•

tªn b¸o c¸o : tæng quan vÒ c¬ së d÷ liÖu quan

hÖ
ngêi b¸o c¸o : bïi tuÊn kh«i
thuéc nhãm : c¬ së d÷ liÖu
ngµy b¸o c¸o : 3 / 9 / 1998

tæng quan vÒ c¬ së d÷ liÖu

quan hÖ
lêi më ®Çu
thuËt ng÷ c¬ së d÷ liÖu (database) kh«ng mÊy xa l¹ víi
nh÷ng ngêi lµm tin häc. §©y lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc
®îc t©p trung nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ
th«ng tin, nh»m gii quyÕt c¸c bµi to¸n qun lÝ, t×m kiÕm
th«ng tin trªn c¸c hÖ thèng lín, phøc t¹p, nhiÒu ngêi sö dông.
tõ nh÷ng n¨m 70, m« h×nh d÷ liªu quan hÖ do codd
®a ra víi cÊu tróc hoµn chØnh ®· t¹o c¬ së to¸n häc cho c¸c
vÊn ®Ò nghiªn cøu d÷ liÖu. víi cÊu tróc ®¬n gin vµ kh n¨ng
h×nh thøc ho¸ phong phó, csdl quan hÖ dÔ dµng m« pháng
c¸c hÖ thèng th«ng tin ®a d¹ng trong thùc tÕ. lu tr÷ th«ng
tin tiÕt kiÖm, cã tÝnh ®éc lËp d÷ liÑu cao, dÔ söa ®æi, bæ
sung còng nh khai th¸c d÷ liÖu lµ nh÷ng u ®iÓm næi bËt
cña csdl quan hÖ .
sau ®©y chóng ta sÏ ®Ò cËp tíi nhng kh¸i niÖm c¬ bn
cña csdl quan hÖ .

i - kh¸i qu¸t vÒ csdl & csdl quan hÖ

i.1. kh¸i niÖm csdl

§Þnh nghÜa
 mét c¬ së d÷ liÖu lµ mét tËp hîp d÷ liÖu vÒ mét xÝ
nghiÖp ®îc lu gi÷ trªn m¸y tÝnh, ®îc ngêi sö dông, cã c¸ch
qun lÝ b»ng mét m« h×nh.

vd: qun lÝ thi tuyÓn sinh th× csdl bao gåm:

+ thÝ sinh (tªn, ngµy sinh, ®Þa chØ, sè b¸o danh ...).
+ ph¸ch (sè b¸o danh, sè ph¸ch).
+ ®iÓm (sè ph¸ch, ®iÓm).

c¸c tiªu chuÈn cña mét csdl

mét csdl cÇn :
+ phn ¸nh tèt xÝ nghiÖp cÇn qun lÝ.
+ kh«ng d thõa th«ng tin: mçi th«ng tin chØ nªn cã
mÆt mét lÇn trong hÖ thèng th«ng tin ®Ó tiÕt kiÖm lu tr÷,
®m bo truy cËp duy nhÊt.
+ ®éc lËp gi÷a csdl vµ ch¬ng tr×nh: sù söa ®æi ch-
¬ng tr×nh kh«ng lµm kÐo theo viÖc söa ®æi csdl.
+ tÝnh an toµn: kh«ng bÞ háng khi cã nhiÒu ngêi sö
dông hoÆc cã c¸c sù cè.
+ hiÖu suÊt sö dông tèt: dï nhiÒu ngêi sö dông mét lóc,
csdl vÉn ®m bo hiÖu suÊt nh chØ cã mét ngêi sö dông.

hÖ qtcsdl
lµ tËp hîp cã thø tù c¸c phÇn mÒn cho phÐp m« t lu gi÷
thao t¸c c¸c d÷ liÖu trªn mét csdl, ®m bo tÝnh an toµn, bÝ
mËt trong m«i trêng cã nhiÒu ngêi sö dông.

hÖ thèng th«ng tin

lµ tËp hîp c¸c th«ng tin ®îc lu gi÷, vµ mét tËp hîp c¸c
xö lÝ cho phÐp x©y dùng l¹i mét h×nh nh trung thµnh vÒ
mét xÝ nghiÖp.

