineanl salis expresse senlenliam ipso jure lu-
ex nalurà rei, si per abiisuni lollalur lunda- tam , non amillilur ipso facto juxla regulam
mentum privilegii, ut in il!o exeniplo de bene- legis pœnalis , et legis irritantis. El si ciiaia

liciato habenle privilegium , ut in ahsentià verba regulae prsecisè speclenlur , effectus hic

causa sludii facial fruclus suos ; nam si nihil non sequitur ipso facto ,
quia solùm dicil : ile-

studeal, reverà non facial fruclus suos, et salis rctnr amitlere; al qui merelur , non slalim ha-
probabililer dixit Perez libro 1 ordina. lleg. bel quod merelur. Idemque erit eiiamsi lex

lilul. 2, I, 8, quia servitium Ecciesi* cominu- dicat : Privctur , vel , careat privilegio , et à for-

lalum est in sludiuni , et iia fruclus dantur tiori si dicat ,

propler abusum posse auferri
ralione sludii, ideôque, qui abesl liiulo sludii, aut revocari , ut in capile 1 de Postulation.
et non studeal, ila abulitur privilegio, ut fun- Praelal. el in eapile Lf privilecjia , de Privileg.
damenlum privilegii auferat , et contra inlen- Al si dixeril , novcrint se privatos , ipso facto
lionem conccdentis facial , et acceplaiionem incurrelur , ut capile Cùm in cunclis , § ultirao

slipendii sine labore, seu serviiio itijusiam de Election, el idem significalur in cap. 2 de
reddal, ac proinde ipso facto, et ex nalurà rei Postulai. Pradal. Et hoc modo ait glossa in
privalur fruclu privilegii. El similis decisio, ca'iile ullimo de Vilà el lloneslale cleric. verb.
vel poliùs declaralio in simili casu sumitur ex i.nm facto , ibi amilti privilegium ipso facto.
lege, Gcneraliter, Codice de Episcop. el Cleric. Quod licel in se verum sit, ut dixi, non reclè
et capile Gêner aliter , 16 ,
quœslione 1. idem- ex illo texlu colligilur , in quo dicilur : Cum
que erit quolies ex privilegio conslileril , pri- fart'j privilegium at'jiciiint cléricale ; ivMU Mud
vilegium omnino conccdi propler talem aclio- est alijicere fado, aliud amiit^TC ipso fado ;
nem. Tune aulem in similibus casibus ( quod (jui enim per pravum usum merelur privari
notandum est ) non amiitiuir privilegium in privilegio , dici polest suo laelo abjicere privi*
radice, vel pro lempore fuluro , si abusus legium , eliamsi non piivelur ilio ipso facto.

ejus tollalur ,
quia hoc ex nalurà rei non Quanivisdici possit in casu illius lexlùs privi-

sequitur, ut per se constat, ncc in jure slatu- legium aniilli , non lanlùm per modum pœncc,
tum est, ut supponimus. Aliquando verô po- sed quia per illum abusum ,
quo clericus se

lesl per abiisum lieri , omnino causa

ut cesset iinmiscei negolialionibus secularibus , lollitur

privilegii adœquala illi secundùm se et sin)pli- lundainentum privilegii exemplionis à solven-

citer speclato, et lune ccssabit etiam privile- dis aliquibus tribulis. El in lioc sensu dixit
gium, non formaliler ralione abusùs nam : glossa in cap. Ueculentes , de Slatu monacho-
idemessPt, si absque abusu causa cessûsset run» , verb. Ccwmitni jure, in eo casu sic abu-
sed immédiate propler cessalionem causae, el lentem privilegio lacilè renunliare illi. Idem-
ideô lune servandai snnl régula} supra data; que in simili dixit Ancharanus , cons. 104,
de modo desinendi privilegii causa cessante. qutin refertel sequitur Felinus in capile, Ciim
8. Aller modus perdendi privilegium propler accemssent , deConstitut, num. 28. Nihilomi-
S5l DE LEGIBIJS. S32

inis in his et siniilibiis casibus , oonseo ,

ordi- licot aliquis illas reccperit à principe non suo,

iiariè necessariaiii csso scntenliam, sallem de- postca perinde manct in illis non subdilus, ac
claraloriaiii criininis , (luaiulo privalio luerit si aliunde illas obtinuisset. Et h aec ratio pro-
pœnalis , juxta doclrinam dalam de lege pœ- bat non solùm de principe respectu superioris,

nali. In aliis verô casibus ,

quando abusus tol- ut est rex respectu papœ, nec solùm respectu
lit fundanientuni privilegii , si res sit cerla et œqualis, ut est rex respectu allcrius régis vel

clara , non eril necessaria alla declaraiio , la- cujuscumciue non recognoscentis superiorem
men in casu dubio poteril expectari. in temporalibus (nam in boc solùm conside-
ralur œqualitas), sed etiam de principe supre-
CAPUT XXXVII. mo respectu alterius sibi non subditi, etiamsi
An privilegium semel concessnm revocari possit alium supeiiorem habeatin temporalibus; nam
à concedente, vel ab aliquo alto. Iioc accidentarium est, et impertinens ad prse-
1. Hic est ultimus modus perdendi privde- dictam rationem, ob quam taie privilegium ir-

gium, quem diximus, propriè esse per aclio- revocabile est.

nem extrinsecè ageniis, à quo est revocatio, 3. Dices , hoc ad summum procedere de ip-

seu abrogatio privilegii, in quo propter spe- somet concedente, non verô de successori-
cialem diiQcultalem priùs necesse est de po- bus ejus, quia ipsi non contraxerunt, nec le-

teslate dicere, et posiea dicemus de actu. Est nentur servare pacta suorum prœdecessorum.
ergo peculiare dubium, an possit privilegium Respondeo, imô maxime tencriad servanda pa-
revocari. Et ratio dubilandi est, quia si posset, cta et conventiones justas ; tum quia post pa-
maxime à concedente ; sed ab illo non potest, ctum consummatum jus est simpliciter acqui-

ergo. Probo minorem, quia donatio semel fa- situra ci cui privilegium concessum est , et ita

cta non potest revocari à douante ; sed privi- œquè procedit ratio facta in successore, ac in

legii concessio est qusedam donatio ; ergo re- ipso concedente, tum quia neque successor
vocari non potest. In conlrarium verô est potest privarc non subditum jure suo, tum
consuetudo recepta ; videmus enim quotidiè etiam, quia aliàs nulla pacta cum principibus

revocari privilégia per leges pontificias, conci- supremis essepossent lirma et perpétua, quod
liares et regias. est contra jus gentium, et contra rectam gu-

2. In hoc puncto inprimis distinguunt docto- bcrnationem et pacem generis liumani. Quœ
res inter privilégia concessa non subdito, vel ratio non minus procedit in alienatione juris-

concessa subdito, et de illis duas assertiones dictionis per privilegium datum non subdito ,

conslituunt. Prima est, privilegium concessum quàm in aliis niateriis: etiamsi Félin, et alii

non subdito, et ab eoacccptatum, irrevocabile circa jurisdittionem boc limitent. Et tamen

est à concedente. Ita docent communiter juris circa haîc privilégia generaliter spectandum ,

canonici interprètes in capite Novit, de Judic. an res concessa per privilegium non subdito
Innoc. verb. Tlieodosius, Panor. num. 23 et talissit, ut potuerit à principe alienari et divi-

sequentibus, ubi alios refert Decius num. 14, di, non solùm à personà suâ, sed etiam à co-

et Félin, num 8 ac 10. Idem in cap. 1 de Con- ronà, seu sede suâ : nam tune irrevocabile
siit. num. 19. verb. Alius casus est, quando lex, manet privilegium respectu successorum, quia
etc., in cap. 1 de Probat. num. 2, plurima supponimusesseabsolutè et simpliciter conces-

referendo. Idem Hosliensis in Summâ, titul. sum : tune enim procedit ratio lacla. Atverô ,

de Immunit, ccclesiaslic. § Sed necille , Alvar. si privilegium datum esset de re nolabilitcr

Pelag. de Planct. Ecclesiae lib. 1, cap. 4i, clrca prœjudicante successori et sedi, seu coronae

finem ; Dried. lib. 1 de Libert. cbristianâ cap. ejus, ita ul ab eo non possit similiter alienari,

9 , Maticnz. lib. 5 Recopilat. titulo 10, 1. 7 ;

tune verum est, privilegium esse revocabile ,

glossa prima, num. 4, et plures refert Anton. quia non est de se perpetuum, nec omninô ab-
Gabr. lib. o titul. de Jur. quaisit. non lollendo, solutum , sed habet conditionem inclusam , si

conclus. 6, n. 20. Ratio autem communis est, successor consenserit, vel saltcm non revocave-
quia privilegium concessum non subdito, et ab rit. A tque eâdem ratione intelligenda est assertio
eo acceplatum transit in contractum ; ergo rébus in eodem statu manentibus, id est non
non potest revocari. Probatur consequentia ,
factà tantà rerum mutatione, ut privilegium

quia nullus princeps habet jus privandi non vergat in nolabile detrithentum régis, vel regni
subditum rébus suis, et légitimé acquisitis, sui, ita ut si à principio detrimcntum illud in-

undecumquc ad illum pervenerint ; et ideô tervenisset, privilegium judicarctur injustum

SS5 DE LE( mus. 331

et iniquum : tnnc enim etiam polerll princeps possit rescindere prîorem conlractum propter
non servare privilostiiiui, quia condilio, vol li- nocessitatoni publicam, vel aliam urgefitom
niilalio illa ox naliiiA roi iii(oili[;itiir inoliisa (•ausani,n()n lanioii potost justèomnino privare
in prima concossiono ;
qiiai)rnplor , illA cos- subditum re suà sine ullà recomponsalione, et

sanle, cessât obliga'io sorvandi privilogitiin. ciini hoo, nccessariuni non sit ad commune bo-
Ideôque illa non tam eril revocatio, quàni lio- num, et subdilusnonteneatur gratis cederejuri
claralio, qiiôd prima concessio non fnorit ad suo,quando potesl ei reoompensatio fieri, cùni
illum evenlum extenso, et in hoc inoiiKlnntnr princeps non Sit absolutus dominus rerumsub-
variae limilaliones, quas jutistae allegali adlii- dili, ut egregiè dicilur in 1 2, tit. 20, partit.
bent praidiclœ regiilae , et modo pncdielo 2, legum llispani*. Ex quâ loge opiimè hnM;
intelligendae. Veritas conlirmatur, et ex 1. 31, titul. 18, part.
4. Secnnda assertio est, privilegium oonoes- 3, et Grogor. Lop. utroqne loco. El tradunl
sum snbdito revocabile esse à concedcntc. lia Paul. Castrens. libro 1, consil. 220, in fine, et

tradurit doctoresallogali, et prœlerea glossa in Malienz. supra, num. 13.

cap. Decet, de Regnl. jur. in G, ubi allegat multa G. Donicpie addunl lerè omnes conmiunitet';
jnra canonica, qu;B in praxi hoc oslcndunl, privilegium remunerativum reduci ad illud,

et alia allegat glossa in Clément. Duclùni quod per viam conlractùs obtiiietur, et idéô

deSepult. verb. Instante. Idem docet Abb. lib. esse aequè irrevocabile. P'elin. supra num. 12.

2, cons. 3, hum. 10, qUassl. 19 ; Bald. in 1. et Abb. d. Cons. 3, versus finera, et in cap.
Qnisepatri, C. uiideliberi. Panl. Castrens. in Pervenit, de Ininumit. ecclesiast. num. 21 ;

voltim. 1 Consilior. in 220, num. 4, etin 317, Bart. in 1. Qni semel, ff. de Décret, ab ordin;
num. 5, et plures refert Anton. Gabr. supra, faci. in 1. 1, C. de his quae spontè , etc., lib.

dicta concl. 7, à principio. Quia vera assertio 10; Alexand. lib. 2, cons. 216, iii princ. et
ita generatim posita varié limitatur à praediclis OIdrad. cons. 266, num. 7, et latè Tiraq. iti

aucioribus, et quia in hâc generalilate, et con- 1. Si unquàm, verb. Donalione largitur, nurti.

fusione nonpotest proprià, et accommodalà ra- 15. Et ratio est, quia renunliatio continet utii-
tione probari, Ideô erit operae^pretium, singu- versalem contractum ; nam quod in l'enanliâ-

la ferè ejus verba sùbdistinguere, et decia- tionem datur non censetur gratis dari. Itétii

rare. quod datur cum onere et obligatione in futu-

5. Privilegium ergo inprimis distinguendum rum, revocarinon potesl, in)plelà condilione ;

est in illud, quod datur per contractum onero- ergo idem est, quando aliquid datur in remii-
sum, seu lucrativum, et illud quod gratis con- nerationem praeieriii laboris. Estque hœc pars
ceditur. Conclusio enim per se loquendo non- longé certior ,
quando remuneralio est ex dc-
procedit in privilegio dato per contractum lu- bito justitia; ;
quando verô est tantùni ex gra-
crativum, quia princeps tenetur servare pacta titudine ,
potesl pati dubitalionem , ut ex Ar-

etiam cum subditis facla, quia haec obligatio chid. noiavit Félin, dicto cap. Novit , num. 8,
nascitur ex naturali justiliâ , quae etiam prin- in fine. Quia sola ratio gratiludinis non sufli-

cipem obligat, ut est per se clarum. Mullaque cil ad proprium et rigorosum contraclum. Qii3R
de hoc puhcto congerit Anton. Gabr. supra ralio rcctè probal non esse tam
, irrevocabile

conclus. 5 et 6. Dico autcm per se loquendo, privilegium datum ex gratiludine , sicut ex ju-

quia in casu raro, in quo posset princeps pri- stiliâ ,

quia forlius est justiliae vinculum. llnde
vare subdilum rébus suis, eliani polerit revo- in casu nécessitai is , ac cseteris paribu» »
po-
care privilegium, non obstanle conlractu,quia tiùs esset revocandum priviloginm datum é$
eadem est, vel major ratio, ut constat. Ita ta- antidorali obligatione (piàm datum ex coin-
,

men (m siipra in simili dixi) magisest declara- mutalivà justitia. Et si ex cauéâ févocêtul'
tio, quàm revocatio, quia à principio inlelligi- forte non erit débita ex justiliâ reconipensaliri,
lur illa conditio in privilegio inclusa, etiamsi sed tanlùm ex gratitudine sicut luit prior re-
per modum contraciùs concessum sit , quia muneralio. Nihilominùs tamen privilegium re-
etiam alia bona subdilorum intelligimtur esse munerativum est per se irrevocabile ,
quia ipsa
hoc modo, et pro lalibu.-. easibus sulijocla dis- ratio renuinerationis hoc includit , îdemque
posilioni principis. Addendum verô est , in l»ostulat latio gratiludinis , nisi remimeratio
lali casu debere principem recompensationem oxcessiva sit , ut in superioribus etiam est ta-
facerc subdilo de privilegio ablato quatenùs clum.
commode possit. Ratio est, quia licet princeps 7. Snperest dicendum de privilegio gnUfs
b5o 1>E i-K GIBUS. S5fl

omninô subdito concesso. De quo ulteriùs sub- ù se non potest abdicare princeps respecta sub'
dislingucndum est. Nam qiioddam consislit in diii ,sic verum est quod per limitationem
,

absolutà donalionc cum iranslalione dominii inlenditur : illa verô non est propria limilalio,

alicujus rei , vel juris , ul cùm coiiceditur ca- quia illa non est donalio, sed commissio tan-

slnim , vel jus vectigalium , aut alieiius iri- tùm, seu delegatio jurisdictionis ,
quae semper

buti , aut servitulis. Aliud verù est privile- revocari polest.

gium consislens tantùm in facultale , vel li- 9. Denique per banc asserlionem non exclu-
cenliâ operandi allcjuid praeler commune jus. ditur, quin ex légitima causa possit princeps

Secunda igitur asserlio posita non inlelligiiur taie privilegium revocare, sicut eliam ex causa

procedcrc ahsoluiè in priori génère piivilcgio- polest privare subditum jure acquisilo, vel rei

eiiam iirevocabilia esse censen- alicujus dominio. Oporlcl lamen, ut lalis causa
rum nam ; illa

lur per se loqucndo , et sine légitima causa, ad commune bonum pertineat, et moraliter
,

lia docent Panormit. Deci. Arcliid. Fclin. et necessaria sit ; similis ergo in pra;senti requi-

alii in dicte cap. JSovii , et alii quos refert An- ritur. Probabilc autem milii est, in revocatione

Ion. Gabr. dicta conclus. 7 , n. 5 et 5. Ratio hujus privilegii gratuitiex causa légitima, non

non potest princeps suo arbitrio esse necessariam recompensationem, et quoad

verô est ,
quia
rem à subdito tollere
et voluntate , cujus ve- hoc firmius esse privilegium ex conlractu one-

rum dominium habet seu jus in eam ,

acquisi- roso comparalum, quàm gratis receptum. Quia

lum ut latè per Anton. Gabr. supra

,
concl.l, in oneroso obligat ad recompensationem res
ipsa recepla à principe propler privilegium
quia etiam princeps tenetur jusliliam servare , ;

in gratuite verô solùm potest ebligare donatio

ut non auferat rem invito domino rationabili-
ler. Et eàdem ratione non potest princeps suo
et voluntas principis; verisimile autem est,

arbitrio rcvocare donationcm subdito factam ,

cùm princeps gratis donat privilegium, non se

per quam in illum dominium iranstulit ;

aliàs ebligare ad non revocandum, eliam ex légitima
fuisset donalio sed commodalio, vel con- causa, sine recompensatione, quia si talis causa
non ,

cerlum est autem posse verè in principio extilisset, nec donàsset, nec rem
ccssio precariô ;

donare et transferre dominium in subditum ;

aliam loco illius darci, quia non est hoc intrin-

ergo , factà donalionc , succcdit proedicta obli- secum liberali donatieni, sicut esse videtur

gatio naturalis justiiiœ ; ergo idem in privilé- contractui includenti commutalionem rei ad

gie quando res per illud cencessa in verum rem, vel ad laberem, cum aliquâ aequalilate,
,

dominium subditi transivit. et idée in hoc non videntur servare similitu-

8. Atque iia baec pars ferè habet eamdem dinem, sicut in ca!leris servant. Et hoc vide-

ratienem quam prœcedens , quia etiam do- tur sensisse Deci. in dicte cap. Novit, num.
,

nalio est quidam conlractus ,

qui ,
postquàm 7, verb. Quarto fatlit, ubi alios relert et ex-

consummalus est , ebligat jure gentium ,

et ponii.

naturali ad non violandum illum. Inde dccla- 10. Secunda igitur asserlio superiùs posila

rationes adbibilai in prx-cedenli punclo .

in simpliciler procedit in privilégie gratuite, ma-
nenle in purà ratione privilegii,
hoc eliam locum babent. Quia non solùm iu
id est, facul-

concedente sed etiam in ^uccessore haic as-

,
lalis et licenliaî, prseter vel centra commune
locum habet quia de illo procedit ea- jus; nam bec potest à concedente revocari
feertio ,

saltem ralionc dominii acquisili à omninô libéré, cl sine causa, saltem cogente,
dem ratio .

subdito. Oportet autem supponere poluisse ,

aut necessiiatem inducenle. lia explicant om-
nes aucleres citati ques latè cengerit et ila
aniecessorem absolutam donaiionem et perpe- ,
,

facere ut supra declaratum est. eliam explicat Anl. Aug. dicte cap. 7, num. 1.
tuam lalis rei ,

non videtur mul- Et in hoc sensu probant as?erlienem consue-

Et hâc observatione adbibità ,

necessaria limitatio quam fréquenter tude, et omnia jura allegaia in dictis Glossis.
tùni ,

adhibent citaii doctores , scilicet , ut asserlio Ratio verô est, quia hoc privilegium non trans-

non procédât in concessione jurisdictionis per it in dominium subditi, et ita semper pendet
privilegium. Nam, si jurisdictio absolulè do- ex voluntate principis; per illam ergo polest

nari potest gratis, sicut per feudum , vel alium revocari. Item quia, licetsuperior auferat prœ-

similem contractum potest transferri non , ceptum, potest ilerùm illud penere, sicut è

erit admitienda exceplio quoad illum gradum, converse potest auferre pra;ceptum ,
quod an-
et modum in quo jurisdictio potest aîicnari. Si tea posuit;ergo eàdem ratione polest libéré
verô sil sermo de supremà jurisdictione quam , revocare hujusmodi privilegium quia haec re-
Ô37 DE LEGIBUS. S5«

vocatio nihil aliud est, quàni iierata impositio papa, vel rex, etc. Deinferioribusverô haben-

virlu;ilis praecepti priùs siiblali, vcl viitiialis libus superiorem, diibilari inpriniis potest, an

quod anlea concedebauir. l nde

prohibilio ejus, ipsenjel concedens possit revocare sine causa

hoc modo polesl eliam papa revocare dispon- privilegium à seconcessum. Aliquienim neganl,

salioncm, verbi gralià, in nialrimonio, priiis- liniilando in hoc conclusionem , ul procédai

quàm maliimoniuin fiai, quia polcst iiiipe- in non recognoscenlibus superiorem , non au-
diinonluin sublatum restiiuere, non poiosl lem in aliis. lia Joan. Faber. in X.Jussio, G.

aulem revocare dispensaiioneni faclam involo, de Judic. Kuin. cons. 230, nuuK 9, vol. 1,

quia non potest vinculuin voti reparare , ant quos referl et sequitur Anton. Gabr. supra,
praîcipere. Dices, si privilegiuni Jioc fuil legi- nuni. 9.
limè datnm , conira raiionem videri, illud re- 12. Hi verô auclores nullam raiionem aut
vocare sine causa, idemqueesldedispensatione; fundamenlum afi"erunl suai senleniia;, neque
ergo non polesl absolutèdici, posserevocari sine ego illud reperio, nec raiionem dilfereniiae, si

causa. — Respondeo : Dupliciler inlelligi valet cum proporlione fiai comparalio. Et ideô dico
illud, posse , primo ila ut revocalio valida fiât regulam dalam , ut posila esl de lali privilegio,

et hoc esl praecipuè inlcntum, et conviucilur et inlra illius limites sistendo, locum habere
ralionibus factis : et quia lalis revocatio non in quolibet concedenle, eliamsi supremus prin-
conlinet injuriani, salteni conira conimutali- ceps non sit, dummodô proporlio servelur.
vam jusliliam, et itain hoc potissinuini con- Probalur quia praelalus , vel princeps superior
sislit differentia inter hoc punctum et praece- solùm polesl concedere privilegium in re, qua;

dentia. Secundo potest inlelligi, ut eliam licilè à suà poieslale , et volunlate pendeai , et non
fiât, et sic necessaria quidem est aliqua honesta deroget juri superioris, sed ad summum solis

causa, ut revocatio décerner fiât, quia non de- legibus ipsiusmet inferioris concedenlis, ul in
cet principem revocare privilegiuni à se con- superioribus ostensum est : ergo polesl revo-
cessum, nullà nova insurgente causa, argu- care privilegium suo arbilrio, sicul illud con-
mento cap. Decet, de Regul. jur. in 6 , et cedere potest suà volunlate.
significatur in cap. Suggestum, de Decim. Unde, 13. Probalur consequentia ,
quiarationes fa-

si princeps id facial, aclus profectô non erit clce de supremo principe cum proporlione
undique honestus, quia indecenter operari ali- procédant ,
quia laie privilegium eliam pendet
qua culpa esse videtur, saltem venialis. Ex hoc ex volunlate concedenlis; et quia ille potest
verô solo capite nunquàm erit raorlalis, sociis ilerùm ponere praiccplum, vel prohibilionem
verô esse potest ralione scandali, aul odii, vel qua; abslulit : nam illius subsunl poleslati.
gravis nocumenti proximi, quod licet injuste Dixi aulem, inlra limites illius sistendo , quia
non inferalur, contra charitatem non vitatur, iracianius de privilegio mcrè gratiiiio, et qui
cùm facile possit : in his enim casibus poteril non transit in conlraclum, vel donalionem
esse culpa lelhalis; extra illos verô ad sununum Iransferenlem dominium in allerum : nam hoc
erit venialis, et siquœlibot ratio honesta inler- cùm sil irrevocabile à principe supremo, mnl-
cedat et intendalur, nulluni erit peccalum. lô inagis erit ab infcriori. Imô in casu , in

11. Alqiie ex his salis declarata est asserlio quo polesl revocari à supremo, sicpiùs non
quoad il'os duos terniinos, de privilégia rcvo- poteril ah inl'eriori, quia non habel lanlam po-
cabili. CiiCa ultiniain verô de Conccdenic , ad- leslalem inferior princeps ad tollendum domi-
nolanduni inpriniis est, dt'signari concedenlem nium, vel jus acqnisitum sulidilo ,
qu:mtam
ad excludendum omnem inferiorcm, quia non habel supremus in casu publice necessiUttis.

polesl inferior volunlalem superioris, vel de- Posui eliam eadem verba, ulsistamus in puro
cretum ejus revocare, ut por se nolum videiur, privilegio inferioris : nam, si illud sit confir-

licet JoannesFaber. aliier senlial, de quovide niaium àsuperiori ralione confirmalionis, et

Anton. Gabr. diclà conclus. 7, n. 8. Deinde juxia modum ejus poteril fieri irrevocabile
adverio, suh illo comprehendi successorein ab infcriori, ul cum Hoslien. Iradit Sylvesl.
ul lalè noiMl Aiflict. decis. 592, quia succedii verl). P)7.'//<'(7/h»j, q. 10: inlelligenduni est au-

in a'q'iali poieslale, imô nioraliter est una et lem jnxia siijieriùs dicta de lege, lib. 6, cap.
eadcm neque, in eà polesl persona pr.Tecedens 18. Denique dixi, Senalà proportione, ul com-
succedenli pnvjndicare. Iiem esl cerlum , hoc paralio liai inler privilégia unicuique propria;
maxime liabere locum in concedenle habenle nam, si commutonlur, erit dissimilitudo, ut

stipremam polestatem in s^io ordine, ut est stalim explicabo.

-«39 DE LEGIHUS. BiO
14. Objici etiim polesl, (|nia inferior pr.Thi- seio , vel nisi revocaverd : nam hsecconditio
lus non seniper polesl revocare sine causa li((!l non expriniatur , vidctilr inirinsecè in-
dispensalionem à se datain, licct papasenipor cliisa, quanidiù non excluditur. Quia re verA
id possit : ergo idem disciiiiieii (pioad privilé- est possibilis, et non turpis, sed honesla, et

gia consliluenduni est. Coiiseqiieniia palet à ita pendel ex volunlale praelati, quia nunquàm
paritaleralionis. Anlecedens verô quoad [)OSle- prsesumilur abdicare à se suam potestalen».

riorerti pàrtem de papa tanquàm ceilum sup- Nec referl ,

quôd poieslas sit cottcessâ à supe-
pon'tiir, qiioad altcrani verô de inferiori prse- riore ; nam stvpè data est per ordiriâriam juris-

lato suniilur ex Gloss. in c. Ciim ex eo , de diclioneni, et ifa eumdem babel iisum quoîlfl

Elect. in 6, verb. Septennium , dicenle , non banc depeni'eniiam; fet licet inierdùm sit dele-

posse episcopum revocare liceniiani datamparo- gala, pendel in usu et in niodo illius ex liber.î

ciio sibi subdito ad non residendum, vel sacer- volunlate babenlis. Et ideô Hostiéns. in Suni.
dolii ordinem dilîerenduni per septennium. libro .5, lit.de Cicric. ron résident, circii (Inein,

Quam Glossani ibi sequuntur Archidic. Domin. allingens lioc punclum, solùm dixit Noû dé- :

et Franc, f^l Roman, singui. 517. — Respondeo, bet revocari , quod veHiUirl hon dicit inipolen-
différentiam esse inier dispensalionem et pri- liani , sed indecentiam, et pOtiùs Videlur sup-

vilegium inferioris, quia inferior solùm polesl poucre poleslatom. El forlé Glossa , **t aliî

concedere ptivilegium juri suo derogans ; dis- doctores non ampliùs voluerniit ; non eniiii

pensare autem non solùm potest in jure suo ,

dicunt, revocaiionem non fore Vaiidâm , sed
sed eliam saepè in jure superioris. Si ergo an- non posse fieri, utiqne juste cl Benè. Quisen-
lecedens inteliigalur de dispensalione inferioris sus colligi potest ex bis tiuaf: (îlossa allegâl,

injure proprio, falsum est, nam polesl ab illo scilicet, regulam Decet , et cap. Exttm,dé
sine causa revocari , et quia haec dispensatio Filiis presbyl, ubi texius solùrii dlcil, volnWits

serval proportioneni ad privilegium , inde po- irritaH , et Glossa dicit, non esse irrilitndatïi

lesl relorqueri argumenlum ,

qnia , sicut ba?c et magis loquunlur de ipso papa.
dispeusaiio revocari polesl, ila et privilegium. U). Vel certè diei [)Otest, dispensalionem
Si verô sit sermo de dispensalione in lege su- datant ab inferiori in lege superioiris cUni tractu
perioris, probabile quidem est anlecedens, successivo, et sine témporis deteritlinatiohe
lamen illodalo, negaliir conseqncnlia, quia posse revocari sinecaùScà» qtiia tUric maxime
inferior non concedit privib^gium conlra legem procedit discursus factus : nani ipsamét inde-
superioris, et ila non servaiur proporiio, nec terniinatio lemporis snani trahit depeildéntiàm

comparatio. Et ratio assignari polesl, quia dis- à Toluulate concedentis. Alverô, qùandô data
pensatio data ab inferiori in lege superioris, est pro tempore definilo, probabile est, non
non ila pendel ex arbilrio i|)sius inferioris, posse validé revocari sine causa anio illud tem-
sicut dispensatio in lege proprià , et idem est pus, in quo casu loquunlur dicli auctores , et

de privilegio ; tum quia per dispensalionem in favet cap. unie, de Commodato, ubi dicitur,
lègc superioris lolliturilla lex respeclu dispen- rem ad certum tisum,vel lempUs cofiiniodatam
sati , et non potest inferior legem superioris non posse anlea repeli, et proratione red.îitùr:
seniel ablalam ilerùm ponere, sicut potest fa- Chm nnn dcceat, beneficio nos deripi , sed jiivari.

cere in proprià; tum etiam quia inferior non Quanquàm b;cc verba magis probent indecptl-
dispensai in lege superioris, nisi ex tacità , vel tiam, quàm inipotentiim. Ratio tanied pro al-
espressà concessione superioris, qu;e concessio téra parte facta in hoc casu magis uigel, quia
lorlè facta est ad dispensandum, non ad revo- dispensatio data pro delinito tempore siulul
candam dispensalionem , et ideô semel lacla valuit pro toto illo, durante causa, et ita pro
non videlur ita pendere ex voinnlale illius loto illo abslulit legem superioris ^ quarn infe-

sicut |)eiidot dispensatio, aul privilegium circa rior postea restituere non pbiest, nec quod
propriam legem. seinel factum est, infectum reddéi*e. Sicut

15. Addoverô, salis probabile esse, posse eliam non polesl retractare disfiensatinnem
inferiorem revocare suam dispensalionem da- quaî in momento habuit efîecliini , ut dispen-

tani in bge superioris, ila ut sit valida revocatio sando in impedimento ad petendum debitum ,

facla etiam sine causa, licetnon benè liai. Quia vel quid simile, quia non potest ilerùm laie

licel dispensando toUal legent superioris, non inipedimenlnm reparare.

lamen absoluiè, sed dependenter à suà volun- 17. llltimô circa eamdem partem de revoea-
tale , seu , sub condilione tacità, nisi aliud jus- tione privilegii à concedente, potest èconlrario
 841 DE LEGIBL'S. 542
interrogari , an privilegium concessum ab infe- sulain revocatoriam privilegiorum in posteriori

riori, possit à superiori rovorari. In ([iio cer- privilegio posilain, nisi addalur eliam clausida

tiim est, ex jiistà causa possc et validé ei derogaloria leguu), seu canonum , ut reclè no-
licite, qnia siiperior revocare potest legeni tai Glossa in Authent. Quia,C. ubi de crimin.^
infeiioris, (juia liaI>ol altinrom jurisdiclioncin ,
de, verb. Itttc onmi privilégia, quae ibi com-
ciii iiilorior siibordinaUir; orgo iiiaxiinè iil |)0- muniler probalur, et sensit eliam (Jlos. in I.

test ox jiislâ causa. Secundo est cerluni , id llœres absens , ff. de Judi. , verb. Exctisalur,
non leclè lieri à superiore sine causa juslà, elGIoss. in 1. 5, C. île Silenliariis, lib. 10. Et

quia est contra debitura ordineni , et non sine potest sumi ex illis verbis illius legis : ÎSon prœ-
injuria inferioris prselati, nec sine detrimenlo judicatnrà qitàcnmqite generalilate pragmaticà.
subditorum, per se loquendo ac regulariter. Et de hoc punclo videri potest Jason in 1. 1, G*
Dubitari ergo lantùm potest, an talis revocalio soluto Malrim.
sine justà causa facta, valida sit. In quo bre- 2. Secundo dixi , regulariter, propler privi-
viler dico, si revocalio Hat à papa, esse validain, légia, quae in suo lenore continent, ul revocari
quia al) illo pendet oninis jurisdictio inferio- non possinl, nisi fiai expressa eorum nientio
runi. Si auleni sit ab inforiori pnçlalo, videlur de verbo ad verbum, vel aliquid simile. De
probabile, esse invalidain , quia talis superior quibus quomodo revocari valeant , seu per quie
non potest privare inferioreni snft ordinariâ verba, latè tractant canonislae, viderique po-
ju! isdiclione , sine causa juslà , et pro suà vo- test Félin, in cap. iSommlli, de Rescrip. n. 6
lunlate. l'nde, si id facere tenlel , non babebil et seqiientib., et Panormit. in cap, Cùm instan-
eirectum, quia excedit suam potestaleni; ergo tia, de Censib. n. 5. Summa tamen omnium
idem est in proposito, quia privilegium conce- est, oporiere, utaddantur alla verba rellexiva
ditnr ab inferiori praelato ex ordinariâ potestale. (ut ita dicani), ut revocari possint. Ut, verbi
El ila alibi in simili censui, quando injuslitia gratià, si dicatur : ^on obstante tali, vel tali
est manifesta, et sequitur Sanci. dicta disp. 35, clausulà intelligantur, vel signatim dicatur : Non
num. 7. Intelligendum autem est, nisi ubi ex obstante privilégia sub quâcumque verborum for-
peculiari insiitulo fuerit major dependentia ma concesso , ut in Clément. 1, de Sepult. in
inferioris à superiori praelato, juxta dicta supra fine, vel alio simili modo, ut in Clemenl. 2
de Legib. lib. C, cap. 15. ejusdem liluli, et similibus, quae sunt in usu
frequcntissima. Et ratio clara est, quia non
CAPUT XXXVIII.
est cogendus ponlifex , ut de verbo ad talia
Quibus modis soleat privilegium revocari.
privilégia referai, quae forlassè scire ntm po-
\. Haec qurestio valdè est ad praxim necessa- test, neque est privandus poieslale revocandi
ria , et ad inteliigenda rescripta , vel leges , aut quando oportuerit ergo
illa , ; salis est, ut per
statuta ,
per quae soient privilégia revocari. alla verba generalia quae priora comprehen-
,

Igitur, sicul de renunliatione dixiraus, ita hic dant, sulDcienter explicet mentem suam.
potest dividi revocalio in expressam etlacitam. 3. Tertio dixi , regulariter, propler privilégia
Prior etiam dupliciler fieri potest. Primo non concessa per niodum conlraciils, quae non re-
solùm expressis verbis, sed eliara in specie, et vocantur per clausulam generalem, eliam ex-
in parliculari, et tune nnlla superest dilficul- pressam, nisisaltem in génère revocenlur pri-
tas, supposilà potestale revocandi privilegium, vilégia, etiamsi per modutu contractùs fuerint
quia (!e volunlale salis per illa verba constat, concessa. Quia cùm talia privilégia jure ordi-
ideoque de illo genore revocalionis nibil ani-
nario sint irrevocabilia , et necessaria sit gra-
pliùs dicenduni occurril. Allier fieri solet ex- vissima causa, ut juste revocenlur, non praesu-
pressa et directa revocalio, non famen in niuntur revocari, nisi praedicto sallcm modo
specie, sed por clausuiani gcneralem, scilicet, surticienier exprimalur. Item quia talis revoca-
non obstantibiis quibmcnmque privilejiis , etc., et praejudicium
lio est in leriii in jure ac(juisilo,
illa eliam regulariter suflicil, quia genus de se et juslitiae laie autem praejudicium non [irae-
;

compreliondit species. Dico autem , regulariter, sumilur, nisi exprimalur, ul supra oslonsum
priniô pro|)ter privilégia injure conlenla, qune Et
est. ita potest sumi ex Gloss. in Clément.
aliquid specialiùs reqiiirunt. N.im eo ipso, Dudiim, de Sepult., verb. Pacta, circa finem,
quôd in corjxjre juris inferunlur , non tantùm et vide ibi Cardin, et notavil Azeb. in lit. 5,
privilégia, sed eliam leges publicae censentur,
1. U, I. 1 de Recop. n. 42, et Sanc. dicta
et ideô non derogantur per generalem clau- disp. 33, n. 8.
b45 DE LEGIBUS. S44
4. Venio ad tacitani revocalionem quae n u n i-
, i lualeni licenliam dimiltendi niunus et sollici-

versum dici potest omnis illa quae non lit per ludinem illain cùm data est : Ex rescripto
clausulam expresse et directe, vel (ut sic di- iwpcratoris scicnlis Inlorcm esse eimi. Indicans
cam) il) aclu sigiialo dorog.iiUcm privilogio, aperlè sine lali scienliâ non posse esse illani

scd (il iii actu cxercilo el impiiciiè, seu por lacilani facullalein, ubi id notant Gloss. Barlb.

quanidain consecuiioiiem. Qiiod niaxiiiic cen- el doclores. Idem sumilur salis aperlè ex
selur coiUingere, quando priiiceps facil ali- cap. 1 de Conslii. in 6, ubi papa dicit, se non
quem actiini,qiii non polest subsislere, vel revocare tacite per suam legeni generaleni ea
habere elleciinn inlenium, vel s;dlem non qu;u iguoran; praisuniilur, quia niinirùm cuni
adœquatuni sine dcrogatione priviiegii piiùs illà ignoranlia non slat virlualis volunlas. L'bi
concessi ; tune enini cùni ilhc duae volunlales eliam id comniuniler notatur, et in cap. Non-
principis sint conlrariae, neccsse est, ut una nnlli, de Hescript. ex quo lexlu el ex aliis

inipedial aliani , (jiiia earuni effectus, ut sup- referendis idem colligilur, et est res clara , et
ponitur, non possunt esse sininl; ergo poste- ab omnibus rccepia. Solùm est observanduni
rior volunlas vincet priorem, et consequenler quando constat, principeni non ignorasse, pri-

lollel efiectiiin ejus, quia seniper j)OSlerior vo- vilcgiuni , tune alieiuè inspiciendum esse
lunlas ellicacior est, quia cadit supra pra;ce- quanta sil repugnanlia inler aclum principis et
denleni. De hoc ergo génère lacila; revocalio- privilegium, quia solùm in eo derogabil privi-
nis duo sunt certa. Lnuni est, luncposterioreni legio, el non ampliùs. llaque si absolulè est
actuin liabere vim loUendi jnius privilegiuin ;
incompalibilis nova disposilio principis cum
quando liabct onines cor.diliones necessarias loto privilegio, lolum auferet el revocabil;si
ad virlualeni vohinlatcni unius objecli iu alio, veto solùm ex parle deroget, taniùni suspen-
vel elleclùs in suà causa. Aliud est, sine con- del illud pro aliquo tempore , vel derogabil in
dilionibus bujusmodi non subsislere tacilain uno effeclu , vel actu juxta niensuram repu-
revocalionem priviiegii. Ralio prioris partis gnantiœ. L't si rex jubeai, semel exigi iribu-
est, quia bic efleclus revocandi privilcgiuni tum à privilegiato , non slalim censetur abso-
pendet ex volunlaie principis, quia jaiu suppo- lulè revocare privilegium lotuni , sed tantùm
ninuis polestalem; sed in nioralibus virlualis pro illà vice, sicul supra in simili de tacilâ re-
volunlas aîquivalel lorinali, el ideo in jure la- niinlialione dicebanius. Quia revocatio est
cituni aîquiparalur expresso, ut supra visiun odiosa, el ideô non est exlcndenda ulira prai-
est ; ergo eliam in praisenii œquiparaniur, el illa cisani necessilaieni. Item, quia si repugnanlia
volunlas babebileuindeni ellecluni. L'ndeà con- non est major, iiec virlualis volunlas in rigore

trario concluililur aliera pais; naui delicieiili- est major, nisi aliunde de illà conslel.
busillis condilionibus, delicil volunlas non lan- G. Diflicullas vero est circa banc revocalio-
lùm fornialis, sed eiiani virlualis; sinevolunlale nem lacilam ,
quando censealur princeps poste-
aulem non polest esse revocaiio, ut constat. riorem aclum , seu disposilionem facere cum
5. His aultMn addenduin est, conditiones re- ignoranlia, vel scienliâ priviiegii, quando id non
quisilas, et sullicienles ex parle principis ad conslarel ex secundo rescripto , vel lege. Nam
banc virlualeni volunlateni, et consequenler si id conslel per verba , vel clausulam aliqiiain
ad revocalionem laciiam, esse scienliam pri- id suflicienler explicanlem, tollitur obscuriias,

viiegii, et volunlalem facicndi aclunj illi repu- imô lune poliùs censebitur expressa, quàm
gnanleni, non obsiante privilegio. Nam, si ba;c lacila revocaiio, ut si addatur clausula, no»
duo concurranl lam ex parle inlelleclûs, quàm obsiante, etc., vel similes , de quibus in siipe-

ex parle volunlatis, coiicurrunt oinuia neces- rioribus diclum est. Propria ergo dilficultas
saria ad virlualeni volunlalem. Alverô, si iu- est ,
quando in posteriori rescripio nulla fit

Icrveniat ignoranlia priviiegii, volunlas for- menlio priviiegii, nec in speeie , nec in gé-
malis allerius aciùs de se repugnaniis privilegio, nère, sed solùm fil simpliciter nova dispositio
non eril virlualis volunlas revocandi privile- repugnans privilegio. De quà re multa dicunt
gium, quia ignoranlia causal non voluntarium, jiiris canonici interprètes in cap. Veniens,de
eô quôd nibil sil volilum, quin prœcognilum. Pr;vscripl. et in cap. 1 , et cap. NonmtUi, de
Quod <>l( ganîer iuJicavit Jurisconsullus in 1. Hescript. Gloss. cl alii , 2o, q. 2 ; in princip.

Idem L'Ipiunus, § Sunt et aiii , ïï. de Excusai, Sylvest. el alii summisloe, verb. Privilegium ;

lulor. Dicit enim l'acullaleni alicui tulori da- nos autem nonnullis regulis breviier rem totaai
tanj ad raulandum domicilium , tune esse vir- in sequenli capile compreheudemus.
9io DE LEGIBIS 546
CAPIJT \XXIX. rescriplum non valet contra privilogium, cu-
Quando censetur princrpx tacite rcvocare prii'i- jus nioiilioiinn non iacit, ac subinde non po-
legiinn contra illnd opcrnudo. U'sl illud tacite rcvocare. Et ex seqHcnti
\. Snppono tribus, vel quatuor niodis posse rogiilà ii.x'c ampliîis conlirmabilur ; nam à
principem derogare lacitè priori privilogio. fortiori ex illà soquilur, ut scnsil Glossa in

Primo por legoni nniversalom , qu;e univer.-^.ili- dicto capite Voiiniis, deProescript. verb.A'!(//am.

tor, ut sonat, intcllccta, (lorngal)it privilogium. l.r<'r!ii régula sil: Per sententiam non revo-
Secundo per iiominis mandalum vel rcscri- , catur privilogium , scd inierdùm reprobalur.
plum privilogio conlrariuni. Tertio perscnten- lianepono propler cap. Suborta, de \\e judic.
tiani datam contra privilegiuni. Quarto per iio- ex quo aliqiii coliiguul sontentiam conlra ,

vuni privilogium. privilogium latam esse sufîicienlem ad revo-

2. Prima ergo régula est : Per logeni univer- candiim illud, praeserlim si illa senlenlia à
salem non derogantoin privilégia expresse, non papa seu principe feralur, qui potuit privilogium
dorogantur tacite privilégia in corpore juris concedere, quia illa senlenlia œquiparalur juri
non conlenla. Ita doconl auctores allegaii. El contrario ipsi privilogio, et ideô potest rcvo-
ratio est ,
quia logislalor non pr;ïsun)itur scire care illud. Scd in hoc inprimis considero, in
jus privatum, nec parlicularia facta, juxta illo capite non dici : Si Iniwcentii pricile-
cap. 1 de Constitut. in G, ex quo lexiu plane giinn fuit Alexandro in judicio prœsentatum , et
colligilur dicta régula, quia certum est, privi- contra illud sentenliam tulit, per hoc ipsum in-

logium continore particulare jus, vel poiiùsad telligitur révocation ( ut aliqui alleganl ), sed
faclum quàm ad jus pertinere. Et ideô additum dicit : IntetUgilur reprobâsse. Longé aulera
est in régula, sermoneni esse de privilegiis in aliud est reprobare , quàm rcvocare ; nam re-
corpore juris non cont^nlis; nani illa, quce in probatio est declaralio nullilalis privilegii, vel
jure continentur, jam pertinent ad nniversaios quia malè obtentum fuit, vel quia jam erat
loges, et consequentor non proesuniunlur igno- dissueiudine amissum ; revocatio aulem est
rari à législature, idcôque sequuntur aliam re- ablatio privilegii priùs validi ac possessi. At-
gulani goueralium iegum, quôd lex poslerior que hinc sumo ralionem asserlionis. Nam
revocat priorem; etianisi id non exprimat, vol privilogium tollilur per sentenliam judicis

juxta superiùs dicta, 1. 6, c. 19. direciè, propler aliquam culpam, vel similem

Secunda régula est Per particulare man-

5. : causam, el sic revocari quidem poust privile-
datum hominis, seu rescriptum principis non gium , seu auferri por sentenliam, tanien illa

derogatur tacite privilogium , si expressa clau- non est tacita, sed expressa et directa revoca-

sula derogationis in eo non addatur. Est eliam lio, quse in pœnam lit, vel ex aliquâ causa
communiier recepia ex capite CUm ordinem, G, pertinente ad commune bonum. Et ideô tune
de Rescript, cuni Glossâ ullim. in cap. 1 , eo- necesse est, ut senlenlia feratur vel ab eo qui
dem, et habel idem fundamentum, quod pr<e- potest revocarc privilogium, vel ex vi alicujus
cedens, quia eliam in prsecepto ab homine, logis habentis auctorilalem ejus, quia aliter
vel rescripto particulari ad lites, vel aliquid non potest privilogium principis per inferio-
siniile , non praesumitur princops habere noli- rem judicom auferri. Vel privilogium tollilur
tiam privilegii. Imù multô majori ratione in indirecte per sentenliam ,
quà condemna-
tali casu hoc non praesumilur, quia (ul dixit tur reus, non obstanie privilogio, el lune
Glossa in cap. 1 de Constitution, in G, verb. non potest esse revocaiio , sed reproba-
A'osca/Mr, quani alii sequuntur) majori cum lio , quia per lalem senlenliam virtute
deliberatione et maluriiate (il publicae logis declaralur, laie privilogium non oxcusare
editio, quànj privati rescripti concessio; orgo, reum, vel non prodosse illi, el ita supponit
si in lege constitucndà non prœsumilur in prin- nullilatom, vel defeclum in privilogio, non
cipe scientia privilegiorum particularium autom facit; vel si judex condemnal solùm
multô minus praesumelur in roscriplis vel par- (|iiia privilogium non oxlonditur ad illum ca-
licularibus mandatis. Et confirmari hoc potest, smn, sic oliam non limitai de novo, sed dé-
quia rescriptum conlra conununoin logom non clarai aulhonlicè valorem ejus limilatuni esse.
derogal illi, imô non valet, nisi illius men- Ualio autom est, quia senlenlia condomnalo-
tionem facial, juxta 1. Rescripta, C. de Preci- ria su|iponil defeclum in aciu, vel in jure, de
bus imperat. offer., et habolur in capite liescri- quo iraclatur; ergo, si taie jus, vel faclum,
f)ta, 25, q. 1. Ergo h fortiori particulare pendetex privilegio, eliam senlenlia cadit in-
U1 DE LEGIBUS. S48

directe in qualilatein privilegli , ui antea erat, jura et rationes adductae. Potest autem esse

non vorô iliam iminiiiat, et ila cadil in illud quarta comparatio , si prius privilegium géné-

declarando, et reprobando, non revocando ,

rale sit, et posterius spéciale. In quà est major

vel derogando. dinicultas. Nam ex «nà parte videtur idem esse

5. Onafia régula sit : Privilegiuniprius niin- diccndum in illo casu, quod sciliccl posterius

quàm lollitnr oinninô per sul)se(iuens privile- privilegium nihil valeat contra prius, neque
giiim per lacilam revocalioncni, diniinui auleni illi deroget, tum quia etiam tune praisuinitur

inlerdùm polest, seu ex parle derogari. Ratio princeps ignorare prius privilegium, et conse-

prioris partis est ,

quia privilegiuni poslerins quenter posterius esse subreptitium , et non
non praevalet contra priniiun , nisi mentio- conlinere virtualem volunlatem principis de-

nem illius facial. lia enini à fortiori sumitnr rogandi priori ; tum etiam quia per prius pri-

ex dicto capile Venieiis, de Praescript. ut ii)i vilegium est jusacquisitum privilegiario, quod

notât Gioss. verb. Nntlam, et omnes, et sunii- non censetur princeps auferre velle sine illius

turetiam ex cap.Abbatem, de Rescript, et tradit notitià. Atque liane partem tenet Glossa in

Glossa ullim. conimuniter recepta in capite 1 Sumnià 25, quaest. 2, et in regul. Geiteri , de
de Rescript. Ratio auteni est, quia praesuniitur Reg. jur. in 6, et ex parte sequitur Panorm.

princepsconcessisse, secunduin piivilegium ex statim cilandus.

ignorantiâ primi, quando illius mentionem non 7. Nihilominùs propler hanc comparationem

facit, juxia dictuni cap. 1 de Constit. in 6. posui alteram partem regulae ; nam spéciale

Quia privilegium est jus privatuni et particu- privilegium, licet non possit in totum aul'erre

lare, et ideô igiiorari credilur, quando illius générale prsecedens, nihilominùs potest ex illà

nientio non fit. Ac proinde posterius privile- spécial! parte minuere illud, et hoc moilo pro-
gium censetur subreptiliuni ,
quia sine sulli- babiliùs censemus ,
posse privilegio generali
eienie narratione impelratur. Sicut etiani pri- tacite derogari per posterius spéciale. Quae
vilegium contra statutum palriae , vel contra senlentia Irequentiùs recepta est in diclo cap.

similem consueludinem , non praevalet contra 1, et diclo c Venieiis, et eam tenet Sylvest.

illa, quia censetur cum virtiiali deceptione referons llostiensem verbo Privilcfjmin, q. 10.

principis obtentum. Unde inlelligilur obiter El videtur expresse probari in capite Diidiim,

partem hanc non procedere, quando prius pri- § Nos igitiir, et cap. Qnamvis tihi , de Prœbend.
vilegium est insertuni in corpore juris ; lune in G, et in ulroque allcgalur communis régula,
enim potest per posterius abrogari , vel eliam gencri per speciem derogari, eliamsi in spe-

omninô revocari et lolli, si posterius illi oppo- ciali nuUa fiai mentio generalis, et declaraïur

nalur, sive posterius ponatur in corpore juris, in privilegiis eliam procedere ; nam jura citata

sive non. Ratio est, quia (ut supra dixi) privile- expresse loquuntur de privilegio spécial! , post

gium insertuni in corpore juris, jani estcouinm- générale concesso. liaiio verô esse potest,

ne jus, et ideô non pracsumitur ignorari, juxta quia princeps , concedendo generalem favo-
diclum cap. 1 de Constit. in G. Ac subinde, sicut rem, non censetur sibi auferre polestaiem
jus commune derogatur per subsequens privi- f;icieiidi ali(|uam specialem gr;itiain , illâ gene-
legium, ita et privilegiuni insorliini in corpore rali non obstanle. Et ob hanc causani polue-
juris, ut in superioribus eliam dictuni est. E con- runl pontifices ita explicare mentem et con-
trario verô nihil ret'ort,quôd posterius jirivile- cessiones suas : habet enim rationem salis con-
gium inscratur in jurecomnuini.sipriusnon est gruam ,
quia illa non est contrarielas propria

in illo, quia semper procedit régula et ratio ejus. voluntatum, sed est quiedam exceptio à generali
6. Ex bâc ergo parte sic probatà, apertè graiià , quam exceplionem, seu poiesiatem ad

concluditur quando utrumque privilegium est

,
illam faciendam voluit semper ponlifex sibi

générale, prius valere, non posterius, quia non reservare, sine dependentià ab expressione,
possel posterius derogare priori , nisi in totum seu conimemoratione prioris privilegii, ut salis
illud aulerendo, quia non est major ratio de apertè declaravit Boiiif. \ 111, in dicto c. Dudùm.
unà parte, quàm de alià. Eadenique ratio pro- 8 Ad primam ergo rationem in conlrarium
cedit, si utrumque sit spéciale, vel etiam si respondetnr, rationem ignoranliee non ita pro-

primum sit spéciale et secuudum générale, ccderein hoc casu, tum quia illa non eslconlra-
quia semper deberel spéciale privilegium in trarielas voluntatum , et ideô nihil obslal prier

lotum auferri, quod fieri non potest. Et ila in volunlas, quominùs secuiula sit valida, lum
his tribus compaiaiior.ibus sequè proceduni eii.sui quiii illa ignorarilia fst lanlùm conconù-
 DE LÈGlBUS. 550
(ans, quia non minus fontedpietnr specialis Quod lenel Solo lib. 1 de Juslil. q. l,art. 4,
gralia, eliujusi geneialis venisset in nieiuoriani, cl Medin. 1--2, (|ii;i;sl. 00, arl. i, posl quinlam
ul in diclu ca|t. Dmlian ilicilur; luni (l(>iii(|iif> coiiclusioneiM. Scd non conslal de tali coiisue-
quia ipse iirinçeps volnil, ul iila scicnlia vi>l ludine, iuio poiiùs vidcinus, quolidiè fieri
pieqioria pon es&el sibi necessaria , nt ellica- leges pontiHcias revocanles privilégia, ul Pins
ciltT pdsset speçialeni graliani facore, non oh- N el Grcgor. XIII revocàrunl privilégia iiigre-
blanlo priori gcnoiali. Ad secuiulnni ralioncni dicndi nionaslcri.i niouiaiiuni iiiotibus propriis
lespondco, regidain diclaui (iiioudliauc parlcni ad boc specialiler edilis, el Roniaî lanlùm pro-
inlL'liigi.siijlondoinpurâ ralionelpiivilegii, quod niulgatis, nec jusserunl, aul procuràrunl
lantùin concedil jus ad reni.Nam,si virluie alias prouiiiigalioiies in singulis lieri, etsiinilia
prions privilegii janisil res accpusita el possessa exeiiipla sunl Iriupienlia ergo signuni
:
esl, non
lani|u;ini propria, probabilissinuan piofeclô esse necessarias lajes promuigaliones. Ilein
Cil, (|uod Panorinit. ait in dicio capile Veniens, saipè liunt aliie leges pontiliciae directe ad alios
nuui- 1^, (piein alii se(|uunl(ir, (une non pro- eiieclus cum chais,n\à , non ubstantibus privilegiis,
cedere praîditiani pailein régula',. Quia non csl qu;e ad illoruin derogalioneni sulficit, el uiiica
veiisiniik-, voluisse principeiu pra-jndicium in- promulgalio llonue lacla censelur sullicere ad
leni' lerUa^ porsonae in nijani suà sint; niajori tolani obligalioiiein ejus, el ad illius clausulae
cognilioneetc]|kauiinalionecaus;u.Elilaexpiica- effeclum; ergo cadem promulgalio sullicil ad
la Iniic senlenlia eslvaldè r^lioni consentanea. privilegiorum revocaliouem. Illaeigo seiileulia
CAPLT XL. merilô à poslerioribus ibeologis rejicilur, quia
Quani(o incipiat repaçalio privilegii smm elfectum fundamenlum non habet. Sicut eliam de lege ir-
sorliri. rilanlediximus,quia esleadem vel major ralio.
i- SuppQâilis quae de leguni irrilalione et 3. Terliô dicendum est, legem revocantem
abrogalioue , el de concessione j)rivilegiorun), privilégianon slalini babere hune effeclum à
in superioribuâ iiicla sunl, breviler polcsl prae- diepromulgaiionis, sed posl lempus necessa-
sens quaislio espediri, Dislinguundum ergo est rium ad obligationem
illius , quod regulariier
inlor generalem revocaiioneni privilegiorum esl duorum mensium, lied pro curià soleal
facianj per publicani legem, el privaiani revo- esse brevius, et pro locisdistanlioribus debcai
caiioneni aiiciij us privilegii : nani de illis diver- proinulgari, prout necessarium l'uerit ad bu-
siinodè censendum est , sicut de concessione manam noliliam , ul supra detlaralum est. Et
privilegii dixinius. Priniô ergo dicendum est ila eliam setitiunt iJarlh. el alii referendi.
f>\ privilégia per puhlicam legeni revocenlur, Halio verô est, lum quia niliil spéciale de hoc
illani revocaiioneni non babere effecUini, donec disponunl jura, nec ex nalurà rei cuni l'unda-
lex ilja suflîiienler proniulgala sit. In hoc meuto cogitari polesl, lum eliam quia idem
opines stalini allegandi conveniunl, et esl cla- dicluin esl de lege irriianie ,
qui eiieclus e>t
rmn, quia anle proniulgalioneni nondùra est valdè similis revocalioui privilegiorum ; lum
lex illa verèel sudicienler consiiiuta in raiione deni<iue quia lex nvocans privilegium , siniul
legis, et i(]eù non habet alios eiieclus legis; obligal ad non uleiidum illo : igilur non priiis
ergo neqqe buuc liabebii. revocat quàm possit obligare, et consequenier
2. Secundo addenduui est, uuani proniulga- idem lempus ad nlruuKjue requiiit. Probalur
lioneni in curiâ principis, vel in loco ad boc consequenlia, (|uia, moraliler loquendo, non
çonsiilulo sujlicere ad hune effecluni revoca- minus conveniens an necessaria est publioa
tionis |)rivilegioruiu , sicut sullicii ad alios nolilia legis, ul n vocalio privilegiorum con-
eilectus legis, quan^p allud non exprimimi' in venienler el sine publiais iiicommodis liai,
ipsâ Icge. lia eliam sentiunl frequenliîis au- quàm ul obligaiio impoiiatur. Contra banc
ctores allegaiidi. Et raiio est, ([uia ex nalurà vero asserlionem scnlil Franc, in cap. Ex
rei non sunl plures promuigaliones necessari* parte, de Concessione praebend. Pulal enim , à
ad hune ellecluui ,
quàin ad alios, ul per se die publicflR proniulgaliouis niaueie privilégia
constat, nec eiiaui leges hunianie aliquid circa revocala, (piaiido lex directe lerlura<l illorum
hoc spéciale disponunl; ergo. Dicunl vero ali- abrogalioiiem. Fuudaliir in 1. ull. C. de De-
qui , in legibus canonicis revocanlibus privi- curi. lib. 10, ibi : Omnibus anlerioribus modis
légia consucludine inlroduclupi esse, pi sit ifiios n^n comprehendil prasens sanctio, ex prœ-
necessaria proinul^aiio in singulis diœcesibus, seuli die unlnuutnuis. El aliqui hoc maxime
Ut privilégia inaneant cum ellectu revocata. aUiriuaul de legibus poniiliciis revocatoriis
 DE LEGIBIS. S5i

privilegiorum putant enim à die faclae pro- 5. Conira hanc verô assertionem allegari
;

mulgalionis Romif, ila rcvocari privilégia, Ml soient Panormit. in cap. 1 de Consiitut. num.
acliis eoriim non valeanl, eliamsi pioptor 12, et Félin, num. 7 ; sed illi loquuntur de pri-

ignoranliam sine culpà liant. Hatio rcdcii po- vilegio ipso, el dicunt, non prodesse privile-

test, quia plus requirilur ad oidigationoni, giario, donec habeat noliliam ejus. El illud vel

quàm revocalionem privilegii, quia illa pendcl solùm habet verum in privilegiis privatiin con-

ex conscienliâ, et conscquentcr ex nolilià legis; cessis, non commun! lege, vel inielligendum

revocalio aulem fit ab inlrinseco per volunla- est de usu privilegii ,

quia pendel ex nolilià

tem revocanlis , et ideô ad illani non est tani habeniis illud. In quo non est eadem raiio de

necessaria teniporis dilalio. Sed liiiec parùm revocalione. Allegari eliam possunt conira

urgent : nam in iiià lege parlicuia illa : Ex assertionem alii auclores, qui indistincte di-

prœsenti die, secundùin jus et debitum ordi- cunt, privilegium vel graliam non expirare

nem intelligenda est, Alioqui etiam possel in- propter graiiai revocalionem , donec de revo-
calione cerlus fiai, qui illam habebat. lia docel
telligi ex die conditiB legis in regio consilio.

Unde ad ralioneni dicilur, verum quidem esse, Sylvesl. verb. Gratta, num. 4, et verb. Indul-

nolitiam legis magis ab intrinseco esse neces-

gentia, num. 17, cum Geminiano in cap. de
quàm ad effeclum Concessione prœbend. in 6, el sequilur Ar-
gariam ad obligationem legis,

revocandi, quia reverà fit per extrinsecarn vo- mill. verb. Gratta, num. G, et idem sentit Cor-

lunlatem. Nihilominùs tanien , ad convenien- dub. in Quaeslion. lib. 4, quœslione 36, concl.

ordinem et ad vitanda publica incommoda, 3, et possunt pro hàc parle allegari omnes, qui
leni
revocalio non dicunt jurisdiclionem vicarii, vel delegali non
moraliter necessarium esse ut
iiat nisi tali modo, quo possit commode ad pri- lolli per revocalionem, donec illi inlimelur,

vilegiatorum noliliampervenire, el ide(),secun- quos referl latè Sanci. libro3, deMalrim. disput.

dùin jura el reclam ralionem sequè cxpeclari ,

30, num. H. Dico tamen , hos auclores loqui

lempus sufficiens ad divulgalionem legis, ad de revocalione faclà ab homine, non à lege,

revocalionem privilegiorum, sicut ad legis obli- et ila non procedere contra assertionem posi-
gationem. tam; nam est longé diversa ratio, ut dicam in

4, Quarto, lex revocans privilegium, effe- sequenli punclo. Addo verô propter incommo-
ctum hune sorlilur posl promulgalioncm slalini da vilanda, si conlingal aliquem uti privilegio

ac elapsum est tempus sulficiens ad cominuni- sic revocaio ex ignorantià publicà el communi,

ler obligandum, eliamsi in parliculari invinci- et usum privilegii perlinere ad jurisdiclionem,

biliier ignorelur. Hoec asserlio non est quidem vel ad aliudsimile munus publicum, tuncactum

cerla, videlur lamen probabilior, el lerè con- suslinori, el esse validum, non in vi solius

sequensad dicta, quia hic eft'eclus non pendel privilegii, sed adminiculojuris suslinenlissimi-

per se ex scientià subdili : ergo ex naiurà rei les aclus faclos litulo publiée repulato ae to-

sequilur ex lege perfeciè promuîgatà, el de se leralo, juxlal. Barbariits, IT. de Offic. pnetor.

omnibus sufficienler proposilâ, el ex posiiivo et ila vilanlur incommoda publica; privaia

jure non differlur; ergo slaliin lit. Confir- verô minoris considerationis esse possunt, cùm
malui- à simili de effeclu inilandi aclum, qui sini valdè accidenlaria, et casus justje igno-

non impedilur propter ignoranliam , ut supra rantise possit esse rarus suppositâ tanli tempo-
ostensum est aulem maxima simililudo in
; est ris promulgaiione,

revocalione privilegii, el nuUa sufliciens ratio 6. Uliimô dicendum est, revocalionem pri-

differenlise reddi potest. Confirmalur secundo, vilegii ab homine, seu privalim faclam non

quia supra ostensum est, privilegium per le- babereefleclum, antequàm privilegialo specia-

gem concessura posl sutlicienlem promulga- liter inlimelur, seu ad ejus noliliam perveniat.

lioncm et evulgalionem legis, non obslaiite lia suniilur ex allegatis auctoribus, et ex aliis,

ignorantià, haberesuum elleclum quiahactuali quos reluli , et seculus sum in malerià de In-

nolilià privilegii non pendel; ergo idem è con- dulgent, disp. ult. quarti tomi secl. 2, et

trario dicendum est de lege revocanle, cùm qiiamvis hoc non sit in jure declaraium , et

revocalio à nolilià privilegiaii per se non pen- pendeat mullùm ex intenlione revocanlis , ni-

deat. Tandem leges communes allendunl quod hilominùs cominunis usus el coinmunis sensus

est per se el morale , non verô ea quae sunl dociorum ila inlerprelatus est menleni ponlifi-

rara et per accidens, qualis in praesenli est illa cis vel principis revocanlis privilegium. Ratio

ignorantià. verô reddi potest, quia per se loquendo ne-

m DE LEGIBUS. n84

cessariiini cslàtl convoniôiiieni nioduni rcvoca- quôd etiam in illà malcrlà jiluros auclores ,

tionis privilogii, ut fiai in online ad noliliam quos ibi :em rcfert, conlrarium docnl, efnon
uloniis privilegio, quia ex alio niodo rcvoca- sine gravi fundamento in jure et ratione.Quid-

lionis plura soiiucivnlur inoonmioda , cl ideô qiiid vcrô sil in spociali casu jurisdiclionis, vd
non esl vorisiniile, esso iulonUini à principe. commissionis mnncris per se oi dinali ad regi-

Scd in privatâ rcvocatione non csl alius modus men communitalis, seu reipid)lica; , loquendo
perse ordinalusad diclani noliliam , nisi pro- generaliler de privilegio, non video fundamcn-

pria el spccialis inliniatio; crgo suh liàc con- lum illius limitatiouis. El ideù cimseo hoc
dilionc, seu liabiludinc intolligenda csl rcvo- penderc ex voluniale revocanlis ,
qui patest

calio. IJnde colligilur diderenlia inler liane el uuo et aliomodo faccrc rcvocalioncm, scilicet,

prœcedenlcm asserlioneni : uani revocalio pri- vel pernunlium , vel cpislolam inlimandam,
vilegii l'aciaperlegem halieldcfiniluni niodiun, ila ul aliior non habeat effectum ; vel absolulè,

quùd per se possil ac dcbeal puhlicari cl di- ut quâcumque ratione perveniat ad noliliam

vulgari, ulin alioruni noliliam possil pervenire, privilégiai i, effectum snum facial. Quùd si de
et iticô iila noliiia publica per se sudlcit, et priori modo non constilcrit , et revocalio abso-

parlicularis ignoranlia, quoe per accidens est, lulè facta innolescat, pra;sun>.endum censeo,
non considcralur. Alvcrô revocalio privala posteriori modo esse factam. Kalio est, quia
non liabet per se aliuni modnm promulgalionis, ad valorem revocatioiiis non est necessaria ac-
neque iilum postulat , cl ideô per se expeclat ceptalio privilegiarii ; nam eo invito potest pri-
singulonim intinialioncm. Et potest hoc con- vilegium revocari; crgo notilia solùm expec-
lirmari ox diclis supra in simili de concossione taïur ad viianda inconvenienlia, quœ aliter

privilegii, ubi simili dislinctione usi sumus, el sequi possunt. At verô ad hoc suflicit notilia
diximus, privalim coucessum non opcrari do- quâcumque via comparata: ergo sine funda-
nec Iniimeiur ei cui dalur ; crgo idem de re- mento alius modus prsbscribitur, sine jure, vel
vocationedicendum est : nam licet exeà parle, ratione cogenie. Nam ratio illa, quôd res por
quâ non requirii acceptât ionem non sit tanta né- quas causas nasciturpereasdemtolii débet, non
cessitas, lamen ex aliâ ,
quâ conlinetrigorem, mullùm urget, quia facilius est deslruere quàm
ctpericnlum, videlur esse quodani modo major. conslruere, et ad acquisilionem privilegii per
7.Sed quiercs, an necesse sit, rcvocalioncm se requirilur arceptatio recipientis, ad revoca-
nolificari per nunlium ad hoc missum, vol re- tioncm vcrô sulïicit voluntas revocanlis. Llli-

scripium rcvocantis, vel sufficial, quôd notilia mô polerat hoc loco tractari quibus modis im-
ad privilegiarium perven'at quâcumque via. peiraiio privilegii nulia sil. Sed hoc suflicienter

Quidam dicunt neeessarium esse, ut priori mo- tractalum est in libro G, capite 17, ubi de dis-
do revocalio nolilicetur. lia sumilur ex Sanci. pensatioiic dissueruimus, cl illius occasione de
dicta disp. 50, num. iô, et disp. 5G, num. 9, privib gio diximus, quia in hoc ferè eadem est
qui non gencraliier de privilegio, sed de revo- utrius{|ue ratio. In superioribus etiam in hoc
calionejurisdictionis commissre seu deiegalai libro nuilta per occasioncm lacia sunt, et ideô
loquiUir, de (juà l'orlè est spccialis ratio, quam tam de privilogiis , qu.im de lolâ lege humanâ
modo expenderc non esl necesse. Praesertim hœc su!ïicianl.

DE LEGE DIVINA
IPOiîl'Ifii ?ll*llî,
Distinximus in supciioribns legem posilivam vim habct obligandi, el divinam, cujus proxu
in huniaiiam, quse à voluniale humanâ proximè l mus auctor et condilor est Deus, à cujus vo-
Tii. xni. 18
 DE LEGIBUS.
el de lui- bodiè non servUlur. Denîque, lex circumcisio-
luntalc vim habcl el auelorilalcni ;

ImcUmiùs dispii- nis nmllô ;!n:e Moysem data est nam idcô :

inanâ lego, «l specieîius ejiis

{licciidum de Icge dicitur Joaii. 7, non fuisse ex Moyse, sed ex
laviinus superest
:
ergo
auleiu in velORin cl Palribus, quia, nimirùm, data fuit Abralia;
divinâ positiva. H«c lui- >

Gen. 17, ubi Deus dicil Custodias pactum

scu ninulira di- :

vain, quasi in du:is species,

ergo lex ilia divina, et positiva,
ideô de lus dualms meiini, etc.; fuit
vcrsa, disiingui solel, el
prior lege Moysi. In ooiitrarium verô est,
dicendum est. Nani de ralione et
legibus sigillalim
connnuni unique iiiiul quia si datur aliqua lex Dci ante Moysem, in-
legisdiviiiœ posilivae
quia ex supeiioribus sulficiens est divisio logis divinae in duas praïdi-
pra;niilleieoporlct, lutn
unde ctas, et incompleius eliam erit traclatus de
salis conslal,
eiex nolalione ipsiusvods
cuniue posi- legibus, de illis duabiis t.uUùm disserendo.
habcalaliqua lex (piôd divina sit ,
àiialuialidisiingualur, 2. Ila^c (juaislio soliim proposila est ad coni-
livadicauir; inquo verô
declaraluni est; proprielales plemenVum bujus docirina;, et ut conslel divi-
in libro i, cap. o,
conununein sionem illam esse suHicienlem , nihilque aiiud
aulem, vel ellectus, qui ad iianc
noli suntex de divinis legibus desideretur. Adverlcndum
raiioneni conse(iuunUir, parlim
in connnuni, partim de- est ergo, nomen legis inlenîùm suiiii in vi no-
diclis supra de legc
specilicas minis colleciivi, frequentiùs autem in vi ter-
claiabuntur connuodiùs secundùm
In hoc mini comnmnis. Hoc ergo [iosb^iori modo di-
rationes de singr.iis legibus disserendo.
et in sequenii citur de singulis parlicuiaribus legibus, prout
..fgolibro dicenius delegeveleri,
poliùs quàm illam ferè tolà bàcmaterià usurpavinms; prio-
de^novà, generaiionis ordiiiem
Tliomà aucloiibus riautem modosignilical mulliuidinem plurium
perfectionis cum D. el aliis
legum prout ab uno legislalore traduutur in
^'^^"^'^"'"
CÂl>UT L ordine ad insliluondam, seu dirigendam ali-

itiiim ante legem Moijsi data fucrit Iwminibns quam rempublicam, seu congregalionem bu-
aU]Hii lex positiva divina. manam secundùm aliquem pecidiarem stalum,
Ralio dubilandi est, quia lex divina
posi- et boc modo accipilur sœpè in Scripturâ ut ,
\.

non minus luit necess;iiia vel ulilis bo- Joan. 1 ; Lex per Moijsem data est, el saîpissimè
Jiva
Moysis lenq)ora, (luiiin posl iUa apud Paul, praîserlim in Epist. ad Roman, et
iniiiibus ante
;

tradil liondni sprcialcni legeiu ad Gabit. el sic eliam lex gratia; appeilalur :

sed Deus non

iliius necessila- Lexspiritûs vilœ, lanqu.un una lex, ad Uoman.
uliia naluralein, nisi propier
debuit dari lalis lex, 8. Et simililer lex naluraî lanspiàm una lex si-
leni vel ulilitatem; ergo
conlirniatur : guilicalur, utique pcr modum unius colloctio-
eliam ante Moysis tenipora. El
Deum dédisse liondni in slalu nis. lia ergo in prasenti de divina Icgeloquimur
nam videmus,
coniedendi et explicatà notione vocis facilis est qusestio-
innocentice specialem legem non
,

nis resolutio.
ligno scionliae boni el mali. Gènes.
2.
de
bondnibus 3.Dico ergo primo, ante Moysem non fuisse
Post peccatum auloni daluni luit

(pio à Deo datam positivam legem, plura divina

prfeeeptum de usu alicujus sacranieuti ,

non solùm adulli, sed etiam infantes praicepta continenlem, per quam bomines,
possunl
peccalo originali purgari, ut videlur esse vel aliqua hominum congregatio in pecu-
à
slalu à Deo insliluta peculiari
conimunis theologoruni doctrina. Deinde, ante
liari , et

diluvium legimus, qua;dam animalia reputaia modo ad aliquem finem ordinata fuerit.

Gènes. Ikvc assertio ccrta esl, et sulïicienler pro-

fuisse munda, quaïdani vero iaimunda,
illa autem diversitas non est
ex lege na- balur, primo ralione in contrarium factà
7 ;

luraî, ut constat ; erat ergo ex lege divina po- quia lex divina sumpta hoc modo sulTicienter
sitiva. Et indesunii potest indiciuni, fuisse lune
dividilur in legem veterem elnovam ex com-
muni senlentià tiieologorum et ex divina
aliquas leges sacrilicioruni à Deo lalas , quia
,

munda et imraunda aninialia non dislingue- Scripturâ, in quà non legimus, nisi aul legem

ordine ad sacriiicia; ergo fue- veterem aul novam. Priorem quidem in loto
bantur nisi in ,

veteri Testimciito conlenlam propier quod

runt ante diluvium plures leges divina; posili- ,

legimus à Deo totum illud inlerdùm solel nomine legis signi-

vae. Prœterea, post diluvium
Carnem cum sanguine
illud licari, teste Hieronym. in Epist. 150 ad Alga-
datum praeceptuni ;
,

siam, q. 8, ubi lalè ex Scripturâ id probat quo

non comedetis, sanrjuinem enim unimanim veslra-
:

rum reqniram, etc.. Gènes. U; boc aulem prœ- eliam modo Isidor. lib. 1 Senlentiarum cap. 28,
legem divinam ires parles dislinguit, in
Ceplum non est naturale, ut constat, unde in
S57 DE LEGIBUS. S58
historiani, praeoepla et proplielias. Proj)riè versus, mirum non est, quôd in illo fiiorii k'X
voiù suinilur pro colleclionc pn^oeploiiiin, aliqua à Deo posila illi slalni accoiiimodata.
prsccipuè ul)i diciliir lox dala per Moyseiii, et Deindeverô dicimus, cliam in illo slalu non
sic oliani dixil Christus Luc. 24 : Ilœc suut fuisse à Deo dalum jus integruni posilivuui,
verba, etc., qnœ scripta suut iii lege, et Proplie- proul illud explicuinius, sed lanlnm siiigularo
lis, etpsatiuis, de nie. Allorain vorù logoni pro- quoddam pneceplam (|uasi in signum j)eculia-
niisit Deiis Jereiniae. 51, diceiis : Dabo legetn ris subjcclionis, et obedienlia;, et ad humililatis
meam in visceribus eorum, de quà etiarii pr*- et aliarum virluium exorciiium. Sic enim pro-
dixerant Isai. cap. 2 ; et Midieas cap. 4 : De babile est, eliam angelis dédisse Deum aliquod
Sion exibit lex, et verbitm Dei de Jérusalem, cl posiiivum praeceptum ob similes causas, ut in
haec est lex nova, quam Paiilus vocal eliani proprià malerià latiùs dicemus. Imô sunl, qui
legem fidei, ad Roman. 3, et gratian), seu le- censeant , praeceplum illud dalum primis ho-
;geni gratiœ, adGalai. 5. Praîier lias ergo duas minibus non fuisse propriam legem de se per-
]eges nulla est aîia dala à Deo ; ergo anle Moy- petuam, sed quasi personale mandatum solis
sis teiupora nulla fuit lex divina. primis parenlibus pro suis personis, non pro
4. Ratio aulem est, quia lex divina hoc mo- lolà posterltate dalum, etiamsi in statu inno-
do s,îg.ni(icat jus quoddam inlogruni à Deo ipso cenliae perseverarent. Sed hoc ego non probo ;

posiluui conlinens slatuluni roligiosuni, in quo imô censeo illam fuisse veram legem, ac de se
homines, sub peculiaribus signis, seu sacra- perpeluam, lum (piia eadem ralio erat in liliis,

mentis in oi-dine ad divinura cultuni in unum quae in parenlibus, ut legem aliquara positivam
corpus myslicum congregentur ; hoc aulem à Deosemper haberent, lum etiam, quiailiud
.modo non fueruni homines ante ^loysem spe- praeceplum fuit respectu Adae non tanlîim per-
cialiler inslituli à Deo, aul specialiter congre- sonale, sed etiam, ut ila dicam, capitale ; quando
gali in unam rempublicam ergo non ; oportuil, enim illi dixil Deus : Ex omni tigno paradisi
anle illud tempus dari specialem legem divi- comede, de licjno scientiœ boni et mali ne comedas,
nam. JMajor salis declarata est. Minor verô loquebatur cum illo, ut capite, ac subinde cum
constat ex discursu Scripiunesacrœ, et in ma- totà ejus posteritale, ut ostendunt sequentia
lerià de Sacrameniis laiiùs ostenditur, non verba : In qnocumque enim die comederis ex eo,
fuisse in illo primo lempore datas à Deo pe- morte moricris. Ibi enim loti posteritali mor-
culiares leges de sacrificiis aul sacramentis, et lem comminatus est. El ideô, teste Paulo,
eadcm ralio est de aliis particularilms ritibus, omnes in illo proeceptum illud transgressi su-
aul nioribiis. Et ideô toUim illud prinium lem- mus, mortem incurrimus; ergo fuit lex illa
et

pus vocalur tempus legis nalurœ, quia illasola pro lolâ posteritale la'.a. Imô eàdem ratione
tune vigebal, sub iilâ comprehendendo legem censeo, praeceplum illud, semel datum soli
connaluialem graliai, ut supra, lib. 1, cap. 3, Adae (juxla simplicem conlextum et ordinem
declaravi. L'bi etiam osicndi, necessitatem le- capiiis 2 Gènes.) comprehendisseFvam eoipso,

:gis divinœ hoc modo sumplce non fuisse ne- quôd illi per Adam fuit praeceplum intimalum,
'cessilalem simpliciler, sed ad mcliusesse, quod juxla probabiliorem sentenliam August. 8 Gè-
benelicium noluil Deus conferre hominibus nes, ad lilteram, cap. 17, et aliorum, quia,
pro illo tempore. Por quod solviuir ratio dubi- nimirùm, lex illa pro loto génère humano po-
landi in principioposila. Cur aulem ita se ges- sila erat, sicque verè dixil Eva Gencs. 3 : Prœ-
scril Deus eo lempore cum hominibus, licet cepit nobis Deus, ne comederemus, etc.

possemus dicere, id fecisse Deum pro arbilrio G. Ad secundum exemplum de praecepto

suo, congruenliam aliquani inferiùs trademus, utondi aliquo sacraniento, seu signo necessario
circumstanlias legis veleris explicando. |
ad inqjelrandam à Deo mediante (ide Christi

5. Dico secundo : Ante legem Moysi, proba- rcniissionem peccati originalis, fatemur, sem-
bile est, dédisse Deum hominibus interdùm per fuisse in humano génère hoc praeceplum
unum, vel aliud [icculiare priTeceplnm oppor- (livinum, ni alibi osiendimus. Dicimus aulem
tunum pro illo lempore juxla consilium vohm- in])rimis, illud non fuisse inlegram legem in
tatis elsapieniice suse. Hoc probant alia exempla sensu superiùs declarato, sed fuisse unum
in argumenlis adducta. Quanquàin primuiu siugulare mandatum ob peculiarem necessila-
non mullùm ad rem praesenlom pt-riincat; agi lini dalam. Deinde dicinms, non fuisse om-
mus enim de hominibus in slalu natura; lapsai. ninô posiiivum, sed (proul à Deo datum est)
Cùm autem innocentise status fueril adeô di- fuisse suo modo connaiurale (idei, secundum
 .iBCS. 8G0

ut idem Cbrysoslom. prjoii loco déclarât, di-

slalum, quoin pro oo lernpore In hoininibus
lial)ol>at, et idcô goiicraliler tanlùm
posiiimi cens: Ipsa scientiajusto insita docebat ,
quœnam
ad cibum accommoda et qnœ immuuda, non qHhd
Cl pcr legoii), vcl consuoludinem
huiiia-
liiil,

delcrminalioiuMii accipiebat, ut in cilato ita sint , sed qnbd pro immnudis liaheanlnr ; ci
iiaiii

lamen siinul inforiùs dicil, scienthim a Deo nobis suppedita-

loco ex prolesso traolalum est. L't

respondeamus ad aliud cxemplum de praeceplo lam docerc quœdam (juadrnpedia esse upta ad

circiinicisionis ((piod jtixia probabilioreni sen-

cibum, et non alia. Quod eliam lalè oslendit

tentiani fuit qu;V(lam delerminalio pr;«(lioli Ilicronym. lib. 2 conlra Joviiiian. colum. 7, et

Deo lacla jn-o Zacbari. papa in episl. ad Honilac. ail, gonliles

generalis pr.tcepli spccialiicr à
addimus, prœceptum illud fuisse ad Cbristum conversos abstinuisse inlerdùm à
populo Israël)

inchoalioncni quanidam legis veteris, qwx à quibusdam animalibus, qnœ naiura abborrere

Doo singulari ralione fnil anticipata per ali- solila est. Sic ergo duclu naturae, et consue-

qiiod lennpus sufUciens ad mulliplicaiioncm ludine ac Iradilionc suorum parenUim poluil

populj, quod sibi peculiariter congrcgabal, et Noe babere eliam usnm discernendi inlcr ani-

cui poslea lex dainia erat : et ideô idem prœ- malia, maxime in ordine ad sacrilicia ,
quam
ceptum eademque circumcisio seniper in cà difTorenliam anlicipato nomine signilicavilMoy-

lege mansit, eratque janua et profossio illius, scs per dilTerenliam mumîorum cl immundo-
obligationem inducens, teste Paulo ad Galai. 5. rum animaiium, quamvis talia non essent lune
7.Terlium exoniplum erat de animalibus ex rilu legis, ncc forlassc omninùeadem cum
illà, quam poslea lex velus induxil. El ideo
niundis et imniundis, quorum fit menlio Gè-
quod respondemus, nullum profce- eliam sancli docenl, pliira cssescrvaia ex ani-
nes. 7, ad
plum divinum ibi insinuari. Responsio enim malibus mundis, quia ex illis Deo sacrificandum
communis est Moysem ibi esse locutum per an- erat.

ticipalionem nam ea animalia, quce poslea

:
lex 9. ritimum exemplum erat de prsecepto ab-

vêtus in munda cl inmiunda discrevii, idoù sic slinendi à sanguine, daio à Deo Gènes, i. De
nominavil, quia ipse scripsil post legem lalain, quo pra^.ceplo aliqui senliunl, per illud solùm

quamvis lempore diluvii, de quo ipse scribc- probibitum fuisse carnes crudas comcdere .

bat, nondùm luisset fiicta discrelio ; ila Abul. quod sentit Solo supra ; alii verô dixerunt, ibi

et alii. Sed boc non caret diiricultale; nam, solùm prohiber! honiicidium ,
quasi , sub Iropo

quidquid sit de usu vocis, quem probabi'.o est, et (igurà, ul scnsil Eugul)!nus. Et favel Cypri.

per pra^occupalionem fuisse, nibilominùs ciiam libroSad Quinli. c. 119, qui in simili pnt'ceplo

in rc ipsâ videtur clarè supponi discrctio jam Act. 15, legil : A sanguiiiis effusione, lacilè sic

faclaquando Dcus jussil iutroducore in anam exponendo verba praecepli. Et videntur sequi

sepiena et seplena ex mundis animalibus, cl Cbrysoslom. elBod. ibi, ïorUdl. lib. de Pu-

bina et bina ex immundis, quia nisi jam repu- dicil. c. 12, scquiUirque Salmer. plura refe-

tarenlur divors.'c condilionis, 3estin)alionis, vcl rens tract. 43 in Acia versus finem. Unde, juxla

usûs, non babercl locum ille diver.-us modus utrumque sensnm facile respondebilur, illud
praecipiendi. El ideô Cbrysosl. bomil. 'il in prœceptum divinum non fuisse p0!^ilivum sed ,

Gènes, probabile exislimat, Deum, qui pra'cc- naiuralo. Ulraque verô cxposilio, si excludat

plum dabat, manifcslam fccisse dill'crcniiam proprium sensum de esu sanguinis et sulî'ocati

illam ipsi Noe, quod poluil faccre, eiianisi rejicienda esl, ut allegorica nimis, et contraria
sinceriiati lillerae, ci simili Icgi laUe ab Aposlo-
nullà lege lune slabilila fuissct.
Aclor. 15, et commuiii Palrum exposilioni
8. Valdc ttiam probabile est, quod
ibidem lis

Chrysost. anle diluvium factam esse dis- in utroque loco, Genesis et Aclorum, et oplimè
sentit
cretionem aliquam inter animalia, vel in or- déclarât Ambr. ad Galal. 2, in principio, et

dine lanlùm ad divina sacrilicia (si anle dilu- August. 32 conlra Faust, c. 15. Concedo ergo
vium non erat in usu esus earnium ,
ut sentit fuisse tune illud spéciale praeceptiim positivum

Cbrysost. supra iiomil. 27, et D. Tbom. 1-2, à Deo lalum, fuisse lamen singulare, et non
cl alii Gènes. 9) plenam legem. Elita Cbrysost. diclà llomil.27,
q. 102, art. (i, ad 2, et Abulens.
vel eliam in ordine ad humanum cibum
si ad ,
comparai illud cum jjr.'ccepto dato Adamo, di-
illum tune animalia sumebanlur, ul voluil Solo ccns : Sicut Adam dictnm est, ut de uno liqno ex
Non est aulem omnibus non ederel ita lue dictnm est , cùm om-
libro 5 de Juslit. q. 1, art. 1.
,

ul discrelio facla fueril lege di- nia ad esum valdè licenter pcrmissa essent, ve-
necesse , illa

vina, sed prudenlià et consueludine humanâ rùmtamen carnem cum sanguine non comedatis.
501 DE LEGIBUS. o()2

t'iide posset gciieralis raiio prcecopii tiiriqtio 2. Aliter (Epipbanio leste libres, ôô) in boc
accommodari ;
pailicularis aiilciii lalis prioccpli erravit Ploloniaîiis (piidaui dicens auctorem il-

in lali nialcriA retidiiiir ibidem ab eodein Cbrv- liiis legis non fuisseuimm, sed 1res, el nullum
sost. diccnle : Hoc facit, ni priinis illis icwpoii- eornm fuisse veruin Deum. Nam p.irlem legi»
bits comprimai illonim impetum, et proprnsiunem dicebat fuisse datani ab opilice nuindi , (piem
ad liomicidiu. Qiiaiii ralioiiciu baLol ctiaiii Aii- non Deum , sed numen sccundum esse dicc-
gusl. et jiixla illaiii expoiiiMidi suiil Paires prias Lat ,
j);ulem verô à .Moyse et aliam parlem à
allogali. Aliam verô ralionein addil August. senioribus illius populi. S d prima pars bujus
diceiis, arcain Nue fuisse lypum Ece!esi;i;, et erroris est manifesta ba?resis, fundalurqnc in
ideo unie laliiiu eliain esse prœceptiim, (piod alià bieresi, quôd Verbum non sil verus Deus,
taeiiain propheliain conliiuMet ,
qiia; cœpla est et ideô non indiget alià impugnatione. Tertia
iuipleri in geniibus ad (idem aecedenlihiis, item pars inlellccta de lege Moysi prout con-
proptereaque pra;eeplum illiid ab Aposto is tinelur in Penlaleucbo usque ad finem Deute-
renovatum esse , de qiio plura dicemus iiifra , ronomii , erronea est, et sine uUo fundamenlo ;

iraclando de cessatione legalium. nam in illis libris nullum est indicium alicujus
CAPUT H. legis dal» per alium seniorem praeter Moysen),
Ctrinn lex iloijsi à vero Deo data sit , iia ut licet poslca fuerint illi legi aliqua prœcepta
divina fuerit. bumana adjuncla, ut de quâdam lege judiciali
1. Fuit anliquus error, legcm illam dalam leginms 1 Heg. 50, et de caeremonialibns quo-
fuisse à malo Deo. Dislinguebaiit cuim ilii ha^- riimdam feslorum Estber. 9, et 1 Macliab.4, etc.
relici duo principia, malum et bonum, et priori Oniissis ergo illis duabus parlibus, circa secun-
tribiiel)ant non soliim mala omiiia et pcceala, dam potest esse nonnulla dillicullas, quia illi ex
sed eliaui corporum crealionem, et ei&dein at- parle lavent aliqui Catholici , el praesertim re-
IribuL'banl anliqUcK legis laliouem, vel quia lex fertur Origenes , bomil. 16 in Numéros, qui
illa sacrifieia cruenla principaliter pra'cipiebat, sensit aliqua praicepia fuisse data à Moyse pro-
et circa juslilias carnis versabalur, ut ait Paul, prio arbilrio, el non divina iiis[)iralione, de
vel eliam quia putabant, non fuisse puram lege permiitenie repudium. El poiesl fundari
sanetam et immaculatam. Cujus hcL'i'csis pri- in verbis Cbrisli Domini Malt. 19, ubi priùs
muni auctorem fuisse Simonem Magum intel- dicil legem illam: Qms Deiu conjunxit, homo
ligimus ex Clémente Roniano lib. G Consiit. non separet , esse divinam , postea verô subdit
cap. Ifl. Enmseculi sunt Marcion, \alentin. et de lege repudii : Xd duritiem cordis veslri per-
alii , contra quos disputât Irxneus lib. i, c. 10, misit l'obis Moyses.
2i, 29, et aliis, Epiplian. hœres. 21 et CG. Po- 3. Dicendum primo est, legem scriptam et
tissimùm verô amplificârunt bu ne errorcm Ma- Iraditam in quinque libris Moysi fuisse verè di-
nicba;i, quibus ob eam rom Iribnisolet, nt vinam , et Doum ipsum fuisse principalem el
patet ex August. bœres. 40, qui latè disputât proximum ejtis auctorem. Haîc asserlio est
contra hune crrorem in libris contra Fanslum, I>. Tliom. q. 9S, art. 2, et simplicilerloquendo
et contra AdimantumManicbaeum, et lib. contra est de fide , adilo, simpliciler loqncndo , ut ex-
adversarium legis et proplielaruni , et opliniè cludam qmeslionem, an aliquod pra-ceplum
in lib. de Spiriui elLitlerà. l'undamentum au- possit exeipi lanquàm bumanum, de quàinira
lem liujus erroris de duobus prineipiis , est dicam. Aique ita probalur suflieienler Exod.
contra naturalem rationen), et in p. 1 latè iin- 20, ubi in principio legis dicilur : Loculusque
pugnalur. Deindc auctorem veteris Tesiamenti est Dominus cniiclos sennones lios : Ego sum Do-
fuisse Deum ipsiim ostendilur latè in niaterià minus Deus tuus, qui eduxi te de terra A'Jgijpti.
de Fide , et idoô nunc sulliciat testimonium ?ion liabcbis Deos aliénas, etc. Et passim simi-
Chrisli Domini et Aposlolorum, sa;pè in novo lia verba in illis libris repeiunlur, nt soepè in
Testamento approbantium vêtus lanquàm con- sequeniibus videbimus ; cerlnm aulem de fide
tinens Scripturam sacram et divina proccepia. est, illum Dominum fuiss;^ verum Deun», ul
Quod etiam contra ilium errorem deiinivit con- ibidem constat, et ex Psalm. 18 : Lex Domini
cilium Toletan. I , in confessioncm lidei dicens : imtnaculata,clc., de quàdixerat: Cœli enarrant
Si quis dixerit vel crediderit, alterum Deum esse gloriam Dci. Et Psalm. ilS : Beali immaatlati
priscœ legis, alterum Evangeliorum, anathemn in via, qui ambulant in lege Domini , iôi^mqMC
sit, el concil. Trid. sess. 4, definivil uU^iusque saepè in aliis babelur, et in omnibus Prophelis.
Testament! unum esse auctorem. Concordat etiam Teslamenlum novnm, in qno
ià DE LEGIBUS. Wt
illa lex vocatur lex Domini etlex Dci Marc. 7 , : 5. Nonnulli autcm ex Patribus anliquis in
Irritnmfecistis prœceptum Dei , Mallh. 15 Dcus : illo et sinii!i!)us locis veleris Teslamenli per an-
di.xit : Honora, etc. Ad Ilcbra;. 9 : flic sanfiuis le- gclum Vcrlium Dei intclligunl, ut Cypr. lib. 2
stamenti, quod maiulavit ad vos Dcus. Projdcrea contra Judaeos c. 5, cl Tcrtuil. lib. conlra Ju-
lex illa eral prophelica , et figura luluroruin, daeos c. 9, et Euscb. Cœsariens. lib. i de De-
leste Paulo 1 Coriniii. 10, et Galal. 4. Quod monslrat. Evangel. c. 5, et lib. 5, cap. 10, et
confirmai laliùs in Episl. ad Hebr. cl Joan. alii, quos referl Lorin. Aclor. 7, n. 30. Unde
c. 19 : Os non commiuuelis ex eo. Solus auleni Isidor. lib. 1 Sontcntiarum, pro régula ponil :

Dcus potuit prœceptis et fa(;lis fuUira inlalli- Llbicumque in Scripturis sunctis pro Deo angclus
bililer prœsignare, praeserlini quia lalia erant, poni tur, non Pat rem , neque Spiritum sanctum,
quœ ab illius pendebanl \oluitale. Tandem sed pro incarnationis dispcnsatione solnm Filium
argumcnlatur optiniè D. Tiiom. quia lex illa inlelligi. Non désignai autom Isidor. loca Scri-
disponebat ad Chrislum Dominum, nnde ad pturae, in «juibus angélus pro Doo ponatur, nec
illum tola ordinabalur propler quod ille dixit ego illa inveni, prœler illum Isai. 9, ubi Chri-
Luc. ult. : Oportebat impleri, quœ in lege, psal- slus vocalur magni coiisilii Angélus, juxta ver-
mis et prophclis, scripla sunt de me. Et Joan. .'5, sioneni Sepluaginla : nam iii Vu'gatà non ha-
remiuil Pharisaeos ad Icgem Moysis : Nnm de betur, nec etiam in Hobrœo, ut Hieronym. no-
me, inquit, ille scripsit ; ergo idem Dcus, qui tai , cl quamvis in vcro sensu adniitlaUir, ut
Cbrislum ad nos niisit, legem illam tulit. communiler Ecclesiâ admitlil, solùm de Verbe
Conlra banc tamen verilatcm objicicbant bœ- incarnaio id prœdicitur. Verbo aulem, ut Deus
retici aliqua, quae pertinenl ad proprictates ,
est, nomen angeli non rectè accommodalur,
prœcepla et raatcrîam bujus Icgis. Sed com- nec est consenlaneum dignitali Verbi, ut Dcus
modiùs infra in propriis locis tractabunlur. est, quia nomen angeli absolulè ministrum et
4. Dico secundo : Lex velus à Deo data est nunlium Dei i» Scripturâ sigiiilicat. Unde Ma-
minislerio angelorum. lla;c asserlio est D. Tbo- laclii;c 3 dicit Deus : Ecce ego mitto angelum
mae, q. 98, arl. 5, et absolulè ac generatim mcum, scilicet, Joannem Baptistam , lanquàm
sumpla omninô certa videlur. Primo ex tesli- praenunlium Yerbi, dequosubditur Et statim :

monio Pauli ad Galat. 3 Quid igitur lex?pro- : veniet ad templum sanctum suum dominator Do-
pter transgressiones posita est, elc. Ordinata per minus, scilicet, Filius incarnalus, qui ibidem
angelos in manu mediatoris. Cbrysosl. aulem ibi vocalur Angélus Teslamenli ,
juxta bcbraea, vel
per angelos, sacerdoies intelligil. Sed ipsemet Angélus juslitiae, juxta Sepluaginla. Ubi etiam
oral. 5 ad Hebrseos exposilionem banc rejicil adverlo, non vocari Cbrislum Angelum, nisi et
et merilô ,
quia est conlra proprieialem , et cum aliquo addito exlollenle significationem

frequentiorem nsum vocis sine nccessilate , et vocis , el adjunctis aliis ,

quae divinilatem ejus

sine fundamenlo in liUerâ aut conlexlu. Item indicant.

quia nullus sacerdos interfuit in promulgatione 6. Prœterea, juxta illam exposilionem, vel
illius legis, nisi Moyses , et tanien ibidem con- magna est admittenda œquivocalio in sermoni-
dislinguuutur angeli à Moyse, ut inferiùs de- bus Scripiurae ,
praeserlim in Testamenlo ve-

clarabo. Pondéral etiam ibidem Cbrysosl. in leri. Nam cùm in Gcnesi et Exodo dicilur

posteriori loco angelorum nomen in plurali Angélus Domini apparuissc, loculus esse , aut
poni, et sacerdotem ,
qui ibi interfuit, etaliquo ali(}uid fecisse, cum Patriarchis, Moyse el po-

modo minislravit, solùm fuisse uuum. Anvcio pulo Dei, aut omnia illa erunt Iribuenda Verbo
angeli reverà fuerinl plures, infra dicam. Prac- Dei ininicdiatù loqucnli, etoperanti, aul quœ-
terea lioc confirmant aliaverba Pauli ad Hebr. dam Verbo quaedam vcrô crealo angelo
, ;

2, ubi de illâ lege loquens dicit : Qui per ange- ulrumque autem magnum incommodura est ;

los dictas est sermo, ubi sine dubio non loqui- ergo veriùs el sinceriùs inlelligimus semper ,

tur de sacci dolibus , nain statim subdil : Non esse sermonem proprium de Angelo niinistro

enim angelis subjrcit orbem terrœ futurum , cl Domini. Explicaîur lotum antcccdens uno vel
consequenter affert illud : Minuisti eum paulb alio teslimonio : nam Exodi 14, dicilur de An-
*ninùs ab angelis. Dcnique Sleplian. Actor. 7, gelo Dei : Prœcedehat castra Israël, et latiiis

de iMoyse inquit : Hic est, qui fuit in Ecclesiâ cap. 23 : promitlllur : Ecce ego mittam Ange-
in solitudine cum angelo, qui loquebatur ei in lum, qui prœce latte, et custodiat in via. Actor.
monte Sinâ, et cum patribus nostris, qui accepit autem 6, dicilur fuisse Angélus Domini, qui
verba vitœ dare nobis. apparuit, etlocutus est Moysi , in igné flammœ
665 DE i.Er.imjs. me,

rttbi, Exod. ô ; prp;o, vol utroqiio loro esl pro- diccre sormonem, quàm tnbâ eanere vel igneni
piiè sermo de Vcrb» Dei, quod esl plaiiù :ib- accendere, aul lonitrua exeilare. Item ad Gai.
surdiim ;
quis cnini dicat, ipsuiii Verbum fuisse 5, dixil : Ordiiiala seu disposita per angelos ;

Angeliiin ciislodeni ,
qui pr:ecedebal populiiiii, nam plus cerlè est ordinare vel disponere

et duoebal illum'.' vo! (liceiiduiii esl iii uiio hmo leg<'m, quam solùm assislere legislatori cum
suiiii angoluin prospiiiUi * rcalo, et in alio pro signis jiisliti;e et majesialis.

Verbo Dei, quod est voluiilariuni, cl coiilra 8. I^olest ergo esse secunda senlenlia distin-
proprielalem et cerlitudineiu serinonis; ergo gnens inter duas parles ultimas probalionis
dicendum semper esl , haec minisleria facla legis : nam prima ,
quoe ferè laniiim continu,

fuisse per veros angelos. Ll iia baee est com- praicepta legis naiurœ, immediaiè ab ipso Deo
munis expositio Pairuni. Hatio verô non esl prolata est, allera verô, quae comprebendit
alla, nisi qiite suinitiirexsuavi |)rovideiiliàDei, omnia pritcepta positiva , data est ministerio
qui gubernal iniima per média, et lioniines do- angeli immédiate loquentis Moysi. Qure difle-

ccl, ac instruit niinisterio an;::eIorun). Potesl renlia colligilur ex modo narrationis Scriptu-

denique addi alla ratio sunipia ex Paulo ad rae : nam primam illam parlem prxceploruia
Hebrceos 1 dicenle : Mutlijariè, multisque modis immediaiè proposait Deus populo , incipiens :

loqneus olim Deus Patribns in Prophetis , vovis- Ego sum Dominus Deus tuus, etc. L'nde terre-
simè locutus est mbis in Filio, uhi hanc ponil faclus pnpulus, linilà illà lege morali dixit

tanquàin pr.erogalivam propriani legis novaî, Moysi: Loquere lu nobis , non loqualur nobis Do-
quôd Deus per Filium immédiate homines do- minus. Postea verô in aliis praeceptis solùm

cueril ,
quod impleri cœpit Mallh. 3 : Càm Do- praemiltilur: Dixit Dominus ad M oysem: Loquere
minus aperiens os suum docebat eos, etc., ul no- ad filios Israël, elc, ut palet ex relique parle
tavil Augusl. 1. 1 de Serm. Domini, in principio. Exodi, et ex Levil. etc. Qui modus loquendi
Haec aulem praerogativa ferè nuUa esset , si communis est caeteris Prophetis, et ila constat,

Verbum ipsum per se , et immédiate legem id essefactum ministerio angeiorum. Item hoc
dedissel. IJnde idem Paul, ad Hebr. 2 expresse sufficilad proprielalem et veritalem verborum
ponil difrerentiam ,
quôd lex velus fuit dala Pauli, lum quia praecipué loquilur de lege, nt
per angelos tanquàm ministres et servos, posiiiva luit, lum etiam,quia ut lex illa dicalur

quia erat lex servituiis, ut D. Thom. notai, disposita, et dicta per angelos, salis est, quôd
nova autem per Dominum ,
quia est lex gra- ferè tuta, et quoad omnia illa quae erant
tiœ. maxime propria fueril ordinala, et prolala per
7. Quairet verô aliquis ,
quod fueril ministe- angelos, quamvis Deus ipse per seipsum in-
riuni ab angelis exbibitum in illius legis pro- choaveril sernionem illum quoad moralen»
mulgalione. Ad quod exponendum tria distin- parlem , quae ad ipsum eliam ut auclorem na-
gui possunt ,
quae Exod. 19 et iO narranlur. turac specialiter pertinebal. Denique hoc modo
Primo enim prseniillunlur signa advcnlùs Do- videntur posse conciliari sententiae Patrum ;

mini ad ferendam legem , scllicet , ignis et nam quidam dicunl, Deum per se ipsum im-
fumus, et sonilus buccinae. Secundo, in c. 20, médiate Iradidissc legem illam, propler verba
principio, narralur promulgatio Decalogi , his illa : Ego sum Dominus Deus tuus, utvidere licet

verbis : Locutus est Domimis Deus tuus ,

qui in Cbrysosl. Ilomil. 10 in Acla, et in aliis locis

eduxit te de terra yEgypti , elc. Tertio in fuie super Paulum, ubi Theopbyl. et OEcumeni.
ejusdem capiiis additur : Dixit prœterea Domi- illum sequuntur. Alii verô docenl, per angelos
mis ad Moijsem : Hœc dices ftliis Israël. Prima fuisse loeulum Deum , uisiaiim referam. Pos-
ergo senlenlia est , minislerium angeiorum sunt ergo conciliari secundùm diversas partes
fuisse efliciendis signis primo loco numeralis ,
illius legis.

loculionem autem fuisse immédiate ab ipso 9. Hanc verô sentenliam quoad posteriorem
Deo. lia sentit Cbrysoslom. ad Galat, 3, et parlem libenîer admiliimus, scilicei, quôd prae-
niagis explical oral. .">
ad llebrae. Sed licei cepta ex'remoniala et judicialia per angelos
prior pars, quà aflirmalur, illa signa facla esse immediaiè Moysi fuerinl proposiia. Quoad
ministerio angeiorum , vera sit , tamen altéra aiteram verô partent non videtur admillenda;
exclusiva admilti non potesl, lum proplcr om- probabilius enim esl, eliam primam promul-
nia adducla in probalione coneiusionis; (um galionem prœceplorum Decalogi l'aclam esse
maxime quia Paul, expresse dixit : Qui per an- ministerio angeiorum loiinaiilmm voces,quas
gelos dictus est sermo , ad Hebr. 2 ; nam plus est populns audiebat; id enim est magisconsen-
 567 1)E LEGIBUS. S68

taneum docfrinœ DIonysii, in cap. 4. de c(r- posilio subsistere cum his , quae diximus. Sed
lest. Ilierar. voleiitis oniniu luiec niiiiistoria iMjn vidao, cur ibi poluorit Paulus menlionom
fieri pcr aiigelos, qiiod eliain piobaul coinimi- facere de Christo sub nomine uiediaioris, lum
niler theo'ogi , et specialiler in liàc matoriû quia non est mediator utVerbuin tanliim, sed

D. Tho. (j. 98 , arl. 3. Suniilur etiam ex Au- ut Verbum incarnalum ; atverù , ad veterem
giist. libro 2 deTrinil. c. 13, et lib. 3, c. 10. legem ferendam non ut Deus liomo , sed tan-
Probalur eliain ratioiiibus pro concliisione" tùm ut Deus operatus esl; tum etiam (piia

faclis, qiiœ absolulè probant de tolà illâ icgc. Verbum divinum niliil peculiare liabuit in illâ

Ileni quia ex textu Exodi 20 non poiest col- legislatione, propter quod ci niagis tribuatur,

ligi illa diderentia : liani post promulgalioncin quàm Palri cl Spiritui sanclo; nec eliain ci

moraliuni pra'ceploiuinàDeofaclani,subdiliii': .solei appropriari in Scriplurà , ne(iue apparet

" Dixil prœterea Dominus ad Moijsem : Hœc dices fundanientum talis appropriationis. Et ideô
filiis Israël, elc. ; ergo idem, qui dixcral : Ego probabilius censeo, quod cum Nazian. et Cy-
. sum Dominus Deus, elc, continuavil, uliladioani, rilio Alex, dixi p. 3, q. 20, arl. 2, ibi Paulum
- sernionpn»lo<iuoii(lo Moysi. Deiiitiuc non obslal vocare Moysem niediaiorem inlor Deiim cl po-
iiiodus ille ioquendi : Ego sum tomiims L'eus puluin quoad illius legis proniulgalioneni , al-

tuus, nani eodeni modo dixil Deus Moysi , in ludens ad verbacjusdem Moysis Deuter. 5,
ilanimâ rubi : Ego sum Deus palris lui, el nilii- ubi loquens de eodein lempore et aciione
loniinùs tune per angekim fuisse locutum ,
dicit : Ego seguester et médius fui inter Domi-
•
Sleplian. inierprelaltis est. Hcciè ergo dixit num et vos in lempore illo, ut annunliarem rubis
Gregor. in Prselal. ad llbros Moraliuni cap. 1, verba ejus , id est , legem ejus; sic ergo fuit

•
allas 2, fuisse angclum , qui exleriùs loqucndo Moyses mediator intcr dantem Deum et popu-
serviebat. Doniinuin aulcm dici, quia interiùs lum, cui lex dabatur tanquàm promulgator
prœsidens loguendi efficaciam ministrubat . Qiiod ejusdem legis. Et banc exposilionem lalè con-
aliter scho'aslici dicere soient, personam mi- firmât Salmer. disp. 28 in Epiât, ad Galat.,
nisterialiier loquenleni, et ininicdiaiè elficien- ubi etiam prosequitur dd'ficullatem, qute oriri
lem veiba sennonis, fuisse angelum, personam poiest ex verbis proximè à Paiilo siibjunclis ;

auteni innnedialè repra;sentaiani, el cujns no- Mediator autem uiw.s non esc. Deus antem umis
mine minister loquebalur, fuisse Deuui, et est, quae non videntur apte conjungi cum prae-
•
ideô non in suâ, sed in illius personâ, queni cedenlibus , si de Moysi eral sermo. Omissis
repraesenlabal, poluisse angeluni verè dicere : autem quae dicit, exislimo Paulum subjuuxisse
Ego sum Deus. iila verba , ut ostenderot Moysem non fuisse
10. Dico tertio : Lex velus data est per Moy- auctorem illius legis, sed ministrum inler po-
seni tanquàm per proximum promu Igatorem pulum et Deum, legis auctorem, et ideô sub-
- respectu tolius populi Israël , non verô tan- juuxisse : Deus autem unus est, ut oslendcret,

quàm per auctorem legis. Prima pars de fuie quod priùs dixcrat legem non evacuare pro-
est : uam habeuir exprcssa in Scriplurà Joan. missionem. Et ideô concludit Lex ergo adver- :

1 : Lex per Mogsen data est. Rc(tc(iue pondérât siis promissa Dei? absit , quia scilicet Deus non

Clem. Alexand. lib. 1 Paedagogi cap. 7, non poiest esse sibi conirarius; fuit eigo lex illa

ài\is>.e,lactam, sicul dixil de Christo, sed da- principaliler quidem à Deo, per ^iloysen» verô
.
tam, quia ab alio logem recopit, ut eam daret tanquàm niediaiorem dala. Et ideô lex illa

houiinibus. Et sic etiam dixit Cbrisias Joan. 7 : saepé vocatur lex Moysi, Malach. -4 : Mementote
A'oiHc Moïjses dédit vohis legem ? et ita etiam legis Moysi servi mei, quam mandavi ei in Iloreb

vidctur intclligeuihiu!, qiiodPaul. de eàdom ad omiwm Israël; et Luc. 2 : Secundiim legem

lege dicit au Gai. 5 : Ordinala per angelos in Moysi. Et ob banc eliain ratioiiem Cleuiens

manu médiat oris , ubi Clirvi^ost. quem aliqui Rom. dicto libro Constitut. capite 19, Moy-
Gneci sequunlur, et multi Lalini per medialo- sem regeni, sacerdotem et legislaiorem appel-
rcm Cbîislum ialeiiigil, qui est unicus media- lat. Katio autem hujus asseriionis eadeni est,

tor Doi, et bominum \, ad Timot. 2, juxla quae prœcedei'lis, proporlione servalà, scilicet,

quam exposllionom particula illa, In manu, suavem Dei providcniiam esse bomines per bo-
non de minisleriali auctoritate, sed de princi- raines gubernare, saltem ut minislros, quamvis

pali poleslate inlelligenda est, ila ulsensus sil, ipsos suprenios principes per angelos illuminât.

angelos disposuisse legem in viriule, el aucto- 11. Secunda pars asseriionis videtur sequi

ritale >orbi diviiii, el in lioc sensu poiest ex- manifeslc ex prima. Nam si Deus fuit illius
569 DE LEGIBUS 570

legis auctor, ergo non fuit Moysos ; nani iiiia quibnpdam lostimotiiis Patrum ,
qui non lam

Icx niiuin lanlùiii liabcl proxiimim auctorcin. geueraliler loquunlur, ut jam dicam. Et quia
llcni , si Mdvscs lïiil proxinius auclor illius illa lex appellatur lex Moysi, et ipse Moyses le-

legis , al» illiiis liunianà voliiiilate liabiiissel gislalor esse dicilur. St'd liaec ?enlenlia milii

proxiinam viui obligandi ; ergo lïiis^el lev liu- non vidclnr probanda, bicciidum enini omninô
mana ; ergo non esseï divina, quod esl conira censeo , Deuni fuisse proximum auctorem et
assoilioiicin priniain, vel esst-t siniiil divina et legislalorem illius legis, non laulùn) imniodia-

huinana propriè , (luod plané répugnai. Circa tione virUitis, sed eliam supposili. El (ut non
hancverô parUMii iionnulla nolanda snnt. l'ri- sil ambiguilas in verbis ) scnsus est, pra-ccpla

mnin est, cavenduni esse niodiiin loqneiuli ii- illius legis, eliam cairemonialia cl judicialia,

raquelli in Prajlal. ad Retracl. num. 10 ,

iihi, habuisse vini obligandi immédiate à voluntalc

adduclis in exenipliini quibusdain illiiis legis divina, indcpendenlcr à voluiitale Moysi, et ila

praeceptis , ila concliidil : E\ (|uibiis plané k'gom illam fuisse propiiissimè divinam , ac
d inleiliges, prx>cepla legalia Moysis non fuisse subindi! in lioc eliam sensu, Moysem non fuisse

< jurisdivini; nani si lalia fiiissenl, perpétua auciorem illius li'gis,sed tanlùni promnigato-

t quoquc et innnulabilia perniansissent, née rem. Hanc eniin veriiaiem in boc sensu pro-
( criniini atque peccato t'eneslrani apernis- bant quae adduxi in prima asserlione. El de-
« sent. » Loqiiilur autem de prx'ceplis caire- claralur ,
qiiia Moyses lulil illam legem ex
monialibus et judieialibus, de qnibus si intelli- speciali revelalione divina , ut dictus auctor

git , non esse juris divini naturalis , venim faielur, et ex Scripiurà expresse constat; per
quideni est dicluin, sed tanien inuiile, elcxlra illam autem rcvelalinuem innnediaié indicabat
rein, et ila indisiinclè j>rol)alnin, errandi oc- f)eus volunlalem suam circa ea, qu;c ab iilo

casioneni pra.'bet : si verô loquitur de jure di- populo observanda crant; ergo ab illà volnn-
vine posit.vo, gravem erroreui tontinei dictinn lale habebant illa pnjtcopla vim obligandi, et
illud, ut constat ex adduclis asserlione prima. illam inunedialè indicabant ; ergo eranl à Deo
Et probalio ejus prior nialè inlerl, quia non immedlalè immedialione supposili quoad vim
oportet, onine jus divinuin esse perpeiuuni, obligandi , licet (juoad minislerium scribendi
et inimiilabile , sed poni poiest pro divinaî illa , vel promulgandi , essent inmiedialc à
voltmlatis arbitrio, ac consiiio, ut ex sequen- Moyse. Conlirmalur, quia aliàs illa lex quoad
libus constabil. Altéra verô ejus probalio l'al- illas parles non esset inagis divina qnàm lex

sum supponil; nam iila lex non aperiebat canonica, vel quàm propria apostolica, de qua
fenestrau) ullicrinùni, nt ex dicendis consta- dicit l*au[as : Dico ego , uon Domiiius; conse-
bit, explicando pcrinissionem repudii , in quà quens est plané falsum , lum quia est conira

maxime iile fundatur. expressuin niodum loquondi Scriplurse, in qiià

12. Secundo observanduni est, AHonsum Deus ipse dicilur iradiiiisse illa priecepla , et
Salmeronem, disp. 01 et (i2 in Acta , lalè do- Moses semper relert illa ut iradila et dicla sibi
cere, Moysem fuisse propriè legis veteris au- à Deo , et nt oslendentia inunedialè divinam
clorem, et non lanlùm promnigatorem qiioad volunlalem, lum eliau' quia Paires et llieoloiii

praicepta cseremonialia cl judicialia , inier cominuniter ila inlelligiint Scripluram, clin

quce et decalogum hanc diUdreniiam consii- boc sensu vocant illam legem divinam; luni
luil, qnôri dec^logi Deus fuit auclor imniedia- denique quia aliàs non fuissct illa lex imnuila-
tione virtulis, et siippositi, caiierorum au'.eni biiis ab bomine , sed poluissct Moyses omnes
prtecopioruin lantùni innncdialione virlulis ; illas ca^icmonias immolai e, et alias loco iila-

nam immedialione supposili Moyses fuit ex rum inUoduccre , quod plané absnrdissimnni
illius senteiitià. Unde cùni in disp. 61 lalè dis- est, ut optinié (locet D. Thomas qnodiib. 4,
tinguai jus divinum large suni|>tun) et propriè, articul. 13, ubi aperié banc docet veriiateni,
vidclnr |)lanè senliie, Icgeui illam quoad cai- consliluentlo discrimen inler legem veterem et
renionialia et judicialia non conliiiuisse jus novanj, quôd in illà delerniinaiiones cœrenio-
divinum propriè, sed large ,
prout dici solet niaruin et observanliaî erant ex jure divino,
eliam de jure aposiolico, et de canonico, et in in boc verô minime, sed dii jure ecclesiastico,
universuni de oinni illo, quod IVrUir ab bo- q'jai (lifferentia nulla essel, lùA i)r(»iiri;ssimo cl
mine per supernaiuraleni poiesiaiem divinilùs rigaroso jure divino inleliigerclur. Diceic
datam, et per divinam inspiraiioneni et illu- verô aliquis possel, legem quidem illam fuisse
strationeni. Quani senlenliani solùin probat boc modo propriissimé divinam. et babuissc
B71 DE LEGIBUS. 872

Pmim proximuin aiiolorom oiiani imniodia- N«Hine linc ibi tractabal Ambros. neque dubl-
j

lione supposai ;
nihilominùs lamon olinin labat, ([uin utenpie canonicè suum praeceplum
Moysem auclorilate à Deo acroplà illam Uilissc, '

sciipsoril; at in j)riori loco docel illam non

lit propriura legislatorom , et il a ohlit^âsse fuisse legcm divinam ,

quod in posteriori non
eliam iminedialè ex vi voliiiilalis huinaïuB negat (^ano ergo priorem traclans quœslio-
Moysi, alque adoô oliligationc Imniaiiâ non cx- nom, sine causa adducit Ambrosium , et im-
cludenle divinani illi adjiiiutà. — Uespondeo, meritô ait illum muiàsse senlentiam ; nam de
sic explicalam sentenliam non coniinere orro- Paulo constat ,
pra^ceptum, vel consilium ejus
rem, quia non repngnai. Scriplur* vcl Ira ;i- , ibi fuisse humanuni ; ita ergo Ambr. vidctur
lioni atverù dicins aucior non loquiJnr in hoc
;
sensisse df Moyse. Et eodem modo inlerprela-

sensu, ut plané constat ex disp. l()-2, ad 5 tur verba illa Chrisli loquentis de loge repu-

prioris parlis , et ex discursu prsecedeniis dii : Ad dnriliem cordis vestri permisit vobis

disputalionis.Mec etiaiu niilii videlurprohanda, Motjses. Hier. Malt. 19, et sequuntur ibi Beda,
quia superflua est illa duplex oltligatio, et sine Ilugo card. et D. Thom. Neque obstabit huic

fundamcnlo. quia ipse Moyses scmpcr propnnit opinioni auctorilas Epiphanii qui sentenliam

illam legem ul prœcepta Dei, et ut indicanlia Piolomyci ut haîrelicam damn;',l ,

quia vel id

divinam volnntalem, obligantem neque aucto- inlcliigcnduni est ralione primos partis, quoe

rilaieni, aut vohmtatcni snani ipse inlerponit, hï'relica est , ut supra dixi , vcl illa eliam

sed omnia semper ad Deum refert. lU auteni pars in illo h;eretico damnalur, quia non
lex illa inlerdiealur Moysi, satis est, quôd per solùm dicebat Moysem auctoritate proprià

ipsura data fuerit, ut ait Joannes. tulisse aliqua pr.iecepla , sed eliam proprio

15. Tertio verô supercst spéciale dubium an spiritu, et contra spirittun Dei tulisse illa , ut

hœc generalis régula aliquam admillat ex- Salmer. sujira lalè exponit.

ceplioneni , niniirùni, quia licet non omnia i i. Nihilominùs lamcn dicendum est totam
sallem aliqua , vel aliquod prseceptum iilius legem conlenlam in libris Moysi usque ad
legis Moyses proprio arhitrio tradiderit, et con- fniem Dmiteronomii divinam fuisse, et Moysem
sequenter iilius luerit non lantùm minisler, non auctorem, sed solùm fuisse promulgato-

sed eliam auctor Origenes cilato loco Iradit rem omnium partium ejus, sine ullà ex-

specialiler de lege repudii. Et licet Cauo, 1. 2 ceptione. Nolavit hoc Maldon. Mattb. 19, ubi

de Locis cap. 18, ad 2, dical illum non per- piè sanctos interprelalur. Et idem sensit

stitisse in illà sententià, id non ostondit Bi'Uarm. I. 1 deVerb. Dei scripto; Arboraius
neque ego apud illum invcnio. Aecodit quùd ,
1. 10 Theosophiae c. 9; idem plane sensit Epi-

sententià est plané And)r. lih. 8 in Luc, in pban. d. liserés. 55, imô videtur esse coinnui-
princ. Verùmtamen etiam ad illum tacite re- nis sensus doctorum. Et probalur, quia Exod,
spondet Cano, aliter sensisse, t Cor. 7, ex- 20, 21 et sequcntib. et ferè per totuni Leviti-
ponentem illa verba : Cœtens ego dico , non cinn praîmittunUir illa verba : Locutus est Do-

Doniims. Dices, ibi potiùs dicere Ambros. id mimm ad Moysem : Hœc dices ftliis Israël. Et

Paulum, ostenderet qnid propriè Deutor. 1, in princ. similitcr dicitur : Lncntns

dixisse îit ,

DomiuHS jmsit, et qnid Pauli auctoritati conces- est Moijses ad filios Israël omnia quœ prœccperal

sit ,
quia et per istum Doiuinus loquitur. Hoc ei Dominus , ut diceret eis. Quod ip?e repolit
tamen non obstat, quominùs ibi distinxerit c. 6, initio ; et potea eodem contcxtu et modo
Paulws prseceptum Cbristi à suc humano , ut omnes leges profert ; ergo nullam possutnus

onines iuterprelantur, et verba dcclarant ;

cum fnndamento excipere ; aliàs nihil n>anet

ergo, si idem accommodatur ad Moysem non , firnium in roliquis.

tractât, sed potiùs couiirmat Ambros. priorem lÔ. Dcinde specialis illa exceptio de lege re-

sentenliam. Adde , duas ibi esse qusesliones, pudii nullum habet fundamentum; nam quôd
quas Caïuis confundit, una est, an Moyses illa permissio vel lex dicatur à Moyse data

sicul Paulus aliquid humano arbitrio ,

licet veiscripla, non obstat, quisminùs sit à Deo
auclorilate à Deo data ,
prseceperit ;
alia est auctore ; nam Matt. 8, dixit Christus leprosis,

an uterque cùm proîceptum illud scripsit ac ut offcrrent quod prœcepit Moyses , licet illud

retulit , humano , vel divino spiritu ducius fuerit divinum prœceptum ; imô Marc. 7, si-

scripserit. El in hàc posteriori quieslione cer- mul dixit : Moijses dixit : Honora patrem tunm,
lissimum est, omnia verba utriusquc^scripto- et subjungit ; Irritnm fecistis prœceptum Dei;
ris fuisse canonica, et à Spiritu sancto dictata. ergo , licet in alio loco dicalur Moyses permi-
S75 DE LEGIBUS. S74

sisse , non excluditiir, quin Dei aiiclorilnle T pluribns prrccepiis illius legis, qure solùm
permiserit. l'iiilt' rcotè Clirysost. Ilomilià
0"'>
pertinent ad bouam reipublicae gubernalio-

in Matlli. dicit Chrisiiun inœslimabili sapion- nem, jusiitiam , et pacem : nam licet multa
tià pro Moyse salisfecisse, ol siil^jiiiigil :
alla pcrlincrenl ad cjï'remonias sacras, omnes
Nain quoniam ab ipso etiam illa lex cnniuuvil, ill;^ ordiiialianlnr ad tenijioralem felicilalem

jure ab omni crimiiie illam défendit. Pr;elerca illius reipublicae. Tum quia onmes promis-

nialPria ipsa divinam rcqiiirit aiiclorilatem. siones , qnae à Dco fiebant observatoribus

Diiobus cnim pntost illa porniissio intelligi , illius legis, temporales erant, ut con5-tai ex

priniô disponsalivè, concodendo voram disso- tolo liiscnrsu veti ris legis , et docent inulli

lulioncm vinculi niatriinonii rali el consum- Paires infra rcferendi; ergo, ad summum,
mali ,
quem sensum multi Patres approbant fuit illa Icx veUiii civiiis speciali Dei providen-
et in eo ccrlissiniuni est solmn Dciini potuisse tià da'a illi populo.

esse aucloivin lalisdispensalioiiis. Allas seiisus 2. Niliilomiuùs certum est finem illius legis ,

est, ut fiierit perinisslo iniiioris mali, quein bonum ac honestum et non temporalem lan- ,

scholasiici magis probare soient, et in eo i'a- lùm sed eliam spiritualeni, imô ei supernatu-
ciliùs intelligi posset, auctorilaieinhumauamad ra'em extiiis--e. Qucd lotum sulficienier pro-

talem perniissionem frisse suftkientoin, lanion bari posset ex cminentià legis divinae ; ut

el prior seiisus iorlassè probahiiior est, de quo tiimen (jeclarelur, suppono, posse nos loqui

infra; et in posteriori etiam non est verisimile, aut de fine ullimatè inlenlo per legem iilam ,

Moysem suà aucloritate ausum fuisse talem aul de fine proximo. Qui etiam duplex esse

permissionem concedere in maierià iulrinsecè potest, scilicet, vel finis quasi exlrinsecus

malâ, et quoe per se spectata non videbatur ipsius legisiatoris, vel finis quasi intrinsecus

adeô necessaria ad majora mala vilanda. Sit ipsius legis de quà rursùs (juxta superiùs
ergo cerlum, nullum ex illis proeceptis humanà dicta) loqui possumus, vel collective, prout
aucloriiale laium esse, ac subindeloiam illam compreliendit mullilndinem et ordinem prae-

legem stricte ac propriè esse divinam. cep'orum, quibus illa lex constabal, veldivisivé
de singulis ordinibus , seu speciebus illorum
CAPUT m.
praeceptorum. Et ila etiam agere possumus,
Propter quem finem data sint lex vêtus , et prœ- vel de fine communi et adaequato loti legi, vel
cepta ejiis , saltem in generali. de fine et ratione uniuscujusque legis, seu
\. Explicatà causa efficiente veteris legis, ut praecepti.

ejus ratio, et qualitas intelligatur, illius causa 5. Dico ergo primo : Finis ultimus per illam
finalis explicanda est. Circa quam nonnullam legem à Deo principaliler inlentus fuit spiri-

dilTicultatem ingerit Paulus ad Honian. 5 tualis et supernaiuralis félicitas illius populi

dicens : Lex subintravit, ut abundaret delictum, vel in fiàc vilà per bonos mores et veram san-
quae vorba indicant, finem illius legis fuisse, ctilatem , vel etiam in futurà per super natu-
ut occasione illius hominura peccata muliipli- ralem felicitatem. Haec assertio sumi potest ex
carentur, eui consonat illud Galal. 5 Quid igitur : D. Tbom. 1-2, q. 98, art. 1, et q. 99, art. 2

lex? propter transqresdonem posila est, quia, ut et prob. ex illo Psal. 18 : Lex Domini inrmacu-
idem ail ad Rom. 7, per illam legem peccatuui, lata convertens animas, testimoniiim Domini fi-

quod moriuum erat, revixit, unde ibidem, dèle , sapientiam prœstans panulis, juslitiœ
cap. 8, vocal illam, legem mortis. Et 2 ad Domini rectœ lœtificantes corda, etc., usque ad
Coiinlb. 3, dicit, litteram occiderc , per litie- ii!ud : /)( custodiendis iUis retribulio multa. ItCin
rani intelligens legem velerem, de quà subdil : sumilur aperiè ex tolo Psal. 118 : Deati imma-
Quod si ministratio mortis Utteris deformata in culatiinviâ, qui ambulant in lege Domini , etc.
lapidibus , fuit in glorià, etc. Si ergo lex velus Pra;terea ex Paul, ad Roman. 7 : Lex qnidem
fuit minislralio mortis, hic intelligitur fuisse sancla, et mandatum sanctum , et inira : Lex
finis per seinlentus per illam, quia non domi- spiritualis est , ego autem carnalis sum. L'bi licet

natur lex talis, ex iis, quae per accidens, et videatur principaliler loqui de illà loge naïu-
prœler intcniionem eveniunt. Secundo vidc- rali: Non concupisces, tamen idem sine dubio
tur finis illius legis fuisse merè teniporalis iutelligit de tolà lege. Idem reclè oslendunt
scilicet, peculiaris iustitutio cujusdam tempo- verbaSlepbani Actor. 7. ibi : Qui uccepit verba
ralis regni, quod in hàc vilâ temporalem feli- vitai dure nobis, ubi per verba viiae legem in-
citatem consequeretur. Quod palet tum ex telligit, quam Moyscs accepit, ul eam p-opulo
87S DE LEGIBIJS. 57()

(l:irel. Constat aul(Mii ibi non loqiii de vilà Israël. ; Proplietam suscitabit vobis Deus de fra-
Icinp.oiMli, soil (le a;lornà. Uiide Miitlli. 11), tribus ve.tris, lanquàm nw ipsum , andietis, quod
quidam Cliiislnni inlcnogivil : Qnid fuciiim, ni lialclur Dciileron. 18. Fuit ergo CInistus
habeain viiutn ulcniam? Cliristiis autein docuit tan(|uàm fundanientum et scopus illius iegis;

illnm, per ol)servantiani niandatornni logis data est ergo in spocialein bonorem ejus, pra;-

poss(! Ipsum conse(iui vitani a;lernain ; ergo parando el sanciilicaiido |)opuluin , ex quo
propter liaeni vil;e alternai data est illa lex. Et carnein erat assumplurus. Quod etiam signifi-

siniiliter, Luc. 10, inteiroganii legisperiio , cavit Paul, ad Rom. 9, dicens de Israelitis :

qnid fu' ienlo vitam aternum possidebo? respon- Quorum adoptio est (iliornm, et gloria, et testa-

dit Christns : /// li'tje quid scriptum est ? qno- meiitum, legisltUio et obsequium, et promissa, et
modb kijh? signilieaiis prol'eclô , lei^eni iilani concludit : Quorum patres, et ex quibus est

datam esse, ut viani viluî œtcrna; conse- Cliristus secundiim curuem, qui est super ovinia
quendai. Halio aulcni est, quia lex illa daia Deus beuedictus in secula. Ac si diceret, sicut
est à Deo non latitùni ut auctore natnne , sed alias prairogativas, ita eliam legislationem ,

etiani nt suj)enialurali auclore gralia; ; ergo seu legem dalam esse illi populo propier Chri-
data est propter ipsam graliam, et gloriani stum ,
qui ex illo erat nasciturus.

obtinendam : nam finis consentaneus est prin- 5. Atque ex hàc assertionc confirmalur
cipio in 00, qui perfectè operatur, ut est Deus. prior : nam iides Christi ad supcrnaluralem
An'.ccedens vorô probalur, quia lex illa data (inem ordmatur, et est principium spirilualis
est à Deo ex providentiâ supcrnaturali , et ut sanctilicationis et graliic : ergo lex illa, qua;

suscipienda et credenda lide supornaturali ;

cum iilà fide conjuncta esse debebat , et in

imô tôt a illa erat qnaidani prol'essio suporna- illà fundabatur, ad eumdem finem principa-
turalis (idei, ut niagis ex sequenti assertione liler ordinala est. Dicet forlassè ali(iuis, repu-
couslabit ; orgo fuit data à Deo ut auclore el gnare hoc Paulo dicenli, legem illam non
principio (/rdinis superuaturalis. posse vivificare, nec jusiificare, ad Rom. 3, 4

4. Dico secuniio : Lex votus data oliam fuit et 5 , et ad Gai. 3. Sequela paU^t, quia si lex

in pecidiarem Cbrisli lionoroni , ad conser- illa data est propier veram juslitiam, saiicti-

vandam et angendam lidem explicitani Christi talem, el gloriani , fuisset médium ad illam as-

venluri in lioniinibus, et per iliam disponen- sequendam , el conseciuenler sanctilicaret , ol

dum , cl pra^paranduin i)OCuliarom populuni vivificarel. Respondelur lamen facile, ne-

ad ipsius advontuni. Uanc assertionein sunio gando sequehini ,

quia licet lex illa ostenderet

ex D. Thoin. q. 98 , arl. 4 , eamque probo ex salulem et viam ejus, et ut sic ordinarelur ad

ilload Roman. 10 : Finis lecjis Christns adjusti- sipernaluralcm finem, et adCbristum, non
tiam omiii credenli. Ilem ex eodem Paulo ad tamen dabat vires ad justitiam, vel salulem
Galat. 5, dicente posilam esse illain legem consequeudam, ut inferiùsostendemus, et ideô

donec veniret Christns, unde subjungit : Prius- non potest dici juslilicare, quia hoc propriè
quàm vetiiret fuies, sub teqc cmtodiebumur, con- sigiiilicat, esse causam saliitis. L'nde , licet

clusi in eam (idem, qnœ revelanda crat. Itaque lex fuerit aliquale médium , non quideni per se

pœdaqoqtts noster fuit in Cliristo, ut ex fidc jn- necessarium , sed ad suininum utile, niliilo-

stificemur. Nam ex bis verbis satis constat, minus erat valdè insulliciens, adeô ut sine
Deum dédisse illani logeni per respectuni ad viribns graii;c posset esse occasio niajoris

Christum, ac subinde in bonorem ejus. Doinde mali , non quidem ex parte suà, nec ex inten-
constat, daiam osse ad separandinii illuin po- tione Dei , sed ex infirmilate bominis lapsi.

puluni, el oustodiondinn illuni ab orroribus , et G. El ila etiam solvilur prima ratio dubi-
idololalriis gcnliuni sub cullu veri Oei, et in tandi in princqiio posila: lex enim illa non est

fide Christi venturi, per quem posset justificari. daia ex intentione Dei, utabundarent peccata,

El ideô comparât Pauliis paulagogo giiber- hoc enim répugnât Deo, et summai illius boni-

nanti piq)illum , et custodienti illum ab onini lati, sed data fuit, praividente Deo, ex loge

malo et periculo; con) parât etiani sepi circum- sumpturos boniines occasionem niultiplicandi
danti , et concludenti vinoam. Denique constat peccata, idque permiilente, utet infirmitashu-
datam etiam esse propier conservandam lidem mana, et nécessitas gratiae Christi magis inno-
Messise venturi. Et ideô Stephan. Aclor. 7, tesceret, sicut Paul us ad Roman. 7 déclarât, et

priusqnàm diceret, Moysem accepisse banc le- infra iierùm dicetur. Sicque exponitur. Atque
gem , dixil : Hic est Moijses ,
qui dixit filiis eodem modo intelligcndum illud est legem in-
hll DE LEUIBIS. S78

tràsse, ul abuiularel delicluin : nam illa parli- anlonomasiam vocari soient praecepla. Soient*
cula, ut, non duil haliiludinom oans.ic (inalis, que eliam spccialiter vocari veriia Dei, ut su-
sed solani (onsroiitioiK iii, l)(>o poiniidcnle, nt niitiir ex D(Miler()n. i, (piia sprciab modo sunt
esl fro(iiHMis iii Scii|tliirà, et spoci;diU'r il)i no- à Deo ip'^o iridila uiiivcrso populo immédiate
Janl D. Tlioni. cl alii, et idem 1). llioni. ad andienle vocimu cjus, ut supra notavl ex 20
Galal. 3. Ubi addil, posse eodcni modo iiilcUi- ca|>. Evodi, cl Deulcron. 4 et 5. Cîfremonia;
gi illa vciha : Li\r propter traiis;ir('ssiouri)i posiia verô (licuiitur oninla qua; ad divinum cultum
est. Addil vcrù aliani expositioncni. (piani exi- proximè ordinahantur, (pialia eranl praTC|ita
slimo niagis propriain, scdicel, Icgein esse da- sacrific'iorum, sacramcntorum, sacrorum et

tani, ul iiluininaret liominesad vilaiidas Irans- aliarum observantiarum, r|ua! subuoniinesaft-

gressionos, siciit dicitiir data ad ciislod:endos batorum videnlur comprebendi Ezecbiel. 20.
honiines. Vel polesl eliani dici data propler Deiiifpie judicia, seu judiciales Irges dicebaii-

iransgressioiu's antécédentes, qua; adeo eranl lur, (piaî ad legimen reipidj'.ic.e el ad jusliii'un
mulliplicalai in liumano génère, ut vix niane- cun) proxinioscrvandat!) pertitiebanl. Etad haec
ret in liominiI)usc()gnitio peccati.Transgiessio capila revocantur omnia pra'cepla illius legis,

ifiilur non luit fiiiis, neque propria causa legis, ul rrctè déclarai D. Tbom. dicta q. 99, art. 5.
sed iiuluxil legisnccessitaiem, ul per iiliuniiia- Uaiioaulem et sulficienlia bnjus divisionis su-
lionein cjus iransgressiones vitaientur. Ex (juo niilur ex fine intrinseco illius legis, in asscr-
sensu poiiiis conlirinalur asserlio prima; nam tionc posilà explicalo. Nam per illam legem
transgression uni vi;atio magna pars est saltilis, iîilendit Deus facere bomines boiios, et in se,
cl necessarium médium ad aelernam vilam et in ordine ad ipsum, et in ordine ad biinia-
conscquendam. Quia verô lex ostendehat pec- nani rempublicam, et ideô dédit illis prtcce|)!a
catum vilandum, et vires ad iliud vincendum moralia, qnibus mores necessard ad honcsla-
non pra'bei)at, ideô per occasionem, ut dixi, lem simpliciter pra'cipiuntur. El quia non [)o-

vocalur adminislratio morlls, ul c. G magis test esse bomo in se bonus simpliciter, nisi sil

constabit. - reciè ordinatus ad Deum et ad proximum ; ideô

7. Dicoleriiù : Finis proximus et adœquatus prœcepta moralia brcc omnia comprebendebant
legis vcleris fuit, instruere populiim Dei ho- sub gcneralibus rationibns ex naiurali, vel su-
nestè et convenienter, non solùm in bis quai pcrnalurali luniine necessariis. Qnia verô ad
speciant ad naiuralem ac necessariam rectitu- usuin el observantiam naturalium prœcepto-
dinem et honestatem, sedetiamin bis, quae ad rum ali(iuae positive determinaiiones eranl vel
divinum cullum et juslam poliliam pcrlinent. necessai'i*, vel valdè utiles, ideô adJita sunt
Ihinc assertionem sumo inpriniis ex verbis illis in ordine ad Dcum, et cultuiii cjus prœcepta
Exodi 19: Si audieriiis vocem meam et cmtodie- cœrenionialia ; in ordiiie verô ad proxiinuu), et
ritis pactum meum, erilis miln in pcculium de rempublicam, pra-cepla judicialia : in ordii:e
ciDictis gentibns ; mea est eniin omiiis terra, et vos verô ad seipsum non fuerunt bomini neres-
erilis milii in reynnm sacerdotale, et genssancta. saria specialia prœcepta positiva, (piia ad bonum
Nam ex bis verbis constat, séparasse Dcum animœ sutficiunl ea quœ ad Deum referuntur,
illum populum à cunclis genlibus, et sub suâ ad bonum verô corporis naiuralia prœcepta
speciali cura illum suscepisse, ilem peculiarem Ex hàc ergo prœceptorum varietate
sufliciunt.
rempublicam, seu regnum ad divinum cultum proximum fmcm
etsufiicienliâ rectè colligitur,
spccialiter dicatum ex illo instituisse; eigo adœquatum illius legis fuisse rectitudiuem con-
oporiuit illidare legem continenlem praecepla sliluere in moribus subditorum, tam ut sunt
necessaria, et ad bonos mores, et ad justum et bomines, quàm ut sunt Dei cultores, atqiie
sacerdotale regnum. Prœtereaidcm constat ex etiam ul sunl cives, ut sic dicam.
legc ipsâ, in quà très ordines prœceptorum in- 8. Unde obiter solviuir secunda objectio in
veniuntur, quae sunt très principales parles, principio facta ; negamus cnim absolutè finem
in quas solet illa lex dividi, scilicet, in praî- illius legis fuisse lemporalem; quamvis enini
cepla moralia, csremonialia et judicialia, ut finis proximus aiiquà ex parte fueril tem-
illius

iradit D. Tiiom. 1-2, totà q. 9!). El biec tria poralis, non tamen adavpiatè, ne(pic ultimatè
dicunlur Denier. 9 : Prœcepta, cœremoniœatqHe ullo modo. El solum illiid oslendit prima pro-
judicia. Nam, licet in quociunque ilbirum ordi- balio ibi adducla : concedimiis cnim leges ju-
num data fucrinl pnçcepla, ninilominùs ea quse diciales proximè fuisse datas propler lempora-
moralia sunt, et ad legem naturoe spectant per lem paccm et felicitaiem illius reipublicai;
579 i>E LEGIBUS 580

sicut auleni illa praecepla pars quaedam erant nunc prosequi prolixum esset, et à noslro in-
|
illius le^is, non lola lox, ul visuin est, ila nuis sliUitoalienum, praUerquàm quod suHicientis-

ille non erat a.laiqualus, sed parlialis, eiiaiu in simèid egit l). Tliom. 1-2, à q. 102 usque ad

online Unis proximi ejiisdemlegis. Nulle auiem lOo. In generali autem , declarare inoduui iii-

modo eral ille finis iillimus, (juia illa félicitas quirendi hune finem, seu rationem in singulis

temporalis ad a;ternaiii pi incipaliier ordinaba- praiceptis bujus legis, opéra; prelium visum

tur. iiuô illaniel insiiiulio illius genlis sub lem- est.

porali, seu hiuuanà ratione unius rcgni, seu 10. Adverlendum est ergo, duplicera finem,

reipublica;, à Dec specialiler ordinala est, ut seu ralionem esse iu illis pra;ceptis conside-

esset ve'.uli fiuulanieuiuui neecssarium ad re- randam; una dicitur liiieralis, seu moralis

ligiosam instilulioneni sub cullu uniiis Dei, et alla spirilualis, seu ligurativa. Piior neces-

ad alios fines spiriluales et supernalurales à saria est in omni lege hominibus daia,siveà

Dec inlentos, ul diximus. Quocirca, si quis Deo, sive ab liomiue , quia cùm deiur de acli-

reclè consideiet, inveniel illaui legem in se bus bumai»is, necesse est, ul corum honesla-
compreliendisse pneler naluralia pi*cepi a de- lem vel ulilitalem bumanam lespeclel, el hœc
lemiinalioues positivas, quae nunc liunt per vocatur liiieralis r.:iio praecepti. In lege auiem

leges canonicas, vel civiles; quamvis lune la- divinà hoc p opriiim est, ul prêter ulilitatera

Deo, cl alio modo ilh lenipori el

Ctaî lueriiit à aciûs iiiiendai significaiionem el piopheîicara

genli accomiuodato. Ex quo nocessariô uiceii- liguraui alicu.us lei fulurai, quod Deus in ve-

dum est, fincm proximum illius legis, iiiiiiue leri lege observavit, juxta illud 1 ad Corinth.

ad«quatuai suo uiodo coniprebendisse iinem 10 : Omiiia in /igurà conlingebant illis, el tradil

legis canonica; el civilis. Quid aulera dicen- laiè D. Thomas supia, cum August. lib. con-
duui sil de proniissionibus illius legis, quoJ in tra Adimanlum Manicli;vum, el lib. 4 contra
altéra probaiione illius objeciionis peiebaïur, Fauslum, cap. -2, el lib. 22, c. 4, et lib. 18

dicelur coiumodiùs inieriùs in c. G. de Civiial. cap. 11. Haec igilur significalio di-

9. Oico quarto Singula praecepta

:
illius legis citur ratio figuralis, seu raysiica ,
quae solet à

habuerunt proprios lines inanedialos, el ralio- iheologis tripicx dislingui, scilicet, tropolo-

nes propter quas data fuorunt, propriis acli- gica, seu moralis, allegorica et anagogica.

bus, seu luaieriis accommodatas. iUcc asserlio Tropologica, seu moralis, dicitur, quandoper

in generali suuipta per se nota est. Tuniquia aciionem exlernam signilicatur interior san-
ununiquodquepraicepluni suniii propiiani spe- clitas el honoslas ([u* in illo populo desidera-

ciein suam ex line proxiiuo, ad queai lendit, baïur, vel iu christiano populo l'ulura pnedice-

et ideô sicut pra;cepla sunl distincia, ila ne- batur; laie erat praîceplum circumcisionis
cesse est, ul ununiquodqiie babeal suuni pecu- carnis, quaî circuuicisionem cordis prœfigu-

liarem flneni. Tuni eliani quia, licel parles ordi- rabat , quai à Paulo dicitur circumcisio cordis in

nentur ad Iinem lotius, tamen, si ipsai inier se spiriiu, non in lilterà, ad Uomanos 2. Allegorica

sunt diversarum rationum, necesse est, ul ad ratio dicitur esse ,

quando legis opéra Chrisli

fines etiam proprios ordinentur, sicul viiiere mysieria praeligurabant, qua propierea à Paulo

HlcI in corpore humauo, el iu parlibus hele- dicuntur : Umbra futurorum , corpus auiem

rogeneis ejiis. Idenique videre licel injure ci- Uiristi, ad Coioss. 2. Anagogica posita est in

vili aut canonico : nam, licei uuumquodque siguificalione tutiirae gloriie, et bonorum ejus,

illorum suum finem habeat adaequaium , nihi- de quà intelligi potest illiul Pauli ad llebr. 10 :

lomiuùs singulai leges sub eis contentai pro- Umbram liabens lex futurorum bonorum, non

prios lines et utiliiaics necessariô liabere de- ipsam imagiitem rerum, etc. El de hàc Iriplici

partitione generali pra;- ralioiie disputant latè theologi in principio

bent. Denique in illà

ceptorum hujus legis supra tradiià hoc ipsum primae partis , iraclando de vards sensibus spi-

reperimus, ul ex declaralione data uianifeslum rilualibus Scripturae, qui licel ferè in omni
est ; nam nioralia pniicepta ad bonos mores veleri Testanienlo locum habeant, speciali-
mores ler lamen iu praeceplis illius legis obscrvan-
naturales, judiciaria verô ad bonos ci-

dicam, caeremonalia auiem ad re- lur et juxta illos variae ralioncs propria;
viles, ut sic :

ligiosum Dei cullum ordiiiabaniur. Sic ergo singulorum praeceplorum à Patribus assignau-

singulai species pnecepiorum sub his generi- lur.

cl quasi specilicos fines

R! 11. Est autem ulteriiis adverlendum, illas
bus contentai, proprios
habuerunt; eos anlen» onmcs in parliculari diKis rationes, litteralem et spirilualem, non
881 DE LEGIBIS. ,
S81
esse aequaliler vel eoilein modo applicandas lueruul imposita ex instilutione divinù ad si-

ad singuias parles illiiis Icgis. Nain iiipriniis gnilicandiiui futiira, vel non? Si primum con-

prœceploriiii) iiioialiuni, ul lalia suiil non est cedatur, profeclo per se signilicabant sallem

(luaiieiida spirilualis, seu lij^uialis ralio, (juia ex secundaria inti-nlione, (t ila nulla esl dil-

prujcepla iihisecuiuliini se speclala, cl ralione iercnlia , (juia ca-remonialia non aliâ ralione

nialciia), non sunt posiiiva, sed naluralia. |»ossunl dici per se signilicarc, nisi (piia ad hoc
rndc cl anlo illani Icgcni oMigaliant, cl unnc lueruul imposila ; non enim ex nalurà suâ la-

eliani ohligiiil, qiiaiido ligiiriie, cl umbrai Icgis 1cm signilicalionem babebant. Si autem nege-
vcleiis ccssàrnnt. In illis eigo non considcra- lur, judiciaiia prflîcepla luissc inqiosila eliam

lur ralio liguralis, seJ moi alis, luni ([uia sicut secundariô ad siguiSicandum , proleclo non si-

prœcepla illa sunl pcrpclua, ila cl eoruni ralio, gnilicabani ;

quia in signo ad placilum impos-

luni eliani (|uia ralio liguralis csl posiiiva, ut sibile est inielligei e signilicalionem sine impo-
sic (licani, cl ex insti(nli(nie; ralio antcm illo- silione, sicul rcialioncm sine fuudamenlo. Nec
runi piaticeplornui non esl ex pcsiiivà insiilu- poîcst iritelligi, (|uid sil signilicare |)er acci-

lionc, sed ex ralione nalurali, vel purà, vel dens ralione suiijetli, scilicel, popuii, cujus
aiijuià luniinc fitiei; in lioc enin» disiiFiguuniur lotus status erailiguralivus ( ut Cajclan. ail)

iila pr;i'Cipla à c^renionialibus cl j'.uliciaiibus, quia esse in suhjt'clo, ctijus ; talus est signiiica-

Ul scnlil D. ihonias quicbl. lUU, arlic. 1, et livus, seu esse parlem illius status , non cssct
ul)i Lenè id expbcat Cajcl. Idcin cliant D. salis ad signilicandum; nisi impositio ad ligu-
Thcm. q. yi), art. 2, 3 el 4, ci q. lUi, art. 1, randum in lalcm eliam p.irtem caderet. El
et ila in omnibus iilis (|ua.'slio!ubus nullani lune non lolus slalus esseï quoad omnia et (ut
raiîoneni ligui alcm in his prœcei;tis considérât. ila dicaui tolaliler figuralivus. Quod si (ie
)

Praecepta aulcni judiciaiia et cœrenionialia laclo status iilius popuii luit liguialivus quoad
sunt propriè positiva divina, el in eis niaxiuiè ulrumque genus praeccplorum judicialium cl

considerauir dupiex ralio dicla, diveiso tamcn cieremoiiialium , ideo est, quia ex inienluâie

modo, ut voluit D. Thoni. (iiclà q. 104, artic. Dei ulraquc luèie ad signilicandum imposila.

