Шилмэ

лӨг
vvлэ
гvvд
ОРШИЛ

..................Бол жлб ай на . Єв г є цvvл ий нд vр ийгх а ру улс анс vvл ч ийн

г у р в анє г vvл лэгийгб из ор иу днэ гэ гнээ ндт а вь жб айг ааб єг єєдб vрэ рт
б и ч с э н«Див а
ажин дх vр г эхо нь с»г эдэ гб яцх анє гvvл лэг т
эйн ий л ээ д
э д гэ э рн ьмо нгола рд ын х ааз а нб айд лыгму уг vйб у юуз vгээ р
у я н г ал а х а а сааара йб vд vvнх а дууна арх ар уул ах ади лvv т аар санши г
с а на гда н а . Ин гэхээ рми ни йб vтээл ий нт є дийли лт одбо лжч ада аг vй
с а й нг эмэ эрн эгт а лньн є гєєд ийл энхму ут ал да ад ара гда ж ба й ж
ма га д гvйюм, Ерн ьчб иу тгаз охи олынх єгжл и йнц агvе ийн
ша а р д л а гыго йл го с ных о ох эр э эрэ рх бишя ма рн э гшин эа лх амхи йх ийг
э р мэ л з сэ э рє д
и йх vр лэ э. Ур анбvт э элб олюу ныт vр vvнэ цэст єгсг єл гvй
э р э лг э д г и йгн элээ дэ р ту ха ар санх vни йху в ьдца гийнэ р хээ ру ха ан ы
с а вх о мс д л оочг э с энэ рэ эда л дахынз о ригмо хо ог vйля вна м. Сэ тг эхvйн
є гvvл л э г ий нч адва р та нг эхз э р гээрма гту улжчя вса ну д ааб и й. Гэ х дээ
т э рб о лг а н цмин ийчюмб ише рєєсма н айу т газ о хи ол ынх єгжл ий нvр
д vн дг а р чир с
энни й тл эгvз эг д элб айс ан.Ха ри нт vvни йга р айс орг о г
о о
р
т у с га жа в санг эхюму ус он го до гут газ ох иол оо сс у ра лца жч адс ант ал
б а й жб о л о хюм. Ор ос ынр еал и стє гvvл л эгя ланг у яаЧе х ов, Го рь кий
н а р ынє гvvл лэгий гмє нє єхє нє дсє ду рг ахvе д ээу нши ж, у ха анбо до л
т э л сэ нми ньт эрб ил ээ. Жа р аа до ндз о хио лч дыннэ гvе ий нх энб ид
є гvvл л э г э эру рал дд агба й ла а. Жишэ эньС. Да шд о ор овн эгс ай н
є гvvл л э гхэ влvvл в э лД. Мя гма рюму уб ит vvн э эсму угvйє гvvл л эг
б и ч нэг э жз vтгэхжи шэ эт эй. Бvт э
э лча т аарх алг эжб о лмо орнэ гт ий мз ав
б и д э ндба й санюм. Тvvни йх а жу уга арб а сма р гажчч ад дагб айл аа.
Жишэ эньЧ. Ло до й да мб а, Ш. Га ад амб ан арД. На ца гдо ржий н
«Ла мб у г а йнн улимс »є г vvл л эг ийнт алаа рс vр хийма ргажб идчт vvн днь
т а та г д а но ржба йв . Тэ рма рга а нца гта ах о ё
рэ рд эмт н иймє ч єє рхє лмэ т
с а на гда жб айсанчг эс энД. На цагдо ржи йнє гvvл л эгий гц оошин ээ рvз эх
с о н ир х л ыгхє дєл гє жє гс є нюм. Бичг эс энт эрvе дНа ца гдо ржий н
г а й х амши г тєгvvл л э гvvд ий гда х инс ай та йэ рэгцvvл эну ншиж
т э д гэ э р и йнх элбэр ,а г уу л лагынх єл гvйи хб аг таа мжи йгжи нх эн эё с оор
у х а а р ахшигб олс о н. Тэ г ээдчмо нг олє гvvл л эги йнг о лс удс ыгб ар их
т vл х vvрч у хамхvv На ца гдо ржий нє гvvл л эгтбу йгмэ дсэн. Д. На ца гд орж
б я цх а нз у ра глалаа сэ хл э эдд р а мын ,а да ля вдл ын ,с этгэ хvйнє гvvл л эг
з эр э го л о нх элбэр ий гэ зэ мши жч ад сандби шр эл тэй, т эгээдч«а й ла а с
э р э х ээ ра в др а
ау у д ал »г э с эна рдын хаац э цэнvг и йнё со орн vд ээн э эж
харсанма аньт ийнх vv с этгэлийнх vч , цэнэ ги йгє гсєнг эж б одно.
Балчи р дахя вда лихлх ожу ун асандх vр тэ
лт о хи ол д
о хыгvг vйгэхийн
аргагvй. Яма рчг э с
э нг уч а
а джи лий нту ршла га асааvvн ий гбис айн
мэднэ . Уранс айхна арє г
vvл эхийнд он, уншиг ч ий нс этгэли йгилбэдэн
та
т ахх vслэнжи нх энэр е
а листзох иолчий нэр ий нцэ эндх vр эхэ
дс аад
болсн ыгну ршихюу н. Yvни йгх элэхийну ч ирб олх ойчvе ийн
зо
х ио л чдодс ург амжт а йба йхб олову уг эснийхюм. Жа раа доныэ хээр
бичсэн«Ог отнын vх энд эхс увд»є гvvлл эг
ээб иэ нэт vvвэр тээоруулав.
Унши г чидэ нэє гvvл лэ гийго доох vртэлшо хоо р хдогюм.
Гэтэлэ нэма ан ьvнэ нд ээи хлг э
нэнз ох иомолз vйлб илээ. Бvрс ая
в т
ар
бичсэн«Са рныс она т» чюму у«Та л»з эрэгєг vvл л э
гтмє н єєхзалуу
насных аауя нга дб уца жо чи хгээдг оёчил сонд о мо гчилсонб айдалилт
байхюм.. Энэма аньн єгєєг олс удсааб уюужи нх энэр еалис тбичлэгээ
алдажлб айг аах эрэгюм, Ин гэхэ
эрт эрг олс уд са аалдахг vйнт улд
жишэ энь«Ла мб угайнну ли мсыг» лб ай нб а
йнс анахх эрэг тэйболж
байна . Єєрєєрх элбэлvнэ нэ эсбvv ухарч ,дальд ар чб айгэс энvгюм. Би
єг
vvл л э
гб ич сэнг учаа джи л ийнхэээ цэ ст vvн ий гл є єрт єє ХЭЛЖ
байна .

С.Эрдэнэ

ХУЛАНБИДХОЁР

Арв андо лоо нн а

счдэ э. Хєє рхий. за
йл уу л. Битэгэхэдєє рийг єєэ рх vнд
тооц ожя вжэ э . Гэтэлт эрз унё стойша лч гарэ рб о
л ох
о омэ д сэнюм.
Дол дуга арс а р ынн э гэнє дєрб ин у тг
ий нха аЧинг исх аанб о ло одт vvн ий
зал
у уг эр гийнх а
мтс у мынх а ана адамдо чи хоорэртлэнмо рд л оо. Гэр
Чинг исх аанг э дэгма анье рд єєлша рЦа мб аюмшvv д ээ. Бит vvндий м
догшинс vртэ йх очє гсєнб оловчх vндхэ л
д эггvйбайла а
. Ху р данмо рь
уяхадн ьб ит vvн дт ус лалц с
а нюм. Тэ г
эх эдна дшигжу л
д р айа мь тан
салхи нз ээрд , ца хилга анхэ эрг эхмэ тvл г э
рд омгийнн эртэ йт эрс vрх ий
хєлєгмо рь дыгн ьvд ший нч ийгбу усанх ой нох ээ
ра ваачиж
идээшл vvл эх ,є глєєvvр э эрч илээгийн ьг арг а
х,єдєрус л
а хз эр эгх а рб ор
ажилх ий хээсє єряма рт у схvр г
э хб илээ.
Ша рЦа мб аг э гчгучэ ргэмн а ст
ай, ир вэ
с ни ихши гжо отго рша рнvдт э й
,
буржг арх vрэ нvс тэй, дун дуураах о вилтс ону ртэрvvтэйб єгєє д
майг автарбо гин охо нхє лєєб атг ишг эжн уд арга
аvр г
эл жз анг ид а жя в даг
хvн. Ша рн vдньу ринз єєл є
нх арцт а
йба йх ыгб иерvзс э
н гvй . Ну сг ай
жа а л у удб олт vvн ийх ар цн ааса й жх ул га нан, мє рєєх ав чи ж, мо до нє мд
ємс с єнюмши гх є д лєхг vйб ол но . Ца мб аа дуума л,а л тмє нг є є
рб а ян
бєгє є дмо р ьа р ил жихд онт ус са нх vн. Ха в а
рно г
ооцу ху йн гу утх э дэ н
мо рьс айнЭМЭЭЛт ох о ж, са йх а нх ув ца сє мс є єдлх у йс ал х имэ та р ил ж
єгнє . Тэ гээ дХэ рл э нБа ян -Ул аа н,Га лша рб vрДа риг анг ах vр тэл
дон шу учл аа ди дз у нб о лс онх о йн ос ай нс айнмо рьд ыгх ат и ржо ро о,
єнг єз vс ээ рн ьи жил сvvл жх єтл єє д ,у у лынб эл ээрт о ост ату у лжу рт ын
дууу янг ал у у лс аа рб уца жир нэ . Ша рЦа мб ыни дх авий млб а
йл аа.
Ма на йну тг ий нх н ийз а ри мньт vvн ий гц агаано мог то й, хи ймо рьт ой,
сай нэ рг э хб о л ов чо ло нхньо н гир г онс агсу у
,о лигг vйх vнг элцд эг
бил э э. Ха ринб иб о лт vvн ийгЧи нг исх а анши глх vнг эжб о дно. Би д
vvрцvvр э эрє мнєз vгд ав х ижя в л а а. Су мынт євх vр тэ лх о ёрє ртєєг аза р
,
зами хб арта а тай . Жи рэ мт ий нда в а аг э жнэ ги хд ав ааб уй. На р
цух у й хына л д а дЧин гисЦа гаант ох о йна йл аа рб уу жд єр єєч анга лн аг эж
бидх о ёрыго рх и о джил и йжо д о в . Тэ г энг vvтб ид о тр оог энэ тбая рт ай
бол л о о. Ар в а нд о л оонн а с а
н д,vг vйд ээлэ рх vнийvн эро рс онб ай хшvv
дээ . Ша рЦа мб ынэ хнэ ри йгХу л а нг э нэ . Ху ла нх ол ынну тг а асх ада мд
ирс э н, с арши гс а й хан, с ал хишигт о гт во р г
vйа мь танб ил ээ .
Ах ыг аад ага жа йма гр уух оёржилх э ртэ йя ваа дэнэх ава рну тагтаа
буц а жи рэхэ дми ньШа рЦа мбаий мз ал уус а
йх анэ х нэ ра вс анба йл аа .
Ца мб аэ хнэр э эvр г элжз а нч иж, vvршє нє єрч а рлуу лжб айда гг эжма на й
нут г и йн ханя р ил ц а жба й лаа. Гэ вчб ит ий нхvv ч ойжинб у ул гажб айх ыг
ньvз с эн гvй .
Зат э гэ эдЧи нг исх аанб а раас у р а г гvйбо лжэ э. Бина ад амд
ура л ду у лаха а рс о йс онд є р вєнс айх а нмо рийньх єтл єє дХу л анх vvх н ий
дэр г э дцо гиу лжя в лаа. Єг л єєни йс эр vvн дэ эгс энэ рг vvл э эдЖи рэ мий н
дав а ада ваар а йг э ж«х аан» б ид э ндт у ша ас анюм.
БиХу ла нх vvх н ий гх ул га йн vд ээ ршо хо орх онх ар же рб иший нб ая р
хєє р т эйя вав . Ин гэ эдлд ав хиа дб а йв алх аачх vр чбо лмо орс ана гда на .
Цэ л мэ гт э нг э ртн арма н да ж, са л х и нє мнє єссэ р чигнэ н хэду у лынэ нт э э
сvvд эрт уса жб а й х ад,є рнєу у лыну л ба рт уяат усжэ э. Ну гаг азрын
шvvдэ ртно г о ох єл дширширх ий ж, у рд ахз амд ээрэ эсбо л жмо ршу ву у
бай нба йнни снэ . Ху ла нх vvх эну л а анс а вхи нг уталє мс є ж, жижиг х эн
хєл и йн х єєє л мий гх от ой л гожжи йжvv д єр єєжий ж, х єхт о р г он
тэр л э гий нх э эх о р мо йгє в д є
гн єє с є єд ээшцу гла руул ж, т орг о но ймс ны
цаа нат у яар чб айг аач ий рэ гб ул ч и нг аач а нгах ано ро ог оо д,б оржиг ин
хийц т эйэ мэ элд э э ря нз тайх анс у у ж, ша рд у рд анб vсэ вл эгх эно роо со н
нар ий ха нб э лх vvс ээжо ро охvрн и йх э эя вд лына ясаа рvлмэ д эг
нах ил зуу ланя в на .
Ма г на йд ээр э эс а р тайжо р оох vр э нмо р ьмє нг єнт о вр уу тх а заар ынх аа
амгай гс о ё он д ооєл гєжх а заа рд а ра нт э мvvл э хэдvсньи лб vvршс эн
тэг
шх э нз о оньvлмэ дэ гжир в эл зэх и йгvз в эла я га т айу ст а вьсанч
асгарма а рг vй, мо р ьэ зэнх о ёрынэ нэба йда лдх є гжмий нх є гтаарахмэ т
сэтгэл дма шт ааламжт ай.
Хар ин, ми ни йє мсс єнх у вца сг э вэл ,э мжэ эрньс э мэ рсэнн о гоо
нжи гvvн
тэрлэг ,є в д єгдэ эрэ эз у у ва ннє хє єст э йцэ рэ гє мд ,х уга рх айс аравчтай
хуучинму ума лгай, у на са нмо р ьг э в эл , Чин г исх а аныа д у у нсvр г
ий н
адаг,а аш му у тайа ла гvр э эб а йл аа.
Хул ан ,у у л ыно ройх ар жу ян г атд у уа я лжя вс на ан ама й гнvд ний хэ
э
булан га а рх ар ждо огт ойх о ни нэ эмс эгл э эд,
Самп ила ач иду ул аа чг э х эдми ни йца р айя ахий х ий нз ав г vйула а
бутра ат а хл а а. Єнч и нх vнд у ул а ачг э гч ээр6ит эр vvхэ нд э элз эгсэн
хооло й то йб а йжэ э. Ад уума л дя в ах да аду уа я лжх адныц у уриач аг
на да г
євчтэйюмс ан. Бис vvн дэ эца д са нт у га лши гхэ лэ эд оло о ж, э хлээдт ун
онхиому у т айг аар«АрХя н гану ул а нд э эрн ьг а ра а дх ара х ад»гэдгий г
дуулл а а. Ху л а нна ма йги нг эжд у ул н аг эжо гт хо нчс ана аг vйт улмо р ио
татажс а й х ана лагнvд э эт ормо л зуу л анми шэ эв. Тэ гэхэ эрньб иу рам
зориго р ж, у ха ан,х о ол о йх оё р ынх о оч а длыгша в х ажх а рьх оля всан
хайртг а н цо х ино омє рє єд сє нэ х ий нт у х айд у ул ав . Тэ г
т э лХу лан
ханцу й на ас ааа лчу у рг а рг ажну л имс ааа рч ившvv. Биа ма аа нгайсан
хэвээр ээт а гб олл ОО. Ин г эжу я рахюмг эже рс а на санг vй .
Самп ила аду у лаачдэ эг ээ дХу л анб vрмэ г ши ну йл л аа. Гэ вчмин ий
дуула хс э х ээа лгаб ол жэ э. Ху л а нн э лэ э ду д аа ну йл аадс аят айтгарчэ нэ
удааа я та й х на арха р аад ,
Самп ил ,ч ия ма рс а йх анд уу лд а гюмб эг эх эдб иа ана йлич ижу лайл аа .
Даваа ндэ э рг арахvе сб аг аvдб ол жэ э. Энэх о ор о ндХу ланби дх оё
рби е
биеэо во омэ д эхбо л со нб а йл а а. Ху л анб асна дт а йа дилє н чинх vн
юмс анжэ э . Би до во о ныд э р гэдб уу л аа . Эн эє д є
ра а гимх ал уунб оловч
даваан ыє нд єр тсал хис э рvvнб є гєє дшил мvvс то й нс одо нvн эра нхил ж,
тэртээДо рх є хн ог оо ншу гу йду нд у у ру рс а хОн о нг ол ынн уга
ла а
ну уд
гялалз ан , мэ л тэлзэ нх ар аг да в.
Хул анз у ла йд арано р оо жч их нийт у сз анг и д с ану лаанпа н сана лчуур аа
авчма х л агца гаанг ар аа ра ама г найг ааил ээ дна ма йгши р тэ жюу
бодсныгб vv мэ днэ глдо н жт о й х онин ээмс эг лэнэ . Энэvе дб иЧин гис
хаанмє дбvv ир ээс э йг э жб од о жб а й са нт у лб а
йнб айнз амр уух а
ржэ э.
Чиюу га ах а ра авэ?г э жх vvх ни йг э нэ та суу ха д
Чинг ис ... х эмэ энса на мс а
р г vйх элжо р хил о о .
Юу ?г э жг а йх анх а р ах адн ьб иб vрб ант ажо р хи о д
Аат ийм... Чин гис... vг vйэ эца .. ца .. гэ жбу вт наа дма нг ууюмшиг
мааса йт а ли нэ эхэдХу л а ну ла мг айх аж
Юу нЧи нг и св э ?г э эдн vд ээт о мо ост о мб о л го ло о .
Бис а ялнэ гх э лээт ат а гча а нб о л ж
Yг vй, Ца мб аг у айг vй цэжи р эхб о л о о гvйюма аг э в. Ху ланб аслг айхсан
х эв ээ рэ э,
Тэ г ээ дЧи нг ис , Чин ги сг э эдба й да г ... гэ хэдн ьб ио до од vvр сэнх эрэг
гэжбо д оо д,
Ца мб аг у айЧи нг исх а ант айт єс тэ йшvv г эт э л
Юуг э нээ э?г э эдг эдр эгу на нх є х єр ч
Yх с энх о йно оЧи нг исха а нб ол . Чин гисши гб аа т а рб о ла д аглаа д
эх н эр ээз од ох гvйб айх сан. Тэ рч и ньо дооно г оо р чля в ааб из. Эн э
шє нє д є єс умх vр чч ад валдэ э дз а яаг ээдс ан а аа л да нн огоо нд ээр
х ажу у л да ни лг ар са нє вд гє єх ор мо йг о оро оо р оо го од, н эгшир хэг
х ял га нат ас да на ма нд а аз у у жя ма р х а ннэ гз vй лий гмє р єєдонс ана ашра х
мэ тнvд ээа нь жба й сна аа ал ь гvйт энин э эж,
На ма йгт ат!г ээ дг а ра ає г є в . Тvvн и йг арз є є лх єнбє гє є дб vлэ эхэнб айлаа.
Ху л ант эрда р уймо р и нд о омо р до ж,
Са мп ила аэ р чэ эрэ эд а вхи а дг олдэ э ро чъё . Ус ныэ рэ гдэ эри хс а й х
а н
б ай га а. Ца мб амє ди рэ хгvй, я въ я !г э жх єгжил тэйх эл э эдмо р ин до о
ташу у рє г чда ваар у ужор о ол уу л ав . Бичя а ра нмо рд о жх о йно осн ь
д ав хи в . Са мпи ла ад у у ла ар а йг э нэ . Бис эмэ рх ийн ог о о нт э рлэгни йхээ
х ор мо йгх ий с г энх э н,
- Эрэ эб о р у уха р ц ага нан ьvv-э э
Жиг vvр хэ нд э эх vч т эйа йх єа лд р айми нуэ э э.. гэ э длжир эми йнд аваа
г
жин гэ нэ т элд уу лжя в л аа.
Го лд ээ рх vр чир эх эднє г єєх ур д а нмо рьдма аньх vр т э лх є лєрч их сєн
б айв .
Ху л анн а ма й гх vнб а р агя в а ха аб ол ь со н,ху уч инг а
р а мт и йшд аг уул ж
о чи в. Би дх оё ру л иа сб ур га с , мо йлд ол оого нох о с ол с о нби тvv шу гуйн
д ун дб у ужмо рьд о оу я адт у х тай х анх vvр нэ жс уу л аа ...
Чу ха мюуг эг чб ол жба й г аа гб имэ д эх ээба й жэ э .
Ху л аа нма на йн у та гтч амшигс а йх анх vvх энба й х гvйшvv.
На дб а сє єрс айх а нюмб ийлд э э
Юуг э ж?
Яа г аа в . Сэ т гэ лб ай на .
Тэ г ээ джа р г ал та йа мь дар ч...
Чиб о длд о о . Бих vни йэ р х э ндб а й на .З овл о нг оону у х ыглб одо хюм.
Хvнн ама йгжа рг ал да ат а шу у рс а на мь танг э жб о дд о г.
Ху л аа н, ч ии нг эжа мь дра хё с гvй, с а л аадя в ! Ча ма йгс vрд vvл д эгб айхгvй
юу . Ха я адя в ч их в алчи нья а жчч ад а хгvй.
Са мп ила а,ч а мшигх vнт эй с э нб ол ... чида а нчич и мт г ийюмд аа.
На ма йгvн слдэ э
...
Би дни йх ажу уда х ьб ургас нымє ч ирдэ эрир жс уу санбя цх анб о р
б ялзу у ха й«э де рнья а
жба йна »г эсэнба й рта йТОЛГОЙГОО
гил жи йл гэ ншилс у в сшигє ч vvх э ннvд эээ ргэ л дvvл нэ .
Ху л а нг а ра ад эр лэжнvд ээа ни а д,
На ма рч ин ийа йма го рсонх о йн об иЦа мб аасс а л аадб а са йма го рн о.
Ажилх ий в эла мь д ар нашvv д ээ. Био ёдол чин , vг vйд ээц эвэрлэ гчх и йж
д єнгє хба й л г vй. Тий мэ эСа мпи ла а?
Тий мэ э . Биб о лт р ак торчинюму ужо лоо чб ол о хс ана а тай! Ху лаа н!
Эн эшу в ууя ма рх є єрхєнн vд тэйюмбэ ?
Ши нэг а рмынз амдо рохvе днэ гэ нто ройб ол с о нб айл а а. Гэвчб ид
Чи нг исх аа ннє гє
єц агаант ох о йд о олно гоо рчя ва аг эжа жигс эжи гч
vгvйя в л аа . Хи чнэ э нб аяржа ргал т айя всанг эжс а нан а. Ху ланми ни й
мє рий гт vши нми шэ эж, биэ рб о рх арца гаа ял а нмишэ э ж, оройнн ар а н
уу лынт о лг о йд ээрмишэ эн э.
Би дх о ёр ыну р даа ся марн э гх vну лаант оо ст а т уу ланд ав хижа йсу й.
Ху л а нг э нэ тмо риот ат
а жт эрх vн ийз vгт vг шvvрт эйг ээ ршир тээд, Бич
д орх и но о
Ца мб аи р жя в наг э жшив эг нэ в. Бичд орхи но оша лчий жо рхило оЗ vр х
ма ан ьа ма а р ааг ар а хньэ э
Ха ана а сд а аэ н эч и ньс ума асн а ашир жя в аах vнб айн а .
Мє єнмє ня а ха р гаг vймє н.Би дни йт эндб ай хх о о рондс умо р жд э
э
- Од о оя а хв э
- Ха р инэ эГо лд ээрб уу жмо р ьд о оа мр аасанг э х ээс
- Ий му д а ану у
Ха р и нньэ э...
До гши нЧин г и сх а а нчюуюу гvйх vрээди рл э э. Тэ рб и дх оё ртт улж
мо риот а та ади р вэс нйша рнvд ээ р ээму уха йх а р л аа
. Энг эрз аамнь
зад га й, ц а р айн ьх є єнгєэ мэ э лд э э рэ эхажу у лд а нб vд vvнт энзэн
ташу ура амо р инд э лд ээрх єнд єл д vvлэнб а рьжэ э.
Чис у ма а си р э вvv г эжХу л анихлт улгамд ана с уу х
а дЦа мбашvд ээ
тач иг на т а лх а ви раа д, амааму руйл га н
- Су ма асг э н эшvv. Эн эзу л ба д аст а йгаашу гуйд оторх э втэжб айх а д
ч инь ...
Би тг и йдэ мий рч и...
Ду у !г э жЦа мб аму ух а
йх а шг ир а а дн адр ууд а й рчя ахи йх ийнз а вгvй
мо ринд э эр э эсми ньх уут ат а жо р х иод
-Му уно в шхvн иймо рьу на а дб асэ хнэрийн ь ...
Ца мб а а ! Чия ма ржиг тэйх эна мь т анб э!г эжХу л а ну йл а гн анх ашг ир ав
.
Ца мб аг а лз у у р санюмшигша рнvд эээ ргэл дvvл эншvд ээя р зайл г
а ж
- Дуу , на анач иньна мцо х и
ношvv г эжо ри л оодц улбуурыньшvvр эн
авчмо ри йгньт ашу у рда в.
Биб у уна . Биvх сэнчч а мт а
йя вахгvйгэжХу л анхорсону йл ахад
Чит эг.Ха ринб иц аа да хну с г айжа алыгч иньнэ глц ох
ин ошvv г эж
Ца мб аб о ро охоймэ тб vд vvнт ашу ура
ада л айнн адрууда вшл ахад
Ца мб а а,б ол ио ч! Ху л анг а р
а а сн ьзуура в
. Биг эдэгхvнух а анбала ртах
ша хам, г а зарз о осо нг ада сшигх єдлєлгvйз ог сожб айжээ. Ца мбаvс рэн
б уужмо р ьд ооХу л анг ий нмо р иных vзvvн ээсх олбоодмєнлх арайн
мо рдо ж, Ху ланг ийнц у лб у ур ыгшvvр ча ва ад, морьдооха й рн а
йр гvй
ташу у рд а нд ав хи в. Ми ни йє мн єу л
аант оосма на рч
,хєєрх ийХу л ангийн
х орсо ну й лахч имэ эт аса р ла а . Биз амдэ э
ря вг анхаягдсана асаяу хаарч
Ца мб ынх ойно осг арз анг ид а н,
Бич ама а сх ариу гааа внад аа .З а а
в а
ла вна! Ху ланчч а
майгх аяна.
Yз ээр эй, му ун ох ой ! 'Ху ла нч ама йгзаавалх аяна!гэжн ул имс а
аа р
чиж
н ус
а ат ат саарх о цо рчб ил э э.

ХУЛАНЦАМБАХОЁР

Тvр vvчий нца с наарбин утагтаао чсо нб айв. Му ун эр тэймич и нжил ийг
дагажх алуу
нна мр аари хц асор онх vйт эр
ч ээ . Гэ вчОно нг олыншу гу йд
навчу на жгvйц ээгvйц аса нд унду лааб утра нба й в. Биа мр алтаа ря в
а а
ажил гvйб єгєє дя аралгvйх vнб о лохо орс у
мынт є вєєсх эд энтээє ртєє
алсл анайла мь тнаарх эсvvч илжг єрє єчд ийгда гал дану у лхє в
ч єєрт эн э ж
«Уна санг аз
а р ,угаасану санд аа»х vр ч,х vйс ийгми ньб ул санто оно т
о о
хvрт элvзээдбу цахз амд ааца со руул ав. БиЖир ми йнд авааур ууд ан
галиг уулжэн эи хц асандх vнма лц очир донб а слз удт у рханб ол охнь
ууг эжэ мээжб айгаабо лоне рньб айг ал ьха чи нх у ви рчб айгаат ухай
бодо жя влаа. Хо ри нхэ дэнжи лий нє мнєэ нэд ава ага арХу л а
нх vvх э
н т эй
дава адша рЦа мб адх ардагд ажмо р индэ эрээ с ээх у ут атуул жя всн ыг
сана хадцагг э дэги ха марх аняв жээ. Ша рЦа мб а, Ху ланхо ёрына ж
амьд ралынт у х айх ааяасо нсохо осбишнvvрчу ч ра лгvйє д и
йх vрл э
э . Их
лб аянт арга
на йлб олсонг эдэ г
. Ху лангба газ алу уг аасаама лг эри йни х
ажил тайз уур ал дс
а арб айгаадя агаачvг vйэ ртх а гдар ч,ур ьдьнг оо
сайхн аасньюуvл дсэний гмэ дэх э
дб эрхб ол с о нг эл цдэ г
. Хула нго доо
нэгх арахюмс анг эжб одо жя вла а
. Ша рЦа мб аЧи нг исх аантайт єсє
є т эй
сана г
да жб а
йс ана льт эртээх оринх э дэнжил и йнє мн єХу л а
нб ид
хоер ынх элэл цэ жб айсан, хvсэнмє рєєд єжб а йс анюмё со орооб о лсон
юмба йхгvйб о ловчЦа мба дх орх єдє лснє єсбо лоо дб иха рино во оэр
х vншигз о ри гший д эмг ийбо л со нчб а йжб оло хюм. Юучлг э сэно д оо
б ит vvн ийє єд є єсэ гцха ржх э р эл дэ ххэ лэ л цэ ха л ийгн ьчvз vvл ж
ч ада х аа рб о лжэ э. Ха ринз о ригд у тажЦа мб ынх vл ээсэндvл дсэ нХу л а н
о до оя ма рб ол с онз у рги йгт аа жб о л ох оо рба йв. Биэ нэмэ т ийнюм
б од о жя в а хда амє нэ нэЖи р мий нд ав аа ндХу ла нта йу ул захюмг эж
са на санчvг vй. Гэ в чя ма рнэ гд ал д ынх vч и нт у с ал с
анюмши г,са наж
яв са нюмг энэ тб vтч ихё сб ий . Ерньа л ьдє чєєджил ий нє мнєх vйс ий г
миньб у л жда р с анэ лг эну л аа нчу лу угчо л жvз нэг эжс а на агvйя ваадл
о лжvз с э н.
Тvр vvнд а ваа ныо ро йдг арчир ээдт ээ рд о рн эгц аг а
анно хо йд агу улс ан
мо р инт э р эгтэ йх vнд оо ши л жя ва аха р агд с анюм. Гvй цэ эдо чтолХу л а
н
б айв . На ма йгт а ни хчби ш, vг vйчб ишб а йг ааб ол олто й. Ур уун ь
б оо со на лч уу ра ама гн айр у уг а ад а р сх ийг э э дна ма йгга йх анх арсн аа,
ХvvеСа мп ил ,х аа на аси ймс о ни нх vнг ар а адир эвг эжб а ярл ахцо чих
зэ рэ гцэ нх элэ в . Тол ил зож, г я л алз ажб ай да га са нма гна йньvрч лэ этэй
єн гєа л д а ж, я рся рсх ий с э
нт э гшц ага аншvди йгн ьх эдэ на л таншvд
о рл о жэ э. Га нцх анн vдн ьх у у ч иня нз а ар аа ,у рьдынцо гз ал иа,г оо
са йха нх vнб айс а нг эдгээт а вих гvйгх ич э эс э э
ря вдг ий гньи лтгэ жба й в
.
Гэ л ээг ээ дХу л а нн а дадт у
нчд от нос а йх а нс ана гдав.З а лу удаая ма р
б айс н ыгн ьб ид а ан чс айнмэ д нэ. Яд ууа йл ыно х инб аяна йл ынб эр
б ол о оджа рга лз о в лон гий на л ий гмэ дэх гvйя вс анх эрэгб изэ э. Ба яр
н аадма аржо ро омо рьу на ж, т о рго нд ээ лє мс єнєг эдэгид э рс айха ня в ах
ц агтб а счс этгэ лх оро гду ул да гэ дшvv д ээ . Ху л аня лд амн а муу ха нхvн
яв са арб а йга ада мь д ралынх vл ээ сн ээсг ар чча д ал гvйэ нэб о лжэ э. Бич
тэ гэх эдх э тэр хийг энэ нб ал чиря в с ан. Ар в анд ол оо хонна сюуб айха в
д ээ. Эрби ег vй цс э нсэнб олХу л ангє є рз а ма а
рд а гуулжбо лохб айс ан
б из.
Ху л анн а да мь д р алба йдл аая р ьжя ва в. Да х иадлц асо ро хя нзта йт эн г эр
б vvд ийж, Он о нг олх арт уг ал г амэ тх vй т энц ар ца нгає нг єє рмэ лрэ н
ур са н а.
Ца мб ах э дэнх vн т эйх амс ра ада н дя вс ан. Ма на йхнэ гло лонно хо йто й
б аах анб vдvvнша рт айа йл , Яа яг э хэ вд э э. Инг эс ээрна сных аат ана ги йг
б арл а а.
-Та на йхн эг дэ л до р оогvйюмг эжvv
-Yг vйЦа мб амо д ныа ртель да гуу л ахынн я равх ийд эгюм.
- Ал банх аа г
ч . Тэ г ээдюу но л о нн о хо йт ойша рvх эртэйя а санихз авт а й
х vнб эд э э
-Ти ймэ э. Мин ийлт о лго йд ээ рх а ма гюмб уун а. Ша рнуу да ама л
ц єєнт єйа йл уу дт ара ажх ар уу л да г. Бих єл сий гн ьх уваажє гє єди р лээ .
Хє рє нг єєну у жб а йг аан ьт э р. Ба нк индб а й гаамє н гєєна д аасчн уу да г
юм.
Ху л
ан гий нэ нэvгг айх ашт єрvvл л ээ.Єчнє є нжила й лб о лжа мь да рсан
х vнийт у х айб ишх єн д лєнг ийнх vн ийт у хайя р ьжб а иг ааюмши г
б айла а.Єє рє єб олх vн ийх ан ьб ишя марх аньх ари нз vгэ эрнэ г
ц агаачл а гч ий нма я гаа ря ма рчс эт гэлг омд о лг vй гэ эря рив .
Биб єє нх а рг у ни г та в тагдл аа.
_ Ху л аан! г эжб их ару усажб у химд с а
нд аау йл ма а рб ол жб у ру ух арав .
Биб ие эо в ооа в ччв са нэ рх vнб ол ох оорХу л а нта йб араглvему лтарс ан
юмшига жэ э. Тэ гэ эдн эр ээрн ьд у уд ахнэ глз овл он т ой.Биб и еэб арь ж
ч адсанг vй
-Ху ла а н! Тэ эржилч иб идх оё рынэ нэОно ндюуя р ь жя ажя в лаада а.
Са нажб а йн ау уг э х эд
- Тий мэ э . Од оо ги йн хшигий мг vйз алуу ха ня всан.Чич игб vр
х vvхд э эрэ эб а й са нб и шvv г ээ дму у ханин ээв.
Чи нгисх а андмо р и но ос оох уут ат уу лааду йл жб а йс анюмч ин ья марэ р
х vнб а йх а вд э эг эх эд,
Гэ хдэ элч имо ри ндг а рамг айб ай санд ааг ээдин ээл э э.З ал уу гий нх а
ас аа
ял гааг vйцэ вцэ э лх энд у угаари нэ эхэдньц аса ндд ару ул са но ймо д
х vртэлцу ур иа та адя в чи хшигб ол лоо.Гэ тэлоймо дх vни нэ э хба й ту
г а й
б уута в ьс а нчцу ур иа л ма аргvйє д єршvv д ээ. Ху л ан г ни йни нэ эх эд
мин ийд о т оро н го й ж, х vйтно йтондшир вэгд э жз vд э рсэнмо р иными нь
н vдн ьс эр г эжч ихньс о ртолзо одир лээ. Гу ниг тайх vнд ав хид аггvй
х аринин э эжна а да жя ваах vнд ав х идагг эд ги йга дгу усх vр тэл
мэ днэ .Ин г эжэ нэт эрх ни йгя р ь саа ря ваадг эр тньх vр чир л ээ. Тэд нийх
су мынт єв и йнз а х а дх аша аб а й ши нтайб єгєєдт о мца гаа нг э рээд у ла
а л ж
о рсонб а йв . Хо ймо рт о ох эдэнэ рэ эна вдар тай, ихлч єлє єтэйн ойр сох
д уртайх vнб о д о жх ий сэнб ол ову уг эмээ ра л ьц а гий нх о ё ри хт ємє р
о ртой ,х ив сши р дэ гб итvv д эв ссэна йлюм. Ху лан гий нг ооvз э сгэлэн
за луун ас, с ай х анюмх vсэнт эмvvл эхс этгэлньт эрэ р ээна вд ару удад
vvр дцо о жл ог д со нмэ тс анагд лаа.
Ху л
анн а дх оо лх и йжши мий на р х иая галжє г єв. Хо ё рг ур ва нт агш
х алуу на р хиу у га а дз о риго ржЧин гисх аанх э мэ эхша рЦа мб агу ай
ма аньа нг аасб у у жир вэля ас х ийжу улзахб ил ээ?г эжб о до жс уус анб и
ур ьдынх та йг ааа д и лс vрба др у ула адб айв алнь«Хой шба й ! Айл аар
н уусанх эдэ нб vд vvнша рынх а ама хыгид ээдла ни рг vйх э вт!» гэ жза д
аг са
мн а ма арб ай в .
Ца мб аг уа йн а ада мдмо рьу яда гх эвээрээюу ?г эх эд ,
Бvрб а йс а н. Би еэс айр хажя в д агх єгньє нгєр с єнюмч ин ьг эжХу лан
х элэв. Юмг эд эгин гэ жлх ув и рда гх ойн од оо . Уя нд огши нх оёр, сайха н
му уха йх о ё рб иеб и ед ээх ар шил жя в саарс vvл дээх э нх энт эйг ээт эмцэ х
хvч ээа л да жб айг ааньэ н э . Инг ээдла мь д ра лд уусна . Ав д ар тааа л т
мєнг є ,г ад на ама лх єр є
нг єху р а аж, ну ужд а рса арб айг аадлх орв о ог
барн а »г э жб иб о д ожс уу л аа.єнг єр чээє н гє рчг эжс а на аа л дт ал,
Самп ила ач иба г адаас айх анд у улд агс ан. Ду у л аачд ээг эжХу л а нг у
йв.
Биб аг а ас аад урт ай«Эрбо рх ар ца гаа»а ялл аа.
Эрб о рх ар ца г
аньжиг vvр х энд ээх vч тэ йд э э
Ид эрз а л у уна са н даад аан ча жн анг vйя влаад а а»г ээ дд уу л ах админ ь
Ху ла нд о ошо ох а ржн улимс ааа рчи жс уув.
Гэтэ лг а д аано хо йшу у
гил дав. Ху л ана я г
а н да р х идvvр гээ д,
Ца мб аи р лэ эгэ жт оо мжир гvйхэ лэ в.З алу уб а йх да
а«Ца мб аи рэ в »г э
эд
зvгээ рс уу жб айд аггvйсэн. Омо гтойс vр тэйх vн ийэ хн эрб ол о ода йж
тvгшижя ва хадньа я та
йх а нчб айда гюмс а ну у. Эрдэ эзо д уу лах гvйб ол
сана ан ьа ма рда гг vй,хvч г э рхэгма н гарх vндду ртайх vvх нvvдчб айдаг...
Цу са арт ээ глэ! Бие рн ьа г сант авих адб элэ нб ол оодба йл а а. Гэр ийн
хаал ганэ эгд эжэ хл ээдгу р в анца гаа нно хойх э ла ма ад оло ос о о
ро рж
ирэв . Хо йно осн ьЦа мбао ржн ох до ох єєжг арг аадмэ н длэ в. На ма й
ге р
тань са нг vй. Од ооЧи нгис ий нд vр ий гс ана гду у л ахюмюуча лга . Ер д
єєл
нэгт а р г анша рє вг є
н«Яма рг айт а
йца сгэ эчв э . Уулх євчи дя ва х ына рг
а
алга.З у дб ол дгооб ол л
оо . Ар айч vv г эжг а н цмэ г
жа л аад...» г э
ж
vглэс э э рб у ус ума ає лг
єв . Ад агл аадт vvнда г
с ант а
в и хынчх эрэ га л г
а
бол жэ э .
Ху ла нн а ма йгvдэ жмо рд у улав . Уя анд ээрб ит vvнийг арыгба р и а д
,
Баяр т айг эх эд,
Буца х а а са ан аа шма найха аря в а арайлд аа
Биз ачг э сэ нгvй , vгvйчг э сэнг vймо р до жд авх и лаа.

ХУЛАНБИДХОЁР
Гу
чинжил
ийнд
ара
а

Бису мынз очидб уудалдн архє єрт

є лунтаадс э
р лээ. Нэ эл
ттэйц онх о
о р
Ононг олынз vгээсцэнгэгу сныvн эртэйс э
р vvхэнса л хисэвэ л
зээд,
гу
дамжа а рхvvхдvvдшу угилданна адажб айв.Зо ч
идб у удлын«л юк с»
єрє
єн ийх vр
э нмодо норн ыца гаанд ааву
у н
а асугаал гынну нт аганхил ан,
хари
нжи нтvvнээсньє вснийvн эрvн эрт
энэ. Орных ажу угийня вган
ширээ ндээрх а
луу нсавтайца й, мойлтойх уруудцє ц гийз эргийгав ч
и р ч
та
вьса нньб уудлынх а
нна майги хла нхаарсныт эмд эг. Ерн ьч
манайх а
нс ониныа жилт нуудыгба ах а
но йшо ож, т
алз асдагз а
нт а
й.
Yvндму уньюуба йхвэ. Тэгээдбасє чнєєнжи лт єрс єнн утагтааирээг vй
нама йгє є рий мс єхн ьа р гагvйб из . Ар в анх эд энжи лий нє мнєнэ г
ирснэ эсхо йшя аг аа дчюмб эа я нт а лт аа р а лгvйт о йрс оо ро д оох vр ч ээ .
Нас жи х а арну тагс а н аг да наг эдэ гн ьvнэ нюм. Ба сс vvл ий нг ур авд єр в є н
жилт єр с єнн утги йн х аау у лу сыгз vvд эл д э г,б аг ын хаая вд лыгз vр х
шимшир тэлд у рса нс ан а дагб ол жэ э. Хvн ийжа р га л
ынд ээ дб агана сны
дур тгал дба й дагг э жДо ст оевскийчб ил vv х энн э г нийх э
л сэ нб ий .
Хот ынх єлvй мэ энэ эсу йд ажбу х имд а адчт эрб ише рд єєлна с
нын ар
хэвий ж, т є
р с є
нг азр аас а на галза хб о л с ныхб и з. Тэ г
э э
дла мр алт аа р аа
зориу дир сэнми ньэ нэ . Ну т агта аг эх ий нб аснэ гу чирб олт эртэ эг уч а а д
жил и йнє мн єєсс эт гэлз vр хэндми ньу я ат а йя в д агнэ гх vнб ий. Тэ рб ол
Хул а нюм. Ху лангс vvл ий ну да ах а р с на а сх ойша рв а
а джи лє н гєр чэ э .
Хэд энжил ий нє мн єша рЦа мбана сб а рж, Ху ла нб элэ в сэрсни йгс о нс о о д
ханьб vлму у тайя ажшvv а мь да р чба й да гб о лг э жх аа я аханб од но.
Хул а нгб агынми ньа мр агшvv д э эг э жб о до хо дс э тгэл ий гнэ гля р уу
сайхн ыу ниа рб у д анб vр хээ дир нэ . Ба гына мр а гг эдэгх эл эхэдя ру ух а н
агаадvн эхэ эрля ма рнэ га лсх о л ыну ни а рб уд анд унд а асг эрэл тсэ нд vр
зура г,н а му уха нц у ур иа таха ялг ууэ гшигши гбо л жэ э. Ху л анг
бэлэ всэ р лээг ээдх а ньб о л жо чихна с ,б о л омжа льх эди йнє нг єр сє н
гэ
л ээчца райг ийньх ар жи дэрз а л у у г ий ня вдл а аду рс в алс ана аи х э
д
тэг
шр эн, гу нигг ан ца ар д лаа сан ги жр ахмэ тс ан аг д ана . Тэ г
э эдча н хны
хайр ынд ур тгал дх о жмына мьдр а л ынє л зийу чр а ла лд ааэ нд эгд эл ,х я с а л
гача ала льб vхнийэ хvvс в эрньх а д га л аг д аха жэ э .
БИє рєє ни йд унца г аана да ршир т э жт амх ис ор о н, энэмэ ти йг
бод ол хи йл энх эвт тэлх э ннэ гх vнх а а л гаа я ар ха нт огшив .
Зах vvх э э!г э хэдх аал гаа л гуурх анн э эгд э ж, о нг о с хий с энн огоо нт ор г о н
дээл тэйє нд єрб о ро хи нг ирэ в
шс э э ро р жи рээ д
Ахг уайт анымо рьб эл э нб олло ог э в . Биг а йх ан
Мин иймо р ьг энэ э? Бич ин ьмо ду н а с ан ... гэт элох инин ээмс эгл ээ д
Ээжт андмо рья в уу л са нюм.
Ээжч иньх э нб э
Хул а н
Хул а нг э нээг ээдб о со нх ара й
та ло х инн эгз ур ва сє гєє ди чс энюмшиг
бушу ух а нг арл аа. Су р а гчд эвтр и йнт алх у удс анд ээр«Са мпи лс айня в ж
байнау у? Ур жи гд ари рс ний гч иньд у ул с а н. Био хино оро омо р ь
явуу лав . Чиvд ийна л да дг олд э э ро ч о о р о й. Нє г єєг а з
р аама ртаа гvйб из
дээ. Бит э ндо ч оо дх vл э эжб айн а »г э жи хлх ич ээ н гvйл энб и чжэ э . Ээ
тэнг эрмин ь !гэжб ид у уа л длаа . Ху л а нна ма йгма р
т а
а гvйюмб ай на .
Тэр тээг учинжи л ий нє мнєОно н г и йнг а р ма нд ээ рє дє ржинс а
а та ж
халу уня на гvг ээх эл эл цэ н,х олыня в д л ыгмє рє єдє жс у у с
на ама р т а аг vй д
одо она ма йгз vг ээ рлг э р ээрньо р о о дє нг є рvvз э йг эсэ нши гт эрг а зр аа
уулза жба гыня в длаад ур с аяг эжэ э.
Яар анх у вц ас лаа дб уу дл а асг ара ха дна р ий нб о рло гмо р ьх аша ан ы
шо нг оо су я ат айх аза
а рд а ра нб ай в. Ху у ч инб о л овчс айх анэ мэ эл
тохо ос то й. Ху л а нгийнэ мэ эля гмє н. Бо ржг и нх ий ци йнн а мха вта р
бvvр эгт эй ,у у жи мс уу да л тай, элэ гд эжша рла са ня с анхя рт ай, уга лзн ь
хол цо рсо нно гоо ншир э нг єлємт эйэ н ээ мэ элд аан ч игт а ни ла жэ э. Юм
гэдэгх ач ин. Гу ч инжил и йнє мн єХу ла н гий нг о ёлынэ нээ мэ элшив
шин э хэнба й сан . Нэгэ мэ э лий гх vнг у чинжи лт ох о жя в д агб а йна м. Гэ вч
эдэ зэнх о ёрэ лэг джэ эг э жс а нагдс а нгvй. Єч нєє нц агу лир анє нгє рс єн
аталб vхюмх у уч инх эвэ э рээ,ба тб эхюмшиг . Ид эрз ал уун ас ан да а
эргэжоч и хо дс аа дбо л охюмба йх г vйгэ э рб а ра хгvй, юу гчє ршє є лгvй
элээно д о гчца гх уга
ц а агт vрз уу р х анчг э л ээх уми но р хи х одэ нэх уучи н
эмээл ий гт ани хт єди
йх н є єрб ол до га жа а м. Ти йн хvv б иес этгэ ли х эд
хєнгє рє нмо р дожд авх ис а арОн о нг ий нг а рамд ээрир эв .
Он онми нь ! Ба гына мр агшигс айх н ыгя а на. Он онх аа яан э гхэ нчг эсэ н
уулза ну ч рахб о л зоо
т о йюмшигб ил ээ. Го оvз э сгэл энг э э рт єд ийг vй
яма рн э га мьа мь сгааг аа рс этгэлз vр хэнд унд у у рмэ лмэ р э нх эну р с аж,
гуни гг анц аа рд лынца гтт ай тгарл ынз єє л є ну я н гаvvс гэ н«Хvн ийх vv ч и
санажс ар вайху у лус та йшvv» г э жшив нэ нб айд аг. Он о нна йма нс ар ын
нэлн ого о ншу гу йд унд уу р аац эл мэ гт э н г эр,н а ртайс vл э лд эну р са ж,
наму у хна арх арг илна . Би дни йба га дна а шца аша аз ор чи гс од
тасар да ггvйб айс анг а ра мо д ооэ л ьх у ль , мо рьма лынмє рба р агб а йх гvй
хари нх оё рт алн ьма шинт ракто ртс эн д ий лэ гд жэ э. Ий нх vv г ол ынг ар ам
хvр тэлэ нэца гийну лмє рг арсанн ьэ нэб є гєєдг учи нжи л ий нє мнє
Ху ланб и дх о ёрша рЦа мбынх ур да нмо р ьдыгх єт лє єдэ нэг арамд ээр
саата нн аашц а ашт а
с р ал т гvйс vл жихна а да мч дынз ама а сз ай дууг азар
эржб айжб ил ээ. Одо об ит э рг азра аэ нд vvр с энг vй. Го лг ар аадт а амг аа р
чига в ч, мо но сб у ргасс vл жинх vр чи рэ х э дХу л ана нхныбо лз оо нд
урьта жир сэ но хиншигич и нгvйр э н
Чиб vра н ду у рах гvйир л э эшvv г ээ да л г ан даат vvс э нх э д энт о ммо йл
сарва йж
Мо йлидг э снэ эюу ндчюмб уру ух ар ав . Бимо й лноо са ма нда ах ий гээд
гарыгньб а р ьж
Чими ньс ай ну уд аа
?г э х эдХу ла н,
Сайнг э эдн а аша ах а
р л аа . Тvvн ийт ун га л а гб орнvд эндvлмэ д эгхэ н
нул имсг vй лг энэ жэ э
. Ху л анну га ла асньа рил а агvйхє хт ор гонд ээ лдэ э
р
нарий ханн ог оонд урд а нб vсо р оо ж, vз vvр ий гньт а ша а нд а аз анг ида н,
хууч инма я гий нс ийрс энб vр хє мс с єнн ьз алу у гий нхньд vр и йг
санаг ду ул на . Тэ ржил ий нн а а
да мдє мс єжя вса нт айа ва д ил хану ла ан
савхи ,т о рго но ймс то й гийньб иа жи гл а в . Гу чи нжилє нг єр єєгvйг э жvv?
Залу уна санд а аэ р г эжо чихи йма ма рх а
нюмг э жvv? Мо й лны
исгэл э н дvv с а йх анvнэ ршу в уу дынжи ргээ, Оно н г ий нх а рг ила хд уу н
цємхэ вх эвээ р ээ. Ху л анг эр эло йл го сонт асх арvс т эйс э н . Тэ рvс ээ
магна йг аад а р у ул с хи йнс амна ж, а лч уурз ан г ид а жя вд а гс ан. Тэ р
жил и йнн аад ма ару ла анд ур да на л ч уурз ан гид а жя вс ныгньб ит од х он
сана в. Одо ох а рини ймх уу чинма ягий нб vр хє мс с єнньил vv з охимжт ой.
Нvд н ийн ьб у л анг аа рvр члэ эс у уса нн ьча р г аг vй . Са н ч иг нын ьvс
буу ра лб ишг э лээчша р гал ду ує нг є тэй.Ар ва а джил и йнє мнєс vvл ий н
удаау у л захадий мт о ли ото йб ишх ара г
д сан.Ца мб а асх о й шз ас арч и хаа
юуда аг э лтэй. Ша рЦа мб ан а сб ар аадт аванжи лбо л жэ э . Ху лант а в ь
шvvр чя в ааа в гайг эх э дб иецо г цосу янч ил г э ря нз аа р аа . Бидз ал уу
наса нд а аvнэ х ээрэ рг э нир ч ихжэ э. Гэт э
лз vр х ий гя ма рнэ гх ару уса л
гэмшилб азла а дб а йв . Ху ла но д оома на нд у ндо р х иг д с о нх vслэ н,т є рсєн
нута г,б агаз а л ууна с ыгми ньс ана гду улахлх vнюмб и з . Тий мд ээ... Эрт
єнгєр с є нца г...
Ху ланб и дх о ё рмо р ьд ын х о оэ мэ эл ийга в чшvvд э рн ьг vй цэ дх а т
а а гvй
сахл агно гоонд у н дс у у лаа. Ху ланма лгайга аа в ч , ша р г ал д у уєнг єт э й
vсээз у н ыс аа л индз є єл єрсє нца г
аа нг араар ааил б э эд ,
Бич ама йги р э х гvйя в чихюмб ишб изг эжа й г аа до хи но оя в уул сан .
Ин гэжу у лзъяг эхюмг эжч ис ана а гvйб изд э э ?г э х эд
Сана а г vйшvv. Єн є єт ана йх а аро ч ъёг эжб о до жб а йс а нг эжvн энэ э
хэлл ээ .
Мин ийє рг є
мє лг а нцо х иншvv дэ эт эрч ин ь . Ал ьх эд ий на йлб о лч их сон.
Нэ гх vvт эй.
Сайх а но х инба йнал ээ. Ча ма й га ч та йб олго жд ээ .
Тий мэ э . Хє єр х єнх vv б и й. Мин ийё с тойа минс vн сд э э.
Чит эг э э дє вгє нєє сє єх о йшд а жг vйби здэ э?
Яахв э . Ца мба асх о й шг анц аа рд ахє дєрб ишг vйлт аа рс ан . Эрх vни йг а
р
дута адх эцvv б айд а гюмб айн а. Ца мб ах и чнэ энз о р го ор о очг эл ээюма нд
хvр эх д э эх ату уха нг а р т айэ рхvн. Бит эрг а рынд о рн ас аає н гєрє єсє нч
одо оvг vйл э
э дб а йхюм. Яа хв эд ээ ,бvс гvйх vни йз ая аг э эдХу лан
хоо ло й г о очич рvvл эн ,є вст асд ажд о ошх ар а в. Биднэ гх эс эгду угvй
суул аа . Оно н г ий ншу гу йнт омт омх эдгэнvvдд vнг энэ л д э н, мо рьдма ань
бур гас а ндШу р ганд э вх цэхэ д ,б ол ов сорчг vй цс энмо й лх а аяанэ г
под хий ну наж, шу г уйнс иймх и йгэ эрн эвтрэ хс эв шэ эс а л х инц эцэ г
жимс э э ра нхил ахньд от ору у жр ам. Ху ла нчт а йт г ар чу р т аа рс анаа
алда адг а рсу нг анми ни йбу ур алvс ий ги лб ээ д,
Самп илмин ьд ээ ... гэ в.
Тэржил и йнн а ад а м... Чиб идх оеря гэ ндмо р ьд о оу я адх о лынюмыг
мєр єєдє жб айс ан. Бид є нгєжа р ванд олоо тойжу л д р айх vv б айжэ э. Тэ р
єдєрб ич ин ийя ма рб айсн ыго до ох vрт эл ...
Сэ тгэ лг энэ тх э ну яраадб ину ли мс а аб арь жч адс ан гvй. Ху л анб vс нийх э э
vзvvр ээ рн vд ий гмин ьа рч а адг vйц э дб о ло всорс онмо йлши гх vр энб о р
нvд ээ рэ эх айрл а ншир тэв. Би дх оёрн vдн vд ни йх ээг эрл ийгмє нх є д
ШИНГЭэ жа ва хг эсэнюмшигх ара агаау дт алу у лз уулав. Ху л а нг ий н
нар ий нvр ч лээ с т эйг о олигх vз vvн ээ смє нц эцэ гжи мса н хил ахмэ т
зєєл єнд ул а ано р гиж, г vр ээ ни йньс удасб у лги лана хуй дц а ра йн ьул аа
бут ра н, н а с ныvр члээ ст эн ий нт эни йс ээр , нvдньг э рэлтэнг эр эл т сээр
тэрт ээг уч инжил ийнє мн є хХу л анб оло нх ув ира нмишил з эв . Бит vvни й
хvзvvг э эрт эвр э э дн vдэ эа ни х ,з vрхньб ул иглах ыгч аг
н аар х а нб а йл аа.
Тий нб а йт а лг о л ынг ар амдэ э рх vvх дvvдшу угил да нусг а тл а хг э ж
бай гааб о л ол то йх эннэ гх vн
Би еб и е эсэ эба р и адб эхс у у га а ра й. Ус ан ду на нб ал агта рива аг эж
занд р ахс о нс до в .
Хvvх д vvд ийнц а н гина хд у у ндОн о нги йнб єглvv шу гуйт э ра я ар а а
найг а нн ах ир ч , шу в
у удд ууду у гааа в
а лца нжи р гээдХу ла нб идх о ё
рч
ийн х vv х vна мь т на асн у угд ажб а йжб ол о мг vйб олч ихл оо. Ху л а ня ара н
бос оо д :
Да ш ЄВГЄНх vvх дvvд эдмо й лт vvл гэн эг э сэнюм. Мин ийа минс vнс
хамтя в а а. Са мпи лыгми ньха р аара й.
гэхэ д,
Са мп илг э нэ э !г э жб иг айх а в.
Тий мэ э . Ачх vvд э эбич ин ийн эр ий гє гс єнюм. Мин ийх оо ло й дб аснэ г
бєєнх а рюмт э эг л эчих эв. «Яма р ханжи гт э йх ор вооб ил ээд ээ . Ба гын
амр а ги йн х ааvра чидн эрэ эє г єхх ов ор хонх айрша нб усу у . Хvн ийг
хай рл ан, є с сєнт є рсєну улу с а ас ана галз аня вдг ий нми ньх ай рша нэнэ
бус уу ?» Ху ла нб идх оё ря а ра нмо р доо д,х vvх дvvд ийнз амыгт ос охоо р
хол у урд ая л аня в лаа. Шу гу йд унд а асшу у дг арчя вахаа сз ов н ин ,
тох ой го орз амн ий лсэнх о ё рб ол жя ваама а ньт эр, Айх єєр хийз а йлуу л !
Ху л ану ру у ла аз у у жнvд ээо н ий л го одя ма рн эгюмб од олх ий л эня в
с на а ,
Са мп илмин ьин г ээдє нгєр д єгх орв о огя а н агэхв эд ээг ээду р т а а рс ана а
алд ла а.
Он о нг ий нг ар а мд ээрг а луун у га сч у улс анмэ тх vvх дvvдшу у гил дан,
цээлц о л ги о нду ун ьу у лу с ыгда мжи нц у у риат ажн айма нс ар ынн а
ра н д
умб а са нг а зардэ л хийо но нмє рни йЗ ЄЄЛЄНх арг иа га
а рх о л ыня в д
ал ,
хожмынхэ р гий гх vvр нэ нши в нэ жб ай лаа .

МАЛЫН ХЄЛИЙНТООС
Най ма нс арду нд а ао р жно гоо ныvз vvрvлмэ дэгхэ нмо дши р ч , хє х
номи нт э нгэ рг азр а асу л а мх ол дс о нмэ ту ужи мх аннэ л
и йжс ал х и
сэрvvх энvл э эхб ол жэ э . Ба йга лье рт єнц ий нх ишигб vрд эжма л ч ин
ардынг эрх о тл оорид ээца гаад эл гэрс э нэ н эс айх ану ли рл ынн э гэн
сайха нє глє єб илэ э .
Ємн єу ул сынб элу л а анша ргалэ л сэнма нх ан тайу ма ру л сынб э лу ни а рт
ногоо нд э нжт эй, Ха нг а йг о лыгз а агл аса на л да рцу у тБо ро гчин г ийн
хєндий ну ужи мд а х ьб о р х онг э ри йнэ зэ гтэйг учэ р гэмн а сныє н дєрб о р
бvсгvйн амх анз уу х анд э эр хт осд аа вар л аса ншир мэ нт ог о оно о сх у р у у
зузаанє р ємх а ма на вчша рмо до нт ава гтб айг ааа л гынч и нэ энх оёр
цагаанху ру у дд ээ ри жи лх энх у в аажт а в ив. Хо й мр ыно р о нд э э рх у рг а н
дээли йнд ор оо снэ гс а й р тайбо рх єл єє, нє гєє дє хньцэ эжи нб ие эил
гаргану нт а жба йг а аб ал ч ирх о ё рх vvд ээх ув ьТАВЬЖ б а й гаан ьэ нэ .
Гэр ийнз vvнх а яандх ямдх анб vт ээл гээ рцэ вэ рхэнз ас с
а нэ з
э гт э йно р ,
тvvнэ э сд оо х ноэ цэ го в гий ну т аа тэ рэ гнэ г, ба ру унх а яандньэ р э эна в да р,
тvvнэ э сд оо х ноэ мэ элх а заар,х увинс авт эрг vvт энба йна . Гэр и йн
эзэгтэйс а али йнх у в ина в чг а
д а гшг ар а хадє гл єєни йс а
а льх vл э э сэнvн э
э
тугалмє єрє лд є ну гт ав .З vvнн у ур ынг а л ууну гасна р наарна р г и н
гангана лд ажх ємvлт ан ынт аал а мжитvнэ рэ эра гаа рс ал хиа нх ил жх vн
бvлс а й тайс аа хал та йл ыни хб аг аг эр ,т эрэ гт эмэ э,х о ньма лх vл ээн
авагчий нх vнг энэхд ууэ нэб vх энє єр ий нньд ор ойб уур айгс ану ул а хмэ т
бол но.
Ий нх vv б vс гvйнс эт гэ лд ог дол со нн ьс vvл ийнх эдэнє дєрн эг э ну ч р ал ыг
хvл э
э с ний хб и лээ . На й р та йт ан са гна й ма нс а рынэ хэ нvе эрб а р у уна а с
хvр э
л ц энир эхт уу в арч д ынма н ла йду ч ра лтх vнньб у ухё стойб айл аа .
Тэгээ дє нг є рс єнх э д энє д єрБо р о гчи нг ий нх єнд ийу р ду у лына р ,х о йт
уулынэ н гэр ий гт у жх ар у улдс а арб а йв . Эн эу даачг э рээсг ар а нг у у т
мєр є
є дє л тз vг ий нэ н гэрд энжи йга жи г ла талх эд энс у урьх онь , vх эр
цайр анб а гши р чт у у в ар ч дынг э рма й хныу нд уйс унд уйvз эгдэ в . Энэ
бvх ний гха р ан гуу тб vс г vй нх аца рд э эр хт а рл анс эв хх vр тэ лт у я а ра н
шин гэ р ч,у йт га рл а г ,б о дл огошр о нг уйн vдн ьэ нэє г лє є
н ийт э нг э рмэ т
миши л зэнц э лмэ в . Тий нг vй хээ рэ эя вжх эд энvнэ эг ээх аг асд у т у у
саагаа дх vvх д ий нх э энvvрг ар ыгу гааж, ц эв эрх у вца сє мс гєє д,г эр
бараа га ая нз ал жи д ээб у д аагааз эх ээдг ара хо ро хт оо лон д оот у у ва р чд ын
буу с
а нз vгши р тэнх ара нб айт а лvд ий на лд адт эндэ эсна аши л жя ва а
хєтєл гєємо рь то йх vнvз э гдэв. Бvс гvйх о ёрх vvг ээг ад уурт ог л ог эж
гаргаа дг э рий нх ээх ая агс єхєжх ан ынн vд ээ рз амши р тэжб а йв .
Удс анг vйижил хэ нх улмо рьто й ,х ур цно го о нє нги йнд ээ лээ
сугал д арг алжца га а нца мц ныха нцу йгша мл а санх vнг ар чир э х э д
Бал бармє нб о лох ыгд а ру йт ань жнэ гмэ дэх нэ эу гтажг ар санб а й в.
Балб ару яа нд э эрт айв уу ха нб уу жх оё рз ага ла ау я а дх ой шу ра г
ша а
холыгх а р жх оо л ойз ас аа д, но го онс аар ьтайэ э тэнг у тла араану нт а гх єх
шор оо ндэ э рх о лхо лмє рг ар гас аа рх vр чи рэ эд,
ЗаЧа н ца а лс ай нз уса жб ай нау у ?г эжна мр ыншимшvл тх урсанх vд э р
хvрэнц а ра йн да ат єв шининэ эмс э глэлт одр у ул жд єшинц аг ааншvд ээ
яралзу ул а ну р та я ны, на р ыгшин гэ э
ж, с алх ий гс єрс є нх vр эня га ан
цээжэ эх анх ал зу ул анз ог с ов , Ча нц алс э т
г эл ий гб у л аа санс а йханэ р ий н
жавх ланг ий нє мнєб ишvvр х э хб ая сахх осло нб ай жб vсг vйнз анг аа р
гирэвшин г vйх ар ж,
Сайн ,с ай ня вжб айнау у ? Ту увр ынма лvз эг дэ хээ рньча ма йгир сэ н
байхг э жб о дс онюмг э в
. Хvл ээ сэнх vнн ьх vр элцэ ни рсэ ну чрал т
єдрийнб а яра арб иес этгэ лх є нг єрчх у рда нша лма гх оолу ндх ий ж
зочлонг у у та в др аас ааг ал у унх vз vvтг арга жши ми йна рх иа ягал ах ад ,
Балб арх амр ынх аас а мса а гс а рта лз уул ану р дз авь жа араас авиру ул ан
зал
г ил аа дг а рын ха аа лга ара ма аа рч ижт амша ал ан ,
Энэжи ла жиля вда лу раг шт а й. Єв гєнньа ймг ий нт у ува рчд ын
зєв
л єл гєє ндо р ол цо хя ггvйvvр э га вса н.Са йша ал г а н аг эдэ гчс а на ан ых
бишз vтг э лийн хюмшивд ээ . Энэжилх эд энє еєдмє рма аньо воо
таргал жя в на. Хо тынх ных од оо дыгє єх є
є рт а гл аадму ух арт vрий в чэ э
хєдєлмє р ийн х єєх єлс єєрмя л аага адб уц дагх эр эгэ э .З амє лзий т
э йа жил
урагшт а йб ай да гньа авынх vvг ийна зшо омє нб изд ээ. Та ванжилма л
туухд ааг ажу уб у р ууя вс а нгvй. Уг тажз олг оо дvд э жмо р дуу лдагч а м
шигх vнт эйб айх а ардо то ру у жи мя вахюмг эжшил бэ л зэнс уув. Хэ дх эн
таг
ша рх иу ус андн vvрн ьх є л сд а ава рл а
ннvдньма на лзаа дир л ээ.
Чанца л ынє сєхна сныє мс гєлб о ло ххє хд ур д ант э рл эгє ндє рг о
о ли г
биеий нхньа я сыгт о др у
у ла н ,х ил энх а рvс н э эсн ьт а нилvн эранх и ла х
мэтс ана г да жу сг алх арн vд ни йньх арцэ рх vн ийэ л дэва ви рыгх vл ц э н
єнгєрvvл э хшин жт эйгшу на мх айр а нх а р
жс уу санБа л бар,
Чанца лмин ьэ э! Єв гєнч ин ьма лынхє л ийнт оо сон дг анца ар аая вс а ар
насыгб а ра лта йб ишд ээ. Ха нь г vйх vн дх ар а нх уйх о р воо гг эгээ
т эй
нартайб ол гохх vнт э рб о л го ня ажд а йр алд аха жд а а. Ти ймvv дэ э
Чанца ал ?г эхэ дЧа нца лба ах а нт ул гамд а
ж,
Тий мэ э ,т эрх vнч ин ьг э тэ л
Тэрх vнч и ньч ишvv д ээг э эдБа л б а
ра гдга на ни нэ э сээрб ос ожир э эд
Чанца л ынг ара асшvvр э
на вчт эв рэ хийгз ав дс анд ,
Яахн ьв эх vvх д vvди рлэ эг ээ дб ул тvс рэн, за йл ав . Ба лба рт эсэжя д а н
инээсэ эро рр ууньо чи жт о л г ойг оос ал а
а вч ла нх э вт эхэ дх а нхарцэ эжнь
оволзо нб а йл аа. Хо ё рх vv э эжи йно ро нд ээ рс ун айт а лх э втэ жба йг аа
таних гvйа хаа сэ мэ энх ат а вч ныд э ргэдб иеб ие дэ эн аал д анз огсо в.
Балб арє нд ий жа рс угана аса ас а вх инт vрийв ч ээт э мт рэна ва адх оё р
улаана ра втг арг аж,
Чанца а л,с а ах а лтч и ньа ген тх э вэ эрээб из ? Мин ийх оё рх vv на ашир
энvvг ээрч их эра в чи д!г э хэда мт атэ нэvг эн ду рх и лаг д санх о ёрх vv
шvл сэ эз ал ги жа лг а ат осс оо рх vр чи рээ дт уст усынх у вийга в а нгуу т
уралд анг ар чо до в. Ба л барда х иннэ гга л уу нх vз vvтша вха адЧа нца лын
оройнс а ал индг а рс анх о йг уурх у вца сху на раат а йч ижо рд эв сг эрийнь
тавтай яаэ зэг нэжэ э. Ма рг аашє гл єєньЧа нца лынх ийжє гс єнб антан г
идэжба снэ гг ал уу нх vз vvтт они л го одмор дох до о ,
Чанца а л, ма р гаа шма н ай дДа шин чил эн г ий нх э дэ нюми рнэ . Га за
р
газрынх ант а йг а рба р ьж, г анза ган ий лэ хньюун ьму уба й хв э . Чиби д
хоёрынх о лб о о то йгмэ дд эглюмб ил ээ. Га н цх vна йлб оло хг vй, г анц
цучилг а лбо ло х гvй. Чиз а авало ч оо ройг эжэ э. Ча нц алє глє єн ийс аалий г
саажс vvг ээт уша аг а адх о ёр
хvvгээу н да л жг э рэ э сэ эбvv х о лд оо ройг эжс айт а рз ахи адх эд э нз уны
наран до н гос онт ор го нд ээл ээє мс єжн э г дл ийна ду у
на асно гдс он
хєгшинх vр н эээ мэ э л л энмо рдо в.
Тийнт у ув ар ч д ынб уу с а
нз vгс ажл уу ланя в ахда ашими йна рх и ны
исгэлэ нvнэ рэ э ра мь с г аал санг vжи рмэ гэ рий нх а жу удє н гєрvvл сэнэ нэ
шєни йня вд л ыгс ана жт vvн ийх эл сэ на мл ас анньvнэ нб ол ж, х vл ээсэн
мєрєє дс єна мь др а лньби ел бэлх а ачя вс а нб ол но.Хо ё рму ух vvг ээ
хvнийз э рэг т эйє сг є жс ург уул ьдо р уулжб у сдынца гаа нг эр ,х vл ээн
авагч, шин эх у вца ст эрб vхэ нда т аарх ах а аргvйт є р сєнэ сб ол ов чэ цэ ггэ х
хvнтэ й, у ру уд о ро йца райл ахгvйх иймо р ьто йя ва ха арб ол гов о лх ама г
хэрэгб vт эхн ьт эр ..
Нама йгб од в олу х аа нт айч ад алта йэ рх vну ужимс э тгэ л,г арг аж,
хєєрх ийх о ёрvр и ймин ьз є вса йн аарх vмvvжvvл эхньл ав. Ба л ба рб ол
хvvхд э дихэ л э гтэ йх vнюм. Ба габ ал чи р хана мь т адюу нда ад ас ажя д а
х
вэдэ э. Энэна с анд а ах vнийс айн ыго лжх ани ла хх у вьт авил а нт айя в са
н
миньс а яг vйцэ лдэ хньэ нэби шvv г эхз э ргэ эро л н ыг
бодожя вл аа .
Туув рынх о ньма л ,с у у рьс уур иа ра аб аг шр а нб эл ч ээрл эж, уу л ынэ нгэр,
дэнждэ эр хт уу в ар ч д ынг э рма йх а нэ ндт эндvз эг дэ нэ . Гол ду ума йхан
байхб єгє єдг эрг э вэ лхо ёрг урв ынз эрэгб ар ьжэ э . Ту у в арч дынз vvн
жигvvртб айг аах у н д анца г аанг а рб олБа лба рынхмє н. Тvvни йд эр гэд
нєхєєс тх арма й ха н, б о дво лнє гєєДа ши нч ил энг ий нхн ийэ мэ эл тэй
морь дба й в. Ча нц а лг э рээ сз айд у ух анб у ужмо риот уша адб а а х ан
зvрхшс ээ рг э р то р о в . Ну т гийнг у р ванх а рчу ули р с нийн эгньэ рvv
Дамб ах о что йх ижэ элх vн . Тvvн ийэ рvv х ан ги ну у рс vх нийц ох ил уур
шигд єр вє лжи н, н vvра г
у умє р тєєнvдньжа рт гар , ну т агу са нд аа
хvндг vйэ тг э эдби л ээ . Хо ё рд ах ьньнэ г д ли йнт ус л ахн я гтла нб о догч
залу у ,х vvх э ншин жи йнц э в эрца р айт айб є гєє дн эр тэйх э рvvл чз а рга ч
хvн . Гу равда хьн ьу л сынз а анц о лт о йх є хт о лг ойх э мэ эхГо нч иг ,
Бал б ар а асд утуу гvйс ай ханэ рб єг є є дму л г ууцє лхх vн. Ба лб арт а йх а мт
яваат уу ва рч инб о лол т о йнэ гє в гє нба йв . Тvvни йх ув цася д у у,ц а р айз vс
аяншижг у ндс анб айд а л т айа жэ э.
Чан ца л ыно ржи рэх эдБа лб арх э д vvлдє р вє нх ан ат ынх о й мр ыгб vр х с э
н
хив сдэ эря с анд аа лу ут а чиг ну у лжс у ул а а.
Бал б ар , Ча нц а лынє єд є єсн а ал инх айн vд ээ рмишил зэн:
Ээа шг vйх vр ээди рэ вvv. Бидэ дн vvс тн у тг ий нч ин ьх vvх нэ эрх о ни ны
гэдэ са р чу ул наг эжс у у л аашvv д э э. Ма л ынт оо с ондд ара гд ажя в а ама нь
мэт э дий мэ р хvv є дє ро л о нт ох ио л до хб иш.
3а, Су гарг у айх они от єх є єрх vvд ээг э хэдя д ра нг у йц а рай тайє вг є н
гада гшг ар чмє ч ий нд от о ра мжу у ла в . Ча нца лх о нин ыг эд эся нз а л ж
хажу у гий нма йх андт о г оодvvр э нма хч а на жа вч ир с андма ньх эд
хан цу йша мл ану у лза в . Эр vv Да мб ах аяа на асн эгл о нхх а ра р хиа вч
хан цу йг аа ра ажий рэг лэ нн эгц о хис о ндб єг лє єньбvл тvс рэ нэ хн ий
хунд аг аБа лбартз о риу л агд ав. Цо хиу л ахэ э л жэ эх vл ээ жб айг аал о нх
гэрий нх а я анджи рий нх эв тэха жэ э.
Ха ра р х индх атгу ул са нд аа луу ч ин г у у дынvго лши рчє гє єа в а аныт уха й
мар г ал д ажэ хлэх эдЧа н ца лс э мг а р ч ,є в гє н ийма йх андо р о в. ЄВГЄНЧ
баса р х ина асх у вьх vрт сэ нт уло нг о дньб я цх ано р жу т аат ор то гб ол с о
н
нєх єє стх а рма й хных а аг ол дда вшл а н,
Хvvх э эна аша ас уу. Бич амдс а на сна ах э ль е. Бэ л тэ йч а да лта йньц а
г а а
н
гэрт эй, ч а д ал г
vйд ор ойньх арма йх а нт айя в да гч и ньё сшvv д э э,
Эн vvндг о мд охюма л га . Ма лынт оо сондд а раг дл а аг энэ . Чу х амх энн ь
дар аг д ажя вааб олд оо . Биб олу л аа нцу р авvрх vvх дэ эт э жэ эхг э жх э дэн
жилма лт у у лаа. Ха ачг эсэ нх є дє л мє рх ий х гvйг ээ ра мь д р ахб иш,
сур са нд ад санаахи йжа ми нд аачг э с эн, у л с даачг эсэ нз vт гэ жя в а хаа с
єєря а хв э , Ма лт уу наг эд эгч иньа ма рча жи лб и ш. Ха ва рэ р тг ар а адл
ЄВЛИЙНэ х ээрг э ри йнб ар аах ар на . Ар дvл дсэ нх эд ий нхэ эт єл єєс ана а
зовн о . Єл с є хд аа рахє дє рчт о хи о л д о но . Гэ л ээчг эс эна мь др а хынт єл єє
ари у нца г а анх є дєл мє рх ийжя в аа га а сх о йшюу нд аат эг тэ ла жр ахв э .
Yн э нэ э ря вб алvх эрт эр г ээ рт у у ла йг vй цэ н эг э дэ г. Ба лба р тб ижа а х
а н
гомд о хб о лс онд оо. Та н илт алт айэ рч ад а л тайд ааэ рд эжх уу рамчх уу дуу
явд ал т айб олжб айг аах vн . Хvнс а йня в а хт ус ма аvнэ нчб ол охё с т ойс он.
Ху у рма га а ро лдс о на л д а рн эр,а л тмє нг єшу на лт vр vvл д э гн ьё с. Хvvх ээ
Бал б ар ыгЧИя а да гб о л с онг эжс а на на . Єє р ий нла жилбvт эжб айв ал
бус д ынхя ажчб айс анх ама агvй. Но д ни на дил ха нлма лт уу жг ар с ан .
На ма рх амг ийнт vр vvндлт у ша ал а а . Тэ г сэ нч ин ьх амг и йнт ур анх айма л
туужг а ра а дх амг и йни хт а р гал уу лс а нх vнБа л б арб ол лоо.Єв гєна х
чиньа т
аажє тєєс а
на жа мь т н ыму угvз эжя ва аг vй. Хэ элх аху у ль ,а вч
улсынс ангчх ох ир оод ог, ма ньмэ тийгх о х и ро о до гя в далб ай на . Ба лба р
идэшни йг анцх о ёрюми л vvчи л жа ваа чаа длт энд х и йнд ар гад аа ма лта й
сvлб элдэнд ар
х анэ рхэ дэ лжх у да лху у рма гб ар и мт , ша гналмє нг єа в аа д
тэргvvни йс ай
нх vнб ол жя в д агньт эр . Сvvл дэ эб vру л с
ынма лыгх оль ж
хаяа га
ах ад ардагб олжя в на . Юуг эсэнvгба й хв эд э э . Но дни нз ахдэ эр
тавз ургаанша рз арсан. Энэжи ла равх ор ьх vр гэ хбо лолто й.
Тєр ийнт єлє єогот н ог эжбо д во лчэ смэ д сэ нб ол о одля вма арб а й на. Чи
жаа ханб од олтойб айхюмби шvv г эх ээ рча мдпа д г vйг эжу у р ла хюм.
Биб олэцг ээсньє єрцг vйх vншvv д ээ. Хvvх ээч ич и ньБа л ба рынт ани л
юмби зд ээ. Єнг єрсєнн ама рх от оо снэ гх vvх эна в аа ч с ани хлэ рхт ан хи
амь танба йд аг
. Єв гєнийэ нэя р иа гд ууг vйч а гна жс у у с анЧа н цалб осон
хара йж
Юуг энээ. Ба л
б арэ х нэр тэйюму у?г эжг а й х ашт а ср а на с ууга а дє в гєни й
хари ухэл эх ээ
сє мнєг vинг а р ав. Да а
л у уч ин гу у дынн э гнь«Го зг ор
дол оогоо хо лз
о но ,гов ий нх vvх эншо ох ол з о но »г э жє н д
є рд у у г
а ар
дуу дахадБа лбар«Ху нг ал у уна г алн ав чху р ынvvлх у рмас тынх ишиг ,
ясных айрта йЯнжин ,я на ги йнх айр тайЧа нц а лт а тл а ат ату ул аху у »г эж
адта йхашг и рав. Нє гєєн э гнь«Ну тагтб айд агЯнжи н, з амдб а йд аг
Чан цал»г ээ чхэ мэ энс о г
т у у рах адц є
мє єр єєх а-х а -х о -х ог эжб vд vvн
нарий нд ууг арх єхрєл д є
н, Ча нц алб є єнх арюма ндбє глєр єнд ав чид с ан
цээжэ эда ржшvvр сал даа дг эрэ э сх олд о ня в ав.
На ршин гэжца га а
нг э гээт у сса нvеба й лаа .

ЄВГЄНШ УВУУ

Жа вг уай, на рх анынт олго

йдт ус
а жба йхадн vдээнээл ээ.Зо в
х ин ьхєх
няцбо л онх а ва гнажу хархайда
ах онхо йнши ргэсэнгэр элгvйн vдээр
гэрийнд ото рхи йгт о йрууланхарахгэжих эдх vндэрсэнт ол гойгоо
арайхий нэ р гvvл эв. Хя нганхамрынс амс аанымє гєєрснэ втг эрэлтэн
шан аанын ья са рь
с а ацо отата
хб ийгэ мээрё р дойжээ. Ца райныньє нгє
энэн vгэлте ртє н цєда мьдрахєдєртоот ойх vнг э
д г
ийгил тгэнэ. Ясарьс
болсо нг араа ра ао рных єлє
єсуясантат уурга наасч а
нг аажба йжби еэ
хагасэ ргvvл ээ дя в
г а нши рээндээрхша аз
ан та йцийдмэ эра ма адэ вт
ээв.
Тэгээдха н ынт о лг
о йдт усс
анна р
ныг э рлий гх эсэгши ртэв. Гад аазуны
сайханє д єр, Жа вг у айт энгэ
рийгт оо
но ор
,г азрыгvvд э эрх арахт єдий
болсо ору джэ э. Гэв чх а н
ынт олгойдту ссанна рныг э
р лий нша рт о
лбон д
бvхийлг а з
а рд э лхи йгб асхаржб олно. Насаа раах є
нд лєнг улдд ав
хисан
талну та г, vзэ жє н гєр vvл сэна мь д ра лньvvр днvд ээа н их а асн аа шя аж
балрана р ил ахб и лэ э. Єг л єєбо л г он«Одо оин гэ эдз ов л онд у ус ахц а г
ирээгvй » юуг эжг орь до хбо лов чє д єрх оно гє нг є рсє єрлб айна . Хvн
гэдэгмє нчб єхг ол то йюм. Ут са нч ин э эх эну ла а на мьг э вчт аса рч
єгєхгvйньг айх алта й. Єв ч ино йн до ох vр л ээ . Жа вг уа йє н гєрс єнх а в рын
цагаанх аг дн аарх а да нг эр тэ эх а рин аг э жб о д ожб а йс а нб ол овч
бvтсэнг vй. «Бие рн ьд ол о онг ол тойа мь т анюма а»г эжх vн дя р ина .
Yх эхи йнт ух айб о до жя в ааг vйб ол о вчvх э хэ эсн э гиха йх гvйх vнб а йж.
Yvн ий г ээо йл гохд о ос а н ааа ма р санб є г є єдэ л дэ вз ов л о нг ас ланб о л ж
гиншиг нэ л гvйз ор иг то йт ай вн аа рvх л э эх vл э эжб айн а . Сэ тг элээ рма шид
хатуужинч ад ахадби еий нша на лалх vр тэлна мд а адя в чих на. «Ийм
сайханє д єрба йта лvvд ээб и тvvл ээдг а рд агн ьюув э ?» г э жэ х нэ р т э эу у р
хvрмэ эра я дсана а«Жа вч ибvv б ухимд аадб а й» г эжє є рт єєт у ша а в.
Тэгээдє в ч ин дн эр вэ гд сэ нб ие ийно йг у тамня л у унvнэ ри йгд ар ахг эж
хажу у да аа рцу угиу л аадюмб од о в. Га д ааб о л жмо ржи р гэ жа лс та д у у
янцгаа х адє є рий нэ р х гvйс vvр са лд ав . Хє гшни йхvнэ эс аа жб ай га а г
сонсоо дг арх урууньцу ц да гб о л ждэ эг эжє рєв д єн є. Эх л ээдvнэ э н и й
хєхийгжи гдшу вт ра нша а г
и талс а ажб айс на ат єд хєнг арньц уца жшо р
шо рх и йл гээ днэ гх э сэга ма рн а. «Хє єр х ийэ э . Хvvг ээц эр гээсх а л а г д аж
иртэлг а нца а рааб а йхб о л охнь »г эжЖа вг у а йб о дов . Хvvг ээир т э л
тэсээдб ай яг эжб од ожб а йс анб оло в чд ахи а дх а г асжилт эсэ хя ма рчи д
шидба й хг vйг эдги йгмэ д сэнэ э сх ойшх єгшн є єз о во о л гvйэ рт хэ ншиг
талийжо д охюмс анг эжб одо хб о лжэ э . Са на аг аа ра ачг э сэнvх л и йг
ойрту у лжб о лохмэ тбо до гд он о . Єв ч и нньн э гэнтг а за ра вчн єгє єу т сан
чинэ эну л а анг олла р гаг vйн э гцо х ижб ай га аньил э рх и йбо л жэ э . Хо о л
ундна а сг ара аду д ав. Yх э хє др є єх vл ээ нэг э д э гє нг єр с н єєб од ожх э в т
гэсэнvгб айж. Жа вг у айг ол т ойб а йг а а гийнг ан цх ану ч и ру тг алт vvнд
байна . Бу с да арб олх vни йт о оно о са л ьх э ди йнє є р ийг є єх асжэ э. Би е
vхэхээ су р ьт ажу х аа нvх чихв ийг эдэ глг анца йхюмн ь. Гэв чб ие
доро йт охт усаму ха ану л амс ару улбо л жб а йл аа . Бие эу х а ана арз а х ир а я
таарса нц а гто д ооин гээ да мь сга аг аах у раа хца гб олл оог эжє єр тє є
туша а жб о лмо орс а на гда н а. Гэ в чт и йма ясн ьх э зээт аа р ахт эг жт аа рсн ы
тэмд эгч у хамюубо л ох ыгмэ д эх гvйб а йл аа.
Єнєєє гл є єє вд єхша на л а хюмн ьн эгэ нтд у у с санмэ тх ач инб ай ха жэ э.
Ама адэ вт э эгээда рц ныс айх анvнэ рvнэ рт эжх єши жч ил сэнб ие э
аргаца а жх єдєл гєєда вт алvр гэл жг о ро й жб а рай жб ай да гд от орн ь
уужр а нт о лго йньх єн гєр ч ихши гб ол о в .З vр хэ эч агн а в али ху д а ан
боло вчд э р ээрда мжинд у ул д талл vгл vгцо х и жб айна . Жа вг уа йvvд ни й
баруу нх а тав чин дє лг єсє нх аза а рно гтх ур аа лт та йб а р а анд ээрг єл мий г
ньд эл гэ жт ав ьсанх а рав . Эз энн ьмо р д охча д ал т айюмши гэ мэ э лх а за а
р
зэхээс т эйба й гг эс эншигх єг ши нньт vvни йге рх єд єлг єд єггvйби лэ э.
Зуух анд ээрз аг са ас анє рємна р ныт у я ашигша ргал тана . Хо ймр ын
авдард ээ рх єг шни йба др аасанз улг а лд ох иу р та
йх арц эцэ гмэ т
бадамл анб єхє жб а йна .
Ца адз унс vмбэ рх ээт а в
ь жб удс ану н ьньна рныг э рэл дя рай на . «Ма на й
гэрий нмо дс айн . Хvv х алагд ажи р ээ дб vр ээ с
ий гньшинэ чл энэби з.»
Зvvнх ая андх є гшни йо рныт ол гойду л а аншу нха нд эв сг эрдэ э ра лта н
хор олт ав ьса нн vvр т эйх ууч инц агий нна мх ана вд арб а йн а. «Тvvн ий г
сэргээ гээдб уд ч их да гб а
й жд ээ. Хє гшинби дх оёрына н х ныюм» г эж
бод ов. Тэ рху уч ина в да рнаа сб у садюмц ємё с ооро о,б єх єжба й гааз ул
хvр тэлё с оор о об є хє жба йхши гс ан а г да на . «Од оои нгэ эдб ол о оюмб и ш
vv дээ . Хич нэ энбо л толє єрий гє єчх vни йгчз ово охв э !» гэжг энэ тб о д о в.
Хє гшинн ьvнэ э гээс аа гаадо ржир эх э да йл ынх vvх д ийгд ав х иу ла ад
нутги йнє в г
є цvvл и йги рэ эчг эжх элvvл э в. Арг аг
vйца гньт ул а ада ми н
дээрээб а йлга хыгб о до жд ээг эжЖа вг у айнvе ийнг урв а нє вг єня ара н
ирл ээ. Ур ьдг аз арх о нх о
й толс уу жмо рд ожб ай с
а ну яа нд ээрн ь
буу цга а жюуг э жх элжу улза нада аг э жз vр х шэ э
но р ох одЖа вг уа й
хари нс у лх анд у у га арбо ло вчvх эхг э жб а йг аах vн ийа мн аасг ара мгvй
хєгжил тэ йн ар г иа н та йюмя рьжу гтл а а. Хvр э
нт о рго нд ээлє мс єж, д є ч ин
тавано ныч є лє є лє хд айн дт vрцэ рэгтт ат аг даня в аада в са нша рг у ул ин
мед ал и аз vvч и х ээ дє ндє рд э рт vшжэ э . Жа вг уайнба гынт vншб єгєє д
гэзэгтНа йд анх эмэ э хс а
я ханб ол толг эзэ гт эйя всанх vд э рх арє в гєн,
нутги йни хх vн дт эйх vн , ОЛОНжилЖа вг у айтайх амтба гс у мынэ л дэ в
албах аажя вс анб о р гоц ойДо рл иг(Яа га адт иймх о ча в сныгбу рх ан
мэдн э .) Yе элб о л о хшу му улЖа мцг э г чг он г иносо нна ри йх анд у ута й
євгєнvх э лдт у л са ннє х р
и йгє єи нг эжн а рг ижн аадажба й хюмг эж
санаса нг vй. Ха т ууэ рг эдгий гмэ днэ . Гэ в чх араха днvдх аль та рма ар
бол сонг эжс онс о ода р гагvйз vр хшэ э но ржг арахн ьчх ов о рд со нба й ж.
Нэ гго лын, н эгvе и йнє вг єцvvлу рта мь д р алт уулжн ас анх эв и йх ийн
жамё с о ору ва нц у в анц єєрс єєрб оло в ча зу уз ан
да нц а гий нх т айг ааа д ил
биеб ие энэ рэ эрньб ишо вго орньд у у д ажна ану уца а
ну у тайя ва ху ч и р
нэгньи нгэ жт а ср аа дт а лий чи хнаг эд э га мь дралє мцє мvс эрнэг эсэнvг .
Жа вг у а йvл дэ хх э д ийнх ээс эт гэлий гз асъяг эсэншигб айл а а. Гэ зэгт
сvvл хэ нши гэ эрир ээднvдда л ьдра нз у у хныа ман дс уу жмо д
толгойт ойг оон оцо л дох одЖа вг уа йт vvни йгшо ол жг э зэгтма аньу л а мл
єнгєо р оо дб а йн а. За лу уэ хнэ ра вахг э жб а й наг эдэ гньо рто й
догоо.Тэ гтэлэ нэби дх оёрч ин ьа нхн эгжи лэ хнэра вс анюмшvv д э э .
Од ооэ нэДо л жинг о об ос гохг эжя ажх єг лє жя всна аса на жб а йн ау у ?
До лжи нг и йнму уэ мэ эл ийгч ин гэлэг нэ эса в ахг эжя ваа дно хо й дх он го о
уру улчи х сан аа , мє нчя дууб айжд ээ . Эмэ э лтэймо р ьх єт лєє ди рэ хч а д ал
байх гvй. Од о
ох ар инжа рг а
а д,а аг аабагт аа ха аб а йж. Ба сза лу ухvvх энд
сана а
т а й» гэхэдг э з
э гтд ор х
ин о ос этгэлу ужи рчг аанс а аєв єр тлє н«З ол и
г
гэж! Но х о
йду ру улса нс ор в
ио д оочб и
йшvv» г э э дг эр ээрд vvр эн
инэ эдэ мб ол ов. Ан дын хааа минд ээрб айжу йг а шу уб о лног э сэнч инь
хари нна йрна а дамди рсэнюмшигх єг
жє єнт эйб о лд огб ай на . Жа вг уай
тэдэ н
д ,
Му уДэ вхэр г
ий н(є єр ий нньх оч) ч и ньа мь дя в ахх оно га рга гvйг vйцэж
байна . Тана рыг аанэ гх араадvх ьег эжши йд л ээ . Yх эх ий нє мн єнэ гс а
йн
нарг иж, т ана рынх аад уул а
хх у ур дахыгс о нс ъё . Ур ьдынца гтюмс ан
болх о йтн асан даау у лза жюума гадг эхсэ н. На ма йгт ана рэ смэ дэ хбиш.
Yх элгvймє нхх орво одэ э
рт єр сє нб оло до оя а яг эх эв. Ал ивvе элэ эч и
хамр аах аржу ру уца р айлжс уул гvйн аада ха р хиа йр агн ааса ах и й.
Жа аха нша рт о сх євvvл ээдна дчг эсэнх ий гээ да л ь! Му уд эв х э
р г эн
алсынз амдvд эжб айн аг эжб од оо длу уцг а а !З а а валх є д
єєл vvл ж
ирч их ээ дуйг ашу ут ай лжба йнаг эжу уа лб ау у ? Яма рчг эсэ ну ха антай
амь сгаа тайб айг аад ээ рн ьа мь дЖа втайгаау рь дынхши гээн а рг иж
байнаг эжб одо оду у цг аа!гэжша хажб айв . Тэ гэ э дх э
л с э
нё соо р ооша р
тосх ий жх алаа сана р хижа ах ану учих аадн vдн ьг эр эл тэж, ён тг ор
ша наа ндн ьхvр тэлц у ст уяарав . Yхэ лгvймє нхх ор воод ээрт єрє єг vйгээ
сайнмэ дэхт эрх эдт vнши йн хээvг ий гарг а гvйд а гажа р хиа йр агу уцгаа!
дуушу убо лов. На йр ынг у рванд у утайа са нг эзэ гтэда яб ар иха л б а
тулг а
р чг эз
э г
тх єєрх иймин ь ,ху учинб уу ных уг а рх айг э
д гээvз vvл лээ
.
Хє єто р тогб ол сонс є єнгєд уу та ймо ринх у ур ыгхє глєжа мь сг аа
тасалда нгиб ол ов чсvр х ийэ ршvvдба ргилх оо ло йг оор ,

Зэжигvvр
тэйтєрс
єнманьдч ин
ь
Жигтэ
йс айх
аноронбайвч
Жарга
лз о
влоналиндчбол
Зая
аныхаахvчэ
эрболдогбусуу

гэжду улаха
дЖа вгуайнх єгшинэ рэгн
эг ий
нх ээхажу удну лимс ааарчин
буруух аржсу у
в .
«Гэзэгтчнээр э
эз алуугаарааб айн а
. Євгєншу вууб у
цн а аг эж...» гэ
эд
Жа вгуайшvvр са лдсан а
ат vрхэнз уурынг унигаах є
єнз айл уул ж
«Боргоцой.чит э ржи лнама йгя ажч адсанааяриач»г эв. Бор го цой
До рл
игб угуйнда аалтанца гзvvж, нvдэнд э
эс vvдэрши лз vvч их сэн
дэгжиншо вгорє в г
єня рихаасаат vрvvнх ээ
гхэ эгинээ гээд,
Биб агийндарга, Жа вуху у
л аг
чт э
рз уна лб
ашир vvний гх элэхvv.
Дайныу р
ьджи лшvv д ээ.Залуучба йж. Цэргийна г
т, но осныно огдо
л
гvйцээхгээдлб и дхо ёрєдєршє нєгvйайлх эсдэгбайл аа. Тэгэ хэдб аг
гэдэгч и ньо д оо гий нс умши гну т аг тай, я в
жб а ра г да х г
vй . Нэ гє дє рд о о д
Хvр эмто р жя в са нч и ньз а мд ээрмо р иоба рь са нхvнх эв тэжба йна .
Хvр ээдо чт олма ньх vнху рхирчх эв тдэгб айг аа . Ерн ьб є
ху н тжэ э .
Тэгэхээ рньшо гломо о рс анагда а дмо ри йгн ьх єт л є єда л г
аб о лжє г л єє .
Мє нчд vр сгvйб айжд ээ. Ма ньх vнн эгс эрэх н ээя в гарч их санб а йд аг.
Хагасє ртє єша х амх є лєєх олгот о лма ц ажа й л дх vр сэнб а
йс а н. Сvvл д
тэг
жя в гар у ул сн аах э л ээда луул а хша хсанс а нг э в . Энэмэ тээ ри д э р
залууги йн ха аэ л дэвя в дл ыгду р с а л ца на. Шу му у лЖа мцс ог тох о о р о о
уйлдаг ,б ие эх ич нэ энба р ивчт эс с энг vйшvл с ээс а в ируу лжб айга а д
гингэнэ т элу йл ч ихав .
Чиб ит гийх vну руут а та адб ай! Уй л жб айга ан ьх vр тэле нгэ нэ эдя г
шуму у лшигг эжЖа вг уа йншо о л о х оди нээд эмб ол жх а ринчг о мдо ж
орхисо нЖа мц ,
Чих эзэ энэ э счу л ууши гх атуус эт г эл тэйх vн . Yл д эхб идн ий г ээчз є є
л є н
доройу л сг эжмэ дэх г vйг ээдга р чя вах ыгз ав д с ан д ,
Yеэлмин ь ! Бич ини йх ээу янзє єл єнс этг элтэйгмэ д элгvйя а хв э.
Тогло со нюм. Чиа д у ух у раагаа ди рэ хгvйюу ,б инэ гха ръяг эжг у йв ...
Жа мц, а ду уху р а а
жг э р ийнг ада аа в ч ирс анх о й нох vмvvсЖа вг у а йг
шир дэгд ээ рд амжл а нг ар гажээ . Жа ра нх эдэ нжила мьд арса нх о р в о о
ертєнцз ун ых аан эгс а й ха нє дрє є рт vvни йгvд э нг а р гажб ай нау у ? На р а
н
хэвийжа гьг анг ынvн эра нхил ма лз єє лєнб єг єє дб vл ээ
нс эв шэ эvх л ийн
ємнєз о риг т ойт а йванб айг э
жа рг а да ни л бэжб а й хши г, Ну т гийнх єх
ногоонг vв э эт о л г
оду ни а рд ундз а мх ра нvз эг д эхн ьу ужи мб оло в ч
хvнийн а са нх яз гаарт а йя мар х
а нжа мт айе р тє нцб и лээг э
мэ э р.Эн эн а р,
салхи, тэ нг эр ,г vвээт о лг од о
ос vvл чи йну дааха р жб айн аг эжЖа вр уа й
бодожб айл а аЖа мцынх ур а
а жа в ч и рсана д у уу у р г ил а
нб єє гнє рча ага а
багтаажя д с ану на гада а гат анга р ал да нч арл ал да хб єгєєдх а ри нНЭГ
хєгшинб у ур алс vр гээ сз айду уз vvр мэг лэнб ай на . Жа вг уайт vvни йг
харжо мг о лт со нз ий в г эру руула аму руйл гани нэ эв .
Тэрб уу р лыгх а раач ? Мє нчя ста йа дгу усюмс а н. Му уса йнб айд а с у у
д а д
гологдо жvр э эшvд лэ э дх ажигл у у л а адо до очб о л ь ждэ эх єєр хий . Гэ х д ээ
надааслт vр vvл с э
нг vйд э эгэв. Чи нг ээдх э
д энмє чє нгєр єхєдна р
салхиндц о чир дс ондо очюму уа мь с гааньд ээ рг а р чн vднь
ЖИГТЭЙХЭНх урца а рг я ла
л зав .
Yеэл ээу у рг аными ньх уйв ийгт а йл аада ль!г ээ дх у йвааГэ з эгтэдє г ч,
Чиз алу уэ хн эра вахс ана а та
йга а р а аvvн ий га в ! Оо н ынхvз vvг э эрх ий с э
н
сайнху йвшvv. Ча дл а аvз vvл э
х э дч иньх эрэгб о лн ог эв. До р ли г
тvншд э эс и йл б эрньб ал ар тлааэ л эг дэжмє л ий с є нжижигг ар таа м
хєєргєє«Га нг а нх vн дг а р хин эмэ р »г эжє г
єв . Чи нг э эдс vvл ий нvг э э
хэлсэнн ь,
Тан а р ыг а а
, ну тагу саа,адуума л
а ах ар
жа в лаа
. Хич нээ нс айха нс а лж
болмо ор гvйе ртєнцб ол овчГэзэг
т ийнд уу лдагє вгєншу вууб уц ахца г
болжэ э . Жа ра нх эдэнжилд э
лхийнт оосх єдєлгєжихюмvз лэ э. Го мдо л
алга. Са йнх ань тай, г
ол омтзалгахх vvтэй, сайха ннєхєдт эйжа рг аж
явлаа . Иймт ий мюмд у туудундб айсанг эжг а
жр а
хюма л га. Ол ныд унд
ляв ла а . Жа мцмин ьч ис этгэ
лээба рьжvз ! (Жамцу йлса арх олд о в.) Бид
чиньинг ээдлу ванцу ва нхойтэнгэр тэ
эг ар аху лсшvv д э
э , Жа мюм
хойно . Яма рма наймо нг олыну д
а мт асрах аарб иш! Тан армин ьт эгээд
vра чє н єрє тг є
нжа рг
анд эг
жижя в аарай! Зао до оболлоо . Гэ ртмин ь
оруу л аа да ль !
Жа вг уа йvvршє нєх агац а
хына лдадна санє єдб олжээ.

НАРАН ТОГОРУУ

Мин ийби ез уныо р о йнна р т айс ал ахё сг үйц э т гэнс үмий нх уу чи н

тууриныд э ргэдэху сн ьши р гэс энх удг ийнх ашл а гад ээ рс уу жб айл аа,
Мин ийх үнбо лсоо рө нгө рөө сө на рва нт авх анжи л ий нд о т
о рг ай хмаар
ихү йля в д албо лжэ э. Сүмб айс а н. Сү мү гү йб о ло в. Бит ү үни йу чрыг
сайно йл го хгү йбо л о вчх ар амс а хюма л г
а. Баг аб айх да аОЛОН
гишгү үр тэ йх өхмо д о нд овжо оө ө дньэ э
жий нг ар а асз ү үгд эна вир ч
гардагса н . Сү мдо ро хо до лонл а мна рх ура лх у ржб ү рэ эб ишг ү үр
хангинан, х үжг авр ынү н э
ра нх ил ан, ар а
ашү дньа рз ай санс ах и ус
догшид ,а мг а
л анни г үүл сэнг үйнд үр тбу рх адз улынг эр элдг я л балз ан
байдагс а н. Бу рхандмө ргөг эх э эрн ьмө ргө нө . Тэ рб ү хэ нг азар
цөмөр сө нмэ та лгаб о лжз ө вх өнс ү ми йнч у лу у нс уу рьү лджэ э. Тэ р
чулуундө р вөлжү ү дий нх оо ро нд у урл у ульша рил жу рга жээ. Ха рамс ах
юма л га. Мө хөхё с то йб о л
о о длмө хө өб из, Ху д агньх ү ртэл
шир гэчи хс эн. Энэх у дги йгмин ийа аву хал цса нг эжя рь жб айс ан
санагдан а . Аа вми ньчб а йхг үй . Ерньс үмду г ан, аа вба сөө ро л он: юм
алгаб олжу рьдөмнөба йгаа гү йши нэюмб ийб ол д огюмб айн а. Дайн
боловг э эдма найну тгий на льч а далт айт үшиг тэйэ р чү үдцэ рэ гт
дайчла г
дс а аржилб о лжб ай на. Мин ийа хчб а ся в са н. Эр гэжир э
хү г
ү й
бүүмэ д, Да йныг аза рх ү нда лу у лчих д аггэ нэ.
Ма ргаашө глө өбичба ся вн а. Аймг ийнс ур гу у льдя в жб айга ах үн
дайндя в жб айг ааб ишб о лов чу р ьдба йсанюмба йт уга й, хүна л га
болчи хдо ге рт өнцө дя ма рха нх у вьз ая ау г
т ажб айг а агх энмэ дэ хб и лэ
э .
Ин гэ
жб о д оодг азра а сх айр гаа в чх уд агр ууши дэ хэ дё р оол ынша лбаа г т
чолч олх и йну нав . Бину т
г ий нх аан арт айс а
л а хё сг ү йцэ тгэжб ай гаа
учиршин гэ тэлн ьэ ндс уу на .Ор о й нс аа ли ныц аг. Айла йл ынү нээ ний
хор оодт ав ьсанма йну та ана йма нс ар ынн овно г оо нн уг ат а
лд ээгү ү р
алгу урх на ас ууна г ла нмө л хө нө. Тэ р үү хэ ну рд ахмо дныб улгийн
ойр олц оос ү рэгу ла ант о г о р у уб э лч ижя вна . Ор о йнн а ра нди йн хү ү
улай ранха р аг
д намб өгө өдд э г дээ х ийт о го ру уну у дх ү ч ийгс о рихг эс эн
мэтжи г ү үр ээд элгэ жя вг ал анг үйнэ . Тэ р«т о гору у ну у да лсхо л оос
ирд гийгмэ д эхб ол о вч«Мин ийн у т г ий нт о г ору ун у у дб ая ртай» гэ ж
дотр ооб иө гүүлнэ м. Ур да р ынмо дн ыз ах ынцэ лно го онца гдуу лу уд
шин гэхн ар ныг эрэ л дмө нлу лба рө нг өт э йб олжэ э. На д тайх амтө сс өн
тэрз ул заг анмо дну у дыгб иц өмий гт ан ин а. Бу лг ий нэ хни йг анцх ө г шин
шин эсо д оох өгшр өө дб ө вб ө гтө рб ол жэ э . Хө гшинмо дү хэжз алу умо д
урга жб айд а гёсюмб из э э.
Багаб ай хд ааб ор оо ныд ар а ат атс анс ол о нг ыгб ар ихг эжо йнз а хх ү р тэл
гүйх эдэ нэца гдуу лдз амх а ад аггү йс эн. Чин г эхээ рн ад тайх амт«т өр сө
н »
нял хмо д одб айжэ э.
Дэл энгэ эх өн г
ө лсө нү нэ эн ү ү дма йну т аанд у нд уу рт о л гойг оос эжл э н
оло нз ун ыт уршг а р гасанцу в ца а р а аб эл чэ э рт и йшя вна . Ба руунх от ын
тэнд ээснэ гэ нто му л аанб у хг ар чир ээ дха ая ашо ро оца цл анх үлз эж
«над тайц а нх аагааг арга хбу хб айн ау у»г эхши гу р амд а нб үрх эрн э.
На ранс өр өгн эл дэ эа гьу р г ас а нз ус ла нд э нжмөн г өнс ор тойх ар агд а на.
Хү үх дүү дх они оя л ганшу у г и лда жт эр тэ эз үү нү зү ү ри йна йлынг ад аа
цага анмо р ь тойс ог туух ү ну л аанюү дэнг э эр ээд а лл а нх ашг ир на. Тэ р
Тэх ий нПа л хайл авмө н. Тэ хг эд э гнэ р тэйб а йхя ахв э . Ха ринПа л ха й
гэдэгма а ньюуг эс энү гв э ? Ба гадн ьму уа мт анб ол ног эжё р ло жө г сө
н
нэршиг . Тэ рПа л х айма на йну та г тү л дс энцө өхө нэ р ч үү дийннэ гб ө гөө д
цагү ргэл жа рхиу ужа вга йх ү үх э дт ү йв ээ жя вн а. Өр ө ө сө нгарнь
татанх айу ч ирцэ ргэ эсг о л о гдс онг э рэ г. Па л ха йно р ьд у уна асу рга хмэ т
нөгө өу л аа нт ого ру ун уу дн ис эжма йну т а анд ээг үү рэ ргэ лдээдг анц
модн ыб ул гийнт эн дд а
х инб уу в.
На ршин гэ хд өхжэ э. Ма рг а аша а сэ х лээ дб иү хри йнх о р оо нышу р га аг
дээрюму уэ нэх у дг ий нир мэ гд э эрс уу жну т г
ий нх а ан арши нг эх ийг
үзэх гүй,х оля вч их с анб а йн а . Нөг ө өу ла анб у хх и чнэ э ншо р
о оца ц л авч
мөр гөл дө хз үрхтэнир сэ нг ү йт улц э эл хэ нз а лу уд уу га а ру рамд а н
үнээ нүү д ийнх ой но о ся в аа дөг лө ө. БиПа л ха йгт эрб у х та йта рхийнь
хагамө р гө лд үүлэхюмс анг э жб о д о одинэ э да лда в.
Ма на йх өр шСа н гидг уа йнг а да аү н э эгэ эс аа жд уу сс а нх үү х
н үү д
цугл ара адх анги на са нс а йх анх о о л о йг о орд у улц г аа в. Тэ д нийд уу
үдший нс эр үүб у уса нн у г ат а л ындэ эгү үрз эл лэн, ши нг э хн арн ыт үмэ н
цаца раг аард амжи но д ожба й хмэ т.
 Ог
тор
гуйхара
хадминьхолши гаад
Ор
охлбороон
ыт ү
р г
энийгдэ э
Ор
члонса
нахадминьхолши га а
д
Оч
ихлнаснытүрг
энийгдээ
...

Цэ рэг
тя в
санэрнө х
өр,сэт
гэлтхүнээсан
аждэ эгэмэ
эрг
эгэл
гэн
гунигтайдуулна
. Хүнхүнээхай
рл а
хб асана
хё с
ыгбимэддэгб
олжэ
э.
Чи нгэ
снээсхоол
о йдээ
рмнн ьбөөнх а
рюмт улжир э
эда
райл
уйл ч
ихсангү
й.

Га
нгалмөрни
йгурга
лд а й
Га
дааир
ээджирг
энэл...

Ээжий нб урх ныо ронг эжя р ь д агт эрГа нг амө рөнх аачюмби л ээ ? Энэ
тогору уну удт энд э эсир дэ гюмб ишб а йга а? Үг үй, би йб оло хү хэ х ,
төрөхжа мта йэ нэе рт ө нця ма риху уд амб э. ТэрГа нг амө рө нг э д эг тнь
хүрчо ч ихца гир э хчюмби л үү«Мө нхб ишх орв оодх үнт өр дө г,
ухаан тайз о риг то йя в а арай» г эжа ав ынз ахи д агү нэн. Уха ан т ай
зоригто йя вбала й мг и йнс у р гу у льб ай ту гайт эрг а
й х амшиг тГа нг а
мөрө ндчх үр чб о л но .
Хү үхнү ү дий нду у гу я ранч а гна жб ай талн арши нгэжу ла ант ог ор у у ну уд
жир ийнх ө хт ого р ууб о лов. Ну тгий нмин ьна рб аяр тай! То го р уу ну удч
нарши нг эхий гх үл ээ жб айс а нмэ та гаар тх ө өрөнма йнх өхс ууна г
дээгүүра лсыгч иг лэнни сэв . То гору уну у дмин ьб а яртай! Бима р г а ашт а
нарынх ойно о со дн о ...
Одт ү гжду л ааха ншө н өб о л ов . Хө рша йл ууд ынх аах өгшд ий гс а й нс у у
ж
байгаа ра йг эжх эл ээдирг э жэ э жмин ьх эд энх ад а
гө вөр тлүү лэ эд
явуул ав. Ал ся ва хх ү нх өг шд и йне рө өл ийгс онсо хё сто йб өг ө өда я н
замдө л зий тэйбо лн ог эжб ии т гээд, Ер ө өлс онсо хоо си лүү дб о до хн э гэн
зүйлна дадб ий. Үе рх д эго хи нг эхюму у, юуг эмээ рюмб эд ээ. Бу л гийн
ганцмо д онд орт үү ний гээх үл ээжб а йх да аз үрхмин ьтү гт үгц о хи л он
байв.З ү гээрнэ гү ерх д эгб олюу нд ааин гэ жз үрхб ул гила хб ил э э. Энэ
амьта нб ол го ня ма рнэ гюмх ү л ээжи ймо дто йд ула аншө ний нт э н г эр
дора ни рч имэ эч агна а рханб айд агб ол ову уг эмэ эр. Хэ эрт ал да д у у
янцга ан, мэ лхи йн ойр мо гд у у га арв аа гв аа гг эжно хо дх өвх ө вх у ц на .
Ад ууа ду уга амэ лх ийн ьмэ л х и йгэ э,н ох ойньно хо йг оох үсэ мжл эн
дууда жб айхмэ т . Хү л э эс
э нт эрмин ьнү цгэнх өлөө рө өх ийа г аартя ва х
мэтч имэ эгүйг ишг эл э но дд ынг эрэл дс үү тэгнэ нх үрчир ээд ,
Ца йгааб уца лгахг эсэ э ру дч и хл аа. Чии хх ү лээвү үг э эдз айд у ух а нс уу в.
Саях анб олт олби дэ з э нгүйз у с ланг ийнб айшинс ара вч,л уул ь
ша ри лжи ндну у гдажт ог л о до гб ай са на та ло до от ий нх үүт огл ох
байт уг а йб и еб ие нд ээх ү р эх э эсэ ээ мэ энб ол гоо мжл охб ол жэ э. Бие
биес ээну у ца а рх үсэмжи л жс этг элд ог дло хс он ихо н. Бидх эн, х эн ийх э э
дээр хэ нг ар сана мь сг аа гч а гна жнэ гх эсэгду уг ү йс уу ла а. Ха жу уд
чөдө р т э ймо рь дө всши р дши р дз у л г аах аасө өрч имэ эгүй. Ох ин оо с
буца лс а нц а га ан ыү нэ рх анх л ахньн ө гө өла ар цс үүб ол соног о тор
даал имба нт эр л э гтэйг ээа ж. Ха р инб ид эл гү үр ий нү нэ р тэ йши нэд аав у у
дээлс а в хинг у т а лө мс ө ө дх ар ан ху йдб ол ов чт ү үн ийг ээб ай нб айнх ар ж,
тиймс а йх анши нэх у в ца с тайг аао х ин дмэ дэ гд эха р гаао лжя д анс уув .
Ял анг у я ас а вх и нг у талхү сэлб ол со нэ дб ил ээ. Нэ л ээдт о мд со нт эр
хууч инс а вх ий гэ эжминьб үт энб од оо ра в
чө г сөнюм.
Самп ил ына ав , Ба атар ынэ эжг э эдб ү гд ээ рээн адмө н гөө гс өн . Ээж
ноос ных о омө н гө нийт ал ыгө гнөг эс эн. Биа ймг аасч амдс авх иа вч
явуу лна а.
Ай мг и йнх о ршо онэ э рэ эихюмт айб а йхд ааг э жо х инг о р ьд ожи т гэ
с эн
дууг аа рх эл эв . Бид нийд у ух ү ртэ лө ө рб олжэ э. Ээ жн ама йгё с т ойэ рх ү н
шигб ү д үү нду ут айб о л с о нг э н э. Ох инх о олойд ээр э
э сг а ра хо гцо м
чанг ад уу т айб ай сна ао д о оцэ эжн ийз өө лөнд у у тайбо л жэ э. Ха ран х
у йд
бит ү үн ийн омх о нб о рн ү дни йг ун иг тх ар цыгмэ дэрчба йл аа. Би
аймг и йнс у ргу ул ьдя в жт э рминьа а р цц агааб у цал гас аарү л дэ хт у л
гуни гл а хн ьа р га гүйд ээ . Бит үү ндз ү рхшимшир тэлх айрх үрчб а йлаа .
Ого то рд а ал имб ант эр л э г ни йх о рмо йг оорү хр и йнб аасша в ха йб олсон
нүцг энх ө лө өо р о ожх а цр ааө вд ө гтө өн аа г
а адну л имс тнү дэ эрг өлрөн
хоцр о хх ө ө рхи йл өл тд үрн ьү зэ гдэ в . Хү ү хд ийнха р ьца хг э нэнца гаан
ёсыгэ в дэ ж, а р г аг үйе р т ө нц ий ннү гэ лта мь д рал ына мт ыгү зү ү лдэ гтий м
нэгэнц агти йн хү үх аг а ца нс а ла хө д ө рт о хи олд о ног э жс а наса нгүй.
Гэвчх а йрб о лз ө вхөнб о д ло о рби шба сби еэ рх үрд эга жэ э. Мөн гөнт о о с
татанз у ра й хт э нг э
р ий нз а ада с,з у нышө ни йнт ү мэнт ү мэ но дг яла л
за х
аугаае р тө н ци йнд о рх ос л о нб ай да гжа р галз о в лонөч ү үх энх о ё р
амьт андба сн о о гджэ э . Хү үхэ дба сг энэ тни сэно дс он ыгх ар амс а хади л
чимэ э г ү йу й ла нг ашу у нну л имс а аз а л ги хадма аньд о торб я цх а но нгой в.
Биа й мг ийнс у р г уульт ө г с өөдцэ р ги йнс у ргууль дя вн а. Цэ рг ий нд арга
боло о дч а ма йг ааа в аач на . Тэ рб о лт о лз у ныа мр алта ару у лза жб айх
болл о од о о.
Бич ама йгх үл э эгээдлба й на . Ахжинт ээжа йма го рв олх а мто чиж
мага дг ү й. Чина дадз а хи д аллихб ич ижб айгаа рай.
Тэгн ээ .
Ээжч и нья а та х авг эжх ү л э эжб а й га ад аа.
Яахв э, мин ийх үүгий нд у ух үрт элб ү дү үрэ эдё стойэ рх үнбо л жг ээдл
байс ан .
Охи ншү ү рса л да а
дми ни йг артн эгз ө өл хөнюмб ариу лж
Мин ийба гынү с. Чик омс о мо лбо лго ног э жг э
з гийгмин ь
хайчил чи х сана ас анажба й нау у ?г эв. Дү рсгүйт о лгойб инэ эрээ
та
й ранх а йү стэ йх үүхн үү д ий гха р аадшо дгорхо нг эзг ий гньт асхайчлан
«комс омо л »б о лг ос
онюм. Хү ү хд ий нү нэра нхил с
ант эртугү сэрдэнэ
чандма ньши гна ндинб о л ног эжх энс а нахб илэ эдэ э.
Охи нт үү ни йгз ө нгөөрө өмэ д жэ э. Амь др алгэ д
э гү лгэ ршигчюмшиг ,
үг
ү йчюмшиг . Үл гэ
рх э вэ эр ээб а йга аса йгэтэлб аринт авинү нэнюм
болчи хно . Амь д р а
лү лг эрб айд агн асө нгө р
чэ э
. Бидх оё рү үнийгмэ дрэн
тэ
н гэршир тэжг а йханХЭВТЛЭЭ. Ба л чир ха
ну хааныг энэхэнү лг
эр
дахинир э эсэй! Са лалтынг у ниг тмө ч идб итэнг эрээсү лг э
ршив шин
гу
йл аа. Тэ нг э
рна дүлгэ рх а йр лав . Мө нгөнт оост атанз урайхт энг
эрийн
за
а дсаарз амна нс үрэгу л а ант ого р ууни сэня вталну т гийнминьна рны
гэ
р лийга вчя ва ат эдгээрна рант ог ору уа л с
ына л с
адн исэжо дъёгэж
намайгд у уданба йхмэ т.
Нара нт о г оруу ! Ха раачт эрна рант ого руу!
Амь дра лү лгэрб иша жэ э . Ха йр тб я цх аннө хр ө
ө сми ньүл дсэнюм
хүүхд ийнү н эрт эйс э
в лэгү сб айна . Ну тг ийнмин ьна р ныг эрэл
сүүлчи йнг энэх энү лгэр и йга в чо дс онНа р а
нт ог оруу ну уда лихан
га
зар таая внав э ? Алсына лс тн ис э но д ъёг эжо до очна майгд уудсаа
р
байнау у.

УЛААНШ ҮХЭР

1. ХАГАССАЙНӨДӨРХо рол ма аүсч ни йгазр ынт омт олиныө мнөб ие,

ху вцасх у
нар аас айтарша л гав. Уртс ор му устайз ууванша рн үдээ
хү ртэлхэдэня н зб о
л г
ожү з лэ
э . Үс ээи йн хүүх ар аа
рб уд уулахб олгонд
ша рнү дньу л амт одб олчих до гб ил э
э. Тө рөлхи йнюмыгя алтайчби ш.
Од о о
х о
н доон үдн ийбуда гг эжг а раагүйб айна. Гээдэ нэша рнү дийгн ь
сай хандтооц догх арцуулчо лонба йда гюм. Мя гмарчг эс
эн«Чин ий
миньнү дна раннү д»гэдэгб и
л ээ. Нар анн үдг эх ээ
рихлс о нин. Энэ
өд өрХо ролма аө өртөөнэ гла я тай ханх арагдав. Ягаанб орөн гий н
ого торбоши нзо хидынх ув цасныя нзтайб о ловчн эгчихб уру узөрүү
ха рагда
х а
ар г
ү й. Түүнийб а харх албо ло хч ийрэ гс а
йх анх ө
лн ьэнэз у
ны
на рандх э
ди йньх үрэнзанд ныө нг ө т
эйб олсонг эв
чс удаснуу дн ь
хө хрөнс а
лаа лжх араг
дана . Хэд х энжи лйй нө мн өХо ро лмаан эртэй
тами рчинб айс анюм. Цэ нг элдэ хх үрээл эндцу г ларсанх эд
энмя нган
хү нийө мнөу ра нх өдөлг
ө ө нүз ү үл жб ие ий нчий р э
гч амбай,г оо
үзэсгэл энгг ай х уу лд а гб а йсанюм. Хөл дньиймх өхс уд асг а рчир э хюм
гэжт э рү едо г т хончс ан ада ггүйб а йжэ э. Спо рт ынма ст ерцо лчн ас н ы
энэмэ тх у вир л ыгн уу жч адах гүйн ьмэ д ээж. На сг учг а рчб и еийну я н
налар ха йа лд а г дах адшү хэр чб ол сонб и лэ э. Бү сгү йч үүдшү хр ээрб уу х
зоригтс а йх аня вд лыгх о шу у члаг чийнн э гньюм. Ти йн х ү үХо ро лма а
зөвхө ну р анг и мна ст ик ий нс порт ынма с терт өд и йгү йз о р игс амб а аг оо
жавх ла нх о сол со нх үү хэ нг эжц у удг арч ээ. Энэб о лт үү нийб ахар х ал
юм. З уу ва нша рнү д и йгх үр ээлсэ нү лмэ дэ гү р чл эээ н дт э н ди лг ар ч
ирсэнх ө хс уд а смэ т ий нна с ныт эмдэ гтд а ра гда хг үйнт ул дү сээб у д уу лж
оготорб о ши нзө мс өжя вд агб оло вчс этг элэ эрэ эб олт эр хү ү«На раннү д »
гэдэгтэ йг э эа д ил х ан.
Хо рол ма ах ув ц асных ааө чүү хэнн уга ла агх үрт элт ол ьдо жз а саадүс ч ний
газраасг а рав . Түү н ийнү д эндз у ныт у нга ла гх у рцна р анмэ л тэс
х ий в.
«Хү мү үсна ма йга я та йх анх аржб айн а»г эжб о до хо дх ө лх өнг өрө өд
явчих на . Хо ро лма аө ө ри йгньх үня мр а арх аржб айг аага нд а хгүй.
Атаа рх ал , шо х оо рх ол ,а дл алцө мх ү ни йг анц ханх а рцн а аси лэрх ий
болн о. Хо ро л ма аү ү ни йгө ө рийнэ рд э мг э жс ан ах гүйб өг ө ө дб үс гү йч ү
ү д
цөмт ийммэ д р э мт ги йб изг э жб о дно.
Энэх ага сс айнө д өрх о тынг удамжч өлө өн дз ү йлз үй лий нцэ цэгц ацс ан
мэто л онө нгөх о со лжэ э. Тэд ни йду ндя га анб орц эцэ гб о лХо рол ма а
байла а. Өө ри йг өөт ий нб о дож, б үжи г чинмэ тө л мийд ээ р э эх өнг өх нө өр
гишг энцэ эжинб ие эру р агшт эмү үл э нс а лх ит ат у улжя в л а а. Түү ний г
нүдни йб у ланг аа рб о л ов чх ар алгү йө нгө рө хх ар цу улү г үй . Энэө дө р
нарта йжа р гал т айө д өра жэ э. Өр нөд ий на л ьн э го рныжу у л чи н
боло лт ойё н хорх а ма р та нд ай рал дав . Шо ртх эмэ эхшу у да гө мсөжнэ г
ихү ст эйх өлө өилг ар г аса нх ийг ээднү дэ нд ээт о мх арши лз үүж
гохий с ону р тх ү зүү н дэ эз ур гий нх эд э на пп а ратз үү сэнл у тэ р
Хо рол ма а гэ э р ч«Эр х эмх атагтайми нь ,г анц ханху р амх ү л ээнэү ү . Та
ёстойс ай х анмо нго лх ү үх энб айн а. Та ныз у рги йга вахыгз ө вшө ө рн ө
үү»г ээ дха р и ух эл эх и йнз авг үйз ург ий гньд аржо рхив . Га д аадын
хүнтэ йс э этэг нэ вг эжо йл госо нз ари мх ү нз эвү үр хсэ нюму ушо ол с он
янзтайх а р жэ э . Гэ тэлХо рол ма ау ламу ра мт а й,б а ясгала нт а йб олл о о.
«Сайх анмо н го лх ү үх эн» г эжх ар ийнхү ндс айша агдах ада ят айха н
байлг үйя ахб ил ээ. Ба г аха нюмн аасе рт өн цу ужи мб олн о . Га дныно р он
зайө нг өү зэ мжий гс эт гэл ий нх эмжү ү рээр ээхэ мжд э гх үни йа ят
а йх а н
ганцү гна р ыгг эрэ лт эй, т энгэ рий гч ө лө өт эйб ол го но. Амь др алынз ам
гэгчий ннэ гэнх эс эгн ьх отыншу угиа нтэ нэг у да мжб о лжа л хаж
гишг эх эдх ө нг өн. Ий мц агтх үний гх айр ла жя ва аги йну ч и ру тгабү рэ н
болжг а нцх үн дб ишб үх ийле рт өнцө дт э рх а
йр аах үрт ээ мэ эрс ана гд ана .
Язгана с анэ нэо л онхү ни йд ээрээ сг алу л ааншү х рэ эрб у у ж«Бит ан а р
т
хайр тайБиг а зар ,т энг э р,х отт осгон, уу лта лцө мдньх айрт ай!» гэж
хашг ир ма арс ана гда на .
Баяр лав алчб ая рл ах ынч инээб а ярла ж, г утажг унив а лчө өдта тахад
хэцү үб о лчи х до гз ант а йХо ро лма ад«х а в рынт эн гэршиг »г эдэ гма ш
дэлгэ рсэ нз үйр лэ ли йгх үмү үс«ха йрл ах»н ьэ лбэгб о л о в чө өрөө рба йж
чадд аггү йб ил ээ. Эн эб о лү нэнх эрэгт э
эх ав рынт энг э ршигму уз анбиш,
хари нг э нэнц аг ааныт э мд эгб оло хб өгө ө де ртө нци йнб үхя вдл ынт өлөө
баярб аша нл а лыгэ дэл жб айд агх үнийз анюм.
Гэвчү үн ий гт э рб о л гоно йл г
о хн ьү г үй.
Элд эвч имэ гз ү үл тб аар цаг луул жх о рго йт ор гоө мс сөнхо ёрих эмс эг
хүүх энХо рол ма агт э эрХОЛООСил эрх ийшо оло нин э элдэв. Нэ гнь
годго рх онг эз эгт эйо х ид уудба йхц а гтааХо р ол ма ата йх амтс ур чба й
с а
н
танилюм. Од оох от ынцу у тайа в г
ай чуу дынн эгбө гө ө дХо р олма аг
тоох гүйбо л со ору д жэ э . Тоо хгү йньчя а хв э. Ха мги йнг омд олто йнь
гэвэлХо рол ма а ги йнт у ха йэ лд эвх овжи вт ар аада гх ү н . Ха жуу гаарнь
өнгө рөх д өөма шу ва йг ү йжоо тол з
он,
Ма ст ерс а
й ну у?г эжи р ээдлу ч ирз ү ггү йи нэ эда лда в . Хо ролма агийн
дото рг энэ тх а ра нх у йл жх отынд ээрэ эсб уужү зэгд сэ ннө гөөг алу лаан
шүх э р«Са йх а нмо нг олх үүхэн »г эжх эл үүл ээдб а ярл ас анб аярц өм
хийс эна рил ла а. «Биэ д э ндя ма рму уюмх ий лээд э э»г э жХо рол ма а
сэтгэ ла лдра нг омдл оо.На рб ү дгэрча уг аац энх эро г т ор гу йх уми гдчих
шиг . Ал д а
рц о лчюму уг о ос айх андч и ньа таа рханх овжи вээх авчуу л
ж
байнаг эжх ар ц уу л ынх элэхээ рнэ гх эсэ гит г эдэггү йя в с анюм. Ур ан
гимн а сти кийннэ ртт амир ч иня в санжа в хлан тз алу ун а с андт эрб ол
тоох ынчх эр э ггү йз ү йлб айжэ э. ГЭТЭЛТЭНг эрээсшү х рээрб у удаг
болс ныньх ой ноэ л д эвму усай нх овб үрг аар чи тгэх э эсө өра рга гүй
болс онб илэ э. Шү хр ээрб уунаг эдэгб олжишэ эн ьс а яынх үүх ни й
атаар хлыгу л а мх өө рг ө хюмб айжэ э. Хэ д энна сд үүнө х өр тэйс уусан,
шарнү дт э
йб а йжү сэ эх ар аарб у дуул дагз эрэгньб үрс ү рт эйюм
болч и хно«Юу нди нг энэв э? Бия марг э мт эйюмбэ ?» г э жб одо хт усам
нарт айжа р гал та йэ н эө дөрх а рө дөрб ол онх увир ла а.

