Uvod

Porodica je primarna ljudska zajednica zato sto je prva, najvanija i najprisnija ljudska skupina. U porodici se uspostavljaju trajne, emotivno prisne, solidarne i svestrane veze izmeu lanova. Zbog toga, a i zbog viestrukih biolokih, psihikih i drutvenih funkcija, porodicu mnogi smatraju osnovnom elijom svakog drutva. Porodica je parcijalna, ali i najkompleksnija drutvena grupa. Ona je toliko povezana sa ivotom svakog pojedinca da ostavlja snaan peat u njegovom razvoju. Zbog toga je porodica druvena grupa koju pojedinac najlake identifikuje sa sobom, svojim interesima i egzistencijom uopte. Porodica je, zbog mnotva svojih funkcija i znaaja koji ima za oveka i drutvo, predmet prouavanja veeg broja drutvenih nauka, ali najpotpunija definicija porodice je ona koju daje sociologija: Porodica je primarna bio-psiho-socijalna zajednica roditelja i njihove rodjene ili usvojene dece. Porodica je u sadrinskom, strukturnom i formalnom pogledu istorijski promenljiva drutvena grupa ija su univerzalna obeleja poivanje na heteroseksualnim vezama, zasnivanje sistema srodnikih odnosa, obezbeenje i razvijanje socijalne i individualne osobine linosti i obavljanje odreenih ekonomskih delatnosti.

Socioloka definicija porodice ukazuje na zasnivanje porodice na biolokim, biosocijalnim, socijalnim i ekonomskim osnovama. Bioloki karakter porodice je jedno od njenih primarnih obeleja. Porodica nastaje zasnivanjem braka izmeu mukarca i ene, u kojem se raaju deca i koji ostaje formalna struktura oko koje se kristalie porodina zajednica. Porodica je iri pojam od braka, ali je brak osnova porodice. Porodica je primarna grupa i intimna zajednica, a brak je drutvena ustanova okrenuta donekle i irem drutvu. Stoga se brak i odreuje kao drutveno priznata veza izmeu mukarca i ene. Brak u kome ima dece vodi ka porodici i od nje je neodvojiva ustanova, odnosno polne veze se obavljaju radi dobijanja poroda.

Brak je imao razliite istorijske oblike:

1.

Grupni kada jedna grupa ena stupa u brane odnose sa jednom grupom mukaraca

Poligamija oblik braka sa vie partnera: a) poliginija jedan mukarac sa vie ena b) poliandrija jedna ena sa vie mueva
2. 3.

Monogamni brak karakteristian za civilizovana drutva

Prema nainu uspostavljanja, ureivanja i odravanja odnosa meu suprunicima, brak moe da bude: 1. Obiajni tipian za predcivilizacijska tradicionalna drutva

2.

Crkveni brak u okviru institucionalizovanih religija koji se zasniva pred crkvenim organima i sankcionie verskim normama Graanski postoji u graanskim drutvima, a sklapa se pred dravnim organima i sankcionie pravnim propisima Faktiki brak koji se naziva i konkubinat, a oznaava vanbranu zajednicu

3.

4.

Srodstvo
Suprunici u braku dobijaju novu drutvenu ulogu roditelja roenjem deteta. Raanjem dece, brak prerasta u porodicu kao srodniku zajednicu. Tako nastaje tzv. krvno (prirodno) srodstvo po roenju. Pored prirodnog srodstva postoji jo i tazbinsko (koje nastaje enidbom ili udajom), adoptivno (koje nastaje usvajanjem) i duhovno srodstvo (kumstvo, pobratimstvo). Srodstvo je drutveno kulturna i istorijska kategorija, a temelji se na zabrani rodoskrvnua ( tzv. incest tabu).

Istorijski razvoj porodice

Porodica, kao drutvena grupa u kojoj se odvijaju odreeni procesi i koja vri odreene funkcije ima svoj istorijski razvoj. Na poetku ljudskog drutva postojao je potpun promiskuitet, odnosno da nikakvim normama nisu bili regulisani polni odnosi meu lanovima praljudskih hordi. U kasnijem razvoju ljudskog drutva, usled ustanovljenja, prvo polne zabrane izmeu pretka i potomka, a kasnije i drugim zabranama, nastali su odreeni oblici porodinog ivota. Te faze su:

1. Promiskuitet 2. Porodica krvnog srodstva 3. Porodica punalua 4. Sindijazmika porodica 5. Monogamska porodica Opta karakteristika tog razvoja je suavanje kruga polnih partnera i jaanje veza koje objedinjuju lanove porodice. Suavanje kruga polnih partnera pratilo je razvoj ljudskog drutva od divljatva prema stvaranju ljudske civilizacije. Promiskuitet se javlja na niem stupnju divljatva. To je oblik zajednikog ivota u kome nisu postojale posebne, izdvojene porodine grupe. Porodini ivot je bio identian drutvenom. Primitivni ovek ne poznaje pojam srodstva u smislu njegove krvnosrodnike vezanosti za pojedine lanove grupe, ve srodstvo u smislu pripadnosti i vezanosti za celu grupu. Vrlo rano dolazi do ogranienja polnog optenja i do izdvajanja pojedinih grupa izmeu kojih je dozvoljeno polno optenje. Taj proces je nesumljivo trajao vrlo dugo, i doveo je do posebnog oblika porodice porodice krvnog srodstva. Krvno srodnika porodica karakterie se grupnim brakom, a polno optenje je dozvoljeno samo izmeu pripadnika iste generacije. Svi pripadnici iste generacije, odnosno braa i sestre, bez obzira na stepen srodstva ine jednu porodicu. To su endogamne zajednice, jer obuhvataju pripadnike iste generacije samo jednog roda ili plemena. Suavanje kruga polnih partnera u okviru ovog oblika porodice dovelo je do razvijenog oblika porodice, do porodice punalua. Kod porodice punalua iskljueni su iz polnog optenja, prvo najblii krvni srodnici raunajui srodstvo po enskoj liniji. Kasnije se ta zabrana proiruje i na ostale, dalje srodnike iste generacije. Za porodicu punalua jo uvek vai grupni brak, ali brak
4

izmeu pripadnika iste generacije razliitih rodova. Punalua je oblik branih odnosa u kome grupa sestara jednog roda predstavlja brane partnere za grupu brae drugog roda. U okviru ovakvog oblika porodinog ivota sve ee dolazi do vre i trajnije veze izmeu jednog mukarca i jedne ene. To je prvi korak ka naputanju grupnog braka i stvaranju braka parova. Sindijazmika porodica je takav oblik porodinog ivota u kome jedan mukarac ivi sa jednom enom, a poligamija ostaje iskljuivo pravo mukaraca. Brana veza se lako raskida i u tom sluaju deca pripadaju majci. Time to je regulisala polne odnose izmeu odreenog mukarca i odreene ene, sindijazmika porodica je ukazala na pravog prirodnog oca i ostvarila prvi uslov za stvaranje monogamne porodice. Monogamna porodica se odlikuje vrstom vezom izmeu mukarca i ene. Ona se vie ne moe raskinuti voljom obeju strana, ve samo voljom mua. Neposredan uzrok nastanka monogamne porodice bila je pojava privatne svojine i tenja da se ona zatiti.

Vrste porodice
U savremenom svetu nema jedinstvenog tipa porodice. Postojanje razliitih porodinih odnosa je u direktnoj vezi sa stepenom razvoja pojedinih drutava i sa karakterom drutvenih odnosa. Smatra se da danas postoje sledei glavni tipovi porodice: 1. 2. 3. 4. totemski klan patrijarhalna kuna zajednica patrijarhalna porodica individualna porodica

Totemski klan je najstariji oblik porodinog ivota koji i danas postoji. Sree se samo jo kod nekih australijskih plemena. Svi pripadnici roda imaju zajedniko ime, a individualna imena su nepoznata. Totemski klan se zasniva na verovanju o zajednikom pretku svih pripadnika roda koji je, obino, neka ivotinja. Pripadnici klana smatraju da imaju najbolje osobine svog ivotinjskog pretka. U ovom obliku porodice postoji grupni brak pa se ne moe odrediti otac deteta. Zato se potomstvo odreuje po materinskoj liniji. Kuna zajednica, kao oblik porodice, u prolosti je postojala kod svih indoevropskih naroda, a ponegde postoji i danas. Ona se karakterie zajednikim imenom i zajednikim ivotom nekoliko generacija. Svi lanovi porodice koji pripadaju istoj generaciji, s obzirom na zajednikog pretka, su meusobno braa i sestre. Zajednikog pretka predstavlja stareina porodice koji je najee i najstariji lan porodice. Graevinski izraz kune zajednice je velika kua u kojoj stanuju svi lanovi zajednice. U zavisnosti od toga po kojoj se liniji odreuje srodstvo, Razlikujemo: materinsko pravnu, oinsko pravnu kunu zajednicu i kunu zajednicu bilateralnog srodstva. Materinsko pravna kuna zajednica je najstarija. Ona se odlikuje krupnim znaenjem koji ima najstarija ena u najstarijoj generaciji. Ta ena je stareina porodice. Potomstvo se odreuje samo po enskoj liniji, dok muevi enskih lanova stanuju u porodicama svojih majki. U ovim zajednicama se vrlo esto sree poliandrija. Oinsko pravna kuna zajednica je kuna zajednica u kojoj se potomstvo rauna samo po mukoj liniji. Ona okuplja krvne srodnike samo po mukoj liniji. Majka se smatra daljim srodnikom roenog deteta od njegovog poslednjeg srodnika po mukoj liniji. Kuna zajednica bilateralnog srodstva se karakterie time to se potomstvo odreuje i po mukoj i po enskoj liniji. U zajednici ovakvog tipa srodnici po enskoj liniji imaju ista prava kao i srodnici po mukoj liniji. Svako pripada, kako porodici svoje majke, tako i porodici