2; nam cœremonialia dicil esse figuraiia primo 15. Dico ergo, ulracjue praecepla habuisse

et per se, quia sunt pi incipaliler inslilula ad ali- ratiojicm liguralem aliquo modo per se ex in-

quid pr*signa!.(hnn ;
judiciaiia verô ion primo stilulione divinà. Difl'crenlia autem à D. Tho-
et per se, sed ex consciiucnli ruerniil ligura- nià iiit Mita videiur iiabcre locum in illis prœ-
lia, quia non ad signilicandum, sed ad ordi- ceplib seciindùm parlicularcs determinaliones,

nandura slatum illius popuii sccundùm ju- cl (liiiia dicani) sccundùm speciticas raiiones
siiliam el lequiiaiem per se data sunt, ex coriiin. Nam, Icquendo in gcnere de ulroque
conscijuenti verô aliquid iiguiabant. Exponit ordine illorum pncceplorun) , mm polest in
aulem Ciajet. nec per se priuiô, nec per se eis sulliciens ralio dillcrcnliai constitui , ut
secundo fuisse ad signilicandum inslilula, sed probant ratior.es proposilic : quia rêver.» uter-
id habuisse per accidens, in quantum data quc ordo pra;cepiorunj per se primo fuit in-

sunt populo, cujus tolus status crat ligurati- slilulus prupler deltilum ordincm hoininum ,

vus. vel reliiiioni- ad Deum , vel jutliliie inler se ,

12. Non caret tamen dillicultaie bscsenien- et in utroque illorum signilicaiio, vel liguratio

tia D. Thomse, quam augel inlerprcialio Ca- estaujiincla ex instilutione Dci. Considerando
jelani. Priniô ,
quia à neulro rcd^lilur ralio il- aulem parlicularis delermiiialioiies praece-
lius diffcrenliac. Secundo, ([uia , sicul judicia- ploruin ulriusquc ortiinis, videiur es.se aiiqiia-

iia pracepla sunl per se primo inslilula ad lis diUerenlia ,

quia in ia;iemoni.dibus parli-
ordinandum liomines iuler se,ilaeliam caire- cularis delcrmiuaiio cseremuni;je in lali sacri-
monialia praeccpla per se primo dala sunt pro- licio, vel SiCramenlo ordinaric siimilur ex ra-
pler culluni divinum, cl indc babcnlsuam lit- lione ligurali; in judicialibus aulcm sumilur
leralcm ralioncm , ut docct idem D. Tliomas ex ralione lillcrali , seu morali. Et ralio est,
qusestione 102 , artic. 2 ; ergo eiiam in illis li- quia liccl principaiis ralio sacrilicii sil divinus
guralis ralio est tautùm secundaria, el non cullus , ad hune cullum parùm rcl'errel ,
quod
primaria. Ucspondcri polest ex Cajclano, esse pi;ecipcrclur oll'crri hoc vel illud animal , vel
quidcm secundariam, sed per se, et in hoc sub liàc aul illà aciionc; propier reproescnla-
difl'erre csercmonialia àjudicialibus. Sed contra lioncm aulem, vel figuram , delcruiinala est
If
hoc objicio lerliù, quia vel judiciaiia prœcepla talismatcria vel forma sacrificii, et ila ferè in
883 DE LEGIBIS, S84
omnibus c;t;rfimoiiiis cnni pioporlione invo- sancta , sicut ipse saîictus est. Et ideô in Scri-
nieliir. Alverô in jndiciaiibus non solùm in plurA beali dicunlur et immaculati, qui ambu-
genorali, sotl oliam in particulari in singiilis lant in lege Domini, Psal. 118, quia, ut dici-
pi"TDCoplis et actionibus eomni , considcialnr lur Psal. 18, lex Domini immarulata , tesùmo-
uliblas, sen coinnioditas aul aMpiilas acii mis )iium Domini jidele, jiistiliœ Domini rpctœ , prœ-
pnKcepUe in ordine ad commune bonuni rci- ceplnm Domini lucidum. llem ad Roman. 7 :

publiciie bumanre, quia nibil in co ordine lliupie lex suncta , et mandatnm justum, sauctum
pr;BcipiUir, nisi quod ad hune linoni est ac- et howim. Kl ideù Chri^tus Doniiuus sccpè nio-
commodaium : hàc verô ralione supposilà , nebai , non venisse solvere legem, sed ad-
illi adjuncla est signilicaiio. Et ita rectù sub- implere , et Matt. S , dixil : Iota nnum aut nnus
sislit difïerentia quôd ligaralis ratio in caîre- apex non prœteribit à lege, et idcircô et ipse
nionialibusést primaria , in judiciliabus aulem legem servavit , et secum etiani in inlauiiâ scr-
secundaria. An verù in oumibus et singuiis vari voluit , Luc 1 et 2 , et alios eam servare
prœceptis ulriusque ordinis necessarium sit docuit, ut cùm leprosos misit, ut ostenderent
uiranique raiionem simul invoniri, dispulari se sacerdoiibus , et olFerrent , quod proecepit
posset , id lauien expositoribus divina; Scri- Moyses, Matt. 8, et Luc. o et 17, et gênerai ter

piurae relinquimus. cùm dixit Mail. 23 : Super cathedram Moijsi

sederunt scribœ et pliarisai; omnia ergo qiiœcum-
CAPLT IV.
que dixcrint vobis, servate et j'acite ; secundiim
Circa qnam maleriam lex velus et prœcepta
opéra icrb eorum noUte fncere. Lbi Ilieron. per
ejus vcrsuta fuerint.
calliedram Moysi , doclrinam b gis iuloliigil,

1. In niaterià legis duo considcrare sole- cui Chrislus honorem et observantiani deferri

nius, scilicct , id quod prœcipitur, et persoua V(duii, etianisi doctores ejus pravi essenl, et

cui pr.Teooplum iniponilur. Vciumlamon hoc eam non servarent.

secundum explicauinn s iufra doclaiando ef- 5. Cou ira banc verô assertionem objici po-
fecius et obligaiionem illius legis; in'e ergo so- lest primo testimonium Ezecbiel. 20 : Dédit

lùm niateriam proximam in quam lex illa ce- eis prœcepta non bona, et judicia in quibus non
cidit , vel cadorc potuit , exp'icaliiri sumus ,
rivant , et polluit eos cum muneribus suis , cian

qu3e res maguà ex paitc pr.iecedenti capile offerrent omne, quod uperit vulvam. Secundo
tacla est, quia non poteral adaequaius finis il- obsiai illud ad llebraeos 8, ubi de veleri Testa-

lius legis sine aliquà cognitione materiai ipsius nienlo dicilur : Si prius illud culpà vacâsset, non

compiebendi ; hisautein supposilis, ([ux dicta utique secuiidi locus inquireretur ; \eAus autem
sunt, reliqua facile expedicniiis. Teslamenium idem est, quod lex velus; ergo lex

2. Dico ergo priniô : Matoria illius legis non velus non vacabai culpà. Teriiô, auctoroperis
poluil esse , nisi sancia et honesta. Assertio Impertecii in Malt, homil. 28, circa finem, priùs

est de fide certa , et quod atlinet ad pntcepla de lege dicii : Non injnstiliœ opus injiiugit. Unde
moralia , salis constat ex diclis supra de lege postea int'erl : Vides, quia injnsta est lex, et

naturali ;
quod verô spectat ad prœcepta posi- onerosa , et ilerùm infra : Ergo lex immitis est,

tiva, inlelligenda est cum parlilione accom- quia quidquid mauduvit, in ira suà mandavit. Et

moda : nam prsecepta allirmativa dicunlur iulra : Item lex superba est, etc. Quarto objici
versari circa niateriam bonestam, quia solùm possunl particularia praecepta ,
qua^ jusia non
prsecipiunt acins qui sanclè et honestè exer- videnlur , ut est lex de libello repudii, quam
ceri possunl et debent , saltem supposit.à lali esse injuslam , et ut talem à Christo esse dam-
lege ;
prœcepta autem negatjva dicuntur ver- naiam Malt. 5 dixit Tiraquel. in Proefat. ad ,

sari circa niateriam bonestam , vol quia omis- Relracl. num. 59, ubi eliani refert, qusedixe-

sio actùs prohibiti honesta est , vel quia actus rat num. 10; simile videlur esse, quod de
prohibitus malus est, aul esse potest, saltera usurà dicilur Deuteron. 25, ubi prohibetur
ratione prohibitionis. Sic autem declarata dari ad usuram fratri, non autem alieno. Addi
conclusio probatur apertè, (um ex communi eliam polesl lex ,
quam auclor Imperfecli in
ratione legis , decujus ralione est , ut in nia- loco cilaio adducit ex l.evilic. 10 : Diiiges

terià rectâ et justâ vers-^tur , tum ex speciali proximum tuum , et odio habcbis inimicum
excellenlià legis Dei, cui nvi est siwilis in le- tuum.
çjislatorilms, ut dicilur Job 56 , et idoo lex quae i. Locus Ezecbiel 20, duas babet exposi-
Peurn habei auctorem , non polesl non esse tiones, una est Augusl. episl. 19, quarasequi-
 585 DE ij:gibus. j^(.

lur D. Thom. 1-2 , q. 98, art. 1 , ad 1 , il>i lo- mea projecerunl ,

quœ faciens iiomo vivet in eis ,

qui Ezecliieleni de praiceptis cceremunialibus, et sabbala mea viotaverunl veliementer , quae

eiea vocari non boiia , non quia essenl de re verba ilerùin aiquc iterùm repeiii, et postea
malâ , sed quia non cranl lalia, ni iioniinesfa- subjungit : Ergo el ego dedi eis prœcepta non
cerenl bonos, vol ni sine illis boni esse non bona, et judicia in quibus non vivant , el pollui
possinl , ut ail Augusl. vcl quia graliani non cos in tnnneribus suis cùm offerrent omne quod
conferebant, ui ail div. Tlion). sic cxponens aperil vulvani propler delicta sua. Ex quo cou-
iila subscquenlia verba : Et judicia, in qitibus texiu videlur manilestum, haec prsecepla non
non vivent, uli([uc vilà gralicC. Aiii eliani Paires bona, non esse illa quœ Deus priùs dederal
illa verba intelligunl de praiceplis à Doo daiis sed poliùs illis opponi tanquàm daiam in pœ-
in loge velcri ; aliis verô inodis explicanl , cur nani Iransgressionum priorum pra;cepioruin
dicanlur non bona ; Âmbros. enini lib. 5, episl. quod eliam indical parlicula, ergo, el illa par-
42 : Prœcepta non bona , exponil , id csl , non ticula copulativa, el ; nam ba;c indical , ba?c
perfecta. Quia Deus, inqyùl , Evangelio perfe- pra;cepia non bona esse dislincia , el addiia
ctioraservavit. El ila exponil locuin iilum per poslpriora; prior verô indical causam, scili-

alium Pauli ad Galat. 5 , ubi lex dicilur pœda- cet , quod boc fecerii , vel permiserit Deus
gogus, quia eral lex iinperrectorum , et ([uasi propler iransgressiones priorum praeceptorum.
inraniium. Siniiie babet Psal. 118, ocionar. El eàdeni ration e judioia in uitimis verbis po-
16 vers. : OciUi mei defecerunt, etc., ubi obji- sila, non sunl eadem quae in prioribus, imô
ciendo ex eodem loco inferl : Ergo Deus mala per antilbesim illis opponunlur : nam qui fece-
dat prœcepta , et respondet : De prœccpiis sic rit judicia legis vivet in illis; posteriora aulem
solvitur , quia infirmis non dure debuit perfecta talia sunt in quibus non viviiur. El hoc indi-
prœcepta. Idt m 1ère sensit Cbrysost. boni. 7 càsse videlur Cbrysost. homil. 17 in Acla,
in 1 ad Corinth. dicens : Qtiid est aulem non pondcrans, Slepbanum vocàsse legeni, eloquia
bona? quœ non multitm conférant ad virtutem, et viva, ul ipse Icgil, quia sunt, inquii Cbrysost.,

ideb subjungit , jnstificationes , in qinbiis non vi- eliam eloquia non viva , de quibus Ezeciiicl
vent. Nec videlur haic exposilio displicuisse dicil: Et dedi vobis prœcepta non bona, ad quœ
Hieronymo Ezecbiel. 20, in secundà exposi- respiciens Stepliamts dicil, eloquia viva. Clarè
lione, ubi eliam per pra:cepla non bona, mul- ergo dislinguil Cbrysost. non illa praicepla
tipliées legis caeremonias inlelligil, quas ap- bona à lege Dei. El oamdem exposiiionem
pellari dicil prœcepla non bona, non quia sinl primo loco ponit Hieron. ibidem.
mala, sed quia non erant per se bona, el quia G. Ilàc ergo exposilione supposilà, quaî
occasione mali dala erant, scilicet ,
propler mibi maxime littéral s videlur, concedo , illa

idololalriasel blaspbemias, cl ita dala suni quasi prœcepta vocari non bona, quia rêvera erant
ad vitandum majus maluni, ni Deo offerrent vi- mala el lurpia, neque inde sequiiur, j)rsecepla
ctimas, quas dœmonibus offerebant. legis lalia esse, sed poliùs opposilum inferlur :

5. Hsec exposilio sulïicienier solvil diflicul- nam bœc opponunlur illis tanquàm non bona
taiem , eliam admiliendo, sermonem ibi esse bonis, sicul judicia in quibus non viviiur,
de ipsis praeceplis Dei : nam quocumque illo- opponunlur judiciis legis; quœ qui fecerit,
rum modoruni suflicienier expl caïur parlicu- vivil in illis, el munera ac oblaliones qune
la Non bona. Imô eliani possunl dici non bona,
: polluunt ollerenlem, opponunlur cœremoniis
quia erant valdè onerosa, quse vix posscnt legis. Unde videlur mibi , sicut in lege distin-
portari, ut dixil Pelrus Acior. 13, vcl quia guuntur illa tria, prœcepta, judicia elsabbala,
erant nimis rigida , ut oculum pro oculo , dentevi seu cœreinoniœ, iia in pœnà illaii iransgresso-
prorfen^e, Exod. 21 , etc. Verumlamcn quod ribiis illarum trium partium legis, distingui
illa exposilio supponit, scilicet, verba illa in- illa tria, prœcepta non bona, judicia, in qui-

lelligi de proccepiis legis ve cris, sive caeremo- bus non viviiur, et nmnera, quœ poUuunl of-
nalibus, sive judicialibus difficuliaieni ma- ferentem. Suporest verô cxplicandum , quo-
gnam babet. Primo ,
quia dixeral ibidim modô Deus dicalur dare talia prœccjtla non
Deus : Dedi eis prœcepta mea , et judicia mea bona. Respondeo tamen breviier cum Hiero-
oslendi eis ,
qiue facieus homo vivet in eis, iusuprr nymo, intelligi permissive juxta phrasim Scri-
et sabbala mea dedi eis, el d(Mndc conqiierilur pliirœ, sicul dixil Paul, ad Roman. 2 : Pro-
Deus ; Irrilaverunt me donms Israël in deserto ; pler quod tradidil illos Deus in reprobum sensuw^

in prœceplis meis non ambutaverunt , el judicia vel sicul dixit David 2 Reg. 16 ; Dominas prœ*
TH. XIII, 19
w m LEGIBUS. 588

cepit ei. Accedit, quàd propler transgressio- dicendo, legem quulem fuisse imperfectam
nem Icgisdabat Ueiis popiiluin illiim iii capli- quia vir'^s non (lal»al professoribus ejus, ut es-
vitau ni , cl inde por occasionoin pojMilus ille senl à cul|)à imiiiuiios.
iiniiabalur gcnles iii pravis iiiorihus conlrariis S. Ad lertium rospondeo , auclorem illius

eliaiu logi nalura;, ul de idololalrià, ol siiiiili- operis non habere niagnam auclorilalem , el

bus. CogebaUir eliam iniqnorum regiiin leges ideô non esse necessarium siugula verba ejus
suslinerequie possunt dicijudicia, in quihus excusare. Nam sine dul)io in verbis iliis exce-
UPC vilani , ncc consolaliononi liaherent , cl dil, nunquàm lamcn dicil, legem illam aliquod
lune cliain inipias oblaliones lilioruni facie- niaium prsecepisse, sed fuisse onerosam, quia
banl, et similibiis niunoribns poUuebanlnr. pr*cipiebal, el non juvabal, quod verum est.

JuxlailhulPsal 103 : Covnnixtisunt inter geiites, Quod verô addil, legem fuisse iujustam, vel

et didicemitl vpem eoriim , et servieriiiit sculpti- superbam, excusabile non est, sicul neque alia,

libiis eormv, et factitm est eis in scandaltmi, et im- quce paulô inferiùs nolabinius.

molavemntfitiossuos et (ilias suasdœmouUs, clc, 9. Ad quarlum respondco generaliler, licel

usque ad illud : Et tnididit eos in jnanus gentiiim, in sensu aliquarum legum ,

qua; videnlur ha-

et doniinati smt eorinn ,

qui odenint eos. Igilur , bere aliquid rationi conlrarium variai sinl opi-
sicul eos Dcus Irailidil, ila eis dedil privcepla niones, nihilominùs in illo sensu admiliendum

non bona, et polliiil eos juslc id permillendo. esse, prœceplum aliquod illius legis injuslum,

7. Secundùni icslimonimn Panli duas eliam aul malum dici posse, in quo etiani excessii

habel exposiliones. Una esl, si cnlpd vacnsset, Tiraquel. loco ibi cilalo. Nam lex de libello re-

idesl, imperfectione, vel , ut gr.ieca habcnl, si pudii, si permissiva lantùm erat, nouerai

essel irreprehensibile lanquàm omni ex parle niala, nam licel facere malum culpa sil, per-

perfeclum. Sensus ergo eril, si vetori Tesia- millere malum, prœserlim iuDeo, non esl ma-

niento nibil delnissel , novum non fnissel nc- lum , nc(iue eliam esl injuslum , quia si id

cessarium. lia Cajei. ibi , el sequilur Francis- permisit,non fecilsine causa juslà, ul Chrislus
cus Ribera. Allera exposilio esl, ul sil sermo eliam declaravil Mattliaii quinio. Unde non

de verà cuipà el peccaio, non ipsius legis, sed reclè eliam loquilur Tiraquel. dùm dicto nu-

eoruni, qui subjiciebanlur legi, ila ni sensus méro decimo, ail, Chrislum damnasse , vel re-

sil, si velus Teslainenluni culpà vacàsst-l, id esl, probàsse illam legem; nam licel eam abslule-

si iilud privitm Teslamentnm incutpahiles effe- rit, non danmavil, iiisi exponalur, reprobàsse,

cisset observatores suos, tmnfjnàm secundo locus non ul niidam, sed ul minus pcrfeclam. in quo
relinqueretur , ul ibi ail Andirosius, el sequilur sensu eliam Isidor. libro de Genlium vocation,

D. Thom. ibi iect. 2 dicens, legem veterem, capile decimo quiulo, el libro secundo de Dif-

licel bona l'ueril, non vàcasse culpâ in his, férent, spirilualib. cap. 28, dixil, propler simi-

quibus dala est, lum quia non purgabal com- lia prsecepta diclum esse per Ezechielem :

niissa luni quia non dabal graliani adjulricein bedi eis prœcepta non bona, ulique ail, quia quœ-
,

non commillendum alia sed lanlùm ad co-

:id , dam carnali populo carnaliter age)tdu perniissu

gnoscendum. Quod uno verbo expressil reclè sunt , el adduxil exemplum de permissione
Chrysosloni, ibi boinil. 14, dicens: Si culpà va- factcà Hebrœis ad spoliandum Jilgyplios Esod.
câsset, id esl, si eos effecisset nidli culpœ affines. lerlio, 11 eU2, quae lamen non fuit pura per-

El pondéral egregiè non subdidisse Paulum, vi- missio, sed eliam concessio, et relribulio.

tuperans enim ipsum, id esl, leslameuluni, sed, 10. Quocirca eliam lex de libello repudii po-

vitupérons enim ipsos, id esl, prolessores illius luit esse non lanlùm permissiva , sed eliam

legis, in ipsis enim eral culpa, non in lege, ut conccssiva, el sic eliam nec injustitiam coutine-

dixii idem Paulus ad Kom. 7. El boc ipsum col- rel, quia ex concessione divinà sub illà lege, et

ligilurexverbisJeremix' 31 : Eccedies vi nient, condilione conlraclùs à principio fierel. Alque

iiicit Dominus , et feriam donmi Israël et domui idem dicendum est de lege usurarum : nam eis -

Judtt fœdus novum , non seaindùm pactum, quod dem duobus niodis ab auctoribus intelligitur,

pcpiiji cum patribus eorum. El infra: Pactum, el ulerque suam habel probabilitateni, ul videri
quod irritum fecerunt , quae uitima verba Paulus potesl in Covarruvià libro lerlio Variar. capile

causaliler legil: Quoniamipsi non permanserunt primo, numéro septimo. Neutro autem modo
in testumento meo , et ego neglexi eos , illi ergo essel lex injusta , aul mala, nam si fuii pura
sunl, qui culpâ non vacabant, non lex. Pos- permissio, fieri poluit ex juslà causa, si autem
gunlaulem hse duae inlerprelaliones concillari, fuit eliam concessio, potuerunt Judœi habere
 589 DE LEGIBUS. S90
juslum titulum pelendi, et accipientli illas iisu- bis psalm. 118 : lieali immaculali in via, qui
ras lanqiiàin à Deo donatas, vcl ul à siiinoiuo ambulant in Icqe Domini , cl in verbis Cliiisli
,

Domino vel ul à jiisto judicc. Alla verô Icx t'aiso Matth. l'J : Si vis ad vitam ingredi, servu man-
allegaUir : nain in Levilico solùui di(;ilur Diliyes : data, ulique in legc veleri conlenlà, nam qui
amicitm tiium , sicut te //Jium; anliqui auleni Chrislum iiiterrogaverat ad illam observandam
Hebroeoruni ( ul suu)itur ex Matlha'o 5) uialè tcnebalur. llem in verbis Paiili ad Honian. 3 :

inlerprolaiido addebant, et odio liabebis iiiimi- Factores legisjusti/icabunlur. (Jnde lormatur ra-
cum tuum, cùni potiùs inlelligore debuissenl, tio, nam intégra observatio illius legis consii-
proxiuiuni amici noniine signilicalum esse, ut tuebat hominem inunaculalum, ol juslum, et
intelliganuis, omneni proxiniuni ut aniicunj dignum vità a'iernà; sed sine aclibus iniornis

diligendum esse, sicui laciiè illud inlerprela- ad salutem nccessariis non potest bomo esse
tus est Chrislus Doniinus Maltli. cap. 22. juslus, et immaculaïus, nec vilà œiernà dignus,
H. Dico secundo. Materiavelerislegisaclus ergo hi aclus sub malerià illius legis compre-
etiam internes per se, et directe comprehende- bendebantur. El hue etiam spoctaiit discnrsus
bat. liaquein hoc diflert lex illa à legc humanâ, divi Thomie bîc qua^st. 98, artic. 1, et quse-
quia haec per se non extenditur ad aclus nierè stione 99, artic. 2; nam in priori probat, ad
inlernos, illa verô eos prœcipiebat, et velabal. perfectam rationem logis divinie pertinere, ut
Quae diflerentia ex diversilale legislaloruni na- hominem ad viiam ;etcrnam quae per
dirigat
,

scilur, nam honu non dominalur in aclus in- quodcumque peccalum impedilur, et non so-
lernos; quia illos per se cognoscere non polest. lùm per actus ex leriores, sed etiam per inte-
Deus autem scrutator est cordium, et ideô riores; lex ergo velus, qu* divina est, circa
jurisdictionemhabet,et direclum doniinium in ulrumquc versari debuit. In altero verô arli-
actus nierè interiores. Quae ratio optiniè pro- culo docet, sicut lex humana intendit amici-
bat, legeni divinani posse cadere in actus in- tiau) bominum inter se, ita legem divinam
lernos; quod aulem lex velus hoc habuerit, intendere amicitiam hominum cum Deo , et
probandum est ex Scripturà , ostendi autem consequenter intendere, facere homines simi-
potest primo ex illoLevilic. 19 : Non oderisfra- les Deo, juxta illud Levitic. 19 Sancti estote :

trcm tuum in corde tua, et inlra : Diliges proxi- quoniam ego sanctus sum, quia similitudo est
nmm tuum sicut te ipsum, et ex illoDeuieronom. causa amoris haec autem similitudo ad Deum,
:

6 : Diliges Dominum Deum tuum ex loto corde et vera sanciilas praecipuè per actus inlernos
tuo, etc. Et infra : Eruntque verba hœc in corde comparalur : ergo hos etiam actus prœcipiebat
luo, et meditaberis in eis, quse omnia in actibus lex illa, quae divina eral.
internis consislunt. Item facit illud psahn. 18 :
13. Contra banc verô asserlionem objici po-
Lex Domini immaculuta couver tens animas; nam testprimo, quia Paulus ad Roman. 3, legem
conversio anima; actus inlerior est, lex autem veterem vocal legem factorum, quae vox actio-
non convertit animam, agendo conversionem, nes externas propriè siguificat; indieai ergo,
sed prsecipiendo. Unde lex illa pi jecipiebat ve- legem illam soliim fuisse de ex ternis faclis, ad
ram pœnitenliam, et conversionem ad Deum, modum legis humanai. Secundo objici potest
ut passim constat ex proplietis; imô ad hoc, divusThomas quœst. 92, artic. 3 , dicens, le-
tempus etiam designabat , Levitic. decimo gem novam superabundare veleri, interiores
sexto : Meuse septimo decimâ die mensis (ifjlUjc- actus aninii ordinando, secundùm illud Matth.
tis animas veslras, ulique per inlernam pa-ni- 3 : Nisi abundai erit justilia vestra, etc. Etidcb,
tenliam nam exterior potiùs corpus, quàm
, inquit, dicitur quod lex vêtus cohibet manum, lex
animam allligit. Item pœniteniia inlerior est. nova animum; ergo non versabalur circa inler-
quœ mundal à peccalis, et tamen ibi subjun- nos aclus. Tertio addi puieslauclor Imperfecti
gitur : In liâc dieexpiatio erit vestrî, atquc mnn- in MaUhaium hoiuil. 28 , ubi sic inquit : Et si
datio ab omnibus peccatis vestris, coram Domino impleverit quis omnem justitiam legis, vivit quidem
mundabimini. Eral ergo prseceplum illud pne- in eà, non tamen justifie atus est. Et reddil ratio-
clpuè de interna pœnilentiâ. Denique Exod. nem : Quoniam lex abstinentiam
mandat mulo-
20 liabelur générale mandalum, non concupisres, rum, ut, non occides, non justiliœ opus injungit,
quod omnem immoderalam cuncupiscenli un ut, non irascaris sine causa, et, non concupisces.
prohibebat, ut sumitur ex Paulo ad Hoin. 7; Lbi signiflcat legem illam non prohibuisse hos
ergo lex illa etiam inlernos aclus cohibebat. inlernos motus, quod lalè prosequilur. Quarto
12. Addi etiam potest ratio lundata in ver- il argumentari pussumus , quia aliàs sequitur, le-
rjfrl DL LtGIBUS 592

gem illaiîi pr«cepisse actus tidei, spei et chari- liam à D. Tliomâ positani intelligendamesse de

talis; consoqucns est falsuni; ergo. Soquela illà lege, ni posiliv.i erat, ut sic enim compa-
palet ex dictis; nain illi sunlaclus inlcrni , oL ralur cum loge graliiR non ut oral nioralis; nam
maxime nccossarii ad linem divinœ logis ,
quia ni sic (pioad rom ipsani manel sub lege gra-

sine (ide vivâ impossibile est placerc Deo ;

con- tiui. Deiiide D. Tliomas non negat legem vete-
scquens est falsum, tum quia aliàs lex illa jus- rem direxisse actus internos, sed dicil, in boc

lilicaret conlra Paulum ad llomanos 3 et se- superabundare legem gratiae ,

quia porfectiori

quentibus, et ad Galatas 2 et 4, tum etiam, quia modo illos dirigit. Et ad boc adducit verba

illa lex tantùm liabebat praecepta moralia, Chrisli Matth.S : A' /s/ abumlaverit justitia vestra

cœremonialia et judicialia; sub nullo aulem plus quhm scribarmn et phariseorum, non intra-

niembro istorum comprehenduntur praecepta bilis in regnum cœlorum. In quo tamen adverto,
Iheologalia ut sic dicam tum denique quia
, ,
Cliristum non loqui de justitia legis , sed de

aliàs lex illa essel valdè perfecta, si praecepta observantià legis, quam ibi jusliiiam vocal, ut

illa, quae perfectissima sunt, conlineret; con- reclè ibi Maldonatus advertit. Unde sensus est:

se(iuens est contra Paulum vocantem logeni Nisi legem serveiis nieliùs quàm scribae , et

illam infirmam et imbecittam , ad Hebr. cap. 7. pbarisei, non inirabilis in rognum cœlorum;
M. Ad primum responderi poiest priniô, nam pbarisei in exterioribus legem seivabant,

Paulum ibi loqui de lege, quatenùs positiva non inleriùs, ut colligitur ex Maiih. 25; ergo

erat, et prceserlira quaienùs contincbat prœ- perfecta observatio illius legis, etiam inierio-

cepia caîremonialia, quae ut sic tantùm circa rem reclitudinem posiulabai. Et in boc sensu

actus externes versabatur et ideù appellatur , dixit Gloss. ibi , illud : JSisi abumlaverit , réfé-

lex faclorum, et ad Hebr. 7 vocatur lex mandati rendum esse ad intelleclum phariseorum, non
carnalis; cùni autem dicimus legem illam ver- ad conlinentiam legis , et ita juxta bunc sen-
sari circa actus intcrnos, intelligendum est de sum potiùs ex illo loco confirnialur nostra as-

illà quoad praecepta moralia. HaiC vcrô respon- serlio. Doinde adverto ex Augustin. 19 contra
sionon placet, primo quia Paulus, cùm dixit, Faust, c. 23 et 28, ea quaî addidit Cbrislus ad
legem nonjustilicare, nontantûm caeremonia- augendam jusliiiam legis magnâ ex p rie fuisse

lem, sed etiam moralem complectitur ; nam contenta in ipsà lege, licet vel non fuerint in-

praeceptum illud : Non concupisces, morale est, tellecta, vel non observala à pbariseis, et inter

et tamen loquitur de loge , ut illud compre- haec fortassè unum erat, quôd lex cohiberct
hendit , ut palet ad Iloman. 7. Ilem ratio Pauli manuni, non animum. Alla verô pertinentia ad
ad Galat. 4 : Si ex [ege justitia, ergo gratis Cliri- majorem perfeciionem non tantùm in aciibus

stus morlmis est, ut sit eliicax, aequè procedere inlernis, sed etiam in exlernis constant. Deni-

débet de lege niorali ac de caeremoniali ut , que poiest illa differentia inielligi de lege non
per se constat, et nolavit Augustinus de Spirit. ni praecipiente, sed ut opérante; utraqueenim
et Litler. cap. 14. Secundo non placet illa re- lox divina ut praeo.ipiens versaïur circa actus

sponsio, quia eiiam lex illa , ut erai positiva, inlernos, et externos, lex autem velus solùm
inierdùm versabatur circa intcrnos actus , ut perse quasi cogtbat ad exteriores aclus, per
de praect'pto fisti expiaiionis supra oslciuli- pœnas et comminationes, quae aninmm non in-

nius. Licet enim verum sit, praeci plum illud ducunl, lex aulem nova per spirilum graiiaî

solùm quoad delerminalionem temporis fuisse aninmm indiicit.

positivum, et illam delerminalionem conjun- 10. Ad lertium respondeo in rigore falsani

clam fuisse cum exleriori célébra tione diei esse sentenliam illius aucloris; nam sinedubio
festi, iiihiloniinùs actus ille inlernus non erat lex illa non S(dùm velabal niala opéra, sed

per se conjunctus cum lali celebritaie , sed so- etiam pravum animum vel inordinatam concu-
lùm ,
quia directe praecipiebalur. Dico ergo , piscenliam, ul ex Paulo et ex verbis logis con-

legem illam vocari factorum, sumptà denomi- stat. Item non solùm velabal niala, sed eliam
uatione à majori parte, et praecipuè addità per prœcipiobat opéra justa. Inde corlum est,

illam legem. Unde nihil obslat, quôd aliquid quôd (]ui ex vorâ fide logem illam servarel, non
eliam internum praeciperet. Adili ciiam poiest, solîim non ossel malus, sed eliam essel iustus.

omne opus hominis eliam internum, quatenùs Iniô intelligi non potost, quôd ille auclor dis-
ab ipso Ot, sub factorum nominc coniprclicndi, lingiiii inter innoicntem etjuslum, dicens :

ut ex dicendis constabit. Qui abstinet se à malis esse innocentem, non ta-

15. Ad secundum respondeo, illam differen- men fore juslum, nisi opusjuslitiœ faciat. Atceriè
SOS DE LEGIBUS. an
apiut Deum nemo est iimocens, nisi jusins : sufiicientem ; cùni ergo conslet, Ii3cc pra:cepia

nain si oj.ih jusliluv non est nocessarium, siciit non esse judicialia , nec c.xremonialia, rectè
polesl cssc innoccns qui illiul non facil, ila sub nioralibus comprebenduntur non ut mo- ,

eliani jnslus ;
qnôd si opiis jnstilia; nect'ssarimn ralia à Ibeologalibtis distinguunlur sed ut ,

sil, qui illud non leocril, nec jusiiis, nec in- acUis liberi et boucsli morales dicunlur. Ne-
nocens erit, quia non absiinebit ab omni nia- que obstat, quod de juslilicationibus dicebatur;
lo, saileni omissionis. Dcni(|uc inlclligi non nam omniunï prxceplorum observalioncs pos-
polesl alla (iislinclio, qtiani adhibet inler vivo- sunt diei juslilicaliones, quia generalem justi-
rc (t esse jiislinn , non cnini h)qiiilur de vilà tiam includunt, ut nolavit D. Tbomas dicta

corporali ; adducit enini vcrba Cbrisii Luc. lU: qnaist. 100, art. 2, ad I, et eâdem ratione oni-

Uœc fac, et vives, et pondérât, non di^isse : nia prœcepta legis, quatenùs in divinà revela-

Et eris juslus, quod cerlè inepiissimuni est. tione niiebantur,testimonia dici possunl. Unde.
Non polesl ergo aucior ille babere coinniodani illae du» voces générales sunt , ut ex I*salm.

exposiiionem. eiiam 118 non obscure coUigilur , et ideô non

17. Ad quartum concedo sequelam, scilicet, excludunt suflicieniiam parlilionis pra;cepto-
praecepla fidei, spei el cbariiaiis sub praîceptis runi per illa tria membra. Terlia verô ratio

ilUus legis comprebendi, quani scnlenliam in petebat ut aliquid diceremus de perfectionc

cap. 7 latiiis iraclabo et confirniabo, et ibidem vel imper Ceclione illius legis. Sed boc dicetur
ostendam, inde non sequi iegem illam dédisse meliùs in cap. 6, et idée breviter dico ex Au-
jusliiiani , aut juslificàsse. Et nunc breviter gustino contra Adimanlum .Manichœuiu, Iegem
declaralur ,
quia hjngè aiiud est praecipere illam, lieet actus valdè perfeclos prîeciperet,
abud dare. Quanivis ergo lex illa pneciperet dici imperfeclam, quia vires ad illos cxequen-
actus verai jusiitiœ, non se(|uitur dédisse illos, dos non prœstabàt.
et coi.saquenier neque sequitur dédisse jusli- 18. Dico tertio : Materia legis veteris com-
tiani, aut jusiiûcàsse; quanivis ergo illa lex prehendebal omnes actus externos necessarios
praîciperet lideni vivam , non dabat spiritiuu ad bonesialem morum , tain naturalem ,
quàm
fidei, et vivibeanlem, utinira dicenius.ei ideô cairemonialem , seu religiosam ,
quàm eliana

non justibcabat. Ad primarn ergo rationem in politicam, seu civilein. Hœc assertio manifesta

conlrariuni objeciuni negalur sequela. Ad se- est ex diciis capitc praecedenti de triplici or-
cundam ralionem quidam dicunt, bcec pra;- dine prseceptorum ; per quae très parles hujus
cepta non conlincri sub aliquo illorum irium materiœ praecipuè disliiiguunlur;posita aulem
membrorum , et pulant esse sententiam D. nunc est, ut amplitudo illius materi:e , et nu-
Thomœ diclà quœst. 99, art. 5, quia ibi signi- merus , vel ordo prœceplorum sub singulis

ficat , prœceplum bdei comprebendi in Scri- nicmbris conlcntorum niagis explicelur. Ad-
plurà sub lestiinoniis Dei ,
praiceplum auiem vei lendiim ergo est , materiam alicujus prœ-
sp^i sub justificationibns. Sed verilas est , baec cepti duobus modis posse esse necessariam ad
oninia comprebendi snb prœcoptis moralibiis: boneslatcm morum. Primo secundùm se , et

nain illa comprebendiinl lotum id quod perti- piout praiinleliigilur ad prœceplum. Secundo
nel ad legeni naluraleni, sivedicanUir respeclu ut consequens ad prseceplum , ejiisque obliga-

solius naturœ, sive etiam per connaturaliiatem lioncin. In asserlione igilur indilferenter , seu
ad gnttiam, ut supra, libro 1 et 2, declaravi, gcneralim sumitur baec nialeria, nam ulram-
et atligit bic Cajetan. qu;esl. 100, art 1 ,
qui que materiam, seu actus ad illam perliuenles
proindc banc senl''ntiani indical. Et çlariùs lex illa comprebendebat. Diverso lamen modo:

ibidem D Tbon). in Une articuli, ubi ait, quai- nam lex illa secundùm moralia praicepla ver-
dam esse moralia prœcepia, ad quœ judicanda sabaïur in materià per se necessarià ad hone-
bumana iniroduclione divinâ, per
indiget ratio staiem morum. Unde quoad banc partem nia-

quam erudimur de divinis et per boc respon- , leria illa non erat propria legis veleris , sed
detad tertium argiimenliim, quod de prœcepto quasi accepta, vel muiuata à legc naturali :

fidei proposucrat. Expressiùs vcrô in eàdeni praicepta aulem caeremonialia et judicialia ex

quaesl. 100, art. 3, dicil, ad decalogiim perti- génère suo versabantur in materià non neces-
nere illa pr^ecepla, quce st:»tim, vel ex princi- sarià de se ;
per ipsa aulem prsecepta fiebant
piis communii)us, vel ex lide divinilùs infusa necessarià ad morum honestalem. Unde , ge-
innotescunt. Denlque supra ostensum est , di- neraliùs loquendo, possenlomnia illa praicepla
visionem praeceplorum in tria illa menjbra esse vocari moralia . quia reverà reciiludinera mo-
595 DE EGIBUS. 596

ralem constituebanl, tamcn per anlonomasiani decalogo. Idem videturesse de primo praeceplo

usurpatum est noinen pracceplorum moraliiiin quoad illam partem : Non faciès tibi sculptile ;

ad illa ,
quse ex nalurâ suà talia sunt signili- nam positivum fuit in illà lege, et ideô cessa-

caiida. vit, ut sentit divus Thom. quaest. 100, art. 5.

19. Circa priorem ergo maleriam intjuiri Dicondum nihilominùs est, praecepta positiva

potcst, quid neecsse fiicrit de operibiis illis non perlinuisse ad moralia, sed ad caeremonia-
dari divinam legem posilivam , cùm natnralis lia, vel ad judicialia, quod ex ratione suffîcien-

lex ad illa obliget. Imô videliir esse repugnan- tiae supra datae patet, et quia aliàs omnia prae-
tia quôd lex divina positiva sit in tali inateriâ, cepta essent dicenda moralia, quia sub général!
,

cùni de eàdem data sit lex naturalis quae di- appellatione omnia erant de moribus hominura,

vina etiam est, Accedit ,

quôd lex circa talem et observatio onmium erat necessarià ad ho-

materiam dalur à Deo ,

prout est auctor natu- nestatem morum, suppositâ illâ lege. Et si se-

rae; hœc verô lex est à Deo, ut auctore gratiae, mel admittatur aliquod praeceptum positivum
ul supra dixinius. Sed nihilominùs negari non sub illo membro, eadem ratio erit de reliquis

polest, quin lex velus, ut à Deo data est, prae- omnibus. Igitur illa tantùm ,
quae per se bona

cipuè comprehendat totam niateriam legis na- sunt , et necessarià ad honeslatem naturalera,

turalis , id enim manifesté constat ex Exod. vel infusam, dicuntur moralia.

20 et 31, et Deuleronom. 9, et ex Paulo ad 21. Haec autem sic distinguunlur à D. Tho-

Roman. 2, usque ad 7 , et explicat laiè divus mà : nam quaudam ( inquil ) adeô sunt per se

Thomas dicta quaest. 99, art. 2, etqusest. 100, nota , et generalia , ut sine ullo discursu ab

art. 1 et sequentibus. Ratio autem, seu néces- omnibus scianlur per lumen naturae aut fidei ;

sitas fuit, quia ratio humanavaldè erat obscu- quaedam sunt conclusiones proximae , quae fa-

peccatum etiam circa moralia et na- cili discursu ex illis principiis colligunlur; alla
rata per ,

turalia prsecepta, et ideô ait divus Thomas: sunt ul conclusiones remoiae, quae raajori sa-

« Oportuit homiiii in hoc subvenir! per auclo- pienliâ indigent , ut cognoscantur. Prima di-

« ritatem legis divinœ, sicut per doctrinam, et cuntur praeanibula ad decalogum , poslrema

« revelationem fidei subvenitur homini non illaliones, seu corollaria ex illo. Media verô

i tantùm in his quae rationem superant , sed dicuntur propriè et formaliter praecepta deca-

« etiam in his quae de Deo naluraliter cognosci logi , ut constat ex Deuleron, 4, ubi dicuntur

ad excludendum rationis humanae decem verba , tamen virtute continent multa

« possunt, »

in multis. Sic ergo non alia, vel antecedenter , vel consequenter , ut

errorem, qui accidebat
répugnât, legem divinam positivam versari circa dixi , et latè exponit D. Thomas totà ferè

materiam ab eodem Deo prœceptara per legem quaest. 100. Circa quam quaestionem soient ab

quia ignorantia humana induxit ne- expositoribus disputari ferè illa omnia, quae
naturae ,

cessitatem talis positivae legis , sive illa quoad nos supra , libro 2 de lege naturali, disserui-

mus, quia ad locum propriè pertinebant,

illum
hanc partem dicatur tantùm declarativa sive ,

et hîc repetenda non sunt. De obligalione autem

etiam novae obligationis inductiva, quod postea
videbimus. Et eàdem ratione constat, potuissc illorum praeceptorum , ut speciaiiter in lege

legem ferre in veteri data sunt, dicam in cap. 6.

Deuni etiam ut auctorem gratise

tali materiâ , tura quia ferebat illam in ordine 22. Ut autem satisfaciamus rationi dubitandi,

quia non potest su- oporlet advertere, differentiam esse inter au-
ad fmem supernaturalem ,

pernaturalis reclitudo sine naturali subsistere, ctores. Nam multi distinguant quatuor praece-

etiam quia ut auctor gratice adjuvat etiam pta erga Deum, et sex tantùm erga proximum,
tum
naturam, sicut et naturalia révélât, et auxilium confundentes duo ullima in unum negativum :

prsebet ad benè operandum moraliter , etiam A'on concupisces. Et hoc supponit Hieron. ad
Ephes. 6 cùm ait praeceptum honorandi pa-
intra naturae ordinem, ut in tractatu de Graliâ , ,

dicemus. rentes esse quintum decalogi. Numeratio au-

20. Potesl verô etiam è contrario inlerrogari, tem quatuor priorum praeceptorum non uno
secundùm prsecepta moralia tantùm modo lit. Nam Origen. homil 8 in Exod., quem
an lex illa

materiâ naturali id est per se necessarià sequitur Burgen. distinguil primum in duo
in ,
,

ratio dubilandi ncgativa Non liabebis Deos alknos; et : Non

ad honeslatem , versetur. Et :

faciès tibi sculptile. Hieronym. autem Oseae 10,,

esse potest, quia tertium praeceplum de sancti-
quem sequitur Rupertus libro 5 in Exod.
,
licatione sabbati positivum fuit in illà lege, et
quia ponitur in cap. 32, distinguuni aliter illud primum in
tamen ponitur inter moralia ,
iM>7 DE LEG mUS. o98

duo , unum ?cilicot , anirmntivmn : Ego sum ciudiiur, in decalogo, prout scriptum fuit in

Dominus Deus tuns. El aliud iiegalivuiu coin- lapidibus , aliquid caeremoniale fuisse adniix-

prehendens illa duo ,

qiiae dislinguil Origeu. lum ; non verô sequilur praeceptum aliquod
Esychi. auicin Levil. 2G, ut rcfert D. Tlioni. positivum ad moralia pertinere. Cur autem in

q. 100, art. i, conjungondo dictas opiniones, illo lerlio pra'cepto specialiler fuerit aliquid

disliiiguil priinum priecopluiu in Iria, unum ligurale additum, tractai August. lib. de Rilib.
aflirnialivum, et duo negativa, et consequenier Eccles. cap. Il et 12, aliàs tpisl. 119, ;id Ja-»

excludit à decalogo teriium praicepluni de nuar.,etratiûnera myslicam reddit,scilicet, per

observalione sabbali ,
quia posilivuni est. Et salibalum significari aeternam requiem, et it»r-

ila rcspondel priori parti ralionis dubilandi, liuni iiliid praeceptum Spiritui sanctoaltribui,
non lanien satistacit posteriori. qui est amor, el ideô ad excilandura amorem,
25. L'iide nuUa ex bis senlentiis satisfarit quoad requiem tendimus , factam esse in illo

omnibus diflicullatibus occurrentibus. El inpri- tertio praecepto sabbali commemorationem.

niis lerlia non consequenier loquilur : nani 2o. Circa aliud men)brum de materiâ illius
eàdem raiione excludere deberel à decalogo legis solùm necessarià, quia praecepla, dicium
aliud negaiivum : JSon faciès tibi sculptile. Nam est in superioribus, duas habuissc parles, aliaqa

quatenùs distingui potest ab alio : ISon habebis ad Deum , aliam ad homines periinentem ;

Ueos aliénas, posilivum est et caerenioniale, ut quoad ulramque ergo partem fuit lex illa et
nolavil D. Thom. diclà quœsl. art. 7, ad 2. El copiosè el sufficienlissimè iradila, quod brevi-
praeterea teriium praeceptum de sanctificatione ter in singulis comprehendi potest ex iis quae
sabbali lam expresse dicitur in Exod. 20, fuisse D. Thomas in praedictis quaestionibus latissimè

scriplum in tabulis, ut non possil absolutè re- tradidil. El inpriniis maleria caeremonialis,
jici à decalogo. Et deinde contra dictas opi- seu ad Deum pertinens ,
quatuor capiia com-
niones obstat, quia duo ultima priecepta in plectebatur. Primum conlinet praecepla sacra-
secundà tabula ut distincta ponuntur, el ha- mentorum ,
inter quae primum erat circumci-
beni niaterias diversarum ralionum elvirtutum. sionis, quia ante legem incœpii, et in eâ lan-
24. Et ideô praevaluit opinio August. lib. quàm ejus janua et professio retenta est ; alia

de decem Cbord. cap. 8, et per totum , [el verô fuerunt in ipsà addita, ut agni paschalis,

qusest. 71 in Exod. quem sequilur D. Thom. conseerationis ponlilicis , etc. , de quibus ex

in prsesenti, et 2-2, qusest. 422, et communi- professo tractatur in 3 tom. terliae partis, tara
ter scholaslici , el ferè à totà Ecclesià recepia dispuiando de Sacrameniis in génère , qui^ra
est ,
quae distinguii septem prœcepia erga de Baplismo el Circumcisione in particulaH.
proximum , ei consequenier tria tantùni erga Secundum capul est de Sacrificiis,quae ex parle
Deum. Nam in primo verba illa : Ego sum Do- rerum materialium , quae offerebanlur , erant
minus Deus tuus, non sunt praecepliva , sed nmliiplicia. Formalis verô distinctio illorum
praesupposiliva, ut sic dicam, potestatis Dei ad ex line sumenda est. Nam quoddam erat holo-
ferendam legcm. El deinde si aliquod praece- causium, in recognilionem divin» majestatis.
plum continent, est de unitate Dei, quod in- Aliud dicebatur /ios//a pacifica , quae ad impe-
cluJil negationem plurium deorum, quam ex- trandura nova bénéficia, vel ad agendas graiias
plicaiit alia verba: ISon habebis Deos atieuos; pro jam susceplis maclabatur. Aliud denique
illa verù : Non faciès libi sculptile, si inlelli- dicebatur, sacrificiinn pro peccato, quia in ejus
ganlur de prohibitione idoli ad hune finem, ut expialionem et satisfaciionem aliquam immola-

colatur pro Deo non , distinguilur à priori ne- balur , de quo loto génère sacriliciorum et ,

galione, et ila est praeteptum morale, ul ex- quomodô omnes illae raliones in uno sacrificio
posuil D. Thomas art. i. Si aulem exponanlur Eucharistiae contineanlur , disputatur eodem
de absolulà prohibitione iniaginum Dei , est tom. 5, ad linem. Et praeterea de illis sacrifi-
caeremouiale , et non morale, ul D, Thomas ciis ultra D. Thomam hic, et Origen. Abulens.
exposuit, et reduciturad primum praîceptum, et alios in Leviticum, et Philonem lib. de Sa-
ul circumslantia ejus. Similiter dioendum est criiiciis , videri potest Riber. iract. de Templ.
de lerlio ; quatenùs enim praecipit, ut aliquod lib. i, el Azor. tom. 1 , lib. 6, à cap. 25, per
lempus cullui Dei dicetur , naturale est et mo- plura. Teriium cap. conlinet sacra, id est,
rale; quatenùs vero delerminabat talem diem, templinn, altare el on)nia vasa ad divinum cul-»
fuit caeremoniale , el cessavii, ul exposuit D. tum insliluta, de quibus omnibus lalè Kihera
Tti^oma& eàdeni quae&l. art. 5, ad 2. Unde con- in diclo tract, lib. 1 et 2 , et ad oum ordinem
•m i)E LEGIBUS. 600

pertiiienll'estivitates,etsabbaia, de quibiis idem omnia, quamvis non de omnibus prsecepta

auclor lib 5, ol hrcviler coinpivhciulit Tolct. divina d »la sint. Loquendo crgo boc posteriori
in capiil 7 in Joan. cl Azor. supra, cap. 7A et mi)do de Icge voleri , dicimus, ejus nialcriam
se (iienlib. Solùm ailverlo in lillcrà D. Tliom. extendi etiam ad ali(iua consilia. Et vid^aur
q. 102, art. 4, ad 6, haberi ,
propiiialoriiun posse sumi ex illo Deuteron. Il : Ama Domi-
fuisse lapideain tabulam. Existimo tanien er- niim Deum tmm, et observa prœcepla ejus, et
roreni irrcpsisse in texlu. N:ini constat Exod. cœremonias, judicia, atque mandata omni tempore,
25, Cuisse tabulam aureani, quod D. Tlioin. non ubi per prœcepta intellignntur moralia, ul supra
ignoravit , sed id scripsit ad Ilcbr. 9, lect. 2. dixi, et adduntur illis mandata pra-ter caeremo-
Quartuni caput conlinet observantias pcculia- nias et judicia ; ergo illa mandata non sunt
res iilius popuii, ul erant spociaiia jejunia, pnKcepta moralia, caeremonialia aut judicialia,

cibi prohibiii, et similia, de quibus videri po- quia ab omnibus dislinguuntur ; ergo sunt
icsl su^ra art. G. consilia. Patet consequenlia, quia non potest
26. Simili modo altéra pars illins maleriœ, cogilari médium inter illa duo, et quia vox,
qua^judicialis, vel quasi polilica dici polest, ad mandalttm, inlerdùm ita accipilur, ul alibi no-

quatuor etiam capila rcvocaïur ex D. ïliom. tavi. Et buic exposilioni et senlentiae videtur
supra, et l'erè lotà q. lOi-. Quaidam cnim leges favere D. Tbom. 1-2, q. 99, art. 5. Sentit enim
consiiluebanl ordinem servandum inter princi- ea vocari mandata in illà lege : Quœ erant prœ-
pem et populum ad invicem. Allie staïuebant cepla, vel proliibila, non ut simpliciler débita,
de moribus lotius popuii, et singulorum mem- sed propter meliiis. De quibus ait, vocari man-
broj um cjus, tam in ordint- ad communitalem, data, quia quamdam indnctionem fiabent ac ,

quàm inter te, ul in judiciis, conlractibus, etc. persuasionem. El adduoit Hieronym. inProœ-
Alii3e dabantur de rébus servandis in singulis mio ad Marcum distinguentem mandai nm à
,

familiiâ, ut inter dominos et servos, parenles proecepto. Unde cùm D. Tbom. priùs dicit,
et lîlios, virum et uxorem , et liïic spectabant hœc eadem, quœ vocantur mandata, fuisse
leges matrimonii, quod tune erat conlractus prajcepta, vel proliibiia , latè videtur uli iis

humanus, et non sacramentum propriè diclum, verbis, qnatenùs includunl omnem inductio-
et ideô prœcepta ad illudspeciantia inter judi- nem et persuasionem ; alioqui mandata con-
cialia numerantur. Denique ultimum caput funderet cum praeceplis in iisdem verbis, in
continebat leges pertinentes ad extraneos , id quibus vult illa distinguere. Item cùm ait ea
est, aJ hospites seu peregrinos, et bùc specta- quai inandantur tantùm esse ad melius esse,
bant leges de bello lerendo aut vitando cum inielligendum videtur non solùm anle manda-
cœleris exieris nationibus, et de conjugiis , et lum, sed etiam post illud ; alioqui jam illud es.

aliis contractibus cum eis incundis, de (juibus sel rigorosum prœceptum cœremoniale, vel
videri polesi Azor. supra à cap, 4. Unde factum judiciale; relinquitur ergo ut taie mandatum
est, ut praicepta iilius legis in niagno numéro sii consilium.
multiplicaia fuerint ; iuisse enim sexconla et 28. Sed licet bocc probatio probabilis sir,

tiedccim dixit Guillelm. Parisien», lib. de Fide nonlamen cogii,quia D. Tbom. non persistil in
et Leg., et scquiiur Abul. Deuteron. 27, q. i, illà exposilionc; addit enim por mandata pos-

et Burgens. in Scrutin, p. 1 d. 8, cap. 9. Ga- se intelligi in loco Deuieronomii non leges da-
laiin. autem aliier illa numéral, quod nunc tas à Deo pi'r seipsnm, sed datas per bomines,
eïj)endere necessarium non esl. ut verbinn ipsum, inijuil, prœ se fert. El ita in

27. Dico quarto : Maieria legis veleris gene- illo loco prscceptadicentur tantùm decem deca-
raliier sunqjla ali(|ua compreUendebal, quui logi, mandata verôalia moralia, quai per iMoysem
non cadebant sub rigoroso praiceplo, sed sub data, vel explicala sunt. Quai expositio est pro-

consilio. Ad inlelligendam banc asscriionem babilis. Alla etiam esse polest, ut per mandata
supponendum est, nomen logis, collective sum- non intelliganlur leges divinae, sed prœcepla,

puim, signilicare in rigore colleciionem pracce- quœ per bomines Dei minisiros dari continge-

p'.orum ad aliquem siaïuni, seu communitalem vot omni tempore, utibi dicitur, et annumerari
poUicrunl cum leg bus Dei, quia lex i|)Pa prai-
per'ineDtiuni, inlerdùm verô laliùs sumi, ut
comprehendal totamaliquam vivendi ralionem, c'ipiebat obedire pontificibus et minislris Dei.
in quâ mullaaiiaprœlerpraiceplaconunentur, Accedil, quôd vox, mandatum, nunquàm pro-
ul lex evangclica absolulè dicla comprelien- priè signilical consilium, neque in hàc signifi-

dere diciiur consilia evangelica, et sacramenta catione usurpata invenietur in Scriplurâ. Imè
 001 DE LEGIBUS 602
toia leï vocatur mandatnm, Malach. 2, et toia legis dictnri snmns infra , respondeo breviier,
lex vocaliir Icx inandaloriim ad Kplies. 2. Nec consiiium absolnlè dicltun laliùs palere, qnàm
D. Hieronym. in cilato loco dislinguil maiida- consiiium perfoclionis, quod ad statum perfe-
tuin à pra'cepto in illo sensu ,
quia in cxom- clionis consliluondum ordinalur. lu illà ergo
pliini ni;iiul:ila;iftVMt verba Clirisli : Mandutnm h'ge non fut'runl data, ncc oxplicata consilia
novum do vobis, ut (liligatis iiivicem, quod Cbl perfeciionis; hoc enim inipcrfeclionom cjus
rigorosum pr.icceptum. Unde nomino niandati superabal; nam, si forUjssè aliqui statum per-
videiur inlelligorc praeceplum affirniaiivum feciionis professisunt, iilud non fuit ex do( tri-

facicndi aliqnod honum, nctnien verô piv-ecepli nâ legis, sed ex divino inslinctu. Atvcrô indu-
scconimodal ad nogalivuni, qiiate est, inqiiil, cere ad aliqua consilia ,
qnae in conununi
divertcre à malo. hominum vitâ et statu exerccri possunt, non
29. Nihiloniinùs conclusionem posilam ccn- excedebat perfectionem illius legis, imô crat
seo veram, et salis consenlaneani menli D. illi consentaneum, ut osiensum est.
Tliomae, polestque declarari et probari indii-
C.\PUTV.
ciione quàdam , et accommodatione ad dicla
Utritm lex vêtus convenienli modo, tempore et
tria mend)ra prxceplorum. Nam inprimis in
aliis circumslaiitiis data fuerit.
illà loge fuerunl inslitula aliqiia sacrificia, qiiae
non praicipit'banlnr, sed voluniariè off. reban- i. Explicatis caeteris causis iilius legis, su-

lur, juxia iilud Psal. 118 : Votuntaria oris met perest dicendum de forma servalà in illà lege

beneplacitafac. Domine, quod ila ibi inlerpreta- tradendà, qua; res, quantum ad scholasiicum
tur Chrysost. De illis ergo sacriliciis possunuis negotium spécial, facilis est. Quia forma leg's
dicere, dalumesse consiiium, non praeceptun». (ut saepé in hoc opère noialum est) dicitnr

Deinde de volis dabanlur consilia in illà loge exlernum signura, quo voluntas, seu mens
juxla iilud Psal. : Vovete et reddite : nam, licet logislatoris manifeslalur. Unde bîc non aginn-s
secunda pars conlineat praeceplum nalurale, de actu ipso interno in Deo existenie, qui ei^t

prior continet consiiium. Quod generalim suni- velutisubstanlialis lex, et quasi forma et anima
plum polest dici consiliun» morale, tamen ex signi exlerni : nam de illo actu eadem est ratio

parte nialerise polerai esse caeremoniale, quia in hàc lege, quae in omni aliâ , servalà pro-
eliam consulebanlur vota de aliquibus sacrifi- portione ; ideôque applicanda est doctrina
clis, vel oblalionibus volunlariis illius legis. tradita in lib, 1 de Loge in communi. Agimus
quae dona dicebaniur ; multa etiam in illà lege ergo de loge externâ et sensibili, per quam
disponcbantur circa observationem, vel com- populo Israelilico innotuit interna mens et vo-
muiationem votorum, quai proprièerant cicre- luntas Dei. Diximus aulem in superioribus,

monialia, et inlerdùm conlinebant praeceplum, duo principaliler requiri in hàc forma legis,

aliquando verô permissionera , seu concessio- scilicei, significationem exlernam aliquo sen-
nem, vel eliam consiiium. Denique id quod D. sibili sigfio factam, et publicam promulgatio-
Thom. supra afferl ex 22 Exodi : Si pignus ac- nem cum convenienli solemniiate loti com-
ceperis vestimenlum à proximo tito, ante soUs munilati factam; utrumqueergo in forma illius

occasum reddes ei , videiur non fuisse rigoro- legis servalum est; nam licet esset divina ex
sum prceoeptum, sed monilionem aut indu- parle auitoris, dici poicsl bumana ex pirte
clionem, nisi in casu in quo veslimcnlum esset rec.picntium, et ideô liumano modo, seu bo-
proximo omninô neccssarium; tune enim vi- minibus accommodato dari, necessarium fuit,

deiur fuisse charitaiis praeccptum in ipsa lege et ideô ulrunique à nobis explicandum est, si-

signilicalum ; extra illun» ergo casum eral mulqu^, circunisl;intias in illà lege tradendà
consiiium, ut D. Thomas indioal, poteslque sorvaias, qualonùs ad soleiiinitatem illius for-
dici consiiium judiciale. Âtque ad iiunc mo- ma; pertinent, declarabimus.
dura polerunlin illà lege alia consilia iniolligi 2. Circa primum dicendum est, formam illius
et explicari, juxta exigenliani maleriae ei ver- legis fuisse verbum sonsibile ipsiusmet Dei,
borum. hominibus sullicienter significans ipsius voltin-
30. Hic vero occurrebat iterùm diflicultas talem. Hoc constat Exodi 20 : Locuiusque Do~
de imperfeclionc illius logis; nam amplecii et miiuts est cunctos sermones lios; et infra . Cnnclus
suadere non tanlùm pritcepta, sed eliam con- anttmpotjiilus videbat voces. l'bi vorbiim videndi,
silia, videiur illius legis inq)erfectionem supo- ul noiat Augiist. q. 72 in Exod. gcneraliier su-
rare. Sed quia de modo impcrfectionisj^illius niitur prout de quocumque sensu dici solet,
m i>E LEGIBUS. 604
vel^ eliain proul ad uu'uteiu et intelligeiiliani pertinere ad magnam illius legis dignitatem,

Iraducilur, et iia sei»sus erat, videbat voces, id quôd per verbuni Dei suam voluntatem mani-
est, iiitelligebat, quid pcr vocem Dei signilica- feslanlis lornialiler (ut sic dicam) constiluta sit.
retiir, Illiul aulem dicluin est de loge (|U()ad Nibilominùs tamen ad majorem quamdam ser-
decalogum , de caeteris voro praicepiis subdi- monis excellentiam accidentalem ,
perlinerc
tur : Dixit prœterea lÀominus ad Moysetn , et polest persona ministri immédiate loquentis,
saepè repetunlur illa verba : Lucuius est Dotninus vel quia ex proximà babitudine ad illum habet
ad Moijsem. Neqiie rel'ert, quùd illa verba eft'e- quamdam digiiilatcm moralem, proptor quam
çtivè formarenlur iiimiediatè ab angeb) in aère, majorem reverentiam merolur, quomodô Evan-
vel in Moysi scnsibus, quia nibilouiinùs verba gelii verba à Cbrislo prolala majori reveren-
illa erant diclaia à Deo ipsi aiigelo, et iia erant tiâ audiunlur. Vel quia solel rex graviores
à Deo ut à proprià causa priiicipali. Et eàdem leges per minislros niajoris auctoritalis pro-
raiioiie non soiùni data est illa lex Moysi per ponere, et boc modo lex velus, licet fuerit
proprium Dei verbuni, sed etiam ab ipso Moyse verbum Dei, in hoc ipso muiorem digni-
data est populo, ipsomet Deo verba legis di- tatem babel, quàm lex graliaî, ut postea vide-
ctante; sicut onim Moyses dlam scripsit, ila binius.

etiam verba protulit; scripsit aulem illam le- 4. Inlerroigabis ulieriùs, quale fuerit illud
gem ut canonicus scriplor, dictante Spiritu verbun» Dei, ;n prolatum, vel scriptum.
sancto, ut de iide constat ; Ua ergo illam etiam Respondeo, jam ex dictis constare utrumque
protulit. Unde Exodi 2i, dicitur : Venit ergo iuiervenisse; nam lex decalogi priùs voce pro-

Moyses, et narravit populo omnia verba Domini lala est Exodi !20, et postea digilo Dei scripta
alque jndicia, responditque omnis populus unà est in labulis Exodi 2i, 31 et 5:2 : de cœteris
voce : Omnia verba Domini quœ locutus est [acie- autem prœceptis jam declaratum est. Unde , si

wis; et slatim additur : Scripsit autem Moyses qua:ratur an ulrumque siguuni, vel allerum
universos sermones Domini. Lbi signiûcalur, taniùm luerit de subslanlià illius legis, respon-
priùs dixisse , et poslea scripsisse logem ; for- deo breviter, quodlibet iilorum per se fuisse
tassè tamen illud prius per anticipationem di- suiliciens concurreutibus aliis requisitis , et

Ctum est; nampaulôpost subdilur : Assumens- attenta communi ratione legis supra Iradilâ.
que volunieu fœderis , legit atidiente populo, qui Ex disposilioue autem divinà videtur fuisse

dixerunt : Omnia quœ locutus est Dominus facie- necessaria scriptura ad subsianliam et obliga-'
vuis. Et Paulus, ad Ilebr. 0, dixit : Lecto enitn tionem illius legis, saltem ut duralura erat in
omni mandato legis à Moyse universo populo, ac- lolà posteritale illius populi , donec veniret se-
cipiens sanguinem , etc. Lbi Kiber. merilô re- men, ut Paulus ait. Nam ille populus non lene-
prehendit Erasm. quùd pro diclione, lecto, baïur leges alias observare ut divinas, elà Deo
posuerit, dicto; nam licet reverà dixerit, tamen expresse tradilas, nisi qu* script* erani, juxta

ex libro dixit, ut verba Exodi oslendunt. Fieri illud Deuter. 4 Nonaddetisad verbum, quod vobÏA
:

autem potuit, ut priùs verbo retulerit quae ac- loquor, neque auferetis ex eo; cuslodite mandata
ceporat, et postea ea scripseril , ac deinde ite- Domini Dei vestri, et idcô saepè Deus pr.ecipit,.

rùm legerit, audiente populo, quod incertum legem illam scribi Exodi 54, et Deut. 27, 28 ,

est, et verisimiliusapparet, priùs legem scri- et per antonomasiam lex scripta vocalur, ut
psisse, et poslea ex scripio legisse. L'tcumque sumitur ex Deuier. 50 et 51. Nibilominùs tamen
lanien sit, semper verbis Dei, et Spiritùs sancii lieri poluil, ni j)opulus ille, qui aderai ediiioiii

dictalis locutus est. legis, slatim illà obligaretur anle scripluran» »

3. Dices : Quid ergo est, quod Paul, ad Hebr. sicut obligabatur lege circumcisionis anle scri-

2 legem illam minus perfectam esse oslendii, pt uram ejus. In quo polest notari diflereatia

eô quod sit senno per angelos dictus? nam, si in 1er prœcopla decalogi et alia ; nam decalogus

sermo ille erat sermo ipsiusmet Dei , non va- priusquàm scriberetur, voce Dei sufitcienteiî

riai, neque minuit dignitatem verbi, quùd per propositus est, et ideô sine dujbio slatim obligé-
angdum, vel boininem, sive etiam per ipsum vil, non ut eral lex naluralis ratione fundata^

Deum proferalur, ni in simili dixit Gregor. sed etiam ut erat lex specialiter à Deo data
lib. 1 Moral, cap. 1. — Kespondelur quoad quic hoc solo lilulo obligarel etiam eos ,
qui

verbi certiiudinem et infallibilitaicm, et quoad ralionem talium praiccpiorum igaorarent. Aiia

legis auctoritatem non referre, quùd per Imnc vero praecepla , Ucet Moysi per sermonem \v9r
vel illum miuislrum proferatur, et in sensu dila fnerinl, populo non fuère proposita, nisi
605 DE LEGIBUS. 60tt

ex scripto, ut diximiis, et idecN anlequàm scri- posset; ideô ita fuit promulgatio suffîciens, ut

berenlur, non habueninl plenam et consiim- nulla divulgatio vel lemporis successio neces-

matam rationem legis. saria fuerit, atque ita lex illa simiil édita et

5. Deniciue circa liane formani, quatenùs per proinulgata est. Unde rectè scripsit August.

voces édita est, nihil adnotandum occiirrit ,

lit). 10 de Civit. cap. 13 : « Cùni oporleret Dei
praeter snperiùs dicta de niinisterio hoininis legem in edictis angelorum terribililer dari

vel angeli in illis verbis formandis. Qualcnùs non uni homini paucisve sapienlibus, sed uni-
verô scripta est, sufficil etiam dicere , consu- versa; genii, et populo ingenti, coram eodem

lendam esse veterem scriplurani , pr^sertim in populo magna fada sunt in monte , ubi lex per

Exodo, Levit. et Deut. ; nani in illis tola forma unuuj dabalur, conspiciente mullitudine me-
illiuslegisetsingulorumpr.-eoeptoruniojuslatis- tuendâ , ac tremendà ,
quae liebant. Non enim
simè describilur, prsesertim quœad ca'remonia- populus Israël sic Moysi credidit, quemadmo-
lia, et judicialiaspectant,etideùsolùnj oporlet dùm suo Lycurgo Lacedaemonii , quod à Jove,

verbaScripturaeexpendere; nani in iilius sensu seu Apolline leges ,

quas condidit accepisset.
substantia iilius legis consistit. Quoniam verô Cùni enim lex dabalur populo ,
quà coli unus
de praeceplis decalogi specialiter dicitur fuisse jubebatur Deus, in conspectu ipsius populi in
in duabus tabulis lapideis scripta, et Scriptura quantum sufficere divina providenlia judicabat,

non déclare! ,
quoniodô fuerint distributa, mirabilibus rerum signis ac niolibus apparebal,
ideô aliquid de hoc dicere necessarium est ;
ad eamdem legem dandam docentem crealori

nam ad formam iilius legis aliquo modo spé- servire creaturamt.iExquibus verbis unusquis-
cial. Aliqui ergo dixerunl, in singulis earum quefacilècoUigere potest, circumslaniiasomnes
fuisse quinque praecepta scripla. Quod tradit necessarias ad sufficientem promulgationem ibi
Joseph. 5 Antiquit. c. 6, et Philo lib. Decalog. intervenisse, delinitas juxta consilium divinae

et Hugo Cardinal. Exod. 20, et sequitur Sot. sapieniiae etvolunlatis ejus, cum rationibus seu
lib. 2 de Justit. q. 3, art. i. Alii verô putanl congruentiisejusdem volunlatis. Qui verô plura
in unâ tabula fuisse tantùm praecepta perti- de illis signis in parliculari desideral, légat

nenlia ad Deum , in alià verô pertinentia ad Abulensem in cap.20 Exodi q 36 et sequentib.

proxinium. Quod sentit August. q. 71 in Exod. Post illara verô decalogi promulgationem ad
etq. 7, in lib.quaesl. ulriusque Testara. etlib. iilius perpetuilalem voluit Deus ,
prascepta illa

de decem Chordis cap. 6. Et hoc sequitur in lapidibus describi ministerio angelorum ad

Abulens. in cap. 20 Exod. quaest. 2 , et Bur- niajorem illorum praeceptorum commendatio-
gens. in cap. 52 Exodi, addit. A. Inter quas nem, ut plané colligilur ex 51 Exod. et Deu-
senientias difficile est ferre judicium ,
quia au- teronomii 4 et 9. Postea verô Moyses iratus
ctores harum opinionum non viderunt tabulas contra populum propter vilulum conlIatileiQ
scriplas, ut possint de illis ferre testimoniura. confregit eas, deinceps verô ipse Moyses jussu
Et scriptura non cxplicat niodum partitionis, Dei eadem praecepta in aliis duabus labulis

nec lirmâ ratione, aul traditione certa ostendi scripsit Exod. 54. Ac tandem tabulas illas in-

potest. Si taraen conjectura utendumesl, po- tra arcam Dei posuit , ut majori veneratioae

sterior est praeferenda, quiadecuit.utpraeccpta praecepta illa haberenlur, ut constat ex 3 Reg.

ad Deum pertinentia separatim et in prima ta- 8, 2 Paralip. 5, et ad Hebr. 9. Reliqua verô
bula Iraderentur. Et ita usus obtinuit , ut illa omnia praecepta legis promulgavit Moyses , ea
dicantur praecepta primae labulae , et alia se- publiée legendo coram populo, ut supra dictum
cundae, ut patetex D. Thonià q. 100, art. 4 et est, et illa verbo Dei scripla non quidem in

5, Magist. cum doctoribus in 3, d. 57, et aliis arcà , neque intra Sancla sanciorum , sod ex-
communiter. tra illa observari voluil. In quo signilicatum
6. Circa alteram partem iilius formae , quae quidem est, praecepta decalogi esse graviora et
est promulgatio, distinguere oportel decalogum magis necessaria , non lamen minulioria ,

à reliquà parte legis ; nam solemnis promulga- et parvi momenli , ut quidam incaulè lo-

tio decalogi sutlicienter describitur Exod. 20 ,

quunlur.
cum niagnis signis terroris et majestatis , qui- 7. Atque ex dicBà legis promulgalione et
bus ille populiis tune indigebat , et accommo- forma ejus colligi potest primo, legem illam
data erant illi legi, quae timoris erat. Et quia non esse daUini pro univcrso mundo, sed pro
tune prsesens aderat totus populus , pro quo solo populo Israël, ut tradit D. Tbom. q. 98 ,

tradebc^lur, etvox taliserat, ut à cunciisaudiri art. 4 , et sun)iiur aperlé ex forma ejus4^IKt

S07 DE LEGlBi;S. «08
legis Exodi 19, 20 etsequentibus , ubi ad illum ad illum finem ex ordine divinae Providentiae
popuhini sermo It^gis dirigilur, et Deuler. l : juxla illud (ien. 22 :Quia jecisti rem liane, etc.,

llœc siinl verba, qiue locutus est Moy.ses ad om- benedicam iibi, et muliiplicabo scmen tmnn sicut
nem hracl; el C o : Audi, hracl, elc. ; et iiilra : stellas cœli, etc.

Dominus Deiis noster pepiifit nubiscum fœdus in 9. Adverlendum est aulem , licei lex illa non
Horeb. Deinde lex illa soli illi populo promul- fuerilgenlibus imposiia, nihilominùsvoluntariè
gala est, lanlùmque pr;Ecipieb.il eis, quibus poUiisse illam amplecti, iJque duobus modis,
dabatur, ul eam dctcerenl lilios siios, ac nepo- primo per imitaiionem, accepiando, v. g. , in

tes, ut diciuir Deuler. 4. Deiiique pacluiu suis regnis, vel rebuspublicis, el in eis similes
cireumcisioîus , et praeceptuiii ejus cuni solo legf'sslatuendo; hoc enim nec per se malum
Abrabam iniium est, et pro illius posierilaïc erat, nec prohibilum. Tune autem leges illae

traditum , Gènes. 17; illa aulem lex circum- in talibus populis humaniE esseni, non divina;,
cisioiiem supponebat, ut constat ex 12 Exodi, quiaibi non obligareiex vidivinai legislationis,
ubi sermo spécial! ter est de religione Phase ; sed ex voluntalealicujus principis humani
eadem aulem ratio est de lotâ lege, ut constat sicutnunc lex solvendi décimas in Eccksià
exPauload Galat. 5. Unde idem ad Roman. 5, quoad quolam humana est, licet in populo
inlerrogans : Qnœ ulilitas circumcisionii? res- Israël tueril divina. Secundo poieranl génies
pondel : MuUiim per omnem tnodinn, quia crédita legem illam voluntariè prolileri , assumplà
sunt mis eloquia Dei. Ac denique ad Rom. 9 ,
priùs circumcisione, ut constat Exod. 12; tune
inter pnerogaiivas Judieorum ponit , quôd aulem, licet legis professio esset volunlaria,

eorum fuit legislalio. Ratio aulem , ob quam poslea observatio erat necessaria ,
juxla illud
lex illa data est pariiculari populo, et non om- Pauli ad Galat. o : Testiftcor omni liomini cir-

nibus hominibus, reddi potesi primo, quia illa cumcidenti se ,

quoi debitor est universœ legis

non est daia ut simpîiciter necessaria ad salu- faciendœ. Et ideù Chrislus Dominus Matih. 23,
tem ; iiam sine illà potuerunl homines salvari reprehendit Pharisœos . qui summà diligentià

aiite illaiu, et geniiles, illà durante, et licet proselylos Cacere procurabanl, el poslea illos

posset esse ulilis, non cogitur Deus eadem mé- faciebant hlios gehennae. Ubi non reprehen dit
omnibus conCerre, et multô minus
dia ulilia priorem soliicitudinem ( sed potiùs supponit
eadem pnecepta omnibus tradere. esse de se bonam et conformem legi), sed
,

8. Deiiide data est illi populo potiùs quàm reprehenilil secuudum quia genlile-. lactos ,

aliis, non propter justitias ejus, cùm populus proselylos ad observalionem legis non juva-
esset durœ cervicis, ut dicilur Deuteron. 9, sed baut, sed potiùs suis iradilionibus et pravis
ex divinà electione ,
juMa illud Psalm. 149 : exemplis corrumpebant.
Quia beneplucitum est Domino in populo suo , et 10. Lliimô circa banc legis promulgationem
illud Ps;\lm. 147 : ISonfecit laliteromninationi, duae ciicumstaniiaî advertendaesunl, scilicel,

et judicia sua non vianifcslavit eis , identique latè locus et tempus.Nam quoad locum videlur esse

sumitur ex Dculeronomii 4, el Exodi 19 : S/ aliqua diversilas in Scripturâ ; nam in Exodo

andieritis voccm meam, et cuslodieritis pnctum siepè signiliealur, daiam esse in monte Siiia ,

meum, eritis milii in peculium de cunctis populis; ut palet ex c. 3, 19 et seq. et Actor. 7 ; in

tnea est enim omnis terra. Quae verba suppo- Deuler. autem c. 1 . a et aliis, et 5 Reg. 8 , et

nunt eleclionem et vorali. n 'ui gr; fiilam , et s.epè aliàs, dicilur lex data in monte lloreb ,

ad executionem , seu durationem elTeciûs con- qui eliam dicilur mous Dei , 5 Reg. 19 , lor-

diiionem requirunt. Ratio autem inde sumi lassè, quia Deus illum elegit ad ostendendam
polesl, quia ex illo populo erai Christus nasci- majeslatem suam, el lanquàra curiam regnisui

turus, in cujus bonorem Deus voluit spéciali- peculiarls ad legem suam promulgandam. In
té;* disponere illum popiilum , mediauio lege ,
hoc 1res invenio senlentias. Prima dicit illos

ut supra dictum est, el ita eleclio ad iilam le- fuisse duos montes juxla posiios in deserlo
gem supponit aliam eleclionem Abrahai, ut Arabiœ. lia lenet Euseb. in Locis hebraicis à

esset Christi progenitor, quae gratuiia fuit, et Hier, translatis. El aliqui addunt illos montes
non ex meri lis ejus, licet illà electione sup- radibicus esse cohaerenies , el Sina esse longô

posità, et gratis recopia prima vocaiione ad altiorem ,

quod in Euseb. non invenio explica-
fidem, per illam potuerit mereri de congruo, tum, nec ab aliis probatum. Et praeterea nul-
ul Christus ex se nasceretur, et consequenier lus eorum explicat quomodô lex in utroque

disposilionem suae postcrilatis convenientem monte lata dicatur : nam licet esseot propin-
 609 DE LEGIBIJS. 6 lu

qui, non potesi dici simul fuisse datam logem serlojuxia montem Horeb. et ita inter mirabilia

in uiroqueloco : nequc ctiam propinqwitassola fa la oju-;dem monlis poni soient, clappariiio

sutlicit, ut quod in uno iit dicalur fieri iii al- m ruho, et lluxns aijuarum ex petrA. At vorfi,
Icro , neque ut nonion unius altori Irihuniur. in c. 1!>,addiiur, quôd iilii Israël profecii de
Et ideô ost 2 sciiU'iilia Cajot. Exod. 5, nion- il;ipbi(iini perveneruul in deserlum Sinai è
teiu Sinai l'uisso niontom pr;ecipiiuii), ol nion- rcgionc monlis, cpii slalim vocalur mons Sina,
leni vocaluni Heloim ; llorcb auteni fuisse in quo lex fuit dala. Ergo necesse est, illos
partem ejus, et liabuisse formam cujusdam montes esse distinctes, imô eiiam esse salis
parvi niontis, ubi apparuit Deus Moysi in distantes, quandoquidem ab uno ad alium pro-

llammA rubi. Sua; autem assertionis nullam feclus est populus. Qusc ratio reciè mihi jjrr-
probationeni adducit Cajot. Et aliunde habet bat,Horeb non posse esse solùm jugum emi-
dilliculialem, quia ipsc dicit ibi dictum esse, ad nens monlis Sina. Non (amen videlur urgere
montem Dei lloreb , ad designandam partem contra senlenliam Hieronymi, quia licet Horeb
nioniis Sinai , in quà apparuit Dominus Moysi ;
fuerit idem mons , (pii Sina , niiiilouiiniis po-

ergo simililer cùm Malacb. dicilur : Memcntote liiit mons ilie prolralii per magnam iongiludi-
legis Moijsi servi mei, qiiam mandavi ei in lloreb, nem desorli, et ita poluil populus per radiées
et cùm dicilur Deut. 4 : Docebis eam filios ne monlis varias mansiones eiricere,ut idem Hie-
nepotes ims à die, iu qno sletisli coraui Domino ron. déclarai in epist.127 ad Fabiolam.mansi. 8
Deo tuo in lloreb ,
quando Dominus locutiis est et sequentib. Solùm ergo probat mihi illa ra-
milii, etc. In bis, inquani, et similibus locis, tio,petram Horeb, de quà fluxerunt aquae
Horeb désignât partem montis Sinai, in quâ Exod. 17, non fuisse in eàdem parle ejnsdom
data est lex ; ergo non poleral esse pars illa in montis, in quâ data est lex. Et forlè illa pars
forma monlis parvi, quia pars illa monlis Si- eral in formam parvi montis, de quâ potest
nai , in quà Deus apparuit ad dandam b'gem ,
verificari opinio Cajetani. Nihilominùs tam( n
erat cacumcn , seu vertox toiius niontis, ut verum censeo etiam illam partem montis, in
constat Exod. 19, et significalur Deut. 4, ubi quâ dala est lex, fuisse vocatam Horeb, quia
etiam indicalur, partem illam fuisse eminen- hoc plané significal Scriptura, quoiies dicit
lissimam. Propterquodalii oamdem opinionem legem datam esse in Horeb. Neqne est verisi-
quoid prius niembrum sequcnles, scilicet, mile, loqui de eodem monte secundùm diver-
Horeb fuisse parlcni monlis Sinai, dixeruut, sas parles ejus, quando eamdem legis promid-
Horeb esse veiut jtigum quoddam eminens su- gaiionem, et omnia signa, quae in eâ accide-
perimpositum monti Sina. Ita refcrt Percir. runi, indilTerenler describit sub nomine Horeb,
Exod. 3 , disp. 2. Non lamen afferi probatio- et Sina. Reclè ergo Hieron. dixii, bapc fuisse
nem, et praeierea habel hoc diflicullatem loti duo nomina ejusdem monlis. Verisimileque
huic sententiœ, et sequenti communcm, quam est montem Sinai fuisse quasi nomen appel-
slatim proponam. lalivum, seu denominaiivum à vicino deserlo,
11. Est ergo tertia sententia D. Hieron. in quod vocabalursoliludoSinai. Exod. 19, nomen
dicto lib. de Locis hebraicis sub verbo lloreb autem Horeb fuisse proprium , el prîccipuam
ubi, reiictâ senlenlià Eusebii,sic iuquit : Mihi ac excelsiorem partem ejus significàsse et ab
autem videtur, quod duplici nomine idem mons illà montem totnm montem Horeb, el moniem
nunc Sina, nunc lloreb vocelur, et idem sentit Dei esse appellatum. El hoc modo facile omnia
Josepb. lib. 2 Aniiquit. 8, cap. 5, aliàs 12, ubi in concordiam redigi possunt.
referens appariiionem Dei in rubo, quam Scri- 12. Altéra circumstanlia promulgalionis est
ptura dicit factam esse in monte Horeb tempus, quod cerliim inprimis est, fuisse post
dicit faclam esse in monte Sina , quem multos aun(»s à crealione nuiiidi , cl lapsum
celsissimum esse adirmat. Et lia haec opiuio primi hou)inis ;
nam id in Scriplurà evidens
videtur (ieri valdè probabilis. Habet tamen dif- est. Cujus raiionem invcstigat D. Thom. q. 98,
ficultatem, si c. 17 et 19 Exodi inier se con- art. O.lkec verù quaesiio ferè similis estalteri,
feranlur ; nam in 17 dicilur, populum Israël quoe de incarnalionc tractât p. 5, q. 1 , cur
profectum de déserta Sini , rastramciatum esse videlicei, tanio tempore post lapsum hominis
in liapliidim , et subdil Deus iufra : En ego dilata sil. Sicut enim lex, intuitu CInisliet
stabo ibi coram te supra petram lloreb, perai- incMrnationis ejus, dala est, ita ad ill.nii foreu-
tiamque petram, etc. Inde Hieronym. in Locis dam Icmpus illiid diviuà sapiciiiià cicctum est
hebraicis dicit, Raphidim, fuisse locum ia de- quod respectutemporisfuturaeincamalionis nia
ett DE LEGIBUS. 612

mé- 14. Ultime tandem advertendum est,ca, quai

gis esset accoramodatuin.'DebHit ergo esse
iiiler lempus crealionis de hiscircumslanliis diximus, intelligenda esse
dium, scu interposiliim
etincaniationis.Nain poslpeccatuiu hoiuinisper de il là Icge, quoad praecipuam ejus fcré par-

lenipus dilata est lex, ut homines lapsi lem vel ul ita dicam) quoad totum corpus
multum , (

fragililatemnatur3esu«,etindigenliauisuislalùs illius, non verô quoad omnia et singula prae-

magis agnoscerent, et quia de suà scieniià et cepta ejus; sic enim non fuerunt omnia ejus

ratione praesurnebant, sine Icge relicli sunl, ul praecepta in eodem loco, nec in eodem tempore

agnoscerent rationem naturaleni sibi non posse data. Nam de praecepto circumcisionis jam di-

sulTicere; naui sibi lelicla pluriinùiu obscurata cium est mullo teuq)ore fuisse datum ante
est, et in varios eriores lapsa. Postea verù, ne legem, et quia datum est , ul perpetuù in illo

hoc nialum nimiiim crescerel, et ouines honii- populo duraret, Gènes. 17, necessarium fuit

naliones prorsùs occuparel, opportuno veteri legi adjungi ut etiam ante illam latam
num ,

data est lex, et ad iiiam elecia est illa Exod. 12 signihcatum est, licet postea etiam
tempore
ita clariùs Iraditum Lcvit. 12. Item dicto loco
geus, ex quâ Cbristus eral nasciturus, et
sit

quodamuiodô inchoaia est tempore Abrabae, oui Exod. 12, promissum est praeceptum decele-
omnes ho- braiione Paschalis et Azymorum, et c. 16 ad-
data est circumcisio, quia tune l'erè

diium praeceptum de observalione sabbati.

mmes idololalriae dedilierant. El banc rationem est

illius dilationis tradii Paul, in

Epist. ad Koma- Post legem verô dalam in monte addita sunt ci

nos à principio , ubi hâc ratione dicit, per le- aliqua praecepta, ul constat Num. 27, de modo
gem dalam esse peccali cognitionem, et similia. succedendi lilii haeredis in haereditale palris

15. Deinde data est etiam lex illa nmllo deficieute lilio, etc., et in sequentibus capitu-

tempore ante Cbrisii advenlum, ut ab illo po- lis adduniur aliae leges, quae videntur post

pulo, peculiari fide et spe crederetur, et spera-

legem et in diversis locis lalœ.

relur et majori affeclu desideretur ac pete-

CAPUT VI.

relur, acdeniqueul Chrisli progenitores

multô De efjfeclibus veteris legis.

cultorcs 1. Duplex cilèclus legis disiingui potest ex

ante advenlum ejus specialiier essent
progenie seu nalione. Quia dictis in superioribus; unus per se et imme-
Dei cum totà suà ,

diatus, qui per ipsam legem moraliter alius

verô non solùm de scieniià, sed etiam de
viri- lit ;

remotus, qui résultat ex opère, quo lex imple-

bus suis homines gloriabanlur, data est etiam
juvarel, ut Uir, aul violatur sub priori membro couliue-
illa lex, quae praciperet, et non
;

lur pruicipuè obligatio iu conscientià, sub

homines magis necessitatem divinae grati* et
quà, ul in superioi ibus dixl conlinentur qua-
Chrisli auctoris ejus agnoscerent, ul Paul, in
,

tuor eUeclus legis, quos Isidor. numéral, prai-

eâdem Episl. ad Rom. et ad Gai. prosequiiur.
lex data simul cum circum- serlim duoprinii, qui sunl praecipere et pro-
Non estaulem illa

erat sulhcienter nmlii- liibere; nan» tertius, qui est permiltere, vel
cisione, quia nondùm
danda eral, ul in dicit poiiùs ablationem obligationis, vel, si
plicalus populus, cui lex illa

Quôd si quis inquiral, dical exemptionem à pœnà, dicit consequenler

superioribus lactum est.

anno à creatione nmndi obligaiionem legis ad illam exemplionem ser-

quo tempore , vel
vandam. El shuili modo punitio, quae est quar-
data fuerit lex, respondeo breviler, verisimile
dalam esse anno 2513 à creatione mundi lus ell'ectus, quoad obligaiionem ejus, sub hoc
esse,
utcoUigimus ex compulatione, quam ad incar- membro comprehendi potest, Sub altero verô
nalionis lempus declarandum lecimus in 1 membro conlinetur inprimis opus ipsum lege
sect. 1 data etiam luit prieceplum , vol omissio operis prohibiti ,
tora. 3 partis disp. (J, ;

deiiuie pœna imposita iransgressionis praece-

400 anno à circumcisione data Abrahae, ut te-
Mephan. Aclor. 7, vel (quod idem esi) pti, ad (juam etiam praemium reducilur : deni-
stalur
que hîic etiam spécial ullimus efl'ectus per
430 annis post vocaiionem Abrahae et egressum
ejus de terra suà, Gènes. 1"2 , ul sumiiur ex
legem intentus, qui est facere bouum subdi-

Paul, ad Gai. 3; ita enim duo illa loca conci- lum legis. Isti ergo omnes efl'ectus in hàc lege

Denique data est quinquaginla diebus divinà veieri considerari possunl et debeut.
liantur.

post exilum populi de .^gypio , ul supputât Uude dico 1", legem illam habuisse illum effe-

Hieron. d. episl . 127, mansi. 12. El de hoc cium legis, qui per se convenil legi eo ipso,
quôd vera lex est, qualis esl obligatio in coa-
puncto, seu tempore, videri polesl Aug. 1. 18
de Civil, c. 11, et 4 cont. Faust, c. 2 ; D. Tho. soieniià. Haec assertio videlur manifesta ex

12 Exodi, disp. 19. dictis supra de lege in communi. Item est

q. 98, art. 6 , et Pereir. in c.
m DE LEGIBUS. 614
etiam cerla; naiu per Iransgressionem illius ejusdem rationis multiplicanlur circa oamdem
Icj^is iiicuri'i poierai culpa , ei peccaium coiaiii maleriam subjeclam ut plura vota oslilatis,

Deo, alque eiiain realus inoriis aiieriia;; ergo in eàdem personà non inducunl piures obli-
lex ipsa iii couscienlià obligavil. llcin Paiilus gaiiones. El ila videtnr haîc pars possc proba-
ad Galat. o, teslilicalur oiiiui huaiini circuiu- bililer dtfendi. ^am, sicut in lege hun»;inà, ila
cideiili se, quia dcbilor est tiiiiversa; logis fa- et in lege diviiià positiva dislingui potest du-
cieiulaB ; dobiluin aulem illud polissiiiiè ad plex lex, una conslimiiva, quai obligationem
coDscienliaiu perlinel, ul per se noluiu esl. inducil, alia declarativa,quai non ponii novam
De liàc auieai obligalione dubilari potesl obligationem, sed pryeexistenlem déclarât, et
quanta fueril, id esl, an lueiit sub inorlali, ila lex velus quoad pritcepia moralia dici po-
vel veniali. lluc verô non babel iu praiseuli test fuisse decltraliva , non constilutiva.
speciaieni dillicullalein. iSam de tolà loge col- Mbiloniinûs dicendum censée, etiam illa
3.

leciivè suniptà non putest una gencralis régula praicepta de se iuduxisse obligationem in con-
tradi; coinpleclebalur enini plura pra;cepla, scienlià. Uaiio esl, <|uia illa fuerunl vera prae-
qua-dani graviora , et alia levioia , et ideù se- cepla et mandata; iuio illa per anlonomasiam
cundîim diversa praîcepta uno vel alio mo- soient praicepta vocari, et dislingui à cairemo-

do obligare poteral. Ad discernendani au- niis et judiciis, ut palet Deuler. 4 et 5; ergo

tem quanlilaiem , seu qualitaleni obiigalionis, inducebant obligalionent ; nain liaic necessariô
applieandai sunt regulae supra datai de lege seqmlur ex vi pra^cepli et legis. >am lox pure
lijniuiiâ. Naiu , licel lex divina ex dignilate consiiiuliva, si de se obligationem non inducit,
praicipienlis niajoreni rationein obligandi iia- raagis est para doctrina, quàm lex. El ita lex
beat secuiidùm generaleai rationein obedien- declaraiiv.1 Imniana, quaiido non indut il no-
tioe, juslitiae, aut cliarilalis ad Deuni, nibilo- vam obligationem ad aitum saltem obligat ad ,

niinùs lex eliam Dei sinipliciler lata in unà- sequendam illam declaraiionem, ut sii vera lex.

quâque niateria obligat secundùni specilicam Lex autem illa divina non solùm obligat per
raiionem et gravitatem ejus, ut sumi potest ex modum doctrinae, seu Scripiurae sacrae, sed
D. Tho. q. 100, art. 2, ubi de pryeceplis niora- eliam per modum praecepii et legis. Lnde
libus specialiter loquitur ; est aulem eadem vel eliam ex citalislocis manifesté ostendilur liaic

major ratio de caiteris. Lnde etiam sumilur obligalio, ut palet ex illis verbis : Custodi igitur
ratio; nam in lege nalurali, licel divina sit, temelipmm, et animam tuam sollicité, ne obli-

itadiscernilnr illa duplex quanlilas obiigalionis; visi:aris verbomm quœ viderunt oculi tui , etc.;
ergo idem esl in lege divina positiva. In quà et c. 5 : Qnis dct tulem eos habere mentim ,

rcperiuiitur eliam specialia verba , et commi- ut timeunt me, et custodiant universa mandata
naliones pœnarum, quse expendi etiam pos- mea? et iufra : Custoaite, et facile, quœ prœcepil
sunt ad gravilatem obiigalionis discernendam, Uominns; et infra ; Per viani, quant prœcepil
2. Secundo verô dubiUiri potesl specialiter, Dominm Ueas venter, ambulabitis , ul viialis.

an lex illa, quatenùs conlinebat prcCcepla mo- (juui oinnia polissinié ibi dicunlur ralioiie prae-
ralia, induxerit novam obligaliunem in con- cepiorum moialiuin. Declarari praiterea boc
scienlià, et ratio dabitandi est, quia illa prae- potest, quia
prœcepia illa, solùm quia erant
cepla solùm in malerià necessarià versabantur, praicepta illius legis, obligarent quemcumque
id est, in quà lex naturalis obligabat, ul supra Israclilam, eliaiiisi invincibililer igiioraiet ali-

visum est; ergo non poluit lex divina novam quodillorum esse de lege naturali, eiècouverso
obligationem addere. Probatur consequentia ,
non obligarent alienig(Miam eliamsi scirel da- ,

quia vel illa obligalio essel distincia; speciei, ta esbC à Deo ilii populo, si aliàs eodem modo
vel ejusdem : non priniuni ,
quia lex divina ignorarct oiniiia esse de jure nalurali; nam
positiva ,
quatenùs nioralis fuit ,
praicipiebat eliam iiunc non désuni qui aliqua ex illis vo-
morales aclus sub eisdem rationibus virtutum, ceiit de jure genliuin , cl non naturali; ergo
sub quibus naluralis lex eosdeni pntcipit, ut signum est praicepla illa iuduxisse specialem
plané senlil D. Thom. dicl. arl. 2, et videlur ()blig;ili(incin respeclu illius populi. Tandem
per se manifestum ; ergo non potuil iaducere idem conlinnatur, (|uia Judaii violantes illam
obligationem specie dislinctam. Neque eliam legeni graviùs peccabant, quàm gentiles, qui
solonuméro dislinctam, quia sicut accideutia solam legem naturalem violabant. Dices, illud
numéro lantùni dislincta, non mulliplicanlur e^se veruiii non ralione novae obiigalionis per
in eodem subjecto , Ita neque obligaiiones illa prajcepta impositai, sed quia per legem
615 DK LEGIBUS. 616
data esicognitiopeccati, ut dicitnr ad Roman. judicia, quœ mandavit Dominus, etc. ; tum eiiara
3, et ex majori cogniiione aggravatiir pecca- quia observatio prœceptorum judicialium œqua-
tura, nain iia expliciilur illud peccaium ad liler oxigitur, et e;edem çomuiinaliones liunt
Roman. 7. Sed licei lue inoJiis verus sil, non non obscrvanlibus illa Deuleron. 4,28, ctaiiis
poiesi alius excludi ; nani eiiani ;nigetiir pec- similibus locis. Probalur eliam manifesiâ ratio-
caium, quandomulla praecepla eliani ejusdem ne, quia illa fuerunt propria praecepla, el bg^s

rationis circa idem mulliplicanlur. El iia com- divinaî,quantum ad formam praecipiendi sed ;

niuniler censenl dociores , quando lex cano- maleria eorum etiam erat capax obligationis in
nica, vel civilis, vel in eàdem materià mulli- conscieniià, quia erat materià alioujus virtutis
plicaïur, vel aiiquid piaucipil jure nainrali moralis, quae majori ex parle erat virtus justi-
niaiidalum, niajorom oriri obligalioneni , sive tiie, licet inierdùm alla eliam esse posseï; ergo
iila nutjor obligtlio sil per aggregaiionem p!u- niliil deerat illis pracceplis ad obligandum in
riuuiubligalionum, sive per augmentum ejus- conscieniià. Nam dicere, non habuisse Deum
dem quod ad rem moralem parùm
,
refert. Et inlentionem sic obligandi voluniarium essel, et
ita respondeiur facile ad raiionem in conlra- liclum contra vim verborumScriplurae. Unde
rium; nani ilia prcecepla de se possunt indu- funclamenlum contrariae senlenlia; improbabile
cere obligalionem, eiianisi non prseexisleiet, est; nam lex humana eliam civilis in conscien-
et augere praeexistenltni, et ideô non répu- tià obligat, eliainsi pœnam adjiciat, nisi aliud
gnât in materià alioqui necessariâ ex jure na- constei de menlc legislatoris; ergo muliô magis
turali dari iegem posilivam obligantera, sive lex à Deo data. Unde potiùs ex graviiaie pœnae
humanam, sive divinam. temporalis addiià in illà lege solet colligi obli-
4. Tertio polest specialiler dubiiari circa galio in conscientià sub mortali, ut de pœnâ
praecepla judicialia, an illa eiiam in conscien- mollis indicat Scot. in 3, d. 40, el docei Cast.
tià obligarent. Nani Joan. Gerson in Iracl. de 1. '2 de Leg. c. 4, ut supra, 1. 3, noiavimiis. Ac-
Vilà spiril. lecl. 2, in alpbab. 61, sentit, prx- codit, quùd non lanlùiu leges judiciales, sed
cepla judicialia, quaj adcivdes mores inslituen- eliani morales et ca'remoniales sindiibus pœnis
dosordinabantur, nonobiigàsse in conscientià, sanciebanlur, ul palei Levii. 20 el sequent., et
sed soiùm ad pœnam temporalem, maxime Deuier. 25 , el in 28 liunt générales conunina-
quando iliain expresse inipoiiunl. Fundanieii- liories lemporalium pœnarum. Deniqne, quôd
lum ejuses>e poluit, vel quia putai legeni pœ- illai leges ordinarenlur ad convenieniem illius
nalem non obiigire in conscientià, sed lantùm re publicai gubernationem, non relVrt, quia
sub realu lemporaiis pocn*, vel poiiiisquia eliam média convenieniia ad hune Iinem pos-
existimavit, Iegem humanam, vel quie liuma- euMi verè et elïicaciler pra'cipi sub obligaiioue
nam in Une imiiaiur, non obligare in conscien- conscienliae. Neque hic finis excludil ullimum
tià. Voco auteni imilaniem humanam illam, vilae aelernae, sed poliùssubordinalurilli; nam
quae, licet à Deo laia sit, propier humanuni servando exlernam justiliam, el pacem reipu-
iinem, id est, gubernaiionem humanie reipu- blicae, polest quis mereri vilam œiernam si
blica; posiia est. Llnde ibidem seniii, lalia prae- justus sit, ac subinde illà dignum se reddere.
cepla judicialia non fuisse divina, non quia à Quamobrem neg ri non polest praecepla judi-
Deo lata non sinl (hoc enim negare erroneum cialia fuisse divina, non solùm ex auclore, i^eJ
essel), sed quia non sint data, ut honiines red- eliam ex fine ullimo per illa inlenlo, ut supra
derent dignos vitai œiernae. Hanc enim parii- visum est. Meoquesiiperlluum est, addere illam
culam ille auctor posuit in delinitione legis parliculani in definitiune legis divinse, quia ni-
divin*, quam sic définit : Est sigiium divinœ ra- liil Deus homini praecipil, nisi ul obediendo
tionis volenlis obligare crealuram rationa'.em ad tandem liai dignus vilà aeternà, quanivis alius
a'iquid agendum, vel non agendum, ut digna red- proximior finis possil etiam per talem Iegem
datur vilà œiernà. iniendi.
5. Haec verô sententia sine dubio falsa est ; 6. Tandem inqulri polest, an obligatio illius
nani judicialia praecepla non minus obligabant legis lanla fiierit, ut ad sui observaiioiiem in
in «oiiscienliâ, sive pœnam adderenl, sive non conscieniià cogerel, non obviante qiiocumque
addorent, quàm cœiera. Hoc videlur manife- poriculo nioriis. Sed hoc dubium eâd m pro-
sUim ex verbis legis, tum quia eisdem verbis porlione expediemlum est, quia siiiiile supra
maiidari dicunlur judicia, ac caitera, ut Dou- Iraciaium de lege humanà. Iiaque de praîcepti3
ter . 6 : Hoec mm prœcepta et cœremoniœ , algue nioralibus certum est, obligare cum eo rigore,
617 DE LEGIBLS. (ils

prseserliin si negaiiva siiil ,

quia oiiposituin est neni interdùni lalè dici de omni illo, quod non
Inlriiisecè nialuni. AITirmaliva aulcin ,
quia non proiiibctur, ncc pru'cipilur loge, ei iia D.TIiorn.
obliganl pro scmpor, possunt intcrdùin non in i, d. 53, q. 2, art. 2, q. 2, dislingiiil varios
obligarc ralioiic poricuii nïorlis. Inde idem à niodos porniissionis; uiuis quo minus bonuni
fortiori diconiiuni osse conslal do posilivis pra;- pormillitur, reliclo nieliori ; sic matrinionium
ceptis alTirmalivis diviiiis, ut magisex diocndis permitlitur respeclu virginitatis, el de usu ejus
palcbit. De negalivis aulem prœcoplis à Dec ail Paul. 1 ad Corinl. 7: Uoc mitem dico secun-
posilis poiesl esse nonnulliim, dubiuni , (inia dùm iiidulgcnliam, non secundùm imperium. llaec
obligant pro seinper, et Dens pntosi ita obli- auteni magis est approbatio, quàm permissio.
gare sine ullà exceplione propier siimniam au- Unde magis impropriè appellatur permissio,
clorilatein, quam in praîcipicndobabel; stante concessio melioris boni non prxcepli nam ;

aulom oidigalione à Deo posilà, impossibile est, illud poliùs est consilium : iniô noque licentia
ut liceat contra iilani agere. laciendi aliquid, quod por se maluni non est,
7. Nibiiominùs lamen dicendum est illam noc proliibitum, est propria permissio, de quâ
legem ul posilivam non obligàsse per negaiiva nunc loquimur. Addil eti;un D. Tlioinas, pec-
prœcepta cum periculo vitiï", nisi ubi ocourre- calum veniale permilli respeclu morlalis, quia
ret ralio vitandi conleuipliini divini pr;tccpli non probibetur. Sod lioc etiani impropriè di-
aut religionis. lia docent omnesauctores supra, ciliir, nam peccatum veniale reverà est pro-
lib. 3, citaii circa legem luimanani, et speciali- bibiiuni, licet cum minori r gorequàm mortale.
ler de loge divinà in génère id docel Solo 1. 1 9. Propria ergo permissio dicilur de quocuin-
de Juslii. quœst. 1, artic. (3, in fine corporis, et que malo, vel probibilo, non respeclu majoris,
Adrianus quodlibet 1, art. 3, ad 5, qnodlibet vel minoris mali, sed respeclu cobibiiionis
6, arlic. 2, ad 2, et in i, qusesiion. teriià de ejusdeni mali pennissi. El sic possumus dislin-
Clavib., except. S. Lbi in exeniplum adducil le- guere duplicem pcrmissionem, unani facii,
gem sabi)ati, qutc non obligavit Macbabsos, ad alteram juris. Facti appollo, quando sine jure
non beilandum die sabbaii, proptor periculum aliquid staluenle de fado peccatum volunlariè
vitae, nt sumilur exl Macliabaeor. 2. Ralio au- non cohibolur; el sic Deus dicilur permiitere
tera est , non quia Jicerei lune propler metum peccata. Juris aulem permissiotieni appello,
agere contra obligationem à Deoposiiam, sed quando lexaliqua pcrmillit facere. quod aliàs
quia pro tune cessabat obligaiio. INec refert, probibilum eral, et bœc permissio dicilur pro-
quôd prœcepium negalivum obligclpro semper, prié effeclus legis, quia per legeni introducia
quia, dùm non probii)et rem inlrinsecè maiam, est. De bâc ergo Inielligiiur asserlio, quce ex
semper habclsubinielleclain conditionem, nisi locis slalim allogandis manifosia bol. Ulteriùs
interveniat sufliciens nécessitas, sou periculum enim subdislingui polest ba^c permissio juris;
excusans. Quœ conditio eiiam in divinis prae- nam quaedam est immunitaiis tantùm quam ,

ceplis includitur, non quia non possel Deus lex lalis concedil ei cui pcrmillit peccatum,
aliter proscipcre si absolulà poteslale uli velit, et in virtule solùu) jubot, ne sic oporans pu-
sed quia in ordinarià liorninum gubernaiione nialur, ul iu lib. 1 dixi. Alia verô est p'rmis-
illà non uliiur per generalia prsecepla, quae sio concessiva exempiionis loUenlis probibi-
secundùm régulas prudenlia; el convenientis tioncm, ut sine culpà fieri possit, quod antea
gubernalionis iradi ccnsenlur. El inde eiiam non potorat, ut per disponsationeui, aul privi-
facile probalur exceplio posita in asseriione, legiurn fil. Dicinius ergo permissionen), quae
quia agere aliquid in conioniplum Dei , vel re- est eftcclus legis veteris sempor esse hujus ul-
ligionis, aul legis ejus, est inlrinsecè nialum, timi ordinis.
et ideô nieritô conditio illa non exlendiiur ad 10. Probalur primo inductione ex Scriplurâ
talem eventum. Quod dicluni i liam est de loge juxia cxposiiiouos, qua; probabiliores nobis
humanâ, muliôqne magis verum est de divinà, videnlur. Nam inpriniis pluralilas uxorum per-
ut eiiam conlirmat aliorum Macbabseofum missa fuit in loge veteri, utsumitur ex Douter.
cxempluml. 2, c. 7. 21, ibi : Si Imbiierit homo uxorcs duas, elc. Non
8. Dieo secundo : Permissiones aliqune fué- enim inveiiilur lex, quœ disposilivè, ut sic di-
runt effecius iilius legis, non lainen por mo- cam, Jioc permillal,
sed pnesupposilivè, ul ex
duni purœ perniisslonis, sed per modum dispen- toiiore dictorum verborum constat. Fuit oniui
saiionis, velpoiiùs per modum concessionis, et illa permissio concessa palribus, et tradilione,
privilegii. Dcclaratur, adverlendo, permissio- ac more recepta in illo populo, et posica in legq
J», XIII, 2y
m DE LEGIBIS. 620

Moysi non fuit proliibiUi, ac subinde tacilè luit placuerit ; foras mtem non efferas tecum. Ubi

approbala, ut illis eiiain verbis dcclaratum est. priora verba non sunt prceceptiva, sed permis-

Uiiileilla pcraiissio dici potcsl, non esse ex loge, siva, excusando non solùm culpam morlalem,

scd ex Palribiis, sicut circiiuuisio; lanien sicut sed eiiani venialem, el majorem licenliaui dan-

circiuncisio numcralur intor s.;(i anioiila illius do, quàm solo jure naluru; videatur concessa.

legis, ita pernùssionem banc vocamus elTecluni Et ratio est eadem, quai supra est tacta. Nam
illius legis, saitem relenluni, seu probaïuni. potuit Deus fructus aliéna; vineae communes
Talis ergo luit illa perniissio in illà legc, qualis lacère quoad illum usum, et per illam legem

fuit in l^atribus; in illis autoni fuit illa peimissio simpliciter intellectam fecisse vidolur. Idem-

concessiva privilegii auferentis probibilioneni que est de alio exemplo de usu spicarum, (|uod

et culpani ; ergo et in illà lege. Minor traditur ibidem subjungilur. Denique aflerri polest

ab Innocent. !li,in cap. Gaudemus. de Privileg., exemplum de usu sacrilicii zelolypiae Num. 3,

et est coniniunis senteniia sanctoruin et expo- quam inler perniissiones poluit D. Tliom.'in 4,

sitorum, Matib. 19, et Augustin, libro 1 de ubi supra, et signilical, fuisse lanlùm permis-

NupL et Concupiscen. c. 9, et videtur indubi- sionem minoris mali, quia lenlare Deum per se

latuni evsanciitate anli(iuoruni Palrum, et fa- malum est. Sed sine dubio exisiimo, etiam per-

luiliarilate quani cuni Deo babebaul. missionem illam fuisse concessivam ; nam po-

11. Alia peimissio in lege disposita fuit de

sità illà loge, uli illo sacriiicio, non erat lenlare

libelle repudii Deuier. 24, quain niulli expli- Deum, quia signum, quod à Deo ibi poslulaba-

cant de perinissione impunitatis ; longé tanicn tur, ab ipso erat institulum cum promissione
de effectùs, et ila cessai divina leiiiatio, juxia di-
verisiniilius niibi viJelur esse inleliigiMuluni

pernùssione dispensativà, seu concessiva , et cta iraclalu 3 de Relig. libro 1, cap. 2; ergo

quod tenuit auclor Imper- cessabai ratio culp;B, quia per se loquendo,
excusante à culpà ,

Tbom. supra, nulla alia maliiia in illo actu poteral inveniri.

iecti Mattb. boni. 17, et D. in 4,

id valdè probabile reputat, et videtur suppone- 13. Ex bis ergo salis probata relinciuitur as-

serlio, quia nulla permissio occurrit iu illà lege

re 1-2, q. 102, art. 5, ad 5, et seipiuniur ipiàni
plures scbolaslici in 4, dist. 33, et jurispeiiti facla, quse sit de actu malo et probibilo, persé-

iii dicto c. Gandi-mns, et Bellaiiuin. lib. 1 de vérante in suà malilià post permissionem, quia

Malrim. cap. 17, ad 14, et Maldonat. Matl. 19, semper factà peiniisiione cessabat proliibilio,

et plures alii ,
quos refort et sequilur Saiici. sive per ]iropriaiu disponsalionem, sive per mu-
10 de Malrim. disput. 1, n. 7. Hatio verô talionem maleria;, ut propriè loqnendo dicen-
lib.

quia lex illa sinipliciter id concedit, et d uui est. Nam hoc genus permissionis lanlùm ha-
est,
nulluni indicium praebet, quod illud permillat, berc poluil lociun in aliquibus, qua; ex vi juris

licet sit maluni, sed absolutè ut

lieri possit, ut natura; non licerent, seclusà tali permissione

palet ex citato loco, et ex Malach. 2 ;

nam vide- Dei; quod autem jure natura) non licet , non
approbari niatrimoninm ergo incredi- lit licilum per propriam dispensationem , sed
tur ibi :

permissioneni fuisse quoad solani permateriaemulationem, ut supra, lib. 2, decla-

bile est. illan»
iiîipunilaleni respectu legis, quia boc modo ralumesl; ergo ila fieri etiam potuil in diclis

constitueretur ille populus in magno peiiculo permissionibus , ui ex diclis etiam facile inlel-

peccandi , cùm boc illi non expllcarelur. ligi polest. Unde etiam sumitur optima con-
12. Alia perniissio fuit mutandi cum usurà gruenlia; ralio, quia Deus potuil illam permis-

alienigenis, de quà eadem est disceptalio

inler sionem facere cum innnunilaie à culpà, el ver-

mihi tanien ob eamdem rationem ba concessionis sunt absolula; ergo inlerpre-

doctores,
quœ permissionem illam ex- landum est ila fecisse. Probalur consequenlia,
placet senteniia,
tumquia bénéficia principis, et maxime summi,
plicat de concessione excusante à culpà,
sal-

propler donalionem à Deo faclam, vel quia lalissimè sunt inlerprelanda; illa autem per-
lem
missio in illius populi commudum à Deo con-
jure belli poierant Hebnei accipere bona
alieni-

genarnm vicinorum, respectu quorum illa con- cedebalur ; lum etiam quia ila magis expediebat

cessio inlelligenda est. Et ita cxplicat expresse

ad bonum regimen, quod Deus intendebat per

Ambros. in lib. de Tobià cap. 17, quem graves illas loges majora mala vilare; lum etiam quia
iheologi et juristœ sequuntur, (jugs refert Co-
boc est maxime consenlaiieum legi divinaj,

var. 3 Variar. cap. 1, n. 7. Aliud exemplnm

lib.
etiam posiliva; , nimirùm, ut nullum malum

esse polest ex lege Deuteron. 23 Ingressus vi- : culpae permillat positive, ut sic dicam , licet

neam proximi lui, comcde uvas, quantum tibi négative possit aliqua pcnuitlcre, non injun-
 621 DE LEGIBUS. 622

geiido propterilla spocialein paMjatn liujus vi- gis, remole autem, el quasi consequenler est
I

tae. Et (si quis reclè considcicl) ad hoc suadon- 1 causa ipsiusniel jxrnai , ([uam judex vel cxe-

dum applicari facile polesl ratio quarla divi ciilor impoiiil, vel proximè ellicil.
I

Tlioinge, qiià prol»at neccssilatem let^is diviiiiK, \,). l'ossuuuis ergo bu;c duo gênera legum
{-% q. 01, art. i, et qiià probat logem divinam poMialium in veleri lege disliuguerc; nam quui-

dari debuisse de omnibus aclibus inoraiibus dam iniponcbant puMiam lerendam, vel exe-
bonis, quia necessarii sunt ad divinam amici- quendam per huminem aliae verô perseseillara;

tiam, ut déclarât q. 99, art. 2, junclo arliculo laciebanl vel imponebanl. In priori ordine pono

2 quiBStionis 100; nam oàdem ralione non do- omnes leges imponenles pœnam corporalem
buit lex divina per niodum jmis perniiliore signis, Levit. 21 ; lapidalionis, Levil. 2i; ver-
inalum aliquod, in quo perseverel nialilia di- berum, Deut. 25, sivepœna lalionis Exod. 21.
vinae amicitiae contraria. Unde eliam concludi- Cerlum est enim bas leges non obligare in cou-
lur, non solani permissionem, sed eiiani opus scicniià ad pœnai solutionem ante condeinna-
ex illà factum posse dici effecluni lalislegis, lionem. Nam considerando verba legis, videlur

quia erat opus bonum, et laie liebat per con- res clara, omnes illas pœnas fuisse imposilas

cessionem legis , sicut opus privilcgio conces- in ordine ad sentenlias judicura , ut palet

sum est etlectus ejus. Neque conlra hanc asser. Exod. 21, cum similibus. Item in bis corpora-

lionem occurrunt objeciiones générales; illœ libus po'uis idem est manileslum , vel per se
verô, qu3e circa particularia exenipla adducta praîsuniplum, ubi aliud evidenler non consli-

lieri soient, et ditliciles non sunt, et in propriis leril de volunlale el priecepio Dei, quod in illà

materiis traclantur. Addendum verô est, inter- lege ostendi non polesl. De pecuniariis verô
dùm in illà lege expresse taniùm dici, ut hoc pœnis posset ([uis dubiiare, ut quando lex prae-

vel illud faciens non subjaceal pœna; , ut palet cipil restiluere dupluni, triplum, vel quadru-

Exod. 21, etc., et tune claruni esl, solùra quoad plum, ul Exod. 22; nam verbura restituât, in-

inipunitatem acluni permitti. dicat obligaiionem in conscienliâ. Sed nibilo-

14. Dico tertio : Lex velus liabel eliam ef- minùs verius existimo, quidquid ibi babel ra-
fectus pœnales, seu pœnarum. Haec asscrlio per tionem pœnae dcsignari in ordine ad senlen-
se nota est, quia magnà ex parle lex illa pœna- liam judicis, et antea non obligare, quia verba
lis eral; passini enim in eà legimus ; Qui hoc non babenl majorem vim, et miliori modo ex-
l'ecerit, morte moriatur, vel , delebitur de populo plicanda sunt, etila procedunt raliones aliae fac-
suo, vel, deutem pro dente, et similia ; erant ile de legibus bunianis. Dico autem, quidquid lia-

ergo illae leges pœnales, non purae, sed nuxiae, bet rutioncm pœnœ, quia id, quod ad reslilutionem
seu habentes simul vim direciivam , ut dicium rei ablatai , vel recompensalionem damni facti

esl. Ratio autem, proplerquam comminaiiones periinebat, ex naturali obligatione, slatim res-

pœnarum addilse sunt in illà lege, estiliacom- liuienduin eral, ut per se constat. El liàc ra-

munis ,
quôd pœnai necessariae sunt, prae- lione probabile est, Icgem Exod. 21 , ul domi-
serlim propter illos qui sunt proni ad maluni nus servum vel ancillam percutiens , oculum
ulaii Arislot. lib. 10 Ethic. cap. uli. ; ille au- aul dentés excluderet, illum liberum d^milte-

tem populus eral valdè imperfeclus et pronus ret, obligavcril in conscienliâ , uullà expcctalà

admalum, maxime induci debuil com-

et ideô sententiâ, quod tenet Caslr. lib. 2 de Lege
minationibus pœnarum. Quae propier liane pœnai. c. 4, qui lamen id explicat, eliam per
causam luerunt in illà lege, ei multipliccs , et modum propriae pœnae; non verô salis id pro-
gravissimae, ac propterea vocalur illa lex limo- bat, faciliùs verô inlelligilur per modum re-
ris et servilulis, quia per comminaiiones pœ- compensalionis damni illali, quam lex divina

narum, magis quàm per amoren» inducebat ad illo modo taxabatet deliniebal. Addi etiam po-
suî observalionem. Unde 6 conver^o in irans- lesl, quaidam alia onera imposila fuisse per
gressoribus eral causa punilionis; sic enim pœ- iilam legem commiilentibus aliqua delicta,
na est elfectus legis pœnalis, quamvis non seni- (jiia; non tam videniur fuisse pœ,ii;e, in vindi-

per eodem modo. Nam ut in lib. , 4 diximiis, ctam inq)Osil;B, (juàm remédia vel medicinae
lex inlerdùm pœnam ipsam perse exequiiur, lalium deliclorum in ordine ad divinum cul-
et tune dici polesl causa per se, et proxima luni illius legis, el de bis verisimile est, obli-

ipsius pœnae; aliquando verô solùm taxai et gàsse in conscienliâ anle judicis senlenliam-

désignai pœnam imponendam , et lune inune- bujusmodi videniur fuisse leges imponenles
dialè facil obnoxium pœnae iransgresboreui le- ali((uasoblaiioaos vel sacrilicia pro aliquibus de^
023 DE LEGIBUS. 624
liciis, Ciiin aliquo modo confessionis delicli, vel miando, quàm sit severus in comminando, et
sine illo, iil l;ttè prosequitur Castro cit. loco. juslus ippuniondo; sed Deus sanciviiillamlogom

IG. In alio ordine pono irregularilales qnas- percoiiiminaiioaein phirium pœnarum, ut dic-

rlani, qtias lex illa ipso fado inducebal circa lum osl ; ergo deciiil, ul cliam per promissiones
ptMsonas, propter varias occasiones, vel even- suas ilhim conJirmarei. El ideô solel lex illa in

lus, nt propter lactum corporis morlui, Nii- Scriplurà significari nomine pacti ac fœderis,
Dier. 19, et Levit. 11, vol propter alias siniiles quia ila lala est ad obligandos homines, ul per
causas, ut videre licet Levit. 12 et sequenlibus. promissionem adjunclam obligaveril eliam
Has autem inter pœnas numeramus, lalè lo- Deum ad reddenda piœmia servanlibus illa.

quendo, quia erant onera et gravaniina illius Ex hoc ergo fundamento facile probatur ulra-
legis, re tanien verà ordinariè non erant pro- que pars asserlionis; nam opus legis cùm Ut,

prièpœnœ, quia sine culpà inducebanlur ad efiecius est legis, licol non proximus, sallem
eum modum, quo nunc irregularilas saepè non remolus, quia lex, (juanlùm in se est, ad illud
est pœna, sed indecentia qusedani. Incurreban- inducit etmovet. Deinde opus illud ex obliga-

tur autem tune taies irregularitates ipso faclo, lione legis l'aclum sub promissione priemii,

et ex vi legis, et ideô dicimus iliuni fuisse quantum est ex se, dignum est tali praemio,
proximum, et per seeffecluni illius legis; nani sicut mercenarius dignus esl mercede suà ;

ex vi, et eincaciâ, et institutione illius immé- ergo opus dignum mercede promissà in lege,
diate fiebat. Atque in lioc eiiam ordine consli- effectus est ejusdem legis. Unde ulieriùs pro-

tui possunt loges, quse ipso facto irrilabani ali- cedendo, praiinium ipsum offoclus esl operis illo

quem contracium in illà loge, quod maxime digni, cuique ex pacto, et promissione debelur;

admitiendum videlur in legibus inducenlibus ergo lex, quae est causa talis operis, consequen-

impedimenta malrimonii Levit. 18; nam in ler esteiiam causa talis praemii, esl ergo effi-clus

Jioc sensu communiler ab expositoribus, et ejus, licol magis remolus. Moque in hàcasserlione
theologis lep;os ilhe inielliguniur. El hoc indi- absolutè sumptà superesi specialis dillicultas.
cant illa verba : Turpitudinem patris, malris, 18. Occurrittamen commune dubium,quales
sororis, etc., nonrevelabis; nam per hsec directe fuerinl promissiones illius legis, an temporales
prohibetur, et fit illicilus usus lalis malrimo- lanlùm, vol eliam spiriluales et a;ternœ. Et
nii, et ideô necessarium est, utmatrimonium ad ratio dubii est, quia D. Thomas dicto arl. 6, si-

talem usum ordinatum, non solùm sitproliibi- gnifical, promissà illins legis fuisse tantùra
lum, sed etiam irritum, lanquàm obligans ad temporalia, et reddil ralionem, quia lex illa

aclum illicilum, quod lieri non potest. An verô disponebal ad Chrislum sicul imporfeclum ad
praeter bac prœcepta fuerinl alia in illà loge perleclum, et dabalur populo adhuc imporfoolo
ipso facto irritanlia actus aliquos, vel conlra- in comparalione perfectionis, quie eral lutura
ctus, testamenta, vel quid simile, definiendum per Chrislum; imperfectoruni autem est, quôd
existimo ex principes supra positis, et juii- temporalia bona dosidoronl , et ideô illa lex

cium esse ferendum juxla exigentiam verborum per lemporalium bonorum promissiones homi-
ipsorum prseceplorum, quae consideranda et nes inducebal. Nam qui vult, ait, D. Thomas,
expendenda sunt. inducorc alium ad observanliam prœcepii, ca
17. Dico quarto, opus dignum aliquo prœ- débet promiiiere quae magis sunt in ejus alfe-
niio et prscmium ipsum numerari potesl inler clu ; nam, sicut qui docel, incipore débet à fa-

elTeclus illius legis. Hoc facile probatur, sup- cilioribus, ita qui movere alium vult, ca pro-

ponendo legem illam induxisse ad suî obser- ponere débet quse faciliùs movere possint.

vationera per varias promissiones, ul constat ex Unde ob eamdem causam comminaiionos illius
libro Exodi cap. 19, et Deuleron. 4, 27 et 28, li'gis oranl de pœnis temporalibus, quia earum

et ex Prophelis, aliisque locis fréquenter. Et timor magis movere solet animales homines el
ralionem reddit D. Thomas dicta q. 99, art. G, inqjorfeclos. Conlirmatque hoc D. Thomas ex
quia hoc generaliter pertinet ad perfectam pro- Paulo ad Galal. 3, comparante legom paedagogo,
videntiam legislaloris humani; ergomultô magis el consequenier israeliticum jjopulum puero
ad providentiam Dei, cui non est similis in legis- exislonti sub paeJagogo; nam, sicul puer maxi-
latoribus ; ergo, dando illam legem, convenions me sensibilibus movetur, et ideô à paedagogo

fuit, ut simul promilleret praemia observanti- intcrdùm flagellis tcrrolur, aliquando verô le-
bus illam. El coniirmatur, quia non est Deus vibus niunusculis el promissionibus inducilur,

minus liberalisin proiuillendo,eljuslus inprse- ila lex illa populum sibi subjectum inducebal,
«25 DE LEGIBUS. 626

qiiod etiam constat ex tenore legis Deuter. 27 120 , et in aliis locis saepè repelit. Unde Ber-
cl 28, et ex usu Propliotaruni Isai. 1 : Si vo- nard, serm. 50 in Canliea , de lege dixit : 6'ra-

tueritis, et andicrith me, boiia terrœ covtede- ve lerjis jngiim , et vile prœmium ; nam terra est

tis, etc. Et s;p|)è in ;iliis. inpromissione, cui slalim opponil suave jugum
i9. Signilical aulcin D. Thomas, hoc esse h'gis gralioî, qiiaî proirussionem habet vita;, quœ
intelligendum exclusive, ita ut non solùin lex nunc esl, pariter et fnturai.Uinc denique ilie-

illa teniporaHa fréquenter promiserit, (piotl ronym. Diaiog. 1 contra Pelagian. et Clirysost.
evideniissinuim est, sed etiam qiiod iiihii iii Matlli. dixerunt, regnum cœlorum cœpisse
excellentius promiserit; ad hoc enim discursus pr;edicari de Evangelio. Lej^e»!* , inquit Cliry-
D. TJioma3 tendit. Unde promissio iHa, quae ha- sost., Legem, legens Propitetas, legens Psalte-
betur Levit. \8, et Ezechi. 20 : Cnstodite leges rium, nunqnhm regnum cœlorum audivi nisi in

meas, alcjue jndicia, qnœ fitciens liomo rivet in Evangelio. llieronymus aulem reprehendil Pe-
eis, de vilà eoi-porali iiUelliuit idem 1). Tho- lagiiim, qui diccbat regnum cœlorum, etiam in
mas q. 100, art. 12, ad 2, ex Paulo ad Galat. 3, veteri Testamento repromitli cùm perspicuum, ,

ubi significat diversitatcm esse inter illas duas inquit , sit , regnum cœlorum primiun in EiaU"
senlentias : Jiislus ex fide viril ; el : 0"/ feccrit gelio prœdicari.

en, vivet in illis, quôd prior iiilelligitur de vilà 20. In contrarium verôest, quia non videlur
spiriluali, posteriorauteni minime, qiiialex non posse negari , quin anliqni observatores legis
est ex lide. Et ideô in priori sententiàsimplici- Moysi vilam œternam per eam sperarenl ; de
tcr dieitnr, vtvit, in posteriori aulem noiisim- hàc enim retribulione loquilur David Psalm.
pliciter, sed cum addilo : Yivet in itlis, idest, in 1 18, cùm dicit : Inclinavi cor meuni ad faciendas
lege, cujus pœnas non incurret, vel in jnsiitià justificaiiones tuas in œternum ,
propter retribu-
legis, utexponere videturidem Pauhis ad Rom. tionem; et clariùs Tobias, 2, lilio dicebat : Filii

10, dicens: Moijses enim scripsit, qnoniam jitsti- sanctorum sumns , et vitam illam expeclamus ,

liam (juœ ex lege est qui fecerit liomo, vivel in eâ. quam daturus est Deus iis qui fidem snam non
Prœterea idem Paul. ad Hebra'os scribenshanc mutant ab illo. Et 2 Machab. 7, unus eorum
senlentiam indicare vldetur. Nam, cap. 7, dicil, dixit : Rex mundi defunctos nos pro suis legibus
uovi Testamenti meliorem esse spem, iilique quia in œternœ vitœ resurrectione suscitabit. L'nde de
est de a: ternis bonis, per quœ upproximamns ad ilîâ vilà intellexisse videtur illam promissio-
Deum. Er%o haec non promittebantur in veteri neni : Qui fecerit en vivet in eis , de quà etiam
Testamento. Et ideô, cap. 8, addidit, novimi loquilur Ezechiel. 18, cùm dicit : Qui cmtodie-
Testamenlum melioribus promissionibussanci- rit prœcepta mea et fecerit judicium et juslitiam,

lum esse. Hinc etiam saiicli Patres multùni vilà vivet , et similia habet capite 33 , et vita
huic sententire favere videntnr; nam D. Au- on lerna expresse promittilur Daniel. 12, et Sa-
gust. lib. 18 de Civit. cap. H, dicit, legein ap- pientiœ 5 : Jusli aulem in perpetmim vivent.
peiiari vêtus Teslamentuni, qnia promissiones Denique Isaias, cap. 6i, œterni prjemiidignita-
terrenas habet, et per Jesum Chrisium futu- tem agnoscens et expectans ait : Oculus non
runi fueral Teslamentuni novum, in quo re- vidit, Uens, absqne te, quœ prœparâsti diligentibun
gnuni cœlorum promiitereiur. Qua; ddlerentia te, cl cap. 13, describil aternum pra^niium
manifesté requirit, ut promissio regni cœlo- viriutis. Non videtur ergo duhium, quin homi-
rum in veteri Testamento facta non fuerit, nes sub lege vivenies promissionem haberent
et subjungit ralionem, similem discursui D. vila; a!tern;Te, et illam spcrarent, quod apertè
Thomuî dicens : i Hune enim ordmem servari conîinnat Apostolus ad Hebr. 11, ubifaclû
< oportebai, sicut in unoquoque homine qui longà numeratione justornm illius temporis ,

I inDeumprolicit, idagitur.quodailApostolns. concliidit :Et hi omnes testimonio fidei probati

« ut non sit prius quod spirituale est, sed qiiod non acccpcrunt repromissionem ,
quod necesse
I animale, postea spirituale. > Et ita in([. 92, in est intelligi de repromissione œternâ ; nam
Exodum dicit, licelin veteri Testamento praecep- temporales promissiones multi acceperunt, de
tacdbonos mores pertinentiareperiantur, pro- quibus in principlo dixerat : Sancti per fidem
missiones lamcn carnales, alque terrenas fuisse, viccrunt régna, operati siiiit jusliliam , adepti
et q. 33 in Numor. inter alins dinVrentias inter sunt repromissiones. Denique non solùm pœna
utrumqueTcstamentuni banc constituit , quôd temporalis , sed etiam aeterna cognoscebatur
in veteri promissa eranl Icmporalia , in novo ettimenda proponebalur in illo tempore, ut
sipiritiialia ,
quod lib. 4 contra Faust, et epist. constat ex iisdem locis. Unde etiam lune pec-
W DE LEGIBUS. 628

cando mortaliter reatiis illius pœnœ incurrc- quia Sapient. 5 vocatur regnum decoris, et cap-
Laliir, ut est de fide cerluni ; crgo iiecossarium G, reynun perpctiuim, et qtiia verba Isaiai , et

est, ut cl in m aUcnuini prseniiuin proponerc- alla sunt aiquivalentia, dicendum est, anle
Hir : nnm luBC duo connexa necessariô sunt Cbristum non fuisse promissum regnum cœlo-
et oadeni est utriusqiie ratio. Qiiod eliani rum, ut jam apertum, et secundùm illum sta-
apeitè oslendil priiiceps quidam Judaîoruni tum ass('(juendum et hoc modo incœptum
,

qui ChrisluHi inlerrogavit : Quid faciens vitam esse praîdicari teinpore legis gratia;. et hoc in-
ceternampossidebo? Luc. 1, 8; habebat eigo no- tendisse illos Patres, ut ex antecedentibus ,

tiiiain illius et spem. et consequentibus constare potest. Vel certè

21. Dicendum verô est , utramque partem regnum illud non fuisse promissum ut prse- ,

reclè intelleclain verani esse. Nam lex propriè mium operum legis sed ut praemium ope- ,

sumpta non proniittebat praemia œterna , sed rum gratiae, et ut sic semper ad novum Testa-
teniporalia , ut priores Patres docent et ratio mentum pertinuisse. Quse doctrina magis de-

eorum suadet, et ex testinioniis ex lege citatis clarabiturex ca[)ite sequcnti.

coUigilur, addendo, nulhini ex proprià lege 22. Aliud dubium excilari polest circa eam-
afferri testinioniuni, in quo spirituales pro- dem quarlam asscrtionom, scilicet , quoniodô
inissiones fiant. Et niliiloniinùs verissimuni opéra legis essent meritoiia illius praîmii tem-

etiam est , homines sub lege constitulos ha- poralis promissi per legem, vel prœniii œterni

buisse promissionem vita; aiternœ, et spiriiua- promissi per (idem. Sed de hoc posteriori
liuni bonorum, et fidem , ac spem eorum ,
puncto dicam in capite sequcnti. De priori
sine quà impossibile est remissionem peccato- verô dicendum est, fuisse illud meritum de
rum oblinere. Accedeutetv, enim, ad Dcum condigno , et de justiliâ , quia et opéra erant
oportet credere, quia est, et inquirentibus se salis proporiionata tali pracuiio (cùm Bernar-
remunerator sit, ad Hebr. 11. Neque hoc posle- dus dixerit, fuisse prœmium respectu tanti
vile

rius cum priori répugnât , quia banc promis- oneris), et llebant ex pacte cum Deo, et sub
sionem non babuerunt Judaei ex lege, sed ex conditione talium operum. Oporlebat autem ,

Palribus, ut sicdicam, uii([ue per iraditioneui taie opus esse saltem moraliior bonum, quale
eorum; nam à principio Ecclesise l'acta est bo- de se erat quodiibet opus divinai legis, nisi ex
minibus fidelibus, et in eis per traditioneni parte operanlis pravè lieret ; tune enim totum
permansit lides ejus, et in Abraham revocata opus Dco displiceret , et ideô non posset esse

est, et exprcssior fada, unde est illud Eccle- meritorium de condigno apud Deum, etiam
siye in iMissis defunctorum : Signifer suuclits prannii temporalis, cùm poenam poliùs merea-

Michael reprœsentet eas in lucem sanctam, tur. Et ita est intelligenda condilio illius pro-

quam olim Abrahœ promisisti , et seniiiii ejus. missionis ,

qnôd fiai opus ita implcns aliquod
Sic ergo ad populuin israeliticuni pervenit, et [iraeceplum logis, ul nullum aliud pneccpium Dei
postea per Prophetas scripta est, non lan- per illud violetur. Imù addi polest ex D.Thom.
quàni nova , sed lanquàm antiqua. Quod to- dicto art. (! , ad 5 , aliam etiam condillonem

tum salis probat testimonium Pauli ad lleb. fuisse necessariam ex parte personae operantis,
11, ubi incipiens ab Abcl, et progrediens per scilicet ut operans non esset inimicus Dei. Sic
Patriarchas usijue ad Prophetas, omncs dicit enim ail D. Thomas , aliquos servantes legem

habuisse banc promissionem. Lex ergo nullam illam non fuisse coiiseculoseliam praemia teni-

promissionem spiritualem buic aniiquae addi- poralia illis promissa ,

quia cor totum liabebant

boc sensu verè dicitur, tanlùm pro-

dit, cl in in temporalibm defixum , et à Deo elongutum.
misisse teniporalia, scilicet ,
quantum ad pro- Nam in lali statu nemo potest mereri apud
missiones, quas ipsa addidit. Et in boc sensu Deum de justiliâ etiam teniporalia promissa ,

locuius est D. Thomas cum Augustin. Et in cùm illis etiam bonis sit indignus. Unde licet
eodem dixit Bernardus , fuisse vile pra^mium ,
forlassè gratia non esset per se neccssaria ad
scilicet, proprium illius legis comparatum ad taie meriium tanquàm principium per se, ejus
onus etiam proprium, quod lex illaimponebat. poluit esse neccssaria condilio ad renioveiidum

Chrysost. autem , et Hieronym. quia non de inipedimentum. Et ideô boc non obstat ,
quo-
solà lege, sed de toto ïesiamento veterilo- miuùs taie praemium absolutè dici possit effe-

quuntur, exponendi sunt , ut loquanlur de ctus illius legis, quod de praemio œternai vitœ
promissione vitae œternae sub cxpresso no- sinipliciler dici non potest , ut capite sequenii

mine regnicœlorum. Vel si hoc non probatur. constabit.

m DE LEGIBUS. 63Ô

23. Deniqufi indicftl D. Thomas în dicta so- vocal fomiiem peccflti,etillitril)iiîl cansalitatom
lut. ad 3, non obslanle dicta proinissione, non aliorum peccalorum, licel per occasionem legis.
fuisse inlallibilc illud jM^Miiiiini rcspectii siii- 25. Sed contra posteriorem partem objici

gularnni porsonnrnni, quia Heii polcial, i ut potest illud Pauli 2 ad Corintb. 3 : Littera oc-

f aliqiioe person;r> [yarliciiluros, cliam jiistiiiimi cidit, spiritus antcm vivifient, i\h\ .\ugustin. no-
€ legis servantes iila bona icinporalia non ob- mine litterœ legem intelligit, quse sicvocalur,
» tincrcnl, quia jam crant spiritnaîos cffocii ,
vel quia in lapidibus scripla fuit , vc! quia por

« ul pcr boç inagis abcIlccHi tcMnporaliiim al)S- antonoinasiani lex scripta aj)peliatur , et con-
< trabereiilnr : cl corum virliis probata rcdilc- sonat qiiod statini Paulussubdil : S/ ministrutio

« retur, s L'ndc sentit D. Tbom. promissionein mords lilteris deformala in lapidibus , etc. Ubi
teniporalium eliam tune inchisisse conditionem, clarè legem describit. Verbum aulcm, occidit

dummodô spiritnalibns non noccronl , et siil) de occisione spirituaii intelligiliir ; opponitur

illà fuisse inlallibileni , ita ut ratione illiiis ta- enim verbo vivificandi spiritui allributo, quod
lia bona obtinerentur , eliamsi ad spiriiualem plané intt'liigitur de spirituaii vità; ergo,juxta
sahitem non essent necessaria , simplieiter b)- Paulum , lex spiritualiler occiilit ; ergo pecca-
quendo. Et ita inleliigunlur specialiler tune tum, quod est mors animne, est effectus illius

promissa bona lemporaiia, ut lalia sunl, id est, legis. Atque ita illiim locum exponit Augustin,
sine posilivo respecta ad spiriluaiia, quamvis de Spirit. et Litler. cap. 4 et sequentibus,
noluerit Deus se obligare ad illa tribuenda , prsesertim usque ad 14 et 15 contra Faust.,
etiam cum spirituaii nocuniento. cap. 8, et libro 2 contra Adversar. legis et Pro-
24. L'itimô dicenduni est, quamvis occasione pliet. cap. 7, et idem ferè tradil ibi Cbrysost.
illius legis peccata multipiicala fnerint, niliilo- bomil. 6; sequunturque D. Tbomas, Anselm.
minùs dici non posse , simplieiter loquendo , et alii. El simili modo ad Roman. 7 dicitur illa

multiplieaiionem peccatorura fuisse effectum lex mortis , utique abeffectu, quia occidcndo,
illius legis. Hanc assertionem propono ad ex- mortem animae infert ; mors aulem animae est
plicandas aliquas locutiones Scripturoe, pr.ieser- peccatum.
tim D. Pauli,elconvenienlenimodum loquendi 2G. Ad prius testimonium aliqui nomine lif-

in hâc materià. Prior igitur pars expresse ira- lerae non legem tantùm, sed tolam lilterara ve-
dilur ad Roman. 7, ubi priùs dicit : Chm esse- terisTeslamenti intelligunt, quam dieunt occi-
tnus in carne , passiones pcccatoritm, quœ per le- dere, si juxta corticem litter;ie inteliigalur,
gem erant , opernbantur in membris nostris , ni vivificare aulem , si in spirituaii sensu acclpia-
fructificarent morti. Deinde objicit : Quid ergo tur. lia Origen. lib. 6 contra Ceisum, circa
dicemus , lex peccatum est ? absit ; et infra : finem , et lib. 7, propè médium. Quam senlen-
Nam peccatum occasione accepta per mandatum tiam non reprobat Augustin, dicto lib. de Spi-
seduxit me; et per illud occidit ; igitur occasione rit. et Litter. cap. 4; sed potiùs admitiit ,

legis non data ab ipsà , sed ab bomine accepta, dummodô alia non rejiciatur, et ita illà utiiur,
multiplicata sunl peccata. Ratio verô est, quia lib. 3 de Doctrin. Christian, cap. 5. Etsenien-
lexostendebal peccatum, et illud probibebal, et tia quidem sano modo inlellecla in se vera est;
consoquenter quodammodô augebat appetitnm non est aulem existimandum, intelligentiam
rei probibitse, i quia cùm aliquid concupisci- Scripturae seeundùm proprium sensum verbo-
< lur et postea probibetur , concupiscenli.'» rum malam esse vel nocivam, hoc enim ha;-
,

I flamma magis attollilur, » ut ail Chrysosl. reticimi esset, ut per se constat, sed sensus est,
homil. \1 in F]|)ist. ad Roman., et consentit norivum esse , vel cùm Scriptura llguralè lo-

Hieron. qua'st. 8 ad .Algas. Aliunde verô lex qiiitur adhaerere corlici verborum, vel spiriiua-
illa vires non praebebai ad peccatum vincen_ lem sensum Scripturae in universum abjicere,
dum , ut capite sequenli dicam. Altéra verô sic enim dixit (lliristus .loann. (5 , Spiritus est,
pars probatur ex eodem Paulo ,
quia lex est qui vivifient ; verba, quw ego locntus sum vnbis
bona, et opus Doi ; ergo non potest esse causa spiritus et vit a snnt. Sed, licel baec sententia
peccali. Probatur consequenlia, quia aliàs Deus sic inlellecla in se vera sil, sine dubio non esl
ipseesset causa peccati, et ideô Pauluseodemlo- intenta à Paulo in illo loco; nam evidenter per
cocautissimè loqnitnr, dicens: i Quodergobo- litteram legem intelligit , ul ex conlextu con-
€ num esset, mibi lactum est mors? absit, sed stat. Dieunt tamen Chysost. et Graeei legi tri-

c peccatum, ut appareal peccatum per bonum bui, quôd occiderel corporaliier, quia pœnam
< operatum est mibi morteni. ( Ubi peccatum mnrtis fréquenter imponebat. Quod per se spc-
651 DE LEGIBUS. 632
cialum sustineri posset, lamen non videtur in- sensum, et unus per alium débet explicari.

tenliini à Paiilo , ut ratio facla probat , et quia

CAPUT MI.
infra vocal Pauluseanuli'ui logeui, niinislralio-

ueni (lauiualioiiis. El i(l(;ô Augustin, supra ex- Vtrhm lex velus justificaret.

ponit, legoni occideie , eliaui spirilualiler, non 1. Quoniam praecipuus efleclus legis est,
quideni perse, et ut causa niorlis spiiUualis, snbdiios facere bonos, et in illà lege babet hic
sed solùui ut occasio, sicut iu asserlione expli- efîcctus specialcm diiïicullatem, oporae pre-
oaliuu est. Quia veiô illa non est occasio data, lium visum est, de illo specialiier tractare. Po-

sed accepta , ideù simpliciter iila loculio pro- lest autem duplex justilia disiingui ex Paulo
pria non est , sed melaphorica , ad cuni nio- ad Hebraios cap. 9, ubi unaui vocal juslitiam
duiu quo dicilur Deus in Scripturà pritcipere, carnis, indicans esse aliam justiiiam spiriiùs,
quaudosolùin pennillit, ad iudicandani certi- quas aliis locis vocal juslitiam legis, et lidei,

tudineni evenlùs; ita eniui in pi;i;scnti, ut si- seu spiiilûs. Juslitia carnis dicilur opus, quo
gnilicarel Paulus ,
posità loge sine spirilu gra- liebai mundiiia qua'dam ab illis irregularilati-

li;ie infallibiiiier sequi lapsuni Jioniinis, ideù bus, quas lex illa inducebal, ut supra dixinms,
dixit liileraui occidere. et exponit divus Thomas quœstione 103, arti-
27. Undè facile patel respnnsioad alium lo- culo primo, ubi in hoc sensu dicit, cœremo-
cum , in quo illa dicitur lex niorlis ;
polest nias legis vocari justitias carnis, quia sanctifi-
enira hoc intelligi de morte corporali, juxta cabant ad emundalioneui carnis. De hàc igitur
expositionem Clirysostouii, quuu eli;;m indicat jusiitià manifeslum est, potuisse legem illam
Gregor. 11 Moral, capiie 10, aliàs 11, ubi per justilicare, quia ex vi suae instiiutionis lollebat

umbram morlis legem intell git ,

quia niortem per certas cœremonias illas immundilias léga-
irequcnier in pœnani iuiponebat. Et m hoc les, sicut eliam illas inducebal. De hàc verô
sensu non procedit objeclio, sed locus ille jusiilicaiione non iraclamus, quia nec diffîcul-

probat teriiau» asseï lioueni , quia licet lex per laiem liabel, nec polerai juxla conscienliam
se et absoiulè non inlenderel niorleni , eliam perieclum lacère servieniein, ut ibidem Paulus
corporaleui , et sub bâc ralione dici possit, ail. Jusiiiia autem auimœ subdisiingui polest.
non cSiB causam illius ,
quouiodo eliani de >'am una est supernaiuralis, quae est propria
Dco dicitur, quùd mortem nonfccit, niiiiloininijs juslilia lidoi ci spiriiùs, et honiinem sanclum
in Iransgressores leg'S mortem perse intendit, ac justuni simpliciter facil, et idcô illius elïe-

et facit , supposilâ ti ansgressione, quia sic clio iheologico more jusiilicalio simpliciter, et

bona est ,
quoiuodô dicilur Deus lacère onine absoiulè dicilur : alla est naluralis, seu ac |ui-

malum pœnœ. Dices : Ergo ciiain dici polerit sila,quœ consislit in reclitudine moralium
lex illa lex vitœ, quia sicut connninabalur mor- operum, qu* à philosophe morali universalis
tem transgressioribus , ila promiltebat vilam juslilia vocabitur. Hic de priori juslificatione
servautibus. — Ilespondclur, denominationem Iraclamus, lum quia illa sola facil habenlem
illam non ex solà proniissione , vel connuiua- sinq)liciler boiuun, lum eliam quia illa justilia

lione, sed ex clTeclu dcsumi, mors autem per se perlinet ad legem naiuraî , lex autem
propriè inferlur ralione legis Iransgredienti- velus supernaiuralis eral ; lum denique quia
bus ipsam , vita autem corporalis non datur eliam poslerior justilia sine priori comparari
propriè, sed solùm non aul'ertur, et ideù non non polest, ut in niaieriâ de Graiià oslen-
est eadem ratio denomiualionis. Alio modo in- denius. El eo modo quoad illam eral neces-
telligi polcsi ille locus de morte spiritual), saria graiia, non magis poleral per legem
juxta expositionem Auguslini supra dalam , et veleronj dari, quàm ad alla opéra, ut dicemus.
silis consenlaneum discursui Pauli ; nam, ve- 2. De illà ergo juslilia asseriio cerlissima
luli explicans illam donominalionem, subjun- est, legem velerem non habuisse ex se virlu-
gil : Inventnin est milii maiidatttm ,
quod erat ad lein jusiilicandi. lia docet divus Thomas quae-
vitam, hoc esse ad mortem, nam peccalum occa- slione 100, ariicul. 12, de praeceptis raorali-
lione accepta per mandatitm seduxit me, et per bus, et qua'st. 123, ariicul. 2, de caeremonia-
ilaid ocd .il. Loquitiir orgo de morte spiriluali, libus. De judicialibusai:leiii hoc non disputât,

et cxplicat, illam vocari legem niorlis, non quia sed tanquàm manifeslum supponit. Docuii au-
sil causa ejus, sed quia occasione ejus secula lem banc sentenliam Paulus in Epislolà ad
est , et tacilè explical veibum occidendi, quod Romaiios, praeseriim à capite 3, ubi inquil :

in alio loco posuit , et ila eumdcin hahent Ex operilms legis non justi/icabitiir omuis caro
653 DE LEGIBUS. 634
coram illo, q\iod cap. A et seqtientihiis prose- juslificare, sicnt scriptum est, quia lex non est ex

çu liir. IdiMii in Epislolà ad Gal;iias, iibi cnpiio /ide.

5 : Quoiiiam (inquil) in lege uemo jiislificaïur 4. Contra singulas verô ex his parlibus sin-

apnd beum. Idem in Epislolâ ad Hohr., idii guhi; objeclioncs occurrunl. Conlra primam
pruplerea cap. 7 legcni vocal inliruiani cl iiui- est i're(|uens objeclio de circumcisione, quia
lilein, (piia iiiliil ad perfeclum addiixit, (luod per illam aul saitem in illà dabalur gralia in-

explicans cap. 9, dicit, ca'rcmonias legis non laniibus in lege Moysi, et non ex opère operan-
poluisse secundùni conscieniiam perfeclum lis; ergo ex opère operaio, quia non dUur mé-
facere servieniem. Explicai auleni divus dium; ergoaliquod opus illius legis juslificabat.