2. БҮТЭНСАЙНӨДӨР. Бу я
нту хаагийнд эн жидшү хэрчдийнү з
үүлэ
х
на адамб ол
жба йв
. Чу ха
мч аддагчадда ггү
йх үнбүхэншү х рээрбууж
ба ймаарцэлмэ гбайма арцэлмэгс айх
а н.Шү хэрчдийгшо хоор охоор
ир сэнх ү
мү үсхотоосэ нэаглагойдд энжидх эсэгбусг
а ар
а аг а
рц г
аажээ.
За римн ьТуу л
ыну сандоржн ара н
дб и еэша ржх эв
тэцгээнэ.
Хо р олмааг
ийнн өхө рМя гмарх үмүүсээсх олх о
нг а
нцаараас у
у жбайв
.
Хэ д э
нн аса
арэ гчэхнэ равснаасболжү еийннө хдөөсөөгашу унүг
би шг үйсонсовчдо трооб а
х а
рхажя вда гхүн. Басцуутайхү үхэнтэйсуух
гэжмэ рий с э нэ с в элэ рх үнба й талз а льтэ ми йнэ рхэн до р сонз эр гэ э
р
адланя ри лца н а . Эн эб олнө г өөх ов чх ү ү х нү үдэ э слг ар дагү гюм. Гэ вч
Мя гмарХо р о л ма адү н энх үүх ай ртай. Хо р о лма ажө тө өчх үмү ү с ий н
хэлцдэгшигт ий ма д алс а му у ня вда лта йх үү хэ нби шг эдгийгмэ д эж
байвчо лонха ва рнэ гэнд э эг эгчээ рэ лд э вму уү гд уу лса арх ар д л агынх ар
хумс андз үр хэ эма ажу ула хн ьцө ө нгү йб о лжэ э.
Өн өөдөрМя г ма рынн ар та йжа ргал тайө д ө рб айхё с той сон. Гэ в ч
өчигдөро ро йя л ь гү йюмна асх ил эгнэ н,
«Чиу чи рта йг ур вынХо р о лма ата йя га д и л х ан »г эжи рэ эдла а шил с
на а
бодох одя сх а в т ай ма жэ э. Жа аха нх а ламцу уб айс ныгх эл эхү ү . Энэө дөр
Хо ролма аги йнн ар анн ү дн э гн ьб ү үдг э рба йл а а . Түү ни йгн ьс э рг ээж
гэрэлгэ гээтэ йбо л г охг эжо р олдо вчнэ глб олсон гүй. Шү хрээ рб у уж
ирсэнх ойн он ья ма ра я та йха нү гх эл ьед э эг эжб о дол хийл энс у у ж
байгааньэ нэ .
Ни сэхо нго цн ыб у у дл аа сх өө рсө нт ү рү ү ч и йн«ц а рца ан ого он» э р гэл дэн
эргэлдсээ рө нд ө ра вчшү х эр чди йгц ацл аа . Эн эб олэ р эгтэйч үү д и йнб аг
бөгөөдХо р о л ма аг ура вд а хьо нг оц ноосү с рэхё с тойгМя гма рмэ д нэ .
Ол онө нги йншү х эрцэ вц элмэ гт энгэр тцэ цгий нцо мо рл игмэ тз а др а н
алгуурхна ад о ошл о хньү зэсгэлэ нтэ йб ө г ө ө дба х д алтай. Бу ужир э н
г ү үт
ньу гтажо чо о д«На р аннү дээр ээн ама йгх а раач ! Га зр ынх өвг үү нмин ий
сэтгэлийгг и йг үү л э хг эжс арна йц эцг ээ смэ нд л э нб уу жир сэн
хурма стына р и у нд агин ами нь! Бич ама й г а ад а х иа дхэ зээчг о мд оох г үй
гэдгээта нга р а гл а я !» гэн э. Тэ гэхл ээрХо р о л ма ана раннү дээ рэ эин э
э г ээ
д
лми нийх эл с э нму уү гийгма ртч их на. Ерньи ймна р тайжа р га л тай
ертөнцө дх үнх үн э эа т аажө т өөс ана жз ов л о нү үс гэхий нхэ рэгюу
байна? Адг ий нму ух овү гх ү ртэлз ү рхс э тг эли йгмо гой нх оршиг
хорду улжб а йн ашү үд ээ. Хо ролма аб идх оё рх ич н ээнжа рга лт а йба й ж
болохб ил э э. Хэ дэ нна сныз ө рөөа дү зэ гдмэ э рт ий мё со нб ус ыня в да л
юмг эжү ү? Бидх о ёр ынх увий ня вда лб у с да дя ма рх а ма атайюмб э
?
Хо ролма ат ү р үү нб уу далру уя вахг эжб айх д аая ас анс айх ант э нг эрв э
гээдсана аа л д са н . Цэ л мэ гс а йхант энг э ртду р та йх үнч инья а жх арму у
санаатайб ай хюмбэ ?З ол иг ийнт энэ гб ид эн дү үх айр тайб о ло о дл
дэми йү гх эл ч ихюм...
Мя гмарэ нэмэ ти йгб од онб а йталг у равд а х ьо нг оцБу я нтУх аад ээг ү үр
эргэлдэнх өө рл ө ө.Хор ол ма ат эр гүү тэйх э д энбү сгүйч ү үди хө нд р ө
ө с
үсэрчду р ааршу мб асн ыэ цэ стшү хр ээз адл а ху ч ир та й. Хү мү үст ү үни йг
маши хс они р х о нх үлэ эжб а йсант улт а лб ү рэ эсг үйл дэ нцу гл а р чэ э
.
Он гоцц эвц э нх э рт энг эрө өдхө өрх өө р сө өрз ох ихө нд рө өа вс а нх ой но
хэдэнб яцх а нцэ гт аса рчч ул уумэ ту нал а а . Хү мү ү са мь сгаах у р аа нн э
г-
хоёр-гура в-д ө рө вг эжт усбү р дээт оол но . Ха рэ р чээр ээу нажя в са нт э р
цэгүүдхэдх энхур амынд ара адбаслх ө х, шар , цэнхэ р,цагаанөнг
ий н
цэцэгболонд элгэр эв. Харинг алу лаанө нг ийнцэ цэгд эл г
эрсэн
гүй.
Тами ньэ э
! Нэгньо йч ивб ишү ү! г
эжх э
нн эгн ийха шг ирахадМя гмар
толг
о йгооха лхлахмэ тгараас арвайн,
Ээча ава
ас!г эжгас лаа дтэрз үггүйлээ , Түр гэнт усл
а мжий нтэр
эгни й
чагнаалчасч асхи йв. Мя гма рхирдхий на йсанд аатэнх э эньбараг
д ан
«Шү хэрньз адарса нгү йюу ? Шү хэрнь ! Шү х
э рн ьза дар санг
үйюу ?
Яачихньэ н эвэ?» гэжд э
ми йлу йлагна нг үйжя в
лаа.

Ш АРНАВЧНЫ ХАЛУУН

Сал чинБа т, Со но м, Со но мынг э рг ийБа лжи дг у рвуулУл аанХа ны

єврєєсз ургаант ав агт айс алх о лб о жг а раадОно нмє рн ий гу руудсаар
явлаа . Навчша рл аха а гимх а луу нд ул аан ыvемє рнийvе рт ат
арсан
хийг ээ дтэнг эрх у рб ор о ог vйт улс а лу рсг анаг эд эгнэ гё сныжа рга л.
Батс а я х
анцэ рг и йна л б ана асх ал аг д ажи р ээдн у тагтн ьб айг у
у л
агд са н
модн ыvй л
дв эр тс ал ч инб о лжэ э. Хэ д энжила лсг аз а
р ,т єрсєнну тгаа
мєрє єдє няв сант улу га ас а ну су н д а л санг о лынх оод є л гєєх єну р
сга л
дээрт а а
ваар аах єв жя в наг эд эгб vрчихжа р гал.
Батс а л ныто лг о йга вчя в л аа . Са л чныг а ртэ л эгд э
жмє лий сєнца га
а н
хусанс э
лvvр ээмє рлє нт vшижнэ гг а раарт аша ат у лсх ий нз ог
с о
н о
.
Мє рни йё р
о оло юун о мынэ р дэ н эс ий нх ай рга а
рб vрх эг дсэнмэ тна мр ын
ша рна рныг эрэ лнэ в тэ лс э нт унг а ла гу сх єхно го онє нг єх ослон
гилб эл зэжх оё рэ р гийн ьvз эс гэл энба сг ойд . Са лх vн ийа мь сгалахын
аяыгд ага
хмэ тvлмэ дэ гх о лб ил з ону ра гшл ах адн э гх э сэгу л а
анша рг ал
навч та ймо но смо д, нэ гх эсэга л та нша р гална вч тайу л иасбу ргас
хосо л сонжи гд х эншу г уй, н эгх эс эгцэ лно гоонт итэмтн арсанмо до о р
бvрх с энэ л
г энє н дєру ул ,э гцца в ч имб айц асмє р нийэ ргийгша хан
дvнх ий жусна ат о ль до н о . Нэ гх эс э гх а дла нги йнс айх а нн уг атохой
нээгд э жна мр ына жи л да аг арс анх vна мь танб ух алєв су р цма йхан
задгайг алынг а л ыну та аvз эг дэнэ . Ал ст эр тээдх євчий нх єхн урууд
униа р танх ара г да на. Тэ нг э рий нє нг єб аслцэ вц энх эр . Байг альдэл хи йн
єнгєvнэ р,ани рч и мэ эа мтши мтб vх н ий гс аялн эгбvр энмэ дэрчб айх
шигс а нагдана .
Єнг єт vмэнз vйлб айх а дvн эрб аст vмэ нз vйл . Мє рни йу сх vртэлчу х ам
тиймг эжб олшг vйvнэ р тэ й. Чи йгнэ вт эрсэ нна р санг у алин гаас
дави р хайныа я та йх анvн э ра нх ил на . Го лынну гат о хо йг оосх адсан
євсни йvнэ р,у т аа ныvн эр , ба лб у р мынvнэ ра нх ил на.
Бата я ад э лх ийе рт єн цюу т айс а й хан, юу тайу ужимб э!г эжцэ э
жт э л эн,
гард э л гэ н э. Ха л хг арт vр ий т э
йє мдни йх єєшу умг ийгд ээршу ужээ .
Цэ ргий нс ур гу у ль дч а н га рс анхє лийньбу лчинз а нгир чо во нт ово н
хараг д ана .З узаа нх арда ав ууц а мц ных ааэ нгэрий гз ад гайо р х исон д
наран дт vл э гдс э нц э эжньу лаанх vр энт энэ. Идэрна с на аст о г тнох
насан дши л жи жя в а аэ рх vн ийу хаанб одо л,хvч ,т э нх ээб vр э л дсэн
Батыннvvрца ра йдг а д на асе рт є нций нт уяан эвтт ус са нх ий г э э
д
дотро о сс эт тэ ля ру у ха нд ог дол сныши нжи лэрхий . Хvнба й г а л
ьх о ёр
єнгєз vсх ор шинт аа рчт и йн хvv г оос ай ханбу юус vржа вх ла н ги лт гэх
юу тайжа вх л ан.
Батынс эт гэ л ийгх єє р гє с єнн ьэ рхvни йа ра ншин дт аа рсанх и ймо р ьт ой
ажил , ша рна вч н ых ал у у нт усса нньчб ишvнэ нх vv хvн ийс а й ханн ь
бил э
э .
Он онмє р ни йу с андхэ д э нжилу рсс анх аширс ал ч инСо но мс аланд э эр
барьс а нб яцх аншо в го р ынvvд эн дд эвссэнє вс
єнд ээрт эри йнх эвтжэ э.
Тvvни йч а цу р т, цэ э жх анх арг у тла ат айл жх єсєро рх ио дх о ёрс єєми йн
тавха й гаан а р ан дэ эжэ э . Дє шн ийє нц єгшигд єрв є лжинт омт о лгой
дор оог ар ааз єр vvл жд э р лэ эдх є мс гєєб у улганнvд ээа ньжэ э. Бо соо д
ирв э
лс ор то от ой хо нэ рб ай лта й.
Тvvни йх є лий нvз vvр то г от оря нд а нта йжижи гт є мє рз уух ,х є лтэй
шир мэ нт ог о оу рти шт э йх ангину урс vхх эв тэ
нэ .
Шо в
г о рд от р оо сСо н о мынэ хнэрг ар чир ээдну р у ух о тойл го нс униа х а д
цомх о нб є гє єдма х ла гб иеньч а н г
а рчх єхньт ов о й но . Ма гн а йє ргє н
хємс єгт о дг vйб ол ов чцэ вэрг алб ир тайу руу лзуз аа н, ца райнє нг
єб ов
бора жэ э.
Бата ач ио до оу н та жа ма р. Бижа аха нз огсъ ёгээ дс ал ныз ах а до чи ж
тэрлэ г ни йх э эха н цу й гша мл ан, х ор мо йго оє вдєгнє єсд ээшц у глаж
шу уга а дх о ё рг а р аар а амє р ни йу сна асу тгажнvvр ээу гаав. Ба ттvvн ий г
тааламжт айх а рж,
Ха рх vнэ эбо сго хг vйюуг эхэд
Жа аха ну нт агд а аг э в.
Тэгвэ лб из о гс ожлб а й я .
Яд рах г vйб а йн ау у ?
Яд раа хюмд а анча л га .
Нэ гядр аа хюмс анг эжин ээ гээдБа л жидха рх vни йх ээх оёрс є ємий н
тавха й гша а х ай г аа ра ає шиг лєж,
Хvvебо сб о с !г эхэ дца а д ахн ьнvд ээну халс аа
рє нд и йжи рэ в .
БатБа лжид ыгд єр єв хє нжил ийнд о торий мд ориу нх vvх э нб о лчихюм
гэжу х аанз vvдэ нд ээо р у ул санг vй. Цэ рэгтмо рдох о осньє мнєх э
л бэ р ээ
гvйцэ до л оо г vйб ие тэ й , ич и мт ги йб vр эгз ант а
й, т ур анх айб о ро хин
бай жэ э. Гэтэлд є рє вх єнжилб о л оо дб у ца жи рс энч и ньи йма я тай ха н
хvvх э нб о лоо дх а да мдг арч их с анб а й в. Ул аа нХа ну ул анда н хт vvн ий г
vзээдБа та ма аб а рь жэ э.
Со но мб олБа лжид аа сх орио дна с аара хх vн . Со но мда та арха с хи йн
явд агз а л уух є вг vvдБа л жидт vvн ийюу н дньб о л жс у усныгх эт эрх и й
хошинс анааг а арт а йл ба рл аня рил ца на . Ба тна си хз єрєє тэйэ рэ м
хоё рынб айдл ыга жи г ла нши нжв э лн асз єрєє тэ й гэ эсє єрму уюм
бай хгvйши гб є г є єдх оши ншо гбо лг оёг эв элх э нг уа йгаа счє єс э в
олд до гб ил ээ.
Батх vни йvря ма р х анб о лд ги йгэ со й лг о сон до об ит vvх энх а р амс а н а.
Тий нх а мтс алу р сга хб ол с о н д о он эгт а лаа рэ мэ э ж, нє гєєт а
л а ар
баяр ла с анб ол ой.
БатСо н о мыгх э з ээ нэ эсс айнмэ днэ . Ха р ахца ра й ндха нг а рьдшига тл аа
тєвшинд арууз а нт а йа жи лх є д єлмє р тг а ргу у нс айн, н утагу с н ых а н да а
хvн дт эйх vн. Ул а анх ану у л а ндб айг аамо дч ин ыб р иг адынд а рг ас а л
урс гах д аат ур шл аг ата йс ай нх vни йгз о р иу дда г у улжя в уу лса нньэ н э
бил ээ. Тэ ндээ сг а ра адх о ё
рх он огу р сах а дб а йг ал и йнvз эсг э
л энс а йх н ы
хажу у га арБа л жидх vvх энх а р а агб у л аа жз vр х ий гхє ндсє єрб айл а а.
На рн ыт уяас а л х иныvн э р,у с ныа мь сга лт э рб vх ний гшин гээ сэ нэ р vvл
цэв эрб иеха р ц у у л ынд у ндvн эц энг э эо л сонз о р и мо гхє дє лгє єн, ц о г
жав х л анг ийньа г шинб vх эн дн ээнvз эх д ээмо г ойнє р євхий лэ л до рс о н
бол жмо рмэ тз айл а хг аз арг vйб олн о . Yvнэ эсин ээ дэ мт эйюму у
гуни гт а йб а йд ал до р ох о дн эг х э на л х мынз айт а й.Гэ вчБа тб о лч имг vй
бага чу у лмэ тт ар хиаа лд ах гvй гх ич э э ни йн хvv н vдх у жи рл ах
тєди йх н єєрс э тг э ли йншу у р г ана мжих ыгхvл ээхэ эсє єра р гаг vй
бол ов .Тє гр єгс ар анн а рс ныvз vvр тх а тг агдс а нна му ух анб єгє єдд у л а а х а
н
шє нєз у р гаант ав аг тс алмє р ни йу с анд э эрхс ар н ыца гаанз ур аа гда г ан
анирч имэ эгvйу р аг шил на. Са л ныт о лг о йдСо н о мс э лvvр ээт ул аад
хєгл ий нз о гсо но . Шо вго рынvvд эндз у у хныа ма арг алу л алза нт vvн ий
дэр гэдБа тБа л жи дх оёрс у у н а . Ба тє всє нд ээ рт о хо йл донх эв тээ дг а лын
ойрг у р илэ лд эжс у у гааБа л жид ыгг є л рє нха рн а. Гу р илэ л дэхд ээчх vн
ийма я т ай ханх є д єл жб о лд ги йгг ай хн а. Тэ гээ дэ нэшє нийгє н гє рєє в єл
дах иа дх амтя ва х ааб олих о осє єра рг аг vйг эжши йд сэнб а йв.
Ха ая ас элvvр ий нч имэ эс о нс д о но . Са рныц а г аанз у ра андмє р н ийу с
гил тэг н энз ур гаа нт ав аг тньа н ир гvй хэ нг улс ана . Ба тСо но мт ий ш
хял амх ий нх а р а а д,
Бал жида аг эжба чи мд у у ханшив нэ э дБ а лжидє єд єє сньх а р
жмишэ эв .
Бал жидч ии хо н до об ол жэ э.
Юуньо ндо ог эж?
Юмб vхэ нчи нь .
Таяажмэ дэв ?
Хараадлмэ д л э э
.
Тэгэ
эдя марб олс онб айн а
Ихая та йх ан.
Урьда ягvйб а йса ну у?
Бичама й гиймб о лчих н огэжб одоог
vй
Yнэнэ эх эллэ элд ээт ан амайгт о
ожха р
дагчvгvйбайсан
.
Харинэ эюучг эхюмбэд ээ. Чамайгий мболногэжмэдсэнбол.
Яахб ай с анб э ?
Яажчмэ дэхб а й
с ан.
Танама й гяа жт о охв эд ээ
. Ха ринбиб олтаныгхаржля вдагбай с
ан.
Батнvд эээ рг э л дvvл энє ндийжир ээд,
Одоо... од оо... г эжши в эгнэхэ дБалжи дхари
ух эл
элгvйялдамхна а
р
инээг
э э д,
Сономо ос ал аат а
тъ я! Оройб оллоог эжцу ури
ашин гэндууга
арн є
хр є
є
дууданх э лэ
в .

ДИВААЖИНДХҮРГЭХОНЬС

Жамб алд арха нн а янгурв а

нна сандэ эрээз ө н
өглөв . Ар хиндд у рт ай
бөгт гөрх а рө вгө нюмс а
н . Угн ьуда мтц у ута йдар ха нб ил ээ. Мо д, төмөр,
алт, мөн гөц ө ми йгх ийнэ .
Насө төл жг арх ур ууньэ в лэ хээбай ж, нүдни йньх а ра
аму у д ахаа равгай
нарт о
го он ых а
р иу лгауу л гаада лхс үхээишл үүлэхюму уху га рха й
шан а г
а, цо орх ойх увингааг агнуула хб олов .
Айл ынс ар авч инддо роосч ий гтатахгү йг эжа дсагад эв сүүл ээдц агааны
шаршү үс нээсч а н га
гүйх ариу лган эгд анхыгх а
жу у даат а виа дт ө мрийн
бал, мод ныд а в
ир хайн э
в тшин гэж, түлэн хийб орцши гб ол чи хсо н
мойн о
гх ур у
у ну уд ааэвлү ү
л жя дан,х амр аашу у
хит нуул жс у уна . Тэгэ
эд
нөгө өму уха р иул ганаасаат омша азандх и
йжжа вь жа ар аас авир у улан
за
лг ил аха дтө вө нх нийньмө гөөрсдэ эшд оо шг үйжх одоо дх о оло йнь
хүдх үдд у уг
а рн а.
Тэгэ хээрньх үүх д үүдбидшо олонин ээл дэх э
дх улг арч их энд ээ
шөр мө сө өрт о г
т оо сонгуу линх үрээ тэ
йду гир а
гс ар авчн ых аадэ эгүүр
хяла йнх а рж,
Бос ооо ро оло нгу у дзайлцг аа !гэжа ашил дагб ай
в. Тэ гжс уус на анө гөө
муух ариу л г
а нда ас огт
оо да лхдө шх амагюма ата ла арнэ гшид ч ихээд
айлынх оо рондө ө дсөөрг өөб өгт
ө гнөжх арну дарга аза нгид а нг азар
тэнгэ рцө ми йгз үхэна гс а рчя вна .Тэ ржи л ий нз унө гөр чх эв тсэнх өө ргөө
тавьжз эвэрчх эвт сэнд ө шө өз о ог оо дна р и йнт ө мө рши рэ эжя ма рн эг
сонинюмд ар х а лжэ хл эв . Би дюух и йх и йгньү з
э хг эжө д ө ржинс а
х ид аг
болл о о. Жа мб а лг уайб идна р аарз ал х та лхө өр өгд ар уу л жх асу ураа
бари у ла хбө гө ө дз ар имд а аб а лтааа л да жо р х и о д,
-Гара ах угарс а н! бо со оо р оол онг уу дг эжх ар а ана . Өв г ө нд ар ха нэ хл ээд
модо нб ултайт өмө рх и гэ эс т
э йх о ёрнэ гжи жи гд у гуйх ий жд ави рха йла в.
Дар ааньх оё рт омд у гуйг а ат өмө рг о л оо рх о л б ожх уу ч и нөв сни й
машин ыз ү рха раас у ул га а джижигд у гуй г аат ү үнт эйх о л бо в. Хү үхэ д
багац у улб айт у тайт о мцу у лчг ай х анс он ир х охб ол ов. Ха ринЖа мба л
гуайчу ха мюуд арх ал жб айг а ага ахэ л жө гө х г ү й, х үнша л га агаадба й в
ал
уурл а дагб ай в , Нө гө өг у р ва нд уг у йд а аб а а х а на р аашү дт аар уу лаад
гөлмө нт өмр ө ө рх оёрт омд а
л авчхи йжб э хл эв . Ти йнн эгө глө ө
үээгдэ э гүйс о ни нюмб о л охд өхл өө . Хү ү х дү үдб и дт эрг а йх амшиг т
төмөршу вуух эр хэнн ис эх ий гү з эхг э жх эдх о н огт эсг эл гү йх үлээсэ н
билэ э. Тэ рө гл ө өцэ л мэ гс а йх анб а йл аа. Са л хичү г үй, ү ү лчү гү йн ис дэ г
люмб үх энн ис эх э
э рб айжэ э.
Жа мб алг уайт өмө рда ла в чито нь с о нт эр г ээз а мд ээра ва ач ижу р т
ооср о оро ос орл оо дб ид нэ э рч ир ү ү лжг ү йл гэ в . Өө рө өх о р мо й гоо
шу уг аадх ойн о о сн ьт э нх ээмэ дэнх а р ай л г аж,
Хү үебо сооо р о ол онг уу дб ушу у л ! Тү ргэл !г э жха шг ир ав . Би дх у рда н
мор ин ых үү хд ү үдг и йнг о оло ха д илду ушу ут ав ьжз амынт о ос
ман ар та лгү йл дэ нт ө мө рд ала вча ас а рп а рд э в жя в аад ээ х гэрт эрэг
маан ьх эзэээ нэх өхт эн гэ рө ө дни с эхюмб о лг эжэ ргэ нэ р гэнх арцг а а
в.
Тэгт элт эрма а ньн ис эхба йту гайнэ гс өө мчх ө өр с өн гү й . Бидчх уур ай
газарх ая г
д санз агасмэ та нга л занз о г сов . Жа мб а лг у а
йэ лг ээт эврээ д
пүфф-п үфф-б о сооо р оо л о нгу уд!г э жа мь сга ад а нб ай в.
Тэгэ эдби дг а й ха мшиг то нь со нт э рг э эу р а мг ү йч ир сээ рда рх ны
сарав ч ных ажу у да вч и рчх аяв . Яма рн эгэ рэ гшу ра гньду т агд санаас
иймб ол лоог э жбо до жб айс а нб ил ээ .
Он ьс онт эргээа мжи л тг ү йт ур шс а н аа сө в гөнда рх аних э дг ута рчх эд эн
аягах ар иулгау угаа да ана йлг аза рт э нгэ рл у сс ав да гб үх э нда гсарч,
Биюучх ий жч ад на. Үз э э дб айг а а ра й !Б ио нь со ор о од ив а ажин дн ис эж
очно , Му усай нч авганцн арө мх и йх а ру с а ах а ра мл ажс у у хадб иб ур хны
мутр а асн анч и дх үр тэ нэ . Хү ү ет ана рд уу л жб айн ау уБиэ нү ү гээрээ
дива ажи ндн ис эжо ч н о! Да рьэ хий нг ара а са л т ант а гшт а йн ан чид
хүрт эжжа рга н а. Тэг ээ дму ус а йнч ав г ан цна ртт э н гэрэ эсс ала авчт ав ина
гэжт өмөрд ал а ачаау нжу у лса но нь со нт э р гэ эт ой ро нх а шг ир чя вав.
Ма рг аашн ьх ө ө рхи йЖа мб алг уа йо р но о с о об ос охт энх э лгү йб о лсо н
бөгө өдг уравх оно гий нд а рааб ур х анб ол ов .
Нөгө
өд иваа
жин дх ү
рг э
хо ньсо
нт э
рэгньбид н
ийт ог
лоомбо
лжу д
санч
үг
үйд а
л а
вчньс анжганав. Сүүлддарханыачн архоё
ртомдугу
йднь
ур
тмо дхадажусз өөдөгт эрэгболго
жб илэ
э.
Өвгө
нд арха
нү хэнүхт л
ээт э
нгэртнисэ
хо н
ьс о
нт э
рэгхийжчад
нагэж
ит
гэжя вс
анб о
лову у?

ХОНГОРЗУЛ

YЛГЭР
ИЙНОРОНДЄГYYЛЛЭГ

Ой нца г даан ама йгvvрц а

йх аасу рьт а
жи рэ э
рэйг эсэн. Хо нг орзулын
тухайя рь жєг нєг эсний гса наадб иэ ртэ эг э гчб осл оо.
Эмг эгб и еийннья ся нг ина нєв дєжб айг а аб ололт ойг ин ши жх эвтсэн
эмгэнб уу ралэжи ймин ьд энгий нг эрэлбvр т
э лзэж, ной р мо гнvд ээ
нух ла ад,
Хvv мин ьи ймэ ртх аачих нав э ?гэ жд о ро йду уга ара с у ув .
Ой нца г даатайх оё улг єрєєсн а мна наг э хэд ,
Мэ дэ жя в аа
р айца ад а
хч иньо л и
гт ойх vнб ишд э эг э
в .
Тэнг эр ий нх аяаб ит
vv б айх адо йнца г
д ааб и дх оёрх є в ч идг а ра
хаар
явлаа .
Эн эх vнб усдынб оддо гтойа д
илт ий мт эн эгма нгу уб иш. Хэ р и
йн
хvн тэйни йцд э
г гvйн ууцс э тгэл тэй, хачинэ т
гээдб айд ал т а йб єгєєдой
модыга мь т
айга ач ацуу ланх а
мг аа лдагу чи рму ус а на а та йму лгуу
бод ол то йдт ооцо гдд огб изд ээ.
Зари мд аао йт айг а
аро ронг эрэ эх ий ж, хэ дх оно гза лг ану у лх є
вчийн
гvндхэ рэнхэ с
э ня вахбє гєєди дэрг урва не сий нх vйт э ншє нє ,битvv о
йн
дун дг ул гуунх эмэ эхи хт vvд эга са агаад ,б о рг єрєєсни йма хша ржи дээд,
нуд ар гынч инэ энт олгойт ойо г ото рг а
а н сан даат амхинэ р ж, гашу ун
утааг и йньз алгил ж, хєвч ийнх vрэ нб аав гайна р ьсанд ээрх а жуулд а
н
хэвтэ х дээг анцба хньх ана дагг элц энэ. Сvс э
ги хт эйч а вг а нцн ар
тvvн ий г«х арма х га
л ынХУВи л гаанг эжцу урх дагб ил ээ .
Эхну тга аорх иня всна асх ой шо ло нжил и йнд ар ааб инэ г энс а
рын
амр ал та ає н
гє рvvл э
х ээрб у уралэ э жий нд э эир сэнб єгє єдба г азалуу
насан д а а,ойнца гдаагбу сд ына ди лз э
в vvр х э
нvз дэгб а йжэ э. Харино доо
номби ч игтшу намх айр ч,б айга лье ртєн цх vна мь тныэ лдэ вя вдлыги хэ
д
сонир хо хб олсо нт уло йнц агда ага мьдр а лыннэ гэнvз vvр тс этгэл
санаа г аан ууц алжх vнэ эсо нц го йя вахт ави л антайб ол с онс о нинх ачин
хvнг э жт vvн ийа мь драл ыну чи ря вдлыгу у дл ани лрvvл э х ээ рсанаа
шу луу дана льлб ай дага р гау х аан ааз ар жо йх євчийнт у хайvл гэр
домг ий гн ьє д є єня р иу лжа л ив аас а н алб о д лыгн ьд а га нб ая сан,та л
єгснийу ч ирб ид о тнох vнн ьб олжа вла а.
Бидни йу у ланда вир а хынvе сvvрца йжэ х л эв. Нэ всг эрх аро йнду нд аас
эндт эн дх євч и йнх єхб а йц асцу х уй нх а ра гда хаа ро й нца гда агийн
ярьса нvл гэрд о мо гс ан аг да на .
Хо нго рзул ынт ух айдб олб асля ма рнэ г энvл гэрд омо гс онс оног э ж
бодд огб а йл аа.
Хо нго рзул ! Ой нца гд аах аая аэ нэнэ рийгх э лэхд ээн vдб уру улж,
уйтга ртайбє г єє дс vр тэйб ол до гб а йл аа . Тэ г э
х ээрн ьХо нг ор зулг эгч
єєрийнн ьа мь д ра лт айя ма рнэ гх ол б оо то йб айхг эдэ гб о долт є рєєдт э
р
тухайя рь жє г є єчг эжг уй ха ар«На й ма нс а р ынс vvл ч ээрНэ р сту улына р
талдг а рчб аавг айа гна на . Тэ г э хдэ эбич амдя р ьжє гє мз »г эс энюм. Одо о
бидт и йшэ эо ч ижя в аан ьэ нэб ил ээ .
Ой нца гда ах vн д,хє лтэ йх єг ши нз э э рдмор инд ээрээх ажу у лд ан
хєглий нх арл ажб айг аао йнз vгшир тэжя вна. То мг у у ли на рал тайсу ра
н
бvсэн дээvйс энх у йта й,я саништ эйт омх ут г
ах авчу у лжмє рєвчмо дн ь
халца рса нх ура анб ууvvр ч,я ра йт алч и хс энс у мта йши р энд ай з
бvсэл жэ э. Бvй л сни йvнд с ээ рх ийж, х vр э лц агир аг а
а рч и мс э нт ом
гаанса аз уу санньб ухт эрэ гмэ ту та ас а в с уу лж, онжи лх уу чирс ан
одон чу уюvд энг и йнн ьч и хэ вчн ал ба гс ал ба гх ий нэ.
Ойх євчидма ц ахд ааг єр є єсмэ тс у р а мга йбо лс онмо р ьн ьб итvv
шир эн гий нз а йз авс рыга нд ах г vйа жэ э. Бид єр єєгєєр єємо д ондт ээгл эж,
нvvр ээмє чи ртч а вхду ул ж, я ар анб ачи мд а нд агажя в ла а.
Yvр ийнт у яао й нг vнднэ втэ р ч ээ. Гэ вчн vдд ас аагvйх vн дн vvлмо дн ы
орвон, о йнё ро о лд а хьб у лч ул уу, мод о нг а хайюму уба а вга йшиг
хараг дана . На ймд уг аарс а рдо йх єв чбvр э нч и мг ээз vvжэ э. Ши лмvvс т
модн ыт ит ми йгц огц ол со нг ишvv мє чр ий нз ав сра а
р ,о юує нгєтэйг эг ээ
татан, нар ий х а нг олши гх у су л иа сна в чна йлз уур а
ад аа жя дан
гайха хда ашє ни йнб уда н г аасх vр тс э ншvvд ри йнс эр vvнд ус лаар
шvр шин э. Ойнх євдн ого ондшин гэ эстэ йч ий гу с ыга мт алс анз vйл
бvри йнц эцэ гжи мс ни йа нх и л у унvнэ рє гvvл жб аршг vйс айх а
н. На ра н
єєдєл жу у л ынт ашл а ндт у сса нт vр vvч и йнт уяан ьмо д дынз а в
с раар
харва нз ур айж, шє нєт огт с онма на нб уд а н гн эв тлэв. Мо д дыну ртх ар
сvvдэ ру у лє єдт э мvvл ж, на рн ыг эр э лду мб асано йнц о о рх ойд ахьєн дє
р
ургаца тц э цэгно гоо нда г сса ншvvд р ийнб ємб єл єга л тано д оту нд рам
чулуумэ тг ял а лза в
.
Бидэ ртэл жмо р дс онт у ло д оонэ г эн тНэ р сту у лына рб ие ийгб арьжя вна.
Нэ лээдє нд єртг ар аадэ р г эжха рва лт эр тэ эх єхємд єгл ав а нт атс ан
хєвчий нд э эгvvрц асту ул ынца гаано рг илє г
л єєнийн а ра ндт одроо д,
цэлмэ гт энг э рє є ду л ба рту яац а цр уу ла нб ай на .
Биб айга лий нvз эсгэ л энс айх андс этгэл э эє гчо р хио д, за мч ных а ат ухай
мар тахд єх жэ э. Тэ гт э лмо р ьдма а ньч их ээс о р т о йл г онс э рэмжл э х ийн
сацу уо й нц а гд а ая ма рнэ гб о дь гvйб ие тэ йюмши гч ивч имэ э г vйvс рэн
буу ж, нvди р мэ х ийнз у урб у уга аму лта л жцу л бу у ра ана дх а я жє г єє
д
битvv ши р э нг э ндшин гэнз амх р а ха ди ла лгаб ол о в.
Хэ дэнмє чє нг є рл єє . Чих ээс олб и у лж, б ие эх є в ч лє нб айг аамо рь дг энэт
оглоvс эрс ни йд а раабу унду ус онс до в. Оймо дс vр т эйе энvр гэ л эн
цуу риа тав.
Дах иа дшу в уужир г э ж, уу лынг ор хишо р жи г но хо о сє єра нирчи мэ эгvй
бол сныд ар ааб у уд у уга р
с анз vгя ар ано ч лоо .
Ой нца гдаах о жу у лд ээрс анда й л а адх vр элч и мэ гта в ар гаг а анс на асаа
хєху тааб а а гиу л на. Ха жуу дньт о мх арб аав г айх эд ий ну на жэ э .
Бол ору сту у лынг ор хин ыд эргэ дг а лт vл жб я цх а нз эст о гоо н дц а й
тавиа дх о ёу лт а в ланс у улаа. Го рх ин ыу р са хч имэ эихлс он их о нн э
гэн
vеб vл -бvл -г vл -г vлг э хб vд эгч имэ эс онс до жба йс на аб аст ог ту у х ан
цєєр ємдч у л у уши дэ ха дилт одх о нч и мэ эг арн а. Жи гvvр тэншу ву у
жир г эху сшор жиг но х ,нав чн айл зуурс э ржи г нэ хэ нэб vх эне ри йн
бол овчс этг э лс а наа гб vvв ээл энма н су ур уу ла гчо йндо то рхх єг жми йн
хєга ял гууа жэ э .
На рдэ э
рг а р чмо д одс vvдрэ эх у р а авч ,ц а сту ул на асvл ээ жб а йг аа
намр ынс а л х ис э рvvн.
Ой нца гдаах vн д ээршvvр са лда жми ни йб о дл ыгз амх ру у лл аа.
Хо нг орзулми нья гэ нvvх эндна ма йга ах vл ээд э гс энг ээ дн ог оо нд э
эр
хажу у лда в.
Биа ма нг ай ж, а мь сг а агаад ар ла а.
Хє єрх ийХо нгор зулминьг айх а лт айб vс гvйба й жб ил ээ. Тєрс є н
нутг ийн ха ао йх є вчи йнэ зэ гтэй, л усында ги нашигэ нэб айг а ль
ертєн ци йгцо гцо лсо нилд алдынvз эсгэ л энс а йх а нб vх н ий гна д
мэдр vvл сэ нюмд аа. Дvv ми ньч ит vvн ий гц эцэ г нэ э смэ н дэл с энб vсг
vй
байс анг эжб од о оро й.Ой ня р гу йцо мо р ли го одэ л гэ х, мо но смо д
нахиа г ааза дл а хє др ий гх vрт элт э ра нд а хг vймэ дд эгб айл аа.
Ой нд у ндэ нэдэ лхи йнvз эсгэл энс айх н ыо хьма нл айн ьб ай д агюмшvv.
Бид эндо лд ох гvйг ээ сб ишо йд о т о ра л та нмє нг єнцэ ц эгн ав чб а й даггэж
Хо нг орзулми нья р ь да гб айл аа.
Мо д нын ав чцэ цэ гни йд элбэ эндт огт со ншvvдр и йнд ус лыгмє нх ийн
раша анг эжх vр т дэг ,о йх євчи йна г
а арс ал хи ндшин г эсэ нцэ ц эг
жимс нийvн эр ий гмэ дд эгб айжэ э . Хон го р зулvн эх ээ рц эцэ гн ээ с
мэнд эл сэнюм.
Эн эд эл хийе р т є нцє дх ич нээ нихх ай рт айба й са нг э жс ана н а.
Оймо д, ц эцэ гн а вч, жиг vvр тэншу ву ут э рб vх э ндх ич н ээ нх айр тай
байсанг эжс ана н а. Хо нго р з ул ынми ньх а й р то р онд эл хийо йхє в ч
бидни йб о г ин о хо нжа рга л ынє л гийб ол со нюм.
Дvv ми ньч ио йшу у гижмо дн ын а вчши в эгнэ хи йгс онс о жб а й
нау у .
Мин ийХо н го рзу ле р тє
нц ий нэ нээ гши гду у гг ай ха л тайу ранг оё
тайлба рла но йлг уу лжч ад д а гб а йлаа . Єє р єєх ич нэ энс а йх анду ул да г
байсанг эжб о дн о.Хо нго р зу л ыгд уу л ах а арх є вч ийнмо джин гэнэ н
цууриа тажцэ цэ гн авчна йг а нг анх аж, о гт о р гуйдн ис эжя вааб vр гэд
шу вуужиг vvр ээд эл гээдэ л энх ал ьда гб а й са нюм.
Хо нгор зула рва нд оло охо нна стай, у у лынг о р хин ыу сшигмэ лмэ рэ н хэн
байда гту нг ал агх а рн vдт э й , шvршу нхши гу ла аня га ах ану руул тай
уяханб орб vсгvйб айл аа. Эхб ол сонб айг альд э лх ийнх айрх ишиг
vзэсгэлэнг о огє в лє на в
чт єр с єнюм.
Дvv ми нь ! Хо нг о рз уларв андо лоо хонна с та йб айжэ э. Бидх оёрэ рх ий н
чинээ ,эвийб ага ханна сна ас а аб аянГа р ь д ынх оньх ар иул дагб айв. Он
жилє нг єрч ,х vни йvрсє с л є є. Зо лгvйнэ гє дє рБа янг ар ьд ынх о
р лонтнvд
Хо нгор зул ыгши р тс энюм. Тэ гэ эдх о ё рч ихд vл и йх ойт о ху р даха а
мэдэх гvйу са нт э нэгхvvд эээ х нэ рб о л гожб о г тло на вл аа.
Хо нгор зул ыгб ая нГа рьд ынма нг уух vv г эрий нх ээму х ар тх аши ж, х о рт
могойши гх яха рч ,х овдо гч оношига р хир чб а йжэ э. Ха в ч игт олгойт ой,
харэл эгтэ йт э рму у хайа мь та нх а аля вб а лд ага жя в да г,х авь тсанх vнт э й
хардажх а й рн айр гvйжа нч д агб айл аа . Хє єр х ийХо нг о рзу лха т
са нна вч
шигх орч ий ж, х арн vдн ьб у л ин гарта ж, я г аа ну руу лн ьз э вхи йрл ээ. Аз
болжт энэ г ий нх э энvд нээсд а лдх аая ан адт а йу у лза вч ,б у зарл а
гд са нб и е
ариуннє х є рл єла нг идг эжх эл дэгб айл а а.
Тэржил и йнх ав а рб ол лоо . Мє рєнг о л ынмє сха лза рчшу г уймо д
нахиа лж, у сн ышу в ууир эв .
БаянГа рь д ынма лынх ой но ося вжб а йг ааХо нг ор зу лг уни гтд уух о л ыг
зорину янг а л на. Тэ н эгха рх vнс ай нмо рьу н аадт vvни йгх ару у
л дан
явдагб ай в . Хє вч ий нмо дн о го орчх єх є єшу в ууд о нг од ов . Огт оргуй н
манда лдна р анг ийж, д эл хи йнхє рсєн дц э цэ гно го од эл гэ рчб айв ч
Хо нгор зул ынн vду йтгарынма нан дх у ча а ст ай.Тэ рс эт гэ лб улаамя л дам
сайхн аари нэ эмс эг лэд э
гб а йс на ачма р тжэ э.
Зуныт эрг vvнс ар ынн э
гє дє рГа рь дынб э ро рго жг э нэг эжну тги йн х а н
ярилцл аа.
Хо нгор зулб идх о ёря гэ н vvх э нх ав ьду ул зс а нюм. Тэ гээ дэ хн ут гийн
мааньу улх євч ,о ймо дх арэ л эгтэн, х а рг и сс а на атн аа сб ид нийгн уу ж,
ариуну са ар аау н да лжа мт а тжимс ээр э эт эжэ эсэ нюм.
Хо нгор зулд ахиа дц эцэ глэ нс эр г
э лээ .З у ныц эл мэ гшє ни йнт vмэ нт vмэ н
одх айр ла нши р т эж, цасту у л ынс эрvvнс алх иэ нх р ий л энил б э
ж,
жигvvрт эншу вуут ой ронжи р г эж, хєхх а дх є
мєг т
єєх орго дуул
ж, н огоон
ойс vvдрээр ээхал ха лжб айл аа.
БаянГа рьд ынт энэ гх vv а р а
ашvд э эх авир ч,арє в
єртг а
рчх ага
р ха й
хэнгэрэгши гпа ржи гна ж, х ама гамь т
н ыт vйвээжб а й
жэ э.
Хон горзулvн эхэ э
рц эцэ г
н ээсмэ нд э
лс э
нюм. Тэ гэвчайла мьтана дуу
малынб а
р аагмє рє єд єхбо л ж, б идХЄВч ий нгvнээсэргэжир лээ. Тэгт
эл
гайд айрчГа р ь
д ынх арт эн э
гми нийа ндя в са
нх ойгуурХо нгорзу лыг
олоо дбоожа лсанюм.
Биг ашу у
д алх ил энг ийнт у й
л дх vр чГа рь дынт энэгхvvгий нт а
р хи йнь
хагаДЭЛСЭЖ, г эро рон гийн ьт vймэ рдэ эдмонг олынх яз га
арну т а
гт
хулжино дожб илээ .
Хуу чинца гу лир ч,х увьсга лынца гэ хлэх эдбиб уцажир с э
нюм. Дvv
миньч ит эгэх э
дє л гийт эйх vvх эдб а
йжэ эг ээдхо нгорз
улц эцгийн
зєє
л хєнбє мб єлгийгил бэн :
-Хєєр х
ийми ни йХо нг орз у лий млцэ ц э
г нээсмэ ндэлсэнюмд а
аг эж
хоол ойзанг ируула нє гvvл жб ил ээ.

ТYЙМЭР

Урьу на х тайз эрэ

гх євч ийнц асх а йлж, ой нх євдх атсаншил мvvсх а
гд
євсни йvлмэ дэгхэнvн эртэ йу ру йнша ру сх єнди йт алру ус а др анбууж
ирнэ . Иху снаан ий лэ хий гт эмvvл сэнб яцх а нго рхид овс о нд уу л
дунд у урму рилза
нжи рэ лзэну р сахз амд ааб арха гланбєє гн єрсє нхог
євсєндха агдахб ол овчх vч ээху ра ажнє г
є єму ух аалтыгт єдхє нз ад
цохио дд э вхрэнц ов хро но д но. Ха врынша ру сныє чvvх энг орх иурсах
зvгтэ эбо лх эрб а
рг ийнс аа дб оо мт ондх аа г да
л г
vйг о лмє рє ндц утга
н
ннй лнэ . Хvн ийа мь др алчб а ст иймб vл г
э э.
Тээржил ийнх а
варнэ гэ нvд эшБа адайБа р хасз уухных а аа ма н дб ярда
н
буун ыс у мцу тгажс уул аа. Єнг єрс єнє вєлх євчида нг єрє єх ийжх эдэн
зуунх эр эм, арваадши лvvса вла ж, хор шо оно осх о
ргойт ор гоб азаанавч,
холынс айнд архандмє нгє нт оно гз а
х иса нб є
гєє дхаварх ээр ий ннохой
хэди йгн удр ахс а
н аа тайб у уз эвсгэ эзэ хэ
жб айга аньэ нэ. Эх нэ р
Намжил ма аньб ара глх vнэ эся лга аг
vйх о о лид дэгзурга ант айг а
нохо йг оот эжээжо ро нг аранб айс наа,
Барх а са а! Тvймэр ! Тvймэ рг ар чб айна !г эжг ад наасх ашг ир ав .
Хаа на ? Юу нт vймэ р?
Зvvну улыно ройго ору лааб утар чб айн а
.
Сал хих аа наасб а
йн а
Хо йно ос
Аат эгв эля ахв эг эжБа р х аса жи гг vйє гvvл эв. На мжи л ма ах а рх vн ээсээ
«ТЭГВЭЛя ахв Э» ГЭДЭГvг и йгб ишг vйс он сож«Бид эндлх а ма агvй
боля ава ля аг»г эдэгий мз а нта йх vни йгт vши жя в с наа сх ойшч имэ эгvй
лє нгє рєє хєєсє є рар гагvй . Хэ л мэ эрюма ад от ро ону у жя ваах vнб айн
бай нс а нааа л
да хб о л дога жэ э . Сана аа лд ахаа рд о т орн ьб агт ар чб а йсан
бєєнх арюмжа аханз ада р чт а в игда хши гб о лн о. Хvни йгд а н даах а рдаж
ажижб а йд агх vн ийд эр
г эдс ана аа лд анаг э дэгб а ся вд а лтай.
«Эмх vни йо рол цох г vйюм» ГЭДЭГНЬОЛОНб о л ох о орин гэжс ан аа
алд ажя ва хт а
в ил ан та йт єр сєнюмши гНа мжил ма ао до очба сг vнэ э
сvvр са л дажд уу гvйб олл оо .З vvну ул ынх я рд ээ рихт vймр и йнт уя а
нэв тх арв ажнє жи ну лаа нс у да лт а тса нх єгл єгє рх а ру тааэ вх рэн
занг ир ахн ьг ал аве р т єнци йнvз э г
д ээ гvйт о ма ра а т анvх лий нша р хо лж,
ула анцу са нд ун даах єр
в єє нт ий чиг н эжб ай хшиг . Ид vvр ээдо ло ож
бай санн ох одг а сланша р ва гана лда в. На мжи лма ат vймэ рг а р ахыг
бишг vйлvз сэна тла а«Юулбо л до гб олд оо »г эжз vр хт vгшинбо д лоо.
Ган цє нє єд єрчб ише ря ма р ха нчюмна аса йжт vг шинб айва лин гэж
бод охб ол жэ э
. Иймб олс но оа жижмэ дэхт у самя ма рнэ гму уюмз єгнєж
бай хши гс анагд ана . Гэв чє єртньг vйц эдо йл гог д о ог vйс э тгэ лийнэ нэ
тvгшvvрэ ртнийб айжэ э.
Баа дайнБа рхасна сг учг а р санмє рт єєэ х нэрг vйб а йс анvе дн утгий ндэ л
сулх vvх нvvдх а анах эд
ий дб у ужмо р дсо нх энт э йюуг эжша лиг ласныг
ньх vр т элс о н
инх а
ч инбо лго жя рил цд агба йв. Ну тги йнцу у т айх а
р хvvг
дамд а ма ашо х о орх о жх о р воодэ лх ийно лдо шг vйа мь т а
нб о лгон
ярил ца хн ьюмvз ээ гvйо х ид ынэ мнэ гс они учс эт г э ли йгб асг ижи гдэнэ.
Ху вьс гал аасх о йшх о рио д х онжилє нг єрчб айс ант у лба янх vнба рдам
омо гто й, хо ло йр ынх ол б о ос vл бээг ээрэ эт vр ээб а р ьд агз ана рил аагvй
бай санд аг. Баада йг эгчх эд энз уунvх эр тэйн утг и йнг а нцба ян. Тэг ээд
Бар хасх этда вл иу нх эрц гийз а нт айс а нж. Тэ рн у т гий нх анд о гшин
хэр цги йх vнб ол гоно оса й жд а л ьда рчс у уд аггvйб айс а нб из. Ха рин
Бар хас ыгб асамжл а хюму уил э рхи йму ухэ лэ хх vнб а рагvг vй. Тэ рvе д
хол бо ос vл бээт эйх о р онс ана а тайх vнэ эсда лд уу рихлб олго омжиЛДОГ
бай ж. Ба рх аснэ гта л аара йх та рх эр сvv у ха ант ай , юмн ыа яз vйгол дог
авха ал жс а мба атайх урцх у рда нvгя р иа ,цо гжа в х л анг аар ааг эн эн
цага анх vмvvс и йгб и шр vvл жму учс а йнчюмб vх нийт vр vvн дг арах
дур тайх vн. Ху в илг а анд vр т эйцє є вєрч о н
ына р аншин тайт э рч о нын
араншин га ану у нда р жб у сд ада жигс эжи го гтхо нча в аху ул ахгvйя вж
нэглц агтх аранх уйб ула нг а асха р ай нир жб ага лз у у рыгт асх аза хад
бэл энб айда гб ил ээ. Эцэ гэ х ийнс у рг аала в ааг vйт эн эгт ан ха йч уу л
бор оо хо йб ариа ддэ в хэр чб айх адт эрх vv ч о нына р а нши нт анх анц уй
дот ро оху тгаб ариа динэ эсээрир эхжи шэ эт эй. Ба рх асб о лэ рх vни йид
хавыгнэ гн ьнє гєєгєєц у сандх ут г
а са нх о йн оша лг ажб о л н ог э жб одд ог
байл а агэх эдт vvнэ эсна ах нуу ря ва агийн ьидх авг эжо йл г ожб айса н
гэнэ но хид ыннэ гньНа мжи л ма аб ай жэ э . На сдє н гє жх о рьх vр чх оло йр,
золт ойз ол гvйх ад амдг ар чб а йгааvе и йно х и додб ит vvх эна та ар хах
бол ов чу гаасб vрэ гич и мт г ийт улэ рдг ар ча йл ынб эрб о л н ог э дэ гнэ ги х
сон инх ачинчюму уэ с вэла й ма арс vр дмэ э рчюмшигб од ог д до гса нж.
Тий мб айт алБа ад айнБа рх аст эдн ий х ээрб у у жмо р до хн ьо л ши р чээ.
На мжил ма ачну уц гайє рс єлдє єнда ма р ха на втагд да гэ мсо хид ын
занг аард о тро об ит vvх энб ая рл ана. Га н цо х ин ых о от є лє єб ур х анд
залб ир анс уу д а гаа вэ жийх о ёрньт эд нийх эр эгто р ол цс о нг vйюу
бол ох ыгх vл э э жс у ула а. Гу рв анжи л ий нє мнєє вли йнт э рнэ гшє н є
На мжил ма аги йнс этгэл дvх тэ лс ал ахг vй г ээ ршин гэ жэ э. Урдє д єрн ь
танилх а
р хvv ир жэ н эшє нєс а ргар ах т айз э рэ гvх р ийнх аша а ныа рд
гара адб айг аа рай. Бидх эдvvл ээир нэ. Айжи чээдя ахв э. Yн эни йг
хэл эхэ дма на йэ н
дч амши га зт а
йх vvх энб а йса нгvйг э жэ э .
На мжил ма аи нгэдэ глё с то йюмб а йхд ааг эжхэ зээн э гца г тз а йл шг vй
тох ио лдохжа мыгд а гахд агах гvйг ээчг энэ нб агына л д а а,х о жмын
зовл онб а йхб айх гvй гчу хаар алгvйх ийб а лма г данс а мг а рд с аа рб а
йт а
л
шє ни йнс а рныц агаант у яат о оно орт ус ав . Ба йяг эх эдб а йжб о л ох г
vй,
явъ яг эхэдя вжбо л охгvйнз ов л онгз vvд нэ эс ээб ишд э эvз ээ гvйх єєрхи й
гэнэ хэна мь та нд э элх у вц сааа райх ий нє мс є жх ама гб иес а лга н ан
чич ир сээрбо л зсонг аз арн ьх vр чир эв . Yх р и йнх а ша а ныа рдца нх vvр эг
бол со нмо рьдц асх ях тн уу лан, сvvд эр тс у у г аах эд энх vн ийт амх ин ыг а л
ула лзанба йв .
На мжил ма агху лга саархvр чир эхэ дБа а д ай нБа р ха сюуюу г vйт э в
э р ч
аваа дба ах анич ижз ов мо о рэ н хрийл энс а х ал тайх ошу у га а рvн сэ нт аалж
гоёэ мэ элт эйжо роомо р ьу нуу лаадс а рта йшє нийнмэ лий с энц аг аант ал
дун ду урд ав х и лда но д ов .З амда анэ га йл дбу ус а
нньх эдэ нт ан ил
хvvх н vvдз а са лх ий жг э зги йньх о ёрс а ла аб ол гонэ хнэ рд э элє мс гєх єд
тэсс энгvйэ х э рт атану йл жг ар ахадх vvх нvvд«Хvни йэ х нэ рбо л жб айг аа
хvни нг э
д эггvйюм. Бу р уух ар жу йл а адз є вх ар жи нэ э гэ эр э й »г эж
хад амдо чоо дя ахё сто йгн ьз а анс ур га жэ э . На мжи л ма аий нх vv Ба ад айн
Бар ха сынэ х н эрб о лжє вл ий нт э
ршє нєд э рн ий лvvл э нжа р гал
зовл он гийна л ийгмэ дэ хг vйг а йханх э втс э нб илээ. На мжил ма аг асл ан
ша р вагана лда хт айг анн о хдыни дvvр тма хшє лн э мжх ий г ээ дг эр т
ээ
оро хо дх арх vнз эсша на гад о торт у га лгаха йлжс у ув . Нэ гу да ає єр
хvн тэйх а рда ж«д о лоо нн vх эндч иньх ай л са нт уг ал гацу т г ажа л на»г э
ж
зvхэ жб айса нн ьНа мжи лма а гий нс ан а андг э нэто ро в.
Ай ма ари хт vймэ рг арчшvv я ада гб ил ээ?г э х э
д
Гар д аггvйт vй мэ рг ар чша тда г гvйо йша т а
жб а йга аб ишд ээг эв.
Тvймэ ру н тр аахг э жа мь танх vнз vдр эхб ай лгvй
Аау нт ра а да гньу нт раа наб из . Му уса й нч онод vр вэжт ал дг арна .
Хэд и йгну да р ча в ъяба й згэ хэ д«д анла л нан у да рна »г эхюмг э жд отр оо
дур гvйц э в ч,
Євг єє ня ма рх оо лх ийхв эг эх э д
Дур т айг а а ра аб ант анг аалх ийх гvйюуда аг ээдэ хнэ рє єд єєх яла мх ийн
харс н аа,
Чин э глб vд vvр ээ дб айхч ин ь . Та рга ла а дт эрvv
аль... гэх э д
Гур в анжилз vг ээ рб айс анюмч и ньт ар г ала адб vд vvр э эб изг эж
Намжил ма ау урс а нє гvvл эх эдБа р хаси нэ э
ж,
Эмх vнчт ар гал ахму уб ишд э эг э жша л игл ав .
Ма р га ашє гл єєн ьб ол ох оду у лт а лыгт vй мр и йнх єху т ааби т vv б vр хэж
ша тс ано ймо дных ин шvv х ярх ама рцо р гинб а йл аа. Ха вр ынх ав с арганд
гарс анх є в чи йнт vй мэ ря а хи йх ийнз у у р гvйг а зара вчт алх є ндий н
хагда ндб уу жир в элн ьх vнма лз у гтаажз ай л ах аасє є ра рг аг vй. Бу г
ын
жимэ эсє є рн эвт р э хг аза ргvйг vно й, нэ гз уунжил и йнх єв дх vлэ р ,
дави р хайн да анэ в чс энмо дё р о о лынх у рх агд а нда вал цаннэ гє нд р ийн
оро й гоо снє г єєє нд рийно рой гд є лєну л аа нх эл ээрд ол оожх адных аги йг
хvр тэ лх у ух у йх а л на. Га ли хдэ хээ рс ал х иу л амши рvvс энн э гну р ууна ас
нєгє єну р у у н дд амжу у ланша т на . Хє вч и йнз уз а
а нх є вдєн дг арс анг а л
зуныбо р о он длс а ян эгу нтар д а га жэ э.
Бар х аст vй мр ээсд vрв эсэ нч он он амна жх єнд ийт алыгхэ рэнхэ сэ н
явах а дб vс тэ йб vс гvйо л онх vнт vймэ ру нт ра ах аа ру нд уйс у нду й
явцг а ажба й ла а. Гэ тэлх а врынх арс а лх индх єє гдсє нт vй мэ рт эршє нєдєє
сvйдх ийжх эд эна йл ынг эрб а раа ,ха ша ах ор о о,х онь . ма лыгх арн vvр с
бол го жэ э . Хо ё рг у рва нх о ног и йнд оторх ав ьо рч мынх эдэ ни ху у л
тvймэ рта в та гда в . Су мынз ах и рг аа наасб vхб а гтз арт аржє р хт у т ма ас
нэгх vнх а га сс а р ынх оо лх vн с тэйг э
э рд а йч ланмо р ду улл аа.
Бар х асб а ги йнд а р гынт у ша ал ыгнэ гихо йшо о сон гvй«Тvймэ рг а рсан
бишхэ д э нч о ноа л аадб айн а. Чо н ог эд э гч и ньх азахшvд т эйз алг и х
хоо л ойт о йт vймр э эсил vv да й с ан »гэ жс у ртал д ав. Ба гий нд а р га
Намжил ма а т айг а да ау ул заад, «є в гє
дн ас танх vр тэля в жб ай ха дт ах о
ё р
ингэ э дх о цр о хн ьу у? На мжи л ма ач иё с то йг vз ээндна а лдс анд эл vv
бол о ошивд э э»г эжг амг vйх э лээ дмо р д жэ э. На мжи лма ану лимс а а
арайх ий нб а р ьжг эр тээо р оод ,
Чама йгя в а х гvйюмб о лб ия в жб о лох гvйюму у?г эх эд
Хээ рг ар чх а р цу у л ынє в єрту н тахду рт айэ мся вда гб айх . Чия в наг ээ
д
байв а ля в ах г vйюуда аг эжд амши глав .
Ма ргаа нз є
р єє нд ээ рх арму йх а рз анг а аvз vvл жб ахх ана дагБа рха с
зургаант а йга нно хо йг оод а гуу ла адч он она мна х аара р ил жє г лєє .
Намжил ма ах vнз о нднvд л vvл жх ар а а лид эжя вах адх vр лээг эжг о мд ов ч
иймд о г ши нд о риу нх vн дэ л эгб а риу л сааро до об олсо нх о йноя а х
ёстойго оvлмэ д нэ . Бо до одб ай ва лБа р х асынэ х нэ рб о ло оджа рга л
эдэлсэнюмо г тvг vй ,х ар инчvе ийн х э эх vvх н vvд ээсх оцо рчх о хир с он
ньи лэр х ий. Ерн ьчэ мэ гт эйч vvд и йнб айд а лихє єрб о лжб ич и гvс эг
суралц а ха лсг а з арс ур гуу льс оё лдя ва ха аса ва адт є ру л сынх э рэ г т
оролц о хб о
л с онн ьб а хда лт ай. На адз а хньну т ги йнз а лу ух vvх нvvд
багийну лаа нг э ртцу гла рч«з ээх єєс о ёлэ р дэни йнс о ёмб оvс эг
солонг о рс о
нс vрт э йч игу л аа нт у гна ми лза нха нма нд ан аах єхє »г э ж
дуулцг а ахн ьх vр т элэ ри йнб о олг эрий нз арцб ишг эдг ээо йл госо н
бvсгvй ч vvд ий ншин эс оё лынт эмдэ г. Гэ тэлНа мжи лма аэ нэб vхэ нд
оролц о хз ав ша а нг vй. Ба г ,с умынна а д амюму уна й ра ндх оргойт ор го
ємсєж, а л тс ув дз vvж, н ай ма нг ий нб а ава рт айэ мэ элт о хожя ва хаа сє єр
цэнгэл гvй. Сvv ца гааб ол со ну р дх ор мо йго оша в хайд ээ гvvр
чирч,г у ч аа
дvнэ эг а нца ар аас аага адє г лєєнє єсvд эшх vр тэла р хинэ рэн,
ааруулэ э зг
и йх ий ж, а рцу тажб эл дэх ,г у талх у вц асоё хз э рэгг эр ийн
ажилх ий хб иб ар л агз арц аася лга агvй. Энэб vх ни йгб од ожє єрий н
байдл ыгб у
с дынх т айжи ши жvз эх эдх амг ий нз о лгvй ,э рхмэ дэ лг vй
амьтанб олжх у в ир н а. На мжил ма аэ н эт у
х айб од онб одс о ора нху да а
зоригл о ня ав аля агг эжши йд ээджа а лз у гаах о олх vн ст єх єєрє нмо р дож
тvймр ий нх є ху т аа нд ундб vрэ лзэнб айг а
аа лсыну улс ынз vгя вл а а.
Мє нх, На мжил ма ах оё рт vvд эгг ал ынд э ргэдэ мэ элээд эрл ээдх эв тэ ж
байлаа . Нэ гг а лб о л жб уу са нбу садх vмvvсцє му нду йс ун дуй
унтацг а ажэ э. Эдн арн эги хмо дт о йа р дг ар сант vймэ рд ар ахг эжх о ёр
хоногх о олн ойр гvйvз элцс энб о ло вчх ярд аву у лжа лд аа дмо рьб ие э
амр а
ах а асє є ра р га гvйб о лс онньэ нэ . Яд арчт у йл дс анх vмvvс ий н
хурхи р ах ,са лх и ндмо дх а ви рал да х, мо рьдє всз у лгаа нт ургил ах ,
тvvдги йнц у ч илпи сп исх ий хч имэ эс онс до но . На мжил ма аМє нх ий н
ясарха гт у ранх а йг ар ыгх єх єнд ээр ээб арьжх э в тэ хдээз vр хний хэ э
булигл а нцо х ил ох ыгмэ д vvл жх vнб о л соорvз э эг vйи ймт vг шvvр т эй
атлааб ая сг
а л ан тшє нєт vймр ий ну та аvнэ р тсэ нх ээр ий нс алх инджа рг
а л
цэнгэл ий нд ээ ди йга мс анб а йхшигс а на г
д ана .
Мє нхє єч инийн о йрх vр эх гvйб айн ау у ?
Yгvй
Бархасб идн ий гл а вду улс анб айхда а . Хvр ээди р вэля ан аа?
Од ооя а яг эх эв . Yнэ н ээлх эл эхэ эс!
Яажчмэ д э
хх vншvv.
Яавг эжд ээ. Хvни йга йл га жд ар лажс у р с
а нх vнэ эса йг аадб айхт ус а м
гаардагюм. Ерн ьх vнх vнэ эс э эа й ж, зово х гvйз о в л о н го оэ дэл жявдаг
цагєн гєр сє нюмб и ш vv.
Хvvх нийз vрхб у мб ага рду лаа х анмэ эмэнд о р оосн у дра нб ул иглах
ыг
мэдэрчх э вт э
х эд«э н эижи лгvйс айх ана мь та н та
йз а я ага ах ол бохын
тєлєєнэ гийг ээvз ээдvх сэнчя ахв э »г эжб од огдоно . Ой рх о нид шил ж
байсанмо р ьдя ма рн эгюмн аасvр г эжх ух ир алдав . «Хvнир э
вб ишvv»
гэжбо до г до нНа мжил ма а гий нх ама гб иез а р схийв . Гэ вчд ахина нир
чимээг ар с а н
г vй. Мє нхх vvх ни йгя ма рча юу лос л о о сх а мг аа лж
болмо орт а йва нб а йна . Иймэ р эмг ийх а
т уу в тарз анс уу са нньх э
зээнийх
билээд ээ . Дє рв єнжи лий нє мнєцэ р эгтда йч лагда нБа йши нт ынх ороонд
очинцэ р г ий нх а ту уд vр эмжу р а мдну хла гда но ло нг азр аа сир сэ
ня нз
янзынх vмvvс ийгvз эжх vни йа а ша р анши нца гт єр ий на я сыгд а
гаж
хувирд ги йго йл го жх уу райх ич нэ энха тууб о ловчє є р єєс є єх атуу
тємрийгд и йлд эггvйюмг эжб о д охб олжэ э. Нэ гэнvvр н ийшо ргоолж
хvртэлб иеб и енэ эб ар ь жид дэ ги йгг айх
а жя всанг э нэ нз а лу ун асєнгєрч
ухаанс уу г аади рэ хээ рх о жмына мь др ала л с ынз о р и л гог э дэге ртєнц
шигт о мюмт у лг арда гньху у л ь.
Юу нб ол о в чцэ р гий нху г ацаад у уса хыгх vл э энба йт алє н гє рсєнцагаан
сарынэ хэ эрб амє вчинт уса жэ мнэ л эгтх эв тэ жб а йх а да а вньо чиж
хэдэнс ар ынч єл єєг уй жа ва адг а рс анб ил ээ. Єв сд э в сс энт э ргэнд э
эр
чонод аха ндма нц уйл у ул ж, ха ва гна ну йта рс анх о ол о йг оох яхтнуулан,
ний л
эхша х с
а нз о вхин ых ооз а в с раа рз у
р в ас ханх є хт эн гэ р ий гхарж
явахдаах є дєєхэ эрvх э жх єєрх ийму уаавыг а атамл а хг vйюмс анг э
х э
эс
биш, инг э жу ул ынх я р дг ара адий мх я
рв асvн эр
т с э ншє нє ,и йму яхан
зvрхн ийл угшил тыгмэ дэр чх э в тэ хюмг эжу хаанз vvд э нд э э
оруулс анг vй. Ха ма гб иен ьх ав а гн анн є
жи рчvх сэ на мь дынх ооронд
болсонх vvд ээа а вэ жи йх о ёрн ьмо д нышил мvvс , но хо йнх ошу у
хандла ну ул гаса арх єлд ээрн ьб ос го жээ. Тиймб а йт алэ н эт vй мэргарав.
Тvймэ ртя в ма арс а наг д аадс уу жб ол сонгvй. Аа вэ жи йх оё рн ьгvйцэд
тэгшрэ эгvйб ие эа лнаг эжх ори г ло вчх э
в тс ээ рба й г а адб о х ирх єшсєнvе
мєчєєт эни йл гэжх ээри йнс ал х индо лныд уу ли а
н дя в жх ий мо рио
сэргээегэ сэ э
рб айг аа дг ар санх эр эг.
«Бичё ст о йз аяа ных аад ууд лаг а арг арчи р сэ ндэ э »г эжб о доо д
Намжил ма ач иБа рха сх vр ээди р вэ лх ариху у?г эжа су ув .
Хар инэ э. Ха р ьлг эхба йхд аа.
Ал ьбо ло хс айна арньб ол гохыгб од ъ ё
Гэртээх а р ьсна аси нгэ эдлу ул а н дя в жб айма арса на гд ахюм.
Тэгвэлх о ё у л
а аvvр ээ ря в аадє гь е
Хар инэ э. Эн эх vна мь т анюуг эхб оло о?
Намжил ма ами ньч иё са л дах а аса йжб айн а . Харх vнэ эх а яадх ээр
хєд єє
г vvрє єрх vн тэйни йл ээдя вч ихг эдэ гбу заря вд алг эхх vн
му ндах г vйб из. Эмх vн ийё сг э жх о р и гло хцэ эрлэхюмч у хамюуэ с
байл аада а .
Ал дах гvйг эсээрх ич н э эно лонб vс гvйч vvдз о влонэ д э лс энг э хэв. Хvни й
лё сгэ жб айх аасб и шэ рх vнт э г эхё сто й, э мх vнт эг э хё ст ойг эжя лгаад
бай хюмvг vйбо л жэ э.
Хvн ийх эла мна а сла й хюмг э эдНа мжи л ма ас анааа л да в. Ин гээдх оё
у л
нэгхэ с эгд у у гvйх эвтэ ц гээ лээ . Мє нхн vд ээа ньжх аг а сд ут ууз vvр мэ г
л э
в.
Мє нх єє! Мє нх є є! Га лу уг анг ана адб а йна .
Ааг а
л ууг э эдМє н хд о р хн о ос эрг э в. Тvй мр ий ну таах а хс аншє н ий н
тэн гэ
р тг ал ууг ан г ана л дахньб vдэ гх энс он с огд оно.
На мжил ма ау д ах гvйvvрца йхнь . Бимо р ь д ооэ мээл лэ хvv? г э
х эдvvр
шє нєєрнэ гт ий шэ эя а р анни с э хг ал у унд у у гс он соо дт э дэ ншиги нгээдл
ари лжє гє хюмс ан» г э жб од ожх э вт с энНа мжи лмаа
Бар хасб и дн ийхо йн оо снэ х эжо ч и хб айхд а аг эжээ ... . Мє нх ,
На мжил ма ах о ёрх ярда мжс аа рх о но гл ос о нг азр аасн э л ээдх о лд со н
хой ноу у лыно р о йдн а рт ус ав. На рт уса нг у утшє нийнч ийг тн а мг а
зар
огшс ону та аа лгу у рха нх є єрчэ х л эв . Мє нх , На мжил ма ах о ё рз эл vvд
буй д
уул ынх я рдє глє єн ийу лаа нна рта йг урв у у лч єл єєжа р г алт а йя в наг эхээс
єєрюмт эр х э нз у урб о дох гvйб ол с о нб а й л а а. Инг ээдч у ха мя а
хё стойгоо,
хvна мь та нму у чл анх э лэл цв элб ие с э эя ажз євтгєхє є ,э хэ цэ гт ээюуг э
ж
хэл эхээчмэ дэх гvй, з у уга а да л х мынз айт а йб а йгааши р энг эд ото р
чулу унз vр х тэйа й мши гтэ рх ил энг и йнц у сг vй сэннvд ээрх а рж,
гєрєєс нийц о ха л да лгvйо н одо гмэ рг энб у у ч ий нч ад ла аршив шс эн
сума аvс эр г эх ээрз эхэ жа з арга нц аг а аншvдэ эх авир а но то жб айжб олох
юмг эд ги йгчма рт жэ э ...
Єг лєєнийу л аанна р«б илэ нэд эл х и йгг и йг vvл жб айв а лт ах о ёр тє єрюу
чх эрэг гvй »г эжх эллэ эг э х эд«На рмин ьн а рмин ьт алб ай ва лб идх оёрт
юучх эр эг г vйг эжх эл эхэ эрб а йл а а. На мжил ма ах ар ан х уйх а рн vх эн
дот роо си ймє ндє рг аз арт ,э нэн ар н ыг э рэ л дг аргажа в ч ир са нб уя нтхvн
ньч ама р х а й ных аас уд асг vр ийл г эжх янг а нх амр ынх аас амс а агvлмэ дэг
сар та
л зу у л анихлэ мг эгз о вуу р ьт а йг а ара мь с гаадахб о ло в чнvд ни йнь
хар цх ач инс эр гэ лэ н,и нэ э хя р и хн ьцо в ооц о лгио ндд от орб и е
сол онго р онт уяа р ахмэ тб о лжя н а гя лда ма а ша арааба яс уу ла нх ай рла
ж
явл аа
. Ажл ынму уху в ца сомг о лт о жша лба рс ану ру у л ,у та ан ыvнэ ртэй
vсг эзэга л ьб vх нэ эс ээс а н ааз о в ол т гvйя н а гд урлал ыно хин дс огт ууран
мэл мэр чя в лаа. Мє н хНа мжи л ма агх айр ынд єлгєєнх а рц аа рши рт эж
Чими нья ма рс ай ханнvд тэ йюмб э ?г эжг а йх ахб ах а р ха хз эр эгцэ н
єгvvлэ в.
Тий мг э жvv? Жа р г ал д ааб олоодлюуюмг эхээсби шюуньс а
йх ана ж
даа.
Бич и ни йх ээнvд и йгий мс а йханбо л гохжа ргала в чирс анб олчб у
р ха н
бол жэ э .
Тий мэ эМє нхє єми нь . Чимин ийб ур х ан...
На рдэ э шл эхт у саму та ашинг эрэнх є єрс є єрэ д ни йя вжба й гаау у л
а н
дээр ээ ст vй мр ийнц у рма ндшин эн ог оос оёо лсонцэ лно го онхє ндий
хар агд а в .
Ха р аач ! Яма рс айх а нн огооу р г
аав э ?г эжНа мжил ма ахvvх эда д ил
баяс анє гvvл эхэ дМє нхт эржа ргала нтно гоо нх єн дий гх а рж,
Гал дху йх л агд с анг азр аа схо гєвсгvйши нэ хэну р г
а малу рг адагн ь
сайха нюмда аг эжбо д логошр онх э лжэ э .
Бар х асvvр э эрну т г и йн хных ааб ууд ал лас анг азарх vр чи р эв. Уу р
хил энг э эб агта а жя д ан, зvсца райх vнх а р ах ына р гагvйб ол жэ э
. Нэ рт єр,
ажа мь др а лб vхюма ад ор омжл уула нд эв с vvл сэнг эжб одо хо д
галз уу р ма а рб айв . Бу с дадму угааvз vvл жз оригз ол бооша нта р
с анюм
ууб ач имд анб а лма г дс аня нзя асанчvз vvл эхгvй,х эрэвт эгвэ ладг ий н
му уюмну у дынэ л э гдо огб олжэ рч ад алэ р хя мб а аа лдана . Ха ринз ав хай
зайд ан, ч и вэлтму уэ ми йгє тхо рхо йнч ин э эб одо л гvйх ая жо рхих
чад ал та йг аах а руу л н а. ГэтэлБа адайнБа р х асэ хн эр тээх ая гджэ эг эж
хот ло о р о ошу у ги л д а хб олног эхээсо йт а йгац у ур иа танх а шг ир чх а р аа н
зvхмэ эр . Юу на асчб уц ажн яцахгvйх vнб о лохо оvз vvл жх орє шє єгєє
авах аа сє є рз а мг vй .
Эн эн ас ан дvз э гдэ э г vйму ухайгаардо ромжил жг ут аасанбу зарб ула й
амь тныго йшир э н г эдот о жб айгаадцу са а рб уд ажо рхиё. На ананьл
му уг ааvз vvл жб ол о хг vйг эжшvд ээз уус а а ри рлэ э. Хvр чи рэх э
дн ь
нут ги йнх эд энх ар цу улмо р дохоорз э хэжба йла а.
Зає в гє дмин ь . Тvймэ рс айну нтраажб айн ау у!г э жа льб ол охх э нэг гvй
асуу са нд ,
Ча мг vйг э э рчу нт р а а хгvйт vймэ рба й нааг эжн эгньё жл оне гvvл эв.
Бар х асб и еэа р а йя д а нба рьж,
Ма на йэ х н эру н тр а а лц а жя ваагаасх о йшб ия ахв э. Энэа ра арч онох а рж
явсн а аа ма рмэ нди йн ьмэ дэхс анаат айи р лээг эхэ д
Ама рмэ ндя ва ас а н а аз ов олтгvйг эв. Нє г є єн эгн ь
Эн эшє н єб идэ нт э йх амтлб уу с
а нюмс ан.Єє рг аз аро чижт vймэ р
унт ра ах а а ря в с анюмб олову уда аг ээ дд о огл осо нма ягта йи нэ эл дэ в.
Бар х асэ д ний ги нг э нэг эже рсана с
а н гvй . Ур ьдньи нгэ жшо оло х
байт у га йvгз є рєх є є с єєт євєгшє єдєгб айс а ну лсюубо лсн ыгб vv мэ д .
Хvн ийэ р х эндо рс о нн омх онд ор ойбvс гvй нс ана андо ршг vйши йдэ мг ий
явд алэ дн ийс а нааб од лыгє єрчилсє нг эд г и йгБа р хаст эрх энз уу р
ойл г осонгvй. Ар с ла нг и йндvр ээра йл га нс vрд vvл жя вда гх vн , цаг
ирэх эдга нца ард а нд ар аг дажб ач имд анцу х алд саа рб а гтр а но й чдо гий г
мэдс энгvй.
Бар х ас«э дна рц є мє єрє єху йв ал дс анба й нашvv. Тана рыгд ар ж
номх о т
го харг ао л н о ог а йгvй» г эжд отр о оз vх энз vх сэ эрмо рд ожч у х а м
хааша ая вах,я а хыг а ау х а арал гvйз уг та ахмэ ту у лн аа сда вхинб уув . Бэ л
д
оро о дша т санг а зр аа ря вжб ай талх о йно о сн ьт а вз ур гаанз а л у учу уд
гvйц эжир ээдн э гнь
Бар х асч их аач ихньв э? Бид н ээ сюу ндз у гтаав ?г эх эдмо р иоо гцо м
тата ж,
Тан а ряахг э эв? Чо ноа гна жя внаг эжх э лээгvйюv г эжт эсв эрн эг эн т
алда нх а
шг ирл аа .
Бар х асаач ин аа д ахбу у гааб ид эндє гєх г vйюу ?г эх эд
Тан а ряахг э эдб а йна . На ма йга лу ур чинд ээрэмч инг ээюv г э х эд,
Чичу урынму нх г аа рх vна лжмэ д эхх vншvv д ээ. Мє нх , На мжи лма а
хоёрс а
ла хаас аає н гє р сє н.На а дахб у уг аао рх ио дюубо л с ныгжа аха н
бод . Тэгээдг эрт ээх ар ь. Чи ни йч онох єє жз уга аца жя в ах адб идт vй мэ р
унтр аахг эжя да р чз vд эр чя вн а. Га йт ар и лгvйя в жvз . Ер т єнцу ужи м
хой ноч амдт ох ир охх аньол до хюмб айг ааби зг эхз эр гэ эрт а лт ала а снь
тулг а нша ар дажг ар л аа.
Бар х асу урла санд ааvгх э лгvйму у ха йо р ил оодмо ри от о лго йт vр vvг vй
нvд э жо йр ууд а в х ив . Би тvv о йши рэ нг эд vнд уу рз vгч иг гvйнэ втрэ н
цага а нгазарг ар чир ээдт эр тэ эт ал ыну у л наасбу у жя в аах оё рмо р ь то н г
хара нг уутааМє н х,На мжил ма ах о ёрмє нб ол ох ыгт ань жо йнз ахын
бор о лжин до ржну у гда в . Уу л на асн а мр у убу у жя вааМє нх , На мжил ма а
хоёра жигс эжи га вс ан гvй. Ба рх асмо риомо до ндо ру у лжу яа дб ууг а а
сумл ажб о рол жи нд у ндо тонх vл ээ в. Ху у чинб ал арха йз а мэ н дээс
гуча а дхана лх мынз айт а йа жэ э. Од о оБа р хас ынт о лго йдЮУчо рж
ирэх гvйд vнс гэрх оо со нб ол со нба йл аа . Мє нхНа мжил ма ах о ё рза мд
оржя аралгvйг ал г иу л са аро йр то нир л ээ . На мжи лма ац о в ооЦОЙЛГОН
дуу га аро ймо дц у ур иа т уу лжб а яса нинэ эхэдБа р ха с«а аму у х айэ м
инэ э жя внау уч и» г эжз vх ээдшvдэ эт асз у унб ууг аамє р л єжз эхэв.
Мє ч ий нд ара ацу са сг ар у ула ну нажб ол о х оомэ дэ хгvйд у рл ал тх о ёр ын
баяс а лжа рга лынц а р айил хэ нх арагд ахб олло о. Ба рх асэ хнэ р и йн хэ э
хєхн ийх оо рон дша г ай ж, ч и чр эх гvйг ар а арг о хд а рах а дб элэ нб ол жэ э .
Гэтэ лМє н хий нт у ра н ха йг а рНа мжи лма агий нх єхий гил б эжб айл аа .
На мжил ма аМє нх ийнмє рийгт vши жна рє єдх ар анн vд э эа н иа д
тааша анэ рхэ лжб ай на . На мжи л ма аг айх алта йє єрб о лч и хжэ э. Ур д
vзэг д ээ
гvйя нагя л да мх ана ал ьт айу я нн а л арха йб иет эйэ р хт а нх ил , цо г
жав х лант айб ол жэ э.
Амьдрал
,дур лал,тэ
нгэр,нар,о ймо д, є
всн огооц є
мийгч имэглэн
ба
ясуулахчадалтайбумб а
гарц агаа
нмэ эмийгн ьцусаа
рб уд
санхvнх vн
бишараата
н. Энэг о
осай х
анмэ э
мэндх vр э
хб айтугайхарахэ рхбай
х гvй
бол
сонБа р
хас ынб у
уныо нгор х о
йх ара мсалг алсаар
доо
шл ов
.Намжил ма
аамь дра
л , дурлал,оймо д ,є в
сно г
оо, жигvvр
тэн,
шувууцоххо рхойцємийгб а
я с уула
нин ээлээ
.

ГАЛШАРЫН УНАГА

Мянг ае сөнз уунг учинз ургаа но ныу лсынна адмынт э

р гү ү нө дө р
соёолонмо р ьура лд ав. Бу янт -Уха аг
и йнө мн өхдэ нжд э
э рмо рьб арих
газ
арн а ада мч идцу гла р чээ. Са йх анх у вцсааө мсөж, ү нэт эйца йт айгаа
зүүж, сайнмо риоу нажир сэ нна а д
амч ино л ныгү зв ээст э нз э нт ашу ур
моринд элд ээ
рх ө нд өл сү ү
л ж, занд а
нх у с
у ур, мөнг өнх у т гад у рдан
бүсэндэ эх а вчуул сано мо г
то йз ал у
ус,с увданд аруул гаа л та нс амз үүж,
эмээлх аз аар аамө н гөө рб үрсэ нч ин ээт эйа йл ыно х ид ,янг и ат охс он
ядуума лчи н, мэр гэди йндү рт эйө в
гөд , Сүв ээдэйба атрынша да ря в
ж
алсына янд айнда лжа а ня да рса нэ ртн и йцэ рэгэ рий нши нжт эйх ижэ эл
харцуулмон гол,е вропх увца сө мс сөнх отынг анг ацу ул, цэ р э
гца гда
а,
албанх аа гч идцө мб ий .
Мо рьи рэ хд өхсөнт улц у г
л ар сано лныб айд алн энх өөрү ү , мо р ьдын
эзэ
дб оло одт эднийб ар а або л огсо дай ма гс ума араая л г
а р а нб өөг нө
рч
тэс
в э
рму ух а
нтайн эгн ьмо рь тойца гд аана рыннү д ийгх а р иу лж
байгаадо лно о
ст ас ранБо гду улынө мн өдт ашл анө өду мх у мг үйд авх их
ньө ндө ртг а рчх ар ахг э сэнх э рэг.
Хур данмо р ь
тойг э жмо нгол до оа лдар шса нГа л шар ынх а нб олчб үр
тусдаа,а мга ланд үрү з ү үлцг ээнс өөмс ору улт айгаа нс а
ах э нэ гг үйхэн
соржс у уна .
Өнд өрз ахт а йлуух ээт эй, ху лт ор г
ондэ эл,х үр э
но до н чу уюү д эн,
давхарс а рь стайн а ама лг у
т алө мс өж, да рьг ангах ий цийнмө н гөнх утга
зүүсэна гаа д ,хүчт а ргас айна всанг у на нб ух ынши нжт эйз а н
г идма л
дөрвөлжи нэ рт э
нд ээсх олгү йнэ гн өхр ийнх амтх ү үр нэл д эжс уугаа
ядууханх ув цаст
а й, ша р л а
н гу ймо рьтойна мх анх арх үнт ий ш
гаа
н саара аз анга
ж,
Мана йа ймг аа
сх ан гайннэ гх арюми р жээ. Мо рьу я хыно р о ндмо дон
тэргэ
эх ийжс уува лб ар а вгэ жд ээ р
энг ү йхя лб алзанө г ү
ү л э в.
«Ханг айг ааси р сэнха рюм» г эд эгньд өчөө дна стайх ама гши мшүү сээ
амьзу ухбу лаалда андб арагла нд у усса нх атанг ирб и етэй ,т ий нхү үхүнд
х үчри йгт уу ла нд ав ахынэ р хэ эрг уни г ту хаанс у усанни гү үл с э нгүй
б өгөө дх ү лцэ н г ү йх арцт а йх үна жээ . Ха жу уд ахьнө х өрньц у л б уураа
ө вдөг т өөо ро о г оодх ор го йд аал ин гаа спи йсү үх өө рөгг а ргажи йн
ө гүүл р ү үн,
Да г
да а нх ээрх а лзанч ин ьг а ра х дааг о й дө нгөтэ йх ар аг дс ан.Юмыгя а
ж
мэ дэхв э, ма гна йдир жма га д,
Да г
да ннө хр и йн хөөх өө р ги йга л га
нд отр ооб өмб өрүү л ж,
Өд ри йна зд айр чюума г адд аа . Юучлг э сэ
на йр гийнт авдо ро ос ойгэв,
Тэ гтэ лмор ьи р лээ. Мо рь ! Мо р ь!г эжо лно оршу уги лда нэ хз а х ааалдл аа.
Тө в
ши нд үрү з ү үлэ гчГа л ша р ынх анчб о сонх ар айл дажмо рьмо рьдо о
мо р
до ну ха анжо ло огүйд ав х ино дов . Хэ ниймо р ьт үрү үлэ хб олг эхээс
ө өрюмб од охх ү нү гүй.
Да г
да н, н ө хр ий нх а мтмо р ьб а р игчда асх о лдонз о г
с ов . Тэрт э эӨМНӨХ
гү вээ нийү зү үр ээру л аант о осма на р чт ээрт оос онду нд аасцо й л онгарч
б айга амо рьд ынб арааү з эгдэ в. Хэ д х э нмө чө нгө рөх өдэ хнийх эд э
нмо р ь
зу уза йх ол бо нт одо рчх у йл р анбо ссо ну лаанша р галт о о сно о сс угаран
зу гтл аа. Энэүе с,хо толт өгс сө нт үмн ийма гнай! Тө гө лд өрх у р д анх өлөг
я марх анз үсми йнб ол ох ыгмэ д н эгэ жн үдс алгал гүйши ртэ жба йсан
х үмү ү с.
Ба раа нмо рь ! Ба раа нмо р ьб айн а!гэ жд ууа лда цг аав. Үнэ х ээ рнэ г
б араа нмо рьо л но осо нц г о й ро ндү ү л э нз ү рхн ьа манд э э рээг а р сан
х үмү ү си йнх эд эна мь сга аа в ах ынх о о ро нду ламт аср ана йс уй . Мо рь
б ариа ч и дб о ло нмо р ьдынэ зэд ,
: Айя ма рг а йх ал тайт ас а рд а гмо рьв э ?х эмэ энг айх ахб аярл а ха абагтааж
я дант эмү үл эв .
-Да гд а нб алр ынү еийня нд а нд у ран г а ас ун г
анх ар жб айс на а,
Хэ э
рх ал зант айми нья а с ана д ил ханх ар агданав эМө нши глб ол оод
б айнаг э хэдх а жу уд а хьн ө х өрн ьд у р а нга вчх а раад
Аймө нб ай на ! Яа ха рга г үймө н! Айх ө өр хийс ай хана мь та н! г эж
б аярынд уу гаа рөг ү үлэ в.
Тий нх э дэнмө чө нгөр өх ө дх а н гайнх арДа гданг ийнхэ эрх ал з а нд өр
вө н
т уура йн ьг а за рх үр эхгү ймэ тх ө нгөх ө нб өгөө джиг дх э ндү үл с ээр
б ариа н ыг аз аро йрт они р эв . Да гданн ө хр ийнх а мту раг шу х а с х ийнмо рь
б ариа ч д аасз а й дуух анд а вх ин,т ура н х а йхо рч г
о рц ээ жнэ эсньг арамгүй
б адриу нс ай ха нх о оло йг о орх ү нг э
н э т элг уугл аха дх ээрх алза нн ь
э знийх э эд уу гт а ньжс уг аү с рэ нх урд л аха дмо рьб ариг чг үйц э жя дан
х өөв.
Хэ э
рх ал заныгньт ат анг у утДа гд а
нмо рино осооү срэ нб уу жх о тон
шу ву ун ых о шу угаа рх ийс энх у су ура аб арь саарг үйжир ээдх э д энзуун
мо р
ин ыт о ос онд ун даа сг а рчи р тлэ энү үрнү дгүйшо ро о ндда ра гдс
ан
бүлтг эрхэ нх үү г э эт эврэ на вчд у х анд ээрн ьү нс э
х д ээт эсгэ лгү й
асгарс а
нну ли мс а ах анцу йг аар а аа рч иж, х ошу уранд а гасано л но ор
хаана хынх э ни ймо р ьв эх эмэ эншу у г ил дахад,
Мин иймо р ь, ми ни ймо рьг эхэ эсө өрү гх элсэ нгүй . Хэ эрх алза нн ь
эзнийх ээу я ра нб аярл ас ныгмэ дс энмэ тг анз у уз а
йц а гир агтайх азаар
юу гаад ар ж, о мг ол онцо гб ада р с анх ү нх эрнү дээг я лба лзуу ла н, сайх а
н
хагсар снаа сө нг өз үсн ьх ил э нт ор гоши гбо лс ону р тс а йха нз о оюу г а
а
хотол зуул ант ойр ча вай . Ти йн х ү үГа лша р ынх ан,ха н гайнх арх эмээ н
хочи лсо ня д уума лчинДа гда нх э эрх а лзанд ааи хн а ад мынх ү рэ энээ
түмн ийэ хи йнц о лду уду у лжу лс ынна адмынт эрг ү үнб айа ва аду улын
чинэ эу рамт а йу у лн ута гт аабу ц л аа.
Ул аанба ата ра асг а ранг а рт алньмо р и ндх о рх ойто й ,э нг эрт ос т ой
баяцу улх о рг оо ж, х ашма на нс о ру ул ,х атиржо р оомо рь,х амб ат орг о,
халиуб ул гацө ми йгт оо ч инү н эх аяжнэ хүүлд агу улмэ тса лах г үйн э г
хэсэгз ово ожэ э.
ГэвчДа гда на мт осо дсо нмо р инэ рд энэ ,ами нс үнсн ьб олс онг ан цб о
р
хүүгий нх ээу на а га вд ара лт аа рчө гө х гүйг ээ дх ал х га рба яцуу л ыг
хавьт уулс анг үй .
Тэгэхньа рг агү й . Ха нг айнха рДа гд а ндх а лза нх ээр ээсн ьил ү үч уха г
амьта нэ нэе р тө н цө дба йс анг үй . Үү нэ эст ав анжил ий нө мн өхз уд та
й
өвлий нца гГа лша рын х а н, Оно н , Ху р ахынс авг а
з аро то рлони ржэ э.
Тэгээ дха вр ынэ х э э
ро ро нну таг тааб уца хда ат ура нх ай лжу ру у дсан
хэдэна д уу гаан у т гий на йл уу дадт ар а агаадб у цжэ э .
Тий нДа гда нг ий нхх ээрз үс мий ннэ гму уг ү үт эйб о л со ндн ого ос оё
о лох
үеэрх ээ рх ал за ну нагаг ара в. Да г да н гийнг ан цх үүу н ахмо рь т ой
болл оог эжб аяр ла хыних э эрба я рл а жэ э.З уныэ хээ ру на ганыэ хг энэ т
үхэв. Аа вх ү үх о ёрө нч ину на гааг ар а арт эжэ э жт энх р үү лээда йл ын
адуун дт ав ил аа .
Да р
а ажил ий нх а вара д у уд эл лэ хнэ г энө д өрДа гд ан, х үүгий нх амт
талынх ор оо ндо ч ив. Тэ ндд э лл э хээ рх ура аса но ло на д уу нд у ндх ээр
халза нньб а йс а нб өгөө дз ээр энх өлт э йө нд өрму нд аа та й,ө ргө н
таша атай, ши нг э хэ нс ү ү лтэ й, цо гб а да рсанх үнх эрнү д тэй, ца га анса ран
чимэ глэ сэнт эгшх энма г на йт айх ө өр х өнд аагаб олс о нб айл аа. Ну т г
ий н
харчу улх о рмо йшу уж, бу гуйлно гтб аринно гоондца дс ано мг оло н
адуугх ө өр цө гнү ү лэна аг лажба й в, Хэ эрха лза нньб а йнб айнбу гуйл
исгэр эхээсз у гт а ано ло на дуу н дша х а гданцо в хчижя всна ан э гэ нз а
в с
а р
гарах аду ха сх ий н,т ох ойз айт а йб ар ь санд өрв өншу рх аагтх ор о он
дээгүү рд үү л энг а рчу у л ынз ү го ро о л оно до в. Хү мү үс«я ма рб э рх
амьта нбэ !» х э мэ энг айх ацг аа ж, з угт с ана ду уэ р г
ү ү л жб айс анх эд эн
залуу сх ойн о осн ьэ лдэ н ,т эр тээу у л ынт ашл ан да р ай х ий нг үй цэ жб ар и
в.
Мо р ьд эллэжб ай санх үмү ү сДа гдан д«Од оох о нс у рга жн омх о тг охг үй
болз э
р лэга мь т анб о лу у зай» г эжэ э. Мо рьс ай ншин жд э гнэ гө вг өн, х ээр
халза нгү зээд«Ху рданх ө лги й нг ад ард от о рб ү хшин жб ү р дсэ н
сэргэ лэнс айх а на мь та нб а йна . Хо йт онжил ээсн аад амду я валч ин ьа м
тосо лжмэ днэ . Га лша р ынг ү үни йу н агаб у су у»х э мэ эншо хо о рх жээ .
Хэ эрх ал за
нньэ н эмэ то л о нх ү нийд ур ыгб у ла ажма гт а гдс ан дэ цэ гх үү
хоёриху рамшив .
Да г
д анг ийнг а н цб орх үүү нэ х ээрс айнмо рьто йб о ло хынз о лт ойу чр а
л
тохи олд сонньэ н эб ил э э. Эц эгх үүх о ёрх ээ рх алза нга аг а дн а а
байл гахда аө дө ржинт ой р чб айнб ай нд элс үү л ийн ьз ас аж, э мэ э лх а заар
чөдө рно гтын ьт а аруу л ж, а ду у ндт авь санца гт ааө н жө ө длн э гэ ргэж
тойр чб ар а
а гийн ьх ар анб аясда гбо л жэ э.
Да раажил ий нз унц агх ээ рх а л занг ааөө р ийнг ара арс ой жс у мын
наада мду ралду ул сандс аа халтт ү рү үл жт үмн ийэ х ийнц о ла нх
дууд уул ант эр гү үнб айра вч ээ. Ти йн х үүх ээрх алз анньМо нг о лын
удамтх у рданх ө лгий ннэ гэ нб ол жб ол охыгмэ д сэнДа гда нх я з а
а ланднь
сойж, а йма гс у мынт а в анн аад амду р ал ду ул сан дб у лч ин та йх арв аач и йн
тавьс анс ума дилс угар а нт үрү ү лжи рс эндх анг айдо рх ис о нму уг үү ни й
ньу н агаг эдги йгмэ д эх гү йГа л Ша рын х на асэ х л ээдо йрх ол ынб л о н
амьт анб а я
р ла хн ьб ая рл а ж, га йх ахньг айх аж, шу на хн ьшу на ж, х ар
Да г
д анг ийнх ал за нх ээ ри йна л д арц у ума нд ажэ х эл сэнб ил ээ.
Мя нг ае сөнз у унг учинд о л ооно ныз уныэ х энс ардх ө вч и йнмо д
ного орч ,хөхно го од эл гэ рч ,хө хөөшу в ууд онг одо жб а йв . Га л ша рын
унаг аМо нгол ыну дамтх ур данх өлө гх а рДа гда нги йнх а л занх ээ р
эзни йхэ эгэри йнө мн өху яа ндэ эрт у нг ала гц ө цг ийтс эрг э л эннү д ээр
алсынба раагшир тэнх энз о гсо жа ва й. Ца гийнт энэ гэр тб и ех ө нг өрч ,х өх
ного оныу ни арт ат с
а ну у лт ал ыгү з эхэ эрижилс үрг ий нду ндч өл ө өт эй
явах ыгх үс эмжл эну яа га ат ойр о нэ рг эл дэ нэ. Ол онмо р ьд ынт оо с он
дунд аасцо йло нг арчо мо гшинд авх и хц аго йрт со ныгб а смэ дн э.
Тэгт элө мнө ө сн э гмо р ь то йх ү нд ав х ини ржу я андбу ув . Хэ эрх а лзан
хари йнх үнээсс эжи глэ жч их ээх уума йл га нх амр аас ар т ал з уу л а
н
таша ага аөр жз огс лоо . Ир сэнх үнэ зни йх э эсн ьи хх ур цб ө гөө дх үйт э н
нүдэ эршу намх айшир т энх эсэ гз ог ссо но оя ма рн эгюмг ү в тн ээдт ом
тома лхса а
рг эр то рл оо . Хэ эрх алзанх ү ни йх элмэ д дэг с энб о л«Чин эгл
өдөрмин ийг а рто рнод оо »г эс ний го йл го хб айс анби л э э.
Хэ дэнмө чийнд ар ааэ з эннья нг иаг ааб ар ьса арг арчир э в. Ба г аэ з эн,
эзэгтэйх оёрн ьг а рчир э эдг а шу уда ну йл а лдав . Эз эдн ьий нх ү үу й
гашу уб олжб айх ыгхэ э рх алза ну рьдх о жи дү з сэн гү й. Ихэ зни йнь
цара йу яат ой р онд охг аз аршигб арг арб о лжэ э . Янг иа г аат охо од
мо рдо ходньх ээ рх алз а ну яага анэ гт о йр о оджо ло он ыа яыгд ага ж
хари йнх үн ийи рсэнз амдо р ов. Үлт ани хх үнз эрэг цэ ня ва ха дү лдс э н
эз
э дн ье нг э нэтэлу йлал дс а арх о цр о в. Оймо дно го ор ч,г олг ор х и
жир эл з э ну р саж, х өхн о гоо ныу ниа рт атс а
ну у лда ва а,т алх өн д ий г
өдөр жинт уул сааро лонб а йши нт а йс у ур инг а за ри рл э э.
Эзэнньэ н дб у унгу утааму уя нг иа гааа вчх өс ө ро р х ио дх аз аар ын ь
мулт л а нма гна йгийн ьил б эж, я ма рн э гэ нхр ийү гх э лэ эдму ух а й
үнэр тэ й, шил энн ү дт эйт омх арт э р гэн дс ууна л габ о л жэ э.
Хээрх а л занч ухамх эр хэх э эмэ д эх г үйт о мх а рт эрг ий га жиг ла нз ог сож
байт алт эрн ьг энэ тд огшн о о рн үр г элэ нд уугар ахадцо ч и нх ол б иү сэрч
нутги йнз үгтх өхрө нб у йу у лст ийшд ав хинод жэ э .
Тэрө д р ө өсх ой шэ зэнн ьб а раас у р аггү йа лгаб ол жэ э. Ба гаэ зэ нньха аяа
барьжу на хб ол овчз уныц а гу р ь дынё соо ру яжс ой х оома р тса нмэ т
байл а а.
Зуныд у ндс арыннэ гө дөрхэ эрх а лз анн у тгий но л о на ду ут айх а мт
туугда нн утга асааг ар лаа. Өд ө рх о н огө нгөр өхт ус амг азарор ныб айдал
уламт а ниг д ахг үйб ол соо рб айл аа . Уу л сн үцг э р ч,г олг о рх их о вор д ож,
өвсб э л ч э эрт ач ирда ж, уна га нца га а саад ассанну т г аа сн ьо гтө өрб о лов .
Нэгө д ө рх эсэ гу ург ачидх э д энт ал а асн ьд овт л онх аши жб а йг аа дба рьж
авав. Тэ г ээднэ гө ндө рх арх ү нг ан ца ар анг ийньх өт лө ня в саара лс аднэ г
ихс у у р и нг аза рха р агдахдэ нжд ээ рб ар ьсанх эд энца г аанг э ри йнө мнө х
уяанд э э ра в чи рчээ. Тэ ршө нөө нг ө рчн ар анма ндс анц а г
а асөн д өрх ар
хүнт ү ү н ий гс ойжэ хэ ллээ . Хэ э рх а лза ндши нээ зн ийт ө рхба й д ал ,ү г
дуунэ гля н згүйб а йсанб ө г өөду на г анц а гааса р чл анб о йжу ул жнү дэнд
дула анб ие дн ьт аат айб ол с о ну г ийнэ зд ийньх а ла мжд ару йх а нд у тлаа.
Хан га йз үгтньц энг эгс алх инс эр ү ү цү үлжба й да гс анб о лэ нэн у та гт
халу у нн арт ө өнө хөөсг аднаө в су с ныү нэ ра мтх үр тэ лт эсө өр . Хэ э р
халза нха рийнн ут агти р жө өрх ү н ийг ар то рс н оомэ дэ жт э ртэ эу ма р
зүгтх өх рөнха рагда ху улс ыгшир т эну йтгар ла хб о л ов . Хэ д энх он ог
өнгө р өх өдби ех аг сарч ,хө лх ө н гө р сөнб о лов чт арл аа ндд а вх иа ддо тор
ньч нч и р схий нх оёрн үдньба й нб а йнх аранх у йл на . Гэ в чу лаа нх ө лтийг
урда ао ру ул ахшин жг үйхэ вээр э эб и лээ. Шин ээ з
э нньс арс ойг оо да вч
явлаа . Гу р ванб ээрий нг аз р ыгт у ул аадихна а дмынг а за ри рэ в. Хэ э р
халза нт ү мэ нз үйлий нө нг өб ай д ал ,а гшинд у ух о со л с онн а адмын
хүрэ эн э эа мь танх ү ни йб ужиг на а н, а гтмо рь дынд а вх ил даа ндх өө рч
ша нд асюу гаас орихца гбо л сныгмэ дэжб ил ээ . Ий нх ү үнэ гө д ө р
наада мдс ой сонх эдэнз уунмо р ьд ынд у ндг ар чна а дмынх үр ээ гт о йр он
багач у у л ынг ий нго оло хх а н гин а са нс айх анд у у гсо нс о х до об ү хби ен ь
хөнг ө рчша нд асшө р мө сньх ө вч л ө нч анг арав . Чи х эндд ас санмо нг олын
сайха на я лгуу нд орт угд ал ба ана мир уул сант о мх ө ха с рынө мн ү үр
дүүл э нг а рсн аасх ой шг ара аныг аз а рх үр тэла г с рант эмү үл жо ч оо д
эргэхх ор мыга лдалгү йц омб онд өрвө нту урайг а ар а
аз ө өлөнг а зр
ыго г ло
татану ул ынб у гаади лх эдс айхандэ гдээдт үрү ү чий нх эд энмо рьдт ой
зуузайх о лб она в лаа
.
Ий нх ү
үб ус дынт оосо ндда рагдах гүйб олсо нхо йн ооу я асанх ү үхди йн
аяыгд аг ажх үчх я
мг а дасхи йнх оё ржиг үү рээсмо р ь
дс у гаранг арв ал
хазаард а ржх у рдланз эрэгцс ээ
рг а зрынду ндх ү р эхийна лдадд адса н
за
нг аара аг эн этц ойл онг ар чо лонмо рьдоо стас р ано д ов.
Хо йтохмо рьд ынт өв өр гөөну ламу ламх о лдохыгмэ дэжч их ээ
хулма йл ган, н ү дээц ахи лу уланд ү үлсээрх эдэнмө чий нд араана а
д мын
газрынба р аагх а р
л а
а . Тэгтэлх ажу утал аасгурв анмо рь тонг ар чир сний
дото ршин ээ зэ нньба йсанб ө г
ө өду ртт ашу ура ад алайжпа р гиад уу гаа р
хашг ира но йрт сондх а лзанх ээри йнд ото ргэнэ тба г
та рчх өлн ьну гара х
шигб оло в. Гэв чба р
иа ныг азарн эгэнто йр тсонб а йлаа. Па ргиаду ут
эз
э нньд ав та нша х а
жэ хлэв. Хойт охмо рьдынт өв өргөө но йр хонб о лжэ э
.
Хал занх ээ рх а жу уги йнх үндт ашу урдуул жб ай с ану да аг ү
й. Гэ тэ
лши нэ
эз
э нньму у хайо р
и лж, б үдү үнт ашу ураарз оону ру угийн ьга мха йр гү й
жанч ив. Хэ э рх алзанх эрдх ийнц о чсонд оох эдс ай нх ара йгааду рдх оё р
хөл өөху гат ашу улса нюмши гг одр ойтону н ав. Дө рвөнмө чө өрөөг аз
а р
сама рданбо сохг эжз ү тгэсэна вчт о лгойн ьда аг д ахгүйб олсо нб айл аа.
Хажу у
га арньх арайл г анө нгө рөхмо р ьдынх өлө ө рбо сс ону ла ант оо с
дарж, ма гна йд ээрху л аанс арньшо роондх утга л дажх арх өл са с
г аран,
хөхма хн ьч ич рэнта тал даж, нүд нийн ьт унг ала гцэ цгийдЦУС
хура лданир эв.
Хээ рхал за на мьт эмцэ лдэхх үчинэ г
шинз уу рб а р агдсан ыгг ай хсанмэ т
уртс айх анх үз үүюу г аасу нгажх амра асар талзу у ланх ө л с
тэйнь
зуура л
д сану л а аншо р оогт ургижя данх эвтсэнб ө гөөдч ич ирх ийл э
нб у й
ЗОВХИНд о ро о сньт унгал агх арн улимсмэ лтэ г нэ нү зэгдэжб илэ э
.

ЁСЛОЛЫН БУУДЛАГА

Дөч интавано ныгангийну лаа

ну н иартзуныду нд уурюмс ан. Дөчин
та
ва но нихд айныс ү
үлчий ннү рг
э эн,зүү
нө мнөз ү гхошууранни с
эх
ал
с ынб өмбөгд ө
гчид,цэргийнх ээрий нсургу
ули йни хб а
габу у н
ы
чимэ эгэ
эрсэтгэлзүрхнээитгэлт үгшү үрхамтадү лдээсэнбөгө өдмөн
тэ
рз унцагд а
йнда жнаа
сб олсо ннэ г
э нявдал
,идэ рз алу
уна с
ныа аг
охийга гтл
анб арьжагсанх үл
ээ сийга лду
уруулса нг у
нигтайа тлаа
са
й ра нучралтохиолдсо
нньэ дүгээх оринжилө нг өрсөнболо вчив
илхэ нтовтодхонх эв
ээрби лэ
э.
Он онг олынд ундб ие э рну т а гтайх а нг айз үг и йни д эрх о ри нх ө в ү үдб и д
цэрг и йнд а р г ынс ур гу у лий нз уныа мр алтаа рг эрт ээб уц а жя в лаа .
Өн дө р х аан ыө р төө нөө со ро йх онмо р доцго о жс эмжинү үл т эйц э г ээн
цэнх э рт энг эр,х ө ху ни ар тх ө вчий ну улсньг о йдс айх анх ара гда х
төрс ө нн ут г ий нз ү гд а в хил да но дох д оогу нд ма лз үс тэйө рт өөн иймо рь ,
ганд ма лх у в ца стайө вг өну л а ачий гө рө вдсө нчү г үйд ээ . Ул аанх а лзта й
харө мд ,у л а анх үр ээт эйма л гай,у ла анх өхө нг ий нт а нихт эмд эг , мо ри н
толго йс ийл с энт о мг у у ли нт ольтойб үсз эр э гё сл ол ынху в ца ста йби д
хөдө ө н ий х ө ндс ай р ханг айх у улж, мо рьма лү ргэ эж, ө өр сди йгө өг ойд
гайх ану лсг эжс ана жя вжэ э . Гэро ро ндооя а р санх о ри нх ү үхд үү ду н аа
морьб э лэнг ар гажу ла анэ х н эг эд эгт унчя г г ү й. Өнд ө рх аа ныө р т өө нө ө с
гарса а рмо ри ныа мт ат ал гү йДу лааныб о сгоө р төө н ди р эв.Та йн ыг эрт
буув а лү зэг д ээ гүйг оёх ув ца стайц э р гийнх ү ү хд ү үдби д ни йга йл ын
багач у у лг а йх аншо хо о рхо ну гтлаа. Хэ дэнг э р ий нца а да хт омца г а
а н
гэ
р ий гө ртө өд аргын хг энэ . Ул аачма аньт эдн ий х ээсг ар чир ээд
морь д о ох ол бо хз у ур,
Зат ар х и гүйб а ндин арми нь ,ө нө өя в дагч иньчө нг ө рч э эг эжб ү рн эг
болжг э сэнб а йр тайө г ү үл эх э дб идчө ртөөд а ргыгу на амо рьд а р у й
гаргаг э жт у л га нша ар д аха а роч лоо . Ихт ава нх а нат айца гаанг эр ий н
битү үши рд эгдэ всс энх о ймо р,бар у у нзү үнт а лыну га лз анх ашл а гат
орныө мн ү ү рт аанына йр аг н ыт оснэ вчсэ нх үр эну ла анц ар айта йх э дэн
хижэ э лх ар цу у лх ү үрнэ лд энс уужэ э . Мя ндс анша гл ааст а йо й мс , но го о н
сарьс т айг у т ал ,өн дө рз ахт айца гаанч ис чү үца мцт айжир в ийт эл
имэ рс э нши рв ээс а хал , цо х о нд ээрньх өвч л өнни йл сэнө тгө нх а р
хөмс ө г тэйс ү рл эгэ рмө нгө нт ольтойх арх и л э нжи нт ү үт ох ойл д о н
сууга аньг э ри йнэ зэнб оло л т ойб өг ө өдб идн ий гд а ан чт оо хшин жг ү й.
Түү ни йа р ынх ана н ыт ол го й ду р тадг эгчий нший ртэ й, д ор гон ыа рь сан
бүрх а да гя нд а ру яс анх о тцэ нэгт эр г үүтнэ эу нжу ул сан , до ло онд ээгү үр
доог у ур гү йид эшт эйо н гор х о йх арб ухб ай на . Гэ ри йнг о л ду ран
цоол б о ру га л зтайз ург а ант о тготи хг ант ул г ат ул са нб ө гөө да лха н
хээтэ йц аг ир а гд ээрн ь«Мя нг анма л тан»г эжа л та нү с гэ эрс и йл жэ э. Эн э
бүхя н зб а йд алн ьг эр и йнэ з ни йс үрх үчий гил тгэ нб и дни йу уро мг ийг
даржа в лаа .
Тан а рч ин ьх ө өө рт өөх оор о ндмо р ин ыа мт а тд аггү йс ү рх ийда р гана р
юма а . Мо р ьб агтра ажа лба ля анаг э жх ө мс гө өн умынх өв чт атаха дил
болт о лз анг ид анө гүү л эхэ дн эгто мх ултайа йр а гү зү үл жс у угааму йх а р
ша рх ү н,
Энэо ло нг е не ра луу дыгч ин ья ад агх эрэгв э . Ян г иат о хо йдчя ву у ла лта й
биш. То хит о йг оорн ьмо рьт эрэгг ар гажөг нөб ай гаад ааг эжд аа жи гна в .
Зөвх ө нг оё л ынх ув цса а раачб ишд а жн ыца г и йнц эрэ гэ р ий нё с о о р
биесээихт оо жя всанб оло хоорду рг у таж, а мр а лтынх оно гх уг аца а
цөөн, са ад гүйө нг өрү үл!г эсэна лб анб ич и гтэ й,у л а а нз арта йг э хз эрг ээр
ама ма нд аашу у гил дахадө ртөөд а ргао ло нт ав анү г гүйма р г аа ныг
тасалж,
Заша л д анб ан дин арми ньюучб ол со нца йн ыг э рто чижт ар аги дээд
тавтайн ойр с. Өг лөөнэ га ргаб о дъ ёг эл ээ .
Энэб а рд амс ү р лэ гэ рийгя а
жчч ад ахг үйг ээо йл гос о нби дт а й ных а
р
гэртцу в аад эв с энт э рийл дэжх ө хп ү үшигб аа гиу л а нт араги р эх ий г
хүлээц гэ эв. Ти йнб айт алт оммо д онх ув и нт а йюмд а мжи лс анх оё р
бүсгүйх ү р чир л ээ. Нэ гньс аал ий нт эр лэ г т эй, с аа ринх өл тэйх өд өөх
байрынх ү үх эн , нө гөө хньх ард ур да нд а а ши нз т айт орго но й мс то йх от
янзына л ха ата йх үү хэн. Хө дөө ни йх үү хэ нб ид н ээ сич ингү йр энг арч
одох одх от ынх ү үхэ нмо д онх у вин г аасэ л г энт ар ага ягалжг а ра в. Бид
гөлгөнно хо дши гх эла ма ад ол оо цг оонхү р ээл жма риас айтн у ру уби е
ньө ндө рг эгэ эн ийд а рьэ хээсд уту угү йг о о лиг ,з ү сц аранэ рү үлс ару у л
нья марчө өс эв гүйт эрх үүх энднү үрт ало л ох ыгө р с ө
л дөнэ нэт эрий г
асуунша л гаа жб а йз. Хү үх э
нчү ет э нгий нх ор инжу лдр айги лэр хий
голжшил эн ,г о ос ай хнааб ахда нүз үү лжх от ынс ур гу улийнс у раг ч
өртөөд ар гыно хи нх ойн оз алу уэ рсий нз ү рх ийгма а жи ха р га ао лжя в а
а
нүгэлте рт өн ци йн«д арэ х »б ол ох оон уу с а нг үй . Тэ г сээра рг э рр үү г
э э
амьт эмцэ ня а рчб ос логог а
р гахх ол гүйя в санб идэ н эДу ла аныө ртө ө н
дээрэ лг энт ар а ги дэ эдх эдх он о сончх а ма аг үйб о л жор хид о гб ай на.
Тэршө нөө рт өөд аргынох иныгшо х оор х о нх эл эл ц э жс үрл эга ав ыннь
гэрээсс э мх энг ар гаха ргас үвэ гч ил сээ рцэ рэ гз а н т
а йб ол чи мг үй
багачу ул ынё со о рнэ гэни нээд эмтши йд в э рг а р га в. Тэ гсэнх о йн от ай ны
харг эрэ эсг ар цг аажа йлынн ох одя ргиу л с аарө р т өөд а
р гынг эри йной р
очижх а мг ий нз о ри гтойдт ооцо гдо хнэ гни йх э эх о р ыгма лтажг ар са
н д
тэрма а ньюу на асчбу цда ггүйх үнб ол жг э ри йнх ая ару уг эт э жо чоо д
ханан ын ү дэ эрг ар аашу ргуу лант эмт э рч ,
Хү үе,х үү е, Га ра а дир ,г араади рлдэ эг э в . Бидюубо лохыгх ү лээ ж
амьсга ад а ра нба йв. Тэгтэ лчх эр эгб ишд э жнө г өөн өхөрма а нь
Ео,ё о,г арг ар !г э жму уха йо ри ло в. Би дчү х эрма лү ргээжу н аганы
зэлэндт ав арца гл ану мх умг үйг үй лд сээ рт а йн ыг эр тхо ргодо жц аашюу
боло хыгх ү лэ энба йталн өгөөхма аньу у х ил са арг ү й жир ээд ,
Үх сэнму уг ө лө гн үү дх үнб ар иг да жб айх а дх ая адз у гтан аг эн э эг эв
Тэгээдя ав ?г э сэ нчи нь
Яахюуба й хв э ,гар аах уг аму шг иу лла а. Му уз ол иг н уудынт ур сагыг
хуула адт эмэ э нт эргэ эря вуул наг эжб айн аг э хэ д,
Урь даарс а хл ыгньба р ь
жү зээ гү йх о хьч иньз эр гээ ршо олж
хөхр өлд сө өрт э ршө нөб ар а
гу нт алг үйү ү рц айл гав .
Бидни йгт э мэ энт эргэ эря вуу лахюмг эжд аа нчбо д сон гү й. Гэ т элө рт ө
ө
даргах элс энү гэндэээ з э нб олжө гл өөн а рна а рг ур вант э мэ энт эрэ г
зэхээ
да йма го рох оора р ил жө гсө нб айл аа. Ти йн хүүб идт эмэ энт эргээр
Буянтх эмэ э хх о лынө р т ө өх үрэ х ээсө өра р г а гүйб олжэ э . Та х ий с анх ө
х
гэдэстэйн үцг эна тну у да ма нгайнс ал хид ажа лсыгши рт эна ажи м
тайсана лх ах даах иг э эсньх олхи со нмо д онмө ө ря йжиг н а нх яхт нах
ямаант эр эгнэ эша ваа ра л дс ану л аана лага мь т дыгг айх аха д и лх ааяа
толгойэ рг үү лэнх а
р на . Тэ рө дрий нх ал уу ныгх э лэхү ү .З амынх агаст
нэгэнтт эсв э ра л дацга а нс у ранб ү сэ эт айл жт э мэ энү үдий гг у яд ан
хашгир ал да х адө вгөну л а ача ргаб у юужо н жу ул аня ва в. Гэ т элд унд
тэрэг
ни йт эмэ эб у рант а г аат асла ндэ р сс он д у у лд ун дуу рт а вар га н
туйлжу лаа нх а лзтай«г е нера луу дыг »т а ла арн эгцу в уул а нэ цэс тнь
ямаант эр эгни йя йжг иймө ө рийгя й ра нб ол г о жо рх ил оо . Ээдэ эб идмө н
чб улчимг ү йя в жд ээ .
Бида авэ эж, а мр агс а д а нд а ааят а йс а йх ана мр аадн айма нс а рын
сүүлчээрнэ г энз эрэгмо рд ожмө нлу л аант о осма на рг ану н ду йс ундуй
давхил дса арДу л аа
ныө р тө өнди рэ в. Энэу д а ашир ү үна а шт айө ртөө
даргаасх а риу гааа вах а а рх атууши йд сэнб а йл аа. На ржа р гажб а йхүе эр
усанх улг ан аб ол сонмо р ьд ооу я анд э эрн ьт ат ажб у уц га анц өмө өрөө
өртөөд ар гынг э рто р ов . Гэ тэлг эр ий нэ зэну йг а шу уд ал дд а рагд с
ан
янзтайца р айб ар айлг анс у ужэ э. Ох инн ьо р ных ооу рдб у ру ух ар ж
суугаадху вца сх уна р а ав а адандб о о ж, э хньэ рэ гнэ гий нх а жу у дх онины
шу уз
,а ару у л ,б оорцо гз эрэ гхү нс нийюмя нз а лжс ууна . Гэ р тб айг ааөөр
хэдэнх үнчг ун игг ут ра л ынб ай да л тайа жэ э . Элб айд алб ид ни йгэ рхгүй
нсмхру ул ав . Гэ рийнэ зэ нз өө лөннү д ээрх ар ж,
Захүү хдү ү дми ньс айня вжб айн ау у ?г эх эд,
Сайн,с ай нг эц гээж
Су у
цга аг эх э эрньх а я а г аарт үл х элцэ нс у ув .
Хү үхдүүд э ду ндх ийжө г! Байг аамо р ьэ мэ э л ээг арг аадя в уу лъ я.
Су р
гуу льд аая а рчя ва аб а йл гүй. Ми ни йх ү үа а вынх ааэ мэ эл ийгг арган
тохоор ой. Тэ гээдэ дэ нт э йя внаб изг эх эдг э р тб ай санө рт ө өч инг ү үду ван
цуванг ар цг а ав. Энэу д а аий ма ма р х анцу в а аз ал гажө рт ө өд ар гын
охиныгд а гу ул аня ва хб о лс онх и йг ээ дг э рх о т лоо ру йг а шу у да лт ай
өайгаагг ай х ацг аана ни рч имэ эгү йб айв . Ду л а анх а йрх аныө рн өшил
дээрүд ший ица гаанг эг э эт асра на х у йдмо р д оцг оожө рт өөд ар гын
охиныгд у нд аах ийг э эдб у цахшу ву умэ тз элт ат ано д ово о. На д ад
дээсэнд өр ө ө тэйө г
ө ря н гиат охс он , шо д о нс үү лтэй, ц үд г эрг эдэ стэй
хөгшинг ү үд айр алд с анб ол ов чө ртө өд а р гынг оёо х ин то йд ө рө ө
харшу ула ня в ах адэмн э гз ү рхша рх ир анб у л ги лж, ид эрби е ий нг ал
халуунц у с ыгэ р гүүл э нб уц алга нх өө ж, с эт гэ лс ана агх өр вү ү лэн
х өдөл гө жб а йл аа. Ду ла ан ыд а в аа нд ээ рг арчи рэх э дн эг энтх ару йбү ри й
б олжэ э. Тэ рт ээд о рт энгэ рг аз р ыгз а агл анӨнд өр х а аныг эрэ ля р ал за на .
- Ай ма г,а йма гх ар аг дл аа ! Од оочда в хиа дб у ун аг эл ц э нмо нг о лх ү н ий
занши лё соо рда ва анд ээ ра з на в. Тэ гт элг энэ тг аза рд э л хи йх о тос х и йн
д оргиж, мо рь дх ол биү с
р энд а р аа ч и йнэ гшнэ эа ян ган ир гэ ха дилих
ч имэ эн ү ргэл энма шө нд ө ртх э дэ на рв анг ал тб өмб өгдэ лбэ рчх ар а г да в .
Юув э? Юуб ол ов ? Аг аар ыни хб уубу уда жб айн аг э л ц э нс а нда рц га а ж
б айталу л аан, но го он, ша рө нг и йнп уу жи нца цра нг эрэ лтэв.
Ёс лол ынб уу длаг а,ё с лол ынб у у д л агаб олжб а йн а ! Да й нд уу сжэ э !г ээд
ур айх а шг ир ал дану х аанжо л о о гү йда вх иц га ал аа.
Биө рт өөд ар г
ыно хи но о сх о цр о х гү й гх ич ээнү йл э эрн о гд со нх ө г шин
гүү гс ур анб үсээ рэ эб ару унз ү үн г ү йг уяд ажя вл аа . Тэ г т элнө гө өму у
д ээсэнд өр өөт а сар чя нги аных ааб ү үр эгн ээсх а льтшү ү р ээдб ие эт а т аж
ч адалг үйя вжө гл ө ө. Цу л бу у р та ач ир эгд эну ру уг а зарх эдө н хр өө д
б остолн ө хөдма ан ьу райх а шг ир ал дс аара л г аб о л о в.
Хү үемо нд ину у да ах үл э
э гээ ч !г э жц ух алда нх а шг и рт а лө рт өөда р гын
о хинмо риот ата жи р ээ д:
Яа в?г эх эдн ь
Яа гаачү гүй. Аз г ү йдэ х эднэ гму уя нг иат аа р са нньдө р өөт а сра адг эж
«Зат ана ря вжлб ай. Бич ин ьх а р иня нгиат о хс о нб и ша ята йх ано йч ло о .
Ама аба рихб ийт ана р»г э жх а р а анд э эсэнд ө рө өг өөз а лгаадмо р д о ж
х үүхэ нт эйз эр эгцэ на л ху у ла в . Аг аар ыни хб у унү р гэ л энх а врыншө нийн
о дотт энг эр тг алтс у ма ат у р ги на .
Ин г
э эдд айнду у сжэ э. Нэ гму уа хми ньт үрцэ р эгтя в са нюмс ан. Од о о
эр гэжи рнэд ээг э т элх үү х энг э нэ тх а ма гби еа лд р а нна й гажн а ма йг
тү шэ эд,
Ахми нь ,а хми нь , мин ийа хэ р гэ жир эхгүй ... гэжи хэ рт атану йл а в .
Өр т
ө өда ргынг эрх о тл о
о рг у нигг у тра лдда р а гдс а ныу ч ирэ нэб а йжэ э.
Та ванжи лү ргэл жил сэни хд а йнэ н эе р төнц ий нт а вант ивт а ванд а л а й
ү лэмжий нихо ро нз ай гү х ли й нха рс ал хиа рс үйр ү үл э нө нг ө рчэ э.
Ахми нь ! Хө ө рхи йа хми нь ! Биг а нц х ана х та йюмс ан ...
Да йнд у усса ныё с ло л ынб у у д л аг ан ү рг элэно ло нө нг ий нпу ужин
ц ацра нг э рэл тэнэ.
- Яаяг эхэ вд ээ. Ол она а
в ынх ү үг э рт ээб уц ажи р э э гү й. Да йнү р гэ л жл э э д
б айвалб и дчг эс эня а хб а йс анюмг ажя нг иат о хс о ня ду ух ө вгүү нби
х үүхн ийб ие ий гт ү шэ эдх аца рд э эгү үрньу р с ахб ү л ээ нну ли мс ыг
ал гаара аа рч ижа р га д анэ нх ри йл эня в аха да г аа рыни хб у уну удн ирни р
х ийж, а мр агий нз ү рхт үгт үгц о хи л он хонба й санс ан.
 ОГОТНЫ НYХЭНДЭХСУВД