kiÕn tróc mét csdl

gåm 3 thµnh phÇn c¬ bn
+ thùc thÓ: lµ ®èi tîng cã trong thùc tÕ mµ chóng ta
cÇn m« t c¸c ®Æc trng cña nã, ®èi tîng cã thÓ lµ cô thÓ
hoÆc trõu tîng .
+ thuéc tÝnh: lµ c¸c d÷ liÖu thÓ hiÖn c¸c ®Æc trng
cña thùc thÓ.
+ rµng buéc: lµ c¸c mèi quan hÖ logic cña thùc thÓ.
i.2.c¸c m« h×nh csdl

m« h×nh ph©n cÊp

m« h×nh d÷ liÖu lµ mét c©y, trong ®ã c¸c nót biÓu
diÔn c¸c tËp thùc thÓ, gi÷a c¸c nót con vµ nót cha ®îc liªn
hÖ theo mèi quan hÖ x¸c ®Þnh chñ-thµnh viªn (1-n).

m« h×nh m¹ng
m« h×nh ®îc biÓu diÔn lµ mét ®å thÞ cã híng .

m« h×nh quan hÖ
m« h×nh dùa trªn c¬ së kh¸i niÖn lý thuyÕt tËp hîp cña
c¸c quan hÖ .

i.3.c¸c kh¸i niÖm c¬ bn vª csdl quan hÖ

thuéc tÝnh
+ lµ mét l« th«ng tin nhá nhÊt ®îc sö dông mét c¸ch tù
do vµ cã ý nghÜa, ®éc lËp víi c¸c l« kh¸c .
+ trong mét m« h×nh , thuéc tÝnh lµ mét ®Þnh vÞ c¬
së th«ng tin, mét thuéc tÝnh ®îc ®Þnh nghÜa b»ng tªn vµ
miÒn gi¸ trÞ cña nã .

quan hÖ
+quan hÖ ®îc ®Þnh nghÜa lµ tËp con cña tÝch §Ò c¸c
d1*d2*...*dn trong ®ã di lµ miÒn gi¸ trÞ cña thuéc tÝnh i.
ta cã thÓ xem quan hÖ nh mét bng gåm nhiÒu cét
chøa tªn c¸c thuéc tÝnh, mçi cét chøa miÒn gÝa trÞ cña
thuéc tÝnh, mçi cét chøa miÒn gi¸ trÞ cña thuéc tÝnh ®ã.
+ mçi hµng trong bng ®ã lµ mét bé gi¸ trÞ cña quan
hÖ, lµ mét h×nh nh cña thùc thÓ.

phô thuéc hµm

xÐt tËp quan hÖ ri vµ hai tËp thuéc tÝnh g1,g2 lu«n cã
mÆt cïng nhau trong c¸c ri. ta nãi cã sù phô thuéc cña hµm
gi÷a g1,g2 nÕu víi mäi gi¸ trÞ cña g1 chØ cã thÓ kÕt hîp víi
mét vµ chØ mét gi¸ trÞ cña g2 t¹i mét thêi ®iÓm cho tríc.
tÝnh chÊt ®óng trong mäi ri mµ ë ®ã cã mÆt g1,g2 .
 kÝ hiÖu g1 --> g2.

kho¸
lµ mét hoÆc mét tËp c¸c thuéc tÝnh lµ nguån cña mét
phô thuéc hµm cã ®Ých lÇn lît lµ c¸c thuéc tÝnh kh¸c cña
quan hÖ.