Tbonias, liunc sermonem Pauli esse verum, Occasione hujtis objeclionis disputant hîc ali-

non laniùm qiioad opéra cœremonialia, sed qui moderni, an sacramenta veteris legis, vel
eliam quoad moral;a ex senienlià Auguslini aliquod illorum , saitem circumcisio , liabuerit
libro de Spiriiu et Litlerâ, capiie 14 et seqnon- virlulom jiislificandi apud Deum à peccalo,
libus : ac merilô, tum quia A|>ostolus simpli- sallom nriginali. Sed quia disputalioneni banc
ciier Io(piitur de loiâ lege, tum eliam, quia alienam ab hoc loco existimo, et quia allas quâ
speciaiiler loquens de praecepto Non concupi-
: polui diligentiâ illam iraciavi, ideô eôdeni le-
sces, ad Romanos capiie 7, dicit, non solùm ctorem remillo; doclrinam enim, quam ibi

non juslilicàsse, sed etiam per occasionem spi- iradidi nunc eliam omninô veram esse censeo,
riiualcm morlem allulisse, ut explicuimus, qux in summàest, primo nullum sacramenlum
tum denique quia ralio Pauli ad Galalas cap. proprium veteris legis, hoc est, in eâ inslilu-
2 : Si ex legejustitiœ, ergo gratis Christns nior- luni, quodque cum eâ incœpit, habuisse virlu-
tuus est, œquè procedit in totà lege et omnibus lem juslificandi, neque in eo dalam esse gra-
prœceptis ejus. liam, extra meriium operanlis. Ilanc enim
3. Dillicultas aulem est in explicando, cur asserlionem lanquàm cerlam secundùm ca-
dicalur illa lex non juslificare, et quomodô iholicam doclrinam lenendam esse censeo,
intelligendum id sit, et quae ralio ojiis sii red- propler lundamenia fidei supra allaia , et
denda. Ad quam bieviier dici polest, legeni piopier communem consensum Palruni et
illam non jusiificàsse, quia opéra ejus non scliolaslicorum, quos ibi reluli, et refert car-
erant talia, ut possent honiinem sanctum effî- dinalis Bellarminus libro 2 de Sacrament. in
cere; nam lex non polest sanctificare, nisi per génère, capiie \o. Sub hàc autem assertione
opéra, quae prœcipil. Assunq)lum declaralur, coniprehendunlur omnia sacramenia illius le-

quia opéra legis alicujus dupliciier possunt gis praeier circumsionem.

juslificare, scilicei, ex opère operaio, vel ex 5. Secundo censeo omninô verum circum-
opère operanlis; opéra auteni illius legis neu- cisionem fuisse aliquo modo instilulam in re-
tro ex his modis juslificabant ; ergo lex illa niedium originalis peccali, ut Innocent. III

nuilo modo jusiificabal. Minor quoad priorem docuil in cap. Majores, de Baplismo, ex sen-
parlem videlur expressa divi Pauli ad Galalas ienlià Auguslini libro 2 de Peccalo origin. c.
cap. 4, ubi caeremonias legis vocat egena et 30, el aliis locis ibi citalis. Unde fit, ut appli-
in/irma elementa, quia non polerant à peccalo caià circumcisione parvulo debilâ inlenlicme
nuindare, et ad ilebr. 9, liàc ralione dicii, et modo, illi dsreiur gralia, sine quâ nulli re-
fieri non po=se sanguine hircoriim aut vilulo- millilur originale peccatum secundùm veram
rum auferri peccata. Ex quibus locis et simi- el cerlam doclrinam. Addidi verô in citato
libus id comiiiuniier docent ibeologi in 4, disl. loco, etverissinium censeo, in hoc non habuisse
1 , ac défini il concilium Florent, in decreto circumcisionem niajiis privilegium, vel majo-
Eugenii, et favet concilium Trideniin. session. rem vim, quàm antc Abraham, et posl illum
7. Altéra verô pars minoris videlur sulficien- in caeieris hominibus exira israeliticum popu-
ler prubala teslimoniis supra adduciis, et ra- lirm habuerit sacramenlum, seu remcdium
lione ex illis '^''^«umplà, (juia ni;!!., opéra jiisti- illiid, quo parviili juslificabanltir ; hoc en'm
ficant ex opère operanlis, nisi qnœ sunt opéra reiiit'dium in nullo ienq)ore vel naiione dclnit
fidei, leste Paulo in eisdem lucis ; sed opéra in hominibus, quantum est ex parte Dei. So-
legis disiinguuntur ab operibus fidei , ut idem lùm fuit diflerenlia, (pn'a anle circumcisionem,
Panlus passim repelil in eisdem locis; ergo. licol ali(iua prolcssio, vel applicalio fidei per
Unde ad Galal. 5, ex illo loco : Jmtus ex signum extern um necessaria fuerit ad reme-
fide vivit, concludit Aposlolus, legcm non diuiu originalis peccali, salleni in infanlibus,
635 DE I E(;iBUS. 636

ut probahilior opinio fert, non liabohat tanion necessarium est, neque habct fundamentum
detorniinatioïKMu ex alifinà insliliilioiie diviiià, in S( ripiurà, vel ralione, neque oral consen-
et hanc ilelerniinalionem accepit quoad popu- taneum illi statui, in quo mérita Chrisli non-
luiu israeliticinn per insliliilioncnï circiinici- dùm erani exbii)ila, ul divus Thomas supra
sioiiis. In n'iiijuis vcrô ad juslilicalioneni rectè déclarai.
pertineniibus nulliim privilegium, niillave per- 7. Quomodô aulem in hoc baptismus supc-
fectio circunicisioni collaia est , tum quia ret aniiqua remédia in dicto loco tractatum
opposilum in Soriplurà non liabel fund.mion- est, ubi etiam objectiones alia; surit solutœ,
tuin, luni eiiani quia Pauhis ad Romanos, cap. neque invenio novam alicujus momenti, cui
3, per circunicisioncm soiùin dicit, crédita salislacere necessarium sil. Nain quod quidam
fuisse Judœis eloquia Dei, sub illis eloquiis inferunl sequi, circumcisionem justilicàsse ex
coniprebendendo legem et linem ejus , ut opore operato, non intelligo, quamvim habeal,
idem Apostolus déclarât ad Roman. 9 et 10; quia neque iliius consequeniis sensum salis
tum denicjue quia in ordine ad justiiicationem percipio. Quod enim est illud opus operandum?
etiam circumcisio comprehenditur sub infir aut enim est ipsum opus redemplionis Chrisli,
mis et egenis elemenlis, quia licel non fuorit aui de alio est sermo. Hoc posterius non video

in lege inslituta, à principio lïiit ejus inciioalio quod sil aut quo fundamento cogitari possit, et

et praeparatio ad illam, et in illà permansit ideô lacilè negaïur sequeia. Si verô do priori

tanquàm professio illius, et unum ex potissi- opère consequens illud intelligilur, profeclô
mis sacramentis ejus. non esset magnum inconveniens, sequelam
6. Lliimô tam de ipsà circumcisione, quàm admitlere, qnia non propterea Chrislus gratis

de remedio legis naturœ dicendum est, non moriuus esseï, quandoquidem opus redemplio-
dédisse gratiam ex opère operato, quamvis nis «'jus supponilur esse, quod tune justilica-

es.set (cum proportione loquendo) signum ne- bal, saltem meriioriè. Nunquàm lamen propriè
cessariuin, ut ilio posiio justificareiur parvu- dicitiir circumcisio justilicàsse quocumque
lus. Ratio prioris partis, et principaliter in- modo, quia non eral causa jusliliae, sed lan-
tenlae est, quôd nullum opus legis sive scri- tùm signum necessarium ad protilendam fidem,
ptae, sive naturalis potuit justilicare, qualenùs sine quà professione gratia non fuissel data
erai opus talis legis, juxta doctrinam Pauli su- parvulo, sub quà ralione rectè dici potesl con-
pra declaratam , et juxta doctrinam concilio- dilio sine quà non, quia illa non est causa, ut

rum et Patrum; sed circumcisio, et aequivalens constat. Nain etiam ipsa lides parentuni erat
remedium crat opus legis scriptai, vel natura- condilio necessaria, el sine quà non, el tamen
lis; ergo non potuit babere ex se virtutem ne(|ue de illà dici polest, quôd gratiam darel
justilîcandi. Neque baec pars répugnai poste- inlanti ex opère operato, nec quôd gratiam
riori, quia Deus non ex vi legis, sed ex nierilo conlinerel, imô neccausa justificans parvulum
Christi pra;viso vuluit etiam pro eo lempore propriè dici potesl, nisi, vel lalè, aut impro-
remedium parvulis adhibere, et consequenter prio modo, sicut dicilur de quolibet remedio,
illud eiiam providil modo consentaneo merilis vel condilione sine quà non , vel qiiatenùs
Chrisli, et bominibus acconimodalo. Et priori fortassè habere poierat aliquod meiilum de
ralione instituit, ut talis gratia non daretur, congruo, vel impelrationem, quod porlinel
nisi in fide Dei, et Cbristi venturi ; posteriori magis ad opus operanlis, de quo superest di-
aulem ralione instituit, ul illa lides non esset cendinn.
lantùm interior, sed ul aiiquo siguo exienori 8. Alia objeclio est contra alleram ])artem
oslendcrelur, ul ita membra Ecclesiai visibilis de justilicatione ex opère operaniis, nam l)aec

per visibiicmaliquam lidei professionem aggre- etiam duplex est, scilicet, prima et seconda,
garenlur, el boc lieb;it per ciicumcisionem in seu auguienlum piinue ; uiraqae aulem obli-

populo Dei; extra illiim verô, vel ante illum neri potuit in illà lege ex opère operaniis per
ficbal aiiquo signo arbitrio bominum determi- opéra cjusdem legis ; ergo lex Ipsa erat causa
nato. El ila constat, potuisse illud signum esse utiiusque juslilicationis, quia eral causa ope-
necessarium el suliiciens, ul ad prujsenliam rum per quie illa liebat; ergo absolutèdicenda
illius Deiis jusiilicarel parvulum sine ullà est justilicàsse ex opère ojierantis. Minor quoad
aclioue vel virîute talis operis, ac subinde sine priorem partem de prima justilicatione pro-
opère operato, sed ex gralià Dei per bdem balur, quia in illà lege coniparabaïur prima
Chrisli, et in ejus virtule. Quia nibil amplius justitia mediâ dispositione operaniis per actus
637 DE LEGIBJJS. 658

fidci, spei, et chnrilniis ac contritionis, iil est non contineri in illà lege, sed esse supra illam,

de lide ccrliim ex Kzocliiol. IS <>l 53, el ex vel al) illA suj)p()ni.

doclrinà concilii Trident, sess. 14, cap. 4; 10. ISiliilominùs verissimam esse censeo sen-
supra auleiu osiensum est. logom illani prrece- tentiani, quam cap. 5 proposui, nimirùm, le-

pisse liosacluspœiiil('iili;« et virtuliiiu llieolo- gem illam pniicepisse actus pœnitentise, et

galium; ergo prœcipicbaiit actus, quibiis ho- tbeologalium virtutiim qnse videtur expressa
miiies jusiilicabantur ex opère operaulis D. Augustini in lib. deGraiià el libero Arbilr.,

disposilivè, et de congruo, licet non de con- capite 18, ubi ait, praecepta cbaritatis esse in

digiio; ergo justilicabat pcr opéra sua; non lege veteri, et nova, spiriium autem graiiae ad
eniin videtur lex aliqua posse meliori modo illa implenda in veteri fuisse tanlùm promis-
per actus suos justilicare. Altéra verô pars sum, in nova verô dalum. Est etiam D. Thoniae
de secundà justificaiione probatur , quia opéra q, 100, art. 2, ubi docet, praecepta moralia

bona, qnibus boulines jnsli servabant illani le- veteris legis data esse de actibus omnium vir-

geni, eranl nieriioria de condigno augmenti quœ bomincs benè ordinantur ad

luluui, per

gratiiç jiixta doctrinani communem, certani el communicationem cum Deo, et loquitur de

delinilam in concillo Trident, sessione 6, ca- communicatione, quae constituit amiciliam in-
pite 10, quœnon est liniitata ad stalnm legis ter bominem ac Deum, ut quaest. 99, artic. 2,

gratis, sed generalis est ad omnia tempora , explicuerat; ergo sub illis virtuiibus includit

ut probant etiani spiritualespromissiones capite etiam ibeologicas. Qnod in secundo loco evi-

praecedenti adducta;. dentiùs déclarai, dicens, impossibile esse, bo-

9, Circa prioreni partem aliqui theologi ne- minem fieri amicum Dei, nisi efficiatur bonus,

gant acttis (idei, spei et cbaritatis fuisse prse- et adduxil illud Levit. 19 : Sancti eritis, quia

ceptos in illà lege, ducli potissiniùm ratione ego sanctus sum; loquitur ergo de bonilale,

factà, quia aliàs boino justificaretur ex operi- quae bominem facit sanctum, quae non est
bus illius legis. Quam opinionem indicat Mé- sine fide, spe el charitate ; ergo lex illa praeci-

dina 1-2, q. 99, art. 5, ubi non sinipliciter lo- piebat etiam actus barum virtutum. Et iia in

quitur, sed cum addito ait, quôd prœcepta fidei quaestion. 100, artic. 3, ad 1, déclarât, quo-

non pertinent prœcipuè ad legcm mosaicam, sed modù prœcepta dilectionis Dei et proximi in de-
ad legem evangelicam, ubi particula, prœcipuè, calogo contenta fuerint. Atque eamdem sen-

reddit obscuram sententiani ; nam ex vi illius tentiani habel quaesiione 107, artic. l,ad 2, in
potiùs videtur atlirmari praecepta illa etiam fine, cujus verba infra refeiam. Eamdem sen-

perlinuisse ad legem mosaicam, licet principa- tentiam videtur supponereCajetan. quœst. 100,
liùs spectent ad evangelicam. In hoc autem artic. 1. Deinde potest boc induciione ostendi
sensu idem dicere poterat de omnibus prsece- ex Scripturà ; nam praecepta cbaritatis Dei et
ptis moralibus, quae perfectiori modo Iradun- proximi expresse babentur Deuteronomii 6,

tur, et explicantur in lege evangelicâ; intendit et Levit. 19, ut explicuit Cbristus Matth. 22,
autem Médina differentiam constituera inter et significavit Paul, ad Roman. 13, dicens in
utraque praîcepta, et ideù videtur potiùs ex- prsecepto dilectionis esse radicata caetera man-
cludore prsecepta tbeologalium actuum à lege data. Item fidei prœceptum non aliter poniiur,

Moysi ; inde enim infert, non contineri sub qucàm sufficienter propouendo res crcdendas ;

moralibus aut cœremonialibus praîceptis. Et sic auleni proposita fuit illi populo fides unius
magis déclarât in ratione, quam adjnngit, quia Dei, Exod. 20 : Ego sum Dominus Deus tuus, per
Paulus distinguit legem à lide ad Rom. 4, ad quae verba intellexit Ilieronym. datum esse
Galat. 5; ioquitur autem de lide vivà ; ergoprae- praeceptum fidei, et Deuteronomii 6 : Audi,

cepta hujus fidei dislincta sunt à praeceptis Israël, Dominus Deus tuus Deus umis est. Et si-

legis. Et confirmari potest, quia aliàs prseccpla mililer proi»onitur fides unius mediatoris Deu-
moralia illius legis juslificarent, quod répugnai teronomii 18 : Proplietam de gente tuà, etc. Et
Paulo, ut supra ex D. Tbomà et Augustin, ex- simili modo praeceptum spei in actu exercito,

plicatiim est ; scquela autem patet, quia, si ut sic dicam, ponitur per divinas promissiones
praecepta fidei dabantur in lege veteri, sub mo- sutlicienter propositas, quod in illà lege fré-

ralibus prœceptis continebantur; ergo, si sub quenter fiebat. Nec refert, quôd essent pro-
illis praîceptis continelur (ides, pcr charitalem missiones temporales, quia, ut erant divinae,
operans, negari non potest, quin illa praîcepta pertincbanl ad superiorem ordinem, ut attigit
justilicarent. Dicendum ergo est, haec praecepta D. Thomas quœst. 99, art. 6, ad 2, et ideô,
M DE LEc; mus. 640
Sicutper fideni divinam crcdenda orant, ita per tem. Et hoc etiam confirmai, quôd Paulus
spom iiifiisam speraïuia, ul ovidoiilcr doi'cl illam le^'om vocal sanclam cl spiiitualem ; ergo
Paul, ad Ilebr. 10 et 11. Deni(|i!0 de |)œiiiltMi- iiilclligii, illam prau'opisse ai lus ver.i; saiicli-
tiâ erat expresstim pracccpliun in illà Icgt», ut latis, et maxiniè spir.luales, qu des suiit actus
supra probaliini est ex Levil. 1(5. llioologici. Item illa lex data est propler feltci-

11. llesponderi aiilem polest, liis lesliinoiiiis lalem a-lernam ; ergo eliam propler veram
solùin probari, cnm lege Moysi siimi! Iiabuisse sanclitatem; ergo data est eliam de aciibus
illum populum prsecepia lidei, spci ot charila- quibushomo disponitur ad veram sanctilalem;
lis, inde lame» non sequi liaec pracepia fuisse aliàs etiam in raiione legis non essel ada;quata
proccepta ipsius legis: nain siini anti(iuiora, et suo Uni, nec sullicienter data.
ita fuerunl in illo populo à Patiibiis recepta ,
12. Neque verô ex hàc asserlione scqnilur,
sicut supra de proniissionibus dicebamus. Sed legem juslilicâsse, vel homines eo tempore po-
hoc inprimis répugnai vcrbis Chrisli Maith. tuisse ex operihus legis jnsiihcari. Probalur
22, ubi cuidani inierroganli : Quod est manda- hoc, qnia non minus verum est, legem nalu-
tnm nurpmm in lege? responihl : Diliacs Dumi- raleni non habuisse virtulem jnstilicandi, quàm
imm Deinn tunm , elc, hoc est maaimum , elc. ;
legem .Moysi, ul ex Augustin, el D. Tliomà sœpè
ergo inleliexil Clirislus, hoc fuisse niandalum diximus, et est constans apud iheologos; sed
legis, aliàs non reclè inierroganli respondis- lex naturalis, ut in eâ poleranl homines salvari,

sel. Unde Mutlh. 19, alleri inierroganli : Qitid includebai inirinsecè el principaliler praecepta
bout laciam, ut habeam vitani œternam? respon- fidei, spei, charitalis et pœnitenticC, quia hacc

dil : Si vis ad vitam ingredi, serva mandata, uti(iuc média semper fuerunl ad salulem necessaria,
legis, iiam interrog:ins non alia cognostebal, el et consequenler semper etiam fuerunl praece-
Clirislus slatini nunif^ravit pnecopta nioralia, pla lege divinâ; ergo inirinsecè perlirmerunt
usque a J illud :Diliges proximum sicut teipsum, ad slatuni legis naturalis, proul erat lex in suâ
in quo incl'jdilur praecepUim dileclionis Dei, raiione suflicienler praecipiens in ordine ad
ut explicuit D. Thomas diciâ q. 9'J, art. 1, ad vitam a'ternam. El ideô dixil D. Thomas hic
2 Prœlcrea prœcoplum dileclionis Dei lam ex- quaest. 400, art. 5, legem decalogi, quae est lex

presse et fornialiier proponitur In ipsâmet lege naturalis, non lanlùm complecti ca quas ex
Deul. 6 , sicul caetera, vel prœceplum de di- principiis primis cognosci possunl, sed etiam
leclione proximi, quod dicilur esse secundum illa quae ex fide divinitùs infusa slalim inno-
post illud : cur ergo negabiuir inirinsecè pcr- tescuni;ergo quôd lex illa praeciperet actus
linere ad ipsam legem? >'am in hoc jam cer- fidei vivae, non suHicit, ut dicatur justilicarc,
niiur claradifferentia iuler haec praecepla spi- neque ut homo diceretur justificari ex operi-
rilualia, ulsic dicam, et promissiones spiritua- hus naturalis legis ; aliàs gratis Clirislus nior-
les, quae in lege non fiunl : el ratio sulhciens, tuus essel ; ergo neque id sequiiur in loge ve-
cur prœceplum excludalur à lege, dari
taie teri, eiiamsi illa praeceperit eosdem actus.
non potesl. Nam quôd illa proecepta fuerint 15. Secundo declaratur idem ex doctrinà
antiquiora in lege naturae, nihil referl, tum divi Thomae quaest. 106, art. 7, ubi hancquae-
qnia, eliam circunicisioeral auli([uior, et niliilo- stionem Iraclans de lege evangelicà, in eà dis-
niinùs fuit iiicorporata, ul sic dicam, in illà linguil duo, scilicet, graliam Spirilrts saiicli ,

lege, tum quia omnia pnecepla decalogi fue- el documenta fidei , et praecepta ordinanlia
runl eliam antiquiora iliâ lege, et niiiilominùs affeclum humanum el humanos actus. Et deinde
fuerunl in illà rcnovala,et idcô ad illam intiin- nci^at , legi^m eliam evangelicam justificare,
secè pertiniierunl; cur ergo non diceUir idem |i spectatà, et in illam conve-
posteriori raiione
de pru;ceplis iheologalibus? L'nde sumiiur nire ait illud Pauli : Litlera occidit, ex Augu-
etiam elficax ratio : nam idcô praecepta merè stino de Spirit. et Lilterâ cap. 4 et 17, qui idem
naluralia in illà lege ilerùm data sunl, quia sentit lib. de Graii. cl libero Arhiir. cap. Il
humana ratio erat peccatis ohscurata, cl indi- el Hicron. Dialog. 3 contra Pclagian. in codera
gebat nova instruclione el iaduciione per le- ferè sensu locum illum attingit. Negari autera

gem positivam, sed non miniis erat ohscurata non potf'st, quin sub documenlis et praecepiis
ralio circa prœce )ta theologalia, nec minus legis novae, qiiihus ordinatur affoctns huma-
indigebat nova insiructione; ergo non est ve- nus, comprchendantur praecepla fidei et cha-
risimibî, data esse prueccpta circa acius acqui- ritalis; imô etiam coiisilia, quae ad perfectio-
sitos, et non circa infuses necessarios ad salu- nem charitalis ordinantur. Atque ita concludit,
 641 DE I EGJBUS. ti4ïi

legeni evangelicam solùm justificare raiione opéra facia al) homine lapso, et in statu pec-
graliae, qiiain coiilert. Ergo, licol praecipcrcl cali cxislonle , niinquàm per se valuisse .ad
cl docerei oiiuiia (jua^, mine docciac praecii)il, justilicandum, seu sanctilicandiim p îccatorein,
si non darel spiriliini grali», non jiislKicarel ;
neijue ad remissionem prccaii prœsiandam
ergo, ul lex dicalur juslilicare, non salis est, sine speciaii graliâ Dci, qua; gralia nec daba-
qund prcecipial aotiis per qiios polesl compa- lur, nec proniillebatur ex vi logis veteris, et
rari jiislilicatio, si non dal vires ad iiios eii- ob bancctiani causam lex illa non justificabal
ciendos, nec gralian» sanclilicanlem. Ergo, quoad primani justificationem.
qiianivis lex velus pra;ceperii illos acius, nisi 15. Uude ad alteram pariem objectionis
aliunde oslondalur, dédisse spiriUuu gralia; fatemur ,
justos illius teiiiporis potuisse de
((piod oslondi non polesl , cùni sil plane fal- coiidigno nicreri augmentum jusliti;e , et co-
suni, el doclrinye Aposloli repugnans), inferri lonam gloriai , utaperlè constat ex lesiimoniis
non polesl, praecepla de lalibus aclibus jusii- Scripturœ capite praecedenli allegalis , el
licàsse. Ne(jiie obslal qiiôd Pauliis dislinxeril praiserlim ex Paulo ad llebr. 10 et 1 1 . et ex
legein à fuie, nani per lideni inlelligil spiriluni doctrinà concilii Trid. supra allegatà. Et ex
fidei, per charitalem operanlis. Nani, quia hoc eisdem pi incipiis est aequè cerlum , justes ser-
est prcecipuuui in lege evangelieà , ideô inde vantes legem , sive nioralem , sive caereraonia-
denoniinalur, nomen anleni legis, veleri ac- lem, sive jiidicialem , per bonos actus morales
commodât, quia eral pura le\. Unde poliùs hoc factos ex fide per charitalem opérante , per
confirmai, qaod dicimus; nam praiceplum eosdem actus meruisse de condigno augmen-
fldei non est fides,ei ideô, licel fidessno modo tum juslitia; el ailerni prœmii
, quod est ,

juslificel, non seipiilur praeceplum ejus jusli- oequè tertum. Tum quia gralia in omni lempore
licare; nam praicepium iiltid per se speclalum |
et siatu luit semen vitœ a;lerna) et tons aquai ,

sine spirilu fidei, niliil prodessel. in illam salieiilis , tum quia promis-siones vitje
14. Ex his ergo colligilur sensus, in quo di- a;iernae , ul merccdis in omni , el pro omni
cilur h'x velus non juslilicare, el quœ sil pro- lempore fuerunt , ul supra visum est, tum
pria raiio, oô quani eliam ex opère operanlis eliam ex aliis principiis posilis. Kihilominùs
non polueril jusiificare à peccato. Sensus cnim tamen verum etiam est , legem illam non dé-
est, legem illam non dédisse vires ad efficien- disse augmentum justitiae, quia viitutem nie-
dos aclus, qui ad juslitiani, el peccali remis- rendi dare non poluit. Omne enim meritum,
sionem oblinendain dispouunl, clianisi ilios et augmentum gratiie, elviiœ œternœ, fundatur
pra;ciperet, unde D. Thomas in dicta solul. ad in gialià ipsâ, et requirit auxilia ejus, et
2, sic inquil : Lex velus, licet pracepta cliarita- promissioiiem divinam; nihil autem horum
tis daret, non tamen per eam dabaHir Spirims fuit ex vi illius legis , ut salis ostensum ac
sanctus, per quem diffunditiir charilas in cordibus declaralum est. El ideô nec merilum ipsum ,
noslris. Et ila respondelur facile ad priorem nec efï'eclus ejus polesl illi legi altribui quia
,

parlcm objeclionis, ncgando consequenliam nec fuit principium ejus , nec ad illud juvabat,
et ullimam probalionem ejus, quia lex non ju- sed solùm illuminabal, et instruebat, et ideô
slifical prœcipiendo, sed juvando, ut ex fre- fréquenter in Scriplurà vocaïur lex illa lucer-
quenli Auguslini doctrinà constat. Dices : na, elsapienlia illius populi quia solùm do- ,

Quomodù poteral lexsupernalurales aclus prai- cebal, et non juvabat. Unde in ordine ad
cipere, si vires ad illos efliciendos non praibla- meritum et augmentum jusiitiie , nullam spe-
bal ? aliàs vidcretur inipossibilia priccipere. — cialein prairogativamhabuil illej)0])ulus,prater
Respondelur, non délaisse illis hominibus, Ukiin (iii'od crédita annl eis eloquia Dci, ad Ro-
quibus illa dabalur, auxilia grati* necessaria man. 5 ,
de utràqiie justificaiione verum
cl ita

ad illos actus prœstandos, quod rcclè probai est illud Pauli ad Galat. 5 In lege nemo justi- :

objeciio facla ; illa verô auxilia non fuisse ex vi ficalur apnd Deimi, ulique ex vi illius , sed
legis, neque ex vi alicujus principii perlincntis jusfus ex fi de vieil.

ad illum slaluiu oblineri potuisse. Mendicaban- 10. El quod diclum est de proprio meriio
,

tur enim, ut sic dicam, ex lege graliye, et dicendum est de impetratione el salisfactione
auctoris ejus; nam per merila Chrisli vcn- jusiorum non solùm pro pœnis lemporalibus
turi, et in lide, et proplcr fideni ejus conl'e- denilis pro potcalis propriis jaiii rcmissis, sed
rebanlur, ut Lliùs inira traclando de lege eliam pro aliis , vel viveiuibus , vel eliam
grutise expliçabimus. Addi etiam poiest illa I morluis. Nam quod sub iilà lege justi possent
643 DE LEGIBUS. 644

hoc modo saiisfacere apud Deura manifestum , imperfectam , cui delicit aliqua perfcciio sibi

est ex illo 2 Machab. 11 Sancta et salubns :

débita secundùm speciemsuam, vel saliom
cogitatio est, pro dejunctis exorure, ut à pecculis valdè expediens secundùm capacitaiem
illi

solvantur. Idem ex illo psal. 50 : Ampiiiis lavame suara négative aulem dicilur res imperfecta
;

ab iiiiquitate meâ, et à peccato meo mniida me quai majori aliquà perfectione caret, cnjus vel

cuin similibus. Et rationes faciae idem probant. capax non esl, vel sallem illi non est débita

Quôd autem ille eliam effectus non fuerit ex nec conveniens secundùm aiiquem stalum.

vi legis , sed ex fide , et meritis Cbristi , ex Exempla possunt esse facilia , et ideô illa omit-

eisdem locis Pauli constat, et eodem modo to, solùinqueadverto, priorem imperfectionem

explicandum est , ul per se satis constat. considerari in re secùndum se , et absolutè

spectatâ ;
i)osleriorem autem imperfcciionis
CAPLT Mil.
niodum praicipuè solere atlribui alicui rei per
An lex vêtus perjecta tel imperfecta censenda comparationem ad aliara rem perfecliorem
sit. in ordine ad aliquod genus intra quod
vel ,

1. Ratio dubitandi esse poiest ,

quia osten- non babet maximam perfeclionem sub illo

sura est , legem iliam fuisse principaliler et possibilem. Ut liomo ignorans imperfeclus est,

immédiate à Deo ; opéra aulem Dei perfecta non solùm comparative respeclu scienlis, sed

sunt ; ergo et lex illa. Item lex illa fuit perfe- absolutè, et in se, quia caret magnâ perfectio-

cia ex fine, quia ad opiin)um linem , tam ulli ne convenienti cl possibili liuinanae nalurai :

mum, quàm proximum ordinata est, alque homo aulem indigensdiscursu ad inle'ligendum

eliam in mediis optimè ordinata fuit, tum quia et judicandum, non dicilur absolutè imperfe-
quae à Deo sunt , ordinata sunt ; tum eliam clus ,
quia ille modus cognoscendi esl conna-
quia ostensumest, prœcepisse omnia ,
quae luratis homini ,
per comparationem aulem ad
suo fini erant accommodala , et tune praecipi angelum imperfeclus dicilur. Juxla hos ergo

expediebat ; atque ita eliam ex parte materise modos judicandum est de perfectione , vel

ac mediorum perfecta fuit; ergo simpliciier imperfcctione legis veleris ; uirumque enim
perfecta fuit. Denique de Deo scriplum est diversis respeciibus poiest illi atlribui ,
quod
Job 39 : ISon esse ei similem in legislaturibiis per sequenles asseriiones breviier explico.
quia lex ab illo lata non solùm à sumnià boni- 3. Dico ergo primo : Lex velus imperfecta
tate , sed eliam à summâ sapieuliâ et prudenlià fuit secundùm negationem plurium perfeciio-

proficiscitur ; ergo non poiest non esse per- nuni, quibus caruil, seu per comparationem ad

fecta ; sed lex velus est à Deo ut legislalore ;

peifeciiorcm legom. Uaec asserlio probaïur

ergo. In conlrarium verô inprimis esi diclum inprimis leslimonio Pauli cum aliis rationibus

Pauli ad Hebr. 7 : lieprobalio (it prioris mandati ei adjunclis posteriori loco. Secundo probari
propter inftrmitatem ejus, et imbeciilitatcm; ni- poiest per conq)arationem ad perfeclionem
hil enhn ad perfectum adduxit lex ; al iniirmitas legis novae; quia verô comparalio suppoiiilco-
et imbecillilas sunt inagnae impcrfecliones ; et giiitionem utriusque exti-emi, banc prob.iUo-

causa eliam , quae nihil perfeclum producit nem usque ad hnem libri sequentis omitto.
profectô imperfecta est. Deinde, perfeclum Terliô probaïur numerando breviier impcrfe-

est cui nihil deest; al illi legi multa perlinen- cliones iilius legis Prima esl ,
quia non dabat

tia ad perfeclionem deliciebani, nempe virtus vires ad asseipiendum fmem suum, Jiecjue ad
justilicandi, spiritus adjuvans iHlirmitatem nos- exequendum praecipuos aclussuos. lia sumitur
tram, perfectio sacramentorumel sacriliciorum ex D. Tbom. q. 98, art. 1, et satis constat ex

et consilia perfectionis ; ergo fuit simpliciier diciis in capite praicedenti. Ratio enim hujus
imperfecia, Denique , si perfecta fuisset ,
per- imperfectionis est, quia opéra praîcipua iilius

mansissel ; non permansit autem ; ergo repro- legis non poleranl impleri sine spiritu lidei et

bala est, quia imperfecia, ut Paulus in cilalis graiiae, ac subinde lex illa impleri intégré non

verbis signilicat , et ad Galat. 3, dùm illam poleral, vel collective quoad omnia praecepla,
comparât paidagogo, cujus inslruclio imper- vel etiam divisivè quoad aliqua perlecliora, sine

fecta est, et puerilis. graliâ, quam ipsa non conferebat, sed aliunde
2. Resolulio hujus puncli facilis crit , si expetenda et expectandaerat. Et similiter finis

ex lib. 5 Melapbysic. supponamus, rem imper- pix'cipuus iilius legis comparari non polerat
fectam duplicitoi dici , sciiicet ,
privative , vel sine juslilià apud Deum el rcmissione pecca-

tanlùm négative. Rem ii!am voco privalivè itrum, qu;itn dare non polerat, ul icslalur
6i5 DE L£G1BUS. 646
Paiilus ad liebr. 0, et jani doclaratuiu est; sub absolntam impossibiliiatem , sed gravem dilfi-

génère aiileiu legis diviiiœ daii polesl lex lia- cuitatem signilicant. Qu« dillicullas inpriniis
bons illani perreclioneni, ut in sequenli libro oriebalur ex sarcinà innumerabillum observa-
osloiidenius; ergo lioc lilulo nierilo dicilur lionum, ut ail Aug. serm. 9 de Verb. Domin.
lex velus laisse inipe;iecla in génère divinaj rsam ob eam cansani lex lactorum à Paulo vo-
legis. catur, ul supra noiavi. Oeinde augebaïur dif-
4. Imô indicat D. Thoni. supra , legem ve- lieultas ex condilione operum, quaj praecipie-
tereui (luodaunuodù fuisse in hoc imperleclam baiiliir; orant enim sacrilicia nmlliplicia et
per comparalionein ad legem liunianam et ci- cruenla, cl observantia; carnales, in cibis , et

vilem, quia lex. civilis , licet dare non possil in potibus, et vaiiis baptismatibus , et justitiis

vires gratiie, non iudiget illis , ut inipleri caniis, quœ non possunt perfectum facere servien-
valeat, et ideô illa non censeUir tanla iiuper- tem, ut dicilur ad Hebr 0, el eleganler expli-
l'eclio in lege civili et hunianà, quanta luit in cuit Clem. G Consli. c. 20. Et ideô dicuniur
lege veleri. Quae doclrina aliquibus non pro- etiam illa praecepia parùm ulilia juxla eumdera
baïur, quia etiani lex bumana civilis débet Paul, ad Hebr. 7, et inde augebatur onus el
miplori per ac tus mordiller bonos, qui sine dillicullas legis, quia pra;cipiebat mulla,et per
graliàlieri non possunl. Sed lioc parùni obslat, illa spirilum et graliam non proeslabal. Dices,
tuiu quia (ïuidanientum assuniptuni lalsumest; videri alienuni à suavilale divina; providenti*,
possunt eium aliqui actus morales boni ex le^em tam onerosam hominibus imponere
oinni parle intra latiludinem ralioiiis naluralis priserllm non praebendo copiosiora anxilia ad
sine speciali gratia; auxilio lieii; lum eliam lllam imp'endam. Respondetur , suavilalcni
quia lex aliqua civilis inlegrè impleri potest divinae providenliœ non esse aequalem , nec
per actus bonos secundùm substauiiaui, etiamsi ejusdem modi in omnibus operibus ejtis , sed
ex circunislantià malè liant , ad quod gratia cum proportione dlstribui juxla occiirrenies
non est necessaria in onini senteniià. Aliter occasiones, Ilomines ergo lune indigebant iilo

verù videri polest illa diirerenlia non subsiste- onere, ul coniincrenlui- in otlicio , et ab ido-
re, quia licet lex bumana non requirat semper lorum cultu abslraherenliir, ul Clem. supra,
vires gratiœ, saltem requirit vires rationis na- Augusl. el alli Patres passim docent : onerarc
turalis, etalicujus eliam lacullalis , quas lex aulem subdiium, quaudo indigei tali onere a;l

bumana non praîbet sed supponil, cl ila, pro- majiis bonuni, non est contra suavem provi-
porlione servatà , camdem liabel imperiectio- deniiam superioris. Accedil, quôd illi populo
nem. Respondelur, differenliimi in boc obser- nunquàm nogavii Deus auxilium sufficiens ad
vari ,
quôd lex pure Immana , seu civilis ndiil legem implendam, ul docet D. Thom. quœst.
praicipit uisi quod est propoilionalum viribus 98, arl. 2, licet illud non darel ex debito, aul
naiurae, et sic licet non praibeal vires , ex virlnle legis, sed ex merilo Cliristi , ut supra
naturà suà supponil illas sutlicienler. Lndciil, dixi.

ut ellicaciter, vel quantum in se est suUicienter G. Terlia iniperfeciio illius legis est, quia
ordinet ad proprium linem à se intenium. Lex gravissimas pœnas temporales minabalur,el
aulem anlitjua requirebal vires graliie , ut illis magis lerrcbat nomines, quàm auiore a;-
impleri posset, et illas non dabat, nec ex traberet , et ideô dicla csl lex limoris , quia
nalurà suà , vel status populi , cui dabatur licet spe etiam pra;miorum excitarei homines,
illas supponebat , el ideo quanlùm in st; erat prcevalebal tam n pœnarum linior , ut lib.

insullicienler el indlicaciler ordinabat bouli- contra Adimanlum Ciip. iG et 17, et lib. de

nes ad supernaluralem linem, et ex bac parte Alorib. Eccles. c. S8, iradil Augusl. ubi cum
erat quodammodô minus perfecta respective ,
Paulo ad Hebr. 12, ex ipsà forma Iradendi le-
iicet absolulè fuerit longé perfeclior ex Une ,
gem iliaii;, id ialè conlirmat. Lnde etiam infert
el ex idiis causis. legem iliam fuisse polius servorum, quàm li-

5. Secunda iniperfeciio legis veleris fuii, liorum, et polesl esse quaru ejus imperfectio,
magnum pondus operum iniponere, qua; ma- quie sumilur ex illo ad Uoni. 8 : Ao« cnini ac~
gna ex parle valdé onerosa erant el gravia ccpislis spirilum scrviliilis iteritm in timorc, ubi

parùmque ulilia. lia sumilur ex verbis Feiri Clirv>()sl. et Giaici.et Lalini, el Aug. supra ita
Aclor. 15 , ubi bâc de causa legem iilani vocal exponuni. l'er iilain euim parlieuiam, <7fn/m,
juguvi imporlabile , <iuod nec nos ( in(iuit ) nec alludit ad legem, quia ille erat spirilug legis
patres noslri porturc potnimus. Qua; verba uou veleris, propler quod dicilur ad Oalai. 4, de
t>47 1>E LEGIBUS.
veteri Teslamenlo , in servitutem générasse fi- lurali. Unde etiam habuit, ut non solùm sancta
lios, non quia jiisli illius icinporis verè non et immarul.tta fiierit , sed etiam per iidom in-
essenl (ilii , sed quia ex vi logis non guberria- nolucril li()miiiibus,oladsiipernaiuralcmlinem
banUir ul (ilii, sed ut servi, L'ndein principio fueril ordinala. Denique ex eodem principio ,

ojuhdein capilis signilicat Paulus, popuiiun il- et gradu divinaî legis immulabililalem specia-
lum lune fuisse veluli (ilium parvuluni, qui lem lialmil, quainà divinà voluntale parlici| at;
non dijferl à servo , sed sub liUoribus et actori- id enim commune est legi divinîB, ut divina
bus est îisque ad prœ/initnm tcnipns à pâtre. Ex est, ul in sequcnli capiie laliùs explicabilur.

quo eliain videtur colligi legeni illam esse in- 8. Posteriori autem modo considerando le-

fanlium , seu paivuloruni ,

quae potest esse gem illam, ut lalis lex fuit, quasi in specie ,

quinta ejus iniperfeclio. Quani eliani indicavit habuit alium modum perfectionis, quia sub
Paul. ad. Gai. 3, assiniilans Icgeni illani pae- tali ralione nihil illi defuil quasi quod illi esset
dagogo, ut supra explicalum est. Ubi eliani debiium secundùm talem raiionem, seu quôd
declaravinius , liuic imperfectioni annexam in ordine ad proximum linomstmm adaequalum,
fuisse aliani , scilicet ,
quôd lex illa res tem- et in ordine ad taies personas, seu lalem po-
porales proniiiteret ,
quibus parvuli allici pulum et lalem slalum generis humani habere
soient ad parendum padagogo ; et liœc esse debuerit. El in hoc sensu dixii Clemcns papa
potest sexta illius Icgis iniperleclio. Et septinia 1. 6 Conslit. c. 19, tegem illam fuisse perfectam,

esse potest , quia non dabal consilia per- pleiiam, et ntillA ex parte deficientem, Denique
feclionis, ut pauperiatis et casiiialis, quse id oplimè déclarai D. Thom. supra, quia perle-
est etiam annexa prœcedentibus , tuni quia ciio aliciijus legis in specie sumptai non con-
hsec non sunt consilia puerorum in lide , et siileralur absolulè, sed cum proporiione ad
gratià, sed virorum ; luni etiam, quia lalia con- eos, quibus dalur, ila ut slalui, et condilioni
silia non henè cobuirent cum temporalibus eorum sit accommodaïa. INam leges religiosis

promissionibus, quie allVclum iliis consiliis accommodalaî , si secularibus imponanlur

couirarium supponunt. Ociava esse potest, exorbitantes erunt, et delicient à perlectione
quôd lex illa qu;edam secundimi se mala per- legis ,
quia lex quoddam médium est ; médium
miticbat. Ilancenim inier iinpcrfecliouesidius aulem.ut silperfecium, débet esse finiaccom-
legis ponil Isidor. lib. 2 de Ditlerenl. spirii. c. modalum. Inde reclè dicil D. Thom. si lex

28; li.et enimilia permissio es.^et cum excusa- imponatur puero, ul sil perlecia , non débet ea
tione à peccalo, ul supra declaravi, i'undabatur praicipere, qua; propria sunl virorum, sed qu«
in periculo majoris mali, et in aliquà ninuà puerorum inslilutioni sinl acconnuodala. lia
concupiscentià sensibilium rerum , et ideù ad ergo se habuit lUa lex respeclu humani generis,
inipi-rleciionem legis pertinebai. Deni(iue plures quod lune non erat capax majoris perfectionis,

aiiai iniperleciiones illius legis memorari pos- quia mullis Iransgressionibus subjectum eral
sent, sed Ixx suHiciunt ad ejus imperl'eclio- et noudùm salis agnoveratimbecillilatem suam,
nem ostendendam, aliae verô traclabunlur me- et indigenliam medialoris, et graliai ejus, per
liùs libre sequenti, utramque legem veterem et quaui posset ad excelleutiorem slalum ascen-
novam inier se conferendo. dere, et ideô pro tune non erat débita, nec
7. INibilominùs dico secundo : Lex velus in accomniodata illi legi major perleclio. Quôd
suo ordine et gradu perlecia luit. lia docet D. autem lex illa habuerit omnem perleciionem
Thom. q. 98, arlic. 2, ad 1, et probatur sulli- quam status ille poslulabat, salis palet ex dictis
cienler rationibus dubilandi priori loco posilis. de malerJà illius legis; nam pryecepit omnia
Declaralurque in hune modum ; nam lex illa necessaria ad cogniiionem et religionem veri
considerari potest, vel ralione generis, quia Dei et Christi , el ad rectitudinem vilai lam
scilicet, lex divma fuit , vel secundùm pro- moralis, quàm huinanse et poliiicae; ergo nihil
priam speciem, quia luit talis lex divma. illi défait ad perleciionem sibi debitam. Nec
Priori modo speclaia habuit oninem perleciio- el:am plura pr*cipil, quàm expedirel; quia
nem legi divinai positivai convenientenj , ut ex populus ille durai cervicis indig bal lune illâ

diciis facile constare potest ; nam Deum liabel sarcina praiceplorum , ut declaralum est. Et
proximum auctorem, in illius enini voiuniale ila salisfaclum esl argiimenlis in utramque
proxiniè fundala fuit, eamquc indicavit, etab parlem m principio posilis.
illius potesiate processil, non lanlùm ul au-
Clore naturse , sed eiiam ul auclore superna-
64!) DK 1 EGIBL'S 650

CAPUT IX. abrogari. Unde in hoc eliam eadem ratio est de

quàlibet parle logis, quai de tolâ lege, quia
An lex vetns fuerit mntabilis , et quomodb
non minus pcndet quaclibei pars talis legis à
cessare polueril.
divina volunlate, quàm tota. Sicut ergo non
l.ExplicalâtoUîratione veteris legis, causis, potuit Iota lex , nisi à Deo abrogari, ila nec
efleclibus, ac proprielaiibusejus, supcrest de pars ejus.

illiiis abrogatione dicendiini, quod hujiis libri 4. Alque bine ulleriùs sequilur, non potuisse
punciiun praicipuuni est. Priùs verô qiiàni ad quempiam prœler Dcum ipsum in lege illà dis-

illud accedamus, operce prelium erit oxponere, pensare. Ralio est eadem, quia disponsatio
an inodi alii mulationum, quos in loge positiva legis quoedam ejus parlialis mutatio est. Item
humana cxplicuimus, in lege illà locum ba- quia par inparem non babet potestatem ne- ,

buerint ; el in universiim ,
quomodù lex illa dùm inferior. Alque banc veritatem specialiter
mulabilis, vel imniutabilis fuerit. Ralio aulem ac fusé tradidil Salmcr. tract. 6 in Acla, ubi
dubitandi esse potest, quia lex illa nibil aliud illam confirmai verbis Cbrisli : Non veni sotvere

est, quàm divina volunlas; sed voluntas Dei legem sed adimplere. Amen quippe dico vobis ,

est immutabilis; ergo et illa lex. Consequentia donec transeat cœlum et terra , iota tinum , aut
videlur clara. Major auteni palet, quia lex illa umis apex non prœteribit à lege , donec omnia

propriissimè divina fuit, ut ostendimus; lex fiant ,MiHlh. 5, et aliis Scripturae lestimoniis ,

autem divina in Deo nibil aliud est ,

quàm vo- quibus divina veritas, etverbum Dei in aeter-

luntas ejus, ut ex dictis in lib. 1 constare po- num manere dicitur Psal. 116. Quae lestimonia

test; ergo. l'nde hoec ralio de omni lege divina potissimè loquunlur de Verbo Dei aliquid aflir-

quatenùs talis est, aîquè procedit, quia oninis mantis, vel prœdicenlis; sic enim nihil impe-
divina lex iraniediaiè à divina volunlate pen- dire potest, quominùs veritas ejus subsistât et

det, non efTectivè tantùni, sed quasi formaliter, impleatur. In quo sensu nec Deus ipse facere
quia ab illà immédiate accipit vim obligandi potest, ul verbum suum in eo sensu, in quo
per quam in esse legis consliluilur; ergo neces- dictum est, deficiat, seu non venial, seu ve-
sariuni Yi:lelur, ut sit sequc immutabilis, ac rum non'sit. Niliilominùs cum proportioiie eliam
ipsa voluntas Dei. probant illa testimonia de verbo Dei praecipien-
2. In hoc puncto breviter dicendum est Nemo enim facere potest, ut
tis, el obliganiis.

primo legem velerem nullo modo mulari po- verbum praeceplivum Dei non obliget pro oo
luisse ab alio, quàm à Deo, vel juxia dccretum temporc et modo, quo à Deo prolalum est;
ipsius Dei. Probalur ratione factâ, quia fuit alioqui taie verbum fieret suo modo faisum et

propriè lex divina , et omnis lex propriè divina inelficax. Deinde adducit c. Super eo, de Usur.
hoc modo immutabilis est, uliquc abalio, quàm ubi Innoc. III supponit indispensabile esse
à Deo, ul rectè docet Bernard, in 1. de PriB- quod pagina ulriusque Teslanjenii probibilum
cep. et Disp. c. o, satisque colligi potest ex bis, est. Ubi, licet pontifex loqualur de usurà, quae
quse supra de legis naturalis indispensabilitate, non est mala ,
quia probibiia , sed probibiia ,

seu immulabilitate diximus, et iradil Laclan. quia mala , niliilominùs, si considereiur tan-
lib. 6 Instit c. 8. Item ex bis quae diximus de lùm visdivinse probibilionis, eamdem elDca-
lege humauâ à superiori laiâ, quatenùs ab in- ciam babet in quàcumque malerià. Quia nullus
feriori mulari aut dispensari non potest. Ralio potest facere liciluni id quod Deus suâ abso-
,

enim eadem est, quia volunlas Dei suprema est, lulà prohibiiione facit illicilum. Unde etiam
et omnis alia est inferior, el subdita; ergo lex in hoc aequiparanlur paginae ulriusque Testa-
per divinam volunlatem constituta, etiamsi menli; infra aulem osiendemus, legem novani
positiva sit ,
per nullam aliam volunlatem mu- indispensabilem esse, nisi à Deo; ergo idem
tari potest ; ergo est immutabilis ab alio, quàm dicendum est de lege veteri.
à Deo. 5. Dices : Deus ipse potuit homini concedere
5. Atque bine sequilur primo, legem vele- facultatem dispensandi in lege suà.— Rospon-
rem à nullo alio, quàm à Deo, seu quod idem dco, potuisse quidcm, non lamen dédisse in
est, nonnisi juxla prsescriplum divinae volun- veteri Testamento , quia nullibi legiiur lalis

tatis potuisse abrogari, sive in tolum, sive in potestas data poiilificibus, vel aliis in illà lege,

parle. Probalur facile, quia legis abrogatio imô saepè absolulè probibcniur aliquid addere,

quaedam ejus mutalioesl; sed non potuit illa vel mutare de illà lege. Unde nec ususi alis

lex ab alio ,
quàm à Deo mulari ; ergo nec potestatis in illà lege cernitur, vel alicubi le-

TH. XHI, 21
 DE LEGiBUs. esa
B^i

gilur, quia nec necessarius fuit , nec fuisscl tem conferre in sabbalo. Aique eodem modo
doslnicliononi, .Joan. 5, oslendit licuisse bomini sanalo ab ipso,
convenions, fiuia esset niagis in
Si liinuii llous aliciii porlare grabatum suum in sabbalo, ex praice-
quàm iu ;tdilicalioiiein.

taleua polestalcm dedissel, jani illa plo t'jus, (juia ad opns pietalis cl oslensionem
hoiiiini

dispensalio magis cssel à Deo, quàm al) hcuui- iniiMculi id perlineiNil. Uatio auleni est, quia
inlerprelalio legis, praisortim posiliv» etiarasi
ne. quia Dei voluntaie et concessione
lierel

vuluuLas Uei oblii^andi per laleui Ifgoiu , divina sil, est n(>cessaiia ad gnbcrnalionem
.
ufiii

i:uisselouiuiuoabsolula,sodliaLerolsui)iulcllec- bumanam propler variclatem occasionum et

vei delenuiiialioueu», si la- necessitalum saepè occurreniium, in quibus
taiu coudilionein ,

honio in eà iu)u dispensarct, el iia

dispensalio contingit , vel duo prœcepla sibi obvianlia oc-
lis

ebsel conlra vel \nxler decreluni divinie currere, ac proplerea necessarium esse expo-
non
volunlalis. Ullimù laiiien iu hoc
puuclo advcr- nerc,alterum non obligare, vel etiam contin-

non cousequenler loqui, qui dicuul, legeui git, rerum nmlalionem, ut pru-
talem esse
10,
quoad csercmoniulia eliudiciuiia non tuisse denter praisumalur , non fuisse voluntaiem
jJlanj
el niliiloniinùs atliruiant, legislaloris in tali casu obligare, quae néces-
propriè divinain ,

iudiàpensabih'ni luisso per houiiueuj ,

quia sitas etiam potuil in usu iliius le.is sœpè oc-

asserlio deslruil lundauirnlum poslorio- currere.

pïWW
iu)s auleni supponi- 7. Quôd si inlerrogetur, quomodô, vel quà
ris, ut ex diclis conslal;
poleslaie licebal lune talem facere inlerpreta-
luus, loiam ilUuu legeni tuisse propriissiniè
cerlitudinc con- lionem circa volunlatem Dei (non enim videlur
divinani, et Ldeô lerè eàueui
per houjiueni iudispensabi- cuilibet licere, volunlatem superioris inlerpre-
«ludimus, fuisse
lem : loquor aulem de puro homine; nam tari, sed simpliciler obedire), respondeo tribus
poleslaleni lial)uil in ilià modis hoc licuisse, qui lum raiione, lum ex
Clirislus Doniinus
quôd sil Deus, ut ipse signi- eàdem lege colliguniur. L'nus est per polesla-
dispeii&andi, eô
Dominus est lilins Iwmi- leni à Deo ipso dalam, quie maxime pro casibus
Ikavil Malt. 12, dicens :

Quanivis iiuniiiiàiu videalur dubiis necessaria erat. Sicquedicilur Dent. 17 :

nis etiam sabbati.

polcstale, sed j.uslà iulerprelatione ,

Si (m'id difficile, aut ambiguum, etc. Secundo ex
usus illà
quia non venil sol- concursu duarum legiiui, unam {^er aliam in-
ui ex sequenlibus palebit ,

lerpretando. Sic Chrislus, Malt, 3, exponit,

vere legom , sed adiniplere.
lamen addenduni est, poluisse licuisse Judaiis circumcidere homines in sabba-
6. Nibilonjùnùs
pcr bo- lo, ut non solveretur lex pra^cipiens circum-
legem illam recipere inlerprciaiionoiu
videnlur, et cidi infantem ociavo die. Levitic. 12, el eodem
niinem. In quo onuies convcnire
Uegun» o. 21, ubi per modo ail Malt. 12 Non legistis, quia sabbulis
palet primo ex usu,
:
l

Acbinielec dedil sacerdotcs in templo sabbatum violant , et sine

occurrenieni necessilaiem
propositionis (juibus vesci se- crimine sunt ; violant , ait, in exleriori specie,
Davidi panes ,

non licebal; quod lamenper seu materiali opère , et lamen sine crimine
cundùm legem ei
Malt. sunt, quia illud opus erat consenlaneum alleri
iuterprelalioncm legis licuisse Cluislus,
Et codem modo excusai dis- legi Levil. 21. Ac subinde non erat opus ser-
12. apertè docet.
sed religionis, ut benè exposuil Abul. 3
cipulos, quos Pbarisœi calumniabanlur, eô vile,

fricarent, et Reg. 21, q. 17. Sic etiam circa lempus prae-

quôd in sabbalo spicas vellerent,
exponit Abuiens. I. 1 scriplum ad faciendum Phase Exodi 21, inler-
comedercDl, ut lalè
Quibus in locis hàc ratio- prelalio lacla est, per legem latam Numer. 12.
Re°'. q. 8, 13 el 18.
illam veterisTestamenii dispensabilem
Nequeanie banc posleriorem legem ausi sunt
ne ïegem
lamen impropriè de dispen- Moyses el Aaron lalem interpretationem face-
appellat, loquilur
prout de inierpreialione et epiikià re, inconsulto Domino, quia nondùm videba-
satioi>e,
G diclum est. liàc tur illis talis poleslas commissa, nec ratio, aut
iulérdii'in dici solel, ut in l.

usi sunl Macbabaei ad nécessitas per se cogebat. Teriio ergo modo li-
etiam inierpreialione
cebal hacc inlerprelalio per evidenliam facli
bellandum in die sabbati, Macbab. 2. Sic etiam
non el necessitalis ut est per se manifeslum in
Cluislus Dominus, Malt. 12, dicil, se
,

opus misericordiae aul casu Machabaiorum. Non oportebat aulem,

violare legem sabbati , ,

exorcendo etiamsi seniper necessilaiem fuisse exlremam, ut vide-

pietalis, vel religionis in illo ,

Sicul licebal Judaeo exlrahere lur fuisse in illo casu, sed suiliciebat esse
laboriosnm sit.

die sabbati bovcm in illam caden- moralem et accommodalam praiceplo, ut in

de foveâ in
casu David lalè disputât Abul. supra.
lem; unUe ipse concludit, licuisse sLbi sanita-
 6S5 DE I EGiBl'S. (-4
8. Dico secundo : Lex velus mulabilis fuit à voluntatis non esl lex. In posleriori aiileni
Deo ipso. Haec assertio salis nota est. Probari modo intelligitur lexrevocari per aclum volun-
enim polost ox gcnonilihiis priiicipiis, quôd tatis divina; ralione dislinolum quo Deus viill,
qiiilibet lei-islator polest Icgem siiain niutaro , vel legem tollere, vel ;diain repuguanlem in-
cùm ab ejiis voliinlate pt'iidoat. Ileni ex illà troducere.
Cbrisli seiiteiilià, quia Uomimis est /ilius liotni- 10. L'nde tandem facillimè satisfit ralioni du-
nis etiam sabbati; sic euim Deus est Dominas bitandi in principio posiUe , quac ex qiiàdam
supremiis toliiis legis et omnium actionum , aeqnivocatione pro* cdit , lex enim velus non
qu* per eam prœcipiuntur, aiit vétanlur; ergo est lex ad inlra ( ut sic dicam) in Deo ipso
potest prout voliierit illam mulare. Deiiiquo exisiens, sed est lex ad extra in lapidibus, aul
abrogare illam poiuit, ut de fado abrogàsse membranis scripta. L'nde non est volunias Dei,
statim dicemus ; ergo à fortiori in illà dispen- sed signum quoddam externum volnnlalis Dei,
sare, et quamiibei aliani niutaiionem facere et efl'cctus ejus, et ideô , licet volunias Dei sit

potuit; nam omnis illa niinor est, quàm abro- immulabilis , lex dici potest esse mulabilis ,

gaiio. Utaulem modumpossibilem abrogationis quia per temporum successionem effectus di-
explicemus, adverlere oportet, variis modis vins; voluntatis mutari possunt , non nmtalâ
inielligi posse, velle Deum legem aliquam ferre. divinà volunlate , sicut polest Deus angelum
Primo absoluto decrelo voluntatis suae, sla- in niiiilum redigere , quse est magna quœdam
tuendo, ut talis lex perpetuo duret absolu le et mutatio , latè de mulatione loquendo prout
,

simpliciter, ac sine limitatione ullà, sicut sla- nunc loquiiriur , licel divina volunias non mu-
luit, ut praemium bonoriim operum et pœna telur. Et ratio est ,
quia decretum Dei , quo
malorum aeierna sint, et talis lex semelsic iala res fit , aut conservalur, vel lex ferlur potuit
,

mulari seu abrogari non polest , eiiam ab ipso ex œterniiate ila consiiiui pro lali t -mpore, et
Deo, in sensu (ut aiunt) composilo, quiaim- non ultra , vel négative , se habendo nostro
plicat contradictionem, Deum ita decrevisse, modo inteliigendi , vel positive volendo etiara
et decretum non impleri aut impediri; alioqui ex œiernilate , ul pro alio tempore res aliter
volunias absoluta Dei, aut mulabilis essel aut se haberet , vel alia lex co istiUieretur. Unde
inefficax. solùm erii res, seu lex im iiulabilis ex vi divi-
9. Secundo potuit Deus legem ferre pro tali nae voluntatis, juxta primu n modum supra po-
tempore, usque ad cerlum terminum seu even- silum quando Dei volunias positive vellet et
,
,

tura. Vel tertio potuit velle , obligaiioncm ta- absolulè rem aut legem pro totà seternitate
,

lis legis durare sub lacitâ conditione, nisi ipse durare, quasi posiiivum liabens decretum nun-
aliud statuerel , vcl usque ad beneplaciium quàm illam destruendi vel abrogandi. Solùm
SHum. El utroque modo potest lex diviiia esse ergo probal ralio facta, legem divinam in sensu
mulabilis , scilicet , quia elapso tempore ,
pro composilo non posse abrogari pro illo codera
quo lata est, seu adveniente lermtno ejus, ces- tempore ,
pro quo Deus voluit illam constilue-
sai sine aliâ revocalione , ul contingit in legi- re ;
nam hoc involvit contradictionem, et mu-
bus huraanis , vel privilegiis. EL ratio est clara, lationem in ipsâmel divinà voluntate. Quôd si
quia ha;c mulatio legis non est per physicam et pro tempore dispensari polest ab ipso Deo,
illo

realem successionem in ipsà lege , sed in tem- ideô est, quia decretum conslituendi legem pro
pore ,
pro quo obligat , unde est per raodum aliquo tempore , non includit decretum non
desitionisrelationisaddesitlonem termini. Nam dispensandi in illà : nam , si fingeremus cinn
lex est signum voluntatis obliganlis pro lali liàc veluli rellexione esse posilam , conse((uen-
tempore, unde mulato tempore jani non signi- ler essel lalis lex et in sensu pro eo tempore ,

licat illam voluntatem , et boc modo abrogatur composilo indispensabilis, et cuni proportione
et desinit obligare. Vei eliam potest lex aufer- potest fingi omninô immutabilis. Seclusà au-
ri ,
quia per conlrariam legem , seu volunta- tem tali suppositione , et quasi rellexione ac
,

tem DeL revocatur. Inter quos duos modos boc sinijdiciier loquendo , lex eliam divina mula-
differt, quod in priori lex ipsa por se desinil ,
bilis esse potest , ac revocari.
etiamsi nostro modo inteliigendi non sit in vo- CAPUT X.
luntate divinà aclus ,
quo velit legem tollere , Ah lex vêtus qnnad sitam obliqationemjam cessa-
sed ex vi prioris aclùs lex cessât advenienle vent, seu mortua fuerit.
termino ,
quia divina volunias ullra illum obli- 1. Judœorum sententia et exislimatio anli-
aare , vel operari noluil , et sine aciu divinie I qua fuit legem illam fuisse pcrpetuam , ita ut
tô-') lu-: \.K GIBUS- «!.%

luinquàin esseï abroganda ,

quamdiù (uuiulus argumentari ,
quod paulô inferiùs commodiùs
hic , et slalus liomimiin viatoruni (Iiirarct. In pryestabimus.
«piâ senleiiliâ persevoràrunl niulliexPharisaeis, 5. Ut ergo bœcveritas exacte declarclur, et
ciiam poslquàni ad (idem conveisi eraiU , m dillicullas in principio posita clariùs expedia-

Actor. 15 refertur. Et poslea in eodein errori' tur , duo à nobis expbcanda sunt. Prininm re-

pcrseveiârunl nuiiti luvretici antiqui, ut Ebion, speclu quarum personaruni amiserit lex illa vini
Cerintus , et Nazaraei , ut referunt lien, lib.l, obligandi. Secundum respeciu quorum praece-

cap. 26; Epiphan. in hseres. 18, 28, 50, GO, ptorum. Circa primum dislinguendum est in-
ot in aliis ; Augusl. de llitres. in 8 et 9 ; Hie- ter geuliles et Judaeos , et utrique speclari

ronym. Epist. 89 ad Augustinuni. Daniasc. verb. possunt , vel secundum se , et in suà sectâ ,

Nazarœi; Euseb. lib. 5 llist. cap. 21. Funda- seu infidelitate permanentes, vel jam conversi
bantur prœcipuè , quia lex illa data est à Deo, ad Christum. Unde quatuor quœstiones oriun-
ul in aeternum duraret ; ergo neque ab ipso re- tur. Prima , an gentiles non credentes in Cbri-
vocari potuil, quia non potest esse sibi conlra- stum obligenlur lege Moysi. Secunda , an Chri-
vius , neque ab alio ,
quia nuUus potest prœva- sliani ex gentilitale conversi ad Christum le-

lere contra ejus voluntalem. Probaïur anlece- neanlur , vel aliquando fuerint obligaii ad
densGcnes. 17: Erit pactum hoc meum in carne servandam legera Moysi. Tertia , an Cbristiani
veslrà , infœins aternum. Siautem circunicisio ex Judaeis conversi eamdem Moysi legem ser-
estaelerna, eliani toia lex. Item Exod. l'i-.Habc- vare teneantur. Quarta similis est de Judœis
bilis liane diem, etc. sotemnem Domino in genera- nolentibus in Christum credere , sed in suà
tionibus veslris culln sempilerno. Et infia : Cus- pertinacià permanentibus , an Moysi legem ser-

todictis diem istam in generadones veslras ritu vare teneantur. Ex quibus tertia et quarta ad
perpétua. Et Psal. \Qï : Statnit illud Jacob in nos propriè spectant, alla; verô parùm quidem
prœceptum, et Israël in testamentum œter- ad nos referunt , et ditlicultaiem non habent,
hum. tamen earum resolutio cum caeteris conjuncta

2. Nihilominùs simpliciler dicendum est le- est , et ideô breviter illas expediemus.
gem veterem per Moyseni dalani abrogatam 4. Prima igitur resolutio viam parât ad se-

esse post Chrisli advenlum , vinique obligandj cundam , et illi lucem affert , et ideô breviter

araisisse. Ita delinitum est ab Apostoiis , Actor. dico , legem veterem non obligare gentiles in
13, per illa verba : Visum est Spiritui sancto, et Christum non credentes. Assertio est cerla ,

nobis, etc. Et in illius confirmaiionem et de- neque scio fuisse in hoc uuquàm sententiarum
lensionem multa Paulus scripsit varils in locis. aut haeresum diversitatem. Probaturque facile,
Primum in Episl. ad Roman, cap. 6, ibi : Non quia ante Chrisli adventum lex illa non obli-

estis sub lege , sed snb gratiâ , et cap. 7 , id dé- gavit gentiles , neque aliquos bomines praeter
clarai exemplo uxorisquae permortem viri so- Israeliticum populum , nisi voluntariè illam
luta est à lege illius , unde concludii : Itagne, susciperent , et proliterentur circumcisione
fratresmei , et vos mortificati estis legi per corpus accepta ; ergo neque post Christi adventum
Christi;ei infra : Nunc autem sotuti sumus à lege lenentur , neque unquàm obligati fuerunt.
mortis , etc. , et ilerùm capile 8 : Lex enim spi- Anlecedens manifeslum est ex cap. 7 , in quo
ritûs vitœ in Cliristo Jesu liberavit me à lege mor- ostendimus , legem illam solùm pro Isiaelitico

tis. Idem ex professo conQrmal in Epist. ad populo fuisse datam ,

quia ad illum laniùm
Galat. quara ad banc veritatem persuadecdam locuta est , unde illum tanlùm obligavit. Un-
praecipuè scripsit. Item ad Hebraeos 7 ,
quem de Paul, ad Rom. 3 , in hoc ponit utili-

locum infra latiùs cxpendemus. Et in eodem latem circumcisionis ,

quôd Judœis speciali-

sensu dixit idem Paul, ad Ephes. 2 : Legem ter crédita sunt eloipnu Dei , sub quibus eloquiis
mandatorum decretis evacuans. Nam lex manda- maxime legem comprebendit quae solùm cir-
torum vocalur lex vêtus ut supra dictum est, , cumcisis data est, et ideô gentiles à parlicipa-
et communiter Patres intelligunt et illam di- , lione templi , et sacrificiorum illius legis arce-
citur Christus évacuasse , id est abtulisse , de- b;uitur , nisi priùs circumciderenlur ; non
cretis , utique evangelicis , ut iidVa declarabi- obligabantur autem circumcidi , sed in volun-
mus. Et hac quidem lestimonia contra hœre- tale eorum ponebatur , ut constat Exod. 12 ;

licos, qui novum Testamentum admillunl, salis ergo lex illa simpliciler non obligabat gentiles;

ellicacia sunt, et sulficiunl. Tamen contra Ju- ergo neque post Christi adventum obligat, quia
dseos necessarium est ex aliis etiam prinçipiis per Christum non est data illi legi nova vis ob-
657 DE LtGIBLS 658
ligandi , iil per se notum esl , sed solùm per docent, et tradidcrunt ; ergo. Dicere verô pos-
ilhiin coniplola est. sent Hebraîi judaizantes , Messiam et fructum
5. Iliiic etiam luanifosla est secundse quce- ejus non fuisse proniissum , nisi populo Israël
stionis resolulio , qiiic potissimiiiii agitata vi- et ideo , licet genliles per se non obligarenlur
deUir ab Aposlolis Actor. 15 ; nam de geiiiibus lege veteri, nihilominùs ut possintChrislocon-

eonversis ad fidem Clirisli conlroversia orta jungi , et spirilualia ejus bona participare dc-
luil ,
propter Pliarisa;os asserentes , debore bere per circumcisionem illi populo conjungi,
eos circiuncidi, et sorvare legein Moysi. Veritas et consequenier legem proliteri ac servare. Sed
auiem ab Apostolis Iradila fuit , eos non tenoi i hœc ficiio erronea est , supponitque aliam ha;-
ad circunicisionom, vel logeni, (piae non solùin resim , niuiirùm , Evangeliuni solis Juda-.is fuis-

est de lide ex prsediclà definiiione , et aliis su- se comniunicandum ,

quam ex professo inq)u-
pra adduclis , sed eliain cvidcnler seqiiitur e\ gnavit Paulus in Epistolâ ad Uoman., et in libro
principiis positis. Quia lex data Abraha; de cir- sequenti aliquid dicemus. Nunc eodem argu-
ciimcisione neminem oblig;^vit absolulè et siin- mento facto refutalur sulTicienter lum quia ,

pliciler , nisi Abrabani et posleros ejiis , iit nullibi in Scripturà gentibus imponitur talis

latè explicuimus ciim D. Thomà , p. 3, q. 70, nécessitas ; tum etiam quia in Scriptur.î non
art. 2 , et ideô non obligabat absolutè advenas promitlilur Christus solis Judœis , sed «que
ac peregrinos , sicut etiam e\ citato loco Exo- gentibus , et universo mundo quoad participa-
di 12 cvidenlcr coniprobatur , ergo neque lex tionem fructunmejus, licet promitteretur ven-
illa aille Christ! adventuni obligabat genliles , turus de populo Israël , et in illo specialitcr
sive lideles , sive idoiolatras , neque post ad- doclurus cl praedicaturus, sicut etiam promit-
ventum Chrisli obligat gentes idoiolatras seu tebatur venlurus de speciali tribu et familià ,

infidèles ; ergo neque obligat Cbristianos ex et tamen non illi soli , sed loti populo œqu«»
gentibus diicentes originem. Probaliir conse- promittebalur. Et ideô Gènes. 49, vocatur ex-
qu-^ntia ,
quia nec lex Moysi lala est pro illis , peclatio gentium , et Aggaii cap. 2 : \ei\iet de-

nec lex Chrisli eos obligat ad allerius legis sus- sideratus ctinclis gentibus.

ceptionem ; nunquàm enini Christus hoc prae- 7. Praeterea confutatur maxime hic error,
cepit, aut docuit, nec prœdicatores ejus taleni et proposita verilas confirmaïur exeo,quôd
Chrisli inslitutionem docuerunl. Imô repugna- lex illa non solùm ad saiutem spiriiualem
ret hoc verbis Chrisli invitantis ad ferenduni necessaria non erat , verùm eliain erat inelli-
jugum suave , esset enim onerosissinium , si cax et per se inutilis. Quod argumentum
,

praeciperet cura sua lege conjungere et susci- maxime urget Paul, in Epist. ad Galat. et ad
pere legem Moysi ,
quse jugum fuil importabile, Rom. et potest in hune modum proponi, quia
,

ut Pelrus dixit. Item Christus .Malth. nllir.i. ca^remonice legis anliquae non fu» ruut neces-
solùra dixit : Docete omnes génies , baplizantcs saria; ad salulcm gentium necessifale solius
eos în nomiiie Palris, et Fitii, et Spiritûs sancti prœcepii seu legis , nec etiam fuerunt de se
(loce.ites eos servare omnia qnœcumque mandavi necessari.iB necessilate medii ; ergo neulro
^obis. Ubi nihil de circumcisione priecepit sed , modo sunt nunc nccessariae gentibus Evange-
loco illius bapiismo contentus fuit , et conse- liuni amplecleniibus; ergo neque !ex velus illas

quenter nihil etiam de reliquà lege veleri man- praecipicns obligat hujusniodi Chrislianos. Con-
davit , sed lanlùm de suà quam solam Apostoli sequeiitiae nota; suni. Prior vrrô pars antece-
ejus tradideruul. Unde subdil : Qui crediderit, dentis suflicientcr manet piobata superiori
et baptizalHs fuerit , salvus erit , ubi circuraci- argumenio ,
quia lex illa in vi proecepli non
sionem non requiril , nec ali(juam legis veteris fuit data gentibus, sed soli populo Israël. Al-
observanliam , sed suae ,
quam sub bapiismo teram verô partem niullis modis probat Paul,
concludit. in locis citatis. Primo quia Abraham ante illam
6. Denique potest sic concludi ratio ; nam si legem laiam , aique adeô sine cœremoniis ejus,
genliles facti Chrisiiani lenentur illà lege , vel vel circumcisione jusiificatus est. Quo exemple
est ex vi Testamenti veteris , et hoc non quia iiidicare voliiit Paulus, omnes anliquos Paires
cum illis non loquitur per suam legem , vel ex el justos, qui anle Abraham, vel cum ipso,
vi Testamenti novi , et hoc mullô minus , tum vel post ipsum extra posleritatem ejus justi
quia Christus , ut dicejam , non extendit le- fuère ante Chrisli adventuni ; ergo evidens est,
gem veterem sed complevii tum quiaTesla- , , cœremonias legis non fuisse per se necessarias
nientum novum et ministri ejus oppositum , ad saiutem ; ergo nec post Chrisli advenlnm
659 DE LEGIBLS. 660
iieccssariîE crunl , iDaximè pro Clirislianis ex Quôd verô lex illa in se al)rogala fueril, ac
gciililtusoriis. Qiiod argunicnlum roclè prose- cessaveril ,
pio fundamenlo posilum est in
quilur Cjpriaii. lib. 1 ad Quiii. cap. 8, laliùs principio capitis , el latiùs slalim oslcndetur,
Terliiliaii. lib. contra .Judatos. El cap. 3 ex- nam posilo hoc fundamenlo, caetera evidenier
pendit, IMelchisedech incircuincisum oblulisse consequunlur. Nam ultinia etiam consequen-
paneni el vinuni Abrahanio jani circuniciso. lia manifesla est; nam lidcs Cbristi eô quùd
Sed boc posleriùs répugnai Scriplurae ; nani à Judaeis suscipiatur, non suscitai in eis obli-
oblatio illa prœcessil per aliquot annos cir- galionem legis veteris, quae per advenlum
cumcisionem Abrabae, ul conslal ex Gencs, 14 ejusdem fidei sublala est, ut est per se clarura.
el 17; id lanien non diniinuil vini argumenli 9. Praeterea fundamenium illud , in quo vis

sed quodaniniodô auget ; nam uterque erat Iota posila est, ex u troque Teslamenlo latè
juslus et verus Dei culior, iiuô el sacerdos confirmant antiqui Patres , Cyprian. lib. 1
licet uterque esset incircumcisus. Addit prae- contra Judaeos , cap. 9 et sequeniib.; Justin.
lerea Paulus non solùm non fuisse legem illam Mari. Dialog. cumTrypbon. contra Judaeos, et
necessariani , verùin ciiam nequeelïicaciani aul Teriull. lib. contra Judaeo. ; Epiphan. Iiœres.
uiilitateni ad verain jusliliam conlerendani per 30 ; August. libris contra Faustum et aliis

se babuisse , ul supra salis oslensum esi; crgo contra diclum errorem. Aliqua etiam habet
non fuit médium neccssarium ad sabilem, sed Clemens Roman, lib. 6 Conslilut. aposlolic.
lantùm Judaiis quibus praecepla fuit, neccs-
, cap. 12, 20, 21, 22el 23. Mullaque ex llebraeis

sarium fuit illam reservare, quamdiù illos obli- congerit Galaliu. lib. Il de Arcan., etc. , à
gavit.Neque contra veritalem banc procedit principio. Nos autem breviter pauca ex utro-
fundamontum baereticorum quia lex ilia quo- ,
que Testamenlo indicabimus. Et inprimis vi-
cumque modo perpétua fuerit ut talis erat , dentur oplima leslimonia quibus Deus olim ,

non ad génies, sed ad solos Hebraeos loque- promisit, se daturum novam legem. Quale est

batur. illud Jeremiae 31 : Ecce (lies veniunt , dicit Do-

8. Superest dicendum de cessalione illius minus, et feriam domui Israël, et domuî Juda
legis respect u Judeorum, et primo de conversis fœdus mvum, ubi nomine fœderis, legem signi-
ad fidem Cbristi , el in illo bapiizaiis; certum lîcat, juxla morem Scriplurae Gen. 17, Exod.

est, illos non obligari ad legem veterem ser- 34, Deut. 25. Et in eodem loco exponitur

vandam , ac subinde respeclu illorum pro- dùm subjungitur Dabo legem meam in visceri-
:

priissimè cessasse. Hœc veritas cerla fide te- bus eorum, etc., ubi expendit Paulus ad Hebr.

nenda est ; nain in hoc eliani sensu definita 10 et 8, ubi in fine adjungil: Dicendo novinn ,

est, el ex Scriplurà aperlè colligitur. Potest- veteravit prius. Quod antcrn antiquatur, et se-

quein buncraodura demonstrari; nam,quando nescit ,

propè interitum est. Quod eliam salis

lex aliqua cessai, vel abrogalur, respeclu illo- indicavilDeus, dicens Feriam fœdus novum, ;

rum maxime cessai pro quibus lala est; sed non secundùm puclum quod pepigi cum patribus
lex velus lata est pro Judaeis, el abrogata est eorum, etc. INam conferendo illa duo pacta
ac cessavit; ergo pro illis maxime revocata est; salis ostendil, posleriùs fuisse fulurum longé
ergo, etiamsi fulem Cbrisii aniplcclaniur, non excellentius , et per illud fuisse prius aufe-

possunl lege vcleri obligari. Major per se nota rendum.

est, tum quia solvi el ligari respeclu ejusdem 10. Praeterea nmlationem legis et status

dicuntur ; alioqui opposita non essent , tum illius populi esse faciendam in adventu Messiae
quia repugnanliam involvil , abrogari legem salis ostendil Deus dicens per Malach. cap. 1 :

in se , et non respeclu illorum ,

quibus erat N onestmihivoluntas in vubis, dicit Dominus exer-
imposila, cùm lolum esse legis sil in ordine ad cituum, et mumisnon suscipiam de manu vestrâ. Ab
illos. Unde, licel propriissimè dicamus, genti- orlu solis usque ad occasum magnum est nomen
les vel Christianos ex genlibus profeclos non meum in gentibus et in omni loco sacrificatur, et

obligari illâ lege veleri , non propriè dicemus ojjertur nomini meo oblatio munda. In quo
respeclu illorum fuisse abrogatam , quia nun- aperlè praedicilur , tolum illum cullum sacri-

quàm fuit illis imposila , nec habuit esse legis ficioruni veteris legis abjiciendum à Deo fuisse,

respeclu illorum, al respeclu JudcEorum pro- et in aliud purissimuni sacrilicium commu-

priissimè cessasse , aul abrogata esse dicilur; tandum,ut exposuil conciliuni Trident, sess.

si ergo abrogata est, pro Judœis ablala est, 22, cap. 1, et alibi latiùs iraclaviraus. Idem-
quibus erat imposila, ut etiam ostensum est. que signilicavit Jerem. cap. 23, ubi praemissâ
661 DE LEGIôrS. 662

Messiae promîssione per iïïa verba : Ecce dics ciinlirmai cap, i et S, ubi concludit: In Chri^to
votiiuif, dicil Doviiints, et suscilubo David genucii Jesu ticqne circumcisio aliquid valet, nrque prœ-
jitslnm , etc., siibdiUir: Proplrr hoc ccce dies putiuin, si'd fides, quir per cliarituteni operatur.

veniunt, dicit Dominus, et uon dicent nllra: vivit 12. Atque ex bis leslinioniis possunt variai
Domimis, qui eduxit fitios Israël de terra /Lgupti, rationes bujus veritatis rolligi. Prima, quia non
sed vivit Dominus qui eduxit et reduxitsemcndomùs est minus sulli<'iens (ides el gratia Cbrisli pro
Israël de terra aqniloiiis et de cnnctis terris. .lutkeis , (pi.'ini pro gentiiilius; sod Cbristiiinis
Unde Isaias, cap. iô, loqncns à principio capi- ex genlibus conversissuflicil observanlia Evan-
tis de vocatione Judaiorum ad €lirisliiiii , oi ad gelii sine observanlia legis; ergo etiam Judari
convcrsos, et credentes iti illuin (ni egre- per Evangelium liberali sunl à jugo legis. Se-
giè exponit Hioronyimis) , tandem concludil : cnnda, (juia Cbrislus omnes indilTerenter vocal
2Vc niemiiieriii), priorum , et autiqua ne iiitnea- ad jngimi suuni, quod suave esse dixil ; ergo
mini. Quœ verba, licet llieronym. rclerat ad nulîis bominibus in Cbrislum credenlibus ne-
signa et niirabiUa anliqua , non negal posse cessarium est jugum legis, sive Judseis, sive
eiiani optimè referri ad legeni , el saciificia, genlibus. Tertio eliam respeclu Jud«or(im fuit
aliasqne cœrenionias ejas. Sicul prr figuiam illa iex inipeifecta, el inelficax ad justiliam,
etiani indicatum est Lovit. 2G , cùm dicilur : el quasi per occasioneni posila est propter
\eiera noms advenientibus projicietis. Per haec imperfeclionem iilius populi, ul esset quasi
igitur omnia significalum est , caeremonias le- paedagogus ; ergo advenienle lege perfeclâ
gis velerisantiquandas fuisse in adventu Messiae. oldiganie el jusiilicanle Judaeos, cessare de-
11. Denique , ut ad novum Tesianientiim buit imperfecta.
transitum facianiQS , hoc confirmai Paul, ad 15. Ul lamen hae rationes atnpliùs declareii-
Hebr. 7, ex illo Psalm. 109, ubi de Cbrislo tur, objici potesl, quialexsemel latanonabro-
dicitur: Tu es sacerdos in œterhum secundion galur fiisi per expressam revocaiionem , vel
ordinem Mekhisedech. Inde enini coUigit per per legem posleriorem incompossibilem priori;
Chrislum aliud sacerdotium novum instiluen- sed in lege nova , ut lalà à Christo, non inve-
dum et inlroducendnm fuisse, inferens, velus nitur expressa revocaiio legis veieris, nec illae

fuisse temporale, novum aulem fore œiernum. leges siml incompossibiles , sed possuni sinïul
Ac deinceps subjungil regulam, translato sa- observari ; ergo poslerior iion revocavit prio-
cerdotio , necesse est , ut legis transtatio fiât. rem saltem respeclu illius populi , quem velus
Nam bœc duo necessaria sese concomitantur. obligabai ;| ergo non est , unde sit abrogata.
Ex quo tandem concludit: Reprobatio fit prio- Respondeiur verô inprimis negando ultimam
ns mandati propter infirmitalem ejus et inutili- consequenliam. Nam praeter illos duos modos
iatem. Maxime verô prosequitur argumenluni abrogandi legem inveniiur lerlius, qui est, ut

hoc idem Apostolus in Epistol. ad Koman., lex per se ipsam cessel per temporum muia-
et idcô in caplie 1 praemillit : î^on erubesco lionem el successionem, per quam compleiiir
Evangeliuin, virtus enim Dei est in salutem nmni terminus pro quo posita est. lia enim cessavit
credenti Judœo primùm et Grœco; cl capile 3: lex velus. Nam posita fuit, donec veniret semen,
Justitia Dei per fidem Jesu Christi in omnes, et id esi, Cbrislus, ul ail Paul, ad Galal. 5. Nam
super omnes, qui credunt in eum , non enim est finis illius legis fuit Cbrislus , ut idem dixit
distinctio, etc. Quod latè per sequentia c;q)ita fionian. 10, el ideô eomplelo illo fine , ac ler-
prosequitur, et cap. 10 adjungit : Finis legis mino cessavit absque alià abrogalione. Propter
Christus ad justitium omni credenti. Hem in quod dicilur Lucae 16 : Lex et prophetœ usque
Epistolà ad Galat. , ubi cap. 2, sic Pelrum al- ad Joannem , et infra hoc magis constabit , rùm
loquilur: Si tuhidœiis citm sis , getrtiliter vivis, agemus de temporc ,
quando lex illa morina
et non judaice, qnbmodh cogis gentcs jndaizare ? esse inco'pit.
T(os nnturt't Judœi, et non ex genlibus peccatores, 1 i. Deinde respondeiur negando minorem
zcienfes autem quod nonjastificatur homo ex ope- qiioad secundam partem ejus, quia licel verum
ribus legis, nisi per fidem JesJt Cirristi, et nos in sil , Chrislum in lege suâ tradendâ non addi-
Clvisto Jesu credinms , ut jitstificemur ex fide disse formalia verba revocaioria legis prioris,
non ex operibus iegis. Propter quod ex aperibus niiiilomiiiùs sinqdieiter verum est, suà nova
legis non justifie abitur omnis caro. El capile 5: lege veterem abrogàsse , id enim significavii
Vbivenit fides,jam non simms Sub lege ; et infra : Paul, ad Epbes. 2, dicens : Legem mandatorum
Non estludœbs neqrte Grœaa, etcQùod lattssimè decretis evacuans. Quod enim ail, decretiê, idem
G(io DE LEGIBUS. 664
signilicai, quod per décréta sua. Nec audiendi introduxit novum specialem statum, et ponli-
sunl Erasm. elCiijel. (|ui vocein, decretis,seu, iii licalum diversum cum supremâ jnridictione
decretis, lelorunl ad Icgein vclerein, ita ul in totum nnuidum, ac subinde repugnantem
seiisus sil, evacuans legeiii inaiiilalorum in de- priori staïui. Consequenter ergo haîc lex re-
cretis, supple, existeiitom. At rectù intellexit vocavit illam. Et hoc est, quod Paul, dixit :

vulgatus interpres, parliculam, in, licel in Translata sacerdotio necesseest, ut tegii transla-
graeco liabeatur, non esse necessariani ; et li- tio fiât.

cet addalur optiniè, signilicare potest idem 16. Atque bine facile constat, quid dicen-
quod per, ita ut sit sensus, evacuans in decreti^, dum sit de ullimû quœstione, an illa lex sit
id est, per décréta, et ad tollendam a;quivoca- etiam abrogata pro bis Judaeis, qui Evange-
tionem rectè positnni est ahsoluiè, decretis. lium non susceperunl. Videri enim polest
Neque enini lecié vox illa referlnr ad décréta non esse congruum , eos liberos mancre ab
legis veleris, tum quia lit inutilis repetilio, utràque lege, et ideô debere an tiqua obligari,
tum quia oportet aliquod verbum subiniellige- dùm novani non suscipient. Dicendum verô
tum denique quia répugnât
re sine necessilaie, sine dubio est, etiam pro illis abrogatam esse
comnjuni Patrun» exposiiioni, unde Clirysost. legem illam, quia simpliciter , et in se sublala

ibi decretis, exponit, id est, (idesuà, quodes- de medio est, ut probant omnia , quai addu-
set facile, intellecUim de fide ratione objecti, ximus ; ergo neminem jam obligat perse, et
etevangeiicae docirina;, vel si intellexit tidem, vi suà. Item lex illa non desinil obligare Chri-
id est, spiritum (idei . non excludit legem no- slianos ex judaismo conversos , vel qui ab illis

vam, quîesolet etiam nomine fulei significari. originem ducunt quia Christiani sunt ; sed quia
Unde ad Roman. 3 Excliisa est, per qitani le-
: finilum est tempus obligationis illius legis, pro
gem? faclorum? non, sed per legem /idei. Idem quo lata est , et quia jam evacuata est, ergo
verô Chrysost. clariùs exponit décréta, id est, etiam Judœos, non Christianos per se non obli-
prœcepta, quse Hieronym. dogmata evaitgelica gat. Praeterea isti Judœi conslituti sunt in sta-
ibidem appellavil. D. Thomas etiam prœcepta tu , in quo impossibile est obligari illà lege
exposuit, et sequitur ibi, et benè déclarai quia nec sunt in terra proniissionis, nec tem-
Adam. Christus ergo suis prœceptis, suâque plum habent , extra quod praicipua sacrificia,

]ege nova veterem abrogavit. et prœcepta implere non poterant , ut agni

15. Neque fuit necessaria expressa revocalio, paschalis Exodi 12, et aliorum, de quibus Deu-
quia opéra illarum legum, licet non videantur ter. 12. Item non habent sacerdotes, nec ha-
formaliter repugnare , niliilominùs leges ipsœ bere possunt, cùm non habeant tribuum dis-
inter se pugnant. Primo quia lex nova traditur tinctionem ; ergo ex conditione talis status se-

à Christo ut per se sufficiens ad salulem, et quitur, jam non obligari illà lege , vel certè

necessaria, cui répugnât, durarc necessitatcm magnum indicium est absolutè , et pro tolâ
jirioris legis. Secundo ex line et signilicalione illà gente cessasse, ut rectè argumentatur Ju-
lalium acluum, quia observant ia; anliqiiai legis stin. ,dictodialog. cum Tryphone. Denique Ju-
dabanlurad signilicanda mystoria futura Mes- dœi, etiamsi increduli sint, nihilominùs obli-
siae; sacramenta autem legi> novœ, praesertim gantur lege Christi, quia tenentur illam susci-
baptisnius cl Eucharislia, datai sunl ad reprœ- pere , et in Chrislum credere ; ergo eo ipso
sentandam redemplionem jam faclam et niy- non obligantur legeantiquà, et ita non proce-
steria illa jam implela. Tertio quia prior lex dii contraria conjectura. Dico autem per se
data est uni populo ad distinctionem aliorum, non obligari, seu ex vi legis; quia ex con-
posterior verô loti mundo, ul Ecclcsia liabens scientià erroneâ polerunl obligari ; existimant
perfectam unitaiem, ex omnibus bominibus enim adhuc legem illam retinere suam vim, et

congregareiur, ad quod necessarium fuit signa consequenter opinantur, se per illam obligari
et spéciales observanlias unius populi è medio et hoc modo obligantur ex conscientiâ erro-
toUere. Et hoc est quod Paul us dixit citato neâ. Ad hune enim modum dixit Paulus ad
loco Eplu's. 2, Chrislum abslulisse médium Galatas primo : Testificor omni homini circumci-
parietem maceriae, et inimiciliassolvisse inter denti se , %c\\\cH, rilujudaico, ^u/a debitor est

nlrumquc populum, faciens utraque unum. Item universœ legis faciendœ , utique ex vi prioris
ex vi illius legis conslituebalur specialis status existimalionis de obligalione circumcisionis,
reipublicse habens supremum ponlificatum atque adeô ex conscientiâ erroneâ; nam abso-
suum, jurisdictioneni, etc. Lex autem nova lutè nulla nune est talis obligaiio. Addo verô.
66i DE LEG IBUS. (>66

quia ignorantia illa non est sine gravissiinà spiritual! per illam figuratâ , quse fit per bapti-
culpà , (lici posse (ut aliqni loquunlur) lig;(ri sniuin, et de se perpetiiô durât, etiam in pa-
poliùs, quàm obligari : quiasiveillanilegein ob- triâ. Sicque promissiones temporales perma-
servent, sive non ,
gravissiniè peccant ; nam , nent serni»er in S|»iritualibus, quse in illis ut
si observant, supcrstiliosi sunl, et infidèles; (ignra proniillebanlnr. lia l'erè August. q. 51
si vcrô non observant , transgressores sunt Gènes, et q. 43 et 1:21 in Exod., et banc re-
legis , quà credunt obiigari saltcin e x pravà sponsionem videiursequiD.Tbom.1-2, q.l03,
conscientià. An verô lex illa etiam quoad oni- art. 3, ad 1 argum.

neni utilitaleni ,
pro bis JudîEis cessaveril, di- ^19. Secunda rcsponsio, et magis litteralis

cam inferiùs. est, non dici aeternam legem illam nisi secun-
17. Ex dictis denique facile solvitur judai- dùm quid , eliam respectu durationis niundi.
zantium fundanientuni, quatenîis ad ipsos Ju- Solei autem boc œternum secundùm quid mul-
dacQS perlinere potest ,
quod soliim fundaba- tis modis accipi, unus valdè usilatus est , que
tur in boc, quia lex illa dicilur da(a ut perpé- aelernum accipi solet pro seculo, ut notavit D.
tua , seu in aeternuni duratura. Duobus enini Tbom. p. 1, q. 10, art. 2, ad 2, ubi ita exponit
niodis sumitur \ox perpetuum , vel œternum, illud Exod. 3 : Dominus regnabit in œternum, et
in sacra Scriplurà, primo ut excludat ternii- ultra. Et ita facile polestilli legi accommodari.
num duraiionis absolutè , et siniplicitor. Se- Accipilur etiam aliis modis in comniuni modo
cundo ut solùmsignificet perpetuiiatem lantiini loquendiconsuetis. Dicienim solet perpetuum,
secundùni quid, quae variis niodis contingit. quod sine ullo cerlo terminoprœscribiiur, quo.
Lex ergo illa non potest dici perpétua in se priori modo diximus supra, lib. 1, legem propriissimè
modo; nam constat , omnem legeni bujus vilse sumptam esse perpetuam; sic etiam in materià
aliquando esse in se finiendam , saltem cum de Censur. suspensio, qu* sine termino im-
ipso mundo. Potestque apertè convinci : nam ponitur, perpétua dici solet : ergo muliô magis
cuni minori rigore dici solet perpetuum quod poluit lex velus, aut fœdus circunicisionis,
usque ad linem niundi duraturum est et la- , aut praeceptum agni pascbalis dici perpetuum,
men neque boc modo dicta est illa lex perpé- quia sine termino posilum est. Nam , licel ex
tua. Quod probalur clarè exeodem loco Gènes. mente Dei solùm ponereiur donec veniret se-
17, ubi etfœdus Dei dicitur fore sempiternum, men boc tamen non fuit in lege expressum
,
,

et Deus ipse promittit Abrahse, et semiiii ejus sed subinlellectum in ejus conditione, et si-
terram promissionis in possessionem seternam: gnificatione eu vel maxime , quôd etiam dici
eigo non est magis œternum fœdus ,
quàm solet in Scriplurà perpetuum , quod longissi-
proraissio ; al constat promissionem illius mo tempore , seu per multa secula duraturum
terrae non fuisse aeternam illo modo, imô est, sicut lex illa duravit. Deinde dicitur pa-
sublatam jam esse ; ergo idem intelligenduni ctum perpeluum ,
quod nalurâ sua indissolu-
est de illofoedere.Similisque promissiobabelur bile est, licel per causas extrinsecas, vel rerum
Gènes. 13: Omnem terram , quam compicis.tibi mulationcm soivi possit , et sic eliam aliqua ,

dabo , et semini tuo in sempiternum , et siniiles quae per solam viiam bominis durant , soient
sunt alise promissiones rerum lemporaiium in dici perpétua, ul vinculum niairimonii, pro-
veleri Tesiamento , cùm tamen constel et bona fessio religit)sa, et qiiœdam alia vola. Sic igi-

temporaiia non esse perpétua simpliciter, et de tur pactum illius legis dicilur perpetuum fœ-
facto illammet terram non fuisse à Judaeis pcr- dus, quia dissoivi non poterat, donec imple-
peluô possessam. retur, nec lex illa cessatura erat , nisi per lan-
18. Duae igitur sunt expositiones indicalse tam rerum mulalionem , cum quà nec ver tas
i

ab Auguslino in eisdem locis, unaest myslica illius legis nec ejus obligatio posset subsislere.
potiùs,qnàm lilteralis, ul in eis locis sermo El iia etiam exponit diclam locutionem Au-
sit de perpetuitaie simpliciter, non tamen in- gust. in citatis locis, et indicat D. Tbomas 1-2,

telligatur implenda in re illà maleriali ,

qux q. 98, art. 2, ad 2, et vidcri potest Abul. q. 18
proponiiur. sed in illà , vel in alià per illani (i- in 12 cap. Exodi, ubi idem notât Pereir. et
guratâ, seu mysticè reprœsenlalâ. Ut solemni- laiiùs Gènes. 13 et 17.

tas agiii pascbalis durât perpétué in se, vel in CAPUT XI.

agno Dei per illuni vetercm repra'scntalo, et Ltritm lex vêtus cessaverit , seu abrocjata fnerit

pactum circunicisionis est perpcluum non in quoad omnia sua prœ:epta etiam moralia.
solâ carnali circunicisione , scd in illà vel in 1. Quamvis absolutè dictuni sil, legem illam
^67 DE LEGIBrS. m
cessasse, tamen quia in lllà lege varia erant juxtacap. Nonne, de Praesumplionibus. Ante-
gênera praeceplotuin , cl lion est ceriura cas- cedeus autem palet; nam Âctor. 15, quaeslio
sasse oiiiniael consequenier eslcbnlroversuni, suborla praecipuè fuit de circumcisione, et
an lex illa dicaïur cessasse adi'qualè, seu se- consequenler de aliis caeremoniis legis, et de
ciiiidùni se lolam , ut ila dicam , vel ratione bis lanlùm decreluin ilhid aposlolicum inter-
aliquarum parliuni habenlium qiioad liocralio- preiari videiur Cyril. Calèches. 17. Et de eis-
neni S])ecia1ein, ideô inïioccapile hocanipliiis dem loquitur Paul, diclo loco ad Coloss. â, et
explicandum csl. Supponimus autem distin- de illis dicii, fuisse umbram futurorum. Unde
ctioneni supra datani de iripliei génère praece- tum il)i, tuui in Epist. ad Uomni. el ad Galat.
ploruni illius legis , ciereinonialiuni ,
jtidicia- et ad Ilebr. in duobus praicipuè vim facit, ut
lium et nioraliuni. El de Cierenionialibus ccrtum ostendat abrogalioiiem illius legis. Unumest,
esse supponimus , illa maxime cessasse , et quôd lex illa non justifical)at apud Deuni, sed
ratione iilorum praecipuè dici legeni illara tanlùm iniperfeciam carnis jusliliam confere-
cessasse. lia docent D. Tliom. d. q. 105, art. bat. Aliud est quod lex illa erat figura et um-
5, et omnes llieologi infra referendi, el tradil bra, quae cessare debuit advenienle veritate ;

Innoc. III, in c. Unie, de Purifioai. post part. utrumque autem horum in solis ca;remoniali-
et .\ug. lib. 6 contra Fausl. ubi iia exponil bus locum habcl, quia sola cœremonialia or-
iilud ad Coloss. 2 : JSemo crgo vos judicet in dinabanlur ad sanclilicalionem, vel jusliliam
cibo , ant in potn , ant in parle diei festi , nul carnis; judicialia enim ad polilicam guberna-
neomentœ , mit sabbatorum, quœ suni umb'-a tionem pertinebanl. El ideô cairemonlalia tan-
futurorum, etc. Per haec euim significavil om- lùm erant per se primo instiluta ad signifi-
nia caeremonialia, quai velut umbra iransie- candum judicialia verô lanlùm accessoriê, et
,

runt. Et si quis rectè consideret omnia qniB quasi per accidens; cessante aulem accessorio,
prœcedenti capite adduximus, de caeremo- non cessât principale. Et iia eliam Léo papa
tiialibus pruîceptis maxime procedunt, ut in sermone 6 de Passion. Domini, banc posle-
puncto sequenii atilngenuis , ideôque de bis riorem ralionem explicans, solùm in c;cremo-
nihil ampliùs dispulare necesse est. Posset au- nialibus déclarai legalium cessatiouem. Acce-
tem quis objicere, qnia praiceptum solvendi dit quôd August. lib. 6 et 10 contra Faust, in
décimas, caeremoniale erat, et tamen ejus principio duo lanlùm gênera peccatorum in

obligatio durât ul videnlur probare quaedam

, illcâ loge dislinguit ;
quœdam vocal >àt3e agen-
jura dicenlia, décimas esse jure divino débitas. dae , alla vilai signilicaiidae , et hax posteriora
Sed de bàc re salis diclum «si iract. 2 de Uclig. dicil cessasse, non verô priora. At verô prae-

lib. 1, cap. 10, in lom. 1, ubi ostendimus, ii- cepta judicialia spectare videnlur ad praecepta
lud pra:ceptum legis veieris, quâ parte posi- vilœ agendae , vitae (inquam) po1itica:î , et ci-

livum erat, scilicet, quoadquoiamdecimarum, vilis; ergo illa non cessàrunl ex sentenlià Au-
cessasse quoad obligationem suam , reliclum gusiini.
verô esse quasi exemplar, ad cujus instar Ec- 3. Nihilominùs cerla conclusio esl, îegem vc-
clesia poluit similem legem staluere, hoc enim terem cessasse, seu abrogaiam esse quoad omnia
proliibilum non est , ubi nuUum periculum pra-cepta judicialia. lia docet D. Thom. q.
scandali, aul fais» signilicalionis immiiict , ut lOi, ari. 3, ubi Cajet. Conra. et caeieri expo-
poslea videbimus. Eô vel maxîmè quôd prae- silores id supponunt ut cerlum , estque com-
cepium illu!l quoad iUam pariem, potcsl non mune dogma iheologorum. L'nde videtur de
imuiiritô inter judicialia numerari. flde cerlum ,
quia licet in Scriplurà in parti-
2. Circa praecepta judicialia potest esse non- culari non sil expressum, conlinetur in gene-
nullum dubium , an mortua sint. Ratio autem ralibus loculionîbus, quasEcclesiae iradilio, et
dubiiandi inpriraissumitur exauctoriiate nega- communis consensus iheologorum ita inteipre-
livâ ScripUira; sacrae, quia cùm in muliis ejus t^Jtur. Talis est régula PauliadHelir.: Translafo
locis leg;unus, caeremonialia praecepta cessas- sacerdolio , necesse est ut legis translatio fiât ;

se, nuilibi id legimus de judiciallbus; sigiiuin sicut enim velus sacerdotium simpliciier abla-

ergo est , non esje parera ulrorumque ralio- lum esl, ila et lex velusquaienùs positiva erat,

nem , vel disposilionem , lum quia legis abro- el cum illo sacerdolio erat conjuncta. Alia ge-
galio non esl magis extendenda, quàm sit ex- neralis locutio Pauli esl ad Ephes. 2: Médium
pressuni à legi-hlore, lum eliani quia unius parietein maceriœ solvens, legem mandatonim
expressio , videtur tacita allerius exclusio ,
evacnans; nam lex mandatoTum sine dubio ju-
669 DE LEGÏBUS. 670

dicialia comprehendil, quœ crant non j)arva legum obligatio. Antecedens autem declaralur,
illiiismateriit pars. Aliiid priiici|iiiin) rjiiS(l(>ni quia illc popiiius post Chrisli adventum ,
de-

Failli est illud ad Rom. 7, ubi de uxore ait : siit esse popuhis poculiaris Dei ;
hanc enim

Si morluus fuerit vir ejiis, libéral a est à lege viri, praerogativam habuit ,
quamdiù Christum in
ex (juà siinilitudine infert: Itaqne, [retires mei, virlule , sou potonlià conlinuit post Christum ;

et vos morlificali estis legi per mortein Clirisli. vert) lotus quodammodô nuindus , sou Ecclesia

L'bi simpliciler dicendo tegi, lolani intelligil ,

Chrisli calholica facta est populus peculiaris

et niiiil excludit. Facil etiaui illa universaiis Dei ,

juxta illud : Ecce ego vobiscum sum usque
ejiisdem locutio ad Galat. o : Teslificor omni ad cousnmnationem seculi ; et illud : Super hanc

homiiii circmncidenti se ,
quia debitor est tiniver- pelram œdilicabo Ecclesium meam , et portœ in-

sœ legis faciendœ. Nam Inde virtute signilicat feri non prœvalebunt adversUs eam. Postquàra

evacualâ circumcisione, evaciiataraesse univer- autem Judaicus populus desiit esse populus
sam legem, ac subinde eliam jiidicialia prae- peculiaris Dei , desiit etiam divinis legibus gu-

ccpta fuisse sublata. Prœterea hoc principio bernari ex obligatione ,

quia hoc pertinobat ad

ulunliir Iheologi in niatcrià de Matrinionio, et priorem staium , et ad peculiarera conjunctio-

siniilibus, quando tractant, an prohibitiones nem cum Deo.

aliquae illius legis durent nunc. L't , v. g., an 5. Unde sumitur alla ratio , quia mutato
accedere ad menstruatani eiiani matrinionio principali desinit etiam accessorium ;
princi-

conjunctam sit peccatum mortale, sicut olim pale autem in illo populo erat , disponi , et

videtur fuisse, quia erat probibitum sub pœnà praeparari per legem ad Messiam suscipiendum,
morlisLevit. 20; nam sub distinclione respon- et conservari in lide ejus venturi , et in cuitu

dent, si lex illa fuit judicialis, non obligare, unius veri Dei ; hoc autem totum mutatum est
si aulem raateria erat moralis, ex eâ parte posse per iMessiae adventum , et hàc ratione mulata
durare, ut palet ex theologis in 4, d. 52, et sunt sacerdotium , sacrificia et alla caeremonia-
disputât latè Castro lib. 1 deLeg. pœnal., c. lia ,
quae proximè ordinabant populum ad il-

ult., Sanci. lib. 9, disp. 21. Et eodem modo lum finem; ergo consequenter etiam judicialia

disputant de gradibus consanguinitatis, vel cessàrunt ,

quae proximè pertinebant quasi ad
atïinitatisprohibitis in Levitico. De quibus cer- temporalem gubernationem ,
quam Deus ad
lum est ,
posse pontilicem dispensare in non- priorem ordinaverat. Unde etiam magis confir-

nuUis gradibus eorum, ut in casu régis Angliae matur , et explicatur altéra ratio ,
quia leges
Henrici VIII declaravit Cleraens VII, de primo judiciales supponebant populum Israeliticum
gradu quo supponitur, legem illani
aftînitalis, in ut separalum à gentilicio , et congregatum , et

judicialem cessasse, hos gradus nunc non esse ordinatum peculiari modo ad spiritualia et su-

prohibitos ex vi illius idem ergo est in omni- : pernaluralia , et ideô ordinabant etiam illum in

bus similibus. politicis , ideôque destructo priori une et fun-

4. Ratio autem facile reddi potest , respon- damento , leges etiam has cessare necessariô
dendo simul ad principalem rationem dubi- consequens fuit.

tandi. Nam licet fortassè ex vi solius significa- 6. Et ita respondetur facile ad teslimonia ,

lionis rerum futurarum , non fuerit necessa- quae ad summum continent auctoritatera nega-
rium , hœc judicialia praîcepta cessare , aequè tivam , quae de se inolTicax probatio est. Addo
ac caerenionialia, quod postea videbimus , tra- verô in loco Actorum absolutè esse sermoncm
etando , an illa lex sit mortifera , nihilominùs de circumcisione , et de lege Moysi , quae in-
propter alias rationes maxime littérales neces- cludit eliam judicialia. Ad teslimonia verô
sariuni fuit extingui praecepta judicialia simul Pauli dicitur , interdiim illuni loqui generaliter,

cum câercmonialibus. Prima et potissima est, vel indehnilè , ut vidimus , aliquando verô lo-
quam indicavit D. Thomas quia per Cbrisium ,
qui de caremonialibus ,
quia illa erant praeci-

sublatus est illius reipublicae status ; ergo pua , et illis ablatis auferuntur reliqua, quae
etiam cessàrunt illae leges, quae ad statum po- erant veluliaccessoria , ut explicatum est. Ad
liticum et conveniens regimen illius reipublicae Augustinum verô dicitur , sub prapoepiis viiae

ordinabantur , cujusmodi erant judicialia prae- sigiiidcandaR comprchendisse etiam judicialia ,

cepta. Consequentia per se evidens est , quia quia reverà signilicabant, et erant figurae fuiu-
sublalis nnbis , loUuntur ea quae sunt in nobis; rorum , ut in superioribus declaravimus. Et

ergo dissolulo populo , comniunitale , vel reli- quamvis fortassè haec sola ratio non suffîceret

giOne, pro quâlatae erant leges , desinit talium ad abrogationem ,

quia in illis praeceptis signi-
671 DE LEGIBUS. 672

iicalio eral minus principalis, nihilominùs sup- qnitur tantùm de illis praeceptis ut contenlis

posilâ aliâ r.iliom' dostruclione fundamcnli , et in lege Moysi , sed etiam secundùm se , et ut

dissipalioiic , el rcjectione illius populi , eliaiii sunl de lege natura; ,

quia eliam ut talia sunt
illa ralio nomiiliil juval ; sil ergo ccrium , pertinent ad legem l'actorum , et non ad logem
eliain jiidaialia praecepla niorlua esse et (idei juxla discursum Auguslini dicto lib. de
abrogala. Spiril. et Litter. cap. 15 , et Epist. 200 ad
7. Major diflicuUas supcrest de moralibus Asillicum. Nam eliam lex naturalis jubet , et

prœcoptis ; naiii de illis opiniones varice sniit non juvat , et ideô etiam illa non justificat;

inler Catholicos. Nam , licet onincs fateanlur, aliàs (-hristus gratis mortuus est ; est ergo se-

praecepla tnoralia ,
qiiatcnùs erani pr;ece|)la cundùm se inlirma et inulilis quoad negolium
legis naiuralis , non fuisse abrogala ,
iniô nec justilicationis , tum quia opéra ejus ex vi illius
potuisse mutai i ,
juxta superiùs dicta in lib. 2 non valent ad jusliliam obtinendam , lum quia
de lege natuiali, imô cliam esse conlirmata in lex illa nec dat , nec snpponil in homine lapso

Evangelio Malth. 5, ut libro sequenti videbi- vires suilicientes quibus tota possit impleri.
mus , et iradunt Ciemens papa lib. G Constit. Cùm ergo , ait Paulus : Reprobatio fit priuris

cap. 22 et 23 , et Léo papa serni. (i de Jejun. mandati , loquilur de mandalo carnali , de quo
decimi mens, et serni. 4 de Jejun. septimi paulô anlea loculus fuerat , ut etiam D. Tho-
mens., et August. lib. 6 et 10 contra Faust. ,
mas nolavit , quod propriè erat mandatum cœ-
in princ; niliiloniini'.s de iisdcni'praecepiis mo- remoniale, et specialiter sacerdoiium ,
quod
ralibus prout Iradila fuerunt à Deo in lege per originem carnalem traducebalur , deciijus

Moysi ,
siint opiniones. Aliqui enini ibeologi imperlcclione , et mutalione ibi specialiter ira-

disUnguendum pulant inter illa prœcepta , ut ctabat. iNunquàm autem Paulus de lege Deca-

erant logis natura;, vei Moysi , et priori modo logi dixit reprobaiam esse propter ejus infir-

fatentur ,non cessasse, posleriori auiein modo mitatcm , et inutiliialem , nec sancli Patres,
pulant necessariô esse dicendum jam ces- ,
aul theologi ila loquuntur , et si permillalur
sasse. Ita docuit Solo lib. 2 de Justit. q. 5 , talis exlensio in lege morali , ut scriptà in dua-

art. 4 , concl. 2 , ubi contrariam sentenliam bus tabulis , eadem admillenda erit in lege na-

dicit esse falsissimam. Medin, verô 1-2, q. lOô, turali; constat autem in lege naturali non
art. o quem aliqui niodcrni sequunlur
, ,
putat posse verificaii quoad subslantiam , et obliga-

esse rem cerlani et indul)ilatam. IJnde ,

signi- tionem prxceptorun» ejus, sed ad sununum
ficant, esse de fidc. Allegatur proliâc opinione quoad imperrectionem slaiùs ,
quem habebant
D. Thom. 12, q. 98 , art. 5, qualenùs ait ,
gen- ante legem gratia; ; ergo idem dici poterit de
tiles obiigatos l'uisse ad servanda prjecepta de- lege morali ut per Moysem iradila.

calogi , non qualenùs erant de lege Moysi , sed 9. Solet eliam haec sentcntia probari ex va-
quatenùs erant de lege naturae. riis leslimoniis Epislolœ ad Uom., quae supra
8. Fundamentuni bujus senlentiae esse vide- adducla sunt ad probandum legem illam ces-
tur ,
quod nos adduxinuis in praeceilenti pun- sasse , et pra!serlim ex cap. 7, junclo cap. 3
cto ,
quia Paulus , cùni ail , legem evacuilam ad Coriiilh. 2 ; nam in illis Paulus absolulè di-
esse , absolulè et simpliciler de soià loge ioqui- cit , nos liberalos esse à lege morlis , et à lit-

tur ; ergo nihil poiesl à nobis excipi ,

quod sil lerâ occidente, ut servianms in novitate spiritûs

pars illius legis, et qualenùs pars ejus est. Ali- non in vetustate litlerœ, sicul etiam de Christo
qui etiam specialilcr expendunt verba Pauli ad dixit ad Ephcs.2 : Legem mandatorum évacuons ;
Ilebr. 7 : Reprobatio fit piloris mandati proptcr nam lex morlis includit etiam praecepla mora-
infinnilatem ejus , et inutUitatem ,
quia etiam lia ; nam ad illa perlinet prohibitio : Non con-

nioralia proeccpta erant inlirma et inutilia ; cupisces, quae moralis est , ut Augustin, supra

quia haic infirmilas et inulilitas in hoc posiia ponderavit , et lex mandatorum sine dubio in-

erat ,
quôd talia praecepla non juslificabant cludit prima mandata ,
qualia sunt Decalogi.
quod etiam convenit prœceptis moralibus llaic verô omnia non convincere , objeclione
leste August. de Spiriiu et Liiter. c. 14 et 17. facLâ ostenditur per deductionem ad absurdum.
lloc verô teslimonium non probat intentum ,
Nain eodem modo ex illis leslimoniis inferri

aliàs eodem probaretur ,

pnccepla moralia posset , legem decalogi , ut erat lex naturalis.

etiam ut sunt de loge natunie , non durare in Cl obligabat gcntiles , semperque obligavit lide

lege graliœ ,
quia cùm August. dicit in cilato les oinnes à principio mundi cxislcnies , abro-

Joco prœcepta moralia nos justificare, non lo- gatam esse , et cessasse in lege gratiae , quod
67Ô DE I EGIBIIS. 074
essct plane liGereticum. Probatiir séquoia ,
prœcepla moralia , etiam prout in illà loge lata

quia eliain Icx illa dicebat , el docebal : A'o/i sunt , ac subinde Chrislianos obligari illA Icgc
conatpisces , et lamen non jusliHci»bat , nec quoad illam parlem moralium praeceptorum.
juvabat , ut soepè dioiiim est ; ergo , ut sic , Ita doceni lîcllarm. lib. 4 de Juslil. cap. 6 ,

erat Icx niorlis ; ergo liberali suuius ab illà ; quem secutus est Lorin. Aclor. 1.5, cl banc
item eral lex n)aii(laloruni ; ergo cvacuata est senlenliam sibi maxime placere ait Vasq. disp.
perChristum. llic ergo necessariô dicendum 180, capil. 3, qui déclarai, legem velerem
est , et logeni illorum niandatoruni (pioad sub- per jtraeccpla moralia addidisse supra obligalio-
slanliam et obligalionem , non esse ablalain in nem naluralcm obligalioncm divinam ; el neu-
loge gratia; , et in eà daluni esse spirituni cl Iram cssc abrogalam , sed permanere nunc.
abundans auxilium ,
quo impleri possit , et ita Imù eliam addit , eam parlem legis Moysi, ul
faclum esse , ut nunc non sit lex niorlis. Idem lalis erat , obligâsse non tantùm populum Is-
ergo dici potcrii de lege Moysi quoad pr;cccpta raël , sed etiam genliiim ,
quia lala est à Dec
moralia , unde sinipliciier verum est , libérasse ul auclore nalura? raiionalis , et idco non de-
nos Cbristum à lege niortis , non taineu eodeni buil ad unum populum reslringi. Denicpie ad-
modo ab omnibus praiceplls ejus. dit , eliam promissiones fadas in lege vetei i

10. Tandem solet probari illa scntenlia ex observanlibus decalogum , ad Chrislianos per-
alio loco Pauli ad Galalas 3 , ubi priùs dicit , tinere, Cilat pro bâc senlentia Durand, in 4,
legem pœdagogum
fuisse , et postea subdit, d. 1 , q. 9, numer. 8 , vel poliùs 9 el 10 ; sed
poslquàm venu fides jam non esse nos sub pœda- ibi lanlùm dicit décimas , et oblaliones man-
gogo; nam ibi nomine Icgis dccalogus eliam sisse in lege nova quantum ad id , quod morale
comprebenditur ; nam pars illius psedagogiœ esl in eis , ubi non loquitur de obligalione an-
eral instructio , circa prœcepia moralia dcca- liquà , sed de moralitale operis. Dicit eliam
logi. Sed minus cogit locus bic ; nam inprimis Cbristum implevisse legem quoad praeceila
feré omnes exposilores de lege cœrcmoniali ' moralia superaddendo consilia , ex quo nihil
vel sa Item de lege ralione cœremoniarum lo- colligi polest ,
quia etiam dicit implevisse pra:-
cum illum intelligunt ; nam per illam cuslodie- cepla liguraîia exbibendo verilalem. Allegat
balur ille populus ab idolorum cuitu , et imi- etiam Paludan. 4, dist. 1 , q. 6, art. 5, concl.
taiione gentilium , el conservabatur in fide et 2 , in quà dicit , moralia praecepta non fuisse
spe Christi ventnri , et in boc consislebat prae- abrogala ; at ex probatione ,
quam adjungit
cipuè illa pœdagogia. Deinde pertinebant ad constat auctoris intenlio ,
quia jura , inquit ,

illam paedagogiam temporales promissiones et naturalia , semper et ubique immutabilia perma

comminaliones pœnarum , et quatenùs bae fie- nent. Loquitur ergo de praeceptis moralibus
bant etiam proplerimplelionem , vd transgres- ralione legis nalurae. Unde in 4 , d. 1 , q. 9,
sionem decalogi , dici polest , decalognm ces- sic ait : Quia ratio, et œquitas naturalis semper
sasse quoad paidagogiam , non verô quoad obli- locum linbet , ideb prœcepta moralia pro omi i

gationem , nec quoad substantiam ejus. Quia tempore , scilicet ante legem , sub lege, et post
haec non perlinet ad puerilem slatum tantùm, legem manere debuernnl. El ita posserit pro bàc
sed etiam ad viros spécial. Vel cerlô , si ipsa- senlentia allegari ferè omnes tbeologi ; nam
met lex decalogi , qualenîis docens cl ilkimi- absolulè dicere soient ,
praecepta moralia legis
nans, paedagogiai pars appellalur , ba^c eliam vclcris in nova obligare , el Paul. Burg. in
pœdagogia erat in lege nalurae juxia ilbid : Scrulinio Scrip. d. 8 , cap. 6 , in nostro , allas
Signalum est super nos lumen viiltùs lui , Domine d. 1 , cap. 9, aliàs cap. 77, ubi ail , legem ve-
et illa eliam manet in lege nova , non taniùm lerem quoad ea ,
quae non eranl de lege na-
per nalurale lumen , sed eliam per liiicram ve- lurae cessasse, non verô quoad moralia. Eodem
leris Teslamenti , et per evangclicam doclri- modo loquitur Castro de Lege pœn. cap.
lib. 1

nam, quamvis nunc dici possel mutasse imper- uli. et alii ,

quos Re lamen ver.à non in-
rcferi.
fectionem et slatum pœdagogia? , quia cum lendnnl dicere , obligare nunc illa praecepta ex
lege vitae et spiritùs conjuncta est. His ergo vi Icgis vclcris sed ex vi juris naluralis
,
, sicui
testimoniis non salis probaïur illa senlentia , diirabant ante legem , vel eliam doceni nunc
quae ideô icligi , quia illorum inlelligentia prae- per jus cvangeliciim rcvocaia esse.
senli insiiluio necessaria esl. 12. Alcpie eodem ferè modo loqiiuntiir mulli
H. Est igiiur secunda opinio aflirmans ,
ex Palribus, qui pro bàc senlentia allegari pos-
legem velerem non luisse abrogatam quoad senl, ut palet ex Clem. Rom. lib. GConslit,
€i^ DE LEGIBUS. 676

c. 22 et 23, qui diserlè loquîtur de loge iialii- quaest. 103, art 3, de caeremonialibus et judicia-

rali quam dicit non fuisse abiogatam. Mngis libus praeceptis, an cessaverint , et ostendit
,

favere videri potest Léo papa serm. 6 de Jejun. cessasse; de moralibus verô omninô taciiè sup-
deciui. mens, dicens Evangelicis sanctionihus,
: poncns , illa non cessasse ,
quia sunt de lege

dilectissimi , muUiim auctoritatis prœbet doclrina nalurae , ac subindc immutabilia, ut in quaa-

legalis , ciim quœdam de mandalo veteri ad no- stione 100 tradidcrat. Clariùs verô ad Ephe-

vam observantiain transferuntur. Quod magis de- sios 2, lection. 5, ubi iraclans illa verba : Pu-
clarans serm. 4 de Jejun. seplimi mens. : Ne rietem maceriœ solvens, objicit verba Chrisli

onerosum videatur, aut arduiun, quod et prœcep- Matth. 5 : Non veni solvere legem, sed adimptere,

tum exigit legis, et devotio tempérât voluutatis. et respondet : Dicendum est ,

quod in veteri lege

Quœ cùvi in unum, gratiâ Dei auxiliante, coiive- duplicia erant prœcepta moralia, etcœremonialia.

niunt, non littera occidit , sed spiritus vivificat. Moralia quidem prœcepta Christus non solvit, sed

Mullù verô apparenliùs serm. 14 de Passion. adimplevit , etc. Et consequenter infcriîis ita

Domini, cap. 5, cùm explicuisset caeremonia- exponil verbum Pauli so/i^/is, intelligendum

lium abrogationem , subjungit : In prœceptis esse quantum ad observantiam prœcepli carnalis,

autem moralibus nulta prioris Testamenti décréta et ita virlute déclarât omnia testimonia ,
qnae

reprobata, sed evangelico magisterio multasunt au- prior opinio afferebal, unde mirum est, ali-

cta. In bis autem locis omnibus , loquitur de quem Thomislam ausum fuisse dicere , illam

praeceptis legis raiione moraiium operum; nam opinionem esse de lide, aut indubilatam. Nam,
quœdam iraiialur Ecclesia , vel quia judicalia licethoc testimonium D. Thomae possit eamdeni
eranl, vel soiùm secundùm aliquam generalem responsionem pati, quam praecedentia, nihilo-

ralionem virlutis, mulando modum, ut jejunia, minùs et dilïiciliùs exponitur, et negari non
oblaliones, etc., et de iliis inierdùm propiiam potest ,
quin everlat similem exaggerationem
legem profert, qusedam verô reiinei propler in- ejusque lundamentum.
Irinsecam et naturalem obligationem quam ba- 14. Praeterea alFerunlur pro bàc sententià
bent, quam Cbrisius eliam docuit, et conlirnia- varia testimonia Scripturae. Primum est illud
vit. In eoilem sensu loquitur Bernard, serm. 2S, proximè taclum Matlb. 5 : Non veni solvere le-
ex parvis, ubi distinguit duplicia praecepla, gem, sed adimplere. Nam verba illa videntur in-
moralia et figuralia, et addit, Chrislum venisse, telligenda de lege morali , ut déclarant exem-
ut moralia impieantur per gratiam et alia com- pla ,
quae staiim Christus subjungit , et de illâ

mutarel, ubi significat, non abslulisse piiora. lege dicit , se non venisse , ut illam solveret ;

In quo imitatus est August. lib. 6 contra Faust, ergo nec illam abrogavit, et coiihrmatur hoc
capite 2, et lib. 10, cap, 2, ubi simiiitei' distin- lestin)onium, quia ibidem Christus conlirmavit

guit duplicia praecepta vitœ agendœ , et siguifi- suà auctoritate illa prœcepta ; imô illa perfe-

candœ , et subdit servari à Cliristianis etiam ex ctiùs declaravit, reprobatis falsis Judaeorum
ipsis libris prœcepta vitœ agendœ, ubi cùm addit, inlerpretalionibus; imô illis etiam consilia per-
etiam ex ipsis libris, velus Testamenlum intel- fectionis addidit, quibus modis illam adimple-
ligit; signilicat ergo servari eliam ex vi ejus- vit, ut Paires exponunt; ergo non est verisi-

dem Testamenti et legis. Verùmtamen in rigore mile , illa postea abrogâsse. Et hoc eliam con-
solùm dicit, illa praecepia moralia servari à no- lirmat illud Paul. Rom. 3 : Legem ergo destrni-

bis, et disci etiam ex veteri Tesiamenio ,

qua- mus per fidem? absit. Sed legem statuimus. Nam
lenùs naturaiia sunt, et ut talia in illo praeci- illud etiam intelligendum videiur de lege

piuntur. Et in codem sensu Epistol. 200, in morali ,

quae per fidem non abrogatur.

principio, de illo prxceplo: Non conaipisces, 15. Alverô prius testimonium apud me ni-

ait : Quod utique à Cliristianis uullus ambigit esse hil probat, primo quia sentio, illud lostimonium

dicendum. Paulô verô inferiùs modum explicat, intelligi de totà loge, et non de solà morali.
dùm de praeceplis moralibus ait ita esse in iilà Tum quia absolula legis appellalio hoc prae se
lege scripla , ut valeant ad inforniandos mores Cerl , et nulla est ratio addendi limitalionem,
fidelium, id est, ut abnegantes impietatem et se- lum etiam quia quod staiim subdit Amen :

cularia desideria, etc. ; in rigore ergo non dicit quippe dîco vobis, quia iota unum , aut unus apex

valere ad obligationem, sed ad infoimationem, non prccteribit a lege, donec omnia fiant, hoc, în-

ut infra explicabimus. (juam, de tolà lege inlelligitur, ut constat etiam

13. Magis videUir lavoro liuir scnleiUiiC divus Lue;e IG. Tum prœlerea quia Patres onines ila

Thomas in hâc niatorià; disputât eniui distincte luctiui illum iul'-liigunl, et iJeô interpretanlur,
677 DE LEGIBUS. 678
quomodô aliter impleveril legoni moialein , et 17. Aller verô locus Pauli eodém modo, quo
aliter ca;reiii()iiialein. ILec eniiuerat ligtiraliva, praicedens, intellig.'udus est; najn, licel ibi
et prophetica, ideoiin»' de illâ iiiaxiinè diciliir, maxime l(M|ualur l*aulus.de lege cœremoniali
;

(luùd iola unum nonprœteribit, donec oviiiia fiant, non lanliim de illà solà, sed sinipliciler de lege
(acitins esse cœluni et terrain prwterire, quàm de de quà dixerat : Ex operibus legis justi/icabitur
le(j(' umnn apkemcndere, iil ail Lucas. Tuin eliam oninis caro coram illo , et : l'er legem cognitio
quia Ciirisliis di.vit illa verba , ul inuoceuiiaui peccuti. Et eamdein vocal , Legem factorum
suam osteuderet, et sic faisie accusationi Ju- quam à lege pdei condislinguit. Eodem ergo
dsorura occurreret, quia iilum dicobant esse modo loquilur de lege in illis ullimis verbis;
Iransgressoieni legis, et discipulos suos prae- in eisautem, legem destruere, vel stalnere, non
nioneret, ([uaiido iogeiu diviuaui iraclare de- est, legem abrogare, aut snstinere. Sed destniere
bcreiil; neulrum auiein cxplerot, iiisi de totà est legem damuare , aut lanqiiàm pravam re-
lege absoiulè ioqueretur. Unde secundo non jicere. Staïuere autem est, eam defendere ejus-
cogil iile locus, quia ( ut ex liàc ralione con- quc proprium staium, condilionem et ollicium
stat) ibi : ^on solvere, non est , non abrogare ei Iribuere , el (juomodo pt.T lidem fuie alur
ut necessariuui sil illud restringere ad nioralem exponere. Qiiod tam verum est de moralibus,
legeu), de quà veriQcetur, sed, hju solvere, est quàm de ca^remonialibus praecoplis, ut onines
non iransgredi illam, nec iinpiere dùm obligat, ibi, et prsesertini D. Thomas exponit, qui eliam
scu pro lenipore, pro quo lala est. Nam loiiere hune locum per alieruui Mattb. capite 3 dé-
Jegeni post iiiipleluni lenipus pro (juo luit lala, clarât.

non est iransgressio, nec injuria legis, cùm sit 18. Meliùs videtur posse suaderi hîec senicn.

voluntas legislatoris , iniù illud ipsum est im- lia nonnullis novi Teslamenli testimoniis , in
plere legem. quibus obligalio decalogi in lege nova ex ve-
IG. El ob eanideni eliam causani non urget ieri Teslamento conlirmalur; nam in eis sup-

conlirnialio, quia esto Cbrisius ibi coiifirniave- poni videtur, pra^crpta decalogi eliam ut data
rit praecepta decalogi pro lege suâ (quod libro per .^loysem obligare Christianos. Sic à Jacobo
sequenli ex professo examinabinius) non sequi- in suà Epist. cap. 2, pra'ceptum illud
Ui- :

lur nunc obligare nioralia praecepta ex vi legis liges pro.vimum luitm siait le ipsum, vocalur Lex
Moysi; imô opposituin inferri polest, quia po- regalis iecundinn Scripiitras , et tamen illud est
siiànova lege positiva divinà circa eanidem praceptum morale veleris Testamenti; ergo
materiam, jaui non erai necessaria antiqua. Ne- sentit, prœceptum illud eliam nuiic durare ex
qne inde sequilur aliquid supertluuni, vel ridi- vi Scriplurai veleris, quam sine dubio indicari
culum (ut quidam loquuntur), sed potiùs est voluit. l'niie cùm subdil : Si personam accipi-
ordo connaluralis inler duas leges, quarum una tis , peccalnm operamini , redarguti à lege qua-i
usijue ad ceriuni lerniinum lala t'uerat, et ad transgressures, de lege .Movsis loquilur, qu* in
illuntpervenit, et alia locoillius succedil.Nam, Scrij)lurà solel absolulo iiomine legis, sigiiili-
si conlingit communicare in aii([uà parte ma- cari, juxla illiid Lex per Moysem data
:
est. Inde
teria;, in illà jani non est obligalio ex vi anti- de eàdein lege subdil Jacobus : Quicumqne to-
qua; legis, quia flnita est, sed ex vi posterions, tam legem impleverit, offendat autem in uno, fac-
t'nde non polest dici supervacanea abrogatio, tus est omnium reus , ((uod slalim déclarai in
quando est cessatio ab inlrinsecoex vi lerniini pr.Tce|)lis decalogi A«m
: qui dixit : Xon occi-
fn priori lege praiscripti, sicut conlingit in lege des, dixit ^'on mœchaberis. Ergo
: inlelligit, banc
veieri, ut supra deciaraium est. Dicere aulcm, legem, et h:tc praecepla ut à Deo dala fuerunt
terminuni ilfum posiium esse pro lege illà ut in lege veteri, eliam obUgare Clirisiianos,
simi-
caeremoniali, el judiciaii, non verô ul morali, lisqiio loriis esl apiid l'aulum ad Romanos
voluiilarium esl, cùni Scriplura sinipliciler de cap. 13 Qui diligii proximum, legem
:
implevit,
totà lege dicat , fuisse positam donec veniret ulique decalogi, subdil enim : iSam, non adiU-
semen, el similia. No(iue est inconveniens, tcrabis, et c*t., in hoc verbo instuurutur
: Ditiges
quôd in malerià necessaria et perpétua pona- proximum tuum, sicut le ipsum. El ad Epliosios
6,
tur lex temporalis, quia hoc ptndel ex voluii- siiadel observaliotiem (piarli pra^cepli
decalogi,
tale It'gislatoris, et quia posl illam legem di- (jnia c^l prinium in pvoiuh^ionc : ut benè in-
,

vinam danda erat alia ab ipsomet Deo, quic qiiil, sit libi, et sis longaïus super terram ; er^o
uioralia illa prœcepta altiori modo compre- sentit durare, el pnecepiiun ipsmn, cl (quod
1
henderel. raagis est) promissiouem laciam observanlibus
679 DE I EGIBUS. 680
illud. Unde Adam ibi sic exponit : Hoc euim divinam propriè, ex divine praeceplo, sed id est,

justum est et naturœ Icx id exigil, non solùm an- solùm esse à Deo, quatenùs estaucior raliona-
tem ilta , sed et divina qnœ hahelur Exodi 20. lis naturai , quai esl ipsa lex naturalis , et ab
Eadeni aulem ralio est de reliiinis prsoceptis. illà solà proximè nascilur illa obligaiio natura-
19. Ut in liâc controversiâ qiiod sciiiio bie- lis , ei nibilominùs ait legem per Moysem da-
viter dlcam , oporlebil in niemoriani revoeare tam addidisse divinam obligationem, quae nunc
dislinciioneni qiiamdain legis à juristis usitatam; durai in Cbrisli^nis. Nos verô in superioribus
nam qusedam est lex declarativa tanlùni, alia diximus , legem naturalem esse veram legem
tantùmconslituliva, quacdam verô declarativa divinam , et ex proprio imperio , et volunlale

et ordinaliva, seu praeceptivasiniui. Ex quibus Dei, nibilominùs legem ut ab eodem Deo spe-
menibris lerlium solùm babet locum in legibus, cialiter dalam, et pronmigatam illi populo, ad-
quae versaniur circa materias de se indifféren- didisse positivam obligationem legi nalurali. El

tes seu non necessarias, quae merè posilivae ita in boc videntur omnes convenir»; quôd lex
dici possunt , et ideô nihii ad prœsens reCert, decalogi, ul data per Moysem, non fuit tantùm
quia certum est legem decalogi ul datam per declaraliva, sed eliam conslituliva, et propriè
Moysem non fuisse boc modo pure consliiuti- praecepliva. Imô bic addiderim , quôd licet

vam, cùm fuerit de materià nalurali ac necessa- utrumque babuerit, certiùs conslare ex Scrip-
rià. De aliis verô duobus membris controverti turâ , fuisse praecepiivam , et esse per se obli-
potest , an ilia lex ut data à Deo in veteri Tesia- galivam, quàm esse declarativam. Quia omnia
menlo fuerit pure declarativa , vel simul etiam illa praecepla decalogi ferunlur per eadem verba
prœceptiva, et conslituliva. Quod dubium supra prœcipiendi, vel proliibendi, et sub eodem lenore.
à nobis iractaium est, et ex illius resolutione Et in eis quaedam miscentur, quae non sunt de
pendet, existimo, quaestio priesens. lege nalurae, et lamen eodem modo praccipiun-
Nam, sustinendo opinionem asserentem
20. lur, vel probibentur, ulsanctilicalio sabbati, et

legem veicem ut proponentem seu promul- , proliibilio scuiplilium , secundùm probabilem

gantem legem decalogi , fuisse tantùm legem expositionem, Nec ex verbis Scripturae discer-
declarativam divinae ac naturalis obligationis nere possumus, quid prohibealur quia malum,
et non addidisse novam obligationem posili- vel quid sil malum quia prohibilum , sed ex
vam divinam, consequenler quidem asserilur, raiione nalurali , et ex conmmni sensu docto-
legem decalogi proul conlcntam in lege Moysi rum Ecclesiae haec discernimus ac judicamus.
non fuisse abrogatam, sed nunc etiam in vi suà Eslque optimum exemplum Ezecbiel. 18 ,
quo
permanere. Quia lex pure declarativa magis à simili rrs declaralur. Ibi enim inter necessa-
habet ralionem doctrinae, quàm prœoepti; do- ria ad juslitiam œquè ponunlur Uxoremprodimi :

ctrina autem divina nunquàm potost suà auclo- non violare , et, ad menstruatam non accedere,
riiate aul veritate privari , et ideô nunquàm cùm lamen primum prohibealur quia per se
potest revocari , aut lumen suum amilterc ; malum, ac mortale peccatum, secundùm autem
ergo etiam lex divina pure declaraliva nunquàm (juxia probabilissimam opinionem) solùm erat
potest abrogari , aut vim suam amiltere, quia malum quia probibitum , saltem in gradu pec-
est lucerna , et lux, quae semper eodem modo cali morlalis. Ita ergo conlingere poluil in lege
illuminai. Et in boc saltem sensu suadetur valdè lalà Exodi 20, quantum est ex forma prohibendi
illa opinio testimoniis ullimo loco adductis in vel prœcipiendi : certiùs ergo constat ex Scrip-
ejus probationem, quatenùs in eis videntur col- turà , legem illam fuisse praecepiivam, consli-
ligi prœcepla decalogi ex veteri Testaraenio, et lulivam obligationis novae ,
quàm declarativam
ex loco Exodi ; ilia enim collectio seu probatio anliquae, licet adjunctâ raiione, utrumque
in boc fundalur quôd illa leglslatio quantum ad colligalur, et verum sil.

decaloguni spécial , non fuit nisi promulgatio 22. Hoc ergo principio posilo probabilius
legis naturalis. quam promulgationem ibi Dlus censeo, Chrisiianos non obligari ex vi legis

ipse fecit, quae in ratione doctrina; semper re- Moysi ad praecepla decalogi , et moralia ejus-
linet eamdem auclorilatem. dem legis , ac subinde toiam illam legem ces-
21. Atverô auctores prioris sentenliaî non sasse quoad obligationem , licet quoad njale-
videntur in boc tantùm sensu loqui ; nam ex- riam non fuerit ita sublala in moraiibus prae-
presse dicunt legem moralem , ut esl data per ccpiis , sicut in caeteris. Quam opinionem ante
Moysem, verè obligareCbristianos. Imù Vasquez auctores citatos docuit Victor. Relect. de
sentit obligationem legis naturalis non esse Matrim. p. 2, n. 3, in fin., etpostea e.\ nostris
 uni IMO LE<;mi)s. 68â
Tolcl. Uom. 3, aiinoi. 15, cl Saliner. ad llo- quia priecepla moraiia illius legis, ut erant
man. 7, disp. 6; Barradas loin, i, lib. 2, c. 21, illius, non obligabanl tune gentiles, sive (ide-
ubi cùiu ssepè dical, decaloguin esse perpe- les, sive inlideles; ergo neque nunc obligant
luum, et in illuni abrogaiioncni non cadcre Clirislianos. Prima consequentia nota est ex
essequeniaijiiani logis pailem qua; adliuc vivit, parilale ralioiiis; socunda item est clara ex
et siniilia , niliilouiiuùs cauliouoni et dedara- diclis capilc praiccdenti, quia Chrisliani, Tel
tioneni adhibet , dicens ,
parlem quidem illam sunt ex gcntibus, vcl ex Judaeis; si ex gen-
legis vivere, non tamen quia legis Moysis pars , libus , non magis obligantur lege veteri
sed quia nalurœ lex est novœ legis pars , vivctqne et (juàcunuiue parte ejus, quia Cbrisliani
in sempilcniimu Idem lenel Valenlia tonio 2 sunl, quàm génies infidèles : si verô sunl
dispul. 7, quicstione 7, punolo 7, ubi opinio- ex Judoiis, sequiparantur in hoc caeteris Chri-
ncm Soli connnendat. Moveor auteni praici- slianis ,
quia lex velus non raagis obligat
puè quia lola illa lex à prlnciplo decalogi dala quosdani Christianos, quàm aiios propter so-
est soli populo llebrœoruni, ut supra ostensuni lanj carnis originem. Anlecedens aulem est
est, et palet Exod. 20, ubi Dcus prœniittit illa expresse D. Tiiomce , ut citatum est ex q. 98,
verba : Ego sum Dominas Deus tuiis, qui eduxi art. 8, quam omnes sequuntur. Solus Vasquez
te de terra ^Egypti, de domo servilutis, et post in dicto capiteS, num. 14, oppositum conse-
illa stalim loquilur ad populum illuna dicens: quenter docet , dicens ex priori opinione suû
JSon liabebitis Deos aliénas, etc. coUigi, legem illammoralem qualenùs datam
23. Dicunt aliqui, eliaiu illa verba ad popu- à Deo per Moysem, non lanlùm judaicum po-
lum cbristianum perlinere ,
quia eductus est pulum obligàsse sed eliam gentiliiium. Et ad-
,

ex potesiate diaboli , et quia est spirituale se- dil suasionem consequenlis quia Deus legem ,

men Abrahse, teste Paulo ad Galat. 4, Rom. 3 illam lulit lanquàm auclor nalurœ creataç ,

et 4, 1 Cor. 10, ac subinde legis etiam illius cui necessariô talis lex convenil ; ergo non
promulgationem ad Christianos pertinere. Hœc debuit illam ad pcculiarem populum restrin-
verô amplialio illorum verborum in illo loco, gere. Nos aulem libenler admitlimus illaiio-
lilteralis non est, sed spiritualis, et ideô ad- nem illam; nam rêvera ille auclor conse-
niittenda non est in ordine ad extensionem quenler infert et loquilur, tamen ex falsilale
obligaiionis illius legis. Alioqui etiam illa ver- consequenlis inferimus falsilalem anleceden-
ba : Mémento, ut diem sabbati sanclifices, ad tis, nam ex vero non polest sequi falsum,
liltcram perlinebuntad populum cbristianum, 25. Quôd aulem consequens illud falsum sit,
et idem erit de praecepto Non faciès tibi seul- :
inprimis ex ipsius novitate et singularitate con-
ptile nec omnem similitudinem, etiamsi non fue- jeclamus. Deinde id convincimus ralione pro-
ril merè naturale, sed positivum, ut aliqui xiniè factâ, quia lex illa etiam quoadeam par-
voluMt. Imô de tolâ lege sequente idem dici lem pro solo populo liebrœo lala est et
, illi

poterit, quia eidem populo educto exiËgyplo soli est promulgata ut ergo talis
; erai , non
data dicitur; id aulem falsum esse constat ex potuit genlilom populum obligare. Lex enim
verbis Scriptura;, et omnium interpretatione non promulgata non obligat ; ergo non potmt
et commuiii doctrinà theologorum cum dicto illa lex obligare génies quibus promulgata non
Thonià dicta quaistione 98, articulo 4, et ex fuit. Responderi polest ex Vasquez supra,
dictisin superioribus, ubi ostendimus , legera cap. 4, salis esse, quôd volunlas Dei fuerit,
illam promulgatam esse populo prxsenti et ut lex decalogi ab omnibus genlibus servare-
successoribus ejus secundùm carnem, ut aliis tur, licel illanj non explicaveril populo gentt-
locis ibi citatis Scriplura déclarât, qu* sine litio pro illo teuipore per illam legem , seil
dubio propriè et non figuralè loquitur in lege tanlùm per jus naturale. Sed hoc plané repu-
ferendà et promulgandà, nisi ubi ex verbis gnare videtur; quomodô enim polest esse
aliud clarè conslileril, vel ex communi tradi- obligatio ex vi alicujus legis exterioris, nisi
per
tione. Data est ergo illa lex pro Israël carnali illam manifeslelur volunlas legislaloris?
;
Deinde
non ergo obligal cbristianum populum. Quà aliàs sequerelur, eliam anle legem illam per
rationeomnesutunturquoad praecepta cœremo- Moysem datam obligàsse non solùm gentes,
nialia et jndicialia ergo idem est de moralibus sed eliau)
;
Israclitas, quia jam Deus habebat
quantum ad vim obligandi in virlule illius illam voluntaiem, licet illam non manilestâs-
nam codcm modo et tenore tradita
legis, sunl. set. Quôd si dicaïur, habuisse illam volunta-
24. Et conlirmatur ^Ç(,un(^0 iwç ^çftlÇftUa Içm OQu tamçn pro ïHq tempore ergo cwl^m
, ;

TH, XIII,
 DE LÈGIBUS. 684

jiiodo dici prilosi , ei dohei liabuîsse illain pro im ergo, advenîente praedicto lennino, ccssavil,

illo p(»pulo, el non pro aliis, et pro illo cl posilA nova oblignlionc divin'i, prior lex ces-

non pro aliis temporibus, savil Sicul si Uiius poiililcv prx'ceplun» aliquod
Statu, ac It'ge; et
pro vitâ suâ, et sdccessor ejus eamdeiri
Aive praM>edentibus, sivescqnentibus, qiianlùin poriat

est ev vi illiiis logis. ifiateriiim pra'ci[>iat, licol oadoin malcria sub'

Pr*toroa bocniibi valdè confirmai Paul.

i(i. poiililiiio pr;occi)l<) manoat, niliiloniinùs veris-'

ad Ko»nan. 2, dicens Cùm pentes, qnœ legem :

siniè dicitur, cessasse obligatio prioris prieoe-

KOH luilieiit , vahtraliter en, qnœ legia sntit , fa- pti, el nova iniroducta ; ila ergo in pra;senti

riimt eJHsnwiii legem mn Inibenles, ipsi sibi siiiit accidil proporlione servatà.

lex, qui osteiuliiiit opnx legis scriptinn in cor- 28. Anipliùsqno docl.irari lioc polost ox qiiibus

dibiis suis. Un evidonter de loge iiaUine lo- dam aclibus moralibus proliibiiis in loge volcri,

cjuitur, quam dieit babuisse génies scriptam in qui in lege nova specialiler proliibili à Cbrislo

cordiliiis, significans clarè legoni scriptam in non sunt, sed suîe natura? relicli; nain eo ipso
lapidilms, iil lalis oral, eos non obligàsso ;
nunc vel ndn sunl proliibili vel non in eo , ,

non iiabiiisse legoni, gradu in quo in lege veieri prohibobanlur.

uam oà rationo dicil,

iili(jue scripltm, son posilam. El in eodeni Oplinuim exomphunesl in praeceploproiiibenle

sensu p;Hilô snporiùs dixeral : Quictinique sine viro accessum ad uxoreni nienstmatam , Sub

leqepeccaverunt sine lege peribun', el qnicninque in j)Oonà niorlis ulriusque conjugis, Levit. 20.

lege peccavenuit, per legem judicalmntnr. Genlilos

QiKc lex, (jualenùs banc pœnam adbibebal, ju-

ergo peccantes contra legem naiura;, non pec- dicialis eral, et ut sic onininô cessavit, ut apud

oabani contra legom Moysi, nec per illam ju omnes constat. Qiialenùs vorô probibebal ab-

dicandi sunl; ergo nec per illam , ni lalis ij soluté lalem accessum, conlroversia est, an ju-

oral, obligabanlur. Nec conjectura in contra dicialis, seu positiva fiierit , an verô nioialis,

rium lacta nrgot, lum qnia lex illa, ut per et do materià per se inalà. Jn quà (omissis alio-

Movsera data , non erat necessaria creauirse rum opinîonibus ) mtilti censent, fuisse mora-

ralionali, tum eliam quia non data est à Deo, leni quia ille accessus etiani luiiic est peccami-

Hl esl auclor iiainr;e tanlùm, sed oliam ul osl nosus ex jure naiura', et siiiealià positiva pro-
utrumque enim supra oston- bibiliono. Et niliiloiiiinùs consent, iniogovoleri
auclor gratiaî ;

suih est; ergopotiiil specialiler illam daro po-

fuisse poccalum inorlalc propler probibitionom

pulo suo qiioad omnom parlom ejus; pnclulil faolam sub lain gravi pœnà ,
quai indicat gra-
veilj obligationein lalis logis, eliam in conscien-
enim illum populum Deus, credendo illi olo-
ut in superioiibus est dicluin nunc aulein
qjia sua ut ad liomanos cap. 5, idem Paulus
tiâ, :
,

verum tam de eloquiis, quibus in lege nova solùm esse peccaUun venialo, quia
dixit, eslque
proposuil, ex jure naturae non liabei majorem obligatio-
speciali modo logem naturalem illis

quàui de caeleris. nem, et lex nova illam specialem non addidil,

ut latè prosequitur Castro de Lege pœnal.
27. Tertio persuadelur sentenlia noslra, quia
lib. 1

lerniinum, cap. ult., et plures qiios relert et sequilur

lex Moysi posita est usque ad cerium
alii

ven'tret semen; sed in boc nulla Sanci. lib. 9 de Malrim. disp. 21, n. S et 6.
ulique doitec
dislinclio lacla esl inler parles, el prœcopla 21). Hoc ergo exemploinielligilur, obligalio-

quantum ad vim obligandi eumdem nem specialem , (juam addebal lex Moysi in illà
ejus; ergo
materià morali eliam de se malA cessasse in
lerminum babuit secundùm se toiain, el socun-
, ,

lege graliae ila ut licet eadem aclio probibila

dùm omnes parles suas; non enim licel nobis ,

sit in legë evangelicà, quia lurpis el mala, alio

dis.tinguere, aui excepiionem addere ubi Scri-
tamen goncre obligalionis el non lam gravi
plura non dislinguil, sed absolulè loquitur, et
,

vel auclorilascogitad excepiionem obligalione , sicut in loge vetori, El quainvis in

nulla ratio,
particulari aclu id conlingat (piia illa pro-
faciendam. El augetur baec ratio, quia adve- illo ,

niente illo termino, danda eral nova lex divina, hibitio involvebal praecoplum judiciale, nibilo-

per quam illamei maieria moralium praeceplo- minùs in aiiis eliam praiceplis moralibus reclè

lum novo modo et novo spirilu praiciperelUr, inlolligitur , cessare potuisse specialem obliga-
tionein legis positiva) divinae et in aliam obli-
ut infra videbimus; ergo non oporluit priorem ,

gationem nova; commulatam fuisse. Et

legem, eliam quoad luiiic maieriu; partem poni legis

lerminum pro tolà iilà lege designatum. boc sensu verum est , nnlluni Cliristianum se
ultra
Nec eliam oportuil in lege evangelicà esse duas agnoscero obligalum ad vit ndam usuram , vel

obligationes positivas circa eamdeni materiaia ;

^
aliquid siinile ,
quia jllud fuit prohibiluin iu
 085 DE LEGIBLS. mi
lege Moysi, nisi (|naleiiùs irnlè tolligi pulesl ,
realus proprius conlra illam legem, et consc-

illud liiisse proliibiluiii ,

quia inalum , et jure quenter eliam cessai pu;na, et connninalio pro-
iiaturali vcliluui ,
quocl e.v solis verbis praici- pria lalis legis. Tertio applicari in |Ma;senli po-

pieiilibus aiil proliibeiilibus , non salis colligi- Icsl ratio lacla, (|U(i(I lex iJia soliini pro lali

tnr, sed ex uialcrià ,

i'\ coniiiiiiiii inlciprela- génie, et pro lali lempore posila e.-^t ; ergo ex-
lioneetseiisuEcclesiae, etexaliiscircunislantiis, tra illud tenipus et extra illam connnunitatem
et diversoruiii lororum collarione colligciiduin omninô cessavit , et (pioad obli^alionem, et
est. Sic etiain reclè inlclii^iuir locus Jacolù 2, quoad reliqua oninia, (pia' illi adjungt;batilur in

supra cilatus pro contraria sententià , ubi post- ordine ad implendum obligalionem. Pra'.lerea
quàindixit, totain iegeui rf</a/e»H , seu niora- in parliculari de pœnis res esl manilesla , ul

lein , aut dccalogi esse servandam, subjungit : benè attigit Castro , dicto cap. uli. lib. i de
Sic loquimini , et sic facile , sicut per legem li- Lege pœnali, lum quia leges pœnales, ul laies

bertalis incipientcs judicari. Per legeni cnin» li- erant, non erant leges naturales. sed po-
bertatis legein gratiai seu evangelicani sine du- silivae ; onines aulem leges positivai illius legis

bio intcUigit, et per eanj dioit esse judicandos cessârnnt, ut ostensum est; tum etiam quia
Chrisiianos , qui legeui naturaleni observant leges pœnales, ut sic, non erant morales, sed
vel violant ; signilical ergo , licet prsecepla de- judieiales; ergo cessàrunl ; ergo omnes illa-

calogi in hàc lege iiberlatis obligent, non ta- rumpœnarum eoinniinalionesnon iranscendunt
men accipere obligationein specialeni , ac di- slalum illius legis; tum denique quia hàc ratione
vinam , ex lege veieri , sed ex proprià lege Ii- (inter alias) dicilur lex grati* lex libertalis,

berlatis Nam per illani legeni judiciuni lertur quia non ila movet lerrore pœnarum tempora-
de aclu , ex quà nascitur obligalio , et ideô lium . sieul lex velus, et sic dicil Paul. 2 Cor.

l'orlassè non dixit priùs , si tamen legem perfi- 5 : Ubi kpiriim Oomini, ibi liberlus ; ergo lex
citis Moysi , aut , decalogi, sed , iegem regalem, gratiai eiiauj liberavit nos à reatu et comniina-
id est , charilatis , in quâ radicaniur ipsauiet tione lei;is, eliam ut moralis; ergo cessàrunl illye

praecepta decalogi , et ideô etiam in lege gra- connninationes.Quomudô exponitsaipè August.

tiae praecipjuniur. illud : Juslo non est lex p situ, 1 Timol. 1 , ut
50. Alque ex his tandem concludo, prcecepla lalè supra, lib. 1, tra( i.:vimus. De promissio-
moralia legis veleris non solùin cessasse quoad nibus autem temporali^;.» illius legis doctrina

ubligaiioneni , sed eliam quoad spéciales coui- est communis, cessasse in lege nova, ut con-
minaliones in eà faclas pro transgressoribus, stat ex Auguslino lib. 10 conlra Fausl. cap.
vel temporales promissioues observanlibus illa 2, ubi ail ,
promissu curiudia non manere , et ab
praeceplaineàdeni legelaclas. lia senliunt c ,m- iilis vocari vêtus Testameiitum; et hàc ratione in

muniier doctores ulriusque sententiu;, uno, vel Episl. 120, dicil, promissiones il las pertinuisse
alio excepte. Et generalim probalur , quia in ad bominem velerem , non ad novum. idem
lege graliâi cessavil obligalio propria It'gis ve- signilical lib. 18 de Civil, cap. 11, et aliis locis.

teris, etiam quoad pr;ecepta moralia, ut decla- 51. Solùm objici potest, quia promissio illa

ratum est; ergo etiam cessavit pcena, vel pro- addila quarto praeceplo decalogi : Honora pa-
missio addila illi legi , ul lalis eral. Palet con- tron tuum, et nuttrem tuam , ut sis longœvus
sequenliaijuia cessaule principaii, cessai acces- super terram, Exod. 20, illa, inquam, lempo-
sorium ; comminaliones autcm, et promissio- ralis luit, et tamen eliam in novo leslamenlo
nes temporales erant proprix itlius legis, durât, ut sentit D. Thom. 2-2, q. 120, art, 4,

ut lalis erat , et disiincta à lege nova, ul in ad4,exPaul.,quivi(lelur id expresse asserere, l

superioribus tactum est, et latiùs dicelur in i'imol. 4, dicens : Pietas ad omnia utilis est

lib. 10; ergo, cessante obligalione proprià il- prcniissionem liubens vitœ, ipoa nunc est, et futu-

lius legis, cessant reliqua. Secundo id declara- lura;. El ad Epbcs. ; Honora, inquil, patrem
lur, quia illae promissiones erant per modum iHuin, et malrem tuam, quod est mandutum pri-
cujusdam pacli, et ideô lex xWa (œdus appclia- nmni in protnissioite, ut benè sit tibi, et sis lomjœ-
lur Exod. 19, Deut. :29 ; ergo, cessante obli- vus super cerram. — Kespondeo promissioneni
gationc ex unà parle, cessât ex alierà, ul bit illam , ut liabelur in Exodo , fuisse plané lem-

aequalilas in pacto; sed ex parte liomiimm ces poralein, nam erat de terra promissionis, ita

savit obligalio illius legis ; ergo etiam ex parle enim ibi addilur : Lt sis longœvus super terram,
Dei cessavit obligalio ad inqjlendas promissio- quant Dominus Ucus (uns duturus eut tibi. Lb»
nes, et similitef ex parle hominiim ce&savil claro aslriii|^iiur et Umilalur promissio ad ter-
»«- DE 1 EGIDUS. «88

ram promissioiiis , iicque extra illam poicrat aliquo lempore posl mortem ejus, ideôque de

ad lilleraiii impleri. Qiiarc addo , proniissio- singulis diconduni est. Ilabct aulem locuni liaîc

nom illam ul iiiorè tomporalem mine cessasse, (lu;i;slio solùm respeclu Juduiorum, quibus lex
diirare aiilem quaietiùs in illà piomissione 11- illa data eral; nam respeclu genlilium, quibus
gnrabatur seternilas in lerrà vivenliiim , ut dt; nunquàni luil imposita, non oportel designare

aliis promissionibus leniporalibus dicit Aug. in iniliuin leiuporis, in quo iilos non obligavit,

diclâ Epist. 120, el syepè alibi. Atque hoc signi- quia nunquàm eos obligavit, nec ante incarna-

licavit Paulusin utro(pie loco; nam ad Ephes. tionem Chrisli, neque posl illam ante mortem
aliqnid addidil proniissioni dicens priùs : i't ejus, neque eiiam in morte, vel posl mortem
benè sit tibi , el aliquid etiam abstulit, dicens ipsius, ul supra probalum est, cl ideù diximus,

absolulè : Et sis lougœins super teram, non ad- respeclu genlilium non fuisse illam legem mor-

dendo delerminalionem ,
quam Dominus Deus tuam, sed poliùs nunquàm fuisse vivam, ul sic

Vais daturus est tibi. l'bi Cajet. adverlit, duplex dicam, quia ex quo lala fuit, illos non obliga-
bonum promitti à Paulo. Primum est , ipsum vit. Tola ergo quaîslio circa obligationcu) Ju-
bonum, quod ego inlelligo praecipuè de bono dœorum versaiur.

simpliciler, quod est bonum \irtutis, et san- 2. Ilis ergo posiiis, circa primum tempus
ctilalis. Secundum est, diuturnitas in bono ha- esl peculiarisopinio aliquorum scholaslicorum,
bita, quaî in bâc vità confertur per perseveran- cessasse circumcisionis prreceplum ante mor-
tiam in vità grali;e , el in futurâ per gloriam tem Christi, nimirùm, quamprimùm baplismus
ipsam. Ad Timolheum verô utramque viiam insiitutus esl, el eflicaciam cœpit habere con-

conjunxit, prssenlem et futuram, quod aliqui ferendi graliam. lia tenei Scol. in 4, d. 5, q.

cum parlitione accommoda interpretantur, 4, § Quanlitm ergo. Sequitur Gabr. disl. 1, q.

scilicet habens promissionem vitai ,

qua; nunc 4, art. 5. Fundamentum est, quia ex quo ba-

est, pro Teslamenlo veteri, et futurœ pro no- plismus cœpit esse utilis ad juslitiam, cœpit
"vo; nam iioc significavit Salmeron. disp. 14 esse sub consilio ; ergo ex lune cœpil circum-
super ad Eph. 6, dicens, piiorem partem illius cisio non esse sub prœceplo ; baplismus aulem
promissionis esse ex Moyse , posleriorem verù utililatem habuit ante morlcm Christi paulô

ex Chiisto. Vel certè addidit fuiuram vitam post iniiium baplismi Joannis, ut nunc suppo-

post praesentem , ut signilicaret , nunc non nimus; ergo. Prima eonsequenlia palet, tuni

promitti longœvitatem vitse praesentis, nisi qua- quia consilium rei perfections et ulilioris lollit

tenùs necessaria, vel utilis esse polest ad futu- prseceptum inferioris rei, et minus perfectae,

ram, vel ad majorem perfectioneni ejus, sub tum etiam ijuia cùm circumsio jam non esset
quâ raiione promissio illa spirilualis est, el necessaria ad remissionem peccaii originalis,

îla tandem illam explicuii D. Thomas citalo non eral, cur sub neeessilate prœcepli posl
loco. baplismi utililatem relinquerelur. Ex quà opi'

nione sequitur totam illam legem cessasse

CAPUT XII. quoad obligationem respeclu omnium puero-

An lex velus, quoad obligationem mortua j'uerit,

rum, qui posl baplismi inslitutionem ex He-
seu cessaverit ante Cliristi Doniini mortem. braiis nascebanlur. Quia lex illa non obligabal
nisi circumcisos, ideôque circumcisio eral illius

i. Hactenùs solùm ostendimus, nunc esse legis professio; ergo qui non lenebanlur ad
mortuam legem vetereni, nondùm tamen de- circumcisionem, nec ad lolam legem obliga-
claratum est, quando primùm abrogata fuit, banlur, simpliciler loquendo. Haec tamen ces-
desiitque. Nam, licet ex probalionibus addu- satio totius legis ex vi hujus illalionis non ha-
ctis salis etiam constet, niullis relrô tempori- bel locum in parentibus, seu hominibus illius

bus, el à principio nascentis Ecclesias Chrisli populi, qui jam eranl adulli, el circumcisi
legem veierem mortuam fuisse, nondùm ta- lempore inslilutionis baplismi; imô nec in par-
men explicalura est, in quo puncto, ac mo- vulis poluit ad praxim reduci. Ratio prioris
menlo, vel lempore, expiravit. Supponimus partis est, quia homines jam circumcisi pote-
verô, ante Christi advenlum in carne non fuisse ranl quidem liberari à praeceplo, ut ila dicam,
mortuam, quia data fuit, douée venir et semen : aclivo circumcisionis, id est, ab obligalione
de tribus ergo lemporibus restai dubitalio, circumcidendi suosfdios; non poleranl aulem
scilicet de terapore vita; Chrisli Domini ante eximi ab obligalione passivâ, id esl, recipiendi

rooriem ejus, de insvanU moriis ejus, cl de çirçumcisiQAçji), quia jaai eraiU circumcisi, et
689 DE L EtJIBL'!». 690

legeni totam professi fuerant, et ideô non lilu*- prosum, eum siniiliter misil, ut oslenderet se

nintur à toto onere logis ex vi Cfssalionis prae- sacerdoli, ol addidit : Et offer pro emundatione

cepli circiinicisionis, prout ad illos piM'linobat. tut), sicut prcccepit Motjses.