Но ёнКо нр а дФо нБу ргент о моо ст омт авх айт а йа тл ааихлт ур ьму ут а й
ч єрг єру р тх єлєєб ич гий нх э эшир ээнд оо гу уржи йжмє лч гєрх ал з ан
д агзааз єєлє нс анд л ынх аат vшл эгтн а агаадн vд э эа н ив .
«Эн эу даая ма рх vvх энт vр vvл эхб ол оо ? Нє гє єГа мб ур гх отынб vжг ий н
х vр ээл энги йнМо ни к аг эгчц ара йму ута йб о ло в чс а й ха нх є лт эйх vvх э н
н эгэ нтх у уч ирчэ э. Бvжигх ий хдэ эд а анчс ай ханх єдє л дє гх vvх эншvv.
Чє тгєра л гад улма р ынх єл ийг »гэ жб о доо дми ши дх и йни нэ эмс э гл эж
vс лэ гб ог ино хонх у руу ну уд аа рааши рээ гээт он ши х одша лзныч инэ эн
б адма а ра гши гтгэ этэйт ома л танб єгжн ьг ялс х ийв .
«Од о оДо рт му нд,Эс се н, Га мб ур гийни хб аяч у удс о нг о жа в са н
о х идын х оот єлєєд энч инт ав ьж, бvжг ийнх vр э эл эн дт эд ни йгх ар аад
х ама гб иеньх ал у уша т ажб айг аа. Тана рыгу у! Ама арч и ньшор оо
є мх vvл нэдэ э.Энэх єгши нБе р линдє є дтэ йх vvхэ нчу х а гб ол жэ э . «зая а х
в эя ма рчд а гина асє єс эво л жб ол но . Ко нр ад ынс эт гэля ма р х анч ив эл т
э мт о хир о хыгт ана рмэ дэх гvй »г эжд оо ду р тх є лє єт ат ажн vд э эн ээв.
«Ши нэца ги йн хан» х эмэ эхо лзто йбє гєє дб а ру унБе рл ин ийт о м
х эвл элий нг азрынэ зэня з гуу ртКо нр адФо нБу рге нб а ядно ёд ынду нд
э мс ийнvз эс гэлэнг о огнэ втэр хиймэ д дэгх vнг эжа лд а ршжэ э. Мє н
э мс ийнvз эс гэлэнгэ дмє нг єб олг ожч адда га ара ау ла ма л дар та йб ил ээ .
Ша мп анд ар с
аарх одо одо оэ рхл vvл ж, с ай ха нхvvхн э эрн vдх у жир лаж,
ц агз уу рынх оосо нц энг элдма нс уур а нт ашу ур аг чи х эсд ээд эсФо н
Бу ргенийт эрхvv а вьяасч ад ва рыгт эн гэр тг ар та лма гта нс а йша а д ага жэ э.
На сс vvд эрз ууных агас аасх аль жт о л гойд э эрньт о о то йх эдэ нvс
vл дсэна в чэ мсо х ид ынх vр ээ лэн ду р тхє лєєч ир чя в ах да ас эт гэлньг а нц
у ужир да гх vн, «ши нэца г ийн хан» х э мээ хс э тгvvлс а на а чла н
г аргас ныг а ани йг мий нє мнєг авь яаб айг уу лса нг айх амши гтх эрэ гт
т ооц жэ э. Тvvнэ э со лсоно л за ши гн ьт о ймг vй. Сvvл и йнх эдэнжи л
д ара ала нб а руунГе рма ныэ рх эмvз эс гэлэнтэ мс и йгша лга руу л а х
н аада мг эгч ийгз о хи ожт ий нх vv т vрvvл с энх vvх н ийг эр элз у р гий гэл дэ в
э тгээдб айд л аарэ х ээст єр сє ня нз аарньс этгvvл ийн х ээа рє в єр то лон
мя нганх ув ьд арма лд ант а раа жжир и йня вд алх vни йё с он дс э тгэ лс ана а
х ана хгvйдх vрсэ нз а вха йз ай да нх єр є нгєтэ йб ая чу у дбо л чи мг vй
э тгээди йнн vдий гх ужи рл а жт ача алыгх єдє лгє но лза шиго лс оо ра жэ э .
Од оо гоо сх эдх о но гий нє мнєэ мс ий нvз э сгэ лэн гша л га руу лахэ э л жи т
н аада му рал даанз а рлас ант улт и йнх vv б айнб а йну р тх є лєєжи йжн vд э э
а них да аюу гvз эжюу гмє рє єдєжб а й гаагт а ав ар ла хбэ р хгvй.
...Бар уунБе рлинэ нэе ртє нц єдт vг шvvрт єр vvл жба йга анэ гг ол омт.
Эн дб а руу нз vгий нт ар хи гvйэ тгээ дvvда мь сга ал ахмє чб vх нэ эмє нгє є р
тоолд огз а л ь хайба я ч уу дх уу ра нмэ хл э гчид ,х ор ло нс vйт г эгчи д ,чимэ э
шу угиа нд эг д ээ гч ид , ихз амынд э
э рэмч ид ,х умс аан ууса нфа ши стуу д
зэрэгз vс энз vй л ий на мь т анц у гл арч ээ.
Кон радФо нБу р г енє єр ий гєєу л ст єр ий нб аро ме трг эжvз эхбє гєєд
баруу нБе р л ин ийц энг э л ий нг аз ар, ихб а газ очидбу удал ,э мс ий н
хvрээл эн гэ эрх э с vvч ил жт эрхvv з vс энз vйл ийна мь т ныvгя р иая нз
байдл ыгс э мт аг на жх э р э гтэйц агтх ошу ун эмж, vз элс ан а андн ьо н
таалагд ва лха йрша нх vр тээжя вда гз анши лта й. Энэо ро йБу р ген
«Кемпе н ск ий »х э мэ эхихз о чидб у уд лынг азаро чи х ооря ва в. Тэ р
сvvлч ийнма ягий н«Опе л »т эрэ гни йх э эжо л оогх аа шя а шб а р ьжз єєл є
н
суудалдэ эрих э мс гээ рг э дийжз узаа ну ру ула ая р вай лган«Ид эр хэг»
дуун ыа яис г э рчя ар а лг vйя вл аа.
«Ку рфу р ст ен дам» б у юуя з
гуу р тныи хч єлє єхэ мэ эхє ргє нг у да мжа ар
баруу нз vг ий но ро нб vх ни йт а нихт эмд эг тэйэ р ээнмя ра ани хб агат эрэг
сvлжил дэ н, х уда л да а, дэ л г
vvр , vзв эрий нг а зар,з оч и дб у уда л,
баячуу д ыно рдх аршб а нка лба нг аз руу д ынг эрэ лтх аяг,
эмэгтэ йч vvд и йнх єх н ий
даруу лга асэ хл э эдБа ва рну тгий нца гаа нд а рст э ргvvт э
нгт э нг эр
бурх ант айц а цу у ланма г т санне о нз ар л алз vйлб vр ий нє нг єєр
солон го ро нб vжи г лэ нэ .
Амра г лах и йнц а гд ээ ро р члонгу ма рт д агий нт эмдэ гб ол охх о нг орша р
vсээз ад ланна ми ру у лж, б э
л хvvс э
эт ах ий та лт ат аадє вдє гнєє сньд э
э ш
халхл ахт єд и йх є нб а нз а лє мс єє дг одг о но лд ожя в ааз ав
х айхvvх нvvд ийн
хойно о сх а вч игма лг айх ойно осх ажу у лду улжт авь сана мх ал амцу у
амер икц эр гvvдє л сгє лє нхэ р ээши гг уа гал дажя вна . Энэб vх э нФо н
Бургенийн vд эндх эт эр х ийжи р ий нб єг єєдє чvvх эня вдалт уло гтхонч
vло йшо оно .
«Кемпе н ск ий »з оч идбу у длынє нд єрцо нхну уда асг э рэлца ца рч
цэнгэл ий нт а н химджа зх єгжмий нэ хз ахг vйшу н ал тд уу
сонсо гдо но .Фо нБу рг енз очи дб ууд лынг олх аа лга аро р жир э эда лтан
саах уа рта йё с ло л ынх у в ц астз ал уух аа лгач индма л гайг аашид эж
єгєєд,з уу шн ыт а нх имынг олши лэнх а алгыго мо гто йхо нт vл хэжо роо д,
танихт ан их г vйх vмvvст ийшё с ынт єд иймэ хэс хий нмэ н дл ээ д
ганцаа ра аши рэ эндс уу в .
Бараас vр ийгньа нд а хг vйбо л со нvй л ч лэгчт vvн ий гу д
а ан
хvлээл гэс эн г vй .
Бvжг ий нх vр э эл эндб ару у нБе р л ини йцу ута йх vvх нvvдє д ийн ь
цуглар ч ээ. «Шин эц аг ий нх ан»с этг vvл ийнх уу дс андvз э сгэл энтнvvр
царай ,б иецо гц о сных о ох єрги йгх эвл vvл эхз авша аныгх vс эгчи дт э
д ний
доторба сбу й.
Мє нб ару унБе р л
и н ийє нг єvз э мжньб ол с о на ме р ик , фр анц, ц эргий н
даргана р ,б аянэ зди йнхє вг vvд ,є нд єрт эмvvл э г чду нд чу удт эд гээр
сайха нб vсг vйчvvд ий гэ эрэ нт ой р онб ай на .
«Рок -н-р ол л»г эгчс э тгэл ийгг ижи гдэ жт а р х ийгма н с у уру у ла гчшу н ал т
бvжг ий нх єг жимэ г ши глэ х эда рх ид ар сан да мха ла мц с ант э рх vмvvс
мєнлц а райу лайжн vдб у л и нг арт санvз э сг э лэ н тэ мсо х ид ынб элхvvс ээ р
тэврэ на в чх є г
жмий на ят vр гэс эх vйл vг ээх vvх нvvдс а ає в чин д
дайр уул са нмэ тяза вт а тавх ий жх єлг уяаг я л а л зу ула н ,у у цну р ууг аа
хєдєл гє хб єг єє
дэ рэ гтэ йч vvдн ьт эдни йб ие и йни л ч иймэ д рэ х ийнт у л д
ичгvvр г vйн аалда нн vдэ эа нь ж, шvдэ эз у уха жэ э.
Ко нра дФо нБу р гендэ нэбvхэ нба слжи р ий ну йт гар тя в да лмє н.Ца г
vеэсэ эт vр vvл жя ва ас о ёлти х тх vн ийс этг э л ийга мь д ар л аасих э эхэн
гажу удэ тгэ эдс ониня вда лс аях анга жч а д наг э жvз д эгБу р г енши гх vн д
юмбvхэ нху учирч,vе эн э г энтд у усгас анмэ тс а на гд а н а. Бу р г енФр а нц
газрынх ату уд арсб а л гажя рва йг аадя дахд а аз о ри г то йх онх єд єлдє г
хvvх энча лг або лжэ э. Са йх анх vvх эно лн ог э д э гг vнд ал айнё р оол о о с
шир х эгс у вдб эд эр чо лох оо сб эр хб о лжэ эг э жэ г д vvц энб одо одши р э эн
дээрх эдэ нма ркши д ээди х эмс гээ рга рчо д о в.
Тэрэ эрт эрг эндээо чи жс у у гаа дч у хамх аа ша ая в а ха амэ дэ хг vйнэ гх эс э г
боло од ,х от ынз аха дг а рч«г є рєєх ийх ээс »д э э рюмг vйг эжши йд эв.
Берл ини йз ахшигт ий мха р ан ху йг аза рс о н иня в да лт о х иол до жмэ д н э.
Бург енх от ынз а хыннэ гг у да мжн аах vрчз у у шн ыг аз р уу дынх а ягийг
харжя в ав. «Ул а а
нт о т ь» чг э нэvv «Пе пе » чг э н эvv г э рэ лц а ца рч
цэнгэ лий нт анх имджа зх є г жмий нэ хз ахг vйа да г лаа длнэ рньх vрт э л
санаа ндт аа рахгvй . Га зр аасvр гэл жцо нх то йна вт га рб а йши нг ий нvvдэ н
дээр«Ог от нын vх»г э сэнн ео нб ич игч єтг є ри йнг алмэ тс vvмэ лзэн э .
«Оч и жо чижо г отн ынvхшvv. Яма рха но г о тн у удб айд гийго р оодvз ье
байз.» Фо нБу рг е
нт эр гээцо нх ныд о рт ав иа дн амх а нх а ал га а рнь
орох до ома л га
йг аа ра ат о тг ын ьшvр гэ жх а р а а лт а в ив . На вч и нт амх и ны
ємхийу таад vvр с
э нд а вчу ує р єєн ийн эгбу л а н дму ус э жигт єр vvл мэ эр
цара йта йх э дэнх vнша ра йр агу у жг vнг эрг энг эря р и л ца на .
Зуушныг аз рынэ зэ нб оло ху сныз ама гмэ ту с г а лн о г оо нн vд тэ йб vд vvн
ша рх vнvз тэлє ндє ря згу ур тз ор инмо рил с ныгмэ дэ жг vнэ эмэ хий н
ёслоо д,
Ло лит аа! Но ёнтондvйл ч илг эжх ашг ир ав .
Ло лит аньх ажу угий нє рєє нє єся ар анг арчир э в . Фо нБу рг ена дт айх єх
нvдэ эрэ эт эрз ал уу ха нб vс г vйгх єлєє со лг о йх vр т эла жиг л аа д«э нэчи нь
хари нх єєрх єно гот ноши в . Со ни нх эр э
гб а й на . Хє єр х нє є рб а ра хгvйб vр
сайха нч ив элтvv д ээ »г эжбо до одт а сх арє нг є т эйх у уч инт о рг он
цамцн ыца а наvлмэ дэ гг эр эл тэнт єви йжб а йг а аЛо ли тынх є х єнд э э р
хара аг аат о г то о в.
Лол ит аФо нБу рг ени йх vйт э нх єхн vд нээсд альдар чд о
о шо ох ар аа д
Но ён т он ,т аюуз а хи хс анб о л ?г э
в .
Ого т н омин ь ,э нэн vх эндч ин ьфр а нцд а
рсб айдагбо лнэ гжvн за в аа д
ир!г эх э дЛо л ит аэ р гэжя вав .
Бур гент vvн ийу я х а нх єдє лг є є нтну ру уб ие ,чийр эгбу лч инньvлмэ д э г
гvрв эл зэжб а йг аацэ в эрх энх є л ийгха р аадму шил зант амша ал ж,
Яри а на лг а а! Ёс т о йло го тнын vхэ нд э хсув дмє нб айнаг э жб у втн ав .
Лол ит ажижигт о сг у урдэ э рб о лоржvн з
тэйа рхиб ариадэ рг эжир эв.
Фо нБу рг е нт vvн ийє єдє єсэ р э эцэ э ргvйшир тэнэ. «Ур уу лыгн ьх а ра а ч !
Чив э л тч ин ьvнэ х э э рМо н ик аЛи з амє нб ай нашvv!»
Ого т н омин ьч иМо ннаЛи замє н! Чиб о
лё стойог отнын vхэ нд эхс у вд
байнад аа ...
Лол ит ат vvни йvг ий ну ч рыго й лг
о жя д а
н,
Юуг э сэ нvгв э?н оё н тоо нг э х э дФо нБу рге нvгд у угvйг а раасн ьт ат а ж
хажу у д аас у ул га а д ,
Зах є єч иб vv г о д го но о дб а й . Биэ мс ий нvз эсгэлэн гмэ ддэ гх vншvv.
Но ён т о он ,б ит а ныvг и йго й л г охгvйб айн а
.
Ой л го х гvйб а йнау у? Тан ар ыну х а ане р
єєс єєб огин о,тэрчя ама й .З а
хєєч ино ёд ынх а т а гт айна ршигб а янт а
рга на мьд рахд ур тайюу ?
Би... б имэ д эх гvй ...
Нэрч ин ьх э нб э ?
Лол ит а
— 3ах є є. Ло л ит ач иб олvнэ х ээро гот нынvх энсу вдба й на. Бич ама йг
энэн vх нэ э сч ин ьг а рга жшу на лто л ныє мн є хєнд єрт авца нд ээрт авь я.
Тэршу на л т анг у у дч а ма й гх а ра а
дшvл с э
эз а лгихб олн о
.
Но ён т о он ,б иа жл а ах и йед э э .
Бай з! Бич а мду ч р ыгу ху у лжє гье. Чи«Шин эц а
г ийнх ан»с этгvvл ийг
vзсэ нvv?
Yзс эн
ТЭГВЭЛб ит эрс эт гvvл ий нэ з энэ р хл эгчКо нрадФо нБу ргенг э гчб а йна .
Ма на йс э тг vvл ий нг а зарб ар у у нГе рма ныэ рхэмvз эсгэ
л энтэ мсий г
ша л га р уу л а ху р ал д аа нз а рл а а дб айн а. Бич а майгт эру ра лда анд
єєри йн х єєє мнє є ст ав ья. Ба й з ! Ду у гvйб ай! Чид о ройх она мь таня ма р
vзэс гэ л энт э йг ээмэ д эх гvйб из .
Ого т н омин ьб о до о ч! Тvр vvл с энх vvх эндби дд орх ая а
дт vмэ нма рк и йн
ша нє г нє . Чиё ст о йдэ э гvvрг vй дэл тэй, д эргэд э
эшив эгч ин тэйг vн жшиг
амь д ра хб о л но . Зат ох ир ло ошvv. Ол о нvгба йхгvй! Ма ймин ийх аягэ н э
байна .
Ма р га а шна асч иБе рлин ийд э эдз э рги йнз о чидб у удалдс уухб олно .
Ху вцасх у нар ыгч ин ьб иб э л т г энэ .
Су в
дми ньч иэ нvvг ээ р ээvvл энд э э рмо рд оношvv г эжу уца нд э э рн ь
падх и йт эла лгад аадб о с ожя в а в. Ло л и тах эр хэ ху чр ааол охг vй
алма йр а нз огс ов. Фо нБу р ге нт vр и йв чн э эсэ эб аа ха нмє нг єг ар га ж
ного онн vд эндн ьт ав и а д:
Ма йз о л и ос ондн ьа в . Хє єр х є но го т ноч иньн vх э нд э эб у ца жир э х ,
vгvйг ээє є рєємэ дн эб и зг ээ дЛо л ит ат ийшн vди рмэ нх их их иг э ж
хєхр єв.
Но г
о оннvд этэ нэс о л и отн оё нмє н гєєб у ца а жа в чихв ийг эс энмэ т
бушу у х а на вчх ал аа с а нд аач и х э эдшvд э эя р за й лг ани нэ эжг vй лг э нэ н
мэхэ лзэ в . Бу ланг ий нх а нч а нг аа рх є хр єл дє в.
Фо нБу рг енх аал ган ыт от гомє р гє є дх ар аа лт ав ьс аа рг а р чо д ов.
Ло литабvршє нєо р о йб олс о нх о йн оа жл а ас аяд уу саадх ув цсаас о л
и но .
Залу уб vс гvйнг о оvз э с гэл энн ь«Ог о т нынvх эн д» и рэ гс ди йнжvнза р хи,
аягац а йн да мтшимто ру ул а г чн эгё сныvн э рт эна мт т анб о ло хт у л
ного онн vд этт vvни йго вооа я т айх а нх у вца с ла да га жэ э.
Ло литао л онну га ла атх ормо й т ойэ р ээ нда ав у уд аа шин з ,н имг эхэ н
ултайша а хайг аає мс є є дх vз vvн ий х э эн оо со но ро ол тыга вах да аий н
бодо в«Пе трий нмин ьа вчє г с єно р оо л тшvv дэ э. Хє є рх и ймин ьб а йд а г
цалин г а ар ааа вчб и л э э . Чини йхши гиймз єє лє нс ай ха нхvз vvнд ,
шир vvнюмх vргэ ж, б о ло хг vйг э жх эл сэнюм. Ми ни йх у вца сх у на р
дотр оо сх а мгий но л иг т о йн ьэ нэшvv дэ э. Пе трмин ьэ э! Бич иньт эр
урал даа нднэ э рэнт vр vvл ч их в э ля а на . Тэ гв элби дх о ёрх ич нэ эна з
жарг ал т айа лд аро ло хб илэ э . Тий ма зз а яад аа нчба йхг vйб изд э э .
Ло литаба сс эмэ рх и йх анц у йт а йо г о то рх о нб єг єє дда ву у ханп ал ь т о гоо
ємсє хз уу рт эг эхэ дб их vvх д э эр э эб ай жэ э »г эжг у н иг тайх анб од о в .
Ло литынх арь жи рэ хэ дПе т рх э д и йн ьх vр чир ээ дхvл ээ жб айл а а .
ТэрЛо л ит ынз vvд эн дvз эгд дэ гх о н го рс ай ха ни нэ эмс э г лэлэ эру г т а ж
цомо рл иг о од элг эх и йгз а вд а нбу йс ар на йц э цг ий ндэ л б ээмэ т
жимб эг эр хэ ну ла ану р у улынньшимэ нvн сэ эд,
Ло лита ,б ич амдц є цг ийт эйб о о ва в чи рс анг эв .
Баяр ла л аах ай ртми нь .
Биє н єє дє рц алин г ааа в л аа. Ма р г аа шх оё у ла ао го тныч и ньн vх э ндо чи ж
жаах анс у унад а а. Ло л ит ая на гнє х рий нх є єvг нэ эс этгэ лу яр анх а н,
Эн хрийн ай зми ньми ни йс э т г
э лх и чнэ э нд о гд ол жб айг а агч имэ д э хг vй
байна .З о лжа рга лт айа мь д ра хца ги рв элюу тайг айх амши гб ил э э . Би
чамд аац ємий гя р ьжє г ьег э в .
Шє н єо ро йб олжэ э. Хо тынэ нvvх энз э л vvдз ахг а зара ни рч имэ э г vй
Ло литынб яцх анє р є є ни йцо н х о о рх а в арца г ийнч ийг л э гса лх инvл э
э ж,
vлмэ дэ гу таа ныvнэ ра н хил на .
Лолит аФо нБу рге ных элс э нб vхни йгПе тр тя рь ж,
Чими ньюуг э жб о дожб айн а?г эжа су ув. Уг а ахха л ууну сандя саа
тулталдэ в тэжха ч инз єє лх єнб єгє є дт э нх э лгvйб ол со нг арын ьПе тр
илбэнб а йж,
Чамшигс айх анб vс г vйэ н эд эл хий дх ов орх о нг эж? бих элдэ гг vйюу .
Азааvз э хчюмг vй ,ч имин ьз а ава лт vр vvл нэ . Жир ийня дууб vс г vйб а я н
хатагт айна ра асил vv с айх а нб олд г ий гт эдэ н дvз vvл э эч!
Бин ээ рэ нт ий мс а йха нг эжvv д э э?
Тиймг эмд ээ. Чиюмб vхн э эрэ эт э г шс айх ан. Ло л ит ачиби дх о ё р
дєрвєнжил ий нє мнєу ул зс аншvv д ээ . Тэ гэх эдч их vvх д ээр ээба йжэ э.
Хvмvvсч а ма й гх єє рх єнх vvх э дг эд э гб айг ааг vйюу . Ха р и но д о оч ин а с
биег vй цэ жу л амчс а йх анб ол жэ э.
Петрэ э, ху в ьз ая ах vн ийгюу ндх vр г эжб ол ох ыгя а жмэ дэхв э . Фо н
Бургеных элд эгшигт ий михша нх vр т вэля ана ?
Тэгвэлчби дх оё ра д а глаадлх амта мь др а хч а д ал т айб о л нодо ог эх эд
Лолит ажа алх vvх э дмэ тб ая рл анх єє р єхд єєа лг ах ав сра нн vд ээа нь ж,
Яма рс ай х анб э! Тэ ри хмє нгє єрб и дюух и йхв э ? Од оо н о ослс ай н
бодъё .З ая ма рчб айс анх о тынз ах а джи жи гх энб айши на вна . Эх л э эд
гэртээх ямд ха нт ав ил гаа в с анн ьд ээ рб и здэ э. Ба сжимс нийц э цэ р л эгт эй
болно . Ма ши на ва адх эр эг гvй . Хэ т эр х ийvн эт эйюма аря ахв э.З ат эгэ э д
хоёрэ э лжи йна ят айх анх у в цаса ва хх э р эгтэ й.
Лолит ає єрюух эр эг т эйб о л ох ыгбо д о жч имэ э гvйб о лов . Сэ тг э лу я рса н
Петри йнз ов у ур ьтб vд эг хэннvд энд ээ гvvрну л имсг vйл гэнэ лэ э . «Мини й
хєєрхє нЛо л ит аЧис а наан д гvй, н а ма йг а аэ рнє х р є єг эжб одо хб о лжэ э .
Лолит абиvvр дч а мт айг а
а . Yх лээсє єрюмби д ни йгх ага ца ахг vй ».
Сараа л жинт о р но осс ал анн ис с эншу в ууц а стє нд є ру у л ынз vгя а ра н
одохт о йа д илс э тгэ лий нз о вло нт а й ла г дахvех аа я ао лд о х одх vн дб эр х
амьдр а лыну ч и р,т vмэ нд а в харх vл э эс ий гу ма рт а нх vсэ лмє р єє дл и йнх єє
жоло о га л д агчг энэ х э нх оё рз а лу уийн х vv и р ээд vйнє д р vvд ийгб vр хс э н
мананбу да нга ри лга жх єє р єнб аяр ла с анн ьт у йл гvй.
Ма рга ашн ьФо нБу р генЛо ли тыгя зг у ур тныихч єлє єнє єб у йнэ гз о чи д
бууда л дх vр гэжє гєв . Юмз vvжбо л охг а зарб vх э нд э эе с єнши д ий н
чимэгз vvл та гса н,х ижэ э
лна с ааvло йшо онх этэ р хи йх є нг єхє н
хувца сл ас анє н дєрт у р анх айа в гайт vvн ийз ах иа л с анє р є єндх vл ээн
байла а. Фо нБу рг енх увха йг а р ыгньvн сэх чэ энбо лоод ,
Оготн омин ь ,э рх эмс эгМа д ленч а мдд ээд сий нё сыгт а н иу лжє г н є. Ил vv
хувца сэ мэ гтэ йх vни йvз эс гэл эн гн у уд г ийгюуа нд аха жг эжх а в чг ар
ЦЭЭЖЭЭт vр энч а нг аарин ээг ээд ,
Эрхэмс э гЛо л и та, био ройи ржт а н ыт єр єла р и лжс аныгс он ир х о ног ээ д
гарчо д о в.
Ма дл е нЛо л ит а дба я нч ин ээл э г,с а йнт є рє лтх vмvvся л анг у я ає нд є р
со ёл т,э рхя мб атэ рэг тэ й чvvди йнду ндб иеэя а жа в чя в а хт у х ай, а л хаж
гишг эх дэ эу уцн ур уу га ая а жх є д єл гєх ,г а
р аах э р хэнх а я лах ,н vд ээя аж
х ар ах ,у у х д аах о рмо й гооя ас хий жє рг єхт эрб vх н ийт у х айши р хэг
д ар аал а нз є в лє ж, єєр ий нб ие эрvл гэрд у ур иа лvз vvл э в.
Фо нБу р г енЛо л ит а
дх ямд ха нб о л ов чvз эмжт э йх у вца сб эл тгэ сэн
б айл а а. Мє нб ие эя нз ал ж, х о олу ндз а хиа лахз а р да лдх э дэ нз у унма рк
vл д ээ жэ э .
Ло лит а, Ма д ле на вха й гя всанх о йн ои хлт vг шvvр тэйб айд а лдб ай гаа гаа
гэ нэтмэ дэ в . Ту ркг аз р ынз є
є лє нх ив сд э вссэ нжижигє р єєн дб айхс уу х
га зарчо л до хг vйб айл а а. Нэ гжvнзжи мс ни йу нд аа на асє єрюучи дэж
уу с ан гvй.
Бо дсо о рба й та лэ нэб vх э ня ма рнэ га ймшиг тя в д ал дх vр гэ жб о лохмэ т
са на гда в... Ло л ит ао р о йх о нПе тр т ээу та сдл а а.
Бия а д а гб ил ээ? Сэ тгэ лт ог тожє г єх гvйиххэ ц vv б ай на .
Ло лит ах а йр тми ньз о р иг тойб ай . Бич а мд аао йр хо нб а йха ргаб о д но .
Бин эглюмна аса йга а дб айна . Чиа жл а ат ар анг уу тна а ша аи рэ хгvйюу ?
гэ тэля ма рнэ гх vнх а а лг ац о хив . Ло л и т ау чи р г vйцо ч и жх а ма гб и ень
д он со л ло о . Ха р иуз єв шє єр є
лх vл э элг vйФо нБу рг енФр анц ынц эр гийн
н эгх ошу у ч та йха мто р жир э в.
Аа ,э рх э мс эгЛо л ита , Таб vрх о л бо об ар ьжэ х л э эшивд ээ.З vйт эй . Ийм
га йх амши гт айбvс гvйя ма рчэ рий нс эт г э
л ий гб у л аажмэ днэ . Ог о т н о
миньс а й нт є рє лтн оё нМо на ре лт ант айт а ни л ц ах ыгх vс эжб а йн а.
Хо шу у чМо на р елЛо лит ыгшу на л тн vд ээрз о в о ож, х а л ууша та жб айг а
а
ур ь ха нца гаа нг ар тн ьу р уу лаах vр г ээд ,
Ло лит ат аvнэ х ээ рс а йх а нба йна . Биз а л ууда ая ру ун айр агчба йса нюм.
Ма на йМа р с ел ьх о то дя гт ан та йа дил х а ний мц э нх эрнvд т э й, х он г о р
vс тэйб vс гvйб а йд агба йл аа. Са йх ана мь танб о г ино хо нн ас тайб айж
мэ дн э. Бит vvни йгЭс ме р аль даг эд эгб а йла а. Тэ рх у ул ьб у ст єр vvл сэ
н
н ял хх vvх эд тэ йг ээх а мту сандо р жvхс э нюм.
Но ён то онт ає є рюмя рьлда аг э жЛо лит ынг у й х адФо нБу рге нч а нга а
р
и нэ эх и йнд а л имдс ана мс ар гvйца р айл а нє вд гийи ьб ар иа д ,
-З єв, Но ё нМо на рел,т аныи ймэ мз эгхэ нс эт гэ л ий гмэ дэ эгvйби зг эв.
Мо на ре лЛо л ит ынє в дє гд ээрб а й гааБу ргеныг ар ыгх а ржи нэ эв х ийл э
э д,
Яр ууна йр а гчб а йс а
нх vндэ мэ гт эйх vни йэ мз э гх энньт аал а мжт ай.
Ог от нын vхэ ндэ хсу в дг эжт аихо но жх эл жэ э . Эн эс у в дыгх э дэнє дє р
єв єрт л єх ий нт ул дт аныб ая нс а ндє чvvх эннэ мэ ро р уу л аха а с
та тга л за х гvйг эжФра нца арє гvvл с эндЛо лит аюучо йл гос он г vй,
Фо нБу р г енМо на релт ийшс эмир мэ ж,
- Па р ис ынх а ас а йх анх vvх нvvд ий гмє р єєдє жб а йг аат а н ыб айд лыгб и
мэдэ жб а йн а
. Ма на йх єгшинБе рлини йэ нэvз эсгэ лэ нтя ду уб vс г vйт аны
сэтгэли йгх анг а жч а д ахэ сэх ий гбvv мэ д. Ха р инмин ийх у вь дб о лэ нэ
сувдыгх а мг ий на ши г та йгаарх эрэглэхэ эсє єрз vйл гvйг э дг ий гну уг а
ад
яахв эг э в,
Хо шу уч , Ло ли т ынє в д єгч ичи рхийл э
нб а йг аагх а ржя ма рн э г
инэ эдэмт э йюмхэ лvv г эт элх vнх аалг ац ох инЛо л ит аи хлт у лг амд а
н
бачи мд а жб а
йс ант у лПе т рий гир ээрэ йг э сн э эс аяс анаж, Фо нБу р
г ены
гарыгє в дє гд э э рээс ээт vл хээдб осохг э тэ л,
Зао р,о р !г эжх ошу учз анд ра нг у
йхэ л э в. Ха а л г
аа яа рханнэ э гдл э э
. Пе т р,
Ло литыгихлг ай хс аншир тэжт анихг vйно ёд оост єв єг
шє є нз ог с ов .
«Мин ийЛо л
ит ая ма рє єрб о лч ихоов э . Эн эфр анцн амайгму у ха йх а
рж
байнаЛо л ита ! Ми ни йх єєрх єнЛо лита !»
Фо нБу р ге ну р тх єл єєу ур тайг аарт ата жя д ант ата вх ийн,
Залу ух vнт ана ада хх аал ганых ааца анаг ар аадх аажо рхи!г эхэ дПе т
р
ЛОЛИТЫГнvдс ал га лгvйшир тсээрг э др эгу хар чх аалгыга лгу у рха н
хаав. Фо нБу р генб vд vvнх аря нжуу рс ор о ня р вайс х ийг ээд ,
Эн эс айх а нэ рт ан ына йзу у ?г эжд аажиг на на суу ха дЛо лит ах ари у
хэлсэ нгvй.
-Зат эрчя ама йх э рэг . Ха ринч ина ада хнє мр є гєєт а йл аадэ р хэ мс эг
Ма дл еныз ааса нё со о рб ие эvз vvл э
э дэх ээч .
На майгє р шє є гєє ч! Биихя да рчб айна ,
Тэгвэ лМо нар е лт аэ н эХа таг тайдт усл аа ч!г эх эдЛо литая а р анб ос о ж
нємр єгєєу на га в. Фо нБу р генЛо лит агт о йр оня в жа рє вр єє сн ь
шин шл энх ара а д,н є мр єгийн ьа вчє г
є є д,
Ма ргаа шо ройКе мпе нс кийи хт анхимдт ан ых ув ьз а яаший дв эр лэг дэ
нэ .
Тэгэх дээх а р
и на ра йх єгжил тэйб айхыгг уй я. Но ёнМо нар е ла а!
Эр хэмс э гЛо л и та да мр ал тх эр эгтэйб айхшигб айн аг элэ э
.
«Ке мпе н с к ий»з о чидбу удл ынцэ нгэл и йни хт а
нх имынх а жу у ги йн
жижигє р є єндМа д ле на вхайЛо литынб и е дз а с
а лх ийжб а йл аа. Энэvе д
Пе трмє нз о чи дб уу дл ынvvд нийб ага н ынс vvд эр тз ог соодэ мс ий н
vзэсгэл энгша л га ру ул а хадо р о лцохоори р жба йгаао ло ня нз ын
хvмvvс и йга жи гл ажЛо ли тынб а
раах а ра гд а хб о лу уг эжг о р ьдо но .
Цэ нгэл ийнт анх и мдБе рлини йнт омч у у л,д ээ гvvрг vйд элтэ йх ат аг
т ай
нар,б ар у у нз vг ийнжу улч ин, а нглифр анца ме рик ий нцэ рг и йнэ рх т эн,
зохио лч ,т vшмэ л, жvжи гч инс онинс у р ва л жл а г
ч идц углар а нир сээ р
байна .З vгбvх нэ эсц а хил гаа нг эрэлба д ар чмя н
д а ст анса гн а мир уу л ж
эрдэн эсий нч имэ гз vvс энх ата гтайна р ынб иеє н гєб vрийнт уя а
цаца руу л жз vй лз vйл и йнvн эр тэна нхил а н,б о ло ржvн зэндша мп анд ар с
ЦЭЛЭЛЗ ЭЖ, ЦЭНГЭЛДт ашу урсанх vмvvс и йнн vди йгс о г туу р лын
ман анб vр хэ нэ .
Танх имынг ол дд угу йт ав ц анз аса жд э эрнь«о л н о осо нц го йvзэ сгэл э н
гоо,х vнб ол го ндз ая а гдаа г vйб о ло в чцэ н г
э лжа р га лтайа мь др а
л ыго ло х
тvмэ нз vйл ийна ргаз а мт ана рынє мнєн ээ лт т э йб айна »г эжб ичжэ э .
Танх имдх є гжимэ гши глэ х эдМа д л е на вха й«Ло л ит аБо р хма на рван
есєнн а ст ай» г эс энб ич игб vх ийх а рт о рг о
нт у уз ыгЛо ли тынмє рє нд
зvvжб а р агнvц гэ нб и ендн ьмє нх а рт о рго нн ємр єгнє мр vvл ээд,
Зага ра хца гб олл оо . Та йв а нб айжvз ээ рэ й
. На мба т айх а
нх єдл є
х єєбvv
ма р
т аар а йг эжз а хив . Цэ нг эл ийнт ан х имдо р о хх а алганых єшгий нца ана
зэрэгбу л а ац ал да хбу с адх vvх нvvдз о гс ожба й ла а. Мє нло в
о гнэ рна сыг
ньт од ор х о йл с онє н г єб vр и йнт уу зз vvжэ э. Тэ д г ээ рх vvх нvvдЛо лит ад
єєрєєсньх авь гvйс а йх анюмшигс а на гдав . Га рт аамик р офо нб ар ьс а н
дэгжинз а л уух єши г н ийц а ан а асг а рчи рээд ,
Ха т
а гта йна ра а,н ємр єгєєа в нау у . Сэ тгэ л
и йн х ээд огдло лыгб арьж
тєлєвт єв шинб айжч ад дагє н д єрс оё лтх ал у у нс э т гэлтх vмvvст ана р ыг
хvлэ эжб айн а. Ха таг т айна ра аий шэ эмо р
ил н оу у !гэх эдх єгжи м
нижиг нэ жх єшигн ээ гд э
в .
Тvvнэ э сх о йшб о лсо нбvхя в далЛо лит а дз vvдмэ тб ай лаа.
Хvvх н vvд ий нг а рчи р энг vvт ,о ло нх vнц уг л ар са ни хт ан химша р
хэдгэни йнvvрмэ тд vнг энэ ж, ий мэ рх vv ц а гтз амба раагааа лдда г
сурва лжл агч идт vл х эл цэнша рб vт э эл эг тэ
йу р тшир ээнийа р д
мо р
ил цг о ос онз эр эгт огто о г ч идо р о о ныму у рмэ та р хира лданма рга ж
байга ат э рб vх энЛо лит ынч vдэ ндх а ра гдах а а сб ишс этгэ лдб уу ж
єгсєнг vй .
Ло лит а! Лол и тыгн а а шнь ! Ло лит аи чэ эдя а хв э| Са йханЛо л итаг эх
зэргээрчу ха мх энюу ндха шг ирчд эв хцэ жб а йг а а гчо йл го с
о нгvй.
Ду г
у йд а в ца ндэ эрд э вссэ нз є єлєнх и всд э
э г vvру яха нб иеэг анху ул а н
явжх єлг ара аМа дл е ныз а а с а нё со о рх єд є
л г є х ийно рондх ачинэ гд у г
хийжб айх д ааи ймэ рх vv х ий мэ лх є дє л гєєнньи х энхх vмvvс т
тааша а гд с ан ыгмэ дс э нгvй.
Засла лын ха ає р єєндо ржир э эдз vvдмэ ттэ рх а чи нб ай длаа сс а
я
ангижр ахши гбо лов . Чо но н дх є єг дє жб а г
т а р с ант уу лаймэ тт а
ми р
тэнхэ лн ьб ар а гда н,з vр хб у л гил анд эл сэж, х а ма гби ен ьч ич и рчб айл аа.
Ма дл ент vvн ду сх ий жє гє є д,
_ Чамдо д о ожа ргал ынvvднэ эгд жэ э. Ло ли т ас ай х анЛо л итаг эж
хашг ир а л да хыгс онс ову у .
Фо нБу р г ено р жи рэ э дн єг є єлд а дс а нз анг аа р а ау у цанд э эрн ьа лгад аж,
Зас увдми ньч имин ийх э л с н ийгс а на жб айн ау у ? Чиб асб олоо гvй,
ма н
а йс эт гvvл ий нх у у дсан да лда р шихб ол но . Ха г асца гий нда р аазэ рэг
тогто огч д ынши йд вэ рг ар н а . Эр хэ мс эгЛо л и т аи нг эжх э дх э
нмє чийн
дото рт а н ых у вьз ая аший д в э рлэг д лэ э. Тий мэ э,б и дх vн ийх увьз ая а г
ший дв эр л эжч а д д агу л са а!г эжомо г тойг оорх эл ээ дг а рчо до в.
Удс анчvг vйх є гжи мни жиг нэ жё сг vй цэ тгvvл сэнх vн ,
Ха т агтайна ра а ! Та йз а нд ээрмо ри л
ноу у.З эр эгт о г то о гчидб о лоо д
о лонз очидт ана р ыгх vл ээжб а й наг э в. Ма д ле на вх айЛол ит ын
н ємр єги йга в ч ,
З аЛо ли тами нья в аар а й. Со гоошигд эгдэ эдо чо о р о йг э
в.З э рэг
б ула аца лд с а нбу с адхvvхн vvдо д о оЛо ли тыгт у нг а ац гvйши рвэ нх ар ж,
за римньа зз а я анд ааг омд сонмэ ту ру уца р айл жэ э .
Хє шигнэ э гдэ ж«ша рх эд гэни йнvvр »д ахинх vн гэ нэ в. Yз эс гэл энтэ мс
та йза нд ээ рг а р чз э рэг ц энз огс ов . Yз эгчо ло на лг ат а ши ж, т эсэжя дан
х ашг ир ал д ажц э цг ий нб а глаашид эжу гтл аа.З э рэ гт ог т оог чд ынт эрг vvн
Ко н ра дФо нБу р г енб о со жг ар аає ргєєд,
Но ёдоо !З эр э гт о гтоо г чд ынший д вэри йгс о нс о ноу у . Ма найГе рма н ы
х амг ий нvз э с г э л эн тх а тагтайн а рб ид ни йнvд ий гх у жир л анс э тгэл ийг
д огдл уу лжб а йн а . Гэв чvз э сгэл энг ийнд от роо сх амг и йнvз э сгэл энт эйгий
н ьши л жо л о хг э жэ н дц у глар са н . Ма н айа мь др ал да зжа р гал ыно рг ил
ти йшт э мvvл э хбvхз а мнэ элтт эйб айн а. Ноё до о ! Би дни йб о дл оорб о л
эн эо л онх а т а г т а йна р ынд от роо сх амг ий нс айх анньЛо лит аБо рхма н
б айнаг эх эд :
З vйт эй, Ло л ит а ! Са йх а нЛо ли т а! Ло л ит ыгн аа шн ьг эжо л но ор
зє вшє єрє ншу у ги л дав . ФонБу рг е нг ара ада х и нє рг єж,
- Но ё до о ! Ге р ма ных а мгий нvз э с гэлэ нтб vс гvйЛо ли таБо р хма нд
тэ ргvvнша г на лна йма нмя нганма ркий нх vз vvн ийч имэ га рв анмя нг ан
ма р кб ие ч л э но л г оно . Бу са дх ат а гт а
йн а ртд у р сга л ынб элэ гб ар ин аг ээд
ур тх єл єєч и р с ээ рт айз андэ эрг а р чи р ээдх ай рц аг т а йб о
о до лт о йюм
б арьс аншив э гч нvvд и йгд у уда в.
Тэ гээ джижигмє н гєнх айр цагна а сэр дэ нэси йнши г тг ээньс о ло нгор он
ту яар сан ,а л т а нг и нжитх vзvvн ийч имэ га вчЛо лит ынг анг анц агаа н
х vзvvндз vvв .
Ло л ит адэ н эб vх э нб а слз vvдмэ тб айл аа. Ол о на мьт анч ихдvл ийрт эл
шу уги лда жт vvни йгт а йза ндэ э р э эсба р агх vч э эрт а т ажб уул гаа днэ г
шир э энээ снє г є єши р э энда ваа ч и жа вга йн арт э вр э нvнс эхи йнд ал има ар
х vзvvни йньчи мг и йгшо х оор хо нvз э ж, ха рцу у лынз а р имн ьша мп ан
д арсу ухыгша а р да жз ар имн ьчхэ тэр хи йб о лг оо мжг vйг ээ рб ие дн ь
х vрчб айл аа .
Эн эб vх нэ эст а тга л з
а х ,а ли ваагэ р э г
цvvл энбо до хч ада лЛо л ита д
б айс ангvй.
Ес ло лынх ув ца сє мс є ж, а рхих а н х луул санх о шу учМон ар елт vvни йг
сvvд эрмэ тд а г аж, р ок -н-р оллб vжи гх и йх дээб ие ндньна а лда жб айл аа.
Эн эvе дПе т рз о ч идб у удл ынх а а л га
ныб ага нынс vvд эр тЛо лит ыг
хvлэ э нз ог ссо о р ... Ло ли тами нья а жб а й г ааб о лг э хэ эсг vйг ээдо рмо ор
сана гда в чх э нт vvни йго р у у лахби л ээ . Цэ нгэл ий нт а нхимдх є г жи м
нижиг нэ жшу уг и а нд эг дэ хэ дд о т о рн ьб а ч имд анэ лд эвму уюм
бодо гд ожэ хл э в. Ло ли т амин ь! Хє є р х є нЛо лит а! Бидбу р у уюм
хийг э эгvйб айг а а ? Ло л ит ыгх vнбvх энмэ дэхб ол но . Тэг э эдб а сс айх ан
хvvх нэ эсє єрюмб о дд ог гvйб а я дно ё дх и ч нээ но л о нб и л ээ. Эн эбvх эн
аюу лу чру ул жмэ дн э. Ло л и тамин ьб у шу у ханг ар а ади рэ эсэй . Энд ээс
бушу у ха нз айл а хх эр эгт эй . Ло л ит а !... б и дб ур ууюмхи йжэ э...
Зочи дб ууд лынт омши лэ нvvдг э нэ тн э э гд эжх vмvvсц у вр анг арцг а а
в
Пе трЛо лит ыгу г та ха арт ий шэ эо й р т л о о . ХvмvvсЛо лит ынvз э сгэл эн
гоогма гта нша г шихСОНСд оно . Уд с а нчvг vйЛо лит аг а рчи р лээ.
Тvvни йд у нца га а нх vз vvнд эхэ р д э нэ с ий нч у луубvр энх ийд у н до чмэ т
гялсг я лсх ийн э. Пе трх эс э гх энз у у рт vд г э лзсэ нээЛо л ит ынх а жу уна ас
очиж,
Ло лит а!г эжа яа р х анд у у да ха д , Ло л ит ая ар анэ р гэ ж,
Пе тр ! Чимин ьна ма й гх vл э э жб а йн ау у ?г ээдг а р аає гєв . Ло л и тын
хажу у дя вс анФо нБу рг е нПе т р ий гил тд у ргvйц э нх ял ай гаа д,
Залу умин ьт аи ха з тайх vн ээ,г э в чЛо л и т ынх vр э э лэла р айє є рб ол ж
мэдэ хюм, Ло л и т ат ах vни йз амд э э рт э э г лээдб ай хшигб айн а . Хvн д эт
гене р алт а ныгх vр гэжє гнєб из . Єнє єма р г аашд а аб ай ран д ааб а йхыг
гуйя . Ма на йс ур ва л жл а гч идо чн о . Тамин ийа чи йгб агачб ол овб о дох
юмба йгааб изд э эг эжх vйт н ээ ри нэ э в.
Ло лит аПе тр и йнє єдє єсг у ни гта йг а а рх а р ж, гара аа лгу ур ха на ва а
д
Баяр т айб и ду да х г vйу ул за н аб изг эл э э .
Фо нБу р г
е нт э гнэба йхг э сэ нб а йр та йМо нер алт и йшир мэ эд,
Но ёнх ошу учт ат айв а нн о йр со о р о йг э в .
Ло лит аа яа рх анг ин шэ эдн vд ээн э э л ээ . Ха магб иеньх vй тэ нх єл с
даав а рл ажэ э.
«Гэр лэ эас аа хх э р э гтэй. Yvд ни йх а а н ах vнб айн а . Га рмин ьх vл ээс тэй
байна. Гэ р эл ! Гэ р эл! Ха а л га а!...» Ло л ит аа мь сга ан ьб оо гд ожб айг аа
хvншигнvд э эх я л га ну у ла ну р у у л а аз о в у у рьт айг а арт ат в аган у улаа д
«Ёо -ё о,н а ма й га в а ач!» г э жд ууа л д аа дт vvнэ эсэ эцо ч ижбvр мє сєнс эрэв.
Тэнх ээт а мирньб vрб а ра гд жэ э. Са л г а л с анг а раа рч ий дэ нг ийн хээ
унтр а ал гыга р айх и йно ло в . «Юуб ол жб а йн а? Яма ра ймшиг т а йюмб э
!
Яажvvрц а йл г ад а гби лэ э. Єг лє єс у р ва л жл агчиди р нэшvv д ээ . Тэ г ээдл
бушу у ха нг эр т ээх а ръя . Мо не р алюуг э жх эллээ ? Ча мшигх vvх энэ нэ
ертє н ци йнн vг элб vх н ий гх ий жб и е эжа р г уул ахх э рэгтэ й. Тэ г с эн
хойно онє г єєМа рс ел ийнЭс ме р а л ьдши гу сандо ржvх с э нчх ама а гvй
гэлvv. Юуг эс энvгв э! Пе т рми ньх vр э э дир ээсэ й. Би дх о ёу ла алх а мт
байв а лє єрюучх эр эгг vйшvv д э э ...»
Бай шин ги йнх о нг ил дх єл ий нч имэ эг ар ахши гб ол о хо дЛо лит а
сэжиг л энч а гнаа до р о нд ээ р э эє н дийс х и йв ...
Тvг шvvр тэ нэшє ни йга р айх и йнє нг є р єє нг vvтФо нБу р г ен ы
сурва лжл аг чидх vр чи р л ээ . Тэ дн а рЛо л ит ынз у ргийга вахг эжб аа хан
зовоо в. Ихлэ рээцэ э рг vйх є г жи лт э йб ай лг а хг э жо ро л до ц г оов ч
бvтсэ нг vй. Эр эгтэ й ч vvд ий нду р ыгт а та хэ л дэ вя нзб айдл ыгз а ах
санаа тайнэ гс ав аа гvйз ал у у ,
Ий му йт гар та йба й да лб vрчс он ин . Эр х эмс э гЛо л ит ынз у р г
ий нд ор
гайха мши гтэ нэх vvх нийу й т гар ыглс э ргэ эхч а да л тайа а в ынх vv х аа
байга аб ол ?г эдэ га су ул тб ич и хх эр э гтэ йг э жэ э.
Эн эб vх нийс vvл дЛо л ит ынс этгэли хлvймэ рч ,у л амчму уюм
бод огд оо дб оло хо об айл аа . Ба руу нБе р ли ни йЄд рий нс он ин г
у у да д
тvvн ийз ур агх эди йн э эх эв л э гджэ э. Ло лит аб ушу у ха нлх а р ья. Ийм
тvгшvvр тб айд лаа сз а йл ах а а сє єра р габ а йх г vй. Мо нё р алvд ээ сх о йш
ирнэг эс эн. Тэ ря а жчмэ дэ хх vн. Яв ъ я. Од о о х о ня в ъ я!.. » Ло ли та
хvзvvни йх ээч имг ий га вчц vнх э нд э эх и йг э эд ,т эмд эгл эл ийн хэ э
дэвтр ий ннэ гх уу д са н д«Биг эр тээх а р ил а а. Эр х эмМо не р а лтан а ма йг
хvл ээх ийнх эрэг гvй »г эжб ич ээд, ши р ээ нд э э ро р хи одя в а в.Зо чид
буу длынх анши вэ г чи н, х а а л га чинцє мт vvни йгх ар а адба й хши г
буу дла асг ар аадб а йши нг ий ня гё р о о л о орц а х ил г аант э рэг н ийб уу д ал
тийшя ар аня вла а.
Гэтэлг у дамжа арз о рч иня в а гч идб а слх ар а а дб айхшигс а на гд ав.
«Юу ндна ма й ги нг этл ээх а рнав э? Энэо л о нх vнна ма й гх vр ээ лээд
єчигд єрор ойн ых т ойа д илЛо л ита ! Ло лит а ! Ло Лит а !г эжх а шг ир ал двал
яана?»
Ло лит абу с дыннvд нэ эсд а л ь д арч,б а йши нг ий нх а на ндн аа лдс аар
буу дал дх vр чца хи л га ант э рг эндс у у в. Ор жи рэ нг vvтньх vмvvс
хоо рон д оожигжу гг эл цэ жэ хлэ хши гс ан а гд ла а. Ло лит ат э рэг нийн эг
бул андо ч оо дц о нхр у ух а р жз огсо в .
Сая ынб уу да лд ээ рт э рэ гни йнє гєєх а ал га аро р жс у у сан, є тгєн
хємс єгт эй, х єнх єрн vд т эй ,б vр гэдх а ма рт айх ижэ элх vнт vvни йгс э м
шир т эжб а йс наао лн ыд унд у урт vл х ч ино й р т ожя в ахшиг . «Эн эх vн
нама йгд аг ажя в ааюмб ишб из. Яма рс э жиг л эмэ эрх vнб э ? Од о оя адаг
бил ээ? Дэ эрэ мч йнб а йв а ля а н а?» г э жЛо л ит аг э нэтб о до од ,да раач ийн
буу дало йр т ожца х ил га а нт э р эгу д а а шр а нг у у тvс р энб у у жз оч идб уудал
тийшя ар анс анд р а ня ва в., Ба й нб а й нэ рг эжх ар а
в чн єг єє«д ээр эмч ийн»
бараах а раг дс ангvйЛо л ит аб у цажи р эх дэ эи хлб а л ма гда нб а
ч имдс ан
байх ыгз о чи дб у уд лынх анмэ дэжг а йх а нс эжи г лэ в. Ло Ли т аб а йр ан даа
оро нгу утх аа лгаат vгжэ э д, Пе тр тээу та сд ав
Пе трмин ьч ио д оо хо нир э ха ргаб а йн ау у?
Лол ит ах а й р тми нь ,о д о он адч є
л є
єє гє хгvйа жл аат ар ангуу тг vй жо чъё.
Петрэ эб ия а над аа ? . Сэ тг элт огто жє гєх г vйи хлх эцvv б айн а ,
Мин ийхє є р х єнЛо л ит а ! Чими ньз о риг то йх онб а йхыгб од оор о й.
Цаад уу лч и ньэ л двэ эрт vйв э эжба й гааб из . Ло л ит ат эд нийгб vv
тоого о ро й. Ча нгах анб а йв а ля а жчч а дахг vйшvv д ээ. Шє ни йнх о ёрцагт
ажла ат а ра а до чно.
Затэ гд э эПе т рмин ь. Чини йvг ийгс о нс оо дс э тгэ ла ма рлаа. Ир эн гvvт
чиньхо ё ул а аг э
р тээх ар ин а.: Одо об ич ама аса ае рх олдо хгvйг э х э дПетр
баяр ла ни нэ эж
-Чимин ьд а ан чх vvх д э э рэ эюм...д а а. Тэ гэ эд
басГе р ма н ыа лд ар тс айх а нх vvх энг эж, б ай х... з
амин ийх єєр х єн
Лол ит аз ор и г тойб а йг аа ра й.
Баяр та йПе т рмин ь !
Баяр та йЛо л ит а
!
Петр ийнх єг жил т эйб є г є єдз ор игжу у л агчvг сЛо л ил тынс этгэл ий го в
оо
тайв шр у ул а в. Гэ тэлу д с анчvг vйМо н аре лх vр чи рл ээ. Тэрд э э дз эргийн
ангий нн оо с о нд а ав уу га ароё со нд эгжинк ост юмє мс єж, нут гий нх аа
сайха нvн э р тэ нга нх ил у ул жэ э. Мо на р елЛо лит ынг ар ыгvн с ээд,
Тани лцс а ныб аярб о лг о жэ нэvд ши йга ят а йх анє нгє рvvл ьег эж
уриа лг ах анхэ лээдх онхд ар жшив эгч ин гду уда в
.
Лол ит ат аихя д
а рс а нца ра йт айб айна . Ко нр ад ынх ант аныгэ л дэ жо рхиж
дээ?
Тий мэ э ! Бии хя дар чб а йн а .
Баси хг ан ца а р дажу йд а жба й
нау у?
Тий мэ э ! Уйт га ртайб айн а. Ши вэгчи нго р жи рэ хэ дМо на рел
Тама н а йБу р гунд и йнд а рсу уху у?г эх эдЛо л ит а
Баяр ла л аа . Биу у хг vй . Тає є р єєу улд ааг э х эдМо нар елшив эг ч ингг а
р
гэждо хи о д ,
Таи ймз ал у ус а
й ха нб vс гvйб айжд а анчх єгжи лгvйюма а. Хо жимюу
боло хб о лг эжб иес эт гэ лэ эч єд єрлєх гvй гэ э рца гз уу рынчх ама а
г vй
цэнг элжа р г ал ду мб ажэ нэн vг элто рч лонгма р тах а
а си лvv с айх а нюм
байх гvйг э жб иб од до г.
Лол ит а! Бит аныу й тг ар ыгс эр гээжч адн аг ээдб эл хvvс ээрньт э вр эхийг
завда ха дЛо л итаг а р аа сньбу л тажх о лд оо дПе т рий нх ээзо риг жу ул ан
хэлс энvг и йгс ана ж,
Мин ийу йт г ар ыгс эр г ээ хє єрх vнб и йг эв.
Яма рхvнб а й д а
гб и лэ э?
Ажил ч и н!
Залу ух а нх vнvv?
Залу у!
Бит а н дх єг шд єхб ол олт о йба й нау у ?|
Тає єрюмя р ьлд аа. Мо н а релх ах ах аг эжэ л э гх атаа д,
Таныа мь д р а лє єр ч лєгд єх є єрс этгэлс а н аат а ньа р г
аг vйє єрчлє гдєх
болн од оо. Энэб олб ай га л ий нх у ульшvv д э э.
Биа мь д рал а ає єрч лє хгvй. На дя ма рча л тмє н г єх э
р эгг vйг эхэдМо нар е
л
уламх єх єр ч ,
Ганцх а нт а нт а йч а цу ута нлх эрэ гтэйюмби зд э э?
Тий мэ э
Мо на р е лу р у у лааз уу жб о д осх ийгэ эд.
Лол ит аТАНЫ з євюмд а а . Ха йрд урл ал а аси л vv х vч т эйюмэ нэдэ лхи йд
байх гvй. Та ныт эрз а лу уа мр агх аан аа жи лл ада гюмб э?г эжи хл
тєвшинб а й да л тайа с уу в.
Кур ти йнх имий нз ав ода д !
Тэра зт айэ ри йнн эр ий гбимэ дэжб ол о х с онб о лу у
Хан сПе т р ! ГЭДЭГ.
Мо на р е лихлу ра мху га р с анб айда лта йс ан ааа лдаа д
Тий мб ай д а гб айжэ э. Хэ р э вт а ныго гтvз ээг vй с энб олс этгэ лт айван
явахс а н. Бис а йха нюмб vх э нт ий шт эс г эл гvйт эмvvл д эгх vн. Гэ вч
фран цыня зг у у ртг эрб vл дт єрсє нб ол ох о ор ооби есэ тг эл ээб ари х
чадал т ай. Та н ыг ооvз эс г э л энгб их vн д э тг эжба й на.З аб а яртай.
Хэр эгт эйц а г тт у сх vрг эхх vнб и йг эд ги йгс ана жя ваа р айг ээдЛОл итын
гарыгvнс э э ди хлг у транг ун ихб айд ал т а йг а р чя влаа .
Лол ит аг vнэ эс анааа лд аж«а шг vйнэ гс а л а
хшигб ол л о о. Єнє єд є
рюуч
амсс анг vй .Пе тр тэйг ээи р э х эдх оолу ндз эхэ эдб айя»г э жший дэ э
дх онх
дарав .
Энэvе дМо на р елма шин да ао рж, ав то ма тх ар и лцуу р а аФо нБу рген ы
гэртх о лб о о дКе мпе нс кидор ойнх оо лид ь е, ма н айб vс ийнц аг дааги йн
газ
р ында р г ах у ран д ааБр юк нэ р тэйх о ё ро ч но . На йза нд у ндаанэ га жи л
зОХИОХх эр э гтэйб о лоо дб айн аг эжэ э .
Сvvл и йнх эд энє д єру ха а нб од олд энд у нб айс анЛо л ит ат vра мсх ий в.
Шє н ий нх о ёрц агчбо л лоо . Пе трир эхё ст ой.
Лол ит ах ожмынє дєра жа мь д рал аая а жз ох ио хт ухай г ааэ р гэцvvл эн
бодо жт vмн ийн vдн ийє мнєх у ульё с о о рє єр тн ьо лдс о нэ дмє нг єнєє с
болжБу р ге н , Мо н аре лмэ т ий них эсдэ э дс ийнэ рх э
н до ро хоосє є
р
аргагvйба й д ал дт у лгар ва ла л ьа лин аа сньшу у дт а
т га л заж
хууч инт айг а аа дилх оос о ня ду уа туга йчvн энчшу д ар гаа мь дра лаас
илvv юмг vйг э жший джэ э .
Шє н ий нх о ёрц агх эд ийньє н гєрєв чПе трир с э н гvй. Ха р иу г
vйюмна ас
айнцо ч иж, юмб vх ний гму ут ал аасньб о до хб о лсонЛо л ит ынс этгэл
дахи нт vг шив . Тэ рх є лий нч имэ эч аг на а р ха ж, б айнб а йнг у дамр у ух а рж
тасал г аан
доту у рт ор о ндх аши г дс анг єрєє смэ тх о л х ижб а йл аа . Шє ни йнг урван
цагб о лл о о. Пе т ри р эх гvйлба й л а а.
Гэн эту т ас ных о нхд уу гар ах адЛо л ит ас а нд а рчха ри л цу ур ыгшvvр э
н
авав.
Ло лит а! Лол ита !
Пе тр ! Яа вч ими нь ?
Пе тря ма рн эгша л тг аа на арб ач имд а на мь сга ад аж,
Ло лит ана ма йг... на ма йгц агд аа ... б ица гда аг и йнг аза рб а йн а. Ба я
ртай!
Ло лит а! Сэ тгэ лэ эб vv з ов оо рой . Биду да х гvйу у л зан а . ...Бия ма рч
гэмгvй ..-. гэ эдца анан ья ма рнэ гх vн ,
«Зао д ооб ол ло оНа а дх ааа ваа дя в !» г э жши р vvнэ эрз а нд р ахчи мээ
сонс д ох о дЛо л ит а
Пе тр ! Пе тр ээг э жд у у да аду ха а на л д а ну на в.
Yvрца й х ынvе сЛо л ит ас аяб ие эб а ри гч а анб о л ж, я ма рчб айс ангэрт э
э
хари х аа рши йд л ээ. Ух аа нс ана аньу йма р чг vй цжэ э.
Эн эб vхх э рэ гя в далч у ха мюу н дх vр г эжб айг аа гмэ д эх г vй нд ээр
цаашидя ахё с то йго очя гт агший дэ жч ад ахг vйб ол жэ э .
«Юучб о л со нэ нд ээ сэ ай ла хх э р э гт эй.Єч игд єрх арь с а нб о лПе тртэ
йг ээ
уулза хб айс а н. Од о об vрд vvр ч ээ . Пе т ря ма рнэ гх vн дх э р эгт
хол бо гдс онб айв а
ля ан а! Єч и гд є рх ар ьс а нб о л ...»
Ло лит ашє ни йнт ак с ид уу дажг э р тэ эх а рих аа ря в ав.З vй дл ээр ээс а
лах
дєхсє нх уу ч ино пп е лт э рэг ни йб у ла ндшиг дэ ж, ий шт и йшэ э
тvгшvvр тэ йг ээрши р тэжя вл аа.
Ло лит аба й ра нд а ах vр чи рэ эдх а а лг аан ээ хг э жт vл х vvр э эг ар гаснаа
«яма рн эгх vно т ожб айв аля ана ?» г эжг э нэ тх и р д хий нб о д оод,
цахил га анз а йдц ох иу л са нмэ тг а р аабу шу ух ант а тажг э дэ ргэ эу хра
в.
Тас ал га ан днья ма рнэ гюмх є д л єхшигчб ол л о о . Тэ г ээ дЛо лит ахаал г
аа
онго й лг о жз vр х л эхг vйнэ гх э сэ гз ог сл оо .
Нє гєєц а х ил га ант эр г эндд а йр ал д с а н«д э э рэмч и н» чс ана а ндньо ро
в.
Пе трц а гд аа дб ар ив ч ла гд жэ э. На ма й гчб арив ч и л жмэ д нэ . Эс вэлбvлэ г
дээрэ мч и но т ожба й г ааб айхг э жэ мэ э нс э жиг л э нг vvтт а са лга андньб ас
лvлмэ дэ гх энч имэ эг а ра хши гб о л ов .
Ло лит ах а а лг аанvдс алг алг vйшир т эж, с э мэ эр х э ну х ар с аа рша тан
дээрэ эсбу уга адг ад а гша ая а ранг а р ла а.
Хо тынд ээ гvvрс уун а гла санх єг лє гє рх а ру та анх є шг и йгvvр и йнт уяа
нэвтэ лжя дн а м. Хє єр хийЛо л ит ао д оох аа ша ая в ах аамэ дэ хгvй
байшин ги йнх ар анх у йб у ла ндч ич и рх ий л э нз о гс о но .

Бvт
энс
айнє
дри
йнє
глє
є. Ко
нра
дФо
нБу
рге
нМо
нар
елду
тас
даж:
— Чин ийЛо лит ыго чижт айт г ар уу лъя. Од ооу хаанн ьу йма р чз ор игн ь
мо х
о жг vйц э эб из. Ту сх vр гэжч ад ахх vнно ё нМо на ре ла асє є рб айх гvй
гэжхэ л эмз . Тэ г с энх ойн оа льє в дє гд ээрн ьс єгдvvл э х ээч иє є р єємэ днэ
бизг эжэ э.
Ца райньз о в и у р ланцо н х ий ж, н vдньх ир дхий нг єл є р сєнЛо л ит аз о чид
бууд алд ааэ р гэ жи рэ эд, о ро нд ээ рээт vр vvл гээх ар а ну х аа нгvймэ т
удаанх эвт л э э. Од о от эрюу гчший двэр лэ жч ада хг vйбо лжэ э .
Амь д ра лынт у р шл аг агvйнд ээ рт уй лынг э нэ нц аг аа нс э тгэ лтэ йэ мз эг
доро йх онб vс гvй, з олжа рг алыгмє рє є
д єнт эмvvл энг vvтий нх vv б ал ар
харан ху йт а мыно ронду на хда аб иес этгэл ээт энцvvл энб ар ьжх эрх эн
чадахб илэ э , Тэ г тэлб аст vvни йт єл єєамьх а йргvйт э мцэ нт ул ал даж
чадахя на гнє х є рнья асныгмэ д э х
vйе эт vмэ нб э рх.
Фо нБу рге но р жи рэх эдЛо лит ао р онд ээр ээ сээб ос с ончvг vйс эт гэл
санаа гvлт о ль д о хг а слантцэ н х эрн vдээ рэ эг єл рєншир т эжмэ нд и йн
хари удvлмэ д эгу руу лаахє дє лгє в. Фо нБу рг ен«Энэо г от оно ,
соли орч ээ »г эжс эжи гл энб о до о дх ажу удньс уужх є лг а рыгньт ааша а
илбэ эд,
« Сув дминьч июу нди йму йт га рг ашу уд а лтайб ил э э ? Бич а ма йг
юу гаарг ач и гд а жба йгааб о л,х ойшидя ажа мь дра хб од ол то йб айг аабо л,
ямарн э гт у сл амжх э рэгг vйб а йг ааг э жб о д оо дз ориу дх vр чи р лээ »г эхэд
Ло лит ах а р иухэ лэлг vйг ас лану йл чих ав. Фо нБу рг е нз ал у уб vс г vй н
уранг олши гби ежир вэ л зэнч ич ир хийл жба йга агу д а анх ара х гvй
байх ыгб о д ожнvдб уру у л аад,
~ Ло лит абич и ни йб айд л ыгмэ д эжб айн а . Ча мши гб агаз алу ух vнх увь
заяагааг энэ тє є рч лєх єєря ахчу чр аао ло х гvйб айда гн ьз vй нх эр эг. Би
чама йгжа рг ал ынт авц андэ эрт а т
а жг ар га санб ол ох о оро ох ойшд ын
чиньа мь д р алдт vши гт ул гу урб о ло ходб э лэнб айн а .
Бурхн а асз а я атб иец огц с ын хо оvз эсгэл энс ай хна аро л со нэ дмє нг єєр є
є
чис айнт є р єл тн ийг эрб vл дб а г тахб олн о.
Ло лит амэ г ши ну йл ахынз ав са р,
~ Од оона дюучх эрэ ггvй . Бая ня ду уя ма рчб айс анб ит vvн ээ сє єр
хэний гчх vс э х г vй !г эхэдФо нБу рг енюу нт у хайя р ь жб а йга а г ийнь
дару ймэ д э в ч,
~ Ло лит абио й л гохг vйб ай на . Тах эни йт у ха йя рьжб ай нав э?г эжи х
єрєвч хє на с у ув .
Ло лит ає єр ий г є єб ол оодПе тр ийг э эа врах ынт улда р гая д а хынх эр ээр
бухи мд анг анц а а рдаж, vлит гэ гдэхх vн ийча тугайг а рыгх ара х аасє єр
аргагvйбо л с онт у люу н ди йн х vv г ашу у да нз овжб а й гааг ий нх аау ч рыг
хэлжє г лєє .
Фо нБу рге нюу ныу рь дПе три йнб арив чл а гдс ану ч р ыгмэ дэ хх эр эгтэй
гэжбvс ийнц аг да а г и йнг а з аршу у ду та сда в . Ца а д а хх vнньюуг эд эгбо л
гэжЛо лит аа мь с га ад ар анч а гна в.
Фо нБу рг е нт эрх vнт э йх эз ээ нийт ан илб о ло лт ой. Са йнvг э эрт алє г ч
энэт эр и йгя р ил ц с а н ыд ара а ,тий мнэ гз ал ууюу н дц а гда а г и йнг аза р
очихб ол со нт у ха йа с уу в.
-Яага а вд э э ,.. Нє г є єд єх ... Бис а йннє хр ийнт єл єєз vт гэжб а йн а. Гэв чб и
зєєлєнс э тг э л тэ йх vн, э н эб vс гvйгх а йрл ах гvйба й жч ад ах гvй ,о дооб и
тvvн ийх ажу удб а й н аг эх э дн ьца а д ахх vнт унчх vс мэ э
рг vйvг
цуху йл га а дэ лэ гха т анин ээ хэ дФо нБу рге ни хлт а ал амжт а й га арг оо г -
гоог-го огг э ж,
~З ат э гэх э э рюуг э л э э?г эх э дц а ад ахньvло йл гог д о хх э д э нvгх э л эв .
Фо нБу рг е ни хг а й хс а нба й рт ай, нvд ээб vл т ий лгэ н,
~Уу х айн ! Бvрт ий мх эрэ гvv! Тэ гв элчя вд а л та йх а нюмб а йн ад аа.
Эрх эмх у р а нд ааб ит аныц а гий гvр лээ ,єр шє єг єєр э йг э эдх а р и лцу у р ыг
тавьж,
~ЗаЛо лит ат эрз ал у учи нья ггvйх эрэ гтс эжи г лэг д эжд ээ .
Комму нис т у у дт айх у йв а л д а жб ай с анчб айжма г ад гvйг э н э . Тэ гвэ лт эр
чиньз а са гт є рдт э р с э лс э нх эр эгшvv д ээ. Ца гшир vvнб айн а . Жи шэ эн ь
чамшиги ймг эн эх энх vни йгя ажчмэ днэ . Ло л ит а ! Тэ рПе трч инь
чама асн у у д а гб ол о х о о сб и шё сто йк о мму нис тба й са нб а йл гvй.
Ай мши гт айх эрэ гшvv д ээ . Тэ рvvншигг э мтх э
рэ г,б у заря в д алэ нэ
дэлх ийдба й х гvйг э жvн э х э эря ма рн эг эна ймшиг тну у цз а др уулж
байга ах vнши гшив эг нэ нє гvvл э в.
Лол ит аvгх э лжч а д а лг vй.
— Yх э х... . vх эх ээ с ..,. є єрг ээ дц о х ир ону й л а в.
Фо нБу рг е н ымє с є нх єхн vдд эхз а льу л амт о дб ол лоо.
~Ло л и та! Чиvн э хэ эршу л у у нс э тг элт эйб vс гvйб айн а. Ча мдт у сла хын
тулдб идг э мтх э рэ гто р о оцо л до хб ай нашvv. Тэ рчя а ма й, Ар га
алдар с ана мь та нб иш. Ма на йМо н ар елб олц а гд аана рынт vншшvv дэ э
.
Бит vvн тэ йз є вхє ня р и л цъ я . Ерн ьт э гээдvнэ н ийгх элэ хэдМо наре л,
таныт єлє єюучх ий х ээ сб у ца хгvйб и зээг ээ дЛо л ит ынб ие ий гда х и н
илбэ в.
Хєє рх єнЛо л ит абvрчт у йл дл аа. Энэб vх э нюуг э гчб о лжба й га а
г
итгэх э дб эр ха жэ э .
Пет ри йгк о мму н ис т у уд т а йху йв ал дсанг эжб а йна . Эв д эр с эну тасши г ,
бvрх эгшє н ий нх ара н ху йшигя ма рб эр ха мь др алв э! Пе т р , Ло лит а д
болд ог со нб о лз vр х э эчн ээ жvз vvл эхх vн сэ нд ээ.
Лол ит ая ма рнэ гюмб о д о жший дэ жча дах г vйб о лжэ э
«Од о оя а хв э »г э дэ гз ов л он та су уд алт арх ийгн ьх эмл эн
ша нал г ав чОдо от э г ье »г эжши йд в эрл эхх ар иу гх а ана асо ло хв э?
Гэн эхэ нд о ро йб vс г vйгий нхvv «о г о тонынvх нээс »т атажг ар г аа дц єє в
єр
чон ону у днvх эн дээа в аа ч иж6vс лэна в с
анньт эрб у юуЭнэнvх нэ эс
гарахя ма ра рг аб айн ав э ? Чо но нуу дх элээд олоо жб айн а .
Ло лит ах а ал г аадо т р оо сньц оожл о од,х оёрг араан vvр ээт аг л аа дз єєл є
н
санда лдэ эрб ие эх у ра ажх єд лєлгvйс уул аа.
Нэ гэнто р ойб о лжэ э.З о в л о нтє д єри нг э
эдє нгрєхб о лно.Гэ т элма ргаа ш
юубо ло х ыгмэ д эхг vй. Ло л итат ий нх vv хич нээну да анс уу сна а
уха а
р с анг vй . Яма рх vнх а а лгац ох ив . Ло ли т аэнэу д аат э рт vг шvvр т
чимэ эс а н а ан дг vйу гтл аа .
-Эрх эмс э гЛо л ит ах аал г а ан ээгээч !г э хду уи хх энэ г гvйа жэ э.
«Мо на р е лх vр ээ дир лэ э. Бих а алгаан э э
х гvйчб ай са ня а хв эд э э . Фо я
Бур генюуг э жх эл л ээ. Мо на релца гд аан а р ынт vншч амдт у с ал ж
чад на...»
-З ао до о х онг эжЛо л ит ас улх анд у угаарх эл эна л гу урха нб о с о в .
Мо на р ел , Ло л ит ынг ар ыгб арих д аа«я ма рх алуу нб э? Єв ч инт ус ч ихс ан
юмби шб из» г эжс эжиг л э нбо д ов.
~Та ныб иез vг э эрvv? г э жМо наре л ынд уух ачинб є глvv с он сдо в .
Мо на р ел ыннvд нийи ймє нг єгvйб а йл уу.?
Ло лит анэ гг ар аа ра ах а н ат vши жз о гс оод
~ Биеми ньи хму у . Бит у й л дажг vйцл ээг эжши в эгн энх э лэ в. Мо на ре л
див аанд э э рт о хо йл до н ,с у у гаадЛо ли тат ий шг арс у нганэ елд гэ э р
инэ эмс э г л эж,
~ На аша ас у у . Са н а аз ов о хх эрэггvй. Бит андс ай нс ана жир л э э . Би
бvс ийнк о ме н да нтынХУВЬДя ггvйнє лєєт э йбо л ох оорт а ндт у с а л ж
чад на. Са яца г даа ги йнд а а ма лт айу ул за
а дир лээ. Уу жимс эт гэ л
гаргас н ыньт є лєєша нх vр т ээнэг эжа мла са нг эв.
-Тэгв элмини ймє н гий гцє ми йгньт эдэ ндє г єє
чг эжЛол ит ая а р а н
єгvvл эв .
— Юуг э с энvгв э ? Тэ рч и ньт ана р тх эрэгб олно. Яма рчг эсэ нэ н э
бvх ний гбиб и е дэ эх vл ээ е . Таинг эт лэ эзо вжз vд р эхё сг vйс э н , Yнэ хэ эр
гоос а йх н ыгб идэ н дт эр6о л гонз ая ада ггvйшvv д э
э .Тана ди тг э жб ол но.
Биvз элс а на а н аас а ау х ар д аггvй, ц э рэгда й ных а т уу жил т а йб ол о в чб а с
энэрэ нг vйу г с аа ных vншvv. Ло лит аб ит андо ройнз оогб аръ я . Ма на й
нут г
и йна мт а тд арсжа ах а ну уг аадт айв анн ойр слд оо. Ма рга ашє г лє є
ньц а гда а ги йнд аама лдо ч ижт анда мл асн ааб иел vvл нэг э жМо на р ел
найрт а в инє гvvл эв . Сэ тг э л ий нvймэ э нд унди ймнэ ги тгэ лн а йд в ар ын
vзvvрг а р ан г у ута мьт э мцэ нз у ура л дах аасє єрх эр хэ хб ил э э. Мо на рели х
лт єлє вт є в ши нб а й жт эрмэ тна йд в арт єрvvл эхvго лныгх эл л э э .
Ло лит ажа а х а нюмид э жфр анц, да р су усн ыд ара аа лдар с анби е
тэнхжи хмэ тб ол ж, у ха анс ана аньа р айчт о гт
уу нб о лохши гб о л л о о,
Мо на р ела мх ала мца жх э т эр хийо й рд о тнынх vн ийх элжб ол о хх э
д э нvг
цуху й лг ах ан дЛо лит ад о т р о оихла йнс эжиг л
э в.
Тэгсэ эрб ай та лх а ма гб иеньда х иа джи гт эйх э
нс улар чт арх ит о лгойн ь
хачи нд vнс ий жнvдньх а р а нх уй ла н, Мо на рел
ынд ууу л амх о л до ж
эхэлл ээ . Мо на ре л ынну тг и йнд а рси ймх vч тэйюмб а йхда а »
«Мин ийч ада лб а р а гджэ э , Мо на релу т аандб vр хэ гд эж|б айна , Од о
о
хэвтэ хэ э сє єра рг аг vй, Лол ит аг ар аає р г єхг ээдда асанг vй ,ё ол о хг ээ д
дууг а рчч ад са н
г vй , Мо н а р е л
нама йгє рг єжб айн ау уда а?... Ха ма гб иеньэ з
гvйб єг єєдхи йа г аарт
хєвжб а й хши гзvvд э лжб а йн ау уа льу ха а на л
д а жб айн ау у?»
Яма рнэ гэ нх vндюма юу л х айц ээ жи нд э эрн ьд а рж, амыгньт а глаж
байхши гт vл хьег э х эдч а д а лб айх гvй ,х ашг и р
ъяг эхэ дх оол о йг арах гvй.
Хама гб иен ьу ньб у тар чз vр хньч имч иг нэ нєв дє в. Тэ гэ эдб иецо г
ц с о о
мэдр э хч ада л гvйбо лл оо ..
Лол ит анvд э эн ээ в . Та сал г а андб vд э гх э нг эрэлтэ й. Эн эб олца х ил га а н
дэнл vvни йг э рэлби ш. Ха р инvvр и йнц а йв арт уя ат у сажб айг а аа жэ э .
Лол ит ыну хаа нг э нэ тс ар у у лб о ло в. Энэб vх энз vvдби шэ э. Мо на ре л
vслэгцэ э жинд ээ рэ эшє р мє слє гг ар аат ав иадх э н эгчvг vйн о йр сож
хэвтэ нэ . Тvvни йх vч ир хэ гб иеинг э тлэ эя д ардагб айжэ э. Эр тн ий
Элл ад ыншил дэгб а ри ма лшигт эгшс а й ха нцо гц осто йэ нэх vнс эрэ хюм
боля ажчмэ дн э.
Лол ит ах є дл єхєє с єєа йл а а . Тэ г ээдг анц х анмє чий нд от о рє нг є р сєн
явдл уу д ыгэ рг эцvvл энб о д т олх ар ан ху йнд ундца хил гаа нц а х ихшиг
болл о о. Ши йд вэ р л эхмє ч и дх vни йу ха аний мс ар уу лбо л догб а йна.
Лол ит аМо на р е
л а а сс э мх э нх о лдо о дт о хо йд ээр э эє нд ий жт vvни йг
ажиг л ав . «Би дни йга в рахх vнэ нэvv? Бу з арх уйв ал дагч и дПе три йг
минья авт ан ар!?»
Yзэс гэл э нтс а йха нб иен ьцє єв єрч он о ну уд адб уз арл аг джэ э. Эн э
ертєн цє дх амг ий нх айр та йх vнэ эрнь ,б vхи тгэлн айд вар ,э рхч єлєєг є єр
ньт ог ло омт о хуух и йжvз эшг vйму ух ай га арх уу р анмэ х элжэ э . Лол ит а
фран цг а зр ынvнэ р тэ нши нг эсэнє д єнх єн жл єєс є хє єдс э мх энб ос ов .
Ши р ээ нд э эрб а
йг а аМо н а ре л ынг а рбу у гх ирдх ий нх а р аадн vд ээа нь ж
аяарха нг ин шл э
э .
Зовл онтнэ гє д є
рє н гєр чда р ааги йнє д є рир жээ. Yvр и йнб vд э гт уяа
хотынд ээ рху таа нх єшг и йгнэ втэл жя д анб айна .
Ертє нц ий нэ нэнэ гэ нє дє р ,э нэх энца г т , Ба руунБе р лин ийб а я нбу удл ын
єрєєн єє сб уу нд у ут асх ий нс онс о гд ов . Ой ро рч мынд vли йх а р
байшин г у уда дц у ур иах а д ажvvр ий нб vр э нхийгд онс ол г онц о ч оов.

Бе
рли
н1960, 4 с
ар
 КРЫМИЙН ХYYХДYYД

Ор ост ата рх оё ржа алт э нгис и йнх уу ч инз о гсо о лынд ава лгаа нх а
г ал а гч
дээрз ага счил жб айв. Та т арыгИб р аг им, ор осыгВо л одяг энэ. Иб р агим
горзой со нха рб иетэй, б у ржг а рvс т э й, т о мб ол о хдооих энхт ат ар
эрчvvд ийнё с оорд огшир чс vро р о хыго доо н о осил т г
э сэпх ур ца л аг
нvдт э
йб єг єєдє р єєсєнч их эн д ээз эсца гир агз vvс энньб я цх анз э рл э
г
байдл ыгб уйб ол гожэ э. Во л од яма г на йр уу гаау нжс анши нг энца йва р
vстэй,х а рт энгис ий ну сши гз є є
л єнн ог о оннvд тэйб єгєєдИбр агими йг
бодв ола р айб ие рхvv б о л овчу даанно мо йб айр ынх vvх эдКр ымий н
торгону лир алг эгчн аймд уга арс а рб о л о вчт э н гис ийнх є вєєэ зэ нгvй .
Ємн ий нб vлээнс алх индх ур га нд о лг иоvvс эжн оми нє нг єту ни арт
тэнгэри йнс авс алгаат а ср ал тгvйх є єц є лд сєння лцг айз ама г,хо р хой
наал дсанч улу унд ал андх ал ьт ранб у ц на . Ял т ах эмэ эха мр алт ынх от ын
хєгжє єншу угиа ня ал а
а . Тэ нг ис ийнэ р гий нз а ма а рх аа яац э рги йна вт о
хєсєгє нг єрєх єєсє єрхє д єлгє єнг vй . То ор о й, ма йл с ,ал имн ыц э цэ рл э
г
дунд аасх є єт орт огбо л жэ вдэ рчх э мх эр с эна мр а лт ынг а нг анца гаа н
бари лгуу дс ох ор соннvд энц о нх ну уд а ар аау р амг vйшир тэ ж, ихб у у
бємб єгни йдэ лб эрэлт э
дє мц ємvс э р сэ нша р хну удньа йма аро нг ойж
харл а
на . Эн дт энду тааг ар ч,у наах є сє гс vл жил дэ нх о тооч єлє єлєг дмє гц
оржи рсэ нт vр vvч ийнх vмvvсо ронб ай р ааз ас ажэ хл ээгvйс энб ол
эртнийс єн сєнх отынб а л гаслг эмэ э рб о лжэ э.
АйПе тр иу улынхє хцэ рд эно р г
ил уу дс vр л эгб ар ай жvvл сий гг аза р,
тэнгиср vv та сда нх аяжба й в. Иб ра г иму с андз агасмэ тшу мб ано р ж
санааз ов мо ору даана л г аб о ло одг ар чир эх дэ эда л айно дюму у
найма ал жнэ гх о ёрыгшvvр дэ на вч и р на . Во л о дяд ал анги йни рмэ г
сандай ла нд эгэ энийх ээх єв vvр ийгнvдч ил тэлшир тэнэ. «Аа вми нь
байс а
нб о лза ви арт орх ая жб а йгаа дз є нд єєз а гасб а ри хсан. Яа гаад
єнєєдєрз агасб аригд ах гvйб а йн а.З ага счг эс э нд айн аасз у гтааг аада л га
болч ихд огб а йх. Аа вми ньо до ох а ая вд а гб о л ? Фа ши сту удыгх єєс єє р
удла а
. Гэ тэлэ р гэжи рэх гvй ! юм. Мо г о йз агасшигэ нэму ухайх арюмл
мин ийз а гасыгvрг ээ чих ээдба йнау у ? Ур в агчт а тар ынчх vvх эдюм
бэлvv?» г э жцу халд анб одо одд эгэ эни йх ээишни йvз vvр и йгд алан ги йн
ангалдз о о жт эн гиси йну с андд эвт ээс энх арт ал хныб ул анх эмл эв.
Иб рагинчн эгэ нтя др аа дх о ёрє вдг є єт эв рэнт энг исий на лс ыг
гуни г
т айг ааршир тэнс уу в. Тэ р тээт энг э рг азр ынс авсал гандцэ ргий н
галто нго цца гаа нзу раа ст а ту уланху рда лн а. Аа вми ньб айс анб ол
Гюл ь-гюл ьз авиных аац а гаанд эрв vvл ий гт ата а дСvх vми, Од ес сх vр тэл
явахб а йсан. БиШу рг ийно ро йда в и рчг а раа дшvvс т эйз єє лє нгад и л
идэжда лай нг а хай ну удна а да хыгх а ржя в ахс ан. Аа вми ньх эзээи р эх
болоо . Та лхи дэ хюмс ан. Эн эор о сжа ал дн ай ма а лжб ул жє г ьег э
в э л
талхна а саає г єх г
vйбо луу ?» г эжИб р а гимб о дн о . «Да йнб ол о ходз а г ас
хvртэла ма рт айв а нд алайд ааз у гт а адя в чих д агба й х а а»г эжВо лод я
бодто лИбр аг и мт э нг иси й ну с ан дх а р айншу мба в«Энэг айх аллз аг ас
vргээч их ээдба й нашvv!» г эжВо л од яу ца а рл ан,
— Хє є еч из аг а сvр гэ эчих ээдб ай на ! Хо лх оно ч о о ч!г эв. Иб р агим
буржг а рт ол го й гоос э гср э н,у ст у рг и жх о ёрг ара ар аанvvр ээшу вт р а ад
,
— Чпє є
р єєх о ло ч ! Га нцч ин ийд ал а йюму у ?г э в. Во лодят у нгал аг
ногоо нн vдэ эб у лин га рту ул анну д ар газ анг и да ж, Иб рагимт ий шхэ д
алхаад ,
— Чиму уюуг эж? г эх э
дИб р а гимчмє чє єгє єє г с єн г vйу у рл асанг є л єг
мэтх у р цца г аа ншvд э эя р сх ийл гэ н
— Бич а
ма аса й хгvйшvv. Хvр э эдир вэли р!г эв , Хо ё рх є вгvvннэ гэ н
хувьн vдvз vvр л эншир тэ лцэ э дvгд у угvйб ай рб ай ра ндааб у цл аа.
Воло д я«Аа вмин ьб айс анб ол !» г э жб одо одт эн г ис ийгшир т эн
уйтгар л ав.Ибр а гим«ААВмин ьб а йс анб ол!» г э жб о до одАйПе т ри
уулыгх аранс ана аа л дав .
Тэнгисх урга нд ол гис ооц айр у ул а нн vд н ийх ара аг vйцэ хг аза рнэ гэ эхэн
чгал то нгоц ,з а г
ас ч ныз а вьvг vйЭЛх у льб є гєєдг аз а рт энгэ рий г
донсо л госо нда йнд ажина льд ив а нг ал автє нг єр с є нюмшиг . АйПе т ри
уулынх єхцэ р д э
но р г илт э нгист ий шт э мvvл эхvvл с ийгт а сд анга за рт
шид эжб айхбє г єєднэ гэнх эс эгvvлмє лхє нмє лх сєє ру ул ынб э лд
э х
лалынс vмий нмин ар етца мх а гтє лг єг дє в. «Фа шис т у уди рэх эдмо лл а
ламх а ма га л та ас vмд ээн уу санг э жч авг а нцн аря р ьд а
гньл а вvнэ н . Тэр
алтыгн ьэ ржо л оо дз ахд э эрг арв а лз єнд є єид эхюма вчб о лн од оо .
Тахиа н ыма х , бя сл а г, vзэ мт эйб оо в...»
— Хє є ежа ал а ач иу у рла а дя ах ав . Хо ёу ла ан айма ал жбу лжи дэхvv? г эж
Ибр аги мх эл эв .
— Чит алхид в э ли длд э э . Гэ мн ьжа аха нх є гцє р ч их сєнюмг эжВо л одя
хэлэв. Яма рнэ го н г оцн о о сх ая гдс а на вр а лыну л а анхє вvvрд олги о н д
туугда нх vрчир эх ийгВол о ляс аяvз вэ л«М. Т. 72» г эсэнб ич игтэ йа жээ.
Мин ашvvрд эгчо н го цныхб а йн а. Фа ши ст уу джи вvvл ч ихс энюмби ш
байгаа ? ААВМИНЬб айс а нб ол »г эжбо до в. Да в ал г аанх ат а лагчи йн
тэртээvз vvр тх эдэ нд а лайнг а ха йи р ээ дц а г
а анэ лг ээна р анд
гялалз у уланvс р эл дэ нна а д ажа р а гд а на.
— Жа а лаах ар а ач ! Да лай нг ах айн у у дн а а дажба й на .
— Ти ймб айн а . Ерvз эгдз хэ эб айч и х са нюм.
Хоёрх vv э вл э р чИб р агимх эд эння л цг айо д, н айма а л ж, Во л од я
загалма йг аа рньх эл хсэ нх эд энг од г о ржа ра ах а й,т алх ных аабу лан г
аваадда в алга анх а г алаг ч а асб уу жт э нг и сий нх єв єє нийэ вдэ рхий
саравч индоч ижа мр а
г ч идна р а
ндэ э дэ гб айс анд эв с
г эрмо дз адцо хи н
галтvл ж, н айма ал жvн с э ндбу лан , жа раа ха йша ржи д эв. Хо до одб яц х ан
зогоосо ндх о ёрх є в гvvнс а н ааа ма р чн є гєєл а лынс vмдн уус ана лтыг
эржо л оо дз а хд ээ р ээся н збvри йнюма вчц адт а
л а аи дэх ээрши йд лэ э .
Амра л тынх от ынз а хад , АйПе триу у лынб э л дб ар ьса нэ ртн ийт эрнvс э
р
чулуунс vмх о тодб vтэнvл дс энц є єх єнб а рил г ыннэ гб айл аа. Гэвч
тvvнийх ан ат уу рг ас умн ыт vмэ нша р хаа рц о ох о рт онє н гийнч ул уу
шиг тгэс энх ээх уа р т а
йє н д єрг оол и гмин аре тца мх ги йно ро йихбу у ны
суман дс э тц о хиг д жэ э. Бо дв о лх от ыгма найх анч є лєєлє хєдфа ши сту у д
хоригл о жб айжэ э. Сvми йнт є мєрт о в ру ут а
йз у заа нмо до нх а алганы
єрєєсєнх авта сзадvс эр с э н6ол о в
чх о ёрму жи йгх олб осонбvд vvнх а р
гинжи ндє лгє гдєнт огтжэ э. Иб рагим, Во л од ях оёрха алг аныэ вдэр хий
хавтсыгз адц охину н
а га в . Сvмий ну р тх о нг илх ад ана г уймэ тх vйтно й
т
оргиня лз арс анvх дэ л
,х є гцн ийvн э рх ан хла на , Хо нгил ынму хард ах ь
мєргєл ий нд у гуйт а нхи мынц агаанчу лу унша лд э эрд ээв рий н
гэгээ
в чэ э рт ус санна рныт ол боша рг ал та на . Мє рг єлий нд угу йт анхи мын
цаанах оё рнvх энvvдо н г о йжха рл а н а. Хо ё рх vv х огд ээр ээсц а
р ило л ж
зэвсэглэ э дб vрэ нх и йх о нг и ло орг э тэ ня вжмє р гєл ийнт ан химдо р ов.
Єчvvх энч имэ эг ар г аха дс vми йнб ємб єгє рд ээ в эртцу ур иа тану рх ира х
ньз э
в vvн.
— Во л одяха р аач!г эжИб рагимз о г ту санд э э вр ийнс уур ий гх олбо со н
чулуунхє н дл євчи йгз аа в , Хє н длєв ч є єсє мх є рчт а сарс ано лсныvз vvр
гогцооу н жил джэ э .
— Дvvжл vvрб айн а !гэжВо ло дяши вэ гнэ в. Хо ё
рх vv а йнз эвvvц эжнэ г
хэсэгх єд л єлг vйз ог слоо :
— Мо л лаа рынє р є єнийн э гэнда л т аану уса нб ай хг эжИб р агимшив нэ в.
— Ха а нан ьну у с
а нб айжт аар а
хв э ?
— Ша л ныч ул уунд оорлд арс анб ай х.
— Ша л ыгньс энд ий лжvз эхvv?
— Тэ гнэ ,
— Ти йшэ эо р оху у ?
— Тэ гь е
Иб рагимт vр vvл жн vхэ нvvдэ эро р о х одВо л о д яд а галд ав. Уса с
г ахад
нурамнычюму у,я лзар с а нма хнычюму ун эгле рб у сынvнэ р
ханхла на . Тє мє рс а р а
а л жи ту ртна рий х анцо н х тойб vр энх ийт а
с алга а нд
оронгу у тИбр агимз огт у с ан
— Тэ рюув э ?г эв.
Ма ньх о ё ру ч рыгд ару йо л сонгvи . Та са лг а
а ныб у ланг ийнмо донд ав ца н
дэ
эрна втс
аарх учаастайх оёрхvнт ол го йз є
рvvл энх э
втэжб а йхши г
.
Нvднъшир гэ
ж, vсс ахалньс эг
с ийнг а рх урууньс арвайжэ э . Амь дх vн
бишхvvрб олохыгс а
ямэ дс энхо ёрх vv х ирдхий нцо чсо
н дооа мьсгаач
ав
чч адсанг
vй.Иб р агимц арил а
ач улуу нша ла
нд э
э ра лдахадн охой
ар
хирахмэ тзэвvvнч и мээг а
ра нх оёрх vv нэгмэ дэх нээсvми йнг а
д н
а
уу
хила лд
анз огсожб ай ла
а. Иб рагимг а зартс а
л хий нс уу
жнvд ээрээ
нули
мсг vйлгэн,
— Цонхр уух араадх эвтэжб айг а
аньми нийаа вта
йа дилх анха рагдса н.
Минийа авбишб айгаада а?гэв.
ВолодяИб раг
имий нбу жгарт ол г
о йд ээ рсалгагнанг ара
а
та
виад
— Ми нийча автайа дил х
анюмшигх а ра г
дсанг эв. Тэнгиси йнма ндл а ар
цэ
ргийнг алтонг о
ц нуудыну ртц увааб ар у
унз vгд о втол
г он, а лсыня ма р
нэ
гдэ лбэрэ
л т
эдг азардо ргилжб айлаа.

Мо
скв
а11 д
vгэ
эрс
ар(1977 о
н)

НАРАНГАРАВУУ

(До
могө
гүү
ллэ
г)

Наранг а р
в ууү үрэ эрт үрз уур ханд уг
х ийгээдс эрлэ э. Хама гбие н
ийн ь
харх өл сасгарчэ э. Га ва рюму уз андан ыү нэршин гэсэнт оргон
хөнжл и йнз ахыгд о о шньб ол гожмэ эмэ эилг ар гаадх э
д энтээгүн
амьсга аав ахадд от о рн ьб яцх ано нгойж, хама гб ие и йгньд оргиож
байсанз ү
р хнийньц охил тан ирл анн амжив . Га даат энгэрб үрхэг
болол тойү ү рийнт у яаа срыгнэ втг эрэ л
тү үлсэ нгүй. Өд ийду гн ь
гэрэ
л тэжб айда гсан.Бү р хэгб айга або лал ьх эд ийн ийма ртагдсанб ороо
орно. Бо рооо рвол ...
Асрынг а
д уурх ар уу лынт а
нг адмя гуймэ тз өө лнө өрг ишиг л
э н
шуух ит наж, мо рьдно гооши рши рха злант оо рой нна вчү үрийнз өө
л өн
салхина ас эрчигнэ хс о нсогдо но. На рангарву уө ндий нмө нгөндэ вээ
р т
эй
уснаасх э
дз алгил а х адб у лгийнх үйтэну са мыгньдэ втээнсэрү ү
цү үлэв.
Бүхюмз үү дши г. Энэо р члонг оосх ал ь
жт өрө ла ра лжи нө өрц агт,ө
ө р
орондх үнийб и еий го лжт өрс өнб олз үүдши гиймя в д
алт охи олдож
болох сон. Гэтэлх о р в
о од ээрх үнб олжт өр сөнх ори о дхонна сандаа
өөрийн х өөг аз
а рн у т агд ээрх ари йнд ээрэмч н ийг а рто рсо нньс анаанд
багт
а шг үй. Дот рыгньд эвтээ нс эр ү
үц үүлсэнэ нэх үй тэ
нцэ н
г эгуснаасл
хама гхэ р эгя в да лү ү с сэн. Лу сынх о рл о л,х у рма с тынх ил эна льб үхюм
нэгдэж6а йжий мдх үр г
эс энби зг эжб о дно .
Говьну та гтньб у ла гша ндба йтуга йх у дагши р г ээсэнихг а нб ол ов.
Хо лынэ нэб аянб үр д эндир сэнө дө рн ү дэнд э эрз ура ас та йюмши г
илхэн. Үз үү рх язга ар гүйа рынг ов ийгя ажз ов жт уул лаа . Эц г ийнү гэн д
оржд аганнү ү сэна й лу удг а нг ачаа лдя да р чт уйл д санма л ынт ал ыга рын
говийнэ л сэ нма нх ан дцу в уу ланх а яса а рх о но гз vт гэсн ийэ ц эстэ нэ
Баянб үр ди йнб ара ах арса н. Ган г
и йнг ална р анда нга жя д ар санх үмү ү с
ёстойла вра л ыно р н ыба р аах арса нмэ тя ма ри хб а ярл ажб айл аа . Са л хи
чү гүй,з эр эг лээчү г үйу х аая г
а а
ну н иа рт а тс ант энгэрг а зр ын
савсалга н дх айл ааст ооро йб аглайл д анно го о рчх ара г
д а хн ьг анд ир с ан
үзэгдэлү үг эмэ эрб а йс а
н. Нү үд э
л чидшу удма л аат у ужд ав хи нх үрцг ээе
гэсэнб о ло вчНа ра нг а рвуу гий нэ цэ г«Ба янб vр дх үр тэ лх ага сө дө р чи йн
газарб айн а. Сү ү лч и йнх э дэ нх авч игу с аах ү нма лд аах у ваа жө гө өд
хөдө лье. Тэ г эхгү йб олма лма аньу с ныү н эр э эрг ү йжб а ха р дану на хюм
уу,гэнэ тиху су у гаа дц өмт ээрчү хн э»г эжх о риг лонб о л иу лс ан.
Нү үдэлч д ий нд ун да а сх амг и йнч ад ал т айс а йнмо рьт ойх оёрхү н ий г
буухг аз арс он гу ул ах аарт үрү үлэня ву у лах а дНа ран гар в уу гийнс этг эл т
залууя в ахб о лж«г анх яса алх оёр ыгз эр эгт айл а нБа ян б ү рдэ дг эр ийн х э
э
ша вт ави нада а »г ээ дд авх ино д сонс о н. Үх э лр ү ү гээт и ймб ая рта й
давхи ня в ла аг эд ги й гх энмэ д эхб ил ээ . Тэрө д өрн аранжа рг ахын
өмнө хөнн үү дл ий нцу вааба янб ү рдэ до йр то ни р эх эд:На ра нг арв уу ги йг
эцэгийнх эл сэнё со о рх онь , малу сныү нэра вчшу угинша а гинг үй л дэ в
.
Уса нд ээрт ү рү үл эно ч с
о нх оёрх ү лэ эжб уйг эжи тгэхт у лх үмү ү с
санда рчмэ г дсэ нг үй . Жа р гахна рныт у я анда л та нша рга лт ит эмө мс сөн
зуунз уу нна стт оо ро ймо дд ынд у нду у ря в жг анцх үсл энб ол сонБа ян
бүрд нййу с анд ээри рс э
нч и ньт үр үү л жи р с энх оё рз үү дз э рэ глээг эмэ э
р
новно г
о о нз үл гэнд э эрцу су рсга нх э в тэжб а йв . Нү ү дл ий нх эня ма рн эг
аймши гтг айг а мшг ий ну р хин до р сно омэ д э ж, я а ху чр аао л ох гүй
гаслалд анб а йт алмо р инт ө вө р
г өөнс о н сог д ожб у ус эл эма гссанх ор ио д
морь тону у х айх а шг ир анд айрч, ир эв . Хө г шидх үүх дэ эа ра гшэ э з гийд
суулга нт э эжт эг нэжг эрб ара а
гааа чс а нт э мэ э нх ө сөг,г у н да жша р ла сан
унаамо р ьто йх оё рца х иурб у у
н аасөө рз эв с эг гү йц өөнхэ дэ нх ар чү үл
сөрж, эс эр гү үцэ ха р г адаа нч иг6а й са н гүй . Да йрчир с
э нх о р иодмо р ьт о
н
халуу нз у ннэ х ийд э элс уг алд аргал сану ртү стэ йт анга д у уд, шу в у ун ы
өдх атгас анц а гаа ну л аа
нч а ламо роо жх ор г ойт ор гонн ө мр өгх ий сгэ сэн
хуузс ах ал та йх ү рэ лө нгөтца р
а йтайд о гшинэ рсб айв.
Нар анга рв уун эг энта мьт ас арсанс этг э лтз а л уу г ий нт о л гойгт эв р эн
уйланх айл а нб айх адз эрз эвс э
г,ө мс сө нз ү ү снэ э р ээд ээ р эмч д ийн
дунд аасг о ця лга рс аннэ гэ нэ р,ерб у сынг о ол игца га анмо р ио
агсамн уу л анх ажу удньир жт ас ынн үдши гэ р гэ лдс энх ур цн үд ээрц оо
шир т сэнт э рмө ч өө слэ нэх ор в оодү зэс гэл э нтэ мб о лжт ө р сн ийг ай
ирсэн. На ра нг арву ут э рх үн ийнү д эндо но гдо ог үйс энб олх о н ьма л ыг
ньб у ла ажз амду у хх э дэ нх ав чигу сө гөө дб уца а жя ву у ла хчб а йса н
байжма га дгүйс э н. Гэ тэлц ага анмо р ьтх ү нх э дэ нү гх э лэ н гү ү т
дээрэ мч и дн ү үд элч дийгх үр ээл жа ваа да л у ур ч инт ө рх и йнн э гму ух ай
танга д«Тэ нг э ру ул ынэ зэн, Ла нд ар мынх ув ил га анэ р т нийө сх о нзо н,өр
төлөө с ийгс ан ажмо нг о лчу удт ан ар ыгх ө гши дх үү хэд гү йх ү н ст эмт р эн
хоньма л ыгч иньб у ла ажа вна »г эжб а йн аг эв . Нү үд элч идд эми йлз үрх
чичрэ нмэ г ши лдэ хэ эсө өрү гх элэхс үү хэ эт эйх ү нба й с а нг үй .
Нара нг а рв у ут эрү гий гс онс оо дц а гаанмо рь тныөмнөө в д өгс өхр өн«Та
ямарчх ув и лг аанба йл а аг эсэнх үнт эйа д илх ү нб айн а . Га нг а ч аал аа с
зугтаж, э нэх о лз эр лэгз элү үдба янб үр дий гх э нчх ара мл а х гү йг эж
итгэжир сэ н,э нэе рт өн цд ээ ра мь дя ваама а ньг э мб иш юмб о лө ө ря мар
чгэмб ур у уб айх гү йх өө рхийя ду ума лч инби дни йгө р шө ө жх айр л а !»
гэжг у йс а нб ил ээ. Тэ гжг уй гаа гүйб оля а хб айс а нб ол ? Хү йст эмт э р нэ
гэжз ү гэ эрс үр дү үл ээдя ву ула хчба йс анюму у,т ийн х ү үг уйжмө р г өж
явжн ү дэ ндн ьө рт ө өгү йб о лу с ныз ол ио со нда в наг э жс ан аа н дн ьо рох
чбайс ану у,ү г үйюуб ү үмэ д. Ца гаа нмо рь тх эд энү гх э лжнө гөө
муух а йт ан гадх эл мэ р чл эн«Тэ нг эру ул ынэ зэ нэ нээ ми йнг у й лт ыг
сонсо о дэ нэ рэ нс о ёрх о жб а йна . Хо ньма ла ао р х ио дг анцх а вч игу са в аа
д
элсэнд о то ро ч ижб у у. Бу угаа дт эмэ э гээа в чир чө гг эжз ар л игб уу л гаж
байна »г эв . Нү ү дэл чидт эрё со орб ол ох оо сө ө ра ргаз а мб а йс анг үй .
Ма ла ах а я адя въяг эхэ да р ыни хг овь дя вг аннү ц гэнц өма нг а жц анг а ж
үхнэ.
Ма рг аашө глө өн ьт ан гад уудх ө төл гөөмо р ьто йда вх ил да нир ж
нүүдэ л чд ий гц у глу ул анх элмэ рчт а нга д«Тэ нэ мэ лмо нг о лч у у дт ан ар ыг
Тэнгэ ру у л ынэ зэни хө р шөө жб айн аг э эдНа р а н гарв уу гз а аж«Энэ
үзэсгэ лэ нтэ мий нө ршө ө лг уйх ыгү з ээдс эг тэлн ьз ө өл ө р чх эцү үбэ р х
аянз амдх ан ьб о лг она вах аарз а рл игб у у лг ала а . Гант а йл а г да хө др и йг
хүртэ лө д өр т«нэ гу са в чма лааө нжө өднэ гу с а л жб ай! Го вь дб о ро оо рж
гант ай л аг дс анө дө рт ана рма л аат у угаа днү ү жз а йла хё с то й ! Са йх а н
эмийгч и ньх а ньб ол го жа в санбо л ох оо ро оө нч и нишигг а р зд у ул ах гү й
гэжба й на . Энэз а рл иг ий гз өрч в өлх о ньма л ,э н эх үүх н ий гч ин ьх ү ч ээр
булаа жа в а адч анд р уу гч ин ьх ий сг энэ !г эв . На ра нга рв у у гийнэ хэ цэ г
хоёрэ нэү г ий гс онс оо д«Га зардэ эрг ан ц, о х инт ойс о нб и л ээб идя а ж
түүнэ эс ээс ал ахв э. Хү ү хэдх ө гшд ий нх ө лт ээ ху наа ,г а нцх ав ч игу с
өгөөдма лх өрө нг ийгма аньб ү гди йгн ьа в . Га нцо хи но о смин ьб үү
хагац уу л »г эжу йл а нх а йла нг у йв. Гэ тэлт а нга ду удил дс э лмэ эд ал а йн
давшил ж«Тэ нгэ ру улынэ зни йз ар ли г! Тэ нг эр ий нз ар л иг !» г эж
хашг ир ал д анир эхэдНа р анг а рву уу рагшг ар ч«Аа вээ ж, а хд ү үсми нь
мин ийү ги йгс о нсо гту н!» г эв . Та нгаду уди л дс эл мэ эб уу л гажн ү үд эл ч
ид
амьс гаад ар жг азаршир т энши р тэнз ог соцг о о в. Амь жи р л а г
а а са аа рай
салч ихг үйг а нг ача ала а
сг ара хньг эжи тгэ жя в са нх өө р хи йа а вэ эж,
айма гс ад анх үүх эдх ө гшд и йна ми йгө өр и йна мьб иеэ ра в р ахг а н цх увь
тавил анно о гдо вг эжНа ранг а рв уут эрү үх эна г ши ндэ р гэл т гү йши йд сэн
байжэ э.
«Аа вэ эжа х анд үүсмин ьэ э! Үхэ хт өр өхий нх о о рондх аг а ца лз о вл о н
салд аггүйх о рво одб идт ө рсө нб и шү ү? Ол о нх ү ни йа мий га в ра хг а нц
хавч игу с ныү н этэйчб о лНа р анг арвуучи ньэ н эх орво одд эми й
төрө өгү йюмб айж. Мин ийх о йно осэл эгз үр хэ ээ мтэр тэлг ашу у д аж
суул гүйа мь жи р лагааб о д ожг ант айла гдс а нц агтэ сээмэ ндэ хну т аг та
а
буца ара й. Хү ни йг анцү рб иэ хэ цг ээө нч р үү лэ ха лбата йб ол ло о . Эл гэ
н
садант ана рмин ьэ нэа йл ынг алг о л
о мтү рү нд сий гт ас ла х гү йгх и чээн
бодо жми ни йо р онднэ го хин ооү рчлү үлжэ цэ гэ хх оёр ынми ньэ лэ г
бүтэ нб ол г о оро йг эжз ахиа дт анг аду удынх ө тө л гө өмо р ин дмо р и нд
мор до жя ва х адх ө гшидх үүхэ дгү йу йл анх айл анх оцор со н со н...
На ранга р ву уө глөөү ү рэ эрс э р эхб о лгондо от энг эрцэ л мэ гб ү рх э га л ин
боло хыгз ү р хт ү гши нх үл ээсэ эрө дийх үр ч ээ. Өг лөөб ү рү үр ийнт уя а
торго на с рыгнэ в тгэ р эл түү лэ нб айхадд ээ рэ мч д и йгз ах ир а нд аг у у лсан
нөгө өд ог ши нэ рий нг ар то х инби еэт уша ахө д ө рх ойшл о вг э жү р
зуур ханс эт гэла мс хий хб оло в че рт ө
нц ий ннэ гө д өрт эн гэ рб үр х эж
боро оо р до гн ьжа мх о йн от э рө дө рхэ зээир эхб о лг эжша на л са а р. Энэ
өглө өт энг э рб үрх жээ .
Ан хт анг аду удНа ран г арв уу га с арма йх а ндб а рь с анх ур ууб у уд а лд а а
авчир ан, с у ва ргао ро йт о йц аца гма нжи лгаб о л со ннэ гг оё оа с а р т
оруу лах адх ор гойнө мр өгн өмр өну лаанэ р ээнх и всд ээрх ажу ул дс ан
нөгө өд ог ши нэ рх ач ина ялгу утаймо нг олх э лэ эр«Би! Тэ нг эру у лына р
өврий гд он с ол госо нХа рс а лх ин эртБе рк еха нг э гчб айн а . Жа г ар ,З у нгар,
Танг ад, Тэ л энг эдо лонг азрынэ мс ий гб иү зс эн. Тү рз уу рыншу у рг анд
удаа нс ал хих эрэгг үй, Бе рке х анду даанх а ньх эр э ггүй. Бич а ма й гх а раа
д
гэвг энэ тө ө р өө рб од о в. Мин ийс этгэл ийнб vх эл дньц ахи л гаа нца х их
шигб ол ов . Мо нг олдий мс ай х анэ мсб айд агг э жб одсо нгү й. Бич ама йг
хүчэ эра в ла а. Бих энэ э счюу гчг у йжя в аа гүй . Ха ринч ама асг у йя .
Үзэс гэл энс а йхныч иньша нб ол го жг уйя . Чимин ийх ан ьб ол . Го в ьдг а
н
тайл агдс анц агтб иду рди хг о вий гтуу лжТэ нг эру улыгда ва адб и
бурх ныо р о нДо ржл ин до чижа мь д а
рна . Бү р гэ ди йнжи гү ү рчц у ца х
өдөрир дэг . Ер төнц өдх ов орх онт өрдө гс айх а нэ мч ит а мынг о вь д
нүүд лий нт эмэ эх ө төл жна сааө н гөрөө гө өдя а на . Бурх н ыо ро ндо ч иж
тэнгэ рийнд агинашига мь д ар ! Чина дт айху в ьт а вилан га а ру чи р чюм
б о до гд у у лсанчб а йжма га дг ү й. Чит үр гэ нши йдө л сгө лөнб үр гэ д
ч ама й гх аржб а йн а .З аг эсэнү гд у у л жб а йжб их а ньб ол охх ү нэ эо лж
а въяг эс э ндНа р а нг ар вууб үху ч р ыго йл г ожбо д охч өл өөг у
йс анби л э э .
Бо до о дг ов ьдг а нт а йл агдс анө д ө рб ит аных ан ьб ол ъё »г эсэн....
Бу рха нми нь ! Өнө өд өрт э нгэ рб ү рх жэ э. Бо ро оо рв олг ант айл аг да на .
Га нт айл агд ва л ... На р анга рв у уя а хт у ха йнэ гэнтший д сэ нб о лов чг о в ьд
г ант а й ла гдахө д ө рт үүн ийа мь др а л ынс ү үл чий нө дөрб о лног эх эд
и тг эх ү й еэб эр х . Идши дг эдэ гз ө вх өнү л г эртлб а йд аг. Энэх ү рт эл
х и чнэ эна рг амэ хб од сончг а ра хг аз аро л д оху чирд аанчба й са н г үй.
Тэ гэ эдцө хр өв . Ол онх үн ийа мьа в ра х санг эдэ глс этгэ лдньб ад амл а с а н
з ул ынт өд ийх ө нг э р элт у сна . Бу с адньцө мх ар ан х уй.
...Бе р к ех анх эл с э нү гэнд эээ зэ нб о л жэ э. Ту сдньа сарб ар иул жү н эт
э рд э нэ с,х о рг ойт о р гоорт алз а с ав . Иймб ая нт а нс гийгНа р анг ар в уух ү н
б о лс оо рү зэхба й т у га йз үү дэ л сэ нчү гү й . Гэ вчэ нэб үх нэ эсх ар ьх ол
г азр ынх үни йцу сү н эрт эхши гс ан агд жэ э. Бе рк ех аннэ гу дааир э эд
ү н эх ээ рө лсгөл ө нб ү ргэдий нн ү дэ э ршир тэвчх а ту узо ри г тойэ р и йн
ё со о рби еэб а р ь жб уйн ьил э р хи йшү дз у уннү дээа нь жб айг аад«Энэ
т эн гэ рна майгх я с а жб айн а. Гэ в чб их э лс энү г эн дэ эх ү рчг ур ванжи л
б о ро оо р ох гү йюмг эхэ дг ур в анжилх үл ээнэ »г эс эн.Тэ рба йнб а йн
х ар а адб айва лт э сэ х гүйг эсэнши гө нө өд рий гх ү рт элх э дх эну да ало р ж
и р жэ э. То ор о йно й г оо рз уга а ца х а дн ьх о л оо сх а ру улд анз огсо н о . Гу ра в
х о но ги йнө мн өо р жи рэх дэ э«Од о оу д ах гү йб о р ооо ржг а нт айл а гдан а .
Биз ө нг ө өрө өмэ дл э э»г ээ дг а р с анб ил ээ .
Тэ рё со о рб о л ов . На р анга рву уз ү ү д эндб айг ааюмшигу да анхө дл өл г ү й
х эв тл э э. Ха ру у л ынт анг ада ма нд о т ро оя ма рнэ гмө рг өлюму уду у
ү гл энг ин ши жу р а гшх о йшх ол х ин о. На р ан гар ву уз үр х ни йх ээ
ц о хил о хыгч а г на а р ха нх эв тэ жб а й т ала с а рд ээрб о роо н ыг а
нцх о ёр
д у са лу на хши гч имэ эг ар ав. Амь с г аад а ра нч а гн ал аа.Гэ тэлт а г.
То ор о йнн авчс э рч и гн эх, мо р ь дө в сз ул г аа хб а са л сыня ма рн эг
т од о рх о й гүйч имэ эс онс о гдо н о . Юуб ил ээг эжс эрэ мжил тэла л с ын
ч и мэ эчб ишя ма рн эга мь тант о л г о йд э э рн ьа мь сгаад ант он гой жб а й х
шиг . Ха ма гб иен ьз ар схи йв . Бе рк е х ани дши дэ эрмэ д эг дэлг үйо р ж
и р сэ нчюмб и л ү ү ! Бе рк ех анши гх үйт э нд о гши ннү дтэ йх үн ий г
На ра нг ар вууэ н эн ас анда аү з э эг ү й . Тэ рх үнб ор ооо ро х ыгх үл ээ ж
т ол го йдэ эрэ эсньө л сгө лө нб үр гэди йн
н ү дэ эршир тэ нс уу хши г. Үг ү й,э нэч ин ьюуб о лжба йна а ?З үүд э лж
б ай нау у ,ал ьс о л и ор чб айн ау у ? На ра нг а рв уун ү днэ эхэ эсэ мэ э ж,
ч и чир х и йлэ нх э в т т эла л сына л с адг аза рд о орюмшигт энг эрнү рг элэ н
д у уг ар чу нт ахз ү ү д лэ хх о ёрынх оо ронд о хба й дл а асс аяс алгажэ э.
«Тэ нг э рд уу га р чб ай на! Тэ нг э рд у у гар чб айн а ! На майгд у уд ажб а йна !
г эжНа р анг арву уө нд ий жү сээя ара нс ү лжэ нд э эл ээн ө мр ө нг ар а хг эт э л
а срынү ү дийгс э вхи йтэлс өхөнБе рк е ка нө рө ө с өнч их ни йх э эа л та н
э эмэ г,ч а лма ныма гн айдх адса нд о ржпа ламшиг тгэ эгг я л ал зу ул с аа
ро р
ж
и рэв . «Бе р кеханб их элс э
нүг энд эээ з энб олс о ншигНа р анг ар ву уч и
о доох элсэ нү гэ нд эээ зэнб ол! Ал л ахт э нг эрх урб ор оох айр ла жг овий н
г анчт айл агд ах, ми ни йг анчт айл аг д ахөд өрир лээ »г ээ дч и нжа алх у т га
з үүсэ нб үс ээт айл ана срынб у ла нр у ушид эв .
Нэ г
э нтший дс энү гээх элэ хээсө өрз а мНа ра н г арв уу дба й с а нгү й.Тэ г э э
д
и йнө гүү лэв. «Биз ор игму у т
а йб үсг ү йх ү нбо лов чх эл сэ нү г энд э ээзэ н
б олн о о. Га нцт а ндби ш! Эхну тагта аа мл аса на мб ий . Хо ё у ла нг ийн ь
н эгз э рэ гб ие лүү лэха ргад аанчү г үй . Бину т г аас ааү ү р дя в ахб о ллоо
б ишү ү? Бо рооо ро нгу утма найх анн үү ха лб а т ай. Ми ни йс э тгэлд о
тр о о
а мл ас ана мг эвэ лэ н эх ойтх ада ндэ эрг ар ча а в ,ээ ж, ахд үүн арын х
аа
н үүд э лд алдо ро но р толх а ржс ала хё сг үйц эт гэег э сэнюм. Го в ь
х ичнэ энб эрхг э лэ эчт өржө сс өнн ут а гми ньби л ээ. Хо ля ва хынөмнө
н ута гу с анд ааvг ээши в нэжхэ л д эгма на ймо н го лынё с. Тэ нг эрт
т өрө ө гүйг азартт өр сөнб ит эрё сыгз ө рч ижб о ло хгү й. Та ных эл сэн
б урх н ыо р ондДо ржл ин дчб ай г,х аачб айгб и ,а ав,э эж, а мр агс адан
н ута гт айг ааү ри йнё со орс алс анг эжб о до жя в ъ я. Ми ни йэ цс ий нг уйл т
э нэб ай на. Yү ни йгб ие лүү лсэнх ойнот амин ийб ие ий гя ажэ д лэ хээ
ө өрө өмэ дээр эй»
...Ха л уу нб ор ооо ржб ай в. Нар а нгар в ууө ндө рх ада ндэ э ра л сыгши р т э
н
з огсо но . Ха рган аб ударг ан аб айт уга йх ада с г ах үрт элх а та жа н г асан
г овьу н даа лана мь др алир жб а йл аа. Гэ в чба са мь др аля в жб айв .
На ра нга рв ууги йнт эрл эгнэ втн ор жб ие дньна ал да нг оо лигс ай х ан
з урги йгт о дру ул сныгБе р
к ехант эсэ жя да нха р жд а гал да гчг урв а н
т анга дх ул гайн үдэ эрх я л
ма лза на. Нү ү д э
лб о ро онд у ндб үр т элз эн
х өдө л лө ө. На рта йдс анб о лх ар аад а л до р толньх агасө дө рз огс о хсо н
б из. Гэ в чэ нэб о р ооб ү хний гт ү р г
э тгэ л ээ.
«Аа в ,ээ ж, амр а гс ад анмин ьэ э ! На ра нг а
р ву уч иньэ нэ х э нна сн ы
а мьд р ал ыгү ргэ лжидн ара нг ар ахынч ин э эб о д о жя вжэ э. Гэ тэл
с ана ан дг үйх арьх үйт энэл эг
т нийг а р тбу л ааг д ажх авха р а н ху йб олдо г
юмба й ж. На р анг арв ууч и ньн а р г
ү йя а жа мь д ра хби лэ эд ээ . Амр аг
с адан, а йла йма гми нь! Бит ана рынх ааа ми йгө ө рий на миа ра ва рлаа .
На ра нга рв уугаас ана жд у
р сажя ваа ра й .Үрх ү ү хэдч и ньү лг эрд о мо гт
я рьжя вб ала мь дя всн ааял г
ааньү гүйб ишү ү . Го в ьми нь ! Го в ьми нь !
Эр хэ лжх ө рв өөжө сс өнэ хс а
йх анн ут а гми нь ! Га нх ал уу н аа сч ин
з угта ажя в жг айз ов лон ду н ала аг эжг ажр анг о мд охюу нб ил э э. Үх эв ч
т өрө в чү й лз аяа гаарх олбо о т
о йну т га ас аас ал жх айша ая в ахб ил ээб и.
Хү чэ эрб ул аагда но ч ихх а рьг а зарб у рх ныо р о нб ол овчт амынор ноо с
ялга
ан ьюубилээ..
Нарангар
вуучиньа мианутаг
тааорхил
о о
! Тэ
нгэ
рээ
снис
эжгаз
арт
аа
унас
а ншувуу
хайлг э
лээ!г
эжд от
роошив нээ
дчоно
ндээ
рэг
дсэ
нсого
о
мэтхэдхара
йгаадх а дна
асхалиноджээ.

ӨВГӨНХҮНЧУЛУУХОЁР

Ёнх орө вгөнХө шөө тий нх үнч улу у ныд эргэдир лэ э. Тэ рс ү үлий нү ес
нойрму утайб олж, өг лөөх арү ү рээрс эр чихээ дх и йхюма аол жя д ахда а
мо риоэ мэ эл лэжой рх а вий нх ааа л ьн эгт о лг
о дд ов цо гдэ эрг ар аад
орч инт ойр н ыга жи ж, э лд вийгд урс а жс у удагз ант айб ол жэ э.З алу у
занд анца ги йн хтайга аа д илс айнмо р ьу наад, ал сына я ндмо р дох
чад алта йс анбо лт олго йх азайс ант ийшэ эарил жө г мө өрс а нагд авч«Эр
борх ар ца гын» жи гүү рц у цжэ эх өө рх ий. Эрх ү нн а са ндд ар агда жг э
р
сах ижс у ухшига дги йнюмб айх гү йб ол о лтой, Гэ в чб ух имд аад
бух имд аадх аач ихб илэ э. Хү ни йна с а нх эмжэ эт эйна р т адт өр снөө с
хой шү йл эээ длэн,х ада нг эртээх ар ихца гаах үл ээ хэ эсө өра ргагү йг эс э н
чт ө ржө ссө нт алн ут гий нх аадо вцо гд ээ ргар ча лс ынб араа гха рах
нүд тэй, а жи л дх уруунэ мэ хг
ү йчх о шу унэ мэ ху ха ан т айг аая ва аньб а с
жа ргал . Тү үн ийө нгө рүү л сэна мь д р а лэ н эт алынх аах а рг уйз амд э вдэ нж
дээ рү лү зэгд эхн омынү с гээрб ичэ эс тэ йб үхэлб үт энт үү хша шд ир
ажа ам. Энэт а лдтү үни йг аргас анмө р ий гхэ мжд эгюма аг эхэдна сшиг
ньу ртбо лн о. Насшигу р тчг э жд ээ . Ор члонг ий нца гх у гацаат ай
зүйр лэ х эдх үни йна сө нө өт өр өө дма рга а шү хд эгша в ьжи йнн а слюм.
Гэт элб асх үни ймө нхб у сн ьү нэ ндэ эа зжа р галчши г. Ух аанг үйг эвэ л ,
тэн хэлг vйб иеб олчих оодмө лх ө жду ус д аггүйс энбо лт эр үү нши г
гута мшигх а аб айх6ил ээ .Ёнх орэ н эмэ то лныгб од но . Тэ рмо рио
туша адчу лу ундб иша йл ди р сэ нюмшигмо дт ол го йг о ог ар гажт ухл а н
суу лаа. Ихлх ожу уз уныс үүл чэ эрг а нт айл агд ан, та лн у т
а гшимшү ү с э э
хөр сний хээг үндн өө жб а йгаадс аяд э вт энг ада гшб я л ху улж, ц эцэ г
ног оодэ лгэ рэ эдхө длө хт энхээ тэйэ рх ү нг эртх эвт эх и йна ргагү й.
Тэг ээдлЁнх о ргэртэ эт о гтох оо6а й жэ э. Энэх өшө өт ынх өнд ийу на ган
нут аг,х ү нч у лууч6а гынт анилнь .Сү үл ий их о риоджи лх аа яао тр оорл
ийшэ эд өхө жб усу рагша аХэ рл энг ий нх өвөөд ага нну та г
л аж6а й жэ э.
Ха р инно дн инх авара тр ынши нэа жа х у йб айг уул аг да ха дХө шө ө ти
йи
хөн дийт ариа ныг азр ынз ахб ол жх о н ьч дыгий шньн ү үл гэсэнюм.
Гэт элэ нэх ав арт ариа ныг азр ыгда хи нт эл жх ө ндий нд у нд ахбя цх ан
дов цо гд ээрх ү нчу лууо д оот ар ианд у ндшо войжс у уна .
Ёнх орх үнч ул уухо ёртг адн ахт өсб и й. Гу р в ал жинх ама ртайшо вго рд у у
толгойт ой, ө р гөнша на а т ай, б ү л тгэ рт омн ү дт эйэ нээ нэч у лу уга р айч
өвгөнийд үр ээ рх ий гэ эгү йб айл та йб ил ээ . Ёнх орг аа нсных ааг ал ыг
цохихг эс нэ эб оль жх үнч ул у уө өдө л и йнх а т ин гарх арнү үрэ э
vрчийл гэний нб одо в. «Чичг э с энх а з айч их ажшү үдэ э. Та р ак торын
бандин арлт ү лхэ эб издэ э, мон шн у у д. Ма на йха ард авх ижо ч дог
нойто нх а му уб олчх у гац о х иох ая жмэ д нэ . Гэ сэнчт унб өхюма ачи .
Мин ийлу х аано р о хынн эги ймюмшов о йжс уу даг. Чу л у уг эс энд ээ
булгал аадб утцо х и чих гү йб о лин гээ дс уу жлба й хюм. Ихюмү зс эн
толгойд ооч и. Хэ дий дх э ня ахг эжч ама йгт э эсэну ха ант айюм. Эр т
баларынх ныла жи лб из . Шү тээ нчюму уа л ьх у ланц ынү еийнд айн
дажн ыд у рс галчюму у. Чу л ууб ишх ү нюмс а нб олмө нх ачинжиг т эй
түүхд эл гэ хсэ нб из . Хэ дэ нмя нг анжилэ нэт а лыгб ү лтий тэлх арж
суухд аач ух амюуэ сү зэ эа ж. Ми ни йб ага дч и хт эйюмс а нч и. Юм
дуулба лду у ла хаард э лд э нт омч их тэ й. Хэ ди йдх энбу лг алжо рхи со н
юмбо лд о о.Чу лу унх ү ний гх ү р тэ лз ү гээ рб а йл гахгү йг а рн ьз агатна са н
хачинх үмү үсб айхюм. Нү да мыгньбу да жшо гл ожшү үд ээ ,х өө рх ий .
Хазай хаа р аачх аз ай са нюмб ил үү. Хо рв о ог э дэгма х анх үнб айт уга й
чулуу нхү нчэ лээ хх ой нод о о. Чиби дх о ё рэ нэну т агтх азайжу на тл аа
мөнчи хюмү зэ
хн ьэ э. Ха рлда а,га н цх а нжи лий нө мнөэ р үү лб айс ан
газрыго д оох ар! Хө шө ө ти йнх ө нд ийт ар иа л анг ийнх өнд ийб ол лоо.
Хө шө өти йнх өнд ийг э жч ини йнэ рээ рнэ р лэ с энюмб из . На ма йгб о д во л
нутагий ннэ ри йгн э рл ү ү лс энч у лууд а ач и. Чит эгээ дэ нэт ар и анду нд
орчих оо дюуб од ожб үл т ий жэ нэт р ак то р ч и дч ама йгд эми йт үй вээ г ээд
яахв эг эс энши гг айг үйх ол хну у рт ой ру у лжх агалжд ээ . Хама ра ма нд
чиньбу да гт ү рхээ дло р хи ж. Тэ рнэ эсби шт э ра йх та рт р акто р дара а
түлхээ дх а яч их валө н гөр өхньт эр, Чия ах а вин гээдү үр дмө н хшо во йж
суухч у лу унт о л
г ой. Бих эц ү үд э хн ь. Ма лб э лч ээхг а зар г үйб о л лоо .
Хама гг аз ра ау ржт ариа н ыг аз арбо л гохюмг эжх энс ана лаа. Хү ч ин дэ э
эрдсэнюмши гө чт ө чн ө өнт ра к тора ду ума лшигцу суу л аадэ рү үлг аз а р
үлдээл гүйх өрс ийгн ьэ р гү ү лжо р хихюм. Бү рнэ гшу на гг ээч . Тэгс э н
байтл ааба схэ дэнт үмэ нх о н ьт о йб ай хг э н э. Тэ ро ло нт ү мэ нх они о
хаанаб э лч ээжя ажө с гөху х аант айюмб о л . Та лхг у ри ли дд эгх он ьт о й
болохюмб айл г
ү й. Но го о ныу ни арт ат са ня ма рс айх анх өнди йб айл аа .
Од оох ар . Аг ьт аа н ынү н эрчб а йх гү й. То о сма н арса нх у вхайца гаа нт ал.
Яда хдааг анб о л
о одт а риан ьчу р гас ан гү й. Ха ва рс үр хийлно го орс он .
Хэд энө др ийнн ард аах гү йх у гаг ан д чи х са нэ дюмт айл а нгу утц эцэ г
ногоодэ л гэр чб айд агг а з арэ нэ .