vd: + sinh viªn(sè thÎ sv, hä tªn, ngµy sinh, quª qu¸n)
sè thÎ sv --> hä tªn
sè thÎ sv --> ngµy sinh
sè thÎ sv --> quª qu¸n
nh vËy sè thÎ sv lµ khãa cña quan hÖ sinh viªn
+ ging d¹y (sè phßng häc,thêi gian, tªn ging
viªn, tªn m«n häc)
sè phßng häc, thêi gian --> tªn ging viªn, tªn
m«n häc
nh vËy (sè phßng häc, thêi gian) lµ kho¸ cña quan hÖ
ging d¹y

i.4.c¸c phÐp to¸n trªn c¸c quan hÖ

phÐp chiÕu
xÐt c¸c tËp c¸c thuéc tÝnh c vµ r lµ tËp c¸c quan hÖ
®Þnh nghÜa trªn c. phÐp chiÕu cña r trªn tËp g thuéc c lµ
sù thu hÑp cña r ®Õn c¸c phÇn tö cña g. kÝ hiÖu Πg (r) .

phÐp nèi
nèi hai quan hÖ cã chøa c¸c thuéc tÝnh hoÆc tËp c¸c
thuéc tÝnh nh nhau, quan hÖ thu ®îc gåm cã c¸c hµng ë hai
quan hÖ ban ®Çu ®Æt nèi nhau b»ng c¸c thuéc tÝnh gièng
nhau. phÐp nèi hai quan hÖ s vµ t kÝ hiÖu lµ s |><| t

phÐp t¸ch
m«t quan hÖ r ®îc gäi lµ ph©n r· thµnh hai quan hÖ s, t
nÕu tho m·n :
+ s, t lµ c¸c phÐp chiÕu cña r
+ r = s |><| t
chó ý r»ng kh«ng phi bÊt k× quan hÖ nµo còng t¸ch ®îc

phÐp chän : lÊy ra c¸c hµng cã c¸c thuéc tÝnh tho m·n mét
sè tiªu chuÈn cho tríc.
ngoµi ra cßn cã phÐp hîp, phÐp giao, phÐp lÊy hiÖu c¸c
quan hÖ

ii-thiÕt kÕ hÖ thèng csdl quan hÖ

ii.1.ph©n tÝch t liÖu cña xn

x¸c ®Þnh danh s¸ch c¸c thuéc tÝnh

tõ viÖc kho s¸t thùc tÕ, tõ c¸c tin tøc trao ®æi víi ngêi
dïng, ph©n tÝch c¸c bµi to¸n nghiÖp vô, ta ®îc mét danh
s¸ch c¸c thuéc tÝnh phôc vô cho x©y dùng csdl. mçi mét
thuéc tÝnh bao gåm :
+ tªn thuéc tÝnh
+ kiÓu thuéc tÝnh (lµ tÝnh to¸n hay kh«ng tÝnh to¸n)
+ miÒn gi¸ trÞ
+ quy t¾c tÝnh to¸n (nÕu thuéc tÝnh lµ tÝnh to¸n)
+ ds c¸c tham sè

vd : xÐt quan hÖ :
bng l¬ng (hä tªn, §¬n vÞ, hÖ sè, l¬ng, phô cÊp, tæng
lÜnh)
ta thÊy ë ®©y l¬ng, tæng lÜnh lµ c¸c thuéc tÝnh tÝnh to¸n
víi c¸c qui t¾c
l¬ng = hÖ sè * 14400
tæng lÜnh = l¬ng + phô cÊp

t×m phô thuéc hµm gi÷a c¸c thuéc tÝnh

sau khi cã ®îc mét danh s¸ch c¸c thuéc tÝnh tõ viÖc
thu thËp th«ng tin vµ kho s¸t thùc tÕ, viÖc cÇn lµm tiÕp theo
lµ x¸c ®Þnh c¸c phô thuéc hµm gi÷a c¸c thuéc tÝnh. chóng
ta xÐt mét vÝ dô sau :

qun lÝ th viÖn (sè thÎ, sè s¸ch, tªn s¸ch, lo¹i s¸ch,

ngµy mîn, tªn ®éc gi, §Þa chØ ®éc gi)
ta thÊy cã c¸c phô thuéc hµm sau :
sè thÎ mîn, sè s¸ch --> ngµy mîn
sè s¸ch --> tªn s¸ch, lo¹i s¸ch
 sè thÎ mîn -->tªn ®éc gi, §Þa chØ ®éc gi