Allerius verô partis ratio est, quia infantes 5. Secundo probaïur clarè asserlio ex cap.

nali in illo populo post instilntionem haptismi ad Hebr. ubi priùs dicitur : In secundo (id est,

non puterant pervcnire ad nsnm ralionis anle in sancta sanctonim) semelin anno solus ponlifeu
niortem Cliristi, et ideô non poteranl propriè (scilicel ingredieitatur) non sine sanguine, quem

eximi ab onere logis por carenliam circunici- offert pro suà et populi ignoranlià : lioc nigni/i-

sionis, qui nondùm eranl capaces obligaiionis cante Spiritu sanclo, ttondiim esse propalatam
ejus. sanctorum viam, adhticpriore tabernacutohabente
5. Aliunde verô probari potostuniversaliter, statum. Unde è converso colligo, quamdiii non
lolani logeni qno;id obligationem cessasse anle fuit propalata sanctorum via, adhuc prius ta-

Cliristi niorteni, priniô ex illo Lucae 16 : Lex bernaculum habuisse statum. Quamdiù aulem
et Prophetœ iisque ad Joannem; ergo salleni in tabernaculum illud suum statum habuit, etiaui
haplisnuUe Joannis lex niortna est. Secundo sacerdotium in suo statu duravit, et sacrilicia
quia quoad aliqua saltem prsecepta videluran- ac cceremoniae servabantur usque ad tempus cor-
tea extincta, quia niulta niysteria Chrisli suc- rectionis impositœ, ul ibidem dicitur, utique per
cessu vitse ejus inipleta fuerunt ante niorteni, legem; ergo etiam Iota lex duravit, quamdiù
quaî lanien per plures caeremonias legis ligu- tabernaculum et sacerdotium suum statum ha-
rabantur ul fntura ; ergo prœcepla do lalibus buit; namhaicsecomilanlur juxta illud cap. 7:

caeremoniis ante niortem Christi ccssàrunt, Trunslalo sacerdotio, necesse est , ut legis trans-

aliàs vigerent praecepta de signis falsis exlii- latio fiât ; nam etiam è converso vcrum est,
bendis, quod répugnât. translata lege, sacerdotium transferri, quia per
4. Nihilominùs dicendum est, ante Cbristi legeni stabilitur ; ergo ante propalatam sancto-
niorteni, legem vetereni non fuisse morluara rum viam lex non fuit abrogata ; sanctorum
quoad obbgalionem, ac subinde usque ad in- aulem via non est propalata anle Chrisli nior-

stansmortis Christi ad minimum obligàsse. Est tem, in cujus signum, Christo expirante, vé-
comniunis senlenlia ih ologorum D. Thoni. 1- lum tenipli scissum est, ut Patres exponunt, et

2, q. 105, art. 5, ad. 2; Bonav. in 4, d. 3, p. 2, alibi diximus; ergo saltem usque ad inslans
mortis Chrisli, non fuit mortua lex velus.
ejus art. % q. 2; Major, q. 2; Richard, d. 1,
art. 6, q. 4; Capr. q. 3, art. 3, ad 1, contra 1 Unde subjungit Paulus eodem loco, no-
6.

concl. ; Palud. q. 6, art. 3; Durand, q. 9, et vum Testamenlum in morte Chrisli fuisse con-
aliorum, quos infra referemus, et in hoc vi- firmalum, quod déclarât, vim facicndo in meta-
dentur convenire Ilieronym. August. Kichar. phorà leslamenti dicens : i'bi enim testamenlum
de S. Vict. Bernar. et alii, qui materiam hanc est, mors necessé est intercédai lestaloris: testa-

disputârunt. Potestque ostondi primo ex Evan- menlum enim in morluis confmnalum est ; alioqui

golio, ubi saepè legimus Chrisluni serv;*isse le- nondùm valet, ditm vivit qui lestalus est. Sicut

gem tani in infanlià, quàm in discursu vilse orgo novum Testamenlum non fuit conlirma-

usque ad morteni ;
panlô onim anle illam man- luni iiec validum usque ad niorlom Chrisli, ita

ducavit pascha, et ita semper consue visse fa- nec prinium fuit sublatum, quia, ul dixerat,
cere, ostendunt verba discipulorum diceniium ; c. 8, dicendo novum veteravit prius, el cap. 10,

Ubi vis, parenms tibi comedere Puscliu ? Mail. 26. subdit: Aufcrt primum, ut secundum statuât, et
Quamvis enini ipsenonsubjicorelur legi, tanien in codem cap. docot, non cessasse sacrilicia

quia lex ipsa vigebat, el mysteria ejus non votera, donec Chrislus unà oblalione consumma-

erant compléta tuni propter exemplum, tum vit sanclificalos. Quod signilicalum etiam est,

propter mysterium, illam servare voluit, juxta quando Chrislus Dominus in Cruce dixit : Con-

id, quod dixit Malt. 5 : Non veni solvere legem, summatum est, ut intorprelalur D. Thom. q.

sed adimplere. Et ob eanideni rationoni illos do- 103, art. 8, ad 2, et p. 3, q. 47, art. 2, ad 1 ;

cebat illam servare. Malt. 23 : Super cathedrnm inioUigondum est aulem, vel in sensu myslico,

Motjsi sedenint scribœet pharisœi, etc.; qnœcutn- vol consecutione quâdani; signilicando enim
qtie dixerint vobis facile. Quia nimirùm durabat passionem suam esse consunimatam, et redera-
legis virtus, et potestas saccrdotum. Sic etiam plionem nostram fuisse impleiam, consequen-
Luc. 17, misit leprosos dicens : Ile, ostendite ter significavii legem veterem fuisse impleiam ;

vos sacerdotibris, et cap. o, cùm mundàsselle- orgo anle illud lompus non fuit soluta, quia
 691 DE LEGIBl'S. 692
solvi non debiiit priiisqiiàm ossct plenè im- obstante circumcisione priùs receptâ, ita pote-
plota. Halio auteni conclusionispalchit ex so- rat simui circuincidere, et baptizare iilium
quoiid. suum, ac subindc implcrc prœceplum , cl uli

7. Dico secundo : Oninia prtecepta vetoris consilio. Quando antem consilium et prœce-
leiiçis sine ullâ excoptione, ac subindc prœce- ptinn laliasunt, ul simid sorvari possinl, con-

pluni circumcisionis iisque ad Chrisli niorlein silium non tollil pryeccptum, sed tune .solùm,
durârunt et obligârunt sine mutaiione, vel quando utrumque simul exequi répugnât, ut
abrogaiione. Haec asseriio est contra Scot. ;
contingil in consilio castilalis et matrimonio;

generaliter auleni ponilnr i\o omnibus prstce- nam , si castitas est in consilio, rectè colligimus

ptis iliius legis, tum quia eadem est ratio de malrimonium pro tune non esse in praeceplo ;

singulis, quœ est de ipso corpore legis, luni secùs verù est in praesenti. Imô, si quis rectè

quia testimonia adducta absoluiè loquuntur, et consideret , eliam tune consilium non dcrogat
non licel nobis excipere sine l'undaniento, tum prsecepto, sed snpponit non esse tune taie prae-

denicjue quia si in aiiquo iiceret exceptio, ma- ceplum, et ideô habel locum consilium ; nam,
xime in circumcisione, quia ejns praiceptum si supponalur casus, in quo praeceptum obligat,
non fuit ex lege, sed ante legem, licet cum nunquàm poterii per consilium auftrri, quia

lege et in lege duraveril; sed pra^ceptum cir- non potest laie consilium habere locum , nisi

cumcisionis non fuit ablaliim ante Chrisli mor- priùs supponalur matoria cura talibus cir-

tem ; ergo. Probatur minor, primo ex commnni cumstanliis, cum quibus praeceptum non obli-
senlentiâ theologorum, quos reiuli, qui ctiam gat.

loquuntur de circumcisione, et praesertim D. 9. Vel denique cessàsset praeceptum circum-

Thomas in -4, d. 3, art. o, quaestiunc. 3; Solo cisionis quasi ex delectu materiae, quia jam
lib. 2 de Just. q. 3, art. 4, et benè Major dicl. cessabat nécessitas iliius remedii , baptizando
q. 2, ubi ailogat Glossam in Joan. 3, et ad parvulum. Et hoc etiam stare non potest, tum
Hebr. 10. Secundo probatur, quia praecepium quia praeceptum circumcisionis non fundabatur
circumcisionis, vei fuiiablatum anie passionem in hàc necessitate, unde Joannes Baptisla san-
per expressam revocationem, et hoc non, quia ctilicalus in uiero, ex praecepto est circumci-
nullibi invenitur; nec de illo, nec de totà sus, et infans, qui propier periculum moriis

lege , vel per cessationeni puram , et hoc remedio legis naturae sanctificari poterat ante

etiam dici non potest, quia lex circumcisionis octavum diem, nihilominùs postea convale-
tum absolntè laia csl, sicut alla prîecepia legis, scens circumcidendus erat ex necessitate prae-
et non est aliquis terminus dnrationis designa- cepli. Quia licet non indigeret illà ut remedio

lus pro praecepto circumcisionis distinctus à peccati originalis, nihilominùs necessaria erat

termino toiius legis, et prior illo. Ubi enini ut professio iliius legis. Etenim circumcisio
talis termini fit mentio? Et ideô ad banc ces- data etiam est (el foriassè primariô) ad consi-

sationeni, seu abrogationem impertinens est, gnandum populuni Doi , et professores legis

quôd prseceptum circumcisionis ante legem ejus, et hic Unis semper habuit locum, quam-
datum sit, quia daium est cum eodem génère diù Synagogaetlex Moysi duravit. Ilem Jndaeus

aeternilatis, ut sic dicam, seu longaevse dura- tenebatur suum filium priniogenitum, v. g., in

lionis ; item datum est ut inchoatio legis, et teniplo pra;scniare, et circa illum reliquas legis

ut permansurum cum illà, et incorporandum Moysi caeremonias exercere, quarum capax non
ideô ut duraturum usque ad eumdem
illi, et erat, nisi circumcisus; ergo necessaria erat
terminum lotius legis. tune circumcisio illis parvulis tanquàm janua
8. Vol abrogatum fuit illud prœceptum p'M- iliius legis, et veluti capacitas ad sacramenta

aliud illi repugnans, vel illud excludens, et ejus et sacrificia; ergo haec erat sulliciens ra-

hoc eliam est faisum, quia maxime per prae- tio et nécessitas dnrationis talis praecepli.

ceptum baplismi ; illud autcm non fuit impo- 10. Dicel aliquis: Si anle Chrisli mortem
silum hominibus ante Chrisli niorlem , ul geniilis in Christum credens ûliuni suum in-
nunc supponimus; ergo. Dices, fuisse daliun laiilem bapiizàssel, non tenerelur postea appli-

consilium. — Respondeo, esto iia sit, poterat care illi sacramenlum legis naturae ; ergo ne-
illud consilium acceptari, et exécution! man- que Judaeus lidelis obligabalur in simili casu

dari, servalo simul circumcisionis praecepto. applicare sacramenlum legis Moysi. — Respon-
Sicut enim Juda^us circumcisus poterat anle deiur, negando consequenliam ,
quia in lege
Ghristi moriem baptizari ex consilio , non nalunie non erat delerminatio facta alicujus
695 DE LFJÎIBUS. «4
sacranienti, ncc peculiarc praeceplum jiosiiimi, Mail, m.ogis videaUir Cbristus Dominus loqui

praeler illud iiciuMale subveiiicmli liliis pcrali- de lege ci l'ropbetis, ut praedicentibus fulura,

qiioil reiuedium sullicieiis, qiiale cral (idci ap- ut ibi llieron. el Cbrysosl, e.xponunl, vel ut

plicalio, (|uociiniiiue signo lit'irl, et ideo por tradenlibus nioraieni doctrinam iribrino slalui
baplisiiiuiii li;ec obligatio suflicieiilei- inipleba- acconimodatam, ul eliani videnlur sciilire idem
lur. Iniô jam non uianehal parvuliis capax novi Theopbil. Malt. ll,el Jansen. c. 47 Concordat.
sacraincnli logis naliirae, quia eo ipso, quùd Llleriùs verô adderc possumus, etiamsi verba

non cral priniuin, iiulliim orat. Secùs verô est illa de lege ul pr^cipienie inleliigercnlur, ex
de circiiiiicisionc, qiiïc in parlicuiari oral prac- illis non colligi legem illam fuisse niorluam à

cepta non soiùui in reniodiuni, sod eliain in lempore Joannis, sed quia aegroiare lune (ne-

signuni, ul dixi, et dari puteral , non obslanle pil non multô post moriem Cbrisli moritura,
priori sacraniento, ni excniplis jani declaraliun idoô usque ad Joannem fuisse dicilur, ut dixit

esl.Alqueex boc discursu solulun» nianet l'un- Maldoiiat. Mallli. 3, vers. 17, in (iiie.

danienluni Scoli. Memijue discursus facile ap- 1-2. Ad posleriorem objeclionem responde-
piicari polesl ad lolain iegeui, et ad priniam tur inprimis , si alictijus esset momenli, non
asserlioneni confirniandani. Quia eliani illa lola solum probare , legem fuisse mortuam sed ,

non esl exj»ressc revocala ante morteni Chrisli, eliani morliferain aiile Cbrisli inorlem ,
quia
nec lerniinus illi apposilus luit anlea consuni- colère Deum falsis signis inirinseco maluni est.
uiatus; nanijCÙni dicilur : Doiiec veniret semen, Unde necessariô dicendum est, illa non fuisstî

intclligi débet de Cliristo consummaio in ra- signa falsa eo lempore, quia vel non siimeban-
tione redeniploris , ul sic dicani, neque eliani lur ut signa talium mysleriorum , «jUie jam
lune nova lex lala tuerai, qu;e aliani exclu- erant implela, sed secundùm alias signilicatio-

deret. nes veras ,

quae nnnquàm deeranl ; nam cir-

11. Unde facile respondetur ad duas obje- cumcisio semper significare potuit spiritualem
cliones uliinias et générales. Quarum prior circumcisionem, vel resurreciionem, ut Cypr.
suniebalur ex verbis Cbrisli Luc. 16 ; Lex et episl. 59 dixit; vel non sumebanlur ut signiti-

Prophétie usque ad Joanuem, circa quae consi- canlia mysierium cum habiludine ad tempus
derandum esl, legem veterem siniul fuisse le- fulurum, sed secundùm se. De quà re plura

gera obliganiem, et propheliara fulurorum, et dicemus c. 14 el 16.

pactum continens proniissiones temporales, et

magistram morum. Ibi ergo non iractal Chri- CAPUT XIII.

stus de lege, ut lex est obligans, sed sub aliis An lex vêtus cessaveril quoad obligationem in
ralionibus, et praesertini ut docebat niiniis per- morte, vel resurreciionem Chri$ti , vel anle
fecta, et proinittebat tcniporalia bona. Nani, diem Pentecostes.
quia Pbarisaei Cbrisluni irridebant, eu quôd
doceret conteniptuni divitiarura , et repreben- \. Exduso ilîo primo lempore, dicendum
dcret nimium atfecium lucrandi temporales di- est de secundo, sub quo comprebendinius lum
vilias, quia in hoc videbatur, à lege discordare inslans morlis Cbrisli, tum reliquum tempus
promitlenle temporalia; ideôdixit illam doclri- usque ad diem Penlecosles, quia ex resoiu-
nani legis, et Proplietaruiu fuisse acconinioda- lionc prioris puncli facile de rcliquo lempore
lani prioribus lemporibus usque ad Joanneni : coiistabit. In primo ergo mullorum senlenlia
Ex eo verb, ait, regnum Dei evangelizatur, etc. esl , in puncto morlis Chrisli fuisse mortuam
Ita ferè Theopbil. ibi, queni sequilur Jansen. legem veterem quoad obligationem. Hœc vide-

cap. 9.'> Concord. et consonat Mait. c. Il, qui tur esse opinio D. Th. in 4, d. 1, q. '2, arl. b,

clariùs dixit : Omncs Proplielœ, et lex usi/ue ad quaisliunc. 3, et alioruni auclorum. quos re-
Joanuem proplietuviiunt .'Sum sub verbo, prop/i^- luli in c. praeced. et Marsil. in 4, q. "2, arl. I,

taverunt , tam prxdiclioncs fulurorum, quàni p. 4, Adrian. q. 1 , in princ; tribui etiam

proniissiones, et Iota insiruclio legis inleliigi solel Augusl. el Hieron., sed nibil laie do-
possunl, et omnia ad inlenlioiani Cbrisli sunt cuerunt, ut inl'ra oslendam. Suaderi aulom
accommodala. Quia sensus praecipuus est, lo- potest primo omnibus lestmojiiis Pauli, qui-
lani doclrinajm legis cl Propbetarum ad tempus bus praicedentem senieniiam conhrmavimus.
lUcsbia; fuisse ordinalani, et in illosuum com- Nam, sicut probant, fuisse vivam legem illam
plenientuni récépissé, et hoc à pra;dicalione usque ad n ortem Cbrisli, ita videnlur probare

Joannis maxime sumpsisse iniiium. Licci in loco per illam fuisse mortuam , lum quia in eo
6d:) DE LEGIBUS.
^
m
punclo lex fuit omninù implela; lum quia verba : Post passionem et resurrectionem Chrisli

saccrdolium Vuiic iraiislalum est, in cujiis si- (lato, uc manifesta Sacramento gratiœ secunditm

giiiini veluni icnipli scissum est, alque cilam ordinem Mclchisedecli adhucputabantvetera sacra-
in signum, quod lune fuil maceries diruta menta non ex consuettidine solemnitatis, sed ex
qu;ie ntriinique populuni dividebal; illa anlem necessitate salutis esse celebranda. L'bi Judaei
eral lex, ul supra dixi, quai per vélum illud subintelligendisunt : nam hune errorem ponit
etiain significabalur. Tum, prailerea ,
quia Augusl. inter eos, quos Paulus in JudaMs re-
tune compléta est redeniptio ; KM« enim obla- prehendebat. Non ergo intellexit Augusl. sla-
tione cousummavit sancli/icatos. Tum denique tim post passionem legem illam desiisse esse
quia ligurœ omnes et sacrificia tune compléta necessariam, quod est e.^se morluam qiioad

sunt; ergo tune etiam lex luit extincta. obligationem , sed post passionem et resurre-

2, Et contirmatur primo ex ad Hebr. 8 et ctionem; imô addit etiam manifestationem Sa-

!>, ubi ex similitudine tostamenti probalur, cramenti gratiœ, tanquàm quid distincium,
Teslamentum novum non fuisse confirmalum quod poslea explicabimus. Nec ab liâc sen-

usque ad morleni (]bristi ; nam eodem exemplo ienliâ alienus est Hieronym.; nam Episl. 89,

probatur , fuisse confirmatuni in ipsâ morte ;

aliàs 11, apud Augustinum, referens senten-
ergo tune eliam est revocalum Teslamentum tiam Hieronymi, in illà non dubitat, nec aliter

velus; ergo et lex. Simililer conlirmatur se- déclarai tempus, in quo lex illa cœpil esse
cundo ex 7 ad Honi. , ubi per similitudinem mortua , sed absolutè dicit, post Evangelium
matrimonii duratio legis declaralur. Nam Chrisli ; neque invenio locnm , in quo dixeril,

sicut vivente viro , mulier subjecta est legi post passionem, vel resurrectionem. Hanc ergo
ita viro mortuo liberatur à legc ipsius ; ergo sententiam veriorem existimo , tribus autem
simililer ex senienliâ Pauli , mortuo Christo, assertionibus illam dedarabo.

liberata eslSynagoga à legis obligalione. Con- 4. Dico primo : Lex vêtus non fuit mortua
lirmatur tandem, quia ab instanti mortis Chri- quoad obligationem in instanti mortis Christi.

sti nunquàmlicuilspem ponerein cœremoniis, Probalur, quia lex velus non amisit obligatio-

vel sacramentisillius legis, ut fatetur Aug., in nem suam, donec lex nova cœpil obligare; sed
Lpist. ad Hieron., inl'ra Iractandà, et colligilur lex nova non cœpil (»bligare ab instanti mortis

ex illo ad Galal. 5 : Qui in tege justificamini , à I Chrisli ; ergo nec lex velus ex lune amisit obli-

gratiâ exceditis, scilicet ,

ponendo spem in gationem suam. Consequenlia per se nota est.

lege ; nam aliàs non semper luit malum uti Minorem verù suppono nunc; nam in lib. se-

Ponere autem quent. laliùs est declaranda , et probanda. Ma-

legalibus, ul infra videbimus.
spem in illis sacranientis , nibil aliud erat, jor autem proposila communiter recepta est.

quàm accipere illa ut necessaria ad salutem Eamque clarè docuit Bernard, in Episl. 77 ad

ut sentiunl Mag. D. Thom. et alii scbolastici Hugon,, cujus sententiam in sequenlibus laliùs
in4,dist. 1 et 3; ergo nunquàm licuit illis expendemus. Quam etiam expresse sequitur
uli ut necessariis ; ergo signum est , cessasse Hugo de Sanct. Victor, lib. 2 de Sacrani. p. 6,
omninô obligationem legis. c. 4. Multùm eliam favet D. Thom, in 4, d. 3,

Nihilominùs est secunda sentenlia asse-

3. art. 5, quaesliunc. 5; nam de baplismoloquens
Post passionem obtigatorius quando
rens, licet verum sit, logem velerem per mor- dicit : fait,

morluam fuisse niliilominùs non circnmcisio mortua fuit quantum ad omnes , ad

tera Chrisli , ,

esse hoc inlelligendum ita rigorosèetmatbema- quos institutio potuit pervenire. Sentit ergo non

licè, ut in eodem momento amiserit illa lex vim antea, nec aliter fuisse omninô morluam cir-

obligandi, scd moraliter id inlelligendum esse, cumcisionem quantum ad obligationem. Elra-

scilicet paulô fiosl mortcm, ita ul per moriem tioncm subindicans addit: Necprœceptumobli-

Chrisli acceperil lex lelhale vulnus, utsic dicam, gat antequhm sit divulgalum. Agit autem de di-

ratione cuj us statim cœpil delicere, et paulô post vino prœcepto baptismi , et tacite supponit

extincta est. Ita sentiunl in 4, d. 3, Bonav. p. 2, principium, de quo tractamus, videlicel unius

art. 5, q. 2, in fine; Scot. q. 4; Sot. q. 7, art. legis obligationem non fuisse exclusam ,
nisi

3, et lib. 2 de Just. q. 5, art. 4; Gabr. in 4, prout alleriusobligatio inducebalur. Quod prin-

d. 1, q. 4; Maldon. Malt. 5, circa verba illa : cipium lalè comprobat Solo supra, dicens, pro
Non venit legem sotvere, etc. Et existimo esse cerlo esse habendum, ex Paulo ad Hebr. 7,

sententiam Augusl. et Hieron.; nam Aug. dicente : Reprobatio fit prœcedentis mandati pro-
et statim Introductio
Episl. 8 et 87 inter Epistolas Hieron. hœc habet ptcr infirmitatem ejns , :
 097 DE LEGIBUS. 698
verè melioris spei, per quant approxhnamus ad Christi morte. Nam etiam ipsi Aposloli et di-
Deum , ubi sentit iniroductionein iinius fuisse soipuli Domini, hoc ignoràrunl. Eral ergo î lia

reprobatioiiein alierius, et cap, 8, ad hoc alie- ignoranlia perse invincibilis; ergo è converso
gat proniissionem Dei per Jereiiiiam his vei bis :
abrogalio legis non fuerat tune salis promul-
Consimtmabo super domum Israël, et super do- gata ; ergo non est verisimile , fuisse lune fa-
mum Juda teslamentum novum. El infra declai at ctam. Probatur haec ullima consequenlia , tum
boc tcstaincntiiin dicens : Qnia hoc est lesla- (|uia niillius ulilitalis , vel fruclùs fuisset lalis
iiteiilum, quod disponum duniui Israël post dies abrogalio, lum etiam quia Deus disponit omnia
illos, dicit Dominus: dando leges meas inmentibus suaviter, modo hominibus accomniodalo
et ;

eorum, et incordibuseonunsuperscribam cas, etc., lex autem positiva humana non censetur abro-
et in fine capitis concludit : Dicens autem novnm, gata, donec lalis abrogalio sitde se sufficienler
veteravit prius, sient etiam è converso (h'xit in promiilgata, vel divulgala; ergo idem censen-
in cap. 10 : Aufcrt primnm, ut secnndum statuât ; dum est de lege positiva divinà hominibus
ergo lex velus per iniroductionem legis novae data.
abhita fuit; non ergo priùs cessavil obUgare lev 6. Neque eril difficile ad fundamenla conlra-
velus quàm nova incœperit obligare. Quod riae sententiae respondere. El inprimis nego,
etiani reclè confirmant verba Pauli ad Epbes.2 : ex teslinioniis Pauli ila colligi , desiisse legem
Legem mandatomm decretis evacuaus; nam, ut illam obligare in morte Christi ; sicul colligetur
supra ostendi , vox , decretis, legem evangeli- obligâsse anle mortem , vel unum ex alio in-
cam signiiicat, et illa , seu per illani dicitur ferri, cùm sint valdc diversa, et non necessa-
Chrislus evacuàssse legem veterem , inique riô cùm autem dicitur, legem illam
connexa ;

formaliter, tanquàm per formani excludentem omninô impletam in morte (Christi, nego
fuisse
aliam ; ergo non fuit prior lex evacuala quoad assumptum quoad parliculam, omninb; nam
obligalionem, donec obligatio novae introducla multa erant praedicta et figurala per illam le-
est, gem ,
quai usque ad Christi resurreclionem ,

5, Unde etiam potest idem principium ratio- vel etiam post illam impleta non sunl. Et
nibus seu congruentiis ostendi. Primo quia non deinde , licet in ratione ligurse, vel prophétise

debuil Dei populus privari lege, nisi propter fuisset impleta , oportuit impleri in ratione le-
moliorem legem. Secundo, quia nullum est gis per expressam revocationem aul per novam
fundamentum ad allirmandum alium abroga- legem, quod factura non est in morte Christi.
lionis modum , seu statum médium seu lem-, Inde ad aliud de sacerdotii translaiione, nego
pus quasi neutrum. Tertio quia non legimus etiam velus sacerdolium plenèlranslalumesse in
in morte Christi factam talem abrogaUonem morte Christi, quia licet Chrislns esse sacerdos,
formalem , et expressam , neque etiam ostendi et sacrificium oblulisset, nondùm lamen illud,
morlem ipsam Christi habuisse formalem re- ut perpétué duraturum , in mundo slabilierat
pugnanliam cum obligatione iliius legis aul , et manifeslaveral. Alioqui etiani anle passionem
fuisse positam pro lermino durationis iliius , fuiset iranslalum velus sacerdolium saltem in
seu obligationis ejus; ergo non potest talis nocle cœnae, ubi Chrislus se exhibuit sacerdo-
abrogalio cum fundamento afïirmari. Et potest lem secundùm ordinem Melchisedech, et Apo-
tandem hoc conlirmari, quia obligatio iliius le- stolos suos sacerdoles creavit; certum est au-
gis mansit in illo populo post Christi mortem, tem tune non fuisse ila iranslalum sacerdolium
saltem ex dictamine conscieniiae erroneae, seu velus, ut fuerit ex tune sublalum, licet dici
ignorantis abrogationem ; sed illa ignoranlia possit inchoata ejus Iranslatio ,
quia cœpit
eral per se, ac necessaria in illo populo etiam exerceri, et inslilui sacerdolium, per quod
in morte Christi, et post illam, quia nec abro- eral auferendum. In morte etiam Christi dici
galio suae legis illi fuerat praidicata , neque potest sacerdolium vêtus impletum, quia per
etiam ex aliis, quœ praedicata illi fueranl, vel sacrificium crucis implelae sunl ligurae omnes
ex Testamento veleri salis colligebatur, quôd antiquorum sacrifieiorum, et consequenter fuit

in puncto mortis Messiae legis obligatio statini conlirmata quodammodô translatio anliqui sa-
esset cessatura. Unde licet Judaei, qui Christi cerdotii. Non lamen fuit slalim executioni
prsedicationem audierant , et miracula vide- mandata, quia non expediebat, donec novus
ranl, lenerentur credere ipsum esse Messiam, ordo pontiliciim , seu episcoporum in Ecclesià
et Uedenq»torem mundi, non ideù cogebantur Christi instituerelur, et novus ponlifex sum-
credere legis suae obligationen) cessasse in inus, et Christi vicarius crearetur ,
quod tune
699 DK LKCIRIJS. 700

facliim non erat, shI post rosiirrociiononi Iji- niortem ipsam ; ergo sensit Paulus, iegem fuisse
Cluni est. Iiiio cliain oj>oiluil hacenloliuiii n<>- morliiain in morte Christi, id est, in eodem
vurn in Fcclesià publicari, priiisqnàm velus momento, in qno morliius fuit Christus. Dices,

oiniiinô delerelur, ut poslea tliccmus. Et oh Paulum non dicere in morle, sed per corpus
eaiiuiein rationcni non salis est, quôd in morte Christi quod polesl reclè inlelligi id est, per
, ,

Chrisli fucril compléta redemplio , et omnes ellicaciam el virliilern niorlis ejns. Nam propler
anliquae lignrœ, et umbrae ;
plus enim erat ne- viriulcm moriis Christi mortua est lex, non ta-

cessarinm, ut lex in ratione legis implerolur. men slalim , sed quando, el quomodô oporluit.
Nec eliani obstat, quôd voiuni tem|)li scissiun Eô vel maxime, quôd Paulus non dixil direclè,
sit in morte Ciirisii, lum quia illud per se morluaii) esse legem, sed nos esse niorlidcatos
prinjo ac potissiniè luit signiim apertionis ja- legi ; constat anleni nos non esse morlilicatos
nuae regni cœlestis , quam proinde significavit legi in leinpore inorlis Christi , nec per ipsam
ut prœsenlem et in eodcm momento factam. morlrm ejiis formaliter, ut sic dicam ; sed mor-
Ueliqua verù , scilicel , ai)lationem legis, vel tifiramur legi, qnando Christo morimur in ba-

translalionem sacerdotii , signilicavit potiùs per ptismo, por quam nobis fructus moriis Christi
quanidani accoinmodationem, vel consecniio- applicaUir, ut iidem Paires exponunl; ergo
nem , et ideô non oportet ut illam signilicave- etiam necesse non est ex vi sermonis Pauli, ut
rit ut prajsentem , et jani laclam, sed ut fulu- lex fueril mortiia in inslanti mortis Christi
rani ex vi uiorlis et redemptionis Cliristi, seu, licet fueril niorlua per corpus ejns, id est, per
quod période est, ut factam tune in radiée, et virlutem moriis ejus. Accedil , quôd Paulus
in fundamentum, non ut in se siatim eonsum- stalim adjunxit resurreciionem Christi , di-
matani. cens : Ut sitis alterius qui ex morluis resurrexit,
Ad primam confirmalionem
7. ex Hebr. 8 el sigoilicans, nos non tanlùm esse mortilicatos
9, novum Testamentnin
concedo, fuisse confir- legi per Christuni mortuum , sed etiam per
matum in ;norte et per morlem Christi , non Chrislum resuscitalum, quia mortuus est pro-
tamen rectè inde inferlur, slalim, et quasi for- pler Uelicta nostra, et resurrexit propter justiftca-
maiiler exclusisse antiqnum, qiioad obligatio- tionem nostram; ergo non solùn» mors Christi
nem legis. Quia teslamentum bominis permor- sed etiam resurreclio cooperala est ad mortem
tem conlirmatnni non slatiin opcralur, donec legis, et ut nos simus legi mortilicati ; ergo inde
aperialur autheniicé, et sulHcienier nolificetur. inferri non potest, legem fuisse luorluam in
Sic ergo TesUnnenlum novum, licet in morle morte Christi, id est, in inslanti ejus, sed in
Cbrisli fuerit conlirmatum , erat tamen in il!o virlule illius, seu per elîitaciam ejus: ilia enim
puncto veluli clausum, et ideô oportuit priùs sunt valciè disiincla, ul constat, et ideô con-
quasi aperiri, ac promulgari, ut antiqutim fundeada non sunt.
omnino excluderel. Tuncergofundamentalitcr, î). Sed contra hanc responsionenj inslatur ;

ut sic dicam, fuitrescissum vetusTestamentum, nam hinc destruitur discursus Pauli, elsiniili-
nondùm tamen formaliter, et in se. Oui conso- Uido quam all'erl de lege viri el u.xoris, nam
nat quod dixit Paulus in fine illius capitis : in eo exemplo uxor non solùm quasi effe.^livè,

Dicendo novum, veteravit priùs ; quod autem aiitl- sed formaliter, et in eodem inslanti, inquo vir

quatur , et senescit, propè inleritmn est. Favel moritiir, liberalur ab illius lege per uiortem
cliam Cbrysost. hom. 16 in c. 9, dicens, tesla- ejus; ergo, vel exemplum non lu l accommoda-
men:nm facluui esse tirmuni, et ratum in die tun) , vel sensus Pauli est, per ipsam morlem
raortis, postea verô implelam fuisse promissio- Christi, et in eodem momento liberaios nos

nem in illo factam; ita enim de aliis effectibus esse à lege, ac subindc ipsam legen) staiim mor-
censendnm est. tuam fuisse. Quapropter, ad salisfaciendum
8. Aller verô locus Pauli ad Roman. 7 in se exacte huic testinionio, necessarium est prai-

quidem dil)icilior est, quia est obscurus et plu- cipuam illius dilUcullatem exponderc, qu* po-
res habet expositiones , et quod ad priBsens sita est in applicatione illius similitudinis ad
spécial, nttn caret dillicullate ; nam Paulus ila rem inlentan), quia anle morlem Christi nos
concluuil : Itaqnc, fralres met, et vos mortificnli non eranms desponsaii Christo, nec ratione
estis lecji per corpus Chrhti, ubi Ambr. Chrys. illius spirilualis mairimonii subdebamur legi,

homil. 12 etTbeophyl. Adam. Cajet. Tolet. et ut per mortem Christi tanquàm per mortem
alii per corpus Clirisli , interpretantur corpus viri dicamur liberali ab lege. Quôd si Chri-
illà

cruciiixum elmortuum pro nobis, alque aden stus non estvircui eramus quasi niatrimonio
701 DE l E(;iB(IS. H^
conjuncti.quomodô pcr morleni Chrisli liLonii paulô inferiùs objicit : Quid ergo dicemus , lex

sunius à loge, sicul iixor liLcialnr por iiiortcin peccatum est? Absit. Sed peccalum non cognovi,
viii, ac sultiiide (|uoiiiod(") (jiiailral cuiiipliiiir.' nisi per legem. Nam concnpiscentiam nescie-

10. Proplor hoc variai sniil exposilioiies ; bam, nisi lex diceret : ^on cuncupisces. Occa-

quidam pulaiit , Pauluin ibi non loijui de legi; sivne uutem accepta peccatum per mandatum
veteri, sed de lege peccati , à quà per Chrisli operatum est in me omnem concnpiscentiam . Qu»
morlcm liheramur. Lex aulcni pcccali dici po- oninia non possunt nisi de lege veteri inlelligi,
tesl aiil k>x (oniilis, aul lex daiimalioius, cul quam etiam vocal, mandatum et legem mortis,et
nos subjecil peccaluni , à qm lege hberaniur prailerea sul>iungit:£<7o autem vivebam sine lege
per graliani Ciirisli, quia cl loihl realuin ailer- aliguuudo, (juod cerlè dici non poluil de lege
nse daninaiionis, el licei non auleral foniileui, l'omiiis vel peccali , unde illam legem iterùm
dat virluleni ad resislenduui ilii. Juxla queiu vocal mandatum, imô et mandatum ad vitam
scnsuui peccaluin ipsuni coniparalur viro cui quod per occasionem fuctum est mors. De hàc
houio peccando quasi niatriiuonio conjungilur, ergo eâdem lege loquitur, cùni superiùs dicit
et inde oriliir lex peccati , cui honio snbjeclus non esse niortilicatos legi per corpus Chrisli
est, quauidiù peccaluni in covivil; niorluoau- linii quia non est verisimilis afquivocatio vocis
tem peccalo per baplisuiuni, desinil hoiuo esse in tam brevi lum etiam quia
el claro conlexlu,

sub lege peccati. L'nde iu hoc sensu uiors ad prius illud piobandum subjungit oninia se-
Chrisli non coniparalur morli viri, sed solùm quenlia ut ostendit illa causalis : Citm enim esse-
couinienior.:Uir à Paulo, ui causa, per quam mus in carne, etc.

morilur in nobis peccaluni , el conse((uent(-r 12. Alii verô licet faleantur Paulum loqui
liberaniur à lege ejus. Et hune sensum indicat de lege veteri, negant tamen loqui de cessa-
Anibros. ibi, juxla queni nihil l'acil teslimo- tione illius , seu de liberatione ab ejus obli-
nium iliud ad praesentem causant. galione, sed ab ejus dominio , et à servitute
11. Nobis autein non plicet expositio ,
quia ejus. Ut enim supra , lib. 1, taclum est ex sen-
plané loquitur Pauius de lege veteri, de hàc tentià multorum , aliud esl esse in lege, aliud
enini locutusfuerai iu c. 6, cùni dixit: Pecca- esse sub lege , nain esse in lege est obligari

tiim eiiim vobis no7i domiiiabitur, 7ton enim estis lege ; esse auteni sub lege , est dominari à
sub lege, sed sub gratià, ubi apertè opponit sla- lege, et reos per illam heri, et ita dicitur esse
luni graiiai slalui legis veleris, nan» illa non sub lege, qui subjacet ejus iniperio , et coranii-

dabat virlulem ad resislendum peccato, quani nationi, et non recipit vires et spirituni ad

dat gralia. Et cerlè ubicunique lex absolulè jllam implendara. In lege aulem diciluresse,
dicta graliae opponitur in Scripturâ , de lege qui licet obligetur lege ,
per illam tamen seu
veteri sernio essesolel. Lnde ibidem subdilur; cum illà recipit vires, seu spirilum illam im-
Quid ergo ? peccabimus, quia non sumus sub lege, plendi. Pauius ergo, aiunt, in illo capile non
sed sub gratià? Quae intcrrogatio non habuisset iraclat de cessalione legis quoad obligationeni,
locuni, nisi esseï sermo de lege veteri praeci- sed quoad dominatum ,
quia adveniente gratià
pienie : nain ex eo, quôd non sinius sub lege jam lex non premit , nec tacit reum , si home
peccali , non poterat apparenter inferri, libe- rectè gratià, et spiritu legis uli velil. Ita Adam,
rum nobis esse peccare, respeclu verô liberta- et Tolet. et sumi potest ex Aug. lib. 83 Qu.-k-

tis à lege habebat occasionem objectio. Et ideô stion. q. 66, qui hune sensum maxime conlir-

Paul, respondet : Absit, et est sequivalens sen- mant, quia Pauius ponit exemplum in lege:

tenlia ad Galal. G: Vus in libertatem vocati estis, Non concupices, à cujus jugo dicit nos esse
fratres, tantitm ne libertatem in occasionem detis liberatos per Chrisluin , cùm tamen non sî-

carnis. Ubi apertè eral sernio de liberiate à mus liberali ab obligatione ejus, ut haeretici
lege veteri ; de illà ergo loquitur in dicto c. 6 fingunl; ergo non loquitur de libertale ab
ad iioman. De eàdein auteni lege loquitur in obligatione, sed à dominio legis, el à dilhcul-

c. 7, volens osleniiere illam bbertatcni à lege; tale servandi illam. El juxla banc expositio-
loquitur ergo de lege veteri. Quod palet etiam neni facile etiam solvelur noslra dilticultas.

ex sequentibus : Cùm essemus, inquit. in carne, Concedimus enim, per Chrisli mortem et in ,

id esl, in slatu logis carnalis, et sine spiritu illà sublalumesse dominium legis veleris, quia

legis grali.Ti^ ,
pnssiones eccaiomm quœ per le- jam gratià etspirilus ad legem servandam per
gem erant operubantnr in membris nustris, scili- Cbristum obtenlus erat, licet obligatio legis

cet per occasionem legis , nani id interpretans nondùm cessaret.

705 DE LEG IBUS. 704
13. Vervimtamen ncque hœc declaratio , et tantùm ab illâ, quae ex veteri lege proveniebat.
limitalio verborum mibi probalur. Primo quia Ex quo eliam factum est, ut nunc non simus
illa doclrina valdè gencralis esl, et non solùm sub eâ lege non concupiscendi , co modo, et
de lege veteri,sedeliam delege naiurali, ei de cum illà imperfeclione, cum quâerant Judaei
quàcumquc alia Iradi possct, quia omiiis lex ex vi legis. Quod forlassè etiam est intentum à
diviiia sine spiritu graliae preinil, et per occasio- Paulo, non tamen illud solùm , neque prima-
nem operalur irani potiùsquàm fruclum, et ila riô, sed qualenùs sequilur ex ablatione legis

Chrislus per graiiam snam dici poiest liberare veteris per legem spiritùs ila^

nos à servitule legis, ol facere ut non siinus sub 15. Supponendo ergo Paulumloqui de lego
lege eliain gralise : at Paulus non boctanlùni veteri , et de ablatione illius quoad substan-
inlendit, nec in illâ soi;» generalitate loquitnr, tiam, seu obligationem, explicandum snperest,
sed aliqnid spéciale addidit de lege veleri. Se- quomodô morlua fuerit per mortem alicujus,
cundo «juia juxla ilhin) sensnm non reciè ac- oui nos fueramusconjuncti et qui ad nos com-
commodatur similitudo, et contexlus D. P;inli, parflur tanquàm vir. Est ergo tertia expositio
tum quia cùm in principio dixit Lesc in liomi- : dicens non oportere, exemplum in omnibus
ne dominatur, quanto tempore vivit, loquitur de accommodare. Quia Paulus non concludit legem
doniinio quoad imponendam obligationem, ut esse morluam ex vi mortis alicujus viri, sed
oslendunl praecedentia verba An ignoralis, : quia illi, qui subdebanturlegi, mortui sunt per
fralres? scienlibus enim legem loquor.^^m scien- corpus Christi. Et ita dicunt, exemplum solum
tes legem non cognoscebant aliud dominium accommodari per argumentum à fortiori, quia
legis. Tum eiiam quia boc modo muliersubdi- si uxor liberalur à lege viripropterconjunclio-
lur legi, vivente viro, et ab illà solviiur per nem, mullô magis quis liberabitur à lege, quia
niortem ejus, ulique quoad obligationem , et ipsemet morluus est. Ita ferè Chrysost. et
duralionem legis. Tertio quia quando Paulus in Tbeophyl., et est probabile ; non tamen placet,
c. H dicit : Non enim sub lege eslis, profeclôin- exemplum ferèesset superfluum,nam
quia sic
telligil eliam quoad obligationem, aliàs non eodem modo, et eâdem eflîcacià potuisset Pau-
haberel locum objectio, quam subjungit : Quid lus ex illo principio: Lex in liomine dominatur,
ergo ? peccabimiis ,
quia non sumns sub lege ? quanto tempore vivit , immédiate inferre : sed
Deinde verba : Sotutisumus à legemortis, in quà nos mortui sumus per corpus Chrisli ; ergo
delinemur, non signilicant tantùm liberalionem jam lex non dominatur in nobis.

à statu existendi sub lege in illà rigorosà signi- 16. Quarlô igitur alii exponunl Christum
licatione, sed eliam à statu essendi in lege; lunc ipsum fuisse virum , cui nupserat isracliiicus
enim liberalur quis à lege, in quâ delinetur. populus : alque ita per mortem Christi lan-
Denique non aliter per Christum factum est, quàm per mortem mariti omnes de illo populo
ut non sinius sub lege veiori quocumque modo mortuos fuisse legi, id est, immunes ab ejus
id sumaïur, nisi toliendo obligationem illius obiigatione. Juxlahanc verôexposilionem non
legisnon enim pronnssus est nobis per Chri-
:
solviiur, sed augetur noslra difficultas, quia
stum spiritusad tolum illamlegeni implcndant, sequitur illam legem fuisse morluam ipso facto
ut sic liberemur advcntu ejus, licet non cessa- per mortem Christi, acsubinde in eodem in-
nt ejus obligatio. Nam de Cbristianis dixit Pe- stanti exlinctam fuisse. Et deinde alienum est
trus : Quid tentalis impotiere eis jugum? etc. Er- à modo loquendi Scripturae et Patrum vocare
go Paulus cùm loquitur de illà lege, non alià Christum sponsum, aut maritum Synagogae.
ratione dicit nos non esse sub illà, nisi quia In Evangelio enim legimus Patrem fecisse nu-
jam illâ non obligamur. ptias fdio suo Malt. 22; ibi tamen Hieron.,

14. Neque obstat argumentum de prseceplo Greg., Hilar., Orig. et omnes alii exposilores
non concupiscendi, Uectè enim illi occurril inlelligunt Patrem aeternum non fecisse illas
Salmeron ibi disp. 6, dicens legem moralem nuptias usque ad incarnationem , sive intelli-
non concupiscendi non nunc ex vi
obligare ganlur de desponsalione Verbi cum humanitate
legis Moysi, et ita etiam quoad illam maleriam per incarnationem, sive de desponsalione Chri-
nos non esse sub obiigatione ejus, quanquàm sli incarnali cum Ecclesiâ militante, aut trium-
ex lege naturae conjunctù cum spiritu novae le- phanie, ut docte exponunt Maldonat. ibi, et
gis ad illam maleriam obligemur, ei ideô non Jansen. cap. 115 Concord. Quôd aulem ante
simus per Christum liberati ab omni obiigatio- incarnationeminterccsserintnuptiaeinter Chri-
ne legis vetantis conçu piscentiam pravam, sed stum Deura hominem et Ecclesiam, nuUibi le-
 705 l)t Ll GiblS. -n^
giiuus, nec est conàentancuia illi sialui. Quia non fuorii expresse declaraium, impliciiù et
aille incarnalionom solùiii jungebaiiliir liddcs concise salis inditalum est in illis verbis : Iia-
Christo appiiiieiiso per lideiii, el speialo ul que, [mires mei, et vos morli/icali estis legi per
fiiliiro; desponsalio auleiii csl iiiler cos qui jaiu corpus Uiristi. Neque refert, quôd Paulus non
exisiuni.Non est verisimile Paulum accommo- concludai legem esse morlmun , sed nos esse
dasse illo modoCIirislo fuluro siiuililiKiincui morlificalos legi, n:im perinde esl. Ideo enim
viri , et illas nuplias iiiler Syi)agogam,ol Cliri- ni(triilic;ili sunms legi, quia lex ipsa suam vim
slum Deum hoiniiiem lacilè supposuise. Prai- in nos amisit
Paulus auiem posuit ullimam
;

teniuàin quôd illo modo eliam gentiles jusli conclusionem inlcntam, ut in eà omnes veluli
anlc incarnalionem coiijungebanlur Clirislo, illalionesinlermediic subintelligerenlur. Et ut
Cl lamen à iiullà lege liberali sunl per morlem Theodoret. ail, noluii lam aperlè dicere legem
ejus. fuisse mortuam, ne Judœos ofl'enderet, aut ne
17. Quinlô igilur exponunl aliqui legem ip- videretur legem reprobare. Atque ila explica-
sam fuisse virum, cui nupiaerat Synagoga, et lus hic locus in rc ipsà reducilur ad illum :

ila per illius morlem libérales esse Judaeos ab Translata sucenlotio , necesse est ut legis Irans-
cjusdem Icgisobligalione. ila referl Tolet. an- latio fiât, el virlule continet ralionem
, quà
notât, o, ex muliis Palribus aiiliquis , et se- supra cum D.Thomà usi sumus ad probandum
quiturPcreir. disp. 5. Sed non quadrat expo- judicialia cessasse, quia mutato siaiu illius
sitio, si de ipsà lege propriè loqualur, quia popuii per Chrisli adventum, consequenler
Pauîus distinguil virum et mulierem à lege, et evacuata sunt.
à legis obligalione, dicilque per morlem viri 19. Denique facile solvitur objeclio supra
exiingui obligaiionem legis. L't ergo possil ac- facta fundala in verbis Per corpus Chrisli,
illis :

commodariparabola,necesse est utlex desiarit quœ etiam varié exponuntur, omnibus aulem
obligare per morlem allerius, qui sit vir, et à modisconlirmant expositionem datam , el nihil
lege dislinguatur. Elenim si Paulus solùm di- obstant inlentioni noslrae. Primo enim inler-
ceret per morlem legis liberatos esse Judaeos prelari possumus Per corpus
: Chrisli, id est, per
ab obligalione, quid conducebat exemplum de veritaiem quam Christus fecit, juxia illud :

viro et uxore , aul quae probatio erai dicere ,

Lex per Moijsen data est, gralia, et veritas per
nos esse mortuos legi, quia lex ipsa mortua Jesum Christum facta est, Joan. 1. El explicalur
est? opiimè ex simili loco Pauli ad Colos. 2 , ubi
18. Est ergo ullima exposilio, quae forlassè de legalibus caeremoniis ait : Quœ sunt umbra
magis déclarai praecedenlem Synagogam ipsam, fulurorum, corpus autem Christi, id est , ca;re-
seu israeliiicam rempublicam seu populum, moniae légales sunt umbrai et figurae; corpus
aul imperium fuisse virum, cui singuli de illo aulem, id est, signiflcata, et veritas earum sunt

populo uniebanlur et conjungebantur, et in mysieria Chrisli. Per hoc ergo corpus Chrisli,
hoc uxori comparantur; mortua est autem sv- dicere poluit Paulus nos esse moriilicatos legi,
nagoga per corpus Chrisli, et consequenler quia advenienle verilate illius umbrœ, umbra
extincta est lex , et omnes ,
qui erant de illo disparuit. Et juxta hune sensum cessiU obje-
populo liberali sunt à lege viri. Hanc exposi- clio, quae ibi non esl specialis sermo de morte
lionem colligo ex Anselmo ibi dicente, virum Christi, sed de adimpletione et cessatione
fuisse Moysem ; non enim intclligi polest de legis per veritaiem à Christo faciam
quœ ex-
,

personà, sed de imperio, ut sic dicam, vel de lendi polest ad lenipus resurrectionis, et ultra,
republicâ illà àDeo per Moysem congregalàet ut slalim dicemus.
fundalà, et ab ipso Deo in peculiarem populum 20. Secundo exponuntur illa verba de cor-
assumptà ; illi enim copulabantur singuli Judsei pore Chrisli myslico, quod esl Ecclesia , ut in-
tanquàm corpori sue, et tanquàm capiti ideù- ; dicavil D. Thom. ibi dicens: Per corpus Christi,
que merito comparatur illa unio cum vinculo id esl, per hoc, quod facti estis membra corporis
uxoris ad virum. Illa verô respublica seu syna- Chrisli, consepulti ei per Baptismum , etc. Ubi
goga per Christum dissolula est, et in alium observandum est hanc mortem legis dupliciter
slaium mutala, qu* fuit veluti mors ejus; illâ considerari posse; uno modo secundùm se et
verô mortua, fuit lex mortua cl consequenler in generali veluli quoad sullicienliam
,
; alio
omnes de illo populo moriificaii fuerunt legi, modo quoad eflicaciam , proul applicatur huic
id est, ab illius jugo liberali. Sic ergo rectè el illi liomini, qui dicilur iiiorlilicari legi. Fslo

açççmmodalur çxçmpluiD; liceienim à Pî^uIq çigo posuuivri Hiodo Uicuulur lidcles nioriiii-
tMt DE LEGIDUS. 708

cari legi per Baptisinum , quia per iiluiit etll- resurrexit propter justificationem noslram ; ergo.
ciuniur meiabra Ecclesiae , quod est corpus Confirmalnr, quia lex velus non solùai morlem
Clu'isii. Priori auleiu aiodo lex niorlua est per pt'ccati, sed oliani resurreclioneni in novam vi-

corpus uiyslicuui Clirisli , quadralque oplimè tam pneJiguralial, ut eliam de circumcisioae

cuni diclis : uaiu Clirislus iiisliluendo, cl l'iin- supra ex Cypriano retulimus; ergo lex velus
dando novam Ecclesiani , Synagogaiu distinxit, in resurrectione cessavit. Juvari deaique po-
et consequenler legein de inedio abstuiil. Et lest loco Pauli proximè iraclato ad Uoai. 7 :

ila etiam cessât objeclio. Main Chrislus non Morti/icati estis legi, etc. , ut silis alterius, qui
fundavit plenè suam Ecclesiani, dùni vixit, ex mortuts resurrexit ; ergo haec morlilicalio
nec in teuipore mortis , inuiia enim l'unda- Cliristi resurreclioneni supponii. Ikec verô
uienta ejus posl resurreclioneni jecii , et po- senlenlia inleilecla in rigore de punelo resur-
slea legem suam proniuigare fecit , et idoô ne- reciioais vera non est, aec coaseiiuealer de-
cesse non luit, in niorle Cliristi slaliin legeni lendilur, slante illo principio, quo pro con-
extingui ,
quia non statim Synagoga destructa slaiiti posait Solo, legem velerem non desiisse

est. obligare donec nova cœpit obligare.

"21. Terliù exponiiur frequeniiùs , ut dixi, 25. L'nde dico secundo : Lex velus non fuit

locus ille de Cliristi corpore pro noijis cruci- niorlua in puncto resurreclionis, sed aliquo
fixo; et est optima exposiiio, et verissinia sen- lempore post illud obligavit : probatur, quia
tentia ,
quia per virluteni et eilicaciam passio- lex nova non plus obligavit in puncto resurre-
nis Cliristi niortilicati suinus legi, vel lex ipsa clionis, quàm in punelo niorlis Domini; ergo
niortua est. Ad occurrenduin auieni replie* non magis poluil lex velus cessare in uno,
factai, polest in prxsenti appiicari dislinclio quàm in allero. Consequenlia evidens est,

data, nam quoad sutlicientiani in ipsà atorle supposiio diclo principio. Anlecedens aulem
Cliristi niortua est lex ;
quoad eilicaciam verô, probatur (juia lex nova non fuit magis pronuil-
seu cuui elleclu , non slalim , sed posiea lem- gala liominibus in puncto resurreclionis, quàm
pore congruo inorlua est ,virtuleejusdeni cor- morlis Cbrisli. Nulla enim proamigalio illius

poris Cliristi, seu mortis ejus, et unicuique legis iacla, vel addila est in illo triduo, ut per
lideliuin applicalur cuni effectu iiaec inortiiica- se noluai est. Si ergo vivente Cbrislo in vilà
lio per iideni Cliristi, et Baplismum. ^eque morlali salis esset promulgala lex nova, in

relert, quôd in allato exemplo ,

per niorlem inorle Cbrisli eliam obligàssel, quia lex sulli-
viri ellicaciler et stalim solvalur nuil.er a lege cienler édita et proraulgata obligal, nec est
viri, quia, ut dixi,non comparavit Paulus aliud, quod expectetur; si auleni aiite Cbrisli
iBorteni Cliristi cuni morte viri, et ideô non morlem proimilgalio sullicieas non praicessil,
dixit, in morte Clirisli, sed per corpus Clnisli el ideù ia ejus morte non obligavit lex nova,

lanquàni per causam sullicientem ad exiin- profeclo nec in lempore resurreclionis luit snl-
guendam Synagogani, qute viro morienli coui- liciens pronmigalio novae legis, el consequen-
paialur ; Synagoga auleni non slaiim uiorlua ler aec ejus obligaiio. Naai eliam lex divina
est in ipsà Clirisli morte sed posloa congruo , positiva non obligat aate sullicien'.em promul-
lempore : nequc aiiud ex verbis, aul compa- galionem, ut ipse Solo ibideai falelur, cl libro
ralione, aut inlenlioae Pauli coiligi pole&l. sequeati latiùs dicemus, ubi eliam oslendemus,
22. Ex bis aulem quje de hoc primo puacto legeai novam non obligàsse ab inslaaii resar-

illius priaii temporis diximus, lacile est, ca;- reelioais; ergo aeque tune cessavil obligaiio
tera, quie ad secunduni punclum supra posi- legis anliquai.

tum perlineal, expedire. Ueillo eaaa luil opi- 24. Fundamentum auleni pro Solo addu-
iiio Dominici, à Solo loco supra conimemoralo, ctuia probabiliier ostendil, anie resurreclio-

legem velereai abrogalam luisse in puaclo re- neni aoa cessasse legem velerem , non lamen
surroclioiiis Cbrisli, et non anlea, acque posl probat slalim in resurrectione cessasse. Nam
illam. Fundalur, quia myslerium salulis no- mjsterium noslro) salulis duo lequirit. Liiiuin

slra; non slalim ia morte absoluluni luit, sed est solutio sullicienlis prelii per inerilum, el

in rosurrectione ; ergo lune eliam cessavit lox. satislaclioneai Cbrisli, aliud est applicatio il-

Anlecedens palet, quia aoslra salus duos re- lius redeaiplionis, non solùai ex parte aosirà,
quiril lermiaos, scilicet, inori peccato, el re- seii eliam ex parle ipsius Cbrisli quoad ali-
surgere in novam vIlani;alleslcPasilori(im.4 ; quas acliones, quas ia ordiae ad luiac appli-
Clinstii.f tujrtuus est prjph'r dclhla uustru, cl casionemin geaeraUspeclalaai, exercuil. Quod
709 DE LtGlBUS. 710

ergo ad prijnum spécial, reverà l'uii redi-m- I>entecosieu>excluftivè, quàm in resurreciione;

plio plenù coiisuiuiuala iii inui U; Cliribli j>ra;- ergo nec lex velus illis diebus abrogdla est,
sciiuleiido à lesurrocliuiie. AJj illo eiiiiii puii- Llra(|ue enini conse(juenlia cvidens est ex
clo niliil aliiid nieruil Cliiisius Duniinus, aul principiis |)osilis. tl idco uibil ampliùs de
salisfecil. Quia in puiiclo uiorlis Huila esl via, bàc asseriione dicere necesse est, nec difficul-
el oxlra viaiu ridii csl propriuin iiieiiluin, vul laleni in illa invenir», cui respondere necesse

saliblacliu, ni in 1 Umi. 3 pailih laliùb dicUini sil. l'er bas auleni propositiones omnes solùm
esl. L'nJc ante resurreclionein janua cœii expiicaluui est quibus lemporibus non lueril
apcrla fuit, cl animic sancloruni Dl'uui videre abrogala lex velus , et consequenler illam
cu'perunl. Si anlen» ullrasulUcienliaui, el ple- oblig;ifescusque ad diem penlecostes, sallera
niluilinem redeinplioiiis consideienins oninia exclusive. Supensl eigo dicendum, an in die
nijSlcria, eluiniieni inodum, quo Ciiiislus Dt>- p»;nU;cusles de>)uiil obligare, vel sallem cœ-
ininns suas aciiunes, el niysleria ad noslram peril abroga.i.
saluteiu, ejusque exesiulioneni orJinavit : non 20. In boc. ergo puncio très modi diccndi
est sislenduni in rcbuneclione, narn eliaiu esse possunt. l'rimus esi, legem veierem in
Chiislns Doniinus astendil propU-r glorilica- die penlecostes fuisse onmino niortuam, id

lioncin noslram, el uiis'il Spinluni saiKluniad est, pro uiiiverso mundo, el pro quocumque
novai legis proniuigalioneui , el conlirnialio- loco. in quo eranl Juda;i dispersi. lla;c verô
neni, el ad perleclam ejus graliae cuinniuiii- seiili'iitia babel dillicile iuudamentuni, videli-

calioneui, qiiara nobis niorueral; eig<j l'adcju cel,legem novam lune obligàsse universum
lalione non debuil cessare lex velus, donec orbem, quod nobis verisimile non videlur,
ista omnia niysleria perlicerentur. L'nde nihil pertinel vero ad iibrum sef[uenleni, el ideô id
urget conlirmatlo. Nani lex eiiain velus, et cai- illum locum inipugnationem illius lundamenli
renioni* ojns non lantiini niorleni, el resur- 1 eniiuiiiius, quo deslruclo, ruil eliam hic nio-

reclioneni, sed etiaui Ascen^ioneiu , Spirilùs dus dicendi.es alio principio supraposito,

sancli advenium, vocaiionem geniiuni, et alia quùd lex velus non desiit obligaie nisi quandc»

niysleria nostrae salntis prophetaLanl et signi- lex nova obligare incœpil. Secundus modus
(icaLant : ergo vel sisli-nduni est in niorie, dicendi est, legem veierem obligàsse Judœos

vel ultra resurrectionem progrodicudum. Ne- usque ad perfeclani Evangelii promuigaiionem,

que verô necessariuui iuil ui uuines ligur* ideoquc in die penteco>tes nec mortuam fu.sse,

illius legis iuiplerenlur anle abrogalionein nec cœpisse abrogari. Ha:c vero senleulia sup-
ejus, aboqui non ccssàssel, donec niulia aHa ponil duo principia unum est, legem veie-
;

nivsleria cumplerentur, quod niniiura el ab- rem non fuisse morlileram usque ad illud lem-
surdum est ; aUàs usque ad ultiniaui resurre- pus; aiind est, non priùs fuisse mortuam quàm
ctionem boniinuui non luissel uiorlua, quia nioililt'ram , quai duo inleiiùs exaniinanda
illain eliam prsiigurabal. Non fuit ergo ne- suiit, nam bio non posseul sine coufusione
cessariuin ut ouines ligui;e esïenl impleUe, haclari, cl ideo henlenliam banc falsam tsse

sed iilie, qui' trant de pra;tipuis nivsleriis, sujq)onimus, quod eajt. 18 ostendemus, impu-
ueque eliam hoc solùni aiiendenduni est, sed gnando prie» ipiiè illud, secunduni principium.

maxime, ad promuigaiionem necessariara ad ierlius modus dicendi est, abrogationem legis

nova; iegis introduclionem, el exclusioneni al- veieris cœpisse iu die peuiecoslcs, non lanien
lerius. simul faclaui esse pro lulo orbe, sed succes-
2.'j. Dico ergo lerliô : Lex velus non luit sive crevisse, crescenle promulgaiione legis

abrogata loto teuipore post resurrectionem novai, consunnualamque esse quando legis

usque ad dieni peuleco>tes- In bàc proposi- novai promuigalio pro Judytis saliem cousum-
mala est. Quie fuit senlenlia Bonavenlurai,
tione non invenio coniradicenlem extra alle-
galos auclores, neque eliam invenio dillicul- Sioti. L'isequacium iu i,disl. 3, sumilurque

lalem , aul ralionem dubitandi , supposilà ex Bi'rnar. Episl. 77, cl llug. de Sancio M-
resoluiione in puncio praecedenli iradiiâ. Quia cior. Iib. 2 de Sacram. p. 6, cap. i. El illam

non luit lex nova prornuigala in illis quinqua- exislimo esse veraiu ix illo principio, quod
quàm obligalio legis veteris exclusa csl quasi for-
ginta diebus.post resurrectioneni, magis
maliler respeetu Jndjeoium per obligationem
jp die resurreclionis, ul ex Evangelio el Acii-
bus Aposlolorum conslal; ergo nec lex nova bgis novai. Quod ex parte in superioribus

juagià obligare incœpil in illis diebus usque ad probalum esl, scilicet, quoad hanc ucgaiio-
711 DK LEGIBUS. 71i

nem, quôd non priùs desiciil obligatio iiiiius lùm mortua sint, sed eliam morlifera. Ratio

legis, quàni cœperit obligatio alterius. Quoad aulem dubitandi esse potest, quia si morlifera
aliam verô partem, quani iiicliidit, videlicel, sunt, hoc débet oriri ex aliquo prœceplo po-

nunquàm durasse seu permansisse siniid obli- silivo, naturale enim non est, ut per se con-

gationem ulriusque legls, oslendelur in capi- stat, quia observare illam legem, non eral per

lulo decimo octavo, quia oportet priùs alia se, et inlrinsecè malum, unde si Deus voluis-

declarare. El ulleriùs pendel liaec sentenlia ex sel, potuisset illam simul cum Evangelio re-
alio fundamenlo, nimirùui, obligationem legis linquere. Oportet ergo ut prohibilio positiva

novae ita fuisse in mundum inlroduciam, ut sil. Al haec nuUa apparel, aut enim est juris
non simul universuni obligaverit, sed in die divini aut humani; non primùm, nullibi enim
pentecostes cœperit in Jérusalem, et postea scriplum est, nec Iradiium, quia lenipore Apo-
successive creverit, prout Evangelii verbuni slolorum non erat taie jus divinum, ipsi enim

divulgabatur. Hoc verô fundamentum in libro observabant legalia, ut videbimus. Secundum

sequenli tractandum est, et ideô de hoc pun- eamdem dilTicullalem, et non sa-
eliam habet

clo nihil in prœsenti anipliùs dicam. lis nam si hsec esset tanlùm praecepium
est,

humanum, posseï revocare illud, et legalia

CAPUT XIV.
servare, quod dici non polesl.
Utrùm lex vêtus non tantiun mortua, sed eliam 3. Nihilominùs dicendum est esse morlife-
mortifera si t. rum nunc servare legis veteris caeremonias.

l. Duobus modis potest lex aliqua revocari : Haic asserlio est cerla de fide, eralque jam
primo quasi privative tantùni, auferendo so- teniporibus Augusl. et Hieron., ut constat ex

lum imperium, et obligationem ejus. Secundo Epist. 89 Hieronymi, et 19 Auguslini. Unde

quasi contrarié ,
prohibendo usum ejus eliam cùm Hieronymus in Epistolâ Auguslini legis-
materialiler, ut sic dicam, id est, prohibendo sel, licere Judœis ad fidem conversis légales
opus illud, quod anlea praicipiebatur, vel pra;- caeremonias servare, ausus est ad Auguslinum

cipiendo, quod prohibebatur. Quando igitur scriberese legisse in suà Epislola aliquid quod

lex priori tanlùm modo abrogalur , diciUir sibi haereticum videbatur : Augustinus autem
mortua; quando verô posteriori modo tollitur, respoudit, explicando mentem suam fuisse

dicitur morlifera, quia illius observalio mor- loqui de illo duntaxat tempore, quo primùm gra-

lem animae afferret. Est igitur sensus, ulrùm tta fidei revelata est. El addil, progressu lem-
non solùui non teneantur Christiani legem poris faclam esse morliferam illam legem.
illam servare, verùm eliam teneantur illam Magnàque asseveralione aftirmat Hieronymo
non servare. Et ila quaestio universalis est de se nunquàm aliud sensisse, et anle Hieronymi

omnibus Chrislianis, tam ex gontibus, quam admoniiionem, scribendo contra Faustum , ila

ex Judseis originem trahentibus, quia eadem mentem suam déclarasse, sentions dogma hoc
est ratio de omnibus. Non est tamen ila uni- pertinere ad fidei verilatem. In eàdem senten-
versalis quaislio de omnibus i)r3eccpiis illius lia est Ambr. Epist. il et tribus sequentibus ;

legis. Nam de prœceptis moralibus cerlum est sunt oliam alii Patres infra referendi, et in

non esse morlilera , cùm poliùs necessarium cap. Majores de Baplism. opposita sentenlia

sit illa prœcepta servare in lege evangelicà. De vocaïur hseresis dainnala, ulique in Cerinto,
judiciajibus eliam docel D. Thom. dictii q. lOi, Ebione, et Nazaraeis ferè à principio nascentis
art. 3, non esse morlifera, licet sinl mortua : Ecclesia;, teste Hieronymo supra, et consed-
cujus sentenliam in hoc omnes sequuntur. El tiente Augustino, qui in lib. de llaeresibus ait

potest usu conûrmari, quia nonnulla praecepta hoc ex Ecclesiœ traditione constare. Praeter
judicialia relinenlur nunc in lege evangelicà, hoc verô potest fundari hajc veritas in lesli-

ut sunt aliqua impedimenta malrimonii, quota moniis Scriptura;, quibus ostendimus legem
decimarum, elsimilia. Ratioque redditur, quia veierem cessasse, adjuncià Ecclesiae inlelligen-
judicialia non ordinabanlur per se ad signili- liâ, quae interpreiatur, ita cessasse, ut non
candum, sed ad politicam ulilitatem, eliam se- solùm non obligel, sed eliam non liceat, nec
cundùm spéciales ac proprias rationes suas, Deo placeal usus illarumcaeremoniarum, juxta

et ideô simpliciler possunl ad eumdem usum illud Psalm. 59 : Sacrificiuvt, et oblationem no-

acceplari ab habentibus poleslalem. Ittisti, elc. Quod ita iulerpretatus est Paulus ad

2. Tola crgo haec quœstio ad cœremonialia Hcbr. 10, et latè prosequitur Justin. Dialog.
praeçepi^ rçvocalur, au iq lege graiiaç non 50- cun» Tryphon., el August. in Enarratione ejus-
 7lS i)È LECIBIJS.

dein l'satiiii. Et eodeni iilodo ox|ieii(lit llioro- net talis lisns perniclosuni niendaciulh, ctprd-
nymus lesliiuonium supra iraclatuni Jerem. cedit ex manifesta hocrcsi ,
quôd Messiîis pi'o-

31 Feriam, vel conmmmabo domui Israël, et

: missus nondùm vcnerit, conlra qiiani alibi
dowui Jiidœ leslamenlinu mvtnu, mm sccundinn disput;iium est ex professo. El praetcrea aliUs

testamrntum. quoi disjwsiti paliihus roritm. E\ usus ad hune ordinein perlincns, si illa legalia

quo colligil Ilicronymus, legalia esse morlifera fiant, abslrahendo quiilem à significalione fu-
non tantùm gonlibus, scd ciiani Jiulceis, qui- luri , lamen ut permanentia adhuc sub prse-

bus Deus ibi dicil, disposnisse Ipslamonliim cepli divini necessitale. Et de hoc etiam usu
noviini, per quod velus ita runipitur, ni co uli est certissima conclusio, et ratio ejus est, quia

non liceat, sicque sentit esse inlelligendam ille usus etiam procedet ex errore lidei contra-
ponderaiionem Pauli ad Hebr. 8. rio. Osiendimus enim esse de fide , legalia abo-

4. Ut anteni eamdem veritaleni ratione et lila esse et mortua , al verô quando fiunt illa

doctrinâ declarenins , adverlo iripliccm posse inientione, et opinione, creduntur adhuc vi-

dislingiii usum legaliuni : unus vocari potcst vere vel cpioad obligalionem , vel quoad insti-

onininù fornialis, seu fornialissimus, alius om- tutionem , et tolum hoc erroneum est. Reh'n-
ninô malerialis, tertiiis quasi médius, partim quitur ergo omnem formalera usum legalium
materialis ,
parlini verô forn)alis. Primus usus esse perniciosum, etmalum lanquàm fidei, et
est , si legalia fiant eodem spiritu , seu eâdem veritati contrarium.
credulilate, et cogitalione, quà à Judaeis fie- usus est, si res illae, quse per
0. Malerialis

bant. Et in hoc nsu possunt distingui très gra- legem velerem praecipiebantur, in usum assu-
dus. Unus si legalia fiant ,
ponendo in eis speni mantur, tum sine spiritu, aut credulilate illius
salutis , ac si per ea posset homo juslificari legis lanquàm duraniis, tum sine inteniione
apud Deuin , et quasi ad hune efTectum sufli- cultùs, sed ob alium finem, vel commoditatem,
cerent essentque necessaria, et de tali usu Et hic usus non est per se, et intrinsecè ma-
constat, esse mortiferuni , ac valdè pernicio- lus, sed de illo judicandum est juxta inten-
sum, quia est contra evangelicam veritatem, et lionem operantis, et alias circunislantias. Lo-
conlra necessilaleniredemptionisChrisii,juxta quendo enim in génère, duplex intenlio hîc
illud Pauli ad Galat. 2 : Si ex lege juslitia , ergo excogitari potcst. Ena est commodiias tantùn*
gratis Chrislns mortuus est. Undc etiam est illud corporalis, ut, v. g., si quis ad curanduai mor-
Pauli ad Galat. 5 : Si circumcidamini, CItristus bum tondeatur, vel abstineat ab aliquo cibo^
vobis niliil proderil. Quod maxime de hoc usu aut aliquid simile facial, et quod per se dam-
exponit Augustin, et plané colligitur ex verbis, nari, aut reprobari non possit solùm ergo ia :

quae slalim Paulus subjungil : Evacuati estis hujusmodi usu cavcndum est scandalum,
ia
à Christo, qui in lege justi/icamini. relique» enim nulla est per se maliiia,
dum-
5. Dices , bine sequi lalem usum legalium, niodô rêvera bonà fide procedalur. Alia
iuten-
ponendo spem in caeremoniis legis, semper tio esse posset ad simulandum, vel occultanduni
fuisse iilicitum, etiam eo lempore in quo ma- fidem, vel obligalionem ejus.
,
Quomodùvidetur
xime vigebat et obligabat illa lex, nunquàm llieron. dixisse, aliquando fuisse licitum
talem
enira justificare potuil; ergoinillâ spemjusti- usum j)ropler vitandam lurbationcm infirmo-
tiaeponere semper fuit iilicitum, et gratioeChri- rnm in fide, contra quemargumentatur Augu-
sti etiam venturi contrarium. — Respondeo, si stin, quia videiur sequi nunc eiiam fore licitum,
juslilicatio sperata fuissct virtute illorum sa- talem usum, si occasio similis occurrat vitandi
cramentorum , et ex efiicacià legis per se , et scandalum aliciijus neophyti, quod omninù jur-
sine Christo speclata; , concède semper fuisse dicat esse falsum cl erroneum.
pro c€rto et
damnalum talem usum. Si verù speraretur ex supponii, non fuisse àllieronymoadmiiioadum.
fide Christi protestalà, seu significatà per illa Quod sine dubio ita est, ipse ad summum di-
sacramenta, sic quoad circumcisionem sallem cil, ex dispensalione aliquando id licuisse, quod
non erat ille usus malus, vivente illà lege, an sit vorum, dicam cap. IG, et inde constabit
nuncautem morlifera est, cujus ratio consta- raiio à priori, ob quam talis usus malus est, ex
bit ex cap. 18, cl ulUm. Et hic est secundus qiio legalia ila ccssàrunt, ut etiam morlifera,
gradus Imjns formalis usùs. Tertius aulem, et fada sint.

valdè oiiam Ibrmalis esse potcst, si prœcepta 7. Torlius usus, quem voco médium, est, s,;,

illa servenUir ut adhuc pracligurantia , seu pro- cocrenioni;E veteris legis fiant ex iiiieniionQ
raitlentia Mcssiam venturum. Sic aulem conti- cullùs, et lanquàm religiosa; ciçromanice, noa
TH, Mil.
IIS DE LEGIBIS. 716

quidem spiritu illius legls, nec lanquàm baben- fine lionesto, quia ex prohibiiione factus est

tia in illû fiindamentuni, scd vel ex proprio malus, et actus malus non honestalur propter
arbitrio, vel ex aliquA consuetudiiic burnanâ, bonam inlenlionem. Item ex eodem 1-2, q.

vel ex prœceplo cl instiUilione Ecclesise. El 103, art. 3; el 2-2, q. 87, art. 1, quatenùs
ideô voco bunc usum niediuiu, quia respecta diflerenliani conslituil inler csercmonialia, et

legis veteris niaterialis esl, el lanien quoad il- judicialia quôd illa sinl morlilera, non verù
lam inlenlionem cullus fornialis dici potesl in baec. Quod necesse esl inlelligi de ulrisque
generali ralione religionis , el de boc usu esl materialiter speclatis respectu legis Moysi, lum
nonnulla controversia inler scholasiicos, an quia servare judicialia quasi ex necessiiale le-
sit omninô moriiferus, sive privalà, sive pu- gis Moysi, vel propler signilicationem, quam
blicà aucloritale bal. In quo duo dubia tangun- in eâ habebanl, esl mortiferuni, lum etiam
lur. Ununi an lalis usus possil inierdùni licere quia expressé dicit, judicialia non esse morti-
proprià auclorilale, seu devolione, 'sine alià fera, quia possunt imitari, seu acceplari ab
dispensalione; aliud dubium est, an sit hic usus aliquâ republicà propter comnioditatem hu-
ila probibilus, ut non possit Ecclesia illum manam qui usus plané materialis esl? ergo
peiinillcre. bunc etiam censet prohibitum in cœremoniali-
8. In priori punclo Cajelan. p. 3, q. 37, art. bus. Et cùm absoluté et indiilerenter loqua-
1 , dicit , non csso mortiferum uli circumci- lur, nniversaliter profectô loquilur, et maxime
sione, si fiai sine spirilii legis veteris, solùm ex circumcisionem comprebendit, quœ crat ex
quâdani intenlione imilandi Gbrislum. Quia prœcipuis caerenioniis. In bis autem omnibus
pia videtur et non habereinlrinsecam maliliam, supponil D. ïbom. illum usum cœrcmonia-
ncquc involverc errorem, aut mendaciuni. Et lium esse nunc prohibitum, quod nondùm
aliunde non apparei jus positivum divinum, generaliter probalum esl. Et ideô in spécial!
aut bumanun), quo lalis prohibitio sil facta. de circunicisione, el de illo modo ulendi illâ,

Adducit eliam Cajel. consueiudineni iElbio- potesl reddi ratio, quia ritus ilie non potest à
pum, scu Indorum Joannis Presbyleri, vulgô superslitione excusari, esto à judaico errore
del Persle Juan, qui circumcidunlur, el non excuselur.
piopiereacensonlur scbismalici, vel ba^reiici; 10. Quod declaratur in bunc modum, quia
luide lalis consueludo non videtur damnabilis, qui circumciditur ob Cbristi imilationem, vel
quia nec per se niala est, nec scandalum aflcrt in eà intenlione respicil Cbristum ut susci-
in illis regionibus, nec nobis débet alîeire, pienlem circumcisionem lanquàm sacraraen-
quia in bis rébus indiU'erenlibus liberura est lum quoddam à Deo instituUun, el sic vel non
unicuique provinciae suœ consueludine uli. évitai superslilionem judaicam, vel lallitur, et
Tlli auleni non utuntur circunicisione utlegali, oluditur, ac subinde in superslilionem incidit.
et ideô neque obliganlur ad totam legem, nec Probatur, quia non potest sic conformari Chri-
intentione legis eâ utuntur, nec inde spcrant sto, nisi intendal suscipere circumcisionem,
justitiani, scd solùm materialiter eâ utuntur, ut sacranientum à Deo instilutum , el boc
ut sic autem indifferens est secundùm se, ad- perlinet ad judaicum errorem, vel si hoc non
ditâquc extrinsecà intenlione honestà , fiel inlendit, non potest conformari Cbristo, ut
bona. Et ab bâc senlenlià non discordât Mé- suscipienli sacranientum, et sic vana est et
dina dicta q. 103, art. 4 ad 5, quiaEccl. tolé- superstitiosa intentio. Vel per illam inlenlio-
rât illam consueiudineni. Alii verù nioderni nem respicil Cbristum solùm ul afl'eclum illo
illam extendunt ad privaluni usum, ila ut liceat corporali vulnere, seu cicatrice, et sic quidem
alicui circumcisionein suniere propter morlili- non esl propria judaizaiio, tanien esl vana su-
calioneni, vel aliuni simileni finen». porstitio, (juia conformitas in illà solà niate-
9. Nihiloniinùs senlcnliam banc Cajelani ini- riali, seu corporali lœsione, aui alfectione,
probavi in 2 lom. 3 partis dicta q. 57 in Com- nullius virlutis bonestalem babcl neque in ali-
ment, art. 1, et simiUler improbat Solo lib. 2 quem honorem Cbristi cedit, et ila est cultus
de Jiist, q. 5, art. 4, in fine corporis. Neque Aut denique per illum
supersliliosus et vanus.
approbat Salmeron. ad Cal. 5, q. 3, et Yalen- aclum inlendit conformilalem ad Cbristum in
cia2, tom. disp. 7, q. 7, punct. 7, et alii. Et passione illius doloris el sic etiam est vana, et
sumilur ex D. Thomà 4, dist. 1, q. 2, art. 5, ilHcila inlenlio, quia si circumcisio in infantiâ
quaestiun. 3, ad 3, quatenùs dicit, non posse suscipialur, ul conformitas ad Cbristum re-
lionestari usum circumcisionis ex quocunique quirebai, sic nullus frucius animse est in tali
717 DE LEGIBUS. 718
conforniUale, quîa imlhini ibî est meritum, noc tifie, post part, ubi Innoc. III inquit, licct nm-
satisfaclio, ncc passioniiin niorlificalio, iioc lieres post partiim non tencantur ab ingressu
aliquM siniilo, cl alioqiii corpori iiocoro polcsl. tcmpli absliiicro propler legem Moysi , si la-
Undc ulloriùs etiam in œtale adiillà non esset men abstinere voluerinl , devotionem earuni
rationabilis inlenlio illius conforniilalis, ((uia non esse improbandam,— Respondelur lamen
non est liciluni lioiuini, parlcm corporis ab- facile separalionem illam , scu ab-tincnliam
scinderc, vd nianuni perforaro , ut in illo do- ab ingressu Ecclcsiaî propler aliquam corpo-

lore et passione Cliristo confornietur. Ncc ralem immunditiam , vel indeccnliam non pcr-
etiam est prudentiae opus velle imitari Chri- tinere ad caeremoniam legalem , sed ad hone-
slum niaterialiler, ut sic dicam, in omnibus stam circumspectionem , et moralem pruden-
suis aclibus, alioqui celebrcmus pascba, et tiam. Nec caeremonià legis consislebat in solà

comedamus ;ignum pascbalcni, quia ipse hoc illà sep;irationc , sed in modo et observatione
fecit, et siniilia, quse absurda plané sunt, sed dierum, et in aliis cseremoniis, quae in die
in his iniitandus est Chrislus fornialiter, ut sic ingressùs et purilicationis liebant. Quod magis
dicam, id est, in obedientiâ proporlionali, ut inseq. puncto declarabitur.
sicut ille servavit legem quœ ad lempus illud 1:2. Hinc enim statim suboritur aliud dubium
pertinebat, ita nos nobis dalam servemus, etc. propositutn, an salteni Ecclesiae auctorilate
Neque obsiat consuetudo illius nationis, aut inlerveniente, possit talis usus permitti aliquâ
tolerantia Ecclesi.ie, nam Ecclesia permissive ex parte, sive pf^r dispensalionem
sive per ,

se habel, quia in illo actu in rigore non inveni- legem delînienlem, seu acccptanlem lalem cœ-
tur error pcrlinens ad doctrinani, vel judais- remoniam pro Ecclesiae usu. Nam partem aflir-
mum, error autem practicus et moralis non mantem suadere videlur exemplum Aposlolo-
est tam clarus, ut non potuerit tolerarî, et per rum, qui prseceptuni dederunt fldelibus etiam
ignorantiam excusari, eô vel maxime, quôd conversis ex gentibus absiinendi à suflbcato
gens illa gravioribus laborat erroribus, à qui- et sanguine, Aclor. 15, quod tamen ad caere-
bus bactenùs non poluit per Ecclcsiam emen- monias veleris legis pertinebat. Nec refert
dari. quôd id fecerint propter vilandam offensionera
11. Atque ex resolutione hujus puncti gene- Judaeorum, et eo tempore quo legalia nondùm
raliier coUigo , nunquàm esse liciliun alicui eranl morlifera, ut paulù post videbimus. Non,
Chrisliano, vel alicui privatse communilati Ec- inquam, hoc salisfacit, quia illa observantia
clesiœ suo arbilrio ac priva ta devotione uii duravit in Ecclesia usque ad tempera Sylvestri,
aliquâ caeremonià legis veleris ex intentione ut constat ex concilie Gangren. eo tempore
cullùs, eliamsi nullus adsitaninius observandi celebrato cap. 2, et post illa etiam tempora
legem ucc utendi tali caîremonià in signiflca- fuit renovatum illud praecepium in couc. Au-
lione legali. Et consequenter sequitur legalia reli. 2, cap. 20, et concil. Vormaci. cap. 69.
nunc esse morlifera per se loquendo, etiam Nec apparet ratio, cur non possit Ecclesia
quoad usum hune, quem médium , vel niixlum illam abstinentiam praecipere , sicut alias prae-
appellavimus. Ita plané sentit D. Thoni. in cepit ergo eàdem
; ratione poterit aliam caere-
loco supra citato ex i, quia non de solà cir- moniam usurpare , si ad ornatum , vel ad
cumcisione , sed generaliter loquilur dicens alium elTectum aplani esse judicaverit. Sic enim
nunquàm (ieri licilas caerenioniasex intentione mulia caeremonialia Ecclesia inslituitati imita-
l)onà, quia malae jam sunt propler probibilio- tionem legalium , ut constat ex c. 2, cap. Siaa,
noni. Idcnique senliunt communiler theologi c. Solemniiates, cura aliis de Consecrat. d. 1.
in 4, dist. 3, Soto, et alii supra citali, vide- 13. In conlrarium verô est, quia hoc modo
turque sufficienler probari usu , et traditione non magis csseiit moriiiéra nunc praecepia cae-

Ecclesise. Ilem quia talis usus semper habet remoiiialia, quàm judicialia, conlra D. Ihomse
speciem mali , non ex accidenti tantùm , sed senientiam à ilieologis communiler recept;\m.
quasi per se, supposito Ecclesiae statu. Deni- Scquela palet, quia praecepia judicialia obser-
que est optima ratio , quia si talis usus in unà vata nunc ut legalia etiam sunt morlifera,
vel ailcrâ caremonià ex solà intentione ope- dieuntiir autem non esse morlifera, qualenùs
rantispossil excusari, vel approbari,càdem ra- illaemet actiones possunt per legem humanani
tione in quàlibet , et consequenter in onmibus, roiiovari et praecipi; ergo si hoc etiam polest
quia non est major ratio de unà quàm de aliis. licore in caeremonialibus, non magis sunt
Potestverô contra hocobjici c. unie, de Pon- morlifera quàm illa. Dic^s , ho esse licilum
'm DE LEGlbLS. 720

in judicialibuâ generaliter, el non solùni per loqui pûssunms, quia yel nuUa est talis pote-

ecclesiaslicam legcm , sed etiam per civilein stas, vel si est, nunquàm potest convenienter

in caercinonialibus raro posse id (ieri, et non ad aclum revocari, vel si interdùni potest,

nisi per legeni ecclesiasticam. Sed lire diffe- solùm est in aliquâ re minimâ , et propter ra-

rcniiaînon satisfarinnt, quia si licel renovare tionem moralem poliùs quàm caerenionialem,
unam.vel alleram caeremoniam, secluso spi- quae exceptio non impedit , quin régula dicta

rilu, et signilicaiione legali, cur non singulas, generaliter constitui possit. Hanc verô doctri-

etomnes? Nulla enim sulliciens ralio reddi nam totam in dicto capite explicabimus, et

posse videiur. Si aulem hoc adniilU\lur ,

pa- conlirmabimus.

rùm referet quôd haec caerenionialia per solani 15. Ex dictis verô possumus obiter inferre,

legem ecclesiasticam renovari, seu acceplari non solùm veleris legis caeremonias, sed etiam

possint, et non per civilem quia id non pro- ,

iilas, quae esse poterant inlego naturae, et prout

veniet ex majori cessatione caercmonialium in illà erant quasi substantiales, vel lanquàm
quàm judicialium, sed ex eo maleria caereino- signa specialia alicujus fidelis congregalionis,

nialis , seu religionis ad solam poteslatem ec- etiam cessasse, el esse mortifera in lege nova.
clesiasticam spcclat. Ergo non videtur posse Explicatur, quia in lege naturae poterat esse

illa differenlia suslineri, nisi dicendo judi- aliquod sacramentum in remedium originalis

cialia ita essemortua quoad legem veterem peccati, velle ergo nunc tali sacramento uti

ut possint per luunanam legem propter suam extra Baptismuni, perniciosumesset. Similitcr

utilitatem consprvari , et introduci ; cocrcmo- erant tune sacrilicia, et consequenter sacerdo-

nialia verô nullo modo possint , ideôque non tium illi tcmpore accommodalum; haec igitur,

solùm mortua , sed etiam mortifera esse di- et similia tentare in Ecclesiam catholicam
cantur. Et conlirmari hoc potest ratione quâ inducere, mortiferum esset, neque ullà huma-
D. Thomas probal dilFerentiam illam , videli- nà aucloriiaie licituni lieri potest. Non quidem
cet, quia 'udicialia non sunt prsecepta princi- propter signilicaiionem futurorum niyslerio-
paliter propter signilicaiionem, sed propter runi, quae jam facta sunl, nam fortassè non
aliquam utilitatem politicam , vel moralem ; eral in illis caeremoniis talis signilicatio, sei
cseremonialia verô sunt principaliter propter quia talis usus repugnaret institulioni sacra-
significationem. Et ideô priorum instauratio menlorum el sacrificii novae legis, ut in tertio
fieri potest sine pr*judicio veritatis fidei, non tomo tertiae partis latiùs declaravi. Ex aliis

verô posleriorum. Ecclesia autem non potest verô accidentalibus caeremoniis, quae ad orna-
aliquid instituere , aut renovare ,
quod sit in tum ordinantur, accipere potest Ecclesia quas-
praejudicium lidei, et falsam significationem cumque rationi consentaneas , et institulioni

contineat; ergo nulla caerenionialia instaurare Christi non répugnantes, sive aiitea in lege
potest. naturae in usa fuerint, sive non fuerlnt; hoc
\A. Resolulio hujus dubitationis pendet ex enim nihil ad honeslatem refert, ut per se
aliâ, nimirùm, an haec prohibitio sit ex jure constat.
divino, vel ecclesiastico , seu apostolieo, quod CAPUT XV.
dubium meliùs tractabitur in cap. 17, et ideô Ah lex vêtus fuerit semper mortifera, post inclioa-

ibimeliùs explicabimus immutabilitaiem hujns tam Evangelii promulgationem.

institutionis, el consueludinis quam ,
Ecclesia 1. DixiniHS, praecepta caerenionialia morti-
habet vitandi usum csrenioniarum legaliuni non
fera esse in lege gratiae. quia usus illorum
tanquàm mortiferum et à Dco reprobatum. solùm jam non vcrùm etiam est
est praeceptus,
Nunc ergo solùm dicimus, Ecclesiam non prohibitus tractanduni nunc superest, quando
;

posse caeremonias illas resuscitare , seu admit- illa prohibitio habuerit initium. Ubi siniul tra-
tere, saltem quoad eas, quae erant quasi funda- clanda est celebris controversia inter Hiero-
mentales et substantiales ,
qualia erant sacri- nymum et Augustinum, qui in hoc puncto di-
licia, sacramenta el sacerdotium , tuni quia versas liabuère sentenlias ,
quas inter se
repugnaret institulioni legis novae, tuni etiam epislolis mutuo missis dispulârunt, el unus-
quia in isiis eral principaliter signilicatio futu- quisque sontentiam suam acerrimè défendit.
rorum. De aliis verô socundariis caeremoniis , Occasioverô praedict;» controversia» sumpta est
quae sacra, vel observantiae dicuntur, non est ex variis factis ot dictis Apostolorum, quae hoc
lam certum ,
quôd non possint ab Ecclesia puncttim pro utrâque parte dubium reddnut.
usurpari, nihilominùs tamon sinipliciter ita 2. Nam ex unâ parte legiuius in Actibuç
721 DE LEGIBUS. 722
Apostolorum, post resurreciionem Doniini, cl 5. Aliundc vero videri potest, usum legaliuin
prœdicationcm Evangelii ipsosmet Aposlolos nunquàm licuisse, ac subinde mortiferun» fuisse
exerciiissecaerenioiiias légales ; ergosigiium est, post Cliristi passionem ex loco Pauii ad Gala-
co leinpore non fuisse inorliferas , sed i[i illo las cap. 2, ubi narrât, cùm ipse esset Aiitio-
leniporo jani erant nioitua'; eii^o non siniiil, dùx, venisse illùc Cepham, eumque priùs
sed priùsfuerunt morluuMiuàni niorlU'cnie. Fri- quidcm cum gentibus indifferenter conversa-
ninm antccedens palet Aclor. IG.nbiPauluscir- inm fuisse, et edisse, postea verô cùm venis-
cunicidit Tiniolheum, qui eral ex paire gentili, senl quidam Juda'i à Jacobo missi, inquit, sub-
et niatre judaeà fideli; et c. "Il, d.citiir I*;.uluni trultebat, et segregubat se limens eos, qui ex
sibi lolondisse in Cenchris capul, quia votuni circumcisione erant, quod vidons Paulus inquit :

habebat ; et capite 18, seniores Jérusalem taie In faciem et restili, quia reprehensibilis erat ; et
consiliuni dcderunt Paulo : Sunt nobis quatuor infra ; Ciim vidissem quod non rectè ambularent
viri liabentes votum super se , lus assumptis san- ad veritatem Evangelii, dixi Cephœ coram omni-
ctifica le cum illis, et impende in illis, ut raiant bus, etc. Ubi Paul, damnare videtur faclum
capita, etc. Et postea dicilur : Tune Puulns, Pétri tanquàm illicitum , et conlrarium veri-
assumptis viris , postera die purificatus cum illis tali Evangelii ;
quod non alià ratione dictum
intravit in templum, annuntians expletionem die- est à Paulo , nisi quia illa Pelri subtractio ad
nim puri/icationis , donec offerretur pro unoquo- legalium observationem pertinebat ; suppone-
queeorum oblalio; cl cap. Si, ait Paul, se vc- bat ergo Paulus, eo tempore jam fuisse illici-

nisse Jerosolyuiani eleemosynas facturus, obla- tam observationem legalium, nam si alicui
tiones et vota, et invenlum esse purilicatum in licuisset, maxime Petro, ad quem vel dispen-
templo. Quaeoninia faciebat Paulus , ne ollen- satio, vel interpretalio legum pertinebat. Ergo
diculo esseï .Judaeis, ut ipse consulit, 1 ad eliam quolibet tempore post Chrisli Evange-
Corinthios 10, suo exemple monens alios : Ut lium legaiia fuerunt mortifera. Probatur haec
sine offensione sint Judœis , et gentibus, sicut et consequentia, quia non est major ratio de illo

ego, inquit, per omnia omnibus placeo, non quœ- tempore, quàm de quocumque alio, vel priori,
rens quod milii utile est, sed quod multis, ut salvi vel posteriori.
fiant; et ideô cap. 9, de se etiani dicil : Et fo- 4. Non possumus autem hoc loco oraninô
etus sum Judœis tanquàm Judœus, ut Judœos lu- praetermittere, quin brcviter rejiciamus sen-
crarer; iis, qui sub Icge sunt, quasi sub lege tenliam quorumdam , qui, ut bujus teslimonii
essem, cùm ipse non essem sub lege , ut eos ,
qui difïioultateni effugorent, dixerunt Ceph.im il-

sub lege erant, lucrifacerem. Constat ei'go Pau- lum, de quo Paulus ibi loquitur, non fuisse
lum exercuisse legaiia. Petrum etiam illa ob- Petrum Apostolum, sed quemdam discipulum
servasse ex Actor. 10 coUigitur ; cùm enim in ex septuaginta, Pelri Apostoli gentilem. Ita

oraiione vidissct linteum, in qno erant (pia- rcfert (ex Clemen. Alexandr. libr. 5 Hippo-
drupedia, etc., et audivisset vocem sibi dicen- thiposion) Euseb. lib. 1 Histor. c. 12, et non
lem :Surge, Petre, occide , et manduca, ipse improbat ; apud Clementem verô nunc nihil
respondit : Absit , Domine, quia nunquàm man- do hoc reporinius, OEcumeni. autem in colle-

ducavi omne commune, et immundum, etc. Quod claneis epislol;\; ad Galat. in eamdem senlen-
perlinel ad légales observationes ; et capite liam inclinai, dicons habere apparcnliam, et
undecimo, fidèles qui erant ex circumcisione, illam sequitur Doroth. in Synopsi , ubi inter
disceptabant adversîis Petrum eb qubd introiisset septuaginta discipulos ponit Cepham, quem
ad viros prœputium habentes et manducàsset cum Paulus, inquil, Antiochiœ redarguit , ejusdem
illis, «luod est signum illos observasse legaiia cognominis cum Petro, et cpiscopus Cariœ fa-

usque ad illud tempus, quibiis non potuit Pe- ctus est. Et ex modernis secuti sunt banc sen-
trus aliter satisfacere, nisi divinani revelatio- lenliam Barthol. Camerari. in tract. deJejun.
nem eis narrando clrca gentiura vocalionem. cap. G, et Hector Pintus in Daniel, cap. 1. Fun-
Accedit, quod gravius est, quia licet Actorum danlur praecipuè, quia haec opinio est aptior ad
decimo quinto declaratum luerit, gentiles ad vilandas dillicullates, qu» ex illà narratione
lidem converses non fuisse obligatos ad ser- Pauli oriunlur. Item ad respondendum infide-

vanda legaiia, nihilominùsaliquod légale prae- libns, qui ex illà hisloriâ occasionem sumpse-
ceptum fuit illis iniposiluni, nlique abslinendi runt calumniandi Apostolos, vel quod in do-
à suffocalo, et sanguine ; signum ergo est non cirinà inter se dissentirent, ut de M.'»jcion«
fuisse tune raorlifera legaiia. rcfert lorlull., vel quod inconstantes essent
725 DE LEGiUUS. 724

nunc servando legalia, mine damnando, et secundo ascendit Ilierosolymam, ad Galat. 2;

nunc convctsando cum gcniibus, nunc se et poslea successit conlenlio cum Cepbà; ergo

sublralicndo, quod in Petro noiavil Julianus contigit decimo nono , vel vigesimo anno post
Aposlala, ut Cyrill. lil). 9 eonlra ilhnn relerl, Chrisli passiouem; ergo non poluit illa conlen-
in Paulo verù id notavit Porphyrius, teste Ilie- lio esse cum Marliali ,
qui jamdiù in suo epi-
ronymo. Denique facit prohâc senlentiâ, quod scopatu Lemovicensi residebat. Yerum quidem
Lucas in Actibus non narrât hune adventum est, Dorotheum non dicere, Cepliam illum
Pelri aposloli in Anliochiam , nequc conteu- fuisse episcopum Lemoviccnsem , sed faclum
tionem hanc inter Apostoloruni principes. esse dicit episcopum in Caria ,
quae est Asiœ

5. Haec verô sententia probabilis non est, provincia, unde non videlur de Martial! loqui,

quia est contra conimunem Patruni cxposito- sed de alio Cephâ, qui profeclù ignotus est, et
rum sentenliani, et sine fundanienlo, iniô con- omninô rejiciendus. Nam si aliquis forlassè ex

tra planum contextiim Scripturai, solùnujue ad septuaginla discipulis cognominalus fuit Ce-

fugiendam diflicultatem excogitala. El inpri- pha, non fuit alius nisi Martialis, ul reciè no-
mis Ilierony. ibi contra illam sentenliani dicit, tai Baron, tom. 1, anno 35, nu. 41, junclo
ncsciresealteruni vocatuni Cepbam pnclerPe- anno 74, nu. lo, el anno 51, 25. Constat er-
truni. Quod intelligendura videlur de Scripturâ go, illum Cepham, de quo Paulus loquilur ad

sacra, nani aliàs Martialis episcopus dicitur vo- Galat. 2, non poluisse esse illum, quem Euseb.
caïus cognomento Ccplia, nam in Epist. 2 ad 1. 1 Histor, cap. 12, inter sepluaginta et duos

Tolosanos in inilio ita seipsum nominal : Ser- discipulos numéral , ac subinde fuisse Petrum
vus Dei Apostoliis Jesu Clirisli, Martialis Ceplia, aposlolum.
ul habelur in tom. 3 BiblioUieeai Sancloruni. G. Maxime autem hoc ipsum convincit lex-

TJbi in prœfatione ad illas epislolas, ut notatur lus ipse bcaii Pauli, nam priùs nominal Jaco-

ex Aurel. episcopo successore Martialis in Vità bum, Cepham, et Joannem, et de his dicit :

ejus, referlur Marlialein fuisse cousanguineum Qui videbantur cotumnœ esse; ergo dubitari non
Pétri, el ab illo baptizatum, et magnà charilale potest quin ibi loquatur de Aposlolo Petro.
conjunctum, el inde posse conjeclare, illum Cur enim Martialem potiùs quàm alium ex se-

sumpsisse Cephae cognonientum, quod ipse sibi pluaginta discipulis inter très Ecclcsiae colum-
altribuit. VerùnUanien quidquid sit de auctori- nas ,
quasi per anlonomasiam posilas, nume-
tate illius inscriptionis, licet denius, inlerdùm laret? aul quomodô in illo numéro Peirum
ipsuni Marliaicm sibi assunipsisse cognoinen orailterel, qui erat omnium caput? Pniesertim

illud, non constat, nec anîrniari potest, illuni quia de illis tribus dicit : Cùm cognovissent gra^

conimuniter fuisse ita nominatum, el ideô veri- tiam, quai data est milii, dextras dedemnt milii,

simile non est, Paulum de illo fuisse locutum, et Barnabœ socletatis, ut nos in gentes, ipsi verb

prœserlim cùm sœpè aliis locis Pelruni aposto- in circumcisionem, etc. Ubi inprimis pondero
luni Cepham simpliciter vocet 1 ad Corin. 2, 5, vcrbum, Cùm cognovissent , et ex illo colligo,

9 et 15, cunique quasi per antononiasianj Pe- cum iUis tribus prcecipuè contulissc Paulum
trus vocaretur eo nomine, quôd et à Cbrisio Evangelium, quod prtedicabal in gcnlibus, ad
illi erat impositum, et idem quôd Pelrus signl- quod Ilierosolymam ascenderat, ut prœmise-
ficaret, ut Hierony. notât, Accedit, quod in rat ; maxime autem illud conferre debuit cura

eâdem vitâ Martialis referlur, annodecimo quar- Petro, ut per se constat; ergo necesse est il-

to à Chrisli passione, fuisse Martialem Ronià lum Cepham fuisse Peirum. Deinde expendo
missum ab Apostolis in Galliara, ut essel Lemo- verbnm, Dextras dederunt niilii, nam hoc jndi-

vicensis episcopus , ibique usque ad vila?. finem cal magnam auctoritatem in danle, vel divi-
vixisse; non ergo poluit Martialis adesse An- dente provincias, ul sic dicam ; haec autem au-
tiochiae, neque esse Cepham illum, cui rcslilit clorilas maxiuiè erat in Petro. Denique idem
Paulus, cùm ex narratione ejusdem Pauli con- convincit illa particula : Ipsi autem in circumci-

stet illud factura contigisse post decimum se- sionem, nam superiûsdixerat Paulus, Petro cre-
ptiraum annum à conversione suâ , ac subinde ditum fuisse Evangelium circuracisionis , et

post decimum nonum à passione Doniini. Nam Deum specialiter fuisse illi cooperalum in

conversio Pauli contigit biennio post resurre- apostolatu circumcisionis ; ergo non poluit

clionem Chrisli, el Iriennio post convcrsionem non comprehendi in illis tribus, qui sibi assum-
ascendit primo Hicrosolymam videre Peirum, pserunt peculiarem curam circumcisionis;

ad Galat. 1 ; deinde post quatuordecim annos ergo Cephas illis annuraeratus ,

non oral
725 DE LEGIBUS.
sub-
m
nibi Petrus Apostolus. Proxiiuè vcrù quod ad pracsentcm difficultatcm ailinci, non
juugit Paul. ; Cùm autcm venisscl Ccplms nmltùm referre quod ille Cephas fuerit Petrus,
Antiochiam, elc. ergo ibi etiam loquilur de vel alius discipulus. Nam licet isle essel Mar-
eoclem Pelio. Palet consequenlia, luin quia tialis, V. g., inde colligilur, malè fecisse se-
non est verisiinilc, in lani brevi conlexlu gregando se à genlibus, ac subinde videtur in-
transiisse ad aliani personani, sub eodcm no- ferri, jam lune legalia fuisse mortifera, de quo
niine, cl nunquàm alibi in Scriplurà sic no- est praesens controversia, quam, quia diffusa
minaiam, elcununagiià lolius hisloriae œquivo- est, pcr discursum sequenlium capitum distiii'-

calionc, luiu eliani quia cùm narràsset ca quai ctiùs tractabimus.

cum Petro gesserat Hierosolynùs , transiluni
CAPUT XM.
facit ad ea quaj cum eodcm Anliochiae Irans-
egeral, nani ideà praemisit acta cum Pclro An lex velus fuerit semper mortifera, ex quo Evan-

Ilierosolyniis, quia ad causam Anliochcnam gelium prœdicari cœpit, et traclatur sententia

conducebant, quam narrare inlendebat ergo Hicromjmi.

;

ipse conlexlus cogit ut Cepham illum semper 1. In hoc puncto fuit S. Hieronyrai senten-
intcUigaraus fuisse Petrum. Dcnique hoc etiara tia, in Comment. Epist. ad Gai. c. 2, el Epist.
convincuul verba illasequentia : Etshmlationi 89 ad Augustinum. Post Evangelium semper
ejus (id est, Ccphoe) consenserimt cœleriJuilœi, ita ab iniiio prsedicationis ejus post Christi mor-
ut Baniabas ducerelur ab eis in eamdem simulai io- tem fuisse perniciosura, et morliferum caere-
nem. Jam ex his verbis inlelligimus fuisse ma- nionias legis verè, et ex animo observare,
gnam Cephae auctoriiatem, et in eà Barna- quodtantàexaggerationeassueverat, ut contra-
bam superâsse, cùm illius faclum non solum rium censeat pertinere ad errorem Ebionis et
coeleros, sed etiam Barnabam quodamraodù Cerinthi. IJnde contra Augustinum lanquàm
cogeret ,
quod neque de Marliali , nec de magnum inconveniens , et hoereticum inferti

aliquo alio ex sepluaginta discipulis cogilari quod post Evangelium Christi benefaciant Ju-
potest. dœi credcntes, si legis mandata cuslodiant, liou
7. Meritù ergo sancti Patres neque ad rcsi- est, sacrilicia offerant, etc. Non invenio auiem
slendum haîreticis, vel infidelibus, neque ad apud Hieronymum propria Scripturœ tesiimo-
expediendas alias illius loci diflicultutes , illa nia, quibus hoc punctumspecialiler persuadeat,
frigidà evasione usi sunl, sed pro cerlo sem- sed illis tantùm teslimoniis utilur, quibus supra
per supposuerunt Cepham illum fuisse Aposlo- probavimus legem veiereni esse jam moriuam,
lum Petrum, ut constat ex Tertull. de Praescri- et non posse cum lege evangelicà conjungi.
plionibus adversùs haereticos c. 25, et lib. 4 L'nde lacitè inde infert , nunquàm potuisse
conlra Marcion. cap. 2 ; et I. 5, cap. 3; et ex verè , et ex corde servari sine discessione
Cyril. Alexand. li. 9 contra Julian. in One ; et à Christo, juxla illud Pauli ad Galat. o : Si
ex Hieronymo, et August. in Epistolis muluô circumcidamini, Cliristus vobis uiliil proderil ; et
missis, et in Episl. ad Galat., qui id supponunt illud : Evacuali estis à Christo qui in legeju^tifi-
lanquàm manifestum. Idem Chrysost. et Grœci camini.
omnes, Ambros., Anselm., D.Thomas, Rupert. 2. Deinde consecutionem illaro, quôd si lex erat
1. de Operibus Spirit. sanct. lib. 5, aliàs lib. mortua, erat etiam mortifera, nonnullis ratio-
1 de Consiliocap. 14, et alii moderni Lalini, et nibus obiter suadet. Prima est, quiaservare iilara
optimè Gregor. Homil. 19 in E/.ech. ubiin lau- legem jam mortuam verè, et ex animo, erat in-
dem Pétri eleganler dicit : Ecce l'auliis in Epi- juriosum Christo aclegiejus, quasi iila ad salu-
stolis suis scripsit, Petruin reprehensibilemjet Pe- lem non sufliceret. Sccunda, quia talis observaliQ
trus in Epistolis suis asserit, Paulum in his quœ contincbatintrinsecè perniciosum mendacium.
scripserat admirandum, quod latè prosequiiur. Nam illse cœremoniae veteris legis signihcabant
Dcnique omnes eliam scholaslici banc qusslio- Chrislum, ejusque mysleria , ut futura , el
nem tractantes, quos infra referemus, in hoc non ut fada. Unde qui illas verè, et ex corde
consenliunt. Neque refert, quôd Lucas adven- exercebat , scu observabat , co ipso signilica-
tum illum Pétri in Antiochiam, et alla, quae bat Chrislum nondùm venisse, vel non rede-
Paulus commémorât, in suà hislorià non nar- misse homines, vol aliquid simile, hœc onim
raverii, quia niulla eliam alla omisit, neque signilicaiio non erai sepa rabalis ab illis caire-
id est contra verilalem, el fideliiateui historiaî, moniis, si ut cœremoniae légales liebant : nam
ut Hierony. recté respondei. Addo denique per se primo eranl ad illam significalioncni
•^î bE LEGIbiS 7^28

iinpositae, cl per eam in ralione legaliuni ca;- Elisacus permisit Naaman Syro, ul simulare
remoniarum toiislitucbanUir. Tertiam ralio- posset se adorare in lemplo Remmon, adorante
nem praecipuo iirget, el rcperit Hieronym., rege suo.
*
quia si aliquando licuisset servare Icgaliajain 4. Denitpie directe etiam osiendit Hieron.
morlinca Judaeis conversis ad fidein, eliaiii banc simulationem Apostoloruni. Et iiiprimis
nunc licerel, quia non est major ralio de uno de Peiro ail, limorc compuisum per simulalio.
tempore quàni de alio. El ila ssepè infert con- nera, el condescensionem abslinuisse ab eo,
'

tra Auguslinum, ex ejus senlenlià sequi, licere quod facerc solebal; nam Paulus expresse dicil:

Jud«is lidolibus conjungere Icgem cuni Evan- Segrecjahat se timens eos ,

qui ex rircumcisione
gelio, eliam nunc, vel quod pcriudc est, leni- erant, et simiilaltoni ejus consenserunt cœteri Ju-

pore ejusdeni llieronymi el Augusîini. Quia si dœi, ita ut Barnabas duceretur ab eis in illam
Judœis lune licebat servare legalia, non ex simulationem. Ergo lotum illud ad simulationem
vecessitate salulls, sed ex comncludine solemni- factuni esl, el bonà iiUenlionc ad vitandum
tatis, ul ail Anguslinus, eliam nunc liccbil, scandalum Judyeorura. Neque euini id potuit

quia illa ralio semper durât. El idem est de facere Pelrus, quia crederei id esse necessa-
alià, quam solel tradere Auguslinus, scilicet, riura,jara enim per revelalionem didicerat
m illa lex semper in honorera habealur, nec Evangelii graliain gentibus esse communican-
videalur reprobari lanquàm à Deo aliéna, ut à dam, Actor. Ifl, iraô cap. 11, ipsemel Pelrus

inultis liaerelicis factura est. Quarta ralio llie- hoc ipsum alios Judœos docueral, el cap. 15,

ronyrai est, quia cseremoniae illse poslquàm cum aliis admillendos esse ad legem gratise

fuerunt mortuie, non eranl indifferenles, sicul sine onere legalium. DeindePaulum esse usuni

est ambulare, et aliae siniiles aciiones ; ergo càdera siniulalione consiiio Jacobi cl senio-
semper fuit aut bonum, aut malum ; non po- runi, colligit ex Aclor. 21, ubi cœteri dixerunt

test aulem censeri bonum colère Deura caire- Paulo : Vides, frater, quot mil lia sunt in Judœis,

moniis ab ipso jam repudiatis el rejectis; ergo qui crediderunt, et omnes œmulatores sunt leqis.

semper fuit malum. Es quo inlulerunl inferiùs : Hoc ergo far, quod
5. Atquebinccoaclus est Hieronynuis dicere, tibi dicimus, etc., ubi dederunt consilium de
quoties Apostoli visi sunt cœremonias illas purificalione el oblalione legali, et statim fru-

exercere posl Evangelium, non verè , et ex clum, et finem illius simulalionis signilicant

animo eas exercuisse, sed per simulationem. dicenles : Et sciant omnes, quia quiv de te audie-

Fundamenlum ejus est, quia pro cerlo crédit runt, falsa sunt, sed ambulas et ipse cmtodiens

Aposlolos in eo usa non peccàsse; peccàssenl legem. Ex quo loco constat, Paulum non fuisse

aulem , si veraciler illa observassent ,

juxla purilîcatum animo colendi Deura, sed hoc sirau-

dicta in prœcedenti punclo; ergo dicendum làsse,u t noraini suoel fauiae consulerel.ltem non
est, per simulationem id fecisse. ProbaUir con- babuisse animuni observandi legem , sed hoc

sequentia, quia hoc modo facile excusari pos- etiara simulasse, ul alii talem existinialionem

sunlà pcccato; nam simulalio inlerdùm liciia deillo conciperenl; vel cerlè, ut scamialum in

esl, non solîun in raalerià polilioà, seu hu- ipso non patercnlur. Hoc enim expresse vide-
nianà, sed eliam in raalerià rcligionis, si bono lur confiieri idem Paul. 1 ad Corinl. 9, dicens :

fine, et inlenlione liât. Hoc uliiinum probat Factus snm Judœis tanquàmJudœus, ul Judaios

Hieron. ex facto Chrisii Luc. 8, quando finxil hicrarer. El clariùs : lis qui sub lege sunt quasi

se longiùs ire ,
quœ fuit qu3e<lam simulalio. sub lege essem , cùm ipse non essem sub lege, ut

Item ex fado Josue 8, ubi Josiie cuni suo eos qui sub lege essent lucrifacerem, Gerebalergo

exercilu fugam simulatam ordinavil, ul iiosles se Paulus lanquàm exislens sub lege, cùm le-

jn insidiiscaperel, quas eisparaverat, unde sic galia observabat; ergo simulabat quod non

ëicilur : Josue verb , et omnis Israël cesserunt eral, bonà inlenlione, scilicet propler salutem

loco simulantes mctum, et fugientes per solitndinis Jud;eorura.

viaw, quod faclum reprehendi non polest, ut 5. Tandem applicat Hieronymus banc doctri-

constat etiam ex usu omnium genlium. Pro nam ad locum Pauli ad Galal. 2, et ex eà col-
materià aulem ca;remonia1i adducit Hiercny- ligit primo, Pelrum nihil peccàsse, segregando

mus factuu) Jcliii, qui simulavit se colère Baal, se à gentibus propler melum Judaiorum, quia
non facicbat animo servandi legalia, nec
velleque illi sacrificium oflcrre, quod lecilinsi- id

diosc(uldiciluriReg.lO)utdisperdevftcullores quia pularel, illud sibi esse necessarium ex vi

Baal. Addi eliam solel illud 4 î»cg. 5, ubi legis, sed solùm per dispensa toriapi simula-
V29 DE LEGIBUS 730
lionem, quse sibi erat licita, ut dcclaratum esi. hensi'bilis erat, legit eliam juxla Graecum, Quia
Et in lioc sensu ait Ilicionymiis, nsum fuisse rcprehensus erat, non ab ipso Paulo, sed à fide-
Petruni iionestàdispensatiune; per voceuienini libiis genlibus, quia graviter ferebant faclum
dispensationis non inlellexit propriam relaxa- Peiri ,
quia non intelligebant simulalionem.
tiononi alicnjus legis (ut Augustinus illuiu iii- Denique il la verba : Chm viderem, quia twn am-
lerprelari videtur) sed inlellexit poliùs prudcu- bulurcnt ad verilatem Evangelii, non intelligil
tem providentiam ila operandi, ut ncc contra llieronym. esse dicla propler Pelrum,
sed
legeni aliquam ageret, et inlirniioribus sesc proplcr Judseos, quibus ipse condescendebat.
acconimodaret per dictam simulationeni. Et 7. Alque banc tolani exposilionem lirrnal au-
conlirniari hoc polest, quia si Pelrus in eo facto ctoritale Grsecorum, quorum fuil anliqua, re-
poccarel, peccatuni iliud grave fuisset, aul sa- ferlque Origenem, Eusebium Emissenum, Di-
crilegii, aut perniciosi niendacii, aut gravis dymum , Chrysosl. et alios ad Galat. 2, Idem
scandali. Pelrus auicni lune non poluil peccare habcl Chrysosl. lloniil. 36 in acta, el lib. 1 de
niortaliler, cùni omnes Aposloli in die pente- Sacerdolio. El euni sunt seruli Œcunien. el
costes fuerinl in gralià confirmali ,
juxla re- Theophyl. ad Galat. Apud Theodorelum verô
ceptam docirinam scliolaslicoruni, quani Iradil niuiila est iilius loci exposiiio; désuni enim
D. Thom. in 3 dist. 1, q. 2, art. 1 ; et q. 24 de priora verba, et ab illis incipit exponere, Quo-
Verilat. art. 9, in 2 arg. Sed contra, et ad se- modb génies cogis judaizare, et ideô non salis
cundani, et sensit Ambros. lib. de Benedic. cerlum est quid ille senserit. In verbis autem
Patriarch. cap. 4, in fine dicens rApos/o//, quos illis : Quonium ergo hic quidem repreliendit, ille
Dominus à peccatorum labc mandavit, super lue ver'o repreliensionem silentio excepit , et iis qui
candidiores facti sunt, quos macula nulla postea ex Judœis crediderant, et iis, qui ex genlibus me-
siiscilavit, etenim lac temporale est : gratia aiitem dicamentum utile composilum est, in bis, in-
apostolorum perpétua manet. quam , verbis indical, medicamenlum illud ex
6. Secundo, infert Hieron. Paulum non conimuni consensu fuisse composilum, nam ad
verè, et ex aninio reprehendisse Pelrum, sed hune moduni loquunlur alii Grœci, re tanien
pià eliam simuialione, el ex prœmedilalo con- veràmens hujus aucloris pendet ex prioribus
siiio inter iilos, quôd inler se convenerunt, ul verbis, quae désuni. Clariûs id sensil auclor
Pelrus tanquiun circumcisionis aposlolus Ju- Conimenlarioruni ad Galat. quae nomine Alba-
daeorum fragililali condescenderel, et à genli- nasii circuraferuntur, et eamdem sententiam
bus in exleriori spccie segregarelur, Paulus supponil Cassian. collât. 17, cap. 2; insinuât
verô ei resisleret, eumque exleriûs reprehen- eliam Cyrillus Alexandr. lib. 9 contra Julian.
deret, ul hoc modo tanquàm aposlolus gon- in fine, ubi ad Julian. caluniniantem Aposlo-
liuni genlibus succurrere videretur, el ila los rcspondel, ignorasse ipsum artificiosissimam
ulrique tam Judaei quàm genliles inslrueren- in illis dispensationem, quam sic explicat : Non
tur, et uterque Aposlolus peculiarem populi enim aliud senliebat discipulus, sedtempestivè ute-
sibi comniissi curani oslenderel. El toluni hoc batur congruis dispensalionibus, etc. El ex recen-
consiiitun coniprehendit Ilicronyinus sub no- tioribus exposiloribus seculus est banc senlen-
mine honeslae dispensationis, et illud colligit tiam Isid. Clarus ibi, et ul probabilem défen-
ex illo fundamento, quôd Petrus non peccavit. dit Adam. Et ex parle seqnilur Cajel. similiier
Nam si non peccavit, profeclô id non ignora- ex scholaslicis eam probabililer défendit Maj.
vit Paulus ; ergo nec poluil verè illum repre- 4 d. 3, qu. et absolutè sequilur Adrian. in 4
hendere; ergo ex convenlione et dissiniuia- qu. 1, in princip., et inclinai. Ferdinand, epi-
lione. Item quia non est verisiniile, Paulum sco. Lucensis in adverlentiis iheologicis, quae-
voluisse reprehendere in Pelro, quod ipse sae- sito (), ubi inler dissiniulaliones, quai non sunt
piùs fecerat, nec videbalur eliam decens, ut mendaoia, ponit faclum Peiri, et fictam Pauli
Petrum seriô reprehenderet, prœsertim in re objurgationem.
non manifesté malà ergo verisimilius est
; id
CAPIT XVII.
fecisse ex prx'habiio consensu ejus. Denique
quia haec inlerpretalio, licet non colligatur ex
Lcgem vetcrem non semper post inclioatam prœ-
dicationcm Evangelii fuisse mortiferam, \ugu-
lextu Pauli, reclè accommodalur verbis ejus.
slini scntentia est, et vcra,
Nam quod dicil Paul. : In faciem ei restiti,

juxta Graecum legit, Secundùin faciem, id est, 1. Distinguil Augustinus dupliccm modum
in exleriori apparenlià. El illud : Quia rcpre- servandi legalia ; unusesl poncndo in illis spem
731 DE LEGIBUS. 732

salmis, alius simplicior, quem vocal ex con- vel ad prfedicationcm ipsius Christi non po-

suetudine soleninilatis. De priori crgo modo luisse sc'vare legalia sub hàc fide, vel spe, quia

docuit Angust. senipor fuisse inorliferuni ser- hoc repugnabat fidei, quam jam de Christo

vare legalia ut ad salulem necessaria, seu po- conceperanl, ut supponitur. Polerant verô

neiido in eis spem salulis, neque in liâc asser- fundariin fide vivà Kedemplorisjampraesenils

tione poluil Ilieronynius ab Augusliuo dissen- sperare salutem saltem secundam (id est, au-

lire, n;im generaliùs ipse lioc asserebat. Et gmentum gralioe, et glori.Tc) per observationem

ideô illam linùlationem redarguit, dicens se legalium ,

quamdiù mortifera non fuerunt,
nescire quid sit observare legalia sine neces- quia pro eo lempore religiosa erat observatio.

sitate, vel spe salulis : Nam si salntem non af- Et hoc cliam reclc probat ratio Ilieronymi
fcmnt, inquit, quid observantur ? vel quomodh, nam aliàs cur observarentur ? Unde neque in

ait, salutem non affemnt quœ observata marty-

,
contrario sensu loqui poluit Augusl,, quia ipse

res faciunt ? quod in suâ epistolâ scripseral Au- docei, pro aliquo lempore fuisse Judaiis san-

gust. Sed, ut supra dixi, tribus niodis potest clum et honesUim observare legalia, et hoc
illa limitatio Augustin! inlelligi. Primo, ul po- modo esse interdùm servaia ab Aposiolis;

nere spem salulis in legalibus ca-renioniis ergo negare non poluil, quiu per illam obser-

idem sit, quod ab illis exspectare jusUliam, et vantiam Apostoli merereniur graiiam et glo-

salutem sine si>iritu fidei Cbristi, et in hoc riam; ergo rectissimè poluerunl ex hàc spe
sensu semper illud fuit perniciosum, quia talis illas ca^remonias facere, et hoc est exercere

spes procederel ex exislimaiione, quôd per illas, ponendo spem salulis in illis, juxla hanc

lilteram legis Moysi possilquis juslificari, quod inlerprelaiionem, sicul polcst poui in quibus-

hœreticum est, ut docet concilium Trid. sess. cumque bonis operibus ex fideeleharilatefaciis.

6, cap. 1, et can. 1, et in superioribus dictum 3. Tertio tandem modo poterat spes salulis

est. El ideô non videtur loqui Augusl. in hoc poni in caeremoniis, tanquàm in necessariis ad
sensu, nam loquilur de modoservandi legalia, salulem, quamvis non per se sufllcienlibus, aut

qui cœpit esse perniciosus post inchoalam efficacibus ad illam. Et in lioc sensu inlelligi-

praedicalioneni Evangelii, ut ex verbis ejus ci- tur ab Augublino dicla proposilio, et Hiorony-

tatis constat; ille aulem modus servandi lega- mus, ul dixi, illam non improbal, sed solum
lia semper fuit perniciosus, et niorliferus, nam sentit, illam limitalionem non esse necessa-
semper coulinebat errorem cogiiare, quôd lil- riam , Augustinus verô illam addit, quia , ut

tera legis ad salutem sufficeret, qui et ad ju- slaiim dicam, ccnscl pro aliquo lempore cœ-

daismunj, et ad pelagianismum spécial, et ila remonialia non fuisse mortifera, licet fuerint

daranatus est à concilio Trident, supra et moriua, nam inde infcrt, eliam pro lune fuisse

à Paulo lotà Epist. ad Roma. et aliis locis. mortifera, si ul necessaria ad salulem fièrent,

2. Secundo modo polerant fieri opéra legis quia lalis observatio conlineret errorem, quôd
ponendo spem salulis in illis, non ex vi legis, legalia adhuc viverent , et essenl sub obliga-

sed ex vi fidei, cl gratiae Christi venturi, sive tione, seniiique jam illo lempore fuisse perni-

salus speraretur ex vi merili fidei per charita- ciosum errorem, Idque colUgit ex Paulo ad
exvi alicujusbenignœpro- Galat. 5, dicenle Si circumcidamini, Chrislus
teni operantis, sive ;

missionis Dei per Chrislum. Et hoc modo cer- vobis niliil proderit. Quod non poluit inlelligore

lum est non semper fuisse malum observare Paulus de circumcisione quocumque modo
legem, sperando salutem ex lali observatione, sumplà, aliàs ejus proposilia non fuissel pro eo

cùm aliquando fueril illa obscrvanlia ad salu- lempore universaliter vera, nam ipse circuin-

tem necessaria, et ideô eliam martyres lune cidilTimothcum, et nullum posuit illiobicem,
morlem suslinendo, ut quominiis Chrislus illi prodesset. Ergo loqui-
facere possel, pro illà

de Machabaiis Ecclesia profiletur. Al verô post lur de circumcisione assumplâ ut necessaria

Christi adventum, et praedicalioneni, semper ad salulem, et hoc déclarant praicedenlia ver-

fuissel malum exercere legalia, sperando ex ba : Nolile iterinn jugo servitutis contineri ; et

eorum observatione salulem fundatam in fide alia quai sequunlur : Evacuait eslis à Chiisio,

Christi ut venturi, quia jam illa fides falsa qui in lege justilicumini, id esl, in observatione

esset, et ila usus Icgalium sub hàc fide, sem- legis tanquàm necessaria ad salutem. Alquo
per post passionom fuit contrarias Evangelio. ila proposilio haec Augustini vcrissima est. An
verô cerla de fide, ul ipse judicat, in se-
Clarum autem est Judaeos, qui crcdebanl in sit

Chrislum, vel ad prîcdicationem Aposloloruro, qftenli cap. commodiùs diccmus.

}» DE L£G1BI'S. 734
4. De posleriori auiem modo scrvandi loga- non fuit iila mens Hieronyrai, alioqui repu»
lia ex religione, absque necessiiaie docot Au- guanlia dixisset. El ideô notavi supra non ac-
guslinus, non senipcr fuisse mortiferuni. El nt cepisse dispensationem pro relaxatione legis,

id ostcndat, supponil, Apostolos non ficlè, aut sed pro prudenli administraiione , et cauto
simulait', bod verè, el ex animo servàsse legalia modo operandi, Undc eliam D. Tboin. dicta
pro aliquo tempore post lucem Evangolii. El (ju. ili, art, i, Ilierunymum usum esse
dixil

hoc osl unum ex puncU», in quo maxime dis- lalè nominc sinmiationis pro quàcumque û-
seniit à Hieronynio, et cum illo conlendil. clione.
Praioipua verô ralio, quà nitilur, et quani 6. De Clirysostomo aulem veruni est, in
semper inculeal, est ,
quia allas lalis observa- aliis locis videri excusare à culpà mendacium
tio legalium mendacium, vel otliciosum, vel saltera ex dispensaiione Dei, nibilorainùs ta-

perniciosum conlineret ; non possumus aulem, men in pnesenti materià nunquàm dixil Apo-
nec debenms Apostolis mendacium tribuere ;
stolos fuisse menliios ex aliquà dispensaiione

ergo neque illam simulalionem. Major palet, divinâ, neque in hoc sensu de dispensaiione
quia œquè est mendacium, laclis conira men- loquilur, quam œronom/am vocat, quae vox non
tem aliquid signiiicare ad decipiendum alium, relaxationem, sed prudcnlem adminisiratio-
ac verbis menliri, quia iota ralio mendacii nem significal. Atque eodem modo in hoc
sumilur ex signilicalione conira menlem: uam puncto loquuntur alii Graeci. Imô verô etiam
quôd liât Jioc, vel illo materiali signo, verbo in aliis locis, ubi de mendacio dispensât©
scilicet, aut facto, accidentarium est. Et idcè Ghrysost. loquilur, ut homil. 55 super Gènes,
D.Thom. 2-2, q. 111, art. 1, simulalionem di- et Epist. 5 ad Olympiadem in eâdem signifi-
cit essequoddam mendacium, etaequè raalani. catione uli videiur numine dispensatiouis, sci-
Nec del'uit qui dicerel Hieronymum sensisse licet, pro speciali Dei providenlià et ordina-
mendacium oHîciosum propter necessitaiem tione, nam eàdera voce utitur et dicit : Dispen-
honestam dictum , aut factum interdùm esse sationem Dei fuisse imptendam. Unde cùm
licitun), et ideô non dubilàsse Apostolis di- factura et verba Jacob ostendeniis et dicentis
clam simulalionem tribuere. Et idem dicilur se esse Esau, vocal fraudem, dolttm, et simu-
de Chrysosiomo, quia in aliis locis videtur lationem, vel hijpocrisini (ut lib. 2 de Providen-
approbare mendacium per justam occasionem lià ) vel etiam mendacium, materialiier semper
dictum. Et ab illo lanquàm à praiceplore pula- has Aoces sumil, non formaliier. Ait enim
lur didicissc Cassianus illam falsam senieniiam quùd credebat Jacob se duci, et moveri à Deo,
de mendacio, quam ciiato loco lalè défen- et ideô se commitiebat divinœ dispensationi
dit. credebatque se non peccare, nec menliri.
5. Verùmtamen haec ratio sine dubio non Quia licet fortassè non omninô intelligeret
cogit, sisiendo in proprià et purà ratione men- myslerium, commiltebal se divinaedisposilionj,
dacii , nam facile est simulalionem illam à et juxta divinam menlem, quam Dei instiuctu
mendacio defendere. Et Inprirais de Hiero- saiiem generatira concipiebat, loquebaiur.
nymo mihi non constat, quôd in aliquo alio Sicut homo idioia, qui negat se fecisse quod
loco mendacium approbaveril, nuUibi enim occulté fecit, sciens ex testimonio hominis do-
apud illum boc iegi, aut ab aliis allegaium in- cti, responsionem illam posse habere vcrum
veni, poiiiisque in Epist. Co, videtur senien- sensum, licet in particulari ignorct, quis ille

iiam illam in Origcne reprehendere. Et inprae- sit, non mentilur generaliler intendens illud
sonli puncto expresse declaravit non esse negare, prout verum sensum habere poiesl.
mentis suae , Apostolis tribuere olliciosum Ad hune ergo modum piè poiest exponi Chry-
mendacium; ergo contra omnem rationem sostomus, cùm videtur approbare dispensaii-
est, illum invitum facere approbatorem men- vnm mendacium. Sed de hoc aliàs, nam in
dacii. Assumplum palet ex diclà Epist. 8!», pra?senli puncto nulla dispeiisatio divina ad
ubi ad Augustinum respondot : ^'on officiosiim viiandum mendacimu est necessaria.
mendacium, ut tu dicis, sed honestam dispensa- 7. Probo igitur ulterius , admissà illà sinui-
tionem ostendentes. El quamvis Augustinus iD non sequi necessariô mendacium, quia
lalione,
Epist. do apud Ilieron. et 19 inier suas repli- ad mendacium duosuni necessaria, el signiû-
cet, se non intelligcre quid sit ex dispensa- caiio falsa , et inteniio fallendi; neutrum au-
tione, sive dispensalivè simulare, nisi ex dis- lem in illo facto reperitur ergo. Major est D.
;

pensaiione mentiri , nihilominùs sine dubio Thomae 2-2. q. 110. art. 1 , et per se clara.
 DE LEGfBUS. 756

dummodô falsa signilicalio inlelligatur, falsain quâ procedebant ; ergo ut sic non exhibebant
significationem esse nccessariani,sallein exisii- signilicalionom falsam , eliamsi forlassè alii

malani , et intentioneni l'alleiuii vel rorinalem , illam conciperent. Declaralur exemplo supra
vel virtualem ,
quae includitur in volunlate di- tacto de fugà in mililià, naturaliter enim vide-

ceiidi falsuni, vel in volunlale exlubendi signa, lur significare liniorem, et desiderium eva-

à qiiibus sit falsa signilicalio inseparabilis. Pro- dendi iniiniciun : potest auiem inlerdùm lieri

balur ergo minor quoati priorein partem, quia potiùs ex desiderio aggrediendi liostemin loco

vel consideranlur iiht cccremoniic exlernce ut lutiori, vel cnin majori conimodilale, et auxi-

habentes signilicationem eximpositione divinâ lio, et ideô qui sic fugit, non exbibet signum

( uliqiie quatenùs iniposila erant ad signili- falsum; licet alii possinl illud sic concipere, et

canda nivsieria Clirisli lutiira ), vel ul babebant falli. Ita ergo est in pra^senti , nam licet illae

aliquam significationem naluralem, ut, v. g., cseremoniae poiuerinl lieri inlenlione judaicâ,

quôd sic opérantes erant Judsei, seu judaizan- et animo servandi legem, tamen etiam poterant
tes, neutio auiem modo eral falsa signilicalio fleri ex alià inlenlione, et ita erant signa a'qui-

in illis operibus , supposilà bonà inlenlione voca, non falsa.

operanlium. Non quidem prior (prœserlim 0. Altéra verô pars minoris de inlenlione

secundùm sententium Hieronymi), quia illae fallendi, non minus clara est ,
quia nec neces-

cœremoniae jam erant obolitai et reprobatae, , saria est ad illud opus , nec est ulla occasio

ita rêvera jam non trant signa publiée impo- proesumendi Aposlolos illam habuisse , cùm
sita ad significandum crgo jam usus iiiorum ;
non intendereni malum suorum fratrum , sed

materialiter lantùm inlentus non potcst dici commodum. Addo prœterea aliud esse iuien-

usus falsi signi, vel actionis, à qui sil insepa- dere alterum decipere, aliud praevidere aliuni

falsa signilicalio. Sicnt si vox alifpia fore dccipiendum , et illud permiltere , aut
rabilis

publicâ auctorilale niutarct, vel amittcrct anii- velle. Priinum ergo per se malum est, quia in-

quam significationem qui eam proferrel non cludil actionem decipientis , et ita supponit
,

diceretur falsuin signum exbibere , eliamsi mendacium ; talis autem intentio non est ne-

ignorantes mutationem indc conciperent falsi- cessaria ad hiijusmodi facta , ideô non débet
praesumi nec potest in Apostolis. Posterior
tatem, quia jam vox illam non signilicat, nec ,

loquens illud intendit , ut supponimus : ita autem prœscienlia , et permissio et ssepè ad-

•
ergo in illis cœremoniis jam non erat falsa miiti poteslsine ullà culpà, vel mendacio, quia

significatio ; ergo uti illis tanlùm materialiter, tune deceplio non est activa , sed passiva,

nouerai exhibere signum falsuin ad placitum. quam sibi imputare débet, qui facile crédit aut

8. Altéra verô pars de signo naturali proba- judicat. Imô forlassè inlerdùm velle, et cuperc

lur,quia naturalis signilicalio secundùm se ut aller decipiatur, me non decipiente, potest

spectata senqier est vera ; nam si vera non est, fieri sine culpà, quia maliiia mendacii ibi non

nulla profeclô est, quia in re ipsà non exislit, est, cùm ego non decipiam, nec tenear vitare

licet forlassè à videnlibus cogitetur. Est enim deceplionem alterius, et consequenler non est
signum ad etiam ibi maliiia injustiliœ, ut per se constat.
nota, et vulgaris differentia inler

placitum et naturale, quùd priùs pendet ab Maliiia autem odii proximi (quae sola super-

humanà impositione public'i, vel à communi esse posset in affeclu mali ad proximnm ) facile

hominum signum autem naturale vitari potest, si non ex affeclu odii, sed propter
usa et sensu ;

solet maxime esse efleclus respeclu causte, et vitandum majus malum , vel propter justam

vindictam aut defensionem illud desideretur.

in prœscnti boc tanlùm considerari potest, 11-
,

lius auiem signilicalio pendet ex verâ emana-

El sic facile excusantur mendacia , et peccata

Vndc idem effectua in insidiis, et simulalionibus, vel fictionibus,

tione effectùs à causa. si

possit ab aliis causis provenire , reverà illam quce fiunt in bello juslo; multô ergo facilius

à quâ verè émanât, ideôque in praisenli possit simulalio Aposlolorum ex-

lantùm significat,

licet alii decipi possinl, putanlos provenire ab cusari à mendacio, cùm nec intentionem deci-

aliis causis, nihilominùs illud dici non polet.t |)iendi, nec voluntalem deceptionis alienae ne-

signum falsum naturale, sed ad summum am- cessariô habuerint, sed sulliciens fueril prae-

biguuin, œquivocum seu incertum. Ita ergo ,

visio cum permissione. Denique nec intentio
virlualis fallendi potest illis tribui, quia non
cœremoniae illae, ut erant opéra quaidam, vel
effectùs sic operanlium , naUiraliler signilica- excrcebant actus, à quibus non posset separari

banl eorum cogitalionem, vel intentionem, à falsa signilicalio, quantum erat ex parte ipso-
757 >'!• '

rum, sed exercebanl ;iclus, qui polorani lia- eliam ipiia slalim explicatur, quoniodô Paulus

bere aliqueni usiim , cnin ali<iiiA verà sij^iiili- piicdicarcl discessioncm àiMoysiuliquedocens,

calione, vel sallem sine ullà sigiiilir.aiione faisà. iwn debere eos circumcidere filios suos , neque se-

El linec solel vocari simulatio inalorialis, et non cundiim consuetudinem ingredi. Hoc aulem non
formalis, el lioiiesla liclio, quâ inlerdiiiu usus erat docere logem Moysi esse malam sed vel ,

est Cliristus Doininus, et de illà eliain expli- jam non obligare, vel ad summum non opor-
canlur inulla fada Propiielaruni, el sanclorum terc illam servarc. Tum denique quia licet

virorum, quae in similibus aclibusà culpà ex- coiicedanuis, eliam ibi esse sermonem de falsis

cusanliir, quia non lalsuni signilicabanl , sed caluinniis. qua^ dicebanUir de Paulo, non vide-
verilateni ali(}uam occullabanl, aliain indioando lur posse negari, quin illi Judaei fidèles amu-
vclaliquid aliud agendo ad quod jus iiabebant, laiorcs legis , pugnareni pro legis necessitaie

ut eliam divus Auguslinus docot in liijris de et obligaiione , et sub discessionc à Moyse

Mendacio, el conlra Mendac, cl D. Tbom. comprelienderenl doctrinam , quôd lex illa jam
diclà q. 110 et 111, qui eliam ,
ul dixi, hoe non obligarel Jiulaeos; orgo lolum hoc voluit
modo excusai llieronyniuin. Igilurex purà ra- Paulusex consilio Iralrum vel refuiare, vel

lione mendacii probari non potest Aposlolos occuUare ; ergo non potest ab illo facto excludi

non fuisse usos simnlalione, exercendo legalia. aliqua simulalio, ex quâ alii sumerent occasio-
10. Accedit praelerea, quôd eliain su[)posila nein cogilandi Paulum ea facere ex obligaiione

Auguslini senlenlia non videlur posse negari legis.

quin aliqua simulalio in eo negotio interfuerit. 12. Et hoc confirmant verba Pauli Actor. 24,

Nam licel deinus Apostoios fecisse illas caere- ibi : Eleemosynas facturas in gentemmeam vent,

moniasex afleclu cultûs et religionis, ut Au- et oblationes , et vota, in quibus iiivenerunt me

gust. intendit , nibilominùs non possumus purificatum in templo. Per quae verba inlemlit se

dicere secundùm eunidein Augusl. illas fecisse excusare , quôd nihil egisset contra legem, ila

anime servandi legem lanquàin ipsos obligan- se gerens, ac si per legem obligarelur. Et idem

tem ut ex pisecedenii propositionc conslat. colljgere licet ex circurncisione Timothaei, Ac-

,

Aposloli autem quando illas cœrenionias facie- tor. 16, nam illam fecit solùm ul satisfaceret
bant, simulabant se observare legem tanquàin Judœis, qui pulabant esse iiecessariam homini

illi subjeclos ; imô vel volebant, vel sallem per- nato ex f(eniinà judaeà ; nam si Paulus tune
miltebant, hoc ab aliis Judseis videntibus illos auderet aperlè docere, circumcisionem non
acius , ila putari ; ergo haec sallem simulalio fuisse necessariam Thimollieo, illum non cir-
in illis aclionibus inlerveniebal. Minorproba- cumcidisset, siciit non circumcidit Tilum, ad
tur Actor. 21, ibi : Sanctifica te cum illis, elc. Galat. 2, quia erat pure ex goniili génère et ,

Et scient ovines, quia quœ de te audierunt , falsa Paulus semper aperlè docuil, geniilibus non
stint, sed ambulas et ipse ciistodiens legem. Dicel esse necessaria legalia. Denique videlur confi-

aliquis ex Augusl. supra Judaeos non solùm

,
teri Paulus hanc simulationem 1 ad Corinlh.
fuisse calumniatos Paulum, quôd legem non 9, dicens: Factus sum iis, qui sub legesunt, qua-

servaret , vel quôd praedicarel jam cessasse, si sub lege essem, cian ipse non essem sub lege ,ut

sed eliam quôd illam lanquàmmalam rejicerol eos qui sublege erant lucril'acerem, qmunow dici-

et contemneret : nam hoc significant verba tur esse sub lege, nisiqui obligalur lege, licet

illa : Audierunt autem de te, quod discessioncm fortassè è converso non omnis ,
qui obligalur
doceas à Moysi , id est, apostasiam et separa- aliqua lege, dicatur esse sub lege. Quid ergo

tionem. Hanc ergo falsani calumniam iioluit est ficri quasi sub lege , nisi ila se gerere, ac si

Paulusex consilio fratrum refuiare exercendo essel obligaliis loge, ila ul ii, qui sub lege erant,

legalia, et cuslodiendo legem, non quoadobli- existimare posseiit esse sibi simileni; ergo
gationem, sed quoad usum. quoad hoc erat qua'dam prudens simulalio.
illa

11. Verùmtamen hoc non dicitur cum fun- El similem exercuisse Pelrum salis expresse ,

damento in lextu tum quia , liccl Judaei inli- liabolur in cap. 2 ad Galat., ila enim segre^abat
deles illa raendacia sparsissent de Paulo, lanu'ii se à genlibus, ac si essel n cessarium; et

de Judaeis credentibus in Christum non est id lanien in lioc non peccabat propler deceplio-
verisimile. De illis aulem solis est ibi sermo ,
nem Judscorum, sed ad suinnuim raiione
cùm dicitur : Vides, {rater, quia millia sunt iii
scandali gentilium , neque Augusl. priori ra-
Judœis qui crediderunt , et omnes œmulatores iione accusai l'acium illud, sed laiiiiim poste-
,

sunt legis, audierunt autem de te, etc. Tum riori, ut infra videbimus ; ergo ex solà raiiouQ
im DE LEGIBUS. 740

deceptionis, vel mendacii non satîs excluditur nem non , sit mendacium, nec semper malum
talis siniiilatio. nihilouiinùs occultaiio talis vorilatis, qu.T ad

13. E\ alio verôcap. polesl ab inconvenienii fidcni pertineal, cum fictione contrarii crroris,

probari hœc proposilio Aiigustini contra Hiero- est prava occultaiio verilatis, quia cl est con-

nyinuni, supposilâ aliâ senlentià cjus, quôrt eo tra confessionem fidei debilam, et non est sine
tempore jam esseiit morlilera legalia , vel lioc injuria religionis chrisliana'. Quarto, bisacce-

modo argumentando , quia vel illo tempore le- dit malilia scandali. Nam si legalia erant mor-
galia , licet essent inorlua, non erant niortifera, tifera, valdè errabant Judaei, sive infidèles,
et sic absque peccalo poluerunl ex animo , et sive ad fidem conversi illis utendo ad cultum
vere fieri , et sic non oportet siniulaiionem fm- Dei videnles autem Apostolos exteriîis utontes
;

gere. Vellegalia tune eranimortifcra, et sic non similibus caeremoniis, valdè confirmabantur in

licebat ea simulare. Quod probatur ,

quia si suo errore; ergo malè faciebant Apostoli suo
erant niortifera, erant mala et probibita ; ergo facto externo illos confirmando, imô et illorum

nullomodo poterant licite fieri propter quem- errorem approbando. El conlirniatur, nam Ju-
cumque bonum finem quia non sunt facienda dœus, qui nniic utitur ca'renioniis judaicisad
mata, ut reniant bona. Rcsponderi potesl fuisse cultum, profilclur falsam fidem, et ideô Cliri-

prohibita, et mala, si fièrent, ut cœreraoniae sa- stianus , qui cum illo easdem cœremonias fa-

crae, et sub inlentione cullrts, non verô materia- ceretad fictum cultum, duplici ralione graviter
liler propter bonum finem facla, sicut supra di- peccaret, et confirmando socium in errore, et
cebamus posse aliquem nune tonderi, aut
,
cir- se judseum ostendendo, et profitendo; ergo
cumcidi propter sanitatem sine ullà intenlione hoc accidisset Apostolis, utendo ficiè cœromo-
cullùs. Sedhoc non videtur satislaceie, naniin- niis judaieis , quando jam erant mortil'erse.

primis lune urget valdè argumeutuni August., Unde tandem fil, ut à lali fictione non possit

quia si lune fuissel licita talis simulalio cullùs separari in eo casu malilia perniciosi menda-
judaici , etiamsi jam prohibitus , et morliferus cii, quia licel in aliis aclibus, vel rébus possit

esset, eliamnuncessel licita, si similis occasio simulalio maierialis separari à mendacio, ta-
lucrandialiquosJudaeosoccurreret; consequens men in usu cieremoniarum , vel sacrarum
est omninô falsum, et acriler damnalur ab Au- vestium cum exleriori fictione cullùs, non po-
gusi. et à Hieron. non admiltitur, ncc poiestab tesl separari falsa profectio ab externâ fictione
aliquo calbolico admitti, ut August. ait. Sequela factà per modum cullùs, quia eo ipso usus
palet, quia non est major probibitio legalium talis rei permodum signi, ac subinde per mo-
in hoc tempore quàm in illo, si in utroque fuit dum falsi signi, ut latiùs Iraclatur 2-2 qu. 2.

morliferus, quia semper est ex vi ejusdem prae- Neque apparel probabilis diflTerenlia, quai inter
cepii. Deinde est magna differentia inlcr usum banc et illam personam, vel inter boc et illud
materialem circumcisionis, v. g., propter sanita- lempus assignari possit videlicet quôd nunc ,

tem usum simulalumreligiosum ejusdem cir-

et sit magis publica , el evidentior repugnanlîa

cumcisionis, vel alterius similis cœremoniœ, ca^remoniarum veleris legis cum Evangelio,

nam in priori nulla estspecies, vel mendacii quàm tune cssel; parùm enim hoc refert, el

vel irreligiositatis ; in posteriori aulem, quid- per accidens est ad malitiam aclùs secundfim
quid fil de specie mendacii, est malilia quae- se speclali. Eô vel maxime, quôd ipsi Judaei

dam irreligiositatis, quia n(m solùm est contra eliam tempore Apostolorum directe aemula-
religionem colère falsum Deum quae dicitur
,
banlur caeremonias legis adversûs libertalem
idololalria , sed eiiam colère Deum falso cultu, Evangelii; ergo eliam lune fictio illarum cac-

quae est superslitio; ergosicùt est irrcligiosum remoniarum fuissel contraria professioni fidei,

et inlrinsecè malum fingere idololatriam sine si jam erant perniciosa.

animo adorandi, ila est irreligiosum, et inlrin- 13. Quocirca ralio haec urgenlissima est

secè malum, fingere superslilioiieu). supposito illo principio à Hieronymo posilo,

14. Tertio inveniiur alia inordinalio in illâ neque mibi videtur posse probabililer solvi,

fictione, quia videtur contraria confcssioni verae nec à peccalo excusari illa ficta simulalio illo

fidei, nam postquàm caeremonialia fuerunt nior- modo explicaïa. Neque exempla, quae pro sen-

ususeorum ad culium,esl superstitiosus

tifera, lenliâ Ilierouymi in ejus tertiâ propositione
secundùm catholicam fidem; ergo fingere ta- afferuntur, sufficiunl ad illam siniulaiionem ex-
lem cultum , est deficere in confessione fidei. ciisandam. Nam priora facla Chrisli Domini,
Unde licel occullare veritatcm per siniulaiio- Josue, et similia sunt facta bumana, quie per
9lt DE LKCmUS. 742

se non instiimintur, neqnc ordinantur ad si- nym. non posiiisse islam, sed allam, qnre licct

gnificandum, sod habont alios nsiis et fines, lierot ciun intentione colcndi, cam vocavil si-

propier quos honeslc ficri possunt sine signi- mulationcm dispcnsaloriam, quia solùm ex oc-
licatione falsà, el occuHando aliquani voritatem, culta dispensalione licebal. Sed hacc fuga, et

quain operans maiiil'o!^>ar(* non tenoliir, et ila aliéna est à mente llieron., ut constat ex ralioni-

solùin ibi est simulatiomaleriidis, qu;e noinine biis elexemplis ejus, quia non in hoc sensu usus
prudcniis (iclionis solet signifieari. Sccùs verô est noniine disponsaiionis, ut supra ostendi, et

in cscreinoniis falsse, vel prohibiiae religionis, est manifestum in Epistoli\ ejus. Est eliam gra-
qucE ex primariâ inipositione signilicant pro- tis conficla, et sine fundamento, quia imprc-
fessioncni ejus, el occultant vcram religionem, priissiniè vocalur illa simiilatio, nam qui opc-
quam quis proliteri lenelur. Undo ad facium ratur rem prohibitam dispensalione in lege,
Jcbu respondei D. Tiiom. 2-2, q. Hl, art. 2, non simulai, oliamsi dispensalio occulta sit.

non esse neccssarluni cxcnsare illiim h peccato, El procterca intcrrogo si usus illarum caerc-
quia malus fuit, el idolorutii cnllor, cpiod rcctè moniarum cral tune simpliciter prohibitus,
dicluiii est. Prccsertim, quia illc non facto, undc conslare possil Deum in illàprohibilione

sed verbis aperlè mentiius est, diccns : Achab specialiter cum Aposlolis dispensasse? Vel si

coluit Baal pariim ; ego autem colam eum nm- dispensatio non fuit specialis, sed generalispro
pliùs. Et infra Sacri/trinm grande
: est milii Baal. omnibus fulclibus in similibus occasionibus,
Dicitur auiem ibi récépissé à Deo relributionem frustra fingitur proîiibitio pro illo lempore,
icniporalcm, quia zelum aliquem iiabuil de- meliorqucprovidenlia fuil pro illotempore im-
slruendi culuun Baal, ut ibidem dicil D. Thoni. pliciler non probiberetalem usum, quia com-

Ait auiem Abulen. 4. Reg. 10, qu. 26, illud munis plebs non valebatdisccrnere justam oc-
mendaciuni Jehu non fuisse peccatum mortale, casioncm, vol nccossilalem oxercendi taies cx-
sed veniale. Ad exemplum auiem Naaman re- remonias. Et declaraïur ampliùs, quia vel ille

Sponderi facile polesl Elisgeum non approbâsse, ususillarunica'romoniarumexinlenlioneculiiis

vel excusasse factum Naaman. Cerlumquc est eral prohibitus, quia malus, et sic non polcral
non dédisse illiliceiitiamlingendi idololatriam, fieri licilus ex fine cxlrinseco , el dispensalio in

cura hoc sil intrinsecè malutn. Neqiie hoc si- illo. vel non eral possibilis, vel cerlè non est ve-
gnilicant verba Elisœi dicentis : Vade in pace. risimiie tam facile fuisse concessam : vel erat
Fuit crgo quaedam permissio, el signilicalio vo- malus, quia prohibitus, el sic procedit ratio
luntatis orandi pro illo Dominum, si talc pec- facîa, quôd frustra (ingilur prohibilio cum tam
catum aliquando comniilleret. Addil verù Abul. amplà dispensalione, pra^sertim cùm nullo les-
ibi. qu. 25, Naaman non yoluisse ficlè adorare timonio osîcndi possil talis prohibilio positiva
idolum, sed solùm cum domino suo genua pro illo lempore, et hune discursum laiiùs
flectere, non ad idolum, sed dominum suum, circa scquenlem asserlionem prosequemur.
et ad ministrandum illi in suo munere, quod IG. Retenio ergo priori, et commun! sensu
eliam est probabile. Ad alia verô ,
quae de simulalionis, seu ficlionis dispensativai, prscler
facloPelriibiasserunlur, eldefaclisetiamPauli ralioncm abinconvenientisumptam, el quia per
dicenius commodiùs in sequenlibus, prxterea se videlur indocens, lalcm lîclionom in talibus,
quse jam alligimiis. Propier qune omnia ali- el in tali malorià adinitlore, directe oslendere
qui conantur exponere Ilieronymuni, ul non possunnis ex Actibus Apostolorum in eorum
loquatur de culto ila ficlo, sed de vero, cl Apo- caeremoniis invcntam non fuisse. Nam in cap.
slolis liciio ex vi alicujus dispcnsaliouis, aut 18 Aclor. Paulus totondit se in Cenchris, quia
justae inierpretaiionis, ita ut simulationcm di- volum habebal ; nam quod fil ex volo, non lit

spensatoriam appelK-t usum, qui solùm ex oc- siraulatè, nec eliam lune factum est necessi-
culta dispensalione licehat. Quod insinuarevi- lalcad lollendum aliquod scandalum Judaio-
detur Hugo Card. ad Galat. 2, qui dicit intor rum, sed per se facium est ad volum implen-
Auguslinum et llieronymum csso coniradi- dum, et consoquonler ul res religiosa, et di-
clionem in verbisel non in re, iiam Angusli- gna voti matcria. Scio aliquos intoiprelari lo-
nns negal simulationcm realem, Hieronymus cum illum de Aquilà, elnon de Paulo, sed non
verô ponil simulationcm dispcnsaloriam, et ita refort, lum quia eliam Aquila in eo non pcc-
non loquuntur de eàdem simulatione. Simula- càssel, lum eliam, quia exposilio de Paulo for-
tio auiem realis in prsescnti essel illa quœ fie- tassèost probabilior, eanique llioronyums sup-
ret sine intentione cultûs; ergo sentit Hiero- ponil. Scio eliam aliquos dixisse, tonsuram
 GIBUS. m
illam non fuisse cseremoniani legalein, neque posl aliquod verô lempus facta esse moriifera.

eâ inlentione fuisse volo promissain , sed i)ro- llac osl manifesta sentenlia D. Augustini cita-

pter aliquain corporis luimilitaloni, vei niorli-

lis locis, (juani seculus est Beda ad Galat. 2, et

licalionem. Hoc lamen inpriiiiis non valet ad ibidem INicoiaus de Lyra et Hugo de Sanclo

defendendani senlenliam lliero., nam ipse al- Victor, li. 2 de Sacram. p. 6, c. 4, et li. qu.

legal illum locun» inter ea quibus probal, Pau- in Epist. ad Gai, c. C. D. Thom. ad Galat. 2;

lum caeremonialia exercuisse. El consentit el 1-2, qu. 105, art. 4 , ad 1 ; et ibi Cajet. et

August. et ferè onuies auctores id pro certo alii comniuniter. Solo li. 2 de Jusl. q. 5, ar. 4.

supponunl neque aliud habet

,
fundauien- Victor, in summâ quarti agcns de Baptismo à

lurn in texlu, vel in mateiiâ ipsâ, quœ secun- princ. usque ad q. Il, eteamdem sentenliam
dùni se sunipla videtur valdè differens, el seculi sunt comniuniter scholastici aniiqui in

inepta ad volum, et ad corporis afllictionem et 4 d. 3, ubi Bonaven. art. 5, q. 2, Scot. q. Au-

ad Dei cultuni, seclusà institutione, ratione reol. q. 4, dub. 3, et magis inclinât Major, q.

cujus ad religiosam caeremoniam pertineret. 1. Item Bich. in 4, dist. 1, art. 6, q. 4; Palud.