Ёнх
орт
амх
иау
гср
уул
анн
эрж, х
өхх
иазт
атс
анб
үлт
гэрн
үдэ
эрэ
э-
хөндийт ал ыгу й тг а р ланх ар на . Хү нчу л уун о го о нб уд гаарх ө мс өг
сорму усз у р са на мь гү йн ү дэ эрг өл рөн, шо вго рт о лг ойг ооү лмэ дэ г
гилжи йл гэ нс а наа шр ахмэ т. «Хү нч ул уух үрт элб о д ол до р мо о рх ор в о о
юма а
. Да л а нх эд энжи лд эл хий ншо ро ох өд өл гө жү хэ хээсб у сыглү зл ээ.
Од о
ох ү ни йс ү глб ол ж. Өт л өх ө өр өөх ү ү хд ийнт о гл оо мб о лдо гн ьү нэ н
юм. Ма н айхг э дэ га й лэ хт ар хиаа л длаа . Ми ни йү гий гү гб олго жа в а х
хүнча л га . Ду ра ар аат онг о чо одл . Эцг и йнб уя нд э эрт уйлжя в аагаа
мэдэх гү йа мь тасюмг ээч . Эн эт ариа н ыа жа х уйр ууюу нд а аз үтг эн э э.
Нэгдэ лд э эб ола д а гла а дма ла аб элч ээжг азар тайб а йх гүйюу . Ма шин
бужиг н а са нг аза рр у уз ү т гээ дц ө мө өр өөх а рт ос о ндз у урал дс анжо л оо ч
болохс а на а та йх ач инх үү х д үү дюм. Ма на йха асс ал да ггүйт эрл э нт г эр
уруут ат а жг үй цл э элдэ э. Бү ст э йньчя а хв э. жол оочмо ло очб ол до гл
байж. Мо р ьби шмо ду н ада гца гто дооя анаг э хв э. Бүс г
үйх ү үхэд
таракт ор чб ол ног эдэ гч иньюуг эсэ нү гв э? Янжи нд уламынс ол ио р ч
байгаа гх ар а хг үйюу . Тэ рму ух айх арюма нду р у ут атагда а д, ма лаа с аа
зугт
аа га адз ама аа лд а хн ь . Ба га ха нө в чи гнө в өлт а ар ахв ийт аа нуу с.
Намайгх у уч н ыгб ар имт л аг чэ нэт эрг эжшоо лног э эчб асб о ло огү й .
Толго йт о йбү х энт а р акт орма шин ыжо л оо чб ол б о лх э нч ин ьх оньма л аа
харахюм. Мин ийү гийгт о ох гү йб олжг эн эг ээч . Хэ ни йу х а ана арө ди й
хүрсэну лсв э! Айлшига мь жир гаа тай,жу рамт а й,ө нө рө тг өня вааб ол
тэрчин ьх э ни йа ч . Одо олб их эрэ ггүйб о лжг энэ . Да йрда ра мтг э хн ь
холгүй, х эр э гтб ү үо р олцг эхэ э сна а хну у рг ээ ч. Га йг үйү хэ жх ол до х оо р
миньжа р г ана ат ана рг э жЁнх о рд отр ооз үх ээдх ү нч улууө өдө л сх ий и,
гаанс
ных а амо дных э мл эг дс энү зү ү рээрх а тгаа д«Хө ө ечиюуг эж
бүлти йжс у у на а. Чиб идх оё рши гх эрэг гү йюмсэ нэд элхий да лг а
болжэ эг эжч а нг аа рө г үүл э в. Угн ьт алн ута гши гэ эу у жимд отор то й
эрсэн. Одо оз ө нө гз а л гахынх а жу у гаа ру рьд ынэ р хмэ дэлб аг аб ага а р
алдагд анб у йдбу хи мд ана ашз а нэ в дрэня хир шжэ э. Хо рво ото й
эвлэрэ хг үйс ана ан ьт эрЁнх орг эг чий мн эг эня гжг а рх арө в гөну гн ь
бүхниймэ дэ хх а рг эр тээх аа н,б орг эртэ эб огдс о н.Ну тгий нх анньт эгж
лх э
лнэ . Чу ха мэ нэө в гөнлЁн х ор ын х онг эгчо л о нс ал аамо дши г
салбар л ану рг аса на йл ынү рү нд с ий гт а вьс ан. Ол н ымэ ддэ гээрб ол
Ёнхорө вг ө нэ рхх үч и нт ө г өл дө рх эвэ эр ээб а ра х гү йо доох аринг эр
хотло орт а хи ншү т дэ гс уу ма лб урх ан. Эд ни йхг у р в анг эрэ эрээс у уна .
Отгонхү ү г ий нх ,д у н дх ү р гэ ний хх оёрэ дн ий х тэ йх о лбо ото йюмшиг
дагажя в да га жэ э .З у р гаано х иныд өрө вн ьа л ьд ив а нг алав тэ р дг ар ч
одсон ,х а д амдо чи лг ү йх э д энб ута чх үү х эдт өр ү үл с ээрх оцо р сон
дээрээ сэ эдө рө вд э хо хин ,о тго но х инЯн жин д ул а мх о ёрн ьг э ртээ.
Ин г
ээ дэ дн ий хх ү ү хэ дх өг ши дн ий л ээдх о рио дх үнб о лно .
Ёнхор ынх а ант ү шл э гн ьх о ймо рынэ р ээ на в дар . Тэ ра вдр а ат үши ж
суугаа д,у рд а ат омх ард а н х тайца й, э свэлт ү мпэ ншигт о ммо д о н
хулта йа йр а гт а в иа д,о доох эдх ү рс энэ хнэ рДэ жи дэ э сэ х лэ эдх ү ү
хүргэни йх э эб а гх ү ү хд үүд ий гх үр тэ лт эгин г эг эжз а р лигб у у лг ана.
Түүни йэ нэз а р ли ги йгх аз а йл тг ү йб ие лүү лдэ гн ьг а нц ханэ х нэ рДэ жи д
ажээ. Уу рб у х и мдл ааг арг а жа а ши л да гх үнн ьчэ нэ. Ерньэ д ний хэн
Ёнхо рө вө өг э гчт эр гү үнб у ур алч ,у ха анс а р уу ля нх ирх арө вгө нийг
ёстойлн я гт а арт о йр о нх ү р ээл жэ э. Тэ гсэна т алЁн х о р ынс а на андт а ар ах
юмх ов ор . Ну та г тн ьа трынши нэа жа хуйб а йг уу лагд а ха дх үүх ү ргэн ,
охинб эрц өмө ө ро л онжилө мс с өнх у учинх у вца сн аа са ау йд са нюмшиг
сангий на жа х у йдо рн ог э жс үйдма йдб ол о хо дө вгө нэ сэ рг үүц ээгүйюм.
Нэ г
дл и йнх о ньчха рс ан, с а нгий на жа хуйнх о ньчх а рс аня ма ря лга а
байхб ил э э. Гэ т элт эрх онья ма аб эл чи хгаз р а арх авч иг да н ,б аг ао хи н
тракто р чб ол н ог эжг ү йх и йгу р ь да асд аанчт аа сангү й. Энэмэ тэ эро ло н
жил ийнт о гт со на мь д р алньө өр чл ө гд өхб о л о хо орөв г өнб а ра гл
насан да ах ий г э эгү йа л д аах ийс э нюмши гцу ха лд анбу хи мд ажэ х э
л жэ э.
Юус ай нд аах ү нч у л уу ндз о вло нт о оч ижс у у хв э.
Ёнхо рий нх ү үх үнч ул у ут а йх өө рө лд өна ма аг ари лд т алт амх ит атаж
сууталё ст о йлт ү йр энх ат г а лаа . Хө шө өтынх ө нд ий ну р дз а хыни х
замаа рд а в хил да нө нгө рө хма шин уу дыгх а р а адчт эрү ү,а л ьэ н эч и хг ү й
хөхч у лу унэ гюмши в гэн эч их э вү үбү үмэ д . «З амынт э ргэ н дс у у г
аа д
аймагр у уа р ил жө г ье. Хэ р г ээө нгө р сө нө вг өнг ээ до р х ихн ьу у ,а льх ө л
болохньу уү зь ет ана рыг . То мх үү гий ндээо ч ижх э дхо н о ё. Онг оцо о р
нэгни с эжү з ье . Тэ нг эр тх ө ө рөхч ад алчу да х гү йт ас р ана »г эжЁн х
о р
ший дэ эдмо рд о жз а мдэ эрг арө р гөнз огсто лу дса нчү г үй«З ИЛ»-т э й
залуужо л оо чи ржз ог сов . Ажа х уйнжо лоо чб оло лт о йз а лу у ,ө вгөни йг
таньж?
— Ён хо рг уа йт ач ин ьюуб ол оо дз а мо т
о ов э ?г эхэ д.
— Айма гтх ү үд э эр ээо чно , Он г о цн ыб уу дл ынд а ргаДа мч ааг эж
дуулс ану у . Тэ рч ин ьми ни йт омх ү үг элээ, ...Ёнх орө в гөно нго ц ны
цонх оо рз ун ыт ал ыгх аржя ва в. Ийн хү үб ү р гэд ийнн ис эхөн д рө ө с
нутгаах ар а х адя ма р ха ну у жимд элхи йд ээрт өр сөнх үмү үсб и лэ эд ээ ,
бидч и ньг эжс э тгэ лу у жи р ма а р . Өв гө на рв а нх эд энжи л ий нө мнөа нх
тэнгэр тх ө ө р чну тг ий нх аау у жимч өл ө өтэй гмэ дэ рсэ нб и лэ э. Тү ү нээс
хойшо нго цо о рн ис эхд у р т а йб о лсо н,Амь д р ал ыни хд ала йгт у ул а
н
туулс аарн ас ааэ л ээ сэнт а лн у та гн ья мар ха нг эгэ э
нг эр элт эйө г өөж
дулаа нца р а йт а й,т ө гс гөл г ү йа яд уушигя р у ус айх ану ян гат а йб и лэ э
.
Талн а мх а нн амх ант ол го дг үв э энү ү ди йнн о г оонд ол г ис оо ра лс ына л с ад
униар та нцэ л ийж, цэ л мэ гх өхт э нг эри йнх а я а ндх ар ааа лд ар на . Ов
товхо нү үл с и йнс үү дэ ра л гу ур х анх ө вж, ха а я аа й лынца г аа нг э рү үд
бөмб ийл д өжа д у ума лб эл ч ин э. Хө хно г
о он, у хааша р гала л а г
л а санэ нэ
ихт алну таге р төнци йнт ү мэ нг ал ав тий нх ү үа мг ал анб өгө ө д
хувир шг үймэ тб о лов чх ү н ийү рнэ гэ нт ө рө лө нг өр өхх оо р о ндюу гэ с
үзнэмб ил ээ.ө вгөнЁнх ору ха ано р с онца гаасэ нэу ужимт а л дх өл гийн
ша ндасс у нг аж, жил и йнд ө рв өну л ир л ыгт өг с
г өл гү йн ү үдэ лс ууд алд
өнгөр үүл жэ э. Ти йн хүүө н гө рүү лсэ нжа рг алз ов л он гий нө д р үү дий г
тэнцү үхэ нт оо ц оха р гагү й. Гэ вчя ма рчг эсэ нх ү нийа мь дра лү үлэ н
сүүдэ ршигн ү үг ээдө нгө рч их гүйюм. Үра чн а рх үни йз эрэ г т эйбо лж
галго ло мтз ал галаа. Та лх үнхо ёрэ хү ршига ми нх ү йс ий нх ол боо т
о й
ажээ. Амь др ал ынэ лдэ вя в д лыгэ н эт ал аас ааа н ги дү зэ ха рг а г үй. Тэрч
байту гайу х аа нс ана а,з ор и гх үслэ н ,а л дааэ нд э гд элцө мө өр ө ө
холбо ото й. Өө рий на а ша ра нши н, у р в алх у вир ал та йэ н эт а л ,х үни йгх үн
болго жх ату ужу улана мь д ра лдт энц эхч ад лыгн ьчша л ган а . Ён хо рч
нэгб ишу д ааг и йнша л гал тыгд авс а нюм. Дөч өө джи л ий нө мнө хб ич ин
жил ийни хз уд а а
ря а жс үйр сэнньма рт агда шг ү й. Га нг э хно х ойг үй
газарг ишг эхма лгүйх оц ор со на йло л о нс он. Ха р инт э гэхэ дэ дний х
цөөнма л тайз а лууа йлха нг айр ууц аг ий ни да юу лаа су р ьт а жн үү жу наа,
хоолз а лгахх эд энма лт айү л дсэн. Ха р инг о ла юу лц агий нб э рх э
э сб иш
хүнээ си рэхюмг эжхэ нс ан ахб ил э э. Ха в арца сх анза рс анх ой нону т а
г
руугаад өхө жя вталх ол ынн у тгаасө в л ийншу у рг анду р ууд а а дэ зэнг үй
болсо нх эд эна д уутайт аар а лдаадт у у жх арь сан.Тий нх ү үну т агтааб а сл
тооло нх эд энма лтайир ээдз удынх а ри уд э лгэрс айх а нз унз у сажб айт ал
аймги йншү ү х ээсду у да жз удт ур хныгд ал имд у у ланбу с дынма л
хулгайл са ня лт ул гажэ э. Хэ рвээа д у ун ыэ зэдс ур агла жи рдэ гюма а
гэхэдд о гол онс арв ааү л дэ эл гүйб у ц аа жө гө хх үн, х эд рэ гб о л со нх эдэ н
адгуу сыгма лдх айрт айд аала чи жч ир эхньх ол гү йа в чир чт эв ээрүүл с
эн
хүнх а ринб уз а рх эрэгтх ол б огдчих о в. Шү үх э
дү нэ ну ч раах э лэвчх ү н
ий
урма ндү гб ол г ожа в санг үй . Тэгсэ эрб үрт о гто олу ншу у лда г ий нд ава ан
дээрө р гөдө лг уйл тби чиж, ша х аат а н гар агө гчб а йжн э рб ү т э н
мулта рса нс ан . Сү үлдс онс ох одх эд э на д уу ныт у ха йн у тгий нх анда а
ярьсн ыгн ьх эннэ гх үнх ул га йнх эр э гб о лго жа лт анх ошу уө ргөч ихс өн
байв. Ён хо ри хлг омд ожу р ьдынц а гтюмс а нб о лнэ рт эйгэ э рн ьс айнэ р
болоо да ри л жө гмө өрс ан аг дажб ил э э. Яма рчу й та нд а вчу у , му у
муух айюмба й жбо л омг ү йэ нэцэ л гэ рс айх ант ал дх ү нх ү н ийму угү зэх
донб а сла рил аагүйа жэ э. Ёнх о рэ н эмэ тө нг ө
р с ни йгд ур са н , нэгэ н
аясаарх ү ржиг нэ хо нг о цныч имэ эн дс э тгэлий ну т асх ө гл өг д ө ня ваха д
идэрз ал ууг ийя в
д алнү дни йө мн өэ р ээ лжл э нэ. Хо р во одэ эрмө нхий
дэлгэрз у нг эжба йхб ишг анз удс ал х ишу ур г
ао л онүз жэ э . Хү нийн э гэ
н
насан дб айг ал ьдэ лхи й, ца гу урх ү р тэ лх увир анө өрч лө гдө хюм. Ид э р
залууг ийнца г , өтөлна сх оё рдэ лх ийе ртө нц ий гө өрө өрх ар д а гчб из.
Залууна сандг а з
рынх ол ыгб ахда н х ант уу лдага с ант а лынша р г
а лз а м
зура йнх ар агд ана . Ал та
нша рз амс а нби лээ. Ад у ума л ынэ рэ л,а р илжа а
найма андэ рх үн ийи дх ав ыгс э ргээнт эр тэ
эө мн өз үгу ниа рт ах
алсынг ов ьн у тагр у у,эн тээу ма рз үг ийна л аг лахх ангайр у уз о р ин
хөл гий нч адл ыгү з д эгсэ н. Хо ло й рынх үнт эйт ани лца жа ашз а н ,а ж
бай да л ,х ү сэлз о р и гий гньши нжинө өри йнх тэ йгэ этэнц ү ү лэ нб о д ож
ажила мь жи р гаа нычна й рн аа д мынчу х аанэ рд эмс ур чя в жэ э. Су рса н
юмюу ханб о лов чил үүд сэнг ү й. Зал у угийнц аго д ооү лг эрт ү үхмэ т
бол ов чя ма рг ай х а мшиг т айб а йжв э! Мо риндэ лд ээгүү рх ий с гэ жя вс а н
залу ун а с. Үр гэл жа агх үчэ эб агтаа жя да ня в ахюмшигу у лг үв э э
намх а н, га заро йр хо н сон. Мо р ин ыс айныгшил жу наадд у рт айг а зар,
дур та йа йл да ах и йс г эно чи жна йрна а
д амх эс эж, ад уума лэ р гү ү л э
н
уйд ахт ү ү ртэх ий го гт хончмэ д элгүйц аг ийгө нг өрө өдө гсө н. Айлб о л ж
ма лх ө рөнг өт ас л а ня гт ий мз у нын о гоо нт алд ээршин эх энца г а а нг э р э
э
бар ьж, у яа нд ээ р э эа нх ныа й л чд ыгг эри йнэ зни йё с оору г тажба й хад
«Ёнх о рын хг э дэ гши нэг эрб ү лмо нг ол днэ мэ г длэ э»г эсэнб а х д а лт өр ж
бил ээ . Тэ гээдла н хных ү үхэ да нхныо лзо мо г,а нх ныэ р гэ лз элмө хөс д өл.
Бус дынд оро ро х г үй нт ө лө өт э мц эжу х аанз а р ахх эрэг тэйб а й ла а .
Хү ү хэ дө сгөхчма лө сг
ө хчс а на анз ор гоорб иш. Гэ сэнчэ рий нча дал ,
амь др алыну х аана а ря дс ан гүй . Цө өх өнжил дюмжижа в са нс ан .
Ёнх о р ынхг эд эгз ү гэ эрнэ га й лб ишх аринба янч ин ээлэга йл ынт оон д
оро в. Хү ни йс ан а ах ана хб и ш. Ун а хмо р иои жил сүүл ж, эмэ э лх аз а
ар а а
ганг ал жө мсө хз ү ү х э эру р алда на .З у дт ур хандд айр алда ж, х ү ни йму у д
өрт сө нчэ рх үнд о л о од о рдо жна ймс эх нэг эг чээра жр ааг үй . Амь дра л д
гомд о хюма лг а. Гэ сэ нча мь д ра лынт о гтсону рсгалө өрч л өг дө н ,д адс а н
занши лэ вд рэхн ьө нө өма ргаа шг э хий на рга гүйца гюм. Бү хюма я
зүйг ээ р,а маржи мэ рб олл оог этэлюмыгз аа ва лө өр члөх ,х у в ьс г ахг э с эн
шигэ р гүү л жх ө р в ү ү лжх аяна . Энэт алну т
а гтх эзээз аяа на ас ааб о лоо д
бай са нюмыгн эгн а сыгэ лээхх оор он дх и чнэ энчө өрч лөв . Нэ гд э л жи х
гэжбө өнх өлб ол с о н. Ай лши га йлб ол охг эжх үчу хаана аз а р ж,
насных а ад ав аанд э э рга рта лө сгөжцу гл уул са нма лыгн ий тд у н дынюм
бол го ног э дэгх я л б а ргүйчц аг ий нэ р хий гд ага хгү йх ааша аг ар а хб ил ээ.
Ор о нг үр энда яа рб о лсоня вдл а асх о йшс у
у л тайб иш. Нэ гд л ээг ээ д
дор ой тсо нюмг ү й . Тэ г
ээ дө нө өлн у таг таа,ө н өө хлма лт ай га а. Гэ р
хот ло о ро луу лб о л ж, нэ гд лийнх он ьма лх а рс ных өл смө нг өч
чамл а хаа рг үй, ами ныма лньа лжи дэ жб ара гд ахаа ргүй. Гэ тэ лб ас
амь др алх увир а нх ө лбөр өх ий гүз эжд у усах гүйх орв ооюм.
Ёнх о рө в гөнэ нэмэ тө нг өр сни йгэ рг эцү үлэнт а лну тг
а ашир тэ ня вав.
Тө ржө с сө нг азр а ах ар ахадт ө рсө нэ х ийнц ар а йшигү рч лэ эн у га ч а
ань
хүр тэ лт ан илд от но . Бул агша ндх ир гэсү үрх ад, замынб э лч и рц ө мц э э ж
номынү сэ гши г . Бу ужн үү сэнб у уц,а я нжи н, о торнү үд эл ,ү д эл ж
хон осо нг а зар ,ху р данмо р ьт а рл ажу р алд у улс андэ н ждэ вс эна л г а ндэ эр
шигэ эл жл ээ дт эрб ү хэнюуюу ныт ү рүүндид э рз ал у у гийня в дл ыг
сана гду улна . На с н ына рх эв ийхт усамө гл өөэ рт ийнц агн ьу лам
тодо рд огньх ү нө тө лсө нх ой но оду рт гала арб ол ов чжа р га гг эсэ н
тавил анг элт эй. На санэ цэ с лэхх угаца аө н ө өма р гаа шг эл ээчу р ь д аа с
мэдэ х ийна рг агүйх ойн о,х ү ни йу хаана лд раа г ү йца г тду рс а хаад у р с ан,
бод до гооб од ож, х э лдгэ эхэ л жя ваха р г
а гү йб а ст ав ил ан. Тэ гээдли нг эж
хүна мь тандт өвө гу ргу у лжб а сбо лоо гүйт э нг эр ээрни сэ жя вна.
Сү үл чийну да аи нг э жжи г үү ртн ийн ис эхө н др ө өст алн у тг аах ар жя в а а
юмби лү ү. Ат р ына жа х у йнн у та гэхэ лжт ар иа л анг и йнша рно го о н
дөр вөл жи нг ү үдша трынх ө лөгши гэ рээлжил н э. Га н х анжи лг эх эд
тэнг эри йнх ая ах ү рт э
лг үв ээт о лго дыгд а мн уу ла нх ич нээ нихг а за р
хага лжв э. Эн эх яз г аарг ү йт а лыгц өмий гньэ р гү үл жт ари а л санчч ад а л
хүр эхгү йюма л га . Ма ши нт ра кто рн ьа ду ума л аа са ао ло нб о лло о . Тэ р
ньа р айлх он ья ма ашигө с өжү р жд эггүйб айл т ай. Тэ гээ дэ нэихт ар иа
талх аая ажи дэ жба р аху л сюм. Ма лаара аа мь д раа дб айжб о лдог г ү йц а г
юмби з. Хү на мь т а ншо р оо нт ү мб олжи дэ хх э р эгл эхньд и йл д
э х э э
байс анх эр эгб из . Ён хоро н гоцн ыг эгээвч э эрг э рх от о оол зх арав .
Бяц ха нх ө хт о лго д ынэ н гэ рдэ хт эдни йхн ийч а нд ма л санг у рванг э р,
тэдн ий хнэ эсд ээшс аах а лтс аах алтз ай т
айбу ус анх эд эна йла жа х у йн
хон ьчидб өгө өдт э д нийз ус ланг ий нну тагг эжз у рва с х анг а з арэр ү үл
үлд ээсэ нх у мс ынч ин ээнол ь тро глг э сэнү г. Ажа х у й нх ных элд эгд ө р өв
тава нт ү мб а йт уг а йд ө р ө вт а ванмя нг анх он ьбэ лчэ эхг аз арү нэнд ээа л га.
Ёнх о рө нө өхх ү нч улуу г ааб асо лжх арав . Тэ рньт а р и аных я зг
а ар гү й
ухааша рга лт а лб а йд ун д ахно гоо нд овцогд ээ ра р ч аа гүйшо в о
йн о . «Чи
чт ариа нд ал ай нх ү йсбо лжэ э! Ду у с
г анад ааб ид ни йг .Ха р жлб айг а ар а й.
Нэ глө дө рб у л гат а таадх аяч их на »гэ жЁнх о рюу ндчюм
гомо р хл оо.«Га нц х а нжи лг эхэ дг азардэ л хи йи ймө ө рб о ло хг э
жба й х
уу? Ми ни йу х аано р сонц ага асжа рд аланжиля вя нз а ара а,у ргад а гө в с
ного оньу рга жб а йс анг аз рыгх ү чч адалд ааэ р дс энюмшигмө н
ама рх анэ р гүү л эхюма а . Ма найх аари рдэ гл эн тгэ рх от оо снэ гдо рг у ч ин
тара хто рн ү үл гэжир лэ эг эжг айх у у
л сан. Нэ эрэ эө нг ө рс өнх аварг аза р
тэнг эрни йл эвшү үдэ э. Ол о ну л аант ара х то ру р дх о й но оо р жу р а л да а д
тэнг эрт ул талт оосма на нб осг оо ди рсэн. Ажа х уйнт ө вг эжг анцг эр ,
хэдэ нма йх анб ар ь ч иха а дө дө ршө нө гүйбу жиг на жг а р сан . Тү йр э нд
хатг уул сану л су уг эмэ э р. Тэ гээдлт а лыгө дөршө н өг ү йу р жт ар с а н.
Яар ах ыгнья а на а. Хү не ря аса ня ару уа дг у убо л сонюм. Өд ө ршө н ий г
ялга хгү й,б ос о ого о р ооу н дл аадлу рал дчих на . Бү рнэ гб и еб иенэ э с ээ
урьт ажт үр үү л эхд о нт у с сану л сюм. Хэ нньил ү үихг аза рх агал а хв э ,
хэнн ьи л үүи хт а р иаху р аа хв э,ц өму рал д аа н . Ма н ай х аари рдэгл эн тг эр
хүртэлг а з а рх а гал ал т адт үр ү үлсэнг э жт ара хт о р таау л аант у гх ий с г эс эн
ихд оди го рюмя в ааби здээ. Бу ру ухо йшо обо л . Ба схү ндэ тс а мб а р т
зурагньх а дагд са нг э жб агао хи нг а йху у ла адб а йс ан . Тэ рмэ тээр
лэнтгэри йгс ү рх ийа мь танб о лго жу ру ут а таг да а дб айг ааюм. Бү с гү й
юмба йжт ар ахто рчб о л ног энэг ээ ч. Ул а ант у га арша гну у л ж, с амба рт
зургааг а р г ахс ан аа та йз олиг то жб айх гү йюу . Од оое рэ рэ мг ү й
цөмө өрө өма ша а ныжо лоому шг иаду ра л дахс а н аат а й. Хү ни йд о т о р
уралда хлд оншү гэл с энц агюм. Бид нийү едя ма ра йв ант а й в анб а йл а а
.
Ма лыно л о н, мо р иных урда армө ч ө өр хө лд өх өө сө ө рюмг ү й. Амь др ал
гэ
д эги хг олши гна му ухан, а дгажт эв дэ хюмг үйс а йх анб а йжэ э. Одо о
чиньэ нэол омма ша а нт эрэгни й хэ эх у рд андг а за рд эл х ийгэ р гүү л ж
хөрвүү лэ хч ад алт эн х ээнд ээб о лоо дт айв анс у ужч а да х ааб ү рба й жэ э.
Данд аалх өлх өө рц ө г ,т оосма на н. Га зард эл х ийх үр т элх у в ир ахг эж
яардагб о л со нюмб из . Ганц х анжил дэ нэшү үд ээ. Ца гца г а ара а
байдаггү й, ц а хил да гхө хөөрө өб айд а ггү йг эдэ глэ нэ . Мо р иоу на а д
цэцэгн о го од элгэ рс э нт алаар ааг ал ги улжя вс анс а ях н ыхшү үд ээ . Гэ т э
л
үндсээр ээө мх өрс өнз өнө гб их үрт элт энг эрэ эрн ис эжя вна . Од оох ү н
бүхэнг а зр аарб ишт э нг эрээря ва хг эдэ гб ол ж. Яа р аа длт э р . Хү ү г ийн д ээ
хэдх оно гх эв тэжа мр ах г
ү й,а рда аа й хта риха жил т айх үнши г
бухимд а а длэ н эд ээ . Юус айн дааг эрэ эсэ эо р гожб ос ожя в а хв э. Хүн
гэ
д эгү ү...
Он гоцг а за рда хаа рд о о шл ов. Ган цх анжил ий нө мн өа ж|а х у йнт өвг эж
ганцг эр,х эд энма й ха нб айс а нг эхэ дө чт ө чнө өнб а р ил габ а йши и
ярайсанх о т
х онб ол с н ыгЁнх о рх ара а д«Бу т н ышо р го ол жо об ут ны
шо ргоол ж» лн а ашг ү йх эн:б о доо дх үү гий нө г чя ву ул с анб э л эгс э л т и йг
цуглуу ла в .
Ёнх орө в г ө нг энэ та л габ олжх үмү үс ий гх өөр х ө нс ан да рга с анб а й в .
Гэрийн х энньхө д өөх э эрүх ч ихэ эгү йб а йг ааг эжмо р ьт ой,
мотоц ик л ь т
о й,я в ганнү цгэн, ихб аг агүйт а лт а лт ий шэ ээ р э л:х ий жа йл
саахалтын ха нн ьмо р д оцгоо на жа ху йнт өв ий нх эн дчмэ дэ эх үр гэ ж
бааханх ү мү ү сий гэ р эл дгар гахг эжб а йт ала й мг аа сх үүньу та сда жс а я
учирн ьо л дс онба й в . Ий нх үүө вгө нийн эрх ү ндн эмэ гд сэнг ү йг ээрү л
барамх а р и нчз ө нө гз а лгасныба тал гааб о лжэ э. Өв гө ни рэ э дх эдх о н о ж
байталнэ гө гл өөх ар с а нч иньа нжисч ир сэнт р а кто рб а рагх ая ага а рнь
шо нт ата жб а йв. Да в х ижо ч волэ дни йх э эрб айнб айни ржба гао х ин ыг
ньу руут а т да гө вгө н ий хөөрб о лл энт г эрэ эсө өрнэ р гү йт р а к то рчх ү ү
шу гамшигшу лу ух анз урваст атаа дд ууа ял жя в на . «Бү рнэ гб ахнь
ханаадду у л
жг энэ эч и» г эжө вгө нц ух ал да нт ра кт ор ынхньу рдмо р ио
хөндө лсү үл эн
— Хө ө еч из о гс!г эжт уша ав .За лу ут р акт ор ооз о гс оо жб ог ин оө мд ,
ша а хайнаа сө ө рх у вца сгү й,ү дэ э рши гч и л дэнх ө хюмг а рчир ээ д,
— Ама рс а йнб а йн аү ү ? Ёнх о рг уа й ?г эжз альта йнү дээжо отго ну у ла
н
мэ нд лэхн ьшо о л с лня нзи лэ рхий . Ён хо р !ү ргэл жба рьжя вда г
шил бүү рээ рэ энү цг э нб ие ий гньт асо роо л гомоо рх ор х о йх өдлө н,
— Чия ажя вааюм? Тэ гт ата жя в ааюму у ?г эв
— Тэ гб ишт эмд э гэ э
. Ён х орг у а й. Энэ нэ эсна ашу р ин шх агалахг энэ.
— Мө нд ө ө .З аа в а лма на йх а яа га арх агалг ээб и з?
— Тэ гсэншү ү. Та на йх а яага аро ру у л аадХө шө ө ти йнт а л байхү р тэлша н
татг эсэн...
— Хо ни ох а агу у рб элч ээхг э жб айн а?
— Аамэ дэ хг үй . Та н айх ыгн ү үл гэ нэг эсэ нб айх .
— Ха а шн ь ?
— Аамэ дэ хг үй .
— Лэ н тгэ
рч ин иймэ д эхюмюуб а йх авдэ эг эжЁнх ора а шл аадмо рдо ж
тө вр үүд ав х ил а а . Да в хи саара жа ху й нт өв ди ржюу ныт үрүүнма лын
ер өнхийэ мч ида г с рах ааро ро в. Ажа х уйнк онто ру г сру у лсанх о ё р
НОГООНв а го нч ин г
э лэ гтба йна . Ма лынэ мчдө нг ө жнэ гму ус а хлын
о ртойб о лжя ва аша ри мг арша рз ал у уө в г өнийг анцс ай нт анил . Ча мар
ү үлдри йнх о ньг э д гийна шг ий гө вг өну х у улжн омл ос о о рт анил цс анюм.
Ерн ьз алу ух үнг э х эдма л дд өт , өв г ө дн а стныма лма л л а ха ргау хааныг
со нирх догс а йнх ү үг э жөв гө нт о он о . Одо оЁн хо рт үү н ий гх ара ад
«Өр өвлөгньг ү й цэ эгүйа н гаа хайшиг »г э жг олл о о.
—З ах үүх ээч их э дэ нх он иоб у ца ажа в!г ээдЁнх ормэ н ду счү г ү й
ваг онч игныша л а ндэ эрз авил аа дмо дт о л гойг о
ог а р гав .
—~ Яа хньэ нэб ил э э
. Ёнх орг у а ймин ь?
—- Билл а вд и йл э х гүйнь . Нэ гд э лд ээб у ц наб айг аа .
— Юуг эсэ нү гв э ! Та н айхч иньу р а л даа ндт үрү ү лэ э да жа хуйна в арг
а
б олохг эжб айх а д .
— Үх с энх ойн о оа в арг або л. Ма ла ах ар иу л
а хга зар г үйх эвтэж.
~ Өөт эгээдт а,э нд ээчб идб асх эр ү ү лб о л жб айн а . Ур ин ший н
тө лөвл өгөөб ие л ү ү л э
хг ээдма л ынб э лчэ э рто ржб а й на . Га зарзо х ион
б айгуу лалт ынз у р а гла лыгчз өрч ө ө д.
— Тэ ру рин шму р ин ш, з ур агла лму р агла лч и ньмин ийу хаанх ү р эхюм
б иш. Чиз ү гээрх о н иох а анаб эл ч ээ хий глх э лээда л ь. Үг үйб олн э эрэ
э
н амайгя в
у ул аа дө г.
— Ён х орг у аймин ьг анца рг аба й на . Тах они оХө шө өт и йнт ариа нд
о руул. Хура а хюму рг аагү й, ма л ааб э л чэ эхээрший д сэн .
- Эн эна ма рч ин ьлт ари аид д эгб айхда а . Түү нэ эсб ишт ариаид д эгхо нь
гэжхэ нз үү д эл л э э .
~З атаюучб о л со нб эл чээгэ эдлү з. Үл гэ рийнхо н ьши глт арга л нагэ ж
мал ынэ мч и йгин ээх э дЁнх о ршо ол ло ог эжг э нэ ту у р ла нг а лт айг аа нс аа
түри йр ү үгэ эша аг аадө р в өс хийнб о с о ж.
— Үх сэнх о йн о оа в а ргабо л. Ма ла ах а р иу л ахг аз а ргү йх эвт эж.
Үл гэр ий нх о ньг э жюуба йсанюм? Хэ д энюуч ин ь...Хон ин дд а анч иг
хара алб ай хг ү йюмг ээдчи нг элгийнө мн ө хү ү д н ийт отг от ү сх и йт эл
мөр гө жа ва адг ар чо д ов .
Гэрт ий шэ эд ав хи жя ва х да аЁнх орү нэ хэ эрнэ г дэ лр ү үгэ эб у ца жнү ү е ,
ажа х у йнх о н ьд ыгх ү рг э ни йд ээо рх ио да л габ о лжө г ьея а да гс а нв э,
нэгд элх өө хг ү йньл а вг э жб а рагэ рг э л тг үйши йд эхшигб ол л оо , «Хо ни о
тари ан до ру у лг э нэшү ү . Явя вс аарба йч их аадд э л хийха вч са нюмшиг
мал да ат а риаз у л гаал га жс у уда гб о ло хнь . Ух аа н дн ьу х наү х с эну л сюм
гээч. Та р ианьу р гаса ну рга агүйг а з арх ада рчт өл ө вл өгө өб ие л үү л жл
байв алб о ло хньт эр, Хэ р үү л:хий л э эг э нэшү ү . Юу га амэ дэ жт а ри ама л
хоёр то йб айн аг э сэнх ү мү үсюм?» г эхз эрг ээрх и йб у химд анц ог иул ж,
өглө өнө өсх ойшнэ л э эдда в хиса нд а ах ө лньша р х ир ан, д өр өөжий х
тэнх эл гүйб о л ох о да р габу юумо риот ат ажг а л иг у ул ав. Ша р га лма на н
татаа дх алу уша т лаа . Яв саа рХөшө өт ий нх өнд ий ди р жө нөа хх үн
чулу у ных аадэ ргэ дб уу х д а
аа райлх ө лньб ох и р чмө л хсө нг үй.
— Ёо -ё о.Мө л хө хньэ э , мө л хөхнь . Үйл сгү йюма ач у ха м. Ча мшиг
суума лч у лу ус анб о ла ма рб айжд э э. Юучб о л жба й с анп ад гү йд үл ий
дөмб өо рги одг эр тээшо в ой жс у ух гү йюу . Тө ри йнт ө лөөо го тн об оо ж
үхнэг эг чээ рюу чв эд ээб и. Яда хда ах аг асө р т ө өд ав хихт энх ээб а йх г ү й.
Чиб и дх о ёрчү еэө н гө р өөж, х ү нийд о огб оло хб о лжд ээ. Бу ру ух ойшо о .
Ёнх о рх үнч у лу уныс үү д эртс уу жт а мх иат ат л а а. Инг эжя в аан ья ма рч
учир г үйюмшиг , юу ныт өл өөб иез ов оо жв эд э эг эжг энэ тб ө ө нх ар
уйтг арз үрх ий гба зла в. Биеньс у ль да жн ү дн ьб ү р эл зээдн э гл
жиг тэ йх эн.
— Бо л ьжэ э ,б о ль ж. Ча мши гч ул ууб а йхмин ья а л аа. Амь дх ү үрб ол с о н
мөр тө өу лсыня вд алдо р о лцо жя в
а хх э рэгюуб а й наа ? Үх эхө др өө
хүлэ эг ээдз үг ээрс уу жб о ло хгүйб а йн ау у?г ээ ч. Яма рб ич а мшигч у л уу
бишх үнюмх ойн оз ү гэ э рс ууху ут эгэ э д? Ер т ө нц ий гх ар ахнү д тэй, юм
сонс охч их т эйх ү нюма ндо рол цо л гү йя а ху у . Хэ л ээдө гө өчч и ! Ми ни й
заава рг үйг ээ рэ нэа йлюуб о лохв э . Ажа х уй на ва ргаб о ло хг э нэшү ү .
Тэрч и ньх эн ийх үчв э? Ха врыншу у р г ана аря а л а а? Мо нх о од о й(х ү р г э н
нь)з о лигх о н ин о осо от ө ө рчих өө дну с аат атажи р сэн. Гэ рээт о х ио ло о р
олжи рэ эгүйб олх он ьчб ай хгүй, ө ө р ө өчн агжи йх гү йюу ,зо л иг и йн
хуух а йч а ма йг . На ма йгба йх гүйб о лэ дх о ни оа л ьз ү г ту ру у да ж, х аа
хүрэ хб агца а гньчмэ дэ х гүйюмч и нь . Тэ гээдх э д энз уу нх о н иоцө ми йг
осгоо ч и хоо дн у са ат а та жс уу хб айс ан. Ээдэ эз ал у ух үнб ай жб ү рн эг
арча аг үй. Тэ рн эгпа р жи гна санюма ау нахи йжд ав хи ха асө өрюм
мэ дэ хгүй. Хо нь ч и нби ша дг ууслг эсэнүг . Ерньюучб о л жба йс ан
хама агүйб ээ вгийч а ма йг . На ма йгбо д волма л ынх а ат ө л өөс а нааз о вжүг
яриаг ар га жя в ма а рд аа. Тэ гэхг ү йэ э
,т эг эх гү й. Ух аа нньх ү р эхгү й.
На ма йгб а йх гү йб оля аху л сюм?
Тэ ртээт ал ба йнз а хд ахьх у дгий но йр ол цо оу л аа нт р ак то рг огц оох ий н
эрг элдэ нэ . Нө г ө өл э нт гэ рч ир гү үлд ээ
гант ави аду сз ө өд ги йгЁн хора ндахгү й. Го в и о сц э рэгт ат аг даа д
аймг ийнн ис эхо н го цныб у удл ынцэ нэг лэ г чма шин ыжо л о о чба йх да а ,
ахд ааа йл ч ил жо ч со нЯн жи нд у л амтайт ан ил ц санг эжя рь да гт эрз ал уу г
эдн ий хни йб аг ацу улх өөр х өна хг эцгэ эхэ э рн ьө вгөнз о р иу дца ашл уу л ж
лэнт гэрлг эн э. Эдн ий ха т р ына жа хуй до р со нньо хи нл энт гэрх о ёрын
хэл цээ нэ эсб ол с о нг эдгий гөв гө нт аама гл а на . Ца ад а хньц э р гээс
хал агд аада жа ху йнт р а
к т ор чо л но,ох ин ыгньда г уу лжс у р г анаэ нэт э р
гэжмө нө ө хө чт о л г
о йэ рг ү үл эхя вдлынг олньг а рс анх эр эг .
Ян жин д ул амлс а нг и йна жа ху йдо р
ъ ёг эжбү рнэ га дт айз ү тгэсэн.
Өв г өнд о т ро об олз а л уусыня в д алду у жу у ха нг э лэ эчо х ин о от р акт ор ч
бо лн ог эжө в чиг нө хюмг эжс а н аагү
йб ил э э.
— Ха р аа чт э дн ий г. Янжинн өг ө өл э
н тгэр т эйг э ээ р хэл жя ва а гаас
зайл ах гүй . Бө г сө нд ий хий гб үрнэ ганд ах г ү йшүү .
— Чих өөюубо д ожб үл т ий жс уунаа? Бү с гү йх ү үх э дх ү р тэ лг үйд эг
төмөр тэ йн о цо л до хыгг анца зг эхца гир дэ гб айнашү үдэ э . Ёс тойл
урь дынюму лб ол жө нө ө гий нюмз улб ол о хн ьт эр . Ур ьдс а йнмо р ьг э ж
үх дэгб айс анб о ло д ооба й дг аас эгсрээдн э гп ар жиг на д агюма вб ал
асн ых аах э рг ийгб үт э эхн ьт эр . Тэ рнээсн ьх о ньма лчү рг эх э эб айжд э э
.
Урь дя ад а гб айл а а? Ал ьх ар ааныг азарма ши нд үнг энэ х ээра д уума л
хуйл арчх у й мр а адс ү йдшү үэ э . Од о
оюу нт э рба й х ав. Ми ни йэ нэ
хө гшинз э эр дх үр энма ши нт ра к торыги жл ээг э жа н ду ур а хньх ол г үй
гээ ч»е р дө өло до ома лаама ши наарха риу лжб уд а агаа рт эжэ эхб ол охн ь
ээ, бол охнь . Ха ржлб айг аа райя глт эсн э. Хо ни от а риа н до р уулг эх ий г
ду ула ву у . Од о оэ н эх ор мо йно о смин ьэ х л ээ дт э нг эрий нх а я ах үр тэл
уха аша рл ажб айг а аюма н дд ур аарньо р у у лг э жб а йн а. Га з а рту р гаа
тар иан дх э нма лбэ л чэ э
жү злээ . Энэг анд с ант ар иаг эд эгг а р ахадчн эгл
уйт гар тайх у в х айэ дюм. Эр үү лг аза
ро лд о х г ү йө д ий дц эцэ гно гоо
хэн зэл чи х гү йюу . Та риаг эд эгг азартб у лс а нмө нгөг ээб изд ээ? Га йт а й
ганб ол жт эрихбу л с анмө н гөн ьг азрынг а в а аро р лоолд о о . Ул сб ая н
тул даалх ожмынюмыгх ар дагб изээ. Ээб ү үмэ д. Чиби дх о ёрынмэ д э х
юмү гүйб ол жэ эх а й рх анмин ь .
Ёнх орө в г өнХө шө ө тий нх ү нч у луутайи йн х үүх өө р өл д өжс этгэл
жа а хант а йв шир л аа . Өнө ө ху ла ант рак торх у д агт о й ро нэ р г эл дсээрл .
Амь др алынжир и йнө др ү үдэ э л жил сээ ра т а ля а гаа дчү гэ эрх аржс у уж
бол ох гү йэ лдэ вя в далг ар на . Гэ рх ото лынх нооз ү гээрз ахд а жз ах и р аа д
элдэ вх эр э
г то ро лцо хгүйх энши гс у ужб ол охлс он. Гэ рз уу рх ий ха жи л
чму нда хб иш. Ами ныц өө хө нг ү үний х э эа йр гий гс ай ха ни с гэжу у га ад
айлх эс эжх өгши д тэйху уч ла н , ша тард аал уух а нт огл о одө д өрх о н ог
өнг өрө ө жя в балх ү мүүсЁнх о рё стойлз өвө тө л лө өг эхб и з. Юма нд
оро лц ох о о
рлб у ру уө төл лө өг э нэ.З үг ээ рс уу жч адд а ггү йг эр ээс ээ
бос ожа р ил даг,ү гя риаг а рга д а г,яхиря н данз ант айэ нэт эрг эхз а р имн ь
аягү йб олү хэжд а лдо ро о со йг эд эгб из . Ён хори нгэ жб о до нг уу та ау л ам
ла дга жг үймэ эрб олно .З үг ээ рс уух ынча ргаү н энд ээа лгаа жэ э. Тэ р
өглө өб ол гонXө шө өтийнт ар иа н дх он иобэ лч э э
дэ га жи лт а йб ол л о о.
Эн эн ьб а рагле рб усынс они нс ана гда на . Хо ньг эдэ га мь т ант ар иа н д
иймд у р тайб айхюмг эжх э нс ана лаа. Га нд сант а ри анын о го онё з о ор
үнэ хээршимт эйэ дюм. Хо н ь дньма лынэ мч ий нх эл дг ээрү л гэ рий нх
юмшигт а
р гала в. Бү рн эгб өмб ий жц айг а аджин х энэө ө хө нт арг а
суу хыгх элэхү ү. Тэ гээ
длЁн х о рх он иот уужо чо одө нө өхх ү н
чулу ут а йгаас эт гэл ийнү гэ эя р ьжс ууха да ятайюмб ол жэ э. Яр иах өө р
өх
хүно лд о хгүйд ээб и шө в гө нх э зээнэ эси нг эжс а нас анб од со но оюу та йч
хама аг ү йя рь жя в да гзант а й. Үг л эжя н ших ыно рондт э рн ьд ээр . Тэ г ээд
чэ нэх ээ ра рынб ул агша нд,ха дч улу у,х а йлаа смо д,ү үлэ нс үү дэ р,на р
салх и, жиг ү үр тэншу вуут а рв а газ ура мцө мө өр ө өу ха ант а й, т уст у сын
ааша ра н шин ,хэ ля р иата й. Хү нх үс вэлт ү үний гн ьо йл гожбо лох о ор
тийн х үүо йл гохньх үнийө өр и йну ха ан, н ү дч и хни йх у рцс о но р о осл
бол охз үй лмэ тс ан агдана . Ерньюмыга жижб од ожя в дагс о ни у чх ү нд
бай гальд э
л хийб арагда шг ү йо лн ыгх үү р нэ жч ад ахб ө гө өдх ү ндх а нь
бол жу х аанз а дла хү йт ү мэ нз ү йл ийнү зэг дэло р ши нб у й. Ин гэ хл э эрл
гэрт ээг и юү р чх эв тсэнэ эсх өдө өх ээря в ахньг ан цжа р галюм. Гэ ршиг
уйт айюмчү гүйб ол догб ол о л той.
Ма л ынэ мчи йнхэ лснээрЁнх ор ынхү нэ хэ эра жа хуйа ва рг ах о нь ч ин
бол жн а саар аанэ рт өрө өх уг а ла хгүйг эжт эмц э жс у рс анх ү ндх а р инч
бүрши нэд а рамтн эмэгд жэ э. Ба ст эгэ эда в аргацо ло лг охг эжс ү рт эйюм
бол до г. Ажа х уйнд аргада ама л ,эмчмэ рг эжи л тэнна рой рынх онь чид
цуг лажб ара глн айрна а дамх ийхша х с ан. Тө лб үрэ нб ой жу ул са н,
хавр ыншу ур гана асх они оа в ар сан, тар и ан дх о ниоб э лч ээжт ар г ал уу л
ах
шин эт у ршл агаг ар гасанг эжх үр тэлма г тацг аа ж, ав арг ынү н эмл эх
“Со ци а лис ту ра лд аандт үр ү ү лэ гч”г эс эна лта ну лаа нд арца г,т эрч
байт уга ймя н гант өгрөг ө өрша гна дагюмб айж. Ин гэжб ай х адюма нд
оро лц ол гүйз үгээ рс уун аг э д эгюуг эсэнү гв э. Эр үүө в дөгн ий лс э нч
айл ыга в чя ваху ха антайя в аа гий нг эрчб усу у ?
Ерт өнцх увир ах адх үнб аса д ил х анх у вир дагжа мт айюм. Нэ гбо д л ын
сон инс айх анц аги ржэ э. Бу х и мда лцу х алд алн ар тада мь дя ва хх у гаца а
д ууса жо йр тс оныц он до нб из. Айд ааз а лу уя вс анс анб олг эс энб одо л
х ааяаа нба со р жи рнэ . Ар айч ал хтайс а нб ола в ар гынх а аша гна лаар
п аржи гна д гийга вчу на адд авх ижя в ах ыгхэ нба йгг эхв э?З а лууг ийн
ц агий гх ар амс ахюуби лэ э. Үнэ ндээюуб ү тээжюуү зл ээ? Ара йл
Хө шө өти йнх ү нч улу уши гд э ми йб үл т ий жс у у са нгүй. Дэ ндү үна лгар
н аазгай,дү ли йб а лайюмшигя в жээчг э мэ эр. Хү н ийо рч лон дюуол ж
б айгаа гмэ дэх гүйё сто йлт энг эр ийнх а яа н аасца а шх а р ахн ү д,хү рэх
ух аан гүйя вжэ э. Тэ гээ дчо до о г
ий нх ү мү үстд ал ду ура т аар хаж, х уучн ы
тө лөөд эмийө өн т өгчз а нг арга жя в
а ах эр эг. Тэ гэ эдлз а римд аан ээрээ
зө нөгл өжх үүх ди йнт о г л о омб о лохнь . Нө гө өл эн тгэрий гх үүгу ру у
та таж, ул сынма шин а а рт о гло жб айнаг э жма та хс анаа тайб ри гадын
тө вдд ав хи жо чо о дя а л аа . Ох ин ыгньа л ьх эди йнт рак т ор чно орб үртг э
ж
ав санг эжд аа па а лсан .
Ёнх орий нх үүнэ гө дө рХө шө ө тий нт а ри андх о ниоб э л чэ эрө н өө хлх үн
ч улуу ных а ах а жу удт а мх иау гср аннэ р жу улаа . На мр ынд охиоо р ж
х онго рс ал хис эв элзэн, а л сыну у лг үвэ эндх энз э лс энн о го оныу ни ар
та тна. Ур дз а ма арн өө хлэ цэст өгсгөл г ү йя арса нма шинт эрэгц у вна.
Тэ дни йд унд аа сб эрзэ э н т э нбү хэ эгтэйа ч ааныё нд горт эрэ гг арч
Хө шө өти йнх ү нч улу у гя гч иг лэ ни рл ээ . Юу ну л сюмб ол оо?г эт эл
б үхээ гд отро о су рьда а рб а аханца ри лз ээ түүши дэ эдх э дэнз ал ууг арч
и рэв. Хү нч у л ууглз айл у у лжх ая хньи л т. Тэд гэ эрз ал у усө вгө нт эй
мэ нд лээдц ар илз э этүү гэ эб ар инх ү
нч ул у угб үс лэ эда вахн ьт эр.
--Тана рэ нү ү ний гз айл уу л ахньу у? Хэ н дс а адт ээ г
б олдо гюмб о лд о о? Мин ийлмэ дэхий ни ймнэ гюмб ү лтий жс уудагюм.
-Энэчи ньз ү гээ рнэ гч у л у уб ишэ ртн ийт ү үхт эйэ д,хо т ынму зей д
ав аачи жт ави на аг эл ээ .
-- Үгү йе р.Тү ү хт эйэ дг э нэ э! Хэ нмэ д л ээг ээдө в гөнхү нч улу угт үши н
б осожс ан аанд г ү йшо в го рт ол гойг ийньил б ээда в лаа.
-- Өв гөнг уайт ах ото р о х д ооэ нэх үнч у л у угааму зейдо ч ижү зэжб ол но
шү үг эжн эгз ал у ух эл э в.
-- Хох ирца а ша а . На са а р а аү зс энч улу уд агг эх э дз алу учу у дин э
э лдэн
х үнч у луу гма лта жг ар ав .
Ёнх орэ рт нийт а н илх ү нч у луу ных ааб у л гар ахыгх аржү лт ө вдөн
н уруу гааү үр чмо риох ө т л ө нт ари анддэ лх энб э л ч ижб уйх онь др ууга а
д өхөх дө ө«З ү гээ рб ай да г г үйх ач ину л сюма а. Дэ нд вэ
лма н ьмэ т
ий гч
тэ рмү зээд э
эт авихньх ол гүй. Да анчд эл х ийншо р оох ө дө лгөжя ва
ах үн
юмс анх о йноу на хө др өөлу на а дга за рб у лагда над аа ,х өө рхи й» гэж
б одожя в лаа.
 ХАЙРЫННАРСАН ТЄГЄЛ

Па ламг о лз а с ма л аасмо дн ыvйл двэ ри й нт євт ийшэ р гэд эгз а

мын
бэ лчир тма ши на асб у ул аа. Хо то осс у у лг а жг арс а нз а лу ужо лоочг униг
бо до лдда р а гд а нг у рв анз у уг аадк и л о ме т рг а зарт агч игя всанх vни йг
єр євдсє ня нз т а й,
-- Ха яанди р сэ нх о йн ог эртч ин ьх vр г ээ дє гь ед є єг э х эдПа л а
м
тvр ийв чэ эг а р га жт а в ьтынд эвсг эра в чє г єєд ,
-- Зvгээрэ эд vv ми нь . Энvvг э э
рт а мх иа в чт а таа р ай . Биг эрт э
эа лхаа д
хvр ч ихнэ . Чи л ээ гээг а ргаяг эхэджо л о о чмє н гийгт vдг эл зэсхийна вч
ха лааса нд а ах ий гээ д,
-- Баяр тайа х а а!г эжэ ел дэг хэнє гvvл эв . Па ла мжижигч емо дана аа вч
бу угаадз амынбэ л чи р тх эс эгз огсл о о . Са р ынє мнєя гэ нэз амынб эл ч
ир т
эх нэрий нх ээцо нх ий с онз овиу р тц ар айга жин«Бvт э нб vл ээнля ва х
юмс ан» г эжюу н дчюмд о тро ос vс л эвє гvvл жб ил ээ .
Хvна мь тандя ма рчг айз о вл онт ох ио лд о жб о ло мг vйг эмэ эрэ ртс ай ха н
ха варб о лс о нца г .З ас ма лынд агуут а р ь са нб vй л сн я л хр анна хи алж
хо рмо йдн ьvйл дв эр ий нт євх арагд а жб у йБа янха ну ул ына рыно йа лаг
цо огно гоор чэ э . Па л а мынба йши нг и йня нд анг аа сшин г энц энх эру т а
а
бу ргил жх а р а г д ан а. «Му уо х инми ньг эр э эд аа ж, д vv н ара аха раа дб ай ж
дэ эх єєрх ий , Єн ч ир нєг эжу х аанс а на анд а ао р уу л аа г vйх єєр х
с ий гяа ж
ха рж, юуг эжх э л нэд ээ?» г эхээсПа л а мындо то рб а г тра нх а р
а нху йл ж
нvдн ьну л имсб vр хэ в. Бу рма а г
ий нх а ан а сб а рс а нд а ру йдх эсэгэ лий
ба лайб о л чих о о д ,у ха анб одл оот о гт о о нб арь ж
ча дсанг vй . Ха р инх vvх дvvд э эа вчи р чэ хи йн хн ьша р ил т айс алахё с
гvйц этг vvл э хэ э рх о то о сэ нэє г
л єєг а р а ад , Бу р ма а тайг аах амта мь д арса н
ар ванд є рв єнжил ий ня вда л
эр эгцvvл э нб о д о жх а йрду рл ал,х ан ий нжа рг алыгэ д лvvл с энт эрс айх а н
хvн ий хэ эд vрб айд ал ,а ашз а н,ха анэ гт эйх эл сэ ня р ь сн ыгньд ур сан
са нагал зажг а с л а нг а шу уда ня вл аа. Хэ зээчг айг а мши гт ох иол дох гvй,
эн эх орв оомє н хх амтя ва хюмши гс а н ажя в са нньг энэ ня в д
а лг эжvv?
Єн г
є рсєнб vха мь д ра л ааб о до ходчт ий нх vv х а мтя в а хт ав илант айд аал
уч ир с
а нг э мэ э р . Анхс уух да ах vрт элс а на а нд гvйг эхюму у,г энэн
то моо гvйг ээ р ... Ар ва ндє р вєнжи л ий нє мнє хт эрн эг э ну чралг эн этий н
бє гєєдюучс а а т ашг vйг алха л уунх ай рс этгэ лПа ла мдх ийvз эгд элмэ т
са нагда н,б иец о гц ос тмэ д рэг дээдс а л ах г vйб айв . ТЭРна ма ри х
су ргуул ий ноюу тну у дт ариах ур аажб а йс а нс ан . Мо д ныvйл дв эрийн
су уринб а й г ааэ н эБа я нха ну улынє в єр , Ер єєг ол ынх єнд ийдс ангий на ж
ах уйнб риг а дынт євб ай жэ э. Па ламэ д ий нз а сги йна нг ий нг ура вду гаар
ку рсийн х, Бу р ма ан эга нг ид оогуу р . Па л а мб усд а асихя лгарда ггvй,
жир и йнх ичэ энг vйт омо о т ойо юу та н. Ха ринБу рма аа вьяасла гб ол о од
ц ара йл гаар аао юу тн уу дына н ха а
р лыгт а тда гх vvх нvvдий ннэ гб а йв .
Тий мх vvх нvvдvе рх эхх vнэ эг о лцу уха нє єр сд єєшил жа вдагу ч ир
ял анг уя аПа ла ммэ т ий нду ндч уудт ийнх vv ши л эг дэхийнт ух айдт єд и
йл
н айд ах гvйн ьмэ д ээжби л э э. Гэ вча мь др алг эдэ гя ма рханидшидэ с
vз vvл д эгби л ээд ээ. Тvvнэ э сг ад наа в ь яа сла гб ол о одца райла гг э гч
ма а ньє нг єнт ал ынч ана рчб айхн ьб ий . Хvни йд о оро ржvз эхб ишдэ э ...
На мр ынша рн а рант унама лє дє р. Хо ё р«о р год ол » Бєєрєлжи йнн а р с а
н
тє гєл джи мст vvх ээрир энс э н. Ер єєг о л ынх авьг азрыну у лсши лмvvс т
о йго орє всб vр х эгд сэнб є г єєдх ар инму жа а нд арх ных орхойх vр г эм
го ол игшу луу нн арсмо дх ээ рт ал дс vнд эрл эну р ту ргасанн ьэ нэ
Бє єр єл жий нт єг єллб ил ээ .
-Чина ма йгн ээ рээх аржя в санюму у? Гэ жПа л амит гэлму у тайх ан
ас уу гаадн амр ынц э вцэ нх эрт э нг эрє є дс у
г ат э мvvл сэнго олигша р
н арс ныб адамл асанно гоо нvз vvр ийгши ртэ ж, юу н аасчюмб яцх а н
ай да сх vр энт vг ши жх эвт э в. Бу рма ач ич ир х ийл с энг арыгн ьт ат ан
ц ээжи нд ээна агаа д
-- Чиє є рийг єєг эвг энэ тха рагд санг э жб одлд ооБvри дшид ээрюмшиг
гэ вг энэ тх энх ара гда адх ар аас алг а жб ол ох гvйб о л сонгэжб од!г эв .
-- Ха ч инюма а?
-- Юух а чинг эж?
-- Яа хв эд ээ. ЭнэБє єр єлжи йнт є
г є лдий мс айх анн арснуу ду ул на а с а а
та ср ааду ргач ихг эж.
-- Ба йг алий на аший гмэ дэ жб арахб и шд ээ.
-- Хvн ийа аши йгчг эсэн...
-- Па л ама ач ина д ади тгэ. Хэ лжи рд эг гvйє вчинши ггэнэтх эни р дэ г
х айрюм. Бич а ма асє єрх vн ийгх а ра хн vд гvйс ох орб олчи хлоо . Хvни й
vр и йня ма рт а вил анг э гчв э?г э жБу р ма аба хар да нгихэ лээдт агб ол о в.
Па ламынс э
т гэ лг эн этх айл анд ог до л ж, Бу р ма агн vvрн vдгvйvнс эж
та ал аха дт vvни йх а цард ээ г
vvру р сс анх айр ыншо рвогну ли мс
амт агд санс а н. Бє єрє лжи йнт єг ли йнг оо лигна рс ну удна мрынх о нг о р
са лх индvлмэ дэгна йг ан,у ла алзг ан а ,д о лоо го ныб утбу ргасг алу л а ан,
ал та нша рє н гє єра л аглан , мє нхно г оо нт єгл ий гг эрэлтvvл энб а й в. Энэ
х ор воод ээрх vнх vнэ эо л жжа р га са нт эр хэнг э рэл тя нагхай рын
vг vйр шг vймє нх и йгб илэ гд эжб а
йс а н.
Па ламнэ гмэ д эх нээб айши нд аат ул аа дир жэ э. Хvvх дvvдми ньг а ра а д
и рэхв ийг эжз vр ха л данз о гтус ла а. Ха ни аа лда жг у рва
нє нч ин
х vvх эд тэйх о ц ро хя ма рз а я агvйа мь та нб эб и! Эдэ ндээюуг эжхэ л н э э
?
Па ламх а алга аа яар х ант ат а
жо ро одб аг ах vv, т омо хин оосоон vд
б ур уу ланма л га йп а льтог о оє л гєжу д а анз о гсо в. Ду ндх vv нь
сургуу лиа са аир ээг vйб ол ол той. Арв анг ур авт айо х инн ьу р ь дц о нх он
дээрээч имэ эгvйо чиж, з амр ууши рт энг эзэгн ий хэ эvз vvр ээ ро р о лдо н
зогс
о х ыгПа ла мх ул га йн vд э эрх ара адс эжи га всныгн ьмэ дл ээ. Ийнэ р х
отгонх vv, юму х аар а хб ол о ог vйб ал чи ра мь та на ав да аг vйни р ж,
-Аава ач иэ эжий го рх и оди р сэнюму у ?г ээда суу чи х а в. Па л ам
тэсс
э нг vй. Хvvг э эє р гє жнvvр эндэ эн аа гаади нг этэ лу й л лаа . Ох и ннь
соргогу ха ана арб vх н ий го йл гожд а гану йл ав. Ба гах vv а авэ гч
хоёрынх ооий нх vv vлг а сл ах ыгг ай ха ннэ гх эс эгд у уг vйбvл т эгнэ н
байсн ааэ х эрт атахн ьт э р. Хvни йа мь др алынжа рга лыгг энэ тт а с л ан
зовлон ги йид ал айджив vvл жха я да гє ршє єлгvйх орв о о ги йнё сыгх vл цэн
туулах аа сє єрз амг vйб ол со нэ нэнэ гэ нг эрб vл ийн х эний нх vv у йг ашу у
болох оо сби шя ал та йв эд ээ !
Палама жил даао ро хє гл єє гє єх vvх д vvд ээс ург уу льц э цэ рл э гтнь
явуула ада нирч имэ э гvйха н хайс анг эр тээн э гх эсэ гб о до лб о ло нс уу л
а а.
Од о
оч у ха мя а хньз vйт эй гший дэх эдб эр ха жэ э. Нэ гб од лына жил д аа
бушу у ха но р охньд ээ рюмши г
, нє гєєб одл ына мр алт ааа ва а д
хvvхд vvд и йн хээс эт гэ ли йгз асану йг ашу у дл ыгн ьма р та гну у ла хн ьз єв
юмшиг . Гэ рд о тор хюмсн ьБу рма а гий нна сб арах ынє мнє х є єс
єєрчлє гд сєнюмг vймє р тєєнэ глз эв хийд а агаа джиг тэ йх э н. Ду нд
хvvгий но ро нд э эр,а л ьа р ва ндє р вєнжи лийнє мнємє нє єхєнБє р єлжий н
тєгє
л дт атуу лс анз у р га асэ хл ээдх vvх дvvд т эйг ээ,т анилнє хє дтэ йг єєэнд
тэндт ат уу лса нг эр элз у рг ий нцо могд э лгээ стэ йх эв тэ н э. Єє р сд є єб о лон
гашуу д лыгньх ув аа лца ха аро ржир сэнх vмvvс ий нvз д эгг о люмлэ нэ
болжэ э. Та ни лз у ра ач а арз ур уула но р шу улга да в чя вс ану са нб у д ги йн
зурагньх ой дх а на ндх ада а с тай. Нэ гх о ёржи л ий нє мнєт ат у улс а нг эр
э л
зургаасн ьvл гэра вчихлх ич ээнг vйл энз ур сант эрз ур а гтх э дэ н
хvvхд ийнэ хб ол жо в о рс уу с анг э лээчvлмэ дэ гми ши лз сэнд авх раа лаг
харнvд т эй, гонз го йна ри йнц ара йдн ьз охи сонжижиг хэ ншу лу у н
хамар та й, хаг асн э эгд с энжи мб эгэ рт оду ру ул тай ,у ха а л агцэ вэр
бvсгvй нд vрт одо р чэ э. Yх сэ ни йх ээх ойн о осvх эл тэйб иш, г э л ээчя гл
жарга да гна санд ээр ээе р тєнц єє
сх ал ино дс онх айр тг э рг ийн хээя на г
ялдама а ш, х vнийн ьс айх анч ана рыгд ур санс ана ха дд а ан чх ар у усалта й.
Ар в
а ндє р євхє нжи л ... Гэ нэ ти рээ дя в чи хса нюмшиг ... Тий мэ рvvл
саруулх vни йга юу л тє вч ин до т
о гд ожя в ааг эжх энмэ д эхб ил ээ ... На д
а д
vрхvvх э да зжа рг алх а йр л аа дє єр єєз улшигб єхє хг эжэ нэх о рв о о д
ирсэнчюмшиг . Тэ рн ама р ... Ар вандє рвєнжи лий нє мнє хт э рлна мар,
Соло нг ындо ло онє н гє ду мб асанБє єрє лжи йнт єгєлс э тг элду янг а ла х
хайрынд у угт vр эхн а р са но й ншив нэ э, шу ву уд ынжир г ээтэ й гээ ,
Бурма а гийнд огдо л со нс айх а нд vрб а йда л, Ха йр ынну л имс нышо р вог
амтПа л амынд о то рц є мр єє ди рл ээ. Уна аа ва адт и йшэ эя в ъя .
Yй лд вэри йнд а р г аМа нгалПа ламдт ох ио л дсо нз овло нгх у ваал ца ж,
б оло хб vт эхб vх нэ эрт уса лжэ э. Энэньё смэ тх эрэгб о л о в ча чий гнь
б одо хюмшvv г э с э нс анаат єрvvл жба й в. Уч и рньх оё ржи ли л vv х а мт
ажил л аж, та рыгн ьт а нь санчг э лээз ов ло нги йнц агтх vни йс этгэ л
зєє лєр ч,г омд о лг у тр ал ыгх vлц дэ гжа ма а рц а ашидvг э эо й лгол ц ох
б олн ог эс эни тг элчцу х алза хши г. Yйл д вэ рий нд а ргае р є нх ийин же не р
х оёро лонюма нд э э рс аналз є
р нєг эд эге рт аат айх эрэ гби шба й л аа .
Ма нг ал«т у ла л да а н »г эсэнvг ийгу рд ааб а рь санх vн. Тэ рvг ийнг олу тг а
н ьэ цс ийнб vл э г тvйл дв э рий нт єл євл є
г єєгб ие лvvл нэг эс э нжир и йн
о йлг ол т
ынт ов чт о мь ё ол олюм. Yйл двэ рий нд а ргаарт омил огдо жи рэ э д
ан хныц угл аандэ э р«Ба йга лийнх ишг ийгб ул аана вахынт улдє р гєн
фр онт оорд ав шинт у ла лда х»л о зонд эвшvvл сэ нби лээ . Ба йг ал ьт ай
«т ул алда х» vз э ллПа л амынд у ргvй гх vр гэ сэнюм. Ой нба ялгийг
зо хис тойа ши гл а х , нє х єнvй лдв эрл эля ву у лаха ргазамг э с энт vvни й
са нал ыгда р гае р дє єлмє рє єдєг чий гса йх а нс ана агэжvз э э дхо й ши д
ажл ын ха аа рг аб а р ил ыго йр туу лання г тр алыгша а рдаж«т єлєвл є гєє
б иел vvл эхг vйб олvй л двэрба й хх эр эггvй» г э сэнма рга шг vйvн э ни йг
ту лга санс а н. Ма н г алг адн ааса ачт улал да гч ийнд vртэ йх vн.Га з ард э эр
б атс у ури лса нл а г ст омб ие тэй ,ул ааб ут ар санца райт а й ,є т гє
нх ар
х ємс єгз ан гида ж, х є хх иазс уусанз уува нша рнvд эндэ эг а лца х ил уу ла ад
и рэх ээрээюу на асчу х ра хгvйши нжт эйЄр гєнт элмэгэ рма гнайнь
эр дэмтх vни йши нжи йги л тгэхб ол овчх ар аадб айхадх адч улу уши гн эг
лх ату уя нзт ай . Yгя риао гц омб ар дам, шо гна рги анчг эт э лэ нэ хvv
б аавг айнд vр ий нх э эца анаму у рши гх у мс аану у жч ад на .
Па ламыно р жи р эх эдМа нг алу гт анбо сожи рэ эдс эт
г э лий гньз а сах
гэс эн дээчюму ума лил зталин ээмс э г
л энг ар ыгн ьа тг а ад ,
- Па л амминьа жил да ас ана аз ов охх эр эгг vй.Тє лєв лєгє є г є єд аву у л аа д
б иел vvл чих сэ нг а з арюу н да аа лзахв э
. Бич ин ийэ элжи йна мра л тыг
о лгохт ух айт у ша а лг арг асан. Чид у ртайг азр аая вжа ма р !г элээ .
- Да р гынт аса л га ашин эчлэ гдэнз асагд сан ыгПа ла мэ х л э э да нз аа рс а н гvй.
Юуб илэээ нэчи ньг ээда жи гла валби чги йнл утт омц а р с а нши р ээ
х ийл гэжт ав ьжэ э . Та хх э лбэ ртэйз є гийнvvршиго лоншу р гуу лг а тайе р
б усыншир э эб айн а. Та сал гаан ых ааб ар уу нг арт алынх а н ыгх vр эн
мо до о рє вчб vр ж, на адт ал дньх ур лынб а сли хєр гєнбє хши рээ
та вьжэ э
. «Юмб vх ни йг ээє єр т
є єт аару ул ахс ан аатайг э жПа ламдо тр о о
д ургvйц эн
- Бо до жб айг аа дб о лъ ёд о о. Ажи лд аао рс онмин ьд ээ| юмшигб а йн а .
Хvvх дvvд ийн х ээс ур гу ульт арс анх ой ноа мр а лтааа вб а лз vг э
эрюму у ?
гэх эдМа нг алн э г э нтг арга санший д вэрэ эня цд аггvйх vн ийз анг а ар
га йхс аня н зта йг а рд эл гэн
-- Па л аммин ьч иє єр єєлмэ д . Бич амдч ад алмэ дли йн х ээх э рэ эрт у с
б олъ ёг эс э нюмг ээдт а са лг а а н йша лыгн у ргит а ла лхл а н,т а хх эл бэр т
то мши р ээ ни йх ээа ро чив ...
Па лам, Ба я н х а ныє вр єєрт о й р о хз амдб о долб олонд уу гг vйя в а в.
«Ха чи на р ан шин тайх vнба й хюм. Инэ эда лд анд о тро об ая р ла жчя ва а
юмби лvv? Ма ргахх vн гvйнэ гх оёрс а рчг эсэ нна ма й гх олб а йл гахг ээ
б из. Ха ч инх vмvvсб ай хюм. Ни йгми йнvлз о хи лдо л,с тр е ссэ н эт э рг эх
о рчи нца ги йнон о лг эсэ нхэ дэ нюмх а гасд ут ууу ха ара адб ус д ыг
д огма тик у у д ,х ууч ныгб а р и мт л агчидг эхэ эсе рс ийх гvй, б у сдынт о лгой
д ээрс ууж, з о р гоор ооа ашил жлб айв а лбо лохньт эр...
-- Бє єрєл жий нт є гєл! Бє єр єл жи йнт єгє лх а аб айн аг эжПа л а мд ууа л дав.
Жо л оо чт vvн ийє єд єєсг а йх а нх а р
а ад,
--Ог т олч их с о ншvv д ээин же не рэ э!г эв.
-- Хэ зэ э,х э н ?
-- Са р ынє мнє , Ул и рлынт є л є вл є г
єєт а ср ахб о лооМа нг алд ар гын
ший дв эр ээ р ...
-- Зог соо тох ! Ма ши на аз о гс оо! г эжПа л амба лма гда нє гvvл ээ дх ара й н
б уужБє є рє л жи йнн арс ант є гє лб а
йс анг аз арт ийша л х лав . Уу л на ас аа
та сар чх є н д ийт а лдз ор иу д а арюмши гс vн дэр лэну рга са нна мжа аи х
н арс ант єг єлх vни йг ар аа ро р г vйх єнє є гджэ э. Ар ванд є рвє нжил ийн
ємнє хт э рна ма рс олон го ро нб а йсану л аал зга над о лоо г он ыб у тб ур гас
б агл айнх а р л а ж, є нєє хг о ол игша рvл дс э но ло нз уунх о жу у л, vеу да м
за лгахт эн х э эо роо гvйз ул за га нн арсн у удэ ндт эндэ р в энс э рв эн
ёр до йл дохньє р євд мє єр.
-- Ха й ранмо д ! Ха й рынн ар с а нт єгєлмин ь!г э жПа ла мдо т ро оо р ьд у у
та винмє хс єнт єг лийнз vг тт а т а гдсанюмшигг vйжи р э эдб и еа лд ра н,
за хынн эгх о жу улдэ эрл аг х ий нс уучих а в, «Ба й галий нд а й сан ! Яма р
ух аа нгvйя в д а л ,ха туус эт гэ лг э гчв э? Ми ни йа риу нс а йх анд у рт гал
зо риу дvг vйх ийхг эс эншиг . Єє р ийнх єєэ р хд архыгvз vvл ! То г ло ом
то ху ух ий хг э с эншиг . Тэ гэ э дб асх уура мч ханз анг арг аж, ма л ил з
а ж
су ун аг ээ ч ! Бии ймх vнт э йх а мта жи л л ахг эжvv?» х эмэ э нг ас л ав ч«Ий м
х vнт эйб иэ в л эр чс уу хё с то йюуvг vйюу ?» г эсэ на суу л тз э рэ гц энэ .
Мин ийя ва адє гєх єєрт эрє є р и йнг арынд о рн эгх vни йго ло о дл
та вьч их на . Тэ гээдх аяа га ах ад р а хб айт у га йд у раар ааа а шил на . Хэ дэ н
жил и йнд а р а ан эгт єгєлб айт у г айюмс vй т гэж, х эдэ нз у унжил д
н єхє гдєшг vйг а рзу ч ру ул на . Бит э
рз а мыгньз аса адх ол до хё с то йб ол ж
б айнау у ? Яма рчт эмц эл гvйз о рь сонд оох vр эл гvйб у у жє г єхх эрэ гvv?
Амра лтыгч и ньє гєхт у ша алг а рг а
л ааг энэшvv. Тэ ртэ эт э р гvйх у ул иа р
о лдд о га мр ал тє гчихт усх vр г эс энх vнд от ро ох олб ай са нч и ньдэ э рг э
ж
и нээ жма л и л з ажб а йгаан ьт э р . Шир ээ гэ эт омб олго лоог э э дс уу рьч инь
бєхболд
огцагєнгєрс
єн!» г
э жбодол
хи йлэн, дал
ийнягааныхэд
эн
мєчиргэ
ртэ
эу ргу
улахаарав аа
дмаши нр уу
г аашийд э
мгийал
х л
ав.
«Хайрыннарса
нт є
гєлмин ь»гэсэ
нvлт а
салд аххар
ууслындуусэт г
эл
зvрхэ
ндньуянгала
нб айлаа
.

ӨВЛИЙНОЙ

Но ржма а,у улө өдма ц с а

н аах алу уца нч анд ганма л га йга аа вах адх ү ү
янз а а
рт айр са нү с нэ эсн ьү лмэ дэ гу у рса в с ажб айл аа. Оч ир ,х ал уу
о ргис онб яц ханг ар а а сньх өтл өнз үтгэжя в сна аэр гэжх араад ,
-- Са йха нб айга аб из ?г эж«с а йх а н» г эсэнх ариус он со хх ү нийё соо р
н үү рд үүр энми ши л з э на с уух а дНо р жма а
-- Са йха н,х а ринжа а х ана ма рма а рб айнаг э в. Хо ёу лб үд үүнх о жу ул ын
ц аса рил га жз эрэ гцэ нс уу л аа. Бо гду улынЗ ай санг ий на мныо й дн а мг үм,
мо дд ынё р оо лдц а сс э всий ж, ца т г ала нто ншу улх а ая ан э гто гт о г
то ншо одя ма рн э га н ирч имэ эч а г наа рхана . Но ржма а, Оч ир ынмө р и йг
тү ши нн үдэ эа ни а да мь сг а агаад а р жя д анб айвчх о ёрх а царнь
жа рг алт айя ау л ааб у т а рч,х амр ынньс амс аад ахьх а рмэ нгэү лмэ дэ г
ч ич ирх ийл энт одз у р а гтай, з у заа ну ру улн ьэ рхл энг ү йжу ума л за на.
Хо ёулнэ гх э сэгд уу гүйт ү шил цэ нс уул аа.
Но ржма агий на мь с г аад ар агда в. Оч ирч анд ганма л гайг ийн ьө мс гө ж.
--Но ржма ач иха р жб а йн ау у?г ээ ду улө өдз аав
-- Тэ эрдо ор ,эн эб үд ү үнх ушн ыд оодмө ч р и йнч ига ав ынг эр и йну л а а н
х иу рх ара гда жб а йна .
-- Аа н! Ти ймб ай на ,
-- Аа вми ньд ээх ө өр х ий. Энэу ул ына мыгг у чинжилс а хил аа . Ой
х амг аалаг чи йна жл ыго лд ошг ү йс айх ана жилг э дэ гюм. То мб ол оодо йн
ц агд ааб ол ног эхэ эрмин ьихб ая р лад агса н. Нэ э рэ энб ио йнца гдаа
б ол ног эжб о дд огб а й жээ .
-- Тэ гээдб о л охгү йя а санюмб э?
-- Бо лно о,б о лно . Жил ий нд а ра аи нже нерн эртэ йг ээ сби шнэ гё с о
нд о о
о йх а
мг аа лаг чб ол о о дли р нэд ээ . Оймин ь ! Ха нга ймин ь!гээ дОч ир
сү үр са лда в. Но р жма аг ар ыгн ьт ат ажх аца р таана а гаа д,
-- Ойт о йч ин ьб ич а ма йгх арда л т айчб ишдэ эгэ в. То ншу улт о г ог
-т ,
то г-тог. Ул а анб аа та р ынт ө мө рз а мынбу уда лди лч итт эрэ гб ү ү г-бүү г .
Да х иадлна мг үм. Оч ир,Но ржма агс эрэмжл үүл энт үл х эж, хо рио д
ал хмынца ан аб айг а ан эгэ нб агл а га рх арно го онх у ший гз аан ,
-- Бү үх өд лө өр эйх у рб уул аа!г эв .
-- Юуг энээ ?г эжши вгэ нэна с уу ха д
-- Ху ршу ву у . Өди йдихс орг о гб ай д а гюмг эв. Ху рг эдэ гн ьХУШНЫ
үз үү рх а в
ьц а анэ гэ нба хи ммөч р и йнц а су н аг
а жс у у гаао гот орө рг өн
сү үл тэ йт омх а ршу вууа жэ э .
-- Яма ру чир т а йШу вууюмб э? Но ржма аги йнз ү рхт үг-т ү г-тү гТо н шу у л
то г-т ог -тог.
-- Аа в. Ми ни йб агаб а
йх адх а в арх у р ынн а адамү з үү лнэг эжө глөө
үү р ээрд а
гу у л а адлг ар чө гдө гс ө н. Ху р ,я гн арн аа рн аа д на . Нэ гёс он д оо
ху ри ма ах ийжб айг ааньт эр . Ху рынн а а дд агмо дг эжт у с да аб и
й. Ха а
нэ гт ээо йнц о ор хо йдг ан цаар аас од о н, э р тна рү зд э гмо д.Ти йммо д ыг
ол н ог эдэгб аса ма р гүйа жи л . Ху рт о йр чг ү йсэнжимт эйбо ллоог эх эд
тэ рма аньу р джил и йнг олог д сонмо дб а йжмэ днэ .З ат э гээ да авб ид
хо ёрх эдэнө д өру у лой го орма ца жб а й ж, с а
ях у рынн аа да мо л жү з н э
.
Чиэ нэшу ву уна ада хү е дээя ма рс а й х анб ол до гг э жс ана на . Ха мгий н
тү рү үн да за р га нх у рг а нц аар а аб у у жи р ээдс үү лээт о госшигд элгээ д,
хү зү үг э эсунг аадд уу дажг арн а. Гү р р р -р р. Тэгс нэ эт агн а йга ат а
шн а.
Тиг -тя г-тяг. Ца ад у улньчда р аад ар а аг аа рб уу жир ээдт а ву ул ,зург у ул ,
ар ву улб олжир э эдлн а адма аэ х эл нэ . Ол о нца г аанд эвү ү рдэ л гэсэнюм
шигс ү ү лнү ү д э эө г лө өни йна р ан дс о л о нг ор уул аад ,о доот о й ро одл
гү йл дэ жг ар над аа . Ду уг эдэ гчё с то йо йнх өгжим, л усынэ зэнт овшу у р
ба ри адх а
в р ынт ух айма г т
аа лх э л жб айн ау угэ мэ э р.
На ад ажб ай хү ед ээу ха анб а й хг ү й . Ал ъяг э с
энчх ү нх эд э эрн ьча л ж
бо л но . Но ржма ач их арлд аас айх аншу вуушү ү. Бит үү н ий г
ду у даа д хаяг э э дОч ирцо рво йл г о нг ү р -гүр -гүрр рг эх эдх урюу нд уу
би л ээг эсэншигх ү зү үс унг а нн э г энт эээ рг эжх ушн ыца сб у тарган
нис эно дов. Но ржма ах ү үхэдшигб а я р ла нү лмэ д э гз авс а рт айт э гш
ца га аншү дэ эя рал з уул анин э эж,
-- Са й х аншу в ууба йнаОч ирми нь ! Биө вл ийно йя ма рб ай дг ий гб ү р
ма р тч и хжэ э . Ду ндс у ргу улий нс у ра гчб а йх дааа нг ийн х а нта йг ааХү рэ л
то го от ,э нэб а р уунБо ги нына ма ндц а на а рг улг ажой дз у гаа л дагб а йс а н.
Оюу та нбо л с н оо сх ойшд өрв өнжил дх о то осг арс а нг үй . Хэ нх ү
нБо гд
уу лыно йдо ч ижз у га алъяг э в эля ма рх үү хэ дб ишд ээлг эхба йсанб айх .
Од о ох аринх үү хд ээ рээб олч и хши г. Ча мт а йта нил цаагү йсэ нб олх о т
д о о
лз угаа лжя в а а
-- Бичг эсэнши нэжи л ээри хс у р г уу л и йнб агтна а да мдо чих д ооий м
хү ү хэн тэйт а н ил цч и хюмг эжд а анчб од оо гүйдэ э.
-- Чиб и дх о ё рз анз анг ааихт ү р г эна ва л цс аншү ү |
-- Ти ймэ э
,з а р и мд а ачг айх ма ар .
-- Эр тэ эрта н айдир эхд ээу ла а нт угх ий с гэжир ээдюу нчс ү р жи нюмб э
дэ эг эжб од с о н ыгя а на. Аа вч и нья гми ни йа авши гс айх анх ү нэ эд э э.
-- Ти ймэ э. Ха мг и йнс айнюмньэ нэо ймо д ,уулу с анда аү нэ нх айр т ай
д аа. Тэ г ээ дё с то йа р ва нх у ру уши гмэ дн э. Да р
х алс ану у л ыно й
х амг аа л аг чи йна жи лу у? Өдө р жино ймо д оорх эснэшү үд ээ. Ма н
а йх ны
д ото ру ч ирмэ д эх гү йх үнчо лон . Ёс тойо й нх улг айчг э мэ эрхү мү үсб ий.
Аа в,х а ва рли хз ү д эр дэгюм. Хү ү хд үү ду ул а
ндг араадт ү ймэ рт а в
ь ч их
гэ нэ . То мч уу лн ьчя лгаа г үй.Аа вмо ри оэ мэ эллээдө дө ржинду ран д а ж
су ун а. Ойру уз үг эл сэнн э гх эдэнх үн и йга райч ү үб уца ах аарнө гөөх эд
га ра а ди р нэ .З ар и мн ьө ө р ий нхө өг азарну тагдэ эря вж, юух и йх ээ
ч ама арз аа лга хг ү йэ нэ эт э рээг эжэ л дэвх о ёроора а шил на . Аа вз аримд а
а
б үрг у т ар ч их д а гюм. Эн эз уна мр алт аар ааир э
э дб ай санч иньа а внэ г
ө дө рб а а х ант өмө рл ааз,а рхи нышил ,э нэт эрхо гн ов шү үр сэ нх ар
юмыгт у уг аа дир л ээ. Тэрх эд ий гх огн о вшт ар
а ала агэжз э мл э х ээрн ь
б ууү үр с энма н у у ха йг эхмэ т ээрд оромжи л жг арчг энэ. Тэ гэ
х э эрнь
ма ньх ү нт эсс эн г ү й, цагт а аб иб у уба ри адт ана рынт өл өөб айл д аж
яв са н, н аа да хно в шо оа вчз айл ах гү йб о лх өлийгч ин ьх уг абу у дн а
уу рл ах а ар аанэ гу у рл ажэ э . Ца аду улн ьү нэ х ээ
рбу уда жмэ дэхө вгө н
б айнаг эжа й са нх э рэ гбиз . Хө ө рх ийа а вмин ьб ол ьжя в н ад аа .
-- Ха р ах а да ну у х на ар ааө в гө ншү ү.
-- Ой, ми ни йцу с ыгс э лбэ жб айнаг эдэгюмҮнэ нб айха а. Жа а х а н
д ээшэ эя в аху у ?
--Тэ г ь е.
Хо ёу лх өт л өл цө ө дБо гду улынду ндб и еий ншиг ү үо йө ө да в ир л а
а . На р
х эвий жэ э. Ойнё р оо л ынца са нд э э рн ар ныца г
а анз ур вас , мо дд ынх ө х
сү үд эра ла гл ан а . Дэ эшл э хт у тамз ууз у унн астх ушмо до лши р чт э д ни й
и вгэ э лн өмө рту р г ас анши нэ снийца гд у улшү ргэ лэн,х а ая ах у су л
иа с
тэ нд х э нэ эа й л са нбө өг нө р ч ээ. Энэб ит үүх аро йдНо ржма аг а н цх ан
ай да сх ү рэ хб ол о в чх ажу у дньэ н эо йнэ зэ нмэ тда л тайс а йха нз алу у,
сэ тгэ л тнө х өрньх амг а ал жя вна
гэ жбо д ох о дт унча ят айха н.
--Оч и ро о ,б аа вг а йх үр ээдир в
э ля ана а?
-- Эн дб аа вг айб а йх гүй.
-- Аач о но ?
--Чо ноб олчч иб идх оёр о о сс ү үл ээх а вча адлз угт ааналд аа .
Нэ гб я ц ха нх а рх эр эммо д д ынс ү ү дэрд ээ гүүрх ар айс а
а рпи йсх ий н
д уу га р чнү ц гэ нмө ч ир тши нэ смо до ндз ур схийнг арав.
-- Хэ рэ мд у уг ар д агюма а .
-- Тэ гэ л гү йя ах а в . Бу сад да ач и мэ эөг чб а
йн агээ да нч индч имэ эө гч иж
б айг а аньт э р.
Хө өр хи йми нь !
Но ржма ах э рэ мни йг а рса нмо донд оро чижд ээшө лий нх өөр х өнх э р эм
н ааши р , на аши рг эжх ү ү х эдши гдэ вхр энө х өөр дө жб а й гаа дэ ргэт э л
Оч ирд а л д ынх арма л гайө мс сө ншига л габ ол жэ э. Но р жма а“ Ну уг д аж
то гло хньэ э”г эжи нэ эда л д ан
-- Бича ма й год оо хоно лн од оог э эдо й нз уз аа нц а сма на р гажмо дд ыг
то йро нс ү лжижг үйв . Гэ в чОч иро рс ур аггү й.
З огсо о дч агна архав. Та гч иг . Гү йс эндэ эб о л оодз үр хт ү г ши нцо хил но .
Гэ тэлб а са йса нд ааб о л оо д ,
- Оч о о рч иха ан аб айн аа! Хо ол ойньчи чир с х ийв .а л га . Та гч и гба й с ан
о йдмодч ахр а нх авир чб ася ма рн эга мь танч аадч а адх ий нэ .
-- Очо ор !
-- Аа н ! Биэ ндба йна а !г э эдОч ирт э ртээши рэнг эд от ро о си нэ э сээрг ар ч
и рэв.-
-- Чия ас а нх а т уут огл оомт ойюмб э? Оч ирг үйжх үр чи рэ э дНо ржма а г
тэ врэ нх а лууо р гитолх ацр ыгньи л бэнт аал ан,
-- Мо дт о йро о дг үйжя ва а гийн ь . Ту ула йнб үжи ншигг э жө х ө өрд ө н
ө гүүл э хэ дНо р жма ау яр а нх айр ынну л имс а аб а рь жя д а нн ү дэ эца в ч л а н
ц авчл а нб айв .
Оч ир ,х э р эмни йх ушдо рц а са ри л гажх уу р а йг ишү үт ү ү жир ээдг а л
тү лжи дэ ху у хюма аг а рг аа дт ухл анс у ул аа .
-- Аа вб а г аасми ньэ рх үн ийх ээр ийна мь др алт ан иу лжх алү з үүлс э нюм.
На мр ынс үү лчэ эрз ү үнт и йшЗ аа нТэ рэ лжх үрт эла ндд а г уул жя вна . Ца с
о рсонх ө в чий нца рма ндт ү ү дэ гг ал ынд эрг э до ймо д, а нг өрө ө сний
ту хайү л г эрши гюмс о нс о жх он о гл охчс айх аншү ү. Жишэ эньчиби д
х оёул а ас айнмо рьто йХэ р л эн, Ту у лынэ хн ийихя нх ө в ч и дг а р чих а а д
ө влий ншө нөт үүдэгг а лынд эр гэ дб аавг айна рьсд эв сч их с
э н...
--Оч и рми ньч из охио лшигя рихюма а. Яр ья рь
-- Хүн ,б а йга л ийнс а йх ныго йл го ж, х үс лэнб олг ожя рих ади л ү үдэхюм
б айхг ү й. Үн энд э эчц э цэ гб олз ү г ээрц э цэ г, мо дб олз ү г э э рнэ гмо дби ш
лд ээ. Хү нө нг өн
са йхн ыга ма р х анмэ д дэг . Гэ т эло й на мь дра лг эжх үна мь др ал а ас
д утуу г үйс он инюмб ий. Оймо дө өрий нх э лө ө ри йнд у у т ай. Үх эх,
тө рөхт эмцэ лд эхб ай г ал ий нжа мб ийшү ү. Мо д ных элмэ днэг эвэл
со лио р л о ог эхньл ав . Гэ т элэ н эө вл ийной нна мг ү ми йнд у ндча л ьнэ г
мо дх э лжб айг ааго йл го хг э хюму уюух эл жб айг а аги йньдо т р
оо
б од о
жо л жб о л охюм. Жи шэ эньт ээрца анаб айга ах ө г ши нх у ши йг
х аржб айн ау у ? На сыгиьб ио йр о л цоог оо рт аажчма га д г үй. Тэ ря ах ав .
Бу с а
дмод ноо сюу га а раая л гаа та йг ийньч ис ай нх ард а а .
Но ржма а ,н үд ээо ний лго нб айжт эрмо дыгнэ гх эс эга жиг л аа д
- Мэ д э хг ү й. Ихб үдү ү н, х у г арх аймө ч иро л о н тойба й на .
-Ти ймэ э. Гэ х д ээх амг ий нг о лньү н дэсньг а зрааз ан ги л а а
за нги л аа г а а р ааг а раа ди р сни йгх ар аву у
?
-- Ха р ла а . Яа га а дт э рв э?
-- Ур д ха нт а лдн ьу ргаах а рч у л у уб айн ау у?
-- Ти ймб а йна .
-- Ол о нжил ийнт урш, т эрмо дч улу ух оёрт эмц э лджэ э. Га дн аа снь
х арах а дх ө ө р х и йх ө гши нх у шди йл дэ жб а йг а аюмшигб айн а. Гэ вч
га зард о о рюуб о л жб ай гаа гб ү үмэ дшү үдэ э . Ма га дгүйх у шн ыү нд эс
ч улуу гс э н ди йл ж, с арх иа гб ол то лнэ в тцо хис о нчб айжмэ дн э.
-- Мо д ныү нд э сч улу угү үд ээ?
-- Ти ймэ э , Тэ гэ э дх ө гшинх ушо лонжи лий нт эмцэ л дээндт уйл да ад
уйл жё о л жб ай наг эжб одлд о о .
-- Нор жма ах ө г ши нх ушн ыу йл жё о л жб айг аа гс онс охг эсэ нши гнү д
ээ
ан ьжх эс э гч агна а рх ан,
-- Ха ч инюма а . Тү р үү нч и ни йну уг да адба й ха дмо дшү дээх ав ир ахши г
б ол с
о ншү ү .
-- Зөв ,з ө в . Чимин ьи нг ээдля в а адб а йвалмо д тойя рьдагбо л н о.
Ор осынз о х и ол чКу пр ини й«Ол ес я»г э дэгө г ү үл лэгтн эгт иймб ү сг үй
га рда гюм. Хо й т о нб иин с титу тэ эт өг сөөдир нэ . Чиминьихс у рг уу лиа
тө гсө н ө,т э гэ эдх оёу лааТо с он цэ нг эл ийнюму у, Ду лаа нх а анымо д ны
ү йл дв эр то ч ижа жи лла нашү ү.
--Тэ гнэ э .
-- Хоё ул а ао йнцо ор хой дд ав ир х айү нэ ртсэнд үнз энба й шинба риа д
су уна . Тэ г ээ длз а вта йц а гта ао йт а йг аархэ с э эдба йнада а. Балб ур ам
ү нэрт с энз ун ыо йдт энгэ рто дг э рэл тсэнцэ лмэ гх эншө н ө,ду ундг ар да
г
х оёра нг и ршиг ...
-- Очи рмин ьд э э!.. Оч ирми нь ...
-- Нор жма ами ньо р ойб о л ох оо су рь т ажхо ёу лаат э эрх алз анг ий н
н аахн у у ро р оог о о дб уцъя .
Цэ энийжа л г аг э жү р гэлжб у габа й да ггаза рб ий .З унцэ эн ий нцэ цэ г
д үү рэну р га а дх ол о осно го о но йду ндя вя га а нт о лбошигх ар а гд да гюм.
-- Тэг ь е. Бу г ас о г оод айр ал д ва лмө нс айх наа ! Хо ёул ,гал аац ас аа рд арж
унт ра а га а д
юма ах и йжца а шх өд өлл өө . Эн эойод ооНо р жма адн эгша ваа р алд сан
мо дб иш, ха чи нс о
ни на мь др ал а ард ү үрэне рт өн цб олжэ э
. Оймо дт ой
яр ьжч ад а хб ол н ог эдэгү н эхэ э ри дши дтэ йб ө гөө дх үсү үшт эйюм
б айда гб а йж. Үү р гэвчү үр чө рг ө нс ур анбү сэ н дэ эч инжа а
лх ут газ ү үгээ
д ,
га раасн ьх ө тл ө на л ха лжя вааэ н эө нд өрх өхз а лууба йгалий нну уц ыг
н эвтх ара хэ рд э мт эн, го оү зэс г эл эн ,э рэлх эгз ор игх о с
о лсо нмэ т
са нагда а дх а йрх ү рчба ха р ха лт ө рн ө,
-- Очи ро о ,т э рЦэ э
н ий нжа л гадч и ньб угас ог ооб айгаа сайт ий мэ э?
-- Тиймэ э,б а йхё с то й.
-- Өв лий но йдий мс айх а нб айхюмг э жб ие рс ана с анг ү й,
-- Ца гаанч анд га нма л га й т а арх ама рд ээрэ эмэ нгэ тэ йх а нд г ай нт уг а л
шигг эрэл тсэ нб о рн ү дт э йи ймх ө өр хө нх ү үх эн тэ йя вах а д ... Оймин ь !
Ха н гаймин ь !
-- Хихих и. Ха нд га йнт у га лт иймс а й ха ннү дт эйб а й да гюму у ?
- Ягт ийм. Тэ э ржил ий нха варб иа р в а адн ас тайб ай санс б а й х . Аа в ,о й н
тү ймэ ртя ваа ди р эхд ээх а нд гай нө нч и нт у га ла в ч ир са нюм. Га л д
ээ рэгдчи х ээдб ай ха дньа в с анг эд эг . Бит э жэ эл ээ . Өдө р тх э ду с л аа д ,
б урга снына в чид ү үл э э
дба й санч и ньт үр гэнт омб о л сныгх эл эхү ү . Яг
ч ини йхши гг эр эл тсэ нб о рнү дтэйихно мх она мь та нс ан. Тэ гс энч ин ь
н амару у лан да аз угт аа га а дя вчих с аншү ү . Од о от омо ох а нд га й
б олчи хсо нх а нг айх өв чи йн хө өа л ьх а нт ал дя в д агб о лд оо .
— Цэ эни йнжа лга ндз ог с о жб ай в алньч ит а ни ху у?
-- Тань жчма гад гү й. Энү ү х энх ад ыгт ойр онг у утлЦэ э н ий нжа лг а.
Оч ирНо р жма ах о ёрх ад ыгт ойр о однэ гэнб ү лэ гши р энг эд унд уу р
ту ула нг ар талө мн ө хө нт ал дн ья ма рнэ гюмн ү дэ жц ав ч ихч имэ эг а ра в .
Ха д андт улс а нжа лга н ымө р өгцө гр ү үө нг ий нх а р ва лг у ч а а да л х мын
ц аанан эгх ү нба гав тар х а нс ого он ых ө лдү үб ие ийга лх инц ав чи жба й в .
Но ржма ах ир дх ийнц о чс о нд ооз а яа т айлд ууа лдс анг үй. Ан гий н
х улгайчс о гоон ыт о лг ой гт асц ав ч ижх аяа д, нэ гх аа гньс а л га хг э ж
ч ухамү сэ рчб уу жб ай на . Ха жу уднья вга нч ар гат аа ршу у д айх э вт эн э ,
Оч ирү ү рг эвч ээа вчт а виа дс айна жиг ла в. Тэ рэ тг ээ дс о г о о гл а вх э д
х оног ийнө мн өа л жэ э. Бу уз эвс эги лх ара г дахг эхюма лг а .
-- Яма ра йма а ра мь та нб э ! Энд ээ сбу шу ух а нх ол д ъёг э жНо р жма а
х ооло йч ичр ү ү лэнши внэ в. Оч ир , «Яа хв э ? Бу ца жх э лх ү р г эт элэ нэ
зо лиго ргү йа лг аб о лч их о жмэ днэ . Эн дн ьб а ръ яг эх эду л а йр с ана мь та н
сү хээб а ри адд а йр ва лньг анцму ух у т гата йб ия а хб ил э э?» г э ж
эр гэлзс энэ эг э нэ т«Ойнб у г! Му ух а рх ул г айч ! Но ржма а ги йнминь
х амагс айх анб од олх ү сл ий гба лл ажо рхил о о»г эжб ар ь жб ол шг үйз ана л
х орсо ло р гил онНо р жма а гц а аша аба йг эжз анг аа ду р аг ша ах эда л х а ж,
-- Хөө еч ина а да хс ү хэ эо р хиодх ү р э эди р !г эжз а нд ра х а дс ай хьэ р
ц очсо нд оона вт асх ий нэ р гэх арла а. Ти ймо л иг гү йб ишб о л ов чс а х а л
ү сэнд ээд а раг д сане рб у с ынца р айт а йт эрх үнц о гшигг я л а лз ахо ни г о р
н үдээн эгх э сэ гг ө лр өө д,
--Чин а даа ря а хг ээв?г эжа гд гасх ий в.
-- Яахньч амдх а ма агү й . На ад ахс үх ээх а я адя вг эсэ нг аз а ря в !
Ху лгай чс үх э эба рь саа рОч ир ынө ө д ө өсх эдб и еэх у ра а нз о гс о в . Эс г и й
гу тлынт ү ри йгэ р гү үл жцо оши нэ х э нн эхийх ү р эмө мс с ө нт эрс а л г а ла н
ч ичир чб айхн ьи хэдх ор сс онбу юуа й сныт эмд эга жэ э . Оч ирт ү ү ни йг
сү рдүүлэ хс анаатай,
-- Самб у уэ нэг айхл ыгб ууныха ах араанаасб үүсал г
аарай! гэх э
д
ху лгайч,
-- Үхс э
н ийч иньСа мб уу,гич ий тэйгээх о
ёу лханаая вжба йжг ээдб ас
ал хаму р агша лх ав
. Очирн эг энту х
рахз амг үйбо лсныгмэ дэ эдө өдөөс
ньмө нх эда л
х ажб үсэндэ хч инжа алаасуг ататанд ала
й га
а д
-- Дахиа дн эга лхвалт өвөнх ө дч иньху тг
аз ооно. Алдахгүйшү ү. Наад
сү хээха я!г эжма шз о
ри могх а т
уу г
аарз ахиранх элсэндс а
й х ьэр
тү дгэлзснэ эс ү хээца с
андх а я ад
-- Загайг үйдэ э
. Өстх үнө лий нда в
аанд ээрг эдэ
гү гб ийшү ү!г ээду у
л
ру уа лхл ав.
Оч ирНо ржма адү үргэвчээа вг э
жд охиодх ойноо сньд ага
в . Цээ нийн
жа лганаа сб угас огооол жх ар наг эжг орьдо жявс анхөөрхи йНо р жмаа
сү нсз а
й л та лайжа а нгэжду у гарахтэнх элгүйх ацард э
эгүү р ээну лимс
ур сганд а гжи нч ичи рчяв лаа.

БАРУУНСАРЬДГИЙНВАНСЭМБЭРҮҮ

Хүнб айг а л ьх оёр ! Мө нх ийнн өхөрл ө л,дайс аг на лдо ршс оно рч лонг и
йн
хоёра уг а аихх үч инг эвэ лзөв хөнэн эб ил ээ. Тэ рх үүнө х өрлө л,
да
й саг на лх ү нг эг ча мь танб ийб олсо нца г аасө нө өх үртэлү ргэ лжил сэ
э р
ба
й на. Хү нб айга л и йнэ р хшээ лдбай с анэ ртб а ла рца гаасб айг а льгэгч
хя
з гаар гү йс үрхү ч ин ,тү мэнэ эдрээтү зэ
гд лий гт анинмэ дэ ху р туд аа
н
үйля вц а дх ү нийу х аан, хатуужи лн э мэгдс ээрэ цэс тэээ рхд ар хс уусан
хэ
р эгб ил э э. Байг а л ий гт анинмэ дэжө г
өө мө ри хх ишг ийгньбу лаа н
ав
с аармө нө өх ө
нн ө хө рлө лийго гоор чд айс агн алыгу ла мг үнз гий рүүлэн
ха
р инчө н өөх энн ьил үүх үчир хэ
г«д а
йс ан» б о лжб уйдэ р гэлз эх
яв
д алг үйб о ллоо . Тий нх үүх орьд у
га а рзуу ных ү нт өрө лхтө нц а ашид
хэ
р хэхв э ?г эдэга с ууд алдт ул га
р ч
ээ . Байга льх үнх о ёрынмө нх ийн
нөхөр лө л и йгнэ гт ал ынэ рхд архаарс олиха рг агүйб усу у? Бу л аажа вч
ба
й сна аб у у жө гө хт иймг утамши гтц агир эхб у су у? Энэб үхэ н
мөнөө х ө нб ү хнийгч адаг чх ү
н ийма а ньу ха ан ,ч адла аслх а ма а ра
х
болжэ э. ... Ба йгал ь ! Хү нийү хэж, төрө хх оо р онда мь сгалуу лж, т э
жэ эж
тэ
рчб айт у гайу ха а но юу ныгн ьбүр э лдүүл энб ойжу улс анэ хда гина
билээ. Ти йн хүүэ н эо р чл ондэ эрхүл э мжи йнб а янт анс аг,гоёү зэсгэлэн,
та
й лагд а а гү йн уу цу вид асб ү
р дсэнб айгальэ хд а гина асгайх а мшиг т
яр
у у
на
йр аг ,б а ярцэ нг э л ,х үсэлт эмүү л
элца цранба й гаан ьб иема х боди йн
бо ло одс эт г
эл ий нэ мг э гша р хыгча н а гаажч ад на мб илэ э...
На й мд уг аа рс а рынэ х н ийн а рант у на ма лө дөрГа нб атНа н с а л ма ах о ёр
ан хных ааб уу д ал л ахг аз арх ү рчи рэ в . Хө в сгөлд а ла йнз үү ну р дби е ий н
эн эб яцх анх а г аса ралНа нс алма аг ийнү гэ эрчу х а мд ив аа жинлюмг э лээ.
Мо тор тз а вьх у рд аас а а ру ул саа рэ р ги йнз өө лөнша рэ лсэ н дх ошу у га а
ша ажз огс ов. На нс ал ма ат ах им, ши л б эни йньшө р мө сг үр э л з сэнч ий р эг
ур тх өл ө өр өөз ав и ных а аир мэгд э эрг ишг эжү ср э нб ууг аа д
-- ЗаГа мба амин ьа мь др алэ нд ээсэ х эл нэ. Чамдэ нэа гаарн а р ,с алх ин аа
с
ил үүэ мх аана асчо лдо х гүй. Эрх ү ншигб ай! Ха ма гх ув цс а ат айч и ж
ха яаду с, на рх оё р тх а на тла ау мб а. Өөр ийгө өэ р тба л рынз э р л эгх ү нг эж
бо д!х э мэ энб а яс га лант айө гүү лэ хэ дГа нбатэ мг эгх ү нийя нз а ар
ту яагү йх э ни нэ эмс э
гл эжНа н са лма аг ийнг арыгт үшинб у у жд алай н
ус ныа мь сгаа га арү лмэ дэ гчи йг л эг дс энх армо д нышил мү ү сцэ цэг
на вчн ыү нэ ра н х ил ам. Са л хиа рцэ э жд ү үр эна мь сг ал ж, цо гму у тайх а н
хо нинб орнү д ээо нийл г оно рч инт о йр н ыга жи гл а ад,
-- Үнэ х ээ рс ай ха нг аза рб айн а
. Усх ү йт э нб айх аа . Юуюу г ү йу сандор ж
бо ло хб о л ову уг эхэ д,
-- Ал ьб ол охг ү йюмыгт э рг эхэ в. Ми ни йү гнээснэ гчг а ра хг ү йг эж
амл а сна абү үма р таар ай! гэ жНа н са л ма аз ахир анг у йх эл э в .
Га нба тх ув цс аат ай ла х да аэ рх ү нши гб айг эсэн дньчюму ус анаа
зо всхи йна райлб у руух ар санг үй. Ий мэ рү үлч ий р эгб ү сг ү й нд эрг э д
нү цгэ лжх элхэ эя с ааг арг анаг э дэ гн э глт усгү й. Гэ вчн эгэ нт«з эрл э г
хү н»б ол о ооо сх о йшя а яг эх эв. Гэ тэ лНа нса лма аэ мчшигб ие ийгн ь
ар айлба р ьжт үнши жү зcэнг үй.
-- Өөд ажг үй ! Га мб ааминьч ичх ар иня с андэ э рэ эма х та йюмб ай на .
Тэ ржилб иү ү нэ э сд о рб ол со нюм. Энэс а йхана г аа р,н ар ,с ал хиндч и
до рх но ос эргэ н э.Са лх иү зээдс эр гэнэд ээ»г эжд у у лд агшиг . Га нба т
На н сал ма а гийнх өгжө ө нтба йд а лдэ р хг үйа вта гд а н,
-- На нс ал ма ач инэ э
р э эи ймб о лч ихг эж! Хо ринжи л ий нө мнөт у ра нх а
й
ца гаанх ү үхэ нба й сан . Хо ринг урв анжи лө нгө рч э э.! гээдно й то нэ л с эн
дэ эгүү рх олх о лмө рг ар гажший д эмг ийа лхл ану ср у уо р ж.
-- Хий-х а й! гэ жо йц у у риа тт алх ашг и ра аднэ гэн тэ эү срэншу мб ажих
го лынх өв өөндт өржө с сө нх үнг э сэнд ээс у рамг а йг эгчньс эл эно д о х о
д,
-- ЗөвГа мб аа ! Ха ринэ хни йу д ааду д а жб ол охг үй , Одо об о л ног эв .
Га нба тНа нса л ма ах оё рз авиаа р га мжиж, а ч аагааб уу лга нг э г ээвч,
са равчша лав чб ү хюмт айа яныма йх нааб осго в, Га нба тчз у р гий нх аа
мо рл ьб ер тыгюу ныө мн өз оо жа вл аа . Эн эг азарз у р аачх үн и йл
жа рг алыно р о на жэ э. Нэ гт ал дна р анд о рс о лон го р онг ял б а лз ахх ө х
но ми ну с,т эр т ээб ару ун аау ни арт а хө вгөнбу у ра лс а рьдг у у д . Нө гө ө
та лдн а вчшил мүү сээд а ажя да нн амир уу лсанна мжа аи хо й, з үйл
бүрийну р га ма л,ц эцэ г. Га лт үл жц айч ана хз уу рНа н сал ма ажижи г
үйсэнт о р ха ваа дн эрст ү үх ээря вах адГа нб атх о йноо сньх а рж
бодло г о шр онх оцр ов. Дө чг а рчя вааб үсгү йх ү нг эхэдит гэ мэ э ргү й.
Хо ринх э дэ нжил ий н«өмнөа н хт анил ца жб ай хадх үз үүн ийн ь
судасну у дх ө хрө нс а
л аа лс ан,я дранг уйца гаа нх ү үхэнб айс а н. Ха ца р
дээрхб я ц х ану лаа нт о л б оно о сө өрэ р үүлө нг өү гү йг э мээ р.Тэ гвэ ло д
о о
биеий нт а ми р чныя нз та йө нд ө рбо рх үү хэ нб ол чих со ня в жб а йх. Ба с
биоло г и ч дынд унднэ рт эйэ р д эмт эн. Эн эб ү хний гө вч инз ов лонг ий н
өмнөбу ужө гөл гү й» э рэ лх эгз ориг той, амь дра лдү нэ х ээрду ртай ,
тэмүү л э хз ор илго т ойя в снын ьа чг эхэ эсө өра р гагүй . Та нихмэ дэ х
хүмү ү счт эгжля р ьда г.
Ганба тх о р инг урв анжил ий нөмнөЛе нинг радынРе пи нынэ рэмжит
уранз ур г и йнд ээдс ур гу у ли йнд өр өвдү гэ эра нг иасу у шг ин ыө вч н ө ө р
чөлөө л ө гд ө нну таг тааб уца жир ээдТо рх ур ахына йрг ийнэ мн элэг т
сувил у у л ах ааро ч с онс о н. Хо р инг ура вха нна стайб ай ж. Тэ г э
х эд
Нан са лма ау лс ынихс у р гуу лий но юу тана рв ане с хөнна ст айб айж. Бо г д
уулынз үү нс угынТо р ху ра хг э гчт унг ала гго рх иша а гин, ц э цэ рл э го й
сэрүү нд э н жх осо л сонү зэс гэл энта ма н да йр гий нэ мнэ л эгг э жх эд эн
цагаанг эр ,х о олныг а зр ынб а нз анб айши н, гэ жх оёрму ус ү ү д рэв ч,
бүжг ий нт а лба йэ н эт эр хэн тэйба й санс а н. Нэ гэ гнээн ьх үү х нү үд и йнх ,
нөгөөэ г нэ эньэ рэ гтэйч үүд ийн х.Га н батНа нс ал маах о ёрши лШИЛЭЭ
харсанг э рто рсн ых оома рг аашлт а нил цс ан. Зу уванх арн ү д э
эц а в ч илж,
тананшү дэ эя рал зуул анү р гэл жин ээ мсэ глэс энт эрх ө өрх ө нц а г
а а н
хүүхэ нГа нба тыннү д эн дд о рх но от ор жби лэ э.З ураа чх үни йу раннү д
гэдэгт эр . Ор ойнх оол ныд ар ааө вчтө нгү үд,г ад ааа йр г аашинг ээх ээ р
уулө ө дя вжз уг аал дагжу рамт ай. Тэру ул ыно р ойго о рн а рд а
л др а н
алдажз үү нээБа янз үр ху ул андт ашир лант ус ажб айхү еэря гт аар да г
байв.З ал у у чу удТо рх ура х ына мныо йнз а хаарб итү үу рга са н
улаал зг анац эцг энд унджа рг а лз овло нго оя р ихнья р ьж, на а дахн ь
наада ж, ду ул ахньд уу л жс у уд агс ан.
Ан хт а ни лц са нт эрор ойчя гт иймб а йсан. Га нб атНа нс алма агийн
зургийгх ар анд аа гаарт а та лжө гсөндх үмү үсх ү рээл эня ма ра д илб о лсны
ньша г ши н,ин э эдэ гн үди йгн ьх үр тэля гз урч их аж, энэ эт э рэ эг э ж
шу уги л да жб айса нс а н. Бү тэнг ур ванс а рх амтб айжб илэ э...
Нан са лма аү й сэнт орх о о рд ү үр эннэ рст ү үгээ дшүү сэ н дн ьа мх а мр аа
будчи х с а нг ү йжир эв. Хо ё улх амжи жб ай гаадх ээрий на нх н ыца йх оол
хийсэ н да мт тайчг эжа р га гү й. Нэ рсэ эрх ий сэ нч ана ма лб ү рчг ой д
болов . Га н ба тий н хүүх э эрий на ян дя вжд а сааг үйт улт ох ьа лдажя дра х
болбу ухэ мэ энб о л гоо мжил жб айс анн ьэ нэх энз у урла лг аб о лчихшиг ...
Байга л иа са мь др ал ынх ү ч,я ру ус айх н ыго лжч а дахньх үнбо л г
о нд
за яа гдд аг гүйб из ээ, Уу л ,у со ймо дцэ цэ гна в чц өмб айд г
а араалба йх
ав чт үү ни ймө н хий нү лт аса лд ахду ун ьх үни йбо до жб үтээгээ гүйт үмэн
зэ мс эгх о сол сона уг аан айр алх өгжимт о от о мшг ү йө нг өб уда гх ув ир а
л
хө д өл гө өнү нэ хээ рба ра гдашг ү йб ө г
өөдх эмжэ э лшг ү йна р ийнб ил э э
.
Тэ рб ү х н ий гя ма рнэ г энх эмжэ эгэ эрн ээ нмэ д рэ хү йч ад а л,авь я аст э рч
ба йт уг а йз өнс ов инт ойх ү нч ух амх үүб а йг ал ь та йх ань с а нн өхө рлө х
бу юут э мцэ х ийнб аяржа рга лыгэ д лэня вда га жэ э . Ба йг а льб ол оодши м
ер тө нци йнг ай ха мшг ийгт а нинмэ дэх эда мь д рала аз о р иу л санх үнл
тэ рх үүх ө га ял гуу ,ү гх э л,ө нгөн а йрлыгн ьмэ дэр сэ эр,б иец ог ц ост оо
шин гэс ээ ру л амчг оос ай ханб ол но мб из ээ ...
Га н ба тНа нса лма ах оёрэ рэ мх о ёршигнэ го р омжин дх оно гло х
бо л со н д оох энх энн ьжа аха нб и шү ү
р хэ жб а й ла а. Тэ гэ э дт үүд г ийн
дэ рг эду д талх үү рнэ лдэ нс уу в.
-Бис үүл ийна рв аа джилб ар агд э лх и
йгт о йр с онт о йт э н цэ ху рта ян
хи йс э н . Ус ыгньу у гааг үйну ур ,г олмо н го л дб айх гүйг эхэ дчх этрэ хг ү
й
дэ э. Сү ү л дээн эгг аз арз үгээ рт огт ожс уу жч а дах ааб ай чи хдаг,т ий м
нэ г,т э н ү үлч ни йг эхюму ужу у л чн ыд о нт у сч их д а гюмба йна. Бү с г үй
хү нмө рт өөх эцд эр лэж, х ээрх о но жя вда гх а чи на мь та нг эжз а римх ү н
хэ лд эг . Эн эх о рво од ээрх үншигна салжя в а хна й дв ар г үйб ол с но об и
ал ьт эро юу т анб айх да амэ д сэн. Тэ гээдя ма рчб а йс анбу сда дд ара мт
бо л ол гү й,чө лө өт эйя в жб айг аа дү хв элчх өд ө өх э эрү хч ихьег э ж
ший дс э нОюу танба йх да аа мь т анс удл ал ыншин жи лг э энийа нг ит ай
хэ дэ ну д аая в сан. Аа вэ эжмин ьх ү йтэнн о йт он дя да рчз үдрээдб ие э
ул амму у тганаг эжихлх о ри гл о до гба йс ан . Тэ г сэ нч иньб ия в ахт у с
ма а
за са рл а а. Амь тн ые ртө нцг э гчх ү нийс этгэ л и йгт эг жб у л аахюмг э ж
са на са нг үй. Биө в чи нэ мг эгээчма рт ажэ хэ л с эн. Хү ү гэ эг аргах адми нь
эмчна рө вчи нс э др эхв ийг эжихла й жб ай с а н. Тэ г сэнз үвз үгэ эр...
Хү үч ин ья ма рс у ргу ул ьдб ил э э?
-- Эн эжилихс у рг уу лий нма те ма т икий на нг ит өгс өн ө . Чит эгэ эд
өв чнө ө сс алжэ р ү үлбо л сонх о й нох аньт айб о ло х гүйя а с анюмбэ ?
-- Инг э жү ргэ лжт эн эжя в да гх үү хэнт эйх энс уу хв э! Уд амз ал гахү р
т э
й,
тэ гэ эдий мт э нэмэ ла мь та нг анц а ар а
ая в са нд ээр.
-Га н ца а р дах гү йюму у ?
-- Эн эс а йха нб а йг альду ндя ва ха дя ажг ан ца арда хв э. Шө нө
мэ л хий нү үдду у гара х ыгча г на жх э втэхэ дх ү р тэла я тайба йд аг.
-- Яма рчр о ма нт икх үнг ээдмэ лх ийгээрх ани ао р лу ул жч ад ах гү йшү ү
дэ э.
-- Биг а нц аар дл ыгма рт аж, д ар жс урса н. Ха й рс этг эл гүй гээрх ү нт эй
су уг аа дчя а хюмс а нб ил ээ?
-- Хор инг урв анжилө нг ө рчд э э. Чиб идх оё рб иеб иедэ эх айр т ай
ба йл аа . Жин хэнэду рл алб айс анчюму уү гү йюуб ио д о об о л т ол
мэ дд эг г үй. Гэвчб ич ин ийд үр ийго ло нжи лз үр хэ нд э эх а дг ал жя в с ан.
Ца г
и йнэ рх ээрэ л эг дс энү үг э хээ сб иш.
-- Бидз үг ээрх ан ьт үши гэр жэ мг эгзо вл он гооху в а ал ца жя в с анчюм
би лү ү.
-- Ха р и нэ э. Төр х у рах ынг о р хин ых ө вө өн ду йл жду ул жлс у у гаадү ү р
ца йл га д агб а йс
а нд аа. На сма аньх аринчх айрд у р л а л аа рша т ажжо л оо
ал дд агдэ эр ээя вс а нц агб ишүү . Гээ дб иду йл жд у у л а х а а сц а ашг а рч
ча даа гү й. Яма рн эгюмн ааса йжэ мэ эсэнюмши г.
-- Өв ч нө ө сө өла йс анб айх. Бит эгэх эдб у садхү үх н үү д тэ йа д и лб и еий н
жа рг ал ыгэ д лэхэ р хгү йбо лс о нюмшигс анаж, х яз г аа р гү йг у т ар дагс ан.
Чичг э сэннэ гзө өл өнс айх а нс э тгэл тэй гээсц аа шг ү й, ч а ма йгс этгэ лд ээ
өө рх айрду р лалх а д га лжя в да гг эж. б иб одо одз ов л о н г о ох ув аа л
ца хаа с
ца ашг а ралг үйб и е эб а р ьс
а н. Хо р инг у рв анжи лшү ү .
Бө өр ө нд ээрнь«Гу ама рал»г эжб ич с энб яцх анца га а нз а вьда л а
й н
хө вө өгба рьжх ойн о ос ооца г аанз ура ат ат уул аня в на . Га нб атжо ло оны
ар дс у у жэ э. Нанс алма ау с
ныжи жи га мь танба р ьд а гт о рт авиа дажиг лаж
яв ав. «Га нб аагийнц ар айнэ э рээлд ор хно оз а ср ахн ьт э р . На д
ит гэч и хэ эдя в
на . Хэ з
э э нийит гэмт г ийз өө лөнс этг э л т э йх ү н. Ур ан
са йхн а а рс этгэгч идц ө мө өрө өи ймб айд агюмб ол у уд а а . Эрх үнг э хэ д
да анч и гз о ригму ут ай . Тэрх о рио джил и йнө мн өз а лу у д а аб ү рчб ү рэг
амь т анб а йс анд а а. Ярь даглюмн ьз у раг ,ура нз ох ио л . Эд г эр шг үй
өв чнө ө сбо л жа в ья аса аү з
ү ү лжч адал гү йө н гөр өхньг э жх и ч нэ эн
га сал да гб а йлаа. Од оохү рт э лт эс эжя ваан ьихюм. Ав ья аса аү з ү
ү л жюм
бү тээ хх үс лэ нг
э эр э ээ нэз эр эгтэ йя ва ачюмб ил үү .З о р и гх а т у ужл а ара а
нэ гнья ваха дн өг ө өдө хн ьх үс лээ рээя вахчб айд а г . Га нб атн э р тэ
й
зу раа чб ол жюмб ү т э
э жя ва ан ьжа р галб из. Га нцх анб айг ал и асл
та сар са нх ү нюм. Хо т ынюму у,ү й лдв эр ий нт у хайз у р а гз ур с а арт э гсэн
гэ лтэйюу ? Од оох үүх эдши гюмб үх ни йгши нэ эрнэ э жя вна .
На нса л ма ад өчг ар санх үүх э нг эжхэ нчб о дмо о рг ү й. . -Нү дий гнь
то йр онү рчл ээга р с на асө өрна сн ыт эмдэ гд аанча л га . Ма хшө лн ьт э гш.
Бү сг үйх үнг эхэда райлх э тшө р өмс лө гюму уд аа . Жи лб үрз у ных эдэ н
са ри нг эжт энэж, у сну ург а та лж, уу лх аданда вир с аа ря в аадий м
бо лч их ож. ЭнэХө в сг ө лүнэ хэ эрс ай ха нюма а. Тэ рб а р у у нс а рь д
а г ууд ад
хэ зээх ү рэхюмб о л оо . Дал а йгт о йр чх үрн эг эсэ нДо мо г тв ан сэ мбэ рү ү
ур гас анг аза рньх ү рчч адв а лс айнс а н. На да аслб о лн о . Эн эч и гэ
э р ээ
би ех өн гө рчт ами ро р о одба й валн ээр ээт эрс ар ьд а г у у д ынн э г энд
ав ир аа д, гар чихчюума гад . Тэ гвэлхэ дэнжилчэ р ү ү лэ нхя в ахюмх эн
ба йгг э х эв. Энэх о р во очу х а мя мр аа рэ сэ р гэдэ гб ил э э . На нс а лма аг
ва нсэ мб эрү үц эцг ий нд ундс арь дгий нт ашл андз о г с о о г о о дз у рв а
л . Ца ад
та лдн ьц а с то р г ил . Тэ р тээд орд а лай. Үү лэнз а вс р аарна рн ыг эр лийн
ца га анз у рв ас .
Ар айчс үр жинб ол о хюму уд аа.З үгэ эрли нг ээ ду сн ых о р х о йшү үх
то ро оши рт эня в ааг а арн ьз у р валчба р агд ээрб из . Юуб о д о жя в аа
бо л оо? Хоё рмя нг а но нг эхэдх үмү ү сд ал айнп ла н к тон ыгх ү р тэл
ид шин дх э рэ гл эхб о лн о,х ор ьг уч инжил и йнд ар аама на йХө в сгөл
мэ т ийнн у у ртз а г асжа раа хай гү йл дв эр ий на р гаа рү ржү ү лнээ нээт эрээ
гэ эдн ө гө өя рь д а гюма алб о до жя ва а. Хү нү ү гээ рэ элс а йх а нюм.
На нс алма а ги йнс айх анн ьз ү гэ э
рнэ гб и ецо гцо ст о об и ши нг эжд элх и
йн
ер тө нци йнб ү т э хб ү тэхгү йюмыгх ама нб од ожя в да гт ааби з .
Га н батНа н са л ма ах оёрд ала й нх үйсд э эрг ура вх о нол оо . Га н ба тбару у
н
са рь дгий нз у р г и йгз ур ахх амг ийна ята йц э гийгэ нд ээсо лжэ э . Тэ р
нү цг энх өху у л сбо л оо дд а лай нө нг өд ү р,ө гл өө,ө д өр ,үд эшя а ж
ху вир а нб уй гГа нб а түз ээдб айг ал ьдя ма рс ан аа н дб агта шг ү йө н г
ө
бу д аг,х ув ир а лх өд ө лгө өно ршд огий гг айх авчб а ршг ү й. Ур ь днь
На нс алма ашигин г э жх э рэнх эсэжя в са нб олб ай г алиа ст эр х ү үө нгө
хө д өлгө өни йу в и да с ыго л жя марн эгх о сг үйб ү тэ э лх ий жчб о ло хсон
гэ мэ эр. Ба йг ал ьз ур а г
ч дыгз а римд аах у у лб арл аг чи дх эмэ э
ндо троод ор
үз дэ гньо до ох а р инэ р гэл зээт өр үү лэв . Тэ рб ар у унс а рьд аг ,э нэд а лай
бо лу рь дынб о д д ог о орз ү гээ рнэ гт о гто нгб ишх а р инц агү р г эл жя ма р
нэ гэ нд ү рдх у в ил жб айд аг,у р гуул анб о дв олх ү нши га аша р ан ши нтайч
ба йжб ол моо ра жэ э . Мө нх и йнх өд өлг ө өн до р ши хб айг ал ий нжа мх уул
ь
мө нца гү р гэл жи йнз өрч ил дө өн,ү үс эхмө х өх,з а йч өл өөр ү үт эмү үлэх
цө му ра на а рс э тг эг ч дэ эст үү ний го л жх ар ахт уст у сынү з эл ,ч адвар ыг
ша ар дда га жэ э ...
На рс ар ьд агу у дыно ро йд э эрхэ в ий жир э хү есд а л а йб и еб ие дэ эуу ссан
мө нө өхг а йх ал т а йо л онө нгө ө рмя ра л занба йв. Га нб атб у д агб ий рээ
ор х иодт ү үн ийн ар ий ншир ийн ий го л о хг эжа жи г л анс у у в. На нс алмаа
мик р оск оп оо ря ма рн э гюмшин жи лжс у усна амө но р хиж,
-- Га мб ааб иХө в сг ө лий нир э эдүйя ма рб айхбо лг эжү рг эл жб о ддогюм.
Үй лд вэр ийна р г а арз агасү ржү үлэ хт у ха йдбо лцэ в эрмэ р гэ жл ий нбо дол.
Ха ри на мь др а л ынх у вьдчг эхюму у, Го ос ай хнын ьх ув ьдб о лө өрюм.
Од ооб олэ н дма на й ха нб ар агир эхгү йб а йнашү үд ээ. Их энхх үмү үс
Хө вс г
ө лг эжн эгихну урб а йд агг эхэ эсца ашг үй . Да л айнэ н эх ү йд ээр
гэ хэдлби дх о ёр оо сө өрх үни йх ө лб а р агг ишг ээ гү й.Гэ т элэ нэма ань
ёс то йлд а л айнб аял агта р алмө нб издэ э,
-- Ти ймэ э. Билг эх э дэ нэн аса нда ая ма рнэ га ралд ээрх э дх о но гчг эс
эн
амь дар наг эжс а н аа г үйя в ж. Ой, мо д,у рг ама лжимс т эйи ймг айх алтай
ар ал ханб а йхг э жхэ нмэ дл ээ. Шө нөх а жу у гаар«Сү хба а тар »о н гоц
гэ рэлч ийд энг э эг ял алзу ула нө нгөр өх өдб ич иньх аанаб а йнад ааг эмээр
б ол охюм.
-- Га н баач иХөв сгөл ийни р э э дү йг э дэ гзу раг чюму уэ с в э ла я нч и н
жу у л чин дз ор иу л жх аа нан ьюуб айг у ула хт ө с өлх ий гэ эч ,
- Тэ рб олношү ү. Жишэ эньэ нэх ү йдэ эр, я
гб ид нийб уу с а нг а за ршил
мо дх о ёроорү лгэ рийнюмшигб айшинл авр и нюуэ сб а р ь жб о л охв э.
-- Га мб аач и ни йс арь да гс айх а нб ол жб айна .
-- Эн эя а
х ав,З үгэ эрлн эгу у л , да ла й. Ха ринт эрв а нс эмбэ р үүу р га д
а г
га зарх үрчо чв оле рт ө н ци йго гтө ө р ө ө рх аржчюума га д. Хү рчлч а дв ал .
-- Ча д на.З аав алх үрнэ . Да ла йт о йр о ха ял алма аньб а ра гд у ус ахү е
х ор ио дх оно ги йнд ар аач иб а р у унс ар ьд агб а йт уга йц ас ту ул ыно рги л д
га рчч адах аарб о лн о,
-- На нсалма амин ьб ид а хи нт ө рнөг э жб о д
о х г үйб айн а . Гэ хд ээби е
миньү нэхээ рх өнг өрч ,а мь сг а л ах адч ө лө өтэйбо лл оо . Чи ни йх э эа ча ар
х эдэ нжила мь дя вахна с тайбо лво лжа рг алынд ээдт эрэ э .
-- Чис у ума лб ур ханшигб а йж. Од о оч ама арх үнх ий жа в на аг а йгүй.
--Эр ий гна с,у у лыгц ас ...
-- Эмг эгөв ч нө өсс ал ва лэ рхү н ийд ө ч инх э
д э нна сб и лэ э.
-- Ма рг а
ашх өдл өөдх а ах ү рэ хв э?
-- Өнө өшө нөх өдл өнө . «Сү х б а атар »о нгоцө нгөрө ххө д л ө нө.
Он го цных о ндз ах ихюмб ий . Шө нөд а лайд э эрихс о нинб айда г .З ү
үн
б иеий ннэ гг о лө гсөжт ав иа дк и ло ме т ря в а
адс они нг а за ро чно .
Ха н д ну ург эдэ г. Тэ ндб а сх ү н ийх ү ч и йгг эхү ү,ал ьму нх г ийгг э хү ү
ү зэхюмби й...
Га н ба тэх лээ дн ү дэ нд э эи тг э с энг ү й . Бу д агб и йр ээа ва адт о л го йө р г
ө тө л
Хү йнмо д ныз а ха дх о л г ү йхэ но л онс а лааэ вэ ртэйбу г аг ар чир э эдн а р
ө өдх ар а
нз о гс ожб ай в. ЦААн аньб асс ог о
о !
- Бу гас о
г оох оё рг ар а адир л э э ! Ха а на асэ ндя вдага мь та дг эг чв э!
-- Өв өлмөс ө нд э эгүү ро р жир э эдда л а йг эсэх э эсн а ан аг а р чч а д санг үйл
д ээ. Ижл ээсэ эх о цр оо г ү йн ья ама й.
- Ал ьн эгньг а нца а ра ах о цо р ч их во ля ахба й с а нб о л?
--Яа с анчг анц аар ааб айх гүй. Да лай гс ама рчг атла а ди жи л дэ эи жил с эн э
.
Амь тныт эмү үл э лг ай х ма арх ү ч тэйшү ү.Да л а йджив жү х с энчх ама а гү й
.
На н с алма аГа нба тыгөр өв дө хб у юушин жихя нзаа р, г ү нэ эшү ү рса л д а в.
Га н ба тынб ий р ээб ар ьс а нг а рч и чи рх и йл жб а йлаа . Шө нөз авь
«Сү х баата р»о нг оцой р т онир э хэдГа н батНа мс ал ма ах оё ру г т а но чив .
Са р ныца г аандмо т ортз а вий гх арс а нх ү мүү сг арц г а
а жо н г оц ны
х ашл агат үшин«З авьир жя в на . Ха ана асг арир эвэ э! Хо йдз ү г э эся в ж
б айна »гэхз эр гээ ршу у гихньт о дх о н . Ха рино нго цн ыа хма дх э нир ж
яв аа гмэ дэ хб о ло лт ойо нг оцн ых о оя н д ангх ү нгэнү үл энб а ярх ү ргэ в.
«Сү х баата р»о нг оцхо й но ос о ох о ёрч и ргү үлч ирчих сэ ни хлс ү р
ба ра ата йх араг дана .З а в ьо нго ц ныб өө рө н дб а рагн аад анир эхэ да хма д
ха шл агад ээг үүрт онго й н,
-- На н сал мааг у айс ай ня в жб ай нау у? Та ныгна а ша аг ар с
анг эжа ль
хэ ди йнд уу лсан. Хү йд э эрх эдх оно ву уХэ нт эйгэ эя вжб а
йг ааюм? г ээ
д
ша лга ахньс айнт ал ынё с .
-- Бинэ гзэр лэгх ү нтэ йя в а а.З у р агз ур ахд а алс үр хийа вьяаст айюм.
Зү гээ рз агасжа ра аха йз у р д агх ү нб ий. Та н айХа н хынз ургийгз уру у лж
өг өмз . Ха ринша гна ла х иу ханө г өөр эй. До лоох о н оги йнд араао чно .
Ба ру унс арьд агх ү ртэли дэ хх ү нсб э лдэ жб айг аар айг э жНа нс ал ма аг ий н
өг үү лэх эдо нг оцн ых о нб а я рх ө ө рб ол ов. Шө нөин г эжд а л
айд э эр
та ара лд аха янч инчү зэ г дэ эгү йюмн ынэ г. Га н батНа н с алма ах о ёр
он го цныа хма даа сшин эс о нин ,с эт гүү ла в чг эртэ эб ич ижб эл дс эн
за хиа гааө г
ө өдс а лла а...
На рийх анб ол овчэ л бэ гу с тайг о л ыгө гсө жз ү тгүү лсэ нү дб ол жб а йх ад
са яХа нд гайнну у ртхү рчир э в. Ха нд гайну ург эдэ гньу рьдмо дт о й
ба йс анн амх анх ө хну ру уныа р ынх о н хор т ,ойнд унда хх аашх а аша а
ха гаск ил оме тро р чимг үнх арн уу ра жэ э . Нү д нийү зү ү ртү ргэл жил с эн
тэ рна мх анх ө хну руунэ л д ээх о жу у ла арб ү рхэгд жэ э. Тэ мцэ хи йнэ р х ээр
эн дт э нду ргасанг анцх оё рз ал у умо дс эр в ийл дэх ээсө ө рюмг ү й.
Хо жу у л,х ожу ул ,хо жу у л ... Ба й га лий нна йр алх ө гжи мэ ндг уни гт
ая лгу уу я нгалу ул анба й хши г. На нс ал мааү үнийу чрыгя рила а.
Ха тгал ынно о сныү йл д в э рб а йг у ул агд сана асх ой шб а р агдө чө ө джил
эн эс ай ха нмо дыго гто л ж«Ихмо тор ын» т ү лшин дх эр эглэжэ э. Уу р,
ца хил г аанг ар гахө ө рт ү лшчб айс анг ү й. Жилб үх энх эдэ нмя нг аншо о
дө рв өл жи нме трт үл ээб у юуа ра вх о р инмя нг аншир х э гурга амо д
ог тол догб айжэ э. Са яб о л т олз а а ншигт о мб иет эй, эв эрньт у лма йд с ан
ха йна г ийнша рх өлл өс ө нх аса гт эрэг нү үд и йну ртцу ва амо дч и рч ир сэ
н,
хо жу у лынт о омя нгат ү мэ рээнэ мэ гдн эмэ гдс ээрб айв . Өөра рг а
ба йс ан гүй. Од оот э
рх у у ч и нихмо то ра р га гүйү еэөн г өрөөжо р чин
ца гий нд изел ьмо тор тб айр аат а вь жө гчэ э.
Хү ндх үч ээх оос орт олө гс өнб а йг ал ийнн э гб агах анжи шэ ээ нэюм. Энэ
ихо ймо дн өх өгд өну р г ах а дх эд энжи лх э рэг тэй. Гэ вчх амгий нг о лн ь
мо дз өво гтлоху хаант у ршл а га та йс анб о ли ймдх үрг эх гүйб айжб о лох
со н. Оймо дү х эхт өрө х, ү г үйр э нх оо ср охх ос олс она мь де ртө нцг э
д гийг
хү нт эрб о лгоно йлг од о г гү йн ьх ара мс ал та й. Ганцэ нэчб иш. Ба йга л иас
юуа шиг тай, дөх өмт эй г и йнь , ца гү едэ эа л ьх ямдт өср ий гн ьа в чл
ба йв алб аравг эсэ нбо г ин о хонб од олэ ргэ э дз асашг үйг арзанду нага с ан
жишэ эо лонб ий . Байг ал и йнх ишг и йг«б у л аан »а ва хд аах ожимньх ү н
өө ри йн х өөа мь др алда мьши гх эрэ гтэ йюмс ыгб у лаажү рэнү р э нт ара н
хи йч и хсэнб үүб а йга ас а йби л ээ . Нэ гмо до гтло хд оох о ё рмо ду р гах
н өх цөл и йгб од оху ха а н, а р габ а йх гү йб о лин гэжх өвчха н гайну ртх өх
н ур ууну уд адг у ниг тн а йр алх өг жимү ү рду ян гал а нб ай хц аги ржюу ны
ма га да а …!
На ршин г э хи йнө мн өНа нс а лма а, Га н ба тх оё рХа нд гай нну урын
х өвө өндир жа жи гла хб айрэ злэ в. На н с ал мааэ нэну ур андб олд огн э гэ
н
га йх амши гтү з
э гдл ий нт у х айа н ч да асс он ссо нб ө гө өду р ьдх оёрчу даа
и рээ дт ү ү н ий гү зэжч ад ааг үйюм. Ха р ино до оя а г аадчюмбэү зн эг э с
э н
со винт а та адба йхшиг . Ха мг ийнг о лн ьГа нб атү зв элө ө ртньб ол оо д
б айг аль ду лами тгэ нб ишр э хийнч и нэ энб о до гдо в . Үл гэ р ий ня вд лыгч
ү зэжб о лмо оро ройс анж. Са яха но р со на а дарб о р о оз үү нт ий шө н г өрөн
н өгө өг у н иг тх ө хн у ру у ндэ эрд ол оо нө нг ий нс ол о н гог а зр аасг а зар т
н умл анХа нд гайнн у урчт э нгэр ийнц э лмэ гб үр хэ гх о ёрх э сгий гт ол ьдо н,
сү үд эртх а рх эс эгд э эрньн а рныа лт анз ур вас ,т ү ү ни йгх э рээс лэн
со ло нго нну мт у сса нн ье рб ус. Га нб а тү лгэр ийно рон ди рэвү ү,б ай вуу
гэ жг энэ тс а наа дНа нс а лма а гсэ ма жт а лү ргэл жин ээмс эг лэха ята й
н үд эндньХа нд гай нну урб үхэл д ээмэ лт элзэнб а й хшиг . Га нба тт үү нэ эс
ц оч ижө өр ийнэ рх гү йх ол до схи йжэ э. Ал сына лса дт э нгэ рх үрх рэн
д уу гарн а.
--Га нб аах а раачт эр!
На нсал ма а гийнз аа санз үгх а рва лнө гө өна рн ыа л т анз ур в асс ол онг ын
ту ша ат омб агаа рв аадх ан д гайг ар аадир с энб а йв . Га за рд оо роо сюм
шигг эвг э н этхэ ншү ү. Га нб атх үнб о лс оо рс ү рэ гх анд г айү зс энгү й.
Тэ д нээсх оё рз у уга адх а на л хмынц аа дт айт үр үү л жг ар са нх андг айн
ая гынч ин ээ ннү дна ра ндг ял бал за н,а гу ут о мх амр ынс а мс аань
са рт алза ня ма рнэ гү нэ ра в чб а йхшиг . Тэ гснэ эа р а г
шх э да лх ажу ср уу
то нг ойну у хн ьу уг этэ лт эг сэнг үй, То л гойг оот энг эрө ө дө ргө ж
са ла алс анх ав тгайт омэ вр ээ рээх үзү ү гээх эдшил г ээг ээдг эн эту х ас хий н
н уу рынх өл гү йу са ндп ал хи йт элшу мб ана лг аб о л о в. Бу с адн ьэ нэ х эн
х ор мыгх ү л ээжб ай с анмэ тх ой нох о йн о ос ооү ср э но рл о о. Амь тны
ер тө нцч у х а мя ма ри дши д ий гэ сүз үү л дэ гб ил ээ . Гэ в чх от одн а саа
ө нгө рүү л жя вааГа нб а тб а йт уга й,х ө дө өх ээрө нг өрө ө жя вааНа н сал маа
чий мюмыгу рьдх ожидү зс энгү й.
-- Ба йга лий ннэ гн уу цыг ... гэ жНа нс ал ма ад у уа л д талшу мб асан
мө нө ө хө нх анд гай ну удт усб үра ма нд аая ма рн эгз ама гө всз уу гааду в
а н
ц ув анг а р чир снээо до об о л овг э сэ ня нз т айт о лг о й гоот а йв наа рс эжл эн
шир энгэо йр ууо рц гоо хн ьг айх ал тай.
-- Ба йга лий ннэ гн уу цыгнэ элээГа мб а а! Ча мдё с т о йс айх а нс эдэ вб иш
ү ү?г эжНа н салма аГа н ба тынх ө лр өмт ги йх ү йт энг арыгб а ринө гү ү лэв.
Га н бат,
-- Ти ймэ э , Ха нд гай нну у р!г ээдү нэ хэ эршин эн у у цн ээ жжа р гал
эд элсэ нх үн ийя нз тайц ар а йн ьд үүрнэ эг эрэ л тэнб а йв .
Шө нөма н айх оё ржу у л чн ыно йрх үр с энгүй. Шө ний ншу в у ух ааяа
д уугар ч , мэ л хи йв аага л санна му у ханшө нө . Ма ша мг а ла нд э л х ийд ээр
яв жб а йн аг э жэ рх гүйс ан а гду ул ма ар . Үн энд ээча мг а л андэ л х ийд э эрл
ур ьдынх оё рт анилх ө вч ийншө нө өрби еб и ед э эий нх ү үх а ньб олж
яв нам. Айхич и хюмг ү йн ьб а снэ гжа р гала а , Ба йг а л ья ру уна йргий г
ү үсгэд э гюмб о лэ нэХа н д гайнн уур, шө ни йнн амг ү мб айд а лмө нө өхө н
гу нигтн а йр л ыгу я нгынн а йр л аа рс ол им. ИхБе тх о в енЖюл ь е т т
ад
зо риул с а нг а йха мшигна й р а глал аацэ нхэ рДу на йнэ р эг тб ич с э нг эдэ г
.
Пу шк ину янг ынэ рх эмшү лг үү дэ эМи х айло в е кт ос г о нд о оа л т а н
н амра а рб ич с эн. Тэ дг э эрс о дх ү мү үсб айга ли йгч аг н ажо й л г о жч ад даг
б айжэ э .
-- Ган б а ач июуб о дожх эв тэ нэв э?гэ жНа нс а лма аа су у в.
-- Өнг ө р с өнюмыгл ...
-- Амь д р алшин э эрэ х лэ хё счэ н эхо р воо дб айд аг. Билт э г с энюм. Би
ан хб у у д ал ла са нг аз
р а аа мь др алэ ндэ э сэ хлэ н эг э жх эл сэнд э э ,с анаж
б айнау у ?
-- Сана жб айн а. Ми ни йб ие ий нэ рүү лмэ нд ий нт ух а йлЭх эл л э эг эж
о йлго со н.
-- Хар и нт ий м. Ха ндг а йнн уу рынну у цыгчн э элэ э. Да л айгб ү т эн
то йро х ынү е сч ихө вч ий нт у ра гши гэ р үүлч и йр э гб о лнод о о .
-- Тэгв э лчма рга ашн у у ртшу мб ажт э рз амг а а сид ь еб а йз .....
«Гу ама р а л»х эдх оно г ий нд ара аХа н х адх ү р чир э в . Ма на йх о ё рда лайн
зү үнб ие и йнб ар а гб үхб ул а нт ох ой,г олг ор х ин ыцу тга ла нх ү р т
эл
х эссээ рэ н эб ол о ходГа нб а тү нэ х ээрб иет эн х рэнс а йжр а х ыншин жи йг
о лжээ . Хэ э рий нх оолу н д, ой нжи мс, но г оод а лайну с,а га а рз о хисныг
х элэхү ү . Тэ г эхт усамб ая рх өө рн эмэ гдсээр . Ха ра х а дНа н с а л ма аги йн
х эзээни йт анил у у до л о н. Да л айнх өвө өнөөө мнө өс ө өу с,х о й но осоо
эр вэнс э р в энмо до ту х а ага арх аши гдс анз у рв а сха нг аза рб ар ь с ант о вхор
то вхору л а анд ү нз энб а йши нг уу д адс ууг а
ау с анб у у д л ын х а ндба ра гл
д омо гтх үү хэ нг эл тэй . Жи лий нжил дир эхб ү р дэ эу л аму х а а н т ай,у лам
са йханб о л до гг э жт ү ү ни йгша гшин а . Ца ата нд ал айчө в гө нЭр эгсэлб о л
б үрт ө р с ө но хи нши г э эу г т ана вчг эрх от лоо рб ө өнх ө лбо л о в .
На нсал ма аэ н эө в гөн ийү л гэ ршига мь др алыгя р иу л н аг эжГа н ба
т ад
амл а
с анб ил э э. Өв гөня рь са нн ь:
--Биу гньт а г ныну риа нх а йх үн.Дө чи нз ург а ано ндцэ ргэ э сх а ла
гда ад
б уцажи р л ээ . Да й ных э дэнжи лНо мх онда ла йнфл о т ынх ар у у лына нгид
ал бах аа са н. Бэ р хц агба йл а а. Дө чинт авано н ына ма рЯп о ныө өдөө сс а
я
ма н а
йа н гид айн до ро в. Тр оп едши дд эгх ар уу л ынк ат е ру у д а аЩе ко тан
ар алд ээ рү ср ээ длбу у л аа . Тэ гтэ лму уя п ончб уу га а дө гөв . Га вьяа
гэ
д гийи ьб а йг уул жа мжа а гүйчша рме д а
л ьз үү ч их сэ нд ө чи нз у р г аа н
оныө в өлб уца жир эх эдмин ьг э ро р о ндб асца гх ув ир ч их с анб а й в . Бэ р х
юмбо л лоо. Биз ал уучу уро мо гтойчб а йж. Са на жи рс энс а мг а н ыг
миньну тг ийнн эгт а нх айх у лга йчх ү чэ эра в аа дс у уч их санб айв .
Дайс на ада р а ади р с энц эрэ гнэ гх у л г ай ча асд о рба йху у? Ол онюм
бодсо нчү гү й. Гэ ртньг үй лгэжо ч оо дб у уд а жо рх ив . Эх нэ р ээ
булаа л гасныө шө өга вч, бу лааг дса нэ х нэ рээт өр хө мдньбу ц ааг а а д
тайгадг ар чи хл а а. Ан ха нда аяа х ыгмэ дэ х гүйг өр өө сб у уд ажир э эд
түүдг и йнд эр гэдх ээрх оно о дз ү гч иг гү йя ва а дб айл а а. Ха рб ага а сө с с ө н
баянт ай гаг э рми ньб о л ов. Эл д вий ги хб од о в. Эн эд э лх ийдэ эра мь да рч,
цэрэгд а йндя в жөн г өр үү лс энх ор и нх э дэ нн ася ма рчх эрэ гг үйө нг ө р ө х
боло ву у,я ахб о ло в ? Яв а ня вса арРи нч энл х ү мб ийнц а ат анг у удд э эр
ирлээ . На ма й га хд ү үё со ору рцг э ртэ эо ру у л жа вл аал . Бия аха вт айг ын
хүнт а й гада ажа р г ал та йа мь дар чб ол н о. Гэ с энчнэ гюмд у тл аа . Цэ р г ий н
албаныхэ дэ нжилмин ьб ө гл үүт ай гынд ундс ана гда адб а й да г
,
санагда адб ай да г. Да л а йд э эгүү рд ал а в ч тайюмшигд а вх ижх өг жи ж
явсанми ньү л гэ рШИГс ана гд ана . Ин г ээ ду у лн аа сбу у ха арший д л ээ . Би
Ха т
г алХа нх ынх о о ро н дXө всгөлд ал а йг а
а рп аро хо дя в дг и йгмэ д нэ .
Тэгээдда ра ач ий нна ма рор ойх о нб ол жб айх адя вга ня в саа рХа т га л д
хүрээ дир л ээ . Па р о х оди рч их с эно ло нх ү на ч ааа ч ижб айн а . Ха р и н
хэдэнма тр осп ар о хо д ынс энсн э эся ма рнэ гюмс а лг ахг ээ до ро л д о ж
ядажб айна . Ус а но нг о цныда р г аө нд ө рх үнт эги нг эг э жз а ажб айл аа .
Тэрх ү нн ама йгши нэа мь д р алдз үг лү ү л с э
нк а пи та нЧа др аа в алг у а й
маан ьб ай жэ э . Бит эрх үн ийа ч и йгэ нэн а санд а ама р та хг үй . Од о оми ни й
энэх ө гшин ,ү рх ү ү х эд ,энэб айг ааюмб ү хэнт үү ни йла ч. Бит э рө д ө р
аз
а арт аар сан. Сэ нс э ндо ро олд со нюмыгс а л га жө гь ег э хэдми ньн эгих
харсн а аол о нт ава нүг гү йз ат э гг эл ээлдэ э. Ор о соо рх э лэх э дми ньб ү р
гайхса н. Бица мц а ат а йл жх ая аду с ан дшу мбао ржо р оо лд с о нт ө мө р
утсыгхэ дэ нми ну та дс алга л аа. Хо ёрг у рва ну д аалд э эшг а рс а
н. Фл о т ын
матр о сб ай хд аад а йныү едт эрб айт у г айх э ц ү үюмү зсэ нбия ах а в.
ТэгээдбиЧа д ра ак ап ит андб үху ч раах элсэ н. Ин г ээ дл«Сү х ба а та р »
онгоц ныма тр осб о л чи хо в. Хо ё ржилө нг өр с ө нх о й нона ма рХө х
мөсө н дэ х нэ р т эйг ээх о ёул а ах адл а ндг а р лаа . Ма на йэ н эх ө г шини д
за
л уух ан. Би дх оё рс аяа йлбо л оодё с т о йжа р га ж, б ичу р ьд ынг омдо л
зовло н гма рт ч и хс аня в л аа. Гэс энма а н ьг айд айр а в. На ма йгмө р дө ж
олоо дб ари адя в чи х ла а. Эх нэ рма а ньг э дсэ н дэ эх үү хэ д тэйа мь т а н, ө в с өн
урцных ааү ү д э ндт о р ойг оо дх о цо р ло о . На ма й гмор ьу ну у л жх ө в ч ө ө р
дамжу у лана в а адя в а ха дн ьб ия ах ав . Ол ончюмб о д ожа мь дра лми нь
за
а валб у ру уг а арэ р гэхх ув ьз а я ата йа д гий на мь т анг эжө ө р ийг ө өз ү х эж
барахб иш. Нэ гө д өра в чя в санх о ёрма а ньнэ ги хт ү рг энг о л ынэ р э гт
үд л эх э эрб уу лаа. Нама йгдо туу рө мд , ца мц т а йг аая вааду сав аадирг эж
ба йна . Нэ гму ус энжтэ йх а рс а вб ар иа дшу гу йр ууо ржя всна ат эд ни йг
жа а х аншо гл омо оргэ н этс ана г дав . На ма й гз у г тажма г
ад гүйг э жх у в цас
та йл уу лс а ндн ьх орх ө д лө ө дт э р. Би т үүшу г уйдо р жн уу гдаадца мц а а
но р го жх и йо руу ланх увин г ий нс энжнэ эсу яа дх үл э элээ. Уд санчү г ү й
нө гө өх о ёрх ө өеч ибу шу у л ,т үр гэлх а аб айн аг э жх ашг и ралда в. Би
ха ра адб а йв. Му уно х о йз у гт авби шү үг эжн эгн ьх э лээ
д ,х оёу лг о лр уу
гү йл д э эдо й ртожи рэх эдньц а мцт ого ох оё ро оу сру уши дээдо рх ил оол .
Бо р гио н дд ээрд оро ро о дт ал ий жо дов . Ма н ьх о ё
рт үүни йгх а рч иха ад
уу ха й л жба йжо ньх ол б онб уу дд агюмб айна . Нө г ө өх ий сэнц амцмин ь
ша лч и йжо дохньт эр.Нө гө өх о ёря р ьжз өв л өжб айс наах у вцсыгмин ь
бө ө рө н х ий л жу сандши д ч их э
э дмо рд оо дя в ч х адньба ярл асанг эд э г
то ймг ү й . Инг ээдна ма рор о й хо нх я ру уу на жб айс а нца г
а арө дө р
шө нө г ү йг үйс ээряв а
а дг эр т ээб у ца жир лэ э. Тэ гээдлми ни йа мь д р а л
шин ээ рэ х элсэнюм. Жа рг алчү злэ э. На са ар а аэ нэХө всгө лд ала йд э э р,
да ла йн ха ах өвөө ндамь да р л аа. Од о об о дох о дми ни йа мь др алү л гэ ршиг
чюму у,з ү үдши гчюму уг эмэ эр. Өг лө өб ос о одэ нэб ар у ун
са рь да г у удыга жих дааб ү хюмү нэ нб о лс ныга р гаг ү йс а
на дагд а а....
Га н ба тЭр эгсэлө вгөни йх өр гий гз у рахг эжхэ дх о но гсаа тлаа. Ур ьд
ол о нх ү н ийх өрө гзурс а нб о ло вчи нг эжү нэ нх ү үо л онз үйлб од ол д
ав та гда а г үйюмшигб а йв . Тэ р хү ү«Өв г өнд а л ай чий н» дү рб айд ал ,
сэ тгэ х үй дч у хамх үүх ү нба й га льх о ёрынмөн х и йнх олбо о,сү рх үч н ий
бо л оо дх аа ных о слолыгэ нг ий нмө ртө өг ү нг ү нз ги йүз үү л эхээсэ р х э м
юмг үйт э гээдчи ймнэ гэнх ө рө гб ү тээху рь дынх ү сэ лньс аяб и ел э гд эх
ёс то йг эжб од огджэ э
. Өч нө өнжилХө всг өл ийна у г ааи хма нда л,т эр тээ
сү үх и йл д эхба ру унса р ьда г у уд ыгшир т эжя в аах үн ийн ү да да гла адя ма р
ба йхё ст о йв э.З алууда аү з э жө нг ө р үүл сэнү лг эршига мь драл ынт у х ай
ду р да т га ле рэ нэх үндшин г эсэ нэ р эл хэ гз ор и г,э гэ лба йд ал,гу ни г
ба яр ыгя асх ийжү зүүл эхв э ?
Мө нлн э г энт унгалагө гл ө өГа нб атНа нс ал ма ах оё рХа н ха а
сд ал ай
то йр о ха янд аах өдлөв . Ган ба тыгод ооэ мг эгө в ч т
э йг эжх энч
хэ лэ хэ э р гүйна рс алхи ндх ө рсжс өнэ р үү лца р а йта йд ундна сныэ р
ха ра гд а на . Өө рөөчг э с энө в чн өөнэ гэн тма р т аг нас а армө нөөх өн
хү сл эн тБа р уунс арьд аг тааа вир анг а рах адб э л хэн . На рн ыт уя аё р о ол
хү р тэлнэ втр энда хино йжг яла лз анб у йо х ь юуцэ нх эру с ыг«Гу а
ма р ал »х ур цө вчү үгэ
э р ээца хр уу ла нз ү сэхньц о во обө гө өду р амт ай.
На нс а лма аХа нхыну с анб у у дл ын х ныб эл эг лэ сэ нши нэх эну л аан
ал имна а сн эгийга вчц агаа ншү дэ эр ээх азаа дт э ртэ эба ру у нө мн өт и йш
за аж,
-- Тэ эрнү цг энх өху ул ыгх аржб а йн ау у? Уу лу улынд ээ рх ара гда ж
б а йна . Тэ ндлх ү рнэд ээг э хэ
дГа нб а тмө ннэ гу лаа на л ага ли ма вч
шү ү си йгн ьз авьжа а раас авиру улан
--Тэ гнэ э! Тэ ндлх үрнэг ээдин э э
ж, На нс а лмаа гий нх ү зү үгэ эрт эврэн
- Чи ни йх ээх үрсэ нг аза рб из аавалх ү р нэг э жнэ мэ нөг ү үлэ в. Ба ру ун
с а рьда г! Са р ь
дг ий гу ул ыно ройго о сХө в сгөли йгх а рнаг эд эгч ухамх ү ү
э н эн а сан дх ово рх онт охи олдо ху ч ра лү нэх ээрмө нюмс а
нжэ э.
... Га нба тНа н
са л маах оёрд ал
а йнб а р уу нх өвө ө гөө рт о йр о нд о л
о он
у у лынб у ланду сньх ү рт элх үрэв. Дө рвө нт ал ааса аба й цх а дши рэнг эой,
у у лса ах ү рэ элэ
г дс энд а лайну у жимэ нэб ул анду сньх үртэ лт э н
гэ р
шир тэ хг азрынг үнх арн ү дг э
мэ эр . До ло ону у л ынбу л а нгий ну санд
ө н гөбу да гя лгар ант од оост одт ус аж. Ус андт ус санн о гооно йд ээгүүр
д у нц агаа нх у
ншу ву уца ашн а ашс ү л жэ л дэнх өвө хн ьг айх амши г тай.
Га нба тэ нэб үхни йгз ура а чийннү д ээ рх аржи л бэд үүл с энюмшиг
а л ма йр аня влаа. Бя цха нд авхраата йс о ни учмө рт ө өб а яс г
а л анг ү
йя нз ын
д ө лгө ө нх а рцтайх они нбо рнүд эндн ьү еү ехэ нг э рэла сахмэ т.
На н са лма ачт үү нийс эт гэлх ичнэ энд ог дол жб уйга жи гланү гд у угүй
миши л зэ ня влаа. Ма н айх оёрд оло о ну у лынб ул анд«Гу ама ра л»-аау я н
у у лына я лалдг ар сныха ама рг
а ашб аг аү д эдмө нө ө хб а руу нс ар ьдгий н
ма гна йдх үрчи р лээ. Оймо ду ламс и йр эгт ачирб олб о лсоо рэ н эхүү
ма гна йдна мд орг азар тайо г
тт өсг ү йө в су рга ма лт айа жээ . Энд ээсд ал а
й
б о ло нт ү ү нийэ р гэнт о йр ныбү хюме рб ү сынү з эгд э
в . Да л айх ойдха гас
э н гээр ээх өхн ог оонө нг өө рцэл э
л з энд о лги он ьх аа яаэ ндт эндна р ны
г эр эло йл гоно чмэ тг я лсг ял
сх и
йн э. Хү йа ралх өху сныд у ндн ов
н о гоо нши гт г
ээа дү зэг дэхб өгө өдө ө лжз ас санюмши гду г уйх элбэ ртэй
а жэ э. Да л айнз ү үнби е ий нна мжа аихо й, алсыну у лну р ууө нд ө
р
н а ма ар ааүе лэншин гэнцэ нхэ
ру ниа рт атжэ э. Дэ л хийе ртө нцма ш
т а вил у унч өлөө тэй, хү нийс этгэлу ужр у ул амч уха мий нхүүс арь даг
у у лынх я рааслх а раадб ах архмаард у ул имх орв о ог эдэ гэн эб изэ э. Эн э
б ү хн ий гха раадх үнө ө ри йнө ч үүхн ий гб усх ар инчба й гал ьд э лхий
э зэг нэ ня ваадааб ахар ха нс этгэлт ө рнө мб илэ э. Га нба тНа н с ал маах оёр
х ө вдши гз у за
анх а
гу рга санү хэрч у л уу нд ээрс уу жт э рб ү хн ий гу дт ал
а жиг л ав.
-- На н сал ма амин ьу ра нб үтээлчийнжа рг алг эжб а йд агюмб олт ү үний г
б ич и ни йх ээа чаа рх ан атл ааэдэ ллэ э.
Да л ай нх үйд ээрб айх да ан эгзу рги йнс эд эво лс онюм. Са р ьда гу у лын
о р ой го осэ нэХө всгө лд ал айерн ьэ хн у тгааши рт энз о гсожб а йгаа
б ү сгү йб айхюм. Бид нийх ар
жб ай га аши гба й га лий нэ нэа уг аах ө ргийг
а мд ө рв ө лжт алб айд ээрб агтаажб о л до гсонб олб иг а й хамшиг тб үт ээл
х и ймэ эрб айна. Зу раачх үн дн асныб үтэ элг эжб айда гб ит э рс э двээ
о л лоо. Чи ни йхэ эа чийгс а наж, чамд а аз о риул ж... гэ э
дГа нб атынх о оло й
за нг ира в . На нс а лма амө рийгньт олг о йго оро от үшэ э д:
-- Бича ма й га вь яас та
йз ура ач,сэтгэл э эрээя р ууна йр а гчг э жмэ д
д э г
б ол ох оо р о олд агу улжг арсанюм. Өв чнө өа ма рханма р тажз асарн а
гэ дэ гти т гэс эн. Чими ньн э
э рээө өрх үнб олч их лоошү үд ээ. Сарь д аг
уу л ынх я рдг ар чи хаадн асных а абүт э элий нс эд э
во лн ог эдэгз ура ач
х үн дя ма рб айхыгб ит ө сөөлжб айна , Амь дра л,байг ал ьх үнц өмс а йхан
шү үГа нб а тмин ь. Цайч ана жу у г
аадв ансэмбэ рүүгэ ээ рхээ ря въя... Нар
ү дх эвийх и йнү еэрНа н с
алма аа нх а
р са нг өрө өчмэ тз о гтус ан
-Тэ рб ай на . Ва нс эмб э
р ү ү!гэжд ууал д ав.Эр энэ рсээ рэ цэжя др аа
дб араг
лцө хрө х и йнда ва анд ээ разт аар лаа
.
Ва нсэ мб эр ү ү! До мо гтэ нэц эцгийгу р гуул ахг эжб айг а лиа сз ориуд
за сс анюмши гт алс арынх эл бэрттэ г шх энцэ цэгб ай на . До о дтал д аа
ал гынч и нэ энд ээшэ эу ламб а габагаб олсонша рно гоо нн ав чис
х эл хээс т эйө н дө рб ү д
ү ү ништ эйц ага а нша рха нбя лз уу х айс у у
хмэ т
д эл бээн ү ү дс ал бар ласа нт э
р хүүе рб у сынцэ цэ гзайз айг а аа ванэндт энд
ур г ажэ э,
- Эдч иньа мь тай, б идни йгх а ржб айнаб ишү үг эжГа н б атыгшив нэ хэ
д
На нс алма аг ар аасн ьх ө тлөн,
-Ти ймэ э ,а мь тайюмо ч ижс айнү зье, На с ныч иньб үтэ э лдх э рэгб о лно
шү үх айр тми нь !г элэ
э .
Тэ р тээд о рХө всгө лда л айг үнх өхөнг өөрт уна лза нмэ л тэлз эж, с
а р ьдаг
уу л сынд ээ гүү рт э нгэ
рхя з
гаа ргүйцэ л ийнб айл аа
.