svoga oca. Ovaj tip kune zajednice ini prelaz ke poznijoj individualnoj porodici. U monogamnoj patrijarhalnoj porodici stareina porodice je iskljuivi i jedini vlasnik imovine. Neposredni uzrok nastanka ovog tipa porodice je pojava individualne privatne svojine i s njom povezanog pitanja o nasleivanju. Individualna (brana, konjugamna) porodica danas je najrasprostranjeniji tip porodice u svetu. Ona se karakterie time to je ne samo drutveno, ve i pravno priznata. Ona se ustanovljava posebnim aktom venanjem. Brana zajednica individualne porodice obuhvata samo najblie srodnike. Nju ine: mu, ena, maloletna deca, odnosno sinovi i keri sve dok ne stupe u brak i dok se ekonomski ne osamostale. Potomstvo se odreuje po obema linijama, po mukoj i enskoj. Danas se razlikuju dva osnovna tipa ove porodice: tradicionalna (patrijahalna) i savremena (demokratska) porodica. Tradicionalna porodica bila je patrijahalna zajednica u kojoj su mukarci i starije generacije imali najvii poloaj (mo, ugled, odnosno auteritet). Porodica, kao ekonomska (potroaka) skupina i ustanova smatra se domainstvom. U tradicionalnim seljakim drutvima porodina grupa je i glavna proizvodna skupina i ustanova (seljako gazdinstvo). Pojedini brani parovi i njihova deca poeli su se izdvajati iz porodinih zadruga onda kada su ekonomski mogli samostalno da opstanu. Tako su se formirale ue porodice koje su po obimu sline savremenim porodicama, ali su po sadraju porodinih odnosa jo uvek tradicionalne. I u njima mu i otac dominira nad enom i decom. Savremena porodica zadrava samo neke drutvene funkcije: nije vie proizvodna, ali ostaje ekonomsko potroaka skupina (domainstvo). Struktura autoriteta se menja i ena se postepeno izjednaava sa muem, a deca sa roditeljima. Svi lanovi porodice
7

preuzimaju brojne nove uloge u iroj zajednici i stupaju u mnotvo znaajnih drutvenih odnosa izvan porodice. Zbog svega se, na prvi pogled stie utisak da porodica vie nije tako vana za njene lanove kao to je nekad bila. Ona postaje vana na jedan novi nain: porodica nije vie jedini, ali i dalje jeste nezamenljivi okvir drutvenog ivota i psihosocijalne stabilnosti njenih lanova. Sve naznaene funkcije moe valjano da obavlja samo potpuna i zdrava porodica u kojoj je ouvana emocionalna toplina branih i drugih porodinih odnosa. Ukoliko to nije sluaj (usled razvoda braka, stalnih porodinih sukoba suprunika, roditelja i dece ili dece meusobno), re je o patologiji porodinog ivota koja moe biti primarni uzrok line nesree, psihikih poremeaja, drutvene delikvencije i kriminala lanova takvih razorenih porodica. Zato je sreena i stabilna porodica nezamenljivi uslov za normalan razvoj linosti, za srean lini ivot ljudi, kao i za stabilno i prosperitetno drutvo.

Fakultet za graditeljski menadment.Odsek: arhitektura

Seminarski rad iz ekologije

TEMA:

Nastanak i razvoj porodice

Profesor dr. : Andum Kostadinovi

Student:
Ana orevi

SADRAJ:

1. Uvod 2. Srodstvo 3. Istorijski razvoj porodice 4. Vrste porodice

10