17. Prœterca hoc confirmât alter locus q. 6; Gabr. qu. 4, art. 4, dub. 3; et Joan.
Actor. 21, ubi Jacobus et seniores consiliuni Arbor. tom. 1. Theosoph. lib. 5, ca. 20, ac

dederunt Paulo, ut purilicaretur, etc. Nani lo- deni(iue moderni ferè omnes tam scholastici,

quebantur sine dubio formaliter de caerenionià quàm exponentes ca. 2 ad Galat. et loca Acto-
legali, et non sub alio liiulo, vel mortilicalio- rum saepècitata, hanc sentenliam approbârunt.
nis, velsimulationis, ut palet simili argumcnto, Est autem hujus sententia; sensus, legem ve-

dicunt enim : Siint mbis viri quatuor votum lia- lerem non fuisse morliferam statim à passione,
bentes super se, ulique de sanctificatione legali vel resurrectione Christi, neque à die pente-
faciendà, et addunt : His assumplis, sancti/icu cosles, nec per plures annos posl incboatam
te cum mis ; et poslea de Paulo additur : Puri- promulgalionem Evangelii, etiam in illis locis,

ficalus cum illis intravit in tewplum, etc. Et civitatibus, vel provinciis, in quibus jam erat
ilerùm c. 14, ipse ait ; Invenerunt me puriftca- divulgalum, etohligariincœperat. lia explicant

tiim in templo ; ergo verè fecil illam caeremo- dicti auctores. Et videtur probari sufficienter
niam legalem, sicut alii, nam boc etiam in ri- ex dictis in proposiiione prsecedenli : nain si

gore signilical nomcn Purificutionis, el idem Apostoli exercebant legalia, non fictè, sed ex

argumentum sumi polesl ex nomine oblaiionis inlentione cuilùs, reclè à posieriori infertur,

et 10//, nam unumquodque in suâ propriclate non fuisse prohibita, nec inlrinsecè mala, seu

sumendum est, nisi aliquid necessariô obslet. moriifera, quia cerlum est non peccâsse, nec
Denique expendenda censeo in cap. 21, illa errasse Aposlolos in illo usu. Tum quia si pec-

verba Jacobi, ubi postquàm sentenliam suam càssent, illud tuissetpeccalum grave, ut osten-

dixerat circa libertatem à legalibus, subjun- sum est, quod répugnai coniirmationi Aposto-
git : Moijses enim à temporibus autiquis habet in lorum in gratià. Tum etiam quia redimdàsset

singnlis civitatibus, qui eum prœdicent in syna- in communem lapsum Ecclesise illius temporis,

gogis, ubi per omne subbatum legitur. Nam per et non solùm in moribus, sed etiam in doclrinâ,

hœc verba apertè significare voluit, non fuisse quia Ecclesia illo tempore comniuniter sentiebat

pro tune factam mutalionem in legalibus sal- id esse licilum. Et hoc modo videtur niihi pro-

tem quoad legitimum usum illorum respeclu bari bsec pars salis efficaciler ex locis Aclor.

Jud*orum, etiam conversorum ad fidetn , ac 15 el 12, si attenté expendanlur, ut illa in Une

subinde licilum eis fuisse illorum usum pro- prsecedentis puncti pondéra vimus.

prium et legalem, et ideô ad solos gentiles scri- 19. Batio verô à priori est, quia ut illae cse-

bendum fuisse, nam Judœi per ipsiusmet legis remoniae non sunt factae inlrinsecè malai ex

dootrinam paulatim instruendi erant, et ab usu vi niortis, vel resurrectionis Ciirisii neque ex
legalium abstrahendi. Utreciè Chrysost. nota- vi oLligationis novae legis introductae inaliqui-

idem etiam Beila sentit, et moderni se-

vit et bus locis per incboatam promulgalionem
quunlur; hoc ergo modo approbatus est tune Evangelii in eisdem locis, ne(|ue etiam erant

ab Aposlolis talis usus; ergo eodem modo est tune malae, quia jam prohibita^ pro illo tem-

ab eis interdùm usurpatus. pore; ergo non erant moriiferae. Prima pars
18. Secundo, hinc colligit Augustinus, cae- probatur, quia nulla est ralio, qux lalem in-

remonalia legis non fuisse à principio Evange- triusccam nialiliam oslendat ,

quod non polest
liimorlifera; sed aliquo tempore fuisse licila, meliùs probari, quàm respondendo ad rationes
us DE LEGIBIS. UM
ndiluctas in sccndà proposiiionc Ilicioiiyini. Salis ergo osl «piod reiinerenl significationom

Ad primani ouim ncgaiiiiis, laloiii usiiin lega- moralem, cl quasi iitlor;ilem, el fun(l;inionta-

linni fuisse |)roilloloinport'ii)jiiii()sutii Cliristo, lem, el qurd lignra'em p;irl!ciparcnt prout

aut graliae ejus, non enini fiebant lune legalia, esse potoral lempori et porsouae accommodaïa.
quia piiiarenlur ncces<aria ad salutom, ae si De leriià aulem ratione llieronymi staiim di-

gralia Clirisli, ejiisque fides, el oLscrvalio logis cam, noganda est cnim sequcla nimirùnï ,

gralia' non sudlccret, sed relinebanlur tanlùni eliam nunc iiias crorcinoiiias non esse morti-
ad eiiilnni Dei, et lionorcni ejusdeni logis, ne foras; (>sl cnim longé diversa ratio de tiMnpore

viderelur lanquàm niala subilù rcprobari, iil post snlTlcienler prxdicalum Evangelium et
Aug. docuit. Ad secundain siniililer noganiiis, de illo priori ; nam poslca facla est proliibilio,
illas Cicremonias falsuni aliqtiid tune signili- ul dicemus, el Svnagoga cuin sullicienli ho-
câsse, aliàs eirennieisio, et niulla» oblaliones, nore sopulla fuit. Denique ad quartam ralio-

vel saerificia fuissent niortifera anle Chrisli nom de indifierentià aciionum rcspondemus
mortcm, quod nemo dicit, nec dici potest. Se- cum Augusiino, ca;renionias illas quoad boni-
qtiela autem palet, quia ilkie caîrenioniœ signi- latcm et maliiiam fuisse indilTerenles scckisâ
ficabant aliqua niysteria Cin'isli ul futura, quie inslilutione, post illam verô fuisse de se bonas,
jam erant facla, Dicendum ergo est (sicul su- etnihilominùs poluisse esse indifférentes quoad
pra de circunicisione diximus) cceremonias il- obligalionem ,
quia poluerunt non prxcipi,
las co teniporc relinuisse rationein litteralem, noc prohiberi, et hune slatum habuerunt pro
el significationeni moralem, quse erat quasi illo tempore, ul raagis ex resoluUone sequenlls
fundamenlalis in illà inslilutione, et ila adhuc capiiis constabit.

conlinebant cultum legitimum Dei, et signifi- 21. Supcrest probanda altéra pars de pro-
cabant subjecUonem, et rcverenliam illi débi- hibitione positiva, quae sufiicientcr eliam oslen-
ta m , el inleriorem cultum, el sanclificatio- diiurpor solam negationem, scilicet, quia talis

nem à peccalis, et illorum pœnilenliani, vel prohibilio pro islo lempore facla in Scriplurâ
recogniiioncin beneficiorum Dei, et similia, non habelur, nec aliquà hislorià, aul probabili

qu?e in omni tempore locum habenl. Quod leslimonio suaderi polesl. El pr;oleroa non erat
Ycro allinelad signiHcationeni Chrisli, et myste- lune necessaria, iniô nec consonlanea suavi
riorum ejus, vel jam illani non habebani, quia providentiae Dei, quia, ut August. re?lé dicit,
finiia jam erat inteniio iniponentis quoad non expcdiebat lam subilô ficri prohibiiioneni
banc partem, vel cerlè ex inlenlionc offeren- illam, ne cocremoniac logis ita abominabiles
lium explicita^ vel iniplicità, illa significalio existimarenlur, sicut cœremonioc gontilium.
polorat abslrahi à dilTerenlià fuluri lemporis, Item qu'a oral dilficillimum taniâ celcritale
et signilicarc mysteria quoad subslanliam et avellerc tolum illum populum ab antiquà con-»
existenliam eorum pro aliquo tempore, abs- suetudine, quœ illis maxime cordi erat, elalio-
Irahendo ab lioc, quôd jam essent, vel non qui non erat conlra rationem naturalom, et
ossent facla. Sicut in maiorià de Fide diciiur sine inconvenienti tolerari poteral. Denique
(et insinuât D. Thom.2-2, q. l,art.5, ad 3, Ju- quia fierctmullô dilficiliorconversio Judoporuoi
dfcum in nocte nalivitaiis Chrisli credentem ad fidom Chrisli sine sufficicnli causa. Et hce
Messiam esse venturuni, poluisse ex fide cre- rationes salis insinuantur in Aclibus Aposto-
dere, abslraliendo à dilTerentià fuluri tempo- lorum ,
praiserlim in cap. 21. Sicul eniu) pro-
ris, quatonùs includii nogalionem rci jam fa- pier simiies rationes Apostoli exorcobant le-
cla;, quse abslraciio multù facilior est in factis, galia, et ex illo facto coUigimus non fuisse
quae incompicxè significanl, quàm in vocibiis lune prohibila , ila eliam crodimus ob oasdem
complexé siguificaniibu^. causas prohibilionem fuisse dilalam.
20. Diccs ergo : Jam non fiebant iil« cœre- 22. Sed quaîrol aliqiiis, an hoRc pars inlelli-

moni.x' ut legalis, quia non fiebant propier genda sil, de solis Ju<Ucis, vol eliam de gen-
significaiionem futurorum, à Icgislatore inten- libus, inlerdùm cnim auctores significanl dis-
lam. — Uespondolur inpiimis salis esse, quôd tinclionem conslilaendam ialor Jubvos et
lièrent ex inslilulione iliius logis , licet non gentilos. Nam Judx'isperiiiilti.'banliir logalia eo
fièrent secundùm omnem significaiionem. Si- tenqiore, quia à paronlibus i!Ia accoperant, et
cul circumcisio Chrisli, et puriiicalio Virginis solomni consucludino oa servaverant, el à Deo
légales fuerunl, licet non signilicarent in illis receperanl, ideôijue difficillimè potoranl subilô
personis totuni id, quod in aliis signilicabant. ab eis niovcri, ut dixi. Ihpantom rationes non
TH. xiu, U
m t)t LEGIBIS.
legalia niorllfera, nihilominùs pro genlilibus
748

habenl locum in genlilil)Us, cl ideo usus lega-

suflicil generalis ralio quod anlea poleranl
liuru scniper à piiîiciplo ccnsctur
illis prolii- ,

vitlebalur dcmiô pio- licilè proliteri illam legcm. Unde si pro illo
bilus, (inia iiiiUioiiuljiio
legcm jam niorluani. Iloin quia non po- tempore quo jam incipiebat lucere Evangc-
,
lileri
nisi lium, ali(piis gentilis nondùni Cbrislianus lle-
terant licilè niisceii cairemoniis jiidaiois,
assuinptà piiùs circumcisione , qusc oral pro- ret proselytus Judœorum,- in hoc non pecca-
rct, quia non eiat facla specialis proliibilio;
l'cssio lolius legis, nam illa profossio non
pote- illi

convenue cum prolessione Baplisnii, ergo licel id facerel posl susceptam lidem
ral reclè
principaliler obligabanlur. Et liane Cbrisli, non peccarel, dummodô non facerel
ad quani
differentiani inter Judacos et genliles suadere
ex falsà fide, ponendo ibi spem salulis, exi-
stimando esse neccssarium, quia per se
vidclur alla din'orenlia, qua> ex Scriplurà ob-
sibi

servalur inter Tiniolhauni et Tilum nam Ti- ,

eliam respeclu illius non invenitur prohibi-
iiiolhicuin ex parle judaeuni facile circumcidit
tum.

PauUis Actor. 18. Titus verô pure gentilis non 24. El confirmatur primo, nam Aclor. 15,
eliam ubi in concilio Apostolico ex professo tra-
est perniissus circumcldi ab eodeni Paulo
conipclleniibus falsis IVatiibus, ut dicitur ad clatum est de usu legalium respeclu genlium

Nam hoc ideô ita factum videtur, quia solùm declaralum est non fuisse, nec esse illis
Galat. 2.
necessarium, ut palet ex verbisdecreli Visnm
circumcisio, quoc lune pennittebalur Judx'o,
:

Sal- est Spiriluisancto, et nobis, nihil ultra vobis iinpo-

jan.i prohibebalur gentili. Et hoc sensitibi

dicens Tilum et gcnlilem nere oneris, etc., quibus nécessitas tollitur, vel
mer. dis. 22, ad 7,

quemcumque non solùm non poluisse lune nulla esse declaraïur, non lamen proliibilum
cogi ad circumcisionem, verùm eliam nec
ibi est gentili, quin , si volunlariè vellet laie

licilè circumcidi, licel vellet. Quod videnlur onus assumcre, posset id facere. El in Epist.

eliam confumare illa verbaad Galatasquinio : ad Gai. semper damnatur asserere hoc esse
cimnurida- necessarium genlibus, vel cogère génies judai-
Fflo Paubis dico vobis, quoniam si
miui, Christus vobis nihil prodeiit; ibi cnim zarc; volunlaria autem professio pro illo tem-

Pauiiis ad solos genliles loquebatur, et simpli-

pore nullibi damnatur. Confirmalur secundo

ciler ioquilur de circumcisione legali sine alià

nam Hieronymus afiirmaus legalia fuisse mor-
jam fuisse tiferaà principio, indifTerenier deJudieis et de
reslriclione; ergo absotulè indical
probibilam. Unde Salmer. supra dis. 23, genlilibus Ioquilur. Auguslinus verô id ncgans,
illis

ex sentcnlià Auguslini dic'.t in illo primo tem- et è converse aflirmans pro illo primo tempore

pore licuisse Judœis nti legalibus, non verô fuisse licita,simpliciler eliam Ioquilur sine dis-

genlibus. linelione inler Judœos cl génies, nullibi enim

23. In contrarium verô multa sunt, qu3e sua- invenio lalem dislinciionem fecisse. Imô so-

deanl, non magis fuisse perniciosam observa- lùmque in dicta Epist. 19, versus finem, sic

lionem cœremonialium conversis ex genlibus, inquil : Illa (juœ significationis causa prœccpta

quàm conversis ex Judx*is pro eo tempore. sunt, circumcisio , etc., quœ revelalione gratiœ

Primo, quiaetiam genlibus non erat intrinsccè latins innotescente , necessc fuerat aboleri, non

mala lalis observalio, neque invenitur illis spe- idebfuerant tanquum diabolica gentium sacrilegia

cialiler probibila. Prior pars probalur, quia fucjienda, etiam chm ipsa gratia jam cœperat re-

jiulla est ratio specialis, qu» probet banc in- vclari, quœ umbris taiibus fuerat renunliata , sed

irinsecam maliliam respeclu genlium magis permittenda paululiim eis, maxime qui ex illo

quàm respecta Judaeorum. Item, quiaillœ cse- populo, cui data sunt, vénérant. \jbi expendo
lemoniai continebanl cultum veri Dei abipso- illam particulam maxime, quœ indical non
jnet apprubatum , ( t per se non repugnantem solis Judx'is id esse permissuni , licel eis ma-
verilali Evangelii pro eo tempore , id est ,
si xime.

non adiiiiscerentur alii errores (quod erat per 25, Clariùs ïamen videtur liane sentenliam

accideus); crgo ususillarum de se non habebat docere August. in exposit. Epist. ad Galat.

întrinsecam maliliam , ctiam respeclu hdeliuni circa illa verba : Sed neque Titus, etc., sic di-

ex genlibus conversorum. Altéra verô pars cens : Quamois Titus Grœcus essct, et nulla eum
probalur, quia nullibi invenitur lalis proliibilio consuetudo , aut cognatio parcntum circumcidi

positiva. Nec conjeclura; facl* quoad hoc co- cogeret, sicut Timotliœum, facile tamen etiam

gunt, quia licel in Judaeis fuerint plures ratio- islum circumcidi permisissel Apostolus. Non enim
iKâ spéciales, ul pro illis non statim fièrent tali circumcisione salulem dicebai auj^erri, sed si
7i9 DE LEGIBIS. (50

in eâ constituer etur spes sattitts, hoc esse contra quœsivit, nul resolvil, sed solùm gcneraliier
sahuem ostcndebat. Poterat ergo ut superfluum dixit, aliquo tempore post inchoatam proniuU
œquo anitno tolerare. Propter introdiictos autem galionem Evangclii, vel post intcgram promul-
fratres non est compiilsiis Titus circumcidi ,
quia gationem ejus per Apostolos factam , cœpissc
cupicbant circumcid' Titum, ut jam circuwcisio- legalia esse morlifera. L'nde iheologi supra
nem, etiam ipsius Pauli altestatione , et conseii- citati fatentur tenipus hoc esse inccrtum ,
quia
sione tanquàm salitti uecessariam prœdicarent. ncque habemus Scripturam divinam, quae de
Clarè ergo sentit Aiiguslinus in hàc sentcnliâ hoc tempore loquatur, neque aliquod conci-
per se licitani fuisse circunicisionem Tito, licet lium, in quo lempus hoc fuerit declaratum,
propter scandaluni vitanda esset, ubi occur- sed solùm per iraditionem ecclesiasticam id
reret. habelur, ex quo non habemus quidem certum
26. Hœc ergo poslerior pars , si de rigore diem. mensem, aut annum hujus initii, sed
juris, ut ita dicara, seu praecepti prohibentis solùm non longé dislâsse ab initio prsedicatio-

loquamur, videlur iiiagis de mente Auguslini, nis Apostolorum. Et comniuniter verisimilius

et in se pi obabilior. Quia raliones factae osten- creditur quadragesimo anno à passioneChristi,
dunt nullara factam esse prohibilionem ob vel circa incœpisse , vel à destructione terapli
quani fuerint eo tempore legalia morlifera per Titum et Vespasianum. Neque huic sen-
gentibus. Nibilominùs tanien si conjectemus tentiœ obstabit quod scribit Ignatiiis Epist. 8
id, quod nioraliter acoidere tune poluit, veri- ad Philip, in fine : QuicumJudœis célébrât pas-

siniilius est ger.liles tideles benè in (ide evan- clia, aut stjmbola festivitatis eorum recipit, parti-

gelicà instructos legalibus abslinuisse, quia ceps est eorum, qui Dominum occiderunt, et Apo-
nioraliter pulabanl sibi non licere, salleni per stolos ejus, quod sine dubio scriptum fuit et
accidens. Quia cerlô sciebant non esse sibi ne- tempore, quo jam legalia erant morlifera , ut
cessaria, unde cùm aliàs essent nimis onerosa, ipsa verba oslendunt : sed non obsial ,
quia
et praecipuè circumcisio, non poteranl illa assu- nonagesimum an-
Ignatius vixit ferè usque ad
mere, nisi suspicionem dando, quôd reputa- num post passioaem Christi. Videtur autem ex
rent illa sibi necessaria, et ita in eis id habebat dicta sententià sequi, viventibus Apostolis Pe-

saltem speciem mali, propter quam facile exi- tro et Paulo legalia nondùm fuisse morlifera,

slimare polerant id sibi non licere , vel etiam cùm ipsi non vixerint iniegros quadraginta
propter scandalum, vel ne cooperarentur er- annos, sed triginta et quinque, et ad summum
rori Judaeorum, qui banc necessitatem illis iriginlasex posl Christi ascensionem.
imponere tenlabant. Unde etiam poluit con- :2. Mhilominùs verisimile est, viventibus
suctudine fidelium ex gentibus venientium in- Apostolorum principibus jam fuisse in Ecclesià

troduci quœdam obligatio abstinendi ab bujus- sullicienler inielleclum, ac praeceptum, non

modi rilibus judaicis, Dixi autem fidelibus in solùm non oporlerc servare legalia , sed eliam
fide benè instmctis, quia per ignoranliam invin- esse porniciosum, et ideô ab ipsismei Apostolis
cibilem contingere poterat (prœsertim ante fuisse hoc declaratum, vel traditum, quia
concilium Apostolorum) ut aliqni conversi ex valdè conveniens fuit, tam necessarium dogma
gentibus ad fidem exercèrent legalia , existi- ab eis relinqui sufficienler introducluu» , et

mantes sibi esse necessaria, et cum excusatione fundalum. Accedit, quôd eo tempore jam era
ab boc errore propter invincibilcm ignoran- suiïicienter promulgatum Evangelium, dicente
tiam ; seclusâ autem bâc exislimalione, pauci, Paulo ad Ilom. 10 : Sed dico, mimquid non au-
ut cxisiimo, aut nulli spontanée circunicisi dicrnnt ? et quidem in omnem terram eaivit sonus

sunt, et hoc probat exemplum de Tito, et alia eorum, et in omnes fines terrœ verba eorum. Nam
supcriùs adducta. licet controversum sit quo sensu sint haec

CAPIT XVIII. verba intelligenda, et an verbum illud Audie-

Satisfit duobus dubiis ex superiori resolutinne runt , in rigore prœteriti , vel generaliùs sit

insurgentibus. siiuieiidum, nibilominùs certum est, ante lem-

1. Diximus in prxcedenti capile cum Au- pus mortis Apostolorum Pelri et Pauli fuisse
guslino, legem veterem fuisse mortiferam ali- pnedicatum Evangelium in prxcipuis mundi
quo tempore post inchoatam Evangclii praedi- partibus, et ita in loto illo legem Christi pro-
cationem ; statim cr^'ooccurrit inlcrrogandum, n)iilgalani fuisse, juxta illud Pauli ad Colossens.
quod, vel qualc fuerit illud tenipus ? De boc 1 ; Audistis in verbo veritatis Evangelii, quod

enim puncto Augustinus nihil in particulari I

pervenit ad vos sicul et in universo mundo est, et
 LEGIBIÎS. "î^î

fmclifical. El infra : Qnod pttedicatuin ist in illa raiio non cogat, est manifesluni ex supra

mtversâ creaturà, quœ sub cœlo est. Quia licol dictis, quia illa significaiio est separabilis ab
l'orlassè non ad onines omninô mundi provin- illis caercnioniis, eliam faclis formalilor, ul in

oias verbuni Kvangelii lune porvcnissot, ul nmllis accidil anle Chrisli morlom , el in plu-

infra dicam, niliiloniinùs Icnipus illud suffi- ribus, vol omnibus posl morlom ejus , ol posl

cienseral ad divulgalionem ejus per toluni inchoalam proniulgalionem Evangelii. Ergo

mundum, quod salis est ad consummalam nulla ratio superest ad dicendum hanc prohi-
promulgalioneni ,
juxla doctrinani genoralem bilionom esse juris naluralis.
superiùs dalam ,
quani eliam libro sequcnli ad 4. Neque eliam dici poiest esse juris divini

legem novani applicabimus. Multô verô corlius posiiivi, quia in Scriplurâ non invenilur lalis

est proniulgalionem Evangelii pro Judœis fa- prohibilio à Deo facla, neque est leslimonium,
ctam esse suflicienlissimè inlra illud lenipus ; ex quo coUigalur cœromonialia esse morlifera,
imô et de facto pervenisse ad onines orbis pro- nisi illud ad Galat. 3 : Si circumcidamini
vinclas , in quas erant dispersi Judaei, et ubi- Cliristus vobis niliil proderit ,
quod lamen ab
cumque lex Moysi ab eis servabalur, ac subinde Auguslino exponitur de circumcisione assum-
tempns illud triginla sex annorum paulô ani- ptà, ponendo spcm in illà, vel sallom ul

pliùs, niinùsve sunicienlissinuini fuisse, ul lex adhuc necessarià, ul erat legis profossio; nam
illa cuni honore sepeliretur, el oninino abole- de illà inlelligilur, quod immédiate subjungil
relur; ab iilo ergo tempore cœpit illa lex esse Paulus : Testificor omni homini circnmcidenti se,

inortifera. qnoniam debitor est universœ legis faciendœ; hoc

5. Slalim verô insurgit alla inlerrogatio. enim habet verum in homine circumcidente
Quo niinirùni jure , divino scilicet vel humano se spirilu legis animo profilendi illam ut du-

lex illa facla sit morlifera. Nam, ul dixi, illa ranlem et vivam. Nam alioqui Tiniothaeus

non est facla morlifera per solam abrogaiio- circumcidit se , ol nihilominùs non faclus est
nem ejusdem legis ; nani abrogalio ex vi suà debitor universœ logis faciendae, quia non illo

et in génère loquendo, lollil obligationcm spirilu se circumcidil, sed quia id non erat

legis abrogatae , non verô prohibei, aul nior- volilum , et cedebal in honorem legis , el ul

tiferam facit observaniiam ejus quasi nialeria- fierel aptus ad cœleras caeremonias legis reli-
lem seu perseverantiam in usu per legem
, giosè exercendas ,
quando ad majorem unio-
iUam introduclo ergo idem dicendum est de ; nem et pacom inter fidèles, cl consoquonler
illà lege. Deinde non sunt facla perniciosa ad majorem Dei amorem conferret. Ergo ex
logalia per solam inlroduclionem logis novœ ,
illo loco non probatur usum circumcisionis
quia in Judceâ , et in mullis aliis provinciis eliam religiosum , el ad cullum Dei ordinatum,
introducta est, et obligavit et non fecil statim esse simpliciter jure divino probibilum. Ne-
morlifera legalia ; ergo quantum est ex vi que eliam laie jus divinum habelur ex tradi-

îllius legis alla durare poluisset pro loto orbe, tione ,

quia Ecclesia nunquàm doclaravit
et pro quocumque tempore ,
quia non est oœromonialia esse morlifera ex vi juris divini,

major repugnanlia. Oporlet ergo , ut ca^remo- sed tanlùm esse morlifera, quod poîsunt
nialia legis facla sint morlifera per novum jus habere ex vi ecclesiasticœ prohibilionis ; ergo
prohibons illorum usum. Quale ergo est laie hoc videlur esse verisimilius.
jus? Non enim est jus divinum naluralo ;
1). Hoc punclum non invenio ab auctoribus,
maxime enim fuissel illud , quod nasci poluis- qui senlonliam Auguslini soquunlur, expresse
set ex signilicalione futurorum ,
qnac jam dolinitum, aul dispulalum. Nam Hicronymus
erant impleta. Hœc aulom raiio insutlicicns sine dubio sensil cœrenionialia esse morlifera
est ; ergo. Major palet, quia remolâ illà signi- e\ jure divino, vel ex vi obligationis legis
licatione , nihil invenilur in bis cscremoniis evangolicœ , vel ex vi redemplionis per Chri-
per se malum; alinqui nunquàm poUiissent slum consummalœ ; nam itleô dixil somper
prsecipi , aul exerceri ; sunt ergo perso indif- fuisse morlifera , imô nihil dislinguil inter
férentes, si eis non addalur aliqua significa- morluam et morliferam. Et ita eisdem losii-

tio , quœ falsitatom includat in quà solâ illa nioniis Scriplurœ ulrumquo probat , el idcô in
ratio fundalur; ergo illà soclusà, nulla super- locis supra cilalis vidolur inlerjirolari diclum
est ratio ob quam dicamus creronioriias illas leslimonium Pauli ad Galal. 5 , de circumci-
lactas esse inlrinsocè malas ex vi logis graliae sione quocumque modo factà formalilor ex
suflicienler et intégré promulgatœ. Quôd autera alfeclu cultùs : quamvis super eumdem locum
755 DE LEGIBUS. 7o4
non longé sit ab expositione Auguslini diccns : idem est de prœceplo jejuniiquadragesimalis.
Juiic non prodest circnmcisio, cùin aliqiiid per El in parliculari certum est, prœceplum, ut
semelipsam pttlalurntililatis u(l'errc. Niliiloiniiiiis pasoba non celebretur in eâdem decimà quarlà
tamen in senlenlià Augustiiii salis verisiinile lunà, in quâ celebratur à Judœis, ecclesiasii-
est, absolulani proliibilioneni legaliuni iii cum esse, el nibilominùs non aulerelur ab
sensu diclo non er-se ex vi colins juris divini ipsà Ecclesiâ , nec aulerri polest , quia Spiri-
sed per ecclesiasiicum conipleri. Nam ex jure Uis sanclus rcclor Ecclesiae id non permillet
divino est inoriilcra observalio legis, si liai quia perniciosum essel et scandalosuni, absque
vel ab illà sperando jusliliam sine Chrislo ullâ ulililate. Et eâdem ratione propric lo-

vcl ctiam cnm Cbrisio , ila ni lex siniul exisli- qtiendo, nunquàm Ecclesiâ in boc praicepto
inclur necessaria causa juslili^e; vel etiani si dispensavit, eadenique ratio est de quocum-
nunç credatur necessaria ex vi prœcepli , el que lempore fuluro ,
quia nulla ratio utililatis,

obligalionis lalis legis. Alverô lex ecclcsia- vel aidificationis polest in tali dispensatione
slica addidit, ut sit morlifera observalio legis inveniri. Ideôque , ut supra notavi , quolies
facta ex affecta religionis , seu tanqnàni per Ecclesiâ ulitur aliquâ caereraoniâ ad imilalio-
se conl'erens ad lioneslaleni , etianisi nullo ex nemantiquae legis, seniper, idest, secundùm
dictis modis necessaria repulelur, Nani lalis aliquam generalem ralionem de se con-
cullrts

observalio jam non poteraiesse uiilis Ecclesiie, sentaneam ralioni nalurali , non verô secun-
neque ad unionem utriusque populi judaici el dùm peculiarem modum institulum , et obser-
geniilis conferrel, sed poliùs fuissel occasio vaium in antiquà Icge , ne videatur ullo modo
schismatuni el scandalorura. Imô non pari!uii aliquam ex illis caeremoniis relinere, sed ab
fuissel periculi , ut taies cserenioniae sœpissimè omni mali specie absiineat.
fièrent judaico spirilu , el ideô convenienlis- 7. Denique possumus ultimô addere, banc
simuni fuit illas omninô abolere per dictani prohibitionem ca;remoniaruni qualcnùs léga-
absolulam proliii)itioneni. Quod si inqniralur les erant, ex jure divina posilivo proxiraè
ubi talis prohibilio ecclesiaslica invenialur, re- oriri, et illo supposito esse morliferas, si fiant
spondelur, nonoportere ut invenialur scripla, exaffectu cultûs ex vi juris divini naluralis.

sed salis esse, quôd usuel IradiiioneEcclesiae Declaratur prior pars ,

quia dupliciter possunt
consiet, et quod de hàc Ecclesiae consueludine ill« caeremoniae dici légales , scilicet , quia
el tradilione anliqui Patres leslificentur. Po- praeceptae per legem, vel tanliim quia iosiituta;,
tuil auleni baec lex non scripla solo usu et boc enim secundùm latiùs palet , nam polest
consueludine universalis Ecclesiœ inlroduci ; aliqua caeremonia instilui praeceplo ulendi
verisimilius auleni est illani incœpisse ex de- illâ , ul per se constat. Lex aolem vêtus in
claralione pasiorum Ecclesiae, et Apostolornm utroque fuit lemporalis, et abroganda, ni ex
tempore opportune faclà, quandu jam expedie- supra dictis palet; ideôque postquàm plenè
bat niosaicas cœremonias in Ecclesiâ non per- abrogala est, cessavit non tantùm obligatio,
miliere. El ila colligi polest ex dicta Epistolâ sed eliam insliluliolegalis. El boc quidem
Ignatii, banc legen» jam lune fuisse lalam in orlum babuit ab codem jure divino posilivo ,

Ecclesiâ, et CIcmen. lib. G Conslit. cap, 14, quo lex illa condila fuit, id est, à libéra Dei
inler alia tradita ab Apostolis ponit non esse voIunlate,qua;ierminumdurationisillilegipriC-
fidelibus carnem circumcidendam. Ilem Eu- fixit, qui terminus fuitChrislus, ut novus le-
seb. lib. l de Proepar. Evang. cap. 3, el gislalor, el consequenler lex ejus sulïicienler
August. stalim citandus. promulgata. Unde quoad hoc valdè probabile
6. Solùm polest objici, quia sequiuir, est Aposlolos non per modum nova; inslitutio-
posse Ecclesiam banc legem tollere, vel in câ nis, anl praecepli, sed per modum inlerpreta-
dispensare, et usum caeremonialium concedere, tionis divini juris déclarasse, quo tempore
quia polest dispensare in quocumque jure bu- consunnnatus fuit terminus, ex quo lex illa

mano, ut supra dictuni est, et iradidil D. cessalura erat omninô, quoad omnera suara
Thoni. quolibet. 4, art. 13. Respondebimus insiilutioncm. Et boc significavil Augusli-
auleni , quamvis in Ecclesiâ non desil absolula nus lib. de Hseresib. in baeresi 9, dicens,
poteslas , niliilominùs moraliter, et de facto Christianos per apostolicam traditionem le-
non posse abrogare talem legem quia id , csset galia non observarc carnaliler, sed didicissc
in destructionem, non in oedilicaiionem, sicut ea spiritualiier inlelligere. Faclà aulem hujus-
de prsecepto decimaruni suo loco diximus , et modi declaratione , ex jure divino naturaU
755 DE LEGIBUS. 756

seculum est , ut cœremoniae illœ slatim cssent per Christum , unde impertinens fuissel potes-

morliferae, qiiatenùs légales erant ,

quia jani las inslaurandi in Ecclesiâ Christi talia, et lam
non ad religionem, sed ad superstllioncm impcrfocta sacramenta.
poliùs periiiiere cœperunt. 9, De aliis verô c?eremoniis pertinentibus ad
8. Alque hoc maxime palet in quibiisdam culium Dei, quœ magis accidenlariaî sunt,
cœremoniis, quae publicam et authenticam in- qualia sunt vestes, vasa et alla sacra, et
stitutioneni requirunt. Intcr quas primum observanliae veteris legis , dixerunt aliqui,
locum obtinent sacrificia ,
quia in illis consislit quôd licet non possint servari in lege nova ex
veluli principalis, et quasi substantialis cullus vi prima; insiitutionis, quia illa cessavit , et

Dei, elideô cessante instiiutioneetimposiiione ideô talis usus esset suporstiliosus, et errorem
Dei , eo ipso ex naturà rei fuit intrinsecè malus involverct, nihilominùs auclorilate Ecclesise
usus illorum sacrificiorum sub ralione sacrid- posse instaurari, ila ut serventur ex institu-

candi et colendi Deum per illa ,

quia jani tionehumanà , non ex divina, ad eum modum,
reverà non erant sacrificia divina, nec per quo iheologi loquuntur de judicialibus prae-
homines potuerunt restitui in illuni statum. ceptis. lia sensit Covar. libr. 1 Yariar. capit.

Quod patet, quia id non poiest fieri auclori- 17, num. I. Qui conscquenter ait difîerentiam,

tate privalâ, quia hoc répugnât ralinni sacri- quam conimuniler assignant theologi inler

ficii , neque etiani auctoritale publicâ Ecclesiœ, judicialia, et caeremonialia prœcepla, intelli-

quia esset contra Christi intentionem insti- gendam esse de illis cœremonialibus , quae
luentis in Ecclesiâ unum excellentissimum principalem cultum conlinebanl, ut erant sa-
sacrificium loco omnium, et idcircô unicum, crificia et sacramenta ; nam hœc maxime signi-
quia per se solum sufficientissimum est, ut ficabant mysteria Cliristi futura, alia verô
latè tractavi in 3 tomo tertise partis disp. 74, magis videbantur esse ad moralem utilitatem,
sect. ultimâ. Ablatis autem hoc modo sacrifi- ut ad decentiam, et ornatum sacrificiorum , et

ciis, necessarium conscquenter fuit, eodem ad excitandam devotionem , etc. Et allegat in

modo cessare sacerdotium ,
quia sacerdotium banc sententiam Majorem, in i, dist. 3, q. 1;
per se primo ad sacrificium ordinatur, juxta ctD. Antoninum 1 p. lit. 14 , cap. 5, § 9 ; et

illud Pauli ad Hebr. 8 : Omnis pontifex ad Driedonem de Libert. Christian. Sed hi au-
offerendum mimera et hostias constititilnr. Unde ctores nihil in particulari dicunt , sed genera-
etiani in lege gratiœ Cliristus aliud sacerdo- lim loquuntur. eodem sensu videtur
Unde in

tium instituit, proeter quod nullum inlroduci loqui Covarruv., quia non solùm de possibili»
potest per ullam auclorilatem hominibus da- sed de facto loquitur, ut palet ex exemplisquse
tam. Idem judicium ferendum est de sacra- slatim subjungit. Itaquc de facto haec imitatur
mentis quae secundum locum tencre videntur Ecclesiâ secundum generalem et moralem ra-

inter cseremonias, quic inslitui soient ad cul- tionem cullùs , et ad illos fines decentiae, et

tum Dei , et ordinantur ad aliquam sanctifica- Semper tamen dislinctum modum

ornatùs, etc.
tionem recipicntium.Quœ quidem sanctificatio observai sil perfectioni novœ legis
,
qui et

in lege nova interna est, et peri'ecta, et à solo magis accommodalus, et omnem suspicionem
Deo conferri potest, et ideô Ecclesiâ non pot- auferat legalium caeremoniarum. Ha;c autera

est talia sacramenia instituere. Neque cliam observatio, et prudens cautela non apparet
potest vetera renovare, seu acceptare ,
quia necessaria ex vi juris divini naturalis, nisi

vel id faceret ex vi prioris vnstitiitionis divinre, qnatcnùs prndcns ratio diclaverit, esse mo-
vel per novain imposilionem humanam illain- laliier nccessariam ad pnedictos fines, et quia
slituendo. Non primum ,
quia divina insliluiio hoc sempir ila est (mor.diter loquendo , ut

jam cessavit, ut supponilur; nec secundum ,

explicavi), ideô simpliciter dicere possumus,
lum quia nulia est potestas in Ecclesiâ ad in- usum eliam hariim ccmremoniarum legalium

slituenda sacramenta, tum etiam quia finis esse morliferum ex vi juris divini naturalis,

proprius talium sacrainentorum cessavit in suppo'^itâ cessatione anlicpii juris divini posi-

lege nova, in qucâ sicut non sunt légales im- livi cum perfeclà illius nuitatione per novae

mundiiia;, ila neque est purilicatio legalis, legis completani promulgationem. Ilic verô
seu carnis, ut illam Paulus appellat. Et hoc insurgebatalia dilTicullas, quam in c sequenti

ciiam confirmât illa ratio D. Thomœ ,

quôd Ë mcliùs tractabinius.
illae purificationes et oblationes erant umbrae
futurorura , et internse sanctificationis dandae
757 DE LEGIBUS, 788
CAPUT XIX. eliam eisdem fuisse morliferam. Alia verô te-
stimonia Scriplurse, quse loquunlur do lermino
FuerUne lex vêtus prias mortita quùm wortifera.
logis velcris uscjue ad Chrislum, non magis
1. Resolulio quocstionis luijus ex jam diclis probant , slalim fuisse mortuam quàm morli- ,

hnbori potcsl ; tainon ,

qiiia noc prob.iri non feram. Nam inlclligunlur de Christo ut obli-
polcral, necàdillicullaiilius occurronlibus ox- gante universum mundum pcr suam legen»
pcdiri, non inlelleclo prii'is tonipore in qno novam, et ideô exlcndunlur usquc ad pronml-
cœpit esse mortifera, ideù in luinc locuni pun- galionem Evangelii ; ergo possunt eliam cxlcn-
cluni hoc dislulimus. Polcsl auloni qnaeslio in- di usquc ad consummatam pronmigationem
telligi vel rcspeclu gontinm, vol respeclu Jn- Evangelii, quia lune cœpit lex Cluisti toluni
daeoruni ; ulrisqne enim lex niorlifera est , ni mundum obligare. Unde quando Auguslinus
adducla in superiori capite probant, et à fortiori dixit Epislol. 9 in Judaeis fuisse damnabilc
utrisquo eiiani est mortna, iniô rcspeclu gcn- quod post passionem et rcsurrectionem Cliristi

lium plusqnàm niortua dici polest, quia illos dalo, ne manifestuto sacramento grutiœ secun~
nunquàm obligavit. Quociroa si qurestio propo- diim ordinem MelclHsedecli,adlmc putabant sucra-
sita seu coniparalio fiai respeclu gentium con- meula vetera non ex consueltidine solemnilalis,
versarum ad Christnm , resolulio pendet ex sed ex necessitate esse senanda : hoc, inquam ,

dubilaiione supra Iractatâ, an genlilibus in reclè polest inlelligi de lempore post pei fectù
Chrisluni crcdcnlibus aliquando licuerit post promulgalum Evangelium; tune enim, cl non
Evangelium susceplum circumcisionem , susci- anlcasimplicilerdicipotestsacramenlumgraliaa
pere et legalia servare. Nani si nunquàm licuil, fuisse dalum et manifcstatum. Unde Ilierony-
consequens est, ut simul fueril eis lex morti- mus in Epist. 89, Auguslino Iribuit ,
quod di-
fera, ac fuit mortua, quia post Christnm semper ceret gcnliles esse à legis onere liberos, Judœos
utrumque habuil. Si verô aliquando licuit fuJe- verô legi esse subjeclos ,
quod si verum est
libus ex gentibus circumcidi, raanifestum est, necessariô référendum est ad illud primum
priùs respeclu illorum fuisse legem mortuam tempus inchoatae promulgalionis legis novae,

quàm morliferam, quia à principio, et semper quia post illud ulerque populus aequè fuit liber

illos non obligavit , et ita erat quasi mortua ab onere legis; ergo in illo primo lempore
respeclu illorum , cùm tamen non essct morti- Judaei non crant liberi ab onere legis ; ergo lex
fera, quamdiù illam servare eis licuil. Neque non erat morlua. Denique seclusà aucloritate,
in hoc superest nova difficultas. Coniparalio nulla est ratio ,
quae cogal nos dicere legem
ergo fil respeclu Judaeorum; licet enim ex diclis velercra fuisse morluam anle plenam legis novai
in superioribus sequi vldeatur, priîis legem promulgationem, quia leges illae non habebant
illam fuisse morluara quàm morliferam, et hoec inter se formalem repugnanliam , et Deus po-
sit communis sentenlia, et Augustino iribula, teral velle ut simul permanerent et obligarent,

nihilominùs in se, et in Augustino non caret videturque id salis voluisse pro illo primo lem-
difficultale. pore, ferendo novam legem, et non expresse
2. Posset enim quis opinari, etiam respeclu revocando primam , nec breviorcm lerminum
Judaeorum non priùs fuisse legem mortuam ,
assignando, quo adveniente cessaret.
quàm morliferam , non quia à principio fuit 5. Aliud , et grave fundamenlum est ,
quia
mortifera, scd poliùs è converse, quia non fuit non apparet, quomodô illa duo, scilicct, esse
morlua, donec fuit mortifera, id est, usquc ad morluam cl non morliferam vel Iktc duo
, ,

consuniniaiam praedicalionem Evangolji. Et esîC legem permissam, seu liciiè obscrvaliilem,

fundamcnliMn esse polest primo, quia nuliuni et non esse ohliganlom, simul conjunganiur.
est icslimonium ,
quod oslcndat à principio Primum palel simili discursu supra fado ; nam
fuisse morluam : nam si quod cs.^et, maxime si lex illa morlua est, jam sacramenla ejusni-
illnd : Si circumcidumini, Cliristus vobis itiltil liil oraul, et sacrilicia ejus eliam cessaverant,
proderit, illud autem, vcl tune dictum csl lan- iniroduclo jam unico Missaesacrificio; ergo ex
tîmi ad gcnliles, vel si exlendalur ad Judaios, naturà rei neccssarium fuit, ut slalim usus ta-
inielîigilur de bis, qui circumcidcbanlur, po- lium cacrcmoniarum fueril su|icrsliliosu5, et
nenles S|)em in circnmcisione , lanquàm in ralioni reclè coiUrarius. Ilem si lex illa morlua
causa salulis, sine quà gralia Ciirisli non suffi- erat, ergo ejus cx-rciuoniai eranl lal^a signa
ceret, alioqui non solùm proLarel ille locus, divini cullùs, quia jauï cessavcrat coruni insli-
fuisse legera à principio mortuam Judaeis , sed tulio, seu impositio, quia hoc ipsum est, legem
Î50 DE LEGIBLS. 760

esse iBortuam; crgo uli illis, erai per se et dummodô non lanquàm nccessaria , sed ut
iiilriiisccc nialnm. Qiiôd si quis forlassù dicat, bona et religiosa observaretur. De aliis autem
illud fui^S! liciliiin .ev dispeiisationc diviiià , duobus puiiciis nihil expresse dixit, vidctur
non Joquelur inprimis juxla iiilenlioncm Au- autem ex doclrinà ejus coUigi , aliter esse lo-

guslini. Et deinde oporlct, ut disponsalioiiein quendum de Iege quoad secundum menibrum,

ostendat, ne vokintariclofiiiaiiii'. A(; deniiiiic si idest, iuslilutioucm c;eiemonialium ; Icrtium
ille usus est contra rationeni naluraleni, non vcrô de fructu , seu utilitaie legis , non habet
cadet in illuni propria dispcnsalio, sed poliùs in prœsenti peculiarem rationeni, sed ex prio-
dicenduni erit legeni illam non fuisse pro illo ribuspcndet, ut in cap. ult. hujus lib. decla-
tcniporesublatam, vcl niortnani, nt nsiis caere- rabitur.
moniarum ejiis niliil pro lune liaberet ralioni 5. Dico ergo primo : Longé prubabilius est
contrarium. Et Inde facile ostcndllur alia re- legem veterem cœpisse abrogari , ac morluam
pugnantia in hoc, quôd lex illa pcrsovcraverit esse quoad obligationem simul ac lex nova
quoad rcligiosani observationeni, qiiando non caipit obligare. Haec est senlentia Augustin., ut
pcrseverabat quoad obb"galioncni. Rcpugnantia dixi, et ila eum intelligunt , et sequunlur om-
autem est, quia non potest cssc vcra lex quin nes theologi cilati, et constat etiam quoad hoc
obliget; non polest aulcni esse reb'giosè obscr- Hieron. in eâdem fuisse senlenliâ. Imô aliqui
vabilis talis lex , nisi pennaneat in statu verae putant banc parlem esse de fide cerlam; nam
legis ; ergo nec pntcst esse sic observabilis, nisi in quodani tractalu de Quadruplici Synodo
vim obligandi letiucat. Alia repuguantia niora- Aposlolorum ,
qui habelur in principio prinii
lis invenitur in senlenliâ Augusiiui ; nani ipse tomi Conciliorum, et factus dicilur juxla glos-
docuit non fuisse morlifera legalia à principio, sam ordinariam ,
ponitur quarta synodus pri-
ni in aclionibus Aposioloruni siniulaiioncm vi- nniivaeEcclesiœ congregaia, Actor. 2l,dicitur-
taret; ergo eàdom ralione docere dcbuit non , que in eà declaratum fuisse , in illo primo
fuisse lune niortua , cùin Aposloli , lanquàm tempore anie eversioncm lempli Hierosolym.
legis observalores , cœrcnionialia exercèrent licuisse conversis Juda;is uti cicrenioniis legis,

ni supra ostendimus. Alia deniciue repuguan- dummodô speni salutis suœ in illis non collo-

tia moralis est in fundaniento Augustini; nani carent, et in banc sentenliam citantur etiam
si cxpediebat , legeni iilam non statini lieri Beda, et Carlhusianus. Verùmlamen Actor. 21
mortiferam , ul cum honore sepeliretur, ergo nulla refertur facta synodalis congregalio, ne-
eâdem ralione oporlcbat obli^are Judajos ad que nova definitio aut declaralio fidei ibi facta

usuni illius legis pro illo leinpore, ila nt non est , sed soUim legilur ibi consilinm daium
possent licite illam statiin abjicere in ejus in- Paulo à Jacobo, et senioribus de usualiquorum
famiam et iitjuriam, ac si niala esscl; ergo eâ- legalium , in quo supponitur quidem eos cre-
dem ralione oportuil eani pro illo tempore didisse illum usum fuisse licitum, in quo cre-
vivam permanere. dcndum est non errasse, non tamen declarârunt
Hoc punctum postulat ut explicenius
i. qualis esset ille usus, neque an lune esset
quod supra in hune locum remisimus quo- , sub obligationem , necne. Inde ergo nihil cer-
inodo lox illa niortua esse iucœpcrit à die pen- lum colligi polest quoad banc parlem. Alii

lecostes. Ut auteni hoc distinclè resolvamus, verù pulanl, hoc fuisse definilum ab Eugenio IV
oportet in îege illà rcspcctu cœrenionialiuni in concilio Florentino, ex quo Cajel., Solo, et
tria distinguere, scilicet , obligationeni , insti- alii modcrniores, haec referunt verba : Non
tutioneni et fruetum, seu eftectiim : sunt enim tamen iiegat sancta synodus licuisse illa obser-

hœc tria dislincfa et separabilia , et ideo pot- rare anle sufjlcientem Evaugelii promulgalioiiem,
est intelligi ,
quôd lex derogetur quoad nnum modo ad salutem esse necessaria non crederentur.

islorum non quoad aliud, cl ita quôd sit

, et Verùmlamen haec verba ego non invenio in illo

mortua quoad obligalioneni, et non quoad in- concilio, quod cliam notârunt Valent, et Vas-

stilulioneni, \el utilitatem, polesi etiam intel- qiiez. Practerquàin quod in eis non dicilur,

ligi, ul quoad omnia moriatur, seu abrogelur. concilium dcfinire, sed lantùm non negare.
Augustinusergo, si attenté legatur, solùni lo- Non vidctur ergo haec res definita, nec in Scri-
quitur de abrogatione quoad obligationem legis, pturâ expressa, quanquàm videatur magis con-
et in hoc sensu sentit fuisse legeiu iilam nior- senlanea iis ,
quae Scriptura refert de faclis
tuani quando nondinn erat morlifera , et ideô Aposlolorum ; indical enim non fuisse ex legis
dixit, potuisse aliquando illam h'gem servari neccssitate, sed ob temporura iodigentiam, et
^61 1)E LEGIBUS. Ib'i,

opporliinilatom. SicUl dicitiir do Paulo Ac((»r. liquorum sacrificlorum per se cessarel, repu-
IG circmnci disse TimotlunimJudœos; nam in hoc; gnabal enim singularilali noslri sacrilicii

tacilè significalur id non esse facluin proplcr ejusque dignilati, et sulficientiai derogabat,
obligalioiicni logis iniijlt'ndani, et ad liuno ino- idemque esl cum proporlione de sacramenlis,
duni reforuntur alla. ac subinde de lolà loge cairemoniali.
(). liationo orgo llieologicà principalilor agon- 7. Ex Iioc discursu infero primo , logem ve-
diiin esl, el pruicipua suniilur e.v prhicipio lercm non fuisse simul abrogalam , seu mor-
supra posito, quôd lex velus abrogala esl quoad luam quoad obligalionem pro loto mundo, sed
obligiiiioneni siniid ao lex nova oMigare incœ- successive, priùsque in Judaià , el in aliis lo-

pii ; nan« lex nova obligare incœpit à die pon- cis , ubi priùs fuit lex nova promulgaia, dein-
lecosles, ul nunc supponinius ex libro sequenii; de verô in aliis, proutdivulgaiio legis evange-
crgo eodeni die morlua est quoad obligaiioneni licae augebatur. Balio est, quia lex velus quoad

lex velus. El declaraUir ampliùs, elconlirnia- obligalionem per obligalionem legis novai quasi
lur illud |»rincipium , (pila ilia; du;ie leges in- formaliler excludebalur , sed lex nova non
cludebant quanidaui repugnantiam quoad obli- obligavit simul mundum universum , sed suc-
gationem, nam ex que cœpit lex nova obligare, cessive, prout successive promulgabalur, vel
cœpil Baplismus esse necessarius ad saluleni quanlùm esl ex se, divulgabalur, ul reclè do-

ergo eo ipso dosiit circumcisio esse necessaria. cuit Scotus in 4, dislinclione lertiâ , et in libre

probalur baec consequenlia (caetera enim clara ergoeodem modo,

soquenli laliùs Iractabimus;
sunt )
, tum quia secundûm nioralem et con- ac proporlione morlua fuit lex velus quoad
gruaui providentiam non poluerunl duo média obligalionem, nam est eadem ratio, et conse-
esse simul necessaria ad eumdem eiFeclum. Nec culio necessaria. Quia si una forma non ex-
professiones quodammodô contrariai debuc- cludilur nisi ad inlroduclionem allerius, non
,

runt simul prcecipi, nam allers eral per signum polesl breviùs aut celeriùs excludi quàm al-

dislinctivum populi judaici à genlili, alia verô téra inlroducalur. Ita ergo inlelligo quod Au-
pcr signum utrique commune , tollensque in- gust. dixil : Dato et manifeslato sacramento gra-
ler eos divisionem. Tum eliam quia nécessitas tiœ^ anliquœ legis necessilatem cessasse ^ nam
circumcisionis derogabat multùm dignilati, per sacramentum graiiœ, reclè lex gralicecum
et snfllcientiœ Baptismi jani suUicienter pro- suis sacramenlis , et mysleriis inlelligilur ; hœc
mulgati, et ideô semper fuit maluni sumere aulem lex successive manifeslala est ; ila crgo
circunicisionem ut necessariam , ex quo Bapli- obligalionem prioris legis depulil.
smus necessarius esse cœpit. Cessavil ergo prae- 8. Secundo infero ,
poslquàm lex velus cœ-
ceplum circumcisionis eo ipso quôd cœpit pit esse morlua in lolo orbe , cœpisse eliam
obligare prœceptum Baptismi. Ergo consequen- simul esse morliferam : probabileque est tune
ter eliam cessavit loia lex quoad obligationcm simul fuisse morliferam pro lolo mundo. Prior
suam. Probalur consequenlia , lum à paritale pars manifesta est ex dictis ,
quia lex illa fuit

rationis,tum maxime quia circumcisio eral morlua cum proporlione ad promulgaiionem

quasi fundamcnlum totius legis, quia non obli- Evangelii ergo in eo punclo in quo sufficiens
; ,

gabat, nisi circumcisos;ergo, cessante gcnera- promulgalio Evangelii consummata est , lex

liter necessilale circumcisionis , consequens velus inlegrè, et pro lolo mundo morlua esl.

fuit, ut in lolà loge cessarel. Quai iilatio est Dictum esl aulem supra , suflicienter promul-
manifesta quoad omnes, qui nondùm erant cir- gato Evangelio, slalim logem veierem fuisse
cumcisi quando nécessitas circumcisionis ces- morliferam ; ergo simul ac lex illa fuit plenè
savil, quoad alios verù jam circumcisos potest morlua, cœpit esse morlifera, ila utlinismor-
cum proporlione applicari ; nam licet illi ne- tis ejus, ut sic dicam, fuerit inilium slalùs
cessariô subjaceront circumcisioni , illa non morlifcri ejus. Et bine declaralur secunda
eral nécessitas moralis, et priiecepli, sed phy- pars , nam cùm jam lune lex nova esset pro-

sica ex praisnppositione lalis efleclûs, quà non iniilgata in lolo orbe, poluit lex velus incipere
obslanle consequens fuit ut nécessitas obliga- simul esse morlifera in eodem universo orbe.
tionis quoad totam legem in illis eliam cessa- Et ila diflerenlia inter esse mortuam vel mor-
rel. Simile arguinenlum fieri polesl de sacrili- liferam , eril ,
quôd lex velus simul (iebat
ciis, nam inlroduclo unico ac divino logis morlua cum promulgalione legis novie, ac sub-
novic sacrificio, ejusque necessilale jam cœplà inde successive, non sic aulem facia esl morli-
promulgari, consequens fuit , ut necessilas an- fera, sed poliùs ad consummalioncm promul-
765 DE LLGIBUS. 764
galionis legis novae , cl idcô, sicul in uiio respublica illa Judaeorum in suo cœremoniali
puncto (moraliler lo(|uendo) pronmigatio coii- statu, ul sic dicam, pcrmansil, id est , icm-
summaia est, ita in illo potiiil incipere lex illa plum illud fuit verè locus sacer ad cultum Dei
simul esse niorlil'era ,
quia jam praecesserat depulatus, nam ob hanc causam Aposloli spe-
quasi sufliciens disposilio in tolo orbe , per cialiicr ilUnn frcqucnlabant ad orandum, ut
totani succcssivam promulgationcni legis novoc. ex Aclibus Apostolorum constat ;
pontifex
9, Dices : Lex illa non esl fada niorlifera eliam, qui tune oflîcium gerebal , verè sacer-
sine speciali prohibilione dislinclà ab aliis dos erat. L'nde Paulus Actor. 23 , cùm ab alils

praeceplis legis novae ; hœc aulem prohibilio corriperetur ,

quôd Ananiam principem sacer-
non poleral simul proponi universo orbi , nec dolum mak'dixissel, respoiulit : Nesciebam, (ra-
praedicabatur simulcum lege nova ergo non ; ires, quod princeps esset sacerdoimn. Ubi Cliry-
polnit postea simul lotuni mundum obligare ; sost. allirmat ,
quod si Paulus eum cognovisset,

ergo nec poluit illa lex simul esse mortifera liotoràsseC , et Homil. 59, ait in Mallh. Paulum
pro tolo niundo. — Respondeo, salis probabile pœnilenlià diictum se excusasse. Et illam sen-
esse Apostolos, et eorum discipulos simul cum lentiam niulli sequuutur, ul Lyran. , Cajeta-
Evangelio praedicâsse , et docuisse iideles , le- nus, Lîidor., Clarus , et indicat eliam Theo-
gem veterem , quae jam non obligat , solùm ad pliil. Quamvis alii aliter exponant ignoranliam
tempus fuisse permissam propter honorem illam Pauli per figuram , et simulationem in-

ejus, cl propter suaviorem Dei providenliam, lerpretando ,

quod mihi non probalur. Signi-
ut facilior lîeret Judaîorum convcrsio, omnis- ticavil ergo Paulus, eo lemporenondùm fuisse
que peccandi occasio illis aufern lur : paulô sacerdotes légales suà diguitale omninô priva-
lanien post fuisse omninè delendam et pro- , los.quod lamen necessariô diccndum esset,
hibendam post suflicienler completam Evan- si lex fuisset morlua , eliam quoad inslilutio-
gelii praedicalionem. Alque ita reclè fieri po- nem ,
quia sicul translato sacerdolio Iransfer-
tnit, ut adveniente illo lenipore, sufficienter tur lex , ita mors legis quoad inslilutionem ,

innotesceret toti Ecclesiae illa reprobalio , et est signum saocrdotii eniorlui ; ergo, è con-
aboliiio legis, iJeôquo simul in lotà fuerii mor- verso, si sacerdotalis dignitas durabal, ne-
aulem lantùm hoc esse probabile,
tifera. Dixit cesse est, ul eliam duraret legis inslilulio. Et
quia incerlum est id quod supponit fieri enim : inde fit consequens , ul idem sit dicendum de
poluit ut prohibilio illa , seu declaratio talis sacrilicio, ad quod sacerdoliuni ordinatur.
stalùs illius legis , in quo oporterel esse morti- 11. Praelerea, ob hanc causam dixit Augu-
feram , fieri cœperit ,
post plenè mortuam il- siinus, illas caerenionias fuisse servalas ex
lam legem pro loto mundo , et quôd non si- consuetudinesolemniiaiis, licet non fièrent ex
mul, sed successive fuerit promulgata uni- necessilate, quia videlicet, quoad solcmnera
vers» Ecclesiae. Quod si ita factum est, priùs inslilutionem durabant, licel non quoad obli-
fuit lex illa niorlua non solùm in aliquibus gationem. Nihil enim aliud significare poluit
partibus orbis , sed eliam in tolo mundo , Auguslinus per consueludinem solcmniialis ,

quàm fuerit mortifera, quoad obligationem , quia illa consueludo non induxit illam solc-
sicut hactenùs locuii sumus. mnilalem; sed poliùs divina inslilulio, et so-

10. Dico secundo : Lex velus non priùs fuit lemniiaiem et consueludinem illius inlroduxit,

mortua quoad inslilutionem, qu.îm fuit morti- idi'ù(iue durare non poluit, nisi durante insii-

fera. Ita censeo esse interpreiandam sentcn- Uiiiune ; ergo si licebat tune servare legalia ex

liam Augujiini, quia est necessisriô conse- cousucludinesolemnitalis, licebat ex vi j)rimoe

quens ad aliam sentoniiam ejus, ni niihi pro- inslilulionis; ergo illa adliuc durabal. Denique
bant raiiones dubiiandi supra posiiœ. Qnia non saepè Auguslinus comparai usum illarum eac-

poteranl illae coeremoniae ut légales, id esl, remoniarum , proul ab Apostolis illo tempore
ut insliUitae à Deo per illam legem , religiosè liebant, cum earuindem observantiA ,
qiiani

fieri per modum cullûs Deo placiii , et accepti vivenle Chrisio iidpm Aposloli, vel eliam i[)se-

ratione suae instilutionis, si jam pro illo tcm- met Chrisius exhibebani, ulique quoiul reli-

pore lex esset revocala, etabolila eliam quoad giosum cultum ; ergo plané sentit eamdem
hanc pariem ; nam posi talem abrogalionem durasse inslilutionem. Ita ergo haec asscr-
jam culius esset suporsliliosus, ut supra eliam lio necessariô sequilur ex alià supra probaUi,
declaralum est, Declaratur praelerea in hune quôd Aposloli non ficlè, sed verè, et ex afle-
modum; nam quamdiù lex non fuit mortifera, clu religioso illas caeremonias faciebant. Ralio
765 DE LEGIBUS. 19$

verô h priori est, quae saepè osl lacla, quia ad \7>. Et ex bis facile respondeturadduasdif-

suavem providenliain Dci perlincrel, no» sla- licullalos in principio positas. Ad primani ergo

tim , vel subilô rcvocare loluin illuni siaUiiu ,

fatenuir senlentiam asserentem legalia fuisse

vol insliluluin, ne hoc cedercl in inlaniiain il- mortua quoad obligalionem pro illo primo lem-

litis religionis , vol in niajoteni poniilii'ni Ju- poro praulioalionis ovangolica;, non probari ex-
daeoruni ,
qui non erant disposiii ad lantam ,
presse aliquo Scripturse teslimonio, vel Eccle-

ot lain subitam niutalioncin. Noqiio etian» in- si» definiliono, et ideô non esse de fide, esse

slilnlio, et inlrodiiclio nov;e logis illam subi- lamen conclusionem ibeolojiicam salis certam,
tam nuilalioncni oxigobat ,
quia niliil pcrfe- lum ex consensu communi Palrum et theolo-
ctioni ojus, aut dignilali derogabat illa obser- gorum, tinn quia est magis consentanea Scri-
vantia propler diclos fines, et pro brevi tem- pluris excludentibus necessilatem illius logis

pore, et non ponendo speni salutisin illâ. cum Evangolio, et indicantibus Apostolos,

12, Ex quo ulleriùs infero, legem illam non quando exercebant legalia, non id fecisse ex
fuisse cxlinclam quoad inslilulionem in sensu necessilale, lum denique quia obligaiio illius

declaralo, donec fuit morlifera, ac subinde legis suo modo repugnabat obligaiioni novae

quoad liane partem non fuisse priùs morluam legis, ut declaraium est. Neque oportet eodem
quàm mortiferan), noque è convorso. Hoc se- modo explicare lerminum legis veteris quoad
quilur evidenter ex diclis, priniô, quia quan- durationem in statu rcligioso, et in obligalione,

do institutio non fuit revocala ,

pcr se loquen- quia non eodem modo opponilur logi novae in
do, licebat uti illâ, cùm essel divina, quamvis primo, sicut in secundo, nec ex oàdem radiée,
non esset sub obligalione ,
quia inslilulio suf- neque habebat eamdem congruentiam pro illo

ficit ad honestum usum, et polest ab obliga- tempore duraiio obiigaiionis, quam habuit du-
lione separari, ut per se constat; ergo quam- ralio inslitutionis. Unde immérité ibi objicitur,

diù duravit illa institutio, non fuit raortifera quôd haec omnia sine sufQcienti ratione asse-
legalium observalio, nec inoraliler esse potuit, ranlur. Nec magis obstant quae ex Auguslino
quia non polerat Deus prohibere absolulè afferuntur. Nam priora verba, in quibus Au-
usum caeremoniarum pro eodem tempore, pro guslinus dicit fuisse damnabile Judaeis servare
quo volcbat eas religiosum cultum , et signi- legalia ob necessilatem salulis, non determi-
ficationem retinere. Prseterea supra ostensum nanlur ab illo ad certum aliquod tempus, imô
est caeremonias illas factas esse mortiferas aperlè extenduntur ad primum tempus praedi-

quasi ab intrinseco , ex eo quôd revocata fuit cationis Evangelii. Nam in hoc distinguil inor-
iliaruni institutio ; ergo non potuit lex illa esse dinatum usum illius temporis ab honeslo, quod
mortua quoad institulionem, priusquàm fue- in posteriori tempore uterque usus legalium
ril ctiam mortifera. Neque in hoc superest sive ex necessilale salulis, sive absque illâ illi-

nova dilTicultas , nisi quôd fortassè vider! po- citus factus est. Aliam verô senlentiam ibi Iri-

test, sine causa, vel fundamento assignari butam Auguslino, apud illum non invenio, ne-

unum terminum raorlis illius Icgis quoad obli- que in rigore vera est, intellecta de onere obii-
gationem, et alium quoad institulionem. — Re- gaiionis legis, nisi intelligatur de tempore
spondemus autem breviter primo non dici , , an te Christi morlem, et praedicationem Evan-
sine fundamento, quod in factis et diclis Apo- gelil : tune enim Judaei erant sub onere legis,

slo'orum niliuir, ex illis autem et Ecclosiae cl non gonliles : posiea vorô, tam Judaei qu.àm
tradilione habemus, cceremonias illas aliquan- gonlilos fuerunl libori ab onere legis. Posset
do fuisse liciias , licol non essi-nt nccessarite ,
eliam id vorirtcari post inchoatanï promulgalio-

et posiea factas esse iilicilas; ergo consequens nem nova; legis in aliquo loco, ubi nondùra
necessariô est, ut priori tempore non mulave- pervenire polueral Evangelii praedioatio, Ibi

rinl inslilulionem, licel amiserint obligiiio- onim poliiorunl .Iud;ïi pro aliquo lempore esse
nem ,
postca vorô cliam inslilulionem pordi- sub onorc logis, sub quo non erant gentilos. Si
derint. Ex quo ultoriùs necessariô sequilnr qiiis lamen rectèadvorlat, illa diflbreniia solùm
longiorem fuisse torminum illius logis, quan- esse polorat inlor utrosque nondiîni Clirisiia-
tum ad siibstanliam inslituliouis, ul sic di- nos, non verô inler coi;vcrsosad fidom Chrislî,
cam quàni qtioad obligaiioncm nam Icrmi-
, ; quibus oporlobat jam esso Flvangoliiim promul-
nus obiigaiionis fuit obligalio logis novcc, ter- g;ilum. Ex ignoranliâ ilcm facile potuit accl-

minus auiem siatrts illius inslltuti fuit perfecta derc illud discrimcn. Denique probabilis diffe-
Evangelil prorauljatio. rentia pro eo lempore assignari posset, qubâ
,*Ï67 DE LKGIBUS. 768

Judaeis libéra eï-at observatio cceremoniaruin bile esse, non potuisse quidera singulos ponti-
legis, non ila genlibus. juxla probabilcni sen- lices ,
vel sucerdotes statum illius legis , et in-
tenliiim supra Iraclalani. slilulionem ejus omninô abrogare , si taraen
14, Ad alteram dillicultalem icspondelur, communi consensu vellent cedere juri suc, et

prioreni partem ejus rectè prob'.re legcn» il- sialim omninô relinquere cœremonias suas,
lain non fuisse lune niorluani ([uoad inslilulio- potuisse id facere quia boc non erat eis pro-
,

neni, non verô proccdeie conlra cessalioneni bibiium , el lune universaliier cessaret ratio
obligationis. Ad ralioncs autein posleriori loto relinendi ca;remonias pro alicpio icmpore.quia

posilas respondeo : ad primam, legeni duos cessaret omne scandalum Judaiorum, el omnis
babcre efleclus, inter alios unus est insliluere, infamia ejusdem legis, etnuUam baberet repu-

et darc formam, et moduni operandi, allas obli- gnanliamcum suavi providentiâ Dei. Quia verô

gare; et nibil repugnare priniuni separari à se- bic casus erat moraliler impossibilis, ideô sim-

cundo, sicul facla est insliiulio sacranienli Ma- pliciter permisit Deus slaium illius legis pro
Irimonii, vel Ordinis sine obligalione; ila ergo aliquo lempore conservari quoad inslilulionem

poiuil lex iila permanere secundùni prioreni ejus, quâ supposilione faclà, icnebanlur sa-

effeclum, licet esset nioiiua qtioad poslerio- cerdoles illius lemporis sancla illa sanclè tra-

rem. Majoris auteni clarltalis graiià dislinguerc ciare, et juxla legem minislrare, qua; obligatio,

possumus ohligaiionem quoad excrciiium, vel faetà illà supposilione, magis ex nalurâ rei,

quoad speciiicaiionem actùs nam quoad prio- ;

quàm ex positivo prœceplo sequebatur.

reni diciraus morluam fuisse in principio lo- 16. Alque bine obiler responderi polest ad
gem illani, posterior autem necessariô duravil quamdam curiosam interrogationera , quae hic

psrraanenle insiitulione, et illa suilicit ad ra- oecurrit, an eo tenipore , que caeremonialia

tionern legis. Consislil auleni in boc, quod li- erant morlua,et non mortifera, tenerenlur Ju-

cel JudiBus non lenerelur circunicidere liliuni, daei solvere décimas ,

quia bine apparet , non
nihilorainùs si iilum circuuicidebat, debebat fuisse obligatos ,
quia lex erat mortua cpioad

servare formam legis, et sic de aliis sacriliciis, obligalionem, illi aulem solùm obligabanlur ex
quia bœc obligalio ex naiurà rei sequilur ex vi legis. Item quia sacerdoies jam non lene-
instiiuiione, et usu ejus. El ila excludiiur pri- baniur minislrare licet illis licilum esset mi-

ma répugnant ia, nisterium; ergo neque alii tenebanlur illa sol-

13. Ad secundam ralionem respondelur, vere , quamvis licite possenl , si vellent. Palet

I jngè aliam esse ralionem de simulatione ob- consequenlia, quia obligalio slipendii corre-

servalionis, lanquàm obliganlis, vel de simu- spondel obligation! miniblerii ; nam seclusâ bâc

litione cullùs ; nam prior erat valdè maleria- obligalione quasi muluà et permanente, pro
lis , et non per se intenta ; nequo excludebai acluali niinisterio, quando fieret, posset lieri

intenlionem veri cullùs Deo pro eo temporc arltitraria rcconipensatio, vel ex parlium con-

placili,quod salis erat, ut aciio illa essel reli- ventione.

giosa, el omninô honesla. Neque cnim Apo- 17. Nibilominùsdicendum videtur, eam obli-

stoli ca lune faciebant propter obligalionem galionem pro eo lempore durasse , nam inpri-

legis , neque boc exleriùs profilcbanlur quan- mis loquendo de Juda;is non conversis ad fidem
tum erat de se, quamvis priBvidcrenl alios id non estdubium, quin sallem ex conscientià,
existimaturos , idque perniilterenl , nam bic quam babebant , tenerenlur décimas solvere

modus simulationis illicilus non est, ut supra sicut eliam sacerdotes ex simili eonscienlià

diximus ; secùs verô esset , si ca;remonias jam tenebantur minislrare, et verisiraile est , eliam

non religiosas, et probibitas, lanquàm religiosa Judaeos ad fidem converses earadem existima-

se facere fmgerent, nam boc sine dubio inlrin- lionem pro aliquo tempore babuisse , pro quo

secè malum est. lia ergo intellecto fundamenlo salis constabat , legem illam esse morluam.
Augusl, omnis repugnantia cessai. Ad lerliam Prœterea non videtur illa eonscienlià omninô
respondelur primo, ila fuisse Judieosaflwtos ad fundata in errore, vel ignoraniiâ, sed in nalu-

legem suam, et consueludine in illù lirmalos, rali quâdam justilià , supposilo statu illius po-
ut non fucrit necessarium eis probibere , ne puli conservantis illum religiosuni cultum Dei,
statura illius subito abjicerer.t , vel mutarent, ut àDeo institutum et approbatum etiam pro ,

illo auiem statu persévérante , eliam erat con- eo lempore,et ab eodem populo quasi communi

3equens, ut multi illis caeremoniis uterentur, consensu relentum nam inde oriebatur mu- :

seclusâ speciali obligatione. Dico etiam proba- tna obligatio ex parte sacerdotum , ut essent
 im DE LEGiHlS. 770
parati m\ iiiiiiistraruliiii» , «|naiido alii vtMlenl snpponii obiigationem in oo qui eojiiinr, et
uii legalibus, et ex parte popiili ad solvendas pdlésialoiu, seu jurisdiclionem in ( ogent^\ Sc'
décimas. Eu vel maxime quôd tribus Levilioa cundù per impropriam coaciionem ,
quam di-
non liabiieral soiiem in (enâ promissionis, ol reclivam appcllare possunms, imponendo, sci-
loco illiiis décimas acceperat, ideùiiuo durante liecl , obiigalionem ad legalia servanda, ]ic(t

statu iilius reipui)Iic;c , et tein|)li, non debnit aiilea non esset. Terliô inlelligi potest coaclio

illis privari, nam iioc eliam erat moraliler ne- adliMc magis impropria, qua est per consilium
ccssarium , ut scandala vilaientur , et omnia vel exempinm. De prima non fit mentio in

ordinale fièrent. Seriptiirà, de secundà videlur procederc locus

18. In quo tandem considère, illam legem Aclorum , de tertià verô locus ad Galal. 2.
solvendi décimas non fuisse cseremonialem, Primo ergo tanquàm cerlum staluo, nunquàm
sed judicialem, et ideô polnit lex illa obiigare, poîuisse gentes licite cogi ad legalia servanda

etiamsi prcecepla coeremonialia essent niortua. primo génère coactionis quasi ad iniplendam
Verisimile enim est jndicialia praecepta non obligationem in illis pr;cexislentem. Hœc as-
fuisse pro eo tempore mortua, saltem illa, qna^ serlio nota est ex bacteniisdictis, illam verô hîc

ad conservandam justitiam, et publicam paceni pr.-cmiltimus, ut res niagis intelligatur et ut

iilius reipublicai eranl necessaria. Quia du- occasione iilius aliqua loca Scripluraî ad banc
rante pro tune statu polilico iilius reipublica^, maieriani spccianlia explicenliir. Possumus igi-

prout durabat ,
permiltente , imô, et appro- duo tempora dislinguere, unum est, post
Uir

bante Deo, necessarium erat babere leges ju- decrelum ectlesiasticum faclum in concilio
diciales ,
per quas cives obligarentur, et male- aposlolico Actor, l.'J, illud est de anliquiori
faclores possent puniri, ei alia observari per- tempore à passione Cbrisli usque ad aliud con-
tinentia ad justitiam conlractuum , et alianmi cilinm. Posi diclum ergo concilium c^rtissi-
aclionum nam obligatio talium legnm non
: mum est principium positum, quia in illo defi-

repugnabat cum consummaià redemptione niiimi est, gentiles conversos non esse oblign-
Christi nec cum obligalione legis noVcTe nec
, , tos ad legalia servanda, sed solùm ad onera in
etiam fuerat specialiter , et expresse revocata. eodem concilio deelarala, qnœ reverà legalia
Et ita D. Thomas non probavit abrogaiionem non eranl, ut infra videbimus ; ergo nullo mo-
prseceptorum judicialium nisi ex defectu sub- do licebat illos cogère ad talem observationem.
jecli, id esl,exdissolutione iilius reipublicae, et Probalur consequentia, quia cogère aliquem
mutatione status ejus. Durante ergo illo tem- ad id, quod facere non tenetur, per se iniquum
pore et statu, rectè potuit pro illo tempore est. Nam vel talis coactio esset per violeniiam,
prceceptum decimarum obiigare. et sic esset injusta, vel esset per deceptionem,
persuadendo illis legalium neccssitalem, et sic
CAPLT XX.
esset haereticum contra Apostolorum definitio-
Qnomodo fuerit semper ilticilum génies ad judai- nem.
zandum cogère , et traclalur locus Pauli ad
2. Alque hoc confirmant verba Pauli ad Ga-
Gulat. 2, et expenditur prohibitio aauguinis et
lal. 2 Quomodo gentes cogis judaizare ? nam
:

suffocati, Aclor. lo.

lieel non loquanlur de rigorosâ coaetione vio-
1. Ex rationibus dubitandi in eap. IS pro lenta, à fortiori probat illam non fuisse licilam.
utràque parte posiiis, et ex rationibus, ac tc- Perlinent autem illa verba ad illud lempus, de
stimoniis additis pro sententiâ Hieron. in cap. quo Iractamus; nam licel Augustin, dicta Epis!.
16, solùm supersunl nobis explicanda duo 1!» ad ilieronym. cap. 2, aliqiianlnliiiii a prin-

loca Scripturse in tilulo proposita ; c;elera cip. jirobabilius exislimet, illud factum Pétri,
enim orania explicando senlentiam ,
quam ve- quod refert Paulus ad Galat. 2, accidisse nnle
ram reputamus, cxpediia sunt, et multisetianj concilium Aposlolicum Aclor. 15, niliilominùs
occurrentibus dilTicultalibus obiler est s.ilisfa- b( lié inspecta bistoiià Aclorum, el collala cum
ctum , ha^c verô duo loca specialem ac diligen- (liclo loco Pauli ad G;iiat. secundo, conlrarium
lem requirunt declarationem. Quia verô dilli- videlur dicendum. Quia in diclà Epislolà nar-
eultas illorum locorum nascitur ex coactionc r.it Paulus duplicem ascensum suum in Jeru-
genlium ad servanda legalia, ideô pauca de illà salen) ; primum in capile primo , Uiennio post
praemittenda duxi. Duobus autem , vel tribus conversionem suam , secundum in cap. 2, post

modis accidere poluil Irxc coaclio, primo per aiuius qualnordechn , ulique à primo asccnsu ,

çoaclionem quasi pcçnalem, qute, ui jusla sit, ui contexius ipse suadct , et inulti exponunl
77! DE LEGIBUS. 772
el specialiter variis ratlonibus ostendit ibi Sal- ideù illum decimum quartum annum fuisse de-
meron disput. 22. Ille autein secuiulus ascensus cimum seiUimum à conversione Pauli nam ;

Pauli idem fuit cmu illo qiioad iliud conciliuin Ires praecesserunt anteprimum ascensum ejus,
cuin aliis convenit, ul iii eodein cap. 2 insi- el inde lit, fuisse illum annum decimum no-

nuai Aniliros. refertque llieroiiyinus, el non nuni à passione Domini ; nam biennio post il-

iniprubal, et clarè docent Theodoret., Aiiselm., lam conversio Pauli conligit. In idem autem
D.TIiom., Cajelan, et Beda Actor. lo.Potesique tempus oplimè cadit congregalio dicli concilii,

facile suaderi ex coilalione ulriusque ascensus, quia antea non poluerunt Petrus et Paulus
et ex circumstantiis eorum, et ex aliis conje- Jerosolymis simul adesse, cùm Petrus fuerit
cUiris à ratione temporuni sun)plis;illis autem Ptomae usque ad novum , vel decimum annum
omissis , hàc ralione nunc breviier utor. Quia imperii Claudii, qui est decimus oclavus à pas-
aliàs hic ascensus Pauli, cujus ipsc meminit sione Domini, ut ex hisloriis constat. Relinqui-
ad Galatas cap. secundo, omissus luisset à Lu- tur ergo , ul factum illud Pelri ,
quod repre-
câ in historià Aclorum ,
quod non est verisi- bendil Paul, ad Galat. 2, acciderit post praj-
mile ,
quia erat res valdè gravis , niullùinque ad diclum Jerosolymiianum concilium.
doclrinani lidei spectans. Sequela declaralur, 4. Superest dicendum de lempore ante illud
quia Lucas quatuor taniùni ascensus Pauli in concilium. Nam in illo non erat nolum in Ec-
Jérusalem numéral; primus est Actor. 9, trien- clesià , an gentiles conversi ad fidem legalia

nio post conversionem suam , de quo nulla servare lenerenlur; ergo pro eo lempore dùm
potest esse quaestio. Secundus Aclor. 11, ad aliud non declarubatur , juslè poterant ad illa

deferendas elcemosyuasfmtribus. Terlius teni- servanda compelli , nam in dubio lex servanda
pore concilii , Actor. 15. Quartus Aclor. 21, est, quamdiù non constat non obligare. Nihilo-
quando compreliensus est à Juda;is. Et de hoc niinùs conlrariuMi omninô asserendum est. Ut
fitiam ullimo non est quiesiio, quia constat, eo autem hoc clariùs probelur el intelligalur,
lempore jan; Paulura conlulisse Evangelium dislinguamus illud primum tempus in duo
suum cuni Petro. uuum usque ad revelalioncni faclam Petro, ut
3. De secundo autem aliqui dicere voluerunl, gentiles baplizarel, Aclor. 10, quai accidil an-
coincidere cum ascensu Pauli ad conftrendum no Chrisli (juadragesimo primo, hoc est, septi-

Evangelium cum Apostolis, cujus meminit ad mo, vel oclavo à passione ejus, ut Baron, osten-
Galat. 2. Sed non est verisimile, lum quia nul- dit. Aliud est post illam revelationem usque ad
lum indicium ad hoc asscrendum suini potest praedictum concilium. In priori lempore non
ex utroque loco, lum eiiam, quia tune nondùm est pntdicatum Evangelium genlibus, neque
erani orla; conientiones et scandala quorum
, ali(iuis pure genlilis baplizalus est ; sed Cor-
occasione Paulus ascendit, ut conlerrct suam nélius fuit primus, qui Dei monilu baplizalus
doclrinani cum Apostolis. Non enim propler est, et lune coepit genlibus adilus ad Ecclesiam
se , aut propler auclorilalem doctriiuc , sed reserari , nt rectè ait Daronius supra. Estque
propler alios, qui ex conversione, et libertaie opiima conjectura, quia Pelrus capul Ecclesisc
gentium lurbabantur, ascendit. Tum praeterea, ausus non fuerat gentes baplizare ; ergo non
quia ille secundus ascensus non poluit esse est verisimile, alios Aposlolos , vel discipulos

post aimos qualuordecim , ul ail Pyuliis, quia priùs ali((uos gentiles baplizàsse. Lnde Aclor.
luit anno secundo Claudii imperatoris, aliàs H, posl(}uàm Petrus revelationem sibi faclam
quadragesimo quarto à nativitale Chrisli , ac narravil, alii lideles ex Judœâ conversi, glori-

subindedecimo,velundecimo à morte Chrisli, ficaverunt Deum , dicentes : Ergo et yentibus pœ-

ut lalè probat Baron. 1 tom. Annal. L'nde eiiam nitenliam dédit Deus , et viam ; addilur ibidem
fil verisimile ,
quod idem auctor allirmat , Pe- de discipulis qui fuerant dispersi à iribulalione
trum eo lempore non fuisse Jerosolymis , sed quœ fueral sub Stephano : Prœdicabant, nemini
Romam adiisse ; non poluit ergo lune Paulus loquentes verbum, nisi solis Judœis. In illo ergo

cum Petro Evangelium conferre. Superest lempore non babuit locum quaistio de jure,
ergo ut illa collalio facta sit in dicto concilio quia non eiat factum ,
quod essel juris funda-

Aclor. 15, alque lia ut idem sit ascensus ad nienlum. Si enim Evangelium non praedicaba-
concilium , et ad conferendum cum Petro post tur genlibus, nec eis dabatur Baptismus, nullo

decimum quarlum annum àPaulo designalnm. modo poterant ralione legis novie ad anliquam
Existimo autem, ul dixi, numeràsse Paulum servandam compelli, cùm anlea ex vi legis au-

Hos qualuordecim annos à primo ascensu , et tiquse eogi non possent.

m DE LEGIBUS. 774

5. Ohjici verô polcst, quia Plùlippus Lapli- bapiizalum , vel vivenle Chrislo , vel po-

zavit cuiunhuni aille rcvolalioiioin laclam l'c- sloa ab Aposlolis anie eunucbum. ^ec refert

iro, ut conslal ex Aclibus, iiiiô Baionius in (|uùd multialii exisliincnl, illum fuisse Judx'um,

anno liigosiino (niinlo Clirisii Domiiii , uolat (piia ncutrum, ul credo, salis probari potesl

iii illo aiiiio liisldiiam illain Actor. 8 coiUigisse; et nos non facinms vim in exomplo lalis per-

alverù ouiuKliiisilIe gciililis erai, icsle Euseb. s()n;e; nam miilti alii proselyli esse poterant

lib. 2 Iliïlor. capil, 1, et sequiinliir plures, inler Juda;os, de (luibuseadcmeslralio. Unde

D. Tliom. Joan. 12, lecl. 4, cl ibi Maldon. est ullimô in hoc puncto considerandum, quôd
Tolcl. circa illa verki : Erant aulem tfuidam licel 00 lempore Evangelium per se non prœ-
geiililes; Abulens. .Mallb. G, q. 120; Sahiier. dicarelur genlibus, id est , ex instiluto, el in
iracl. 28 cl 32 in Acla, el alii cilaii à Loriiio terris corum, nibilominùs nuilli gcnliles non
Actor. 8; ergo signiim est, anle revelalioiiom circumcisi i)()teranl Hierosolymis el in Judaeà
faclaiu Pclro gratiaiu Evangelii fuisse coiiunu- babitare et audire veibum Dei, et fidem in

iiiealain genlibus. Unde Euseb. supra dieil, Chrisltim concipere, ul de centurione Matth. 8
euuucbnni illuui fuisse priuium ex geutil)us ba- elLue. 7 valdè probabilc esl, et conseiiuenter
plizaluni, juxla iilud Psaliu. 67 : jEthiopia eliam per fidem vivam el conlrilionem inler-
prœvciiiet manus ejus Deo. — Uespondoo, quid- nam juslificari; nibilominùs lamen per bapli-
quid sil de origine illius euuuchi, an fueril ex smum non admillebanlur ad Ecclesiam usque
pareniibusgenlilibus , vel juda;is, quia de iilo ad revelalionem laclam Pclro. El ideô eliam
vix poiest alitjuid cerium allirmari, cùni po- de illis cerium esl, non poluisse ad servanda
luerint Judaei esse in .Eibiopià, sicut erant legalia cogi, cùm nec lege veleri ad circumci-
dispersi per alias mundi rcgioncs; quidquid sionem suscipiendam obligarentur, neque ad
ergo de hoc sit, verius existinio, ilium fuisse bapiismum admit terentur.
professione et fide Juda;uni, non solùm quia 6. Denique eliam de illo lempore à baplismo
veneral adorare Jérusalem, sed etiani in iiinere Cornelii usque ad Ilierosolymitanumconcilium
Isaiani legcbat, eunique prophelani esse crede- idem diccndum est. Quia licel aliqui Jud;ci
bat. Inde verisiniile est, quod Lyran. Carlbu- .•vmulatoreslegis illo lempore murmurarenl, et

sian, el alii dicunt, illuni fuisse proselylum ; rumoresexciiarenl ,

quia homines non circum-
neque enim aliter Philippus illum baptizarel cisi ad consortium Ecclesiae admillebanlur,
cùm nondùm fuissct janua Ecdesia; genlibus nibilominùs Aposloli semper eis reslilerunt
aporta, ut ex Actor. 10 colligilur, ci rectè et Pauliis neque ad boram eis cessit , ut ipse
notant Baron, supra cl lîellarm. lib. de roman. diciiad Galat. 2. Et Pelrus Aclor. 11, non se-
Pontilic. cap. 22. Quod ergo Euseb. ait eunu- davit JudcBos cogendo gentiles ad circumcisio-
chum illum fuisse primum ex genlibus bapli- nem, sed Dei volunlalem Judœis declarando.
zatum, si iptelligat de genlibus piœputium Unde credi poiest, idem fecisse tune alios
habentibus, falsum est; si verô iulelligal de paslores Ecclesiie licel nondùm essel res au-
,

genlibus faclis proselylis, incerlum est; nam ihenticô definita. Batio aulem est, quia nulla
Hierosolymis eranl alii proselyli ex genlibus erat lex, qua; geniilesad lidem conversos ad
qui poUierunt et credcre, el bapiizari, eliani veleres creremonias oblig^ret, (piia nec lex ve-
vivcute Cbrislo; iniô Zacbaîus, ut m'illipulanl, lus ad illos loqufbalur, prœlerquàm quôd janj
genlilis cial, ut palet ex Terlullian. lib. i erat mortua, nec nova hoc praîcijtil, ut supra
contra Marcion. cap. 57, el Cyprian. Epist. 65, ratioeinali sumus. Unde ad ralionem dubitandi
Cbrysost. bomil. de Zachoeo loni. 5; Beda , negare possumus , lune rem fuisse dubtam ,

Lucae 19, ubi idem sentii Ambros. cl Pelrus quia licel non essel delinita, per ralionem po-
Chrysol. serm. 54, ubi ixil, fuisse adoplalutn in lerat esse iia manifesta, ut vix posset à medio-
^lium Abraliœ. Undc verisimiliter credi potesl, criter erudilis invincibililer ignorari. Addo
fuisse prosplylum; non enim aliter Cbrisius ad eliam, cùm aliàsconslarei, legem veierem non
illum diverlissct, ne legem violare viderelur. esse dalam genlibus, eliani in casu dubio non
Kam eà ralione Judaii conversi ad lidom , in poluisse genliles ad lidem conversos ad legem
principio cavebant consortium geniilium prae- servandam juste cogi, quia ipsi possidebant 11-

putium habenlium, ut colligilur ex Actor. 11, bertatem suam, et in dubio melior esl condilio
et ad Galat. 2. L'nde , sicut Cbristus de Zachxo possidenlis.

dixil : Uodiè salus huic domui fada est, eh quod 7. Dico secundo, nun(|uàm genliles ad lidem
fl ipie iit (ilius Abrahœ, ita credibile est, fuisse convei"sos et baplizatos fuisse coaetos ad legalia
775 Ï>E IM IBllS. 1%
servanda pcr aliquam ecdesiasticam legem , esse ab Apostolis tradltan), sed ab aliquo inter-

imô ncc licuisse unqiiàm Ha illos cogore. Priur prète prr modnm scholii adjimclani , et sic

pars constat, qiiia milla lalis lex ccclcsiaslica posteain texUim gnccum irrepsisse, et tandem
ostendi potest. Item , vel illa lex fuissct ante à lalino interprète retentam, unde illam par-
concilium aposlolicum, et hocdici non potest, liculam omiltit Andjros. ad Galat. 2 diccns, à
quia semper Apostoli tali coaclioiii repugnà- sophislis Grœcorum fuisse additam, licet cxpo-

riint; luultô verô minus dici lioc potest de siiionem non sequatur. IJlrumque autem se-

lempore post concilium, quia non poteral lex culus est Terlull. lib. de Pudicit. cap. 12, et
fieri contra Apostolorum definitionem. Et id Cyprian. lib. 5 ad Quirinum, cap. ultim. , et

etiam confirmai exemplum de Tito ad Galat. 2. Iren. lib. 3, cap. 12, et Patian. in Paraenes.

Posterior item pars facile probatur, quia vel de Poenilent. Augustin, eliam lib. 52 contra
estsermo de legihus formaliter, et hoc modo Faust, cap. 13, omittit parliculam suffocatum ^

contra jus divinum esset talis coactio ergo ; et refert exposilionem de homicidio, eamque
non est potestas in Ecclesià ad taie praece- non réfutât , licet aliàs adliibeat. Alqueita,
plum imponendum : vel est sermo de lega- juxla liane exposilionem, cessai diilicullas,

libus materialiier sumpiis, tt sic circumcisio quia, juxla illam, nuUum praeceptum légale ab
non potest ab Ecclesià prœcipi ,
quia est res Apostolis revocalura est.

diflicilis valdè et inutilis ; ergo nec alla legalia. 9. In hâc verô expositionc primum ,
quod de
8. Sed licet hoc sit verum de loto onere le- fornicalione dicil, cerlissimum est ; non enim
galium, nihilominùs de aliquà parle, vel actu prohibita estab Apostolis, quia non esset mala

i.lorum, aliter apparel, quia nonsolùm videtur perse, et jure nalurai prohibita , sed gentes
posse aliquid légale prœcipi , sed etiam esse hoc ignorabant, vel pronihiloducebant, il!am-
pra; eptum Actor. 15, ubi prœcepla eslgenli- que consueludinem habt bant. Secundum au-
bus conversis abstincntia ab idolothylis , san- tem, quod d '
immol.itis diciiur , valdè eliam
guine, et suffocato. Hoc verô testimonium duas probabiie est. Nam esus immolalorum, si c sset
habel cxpositiones, seu responsiones. Una est, omnis species falsae religionis, et onme scan-
ibi Apostolos nihil légale statuisse, imô nec dalum, non est, por se malus, et ideô, si bona
posilivam legem tulisse, sed lanlùm tria na- conscieniia (ieret, non eral malus , ul apertè

luralia prœcepia nogativa, quae à genlibus fa- supponit Apostolus in diclis ad Corinlh. et ad
cile violabantur, rénovasse aul praecepisse. Roman. 14, et ibi exponit August. suo cap. 78.
Prinmm est pricceplum abstinendi à fornica- Ideôque probabiie est, non fuisse ab Apostolis
lione ,
quod cerlum est esse morale, seu legis prohibita absoluiè idolothyla , sed solùm qua-
naiurce. Secundum est abstinendi ab immola- lenùs esus illorum conlinebal eulium idoloruni,
lis; quod solum est prohibitum ab Apostolis velspeciemejus,et scandalum parère poteral.
qualenùs fiebat in aliquem idolorunj cullum. Sic enim Cyprian. Tertullian. et Patian. supra,

Sic enim dixit Paulus 1 ad Corinthios 10 : Quœ illam prohibiiionem déclarant per idolorum
immolant génies, dœmoniis immolant , et non cullum, vel sacrilicium, aut parlicipationem
Deo : uolo antem vos socios fieri dœmoniorum; non ejus, el Gaudenl. ti acl. 13 ,
qui est de Macha-
poteslis calicem Domini bibere et calicem dœmo- baeis, ait prohibiiionem esse faclam , ne redi-
niorum; non potestis mensœ Domini participes rent ad idola , et ne cibis diabolo sacrificatis

esse et mensœ dœmoniorum , etc. Alioqui verô profanarenlur. Idem sentit Hieronym. lib. 1

coniedcre ex immolalis quasi materialiier, ut contra Jovinian, qui ila exponit, ut abstineant
sic dicani, sicul perse malum non est, ita seab idololatriâ. Idem legitur apud Augusiinum
neque est prohibitum ab Apostolis ; aliàs, eliam in Speculo cap. de Aciib. Apostolorum ; referl
secluso scandalo, et omni specie idololatri* , enim exposilionem de idololatriâ , et non re-
nonlicuisset, ralioneprohibitionis; conlrarium fellit , neque aliam ibi adjungit. Imô lib. de
autem docet Paulus in eodem loco primai ad Bono conjugal! dixit, salius esse mori famé,
Corinthios 10 et 8. Terlium est abstinendi à quàm idolothylis vesci, quod est verum de na-
sanguine, quod non intelligilur deesu sangui- lurali prapcepto; nam de positivo non esset ita
nis, sed de elïusionesanguinis, uliquebumimi, necessarium. Eamdem exposilionem sequitur
quod praeceptum etiam naturale est. Qui autem Turrian. lib. 1 pro canon bus Apostolorum
sic illud interprelantur, omitlimt parliculam cap. 5 el G. Non minus enim probabiie videtur,
suffocatum, quai malè possel ad inlerpretalio- prœdiclos Patres solùm dédisse occasionem ,

ncm de hoinicidio açcommodari; negant ergo seu raliouem molivam illius praecepii fcrendi
ni Dfc LEGIBIIS. ?s

materiani autoni gcnoraiiorcni fuisse. Nam effusus , et idem sentit Terlullian. in Apolo
quia scamialimi erat rrcqiicns, et polerat rc- gel. cap. 9. Supponunt ergo probibilum ibi

dundare in ipsosinet rcceiiler coiiversos ad esse esum sanguinis et consequentor esse ,

fidein, paulalim illos indiicendo ad idolorum proliibilum suflocatum ,

quia sanguincm in se
lionorom, idoô absoliilè et sine reslriclionc coniinet.

Aposloli esuMi iuiinolatoruni proliihncrunt , ul 11. Torliô, ita fuit hoc prrecoplum in Eccle-

sonant verba piœcepli, quœ reslringcre non sià intelleclum, ut sumitur ex Auguslino et

est necesse. Qiiia lioc etiam modo pryeceplum aliis Patribus cilatis, et Euseb. lib. 5 Histor.
oral morale, nullamque legalcm cœremoniam cap. 1, ubi referl Biblidem marlyrem pro Cliri-

coniinebat. El licet esset posiliviim, polcrat slianis responilisse : Qnomod'o ejusmodi viri libe-

esse tune expediens ita generaliler ferri propler ros suos dcvorare in animum potuerunt inducere,
indrmos et ignorantes , qui non facile posscnt quibus ne licilum quidem sil , sanguinem anima-
occasiones scandali discernere. Cui senlenliae lium rations carentium cotnedere , ubi de solo
favei Léo papa Epist. 77, allas 79, ad Niceiam, suflocato lit menlio, tamen sub illo sanguis

cap. 5, ubi sentit, praecepUim illud usqne ad comprehendilur, quia ratione sanguinis suflo-
sua tempora durasse, et ligàsse absoluiè ad catum prohibetur, ut dictum est. Exlendilur
abstinendiim ab immolatis. Idem sumitur ex aulem probibilio ad animalia bcstiarum morsi-
conoilio Aurelianmsi II , cap. 20 , ubi idolorum bus exlincta, quia tanquàm suflocala censenlur,
cultiis, et uti cibis idolis immolatis tanquàm eô quèd sanguis eorum non elTundalur. El idem
duo distincts probibenlur, et idem sumitur ex habelur in concilio Vormalien. canon. 64 et 65,

concilio Grangrensi statim citando. Neque in ubi etiam probibenlur aves relibus slrangula-

Epistol, ad Corinib. Paulus iliud pra;ceptum lœ ,

propler eamdem ralionem ; imô quœdam
revocavii, sed solùm non promulgavit illud alia ibi addunlur, quœ propriâ illius concilii

Corinlhiis, ad quos post illam legem latam loge non probibenlur ; nec sub sanguine et
pervcnit, ul pa'et Aclor. 18, et mullô post ad sulfocalo, illo modo comprehendunlur.Denique
illos scripsit, ul ex eâdem Epist., cap, 2,no- in concilio Gangrensi illa tria, sanguis, suffo-

tum est. Non promulgavit autem Corinlbiis catum et immolatum idolis, expresse nominan-
praeceplum illud, vel quia non judicavil ne- tur tanquàm probibila ; nam sine dubio hic est
cessarium , aut opporlunum, vel quia non sensus illius canonis, qui sic habet : Si quis
erat pro illis latum, sed tanlùm pro Chrislia- caniem edentem ,
prœtcr sanguinem , et idolis

nis Syriie et Siliclae, ul seniiunt Salmer. iracl. immolatum , et sufj'ocalum , cum religione et fide

45in Acia, et Baron, anno Christi. 51, in condemnat , clc. , analhema sit ; ila enim divi-

tom. 1. dendasunl verba, ul habenlur in correciis

10. Terliuni autem, quod de homicidio dicit conciliis, ul reddanl sensum legitimum, qui
illa expositio, probare non possimius. Primo, est , esum carnium esse licilum , excipi lamen
quia credimus parliculam suffocatum ,
pcrlinere illa tria. El ila intellexerunt illum canonem
ad texlum Scripturse, et positam fuisse inprae- scholastici omnes qui ,
in prœsenti illum aile-
cepto Aposlolorum ; habelur cnim in graeciset gant, el Baronius supra.
laiinis exemplaribus, et usu , et tradilione Ec- 12. Quarto deniquc altéra expositio de ho-
clesiac recopia est, et non parùm confiimalur micidio nimis est metaphorica, et pnieter vira
generali approbatione concil. Tridenlini , nul- verborum el contextùs; nam codem modo prre-

laque est ratio suffîciens ad repellendam illam cipilur absiinendi ab immolatis, el à suftbcato,

vocem è texlu sacro, el Paires eliam antiqnis- et sanguine; abslinontia aulem ab immolatis in-

simi illam legunt , ul Cloni. papa, lib. 6 de lélligilur ab esu illorum ; ergo eodem modo
Constilulion. cap. 12, et Hieronym. dicto lib. inielligitur de sanguine et suffocato : nam ma-
1 contra Jovinian. Cyril, llierosolymil. calc- teria est cjusdoni ralionis, et ideô non est
chesi 4, et Orig. lib. 8 contra Ceisum , et in- siniile de fornicatione , qu;e osl materia diver-
dical Terlullian. in Apologci. cap. 9. Secundo, suc ralionis. Accedil, quod in hoc sensu prohi-
quianmili eorum, qui viilenlur cam parliculam bitus est sanguis Gènes. 9, el clariiis muliù in
omiKere, fuleniur sub sanguine comprehendi, legeLevit. 7el 17, ubi consequenter prohibelur
et Gaudenlius exponit, et à sanguine, id est, morlicinum , vel captum à beslià , sub quibus
àsulj'jcalo, el meliùs Augustin. ")2 contra conqirchendebalur sulfocaUim , nam sub hoc
Fausl. cap. 13, à sanguine, id est, ne qnid- nomine non inveniiur in legc probibilum. In

quam ederent carnis , cujus sanguis fion esset canone aulem 62 Aposlolorum declaratur. pro-
JU. XIII.
Î70 DE LEGIBUS. 780

Jiibilionem illam faclain esse ad qunnulam logis orgo est, durasse illum ritum genlilicum lem-
imilalioiiem. Est eliaiii illa cxposilio niiiiis vo- porc AposUtloium, el ideô sub illà raliouc vi-
hi maria, ul rectè argiimenlaïur Ainbros. supra, tandi idololatriam, vel ejus speciem, similem

et iiidical D. Tlioin. 1-2, (j. 103, art. i, ad 3, probibiliouem Irailidisse; sub illà eniui ralione

quia iiiilla erat ratio S|)ecialilor proiiiijciidi lio- pr.t'ceplum murale erat, et non cœremoniale.

niicidiuni, vel rapinani (quam , ut refert, alii Quai raiio satis probabilis est, et eam rectè lo-
sub noinine sufiocati inlelligebanl) ; nam gen- cup'ciat Turriau. supra. Non est aulcm con-
liles eliani iiilidelcsnon ignorabant , iute esse temnenda ratio Augustini, lib. 52 contra Faust,

mala ; iiaiu iuter ipsos eiiam graviter punie- cap. 15, dicenlis : Apostolos eleijisse rem facilem,
baniur. et nequaijHàm obserianlibus onerosam, in (juà cum
15. Secunda ergo et vera responsio est, ibi Israditis etiam geutes propter amjularem illum

esse datum posiiivuni pra;cepiniu illi lenipori lapidem duos parietes in se condentem aliquid
et regioni conveniens ,
quo pioiiibiius iiiil esus communilcr observarent. Quam ita inlerpretan-
sanguiiiis, et consequenter animaliuui omnium, damcenseo, nimirùm, desideràsse Apostolos
quaj sine sanguinis elTusiono moriuiUur, vel unireinterse duos illos populos, et impedi-
oceiduiilur. Quae est conuiuiniorheiiteniia Pa- menta bujus unilalis, quantum pro tune lleri
irum, utvidiiuus. Et ad objeclioïKm laclam poieral, aufcrre. Et quoniam ex antiquà con-
respondeut omncs, illum cibum non fuisse suetudinc .ludyeis abominabilis erat esus san-

prohibilum ratione legis vetcris, nec quasi co- guinis el sufl'ocati (non solùm ralione legis,
gendo ad observanliam ejus, sed S(dùm quasi sed etiam ralione antiquissimaî consueiudinis

imitando in aliquo legem anliquam, ul expressé el iradiiionis à temporibus INoe), ideô Aposto-
significatur in dicio canone G2 ApobUdoruni. los pro tune illum probibuisse genldibus con-
Hoc enim non est probibitum in Eoclesià. Et versis ad (idem, ut possent pacilîcum babere
(juauivis regulariier liât in solis prœceptis ju- convicium cum fidelibus ex Jud*is conversis.
ditialibus, poluil ab Apostolis cliam liori in Et boc setiuilur cliam Baron, supra.
aliquâ observantià legaU, qua; non conlinebat 14. Sed dicet lorlassè aliquis , ba; raliones

signiiicationem futurorum , nec fortassè pro- intra brève tempus cessasse, et ideô, si illae

priè ad cullum Dci pertinebat. Maxime quia tanlùm fuissent fundamenlum illius legis, intra

subdiversà ratione et motivo, proliibitio illa ab idem tempus debnisse cessare legem illam
Apostolis laclaest, sine ullo fcrè respeciu ad ju.\la illud générale principium, quod cessante

\eterem legeni. Multiplex auieni ratio illius ratione legis in univcrsali, cessât lex. Couse-
praicepli assignatur à Palribus. Prima est nio- qucns autem non ita factuni est : nam concilia

ralisad Irenaudam gulamel modesliam in cibis allegala, quorum lempnribus illud pr;eceplum
suniendis iidelibus commcndandam. lia Cyril. durabat, fuerunt multo posl tempora Aposto-

Hierosolyniit. catechesi 4, cap. de Cibis. Sed lorum, sciliccl treceutis, quingentis el octin-

hocD. Tbom» non placet, quia multa sunt gentis annis post Cbrisii advenlum , ergo. —
alia, quae magis ad gulam provocant, quàm llespondetur , inprimis concedendo, non diù

sanguis. Et quamvis lambere sanginnem aiii- viguisse in Ecclesià illud praicepluu). Unde
maliuni, vel devor.ire sutïocata non coda, fe- Salineron exislimat, cessasse posl quadraginta

rinumsit, ut ait Cyril., Apostoli autem non annos, seu post perfeclam pronmlgalioneiu

Iioc tantùm probibueruni, sed cliam bu;c co- Evangelii , quando legalia cœperunt esse mor-
da, et quocumque modo parata nianducarc lifera. Quod est probabde, sedincerlnm, quia
in quo non apparet lantus excessus gulx' ,
aut nec ex bisioriis, nec ex Palribus id constat , et

defeclus modesliœ ut propler eam,

solain cau- verisimile esl, raliones illius pr;iecepli niajori

sam debuerit probiberi. Alii ralionem reddunl, lempore durasse, dùm imperatores fuerunt

quia sanguis eliani el suftocatum in idololalriis idololatrai, vel dùm fidèles mixli erant cum
genlium peculiari modo usur|iabalur. Quam genliijus suos rilus piolitentibus. Augusiinus
rationem indicant Origen. et Tertull. supra, et autem indicat suo tempore proecepium illud

D. Tliom. î-2, q. 102, art. G, ad 1, dicit, fuisse jam fuisse sublalum. Concilia ergo recenliora,

consuctudinem genlilium , ut adunarentur ad ul sunt Aurelianense et Vormalieuse, provin-

comedendum sangu^nem cougregatum in bo- (iaiia sunt, et foitassè propler peculi ires ra-

norem idolorum, quibus reputabantsanguiuem liones ad suas proviucias perliiicnles usuuï

acceptishimum esse, ideoque probibitum fuisse illuni retinere voluerunt. Vel certè considerâ-

à Deo e&um san^uiuiâ in veleri lege. Credibile rtmi raiiouem aliaoi, quant Augustinus teiigi|
781 DE LECIBtS. 78â
nimirùm , simile praeceptuni abstincndi à san- modo à pcccato eliam morlali excusari , cùm
guine datum esse Gènes. 9, ad vilandam crude- ex ('jus scntenliâ observaiio legalium serio

litalem et iil inagis dclestarenlur lioniines fada eral morlifera. Neipic potuit Petrus per
luimanurn sangiiiiiem cHunderc, ut dixit D. iguorantiam excusari, cùm ipse fuisset aucior

Thoni. 1-2. q. 102, art. 3. ad 8, était. G, ad 1. pr;ecipiius dccreti de li!)erlate gentium ad

Addit etiani August. potuisse illud prx'coptinu (idem conversarum , cl revclalionem de ipso-

relineriin menioriain, quùd I)eus hocjusserit rum vocaiione babuissel. Al verô per simula-
lempore Noe, ut per hoc udmoncrcntur fidèles, tam dispensaiionem facile excusalur ,
quia
Ecclesiam qenliimi fuisse in arcù JSoe prtvfignra- onmia focil animo el inlentione proficiondi

tam , et iltiiis facti proplietium in gcntibus ad non solùm Judacis, sed cliani gentibus. Nam
fidem venieniibiis cœpiase impleri. Wx. igilur apparenter segregando se , intendebat occasio-
rationes vel aliae niagis morales potucruni Pa- nempra^bere, non deceplioni gentium, sed
ires illoruni concilioruni movere ad prœceplum inslructioni potiùs Judiieorum, medià Pauli ad-
iiludrenovandum, vel lanto lonipore relinen- nionitione. Unde addit eliam Paulum non ,

dum jam ,
verô in universâ Ecclesiâ cessavit verè et ex animo reprebendisse Petium, sed
ut constat. solùm sccnndhm faciem , id est, exleriùs et in

lo. Dico tertio : Cogère gentes lato modo, apparentiâ, el ex composilo cum eodem Petro.

id est, per induclionem aliqnani , ut per ini- Quai sententia fuit antiquorum ,
quos ipse rc-
portunam pelilionem, vel alio simili modo, fort , et prxserlim Chrysostomi, quos alii su-

semper habuil speciem niali, in individuo au- pra citaii seculi sunt. Moti aulem sunt, tum
tem p ituit esseinterdùm malum, interdùm quia non est verisimiie, vel Petrum peccâsse
indiffcrcns. Hanc assertionem pono propler in malerià adcô sibinotâ, vel Pauium repre-
locum Pauli ad Galat. 2.Nam priorem partera bendisse in Petro quod ipse sa?piùs fecit, tum
indicat in principio, cùm ail, Titum gonlilem eliam quia verba lextûs possunl facile ad bunc
fuisse compuisum circuiiicidi, utiqueper impor- sensum accommodari.
tunitaleni aliquorum fratrum ,
quibiis, ait, neqne 17. IIîc vorô maxime urget Auguslinusargu-

ad lioram cessimus subjectione , utique quia ut mentum suum de niendacio, quia hinc non

minimum id habebat speciem raali. Idem colli- solùm seqniUir, in facto simulato Pelri inven-

giiur ex repreliensione Pelri, qnia exemple lum esse mendacium, sed eliam in verbis ip-

suo cogebat gentiles judaizare, ut staiini referl. sius Pauli, el in Scriplnrà canonicâ mendacium
Iniô eliam indicat illud lactum Pelri, et fuisse reperiri, quod sine dubio esset magnum absur-
malum et reprehensibile. Sed niliilominùs dum. Ideôque conalur Auguslinus ad illud

probatur seconda pars assertionis ex doctrinâ deducere praedictam sententiam. Non quia exi-
Augustiui super camdem epistolam supra cita- slimarel, illud admilli à Hieronymo, ut quidam
lam. Quia vel inductio eral ad iliam observan- putant, sed poiiùs, quia sciebat, non esse à
tiam ut necessariam , et sic eral mala ,
quia Hieronymo concedendum , et ita propler illud

eral deceptaloria, et contra liberlatem Evan- vitanduni à suâ sententia rccederet. Nihilomi-
gelii, vel eral ad illam ut volunlariam, et non nùs lamen Hieronymus tacite rcspondet , ne-

probibitam, et sic de se non eral mala, sed gando sequelam. Nam desimulaiione facli jam
indifferens, secluso scandalo. supra osiensum est, potuisse esse malerialem
IG. Stalini verô occuri il communis dilBcul- et non forraalem in verbis ault m Pauli non
;

tascirca inifiligentiam illius dissensionis inler rcperitur mendacium; nam ipse referendo prae-
Pelrum el Paulum, quae proi)tcr dillicultatem leriium faclum nunquàm dixit, illa omnia,
et utditalem suam, et quia in pra^senli Iracla- ([u;e ibiinler veneruut, fuisse ex animo et abs-

tur ab omnibus doctoribus, ondlti non polesl, (jue simulalione facla, sed simpliciler relulit

quanivis per se nccessaria non sit ad cessalio- quod exleriùs faclum est. Imô cùm dixit, se

ncm legalium explicandam, ut facile ex diciis resliiisse Pelro, indicavil, non ex corde, sed
palet. Dillicultas orgo est, an dissensio illa /)( farie tantùm , el in exleriori specie resliiisse.

verèacciderit, vel ex composilo simulalafueril S cul 2 ad Corinlb. 5, dicil, aliqms gloriari in

Item, si priori modo evenil, qnid in co facloPe- fade, et non in corde, id est, in apparentiâ ope-

truspeccaveril, elanPaulus capul suum repre- rum, non in veriiate. Et consequenler, quod
bendendo excesserit. in quà diili( uilalo llie- do Pelro ail ,
quia reprelicusibilis eral , polest

ron. supra sentit, lolum illud faciuni fuisse cum eâdem addiiione intulligi, scilicet, /«/iïf/e,

simulaiura ,
quia non putat Pelrum posse alio seu in apparentiâ. Eô vel maxime quôd lectio
785 m LE(;iBUS. 784

grieca iiuii dicil «îsse leprehensibilem, se»l ro- tum IValrent, ubi locum illum altingens, com-
prehensiiin, utiqiic ab aliis ignoraniiluis simii- mondat modesliam Pclri, qui non insoleiiler
lalioiiciii, (\ui proplcrea illiim roprehciisil)ileni rospondit allegando priinalum , nec despcxit

existiniabanl. Paulum, ait, qubd Ecclesiœ prias persecutor

18. Denique quod Paulus ail : Cùm vidissem, fuisset, sed cousilium veritatis adinisit, et ralioni

qubd non rectè ambitlarent ad veritatem Evange- légitima', quam Paulus viudicabat, facile consen-

lii. Dixi Cepliœ coram omnibus, etc. , non pro- sit, documentum scilicet tiobis concordiœ et pa-
pler Pelruni, sed propler aliospotesi inlolligi, tieiitiœ tribuens. Hoc autem excmplum, et hoec

luisse vcrissunè diclum; nani quod de ali(iiià laus Pclri nulla fuisset, si ex composito et non

niulliliidine dicitur, non est necesse, ntsingu- verè Pelrus fuisset rcprehensus. Potuisset

lisallribnaUir. Lociilus est autem Paulus cum etiam Auguslinus afferre Tertullianum libro de
Peli<) poliùs quàm cum aliis, non quia pularet Pnescripl. cap. 23, cl libro i conlra Marcionem
iiluni non anibulare ad veritatem Evangelii cap. 5, ubi inter alia ail : Si rcprehensus fuit

sed quia lia inter eos convenerat, et quia ila Pelrus, utique conversatioids fuit vilium, non do-

expediebat ad eflicaciorem aliorum instruclio- cîn'Hft'. Quia verô TerluUianuseodem lilulo re-

nem et conectionem. Denique verè eliani po- pelli poierat, quo Auguslinus, excludil plures
tuit Paulus dicere Pelro : Cur cogis gottes ju- ex allegalis à Hicronymo, ideô illum omisil,
daizare? quia hic effcctus verè sequebalur, vel qnia in hseresim lapsus est, vel cerlè quia in
sequi polorat ex illà specie facti, licet simulalè eâ sententia non est salis conslans, sed varié
fieret. Exousabatur autem à culpà, quia suppo- bquilur. Pro eâdem senleniiâ referri potest
silà convcntione factà inter ulrumquc Aposlo- Grt'gor. 28 Moralium cap. 6, aliàs 12 , ubi de

lum , nullum nocumenlum sequi poierat ex iiià Petro ail : Per humilitatem cordis Pauli consi-

apparenli coactione,quia statimerat adhibcnda lium audivit, et exprcssiùs idem doccl Homil.
medicina per rcsistentiam Pauii, alquc ita vita- 18 in Ezechiel. item Beda ad Galat. 2, et op-
lur onine mendacium in Scriplurà. Videndum limè Rupert. de Opcribus Spiril. sanct. lib. 5,

verô superest, an exposiiio sit accommodanda. allas 1, de Consil. loto cap. 14. Denique sen-
\d. Quoad hanc ergo partem maxime mibi tentia haec ferè à modernis doctoribus recepta
probalur sententia Augustini docenlis, totum est, quorum aliquos paulô post referemus, et
illud factuni simpliciter esse inlelligendum alios supra retulimus.
prout littera ipsa sincère sumpta prœ se fert. 20. Probalur autem luiec sententia primo ex

Quam sententiam secuti sunt eliam Anselm., D. verborum proprielale quœ sine causa necessa-
Thomas, et ferè aiii recentiores in Paulum. Et rià relinquenda non est; hîc autem nulla est
pro eàdem citât Auguslinus Ambrosium et Cy- causa, nam quae movit Hieronymum, scilicet,

prianum, et de Ambrosio id constat manifeslè quôd legalia tune erant morlilera, rêvera non
ex ejus commentario ad Galat. 2. Nam circa illa subsistil, ut visura est. Eô vel maxime, quôd si

verba : Cùm autem veuisset Pclrus, etc., inquit: essent mortifera, vix aut nullo modo posset
Post concordiam societatis, et homri/iceutiam excusari culpa per talem simulalionem, ut

primatùs, quant sihi invicem per graliam Dei eliam oslensum est. Quod ergo Paulus ait :

detulerunt, nunc inlerveniente causa negligentiœ licslili ei in faciem, sine dubio non significat
vel erroris, dissidere inter se videntur Apostoli, in appsreritià, vei in specie exteriori ; sic enim
non in proprin causa, sed in soUicitudine Eccle- Paulus suis verbis maxime enervaret suammet
siœ. Per quae verba satis docel dissidium illud scnlenliam. Signilical ergo idem, quôd in prœ-
non ex composilione lictâ, sed ex soUicitudine sentià, et coram omnibus; sic enim ipsemet
cum aliquà negligenliàconjunctà orlam fuisse. Apostolus paulô post déclarai dicens : Dixi Ce-
Ideôque verbum, in facie, simpliciter explicat, pliœ coram omnibus, et in aliis locis ita sumit
id est, in praesentiâ, et licet légat, quia reprc- parliculam in faciem, ut 2 ad Corinlh. 10; Qui
hensui erat; statim addit, à verilate evungelicà; in facie quidem Immilis sum inter vos, id est, cùm
qui autem à veritate evangelicà reprehenditur, suin praesens vobis; nam statim subjungit : Ab-
non ficiè, sed verè reprehensibilis est. Undc sens autem consido in vobis. Particula ergo, in
subjungit, Paulum constanter improbàssoquod facie, non diminuil proprietalem et energiam
Petrus sine consilio fecerat, et hoc modo re- verbi resistendi, sed poliùs auget, ut resislen-
liqua prosequilur, ut postea vidcbimus. Locum lia fada sit facie ad faciom, ut sic dicam, et co-
verô Cypriani non désignât Auguslinus, vide- ram omnibus; ergo salvâ sinceritate Scripturae,
lur lamen hoc signiûcarc in Epist, 71 ad Quin- non potest de siraulalâ resisienlià inlelligi.

\i..
785 DE LEGIBUS. 7»6

21. Et hoc eliani confirmât ratio subjun(i;i, conlirmaret potiùs quam reprehendorcl simu-
quia rcprelicusibilis crut. Qiiain i(!où Fauliis icil- lationom INMri, et virlule docorct, non fuisse
diJil, ul oslondc'iol, jiisl.iiii riii>se rcsislciiliimi coiilradicondum Jiuheis, sed dissimulandum, et
suaiii, cl iilcô plant' ^igiiiliiair vohiil, Poliiiin coudescendtMidum cum illis voicnlibus cogère

in illo laclo fuisse reprelieiisionc dignnm. Ne- gcnliles ad legem servandam boc autem diccrc
;

que tnim fuisset salis, quùd Petius l'uissel ab valdé esset absurdum; ergo reciiùs inlclligilur
aliis repreliensus , ut à Paulo oliani lopre- bellum illud, et quasi dissensionem inter Apo-
heiidorelur , nisi ipse luisscl roprclicii- slolos por bumaiiam condilionem seriô conligis-

sionc dignus. Unde, vel vox graeca non lan- se, et non ex composito flctam fuisse. Uudc
tùni signilicat acluni, sed eliani potenliam, id reciè Philo Carpaibiorum episcopus in Cantica
csl, non lanlùm reprehensuni, sed eiiam re- canlic, circa illa verba : Filii matris meœ pu-
pr.'lionsibilem, et nieliùs boc poslcriori modo qnaverunt contra me, ail, sapientissimos cœleslis
veililur, vol cerlè, si altéra leclio lenoalur, re<jis beltatores sanctum atque lionestam piignam
niagis accommodala est Ambrosii expos: lio, fecisse; et in illo loco : Paulnm pugnâsse propler
sciiicei, quia verilas Evangclii Pcirnni reprc- Cliristum , et fidelium œdificium, talemque pu-
hendebal, et consequentcr reddebal ilbuu re- gnam et pacificam, et sanctissimaw. fuisse.

prebonsibilem à Paulo. Atque ila videUir 25. Ut autem dilliculiati proposiiae, et fun-
aperlè se exponere Paulus in verbis sequen- damenlis Ilieronymi satislaciamus, oportet
tibns : Cùm vidissem, quod non rectè ambularent exponere quid et quantum peccaverit Pelrus
ad vcrilatem Erangelii. Frivolnm enini csl, b.Tec 'n illo facto, ut proplerea verè ac meritô re-
veib 1 relcrre ad alios, et non ad Potruni ; nani prtdiensibilis dicalur, et deinde constabit, an
Paulus principaliler relulit faclum Pétri, alios reclè egerit l*aulus illi resistendo, ac verè re-
verù inducil, ut iniilalores et sequaces iliius, prehendendo. In boc enim puncto exccdere in-

et poslea indefinilèait : Cùm vidissem, quod non terdùm videlur Auguslinus accusando illud
rectè ambularent ; ergo iila indefinita sequivalel factura Pétri. Nam in lib. de Agon. Christian,
universali, et onines iilà via ambulantes, et cap. 30, sic scribit : Débet Ecclesia catliolica

maxime ducem illorum, Petruni, comprehendit. correctis et pietate firmalis filiis libenter igno-

Neque etiam fmgi potesl, lalia verba dicta es-se scere, cùm îpsi Petro personam ejus gestanti, et
per simulationem, quia verbum videns onminô cùm in mari litubâsset, et ciim Dominum carna-
illi rrpugnat. Nec denique cogitari polest, Pau- liter à pussione revocàsset, et cùm aurem servi
luni deeeptum fuisse in eo quod vidisse se af- gladio prœscidisset, et cùm ipsum Dominum ter

firmai. Igiiur et verborum proprielas, et eorum neqàsset, et cùm in simulationem superstitiosam

coniexlus ac séries, ac denique sincerilas ser- postea tapsus esset, videamus, veniam esse con-
monis hune sensuni maxime conlinnanl. cessam. Cbi mullis modis indicat Auguslinus,
22. Tandem potest addi conjectura sunipla iliamculpam fuisse morlalem, tum numerando
ex occasione et intentione, quam in liistoriâ iliam inter graviora pcccata Pelri, tum ex oje,-

narrandà Paulus babuisse videlur. Hoc enim nevcdeUcll simulationem superstitiosamyoc'Ando,

ibi agebat, ut Galatas revocaret à falsà exisli- quam ilerùm infra \ocM pravam simulationem ;

malione, in quam inducli luerant, quôd Icne- lum denicjue ila exaggerando veniam talis culpse.
renlur legem cum Evangelio servare, et ad hoc D. eliam Gregor. dicta homil. iS in Ezech.
petsuadendum induxerat collalionem sui Evan- videlur ad banc senlenliam accedere, dicens,
gelii faciam cum Petro et aliis, et tacite com- illam non solùm fuisse culpam, sed quod magis
mémorât detinilionem faclam in concilio Ilie- est, Injpocrisim; quœ verba imilatus est Anselm.
rosolymitano, et addit, conslantiam quam ha- ad Galat. 2. Cerlum autem esse débet, Peirum
buit, resistendo, neTiUiscircumciderelur tan- non peccâsse morlaliler in illo faclo, sicut de
quàm legi subjectus, ut falsi fralres volebant. illo dof^cnt omnes scholastici, D. Thomas 1-2,
Poslea verô ad exaggerandam conslantiam et q. 103, art. 4, ad 2, et ibi moderni omnes et
firmitatem suam in illâ doctrinâ, inducit hisio- anliquiores in l, dist. 3, quos supra, cap. 17,
riam de facto Pétri segreganlis se, et de suâ cum aliis exposiloribus Pauli. Et funda-
retuli

resistenlià ac reprebensione. Quoe hisloria mul- menium est, quia omnes Aposloli credunlur
tùmdeservit inleniioni Pauli, si illa omnia sé- conlirmali in gratià in die Pentocosles, ut supra
rie et verè facta sunt : si autem per simultatio- cum D. Thomà dixi ex comnumi sensu Eccle-
nem omnia facta fuissent, parimi prodessentad siœ ; ergo maxime Pelrus. Item probari potest
fidem confirmandam, quia Paulus simiUando, sulhcienter, quia nec ex verbis Pauli, neque ei
 787 I>E LEGIBUS. 788
nialeriû de qu.^ agcbatur, colligi potest la m graiià. Proven'ali autem culpâ non îlaconvin-
grave ppccalura, ut ex dicendis coiislabil. D. cunt, quia vciiialis culpa facile commiditur
Thomas auleiii, et qui post illum allegali siiiil, per levem n» gligcniiam, quando in malerià,
concediiiU, Pelrum peccàsse venialitor, quia vel circumstaniiis aciionis cuIjuï; fuudamen-
Loc necessarium saltein est, ut verè dicalur tum invenilur. In quo non mullùm juvat ad
reprehensibilis, et siilficit. Alii verô modcrni probaiidam excusationem eondilio personoe :

Pelrum ab omni culpà excusant, oliam vcniali, nam quo sanclior et jirudenlior est, eô faci-
non solùm in senleiilià Hieronymi, sed eliani liùs potest, et magis débet cum inlegrâ cir-
sinceram litterae exposiiionem sustinendo : cumspeclione operari. Nihilominùs tamen ex
quod latè défendit Baron, in Annalib. anno pià prœsumptione, ut dixi, ad.i.illi potest. Ne-
Cbrisli. 51, et Vasq. 1-2, disp. 182, cap. 7, et que obslabil, quod Petrus verè dicalur repre-
sub disjunciione Bellarniin. libre 1 de summo hensibilis, quia non dicilurreprehensibilisapud
Pontillc. cap. 28, dicens, Pelrum aut nilul Dcum, sed inier homines eiad hoc salis est, ut ;

peccàsse, aut ad summum venialiter. Eàdem aclio secundùm se mala sit, vel malam circuni-
disjunciione utitur Salmcron 2 ad Gaiai. disp. stantiam habeat, quidquid lit de interna incon-
14, § Excusabilius. sideralione operan lis, quam homines non vidont.
24. Est auieni consideranduni, duobus mo- 25. Tentandum autem est, et videndum an
dis posse Pelrum excusari à culpà, primo excu- illa aclio Pelri possit ab omni culpà secundùm
sando actionem ipsam sccundùm se, etiam ul se excusari. Et inprimis suppono, illam non
hic et nunc faclam cum talibus circumstaniiis; fuisse malam ex objecio, sed vel bonam, vel
secundo excusando lantùm ipsam personam. iudiflerenlem. Nam comedere cum bis vel illis,

Actionem excusari dico, si ostendalur, illam secundùm se indifferens erat, et lune id facere
non esse malam, neque ex objecio, neque ex intuitu legis, et per modum cujusdam obser-
circumstaniiis, ciiamsi cum omnium conside- vantiœ in illo populo consuetœ, de se bouum
ratione Hat. Persoua auteni tanlùm excusaïur, erat ,
quia lex non erat morlifera, et consue-
quando licet aclio sit mala, vel de se, vel ex ludo erat legi consentanea. Et hoc apertè fate-

aliquà circumstantià, nihilominùs operans pcr tur Auguslinus loco slalim citando. Atquehinc
inadverteniiam iliius circumslanlite, qutC nia- sequilur primo, simulalionem illam Pétri non
lara reddere posset actionem, excusatur, Au- fuisse formalem, id est, non habuisse maliiiam
ctores ergo citati excusant Pelrum lioc poste- mendacii. Hoc in superioribus generaliler pro-
riori modo, et est pi us et probabilis, habet balum est, et palet breviler, quia illa sub-
tamen dilïicilem probationem, quia pendet ex traclio Pelri non est fada intentione fallendi,

interno actu opcrantis, de quo neque ex ver- aut decipiendi alios, ut per se constat, neque
bis Pauli, nec ex alio signo exieriori nobis erat imposila ad aliquid signilicandum, quod
constare potest, sed solùm praesumi ex magnâ falsnm essel, nec per se s'gnificabat, legem
sanctitate per^onai operanlis, Pelri. Ad quod veterem lune obligare aut Judx'os, aut genli-
etiam juvat oplima ejus intentio, quoe à Paulo les, sed ad summum indicabat, legem veterem

explicata est illis verbis : Subtrahebat se, ti- esse bonam, et posse tune servari. Quôd si

mem eos, qui ex circumcisione erant ; nam ille forlè aliqui plus concipiebant , erat per acci-

limor non erat bumanus, seu mnndanus. Niliil dens ex facilitale ipsornm, uiub' non p rtine-
enim niali Poirus à Judsis sibi limebat, quia bat ad dcceplioneui aeliv.iui P(!lri, sed ad i)as-

nec ralionem habebal illud linicndi, nec pro- sivam ipsorum facile judicantium.
pler iihid mota fuisset conslanlia Pelri, quce 2G. Secundo sequilur, in illo facto Pelri non
comminatioiiibus Ptiaris;iîorumnon movebaïur, fuisse malitiam simulalionis superstitiosae.

Actor. 4 et 5, sed erat limor sanclus inisericor- Probatur, quia h;ïc non est, nisi ubi aliquid fit

diae, vel charitatis, quo formidab.il, ne Juiiaii, contra culiuin Dei legiiimum, ut constat ex
qui à Jacoboadvcneranl, lurbarenlur et inlen- lalè diclis in tomo 1 de Religione. Al Peirus
tione vitandi hoc maUim in illis honiinibus, qui niliil fecit contra legiliuium culium Dei; nam
spcciali cnrà erant iili commissi, illis condes- observanlia illa quam fecit, non erat vana,
cendit, verisimililer tune exi^timans, id sibi cùm esset conformis legi, owx nondùm erat

licuisse. Qua; conjeclnrai sunl quidem suiïi- proiiibiia ; ergo necspecies a iqua supcrstiiionis
cicnliss'mae ad excusationem phiscjuàm proba- in eà fuit. Dicere autem potest aliquis, quôd
bilem in lali personâ culpai gravis, praeter lic^'t in illà separaliune r.oa esset diiocla su-
v^liam ralionem extriasecam çonûrmalionis in perslilio, ut coavincil argumcntum factura,
789 DE LEGIBUS. WO
fuisse nihilominÙR indirecte, qnatonùs indiico- tilii>ns, cngcndo ulîquc illos aJ judaizandimj.
bat geiUilcs ad alii|uid, qiiod in eis supors^li- Et earndem raiionem scandali iribuit Pétri
liosiim l'iiissoi. Scd iioc spécial ad nialiiimn facto Ruj). lib. 1 de Consil. cap. 14, el ab illo

scniidali, do (|iià slalini dircliir, ol goiioral Icr excusât Paidum in circuiiKi>i(»ne Tiinollux-i, et

eiiaiii salis c()iilrovci>iim Psl, in quà spocic aliis ca'renioniis judaicis, quas aliijuando exer-

conslitiienda sii, qiiandô non est direclc in- cuit. Probaïur ergo minor, inquirendo, quale
tenta. In praîseniiatilein non apparct nlla ralio sil lioc scandalum ; aut enim est scandalum
in.iirectoe snporstilionis pcr niodnni coopcra- pravi operis, vel falsi erroris ; neulrum auiom
lionis, seu inductionis. Nani illo cxenqilo Pclri esse videiur; ergo. Probaïur prima pars mi-
non inducebanlur gentilcs ad aliquam snpcr- noris, quia, ut dicebam, illa coactio lantùm
slitioneni f;iciondani, quia solùni inducebanlur erai inductio ad similem separaiionem, qua;
ex vi illius oxonipli ad scpaianduin se à Ju- non erat prava. Neque etiam potesl dici pravâ
dîBis, sicut Judxi separabanlnr ab i()sis, quia ratione coactionis, quia illa coaciio non erat
peraliquod faclum non solet honioinduci, nisi propria, ni in( ludit involuntariam vim , sed
ad sindie l'actum. In lali auteni soparaiione erat per voluntarium consensum. L'nde, etiamsi
nulla esset snperstilio ex parle genliuin, luni dicatur, Petrum suo exeniplo induxisse gen-
quia ipsi genliles non se separahantà Judaeis, liles ad sumendam circumcisionem et alias
sed poiiùs patiebanlur, ut sic dicam, et susli- caeremonias legis, ne Pelrus cum aliis Judx'is

nebant separaiionem Judyeorum ab ipsis, in se ab illis separaret, etiam ha;c inductio non
quo nibil superstitiosum agebant ; tuni eiiam esset scandalum pravi operis, quia tune non
quia licel genliles sponlè veilent se à Judieis erat pravum, seu probibitum genlilibus cir-

in cibiset nianducatione separari.non fuissent cumeidi, si sponte suâ vellent, ut diximus ex

supersliiiosi , vel quia sine supersliiione po- probabilisententià, etconsentaneà Aiigustino.
tuissent lune legalia servari, seclusâ falsâ exi- 28. Dicetur fortassè, Peirum non induxisse
stimatione necessilalis, ut est probabile, eliani genliles tantùm ad judaizandum sponianeè,
juxta Augustini sententiara, ut supra visum sed etiam quasi ex necessilaie et obligatione;
est, vel quia, juxta doctrinara D, Thom. l-'i, hoc autem modo perniciosum fuisse gentibus

q. 101, art. 4, illae observanlia; non conlinc- judaizare. Imô ibi includi scandalum erroris
bant Ipsum cultuni Dei, sed erant ad dislin- aut pravse doctrinae : nam exemplo et aucto-
ctionem cultorum Dei, et ideô si ex parte Ju- ritate Pétri inducebanlur génies, ad creden-
daeorum non erat superstiiio, separari à gen- dum se leneri ad judaismum, et quod amplius
libus jam conversis ad Deum, quia licel jam est, etiam Judaii, qui ex simili apprebensione
cssent cullores Dei, non lamen modo proprio à gentibus separabantur, exemplo PelH in suo
et peculiari Judœonnn : etiam ex parte gen- errore conlirmabantur. Et hoc modo videtur
tlum non esset superstitio noHe edere cnm Ju- exponere illud scandalum Augustinus in suâ
ditis, ne illorum peculiarem cultum amplecti Epistolà. Et habet fundamentum in Paulo, qui

viderenlur. nonalià ratione videtur illam vocare coactio*

27. Tertio hinc apparet difficile, tribuere nem, nisi quia inducebat sub specie necessi-
illi actioni Pétri aliquam aliam maliliam; nam, tatis et obligationis. Al si taie erat scandalum,
si qn.Tb esset, maxime scandali ; b;iec autem non profeciô erat ex suo génère grave peccatum,
facile oslendi polcst. Major vid<^tur iiiprimis ni^i inconsideraiio excusaret, hoc autem dilU-

siimi ex reprebeiisione Paiili, qui soiùm arguil c le cn-diiu est. Nam, ut supra dicebam, etiam
Peirum, quôd génies cogeret judaizare, qure cùm Paiiliis observabat legalia, Judsei sume-
coact non erat propria por vim alifiiiam ve! bant occasionem existimandi, illa fuisse tune
melum, nec per |)ra'ccpiuni al qiiod, vc! obli- necessaria ad s;ilutem, el lamen non propterea
galionein, sed pcr exemnîinn aîiquod, vel imi- tribuiiur Paulo lalis error vel dcccptio, quia
lalioneni, qua; nonnisi malitiam scandali ha- ex fado ejus id non colligebaïur, cùm posset
bere poiest. Dfinde hoc faieiur Aiigus'inus in legalia fcrvare absque necessitalc, propier
Epist. 19 ad Hieronymunt, ul.i ait Pelnim el b(»n('Stalem, vel alias causas. Et ila rcspeclu
Paulum in servap('i.s legalibiis solùni in lior Paiili illa docepiio erat poiiùs permissa qnàni
disccrni, qnr d Paulns semper id rgii sinescan- fada. Ergosinnli modo in praîsenti, quamvis
dalo geiililium, id e^t, nrp c< grndo illos ad forlasçè genliles vel Judiei il'am opinionem
similcni obscrvaniiiun, Pelrus auiem in illo concipercnt, non potesl lalis dccepiio PeUo
loco incautè judaizavit, dando scandalum gen- ailribui. quia ex ejus facto colligi cum l'unda.
TQil DE L EGIBUS. 792

ir.enlo non potcrat. Nam lune Pelrus servavit slanliùs opérande, id faéerô poiuisset. Hoc
legalia, quia Judaius erat, ctsibi erant pennis- ergo nndo polest reclc inlelligi illa disscnsio
sa; ergo quaiilùin crat de se non iiiduccbat pacilica et sancta, ut dixil Philo, sine culpâ
génies, ut exislimarent sibi esse neccssarium Pelri, et sine elalione vel temeritaie Pauli,
scrvare legalia. Inde, si ipsi Inde suniebant cessanlque calumniae anliquorum inlidelium
occasionein boc opinaudi,erat occasio poiiùs et novorum ha;rclicoruni, ([uibus nunc respon-
accepta,quàm data ; erat ergo scandalum pas- dere non est neresse, quia et doclores allegaii
sivum poiiùs quàm aclivuni ; ergo de se nul- id sulïicienler praesianl, et res est pcr se salis

lum erat peccalum in Pelro respeclu genti- Clara.

lium. Poteranl enim facile iiilelligere, Pelrum CAPUT XXI.
id fecisse, ut condescenderet Judieis, quia boc
Qtiando lex velus cœperit esse inutitis quoad
ei licebat, et per se loqucndo liberuin illi erat,
effectus siios.
vel conversari cum geuiibus, vcl separari juxta
legem. Neque etiam respeclu Jud«oruin pu- 1 Tria in illâ lege in superioribus distinximus;
tabal Pelrus occasionem scandali, quia eliaui unum est instilulio lalis congregationis cum
non erat causa deceptionis iiloruni, sed perniit- omnibus periinentibus ad divinum cultum, et

lebat illam ad vitandum majus maluni, quod ad reipublicae gubernalionem. Aliud est obli-

eis timebat. g.ilio legis. Teriium est utiiiias, seu effectus

29. Hoc ergo modo videlur posse non ini- legis. Et de primo ac secundo explicuimus,
probabiliter defendi, faclum illud Pelri nullo quando et quomodô cessaverinl; superesl ergo
modo fuisse peccaminosum, non soKun ad na- ut de tertio pauca dicamus.Nam, licel ex dictis
luralem inconsideralionein , sed etiam, quia aperlè sequalur, legem illam jam perdidisse
omnibus circumslantiis pensalis ,
prudenter omnem ulilitalem, quia est prorsùs abrogata
Judicare poiuil , se in eo facto non dare et evacuata; lex aulem ablaia nullam eflica-

scandalum activum, et si quod erat passivum, ciam legis habere potesl, nihilominùs circa
se non obligari ad vitandum illud, quia major lempus in quo lex inulilis esse cœpit , aliquid
tune erat nécessitas Judœorum, graviusque superesl explicandum. Seclusâ autem institu-

putabat esse nocumenlum, quod eis immine- lione et obligatione iriplex ellicacia, seu utili-
bat. Inquo errare quidem poluit Pelrus, er- las in lege illà considerari polest. Prima est
'rore tamen facli, non juris, et sine periculo eflicacia in poenis imponendis, et irrilandis

"culpœ, non solùm quia probabilibus conjectu- contraclibus. Secunda est vis pormittendi, dis-

ris ducebalur, sed eiiam quia eicclio non inler pensando in aliquibus rébus periinentibus ad
licitum etillicitum, sed inter expediens et non naturalem legem. Terlia est nonnulla ulilitas

expediens liebat, multa enim licent, quoe non ad justilicationes légales, aut ad jusiitiani co-
expediunt, teste Paulo 1 Corinlh.6. Unde,licel ram Deo, vel ex opère operanlis, vel ullra
erretur circa licitum et non expediens, non illud.

eril culpa, sed impedimenluni majoris boni, 2. Primo ergo, ut à darioribus incipiamus,

ut ibi notai D. Thomas. Ilunc ergo defectum consequenter ad superiùs dcfinita, dicendum
in Pelro negare non possumus, et illc sufficit, est, legem illam non amisisse vim suam coacli-
ut vei'è Paulus dixerit, illuni esse reprehensi- vam et puniiivam in morte Christi, nec anle
bilcm, et meritô reslilerit. Quia reverà ad diem Penlecostes. Probalur primo, quia prae-

conversionem genlium et instructioncm Ju- cepta pœnalia illius legis non fuerunl eo lem-
daeorum, et ad puriorem liberlatis Evangelii pore raorlua quoad vim direclivam obligandi
praedicalionem magis expediebat, non separari in conscientiâ, ut supra oslensum est ; ergo
à genlibus, et Judseos inslruere. Et alioqui Pe- nec quoad vim coaciivam, pcr quam induce-
lrus raiionem oinciidebueral lune eligere quod banlreatum pœnae in lege taxalaeconlra irans-

maxime expediebat. Et nisi Paulus occurrerel, gressorcs. Probalur consequentia, quia vis

majus commune bonum Ecclesiae impeditunx direcliva ejusque obligalio, est principale quid

fuisset : hoc ergo tilulo fuit vera ,

prudens ac in lege, pœna verô est accessoriura ; ergo du-
necessaria ejus reprehensio. El hoc etiam salis rante principali durai accessorium, nisi aliunde
est, ut Paulus dicere poluerit Pelro : Cur conslei directe el specialiter ablatum esse, seu
génies coqisjitdaizare? quia Hcet non daret scan- remissum ab eo qui legem lulil, vel aliàs brevio-

dalum activum, non toliebat passivum, qiiando remterminum esse positum in lege circa impo-
non solùm licite, sed etiam perfectiùs et con- siiionem pœnae, quàm obligaiionis ; neutrum
79$ DE LEGIBUS. 794

autem inprœsenti invcnllur, neque cum fiinda- abrogantur quoad obligationem sub reatu talis

nieiUo fingi potcst. I). claraliii' prsRlerca, qnia pœnae, ut reeiè sensit Castro lib. 1 de Loge
vcl Uilis pœiia liebat |;or ipsamnicl legeii), vriorat pionali, cap. ult. Idomque eslcuni pri)porlioiic

perjmliCi'm inipononda. Piior lic'ii poliiil pcr (h' |)romissionibus specialibus illius logis; he-

ipsain legcni, quaindiù abrogala non luit pro- bant eninï opcribus illius legis, ut oranl illius

pler raiioiicni factain, el quia non est ni.ijor impletiva, el per moduni pacli mului, el ideù,
ratio (Je obligalionc ad oiilpam quàin do hoc cessante obligalionc ex pane unius extronii,

eireclti. Poslorior atilcni pœna inducobatur pcr cessavit ex parle allerius. iioni idom esi cum
h'gem pro eo lemporc (|iioad lealiim, scn de- proporlione do efl'oclu irrilaiuli; nam irriialio,

biium ; eâdein auicn» raiione potcrai execiilioni siaddilur prohibilioni nalur.di, est veluli quce-
niandari pcr nuigisliatus illius popuii pcr se ,
dam pœna, el in eâ procedil ratio fada : si

et quantum entes vi illius legis, quia non verù sit addita prohibi ioni posilivae ejusdom

aniiserant jurisdictionem suam, nec illa respu- legis, intrinsecè supponit illam , el ab illà

blica siaium mutaverat, ut oslensuni est. Re- pendei, ideôque illà cessante , necessariô ces-

linuit crgo illani lex suam vim coactivam tolo sai.

illo lempore. i. Quaeri verô consequenler polest, quando

5. Ex quo licet duo inferre, unum est, pne- lex illa amisorii virlutcm quoad hos efiecius,
cepta illius legis irritantia qusedam matrimo- an scilicet, in initio promulgalionis Evangelii,
uia vel aliquos contraclus irritasse illos etiam et per successionem et aiigmentum illius, vel

post niorteni Chrisli,si in gradibus in Icge pro- solùm post consummalam promulgationem
bibilis, vel cum a'iis similibus impedimeiiiis Evangelii. — Respondeo consequenler ad dicia,
fièrent, quamdiù illa lex quoad obligationein dislinguendum esse inter pra;cepla caercmonia-
abrogata non fuit. Ratio est, quia quamdiù lia et judicialia. Et de cœremonialibus dicen-

habuerunt vim ad obligandum, vel prohiben- dum est, à die Pentecosies incœpisse amiiiere

dum, habuerunt eliani vim ad irrilandum, quia banc eflkaciam, el successu tomporis illam
non est major ratio de uno, quàm de altero, omninô amisisse quoad locorum exlensionem,
ut dictura est. Aliud coroliarium est, quampri- sicul diximus legem illam mortùam fuisse;
,

mùm illa praecepta cessàrunt quoad obligatio- nam quoad hune efTectum eadeni est propor-
nem, cessasse eliam quoad omnes efTectus pœ- lio, ul raliones faclai probant. .\t verô quoad
nales, et irritandi. Piobalur ratione proporlio- praîcepla judicialia non cœpil illa lex amiiiere

nali, quia etiam in hocesteadem ratio utriusque banc elïlcaciam donec synagoga extincia est
efTectus. Item taies leges ut pœnales, vol irri- poslcoiisummHtam Evangelii promulgationem.
tantes sunt positivae et judiciales ; sod abro- Quia, ul supra dixi, quamdiù respublica Ju-
gata illà legc ouinia praîcepta judicialia ab- dieorum slalum suum reliimil , el caeremoniis

rogata sunt ; ergo eliam illae leges ut pœnales suis jure usa est, judicialia i
rx'cepta non anii-

et irritantes abrogatae sunt, ac subindo amise- serunt vim obligandi ; ergo noc puniendi, vel
runi vim elliciendi taies effectus. Deniquc de irriiandi, etc. ; nam in hoc etiam eadem ser-
effoctu pœnae est res clara, quia cessante vi valurproportio. Promulgato autem Evaugelio,
directivà, cessai eliam coactiva : et praesertim quando lex illa cœpil eliam esse morlif^ra
inillis legibus pœnalibus, quac erant mixtae, quoad caeremonalia, cœpil eliam esse niortua
et ideô cessante principali, scilicet, obiigatione quoad judicialia , el consequenler cœpil eliam
ad talem aclum, vel omissionem, cessât etiam esse inutilis ad praediotos elTeclus pritslandos,
accessorium, quod est prena. Quin poliùs liccl ut raliones facla; probant.
aciio, ob quam pœna imponebatur per talem o. Unde obiier inferiur, raalrimonia nunc
legem, esset de se mala, et jure naturœ pro- contracta inter Judaeos in gradibus illà loge

hibita, nihilominùs jam ccssâsset illa pœna, prohibilis valida et rata nunc esse , exceptis
vel quia licet in tali aclu non essol prohi- primis gradibus, qui de jure nalura; nialrimo-
bitio naturalis, cessât prohibilio illius legis, niiim irritant. Ratio est clara ex supra diclis,
etiam in conscientià, cui proximè adjungoba- (|uia illa lex eliam rospociu talium Juifacorum
tur pœiia, vol (juia, licet daremus, iogcui illam inliiii'lium abrogala 0:^1 quoad obligalioneni ;

solùm addidissc [urnam obligalioni naturali, ergo eliam quoad irritalioiiom ,

juxta oa quae
nihilominùs illa additio eial positiva et judi- proximè diximus. Netiue refort, quod ipsi pcc-
cialis, et ideô abrogalis illis legibus quoad obli- cent ex conscientià erroneà, quia conscientià
galionem posilivam in ronscioniià . etiam erronea ciroa jus non sulTicit ad irritationem
795
aclûs, licet ad peccaiuliim suiïiciat. El ila sen-
DE LEGIBUS.
quoad cfTeclum dispensandi, seu permiltendi
m
tit in simili casii Soto 4, dist. 5!), art. 1, in ca (juie conlra jus naiura; aliquo modo per-
fine, cl se(|iiiliirN;tv;ir. consil. ^ dcConversiono niillebal. Il;ec asscriio coiiem modo , cpio praî-
infilel. nii.'n. 4. Sanci. lib. 7 de Malrini disp. cedeiisexplicauda est. Raiio enim prioris par-
7. nnni. 6. Contiarium verô seniii Ilenrii]. lib. lis est, quia illa Icx inlacia man;>il , ut sic di-
12 «le Malrini. cap. 1, niim. o, ubi sensil, taiia cam, totoillo lempore, nec magis (juoad bunc
niairiuiohia coiUra legeni coniniela inierinli- cffeclum, quàm «pioad alios revocala est, quia
d( les Judiuos invalida esse, quia iilà lege gu- nihil de lioc efleclu spccialiier statutum est,
bernanlur, et allegal Covar. in 4, p. 2, cap. G, nec lorniinus durationis in illis pra;cepiis fuit
§ G, aiiàs 10, niini. 3, qui aliquo modo lavel, diversus, aul magis limitilus , (juàm in aliis,
dùm ail, Jnd:ttos infidèles in conlralicndis con- Unde, si in Iriduo nioriisCbristi.vel in discursu
jugiis, suis legi!)us (utiqiie lalis Levi». 18) gu- dicrum pascbalium usque ad Penlecoslem
bernari, quod ex aliis jurisperiiis allegat, non Judaîus dimiiierel uxorem juxta permissura
tamen explicat, an jure id inteliigeiulumsil, legis,mairimonium verô dissolverelur juxta ,

vel lanliim fado, vd qiiis efi'cclus inde sequa- probabiliorem sensum illius legis quem su- ,

lur. Cilat etiain D. Tliomam in Addii. q. 51), pra secuti sunms. Poiesl verô objici, quia
art. 2, ad 5, aiiàs in 4, dislinc. 39, art. 2, ad 3, Chrislus Domiimsjani dixerat, et salis publiée
ubi nibil de Juda;is loquilur, sed in génère di- praidicavorat. Ego autem dico vobis , quia otn-
cil, inq)edinientum dispariiaiis culiùs non esse nis, qui dimiserit uxorem suam , excepta for-

de jure divinoinler iniideles, licet possit jure nicalioitis causa , mœchalur, et qui dimissam
huniano per suas leges introduci. Cilat eliam duxerit , adu'derutu^, Matlh. 5 et 19. — Res-
Navar. in Sum. cap. 22, num. 48, qui etiam pondeo, illis locis docere lantùm voluisse , il-

solùm de intidelibus generalim dicit , matri- lam legem Moysi fuisse ex quàdam dispensa-
nioniura inier eos non valere, si sit conlra eo- lione, quai jam suo lempore cessalura erat, et

rum leges. Quod generalim verum est tamen , ad slalum perfecliorem et legi naturali con-
leges Levilici jam non possunt dici loges Juda;o- sentaneum reducenda. Non tamen tune anli-
rum inlidelium ,tum quia jani non sunt leges, quam legem , vel generaliler, vel illam in par-

leges enim abrogalaî , li-ges non sunt, tuni liculari revocavil, sed lantùm ad revocationem
etiam quia non sunt latœ pro illis, sed pro re- l'uiuram, ui sic dicam, viam, et animos praepa-
publicâ lideli ecclesiaslicâ Judaiorum, qu* jam ravit per doctrinam et declarationem verilalis,

non exslal, Unde parinn refert.quôd ipsi JuJi^ei non per promulgationem alicujus novi prae-
velinl illis legibus guberuari, quia solùm est cepti.

ex consci^niià erroneà , ut dixi ;

pulant enim 7. Dilliculias verô est, an à die Pentecosles
legem illam ut divinam adliuc vigere. Quod si cœperit ille elleclus cessare. In quo breviter
quis lingat, Jud*os, nonobslanle abrogatione, considerandum est, leges concedenies , seu fa-

poluisse illas leges nunc acceplare, responde- cienles bujusmodi eireclns judiciales fuisse, ut

mus , id quidem poluisse locum liabere , si constat de lege repudii , et similibus, ideôque
Jud^ei non haberent propriam rempublicam , verisimilius esse, non fuisse niortuas usque ad
supremam poteslalem, vel principem
cl in cà inlegram mutalionem slalûs Synagogae ,
quîe
supremum in tempnralibns qui pos>it leges , lune l'acta est, qiiando, promulgalo Evangelio,
IVrre. Nam in eo casu leges ilkie habcre po-sent Icx illa cœpii esse nioriifera. Ergo usque ad
eiïicaciam lain ad obligandum quàm ad iiri- illud tempns durar.' potuil hic elTei tus. Item
landiim, non tamen ut divin,ie,sed ni liuniaiiT, pro illo lempore légitimé duravii illius rcipu-
nam legi^s jndiciales possunl Iioc modo acoe- blicaî status; ergo liberum fuii illis uti legibus
plari. At nunc Hi'bra.'i nullum liabout priiici- al euiiidcm Slalum periineniibus; prgo eliam
palum, noc reinpublicam proprianï el liberam, (ait libtu'um uli privilegiis cl favoribus per il-

et i leô licet velinl taies leges acceplare , vel las l'.^ges sibi concessis. Donique pro eo lem-
quasi restiiuere , non possunt, sicut ncc pos- pore (iurabaiii niiera, etrigores legum judicia-
sunt alias leges civiles sibi consiiluerc, sed lium ; ergo el favores, nam hi niagi>; ampliandi
legibus prin ipum , <{uibus subsunt, gsiber- sunt, imù benelicium principis durai, quamdiù
nandi sunl ; nuUo ergo modo polcsl illa opinio aperiè non revocatur. At verô po^t illud lem-
sustineri. "
p'is , et pr)m;ilgi'o saîlicierivor Evangelio,
G. Secundo diccnJuai cst, goin v(îieram 1 evacuata est onjnijioilla oxquoau' lios elfectus;

aille diem Pentecosles non amisissc viia suam quia ex lune judicialia eliam praecepta fucrunt
797 DE LEGIBUS. 798

omninô mortiia et oxtincta. I)om quia eadom ergo eliano quoad sanctincationes légales. Pa-

hoc cllocln, el do o!>li?;:ilioiie, liiin lel coiise(|nenlia, quia ill« irregularilùles

esl nilio (le
cminlem lormiiiiim obligalio- craiit (piasi niateria laiiuni sanciilicalionuin.
qiiia lola illa lox

nis et concessionis habuit, el absoîuio revocala Anlecodcns verô palet , quia irregnlarilatum

esl, lunioliann]iiia similis dispensalio niaxiiiic

induciio cjusdein raiionis esl cuni iniposiiiune

porliiirltut a\ importVctionem illiiis leijis , el pœnae, clad vimcoaciivam siniiliter perlinei;

el itieô por lojjoin Clirisli p ripclain irvocala ergo ita cessàrunl irregularilalessiciil el poe-

esl, lum denii|ue quia quibus aulcreltaïur na;. Nam in ulrisque versai ur eadem lalio,

onus, debuil eliam auferri couimodum prse- scilicel , quùd talis eflcclus pendel ab obliga-

serlim adcô imperfecium el legi nalurali tione legis, et ideo cessai , illà cessante.

dissoniini. Respondetur, negando anlecfdens , el ad pro-

8. Unde fil consequens, nunc inler Judœos l)ationeni dici potest eliam po-nas non cessasse
infidèles non dissoivi nialriuioniuni virlulc douce lex luit niorlilera. Verùiuiamen hoc non
illiuslegis, et consequenler niatriinonium con- est universale , habetenim locum in judiciali-

tracluni cuui alla posl taie repudium nulluni bus, non in cœremonialibus , ut dixi. El ideô

esse, ol si talis vir converlalur ad lideni, se- respondeo , negando similitudinem, quia irre-

paranduin esse à secundà , el cogenduni esse gularilales non pertinebanl propriè ad vim
reverii ad priinara, si lanicn illa converti eliam coaclivam, quia non erant pœnîe, non enira
velit. Nain si nulii, jani ex alio capile dissol- impoiiebantur propter Iransgressiones aliqua-
vetur prius nialrimonium, el iicebil viro de- runi legum, sed ulillœciErenjoniae cerlo modo
nuô ducere secundam cbristianam si velil, ut magis décentes fièrent. El non esl eadem ralio
Iradil Innoc. HI, in cap. Gaudemus, de Divorl., de illis quae de p inis , neque eliam pendebant
ubi, licel non in specie de Judaeis, sed genera- ex absolutà obligatione lesis quoad exercitium,
lini de inlidelibus loquatur, lamen Judicos sed ex insliliitione, et ad summum, ex obliga-
eii.im coniprehendil ,
quia Cbrislus ila siaïuit tione quoad specificalionem, quae lune durabat,
el consequenler contrarias leges sive injuslas, ut supra declaravi. Periinebaiit enim luijus-

sive jusias revocavil. Et ita docent doclores modi irregîilarilates ad ritus illarum caeremo-
ibi , Ibeologi in 4 , d. 53 , et exposiiores niarnm, et ad modum exercendi illas perlegera
Mallh. 5 et 19, ubi Abulens. qu*st. G5, et alii, insiitulum , el ideô durante insiituiione, dura-
quos refertSanci. lib. 10 de Mairini. dispul.l, bat eliam obligaiiu non exercendi ilias cum lali

num. y et 10. El quodexplicuimus in perniis- indecentià legali, nisi praemissà puriflcalione

sione repudii, applicandum cuin proporlione et ita durabat uierque effectus.
est ad permissionem usurarum , el similes. 11. Dico quarto : Quamdiù lex non fuit

9. Dico leriio : Lex Moysi usque ad dicni niortifera , opéra ejus valere potuerunt ad spi-

sailem Pcnlecosies relinuil vim sanctificandi riiualem sanclilicaiionem operaTilium per mo-
Icgaliler, seu jusiificandi carnaliier, quau) ba- dum mcriii, vel saiisfaciionis ex opère operan-
beb'it, doncc lex facia fuit morlifera , ex lune lis, si ex lide et charitate fièrent. Quod enira

vcrô illam omninô amisil. H.tc asseriio sequi- Ezechiel. 20 dicitur : Dedi eis prœcepia mea,
lur aperlèex diolis supra do duralione insliiu- qmc faciens liomo vivet in eis , eliamsi de spiri-
lionis illius legis. Q^iia c;frcmo!iia; illius legis liiali vità intelligalu.- , verum babet pro lolo
pro lolo illo teinpore reiiinierunt lolam suani i!!i) lemp.ire, pro quo ]f\ non fuit niortifera.

instilulior.em seclusà obligatione ; ergo reli- Ratio esl, (pila pro loto illo teinpore illa lex
nuerunt vira sanciiîicandi legalilcr, quain ab quoad instiluiionem duravii; ergo opéra ejus
institiilione habebanl. Deinde prol);iiur ex erant opéra bonesla ,religiosa, et Deo plaeita :

locis sœpè cilalis Aclor. 21 cl î2S, ubi Paulus erg), si ex fide, cl charitate fièrent, erant
dicitur, se purilicàsse; illa enim purilicaiio meriioria vila; acternse et auginenJi gratiac , et
erat qiioedani legalis sanclificalio ; ergo non- saiisfaeioria pro lemporali pœnA. Nam ha.'C

dùm erat illa lox niorliia qiioad btinc elle- or.inia ex parte opcris non liiiidintur in obli-
ctum. Eadomquc ralio est de()mnil);!s sacrdi- gMlioiie legis, sed in lionesiale oporis, quam
ciis, vel oblalionibiis, aut variis baplisn)alilius l)(mosl;ilem babere potest opus in ordine ad
crdinalis ad simples sanciilicaiiones, cl mundi- l'geni ut insliiueniem, eliamsi cessaverit ejus

tiiis carnis. obligalio. Conlirinalur, quia opus facluui ex

10. Dices : Il'a lex erat mortpa quoad irrc- conscienlià erroufà invincibilis ignoranlia;, ac

gularilales et iinmundilias ,
quas induccbat ;
propierea honestum . est ineriiorium apud
799 DE LEGIBUS. «00
Deum , si aliae conditiones concurranl ; ortjo Pentecostes , neque per aliquot annos fuisse
inullo luagis opns faclum ad culUim Dlm si- evacualam circumcisionem quoad fructum. Sed
cundùm quamdain veram inslilulionem ejns, hoc resolvendum ccnsco juxla principia posila
esl de se capax nieriti , si aliiinde operans sil de cessalione illius legis quoad oI)ligalionem ,

in gralià, et ex lide operaretur, etiainsi non ex el cum (iàdem projiorlione. El quia eadem est
necessilale legis id laciat , hoc enim non ini- ratio quoad hoc de circumcisione pro Jud;eis ,

pedit nieriluni, ul palet in operibus consilio- et de sacramenlo legis nalurae ,

quo uti pote-
rura , vel in eleeniosynà ex siipererogalione ranl fidèles, qui eranl inler geniiles aille Chri-
factâ. Et) vi'l niaxiniè , qiiod inulli Judxorum sti adventum , ideo de ulroque simul dicam.
coiiversi ad Clirisluni ex ignoranlià invincibili 2. Primo ergo assero , hujusmodi remédia
poluerunt illa opéra facere pro aliquo tenipore non fuisse evacuata in punclo mortis vel resur-
quasi necessaria ex Jege, quia sine culpâ puta- reclionis Christi , neque usque ad diem Pen-
bant obligalioncm ejus non cessasse. tecostes exclusive. Probalur ,
quia loto illo

12. Dices : Cur dicitur illa lex niortua proillo tempore nondùm baplismus eral necessarius
tempore , si opéra ejus tau» viva eraul , ut ad salulem ; ergo adhuc priora remédia eranl
sic dicam, pro illo lempore, ut possenl eiiani utilia; nam , si illa inulilia facla essent , iota
spirilualiter justilicare, salteni quoad augnien- virtus reducla esseï ad bapiismum , el conse-
tum jusliliae coram Deo. — Respondelur quenler jam fuisset necessarius. Antecedens
primo, opéra illa, ut supra dictura est , non significaïur suûicienter à concilioTrid. sess.C,
babuisse hujusmodi vitam ab ipsâ lege, sed à c. 4 , dicenle : A promulgatione Evangelii ne-
lide vivà , seu à gralià et charilate, quam fides miiiem justificnri à peccato oricfinali sine baptia-
impelrat. Esl aulen» lanla vis gralià; et chari- mo in re , vel in voto; sentit ergo , anle illud
laiis, ut eiiam o;)era legis niorlua iia possil lempus non incœpisse bapiismi necessilalem.
vivilicare, ul facial illa nieriloria apud Deum. Ralio eliam id convincil ,
quia anle Christi mor
Secundo dicitur, logem illam non fuisse siui- tem non eral lalis nécessitas , ut oniiies falen-
pliciier niorlua n pro illo lempore quoad om- lur , et à morte usque ad adventum Spirilùs
nia, sed quoad obiigationem ; quia verô obli- saiicti nuUa nova promulgalio bapiismi facla

galio esl veluti primarius eflectus legis , ideo esl , neque illi aliquid addilum , ex quo illa

in communi modo loquendi inde denominaia nécessitas oriri potuerit. Unde meritô D. Tho-
est niorlua. \\e lainen verà mansil aliquo lem- mas, p. 3 . q. 66, art. 2, docuit praeceplura
pore viva quoad inslilulionem , seu in raiione bapiismi non obligâsse , donec Chrisius post
cujusdam regulae operandi eaquae ad divinum resurreclionem dixit Apostolis : Euntes docete
cullum perlinerenl inde enim fit ut opéra ; , omnes génies baptizantes eos. L'I autein ibi no-
facla per conrormilaiem ad lalem legem , lia- lavi disp. 51 , sect. 1 , circa finem , non est exi-

berenl bonestalem moralem religionis, ac sub- stimandura eodem die

, et momenlo quo Chri-
inde ul facla ex fide , et inforniata charilate sius Dominus illa verba prolulit , cœpisse praî-
essent nieriloria et sanclificativa animai ex ceplum bapiismi obligare sed quando Apostoli ;

opère operanlis. execulioni mandàrunl quod lune Chrisius ,

CAPUr XXM. prœcepil : Ewites docete omnes gentes, baptizan-

Quando circumcisio cessaverit (juoad sanclifica- teseos, etc., quod anle Penlecoslem faclum non
tionew. infanlitim. est. El conUrmatur ,
quia incredibile est , in-

i. Superesl dicendum de sanctilicalione ex- fantes omnes eo tempore niansisse sine reme-

tra vel ultra merilum operanlis vel recipientis, dio ,

quod moraliter eis applicari posset ; hoc
quod solùm habel locum in circumcisione par- aulem secutum fuisset , si utilitas circiimcisio-

vulorum nam reliquae caeremoniae illius legis

; nis antea sublala fuisset ; ergo el illud priùs
non babebanl lalcm elleclum nec circumcisio , est incredibile. Consequentia cum inajori nolae

ipsa in adullis, ul nunc suppono ex supra di- sunl. Minor aulem probalur quia, ,
licet baplis-

clis, et ex malerià de Sacramenlis, In quo mus esset insliiuius , non lamen sulTicienter

punclo aliqui dicunl , circumcisionem evacua- propositus majori parti hominum ; ergo non
lam fuisse in die mortis Christi in raiione re- polerat moraliter appUcari , et esse ulilis.

inedii parvulorum quoad originale peccalum , 3. Respondenl aliqui, non esse inconveniens

alii in die ResurrecUonis, vel Pentecostes, Alii illud quod infertur ,

quia illa impotenlia erat
verô pulanl fuisse utilem usque ad perfeclam per accidens ex ignoranlià parentum ;
nam re-

Evangelii promulgaiionçm , et ita neque in die «ledium de se siifficiens jam erat dalum , et
sut DE Ltl IBUS. gos
legislator optimè potest rtnocare privilegiiiin ,
daeoium. Lnde lit , ut non simul facia sinl inu-

vol irrilare f;icluiu à die in qiio condil aliaiii tilia illa aiitiqna sacranienta pro loto orbe, sed
logein , cliainsi a»l noliliam siilxliloruiu non successive , sicul lex gratice introducebalur et

pprvcnoiil. Sed hoc proleclô aliciium csl à di- obiigare incipiebat , quia eodem modo incipie-

vin A providenliâ ( nam de potenlià absolu là bat baplismus esse necessarius, et ila pari
non di^p^IlavinnlS ). Postqnàm eniin Deus ox se modo dcsinebant tam circumcisio quàm sa-
voluil onines lioinines salvos faccre ,
dcbuit cranienlum legis nalura; esse ulilia.

consiiluere rcniedium liumano modo possibile 5. Dices , non esse in hoc parem ralionem
et uiile ; baptisnuis auieai inslilulus , el non de populo judaico et genlili. >am quoad ju-
stdllcienter promulgatus , non erat reniedium daicum , in die Pentecostes fuit salis consum-
Iiiiniano modo ntiie , nec pro lolo niundo pos- mata pronmigatio baplismi ,
quia haec quodam-
sibile. Practerqiiàm quôdChristus Dominus non modù inchoaia fueral loto lempore pra;dicalio-
statuit obligalionem su* legis in punclo pas- nis Chrisii et Aposlolorura, vivente ipso. Non
sionis magis quàm antea , el idem est de pun- verô gentibus ; nam ipsemel Chrislus dixertt
clo resurreclionis , et quolibet alio usque ad Mallh. 10 : In viam gentimi ne abieritis, el de

proniiilgalionem illius , ut infra dicani. Et in- se dicebat. Ibidem 15 : A"o« sum missiis , nisi ad
credibile eliam est passionem Cbrisii statim at- oves.quœ perierunt domùs Israël , quia illis tan-
lulisse tani magnum nocumentum omnibus in- tùm lune liebat promulgaiio. In die autem Pen-
fanlibus . qui pro iilo tempore , sancto et legi- tecostes erant in Jérusalem congregali Jud*i
timo ritu circuincidebantur , el aliàs baptizari ex omni natione quae sub cœlo esi ; ergo pro
moraliter non poterant , vel eliam si possenl illis salis fuit lune consummaia pronmigatio ;

parentes eorum nondûm eos baplizare teneban- ergo pro illis cessavit lune iota militas circum-

Inr. Aliier respondet Solo supra , circnmcisio- cisionis ; ergo fuit evacuata oraninô , quia lan-
nem eo lempore fuisse uiilem secundùm gene- ti^ini pro illis ulilis erat. — Respondciur in-
raleni ralioneni protestaiionis fidei , non se- primis eiiamsi anlecedens concederetur, ha-
,

cundijra specialem ralionem sacramenli legis bere lune locum distinciionem Soli, quialitet
veteris. Sed hoc habere posset locum , si cir- lune circumcisio non esset ulilis ralione le-
cumcisio tiinc fuissel morlua , cùm tamen di- gis veteris , fuissel ulilis ex gênerai! ralione
ctum sit , illam tune nondîim fuisse morluam remedii legis nalurae , quia esset prolesiatio
quoad obligalionem , nec quoad uliiitaiem esse lidei , cùm nondùm lex velus esset nioriifera.

potuil , el ila non habel locum dislinclio. Ut Meliùs verô dicitur argumentum probare ,
,

omittam , forlassè circumcisioneni nunquàm intra brevius tempus cessasse circumcisionem

aliier fuisse utilem ,
quàm remedium legis na- pro Judaeis , quàm remedium legis nalura; pro
lurae, sed tantùm pro judaico populo générale gentibus non tamen quôJ statim eo die pro
,

remedium determinaium fuisse ad talem cae- omnibus Judaeis per universum orbem dispersis
remoniam ergo, sicul remedium legis naiurae
;
cessaveril circumcisio ,
quia licet lides Chrisli

non cessavit ante baplismi neoessiiatcm inlro- antea pr^cdicari cœperit, lamen nécessitas ba-

duclam , ila nec circumcisio pro illo populo ,

plismi non fuit antea praedicala , et ideô in die

quia neulrum reniedium per se ablatum est Pentecostes cœpit ejus promulgatio ,quae non
sed ad inlroduclionem allerius perfeclioris ,
poterat difïundi humano more in omnes pro-
ac proposili ul necessarii , nimirùm baplismi. vincias , in quibus Judaei habitabanl. Et ideô

A. L'nde infero , à die Penlecosies ila ces- eliam ad banc promiilgalionem sulbciens tem-
sasse sacrameulum circumcisionis quoad fru- pus concedendum est , ne dicamus omnes ,

cium graliae ,
qui in eo dabalur , sicut cœpit parvulos fuisse privatos remedioanle op-
illos

baplismus esse ad salutem necessarius. Proba- portunum tempus. item quia lex circumcisio- ,

lur ,
quia unum remedium quoad dictum elTe- nis non priùs, nec alio modo morlua est, ut ex
cium non fuit exclusum nisi per necessitatem supra diclis constat.
allerius, ut oslensiim est. Confirmatur, quia 6. Dices : Judaei jam non applicabanl illud
remedium legis nalura; quod durabat in gen- remedium ex verà (ideergo non poterat esse
;

libus fidelibus, non fuilanlea neque alio modo uliie. Palet consequentia , quia non erat utile
privalum suà uiiliiale, propler ralionem factam, nisi quatenùs applicabat fideni. Anlecedens
€l quia non fuissel alius conveniens providen- autem palet ,
quia applicubani illud ex fide
tisemodus; ergo eâdem proporlione judican- venluri Messiie , et in signum ojns, quod fal-

<lum est de circumcisione quoad iufanles Ju- suni jam erat. — Respoudelur , errorenj Ulum
803 DE LFXIBUS. 804

quoad circumstantiam temporis fuisse piiva- 7. Diccs tandem : Ergo eliam nunc, si inve-

tum , el loriassè ia inuliis por ignoraiiliaiii in- nirelur aliquis Judxus liabons ignoraniiam in-

vincibilem excusaluni. Unile lum cxcluilebal vincibilom ciiristianae veritalis , et bonâ lide

veram lidem de MessiA proinisso , ncc roddebat cjrcumcidcret lilium , illa circumcisio cssct

falsain sigiiilicalioneiii ipsius sacrainculi , ul uiiiis ; nain videlur cadem ratio. — Rcspon-
supra declaravi , ideôque error ille non iinpo- detur esse longé dissiuiilem ralionom, idcôiiiie

dichat (rucium. Sicul nunc orror privalus in neg ri consequentiam. Quia ex quo bapiismus
ministro baplisnii , si non exclndal gcner^dem necessarius esse cœpit , circumcisio in se om-
iiUenlioneni sacramenli, non inipedilcffoclum ninô inuiilis facta est, et illa ignoraniia est per

ejus. Et palet quia vivenle Chrislo Domino accidens, quai non dat virtutcm , nec reslituit,
,

polerat similis error misceri in mysterio cir- ut sic dicam , utilitaleni illi operi. Sicut eliam

cumcisionis . et tamen non propterea reddeba- de renieiiio legis naturae in universuni dicen-

lur inutile. Dici eliam polest in ilià exisiima- dum nunc est , ul suppono ex materià de ba-
lione distinguendam esse (idem de subslaniià plismo. Et ideô allcnlè in liâc malerià distin-

mysterii , abstrabendo à circumstanlià tempo- guendum est inler ignoraniiam provenieutem

ris, ab errore circa temporis differeniiam, et ex defeclu promulgaiionis, seu temporis suffi-

cieniisad iliam vel provenienlem ex aliis hu-

priori modo fuisse veram iidem ,
quia soliim ,

eral de Chrislo in aliquo lempore venluro, abs- manis impcdimcnlis , non obstanle promulga-
trabendo ulrùm jam venisset , necne , et , ut tione jam lactà. Kam prior ignoraniia est per

sic fuisse ulilem protestalionem fidei factam se , ex inipoienliâ simpliciter , ac proinde con-
,

sive per circunicisionem, sivc per sacramentum sideralur ex parte legis , ut eo lempore neces-

logis nalurse , non obstanle falsâ opinione pri- siiatom non inducat. Alia verô ignorautia est

vatâ quœ circa lemporis differeniiam misceri per accidens , el non consideralur.
,

polerat.