1977

ЭЗЭН

Намрынх үйт э
нө г лөө. На ма ро ро
йбо лжо ймо днү ц
гэрс эна тлаабас
өвөлбо лоогүйү е. Ий мү еи йнх а
рх үйтэн, уйтайбо рша р галө нгөнэгл
таа
гүй, бушу уха нца со роо сойд оог эмээрб олно.Нэ гдлий нд ар г
а
Лүмбэнк онторо ос оог арах да атэгжбо дожя вла
а. Оло нжилижил дэн
даса
лб о лсонб айд алэр гэнт ойрных үрээл эхболо вчяма рчэ нгийн
уйтга
рт айө дөрз а авалнэ гши нэюмг араадир сэнб айна. Лү мбэнт э
р
шинэюмюуба йг ааго лжх ар жба йжс анааньа ма рдага жээ. Ажл ын
тас
алгаа ндс уухньд ур гүй. Нэ ггаз
арс ууг аадбайх ааршин эюмол ж
үзэ
хгүйн ьл а
в. Тэ гээдө глө өб олг
онт асал гаан
дааор жи ржэ лдэвцохол
т
зэр
гийгб ушу у
х анх ий ж, бич и гдансных ү мүүстт овчхонү ү рэгөгөөдл
гара
адя в чихна. Энэб о ла жл ынб арилнь . Суужб айжч адда ггүйямар
янзында р гав эг э
жму у л ахх ү нх а а яаба йхб оло вчт оо хгү й.Ерньн эгл
мэдэ хэ днэ гдл ийна г уу л ахюму ума шин ыг ар ааш, т үл ээ нийх аша аа ль
нэгг аз а ри рчих сэнб айн а. Юмыгг а за рд ээрн ьү зэжз а ав ар л ах аа сс а йн
юмг ү йг э жа ргагүйо йл гос онх үн.
Энэө гл өөши нэюмюуб айн аг э жэ зн ийх урцн ү дээх э сэ га жиг л ав .
Нама рэ р тшо хо й
до жб уд санца га а нб а йши нжу р амтайэ гнү үл жб а рь с а н
гэрүү дэ э су т ааг а
рчб айн а. На мр ынэ н эх үй тэнө дө ру тааг ар чб а й х
сайха н . Хэ дэ на йлү ү дн ий х ээп ин гт ав иа гүйх ара гдав. Ор жх э лэ хюм
шү үг э жЛү мб энбо д ов . Нэ гдлий нт өв и йнжижи гцэ цэр л эгна в ч
нахиа г а аг өв жд уус с анб ол овчх эд эня тагша а згайни сэнс у у ншу у г и ж
байна . Амжс ангүйд э э, хэ д энн арсг ацу урс у ул гахб а
йс а нюм. Тэ г в эл
ногоо нмо дө в өлса й ха нх а рагда хг ү йюуг эжЛү мб энб од о в . Ят а г
ша азга йчг э сэнаят а йх анх арагд ажб а йл аа. Нэ гд лий на рыни хмо д т о й
уулан дб о лг анцнэ г х энмо дша ру л аа нн авч тайх эвээр ээха р аг да ха жэ э .
Бусадмод нына вчу н ас анб айха т а ля ага а
дх эд хэнмо д нына вчу на аг ү й
байнав эг эжб одов . Ха ши р цу улаа са с у ужмэ д эхх эрэгт эй . Ха шир ц у ул
заавалн э гюмх элнэ . Тэ дб айг ал ьдн а саа раао йрд ө тб айс анб о л о о ди хл
нарий нюма жиг лас а нб а йд аг. Нэ гши нэз үй ло л жү зл ээ. Ба г а
сургу ул ий нба йшин г ийнү үд эндт ому ла ант ав анх о шу у т айно го о н
бүрээ ст э йэ с гийх ад жэ э. Ихлму у х айө ргөнс авхмо доо рда р у ул жэ э.
«Эн эз а х и ралБа дамх анди хнү дни йу рг үйн ө хөршү ү»г э жб од о в . Тэ р
улма асб аг ах үүгий нт у х айс э тгэлз о в жэ хэл лээ. Өч игд өрз а хир а л та й
уулза адү үд ээд улаа л ахб о лждэ эг эхэ днь«Өн өөлд ул аа л ч и хна . Ха р ин
танайх ү үнэ гдүгээру ли рл аарму уг ар ч их аарб ол оодб айн а. Хич ээ л и йг
ньд ав т у ул аач»г эсэ н.Заг э хээсө ө ря а хби л ээ. ЕрньЛү мб э нб о л
хоёрх о нх үү г
э эсбо л жи хюмду ул жя ва ахү н. То мх үүн ьб а слс у рч
чадал гү йд олд угаара нг иа сг а раадму ух эрэ гтх о лбогд ожшо ро нд
орчи хс о н. Хэ д энжи лб ол жб айн а . Ба г ах үүг ээа р айчдэ э рб ол о хб о лу у
гэсэнч иньт э
гс энгү й . Ха рт ол гой до олг омд ожя вах аасө ө ря а хб и л ээ.
Уха анму ут айх үүх э дт ө рү үл ээдх ү мү үжү үл жч а даа г
ү йнх о х ь. Хү ү
хүүх эдэ цгэ эд ууриа да гюмд ааг э э дө ө рийг өөх яна жү зэ хэ дх ү ни йд о р
тиймчи хо рчих оор г ү йб айс анши г. Эх нэр ийгюуг эхв э . Ну та гт аа
нэртэ йлх үү хнийн э глб айс ан. Нэ ги ху хаа нта йх ү нб ишб о ло в чт э н эг
биш юмшигб айдаг . Хү үх дийн х ээму у гх ани лса нг анцнө хө рт өө
тулга лт а йб иш. Гэс э нчб у химд аадд э ми йюмч ал чиху да аби й. Өч и г дө р
чгэс энх ү үгму усу р ла аг э нэ. Чих ич э эл ийгн ьд а втуул аа чг эжэ х нэ р тэ э
хэлсэ ндц а адахн ь«Бицэ ц эрл эгийнн ял хно йтонюмт а йз у у ра лд са а р
өөри йн х өөх үүх д
и йгчс ан ахз ава лга . Ажл аасми ньг ар г аа да л ь.
Амь д ра л а аб одо о
длбиа жи лх ий жб а й на.» гэх ээрнь«Би дя ма рх о о л
хувцс а а рг а чигд а
адб ай г ааб и ша жл аа сг араадх ү үгээб о длд о о»г э сэн .
«Га чигд аа г
ү йнья ахв э. Ар ва нх эд э нжилнэ гд л ийнд а рг ах ий гээдг эр
орн ыхооб айжб айг а агх ар . Чиөө ри йг ө өо лд о шг ү йа мьт а нг эжа рай
бод оогү йб и зд э э. Нэ глө дө рх ал аг д ана . Яда х да ах эдэнт ө грө г
хадг алах ыгб о дъё» г э жэ х нэ рньү г лэ жг ар с ан. Ий мэр хү үма р га ан
гарах адэ х нэр ий нз өвчюмши гб о л о о дЛү мб э нму хар дч их на . Ерньг эр
бүл ийна мь др ал ыгз о хи о ног э д эгб ү х э лб үтэ ннэ г
д элу д и рдах аасх э цүү
юмшиг . Нэ гд элб ү хюмт айб о лсо нб а й ха дг а рх оос онша хуу . ГЭВЧ
хөр өнгөх огши лц угл уу л на ,х ожимх о йн оя а хб о лгэжа миаб о дног эдэг
болЛү мб энг ийнз ано гтб иш. Яа ха вт ү мни йд у ндя в аах ой ноб о лох доо
лнэ гб ол н ог эд эгу ужу уа мг а л анх ү нби л ээ. Га д нахб а йда лчт ийм.
Гох ийс онт ур анх а йб ие тэ йу р тч ац т ай, г о нз го йв торцэ вэ рб орца р айт ай.
Нү дньб агах ану йт га рт айх ар цт ай. Юмя ри хд а ас унжр у у лжи хц өөх өн
үгээро л онюмх э л ч
и х нэ . Нэ гихх ө г жи жна ад ажя вах гү йб оло в чз үгээ р
чү гүйшо гх о ши нюмх э лч ихн э. Еря р иа нын ьө нгөх өд ө өхх ү ни й
байда лта й. Иху ха ар ла аир сэнх ү нт ү ү ни йя ри а наасб о л оо ду у рнь
дара гдчих на . Ху в ц асб олг олц уух у уч ив т арюмөмс өнө . Го ёл ынх оёр
хувца сн ьа льх эд ийн ьнү д л эг джэ э . Яма рнэ гч ух алх ур а л,ба я рэ нэ э
тэрээб о ло хо д«Ма на йда рг ад эгжи нх арыг ааөмс ч ихөж, ө ргөнбү с
т эй
саарл аад у хд уул ч их са нг эхз э ргэ эря р и лца н а.З ари мда ачжа а х ан
муйх ар ду уз ант ай, з ө рү ү д. Ти ймз а нньхө д өл ч ихв өля а жчб о л ох г
ү й.
Тий мү е дэ эс үрх и йх у дл а аин ээнэ . Хэ -х э-хэг э жир ээдч а нгаа ри нээ вэл
зөрү үдн ьх өд өл ч их сө нх эр эг . Дэ эр хү едд ээ ли йнн уда р гао гт л ох ,но хой
устгу ула хз эр гийни нэ э д эмт э йа жи л до ро лц о жчя всану да а
та й. Тэрн ь
бур уутаж. д у у сса нбо л о вчс ана санд ааб аслх ү рс энюм. Юуг э в элэ н э
нэгд лийн хэ нх ад л ант ар иа л ант эрэ гт е хн икх ө д өл гөдөга жил дмо нго л
дээлө мс ө хө өб а йг аа ду джэ э. Xү мү ү сү нд эс нийх увца са дүз л э эг эж
муу лжба й са нх э д энжи л ий нө мнөнэ гз алу уд э элийнх о р мо йг о ор о
о
хаду урто ро оцо л д ожү х с эн ээсх о й ш мэ дс энюм.
Лү мб эннэ гдл ий нх ээт өв ий нг о лч ө л өө гөө ри йшт ий шх а ржн ур уу
үүр эня ар алг үйя в ав. Ба йши нг ууд ыгт о йр уу л жб арьсант о мх а ша анд
хагдө в сха л и урч , ца ашна ашя ва хд а ах үмү ү си йнг аргас анз ө р ө гз а
м
зассанюмши гз у р а
йн а. Өнг ө рсө нжилз э рг эл дэ энэ гдли йнд а ргаи р ээд
«тан айхч иньл а мынг эршигц эв эр х энюма а »г эсэн. Ат а архаа длт эг ж
хэлс энх эр эгб айх .
Бар агх оо сонг аза рб айг у у л са нб ү х н ээү зэх эдө өрий нх өөг эри йг
сана снаа рааз асажя н зал с анх ү ншигс этг элө е гб айд агб ил э
э. Гэ вч
сүүл ийнү едн эгз ү йлү р гэ л жб од о гд охб олов . «Ту нчя а р уус а н др уу
богин ох онна стайюмхи йжб а йн ад аа . Энэбү х энч иньз ө вхө нб и дни й
бишү рх үү хд ий нма аньо р онг эрюмс а н. Ерньх аачг эс э нб а а хан
хөр өнгөшид эжб айг аа дна сгү й, тү р гэ в чюмх ий жб айна . Энэч инь
үнэнд э
эү рх үү хэ ддэ эби ша миаб од сонюмб о л жб айна . Бү г ди йгмө нх
юмх ийг э жя рих а
аб айя . Гэ х д э эн аа дз а
хн ьа р а вх ор инжи л ий н
эдэлгээт эйюмх ий дэ гб а йг аад а а»г э жо д оочбо д о жя в ла а. Цо мх о н
цэвэрхэ нюма ндду р т айЛү мб э нихмө рт лө өб ө г лө р сөнюмыгү з э х дээ
доторньб ач имда на . Эн эз амба р аагү йхө г лөр с ө нюмү рэ гдэ хн ь
амарх а
нг эд ги йгх ү нб ү р то йл г уу лахг эжмө нчи хз үдэ рс энб и л э э .
Нэгдл ийнц а хил гаанс т а нц ынмо то рчинцэ вэр чб о л гохг э жб аснэ г
инээд э
мт эйюмб олс о н. Со ля р к аг у дамжа а рцэ л и йт элу р сга а дт у нб ол ж
өгөхгүйб ол ох оо рн ьнэ гө д өрс танцынба йши нг и йнх ан а нд ээ рЛү мб э н
өөрөөс о ля рк аарнэ гт омг ах а йз у рчих ажб ил ээ . Мо тор ч инт үү н ийгн ь
үзээдх арэ рч ээрэ эг ү й нир жна ма йгд оро мжил жб айн а . Одо ох о нх ала а д
аль!гэжх анг ина жэ э . Чи нг эхэ дЛү мбэ ннө г өөт а й в аня нз аа р аах э -х эг э ж
«дүүмин ьч иа гу ула х аа сшо х о йа ва адба йшин г ий нх аах а ныгб у д а жт э р
мууха йг а хай гб а лла ч их . Тэ гэ э дс ол яркан э лий тэ ла сга х ааб о л ь»г эжэ э ..
Мо торч инчх э нг аха йз у р сныгг ада рласа нб өг ө өдт үү н ээсх ойш
соляркий нт о рх ыгх ү р тэ лг я л ал зтала рчд а гб о л с онюм.
Лүмб энг ий нө өд өөсү ржл и йнс танц ынг у рв анс ыч евг ар чи р л ээ .
Хавир ганьх эр зий ж, с ү рс ү лдн ьу н тарса нт э рг у рв ана мь т ан
дайра л
д са нб ү хни йгс эжи л жх а я хаа рзав да на йс уй . Лү мб э нт э дн ийгмо д
барьжх өө ея вт ала шг үймо р ь т о йх ү нт а
а ра лдс а нд«Эд н ийгт у уж,
үржл ийнс та нцынх а ша а ндх а а гаач »г эв. «Мө нх а р иу цл ага гү йу л сшү ү .
Хэр э
г т
э йц агн ьө нгө рл ө өг э с эншигин г эжх ая хг эжб айху у !З у ня ма р
сайхана мь тадг ү й
л дэ жб а йл а а . Од о оара гя слг э сэ нү г. Гу ра в ха н
амьтныгс айх ант эжэ эжба й жбо лол гүйя ахв эд аа нчд ээ »г эжЛү мб эн
ихлг у
т ра нца ашя вл аа . Пи нг э эт а виа г
үйг эрү ү д ий ннэ гньБо ль
хөгшни йхб а йв . Хү нг а р г аадпи нги йньт а виу л жө г өхюмб а йн ашү ү
гэжбо д ло о» «Га нцх үүн ьг ад а ада дс ург уу ль дя в са н. Му нд а гх ү үд ээ.
Больг уа йда лг а рчя в ааб ил ү ү.Да х иадт авз у р га анжила мьмэ ндя вба л
хүүгийнх ээө р гө мжи йгү зэ хн ьб айнашү үд ээ . Өн ө рө т гө на йлб а йл аа .
Ганцс ай х анох инн ьх ү ни йэ х нэ рб ол сонжил э эү х сэн . Хү үн ьх о ё р
гурванжи лий нд ара ама шин ыо сл оосб а сү хчих сэн.Тэ г ээдг анцб ие
хөгшинү лдэ эгү йюух ө ө рх ий . Тэ рихз ов ло нгя ажд аа н ад ааг э мэ э р
байсан. Тэ гээ ду лаанц у р а вт айа йлаа сня л зра йа мь т анө р гө жа ва х а а
рнь
яажчт эр нийг э эө сгө хх ү нб о л о хыгньү з нэд ээг э мэ эрб айс ан . На ма р
хүүгээУл аанб аа тард аг а жоч о одг адаадынс ур г уу л ьдү дэ ж
морду ул чих аа дир эвшүүд ээ . Нэ гд элмө нг өө г ө ө дх у вца сл аа дч у х ам
өөрийнх ү үши гя ву у лс а н.Он цс урл агат айс айх анх үү . На с а нд э эр
гарсанх о йно оз о в
жө сг ө сө нн ьэ хий на ч ийгх а р иу л ахчх үү . Тэ г эх э
д
манайх оё рынб айжб айг аа г. Яма ра згүйа йл диймх үү х э дт өр д ө г
байна а
?» Нэ гмэ дэхнэ эг уд амжн ыг о лдг ут лынх о ншо о ро о ршо р о о
этрэнз о гс жэ э. Су р г у у л и йнз а вса рл ага аных он хд уу г
а рах адх ү ү хдү үд
гүйл дэнг а ра в. Ес ө нна с та йп о дго рб орх үүн ьд ов жо онд ээр э эсх ол
үсрэ нх а вр ыння лхху р г аши гт он гочи нна аданх ар агдана . «Яа хв эму уч
гэсэнэ рх ү н. То мбо л о о дз ама лд ч ихгү йб олхү н ийд ундя в ах да аля в на.
Од ооня л ха мь т аня а хв э ,анг иа х иа дир э хээрс а йнс урахчюмби лү ү »
гэжэ цг и йнё со орх ү ү гэ эө мөө р өнб одл оо. Жа ах анг униго р жир ж
байс нааа л габ о лл о о . Гэ рт ээн о хойд аг уу лсанхэ дэ на нч иня в ж
хара гдана . Су у дл аа рнь , мо рьн ох ойн ыньз үсээ рт эд ний гя л г ант ань ж
«Ба лданг ий нб р иг а д ынх эдя в жб а йна . Ду тууб айг аахэ дэ нб у гыг
гүйц ээнэ . Га х айт айир в элн ьнэ гдл и йнг уанз андб у гынма хыг ,г ахайн
өөх тэйх ол ь жб а йг а а дс а йх анх уур гах ий лгэжү зн ээб айз . Хү ни йх о д оод
алчи хб о л у у » чг э жб о д о в. Дэ лгү үр ийнх ажу уга арг арчя в талБа лжи р
гэдэгө в гө на д уу чг а р чир ээди хлу урт айу ухил ан«Да р га ан а дү үний г
цох оода л ь ! Хо р шо од а р габ ая ртх адга лс анюмг ээдө г өх гүйба йна . Бич
басб а ярх и йхг э жб а й на »г эхэ ду ч иро йл гожя д анө ргөд ли йгу н шв а л
«Хү үэ х нэ ра в сант ана й ра ндх эр эгл эха р ванши ла рхио лг оноу у»г эж
мур ийс ар ийб и чжэ э. Лү мб энб үрчх ө гжил тэйб о лж«Өг ө лг ү йя ахв э.
Хү үэ хнэ ра в наг э д эгч ин ьб өө нба ярб из ,чу хамг ээд«Хэ р эгт эйа рх ий г
ньо лг о»г э жцо х ов . Өв г ө ни хх эр гээб үтэ эжа д уу чн ыма йг ах өл өөп ар
парч и рчшо рма на р га нх оёрг а рааба ст ох ойгоо рньд угу йл ду уланх аяж
одо ход«Хө ө рх ийБа лжи рг уа йчх өлө өд ааха аб а йжя внад а а. Эр
зориг оо ро оля ва ах ү н. Юуг эжя р ьжб ай лаа,х өг ий нюм. Аат и йм,
нөгө өа за р г ынт у ха йя р иаб изд ээ. Яма рча з
а ргат авьса но доох ама а гүй
бол ж. Ур ь дб ит ү мэ ншин жэ э тэйб айс а нг эжа ашл аагүйюу . Тэ г ээд
Мо л омынб у ур а ла за р габи дх оёра дилб олжэ э. Тэ ря ма р
сайха на ду уба йл аа . Од о ос үр гий нз а
х а длно й рмо гложя вахб олж.
Ар гагүймин ийз а л у уб а йх адс оёо л ондо оа нхн ына адама в чб ай санюм
чиньг эжир ээдүү . Ба л жирг у айн ха арб олб араглх үни йна сшигу р т
наст айа д у уба й хнь . Хө гшина мь т наарт оглоо мх ий жд элс үү л ийгнь
хярг аада хс а нб айн аб ил ээ. Аз аргах өгшир өх өөр өөг үүндг о ло гд догл
юмба йга аб из ,х ар инт ан а рн ама йгг о ло хбо л оо гүйг ээ дз ө нд ө ө
ханг ина са ншү ү.Ад у уныу даму гс ааг э жо доочб ү ря рих а аб а й сан. Бие
томт ойх ү ч тэйчюму уа льх у р данс ай ха на гтз ор иу дү ржү ү лэ эдн а йма а
хийв элчб ө ө на л то л нолд оо. Но д нинг а даада дг а ргаха г тн аа сх эдэ н
мян гана ду уг о ло гд со нб айс ан. Ба л жи рг уайна ашил да гчо р т ойд оо »
гэжбо д ов .
Лү мб эннэ гдл ий нх э эду нд ууринг эж«е рө нхийэ р гэлт»х ий г ээ до йр х
голына йл у уд а до р о х о о рмо рд ов. Ма ши на аро йрг азард ав хих ыно р он д
морьу на а дюмб о д о нг а л игуу л жя вахд у ртай. Ермо ри ндэ эрюмб о до х
сайха н. Ти йнз ө ө лө но л о нц огт ойэ мээ лдэ эрб ие эс уло рх ио д
бүү вэ йл үү л энх ээ
р и йнс ал хин дя вахшига я тайа мр алтү гүй. Инг эж
галиг у ул аня в а хаарнь«ма на йЛү мб энд а рг ачө вгө нбо л жя вн ад аа »
гэ
л цэ н э. Да в х и ншу уг и у л жя вба лньи л ү үц о гз ол боо тойх ара гд а хса н
биз. Эх лээ до р о хд у рт а йа й лд аао р ло о. Ор о хд ур тайа й лг эжба й лг үй
яахб и л ээ. Чих э эунжу у л с анх ө гши нх о то чн ох ойү х рий нх а ша а н ы
дул аа нб уу цд э эрх э вт э жб айс н аас ө өнг өб ү д ү үнду угаа рх өвх у ца жх э
д
хара йг ча аб ол с нооз а л х у ун ьх үр сэнба йр та йбо лжа ма ад ол оо н , ду л а а
н
хэвтэ рт ийшэ эг элд рэ в . Лү мб э но д оон о хо йдх ай ртай. Ял ангу яаэ н э
айлынх өгшинх ал таря рг и жя нших гү йс ай нно хо йнт о о ндо р но . Гэ р ийн
эз
э на ндя в жэ э. Жи лдү нэ г ,ч оно , шил ү үсз э рг ийгх эдэна рва арнь
агнад а гс үр х ийа нч ин . Гэ р ий нэ з эгтэ йб аяр ынц арай гаару гтав . Лү мб эн
энэа й л ди хт у сб ол со нб ил ээ. Да хи нн ий гэ мч л эхү еэрнэ гдлээ сда й жи н
хото р о о да мь д рал ааз о хи ожч ада лгү йб ар а глжо рлону х дагдэ э рэ э
хүр ээ дб а йх адн ьнэ гдэ л д э эб у ца ажо ро нг э р ,а шиг тайс а йнма лө г чөө д
татса нюм. Ту сб ол сныша нг э жг о рь до о гүйб о лов чү нэнд э
эг эр ий н
эз
э гт э йглх айр лажэ р хт у ша а лааа шиг ла са нюмб айжэ э . Тэ рну у ц ыг
хоёр о о сө өрх энчмэ дэ х гү й. Би еб ие эз үг ээ рс айх анх ара хаасб и ш
сэжигчт ө р үү л эхгү йб а й жс ур санх оё р. Лү мб энө нөөчг эсэни р э хөд рө ө
олжи р жэ э. Тэ нд э
э смо р д о жя ва хадд от о рн ьб үү рчу ужи рчэ э. Го лын
арал , шу гуйг а а ряв а х а дн а мр ынша рна р ныү е эр
юмшигт а а ла мжт а йа жэ э . На в чн ьу на са ну лиа са ншу гу йгаа рд ү ү рэ н
ятагша а з
г айца га
а на л а гд ал авч ааг я лал з уу л анша агина . Эдни йгз а ри м
ньма на йн э гд л ийнт ө в и йнх эд энмо до ндо ч до гюмб а йнашү үг э ж
Лүмб энб о д ов . Ул и ас н ымө ч рө өcх а мг и йнс ү үли йиг а нцх оёр хо нна в ч
хийс эну на на . «Ду ла мс ү р э нё с то йн э гс а йх а нмо нг олх ү ү хэншү ү. Ил үү
дуту уз анб айх г үй. Ча на са нц а й, хи йс энх о о лн ьх үр тэлца ана ан эгл
нүнжиг т эй. Яр ихх э лэ хн ьчу янг ата й. Хү нийс айхн ыги хх о жу у
ойл го д о гб а йнашү үе р . Үх эжх эв т,н адши глб үр эгму л г уухү н ийч ана р
тэрб из . Гэ э дя а хв эд э э , өт өл сө нб о ло хо о сү х сэнб иш» г э жс э тг э л ээ
за
с ла а . Ду уа я л маа рс а н а г да ха арн ь«Ба йзу у, юу гаад у у л дагюмб ил ээ»
гэ
жнэ гх эс эгб одо од ,
Суд г и йнн о го ох ө
өр хи йс у гс раа дб а йна ах ө
Сур г и йньд у у ла а
дх ө ө р х и йө рө вдө өдб а йнах ө
гэ
жэ вх авг үйх э нд у у л а в. Ерн ьт эгээ дмэ дд э гд ууг э вэлба раглэ нэ
бил ээ . Ихлс э т гэлх ө д ө л с өнца гтаад уу л на . Шу гу йд унд уурх эд э нб яру у
шү дл энха гдө всз у лг а а жя ва ах ар агда н а. «Эн эч и ньн ө г ө өДо н р о в ын
хэдб а й нашү үд ээ. Шу гу йг аарн эгт ара ач их аа дд ажг үйхэ в
т эжба й га а
биз. Од о он оо са рчл а х г ү йбо лэ нэх э дий г ээно д нин гий нхши гх а г аса л ж
орх и хв ий . Еря ас
а нд ү ү рч их сэнз ал хуухү нб ай дагб айн аа»г эжд о тр оо
зэ
мл э с ээ рт э рДо нр ов ындир эв, Тэ дни йхг о л ына р алд ээ рх оёрг э рэ эрэ э
бай на. Ха шаас арав чму уа талг эрг э дэ гул аанх а л зтайө р г өөлг эсэнү г.
Уя анд ээ рньх эдэнмо р ьб айна . Хэ дэ нб үд үү нно х о
дх ар а й
жир ээд
мор ин о осньа райлх уут а тчих санг ү й. Но х о йнд у унаарг э р
э э с
До нр ов ынэ хнэрб у лта с хий нг ар аа дб у цажо ро в . «Энэх э дл а вму рийт а
й
даал уут о г
ло жб айг аа. Ор ох однэ гихг эмг ү йца р а йлса ну лсб а йхв ий»
гэжбо дс оорг э
рто ро хо днэ эрээхэ д энз алу у«З ая въяа» «З амо рд ъё
доо »г э цг э
энг арчя в ав . Гэ рээрд үү р эна рхи ныү нэ рх а нх л а
хб ө гөөд
хург анд о тортойт ор го нд ээлс у гал да рг а
л жх оймо ртоона лай с а нДо нр ов
чх ө лчү үх а
р аг
дана . Гэ р ийнд от орц а гаано р ,эр э э нав дар ,гу р вант ал та
й
тол ь,х ив с,торгонх ө шигц ө мб ий. Лү мб энца йо о чижн э гх э с эгд уугүй
суу сна а«До нрово о! Чин ийх эдч ин ьу р дшу гуйг а арлнэ гт ар ч их с
ан
явн а»г эх э
дДо н ровт оо мс оргүйшил б элзэ н«Яв жлб айгд а
а . Яма рч оно
нох ойб а йхби ш.» г эв. «Чие рн ьин гэх эдн ий гми йнма лх ара хх ү с
элт эй
хүнү ү ,ү гүйх үнү ү?» г эх эд«Бу ца ажа вах гүйюу »г эжшу лу у х анх эллээ .
Лү мб энх э
-хэгэжин ээ г ээд,а яга та йц а йгаат авь ж«З а;х өч ит эгвэлэ нэ
хэд ийг э эма ргааш Со н о мынб р и га д ада ваа чижө гч ихөө дх оё рх оноги йн
дот орнэ г длийнт өв дб у ужс ург уу л ий нг ал чх и йн ээ»г ээдг ар чя в а
хд аа
До нр овма р
г аа
шлб има лаах ар ъя !г эжо ч их ыгмэ дэжб а йл аа . Ба я
р
хөө ртэ йя вс
а нсэтгэ лн ьд ахиа длб ух имд ч и ха в. «З о
л игий гх ө өгөөд
яву улчи хажб о
л дог сонб ол. Да ан чх ү нб айх г үйх эцүүюм. Хэ р үү л
тэй
уру улт а йчг эсэнхэ дэ нб яру уха ржб а йна . До нр о вмэ т ийнн э г д лийн
хаяа ндт а рг
ал с
анюмн у у дү нэт ун ь та йб ол жб а й г аагх эл эхү ү »г э ж
элдв ий гб одонб уца жя вах адн э гэнто р ойб о лсо нб а
йл аа . Ма р гаашб асл
нэгий мө дөрэхлэ в. Тэ рө дө рб а яр л уу лахг о мд о о хя ма рб оло в чз аава л
шин эюма вчирна. Эз энх үн«юуб ол о вчт эршин эзүйл и йго л жх а
рах
ёсто й. Тэ гвэламь др а лу ра г
шл ана .

НАМРЫНСYYЛЧИЙНБОРОО

Да шнямна мр ынє глєєн арна а ргэрээ сэ

эмо рдов. Эхнэ рийнхээvvрээр
бо сожч анас а
нс ай
х анц а
йгх анатлаау угаад
-- Ажаа, морьэ мэ эллэчихлэ э !гэжг ад н
а а
сд ун
дх vvг ийнхээхэлэхэ
д
хэ зэ
эчс а лдаггvйшир энцvнх ээавчг арахыгзав дав. ЭхнэрДэ жиднь
га лдээ
р хс vvгээс амр анг
уу т,
-- Томх vv хvрэ эдир вэлчиб а йхгvй. Ганцхоёрє д є
рс аат
ажбо лдог
гvй
юмс ану уг эжх vлцэнгvйєг vvл эх
э дДа шня мбэл хvvс ээрньсул х
ан
тэ вэ
рч,х ацр а
ах а
цар тньх vр г ээд
-- Дэжээми ньє вгєнч иньма р га
аш лшу у
гиадир нэ. Хvv ирвэлсайхан
хо о лл ожа мр а ажба йгаа р ай . Єр тєє н ымо р индб vрн яц ра адир эхба й л г
vй
гэ в. Дэ жиднє хє ртє єэ р хл энг vйн ал а ад ,
-- Тэ гь еэ э . Явд а ає вгєнми ньг эв.
На сд є чг а р чя в ааб о ло вчб иеб ие д э ээ р хл энс у у дагхо ё рб ил э э. Да шня м
ду н дз э рг ий нну ру у тайа я та й х ант э гшб ие тэй , цо во оя нз ынт ур ан хай
хє хх vн. Дэ жи дє ндє рх єнч и л г эрби ет э й, у гн ьца ра йл агя вс н ыт эмд г ийг
ал д ажя в аад єл гє єнб о ра вга й . Ээ жх vv х о ёр ,є г л єє нийна р анд о о гуу р
хо л до но д о хДа шн я мынх ой но осх ар а нх о цр о в . Нэ г ий гээя в ах адvдэ ж
нє гє єги йн х є єи р эх ий гх vл ээ жи ймлцо мх о нб є г єєдна й рт айг эр
бvл ийн хэ нс а ржи л ий гє нг є р vvл сэ э р...
Да шня мє рт єє н ийз а ма аро р жє глє є ни йс э рvvндцо г и ула хз у у рэ н эє д
є р
ха анах эд эна й ла аро р ж, х эн тэ йюуг э жя р их ,х э ни йга рг ад ах ,х энд
ту ша ахх энт эйх эр э лдэ хэ эх vр тэлб о до жя вла а . Нэ гб а
гб о ло хжа ран
хэ д энє рха йл ынд у ндя вжу л с ына лб аз ал гуу л н аг эд эга ма ра жи лб иш.
Да йнэ х лэ эдг ур ва нжи л ий ннvvрvз эжб а йг ааэ нэна ма ра жи ла мь др ал
ул а мх vндб эр хб о л жб айл аа . Са на ад а г аа дчт э рvv, у гн ьу р га цг арца а р
му у гvйб а й ма ара та лу у лг а лнэ глз э в х ийд а аг а а дб а йхшиг . Да шн ям
гу чине сє но ндХа л хг ол ында йныэ х э э рша рх д анцэ рги йнэ мн э лэгт
хэ д энс арх эвт с эн ийда р аан у т агта абу ца жир э э дб аг ийнд ар гына лб ан д
то ми л о гд со нб ил ээ . Ал б ант а твар,ма хн оо сныно ог дол ,а гтмо рь
бэ л тгэх , жинх єсє г,є р тєєу на аз ал г уу л а ха льб vх эндфр о нт ынг ал ын
шу гама ндя в а ацэ рэ гтэ йа ва ди л ха н.
Ємн єн ьу х а ат алд э рл эжх я зг аар гvймэ тз ура йхє р тє єз ам. За мг у дас
на мр ынт аа нынс є лт а ср аа гvйг азр ынс уд агну г ач аа ндх о ньма лб элчи нэ
.
Ха мг ий на лс ына йл аасэ х лэ хг эжший д сэ нх о н иоин г ээдлє є ри йн
бо л оо дмо р ин ых оох єл ий гс ар вай т алц о гиу л а а длб а йх аасб ишя ахв э.
Эн эт алх єн д ий гхє н длє нг у л дх ич нэ э нчцо гиу л авд а а,х єр ст єдт єрс єн
хvн ийvр . Ємн єєсн ьх оё рмо рь тойх vна йс у й. Яма рн эгцэ р ги йнх vн
ул а ачхо ёрб о л о лто й. Да шня м«Ай мг ий нцэ рг ий нх э лтс ээ ся ва а
тє лє єлє гчб из . Аг тн эмжа ва ху у,а л ьт vрцэ р э гт а тла гау у »г эжб одо н
цо г иу лс аа ро йр то хо дн єг єєц эр гийнх vн ийє мс сє нх увц аснэ гле р
бу с ына ж. Ге н е ра лын хши гу л аанх єха ла гюмх ар агд ана . Да шня мэ нэ
чи ньюуби лэ эг эсн э эхvv ми ньб а йн а . Мо нхо о д оймин ьб айн а !г эж
до т ро од ууа л да нмо рин ых о оа мыгт а т а в. Цэ р г ий нд аргынс ур г уулий н
хvvх д vvдг е не р ал ын хшигс а й ханё сл о л ынх у в ц ас тайг эжх vvг ийн хэ э
би ч сэни йгг эн э тс ана лаа . Yн э хээ рМо нх о рб у юує х єє рдє жМо нх оод о
й
гэ гд эхт омх vv н ьа а выг а ах э дий нт ан иа дг э рэ эс ана санх vvх д ий нё с о
о р
гэ рэ вши нг vйинэ эмс эгл эс ээ рмо ри но о с ооб у у в . Да шн я мб уу нх арай ж,
-Ээ жн ьз єн г єє рє ємэ д сэ нюм. Тэ гнээ э , мин ийх vv ё с тойг ен е ра ла а.
Yг vйе р ,ч ич и ньа а ваас аає нд єрб о л ч их ооюуд а аг эс э
э рд ух а нд ээрн ь
vн сэ ж,
-- Yг vйе рє є, ба сб оло о гvйт ав ь д агє мд тэй. Дє рєєни йс у ран дши лбэ эт ас
х олг ооб и здэ э . Ээ жн ьх vv є н є є дє ри рн э. Бvv я вг э эдба йс ан. Тэ г
нэ эг эж
б аярх єєрб ол о в . Ул аачт а йг ур в у у ла аз амынх а
жу у дт у хла нс у у лаа . Хvv
н ьх эдх о но г и йнч єл єє гє є рша гну у лжг эр тээх арихт уха йс у ргу у лиа сн ь
за хид ала в сн а а сх ойшх ич н ээ нх vл ээ жб ай гаага авнья р ь
ж, х vv нь
та мп уу ныа мё р о олх о ёр тэ нэт эр х энюма ах ий гээ дс у
р а а
рша ха н
б оос онб о гц о р х у уюма аэ мэ эл э эс ээа вчз адл аних э дvнг эгд сэнх оёр
х айр ца гх є хп vvшигг ар г а жт а мх ил ав. Да шн ямх ов о рхо нб э лэ га вс а н
мэ тб аяр л ан,
-- Yг vйе рє є, vг vйе р є єлг энэ .
--Ба яр ла хг vйчя а хб ил э э . Хvvг ээцэ ргий нда ргаг о ёг эжс ана а
шу лу уд са нн ьё с о орб о л жба й на . Эр дэ мн омд оос а йнг э жч єл єє гєєр
ша гну ул аа ди р жб а
й д аг . Ар ва нт а вх анна с тайг эл ээчэ рє сє жэ с г
ий
су на жэ э. Ба х а р х алб ишvv! Тэ мц э лг vйг ээра мьд ра лб ай хгvйг э жшvv
гэ жит гэ дэ гт ээ ,б асд айнд а жн ыца гтэ рх vнц эрэ гтя вса нд э эрг эж
б одо одх vvг э эб а лчирг э жх а л шир а агvйюм. Хvv н ьг ан цх анжи лий н
д ото рт єр хб айд л аар а аб а лч и рг эх ий на рга гvйб ол чих со нньцэ р гийн
х ату ужила мс са ныхб из . Да шня мх vvт эйг ээх ар ьд агюмб и лvv г эж
тэ энэ гэл зсэ н ээн э гэнтз о р ьжг ар с ных ,х оё рг у рвана йла арч ,г э сэно р о
од
б уцъ яг э жс а л а но дл о о. Ти йн х vv є р тє єз ама асг ар чг азарт овч л он
ц оги ул ах да ах vv у лаа чх о ёр ынх о йно осэ р гэнэ рг энх ар жд отро онэ гл
гэ гээт а таа дб а йл аа,
Да шня мынх а на зх ий мо р ьт ойя в аан ьэ н э! Ажилхэ ргээчб vтэ э нэдэ э
х єєг эжд от р ооу р амт а йх а нт у жцо гиу лс аа рvдх эв ий с
э нх о йн оШа р
аа раг тг эдэ гх ад т айт ол г о дынз а в са рє рт єєЖа срай г ийндир эв. Жа с ра й
х эзээнэ э сээо лно осд ай жижг а н цг э рэ эрээя вдага йл .З унн ьу у л ынх я р
зо ого орна ма рє в єла ар а гх а дн ыз а вс арз эл vvдб уй дну т агши л нэ . Та ван
аз аргах о нг о ра л а га ду у т ай . Хоё рт омх vv ньє ртє єа цагл аж, а р даг
та рга нмо рьс э л г vvл энс у уг аау нт а ж, б ос оох оол ло жя вд аг. Хо ёр
н амб а гаро х и нньэ р дг а р ал гvйг эр тэ эх vvх э дцу ву у л а
нг vv с аа х аасє є
р
ажил г vйб а йд аг . Ерх а чи на й л , Да шн ямЖа срайг ий нди рьелг э жи р жэ э.
Жа ра на л дз э лт э йб о л ов чх vнб vv б уу гг эсэ ншигмо ри ныу я ача л г а.
З унжи нна ма ржи нс умынє рт є єр vv а йр га аз єєжх у д алда хаа сб иш
н утг ийно л онб у у жмо р д о ж, у у жи дэ гг эс энс ана ае рба йхг vйн ьил т.
Да шня мыгб у у га адмо риот у шижб айх адЖа срайг э рээс э
эг ар чи р э эд
ал ца йнг ар а аа л д ланба й жс у ниа в. Гэ д эсньб vсээд а рану нжижма х л аг
єр гєннvvрньу л а анх vр энт энт о сн эв чижихс vрб а раат ай. Хэ дс а й н
су ниа г аадх vз vvг ээшил гэ энхvр дх vр дх э хр vvлэ в. «Та а нына йр аг
гvз ээл ээдс ун иа жб а йн ау учи . Га нц а ара аи дс энг а х айт а рга лд аг г
vй»
гэ жДа шня мд у рг у тсаа рх vр чир ээд,
- Ша ра й ргийгэ з лэ нт єр сєн, н амр ына йр гий гу у нх анжа ргасанЖа сра
й
х аант аа ма рмэ ндмо рил жб а йн ау у?г эхэдЖа ср айДа шня мыг
ма ан агду уя нз ынб vvд г эрнvд ээрз эвvvнх ар ахмє р т лєєу руула а
д арв айл ганин ээж,
--Яд ууа р дынб орг эри йго л жир сэ нт є рий них«с а йд »т ат авта й
мо р илн оу уг эжх эд энт ээмэ х ий жб а с«Бу рх анми нь !» гэхя нзт ай
н амин ч ла нмє ч єєгє єє гсєнг vй . Гэ рто р ох одЖа с рай н, ух аанду туу втар
за лууэ хн эра р айлн vцг энб ай га агvйб айл тай, т э рлэ гээя аранє мс є ж
х оймо р то ошир дэгд эв сэжє гє в. Ба ру у нх ата в
ч инд а хьт омх арх є хvvрт
та анына йр агшу уг и жба йна . Хо ймр ына в да рг vнг э рв аад отор хг уулин
б урх адх vр тэ лцє ми ст о осо ндд а рагд жэ э.З vvнт алынэ рэ гнэгт ав иур
д ээрб у рт агтс анх є нє г,х уви нс авх єгл єрч ээ. Жа с рай нэ х нэргэ жу лаа
б ута рсана мь та нДа шн ямд ар г а асх vvх эда дилб ишvvр х энх у
л ма лзан
б айжт о мх у лт айа й р агб ар ив . Да шня мн эл ээ дца нг аса нт улна мр ын
сэ нгэнэ сэ на й рагн эга мь сг аа г аа рз ал г ил аа д,
-- Мє нчс айх а на йр агб айнад аа. Жа с р айч иэ нэжилс ум, єр т
є єнда йра
г
х уда лда жх єєр хєно л зо лооб изд ээг э жшу удvгє д єх єд,
-- Айр а гна аса лбант ат вара вд агб оло о г
vйб изд а рга а!гэ жЖа с р ай
vр чл ээтна ри йх анма гна йр у у г аат vр жу н жс а нт асх а рvс э
эшу др ан
и лбэ эдт о лго йг оос эжл энє рв є сх ий в. Да шня мт vvн ий гда гахмэ тб уура
л
о рсо нх ал има гааил тэ лд агз анд ээ рхг vнзг ийс о р вих уру ундн ь
то ро ото хло о. «Му ун ох ойч ин ийх ийс эна жи л. Бид ол оо нг олт о йт улдаа
ла мьг а рсан. Юух и йч их ээдс ох орд а агачє г єх гvйг эжб одо жс уу гаа
вийч и »г эжДа шня му урс анц а райн ьє є рий нэ р хгvйу лсхий в,
Хо рине сєно н дЖа ср айнэ цэ гБа дамт а
йжи йнт аванх vvг ээсг э ртэ э
vл дс энн ьЖа с райб а йжэ э. Ха мг ийнэ рхБа н ди, х амг ийнт а
н ха й. Яг
н ама рє д ий дБа дамт айжий н ха ных иа дийнжа са андн у у са
нэ да гу урсыг
н ьи лрvvл энда нсал жа ва адvд ши йнб vри йг э э
рх а
р ь жя в талХа рэ рэг
гэ дэгх а вца лдг урв анмо рьт онг эн этб vслэ на вчт ар хи йгн ьх аг ац охиод
ар ил санб илэ э. Азб ол жз амдя вса на я нч идДа шня мыго лжа ва аг vйб ол
vх эхб а йс ан, Тэ рг у рв анз анд а л чч уха мх э нб ай сныгмэ дэ эгvйб о ло вч
Жа срай га асз а йлаа гvйньл ав . «Тэ гэх э дг vйц э
э хми нья а лаагэ жб одож
су угааб ийв и й» гэ жДа шн я мб о до од ,
-- ЗаЖа сра ймин ь, Чимин ийvг ийгд а г
а хэ с эх ээє єр єємэ дээр эй.Да йны
ц агэ нэ эт эрэ эг эжо л онюмну р ша а дя а
хв э. Ня луу на асшу л у
у нн ьдээр.
Чиг ур в анх о но гий нда р ааа р в а нс айна г та в аачи жс умынт єв
д
ма л ийн ду ул. Єр т єєу лааз а лгу ул да гэ н э
эт эр ээг эсээ рб а йгаадэ нэ
х vрл ээ. Од ооо ло нт ава нvг гvй...
-- Тэ гвэлє ртє єнєєсна ма йгч є л єєл єєда ль. Хэ нч ин ьу н ааз алгу ул ахыг
vз ье.
-- Yг vие рє є ! Чих эд э на д у утайд аат vр э эб а р ьж, а в а нб у с дыгх о жи ж
ба йг аага асби шvнэ х э эру лсына лб аз а л гуул ъяг э жбо д со нюмг э жvv?
Га йг vйчб а йнад аа. Бич а ма йгмэ д нэ э. Чиэ нэу л сына р дюмб ол
за хир гаа ндо р жб а й!
-- Да шня мд а р гаа а,т ат о гт ожх айр ла .З ах и ра гда х г vйг э с э нх vнэ нда л г а .
«Да л айсанг а зарч и ньда л до рж, д ал ла с анг а зарч ин ьилг ар ч ...» є д ий
хvр л э э
. Аз а р га ара ду уг ийми ньт ууг аа дя вс анчт а н ыд ур ... та нылду р ...
То гт о жх а йр л агту нд ар г аа а!г эжЖа с р айо р ных о оє мн єє в дє гн у га ла
н
хо ёрг ара арэ лгэ эт э в эр чд у хаад эв сгэ р тх vр т элт он го йв .
-- Эн эч инья а жба йна а !г ээдэ хнэ рн ьх и-хиин ээ в . Да шня мб о с он
ха ра йгаа дє шиг лєжор х имо орс ан агда в ч
-- Зач иб vv з о лиг т оо дб а й! Аз аргаа ра д ууа ва ачи нау у,а р в а на ду у
ав аач инау у ,є єрє ємэ д ээ р эйг ээдг а рчо дов . Мо рин до омо р до жб а йх ад
гэ ртэ хнэрн є хєрх о ё рб vд vvнн ар ийнд у уга арэ лэ гх а та нх є хр єл д єж
ба йл а а
. Жа а х аня ва адэ р г эжх а рсанч и ньЖа ср ай нэ хнэ рх о йн о осньу с
єр гєжба йна . «Yг vйе р єє , Ха ру сц аца жб ай на . Да шня мг а з арц ємє р ч
ар ил аг! Yхэ жх vvрб о ло о дх онх эр ээн vд ий гньт о н шиг !г э жх а ра а л
хи йжб айг а ав ийч и. Дол оонг олтойд о оа нжг айч ин ь »г э жу у р са н
мо р ин до от а шу урє гл єє.
Хvн ийс ана ана асн ас ант ур ша ага ра хгvйюмг эжб ий . Жа с р ай нт энэ г
эх нэ рх ару сц ац ажх ар а алх ийхчя ама йх э в тэнэ . Жа с ра йх ан дт а рх иа
ха гацо хи у л сныд а ра ажи лх амт ралб ай гуул а гдаха дд ар г аб ол со нс он.
Жилил vv т а рх иг vйб у жиг нацг аажб ай гаадб ааха нма лх є р єнг єvр э н
та ранх ий с ни йэ цэ стх амт ралт аржДа шн ямз vvни йну га л а ата нб о л сон .
Хо ри нд єр в єно ндх о ринхэ дх энн ас ан д аана мынг ишvvндэ л с эж
ху вь сгал ынх эр эгтб а й д г аара азvт гэжя в санх vнн а ма асх є єг д л єє.
Тэ гэ хэдэ нэЖа с ра йна мыгньа су ужб и лээ. Эн эн ас ан дма р та г да хюм
би ш. Тэ рз о лг vйє дє рх амт рал ынс у ур и ныу я андэ э рз ор и у дюмшиг
та ара лда ад ,
-- Идэ жз а л гис анч ин ьх о о лойдч ин ьт э э глэ жд ээу л аа нх у в ьс г алчми нь .
На ми нч ла адє ршє єд є гг vйна ма асаат у у гд ажц ага анб о л о хч ин ьэ нэд э э
гэ жби л ээ. Хя згаар гvйх о р солг омдо л да вта гд анха мх у улх и йс сэ н
ха вр ынт ал дг анца ару йл жя всанс а н. Тvvни йгэ эс а на адо д ооц а мц
дэ эгvvр э эмє р євч ил жс у г анд ааз vvс энн амынб ат л а хыгє є р ийнэ р х гvй
тэ мт эрчvз э эд«До л о о нг олто й,у лаа н, б атл ах тайэ рд э э,а н жг а йч и нь»
гэ жмо р ин ых о о»х арх у р даа рз амт а ама гд а вх ила а .
Ор ой хонб а гынн айза г с анДэ мб эр эли йнб э лэв сэ нг э рг ий
Ба да мг ара в ындир эв . Ба д амга равє єр ий нэ э ж, х эд э нє нч и нх vvх эд ,
ха да ма а вэ эжт эй гээхо ё рг эр тээс уу на . Ов о ох эд энх о нь ,ц єє нт э мэ эт
э й
Да шня мДэ мб эрэ лх оё рХа л хг о л ынд айн ыє мнєцэ рэгтх амтмор дсо н
юм. Гэ т э лДэ мб э рэлд а й ныє мн єб айшин тий нцэ рги йнх оро ондб айж
ба йгаадг э нэ тх vнд ээрє в ч и лжн а сб ар с анб и лэ э. Ба дамг арав
Да шня мындир эхбvр дб а я р л а на . Од о очб ара гб а раа гаа
рньт ань сан
бо лолт о й . Гэ ртээо ронг ар а нг vй жх vvх дvvд ээцэ в эрх увцасл ажє єрє єvс
гэ зг
ээя н з ал ч иха аду гт л а а. Хє є р х є нц ар а й ,хє нг єна аша араан ута гт аа
цу удг а р чб аах анх арцу у лынт ар х ий гэ р г vvл жя в сн ыд оторДа шня м
єр тєєдє нг є рсєнб ил э
э . Ха р и нт а лийг а ач т айг аас уу сныд арааг айг vй
то хитойх vvх энб олсо нюм. Ти йн хvv од о ох а йрс э тгэлийнх э эду рс га лыг
ог оорол гvйжу ра мтг эр г и йнё сыгс а хис аа ря вна . Хич нээнх у гаца ата йг
хэ нмэ дэ хб ил ээ.
Хvvх дvvдДа шн я ма хи рл э эг эжб ая р ла л д ав. Ба д амг аравДа шня мыга ль
бо лохо о рт у хлу у лахыгх ич э энх о н ьт єх єє р ча л ь,э нэжилс ур гуу льд
ор охх vvдvс э
гз а ажа ль ,э нэ эт эрэ эг э в. Да шня мт vvни йгєр є вдє жа л ь
бо лохо о рт у сх vр гэхи йгх и чэ эдэ гб ил ээ. Ба д амг ар аве рньс vрх ий
хvvх эн . Эл дэ ва жл аасх о йшс уу наг э жб а йх гvйЖа ср айтайз vй р л эшг vй
ёс тойлу х а мса рт айа р да а . Хє дл єхг ишг э хн ьц ов о об єгєєдна мб атай,
аа шз анна а л инх айньхэ тил эр х и йб у са а рг о ос ай хн ааvзvvл жс у рса н
бvс гvйх vн ийн ар ий нэ р дэ мг эл т э й. Да шн ямчvvн ий гхэзээн ээсмэ д нэ.
Хо н
ьт є х є є р vvл жма хч ана в . Ши ми йна р х их ала аж, хє гшд ий га в ч ран
бя цханн а й ршиглюмб ол л о о.Ба д амг ар а вт омvн дсэнт агша а
р
мэ лтэлз с э на рхиба риа д
-- Уржиг д а р ханн эрсэ но хь . Та н ыир э хи йгмэ д сэ нюмши гг ээд
жу ума л з а в.
-- Дайн ыг а зарюуб ол жб а й да гб о лд оо . Бифр он то дб элэгб о лго хг э ж
хэ дэнн эх ийэ л дэ эдба й га а .
-- Ула ана р миэ зл эгдс энну т га ач єл єє лжд авшс аа рлб а й
гааг энэ . Бэл э г
бэ лддэгч ин ьихс айнб а йн а . Ша ра йр агтЖа ср ай нх ааро роо дир лээ.
Хэ дэнмо р ьма ли йнду у лг э сэ нчи ньн арий нд а ах атажс ууна.
-- Пий да а лз анг аат авиа г vйюмч иньд э э.
-- Тана й хн а ма ржа андх а аб у у хв э?
-- Тана й х т а йо й р олцо об у у в аля д а хд а аюмс он со жба йхсанд аа.
Да ргами ньт ула хт vшихэ рх vн г vйvнэ нд ээх эц vv юмб айнашvv. То м
хvv а рв анг ура вт айбо л л о о . Жи нг ий нно г д олг а р лааг эсэн.То мц у улыг
да гуула а джин дя ву ул н аб а й гаа .
-- Тана йн о г длыгх ас
с а нчб ол нод оо .
-- Хэла мг а рн аб издэ э . На й зь нх а ах vvх н ий гб од о одэ нээт эр э
эг эж...
-- Тана й хчна сб арсанц эр г и йна рг э ршvv д ээ. Ба да мгаравд оошо о
ха ржНЭГх э сэгду угvйс у у сна а,
-- Жа ах а нх ажу у лжя д ар г а а га аг а р гах гvйюv. На а даха рхина аса ау ул
д аагээдг ар чо до в. Хє г ши дх vvх э дх а рьжх vvх дvvдх о ньма л д а аг арав.
-- Тэнгэ рб vр хэжб а йн а .Б ор ооо р ноб айх а аг э сээ рБа д амг ар а вя а гаадч
юмжа а ха нб ал ма г д са ня н зта йо р жир эв.
- На мрынс vvл чи йнбо ро об изэ э .
-- Дашн я ма ах эв тэ жа мр аачд ээ . Хvvх дvvдх о ньма л аах а ша а да а вынд
унт анаб и зг э эдБа д амг а ра вт агша нда р х ид vvр гэ н,
-- Бич а ма йгх эзэ эир э хб о лг эжх vл э эжс у у да гшvv г э жшу л у у х анх элэ в .
Дэ жэ эг ийн х э ээ р хэ лжб айс ан ,з а мдх vvт э й г ээу улз са нньДа шня мын
сэ тгэлдг я л сх ийно ро в . Хэ р эгб и шд э хн ь ... Ба да мг а рав ынс ай х а на ла
г
н vдх vс лэ нт э йгээ рма на л заад ,з у з аанцэ в э ру р уу лньч ич и р сх ий г ээднэ г
лжи гтэ йх э н. Да шн ямт агшт айа р х иая ар а нхє нт є рчо р х ио дб vс ээ
ч ангала нма л гайг а ає мс єж,
-- Бадамг а р а ва аб ия в а л гvйб ол о х гvй. Єг л є єМо нх о од о нт о йг о оз амд
уу лзсан. Хэ д энх о но гий нчє л єєг є є рша гн у у л аадир жг э нэ . Яв а л гvй
б олох г
vйг э хэ дБа д а мг ар авнэ гх э сэ гд оо шо ох ар жс уу сна ашvvр с
ал даад,
-- Явд а ая в . На ма йгє р єв дє єдэ нэт э ра жил , но г дл о осч єл єє л є хх эр эг
гvй .
Бvс гvйх vн ий гvнэ х ээ рє р євд єнєг эд э гє є рб айл гvй. Бич ама йгх vй тэн
б ороо ндц о х иу лч и хв ийг э эдл ...
Да шня мюучх эл жч а да лгvйбу шу у х анг а рчг эри йнз vгу мх у мг vй
д авхил аа . Yд ший нца га анг эгээт а ср ахvе э рб ор ооа с гар ав . На мр ын
б ороог эх эде рб у с ынб о ро о. Ду уца х ил г а а нvг vйг э эсб ишя гз у ныа ада р
шигши рvvн, т э гс энмє р тєємє сши гх vй т э н. Да шня мынх є вє нт э йд ээл
д орхн оон э вт рэ в. Са л х иис гэ рч,н ар ий х а ну санши л бvvр ээ рт ас
гу ядаха дмо р ьшир вэ г д энх єнд с є нє . Ан х а н д а аз vг э эрнэ гшир в э гдэж
б айнаг эс энч иньс vvл д ээб vрз ог с охт и йшэ эх а нд л аа. Да шня мх а йлгин
ц агийнмо р и орє г лє єн є є сх ой шт у жд ав х и с н ааг э нэ тс а на л аа . Жа срайд
уу рлаж, Ба д а мг ар ав аа сз у гтаа жчг э хюму ух ич н ээ нд а вх ив . Мо р ьяг
зо гсчих во ля ахб ил ээ . Ос го жчмэ дэ хб о р о об ай наг э жб о до жя в тал
ємнєнья ма рн эгу у лх адс vvх ий нх ар агд а в . Ба ра ат ынб ал га смє н.
Ха дтайу у л ынэ н гэ ртба рьс анэ р т нийх о т ынvл дэ гд элэ н эу л а анб алг
асл
ами ндо р о хб ол ов .Б а л гасг арс у нг аха дх vр мэ эрмэ тб о ло в чмо р ьньмо д
б олжэ э. Гэ нэ то р со нб о ро ог энэ тз ог со вчн а ма рца г тх ов о рх о н
то хиол д охх vч и тх а рс а лх имо р и но о сх у ут а тахша хажб а йл а а . Да шн ям
го лоох vр т э лх є рчд аа р а н, цу цса нмо ри од а в ир чт ашу у р дс аа ра ра йчvv
б алгасх vр л ээ. Го лх эр ми йнvvдт уша ао ч т о лт э рт ээб у ландньг ал
ул алзахши гб оло в. «Юув ээ нэч ин ь !» г э жс эжи гт єрє нмо рин о осб у
ун
о йртожо ч в о лхэ р мий нс а лхиб о р оо н оо снє мє ртэ йб ул а нэ зэнт эй
б олчи хжэ э . Эх л ээ д«На дши глн эга мь т а н...» г ээ дх ар та лх эр мий н
б уландх э д э на ду ух о л б о осто йна ананьн эгэ рг а лт vл чи х сэнс у ужб айв .
Са йна жиг лав алх эдэнмо рь дмє нє єхЖа срайнс vрги йна д ууяа ха рг
а г
vй
мє н. Хо нг ора лагзvс мий на рв аа дс а йханмо рьа жэ э. Арва нмор ь
ма лийн дуу лг э жє глєєхє нх э лжб а йс анн ьг энэтс ана гдав. «Му ун овш
ад у уных аад ээди йгну та га л га са нх є єлгє жб а
йн ауу ,эсвэлх улг айчийн
га р торо ву у ? Ал ахаасбу ца х г vйх vнт эйу чрахв ийг э жгvйц эдб одож
амжил гvйн эгмэ дэхнэ эма ньх vнг а лынг эрэлдо рчих сонз ог
со жб айлаа.
Мо риных у лга йчд аври нб ос о жх эр ми йнб аганынц а ан
аа сбу у
г аа
шvvр эна ва хадДа шн ямшу л у ух анх vрчо чо о
д ,
-- З ачиз vг э эрб ай! Наа нач и ньх vно сго жvх эхг эжя вахадг эв. Хулгайч
га й хажт vд г элзэхя нзтай
-- Хэ нчvг vйо сгохг ээд... гэ в. Да шня мду л ааца хюму угэ жбо дсоноо
бvхюмыгнэ гмє сєнший д эх гvйб о лх эрэ гб ишдэ нэг эжя ма рнэ гд алд
зє нг є
єрмэ д рэ н
-- З ачих єг ал тайюмб айн а. Юу н д а аажр ахв э. Анжг айн ьх э
дэ на дсагаа
ав а адяв лаа !г эже рх энэ гг vйє гvvл э эдмо рьр у уалх а хда
аа рну руух vйт
ор г ивчэ рг эжб уцахца гє нг є рчэ э. Ти йн хvv ма ньэ рэ мэ э
л тэймо ринд
та й ванг эгчмо рдоодЖа с рай нмо р ьд ыгх є тлєнг алынг эр элдул ал
зан
сvvмэ лзэхх э рми йнха ал г ат ийшх єд лєв.
-- Хє єеч ина ма йгя вгал ахг э эюуг эжх ой но о
сньми ньєнє єхэрд уу
ал д ахад
-- Яа лааг э жэ рхvнб айнад а а. Энvvх эндэ мээл т
эйх а за
ар таймо рьбий
гэ эдис гэр энба йжє ргvvл эв.
На мр ынх vйт энб о
р оон днэ в тц ох иу лсанб иеньх аринчг энэ
тх алуу
бvл ээно рг инд улааца хшигб о лл о о.

ТӨМӨРЧУЛУУХОЁР

Төмөрзүүдлэхб олиххоёрынхооронднэ гхэсэ

гх өр в
өөжхэвтлээ
. Хэт
яд
р а
хаарааийн хүүнойрму уда
жз үүдлэхб о
лихх о
ё рынхооронд
шөнийгөнгөр үүлдэ
гб о
лсооруджээ. Гэвчядар
чз үдэрснэ
эх үмүүст
мэдэг
дэхгүйг
э эрбарахг
үйя марчб э
р хшээлтулгар
л аагэс
энб иеухаана
а
ха
т а
мжл а
нд ав ахг
эжт э
мцс э
эрх ү
нх а р
ахаднаадзахн ьзалу
ус ай
х ан
хэ
в э
эрээявна. Хоёр
хонжил ийнөмн өхт э
ргайтайна мархайртхүннь
эн
эи ххөвчий нцарманаасхальжодс оноосхой
шс а наасэ
тгэлдэнд у
н
явахө д ө рб ишг үйлт о х иол дсон .
Гэвчб ү сгү йх үнх ийжб ол д огг үйг э сэнэ нэх үн дх үчи ра жл ыг
эрэгт эйч ү үд ээсд уту уг ү йх ийж«Тө мө рб о лё ст ойнэ р эн дээт аар са н
төмөрши гх ү үх эн»г э жх эл үү лжя ва хлжа р галб олж. Од о омө нт э р
ёсоо ро оу у лх өв чийнг ү нд , МАЗ -ын х аак абин ыс ууд лына р ындү үжин
оро нд э эрз үү дл эхб ол ихх оё р ынх о ор о н дх ө рв өөжх эвт эн э. Өч иг д өр
Ду гар , Ба а сан, Ба тс уу р ьд ө рв ү үлМо го йт ында вааө өдшө н өб ол т о л
мац аа дг ар чч ад санг үй . Но йт онц асл ав с ано ржэ нхэлд о нх о л,л агша в
ар
ихтэ ймо дныз амн эв тр эх ү йеэб э рхб о л со ну ч ирма ньх э дМАЗ -у у даа
бөө рб ө өр өө рн ьша х ажт ав иа ду нт ах аа рх эвт эцг ээсэнюм. Унт ах ын
өмнөТө мө р ийнт эр гэ ндд ө рв үү лша х ца л данс уужа вчя вса нюмн а асаа
идэцг э э н, яма рчнө хцө л дт уха л д ахд у р г үйБа тсуу рий нг ар гаса нн эг
лон ха р хи йгх у ваажз у у рт алий г а ачнө хр ийн хн ьт у хайду рс аня рь снаас
бол оо дТө мө ршө н өжину нт а жч ад ах гү й гээмэ д сэнюм. Тэ рё со о р
бол ло о . Нө х р ийн хө өт у х айд у рса хт у са мля ажчб о лохг үйб өө н
хару ус а лз ү р хий гшимшр ү үл энз о воон о . Ша ха жт авь с
а нт э ргэнү ү дэд
хурх и р а лда гчз алуу сба смо д нын э гб р и г адын ханб ө гөө дх эсг ийн
ахла гчб ол охТө мө рий нз ах ирг аа н до р сно ох о ргүйи нээ дна ад ам
бол гох о о сб у сх аринчэ ру лсба й жэ мэ г т эйх ү ни йу рьд а асу рва лз ах
муу ха йг э сэн д ээчюму уихлд у ул гав а р тайг аарг ар ынд оря вцг аа на.
Тал ий г а ачн өх өрньбу с дынх о йн оо р о хг үйг эжү хэнз ү т гэд эгб а й сныг
гэрээ с л элб ол гожө ө ри йнчб у сд ыгчх а йр г үйша хаж, яв а
хньз ө в ,
амь др а л ыну тгау чире р ө өст ий мг э жб о д но.Амь др алб олө өр ий нхнь
хувь днэ гх ага сн ьх а ру у са лд у рт га л, нө г ө өх а гасньэ цэ ст ө гсг өл г үй
ажл ынө др үү дб оло нд ү р сл эгд эн э. Өө р тн ьно огдс онх у вьз ая аэ нэлюм.
Ца са н ирч имэ эгүйо р до гг эсэ нч и ньт и ймб иша жэ э. Ма лг ай лано рох
цасныт о мт омши р хэ гма шин ых ама р , бү х ээгд э эрс эвс эвх ийнб у угаад
гүйц эдх ө ржа мжа аг үймо т ор ына мь сг ал дх айл анг ул с
а жх агдө в с өн
дээрс а рс ар хи йну на на . На вчшил мү үс э эг үйц эдг өв өөг үймо д ,г и шү ү
мөч ирдэ эрно йтонца сд аг анд аг ас аард а агдах ааб ол иодт ий нх үүа ча а
ньх э тх ү нд эр сэнт у рьму ут аймө чи рэ н дт эн дч адп адх ий нх уг аү сэрч
гүнихх өвчт а йгыгц о ч о оно . Жа а ха нюмб а лгаадб өхг э гчн ьу н тс ан
гурв анз алу ужо лоо чх у рх и рч ,хэ ннэ гн ьз ү үд эндэ эд эмийба ла йюм
үглэ нг ин ши г нэ хийнх а жу у гаа ро йнг ү нэ эся ма рн эга мь та нг эт эж
мяр аас аа рир ээ дма шин ыхньх а а лга ныца анау ухил жчб ай хши г .
Со ляр к ий нү нэ рх анх а л санэ нэт омх а рма шин уу дадд өх өжи рэ х
зориг т о йа ра атана мь та нб а йх гүйн ьмэ д ээжг эв чнө х рө өсө өхо йша рай
хэтэ рх и йс орг о гцо ч имт го йб о лс но ост э рб из. Тө мө ртий нх үүз ү ү длэ х
бол ихх о ёрынх оо ро нднэ гх эс эгх өр вө ө жно йрб үрмө сө нх у лжи жо й
тайг ыншө ни йнч имэ эгч аг на ар х анб о д о лб ол жх эвтл э
э .
«Эн эг ур авб уут а вь са нчс э р эх гүйг ээрх у рхир чб а йнад а а. Биэ дэнт э й
учир гү йд ас санмө р т ө өя ага а дчюмэ ру л сг эже р дө өс о ни рх охг үйюм.
Да ндаалЧу лу ун! д у рс ажя р ь дагб о лоодт эрб и з. Гэ т э лэ дн а рна майг
хаа яахано ро лд охс ан аат айб а йд аг. Ду га рб олэ хн э рэ э с ээө ө ра мь тныг
хар ахс өгө өг үйа мь та н.Ба тсу у рьн а саарЧу л уу н а асд ү үг эх эда р ай
хэт эрхи йх эр сү ү,а л х а мб үрэ эх эмжижт о о цс о нх ү нд э э. Ба а санд эми й
ша л и
гз ант ай. Жа а х а на мх ал а мца х аар аалТө мө р ө өми ньу х аант ай
мө ртөөх өө рх өнх ү ү х энг ээдх о шу уц о рв о йлг оношү ү . Хө ө рх өн
хүү хнү үдт энэ гб ай да гг э жб о дд огньт эр . Чу л у унми ньэ д энт эй
зүйр лэшг үйэ рб ай жд ээ. Ха йрг эдэ гх үни йгө ө г үйс айх анюмшиг
хар агду улд агчб из . Ёс то йө ө гү йс а йх анх ү нээа л д с ан . Да х и адна дтай
тиймх ү нт аа ра хгүй . Тэ гэ хээ ря ахв э? На с аар а аг анц а а р аая ва лта йб иш.
Хо р и
нх эд хэ нна с анд ааб элэ в срэх и йнз о в лонгү знэг эжмэ дс эне рөөс
хэн дчца р айө гөх гү йб ай сан . Гэ тэлт эрн а ма рЧу л у у нн а ма й гэ нэи х
уулх ө вчр үүа вчя в ахт ав ил а нт айб ай санюмшиг ,х э р в э эа мь дра лд
миньт эря вд алт о х и о лдох гүйб олб ү сгүйх үнб о л жт ө р сни йу чиру тг ач
бай хгүйши гб одо жя в жэ э. Ху в ьз ая аг эдэ глт эрб и з. Гэ т элх увь
заяа г
аа ро л дсо нжа р г алмин ьг у рав ханжил ий нх у г ац а а тайб айж. Хо р и н
хэд хэнн асан дми ньб эл эвс рэ х ийнз овло н га мс у ул а хг э жт эрг у рав ха н
жилна дадо лд сон. Гу р авх анжи лшү үд аа нч . Чу л у унми ньх о ворх үн
бай жэ гэ эдг ан цб иб и шт ан илна йзна рн ьцө мд ур с ажх ар а мс ажя вн а.
Ган цб ит үү ний га л дс анб иш, нө хө дн ьб а са л д с ан . Гэ х дэ эг ол
зов лонт ой, б асг олг эмт э нн ьг анц х анб иө өр өө . Хэ р вэ эб ит үү нийг ээ
ажил дх эту л айр ах а а сжа ах анчг эс энх о йшт а та жя вс а нб о ла юу ло со л
зайл ахба йса нб и з. Би дх оёра мь др а лдх э тшу на гба й ж. Айл ынз эрэ гт эй
айлб о лъ ё,о лныд у н днэ рт э йн ү үрт эйя в ъ яг э эдюун ьб у ру уб айхв э.
Гэс энчмин ийшу на гба схэ т эр сэн. Хэ нэ э счд у ту у гү йө ө д тэйө нг өтэ й
айлб о ло хг эжё ст о йб иех а йр гүйя в сан. Хү нх ө д өл мө р ийн х өөх иши г
буя нгаа рла жт өр дг өө сх ойшб идюу гаа р аачб у с д ынд о рор охгү йг э дэ г
үзл ээ
р ээб идх оёря гни йл с эн . Тэ гэ эдЛх ү нэ эси л ү үи хц ал инмө нгө
ава хёс той ,у ра л
да а н дз а ава лт үрү ү лэхё ст ой... Чу л у у н ых а ат эрз ангб и
дэв эргээдлб айс ан. Энэмин ийб у р ууб а й жу у ? Су ра гчо юу т анб айхда а
үдэ шл эгтө мс өхг о ё л ынх ув ца с гүйд ээгу т арчя в а аг ү йб иэ дюма нд
шу нас анхэ рэ гү ү? Үг ү йшү үд ээ. Хэ рвээе рий ннэ гшу н ал тэ мб ай са н
БОЛжир и йнн эгжо л оочб и шд ээг ү үрх ү ни йго л оо дс у у чи х ажча д ахл
бай сан. На ма й го р о л дд огэ р ч ү үдму нд санби ш. Гэ т элб и дх о ёрынха й р
дэн дээда мь дра лдт иймшу на гх омх ойбо лсо нх э рэ гү ү ? Са йнс айх ан
амь дра хх ү слэ нгээ сө өрюуба й лаа . Ха ринмин ийу ха а нду тс анб айж
бол но. Ха й рду таа г үйу х аанд ут санб айжб ол но . Жишэ эньэ нэБа аса н
хөө рхө нмө р төөу х а ант айх ү ү хэ нг э жна д адн а ал д а адб а йд а гньх ү мү үс
на ма йгд а л ду урму ух эл дг э
э сг а р са нё жү гчюму у,х э нмэ д лээ. То с той
жо ло очий нб ишс айдына вгайшигя в а
хс ана а тайг эжх ү үхнү үдх эл дэ г
ба йс ан. Тэ х эдн ьЧу лу унб үрчша рн ьх ө дөл жт э гвэлб ич ама йгб үр
ха аных а та нши гг оёодт авьчих н аг э д э
гс эн. Түү н дн ьб иб ая рла х аа сө өр
яа хё с тойб ай жв э?З өвх ө нна ма йгг оё жг оод о хихмө нг өни йт өл өөя вж
ба йнаг эжх энма ан ьчб о доог үй .З ари мд аая да рчз үдэ рл ээчг эсэ нх и йх
ёс тойа жл а ах ий гэ эда вахё с то йц а л инг ааа вчб а йнаг эжлб од до гб а йсан.
Гэ сэ нчмин ийу ха анб асд утс ан . Тэ рг айт а йө дө рЧу л уу ныгя ву у ла хг ү
й
ба йжч ад ахб айс н аатэ гээ гүй. Гу рв а нх оно гт ужно йр г үйя вса нх ү ни йг
аюу ло со л до р чи хо жмэ днэг э жб ид а а
н чз үү дл э эгүй. Да хиа дх о ё рх о н
ре йсх ий в э лс арынэ цси йн«п оо х уу »у ра лд аандт үр үүл жү йл двэ р и йн
да рг ына мл ас анмя н г
а нт өг
р ө га внаг эхэ эсб ичг эсэна дил х ана а зг ай
хө д лө өдба йса н. По оху ундя ма ра нху да ая вс анб иш. Ба р тааб аг а та й
га зарт э р гэ эна д адө гд өгб ол с ондньх үүх эдшигб аяр л адагбо ло о дт эр
өд ө ра вчя вн аг эхэ эрньб аярл аа для в сан. Чу л уу н ых ааө нгө рөх ий г
нү д ээрү зэ хү йлт эйб ол оо дт э рб из . Хо ри нх э дх энн ас анд аат эрс айх ан
хү н ээа л д ажбэ л эв срэхб ия ма ра згү йа мь танб а йжв э ! Чу луу нми нь
амь дя вс а нчб ол оо со
й. Тэ г
в элб июуг эжэ нэи ху улх өв чий нх я р д
га нца ар аад агжи жх эвт эхб и л ээ. Биг а нца ар да адлд аг жи жч ич ир чб айна.
Тү ү нэ эсб ишг ад ааз өөл өнц а со р жду лаа нб а йн а. Биг анц аа раа...
-- Чиг анца арааб и шэ э. Тө мө р өөмин ьч иг анц аар ааб иш шү үд э э! Энэ
үг ий гхэ нн эгх ү ншив нэ хшигб ол о в.
Тэ гэ хдэ эх а анаа сх энт эг жши в н эхн ьмэ дэ гдэ хгүймө ртөөя гч и х энд ээр
ньюмши гт о дхо нс он сог дов . На мр ынэ нэду ла анца с на арб ай ту га й
өв лий нт а с хиймх үй т
э ндд аар амг ү йд улаа нх эвт эжб а йхмө рт өөя а га ач
юмч их ү ү д эсх ү рчб ай сна аэ н эх ийшив нэ эгс о нс оо дх ама гб иень
ар зас хийн ,д а лну ру у
, мэ эмни йньх о ор онд уу рх ү йтэнх өл сд аа ва рл а х
шиг . Тэр э гн ий хн ьшил н ийца аная ма рн эга мь та нюму у,х үнб а йхшиг
са на гдав . Чу л уу нмин ьү хээгү йо до об о лто лу улх ада а рт өөр чт э н эж
яв аади р ч их сэнюмб и шб айг а ад аа »г эжс ол ио то йюмб о дсончт ү үн дээ
ав таг дана йнц оч их ынэ рх э
э рз ү рхньб у лги ла н, ч ама р хайн ыньс у да с
ха нг инт а лл угшив . Тэгт элчмо д ныг ишү үмө ч ирц аса ад аа лгүйх аа яа
та схий нх у гарч ,тэ рэгний хн ьр а ди а то рыну схо р жиг н о хоо сө өр
ан ир гүйба йсано йт а
йг ат эрч иг ээр э эу у хи ла ншив гэ н эж, тэр эгн ийн ь
шил э ндт у л жир сэ няма рн эга мь та нюму ух ү нс анааа л даж, х эла ма а
шил э мд э жд о лоо жг а
р ахньт э р,
-- Чу л уунмин ьб ия ан аа!
Эн эү ги йгх элэх дэ эамнэ эжх эл с эна л ьд о тро ох эл сэня асн ыг аа
мэ дс э нгү й.
-- Чио до ожа рга жя вна а. Чиг анц а а ра аби ш. Од о очг э сэнг ур ва нс айн
ха рх ү үч ама йгс ах иа дх э вт эжб а йна . Эдн а рч амдс айн . Хү мү үсч амд
са йн. Өө рюухэ р эг т эйюмб э ? На майг аама р т ажч а да хгүйчг зсэнч и
ба ярл а жжа р гажя в а хё сто й. Би дх оёр ынду нд ааст өр с өнү р,я сма хны
миньт асар х айб а й на ,т иймб ол о х оорч ия а жг ан ца ар дахб ил ээ! Чама йг
од оох энчх а ажб о ох гүй. Чис айх анх эв э эрэ э . Чих э зээчс ай хан
хэ вээ рээх ү мс үүс ий нс эт гэ лий гбу ла ажя в на ! Ийн хү үх энн э гний
до гдл оншив нэ хүг сө ө ри йн хн ьчюмшиг ,б у сдынхчюмши г.З үүдэ л
ж
ба йнау уг э тэ лс эр ү үнб а йхши г. Хэ р вээу нт а жб а й са нб олмэ эмн ийн ь
хо ор о нд уу ру рс ахх ү йтэнх өл с ийгмэ др эх г ү йс эн . Чу л уунмэ эми йгмин ь
ох инх үүх д ий нхши гг эдэ г сэ нг эжэ н эх о о р о н дб а сб одо в. Гэ тэл
шил н ийц а а наү нэ хэ эря ма рнэ гх үнб айхб ө г ө өди йн х үүз ү ү длэ х
бо ли х ынх оо р ондх эвтэх эдньг эт сээ рх ү р чи рсэнб ол ол той . Тэ рх үн
Чу лу у нб айжт а ар а х гүйньмэ дэ э жг э вч ...
-- Чит эгээдх энюмб э? Чиз ү гэ эрмин ийс э т гэ ли йгү ймү үл э хг э жи рс эн
бо лз а йл аа дөг ө өч !
-- Сэ тг элү ймрэ х гү йб а йжч ич ад ах г
ү йлд ээ . Чу л у у ныгма р тааг үйц а гт
яа санчч а да х гү й! Гэ хдэ эч ит ү үни йгма р т ахх эр эг гү й. На с ант ур ш
тү үн ий гэ эс а н ажя в ахадч а мдс а адб о ло х гү й . Ча ма йгу хаа нт аймө ртөө
са йха нх үү х энг эжү нэнх э лжба й гааюмшү ү. Ча мда т аас ан а жму у
хэ лэхх ү но д ооб айх гүй. Ча мдб а сб у ру уб а й х гүй . Ху мс ынч инэ эхэнч
бу ру уб айх г ү йшү ү . Хү мү үсч ин ийх үсл и йгб о ожч а д алгү йэ нэх үндх ар
ма шин ыжо л о очб о лгос он . Яа ма н дх үр тэ ля р и ама рг аанбо л жб айж
ти ймши йдг арг ас а ншү үд ээ . Тэ гэ эдч их амто лн ых оох айр
хү нд эт гэл ий гт ата жя вна . Ча мдх ай рт айх ү но ло н . Тэ г э
х ээ рч и
га нца а рда хг ү й. Чио дооз ал у ус ай ханх эв ээ р ээя в н а. Ча ма йгх ар ж
шо хо ор хдо гх үмү ү со ло нба й на . Чинэ рц у у дг ар а хг эжмэ тг эхх э р
э гг үй.
Хо ло йр ыно л онх ү нч ама йгт ани хб о лс о н. Ха йр тх ани йн х аад ур сгал ыг
бо до жз ал у ус айх а нбү с гү ймо д ныма ши ныжо ло о чб олсныгх үмү ү с
ба ата рл агя в далши гс ана да г . Чит эгэ хээ рг а н ца а р аах үнб иш. Га нц ха н
чиэ рнө хө рг үйг унд ажг а н да сна а сб о ло о дч ич ирчд а гжи жх эв тэнэ.
Эр и йнх үсл э нб ол д о ггүйг э жЧИх эллд э э...
-- Үг ү й, үг үй. Чу л у у нтайми ньэ гнэ хэ рх үнд а хиа дна да дт а ар алд ахг үй !
Эн эү г ийгх э нх эл э вэ э? Биө ө рө өө өр тө өи нг эжх э лл ээг эжү ү? Үг ү й,
үг үй, Эл дэ вд ол оо нюмб о д ол гүйу нт ахлюмс а н. Шө ни йну рт ыгя а ж
ба рн ад а а?...
-- Тө мө р өөб иэ ндб айна !г эжх э ннэ г э
нх үнб а слч и х эндэ эрньшив нэ х
шигб о ло в. Тө мө рт ийн хү үз ү ү дл эхб о лих ынх оо р о ндх ага сд уту у
унт ажба й с н аацо ч инс э рл э э. Тэ р эг ний хн ьб у ру ут а лынх аа лгаа яарх а
н
он го йжх энн эгх ү ну ухил са а ро ро одир л э э. Тө мө рх а шг ир а хг ээдд уу
га рчч ад сан г үй, х о о л ойго ох я х ат ну ул анг иншив . Оржи рс энх ү н
ха алгыгс эмхаажс уу далдэ э гү үрмө лхө хшигб оло о
д
-- Төмө р
ө өбүүай! Биб айн а. Ба асанб айна !гэв. Төмө рса
яу чрыгмэдэн,
-- Хүн ийгингэжа йл гадагя ма рму у
хайа мь т
анбэ !гээдуйлчихав
.
Ба асангарыгньт э мт эрчта са т г
аад
-- Төмө р
ө өбитэсэ хгүйнь . Чин амайгө р өвдөжү з.Биу нт
ажчч а
д ах
аа
ба йлаагэжБа асанб ач имда ншив г э
нэв. Тө мөра йс андаау
л амбүр
да гжинч ичирч
-- Чих олдоодөгөө ч! Чина ма йги нгэтэла йлгажя ахг э
эвэ!гэжту йл
гүй
го мдонө гүүлэх
эдц аад а
хнья а ху чраао ло хгүйма ши н
ыуу жимсу уда
л
дэ эрчимэ эгү
йну гда йнс уу ла а.

II

Чулу унМАЗ -ынх аак а

би ных а жу угийнт ол ин дТө мө рийнбо долб олсон
цара йгх араад«с ай ханчнү д тэйх үүхэнюмшүүд ээ »гэжб одон , шү үр с
алда в. Төмө рий нб о долб ол сонэ нэнү д нээслх ама гх эрэгү үдс эн . Тэ р
нама ра нхТө мө ри йгх үчэ эру у ланда вчя в ахд аамэ л тэлзэжт ор мо й сон
харнү д ийгньк а би ных аах а жу угийнэ нэт ол индх а раад«Эн эс айх ан
нүдий гньн аса араах аржя в дагб о лб иа зта йэ рбо л ноод оо»г эжб одсо н
сон. На снымин ьх аньг ээдб од оходт эрс айха нн үд нээсньу йда хг эхюм
уу,э нэчи ньг анц х анн ама йглх аржя вахн ү дшү үд ээ»г эжб а рд амна х
сэтгэ лт өржбо лохб айсанг э в
чт эгсэнг үй. Тө мөр ий нт эрерб у сын
сайха нн үдэндэ элжл эхб аярх өөру йт гарг уни г,б од олс а
на ашр а л ,
эрхл эля наглал ынг эрэлн а с ант у
р ши дү зэ вчх анашг үймэ та жэ э.
Тэрт ээ дчя ла нгу яаз эрлэгихх ө вчт айгынх я рд амжс анмо дн ыз ама ар
ингэ жха мтя в ахб ү рд э
эт эрна мр ыно йх ө вчийгг айх анбишир сэ нб уюу
ерөө с..ба йгалье ртө нций нс он инг а йхамшг ийга нху д ааүзсэнб а г а
хүүх эдшигг ү нэ эсн ьг эрэлт у насанха рнү дээт ормо л зууланб эл ч ээхийг
ньү з ээдч ухами ймлнэ гэнс айх анн үдтэйб үсгү йгда лд у
у рмө р ө ө д
с өөр
өдийх үрснээө өр өөг энэту х аар ч,яа гаадө ди йб о л
т олт үүнийга жи ж
хара агү йгээга йх ан«Бич инья ма рг эгчийнс о хора мь танбэ >г эжд отроо
дууа лд санааэ рг энс а н
ад ага ж. Чу лу унү н эхээрчх үүхнүү дийнт у хай
болс ох оргэмэ эрэ рба йл аа . Ша рынг олыно ймо дн ыа жа х уй
байг уу лагдаха дх оло йро осс ана лаа рааир сэнжо ло очна рынт үр ү ү чийн
хэсэг то рсонюм. Тэ гээдлмо д ныз амди хэнхца г а
аө нгөрүүл эх
амьд р алынө др үү дэ хэлсэ н. Эрх ү нийх ийха жилт эрб айлаа. Са й н
ажил балч амл а лтгү йо лзо л н о. Мо дн ыү йл д вэри йнжо лоочн а рмө нгө
ууда гг эжцу ур хда гньү нэнг э вчт ий нх үү«мө нгөу ухын» т өлөө
яма рханбэ р хз а мт уу л дгий гмэ д эхх ү нб а
сх овор. Тэ гээдла жа ху йн
да рг ана р«т өл ө влө гө өша тах»ү едихша г
на ла мл ажц ө өнө д рий н
ур ал даанз арл ана . Ал ив аа дх очн эрө гөхд у р тайжо л о очн а рт ү үн ий г
«по оху уз арл ах» г ээднэ рлэч ихс энюм. Чу л у унт эр«п ооху у»у ра л д аан д
го лду ух ант ү рү ү лн э
. Тэ рт ээс айнб элдэ жб а йга а
дг у равдө рвө нх о но г
өд ө ршө нө гүйя ваха дс а рынт өлө влөг өө гөөчха ма а гү йд ав уу л ж,
«по оху уг» ча в н а. Гэ в чЧу лу унх үнт ех ника льа линдньт унчх а л г аатай
эн эму уа рг ыгэ с эргүү ц эгчд ийнн эгб о лжа жи лчдынз өвлө л гө ө нд э э р
шү үмжи л снэ эсб ол жд арган арта атала л д
а хт ийшх а нд а
в . Тэ г тэлт э р
на ма рТө мө рг эг чх о т ынг оёх үү хэнх өд өлмө рх амг аа ллынб а йц а а г чаар
ир сэ нт ух айшу у гив.
Хо тодба гта хааб о ли о длэ нэз эл үү дг азари рсэнб и зг элцэ нэ . Го ё
хү ү хнү үдх о то о сх ол до хд ур гүйб өгөө дхэ р вээХОЛДВОЛя ма рнэ г
ба заа хгүйша л тга ант а йг эгд дэгб олоо дт эр . Гэт э
лТө мө ра ра вд у га а р
ан гит ө гсөө дд ээ дс у р гу ульдо р жч адал гүйн ий слэл и йнн э го ёдл ын
үй л двэр та жил ч на аро р ж, пол ит ехни ку мынэ дий нз ас гийна нг и д
эч нэ эгээрс у ра л ца жт ө гсөө дх өдө өа жи л лахс аналө гчи рс энб а йв .
Хэ дэнжилнэ гт ог оо но осх ооли дс эно х иду удб ол о оди хх өл и йнх о т оос
зу гтаахша лт агг эвэлх орио дна сан дт ох иол дохн ьцө өн гүйз о л гү й
ду р лаллб а йса н.
Чу лу унб олши нэг а
з ару рьд а
а рт өвх нө жа в ахт ухайбо до х оо сб иш
эх нэ рх үү хд ийнт уха йдя араххэ рэггү йг эжши йдс энб о лох оо рт и йн хүү
«с ох ор»я вса нюм.
Нэ гу даа«п оох уу нд»я в ахг эжб айталү й л
дв э рийнд аргад уу д аа д«Чи
ур ал даандда нд а ат үрү үл жмөн г өу уд агмө ртөөт ү ү ни йгму уа рг а,
хө д өлмө рх амг а ал алз өр чи жх үнт ехн ик ий гс үйтгэжб айнаг эхмэ т и йн
өг үү лэлт ав ьда гг энэ . Ама ат атва лд ээрб ай хшү ү»г эжт унчз э вү ү рх сэн
янз та йх элжэ э. Чу л уу нэ лд эвх ат ууү гду у
л жс урсанг эвчих э дцу х а л дан
хө д өлмө рх амг а ал лынб айца агчд ээрг үйжо р сонюм. Со л ихх ув ца сг үй
юмшигх ууч инх ө хт о рго нд ээл ,сэвс гэря г а ана лчу у раасс ал д аг гүй
гэ вчт эрд ээла л чу урх оё рньлт ү үни йгу ла мс а йханх араг ду у л да г
нэ лэ эдма хл агб ие тэйө ндө рца га анх үү хни йгЧу лу у нн эги ха н за а р ч
ба йс ангү й.
-- Ба йца агчг у айт ана дт айу ул андх амтя в! Тан арынз а рл ада гпо о х у унд
яма рз ама аря а жя в дг и йгү з! Тэг сэнх о йн оот ан арх үний гз аг на жб ай!
гэ хэдх үүх энө ө дө өсн ьт о омжи р гүйх я ламх ийг ээд,
-- Та нта йу у лх ө вч өө рт эн эжя в ахз авна дада лгада аг эхэдЧу л уу н ,
-- Аат ий мү ү!г ээдшу луу ханг а рс арв айж, ши рээни йхньа р а асс у г а
та таада мн э эх ий нз а в гү йх өтл өнг арчк а б
и нд аач их эжо р х ис о нюм.
Тэ гэ эдлу ул ынх ааза мдг арчжа а хант а йвшир санх о йно олТөмө р ий н
са йханн ү д ий го л жх арсанх эр э
г . Тө мөр ийгмо дн ыү йл д вэ рий нх энг а нц
нү днэ эсньб о лоо дс айха нх үү х
э нг э жх эл элцэ эг үйчг э с энү нэ ндээ
со хор сонэ рлс эт гэлб ул аахг олн уу цб ол сонн үд ий гньо лжх ара хгүй
са нб из. Ти йн х үүн амр ынша ру ни ар,у ла а
нша р гална в чши лмү ү сэнд ээ
ха хажна мжа арса нихх өв чийгэ мэ эхг ай хахз эр эгцэ нх а ржя в аае р
бу сынду л а анб ө гөөт өля ма рханнэ гу йтгарн о мх рол ынг эр эл
ца цру ул са ну сгалх арн үд эндньг эвг энэ тс эт гэлу на ад ,
-- Тэн эгн а ма йгу у члаа рай! Биз ү гээ рлд арга дз агну у лжша рх өдл өөд
ди йл эхээ р ээч ама йга вчг ар лааг э хэд
-- Эн эч иньлму уэ р ийнз анд ааг ээдТө мөринэ эс эн. Энэя в
дл ааслб ү х
юмэ х элжэ э . Хө дөл мө рх амг аалл ынба й цаа гчт ий нх ү үх үч инда вт а
н
хө вчт айг ынг үнэ эсмодт ат дагз а мынх ү ндб э р х ийгб ие эрэ эт уул ж,
нү дээр ээү з ээдс э тгэлдо р хно озө ө лөр чб ил ээ. Чу луу ныгз үдэр чя вж
хэ дэнт ө гр ө го лдогх ү нюмг эжө р өвд с
ө ндө өт эг сэнг үй. МАЗг эгч
со лярк ий нг ашу у ну таах ая лсант эрт унчнү с эрх үндт э ргий гу у л
хө вчий нх я р ,а нгалх авцлынэ рэги р мэгда мжс а нг өр өө с н ийжимши г
ба ртаа тз ама аря мара ймшиг гүйб өг өөдча д амг а йгаа ржо л оо дохыгнь
үз ээдб и шр э хий нд ээ дээрб ишир сэнг э
д эгч ин ь. Ий млб айхё с тойд оо
гэ жба х ар х ахс этгэлэ эрх арса нч ин ьо лонжо л о очна рынд унд аасо д оо
бо лто ле ря лга рахгүйна мх анч ий рэгб ие тэй, т ө рх гүйя нз ындү рл эгэр
ха рнү д тэй, б аах анү сэр хэгх өхца р айтайт э рз ал уух аринчэ рий нд ээ д
эрх үнб о л ч их сон.Тэ гээдна мр ынша ргало йнг үндб а й р ласа нх ээри йн
бр игад ынз а лу устайшө н өжи нду ух уурү үсгэ жн арг иадо л онт ава нч
үг гүйМАЗ -ын хн ьк абин дх а мтх он ожб илээ . Чу луу нб риг адын х анд
-- Бичи ньий мн эгс айха нх аньта йб олсо ншү үд ээх өөг эжн аргис ан
бо льсо нх о ё рынх оо рондх элэхэдн ьца ад уулба сү н эмши хб о лих ын
хо оро нд
-- Бид ни йнү ди йгх ужи рлахг эжл ус ынд агин ад а гуу лжир лээг эсэ н
чи ньба лс а раах ийжя ваау л сба й хн ьг эжшу уг ил дса н. Тэ гээдлү нэх ээ р
хө вчу у лынца рман дна мр ынс ал хит уула йнг ү йдл ээ рмо д дыгс үлжи н,
ар цши л мү ү сни йү нэ рд отору ужру ул санн аму у х аншөн өя наг лалын
ха луу нда в та нши вн элдэ жх о нох до оч ух амлэ н эу у лх ө вч ий нг үнд,ий м
нэ гя нзынт ох иол оора мь др алаах ол бохх у
в ьт а йх оёрб а йжэ эг эж
ший дс эн... Тө мө ро доон эгэнтб о ги но с
с онө др и йног о то рша рна р
Мо гой тынх ярд э эрг олло схий нна мжа аихо йх өв чн эглу йт гарт ай
ша рланд у н иа ртах ыгб о долб оло нх аржя в
л аа . На мр ыно йт айгас айх ан
гэ лээчий нх үүх өнгө ну йтг артө р үү лдги йгТө мө рг у рв а нт ааү зэжя вн а.
Тэ рн ама ру у лна асбу ужя вах ада мь драл дньс ана анд гү йэ ргэл тга рса нд
сү рлэгс а йх анб өгөө төлу лир чо д о хца гх уг аца аэ ргэ лтг үйгс ануу лсан
ух ааша рг а ло йт айгах амаа тайюмши гб ай жб ил ээ. Тэ г снэ эсб о лоо дч
юму уя агаа дчюмЧу лу у н
та йг аах амтэ нэихх өвчт ай гынг ү ни йгМАЗ-
ынх ү ржи гн эхд ууга арц о ч
о о ж, и р мэ г,хя рыга ймши г гүйд амжин , цан
хү үрэ гб үрх сэнө вли йнц у уриаих этхү йт эншө нөчюму уө д рийн
на ран дх алс анд авир ха йжи йл энг ийнх ур цү н эрт ол го йма нсуу руу лсан
зу ныбө глү үб ө гчимшө нө ,эс вэло йт а йгат э рч игэ эрэ эч ихд үлий р тэ
л
хү үгэждэ эг эс энх а врынх авс ар га тшө ний на л индчмо торньа ажма ар
уу хил анх ө рөхт эрэ гний х ээк аби ндт охиг үй х э нх оно г ло х,эсвэ ли д
зу наарха анэ гт эйз а маа сжа а ханг арчу у лынү глээг о р хиных ө вөө ндт ү
р
амр ано йнё роо лынх үлэ рх өв д
нө өс угау рга с анцэ цэгн огоонд э эр
на аданх өлб өр өхө өси лү үжа рга лү гү ймэ т. Эн эб олз ө вхө нзал уу
би еий нг оос айх анб айга л ийнг оос айх андз о х ицо хыгмэ д рэ
х ий нжа рга
л
тө дийг үйб асб а йгал ий гэ з
эмд эхх үнийх ү чт э нх ээгмэ дрэ хийнжа ргал
ба йла а.Зү гээрлн эгс о ляр кү нэр т үүл сэнх үнднү сэрма шин ,т осто й
ху тгал дсанжо лоо чх оёрб айг али йнг ооү зэс г э лэнб ол оо дс үрх үч ин т
эй
дү йже рб ус ынт үши гтэ й, амь д
р а лг э гчий гт у нэ нги йно йлгомжт о й
бо лгоху вид аст айюмс ан жэ э.
Тө мө рх а жу угий нт олин дЧу л уун ых арц тайт ул гара адт омнү дн ий хнь
ца гаану лай ж, зовх ин ьцэ лхэ рсн ий га жи ж
-- Өв гөнми ньз огсо жжа а хана мр ахюмб ишү ү?г эх эдЧу луунө өдг аза
р
ар аагаас о лио д
-- Өдө рб о гин об о лжд ээх өөТө мө рө өми нь , Ор ойб о л тола мжа адх о
ёр
ре йсх ий чи хвэ лс айнюмс а
н. Тэ г в элма рг ааша ажу уха ня ваад
«по ох уу гаа»а вч их наг э в.
-- Поо ху ундя вжб и еэз о воох о об о лив оля аса нюмбэг эхэ д
-—-- Ал б аб ишлдэ эх ө ө. Чиб идх оё ро д ооя ма рмө н гө өргач игд а хаар
би ш. Гэ сэнчб усд ынх о йноо рмо о ргүйс ана г д ахюм. Ур алдаанг эд эг
чи ньу ралд ааншү үдэ эх ө өг э э
дин ээ вхи йл э в . Нэ лээ дя дарсанү едэ э
уру ул ын хаабу л ангму р уйл га ади нгэжму у ха ни нээ вх ий лдэга ж.
-- Тиймньчт ий м. Гэ хд ээу р а л
д а андт үр ү үл э ха лба та йчб ишд э э.
-- Ур алда андт үрү үл эхгү йб о лЧу луу нч и ньЧу луунб иш шү үд ээх өө
гэ эдэ нэу да ат эгшца гаа ншү дээя ралз уул ани нээв. Тө мө рүү нднь
ду ртай. Яа жчя да рчя вса ни нг эжг ан цх о ёрү г ээру р амо р жс эрг ээ д
ир дэгньс айха н.
-- Чимин ьг ур авх о но гб а рагу н т а агүйшү ү.Яд ахд ааб иий мб ар та а т
ай
га зарма ши нб а рьжч ада хб иш.
-- Эн эу рд ахөн дрий гд ава адг олу ру уб у ун а . Го лдб у у санх ойн оч и
жа ах анб ар иар ай. Бит эрх оор о
ндду гх и йг ээ д х энэ. Тэ г ээдбидх о ё р
Чу лу уТө мө рх о ёрюмчи ньда жг ү йх өөг элэ э . Чу лу унда жгүйлг э вэл
да жгү йба йдаг тн ьТө мө рд ас чээ .
Эх н эртээх а ламжт айх үнг эвэ лЧу л уунлб ай да гба йх . Төмө р
шир э эн ий х э эа раа сс у гат ату у ла адМАЗ -ынк а бин дч ихэ гд эжб ай х даа
ти ймх ал амжт айэ рий нг арто р л оог эжя а
х инт аахб илээ . Гэв чо д о об ол
ха риух ал а мжлд ута хв ийд ээг эжб о дохо осө ө рюмг үй . Амь др алг эдэг
да лайши гз ахн ьх ар а гда хгү й. Гу рв анжи лий нө мн өжи рий ннэ г
жо л
о о ч ий нэ х нэ рб ол о оджа рга н аг эжз үүдл ээчү гүйя в с ан.
-- Өв г өө н,э нэс арына жил чд ынз өвл ө лгөөни йх ур алд ээ р«по ох у у »
за рла д гий гб о л иу лахт у х айя р и аг арг аху у?
-Ха ри ня ах а в. На май гт ү рүү н дя риад эгдээлэ эг эжжо ло о чна рма а нь
ду ргү йц сэншү үд ээх өө . Са р ынэ хэн дт аава а ра аЯВЖ б а йга а дц ө ө н
хо ног тда й рчб ол год о гюмыгз аа валө өр ч
л өх ий нх эр эгюуба й на . Гэ р т
э э
тэ ргү йэ вд эр д э гма шин ,х ас агд д аглн ойрг эцг ээс эн.
-- Нэгюма ндда сч иха арбу ру учг э
с энз өвс а на гдд аг
хо йнод о о.
-- Тиймшү үТө мө рө өмин ь. Хү ня ахв эх өө ,т э сдэ гюмг э жб од ъё .
Ха р
и нэ нэс а й хант эр эгнү үд э эт алхи а дх аячи хюм. Угньү йл д вэр ий н
жиг да жил л а га аг эдэ гч иньх ү нма шина льа л и йгньб од с онз ү йлб а
й даг
ба йх.
-- Дар ган а рб о лша г на лту р а лд аанг эжнэ гэнтб ай хё сто йюмыглх и йж
ба йнаг эдэ г.
-- Ха р и нт ий мэ э.Тэ гэ эдша г на л ынт өл өөө р с өл дөхлб о лн ошү үд э эх өө .
-- Тиймлд э э, Гэ хд ээб од мо о рюм. Жишэ эн ьч иб ри гад ында рг ах үн
нө хөд тэйг ө өх элцэ жб айг ааджо лоо чт усбү р и йнд у ндб и шб ри га д ын
ду нджи гда жил л агаа ныу ра л да анс ан аачи лжб ол ношү үд ээ . Тэ г в эл
по оху ун дө г д өгша гна л ыгт өл ө влөг өөжиг дб ие лү үл снийша гн ал
бо лго о дө г чб ол о хгү йг э жү ү?
-- Ми ни йэ хнэ рий му хаа нт а йшү ү. Гэ хд э
ээ нэч иньба су хамс р ын
ас ууд а л. Нэ гхо ёрх ү нда х иу ха нно ог до хюмыгт авз ург аа нхү н дх ув аах
гэ лээг эжд у р гү йцэ хх үнг а
р на .
-- Тиймньчт ий млд ээ...
Ин г
э э дэ хн э рн өх өрх оёрт у ст у сынб о долда в тажнэ гх э сэгд у угү й
яв лаа . «Са й ха нчн ү дт эйх үү хэ нюмшү үд ээ »г ажэ х нэр э ээнх р ий л эн
бо доо дс уу д л ааз а сажэ г цө н дө рх ярө өдМАЗ -аао дойтолх а а зла в .
Ша ва рл аг а лдс анл утхэ р зг
э рду гуйн у удө н д өрх яр ынх өл дү үг аз а р
эх лээ дх ийэ р гэна лд с ана амөн ө өхө нг ө рөөс ни йз өр өгмэ тму р уйт а
х ир
за мдши гд сэ нх адч у л уу ,ү нд эсо рво нгх э
г з
э р т элма ажа а ду р агшма цав.
Хя р
дх ял ма ао р сону ч ирх ал ти р гааа юу лтай . «Мо д н ыз а мз а с ахт у хай
мө нчи хя р иаб ол догд о о »г э жТө мө рз э рвэс х энб од охз а вса ржо л оо гоо
ат гаса нЧу л у у ныг ард о р гиод о нс олг оон дч и ч ир чба йга агн ү дни йх ээ
бу лан гаа рх ар а ад хав . Ма шинчэ цс ийнх үчээша вх аха р аа танмэ т
ар хир анча р ла адх яр ыни рмэ гө ө до ц ойнз ү т гэ лээ. Тө мө рюу ндчюм
«Яа наа!» гэ жд о тро одууа л дт
алх ажу у,тал
ын ,үйша р г
алОЙнү дэ ндээ р
уна а дир эв. Да ра аг ийна гши нд
-- Бо лохооб а йла а!г эжЧу л уунх а
шг ир аадк а биныхааү үдийгхөлө өрөө
амжижө ши г л ө
ө дТө мөрийгт үлхэжу нагав. Төмө рухаанб ала
рдса н
яа сна амэ дс э нгү й. Хэ дэнх у ра
мчюму умину тчюму уөнгөрснийд а р
аа
нү д эндньа й мшиг тз урагха раг
дав. То мша рМАЗха жууб өөрөө
р өө
га зрыну рууг ул саннэ гб үдүүнмо до ндт улжт огтоналдсанаахуга
да ра адмө н ө ө хөнх эрзгэрто мдугуйн у удньд ээшх аранхө л
бөрөв.
-- Чу луун! Чу луу нмин ьээ!
На мр ынна мжа ат а йгад уугийньда втан
-- Чу -уу-уу ... гэжц ууриатахн ьТө мө ри йнч ихэндх аданхү ндмаши нха р
мо дыгх иарцо хи жэ гцу рууу ламх ур дланх э дэ
нх эсэгзадү с
эрчо дл о
о.
На мр ыну йт га ртша ргалхө вчтайгат эра яар аао р
и лончарлан
цу у райтажб а йла а.