ii.2.chuÈn ho¸ c¸c quan hÖ

coi danh s¸ch c¸c thuéc tÝnh thu ®îc sau c¸c bíc trªn
cïng c¸c phô thuéc hµm gi÷a chóng lµ mét quan hÖ, chóng
ta thùc hiÖn viÖc chuÈn ho¸ quan hÖ nµy.
môc ®Ých cña qu¸ tr×nh nµy lµ gim bít sù d thõa
th«ng tin, bo ®m tÝnh duy nhÊt cña mçi th«ng tin, do ®ã
tiÖn l¬i cho viÖc truy nhËp vµ cËp nhËt cho csdl.qu¸ tr×nh
chuÈn ho¸ cã thÓ ®îc tiÕn hµnh qua nhiÒu bíc.
ta xÐt vÝ dô sau :
xe m¸y (sè xe, sè m¸y, lo¹i xe, ngµy ®¨ng kÝ, tªn chñ
xe, sè ®iªn tho¹i, §Þa chØ)
+ nÕu mét ngêi cã nhiÒu xe th× lÆp l¹i (sè ®iÖn tho¹i,
§Þa chØ ) cña chñ xe, nh vËy d thõa th«ng tin.
+ nÕu mét ngêi chñ xe thay ®æi ®Þa chØ th× phi söa
nhiÒu lÇn, nh vËy cËp nhËt rêi r¹c
nh vËy biªn ph¸p ®Ó kh¾c phôc lµ t¸ch ra quan hÖ
chñ xe(tªn, sè ®iÖn tho¹i, §Þa chØ)

§a quan hÖ vÒ d¹ng chuÈn 1 nf

quan hÖ cha ë d¹ng chuÈn 1nf lµ quan hÖ cßn chøa c¸c
nhãm lÆp l¹i. ta ®a vÒ d¹ng 1nf b»ng c¸ch nh sau:
+ bá nhãm lÆp l¹i ra khái quan hÖ, chuyÓn nhãm ®ã
thµnh mét quan hÖ míi
+ céng thªm vµo kho¸ cña nã kho¸ cña quan hÖ ban
®Çu ®Ó t¹o ra kho¸ phøc hîp

vd: xÐt quan hÖ :

r (sè ho¸ ®¬n, ngµy b¸n, sè kh¸ch hµng, tªn kh¸ch
hµng, sè sn phÈm, tªn sn phÈm, lîng yªu cÇu)
nhãm (sè sn phÈm, tªn sn phÈm, lîng yªu cÇu ) lµ nhãm lÆp
l¹i, ta cã thÓ t¸ch r thµnh r1 vµ r2 nh sau :
+ r1 (sè ho¸ ®¬n, ngµy b¸n, sè kh¸ch hµng, tªn kh¸ch
hµng, sè sn phÈm)
+ r2 (sè ho¸ ®¬n, sè sn phÈm, tªn sn phÈm, l¬ng yªu
cÇu)
§a quan hÖ vÒ d¹ng chuÈn 2nf
quan hÖ ®· ë d¹ng 1nf nhng cha ë d¹ng 2nf lµ cã tån t¹i
phô thuéc hµm cã nguån lµ tËp con cña kho¸. ta ®a vÒ d¹ng
2nf b»ng c¸ch nh sau:
+ nhãm vµo mét quan hÖ c¸c thuéc tÝnh phô thuéc
hoµn toµn vµo kho¸ vµ gi÷ l¹i kho¸ cña quan hÖ ®ã
+ nhãm vµo mét quan hÖ kh¸c c¸c thuéc tÝnh phô
thuéc vµo mét phÇn cña kho¸, lÊy phÇn ®ã lµm kho¸ chÝnh
cho quan hÖ .