DE NOVA LEGE DIVINA.

Dislinximus in superioribus divinam logem damamns A hbaPater, qui est spiritus dUectiom\
:

in veterem et novam , ideôque posl tr.Hldtiim ul idem Paulus dicit 2 ad Timolhajum 1. Et inde

de lege voleri solùm superest diceudum de eliam voc;Unr interdùm lex liberiatis, Jacohi i,
,
i
nova, qu3e in Scripturâ sacra variis nominibus quia, ubi spiritus Domini, ibi liber tas, 2 ad Co-
ai>pellatur. Nam à Paulo intcrdùm appeilnlur ,
rinlh. 5 , el ob eanidem causam (ii<:ilur lex

l'xfidei, ad Romanos 3, vocalur eliam, Icxspi- scripla iu corde, .lerem.31,el ad Hei)r. 8 et 10,

ritns vilœ, ad Romanos 8, undccommuniler ap- quia divina gralia et amor nienii iniuudiinlur.

pîllatur lex graiiœ; nam gralia est spiritns no- Denique appellaUir lex nova , vol quia lolum

strye vilai , vel eliam vila noslri spirilùs. Imô bomineuï per graliam rénovât, ut suiniiur ck
solel interdùm gralia simpiiciier appcllnri Augusiino, tractât. C5 in Joui., vel quia est

juxla illud Joannis 1 : Lex per Moysevi data est, ullima lex à Deo d.ta, quae priorem anliiiuavit,

gralia et veritas per Jesum Christitm fada est. ut sensit CyrillusliliroD in Joan., c. 25, o.xpli-

Et ideô Paulus ad Galatas 5, dixit : Non estis cans verba illa Ciirisli Joannis 13 : Mandatum
sub lege, sed gralia. Proplor quod eiiam voca- novuni do vobis , quai licel do mandaio amoris

hœc lex amoris quia si)irilus gralia; est specialiler dicta fuerint, mcrilô ad lotani iegein
tur ,

spirilusamoris, juxla illudPauli ad UomanosS: amoris, quiE in praicoplo aiiiandi virlule con-

Non accepistisspiritutn servi tutis iterùm in timoré, linoiur, et ab eodem Clirislo tlata est, accom»-

ted accepislh spiritum adoptionis fiUorum in quo inodantur , ac propterea etiam haec lex ab au-
m DE L EGIBDS. 806
cloresuo/exC/ji/s/jappollaliir. Hls ergo variis proponitiir. Secundo ex nppellalione praiirc;
nomiiiihiisoxcollfiilialiiijiislf^is, i'tejiiscaiis;B, graiia enim non esi propria lex, lex aiiicm
efl'ectus el propriotalcs iii^imiatiliir, (|ii;c à no- I
Clirisli non est aliud nisi ipsa graiia, et ideô
bis sigillaliin (ractaiula siinl codciii ordiiic qiio exclus.^ lege per Moysem data, Christus soiùni
de ca'loris legibiis dispuUiviinus. El qiianivis dicilur fecisse graliam et veritalein, id est, com-
ex tlivisioiie supciiiis dalà, ol ex loi Scripliirai plenientiim veteris legis, nullà faclà nienlione
losliinoiiiis siipponaiims, dalain esse à Deo liu- legis nov;e ab ipso bla-. Tertio ex appeliaiione

jusniodi legem , niliilomiiiùs propler hoerelico- legis iiberlaiis; obligare cnim per nova prœ-
rum impoiiiinilaleni, paiica de Imjus legis ve- cepla repuguarel liberlati liujus legis per Chri-
riiate cl pinpiielale praiiniileiula sunl. slum inducise. Cur enim mngis diceretur h.xc
lex Iiberlaiis quàm lex Moysi, si pr.ncceptis one-
CAPLT I.
raret, sicut illa? nam quôd sinl plura vel pau-
Vtriim lex nova sit vera et propria lex, et Christus ciora praecepla, non sullicitadabsolulam liber-
DomiiMS perfeclissiihus legislafor. taleni, et interdùm onus paucorum prreccplo-
rum pro|)ter eorum gravitatem polest esse
1. Ex allribulis qu3C Scriplura novi Testa- majiis, quàm plurium. Quarto ex appeilatione
mcnli iiiiic legi iribiiil per toi noiiiiiia siiperiùs Evangelii sumptà ex illis Ciiristl verbis : Priv-
proposila , sunipscrHiit occasionern haerelici dicat" Evaiigelinm omni crcalurœ; nam per hoc
hujus lempoiis negaruli varielaleiu hiijuslegis, nihil aliud proccepil pra-dicare , nisi legem
el in sunnnà eani oninino è nieJio lollendi. suam Evangelium autem non
:
pro- significal
Num ,
quia propria ratio legis in hoc consislii, priam legem, sed bonum nuntiuni, ni noiavil
quôd sit pru;reptuin commune ac proprium Auguslinus libro 2 contra Fausl. in capiie 2.
imperiuni, obligalioneni inducons, negant, le- Est ergo lex gralise taniùm boi.um iiuntium,
gem Chrisii esse veram legem in bàc legis pro- quiavitam seternam absoluiè promitlit onuii-
prielale et rigore et consequenier eiiam ne-
,
btis credenlibus, vel ad summum subeoiuîf-
gant, Cbrisluni ipsum tuisse verum legislalo-
i
lione fidei omnibus hominil.iis , cùm lex vcii.s
reui in eàdiju propnelaie. lia senlil Luther,
nihil promiiteret, nisi sub condiiione mamiaio-
lib. de Liberlat. cbrisliaiià, el in Episl. ad Ga- rum , juxla illud : Qui fecerit ea , vivel in iLis
lai cujus verba relert llelianuinus 1. 4 de Ju- Ezechiel. 20.
slilicat. c. 1 , el in eodcm errore luit Caivin.
5. Dicendtnn verô primo est Cbrisluni Domi-
apud Slapletunium iii Epist. ad itoniau. c. 3;
num non soiùm luisse red»^n)ptorem, sedetiam
ilem Bt za, cl alii. El ex hue principiu iiilVriint
liiisse veruin et proprium legislalorem. llu-c
falsas quasdam dilltrentias inier Teslamenium assertio est de fuie, definita in concilio Tridin-
velus et novum , el legem Moysi , el Chnsli lino sessione 6, canon. 21, qu.ne probatiir
pri-
quas inira suo loco relutabimus. Fundanlur mo ex verbis Isaia^ 35 Dominns judex nostcr, :

auiem priuiù in uniulbus ill.s testimuniis , qui- Donù'iiis legifer noster , Dominns rex ncs/er , ubi
bus probare soient libertaleni Cbrislianoriim ,
non loquilur Projhola de Deo lanlùni ul Deiis
cl prsescrtiui justoruni, ab omni lege , ul est esl, sed aperlè de Messià, de qiio pnemiserat
:

illud : Jiisto non est lex posita , 1 ad Tiinot. 1, Domine, miserere nostri , teei.im c.ipectavimus,
el illud : Si Spiriiuducimii.i, non eslis sub lege. cl inlra Kegem
: in décore sno vKebunt oaili ejus,
Quia verù bac loca gcuer..liler supra Iraciala el poslea subjungit pradicta verba, et de eodem
sunl in lib. 1, et de lege iiunianà in lib. 5 ubi cimcludit Ipse salvabil nos, ac
: si apertè dieal
dicta leslimonia explieaia sunl, ideô illis prœ- Clirislum nonsoliim riiissevenuiriim aiJsaivan-
leruiissis, hicaddere possumus argumenta qui- dum, sed eiiimad leges l'erendas. El ila illum
bus specialiler suadere Icnlanl , Ehrisiuni locum de Chrislo, el Ecclesi.l cxposuerunl llie-
non oneràsse bomines novis pricccplis ultra ronymus et Cyrilliis Alcxandrinus ibi. El sine
legent lidei. (lubio intelligenda sunl omnia illa verba cuni
2. Hoc auiem sua lent primo ex co quôd hsec proprielalc, tuni quia nihil esl, quod ad inipro-
lex specialiler appellatur lex/idei, ad Itom. 5, prium, vel melaplioncum sensum cogi;l, lum
tanquàm à prupriu et quasi ad:tqualo objecto etiam quia Christus est propric salvalor et
et unico prœcepto suo, quod eliam colliguut ex jtropriè judex cui Pater omne dcdii jndi( ium,
,

illo Mallh. ull. : Qui credideril , et baiJlizulus Mt ipse teslatur Joan. 5 et de

, illo Icslantur
fueril, salvus eril : qui verb non credidcrit, cou- Aelormn 10 el 17 IVirus el Paulns. Et etiam
demnabiiur, ubi sola iides lanquàm necessaria propriissiiiiè rex juxta illud Psalmi 2
, : Egq
Wi DElLEGlBUâ. 808

constituhts sum rex ab eo super Sion montem missa lsai;c 2 : De Sion exibil lex, et verbum Do'

Satictum ejus, elc, et illiid Psal. 71 : Deits, jii- mini de Jérusalem, ubi constat esse manifeslam

dicium timm regida, etc., qu* de Chiislo sine propbeliam de adventu, et praedicaiione Chrisli,

diibio sunl dicla , ul Ecclesia el Paires iiilolli- et proprielas verbi, Lex^ juxla veram regulam
el coniexliis ipse cogil et coiilinuaiii interprelandi Scripluram, relinenda est, el ita
guiit, ,

cxposuit August. 18 de
vcrba Aiigeli ad Mariam Lucœ in cap. i Da- 50
:
lib. Civil, c. , et

bit un Uomhms sc.dem David Patris ejns , et

lib. 17, c. 17, adjungit illud Psal. 109 : Virgam

rcgmibit in domo Jacob in œtermtm. El ipseniet virtutis tuœ emiltet Dominas ex Sion. Quod ita

Tu dicis clarum est, inquil, ut non soFum infideliter et in-

Chrislus coram Pilalo leslalus est :

quia rex sum ego ; ergo cuni câdeni proprictate feliciter, sed etiam imprudentcr negetur. Et ipsi

prœdiciuin est de illo fore legislatorem. quidem fatentur inimici ex Sion missam fuisse le-

4. linô ex eisdem verbis colligiliir optima gem Cliristi , quod ^Evangelium nos vocamus , et

ratio nam omnis rex ex vi sui doniinii et po- eam virgam virtutis ejus agnoscimus. Unde licet
,

scd Chrislus est perfectis- vox , Virga, ibi ad liticram melapborica sil,
teslatis est legislator ;

opliuiè lamen déclarai proprielatem Icgis, quae

simusrex; ergo est propriè legislalor. Ideni-
consistit in praecipiendo et regendo, juxta illud
que probari polest ex niunere judicis; nam
Psal. 2 Reges eos in virgâ ferreâ, elc, id est,
qiiando judex est supremus et siininiè perfe-
:

inflexibili, et omninô reclà.

clus, sininl est legislator, juxla illud Jacobi 4 :

C. Prœierea in novo Teslamenlo evidenler

Vnus est legislator et judex, qni potest perdere et
oslendiiur implela per Chrislum ha;c propbe-
Denique potest simile sumi argumen-
saloare.

tum ex numere snmnii ponlilicis, qnod Ciuisto lia; nam Matlh. 3 cœpii Chrislus oslenderelegis-

tribuiiPaulus ad Ilebr:i'os7etsequeniibus.Nani
laiioneni suam ,
perlectiiis declarando natura-

ad siunniiiin poniifictMii perlinel, iil possil eiiam lem legem, quàm antea inlelligorelur, sœpiùs

leges ferre in bis (iu;e ad Deuni spectmt; ergo

dicens : Ego autem dico vobis, etc. Et similiter

ha;c polesias maxime luii in Cbrislo, quia fnii de pra'ceplocI.arilatisdixitJoan. 15: Mandatum
Di- novum do vobis, tic. c. 14; //oc est prœceplum,
perfeclissinius ponlirex el caput Ecclesia;
fortassè, non defuisse potesiaiem ut diligatis invicem. Tulit etiam positiva pra;-
cent illi

usuni fuisse, el ita fuisse legis- cepla, ut deBaplismo Joan. 5 iV/s/ quis rena-
lanien non
:
ilià

non in aclu. Sed iiyec tus fuerit, ubi nécessitas medii formaliùs expli-
Jalorein quasi in babilu,

evasio inei)tissima est, tum quia nomen legi- calur, lamen in hàc involvilur, vel supponitur

feri , aui logislatoris plus significat lum eliam ,

nécessitas praecepii. Et eodem modo includi-

C.rislus est judex et rex, ut aclu ju- lur praeceptum Eucharistiae in verbis Joan. 6 :
quia ita

eliam est legislalor iVîs/ manducaverilis carnem Filii hominis elc,

dicel el gubernet; ergo iia ;
,

et praiceplum confessionis in illis Joan, iO

tum praeterea quia non frustra illam polesta-
,
:

tem assumpsil, sed ut perfeciè sucs subdilos Quorum remiseritis peccata, remit tuntur illis, et

tum dcnique quia ex quorum relinuerilis retenta sunt. Et prœceplum

regeret el gubernaret ;

Scriplurâ conslal propbeliam illam faclam esse novi sacriiicii habelur in verbis illis : Hoc facite

non solùm de poiestale, sed eliam expresse de in meam commémorai ionem , Luc. 22. Ac gene-

Ecce dies renient, dixit Domi- raliier de loiâ suà lege et specialiter de ba-
aclu, Jerem. 51 :
,

ms, et feriam domui Israël , et donmi Juda fœdus plismotanquàm de januâ ejus, dixit Malih.ult.:

uovum, el infra Dabo legem meam in visceribus

:
Euntes docete omnes gentes , baptizantes eos in

eonim, quam promissionem per Cbrisium esse nomine Patris et Filii, et Spiritùs sancti, docenles

implelam docuit Paulus ad Hebrœos 8 et 10, eos servare omnia quœcumque mandavi vobis. In

quibus verbis et aliis ponderanda est vox man-

et ex sequenli asserlione apertè conslabil.
5. Dico ergo secundo : Lex Chrisli, seu lex dati el prœcepti; nam inde apertè colligitur,

est vera ac propriissima lex proeceptiva. lei;em Chrisli esse prseceptivam ac subinde
nova ,

Est eliam de lide delinita in eodem concilio propriam legem. Et ad idem ponderari potest

Trideniino sess. 6, canon. 19, ilHs verbis : Si nomen leslamenii el pacli, quoulitur Jercmias,

qtiis dixerit , tiihil prœceplum esse in Eva,ngelio et exponit Paulus, quia hoc nomine signilicarl

prœter fidem, analhcmasit, elideô incanone 21, solet in Scriplurâ, lex supernaluralis et posi-

Cbrisium dalum esse bominibus tiva à Deo data. Et ita exponit locum Jercmise
cùm deiinit

eliam ut legislatorem , addidil : Cui obcdiant ;

Uieronym. ibi , et latiîis August. de Spirit. et

obed.entiaanU'nirispitndet proprio praccepio, Liitcr. c. 20 el 27 ubi ex protesso ostcndit, les-

Icji acluali. Pratlerca fueral Uxc lex pro- lanjenlum quod ibi permittitur, non includere
seu
 809 DE I EOIBIJS. 810
lunlùm legom naluralcm, sed oliam S|iecialoin iiindaloris ejus , et ad cjnsdem Ecclesia; pci le-

legem à Clirislo lalain , ni in cap. 5 laiiùs clionem et slabilitalem babcre à suo fimdalore ,

explicabiniiis. aliquam legem, saltem circa principalia furid;i-

7. Rationc cliani polest luec vcrilas oslcndi ,
menla talis communitatis , quia sine Icgo non
quia Clirislus Dominns ad lidoin suam et dilo- posset in suâ unitate moraliter conservari , ut
cUonein in niundo propagandain ei conservan- ex iis qua; de malerià hujus legisdicemus , evi-
dam , cl ut mediante hàc fide vivâ fructus rc- denliùs constabit.
dcniplionis suse fuluris poslse honiinii)iis coni- 8. Ad lundamentum ergo hoereticorum ne-

n)iinicaretur , Eccicsiam suam insliliiit lan- gamus, perlinuisse ad suave jugum Cbrisli
quàm unani spiritualcm rempublicam , in quâ nullum pra'ccptorum onus hominibus impo-
ipse regnaret , et unum corpus mysticuni , in nere , propler legem unam fidei , ut ab ipsis
quo ipse esset caput; ergo ad providenliani explicatur , timi quia non est minus necessaria
ejus pertinuil , legem aliquani huic Ecclesiae lex charilatis , quàm lex fidei , lum eliam quia
darc ,
pcr quam in suâ institutione et conve- ad conservalionem ipsius fidei , et ad exerci-
nicnti ordine ac gubernatione conservari pos- lium ejus , tam in cultu Dei quàm in juslifica-

sit. Aiilecedens constat ex verbis Cbristi Maltb. tione hominis alia prœcepta eranl necessaria

IG : Tues Petrits , et super hanc petram œdifi- quae gravia non sunt ,
quia ipso spirilu fidei et

cabo Ecclesiam meam, et portœ inferi non prœ- novae legis reddunlur suavia , ut infra diceraus.
valebunt advenus eam. Et hanc Ecclesiam no- Neque huic veritati obstat prima appellatio
mine ovilis significavit Joan. 10, dicens : Alias hujus legis ,
quà vocatur lex fidei , quia hoc
oves liabeo, quœ non sunt ex hoc ovili , et itlas nomine non significalur solùm praeceptum
oportet vie additcere , et vocem meam audient credendl ; nam eliam dicilur lex amoris , et
et fiet îumm ovilc, et iinus pastor. Quo exemplo vocalur eliam lex spiriiiis vilae , sub quo titu-
déclarât unitatem hujus Ecclesiae , et regimen lo comprehendi possunt omnia opéra necessa-
cjus sub uno pastore, vel ipso Christo , vel ria ad spiritualem vilam. Dicilur ergo lex fidei

ejus vicario. Et pro bis omnibus ait , se po- quia in se Jiabel spirilum et gratiam , cujus
nereaniniamsuam. El ideô Paulus Aclorum21, fundamenlum et radix est fidcs , et quia om-
ad paslores Ecclesiae dicit : Xttendite vobis et nia quae praecipit sunt principaliler fundata in

universo gregi , in quo vos Spiritus sanctus posait fide, et ad jusiiiiam fidei consequendam sunt
episcopos regere Eccicsiam Dei , quam acquisivit valida. El ita ferè cxposuit Augustin, libro de.

sanguine suo. Ex quibus locutionibus et ex mul- Spirit. L-l Lilter. cap. 15 et 14. .Minu^quc ju-
tis aliis ,
quae in novo Testamento ,
praesertim vanl haerelicos verba illa Qui non crediderit,
:

in Epistolis Pauli leguntur , et ex unitate Ec- condemnabitur ; nam intelligenda sunl de fide
desiœ in Symbolo Aposlolorum definità , nia- vivâ , seu , quod idem est, de illo qui crédit
nifeslè constat , Ecclesiam Cbrisli esse unum sicut oportet id est
, non solùm spéculative ,
,

mysticum corpus ordinalum ad œternam feli- sed eliam practicè , vilam suam cum suâ fide
citateni et veram justiiiam per Christum con- conlirmando. Nam aliàs constat ex Evangelio
sequendam , indigens spirituali regimine ad Maiih. 25, homines condemnari non solùm
suam conservalionem et ad hune finem asse- , propler defeclum fidei , sed eliam propter de-
quendum. Jam ergo probatur prima consequen- l'eclum operum ; nam Deus reddet unicuique se-
lia ,
quae lumine nalurali videlur evidens, con- cundum opéra sua , ad Rom. 2 et idoô monet ,

siderarâ nalurali hominis conditione , et aliis Pelrus.2EpistoI.cap. 1 : Saf agite, ut per boua opé-
rationibus ,
propter quas in libro primo dixi- ra cerlam vestrnm eleclionem et vocationem faciatis.
mus , necessarias esse hominibus leges ,
quia 9. Deinde non obstat secunda a|)pellatio le-
liomo est animal sociale ,
qui non polest con- gis gratiœ , intcrdùni seu gratiœ, nam, licet

venienter conservari , nisi in communitate vocelur gralia ab eo quod prœcipuum est in

pcrfectà , nec lalis communitas polest sine le- ipsà , et maxime inlenlum , non excludunlur
gibus reclè gubcrnari , et ideô juxla varielatem pnecepta coiivenientia slaliii grali;e , el ideô
communilatum , et diversos fines earum , va- lex eliam appcUatur. Neque oportet , ut in sin-
riae cliam leges iraduntur , ut ex usu et ex gulis locis ulrumque explicetur. Quamvis ergo
superioribus libris salis manifostum est. Cùm Joannes , cap.1 solùm dical Cbrisium fecisse
,

ergo Ecclesia sit nova respublica novo modo gratiam , non excludit dédisse legem quod in ,

congregaia , cl ad allissinmm finem ordinala ,

aliis locis explicatur. Imô ibi eliam compre-
perlinuit ad sapicnlem providentiam Cbrisli I hendi polesl sub noniine verilatis , tum quia
TH. xiii. iij
6ti M LËOibl'â. m
jjcrtinult darê novam logcni dixisset Si /Hii , et hœrôdes ; luerêdes quidem
ad hanc verltatém :

promissain , mm otiain (|ui;i legislatio , ul est Dei , cohœredes antem Cliristi , slalim subjun-

sul) verilate comprohondi polost. gil condilionem : S/ tamen coniputimur , ut et

pars jnslitiîiî ,

iO. Nocpie plus obsiat icriia appcllalio lotçis conglorificemur , (juai est conditio non tanlùm
Uboriaiis, jam eniin in siiiicrioribiis explicatiiin lidei , sed eiiam operum , et 2 ad Timoili. 2 ;

ost , Uhorlalem christ ianain non oxcliidcre om- S/ qui» , inquit , emuudavcril se ab istis , erit

iriiin ieginu oltligatioiicni , scd vel obligalio- vas in iivnorcm , et ilerùm : Si snstinebimtis , et

ncm kgis veleris , vol legis peccali ,

aul ejiis conreqnabimus , ei c. 4 ; Jieposita, inquil , est

sersilHlein , non verô legis naturalis , aul bu- ntilii comna justitiœ , elc. Et infra : Non soliim

manne boniinibns convenienlis. Quôd si banc antem milii , sed et iis , qui diliqnnt udvenlum

j»«)n excUidit, niidlô minus excludel

obligalio- ejus , ubi virlule includilur conditio non tan-

nem Icgis diviniV! à Cbrisio latoc , et maxime lùm lidei , sed etiam dileclionis. Et eadem in-

nocessariiic , ni declaratnm csl. Et ideô Paul. 1 cludilur in onjnibus lesliutoniis in quibus pro-

ad Cf)r. 9, cùm dixisscl : Faclussum iis qui sine niissio fil facienlibus volunlatem Patris , ul

Itqc erant ta)i(iium sine leqe essem , id declarans Malt. 7, vel obedienlibus , ut ad Ilebr. 5, ubi

subjungil : Cimi sine leqe D ci non essem , sed de Ghrislo dicitur : Didicil ex liis ,
quœ passas
in tége essem Christi , cl :ul Rom. 6, cùm dixis- est obedientiam , et consumviatus factns est omni-

s«l : A'oH estis sah lege ,

sed snb gratià , ad ex- bus cbtemperantibns sibi , cotisa salntis œternœ.
fludcndam l'alsam inlerpretalioncm et impru- Et eodem modo in ipsà prima annuntiatione
demeui liberlaiom b«reticorum , inlcrrogat : regin cœlorum ,
qu* in Evangelio babelur

Qutd ergo peccabimits , quoniam non snmus snb ponitur conditio pœniteniiae ; sic enim aiubal
leqe, sed sub gratià? et respondet Absit , et : Joannes : Pœnitentiam agite, appropinquavit
ebrksimè ad Galat. 5, cùm dixisscl : \'os in enim regntun cœlorum ; ergo Evangelium non
hbrrtatcm vocali eslis , fratres , addil correctio- excludii obedientiam , et observanliam legis

uctu : Ta)::iimnc lihertnlem in occasionem detis Christi ; non ergo répugnai vera lex cuni
carnis , sed pcr charilatem spirilils scn-ite invi- Evangelio.
enn: omnis enim le.x iniinosermom impletur : Dili- CAPUT H.
qesproAimunilu'mi , sicnt teipsuni. Es qno coiligi
Quœ sit matejiu legis novœ, et quœ prœcepta
ciiam polosl ratio, ob qtiam dicalur lex Chrisli
ejus.
te\ liheitatis, vH quia Icgcm veterem abstu-

lil , vel quia es; lexamoris,e; non timoris, sioul 1. Ex oausis legis nova; eOiciens et fmalis

lex vctus , cl iia non co;tolè , sed spon lancé et salis explicalae manent ex diciis in capile pra;-

maximà voluniale ac liberiatc ad suam oltser- • edcMiti. Ibi enim oslendimus , legislatorem

vanliara inducil, vel quia libéral à servitule bujus legis fuisse Ghrislum Dominum, ac sub-
peccali, imô cl à lege l'omilis ; nam , licet fo- inde Deum ipsum tum quia ipse Chrislus
,

milem non aulerat , dal vires ad vincendum Deus verus est , tum etiam quia per Ghrislum
Ulum , ut sensit Augusl. I. 1 de Conlinenlià ,
ut bominem Deus loculus est nobis ,
juxla il-

cap. 13 . et de Natur. et Grat. cap. 57. lud ad Hebr. 1 : Novissimè locutus est nobis in

11. Ad quartum deniquc ex nomine Evange- Filio , et indc in cap. 2 , pr.Teferl legem novam
Hi nullnm argumenlum sumilur , tum quia li- veteri ,
quia illa per angelos , baec per Ghrislum
cet Evangelium denominatum fueril à bono data est , et in cilalo loco \ ad Gorinlh. 9,
Huiilio rcgni cœlorum et salutis per Ghrislum inde concludil , se non esse sine lege Dei ,

facliu , non excludit reliqua tum etiam quia ;

quia est in lege Chrisli. Est ergo haec lex dl-

illud bonum nuntium pronnssionis regni cœlo- vina , et Ghristi , nec de ejus causa elficienle
rum in Evangi'lio non lit , nisi sub promissio- aliud supiM'Cst dicendum. Gansa item finalis

ue servandi legem Cbrisli. Et hseretici boc ne- Clara 081 ex dictis in superiori capite; nam
ganles conlra expressa verba Gbrisli et contra (inis uUimus Iiujira legis csl perducere homines
»li;is Scripluras lo(juuntHr ; nam Joann. 15, ad regnnm cœ'orum pront spécial! ter in hàc ,

expresse posait Chrislus condilionem , diceris : li^ge promissun» est ulique tanquàm jam rese- ,

Vos umici mei estis, sifecerili ea quœ ego prœ ralum , et in fine vita; per exactam bujus legis

cipio vobis , et ilerùm : Si prœcepta mea sena- observaiionem conscquendura , ut lalé decla-

veiiiis , v.iar.ebilis in dileciionenieà , cl cap. 14 : ravit Panliis ad Ilebr. 9. Proximus antem linis

Qui litibct mandata mea , et serrât ca , ille est generalis bujus logis est perfecta sanclilicalio

tfid diligit me , et ad Uomau. 8, cùm F*aulns lideiium por vcrum , et perlectuni culium Dei,
845 DE LI GIBIjS. 81 i

et por applicalionom mcrltorum , etsailsfactio- 3. Alia verô duo mcmbra In hâc loge iuve-
nnin Cliristi per niodia ot ins(runion(a ab ipso niri cerlum est ; colliguiiiur ouim aperii- ex lo-

ad hiino finem institiila. Qiiod totiiin ?alis cis Scriptura; supra cilalis. Nam inprimis de
eliam constat ex nominibus cl altributis biijns moralibusesttotum cap. Matth. 5, ubi Christus
legis ,
qu?e snpra posuimus , et magis declara- virtulc confert legem suam moralem cnm mo-
bitnr ex dicendis inlra de ciroclibus hiijiis le- rali antiquà , et ostendit perfccliori modo se
gis ; nain finis et efl'eclus in idem coincidere illam tradere ac declarare , dicons : Ego aulem
soient. Inielligo aulem hune esse generalem dico vobis, etc. Hanc enim vim habent dicta
finem ; nam in particulari singula prsecepta verba communitcr expositores notant et
, ut ,

habent snos fines proprios ; nani alius est finis August. sensit lib. 1 de Sermone Domiui ia
prrecepli baptismi , alius oonfessionis vel Eu- monte, et 1 Rétractation, cap. 19. Deinde
charistiaî , ut per se notuni est , et in omni Joan. 13 et 1-4 , rénovât praeceptum dilectionis
legc pro diversitale proeceptorum ex naturâ rei proximi ,
quod morale est , et illud suum spe-
est necessarium. Solùm ergo superest dicen- cialiter appellat; in illo autem praecepto tota
dum de causa materiali et formali ,
per quas lex moralis virtute conlinetur , ut Paulus di-
siniul essentia et substantia hujus legis expli- xit ; certum ergo est ,
prœcepta moralia conli-
cabiiur. neri in lege nova , et obllgare Christianos.
2. Quod ergo speclat ad niateriam hujus le- Quod non solùm est verum de prœceptis fidei,

gis , dicere inprimis possumus illani partim spei et charitatis ( quae suo modo in 1er moralia
moraleni esse ,
partim cœrenionialem , ac sub- eliam eomputantur , ut superiori libro expli-
inde prsecepta hujus legis in moralia et caere- cavimus ), sed etiam de prœceplis decalogi , et
monialia dislingui posse. Non addimus autem de omnibus quse ad illa revocantur. Nam priora
hic tertium membrum judicialium praecepto- perfeclissima sunt , et maxime perlinenl ad
runi ,
quod in veteri lege posuimus, quia per- perfeclionem legis gratiai, postcriora verô
fectio hujus legis ilhim praeceptorum ordinem etiam sunt necessaria ,
quia sine illis vcra ju-
nec requirit nec admiltit. Quod potest commo- slitia siibsisiere non potest. Et ita Christus Do-
de explicari ex duabus causis , efficiente et fi- minus, Mallh. 7, générale principium tradlJit,
nali , supra explicatis. Nam Christus Dominus, quod omnia moralia continet : Qiiœcumque vut-

auctor hujus legis , sicut temporale reguum lis, ul fnciant vobis lr:!}:ines , et vos facile illis,

sibi non assumpsit , nec temporale judicium ,

cui consonat illud Pr.uli ad Galat. G : Aller al-
ot ipse ad Pilatum respondit : Regmmi meum t crins onera portate, et sic adimplebitis legem.
non est de hoc mnndo , Joan. 18 et Luc. 12 , et Christi, ubi non obscure significat, legem Chri-
ad illum , qui postulaverat : Die fiatri meo , nt sti tolam hanc materiam moralem compiecti.
dividat meaim hœreditatem , respondit : Homo, i. Circa hanc verô partem dubitari potest,
quis me constituit judicem inter vos ? Ita nec tem- an in hâc materià moral! Christus Dominus
porale regnum , aut rempuhlicam polilicam aliqnod positivum prœceplum addiderit , prae-
inslituit , sed solùm Ecclesiam suam qualenùs ,
ler omnia prœcepta moralia ,
quae dicuntur
congregatio est ad spiritualem finem per spiri- esse juris naiuralis , sive consentanei rationali
lualia média ordinata , et ideô per se tantùm naturaepurè sumptae, sive elevatae per gratiam,
illas leges tulit ,
quse ad hune finem directe seu connaturalis ipsi gratiac. Videtur enim
pertinebant. Leges aulem judicialos in lege ve- Christus multa praecejtla positiva in hàc mate-
teri per se spectabant ad polilicum regimen rià addidisse. Nam inprimis est axioma theo-
temporalis regni , et ideô Christus in suà lege logorum ,
quos infra referam , in lege nova
nihil deprœceplis judicialibus staïuit. Quinimô, non esse alia praecepta, nisi fidei et sacramen-
eliamsi in Ecclesià Christi , ut lalisost , aliqure lorum. Ex quo axioniite nunc lantùm sumo
leges judiciales sint necessariae ad politicum priorem partem aHirmantem de pratceplis li-

regimen ecclesiasticum ,
quod siio modo spi- dei ; nam illa inter moralia eomputantur, ut
riluale est, nihilonunùs noluit Christus Domi- diximus, et tamen positiva sunt, ut prai-
nus per seipsum illas leges ferre , sed id vica- cepUim credendi explicité Trinilalem \cl my-
riissuiscommisit ,
poieslalem ad illas ferenil;is sieria Christi iucarnaii, passi, eto ; hœc enim
eis tribuendo , et ideô illœ leges non sul) loge prKcepta nec scmper fuerunt , nec ex naiurà
divinà , sed sub canonicà eomputantur. Pro- rei erant necessaria. Et càdem rationepossunt
priè ergo loquendo de lege nova divinà in ilià 1 aildi praîcepta; nam tenemur in lege graliae
non inveniuntur praecepta judicialia. | sperare remissionem peccatorum ei gratian\
815 m Ll GIBUS. 8t6

expliciiè per Chrislum, (|uae obligaiio nasciinr 108, an. 1, in fine, el clariùs artic. 2, in fine,

Lex nova nulta alla opéra determinarc

e\ spécial! praecoplo Chrisli naiu aiilea non ;
ubi ait :

eral. lloni leneniiir sperare iiigressuin in re- di'buil , et pnccipiendo vel prohibendo , nisi .sa-

gninn cuîloriun slatini posl niorlcai, si peccali cramenta cl moralia prœcepla ,

qnœ de se perti-

inipedinienlum onminô sublaluni est, et simi- nent ad rationem virtuti.s , ut, non esse occiden-

lia. Pi-eterea de pixceplo chaiilalis Dei ,

quia dum velfurandum, el similia. Ubi nolandasunt

tenoniur expliciiè diligere Deuni Irinuni cl ultima verba et exempla ; negat enim esse in

unum. Dedileclione auleni proxinii dixilCliri- bàc lege alia prœcepla moralia, prailer eaquae

slus Joan. 15: Mandatum novum do vobis ut ,

per se pertinent ad rationem virtutis, id est

diligatis invicem shut dilexi vos, ubi vocans quae sunt necessaria ad virtutcm , ul in ulro-

praecepluin novum , indicat esse posilivuni ;

que articuio ipsemet explicat. Imô inde ratio-

novilas autom videlur in boc consislcre , ul nem sumit ,

quia ciim iiœc sit lex gratiœ , solùm

discipuli Chrisli, id est, Chrisliani, parliculare ea prœcipere debuit , vel proliibcre , per quœ in

prœceptuni habeant se diligendi speciali modo, gratiam introdncamur , vel quœ pertinent ad re-

Cl peculiari titulo, quia in uno corpore eideni ctum gratiiv usum ex necessitate. Additque opli-

capiti Cbrislo conjungunlur, sicut eliam Chri- mam confirmationem ,

quia in lege veteri non
erant praecepla moralia prieter ea quie
stus boc titulo speciali modo illos diligit, cô alia

quôd sint membra sua. Et ila sentire videlur naturalia sunt; neque enim illa lex addebat

Tolet. ibi in Commentario, et annotât. 50. positivas delerminaliones moralibus prœceptis,

Ubi addil prceceptum illud non fuisse de di- ut distinctis à judicialibus et caeremonialibus,
,

lectione proximi, quai ad omnes bomines cx- quod supra etiam ostensum est ; ergo multô

tenditur, sed de dilcclione quam Cbrisliani ,

minus lex nova debuit taies positivas delermi-

eu quôd Cbrisliani sunt, inter se babere le- nationes addere, quia quantum ad hoc, ait D.

nentur, et boc praeceptuni ait esse propriun» Tbom., lex nova super velerem addere non de-

Cbrisli, qi'ia à solo ipso datum est, et novum buit, et in art. 1, circa fineni , ait, legeni

fuisse in nocte cœnae ,

quia ctiam ab ipso Evangelii, etiam quoad boc , dici legeni liber-

Cbrislo antea datum non fuerat. Deniquc pos- tatis, quia lex vêtus tam multa in particulari

sumus similia facore argumenta de alils prai- prœcipiebat , ut ferè nibil liberae determina-

ceptis moralibus; nam Mallb.5, videlur Cbri- tioni subditorum relinqueret, lex autem nova
Slus Dominus aliquas circumstantias in illis è converso niliil per legem posiiivam détermi-

praecipere, quœ non sunt de jure naturœ, ut nât in matcriâ niorali , sed ea solùm prœcipit

est praeceptuni de insolubilitate matrimonii vel probibet, quae babent necessariam conve-

et de eviiandojuramento per cœlumet lerram, nientiam vel contrarietatom ad interiorem gra-

etc. Item prœceplum illud : Benefacile iis qui tiam, quae in fide per dileclionem opérante

odemnt vos. Item prœcepto oralionis addidit consistit.

specialem formam orandi Mattb. G, etaliis locis 6. Conslabit autem magis baec verilas dis-
videtur praecipere Christianis specialem fre- currendo per singulas partes inductionis in

quentiam orandi moduni expliciiè pelendi

, et conlrarium factae; non possumus aulem de
peripsum Joan. 14 et 16, imù lotum praece- singulis ex professo et intégré dicere , quia

ptuni orandi videtur positivumet maxime pro- oporteret multa ex aliis materiis involvere,

priuni Cbrislianorum , licet usus orandi anli- quod à noslro institulo alienum est; solùm
quior et universalior sit. ergo punctum praesentis diflîcultatis in singu-

5. Nihilominùs dicenduni est, in lege gratiai lis atlingemus. Circa praeceptuni ergo fidei

nuHuni esse addituni à Cbristo proeceplum duo distinguenda sunt, scilicet, revelatio cum
positivuni morale. Sumimus aulem mora/f stri- suflicienti propositione credendoruni , et obli-

cte, ut à caeremoniali dislinguilur nam, ut ; gaiio ad credendum ea quae revelata et propo-

libre superiori adnolavinms , eliam coeremo- sila sunt.Utrumque ergo repertum est in omni
niales actus possunt dici morales, quatenùs ad lege divinâ, semperque fuit ad salutcm neces-

virtuleni inoralem religionis spcciant, et ejus sarium. Differcntia autem inter legeni graliae
bonestateni moralem participant, in quo sensu el anliquiores est ,
quôd in boc tempore ex-
Christus tulit aliquot moralia prœcepia,ut mox pressior et de pluribus mysteriis facia est re-
patebit. Priori ergo modo intellocia bcec as- velatio et generalior proposilio quàni in lege
sertio sumitur ex dicto communi axiomate veteri vel nalurali ; et inde consequenler la-

theologoruni, et ex 0. TbomA, 1-2, quaest. cluni est, ul in lege Clirisli sit obligaiio cre-
817 DE I EGIBliS. 818

dendi explicité plura mysleria supernaiuralin ,

ceret ad diciam necf ssilatem ; nam sine viola-

(pinni anloa. Et qii;mlimi ad hoc dictiiU llioo- lionc linjus pra^copti hypolhctici, utsic dicam,

logi , logom novam addiMissc aliqiiid pra'ro|tto posscl quis nunquàm credere explicite Trini-

lidei.Nihilomiiuis taïucii proljal)ili(cr dici po- lalem , aut Christum; ergo ut ad hoc obligen-
tesl, illud prrceptuiu otiain proiil mine osl lur (idoles, neccssarium esl spéciale prœceptum
in loge nova, non osso nicK" |.osilivnni, scd posilivum et absolulum. item in p;îStoribus

do logo natiir;ie , connatiirali inloriori gralisc Ecclesiaî est obligatio praedicandi cl docendi

cldivina; illuminalioni , sou rovolalioni. Nan» hanc fidem ex praeceplo Cbrisli : Docete omnes

ox iiiis duobiis, quae snpra dislinxinuis, rcvc- gentes, et prœdicale Evangelium. Unde est illud

laiio et prïcdicatio talis doctrinal luit ex vo- Pauli 1 ad Corinl. 9 : Nécessitas enim milii in-

luntarià dispositiono Dei , cl ila dici polest de cumbit; vœ enim mihi est, si non evangeliiuvcro;
jure diviiio posilivo pertinente ad novam Ec- hoc autom praîceplum posilivum etiam est.

clesiae instilnlioneni, in qnà Christus voluit 8. Incipiendo ab hoc ullimo, majoris clari-
esse lanlam iucom, et cognilioncni Dci adeô tatis gralià , respondco, praeceptum illud prae-
porlectain. At vorù oltligatio ad credonduni dicandi , vol docendi dalum pastoribus Eccle-
qu;c inde seqiiitur, jani non est nierè positiva, siae, in radice , id est, in institutione esse

qnia eo ipso, quôd mysleria fidei suHlcienter posilivum , in se aulem , et formaliler esse
piopoi.untiir, intrinsecè et ex natiirà roi se- naturale. Munus enim episcopale , seu pasto-
quitiir obligatio credendi quce proposita sunt. rale osl in Ecclesià ex positiva inslilulione
Sic ergo, liccl ex parte objecli hoc praeceptnm Chrisli , ul per se constat; supposito autem
possit praesupposilivè, ut sic dicam , dici po- lali niunere, obligatio docendi aut praedicandi
sitivum, qualenùs supponit revelationeni, qiiaî Evangelium de jure divino nalurali est, perti-

simpliciter non erat necessaria ex vi juris na- ncns ad obligalionem juslitiae et fidelitatis, quae
lunc, niiiilominùs formaliler et in se est quasi intrinsecè ex lali munere nascilur, quod si-

naturale respectugraliœ existenlis in lali statu gnificavil Paulus supra dicens : Dispensaiio
et perfectione. Hoc ergo modo verificatur con- mihi crédita est. Ad primum ergo inprimis
clusio etiam in materià lidei, qualenùs sub respondeo, cum proporlione, non esse ne-
nialerià morali , id est, necessaria ad bonos ccssarium, ut ex parle audicntium prœcedat
etsanctos mores comprehenditur. spéciale praeceplum posilivum audiendi doclri-
7. Sed inslabis ,
quia in lege iiovâ non tan- nam, vel prsedicationem fidei. Nam, si sit

lùm est praeceptum credendi Iiœc mysleria sermo de homir.'ibus nondùm credenlibus in
quasi ex supposiiione revelalionis cl proposi- Christum, illi non sunt capaces obligalionis
tionis rerum credendarum, sed etiam est ab- provenientis ex praeceplo supernalurali, donec
solnlum praiceplum ea audiendi elsciendi, et illis sullicienler proponalur fides ,
quia propo-
conseqiienlcr credendi ,
quod est praeceplum sitio supponit audiium ; ergo antea non potest
longe diversum et simpliciter posilivum ;
jiraecodere obligatio audiendi provenions ex
ergo, quoad hoc negari non potesl, quin lex supernalurali praeceplo. Igilur nulla obligatio
nova in maleriâ fidei addiderit positiva praî- praecedil ex parle audienliuni , sed lanlùm ex
Assumptum declaraïur, quia hoc prœce-
cepla. parte praedicaniium. Quae moraliler repulari
pUim fidei secundùm ordinariam legem appli- potesl sudiciens ,
quia, si ex parle evangeli-
calur boniinibus per auditiim, teste Paulo ad zanlium sitzelus elsolliciludo, nondoerunlqui
Roman. 10 ; ergo , ul liominospossintobligari de facto audiant,ad quodmagis irahendi sunt,
ad crcdendum , necesse esl, ut obligenlur ad suavi induclioneinvilandoillos, quàm rigorosâ
audiendum ; ergo per aliquod praeceplum ,
obligalione. Vel cortè ,
quando haîc obligatio

quod sub nuUà consideraliono polest dici na- incipil, magis est ex ratione nalurali quàm ex
turale , sed posilivum. VA déclarât iirampliùs ,
logo supernalurali ,
qui i homo naturaliler le-
nam fidèles lenenlur nunc explicité credere netur verani Dei cognilioncm , veramque fe-

mysterium, v. g., Trinitatis vol Incarnalionis licilalem quaererc , unde quomodocumque

ex jure divino quia lalis fidos est nunc mé-
,
vel per vocem pricdicationis , vel per famani

dium neccssarium ad salulen) ut suppono ,

;
vel per propriuni discursum, incœperit dubi-
haec auiem nécessitas involvit praeceptum di- lare de suâ lege, vel statu , tenebilur ois at-
vinum quod non polest esse nisi absolulum
,
tondere qui viam salulis docore profitenlur;
et posilivum. Nam illud prius quasi condilio- orgo, respcciu infideliunï, non est necessarium
natum credendi ca qua; revelanlur. non suffi- ponero hoc spéciale praeceplum posilivum.
819 DE LEGIBUb. 820
Psequc etiain respeclu jani credeiUiuni in supernaluralia; «une enim sperare tcnemur
Cliiisluiu , Uim quia illi jaiu obiigaiiUir [)iu'- rcmissionciu peccatorum per baplismum et
ccplo chariiaiis inlusœ crga seipsos, ad pro- per absolulionem sacerdolis, et augmenlum
priain salutem spirilualem quœrendam , et justiiiae per alla sacramenla; tum etiam quoad
conscquenler ad audienduni Dei verbum modum sperandi per Christum, el per spéciales
quaiido ad suaiii saluleni fueril necessariuin ; promissiones per ipsum factas. ^'on est aulem
iieque enim ex juie divino iiiajorem liabent necesse, ut propter bas et similes perfeciiones
obligationem. Et simili modo teneri polerunt data fuerint in hàc lege specialia praîcepla po-
ad audiendam doctrinam fidei quaiido fuerit sitiva circa maleriam spei, quia tola haec per-
necessarium ad credeiidum ,
quantum opor- feclio cl obligatio ad illam ex ualurâ rei sequi-
tet ; tune aulem obb'gatio nascitur ex ipsomet tur, supposilà perfectione fidei circa Christum
praiceplo fidei , de quo dicendum superest. et redemplionem ejus, et supposilà tali sacra-
9. Ad alteram ergo parlem respondeo, ad- meniorum institutione. Sicut etiam supposilà
niitlendo , la lege nova esse specialem ueces- fide incarualionis, et institutione Eucharistiae,

sitatem fidei explicitai, tam ad jusliliam quàm ac fide ejus, nascitur in bâc lege obligalio
ad salutera œternam cousequendam ; conce- adorandi cullu lalriœ Christum, tam in se
dendo item hanc necessitatem provenire ex quàm in Eucliaristiâ, el nihilominùs illa obli-

peculiari institutione Christi Domini, quae galio Jion orilur ex praeceplo posilivo divino,

positiva sine dubio est , cùm non fueiil sim- sed ex jure divino naturali, et connaiurali
pliciter necessaria. Chlc fil eliam consequens, talibus mysteriis : ita ergo de spe dicendum est.

praeceptum talls fidei prout est prcprium legis M • Alque eodem modo dicendum censeo de
novae, et divinum posiiivmii censeri posse chariiaiis prseceplo , quod in dileclione ad
saltem ratione instituliouis. Posilà aulcm in- Deum videlur manifestum. Nam, ut verum sit,
stitutione respeclu illius , et slaiùs legis gra- debere nos nunc diligere Deum, et Patrem,
tiai , laie pi-aeceplura merilô existimari polest Filium, et Spirilum Sanclum, qui est perfe-
connaturale illi, primo, quia prœceptum reco- clior diligendi modus, nihilominùs illa perle-
gnoscendi auclorem legis, et obcdiendi illi, est ctio, vel obligalio ad illam, non orilur ex
valdè connaturale cuicumque legi ; ad hoc au- praecepto posilivo, sed ex ipsâ naturà chariia-
tem necessaria est exprcssa et distincta cogui- iis, supposità tali Dei cognilione, ut per se
lio ejus ; cùm eigo Chrislus sit auctor hujus videlur manifestum. Sicut eliam lenemur co-
legis, valdè connaturale e^ illi prœceplum lère très divinas personas, non ex posilivo
credendi in Christum. Cum hoc autem con- jure, sed quia earum excellentiam cognosci-
junctum est praeceptum cognoscendi Trinita- mus. Idemque cum proporiione dico de dile-
tcm, ut nunc suppono ,
quia cùm Chrislus sit clione ad proximum nam, licel verum existi-
;

secunda Trinilatis persona, non polesl haberi mem, nunc ])oslulari specialem dileciionem
lides de illo sulficienler explicita sine fide expli- inler Christianos, nihilominùs censeo id non

cita Trinilatis. Secundo, quia fides pnecipilur oriri ex speciali praecepto posilivo Christi, sed

non solùm tanquàni speculativa cognitio, sed ex intrinseco el connaiurali ordine chariiaiis.

etiam tanquàm practica et operaliva ad usum ; Kam charitas ex se et naturà suà inclinai ad
aulem sacrameniorum hujus legis necessaria magis diligendum magis conjunclos cx'leris
est fides explicita Trinilatis, quam oporlet in paribus, et in rébus, seu bonis proporlionatis
bapiisnio proliteri , et fides explicita Christi conjunciioni, ut laiè explicat D. Thom. 2-2, q.

quem oporlel in Eucharislià recipere el Palri 2G, prœserlim art. G et 8, ubi adducit Augu-
in sacrificium ofierre ; ergo , supposità instilu- slinum lib. 1 de Doctr. Christian, cap. 28, et
lione maxime consenlaneà perfeclioni hujus sta- Ambros. lib. 1 Officior. capile 7, et Gregorium
tus, etiam talis fides et praeceptum ejus merilô homil. 30 in Evangel., ex quibus haec senten-
dici polest esse de jure divino connaiurali gia- tia confirmalur. Nam quia fidèles, ut suât
liae, ut existenti in tali statu, in quo gratia tara membra Christi el Ecclesiie, habent iuler se
pei'feclo modo communicatur. specialem conjunctionem, ideô chariias ipsa
10. Alque hinc facile respondelur ad secun- nalurà suà magis inclinai et obligat ad ilios

dam parlem de praiceplo spei fatemur enim, ; diligendos. Et ideô aiebai Paulus ad Galal, fJ :

usum spei, mullô perfeciiorem posîulari in lege Dùni tempus habenms, operemur bouum ad omr
Evangelii, quàm antea, tum quoad modum nés, iiKuvim aulem ad domeslicos fidei. Quam-
sperandi gloriam, tum quoad mulla média vis ergo Chrigtuô liane specialem dilectioneni
8âl DE LEGIBUS. 8Î2

Christianonim inter se non cxplict\ssel, ipsa tione alicujus sacranienti. Et ita indissolubili-

charitas de se ad illani ohligAssct , neqiie tasmalrinionii est de jurenalurali, etsimiliter

nunc ad aliquid spéciale obligal illud praece- <lileclio ininiicorum, et bcnelicientia, seu mi-

plum Chrisli, ad quod charitas de se non obli- sericordia erga illos, ut nunc ex propriis ma-
garet. teriis suppono. In praecepto etiam non jurandi
12. Unde etiam addo, i!hid Christi prœce- nihil prohibuit, quod jure naturae prohibitum
pliiin non fuisse de solâ dilectione Chrisliano- non sit, ut lalè ostendi lib. 1 de Juramenl. c.

runi inter se, sed eliani ad dileclioneni erga 2. Denique in praecepto oralionis nihil addidit

infidèles extendi, lum qnia perfecla dileclio tanquàm necessarium, quod de jure naturae
proximi ad onines extenditur, el ideô verisi- non sil, ut explicavi lib. 1 de Orat. cap. 29.

mlle non est, Christnm spccialiter connnen- Secundo dicilur in explicandà hâc lege morali

dando dileclionem proxiniornni, non fuisse ninlla Christuni addidisse, quae ad exaclan»

locutum de intégra proxinn dilectione, quai illius observationem utilissima sunt, et propler

ad extraneos quosque extenditur, ut ipsemei ignorantiam bominum, vel pererrorem et de-

explicavit Luc. 10, per parabolam de peregrino ceptionem latebant, ut laïc exponii Auguslinus
saucialo à lalroniluis, et :\ Saniaritano curato ;
in 1. de Serm. Doniini in monte, et D. Thom.

tuni etiani, quia Christus mandavit : Vt dili- breviler conipleclilur dicta q. 108, art. 3.

galis invicem , sicut ditexi vos, ipse autem non Tertio dicenduni est, multa consuluisse Chri-
solùm dilexit discipulos jara credentes, sed stum in hâc maleriâ morali, quae non ad obli-

etiani infidèles, redimendo illos, et desideran- gationem praecepti, sed ad perfectionem vilae

do, nt fiant credentes; ergo eodeni modo spiritualis pertinent, ut constat ex Matlh. 10

commendavitdiscijndisdilectioneni ad invicem, et 19, et Luc. 9 et 10. Unde, suniendo lalè le-

quae sit ad imitationem dilectionis ipsius, ila gem novam, ut comprehendit prœcepta et con-

ut propler ipsuni Christuni extendalur ad om- silia, sic verum est, mulla Christuni addidisse
nes. Et ideô, sicut Clirisliani inlcr se magisse in materiâ morali, quae sunt ultra praecepta
diligunt et diligere debeni, quàra reliqui bo- legis naturalis, et quae in lege veteri data non
mines cujuscumque religionis, seu secise, ita erant. De his autem consiliis evangelicls in

etiam specialiter amant illos, qui extra Eccle- tract, de Statu religion, latè disseruimus, et

siani sunt, et illis desiderant conjunctioneui videri potest D. Thom. dicta q. 108, et 2-2,
cuni Cbristo et cuni Ecclesiâ. Totuni ergo hoc q. 18i, art. 3 et sequentib.

comprehendit Christus sub prcecepto suo, et 14. Ulliniô circa eadem praecepta moralia
totum est inclinationi et ordini charitatis con- quœri potest, an in lege nova addila sit spe-

sentaneum, et in aliquo etiani gradu, seu cialis seu major obligalio circa easdcm res
evenlu necessarium. Quocirca non vocavil praecepias lege naturali. Haec verô interrogalio
Christus illud praeceptura novum, quia sit po- ojusdem rationis est cum alià simili tractalû de
sitivuni, et non nalurale, sed vel quia ab ipso lege veleri, ac subinde eodeni modo dcfinien-

fuit renovatum, cùm antea esset ferè per pra- dà. Dicenduni ergo est, Christuni Doniinuni

vani consuetudinem antiqualum, ut dixit Cle- non solùm non abstulisse legem moralem, qua-
uiens Roman, lib. 6 Conslitul. cap. 23, inde tenùs est juris naturalis, sed etiani propriis le-

ostendens, Christnm legem naturaleni non ab- gibus, et praeceptis suis easdem res conimen-
stulisse, sed confirmasse, vel quia novo modo dâsse ac praecepisse. Hoc constat primo ex

illud lulit, explicando novam raiionera in ob- verbis cjusdeni Christi : Ego autem dico vobis,

jeclo illius, sumplam ex adventu ejus, et ex Matlh. 5, et : Mandalnm novum do vobis, Joan.

speciali dilectione suâ erga homines, ut viden- 13, et : Hoc est prœceptum meum, ut diligntis

tur exponere ibi Chr\sost. honiil. 71, et Cyrill. mvicem, Joan. 14, in quo pra;cepto lex deca-
lib. 9, c. 23, vel denique ex eiïectu, quia haec logi iniplelur, tesle Pauload llonian. 13. Idem
dileclio renovalura erat mundum, ut sensit suniiUir ex illo Pauli ad Galat. G : Aller allcriiis

August. ibi tract. 65. onera porlale, et sic adimplebitis legem Christi;

13, Ad ullimam parlem de moralibns prae- ergo lex Christi illa omnia conipleclilur, quai

ceptis duo, vel tria breviter dicenda sunt. virtule in illo priiuipio conlinenlur, quae Chri-

Priujuni est, in pru^ceptis decalogi, et in illis stus eliain praecepit, cùm dixit : Omitia quœ-

conlentis, Christnm nihil prsecepisse in rigore cumque vullis, ut facianl vobis liomina, et vos

legis et obligalionis, quôd non esset de jure facile illis, Matlh. 7 el Luc. 6. Sic eliam dixit

nalura;, vel simpliciler, vd supposilà institu- Clcmens. Rom. diclo lib. 6, c. 25, Christuni
 823 DE LEGIBUS. 82i
Ii'gcjnnaluraleniconfiriiK'issc, olsignilicalcliain prsecedenli, laiiùs verô et ex prolcsso in loin.
Aiigusl. lil). 10 coiilra Faust, cap. 2. Dcniquc 3 et 4 de Sacramenlis. Krgo eodem modo cer-
ha csl coiiseiilaiiciini porroclioiii Ioi,ms iKwa'; tmn est , data esse à Chrislo in suâ loge aHijua
nain, sicul Icx velus cessavil sinij)lictlcr, eliain divina et cœremonialia praecopta. De quibus
qualcnùs propriaui obligaliiuicni ponebat in etiam est certum ,
positiva esse , et non jiiris

niatorià niorali, ita debuit lex nova eanideni naturalis, sive considerenlur ut conjuncla in-
niaieriam, qualcnùs per se bona est, et ad slitutioni, ac simpliciter, sive per se , et sup-
honeslaleni necessaria, proecipere, et conse- posilà instilulionc. Prior pars probatur, quia
quenler uiajorein quanulani obligation! m im- inslitutio lalis sacrificii et lalium sacramenlo-
ponere. rum nullo modo pertinuit ad jus nalurale, nam
15. Alque ila ex hoc fundanienlo palet re- fuil volunlaria delerniinaiio divini cultùs, quem
sponsio ad interrogalioneni laclani, scilicol, generaliler jus nalurale praecipit, ad taies
hgeni novani addidisse obligationem in lali aciiones et caeremonias , quae ratio naturalis
niaterià, vel extensivè propler addiiioncm novi non solùm non déterminai, verùm etiam ncc
piaicepti, vel eliam intensive, non solùm pro- invenire posset; fuerunt ergo , ut ita dicam ,

pler niajorem lucem nïr!jus]ue gralia? auxiliuni, adinventionesdivinae; ergo fuerunt juris divini
sed etiani propler auclorilateni Chrisli inter- positivi ; ergo ejusdem ordinis sunt praecepla
posilani, quam ipse significavit, cùm dixit : ut conjuncta tali institulioni. Altéra verô pars
Ego autem dico vobis, et propter ejus exem- probatur, quia eliam faclà inslilulione, opor-
piuni et specialeni dilectioncni, queni respe- tuitadjungi praeceplum ex solà voluntate Chri-
clnin indicavit, cùm dixit : Siait clilcxi vos, et sli, quia ratio naluralis eliam illuminata per
cùm dixit : Hoc est prœceplinn mettm, et alio hdem non dictaretvel exigeret obligationem ex
loco dixit : Exemplum dedi vobis, etc. Neque vi solius instilutionis. Et ita vivente Christo,
hoc est conlra superiùs dicla. Negavinius enim, licet baptismus csset instilutus, non erat sub
ChrisUini addidisse prœceptuni positivum in praeceplo, et idem nunc censent aliqui de ex-
niaterià niorali quoad rem non praeceptam jure Iremà Unctione. Negare autem non possumus,
nalur», scu addcndo specialem determinatid- quin haec praecepla sint valdè consentanea ra-
nem temporis, loci aul modi, aul similiuni lioni, et quasi necessaria ex inslilulione. Nam,
circumstanliarum ad generalem et indeternii- supposilà inslilulione unici sacrilicii , natura-
natani obligationem legis naluralis, non tanien liler scquilur obligatio illud olFerendi, quia
neganins, in eàdeni nialerià addidisse novum obligalio colendi Deum per sacrilicium , suo
praoccplum divinum, et consc(iuenter obliga- modo naturalis est; ergo determinaiâ inslilu-
lioneni auxisse. Kl ideô peccalum Christiani lione ad taie sacrificium, consequentcr deler-
conlra Itgem naluralein, caeicris paribus, gra- minatur obligatio naturalis. Verura esL autem
eâdem
viùs censelur quàni in honiiuc geniili in in inslitutione unici sacrificii includi prohibi-

maleriâ. Neque eliam hoc est conlra perfe- tioncm utcndi aliis ,
quac moraliler œquivalet
clionem legis gratis, imù perlinet ad consum- praeceplo ulendi lali sacriflcio, et ideô simpli-
ni.itam perlecUonem ejus, nt prœcipiat omnia citer est illud i»ricceptum positivum. Quod in

((HUi ad inlegram justitiam apud Deuni per praeccplis sacrameniorum est clarius , quia
se necessaria sunt, praesertim, cùm non so- usus sacramentorum etiam in génère, non ita

lùm jubeat, sfd eliam juvel, praebendo auxi- est de jure nalurali, de propriis sacramentis
lium ad implendum (juod praîcipit, ut infra loquendo. Nihilominùs tamen supposilà excel-
dicemus. lenti inslilulione sacramentorum novae legis,

IG. Snperesi dicendum de alià parle male- et infirmitate ac indigenlià hominis , valdè
riâ; et pncceplorum hujus legis, quam cœremo- rationi consentaneum fuit praecipi, quod ita

nialem appellavinuis, de quà non minorest, inslituebalur, quamvisin rigore nécessitas siin-
sed quodammodô major cerliludo, quia per se pliciler ex praeceplis posilivis oria sit.

nolum est, sacriflcium et sacramenla perlinere 17. Addendum verô est, haîc praecepta cae-

ad c;icrcmonias divini culliis, nt ex maleriâ de remonialia data esse in lege gratiae perfecto
Uelig. et de Sacramentis, et ex diclis supra de quodam modo accommodato libertali et per-

lege veleri constat. Sed spéciale sacrificium, et feclioiii hiijus legis. Declaratur, quia ex qua-
siiecialia sacranionia sunt à Chri&lu non solùm tuor membris praeceplorum caeremonialium,
insiilula , sed etiam prsecepta , ut est de fide quœ erant in lege veleri, scilicet , sacrificia,

certum, et brevitcr probalum est in capitc sacraraenta, sacra , et observantiae , solùm de

 825 DE LEGIBUS. 826
priinis duobiis data siinl priecopla divin;» in rum et Pliarisœonnn, non intrabitis in regnum
Icge nova, dealiis verù duobusdala est poleslas cœlornm ; IMiarisiei enim juslilià extcrnâ con-
Ecclosiic ad iiisliluenda et proecipienda illa siio tentl crant, Chrisius aulom inlcrnam justiliam
pnidcnli arbilrio; lioc cigo spcclahal ad li- quycrcrc docct, et aclus internos ad illam ne-
berlaleni cl pcrfeclionom liiijtis logis. Ilalic» cessarios praecipit. Unde duobus modis prae-

autem est, quia sacriticia cl sacranicnta pcrli- cipiunlur pcr banc legcm actus inlerni, primo
ncnt ad substanliam cullùs divini : sacriruiiiin per se et directe, ita ut in ipso aclu interno

(|iii(ioni quia vehili essenliaiii culUis divini ox- (juasi consummelur maleria praicepti, et hoc
terni et publici conlinel, sacramenla vorù (juia modo praeci|)iunlur aclus virlutum iheologa-
ad sanctificalioncm cullorum Del ordinaniur. lium, et aclus contrarii prohibenlur. Praeci-

Et ideô de bis oportuit dari prsecepta divina ,

piuntur eliam aliqui actus virlutum moralium,
ut subslantia divini culiils lirma et slabilis sem- praeserlim verù pœnitentiae, quae est disposi-
per in Ecclesià pernianerel , cl ut por lalia lio ad justiliam coram Dco. Posset eliam in
signa seraper Ecclesià Cbrisli ab aliisscclis vel hoc ordine numerari oratio qualenùs in
congregationibiis dislinguerctur. Nain, ut Au- mente consummari potest, et inlerdùm esse
guslinus dixil 19 contra Fausluni , c. Il : In necessaria, quamvis verbis expriminon possit.
nullum nomen religionis coagutari homincs pos- ly. Alio modo possunt actus interni praeci-
siuit , nisi aliquo sicjnorum , vel sacramentorum pi propler externos, qui inlerdùm per se pri-
consortio coUigeiitur. Alia verô duo membra mù pracipiunlur, ut constat maxime de praecc-
pertinent ad accidentalem cultum, et ad orna- piis sacramentorum ;
quia verù praecipiuntur
luni sacrificii et sacramentorum, et ideo Ec- ut morales et humani, ideo pr*cipiuntur eliam
clesià dispositioni relicta sunt, ut suo loco la- inlerni, sine quibus exlerni morales esse non
tins diclura est. Circa priorem etlam partem possunl. El simililer prohibilis aliquibus acti-
hujus materiae consultum maxime est perfe- bus externis, necesse est, ut prohibeantur in-
ctioni hujus legis ,
quia Chrisius Doniinus, terni, et hoc modo haec lex prohibel eliam in-

ut Augustinus nolavit Epislolà 118, cap. 1 :

lernam concupiscenliam, cl prava desideria,
Levi jugo suo nos subdidit , et sarcinœ levi, nnde ut habetur Matlh. 5. Denique hiec lex non
sacramentis numéro paucissimis , observadone solùin praecipit operalioncm, sed eliam mo-
facillimis, signifie alione prœstantissimis sociela- dum operandi, et ideù inprimis praecipit recli-
tem novi popidi cotligavit. In quibus verbis ta- tudinem in inlenlione ullimi finis, seu aelernoe
cite rationem reddit, ob quam talia pr^cepla, bealiiudinis, et deindejubel eliam bonaminten-
quamvis coeremonialia , non sunt contra legis lionem particularcm in quolibet opère, et con-
novae suavitatem et iibertatem. Addere verô trariam inlenlionem proiiibel, ut ex .Malth. 5
possumus, etiam non esse contra perfectionem colligitur. In quo solùm
est adverlendum, in-
hujus legis, quia secura an'eruntspiriium gra- tentioiicm opcrisnon semper praecipi uno ec-
tis et charitatis , et ad illum obtinenduni denique praeceplo, quo praecipilur opus et ,

ordinantur, spirilus autem charitatis facit prœ- nihilominùs consideralâ tolà lege Cbrisli
cepti sarcinam non soliim non prementem onere ulrumque per illam prœcipi, et ideù, licct
ponderum , verkm etiam subtevanlem vice penna- unum vel aliud praecepium implcri possit sine
runi, ut dixit Augustinus lib. de Perfection, reclà inlenlione, atque adeù sine honesto mo-
justit. c. 5. do operandi , nihio.ninùs iota lex Chrisii in
18. Atque ex his colligitur primo, maleriam nuUo opère intégré servari polest, nisi honeslo
legisnovœ complecti tam aclus externos quàm modo liai, sicut de lege nalurali in superiori-
internos. De externis id constat ex dictis de bus diximus. Nam eliam quoad hoc non est
praeccptis ca;remonialibus hujus legis ; omnia minus perfecta lex Chrisli. Propter quod ipse
enim illa de actibus externis sunt, in nialerià dixil iMalthaei 5 : Omnis qui audit verba mea
verô morali illos tantùm actus praecipit, qui hœc, et facit ea, assimilabitur tiro sapienti, qui
sunt de lege naturae. De internis verù patet, œdificavit domum suam supra pelram; ex quibus
quia in eis principaliter consistit rectitudo verbis ita colligii .\ugustinus libro 1 de Ser-
apiid Deum, et ideù hœc lex praecipuè vorsatur nioiic Domini in monte capite 1: Si quis piè
circa actus in quibus interna justilia consislil, sobrii'que cvnsideraverit sernionem qnein loculus
vel sine qmbus esse non polest. lilani eiiini ma- est Doniinus nosler Jésus Chrisius, pulo, quod /'«-

xime Clirislusiiitcndil, idcùque dixil Malth. 5 : vciiiet in eo quantitm ad mores optinios perlinel ,

Nisi abundaverit justitia vestra plusqunm Scriba- perfeclum vitœ cliristiaiue modum, quod in dis-
827 DE LEGIBtS. 828

cursu illorum librorum opliinè déclarai, et di- CAPUT !!!.

vus Thoiiuishîc qtioesl. 108. Vtrtim lex nova sit srripla sensihilibus litteris,

20. Ullimô inle!lij5ilur ex didis, quoniodù uni tanlkm iiileriiis indila.

verum sil axionia tlicologoruiu dicenlium, in 1. Explicalâ materià, et praeceptis hujus le-

nova loge nulla esse divina praecepta, nisi fidei gis, diceudum sequilur de forma illius. Polest
et sacramentorum, iit loquitur Soto in 4, dist. aulem b;i;c Icx (sicul quaelibet alla) considera-

40, ariicul. 4, et sequuntnr alii moderni, et ri, vol proul est in Icgislalore, vcl prout exle-

Covarru. in 4 Décrétai, cap. 6, § 10, in prin- riûs indicalur illis quibus imponilur. Hîc ergo
cip., qui id sunipserunt ex divo Tlioiuâ in di- non babcl locum prior consideralio, quia in

cta quaest. 108, arlic. 1, ad % ubi non tam superioribus salis explicalum est, quis actus
expresse id afllrmat, in quodlib. autem 4, ar- sit lex in ipso legislalore, et quoad boc eadem
lic. 13, dicit, tegem novam esse contentam prœ- est ratio de bâc lege diviuà, quae de aliis. ïra-
ceptis moralibus naturalis legis, et articidîs fidei, clanms igitur de loge nova, ut extra Deum et

et sacramentis graliœ, ubi nunquàm dicit, prœ- Clirislum cxisleiile, et sic forma ejus consislil
cepla fidei perlinere ad praecepta positiva legis in allquo signo suiricienlor promulganlc bonii-
novae, sed solùnideterniinationeniarliculoruni njbus Doi et Chrisli volunlaiem. El de pro-
fidei essepcculiarem legis novae. Unde rcclèin- mulgalione quidemdicemus in capile sequenli ;

lelligilurjuxiasuperiùs dicta, doctrinain etex- bîc autem inquirinnis, quale sil illud sigiium ,

pressionem fidei esse propriam legis novic, et an sensibile, vol spiriluale , el si est sensibile,

perfectionis ejus, et cum illà esse conjunclum an sil Iransiens, vel permanens, seu scriplum ?

spéciale fidei prœceplum, siveîllud posilivum vo- Ralio verô dubilandi esse polest, quia baec lex
cetur, sivenaturale, divcrsisrespectibus supra bominibus vialoribusin corpore morlali viven-
explicatis; sic ergoinlelligendunieslillud axio- tibus et sensibus utentibus data est; ergo

ma quoad banc partein.Quoad alteram verô so- necessariô dari debuit per signa sensibilia ,

lùni est acidenduni, inteiligidcposilivisprcecep- quia, secundùm ordinariani legem , non potest
lis , et sub sacramentis comprebendi saoriU- volunlas Dei bominibus innotescere nisi per
ciuni, quia unum est ex sacramentis quoad rem ba;c signa ; ergo illa sunl deessenliâ bujus le-
in illo oblatara ; inde enira necessariôfit con- gis, utextcriùs latae. Polcstque hoc confirmari

sequens, ut etiam iUius obligatio cadal sub pe- ex promissione bujus logis factâ Isa. 2, et

culiare prseceptuni bujus logis, ut jam explica- MiclioiC 4 : De Sion exibit lex, et verbum Domini
tum est. Alque bine reclè colligit Victor, in de Jérusalem, ubi aperlè est sermo de lege
Relect. de Mairim. in 2 parte secundae partis ,
exlernâ, el de verbo Dei sensibili, de quo ibi-

num. 4, in nova lege nullum esse prœceptum dem praediclura fuerat : Venite, et ascendamus

divinum negaiivum ,
quod ad jus posilivum ad tcmplum Domini, et ad domnvi Dei Jacob, el

perlineat, quia praecepla sacramentorum lan- docebit nos vias suas, ulique sensibili el liuma-

tùm sunl affirmaliva. Videri autem polest di- no modo, el ideô designalur locus in quo hacc

niinuta illa numeratio ,

quia praeceptum de lex promulganda eral. El ila iniplelum est in
obedienlià ecclesiaslicà praelatis Ecclesiae prae- praedicatione Apostolorum quibus Cbrislus
slandâ, est prseceptum legis novae, conlenlum dixerat : Euntes docele omnes génies, etc., et :

in illis verbis Matt, 18 : Si Ecclesium )ion au- Docenles eos servare omnia quœcnmque manduvi
dieril, sît tibi tanquàm ethnicus et publicaims, vobis. Unde et Cbrislus per sensibilia signa
et in illis Joan. 21 : Pasce oves tneas. — Re- praecepla sua lulil, et Aposloli per similia signa
spondetur, distingueudani esse, ut saepè dixi, illa promulgArunl. Quôd si sensibile signum
instilulionem à praeceplo. Inslilutio ergo prae- necossariuui fuit ad formam hujus legis, vide-

latorum Ecclesiae, et poteslas jurisdiclionis cis lurprofoctô magis conveniens, ul fueril ver-
data, praeserlim Petro et successoribus ejus, bum SCI iptum, quia lex bœc stabilis el {)erpe-

cum potestateillam communicandi, perlinet ad lua est, ul infra dicenius ; ergo dcbuil per
jus divinum posilivum bujus logis, quod polest signuni slabile , el fixum inslilui, quale est
reduciad documenta fidei ; nam unum ex cre- scriptura, el non per verbum Iransiens, ulesl

dendis est, Ecclesiam Cbrisli esse unam, et in vocale. Et confirnialur ex usu ipso, ideô enim
uno capile iundalam. Posilâ aulem illà instilu- providit Deus, ul evangelica praecepla in novo
tioue praecoptum illud : Obedite prœposilis ves- Toslamenlo scriborcntur.
tris, nulurale est, et sub moralibus conlinelur, 2. \i\ conlrarium vero est promissio Dei per
sicul praeceptum implendi votum, et similiu. Jeremiam capile 51 : Fcriam domui Israël cl
829 DE LEOiBUS. 830

dontui Jtida fœdtts novum. Quod paclum poslea charitalem diffusam in cordibus nostris per
sic explicatur : Dnho legem mcam in visceribus Spirilum sanclum, qui dalus est nobis. IJnde
eoiuDi, et in cordibus eonmi scribmn eam. VA concludit : Lex ergo Dei est charitas, et infra :

liane proniissionem ponderans Pauliis ad !lo- Cnm in tabulis, inquit, scribunlur opéra charila-

braeos 8 et 10 , dicit liane esse praeroga- tis, lex est opcrum, et lilteru occidens prœvarica-

livam novi Testaraenli , in quà excedit torem : cîtm autem ipsa charitas diffunditur in

Testamenlum anliqunni ; idem aulein est corde credentiuni, lex est fidci et spiritus vivificans

quoad lioc iex nova el Teslanientuni iiovnni ;

dilectorem. Idem ferè repelit capite 2ti, ubi

ergo haec Iex nova non est scripta , vel tradita movens difïi( ullalom, in quo diflerat lex gratiae

signo sensibili, siciit Iex vêtus ; non est ergo à lege nalurae, cum eliam lexnaturalis sit scri-

hoc signum de l'ornià seu essentià liujus legis. pta in cordibus hominum, juxla illud Pauli ad
Et confirmaliir ex loco Pauli 2 ad Corinlliios Uonianos 2 : Gentcs, quœ legem non habent, na-

Epistola estis Christi minisirala à no- turaliter ea, quœ legis sunt, faciunt, respondet
cap. 5 :

bis, non alramento, sed spiriln Dei vivi, non in gentes, de quibus loquitur Paulus, non esse in-

tabulis lapideis, sed in labnlis cordis carnalibns. lidelesgentium, sed esse genliles conversos ad

L'l)i Tlieopliylacl. notât diffiM'etUiain, quia Iex fideui, et jam justificatos per graliam Christi ,

atramenio scripta fuit, Evangeliiim aulcui per et ideô legem scriptam in cordibus eorum non
spiridim, qnam etiani notât Angustiiius 15 esse aliud quàm gratiam, per quam dicuntur,

contra Faustum capite 4. Etconfirmatur, quia naturaliler ea, quae legis sunt, facerc, quia

Ciiristus hujus legis auclor illani non scripsit gratia ipsa perficit naluram, el ubi adest, modo
externâ etmateriali scripiurà, sicul Deus per maximo consentaneo naturse lex impletur.

angelos- scripsit legem decalogi, et per Moyscm i. Possumus autem doclrinam hanc ampliùs
legis datorem caetera praecepla. Ergo signum cxplicare , dislinguendo in lege nova duas le-
est, liane legein, per se non essescriptam si- ges , unam imperantem , aliam impellentem

cut priorem. Et quamvis verbo sensibili et vo- ut sic dicam adjuvanlem ad alteram impe-
, et

cal! lata fuerit, quia non poterat alio modo in- rantem implendam. Et conceilere priorem
dicari communitati hominum secundùm ordi- consistere in signo aliquo sensibili voluntalis

iiariamprovidenliam, ut probat ratio in prin- Christi , el sic posse dici legem vocalem ,
vel

cipio lacta, nihilominùs verbumillud solùni fuit scriptam charlâ,vel eliam scriplam in menie
in

quasi instrumentum ad scribendam banc legem per memoriam seu diclamen inlellectûs judi- ,

in mentibus et cordibus hominum; ergo hœc Iex canlis, servanda esse lalia praecepta posterio- ;

non potestdici scripta sensibiliter, ut sic dicam. rem verô legem positam esse in propensione

3. Resolutio hujus dubii salis coraniuniter charilatis , seu fidei per charitalem operanlis.
receptaest, legem novam complecli non solùm Nam impulsus potenliae ,
habilus ,
vel motio

propria praecepta, sed etiara spiritum gratiae solet nomine legis significari ; sic enim Paulus
inclinantis, et dantis vires ad legem observan- ad Roman. 7, concupiscentiae impulsum vocal
dam. Inter quae duo principalior est spiritus legem fomitis; ergo muUô niagis impulsus Spi-

gratioe, et ideô ab illo principaliter denomina- ritus sancli inleriùs iinmissus , sive per inter-

tur; et quae illi conveniunt ratione gratiae, nas motiones , sive per infusionem charilatis

gimpliciter ei convenire dicuntur. Quia ergo l)olest merilô lex gratiae appellari. Hae autem
duae legesnon tanqnàm duae omninô
grutia et charitas corli infundilur, ideô siin- distinclac

pliciter Iex gratine dicitur iafundi sed ut conjunctae, et quasi

in cordibus accipiendae suiit,
absolutè et simpliciter; licet quateniis praîce- componcntes unam perfectam. Nemo enim ab-

pta continet, exleriùs lata sit, et scripta dici solulè loquendo duas Christi leges, aul duas ,

possit. lia docel divus Thomas quaestiun. IO(j, novas Icgcs admiilel, id enim à modo loquondi
art. 1, et sumi potest exChrysostomo homil. 1 ScriplunB el Patrum alienum est; debeniergo
de Spiritu sanclo in die Pcntecosles tom. 3, iiilelligi illae duae tanquàm i)arlos inter se uni-
Christi le-
ubi in fine dicit : Qitœ igitur Iex quant hodiè è IX, et ad constiluendam perfectam
cœlo dutam dicis? Spiritus sancti gratia, et liom. lî.Mn ordinale, seu in eàdem radice connexae;
gratia
28. in Imperfecto circa illa verba: Venite ad nam , ut ait auclor Imperfccti supra ,

me onmes, quilaboralis, etc. Lex, inquit, prœce- Icvis est , non solùm quia tevia ponit mandata
et ipsa in
ptum est nudnm , gratia autem virtus est. La- sed eliam quia quod fieri prœcepit ,

ut gratia in-
tiùs verô hoc tradidit Augustinus de Spiritu nobis faciendi operalur virlutcw , ,

inimicos vcstros et ipsa

et Liiterâ cap, 17, ubi ait, legem novam esse quit ,
jubet : Diligile ,
831 DE L ËGIBUS. 832
juvat ad eos diligendos. Dicitur aulem {;ialia 1, in j>rincipio, ostendimus, et inde diximus,
pra't'iperc , ([nia lalia prieccj)ta postulai taii- legem fomilis nec veram , nec propriam legem
qiiàiu sil»i coiiiialiiralia , vtl sallem ul maxime esse. Ergo , si lex gvali* solùm ralione incli-

sibi consenlanea. Quia ergo in liàc Icge sic nationis et impulsùs dicitur esse impressa in
spectalâ el pcrfeclà, lex iiiipuisiis divini spiri- cordibus , necessariù dicendum est, Jcremiam
Uis pcrfeclior est, ideù ab illà solcl simplicilcr melapboricè loqui de lege. Conseciuens aulem
dcnumiiKtri lex lidci, el lex spiritùs viUie, alque est inconvcniens. Primo ex generali régula,
eodem modo dicitur lex in cordibus impressa. quod Seriplura propriè est inlelligenda , si

5. Sed licet baec doctrina vera sii , non vi- commode polest. Secundo quia pnedixerat: Fe-
detur'evacuarc diflicullali m positam ,
primo ,
rium domid Israël , et donna Jiidu fœdiis noviim,
quia non salis déclarai diirerentiam inlor legom et poslea explical , (juale sit illud pactum, per
vclercm et novam : nam , si ambae consideren- verba illa : Dabn legem meam, etc., nominc au-
tur ut bges imperantes, ambae dicuntur fuisse lem pacli, et foederis solet in Scriplurâ pro-
sensibiliter scriplœ , et per exleriorem doclri- priè lex siguilicari. El augelur dillicnllas; nam,
nam imperalcc; si verù considercntur ul inle- si hoc modo legem ibi promissam iulerprete-
riùs receplai à subdilis, ambœ recept* sunt mur, occasio dalur ba;relicis eludendi omnia
per lidem, el in utrâquc fuit necessarius inler- Scriplurae lestimonia quibus proprietatem et
nus impuisus Spiritùs sancti , ut posset lex veriialem legis novae supra probavimus. Nam,
intègre vel digne impleri , et ila quoad legem ubicumque est sermo de lege nova, aut Christi,

inclinationis et impulsùs, ulraque fuit inq)res- dicent haîretici, illam esse graliam, non impe-
sa in corde; ergo non salis explicaliir, quid ranlem, sed incUnanlem , el ideô vocari legem
in hoc proprium babuerit lex nova. Secundo lidei, vel spiritùs vilae, non quia aliquid impe-

urgcl dilTicultas posila ab Auguslino de lege rcl, sed quia inleriùs effîcaciler movet ad cre-
nalur:^e, necjue ejus responsio videlur salisfa- dendum, homines per justiliam Christi imputa-
cere. Nam. esto concedamus (qnod diincultale tam, ut ipsi fingunt, justificari.

non caret , licet ad hune locum non perlineal) 7. Propter hoc addendum censeo superiori
propositionem illam : Génies, quœ legem uon doctrinal , legem novam eliam ut imperanlem
liubenl , naluralilcr ea , (/itœ legis sunt , faciunt, esse non scriptam exleriùs , el esse mentibus
exleiuli posse ad genliles conversos ad lidem et cordibus impressam. In quâ asserlione du;e
Christi, niliilominùs verisiniile non est, in illà parles continenlur, una negans esse scriptam
non comprcbendi genliles, qui Chrislum prœ- exleriùs, alla allirmaus esse inleriùs, quae
cesserunl, ci absque lege Moysi, sive anie illam, sigillalim oslendendie sunt. L't ergo priorem
sive cum illà , per lidem verum Deuni colue- explicem, suppono, legem banc dalam esse per
runt, eljusli fuerunt. iSam de illis verissimè exleriorem doclrinam,atque hoc modo verbura
dicitur, cùm legem non liabucrint, ulique po- sensibile , esse de essentiali forma ejus. Hoc
siiivam divinam , seu per specialem doclriuam enim convincit prima ratio dubitandi in prin-

exleriorem datam , naiuraliler ea ,

quœ legis cipio posila cum verbis Christi, Mattha^iultim.
sunt, fecisse, non quideni sine auxilio gratiai, Idemque infra probabimus de exlernâ et pu-
sed connaluraliler illi opcrando ; in illis ergo blicâ promulgatione. Nihilominùs verô dici-
rêvera erat lex divina iniperans menti indila, mus, banc legem per se non esse scriptam,
et erat impuisus graiiiecordi eliam impressus, quia et ab auctore suo scripla non fuit , ut ex
et ila lex naluralis sumpla, prout fuit in fideli- 5 part, quaeslione 41, articulo 4, intelligi po-
bus legis naturae, qualenùs fuit impulsiva, fuit cum divo ïhomâ diximus, Chrislum
lest ubi
œqualis legi nova; in liàc perfectione;q;ialonùs Dominum doctrinam suam non scriplo, sed
verô fuit imperans, supeiavit legem novam, verbo lanlùm Iradidisse. Et multo tcmpore
quia fuit impressa nienlibus sine exlernâ do- duravit et obligavit hœc lex ,
priusquàm esset
ctrina ,
quod non babet lex nova. Imô bic ex- scripta, ut sumilur ex Iren. libro 3 contra Hae-
ccssus eliam in lege nierè nalurali reperitur. reses capite 1, et Cbrysosl. homil. 1 in iMatth.
6. Tertio relinquitur niii)i scrupulus in illà et Euseb. libro 3 Hislor, cap. 18, aliàs 2i. Et
doctrina, quia non salvat cum proprielale ver- palet , nam legis novae praecepta solùm in
i>a promissionis Dei per Jcremiam : Dabo legem Tesiamento novo scripla sunt ; Testamentum
meam in visceribus eornm, et in corde eorum aulem novum octavo anno post Christi passio-
scribani eam. Nam lex solius impulsùs non pro- nem cœpit scribi , ut sumilur ex Theophyl. in
prié , sed metapboricè lanlùm est lex , ni libro Praefat. ad Mallh. qualenùs dicil, Matthaeura
S33 DE LE(;iUl!S. 8Si

illo oct;»Vo aiilio scripslftM^ suniii Kvaiigoliiiin, illam inipressàm in corde suo, sicul etiam beuà
fuisseque inler Evangolia primiim. De ca-lciis ipse dicitur esse iu amante ipsum. Et haie in-

auleni libris vol Epislolis novi Tcslamenli ina- scriptio in allectii valdè confirmât alterani,

iiitVstuin est, posl illiim aiiiiuin fuisse conscri- qu;e est in inlellectu, quia qua; diliguntur,

pla. At vcrô aiUe illtiin annum jaiii Icx nova midtùm rooogilanlur , et ila lirmiùs merili ad-

obligavit magnain orbis parlem, el poluissct luerent. Item quia (piai diliguntur, suaviter
ita pcrmanerc perpoluù etiamsi non , essoi impleiilur, et usu ipso magis lirmantur. Cœpit
scripia, ut argumcnialur Iren»us sui)ra ; crgo aulom lieri hx^c interna legis nova; inscrijttio

sigiiuin est per se non esse legeni scriplain. primùm quidem in Apostolis et medianle illo- ,

(Jiiamvis poslea scripta luerit, quasi pcr occa- rum ministerio Htcta est in Ecclesià et in eA ,

sionem scribenili vilani Chrisli , vel docendi, permancl per specialem Spiritûs sancti assi-
aut nionendi fidèles per epislolas. Sinmlqiie stentiam et abundantem graiiam, et ila per se

Spirilus sanctus ex providenlià suà id directe sullicorctad porpoUiitatem liujus legis, eiiamsi

intenderil, ut arma daret Ecclesiie contra bœre- in cliarlà scripia non ess<'t , ut rectè dixit Ire-

licos, qui fuluri eranl, ut idem Tbeopliylact. meus libro 5, caj». 4. Et forlassè hune modum
notavit , et confirmatur quia nonnulla pra^ce- internae inscripiionis indicare voluit Jereni.
,

pta divina hujus logis, vel iiistituliones ejns dicto capile 31, quando posl dictam promissio-
non sunt satis apertè , et per niodum logis nem : Et non proxinmm sniim,
docebit ultra vir

scriptae in canonicis libris, ut ex materià de llde et vir fratrem suum dicens : Cognosce Dotninum ;

et traditionibus nunc suppono; ergo signum omnes eiiini cognoscent me à niinimo usqne ad

est, pr?ecepta divina hujus legis, etiam propria maximum, ait Dominus, quia propitiabor iniqui-

et imperantia per se non poslulare , ul sint tati eorum , etc.; nam bis verbis signilicatur

scripta exteriùs in cliartà sensibili. abundanlia luminis doctrinaî et gratis;, per

8. Ex probatione aulem hujus partis inferlur qûam Deus facturus eral , ut sua lex nova in
nécessitas alterius. Nam hsec lex tradita fuit à mentibus et cordibus imprinieretur , ut doelè

Christo , ut in Ecclesià suà perpeluô duraret; explicuit Franciscus Ribera in cap. 8 ad Hebr.

praecepta autem solo verbo tradita, nisi per- Addi denique hîc potest, quod notavit Machar.
manenti modo scribanlur, citô transeunt, el si senior homil. 47, in principio, banc differen-

soli mémorise bominum committantur , facile tiam indicatam esse in signo distinctivo utrius-
vel traduntur oblivioni , vel per impcriliam que popuii : nam Judaei ex circumcisione ex-

negligentiam , aut maliiiam pervertuntur , vel ternâ agnoscebantur esse populus Dei , modo
mutanlur. Ergo, cura pra^cepta hujus legis per populus Dei peculiaris intùs notam circumci-
se non fuerint exteriùs scripta, debuerunt in- sionis cordi suo insculptam suscipit.

teriùs scribi , ut permanerent, et non debue- 9. lia ergo satisfactum est terti* didicullati,
runt conimitti soli memoriae bominum ,
quia el ex eâdem doclrinà facile expedilur prima
debebant incorrupta conscrvari; ergo oportuit, et explicatur dilTerenlia inler legem veierem
ut per specialem Spiritûs sancti gratiam et el novam , lam ut sunt leges propriè imperan-
providentiam interiùs scriberentur. Scripta au- tes ,
quàm quoad gratiam impelleniem. Nam
tem sunt in mentibus , et superscripta in cor- lex velus per se fuit scripta, et ex scriplo pro-

dibus, ut explicuit Paulus ad Hebr. 8, id est, mulgala, ut supra visum est, et ex ScripturA
in inlellectu, per abundantiam luminis fidei et constat. Item non fuit peculiari gratià, aut
supernaturalis doclrinse , et in voluntate per spirilu cordibus illius popuii impressa, quia,

abundantiam spiritûs et amoris. Nam, licct hu- licol Deus non negaveril illi popido sudicion-
jusmodi pr^ecepta propriè et formaliter videan- tem gratiam ut per lidem susciperei ilhun le-

tur scribi in intellectu , vel in actu primo per gem, et per voluntatem ad illam alliceretur, el
species et lumen, vel in actu secundo per judi- eam posset implore, nihilominùs non commu-
cia et diclamina ad banc legom porlinenlia, nioavit illi populo illam abnudanliam hicis et
nihilominùs etiam in voluntate, suo modo scri- grali;e ((iiam Ecclesiie Chrisli reservavil , ra-
buntur , non solùm quoad impulsum ,
qui est lione cujus dicitur lex aliqua specialiter cordi-
formaliter in voluntate, sed etiam (juoad ipsa bus imprimi. Et ideô lex nova data est ciim
pr3ecepla,quà rectè dici possunt esse objective oHusione Spiritûs sancti , et signis visibilibus

in voluntate, quae ad illa benè est alïecla. Nam, ojus ; velus autem solùm cum exleniis signis

sicut amans dicitur esse in amato , et è con- timoris et majeslalis, ut sancti fréquenter dé-

verso, ita qui amat legem rectè dicitur habere clarant, el specialiter Chrysostyui. homil, 1 iii
85£> DE LEGIBUS. 836

Matlh., et in Imperfeclo homil. 28. Addiimis- turalem esse scriptam in mentibus , et aliquo

que ulteriùs, illam quoque graliani qunu in ,

modo in cordibus gcntilium, etiam inlidelium,

lege veteri dabalur ad ciodenda et iinplenda illos(jue propriè comprehendi sub verbis PauU
ejus pnïcepta , non fuisse ex illû logo, neque ad lilteram inlelicclis. JNam in iilis genlibus

ex vi illius status in quo nondùm Christus gra- pcrl'ecta erat rationalis natura, cujus hyec lex

liain hominibus meruerat, née pro peccato sa- est naluralis proprietas , et intei dùm poterant

tislecerat. El proptcrea ratione illius gratiœ facere aliquod opus, quo oslenderent talem le-

non potest lex vêtus dici montibus indita, sed gem scriptam in mentibus suis, ut in sequenti

potiùs illud attribuendum est legi gratiae ut traclatu de gratiâ latiùs dicemus. Neque hoc
in paragraphe sequenti explicabilur. est contra singularera praerogativam legis gra-

10. Ad seenndam dillicuHaloni concedo tis , tum quia lex illa non fuit supernaturaliter

justos viventes in lege naturse habuisse logem indita et infusa, sicut piomissum erat de lege
menti inditam ,
praiserliin legeni lidoi , spei et nova , tum etiam quia licet lex naturae ita sit

cliaritalis, et religionis infusa;, quae est conna- scripta in mente, ut non possit omninô deleri,
turalis ipsi gratis. Dico tanien, illos etiam ju- et licet per impulsum sit aliquo modo in volun-

stos quantum ad illam legem ,

pertinuisse ad tate, quatenùs naturaliter ad honestum incii-

legem grali* per fidem Cbristi, propter cujus natur, nihilominùs ita est per concupiscenliam,
mérita justilicabantur, ut docuit August. de etcorporisinlirmitatem impedila, ut sine auxi-
SpirituetLilterà capiie 17, et ex illo D. Thom. lio gratise nec impleri possit , nec ab erroribus
quœst. 106, arlic. 1, ad 5, et artic. 2, ad 5, et pura servari; lex autem gratia; ita imprimiiur
quaestione 107, articul. 1, ad 2. Sic ergo ne- mentibus per virtutem Spiritùs S. ut det etiam
ccssarium non est , ut in hoc absolutè différât vires, quibus et conservari possit, et suaviter
lex gratiae à lege illà naturali. Et nihilominùs observari.

differl maxime in gradu perfectioni^; naui in

CAPLÏ IV.
illo statu legis natune, quia nondùm redempiio
erat impieta , non communicabalur abundantia Quando cœperil (ex nova obligare tam populum
spiritùs, nisi rarô, et quibusdam primariis et judaicum, quant universum orbem.

proeelectis viris, et idée facile amittobatur gra-

de men-
1. Explicatis causis legis novae, diccndum
lia, et lex illa, prout erat infusa, facile
sequilur de ejus edectibus, inlcr (juos obliga-
tibus delebatur ; in lege autem nova est longé
tio est quasi formalis et inirinsccus elfectus, ut
perfeclior illuminatio et inspiratio gratiae, et
modo lex Clirisii cordi-
supra de lege in communi est, et ideo ab illo
ideô perlectiori etiam
iucipimus, simulque promulgationem necessa-
bus est impressa. Similiter poicst alla conve-
riam ad banc obligationem et personas ad
nientia et differentia considerari ; nam etiam , ,

quas extendatur, declarabimus quoniam hsec

in loge naturaé, si quod fuit praeceptum supcr- ,

sed re-
omnia inter se conncxionem habent. Et quia
naturale , non fuit scriptum exieriùs ,

tune lex incipit obligare, quando incipit esse

velatione acceptum,etper iraditionem conser-
plenè et perfeclè constilula, ideô sinuil expli-
vatum mediante fide, ut est illud de adhibendo
hoc ergo
candum erit initium logis nova;. De quo D.
pjrvullsremediooriginalis peccali. In
Thomas q. lOG, art. 5 inquirit cur non fuerit
fuit ali(iua simililudo inter illum statum
,
et le-
data à principio mundi,et optimas rationes ad-
gem graliai. Ex diverso tamen principio, nam in
ducil. Fnecipua verô est quia abundantia gra-
lempore tam pauca mysleria revelabaniur
illo
tiae et porleclio non debuit dari, donecauclor
communi corpori Ecclesi» et tam pauca prae- ,

gratiae illam hominibus mereretur, ut sumilur

ceptasupernaturaliadabantur,utsolàtradiiione
in lege autem gratiae licet
ex Joan. 7, et ad Hom. 8. Ex quà ratione col-
possent conservari :

ligitur, qr.aestionem banc pondère ex alià, cur

denlur plura praicepta supernaturalia,tot dan-
Christus Dominus non statim venerit in prin-
tur auxilia gratiie, et tanta est assistentia Spi-
ut ratione illius sullicienter sint
cipio mundi quae in maleriâ de Incarnat, suf-
ritùs sancti, ,

ut in ficionter tractata est. Dicunt vero aliqui, qua-

expressa cordibus, et montibus fidelium ,

quamvis ad ma- tenùs gratia ipsa vocaïur lex gratia; eaienùs

possent perpétué durare
,
eis ,

dici posse legem gratia; datam esse hominibus

jorem perfectionem et suavitatem , etiam pro-
à principio mundi, quia gralia et lides seniper
viderit idem Spiritùs sanctus ut praecipua ex
hominibus communicata est. Sed hic modus
illis canonicè scriberentur.
11 . Doniqne etiam concodo legem pure na- ,
loqucndi inusiiatus e.t, nam eo modo quo no-
857 DE LEGIBUS. 838
mcn legis gralix Irihiiitur gratix, solùm gra- Quem crrorcm Incvi gevmone repulit Peirug
tiae evaiigolicii) , iù est, perreclic cl abiiiidanli Aclor. H, lalissiniè aulem réfutai Pauius in
UibuiUir. Uiide illa politisdicilur Icx iialuralis, Epist. ad Rom. radicen» ejus oslendens. Quae
vol connatiir.'riis graliae, liic vcro de positiva erat, quia Jiidyti de suis operibus secundùm
Icge iliviiiA por Christiim data sernio est, de legem faclis pr;csumebanl, et propler illa pu-

qiià consliil, non poluisse anle Clirisli Incai- labanl ipsis solis dalum esse Chrislum, el om-
iialioiieiii incipcre. Siipponimus deiiide Icgem nia ejus bona, et consequenier eliam legem.
hanc viol Iiabere obligandi in conscienlià pcr Pauius aulem oslendit, graliam Christi gratis
pntct'pia sua. Hoc est ccrtiini de fide , cl plané dari, et ideô in Christo non esse dislinclio-
inlOMlum à conc. Trid. in dolinitione suà sese. nem Judaeiei Gra;ci, nec circumcisionem aul
G, can. 19, 20 el 21 ; et hoc probant omnia prœputium abijuid valere, sed fidem per cha-
addncla in primo cap. Supra enini oslcnsum rilalem operanlem, cpue quanlùm est ex parte
Cfel legcm vcram el jusiani obiigare in con- Cbrisli, omnibus sine discrimine connnunica-
scioitlià; ergo maxime lex Dei ; h;cc aulem est lur. Ex quo principio coliigilur ratio à priori
vcra lex, el divina. Ergo maxime obligal in asserlionis, (piia Christus est Hedempior uni-
conscienlià. Deinde hoc per se constal in prœ- versalis omnium hominum. Ergo eliam est le*
ceptis mora'ibus, et de praeccplis sacramento- gislalor omnium diverso tamen njo<lo. Nam
,

rum id iraclalur in suis locis. fuit Redemplor omnium hominum, eliam illo-
2. Secundo suppono ut cerlum , banc legem rum qui Chrislum ut hominem pra;cosscrunt,
C-\ intenlione Dei et Cbrisli latam esse pro et qui à principio mundi fuerunl, quia pro illis

universis hominibus vialoribus, quod .est de satisfecit , et per mérita ejus praevisa juslilicali
lide cerlum , et constat ex verbis Christi sunt. Legislaloris aulem munus circa pr;ec<>
Mallb. ult. : Data est milii omnis potesfas in dénies exercerc non poluil,quia jam non erant
cœlo , el in (erra ; euntes ergo docete omnes gen- viaiores, pro quibus solis datur lex. Circa om^
tei, etc., ubi praernitlit potesiatcm universa- nés aulem, qui lenipore adventùs Chri»ii vi-

lem, ut inférai legem esse universalem pro vebant, vel poslea fuluri erani, exerccre po-
loto mundo , et ideô omnibus Iiomiiiiljus esse Christus munus legislaloris, el ideô sicul
luit

praidicandum. Docentes, inquit, <'05 servare om- omnes redemil, iia omnes suà lege obligavii,
nia quœcumque mandavi vobis; sic etiam Marci quia per observationem hujus legis saluleni, cl
ult. dixit : Euntes in mnndnm univer.mm prœdi- redemptionemejus parlicipaluri erant.Denique
cale EvangeHum omni ereatnrœ. Et hoc ipsum hàc rationeEcclesia Cbrisli non eslparlicularis,
praîdictum fuerat pcr David Psalm. 2 : Ego au- sicut antiqua Synagoga, sed est cailiolica, ut
lem constitutus sum rex ab eo super Sion tnonlem habeiur in Symbolo, id est, universalis, quoad
sanctitm ejus. El infra : Postula à me , et dabo loca. Cl personas, et lempora ab insliiulione
libi gentes hœreditatem tuam; et infra : Reges eos Cbrisli; ergo et lex universalis est.
in virgà ferreâ, id est, inflexibili et jusU^. Et 4. Mis ergo posilis, dillicullas est ,
quando
consonat illud Isai. 2 : Elevabilur super colles, cœpit haec lex homines obiigare. Et quoniam
et ftuent ad eum omnes gentes et ibunt poptdi mihi cortum est, incœpisse à Jud^eis, Juxia
mulli et dicent : Venite, et ascendamns ad mon- illud Pauli Aclor. 15 : Vobis oporlebat primitm
lem Domini, et ad donmni Dei Jacob, et docebit loqui Verbum Dei, etc., ideô priùs de iilis

nos vias suas, et ambulabimiis in scwitis ejus, dicemus, et poslea degenlibns. Est igilur mul-
quia de Sion exibit lex , et verbum Domini de lorum opinio , legem novam cœpisse obiigare
Jérusalem. Et .nd boc ipsum coniirmandnm va- priusquàm cœpisset ab Aposlolis promulgari in
lent omnia lesiimonia Scripiurac , qiiae suni de die peniecostcs. Modus aulem hic opinandi tri-

vocalioncgcniium Psal. iOU, Isai. 4-9, clsimilia. parlitus est. Nam quidam dicunt cœpisse obii-
Item revelatio fada Pelro Aclor. 10, et delinilio gare anle morleni Cbrisli, saliem quoad ea quse
comilii aposlolici Aclor. 15, in qnibus locis tune Christus insliUierat, verbi gralià, quoad
laiiquàm nianifestum supponidir, banc legem Baptismum quem ut necessarium jam [iropo-
,

pro Judœis latam esse , el eliam génies com- suerai, dicens A /s/ quis renatus fucrit ex aquà,
:

prehcfldere. etSpiriiu sancto nam Auguslinus libro primo

,

5. Quin poliîis muili Jud^çi tune crcdebanl, de Origine animrc in capile 9 dicit : Ex
et doccbanl non fuisse pr;rdioamlum Evange- quo illud à Chrislo dictum est, nemo fit membrunx
lium gentilibus, quia proniissiones faclas Abra- Clirisli sine Baptismo aquœ vel sanguinis. Haec
hae solis Judœis esse faclas contendebanl. verô opinio probabilts non est. Undc in hoc
m DE I. fcClBlS. 840

distinguenduin est inler doclrinam ftdei et le- smus shnul ac instilutus esl , intégré , et per-

gem, et inler obligationem credendi ol obsei- feclè es» inslilulus, et ideô stalim accepit vir-

vandi legenu Aiite niorlem eniin Christi ex lulem sanclilicandi j iixla doclrinam di vi Thomae
ejus doctrinà sullieienler audilà et perceplâ , p. 3 quœslicne 6G, arlic. 2 , ad 1. Et idem à
ejiis coriteslalione per niiracula, vel alla signa, Ibrliori verum est de Eucharislià, et de Ordine,
slalini oriebalur obligaiio credendi, quia pr:c- ac sacrificio quoad suos effeclus, seu ulililates.

ceptuni fidei , ut supra dicebam ,

quoad lioc Noque in bis occurrit ali(iiia dillicultas hujus

non est posiiivuni, scd naturale, supposilà re- loci propria ;

quie verô speclanl ad doctrinam

velatione, id est, connaturale illi. Et ita obli- de Sacramenlis in suis locis tractala sunt.

gati fuerunt Judaei, eliam vivenle Ciirislo , ad Agimus ergo solùm de obligaiione, quam eliam
credendum iiluni esse Messiam, et consequen- subdislinguere possumus in privatam , seu se-
ler obligari potueruni ad parendum illi , sal- crelam, qnae poiesl provenire ex prœceplo pri-
teni in animi praeparatione , id esl, in propo- vatim dalo , et ut sic non Iranscendit perso-
sito obediendi , si quid prseciperet. Quia de nas, quibus iniponitur, quam nunc eliam non
Messiâ proedictum erat Deuteron. : Prophetam consideranms, quia de proprià lege traclamus.
de génie tiiâ , et de fratribus luis sicut me , susci- Alia est est ergo obligatio pubiica , et imposila

tabit tibi Domiims Deus tuus; ipsum aiuiies. Si- communitali perfeclae ,
quae à proprià lege
mililcr Petrus ex eàdein obligaiione credidit provenit , de hàc inquirimus , ulrùm anle
Chrislum esse filium Dei vivi ,
quia jam hoc Christi passionem incœperit.

Pater ei sulficienter revelaverat, medià ejus- C. In hoc ergo sensu dico, recilaiam opinio-
dem Cijrisli praedicalione. Neque ad liane obli- neni mihi non videri verisimilem, quia de prae-
gationem erat necessaria aliqua mora, vel ma- ceplo Baplismi supra oslensum est , non obli-

jor promulgatio pubiica. Quia, ut dixi, lioc gàsse anle Christi communis
morlem, quae est

praeceptum naturale esl, su|)posiiâ suliicienli senlentia theologoruni cum divo Thomâ dicta
proposilione doctrinae , et ideô non re(iuiril quicsi. (iO, et in 4, dislinct. 2, quaest. 1, art. 4,

aliam promulgationem praeter suHicienlem do- quaesliunculà 3 , et distinct. 3 , art. 5 ,

quaes-

ctrinà; proposilionem. Unde si privalini facla tiunculâ 5. Et hàc ratione supra eliam diximus,

fueril uni, vel alleri, illos obligabil; si vero pu- prseceplum circumcisionis non cessasse anle
bliée , obligabil audienles ; in reliquis verù mortem Christi ,
quia nécessitas Baplismi non
nuUa inde orietur obligatio, juxta verbum incœperal , nec verba Christi privatim dicta
Clirisli : Si non venissem, et locutns fuissem eis, illam induxerant, sed ad tempus , in quo erat
peccatum non haberent ; mine autem excnsatio- ferendum praîceplum , referebanlur. Unde
nem non liabent de peccalo suo. Matlli. 19, juveni interroganli ,
Qutd boni fa-

5. In pr.x-senti ergo non iraclanms de hàc ciam , ut habeam vititm œteniam ? Christus so-
obligaiione credendi , nec de praiceplo quasi lùm respondit : Si vis ad vitam ingredi, serva

nalurali, ex quo illa nascilur, sed loquiniur de mandata. Et stalim ponit pra;cepla Decalogi
legc Clirisli, proul est positiva divina. In (juà nullà laclà menlione Baplismi ,
quom cerlè
tria illa dislingui possunt , qu3e supra in lege non lacuissel, si jam esset ad salulem necessa-

veleri dislinximus, scilicet, inslitulio, ulililas rius. Idemque à Ibrliori est de pra?cepto Eu-
et obligatio. De insiilutione igilur eliam non charistiae, et unici sacrificii : nullum ergo est

tractanius , cùni constet , quoad aliqua liujus posiiivum praeceplum legis Christi ,
quod anle
sacramenta incœpisse insliiuiionem ejus anle ipsins mortem per modum legis obligaveril.

Christi mortem, ut de Baplisnio, de Euchari- Congruentia dari solet ,

quia Testamentum
stià, de Sacerdolio, et de Sacrilicio, et si quod novum non erat anle mortem Christi confir-

fortassèaliud nocle Cœnae peraclum est, quoad matum ul dicilur ad Hebraj.

, 9 , neque erat
alia verô esse insliiuiionem consunmiaiam posl conlirmaium paclum , et fœdus promissum
Uesurreeiionem, anle Ascensionem Doniini, ut JeremiiE 31, et ideô non debuit tum obligare.
quod sacramenlum PœnilenliiE , episcopalera Propria verô raiio est, quia nullum praece-
ordineni, et Ecclesiae monarcliiam , et si quod plum hujus legis publiée pr^edicatum fuit

aliud ex tribus residuis sacramenlis anlea Ua- vivenle Chrislo lanquàm ad salutom necessa-
dilum non luerat ,
qua; omnia in suis locis rium ; ergo nullum poluil ut lex pubiica obli-
tractala sunt. Deinde non traclamus eliam de gare. Unde non rel'erl quôd forlassè Chrislus
utililate ,
quia hxc eliam cum insiilutione in- suo praeceplo obligaveril Aposlolos ad se bap-
çœpit, juxia veriorem doctrinam, nam Bapii- tizandum, vel quôd in nocte Ccenae obligaveril
841 i^È LEGlBL'é. Ué,
illos ad oQercndum cucliarislicum $;aci iliciuni in puncto mortis, Sed in punclo réâUrreclionia
per illa vcrl>a : Hoc (acite. Nain priinum inccr- cœpisse obligare legem novam, quod aliqui
tuni esl ; cl illo dalo, illiid solùiii liiil per pri- moderni secuti sont. Sed hœc diiïerenlia parvi

valiini , ac personalc niaiidatum. Sicut oliam momenli est, ctsincfundamento constiluitur,

in nocte Cœnae praccpil Peiro ne , ablutioni ut supra in simili ostendi circa cessationem
pcduni resislorel. De secundo vcrù , liccl vc- legis veteris, et idco de ilià dilï'erentià nihil

nim sit illa verba fuisse piœcepUva, et poliiisse ampliùs dicam, sed de totà hàcsenlenlià idem
ex tune Apostolos obligare , tanicn etiani tune judiciuni lerara.

non habebant illa verba slatum, ut sic dicam, 8. Mibi ergo liaec opinio nullo modo probari
legis universalis, et ita non obligabant Apos- potest. Primo, quia nullum praeceptum posili-

tolos , nisi per nioilum privati prîecepli , suo vum luijus legis assignari potest, quùd
mortein

tempore observandi ; certum est enini non ita Cbrisii cccperit obligare; ergo mullôminùspo-
lune obligare , ut ante Cbrisii mortem esset tiiit toia lex obligare , cura lex propria, de quâ
ab Apostolis exequenduni. tractamus, non sit nisi prseceptorum collectio.
7. Omisso ergo illo tempore, multorum opi- Antecedens palet, quia si aliquod esset, maxi-
nio est legeni novaui obligàssc in puncto nioitis me pneceptuni Dapiismi, sed non illud; ergo
Cbrisii. Et fundamentum est, quia lune fuit nec caetera. .Major palet, lum quia Baptismus
Testanientum novum consuranialuni , aeplenè estjanua ad Ecclesiam, lum etiam, quia fuit

confirniatuni, ad Hebr. 9 ; ergo ex tune ba- priniùm institu us, et ad usum applicatus;
buit etiam vim obligandi et consequenter sta- tiim denique quia etiam ejus nécessitas primo
lini obligare incoopit. Probatur consequenlia est annuntiata. Minor verô latè probata est 5
quia quodlibet pactum suflicieuter consurama- lom. 3 partis disp. 27, sect. 4. Et nunc brevi-
tum statini obligat, et testanientum morte con- ter ostenditur, quia non potest praeceptum obli-

firmatum statim inducit obligalionem, quam de gare priusquàm incipiat publiée praedicari
se potest. Confirmatur, quia Christus, dum seu proniulgari sed praiceptuni Baptismi non
;

viverel, sutlicienter doctrinam suam et legem est promulgalum vivente Chrislo, ul constat
promnigavit ; ergo, ut obligare ineiperel, nihil ex Evangelio, et docel D. Thom. supra. Et haec
aliud dfcsiderari poluit, nisi ut redemptio Cbrisii ratio probat de omnibus praeceplis positivis
per mortem ejus consummaretur. Tandem ali- legis novœ, quia nullum est, quod vivento
qui hoc confirmant, quia lex velus in puncto Cliristo fuerii publiée promulgalum. Nam licei

mortis Cbrisii mortua est quoad obligalionem ;

Joan. 6 dixerit Christus : ISisi manducaverilis
ergo tune eliam lox nova incœpit, juxla prin- cariiem filii hominis , nihilominùs non poluit
cipium supra posilum, quôd una lex non ces- tune praecepium feiri , cuni nondi!im esset Eu-
savil, donec altéra obligavit. Et haec sententia cbaristia insiilula; solùm ergo fuit prienuutia-«

tribuitur D. Thora. in 4^, dist. 2, qu. 1, art. 4, lum. Atverô lex non obligat priusquàm promul-
quaestiunc. 3, quatenùs dicit sacramenta legis geiur; ergo nec lex Cbrisii poluit obligare in
novae quoad utiliiatemdiversis temporibus fuis- vilà ejus; ergo nec in morte ejus, quia non ma-
se insiiluta, quoad necessitatem verè omnia gis fuit promulgaia in niorie vel rcsurreciione,

simul in passione. Atverô 2 p., q. 66, art. 2 ,

quàni in vilà , ut in superiori lib. eliam dixi.

hoc magis explicans in Baptismo, dicit : Ne- 9. Respondenl aliqui, in lege divinà non.
cesailalem ntendi illo sacramento indictam esse esse necessariam |»ublioam promuigalionem.
hominibus post passionem, et rcsurreclionem sicut in hunianà, quia in humanâ sohim est ne-
Clirisii. Et niagis id déclarât in eodem 4, dist. cessaria ex humanâ inslitutione, quae non ex-
3, q, 1, art. 5, quaestiunc. 7), dicons: Baptis- tenditur ad legem divinam , nec etiam invcnilui^
nrnrn fuisse obligalorium post passionem cpuinthm specialis Dei inslilutio, quae banc poslulet
ad quos potiiit institntio pcrvenire. Itaque D. conilitionem àd suarum logum obligalionem.
Thom. niagis indicat sententiam, quam po- Sed hoc non salisfacit, quia promulgalio legis
slea explieabimus. Pro hâc verô referri pos- ex nalurà rei esl necessaria saltem in lege pro-
sunt Iheologi, qui in 4, dicunt, Baptismi prià extra legislaiorem exislenle, ul in lib. 1

obligalionem et necessitatem à morte Cbrisii lalé declaravi. Dico anlem extra (egisld'orem
incœpisse, ut DuranJ. dist. 1, q. 9, Uieliard. 1, existente, propter legem aelcrnam , ul eliam
q. 6, et Palud. q. 6, art. 5, et Adrian. q. 1, et exposui in lib. 2, ubi eliam in loge naiurali
sequuntur mulli moderni in pniisenti. Solo suum modum promulgalionis declaravi. Pro-
verô lib. 2 de Justit. q. 5, art. 4, addjdit non priis§iniè autem necessaria esl promulgalio iu
TH. XIK, il
m LEOIËIÎS. SU
ieg(^ polilivâ, non quiA éslhuirtàhà, vcl ilivina, surdo, iiam sèQuliur In êodeitt pUhctô abrogû-

sed (tiiia liominihiis datiir, ël secundùm ordl'- tum eSse remedium originaliâ peccaii datum
nariaiii provklcntiam deJjct modo hominibiis pro infantibuss, SiVc Judaeis, sivc genlibus;
accomniodatoillos ohligare. Non jolest aulcin quod credi non potest de divina providentiâ ,

comimiiiitas lioiniiuitn iniblifà lege obligari, et miscricordiâ, ut s;epè dixi, et ilerùm slaiim
nisi conimunilali propoiialur suûicienlcr, ita dicam. Sequela verù palet, quia simul ac lex
\iï lialiliraliler possit ad illiiis cognitionem per- nova obligare incœpit, incœpit eliam nécessitas
venirc, nam lex ignorala non obligal, et qaœ Baplismi,qu3e staliin exclusil ulililalem cujus-
ex parle suà cogriosci non potesl , neque obli- cumque alierius remcdii , ut in (ine libri prae-

gàté poiest; ergo talis proposilio sulficiens cedenlis declaravi.

eêt èX nàlurâ rci hecessaria, et banc vocamiis 11. Accedit, quôd nullum est fundamenlutti
pfomulgationem. Modus aulem promulgationis ponendi tanlam obligalionem, vcl ncccssilalem

soicl cssc in Icgibus humanis ex inslitntione in instanli morlis Chrisli, quia licet lune fueril
humanà, Nos autcm non poslulamus illum consummaia redemplio, non fuit consummata
modum in îege diviiià, sed lantîim promulga- forma legis iiecessaria ad obîigandum, et simi-
lionein , nam motlunideflniat Deus, sicul unum liler licet lune fueril consumniatumTeslamen-
ticlerminavit in loge vetcri , et alium ordinavit lum , vel fœdus, non lamen tune fuit aperlum,
in loge nova. Kl coniirmalur ac declaraUir, aut declaratum sufficienter. Imô si praedicatio

quià lex divina non polesl obligare impossibile; facla vivenle Chrislo, erat sufficiens, ut lex
efgo nec potest obligare modo impossibili; sed illa posset obligare in punclo morlis , nulla

impossibile est , communilalem obligari loge esset ratio cur anlea non obligarel. Quia con-

pfivalim dalâ, vèl faciA, nisi publiée Iradatur, summaiio redemplionis non erat necessaria, ut
qUla est impossibile à communilate cognoSci Chrislus posset suis legibus stalim obligare au-
(tonéc divulgeluf, et nolilia ejus fiai aliquo dientes, si vellet, sicul poluil dare suis sacra-

modo publica ; ergo byec conditio necessaria menlis ulililalem et efiîcaciam anle mortem.
est, eliam in legibus divinis. Cùm ergo anle Unde ergo oslendi polesl , obligalionem fuisse
Chrisli morlera bœc promulgatio facla non sit, suspensam usque ad mortem , si pracesserat
ni oslendi, non poUiil in niorle, vel resurré- promulgatio siifliciens, ve! necessaria non erat.

ciione Cbristi b;cc lex obligare, donec, qiwd Igilur sicul anlea non obligavil baec lex , ita

in aure diclum crut , super tecla prœdicnrctnr, nec in uiorle, vel resurreciione.

ut Chrislus Doniinus Matlh. 10 imperavil. 12. Secundo, ex diclis concUido, legem no-
lO.Concludo igilur, obligalionem biijus legis vam non incœpisse obligare anle diem Peute-
non incœpisse in morte , vel resurroçlioiie costes. ProbaUir facile ex diclis, nam sacra-

Christi. Qiiod potest confirmari primo ,

quia menla hujus legis, anle mortem Christi insti-

alias ex tune obligàsset universos homines et tula, non fuerunt sub majori necessiialc pro-
lotum orbem : consequens aulem est incredi- posila, autpromulgala tolo illo lempore, ut ex

bile. Sequela palet, quia non est major ratio Evangeliis constat; alia verô sacramenta, vel

de Judaeis quàm de genlibus, quia pro omnibus mysteria ,

quae in illis diebus insliluta sunt,

consummata est redemplio, et pro omnibus eodcm ferè modo à Christo sunt privalim Ira-

instiluit Chrislus Baplismum et alla sacra- dila sme publicà Iege, vel promulgalione. El

menla, et pro omnibus dixit : Nisi quisreiiatus ideô Chrislus recessurus ab Aposlolis, eis dixit :

l'tterit, etc. El : ISisi manducuveritis carnem filii Emîtes, docete omnes gentes, etprœdicale Evan-

Iwmitiis, et ciEtera. Et simililer non est major 5fe//HH(,uliqueposlreceplum Spiritum sancUim,

ratio de unâ parle orbis quàm de alla, quia si nam de priori tempore dixefat : Sêdete in ci-

non est necessaria promulgatio , sed volunlas vitale, donec induamini vîrtule ex alto, quia ta-

legislaloris sulficit (ut dicilur) non est ulla 1cm diem, dispensationem, et modum ad pro-

ratio, ob quam poliùs in uno quàm in aliis mulgalionem suai legis prœfinierat. Denique
locis obligaveril, cùm volunlas Dei de se gene- addi poiest optima congruentia, quia Chri-
ralis fueril, obligans omnes lionunes, et uni- slus non complcvil iuslilutionem suae Ec-
versum mundum per banc legem. Consequens clesiae anle tenipus proximuni Ascensioni , ut

aulem esse ineredibile palet, lum à priori ra- palet ex Joann. 20, ubi sacramentum Pœni-
lione faclà ,
quia erat impossibile illam legem lontiœ insliliiil, et specialem poleslâtem dédit
innolescere in illo momenlo loli mundo, vel saceidôlibus ad rèmlilênda peccala, et cpi-

Omnibus hominibus; tum à posteriori ex ab- scopos, vel Aposlolos creavit. In capile autein
m DE LEGIBUS. 84B
21,creatit Potrum ï;uminum Pontificfim, in signis de cœlo datlâ ; ergo eral sufficiens illa

quo fiindanda eral Ecclosia jiixta promissio- promulgatio saltcm pro tolA natione, seu Syna
riein liiclam Rlatlh. IG. Non est ergo verisimile gogà Judœorum.
Cliristurn tiilisse suam legem ut obliganiem, 15. Sed nihiloniinùs vcrius censeo hanc

priùsquàiu esset Ecclesia, pro quâ illam legem legem non simul obligAssc Judseos ubique exi-
fercbal. stentes, sed incœpisse tune obligare, et postea
13. Tertio addo, legem novam cœpisse obli- successu temporis obligationem fuisse difîusam
gare in die pentecostes. Iliçc asserlio, snpposi- per totam Judœam, Samariam, et alias pro-
tis prrrcedenlibus, cerla est , et dici potest vincias. Quam sententiam esse consenlaneam
comniunis theologorum, quantum ad boc, quôd Patribus, et theologis statim ostcndam , lo-
nullus eorum ampliùs dillerendum censuit hu- quendo de gentibus ; nunc sufficienter proba-
jus obligationis iniliuni. Et ratio est, quia in tur ex principio supra posilo de promulgationc
iilo die facta est sufliciens promulgatio hnjiis legis positivœ, scilicet, postulare tempus sufli-

legis Hierosolymis;sed nibil ampliùs desiderari ciens, ut notitia legis, seu promulgationis ad
poterat ad ejus obligationem ; ergo non est distantia loca deferatur, ut lex in illis obliget.
ampliùs dilata, sed stalim incœpit. Unde Act. HsDc enim condilio ex naturâ rei requiritur in
2, cùm ad praidicalionem Pétri quidam com- lege hominibus impositâ ,
quia homo non est
puncli Corde interrogarent : Quid faciemns,viri alio modo capax notitia; legis, acsubinde neque
/rofres ? respondit Petrus : Pœnitenliam agile, obligationis: et ideô etiam inlegcdivinâ neces-
et baplizetur iinusquisque veslnm in nomineJesu sariaest, ut paulô anteain simili explicuimus,
Christi in remissîonem peccatontm veslrorum; nam eadem est ratio de promulgationc , et de
et infra additur post multa alia verba dixisse tempore necessario ad explicationem , seu di-
Petrum : Salvamini ab istà generaiione pravà, vulgationem legis. Quamvis ergo promulgatio
et qui receperunt sermonem , fuisse persévé- legis uovœ facta Hierosolymis in die Peniecostes
rantes in doctrinâ Apostolorum , et communi- fuerit sufficiens pro illo loco , non tamen pro
catione fractionis panis , et orationibus. Ex omnibus, in quibus Judœi habitabant, vel certè
quibus constat, ad litteram implevisse Petrum, licet in ratione promulgationis dicatur sufli-
quod Christus jusserat : Baptixate eos, et docete ciens simpliciter, nihiloniinùs non potuit ha-
eos servare oninia quœcumque mandavi vobis. bere virtutem ad obligandum statim in loca
Tune ergo cœpit Baptlsmus obligare , et esse distantia, quia non poterat humanomodo simul
necessarius ad remissionem peccatorum, et ad omnia deferri, et applicari; necossarium
qui baptizabantur Oebant membra Ecclesise ergo fuit tempus, ac subinde oportuit, ut obli-
Christi Pelro subjectae , et consequenter totâ galio successive diffusa fuerit. Neque est incon-

lege Christi obligabantur , et idcù secundùm vcniens, ut eadem lex priùs obliget subditos
illam statim viveré incœperunt, ut ex eâdem praesentes, quàm distantes, imô boc est intrin-

historiâ constat. secum, et connaturale legi humanae, id est,

11. Ulteriùs verô explicandum superesl, an hominibus impositae. Quôd autem eo die fue-
in illo die statim obligaverit onines Judœos, id rint Hierosolymis Judi3ei ex omni natione,
est, non tantùm eos qui erant Hierosolymis potuit quidem deservire , ut illa promulgatio
(de quibus res videtur clara) sed etiam omnes breviùs et facillùs divulgaretur per eorum pro-
qui erant in Judseâ, vel etiam illos qui erant vincias, non tamen potuit sufficere ut actu

dispersi por varias provincias orbis. Aliqui obligaret simul omnes in illis habitantes, pro-
enim ita affirmant, quia lex sufficienter pro- pler ralionem factam. Et hactenùs de Judseis.

mulgata, stalim ac simul obligat in tolà ditione \o. Superest dicenduni do gentibus, de qui-

principis legislatoris. Item quia lex promulgata bus tanquàm cerlum supponimus legem hanè
non priùs obligat quosdam subditos, quàm alios; eos non obligàssc aiite diem Pentecostes, nam
ergo vel lex nova non stalim obligavit Judaîos qiue dicta sunt de Juda;is, à fortiori idem pro-

Hierosolymis existentes, quod dici non potest, bant de gentibus, et ex dicendis magis con-

vel simul omnes alios obligavit. Dcnique vide- siabit. Neque in hoc videtur esse ratio dubi-
tur hoc fieri verisimile, quia illa promulgatio tandi. Solùm invenio quosdam theologos asse-
fada est in civitate (ut sic dicam) nielropoli- ronlcs gcntiles fuisse obligalos ad Baptismura,

taiià illius populi, et in die, in quo ibi erant si in Christum credere inciperent, etiam ante
congregati Judaei ex omni natione ,
quse sub passionem ejus. Ita docet Soto dicto artic. 4,
cœlo est, et magnâ solemnilate, et cum magnis circa médium in republicâ. Sed àrguis, quia
m bK LEGibl'à. H^
dm un, inqult, circumcidi non possenl, teneban- nmlgaverint Evangelinm îequaliler geniibus

tnr hnptizari. Idem scquitur Mcdin. 1-2, qua'sl. acJudp^is. Nam si consideremus usum scu fa-

103, arlic. 3, vers. Sed eliam, clc. llœc vciô clum, videnlur Apostoli per plures annosprae-
senlcnlia inihi valdè displicet, quia necos>^itas dicàssc Evanjïoliuni Judaeis et noii geniibus,

Daptismi non niagis est proposita geniibus ut palet ex discursu Acloruni ; nam cap. 1,

quàm Judaiis, vivenlc Christo; imô niullô mi- Potrus ad Judœos loquebatur, dicens : Vobis

nus, quia eo lempore Evangelinm non praedi- est proviissio, et filiis vestris. Et cap. 2 : Vos

cabatur per se, cl directe geniibus, juxla ver- estis filii proplwtarum, elc. El in Ira ; Vobis pri-

bum Chrisli Mallh. 15 : Nonsum missns nisiad mo Deus suscilans Filium suum, misit eum bene-

oves, quœ perierimt domns Israël , et Mallb. 10 : dicentem vobis. Et cap. 5 ; Hune principem et

In viam (jenthm ne abicritis. Prœterea pracce- salvatorem Deus exaltavit dexterà suû ad dan-
pluniBaplismi indifferenler datum est, vel in- dam pœnitentiam Israeli, et remissionem pecca-

dicalum illis verbis : Nisi quis renalus fuerit, torutn. El cap. 8, cùm discipuli essent dis-

etc. Ergo illa nécessitas non fuit major in gen- persi occasioneperseculionis, quae fada fuerat

iibusquàm in Judaeis an te passioneni. Et ideô sub Slephano, cœpil Evangelium praedicari

divus Thomas ."> part., quœsl. 06, art. 2, ab- eliam Samaritanis, qui eliam Judaei cranl, li-

solulè et generaliter dixit, quèd nécessitas cet in moribus et doctrinà errarent. El ibidem

utendi fiaptismo indicta fuit hominibus post pas- Philippus baplizavil Eunuchum, de quo supra
sionem et resurrectionem Domini. Denique non oslendimus, saltem fuisse proselytum, et legis

video qualis sil illa argumentalio : Quia genti- cultorem, ut ejus pielas, et affectio, ac reve-

les circumcidi non potcrant , tenebantur bapli- renlia ad Scripluram sacram oslendebal.

zari . Nam inprimis assumptum est falsum, Chrysoslom. Homil. 19 in Acla, déganter ex-
quia licet genlilis circumcidi non tenerelur, pendit, imôin'cap. 11 Actor. addilur, quosdam
polerat tamen, si vellet, fieri proselytus, ne- ex illis discipulis dispersis pervenisse usque

que enim hoc erat magis prohibilum genlili- Phœnicem, et Cyprum, et Anliochiam, nemini

bus, vivenie Christo, et anle passionem ejus, loquentes verbum, nisi solis Judœis. Ergo usque
eliamsi in illum crederent, quàm anlea, ut à ad illud lempus non poluerunl genliles obli-

fortiori palet ex diclis in fine libri prœceden- gari lege Chrisli, cùm eis non promulgaretur,
lis.Ac deinde illatio non liabet fundanienlum, et tamen Judati jam obligabanUir, ul ex supra

supponit enim circumcisionem, aul Baplisraum diclis constat. Hoc eliam confirmai reveialio

lempore necessarium geniibus cre-

fuisse illo facla Pclro Actor. 10, nam ex eà manifesté

dcntibus in Christum ad corum salulem, quod colligitur Pelrum anlea non praedicàsse Evan-
falsum est, et sine fundamento. Quia adultis gelium geniibus, imô videlur usque ad illud

contritio cum dilectione, parvulis auiem re- lempus exislimâsse, id sibi non licuisse, quod
medium legis nalurae suflicere polerat. Nam eliam ipse ostendit in cap. M, ubi ex solà re-

contritio de se erat sulficiens, et in homine velalione excusai faclum, dicens : Ego quis

genlili non includebat volum circumeisionis, eram, qui possem proinbere Deum? Et hic lune

ut per se constat, nec eliam volum Bapiisnii fuisse videlur comnuuiis seiisus Judaeorum,
pro illo lempore, pro quo nondùm erat neces- eliam in Christum credenlium : vel saltem

sarium. Remedium autem legis nalurae tune pulabant non esse genliles admittendos ad fi-

vigebat, imô et aliquo lempore post Chrisli dem nisi priùs circumciderenlur, ul patol ex

morlem, ut iidem auctores falentur. Ergo ne- Actor. 11 cl 21 ; et ex Episl. ad Galal. Funda-

que in adultis, neque in parvulis habel locum rique polerant ,

quia pulabant esse Judaeis

illa illatio, vei disjunclio, quod si non circum- prohibilum in lege Levit. 20 communicare
ciderentur, deberenl baplizari. Sit ergo cer- cum geniibus praepulium habentibus.

tum, legera evangelicam posilivam non obli- 17. In conlrarium verô est, quia non est ve-

gâsse genliles anle Chrisli morlem, et conse- risimile ignorasse Pelrum, el alios Aposlolos,

quenter neque anle diem Pentecostes, Juxla Christum mortuum fuisse pro omnibus homi-
superiùs dicta. nibus, el redemisse genliles aequè ac Judaeos,

IG. De reliquo verô lempore est spéciale el consequenler pro utrisque legem suani
dubimn, an eodem lempore incœpcrit nova lulisse. Praesertim quia illis prœceperal : Do-

lex obligare genliles, quo Judœos, Ad cujus cete omncs gentes, baptizantes eos; et euntes in

resolulionem aliud prsemillo, vidclicel, ulrùm mundum universum, prœdicate Evangelium omni

Apostoli in principio sua; praedicationis pro- crcnturœ: per quœ verba abstulil proljïbilio-
849 DE LEGIBUS 850

nom, qnam piiùs feceral : In viam gcnlium ne probibilum Aposlelis ex vi veieris legis com-
abieritis; orgo slolim debiiorunt hanc log<'in niunicnrc cum genlibus, convertendo illos ad
omnibus prx'tlicare, sive gonliles essont, sivo oïdium veri Dei, et ad logem evangelicam ser-

Juclaei. Probatur conscqiionlia, lum quia iiulla vandam. Imô hoc videri pèlerai consentaneum
ralio crat, ob quam vilaront lune gcnliles in vciori legi, quatenùs in veteri Teslamento prtc-

bàc legis gratiae cominunicalione, lum ctiam diclum crat, ex Sion exiluram legem divinam,
quia ex logo veteri non oolligitur lalis prolii- (jure ad omnes populos et génies extendoretur.
bilio. Nan), ut nolavil Abulens. Lovil.2U, q. 1, Denique quselibet obligaiio veieris Testamenti
nullum crat in lege praeceptum proliibens jam cessaverat respectu Aposlolorum, à Chri-

Judxis omnom comniuiiioalioncm cum gcnti- slo autem nullam habuerunt prohibitionem,
bus, sod solùm in matrimoniis, vcl quibusdam nec dolinilam direclionem, ut ab bis petiùs
cibis, aul actibus, specialiter in lege proliibitis. inciperel quàm ab illis ; ergo non petesi cum
L'nde poteranl alia commcrcia liabere cum fundamenlo dici, fuisse necessarium ,
priùs
genlibus. Imô, ctiam gcnliles permiltebantur Judaeis, quàm genlibus legem promulgarc;
adorarc Doum in templo, ut snmitur ex Joan. ergo verisimilius est, aequè et indiffcrenier
12, ubi dioilur, adluisse ibi quosdam gonliles, eam omnibus propositam fuisse ac sub- ,

qui vénérant Jérusalem adorare, ubi Tlieo- inde simul ulrumque pepulum obligare cœ-
pbil, notai illos non fuisse proselytos ; et licet pisse.
Chrysost. homil. GS dical parùm adfuisse ut id. In hoc puncto brevis resolutio in hune
cssenl proselyli, non tamen dicit fuisse circum- modum tradi polest. Nam aliud est loqui de
cisos. Item id non fuisse necessarium, salis obligalione, seu necessilaie , aliud de facto,
colligitur ex 3 Reg. 8, ubi Salomon in dedica- seu de usu. Quantum ergo ad ebligatieneni
tione lempli oravit Dcum : Ut alienigena, qui censée, nunquàm fuisse probibilum Aposlelis
non est de populo Israël, chm venerit de terra post Chrisli morlem praedicare Evangelium
lonçjinquâ propler noinen luum, et oraverit in hoc genlibus, et è converse, non fuisse praece-
loco, tu exaiidies in cœlo, etc. plum priùs promulgare legem Chrisli Judaeis,
18. Neque obslat, quôd Josephus lib. 8 An- quàm genlilibus. Hoc mihi probant emnia ad-
tiquit. cap. 2, aliàs 3, dicat, non fuisse admis- ducla in posteriori loco, quia non invenio fun-
ses inlra Hierosolymitanum lemplum, nisi pu- damenlum sulïiciens ad ponendum lalem pro-
res et castos, ac prœscripla legis observantes, hibitionem vel necessitatem. Et si ferlasse ali-
unde à fortiori colligitur, neque gcnliles ad- qua fuit, non est referenda in legem veterem,
misses fuisse. Quod videtur ctiam sumi ex Je- scd in peculiarem instinctum Spirilùs sancli,
remià Threnor. I, ubi déplorai génies ingres- ut jam déclare. Al verô, quoad usum seu fa-
sas esse sancluarium Dei, de quibus, inquit, ctum dicendum est ita observatum esse ab
prœceperas, neintrarent in Ecclesiamluam. Hoc, Aposlelis in premulgalione legis evangelicae;

inquam, non obstat, nam Josepbus loquilur de nam per aliquot annos illam solis Judaeis prae-
atrio tenipli specialiter destinato pro Jiidaico dicàrunt, et non genlibus usque ad revelatie-

populo observalore legis, alque adeô pro mun- nem faclam Pelre Actor. 10. Hoc constat ex
dis lanlùm Judaeis, gcnliles verô admitteban- hislorià Aclorum, et ex aliis, qu* priori loco
lur cum immundis adorandum, vel in januâ adducta sunt.
lempli, et extra illam, ut vull Ilibcra lib. 1 de 20. Neque obstal, quod dicitur Acl. 9, Pau-
Temple, cap. IG, in fme, vel aduiillebanlur in lum in primo accessu ad llicrusalem, ibi locn-
alio atrio peculiari depulato pro immundis, ut tum esse genlibus, et disputasse cum Grœcis.
mulli alii volunt, et videtur sumi ex dicte Nam responderi polest, grxcos illos fuisse Ju-
loco Kegum. Aller verô locus polest exponi de d;eos, ila appellaios, quia Graecù loquebantur.
genlil)us non colonlibus vorum Deum, de qui- Liulo vox graeca potiùs signilicat graecizanies,
bus conquerilur ctiam Ezecbicl cap. 44, et ces quàm Graecos, et eesdem ferlasse vecavil in-
vocal circumcisos corde, et carne ; illi ergo pro- terpres gentiles, nam in Graeco illae duae voces
hibili crantoraie in templo. Degenlilibus au- non ponuntur distincte. Vel certe per gcnliles

tem colenlibus Deum non constat lalis prohi- inleiligunlur aul Judaei, qui ex previnciis gen-
bilie, neque illos ibi adorare Deum per se crat tium llicrusalem vénérant , vel è converse
centra sanclilalem illius lempli. Lrgo cemmu- gonliles origine, professores aulem logis, er,

nicalio Judaeerum cum islis, nec per se mala proselyli jam facli. Vel certè si locus ille de
eral, nec proliibila; ergo mulio minus crat genlilibus, tam origine quàm religionc inielli-
 m DE LEGlpUS. 8o2
gatur, ul li liera simpliciier inlellecla indiçal, in gentibus prœdicata fuerit, juvta verbum
reclè ponderavit Bcllarm, lib. 1 de Sum. Pou- Christi Actor. 1 : Eritis miki^tesles in Jérusalem,

lif. cap. 22, ihi non dici Pauluni pra:dicâssc et in omniJudu'à, et Samariù, usque ad ultimum
geniibus, sed loculum esse et dispulâsse cura terrœ.
illis. Fieri aulem poluil, ut prœdicaale Paulo 22. Ex hàc ergo resolutione constat, legem
Judaeis, gentiles audierenl aliqua suis errori- novam non incœpisse obligarc gentiles per se,
bus contraria, et inde sumerent occasionem dis- ac propriè usque ad rcvclalioncni Pelro faclam
putandi cum Paulo. Et conjectura non parva Aclor. 10 ;
probatur, quia lex non promulgala
est, eorum fuisse con-
quia ibi dicitur aliquem aliquibus, seu pro aliquibus, eos non obligat,
versum, sed potiùs grave odium in Pauluni sed lex nova non fuit promulgala gentibus us-
concepisse. Aliundè verô ex eâdem historià que ad illud tempus ; ergo neque illos obliga-
constat, Paulum eumdem ordinem in suâ praî- vit. Consequcnlia evidens est, et ulraque prai-
dicatione teiiuisse. Nam in eodeni c. 9, de illo missa sufficienter est in superioribus probala.
dicitur: Et continub in symigogis prœdkahut Dices : Eslo verum sit Aposlolos illo tempore
^esum, scilicet, statim poslquàni fuit bapiiza- non prœdicâsse directe gentibus, nihilominùs
lus, et in cap. 13 legilur longus sernio Pauli fieri non poluissc, quin raulli gcnlilium habi-

ad Judaeos, quibus repugnantibus et contra- tantes vel peregrinantes inter Judaeos, eorum
dicentibus, Paulus et Barnabas dixerunt ; Yo- doctrinara audirent, et signa vidèrent; ergo
bis oportebat primùm loqui verbum Dei, sed quo- hoc salis erat, ut obligarentur legem Christi
niam repellitis illud, et indignas vos judicatis suscipere. — Respondeo, poluisse fortassè ali-
œternœ vitœ, ecce converlimur ad gentes. quos gentiles illo modo obligari ad credendum
21 . Et hinc potest reddi ratio hujus ordinis. et colendum verum Deum, vel etiam Chri-
Exislirao enim nunquàm ignorasse Aposlolos slura, et ad sperandum salulem per ipsum, et
legem gratiae universalem esse pro omnibus consequenter ad alla omnia moralia, quae lex
gentibus, nam hoc persuadent testimonia su- nova praecipit, qualenùs per rationera fide il-

pra adducla. Unde verisimilc est, parlini ex lustralam nccessaria esse ostenduntur. Nihilo-
Scripturis anliquis, partira ex divinij inspira minùs tamen non obligabantur per se, ac pro-
tione illura ordinera observasse, quia intellige- priè ad observationera legis novae, ut est posi-
bant, ita esse divinâ ordinatione prsescfiplum, tiva divina, quia non solùm non proponebatur
juxta illud Pauli ad Roman. H: Illorum, idest, illis nécessitas Baptismi, verîim etiam neque
^udœorum delicto, satus est gentibus, delictum offerebatur, quia tune nuUus gcnlilium habens
illorum, divitiœ sunt mundi, et diminutio eorum, praeputium admitiebaluradBaptismum, usque
divitiœ gentium. Et hoc idem signiflcavil ad Act. ad Cornelium ; ergo ûeri non poteral, ut obli-
13, in verbis supra citatis, post quae subjungil: garentur ad illum ; ergo nec ad reliqua praece-
Sic enim prœcepit nobis Dominus. Posui te in pta hujus legis, cura Baptismus sit reliquorura
btcem gentium, etc., ubi nomine praecepti de- fundamenlum.
cretum, et praeordinatio divina intelligi po- 23. Ex quo infertur secundo, ex eo tem-
test, vel si rigorosè suraatur, intelligitur abso- pore, quo fada est Pelro dicta revelatio cœ-
lulè de proraulgando Evangelio gentibus suo pisse Aposlolos libéré praedicare Evangelium
tempore, et quando occasio id ferrel. Addi gentibus, ipsosque gentiles cœpisse per hanc

eliam potest, hoc observasse Aposlolos, quia legera obligari, non taraen fuisse obligatura to-

nondùni eis revelatum erat, neque ipsi inter se tura orbem, sed successive prout |;)vangelium

salis discusserant, aut delinierant, an génies in promulgabatur, Prior pars manifesta est ex di-
praepulio pernumenles vocandae essent, et ad- ctis, quia accedente promulgatione nihil am-
mittendae ad Christi Ecclesiam, vel medià cir- pHùs desiderari potest ad talem obligaiiouera.
pumcisione. Denique id facere poluerunt ex Altéra verô pars palet etiam ex diclis proxiniè
quodara ordine charitatis, ne Judœis scandali- de modo, quo haec lex obligavit populos Ju-
zarentur, et ita lièrent duriores ad Evangeliuni daeorum, nam eadem est proporlionalis ratio

recipiendum ,
quia ex antiquà consuetudine de populis gentium. Unde licet pauci schola-
vitabant consortium gentium, ut constat ex siici distinguanl inilium obiigalionis hujus le-

Actor. 11, et ad Galat. 2. Atque ita quantum gis respeclu Judœorum et gentium , nilîiloiui-

ex historiî Actorum colligitur, in pronmlga- nùs illam non negaïU. et omncà illi, qui pro-
lione hujus legis hic ordo servatus est, ul pri- nudgaiionem necessariam esse exisliniant etiam
luùm in Judseâ, dâinde in Samarià, el deinde ad obligalioneui legis divin* positivae, necesse
Ç55 DE LEGIBUS. HU
est ut illam admillant, supposità liistoriû Srri- enim pvoniulgatio publica cum tempore sufli-

pturae et testimoniis qufc pondcraviimis. El ciente ad integram divulgationem est necessa-

siniilitor qui ad ohligalioncni Iinjiis logis iii ria ad inlcgram obligalionein ;

per accidcns au-

locis dislantibus requiruiit loiiiporis siiccossin- loni polesl illa divulgatio aul nolitia impediri;

nem, neccsse esl, ut tam respcctu gontiliuni inde lamon non impediclur obligalio, quamvis

quàm rospcclu Judœoruni illam postulent. El oriri possit excusatio. Et ila concedo poluisse
ita possunl pro liàc sentcnlià inoritô cilari Bo- plures génies excusari mullo tempore à Uans-

navent.in 4, distinct. 3 par. 2, art. 3, quacsl. 2, gressione luijiis le.^is, quia licet lex de se jam

in liue, Scol. quœst. 4, Gabr. dislin. 1, q. 4, eos obiigarct, ignoranlia polorat à culpà excu-

imô et etiam D. Thoni. in locis in principio hu- sare. Non lamen poluit ignoranlia impedire ne-

jus capilis allegatis, et Augustin. Epist. 8 et cessilatem baptismi, nec irrilationem allerius
89 ut suporiori libro cap. 15, pondcravi. Item remodii; nam hune cflectuni lox per seipsaui

Bernard. Epislol. 77, ctllugo de Sancto Victor. opcralur indepcndenter à nolilià subdilorum.
libr. 2 de Sacranient. p. G, cap. 4, § Solùmsn- Quod non esl inconveniens, necconlra divinani
perest difjictdtas, quia videtur sequi ex diclis, providontiam, quando solùm per accidens cou-
etiam nunc non obligarc legem gratire toUun lingit, et sulficiens promulgatio cum necessarjà

universum, quia nec ab Aposlolis promulgaUim temporis ampliludine prceccssit, quia omnibus
est Evangelium in toto mundo, nec promul- legibus hoc commune est, ut ex diçlis in su-

gatum erat tempore Origenis, ul ex illo sumitur perioribus constat.

tracl. 28 in Malt., nec tempore Auguslini, vcl

CAPET V.
Bupbini, ut sumitur ex Augustino Epislol. 80,
An lex nova justificet, vel alios liabeat effeclus.
et ex Rupbino lib. 1 Hislor. cap. 9 et 10, nec

tempore Bernard!, ut ipse significat lib. 3 de 1 Communis ac cerla sententia est, legem no-
.