1984о
н

ВЕНСЕРЕМОС

Га ванах отынду нца га

а нба ри лгуу ду ниартх өхтэнг эр ий гб аганадан
өр сөлдө хмэтб өг
өөдү нэ нхү үг анди р с
ынү з
эгдэлг эл тэй. Эн э
га йхамши г
тх о т
ыгКа риб ывт энгис ий нх өхномину сх үрэ э
л энт эв
эрч,
хо ттэнг исхо ёрдо т
н ос айхн а арижил сэнхосол жээ. Тэнг и с
ий нх өвөөг
ха шс анэ рт
ни йх арб оржи нх ашл а
г атайИхт ойр г
оо рэ нэнэ гэнө дөрхо л
ой рынжу улч инголцу уо л о
нх үнз у гаалансэлгү ү
цэ ж, му з е
й нүз мэрт
та вимаарх уу чинфо рдо осэ х лээ дзө влөл т
ий нши вшин эх эн
«Жиг улин ууд»с үлжи лдэнэ . Эл еме н атаванн астайх ү үР одри гесоо
хө тлөнб о р
жинх ашл агындэ ргэд үүрб о
д олддар а
гд аня вна. Гаванаас
хо йша рваадханб ээрий нз а
й тайЕв р опАме рикий нх о оро нд охда л
айн
го лзамө нгөрөхб өгөөдх э д
э нз уунмя нгант оннынд аа цтайне фть
тэ эвэрлэгчээсэ хлээ
дс у мныз эвшигх урцө вчүү г
ээрэ эт энгис ий нусыг
ца лгиула нца хилахс уудл ынх ө лөг, цагаанд арвуултз ав ьон г оцнууд
та сралтгүйс үлжил дэнэ. Тэд гэ эрийнз аримньГа ван ых уучинц айз
гэ рэлтц амхагб үхийб о омтт ий шч иг лэ
х э
д«Ма рсел смин ьэ дни йаль
нэ гэндс уугаади ржя вааюмб ишб ай г
аад аа»гэжЭл еменаг орьдон
хү сэмжил н
э. БяцханРо дриг есэ хийн хээб одлыгт ааса нюмшиг
-- Ээжэ эа а
вх эзээир эхюмб э? Биа авыгааса нажб ай наг эхэ дЭл емена
өө рийнэ рхг
ү йгарчи рс энн у ли мса ану ужя данб уру ух ар ж,
-- Аа вн ьир нээ. Энэо л онца га ано нг оцн ычу ха ма лин дн ьс у ужир эх
ий г
лч иб идх оёрмэ д эх гү йб айн аг э эдд о оро ошү ү рса лд ав. Ка р иб ын
тэ нгис и йнт ол интма нд л аа рх ур г анд о лги су рал данбо ржинх ашл а
ган д
ту лжи рэ э дэ рхл э нг ү йна му у хна ару р хир н а. Ха шл агад ээрс о мб орерро
ду хду у лс анх ө вгү үдб а сө в г өцү ү лз аг асныу у рга
ба ринс уу цг аана .
Эл е
ме на г ийнмө р ө ндэ эра с гарс а нх и лэнх а рү сий гт эн ги си йнз ө өлөн
са лхина ми ру ул анРо к уэ лКе нт ий нт атал б арз у ргий нхшигг о ол иг
са йханб и еньчб аст э рз ө ө лөнс ал хиндна йг ахмэ тү зэг дэхньг у ниг
бо длынх үндд ар а мт ыги л т гэнэ . Ца са нца гаа нх ө лгүү дг у рв а лжи нзур а
а
та туул а нГа ванынб оо мтр ууч иг лэхэ дх ө тлө гчий нб яц ханх а рз авь
уг тано ч и жх ар аг да н а.
-- Ма р се л оми нь ,х а йр тмин ьа мь дмэ ндля в ааса йд аа. Эхд а гин ами нь
өр шө ө !г э жЭл еме н аз а лб и ра нт э нгис ийнма нан тал сыгши р т эн
шир тэ нэ .
Ма рсе л о, Эр н ан д ес , Ма ну э ль, Го нса лесд өр вийгВа льп ар аи с огий н
ой рол ц оо хт энг ис ий нцэ рг ий нх о рихл аг ер ьта в чирч ээ. Дэ л х ийд ахин д
нэ рдг ар с ан«Тр е сАл а мо с» тх э д хэнх ону ул аадо ло нх ор игд лын
ду нда а ст эд ний гя лг а жэ нда в чир санньму уё рынх э рэгб ай л аа.
Тэ дни йгц агда аги йн«Жип » ма ши ндс уул гажг а рыгньт а сх ү лэ эд
нү дий гньб оона в чи рч э э. Су раг г үйа л габ ол огсд ынт оо ндо р уу л ах
бо лсн ыгт аавар ла х а дбэ рх г үйб а й лаа. Хо ё ржил ийнөмнөэ нэ
Ва льпа ра исо дт эн гис и йнц эр гий на л бах а ажб а йсанГо нс але ся ма рнэ г
го йдс ов инмэ д рэ х ү йг э эр ээда л а йно йр ол цо оир снээмэ д жэ э .
Дө рвү үл э нгбу уныб өг сө ө рг амг үйна нч ижб айг аадя ма рн э гө мх ий
хү йтэнт а сал гаандо ру ул ав . Би еб ие ни йх ээнү д нийб оо лт ыгшү дэ эрэ
э
ур ж, х үл э эсээт айл ц га а нүз вэлг а нцс а жи нх ү рэх гүйа мдө рв ө л жи н
та салг ааб айхб өг ө ө дт аа зн а асн ьн эгму уч ий дэ нёл тойн о. Б у ур ало р
с он
өт гөнс ах алта й, с эрг э л энх ур цн ү дтэ йГо н са лесг янд ан гийнт аса л г
аан ы
ха нуу д ыгч агна жү з ээд,
-- Зүүнт а лдх үмү ү сб а йн а . Ба ру у нт ал дд ала й! Да лай нч имэ эд у у л
даж
ба йна . Биа рва нб э эр ий нг а зраа сча нд ахг үйг эв. Ша в ил ханх өнг өн
би етэйн е грЭр н а нд ест а са л гаан ыб у ландө в дгөөт эв рэнс у уж
-- Дал а йда лайлг энэ . Тэ рд а лайч ин ьб ид н ий гюу гаа рааа вр а хюмб э
гэ жу нд у у цанө гү ү л эв . Ма р се лот ас
а лгаа н ыд ундз огсо на да рши ртэж
-- Ха ту ух анэ р үүт ул га хг а зарир жд ээн айзн арми ньг э хэд
-- Биб л ий нх ээру с анг а л а вюү лжПин оче ти йн хо нчб идчц өмө ө рөө
чө тгөршу ламр у у га ат о ни л о осо йг эжГо нс ал есх орс ол тойя аө гү ү лэв
.
Ге рку л ес ий нд үр тл утэ рМа н уэ л ьт аса лга ан ыбу лан дб о дл о г ошро н
су усна аз узаану р у у ла аши л эмд ээ д
-- Ма рс е ломи ньб и дс ана с анд а ах ү р чч ад ахгү йч он ына ма ндо р ло о .
Да а нчх а рамс ал та й. Би д ни йб а р игд с андхэ нчб ур у ут айнт ух а
йма рг аж
та ама гл аадчб и дя ахв эд ээ. Ма р сел оми ньч илч өл өө т э йү л дэхб а йс ан
юм.
Ма рс ел од агзаар аах анат ү шижу ртс о рму уст айнү д ээа н иа д
-- Тан а р тайгаах а мтя в жб а йг аа дду у с са нми ньд ээ рг эв . Са нтья г од а
хь
су ур ьма шиныү йл дв эр и йна жил чд ынду ндфа ши стх у нт ынэ с
р эгн у уц
бү лг эмб айгу улжэ хл эх дэ эя ма рча юу лт улга р чб ол ох ыгмэ дэжба й сан
бө гө өдх аринт ар аа гдс анү й л дв эрч ни йэ в л э
л и йнт ө вий ну ди р дагч ий н
ху вь дх у нтынб ү х ийлх уу льз ах ира мжий гх үл ээжз өв шө өрү үлжэ мх
за мб ара ат а
йб а й лг аха дт усд ө хө мү з үү лэ хх үнг э жит г э гдэ хийгх и чэ э
н,
уч рыгү лмэ д эхнө хд ийнх ар а алыгчи д э жба й са нб и лэ э. Гэ тэлт эрн эг
га йта йө дө рЭл еме нах ү үх оё рт ой го оСа н тьяг оги йна жи л чныр ай оны
нэ гэнг у да мжа арз у гаа ца ня в тал«Дин »х эмээ хфа шис тца г
д аагий н
га зрынт эрэгг эн этт ул анир ж, г у рва нб у л иаэ рү ср э лд энг а
р чир э эд
Ма рс ел о гд айр анг арбу уныб ар иул аарэ л эгр ү үньц ох ижу н ага ад
ма шин да аха яжд а вхино д со нб ил ээ . Хэ дх оно гийнд а ра а«Тр ес
Ал амо с т »н өхө д ий нх ө өб ар и вч лагд саныгмэ д сэнюм.
-- Бит ана ртайг аалх а мтэ ц эс лэ нэ. Энэх орв о огий нх о осө өра мь д р а л
ба йда гюмб о лба слб иеб ие сээт үши жя в ахб ол но . Чи лио р онфа шис т
ху нт ынх өлдү үр дг и шг э гд эхт ий ма зг үйо ронб ишэ э. Би дү г ү
йб ол лоо
гэ хэдЧил и
йна р дт үмэ нмө нха мь д а рна . Үра чна рма ан ьэ р хчө л өө тэй.
Чи лио р о нда мь д ар чПи но ч ет ынфа ши ст уудыиэ ср эгт э мцэ л да ми а
ал дс аныгмин ьд у рс ажя в ахб ол но. Эл еме нами нь !Р од р иг есминь !г эж
Ма рс ел ох ооло йз ан гир у у ла нө гүү л эв .
-- Са йх а нЧи лио ро нмин ьий мг ас л ан ду нахя ма рх ув ьт авил а
нб айва а !
Би д ни йб урууг э жү ү ! Нө хө дминьб ид ни йб у р ууг э жү ү ?гэ жг а сл а а д
Эр нан д есү рчл ээтө р гөнма г на йг аар ааө в дгөөт ү гт үгх ий тэлх э дэ н т ээ
мө р гөв .
Ма рг аашө глө өн ьшо ро нг ий нх уяг у удЭр нан де с ий га вчо дл оо. Өч г ийг
ньх амг и йнх ялб ар ха на вчб о ло хх ү нг эжб од со нб о ло лт о й. Хо ёрц а гий н
да ра ах у я гуудб ар агг о лн ьт ас ар санЭр на нде сий га в чир чх ая л
а а.
Уру ул ыгньца х ил г аан аа ря зарт а лт үл жц э э
жи нб ие ий гнья марн эг
ха да асшө в
гө өрн э втшу в тшив жэ э.
-- На ад а хму ух а рт ай гааа д ил х ана ма ах а мх иа дб ай в а
лү х ээр ийннү х энд
ор ног эжмэ дэ эрэ йг эжху я гу удз ан а лх ийл э
в.
Ма ну эл ьЭр н анд е си йгх о ёрг ард ээ р ээө ргөнца ашн а
а шх ол хиж
-- Айа р аа т
ну уд ! Бу за ра ра атну удг э хэ эсө өрюмх э л жч а дс ан г
ү й.
Үз эшг ү йз эрлэгэ эрэ рү ү дү ү лэ нт арч ил с анЭр на нде ст ү рз уу рха ну х а ан
ор ж,
-- На й зна рмин ьб аярта й! Ве н сере мо с !гэ жд уул дахт ө дий хөнх эл ээ д
эз энг ү йб ол с о нг ара азанг и данцэ э жи нд ээ рэ эт авь жа мь сг а
ах у ра ала а.
Үл дс энг ур авЭр нан дест айа дил ха нэ р үүдү ү лэнт а мл а гданаг эжб оджэ э
.
Гэ тэ лт эгсэ нг ү й .
-- Тан арыгз ү гэ э рлү хэ э рий ннү хэн дх ийн э . Ди ваа жин до ч
н ог эж
мэ дэ эр эйгэ жэ э . Үү нийгн ү хэндэ э ра в аачижб ууд наг эсэ нү ггэ хээ с
өө р өө ро йл го ха р г
а гүйб айл аа. Гэ тэлб үхюмт эдни йб од соноо со г т
өө р өө рэ р гэ в. Алу ур чинх а ргис у удх ү ни йс а наан дб агт ашг үйя ма рн э г
эр үүшү үлтт ул г а жч а
д ахн ьмэ дээ ж. Гэ вчКа фк аги йн«Эр үү дэхма шин »
гэ дэгө гүүл лэ г тг ар дагз ү й лчпи но ч етын хныб одо жо л сныд эргэ дюуч
би шба йлаа . Хо ё рх о ног ийнд ар аат эрг ур выга вто ма т,п у лемё тоо р
зэ всэ гл эсэнб ү тэ нс алаацэ р эгб ү слэ нт уу жө н өөхн үх энд ээ
ав аач л аа.Хө л ө го нг оцн ыа ча аных ө нд ийнн э элхийши гз у заант ө мө р
та гийгс өхө ж, му уха йэ х үү нү н эрх анх алс анг үнх арз о орьр ууу ртша т
та виа дн эго фи це р
-- Тан арыгх а нат үшү үл ээ дб ууд ажо р хи хб а йсанб о ло вче с өнт а мын
ха мг ий нх ө нг ө н дн ьо р у ул а хаарший дл ээ. Эр гэжг ар ахз а мб айх гү й.
Сү н сч ин ьчг э с э нг арах г үйг эд гий гмэ дэг тү н! Ха р ину хааных а ах эр э эр
юмбо до хх ү р эл цэ э тэйц а го л дон о. Мо ри ло но рцг ооэ р хмү үдмин ьг э ж
да ажи г нав.
Тий нх үүг у р ва нн өх өда рг абу юуу р тша т аа рд амжинн үх нийё р оо лд
ор л оо . До то рн ьюуб айг аагз о ри удү зүү лэ хг эжт а ги йгнэ гх э
с эг
он го рх ойб айл га сандэ р э гн үү лэнх ар валз оо р иныб ул андо лонх үн ий
хү ү рд авх ар л ант авь жээ .
-- Эхд агин ами нь !г эжГо нс ал есд ууа лда в. Ма ну эл ьд ээ шл энб у йша т
өө дү с рээдх а л ь тшү үрэ на л даж,
-- Айму уха йя р г ачи дө ө р сд өөт а мынё ро о лду на хц агч и ньир нэд ээ !
гэ жх ил э
г нэ нх а шг и рав. Ма рсел о, Ма нуэ лийнмө р өө рт э врэн:
-- Су р а ггүйа лгаб ол ног эд э гэнэба йж. Гэ хд э эар дт үмни йхэээ р х
чө л өө н ийт өл ө өт эмцс энб ид нийс этгэ лх эз э эчс у ра ггү йа лгабо лох г ү й.
Да х иа дя ма рчт а мдх ийжя ма рчэ рү үшү ү л тт ул гас анчЭр н анд ес тэ й г э
э
ад ил ха нт ар ч ла нз о всонбу с адо ло нн ө хөд тэ йг ээа ди л х аншү дз уу ж
ба йг аа дэ рэ л х гэ э рэ цэсл э нэг эх эдГо н сале с
-- Ве нс еремо с !г э жну да рг аз анг ид ант анг ар а глав. Ий нх үүг урв анна й з
зо ор ин ыб у л андт үшил ц энс уужх у нтынг ен ерал уудынфа шис тэ ргэ л т
яма рз ама арб ие л жа рдынн эгдл ий нз а сгийнг аз
а ру на с ан, е
р өнхи йл ө гч
Са л ь-в а дорАл ь е нд ех эр х эна лаг дах адх ү р сэ н, тэрү еда жил чид ,а рдын
нэ гд ли йнт а л ын х аня ахё ст ойб айс анб ол оо дг адаа да ддү рвэнг а рс ан
ол о нмя нга нч ил ичү үдфа ши сту уд ынг ар аа сму лт ар санКо рвала н,
Ал ьте ме ра н оз э р гийну д ир дагч и дэ хо рно оа врахынт ө лөөюух ий ж
бо ло хт у ха й,ө ө рсд ий нх ө өа лд а а,э хнэ рх ү ү хд ий нх ээх у вьз а яаныт у х а й
ол ныгх үү рн эл дэнца гнө гц ө өжб а йлаа . Ти йн х үүл авб ү тэнх оног
өн гө рл өө. Тэ дэ н дг а нцб ал гау счө г с
ө нг ү й, Ял зарсанх үү рий нү нэ р
та нарг эжт эс эжб а йх ына р г агү й . Ха ринх а ру у лынц аг д аат а гнын ү х ээ р
ша гай ж,
-- Хэ нт үрү ү лжма жийс н ий гаац а адахх ү үр ү үддэ эрд а в хар ла жт а вин а
шү үг э жи л тд ор омжл онхэ лэв . Бү тэнх оно гө нг өрл өө . Ийн х ү үхү үр и йн
нү хэ ндх ор иг до на мь даа ра ах а т а жү хэнс у р агг үйб ол ног эд эгх үни й
са наа н дү нэ хэ эрб агт ашг ү йх эр э гб а йла а. Эн эг ур ванс а йха нэ рх о ёр х о н
жил и йнө мн өСа нт ья гох от ыну р иаду уцу ури атс ант а л байду лаант у г
на мир уу ланжа гс аж, з өв хө нЧи л иб ишд эл хий ннү дэ н дд у л аа хан
ха раг д ахб о лс оне рө нх и йл өг чСа л ьвадо рАл ь е ндедба я рх ү р гэнэ рх
чө лө ө н ийн а ранү ү рдг и йс энмэ тс анажя в с анб ил ээ...
Го н са л есз ү үр мэ гл эхмэ тн ү дэ эа ни нс у у жб ай сна аг э н э тү с р энб ос о ж
зо орин ыт а гд оро чижз о гс о од
-- Ма ну э льна а ши р !г эх э д ,т эрг а йхасх ийнх а жу удньо чижз огс
о в.
-- Таминьбит айх а мшиг та йюмб о дожо лл оо . Ма н уэ л ьч их о ёрме тр
өн дө р . Ойл гожб айн ау у ? Бидг у р ву ула ан ий л ээдх эд э нме т рб оло х ыг
бо до о чт эрт агандх үрэ х г ү йг э жү ү? Ма рс е л омин ьна а шир ! Яма рч
ба йс анэ н эү хээ ри йнн үх нэ эсг а р аадү х эхс эх э хээү з
э цг э
э е!
Тий нх үүма ньг ур авц ир ки й на к р обатч и ншигмө рмө р өнд ээ рээ
гишг э цг ээ нн үх ни йт агө ө дцо р о йхо дх амг ийнд э эрз о г ссо н
Ма рс е ло гий нх у ру уныү зү үрт а г андд ө нг ө жх үрчб ай в .
Ма ну э л ьба й да гх ү ч ээша в х анө л мийд э эр э эө нд ийж
-- Ма р се ломи ньт үл хэ эдүз . Хэ ни йгэ н д ээ сг а рнаг эжцо ожл охв эг эх э д
Ма рс е лошү дз уу н,а р ва нх уру уных ааү зүү р ээ рт а
г ийгт у лжб айг аа д
ог цо мт ү лх эх эдү лмэ д эг хэ нз а вс арг ар л аа . Цо ожг ү йньл а ва жэ э
. Энэ
үх ээр и йнн үх эндх аягд с а нх үмү ү сб уца жг ар н аг эжа л у урч идз үү дл ээч
үг үйньмэ д ээж. Инг ээдг у рв анн өх өдн үхн э эсг арчо р г оно до хүл гэ р
шигт ө л өв лө гөөз о хио ло о.
Эд нийн эгн ьшө н өт аг и йгт үл х энг арч,а жигс эжи ггү йс э лг ү үцэня в ах
ха ру ул ыгя ма рчб айс а нх ө нө ө хё стой. Тэ г ээдх а руул ынб у у , жад ыг
ав на. Ла ге ри йнд ө рв өнт ал ынин дрий нма на ану уднү х н ээсх о ригд л уу д
га рнаг эжя ав чс ала хгү й . Ти ймэ э сө ргө с тт ор ыгт а
сц а в чинг а рчо дно .
Го н са л еси йнт аа ма гл асн аа ро йр х онб уйд а ла йдз агас ч ныз а в ьчба й г,
юучб айгх а ма агү йя ма рнэ гх ө в дө гхэ р эгс э ло ло одз у г тажо дно.
Да л ай нх ө вө өн ийа л ьн э гэ зг үйг азарх ү рча мьа в рагд а х гүйюма аг э хэ д
эн эх ү үр нийн үх эндх а та жү хс э нэ эсно мх о нд а лайнб ү л ээну санджив ж
үх сэнн ьх ама а гүйдэ эр.
Хо ёрда хьшө нөбо л лоо . Та гий гс өхөнг арчх а ру улыгу стг а хү үр
г ий г
Ма рсе л оа в лаа. Уд ир даг ч ий нх ув ьдчг эжт эг сэ нг үй . Хо ёрн өхө рн ь
тү үн да мьн аса ад аат ганюуг э хи йгх үл ээ жб а йг аан ьил т. Тэ дэнди р т
мэ сб а йт уг айг а ртааа тгахч ул у учб айс а нгүй. Шө нөд у ндМа рс е л о
-- Хөд лө ена йзн арми нь . Бу рх анб ид ни йгө р шөө тү гэ йг эв . Ма ну э ль
мө не ө хө нх үүр нү үди йнн эгий гч ир э на в чирчх ө лд о о роои вл ээ.
Ма рсе л онү хнийх үн дт ө мө рт агий гт ү лх э
жз ав са рг а ргаа дн эгэ нх э сэ г
ча гна с н аашу рг анг ар чо д ло о. Го нс а ле сМа н у эл ьх о ё рюуб о лох ыгз ү рх
тү гшинх ү лээв. Ха га сца гө нгө р сн ийд а раан ү хни йт агнэ э гдэнө нө ө х
ур тша тб у ужи рл ээ. Тэрх оёр ынг ар чи р эхэдб ү рх эгшө нө, т энг эр тг а нц
хо ёро да ни вал заха жэ э.
-- АйМа рия !г э жМа нуэ л ьши внэ нз ал бир ав . Хо ри хл агер ийн
бу ла н гу уд ыни нд эр,г ян да нгу у дынд ээ вэ р
тт а вь са нг эр эл т үү лэг ч идб үх
та лба йгө д өршигг ийг үү л жээ . Ха р и нх ү үрий ннү хн ийа мс р ын
ой ро л ц оошо ндг а нцх анч ий д энё л той но. Ма рсе л онү х нийа мср ын
ов горшо р о оныа р аасд у у даж
-- На й зна рмин ьб идЭр н анд е сий нх ааө шө өга в ла а. Ав то ма тжа дх о ё рч
зэ всэгшү үг э в. Хо ёрг эрэ лтү ү лэгч ий нз у р
в аст у яан ү хнэ эса рва ад
ал хмынз а й т
а йз ө рсө нг а зра асц аашө р гө с
тт о ро нх а ша ах ү ртэл
гу рва л жи нс үү дэ рб а йха жэ э. Ма р се ло,
-- Нэ гн эгэ эрээмөл хө нт э рс үү д эрто р цг ооё. Ма ну э л ьч ит үр үүл !гэ в.
Тий нх ү үг у рву улх а ранх уй дмө лхө но ро хо дх ар уу л у у де рс эжиг
ав сан г ү йб олол то й.
Го н са л есДа л ай !д ала йнү нэ рг эжб а хда нши в нэ в. Ма ну эл ьх ут г ан
жа да а рхо ёрд а вха рө р гө стт о р ыгт асца в чинз а мг ар гал аа . Үү нэ эся ма р
нэ гд о хиос э
жига вн аг эжб од о хз а вчт эдэ ндб айс а н г үй. Гэ тэлт э дн ийа з
ду тл аа . Эхд а г
ин ат эд нийгд аа нчх а рса нг үй. То ро нх аша а н аас
ар ваа д х ана лха мх ол дову уү гү йюут үг шү үр ий нд о х иоу л ьжэ х л эв.
Ма рсе л оа в т
о ма та аГо нс але стө гч,
-- Ус а нц эр эгмин ья а жб уу даха аө ө рө өмэ д. Гэ р эл длб ари гд ахг үй
юмс анг ээ ду ра гшб ө хий нг үй л ээ. Гэ вчт өд хө нг эрэ л тү үл э гчийнх ур ц
ца гаант уя ашөн ий нх ар анх уй гх аг аз үс эно р г ог сд ына р аа ст эмт эрч
эх лэв .
-- Да л а й! Да л айо йрхо нб айна !г э жГо нс алесб а я рл ав ча ва р габ и ет
Ма ну э л ьг э р
э лт үүл эгчий нт у я андх э дийн ьб а ри гд а а ду р тс үү дэ рт у с ган
бу лт ажз ай ла лгү йх о лх о лх ара йн,
-- Хэ нийбэ лдс энз ав ьх ү лээ жб ай хюм. Да ла й нх өв ө өнө ө сө өрз ү гт
зу гтаяг эв.
-- Да л а йнх ө
в өө ндт олго йда л д лахюмюучб айх гүй . Ха рг ахайши гл
ба йб о л ног эжГо нс а лсг э рэлт ү үл эгч ий нт у яа на а сб у лт анг ү йнэ .
Да л айт уно йрх онньс ал хиа рмэ д э гдэжб айл а а. Ой р т ожир сэн
тү рүүчи йн«Жип »-и йнг эрли йгГо н с
а лесхагабу удл аа
. Гэв чх ү
нд
пу лемёт ынг эр э лтс у мт эдн ийт ол гойд э
эгүүру ла аншир ээд эст ат аж
ха ранхуйгс үл бэ в. Ба а та рлагс а йха нэ рМа нуэл ьэ х л
э э
да л агд л аа. Тэ р
гү йдэлду нд а аг аз арх а ру улда жу на а
дд уучгар са нгүй. Ма рс е ло
нө хрийнх өөт о л го й гт эвр ээд,
-- Өнгөр ч э эг эв . Ца г д аан арГо нса лес, Ма р
селох о ёрыгб үс лэнт о йр ч
,
-- Амь д
а а рн ьб а р ь! Му ун ох ойну удыга мь да
арн ь !хэмэ эн
ха шгира л д ана . Го нс а ле стэ дни йө өдөө сцөөнс у ма арбу уда ад ,
-- Амь д
а а рг эн эшү ү . Да лайдлх үр гэе! Мареломин ьбич ин ьа вар га
за га
сшү үдэ э! Ча ма й гааа в аада рил жө г
нөгэв. Тэ рх оёрө ө гү йша х ам
чу луула гд энжэ эрб у л танг ү йлдэ ж, ца гдаанарг э рэ л
тс ума арт аср ал т
г үй
бу удану л аму л а мо йр то жб а йв. Да лайдг энэтхэнт улжир л ээ. Тэ р тэ э
до рэгцц а вч имх а лил ынё р оол дд алай ндолгисцу халданх ү рх эрнэ .
Го нсале с,
-- Ма рс
е л он ай змин ьб аярта й! гэжх ач и
нт айванө гүүл ээдц а г даана р
ру угалл а жэ хэ л л ээ. Гэ тэлд а раа гийна гшиндмө н өөхөнг э рэл т
су мнууд ыну ла а нши рэ эдэсГо нс алес ийнц ээ
жи ндшиг дл ээ. Ма р се ло
нө хрийнх өөа в т ома тыгшү ү рэна в аадг оõыгд арс анб ол овчс у мнь
ду усчээ. Энэ х эна гшин дт ү үни йх увьз аяаямарчэ ргэлзэлб од лог ог үй
то втодо р х ойб о л л оо . Бу угаах ө с
ө ршид ээдхал ил ыни р мэ гд э эро чи в.
Эц э
ст ө
г с г өл гү йн эг э на я саарх үрх рэнб уйд алайнб үлэ эну ст ү
үн ий г
тэ врэна ва х адб э лх энба й хшиг ,
-- Элеме н амин ь !Р о д риг есмин ь! Чил иминьб ая рт а
й! гэжМа рс
е ло
цу урайх а дта лду уда ад ,х оёрг а рааэ лг эндэ
ээ вхэ ж, гүнх ал илд ээ рэ эс
нис энод л оо.

Элеми нахүүтэйгэ
эт э
нгисийнхөвөөни йх а
рб о
ржи нх
ашл агыгд а
ган
явна. Хүү г
ээхарахб о
лгондооэцэгтэйгээадилхан
ыгньгайх а н"х үү
миньэ цэгг
үйө нчрөхюмб ишб айгаадаа"г э
жз үр
хшимшир н э. Тэгээ
дч
Кариб ынт энгисийнхөхн оминманд лаартасра
лтгүйцув
ра н, Га ванын
уса
нб о омтрууиржя ваахөлөгонгоцу удыггорьд
онхарна. Да ла й
н
хөвөө нийө рг
өнч өлөөгөө
рцэ цэ
р л
эги йнх ө
өрхөнхүүх
дүүджа гсаня вж,

Ха
магсэтг
элз ү
р х
эндхадааст
ай
Ха
танзоригтнөхдөөдурса
цгаая
Үхэ
вчхойшо оухрахг
үй
Үүрд
,хэз
ээче рдөөухра
хгүйээ!
Ве
нсере
мос, Ве
н с
еремос
!
гэ
жхангина
талдуул
цга
анявна.
Элеме
нанулимсбүр
хсэ
нт у
нгал а
гхарн ү
дээ
рээт
энг
исий
нма
нан
т
алс
ыгхүслэ
нтэйе
эширтэнявжб айл
аа.

ИЗАБЕЛЛА

Ма йнд ахьФр анк фу р тынни сэхо нгоцн ыб уу да

лн е онг э рлээр
соло нгор он,ба рагт а сра лтг үйн ис эжбу ухо нгоцнуу дынх үр хрэхд уунд
аг
а ардо ргил онб а йв . Бид н ийс уу сан<Ил-62> но мх ор со нмо рьшиг
алгуу рхану рх и рса арбу удл ынихд уга рага
а сс а
лаал санхо нг илуу дын
нэгнийа мс ар ти р жз о гсо хо до л онз ор чигчмө нөөхөнх онг и лооря в ж
уужимс ару улт анх и мдо рц гоов . БиМо с
к вагаасэнэх үр тэлн ис эх
гу
р ва нца г ийнт ур шс уу далз эр э гцс э
ннэ гэ
нэ мэгт
э йнха мтнэ лээ д
сүүл хнээря вжо р о в. На д тайс у у далз эр э
гцс энНи наАл е к сеевнаб ол
га
д аад тайа н ги йнү сх у дал даал д агб айг ууллагына жи лта нб өгөө д
ман айдчб асна йма а ныа жл аари ржба йсану д а
атайт ул
та
н имх айр алц анэ нэт эри йгх үү р нэж, Ше рме т ь
евийнб у уд лаасми ний
ав
чг арс анша мпа нд арс ыгх ува ану уж, нэгмэ дэхдэ эЕв р опынх а гасыг
ардаао рхи жэ э. Нин аАл ек сеев наб олх ижэ элн аср ууг а
ао р сонг эвч,г оо
са
й хн аах а дгал жч а д сана асг ад н ао чира лма сши гтг ээтэйэ эмэгб ө гж,
хүзүү ни йч имэ гт эр г үүт энз үү ж, ма шд эгжи нх увца слас анз эргээ рээ
хажу удн ьс уу ж, х үү р нэ лдэ ня в ах а
дб асчс о нинба йл аа. Тэ рээр
найма аныа жл а арАмс тер дамхо то ржя вааб өгөөдмо нг олына нг ийнү с ,
эрдэн ий нч ул ууз эрэ гг оёлч имэ глэли йнз үйл үүдийнт ух айя риаү үсэхэд,
Хө рөн гөтнү үдб ид ний гг оё хч имэ хюмг үйг эжд оорү зэхг э эдб айд аг
.
Гэтэлт ий мб и ш. Жи шэ эньжи рий ннэ галб анх аа
гчб иЕл е завета
Тейл ор тойа д илс а яд ол лар ыно ч ира л масзү үхгүйчг эсэ нб аруу ных а н
д
го
л ог дохг үйг ээрмэ д эжб айн а. Биба ст э
дэн тэйнэгиха л даагүйн айма а
хийч их эжч адн аг э жг эхз эргээ ря рьсанньна д а
дт ааша а лт айс анагд с
а н.
Ни наАл ек сеев нас ал а хё сг үй цэ тгэ э
дАмс те рдамыно нг о цныпи у
бүр тгүүл эхээ рө ө рт ан химр у
уя вла а
. Биз амынт а
н ил аас ааа ргаб уюу
са
л жГа ва нахү рт элз о рч игч д
ынд ундг а
нца ардангу йб айв . Сэтгү үлч
хүн ди ймг анца арда н г уйб а йда лт унчт ааламжг үйньмэ дээж. Үү ни й
зэ
р эгц эээ нхт а йв ныч у улга ндс у рвалжл агча арявжб айг аах үнз а мын
эхнээ слх үмү ү стэ йт ан ил цаха асд ээрюмг үй. Тийнх ү үо ло нз орч игч
өнд өрт үшл эгтэ йу ла анс анд ал,х арг антиги йнө нгөө ргя л тганаса ня вган
шир ээ нүүдд үг эрэ гл ү үэнт авьс анх агасд угу йтанхи мдо р жс уухньс уун ,
ихэнхньмө нө ө хө нх ага сд у г
у йнэ срэ гталыгт уушэ зэ л
с эну уш,
зуушн ыл анг уу ндо ч ицг оо жу нду с, пи вод арст эр г ү ү тэна вчт үр
туха л ц г аав. Бичг эс энг а нцл онхб а варп ив оа ва а дз о рчиг ч д ыга жиглан
суув . Та ни лц ара йе р дө өх о ё р
х н ынэ гн ь ,мө но ч ира л мас та йз агалмай
зүүж, у рх а рх у вц асө мс сөно ро сх а рл а мПий ме н, Чил ийнк омму нист
намыннэ ртз үт гэл тэн, зо хио лчВо л од яТо телб о ймн ара жэ э. Хор и
о дхон
мину т ынд ар ааАфр икт ивий нз ү гни сэхц агб ол жб а йт алб у удлын
ради о го орэ в лэг хэ нз ө өл өнд уу тайб үсг үйг азр ынд у нд адт эн ги
сд ээр
цахил га ант айа а да ро р жб ай гаау ч и рн ис л эгийгн эгц агаа р
хой шл у улс ныу ч иру уч ла лг уй в .З о рчиг ч идчнэ гз э рэ гшү ү р с
алда цг а агаадз уу шн ыл анг уур ууд өх өц гө ө лөө. Бид ах инн э гл онха ва
ад
эргэнс у ул аа . Ба ру унГе рма н ыа лд а рта йх о тууд ыннэ гб о ло хМа йнд а
хь
Фр ан к фу рт адий нх ү үс аата хб о л ж. Ха ри нши нэт а н илНинаАл ексеевна
авгайз о рьс онг аза рАмс тер д амда абу ужб айгааб из . Эн эу д аами ни й
дэрг эдө ө рн э гх ижэ элдү үх ү үхэ нс у ужэ э . Дэгжи нэ э рдо л гио туул а
н
самн а са нх а рү с тэй ,т үрг энт үрг энг э рэлц ацал с ану р сгалн о гооннү дтэй,
цайв а рца ра йт а й,ү лмэ дэгү рчл э эт о гтс онө рг өнд у х тай, х үр энб удгаар
буд са нни мг э ну р уу лта йз эр эгньс ай ханг эмээрб и ша талн э гл
аята й х анз ох и цо л тойа жэ э. Тэ рэ эрц агаа нт олго й т о йб ол ов чз алуу
төрх т э йн эгэ нө нд ө рх ижэ э лэ рт эйис па них э
л ээ ря р и лца на . Эхнэ р
нөх ө рх оёру уд а аг эжб иб о дожс у ул аа. Гэ тэ
лб ия а га адчюмх үүхнийг
нэглс айнх а ржа в ма арс ана гда на . Ис па н их үүх нү ү д ийгт ө дийло лон
удааү зэ эгү йб о ло одс о ниу чз анх өд ө лсө ня асныгб ү үмэ д. <Из абелла
алта р с ану ла а нү стэйс э н> г эжб иду рс анб одов . Тэ г т элб ас<Ха рү стэй
мөр т ө өно г оо ннү дт эйб айжт а ар ах гүй . Ша ргалү ст э йх ү үх нүү дл
ного о нн үд тэ йб ай да гшү үд ээ. Из аб елл ао доох аая в д агбо л. Далайн
усныө нг өт эйн ог оонн ү дтэ йсэ н. Яглэ н эх үүхн ий хши г. Тэ рз уны
сүүл ч ээ рБа л ти йнт эн гис ийну ст и ймнэ гя нзынз ө ө л ө нно го онө нгөтэй
байс а н с ан. Тэ рз у нИз а бел лаб идх оё рР ос токи йно й ро лцо оа мралт
зугаа л г ынх отВа р не мюн дэ дт а ни л цс ана а сх ой шх ор и нз у рг аанжил
өнгө р сө нб а йхюм. Од ооу у л з
в а лб иеб и енэ эт ан ихб ол ову уя ахб ол??>
Ий нх ү үс а на а шр а нс уут алө нөө хца гаант ол г
о йт о йө нд өрх ү нб осож
зуушн ыл анг уут ий шх эда л хсн ааэ р гэжз огсо од,
Иза бе лл ах о ё у лу л аа нд а рса в
чу уху у?г э хэдхү үхэ н
Тэгь е , Пор ту гал ийну лаа на асн э ги йга ва а ди р! г эв .
Иза бе лл аг эд эгн эри йгс онс о одб иө ө ри йнэ рх гү йө н дө схий нх үүхнийг
шир тэ в . Ха рү с тэймө р төөно го о ннү дтэ й. Би шдэ э . Мин ийИз абелла
болу л аа нша р галү стэ й, но гоо ннү д тэйб а йхё с то й .
Яаг аа дчюмх ү үх нү үдү сн ий хэ эө нг ийгд ур а
а ра ах у в ир гажб уддаг
туха йб иб од с он гү й. Тэ рх ү ү х
э нна ма йге ра жр а хг ү йб ай ла а. Хэрвээ
Иза бе лл амө нба й да гюмг э х э
дб ио до об о лсонх ой но ,х ор инз ургаан
жилө нг өрс ө нх ой нод ахину у лза ха асааа йнц очи хб о лол т
о й.З үрхминь
бул гил а н, н үдэндо чб утр ахмэ тб о л ов. Хо р инз ург аанжил ий нөмнө х
Иза бе л ла дх а йрта йх эвээрэ эб иө н ө өгх үр чээ . Ва рне мюнд э дт ү үн тэй
өнг ө рүү л сэ нө дрү үдми ни йа мь дра л ынх а мг ий нжа рг алтайө др ү үд
бол о нд ур са г дсаарө нө өх ү р ч ээ. Бит эгэх эдх о ринд ө рөв хөнн а стай
бай с а
н . Ев р опынх үү хнү үдо го то рб анз алө мс дөгб ай с
а нц а гшү үд ээ.
Иза бе л лая гх оринн аста йо г ото р хо нб а нз алт а йб а йжэ э. Тү ргэнт ү рг
эн
гэ
р э лц аца л санн о го онн ү дт эй сэн. Яглэ нэх ү ү хни йхши г. Бие рн ь
яасна ачс ай ну х аа рсанг үй. Нэ глмэ дэх эдх ү ү х ни йө мнөо чижз ог с
оод,
ТаИз а б ел л аб и шб и з? Хо ринз у рг а анжил ийнөмнөна майгДир дидг э
ж
дуу д ажб а й с анИз аб елл аа ра йб ишб из ? БиМо н го лоо ся вжб айн агэв.
ЧиДир д и д....Ми ни йМо н го л ! Чич ин ьмө нб а йн ашү үдэ э!гэ жд у у
алд аадх ү з ү үндмин ьз ү үгд ч и хл ээ! Бия ахчу чр аао л охг үйд э ми йл
гара аму шг и лан,
Иза бе л ла !Из абел ламин ьин гэ жу ул захг эжб а йху уд аа! Хор инз ургаан
жилө нг өрс ө нб айн ашү үд э э ! Хо р инз у рга анжил ! Гэ вчч иб идх оёр
уул захх у в ь тайб а йжд ээг эжү гл эв . Мө нө өхө нца гаант олг ой то йэ р
цүз гэрл о н х тойу лаа нд ар сб а рь жи рээдб идх оё рыгих эдг айх а нз огсо в.
Иза бе л лана ма йгх үзүү дсэ нг ара ас аят ав ьжх ац ард ээрми ньшо в
хийт элү нс э эднө хөр тө ө(б инө хө рньг эжб о д со н) и спа ниа рюуб олж
бай гаат у х айхэ лл ээ. Өнд ө рб уу ралх үнг арб а ринмэ нд лэхэ дИз аб елла
Чил ий нг ене ралАл е ханд р о . Од оох ондо оми ни йнө хө рб ол жя в ааюм
гэ
в .
Одо ох он д оог эдг ийгб ио йл г о хгү йб айн аг эхэ д
Ойл гохх э р эг гүй. Ял ан гуя ат эрт ал до йл гохх эр эггү йг эхэдньб иб үдэ г
бад агт аама глаж,
Чит эг ээдну тагта аб уц ажя в а аюму у? г э хэд
Тий мо чи ххэ рэгт эйб ол оо дя вжб а й на. Бие р д өөх у вир аагүйшү ү
монг олна й змин ьг э эдИз а бе лл ах а ц а
рд э эрмин ьд ах инү нс э в. Инг ээд
бидг ура во н гоцни с эхий гх ү л ээжп о рту галий ну ла анд арсу у х аар
суу ц г
а ал а а.

Би1958 оныз уныс үүлч

ээрАр дч илсанГе рманых о тууд аарбүтэнсар
ая
л аадВарне мюн дэддолоох о
н о гамр а
хааро чл
о о. Ихс ург у
ультөгсөөд
тө
в ийннэгс они ндганцханжила жил ласа
нз алуус этгүү лчнададэнэ
болү нэхэ
эра зтайя вд
алб а
йжэ э. Варнемюнд еболБа лтий нт э
нгисийн
то
р гонэрэгд ээрб а
р ь
санголцуух уучинхөр өнг
ө т
ө нб а ячуудын
шил тгэ
эну лаанв аардээвэ
ртнэ гх оёрд а
вхарб айши нбү хийб аг
аханхот,
да
л айнб о
омтюм. Бит энгисрүүт үржо рс
онэ лсэнх ошу унд ээ
рб а
р ь
сан
нэ
гх ө ө
рхөн, ани рчимээг
үйшил тг
ээнб уудалдбуу лаа. Энэб уудал
д
нада асөө рх о ё рг у
р а вха нх үнб у у сн ынэ гньИз абелл аб ай ла а. Би
түүн ий гир сэ нд ару йд ааа жи г лас анюм. Ге рма нх үүхн ү үдий нт эг ш
шул у ух анх өл , ог от орб анз а лднэ гэнтн үдд а са нт улИз абе лл а гий нт эр
байда лг о лньб и ш, х ари нмө нөө х өна л тарса ну ла анша ргалү с ,т үргэ н
түрг э нг э р элц а ца лса нно го онн ү дн ье рб усынс о нинс айх анс а на гдав .
Бит ү үн тэ йт а н ил цаха ргабо дов чх э лу лму у та йб үрэ га мь таня ма рнэ г
тохи ол ыгх ү л э э х ээсө ө ра р габ а йс анг ү й. Гэт э лмин ийа зб ол о х о дт эр
тохи оли р э хий гу да анх ү л ээ жх я с а
г д санг үй . На д адү йл чи лжя в с ан
орч у ул аг чРо б ер тЕнз енг у а йг ов ийнмо нго л дБа л т
и йнт энгис и йг
үз
ү ү л эхс а на ас э д эжДа ний нэ рэ гхү рт элх ө л ө го нгоц о оря ва х
жуу л чдынз у г а а лгандо ро лц у у
л а хаа рб оло в. Тийн хүүмо нго л ыни х
го
в и йнх ү үбиа мь д рал да аа н ху да ат эн гис ээ рз ор чихб оло в. Шөн өн ь
нойрх ү р сэ нг үй . Өг лө өэ р тВе рн емюн д ий нб о омт одо чволб ид н ий
зо
р ч ихх ө л өгма аньу гньна мар , өвө л ,х ойтт э нги стз агасб а рь д аг
бол о вч ,з у ныца гтжу у лч д ыгз уг аацу ул агчбо л г
о нх ув ирга са нс е йн е
р
гэ
гчб а га вт аро нг оца жэ э . Тэ рө др ийнз угаа л га де рдө өла рв аа д х анх үн
байс нынэ гн ьмө нө өх өнн э гбу у д лынх ү үхэ нма а ньб айла а
. Өг лөөнь
са
л х и гү йт о гт у у нБа лт ийнт энги сна р ныу л б арг э рэлдно ми нө нг өөр
цэлий нмэ лт э г н э ж, уст эн г эр ийнс ав са лга нт од хо ноорх ярха гл ан
зу
р а йн а . Би дни йс у уса нх ө л өго нг оцт эрх үүу с ант энг эрийнц энх эр
хярх агт ийшх ө в ө но дл о о . Он г
о ц ных ит гий гт үшинз огсох одд о о р
хөл гү йно г оо ну сцэ лэл зэ в ч,х үй т э
нно г оону сыгө вчү үгээ рээз ү с эн
цахр уу лж, а р а а с ааө ргө сө нх олд охмя р алзаа нз амт ашу ул ахх ө л ө гон го ц
ту
нн айд в а рт а йс ан агд авчт эн гис ийнё ро олг ү йг ү нньэ рх би ш
мэдр э
гдэ нт и йн х үүхү й то р гихньн э глз эвү ү н. Зу г
аа ца хаарг а р санц ө ө н
хүнт үшл э гт э йс үл жмэ лбу рг аса нс а нд алд ээ рн арлаж, у сп ив оу уцгаан
хүү р нэ лд э нэ . Енз инг у айб илх о ёрчп ив оа в чт ух лав. Ха ринө нө өхнэ г
буу д лынх ү үх э нма аньг а н ца ард ангя н зта йо нг оцн ых итгэт ү шину лаа н
шар г а
лү сэ эс а л х ин дх ийс гэ н,тэ нг и сий на л с ыгшир т энз огс чэ э . Тэ рээр
ог
о т о рб анз лын х аао р ондг у ях о нгыгн ьт асб арь сан, д оогуу р а аө ргөн
ухааша рг а лд а а вуу нө мд ,б о гиноха нцу йта й ,б ит үүз ах т
айу л а а нб о
р
торг о нца мцө мс чээ. Нэ гле рб у сынг оо лигс а йх анх а рагдана . Би
жаа х а
нп ив оу у жх ал сан д а ачюму уз о ригг ар г ано чи ж,
Тант айт а нил ца х ыгз өвшө ө рн өү ү?Б иМо нг о л оося ва ас этгү ү л чб айна
гэ
х эдт эрн ог о о нн ү д ээрэ эд у лаа нх а р ж
Аа....Мо нг о л ....Мо н го лг э д эгч и ньи хх олыно рон. Бид уу лса н. Тү ү хээс
жаа х а
нмэ дн э . Со нинб а йн а. На ма йгИз а бел л аг эд э
гг ээдг арс у нг а х
а д
бит ү үн ийх а л у уо р гис онг ар ыга тга в. Ин гэ эдби да ма рхант а н ил цлаа.
Иза бе л л ао ро с о о рму ух аня р ьчих на . Анг ли, Фр анц аа рб олс айня рьдаг
гэ
нэ .
Какт ебяз о ву т?г э жа су ув
Дэнд эвг эс э нч и нь
Дир дид. Ох о р о шо !г э эдт а ст асин э элэ э
. Тэ гэ эдлб ид ор хно оДэ н дэ в
бишДи рд и дн э р тэйбо л чи хн ьт э р.
Тэнгисд ээ ря гг ов ий нхшигг э вг энэ тс алх иг а рдгийгх энмэ д л ээ.
Гурванца гил ү үя в жДа ни йнэ рги йгс аях араа дхөл өгма аньэ р гэт э л
умраа сг энэ тх э нб ө өнх арү үлу ра лда ни рж, ши рүүнс ал хих өд лөв . Са я
болтолт ай в н аамя ра лза жа гсант энг ис ,са лхиэ рчэ эа в ахынжа а х
а н
хүлээзнэ сн эээ х лээ до йро йр х онц а гаа нс эрвэ э тд олгио схө ө цө лдө н,
дааниху д ал г үйма на йг о вий нэ л сэ нма н ханшигү ел э нг үв элз сэних
ногоонд ав ал га ао н гоц ыгс эр вээнд ээр ээнэ гө р г
ө ж, мө нө ө хө нё ро о л г
ү й
гүнр үүг ээн э гшид лэнн аа дажг а ра в. Гэт элс а лхи ных үче р дө өлб ал л
орчимба й гаан ьэ нэа жэ э. Хө л гий на х мадр ад ио гооржу ул чд ыг
тайвшр у ул ан ,с а лхи ных үчд ол оонба лла асд э эшг ара хгү йу чира йх
юмг үй,х а р инд а лайнө вчнө ө рө в дө гс өдд оошо об уу жв анд анд ээ р
хэвтэхюму у , жа аханх а тууа р хиу у са нчбо лног эжх о шиг но в.
Тэнгисд ал айг а ара мь др алд ааа нху д ааа ял аня вааб ит эрд ала йнө в ч и
н
гэдгээсл а вз а йца х гүйг эжши йд э эда вчя всанмо нго ла р хиаг ар га н
Ензинг у а йх оё улнэ гнэ гз уу гт атч и хл аа. Хар инИз аб ел лах ату уюм
уухааст а т гал з анц ар айн ьа ма р хан а ах ув хайц айж, н үд ээрн ьну л имс
гүйлгэн эв . Са лх иу ламши рүү сэно нг оцн ыө в ч үүг э
э рз ү сэгд сэн
давалгаа ныс эр вээт аср анб ид ни йгх ө лөө ст ол г
ойх үр тэлн орг о жэ хл эв .
Биа зб ол о хо дц үнх эн дэ эк ап ро нцу ва вчг арс а ну чи рИз аб ел ла д
түүний гэ энө мө ргө лөө . Хү ү хэнх эдх ийо ги ул аадми ни йө в өрдэ э р
гулдай но йч и в . Бит үү ни йгө вөрд э эр ээт эвэр чс а лхи, у сна аса л ь
болох оох а лх л а н,б асх ү үмө рх үз үү гньб арил анө г
ө хө днү дэ эх а
а я а
нээжмин ийө ө дөө сихлт аа ша ал та йг аарх ар жя в лаа. Ти йн х үүц а г
хэртэйя в с ныда ра ас ал химө нг эн э тн амд санчг э лээт энги си йнма н да л
нэгхэ сэгт э эт айв шир с анг үй. Мө нө өх өно нгоцн ых ама рд а ванц ох их
давалгаау ух ил ану ух ил саа ра ажи мн о мх орчц агаанс эврээ тт ү мэ н
долгисб ол ох ына лд адВа рн емюн дех отынб а р аах ар агд ав. Гэ в ч
Изабе лламин ийө в өрд ээрн үда нинх э в
т сээр .
Үд э
шньшил т гэ энб у удл ынх ааб аг ах анр ес то ран дх о оли д эжс уу т ал
Изабе ллаог о то рб анз ла аө мс чих с ө но р жир ээ дшу удмин ийх а жу у д
сууж, бидх о ё рз өөл өнд ар снэ гл он х ыгх уваа ну ухз а всарэ нэт эр ийг
хүүрн эв. Из а бе лл ау гн ьө мнө тАме рик ийнЧи лио рныи рг энг энэ . Аа в
ньЧил ийнк о мму нис тн амынн эрт эйз үтг элтэ нг учи нз урга ано н
д
Ис п
а нидир жфа ши с туу дынэ с рэ гт у лалд аан до ро лцо одн у т агб уцжэ э.
Гэтэлг уч и нн айма но ндх эс эгнө хд ий нх амтб аривч ла гданг ян дан д
хоригд со нб ө гө ө дд э лх ийнх о ёрд уг аа рд айнд уус ажэ нхца гир сэн
хойное сө нжил ийнд ара аг янд а н гаасо р го нг арчЕв ро поди р жэ э . Од о о
Венах о то дт үрс уу жб уй. Ар ва а дхо но г ийнө мн өо хи ноона ашнь
явуу лаа дө ө рө өна мынх а ан уу ца жл аа рПо рту гал ио рсонг эн э . Бүх
амьд ра ла аа жил ч ина нги йнэ р ха шг ийнт ө лөөт э мцэ лду хра л т гүй
зориу ла а ди йн хүүт эн эмэ л, ну у ца ара жт ө р
ө хньжир ийня вда лб ол с о н
эцгээр э эо х инн ьил эр хи йб а ха р х ана. Из а белл аө өр ө өх орио дх о нн а с тай
гэвчэ цг и йн х ээз ама а ро рс онх үнбо ло хньил эр хий. Бит үү нд
Мо нг ол ынт у хайг о вьну тгий нх аат ух айя р
ьжө г лө ө. Из а
б ел лан а ма й г
далайнх а ршу ургыгт эс вэр л эг чмэ тээ рс айша анх ө ө ргөж, Дир д идг э дэг
нэрө гс өн д ө өи хло лз уу р ха нмо н голч у удц өмө өр өөба атарл агб а йх
ёстойг эжт эрх эллэ э. Гэ тэ лИз а бе ллагх ө нгөмс өгя в далтайб ү с гү й
гэхий на р гаг үй. Ог от орб а нз алө мс өжшу луу нс ай ха нх өлөөи л
гаргас ан да аби ш, мө н өө хө нө г л өө нийт энг ис ийну с ныө нгөтнү д энд ,
хөдл өха а шл ахз өө лө нб ө гөөт ө лс эргэ л энна мб ан дт ү үнийс а й ха ннь
байл аа.
Бидт эрү дший гхө гжил т эйс ай ха нө н г ө рү үлэв. Ма рг аашх о ё у ла а
Рост окх о то орз уга ацн а. На дадт ү рхө л сө лсөнма ши нб ийг э жИз а бе л ла
хэлсэ нюм. Бу удлынг ад н анэ гх уу чинМе рседе с-бе нцма шинб айс а ннь
Изабе л л аги йнма ши нс а н ж. Тэ ршө нөбит энг ис, Из а беллахо ё рын
тухайб од со орб арагу нт с ан гү й.Са лхии с гэрчх үйт э нн огоо нд ав а лг а а
хаяла хт энг исб айг ал ийнс ү рх ү ч нийд ээ дб айх адда лайнө в ч нө ө рө в дөж,
мин ийө вө рд ээрша р галү сээн а мир уу л анх эв тсэнИз абелл аг о о
үзэсгэл э нгий ндэ э
дб оло нд үр с л эгдэнэ . Ерб усынб ү хэнс айх а н
байда гг үй. Тү үни йх амтт энг ис , Из абе л л аа льа л ьн ьмин ийх э зэ э нэ э с
мэдэ хжи рий нү зэг дэ лши гс ана гда на . Жир ийнб өг өө төлг оос ай х ан, с үр
хүчн ийд ээд и йгб их аах о лБа л т ий нт э нг исий нх өв өө нди рсни йа ч аа р
олжү зэ вү ү ?
Ма рга ашн ьб агаү д ий на л д адб идх оё рРо стокх ото р охоорх ө дл ө в.
Изабе л л аө нө өхху у чи нма я гий нб өгө ө дх у
у чир санме рседе сма шин а а
асааж, на рс ано йнд у нда хэ л ст э йму ру йт ахирз а ма а рс аламз ү т гү ү л э н
засма лдо р о одз уу нмил ийнх у р д аард а вх ив. Тэрт эн гисдэ э р
арчаа гү йг ээсб ишг аз ард э эрб о л о хоорэ р элхэгхү үхэ нюмс а нж. Би д
бараглн үди рмэ хий нз у у рРо ст окх үр чма шин аат ав иадх от о о р
зугаацл аа. <Эл ефа н т>г э дэ гз у у шныг а зарү д ий нх о о лид ээдб у ц аж
ирэх эдт эн гисд ээрн а рши нг э жб айв. Эндб ар агү рг эл жийнша ху у
умр ынс эрү ү нс алхи г ү й,т э нг и сма шт о гт уунцэ ли йж, шин гэ хна рны
улба рт уяа нда лсл ано до хх өл г ү ү дб асу л барта нц а йв алзана . Из а бе л л а
тэнгис и йнх өв өөндо ч ъёг э лэ э. Бидх о ё рт ү
ү ни йа мин чла
жа вс ан
салхи на а сх а ахб үх ээ гдо т оро р жа лсл а но дохх өл г үү дийгшир тэ н
суул аа. Бид н ийя р ихс они р хо хюмх о мсб оло огү й. Гэ вчэ нэу д аад у у гүй
сууна. БиИз абелл аги йнб иеи й нду лааныгз айна асмэ д эр ч<да анчх ол
нутгийнх ү үхэнюмд аа>г э жб од толИз аб е лланэ гу рта арс а на
аа лдаад
намайгг энэтх үзүүд э нц ээ жи ндмин ьт олг ойго он аа гаа д
Мин иймо нг олна й з! Ди рд идмин ьюуб од ожс у уна?г э лээ. Бид эндүү
холынх ү үхэнг э
жб од соно ох э лэх ий норо ндт ү үн ий гө вөрд э
эрэ э
унагаажб у дгийна мт лагү нэ рх анх луулсану ру у лыгн ьшимэ нү нслээ.
Изабе лл ахү з
үү г
э эрмин ьт эвр ээда яарханг ин ши нэ. Тэ рү дшэ эсх ойш
бидх о ёрх олбо о
т ойюмшигб айж, ч у ха
мюуэ ся рьж, юу гэ смө р
өө д
с өн
гэхвэ! Мин ийя вахө д өрд охр ноох үр э
эди р
лэ э. Ва р не мюн д е
дт ийнх ү ү
долоох оно одө г
л өөэ ртБе рлинт ийшх өдл ө
хб о ло в. Из аб еллау рдү дэ ш
ньча ма йгРо стокх үр тэлг а рга жө гнөг э
сэ нб о ло в чө гл өөб олох од
тэнгис ийнх өв
ө өндлс алъ яг э л ээ. Тэрньчд э
э рб из! Бидх о ёрб иесээ
хайртми нь !гэжх э лэ хээсэ эайжи чих г
үйб о
лжэ э. Гэ вчма г
а дгүйд ахин
уулзах гүйгэ э
рс алнаг эдгээмэ дэ жб айлаа.
Изабе лл аби дх о
ё рт э нгис ийнх өв ө өндо чл оо. Тэ ра л та нша ргалү сээ
сэгс
р ээдт э нгисийна л сыгшир тэнз ог с
ов. Гэ рэл тн ог оо нн ү днээсн ьто м
томд у салну лимсмэ л тэгнэ нг ар чх ац а
рд э э
гү үрньа лг уурх ан
доошил но. Биб иеэх и чнээ нб а рив чт эссэ
нг үймэ гшив .
Явд аами ни йнайз . Биеб ие сэ эма ртахгүйюмшү үг э эдИз абе лла
тэнгис ийнх өв
ө өндх о цор лоо .

Изабе ллаги йнд үрх о ринз у ргаанжил и йнт уршб үдгэрэнб үд гэрэвч
арилаа г
үйө ди йхү рчээ . Ма й нд ахьФр а нкфу рт ээсГа ванн ах ү ртэлх
нислэгий ну ртзамдб идх оёрө нгөрс ний гду рсан, өнөөгх үүр нэвч
барсангүй . Из а
б е
л л
ао д о оа автайгааа д ил ханна мынд аалга вар
биелүү лэхэ эрЧил иэ хо р он доону уца аро чижя вааг энэ. Ер өнх ийлө гч
Ал ь
енд еа л агдажПин о ч е тт олг ойтойг ен ералу удтө рийнэ ргэ лтгар гах
үеда авньс ураг г
үйа лг аб ол огсдынт о о ндо р жИз абеллаэ э ж, охин
дүүгий нха мтЕв ропо ддү рвэнг арчээ. Од оот эрПи ноче тий нфа шис т
дэглэмий нэ срэгтэмц л ий гө р
нү үлэха жил до ролцо хооря вжб айна.
Тэмц элда мьх айргүйг э дг ий нт ухайИз абелл аду рссангү й. Гэ вчтүү ни й
зүсэ
эх увир гасанб ай да л ,ү гя рианыньа ясаасэ нээ мэгтэ йа рд
түмни йхээт өлөөч ух амх ү үа ми аө ргөх өө сб уцах гү
йг э
д эгньт одор х
ой .
Хо р
и нз ур гаанжи лий нө мн өб ии ймх ү үхни йгх айр лажя вжэ эг эж
бодох одба хархмаар.
Изабе ллаби дх оёрГа ва н нах от ынн ис э хо нгоц ныб уудалдэ эрс алл аа
.
Тэрээрх о ри нзу р
гаанжи лий нө мн өВа рне мюнд едс алса нтайг аа
адилха нн эгт омн улимсу на г
аа д,хаца рд ээрмин ьү нсэж,
Нама йгд у рсажя вдаг тч ин ьб а
я рлалаа . Амжил тхүс ьегэ хэдн ьби
Из
абе
лламиньЧилич
амайгхү
лээ
жба
йга
а. Ве
нер
емо
с!г
элэ
э.
Из
абе
ллабидхоё
рдахинуу
лза
хгү
йби
здээ.

ФРОНТЫН САНИТАР

Дол ду гаарс арынша таамн арХа л х ынг ол ынб ару унэ р эгБа янцагаан,
Хама рд ава а
ныө нд ө рл өгдээрү дг о лл онө нд ө рт энгэрэ эсу л айсчб уу сан
хумх иа дилх өх өмд ө гша ргалу ни а рт атжэ э. Тэ рша таамна р анд оогу ур,
голынх өвөөт уша ан үр гэлэнб у йт у лал да ан ыч имэ эн ээсх ол до жнэ г
э н
морьт эрэ гбар уунз үгг элдр эна ва й. Ур дмө өрньжижиг ,х ойтмө өрн ь
томх ү нд хэня нзынбө г өөду ла анхэ рээс тэ йц а гаанх и урх а тга са
н
тачанк ат эр г
ийгб орз үс мийнша в ил х анмо нго лмо рьз үтгэ хээ рээнэг
зүтгэж, т эргэнд ээрша х ал
д санг урв анмо нголнэ го росцэ р эга ча а
ста й,
тэрэгни йх ажуу гаарс ани тарцү нх , жа дг үйв и нт овзө рүү лэнмө рөвчил ж
бүсэн дэ эх оёрб өөр өн хийг ран ат,т ашма гз үү с э нч өр гөрт ур анх айцэ р эг
алхан а . Ий нхүүт а чан зат эргээ рша р хтана в чя в а
амо р ьэзэ нх оёртун
доожо огү йх а
р агда ха ж. Гэ вчша рх та нгг а лыншу гама асх ол ду улжл
явна. Бо рмо рьх үзү үгэ эсунг ажнү дээа н ис х ийг ээд,б оги нохо нч ийрэ г
хөлө ө р өөг азрынх у ура йх өрсх эгз чину ра гшз үтгэ хэдх ү үхэ дн аснаас аа
саялг арчя ва
аньил тч өргөрб о рх үүп ил о ткома л гайга араах өлсөө
хааяанэ гшу дарчих а адг анцх а ну р а гшх а ржх ө нгө на лхана . Ха рахад
доожо огү йгэв чэз энмо рьх оё рт ул ал даа нши р ү үссэнз урга ду га
а р
сарынду нд а
асх ойшг а лыншу г амыно йр ол цо о хша р хтанда н хны
тусла мжү зүүл энп у нк тх ээрий нг о спи тал ьх оё р ынх оо рондо л он
ша рхт анз өөжд ари йну тааб ишг ү йү нэ рл эжэ э . Тэ рх ээрий нг оспитал ь
болз у ргаа нор осэ мч,а рванн а йма нмо нг олцэ р эгса нит арта й
зургад уга арсар ынэ хэ эрХа ма рд а ва аныб ар уу нэ тгээдэ ди р жб у у
сан
юм. Тэ г ээдла рв анна йма нс ан ит а рынн аймньх о ёрэ элжэ э рд өр в
өн
тачанк ат эр э
гтэ йх өт өчб о
л жг алыншу гама асша рх танз өө хт уша ал
авсан .
Өн өөд рий нх ал ууныгх элэхүү . Сэ вх ийхс ал хи г үйб өгч им. Ха рахад
шин гэ на тлааг азрынб ари мжа ага л да гду у лс ане рб ус ынша рг ал
униа р аа сд арьх үхр ий нис э нгэх ал уу нү н э ртэжд о торму ух айр уулна.
Ор осэ мчн арыннэ р лэ дгээрб о лс ан ис тру кт ор , мо нго лоо рб о лзү г
ээрл
санит а рг э г
ддэ гза лууц эрэгСа мб у уд ар ий ну т а андд о торму у хайрах
бүрд э эө нг өрсөнх ава рцэ рэгтт ата гд ажир ээ дэ мчн арынү з лэгто рох до о
сулб ие тэндт о оцо гдс оныё рлг эжб о дно . Ул а а нба атартц э рги йн
эмнэ л ги йнк омис с оо ро р о
х одө өр ө өсньбу садх өвгү үдб ү гдө ргөн
ханхарцэ эжт э й, хүр лэ эрцу т гасана д илз анг ир са нхү рэ нб ул чи нтай
байхадма ньэ рлх ор чго ршу вуу нцэ э жт э й,су да сшө рмө сн ьг ү рдийс эн
ту
ра нх а йб и ет эйд ээи ч ив ча р габ у юунү цг элэнну тги йн х а анэ гэ нто м
эрийна р дшир в эгдсэ нб о рл о на ята йну у г дажб а йс а н. Тэ гт эло д оо
хээрийнг о с пит ал ийнмэ сз асал чх ий жб у йэ мнэ л гий на л б аныдэ дд арга
Мище ри нг у айт ү үни йгү зээд,
Это г
ощу п л огоп аре нь каз ачи сли тьвс ан р оту. (Энэт ур анх айх үүг
са
н ита рс у ма ндб үртгэ )г э жх э лсн ээ рб о л сонюм. Гэ хд эээ нэд о ожо огүй
хархүүма а ньн ут агтаа нб оля ггүйу у рга ч,э мнэ гб ул ги ул а гчнэ г
энс анж.
Хар инда р ьх ү хр ийну т аа наа си йн х үүд о торму у х айр ахн ьд айн ы
фро нтодя в аацэ р эгэ рдя а вчз охи х гүйши гс ана гд ана . Гэ в чя ан амб илээ .
Ёоё о! Яа с анё рынх ату ут эрэгв э! На ад ахму уа дс аг ачи нья д ах даа
бүдчээ д . Эз э ндэ эт аарс анмо р ьб ай над а а. Ёоё о!
Ийнх ү үү г лэ ня нши гчб олт а чан кн ыт эв шн ийу р дт ал ыгт үшинс уус ан
нэлээдг ү жир мэ гб айр ынд аг дгарб о рцэ р эгаж. Тэ рз үү нг арын хаа
булчи нгс ума ндх аль тх а р вуул жэ э. Нө г өөх оёрмо нг олц э р гий ннэ гн ь
бөмб өгни йдэ л бэр элти йнд орг иондцо х и ул жх ү нд ээ рд үй р энгэ тсэн,
нөгөөд ө хньу у цн уруу га ара ах үнд хэ нша рх а
д с а на ж. На ма ро р ойнх а
гд
шигца г а анша р галү с тэй , цэвц энх э рнү д тэйз а л у ух ано ро сц эр эг
эл
г ээрээн э втб уу дуу лса нт улү х эхс эх эхи йгмэ д эшг үй. Са мб у у
зу
р гаду г аа рс арынэ хн ээсша рх танз өө сө нб оло х о орт эд нийа ашз анг
андахг үйб ол ж. Хө нг өнша рхт анг о лцу уя н гууч , цу ха л д анг иба йха
д
хүндээ рша р хта гсадү гд у уц өөтэ йбу юут а гду у г үйб о лч и хн о. Та г
дуугүйбо л сонб о ла мин дньа юу лт у лжэ эг эжо й лго хо дб олн о.
Инг эхээ р ээду уга ата тса нша рхт ангч ада хя дах а а ра аа р гада н
та
й тгару у лж, х ариня нг у учи р хагч ид та йя рих гү йя в санньд э эр. Сүү ий н
хэдх оно гтша рхд агсдынт оонэ мэ гд сээ рб айла а . Ша р хт анцу гл уула х
пунктх э эр ий нг о спит альх оёрынх о ор он д оха р в анх эд х энк ил о метр
га
за рша р тх ангюучг эсэ на минг о л тойн ьх үрг э жб о ло одб айс анг э тэ
л
долду га а рс арынэ хни йг анцх о ёрө дө ртд өр вөнчц эрг ийгт эрг энд э эр
э э
үхүүл чи хжэ э. Үх л ийнд э р гэдх үч инмө х с өөмэ д э хэ эсил ү үб ух имд а л
га
с лалү г үй. Фр он т
ынг ал ыншу гамдт ул ал даану л амшир үү счц ус
ихээру рс а х адс а нит арс у ма нг ийнц эр гү үдно й рх оо лгү йц а ашн ааш
давхил д а на . Са мбу уө нөө д өрг ур авд ах иая вжб у йньэ нэ .
Үүрх я р а ал ана ху йдх оёрт ал ааса аихб у у гаарб у у да лца жэ хлэ э д
тулалд аа ндо гшир сонд ог шир соо рн ар анхө өрө х и йна л да дх уяг т
та
н кий на нг иу дб айлда а ндо р ж, ар аа сньу лаана р мий ня в ганцэ рэг,
ман а
ймо р инц э рэгх ө дл ө в.З аримг аза рда вшил ж, з ар имг аза ру хар сан
гэ
л цэн э. Яп о ныц эрги йнт омо ох онц эр эгү үрэ эрХа лхг ол ыгх о ё
рч
га
зр аарг атл анз өв лөлтмо нгол ынцэ рг ийнт э
р гүү на нг иу дыг
Бая нц аг аан ыө нд ө рлөг тб үс л эхий го ро лджэ э. Үдэ эсө мнө х өнх оёр
талыно л оно нг оц у удфр он т ынб айр л ал ыгб өмбө г дөна гаа рынши р үү н
тул алд аа нбо л жө нг өрө ө дба й гааньэ нэ . Үдд у ндына а гимх а луу н,
унжи лд с анша рга лу ни а ру т аандб ө гчи мд ө жя дар са нцэ р гү үдг олт өмө р
ньу лайс санну у вч ныс ү үд эр тт үрт ав ьжө ө рс дө өх ү хр и йна мт атб ү лэ э н
усз ал ги ла н, х уя гтма ши ну у дынх этх ал с анмо то р, ихбу ут анк и йн
төмөро р чных о оа гаарыгша р луул анша таа жб у ймэ т. Са мб у умө нө ө х өн
янгу учэ р ийнх а ра алз үх л ий гү ло йшо она лх ал на. Гэрэ лньх а р ааха н
унт раа гү йцэ н х эрн үдэ эца в ч ил г
ү йт энг э ршир тэхо росцэ р гий гг анцү г
хэл эхб ол ов ууг э жг орь до н,
Со лд атн еу ми ра й, пон я л. Ме ще ринд о к то рнеу мир айп он ял . Ят е бян е
умир айг эжо р осо о рмэ д эхх эдэ нүг ээз ү гл ү үл энх элэ х дээ<Цэ рэ гч и
үхэ хгү й. Ме ще р инд ок т орүх үүл эх гүй, б ич ама йга мь дх ү р гэн э>г э ж
ойл гох о орх эл л ээг эжи т гэн, э нэи хх алу у н дх үйт энхө лсд аа ва рла сан
маг найг ийн ьх а ая аб ар ил анх элэв чо ро сц эр эгт а гд уу г үйг өл өр сө өр.
На ад ахч иньү х чи х сэнюмби шү ү? Чичх ү ни йү х сэна мь дыгмэ дэ х гү й
цар айнынө хө рба й налд а а. Би дц ө мө ө р өөүх нэ э!г эжнө гө өя нг уу чийг
гуншиг н аха д,
Мо л ча тьмэ днэ э! Су да сньц о хижб а йга ах ү нү хсэ нб а й да гюму уг эв.
Ёоё о! Ар айт ү рг эня в
а ха рг аа лгау у ? На а даха дс агаая ву ул аа дө гө өч !
өөр өөб ү тэнб ол ох о ороох үн ийз ов ло нгя а жмэ дэ хв э? Ёоё о! Тэ р
эмнэ л эг тч ин ьх үр эхээ сэ эн а а нах ар анг а да жүх эхнь ! Ба йд агцу са а
юү л үүл ч их ээ дб айг аагмэ ддэ гчб ол оос о й ! Ёоё о !г ээдб а др иу нэ р
ори лжг ара в. Са мбу уө г лө өн ө өсх о йшн а ашц а ашд ав х ижя да рса н
мор иот ата адт ашма гтайу са аа вчх эв тээг у рв ына ма н дб а лгаб ал гыг
цут гаад , му уа а шньх ө д ө лс өнцэ р эгтө гө х өдэ рү үлг а р аара ат үл хээ д,
Чи ни йшэ э сий гх э ну уд а гюм. Бу шу уэ мнэ л эг тх үр гээдө г! Ёоё ог ээд
нүү рээү рч ийл гэншү д ээя рз айня рд аг ла в. Са мб уут эсс энг үй,
Чид айс ант айб айл д ажша рх д санц э рэ гби ш, т энс энс у ма н до ног дс он
нэгму ужу лд р айшив . Ин гэ эдо ри лжя вг э эдс ура нб үс ээс угат ат ана в ч
мор иот асг у я да в. Мо р ьн ьфр онтынх өлү ймэ эндх ич н ээ нд өжир с өнч
хүн дг у у лина ра лт айб үс ээрг у яду ул ахд а ацо чи но гл оү сэ рчх ү нд
тача нк ий гч ир э нцо г
ив . Са мб у утэ рэ гни йха жу уга арг ү йж<Ян гу уч
миньин гээ до р ил жба й ! Тэ н эс энс у ма ндо но г доо дз ай л ахб о л сонд оо
баяр ла жя в аав ийв ийч и.Ян г уучньх э тэ рс энз ол игв э . Ор ило рил !
Нү д ээб үл т эр т эло рил !>г эжд отро оцу х а л да нх ө өр хиймо риох ай р
гамг үйг у яд анд ав хиул а в. Янг уучиду у рл а сану у ра амо ри нд о ол
гарг ала а. Гэ тэ лө н өөхб а дриу нэ р,
Ёоё о! ин г эжд ут ууа лах ыно р онда ми нг аз армин ьб у у д чихмин ья ав а а
.
Яма рньд а йс ант а йт ул а адцу саау рсг ажб а йх адя ма рн ьч амши га рт алд
амиах оох ой ло о дя вжб а йд агба йна аг э жу л а мг а арав.
Самб у ушү дэ эт асз уу г аа дмө нө өх ө но р о сцэ рг и йну ла мб үрз эвх ий
даажб уйс э вх этб у лб а ра йца райгх ара нх а
р а нг ү йлээ. <Амиа
хоохо йл сонг энэ э ! Яа са нх о ронү гтэйз о л игв э! Фро нт ынс а ни тарб о л
галыншу гама н дб айл д ажя ваацэ рэ ггэ жд ок то рМе ще р инхэ лдгий гч и
мууя а жмэ д эхв эдэ э . Ча мшигя нг уучюмну удс ума н дд о ло олгос ноо
үхлийнша рхо л со нч ин э эб оддогба йх . Хэ р в ээбиб ууб ари а дб айл дс а н
болч а мши гцу са аү з э нг ү ү тзуг тажг ар ах гү й>. Са мб у удо тр оохий
цухалд а ня в аха дБа янц аг а аныө нд ө рлө г, Ха ма рда ваа ныз үү нд ор
тулалд аанда х и нши рү ү с чмө нө өх өну н жи л д са нша рг алу ни ард арь
хүхри йнх ал уу на мь с г ал а ард ол гио л онб айв . Мо ри ог уя да нша х
с аар
хээрийнг ос п ит ал и йнма й х нууд адт ула нир жс а ят атав . Та ч а нк и
йн
дугуйэ ргэхэ эб ол и хо дша рхтныгя марчг эс э нх ү ргэ
жи рс нэ эмэ д с
эн
юмшигша в ил х анб о рмо р ьө в
с өндх ү рэ хг э жт о нгойг оодт э ргэни й
хүнда рлыгд аал г үйс ө х ө р чих л
ө ө.Ша р х танх үл э эна в аха с р аас
дамну у ргаб ар ьса нц э р гү ү ди ржша рхт ан га в л аа . Самб у уө н өөх
янгууч идх а нд ан,
Чих үс сэнг а зр аая ма рчг эс э
на мь дя ва а дир лээ . Хө лө ө р өөя ваадо ч!
гэжт у ша ага аду л аа нцэ р гий нмө р өөрт э врэ на в та лнэ гэнтө нг ө рчб уй
гэвчха ч ина мь дг эр эл тэйцэ нхэ рн ү дээ р ээт э н гэ ршир т сээ р .
Айх ал аг! Мэ сз ас лынма йх а
ндб у шу уо р уу л аа ч !г ээ
дСа мб у уб аг а
хүүхэдшигэ хэ рт ата нг а з арс ууч их ав. Үх ли йнө мн өх ү чг үйд ээ
бухимд санб у хи мд ал,д э мийз эмл ү үлс энд ээг омд сонг о мд лыги йн хү ү
гашуу нну ли мс аа ру г а аха асө ө
ра рг аб а йс анг үй. Хэ сэгу йл а адб о стол
Мище ри нэ мчма йх ныү ү дэ ндг ар чир э э дх а йр ца гд ээ рс у ужя марн э г
зурвася аранби чижб айв . Са мбу уч уха мя ахг э с нэ эса й ну х а арал гүй
гүйжо чо од,
Товар ищп о д по лк овни к ! Со лдату мир а й . Янеу мир ай. Ян а дов о йна .
По чемус олда тнев ойн а . (Нө хөрд э дх у р анда а! Цэ ргү ү дү хэ жб айх адби
зүгээря вжб ай на . Биб а й л дахё сто й. Цэ р эгх үнб айлд ахё с тойшү үд э э
гэсэнс ан аа)г э жу чирз ү г гүйу й ла гнанх элэ х эдө ндөря нх и г арб и етэй ,
санчигньа л ьэ р тбу у р а л т санд эдх ура нд аат үү н ийх эл с ни йго йлг оод ,
Яанаг энээ! <Во й нан ад о> г энээ! Ещеч е гоз а хо т ел(ө ө ря а ма а рб айн а )
гэждо гшинн о го о нн ү дэ эрх а р
с на ат өд х ө нз өө л өр чөнө өхз у рв а
с аа
өгөөд,
Чиу ржиг да рт анк ийнб р иг ададша рхт анх ү р гэ сэ нб айх а а. Од ооэ нэ
бичгийга ва адд ав хи! Ой л гову у?б риг ад ыншт а бх аанаб а й н ат энд
хүргэжөг ! По н има ешь !г эх э
дСа мб уу
Бригад ныйшт аб. По ни ма ешьх э мэ энд а вта нх э л ээдб ич ги йг
халаас анд аах ий ж, б э р жэ эхэнс ү үд рэвчд ору яса нмо р ь д оо сн эгийг
за
йд л а нт анк ийнб р и гад ынб айрл алт ий шд ав х ив . Хо ё рх о н огийнө мнө
улаана рмий нх у я г тт а нк ий нб рига дынб айл да нт а гнахх э с эгяп оны
тэргүү ншу гамынх үч тэйт ү рт ула лдахү е эрша р х тагсдыга рт ийш
татаха дСа мбу уо р ол цс онюм. Тэ гэхэдт а нки йнб р иг ад ынма гнайн
ангиу дб аруу наа ст ү рг энма р ша арх үрэ лц энир жБа я н ца га ан ы
өндөр л ө гийнб эл дя а ра вч ланба йр лаж, х у ягтт анк у уда ад а лд лан, а р
талаат а тажи хх ө лб о лсо нчт эрб ү хний гг айх ма а рх у р д анша ламг ай
анирч имэ эг
ү йх ий жб айл аа .
Самб у убр ига дыншт а быго л жи р э хэдн э гт и йшэ эх ө д л өхг эжб уй
болол т о йх олбо о ,т э эв ри йнма ши нт ех ни к үүдц у ва аныб айд ал до рж,
цэрэгд а ргана рма йх анс ава ая ара нб уу л гана ч аа л жб а йв .З айд ан
морь т о ймо нг олцэ р эгд а вх ижи рэ хэднэ г энб а г
ад аргах ө н дөлс өнг үйн
ирээд ,
Зогс! юухэ рэгтэ й ?г эжмо нг олоо рх ашг ир ав.
Кома нд и рна дог э эдСа мб у уө нө өхби ч гэ эөг ө в. Ба г
ад а р гат э
нд ээ с
за
йд у у х ансу удл ынт эр эгн үү дийндэ рг эдг азр ынз у рагү зэ цгээн
ярилца жбу йхэ с э гд ар ган арт ий шг үйжо чив . Нэ гэна х л ахд арга
бичги йгг үйл гэнх ар аа дбу с а дд ар гана р тя ма рн эгт уша алө гөө д
<Эмк а >т эргэн дс у у жо до в. Өнө ө хб агад аргаг үй жир э эд,
Хо рошр а
зве дчи к . Ко ма нд ирс пас ибох эл сээн. Мэ дн ээг ээ дя вг эж
за
нг ав . Са мбу у<<Хо р ошр а зве д
ч ик> г эжна ма йгх э лэ вү үг э
жэ хл э эд
бодсо но омө н өөх ө нна сб ар с анц э ргийгх элл ээг эжг энэ ту хаарав .
Тэгээдду ртайд у р гү йб уц ахб олжэ ргэ ншо гшт о ла рт ал до й р
х но о с
улаанпу ужин гуу да гаа ртхө өрө в. Тэгт элчну у вч индб о л о одө нг ө лөн
далдл а л тандб айс а нт а нк уу дх ү ржи гнэ лдэ на с ажг азард о о роосг а рч
ирэвү үг элтэйн ар а ндо о гуу ру л
а ант о ост атл а а. Та н ку у дына раа с
ачааныма ши ндс у у с анц эрг ү ү ду рьдн ьг арчир э эдү ср э лд энб ууж
танку у д ыня вд алд у ндд ө рө вт аваа рааа в ир анс у у цга ав . Тү үнийа р аас
хуягту удг ин жи нцу ва андо р жх а рагда на . Ца а дт ал дн ьма ши нт е х ник
нэгэнз э рэгх өдл ө нт о осма н ант а тлаа. Са мб у угийнха жу у гаарт анк ууд
өнгөр ө х өдсү рдэ жб ачимд с а нд аачюму уз эрэ гцэ нд а в х ив . Ойр ыннэ г
танкд э эрээсх ан ги на са нх ө г жү үнд уут айу ла а нц э рэг,
Айжиг итд авх иа дб ай! Ур аг ша а
!г эжх ашг ир а ха дма ньэ рт алө гө в
гэ
с эншигз эрэгцэ но чо одт а нк ийнца мх аг наа сшү ү рэна вчмо риоо р хин
танкных алуунт ө мр ийгз айд лана влаа. Өн өө ху л аа нцэ рэг
Мо ло д ецци р ик ! Айжиг и тч емб у дещьв о ева ть? (жи гитюу г а
а раа
байлда хв э?) гээдс а пе ри йнх үр з
э эс арв айх адт ан кд ээ р хиу л а
а нцэ ргүүд
хөгжил дөнх ө хр өл дө в. Са мб ууб үс эндэ эз үүс энх оёрг р ана таасө ө р
зэ
в сэг г ү йгээс аялмэ дэ в. Эн дт эндихб уу ныс умб өмб өгд элбэрэ н
танкий нихб ууну у дг алл ан , пу ле мё туу дт ачи гна ж, с умис гэрчб а йг ааг
Самб уунэ л ээ дх о жу уу х а арлаа. Ул аанцэ р г
ү үдт а нкд ээрээсү ср э лдэн
буугаа дг үйд э лду нд ааб у удацга ана . Самб ууб уу д ахб уугү йдэ эб анта ад
танкаа сбу у са нг ү й. Ха л хг о лынн а а дэ рэг тх о р иг л ос о няпо ныцэ ргийн
транше й, томд ал б аг арха лхавчт а й,о гото рг олт ө мө рт э
йихб уу ны
батарей, ша т а жбу йху я г тма шин , цэ рэгт ехни к ий ну чирньү ля л гарах
дууч имэ ээ нэб ү х энд а йс а нтайя гнү үрт у лжэ эг эд ги йгзай лшг үй
ойлгуу л ахадСа мб у ут а нкд ээрээсү с эрчб ууг а адюучб олсо нг р а натаа
бэлэнб ар ь
жт ан к ий на р дчн уугд с а нг үйи лг а ра а ду ра г
шг үйл ээ . Ула ан
таванх ошу у тт анкө нө ө хо готорг олт өмө ртэ йи хб у уныба т аре йг
хиарта лд а
йр а нг а рчб у йх арагдана . Тү рүү чнья по ныт ранше йд ээгүү р
харайнг арна . Хо р иг л о л т ынт эргү үншу га мдг а р да нб айлда анб о л ж
байна. Га рда нб айл д аанг э дэгньи хлжи р ий но йл го л тюмс а нж. Ер дө өл
амьөр сө нөг э сэ нү г. Са мб у уүүн ий гма шт од о р хо йу х а
арл аа. Амь
өрсөхг үйбо лө нг өр нө .З э в сэгтэйчб ай, үг үйчб а йа мьө рс өхлх эрэгтэ й.
буугүйбо лг а рба й на ,г ар гүйб олшү дб айн а.ө ө рб о до хюма лгаб олжэ э.
Гэтэлх ажу у х а ндн ьд ө р в ө нс а
му р айг энэтү з эгд л ээ . Тэрдө р өвб араг
тохойг о они йл ү үл ээ ду х ра нб ууд а л ца жя в на . Юу на а су х
ар чя в аа гнь
Самб ууол жх ар с анг үй . Тэ днийз э гэ лс аар алх у в ца с ,хөлни йх ө ө
шил би йго р о о с онца гаа нб үст овт о дх ар а гда н а. Ер д өөлб у уб а р ьсан
дөрвөнз эг
э ла мь т ан . Са мб уут эдн ийх ө лд оо рх о ёрг ранат аацу в у у
ла н
шид эжо рхив . Гр а на т ных а ах э
лт э р хий дө ө рө өс ү йд нэг эжб одс о н гүй.
Грана тд элбэ р чд өр в ө ня по нү хэ д х и йну н а ха дө ө рө өб ос
о оя в жлб ай на.
Харайжо чоо днэ гний хн ьб уугшү үр эна в лаа . Юу та йчг эсэнб у у тай
цэрэг! Нү дни йб у л андя по нчууд ынн эгньө н дий жх ар аг
да на. Чи г л
үү э н
буудажо рх ио ду р аг шх а р айл аа
. Яма рн эгюмө ө дц ор ойнша тажб айг аа
хуягтн ыдэ р гэ дх оёрт а нк чинх эв т ээ дт аср ал т гү йг а ллана. Са мб у у
тэдэнт эйз эр э г цэнх э в тэ э дб ууда хг э сэнб о ло вчб айг а аолжх а рса нг үй.
Грана та арб а й л да хньд э э рюмши вдэ эг э жт эр ү үх э нх ооро ндб о дл оо.
Төдийлх ол гү йх ар а гд ахХа лхго л ынх өв ө өндз айз авсаргүйд эл бэрэл т
болжма ши нт е хн икша т а ж, мор ьт о йя вг анз э гэл үүду ндуйс ун ду й
зугат
а жбу йа ж. Ба р у унг арт алдх о лгүйя по н ыт ра н ше йд ээрц а га ан
хиурх ат га
с анх ара гда н а . Хо ёру л а анц эрэ гг а лл а ха аб ол
и одСа мб ууг
саяажи г лаж,
Эйц ир и кт ыо тку дав зя л ся?(Цэ рэ гч их а ана а сг ар аа ди рэв?) гэ ж
монго л жу уц а р ай та йн эгньг а
йх а на суув.
Солда тн адов о йнаг э жма н ьэрх э нэ ггүйх ар иу л чих ааду рьдт ал дюу
болжб а йгаа гх а р ахс а н аа тайө ндий төлб а руу нэ г эмн ийньт у ша аг энэ т
хүчтэйц охиг до н , нү дэ н дн ьг алма н асх ий г
э э ду ха а нб алардл а а.
<Биө ө рө өшө р хт чи х л а а>г эжб ү ү рт үүрб одо хз ав са рх э
ннэ гнь
цээжи йгньт үшина в ах ыгмэ дрэ в . Ух аанба л ар д ахб олихынз ав с ар
<Үхлүүтшархадсанхүндууга
р ахааболь
дог>хэмээ
нб одо
жа мжаадду
у
га
ргахгэсэ
нб оло
в ччадс
анг
үй. Са нит
арСамбуухэд
энца г
и йндар
аач
юмуух э
дх он
огийнд ар
аачюму уб ү
үмэдухаа
но рохдооэмнэл
гийн
орондээрхэв
тэжб уйга
амэдээд,
Солдатнеумирай!гэжхэлэ
эдюу ндчюмо рос
о о
рхэл э
хдээямарч
гэ
сэнө ө
рийнхөөду у
гтанил
аа.

БУУРАЛНАЙЗМИНЬ

Ма ньБа з ар гүра хма дыно хино о сб ол жд а йн дя всанюм. Яма рчг эсэ н

бидт ү үн ий гү нэхээрЖа нч хүү ги йнДа ваа н ыт у ла л
д а андо р ол ц о ж
жин хэ нээ хц эргийнү ү р
г ээб ие л үүл сэнгэ жит гэс э
нб и лэ э.
1944 о ныөв ө лб идц эргий нс ур г уул ьдсу ра лцажба й ла а. Ма на йа нгид
Базар гүр , Жа нчив сэ
н гэгэдэ гх о ёр<а тама н> б а йжэ э. Ба зарг ү рэ рд э
м
авьяас аар аа<Ат аман> ха ринЖа нч ив с
энг эб олх үчт э нх ээ г ээр ээ
<Ат ама н>. Бид нийн аса рв а
нд ол оона ймшү рг эжё с то йла аго х ио
багтаа жя д санца гбил ээ
. База рг үрд ууд уу л на. Зу р
а гз ур на . Шү лэг
бичнэ . Тэ ржил ийнши нэжи л ээрн ий слэлийнс ур г
уу л иу дына х лах
ангий нх а ныү д
э шл э
гд ээр<Ст епьд ас тепьк руг ом> г эд эго ро сд ууг
аргилх оо лой гоорд уул а
а длн эр дг а рчихс а нюм. Тэ рө вө лма ньэ рг энэт
аргилх оо лой тойб олчих со н
с он . Тэ ро росх э лс ур а
адПу шк ин ,
Лер мо нт о вн а рыншү лгийгд уу р иал ганшү лэгби чдэ гб а со р ос ыннэ р
т
дууч инФе о до рШа ляпин ыпя нзт ав ьжд уу риа нд уу лс аарб а йг аадар г
ил
хоол ой то йб олсонх эрэ г
.З өвл өл т ийнц э
р гий но фиц ер үү ди йно р дно ос
Ша л япи нып я нзгуйжа вчр а
а дэ гшиг тхайр ц агтт авьжд уу л у ул ан
уярах да аб ү с гү
йх үүхдий нхшигу ртс орму ус тайд үг лэ гэрх арн үд э
н д
нули мсг ү йл эгнү үлэн<Аймө нг айх амши г т айх о рво оюма а >г эжшү үрс
алдана . Тэ рма аньшин эжи ли йнү дэшл эгтд у улжнэ р дг а р а ад
зогссо нг үйу л с
ынт еатрыннэ гх ү үхэ ндсэ т гэлт эйб ол л оог эж
шүл эгл эс энз ахид а
лб ичэ эдб и дэ нду нши в . Тэрн ьб ид эндПу шк ини й
шүл гээ сд уту угүйс айх а
нс а
на г д сант улт е а трынт эрг оёх ү ү хэ нл ав
хари уи р ү үл нэг эжя рьцга алаа. Гэ тэ лх э
дх оно гийнд ара аө ө дс өнч ин ээ
нэгз ур ва сир үүлс э
ннь<Дү үмин ьэ гчээрэ эо рол доо дх э рэ ггү йб и з
>
гэсэнб ай в. Ба з
а ргүрма ан ьих эдг ут арлаа. Тэ г
э эдлө ө рө өшин эжил и
йн
үдэшл эгтг ан цд ууд уулаа днэ р дг ар лаачг эсэна лдар тайс а йх а н
хүүх эн дз ах ид алб ичихдэ мийг э дги йгу хаа р аадк у
р сий нд а рг ыно хи н
Цэр энл ха мдз ах идалб ичи хээрший дс э
нх э рэг. Ма на йс у р г у ул ийнк лубт
болд огб айс а нө дрийнбү жиг тЦэ рэнл хамир жб идэ нт эйб ү жиг л э
нэ .
Тор г
о нт уузз ан гид с а ну ртх о нг орг э зэ гтэй, у лаанх ац ар тай ,а л иа
нүдтэ йт эро х иныгЖа нч ив сэнг эа т ама ни хэ вчлэ нб ул а а жбү жиг л энэ .
Жа нч и всэнг эб олс ай ха нэ р.өнд өрну ру ут айб о ло хо ор о ожа гса ал ын
магна йдз ог со но. Мо до нмо ри нд ээра р ванма лгайд ав х ар ла а д
харай чи хна . Со о нсэ р г эхдэ эг ар амг а й. <Со о нс> Го мб о с ү рэ нг уай
хүртэ лт үү ни йгма гт с ану да атай. Тэ ра рга лынс а ва рши гс а рв ай с аня с т
хуруу т айг ар аа ра ас а вл у урынх ө нд лө вч нө ө смө ч идх өна т гаа д, шу рг а а г
шигу р тат ла ама йг ах ө л өөха гасду г уйр анх авсар чс ал х ис э в элзт элх о рь
гу
чэ р гээдт э рт ээх о лс аваа дб уучи х на . Ихт омд у у тай. Ба йр н ыу р т
хонги л ынү зү үр то р и л о ходн өг өөү зү үр ий нцо нхд орг и но. Тэ рн ь
баатарэ рий нши нжт э йбо л овч ,д аа нчз ал ху у,с ала н. Тэ г ээдб асб ид ни йг
сууя в далду д ир д ахд ааг арамг айд а а. Нэ гу д ааб идт ү ү н ийу д ир дл аг а а р
Амг ал анги йнму хл аг нына й ма агс ү р дү үл энт амх их эд э нх а йр цг ий г
булаа жа ваа дмэ д эгд эн, та сгаа рааг ур авх о но гса хил г а дс у ус анб ил э э .
Базар гүрма аньЦэ р э нл х амдн ө гө өд у у чи нх үүхэ ндб ич сэнэ эсэ эил ү ү ,
ёс
т ойл усынд аги начу я рма арс айх анз а хид а лб ич жэ э . Гэ тэлма й н
баярынб үжи гд ээрө нө ө хЦэ р энл ха мБа зар гүр ийнз ахи д алднэ ги х
уярааг үйньмэ дэ г дл э э. Тэрү дэ шл э гд уу ста лЖа н ч ивс э нг этэ йб үжиг л эв
.
Ма ньБа зар гү рт ү үн ийга в чг а нцу да аб үжиг лэ эдт о лг о йг уд а йл га са ар
хүрчир эншү үр са л д аж,
Нама йгд оо жо огү йэ рг э жб а йна . Энэму уЖа нч ив сэнг э э слб ол ло о.
Өө рийг өөс у мынна ч ин ,эмнэ гмо р ьб у л гиу л дагг эжша лх у д алх элс э н
байна . Му у ха й, му уШв аб риныгду эл ь дду удн ад ааг э в . БидПу шк ин ы
<Ах ма дыно х ин >-ыгс а йнмэ д эху чи рЖа нч ивсэнг эд о р х но олШв аб р ин
гэ
д эгх очто йб ол л оо . Цэ рэнл х амча х ма дыно х инб ол о в . Ма на йк у
р с ий н
даргача хма дц о лто й. Инг ээдб идг а йх ал та йс они ня в дл ыгү зэха а
з га й
хөдлө нБа за рг үрий гх ө ө ргөжг ар ла а. Бит ү үни йс ек унд а нтб о лъ ёг э в .
Нэгб ү тэнс а йнө д өрх о ёрс ек ун тант у удЖа н чивс энг э, Ба за рг үрх оёр ыг
та
в ана лхмынз айт а йз о гсоо ж,
Эхэ лц гээ!г эжк ома н дл а в
. Ма ньБа зар гү рий нө вд өгч ич р энс ах лыно р
га
р чя ваау р уу лньт атв алзаади хлс а нд ар чб айга аб о л о л той .
Зориг т ойб а йюу н аа са йда гюмг эжбишив нэ н э
. Тэ гт э лШв а бр ину ух ай
хашг ир аадд а йр чир эхньт э р. Сэ лэ мчх а нг ина адя вчи х л аа. Ма нь
Базар гүру рь дн ьб о л ов сруу лс анмэ хэ э рээб у лтү ср эх э дЖа нч ив с энг э
хийх а тгаа да р айлг аза рмө р гөжу на са нгү й. Ба зар гүрт ү үни йгэ р гэн г ү үт
лу раг шд а вшинс эл ми йгн ьму лтцо х ихё с то йб айл аа. Гэ тэлү хсэ н
хойно ому л тцо х их . Тэ рд ал айжц о хих оома ртаадд авшижх а тгахг э т э л
Жа нч и всэнг ээ р гэ нг ү үтс э лэмн ийн ьө н цө гд э
э рт асб а йл гах а дма нь
эрийнс эл эмг ар аа сньму л тү с рэнт эрт ээх о лшо р оод у рхи йл гэ в.
Базар гүрб уу жө г сни йт эмд эгбо л гонбэ эл ий гээх өс өршид э эдт ол го йг оо
унжу ул анн ай г а саарх о лдох одб иа ра йлу йл са нг ү й. Ий млюмб олл о о.
Уда л г
ү йх ав рынша л гал тэх элж, с айнө др ий нб үжи гчү гү й ,т оглож
наада хз а вчү г үйбо л л оо. База ргү рШв аб ри ндди йл дсэндэ эг ут
а рчх э
д
хоно гг у ниг та йя всна аша лгалт андб э лтг ээ дма рт л аа. Ха р инз авл
гарва лЖа н чив с энги йгшо ол сонз у рагз у р ж, шү л э гб ич нэ . Гэ в
ч
Жа нч ив сэ нгэт эрз эр ги йнч имх элт ий гт о о хэ рб и ш. Дэ ндв э лт эр
зодч их ожмэ д э хбо лов чша лга лтынү е эр<б у д а а>и дэ хта л а аб одоо д
тэвчс энх эр эг. Инг э сээ рба й талнэ гмэ дэх эдша лг а лтма аньд у
ус аж, з ун
боло одб идг э р т ээх ар ь цгаахб олл оо. Дэл хий гд о н с ол госо нихда й н
зөвл өлт ийня л а лтаа рду ус ажх үүх эдб и дчг эс э нб ая рх өө р т эйн ь
аргаг үй. Дө чи нг у рва но ныө вө лБа за ргү р ийнс ана л аарб и дн ийг
фр он т
о дя ву ул жө гө өчг эжма рша лЧо йб а лса ндө р гө дөлб и чсэнб и л ээ.
Бидн эг энтцэ р гий нд а ргынс ур гу у льдо р жб уубу уда жч а да хбо лсо н
учирг ит ле рч у у дтайт у ла лдах адб э лэнб а й ла а. Гэ т э лс ург у у лийн
захир алг ене р а лДа гв аг у айб и дни йгд ууд а ад<Бит ана рынө р
гө длий г
мар ша л дү зүү л с эн.На счи ньба габ айна . Цэ рг и йнэ рд эмдс а йн
сура лца жс айнд арг ана рб ол охх э рэгт эй> г эс э нг э х ээрн ьб иди хл
баяр лажө глө өх арү үр ээрб о сонбү рэ нз э всэ гү үр чө в лий нх өрц аса н
дунд уу рэ лгэээ гшт э лг үйсэнч ,т а нкэ сэр гүү цэ гчПТРг эдэ гу ртбу у г аа р
бууд ажмө рөөө вдтө лё вруу лса нчжин хэ нэцэ рэгэ р ий нё с о оршү дз у
у н
хату ужс а нс ан .
Бид ни йга мр а л тэ хл э хү е эру ла анцэ р гийнц у в ааз ү үнз үгө д өршө нө г
ү й
нүрг элэ но до жб айс анб өг өөду да х гүйя по ндд айнз арл ажма н
айц эр э
г
чөлө өл өхд айн до ро л цо ног эд гий гмэ дэжб ай л аа .
База ргү рб олДо рно да ймг ий нх ү ү хэд. Тэ рн ут аг т а ая вахынө мн ө
ахма дыно х ин дб ич сэнз ахи дла ана да ду н шив . Тэ рэ нэу д а а
шү лэ г
л эс энг ү й , жи рий нз ахи да лб ич жэ э. Тэ рз ах ид ал даа<Бия п оны
саму ра йна р аа сө вөрМо нго лооч ө лө өлө х өө ря вжма г адгү й . Бих эд ий
доожо ог үйэ рб ол овчя ма рча а вынх ү үгээ сд ут ах г ү йб айл д а жч а дна .
Жа нч ив сэ нгэб идх о ёр ына льжи н хэн ээрх үнб ол о х ыгч иү знэдэ э>г эх
зэргэ э
рби ч сэнб айв . Би дчя ахв э. <Чинэ эр ээд айн до рол цо жяпо н т ой
байл да жч ад да гюмб о ла хма дыно хинб а йт уга йөн өө хду учи нх үүх э нч
чамдд у рл ан а>г эхмэ т ээрд о огх и йгэ эдө нгө рл өө.Гэ тэлюуб олсонг эж
сана на. На ма рс ургу ул ьцу гл аха дБа з аргү ри р с энг ү й. Ну т гий нс умын
захир га анду т а ся ву у лжс ура гла ха да л ьн айма нс а р ынэ хэ эр
Ул аанба ата ртс ургу у ль даая вс анг эсэ нх а риуир э в . Хо тодир ээд
сург уул иа са аз у г
т аажба йжма гадг үйг ээ дх от ынк оме нд а т,
сэргийл эх ээрэ р үүлэ вчс ура га лга . Инг ээ дб үру л с ынх эмжэ э г
ээрз а р
тараа жэ рэ хюмб ол о в. Эц эгэ хньа й нс а н дар с анг э дэ гту йл гүйб из . Бид
гайх ахд ааз ун ыа мр ал таа рха ри хынө мнөд ай ндя в жма г
а д г үйг эж
байс ныгд а рг адаах эл л э
э. Тэ гжба йт ала хма дма а ньо хи но о с оо
База ргүрий нз ахид л ыго лжэ э. Ур ьдн ьс эжиг л эжба йса нб о л ол то й.
Ах ма дыно хин оосБа заргү р ийншүл эглэ сэ нз ах ид лу удбо л оо дд а йн д
явахт ух айб и ч сэнс ү үлчи йнз ахи дл у удц ө мо л дс онб айн а . Ин г ээ дб ү р
хилд авжч ө л өө лөхд а йндя вс анц эр г ийна нг иу д аасс у р а гг ар г
а хх эр э г
тулга рлаа. Ийн хүүб өө нэ р элс ур алб олжба й та ле сөнс а рынс ү үл чэ э р
База ргүрма аньт эн гэ рээсу на санмэ тг э нэ тх ү рээ ди р дэ гб айг а ад а а.
Ир эхир эхд ээз өвлө л тийнт ан кий нцэ ргий нх у в ца стай, э нг э ртэ эг в ар д ын
тэмд эгя по н ыгя лс ныа лта нша рме д ал ьз ү ү чи хс эни рл э э. Са хл ынх а а
орон цгий гу р гуул жз асаада лхх адуу р ту л а ант ав анх ошу у т айп ил о о т ог
мал гайх азг а йх ант а в ьсанн ьихлд э гжин . Тү үг ээрчба р ах г үйт э р
генер алПл ие выншт а бында ргынг а рынү с эг ,т амг ата йс а йша а лын
үнэмл эх тэйир жэ э. Тэ рүнэ мл эх эд<Сү хба ата р ынн эр эмжи то фиц ер ий н
сург уулий нк ур с
а нтБа зар гүрмо т оме х ани кжу у лс ан... д у г аа рх о р оо н ы
хүүб о лжЖа нч хү үг ий нда ва аныт ул ал даа н до р ол цо нэ р эл х эгд а йч и н
боло хооү зү ү лсэнт у лс айша ано фи це р ынпл а нше тб аа л та нү г ээ р
ша гнав >г э сэнб айв . Инг э жБа заргү рб ид э н дё с тойлб а а та рэ рши г
сана г
да на т аа рха вчб аршг үйб айл а
а . Тэря ажд айн дя вс а нт у ха йг аа
үлгэрши гюмя рьжб илээ . На йма нс арынэ хэ эрМо нг о л -З ө вл ө лт ий н
арми йна нг иу дх илд а вахү есма ньх үнс у ра гчп о гоно оцэ р эгп о г оно о р
соли од, Ма та да а
сх ө д өлсө на р ына л баныма шин дс ууг а адх и л
хүрч ихжэ э . Тэ гээдх и лд ав ахү еэрша лг ал тб о ло хо дил э рчДо р н од
айма гр ууя в ахэ мн эл гий нт эргэ ндх үрг эгджэ э. Гэ тэлс э рг э лэ нэ р
за
ма асаао р г оо ду ла а на рми йнн эга н гидо ч ижму харо л г о йу р га а д
ангиа саах о ц о рсонг э хээрн ьит гэжа в аадя в са нх эрэгб а й в . Тэг ээ дб ү р
хилд авсанх ой ноү нэ н э
эх эл эхэ дмо нг олцэ р гий на льнэ га нг и д
хүрг үүл эхюмб оло в.
Гэвчо росц э рг үүдө нө өх<Ст епьдас теп ьк р у гом> г эдэ гд у уга а
Ша л япи ншига ргилх ооло йго орс ай ха нд у ул д агб ол ох о о рн ьх ай рл а ад
хоро оных оох үүбо л гожа в чя въ ягэ х ээрньд а рг ан ьз өв шө өр ч ээ . Тэ г э э
д
лма ньхү ну л а ана р мий нх оро оных үүб о лжЖа нч хүү гий нд ав а а ны
тула лдаандо р олц со нх эрэ гба йлаа. Тэ рх у яг тт э рэгни йэ к ип ажт а йха мт
дайр алт адо ржа ра вша хамс а му урайгс ө нө өс ө нг эд эгтчб и дит гэ л ээ .
Ий мля в да лб олсо нюм. Тү ү нэ эсхо йша х ма дыно х инЦэ р э нлх ам
База ргүрий гжин хэ нэб аат арэ рмө нг эжт о ос но о рб ар ах гү йү е рх эж
явсаарг урв анжил ий нда р аас у ргуул иат ө г сө жд ар габ о ло х о дн ьэ х нэ р
ньб ол жх я з гаа рынн эга нг ир ууя вс а нюм.
База ргүрд у уч инюму уя р у уна й рагчб о лжч а да ха в ьяас та йх үүб айс а н
боло вчт эгэ л гү йцэ р г ийнд аргабо лжс ана са нд а ах ү рсэнб ил э э. Од о от э
р
хура нда ацо л той, ол о нх үү хэдт эйс а йх ана мь да рчя вна .
Битүүнт
эйхаа
яау
улза
хда
а<Саар
алшинел
ээтайл
аагү
й,б
уур
алн
айз
минь> ё
сто
ймөндөөг
эжсэт
гэлдог
дло
нбоддо
гюм.

ИХЭРТОЛГОДЫН ДУНД

Ха в
рынэ х нийн эгэ нцэ лмэ гө д өрнэ г энид эрэ рХэ рлэнг ийнхө ндий д
ганца араая в жб айл аа . Өвө рх оор онд о ои хэрюмшиги жил хэ нбөгө өд
намх анна мх ану хааг ү вээнү ү дү р гэлжи лсэнэ н эи хт алдн э ля ргуй
цэнх эр т
э нд эл гэрч ,д э эртэ нг э рчц энх эр,д оорг а зарчцэ вц энхэра жэ э
.
Ул амб аярх үнб олс оо ри йн хү үг азарт энгэря л гара хгүйб ол т олярг уй
дэлгэрэ хий гү зс энг үй . Тэр бээ рт о хойн ьц оорч ,х өв өнньцу хайсан
хүрэ м, з
у за анг эгчий нз а
нт ав ьс анб ах иалг утл аас у ранб үс ээрб оож
сугавч лаадх өлн үцг эншог шижя вна. Нэ гхэ сэгг ү йжа мь сга адахдаа
мөнө ө хөнз а йз авса рг ү йцэ нх э ртэ хя ргу йд ээру н ажт энгэршир тэн
хэвтэх эдх у мс ынч ин э эхэнү үл г үйт энг эр и
йнд о оря р гуйдэ лгэрсэн
газард э
л х ийдэ э рму уму у х айбү хэнн эгмө сөна рч игдана р и лсанмэ т
санагда на .
Ул амб аярх оёржилг а руйз ас анх үмү үжү ү
л эхг аза ра жилх ий снийэ ц эс т
саях эр э
гца гаа данс ул л аг
да адя вжб уйн ьэнэ .ө нгө рсөншө нөд унд ын
үесс у мынт өв дс уу да гх ад а ма х ын дз амынт эргэ эрир сэ нюм.
Мо то цик л оо ро оо до ох онн ама йгг эр тмин ьх үр гээ дө гөөчг э жт үүнээ с
гуйх адн ойр о ох ар амл асаня нз тайн үдэ эн ухла ня нц агл аж,
Бенз инба й хг үй. Өг лө өб ол го жб айжа й ламь тна асб е нзинг уйжя ва ха а
с
гэхэдг о
мд сон ыгх элэ хү ү. Хо о лца йи дэжу угаа ду нт ахаарх эвтсэнээ
тэссэнг үйбо со жх у вца сла ад,
Бия в нааг ээдлг арс ан. Тэ г ээдля вгант аваргажя в аан ьэ нэ. Гүйхд ээ
гүйж, а лха хдааа лхс аа рб а гаү д ий на лд адг эртээн эгэнтд өх ө жир жэ э.
Ха нил ааду д аагү йэ х нэ рээс а н аха аси л үүзо вло нша на лалэ рх ү
нд
байда гб ол ову у ? мө нчихс а н аса нд аа. Эхн ийх эд энс арө нг өрсний
дарааэ хнэ рн ьз үү дз ө нгө ө сс ал ахаабү рб айжэ э.З асан
хүмү ү жү үл эх ий нх а ту ув а нда нд ээрно йрх у лжинх өрвө өжх эвтэхэд
тасалг ааных ар анх уйб ула нга асэ хнэ рньг эн этшив нэнд уу д ахши г
боло хюму уг ад уура жи лх ий жя в ахадх аан эгтэ эн үдни йү зүү р
тт усс ан
эмэгт эйх ү нэ хнэ ри йн хн ьд үр дх увил анү зэгдэ нэ. Эхнэ рБа дамньа р да а
түши хт у л ахх үнб үлму ут ай,нэ гдл ийно лонма л тайу ч ирэ нэх о ёржи л д
ердө өлг ан цх анэ ргэ жи ржэ э . Гэт эло д ооб олс онх ойнох эрг ийнү нэ н
учиро лд ожс улл агд аа дз үр хэ эх атажх агсталмө рө өдсө нэх нэ ртээо чиж
явна. Ул амб а ярн аа да нб ая сахг ө лгөнн ох оймэ тя ргуйд ээгү үрх өлбө рч
босо о длмө нөө хө них э рюмшигт ол год ынд у нд уу рг э рий нз үга л хав.
Хэ рл эн ги йнх өн ди йну х а агү вэ энү үди ймих эрюмши га ди лха нб ө гөө д
ингэ т эля а рчя ваах үндт эрг ээ дх эл эхг аз рынб а римжа ау р ьда а с
мэдэ гдэхг ү йнья ма рх эц үүб ол ох ыгс аялу х аа рл аа. Гэ рми ньо до ол
энүү х энт ол год ынца а наб ийд ээг ээдг ар т алца а наньба сн эгив
ижи лх энт олг одб айжб а йна .
Гэвчшо гшиня в са арү ди йна лд адс а яг эр ий нб арааха р лаа. Нэ гба гаха н
цэнх эрт о лго йнө в өртх о ёрца гаа нг эр ,х о нин ыт ан илх а ша а,т э ртэ э
цаанад эл хэнб эл ч ижб у йх о н инс үрэ г,х а ша а на асу яса нх о нин ыс о рь
хара гд ана . Ул амб аярг эр ийн х ээб а раа гх ара нг уу тх а ма гб и ес у льда н
сууч и ха в. Ха дмынб аг аг эрий ня н дан га аса рг ал ыншин гэну таа
бур гил н а . Ха ри нө өрий нхньг эрэ эсу та ау уг их гүйг ээрб ара хгү йү ү дө р х
ньн эглб ит үүюмши гх араг дах адд о то рп а лх ий н<Ба д аммин ьар айч
дээ...> гэ жя ма рн эгму уз өнх өд лө вче рд ө өлх эдх энц а гий нө мнөх а
д а м
ахБа да мыгх оньма ла ах ара а дч ама йглх үл ээ жх ат ажя в ааг эс нийг
сана адбя цх ант а йв шр а в. Хо ёржилг эдэгба гах уга ца аб иш. З а луу
бүсг ү йө ө рх ү нт эйх ани л аадя вч их санб а йх ыгчү гү йг эхг аза рг үй . Гэв ч
Ул амб аярэ хн эр тэ эихи тгэнэ . Хэ сэгя ргу йт ас да на вчү нэр лэх э дд отор
бяцх ану у жр а адму уг у та лө мс өжг эр ий нз ү га л ьб о ло хх ур дана лх лав .
Үү дө рхн ьх а ал тт аймэ тс ан а гдс анн ьдэ мийс а ндр а ла асб о лж. ө ө р ийн
гэрг эгчя ма рт ани лд у ла анца р айт айб айд агб ил ээ. Эх нэ рньа а вын хаа
гэрэ эсх у в инт айюмб а р инг а р чир ээдт эр тээ гээ ся в ганир жя в а ах үний г
гайх са ня н зта йс а равчл анз о г с ов. Ул а мб а ярий мх ол оо ст а ньда гб о лов
ууя а д агб о лг ээ днэ гэ нд о шд ээрс уу лаа . Ба да мя ма рнэ гажи гс э
жи г
авса нб ол ол тойг эр тээбу шу у х анор о одд у ра нб арь с аарг а
р чи р эв.
Ду ра нд анг уу таалт ани вбо лол то йг эр тээд а хижг ү йно р оода л чуу раа
занг ид са а ру г танг үйв . Ул а
мб ая ру рда а сн ьх а ра йл гав . Түү ни йг
сулл а гдс а нт у ха йц ахил гаана ва адх ү лэ эжб уйньл а в,г эвчин г эжя вга н
нүцг э нир э хийнч инэ эб одо о гүйб из.
Тий нх үүэ хнэ рнө х өрх оё ри х эрт о лг одынд унду ул зажз а
йз ав сар гүй
урга са ня р гуйд ээ рт эв рэ лдэ ну наа дү нс э л дэнү н гэл дэ х үйдму уму у х
а й
бүх эна рч иг дана р илса нмэ тх я згаарг үйц энх э рт ал дз өв хөнбо лжмо р
жир гэжб а йл аа. Ул а
мб ая рюуюу гүйэ хнэ ри йн х ээх ув ца сыгт айч ма ар
сана гда вчб ие эб а р ь
жт эс вэр л энд ээшх а рж, с а ртга рни мгэ нс а мса атай
хамр ын ха ан ү хнэ эсб я цх анх арү сцу хал з талу у хил а нх эвтл ээ. Цэ в
цэнх эрт э нг эр ий нма нд ла арца гаа ну т асс үв лэ нх ар в ас анс у ммэ т
тийр элтэ то нг оцшу ума йнн ис эхий гү зээ дз а мб у ул ин ги йну ужмыг
бахд а н,
Бад ама а ! Ха ра а чт э
ро нг о ця а санө нд өр тн ис н эв э!г э в. Ул амб аяр
эхнэ р ий нх ээд э эл ийнх ор мо йгс өхө жг эд сий гньи л бэ тэлнэ лэ эдт о вго р
байхыгмэ д ээ дц о ч инө нд ийж,
Үгүйч ич инь ... гэх эдБа д амя р гу йд ээ гү ү рх ө лб өр ө нт үр үүл гэ эх ара а
д ,
Би.... Бич ама й гх үл ээжт эссэ нг ү йг э эдэ хэ рт атл аа.
Ул амб а я рт ү ү нэ эсх о лдо с хийнс у угаа дт амх и аа с аа жнэ гх эсэ гт агб о
л о в
.
Хо ол ойд э эрб өө нх арюмт ээг л эч ихэ эдд уу га р чб о л сон гүй. <Урв агч
муух а йэ м!> г э жо р ьд уут алб инх ама гх увц с ыгньу ржх үчир хи йл ж
хаялт айб оло в чт э гжч ад с ангү йз үгээ рлэ рх ү нийб үд үүнб а рг ил
дууга арэ х нэ р э эда гаа де э нгэнэ т элу йл л аа. Ну лимс а нда аха ха жца ц ах
хоор о ндд а а
нч и га р ча агү йц а г ир а гланх эвт эхэ хнэ р ээг энэ тхэ нө рөв д
ө ж
гарына р аарну лимс а аар ч аа
д ,
Зая ах авв э.х о ёржилэ зэн гү
йг эрс ах иса нч и . Яа ха вит гэла лд а хаа рч
боло об изд э эг ээдшү үрсө л
д өнт олго йг уд айл гав. Ба д амө нд ий ж
хувца сх увца сх ун ар аая а ралг ү йх энт ай ч аа д,
Мин ийг эдсэ нд эх ьэ н эа мь т
а нт унс аях на а слмэ дэ г дсэншү үд ээг эхэ д
Ул амб а я рэ х н эр ээт эврэ нү н
с э жоз ожг а р лаа . Эр гэнт о йрондг анц хан
болжмо рлжи мб ү үр дэж, д ээдх ө хт эн гэ рх а в р ынна рныд ул аа нил чийг
газарт и йшб а гцб а гца арн ьас гажб айхши гб ай ла а. Ий нх үүэ х нэ р
нөхө рх о ёржа аха нт айв шр аадг э ртээир ж, х а дама а в,э эж, дү үо хи н
хэдүү лб өөнба ярх өөрб о лцго ов . Ул амб аяр ынг эр тх оёржи л ий нө мнө
явсна асньх о й шө ө рч лөг дс өнюмо гтү г үйшиг . Эмэ элх азаарньх үртэ л
байрна а саах өд лө ө гүйа ж. Хо ё ржи ле рньюу са нби лээ. Гэтэлэ хнэ рнь
хүлээ жт эсэл г ү йб ус даасх үүх э до лч их с онб а йд аг.Ба да мнө хр ө өихл
царай ч л анг уйа вд р ын х ааө мнөч имэ эгүйс өг д ө н, ши нэд отуу рх увца с,
шо ро нг о осир э хэдньө мс гөхө өро ёс онб ол ол то йб о рд аавууд э элг арг а ж
өмсгө в . Шин эх ув ца сө мс өнгү үтх ама гб иех өн гө нб ол чи х
л оо . Ба дамч
яриах ө ө рөөт э йб ол жх он инынэ л ээдх ур ши нг ама х а арб уузх ий ж, нэ г
шила рх иг ар га нт авил аа .
Ул амб а я рэ х н эр ий нх ээг а раарх ий сэ нб у узыга мт ар х анид эж, н эг
хунд аг аа р хиу у га ад
Юмн ыү нэ но л ддо глюмба йна . Аймг ий нпр о ку рорна ма йгс у л лагд с
а н
тухаймэ дэгд э лө г өө дх и л сээря лэ дэл сни йх о х ир лыгх элмэ гд ү үлсэ н
этгээдэ эрт өл ү ү лсэ н. Хо ё ржил и йна жл ынх ө лсий гб үрэно л гон ог эсэн .
Ий млюмб о л л оо . Ча ма йгб иг анц аа рд а жз ов жя ва а гмэ д э
лг үйя ахв э
дээ,д аа нч и г.... гээ дх оол о йньз анг ир ав .
Бадамдо ро гшх ар жнэ гх эсэгт үд гэл зс эн ээ
На даа слб ол с о нюм. Хү ни йд от о ря ма рму уму уха йюмну у гд ажя ваа г
гадна асньх а р аадт а ахб ишд э э. Мин ийт энэ г ээ сг эхюму уа й мх айг а
а с
лб ол со н. Ба з а ря ма рх үнб ол о хыг ,н ама йгя а жо ро л дож, х орг о ож
зовоо д ги йгч а мдэ р тхэнх элсэ нб олд ээрб а й ж. Нө х өр тэйб ол о хо оря аж
чч ада х гүйг э жнэ гб од оо дб а сч а ма йгд э мийх а рд ахчб олову уг эж
тэнэ глээ длх элэ эг ү йюм. Од ооБа за ра жл а асаах ал а гда ж, на мын
гишү үнэ эсх өө гд с ө н .ө нө ө хх о ё рз у унт өл ө г
ни йү ни йгчт өл үүл с э н
гэнэ лээ. Ха р инч ими ньлх оё ржиля лэ дэ л чих лээ . Бид а анч иг....
даанч и гх ү лэ эжч ад са нг ү йг ээду йл чих ав . Ул амб а я р<На ра ндя в ааг аас
биш му ун ох ойдх ү нд х энши йт г элно о гдо жд ээ >г э жд о тро об а я р лан,
Од о оя ан аг э хв э. Өнг ө рс ө нюмөн г ө рдгөө сх ойшБа з арыгт и ймо л игг ү
й
харх үнг эжу рь да асмэ д сэ нб иш. Чи ни йб у рууба й х гү й. Ха р иннь...
учрыгэ р т хэ нхэ л дэ глб а йс анюм. Ча ма йгт эгжо р о л до жх ор гоо д ги йг
мэдс энб о лна а на д а ада ра йму ус ана ата йя вжч ада хшү үд ээг эх э д
Бад а мшү ү рса л д а нх о р мой н ых оос эжү ү р э эрн у лимс ааа рча ад,
Мин ийт э н эг и йн х э э . Үнэ ний гх элб э лч ама йгх а рд а а ду нахб ол б у уг эж
бод о одл ...
Хэ л д э
глба й са нюм. Эрх үнб а йн ах ату ух анү гх эл э эдт авьч их ажч а дах
лб а йс ан.
Тэгв элт э рб и дэ ндө шир хө өда ма рз аяаү з үү лэх ээб о л ихб ай санлд а а
.
Ган циши гү хү үл с э нчт э нг эрт у лса нюмбо лго одл ... айжи ч ижя ваа д
хайр анх оё ржи лий гчи ньх ул га йл у улл аалд аа.
Нэ эр ээлх ул гайл с а ншү үМу ух арху лг айч ! Од оонэ гн үү рт у ла хб и й
вий .
Би тг ийлг арх ү рчх эр э гд эгд ээ гэ э
р э йд ээ .
Нэ гс айнц ох ио да в с анчб у р уу д наг эжү ү ? Тө рт ү мэ ннү дтэ йх о йн о
бол жлг энэ .
Тэрх оёрз уу нт өл г и йгма на йс ү р гээ ст асл анү гүйх и йл цсэ нх үнба сл
ма на йну та гу с ных үншү үд э э. Шу на лг эдэ гх ү ний га л дагх ойн од оо.
Хэ р эвБа з а рт эрх о ё рс үү лдму у д ал цаа гүй, ц аад ахньа ма ах амх и ад
явса нб о лб и дб ур у у та нб ол о о длө н гөр өхба й ж.
Юмн ыү нэ ний гх у у льо лд огюмба й на. Бичг эс энү н эни йгн эгц а гт
олд о ног эжг ээ дц өх рө нг өөб а ра агү йми ньбо лж. Юмн ыү нэ ни йг
олд д ог гүйюмб айн аг эжэ р тц ө хөр с өнб о лн аса ара ашо р онг ий нх адаа с
бол жчч а д н ашү үд ээ . Гэ в чт э сс энд ээ. Ха ринч и.... г ээ дУл а мб а ярэ нэ
удааэ х н эрт и йшт а а гү йх я ла мх ийв .
Баярми ньч ин ама йгя ава ля а. Ха я а дя вса нчмин ийлх о хь. Гэ х д ээб и
чама йгө д р и йнб о д о л, шө ний нз үүдб ол го жө нө өх ү рс эн. Га нцх а ну да а
лт эс вэ ра л д а адл ....
Ул а мб ая рг у ра вд ө р в ө нх у нд аг аа р х ина аса ма рха а на мха ламц а ж,
бор г ил ду уг э в чх а ма ра м, нү дх өмс өгц э в э рт эгшт ө грө гб орнү ү рнь
улаабу т ра н,
Бич ама й га ао йл го жба й на а. Ми ни йү рг э жб од оодя вах адб олн о . Яма р
чб а йс анб үт энмэ нду ул за адя в аха дс а йх а нх ор вооюм. Энэх ав а ря ма р
ихя р гуйу рг аав э! Тэ н г эрт алх о ёра дил х а нцэ н хэр т сэнх авр ынөд ө р
нада асби йб о лсонх үү х эдг э жб од оодля вжб айяг эх эдБа д а мт и йнх үү
өршө өг д с өнд өөт э
с гэлгү йу йл жг а рлаа . Ул а мба ярб о сожэ х нэ ри йн хээ
хоёрх а ц р ыгү нсэ э
д,
Замин ийх ү үб ит гийу й л. Хоё у лаамо р до жХэ рлэ нгий нт а ла аржа ал
явья. Ахд ү үс ээрээо ръёг эв .
Бада мс а а хал та йла асмо р ьа вч ирч ,эх нэ рн өх ө рх о ёрб айдг а арааг оё д
мор дл оо . Угн ьт унс а наа нд г ү йя вд алэ д н ий гх оёржи л ий нт у рш
салга жэ э . Ул амб аярУл аа нб а атара асц э рг ийна лб андт а тагд а жир ээ
д
нисэ хбу у да лдцэ нэглэгчма шин ыжо л о очбо л с онюм. Тэ г ээ длбе нзи н
тээхз а мд а аз амг уд сына й л а арх а аяах ано р но . Гу р ванжил ий нө мн ө
цэрг ээсх а лагд ахх авра аХэ рл энгийнх о йдши л дх ав аржижб уйнэ га йлд
буус анньБа дамынхб ай ла а . Ин гэжа йл ааро р о хода ята йх ано х ид
таара лд а хньа л ийгт эрг э хв эг этэлг эр т ээг а нца аря ма рн э гюмо ёж
суус анБа дамх үнх үнээ снэ глө ө рөө рх ар агда адя в чи хс ан. Чу хамюун ь
тэгжг ойдха р агдсаныго до ох үртэ лх эл эхэ дх э цү ү. Үй л ээх о йшн ь
тавьжа я г аа вахг ээдэ р гэх д э эу уцну р уу га ах а ч инс ай хна ар
хөдө лг өс ө ндчюму у,ал ьц а йба ри хда аб от гонб орн үдэ эб уу ру ул схийн
нимг эну л аа ну ру улын ха ас э жү үрээри нэ э вхий л сэн дэ эчюму уб ү үмэ д.
Тэгэ эдлт эд ни йг эрийнх ана ,х атав чна а ся ма рн эгу я ах үл ээ сээ р
аргамжиг дчи хшигб ол жо ро йх онб ол со нца гт улма ши нэ в д эрл ээг эж
худа лх эл ээдт э днийдх о но о дөг лө өя в ах да ацэ р г
э эсх ал а
г д а адт эдн ийд
ирнэг эжшу л ууханх элжэ э. Ба д амчз ачг элгү й, ү гү йчг эл г үйө н өөх
уруу лын ха ас эжү үрээри нэ э в хий лэнх о цо р чээ . Ха ринх ожим
Ула мб а я р ыгх үнх ү нээсо нц г ойх а рагд с анг э дэ гб а йл аа. Ху в ьза яаг эгч
тэрб из . Ти йн х үүУл амб а ярцэ р г
э эсх ал а гда хд а аб эл энэ хн эр тэйба йжэ э .
Бада мна с анө нд өрб ол со на а в,ээ ж, ох и нд үүт эйгэ энэ гдл ийнх о нь
хари ул на . Ул амб аяра йлбо л со нт эрх а в раанэ гдл ээ сна йма нз уу нэ р
төлө га в л а а.З уно тро орт ар г ал уул жна ма рма лма ха ндг ур ав нынэ г
хувь тайт э нцү үи лү үжин тэ йг ээрт уша ахө н дө рү үр эга в лаа . Тэ гээдл
эхнэ рн ө х өрх оёра лс ыно т о р тг араадө г лөө .З унжи жо торжижжижи г
май хна алу сб элчээрс а йт айг азарб а риа да яныб айд л аара мь дар на
гэдэгз а л у уэ рэ мх оё ртч у х а мх үүжа р га л. Бр иг а дынд ар г
аБа за рг эгч
шө вө лз сө нб о рз алууба йс х и йг ээдлмо т оци кл э эрээд ав хинир н э. Их
захир анг у йа лбаня р иата й. Ха рца ан уу с анё лт горн ү дэ ээнэт эрд ээр
бэлч ээжшү д ний хээз авс ра а рб айнб ай ншү л сэ эх а яда ги ймнэ га дгуу
байр ынх ү н! Ерньт ү үнт э йү гзөр өхх үнц өөн. Хэ тз ахир а нг у йс үр жин
ааши ндньд ур гүйб о лоо длт эрба й ж. Шү ү мжл эли йгб олчб үүро йрд өт
үзэхг үй . Су ма нд аалша ар дл ага т
а йс айнда ргынт о ондо рно . Гэ тэ л
бриг ад ына жи лх ар инд о о гу у рло р охг э эдб айн а. Ул а мб ая рын х аар
ирэх дэ эб үрчх атууа ашг ар г ана. Бу ру уг а зарб ууж. Хон ин ыч ин ьө нгө
мууб айн а. На ма рихша на ва хс а на ата йбо лмин ийхэ л с энг азарн үү ж
буужб айлг энэ . Ул а мб ая рыгил эрх и йнү дүз үү р л энб р ига д ынх ура л
за
р лахааслэ хлэ эдэ лд эва жил дх өө нө. Ул амб аярчцэ р г ийнс ахил га д
дадсан аа
р а ат үүни йт у ша а лз ахи р амжий гё соорб ие лү ү лнэ . Ха вара в сан
найма нзу у нт өл гө өя з арт алт ар га луу лл а
а. Гэтэ лна ма ро ро йх оня гл
махт уша ахү еэрх оёрз уу нт өлө гньс у раггүйа л г аб ол жэ э. Нэ гэн
шу ургатайө д өрБа з
а рд а вхи нир жэ х нэрн ө х
ө рх о ёул а нгс у мынт ө вр үү
хөөлө ө.өв лий нб э л тгэ лий нт ал а арэ в лэлийнг и шү үд ий нх у р алдз аа в а л
очгэжт уша алаа . Тэ нг эрму уха йр а
хя н зта
йнэ гма аньло чв о ляа санюм
бэгэх эдт ан айх оё рх ө гши ну рь дньн э гдлийнмя нг анх он ьх аржб о л оод
лб а
йс анг э жт ул г а адб ол сонг үй . Хо ё рз алуугийнху р ал дя в с аншөн ө
тэнгэрму у х айрч , жа а ханца сх у й рга на адга й
гү йө нгө р лө ө. Гэ тэл
хотонд оох оно сонх он ин оосн ьө глө өб оло ходх о ё рз у у нт ө л өго р
сураггүйа лгаб о л жэ э. Хэ д энө д рий нэ рэлс уралб о ло в. Ол дс онгү й.
Ин г
ээ длУл амб а я рпр оку рор тд у уд агд аад,байц а а лдор ов . Яма рнэ г
холынт уув ар чидт айх уйв алд анн эг дл ийнма л ыгху в ьда аз а в шса на ас
за
йл ахгүйг эс энмэ дээл элпр ок уро ртир сэ
нб айв . Хэ р эгт ул га г
дл аа.
Бригад аасньб ат ал гаано то лгоочб ийб ололтойб о ло в. Хо ё рз уу нх о нь
хөлөө рөөо рс ур аг гүйа лгаб о лног э дэ гүзэ гд
эжд у ул да а гүйя вда лб ил ээ.
Ий млг униг тайя в да лб о лсонюм. Гэ тэлх оёржил ийнд ар а а гаарэ нэ
бүхний гБа зарө өр өөз охи онба й гуу л санньи лэ р дэ гб а йн а. Тэ рБа да мыг
Уламб аяр та йс уу л ааг эжх орсо хд оот эгсэнх эрэ г . Эх нэ р ээс э эс алж
өөртэйч и ньс уу наг эжБа дамыгх орг оодогб ол со о ру дс анюм. Гэ вч
Бадамт үүн ий го йр туу лда ггүйб а йл аа. Чиз үгээ рлнэ гб р иг а д ынд ар га
болох оосби шэ х нэ рх ү үх дүүд ийгд ур аараас ол ь жя вахэ зэ нно ёнб иш
гэ
жха тууү гх эл с э нчу да атай. Ба за рэ нэмэ т
ээсх о рсонб у х имда хд аа
тэдний гх ура лдх ө өжя в уул саншө н өөг арынд о о р хинэ гн ө хр өө
явуула нх от тойх о ни но осньт а сл уу ла нмө ну рь д а асх у й ва л дсан
зэ
р гэлдээс умынт у ув арч индө гчу в анц уванб о р л у ул чих са нб айжэ э .
Энэб у з
арх эр гийнү н эну чирх оё ржи лийнд ар аас аяи лэ рчУл амб а я р
цагаадсанньэ нэ э .
Уламб аярБа д амх оёрмө нө өхө ни хэрюмшигижил хэнц энх эрг үвэ э
толгодыннэ гий гөг сө ннө гөө гн ьу ру у дажя вта лө мнө ө сн ьн эгэн
мотоц иклт эйх үнир жт аа ралдс анньБа зарб иеэ р ээб айл аа . Ба зарт э р
хоёртба ра гт улжир ээдх энб ол ох ыгньс аямэ д э жт ойр оно дохг эс эн
боловчУл амб ая рмо рин о осоох а райжб уугаад,
Сайнб айнау у? Ба зара а? Өс тх ү нө ли йнд аваанду ул за наг э гчбо лл о о.
Нэгн утгий ну лсэ р тор ойу у лза жлт аа рахб айс а н . Ир с энө д рө ө
уулзчих дагх аринс они нюмб а йн а. Жа алх өөрө л д өхү ү? г эх эдБа зар
аргаб уюумо тоци к ло оа са алгаа та йн ьо рхиодд ө х өжи рл ээ .
Бадамбэ р гээдя ахв э. На аши рг эхэдБа да мчмо рин о ос о об уу жнө хрө ө
түши нс у ув.
Базара а, бидэ ру лсб а йна . Ол онт аванү гээ рюух и йнэ . Бибү ху чрыг
дуулса нх ойн оч амай гё сто йх өөшигх ард о тортойму у ха йа мь т а
нб айж
гэ
жхэ лч их ээсө өрү га лгаг эхэдБа за
рн үдэ эё л
т ол зу у ла нд оро гшх а рж,
Тусгүйюмб олс онлд о о
. Бич и нийа мьд рал ынх оё ржи лий гү р ж
орхило о. Тэ гээдө өрө өн а мчү гүй, юучү гү йбо лл о о, Од ооч ин ийи рсэ н
зүгтий ш... г э
эдх оолойн ьз анг иранд уугү йбо лов.
Намынб а т
л ахг эдэгч иньча мши гюмн ыө в өртөлжя вд агз үйла райч
бишд эгшү үг э
жУл амба яршү дз уунх элэв . БазарБа д амынө ө дө өснэ г
сүрхийх я ламх и йг э
эд,
Юучг эхв эд ээ . БиБа д амдх о рсолт өрөөдму ух айюмх ийс энх о хьми нь
болжг ээдг ү вээ нүүд ий нну руунд ээг
үү ра л сыгг өл рө нс уул аа.
Уламб ая рэ н үүх энх о о ронд«Ха ринч иб идхо ё
р ынх э нньи лү ү
хохирс онб о л
до о» гэжб о д онд о торньб а гт рахадг а зарт эмт эр тэ ля р г
у й
дотроо сн эгнү д аргынЧИНЭЭНб өөрөнх ийб үл ээнч ул үуба ри г дав.
Базарынд ухи ймт оли г о
рб өгөө төлтү х
г эрий гУл а мб ая ру рь да жда г г
ү й
байж. Од ооэ нэб ү лээнч ул уу гаарт эрто-л иг орд ухр у ун ьб уу лг а
ж
орхиво лх а
ма ра мна а сн ьцу сс а дта в
иадло йчино . Чу л уугт аса тгаад
эхнэрт ийшх ял а мхий в элмө рий гн ьтүшэ эдт айв анс у ужба йна . Тэ н г
эр
адилц энх э
р тэнб айг ааи хт алынг а за
ршо р о огэ нэму ух а йа мь тны
цусаарб у зар лах ааб о лиху уд ааг эжУл амб аярг энэ тхэ нбо дло о.
Захө,я вс анз үгз үгр ү ү г
ээя ва ху уд аагээдб ос
л оо . Ба за рчб у шу уха н
холдожмо то цик лооу наадп аржиг нуу л
а но дов. Ул амб а ярБа д амх оё р
мордо жц аашя в а хадих эрюмши гижи л хэнт ол годү ргэ лжи лс энц э
нх э р
талдү нэх ээрлму уму у хайбү хэ на рчигдана рилса нмэ ту ниар т
а н
цэлийжб айл аа.