vd : trong quan hÖ r2 (sè ho¸ ®¬n, sè sn phÈm, tªn sn

phÈm, lîng yªu cÇu) cã phô thuéc hµm : sè sn phÈm --> tªn
sn phÈm
trong ®ã sè sn phÈm lµ mét phÇn cña kho¸, ta t¸ch r2 thµnh
r3 vµ r4 nh sau :
+ r3 (sè ho¸ ®¬n, sè sn phÈm, lîng yªu cÇu)
+ r4 (sè sn phÈm, tªn sn phÈm)

d¹ng chuÈn 3nf

quan hÖ ®· ë d¹ng 2nf nhng cha ë d¹ng 3nf lµ cã tån t¹i
c¸c phô thuéc hµm gi¸n tiÕp. §a vÒ d¹ng 3nf ta lµm nh sau :
+ gi÷ l¹i trong quan hÖ ban ®Çu c¸c thuéc tÝnh phô
thuéc trùc tiÕp vµo kho¸
+ nhãm vµo mét quan hÖ kh¸c c¸c thuéc tÝnh b¾c
cÇu, lÊy thuéc tÝnh b¾c cÇu lµm kho¸

vd : trong quan hÖ
r1 (sè ho¸ ®¬n, ngµy b¸n, sè kh¸ch hµng, tªn kh¸ch
hµng, sè sn phÈm)
cã c¸c phô thuéc hµm b¾c cÇu :
sè ho¸ ®¬n --> sè kh¸ch hµng --> tªn kh¸ch hµng
ta cã thÓ t¸ch r1 thµnh r5 vµ r6 nh sau :
+ r5 (sè ho¸ ®¬n,ngµy b¸n, sè kh¸ch hµng, sè sn
phÈm)
+ r6 (sè kh¸ch hµng ,tªn kh¸ch hµng)
d¹ng chuÈn bcnf
quan hÖ ®· ë d¹ng 3nf nhng cha ë d¹ng bcnf lµ cã tån
t¹i phô thuéc hµm cã nguån lµ thu«c tÝnh kh«ng thuéc kho¸
nhng cã ®Ých lµ thuéc tÝnh thuéc kho¸ .
ta xÐt vÝ dô : r (häc sinh, m«n häc, gi¸o viªn, §iÓm)
phô thuéc hµm gi¸o viªn --> m«n häc cã nguån kh«ng
thuéc kho¸ nhng ®Ých thuéc kho¸, ta t¸ch r thµnh r1, r2 nh
sau :
+ r1 (häc sinh, gi¸o viªn, §iÓm)
+ r2 (gi¸o viªn, m«n häc)

c¸c phô thuéc hµm ®¬n trÞ dõng l¹i ë d¹ng chuÈn bcnf
(boyce - codd). §Õn ®©y chóng ta cã thÓ kÕt thóc c«ng
viÖc chuÈn ho¸ .

lêi kÕt :
m« h×nh csdl quan hÖ lµ mét c«ng cô rÊt tiÖn lîi ®Ó
m« t cÊu tróc logic cña c¸c csdl . nh vËy á møc logic m«
h×nh nµy bao gåm c¸c quan hÖ ®îc biÓu diÔn bëi c¸c bng.
do ®ã ®¬n vÞ cña csdl quan hÖ lµ bng, trong ®ã c¸c dßng
cña bng lµ c¸c bn ghi d÷ liÖu cô thÓ, cßn c¸c cét lµ c¸c
thuéc tÝnh .
§èi víi ngêi sö dông cã thÓ nãi csdl quan hÖ lµ mét tËp
hîp c¸c bng biÕn ®æi theo thêi gian .
§«i víi c«ng viÖc thiÕt kÕ mét cdsl th× c¸c c«ng viÖc
ph©n tÝch t liÖu cña xÝ nghiÖp vµ chuÈn ho¸ lµ hÕt søc
quan träng, phôc vô cho viÖc cµi ®Æt thùc tÕ .

tµi liÖu tham kho :

- c¬ së d÷ liÖu kiÕn thøc vµ thùc hµnh

pgs vò §øc thi - nxb thèng kª 1997

- nhËp m«n c¬ së d÷ liÖu quan hÖ

lª tiÕn v¬ng - nxb khoa häc vµ kÜ thuËt 1997
 - bµi ging m«n c¬ së d÷ liÖu i - khoa cntt - §¹i häc
khtn