Consider. ad Eugen., ac denique in noslro vam jusiificare, et in hoc superare legem vete-
tempore videlur boc experientià compertum rem, quôd non solùm jubel prœcipiendo, sed
esse ; ergo per omnia liœc tenipora lex nova etiam juvat, graliam et auxilium ejus inspiraij-

non obligavit totum mundum. Consequens do. Ul docuit D. Thom. 1-2, q. 106, art. 2, et

autem admitti non potest, aliàs in multis orbis ibi omnes, et ex sacrœ Scripturœ exposilori-
partibus poluissent loto hoc tempore salvari in- bus modernis tradit latè Barradas tom. 1, libr.

fantes sine baptismo. 1, cap 3. Item Salmeron ad Roman. 3, dis. 29,

24. Respondeo negando sequelam, et ad pro- et ad Rom. 7, disput. 6, ex scriploribus verô

balionem respondetur,distinguendam esse pro- contra hœreticos Bellannin. lib. 1 de Verbo
niulgationem à divulgatione, seu nolilià pro- Dei, cap. 18, et laliùs lib. 4 de Justificat. à

mulgationis. Nam promulgatio sufficienter principio usque ad cap. 6. Staplelon. in Anti-

fada esl ab Aposlolis, in die pentecostes, et dolo ad Roman. 3, Valent, libr. de Diffcreniià
deinceps eùm in omnem terram eximt sonus veleris et novae legis cap. 1. Probariaulem sq-

eorum, Rom. 10, juxla verbum Chrisli : Eritis let hœc doctrina ex Paulo ad Roman. 1, di-

milii testes usque ad uliimum tenœ, quod sallem contc : Evangelium est virtus Dei in saiutem

per famam praedicaiionis impletum esse, sentit omni credenti, nam Evangelium idem est quud
Hier. Mal. 24, ila exponens illa verba Chrisli :
lex graliœ ; dicilur autem virlus Dei, quia dat

Prœdicabitur hoc Evangcliion in universo mundo, vires ad benè opcrandum , ulique per justiliam
et tune veniet consuminatio, id est, dcstruclio et auxilium gratiae. El huic consonal illud l ad

Jérusalem, ul ipse ad litlcram exponit, et idem Corint. 15 : Notum vobisfacio Evangelium, quai

çentit Chrys. hom. 76 in Malt, et D. Th. supra prœdicavi vobis ,

quod et accepislis, per quod et

diclum locum ad Rom. Fiori aulcni potuil, ut salvamini; salvantur autem homines si juslifi-

hcec nolitia Evangclii per mulUun tempus, vel ceutur, cl in juslilià persévèrent ; ergo toluui

onuiinô non pervenoril ad iimllas mundi pro- hoc couferl Evangelium. Pra^terea l'requonler
vincias, vel sallem non suflicienlcr. Hoc verô Paulus docct legem veterem non juslilicàsse,

non obstat, quominùs totum mundum obJiga- quod supra diximus esse verura de tolà lege,

vcrit post irausaclum tempus sufliciens ad cliam ut inchidenle prcecepla moralia cum Au-
pcrfcctam diffamalionem et noliliain. Unde gustin, de S|»irii. cl I.idor. c. 8 et 17, cl in hoc
cliam distinguendum est id, quod est per se, inlemlil Paulus dislinguere legem veterem à

ab eo, quod est per accidcns, cl dislinguenda nova. In lioc enim sensu dicit ad Roman. 3 :

est excusatio à careiUià obligaiionis. Per se l'bi est crgogloriaiio tua? Exclusoi Cf-t. Vçr qua»'
 85S DE LEGIBIS. 8oG
U'ffciii ? Factûnim ? Xoti, sed per legem fidei, itl nés counnuniter videnlur docere. Deinde verô,
est, evangelicam. Qnam cap. Svocat logomS/;/- est etiam omnibus commune justificare per
riliis vi/œ in Cliristo Jcsu; et de illâ suhjungil ; graiiam aiinexam praîceplis : nam seniper lex
Libcmvit me à letie peccali, et niortis; el iiilVa divina, priiesertim qu;e de aclibussupernatura-
ait, (lalani esse, ut juntificalio legis impleretur in libus, et in ordine ad finem supernaturalem
nobis. Et ila intelligit haec loca Augustin, lib. data est, habuit adjunctum spiritum gratiae,
de Spir. el Litier, cap. 4, 8, 14, 17 et 18, et quia sine illo impleri non posset, et Deus non
lib. 1 contra duas Epist. Pehig. cap. 7 et 21, prœcipit impossibilia; omnis aulem gralia cum
"lib. 1 de Peccat. mort, et rem. cap. Il, Epist. quàcumque lege data, fuit sulficiens ad justifi-
157 ad Optât. candum, ut constat; ergo nulla esldilTerenlia.
2. Non estautem facile ad explicandum quo- Accedit, quôd boc modo quaelibet lex Dei po-
modô lex nova hune faciat cffeclum, quia lex test etiam appellari lex graliie, raiione impulsùs
consistit in pr»ceplis ;
prœceptum aulem, ut ad jusliiiam, quia semper babet adjunciam
taie est, non justiiicat, quia non dat graiiam, gratiani, quœ in lege nova non habet majorem
nec vires spirituales ; est enim quid extrinse- proprielalem legis.

cum, objectum bonum, vel nialum oslendeus, 5. Ad banc verô difïicuitatem est etiam res-
vel constiluens, el ila per se speclalum quasi ponsio communis, graiiam convenire legi novce
extrinsecè se babet ad bominem, sicut obje- quasi per se, et ex propriis, antiquiorilwis
ctum ergo non potest justificare, etiam in lege
; verô legibus, non ex vi illarura, seu per se
nova. Nani quoad hoc eadem videtur esse raîio fuisse conjunclam, sed per respeclum ad legem
de bac lege, quie de quàcumque alià. Ad banc gratiœ. Et ideô legi gratiae simpliciter tribui
verô dilficullatem respondei D. Tbomas supra juslificalionem, non verô superioribus legibus,
ex August. in locis allegalis, in lege nova duo et propler eamdem causam non possunt ap-
esse, niniirùni praecepia, documenta, seu con- pellari leges gralice, quia licet in illis fuerit,
siiia Cbrisii, et spiritum fidei, el gratiae, qui in non ex illis, sed per respeclum ad legem no-
eà commuuicalur. Quoad prioreni ergo parlem vam. El propler eamdem rationem omnes, qui
concedit D. Thomas legem novam non justifi- in illis legibus jusiiûcatisunt, ut sic, ad legem
care propler rationcm dictam, per spiritum au- gratis perlinere dicunlur àdivo Tbomâ supra,
tem gralice dioii justificare, et quia hoc posic- et est senlentia August. locis sialim citandis.
rius est pra;cipuum in lege graliai, ideô sim- Fundamenlum siulem hujus doclrin* esl, quia
pllciter hœc lex justificare dicitur, juxla banc nulla gralia data est bominibus à principio
declarationem. Et consequenler omnia loca mundi usque nunc, nisi per Christ um, juxta
Pauli, in quibus sermo est de lege jiistificanle, illud Act. 4 : Ncqne enim aliitd nomen est sub
inlelliguntur ab islis Palribus de lege gralise, caio datum liominihus, in quo oporteat nos sulvos
qualeiiùs estipsa gralia, sub gratiâ inielligendo fieri. Quod intelligendum esse de omnibus bo-
omne auxiliuni gralia;, quod ad credendum, et minibus, etiam qui Cbristum pra-cesserunt
leiiè operanduni dalur. liide cliam de bàc docel optimè Aug. in Epist. 157 ad OplaUnn,
lege secundùm dictas ojus partes intellignnt et sumitur ex vcrbis eju-idem Pelri Aclor. lo :

illud 2 .id Corinlb. 3 : Liltera occidit, spiritus Per gratiam Domini Jcsu Cltrisd credinvis sal-

autevi vivificat. Nam jior liltcram inlelliguntur vari, quemadmodiim et illi, id est, patres no-
prœcepla, et documenta, et quidquid peitinoi slri, de illis enim locutus fueral, et illos re-
ad doclrinam exteriorem, sive scriplam, sive fert. Sumitur etiam ex Paul, ad Rom. 5, ibi :

vcrLo traditani. Et ideô liltera praecisè spe- Propler remissionem prœcedentinm dcliclorum,
clala, et separala à spiritu non dat vilam, sed cui consonal illud ad llebr. 9: In remissiouem
per orcasionem illani lolleret etiam in lege earum prœvaricationum, qnœ erant sub priori
grati;¥, si separarotur à spiritn. Nomine aulem Testamento; et illud 1 ad Corinth. 10 : Bibcbant
spirilùs significatiir auxilium gratiie, quod est cmtcni de spirituali, conséquente eos petrâ, petra
principium spirituaiis vita;. Siatira verô oc- aulem crat Cliristus. L'bi de bominibus exislen-
currit vulgaris dilTicultas, quce in simili lacta libns sub lege loquitur, eosque dicit bibisse de
est supra cap. 5, nara hoc modo nulla est diffe- Clirislo pclrà, et fonle aqua; vivie, quia per
rentia inter legem novam el velerem, vel na- fidemejus graiiam impetrabant, ut lalè oslendit

luralem : nam omnibus commune est, vit per August. lib. 1 contra duas Epistol. Pelagia-
pryecepta quatenùspraecepta sunt, non juslifi- nor. cap. 7 el 21. L'nde concludit lib. de Pec-
ceni, ut in dicta senlenliâ supponitar, el oni- culor. merilis cl remis, cap. 1 : Quia gralia
889 DE LEGlbUS. «o8

mU'aloris opeiala est in antiquis sanclis, qm- 5. Videtur ergo salis probabililer dici posse,

cumqite anteqnhm in carne Cliristus venirel, ad in aliquo sensu proprio convenire logi nova;,

ejns tamen aijuvaiitem qraliam, non ad letjis lit- p< !• praicoplasua justilicare. Ad quod explican-
teram, quœ jubere tanlian, et non adjiivare jwtuil, diiniadverlo, legoui collective sumptam (ul bic

pertinebant. Ob banc ergo raliunein spiriiiis loqiiimur) non solùm includcrc praicepia ut
graliae dicilur esse proprius legis novœ, quia obliganiia, sed etiam ut instiiuentia lalem sta-

dala est eo lempore, in quo jam aiiclor giali;i! tum legis, et talia fundamonta illius congrcga-
advenit, et reilomplionem lioiiiimini coiismii- lionis seu Ecclesiie ,
pro ([uà dalur talis lex.

niavit, graliamquc omnibus meriiit. Imù idoni Talis enim institutio positiva est, et inlcr effec-

ipse est aucior biijus logis et graliae, et idoô tus legis nunioratur, ut supra circa legem bu-

prseeipiendo siniul praebct gratiani, et vires ad mauam, et circa legem velerem explicavi, quia
prceceptinu implendum exvi talis status. Qnod non fil sine ali(iuà obligalione ad talem inslilu-
non ita erat in lege veleri, qiue seciindùm lionem servandam. llem sub propriâ lege non
illum statum prœcipere polerat, non auteni lanlùm imperium, sed etiam promissio illi an-
gratiani dare, sod mediante Ude impetranda nexa comprebenditur, tum quia accessorium
erat por Cbristiun legis gratine aiictorem, ut sequitur principale, et sub illius appellalione

explicuit Paulus ad Rom. 10. Et ex bâc dilïe- comprebenditur, tum etiam, quia sicut com-
rentià sequitur alia nimirùm
, adjutorium
, minalio est quaedam pars legis pœnalis, ila

graliae longé abundantius dari in hoc slalu, promissio est pars legis direclivae, et favorabi-
quàm in pra;cedeniibus, juxia illud Joan. 7 : lis. Uude fil, ut sicut pœna dicilur effectus le-
Nondiim erat spiritus datus, qnia Jésus nondion gis, ita etiam praemium lege promissum inter
erat gtorificatus, quod dictuin quidem esl de cfleclus legis compulandum sit, ut in superio-
speciali Spiritus sancti adventu in die Penie- ribus etiam ostensum est. Ex quo etiam ad-
cosles; tamen cum proporlione applicari po- vertere maxime oportet, ut aliquid tribuatur
test ad abundaniiam gratis; bujus status pro- propriae legi tanquàm eflectus ejus non esse
priara, quae in illo adventu significata, et quo- necessarium, ut ab ilià formaliler fiai, sicut fit

danimodôiuchoataest, utsaneti interpretantur. obligalio (ut mulli loquunlur), neque etiam ut

Et ob banc etiam causam lex baec meritô di- efleclivè ab illà fiai per se ipsam tanquàm à
citur per antonomasiam lex gratise , et lex causa proximà, et per se morali, quomodô ir-

justiûcans, et jugum suave, acsimilia, quaelegi rilalio aclùs, aut pœna, vel inhabilitas aliquan-
veteri attribut non possunt. do fit immédiate per legem, sed sufficere in-
4. Adhuc verô diflicultas superest circa banc lerdijm, ut observatione, vel transgressione
sententiam et doctrinam; nam licet quoad ea, legis talis effectus necessariô consequalur ex vi
quae affirmât de spiritu graliae, et de nccessi- legis, seu inslilulionis, vel promissionis per
latc illius, et elDcaciâ ejus ad justilicandum, et ipsam factà. Sic enim irritalio aclùs vel pœna
de largitione vel obtenlione illius per Cliri- est effectus legis, non solùm quando per ipsam
slum, et fidem ejus, et de discrimine inter ve- legem immédiate fiunt, sed etiam quando
lereni legem et novam qnoad banc parteni, fiunt per jndicom secuudùm legem operantcm.
vera sinl, rectèque salisfaciant, niliilominùs Et ratio esl clara, quia luiic etiam lex coope-
quoad aliani pariem legis novae, quae consislit ratur ad lalem effectum, sallem morali modo
in colleclione praiceplorum (quae in ralione iiiipcllendo, et movendo judicem ad illum.
propriae legis est praeeipiia) non videliir per G. Dico ergo, le^iem nov;im elium ut propria
iliam doclrinam salislaotnm, quia non vidclur lex esl jusiificare, cooperando alicpio modo ad
oraiiino ncgandum, qiiin lex gratine etiam sic justilicationem in suo génère, et non exdu-
surapia, aliquo modo juslilicet raiione sui, et dendo aliam causam, vel formalem, vel efiicien-
non lanlùm rationc adjiincli, quod est giatia, lem magis pro|)iiiquam, et propriam ejusdem
Niun si hoc polcst connnodè intcliigi, et cxpU- jublilicalionis. Piobalur primo, quia per banc
cari, non videlur nogandum, cùm ad pcrl'e- legem insiiluta sunt sacranienta, <iu;c ralione
ctionem legis periineat, et b;ec porfeclio sit talis inslilulionis babenl vim justilicandi apud
maxime consentanea excellentioe bujus legis, Deum ; ergo hoc titulo Virè ac pro|)nè dicilur
et secuudùm illani |>roprins cxpiicelur bic ef- lexbac jusiificare. Antccedens suppoiio tan-
fectus respi'clu legis nova;, et dillereniia ejus quàm cerlum ex concilio Triilenl. sess. 7, 13
à lege veleri in codera efleclu. et 14; et ex materià de sacrameniis. Conse-
quentia verô probalur ex declarationc factà,
 DE LEGIBUS. 860

quia effectiis ille pendel ex insiitulionc ,

cl notavimus, Denique (quod notandum est) cîim

iastilulio ex lege ; ergo lex est causa sal- bœc lex per se, ci quasi ex propriis proniiilat

teni moralis , à quâ pendet talis effectus. spiriiualein jusliliam sub condilione operis,
IloMi quia talis lex ( nostro uiodo inlolli- necessariô includil, vel promitlit spiriluales

geudi cl loquendi) quasi obligal Deuui ; et ne- vires, el auxilia ueccssaria, ut possinl boniincs

cessitaleni imponit justilicandi houiineni sic iujplerc opéra illa, quae ad talem jusliliam ne-

accedeatem ad laie sacranientum ;

ergo lex cessaria sunt. Tuni quia aliàs promissio sub
etiam est causa talis effeclùs in suo génère. condilione talis operis videiur ficta, etinuiilis ;

Denique declaraUir ex proportione ad legem lum etiam, quia auclor bujus legis utrumque
velercm nani illa dicilur justificâsse quoad
: suis subdilis meruil. Igilur ralione promissio-

justificationes carnis, ut ait Paulus ad Hebr. num per se perlinentiura adhanclogcmomnis

9, quia instituebat sacranienta, quae habebant juslificalio lam secunda quàm prima, el ipsum
vim tollendi ininnuulitias legis ; ergo simili juslilicalionis initium non iaimeritù potest
modo dicitur lex nova in suo ordine allioii, huic legi allribui. Et quanivis divus Thomas
justiiicare spiritualitcr, et coram Deo, quia non ila dislinclè haec omnia explicuerit, nihil

instiluil sacranienta habentia vim juslificandi. tamen borum negavil. Exislimo autem in prae-

Sic dixit Macar. ^gypt. bomil. 47 de AUego- ceplis hujus legis solùm considérasse vim obli-

riis legis. Apud illos Baplisnia sanctificabat gandi, el in dacunienlis vim consulendi, vel

caméra, apud nos aulem est Baptisma sancii oslendendi jusliliam, el sub hàc ralione dixisse,
Spiritùs, et ignis, et alia quae prosequilur. At- legem banc non juslificare. Sub gralià autem
que banc doclrinam traduntbîc Sotus, Medin., comprehendcre videiur omnia subsidia graliae,

Valent, et alii, qui non dicunt soluni boc inter- iiiler quae coaipulari possunl iastrumenta, per

esse inter legera novara et veterera, nec pro- quae conferlur, et promissiones çjus. Yerum-
pter banc solam çausam legem novam justifi- tamen quatenùs haeç etiam ad legis ofUcium et
care.sed banc esse unam ex suiïicientibus ra- inslilulum pertinent, ut declaravi, meritôetiapi

tionibus, et unam ex excellenliis hujus legis ipsi legi novai hic efifeclus in suo génère Iri-

supra veterem, et ila doclrina est verissima, et builur.

eatis consenlanea decreto Eugenii papœ in line 8. Ex quQ landem coUigo, plures spiriluales

conciliiFlorenlini. elleclus posse huic legi atiribui. Ilujusmodi

7. Deinde probatur et explicalur asserlio, sunt inprimis omnes illi, qui suai elï'ectus ga-

quia hœc lex coniiuet mu'las promissiones in- craaieaiorum, ut e&t peccaloruai reaiiasio, et
ternai justitiae et sançtitatis, sub condilione omnis sapranienlalis gralia, sive babitualis,

alicujus operis; ergo quandocondilio inipletur, sive aclualis, et characleres sacramcatorum,

juslificalio, quie medianlc lali opère compara- ac subinde potestas ordinis, qua; per unum ex
tur, rectè potest huic legi attribui tanquàm sacramealis conferlur, nam pamia hœc daalur
promiltenti. Consequenlia palet ex discursu ex vi institulionis hujus legis. ïujo cum bis
supra fado. Antecedens verô potest inprirais coaaexa est etiam potestas jurisdictionis per-

appiicari ad promissiones graliae sacramentis tineas ad forum sacramenli posiiiilentiai, quia

facias, quaî dicunlur esse de confcrendà gra- non potest iljud sacramoalum sine hàc potc-
tiâ ex opère operato, et sunt propriae legis novae. slaie subsislere, et ideô in illius instilulione

Deinde habet locum in proniissiortibus factis includilur haec potestas, seu promissio ejus ia

operibus meritoriis, quai implenlur in juslifica- geaerali respecta Eiclesiae, licet deterniinatio

tione ex merito, seu ex opère operantis : nam seu applicaiio talis potesialis ad bas vel illas

ilia Juslificalio reçlè altribuilur logi gratiai» personas lueril dependens e:^ arbilrio Chrisli,

quia per suam observalioneni jusljficat, ex vi el ex aiià peculiari iastitutione, veruaiiamea

promissionis in lali lege faclai. INeque potest illa etiam deteraiiaalio et iublilulio ad legem
hoc ila altribui legi veteri, nan» licet obser- aovani in lolà suà amplitudiîie perlinet, et

vantia illius facta ex spiritu fidej vivae, justifi- ideô hoc etiam lilulo talis potestas inter elfe-
caret per augmenlum graliae, lamen promissio cliis hujus legis computalur. Uade consequeu-
iihus juslitiœ non erat ex lali lege, ncque in Icr fit, ut lola eliain spirilualis potcslas juris-

ipsâ lege, ut supra dixi, sed eral ex merilis dictioais, quae est in Ecclcsiâ, perlineas ad

Cbristi venturi, et ila quasi pariicipabatur à ejus exiernum r.'gimea, ei status hieraichicus

lege gratiai, ratipne aucloris ejiis, quod liabet ojusdem Ecclcsiai cum perfecià monarchiû,

locum etiam in statu legis naturae, ut supra ;

dici possunl eflectus hujus le^is. Quia haec
 m DE LECIBUS. 86Î

omnia siint à Christo instiliitn, et quâdani ini- ta^ Dei sit immulabilis, quia sine suî muta'
mutabili Içgcslabilita. Kl ideo h?cc, ol siinilia di- lione polost Deus niutarcquce statuit, et ita ex
cuntur esse de jure divino legis graliœ, quam- îL'lornitate poluit habere decretura toUendi

visnon omnia seqiiè primo, et immédiate siiU oliligationem suie legis ab aliquo in tali tem-

de jure divino, ut ex propriis loois constat. poro, per quod sine suî mutatione cum illo

Dcnique alia etiam spiritualia bona, qn;« ex vi disponsarct. Ilujiisinodi ergo dispensatio pos-

gencralium promissionum lidclibus conferun- sibilis est de poientià absolut^, nam de legp

tur inter eflectus hujiis legis computari pos- ordinariâ cerlum est regulariler non concedi,
quia Deus vull homines per homines guber-
sunt, ut explicatum est. Aliqui etiam hnic logi
attribuunt omnia privilégia grali3e, et extraor- nare. Neque admiltenda est talis dispensatio,
dinaria auxiiia, et vocationes, etiam niiraculo- nisi Ecclesiae de illA constare possit , et per

sas, qu3e in hoc statu liujus legis fréquenter illam approbelur, juxta regulam Innoc. III, in

communicantur. Sed hoc licet verum ra-

sit cap. Cum ex injuncto, de Hasret. et in c. Nisi

tione aucloris hujus legis, quia hœc omnia cum pridem, de Renuntiat.
abundantissimè meruit, et ideô etiam sinl val- 2, Omissà ergo dispensalione divinâ quaestio
dè consenlanea stalui hujus non tamcn
legis, estdedispensabilitatehujuslegis per hominem,

ita propriè fribuunlur legi secundùm pro- et Iota reduciturad summum Pontificem : nam
priam ralionem ejus, cùm poiiùs supra vel ul- de caeteris non potest esse controversia. Nam
tra legem esse videantur. Pra;ter hos aulem cùm auctor hujus legis sil superior omni ho-

eflectus non occurrunt alii, qui possint huic mine, cerlum est, nullum hominem posse in
legi propriè tribui, quia haec lex nec promittit hâc lege dispensare, nisi per potestatem super-
bona lemporalia, ut talia sunt, nec etiam per se naturalem, et spiritualem à legislalore conces-
inferl Irregularitates, neque alias pœnas hujus sam, quia inferior non potest dispensare in

vitae, neque etiam irritât actus, quos lex ipsa lege superioris, nisi ex ejus voluntate et con-
naturalis non irritât, ut ex diclis in cap. 2 sa- cessione. Atque hinc cerlum est nullum tera-

lis constat. poralem principem, regem , vel imperalorem

CAPUT VI. posse in hâc lege dispensare, quia poteslas
An possit aliquis in lege nova dispensare. eorum supernaturalis non est, nec spirilualis
1. Explicatis causis etefiectibus hujus legis, à Christo concessa.Sed est merè temporalis,
diccndum sequitur de proprietalibus ejus, sed et humana, ad ordinem tanlùm naturae spe-
inter eas solùm illœ, quae ad immutabilitalem ctans ut supra lib. 5 et 4 ostensum est. Si ergo
ejus pertinent aliquà explicatione indigent : talis poteslas est in hominibus, solùm esse po-
nam reliquse, nimirùm, quôd sitsancta, spiri- test in pasloribus Ecclesiœ ; ergo maxime in

tualis, potens, seu eflectrix multorum bono- summo Pontiflce, nam in illo est suprema spi-

rum, et consequenter quôd sit suavis, et similes rilualis jurisdictio, et abeo ad caeteros episço-

ex diclis causis et efleclibus hujus legis salis pos aut praelalos derivatur , quantum expedjt
uotae sunt, et in cap. 8, aliquid addemus. Nunc Ecclesiae, et uniuscujusque niuneri et oflicio

ergo immutabilitas explicanda est, quae mula- conveniens Unde de cceteris episcopis in-
est.

tioni opponilur, et ideô duplex esse potest, si- fra Pontificem communis sensus doctorum esse

cut duplex est mutatio legis, scilicet, dispensa- videlur, nullum eorum posse dispensare in
tio, et abrogalio, quibus opponuntur indispen- jure divino evangelico, ut statim videbimus.
sabiliias, et perpctuitas, et de hàc posteriori Et ratio reddi potest, quia licet poteslas haec

dicemusin cap.sequen.; nunc prior iractanda esset necessaria Ecclesiae, non esset necessaria

est. Potest aulem scrnio esse de dispensalione, inferioribus episcopis, quia exislens in summo
vel obtincndà à Deo, vel ab homine. De Deo Pontifice sulliceret, cùm usus talis polestatis

vero nulla est controvers ia, clarum est enim possit esse rarissimus, et ideô nunquàm legi-

possc in Icgc suâ dispensare pro suo arbilrio, mus, potestatem banc esse conimissam alicui

eliam sine causa : nam si hoc potest legislaior infeiiori episcopo etiam patriarchae. Denique
humanuâ in suà loge, multô magis Deus. Imô régula juris generalis est, majores Ecclesiiç
licct homo non reçtè aut licite id faciat sine causas ad Pétri sedem esse referendas, cap.
causa, si Deus Ld faccrel, honeslissimè cl re- Majores, de Baplismo; dispensatio autem in

ctissimè facerei, tum quia est suprcmus Domi- jure evangelico inter gravissimas causas me-
nus, tum etiam quia ejus volunlâs est suprenia rilô computâtur, et ideô tota hxç queslio ad
régula bonilalls. Neque obstabil, quôd volun- ,
Pétri sedem revocitlur.
863 Dt LEGIBLS. 8()4

3. In hoc ergo pmiclo prima sententia ab- culum solvii, non ulilur poteslaie hunianâ, sed
I
solutè el indistincte affirmât, papam posse divinà, id est, divinitùs concessâ. Unde aliqui

dispfnsaie in omnibus, quae sunl juris divini, hoc etiam exlendunl ad carnale matrimoniuni
piaeieitjuàm in arliculis fidei. lia loquiiur Pa- etiam consunnnalum , et ad dispcnsationem in

noru). in cap. Proposuit, de (^iioess. pnvb. professione rciigiosà , eliamsi de jure divino
n. 20, cilans Innocent, in cap. Citm ud mona- posiljvo esse censeanl ; ergo idem dicendum
sterium, do Slalii .Monachcir. ulti dicit, non est de dispensalione in lege graiiœ. Tertio po-

posse papain sine causa dispensare in ils, quœ test ralione boc confirmari ,
quia allenlâ bu-
sunl juris divini, seniiens ex causa posse, manà condiiione, udis polestas necessaria est
el idem sentit Félin, in cap. Qiiœ in Eccle- in Ecclesià ,
quia siepè accidere polesl casus
siarum, de Consl. n. 19 et 20, ubi inier in quo oLservaiio alicujus legis divinae sil magis
alia ait, posse Pontilicem ex causa mutare nociva, vel impedial majus bonum, el propier-
formani Baplismi in banc : Ego te baptizo in ea dispensalio in illà sil maxime consentanea
nomine Trinitalis, quod refert ex Innoc. in ca. ralioni: ergo non est verisimile Chrisluni re-

i de Bapiis. in fine nu. 11. Imù idem Félin, in liquisse Ecclesiam sine bâc poteslate ,
quia
c. 1 de Const. n. 25, audet aHirmare posse secundinn legem ordinariam non possunt bo-
Papam unico verbo creare sacerdolem, di- ulines à Deo ipso immédiate pelere dispcnsa-

cendo : 8/s presbijler,S''\ne aliàsolemnitale, quod tionem , nec debent necessariô illà carere iu
refert ex Innoc, in cap. i de Sacra Unct. Lbi ni- lali neccssilate, neque obligari per posilivam
bil reperio. Addit praelerea idem Fcl. papam legem divinara cum lanlo rigore, quia non est
posse solo verbo episcopum facere, et citât consenlaneum sapienliae et suavilali divina*.

Angel. in lege 2 c. de Crira. sacrilegii, el in providentiie. Quarto polesl boc confirmari ex

1. 1, c. de sententiam passis. Eamdem senlen- usu variis exemplis. Primuni , et gravissimum
tiam tenuit Dec. cous. 112, n. 3, in fine, vo- omnium est, quia jure divino solus episcopus
lum. 1, el in dict. cap. Qiiœ in Ecclesiarum, est minisler sacramenti Confirmalionis, et ni-

n. 25, et seq. aliàs n. 44 el 45, in novis. Al!e- bilominùs papa dispensando in boc jure polesl
ganlur ctiani alii jiiristie in c;ip. 2 de Translat. boc minislerium commillere siniplici sacerdoli.

episcopi, et in 1. Manumi siones, ff. de Jusl. el Secundùm est, quia secundùm jus divinum,

jur. et in 1. 2, de Servit. Veruni est lamen Eucbaristia nec confici, nec sacrificari polesl,
pluresilloruni confuse loqui, non distinguendo nisi in iluabns speciebus, el lamen ob necessi-
inter jus naturale, el posilivum divinum. Imô tatem el carenliam vini dispensavil inlerdùm
inlerdùm loquitur de jure divino legis veteris, ponlifex, ut in solo pane conliciaiur, ut aliqui
ac si nunc obligaret ; Sîepè etiam indistincte referunt , el seqiiunlur, quos reluli in 5 tom.
loquunlur de dispensalione el interpretatione, 3 p., disp. 43, secl. 4, et sequitur Turrec. in
quas nos poslea distingnenuis. Nunc verô inlel- c. Comperiinus, de Consecral. dist. 2; Anl. 3
lectà hàc sentenliâ de proprià dispensalione, et p., lit. 13, c. 6, § 1, et nonnulli alii moderni.
de proprio jure divino positivo legis novœ, Terlium exemplum addi solel de dispensa-

fundari polesl. lione in resideniià episcop. quae etiam est de

4. Priniô in verbis ("hrisli M;itlli. 10 : Qmnl- jure divino.

cumque ligaveris super terrain, crit ligutum et in 5. Propler baec auiem fundamenla nonnulli
celis; et quodcumque soUeris super terram, crit ibeologi licet non admittanl cum jurisperilis

solnlum et in cœlis. Nani ba.>c lani generaliscon- poiestatem dispensandi in toto jure evangelico,
cessio nibil excliulit, quod secundùm reciam el omnibus praecepiis ejus, nibilominùs admit-

r.itionem possit subsisiere; bujusmodi autem luni in aliipiibus posse cadere dispensationena

est haec polesias, ut oslendemus ; ergo non est pontiliciam. lia Cano Releci. de Pœnil. p. 5,

facienda haic exceptio , vel limilalio poteslaiis ad finem, el sequitur Sanc. libr. 8 de .Matrim.

pontiliciae. Secundo, ex illis verbis colligimus disp. n. G. Il auiem cerlam aliquam regulam
poU'slatem dispensandi in juranienlis el volis, consliluant, dislingiiuut diiplicia praecepla di-

et in malrimonio ralo, et vinculo spirituali in- vinà ;

quaedam sunl, quorum observalio nun-
ier episcopum et Ecclesiam sponsam suam quàm polesl in parliculari non esse magis

quod esse juris divini, sentit Innoc. III in cap. expediens sine impedimenlo majoris boni,
Inter corporalia, de Translat. episcop. et ratio- qualia sunt praeceptum confessionis, et Ba-
iiem reddit, quœ in loto jure divino locum plismi, item prœceptura uiendi in sacramento

habel, scilicei, quia quando Pontilex illud vin- foriuâ prîescriplà. Alia sunl, quorum observa-
 LM.lBl*. 8ilf..,

lio iii parlioulari cûsii polcst impedirc majus vert: absolval, eiiam faciendoex ailriioconlri-»
spiritualc bomini, ul siiiil (ail Caiio) volum Uim. Iloni ubi dnosl viniiin, dicilur [papa posse

cl juraiiuMilmn , Saiic. vcrô adliibet iliclmn dispensare, ul sine iilo fiai sacrilicium, quia ita

oxenipltim de consccraiionc in uiià spccio. videiiir expcdiri communi bono alicujus na-

Priora ergo praecopla dicunt esse indispcnsabi- tionis; ergo si alicuhi desil tritlcum (ul re

lia , quia in cis nulla polcst occurrcre ratio vcrà in niullis remolissimis provinciis déesse

dispensandi, cl consequcnlcr nec poleslas pio dicilui) polerit papa'conccdere, ul in pane hor-
illis dala est; posteriora verù dicunt esse dis- deaceo, vel ex quàcumquc farina, qu?e ibi invc-

pensabilia propter conlrariam ralioncm, cl niri possit confeclo , vera consecratio fiai , ne
l'undamenla supcriùs adducla. aliqua provincia lanto bonocareat, sicul Me-

6. Si quis lanicn roctè considerel, haec po- lanchton dixil , Ruthenos carenies vino posse
slerior opinio non diflerl formaliter à prœcc- consecrare calicem in aquâ melilâ ul refert ,

denli, sed quasi niaterialiter, licet auctores ejus Bollarmin. 1. 4 de Eucharisliâet de , c^p. 2i ,

aliud intendant. Declaratur, quia eiiam juris- quibnsdam aliisseptentrionalibushœrelicis vino

periti docent , inlcriorem non posse dispensare carenlibus à fide dignis audivi, dispensare se-

in lege suporioris sine causa, et ideô licct id cum vol inierprelari, ut loco vini cervisiam, id

facere lentct , nibii lacère : unde necessariô est, poium ex aquâ el hordeo, et aliis rébus
etiani docenl legeni Christi non esse dispensabi- confectum, in sacrificio apponanl. Ilaec aulera
leni ab honiine sine causa , el Ponlificem non et similia absurda sunt , el incredibilia secun-
habere hanc potcstateni. Hoc auteni idem di- dùm principia lidei, et veram theologium.
cere lenenlur auctores secundae sentenliic ,
7. Est ergo terlia, et communis theologorum
nec enim dicere possunt Christum dédisse scntenlia, absolulè negans legem Chrisli divi-
Pontifici poteslalem dispensandi in tali vel lali nam esse dispensabilem , etiam per ponlilicem.
lege, quia in illis prsescicbat ,
posse occurrere lia supponil ubique D. Thomas 2-2, quœsl. 88,
légitimas causas. Nam Clirisli concessio gene- arlic. 10, in leriio argumenlo cum soluiione,
raliter facta est , ut constat ex verbis ejus ;
el 1-2 , q. 97, art. 4 , ad 5. El specialiier docet
nullam ergo legem in pariiculari designavit ;
de Ponlifice , non posse dispensare in lege

sine fundamenlo ergo hoc excogilaretur, aut nova in quodlib. 4, art. 13, et quodiib. 9, art.

fmgerctur; ergo si Christus dédit aliquam po- 15. Idem in 4, dist. 27, q. 5, art. 3, ad 2, ubi
teslalem ad hanc dispensalioneni , fuit ad dis- solùm excipil ea, quse sunl de instiluiione
pensandum in quàcumquc lege suâ , si causa Aposlolorum, quae quodammodô soient divina
rationabilis occurrerel. Et hanc voco formaiem appellari, non tamen propriè pertinent ad legem
convenientiam diclarum opinionum. Maierialis novam ut divina est, el ita exceplio illa firmat
autem dissensio erit , an in lali , vel lali lege regulam generalem , quôd papa non possit in

possit sufficiens causa occurrere ad dispensan- lege Christi dispensare. Idem tenent communi-
dum, in quâ re potesl esse iniinila varielas, ter Thomistce supra dicla locaD. Thom.1-2, et

neque ab illis aucloribus assignatur probabilis 2-2; elSololib. 1 de-Juslil. q. 7, art. 3; Ledes.
régula ad id discernendum. Nam si causa suHi- in 4, 2 p. q. 4, art. 6; el idem aperlè docet
ciens est ,
quôd in pariiculari casu majus spiri- Cano li. 2 de Locis c. 18, ad 4; Catherin, lib.

tuale bonum per legem impediri videatur, vix 6 contra Cajet. c. 2; el Turrecr. in Sum. de
cogilari poteril Icx aliqua Cbrisli , in quâ non Ecclosià, c. 107; Major, in 4, dist. 2i, q. 12 ;ct
possit occurrere légitima causa dispensandi. l,t Almain. lib. de supremà potestate Ecclesiae, c.

V. g., lex Christi est : ?iisi quis renatiis fuerit ex 3; Salm. tract. 01 in Acia in 4 et 5 differenlià
aquâ, etc.; in casu ergo, in que deest aqua, vi- inler jusdivinum et humanum:ubi indistincte
delur illa lex cedore in spirituale nocumenlum loquilur de jure divino nalurali , el posiiivo.

parvuli ;
polerit ergo dispensare papa , ut in Idem tonenl sunnnistoi communiler ver. Papa,
sirailibus casibus verba sulliciant ad conferen- pr;ieseriim Sylv. q. 16, Covar. in 4 Decrelali.
dam graliam parvulo in nomine Patris, el Filii, 2 p. cap. 6, § 9, num, 4, ubi alios allegat. Et
et Spiritùs saucli. Simile esse potesl de lege huic sentenlise favenl multa décréta, 2.^, q. 1,
Chrisli, ut solus sacerdos possit absolvere à pniîsertim cap. Sutit quidam, el duo sequentia,

peccatis , nam ubi deest sacerdos, si lex illa in quibus dicilur contra slatuta Patrum nihil
striclè servanda sit, videbiiur multorum salus posse condi, vel mulari, etiam per sedisApo-
impediri ;
polerit ergo dispensare papa , ul in siolicse auctoriiatem , quod necessariô débet
similibus casibus diaconus, vel eiiam laicus inlelligi de slalulis Iradilis ab Aposlolis ex orç
86Î DE LEO IBUS. 868

Cliristi. El Ha Léo papa Epist. ÔO , cap. 1 , ei illa intelligamus datam poteslatem ad solven-

habetur in c. ull. dist. 14, disiiiiguit quaedam dum jus divinum. Tum quia sub generali con-

slatula iniinutabilla ab aliis, quaî pro varielate cessione non soient venire ea quae magnam
teniporuin iiiutanlur; priera ergo inlelligil esse specialitalem habent , et quae verisimililer non
divina; posteriora auteni buniana. esset superior in particuiari concessurns ; talis

8. Ex quo polesl optinia congruentia pro hâc aulem esset haec polestas. El ideô nolanler
seulentiâ sumi. Nam convenienlissimuni fuit dixit D. Thom. 1-2, q. 67, art. 4, ad 3 : Quœ
esse in Ecclesiâ Cbristi aliqua praicepla ila sunt à Deo, mllus potest dispensare nisi Deus;
imrautabilia , ut per homineni dispensari non tel is, cui ipse specialiter committeret ; oportet
possint; ergo talia censenda sunt illa, quae ad ergo ut talis commissio specialis fleret. Tura
legem à Christo inslitiitani et latam pertinent. eliam, quia ibi lanlùm intelligilur concessa po-
Ânlecedens patet ,
quia hœc Ecclesiâ seniper lestas, quae futura erat in aedificatlonem , non
débet esse una, et ideô observare etiam débet in deslructionem ,
juxta sententiam Pauli 2
uniforniitatem , non solùni in fide , sed eiiani Cor. 15, polestas autem haec potiùs essel in
in religione exleriori, et in substantialibus ri- deslructionem quàm in aedificalionem, ut dé-

libus suis, quia (juxta sententiam August, supra clarai ratio prior. Et vel maxime ,
quia si illa

relatam) non potest aliter humana congrega- verba ila extendantur, inlelligenda erunt de
tîo in unum corpus religionis conjungi; sed polestale dispensandi in omnibus divinis prae-

haec slabiliias, et unitas Ecclesiae sine prsecep- ceptis,quod incredibile est. Et sequela patet
tis dicto modo immutabilibus convenienier ex vi ejusdem dlslribulionis , et ex discursu
conservari non posset : ergo. Probatur minor, facto, quia nulla conveniens ratio assignari

nam si per dispensationes possent fundanienla potest ad dilforenliam vel exceplionem aliquam
Ecclesiae labelactari , aut varialionem aliquam faciendam. Tum denique quia explicare quid
recipere in diversis partibus ejus, discursu sub illis verbis continealur, maxime perlinet
lemporum îanta fecla esset mulaiio , ut vix ad ipsos ponlifices successores Pétri ; al ipsi

Ecclesise unitas agnoscerelur; ergo oportuil ponlilices in se banc poteslatem non cogno-
haec praîcepta quasi lundanientalia , ut sic di scunt, ut constat ex canonibus supra citalis, et
cam, esse prorsùs invariabilia, et indispensabi- quia ubicumque agilur de jure divino, si de
lia. Unde facile probatur prima consequeniia. illo constel, dispensare refugiunt; imô etiam
Nam ideô Chrislus Dominus aliqua specialiier, in praeceptis , vel instilulionibus aposlolicis
et in particuiari determinavit, et prœcepil, ut dillicilè dispensant argumenlo cap. 2 de Biga-
in illà non posset cadere bumana mut;.tio, ut mis; ergo nulhim relinquitur fundamentum
patet de praecepto Baptismi, et sirailibus. Ergo sulTiciens hujus concessionis, seu potestatis.
consequenter censendum est omnia, quae ab 10. Haec ergo sententiamihi maxime probatur.
ipso praecepla sunt, talia esse, tum quia solùm Ul aulem, et magis eam cxplicemus et objec- ,

specialiter praecepit ea quae ad fidem et sacra- tionibus salisfaciamus, distinguamus inprimis

menta pertinent, ut supra declaratum est, haec inler propriam dispensalionem, quae obligalio-
aulem omnia pertinent ad substauliale Eccle- nem supponit, etiam in particuiari casu , in

siae fundamentum ; lura etiam ,

quia non est quo illam auferl, et inlerprelalionem ,
quae in
major ratio, cur quaedam sinl dispensabilia, et particuiari casu non supponil obligationem
non alia^ nec potest hujus diversilatis conve- sed dubium ejus , et ila non lollit obligatio-
nions assignari régula, ut circa lertiam opinio- nem, sed dubitationem, declarando in lali casu

nem declaratum est, et magis patebil ex se- non fuisse nienlem legislaloris obligare. Dicta

quentibus. ergo senlenlia praicipuè loquitur de dispensa-

9. Ratio autem à priori hujus sententiae est, lione; nam interpretalionem aliqui exauclori-
quia inferior non potest dispensare in lege su- bus ejus admillunt , ut Major Ledes., Covar.,

perioris, nisi ab eo habeal specialeni potesla- et alii non neganl, et videtur consenlaneuni
tem. Et ob banc causam in legem veterem superiùs diclis de inlerprelalione in lege ve-
dispensatio non cadebat quia erat lex Dei, et leri. De utrâqueergo dicendum est. Priùsverô
Deus non dederal poteslalem talem bominibus. ilerùm dislinguendum est juxta superiùs dicta
Atverô etiam in lege nova non est data bomi- inter insliluliones à Christo faclas praecisê

nibus lalis polestas, neque etiam Pelro; ergo spectalas, et inter praecepla positiva de usu

minor palet,',quia verba illa generalia Qiiodcutn- : rerum sic inslilutarum. Priores sunt monar-
(jue solveris, et ligaveris, non sulliciunt, ut per chia Ecclesiae spiriiualis cum suo ordine hie-
m DE LEGmu&. m
ratcliico, 6t cUfrt lalibità sftcranieniîs ; et sacri^ siimmA ad ttîa ï'éduc•unl(j^, scilîCêl baptisttii

ficià poslcriora stint prxccpla ohlig.intia ad confcssioni» , et eucliaristist;; nam de cônlir-

usuni aliqtieni, vol obscrvanliani laliiim rcriun. matione et exlfenul unttlone l'es est dubia ;

Qiiîe duo in rigoie diversa siiiit ,

ul snpra iio- tamen si admitlaiilur, eadem erit illarum ra-

lavi, et ideô In prccscnti potcstdubilari, ulrùni tio. In matrimniiio antem et ordine non inve-

eaiiidcm vcl dlvcrsam rationeni siibcanl. nitur obligatio, liisi ex causis exirinsecis in

11. Oico cv^n priniô : Prcccepta positiva logis parlicularibus caSibus orîaluf* , et lune magia

graiix nullam dispcnsalionom noc inlorprcta- erit ex jure nalurae, vcl ex prreceplo bumano ,

tionertï per ihodam epiikioc admillunt. Loquor quàm ex jure divino posilivo. Alverô circa
illa prseccpla sacramentorum non babel locuni
dé pfcecoptis positivis, quia ex institutionc
sâcratnontoriiin logis novaî intrinsecè scquiin- dispensatio Ecclesise, quia sunl de mediis ne-

luraliqua}obligationcs,qiK'o cxliypotliosi perti- cessariis ad salulem, sallem duo prima , et de

nent ad jus naturale, Ut supcrioribus laclum eucbaristià idem docent multi, vel sallem tanlà

nunc non aginiuS, sed dicetnus est illius nécessitas, ul Cliristus dixcrit : Nisi
est, et deiiîis
iuferiiis. Sic orgo prior pars de dispcnsalione manducavcrilis carnem Filii hominh, etc. ; banc

satis probata videtur in lundamentis tertise ergo necossitatem non potest Ecclesia immu-

sententiae. Et breviter potest ifa declarari tarc, ut palebil facile applicando diversum fâ-»

quia in legé nova pUra prœcopta positiva non etum de lide. Et deeiaralur ampliùs sisiendo

sunt nisî vcl de fide explicita, aliquofum my- in necessitatc prtfecepti ciljuscumque sacra-

sleriorum nostrae religionis vel de usu quo- menli ,

quia omnia bsec praecepla aflirmaliva
,

rumdani sacramcnloruni, vel etiam sacrilicii sunl, et ita non oblig .ni pro semper, ?cd pro
;

in hcec aulem non cadit ûliqua dispensatio certis temporibus ,

qute nunc brevitatis gratift
;

ergo. Major stipra probata est. Minor induc- vocare possumus arliculos necessitatis; nunc

lione ostendilur. Nam praeceptiim fidci, quate- enim non agimus de dcterminatione tempofi?
nùs divinum est, solùni est de illà lide qux' est quam addil Ecclesia nam in illà cerium est ,

necessaria ad salulem; sed in bâc lide non ca- posse eamdem Ecclesiam dispensare igitur ex- ;

dit dispensatio quia non potest Eccicsia mu- tra ariiculum neccssiiaiis, nulla est necessaria
;

tare média ad salntem necessaria , neque illa dispensatio, ut pro lune possit non impieri

siipplere, omninô dcsinl. L't palet in

si par- praeceplum sine culp!li ,
quia pro tune non

vulo, qui baptizari non potest, et in ipsà lide obligal. Daio aulem articulo necessiiaiis , vol

sic deeiaralur. Nam , vel boiiio polcst scire, et dalur conmiodiias nioralis sine notabili impe-

explicité credere omnia quai es prœceplo di- dimciitô, vol pcriculo ad implendum praece-

vino sunt necessaria ad sahitoin, vol non po- plum diviniiui, el tune nullum babet lociim

test. Si potest, non potest Ecclesia dispensare disjionsatio bumana , esseï enim contra omnem
cum illo , Ut non tenéàtur , vel ut sine tali fide rationem, el contra divinam voluntatem. Aul

salvctur, ut est pcr £C notum. Si verô non pro lune non occurrit occasio possibilis sim-*

potest , Vel nihil omninô supornaturaliler pliciter, ut quia deest saccrdos , et lune non
cfedere potest, vol sallem poiést alhiiiid, quod est necessaria dispensatio, quia sine illà excu-
de l'ado crédit. In priori casu impossibilis est satur culpa , et illa supplere poiest necessiia-
dispensatio, proptei* raiiouem faclam quôd ,
lem medii, nisi per vôium et desideriuih in-
Ecclesia non potest supplofe rcmedium neces- digentissuppleatur. Aul denîque impossibilitas

sarium ad salulem. In al te ro ver 6 casu, si est lantùm moralis , ut quia est periculum vitae

ignoranlia Sit invincibilis, poierit fortassè ho- aul perniciosie oommunicationis cum baerc-
mrt salvari cum illâ fide, non propter dispen- lico, vel quid simile, et tune aut impedimen-
sationem Eeclesiae , séd qiiia illa Jides potest tum Ipsum inlrinsecè, él per Se alfcrt excusa-

por charitatom operaii, et Douiu snpor omnia tioiiom , et lia non liabol locum dispensatio,
diligero, quab dilcciio in voto continebit om- impedimentum per se non suffieit
vol cerlè, si

nem fidem ignoratam, qui niodus crcdendi ad excusandum nec dispensatio humana po-
,

sufficit in rationc medii scoundùm divinam le- loril lolloro obligatlonem; esset enim lune irra-

geni. Si verô ignorantia sit culpabilis, non po- tinnabilis, in negolio speclante ad salulem ani-
ierit ignorans excusari à culpà propier dispen- ma', et por jus divinum dotorminalo. L'ndeusus

Sàlionem Ecclcsiai, ui per se palet. talis disponsationis iuaudilus est in Ecclesia.

12. Deinde probatur idem de prSÈceptis po- 13. Illnc verô potest sumi objectio contra
sitivis circa usum sacramentorum ,
quîe in alleram partem de inlerprelalione : nam in
87 t>K IJ GIBUS m
eo casu de inorali impedimenlo si res sii du- cranduni; ergo nîsi sint facta Juxta hahc insti''

bia, sallem habet locum interpretalio. — Ro- tutionem non erunt instrumenta Chrisli née
, ,

spondeo conccdcndo habore locum inlerpre- continebunt graliam nec virlutem ethciendi ,

lationem doclrinaleni, ul sic dicam non verô , illam. Quia tune nec Christus dat illam , quia
interpretalionem per modnm epiikiae (juani Icx et promissio ejus est determinata ad suam
solam in conclusione negavinms. Cùm enim instilulionem, neque homo purus potest talem

prsecepia haec sint aflirniativa sine ullà lempo- virlutem dare , ut per se constat ; ergo nec
ris determinaiione , niiila excusatio ex aeci- polest dispensare in tali inslitulione. INam
denlalibus circumslanliis vel occasionibus pro- oporterel per lalem dispensationem lieri, ut
veniens est conira forniani verborum praecepii, aliquod opus vel dicium prœter instilulionem

ncque est exceptio à generalilate illius, et iia Chrisli haberet significalionem et vim sancli-
non est epiiliia, neque emendatio legis, sed ficandi , quam habet sacramentum Chrisli

poliùs est inlerpretatio de vero sensu legis quod est manifesté impossibile, ut probatum
quam voce doclrinaleni, quae in prœcepiis est. Quocirca dictum illud canonistarum quo-
etiam naluralibus aflirnialivis locum liabet. El rumdam ,
posse pontificem solo verbo facere

talis ferè est in prœsenti, quia quando praece- presbyierum , vel consecrare episcopum , ilem
ptuni divinum absoluté praecipit, et non dé- illud ,
posse dispensare in omnibus praeter ar-
terminât tempus , neque per legem humanam ticulos lidei, apud iheologos improbabilia sunt,
determinalur, tune relinquilur naturali ra- quia papa non habet potestatem excelleniioe ,

lioni, et discursui , ut pensatis omnibus cir- sed alligatam sacramentis, quoad effeclus eo-
cumsiantiis discernât, an hîc et nunc urgeat rnm, et ad diclam insiitutionem quoad eorum
talis obligatio , et hoc judicium vocamus do- essentiam; de duabus verô inslantiis, quse in
ctrinalem vel prudenlialem interpretalionem , conlrarium allerebantur , infra dicemus.

quam autheniicè quidem possunt facere soli 15. Deinde oslendilur conclusio in inslitu-

pastores Ecclesiae, privatim verô etiam viri lione reipublicae ecclesiasticai , qualenùs pecu-
sapienles. liarem unitatem mysticam habet ex inslilu-
secundo :LcxChristi, ut inslituens,
14. Dico tione Christi , qu3C institutio in tribus vel

seu insiiiutio ecclesiastica, f;)cta immédiate ab quatuor condilionibiis videtur consistere ,

ipsoChristo, etjuresuo slabilila, non recipit primo ,

quôd ejus congregalio sit universalis

dispensationemperuilampotestalemhumanam. ex universis mundi hominibus , quantum est

Haec est conmiunis tbeologorum senlentia , ex se; secundo, quôd ingressus ad illam sit per
lum in locis cilalis , tum in locis specialii)us, fidem explicilam Trinilaiis in Bapiismo pro-
ubi traclani de niateriis et lormis sacramento- fessa m ; lerliô, ul in eà congregenlur omnes
rum , et de liierarcbià ac monarchià ecclesia- sub uno capiie Christi vicario , et sub talibus
stica. Et rnihi videtur non minus certa quàm signis sensibiiibus sacrihcii et sacramentorum ;

praecedens, potesique simili modo probari, Quarto, quôd inlra illam sit ordo hierarchi-
primo inductione in inslitulione sacramento- cus lam secundùm poleslalem ordinis ,
quàm
rum solùm enim
: sunt à Christo institutaquoad seciindùm poiestatem spirilualis jurisdiclionis.
substanlialem formam , et maleriam, et mini- Sed in tolâ hâc instilutione nihil est quod per
strum necessarium; bis enim tribus perliciun- dispensationem possit mutari, qualenùs ad jus

tur, ut dixil concilium Florentinum in De- divinum speclat, ut unicuique perse facile

creto Eugenii, et quoad illa onmia sunt à palebil dibcurrendo per singula. Scio, graves

Christo instituta, juxia deiinitionem conc. doctores dicere, jurisdictionem sacerdotum

Trid. sess. 7, c. 1 de Sacram. in génère. lïanc in foro pœnilentiai et episcoporum in foro

autem insiitutionem nulius homo immutare externo Ecclesiae esse de jure divino , et ni-

polest, Juxta sentenliam omnium theologo- hilominùs posse per pouiificem restringi ,

rum. Et congruenlia supra addueta est mora- vel ampliari inlerdùm per jus ordinarium , et

liter evidens, quia haec sunt quasi fundamenta aiiquando per modum dispensationis , seu pri-

Ecclesise visibilis Christi, quibus mutalis fie- vilegii. Verumtamen senlentia parùm nobis
ret in eà magna substanlialis muiatio conira obsiat, quia non credimus esse veram, neque
manifestam intentionem inslituentis. Deinde consequenter loqui. Secundùm illam auiem
est oplima ratio quodam modo pliysica ,
quia diccndum essct hoc jus diviimm ila esse spe-

Christus medià inslitulione suà dédit virlutem ciaiiler inslitutum ,

propler necessariam sub-
bis sacramcntis ad sanctificandum vel conse- ordinalionem inferiorum cura suo capiie , et
87S i)E LEGIfilS. s: 4

propler convonlonlom usum infeiiorib jhiIn- ;

luiae, et ideô non polest ampliari vel re^lrillgi

dictionis. Quaiiiqno liX'C ralio potiiis probal ultra vol cilra vcrba inslilulionis. Et explicari

jnrisdiclioncm non fuisse jure divino inlerio- potestralione supra insinuata , quia voluntas
iil)iis colhilani, sed lioc fuisse (Oirunii-sum su- instiluenlis de fado limilaUir ad vcrba insti-

prcmo vicario tanquàiii lideli dispensatori. Uilionis, ita ut exlra illa nulla sit fauta insti-

Posset eiiani dici secundùm illam sontcnliain, tutio; ergo illa interprolatio non habet funda-
jurisdiciionom illam quae daUir jure diviuo mentum in volunlale instiluenlis; ergo nullu
esse laniùm in liabitu, et liane non limitari modo polest locum habere. Solùm ergo ad-
necaiiferri in se, sed tantùni in nsu , (iiiale- milli polest inlerpretatio doctrinalis, ad dis-

nùs ei niateria applicatur , vol subtrahilur cernendum quid sub institutione comprehen-
quod non est factura per divinum jus, sed ho- dalur, quai independens est ab extrinsecà ne-
niini est commissum. Sed reverà illa quoe vo- cessilale vel occasione ; inlerpretatio autem
calur jurisdictio in hahitu, non est aliud quàm addcns vol minuens instilulionom pcreplikiam,
polestas ordinis, vel consecrationis et juris- proptor accidentales casus, essot poliùs cor-
dictio propria in actuali snperiorilate consis- ruptio, et infinila tiaberct incommoda.
lit ,
quae confertur , cùm applicatur materia 17. Secundo infero, eliam circa prœcepla
quoad personas subdiioruni , et ila illa est col- ex nalurà rei inclusà , in iiislilulione non ha-
laiio jurisdictionis, qiiaî immedialè pcr lionii- bere locum dispensationom , vel propriam in-
neni fit, non p-er divinum jus. Ilaque soli terprelationem. Hocprobari polest ratione su-
sumuio ponîifici daiur jurisdiciio immediata pra faclâ, quia hœc prœcepla sunt juris natu-
ex vi juris divini, et ideô nec auferri, nec di- ralis, supposilâ inslitutione ; injure autem
minui polest per Iiominem, respectu verô naiurali non cadit dispensatio, neque epiikia
alioruui jus divinum solùm in generali statuit, propria. Declaralur exemple, quia ex institu-
ut in Eccîesià sinl pastores ,
qui vocentur à tione sacramentorura nascitur obligatio acce-
ponlilice in paricm soUiciludinis, impertiendo dendi ad illa cum débita dispositione, ut san-
illis junsdiclionem unluscujusque muneri con- cla sanctè iracienlur. In liAc cigo obligatione

venieniem. Pariicularis autem jurisdiciionura non cadit dispensatio, nec interprétai io mi-
disirilmtio vel insiilutio non potuil convenien- nuens illam naluralem legem.Nani licetpossit
ler iamiedialè fieri per jus divinum sed per , Ecclesia interpretari , an talis vel talis di?po-
honiinem debuit licri, ideôquo loin varielas qu^ silio siifliciat, non lamen polest interpretari
in hoc génère reperilur in Ecclcsià , vel non quôd pro aliquo casu vel necessiiate sufficiat
est dispensatio propria in aliquo jure, sed est illa dispositio , quae non salis sit ut saucta
adminislralio quaedam spirilualium bonorum , sanclè iracienlur. Alque eadeni est ratio de si-

quœ lalo modo vocatur dispcnsalio mysterio- niilibus prîcceptis. Et potcst hoc confirmari ;

rum Dci, vel si aliqua sunt in hoc génère pro- nam ha'ic praicepla ordinarié sunt affirmativa,
pria privilégia, continent dispcnsationes pro- quia, ut supra cum Victor, dicebamus, iu
prias in jure ordinario ecclesiastico , non jure loge nova non sunt specialia pran.cepta nega-
divino. liva ; in pr.-eceptis aulcm alTirmalivis praeser-
IG. Ex quo ulteriùs colligo , nec propriam tim naturalibus solùm habct locum inlerpre-
inlerprotalionem per modum epiikiae liabere tatio circa tempns, pro quo obliganl, vel non
locum in hàc institutione quoad ca quae reverà obligant cum his vel illiscircumslanliis, in quâ
sunl de jure divino, id est, non solùm non inlerpretatione opiikia non intorvenil, ut de-
posse dispensare papam , ut in sacrificio con- claravi. Possunuisque hoc excniplo exponere :

secretur sanguis in alio liquore prêter vinum, nam sacramonlo Eucharislia; adjuncium est
verùm eliam nec posse interpretari, aliamma- praeceplum prxmillcndi confessionem anle
leriam sufficeie in quocumque casn necessiia- communionem, sive illud sit jur.'s divini na-

lis, et sic dealiis. Ralio e?.l, quia in his quïe luralis , vel.posilivi, sive humani, de quo rectè
csscnlialiter pendent ex inslilutione qu(jad si- iiilorprelanmr non obligarc , non exislente
gnificalioncm, vel quoad elficaciam , seu col- copia confessorum ,
quaî non est epiikia , sed
laiionem alicujus virlulis , vel poteslalis non condilio ex naturâ rei intrinsecè incliisil in
Label locum amplialio, vol restriclio perepii- lali praecepto aftirmativo, quam proplerea ad
kiaiii , quia insliliilio debi-t esse omninù deli- lollcnda dubia expresse adhibuit coiicilium
nila, et quasi in indivisibili consislens, quia Tritlenlinum scss. 13, canon, ult.

in illo ordine constiluit essentiam rei insti- 18. I>ices, in lege novA etiam esse aliquo
TH, XllI.
m DE LEGIBUS. 876

praîoepta negalîva , (juic înlcrdùin reqni- sacramcntum. Unde , si hoc aftirmativum ser-
riiiil inlcrprclaliononi , ut non dandi sacra- vetur in aliquo casu sine illâ negatione , lune
mcnlum indignis, non accedcndi ad sacia- non obligabil pncceptum negativum, quia
mentuin in peccato morlali, et si quaî sunl solùm obligat quaienùs necessarinm est ad
similia. — Respondco in hâclegc, ut supra servandum allirmativum prœceplum , et ita

dixi , non esse pra'cepla negativa , uii(iue illa interprelalio directe est in praceplo allir-

pura, et per se primo ac direclè iniposila pcr niativo, quœ non est pcr epiikiam ut décla- ,

posilivam proiiibiiioneni; esse lanien aliqua ra vi. Et aliud exemplum subjicicmus solvcndo
pra.'eepla negaliva consequenlia ad alia aiîir- argumenta.
nialiva , vel intimé conjiincta positivai, et ut 20. Priniuni ergo argumentum contrariée

sic dicam, alliimaliva; insliUilioni aliciijus sentcnlia! sinnplum ex vcrbis Chrisli : Quod-
sacranienii, vel sacrificii, vel alicujus nnine- amique ligaveris , etc., solutum jam est expli-

rls , et tune negativum prœceptum per allirma- cando dicta verba, et ostendendo, sub illâ ge-
Jiviun, in quo fundalur, rogulanduni est. Et noralilatc non coniprehendi dispensationeni in

liinc est, ul talia pra^cepla negaliva inlerdùm legibus ipsiusmcl Cliristi, nec illam extensio-
sint adeô inirinsecè mala, ut nullum recipiant nem esse traditioni Ecclesi* conformem, nec
dispensalionem , nec epiikiam. Taiisque est ralioni consenlaneam , cùm sit contraria sta-

proliihitio faila cont'essori , ne secretum con- bilitaii ejusdem legis Chrisli. Neque exempla,
fessionis rovelet. Nam in hoc praeceplo nulla quœ afferuniur in secundo arguuieuto de ju-

cadil interprelalio , sive intelligalur ut speeia- ramentis, votis et malrimonio ralo, sunt
liler adjunclum <'\ volunlaie Chrisli lali sacra- similia, quia cùm illa dispensantur, non rela-
menlo, sive (quod probabiiissimum est) tan- xatur aliqua lex divina , sed materia ejus
quàm inirinsecè consequens ex lali inslituiione sublrahitur, ut in lib. 2 atligiuius, et latiùs in
et nccessita'e concessionis, ut lalè alibi dixi. tom. 2 de Kelig. Et idem dicendum est de
Et hoc exeniplum valdè confirmât djcirinam dissolutione vinculi inler episcopum et Eccle-

datam ; nam , si admiiialur dispensatio , vel siam ; nam etiam ibi supponitur vinculum
interprelalio epilki* in praiceplis cvangelicis, humanà volunlale conlraclnm , et ex eâ paite

non essct dilhcile illam extendere ad lioc dissoivi potest per voluuialem superiorum
praîceplum ,
quia etiam possunl ocourrere quamvis ad hoc etiam necessaria sit poteslas

gravissimifi causa) , et occasiones perlinenles divina, id est, à Deo concessa. Exeniplum

ad connnune bonum ; in hoc aulom admiui autem de malrimonio consummalo non adniit-

non potest, ut est certum ; ergo neque in aiiis liiiius; quia jam habet ex divino jure nalurali

simpliciler latis admiitenda est. Sicut eiiam vel positivo niajorom firmiialem, quàm huinani
ex inslituiione sacramenti sequilur obligalio conlraclus. Vinculum autem so!Bninis profes-
non ponendi obicem sacramenlali gratis*, quai sionis religiosaî non habet à jure divino, sed

adeô est intrinsecè necessaria , ut opposiium tanlùni ab ecclesiaslico spccialem firmiialem.

nunquàm possit esse licilum per uUara dispen- Terlium item argumentum ex raiionesumplum
salionem vel inlerprelationem. facile ex diclis solvilur : nam praecepta posi-
19. Aliquando verô prœceptum affîrinativum tiva legis gralia; sunt paucissima , et per se et
conjunclum alicui inslitulioni, seu consequens directe non sunt negaliva, sed allirmativa, quae

illam , taie esse potest , ut negativum praî- ex eodcni jure divino positivo non habent
ceptum in illo fundalum non sit omninô abso- certi lemporis determinationem , et ideô ad

lulum, et universale lanquàm de re intrinsecè occurrenduni casibus occurrenlibus quantum

inalà , et tune quamvis habere possit locum pro explicandà obligaiione necessarium est
aliqua interprelalio, non tamen propria epii- suffîcil interprelalio doclrinalis ,
quae in Ec-

kia , sed doclrinalis , et orta ex praecepto clesiâ perlinet ad claveni scientiae, et non
allh-malivo, in quo illud negativum fundalur. nocet legi , nec relaxai illam. Quod verô spé-

Exemplum adhiberi potest in prsecepto non cial ad inslitulionem vel necessiialem niedii,
communicandi cum conscieniià peccali nior- non oportuit adniitlere dispensalionem vel

lalis sine praîvià confessione, quod directe exceplioneni propter vitanda incommoda prl^

allirnialivum est juxta superiùs dicia. Vel vata, quia non potcral hoc fieri sine majori

HK'liùs in pra^copto non dandi Eucharisliam incommof'o boni communis; et est contra

indigiio, aul furioso ,

quod revorà fundalur in naiurani et lirmitalem inslilutionis ,
quai pos-

alfiriuaiivo praeceplo reverentcr tractandi taie set illâ occasione multùni alterari et perverli.
877 DE LEGIBUS. 878

21. Ad prinnim autcm exempluni, (luotl in minus tamen quia res est gravissinia, cl valdè

quarto arguiiienlo coiilra lioc allerchatur de dubia, ol conira universalem Ecclesiu: niorcni,
iniiiislro coiilirmalioiiis , diceiidiiin osl , illaiit pcrniillonda non est sine decrclo poulilicis ;

non esse dispcnbalioneni iu inslilulioncdivinà, hoc autcm modo admissa juxla probabilem
sed poliùs vel ipsam insiitulioneradivinani ila senienliam, et dicto eiiam modo declarata,
faciani esse, vel (quod in idem feiè rcdil), ibi nihil obslat supcriori doclrinaî. Toitium
esse factani specialcni cominissioncni ponli- exeniplum de residenlià episcopornm per-
lici aiiiplilicandi niinislcrium iilud. Et conse- linct ad inlerpreiationem juris naluialis,
quenier dicendum est, hoc iradilione constare, et deillosupcriùs, lib. 2, sullicienler ditlum
el iiisinnari à conciliis diccnlibus, cpiscopalum est.

esse minislruni non absolutè, scd ordinariiun, CAPUT VII.

ut latiùs alio loco dixi. El idem cum propor-

Uirùm lex gratiœ sit perpétua et invar iabilis.
lione dicendum est in ministro sacramenii
ordinis quoad aliquos gradus ejus. l. Tribus modis, quantum ad praesens spe-
22. Secundum excmplum crat de dispensa- tal ,
polesl lex aliqua variari , scilicet, per
lione in consecrando pane sine calice. In quo abrogationem , diminulionem, "vel per aug-
probabilius dico, non esse admillendam talem menluni, et de his breviler dicendum est,
dispensaiioncni , neque esse posse Ecciesiœ incipicndo ab abrogalione, quoniam ex iliâ

convenienlcm , moraliter loquendo, ut alibi facile cailera consiabuni. El inde etiam expli-
latiùs dixi , et ad bistoriam de lunocenlio cabitur perpcluilas hujus legis, quce solùm
respondi , et idem de epiikià dixi. Quôd si illa inquirilur juxta subjeclam maleriam. Certum
exceptio adniittenda esset, ut est eiiam proba- est euim , banc legem non esse duraluram
bile, declaranda esset per niodum inierpreta- perpétua simpliciler, id est , in œternum , lo-

lionis doctrinalis, non per moduni dispensa- quendo formaliter, et in se ipsà ,

q.iia solùm
tionis, aut excepiionis in Icge divinà. Illa verè est data pro hominibus vialoribus in Ecclesià

inlcrpretatioin hune modura declarari potest, militante; Ecclesià aulcm mililans non durabit
quia illud prœceplum sacrificandi sub duabus in œlernum , sed finem habebit in die judicii,
speciebus per se aUirmalivum est, et intrinsecè el postea nulli erunl vialores; ergo ncc lex ista

connexum cum instilutione lalis sacriûcii. ampliùs durare poteril, quia destructâ repu-
Ende prohibitio conticiendi unam speciem blicà et delicienle ojus slaiu, cessât etiam lex.

sine altéra non est ex spécial! praecepto ne-

, Dixi autem formaliter et in seipsâ, quia in
galivo juris divini positivi, sed periinel ad jus effeclu, seu graliâ in œternum durabit, ut
iiaturale, supposilà institutione, sequiturque inlra doclarabo. Hic orgo agimus de propriA
mediaiile hoc generali principio , quôd Deo est Icge prcEceplivâ, et de pcrpeluitale usque ad
integrum et perfeclumsacrificiumofferendum. linem niundi , et de abrogalione illi couirarià.
Hoc autem principium alfirmalivum est et ,
Hic autem inlelligilur quaesiio aliter quàm in

ideô ex se non obligat pro semper, palique praîcedenli capile, scilicet, in ordine ad
polest interprelationem , scilicet ut servelur Deum , et non in ordine ad homines. Nam de
quantum occasio lulerit, et fieri poluerit, et hominibus cerlum est , nullam variationem ex
ideô applicatum illud principium ad hoc sacri- diclis posse in hâc lege facere. Non enim pos-
ficium , vidolur habere locum inlcrpretalio, sunl illara augere, quia prœceplum divinum
quôd in casu impolenliae esset illud princi- ferre non possuni , per humana aulem prse-
pium , et consequenter etiam , cesset illa pro- cepla non augclur lex divina. Nec eliam pos-
hibitio, seu negaliva obligalio, utique non suni illam minuere, cura non possint in illâ

sacrificandi potiùs quàm in unà tanlùm specic dispensare ,

quod minus est quàm partem ojus
consecrandi. Quia ibi non amillitur instilulio oMininô tollere, unde, licet de dispensatioue
essenlialis, sed intogralis, et ideô valida est fuorini opiniones, de diminutione nullaisunt.
coDsecralio unius spociei etiamsi alia omiltatur, El à fortiori , si homines diminuere non pos-
et videri possit gralius Deo, el hominibus suni banc logem muliô minus poleruni abro-
utilius sic conlicere, quàm nullo modo. El gare. Inquirunlur ergo hïec in ordine ad
qiiamvis ex hoc discursu, si aduiillalur, vidoa- Deum , in quo non consideramus nunc abso-
tur sequi lalem interprelationem non solùm lutam polestaleni, sed ordinatam , vel poliùs
esse liciiam auclorilale poulilicis, sed vel aclualeminstilutionomojus,elnecessariamper-
inferiorum , vel per solam doclrinam , nihilo- manenliam, seuduralionem legis saltem ex loi:-
 8:9 bK I .EGiblS. S8U

luulahiliialt'dlviiix' volunlatis ac proniissioiiis. gelii usque ad consummalionem mundi, non

2, Diccndnin osi eigo, Icgoni novaiii por|)e- esse fuluram allerius Evangelii, vel divinae

tuô duraturain esse usque ad fincni nuiiidi, ac legis praidicalioneu).

subinde min(|ii;mi esse abrogandani donec ces- 3. Secundo probari potost asserlio ex aliis

set Ecclesia luililans, et miinerus pra^desliiia- locis , in quibus Teslamenlum novum dicilur

Druin in glorià coiisummeiur. lia docet D. aelernum ; nam nomine testamenti , ul saepè
Tliom. q. lOG , art. 4, cl cum eo cacleri llieo- diximus, in Scripturâ signilicalur lex ; ergo lex
logi, cslque res cerla ; D. Thomas eani probal nova est œlerna sicul elleslamenlum. Assuni-
ex illo Mallh. 24: Non prœteribii generatio luvc, ptum patet inprimis ex verbis consecrationis

donec omnia fiant , etc., adjunctâ expositione calicis : Hic est, etc. , novi et œterni testamenti

Chrysostomi boniil. (58, ubi per generalioneni mijsterium; nam licet parlicula illa œterni,

intelligil generalioneni lideliuni , id esl Ec- in Evangelislis , non legalur, ecclesiaslica

clesiani, qnse duralura esl, donec jiidiciiini Iradilio docet, fuisse à Chrislo dictam, ul

venial , de quo ibi erai sermo. Et est probabi- docuit Innoc. 111, in cap. Cum maire, de Célé-

lis exposilio , ({uam babet eliani Chrysost. in brai. Missarum. Item Paulus Hebr. 13, sangui-
Imperleclo , elsequilur Theophylact. ; tamen, nem Chrisli vocal sanguinem testamenti œterni,

quia non est cerla, teslimonium non probat el Apocal. 14, vocalur Ëvamjelium œtcrnum,
conclusioncm de fide. Clarior esl promissio quod sic appellalur, quia post illud non esl

Chrisli Matlli. 16 : Tu es Petrus et super liane futurum aliud, ut Anselm. et Theodoret.

petram œdi/icabo Ecclesiam vicam et porta- in- , exponunl. Confirmalur hoc, quia talisesl lex,

feri non prœvalebunt advcrsùs cam, quibiis

verbis quale sacerdotium, nam, si , ^-fl/îs/a/o sacer-

proniiltil slabilitatcm su» Ecclesi» usque ad dotio, necesse est, ut legis translatio fiât, ne-

fineni ninndi; non polest autem Ecclesia cesse est, ut persévérante eodem sacerdotio,

durare sine Icge, nec pernianere in eodem eadem lex duret; sed sacerdolium legis Evan-
statu sine eâdeni b^ge. Ll autem non dubile- gelii esl perpeUium ; ergo el lex. Minor habe-

mus, hoc fore implendum ,

promillil Clirislus tur ex illo Psal. : Tu es sacerdos in œternum

Matlb. 28 Ecce ego vobiscum sum vsque ad

:
secundimi ordinem Melchisedech, et ad majorem
consummationem secidi. Conlirmari hoc polest conleslalionem hujus immulabiiilalis addilur :

ex verbis Mallh. 14 : Prœdicabitnr lioc Evanre- Juravit Dominas, et non pœnilebit eum, ut pon-
lîumuniverso orbi, in testimonium omnibus gentib: s, deravit Paulus ad Hebr. 7, et lalè exponit

et tune veniet consummatio.'isiim licet Chrysost. Augustinus lib. 1 conlra adversarium legis et

illud inlolligat de consummalione excidii lliero- Prophetarum , cap. 20 el 17 de Civit. c. 17,

solymilaiii, conniiuniùselprobabiliùs inielligi- ubi déclarât banc perpeluiialem non solùm de

turde consummalione nmndi,quoe fulnrapra^di- sacerdolio, prout per excellenliam convenit

citur post absolulam praedicationem Evangeb'i Chrislo, sed etiam de sacerdolio ab illo

per tolum nuindum. ut exponunl Hieronyra. institulo ,

quod in Ecclesia permanel ad offe-

Beda, et alii. Inlelligendum esl aulcin de rendum sacrificium panis et vini ,

quod fuit

praedicalione ellicaci , id esl , de conversione sacerdotium Melchisedech. Similcargumenlum

lotius mundi, ul supra D. Thomas exponit, ad sumitur ex perpetuilale regni Chrisli promissâ

A ; ergo
prœdicalio Evangelii et consequenier , per Angelum Luc. 1 : Regnabit in donio Jacob

lex evangelica duralura est usque ad coasum- in œternum , et regni ejus non erit finis, et prae-

mationem mundi. Verum esl, Chrisium non diclà per D.tr. !"ni cap. 2 : In diebus regnorum

dixisse, consummandum esse mundum siaiiin illorum suscitubit Deus cœli regnum, quod in

ac fuerit proedicalum Evangclium in lolo orbe, œternum non dissipabitur. Quod de regno Chrisli

sed solùm non esse consummandum niundum, iu Ecclesia mililanle reciè exposuerunt ibi

donec Evangclium in lolo illo praîdicetur, seu Maliional.elPereiralib. 2et lib. 8, circafinem,

anie consummalionera fuluram esse lalem , et de eodem aperlè loquitur Michaeas cap. 4,
praedicationem ut sensit August. Ep. 80, ad
,
ubi post promissionem legis novae subdit : Am-
Esychium hoc autem possel impleri, etiamsi
;
biilabimus in nomine Dei nostri in œternum , et

mulla tempora transitura essenl inler univer- ultra; el infra : Regnabit Dominas super eos in

salem prœdicationem Evangelii et consumma- , monte Sion, ex hoc nunc et usque in a'ternum. Si

lionem mundi. El ideô hoc teslimonium non regnum autem aelernum est , necesse esl cliam

est tam elïicax , sicut caetera ; salis verô in eo tit lèx sit aeterna, quia non polest regnum
signiUcHtur à consummatâ praedicalione Evari- manere sine lege.
881 DE LEGIBUS. 882

4. Staiim verô occurrilobjeclio, quia ctiam sacrameniis, pcr quce illam fidem profiieatur.
lo-v Judeonim pritdicta fuit ;clerna, cl niliilo- Neque eliam posteriori modo ;
nam vel baec

niinùs explicaimis, ibi non significaii oeieniita- lex abroganda esset per aliam minus per-

leni simpliciter, nec(Iiiratioiicnius(|ueiM liiicni l'ectam , el hoc per se est incrodibile et alic-

nuindi; eri^o simili modo potcriiiil dicla losli- num à Clirisli providentià. Vel pcr aliam per-

monia eludi. — Respondt'liir nogando simili -

fecliorem, cL hoc répugnât perlectioni bujus
ludiiiem, quia longe diverso modo locjuilur legis: nam pro capacilatc status viai nuUa lex
Scriplura de hûc perpeluilalc , ac de illà , ut potest perfectiùs conjungere hominem eum
de sacordolio nolavit Anguslin. i\. l:i't in Exod. Deo, vel per notiliam fidei , vel per dileclio-

ponderans vorltum : Juravit Domiims,ct non nem gralia; el cbarilalis , vel per religiosum
pœiiilebit eum; nam illo signiiicalur immulabi- cullum ,
per sacrificium infinilae dignitatis, et

lilas illius sacerdolii , et est consenlancum per sacramenia sanclificationis elïicacia. ilem
Paulo ad Hobr. 7, et idem signilicavil exprcs- ex parte Christi non potest exspectari lex à
siùs Daniel addcns : Et regmnn ejus alleri po- sapientiori vel digniori legislalore lata; neque
pulo non tradelur, et cap. 7 addit: Poteslas eliam exspectari poiest alius medialor inter
ejus poteslas œtcriia ,
quœ non auferetiir , cl n- Deum el hominem praeter Christum , nec alia

(jniim ejus, qiiod non comviovetitr. Sed bine ori- lex potest perfectiùs conjungere homines ipsi

tur alia objcclio, quia baec inlelligi possuntde Cbrislo , aul cos copiosiùs sanclificare per
regno Clirisli in cœlo , cl non in leirâ. Sic Chrislum ,
quàm haic lex gratiae. Nam in hàc
enim exposuerunt locum Danielis Tlieodoret. lege jam ipse Christus prsesens adest , et non
ibi , Cl Terlullian. conlra Judaeos in fine, et speraïur venlurus, sicut in lege veleri, ellicet
locum Michyca! Cyrill. ibi; imô et Paul, ila vi- exspeclemus illum venturum judicem , inde
delur inlerpretariaiternilatem sacerdolii Cliri- poliùs concludilur, inter banc legem et Chri-
sti ad Hebr. 7. — Respondeo, ulrumqucapeilè sti judicium non interveniuram aliam logem.
doceri in illis locis, scilicet, et regnuni Cbristi Et propterea lempus hujus legis vocaïur in
duraturum in boc raundo quamdiii niundus Scripturâ novissimum, seu ullimum, 1 Joan.2:
duraverit , et non esse cuni niundo destruen- yovissima liora est, Michœœ 4 el Aclor, 2, quia

dum, sed in verà œlernitale consummariduni. scilicet, est lempus ultiniic legis ,
quae dura-

Et simili modo ibi permanebit sacerdolium tura est, donec transeamus ad statum gloriae.
quoad dignitatem excellcnlia; personne Cbristi, Dicitur ctiam hoc tenipuspleniludo temporum
etquoad perpctuuni efieclum sacrilicii ejus, ad Galat. i , quia in ea implela est promissio
quoR à Paulo ad Hebr. 9 aeierna redeniptio vo- Messiœ , à quo data est lex eum pleniludinc
catur, et cuni eàdem proportione lex gratiai Spirilùs sancii ab eodem promissà , el ideô
propriè ac forraaliter sumpia , ut est lex via- nulla lex superest à Spiritu sanclo exspe-
lorum, durabit usque ad finem mundi, ibi au- cianda, ut conlra aliquos haîrelicos explicuit
teni finietur, nam cùm fundeiur in fide el cre- D. Thomas dicto art. 4, ad 2 el 5.
remoniis sacramenlorum non liabet locum , G. Alque bine ulteriùs colligiiur, secundam
exlra statum vi«, quia quoad hoc imperfecla mulalioncm ,
qu:e est per diminulioneir, non
est, et ideô evacua!)itur cùm vencrit, quod habere locum in hàc lege quia ha^c diminulio
perfcctum est. Eminentiori anlcm modo dici esset qu;tdam parlialis abrogalio; ergo non
polesl mansura in gralià consummalà , et in liabet locum in h:"ic lege, quia quoad hoc ea-
lege gloriai, qua; non eritalia, nisi lex amoris, dem est ratio detolà lege, elde quàlibei parte,
seu volunlas Dei clarè visi, et perfeclc dilecli ul probant oninia adducla in suporiori asser-

eum aeiernâ imnuilabililale. lione. Nam perpeluilas simplieiler est pro-

5. L'iiimù potest asserlio ralione declarari, missà, vel pnedicata dehàc lege, et cùm nihil sit

quia duobus modis polcsi lex abrogari, scilicet, exceptum de omnibus partibus ejus intelli-

vel merè négative auferendo illam, vel ferendo genda est, nec poiest fieri excepiio sine magno
aliani , quye alteram excludat; neulro aulem errore , maxime cùm nnlla sil major raiio dt»

modo abroganiia csl îex nova, durante mundo. unà parle , quàm de alià. Ralio verô à priori
Non ({uideni primo modo, (juia non poiest du- est, quia Christus lalor hujus legis summâ sa-

rare in mundo Ecclcsia niiliians sine ullà lege pienlià prjDvidit quid esset opportunum homi-
Dei; esset enim hoc contra divinam providen- liibus adsalulcm, et ad perfectionem ejus con-
liam, et conlra raiionem ipsius Ecclesioe, quia sequendam; alque eàdem sapienlià el ordina-
per fidem constituitur, et non potest esse sine lissimâ providentiàcalanlum^uà Icgepraîcepil,
88^ DE LEGIBUS. 884
quae omni tempore et loco essent snae Ecclesi.ie bâc Ecclesl.1 expectare. Et similiter monar-
convciiicntia el reguloritor ohservari posi-enl.ct chi;im in bâc Ecclesia consliluit, et oninia
ideô omniasua pra-copla lulit, ula^quèpcrpclua prœcepla sua in Ecclesia perpeluô observanda
et imniulabilia, quia nunquàm fuliirum erat Apostolis significavit, juxta illud Malt, ult.:

conveniens illa niiiuiere, vcl mutarc. Reliquas Docentes eos servare omnia quœcumqiie mandavi
autem leges ,
quas inlerdùm niiitare oporlet, vobis.

per se ferre noiuit, sed Ecclesiae su» cominisit. 9. Diccs: Sallem in prœceptis fidei videtur
7.Unde obiler ^^olligilur, nullam consuetu- posse esse augmenium ,
quia discursu tempo-
dinem hominum praevalere posse conira liane rum crescit Ecclesia in aliquarum fidei verita-
legem ad abrogandum aliqnod prseceptum tum cognilione. — Uespondelur: Verilales
ejus, liini quia née Iota Ecclesia polest in lali fidei necessariae ad salutem semper fuerunt
consuetudine conspirare , nam essel valdè notae Ecclesiae Christi, licet circa illas , vel
turpis et aliéna ab Ecclesiae sanctitale : ellicel circa alias in eisinclusas, possil esse in Eccle-

contingeret inlroduci in Ecclesia particiilari, sia magis vel minus dislincta cogniiio pro tem-
non valeret, juxta cap. ult. cum aliis de Con- porum varieiate. In quo foriassè summum
suet. Extra et in 6. Tum elîam ,
quia humana gradum perfeclionis babuil in apostolis juxla

consuetudo non excedit vires hunianœ volun- ea quae Iradunlur in materiâ de Fide. Tamen,
tatis . seu humanaruin voliintatum : non pos- licet daremus , aliquod augmenlum fieri in-
sunt auîem omnes volunlales bominum siniul lerdùm in Ecclesia quoad cognilionem fidei
sumptae divinae voluntali resislere , velaliquid non proplerea augerenlur praecepla positiva
revocare eoruin ,
quai ipse slatiiit. Eô vel ma- hujus legis divinae. Quia nunquàm crescit obli-

xime quôd eliani lex humana non abrogatur galio credendi plura , vel pauciora explicité ,

per contrariam consuetudinem, nisi ex tacito prout est necessarium ad salutem: altéra verô
consensu legislatoris; non polest autem prce- obligatio credendi aliquid ,
quae inlerdùm na-
sumi, vel f.ngi Deum propter consuetudinem scitur ex solâ niajori cognilione , vel propos!-

hominum ila connivere, ut velii aliquod prx- tione fidei , non positiva , sed quasi naturalis
ceptum suum abrogari. El ideô merilôdixit Au- est, ut supra declaravi. Alque hoc modo sa-

gustinus lib. 3 Confession, cap. 8: Cùm Dens pienles leneri possunt ad plura credenda ex-
aliquid contra morem mit pactum quorumiibet plicité ,
quàm rudes , cùm lamen lex gratiae
jubet, et si nuncjnam ibi faclum est, facicndtim est, eadem sit respectu omnium. Denique posset
et si omissum est, inslaiiraudnm est, etc. fieri alia objectio, quia Ecclesia ipsa augelur et

8. Lltimô colligilur , lerliam etiam muta- diminuitur , cl varias jiuilaliones recipil pro
tioneni per augraenlum alicujus praecepti non diversitaie temporum vel locorum ; cur ergo
habere locum in bâc lege divinâ. Ratio est non idem accidel in lege? Sed hoc difficulia-

quia à principio habuit tolam suam perfcctio- tem non babel, quia illa mutalio non perlinet

nem. Probatur quia auclor ejus non indiguit ad ipsam legem , sed ad legis observanliam,

discursu temporum, aut experimento ad tolam quae pendet ex libéra hominum voluntale ,

legeni suœ Ecclesiae convenienlem praeconci- quae facile mutatur, et praesertim pendet ex

piendam ; ergo ex parte ejus non erat necessa- divinâ gratià ,

quam diversis locis aut tempo-
ria iila succcssio in augmento bujus logis. ribus Spiriius sanclus dividit, prout vull ; lex

Nec etiam fuil necessaria ex parle hominum autem pendet ex solâ Dci voluntale , quae ea-

quibus lex danda erat , nec etiam ex parte dem semper est in ferendis praeceptis hujus

rerum ,
quia semper futura erat eadcm Eccle- legis, el ideô, licet muienlur mores bonn'num,
sia , cum câdem fide, eodeni sacrilicio, eisdem lex non mutalur, ut reclè D. Thomas dicto
sacramenlis et eodem regimine ,
quntenùs à artic. 4 declaravit.

jure divino pendet; ergo nulla ratio augmenti CAPUT VIII.

in bâc lege, utdivinaest, cogilari polest. Unde, Utrhm lex nova sit perfectior veteri ?

licet in principio insiilulionis Ciirislus Do- , 1. Hanc comparaiionem lalè explicuit D.

minus cum successione quâdam illam tulerit Thomas 1-2, toiâ q. 107, ubi nioderni scripto-

utsesecaplui recipientium accommodaret, rcs niulla etiam do illâ iradiint, et plura Soto
rit,

priùslamen quàm in cœlum asceiiderct iilam in 4, d. 2, q. 1, art. 4, et Salmer. tom. 5 in

consummavit, ritus onmcs subslanlialos sacri- Evangel. tract. 1, oi super Episl. ad Roman,

ficii et sacranientorum tradendo , vanumque cap. 5, dis. 29; Bellarmin. li'). 1 de Verbo

esset , aliud sacrificiura vel sacranientum in Dei , cap. 18, copiosiùs Barradas lomo 1, lib. 1,
8â3 DE LEO mis. 886

per sexdecim prima cnpita. Si verô consideren- gratia quîc dala est ante adventum redempio-
tiir ca qiine de iilràqno loj;;e liacloiiùs traclavi- ris, non oral ex vi illius stalrts, sed ex beni-
miis , in ois ferè oiiiiila conlinonUir, (|u;c ad gnà providenlià Dci per anlicipalam solulio-
praesenie/H comparaiioncm pertinent, El ideô nem merili Christi pra'visi. El ob hanc causani
breviier suppono, qiiod divus Tlionins siipia non salis est, quôd Deus esset auctor legis et
tracial, arlic. l, lias duas loges esse dislinclas, graille, quia ad legem dandam non eral neces-
qiiod in lib. 1 à nobis pr(»l)a(uni osl , et ex sarmm merilum redemploris , sicul scmper
diciis in duobiis uliiniis est salis declaralnm. fuit ad coUationem gralia;. Lex autcm gratiai

Deinde suppono, legem novam esse perfectio- lala est ab ipsomel redemplore, qui jam pre-
reni veleri, quod est de (ide ccrluin; nam id tium omnis gratia; persolvil , et ideô baec lex

salis aporlè docet Paul, ad Ilebr. 7, 8 et 0, ei spécial! modo babel sibi conjunctum spiritum
salis colligitur ex Jereni. 51. Lt auiem decla- gralia;, quo cullores ejus jusiilicantur el vires

retur, in quo liic cxccssus consistai, distin- accipiunl ad ipsam implendam. El banc diffe-
guoiida sunt in lege gratiœ illa duo, quîB renliam maxime intendit Paulus in suis Epi-
D.Tliom. qiia;st. 100, art. 2, dislingiiit , soi- slolis ad Rom. , ad Galat. et ad Hebra;os.
licet, propria proecepia , seu documenta , et 3. El bine sequilur secunda excellentia
spiritum graliae et virlulis ad illa iniplenda , bujus legis, quia spiritus gralise abundan-
quac duo eiiam sunt data hominibus lenipore liùs el copiosiùs in illà confertur , quàm
legis veleris, et ideô, ut reclè liât coniparalio, darelur ante Christi adventum , ut supra pro-
debent leges illae, ut praeceptivœ inier se , et balum el declaralum est; inlelligendum est
graliae, ilcm inter se conferri; alioqui non erit enim ex vi slaiûs et quasi ordinaria; legis , el

forinalis et proporlionata comparalio. Et ideô sic est differenlia clara in Scripturis, ut ex

censeo non salis explicari hune excessum , consequentibus conslabit. Hoc verô non im-
dicendo , legem gratia; esse perfecliorem, quia pedil quominûs aliquibus hominibus singula-
per antonomasiam significat spiritum graiiae , riter eleclisDeus tune contulerii abundanliara
qui perfeclior est ,
quàm lex ut prœcipieiis ; spirilùs, ut per se constat. Terlia excellentia
nam hoc modo lex gratise etiam est perfeclior est ,
quia in hoc statu confertur gralia non
se ipsâ , si sumalur pro spirilu gratiœ queni lanlùm ex opère operan lis, sed etiam ex opère
confert , et ad sua prxcepta vel documenta operato, idque non uno tantùm modo, sed
comparelur ; oporiel ergo , ut dixi , duas illas sepiem, per septem sacramenla, qua; sunt
parles cum proportione comparare. vcluli sepiem perennes fontes graiiae Christi,

2. Dico ergo primo : Lex graiiae ,

quoad spi- de quibus Isaias, cap. 12, pra;dixit: Haurieiis
ritum gratis; , longe excelluit stalum legis ve- aquas de fonlibus Salvaturis , ubi notât lliero-
tcris, eliam quantum ad gratiam , quae ad illam nymus positum esse nomen Jesu, ne puiareiur
implf^ndam in illo conferebaiur. Probatur, nam alium esse prœter eum, quem Gabriel Virgini
in tribus prsecipuè vel quatuor, excedil quoad prœnuntiavit. Ipse auiem per fontes Salvaioris
hanc partem lex nova. Primo quia ex vi sui doctrinam cvangelicam inielligil , in quà lex
status et sui proximi legislaloris , habet hune graiiae continetur, et ila in idem recidit ,
quia
graiiae spiritum, quia daia est per Christum, magna pars legis evangelica; est de Sacramen-
qui simul fuit redemptor et legislator, quam lis. Et quidem illa salis commode dicuniur
proerogalivam non babuil lex dala por Moysem. fontes gratia; et Salvatoris, quamvis lola eliam
Dices, .Mojsem non fuisse auclorem illiiis legis, lex el doctrina evangelica possil dici fons gra-
sed Deum, qui est principalis auctor gratis; tis; ,
propler abundanliam graiiae in eà pro-
ergo ciiam illa lex dici polest babuisse gratiam missam , juxta verbum Christi Joan. i: Qui
ex vi sui aucloris, et ralioiic talis stalùs. iiberit de aquà quam ego dcdero ei , Q\.c.,fiel in
Respondelur , neganJo conseqncnliam , quia eo fom aqiiœ salientis in vitam œternam ; et
buniana natura per originale poccalum facla cap. 7 : Qui credideril in me , sicut dicit Scri-
omni gralià et ideô quamdiù re-
est indigna ; piura ,
jlnmina de ventre ejus cxibunt aqiue vivœ.
domplorom praîsentom non babuil, non liabe- Ihc auiem dixit (oxponit Joannesj de spirilu
bal secuniluni illum slalum, umle gratia obli- quem acccpluri erant , credeutesin eum. In loge
neret ad quamcumque legem implenJani, quia auiem vclcri nulla gralia dabalur ex opère
juste Deus decrevcral, nuliam gratiam bonà- operato , ut supra dicluni est , et si aliqua da-
nibus lapsis dare, nisi propler merilum ejus, balur ad imilaliuneni ejus, erai in uno lantùm
qui totam naturam redimerei, el ideô omnis sacramento , et solùni pro parvulis , et qua^i
 DE LECIBUS. 888
ad subvcniendum iirgonli nccossiiali , ideôqiie liabent sancti utriusque Testamenti ejusdcm
non ex speciîili privilogio illius legis , sod ox raiionis exislil. Ex quo ulteriùs concluditur
gencnili providciilià Doi eiga gemis iuiiiiaïuiin graiiam conlnlisïo anliquis jiislis veram ado-
à principio S'.ii !apsi\s. Ac dL'iiifjuc eliain illa |)lionem, quia baic (ilialio intrinsecè s.^quiliir
grai.a minus pcrlecla eiv.l , quàin ca qiui^ pro ad veram sanctilicaiionem per graiiam. item
simili reniedio in lege nova conrcrliir. quia etiam illa gralia babo!)al adjunclam re-
i. Quartani excelleniiam addidit Solo supra promissionem aîteniye bairodiiaiis , ut tcsialur
in sexlâ et seplimâ excellonlià legis gratiai Paulus ad Hebr. II, per quam promissioncm
quas ipsc ponil , nimirùm, ([uôd in liàc lege consummalur adoplio. Atque ita passim Scri-
gratia consliluil absoliilè et simpliciler Dei fi- piura vocal illos justos filios Dei, Sapienl. 12
lios adoptivos , et ideo absoluium el comple- el 10, Deuteron. 32, el aliis similibus locis.
tissinunn nonicn gralia^ nuMClur, quod, inquit, Nec possunt bx'c per figuram taniùm seu mc-
gralise logis anliqiiae in hàc sublimitalc non lapboram exponi cùm Scripiura possil pro- ,

compelebat, quia non plenè, et perfectè me- priè intelligi ; imô cùm sermo hisloricus et ,

rebanlur justi illius lempoiis nomen liliorum dogmata lidei proponens verborum propriela-
Dei. Quam praîrogaiivam legis novae pioi)alex lem re(iuirat. Noque eliam obslat ,
quod no-
Paulo ad Romanos 8, dicente: Non acccpislis men liliorum Dei inlerdùm Iribuaiur loli po-
spiritum servitutis in timoré , seii accepistis spi- pulo Judœorum in quo eranl mulli improbi
ritum adoplionis Dei, vi ad Galal. 4 : Ciun es- quia usilalum est in Scripiura, tolam commu-
semusparmli , siib elementismundi liujifi eramus nitatom vocarc à majori vel meliori parte. Vel
servienles ; at ubi venit plenitudo temporis, misit eliam ila appellanlur, quia boc profilebanlur,
Deus Filiiim snuni factum ex muliere , faclum sub et illud consequi poteranl, si per eos non sta-
lege , ut adoplionem filiurum reciperemus. In ret. Unde expresse Paul, ad Rom. 9, loquens
quibus locis signilicat Paulus adoptionem lilio- de Israelitis fratribus suis , ait Quorum ado-
:

rum esse propriam prœrogalivam legis novœ :

plio est filiorntn , et gloria. Raque cerlissimum
cui consonal illud Joan. 1 : Dédit eis potesta- est, graiiam dalam in lege veieri fuisse sim-
tem filios Dei fieri , iis qui crednnl in nominc pliciler et absolutè graiiam , tum quia gratis
ejus, et ex Deo nati sunt ,
quod est proprium dabalur, tum quia gralum et acceplum Deo
legis nova; , in quà et (ides Chrisli explicita ,
lioniines reddebat. Et consequenler est eliam
et nativitas spirilualis per baplismum omnibus cerlum ,
justos illius temporis fuisse absolutè

injungitnr. Unde sancii inities, Cbrysoslomus, et simpliciler lilios Dei adoptivos, quia jam
Ambros. Tbeopbylacl. et Augusl. bis locis, et accepli erant ad regni ha;redilalem ,
quam
alii quos lerert Kanadas lom. 1, 1. 1, c.
, 7, poslea suo tempore assecuti sunt.

et Léon. Castro in illa verba Isai. 1 : Filios enn- 6. Dicuntur aulem nibilominùs ilii Paires

triviet exaltavi , dicunt , Judaeos non propriè, anliqui babuisse stalum servorum proplcr tria

sed figuratè tantùui inlordùm vocari lilios Dei, prœcipuè ,

primo propler onera legis , ut te-

quod Castro ipso sequi videtur sine illà inler- slatur Augusl. conlra Adimanlum cap. 10,
pretatione. diccns : In veteri Testamcnto erant onera servo-

5. Verùnitamen , licot sensus istorum au- rum. Idem babel Cbrysost. ad Roman. 8, lio-

ctorumcatbolcussit, modusloquendi vitandus mil. 14, diccns, litleram legis vocari spiriium

est, ut notant Barradas supra , et Medin. 1-2, servitutis, el ralioncm reddens subjungit :

q. 107, art. 1; Vasquoz d. 183, cap. 2. Sit Elenim supplicia illos è vestigio excipiebaiit , et

igilur certum justes veleris Tcstamenli fuisse merces statim sequebatur, etc. Atque hoc ma-
vcrè justos et sancios, ut passim Scripiura eos nifeste voluitPaui. ad G dat. 4, dicens : (Juan-

nominat ; imô Paulus ad Itoman. 4, Ai)raliam to tempore liœres parvulus est, nihil differt à
proponil lanquàm oxemplar justificalionis quœ servo , cùm sit Domiims omnium usque ad prœfi-
fit per verani juslitiam et graiiam. El ad nitum tempus « Vatrc ; sic et nos , ciim esscmus

lîebr. M, seriem refert insignium justorum, parvuli , etc. In quâ similiiudine aperlè sup-
qui el anie legem, et sub b'ge fuorunt , et in- ponit Israeliias fuisse lilios Doi , parvulos au-
cipiens ab Abel , dicit ,
per fidem testimonium lem quoad imper.ectionem sialùs, cl idi'6 in-

essecoiisecutuw, quod essetjustus. Unde ( t, gra- star servorum , b'gem accepisse, sub quâ cu-
tiam datamsub loge, luisseeliamveramgraliam siodirenlur lanquàm sub p:edagogo, sicut c. 5,

cjusdom raiionis cun» graliâ quœ in novo Te- in Une, dixcrat, legem fuisse pyedagogum il-

siamenlo dalur; sicut et gloria quam nunc lius populi ;

psedagogus enim non solet dari
 m DE LEGIBUS. 890

servo, sed filio pnniilo. Atquc hinc soquiiur setf^rnam; et de se tollebatomne pcrsonalo im-

secundum , in ([uo illcstaiiis scrviiiiiis coiibi- pcdimoiiUim gloriu; , lam provenicns ex pcc-
stebat, scilicot, qiiin homincs sub logi; vivcii- ('.il(»;i(in;iii, (]uàm c\ originali.utcr.ilproprium

tes, quaiiliiin crat ex vi ejiis , «lui;<li;iiiuir lalis pcr.-onM; : non lollcbal aulcm impi-di-

spiriUi li.uoris , (lui est spirilus sorvoiimi po- nicnlum provcniens ex l;q)su lolius naluix ,

tiùs quàm amoris, qui est spiriius liliormii. lu pro (juà nondùm eral salislaclum. Hoc aulem
hoc maxime inlcndil Paiilus in diclo loco ad impcdimenlum erat vcluti exlrinsecum , et

Roman. 8, cùni dicit : Non nccepistis spirilum ideô non minuebat rationem et pcrfectioncm

servittilis ileriim in timorc , setl accepislis spiri- graiiiie in se spoclatic, et mnllô minus poterat
lum adoptionis liliornm, in quo clamuums : Abba consiituere analogiam in graliai nnmine, et ideô
Pater, «bi benè ila exponil Anselm. et idem iicgari non polcst, quin illa simpliciter fueiit
sensil Aiigustiniis, ubicumque dislinxil logcm et appellari debeat gralia. El idem est de lilia-

velerem et iiovam per amorcm et tinioi cm ,

lione, (|iiia dilalio lcnq)oraIis ba-rcdilalis ex

quam esse brev:ssin)am , cl cerlissimam diU'c- ali(|uo dct'cclu cxlrinseco vel accidcnlario pro-

rentiam dixit lib. contra AdimaiiUim c. 17, et venicns non minuit verilaiem filialionis adc-
lib. l de \.onh. Ecoles, cap. 28. Pertinel eiiam ptivae, neque appellationem ejus. Nam etiam
ad huiic spiiitum scrvitiitis quùd Icx illa indu- niincjuslus, qui vel nondùm plenè satisfecit
cebal ad !-ui observalionem propler rctribiilio- pro morlalibu» pcocalis , aut veiiijlia habct
nes temporales ,
quasi propler mercedem ser- peccaia, secundum pra'senlem slatum non est

vilem , ut Cnrysost. supra ponderavit. Et inde apius ad introilum regni, et si in illo moriatur,
etiam timor liebal magis servdis, quia eral delinebitur et purgabitur, priusquàm haeredi-
magisde amissione tomporalium bonorum cl ,
latem ac.cipial , cl nihilonùnùs simpliciicr est

de pœn's lemporalibus quas lex comminaba- ,

lilius Dei adoplivus, eliamsi illud impedimen-
tur, quàm de poenis selernis. tum sit magis personale ac proprium quàm
7. Tertia conditio illius servilis status addi csset olim impedimenlum toiius nalurse.
potest, quia lune gralia non introducebal in 8. Loca igilur cilata ex Panlo ex diclis salis

regiium cœiorum, née aperiebai januam regni, explicala sunt , quia in loco ad Romanos non
durante slalu illius legis, ut déclarai Pauhis adoptionem secundum se specialam, sed ut
ad Hebr. 4 et 10. Propler quod dixit Hiero- conjunclam spiritui adoplionis et liliorum po-
nym. Epist. 129 ad Dardanum, sangiiinem nil ul specialem praerogaiivam novi Teslamen-
Cbristi clavem esse paradisi, et Cyrillus 10 ti. In loco vero ad Galal. non de substantià ,

Thesauri cap. 9, ait, Chrislum de se dioere : ut sic dicam , liliationis, sed de statu, seu
Ego sum ostiitm, quia per ipsuni natura nostra condiiione servili luquilur, imô expressé af-

noYum iter facere docta est, et quasi per por- firmai, (iliationem adoptivam Dei fuisse in
tam quamdam cœlos ingredilur, et aiia iradii veleri rcslamenlo, slatum vcrù fuisse puero-
D. Thom. p. 3, q. 49, arl. o, ubi id explicni- rum et servilulis. Et in eodem sensu dicit ibi-
mus. Sicul cnim parvulus ,
quamdiù non est dem nos nunc accepisse adoptionem filiorum,
,

aptus, ut in haîrcdiialem iniroducatur, dicitur utiquc conjimclam cum stalu et spiritu filio-
esse quasi servus, ila jusli illius tempons, rum in (juo cliiinanms Abba Paiei'. El in eo-
, :

sive vivenlps, sive jam mort ni, sub lege dici dem sensu concludii de jusio Itaque jmn non :

possunl luisse in quoiamslalu servilulis, quia est senms, sed fiiiits, scilicel ,
quoad slaUnn
pro tune non erant apti ad ?cternam hseredita- et spirilum servilulis, nan» quovd suLslanliam
len) adcundam.El banc maxime rationem con- non polcst esse servus Dei. El eodem modo
sidenivit Solo, nt adeà diminucrci ralioncm polcst cxponi locus Joannis ; ab inilio cnim
vel perfcclionem illius grali;e et liliationis, ut mundi dala est liominibus pole.slas filios Uei
haec Domina il.is absolutè dencgaverit. Quia fwri , tamen per (lliri>Uim dala est pf^culiari
cùm gntia facial hominem acceptum ad glo- modo quoad slalum et qimad spirilum, licct liic
illa qu£ non
)i;im, facil nndiquc acceptum locusalilcTpossitcliiimexponi, ulslalim dioaiu.
pro a!i(|i)(> stalu, \i(lplur esse gralia seciindùra 9. Paires autem, qui inlcrdinn dicunl, iliam
quid. Et reverà poiest haec quarto loco poni anliquam (iliationem fuisse figuratam , pic pos-
ii.iCr difl'orcniias ulrinsque Tcsiumenti, et eo- sunl exponi, ut &..lijm id dixcrint propler im-
nim grauiirum, non lamcn cum illà exagge- perfeclioncm illins status. Vel forlassè meliùs
raiioiic, (juia gralia Tosiamenli voloris eiiam in populo Israclilico di^lingui polcst duplex fi-

faciebat simpliciler accepium ad hsercdilatem lialio, sicul duplex justitia. Una legalis, allera
8»! DE LEGIBUS. 892
&piriUiaHs ; iina exlego, altéra in Ipge, vel sub dam cTqualitatem, prœrogativam autem legis
lege. Prior coiisisiii in proinissioiie et quasi nova; este, quôd non solùm est à Deo, ut Deus
adoplione illiiis popiiliad Israeliliciun regnuin est, sed etiam ut est homo, unde eiiam babet,
in torrà promissionis sub pficuliari ciirà et ut non solùm sit data per Chrisium ot promul-
praiecfione Dei ,
prout eleganler describitur à galorem, sed etiam ut legislalorem pervolun-
David Psal. 77, et Psahn. 104 et 105. Haecergo taicm humanam. El ila haec lex quasi duplici
nierilô dieiiar lilialio figuralis, et de hàc lo- lilulo esl diviua, scilicet quia est à voluniate
qunnlur Clirysost. et Theophyl. et œciim. su- divinà per esseutiam, et ab alià voluntate
per dicta loca Pauli et Joannis et Cyrill. 1. 2 in Dei por communicatiouem idiomatum , seu
Joan c. 14. Qui lamen non ncgaiit in eisdcm deificatà per unionem byposlaticam. Ex quo
Jadaiis filiationern spirilualeni per gratiam mirum in mofluiii augelur dignitas bujus
sed iilam ibi non coinnieniorant , quia non legis, saliem exlensivè per plures respeclus
erat ex lege, iniô qui iliam babebant , ad le- Et non parùm airget
nioraliier dignilicaiiles.
gem graliiB ut sic pertinebant, ut supra ex hune posieriorrm respectum, quôd proximus
Auguslino diximus, et acconimodalè ad boc auctor bujus legis simul fuit redempfop illorum
punctuni expiicat lib. 3 contra duas epislol.is quibus legem lradeb:^t. Nam ex brs omnibus
Pelagianor. cap. 4. lilulis major quaetlam obligalio oritur, quàm
10. Dico secundo : Lex nova etiam quoad ex alià lege Dei per purascreaturaslraditâ, quod
prsecepta et documenta longé perfeciior est significavit Paul, in verbis illis ad Hebr. 2 :

lege veteri. Conclusio est coniniunis, et eodem Si enim qui per angelos f'actus est sermo, etc.,
modo certa , ut suniilur ex eisden» locis ad qnomodb nos effngiemus, si tantam neglexerirmis
Hebr. 7 et sequcntibus, et ex diverso modo, salutem, (ptœ cîtm initiiim accepissel narrari per
quo ubique Paulus loquitur de lege, et de Dominum, ab eis , qui audierunt, in nos confir-
Evangelio. Hic autem excessus perfectionis mât a est ? elc
legis novsein multis consislit, quae ex omnibus 12. Tertio excedit lex nova ex parte; rnateriai,
Iractatis in hoc libro et praicedenti facile col- seu ex rébus traditis ac praeeeptis. Quae diife-
ligi possunt, discurrendo per causas, effectus renlia colligî polest inprimis ex legisfe^oris
et proprietates utriusque legis. Primo ergo excellentià, sive lex nova ad Christum, et velus
perfectior est lex nova in fine, quia licet ulra- ad Moysem vel angelos conferantur, sive ntra-
que lex ordinaverit homines ultimalè ad feli- que ad Deum. Nam per se verisrmile est, altio-
cilatem selernam, tamen lex nova immedialiùs rem doclrinam et legem voluisse Deum tradere
pleniùs et efficaciùs. l'nde etiam excedit in per Filium, quàm per ministros, ut noiavit
fine proximo, quia lotus finis bujus legis est Pubera circa dicta verba Pauli ad Hebr. 2, et
maxime spirilualis, scilicet, destruclio peccati idem significavit Paulus cap. 1, dicens : Mnlti-
etperfecta sanctificatioetcum Deo conjunctio; fariàm , mnttisque modis olim Deus toquens pa-
lex autem vêtus proximè versabatnr magnâ ex tribus in Proplietis, novissimè locutus est nobis in
parle circa leniporalia, et intendebat felicita- FUio, etc. Deinde idem ostendi polest discursu
lem et pacem exlernam reipublicae, cum ju- facio superiùs circa materiam legis novae. Si

stificalione etiam legali, quamvis per ba;c enimspectemusmateriam fidei, longé perfectior
remolè et modo imperfecto intenderet spiri- fides in bàc lege prrecepta est : nam in eà
tualem fincm. Aique hùc spcclat, quôd lex sunt revelata profundissima Dei mysleria, tam
nova est finis voteris, ut infra dicam. ut Deus est, quàm ul est homo, quorum ex-
\\. Secundo excedit lex nova ex parte efli- plicita fides loti Ecclesiaî commendata est; in
cienlis, nam velus por Moysem, nova aiitom lege autem veteri, et pauciora mysteria sunt

per Chrisium Deum bominem data est. Qiiam commimiier revelata, et fides implicita illorum

exaggerat Paulus ad ïîebr. 2, considerans illam ad salutom sufficiebat. Et ideô inter alias

legem non taniùm ut datam per bominem, sed causas inlerdùni vocal Panlus legent novann
etiam ut datam por angeîo>. Quanti'i enim legom fidei, vel fidem , vetercm autem vocat
Cbristns molior est angolis effeclus (ut idem legem factorum, ve! Ic^em simpliciler, ut ad
dixerat cap. 1), tanlo s^rmo et lex Cbristi di- lloman. 5 et ad Galat. 5, quia b-x nova abun-

gnior est seimone angeîorum, et lege prr il'os dat mysteriis fidei, et in illà maxime fnndatur,
data. Dices : IJriusquc legis auctor est Deus, licol aliqua etiam opoia pr.iecipial, vêtus autem
angeli verô et .Moyses tantùm fuerunt organa. lex abundabal prœceplis operuni, licet aliqnam
— Respondeo, ex hâc parle inveniri quara- fidem simul cxigerct. Deinde in materiàmorali
803 DE LEGIBUS. 394
lioet sit qnrrdam mqunlitas qnoad snbstanliam, dam grati.T elïlcaciam, maxime ratione sacra-
ul sic (Jicam, prœceptortim iiioralium, cxcedil menlorum quai prsccipit, et promissionum
tamen lex nova in niajori cornm déclarai ione qiias iiichidit, quam virtutem lex vêtus nrm
et exa( lâ inliitialiono, et praMoroa qiiia con- lialiuil, ul supra lalè declaralum est. L'nde bùc
siilit niiilla qiia^ad perfeclioroni ohsorvanliain cliain spécial soxta excelieniia legis novaî in
illonim perlincnl, Deniqiie in niaioriâ ca're- promissioiiibus, quia sunt maxime spiriiuales,
moniali inliniius, ut sic dicam, est exccssus, et de bonis œlernis, cùm lamen in lege veteri

tum ralione sacrilicii infiniti valoris, tum ra- fuerint lempnrales, quae diflercnlia frequens
tione sacramenloriini conlinonliiiin graliam est in tbeologis cl Palribus, supra lamen ex-
Ciiristi, qiise omnia satis supra explicala sunl. plicala est, ubi cos allegavimus. Et bùc eliam
13, Quarto excedit eliam lex nova ex parle referenda est septinia dilTerenlia in commina-
formœ, quia non est scripla in lapiilibus, vol tionibus, quœ in loge veteri ordinariè erant de
membranis, sed in n-eniibusel fordilms honii- snppliciis tomporalibus, et corporali morte,
nuru per verbuni proprium ipsius Dei liominis, raro aulem liebal explicita comminalio aeternse
coopérante Spirilu sanclo per abundatitiam pœnœ. In Evangelio aulem è converso, ut
spiriins et interioris ilbiminaiionis, ut supra ostendunt illa verba Cbristi : Nolite timere eos
latè declaraluni est. Et ad bunc excessum per- qui occiilunt corpus, atiimam autem non possunt
linet dilTerenlia proniulgalionis; nam proniul- occidere, sed potiits timete eum, qui potest et
gaiio suo modo perlinet ad complementum corpus et animam perdere in geliennâ, .Matt. 10.

sensibilis fornKc legis. Excessit aulem proniul- Denique ad hoc caput pcrtinel diflerentia ulrr-
gatio legis nova», primo in prodigiis etsignis usque modo inducendi subdilos ad soi
legis in

quibus facta est; nam omnia indicabant ple- observaiionem nam lex velus per limorem
:

niiudinem Spiritùs sancli ei amoris, cùm in valdè servilem et quasi humanum , lex autem
promulgatione legis veleris omnia signa fuerint nova maxime per amorera homines inducit,
timoris et terroris, quibus ostensa est diversa non omisso timoré allions ordinis, magisque
qualitas et perfectio utriusque legis, ut sancli divino. Quae excellenlia circa priorem asser-
expendunt, quos in superioribus salis cilavi. tioneni hujus capitis satis declarata est.
Secundo excessit promulgatio legis novae in 15. Nonô, excedit lex nova veterem in pro-

loco, quia vêtus in deserto et in monte quodam, prietale universalilatis ex parte locorum et

privato populo data est, nova verô in civitaie personarum, quia lex velus pro solo Judaeornra
regià, et in metropoli, ut sic dicam, fidelis populo, nova verô pro omnibus bominibuset
populi, qui tune erat, congregatis diversarum universo orbe data est ; utrumque enim in
nationum bominibns, prœdicari cœpit, et postea superioribus oslensum esl, et constat, univer-
per universum niundum consummata est. salitalem legis ad ejus excellenliam perlinere.
Unde tertio considerari potest exccssus in Similis esl décima excellenlia sumpla ex alià

modo, quia lex vêtus in uno tantûm sermone, proprietale immutabilitatis ac pcrpeluilatis
illi populo proprio Iradita est, non verô cum hujus legis. Nam licet lex vêtus priùs data
dono llnguarum, ut simul inciperet praedicari sit, quàm nova, illud tamen nec ad excellen-
omni nationi quae sub cœlo est. tiam perlinuit, nec est signum ejus, quia im-
il. Quiiilô excedil lex nova in virlule et perfectiora soient esse generalione priora
eflîcacià sancti(ici.ndi, qnam diflcrcnliam ubi- siout disposilio praeccdit foruiam , alque ad
qne tradit Augustin, lanquàm prœcipuam et hune modum praeoossit lex velus novam. At
virlule contincnlem creleras, ul palei ex loto verô perpeluitas rei, |)oslquàm in suo esse
libro de Spirilu et Lillerà, et lib. 1 de Graiià producta est, ad perfeciioncm ejus perlinet.
Christi, cap. 19, et lib. de Nalur. et Grat. Et hoc modo excelluit lex nova supra veterem,
cap. 57, et libro de Conlinent, cap. 3 et aliis ul in superioribus lalè expficatum est. Addr
innumeris locis. Communilcr aulem expîicalur eliam pniost undecima oxcolleiiiia ex alià Dei
hic CTcessus magis ex parle graiia; quàm ex logis proprietale, qualenùs inimaculala dicilur.
parle logis, ul praecepiivce. Verùiiiianien, licet Nam, licet haec propriclas eliam in loge veteri
hoc redundct etiam in perfeciioncm ipsiusmet ii'.venla fuerit, majori tamen perfectione in
legis, quia conjunctio cum graiiA pcriinct ad nova, quia, sicul ulraqtie fuit sancla et sj)iri-

excellenliam ejus, et ad faciliialom et suavi- luaîis, et nibilominùs lex nova est s;inclior et
tatem, ut infra dicam : nibilominùs lex nova, spirilualior, ul ex omnibus diclis salis constat,
Ut prsecepliva, participât in suo génère quam- lia, liccl utraijue sit inimaculala, nihilominùi:
895 DE LEGIBUS 896
nova polest esse purior et inagis inmiaculai;). inlerni. Quia verô lex nova expressiùs prohi-
Consislil a-'teni hic excossus in duolnis, juimô, buit irain, odium, concupiscenliani, etiam per
quia ruili;!ni peniiissionem vol tlispensalionom sohim desiderium iiilernuni, ideô ex hàc parle
concedil in liis qu;i; reclè ralioni non oonso- dicilur qiiodamniodô gravior, et in hoc sensu
nanl, siciit lex velus inlerdinn fatiebal. Se- loculus est D. Thomas, el ita etiam exposue-
cundo in consiliis perfeclionis ,
praesertim runlLyran. in Praefat. ad Evangel. et Abulens.
virginilatis, nain in lege vcleri qnod.iinniodô Matth. M, q. 08, et Chrysostom. in Imperfe-
praîlerebaUir conjnginni viiginitali, quia lio- clo homil. 10 in Mallh. el sumpserunt ex Aug.
miii' s iilius status procreationi lilioruni piae- 19 contra Faust, c. 25.
cipuè v-cabant ; in hàc auleni iege praileiiur 17. Ulira hanc aulem diflicultalem videtur
vJrginilas, lanqnàni aplior ad vacanduni Don. esse alla major in Iege nova ex aliquibus
et ad perfcclioneni aniniae obtinendain, qua; aetibus inlernis, et aliis externis. In internis
per liane legeni maxime inlendilur, idcùque quidem, quia prsecipit credere altiora mysteria,
purior et inimaculaiior est. et longé dillicillima, ulTrinitatis, Incarnationis
10. Duoilecima exeeilentia legis novœsumi et EucharistiiB. Et ex hàc parle exterior usus
tur ex alià proprielate quam illi Iribuil Ciiri- sacramenlorum est longé difficilior, quia po-
slus Mallh. 11, dicens : Jugtmi meitm suave est, stulat magnam lidem et sanctitalem, et dispo-
et omis vieum levé, é contrario vero lex vêtus silionem ad illam, in quo specialis dillicullas
adeô onerosa fuii, ut de iilà dixerit Peirus est in convenienti usu Eucharisliœ. Deinde in
Actor. 15 : Quam nec nos, iiec patres nostri sacramento confessionis magna quaidam difli-
porture polniimis, et piuribiis aliis teslinioniis cullas invenilur : nam valdè répugnât naturae,
liane dilleienliani eonlirmat C\prian. lib. 5 ul per se constat. Prselerea in dissolubilitale
ad Quirinuin , c. 119. Niliilomiiiiis lamen non malrimonii invenilur h;ec lex gravior, et in
caret aliquà dilficuliate; nam lia; duic leges absolutà proliil)ilione usuraruin. Denique, quô
videnlur in hoc se habeie lanqiiàin excedens magis eradical oninia vilia, eô dilliciliùs im-
elexccssum, et non est l'acile indieare qua^, pleri polest. Verùmtamen ha;c omnia eamdem
sinipliciter excédai in onere et ddhcultate. Si habent responsionem ; fatemur enim ex parte
eiiim consideremas extenia opéra, et corpora- actuuni inlernorum etaliquorum externorum,
lem laborem, ac exereiiationem , sine dubio qualenùs ab inlerioribus pendent, hanc legeni
fuil mullo onerosior lex velus, (piia plurimas esse dilliciliorem ; non enim polerat esse per-
c;ereinonias sacrilicioiuni, saciamenloruni et fectior, quin esset diKicilior honiini secundùm
aliarum observaiitiai um pi œcipiebat, et pue- suani naturam speeiato. Tanien, quia liiec lex
cipuè circuincisioncm carnis, qua; valdè erat secuni aflert spirilum gratis et charilatis, ideô
auslera. lleni lex zciolyj>iie, et similcs, valdè respeciu liiijus status est suavior et facilior
dillieilcs eranl ; lex auiein nova ex his exte- quàm lex velus esset respecta suorum subdi-
rioribus pauca pra^cipit, praUor ea quaî sunt lorum. Et hoc modo dixit Joan. 1 eanonicâ
legis nalurai, ut constat ex dictis, et nolat cap. ."}, vianduta Cliristi non esse gravia, uli(iue
August. episl. 118 cl 111), cap. 11) el lo, con- anianli ut dixit Augusl. deNalur. el Grat. cap-
tra Faustum, cap. 15. Al vero ex inlerioribus 09, quia ouniiusieva et immania, lacilia et prope
aetibus niulla prœcipil difliciliora, ut nolat D. nulla efficit amor, ul idem Augustinus dixit
Thomas q. 107, ariic. 4, ubi faletur, praecepla serm. 48 de Tempore, et ila etiam hoc cxpli-
nova; legis quoad hanc parlent esse graviora. cuit llilar. canon. 11 in Mallh. et optiniè
Reddit auleni rali(jnein, (piia lex nova expresse auctor Imperlecli homil. 28 in Mallh.
prohiLet iiileriores aninii molus, (juod non ila 18. Deciinô tertio excedit lex nova veterem,
expn ss j lex velus faciebal, et licetaliquando quia est linis iilius, et velus fuit disposilio, seu
prohiiicrel, non puniibat. Sed, si quis reclè pne|>aralio ad novain, juxla illud ad Romanos
considcret, hic excessus non erat in rébus cap. 10 : Vinis legis Cliristiis, et ad Galat. 3,
priKceptis, vel proiiibiiis, sed in modo. Nani dicilur lex fuisse pa;dagogus praeparans ad
lex velus etiam prohibebat concupiscenliani, Chrislum, el sic dixit Augustinus libro 1 de
et pra^cipiebat dilectioncm proxiini absolulè, Giatia Clirisli, cap. 19 : Lex data est, ut gratia
sive esseï amicus, sivc ini.nicus, ul supra no- <iaœreretur. Deinde liinc nascitur décima quarta
talum est , ac deniq;ie pru;cip!endo toUiin pra*rogativa legis novae : nam velus fuit fi-

legeni naturalem, conscquenter vetabai quid- gura novae, quia onmia illa sacramenta fue-
quid illi contrariuni est. ut su ni eliam aclus runt umbrae futiirorum , ut ait Paulus. Unde
 897 JOSEHll MA Vol. ViïA. s&i
è converso lex nova comparai»!' ad vflorein , ^^ ibonias supra explicai arl. '. Ex quibus eliam
tanquàm veritas ad uini)rani, jiixla illud : |l licet coliigtre, in lege nova excellenliùs invc-

Veritas per Chrislum factu est. Et sic eliam ^1 niri (|uàni in veicri illas perfecliones divince
dixit Augustiims \('> de Civiiaic cap. 2(5, voUis legis, (|uas ponil David Psalni. 18 : Lex Domiui
Teslaiiiciiliim obiiinbràsse noviim , et in hoc immaciilala , converlens animas, etc., ut latè

oiunia resoiiare noviialein. Iino ideô, inqiiil ,

explicuit Lyi-aii. dicta Vrxluliow; ad Evangel.

illud diclliir velus, quia est occutlalio novi , cl Dciii(pH> , si speclenlur condilioncs legis
hoc novum, quia est veteris revetatio. El liiiic qnas aliàs posuil Isidor. scilicet, quôd sit ho-
cliain dicilur lex nova fuisse conleiila in veleii, nesla, possii)i!is, loco Icmpoiique conveniens,

vcl tanquàm in imagine et ligurà , vel lanciuàm ulilis, nccessaria, perspiciia ac brevis , in

in semine, ul expliciiil D. Thomas dicta qu;fst. omnibus invcnielur haic lex summè periccla ,

107, art. 3, ex Gregor. homil. 6 in Ezechicl. cl non solùm legem veterem, sed omnem
et Augiist. 19 contra Fauslum, cap. 28. Aliâ eliam aliam ,
quce prudenter cogilari possit
verôratione dixit Victor. Anliocheiius ad cap. anloccllere. Quauu)breni eli;im ipsi Ilebraei

Marci, in mvà lege veterem teneri imiiisam, et veritalem banc agnoverunt, ut inlelbgi polcst
ideb ubi nova non est, veterem lociivi habere non ex Paulo Burgen. in addit. ad Hebr. 1 ubi
posse. Dicilur enim lex velus esse in nova tan- relert Giossam llebra;i cnjusdam super id

quàm in suocomplemenlo, et quia qusc in illà Ecclesiasles 1 : Omnia vanitas, dicenlem :

erant in figura , in hàc sunt in veritale, et Omnis lex, qiiam addiscimus in prœsenti tcmpore

quia quod illa inchoavit, liœc perfccit. Unde vana est, respecta legis Messiœ. Mani, licet
eliam dixil Aponius libro 6 in Caniica , circa suo tempore ulilis fucril, cùm lameu salvare
id : Teniii eam , etc. : Lex laclat Ecclesiani hominos non possel , nec ad bcatiludinem in-
ijralia gênerai, lliuc denique dicilur lex nova iroJucerc , vana essel, nisi per Ghiistum
jmplevisse veterem, quia quidquid per illam conîpleretur, qui cl sanguine suo januas cœli
promissum adumbraium est, in nova est
et apcruit, et iniiiavit nobis viam novam, reli-

iuipictum et quia per novam legeni velus an-

, ctà loge gratis, per quam illam consequi et
tiquata est, quia lempus ejus jam eral implc- in san- ta sanciorum œiernae beaiiiudinis in-
tum, et ejus utilitas jam cessaverat, ut D. Iroire valeamus.

JOSEPni MAIOL VIT A.

Mayol (Josephus) Gallus, Saljus, Maximini- habitis , e.un quadriennio rcxil. Vir fuit acris
fani natus , Avenione adolescens ordini Proe- ac vividi ingenii, musei ac librorum cultor as-
dicatorum nomen dédit , et e.xaclo sludiorum siduus , laboris ad sludia indefessi.

curriculo ,
philosopbiam lùm et theologiam Scripsit ac typis edidit opus hoc litulo : Siim-
pluribus annis in variis provinciae Tolo'^ansfe ma moralis doctrinœ Tliomisticœ circa decem
gymnasiis è superiori loco docuil ; sed » ; sa- prœcepta Decalogi ; item virlulum theologicarnm
cro suggeslui non iuipar , concionos liabuit Fidci , Spei et Charitatis , vitiaqiie illis opposila,

per Quadragesimam pluribus in ecciesiis , et n'cnon circa proposiiiones morales de hàc maté-
anno 1G80 per Adventum in basilicâ S. .Magda- riel ab Ecclesià damnatas , variis in locis spar-

lenae, quae est ordinis Maximinifatii, proedica- sas; Avenione, 1701, in 4". Plura in eoilcm
vit ; ne verô per Quadragesimam sequentem génère scripserat cl prx'io parala habebat, quae
ibidem conciones liabcret , ut ad cas se para- manuscripla paulo posl morluus reliquit jam
,

verat morbus inopinatô adveniens inipedivit.

, apud suos servala quibus edendis non parvam ,

Sed et pluribus regiminis conventuumnmneri- pecuniic sunm: ab aniicis comparaverat :i

bus apud suos funclus est ,

provinciie Tolosan;v qua; in depo ilo i
.
•
îini recept.i fnil.

Prior eliam electus in comitiis anno 1GG8

MONITUM.
Opus Joseph! Mayol circa proecepla Decalogi ||j operibus egrcgiis qua?, ul Suaresius de f.egibuis,

et virtules iheologicas , iis facile accensetur '" Morinus de parle hisloricA Pceniteniix» , HaU
m DE PR.ECEPTIS DECALOGI 900
lerius de sacris Eleclionibus et de Hierarchià, tùm noiis ad calccm paginarum apposilis , tùm
etc., in suo génère nullamconiparalioneni pa- ariiculis in ipsâ tractalùs compagine inlor-
tiuntur. Tria lamen de eo aniniadverienda : loxiis, sed spécial! distinciis chromaie , ut
prjmuin, quôd quaisliones plerasque siib morali texlus Josepbi Mayol expediius perslarel et in-
lanlùm respectu, perpaucas sub respectu dog- violalus , lùm demùm appendicibus pra;cipuis
uialico perlractet. Secunduni, quôd nonnulla quœstionibus suilixis ,
prout baec addilitia bre-
etiam luoralia praetermiserit, licet à Decalogo viùs longiùsve excurrcre debebant.
necessariô pendeant. Terlium, quôd Thonii- Quamobrem scriplores accersimus vulgô
sticae scholae partibus faveat nimiùni excluso- prœstaniissimos , scilicet B. Liguorium , ^oë-
riè, ut conligit omnibus propè ibeologis qui lem Alexandrum , Billuardum , Paluzzi , tbeo-
erudito cuidani ordini adscripii fuêre. logumque Virceburgensem , etc. Cùm verô
Quae cùm iia forent, ut aequè ac plenissimè nonnulla , nec tennis profectô momenli , ab
materies absolveretur, qu*stioues seu dogma- iis aucloribus vel omissa , vel nequa(iuàm scopo
ticas, quae non alio loco opportune venirent, noslro congruenler traclaia sint ,
proprias iu-
seu morales ,
quas neglexit auclor, ullrô bic ad- ducere lucubraiiones non dubitavimus, ut tex-
cùmque Tiioniistica systeniata à com-
jecimus', lus eoruni interdùm aliemperaretur. Etenim
muni tbeologorum sensu et à saniori doclrinà satis erii, si in quâlibet maierià pr*cipuus au-
in quibusdam desciscere visi suni, annotalio- clor pernianeat inleger , nequc revereniiam
num ope introduxiuius emendat:ones, aut ex- banc t'erunt notarum angustise ; alioqui spissa
plicaiiones, ut saliem argumenta utrinque pro- volumina ex quibusariiculus unus, una pagina
pugnanlia neinineni laleienl. ac non senifl idea una exprimi polest, blterali-
Triplex hocee proposiiuni conseculi sumus ter essent iranscribenda.Porrônihilabsurdius.

DE P1I.ECEPTIS DECALOGI « niirùm omnia cnetera quae praecepit Deus, ex

GENER ATIM SPECTATIS.

i iliis decem prieceptis, quas duabus tabulis
< conscripta sunt, pendere intelliguntur, si di-
( Auctore Nalali Alexandre. )
« ligenier quacranlur, et benè intelliganlur :

Decalogus, graecà nominis origine, decem I Qtiomodô hœc ipsarursùs decem praecepia ex
sermones signilicat. Hoc auicm vocabukini « duobusillis, dilcclionestilicelDeielproximi,

Chrisiianoruui usu notât decem praicepla à I in quibus tota lex pendet et Prophetae. »

Dco tradita, labulisque lapideis duabus inscul- Idem docet S. Tbomas, prima secundie,
pta, quai Exodi xxxiv, Deuieron. iv et xverba quaestione centesimà, arlieulo iii : « llla, in-

l'œderis decem appeilanlur, vuîgalà plirasi ,

quà « quil, praecepla ad Decalogum pertinent, quo-
verbum pro sermone integro , sive senleniià I rum nolitiam homobabet perse ipsuni à Dec,

aut proposilione usurpalur, ut Luc i : Fiat « Ilujusmodi verô suntilla quae slaiim ex prin-
milii secundiim verbum tuiim; Et Mallb. xv : Scis « cipiis communibus primis cognosci possunt
quia Pharimci audito hoc vcrbo scandalizati € modicà consideralione ; et iierùm illa quae

unt. < sialim ex fuie divinilùs infusa innolescunt.

Articlxls primls. « Inier praecepla ergo Decalogi non computan-
< tur duo gênera praeceptorum , illa scilicet
Omnia legis uaturœ prœcepta Decalogo conti-
« quae sunt prima et communia ,
quorum non
nentur.
< oporlel aliquam edilionem esse , nisi quôd
Cùm Decalogus ad boc datus à Dec sit, ut « sunt scripta in raiione naturali, quasi per se
lex nalura; propemodùni delota in animis bo- « nota : sicul quôd bomo nulli débet malefa-

minum reformaretur, et quoilammodô rescul- < cere, et alla bujnsmodi. Et iierùm illa quae

perelur, necesse fuit eo velui b; evi conipendio 4 per diligcntem inquisilionem sapientum in-
comprebendi, quidquid alibi ad logom nalurae « veniunlur ralioni convonire : baec enim pro-
perlinens pneceptum, aut praecipii'ndum esset. « veniunt à Deo ad populum. raediante disci-
Unde S. Augusliniis, qu;esli(>upc\i. in Exoilum € pliuà sapientum. Ulraque lamen continenlur
ait: « Cùm lam multa loouUis sil Deus, du» « in pr;Eceplis Decalogi , sed diversiniodè. Nara

€ tantùm labulaedanlur Moysi lapidete, quae di- < illa quae sunt prima et communia, continen-

1 cuiiiur labulae toslimonii iuturae in arcâ. ^i- « lui' in eis sicut principia in conclu^ijOiiibu^
901 CENKRATIM SUMPTIS. 902
f proximis : illa verô qiiaî por sapientcs cogiio- sessioiie vi, canone xix : S/ quis dixerit nihil
I scuntur, coiitincntur in eis sicul conclusiones prœceptum esse in Evungeiio prœter fidem, cœ~
4 in principiis. t
fera esse indifferentia , neque prœcepta, neque

Articilus II.
prohibila , sed libéra : aut decem prœcepta nihil
pertincre ad CItristianos : anathema sit.

Lege Decatogi Cliristiani tenentur. Et canone xx : Si quis hominem justificalum,

et quantumlibet perfectum dixerit non teneri ad
Decalogus eaini estexplicatio logis naliirae :
observantiam mandatorum Dei et Ecclesiœ , sed
oninos autem liomines loge naUirae lenenlur, tantùm ad credendum : quasi vcrb Evaugelium
Pryelerca, Icgem Decalogi Chrisius in Evangc- sit nuda et absoluta promissio vitœ œternœ, sine
Jio condruiavit, et ad vilain coiisequendain iie-
conditione observationis mandatorum : anathema
ccssariain esse docuil, Maliliaci xix ; Si vis ad sit.
vitum ingredi, serva mandata mea. Dicil illi :
Cerlissimum tamen est (ut docct concilii
Qiuii? Jésus autem dixit : y on liomidditim faciès;
Catechismus), non propterea bis praeceptis pa-
non adulterabis; non faciès furtum; non falsum te-
rendum esse, quôd per Mosen data sunt, sed
slimoninm dices. Honora patrem tuum et matrem quod omnium aiiimis ingenita , et per Cbrislum
tutim. El: Diliges proximum taumsiciit teipsum. Dominura explicata sunt et confirmata.
ElJiiatll). V : Nolite putare quoniam veni solvere
legem aut Prophelas : non veni solvere, sed adim- Articdlus III.

plere. Adiuiplel aulcm non tantùui subiniiii-

Legis Decalogi observantiam suadei auctoritas et
sliando Spiriluni gratine, por quani lox à nobis
beite/iceiilia Dci Cltristiquejubentis.
iuiplealur ; sed elstipplendo qua^dam quse in lege
veteri minus expressa erant, qualis est odii ac Ad persuadendum Chrisiianis Decalogi ob-
irai conipressio convilionunque , pruiceplo : servantiam magnum babei momcntnm iHa co-
Non ceci des , coi\{.cal3i, sed non explicata ; et gitalio, Deum etse qui legom illam lulil, de

dileclio inimicormu boc ijivolula prasceplo :

cujus sapieniià et aequitate dubitare non pos-
Diliges proximum tuum sicut teipsum; et fuga sumus, nec ejus inlinitam vim aique poten-
jiiranienli coniprebcnsa boc praiceplo : Non tiam elTugore. Lnde in ipso Decalogi exordio
pejerabis ; sive : Son assumes nomen Dci lui in ait : Egosum Domimis Deus luus. Ex quibus in-
vamun. Id coulirniat Aposlolus 1 ad Corin- telligere debcmus, nos legislatorem babere
ihios \ Il : Circumcisio , inquit, nihil est, sed Crealorera , à quo conditi sumus, et conserva-
ûbservatio mandatorum Dei. Quod verô eamdem mur, proiiido(juc nos ilJud usurparePsalm. xciv :

seiilenlian» ropclit ad Galalas vi , et novam Ipse est Doiiiinus Deus notter. et nos populus pas-
creaturam in C7jm/o Jcsm lanlùni valere dicit, cuw ejus, et oves manûsejus. Nec solùm Deiim

inleliigiuius plané euiu novani creaturam in crealorem, sed et redemptorem nosirum enm-
Cbrisio dicere, qui mandata Dei observât. Is dem habemus legislatorem , Cbrisimn , de qno
enim qui habet mandata Dei ac serval , diligit Moyses Deutoron. xvm pr*dixit : iVo/j/ié'/rtm
Deuni, Oomino ipso teste apud Joannem c. xiv : de frutribus luis sicut me, suscilabit libi Domimis :
Si me, sermonem meum sercabit. Nam
iiuis diligit ipsum andies; qui autem verba ejusaudirenoluerit,
eisi jusliUcari potest bomo, et ex impio fieri ego ultor existant, ait Dominas. Cui Paler œter-
pius, antequàm singula legis praecepia exiernis nus obtemperari jnbel, dicens : ïlic est Filius
aciioiiibus implcal, lamen lieri non polest ut meus, ipsum auditc : qui mandata à se Iradila
quis por aeialem ralionc ulattir, et ex impio liai pra;dicari jubot gentibns omnibus, ab illisque
jU$iu$, nisi animuni habeat paralum ad onmia servari, Mattb. cap. ultime : Docenles eos ser-
pra'ccpia Dei servanda. Hiuc S. Augnsiinus vare omnia quacumqiie maïutnii vobis. Sed et
quajslione CLXxii in Exodunj, ail : « l'ia^copta Aposlolus oa quae Cbristus agenda tradidit
i Decalogi, excepto sabbalo, cliam io novo legem Cliristi appellal 1 ad Corinlliios ix, et ad
< Testamcolo .observanda non dubitamus. > Galalas vi , et Domiui mandata i ad Corin-
Sabbaium excipit ,
quia ca^romoniale praece- lliios vu. Hinc passim in Scriplurâ sacra Cbris-
ptuui fuit : quod (amen nosctiamnum obligat tus non tantùm vocalur Doctor, Medicus et
qualenùs morale est , et ab Eoclesià servalur, Hedemptor: sed eliam /{«>.r, Princeps, Dominus,
(omumlaium in diem Donn'nicum. ilagisler, Prœceplor, et Pater noster. Qmbiis
Idem fidei dogma conlirmat sacra synodus nominibus obedimtiam absolutissimam illi nc-

Ti'ideulina cootra novissimi tcniporis hiereses, cessariô debemus. Hinc sacra synodus Triden-
905 DE PR/ECEPllS DECALOGI 904

tina sessione vi , canone xxi : Si quis dixerit liomines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis

Christum Jesum à Dca Iwniinibns dalinn fuisse venire. Hinc sancti Dei bomines in divinœ bo-
nitalis contemplalionedelixi, ipsum appellàrunl
ut Redempiorem mi fiiiant, non eliain ut Legis-
latorem cui cbediant : anuthcmasil. forlitudinem nostram, scutum nustrum, refngium

II is porrô verbis : Ego sum Domimis Deus Inus, nosirum, propugnutorem, salutemsuam, exullatio-

qua? DeusDecalogoprœiiiillil, cùmiiiajeslaleiu, nem suam , Deum cordis sui , Deum nostrum

tùm bonilalem suani pioponit, quae iii legis- adjnlorem suum, gloriam et laudem suam , quôd
latore conjuncla esse oporlcl, ul inajeslas sic apud se de Deo sentirent, imô quôd experli
legibus aucloritaiem ; boiiilas amoreni obser- cssenl Deum iliis buic omnia esse.

vaiid»; legis apud subditos conciliet. Doininum Addil ad benelicenti* suae commendatio-
ergo et Deum se nunciipal, ul priori noniine nem : Qui eduxi te de terra Aigypti, et de domo

majeslateni, aliero bonitaicni siiam bominibus seriiiutis. Quod beneficium etsi Juda^is tantùm
Ego (inquil) et non alitts: boc est
significet. : videlur convenireab /Egypiiorum dominalione

Non sum Domiuus utcuîteri, qui vulgarimore liberalis, lanien si saUiiis nostra; interiorem

domiiii dicuntur sed verè sum Dominus ex ;

ralionem speclemus, quam Deusniisso propler

quoomnia, per quem omi.ia, in qiio omnia; cnjus nos Filio suo per illum operatus est, multô

est orbis lerrœ, et pleniltulo ejiis; qucm onniia magis ad christianos bomines perlinet : qui

observant, timent, veneranlur; omniscius, et non ex /Egypliacà strvilute, sed è peccati et

onmipolens, faciens omnia secundùm benepla- umbrai motlis regione , ac poieslale tenebra-

ciium volunlatis mea'. Ego soius liex regum, rum à Deo crepli, atque in regnum Filii di-

et Dominus dominant inni, manu saut

in cujus lectionis ejus translaii sunt. Cujus benelicii
inors et vilu, sa lus et intérims. Dominus, rela- maguilndinem considerans Jeremias praîdixit

livum nomen est. Dicitur enim Dominu» servi iiiud, cap. XVI : Ecce dies veniunt, dicit Dominus,

Dominus. Domino ergo doniinorum summa et non dicetur ultra : Vivit Dominus, qui eduxit

servitiis debelur coque spécial quod Cbrislus

: filios Israël de terra jEgupti, sed: Viiit Dominus,

ait Mallh. vi : ISemo potest duobus douiinis scr- qui eduxit /ilios Israël de terra aquilonis, et de

vire. Non potcslis mammonœ. Hinc

Deo servire et universis terris ad quas ejeci eos. Et reducam
sequilur Deo magis obediendum esse quàm eos in terrant suam, quam dedi patribus eomm.
bominibus , cùm diversa à Dci inslilulo praci- Ecce ego mittam piscatores multos, et piscabimtur
piunl. Si<iuidem non liabeut liomines polesta- eos. Paler enim induigenlissinms per Fjlium

lem quà doinini dicanlur, nisi desuper conces- suum ,

filios qui erunt dispersi congregavit in

sara, quà si in Domini djmiiorum contume- unum, ul jam liberati à peccato, servi autetn facti

liam abuianlur, audiendi non sunt, sedforiiier Deo, serviumus illi in sanctilate et justitià om-
conlemnendi, qucmadmodùm Clirislus docet nibus diebus nostris , habeamusque f'ructum nos-
Matlb. X : Nolite timere eos qui occidunt corpus, trum in sancli/icationem, fincm verb vitam œter-
aniniam autem non possunt occidere; sed potiiis nam.
timete etim qui potest et animam et corpus perdere Quare (inquil concilii Tridentini Catecbis-

in geliennam. Igilur siin quodcumque discri- mus) tideies omnibus lentationibus lanquàm
raen venerimus, ac diabolus naclus occasionem ciypeum opponent illud Aposloli : Qui mortui

vel ipse, vel per suos ministros tilulo domina- sunnis peccato, quiinodo adimc vivemus in illo?

lionis id agere incipial, ul nos à pryescripto Jam non sunms noslrî, sed ejus qui pro nobis

divinai legis dimoveat, tum exempio Cbrisii morluus est et resurrexit, ut et mortuorum et vi'

gladius spirilùs nobis accipiendus est, boc esl, vorum dominetur. Ipse est Domiuus Deus nostr,
verbum Dei, quo rciundamus bo^lem dicenies; qui nos sanguine suo sibi acquisiiit : quomodô
Vade post me, Satana : Doinimim Deum tuum peccarc poterimus in Doniinuui Dtum nostrum
adorabis, et illi soli servies. Cùm niajeslatem ipsumque iterùra cruci afligere? Ut igilur

suam bisce verbis cœleslis legislalor indic.îssel: verèiiberi, el eâ quidem liberlale quà nos
Ego sum Dominus, ijoniialem suam proponit Cbrislus liberavil, sicut exliibuimus membra
amoremque in se nosirum excitai, addendo nostra senire immunditiœ et iuiquilati ad iniqui-

Deus tnus : Deus (inquam) totius consolalionis, tatem, ita uu-œ cxliibeamus membra nostra servire

benevolus, miiis, libt i.uis, miscricors, bene- justitiœ in suncti/icatioitem... Qui viiunt,jam non
ficus, cujus bonilas in omnium creaturarum sibi vivant, sed ei qui pro ipsis morluus esl, et re-

crealione et conservatione eluc(scil, cujus surrexit... Ncmo enim nostr tïm sibi vivit, et nemo
4eliciœ esse cum fifiis hominum, qui vult omnes sibi moritur. Sive enim vivimus. Domino vivimus ,•
m GtMERATIM SUMPTiS. i;OlJ

sive tnorîmur. Domino inorhnur. Sive ei'go vivi- situm, ut possis dicere : Quis nostrùm lalet nd

mus , sire morimur , Domini sumus. Ciiin pro- cœtum ascendere, ut déférât illud ad nos, et au-

phcl.î clamciims ad DuiiiiiKiiii : Mams liuc fe- diamus, utqne opère compleamus? Seque trans

ceru'Uiuc, et pl(tsiuaieniiiti)H';<lu miliiiniellectiim mare posilnm, ut causeris, et dicas : Quis ex no-

ut discaiu mandata tua. Nain iiiaiidala Dei imilli bis poleril transfretare mare, et illud ad nos us-
discunl, et non discunl : i Noverunt eiiiiii oa que déferre ; ut possimus audire, et facere quod
€ quàdam noiitià; et rnr.^ùs quàdani ignoian- prœceptum est ? sed juxta te est sermo valdè, in

( lia, quoiiiani non l'afiiint, non novcrnnl ; ore tuo, et in corde tuo, ut facias illum. Ait Cbris-

Eo modo ergo dixit : Ct discam mandata tua : lus iMatl. il, 28 : Venite ad me omnes, qui labo-

eâ scilicet i notilià quà (innt. Hoc auleni non ratis, et oneratieslis, et ego reficiam vos. Toltite

f fit nisi per dileciioneni, ubi «|ui facil liabcl jugum meum super vos, et discite à me, quia mitis

< delecialioncni. Non anioni jarvicsl inlellec- sum, et Immilis corde : et iuvenietis requiem ani-
« tils, nosse à qiio poscendus sit inlellectus. mabus vestris. Jugum enim meum suave est, et

« Et cogilandns quantô sint altiùs inlcUigciida onus meum levé. Hanc doclrinam S. Joannes
f divina niaiidaia; quando ad ea discenda sibi confirmât Epist. 1, cap. 3 : Hœc est enim clia-

< adliiif d;iri iniellccuini petit, qiiijani sic in- ritas Dei, in(|uit, ut mandata ejus custodiamus :

j telligit, et qui eio(|iiia Dei se custodisse anle et mandata ejus gravia non sunt,
« jani dixit : M anus tuœfeccrunt me, et plasma- Veriim, inquies, si tam levia sunt Cliristi

verunt me : Da milii inlellectum ut discam man- praicepta, cur Cbristus ipse dixit (Malt. 7,
data tua : i QiiA lu, in(iuil, ronnàsli, lu re- 14) : Quàmangusla porta, et arda via est, quœ
I forma, ut fiai in corpore Chrisli (jiiod ait Aj)o- ducit ad vitam, et punci sunt qui inveniuni eaml
f slolus rREtORMAMi.M iu novitute sensûs vestri.i Cur vias Domini, vias duras appellat David
lia locum ilium commenlatur S. Augusiinus, PsalmolG? Kespondetur cum SS. Pairibus,
sernionibus 17, 18 et 19 in illum Psalmum. laboriosam ac didicilem Dei viam, duraque vi-
Dicamus cuni Prophetà : Donitatem, et discipli- deri mandata, non ex ipsorum naturâ, sed ho-

nam, et scicntiam doce me, quia mandatis tuis minum cupidiiaiibus suis indulgentium igna-
credidi. Cur non dixit, obedivi, sei\, credidi? Quid enim mellc dulcius? Jigroto tamen
vià.