ӨВГӨЦҮҮЛ

Намр ынө дөр , Балжий нхө в

өөндши нэхэнбарь
санөвсөну рцныү үдэн д
үетэнгийнд ө рвөнө вгөнб у
ргаса
нт орсүлжинхүүрнэлдэжсу ув
. Урцны
хажууда рлыгя гартийшх эвт
үүлэн,са
явтаралса
нб оргөрөөсиийа рьс,
тохомшу уд айт эргүүтнээрнавса
йталхучсанбүхээг
тэй,дөрвөнд угуйт
тэрэ
гб айна. Мө ну рцнаасхолгүйшу рг
аагньунажя йжийсанө в
с ний
хуучинх оро од от
о ртэрэгнийбүдүүнтарганморьдзалхуу
р с
а нмэ т
хаая
аө всзу лг аан, сө
лньт а
срааг
үйхи а
гныно гоо
ншү үсээртурги л
на.
Урцн ыү ү
дэ ндт үл с
энт үүдэг
нийх а
рмо донцучилцогшиж, шин гэн
цэнх э ру тааньа л гуур хна аб аагинз а мх ра хбө гө өда ц тайху с анг ад с а
н
дээ рхх ө нд л ө вчө өсө л гө сөнт о мх арт ог оо ндша ва ршигө тгө нх а рц ай
пурпу рбу цл а н, гашу у ну урс ав су ул на .
Ан га лз а вср аа сньб ү й лсн ийу л а анн ав ч инд ө ла сс анх ө хэл гэнба йца с
ма ньд ө р ви йнд э эрээсө н гийн ,х эд хэ на л х мынц аа нана мр ынз өө л өн
ша рна р н ыг эрэл ,ө чүү х энчх урх у мх и г ү йцэ нгэга г аарт айя ма рн э г
нар ий нна й рл а г
а арх о лил донс ү лэ лд сэ нг олыну смэ л тэгнэнжир эл з
эж,
овт о вх о нца гаанү үлн ү үсэнна мр ынг ү нх өхо гто р гуй, үрэлмо йл ын
шу гу йе с өнэ р дэ ний нө нгө өра л агл ах ыгт ольдон о . Ур цнааснэ л ээ д
зайт айб о рги он ыд ээдт ал ынг үнз ги йна му уханг аз р аарс ажи н
сажи нг ий нз айт айб ү д үүнх усанг а дасша аж, хо ор ондн ьб ур гасс үл жи н,
загаснэ в трэ х гүйх аалтх и йгээ д, мө нб у р г асаарс ү л жс энг увчу ур
тавь жэ э .
Див а ажин до ч оо дт орс үл жижс уу га аюмшигс айх а нб айн ад а аг ээ д
эрү үн дэ эу р ьд ынс ахл ыно рх эд энс эр в эг эрх ө хх я л гаст ай,у ста нг и
жа рт гарнү д т эй, ша римг а рша рөв гө нГо нг орө рөө сө нн үдэ эа нь жна р
өөдө л ий нт амша а лав.
Див а ажин до ч ижз агасб а рихс ана ат айюуб асб ол о огү й.Ал дасб о л жч и
тэн дт ө р д өгюмг э хэдб ур хдынша в дана с гахла жило лдв олд ээдз а яа
гэжмэ дг эжд а рха нСа нг ий нө гү үл эх эдг оо г
-гоо ги нэ эл дэв. Да р хан
Са нгид а лэ ргэ мна сныб ол овчэ рү үлца р айтай ,лу жиру лаанө в гөна жэ э.
Тэрх у р у уб үд үү нб ур га сз ангид ан, до л о н гийньщу в тт атажс уу на .
Бия ма рч амшиге ртө нц ий нн үг эл ий гду ус г
а санб иш. Чичё с то йэ рлэг
тамынё р оо л ду н ажа мь да ар ааша р уу л б алт аара хз ол игд оог эж
Го нго р ынх а ри уз ө рөх өдСа нг и; ул амц аа шл уу лан ,:
Чич и ньу гн ьх о йдна са нд аад ив аа жин дт ө р
ө хг эжд ү нчү үрма а нь
уншс анг эд эгби з? Ур ьдч амайгб а гынд а ргашү үюмб айх д аашө н өд өл
бол ох о о рс у да рт э врээ дг эр ээт о йрчмө р г өдөгб а
йс а нг элцд эг. Ажл а
а
бүт ээжя даа да ргаму х арда хд аач ин э эр э нбу рх андмө ргөдө гб а йс ан
бай х. Ти ймү ү ?г эх э
дГо нг орнэ гму уин э эхчээнбо л жх аринх аао ч иж
залу умо риныхшигб ү р эншү д ээя р за й лг аснаа
Бү үс о лио р ! Чие рн ья а хаар аад анд аах үн ээро рол д д огха рму ума н гас
вэг ээ дг э нэтг омд охя нзта йа гдг асх ий нэ .
Ма на йГо нг орчнэ э
р э нц а г
ий нс ай ха ндт авзу ргаа нжилб аг ий нда рга
ява аб и зд ээ ? Яг гү йх а тууб айс аншү ү . Го лцу ух анлмо ри ндэ э гүү р
туша албу у у лгач их аада рил жө г нө. Юу ныч ин ьб у рх андмө р гөхг э ж
Бо лдө в г өнх эл эв. Бол дс эхээт эня нз ынб уу ралх ал има г аанэ лэ эд гү йу рт
ург уу ла нг ил и йт элс амн аса н,б уд са ня а сн ыгб үүмэ джи р вийс энх а р
хөмс өгт э й, шү дг үйша мшиг арх өхө в гө на жээ. Дө рө вдө хн ьх а нг ину ур
сүх ээрг а да сү зүү рлэнц авчижс уу гааГа л санө в г
ө н . Га лсанб олмөнл
жа рн эл э эдг ар с ан, б үдэ нт эйц оох о рн үүрт эй, ша л х гарх а рх үн. Тэ р
ү зүүр лэ с эншо нг о ох ой шт ав ьж, мод о нта гшт а йх а рц айх үдх үд
за лгил аа дша ар ыгньз а жл анну л имж, ө врө өс өөмө нг өнт о но гт оймо дон
га анст а мх иая а р ал г үйн эрэ эд
- Хи йхюма ао л жя д санх ач ину л са ад ааби д. Хүн и йс ана а н до ро мг үй
юмх ий нэг эдэглэ н эба йх . Хэ зээб идб асз ага сжа р аа хайб а рьжо л золж
б айла а. Бо л оо гү йб а рьс анз а гасааб ор луула адн э
гд э л дээч ийч аан
х удал да жа внаг ээ ч .Зөнө сө нө вгө дя а хвэ,т эг ээдт у р шижя вагг э ж
д аргана рма ан ьд о тро ошо о лжс у у га агаасз ай лахг ү й. Нэ э р э э
и нээд эмт э
йюм. Хү йтэну сг атчи нх у учаах өдө лгө ө д. На с андд а ра гда
ж
х үндх эр эгтү йб ол с ноомэ дэ хгүй ,у ха анда аб у химд л ааг а р га жля в аа
ма ан ьэ нэшү үд ээ . Гэр т ээх өг шн өөс ахижх эв тсэнэ эсд э мийчг э сэ н
и нгэжхэ эря в ахн ьд ээрюмб и з
. Ээх өөрх ийэ рх ү ни йжа рг алэ зг ү йх ээр
гэ дэгү н энг ээдз өв х өнлт эр хүүэ з гүйх ээр ий нжа р га лда в тс анх ү нб и
гэ сэншигө өхт ү р с э нн о мх о нб үү дг эрн ү
д ээр ээу у л ынт о л г ойши рт э
эд
та мх иаб аагиу л ав .
Тий мэ эт ийм. Зая а хв эа зб ол жб а аха нз ага сб ари л ааг эжб о дъё.
Тэ рий г э эх энма ан ьх аа наа ваачи жх у далда адма ши на вахх о ринмя нг
ан
тө грөгө в ө
р тл өө ди р эхюмб ил э
э? Ха анах э нт эгтл э эз ага с нышөлу ухын
х үслэ нб олжб а йд а гби л ээг эжГо нг орө л
г өна ваадшу ву у ныхши г
б үлтг эн э сэнжижиг хэнжо го тойн үдэ эрСа нги йгшо г лон г у йх ар ав .
- Гал санчие рньюух и йв чз а ав
а лнэ гб у
с дыгу р
у ут а тсанү гх эл жя вдаг
х ачинх ү ншү ү . Тэ г сэнб ай тл ааюмн а асх оцр о хгүй . Гэ рт э эх эвтэ ж
б айхыгч ин ьх э нб а йгг э эв эг эжСа нг ий нх эл эх э
д :
Гэ ртх э в тс
э нэ эсхэ эря в жб а йгаадү хс энньдэ э ргэ э ч. Үнэ нд ээб и дчэ р
х үнийн э гму ус үгб о лждэ э. Нэги хс анаана асц аа шг ү й. Ур ьдх и йж
яв санюма ад ий л эхэ эба йж. Ба лжий нз агасх үр тэлби дни йгшо гл ож, т ор
гу вчу ур ыгма ан ьз а дт а таада рил сныгх ара хгү йюу . Ан х ныи рсэнх эдэн
му уз эв э гшү үд ээ . Өн ө өшө нөөсө н гө рөхгү йт у лн у у дир н э. Тэдчэ нэ
му ух аал тыгма аньт олг о йд ооө л гөө дё стойд ар в
а й т лааин э элдээ д
яв чих на ,ха ржб ай г аара йг э жГа лс анюмыгд анд ааб үтэл г ү йб о лг о ж
яр ьда гз анг аара ах э лэв.
Чи ни йлз аа вра арх ий сэ нх аа лтд аа ,и нжи на арг уаймин ь . Бин ас аа раа
тө мөрб а лба лгү йча мт айа дилз ага сжа р а
а хайб арь жя вса нбо лч
Ба лжий нт улб а йт у г айд ала й нха лимир с
э нчт а в
их а аргү йюмх и йн эл
д ээг эжд ар хане г ө өд өв. Бо л дша мши гара ма аму ри йл ганин ээвх ий лээд,
шин гэнх ө
хх ал и ма гааил б энт ур шл а гатайил тг э
гч ий нма я гаарий н
ө гүүл эв .
Сэ тгэ лэ э ру на ххэ р э гг
ү йн өх өдми нь . Тиймихз аг а сб арь жма шин
х удал да а да в чи хмө н г
өол охг үйчс ана ач
ил гаг арг а жз ал у у ч ууда дү лг
эр
жишэ эб ол ног эд эгихюмг э жб о д . Энэх эдэнө вг ө нн э гд элд ээт усболох
зайр ма г тайу ст у улжя в ах адб идя ас анюмг э жич н эшү үд э эц а адуул
чинь . Хэ д энму нд агт у лб арь жт э д э ндү зүү лбэлб о л охн ьт эр. Ха а
лтаал
сайнбө х лө е. Нө хөдмин ья ма рчг э сэна нх ныюмыгс а на ачил наг эдэгих
учир т ай. Ма шина в чх ү рэ х ээ рт и ймихз агасб а р ьда гг үйюма аг эхэ
д
дала йдмэ л хий ншэ эсчг эс эннэ мэ рг э сэнү г. Да ра аньд өр вү үл ээулаан
бул ан гийн ьб ар иадө г ч их нө . Xожимд ур сгалт ай . Хэ д энму нд агт ул
барь жүз үү лэ эдө гөхюмс ан.
Тэгн э ,т эгнэ .З агасных аашө лу у жт энх ээор жа в аа дү л гэ р ий но рдши г
байшинб а р иа дх аяч их на . Га л санз ол игч ит энх э ло ро нг уут аах өгшнө ө
хаяа дз алу уэ хнэ ра внаг э жлд ав х и вд а
аг эжСа н г и йнх э лэ хэ дма ньхэд
гоог -г о оги нэ э лд эхньх и йжб у йа жл аат и ймчи х эдб о д с онх ү мү үс
гэмг ү й . Го н го рө вгө нө в р өөс ө оа р ь санх ү ү д
ийг а р га жма хо рт а мхи
чимх эн, жа вь жр ууг аач их ээ дх ий хз у ур:
Од оо ги йнб аг ац уулд а а нчу р а гшг ү йз а лх уума а. Бид нэ э сх ойшя а
ху лс
юмбо л ? Хийлх ө өр цө глөжд а вх и х аасө ө рюммэ дэ хг үй. Амх э лэндл
хурцх урд а нб о лжд э э. Жа рг а лэ р дэ мх оё рн ьд э нд ээдлт эрб ай х.
Би дни йү еий нх энт эйа ди лз ү дэ жз у тарчү з э
э гүй, д а нд ааб эл энюма н
дээрт у йла адс ур чих са ну лсюм. Ца гньюми ймб изд ээ . Од о очо лны
дүй в э эн дх а ма га жилб үт э эда мь жир л агыну х аа нчх эр э г гүй ,ал ь хи
ж
мө лх ө нб ие эз ов ох ынчх э рэг г үйца гб олжд ээг э в .
Амь жи рла гыну хаанчх үнб ү хэ н дз ая ада гюмба й х а а. Тү үг ээрч амтай
эгнэ хх үнд а ан ча л га. Инг эх э дч ич ин ьб анк индх ич нэ э нт өг рөг тэйг эд
эг
бил ээ ? Жилбү рд ө р өвт а в анша рша х ажх уда лд с аа ро в ооюмт а йб олоо
бизд ээ ?г эжБо лд ына с уу х ад :
Но хо йд ол о о! Юуб айд а гюм, и д ээ дд уус дагюмч и ньг э жГо нг ор
далжг а схи йв . Са н гна шг ү йн э гүг ни йс эжү үро л л о ог эс э ня нз т
а йт ул
загас ныхши гт ома ма аа нг ал з уу л а н, с э
р гэлэ на л а гнү дэ ээ ргэ лд үүлэх
ньц а ан аанэ гт ө рхг үй ,
Ха а! Чиб а сид эжд у ус санг э н ээ! Ча мдчд арса нюмихби йд э э. Читэр
баанх ных аамө нг өө рнэ гд эл дэ эма ши на ваадө гч их . Хэ зэ эи д нэг эж
даржх э втд эгюм. Ёс то йно хо йд о л о о!
-Гонг о о рч их эд энт ө гр ө г тэйг э эх э лчи х
! Юу гийн ьну уд агюмг эж
Гал са нд а всн э мл ээ.
Үх сэ нз о лигньба йд агюмб э ? Ха р инна а дахиха мь та н дч ин ьа вдраар
алтмө нг өб ий .Тий мс ү р х ийх у вь с га лчюмб олч илч и йч аана вчө г
мө ө
р
юмг э жГо нг о рмө чө өг ө өө гс ө н гү й
Би дд ө р өва ра йлэ рт дэ жт өр жэ э . Од ооя да жн эгд ө чт а в иа дна с та
йсан
болч ух амюуэ сх ийхв э. Хэ д э нжи лө нгө рөхө да мь др а лг эд эгя мар
гээчий нс о н инс айх анб о л охб ол . Тэ гэ хэдб идд у г жр ахт ийшэ эх андана
даа. Од оох ариня ма рчг эс энБа лжи йгх ааг а адг у в чу у
рт ав ь чих
чада лт айма аньихюм. Ар айлэ р тт өр с нө ө сби шмө но л онс ай ханюм
үзэ
хц а гс анд а аг эжБо л дс а
на ашр анг у йө г үүл эв .
Аая ахв э, ца г
и йнюмца гт аа
. Гонг о рши гх үсэ эдх ү сээдди ва ажи нд
дахи нт өрө хб ишя мар . Хо рвоодх у вьх үр т с энн а с ааду у са х аарү р
хүү хд э эс ай нс ай ханя ва гг ээдца ашх а р наб из. Биб олча мши гх о л ын
юмбо дд о гэ рд эмт энб ишб о
л охо о р оое ра жир даг гүйшү үг эжд арх ан
хэлэ эдс үл жс энт ороох о йшт авьж, н о х ойцо хижа л маарт о мү н дсэ н
гаа
н са ага р гажт амх иаб аа гуулант ухл а в. Га лс анх арт о го о нд о роо
хэдэ нмо дши дэ жг алааа са а
г аад,у рц на а сши нэ х э нц авч са нмо дон
тэв
шт э йг өр өөс ни йма ха в чрахадма ньх э дө н өө хша варши гха рца йгаа
ооч ин, г ур ынт ар ганма хи дэцгээ в . Инг ээдна рб а рууна ах э в ийс эн
хой ноБо л до гот орша рк а рбина аү ү рэнг ө р ө өсх а рахаа ря в ж, ү лдс эн
гура вх аал тг ув чуур а
аб э хл э
х ээрг а рц га ав.
Сар тайс а ру улх аншө н ө. Са нги, Га лса н, Бо лдг у р а в
өвсө ну рца нд ааб өхгэ гч и йнх ур х и рал да н а . Ха ри нГо нг о рт эрэ гд э эрх
бүх ээг эндя ма анд ахаарху чижд у л аах а нх э втэ вчн ойрху л жи нэ лдв ийг
бод но . «Юу ныт өлөөи нг э жя внад аа, юу ныт ө лөө »г эсэнг ут ра л
бух имд алмэ рээдб о л
о хюмб иш. Са рн ыца гаанг э гээндх я р уубу уж,
ойр хх ада нцо х ио,б у
р г асмо дныү зүү р тг я л тган а н, бэлч ижб уй
морь д ынх ө лдү лмэ дэгх я хтнана . Ба л жи йну сз ах аасааз а йр ма гтанб уй
бол ол т ойн имг эх энмө сб о ргиодц о хиг д онс арс ар хий ну на на. Гон г ор
сарныца г аа ндбу ухх яр у у,у сза йр ма гт ахч имэ э гэ эрд ул аа нх ө нжл ө өсөө
суг
а ра хаа са а
зүрха л дав чя н ца глас
а а рб осожг у т л аах ол х ин д ог оору гл аа д ,ү стэй
дээл ээнө мө рч,г урв а
ннө х рийнх у рхи р анбу йу рцыгх о лх н у урт ой рон
сүүт гэ нэс ээрх аалтын х а ах ажу удо чи в. Түр үүч и йнт улну у дх ү рээд
иржэ э.З эв эга л ганаб ол жх у
в инг аа ру т гаада вма а ря з
га на жб айн а.
Бал жий ну сшө ний нхү йт эндө тгө р сөнюмши га л гуурх анмэ лт эг
нэ ж
бур гас ант ор ондх ашиг дс ант улну у дх а йр сс эрв ээ гээу санд ээр
гялс хи йл гэ нга р ахнү хэ рэ лхийл эв чбү т эхг ү й, нү хо лсо ннэ гн ьх а а лтын
гада сну у
да дб эх лээстэй , ор волг арчб о л до г гүйх о доодо нг у вчу урт
цүл хий но ржб ар игдана . Ха ринх ө нгө нц ов ооз эв эгнү үдо л но о роо
шах а гд анб өөг нө рөхдө өт эсэжя да н, з ар имньу сн ааст ох ойө нд өртт ор
дээгү ү рг я лсхий нү сэ
рчца адт алдн ьп о лхий на р и лжө гнө . Ий нх үү
Бал жий нз агаси ду руу д ажэ х элсэ нб ө г өө дб ар ъяг эсэнх ү нү н эхээ рл
гувч уу рг у в чуу раар.дү ү рт энт ата нг ар г аж, з аг асн ышө лу у хд у рта й
хэдэ нз уунх үни йгц атга жб ол охби лэ э. Го нг орз а гаснуу дыни йн хү ү
гара хг аз
р а ао лжя данб у цл а
ня зга на х ыгх а раа д<Айд а ах ү нг э дэ
г ,
амь тныгх ө нөө ха ргаао л жя д ахгү йму у х айлу ха а нт а
нд аа . Ид э хз а лг
их
юу г аа рчд ут аа гү йб айжх ор во ода мь танб олжт ө р сни йх ө өт өл өө
жа рг а лыгэ д эл жя в а аэ нэо ло нг эмг үйх өөр хийс и йгх ө нө ө нөг эдэ г
ган цх аншу на г ийн х . Хү нг эд эгжиг үүр тэншу в уу гч , цо хх ор х ойгч
хүр т элб о лжө гв өлца ашн ьх ар уул ч ихлг эдэ га р аа та нх о йнод оо.Их
амтмэ тий нэ л бэ рэлс үжи гг эжмэ д э хгүйюмну удбо лз үгэ эрз у гаа
гар га хг э жа мь т анх ө н өө нөшү ү.З а гасб ар ьжн эг дэ л д ээма шина вчө гнө
гэжя ажс ана ва аз о лигч ин ь. Са йнх ү нб ол жнэ рн ү үро ло хг ээ длт эр
шү ү . Биде рюу н ыт ө л өөг э жө ди йб олс онх о й ноин г эжб ү дэр чу на тлаа
зүтг э жя внав э! Энэнэ гд э лг э эчидньн асаа раамө л хө жмэ т
г эжх ур аасан
хама гюма ах а му улч их аа дд ээрн ьб асз агасжа ра а ха йх ү р т
э лшү үж
өгнөг эжя в а х. Хү нг э д эгт ар хианэ га лдаж, б у ру ух у да рга ара ао ро хоор
ша лд эмийюмн ыт ө л өөу сандо р жү х эха мь та ншү ү . Ээб ур ха нг урв ан
эрд э нэГо нч иг су м! Яма р х анх ол би р хойх орв о ог эг чв э. Эхб о л со н
зур га анз үй лх ама га мь т ныт усынт ул дг эжи тг эжз а л бир чя вс на а
цөми йгньма рт аж, у ла нд а аг ишг ээди нг эжчя ва хг э ж. Бу рх дынша вдан
асга н аг э нэшү ү. Див а ажин дт ө рөхз аяаг эжб а й д а гб оли нг эжз ага с
жа ра а ха йх ү р тэла ма рб а йл гах гүй,нү г
э лч ив элчг эжмэ д эхгү й, а мь тныг
ниг ү ү лс эха р иу нё счб айх гү йб ол со нб ид эндн ээ р энбу р хд ынша в дан
асга хчз а яад ут жэ э. Су д арт эв рээдг эрэ эт ойр д огг э нэшү ү. Ми нийюу
хийжюу нд а аи тг эжс үс эг лэжя вахньт ан ар тя ма рпа дб а йна . Мө р
мө рө ө р өөя в жб айг а адлө нг өр өөхх орв ооб ишү ү ? Юу ныт өл ө өин гэж
явн ав э? Айх өө р хийн у у рд ала йт ий шэ эяа рса нэ н эо ло на мь т сыгх ааж
боо г оо д. Ар гая д ахд а ад ээг үү рньх ар айжг арчба йнашү үд э э. Ээ
бур х а нг у рв анэ рд эн э ! Умма н иб адмих ум! Ба нх н ых а амө нг ө өр
чийч а ана вг э нэшү ү ,з о л игч ама йг . Мин ийюу г аах а дга лжд а р жя в ахнь
эдэ н дя ма рх ама аб а йн а! Дэ нд ээдир в эла вдр аау ха жюма аг ар г аг э хнь
хол г үйшү ү . Хэ д энмя лз анг а ан ий л үү лсэнб о л оо . Өт лөх и йнца гтт ана р
шигмо дч у л уун ан ч ижс у ух гү йб иеа ма ря ва х аамэ д нэ эг айг ү й. Ай
зайл уу л. Дө чт а ви нжи лэ нэму ута рх иамө нчихз о в оо жя вж, х үни йгар
хар а ха арг үйх э дэ ня н ча анц у гл уул авшү үдэ э. Ту у га а дя в чи хма лби ш
бол о х оо ро об атюмб из . Хэ дэ нт өгр ө гтэйгх э л үү л н эг эн эшү ү . Ёс то й
гонжи йнжо о. Сү жигшү т лэ гтэйг э жшо гло х,а дү зэхс ана ат айб ас. Би
яах ыг аао до об ол сонх о йн ох ү нээрз аал гаху у . Ер тө н ци йна мь т ныз аяа
нэгг э жб ио йл г осо нх эвэ эр ээ, шү тдэ гб урх анд а ашү т ээдлд уу сна.
Цө л мө гчд ий ншэ эса сг ажя вс наасбу рхдыншэ э са сг а жя вба лжа рг алын
дээ дг ээч !» Го нг орий нх ү үс ү слэхг о мо рхохз э р э гцэ н, г а зраа су ртмод
ава адэ р гээснэ лэ эдх о лх ну урх аалт ынё р оол оо ршу р гу ул анх өшижз ад
татл а а. Чө л ө өг а рсныгд о р хо нньмэ дсэ нз агас ну у дт эрз ү гхо шу ур а н
ура л д ав. Го н го ри ххэ рэ гб ү тээ сэнх үншига р айли нэ эда лдс а нгү й,
хяр у у ндд ар аг дс анө в сно гоос арс а рх и йл гэсэ эрб үх ээгэ нд ээир ж,
яма анд ах аа р аах учинөн өө хлюу ныт ө лө өв э?г эс энз олиг ий н
асу ул тд аах а р иу лжя да нх э в тжэ э .
Өг лө өү ү рэ э рда рханСа нг иг энэ тц оч ижс эр с
э нх өгши нг ар зшигх ү р
харх ий нх ара алт а вьж
Юуб ол жб а йн ааб ур х а нз ү г! Гу вчу урма аньб аслз а д. Яма рч о ноно хой
шига р аашү д тэйб о лс онз а гасг э г чв эх эмэ энх ашг ир ахаднө гөөг ур а в
ува нцу ва нг ү йжир э в. Гу в чуу р тнү дэ эб үл тэртэлт ар г алса нх э дэ н
баг ав тарт у л ,з эвэго р с но о сө ө рюмг ү й. Ма ньд ө р өвч а дла ара аб эхэ л ж
тав ьс ант орнья агаади нгэ жз а дү ср ээдб айг а
аги йну ч рыго л жя данл ус
сав да г,ч ө тг ө ршу ламг эгчньг ар чир эвү ү,а льз о риу дс аадх ийхг э с э н
эсэ ргүүэ тг э эдб айнау уг э хмэ т э э ршу угил данэ цэ стн ье р дөөлб эх э л гээ
му угий нхг э жши йд ээ д ,да хиа длч ө мө гх а гаташимх ү йтэ ну сө дөр жин
туу чи ж, х аа л тын х ааг а д асн ууд ыгу ламг үно роож, т у лг у
у рх ол боо сыг
ньб эх лэ в. Ин гээдэ эл жэ эрма н а жх он оёг э жБо л дс ана лг арг аса нб о л ов
ч
хаа лтн ьү нэ хэ эро ло нз аг
а сныт ү рэ л ти йгд аахгү йз ад ар санб олма на сан
бол ьс ныя л г аа г
ү йг эл ц э эд,т ар г а нт ул ыншө лө ндө өд ий лдэнт а г
унт ацг аажэ э . Гэт элүү рээрСа н г ид арх анг энэ то р ьд у ут а ви хн ьт эр.
Хү ү е,х а йя . Бо соо рой, я ваа ра й . Ху лг айчи йгб а рил аа. Айг ар аа
хуг арма р ! Айму у хайэ сэр г үү!
Бо лд , Га лс анх оё ру рь дынх ааү ү дэ эрнvц гэнн өмг өнг о дх ийнг а рла а .
Бо лдх э дий нбу угаашү ү р
э на в ч ээ . Са нг ид арх анГо нг орынг ар ыг
му шг иа дз ог с ожб айв .
Эн эни йгх а р а ачт ан а р ! Биб үрс э жиг л ээдба йсанюм. Му уз ол игнэ гл
гэмт э йюмши гг ө лөл з өө д.
Ягз ад ла хг э эдх өши жб айх адньб иб а риа да влаа . Ха р аачэ нэни йг. Яа ж
бай га аз о л игг эг чв э?
Ёо -ёо ! Га рб ит гийх уг а лчи хс о л ио тмин ь!гэ э
дГо нго рг ар ааму л тт а т ан
агжг а сх ий в .
Нэ эр э ня а жб а йгаач ин ьэ нэв э ?г эх эд^
Яа хюуба й да гюм. Тан арыншу на л аасБа л жий нх эд энз а гас ыг
зайц у у лб алб у янб ол н ог эжГо н г о рх эн эггү йх ари уө ч ив. Са нг и, Бо л дын
гар аа сб у у гийньс угат ата на в чз амг ий гт ачигну у ланГо нг о рө ө д
чиг лvvл э эд
Ху в ьс гаа лынэ сэр гүүч ама йгб у у д а аду сан дх аячи хаяг эхэ дГо н гор
сан др а н
Бү үс ол ио р ! На а дахбу у гааа лд ... бу угааа л дчи хавг ээ дн а втг асх ийв .
Гал са ну р амн ьх угар с аня нз та й:
Тү ич ёр т! Бу руу гаарз ө нөжа мь т нышив шигб ол о хма а ньэ нэд э эг ээ д
нур уу гааү ү р эну рцт и йшэ эал х л а в. Бо л дГо нго рыгт о йро н
Нэ эр э эюуг э сэнү гв э! Чө мө гха г ат ашт алх үйтэ ну ст ууч ижя в аха дюу
гэ
с э
нү гвэ? Яма рх а
йша абаларамьтанбэч иг э
жд эмийлг а
слана.
Сангидарх ана р гаму ха
рдс а
ня нз
тайгараау нжу улан
Нээрээтархи йгн ьх агабуу д
чихалтайбилээ. Чиз ү
гээрбүтэндээрэ э
арилцааша а. Хү нзонмэ двэлёстойши вшигг э э
ду рцрууга
аг эл
дрэ в.
Намрынө гл өө нийх үйтэвт
э рулааннарцуху йжо йшу гуй,хадхавцг а й
,
өвсногоонд э эрд арайталу н
асанхяруугялтг ананахуйдГонгорб ү д
ү үн
са
а р
алмо ри оу н аадБа л
жий ихөвөөгөөртолг ойу н
жу ул
анг а
л г
иулс аа р
одоход,н
ө гө өгу равн ьурцын х
ааү ү
д э
ндт ү
ү дэгасаа
гаадтүүнийгэ э
тойроншо во йлд ожс уулаа
.

ЭЭЖИЙНАВДАР

Цэр эндуламэ мгэнн амр ынөг л ө өн а рб ит үү дб осо одү нээг э

эс ааж
суухд аатэнхэ эжи гтэйх э
на л д а рсныгмэ длэ э . Бор ооо рохя нзтайб ү р
хэг
сэрүүнб ол оодчт эрү үү нэ эн ээ сс ү үга р чө г с өнг үй. Гэ тэ
лө всни йс өл
саят асарчб айх а
дс үү гээин г эжт ат маар гү й. Ха рт ар ла нгийну гсааныу г
ньс үүтэйү нэ эньх үй тэнб о ро оз өг нөсө нб о л о лтойх авьчижт эл члэ э
д
ивэлгэжу я сант уг алаах үрт э лму ух айх я ла л за на. Хо тынх огдээрэ э с
түүжа в чирсант а лх ныб ул ан г у удыгд о р хно ох ив жо р хиодт үмпэ нг э
э
харжи гнуул андо лоо в. Тал хт а вьжө гөхг үйб олс аал гадаггүйа мьта н.
Гур ванжил и йнө мнөт омх ү үньс а нгий на жа х уйгаа сг у
нжинү нэ эа вч
өгсөнюм. Са нг ийна жа ху йдт алхт ари аи дэ э дс у рчих санб ололто й.
Од оогийнү нэ элт алхи ддэ гб о л ж. Хө д ө өг а з арү н э
эб айтутайө өр с дөөч
талхг эгчийгмэ дэх гүйя вса нца гс а яханс ан . Инг эхэ эрх отынх о г
дээрээст алхт үүхх эр эгг ар на . Хо ри оджи лий нө мнөа р г
алт үүж
явсанта й
гааа д ило д оошу у д айү ү рэ э
дх о гд э э рээст ал хныө өд өстүү ж
явахдаа«Бич иньюу ныт ө лө өин гэ жя в нада а »г эжха аяаханб одо г доно.
«Хү үхд ү
ү дээх ара адс у ухг үйя аса ншу на гхө гшинб э»г эжх үмү үса д
үзэхб олову уг эжчб а сб о дно . Гэ тэлө ө рий г ө өб оло одх үү х
дү үдээ
сүүтэйу ндт айб айл га х,х үү х дү ү дд ээт ээ рб о л о хгүйт энхээтэйд ээр э э
толгойда агаа дяв ахньд ээ р.
Ид эхюма ард утаа дх о гши нши лжя в
а аб иш. Тэ гээдб а схо т
ынх он
талхааб араглб үт энб үтнэ эрн ьх огд ээ рх а я ч ихд агн ьх аруусма ар .
Яаса нчс аланг э
хюму уца ма а ну лсб а йд агюм. Та л хт арианыт ух а й
хаваржинн ама ржиня р иадба й да г. Өч нө ө ниха жил ,я риаб олжа в с ан
юмыгү н
ээндчг эсэ нт үү жө г ө хөдбу я нб олу у шт ай.
Үн ээн ьтүмпэ нгээцо о лохньу уг эл тэйх эсэ гд ол оосн оох ошу угаар аа
нудр аадши дч и х
э в. Эмг эн, «Хү үх дү үдг а нцма шинө всав чөгнөг э с ээ
р
орой тохн ьб айн а . Яа са нчб ар аг дд а ггүйа жил тайу л сюм» г э ж
га
н ца ар ааү глэ сээ рг эртээо ржжа а х анша рб у дааб ү лээну с андз у ура ад
үнээнд э эө г лөө . Бу д ааньчб аслду усахт и йшэ эх а нд аж. Ху учи нбэ рнь
эртээдх аг асшу у д а йша рб уд ааа вчө г
сө нюм. Үн ээ тэйг э эх у вааж
идсээрд у ус гал а а. Ша рбу да аи д эжү нээньс ү үо рд о г,сү ү гийн ьс а а
ж
будаа та йц а йө ө рө өх ийжу у даг ,я а хв эх өө р хийг эжб од о г до но. Ернь
Цэр энд у л амэ мг эн«Яа хв эх өө р хи й» г э сээря в аадх о рво о гт уу лжө нө ө
хүрч ээ.
Үнэ эт а вь жө гс ө нб у даа гийньба слд ор х но ох овхд о лоо ч их ло о.
Үнэ эни йх э эд э лэнгб ар ьжү зэхэ дс ү үг а рма а рб оло вчх ө хньн эглх ат уу
оргио дба й на. Яа г а адэ нэб ил ээг эс э нчин ьү нэ энийх өхг энэ тх а т уур са н
бишг ар ын хн ьт э нх ээму у д жэ э.
Наса ар а ашу вт ар с а нү н ээни йх ө хий гд ий л эх ээб ол ихнь . Өч игд ө рх өн
зү
вз үгэ эрюмши гб а йсан . Угньз ө вхөнө өр ийн х өөц айн ыс үүгб одд ог
болин г эт лэ эмэ р ий хх эрэг г үйс э н. Гэ тэ лг у рв ана й л ыгс үү тэ йб а йл га х
гэ
д эгб о ло х оор о ох эд энду с алчг э с эни л үүс а ахыгх ич ээ н э. То м
хүүгий нз ал ууэ х нэ рма шин та йг ял а лзажир ээдс үүа вах д а а«Яа с ан
жаах анюм. Таху у ч инб эр д ээлша в ха
а дө гч и хөөб и здэ э »г э жд анд а а
чамл ад а г. Ху у ч инб эрт эйньа ди лшу у
д а йг аарша рбу да аа вчө гч их өө д
чамл ажб а йг ааб о лчб ася а ма йс ан ж. Гэ тэ лэ эжс үүс аажб и да вчб а
йх
ёс
т ойг э хэ эсц а а шг ү йх үүх э нд э эх ө ө р
х и й. Эмг энг о лн ьт ома чо х ин
Тунг ал а гт аалс үүу у лга хюмс а нг э жмэ рий нэ . Наса рва нт а вз ур г аа
хүрчя в аамө рт ө өб иес улт айт үү ний гэмчн арс үү,т арагу у жб айг эд эг.
Өөр ийн хн ьг а рдэ эрө ссөн ,эмэ эги йнг а н цэ рхо хи н. Басх ууч ин
бэрийг э эө р өвд өн ө . То мх ү үдн ьх а я гда адө чн өө нжи лх а нь гүйя ваа
хөөр хи й. То мх үүн ьна ст ав ьшү үр сэнх ой но ох ор ио джи лх ани л сан
эхнэр ээо рх ижө ө р ө өсө өх ор ио дна сд ү үэ хнэ ра вса н. За л у ус айх ан
эхнэр тэ йб о лохг э жх үүх дү ү дээө нч р ү
ү л эмг үйс эн. Гэ тэ ло т гонх ү үн ь<
Цаад ахма нга рч и ньз ал уух өө рх ө нэ хнэ ртэ йб о лохг э эдлэ нэ»г э дэг.
Ёстойбү үмэ д . Ма н гарюмб олюуг эжма ши нт айд ар г
аб о ло хб и л ээ.
Хүн ийс эт гэля а жх у вир ахн ьб а гца агүйх о р воог э
д эглэ н эб айх . Баг а
хүүчг э с энх үнх э л эл тгүй. Өө р ө өс ө өт а вз у рга анн асэ гчхү үхэ н тэ й
суусан. Гэ хд ээт эрн ьдө лг ө өнс а йх а нза нт а йх ү н.Нэ глг эмньх ү үхэ д
төрдө гг үй. З ал уух ү нба йжөө р өө с ө өэ гч ,х ү үхэ дга ргад а г гүйх үү хэ нт эй
суунаг э д эгг айх а л та й. Гээ дя ахв эх аржб а йх адү нэ нс эт гэ лээр ээ
ханил са нх оёр . Тэ гэ эдчэ х н эрн ья а в а
лх ү үх эд тэйбо лохв эг эжюм
мэдд эгг э гдд эгх ү мү ү сээсс эма с уу л г
ан , жи лб ү рХу жир т ынх ал уу н
усандо чижс у в ил уу л дагюм. На сд ө чх ү рэ эгү й, ма хма р иас айн т айх үн
эг
зэ гньт аар ах а арх үүх эдо л ноб из . Эмг эни нгэ жб о дно . Бо дохюм
барагд д агх орв о об ишдэ э! Од оочх оос онт үмпэ нх ар жи г ну ул анд ол оо х
үнээнийх ээх ө хий гтэ нх ээа лд ар са нх ур ууг ааршу в тран«Ту нг а аб и ен ь
муудаа дэ мнэ лэ гтх эв т сэнг эсэнд э ээ вийми нь . Эл г энт а р агб ү рэ эд
ава
ач ижө гь е. Га нцма ши нө встэ йлб олт алхт ү ү гэ эда л за хгү йо ндо р
но .
Эрээнд эй(ү нэ эгэ эи нг эжн эрл энэ )х э элх ожу уа в са нчх а лу унн амр а ар
ширг эхб о л оо гү й .Зу ныс ү үлс арг ар чб а йха дЗ унд у йнб у ха дг у чин
төг
рөг өө рг уйжх ээлт ү үлсэ нюмч ин ьө д ий дх э эл и йн хэ эн я лх адх а р и н
илүүс үүо р мо орюм. Тэ нг эрму у х айр ах ыгз өгн ө л ө өх өө рх иймин ь »г эж
бодонх ув ин г ий нх ааё роо лджа а ха нс үүс аагаа дб о столө мн өт ал ын
хонгорша ру у ля гн үдэ нд ээрньу на нд айв алз аа д ,д о т
о рн ь
харанху йл а нз үр хньс алг алав. Нү д э эа нь жн эгх эс э гзо гс лоо . Зу ныи х
үерийнд а ра аХа йл аас тына мных о йту ул ыно р ой дша х а мн ү үж
бууснаа сх ой шин гэжд от орньда в чда адба йхб о лж. Үе р и йнд а ра а
хүүхдү үдньё с то йу са нг ал авюүл с энча юу лгүйг э эду у лыно ро йд
буулгас анюм. Гэ тэлу гньт ал ынх үндөн дө рдө ө дб айга аб ол ол то й .
Ядахда аа мныу р дта л ыниху у лда н даалн үдэ нд э эрньу н ажи рээ д
байхши гбо л но .З уныихү е рээрө ө рий нхньха ша а н ынэ гт алу санд
авт
аа дг ай г үйө н гө рсө нча йлс аа х а лтынх анньс ү й рэхий гү зээ д
хирдхий нцо ч с он ооб иеньму у д чи хс анбо лол т ой . Тэ гээ длү ү дэ эр э э
гад
аг шц у ху йхбо лг
о нду р дт алынх онго рша ру у лмэ лс х ий гэ эдд о т о р
бачимд у ул на . Угньх о тыншу уг иа на асх олс эр гэ л э нсэ л үү нг а зар .
Өглөөг үү рб о лХэ рлэ нг ийн хн ьт а л ыгс а наг дуу л с а на гий нү нэ р
ханхална . Эртб ос оодг ара хадихх отт о от омшг ү йма ши ных а ад у у г а ар
битүүт ү рх р энс эр ж, ө глө өнийт ог т уундт ун аса нх ө хут а анх ө нжил
доороох арл анн э вси йжб а йхадэ дн ийэ н дх эд ий нна рт у сч их са нб а йн а.
Гэхдээлн а мр ыну ха аша ру улн ү д энд ээру нажд о торб а чи мд у ул а н
Хэрл э
н ги йит ал ыгу ч ир гүйс ан а гд у ула хн ьх э цү ү . Хэ рлэ н гийн хэ эт а лд
явс
анб о ло ос о йг э жү еү ех энз үр хшимшир нэ. Ну т а гса на г данг у ут
урьдыня в да лду рс а
г д ана. Ур ьдыня вдл ыгд урс а х а арх ү нс ана гд ан а .
Одоо гий нх ыгб о д волб иеи йнч ал х , нү үр нийт о ли оа лдаа гү йя всна а
хаа
яаү гү йл энг а нс а
р х уйднү гэ лб а йг аад а
аг эмэ э р . Гэвчн аса нд ээ р
гар
аа дз ал у уз а нд анца гаад урс ахн ьх ү ни йё со нюмби з . Өч н өө нжи л
дэлхийншо р о ох өдө лг өжя ваха дү үр дий н, зуу р д ыня лга аг үйо йрд о тно
явс
анх ү мү ү сц өмэ вийх өө рхийг э мэ эр. Му уги йньө р
шө өжму ух а й гий
ньда ржя в ах адх ү нб ү хэн дс айх анх орзооб ил э э.
Эмгэннү дэ эа нь жх э сэ гзо гсоо дг э рт э
эо рл оо. Ца йг аас үл жу уга ад ,
өчигдөро ро йч ан аса нх онин ыт о л го йжа ах анмө л жө өдо ро нд ооо р ж
хэв
тл ээ. Га д аах ү йтэнз эврү үнба й в чэ ртд авха р л ас а нд ө рв өнх ан а тнь
дулааха н. Өн ө өд өрб я мбаг ариг . Бя мб адлү хэх гү йюмс а нг эжг эн э т
бодлоо .З у ныихү ерэ эсх о йшх а ая а ханү хэхц а гд ө тө л
жэ эг эж
бодогдо н о. Да ла нна ст айа йлб у ух а арү х ли йнт у х а йб од о гд охб о л д о г
би з. Гэ лэ эчн ас н ыт уйл дх үрл ээг э жс а яб о
л толс ана х г үйя вж.
Өмг ө рх өнг эрий нх ээт ав ил гаэ н эт э рх энюма ндх араат ус г
а жб од ол
бо ло нх эв тл ээ. От г онх vvг ий на вчө г сөнжижиг хэ нт е л евиз о р,од оо
сана хадх ол ынх о лт эрнэ гэнца гтт ө рс ө нг эрээ сээин жб о лг она в ч
гар са на р с ла нта йа вд арх о ёрлг олх ог шилньб ол жэ э.
«Да йн ыу рджила авх от оди ржхэ дэ нх о ньз ар аадн ада дэ нэа вдр ыг
ава ач ижө гс өнс ө н . Нү д эээ р гэл дү үл сэ на лтана рсл ант айх а ч инг оёэ д
бай жб ил э э. Од о очх ол то рчму у да ждэ э , хөө рхи й. Эн эа вда рби дх оё рл
сал ах гү йх а мтя в са арн ас ыгэ лээ лээ »г эжэ мг энбо д ов . Ав д арб идх оё р
гэжбо д о хо дэ дэ зэ нх оёрэ лэг дл ээчг эс э ня вжлб айн аг эсэ нши га ят ай
бай ха ж. Ху уч ныз э сц ард ээ рмө л жижт а вьсанх они ныт ол го йх оосо н
уха р ха йг аар ааши р т ээдб айхши гб о л ох о орн ьэ мг э нбо сожд алдхи йл ээ
.
Сү ү ли йнө д рү үд э дэ нэт э рюмыгдэ н дү үг оо чил жх ар а а дба йхб о лж.
Са йнё рб ишд эг . Ха ша а ныньт алү ер ту рсса ныгх ү үх дү үдн ьг үйцэд
бө гл өжа мжа а гүйх э дэнб анзду тууо рх ис ныгх ар ах аа ри лз а дгайс уу ж
бай г ааюмши гэ в гү йс а на гда на .Зу р агт ынд у ун ьх үр т элч а нг ас улн ь
таа рчө гө х ө өб о л ьж. Ча нг ат а вих аа рт ол г ойха га чихг э эдс у лт авихаа р
шив гэ нэ эдэ в гүй . Хо р ооныэ мч и дб и еэү зүү лэхэ дцу с ныт а н ьда ралт
их эд сэнба й на .З у р аг ту да анб ит гийү зг э сэ
н.
«Ав да рб идх оё рх а мтя вс аарна сыгэ л ээ л ээ»г эжб о до хо дб иг анца а
р аа
би шг э сэншигб а йха та лца а нан ьн э глихюмү гүй лэ г дэнэ . Гэтэ л
чуха мюуү г үйл э гд ээ дб айг ааньт о д ор х о йгү й. Өн гө рс ни йгд урса хчя ах
вэ. Нэ г эн тө нг өр с н ий го д ооэ ргү үл эхг э жү г үйл эхё со нг үй. Ер т
ө нцийг
Хэ р лэ нг ийн хэ эт алшигу ужма арх ар жө нө өх ү рсэ нх ү ндх о рв о
о гийн
жа ма асг а жихюу нби л ээ. Гэх д ээл ... Га нц аард алу у? Хү үхд ү үдээх ар ж
явжг ан ца ар д ан аг эжб а ймг ү й.
Од о оө нг өр сний гду рсах адб о до лс а на аэ ргэ нэ р гэно ч д огньн өх өр
агс анБа ат ар цо гт ,о д ооб ар уу на ймг ий ннэ гу ур хайда жил л ажб уйд у нд
хү үх оё р. Нэ гн ьб үрмө сө нх о лд со н, н ө г өөхньх о лс у у гаа.
Хү н ийх ан ьх үү х д ий нэ х ий нс эт гэлз үр х э ндн а сант ур шс ал ах г
үйя в
да г
энэ р элх ай рг эжб а йд агб о лт э рх о ёр то йх ол боо той. Ду ндх ү үн ьд оло он
жилшо ро ндс у уг а адно дн ин хо нг а рс ан . Ба р ууна ймг и йнн э гнү ү рсний
уур х ай да жи лч инб о лжэ х нэра в чт ө вх нө ө д,од оолнэ гб уяныз а мдо рох
тийшэ эх анд жэ э. Цэ рэнд у ламэ мэ эд о ло о нжи лий нт у ршг о в ьдб айхнэ г
хо ри хг аза ржилбү ро чижх ү үгий нх ээца райгх а рж, с у л лаг да хх угаца аг
ньт оо лт о ол соо рна р андг ара х ыгньа мь дмэ н дд э эрээү злэ э. Хүүн ь
сул л агд са нд ар уйд а аэ эжд ээир жх э дх о н о од,х олг аза ро чиж
амь д ра лт а йб ол о одэ эжий гээа в аач и жө р гөнө »г эжа нд гайл аа дя всан.
Нө х ө ра г санБа ат а р цо гтө в г
өнХэ р лэ нг и йн х ээт ал да д у ума л аах ариу л ж
суу га а. Ба ат ар цо г тг эхээ рс айх анчн э рт э йэ рюмс а нг эжэ р хг үй
бодо гд он о . Ерньх өгшинт үү ний хээт у ха йд анд ааө нгө р снө өрбо дно.
Гэвчт эрньн ут агу санд аанэ ртэйма лч и н, ө нө рө тгөна йлт э рг үүл эн
явааб илэ э . Хо рьг ару йжи лх анил жг у р ва нх ү үт өрүү лэ эдс а лнаг э дэ
г
ёсто йлх ув ьт а в ила нги йнэ р хби з. Дундх үү г ээ слб олжс алс ан. Нө хөр
ньу гаасх ү ү хд ийгх ату уг а раарс у ргахё с то йг эжү з
дэ г, жа ах ан
дэгг үйтв э лч өд ө рн ог тба ри адб осд огх үнс эн.Тэ гэхээ рньх үү хдэ э
өмө ө рнө . Өмө ө рснө өсб ол оо дх эрэ лдэнэ . Ду ндх ү үлх э рүүл ий нша лт аг
болд о гб а йл а а. Ха ана аий мх үнт ө рвөөг э мэ эр . Яа жчб ол дог гүй
дүрс гү йх ү үх эдб айда гд аа. Гэт элт эрт ө р х гү йб орб анд иэ э
жи йн
хамг ий нх а й рт айх ү ү. Су ргуу лиасо рго одир чи хэдн ьг анцх о ёрх оног
гэрт ээб а йл гаяг эжө в гө нт эйг ээзө рнө. Гэ тэ лнө хө рньо лонт ава нү гг
ү й
тасша вх у у р да адс у ргу ул ьдньа в аачижт уша ан а. Нэгу дааө вл ийн
хүйт нэ эро рго жир эхэ дньа авньмо рдо о дт үү ни йг ээс у мынт өвх ү рт
э л
арва адмо дг аз аря вга нх өө жа ваач са
на асб о л о одх э
р үү лд э
г дэ ж
Цэр э ндул амо т г онх ү үгэ эс унд лаа дт өр хө мд өөха рьчих с ан.Тү үнэ эс
хойшх эр ү ү лд эгдв элг э ртэ эх арьч ихда гз а н тайб олсо н. За лууя в сан
боло о днө х ө рт өөэ р хэл жб а йгааньт эр . Ду ндх ү үн ьна йма нжил и йн
сург уул ьд э эсэ нд ө рө өтэ йя вжт өг сөөдт е х ни к у мдс ура лца жб айс наа
хүнийс ана ан до ромг ү йх эр эгтх ол богд ожя лши йт гүү лс эн.Тэ гэхэдл
нөхө рн ь«Чин ийт өрү үл сэнх үүх эдмин ийн эр ий гбу за рл ала а»г ээд
явчи хс анюм.
Өн гө рсөнюмө нгөр снө ө рө өлх ол донх о л дд о гх орво о. Гэ вчнэ гэн т
насныт у йлд өх өжир сэнб о лө нгө рүүл с эна мь дра лынх аау тг ау чр ыг
боло о до д о ои ймэ р хү үя нзына мьз уул га т айя в а агийнх аау чр ыгцэ гнэ ж
мэдэ хё с т о йб о л догб из . Ма гадгү йү гүй л э гд эжд у та
а дб айга аг олюмэ нэ
биз.
Үрх үү хд ү ү дий нхэ эөмнөө ө рийг өөб у р у ут га хз өвтгөха льн эгий г
ший дэхюму уе рньбиюу н ыт өлө өя вжв э ?г э с энэхх ү ндх амг ийн
энги йно й л го мжт оймөр т өөб асчц агаат ул а ха арз овл о нто йа с уул т
тулг ард ага жэ э . Гур ва нх үүг ийнн эгн ьб у р у уз ама а
ро р сон, гу рву ул
эцэг гүйө с с өна льа льньмин ийб у рууби шби з ,тэгээдчг ур вынг у рван
хүүт эйэ хх ү нб айт лааин гэжг анца арааг эр ий нму харс ах иж, х отынх о
г
дээр ээст ал х ныө өдөст ү үжх үндму ух э л үү л жя вааюмб ишб из?г эж
бодо гд он о . Гэд эсца тг ал ан, мө рб ү тэ
нх о йн ох үү хэдд ээд а рааб оло лг
ү й
явах аасд э эрюмг үйг э дг ий гхү мү ү сойл г охчб ий,ү гүйчб и й. Өч игдө р
хажу угий на йл ынч ав га нцо р жи рэ эдх ө ө р ө лд ө жс у
у сна а«Мин ий
хүүх эдө нжө өдлшө л ни йма ха вчи рчө гдө г. Чит эгэхэдц а йныс үүгий
ньз а лгуу л а адг олцу уха нт о лгойши йрб у ц а лга жс уухюм» г эх эдх элэ х
үгү н энд э эол до ог
ү й. Гэ т элхү үхдү үдньюма ард утаа га адэ нэби ш
ердө өлө ө р ийнб айдг аа рааб айж, т олго йший рб у цалг ажс уу хньд ээ
р
шигс ана гда на. То лго йший ри д ээдму удс анюме ра л га . От го нх ү үнь
үнээ,гэр ээз ара а дма на йдааба йг эжб ишг ү йлх э л дэ г. Гэ тэлх үүмин ь
өөрө өсөөз ур га анн асэ г чх үүх энб и дх оёр ыга я т айб а йл гахг эжз үд эрнэ
бизг эжб од о гд оно .З у ргаанн асаа рэ гчх үү х энх а р инчх үүг и йн хнь
эрхэндб айхюмг эжс ана гдах гүй.
Цэр эндул амэ мг энэ нэмэ тө н гөрс ни йгд ур с анх э с эгх эв т ээдби ео в о
о
тавирах адб о со жх ув ца слав. Га да ах үйт энб оро оду са гн а ж, ө нө ө
хаша аныхньо н гор хо йг оорс а лхиис гэрн э. Үнэ эн д ээө гө хө в сгү йх а
ша а
онго р
х ойх о ёрлт о хьа л дуул жба й хши гс а нагд а н а. Өв с т эйбо лж
хаша агааб ө глөв өля ма рчг э сэнэ нэжи ло н дмэ н до рмо о рс а нж.
Эмг энх о гоошү үр дэ эда в д
арт еле в изор ынх о от оо сыга р ч ив. Ха га сс айн
бүрдба гах ү ү ги йн дээо ч ижу с андо р догб о ловчэ нэө дө рб ор о от ой
хүйт э
ну чирг эр ээсг а ра лтгүй ,зүг ээ рд оту у рх у в цс а ас о л их оо р
ший длээ .Ачо х инТу нг алагий нх аау гаа жө гсө нө мд ,ц а мц,о ймс ыг
гаргажө мс л өө . Ав дра аи нгэжнэ гнэ эв элюу ханх ээ х нэ эг а
р г аж
янзалда гз ан тай. Ха ма гду ртга лньэ нэа в да ртх а дга л аас т айюмшигт э р
юу ханх э эхэ н, х үү хд ийнх уу чинба рив ч,с а мшү ү р,т ор г оныө ө дө с
хүрт э
лцө мя ма рнэ гни йгс ана гду ул на. Ачг учна р тчхэ рэ гб ол ног э
эд
хадгалжя вд агү зүү рс гэнд ээл ,ганцх ур ганд о тор ,з ал уу д ааө мс д ө га сан
сайхныу гал зта йг у та лх оёрмө н гө на яг а,э л дэжз ө өл л өс өни ши г
хурганыг ан цх оё ра р ьс,д ааву ут о ргоныө ө дө с,с амшү ү р ,ут а сз ү ү
тэргүүтэ нюмс а ацө мий ггар гажт у ст усадн ьб оо жэ в хэ жт а вив . Энэ
байдагх ө р өн гөх о гшилх амг ийнү нэ тэйэ дг эвэ лс у вд анд ар уу лг а.
Жижиг хэ нс увд уудыгмө нгөндэ э рс уу лга жа лт а арх ү рэ э лсэ нэ н э
дару у
л гыгт э ржи лн өх өрн ьа в чө г сөнюм. Үү н ий г ээбэ рүү д ийн хэ эх эн
нэгэндньө г нөг эжб од догб о ловчч уха мх эндн ьө гө хө өмэ дэ хг үйө нө ө
хүрч э
э. Ба сн эгна н ди нюмньг эв элт эр тээт ави а до ныд унд у ура н ххо т
ирэх д
ээн ө хө рт эйг ээа вах у
у лс анз у раг. Ут а ан дша р л аса нт э рз ур гий г
хатууца а са н дх авч уу ла адха дга лжя вдг ааг ар гажа в да рд ээр э эт а в илаа.
Ху вийнз ур аг чи нс увр агындэ всгэ рд ээ р,ц а асанцэ цэ гтэ йши р ээ ни й
хоёрт алдз о гсо о жб айг аада вс ант эрз у рги йгх ар а ха дз а л ууна сэ р хгүй
дурс а
гд ана . Са йх а нчх үмү үся в жд ээ. Өө р ө өцо о хо рх о р гой го орө ргөн
эмжс энд угу йх э этэйт ор гонд ээ лд ээрт аша ант о л го й гоот о во йт о л
дурд а
нб ү со ро ого одб эл хүүс ээү лмэ дэ гн ахий лг ан, с ий р с
э нб ү рх
мал га
йх азг айд уу ханшигт ав ьсан, у ртха рг эзгээх ар уу л ахг эжжишү ү
зогссон, д ав хра а тайт омх арн ү дтэ й, жи рэ в гэрт о мх ө мс өгтэ й,
жими йс э нн имг эхэну р уулта й,х ө өр хөншө нтгө рх а ма р т айх үү хэ нба й ж.
Нө хөрньб о соошир ү үнү стэй, шир вээс ах а лтай , инэ эв х ий лс энт о ма л а г
нүдт э
й, т аша ат ула нх а нх а
лз санэ рба йж. Ёс тойлид э рх э нг я лал з а ж
явсанца гс ан. Бү сг үйх үнз ал уус а йх аня в ахд ааү сца йжн үду н ахц аг
ирэх г үйнч ин ээнб одо жх үү хэдт өр ө хчжа рг ал,х ү ни й. нү дбу л аахч
баха р халб олоня на гя лд ама аш, б и ецо гцс ынг о оү з
э сгэл энгэ эр
эрчү ү дийна а
го мг ийгд ара хидх ав да вта гд а
ня вд агс анж. Гэ тэлү нэ н дээ
тэрнья ма р ханз уурд ыня вда лб ай жв э
. Яа с ана ма р ханх а гда рчг унд а ад
эмб ие ийнжа рга лэ хий нз о влонг оо рс олиг дд о гб айжд э э. Цэр энд у ла м
эмээз алу у гийнх аазу ргий гнэ гх э сэ гх ар жс уул аа. Од оо то йд аа нчиг
зүйр л эхээ рб айху уд а а.Са йханчу л ся вжд ээ,х ө өрх иймин ь.З у ув анх ар
нүд ни йхньг алцо гн э г
э нтб уур чэ хх үни йэ нэ рэнн игү үл сэхү йнз ө өл өн
дул аа нг эр эл,га нца ардл ынб у юуө ч н өөнжил дт ань жб ар аагү й
хор во огийня в дл ыгэ р эгцү үлэ нэ рэ г цүүл сэ эря да рс ану ха аных өх
ма нандбү р хэгдс энЦэ р энду ламэ мэ эид эр х э
гз а лу угийни нээ дба я рыг
нуу жг эрэ лт с
энд а в
х раа лагз уу в анха рнү дт эй,з ур гийнх у аршиг
Цэ рэ нд ула мх үү хэнх оё рз эрэгшир тэлц эв.
Ий нх үүз ал уугийн хааз ура гтайши р т элцэ хү йд«б ич иньц а г
та ас а
й х а н
хүү хэ ня в жшү үд ээ»г э жэ рхгү йб од ог
д ох о днү дн ээсньу йтг арл ал ын
хөхма нанх өөг д өн,д ал дынд ал дг ү нх о лоо счг э сэнз ал ууз ан да н
цагий нг эр элг эг ээнийү лд эгдэлс э рэ нс э рэ на лд аад, нү үр нийхнь
үрч лэ эгх ү ртэлт олийл г онз аса в. Инг эжс уу тала й лын хн ьа вг айо р ж
ирэв ,
Өө рө өсньа райз алу увт арэ нэа вг айу гаа сх отынх үнбө г
ө өдх ү нийб ага
эмчо хин, жо ло о чх үргэ нт эй,то вх ий сэна мь жи р лага тайа йл. Нө х
ө рнь
хэдэ нжил и йнө мн өн асб а рсану чи рмө нг а нца ара ас уухб ол овч
«бай да гх ү нтэй ». Тэр«б айд агх ү н»н ьх отх өд өөх оёрынх оо ро ндп ан з
үсэр г эдэгг ү йдэлс ууд а
лн ьс а йнмэ дэ г
д эхг үйн эгэ нс үрх ийэ рб ил ээ.
Ав гайт үү гээрээи лтб а
х ар хан а. Үе р ийнда рааа йлб у усна асх ойшх о ёр
хөгшинд о лоонб у лчирх ай гаат оо чи ня ри лцс ан. Гэ вчч ав ганцна р
ын
ярихх өөр өхюмду ус ахб иш. З ал уу дааа в ах уул санз у ргийнт ух айя риач
дор хн ооү үд лээ.
Урь д ынз у рагчи нг уудчс а йха нпа т и арт а тда гб айжшү үд ээ
. Хүн ий г
байг а агаасньц э вэрхэнб ол гочи х ног ээч. Тэ гээдб үрү лгэ рий но ро нд
байг а аюмши гс үмс у варг а,цэ цэ гна вчта йа в на. Одо огий нз у ра гчи днэ г
лг ял схий г ээдлд у усаа.З у рага ва хд а ах үрт эля а рд агц агбо лс онюм.
Яа рах гүйюмг эже рба й хг үй. Би де ря ма рт айв анх үмү үсб айс анюм.
Ма на йө вг өнийгя ан ад аа. Бай жб ай т лааг э гээнц агаа нө д өрх ө нжил д ө
ө
оръ ёг энэ . Хү но роодир вэ ля ан аг э х ээрх энир дэ гюмг ээ длх эв тэ нэ
шү үд ээг э жа йл ына вга йх ө хөр лө ө . Цэр энд уламэ мг энх ө рший нх ө ө
иймэ рх үүх өнгө нша лиг ду уя риа ндд ургү йх энг э вчэ нэу да аз ал уу
занд а нна с аад ур саадчт эрүү«Нэ э р ээлт а йв анс айх анц а гба йжд ээ»
гэжбо доо д
Хө дө өгийнби дн арчба са р а
йд энд үүа мг а ланг эмэ эру лсб ай жэ э
.
На ма рө ди йдб олб үрчнэ гз о от эн эг эрс у у н ашү үдэ э. Тэ рн ама р
Баат ар цо г тма аньт у у вр а асб уца жи р лээ. Бих о ринг у ра в ,дө рөвх өн
наст айб а йс анб айх . Нө х р өөс ан а д агца глда ах өө рх и й. Ба атарцо гта нх
малт уу са нн ьт эр. Тэ г ээ дЭр ээнц а вынб аа з адма лх үр г ээдх өл сөн дн ь
зөнд ө өмө нг өа в санб а йх гүйюу . Гэ рт э
эо р жи рэн гү ү тэ э«Ми нийэ х нэ р
нама йг а аихс ана ву у ?» г эжб а йна . «Са на л гү йя ахв э. Бү рб этгэртл э э
сана ла а »г эс энч иньт эг вэ лч а ма йгша лга над ааг э эдт о гло жб а
йн а.
«Ша л га , ша л гал »г э л ээх ө ө р хий. Тэ гээдэ х н эрми ньн ама йг ааа рга г үй
ихс а на жэ эг ээ дт үр ий вч нэ э сс ув да нда р уу л гаг арг ажө гл өө. Түүн ий гнь
био до ох үр т элх ад га л жя в да гг э х эдх өрша в гай,
Ал ивт ү ү ни йг ээү з үү л ээ ч. Ба нза р(б айдг ий нхньнэ р )л ава внашү ү,
түүн ий гч инь . Ид эшн ийма л аа рө г чи хгү йюуг э вЦэ р э нд ула мэ мг эн
сувд анд а р уу лга ад у р гү й хэнг ар га жү з
ү үл э в. Хө рша вг айт ү үний гнь
үзээд
Үн эх ээрг оёэ дб айн а . Са на с н ыт өл өөс у вд а нд ару ул г аарша гнада гс айн
лнө хө р т эйб а йжд ээч иг эв .
Ин гээ дх о ёрх өгши ннэ гньс алс ан, н өгө өд эхн ьн а сба р саннө хрү үд ийн
туха йд у р с ажс у ул аа. Нө х рө өд у р санаг эдэ гг ай ха мшиг т айюмс анжэ э.
Цэ рэн д у л амэ мэ эгий ннү днэ э сө нө өху йт г а р ынх ө хма н ана р чигд ан
арил ж, д о т орн ьу у жр а в. Үд эшү нэ эгээс аа х адг арх у ру уньт энхээ
орсо нши гх а гасх ув и нс үүс аа л а а. Шө нөо р о йх онб о л то лд от у
у р
хувцс аау га ага аду нта х а арх эвтэ в.
Унт ах ын х ааө мн өз у р а гта аа с аажха рахг э с энбо ло вча й хт арч анг а
дуу тайц а х ил гаа нх ө г жи мджа ад г арх увц а с та й, эр эгт эйэ мэ гтэйнь
ялга гда х г ү йз а луу сд э в х цэ жд уу ла лд аадү з э жб олс онг ү й. Ма ргааша ч
охи нд о оа ваа чижө гө хт а ра гб үр ээ дз алу уб э рий нх ээа вч ир чт а
в ьса н
савыгс үү гэ эрд үү ргэ э дх эв т эх дэ э« ма р га а шз алу уб э рий ни рэх э
д
сувд анд а р уу лга аө гь еба йз , Хэ з ээү хэхэ эмэ дэ хгүймө рт өөюуг эжд ар ж
суухв э . Го ёхд ур тайх ү үх эдз үү гд ээ,хө өр х и й. Да ав у уа вчх у р
г ан
дотр о оө нг өл өө дТу н г аа да аө гө хюмб ай на . Ду ндх ү ү ги йн хс аяа йл
бол со нт ө в хн ө жя д ажля ва ав ий ,х өөрх ий . Ирэ хз уна а сна ма йгаа
аваа чн аг э жз а хид алб ич д эгд э э. На ма йгз о в о ос нооу ха ар аадна снынь
эцэс тө р гө ег эжб од до гб ол о об и зд ээ,э ви ймин ь. Эрх ү нд о лоод о р д
о ж
наймс э х дэ г. Ажил та й ,а мь д ра лт а йз а лгаа дя ма рчс а йх а нх ү нбо лж
явах ыгх энб а йгг эхв эд ээ»г эхз э р эго лн ыгб о дсо орт а йв ану нт лаа .
Өч иг дө ро р ойэ мнэ л г ээ сг ар са на чо х инТу нг ал агөг л өөэ ртл эн
эмээ гий нд ээг үйжи р эв . Өд ий дх эд ийнү н э э гэ эс аач их аадюма ах ий ж
байда гэ мэ эньо рн оо с ооб о со ог ү йб айл аа .
Үр гэл жх ал ууд үүг эжба й да гө мг ө рх өнг э рн ьнэ гле рб у сынц эмцг э
р
хүй тэна ж. Уг аажө л г өс ө нюмн а асну нтагс а ва нгий нч ий гл эгүнэ р
ан хил н а .
- Эмэ эт аб осо хб о л оогү йюму у? Гэ эдТу нг ала го рл ууньд өхө снөөз ог
ту сла а. Эмэ эн ьт у р анх айг а ра аэ лгэ нд эээ вх ээду нт ажба йхши га та
л
ц ара йньз эвх и йд а агаадн эглб иш. Нүдньа ниа ст ай, цу сг
ү йу р уулн ь
та сжими йг ээс тэ й. Ох инн ьх э рэгби шб ол с ныгмэ дэ эд
Эмэ э !э мэ эми нь! г ээдо рн ыньх ажу у дс өх рөну на л аа. Ийнх үү
Цэ рэ н ду л амэ мг энн а санө өдб олло о. Гу р в а нө д рий нда раа хс он дгой
га риг тэ мг энийша р илыгх от ыно йро л цо о хЦа га анд авааныо ршу улг ын
га зарх ө д ө өлү ү лэ в. Хү үх д үүдх у учи ншин эб э р,а чна рт эд нийт анил уу д,
ажл ынг а зрын х анг ээдо л онх ү ни рл ээ . Хо л ына ймг аасд ундх үүн ь
са яха нс у у санэ х нэ ртэй гэ эа мжижир л э э. Эц г
ий гээд уу райса нх ан ха
р
то мб ие т эй,шир в ээс ах ал тай ,о ро ншо ро ндо л онжиля всанг эх эдх аа
о чижно мх онд өл гө өня н зта йб одолб о лс о нт эрх ү үэ эжий нх тэйг ээ
ад ил х а нз уува нх а рн ү днэ эс ээт омт о мну л имсд усл уул анч имэ э гүй
уйл а х а джа ах а нби етэй, н эглд үр лий с э нт омлнү дб ол сонб он дг орб ор
ц ара й т ай, о хинс эв лэгт эйг эээ хнэрн ья аху ч раао ло хгү йбү л т
эг нэнэ.
То мх үүньс ан ч иг н ааса аб у ур алт ажя в аабу ржг арх арүс тэ й,өө р төө
и хэд , ит г эсэнн үдт э йб ө гөө дихлэ н ги йнэ е лдэга ашг а рга
жя д санх ү н,
зө вхө на в сыгнү х эн дт ави ха дх эдэ нду с алну ли мсу н ага а
д,у чирз үгг үй
эх эрт а т а ну й л ахз ал ууэ х нэ рэ энү дү з ү үр л энх я лма л зажб а й лаа. Эхн эр
н ьчба ярё сло л ди р сэнюмшигг оё чи х со нб өгө ө дэ ни йгт эг ,тэр нийг
и нгэг эжз аав а рч ла н,т ий нх ү үу йл ах д аах ү мү ү сжү жиг лэжб айнаг эж
са ну у за йг эсэня н зг үй. От го нх үүньз ү сц ар а
й га арэ э жт эйгээя г
ад ил х а нз алуу , ца р айих эдба ргар ,х ама гх арб ора жл ыгг ард анх ий ж
са мг а р да ннэ гчду с алну л имсу нага са нг ү й. Тү ү ни йэ х нэру рьдынх а
а р
б олс а й х а нх үү х энг эгд эхз а аншига л х аа т ай,дө л гөөнца райл са н
га мба га рца гаа нх ү үх энч имэ эгүйх эну йл жба р аглму у жир чу на хнь
х олгү йа чо хинТу нг ала гий га ргад ант ү шижб а йл аа. Эмг эн ийх уучин
б эрна сжи жя в ааг эвчб ие эс а йт арт ор д д о гньил тө нд өрб о рх үү хэн
н өхө ра г с ных а аэ хн эрий гү зэня дс анх а рца аршир эвт атана рваа днас
х үрчя в а ах ү үг ээдэ рг эдэ эа в аа дх үмү ү сэ э сз а
йд уу ханб үхни йга жи н
зо гсо но .
Эмг э ни йша р ил ыгЦа гаа нд а в аанда х ьа л а гл аня рай санол о нбу лшны
за хду уу у лынэ нг эр тб ул жт ол гойт ал дир гэди йгү йл чл эхт овчо о ны
ал гынч и нээнч ул у ут авил аа. Ха р ино т го нх үүн ьа а в,э эжх оёрын хо
о
х амта в а х уулс а нз у рг аасэ эжи йнх ээз а л у у г ийнз у рги йгх уу луу лж
жа а за л сн аач у л уу н ынү ү рэндх аджэ э. Ахн ь«3а л ууд аана сб арса нюм
шигх а аша ачюмб эд ээ »г эх э д«З ү гээ рт ө р сөн, на сб а рсано нн ь
б ичэ э ст э йб айг а аюм: ч инь . Од ооб ол т олэ э жий нх ээз у ргийга в ахуул ах
ух аанх ү р ээгү йлб идбо д мо о рюм» г э л ээ .
Эмг э
ни йх о йт ынё сыгг эр тн ьх ий л ээ. Хү мү үсө мг өрг э ртньб а гт ах г
ү й
ша х амша хца л д анс у у жид ээб у д а аз о о г ло н, арх ид ар су уг а а дя в сны
д ар аах үүбэ рү ү дб э лд эжб элд сэ нюма аша в ха в. Тэ г
э э дх ө р ө н гө
х огшл ыгн ьа ва хб ол о в. Инг эх д ээт ома х ыг а ах ара хньа рг а г үй , То мх үү
жа а х
а нх өлч ү ү д ү үб о до лб олжс у у сна а .
Үн э э
г ийньЖа н цан(ба гах үү), г э р ийг :н ьДо рж(д ун дх үү )а в н аб изд ээ
гэв .
Үн э э
г ийньЦо г та хт аө өр өөа влд аа . Би дү нэ эгэ эрюух ий хв эг эж
Жа нц а нх э л эв.
Тэ г вэлТу нг ал а г тньө гв өля а на ?г э жЦо гтэ хнэ р ээсээхя л амх ийна с уув.
- Бо лол гүйдэ э . Ээ жи йна в дар тюуб ай г а агү зэхюмби шү ү ?г ээ д
Цо г т
ынэ хн э рх ол тор чб ү дгэр с эна лт ана рс л ант айа в д арт и й шх ара в.
Га лу ла анз о г д о р той, ама нд аас ол он гынө нг ө тт уу зз у ус а
на р сл а н
эр гэ лдс эна л агнү дэ эр эээ зний хэ эх үүбэ рү үд ийгх ар жба й в .
До р жч иг эр ий гньа влда аг эж, Цо гтдү үгээа рг адса ня нз та йх э лэх эд,
- Биюуча в ах г ү йд ээ ,а хми нь . Ду рс г алб ол охн э глюмб айв алб ол ло о
гэв .
- Тэ г
в элг эр и йгньбиа в ъялд а а,я а ха вг эжЦо гтх элэ эда в др ынө мн ө
о чи жс өх рөннү ү рнийт аг ийга вчюмс ыгн ьг ар га жт а в
ил а а .
- Ур жиг д арЖа нц анб идх о ёра в да р на а сна йма нз уунт ө г
р ө га вс аншү ү
д ээ. На сб ар ах да ах эр эгб о лног э с эншигх эд энда в харб оо г о о д
х ад гал санб а йнал ээг эх эд
- Би дэндт ээ рб о лох гү йг э с э
эря в а адү х э хд э эчт ээ рбо л со нг ү й. Би д нэ э
с
га вь тайг арл а гачг а рс анг ү йг э жЖа нц а нс ан ааа лдав .
- Ээ жма аньа р г аг үйлб уя н тайх ү нд э эг эжЖа нц анги йнг амб а га р
ц ага анэ х нэ рх о ол ойз анг ир уу ла в . До р жнэ лэ эдс огтс онб ол о лт о й
ээ жий нх ээо р ных өл дс у у гаадт ол гойу нжу ул анч имэ эг үйу й л на . Эх нэр
н ья аху ч раао л о хгү йт ү ү н ийд э р г эдцо мц о йнб ү лтэг н энэ . Цо гтс үү рг э
н
д ээл ,х ур ганд о т ор,у г ал зта йг у т алг у р в ыгг арга жт уст у с
а дньт ави ад
Сэ г сүү рг ийгДо р жий нд ,х у рга нд о трыгЖа нц анг и йн дө гь е. Гу т а лнь
н ад адү лдэ гд э эг эхэдэ х н эрн ь
Чимо н голг у та лх ааө мс ө хв э . Дор жий нд ооө гд өөг э в.
Бэ р гэни йх э лдэ гз өв. Хө дө өни йх ү ндб а йса нньд ээрлд э
эг э ж
Жа нц а нг ийнэ х н эрх элэ в.
Ээ жий нх ээ... ээ жи йн х ээюмыгх у в аажс уу хг эж.. я ма рз ая аг ү й... гэж
До р жэ нэу д а аин гэнэ т
э лу йл л а а. Эх нэ рньд ага аду й л ч их ав . Цо гтг утал ,
д ээлх о ёрыгца аша ат ав иа д
Эх ,э ц гий нх ээюмыгх ү үх д ү
ү дн ьө вл өжа в да гх у ульт а
йх ой нодо о.
Ху в а
а жц өх ө хх ө рөн гөх о гшилб а йг ааб ишг ээдэ хнэ р ээца р айч л ан
х ар ав. Тэ рн ьө өр тюучно гдс о нп а дгү йг э сэ ншигя нжу урз у уг аа д
чанд агаб ул ч ин т айгоёх өл өөх өд ө
л г
ө жс у у на . Ца гтб оодол т ойэ нэ
тэрхэ нюмну у дыгз ада лжүз э э да вдартньб у ц а анх ийжб айт алх үүхд и йн
хууч инб арив ч и ндб оо сонх оё рмө нг өна яг а, жи жи гт оргону уттайюм
гарчир лээ. Уу тн ыа мыгз адл а на лганд ээр э эс э гсэр т
э лалт анх үрээ т
э й
сувда нд ару у л г ау нав. Гэ рдо то рнама ро ро йнг ан цх оёро нх ио гү
й |ял аа
нисэ хньд у у л д амч ивч имэ э г ү йб олов. Цо гтэ э жэ э сээү лдсэ нт эрү нэ т эй
цайт айюмс ыгт усту садньт а виадх аржс у ус н а а
Ма на йхныа йл ынт оог оорюмб айнашү үдэ э . Нэ гн эгээра в ъ я
. Хари н
энэд а руулг ыг ... гэ
эдэ х нэ рт ий шэ эх яла мх ий в.
Наа дахыгч ин ьДо ржий ндө г ь елд өөг эжЖа н ца нх элээдмө нэ хнэр
тийшэ эх ара в . До ржн ул имс а аа рчаадб ос ожи р энх үүхдий нб а ривчи йг
аваад
Ээжми ньми ни йца мц ыгх ад г ал жя вжшү үх ө ө рх ий. Биү үн ийгла въ я .
Бусд ыгн ьт ан ара в. На дө ө рюмх эр эггү йг ээ дд а хини нг эн э т
э луйл ж
эхнэр ээх өт л ө ө дг эрээсг ар ав .
Юуг э с
э нү гв э! Ху ваажа в ал г үйя ахюмг эжЦог т ынэ хнэрд ууа лдав .
Цо гтү лд сэнюмс ыгший дэ мг ий гээра вд ар тб у ца ажши дээд ,
Өө рө өмэ дэ г . Ээ жи йгз о воо со нх үнг эвэ лДо р жг ээдбо сло о . Жа нцан
босо жнэ гмө н гө ная г
ыгДо ржий ндно г дс о нд э элг уталд ээрт авиа д
дару улгыга х ын хааэ хнэ ртс а р вайж
Үү ний гт аа в . Ээ жийгжа ргаа жз овоосо нт у ха йдб олб и
дцө мө рөө
холб огдо но . Од о оү үний гя р ь д агц агга рч . Ма рг ахюмг үйг э хэдЦо г
т ын
эхнэрд аруу л г ыгб ушу уха на в аадду угү йцү н х э нд ээх ийв. Цэ рэнду л
а м
эмээа г
с ных үүб эрүүдэ эжий нх ээхөр өнг өх о гшл ыгх уваажду ус
л аа.
Ээжий на вд а рх оосорчө гл өгб уянби лиг д э жс о ло нгынө нг ө ттууз
намир ууланб уу санг алу лаанз о г
до рта лт а на р сл ана я г
ынч ин ээна ла г
нүдэ ээ ргэлдү ү лэнх оц ор лоо .

ТАЛ

НамсрайЗүүнголынт у
ршл аг
ас танца асү дхэвийлгэжг араадМа т
адын
ихталынзахрууо рж, г
олз а
мыго рхин , намрынша рө вснайгасан
эрт
нийб а
ларха
йз ама араяарханя вав.З ангийньса йнмэ ддэ
гмо рьшиг
гар
ына яа
р,нэлэ
э дх уучирса
н, < Мо скв ич> машин ыг э
г э
эвчээрнамрын
өвс
нийх у
р шмал,үнэ рт
эйс э
рү үнса л
х ис э
вэлзэ
эдт алынх үнталдаал
явжбаймаарса
йх ан. Болд
огсонб оли нг ээдлх өдөөхээрийнз амдяван
явс
аарэцэстөг
сгөлг үйямарнэ гмө нхца гира
гто р
о хбуюуий млнэ г
амгал
анэгшнийгү үр дтогт
оонэ зэмшч и х э
эрсанж. Гэвчмө нхюмг эж
энэх ор воо дб айхши вд ээ . На мс райя а г а адчюмб эс үү лийнн э гх оё р
жил дна сныд ав аагу ру у дс ант у хайг аах ааяаха нб од охбо л жээ . Эрх ү нд
тавьшү ргэс энна си дг э мэ э рн а сгэл цэ хб олов ча мь д рал ынд ав а аө ө д
өгсөнөг сөхз амнэ г
э нтду у са жу руу дахз амэ х лэ вг эсэнг ун игт а йхан
бодолэ р хгү йэ зэмдэ нэ. Эр ий нт энх ээму удаха жила лб анд аат үүр тэ х
болсон д оочб и шэ р
г эхх о р воо г ийнжа мё сыгх эт э
р х ийэ р эг цү үлэн
боддо гз ант а йга астэ рб из .
Нө гөөт ала ар,т үүн да рт и йшэ эя арчт э в дэхюмба й хгү й.Гу чаа джил
ханил са нэ х нэр ,цө мб и еэд аажө рхт ус г аар ласанх ү үхд үү дх о т ын
хөгжө ө ншу угиа на л ьа л ий нюу нда ачн эги хмөр ө
өд өхб ил ээ.
Ма ши ныд у гуйд орү зүү рньша р ла санх иаг,е рх ө г, мө нгө лө гб уура л
хялганынт олго йх у
й л ра нх эвт э ж, д о нс о лгоогз ө ө лл өн,дө р вөнз үг
найма нз ов хис тг анц ханлн амр ынша р г алт алу ни а рта нн амжа арна . Үд
хэвийс э нна рныз ө ө
л ө нт у я андт алынө н гөус анб уд гаа ршин гэ лж
зурсанюмшигу янг а лагс а р уу л хан .
Намс ра йэ нээ л чил г
үйу уда мт а лну тга а р а
ая вя вс а ара мь д рал ын хаа
ихэнхца г
ийгө н гөрө өжэ э.Та лбо лт ү үни йамь дра л
,о юу нб од о л,я ру у
сайханс этг эл гийнч ө лө өт а вьс ано р он . Та лгү йгэ э ра мь дра лб а йх гүй,
талгүйг э э
рба йгал ий нү зэс гэлэ нб үр дэ хбу юуна йр с лынх у у льчг эж
байхгү йши гс а наг д
а на . Та лб о лт үү нийа мьд рал ыну т гау ч ирб ол жэ э.
Эрд эммэ дл э гя руус айх ныу х а ар ал,т э рчб а
йт уга йх ай рэ н эрэ ла ль
бүхний гт ал ааса ао л, ма га дг ү йя марнэ гх увьт ав ил анг аарюмши г
эргэлзл элг утра лынц агтчэ нд ээ слмө нө өхөнс эт г
э ли йнч ө лөө го л ж,
ирээдү йг ээх ара хх ар ааг аат о д ру ула н, з ор игх а ту ужилс уужө н өөг
хүрлээ . Талб олмин ийжа р г
а люмшү үд ээгэ жө ө р төөчюму уө өр
бусдадх э
л эх эда мь д рал ыну тг ау чирг э д эгтэ рб о лг онб ү рэ ннэ эж
ший дэжб о лдо ггүйз үйлх ү р тэ лихло йл гомжт ойт ө вөг гүйб ол д огюм.
Энэн ьб ай га лийнг о ос а йх ныгү зэж, у х а арахе р и йнн э гс он иу ч
харцна а со гтө ө рг үнг ү нзг ийб о долс э р э лб уюу ба й гал ий нну у цыгэ цэ с
төгсгөл гүйнэ энз ада лжч а д ах , хү нб ү х э ндз ая агд ах гүйи дши д ий г
эзэмдсэ нмэ то й лгогд до гюм. Хү нб оле рньюу х н ыб ол ов чну у цыг
задалса арлх үни йх ээидх а выгу хаа рна . Тэгжля вжх о ёрх ө лтэ йэ нэ
амьтанб айг алье р төнц ий гэ рх шэ эл д ээо р уула хг э жя да жц ө хсө өрө н ө өг
хүрчээ . Бай гал ий нх у ул ьг э гчт эрн э га у гаас ү рх ү ч инн өх цс өнз үйл ийг
нээннэ эсээ рх ү нба сө ө рий гөөн ээжо йл гоно. Өө рий гөөу ха ар ан
ойлгох ынжа рга лыгэ нэс а р уу лу ужимт алн у тгаа с
а ао лсо нд оог эж
бодох о дба счу рамт а йба й да га ж. Гэ вчх эзээчб ү рэ нч ө лө өлө г дөж
болдо гг үйэ р гэл злэлг у т ра л ,сэ тгэлий нз өрчилчг эс энэ нэт алт а йгааб ас
холбо о той.
Ин гэхл ээрла мь др а
л ынхньу ч иру т гаэ ндб ай на .
Тал аара мь д а
р ч,т ал да ан а с ных ар гуй гду усга хх увьт ав ил а нтай
төрс өндөөг ээдбо д о хо дт э рн ьз ө вх өнө ө ртньно о гдс о нюмши гб айд аг.
Аминчх ар амчз а н та йд аат э рб ишя ма рчг эсэнт ал ыгжи нх энэё соорн ь
ойл гожмэ д сэнцө ө х өнх ү н ийн эгг эжө ө рий гөөхэ лэхэ р хт эйд ээтэ рюм.
Тий мэ эц өө хөнхү ни йнэ г . Уч и рн ьт але ртөнц ө дх амг ийнэ нгийнб уюу
бүхт ал ааса анээ л ттэ ймэ тб о ловчх а мг ий нша в х аг дашг үйө н г
өна йрал,
увид асч ана р,ху в ир а лхө дө л гөөни йга г уул ж, тү үн ий гэ эх ү нийн үд нээс
нуу нд алда л д
г ийгмэ днэ .
На мсра йч у хамх ү үт ал ынт эру ви да сх ө дөл гөө ни йгнэ эхэ да мь дралаа
зориу лжэ э. Нэгца г тд уу с а хжа мт айх үн ийа мь д р ал ынх уг а цааг эгч
хязгаар гүйннэ гх эрч имхи ч нээнб огин ыгмэ д рэ хий нс а цу уба ст э
р хүү
цагх угаца ао р онз ай нца г л а шг үйгт ал длмэ дэжб ол но . На мс райо доо
мөнө өх өнмө нхц а гир а ги йнт ух айб од ожя вла а. Хү н ийа мь др алын
замыгэ хэнт өгсгө л гү йца г и р аггэ жб о дв оло до от ийн х ү үх ү нб үхэнд
ноо гдсонх эмжэ э тэ йө өр и йнг огцо о гх ий гээ д,э х энт өг с гөлх оёрни йлэх
тийшд ө хөжя вна . Ца гир а гб олт ө гс гөл гү йх элб э рмэ тб ол о вчх ари н
түүн до рсо нх өд өл гө ө нт ө г с гөлтэ й. Гэ тэ лб аст э рц аг ир аг-з амынэ хэн
төгсгөлх оё рх э
з ээчни йл д э ггүй. Ин г эх лээрлт а лдя вжб а й хадт эрмө нх
цагир агий нх эзээчни йл д э гг үйэ хэ нт ө гсгө лх оё рынх о о ро нд охз ай
буюуна сных эрч имх и чнэ э нх эмжэ этэйбо л охт ух айдэ ми йюм
бод огдон о. Гэтэле рн ьн а с а ну ру уд ахз а мынт у х айб од охньү нэндэ э
дэми йх эр эгчб ишб ол ол т о й.Амь дар чд уус аагү йа мь д рал ,х ийж
амжа агү йа жилг э жб ай на . Ба смө ня ага адчюмө н өөца ги ра гза мын
эхэн дав аач дага жэ э. Тэ г э э дли нг э жт ал дя ваха дт алыгэ н хн э
э сэнба га
насныя вд алт овт од х он.
Ма ши ныд угуйд о рна мр ынша рг алө всна мсна мсх ийс нэ . Эр тнийэ нэ
улба азамх ичнээ нчү е и йгт уул санюмб үүмэ д .
На мсра йт эг э
х э
дз у р гаа х а нн астайб а йж. Оно нг ол ыгг а тл а адлт ал ын
замдо р сон.Он о нгг а нцг у яо нго цо орг ат лахадү д ий нна рныт уяанд
ёроо лынхньо лонө нг ийнч у лууг э рэл тэ жба й са н. Хо жи ме рөө сөөт ийм
тунг алагаарх арса нб айжэ э . Тэ г
ээ длг ол оосца а шү зүү рх я згаарг үйта л
талыгт энгэ ртэйх ол б ожо дс онб а слү зү үргүйу л аанша рг алз ам. Од оо
сана хадт эрз амдт оо гү йо л о нө дө ршө н өө н гөр с өншиг . Яа гаадчюмб э
тэро лонжи лий нө мнө ха а вэ эжий нд үрз ураго йт ойн дт о д орхо й
үлд сэнүй. Ха ринз унын о г о о нт ало йр то вчх ол до нц энх эрл э ху улс,өө р
оло нерб ус ынюмслт од х о нс ана гд ан а. Тал де рб усынюмо лонб а йжээ .
Түү нийнэ гн ьх о л ынц энх э ру у лс. Хя з
г аар гүйно г оонт ал ынт эртэ э
тэнгэрг азр ыну ни а р тс а в с а л г
а ндз эр эгл ээтэ нг а з раасн эгт асарч
газартайн эгни йл сэнт эру ул сз амдхө н дөл сөхн ьг эт элб и е гүйюмши г
зайт авинх о лдож, у л аанша ргалз а мынү зү үрт э нг эри йнх а яандшу рган
замх ар на . Тэ рб ие гү йх а ч и ну улстх үрэ хюмс а нг эжх ич нээ ня ар авч
хүр эхюмб иш. Дө рвө нду гу йтай, ар ал дн ьб у р гасма т ажх а д аадх ө х
даал имба арбү т ээс энму х л агт айна л чга рт эргэ ндх ө лл өсөнбү дү ү н
ша рг алмо р ьн ьно гоо нил г энц аца гт айх у дарг ааша рша рх и йл гэ н
хич нэ эншо гши вчт эрх о л ынх өху у лстх үрэхя нз гү й. Тэ гэ
э дя др ах д а
а
замыну ла анэ л с энд ээра лца йншэ эжз о гсон о. Бу у ралд элтэ йб ү дү ү н
ша рг амо р и ных оот и йн хү үшэ эжз ог сох одт эр эг нэ эсэ эб ууг аадя в ган
гүйд эг сэн . Яв га нг үйх эдт алу ламча гу уу ужимб о лно . Талд ээр хт э н
гэр
басле рб у сынб ай жэ э. Та лх язгаарг ү йб о лохо о рт эн гэ рб үрч
хязга ар гү й. Ха нг а йдб о лу у лчо йр х он,т э нгэрчо й рх онт ойз үйр л эхэ д
үнэх ээ ре рбу сынб а йл аа . Хо жимт э нгэрт иймх олө н дө ртцэ нх э р лэн
аадр ынб ө өна л агү ү л с
э эб у жи гну ул а нн аа дажб а йх ыгү зсэнг үй.
Ол онжил и йнд ара аРе рих ий н< Тэ нг эрийнб а йл да ан> з ург ий гүз ээд
зург аанна ст ай даая гт и ймз ургийгт а лда н хү зс эн ээс а нажб ил ээ . Ха рин
Рер их ий нт э нгэ рий нб а йл да андг ан цх анюмд у тса нба й лаа. Тэ рн ь
үдший на ал д р
ыну ла анша р галү үл сийгн эвтс ү лб эсэ нн а р
н ыг эр э л
байжэ э. Ху р ма стынэ зни йшид этц а гаанил дү ү лси йгт асца вчс анмэ т
хара гд ажб ай са нса н. Ху р ма с тынэ зни йт у хайэ мэ э г
ий ня рь да гү л гэрэ эс
тиймд үрх ар а
г д са нби з. Ерн ьт алынт эн гэрү лгэр ий глс ана г дуу л ам
байж. Та лд ээр хб ү хюмс ыгө ч үүхэ нб о лг ожн оё рхс о нт эрдэ нд ү ү
уужимх о л ынт э нг эрд оо г уу рц ахил анг ү йхц а га анз э эрг эжб асн эге р
бусынюмб айжэ э. Он онгг а рангуу тлца га анз ээ ршо ро онт ү мэ эр ээ.
Ага арг эр л ээрб үт сэнюмши гжир эл зэнца хил а хт эро л онз ээ рн ар
бул аахг эжз аав алз амх ө н дл ө нгү йл д энэ. <Аа ваад ав хиа ч! На ра а
бул аая >г эжх а шг и р аха да а вн ьб ү дү үнша ргыг а ат асня сша вху у рда н
<Хи й-л оо! х и
й-ий-л о о-л оо !> гэжб а сх ашг и ра нда вх ив чца га анз ээр үүд
заава лн арыгб у ла ажо д н о.Мо риот ашу у рд ан<Хий-л оо >г эжх а шг ир ах
аавынд ү ршир вээс аха л т ай, а нгайс аниха мт а йс у дас ну удньу л ай са н
тома ла гн үд тэйх ү ни йдү рлх амг ий нт одү лджэ э. Ха р инц а гаа нз ээр
алаа д,т үү дг ий нг э рэл дү й сэ ништ э йх у тга арө в чижс уу санн ь
мар та гдд а ггү й. Тү үдг ийнг э рэлдн үдньг я лалз ан, цэ эжинд эхс у мны
ша рх на асньц у сг оо жижх эв тсэнх ө ө рхө на мь тныө р өв дөл тэйб а йд ал
ойт о йндньб атшин г э
жэ э. Тэ гээдчх ожимт ал ынц аг аанз ээ рний
амь др ал ыгс удл ант ү үн ий гх а мгаа ла хт ух айз ал хма ард уусда г г
ү йя р иа
мар га анү ү сг э
х д ээба лч и рн а сныт эрө рөв дөлх ар у усл ааг ар гажир эх
шигб ол до гб ил ээ.
На мс ра йт ал ыгмэ д эхб ол со нц агаах ойши хд ө чинх э дэ нжил дэ нэ
амь танмо нг олыни хт ал ынх ойтз ах а асх умиг да нцө өр сө ө
ро доо
бол ох одз э эр н
ийб айг уу лн у тагб о ло хэ нэДо р но д ынихт алдч
урьд ынх т айа д илмя н г
ат үмэ эрээс ү рэгл эхн ьх о во рб ол жэ э. Тө мө рз ам
тавь жт ал ыгу мр аасө мн өз а хадньх ү р тэлх оё рх ув аа сна асх ойш
зээрни йнү үдл ийнз а мб оог дож, өс ө л тө ндн ьму уг аарн өл өөл сни йг
батл ант өмө рз а мд э эгүүрз ээрнийн ү ү дэл дз ор и уланг ү үршигюм
байг уул ахс ана лг ар гаадс ол иото йнө х өрг эжшо глу у лс ану да ат а
й .
Гэвчэ нэс а йх ант алн ут гий нхааба янт анс а г,ү р жилши мг оо
үзэсгэл энг ий нт өлөөа мь дра лааз ор иу л санг э жб одо х одг ажр а хюма лга.
Тэгэ эдчө нө өхна сн ыда в аагу руу д ахз а
мда аинг эжт ал тайн ө хө рл өж
явах аасд э эрюмг үйшигс ан агдана . Сэ тгэл ий нч өлө өг эгчх үн ий
хамг ий нна нд инс эр элмэ дрэхү йгч у ха мх ү үт а лну тг ий нх а аэ н эу у жим
сару улдло л жч адаа да мь др алына а рс а
арг а ча ал,г эрз у ур ыня р иа
яншл аасх о ля вахшигт аата йюмү г ү й.
Намс райт ал ынма н а нта лсыгши рт э нна ма рца г ийне рб у сынцэ нг э
г
салх из алг ижма ши ных ааз ө өлөнд о нс олго ондбү үв эйл эгдэ н,б а г
а
насных аат уха йя ру убо дол да втагд а жя в л а а. Та лыга н хн ээсэ нд ө ч и н
хэдэ нжил ийнө мнө хя в далг эхэдт о вт одх о нө нө ө хца ги ра гий нэ х э н
төгс г
ө лх о ёро йр тсо ныши нжчюмб ил үү .
Наса хих адб а г
ыня в далт од орхойб о лд огг э цг э эхн ьд э мийчү гби ш
бол олт ой. Аа вн ьб ү дүү нша ргамо р и оАн ги рша р гаг эжг оё орн эр лэ дэг
сэн. Тэ рэгн ийг а нцмо рьт ойа йлдт э рньэ р дэ н ий нх өл ө гб ай са нб и з
.
Намс райт эгэх эда н ху д аао лона д у уү з сэнс эн . Тэ дни йз о рьжо чсо н
Сод номб ар иа чий нхг эдэга йлХэ рл э нг ээсу р аг шб а йжэ э. Уни ар та ж
сүүмэ л зсэнно ми нно гоонт алдт омц аг аанг э рт эйт алд үү рэна д у
у т ай
айлб айса нс ан. Ээжи йнх өө рөнгөөв ч ни йгэ мч л үүл эхг эжт эдн ийд
ирсэ нюмб айж. Со д но мб ар иачг эд э га авт айн ьа ди лх ө нши рв ээ
саха лтай,э ргэ лд с
эну ла анн үдтэй, т о мд уу та йх үнэ эжий нхньц амцыг
тайл уул жмө рн уруу гньи л бэнэ. Тэ ра йлынч их эр тэйб оо рцо га р
г а лын
утааа мт аг д санб орцмө нча мттайс ан .
Сод номб ар иа чэ эжий гньб арь жг ү йц э э
длу ур гааб а рь жа дуу нд аа
мор дд огб а йс ан. Тэд ни йхү нэхээрт а лд үү р э на д уут айб айл аа. Өнө ө
х
асарө н дө рх өхт энгэ ртта тсане рб у сынт о дс ай ханс о л он гына гуун ум
доо гуурү д ий нна рандз оону рууньа л тра нг ял бал зса нт үмэ на д уу
бэлч иж, х о лынцэ нх эру у лсыгх а ажа х уйдСо д номб ар иа чт эрг ү үтэ й
адуу чи дд у нд уу рньз үс эно р жу ртх ус ану ур га ашид эх эдмө нг ө нс аваа
шигг ялсг ял схий нэ . Ин гэжлз уга ат а йх үү хд ийнт ар хин дх о ор о н
д о о
хол боо сму у таймө р төөт одз урагү л джэ э. Хү р чб ол д ог гүйх о лын
цэнх эру у л ,за мд ээра лца йншэ эхбү д ү үнша р г амо р ь ,т үү дгий нг э рэлд
цээжн э эсньцу сг оо жи хца г аанзэ эр , ца мца ат ай лжс ө х рө нс у ус а
нэ э ж,
мөнг өнс ав аашигг я лал заху ур г
а ,с о ло нгына л танну м, т алд ү ү рэн
адуу …
Энэб үх ний гд ур саж, амь дра лынца г ир аги йна мни йл э хдө хтө ле р
бусынюмнэ эгдэ жб ар а г да х гүйт алда аб ү хн ий гмэ дэ хэ з
э нх үншиг
явнаг эдэ гжа ргал . Арт ий шэ эя а р ахюмюучба йх гүйг э эрб ар ах гүйэ нэ
талаас аая вба ла мь дра л ынх ожмыну чиру т габ үд эгрэ эдя вчихюмшиг .
Тий нэ лд ви йгб од о жя в та лна ма ржа а ндс ая ха нб ууса нх ота йлх ара г д ав .
Ор ойнна р ныт ашу уг э р эл дт уя а рахд ө рв өнца гаа нгэ р ий нг ад у у р
хүү хдү үдт о гл онг үй лдэ ж, х оньх от л он,б ос ооб өх тэйу ла ант э мэ эд
охьюун о го о нд эв с гэрдэ эрз у рс а нюмши г. На мс р айма шин ааа йл а а с
за
йд у у ханз о гсоо гоо дз а х ынг эр то ров . Гэ р ий нэ з эгтэ йб у урало р со н
үсээг ил ийт э лс амна с ан , цэ мцг э ря нз ынна мх анб ора вгайт алынх ү н ий
хувир шг ү йс айха нз анг а а ру гта жхэ р эгз о риг ,с он инх а чныга с у у н
хүү рнэ ж, с аа тант у хл ах ыгу р ив . На мс ра йчюу нд ааа дг ажя ара хб ил э э.
Хо ло йр ынс они ныгх ө ө р чс аа та х а
дма л чидд ур тайга нд ахб иш.
Эзэгтэ йт э йх ууч л анца йу у жс у у талг ад на асх ув ин тайс ү үб ар ьс а нз а лу у
хүү хэно р жи р эв. Тэ рмэ н д л ээдс үүг ээз у ух анд ээ рхт ог оондюү л эхз уу р
ньНа мс р а йз эрв э схэ на жа ад х ав . «Энэч иньюуб илээ »г эжг энэ тб о дт о л
хама гб иез а р схий н, айд асх үр эхши гб о лов . Эн эч иньюуб ил э э . Ийм
адил ха н… Үг үйэ нэч иньюуб о л жб айн а? ... Цэ р маамин ьд үр э э рэ э
Яма рха ч и нх эрэгв э! ...
На мср айс а н драх да а<Бит эр гээя нз л ая>г ээ дб у шу ух а нг ар ав. Зү рхнь
бул г
ил ан, д о торх а ран х у йл а в. < Ийма дил х анх ү нб аймг ү йдэ э . Би
элдвий гд ур сажя ваа дбу ру ух а р ахши гбо л лоо . Ар айчдэ э…т ө с тэ йх ү н
байжб ол н о. Гэтэ ля гд ү рэ эр ээ ,и хэрюмшига дил ханб айхг эжа р айч
дээ>
На мср айнэ гх э
с э гз үр х э эда рж, ма шин а ад э мийт ойр о одг э рто р о в.
Хү үхэ нс аал ий нх аад э э л и йгс о л ь ж, нэ лэ эдба гада жо нг осо нд а ав ууд ан
дээлө мс ө н, зу ухных ааү ү д эндца йнү дэжс уу на. На сх о рьг арчя в а
а ,
уяханө нд өрну р у у тай, мя р а алигб о рх үү хэ н. Ца р айн ьз үр хшимшр э н
танил . Цэ р ма ая гд үрэ э р э э. Гу ч и нх оё ржи л ий нө мнө … Гу чинх оёр
жил ийнө мн өЦэ р ма ая гий мба й сан.
Бүд эгхэ нх өмс өгт эй, з у у в анб орн үдньда в хр аат аад,ни мг эхэн
шө мб ө гөру ру улн ьжимийс хи йг ээ
д. Үлмэ дэ гя гаант у яатайз ү ү нх а ца р
дээрхб ормэ нгэ, шө н тг ө ржижиг хэнх а ма р ,д оошо ох ара нс уу х а д
ирв эг
нэ хшин гэх э нмө р т өөу ртс о рму ус, цо х онд ээрхб од логошр ол ын
ганцү рч л ээц өма ва дил ха н . На а ша ах а ра ас айг э жНа мс райб о д т ол
хүү хэнт ү үн ийн ьт аа са нюмши гс ор му у са аөр гөж, г эр элтс энно мх о н
борнү д ээ рх арав . Ээт э нг э рми нь! г эжНа мс р айдо тр оод ууа л д ааднү д
хальтр а в. Ягмө нд ахи нт ө рс ө нюмшиг ,е рө ө сөөү хээ гү йо доох үрт э л
хор ьхо нна с тайх э вээ рэ эюмши г! Хү үх эн, На мс райнц ар ай
хувх айр с ныга жс а нб ол о л то йб о соо джин тү үө г ч< Таб аруу но р о н
дээгүү ржа а ханх а жу у л а а ч> г эв. Ду уньб а
са дил хан ! На мс райх ама г
биеа лд р ано рт үши ж< Хү ү хэ эн эрч ин ьх э нби л э
э ?г эжа суучих а ад
Цэ рма аг эхв ий> г эжа йд асх ү рлээ.
Хү үхэнму ух ани нэ эмс эг л ээд<Оюу нч имэ г >г э в.
На мср айх үүх нийө гсөнжи нт ү үгт о л гойд о о ро ох и йгэ эдб уруух а рж
хэвт лээ.Гу чи нх оё ржи лий нө мнөЦэ р ма ая ги ймз ал у ус айхна а
р аа
гэнэ т
и йнө вч нө өрү хсэ н.
Тэгжү х эла н хныд ур лал ыгн ьх айрг а мг ү йб ул аа жо дс онюм. Бу л аа
х
бул аахд аах о жи мжин хэнэё со о роод а хи а до л д ох гү й гээ рс этгэл
и йгн ь
хосл она вчо д сон . Хо жи мг анца араая вах гү й нт өл ө ө,х ү нё сныэ нэ рэ л
хайр аах у ваал цах ынт өл ө өма г адгүйу дма ат асл а хгү йнт өлөөх ан ьтай
бол сон. Гэ вчг у чинх о ёржилб олх у г аца ашү үд э э. Амь дралын
бала рха йца г ир а
г тЦэ р ма агий нд үрб үд гэ р э нб үд гэ рсэ эрба йжээ.
На мср айшө нөма ши нд от роос уу жх оно л о о. Та л ыншө ний нтэнг эрт
цаца гдс ана л ма с
ынг эр эл то дд ыгшир тэн , Цэ р ма а
г а аду рсаж
цур амх ий лгү йү ү рца йл г ал аа. Инг эжих э рюмшига дил ханх үүх эн т
э й
дайр алд санд а аба я рла ма а арчг утар ма арч . Нэ гбо д лыня ма рнэгд алд ын
идшид тэнэ нэс ай хант а лну та гтаах а йрт айя в сныньт өлө өгазар
дэлх ийд ээрх амг и йнма р тагд а шг үйх айр т ыгньд а хи ннэ гх аруул ах
гэсэншигн өг өөб о длынна сх арихца гтий нх үүЦэ р ма а тайа дилх ан
хүн ийгү зүүл жд а ажиг н а хг эсэ ншиг . Идшид эди т гэ х гүйчг эсэ
нэ нэ
боля ма рнэ ге рб у сынт ох ио лд олб ай л аа . Сү нсг эжб а йд агсанб о л
Цэ рма аги йнт эрс үнсг у ч инх о ёржил ийнт у ршд эл х ийе р төнцөө р
өөр ийгн ьэр э лхий лэнэ нэт а лына га а рс а л х и, ү ри йна л танх умх и,
намр ынша рг а лө в сөнд э эрг я л тгана хх яр у у,а л ьло н г онцэ вэ
рб ү хнэ э
р
ами ланб иел ж, Та лына йл ынэ нэг эр ту гт а ву уг э лтэ й.
Үү рма нх айнца йж, ихт а л ына лсынх өхх я рх агд ээрт энгэра лгуу рхн а
а р
өргө гдө нд уу рс а
ха г
у ун а йр алх өгжи мши гг эр элц а цр ал ынэ гши г
үүсг эжг аза
рд элх ий гх амр а нт элжэ х лэ в. Тэ г тэлт эру янг аэгшиг тэй
хамтОюу нч имэ г-Цэ рма а гий нд үрү ү ри йнт энг эрд э эрт одр онүз эгдэ в.
Эн эб оле рб у сынг а
й ха мшиг тх өрө гб уюуа мь д р ал дн ьин гэжнэ гл
удааү з эгд э
э да ри л ахши д этз ура гб а йг ал ь ,х ү нх оё р ынн айр с
ахё сны
туха йу х аанс этг
э л дн ьг э нэ тийну х а ар алц о чр олө гс өнү зэгдэла жэ э.
На мср айү үни йгт арх ин дн ьү ү ссэнэ рүү лб у сх о лб о осс ү лжээ,у хаан
сана аных ямр алыну рши гг эжмэ дэ жб айв ч< Бү үа ри л аасай! Тү р хэн
зуурчг эсэнб айга а с
а й> г эжши в нэ нб ай в .
Бар инт а винэ гэлжи рий нюм, я руус а йх а нх о ёр ынз аа гг энэта рил ж
оро нза йг эгчу ха а ндг үй цэ гдэ шг үйз ү йлз ү гэ эрлт э нг эрий нт оль
дэвс г
эрб о лонх ув ир аадт үү нд ээрх ай ртх ү ни й хэ эх өр ги йгз уржб ол ох
ньг айх амшиг тай. Оюу нч имэ г -Цэ рма аг э д э гт а лынс айх анб үс г
ү йн
тэнг э
р тз ура гд санх өр өгнө ө сно мхо нг э рэ л тб о рн ү ди нэ эмсэглэн
шир тэнэ. Хү нб айгальх оёр ынши нжт өр х, е рб усынг оос айх ны
найр с
алн эгньн өгөөгү йгэ эрб ай жбо лох гү йнб и лигт э
мд эгэ нэба йла
а .
Гэтэлг азрааса с
арт ому ла анн а ра нг илтгэ нэ ну р гажт эргайх амши гт
хөргий га рчина р
ил гахньт эр.
Намс райз ү үдү нэнх оё рыгя лг ах гү йх ачинб а йда л да втагдан
машин ых аажол о
огт ү ши жнэ гх эсэгс уу ла а. Од оот үүнийца аша ая вах
ямарчз ори лго г
үйб у юуэ нэт а л да ая ваня в с а арэ цс ий нбү лэгтө нө өх
мөнхца гира гто р
чи хсо нюмшиг . Ца аша ая в а хз о рил гон ьзө вхөнг э
рт э э
эхнэрх үү хэдд ээочихдэ нд ү үу лигб олсо нюм. Тэ гтэлб ас
Оюу нч имэ гийнг эрто р во лд ах и адг арахадх э цү үб ол чихюмши г.
Өч игдөрү д эш< Шин жил гээндз о риу лжт а л ыну р г
а малт үүх ээря в
аа>
гэжхэ лсэ нюм. Оюу нчимэ гий гт ал аарх амтя въяг эхэдт атгал захгүйб из .
Гэвчт эгээдя а хбил ээ? < Биг у чи нх оёржи лий нө мнөч амта йи хэрюм
шига дил ха нх айртааа л дс анюм> г эжх эл э хү ү ? Гэт эло роодо что л
Цэр маага а
со гтөөрх ү үхэ нб айв а ля ахб ил ээ.
Тэгтэлө чн өөнжи лө нг өрс өнх о йн ох айр тын х а аа мь дд үрийгү зсэ н
итгэлээа лд аж, сэ
тгэ лийгньдо нс о лг осонг айх амшиг тмө чб үр мөс өн
салахб усу у? Хо рво от үү нтэйньз ор иудюмши гг уч инх оёржил и йн
зөрөөг ар г
а жу улзуу лжэ э. Од о об ол сонх о йно ,х а йра аэгүүл эхя ма рч
найд в
а р,тэрчб айту гайё сс ур та хуу ныэ р хб а йх гү йб ол с
о нх ойн ошү ү .
Гэвчт алд аах айртайя в сными ньт өл өөх үр т э эсэнша нх арамжэ нэб из.
Намс райма шин а
аа саа жх өдл ө н, ой рхонб уйг о лз амдо рохо дна рх өөр ч
ногоонша р галт алынд ээрб үр ти йхү үлгү йх ө хт энгэ рт э
рт ээб ага
насныхши гньх язгаарг үйц эл ий жб айла а.