Âlia sunt enim mandata, alia promissa. Man- amarum sœpiùs videtur. Sic mandata Dei dul-
data facienda praicipimus, ut promissa implere mel et fuvum sed hominibus, qui
ciura super :

mereaniur. Prumissis ergo credinuis, mandatis lerrenarum cupidilalum desideriis gustum in-
obteniperamus. Quid est ergo, Mandatis tuis teriorcm infeciiini habent, et peccaiorum mor-
credidi? nisi : Credidi quôd tu illa mandaveris, bis amara sunt. Hinc S. Jcannes
laborant,
non aliquis homo, quamvis per homines bomi- Chrysoslomus in psalmum 111, haec Prophelse

nibus niinisirata sint : « Quia ilaque credidi verba expendens In mandatis ejus volet nimis.
:

c tua esse mandata ipsa, lides mea quà id cre- ait : « Amor in legislalorem, lacilem et gratam
€ didi, impetrct abs te graliam, quà faciam « l'acil legem , eisi videalur aliquam hab 're
« quod màndasti. Si enim homo niiiii boc Ju- « dilliculialem. Nemo auiem quod dico rcpre-
( béret forinsecùs, numquid iil cliam faccrem « bendat, si lali exemplo usussunt. Nam Pau-
( quod jubebat adjuvaret inlrinsecùs ? Doce « lus quoque eo usus est, sic dicens : Siau
< ergome suaviiatem, inspirando cbarilaiem ;
i exitibuistis membra vestra servire immmditiœ,
< doce me diseiplinam, dunando palicntiam ;
« ita exUibete justitiœ. Qui merclricis itaque
I doce me scientiani, illuminando inlelligen- « amorecapius est, etiamsi alliciatur probro
I liam. Quoniam mandatis tuis credidi. Te illa i et conlumelià, etiamsi verberetur, etiamsi
« credidi mandasse, qui Deus es, et bomini i se lurpiler et indecorè gerat, etiamsi expel-

f donas unde facias euni facere quod mandas. ^ « lalur è patrià, etiamsi bonis patcrnis everta-
i tur, eliamsi patris benevolcniià privetur,
Articulus IV.
« etiamsi graviora palialur, ea fert jucundè et
Observanliam Decatogi suadet facilitas adimplendi Idbenler propler amoreni impudicum.
i
Quôd
mandata Dei. illa cum voluptale suscipiunt,
I si
quomodù
Mandata Dei esse impossibilia nemo nisi hae- < non multù niagis Dei pra^cepla, (|uie sunt sa-

relicus dixeril, nnila blaspliemia cum verbo 4 lularia, et gluiiie plena, et aiiimam meliorem
Dei lam apcrlè pngiial. Mundutmn hoc quod eqo « elliciiinl. oporlel cum magnà volupiale sus-
prœcipio tibi liodiè (inquii Deus Deuteron. 50) < cipere, et nihil essedillicile in eisexisliraare?

non supra te est, neque prociUpositum, nec incoelo j Dillicultateni enim non nalura prajceplo-
TH. XllU 39
DO? DE PR^CEPTIS DECALOGI 908
i rum, so<l niullorliiïi solet socordia cfiicerc. t facilis tamcn omnibus diligenlibus. Dicit

« Ilaqiie si <|iiis oa cuin studio ol alacrilate t Psalmisla : Propter verba labiornm laomm,
« aniiiii suscipiat, videbil ea esse levia ei laci- « <v/o custudivi vias duras. Sed «[uae dura sunt
( lia. Quocirca dicebat Cljrislus : Jugum vieiim i laborantibus, cisdem ipsie mitescunt aman-
i suavp est, et omis meum levé. » « tibus.» Elini'ra : iNiliil, inquil, tam facile est

El S. Augnslinus iiaiic Salvalorisnoslrisen- « bonse volunlali, (piàm ipsa sibi : el buic suf-
tentiam exponens sermone 70, aliàs 5), de d licil Deo. »

VevbJs Uomini, cap. 2, chaiilaie levia Ueri Hinc Propliela ait , Psalm. 50, vers. !J : Sta-
Chrisli nuindala ostcndil: iSecari, inquil,eluri tuisti in loco spatioso pedes meos. Quae verba
( se liomines iwliiiiitur, ut dolores non ailcrni, S. Augusiinus, Enarratione 2 in hune Psal-
I sed aliquantô diutuniioris ulceris, aciiorum mum itacommenlalur : i Cerlè angusta via est:
« dolorumprelio i-edimaiilur. In languidà etin- « laboranli angusta est, amanti lala est. Ea-
« cei'tà yacationishrevissimai atque ullinià vilà, « dem quae angusta est, lata (il. In spatioso,
« inmiauissiiuis bellis miles alleiitur, pluri- t dicil, posuisti pedes meos. Plané fecisli mibi
» bus foi'lassè annis in laboribus inquielus, t facilem juslitlam, quse inilii eral aliquando
( quàni in olio quieiurus. Quibus tenipestaii- ( diiticilis. >

« bus et procellis, quàm horribili et Iremendâ Et in Psalmum lix : « Humeros pios quœre-
e saevilià cœli et maris importun! sunt merca- « bat (inquil) cùm diceret Jugum enim meum
:

« tores, ut divilias venlosas acquirant, majori- i levé est , et sarcina mea levis est. Alla sarcina

« bus quàm quibus acquisitae sunt, periculis 1 promit et aggravai te, Chrisli auiem sarcina
« et tempesiatibus plenas? Quos œstus, qnœ 4 subleval le. Alla sarcinapondushabet , Chri-
tt IVigora, quai pericula ab equis, à lossis, à 4 sti sarcina pennas habei. Nam et avi si pen-
« pra'xipitiis, à Ihiminibus, à l'eris perlertint 4 nas detrahas, quasi onus lollis; elquô magis
« venalores; quem laborem esuriemli et si- 4 onus abslulisli , eo magis in lerrà remanebil.
? ticndi, quantfls yjlissimi, elsordidissimi cii)i 4 Quam exonerare voluisli ,
jacet. Non volai,

I ol polûs auguslias, ut besliam capianl? Kl 4 quia lulisli onus : redeat onus, et volai. Ta-

inlerdùm nec ipsius bcslia; carnes, propler 8 lis est Chrisli sarcina : portent illam honii-

« (luam liaec tania sustinent, sunl epulis ue- 4 nés, non sint pigri; non attcndanlur qui eam
1 cessariie. Qu.uiquàm elsi apcr cervusque ca- j ferre nolunl; feranl illam qui volunt, el in-

« piaiur, magis suave sit venanlis animo quia 4 venient quàm sit levis, quàm suavis, (juàm
« cjiplus est, quàm comedentis palato quia 4 jucunda ,
quàm rapiens in cœkmi et à lerrà

( coctus est. Quanlis eliam crucialibns prope 4 cripiens. »

< quolidianarum plagarum teuera puerorum Idem Epislolâ cxxvii, aliàs xlv, ad Armenia-
« letas subdilur, quantis cliam in scbolis vigi- rium el Paulinam, cap. m : « Ibi labor (iu-

4 liarmm et abstinenli* molesliis exercentur, 4 quil) ubi multa quairuntur el diliguntur qui-

« non pro|>ter discendam sapientiam, sed pro- 4 bus adipiscendis atque relinendis volunias
(I pier opes honoresque vanilaiis, ut numéros 4 non salis est, quia consequeiitem non habet
« et litieras, et disertas fallacias eloqui dis- 4 facultatem. Jusia verovita, cùm volumus
j canl? Sed in bis omnibus qui bcec non « adesl, quia eum ipsam plenè velle, juslitia

« amanl, eadem gravia patiuulur qui verù : 4 est; noc plus aliquidperfioienda juslitia quàm
4 amant, eadem quidem, sed non gravia pâli 4 perfeclam volunlalem requirii. Vide si labOr
(I videnlur. Umuia enim sœva et inmiania, 4 est, ubi velle salis est. Unde divinitùs dicluni

« prorsùs faeilia et prope nuUa ellicit amor. « est : Pax in terra liominibus bonœ votunlatfs.

« Quaniô ergo ceriiùs ac faciiiùs ad veram t Ubi pax, ibi requies; ubi requies , ibi (inis

i bCvililudiuom charitas facil, quod ad mise- 4 appelendi, et nulla causa laborandi. Sedhœc
d riam, quanlùm poluil, cupidilasl'eeil?Quàm « volunias ut plena sit , oportet ut sana sit.

4 facile loloraïur quielibet adversitas lerapo- « Eritaulem sana, si medicum non réfugiai,
« ralis, ul a;lerna poîua viletur, et aelerna re- « cujus solius gralià sanari potesl à morbo de-

« quies comparelur? INon inuneriiô ille vas n sideriorum noxiorum. Ipse est eigo medicus
i eleclionis cum ingenti laîlilià dixil : Non 4 qui clamât : Venite ad me omnes qui laboratis,

« snnt coHilifinœ passioues liujus temporis, ad su- «jugum suum lene, et onusleve dicens, quia
i perveutaram gtorium quœ rcvelubilur in nobis. f diffusa per Spirilum sanclum charitale in

i Kcco unde illud jugum suave est, el sircina 4 cordibus noslris ,

profeclù amabitur (juod ju-
I levis, El si angufela est paucis eligenlibus, « betur, el non eril asperum nec onerosum,
9oy GENERÀTIM SUMPTIS. 910

I si siib hoc uno jugo, quantô minus uimidà qui diliqunt illum. llnde idem Apostoliis ait :

» lanl(\ niagis liberA oervice serviatur. Kl Ikec Id enim quod in prœsenli est momenlaneum et

« est «lia sarcina, qiià ejus bajulus non prc- levé tribulatiouis nostnc , supra modum in subli-
mitale œtcrnum gloriw pondus operatur in nobis,
< niilur, sed Icvatur. »

Libro dcniqiio de Perfecliouc Jusliliœ homi- non contemplant ibus nobis qua; videnlur, sed quai

H/*,rap. X, mandalorum Dei raciliJalcin clia- non vident nr. Quw enim videntur, lemporalia

rilali et graiiae trilniendam esse probai ;

cùin sunt : quœ nutem non videntur, œterna su»i/..Mer-

ilia solis liberi arbitrii viribus honio adimplere ces illa aeternaDei mandata servantibusparata,

non possit. « Quis nesciat (inqiiit) cùm prae- regnura est , illis ab origine mundi paratum ;

« ceplumsil générale cliarilas (quia finis prœ- Visio Dei , sive Deus ipse visus sicuti est ; amor
Doi indeficiens; perenne gaudium Doimni,
i eepti est charitas, et pleniludo legis est cliari-

« tas)non esse grave quod diligendo lit non ,

quod inlrare non dicitur in cor bominis, sed
< timendo? Laborant autem in Dei praeceplis, liomo in illud intrare dicitur , quia corde ho-

« qui ea timendo conantur implere ; sed per- niinis inajus est : Intra in gaudium Domini tui.

« fecta charitas foras mittit timorem , et l'acit Fonsjugis est, imù torrens deliciarum : /«e-

€ prîecepti sarcinam , non solùm non premen- briabuntur ab ubertate domùs luœ, et t or renie

« lem onere ponderum verùm , elioni suble- volupiatis potabis eos, quoniam apud te est fons
vitœ et in lumine tuo videbimus lumen. In hoc
< vanlem vice pennarum. » ,

autem maxime suam in nos clemeniiam , et

Articclus V,
summai bonilatis divilias Deus osteiidit, qu6<l
Qbservantiam Decalogi suadent frtictus qui ex illâ
cùm sine ullo prsemio cogère nos potuisset ut
derivaMur , et tnerces à Deo promissa.
suae glorise serviremus , voluit tanien suam
Fructus uberes ac suaves ex observanliâ gloriam cum ulililate nostrà conjungere, ut
niandatorum Dei percipiuiilur. Primo namque quod liomini utile, idem esset Deo gioriosum.
anima Dei volunlalem cogiioscciido , eique oi> Lnde Spirilu sanclo afllatus David ait : Incli-
sequendo, ad Deum converiiiur, ui ait Pro- navi cor iiicnm ad faciendas justificaliones tuas in
pheta Psalnio xviu : Lex Domiiii immaculata œtermm, propter refr/7)H//onem. Quae relributio
coiwertens animas. Deinde , veram sapienliam non alla praeler Deum ipsum est. Qui dicit ;

consequimur per observalionem divinae Icgis ; Inclinuvi cor meum ipe jam dixerat Inclina
, :

soli oiiim timenles Deum verè sapientes sunt : cor meum in testimoitia tua, t ut inlelligamus
Testiniûiiium Domini jidele , sapieiUiam prœslans « simul hoc esse et divini muneris, et propriae
parvulis. Tertio, veris gaudiis, ei mysieriorum « voluntatis. Sed numquid in teiernum facturi
divinorum cogniiione , ingenlibus prœterca t sumus juslilïcaliones illa quidem Dei? Opéra
voluplaiibus , ac incomparabi|il)US deliciis in « quai operamur circa proximorum nccessila-
Jiàc vilà cumulanlur, qui divina mandata ob- « tes, aelerna esse non possunl, sicut nec ipsae-
servant : Justitiœ Domini reclœ , lœlificantes (1 nécessitâtes; sed si non diligendo ista l'acia-

corda; prœceplum Domini lucidum , illuminans « mus, nuUa est juslilicatio ; si autem dili-
oculos. Judicia seu mandata Domini desiderubi- « gendo aeterna, est ipsa dilectio , eique œlerna
lia super aurum et lapidem pretiosum muU'um;et t parata est reiributio ,
propter quaiu retribu-
dulciora super mel et favum. Denique piercedem j tionem dicit se inclinasse cor suuni ad fa-
copiosissiniam , aeternamque gloriam scrvanti- « ciendas justiiicationes Dei, ut in aeleruum
bus mandata sua Deus poliicctur : In custodien- « diligens, in aeteruum mereatur habere quod
dis mis relribuiio multa. Non enim tanlùm ill;e ! diligit. > Verba sunt iî. Auguslini, sermone
nobis benediclionos promissae sunt , quai ad XVIII in Psalmum cxviii. Non tam igitur nostrœ
lerrenam rnagis felicitatem spectare videban- ulilitatis gratià, quàm Dei causa nobis lex Dei
tur, ut benedicti simus in civilate, benedicli s«Mvaiiila est, qui suam liominum geiieri in lege

in agro ; sed copiosa tnerces in cœlis, et mensnra voluuiatom aperuit quam cùm cœierai crea-
:

bona, conferta, coagitata , et siipereffluens iu iiiiie seiiuantur, hominem ipsum eamdem se-
sinu noslro, proposita est, quam plis et jusiis (jui muilô est œquius : sed tamen intuitu re-
actionibns meremur , divin% misoricordi* ad- tribuiionis, quae Deus ipse est, ejus mandata
jumento. Nobis repositum est pra-mium, non servat castus amor.
temporale, sed aeteruum, sicut scriplum est : Articllls m.
Quod oailus non vidit , nec auris audivit , nec in In duobus prœceptis charitatis cœlera continent^r,

cor hamims ascendit, quœ prœparavil Deus iis 'Il lia docet Cbristus Dominas, Malthsei xxiii ;
ti\{ DE TR/ÊCEPTIS DECALOCr oi^

Biliges (inqiiîl) Donilnum Deim tuum êx loto ! diligit , proximum lanquàm se ip*
diligat et

corde luo, ei in toiâ anima luà, et in totâ mente c sum ,

quia hoc jubel ille quem ex toto cor- ,

tuâ. Hoc est maximum et primnm mandwnm. « de , ex lolû anima , ex lotà mente diligil.

Seciindum aiilem simile est Imic : Diliges proxi- i llenj diligcre proxinium , id est , omnem ho-

vwm ttuun sicut teipsum. In liis duohus manda- î minem tan(iuàm se ipsum ,
quis polesl , nisi

lis universa lex pendet et Proplietœ. Ponù dii- « Deum diligat, cujus praiceplo et dono dile-

plici ralione à pryeceptis charitalis caelera peii- « ctionem proximi possil implere ? Cùm ergo
dere dicuiilur ;
primo quia per cliarilatem « utrumque prseceplum ilasit, ul neulrumsine
iinplenuir omnia , seeundùm iliud Aposloli :
« allero possil teneri, eliam unum liorum com-
Plenitudo legis est dilectio ; et : Qui diliyit pro- « meniorare plerunique suQicit cùm agitnr de
,

ximum, legetnimplevit. Secundo, quia oninia « operibus juslili^e : sed opportunius illud de
quodanimodù in liis duobus prœceplis conli- « quo quisque faciliùs convincilur. L'nde Joan-
nentur , ex iisque eliciuntur , vol ad eoruni « nés dicil : Qni enim )ion diligit frutrem simm
observalionein reterunUir. In priori scilicet i quem videl, Deum gnem non videl qnomodb po-
mandate comprehendunlur quaicumque erga « test diligere? JVIenliebantur enim quidam di-

Deum ; in posteriori vcrô qua;cuni(iue erga 3 leclionem se Dei habere , et de odio fraterno
proxinium, et consequenler erga nos ipsos « eam non habere convincebaniur : de quo
rectè nos ordinanl atqueinsliluunl. INec soiùm « judicare in quolidianà vilà et moribus facile

in illis duobus mandaiis conjunciini sed et , « est, j

seorsim suinplis lotam legeui ac proplielas Cailerinn quà ralione in duobus praeceplis

penderc , sacrai Huerai docent ;

quia alier- charitalis rcliqua conlineanlur , diseriè idem
ulrius prsecepli observalio absque aUcrius ob- S. Auguslinus explicat libro De Perfeclione ju-

servalione , sive propensione et praiparaiioiie stiiiic liominis , cap. 5 : « Dominus ( inquil )

qui

animi ad allerum observaudum esse non polesl. « verbum consummans et breviaiis fecit super

Nemo enim Deum , ut oporlet , diligil ,

nisi i terram, in duobus pneceplis dixit legem pro-

mandaiis ejus oblempercl, (luoriiin unum est i plielas(pic penderc ; ul Intelligeremus, quid-

ut proximus diligalur. Nemo eliam proxinium, « quid aliud divinilùs praeceptum est , in his

sicut diligendus est , diligil , id est , propler « duobus habere lineni , et ad hyec duo esse

Deum , nisi Deum diligat ian(piàm (inem ,

qiiù t référendum : Diliges Dominnm Deum luum ex
proximi dilectiouem referai. Quod aulem non i loto corde luo , et ex lotà anima tuâ, et ex

soiùm in priore sed eliam in posleriore prie-

,
i lotà mente luà : et diliges proximum tuum tan-

ceplo charitalis , caitera omnia pendeant , •i quiim teipsum. In /i/s ( inquit) duolms prœce-

Christus ipse docet (Mallhaii vu) : Omnia enjo < plis tola lexpendei et Prophelœ. Quidquid er-

quœcunupte vullisut faciant vobis iiomines , et vos j go Dei lege prohibemur et quidquid jubemur

facile illis. Hœc est enim Icx et proplietœ. Idem- j facere, ad hoc prohibemur et jubemur , ut

que confirmai Apostol us ad Romanos xiii Qui : < duo isla compleanms. El furlè gênera lis pro-
ditigit proximum (inquit) legem
implevit. Nam: « hibitio est : iVoH coHC(;/>/6ces;el generalis jus-

JSon adulterabis ; non occides ; non furaberis ; « sio : Diliges. DeniqueScriplura non pryecipit

l'atsum lestimonium dices non concnpisces : « nisi charitalem, non damnai nisi cupidilalem,
non ;

et si quod est aliud mandatimi , in lioc verbo in- i elila informai mores hominum.tEl ;dlle te-

stauratur: Diliges proximum luum sicut te ipsum . . < net et quod palet , et quod laiet in divinis

Plenitudo ergo legis est dilectio. El ad Galalas v : '. sermonibus ,

qui charitalem lenet in mori-

Omnis lex in imo sermone impletur Diliges pro- : (( bus J (inquil S. Auguslinus ).

ximum luum sicut teipsum.

Articulls vu.
Ratio porrô cur Apostolus in his duobus lo-
De ordine prœceplorum Decalogi.
cis consummalionem legis in solà proximi dile-
ctione constiluerit , haec est ( inquil S. Augu- Deceni Dei jiraieepla in duabus tabulis lapi-
Quii deis sculpta fuerunl, quai sic dislinguenda sunt,
slinus, in cap. v Epistolae ad Galalas) :
c

« de dilectione Dei possunt menliri homines ul prima tabula tria conqjlecialur Deum spe-
clanlia secunda scpiem ad proximum periinen-
« quia rariores tentationeseam probant in di- ;
:

< lectione autem proximi raciliùs convincuntur lia. Trium Deum speclanlium primum est :

cum hominibus JSon liubebis Deos alienos coram me. Non faciès
« eam non habere, diim inicpiè
neque omnem simililudinem quœ est
agunt. Consequens est auiem, ut qui ex loio
tibi scnlplile,
<

corde , ex lotà anima , ex totâ menic Deum in cœlo desupcr, et quœ in terra deorsiim, nec
915 GtNERAT IMSLMPTIS. 914
eorum qnœ sunt in aqnis siib terra. Non adorabis t tur, duo rcquirunlur : quorum primum est,

ea, neque cotes. Secimdiim : Son assnwes nomen i ul bonô se haijoat ad cuin qui praK'sl com-
Dei lui in vanuni. Tcrliuin : Mémento u( diem 1 niiiiiilali : aliud, ut benè se liabeal ad alios

sabbati sancti/ices. Scplcni reliqna ;ul proximuin i couiuuinit :lis consocios et comparlicipes.
perlineiit. Quarluin scilicet : Honora paimn i ()|>orlet igilur quôd in lege divinâ primù
titiun et mutrem tiiam, ut iis longa-nts super ter- i IVranliir quaMiain pr.T.cepta ordinantia homi-
rtim, qitatn Domiinis Deus Inits dubil libi. Qiiiii- s ncm ad Deuni ; cl inde alia quicdam praecepta
lum : Non occides. Sexliim : Non mœcltaberis i ordinanlia huminem ad alios proximos sinml
Septiinum ; Non fnrtiun faciès. Octavum Non : î convenientes sub Deo. Principi autem com-
loqueris contra proximum tuum fatsuni testimo- I munilatis tria débet homo : primo, fidelita-

niuni. Noniirn : Non concnpisces uxoreni proximi j tem; secundo, rcverentiam; terliô, famula-
tui. Deciimiiii : Non concnpisces domnm proximi 1 tum. Fideliias quidem ad in hoc dominum
lui , non senum, non anciltam, non bovem, non 1 quôd honorem principatùs ad alium
consisiit,
asinum, nec omnia qnœ illins sunt. Et sanc con- « non différai et quanlùm ad hoc accipitur
:

venienlcr admndùnî in prima tabula Iria sunt « primum praeceplum , ciim dicitur : Non lia-

praiccpta Deuni speciantia, quia Trinilalcni i bebis Deos cdienos. Reverenlia autem ad do-
insinuare vidoniur diligenliùs iniuentiljus. Nani < niinum requirilur, ut nihil injuriosum in eum
in Deo Pâtre primo appareiunitas, quae primo « commiltatur quantum ad hoc accipitur
: et
priL'ceplo Cimimcndalur, dùni niulliludo deo- i secundum praîceptum Non assumes nomen :

runi rejicilur. Filius verilas est , de quà in i Dei tui in vanum. Fanmlalus autem debelur
secundo pra^eeplo proliibente perjuriuni. Spi- I domino in compensalionem beneficiorura
ritus sanclus sanclilicaiio et requies est raiio- « quœ ab ipso percipiunl subdili : et ad hoc
nalis creatura;, cujus nieminit tertium prx'ce- i perlinet tertium praiceptum deSanctificalione
plum. lia docet S. Augustinus quœstione 71 i sabbati in mcmoriam crealionis rerum.
in Exodum, sermoiie 9 de decem Cliordis, et i Ad proxinios autem aliquis benè se habet,
alibi ; et post ipsum S. Tiiomas priuiâ secundo; « et specialiier, et generaliler. Specialiler qui-

qurpslione centesinià , ariiculo 4. Quaniobrem « dem, qiianlîim ad iilos, quorum est debitor,
minus apposiiè Origenes quatuor praicepia ad t ut eis del)ituni reddat : et quantum ad hoc
primam labulam perlinere soripsil, sex verô ad i accipitur prxceptum de honoratione paren-
secundam separans quod dictum est
, Non : I tum. Generaliler autem quantùni ad omnes,
erunt tibiDii alii prœterme: ut aliud prseceptum i ut nulli nocumentum inferatur, neque opère,
sit : Non faciès libi sculptile, ubi ligmenla co- « neque ore, neque corde. Opère quidem in-
lenda proiiibentur. Unum verô esse volens : f ferturnocumentum proximo, quandoque in
Non concnpisces uxorem proximi tui; non con- I propriam personani. quanlùm ad consisten-
cnpisces domum proximi tui. Duo autem illa i liam personai : et hoc prohibeiur per hoc
postrema praecepta distiucta sunt à sexto : Non i quod dicilur : Non occides. Quandoque aulein
mœcltaberis; et septimo : Non fitrtum faciès, < in pcrsonam conjunetam, (luanlùin ad pro-
quia « in ptioribus iliis duobus praeceplis, non î pagalioiit'm prolis : et hoc prohibetur cùm
t mœcbandi et non furandi, ipsa opéra nolata 1 dicilur : Non mœchaberis. Quandoque autem
i sunt, in his verô exlremis ipsa coucupiscen- i in rem possessam, qti;e ordinalur ad utrum-
f tia. Qusb tanlùm dificrunt, ut aiiquando c que et quanlùm ad hoc dicilur
: Non furtum :

« mœehetur, qui non concupiscit uxorem pro- t faciès. Nocumcnliim aulem oris prohibelur,
< ximi, cùm alià aliqiià causa ilii miscetiir; 1 cùm dicilur Non loqueris contra proximum
:

i aiiquando aulciii concupiscat, nec ei miscea- i tuum falsumteslimonium. Nocumenlum cordis

« tur, pœnam limcns. El hoc fortassè lex os- I proliibelur, cùm dicitur : Non concnpisces.
« tendere voluit, quôd ulraquc peccata sint > i Et secundùni Jianc eiiam dilTerentiam pos-
(inquit S. Augustinus quœstione 71 in Exo- i sent disiiugiii tria pra'cepla ordinanlia in
dum). i Deum; (piorum primum perlinet ad opus;
Convenientiam denarii numeri divinorunj . unde dicilur Non faciès sculptile. Secundum
:

praîceptorum hâc ratione S. Tliomas explicat: ( ad os, unde dicitur Non assumes nomen Dei :

I Prœcepla legis divin;e ordinanl iiomincm ad i lui in vanum. Tertium perlinet ad cor : quia
1 quamdam communiialem seu rempublicam i il) sanclificaiione sabbati , secundum quod
< hominum sub Deo. Ad hoc autem quôd ali- i est morale praeceptuni, piseoipitur quies cor-
{ quis in aliquâ communitate benè commore- i dis in Deum.
 J. MAYOL PRJ?,FATIO.
Legis naliirae prsecepta protoplastoruin et!am cor ab injustitiis, viliis et concupiscen-
priniô, deinde poslerorum cordibus, uiià si- liis inordinalis conipescat. Aliarun» omnium
niul cuin ralione divinilùs transfusa , ac veluli legum sumniam esse et epitomen D. Atigusti-
imbibiia fuisse, cerlô cerliùs constat : nemo- nus q. liOsuper Exod. D. Tijomas 1-2, q. 109,

que est qui liane legem ab ejus auctore sibi in art. 3 et H ; etCalechismus romanus, lilieris

animo insitam non senliat, quà bonum à malo, commendàrunt; eôquôd ad f><?fa/o<//praecepta,

honeslum à turpi ,
juslum ab injusto de facili vel antecedenler tanquàm principia, vel con-

secernere queat, prout concinit Psaltes regius sequenter velut conclusioues reduci et revo-
Psalm. 4 , dùm inquirentibus : Qnis ostendit cari valeant. Quemadmodùm enim philosophi,
ncbis bona? respondet illico : Signatum est super ad rorum naluralium essenlias et proprielates
nos lumen imltùs lui , Domine. Idenique diser- brevi facilique negotio penelrandas, cuncta
lissimè adstruunt sancti Patres , doctores ; et entia ad decem capita , seu pnedicamenta re-
Catechisnius romanus parte 3, in initie, num. duxerunt : sic Dei sapientia utililati et capaci-

5, statim subdit : Hanc igitur divinam lucem tali omnium consulere volens , Decaiogum
penè jam pravis inoribus, et diuturnà perver- exaravit, ad virtuiuni actus in suo ordine re-

sitate obscuratam, cùni Deus Moysi legem de- ponendos, omneque viliorum genus facile co-

dit, eam potiùs illustrioiem reddidisse, quàni gnoscendum ac fugiendum vel sicut omnium :

novam dédisse, docendum est; ne forte cùni credendorum summa in Symbolo Aposlolorum
populus audit Moysi derogalum esse putet bis comprehenditur, et omnia quce à Deo sunt
legibus se non teneri. Cerlissimuni enim est ,
petenda, coniinet oratio dominica, sic omnia
non propterea bis praeceptis parendum esse , agenda complectitur Decalogus. Unde juxla
quôd per Moysera data sunt, sed qaôd omnium concilium Coloniense veluli quoddam spécu-
animis ingenita, à Deo legisiatore data, et per lum est qno baptizato iradilur, ul inluea-
1

Christum Dominum explicala ac conbrmata. tur quantum per lidem arceptam, vitamsiiam
Ideô autein oumia legis (mandata digesia , ac renovaverit et ordinaverit vel quantum vi- ;

in Decaiogum redacta et scriptis exarata fuère tam illam declinaverit, per quam Spiritus

quia, ul inquit D.Thomas in 3 sent, dist. 37, art. sanctus in Baptismo acceptus ipsuni deducebal,
l,per conirariam consuetudinem, quà uiulti in et quà in re, quantum candidam illam vestem

peccalo praecipitabantur, jam apud mullos quam ibi induerat , iransgrediendo quod ibi

ratio naturalis lenebris involuta et obscurata promiserat maculaverit, ut in eà cognitione de

erat. Item quia eisi in aliquibus ratio vigerel, iis doleal, et ad medicum redeat.

amor tamen boni deliciebat in eis ; unde per Ad hujusmodi decem prœceptorum assiduam
quamdam coactionem legis obligatoriae, ad bo- medilationem et observantiam , David popu-
num inducendi erant. Insuper ul ad virlutis los horlatur dicens : In psallerio decem cliorda-

opéra non solùm inclinaret nalura , sed etiam rum psaUite illi. Ut enim D. Antoninus exponit
divini imperii et praecepti reverentia. Tandem part. 1, lit. li , cap. 4, § 5, psalterium est

ut frequentiùs ad nientem venirent, in cogi- lex ; decem veluli decem

prsecepta sunt

tjiiione versarenlur, et tenaciùs memoriœ in- cbordœ Unde Auguslinns composuit li-
illius.

hœrerent. brum de decem Chordis et ait Tangis primam :

Decaiogum igitur divino fretus auxilio per ciiordam ,

quà codtur Deus, seu observas pri-

ordinem ad casus conscienti* explicandura mum pracceplum : Tune occiditur bestia supev-

snscipio, quâ brevitate et perspicuitate ac uli- stiiionis. Et sic de céleris. Taie autem insiru-
litate poloro , ut qnisqnis in hoc libelle lan- niontinn nianibus taclum, rodùil suavem so-

quàni in speciiio possil inspicore quid fugien- num, et non aliter : tangereverô manu psalte-
dum , et quid operandum ad juste, sobriè et rium i^lud, est legem opère servare ; et per
piè vivendum : nam Decalogus est compen- hancobservaniiam peccaiorum dissonanliapro-
dium, subsiantia et llos tolius legis naturalis; cul repellilur, suavisqiie bonorum operumhar-
cùm hominein ad Deum per virtiitem reiigio- monia auditur. Faxil Deus ut quœ circa haec
nis référât ejusque cultui mancipet, et homi- decem prsecepta D. Thomas docuit , intellectu

nes ad invicera per Jusiitiam commuiativam conspicere , et quse egit, iraitatione complere
vrdinet ; neque solummodô manum verûm ,
valeanuis
 MONITUM AUCTORIS.
Docliiiuii nionilis veritatcs lanqiiàni vellus nalura malum ac illicllum esse déclarant el
aureuiupcrquisiluriet, Doo dante, conscculuri, prohibent, isli licitum reddcre conanlur, elli-

vastum ac profundum fulcainus oceanuin, in quo cicndo probabile, el ex probabili verum ac

niullit' syrlos , syniplegadcs niuluc nobis sunt sine salulis animae periculo amplexandum;
cluctaiida'. Argo tainen voliiinur navi, quaiii scdtw illii qui comnuiU pulvillos mb omiii cu-

D. Thomas Typlii perilior dirigil et giibenial, bito manùs, et faciunt cervicalia sub capite uni-

cui secundai lavent aurai ; coque saucio do- versœ carnis, ut dicitur Ezecb. 13, ad hoc
ctore duciorevela pandere nullatenùsreformi- scllicet ut homines quietè et absque con&oien-
danius ; securè lutù(iue perginius cum noslro tiai remorsu in concupiscentiis suis el peccalis

angelo , non minus quàm Tobias cum suo ; persévèrent. Uis longe dissimiles surrexerunt
omnia namque docirinae moralis itinera, hu- neolerici quidam casuislse , nimiùm quàm par
jusque maris iniimos recessus et scopulos per- sit rigidiores, ausleriores, durioresque omnes
feclè callet , indicat et vitat, ac sub tanto co- opinioncs amplexanles , docentes ac inlrodu-
mité aut potiùs duce ac magistro, ad optatissi- cenles; qui inaliud severitatis extremum pro-
mum veritatis et tranquillae conscientise por- la]»si inciderunl in Scyllam , cupienles evilarc
tum féliciter nos pervenluros non dubitamus. Charybdim. Ab lis enim non minus damnum
Os Domini locutum est Benè scripsisti de me : recipit el patilur Ecclesia,quàm ab aliis : mor-
Thomu ille sauè probatus est
: quem Deus , talium namqueimbecillitatem nullatenùsatlen-
commandât; è cujus admirabili doclrinâ Ec- denles, Dcique paternam bonilatem,qui dixil :

clesia fatetur se illustrari, ipsiusque inlelli- Jugum meum suave est , et onus meum levé ; alli-

gentiam à Deo enixè postulat , de quo summi gant onera gravia et importabilia super hume^
pontifices testantur, sine uUo prorsùs errore ros hominum ; à praeceplis, consilia ferè non
scripsisse, tôt fecisse miracula, quot arliculos secernunt.ubiquecaespitant, cl trépidant timoré
scripsit , ejusque doctrinam prse caeleris, ex- eliam ubi non est timor, semper ad diflîciliora

cepta canonicà, babere proprielatem verbo- et quasi impossibilia non sine desperatae salu-
rum , modum dicendorum , veritatem senten- lis periculo obligant , omnia ferè de peccato
tiarum : ila ut nunquàm qui eani tenuit , in- lelhalidamnanl, cœlique tramilern sic tractant,
veniatur, à veritatis tramite déviasse ; el qui ut quasi imperviura reddanl et occludanl.
eam impugnaverit , semper fuerit de veritale Isla tamen absque ullâ prorsùs animi ama-
suspectas ; esse certissimam christianse do- ritudine et cujusquam injuria ac oilensà dieia
ctrine regulam , et coutinere inconcussa lu- esse volumus. Nam tanquàm casuisla pacilicus
tissimaque dogmata. Huic divin» mentis (ide- cuncios auctores oribodoxos profiindà venera-
lissimo interpreti , et Ecclesiae firmissimae co- tione prosequor, fraternaequecharitatis vinculo
lumnae mibi adhaerere bonum est, magis quàm compleclor, etulcùniD.Bernardoloquar, «/«/m
centenis arundinibus noviialis aura agilatis ordinem opère teneo, cœteros cliaritate. Contra-
recentioribus , in(iuam, casuistis, qui circum- rias nostris opinioncs non superciliosè rejicio,

ferunlur omni venio doctrinae in nequiiiàho- nec superbe irapugno, nullàque censurù nolo,
minum ,
quibus adulantur, nonnisi plaoentia nisi sint ab Ecclcsià damnalae; quâ modoslià
loquenles ad conscieniiai stimulum et angoris possum illas impugno , et proharc saïai^o
scnsum laxà spuriàque opinionum probabili- noslras solidim-i fundamonlo, vaiidioribus(fuc
latc leniendum enioUiendum fascinandum , , ralionibus ex inlimis deduclis rei visceribus ,

et comprimcndum. Expérimente siquidem quantum malcria patitur , et legum sanctorum

cdocti, quàm X'grô libertas el indolcs homi- Patrum, primsequenolae doctorum anctoritati-
numseipsos amantium legi Dei pareat el con- bus innili ac fulciri, verùque magis colliinaro :

formctur , tentàrunl ex adverso, legem ipsam probabililali exlrinsecaî numéro auciorum

,

divinam laxare , emollire , illorum ignavo ac conmiiinium innixa; non mullùm adlia'rco
dclicaliori tomperamento aptare , el tanquàm noque confido ; cxporienlià enim consial,ex
plumbcam lesbiaujque rogulam tloolere at cui- i>to principio non parvam in moralibus
libet regulabili accommodare. Quod Deus el induclam fuisse corruptelam ;
qualenus unu
 m MONlTmi AL'CTORIS. 920
aiit altero auclore laxiialis januam apo- « loquîtur mendaciuni de suo loquitnr. » Tan-
ricnle , trctcii postoa «oquontes capiaruiii dem cùn istas malerias à praiceptorc nostro ,

moro, in eaindcin laxilalem prolapsi siint. ejiisque discipulis majori ex parte mutualus
Inde nioncniiir Exodi 23, cap. 1, v. 2, liis ver- fuerim, ex hoc non magis culpandiis videor,
bis : jV OH scqueris tnrbam ad faciendiim malum : quàm defuncti p;ilris h.eres, qui de obventâ
nec injndicio plurimoram sententiœ acquiesces, sibi hx'reditate et de bonis illius , largitiones

ut à vero dévies. Anibas ilaqiie nimia^ laxiialis facit in commune bonum. Apis favuni ex rore
et rigidilalis cxtremilales, lanquàm dociriniie variis odoriferisque lloribus colloclo componit,
moralis scopulos, nionslruosasqucdifTorniiiales ceramque administrai ad lucendiim el mel ,

pro noslro modulo virilique posse dcviiare co- ad pascendum ac delectandum. Non scgniori
uahinuir , seclando lomperalam niediamqiie studio et labore percurri nostrorum easuista-
senlenliani et niediociilaleni ,
qu;ç ni plnri- rum scripla, indeque decerpsi dores recoiidi-

mùm virlnlis ac verilalis sedps esi, qnainqne tos et sparsos, quibus quantum per brève lem-
nobis indicat et proescribit proplieta evang -ii- pus et otium licuit , post assiduam chori et
ciis Isai. 50, dicens : Hœc est r/rj ; amhniate in commnnitalis seqiielam aliasqiie graves occu-
eâ; et non declineiis netjne ad dexieram, npifuc pationcs, tuin in regiinine convenliium, lum
ad sinislram , eamque semper tonuil et docuil in eoncionil»us habendis,confeci 1res tomos de
et nionstravil docior nosler angelicns D. Tho- jusiitià et jure , et duos islos de deca'ogo :

mas Aquinas, qneni proinde non solùm ex dé- abortiva fateor opéra vix à me revisa et nequi-

bite professionisnifre doniinicana»; scd otiain dem transcripta , sed absque alio exemplari
ex anin)o , inc'inatione, et verilalis aniore se- relicla.

qnor, ampleclor et ne lalnin qnidern ungnom Si quis plurimos objiciat passim in eotlera
ab illius sentenliis , et si possiunl, verbis, nie argumenlo a;leô féliciter ac erudilè versatos,
veile disccdere prolesior ac profiteor ; ila ni ut ipsoruin laltoribns nihil adjici posse videa-
unus in loto opère islo loqualur D. Thomas , tur, ideôipie me in vanumlaboràsse, fruslraque
eas senlcniias sedulô perquisivi in fonte et in in svlvam ligna ferre et ad mare aquas aspor-
îivulis ab ipso enianatis . neinpè à nostris an- l are vol II isse: respon flore possem , in nostrâ
ctoribus, qni linipidissiniain doctrina; moralis Galliâ qiianlùmvis peritissimorum doctorum, ac
Thoniisticaî acjuani hausertint et incorrnptani libroruin feracissimà, non nuiltos occurrere
conservàrunt ;
quani in islâ Sumnià veinii in auctores et more scholastico malerias
libres
conchâ leclori benevolo epotandam oiliero et morales discutienles. Possem etadderecum D.
irado. Auguslino lib. 1 deCivit. Dei cap. 2, non oni-
Porrù si quis hàc ralione opus istud inipro- nia quie ab hominibus conscribuntur in om-
bet, quôd sit à D. Thoniie ejiisque discipulo- nium manus devenire, lierique posse ut noa-
rum scriplis compilatuni : perpendat quicso nulli qui etiam hœc nostra intelligere valent,
inde magis esse probandum , avidiùsque exci- illos planiores non inveniant libres, et in istos

piendum ; cùni non paleas nec tricas nostras ,

saltem incidant; ideèque utile esse plures
sed aliorum gcnmias lapides(jue preiiosos, lan- à pluribus fieri diverso stylo, non diverse
quàm eftbssum à nobis ac invenlnm ihesaurnm, Ma , etiam de qua;?lionibus iisdem, ut ad

omnibuslibentercomnîunicemiis, eosqueàlabo- plurimos res ipsa perveniat ; ad alies sic,

re perquirendi lîujusmodi monilia snblevemus : ad alios autem sic, etc. Verùm huic censurœ
addam cum D. Auguslino lib. deciuio Confes. non me eppono, sed subscribo. Altendat la-
cap. 25, verilalem omnibus esse commnnem, men quisquis id objicil, quod etsi Dei manda-

et à singulis, iibicumque repcrialur, citrainju- te Deiiloron. 23, et Levil. 19 exarale, tenramur

stitiamoccupari posse; sic cniniail : « Ego aiiio ab aTenâ messe abslinere, ejusdem tamen divi-
« quod diciinlauclores quandô vernm dicnnl, wx. l''gisslaiuto, spina; relict.Te et manus mes-
i non quia ipsornni es!, sed quia verum est. Si soruni fiigientes, pauperum usibus cedebant.
4 autem amant iliud quia verum est, jam ipso- Sic etiam, quamvis tôt lanlique decteres intè-
« rum est et meum quoniam commune est ,
gres pluresque ternes de hàc morali ma'eriâ
« omnium verilalis amalorum... quisquis om- icpleverint, ac ut primi messeres in Ecclesiue

t nibus quod ad fruendum proponis. Domine, el Kt'ipnb. herrcum messem nberrimam con-
« sibi propriè vindicat, el suumvultesse quod lulerinlac cengesserint : adhuc in tantâ reso-

» onmium t>l : à communi propollitur ad sua, lutienuni meralium copia, in quibus cùm con-
1 hoc est , à veritate a;! menUaciuoi ; qui euirj summaverit home tune incipit, spicas noh
 Ml MONITUM AL'CTORIS. rî2
leg'^ndns reliqiiorunl, è qnihus collcctis, iros 1 qiuT. platisus excitent audionlium : audi non
tonios do jiislilià , cl lios libros de Dec;doj?(>, i diseria, sed fortia i etc. ; non enim de ver-
qujsi lotidcin fascicnlos confcci cl cuiiipilavi. borum elegantià , sed de roi veritaie plenè
Qiiid aiitoni in islo opoie do docoin j)rriM'o- astrueiulà decel tbeologum esse sollicitum , ne
p!is Deoalogi à nobispra'sliluni sil, bénévole scilicet materias istas de se salis absirusas et
lector, panels acoipe. Illud in dnas parles, captu difiiciles, hujnsmodi periodorum ornatu
quasi in dnas tabulas distribiiinius. Prima con- et involiicris (djscuriores ac intellectu diflioi-

linet quatuor prima praicepla, tria sciliret liorcs reddat, et àpaucisinlolligaiitur : verilas
q»x circa Denm vorsantur, et aliud de bonore simpîexest neqne fiicos et pigmenta qu;erit,
parentnm; quod magnamallinitatem babelcum propriàque venuslate abs(pie ullo artificio pla-

istis, cùm parentes nosiri post Deum sint cere ambit. Mendacium è contra, fucatis indi-
principia nosiri esse, et ex virtnte pieiatis co- get ornameiilis, ul suam fœditaiem contegat.
lendi ante quorum mandatoruni explanaiio-
; Etui cmn Arnobio lo{|Mar lib. t contra genl.,
nem, prsemiitimus qu:ioslionem procemialem in pompa ista sermonis et oratio ista ndssa per ,

quà fusé tractamus de actibus et praeceplis régulas litibus foro judiciisque servetur, de-
virtuium theologicarum fidei, spei et ciiarita- turque illis qui voluptalum delineamenta quae-
tis, de virtutibus illis annexis, et de vitiisop- rcnles, omiie suiunsludium verborum in lumi-
posiiis : postea brovem tractatum de religione na contulcrunt. Enimverô dissoluli est pecto-
et de oratione adjungimus. Tandem ad expo- ris, in rébus seriisquaerere voluplatein,etcum
sitionem hujusmodi quatuor primorum Decalo- nialè se babentibus aique iegris, sonos auribus

gi prîcceptorum procedimns. Secinida verô inferre dulciores, non medicinam vu!neribus

])ars, Deralogt, sou secunda voluti tabula , con- admovere. El juxla D. Ambrosium, qtiod liixu-

tinet reiiqua sex mandata negativa quae respi- rial in flore sermonis, attenuatiir et hebelatnr in

ciuiitjustitiampropriam erga proximum, pro- Nec propterea carpimus eos qui elegan-
fructii.

hibentque omnem inju<liiiam et nocumonlum tisermone llorent quin potiùs laudanms et

:

sive opère, ut per boniicidium, mulilalioiiom, npprobamus solùmque fatemnr nos slyluin
,

et I.Tsioueiu injustara, etc., item ppradullerium simplicem et scbolasticum usurpasse , ut om-

etluxuriam. Sive ore, ut per falsum testimo- nibus prodesse valeanius; in boc et in aliis
nium, mendacium perniciosum, per delractio- proliteor me esse paratum à nieliùs et veriùs
nem, contumeliam, omnesque injurias verbo- sentienle edoceri. i In tabernaculo Dei, inquit

runi tam in judicio quàm extra jiidicium. Sive D.nieronymus, in prologo super Gènes., < unus-
tandem corde per concupiscenliani uxoris alié- j quisque olFert quod j oiest : alii aurum et
nas, aut bonorum proxinii. « argent nm et lapides pretiosos,nobisque benè
Modus nosler procedendi est iste : primo « agitur, si obtulerimus pelles et caprarum pi-
explicamus quidditalem et latitudinem cujus- « los. i Denique banc prrefationem concludo
cumque prœeepli; postea ponimus quaîstiunes istis Theodoreti Cyri episcopi verbis : » Labo-
circa illud, quasdeinde divldimus in articulos, « rem suscepimus lectoribus, ut arbilror, non
quos secundùm materioe exigentiam dividiuius < inutilem; quamobrem eos qui sine laborc
in paragrapbos, et hos aliquan-'o in parva didtia « nosirorumiaborum frnclumsuni pi'rco|)turi,

et cor^dlaria momentosa. Stylo brevi.nilido et t rog.itos voîumus, ul nobis pro laixuibus istis

siniitlici uior, l'on eb-gat.li aut rlociu^Miti ac * oralioiies iniperliiM.t suas. Qii'mI si m'nùs ac-
pohio, illndque D. Hicronynii Epist. 2 ad Ne- « curala viflebitiir expl.m lio. lahort-m salleni
pot iaunm u«^urpo : « N<»ri qii;vras à me s<'nton- • boni consul. ini, el ijua' désuni ip>iduce..nt.»
< liaruni flo>it;ulo<, verionim la'uo -inia, et pi'r Vaie eilave.
< fines capilulorum acuta breviier conclusa,

^m
 SUMM A MOHALIS
DOCTRlNiE THOMISTIC^

Item cire a s^irtutes theologicas Fidei , Spei et Charitatis ^ vi-

tiaqueillis opposita: iieciion circapropositioaes morales de

hâcmateriâ ah Ecclesià damnatas, variis ialocis sparsas.

-^-f^^^e^g^s-^—

DISPUTATIO PK.EAMBULA

AD DEGEM DEGALOGI PRiEGEPTA,

VIRTUTES THEOLOGICAS VITIAQUE ILLIS OPPOSITA.
De Ode , spe el charitate soient non pauci dilectio. Tria enim prima prsecepta fundantur
traclare , in primi Decalogi praecepli exposi- lanquàm in principio , el velul è fonte deri-
tione, eô quôd colère non possinius nisi eum vanlur ex hoc maximo ac primo mundato : Di-
quem cognoscinius, in queni speramus et qiiem liges beum tuum ex toto corde tuo, etc. Ueliqua
diliginius. Verùni ex hoc solùmmodè coiivin- verô praecepta Decalogi tunquàm à principio
citur prœniittonda esse ,
quae ad fidem , spem oriunlur ex hoc secundo mandate, simili primo :

et charilaiem spectant , tanquàni principia ad Diliges proximum tuum sicut te ipsum : sicut
Decalogi mandata; non verô in iliis esse con- ergo dilectio Dei implet universa débita Deo ,

tenta. Eniniverô tria prima , quae sunl circa ila dilectio proximi implet omnia débita ho-
Deum, tantùm circa virtulem Religionis ver- mini. Vide D. Thomam Epist. ad Romanos cap.
santur. Quarluni circa pietatem et observantiam 13, lect. 2 ; et 2-2, q. 99, art. 1 , ad 2; et q.
volvitur : sex verô reliqua respiciunl jusliliam 105, art. 2, ad 1. Iiaque Decalogi pra^copla
particularcm conimutativam. lia D. Thomas praesupponunt charitatis duo mandata ; etipsa-
1-2, q. 100, art. 4, ad 1, et art. 3. Item 2-2 ,
met chariias praesupponit iidem ac spem.
q. 16, art. 1, et q. 44, art. 1, ad 3, et alibi Ideôque praemitlimus moralem explicalioncm
passim. Et Catechismus concilii Trident, in virlutum thcologicarum verilates speculalivas
iniiio 1er lia; partis ait : < Cùm mulla lociitiis illarum relinquenles : juxta quarum numcrum
« sil Dominus, duae lamen tantùm tabulae dividimus liane disputalionem in 1res quicstio-
« daulur Moysi lapideœ. Nimirùm caetera om- nes. Prima erit de praeceplis fidei, secunda
« nia quœ praecepil Deus, ex illis decem prae- de aclibus spei, tertia de mandalis charitalis.
« ceplis, qiue dual)us labulis conscripta sunt,
I peiideic intelligunlur, si diligenter quaeran-
Ctuûfôlio prima (i).
« tur, ut reclè intelliganlur. Quomodô haec
< ipsa rursùs decem praecepta , ex duobiis illis,
DE PR.tCEPTIS FIDEI, ET VITIISILLI OPPOSITIS.

( scillcot dilectionis Dei et proximi, in (juibus Praîceplum habendi et exercendi fidem , ad

« tQta texpendet et Prophetœ , » proul expresse Decalogi mandata proesupponi docel D. Tho-
declaravit Christus Dominus Mattli. 22 , et (I) Quaestiones dogmaticae circa fidei theolo-
Apostolus ad Rom. 13, ait Plenitudo legis: est gicœ naturam, ob.jeclum, proprieiates suuni ,
925 DE FIDE, bPE , CIlAUll ATE. 926

mas 1-2 , q. iOO , art. 4 , ad 1 , cl coUigitur ex assensus supernalnrales elicere possunt per
illo Apost. ad llebr. uiiderimo : Acccdentem ad aclus propi ios, et non de infanlibus ; ciim enim

Dcimi oporlet crederc. Crodore aiilein ex D. TIio- oarcant usu ratioiiis, suntilliusaclûs iucapaces:

mà 2-2, q. 2, arl. 7, est cum asseusione cogi- sic(iue non est illis necessarius ad salutcm, sed
tare ,
proul colligilur ex D. August. lib. de per receplioncmBaptismi.sine illojustilicantur
Piitdosl. Saiict. cap. 2 ; scii est acius iiUelle- et salvantur, Dco iutundenlc eis gratiam babi-
clùs delciiuinati ad umiin ex iuipcrio cl piâ lualem ,
proindcque et babilum lidei superna-
niotione voliinialis, cl non ex vi ralionum cl turalis, ut dicitur in cap. Majores de Baptismo;
denionslralionum ; seu est assensus obscurus unde non per aclus proprios , sed per Jesu
quidem , sed cerlissiinus ob Dei teslinionium Cbrisii merila obtineni gloriam aeiernam, non
et rcvelationem oui iiiiiililur. Cùin eniin inlel- tanquàm coronam ipsoruin merilis debitam
Jeclus ex parle niolivi (luod habct ad croden- sed per modum baeredilalis à Salvalore nostro

dum non plenè quietelur, ex boc quôd Icsli- ipsis acquisiise et rclicise.

nioniuin illud non sit intrinsecum rébus

ARTICDLL'S PRIMUS.
nianitoslalis, née essentialen» babcat cuin illis
l)e necessitate actns interni , seu assoisâs fidei
connexiononi, sed sit nierè extrinsccum et per
supernaturalis ad utranique salutcm obtinen-
accidens illis adveniat, relinquii eas in se ob-
scuras et non visas : unde Apost. ad Hebr. H, dam per actus proprios.

vocal lideni subslantiam sperandarum rerum, ar- Prima salus est justilicalio, quae fit per gra-
gumenlum non apparentinm. Et ad Uoni. 8, di- tiam sancliOcantem. Seconda verô est glorifi-

cil : Quod vidct quis , quid sperat ? Id tanicn non catio, quic fil per visionemDei claram in cœlo.
inipedit quin intellectus credentis adhaereat Dillicultas est an assensus fidei , lam ex parte
firmissimè illi veritali , propter scilicel auclo- principii, quàmex parle objecli supernaturalis,
rilateni teslimonii Dei suniniè veracis, sunimè- sit adultis médium omnino necessarium ad
que sapientis, qui proinde nec fallere uec lalii utranique illam salulem. Duplicem respectu
potesl ; accédante Ecclesiae explicatione à Spi- saJutis necessilaiem oporlet distinguere. Unam
riiu sanctodireclse quà tanquàm organotideli- scilicel medii , alleram praecepti. Necessa-
bus loquiiur,credenda proponit elrevelal,quani- rium necessitate medii appellanl theologi il-

questatuitcoluinnameiiirmameiitum veritatis. lud quod de lege Dei ordinarià ejusque ordi-

Casus conscientiai ,
qui circa istam materiam natione, et instilutione, ita necessarium est
agitari soient , sunt de necessitate lidei ad ad salulem, ut quicumque eliam ob ignoran-
utranique salutein , nenipe gratiani et gloriam tiam invincibilem,velquamcumqiie aliam cau-
conseqiiendani. Et quidem loquendo de babitu sam, omiserit, aul non habuerit , nequeat sine
lidei infusa;, certuni est, ad cujuscumque puri illo salulem consequi , seu justificalionem et
bomiuis sive adulti, sive infantis juslificatio- glorificalionem obtinere. Sic Bap'ismus in re
nem , esse médium necessarium, juxta commu- susceplus est médium necessarium ad salulem
nom providonliam legemquc ordinariam, ciim infantium , ita ni si eis eliam inculpahiliter non
nullus justilicelur absque graliâ sanctificante , applicetur, nullo modo salvari possint de lege
à quà babitus fidei dimanat, illiquc connectitur ordinarià. Item respectu peccalorum, dolor
pro praesenti rerum staiu ordinario, de quo velus et supernaturalis de peccatis est médium
est scruio in prsesciiti ,
quainvis de po- necessarium, iia ut sine illojuslificari non va-
tenlià Dei absolutà ,
justilicalio cl glorifi- leanl, eliamsi id invincibililer ignorent; tan-
catio sine lide obtineri possint, ut constat de dem graiia Dei est médium necessarium lam
Cliristo qui gratiam et gloriam babuit; nec respectu adullorum quàm parvulorum. Illud
tamen in eo fuit iides, ut probat D. Thomas verô dicilur necessarium solumniodô neccssi-
3 p. q. 7, art, 5. Uude baie (juaislio versabilur tale pra;cepli, quod quidem ad lincm oblinen-
eirca actun» credt-ndi lam interioreni (|uàni dum et saiulcm cunsequendam rt-quii ilur, ubi
exteriorem , seu circa praecepta credendi f'arultas suppetit cl occasio : non tamen ita ul
sciendi, ac retinendi ros fidei, e.isque ore con- ob ignoranliam aul impolentiam, auldefi-ctum
litenili, et circa vilia illis opposita. Tandem de occasionis, aliamve Icgitimam cansam, pr«-
adultis duntaxat sermo erii, qui scilicel taies termissum, impedint salutis conseculionem

habent specialem tractatum , in prima parte

cùm enim sit necessarium ad finem propter
ciirsOs iheologici. Quapropler illas hic prae- praeceptuin, cessante eà obligatione praecepti
termisimus. El prout conlingit dùm occurrit causa légitima
927 PR^AMBliLA AD DECALOGUM. 92»

excusans ab cjus impleliono, non censelur tune per fidem salulem consequi possit. Aliàs f;icilè

nocessariuin ad consc(Miliononi finis (1). responderi posset Apostolo Enocii fuisse unnni

Quidam docent, quôd /ides lalè dicta ex te- ex illis, ((ni absque fide polucrunt juslificari et

stimouio creatnranmi, siiiiilive nwtivo, ndjiislifi- placere Deo. Apostolum autem ioqui de aclu

catiouem svIJicit. Et est proposilio vigesiniasc- fidei colligitur ex verbis quœ immédiate sub-
cunda, inler proscriptas ab Innocenlio Papa XI, jungit dicens : Credere cnim oportet accedeutem
sic(pie juxta illos rocenliorcs, adullus polest ad Dettm, etc. Nisi ergo peccalor eliciat aclum
salulem consequi absipie aclu (idoi snpernaln- et assensum fidei, necpiit ad Denm accederc,
ralis salieni ex parle inleileclùsct cuni solà co- nec proinde juslificari : nam Deus ex fide justi-
gnilione nalurali, quani liabet de Deo per ficat (jcntes, ad Gaiat. 3 ; Corde creditur ad jti-

crealuras, contra quos stitiam, ad Rom. 10, non quôd sola fides jusli-

Dico, acluni lid<'i supernaturaleni, lani ex ficel, sed (piia sine fide inipossibile sit quem-
parle principii qu;iin objecii, jiixia legeni ordi- quam juslificari : undc acUis fidei est médium
nariani, esse lioniinibus cunclis necessariun» necessariuni ad primam salulem, et eliam ad

necessilaie niedii ad utramque salulem per secundam, juxta illud Marci ullimo : Qui non
aclus proprios consoquendam ; adeô ni sine crcdiderit, condemnabitur. Et Joannis 3 : Qui
illo nullus unqnàm adulus juslificari polueril. non crédit, jamjudicatiis est. Adde tandem sco-

lia D. Tbonias 2-2, q. 2, art. 5, et lib. 1 con- pum Apostoli fVrè per totam Epislolani ad Ro-

tra gentes cap. o; ileni Hb. 3, cap. 118; et manosesse, fidei nccessitatom oslendere. Unde
qua^st. M d»; Yeritale, art. 1, eumque sequun- cap. 1 adducil illud Habacuc2 -.Justus autem ex

lur conmiuniler aucloros. fide virit. Pem cap. 2,3, i el 3. Item ad Epbes.

ProbaUir primo ralione fundanicnlali, de- 2 et 3, ac alibi passim justificalionem et glo-

suinplà ex divinâ vo'.unlalc cl inslilulione, quà riam lidei tanquàm fundamenlo adscribit.

staliitnni est, ni gralia juslincalionis nulli adid- Concilia idem ailstrunnl, prœserlim Triden-

lo conferaïur, nisi elicial acluni lidei super- linum sessione G de justificatione cap. 7 : Sine

naiuraleni; hœc anlem Dei ordinalio ctvolun- fide nnlli unqnimi conligit jnsti/ica(io ; el cap. 8,

tas salis nobis innolescil ex lesiimoniis Scri- fides est salutisliuuiana} initium, fundamentum
pMra;, concllioruni, et sanclorum PaUum et radix omriisjuslificationis, etc.; el ibidem can.

refcrcndis. 3, sic definitiu' : Si quis dixerit sine prœveniente

loquons Spiiitfis suncti inspiratione, atque ejtis adjutorio,

In priniis Apostolus ad Ikbr. Il,
hominem credere, sperare, diiigere, ant pœnitere
de fide, quam anlea dixeralesse sperandarum
posse, sicnt oportet, ut ei justificationis gratia
subslantiam rerum, argumentum nouapparentinm,
proindeque de lide snpernalurali insliUicns conferatur, atiathema sit. Unde isla fides neces-

sennoneni, ait : Sine fide aittcm impossibile est saria ad justilicationem, est donum Dei, et ali-

placeie Deo. Ergo et jnslilicari : qui enini jii- quid supcrnaturale, ut babetur in concilioMi-

stificalnr, gratus est el placel Deo. Quo in loco levilano, can. l. Et in Arausicano H, can. 5.

ponderandum est, quùd licet Scriplura nus- Lbi id probatur ex illo Apost. ad Ephes. 2 :

quàmEnochà lide commendel, lamen ill.à liiisse Cralià eslis salvati per fidem, et hoc non ex vobis,

concludit, eu donum enim Dei est. Et ad Pliiiip. 2 Vobis da-

pradilum Aposlolus cerlissiniè :

Enoch placuisse Deo- tum est pro Cliristo, ut non solùm in eum creda-
quôd Scriplura testeiur
Sine fide autcni iiiiponsibile est placere Deo. Qucc tis, etc.

smè Apostoli argumentatio lorel infirma, nist Sancti Patres idem docent. S. Iraeneus lib.

exlarei à Deo lala communis lex, ut nemo nisi 5, cap. 20; D. Basilins et Psalmum 115; D.
Cbrysoslom. llomiîià 32 in Joannen»; D. Am-
(1) lUlio discriminis inler utramque neces- bros. lib, 1 de Gain et Abel cap. 2, et EnaMa-
silatein urilur à Dei ordinalione. Nécessitas D. Augustinus tract. 2G in
lione in Psal. 37 ;

meiiii, ut ipsa vox per se indicat, supponit

suum objeclum esse divinilùs ordinalum ad Joan. cl Serni. 8 de decem Plagis et Praece-

oblinendum abquid saUili omnino necessariuni, plis lib. 13 de Trin. cap. 20, el Serm. 58 de
seu graliam juslilitalionis. Uinc lit quod cùm Tenjpore; D. Léo serm. 4 de Christi Nalivilate.
niliil médium supplcre possil,eo licel inculpa-
Jtilitoromisso, finis non oblineatur. rs'ecessilas Qui omnes loquunlur de fide iheologicâ, quae

prœcepti indical eliaui onbualionem divinam , est donum Dei supernalurale, et quam Aposto-
sed quse slatuilur simpliciler per moduni k'gis, 'us vocal substanliam sperandarum rerum, seu
nec aliter obiigat quàin pryeceptuni quodcum-
quae sunt supra rationem. Item loquunlur de
(}ue, eosnimirùm solùm attingit cpii illud nô-
runt et possunl observare. necessiiate medii. El ex Ecclesiae tradilione
§M DE riDE, SPE, ciîAftnATE, mt
stricte semper intellecta sunt loca allaïa. — i non crediderit, condemnabitur : niuiirùm in-
Respoiult'iil adveisaiii : Ex praediclis aiiclo- < nuens solani inlcrdùm tideni sulFicere ad
rilalibiis colli^-i (iiiiileni aoluiii lidoi esse ne- « salulem, cl sine ipsà sullicere niliil. »

ccssariuin : sed vel in rc vcl in volo el aniiiii l'robalur secundo conclusio ex D. Tbomâ 1

pra;paralione. Sicut licet Joan. 5, dicaliir :

p., q. 1, art. 1. rinem oporlet esse pra;-
ISisi qnis renalus fuerit ex aquà et Spirilu saii- cognilum liominibcs, qui suas inlentiones et

clo, non potest iutroire in retjnnm Dei, niliiloiiii- acliones debenl in illum ordinare : alqui bo-
nùs liieologi coniiuuniler a5.serui»l, l{a|)lisiiiuni Uio ordinalur ad Deum, sicut in (pienidam
soiùni in volo, adiillis sullicere ad salnloin, (ineni qui comprebensioueni ralionis exce-
pula dùni invincibililer ignoialur, aul ejuscopia dil, juxla illud Isai* 04 : Oculus non vidit, etc.

uon suppelil. Adullus auleni qui Deuni ut Ergo necci^sarium est liomini ad saluleu), qiiôd
aucloreni supernaluraieni invincibililerignora- ei innolcscat per revelalionem divinam (juale-
ret; si lainen legeni naluraleni perteclé serva- nùs ralionem bumanam excedit. Adde quôd
ret, lidem in volo liaberet salleni iniplici- média debent esse fini consona et proportio-
tam ,
qualcnùs sic foret disposilus, ut si nala ; cùm ergo Unis nosier, nempe visio bea-
Evangelii pr*dicalionen» audiret, slatini cre- lilica. sil omninô supernaluralis ; média ad
derel. Ligo sicnl Baplisnuis in volo, ita et ipsam oblinendam, nempe cognitio et amor,
lides quandoque suUicii ad saluiein in voto. debent esse pariler supcrnaturalia. Vide eum-
Contra est, quia praidiclae auctoritates de dem D. Thomam 2-2, q. 2, art. ô, ubi egre-
ipsâ fide in re , expresse loquuntur : neque già ralioiie noslram probat conclusion; m.
inlelligi possunl de lide in volo. Cùin enini Solvitur dijjicilc argumcntnm. lliud non est —
illa sit omninô prinuim salulis iuiulanientuni , admiilendum, que posilo sequitur inconve-
nihil ad ipsani pr^tsupponilur in qiio conli- niens sed ex nosirà asserlionc sequitur incon-
;

neri, ejusque votum fundari possit. INon qui- veniens : ergo non est admitlenda. Prob. mi-
dem in cognilione Dei naluraii ; Uim quia nul- nor. l'ossibilc enim est aliquen» apud barbaras
lani aut reniolissiniam liabel cnni lide con- naliones, vel in sylvis inler lupos enulriri, qui
nexioncm aut relalionem; tuni quia acius (idei proinde nequeat aliquid de fide cognoscere ;

est perfeclior ac superioris ordinis, ulpole su- pra;dicatoreenim opus liabel, cùm juxla Apo-
pernaturalis, sicquc in eà cognilione coniineri ^tulum ad Hom. 10 Qiiomodb crcdtnt ei qneni :

non polest; lum quia eslo quùd lides in illà non audicrnnt '!
quomodii aiilcni andient sine pnr-
iuiplicilè conlineretur, id lamen nequatjuàm dicanle? Isle vcrô nec habet neque habere po-
sufliceret ad hoc ut voluntas converieretur in tost inslruclorem absque miracuio , ut suppo-
Deum tanquàni auctoreni supernaturalem, sicut nimus ; ergo erit alicjuis bomo, qui de nec» s-
oporlet ad juslilicationem, eô (piôd laie obje- silaie damnabiliir, seu cui ex lege ordinarià
ctuni nequeat proponi intellcclui nisi per cilra miraculum via salulis non patebil ;
quod
actum lidei explicilum, nihilque sil voliluni est inconveniens.

quin prxcognitum ; luni denique quia eodem Cunfirmaïur : vel infidèles habenl auxiliuni
modo posset dici chariialen» in volo conii- sulliciens supernalurale ad eliciendum lalem
neri in eà dileclione Dei naiurali, et sullicere assensum fidei supernaturalem ; vel illo carent.
adsalutemquod lamen nemodicit. Neque estea- Si taie auxilium non delur omnibus , rectè se-
dem ratio de Baplismo; qui cùmsupponatfideiTi quitur, non omnes leneri ad credendum , aul
in eo qui crédit Baplismuni esse nccessariuni ad impossibile obligari ; si verù omnibus con-
ad salulem , ejus votum in eà coniineri et ab cedalur, nulli prorsùs admiilendi erunl infidè-
illà oriri polest, taleque desideriuni supplere vi- les négative; sed omnes lorent infidèles posi-
ces Baplismi,dùnisubestaliquodimpedin)enium tive aut contrarié, scilicet resislendo liuic di-

ratione cujuseum in re suscipere ne(iuil. Quain vinai illuslralioni, quà suHicienler cognoscere
disparilatem inler lidem et BapiiMuuni circa [tossent Deum
auclorem supernaturalem et
ut
necessilalem salutis, reclè colligii D. IJernar. crcdere, ut oporlet, cùm lamen D. Thomas 2-2,
dus ex Scriplurâ; nam Epist. 77, ponderans q, 10, art. 1, et alibi expresse doceal esse infi-
haec verba Marci ullimo : Qui crediderit et ba- dèles négative, taies diclos ex hoc solo (|iiùd
plizalHS fuerit, salvus erit : qui verb non credide- non babe.int lidem, (|iii scilicet nihil uiiquàm
rit, condemuabitur, ail Bi'rnardus ; Chrislus Do- audieriMit de lide, nec proinde répugnant ejus
minus, i caulè et vigilanler non repetivil : qui audilui, neque habent conlrarielatemad illam ;

c verù non baptizatus fuerit, sed tanlùm, qui sic enjui forent infidèles positive. — Respond.
^Sl PR/EAMBIJLA Al) DECALOGUM 052
ad argum. negando minorem cum D. Tlioina illud auxilium omnibus oblatum, omnibus actu
q. 14 de Veritale, arl. M, ad 1, ubi ait i Hoc : conl'erri ac dari, prout dari habet pro correla-
« enim ad divinam providcnliain perlinet, ut tivo accipere, cùm non omnes illud recipianl :

f cuilibol provideat de necessariis ad saluiem, adulti quidem in pœnam pecrali aclualis, par-
« dummodô ex parle ejus non impediatiir. Si vuli verù in pœnam originalis, ut docent D. D.
( enim aliquis in silvis vel inter brûla aninia- Augustinus et Thomas,
« lia enulritus, ductum naluralis rationis se- Verùm, licet admittendo quÔdDcus deneget
» quereiur in appetitu boni, et fugâ mali, cer- auxilium suffîciens absolulè inlidolibus ad cre-
« tissimè lenenduin est, quôd ei Deus vel per dendum , reciè dicaniur infidèles négative, et
t internam inspirationem revelaret ea quœ habere censeantur ignorantiam invincibilem ac
ï sunt ad credendum necessaria , vel aliquem inculpabilem mysleriorum fidei, si tamen eo
« fidei pn-edicatorem ad eum dirigeret , sicut auxilio suâ culpâ carere dicaniur, omissio actûs

c niisil Pelrum ad Corneliuni , Acloruni 10. i credendi ipsis imputabitur ad culpam , sicque
lit sic eliceret assensum fidei supernaturalem, eorum infidelitas non erit negativa et innoxia ,

sine quo saluieni consequi non poterat ; qui sed privativa et culpabilis; nullique prorsùs
modus instruendi per praedicatorem vel per erunt infidèles négative, quod est expresse con-
Angelum in casu proposilo, licet foret extraor- tra D. Thomam. Nisi velint D. Thomam eos
dinarius, et rarô conlingat, eô quôd rarissime sic vocare, non quôd careant tali auxilio , sed
eveniat taies homines sequi ductum rationis in quia carent cxterncà instruclione et praedica-
omnibus, et à peccatis contra legem naturalem tione , quâ explicité illis nostra; fidei mysteria
«e immunes servare : non est tanien niiraculo- proponanlur. Nel dicant quod ad causandam
sus, sed quid consequens ad leg.'ni ordiii.triam, inlideliiaieui privativam non sulficit quodcum-
quâ Deus staluit nuilum adultuni sine lide su- que peccatum impediens ne homo accipiat
pernaturali justincalioueni et gratiani recipere, fidem , sed requiritur resislentia , sive non ac-
et quid connaturale statui graiiae; connatura- ceplatio fidei sulUcienter proposita;, vel in par-
liler quippe exigit ut dentur auxilia saltem suf- ticulari et reduplicativè sub motivo Dci dicen-
licientia non poiientibus obiceni, quando urget tis et lestificaniis; vel saltem secundùm ali-

obligatio alicujus praecepti. Tandem quia fa- quam rationem communem et confusam. Illi

cienli quod in se est , Deus non denegat gra- aulem infidèles, de quibus loquimur, hoc modo
tiam. Et quamvis ordinarièloquendoac ut plu- fidei non resistunt, cùm supponamus eos nihil
rimùm ad lideni suscipiendani opus sil pra^di- in parlicnlari et explicité, neque in communi
calore : nibil tamen obstat quin in liis casibus cognoscere de fide divinà, ad quam suscipien-
extraordinariis Deus per se immédiate aul per dani proinde non lenentur ; unde licet non se
Angelum liominem instruat, ut docetD. Hiero- convertendo in Deum tanciuàmin auctorem na-
nymus in Epist. ad Galatas cap. 5. Vel , ut ait turœ, suo peccato inaterialiier impediant, ne
Cano de Locis llieoi., Apostoîus ibi ioquitur dn fideni accipiant, quateniis faciunl aliquid quod
fide explicita (Jhristi. L'nde subjungit : Audi- esl(iuidem impcdimentumadreceplionem fidei,

tas autcni per verbum Chrisli. Hic aulein lo(iui- et proposiiioiiem mysleriorum ejus : quia ta-
mur de iidc per quani sallem cognoscatur Deus men illud nec faciunl, nec voluntetiam virlua-
ut auctor supernaturalium, et reuuinerator su- liter et interpretalivè, lanquàm impedimentum
pernaturalis. ad fidem ; cùm nec sciant, nec scire teneantur
Ad confirmalionem varié respondcnt auclo- illud esse impedimentum ad fidem, idcircô non
res. Prima solutio est eorum qui docent auxi- impediunt lonnaliler peccato suo ne fidem re-
lia suilicientia supernaturalia pra;parari qui- cipianl : qiiaiiiioquideiii nihil vohini formaliter

dem, et offerri omnibus; ei in hoc sensu dari aul virlualitcr seu interpreiativè lauijuàm im-
quantum est ex parte Dei , si homines poslula- pedimentum ad fidem recipiendam ;
quod ta-

verint aut recipere voluerint ,

jnxta illud Ec- men requiritur ad infidelilatem privativam : ex
oles. 15 : Nec dicas per Deum abcst. Vult enim hàc aulem explicatione sufficientersalvaturso-
sincère omnium saluiem, pro omnibus mbrtuus lida D.Thomai doctrina de infidelibus négative.
est, omnes ad se vocal , sacramenla pro omni- Secunda solutio est eorum qui asseniiit infi-

bus instiluit , mediaque cunctis ofFerl ad salu- dèles négative carere auxilio proximo et inime-

iem suilicientia ; idque sullicere ut omnes banc diato ad credendum , sperandiim et amandum
obligaliouem implere valeaut, et ut omissio im- Deum ut auctorem supernaturalem, prout docet
plclionis impulolur eis ad cuij)ani. Non tamen D. Thomas 2-2, q. 2, art. 5, ad 1 , in pœnam
933 DE 1 IDE, SPE , CHARITATE. 0B4

peccati oiiiïinalis ,
qui proplerca non obligan- guntur, red(hintqupillam homini impossibllnm
ad crodoiidtmi iioqiie iii hoc peccant. Ila-
liir ,
non absolulo et socundùm se considoratam ac
bcie taiiuMiaiixiliiimsiilHcicnsmedialimi, qua- in sensu diviso ab bis impodiniontis sed in

iciiùsscilicel ipsisad ralionis usum lu-rvcnicii-

sensu composito ex concurronti:^ et conjiin-
tibusl)eu8ooululiiauxiliuiiisutiicicn?adsecon- ctionc illorum, ex hoc scilicet quôd homo per
verlenduni in Deuin ui finciii uliiniuin nalura- peccatum sit aversus à Deo ut fine supernatii-
!oiii;(iuodauxiliuniinaliqiiOKonsupotostvocari rali, cum qnà aversione non compatilur con-
siillicieiis ad c.rodendtim ol diligciidiiin Deiim versio efficax in ipsuni utauctorem naturalem;
lanqiiàin aucloroiii sii|)ornauiraloin , qiiat«Miùs et cùm talis aversio, seu impedimentnm , ne-
scilicpt si lionio eo Immic ulereliir, Deus iilleriùs queal tolli nisip«»r graliam , idcircô et talis con-
proc<>(lero(, «il docot D.Thomas q. 44 de Veri- versio altentis omnibus nequil fiori sine auxiiio
tale art. U, ad 1 et 2 argiim. id est, si adiil- supornaturali,saUcni ut removente probibens.
tiis cuni lis auxiliis in ordinc naUiraii coilatis à Hinc fil lalcin impolentiam moralem ncquo
Dec, totum laceret quod in se osi : Deus [ireslô officere liberlati , neqtie impodire quominùs
iili cssct per auxilia suHicienlia et elTicaeia sua^, illa conversio et implolio mandatorum natura-
gralise , per quœ immédiate se disponeret ad liiim cadat snb pra;replo. Ad ulrumque enim
eliciendum aclum (idei snpcrnaturalr.i: et con- sullicit polenlia ad aclum secundùu) se anicce-
sequendam justilicatiimoni. Non qiiidem in eo (lenter et in sensu diviso sfiectatum ;
quamvis
sensu ut auxilia supernaturaiia, juslincatio, et non detur ad actum conipositum vel compo-
gratia denlur intuilu illins bon» operalionis nendum cum pradictis impedimentis, et cir-
naturalis solis naluraî vlribus cliciUie, sive lan- cumsianliis aliunde occurrenlibus, ut doceni
quàni per disposilionem initium ac radiceni comniuniterTliomista; de praemotionephysicà.
justificationiset graliae, sive lanquàm per meri- Hinc lit etiam, quôd fieri non potest ut homo
tum etiam do congrue : sed solùm tanqnàni nuncsolis nalurœ viribusabsqiie auxiiio gratia;
ptM- qnid removens prohibens, ol tanqnàm con- facial quod potest ac totum quod in se esl,

ditionem sine q^ià non est certa collatio auxi- vitetque omnia peccata etiam contra legem
lioruni gratiae. Bol quippe Juslili* quantum in iiaturae, sicque non ponat impedimentum re-
se est illuminât omnem iiominem venientem in ceplioni auxiliorum sup rnaluralium. Qnarc
hnnc mundum, ut diciiur Joan. 1. Hlnniinatione istc iiifidolis négative, juste daninabitur, non
etiam pertinente ad ordinem graliif, quâ do proplcr iii(ido!ilalem, qu;e non est peccatum,
causa speciaiiler allribuilur adventui et meri- cùm non sit voluntaiia, et invincibiliter my-
lis Christi : idée autem infidèles non illuminafi- steria fidei ignoret, sed propler alia peccata
tur, quia non observando légion ac prsecepla qua; coniniisit in robus circa quas non poluit
naturalia, apponunt impedimentum. iguoranlià laborare, et quce sine fuie remilli
Quôd si op|)onas bomineni cum islis auxiliis non possunt, talisque infidelitas non habebil
ordinis naturalis , nunquàm de facto impletu- rationom culpre, sed pœnaî prrecedenlis pec-
run» logem naturse et prœcepta quae novit, et cati saltom origiîialis, ut D. Thomas 2-2, q. 2,
{H statu ôlevalionis bumanae naturae ad ordi- art 5, ad 1, et q. 10, art. i, in corp.
nem supernaturalem neminem posse , se con- Addunt quôd quamvis cfïicax actualis con-
verlere in Deum ut linem nalnralem , nisi se versio in Deum ut auctorcm naturoe, nunquàm
convertendo in eumdeni ut finem «npernatu- existai sino couvorsionc in eumdcm ut finem
ralem, — Rosp. lalom hominem posse im- siipornaluralom, eô quôd exlrinsoca hominis
plere praecepia naturalia, et se converioro in elevatio id exigat : non lamen postulat quod
Deum, etc., potontià antécédente et possibili- homo non babeat potontiam se convortendi in
tatis, s<^u ab actu et execuliono separalà ; non Deum ut fîncm naturalem absque potentià se
vero potentià conséquente, fnturitionis et lia- convortendi in oiimdcm ut finem sti|>ornalii-
bonio Runm effectum : qua> tainen impotcntia , ralem. L'nde auxiliimi eflicax ad diligonduui
inquit Gonzales , non est per se seu physica , Deum ut auctorem naturae et finem naturalem,
quia non provenit ex eo quôd naturae doliciant supposilà hominis elovatione, est simul ofbcax,
vires proportional:e olsullicionlos ad talem Dei ad Ipsum ut linom snporuaturalom amandum ;

dileclionem super omnia socundùm se speola- ol {\o faoïo impions pra'coplum se convorlondi
tam :sed est impotenlia solùm moralis et jterac- in Doum ut auclorcm naturoe, statim infalli-

cidens, proveniensex quibusdamimpedimentis bililer jusiificatur; quia cum ejus implelione

quae prœdictae dilectioni per accidens conjun- non remanel aliqua aversio ab eo, nec culpa
m PRJÏAMBULA AI) DECALOGUM. 936

mortalis, non tamcn inde seqiiiiur quôd qni- et ad observallonem Icgts naturse, cujus man-
cumquft liabel aiixiliiim sulficicns ad diligcn- data in Decalogo coniinenlur. Si eA noliiià cl

diiiii Deiiin iitanclorein nalnndein, lial»cal«'liaiii motioiie bonè ulalur, el facial loium quod
auxiliuin siilficiens ad conveisioiioin siipcriia- in se est, el quantum cum islo auxilio snper-

turalem, eô quôd ad islam virlus allioris ordi- naturali sullicienli polcsl, neque suis peccaiis

nis rcquiraUir. obicem apponal, Deus ilerùm magis illumina-

Si landem o|»ponas:Vel illiid auxiliiim sulïi- bii el excilabil ad inquirendam veram fidem

ciens ad diligendum Deum, qiiod puero néga- viainque salulis per cogilaliones el afï'eclus

tive infideli, pervenicnli ad usuin raiionis coii- speclanles ad ipsam fidem elsalulem, illique

ferlur, est nalurale, vei siipernatiirale. Si hoc procurabil média necessaria ad illam vel per

secunduni dicalur, jain seciiiiliir pueruin non se, vel per prœdicatorem, ut docet D. Thomas
esse ncgalivè solùin inlideieni, quia onini anxi- q. 14 de Verilale, art. 11, ad 1 el 2. Si verô è

lio exisienli in volunlate, si sii snpernalurale, contra non benè ulalur priniis islis auxiliis,

débet priesupponi, aut sallem correspondcre nec ducium raiionis sequalur, neque legem
auxilium supcrnaiurale in inlelleclu, ac pro- naiuralem observel ; lune non est dignus ut
inde cognilio niystcrioium fidei, cum quà in- recipial jnajora auxilia; sed poliùs ul propriA

fidelitas negativa est inconipalibilis; tum quia culpà à Deo in suà infidelitale deseralur. Idem-

habenles islud auxiliuni, iiabent in suà pole- que dicendum de puero dinn pervenit ad usuni
slaie libéra acluni credendi, sicque libéré et raiionis. Dequo lamen specialiler adhucagen-
culpabiiilcr eum oniitlunl ; luni qnia prinuis dum necesse reputamus.

attus in ordine supernaluraii est aclus lidei.

§ 1 . Vlriim quilibet puer, stalim ac pervenit ad pri-
Ergo primuni anxibum sulïiciens ordinissupcr-
muni iiislans usi'ts ratiouis, se in Deum conver-
naluralis, eslauxiliuni sufliciensad credenduni;
tere, sub prœcepto, et sub mortali peccato te-
sicque infidèles eum habenles, proxiniè cre-
neatur.
dere possunt el lenenlur; ao in non credendo
peccanlet sunt infidèles privative el conlrariè. Suppono illud primum instans usûs raiionis

Si verô dicalur esse nalmale, sequilur quôd non sumi ul physicum aut ut maihematicumet
homo possil per aliquid ordinis naluralis se oniriinô indivisibile, sed lanlùm ul morale in-
ad graliani disponere, quia conversio in Dcum cludens totam idam duraiionem ,
quia puer ad

ul ullinium finem est disposiiio ad graiiam usum raiionis perveniens, indiget ad discer-
sanctificanlcm, et sicut conversio in Deuni nendum inler bonum raiionis, et bonum scn-
ul ullimum finoni naturaleni, est infallibiliter sibile disconveuiens raiioni, et ad deliberan-

connexa cum graii;i sanclilicanie : ila polenlia dum quodnam sit ampleclendum, sicque laie

se convertendi in illum qiiam habet homo per insians morale compleri censelur et lernùna-

illud auxilium suificiens nalurale, erit eliam lur, ubi isla deliberalio complelur aut com-
disposiiio sallem remola ad graiiam ;
quod la- pleri débet : proindeque in ali(juibus pueris

men dici nequit. — Kespondenl ilhid auxilium brevius eril ; in aliis l.ilius et longius lempus
sufliciens esse nalurale quauuis spéciale, iie- juxla celeriiatem vel lardiialem ingenii unius-

ganl tamen sequelair». Dicunl enim quôd (|uam- cujus(|ue, ob quod et ob alias circumstanlias,

vis conversio in Deum ul finem ullimum, na-

quibusdam daium est citiùs quibusdam tardiùs
turaleni simul elsupernaturalem, sit disposiiio plenè discurrere, discernere, eamque delibe-

ad gratiam, non lamen conversio, el mullô ralionem complere.

minus polenlia se converlendi in eum ul au- Prima senlenlia negal laie prœcepUim puero
ciorem naiuralem lanlùm cùm ergo infidèles
:
imposilum esse; ila Suarez, Valenlia, Azorius

négative pervenienlesad usuni ratiitnis habue- el alii recenliorescommuuiter, qiios refert et

rint solùm auxilium sullioiens iribuens illis se(|uilur Sanchez lib. 2 in Decalogum cap.

potentiam se converlendi in Deum ul aucto- 55, num. 7, ubi probal suam sententiam , primo

rem el ullimum finem naiuralem, qu» ul sic quia suaviiaii legis divinae non videlur conso-

non est disposiiio ad graiiam ideô nuUalenùs

:
nuni, ul pr.TCceptum tam arclum, sub culpà
dicunlur per aliquid nalurale ad gratiam se dis- lelbali obliget in a;lale tam tenerà ad slalim
ponere. iriiplendinn ; eô vel maxime, quôd universi
Igilurhomo adullusqui nihiî defideaudivil, l»ueri invincibiii ignoranlià illius praiccpli la-

solet à Deo illummari et excitari ad sequer»- borent, cùm nec ralionem dubilandi neque

dum raiionis ducium cirea bonum honeslum, inquirendi de illo habuerint, nec habere po-
957 Dt IIDE, Sl'E, CHAlUTAlt. OôJi

Uiorint. Nam anlc illain primnm (piasi vigiliain Dei, clc. Qiioitnii vorborum expo.Mlionrm ci

ralioiiis usùs, ail nullum prx'coptiim iciicnlur, appiicalionemad j)ropnsilum, D. Thomas poliiis

et sialii» ac illa adcsl jam ligarenlur oo con- reputandusesl ex operibus sanctorum Pairum
vcrsioiiis ail Di'iiin praecepto. Sociiixlô, (jiiia (iosumpsisse , ut sui nioris est, qiiàni propri*»

nullus puor iiôsso potesl iiior.ililcr lempus; marte allulisse. Adde quôd , cinn unus idoni-

quo ex hoc praeceplo aslringilur. Quis enim qiie Scripinrse locus plures sensus littérales

nnquàin novil priiiuiin ralionis usrts inomcn- palialur , non e.xpiodenda est D. Thomae expo-
tiim .'
proindoque non polest islud priVcopUnu sitio, utpoie quai ex nullo capiie dissonat

ex cerlà inloniione implere. Toriiô, quia isiud lextiii, nec alicujus erroris , vol absurdilatis

prseceplun» est novum,ànullo, iiisiàD. Tlionià periculo estobnoxia; et vel sola D. Thomae
tratlilum, iiullumque habel fundanientum so- aucloritas suificiatad attribuendum islis verbis
lidum; el solùni fuil ah eodcin angolico doctore ununi sensum legitinium, ab aliis quidcm dis-

adinvcniuni ad salvanduni quod peccaluni ori- linctum,sed non contearium, prout contingit
ginale cum solo venlali rcperiri neqiiit, quod in praesenii : tandem quia S. docior semper

lanien nullalenùs est adniitiendum. Polest omnino apposilè, convenienter, propriè justis-

quarto haec sententia probari ex Duvallio tract, simèque auctoiilatibus, praesertim Scriptura;,
de Fide quicst. 7, art. 1 , § in resp. ad ulli- uli solet, his'adde, hoc Dei praecoptum Eccles.
murn arguni., quia nnllus est qui sollicitus sit 5 : ïSe lardes converti ad Dominuni , etc. Quid
an impleverit talc prœceptum, nec qui in con- velat bis verbis inlelligi prœceptum non diffe-

fessione illiiis iransgressioneni esplicet. Unde rendi, sed exequendi lalein conversionem, ubi

opiuio D. riinnwe est valdèpia, sed nimisscru- primùm adesl occasio et tempus; prout de
pulosa, o( propiorea hoc tenipore ab omnibus facto occurrii in primo inslanii morali usûs
ferè docloribus rcjicilur. Addilque Duvallius rationis?

neminem esse, etiani ex iis qui limoraioe con- Probat insuper D. Thomas locis citalis hu-
scientise, qui unqiiàm di^ lioc peocato se accu- jusiiiodi rationo. Primùm quod lune homini,
saverii, nisi foriè quis plus œquo timoratus primùm usum rationis ac discretiouem habeniî

audità illà D. Thomae senlenlià, sicut feoit Mar- cogitandum occurrit, est delibci are de seipso,

linus Navarrus, ut ipse teslalur in Enchiridio id est, ad queni fincm se, suasque actiones sit

cap. 11, nuni. 7, et alibi. SeJ pra'ter eum ne- ordinalurus : ergo tune tenetur se suasque
scio, inquil Duvallius, si quis alius illud locorit. operaiiones referre el ordinare in bonum na-

Dicere auieni cum .Medinà, homines obligari turae rationali , ut talis est , et prout à brûlis
ad confessionem hujus peccali sub duhio illius dislinguitur, consonum,quodeslse converterc
senlcnliap, idest,adhuc nimis scrupulosum, in Deum hujus boni auclorem , saltem impli-
et conlra omnium piorum consueiudineni. Haec cite. « Licet enim praecepta affirmativa com-
Duvallius. « niunitor loquendo non obligent ad semper, »

Secunda sententia alTumat dari talera obli- inquil D. Thomas q. 7 de Malo, art. 10 ad 9 ,

gationeni. Ita expresse D. Thomas. 1-2, q. 89, I lamen ad hoc est homo nalurali lege obli-

art. 6, in lib. 2, Sent. disl. 28, q. 1, art. ô, ad « gains, ut primo sit sollicitus de suà salute
5; et distinct. 42, q. 1, art. 5, ad 7. llfni q. î juxla illud Mallh. G. Quicrite prinium rcgnnm

5 de.Malo art. 2, ad 8 ; et q. 7, arl. 10, ad I Dei. l'Itimus enim finis naturaliter cadit in

8. Itom q. 2i de Veritate art. 12, ad 2, et q. < appelilu , sicut prima principia naturaliter
28, art. 3 ad i, el alibi passim, et cum eo oin- < cadunt in apprehensione. Sic enim omnia
nes ejus disci[iuli et aliqui extranei sentiunt ;
« desideria prœsupponunl de iderium ultimi
cum quibus :
< finis , sicut omnes speculaliones pncsuppo-
Dico oninem puerum omnino teneri sub î nunt speculalionem primorum principio-
praeccplo et peccaio mortali in primo instanli « rum. > Deinde /î/i/s a</ omnium concupisci-

niorali usub rjlionis se couNcrlcre in dobittim hilium est ipse homo. cùm aniiçabilia quae sunt
linem, absolutè et ellicaciter diligcndo Deum, ad alios , vcniant ex amicabili ad se , ut ait

eo modo quo polest, et illum cognoscil. Arislolcles 9 Elhic. cap. i ,

proindeque amor
Probat lune conclusioncni D. Thomas 1-2, hominis circa quaecumque concupiscibilia, sup-
q. 89, art (i ad 3, ex illo Zadiar. 1, ubi Deus pouil amorem sui ipsius : ergo eliam dolibera-
dixit honiioibus : Convertimini ad me , el ego lio circa concupiscibilia ,
pracsupponii in ho*

converlar ad vos, et q. 7 de Malo art. 10 ad 9, mine delibcralionem sui ipsius; sicque discer-

adducit illud. .Malth. 6 : Quœrite primùm regmim nitinter bonum et inalum Uinc relative ad
ni, XIII, 30
OSO PR^AMBULA AD DECALOCUM. 040

seipsuni laiiquàin fincm cui , inlcrniediuin ta- lempus , quo fil.capax liberlalis et imi)lelionis

mcii , seu me lium rcspeclu Dci, qui esl liiiis mandalorum; ita ut nullius allerius prx'copti

siiiipliciitT oinniiini crealuraiiim : unde ex adimpietio priùs el poliùs urgere possit. Cùm
qiio ludiu) est liais alioruin , sihi piiiiiù occur- igilur posl priiiium inslans morale usùs ralio-

iil:exqiio verù non esl uliiiims Unis, sibi nis, nullum sit lenq)iis in quo non possit urgeie

priiuô oecurrit delibcrare de se in ordine ad altcritis pneccpii adinqjlclio, consequens est

idlinuun lineni, ul ail D. Thomas 1-2, q. 89, ul tune urgeat obli;;alio convcrtendi se in
ail. li ad 5, dicens : « Primiim (piod occnriit Deum per dileclioncm illius cllicacouî el super
i liomini discielioncm liabenli esl quod de onmia , cl prosequendi bonum boneslum vir-
Il scipso cogilel, ad qucm alia ordinel sicul ad lulis.

I linom : finis enim est prior inlenlione ; cl Observandum lamen est quod quamvis jtrai-

t idt'o iioc est lempns pro quo obligalur ex ceptum dileclionis Dei, omnes ad u^um ralio-

« praieeploDeiallinnalivo, quoDominus dicil: nis pervenientcs obliget per se ad formalem t'i

< Converliminiadmp, ctetjo ronvertur ad vos, i explicitam in Deum ul auctorent el linem su-
'/.acliariœ 1. pernaturalem conversionem , snpposità iiunc
(lonlinualiir. Pr;ece|tUim isUid allirmalivnm elevatione naliira; hunumce ad ordinem el li-

coiiverlendi te in Deiim, diiigondo ipsum super nem snpornaluralem , el diim Deum ul talem

omnia, aliquando obligal , seu aiiquo delcrnii- cognoscit humo. Per accidens lamen mulli ad

»iato lempore esi impiendum , sicul alia allir- bunc amoreni Dei ul auctoris supernaluralis

maiiva, cùm primuni cl maximum mauddlum explicilum cl fonnalem non obliganlur, eô

dicalur .Mallli. 22 ; aUpii non polesl aliud lem- quùd eum non cognoscanl , sed laboreul pro

pus magis proporlionalum el conveniens ob- lune ignorantià invincibili circa illnm, ut pa-
servationi talis priecopli assignari, (juàm f)ri- let de illis qui sunl educali in sylvis, vel apud
muin morale inslans usùs ralionis : lum quia barbaras nationcs; nihil enim esl volilum quin
lune primo occurril deiiberare liomini de praicognilum, eî, ul inquil D. Gregorius, pos-

seipso, esse.iue sollicilum de suà saluie ;

quod sumus quidem abseiilia amare, iiicognila nun-
noquit reciè lacère nisi se suas(}ue acliones or- quàm. Unde D. Tiiomas art. 6 cilato, ail quôd
dinel ad ullimum linem debilum , el nisi s^" puer perveniensadusum ralionis leneturDeu ti

fonverlat ad Deum , ipsum diligendo super diligere, secundum (juad inillù œtale est capux;
«»nmia ,
prout exigunl mt-rila ullimi linis : lùm sic qui inter Calholicos probos insliluunlur et
quiaomnis crealura lalionalis, ubi pleuè cxer- nulriunlur ante annos discrelionis, et plura
cet dominium su» liberlalis , lenelur se suo audiunt ac apprehendunt de Dco, el de arti-
çrealori submiltere primumque alleclum ac
,
culis noslne lidci, (|uibiissullicienler inslniun-
amoreni, veluli primum \oluiUalis Iruclumilli tur ad hoc ul primo inslanli morali usùs ralio-
offcrre el consecrarc, Valdè quippe raiioni con- nis per irradiationem luminis fidei vel syndere-

senianeum esl ut Deus pro beuoHciis suis , ab sis etlbrmcnl verum el explicilum de Deo
liomine hujusmodi amoris Iribulum lanquàm judicium etiam superiialurale, non excusanlur
prindiia< ralionis cl liberlalis, sibi consecrari ab implelione pnedicii proecepli quantum ad
el rependi exigal ; sicul in lege scriplà praice- amorem explicilum Dei ul aucloiis supernatu-
pit sibi oflerri primogenila animalium el pri- ralis. Alii verô qui habenl dunlaxat nolitiam
inilias frugum. Uàc eliam ralione Angélus na- Dei ul finis naluralis, solùm adslringunlur ad
turali praiceplo aslriclus fuit diligendi Deum ejus amorem explicilum : omnes lamen obli-

super onmia, el hoc modo se in illum conver- ganlur ad amoreni Dei supernaluralem impli-
lendi in primo inslanli su* liberlalis, quod citum el virlualem, qualenùs sciliccl icneniur
fuit secundum creaiionis, el corrcspondet pri- amare et amplecli bonum honesium ut sic, in

mo bominis iu^lanli morali usùs ralionis. Ergo quo Deus sicul bujus boni auclor et finis vir-

et nos lenemur lune per aclum amoris eflicu- lualiter el implicite conlinelur.
çis Dei super omnia, in eum nos converlere eo Conûrmalur secundo. Quando homo in pri-
modo quo in illà relaie sumus capaces, id esl, mo inslanli usùs ralionis cognoscit bonum ho-
explicité, vei implicite, juxla illuminalionem nesium ac ratioiii consonlaneum , iliiidque à

quam tune recipimus. Tum quia adimplelioiii malo opposilo discernit, slalim fit e^ sullieiens

priini el maximi praee('pli,qualc est piicceptian p piumulgalio legis naluralis pra;cipieiîlis laie

diligcndi Deum. quod caetera supponunl el in l| bonUm (sse prosequondum , maium verù lu-
quo caetera radicaniur; débet hoiiio primum il gicndum, ad hoc ut procurelsuam salulem.dQ
941 DE FIDE, SPE , CHABITATE. 943
quâ débet esse solliciius : nani per diciamen posse reperiri cuni solo veniali : luni quia in
syndcresis el limieii nalurale ralionis , isla lex primo eliani inslanli luorali usùs ralionis, non
naluralis à Deo illi iniimatur ; ncc potest illius potest esse surreplio et iniperfecta deliberatio
ignoraiilià iiiviiicibili hiborare. Quis enim du- circa islud prrcccpluni ; nani aclualis usus ra-
bilare |)ulosl homiin lioDCSlum virtulis esse lionis, sou discrclio, nequil esse an le perle-
scquendiiiii el iiialiini fugionduiii , idque ad clam dclibcralionem circa ali(juid : unde cùin
reclè viveuduin esse necessariuni .'
Eigo ex prinunn quod tune occurril, sit islud j)raice-
tune homo icnelur illi legi se subdere, propo- ptum, deliberalio ad illud in)plendinn vel
iiendo lacère quod piaecipit, el juxla illain di- omiltendiim perlecta esse débet, h>ic(|ue biijiis
rigore viaiu snaai ; iiaiu staliui atqiie lex aliqua praicepli omissio nequit esse venialis, sed erit
est alicui suUicienler pronmlgala, leiieliir eaiii mortalis : lum denique quia Scriptura et Pa-
accepiare illiqiie se subjicere. tres nobis annunliant pr.x'ceplum diligendi
Âd fundauienla adversarioruin initio allata Deuni super omnia, quod maxime urget in
facile esl respondere. Ad l.resp. faciliùs lune primo inslanli morali usùs ralionis, eo modo
esse puero laleiu conversioaem elicere quando quo tune puer potest, et cognoscit Deum : iia
nulla adhue in eo est indispositio ex peccalo ut saltem implicite et virtualiler illud adim-
perbonali relicta, et nialis habitibus meus illius pleal, convertendo se in bonum boneslHui, in
noiidùm esl obscurala neque voluntas depra- quo implicite amor Dei continetur.
vata : aliuiide verè islud praitepluin non esl Ad i, resp. mullos viros sequè pios et doctos
niniisaniuuni, cùni per illud puer solùni lenea- senlenliam D. ïhomie recipere, et de biijus
lur se converlere in Deuni , secundùra quod praicepii omissione sub dubio se accusare ia
in illâ aetale est capax, seu juxta de Deo noli- confessione, de quo neminem laiet, nisi lorlé

liam ,
quae ipsi conimunicalur , duniniodô ad Duvalliuni : et sanè exemplum celebris doeto-
amorem explicitum boni honesti tanquàni ris ^'avarri débet esse magni pondeiis : si enim
ultimi finis se suasqu '
actiones ordinet ; bu- doctissimus el non scriipulosus vir banc obli-
jusmodi autem obligalionem se convertendi in gaiioneni agnovil, et non sine lundamento li-

bonuni lioneslum, ipsi manifeslare ac inlimare muit culpani, de quà sub dubio in confessione
lune, lanquàni praîceplum onininô piiniuni et se accusare non omisil, in re lanti momenti
caileroruni inilium , ad auctorem nalurae nihil négligera volens, ac tenere certuni, et
spécial. Unde non poiesl illud invincibiliter dimillere incerlum : cuiimitari pigeat, quem
ignorare, eô quôd pro illo inslanli praclicè el laudare mens approbai ? An non adversariis
in aclii exerciio Deus ita clarè et evidenier me- aliisque renuenlibus id facere, abjici possunt
dianie diclamine synderesis illud ipsi proponat verba baec quae servi Naaman nolenti obedire
et repraesenlel , ut non sil locus dubilandi : voci propbetae dixerunt i Reg. 5 : Pater, si
esto quod postea viri docli dubilent de liujus rem grandem dixisset tibi propheta, certè facere
praecepli existenlià , eu quôd poslea cognilio debuisses : quaitlo magis quia nitnc dixit tibi :

naluralis non sit innixa buic evidenti luniini, Lavare et tnundaberis ? in proposito autem agi-
sed raiiocinationi et discursul ,
qui in niullis lur non de leprà corporis, sed animae sanandà ;

deficere potest. nec res grandis, sed facilis à vobis exigilur,

Ad 2, resp. esse veruni de inslanli usùs ra- nenipe ul lavcmini , ut in confessione de hàc
lionis pbysico, falsuni verô de niorali : salis forte transgressione vos accuseiis sub dubio,
enim puer tune cognoscit obligaiioneni se et de hoc eliani peccato inlendalis, dùni dioitis
convertendi in bonuni honesluni, legemque Deo : Ab occultis meis mundu me, et confessijrio
naluralem inlinianlein pnecepluui islud lune (iiialis : De omnibus aliis et occultis, quae
urgore. Ad 3, resp. islud pra;cepluui non esse Deus novit, me accuso : an id repuianduni esl
novuni, nec à D. Tbomà excogilaluni : luni duruni el arduuni ? sane hoc est (ingère labo-
quia ipsa lex nalurae ejus({ue auclor ab initio rom in praecepto. Nec ex D. Tboma; doclrinà
inundi illud staluerunt.oninibuscjue lioniinibus b(jminii)us subinferlur scrupulus, à quo non
ad annos discretionis pervenienlibus, i.'uo et pitssini facile se liberare, modo diclo se accu-
ips:s angeiis iutiniare soient : tuui quia ioco ï^ando in confessione : quin imù renuenti et
mox cilato, et alibi asserit D. Tboni. niulios id recalcitranti, solida piaque docloris angelici
tenuisse suo tenipore, quia repulabant hune liindauienla, non possunt scrupulum non cau-
casuni impossibileni, nenipe pueruni cum ve- sa rc.
niali solo, originalique decedere seu originale
945 PU^AMBLLA AD DECALOGUM. 944
lenelur fidelis elicere actum fidei, quolies le-
§ 2, Ihrum fidèles aditlli in decursu vitœ siuv Ic-
nelur conteri, vel accedcre ad aliquod sacra-
neunlnr aliqiwlù's sub prœcepto et peccalo (te-
mcnlum, praisertim ad juslilicationem in con-
ins ftdei supenialuralis elicere ?
fessione sacramenlali obiinendam; eu quôd
Duplex litlci prœcepluni occurril in prœ- debeattunc priemiitereabsolulam et elliiacem

scnli. Allerum negaiivum, aliud verô allirma- delictorum suorum deteslationem, et sperare
Uvum primiim ;
prohibet discrcdcre ac disseiv remissionem ex meritis Chrisli ;
quodrequirit
lire rébus à Deo revelalis, et ut talibus ab fidei excrcilitun, ul palet. Item dùni accedilad
Ecclesià proposilis; seu nos obligat ad non Eucharistiani, quœ esl niysleriuin fidei, et in

resislendum nec dissenlienduni niyslcriis lidei, cujus susceplione Chrislus esl ailorandus : et

ac de illorum verilate non dubilandum : et de sicdealiis. In rcceptione igitur et adniinisira-

hoc non movelur quaeslio; cerlum quippe est tione omnium sacramenlorum, priemillendus

obligaresemper et pro seniper instar aliorum est aliquis aclus lidei, salieni implicilus et in

praeceptorum negativorum. Cùm enini actus confuso; quaienùs ex memoriâ noliliai per
veritati fidei contrarius, ut inlidelilas privativa, fidem comparaliE fidelis habeal intentionem

aut liseresis, sit de se intrinsecè malus, ad ouni suscipiendi, vel admiiiislrandi sacramenla tan-

vitandum seniper et ad semper obligamur : a(- qnàm signa sacra à Cliristo Domino insiitiita,

firmativum verô est illud quo obligamur ad et instrumenla graliam conferenlia. Ilem débet
exercendum habitum fidei, eliciendo assensus fidelis exercere actum fidei, quolies orare le-
circa niysleria, et positive imperat aclus lidei :
nelur , nam accedenlem ad Deum oportel

de isto procedit praesens dillicuhas. credere.

Cerlum est inprimis lideles aliquando obli- Obiler lamen monendum censeo vanè ali-

gari ad eliciendos actus fidei, prout docent 1). quos scrupulis angi, ex hoc quôd non recor-
Augustinus tract, 85 in Joannem. Et in lib. de denlur an anle oraïuhim, conlilendum, com-
Nalurà et Gralià. et D. Thomas. 2-2, q. 2, municandum, eic. elicnerinl actum fidei : non
art. 5; et in lib. 5, sent. dist. 25, q. 2, art. I, enim mullùm circa hoc torquendus est ani-

q. 2; et de Verilate. q. 14, art. H, idquecol- nius : quia hoc ipso quôd aliquis dolorom de
ligunt ex illo 1 Joan. 5 Hoc est mandalum ejits,
: peccatis elicuil, aut devotè communicavil et

ut credamus in nomine Filii ejus; mandata auloiu oravil; existiniare débet se huic li lei pnece-
seu praecepta non esse de habitibus virlulum, plo salisfecisse, cùm molivum illius doloris ef-

sed de aclibus, docel D. Thomas 2-2, q. 52, ficacis aut reverenli;e, debueril priùs necessa-
art. 4 ad 1 ; item ex illo ad Hebraeos 10 : Ju- riô ab intelleclu proponi; idque seclusà lide

stus ex fide vivit ; qiwd si subtraxerit se, non pla- per ullas rationes minime fieri polueril.

cebit anima: vieœ ; quod autem sub pœnà i^ravi Hinc eliam fidelis per accidens lenelur ad
Deus injungit, cadil sub praecepto. Polest eliam aclum fidei, quando lenelur exercere actum
probari ex Tridentino sess. 6, cap. 6, actus supernaiuralcm charilalis, spei, aliarumque
fidei numeranle inler dispositiones necessarias virtutum, utpote médium ad illarum prœce-
adultorum : talcs autem dispositiones suni de pliim adimplendum : item quando urget gravis
praecepto. teutalio, qux' nonnisi lidei praesidio expelliac

Cerlum esl insuper actum fidei esse de prœ- vinci polesl, juxla illud 2 Pétri 5 : Cui resistite

cepto per accidens et ratione alterius cum fortes in fide. Idemque dicendum quando lune
quoconnectilur,el quod tune pra;cipilur; puia est necessaria oraiio ex fide, et ciun eà con-
ralione charilatis, spci, aliarumque virtutum, juncta, ul monet Chrislus Dominus dicens :

ad quorum praiceptorum impletionem aclus Vigilate et orale, ne inlrelis in tentationem. Ad

fidei est necessarius qui enim leneturad al - : laie fidei exercilium lenelur à l'oriiori fidelis

quem finem consequendum, obligatur hoc ipso in arliculo mortis, quando graves urgent die-

consequenter et indirecte ad assumenda mé- monis tenlationes : imô ciun secluso fidei exer-
dia omninô requisila, et sine quibus haberi ciiioChrislianuslegem Dei per longumlempus
non polesl, maxime si sint facilia et proporlio- observare nequeal, consequenter illi necesse
nala : ergo quando sine actu fidei nequit homo est juxla varias occasiones aclus fidei elicere :

implere praecoplum alicujus virlulis, quod tune niulli lauicn auclores censenl vix esse fidelem
urget, consequenter et indirecte lune obligaïur qui tali obligalioni non salisfacial, colendo les-

ad eum eliciendum, eâdeni obligatione et ne- ta iu quibus noslra cclebranlur mysleria, so-
cessitale, quà lenelur ad illam viruiteni. Hinc litaque exercendo pia Chrislianorum opéra.
945 DE FIDE, Sl*E, CHAIUTATE. 946
Kognla igitiir generalis est, loties esse oIjU- lalis Apostoli vcrbis, necessitatem et pruice-
galioîicm iiidirocti' et pcr accidens elicicntli pliini eliciendi actiis fidei non eruemus? In
assoiisiiiii (idei, qiiolios iiecessarins est ad iin- liiijus (oiifirmalionem Aposlolus ad Uom. 1
Itli'iuliim aliiid pnïccpluin, quod liinc iir;^ot ; adducit illud Habacuc 2 : Justns ex fide vivit
«|ii;w pioindc obligatio no» proveiiit ab ipsâ Vivil corpus quolidianum sumendo ciliuni; vi-
(idei virilité, scd abaltcrius virliilis praeceplo, vit justi ae fidelis anima liequenti fidei exer-
ad cnjiis oi)servalioiiem actiis (idei est neees- citio ; vivit lionio, non in solo pane , scd in
sariiis. Inde iliins omissio non erit aliud pec- omni verbo quod procedit ex ore Dei, assensus
catiim ab oniissione alterius proecepli disiin- illi prœbendo, fideique actus ilerando. « Fides,

ctnn). in confessione explicanduni, sed uiiicnni c inquit D. Thomas, 2-2, q. 16, art. 1 ad 1 ,
cuin eà con-liuiot peccalnin; de quà proinde « est necessaria lanquàm principium vilae spi-
solà oniissione piiïcepii, pœniteiis se accu- i rilualis, et ideô praesupponitur ad legis sus-
sando, suœ salislatil obligalioni. i ceplionem. » Ejusque acluum frequentatio
Restât lola dillicullas, an supposito hal)iiu est necessaria ad vitam spiritualem fovendana
fidei in iioinine, adniillendnin sit proecepluin et conservandam. Inde D. Augustinus , in lio-
allirniativuni obligans fideleni ad eliciendos as- niine nullos fidei actus eliciente, opus honestum
sensus lidei, per se et rationc suî, et non tan- vix agnovit : et D. Chrysost. ait : Fide nobis
tinn per accidens, raiioneallerius, et quo (eni- opus est, diieclissimi ; fide, inquam , bonorum
porc obligel ? maire, salutis medicinâ quam sœpiùs ad tuendam
Dico assensuniei acium fidei perse et ratio- animœ vuletndinem resmnere debemus. Idem do-
re sui cadere sub speci.ili pra^ceplo aliirmalivo, cent alii sancti Patres, quorum loca notaviraus
et lideleni ad eum pluries in vilà suâ exercen- articulo prœcedenii. Tandem regius Psaltes di-
dnin snb peccalo obligare. lia D. Tlionias 2-2, cebat : Credidi , propter quod locutus sum: quasi
q. 2, art. 5; et q. 16, art. 1, nbi pra;supponit parùm homini prodesset credere, si fidelis non
in nova legc dari pra^cepta credendi, solùinque loquaiur interiùs per assensus et actus lidei
de veleri lege circa hoc niovct qiueslionein. pluries in vitâ repetilos.
Haec conclusio est contra Tamburinum. lib. 2 Probatur secundo. Illud quod est necessa-
in Dccalogum cap. 1, § 1, nuin. 9; Azorinni rium necessilale medii ad salutem, si sit actus
parte 2 , lib. 8, cap. 27, q. 8, aliosque recen- liber, et in nostrà polestate situs, est eliam
liores; quornin proposilioneni dainnavil Inno- necessarium necessilale praecepli : atqui iides
centius popa XI : Fides non censcfur cadere sub ejusque actus requiritur per se et ratione suî
prœcepto speciali, et secundùm se. Et est décima tanquàm médium oraninô necessarium ad salu-
sexla propositio inler proscriptas à pontifice, tem, prout ostensum est articulo praecedenti;
qui proinde noslram delînivit cl coiisecravit crgo cadit eliam snb praîcepto speciali per se
senlentiam. et rationc suî. Probatur major lum quia sa-
Probatur priniô auclorilate Scriplnrac ad piens legislator praecipit média necessaria ad
Hebrîfios 11, ubi Aposlolus deactibns heroicis finem queni suis subdilis praescribil ; tum
fidei, quibus sancti Palriarchse se Deo gratos quia debel honio sub peccalo sibi procurare
cxhibuerunt, nientioncm facit, et concludit salutem aUernam; proindeque lenetur sub
quôd sine fide impossibile est placera Deo : cre- praeceplo apponere média ad illam neces-
dere enim oporlet accedentem ad eum. L'bi crede- saria.
re dénotât assensmn et aclum fidei, et oporlet Confirmatur. Actus necessarii necessilale
ostendit ejiis necessiiateni cùm ergo houio
: medii ad finem , lamdiù sunl necessarii quo-
fidelis in vilà snà pluries ad Deum accedere usque finis acquirainr, si fuerinl média trans-

liabeat, pluries etiani lenetur elieere assensus ciiiiiia : licet enim médium permanens semel
fidei, per qiios ad illuni acecdit : et eertè si ex tantùm appinii sit necesse, eu quùd semel ap-
his Joaniiis 3 vcrbis : iV/s/ quis renalus fueril ex positum perseveret et influât, cujusmodi est
arjuà et Spiritu sancto, non potest inlroire regnum Baplismus, qui semel rcceplus imprimit chara-
Dei, dociores colligunt extare praeceptum de ctcrem indissolubilem : non lamen si sit mé-
Bapii^nio, itéra praeceptum de Eucharistià, in- dium fiuens et iransiens, cujusmodi sunt aclus
ferunt ex illo Joann. 6 : i\/s/ manducaverilis car- fidei : ergo cùm solùm in lermino vilae finis
nem filii licminis, etc. El tandem ex illo Lucae 3: nostcr acquiralur, loto decursu vilae durât illo-
Nisi pœnitentiam eqeritis omnes simnl peribilis, rum nécessitas, proindeque et praeceptum spé-
pœnitcnlice necessitalcm adstruunt, cur ex re- ciale ipsos eliciendi, tanquàm média, perse c%
917 PR^AMBll.A Al) DECAEOGUM. 048
ralione suî specialiier ad salulem neceî-saiia. Patribus nobis à Deo intimatum : est superna-
Prob. lerliô. Danlur prtecepla aflirmaliva lurale, uipote à Deo auclore supernalurali
obligantia honilnem ad oliciendos actus aliarum emanalum , et cadens super materiam super-
viriiitum per se et ralione suî : ergo eliam ad- naluralem, scilicet aclum et exerciiium fidei

jnilieiuliiincst spéciale prœcepi uni per se dire- llicoiogicic ; est etiam ecclesiaslicum , sallera

cte obligans lideleni ad eliciendos aclus (idei. quoad lemporis determinationem, cùm Ecclesia
Anlecedens patet: consequenlia verô probaïur, praccipiat ut non lantùm semel , sed pluries in
quia asscnsus fidei non est ntinùs de se opus decursu vilac fidèles laies assensus eliciant,
honestum ac necessariuui (pjïiin aclus spei, ac declarel quai sint credenda proponendo
temperanllae, jusiilise, etc. Est enim per se ne- symbolum.
cessarius ad perfectionem intellecliis ul nune Inprimis ad bujus specialis praecepti adim-
appréhendât verilates supernalurales, et non plelioneni, lenelur puer jam bapiizatus in pri-
erret circa Dei invisibilia, siniulque bal bomo mo iiislanli moral! usù? rationis quando lides
,

proxiraè aplus ac insiructus ad cliristianè vi- illi proponitur sufiicienler credibilis ; tùm quia
vendura ; nec non ad fruendum Deo in patrià tune in eo incipil instilutio viiae cbristianae,

per ciarain ejus visionem; cujus kiminis bdes quae ab assensu fidei necessariô est incboanda;
est quaedani parlicipatio, qualenùs hoIjIs reprse- lum quia lune incipere débet se Deo subjicere
sentat obscure in speculo et in enigniaie Deum ac suum redigere inlellectum veluli in capiivi-
veruni et summum bonum. In quâ cognitione talem teslimonii et revelationis divinae ab Ec-
perfectionem hominis majori ex parte consiste- clesia proposilae. Prima autem haec subjectio
re docet D. Dionysius cap. 4 de divinis Nonii- fit per actum fidei quo bomo Deorevelanli ne-
nibus; ergo lides et ejus actus per se pra-cisù cessaria ad salulem assenlilur, tum quia cùm
et ratlone sui, babent suflicienleni honeslalem tune finem supernaturalem cognoscat, ad eum
et perfectionem ac neeessitatem ad boc ut de tendere et seconvertere tenetur; quod tamen
illis sit praeceptuni aiïirniativum, sicut deaba- fieri neqiiit nisi assentiendo mysteriis fidei illi

rum virlulum aclibus. propositis; lum quia tune bomo teneUir procu-
Probaïur quarto. Si praeceptum elicieudi rare suam salulem : credere autem est médium
actus fidei, nunquàm obbgaret per se et ralio- necessarium ad utramque salutem. Et hae ra-
ne suî, Innocentius papa XI frustra damnâsset tiones idem probant de adullo infideli, dùm
banc propositionem quorumdam recenliorum: seriô, prudenter, et cuni raiionibus el molivis

Sads est actum fidei semel in vità elicere. Nam ila probabilibus annunlialur nostra fides, ut
cùm pluries urgeant prœcepta aliarum virtu- appareat magis credibilis quàm alise sectae :

tuni et sacrainentorum , ad quorum impleiio- tune enim non credere est virtuabter dubiiare
neni aclus fidei est necessarius, fréquenter de verilale et infallibiiaie testimonii divini , illi

etiam fidèles exercent actus lidei. Aut si nun- resistere, et infideiilati perlinaciter adbaerere

quàm sint necessarii nisi ratione aliorum prae- Insuper fidèles in articulo mortis constituti,
ceptoruni, nunquàm etiam erunt de necessitate aclum fidei elicere tenenlur ; lum quia est mé-
et de praeceptoebciendi ; sicque plusquàm salis dium per se ad resistendum diabolo ejusque

esset aclum fidei seniel in vità elicere; et adhuc tentalionibus, iis maxime quae sunt conlra fi-

lune foret opus supererogationis proindeque dem et quibus moribundum impelit, juxla illud
non esset locus pontificia; condeinnationi. Dam- Gènes. 3 : Tu insidiaberis cakàneo ejus. Et aliud
nai igitur pontifex bos auctores volentes, aut Apoc. 12 Descendit diaholns ad
: vos, luibens trahi

nunquàm, aut nonnisi semel invita prœceplum magnum , sciens (juhd modicitm tempns habet.

eliciendi actus fidei, directe per se ac ratione Tum quia bora mortis aperit januam aelernita-

suî obligarc. El meritô id daninavit papa : sic lis, ad quam ut bomo se disponat et clarè vi-

enim taie prseccpiuni foret inutile ac oliosum, deal mysleria , opporlunum est ut circa illam

aut prorsîis nuilutii cô quùd lune obligaiio non fidem, in quâ vixit tune se exerceal, sicque
proveniret ab ipsâ fide, sed tanlùm ab aliis; et novam alterius mundi viant per niortem ingre-
assensus Gdei solummodô praeciperetur in aliis diatur ; tum quia Ecclesia solet tune admonerc

praiceptis, quae sine ipso impleri nequeunt, nioribundos ut credant et praemittant fidei as-

sicque ea sufficerent ad obligationem illius in- sensum anle vialici susceptionem. Insuper ad
ducendam, nec opus esset alio speciali praece- fideiassensum eliciendum lenelur fidelis, quan-
plo fidei proprio. Porrô praeceptum istud est do gravera patitur tentalionem conlra ipsam fi-
diviuum, >.pu juris divini in sacra Scripturà ei dem , oui moraliler absque aclu elicito ipsius
f)49 DE FIDE, 5PE, ClIAHITATr:. 966
fidoi resislere non polesl : lune eniin ad laies assensus fidei sit médium transiens ad ulram-
motus oom|)cscondos nccossariô exorcenda est que saiutoui neccssarium, aliquoties, imô jilu-

lidos, ojiisqiioacliis oniissio osl poocaliini. Iliiiic rics in longioris vilre decursu cril de praîccpio
lanien lidolcin à poccnlo non pnuci cxciisaiil exercendus, longa cnini Inijus niunrli pcregri-

asscnsuni lidci oniillenloni , si aclus spei , clia- natio scepcque interrupta mens fidelis à cogi-

rilatis aut allerins virlulis lune eliciendo, aut latione, cogniiione cl intentione bcalitudinis
cogilationcm ad a!ia diverlendo, liuie lidci lon- îctcrnae ac ultinii finis, hoc prœccpio fuit excl-

tationi stillicienler rcsislore posse oxislimarct. landa ; (ideque exercilA tanquàm columnâ nu-
Qiiod ego adniitio libcnier pio viris linioralaî bis per hujus mundi desertum ad terram pro-
ipnerseqnc conscienliic , et pro personis scru- niissam dirigcndà , ul sic iterùm atque iterùm
pulosis, aliunde salis in lide finnis, quœ scilicet fidei oculis de longé eam aspiciens se accingal
Iropidanl linioro ubi non est linior, et nietunnt ilineri , et ad illam properet : idque insinuare
perieuliini ubi rcverà nuliuni adest. Qnoeirea videtur Apost, 1 ad Corintb. 5, dicens : Dum su-

dùm ex unà parle firmilalem lidei et inlirnii- mus in cor pore peregrinamur à Domino; per fidem
taleni scrupulorum in se recognoscuni, possunt eiiim ambnlamus. An non ineritô reputarelur
ac debonl liujusmodl tenlaliones conlra (idem ignavus miles, qui cnsem nunquàm, aut semel
spernere, cogitationem et consideralionem tanlùm in viià evaginarel? au non rubigimm
snam ad alla objecta divertere, nec aclus fidei contraberet? an vix poslea extrahi possct'.'Quid
positive elicere, prout de lentalionibus carnis sanitati conferuntpretiosa pharmaca in apollie-
docent ascclici : idque respeclu aliquorum lau- cis laiitantia; si nunquàm ad composilionem
quàm utile et conveniens non solùni consulo, medicinœ educantur, nequc infirmo appîicen-
sed et necessariura judico; quia constat expe- lur ac deservianl? Quomodô vestimentum ho-
rientiâ, quôd quantô atlentiùs et fortiùs per minem ornare potest, si in arcà reconditum
aclus lidci positive ac direclè resislere conan- scrvetur, ubi linea demolitur? Aqua nisi lluat,

tur, tantô magis eorum imoginalio porturbatur, puirescit. Sic torpescunt habilus et langurscit
graviiis et potentiùs urgel tentalio, augentnr rosira fides, si exercilio careat : granum islud
scrupnli. Quo fil ut in omne talus se vertanl, synapis nisi repetitis assensibus quasi conlcra-
ac miserè torqueantur in multiplicandis acti- tur, virtutem suam minime exerit. Tandem
bus lidci, ut certi sinl quôd lidem non negâ- Alexander papa VII damnavit hanc propositio-
runt, aut de ejus verilate non dubilàrunt nem : Homo nnllo unquàm suœ vitœ tempère tene-
sicque iiitius esset bujusmodi tenlaliones floc- ttir elicere actitm fidei , spei et cliarilatis, ex vi
cifacere, quàm lali timoré fovere. Tandem prae- prœceptornm divinorum, ad eas virlutes pertinên-

ceplum islud obligat, dùm occurrit eventus in tinm.

quo fidelis coram tyranno fnîem catholicam Verùm in designandis delerminandisque in
confiteri lenelur quis enim dubltal unà cum
:
particulari hujus obligationistemporibus, nihil
actu exteriori fidei, praccipi interiorem , ut sic certum adduci polesl ; hoc unum inprimis
Christianus conlirmetur, vitetque periculum colligimus : hnjusmodi fidei exercilium non
succumbendi et inleriùs exteriùsque in fide dc- posse ultra quinquennium prolendi, cùm In-
ficiendi? L'ilra recensilos casus, fidelis obliga- nocenlius papa XI damnârit hanc propositio-
lur ad aliquoties in vitae decursu, imô et plu- nem : iVc singulis quidem quinquenniis rigorosè
ries, aclus lidei exercendos si diù vivat; idque per se obligare charitatis prœceptnm.Eciâem au-
colligilur ex delinilione Innocentii papce XI tem videtur esse ratio de priccepto fidei.

damnant is hanc piopositionem : Satis est action Ledesma, Bannes, Tapia et alii volunt prcK-

fidei semel in vità elicere. Ergo déterminât ali- ceplum islud eliciendi aclus fidei obligare sal-
quoties et pluries esse eliciendum. Ratio esse tem semel singulis annis, sicut praeccptuui
potcsl, quia do ratione medii transeuntis est, sumendi Eucliaristiain,(iua; vocalur mysteriinn
ut pluries assnmaUir usque ad assccutioncm fidei, exigitcpie iliius exercilium. Scolu» asse-
finis. Sic non snlTicit semel in viiâ suniorc ci- rit singulis etiam diebus dominicis obligare,
biim ad susientandam vitam nc^cssarium, sed (|uo(l alii limitant, non ad diem dominicum
pluries iilo indigomus. Item quia iNmilcntirc et delorminatè, sed ad aliijuem singula^ hcbdoma-
Eucliaristiie sacramenta sont mcdia ad viiam d;ic diem indctermiualè, idque ex eo dcducunt
graliae acquircndam, conscrvandam, et augcn- quôd ex virtute religionis obligetur homo ad
dam ; ex praecepto Ecclesiae semel saltem sin- alii[uem cnlium inlra quamlibet liebdoinadam
gulis annis ad ea accedere tencmur : ergo ciim Deo exhibendum : à nnhie nnlom n<^u^ ni.'ipi-
951 M{i*:AMBUL\ AD DECALOGUM. 952

exigit ciiltum interniim, niaxiniù acliium vir- ventnm, lani in lege nalura;, quàm in lege

lulum lIircdogiL'aiiini , qiiàin cxlerinmi. Alii scriplà . et eliam nunc sint ac fuerinJ neccssa-

adiiiic liiiiilaiil ri ilrtonniiiaiil. liaiic ()I)ligalio- riô ai) omnibus liominibus en denda lam ad
neni ad (lies lestos iii quilnis Ecclesia célébrai gratiam juslificationis, quàm ad gloriam yeter-
«.'t colit aliqiia lidei niysteria. Cùm eiiim illis nani consequendum, sive explicité, sive iinpli-
leni|H)ribus (idelis iiieiili proponalur disUnclè cilè. Dicimur aulem babere "fideni explicitani

objocUiin fidoi, si liiiic in cjiis aclus et asseiisus de aliquo mysterio, cùm clicimus asscnsum
jioii prorunipal, omissio ista est relorenda vel immédiate et dircclè circa ip«um, in se et in

jn iiiodicam erga lidem allcclioiiem , vel in propriis lerminis proposilum , seu determinatè
lorporeni ol desidiani ;
quia potentiie ad ol»je- cl in parliculari cognitum, ut dùm quis crédit
ctiini siuiin appjoxiiiiaiio, ai est iiecessaiia Clirislum Cbje Filium Dei, redemptorem no-
lerliir in illiid neccssariô , nisi drbilitas poton- strum : lune verô dicimur babere fidcm lan-
liai obstpt ; si verù sit libéra , lerlur in illud lùm implicilam alicujiis veritatis, quando crc-
libère, nisi voluntaiis edicacia et alfectus desit. dimus eam non expresse directe in seipsii,
Tandem Scoius pulal isliul pncceptum per se determinatè ac in parliculari, sed tantùni qua-
obligare , qnando spéciale aliquod et insigne lenùs aliam explicité credinius, in quà ista

l»ene(iciiun à Deoaccepluni Ecclesia célébrât et involvitur, et continelur implicite, et ex quà

recenset : beneficium, inquam, spirituale, gé- deducitur ac colligitur. Quo lit ul assensus ex-

nérale, loti liuinano generi eollatnm, ni sunt plicilus unins veritatis, sit eliam implicilus
fosta praecipna noslra; redeniptionis, v. g., in- alierius; sic qui explicité crédit Deum esse

carnaiionis, nativitatis, niortis et rosurreclio- remuneralorem siipernaturalem , secundùm

nis Domini noslri Jesu Clirisii, ejusque corpo- modos sibl placilos, boc ipso babet fidem im-
ris in Eucharislià. el pentecostes. Yerùm non plicilam medialoris et Cbristi Incarnalionis, ut

nostruni est scd Ecclesia; offîcium deterniinare

, docel D. Tbonias 2-2, q. 2, arl. 7 ad 3.
lenipora huins obligationis : consulenduni la- Dico, fidcm explicitani existenlia; unius Dei
nien est omnibus elsingulis (idelibus ut aliquo- aucloris et remuneraloris supernaturalis, in

ties per anniini elicianlassensus (idei, maxime omni statu singulis aduitis fuisse neccssariam

autem viri pii eos mulliplicare el frequonlare neccssiiate mediiac praicepti ad utramque sa-

debent. Audianl, qiiaeso, piam liane Cajetani lulem. lia D. Tbomas 2-2 , q. 2, art. 7 el 8 ;

admonitionem : religiosi aut religiosae seu spi- item in 3 sent. , dist. 25, q. 2, arl. 2, q. 2 et 5;
ritualis nequidem eiiam noniine vocari potcsl, et q. 1 i de Verit. , art. H, in quibus locis ad-
qui saltem seniel in die inrecolcndisDeibene- ducit illud Aposloli ad Hebr. \\ : Credcre opor-
liciis non iminoratur, et ad hujusmodi non se tet ttcccdentem adDcum, quia est, et inquiren-

transfert. Quoniodù namque eifectus absque tibus se remuncrator est. Idque inlelligendum
causa, finis absquc raedio, insularis porlus abs- esse de remuneratione supernalurali , docel

que navigatione liaberi nequit , sic nec reli- idem D. Tliomas super illum locum , salisque

gio in actu absque frequentatis actibus suarum colligitur ex boc quôd actus supernaturalis tam
causarum, mediorum, et veliiculorum. Hsec ex parte principii quàm objecti sit necessarius

Cajetanus 1-2, q. 82, arl. 3. necessitate medii ad utramque salulem , ut

Quie hactcnùs à nobis dicta sunt de prœ- oslensum est. Hinc enim fit quôd debeat len-
ceplo el obligalione elicicndi assensus et actus dere explicité in existentiam unius Dei aucloris

lidei theologicoG : proporlionali iinô cl fortiori ac remuneraloris supernaturalis : cùm enim sit

modo dicenda sunt do praecepto cxercendi ac- omninô primuni credibile, non occurrit lune
tus cbaritalih et spei, de quibus magis infra, aliiid in quo implicite credi valeal : unde me-
el in speciali sermo ci il. ritô Innocenlius papa XI banc propositionem
damnavil ; et est 27 in 1er proscriptas : JSonuisi
§ 5. lUmm fuies explicita exisfentiœ Dei ut au-
/ides unius Dei necessaria videtur necessitate me-
ctoris et rémunérât oris mpcrncitnrnUs pro qno-
dii ad salulem : non autem explicita rémunéra'
cunique statn sit et fnerit necessaria uecessilate
toris. Ibi loquilur ponlilex dt: fide iheologi'^â,
mediî omnilms liominibus ad utramque salu-
proindeque respiciente ac babenie objectura
tem.
quoad substantiam supernalurale; et définit

Agimus nunc de objectis circa quœ lidcs banc fidem explicitani lam unius Dei quàm re^
ejusque acliis versari debeni, sea inquirimus muneratoris esse nccessariam necessilaie me-
«{uaenani oinni t'inpoïc, otiam ante Cbrisliad- dii ad salutem. Débet aulem respicere Deum ut
953 DE FIDb:, SPI CllAIUrATE. 951

auctorom et remiineratorem snpcrnaiuraloin cessarius nequil tendere in Deum praecisè ut

lanqiiàm objoclum proporlionatuin el cono- auclorem naluralem.

sp:)ii(l»'ns : oigo iioslra conclusio esl jain ab Heqiiiriiur igiiur quôd respiciat Deum ut

Eoclesià dolinila, ideniqiie poiilil'ex (laimiavit aiiciorom el renuinoratorem supernaluralcm,

liane proposiiioiiein : Fides latè dicta ex icsii- taii(|uàni objccluui à (pio specilioatur, ac de-
monio creaturarum , similive molivo , adjusti/ica- sumil suam supernaluraliialem. Ilem quia est
tionem sulficit. disposilio ad graliam justificalionis. Ilem quia

Conliiiiialiir. ExistiMitia Dci ni aucloris ac ini|)licilt' claudil el conlinel cielera lidci niy-

reniuneraloris naluralis, uoquil esso ohji'clma sleria ; nain inexislentià unius Dei ul aucloris
tcniiiiiaiis assen^uni lidci supornaliiralis lam supernaluralis, conlinenlur omnes ejus perfe-

ex parte principii quàm ex parle objecli, ne cliones, nempe qund sit aclus purus, summè
cessariuni ad salnleni neccssil.ile niedii : orgo inlt'lligens, Irinus in personis, infinilè fœcun-
necessariù debel lendcre in Denin ni auclorem dus ail inlra, ;elenius, sapiens, bonus, etc. In
et remuneratorem supernaluralcm. Probalur reiniineralione el providenliâ snpernalurali

anlecedens : tnni quia aclus specificanlur ab erga homines, conlinenlur incarnalio, graiia ,

objecto, sioque répugnai acluni quoad sub- auxiiia, ca;leraquc média ad salutem. ei ipsa

stantiani supernaJutaleni leudere in aliquid sains ;iiteriia. IJnde qui explicité crédit Deum
naturale, lanquàm in propriuni ac priniariuni esse auclorem el reiunneraiorem supernaiura-

objeclnni : luni quia ille aclus ûdei super;:a- lem , in bis duobus arliculis implicite et eodem
luraiis esl disposilio proxinia ad juslilicalio- lumine vssenliiur caeieris fidei mysleriis, D.
nem ; sola autern conversio in Dcum ul au- Thomas ^-2, q. 1, art. 7 in corp. Denique
clorem naluralem, secUisà lendentià el siniul- Pbilosophi habenies scienliam de exislentià
taneitale cum conversione ad eumdeni ul unius Dei, lenenlur haberefidein de exislentià
auclorem supernataralem , nequil esse dispo- illius ul aucloris el remnneraloris supernalu-
silio ad graliani juslilicalionis : tum quia ob- ralis, sine qnâ credere nequeant sicut oportet
jeclum terminans assensum hune fidei neces- ad juslificalionem ; sicque optimè salvantur ac
sarium ad salulem , debel esse taie ut inférai verificanlnr verba Aposloli de omnibus liomi-
fidem implicitam aliorum mysterioruni , ul nibus proomni statu, nempe quôd accedenleni
oslendeUir § sequenli ; aiqui exislenlia Dei ul ad Deum , oporlel hos duos arliculos cre-
aucloris naluralis, non esl hujusmodi ; ergo. dere.
Prob. minor. Fides enim implicila requiril Auctorilates el raliones quibus ariiculo 1
duo, nempe quôd illud conlinealur in alio, oui ostendiinus necessitatem assensus fidei super-
expresse asscnliniur. Ilem ul eodem luniine et naluralis ad ulramque salulem oblinendam,
mcdio utrique siuiul assonliamur sed netilrum ; convincunl fidem explicitam Dei ul aucloris et
convenil exislenliae Dei, ul aucloris ac reniu- remuiieratoris supernaluralis, esse médium
neraloris naluralis : non enim conlinel con- omninô necessarium ad salulem cùm ad illam ;

cejilum Dei ul aucloris supernaluralis, neqne necessesil hominem ad Deum ul lalem acce-
caîleroruni mysterioruni , ulpole cùui sinl su- dere per fidem quâ expresse illum cognoscat.
pcrioris ordinis el supra ip^^um. Ilem eodem Il enim ail D. Thomas ad Ilebr. 11, lect. 2,
lumine nalurali quo expresse cognoscimus ex qui accedil ad Deum per fidem, qua; est lumen
crealuris esse unum Deum non possumus intellectùs, oportet ut duo inleiidal, scilicet
cognosc re Triniiaiem, licol Dcus in se à parle certum terniinum , el cerlam cansam, sicut
rei sil Irinus in personis, nec buic ariiculo eiiain in molu nalurali constat; ne enim mo-
asseniiri ; sed requiril ur lumen supernaturale tus sil frustra, mobil iniendil certum ternii-

fidei, quo credinuis esse auclorem supernalu- num cl certain causain, qiiarc moveatnr. Ter-
ralcm , ul mox oslendetur; lum denique quia ininiisesl ipse Deus lan([uam obj"ctuin beati-
assensus ad salulen» necessarius, debel conqie- Indinis noslr.ie proindeqiie supci naturale : et

tere omnibus : sed muiti sunl pbilosophi qui causa propter quam moveturhomo, est meroes
non credunl, imô m que ciedere possunl exi- seu remuneratio bonorum allions ordinis. quae
slen'.'am unius Dei ul aucloris naluralis, eu sper.itnr ab i|>so, jnxta illud : Inclinavi cor

quôd illius habeaul <lemonstraliononi el scien- mcum ad faciendaa ju.sliiicafioues nias in œler-
tiam, qua; respcclu ejusdcm verilalis in eodem uiim propwr retributioncm. Ergo ad hos duos
intelleclu simul el semel cum fide compati ne- arliculos explicite credendos necessariô omnis
qnit : ergo lalis assenons fidei ad salnleni ne- l'.oiut» pro qiiocumque statu obllgatur : prima-
955 PR^EAMBLLA AD DECALOGUM. 666
riiis eniin terminus, oi ratisa linalis niovons, Objicies secnndô illud quod dicit Aposlolus
cxplioilè cognosci Wcliciil Siipcriùs qiKHiun ad Rom. 1 de pbilosopliis aniiquis, nempe
solviimis (lidiclle arguiiioitliiin de iiilideli adiil- iiicxcusabiles esse, (piia cum Deum cognovissent,
lo, ot de puero pervenienle ad usiiin ralio- non sicut Devm gloriftcaverunt : ergo supponit
nis, (jiiod contra islam nostram conclusionom Aposlolus quod saivi fuissent, si eorum opéra
fieri potesl. cogniiioni Dei ut auctoris naluralis respondis-
Objicies primo, ex D. Tliomà 1. p., <]• 2, sent. — Resp. ex hoc Aposloli testimonio tan-
art. 2 ad 1. « Deum esse et aiia linjiismodi, qiioe tùm colligi elbnicos jure fuisse coudemnalos,
I per rationeni naluralem possunt esse nota de quôd cognitioni Dei , ejusque iegr natnrali
i Dco, ntdicilnr ad Rom. 1, non sunt articnïl convenienler non vixerint : secùs vorô quôd
I lidei, sed pr;ïamitnla ad (idci articules, sic per illani solam cognitionem sine lide super-
t enira tldes praisupponit cognitionem nalura- nalurali fuissent salvali ; simulque insinuât
I lem, sicut gratia naturam , et ut perfectio Deum illis quideni fuisse prœbiiurum Inmon
I perfeciibile : ergo (ides existeiitiœ unius Dei, fidei, et reliqua auxilia supernaluraiia neces-
I non est necessaria ad salutem. » — Resp. saria quibus saluîem cousrqui possent, si auxi-
ex D. Thomâ ibidem < quôd nihil tamen pro- lio gratise snoe prcevenli benè usi fuissent ra-
4 hibet illud quod secundùm se est denion- tione natnrali, ut diolum est supra.
« sirabiie et scibile ab aliquo, accipiatur ut Objicies teriiô. llomines in lege nalurœ non
I credibile ab eo qui denionstralionem non oi)ligabanlur sicut in lege scriptà et in lege
« capit, I et 2 2, q. 2, art. i in corp. tribus graiise ; sed tantiim ad prœcepta naturalia et
ralionibus probat necessarium esse homini ad sequendum ductum rectœ ralionis, ut patet
accipere per modum lldei, non solùm ea quœ ex ipso nomine : ergo non tenebantur habere
sunt snpra rationeni, sod etiam ea quœ por fidem explicitam Dei ut auctoris supernaiura-
raiionem cognosci possunt, ut Deum auctorem lis. — Resp. cum Scolo, quôd lex naiurae ideô
naturalem, ejus providenliam aliasque pcrfe- dicebatur, non quia nullum tune foret prsfece-
ctiones; eô quôd per solum lumen naiuralc à ptum supernatnrale ; sed quôd nullum taie
paucis et nonnisi per iongum tenipus ac cum prseceptum scriptum ac delerminatum conti-
admixtione muliorum errorum cognosci va- nebal : praeceptum enim divinum lidei, spei et
leant ; sicque ut haec veritas, quœ caelerarum charilatis fuit infusum ac inspiralum Adae, ac
est caput, ab omnibus et brevi tempore et sine deincepsejus posteris, per Patres et Patriar-
errorum mixturâ citô et pure addiïcerctur, in chas, Seth, Enoch, Noe,aliosque ab Apostolo
Symbolo credenda apponitur, saliein gencri, de fide iheologicà laudatos cap. 41 ad Hebroeos
seu Ecclesiae universali, ac respectu eorum qui vivâ voce derivatum, et per comraunem tradi-
hujus demonslraiionem non capiunt. UndeD. tionem conservatuni ,
prout colligitur ex D.
Thomas 2 2, q. 1, art. 5 ad 5, ait : c Quôd ea Thomâ in i sent., dist. 1, q. 2, art. 3; et 5 p.,
« quœ démonstrative probari possunt, inter q. 70, art. 2 ad 2. Certum ilaque est in illo

<t credenda numerantur; non quia de ipsis sit statu, saltem ante universalem generis humani
« fldes, simpliciter apud omnes, sed quia ctrrruptionem et idololatriae pestem loto foré
« prceexigimtur adea quae sunt fidei, et opor- orbe grassantem, multa supernaluraiia divini-
€ tet ea sailem per fidem priiesupponi ab bis tùs inspirata cognita fuisse, quœ comniuniler
j quieorum denionstralionem non babent. » populo credenda proponebantur, ut iidem de
Cum quo lamen stat quôd existentia Dei ut immnrtalilaie aninwe , saltem prœsciudendo ab
auctoris et remuneraioris supernaiuralis, ex- eo quôd essel immortaiisex naturàsuâ, velex
plicita ndc ab omnibus et in omni statu sit dono Dei supra dicto. Item pr.Temium bonorum
credenda. Ut enim ait D. Thomas q. 14 de operum, et punitionem malorum. Item in cA

Verit., art. 9 ad 8 : « Unitas divinœ essentise lege multa praecepla supernaluraiia urgebant
j talis qualis ponitur à fidelibus, scilicet cum ad coercendam peccati licenliam, et ad rectam
i onniipolentià. omnium providonlià, et aliis Vivendi rationeni induceudam inter quse nul-
i hujusmodi quiB ratione probari non possunt, lum est prœcepio fidei aniiquius, quia est o*-
« articulum lidei conslituit. t Idem docet 2-2, terorum omnium basis. Unde Aposlolus de
q. I, art. 8 ad 1 ; imô banc veritalem super- quocumque homine et in quocunique statu
naturalem vocat primum credibile, in quo cœ- generatim affirmai, acccdentem ad Deum npor-
leri articuii implicite conlincntur, ibidem, art, (ct credere, cpiia eut, et iiiquirenfibus se remnne-
7 in corpore. rntor sit supernaiuralis, ul niox explicatuitt
957 DE FIDL, SPE CFIARITATE. 988

ost. Et iii hoc sensu Aposlolus nd Rom. 2 in- ^* (icionim significatnm explicité majores cogno-
dicat, (iwôd giMitos, (iii.ie logem scrijdMiu non siobant ; minores aulem snb volamine ilioriim

aocepeiiint, naUiraliler, id est, nionslranlo sacriliciorum , credentes ea divinitùs esse dis-

iiaturali lumine, al)sque legis scripta; magisle- posila de Chrislo venluro ,
quoflammodô vela-

rio, qnamvis non sine graiià réparante nalu- tam habebant cognitionem ; et sioui dictum est
rain, ea qytsi logis snnt faoiiint, ac per nalurain supra , ea qu;c ad mysteria Christi pertinent

graiià rerormatam legeni iniplent. lanlo disliiutiùs cognoveniiit ,

quanlô fiierunt
propiiiqiiiores (>hrislo. Ilaolonùs D. Thomas.
§ i. Utrùm aiite adretittiw Cliristi in carne , fi-
Et in osent., dist. 25 , (j. 2, ari. 2, qusest. 2,
des itiiiis fuerit necessaria neceàsitate medii ad
ad 3 idem docet.
justificatiouem.
Faleor equidem slatiin post peccatiim , in

Dico , quôd ante adventiim Cliristi , seti in ipso Adamo et postea elapsis temporibiis usque
lege natuHB et in lege scriptà , iides explicita ad advenlum Christi , in majoribus adfuisse
Christi seu redemploris et mediatoris venturi, fidem explicitam Christi redemploris et media-
non fuit npccssaria necessitate medii ad salu- toris : unde Apostolus .Judis in suà Canonicâ
leni , seif solùni reqnirebatur et sulliciebal ejiis ait : Pfophetavit autem de iis septimus ab Adam
Iides implicila. Ita D. August. lib. 19 conlra Enoch dicens : Ecce veniet Dominus cum sanctis

Faustnm cap. 14; item beatus Albertus .Magnus, millibus facere judicium ; ercjo explicité corjnovit

D. Thomas, D. Bonaventnra Richardus, Du- , Christi adventum ad judicium. Et Job cap. 19 ,

randus in 3 sent. , distinct. 25, et ahi commu- ail : Scio quod redemptor meus vivit. Item alii

niter, similller ex gentibns cognoverunl aliqua expli-

Probatur tota simul conclusio ex D. Tliomà cité de Christo , ut Sibyllae et alii quos refert
2-2, q. 2 , art. 7 in corpore. Illud proprié per- D, Thomas art. 7 cilalo ad 3 in lege verô scri- ;

tinet ad objectuni fidei ,

per quod homo con- ptà dubium non cslqiiin plerique majorum ex-
sequitur beatitudinem : via aulem hominibus plicilè Chrislum cognoverint , ut PropheliB et
veniendi ad beatitudinem , est myslerium in- Christus indical Luc* 24 et Joan. 5 , et o^ ten-
carnationis et passionis Cliristi ; dicilur enim dit D. Thomis loco citalo ad 2. Non tamen
Actorum 4 : Non est alhid nomen datum homi- propterea fuies Christi explicita omnibus neces-
nibus , in quo oporteat nos salvos fieri. Et ideô saria fuit ad salutem necessilate medii. Ut enim
mysterium incarnalionis Christi , aliqualiter docent Chrysosl. homil. 37 in Matth.; Clemens
oportuit omni tempore esse credituni apud Alexand. lib. 5 et 6 Stromalum ; Eusebius
omnes : diversimodè tamen secundùm diver- lib, 1 de Préparai. Evang. cap. 3 ; Irenaeus
sitalem temporum et personarum. Nam ante lib. 2 contra haeres. ; D. August. lib. 19 cont.
siatum peccati , homo habuit explicitam fidein Faustum et lib. 18 de Civil, cap. 47, et epist. 10,

de Christi incarnatione secundùm quod ordi- et epist. 102 , et lib. de Graiià Christi cap. 24 ;

nabatur ad consummalionem gloriye ; non au- D. Hieronymus super cap. 2, epist. ad Galat. ;

tem secundùm quod ordinabatur ad liberatio- D. Greg. homil. 16 in Ezech. ; D.Bern. serm.
nem à peccato per passionem et resurrectio- de sex tribulat. ; D. Thomas locis cilatis. Et
nem ,
quia homo non fuit praescius peccati q. 14 de verit., art. 11 et 12 ; D. Antoninus
fulnri : videtur autem incarnationis Christi parte 4, tit. 8, cap. 3, § 9, et communiter
prsescius fuisse ,
per hoc quod dixit : Propter doctores. multi ex genlilibus, à fortiori ex Ju-
hoc relmquet homo patrem et matrem , et adhœ- dseis , salvi fuerunt sine fide explicita in Chri-
rebit uxori suœ , ut dicitur Genesis 2 ; et hoc slum.
Apostobis ad Epbes. o dicil sacramenlum ma- Idque probatur auctoritatibus Scripturse. Ad
gnum esse in Christoet Ecclesià : quod qiiidem Ephes. 3, loquens Apostolus do mysterio Chri-
sacramentum non est credihiîo primum homi- sti , ait : Non est agnitum filiis hotvinum , sicut

nem ignorasse. Post peccaîitni autem fuit ex- mine revelatum est sanctis Apostolis. Et ad Ga-
plicité credituni mysterium incarnationis Chri- latas 3 : Anteqnàm veniret fides , sub lege citsto-
sti , non solùm quantum ad incarnai ionem ,
dii'bamur concludi in eam fidem , quœ revelanda
sed etiam quantum ad passionem et resurre- erat. Et ad Coloss. 1 , vocal illud : Mgsterium
etionem ,
quibus