САРНЫ СОНАТ

Бин эгзахидалав л
а а . Тэ рзахидалд: < Олонжи л
ий нө мнөт аныг
за
л ууханэмчб айха дб ис э
тгэлмэд рэл ийнэмнэ лэг
тэ мч лүүлжб айс ан
юм. Гашу уда
лтт эржил үүдийня вдл ыгд урс
с анмин ьт а ндх а
ч ин
са
на гдажма га
дгү й. Гэ в чбит анаасн эгзүйлийгг уйха арши йдл ээ. Би
багаасаауранзох и
о лу ншд аг
,з ох
и ол чийндү рслэнби ч ихч адал д
итгэдэгучирт а
н ыгт у сбо лохб ол
о ву уг э
жг о рь
доно . Хэ нн э
гн ий
дуртгалыгс э
ргээжө г ө хмэ ти
йнюмх ийжс уухзавт ан дү гүйгс ай н
мэдэжб айвчми йни йд урсахг э
сэнт эрх үнна майгавра хг э
жя а жх ичээж
байсныгт анаа
сө өрмэ дэххүнү гүйу ч ирэнэз ах
ид лыгби чл э
э. Эмчт а
нарына чаарлб ида х иа дхүнб олжх орвоогийнт оосыгх ө
дө л
гө н, нарт
ертөнцийгу ха
ан тх ү н ийн үдээрха ржб а
йна. Гэтэ
лна да дтусб о ло х
гэсэнт эрх үни йд ү рб айд лыгс а на яг эв чд а анчма н анд у н дюмши гл
байхюм. Тэ рх үнмин ийт өлө өс э тгэл ий нз овл онду на жя ваа дл
осолд сонб айхг эжб од о гдд ог. Тат ү үн ий гс ана жб айг ааб изд э э? Нэ ри йг
ньБу дг э дэг. Тэ рмин ийу ха аныгс эр гээ хг эжө дөрб үри р жх өг жи мд дө г
байсн ыгх ожиммэ дс э нюм. На сб ар сан а асньх ой шх оёржи ли лүүб ол ж
байжб ис аяэ дг эрс энюмб ил э э. Тэ гэ эдБу дынд ү рб а йдл ыгс ан ахг эж
орол доо дч ад ааг ү.ө н г өр сөнб ү хюмб айнб ай нү ү лэндх ааг дахн а
рши г
оронг а ра нб айс ан.Бу дыня гт эр х энү еи йнб айд л ыгн ьх ар ахюмс а нг эж
бодсо ород оох ү рл ээ .
Тэгээдлт аныгг уйх а арший дл э э. Бу дынт ухайт ан дя ма рн эгт о дорх ой
дуртг алү л дээчү гүйб ай жб ол но . Гэв чз ох иол чх ү нэ лд в ий га жиг лаж
явдагб о ло хоор о оа нх аа рс анба й жюума г адг эжб од лоо . Ойу х аанаа с
миньт аса рсант эржи лү үд ий гя л а нг уяаБу д ынд үрб айд л ыгнө х өн
сэргээжч адвална снын э гхэ р э гб үтмэ э рс ана гдахюм. Ми ни йт а рхинд
үлдсэ но р онг ар ано йд ур тгал дБу д ынх ө гжми йнт асалда нгду улнэ г
бүдэгнэ гч анг аб о лжу я н галса а ро до ох ү рл ээ.Зо хио лчх ү нх эр вээ
хүсвэлт эрд у угчбү т энб олг ожч а днаг э жб иит г энэ. Та н ыца г и йгү рэ х
илүүа жилг арг ас наау уч ла хыгг уйжё с о лсо нУр на а>г эжэ э. Эн эза хид а л
залууги йня вдл у уд ыгг эн этс ана гд уу ла нс этгэлх өдө лгөл өө.Өнг ө
р сни йг
үгээрз ур анс эр г ээжт эрчб айт у га йт а са р сана я лгуу гбү т э нб о л гох
зохио лчи йнч ад ал дэ н ээ мэ гтэ йи т гэжэ э. Гэ тэлмин ийч а д алх ү рэх
боло ву у? Бу дыгб иу рьдчх ая а ха нд ур с да гба йв. Гэ вчт үү нийх айрын
дуугз үр хэ ндээт ас ал да нг иарб о л о вчха д га ланя ва хх ү нийт ух а йб уюу
Урна агий нту ха йба р а гма ртс анб айжэ э. Гэ тэлэ нэз ах идл ыгу нша ад
залууз анд анца гийнт э рмэ тя в д л ыгюу нд аачма ртда гб ил ээд ээг эж
гутарл аа. Инг ээ дУр на аг ийнс этг э лдо д о ох үрт э
лу янг ал с анх ө гжмий н
аялгуу гс эргэ эег э жэ н эх үүг у н иг тб яцх а нө гүү ллэги йгб и чл ээ.
Зунынэ гө дөрбис эт гэ лмэ др эл ий нэ мн э лэгий нэ мчн ар ынт ас алгаанд
гиюү рчс уул аа. Ма на йэ мн э
л э ги йни х эдх ууч ирс анПх э л бэр ийнд ан
байшин ги йнц онх ныд оо гу урө в ч төн үү дн а рла жд эми йб ал айюма а
ярьцг аан, урдх а ша а н ыз ахда х ьу ур ынп ийшин ги йнн үү р сн ийх о
гд э
э р
хаана асг арчир сний гб үүмэ д , нэ гму уил жи гб ай нб айно р ило хнь
чихэндч ий рт эй. Мин ийт арх ин дэ лд эвб о долэ ргэлдэ нэ . <Му у хай
орил оои лжи гба й нада а. Ижл э эин гэтэ лд уу дажб ай гааб о лихлс анаж
мөрө өдө жд ээ. Ад уу ныт ө рөлг эх э дд а анчо лиг г
ү йд у ута йа мь т аншү ү .
Ад ууши гх ангин ата ля н цг а
а д агс а нбо лижл ээча ма рхано ло х гүйюу .
Амь тныду ух о о ло йчг эс эна л аг т айэ р ээ нт эйх орво оюм> Эн эмэ ти йг
бодо жс у уталх а алгаа яар ханнэ э гд эжн э гх ү ну рь даарх о о ло йз а с
а ад<
Ор жб о ло ху у?> г э в.
Цай варц арай та й, на мха нб ие тэ й,г учэ р г эмна сных ү нб айл а а. Шин гэ н
х арх а лима гг я л алз талт о сло нх ажу ут и йшньс амн аж, т о мд ос хи йс э н
х улша ргалчи сч ү үк о ст юмын ха аэ нгэ рий нх а л аас на ася г аана л чуу рын
ө нцө гц у хуйл г а с анз эр э гньихлн ямб айд эгжинб а йр ынт э рх үн
х айр ца гньн э л ээ дх олт о рс онх ий лх өгжимб ар ьжэ э. Тэ ру хаа л аг
б өгө өт ө лб ал ч ирх үүх ди йн х ий гс ан агд уу лса нн омх о нб орн ү д ээр ээа я
та лз ас а хб уюуд эмжл эгэ р сэ ня н зтайх а ржз ог сох о дб ит ү үн ий г
зо риг жу ул ан:
- Тан а а ша ас у у . Хэ рэ гз ор игхэ н дв э?г эжу ва й гүй х эншига с у у хадт эр
б аслз о ригду т с анн ьил тжижиг хэна ма аму р ийл ганинэ э мсэ г л ээд
са ндл ыни рмэ гд ээрс у у л аа. Өв дө гд ээр ээт ав ь санх ий лий нх а йрца г
д ээгү ү рб ү сгү йх үн ий хши гн ар ий ха нца г аанх ур у уну удньд а лдб уй
х өгжми йн х өөу тс ыгэ рэ хмэ тт эмт ч ин э. <Хө гжимч инлб а йн а . Өв ч төн
эр гэхг эжи рс э нбо лх өг жи мт эйг ээб ишх о олца йб а рь жи рмэ э рюм>
гэжбо д оод
- Тах э нт эйу у л з ахг эжя вн ад аа ?г эх эдя ма рн эгюмший д э жя д с
а ншиг
ц онх о о ру у лынт ол гойх ара в . Тү ү нийс э тгэл дя ма рн э гг у ни г тх өгжи м
уя нг ал жб у йгбис а ялт аа ма г ла лаа. Тү ү н ийэ нэз ор игд у т са нн омх о н
б айда лс эт гэлс а на ан ьа лсх о лбу юух ө гжми йн хө өт эрг у ни г та ялг уунд
о ро оц о лдо нт ө өр чих с ни йхб из . Уу л ынт о лгойшир тэ хт эр х энз уу рнү д
н ья ма рнэ га л сынюмт а йх о л бо оа в анх э лцэхши гб о лов .
- БиУр наа та йу у лз ахг э жир л ээ. Уу лза жбо лоху у ?г ээдт эрн а май ггу йн
х ара в.
- Уу л з ажчб о л нолд о о . Гэ хд ээх энюу ндир с н ий гу ха арчмэ дэ хгүйшү ү
д ээ. Од ооөв ч инн ьх ү н др эли йнү ед ээб ай на.З үгэ эрх арв алх а рлд а а
. Та
тө рө лс ада нн ьу у ?г эжб иб а р агд эми йюма с у ув.
- Үг ү йд ээ. Бит а ни лнь . Бидхо ё рү е рхэ жя вс анюм.
- Эмн э л эг
тх э в тэ эдг у рв а нжилб о ло ход..
- Биг а д аа
д а дс у ргу ул ьдя вса нюм. Ха р ь жи ржч ад аа гү йг эжг э мшихмэ т
са ндр а нх э лэ в .
- Угн ьУр на аб и дх оё рт е атр ынх ө гжимдх амтб а йс анюм. Өв дөө дэ нэ
эмнэ л э гтх эв тс эни йгн ьх ожу уду ул санлда а. Яа с анюмб о лдо о?
Эд г эр э хна й дв а рб ийюу ?
- Яа хыгх эл эх э дх эц үүлб айн а. Ши з офр ениг эд эгс эт гэл и йнх үнд хэ н
ө вчинт у с
ч ээ . Яма ря нз ына а шз ант айг ийн ьт амэ д нэб изд ээ ? Ерб усын
б айда ла жиг л а гд да гб айг ааг ү йб из?
- Ерб у сыну у ? Юучг э мэ эрюмб эд ээ. Жа аха нх у вир амт гай , ба га
юмн аа сэ мз эг л эд эгчг э хү ү ,а я ыгньо ло х одх э цү үлх үн. Ерб у сынч
гэх эдх айша аюм. Тий мз ант а йх ү нб ишг үйба й да гд аа. Гэ сэнчихл
са йха н …с эт гэ л дньү рг э лжх ө гжиму я нг алжб айд аг ,и хлс ай х ан.. гэ
э д
тэ рий нх үүе рб у сыгн ьмэ д эх гүйюму ус айх анг эжма гтс а нд а ас э тгэл
зо в охшигу р уух а р ав. < Ихлс айх а нг эн эшү ү.Ор олд о жб айс аннө хөр
б ай налд аа. Хо тыннэ р тэ йх өө рхө нх үү х э нг ээ дна алд а хгэ жд агаг с дын
лнэ гб айн а. Аз гү йд ур ла л аа сб ол жс оли ор лоог эжя рьда гуудынлнэ г
б и з>г э жб иг эн этд ург ут а ад
- Тат э гээдха р ахг э жир э эюу ? Гэ жё озг ү йхэ на су у л а
а . Гэтэлма н ьэ р
мин ийө өдө ө сс өр гөхя нз т айэ гцх ар аад :
- Тий мэ э,х а р ма арб айн а. Би дх о ёрс айнба йса нюм. Юу г а
а рт ус
б о лох оомэ д э х гүйб айн а. Тэ гээдх өг жмө өла в аадир лэ эг эжшу лу у х а
н
х эл эв. Биу ч р ыго й лго нс у в ила гчийгд у у д ажУр на а гэ мчн арынө р ө өнд
о р уул аади рг э лээ. Сэ т гэ л ий нө в чин дх ө гжимя ажн өл ө өлө хт уха й
ту ршил тшигюмх ийхнь . Хэ дэ нмин ут ынд а рааа с раг чна рУр на а г
ав а адир лээ . Тэ рб ү сгү йо р чно о сб ү рмө с өнт аср аа дб ү хх өдөл гөө нн ь
х ө шч их сө нк а тото них эмэ эхб ай да лдо р жб о со хс у у хаамэ дэхб айт у г
ай
н ү дээчца вч и хгүй . Уд а анх уга цаа н дг ар аарх оо лл о гчо онб ол сн оо с
н ү днэ эсг ар ч , нү үрца р айньа мь дх үний хб и шб а гө мс с өнмэ т,гэ лэ эч
уг ий нс айх нын ьу лмө рб асла р ил аа г
ү й. Ас раг чн арү сг эзгийгн ь
янз лаа дө рө в д сөнд өөчюму уа л ьд үрсг ү йт ээ дчюму уу ру улыгн ь
х ү ртэлб уд жэ э. Са й ханнү дт эйх ү ү хэнг э жцу удг ар гас ану рт
со р му ус тайт ома л агнү дньз ур гий нюмши гх ө дөл гөө нү йг өлр өв ч
тэ р тээда лдд ар агд сану х а ан ых ур цг эрл ээрх а рзн ыу сши гмэ лтэ гнэ нэ
.
Яма рнэ гюмн аасг эвг эн э та йнх и рд хий г ээдт э рч иг э
э рэ эг өлө рчи х сөн
гэл тэй. Гэ вчт эрх а рцн ыца а на,н ар ныт у я ао йншө вгө д өхх үү хэн
х ар аанын ьг ү ндт ийн х үүб о огд ожх авч и г дсану х аа ныз айч ө лөөэ р эх
х яз гаар гүйз о в лонг ашу у д алх ур ал дс а
нмэ т. Тэ гээ дчх үү хни йэ нэнү д
ай д аст ө рүүл эхий нз эр эг ц ээб а се рб усынс ай ха нг эхэдб ол но. Ер ө ө сөө
х ү үхн ийу ха а нс а ру улц а г тчнү дн ьле рб ус ынс а йх анб уюуб усдыг
и л бэд энэ р х шэ элд ээо ру у л ахча да лу вид ас т
а й,т ү ү гээр ээх үни й
сэ т гэли йгх у тг анү ймр үү л жт огл оо мт ох у ух ий сэ нчх ү сэлд ур ын ь
та т санчч ад а хб айс анньи лэр хий . Энэх үни йх эл с нээрс этгэл днь
х ө гжи мү рг э л жу я нг ал да г санб олт эрньэ нэс айх анн үд ээрца цра н
б у сдынс этг э лий ну тс ыгц о чоо нд ор гио жх ар иун э хдэ гб а
йс анб из .
Тэ гээдлэ нэе рб у сынс ай ха нн үд нэ эсээчб о лс онюмб ил үү. Ерн ь
Ур на адө вчи нт усс анб уюуц а ги рт элну у гда жб айс анө вчи ннь
х ө дөл сө нша л тгаа ныт ух а йдб олс эт гэхү й ня ма рнэ гн а рийну чи р
х о лбо гдл ыгт од ру ул ахх э р эгтэйб а йл аа. Бит үү ни йо йрд от ны
х ү мү үс тэйу у л зажя рил ц с анб оло вчт иймна р ийнз үй ли йнс э жү үр
га р гахюмг э в элө н өө ха з г үйд ур ла лг эд эглба й в. Гэ вчэ нэб олү нэ нд ээ
н аа дз ах ынюм. Аз гүйд у р л алаа сс э тгэл ий нх я мр а лдо р оха лий гт э рг э
х
вэ . Ха ринэ нэе рб у сынс а йх анн үд ,с э
т г э лдн ьу я н галд а гхө гжми йн
эгшг э эсчб о л с онюмб ил ү ү? Хү н ийс эт г эх үйнна р ийнн андин дб үр эн
н эвтр эхда а нча рга гү йюм.
Нө г
ө өх үнУр н аагх а р а
а дх эрдх ий нцо чи жө н ө ө хг өлрөнмэ лтг энэ х
н үдэндньт атагдч их с анюмши гя гши рт эн ,а ма нд а аяма рн э гюм
шив эгнэ ж, сан далд э эрээд эмийлө н д өл зөн ө.
- Таа йхюмг үй. Та ныгт анихчү г үй . Ха ринх ө гжмө өт огло одү злд ээ
гэжбит айв шр уу лав .
- Ий мб о лчихг эжх ө өрх иймин ь ! Од о оя ана а …Яа над аах ө ө рхи ймин ь!
Гэ жт эру йл ана л да хз у
у рх ий лий нх э эх а йр ц г ий гс алгананн ээ ж, н э
л ээ д
эл эгдэ жх у учир санх ө г
жмө өг арг а в. Нү ү рс ни йх о гдэ э р
хө нөө хил жиг
о рило х одб иа с рагчн арыгх өөжя ву у ла ачг эл ээ .
Ур на аг ийнт а нилх и йл ээмө рлөө д ,т ол г о йг оог и лжи ил г
э нн ү дэ эа нив .
Са нд алир мэ гдэжс у у дагньх өг жимч нийд аса лб ол с о
нз анб о ло лтой.
Тий ннэ гх эсэга зна с наах өгжимд өжэ хл э в. Бе т хо ве нийс ар н ыс о нат ын
га йхамши гта ялгу уд олгил онга р чи р эхньт э р . Цо нх ныд о р
д эми йрц гээ жб а
йс а нө вчт өнүүдчч и мэ э гүйб о л о в.
Чи йгү нэ ртсэнб айшин гий ннэ э л ттэ йц о нх о о рх ий л ийну я нг атэ гшиг
ур сану рсанг арч,ү дд унд ынна р ныт уя а ндши нг эн ,ү лмэ дэ гс ал хи
х өдөл гө жу ха анс ана агд у уданд у уд а но до хмэ т . Са рныс о на т,с арны
гэр эл.. Сар ныц ага ант уяа ндо рмө р н ийн аму у х а ну рсгалмө нг өр өн, хэ м
ү ла лд анмя рал захх а рг
иа нд ээ
ро дд ынт у я аг я л сг я лсхийн ,у йт гар т
ан ирч имэ эгүйнд у ндх э ннэ гнээ рс а н ааа лда на х уйдмө рни йх ар гил ах
д олгис ынг эрэ лдх ү с энмө рө өдсө нх ай ртх ү н ийн ьми шэ эхс айх анн ү д
ү зэгдэ нү зэгдэ на лд а ад,а лсааст ү ү н ийд у уд ахд у уг араву уг этэл
замх р ан, ал с
ыно до дмө р ни йус ыгг э рл ээ рэ эт э мт р эхдээт эрд у угнэ г
эр энт э мтр эвчо л жя дс анс этгэл и йну йт га рз ү р х и йгши мшр ү үл нэм.
Ду на ймө р нийх өвө ө ндс артайшө нөс а на ашр а н, з о г д
р ооу ну у лса н
х өгшина рс ланшигт олго йгу д
а й л га н, д о лгис ыгшир тэхБе тх ов ений
н үдэнда льт эртээз ал ууца гийнЖу л ь етт аГв и нч ар дийне рб усын
са йха нн үдн эгү зэг д энн э гд ал
до ро хб ө г өө да л д аг дсанх а йрд ур лал ын
д уртг алб ол жү лдс энс арныс она тт э рц а гаа сх ойшх үнх үни йс этгэл
зү рхэндд а мжину ян г алса аро доох ү рсэ нмэ т. Мө р н иймө нг өл өгу рс га л
,
са йха нн үд… Ербу с ынс а йханнү д…
Ур на аг ийннү д нийг үн ээ су хаарл ынг эр элс ү ү мэ лз эхши гбо лсн оо
ер төн ци йгх аа санма нан гнэ втэл жү лч а данб у ц а жд алда рсн аас а рны
со нат ыну янг ата ял гу уб агаб ага а рс этг эл дн ьнэ в т рэн,өн өө ха ймшиг т
х үлээ сб оол тыгт ай ла нч ө лөөлө хү зү ү рс эжү ү р и йга лд а
нба р инб айнау у
гэл тэй. Хү ү хни йт у нчу ранг оо л ига г санх үзү ү ни йс удасл у гши хнь
х үртэ лт үрг эсэн, мо дшигх ө шч и хсө нх ур у унын ьү зүүрү лмэ дэ г
ч ичир х ийл эхи йгб иү зэ
э д< Үр гэ лжс эт гэ лдньу я н галдагб айс ан
х өгжи мз айч ө лөөо л о о
ду хаанднэ в т рэх ийгх э нб а йгг э
хв э. Цо ч рол
мэдр эхү й ня ма рнэ гн ар ийнз аа гц э гтт эрньх үрээ дс эт гэх үйдб а
ся ма р
нэгэ ргэ хх олб о оү ү с гэхюму уа льэ р тх ол б о от аса рсанд омина нт ыг
сэ
р гээ жчюума гад >г эжб о дло о. Тэ г тэлми ни йб од лыгб атл а н
Урна агий ннү д э ндө н өөху х аарл ынг э рэлг э нэтд ү үр чи рэ эдч и йг
даавар ла нмэ л тэ гнэ ж, т эрн ьа ажу у ха нх у рх у рсаарнэ г энд у с алну лимс
болжн ү дни йньб ула нг ааса райя да нт аср а а дх аца рд э эгү үрнь
алгуур ха нб өмб ө рө в. Нүд н ийн ьх а рца ндил бэдэ гд энши р тэ жс уу сан
хөгжи мч ни йу янх у р уу нуу дх ийл и йн хэ эу т аснаа сшү ү р са л д ахмэ т
та
с алда н гз өө лө нд уут а таада гаа ртс а рв айнх о цро в. Ну ли мсу нал аа!
Ганцх анд у салну лимсчг эс эну на лаа . Хэ нх энма а ньд от ро ои нг эж
хашг ир са нб из . Эн эг а нцх анд ус алн у л имсб олч у х аммя н ганл а нгийн
үнэтэй! Мин ийб аярл асанг эд эгт о ймг үй . Ур на аг,э нэг ай хамши гтай
хөгжи мч ни йгб а рь жа ва адү нсмэ эрб а йл аа .
Урна ага ср агчн а ра в чо д со ныд а ра ах өг жи мчб и дх оёру дт а л
хүүр нэл дэ жс ай нт ан ил цав . Тэрс а рныс о на тыну ч рыгя рь са ннь
уярал тайб ө гөө дх ар а мс алт ай. Ур на а, Бу дх о ёрх от ыннэ гг у д амжи нд
багаас аат о гло нө сө жба гас ургу ул ь, хө гжми йнс ур гуу л ьдх а мт
сурал ца адду ури йнт еатр ынн айр а лх ө гжимдх амта жи лл ажба й жэ э.
Багынү ерх эля в аанд аах ай рд ур ла лб о ло нх увир ахн ьа мь др алдц өө н
буст охи о л доно . Ха р инэ нэх оёр ынх у в ьдб олихлх о жу умө р төө
га
с лант ай га арт о хио л джэ э. Нэ гн ьг ооү з эс г элэнг ээр ээ, нө гө ө дө хнь
ав
ь яас аар аацу у дг ар сна аслх ожмынх эр эгя в далү үдс энб о л о лтой.
Авь яас,г о оү зэ с гэл энх оёрнэ гх ү ндт э гшз а яагда хньх о вр о ос
сэ
т гэл ийнз өр ч илб у х имд алт эрчб ай т уга йэ мг энэ лтя вд лынша лтаг
болд ог. Бу да в ья а саа раан эр дг ар ах ынү е ст ү үнийг ээг о оүз э с гэлэ нгэ эр
уламб үрч и мэ гл э нг э рэлт үү лэхх ү сл эно р г ил о одир тэлт э рх ү ү
мөрө өдө л тг оос айх ныгцо г ц луу ла гчн ьг э вг энэтУр на аб ол о нх ар аг даж
дурс этг эл ий гжо ло о гүйб ул аажэ э. Тэ рб олс эт г
э ли йнх ө гжмий на ял г
ууг
чимэ глэ сэне рб у сынх ай рд урл алба й лаа . Тү үни йгну у нда р а гд уула хн ь
зү
р хий гэ мт элс э нз ов лонб айт алилг а рга жз үгээрлэ рэ мий нё с онд
оруул ба лу лмө р г үймө хөнс ө нөхюмшига ймшиг тайб а йл а а. Тэг ээ
дл
Буд, Ур н аа гө д р ийнб од ол, шө ний нз үү дб о л гож, я ава ло йрд өтб айж
са
л хи нын ьд о ог у ург арах ыгчх и чэ э нт эгс э нмө рт өөт эре рбу сын
са
й ха нн ү д ,эмз эгша р хламт гайа ашз анг а а сн ьа йг а ад,б ие э р ээб и ш
зө
в хө нс э тгэл ду я нга ла хх ө гжмий нх ө өэ гшг ээрх ү рэл цэ хб у юуб ие тб ус
хийс вэрг оос а й х ныга мтл а ня вжэ э. Гэ вчэ рх үнюмс анх о йнох ич нэ эн
тэ
гжя вахби л ээ . Тү ү ний гнэ глө дө рэ вд эхх эрэгт эйб ай л аа. Гэ т эл
Урна агий нг о оү зэс гэ лэнн ьа в ьяа сыгб и шх аринө өр тэ йг ээт энцэ хг оо
са
й хн ыгэ р элх и йл эхэ рг үүл гэ ндо р чи х со нб айжэ э. Тэ рньчг у ниг
зо
в ло на в чр ав. Ур на ан эгци рк чинз ал у удс этгэлт эйб ол жэ э . Тэ рз ал уу
хэдийг ээрэ рх үни йби ец о гцсынг о оү зэмжс онг о мл оорб үр д сэнб ол овч
мэдрэ хү йн ьу х аана ад и йл сэ нму йха рт үр эмг ийэ рб айв . Тэ ря ланг у яа
бүсгүй чү үдий нг оос ай хныгБу дшигх и йс вэ рээ рб ишг а н цх анб ие э рнь
эдлэхд у ртайшу на лт а нг уу дыннэ гб айл аа. Ур на ат эрз а л уу гий нч уха м
юу ндньт эгт лэ эав та гд са н ыу ч рыгмэ д эхг эжБу дз о риу дци р кү зд э гч
болов. Со ло нг ынг э р элц а лгил санц ир к и йнд угу йдэ вжэ э н до ло н
өнгийнг ялтг ану ур а а рч имс эншу у да гн аа сө өрх ув цасгү йт э рз алууг арч
ирээда в аргаши рмэ нт уу ха йну уда арт эвэ гши гна ад ажб у л чи нг уудыг
ньт ово йлгонс ий л сэ нмэ тх үр элб ие эг я л алзуу л ахньү н э х ээрб ах да лтай
харагда н< На д та йд а анчз үй рлэмг ү йс а йх ант ө р сөнэ рюмд аа >г эж
эрхгүйб одо гдо но . Тэ гэв чт э рс айх анб иебо лнэ глү змэ р и йншин жт эй,
зуурдынү зэгд элшигит гэ ла лд агду ул ам. Ти йн х үүБу дт ү үн да таар х а
в ч
Урна агий нб о ло одт э рз ал уу гийнг о оү з эсг элэнн ьчб аслт үрз уу рын
найдв ар гү
йх ол бо оү ү сгэ сни йгз өг нө нс этг элз о вжя влаа . Тэ рз өнг ө өр
ньб олжэ э
. Эд эл жх э р э глэ эдэ вдэ жс ү йт гэх ээсна ашс ан ааньа мра х г ү
й
адгуусн ыч ана рынт э рх ү нУр на агжи рэ мс энб о лгоо дх ая жэ э. Ур на а
гашуу да лб ух имд л ынт у йл дх ү рчх эвл ий дэ хү р ээс ээар айч үү
ангижр а аднэ гх эс эгэ л ийб а лайх а чи нб о лжэ э. Тэ гээдБу д ыгма на н д
бүрхэгдс э
нс айх анн ү дэ эрэ эх ийа л гаса нх арж, шө нөжи нс ар н ыс он атыг
хөгжи мд үү лэн, т өг өл дө рху ур ынг ял тга на хг ад ард э эрн у л имс аау на ган
гашуу да хньэ л эгэ мт рэ м. Тэ рх үүг а шу у да лтба й далт үү ни йг о о
үзэсгэлэ нгу ла мчя р у уу я нгат айб о лг ожБу д а
дя ма рнэ га лс ын
мөрөө дө лб уюуө ө р ий на вья асыну вид асх үч индит гэхит гэл и йг
төрүүл энс ар ныс о н а т ыгг айх амши гтайу ранч ад вар лагб ө гөө д
өөрийн х өөрө өх өг жимд өхб ол ов. Тий нх ү үс ар ныс она тУрн аа дб о лз ү рх
сэтгэли йгн ьэ мт ч ино дс онх айрд ур ла лынт ух айг унигтду рт гал. Бу д
а д
болү зэс гэлэнг ооц а р а йз ү с,ерб ус ынс а йх аннү д ,гэлээчб ү х ний г
эрхшэ эл дээо р уу лжч ада х гүй гса на гду ул аня ла нгу яах үни йу х аан ы
бүдүү нх а
д ууныгу ха ар ал гүйс эт гэл ийнз овл он ду н асана мр аг аа
өрөвдө на р г
а д ахх айр ынду уб ол жэ э. Эн эньх а ри йнт эр х ү үг у ниг тг оо
сайхныгэ вд эл гүйс э т гэл ээа риунт унг а ла га вчя вах ына н д гаймэ т
болжэ э. Тэгэ эдлэ нэ .
Будэ нэ хүүг у ниг тт үү хэ эя р ьжнэ л ээдс уу гаадя ва хадб ит үүн ийгихл
өөрөө рү зэхб ол со нба й в. Тү үни йгс ай ха нх ү нг э жб ү рэнб ол о хб из .
Зөвхөнб иебя л дарг а лб ирх элб эрий нт ал а асаах үмү үсий нн үд эндт э р
болгонт усахх үнби шг эл ээчз эрвэ схэ нбо ловча жс анх ү ндт ү үни й
ухаана в ьяасн үд эндньч ,х өдл өхя р иха а шин дн ьчил эр х и й. Тү үн э эс
ямарн э гно мх онд ар у у ,и т гэлтэйба ся ру у ханмө рөө дөл та аш
араншин гий нг эрэ лг э гээо рчинт о йр ондт уснау уг э лтэй.
Будт эрө дрө өсх ой шба р агө дө рб о лг они р жУр на адх өг жимд өхб о л ов.
Бит эд эндц ахил гаанно йр с уу л ал тынб я цх а нт а салга агг арга жт ө гөл д ө
р
хуурт авиу лжөг лөө. Бих ө гжмө ө рс эт гэлий нө вч ний га н агаа жб олн о
гэжит гэхг ү йб о ловчг ай ха мшиг тт ох ио лд о лчб айжб ол ох ыгү л
үгүйс гэнб а сБу д ынс э тгэл ийгб о д оодт э дн ий га жиг л ан , Ур на агула м
идэвх тэйэ мч и лжба йл аа. Тий нх ү үнэ лэ эдх о но гө нг өр ө хөд
эмчил г ээн ээсчюму у,х өг жмө ө счюму уУр на а гийнц ара йб яцх анг эр эл
орж, у хаан гүйх яртайнмэ лт ий сэннү д эндньх ааяаил а а рши хий нжи г
совинү зэг д эхши гб ол догб о л о в. Будб идх оё рихлу ра мт ай. Юмыгя аж
мэдн э. Ур н ааги йнс айх а нн үдн эгө дөру ха ан аа рца л ги л анг э рэлтэхч
юмби лүү . Гэтэ лг айд ай рл аа . Да йр а
хд айр ах да ад аанчө ршө ө л
аврал гүйгя ана. Будх о ёрг ур а вх он о
ги рэх гү йдг айха а дс у раг латал
машин дд а йру ул аа
дэ мн эл эг тх эв тсэнб айв . Бимэ сз ас л ынэ мн элэг ий н
гэмтл ий нт асагтг үйжо чл оо . Бу ду ха ангү йх э втэ жб айв . Тү үн ийх ө л,
гарх уг арчб яцр а аг
ү йа тл аат а рх ин ыньс у у рья сг эмт с эну чи рма шх ү нд
ажээ. Бидт ү үний га вра хг эжх эдх оно гно й рх оол гүйз ү тгээ д
дийл сэ нгү й. БиБу дта йт а нил ца аду да агүйб ол ов чт ө рсө на хд үүгээ
алдсанмэ тма ши дга шу удл аа . Тэ рУр на аг аах ө гжми йнэ гшг ээра ва рч
чадахэ сэхба й сныгб үүмэ д. Бих э нх эни йгн ьа в арчч ад а агүйг эмт э й
юмшигс э т гэлийнх үн дд а ра мт ан до р лоо.
Уда лгү йб иө ө ра жил дшил жижс этгэлмэ д р эл ий нэ мнэ л эгээс ээхол дсон
бөгөө дэ мчба йс анз алу уц а гий нх аажил үү дий гс ана ха дБу д ын
хөгжи мдс ө нс ар ныс о натс эт г элдми ньу ян га ла нмин ийча мь дралд
тохио л дсонг уни гт
айб ая рт айя вдл уудыгнү д нэ эт од ру у лда гб илээ.
Од ооө өрийн ьб ичс энэ эр<На р те р т
ө нц ий гу ха антх ү ни йнү д ээрха р ж>
яваагмэ дэ э дб их үнийх айрс эт гэл ийнх үч ин ди тгэнб ишр эхи йнч а цу у
энэх о рвоо дх үнх үнтэйг э эма рта гд а
в чс эр г эхилд а лдынт ү мэ н
шин жмэ эрх ол боо той гэ рэг цү үл энб о дл оо . Ха йр ынс арныс о нат
зүрхни йа л танч авхда сна аэ г шиг л эхюу т айжа р гала н. САРНЫ САНОТ

Бин эгзахидалав л
а а . Тэ рзахидалд: < Олонжи л
ий нө мнөт аныг
за
л ууханэмчб айха дб ис э
тгэлмэд рэл ийнэ мнэлэгтэ мчл ү
ү лжба йсан
юм. Гашу уда
лтт эржил үүдийня вдл ыгд урссанмин ьт андх ачин
са
на гдажма га
дгү й. Гэ в чбит анаасн эгзүйлийгг уйха арши йдл ээ. Би
багаасаауранзо хи олу ншд аг,зохио лч и
йнд үрслэнб ич ихч а
да лд
итгэдэгучирт а
н ыгт у сбо лохб ол
о ву уг эжгор ь
доно . Хэнн э
гн ий
дуртгалыгс э
ргээжө г ө хмэ ти
йнюмх ийжс уухзавт ан дүгүйгс ай н
мэдэжб айвчми йни йд урсахг э
сэнт эрх үнна майгавра хгэ
жя а жх ичэ
эж
байсныгт анаа
сө өрмэ дэххүнү гүйу ч ирэнэз ах
ид лыгби ч
л э
э. Эмчт а
нарына чаарлб ида х иа дхүнб олжх орвоогийнт оосыгх өд
ө лг
ө н, нарт
ертөнцийгу ха
ан тх ү н ийн үдээрха ржб а
йн а
. Гэтэлн а дадтусб ол ох
гэсэнт эрх үни йд ү рб айд лыгс ана яг эв чд аанчма на нд у ндюмшигл
байхюм. Тэ рх үнмин ийт өлө өс э тгэл ий нз овл онду на жя ваа дл
осолд сонб айхг эжб од о гдд ог. Тат үү н ий гс ан ажб айг ааб изд э э? Нэ ри йг
ньБу дг э дэг. Тэ рмин ийу ха аныгс эр гээ хг эжө дөрб ү ри р жх өг жи мд дө г
байсн ыгх ожиммэ дс э нюм. На сб арс ан а асньх ой шх оёржи ли лүүб ол ж
байжб ис аяэ дг эрс энюмб ил э э. Тэ гэ эдБу дынд ү рб а йд л ыгс ан ахг эж
орол доо дч ад ааг ү.ө н г өр сөнб ү хюмб айнб ай нү ү лэ ндх а агд ахна ршиг
оронг ара нб айс ан.Бу дыня гт эр х энү еи йнб айд л ыгн ьх а р ахюмс анг эж
бодсо ород оох ү рл ээ .
Тэгээдлт аныгг уйх а арший дл э э. Бу дынт у хайт ан дя ма рн эгт о дорх ой
дуртг алү л дээчү гүйб ай жб ол но . Гэв чз ох иол чх ү нэ лд в ий га жиг лаж
явдагб о ло хоор о оа нх аа рс анба й жюума га дг эжбо дл оо . Ой
ухаан аасми ньт ас ар са нт эржил ү ү дийгя л а
н гу яаБу д ынд ү рба й длыг
нөхө нс эр гээжч адв а лн а снынэ гх эрэгб ү тмэ эрс а на гд ахюм. Ми ни й
тархи ндүл дс эно ро нг ар ано йд у р тгал дБу дынх ө гжми йнт аса лд ангду у
лнэ гб үд эгнэ гч анг аб о лжу ян гал с ааро до ох үрл ээ.З ох ио л чх үнх эр в э э
хүсвэлт эрд у угчбү т энб олг ожч а днаг э жб иит г эн э. Та н ыца г и йгү рэ х
илүүа жилг арг ас наау уч лах ыгг уйжё с о лсонУр на а>г эжэ э. Эн эзах ид а л
залууг ийня вдл у уд ыгг эн этс ана гд уу ла нс э тгэлх өд ө лгөл өө.Өнг ө
рс ни йг
үгээрз ур анс эр г ээжт эрчб айт у га йт а са рс ана я лгу угбү т э нб о л гох
зохио лчи йнч ад ал дэ н ээ мэ гтэ йи т гэжэ э. Гэ тэ лми ни йч а да лх үр эх
боло ву у? Бу дыгб иу р ьдчха яах а нд у р сд агб ай в. Гэ в чт ү үни йх айрын
дуугз үр хэ ндээт ас ал да нг иарб о л о вчха д гала ня ва хх ү нийт ух а йб уюу
Урна агий нту ха йба р а гма ртса нб айжэ э. Гэ тэлэ нэз ах идл ыгу нша ад
залууз анд анца гийнт э рмэ тя в д л ыгюу нд аачма рт да гб ил ээд ээг эж
гутарл аа. Инг ээ дУр на аг ийнс этг э лдо д о охү ртэлу я нг ал санх өг жми йн
аялгуу гс эргэ эег э жэ н эх үүг у н иг тб я цх а нө гү үл лэ ги йгб и чл ээ.
Зунынэ гө дөрбис эт гэ лмэ дрэ л ий нэ мн эл эгий нэ мчн арынт ас алгаан д
гиюү р чс уул аа. Ма на йэ мн эл э ги йни х эдх у уч ирс анПх э л бэр ийнд ан
байшин ги йнц онх ныд оо гу урө в ч төн үү дн арл ажд эми йб ал айюма а
ярьцг аан, урдх а ша а н ыз ахда х ьу урынп ийшин ги йнн үү р сн ийх о
гд э эр
хаана асг арчир сний гб үүмэ д , нэ гму уил жи гб ай нб айно р ило хнь
чихэндч ий рт эй. Мин ийт арх ин дэ лд эвбо до лэ рг эл д энэ . <Му ух а
й
орил оои лжи гба й нада а. Ижл э эин г
э тэ лд ууд ажб а йг ааб о лихлс ана ж
мөрө өдө жд ээ. Ад уу ныт ө рөлг эх э дд а анчо л иггү йд у ута йа мь т аншү ү .
Ад ууши гх ангин ата ля н цгаа д агс а нбо лижл ээча ма р ха но ло х гүйюу .
Амь тныду ух о о ло йчг эс эна л аг т айэ р ээ нт эйх о рв ооюм> Энэмэ тий г
бодо жс у уталх а алгаа яар ханнэ э гд э
жн э гх үну рь да арх о о ло йз а с
аа д<
Ор жб оло ху у?> г э в.
Цай варц арай та й, на мха нб иет э й,г учэ р г эмна сных ү нб айл а а. Шин гэ н
х арх а лима гг я л алз талт о сло нх ажу ут и йшньс амн аж, т о мд ос хи йс э н
х улша ргалчи сч ү үк о ст юмын х а аэ нгэ рий нх а л аас на ася г аа
на л чуу рын
ө нцө гц у хуйл г а с анз эр э гньихлн ямб айд эгжинба й рынт эрх ү н
х айр ца гньн э л ээ дх олт о рс онх ий лх өгжимб ар ьжэ э. Тэ ру ха ал аг
б өгө өт ө лба л ч и рх үүх д ий нх и йгс ана гд уу лсанно мх онб о рнү д ээрэ эая
та лз ас а хб уюуд эмжл эгэ р сэня нзт айх ар жз ог сох одб ит үүни йг
зо риг жу ул ан:
- Тан а а ша ас у у . Хэ рэ гз ор игхэ н дв э?г эжу ва й гүй хэ ншига с у у хадт эр
б аслз о ригду т с анн ьил тжижиг хэна ма аму р ийл г анинэ эмс эг л ээд
са ндл ыни рмэ гд ээрс у у л аа. Өв дө гд ээр ээт ав ь санх ий л ий нх а йрца г
д ээгү ү рб ү сгү йх үн ий хши гн ар ий ха нца г аанх ур у уну у дньд а лдб уй
х өгжми йн х өөу тс ыгэ рэ хмэ тт э мт ч ин э. <Хө гжимч инлб айн а . Өв ч төн
эр гэхг эжи рс э нбо лх өг жи мт эйг ээб ишх о олца йб ар ьжи рмэ э рюм>
гэжбо д оод
- Тах э нтэйу у лз ахг эжя внада а ?г эхэ дя марнэ гюмший дэ жя дсанши г
ц онх о о ру у лынт ол гойх ара в. Тү ү нийс э тгэл дя ма рн эгг у ниг тх өгжи м
уя нг ал жб у йгб ис аялт аама гл а лаа. Тү ү нийэ н эз о ри гд у тсанн омх о
н
б айда лс эт гэлс а на ан ьа лсх олбу юух ө гжмий нх ө өт эрг униг та я лгуунд
о ро оц о лдо нт ө өр чих с ни йхб из . Уу л ынт о лгойшир тэхт эр хэнз уу рн ү д
н ья ма рнэ га л сынюмт а йх о лб о оа в анх э лцэхши гб олов .
- БиУр наа та йу у лз ахг э жир л ээ . Уу лза жбо лоху у?г ээдт эрн а май ггу йн
х ара в.
- Уу л з ажчб о л нолд о о . Гэ хд ээх энюу ндир с н ий гу ха а рчмэ дэ хгүйшү ү
д ээ. Од ооөв ч инн ьх ү н др эли йнү ед ээб ай на.З үгээ рх арв алх а рлд а а
. Та
тө рө лс ада нньу у ?гэ жбиб ар а гд эмийюма с у ув.
- Үг ү йд ээ. Бит а ни лнь . Бидхо ё рү е рхэ жя вс анюм.
- Эмн э л эг
тх э в тэ эдг у рв а нжилб о ло ход..
- Биг а д аа
д а дс у ргу ул ьдя вса нюм. Ха р ь жи ржч ад аа гүйг эжг э мшихмэ т
са ндр а нх э лэ в .
- Угн ьУр на аб и дх оё рт е атр ынх ө гжимдх амтб айс анюм. Өв дөө дэ нэ
эмнэ л э гтх эв тс эни йгн ьх ожу уду ул санлда а. Яа са нюмб олдо о?
Эд г эр э хна й дв а рб ийюу ?
- Яа хыгх эл эх э дх эц үүлб айна . Шиз о фр е ниг эд эгс э тгэ л ий нх үн дх э
н
ө вчинт у с
ч ээ . Яма ря нз ына ашз ант айг ийн ьт амэ д нэб изд ээ ? Ерб усын
б айда ла жиг л а гд да гб айг ааг үйб из?
- Ерб у сыну у ? Юучг э мэ эрюмб эд ээ. Жа аха нх у вир а мт гай, ба га
юмн аа сэ мз эг л эд эгчг э хү ү ,ая ыгньо ло х одх э цү үлх ү н. Ерб у сынч
гэх эдх айша аюм. Тий мз ант айх ү нб ишг үйба й да гд аа. Гэ сэнчихл
са йха н …с эт гэ л дньү рг э лжх ө г жиму я нг алжб айд аг,и хлс ай х ан.. гэ
э д
тэ рий нх үүе рб у сыгн ьмэ д эх гү йюму ус айх анг эжма г тс анд а ас э тгэл
зо в охшигу р уух а р ав . < Ихлс а йх анг эн эшү ү.Ор о лд о жб айс аннө хө р
б ай налд а а . Хо тыннэ р тэ йх өөр хө нх ү үх э нг э эдна алд а хг эжд а
гагс д ын
лнэ гб а йн а. Аз гү йд у р ла л а асбо л жс о ли орл о ог эжя р
ь да г уудынлнэ г
б и з>г эжб иг эн этд у рг ут а ад
- Тат э гэ эдха р ахг э жир э эюу ? Гэ жё озг ү йх эна су у л а
а . Гэ тэлма ньэ р
мин ийө ө дө өсс өрг ө хя нз т а йэ гцх араа д:
- Тий мэ э,х а р ма арб а йн а. Бидх о ё рс айнб айс анюм. Юу г аарт у
с
б о лох о омэ д эх гүйб а йн а. Тэ гээдх өг жмө өла ва адир л э эг эжшу луу х ан
х эл эв. Биу ч р ыго й л го нс у в илагч ийгд уу д ажУр на а гэ мчн арынө рө ө нд
о р уул а ади рг э лээ. Сэ т гэ лий нө вч ин дх ө гжимя ажн өл ө өл өхт ухай
ту ршил тши гюмх ий хн ь . Хэд энми ну т ында р ааа сра гчн арУр наа г
ав а адир лээ . Тэ рб ү сгү йо р чно осб үрмө с өнт а ср аа дб ү хх ө дөл гөөнн ь
х ө шч их сөнк а тото них эмэ э хб айд алдо р жб о с о хс у у х
а амэ дэхб айт у га
й
н ү дээчца в ч и хгүй . Уд а анх угац аа ндг а р аарх о о лл о гчо онб ол сноо с
н ү днэ э сг ар ч , нү үрца р айньа мь дх үн ий хб и шб а гө мс с өнмэ т,гэлэ эч
уг ий нс а йхнын ьу лмө рб а сла р ил аагү й. Ас р агчн арү сг э з
г ийгн ь
янз лаа дө рө вд сөнд ө өчюму уа льд үр сгү йт э эдчюму уу руу лыгн ь
х ү ртэлб уджэ э. Са й х аннү д тэйх ү үхэ нг э жцу у дг ар гас ану рт
со р му у ста йт ома л агнү дньз ург ий нюмши гх ө дөл гөө нү йг ө лрөв ч
тэ р тээда л дд ар агд са ну х аа ных у р цг эрл ээрх ар зн ыу сшиг
мэ лтэг нэ нэ . Яма рн эгюмн аасгэ вг энэ та йнх ир д хий г ээ дт эрч иг э
э р ээ
гө л өрч их с ө нг эл тэй . Гэ вчт эрх ар цныца ана , на рныт у яао йншө в г
ө дөх
х ү үхэ нх а р а ан ыньг ү ндт и йнх үүбо о гдо жх ав чиг дс а
ну ха ан ыз ай
ч ө лөөэ р эхх яз гаар гүйз о в л онг ашу уда лх у ра лдс а нмэ т . Тэ гээдч
х ү үхн ийэ н эн үда й да ст өр үүл эхи йнз эр эг цэ эб асе рб у с ынс ай ха
нг э хэ
д
б о лно . Ер ө ө сө өх ү ү хн ийу х аанс а руу лца гтчн үдн ьле рб у сынс ай хан
б у юубу сд ыги лбэ дэ нэ рхшэ элдэ эо р уу л ахч ад алу вид а ста й,т үүгээ рээ
х ү нийс этгэ ли йгх у тга нү ймр үүл жт огл о о мт ох уух ийс э нчх ү с
элду ры
н ьт а тс анчч а дахба йс анн ьил эр х ий. Эн эх ү н ийх эл снэ э рс этг э
лдн ь
х ө гжи мү рг э л жу я нг а л да гс анб о лт эрньэ нэс айх анн үд э эрца цран
б у сдынс эт г э лий ну т с ыгц о чоонд орги ожх а ри ун э хдэ гб айс анб из.
Тэ гээдлэ н эе рб ус ынс ай х а нн үд нээ сээчб о л со нюмб ил ү ү. Ер
н ьУр на адө в чинт у сс а нб уюуц а ги рт элн у уг д ажб а
й с анөв ч инн ь
х ө дөл с өнша л тгааныт ух ай дб олс этгэх ү й ня ма рнэ гн а ри йн
уч ирх ол бо гд лыгт од р уу л ахх эр эгтэйб а й ла а. Бит үүн ийо йрд отны
х ү мү үс тэйу у л зажя р ил ц са нб о ло вчт и ймна ри йнз үйл и йнс э жүүр
га р гахюмг эв элө н ө өха з г ү йд ур лалг эд эглба йв . Гэ вчэ нэб олү н э
нд ээ
н аа дз а хынюм. Аз гүйду р ла лаасс этгэл ийнх ямр ал до р оха л ийгт э рг э
х
вэ . Ха р инэ нэе рб у сынс ай ханн ү д,с эт гэ лдн ьу я нг алд а гх өг жми йн
эгшг э эсчб о лс онюмб ил ү ү? Хү н ийс э тг эх үй нна ри йнн ан дин дб үр э н
н эвтр эхда анча рг агү йюм.
Нө г
ө өх үнУр н аагх а раадх эрдхийнц о чижө нө ө хг өлр өнмэ лтгэнэх
н үдэндньт атагдч их с анюмши гя гши рт эн ,а ма нд а ая ма рн э гюм
шив эгнэ ж, сан далд ээ рээд эмийлө н д өл зөн ө.
- Таа йхюмг үй. Та ныгт анихчү гү й. Ха р инх өгжмө өт ог ло одү злдэ э
г э
жбит айвшр уул ав.
- Ий мб о лчи хг эжх ө өрхиймин ь ! Од ооя а на а…Яа над аах өөрх ий
минь ! Гэ жт эру й ла на лдахзу у
рх и йл ийн хэ эх а й рцг ийгс ал гана нн ээж,
н элээдэ лэ г
дэ жх ууч и рсанх өгжмө өг а рга в. Нү ү рсни йх о гд э эрхөнө өх
и лжи го рил охо дб иа срагчн арыгх өө жя ву ул а а чг э л ээ.
Ур на аг ийнт а нилх ийл ээмө рлөөд,т ол го йг оог и лжи ил гэ нн ү дээан ив .
Са нд алир мэ гдэжс у у дагньх өгжимч н ийд аса лб ол сонз анб о лолто й.
Тий ннэ гх эсэга зна сна ах өгжимд өжэ хл э в. Бе тх ов енийс ар ныс он а тын
г айхамши гта ялгу уд олгил онгар чи р э хньт э р . Цо нх ныд о р
д эми йрц гэ эжб а
йс анө вчтөнүүдчч имэ э гү йбо лов .
Чи йгү нэ ртсэнб айшин гийннэ элтт эйц о нх о о рх ий л ий ну я нг атэгшиг
у рсану рса нг арч,ү дд унд ынна рн ыт у яа ндши нг эн ,үлмэ дэ гс алхи
х өдөл гө жу ха анс ана а гд ууданд ууд ано до хмэ т. Са р ныс о на т,сарн ы
г э
р эл.. Сар ныц ага ант уяандо рмө р нийн аму у х а ну р с
г а лмө нг өрөн, хэ м
ү ла лд анмя рал захх а р г
иа нд ээ
ро д дынт у я аг я лсг я лсх и йн ,у йтгарт
а нирч имэ эгүйнд у ндх эннэ гнээрс ана аа л д а на х уйдмө рни йх аргил а х
д олгис ынг эрэ лдх ү сэ н мө рөөдсөнх а йр тх ү ни йньмишэ э хс айханнү д
ү зэгдэ нү зэгдэ на лд аа д,алсааст үүн ийд у уд ахд у уг ара ву уг этэл
з а
мх р ан, ал с
ыно до дмө рни йусыгг эр л ээ рэ эт э мт р э хдэ эт эрд уугнэ г
э рэнт э мтр эвчо л жя дс ансэтгэлийну й тга рз ү р х ийгши мшр ү үлнэм.
Ду на ймө р нийх өвө өндс артайшө нөс ана ашр а н, зо гдр о оу ну у лс
ан
х өгшина р сланшигт о лгойгу д
ай лга н, д о лгис ыгшир тэ хБе тх овений
н үдэнда льт эртээз а л ууца гийнЖу л ь етт аГв и нч ар д ийне рб усын
с айха нн ү дн эгү зэг дэ нн эгд ал
до р охб өг өө да лд аг д санх а йрд урлал ын
д уртг алб о лжү лдс энс арныс онатт э рц а гаа сх ойшх үнх үни йс этгэ л
з үрхэндд а мжину ян га лсааро доох үр с энмэ т. Мө р н иймө нг өлөгу р сга л
,
с айха нн ү д… Ербу с ынс айханнү д…
Ур на аг ийннү д нийг үн ээсу хаарлынг эр элс ү ү мэ лзэ хши гбо лсноо
е ртөн ци йгх аа санма на нгнэ втэлжү лч ад анбу ц ажд а
л дар сна асар ны
с онат ыну янг ата ялг у уба г
аб агаарс эт гэл дн ьнэ втр эн,ө н өө ха ймшиг т
х үлээ сб оо лтыгт айл а нч өлөөлөхү зү ү рс эжү ү р и йга лда нба р инб ай нау у
г э
л тэй. Хү үхни йт унчу р а
нг ооли га г санх үзү ү ни йс уда сл у гши хнь
х үртэ лт үр гэсэн, мо дшигх ө шчих сөнх ур у унын ьү зүү рү лмэ дэг
ч ичир х ийл эхи йгб иү зээд< Үр г
эл жс э тгэ лдньу я нг а лда гб айс а
н
х өгжи мз айч ө лөөо ло оду хаанднэ втрэ хийгх э нб айгг эхв э. Цо чрол
мэдр э х үйня ма рнэ гн ари йнз аа гц э гтт э
рн ьх ү рэ эдс эт г эх ү
й дб ася ма р
нэгэ р гэ хх о лбо оү үс г эхюму уа льэ р тх о лб оот ас арса нд о мина нтыг
сэрг ээжчюума гад>г эжб о дло о. Тэ г тэлми ни йб о длыгб а тла н
Ур наа г ий ннү дэ ндө н ө өху х аар лынг э рэлг э н этд ү ү рчи рэ эдч и йг
даав арл анмэ лтэ гнэж, т эрн ьа а жу у ха нх у рх у рсаа рнэ гэ нд уса лну л имс
бол жн ү дни йньб ула нг аа са райя да нт асраа дх ац ард ээг ү ү рнь
алгу урх анб өмб өрө в . Нү д ни йньх ар ца ндил б эдэ гдэнши р тэж
суу санх өгжимч ни йу я нх у р уун уу дх и йл ийн хэ эу та сна а сшү ү рса лд а х
мэтт а с алд ангз ө өлө нду ут а таа да г аа ртс ар в ай нх оцр ов . Ну лимс
уна лаа ! Га н цха нд у с а лн у л имсчг эс эну нал а а. Хэ нх энма аньд о тр о о
инг эжха шг ир са нб из . Энэг анц ха нд у салн у л имсб о лч у х а ммя нга н
лан гийнү нэ тэй! Мин ийб а ярл ас анг э дэгт о ймг үй. Ур на а г ,эн э
гайх амши гта йх ө гжи мч ни йгб а рь жа в аадү н с мэ эрб айл а а .
Ур наа га сраг чн а ра в чо д с о ныд а ра ах өгжи мчб идх оё ру дт ал
хүү рн эл дэжс ай нт а н ил ца в . Тэрс а рныс она т ыну ч рыгя р ь саннь
уяр алта йб өгө өдх ара мс а л т ай. Ур на а, Бу дх о ё рх о тыннэ гг уд амжи нд
бага аса ат ог лонө сөжба г ас ургу ул ь, хө г
жми йнс у рг уул ь дх амт
сур алц а адд уур ий нт е атр ынна йр а лх өгжи мдх амта жил л а жб айжэ э.
Баг ынү ерхэ ля в аанд а ах а й рд ур ла лб о лонх у вир а хн ьа мь дра лдц ө өн
буст о хи олд оно . Хар и нэ нэх оё рынх у в ь
дб о лихлх ожу умө р тө ө
гасл ант айгаарт о хиол джэ э . Нэ гн ьг ооү зэсг эл эн гэ эрээ, нө гөө дөхнь
авья аса ар аацу у дг ар с наа слх ожмынх эрэгя в далү үдс энб оло л той.
Ав ьяа с ,гооү зэс гэлэнх оё рнэ гх үндт э г
шз а я агда хньх ов роо с
сэтгэл и йнз өрч илб ух имд алт эрчб ай т угайэ мг энэ лтя в дл ынша лт а г
бол до г. Буда вья асаа р аан э р дг ар ах ынү ест ү ү ни йг ээг о оүз эс гэлэн гэ э р
ула мб ү рч имэ гл энг э р эл тү ү лэхх ү сл эно ргил о одир тэ лт э р хүү
мөр өө дө лтг оос айхныгцо г ц луу ла гчн ьгэвг э нэтУр н ааб о лонх ар а гд аж
дурс э т гэлий гжо лоо г үйб у л аажэ э. Тэ рб о лс эт гэл ийнх өг жми йн
аялг уугч имэ глэ сэне рбу с ынх айрд у р лалб айл аа. Тү үн ий гну у н
дар агду улахн ьз үр хи йгэ мт элсэ нз ов ло нб а йт али лг а рг ажз үг ээрлэ р
эмий нё сондо ру у лба лу лмө р гүймө х ө нс ө нө хюмшига ймшиг та й
байл аа . Тэгэ эдлБу д , Ур на а гө др и йнб одол , шө ний нз үү дб ол го ж, я а в а
л
ойрд өтб ай жс ал хинын ьд о огу ург ар а хыгчх и чээ нт эгс э нмө р төөт э р
ербу с ынс айх аннү д ,э мз э гша рх ла мт гайа а шз анг аасньа йгаа д,б и е эр ээ
бишз ө в хөнс этг элду я нга л а хх ө гжмий нхө өэ гшг э эрх үр эл цэхб у юу
бие тб у сх и йсв эрг о ос ай хныга мт л аня вжэ э . Гэ вчэ рх ү нюмс анх о йн о
хич нэ энт эгжя в ахби л ээ. Тү ү ний гнэ глө д ө рэ в д эхх эрэ г тэйба й л аа .
Гэт элУр наа гийнг ооү зэс г эл энн ьа в ь яасыгб ишх аринө ө ртэ йг ээ
тэнцэ хг оос айх ныгэ р эл х ийл эхэ р гүү л гэндо рч их сонб а й жэ э. Тэ рньч
гуни гз овл она в чр ав. Ур на ан эгци рк ч инз алу у дс э тгэлт э йб ол жэ э. Тэ р
залуух эд ийг э эрэ рх үнийб иецо гцс ынг ооү зэ мж с он г омл о орб үрдс эн
боловчмэ д р эхү йн ьу хаан аад ий л с энму йх арт үрэ мг ийэ рб айв . Тэ р
ялангу яаб ү сгү йч ү ү дий нг оос ай х ныгБу дши гх ийс вэ р ээрб ишг анц х а
н
биеэрньэ д л эхд ур т айшу на лтанг у у д ынн эгб а йла а. Ур на а
тэрз ал уу гий нч у х а мюу ндн ьт э г тл ээа в та гдс аныу чр ыгмэ дэхг эжБу д
зориудци ркү з дэ гчбо лов. Со ло н гынг эр элца л гил са нц ир кийнд угу й
дэвжэ эн до л о нө нг ий нг ял тган уу р аа рч и мс эншу уд а гна асө өрх у вца сгүй
тэрз ал ууг а рчир ээ да варгаши р мэ нт уу х айну удаа рт эв эгшигна ада ж
булчи нг уу дыгньт о войл гонс ийл с энмэ тх үрэ лб ие эг ял алз уул а хн ь
үнэхээ рб ах да лта йх ар агдан< На д т айд аа нчз ү й рлэмг ү йс айх ант өрс ө н
эрюмд а а>г эжэ р х гүйбо до гдон о . Тэ гэв чт эрс а йха нб иеб о лнэ гл
үзмэрий нши нжт эй ,зу урдынү зэ гд элши гит гэ ла лда г ду ул ам. Ти йнх үү
Будт үү нда таа рх ав чУрн а агий нб о ло одт эрз а л ууги йнг ооү зэсг эл энн ь
чб аслт ү рз у ур ынна йдвар гүйх о л бо оү ү сг эсн ийгз өг нө нс этгэл
зовжя в ла а. Тэ рз ө нг өө рньб о лжэ э. Эд э лжх э рэгл ээ дэ в дэжс ү йт г э
х э э
с
наашс ан ааньа мр ахгү йа дгуу сн ыч ан арынт э рх үнУр на агжи р эмс э н
болгоо дх ая жэ э. Ур на аг ашу уд алб ух имд лынт уйл дхү рчх эв лийд эх
үрээсээа ра йч үүа нг ижр ааднэ гх э сэ гэ лийб ал айх а чинб о лжэ э . Тэгэ эд
Будыгма на ндб үр х эгд сэнс ай ханн ү дээ рэ эх и йа лга са нх ар ж, шөн өжи н
сарныс о нат ыгх өг жимд ү үлэн, тө г өл д өрх уу рынг я л тга на хг ада рд ээ р
нулимс аау на ганг а шу уда хньэ л э гэ мт р эм. Тэ рхү үг а шу уда лтба йда л
түүнийг о оү зэс гэл э нгу ламчя ру уу янг ат айбо л г
о жБу да дя ма рн эг
алсынмө р өө д өлб у юуө өр ий на в ья ас ыну вида сх үч индит г эх
итгэли йгт ө р үү лэ нс арныс он атыгг а йх амши гт айу р анч а два рл а г
бөгөөдө ө рий нхө өр өөх өгжимд ө хб ол ов. Ти йн хүүс ар ныс о н а
тУр на ад
болз үр хс э тгэ ли йгн ьэ мт чино дс онх ай рд у р лалынт ух айг у
ниг т
дуртга л. Бу д адб о лү зэсгэлэ нг ооца р айз үс ,е рбу сынс а йх аннү д,г эл э
э
чб үхни йгэ р хшэ эл д ээо р уул жч а да хг үй гс ан агду у ла ня ланг уя ах үн ий
ухааныбү дү үнх а д уун ыгу х аара л гү йс этгэ лий нз о в ло нду на сан
амрага аө рөв д өна р гадахх айрынд у уб ол жэ э. Энэньх арий нт э рх үү
гунигтг оос айх ныгэ вд элгүйс этг эл ээа р иу нт ун гал ага вчя вахын
андгаймэ тб ол жэ э . Тэгээдлэ нэ.
Будэ нэ х үүг ун иг тт үүхэ эя рьжнэ л ээ дс у угаа дя вах адб ит ү үнийги хл
өөрөө рү з
э хб ол со нб айв. Тү үний гс айх а нх ү нг эжб ү рэ нб о лохби з.
Зөвхөнб иебя лда рг алб ирх эл бэр ий нт ала асаах үмү үс ий нн үд эн дт э р
болгонт у са хх ү нби шг элээчз эр в эс хэ нбо ло вча жс анх үндт үү ни й
ухаана вь яасн ү дэ ндн ьч ,х өдлө хя р иха а шин дньчил э рхи й. Тү үнэ э
с
ямарн эгно мх онд ар уу,и тгэлт эйба ся р уу ханмө рө ө дө л та аш
араншин гий нг эр элг эгээо р чинт о й ро ндт ус нау уг эл тэ й.
Будт эрө д рө ө сх о й шба рагө д өрб ол го ни ржУр на адх ө гжи мд ө хб ол ов.
Бит эдэндц а хи лгаанно й рсу ула л тын б яцх ант ас а лг аагг а
р га жт ө гө лд ө
р
хууртави у л жөг лө ө. Бих өг жмө ө рс эт гэл ийнө вч ни йга наг аажб ол но
гэжит гэ
х г үйб о ловчг а
й ха мшиг тт о хио л до лчб айжб о лох ыгү л
үгүйсгэнб асБу д ын с э
т гэли йгб о до одт эдни йга жи гл ан, Ур наа гу л ам
идэвхтэйэ мч и лжба й лаа. Ти йн х үүн эл ээдх оно гө нг өр ө х
ө д
эмчилгээн э эсчюму у ,хө гжмө өсчюму уУр на аги йнц ара йб яцх анг эр э
л
орж, у
х а
а н гү йх ярта й нмэ лт ийс эннү дэ ндньх аая аил а а рши хий нжи г
совинү зэгд э хши гб о лдогб о лов . Бу дб и дх оё ри хлу р амт ай. Юмыг
яажмэ днэ . Ур наа гийнс айх анн ү дн эгө дө ру х аан аарц а лгил анг э рэ лтэх
чюмб илүү . Гэ тэлг а йд а йр лаа. Да йр ахда й рахда ад а анч
өршө өла в р ал гүйгя а на. Бу дх оё рг ур авх о ноги р эх гүйдг а йх аад
сураглаталма ши ндд а йру ул аадэ мн элэг тх эвт сэнб айв . Бимэ сз а сл ын
эмнэлэгийнг эмт л ий нт а саг тг үйжо чло о. Бу ду ха анг үйх эвт эжб айв .
Түүнийх ө л ,г арх уг а рчб я цр аагү йа тл аат а рхин ыньс у урья сг эмт сэ н
учирма шх ү нда жэ э . Бидт ү үни йга в рахг эжхэ дх оно гн ойрх о олгү й
зүтгээ
дд и йл сэнг үй. БиБу д тайт а нил ц ааду даа гүйб ол о вчт ө рсөна х
дүүгээалд с а нмэ тма шидг ашу уд л аа. Тэ рУр на аг аах ө гжми йнэ гшг э эр
аварччада хэ с эхб айс ныгб ү үмэ д. Бих энх эний гн ьа в арчч адаа гү й
гэмтэйюмши гс этгэ л и
йнх ү ндд ар амт а ндо рлоо .
Уда лг
үйб иө ө ра жи лдшил жи жс э тгэлмэ дрэл ийнэ мн элэг ээсэ э
холдсонб ө г өө дэ мчб айс анз алууца ги йн ха ажи лү үдий гс ана ха дБу д ын
хөгжимдс ө нс а рныс она тс эт гэ
л дми ньу я нгал анмин ийча мь драл д
тохиолдсонг у ни гтайб а ярта йя вдл у удыгнү днэ эт о дру у лда гб и лээ.
Од ооөөрийн ьб ич сэ нэ эр<На р те р төн ци йгу х аантх үн ийнү дэ эрх арж
>я ваа
гмэ д ээ дб их үн ийха й рс эт г эли йнх ү чиндит г энб ишр эх ийн
чацууэ нэх о рво одх ү нх үнт э йгээма рт агда вчс эр г эхилда лд ынт үмэ н
шин жмээ рх ол боо то й гэ рэг цү үлэ нб од л оо. Ха йр ынс ар ныс о на т
зүрхнийа л т анч авхда сна аэ гшиг л эхюу тайжа рга л ан.

ХУВИЛГААН

- Сэтгэхүйна лгоритм! Ойл г

ожб айнауу ?гэ эдГоб агшэр хийя дамхоёр
х урууга
ах а
вс т
рани нчээ дмууранша рнү дэ э
рээна майгёжт ой х
онх ара
в.
Го нчигб идх оёрхоринжил ийнө мнөихс ургуулийнма лынэ мнэлги
йн
ан гихамтт өгссөнюм. БиХэ нтийа йма
гто чижа жил л
аснаасх о
йшт эр
ч игээр
ээ. Нэгдлийнма л ынерөн х
и йэмчээсд ээшг арсангүй. Харин
Го нчигтө гсөнгүүтэ
элг энэтхэ
нэ дийнзас агчбол жх у
вира ад, төв
ийн
ч ухалбай гууллаг
у у
д а
да жилласанюм. Нэ гд уу
ла хадэрдэм
шин жил гээ ни йх үр ээл энг ийнор л огчз ахир алб о ло олг эс энд ах иаднэ г
д уул ахн аанэ гя а ма ндх э л тсий нд а рг аб ол жз а лу уэ хнэ ра в л аалг эсэ н .
З алу уэх нэ ря ах а вд ээб а йд аглз ү йл. Ха ринГо н чиг и йна жил ,
мэ рг эжл ийнх ув ир алб ар а глт усг айл а нши нжү ү шт эйс они нү зэгдл э э .
Тэ рт а ванжил ийнө мн өт ү үхи йну ха аныд о кт орб о лс онюм. Тү үнэ эс
ө мнө<х ээл тэгчх э элтү ү л э г
чма лынх а рьцаа ныэ ди йнз а с гий на ч
х олб огдо л >г эдэ гс эдв ээ рд эдэ рдэ мт ни йз эр эгх амг аал са нюм. Тэ р
ажилньт о о цоол о нбо до хма ши на нху д аах э рэг лэ сэ нг э ж
са йша аг дс аныгньбид амс онс со н. Сү ү лдд ис сер та ци йгньх а рсанч ин ь
жир ийна р фе мо ме трээ рчг ар гажбо л о хх эдэ нх ү снэ гтлб а йс а нд аг. Энэ
чя ахв эба йда глз үйл . Ха ринд ок тор ынз эр эгх а мг аал сн ыгн ьс онс о о д
б ин эл ээдг айхс а нюм. Хэ нчд эдэ рдэ мт энб ол жб ол но.Ха ри нд окт о р
б олн ог эдэ гх ял б ар гүйб а й маа рс ан. Го н чигб идх оё ро юу т анца гтаа
га йгү йү ер хдэ гб а й сану ч и рб их а аяанэ гз ах ис анц агтн ьид эш
за лгуу лн а
. До кто рб ол со нна ма рньб ин эгшү дл энг ийнма х та й
и рсэнс эн.Тэ рн о мынх ур имх ий нэг э жид эшз ах и с анюм. Го нч и гба г ш
(х ү мү үст ү үни йгин гэ жө ргөмжл ө хб о л сонб айв) < Ма лэ мн эл гийн
ух аана р дынма лма л л аха р
гат уршл а г аасши нжл э ху хаа ндд э вшс эн
тү үх >г эдэ гс эдв ээ рз э рэ гха мг аа лжэ э.
Но мынх ур имди рс энх ү мүү ст үүни йд ис сер та цийгу ранз о х ио лшиг
со нир хо лт ой,я л анг уяат а в анхо шу ума лынт у ха йа р дыне р өө лма г та а л
о руу лсанх э с
э гньб үрг о йдг эжма гт ацг аажб ил э э. Ха ринн э гца диг г ү й
за лууэ р дэ мтэ н< На ад ахч иньэ рд ми йна жилб иш, а манз о хи о лыннэ г
му уц угл уу лгаба й на. Иймюма арз эр э гх амг аа лда гюмб олбима рг а а ш
лд окт орб олн о>г э жа гс р а адн айр на асх өөг дс өнюмда г.
- Сэ тгэх үй на лго р ит м. Ой лгожба йнау у ?гэ жГоб аг шс у ра гч а аша л г а ж
б айга аюмши гт у лгана с у у
га адх у ру у га аба слт ас хий л гэ в . Хү нийя р их
х өдл өха ашх үр тэ ла ма рх а нх уви р ахюм. Го нч и гз ал ууд а ат ий мчх у р ц
х үнб ишба йсан . Юмо йл г о
жя да хаа р а ачи х ни йх ээо мги йгу л айт ал
и мэ рдэгх ү но до о<Ой лг о жба йнау у ?> г э дэгг анц х ана су у л тт а виа д
х уру угааин чид эгб олжэ э .
- Ал гор тимг э жд у улс а нлюмб ай на . Ха ринс этг эх ү йнг э дэ гньюуюм
б олг эжб иү нэ нэ эх эл э в.
- Од о оюмб үхни йма т ема т
ик ий нү нд с ий га лг ор ит мг эжү з эжб айн а .
Сэ тг эхүйчг эсэня лгаа гү йг ээдГо нч игб оло ра я гат айп ив оа вч
за лгил аад,
- Оос ай ханба й на . На йзн ья вжя в жс а ялнэ гз ө вюма ашү ү рча ва хши г
б олл оо. Хү нө өр и йгөөо л о нг эжя рьд а гшү үд э э. Ни йгэ мх у вьх үни й
сэ тгэх үйнх ар ьц аа ныт ал а а
рнэ го во об о сгохс ана ат ай. Ма н айд а ал
шин эз үйлюмг э в. Эн эх ү нийх ув ил г а аныгг айх ахя вда л гү йб ол жээ .
Залуу д аах э эл тэгчх э эл түүл эг чма лынх ар ьц а ан ыа с уу дл ыгс он ир хож
байса нх үно д ооин гэжд ээгү үрн ис эхньа р га гү йюм. Биин г эжб од о о д
<Чичнэ гя нз ынб э ртэ г чи нб ол жэ э>г эждо тр о од у рг ут а в. Гэ т эл
бэртэ г
ч инг э дэ гма аньх энб ил ээ? Ат а ах ө дл ө өдчб ии ймпа й зз үүл г э в
үү?
Би дэ дн ийз ус лан гийнг урва нт ас ал га атт ох ил огб айши нг ий нс эрүүн
лаврин( ө өр өөи нг эжнэ рл эн э) х э мэ эхз ал гааши лэ нт аг т ан дц айл ж
суула а. Го нч и го ворб а гатайма х л агша рх ү н. Оюу т анб а йх да аб ид
түүний гшил ү үсг эжх о чил д о гс он. Ерн ьх а р ахадшил ү ү сэ рхү ү. Цө ө х өн
мө ртөөу р тс о рму ус тайду гир агнү д ээа ажу ух а нц ав ч лан, мя р а ажя в д а
г
зантай. Од о ог ү з
э элс нэ эсб ишя нз аа ра аа жэ э. То д о р хо йг ү йн а с т айх ү н
хааяаб айд агд аа. Го нч и гийнэ хнэ ру ртха ли у нү с ээс у ла сг ару ул сан,
туран ха й,ө нд өрца гаа нх үү х эн. Га за ршү р гэс эня га а нт о рго нха лаа д
намир у у лан ,с эрү үнл а в рин да аид эжу у хюмз өөнө .
Ура нг имн ас ти кий нб а г ш юмг э нэ . Нэ эр ээчн уру у г аах о то лзу у ла н,
таша аг аах о л билз уу ла на лх ахг ишг эхньа рг а гүйлу р анюм. Ха р ваа с
дэгдэ лзү үра мь танб ол о лтой . Го нч игө ө р өөт о дор х о йг үйна с та й гаас
бишх о рио дн а сныз өр ө өтэйхо ёр . Со дма а(Го нчиг и йнэ х нэр ий ннэ р )
цөцгий тэйө р гөстх эмх ,ула анл о о ль , жу уца й , чи нжү үт э р гү үт э н
шир ээн дө рж, а рх ид ар саарда йл на . Тө р ө лха а ш, х ий мэ лма я гх о ёрн ь
сайня л г агда хг үйгэ эсб ишу с анд э эрө рө мт ог то ома мь т а ан. Гэ мнь
зүгээрс уу жч ад дагг үйх үнб о ло лт о й. Ха л аадн ых а ах ор мо йга рт ийш
шид энб у лч инз анг ир с а нх өл ө өа ч ижн эгс уу с наа ,г у рв а нү гс о л ил гү й
оглох а р айнр а диол дб а рууныд у у ч дынп ян зт авь жо ри л у ул на . Тэ гс нэ э
нээлт т
э йцо нх оор оог а р чихша х анцу ху й гаа д ,х эннэ гн ий гд у у да жс айн
өдр ийнмэ ндх ү ргэнэ . Бо лов с онё сюмби з. Ши рэ эндс у у хд аач ас
улаан аа рбу дс ану р уу л а ажү мби йл гэ н, б ол оржү нз т эйда рсшимэ эд ,
уру у
л а ацо мо р лига д и лн ээн, х у р цц а га аншү дэ эрэ эч ин жү үшир д
хийт элх азн а. Гон чигэ х нэрэ э рээс а йр х а нма л ил за ж,
— Чин жү ү ндд ур тайха чинх ү үх эншү үг ээдх ээгх э эгин ээ нэ .
Со дмааз у сла нг ийн ха ах аша а гт омс г ох , ши л э нб ү р х эв чх и йж, э р т
ургацынба й ца ат арих , хув ий нх а а«Мо ск ви ч»-дх ө нг ө нч и рг ү ү л тэй
бол охз э рэга жа х уйну хааныюмя рихнья ггү йо в жи нх үү хэ нб о ло л той.
Гоб а г
шца тга ланх үни йё соо рий мя риа на асз алх у ун ьх ү р эхя нз тай
бол овчб үт эх гүйюмюуба йхв эг э сэнши г«Тэ рү ү ? Тэ ря ахв э ?» г э ж
богин ох ур уу тайб ул цг арг ар а ат о омжи рг үйз а нга на . Эх нэ рнө х өрх о ёр
юмт айг ааг айх у ула хт у ст усына р г ат айюм.
Эн эх үү хн үү дз ая ана ас а ах эр эгл эг ч ийнс э тгэх үйт эйу лс . Бис э т гэхү й н
алгор ит мий нт у хайнэ гө гүү л элб ич и жб ай на . Эх нэ рт ээх ий сэ н
ажиг ла лтчт усб о ло хюмб ай нашү үг э эдГо н чи гх э эгх э э гг эв . Сод ма а
д арсшимжд ур т айч ин жү ү
г э э :х аза а д
- Хэ р э гл эг ч ий нс этгэхү йг энэшү ү. Амь др алг эд эгч ин ьч а дахб үх нэ э
х эрэ г л эх ий ннэ р . На ада х ыч и ньха р амч и йгя а н ад аа . Ёс тойз ө вха рж
и нээ ж, б ур у ух ар жу йл д агх ү нг э жна мжир дл а а .
Тэ эрс он со ву у ? Ча дахб үхн э эх эр э глэнэг энэшү ү . Тэ гэ эдлч инжү ү
х үрт э лд ажг үйи дэ хийгн ьх а р а х гү йюу . Хэ эгх э эгг э жГо нч игг уя а
ал га д а в . Гэ в чя р иама а н ьгү ну х аан ыс э д эвр ү үх ал ь т ра хг ээдбо лдо г гүй.
Өн ө ө хс эт г э хү й на лгор ит мг эд э гньма н ьэ р ий нт ар х ин дб үр
шү гэ л чих жэ э. Эр д эмши нжи л г ээ нийө гүү лэлб ич и хх ү на р г
ачү г үйюм
б из.
Хү н ийс э т гэ хү й дд ав тахс т
е р е о т ипи йнма тема тики о де л ийгг арга ва л
ту нс о нин . Биү ү нда л гор ит ми йно н олыгх э рэ гл эхюм. Би дн а рийн
юма ндо ро л гүйх о црог д оодб а йн а. Юмг э дэгө ө рб о л жэ э,н айзми нь .
Хо ц р о гд охлюмб айнашү ү .
Чия а хв эё с тойх а рпр а кт и
к ий нх ү н. Ама рюм. 0н о л ч идб идца ги йн
су дс ыгт унмэ д р э мт гийб ар их г ү йб ола ма ндо рс о нө ө хи йгх э лээрэ э
тү лх э хньт э р. Ин гэжГо нчи гн а йзү гийнз авс а рз э с ээцу ху йл гачих л а а
.
Ама н до рс о нө ө хг энэшү ү. Яр ихг э эдб айг ааа л го р ит ми йно н олн ьмө н
ти ймө ө хба йхн ь . Хэ рэ глэг ч ий нс э тгэх ү йтэ йг э жэ х нэ рэ эс ая
шү ү мжи лс э нн ья алаа. Га йх а л т а йху вил га анч ана рньча ма ндо р со н
ө өхи йглү мх эжч адд аги йнхб из . Оно л ыня риа на а сми ни йз ал хуух үр ч
эх эл л э э . Гэ т элма ньэ ра мжа а х а нх ала мца адб үх элб ү т энл е
к цу нших а д
б элэ нб о ло л то й.Эх нэрн ьчг а рчо р о нша рв аг ан ажб а йс на ах отр у уя в
а х
юмбо лов . Бү рб ө өну й тг ар. Ая г лах ыгньх а ржс у у ха дс они нюмб асч
гэ ж. Со д ма ау у цыгньт асб а рь с анжи нсө мдө мс ө ж, н ү үр нийньт ал ыг
х аас а нт омх а ршилз үү гээд ,т ө мө рг а
р а ашд о тр о о сши нэх энх өх
«мо с к вич а а »ү с эр гэнг а рг а
жи р лээ . Гонч и гжа ах ану у рньх ү рсэня нз тай
шу у х ит н а н ,
- Хо то р жя ахг э сэ нюмб э?З үг э эрс уужч а
д да гг ү йх а чи нх үүхэншү ү
гэ хэ дСо дма аил э рхи йд аажиг н а н,
- Өв л ий нба йр анд аао ч ижс э рү ү цэ э дир ь ег эв .
- Сэ р ү үцэ хг аз арньд ут ажг э нэ . Ду улаву уч и ? Энэх үү хнү ү
д ийгү ү!г э ж
Го н ч игд э ми йа н гал зав. Нөг ө өх ээгг эдэ гньбо л с о нг ү й.
На ад а хч и ньх ар д анаг э эчб а сб оло огүйг эжСо д ма ау ва йг үйши рэ в
та та а д,
- Хо ё рө в г ө нт ав т айна р г иар а й. Бих үйт энд үү ши ндо р ч их оодлд а вх иж
и рнэ . Чи нжү үи д сэнч иньх а лу уша таа дг эжюу н дчюмин ээда лд ан,
х өх«мо ск в и ч ий нх аа> нэ гт а лынд у г уйгдэ н дий т элму шг ижд а в
х и н
о дло о . Ин г э эдб и дх оёрч инжү үи д э ж, пя нзт а ви хх ү н гү йх оцорд огюм
б айна . Бичя ва хша лта гб о
д о жэ хэ л лээ. Өдө рир эх д э эа жл ааб үтэ эс эн,
яарахюмг ү йг эжх э л сэнми ньг айб о лохнь . Го нч игэ хнэ р ий нх э эд эргэд
номчи рх до гюму уб ү үмэ д ,я всанх ойн он ьх а ринз о вл онт о оч л оо.
Энэх ү үхн ү үдюма ндү нэ хэ эрх ана х гүйюма а . Иймчюма в на ,т иймч
юма внаг э нэ . Тэ гээ джа а ха нх язга ар лах а арх а рамчг эн эг э э ч. Хү үх эд
шигэ р хлэ хюм. Гэ рбү л и йна мьд ра ла аг эж... Га нц хана жл ынт у ха й
бодожх и йхюма ах и йг ээдс у уд агб олс а нас а нд а ах үр чб о л о хб а йнад а а
гээ
дГо нч и гу р ууц ар а йла в. Инг ээдс этг эх ү йна лгор и тмий нт у х а йя ри а
мартаг дажб идхо ё ро юу т а нц агий нх аая в дл ыгд урс ажс у у л аа . Гэ тэ л
утасха н гин а в . Го н чигмя ра а сааро ч ижх а рил цу у рыга ва в .
Юуг э нэ э? Юуа лгаг эж? Хив сий ... Мин ийх у вца су у ? Цу с а арт ээг л
э!
Цоо жя а жв э? Цо ожэ вд чих эжү ү ? Тү л х үү рт а ар уула хг үйюу ... Ээ
цусаарт ээг л э ! Бу шу ус эр гий лэхд у уд аа ч! Но х ойто й, но хо й то й...
Гончигб идх о ёра вт о бу са ндс у ухг эжму нг ин аса а
р6а рагца ги йнд ара а
өвлийнб а й р а ндньх ү р чир эв. Ху л гайчт ү л х ү ү рт аар уу лжо ро о дюмыг
ньу хчи хжэ э. Сэ ргий лэ гч идб яру уши гт омша рн ох ойт о йи рч их сэн
хулгайч ий нмө р ийгэ р жб а й в. Юмыгн ьа ва а дг адагша аг а р санмө р
олдохши нжа л г аг энэ . Анг ө рө өслх өө жб а й в алта ар ахт э рс а й х ан
нохойСо дма а г и йнт ү рх сэ нү н эртэ йу с,б уд г и йно л оня нз ынүн эр т
будилч их с а нб о л олт ой . Ху л гай ччт үлх ү ү рт а ару улжо ро о дт о о т ой хон
мөртө өч а на р т а йх анюмыгньшил жа ва адя в ч и хсанн ья ма рла ма р
амьтанб ай вг э ж. Го н ч иг«На а дахму уч и хэ эу н жу ул санг а р зчи нь
хулгайч ий нмө ро л охб айт уг айх о тс ахи жч а д ахг үйа мь т а нб а йн а»г эж
нохойг ийн ьх а р аага а дс э р ги йл эгчд ий нд ур г ү йгх үр гэ лээ . Ин г э сээр
оройб о лжэ ц с и йнбү л эгтх э рг ийнб уру уньа р айлн о хо йдт о х о гд сонг үй
тарцгаа лаа .
Гончигна ма й гт эргэ э рээз о чидб уу да лдх үр гэ жө гөхюмб о ло в . Эх нэ
р
ньюма аа л дл а аг ээдг ут ар с аншин жа лг а. Ба й ши ндн охо йнүн э р
шин гэчих л ээг э жша л аау г аа н, үнэ р тэнца ц а ж, на йзх үүх н ү үд д э э
утасданс ү ү л ч и йнс о н ин ыгб ара глб а яр та ймэ дэгдэжба й в .
Түрз уу рынб о р о ондг у да мжныб ар аг ши нг я л алзажс эрү үт ата а д
аят
а йха н. Го н ч игт эр гэ эр ээчб асмя раа хмэ та яарха нг у лс у ул ахз у ур
Хайра нх өө р ө гми нь . Ёс т ойх ово рх ону рт айа лагма н аюмс ан. Мэ д дэгл
хүна вла а»г э жх алаг л ана . Тэ г снээна майги хлд от но чл охя нз т а й
буудлыно йр о л ц оот э ргээз огс оожб айг а ад ,
Найзмин ьэ рх ү нэ р х ийх у р уу наа са аб у сда дбү үит г эг эд э гү нэ нү гшү ү .
Энэх ү үхн ү үдюучх ий жмэ дэ хюмд аа . На ма йгх ар амчг э х ий гньч и
дуулааби зд э э . Инг эжб айг аах үнч ин ьит гэ л гүй. Ма н айюмыгмэ д дэ
г
хүна вч.Тү л х ү үрт аа ру ул н аг эдэгча ма р г үй , Ээд ээн эглб ишд ээг элээ.
Бима н ьэ р ий гин гэжэ хнэ р ээх ар да хюмг э жд аанчс ана са нг үй . Юу
гэл
т э
йби л э э. Өнө өхс эт гэ хү йна лг о ритм, о но лмо н олма а нья а л аа?
Ёст
ойлхув
илга
ангэл
тэй. Битэр
эгн
ээсньб
ууг
аад
Гонай
зминьт
авта
йнойрс оор
ойгэлэ
э.

З
АНГА

Ёнд о нг ал ту ул ынт ого ор у уорс н ых о ома рг а ашт vvн ээсг ар ахг эж

мє лх с є єрну р инг аэлс ,х vр мэнх а дн ыз аа гта ра йх vрэ лгvйт э нхэ эн ь
б ара гд лаа. Тэ гээ ддар ьшигну нта гэ л сийгс а ма рданэ р vvг ээ рээ
х ада рс аарт о го оныё р о о лдг улсажи рэв.
- Ээму уг є лєг! Но хой нг єлє г
! Гэжє єрий гєєчюму ух эннэ г нийг
х ара аг а ада ма а рд vvрс энэ лсийгт у ргижнэ гх эсэгу ух ил анх эвтл э э.
«Эн д ээ сг а рчч адахгvйб о ля ана а! Чо ног арчч адаагvйнvх нэ э
сч иму у
н охо йнг єл єгя ажг арнаг эжб одо во о?» г эжа йдасх vр ээдг о лр уун ьмє с
гу др ахши гб о лж:
Хvна мь т анба йнау у? Тамин ь! Ба йв алт усл а ач!гэжб vрнэ гд уу с с а н
х vнийя нз тайду у г
арс н аає нди йжє вдєгс єхр є єдгалту ул ына мє є д
єл ийн :
«Хvvе ! Хvv е э-ээ-ээгэ жб айд агх о ол ойг ооша хан» о рил ов . Бvр х э г
тэ нгэ р э эсг ан цх о ёрб ор о оду сагн анг алту ул ынт огоор уує тгєнца г аан
б уда нс оро гдо хмэ тху й л ра н,ду ун ьт эрб уд а нтайцу гб уца жа сг а ра х
шиг . «Бич оношигу л ь жб айна »г э жг энэ тб о доодо ри л охо обо л ив . Тэр
vх сэ нч онынт ух айбо д о хо да ймшиг т ай. Ён до нєчиг дєрт ог ооно о сг арах
гэ жхэ дд ахи но ролдо о дч ад алгvйа р габ ар аг д а
нё ро олынх а дч у л у у г
шин шил жя вта лт эрч о нынс эгт аа ра лдс анюм. Ха а
н аасюу нч оноэ нд
яа гаа дvх сэни йгт эра нх а н даао йл го сон гvй . Эн дч он ог є лєгл єдє гюм
б ишби зд ээг эжб одо в. Тэ гвэлт ог оор ууо р жг а
р дага мь тныжимб айх
ёс той. Гэ т элт ог ооныд у ндб vсх vр тлэхз уу га адме трvнс энх ар
н урин г ан да мь тныжи мб а йтугаймє рча лга . Ин гэхээрт эрч оноюу гаа
эр жэ н до р сонба йхв э ? Єє ртэйн ьа д илх ана лтмє нгєэ р жи р ээгvйньл ав.
Эр д
э н э сэ р эгчч оног эжба йху у? Тэ гэхл ээ ра раатных аах эр г э
э рло р со
н
б айжт аар на. Тvvнэ э
сз у гт ажб ах ар дс аня ма ан эга мь танг а л ту у л ын
то гоор у уо ржи рэхэду л а нгасс ант эра р аата нюу наау хр ахб ил ээ . Тэ гээд
лб уца жг а рчч адсангvй . Тэ гээдє л бє рчvх эхб олохдооє нє єха мь т н ыха а
яс ыгчvл дээ лгvйх имл эжд уусаа дэ цэ стньх vvрбо л жх онх эрээ н д
н vдэ эс о хт он шу улжэ э. Ёнд онvvн ий го йл г о нгуутааюу ныт vрvvн«Бич
гэ сэни йме рб ус ынх а вх а ндо рс онч о ноши гє лбєрчvх ээдх онх э рэ эн д
н vдэ эт о ншу ул баля ан а!» г э жа йс ныгх э лэхvv. Гэ вча ра ата нб ишх vн
б айна ,г ар аха р гаао лн ог эжбо д со н. Од о оя ма ргэгч ийну са нт э нэ г
амь танб ол о хоог айха вчб а ршг vй . Тэрч о ношигє л б єр чvхэ хца г
тул гар валя ахв э ? Чо нынс эгий гмэ рэл тэ йб иш. Яда х д ааи дэ ху ухюм
ахи ух ана ва адо ржбо лох с он . Бу ца хдаат а тажг ар а хо л сд ээс нийт у ха й
сана хчб vрх олб айса нх э р эг . Яма рн эгг а йд ай рча юу лу чир дагюм
гэх э
до йрх авьдх vна мь т а нб айх г vйнт у х айчбо д со н г vй. Ха ринх vнл
бvv vз эгдэ эсэйг э снээсб иш, т э гээ дэнэ .З уныц а гтб о лг а лту ул ын
vзэ с
г элэнгс они рх охо ори р эг с эдт асрах гvй,ха ри ний мх авр а ара нч ин
гєр є
є чин ,а дуума л ынэ рэ лч и нла збо лжт аар алд а х гvйб олэ н эз эл vvд
бєг лvv о йт айг ар ууз vт гэ хх vнма ньэ рэ э сє єрх э нба й хв э? Ха ма гу ха ан
бод олнье рд єєлэ нэг ал ту ул ынт огоо ныё ро олдо во й жх эв т эхюмшиг
алтмє нг єн длх vр ь егэ снэ э сє єрг vй. Ух а а нду хнаvх э жшу на лшvг лэ нэ
гэд э
глэ нэб из . Но дн инз у ня амн ых ааа л б анх а аг ч ид та йх амт
vйл дв эрч н ийх о р ооно осз о хи осо на ялал до ро лцо жэ нди р ээ д,д ээ рц а г
т
энэх авий нх vмvvсг ал ту у лыгт ах ижа лт , мє нгєє р гє д є гб а й сант уха й
домо гс онс оодшу налньх єтл єнх єтєлсєє рэ нэб о л л о о . На с а араах я лб ар
амь др ал,о лзо мо гх айжvхэ нз vт г эснийньг айэ нэ . Єч иг дє рг алту ул ын
тог оор у уо ржэ нэа йхта рну ра н гих арэ л срvv шу рг а ч инг ул сажя в ах даа
буц ажг ар а хт у ха йе рб о до о гvйньх ачи н. Єнє єха л т , мє нг ийга т га
атг а
а ру т га жа в б алжиг vvр ,у р гаа дни сэх ий нч ин э э нс ан агд с ан. Гэ т эл
жиг vvрт эншигни сэхн ьб vv х элцу сандшу нас анч о ношигб оло хн ь.
Юу ныньа л тмє нг єб ай хв э! То го оныё р о о лдн є гє єлд а рьшигн у нт аг
харэ лсэндшиг д сэнт о мт о мх vрмэ нч ул у у наасє є рюучба й с анг vй.
До мг ийна лтмє нг єб айл а аг э х эдє чнє єнжил ийнэ л сшо ро ондд а раг да н
ган цх vнб айт у гайэ кска в ато р ынша на гаа рчх у тг а адо л ох одб э рх
гэд г
ий гу х аар аа дб уцажг ар ахт ух айс аяб одс он. Тэ г ээ дэ нэ . Ий м
аюу л тайз анг ан до р охюмг эжд аа нчс ана санг vй . Га л ту у лынт ог оо
нэр тэйб vр х ээрши гэнэо нг о р хойх а
рнvх ийни йме рб ус ынн ур анг
хан ата йб а йхюмг эжх энмэ д лэ э! Дэ эрээ сх арах а дх адч улу у гаа р
дамжа а дт є вєгг vйо ржг а р чбо лмо орб айс ан. Ий мг у та мшигг эжб а йх
уу!
Ёнд о ни нг эжб о д оодда хи но р ил жг арав . Хэ р вээа зб о л жя ма рн эгх vн
дуу гийн ьс онс оо ди рдэ гюмг эхэ дюуг э жб о дохн ьчдvvр с энх эр эг
бол ж. Га л ту у л ынт ог ооныи р мэ г тг урв анд у гуй тмо то ци кл ь тойир ж
май х анша ага адє єр є
єт ог оо н ыё р о олдо р чих со нч о н оши гу л ьжс у уг аа
хvн ий гч ин ьс о лио рчг эхvv, а льо сол дожг эхvv?
Бор о оа сга ра но р лоо. Ёнд о нх ичнэ энчх а шг ир аа дд э ми йб о лох ыг
ойл го жб ос онг эл дэ рсээрт о г о оныё роол ду р гаса ннэ гэ нд ав жа ана р сны
ёро ол до ч ижэ в х рэ нс уув . Тэ г э эдэ лдвий гбо дло о . Ин г ээ дз а нг ан до рс он
амь таншигг ар ахг азарг vйє н гєр є хх эрэгvv? Ажилх ийл гvйд ур аа р аа
амь др аха рг ау ха а нэ рсээ рє д и йх vр снийг орг а рчб а й га ан ьэ нэ . Эээ л ий
х алагмин ь! Эн эт ого орууз vт т эхий но рон дб ара гши нг ийнб ааст vvгээд
чг эсэ нб у цд а гбай ж. Нэгмє сєни хюма ндх vрэ хг ээ дэ нэб ол лоо.
Ба раг ши нгн эгту нгийньх эд энз у у нт єгр єгє
є ра вда гг э сэн. Тэрчо лз
шvv д ээ . Гэ тэ латг аат г
аара л тмє нг єо л жб олног эжг о р ь
д ох оорюу ны
б арагши нма рагши нгс ана хв э. Эр д эн эсо лжб ая жс а нх vнб айд агг эж
д уула агvйб олт эрд омо гя риа ндчюуг э жит гэхб ил ээ. Ээх алагг эж!
Ба раг ши нт vvг ээдлб уцда гб ай ж. Эн эб ор оогяа на а . Ар айvе рб у уж
и рээджив vvл чихюмб ишб айг аад аа? Нэ эрээи нг ээ дг арчч адах гvйб ол
юуг эг чбо ло хв э? Эн эгай тайха рvнс энх аныгий мн ур ангс у люмг эж
х энмэ дл ээ. Га лту улынт о гоог эжий мє л зийб ус ынз анг аб а йдги йгх э
н
vзл э
э . Га нц ха нгэнэ дл э
эдэ э. Га лту ул наа сvнсг а рда гг э жд а анч
ух аар санг vй . Яасанму уха йх vйт энб о ро овэ? Эн эх а рvн сх ичнэ эн
б орооо р с онч...
Ёнд он гий ну хаанда р айчу хнаvх э эгvйюмс анж. Бо р оон ама йга в
арлаа
гэжу х аа р анг уута атэ рбос онх ара й ж:
- Ээvнс э нд отор хг а
л туулч ин ама йгз анг адажч ад с анг vй! Чо нынх vv
ша алу уб ишх vни йх vv Ёнд онх о йноа лтмє нгєvг vйг эх э
д
б арагши нт айг аад ааг эжх ашг ир ав.
Га лту ул ынд ар
ьши гх арэ лсб ор оо ныу сыгу уншин гэхт уса м
д агт
а р ши нну рангб и шб о лохыго йл го сонн ьЁн до нг ийнху вьд
гай хамши гтн ээлтб айл аа
.
— Яда вчб ар агшин т
а йгааг эжт эрд ах инх а
шг ир ав . Бо р ооа сгара н
о рсоо р...

МУУЁР

Тэрн амарамь др а
лдааа нху дааца га
анз ээрг өрөөлсөнми ньс анаанаас
ергардаггүй. Мин ийз орилг ог олн ьг өр өөлө хдөөчб ишо лонз ээр
гөрөөсх ар
ж, намр ынх ээрта лынцэ нгэ г,агаараара мь сгал ъяг эс
э нхэрэ г
.
Ерн ьжи лжил и
йнн а ма рхө дөөт и йшс этгэлт эмүүлнэ . Хо т
о дт а
р ьсан
зар
иммо дү хэжб айгаа гүзэхэ ду йт г
арт ай, хөдөөг а
р чжин хэнэа мьд
байгаль,анамь тныгү змэ эрс ана гдана. Тэг э
х эдбиа нг өрө ө
с н ийт ухай
зохиолб ичихс анаатай, анав ынмэ длэг тэйх үнх айсаа рцу у
т а йанч ин
гэг
д э
хУх наадоржт о
йт анил цса нюм. Тэ ра нгө рөөс
,а на нгуу ч ны
амьдралынт у ха
йэ лдэ вс онинюмя рьжө гөөдц агаа
нз э эряажа г
на хыг
биечлэнүзү үлнэг эс
энб илээ. Тэрё с
оо ро ояв ахболов . Бэл т
гэ хчг эж
ёст
о йла лсына янд айн дмо рд охг эсэншигс ү
р тэ
йюмб ол о
в . Ма йхан,
тог
о оша нага,зээрнийма хаарх орх о
гх ий хэдх э
рэглэхс онги нос армис,
дар уул аха р хиз ө нд өө нюма вл а а . Инг э э длс ара мпа йму ужа ра н
дол оо гоо р оо :г ар чө г л өө . На мр ынша рна рэ э жс эрү үнс а л хис э вэл з ээ д
сайха нчг э жжи гт э йх эн . Юу га ах ийжх от о дшиг дэжс у уд агби л ээ. Га нц
хоё рюмб ич ихг э жт а р х иад а а ми йз о во ожс уух ыно ро нд .
Ух на адо р жт о йа д и лх а нцу у тайа нч инб ол о одс а л хис ө р ө нд а вх ижя вба л
чд ээрб а йжу уг э жб о д о гд оно . Би<Ал танна рдэ эр ээсмишэ эг э эда р иу н
салх иө мн ө өсү л э э г ээд >г эжд от р оод у уз ох ионд уул жя в лаа . Ернь
инг эжхэ эря ваа дб айв аля р у уна й р агг эд э гчу р с ажир э э
дб а й х
бол ол той . Хо тодб о лн а рс а лхин ыт у ха йя ру уна йр агб од ог д о хг ү й
зүгэ эрлү р гэл жил с энз ох ио л,ө г ү үлл эгмө гүү лл эгх энс ан аан до ржи р нэ .
Бидс айнз эв сэгл э жэ э. Бина йз ын х аао г о т орша р ыгг у й жа вс а н.
Ух на адо р жо л она мь т ных ал уу нц уса армя лаагд санньт о до р хо й, д у р а н
хар аату ртша рв и нт ов о ох ө ли йн х өөх о ор о ндт э в рээдэ нх рийл э хмэ т
бай нба йнил б эжя в ав . Па нлх ийв элт а сб ууд агшид тэ йз эвс эгг энэ .
Бидө г лөөн ар на а рх от о о сг а ра адн а
ржа р га хынө мнө х ө нЧо й ро о сз ү ү н
тийши хт а лдх ү р чир эв . Тэ р тэ эз ү үнт э йДа рхану у лт үү н ээсх о йх ну у р
Хэ рл энБа ян-у ла а ну н иа р та нцэ н хэ рл энэ . Ух на а дор жд ов цогд э эр
машин ааз о гсоо ж, дө р вө нз ү гн а й ма нз о в хис ыгд уранд аа д«Ба й над аа ,
бай на! Оо нынз о оша р га л та адба й на. Энү ү хэну р дх уд а гд ээ ро чи ж
хон оо дө гл өөн а р н а арна мн а я. Дө р ө
вт ав а но он ошил жб у уд а адлб о л о х
ньт эр ! Хэ т эр хи йшу н а мх ай рв а лму ума ши нма а ньд а а хг ү йд эми йюм
бол но »г э в. Бидх у д а гд ээ рбу у жх ото о са в чг ар санх они ныма х аа
задг айг а лдша р жид э эдма йх на аша ажу н тахаа рхэ втл э э. Ух на а до р ж
замд ааа ян шир са нчюму у, жа ах а на рх иу у гаадд ийл д с э
нчюму у
тол гойт ав ин г уу тх у рх и р чих ла а . Ерньа н ч инг ө р өөчинх ү мү үсн ойр
хоо ло ндг а ргу удс а йнб а йд агб ол олто й . Ха ринб илу нт ажча д с анг ү й .
Амь др алд а аа нху да аа нх и йх э эрг арс а нх ү на рг ачү г ү йб из. Ерн ь
хот ынб идг ол цу у ха нн о йрму у т а йбо л охюм. Ма ргаа шо о нобу удн а ,
буу дахб у у да хда ад өр ө вт ав аа рньб у у д наг эдэгс они н. Биу н та жя да ж
нэгх э сэгх ө рв өө г ө ө да р г абу юуа рхи на ас аано й рныт у нг а ару у ж
дугжир ла а. Өг лө өб ос с о нч иньг а нцх анб ид нийд ээрюмши гт э нг эр
цэл ий гээ дс ай ха н , Ух на а до ржб о с ожх үй т энца йз алгил ан, б а сн эгз у у н
грамма а рша р аат а йл а ад,
Эн үү хэ нх ойн оц ө ө но оно т ойс ү р эгша р га чиня в жб айн а. Ур ду у рн ь
хага ск ил о ме т рз а йт а йд ая ла адо й р тъё . На р анс ө рө гт ал аа сньо йр т о о дл
зогсг э хээ рз о гсо о р о й. З ат э гээ дч иб у у д нашү ү . Юу ныт ө лөөа н хных а а
андг ар санб а йхв э . Цэ рэ г тб а йб у у д
а жб а йс нааб о доо длб у у да ж
орх ио ро й. Амь да мь та нб ишз ү г э эрб айг э жб одо одл ... гэ в
. Ма ши на а
асаа жх өд ө лл өө . Сү рэ гз ээ рө г л ө ө ни й: н а ра ндб өөр өөц а
йв ал зу у ла а д
тайв анид эшл эн э , Ух на а д ор жи йнх элс н ээ рд аял аадо й р т
л оо.З о гсг э ж
байна.З огсл о о . Ма й !г ээ дб уу г аан адө г ө хг э снэ эг эн этб ол ь ж«Ха раа ч
тэрТа са рха йз о г со оо о ныг . Мө нчл у жи ра мь та н ,б а йнад аа !» гэ э д
буугааша га йв . Ми ни йз ү рхт үгт үгх ий нэ . Ёс то йлт у ул а йнз үрх тэй
амьтанд ааби . Бу учт а сх ий л ээ! Ух на ад о р жа ма аба р иа д«Ал д
ч их лаа !
Яасанму уё р ынюмбэ ? Иймо йр х но оса л д ахг эж. Чих энд ээ рч и
уухилаа да л д у у л чих ла а.» г эх эдн ьмин и йич сэнг э жжи г т эйх эн. Мэ ргэ н
буучийнч их энд ээру ух и лжбо лд о ггүйюмг эжх энмэ дл э э. Ма н ьэ р
буугаад ахи жс умл аа д«Хө ө! Жа ра нми л ээ р ! На р ыгньбу ла аг а
а дх өө!»
гэжт уша ав. Бидчт ор о хюмг ү йц а г
а ант ал аа рх а а зал л аа . Бу унд у унаа р
цочсонз ээра н х анд а ах эд энт ий шбу тү с р э хши гб ол с но од о рхн о о
хуйлранб ө ө г нө рч ,х о шу ур анз у гт ав. Үе р ий ну ла а нб о р гиошиг
товолзо нг я л ал з ан а. Цө ө нх эд энз ээрг эс э нма аньхө дл ө х дө өх ар ин
хэдэнмя нга нз э эрб о лч и хл оо . На мр ыну ха аша рга лт а лдө гл ө ө
н ий
улаанна ран дс а йня л га рчө г ө хгү йб ай жэ э . Ух на ад о р жс а л хин ышил
дээгүүрө ндө л з өнг ар а ас у нг а ж«Тэ ру р дт ал ыно о ну уд ыгт а сла а дх өө !
Дунд уу рньт асд а йра адо р !г э жх а шг ир с а на вчб ит а сл ахо о нооя лгаж
харсанг үй. Ух н а адо р жма л до р со нч онох ө өжб ай г ааюмшига ма а
чихэнд э эту л т а ла нг а й н, нү д ээб ү л тий лг э н«Ха йя ! Гү ү-г ! Ха йя!» г эж
хашгир анна ма йг«ч иг на ал д! Ха шг и р! Ба й д га ара ао р ьду ут а вь!» г эж
туша ав. Бичт э р эгн ий х ээч аг н аа л ыгда р жх анг ин а та лг у у га л лаа . Яма р
нэгда йс наад ар а ха ару у х айх ий г э эдд а йр чб ай гааюмшиги дх а вч
хөдлөхши г . Ух на а до р жчг ал л ажэ х лэв . Пи н-п а н! Пин -п ан! Чих энд э э р
ньу ухи лах а дон о хг үйб айс анх ү ни нг э жб ах ир чо р ил жб айжо н о до гл
юмба йхд аа , Пин -п ан ! Пи н-па н ! «Ха азл а а чн а адх и йг аа ! Тү рү үч ий и
оонууд ыгт а с ла а дх өө! Би шэ э ! Ша рг ач ин »г эхэ дньб иб ү ру чра ао лох о о
байлаа.
Ол онзэ эрд у н ду урх а газ үсэ жо р оодУх на ад о ржи йнг а рё дг о но с онз ү г
рүүжо л оогоому шг ил а а.З о гс !г э жба й на .З ог сло о . Ух н а ад о ржх эдэн
зуунме трг үй с э нх үншига мь с га ада н«Тэ ндн э гюму на са нг ээдз аав.
Тэрз үгх арс а нч ин ьн ээрэ э ннэ гб өөр өнх и йца г аа нюмх ө дө л жба йна.
Давхи адо чл о о . Нэ гму ушү дл э нша рг ач и нгх о нд л о й но о сньт ол г ой
хүртэлу уцну р ууг ийн ьт асбу уд чи х жэ э . Ух наа д о ржма ши на асг ү йж
буугаада мьт а вь жя да жб айг ааз ээ рий нх ү зү үгн у жг и на т алму шг иж
хаяад«Ёс то йму урё рб айх аад аа . Нэ гму уша р га ч ин дс у мг ар з
д а хг эж
гэхмө р төөцу сн аа сн ьх у ру ун ых а аө нд г ө ндна ал д уу л жбу у ныха аама н д
түрхээд«Бу уч а лч аа дб а йна . Тү ү нэ э сб и шх а ра ат ат санг аз арло нод ог
юмс ан» г эв .Бичцу у та йа нч и нд а аи т гэла л д ра хшиг . Тэ нэ сэ нс у манд
оногдсо нх ө ө рх ийму уша р аг ч инц усн ө жө өа сга р уу л анх эв тэ н
э . Ернь
минийу рамх у г арл а а. Га нц х а нби дэнд э э рюмшигма нх а йжба й сан
тэнгэрчб ү ү д ий чихшиг . Ух на ад о ржша р а гч ныг э д си йгг ар гажх а я
ад
«Яма рчб айс ана нг ийнюмг э жма шин д аах ий лээ. Тэ г ээднэ гд о вц ог
дээрг арчд у ра нда в. Ду ранд ажду ра н д а ж«Тэ эру рда хг үвэ энийн а ан а
тасарх айх эдх эно он об айн а. Гү вээ н ийц а агу урт о йр чо чо одд э эр э эсн ь
бууя»г эв . Бих уу чи ну л ба аз а ма а ро р жт ийшэ эз ү глэ х дээа лс т
шов ол з
онцэ н хэр лэхДа рх а ну ул ыгх а р ж«Уу ландг а р что шл о йт ү үс эн
маан ьд ээрб айжд ээ >> г эжб одл о о . Гү вээ го р оог оодс эмх энө нг ий сэн
чиньнэ эр ээт а сар хайт авз у рг аа ха но о ноб айжб айн а . Ух на а
д о ржч
бууга атух тай ханший рл эжша г айл аа . Бичч ихэндэ эрньу ух ил с а нгү й.
Ма ньэ рх эсэ гша га йсна аб о ль ж«З о л игг эж! Нү дбү р элзээ дд у ра нг ий н
хэрээсх ара гда хгү йба й на »г ээ дд ур а нх а ра агааа в чт ав ив. Тэгэ эдд ах ин
шаг айлаа . Ёс тойлмэ р ийх и йнд ээд э эрмэ р ий жба й га аб ол олт ойа ни с ан
нүдни йньз о вхич и чир чх а рса нн үдн и йньх ү үхэ нх а р аамэ лтэ гн э нэ.
Тэгжт эгжт асб айл г ал аа. То лг о йго оө нд и йл гө жс у мт а вьсанз үгр үүг ээ
хараада р а йлб у у гаашид сэ нг ү й. «Тү йч ёр т!, Ёст ойму уё рба й на .
Хой но осньх ө ө! Ун ат алньх ө өгө өда лнада ацу с ну удыг ! Хаах о лд ох ыг
ньү знэдэ э!» г эжшү дз у унз а на лх ий л э хньб үрн эгө шир хс өня нз т ай.
Амь тныцу сү зсэнд э эчюму у ,х о ёрн үдн ьу лаана ара аэ рг эл
д э эдн эгл
хачин. Ай да счх ү рэ хшиг . Биб уу нд у уна арб утү сэр с эноо ну у д ын
нэгийнх о йно о сч игл ээ дх а азал ла а. Ух на ад ор ж«З өв , Му ун ов ши йг
ганца аранг ийн ьт ас ла адх ө ө!» г э жб а йн а. Хэ л снэ эрн ьх ө өлө ө. Ур д
миньо онынх өлжир э л зэнт о оспу рпу рх ий ж, хө хша р галз оон ь
торол зонб өмб өл зөн ө. Нэ го йр т ожн э гх ол до но. Би дх оёрг ал зууюм
шиго рил о нх а шг ир чцу ута нч инма аньмин ийо гот орша р аа
р
шаг айлгү йп инп а нци нца нх ий лг э нэ . Ижл ээсээт аса р сано о
нот эри х
дуушу ун дб ал ма гда нб а гта рчб ай га аб о ло лт ой. Ха жу утий шэ эб у лта х
гээ
дч адахг үйдэ мийлб өг с өөо н до г о ну у ла нг үй цэ гдэ жэ х эл
л э э.
Ухна адо р ж«х аа ша аз а йл а хв эму уно вш! Да раадб ай! Од о охо но йч н о»
гэжу р аг
шө н д өлз өнт э рэгн ээс ээс у гаү срэ хньх ол гүй. Оо ночх өө рх и й
тэнхээт ас р аадна йг ас а арх эв тч их л э э. Ух на ад оржб у у нх а райг аа дт айг а н
нохо йши гх олх о лх ар айнг ү йц эжо чс онч иньо о ноб осоо дца аша ах э д
алхсана ад ахи но йч ив . Ух на ад о ржа р х ир аа дд ээрн ьмо рд чихо в. Эв р э эс
ньб ариа дх үзү үг ийньму шг ижх а р аг д ана . Мин ийча ма нх ү
з үү
нужг ина хшигд о то рму ух а йб о лл о о. Ух н аад оржо он ынн угас ыгт ас
мушг и жа лаа дб а ата рг авь я аба йг уу лс а нюмшига гд аг нанин ээж, а р айл
бүжиг лэхца мн ахн ьу уг эмэ эрб а йв . Ми ни йх үр чо ч и х одх утг ааг арг ан ,
ханцу йша мл аж«Ашг үйн э гшө лни йюмт а йб ол ло о. Та рг анб а йг а ад аа
золигч инь »г э жт агд аг на в.
Оон оц авч иха або ль со нг э р эл тб о рнү д ээр ээт энг эрг ө лрө н,амь дма хнь
татавгана нч и чир чб айс а нс ан . Ти йн х үүб и дт энэ сэнс ума ндо но гд со н
шүдл энша рг ачин,б аг тар та лн ьх өө жу лаа нг араа рааа л с
а но он о
хо
ёр т
ойбуца
жбилэ
э . Тэ
рб олминийан
хныб ө
гөө
дс үү
лчийна
нба
йла
а.
Түүнээсх
ойшбиУхна адор
жо осх
о л
хнууря
вахболс
онюм.

ГОВИЙНХҮҮУХААДАЙ,
АЛТАНЭВЭРТГУНАН
УЛААН УГАЛЗХОЁРЫНҮЛГЭР

Эртца гийнэ ц эс,эн эца гийнэ хэ ндюмг энэл э э. Го вий нх ү үУх аада й
Гурв анс ай хану улынх өхсү мб э ро ргилдг ар чэ рээл энб араа л ах
хязгаа ргүйг о вьн ут гаа,ус а
нц э нх эрз эр э
г лээжи рвэ лз энна мир санг аз а р
тэнгэр ийнс авс а
л ганх үртэлэ р гү үл энт ойруу л анха р жс ууда гб айжэ э
.
Тий нх үүУх аа дайх ү үГу рва нс ай хных өхс үмб э ро р гил дб айнб айнг а рч,
ихг ов иос этгэ лт алб иунх ал иаж, х үна мь тныа мь др алб а йгал ьд элх ий н
жамё сыгэ рэг цүүл эн, орчло нги йнг оос айхныгт а нинба яс на . Хү ни й
хүүб иег үйц эжу хаа нс уухадб а йг алье ртөнцу ужр ант элдэгб илээ. Ая а
ханх о рвоо гий нма гна йб олсонэ нэх үүу ужимс үр лэгг ал авг а нгий нг о в ь
нутагд өрвө нца г ийнэ ргэлтэн дюу тайг ай хамши г.З у ныд эл гэ рца гт
аргали йнз о оши га ла глахг овьт а лынд ээгүү рү үл энс үүдэра лгу урх а
н
нүүжа гсна ах а а
я ахана адрынү ү лх ура лдан, на р ныг эрэ лт эр х үү
үүлс ийнн үхс үвийго лжна рг аз рыгх ол босо ни л дэнца гаанз урв ас
бууга ад,аа дарб о ро оныс ааралх өши гт атанмө нх ү үү үлга зр ыгх ол бо н
цахил гаанг ялб а
ж, т энг э
рх ү рх р энн үргэлэхн ьу рамт айбө гөө дс үрл э
г .
Намр ынна лга рша ргалг овьг э г чч у хамхү үе рт ө нци йнч имэ гэ э!
Мө нө өхө нз ун ыа ад рынө нгө рс ө нз урва с
у уда дт аанах энзл энно гоо рч ,
тэнгэрцэ лмэ нг азарт энгэрий нс авсал гатэлэ нцэ лийж, ө гл өө ни й
нарна арэ лс энма нхну у дына л та нз оо но осхө хт энг эрө өдг эрэ лца ц ран,
нара нжа р гахү е
э рб ул агша нд ыгз ори нх атир ахх у ла нгий нх өл өө р
боссо нт оост омс онца гаанд ээ сши гэ рчлэнз у р айн а. Ти йн хү үн амр аа р
говьдт ү мэнц а г
а а
нз ээрн үү дэл л энир жб айр ши нб эл чихньша рно гоо н
хивсдэ эро рх исо нша гаймэ тя р ай хб өгөө ду ма р дынх анга йг а асб уца х
хунг ал ууг ов ийнө нд өрх өхт э нг эр тзэлт ата нг анга на лдана . Ух аада й
хүүэ нэб үхни йгх а ранба ясаж, т эр хүүт үмэнц а гаанз ээр,у у лх аданд
сүрэгл энц а хил аха рга ль,янг ир , жи гүү ртэншу ву ут э ргүүт нийч өлө ө
жарг алыгэ знийё со орө мө өрө н, э рту рь дынц аг тх ар ьг азрынХү йлэ н
хару у лснаа сх өхч онынс үр эгд ов тлони р жа на мь тныгт үйв э энх өн ө
ө ж
байс ныгө вгөдн астн аасс онсс он оос ана жя вд ага жэ э. Гэлэ эчэ нэ
цагий нс айх андэ эрэмша ргалг о вий нт үмэнца га анз э эрийгх энх аана а с
за
на лх ий лэхб илээг эжс этгэлэ эт а йтгар уулн а. Гэ тэлэ нэе рт ө нцө д
хоро нс ана ах ов д
о гшу на л танб а йс аарб өг ө өдх өхч о нынс үр э гд а й р ан
ирэхюума гадг э
жб а сх ү үс э рэ мжл эн э. Ух аа да йх өв гүү на рв а н
тавных аана ма рн эг э ну д ааГу рв анс а йх ных ө хс үмб э ро рг ил дг а р ч
иржэ э. На марн амр ынд у нд а асс айх анн ама рб о лс онюмс а нж. Гэ т элн э г
люмд у та адб ай лаа . Юуб ил эээ нэчи ньг э эда л сыгх ар а
г ча л дца г а а н
дуран га ас унг анх ар са нч ин ь , мө н өөх ө нша рн о го онх и всд э э ро р х ис он
шаг аймэ тб элч ижб айд агт ү мэ нца гаа нз э эро рс у ра ггү йа жэ э .
Байга лий нх ув ира ла мь т н ыжа мна ри йну ч и рн ү үдэ лг үй дэ лн ь
хожиг до жд ээх эмэ э нб о до жУх аа дайх ү үө н жинх он о нх ү лэ э л ээ. Гэ т
э л
өмнө д ий н, ша р галг ов ьа мьо ро хгү йу ниа р та нцэ ли йжб а йв . Та вда х ь
хоно ги йн хо он арн аа рб о со одх ар санч и ньх а рд ар са нз үү дши г
үзэгдэ эгү йюмб олжб а йв . На мр а арө мнө д ийнг ов ий гнө мр ө ни р д эг
түмэ нц ага анз ээрий гХү йл э нх а ру ул ынх өхч о но ну у дс амна нир ж
хэсэгб усг аарньт ас ла н, х ов д огшу на ха йнт у й л дх ү р чу ла н г а с анх о о ло й
багал зуу рыгньт а сх аза н, го в ий нс айрс уд гаа рц ус анг олу р с г ажб а й в.
Говий нх ү үУх а а
д айу ха ана л д талх ир д хи йнц о чиж, :
— Хү йл э нх арынх ө хч о но ну удт үмэ нца г а анз э эри йгми ньб а рь жб айн а
ямари ха юу лх өнө ө лг о в ьс а йх а нну тгий гми ньнө мр өни р эвэ э
! Тү мэ н
цагаанз ээ рий нми ньү рү нд с ий гт асл аха юу л тд айс н ыгя ахв эт ами нь !
Газарт энг эрми ньх ай рл а нө р шө ө ж, х эл э
э дө гөө ч! Гэ жГу рв а нс айх ны
асгаха дан дцу ура йх ад т алг ас ла нд у уд ав. Ти йнб айт алх а д н ыа р а ас .
— Го ви йнх үүУх а а да йми ньб ич ама йгэ р тнэ э ст а ни хб ил ээ .
Юу н ыу ч ира сг ах адцу ур иа тт алг асла нд у уд ав ?г э хэ дэ р гэ нха рв а л
алтану га лзтайг уна ну л а ану г ал зз огсо жб ай в.
Алт анэ вэ рту галзмин ь ! Өмн өд ий нша р г
а лг о в ийнт үмэ нца г а а
н
зээ
р ий гма а ньХү йл энх а рынх өхч он ону у дна мн ажи рээдх ө н өөж
байна ! Анч инг өрө ө чни йгц у г лахх үр тэ лү рү н дс ийгн ьт ас л а хн ь,
Авр аху ха анюуб а й на? г э в. Гу на ну ла ану га л за л та нэ вр э эө г лө өн ий
наран дг ял буул анс э жил жа л с ыгши р тэ эд,
Уха ада ймин ь! Го вьс а йх анну т агт аа,а нг ө р ө өс өндө өх а йр т а йгийч инь
бимэ дн э. Хү йл энх а рынх ө хч о но ну уд ыгд ар аха р гыгб имэ д нэ.
Одо ох о нГу рва нс айх н ымя нг ану лаану г
а лзыгс үр э глү үл эна в чра я .
Уха ада йч иу ул ынб элр ү үх а рх урд аар ааг үй жбу у !г э эда л т а нэ вр э эа р
шилдэ эр ээт ави ад,а нг алх ав ц лыгх ар айно д ов . Уха ад айх үүх ө
хс үмб э р
оргил о осу ухай ланх ур а йл анг ү йжб у у хадГу рв анс айх ныа с г ах ад ,
ангалх ав цл ааст оо сма на нт а таа д,и хү ерб уу хмэ тч и мэ эг а рча рх а йж
дарха йс анэ вэрт э
ймя нг ану л а ану гал зх ошу у р ано ржир л ээ . Ал т а н
эвэртг уна ну ла ану г ал зт э рг үү лэ нир ж«Ух а ад а йн а й зми нь ,а лт ан
эврий нмин ьу г алзна аса тг ажс ай нба ри ар а й. Хү йл энх ар ынх ө х
чоно ну удыгх өнө өнд ар цг аа я »г э жб айд агт э нх э эгэ эрэ эу у ха йл ану р аг ш
д овт л о хн ьтэр. Ух а адайчб ай да гх оол ойгоорооу у ха йл ан,х ойн оо сн ь
мя н г а ну лаану галзу сныихү е рмэ тха наранд агал а а. Ша ргалг ов ий н
тү мэ нц агаа
нз э эрий гуланг асанх өнө өгчч оно нуу дт э д нийс үрб ар ааг
ү зэнг ү ү тсүүлх авчи нз угатав чх олх ар айсангүй. Мя нг ану лаану гал з
шу на л тх өхцө ө врү ү дийгх ар вас анс умшигд айр ан, э л сэнма н хан д
шиг д т элмө ргө жГо вийнх ү үУх аадайг унану л ааных ааа лт анэ ври йг
тэ вр эн«Шу нал тх ө хч о
но нуу дыгх ө нөө нда рцгаая ! Эхс айх а
нг овь
н утг а а ,т үмэнца гаа нз э
эрээа вр ахя ма ри хх үчб ид эндб айнав э? Тү мэн
х өхч о ноир э
вчт үү р дэлгүйд ар цг аая! На рангэр элтг о вьн у тгаасаас үг
сү үд р и йгньа р чи на ри лгая»г э жу ухайл анх урайл а ня вав. Ин гээд
Уха а д а йх өвүүнАл танэвэр тт у нану л аану галзт эр гүү лэн, Гурв ан
са йхн ымя нгану ла ану галзХү йл энх арынх өхч оно н уу дыгх ө нөө нд арж,
ө мнө д ий нговий нт ү мэнца га анз ээр ээа враадб уцжэ э . Гун ану лаа н
уг ал за ндн өхөрУх а адайгааса ас алах дааа мара мг а ла нб о лсонг ови йн
ү дд у нд ынна ра нда лтанэ врэ эг э
рэлца цруула нс эжил ж,
Хо ёу л ааа хдүүмэ тн өхөрлөнг о вьс айха ннут гаах а р уу лданх а мга алж
яв ъя . Са н аа
гаарбо лзсонө др өөГу р ванс айхных а ах өхс үмб эро р гил д
уу лз а жба йягэжэ э. Го в
ийнх үүУх аад айа лтанэ вэр ту галзг у
н ан
ул аа н а ах үз
үүд эн,
- Да й с на адарса нидшидма а ньэ хн у тагтааэл эгз үр х нэ эсээх айр тайн х
б изэ э . Хү йл
энх арынх өхчо но ну удши ггазард эл хи йнэ н ха мга ланг
тү йв э э нг а
йз о
в л онт аригчда асс эрэмжл энявжн ас анү үрдн өхөр лөе
гэ жэ э ,
Го в ий нх үүУх аада й, Алтанэ вэ ртг уна ну лаану гал зх о ёрын
н өх ө р л өсөнша шд ирий мбу юу .

МӨНГӨН ХАЗ
ААРЫНДУУЛЬ

Аяа,о рчлонда х иныгца г

лашг үйгээрх уминб агт
ааг чхү нийо юу нбодо
л
юу т
а йг а
йх амши г! Нар
те ртөнций на мьдрал,хорвоо гийнжа мыг
эргэцүү л
эгчу ха а
н тхүнийх үсэлзөг нөлюу ндчс аата нс аа
р шгү йбөгөөд
ямар ханчц аг тт эрхүүоргилу унб а
д рангуйхүслэнз ө гнөли йнх үчээ
р
сэтгэлийнт ээ рд арамтыгт а
ягд а
нх ая хюу тайжарга лан. Санср ын
хөлгөө рорчл о нгий нхязг
ааргү й
дмө нгөнсу мшигх арв ано дож, ал
сын
одга ригааса л танл ишц э
цэгэ хдэ лхийдээа вч
ран, хайр тандааба рихүр
ачийн хаатух а ймө рөөдөн,сэтгэлийна мир лан
гуйгү лт эвчигчя руу
найр а
г чдээдс и йнхээгэрээс
ийгз алу узанданц аг
та ас ансарэ рхэст
илгээня вжээ . Одо оүсэндминьна снын амр ынхяр ууу на в
чо рчлонг
хуминб а гт
аагчс этг эл ийнх ү ч и йга лда а гүй г ээ рб ара хгүйд ээ дсий н
хүсл э нб иелэх ийгн ү дэ эрү зл э э . Ал сыно дг а р ига аса лтанл и ши йг
авчра хү ра ч
ааү злэ э. Юу т айжа р галан, юу та йжа вхл ан!
На мр ыншө нөт ү мэ нт үмэ но джир эвжа р авг я лтгана саног т оргу йг
шир т энб одлого ши рно м. Та лн у тгийгмин ьив ээнб ү рхсэ на гуу
тэнгэ р ийнд орх үн ийү рюу гэ сү знэмб и лээ . Бо дл ынх арг у й гү зүүргүй
сунг ас анэ нэхүүо д ото рчл о ндмо нг олын хо оз оригс этгэлий нг эрэлт
замыгг а рган,са нс рынх ө л гө өрд үүлэ ня ваат а лну тг ийнх ө в гү үний
дүр ийгс этгэлдээз ур аг лана м. Од тойижил с с эно дб ил ээт э р . Мо н гол
хүнс анс артн исэ но лн ыз ү рх н э эмөн хт эмдэ гл эгдэхц агт, ма на йх ны
хүү хэ дх өгши дгү йц өмө өр ө өн э гэнз э рэ ггэ р ээ сг арчт энг эр ий гшир тэн,
монг ол ынх о
оо дыго л жү зэ эдя ма рханб аярх ө өрб о лохв э.
Санс рынни сэгчт эр хү үх ө л гий нх ө өг эг э
э вч э эрэ хну тгаашир тэна хуйд
тахи йнз ооши гша р га лта хил ч и л гүйг о вьт а лма аньг азарт э нгэ рийн
савсл а га ао р
х ин, са нс р ынө нд р ө өсб ү хл ээр э эцэ л ийг ээд, хү үх ө лдо рж
хүнб о лс онт өрс өнну т аг,а ав ынх аац аг аанг э рб ө мб ийжб у йгт өсөөл өн
«Мин ийа авын хт э рб а йна ! Ма на йхт эрб ай на !» гэж, са нср ынх ө лгийн
дарг ао р о снө хөр тө өз аанө г үү л эх эдт эрньн ө хр ийнс этгэл ий го йл г
о ж
гэгээ вч ээ рша гайн , на йз ынх аат ө рсөнца гаанг эрийгү нэхэ эрү зсэ нюм
шиг« Тий мба йна , Мөн гөнх а за арынэ з эна а вч ин ьг араад ал лаад
зогсо жб айна!» хэ мэ э но ро смо нг о лс ан срына хд ү үсинэ э л д энб аярлан а.
Үн эх ээрчх өлги йнб үх ээги йнх ана ндмө нгө нх азаарө л гөө с т эйб айх
ажэ э. Са нсрынни сэг ч ий на авх өл өгмо ри ох а заарл ажя вса нх азаараа
хүү дэ эө гчил гээн«Хө л өгмо р и ных оомо ло рэ рдэнэт олг ойдя вса н
хазаа р аао г
тор гуйда вчг ар аа р а й. Мо нг олх ү ни йс а йну наах өл өгмо рь
тэнгэ р тд үүллээг э жа а вн ьс а на жя въя . Хү ни йү рсн а санү ү р д
хиймо рь лог,б уянньдэ л гэр чя в а хынбэ лэгд э мб эрэлбо л ог !» х эмээн
ерөө с өнт эрер өө лб а то ршжэ э.
Санс рынни сэгчх ө вгү үдц о гх ий мо риоб ад р у ул ан,а лдарцу уга а
дуу рс ганэ хдэ лхий дэ ээ сэ нмэ ндэ р гэжир ээ да авта йгааз о л г охдо о
мөнө өх ө нс а
нс рынхө л гий нб үх э эгтя вс анмө нг өнх азаара ах оёрг ардан
барь жэ э . Хүүгу гт ах аа рх у р анцу гл а
р с анн у та гн угын х анньс анс арт
нис сэ нт эрхаз аарыгг а рд а мжу у ланү з
э жб а я рх ө өрбо лц го о хньг азар
дэлх и йдо лдох уя ач у ха лч а н д ма ньэ рд э нэч у хамт эрб айл а а . Хү үгийн
ааву яанд э
эрэ эсээшу в уу нс аа р алмо рьх өт л ө нир ж, тэрх үүмө нгөн
хазаа р аа рх а
за арл анх ү үд ээб э л дсэнб ү рэнч имэ г тэйэ мэ элт охо од
«Са нс аро г
тор гуйдни сэвчэ нэг а зартт ө рсө нх үүми ньх өл ө гмо р ио
унаа дх ө дөөт алын х аас алх ин дд ав хиадир ! Азх ий мо рьч и ньб ад ра
г!»
гэхэдх ү үшу ву унс аа рл ыгу на а дц энх э рма на нт атс анн у тг ий нх аа
уулс ыгз үглэхэдшу в у унс аа р алмо рьс анср ынмө нг өнха за а раар
ха
заарлуулснаамэ д
сэнюмшигү үлт
эйтэнгэ
рийнд оог
уур
,ү зүү
ртэй
модныдээг үүрдүүлэгчүл
гэрийнх өлөгмэтшуумайноджээ. Цэ
нхэрлэ
н
ха
р а
гдахуу лсногоорохта
л,хөхр өхтэнг
эрийнуудамдхөлөгморины
ту
хайэ р
тнийд у
у,сансрынннсэгч и
йнт ух
айөнөөгийндуут
а йхосл
он
уя
н г
алнам. Аяаюу тайжарга
лан, юутайжавхла
н.

АЯН З
АМЫН БОДОЛБУЮ УУЯНГЫН ЭРХИ

Дав аандэ эр
э эсОт г онт энг эр ийно рг илб ад а мл анг я л алзажх ара гда на.
Тэнг эрий но тгонх євг vvнт vvн ийб ар аас vр ий га я лахз амдб ишг vйо ло н
харс анчмє нєє хє нмин ийхvрэ хи йгз ор инт э мvvл энт эмvvл сээрє ди й
хvр сэнг анцх ану улшигд от нос а н
аг дна м. Хvн дє єр и йну улг эжба й да г
болт єр
с єнну тга а сми ньа л сына лсто р шиха тал, ми ни йу улч ух амэ нэ
От гонт эн гэ
рг эл тэй. Амь д ра л ынз ор ил гог э гчмє нх vv а мьдр алынє нд є р
дава аныо рг
илх э мэ э вээсэ нэОт гонт энг эри йно р гилшигх vр хvй е эб э рх
бєгєє дvр гэлжд а лла нд ууд аж, о йрто хынх эр ээ ру ла мб олдо гажэ э. Ти йм
оргилvг vйсэнб о лма ца хынх эр эгюуб ил ээ.
Хvн ийз а мдх єн дє л сєхд а ва аб vх энє єрий нvvхт vvх , vгх э
л тэй. Уг а лзын
зоошигэ нэх єхх алза нд ав ааэ рт нийжин г ийнз амыгмє рлєнє р гєж
аянч инжу улч индОт гонт эн гэ ри йно ргил ыгз о риу дх ар уу
л ахг э сэншиг .
Дав ааныо рой нихо в о ондє р гєс єнюмсх vнб айга льл угаау ч рал дан
найр сах,э сэ
р гvvцэ нт эмц э лд эхё сыгє гvvл н э. Энэо в о огяаг аадчюм
угал зынт олго йг о орт ахид а гба йжэ э. Ха дч у луу нд э эру рга санюмши г
арха йлда н,хоо со ну ха рха йг аа ра аал сыгшир т эху га л зынє гєр
толг ойну уда льэ ртмє хєжс є нє сєне р тєнц ий нс vгс vл дшигх ар агд ана .
Дээ рц агтх ятад у удэ нэд а ва ага арда вжУл иа с тайо р догб айж.
Бээжин гээсэ нэх vр тэ лєг сє нє г сс є
єрир ээ д, с аяу р уу дахб ол овг эж
турл иахши гшу у ги лда нн а йр ла жмо до ндє л гєєс тэйт омши р мэ нх онх
дэлд энмо нголыну у лт ал ыгц о чо о
до гб айжэ э. Од оот эршир мэ н
хон хныньх элтэ р хийэ ндт э ндх э в
тэ нэ. Мон го лынб аял ги
йгэ зэмших
шу на хайс анаа г
а аб ил игд эну ух айч и мэ эє гд єга гс ант эрхо нх ыгн ь
ман айханх эмхцо хи нх аяжэ э. Хя тад уу дадмо нг ол ынз амх э зээдє гсvvр ,
дава аньх эз
ээ дє нд єрб айс анюм.
Мин ийот г
онт энг эру улт эн гэ рий но тгонх є вгvvна мг аланс vр л эг
гялб алзанб айн а.
Ца гаант ур у
у ныг олынх єв єє ндХа нгайнн ур у уна асэ ха всанэ н эц о воо
цэнг эгго лыну рс гал аа су на гад а аг
аных єнг є нт євєр гє єнхvvх д ий ни нэ эд ,
бол жмо рынжир г ээс онс ог до н о. Тvvн нйз эр э гцээг о л ынх єв єєн дє х
хууч инх vр э эни йт уур ин дvл дс эна мь г vйс vми йнє н чинх о нхс алхи ны
аясаа рх а аяан эгх ангиржи нг эрх ий нэ . Хар инЦа г аа нт у ру уныг оли д э р
залуу х на а рааа жэ э. Усг олх vр тэлх vншигз ал уух є гшн ийя лг аатайюм.
Сэ тгэл дий нх vv ца гаанд ол гисца лги ул а хуу л ынг о лшиги дэ р
залуу ги йнцо гз ал ьvр г эл жх євєлзєнхє єрчб а йд агс а нб олюу тайжа рг ал
бил ээ. Ха ан ах ынд алайт энг и сээсир ээюмб ол оо ?г эмэ э рх ах ирд у у та й
дунц аг аа нц а х л а йшу в у удЦа га ант ур у уныцо во од о лг ис ыгшvvр э н
цойл о нн ис н э . Сvмий нх о нх н ыд у уг ол ыншу угиа нца х лайнх ашг ир а ан,
бvх энэ р тэ д vг э э гс ана а шр у ула хх єгжми йну янг а тна йр алб ол жх о лх ид
уриа ла ха жэ э. Ог инс ки йнп о лоне зг энэ тс ана андд о лгил оно ржи рэ в.
Ца вц а га анц а хл айэ ли нх ал иххє вх єхт энгэрэ эсий нх vv у р ь
дынс а йх ан
дур тга лна р та йб о роомэ тт vрз уурх ана сгар ахши г. Биб аг аас ааєд ри йн
одыго лжх а ра хг эжо ро л ддо гх ачинз а нт а
йб ил э э . Явя вса арэ нэца га ан
туру уныг ол ынх є вєєн д,я гэ нэє дєрц а гтти йн х vv на са а р аах vс сэн
єдри йнг ан цо до оо л жх а ра хт єє рєгтэ йюмшигс а н аг дл аа. Мє нє єхє н
пол оне з ий гч а гна ар хан ,т э нг эрши рт эжхэ в ттэ лх о л ыно гто ргу йдт эр хvv
оргvйз айн а а сг э нэ тєд р ий но дг ялсх ий хшигб о л с но ода р ааги йн
эгшин дх єхт о р г онд ээро рх и с
о нг анцб яцха нс у в дшиг ,ер дєєлу х аан
орсо нц а гаа смин ьvр г эл жх ара гдажб а й са
нюмши гт о вт о дх он
гялтг ан а жб а йв . Бия аг аа дчюмт эрх vv х vр эл цэшг vйх о лынб є гєєд
наса ндг а нцvз э гдэ хо д о ндби шх ажу у х андмин ьс у уга ах а йр тдаах эл ж
байг ааюмши г«Ча ма й г ааб ис а нажмє р єє
дє жя в н ашvv!» г эжши в нэ н
єгvvл эв . Ду р т г а лынн ар т айб ор ооа сг ар анха нє н г є р чээ .
Бит є рс єнг э ри йн хээб уу р ьд ээрз огс ожб а
йв . Ар в а нз у р гад угааржа р ны
гурав д уг ааршо ро омо го йжил ийнє вл и йнду ндс а рынэ х ээрэ ндх vнд
тєрсн ийт эмд э гт о оно тынмин ьэ л гэнх vр энч ул у ут о рой нх эв тэнэ.
Ер тєнцх у вир чца гє нг є р єхньа ма рха на та
лх vн ийа мь д ра лнэ гб од лын
ихлу рта жэ э. «На р анма нд а хаасvдх vр тэ
лэ рдэ н эда ги нынца гттє рв є єс
эдгэх vйе эб эр хє вч инол онт усна»г э жг авжл амб у г айна й лдс ант эрх vн
одо от є рс єнг э р ий нх ээб уу р ий гэ дгэж, т о о
но тынх о оч у л уу гэ лэг д
т эл
явжлб ай на . Єв єл жє єни йма аньх ая ага ару рс д агГа лтт а йнг ол ынг ар а м,
нvvд л ий нз а мби тvvр чг ар амдэ эрхт ав ану л иа снын эгн ьх єг шир чу н аа д,
багынт а ни лб vр гэд ийнvvрх оосорч э э. Мо дчг эс э нжи г vvр тэнчг э сэ н
цагааи рэ хэ эрх о рв оог оо сх а лино ддо гжа мт ай. Ор чл он гий нца гх у га цаа
гэгчз є вх є нх vн ийу хаа ндлэ хтэ йэ цэс т эйб ил ээ. Ух а ан дмэ др эгдэв ч
эрхэ ндо рд ог г vй дэ этvvни йа угаахvч и но ршин о . Ми ни йбо д ол ,амь с га л,
зvрх ни йцо х и л тц є мт є р сєнг эр ийнминьбу ур ьту р га са нх и аг
ша ри лжи йгн а й гуу ланг vй хс алхишигб аринт а в и н, ц а г ийну р сгал ыг
хуминх у рд ас г а жб айна . Гэ в чмин ийє н гєрсє н, од о оир э эдvйцє мми ни й
бод ола мь сга л дшин гэ жэ э. Єнг є рсний гчи рэ эдvйгчэ н эє всно гоо,э нэ
элгэнх vр э нч ул ууши гба рьжмэ дэр чб ол догту х аа нтх vни йжа р гал
зовло нх амс ч ээ. Гэ вчг ажр ахюма лг а. Ца гийгэ р хэ ндэ эо р уу л ж
болд оггvйх а т уух уу ль тайх о р воо дє нг є рсєнт э й, о д о от о йб а с
ирээд vйт эйя в ахюу та йз о лз а яав э! Ух а анца гх о ёру р а л да жб айн а.
На рна арОно нг о лыншу г уйдх уршу ву уша аг и нна а да жб а йв . Тэд ни й
бахар данг ид о гд лу унд у унн а рта джиг vvр тэнб ол жт єр сн ийб а хда л , vг
хэлээо л о л цс о на мь т ныя на гл алб ол о о дб а
сну у цда лд ына та ар х л
ыг
илтгэ нэ. Тэ дд уу н ых аац ээ лє дс єд ий нх є єгоос а йх н аармє ч єє р хєлцє х
мэта жэ э . Гэ в чб ай гал ьт эд энда ди лх анд уу,а ди л х анє дс єдз а яаса н
боло хоо рий нх vv х ав рынна ад амда аи жи лсэнду ул жн а ра ндд уу г
а а
єргєжба й на. Ал ив ааа мь т ныа таамие э гх урца л д а
гньб айг а ли асз а я а с
ан
vзэсгэл энг ооб у сх ий мэ лт vр хмэ лг о оvз эсгэл э нб ил ээ .
Ху рна а д анша агиж, с аал ьчи нб vс г vйца гаа
нг э рээ с ээху в ин г ааб а р ин
гараадшvvдэ рт эйн ог оо нд ээг vvрх о лн vцгэна л хл а на . Єг лє єни йу л аан
нарт у сса ну у лынэ нг эр ий нца хи ург ял тгана н, vх р ий нх аша а н ышо н
дээрс уу с а нт ур ли аху у дх а ринз vvр мэ г лэ с
ээр . Нэ гюмныс ай ха нн ь
нєгєєд єєн є лє єл дг ийгюу х на асчмэ д эжб олн о .
Ху рынна ада хд у ундОно н ына мжа ах vр эншу г у й, шо нд ээ рз vvр мэ глэх
турли ах у удх vр тэлб асчт эр vvх э нд э эе рт є
нци йнн а му у нт а й вн ынэ г
сайхн ыгvз vvл нэ . Бай г аль да ма рт є вши н, бадр а нгу йдэ вэ рг vvна льа ль
ньх ос ол жэ э. Хє лнvц г эна лх ла хс аа л ь чинб vс г vйб а гыня вд л ыгс эт г элд
гэ
нэ ту р г уу л а н, б идх ий мэ лг о ос а йх н ыгх а
рха р с
а а ржин хэ нэба й г а ль
эхийнг о ос айх ныгмо хо омэ д р эхб ол жд ээх э мэ энб од о гдо в. Ба чу уг оё
гутлаа рх о тынц а рд ма лд ээг vvрт а ва рг а сааря в а а дшvvд э р тэйн ого о н
дээгvvрх є лнvц гэ ня в аха дя ма рб ай д ги йгб а р а гма р тжэ э. Ху р ынна адам
балчи рц а гий нс ару улє др vvди йгз vр хши мши р тэлс ана гд у ул а нб а й л а
а.
Хэ рлэн ги йнх є нд ий дх ур да нмо р ьт ар л ажб айв . Та лн у тг ийнз у н
идэрх нэ э рэ э,г ол ынє мн єхг vв э энvvдх єв чийгньт а вь са нну мши г
тэний лд э нцэ нх эр лэж, а гьб у у рал тса нг а зрааса й ра гц а г ааvн э рт э
н э .
Мо рьт а р л ажб ай мє д є рє є. Мо р ьто йа рд ынvрс адг эсэ нд э эс э тг э
л
хєєрє н,х є лх є нгє рчэ э. Уя ат ойр о нг ий нг оолохх vvх дvvд ий нд ууч и х энд
бусз vр хэ н дх ад аа дХэ рл э нг ийн х эээ н эх єндий дя л г уу мс а йх а нмо ри ор
давхи жнэ гvз вэлн асз алу у жихмэ тс ана гдана . Уя а ндэ эрvр э эна с н ы
цагаанбо рмо рьх азаа рда р анз огс он о . Ху рд анмо р ьши нжи хэ р д
э м
даанч игба йх г vйг элэ эчб иу х аана ар аад vvрэнмэ л т эгнэ хнvди йгн ь
хараа дэ н эл а вт vр vvл эхмо рьб ай на . Иймх є л є гу на санх vну у жимх ан
сэтгэл тэйб айл гvйя ахв э?г эжб о д ло о. Сэ тг
э лб у да нг уйр а нб у химда х
цагт«Эрх vни йд ото рэ мэ эл тэ йх а заа р та ймо рьб а гт ан а »г эсэ нvгя а лаа
гэ
л тэйби л ээ .
Байд раг ий нх ав ьц ааг о лз а ма а сг ов ий ну улсс vмб э р лэнх ар аг да на. Гов ь
рууо р жир эхэ дх а нг а
йнх ав рынх ав саргашу у х ир аншу ухи рс аа ра р д
хоц ор ч ,х арга наб у дарга ныvз vvрно гоо ро н ,у у лсд у л аах анц ар а й л а х
ажэ э. Гу ча аджил ийнє мн єИх , Ба га , Ар цг у рв а нБо гд ына рє вр є єра нх
аяланє нг єрсн єє сх о йшэ н эу у лс ыгх ааяа ха нчг э с энх ар ахс анг эх
бол жэ э . Эн эу у лсэ лдвий гс этг энб од охынх ишигх vр тээ жб ил ээ . Ая н
зама а сг у яаг анз га лажи р эхшигг ут а мши гб ай хг vй. Ба й гал иа ру х а а н
заалг а жб ол охт ух айб у юух vнб а йг а льх оё рынх а рь ц аа ныт ух ай
сана ашр а лаасу хааннэ эг дэжб ол ног эсэнид э рз ал ууг ийно йл го л т
амь др ал ди хлхэ рэ гб ол сонши гс а на гда на . Го в ий нэ нэс а йх ану у л сыг
зvгээ рлд vл ийдє мбєо рг ис онха дч у лууныо в о о р олг ээ дє нг єр сє нб ол
Мо нг о л ын хо от єлє єгэхз vр х энду я а тайит г элс эт г элми ньд унд у ур хан
байхс а нб изэ э. Хvvх дийн хши гг э нэ хэнмє рє є дє л ,с он иу чз анг
хєгшир сє нс эт гэ лийнх у вха йд о вцо гд ээр ээ сє л ий нх ар жшо гл о х
хэрэ гг vйюмд агшvv. Тэ э ржилИхБо гдынє в є ртт ас х иймх vйт э н
євлий ншє ний но дд ынд орз vvр мэ гл эхца га ано р г ил ыгньшир т эна ху йд
«одо д т о йг оох vvр нэ лдэ х»х ор в оо дхvну улх о ё рчс э тгэл ий нх э эна нд ин
нуу цыгх э лэлцэ жб олохмэ тс а на гд с анс а н.
Тэрц а г аа сх ойши хг овий нх ооидшид ийну зэ с гэ л энту улс аарх о л ч
бод лынб ари мжа аа в а
хмэ тт энг эр лэ гд vр ий гньд уу да нvз эж, є єр ийг є є
ертєн ци йнт оо с ондд ара гдс анб яц х а нт ол го дг эжг ол ол гvйvр гэ л ж
урагша а , vрг эл жд ээшэ эт эмvvл эхий нэ р мэ лзл эл э эра мь сга лжя в на м.
Ал та й нх аау у лс ыгх араа дє нгє рс ний гду р с а хюу н ыхб ил ээд ээ. Тэ р тэ э
хор ио джил и йнє мн єХо вдг ол ынна мр ына л т аншу гу йд унд аас
Ца мб а г ар авынх єхємд єгц аг аано р гил ыгшир т эна лта йнс ал хих є х ,
цагаа нша р гало л онє нг єтэ йго л жх а раад ,б айг ал ье рт єн ци йнн э г эн
шин эс о ни ныгнэ эсэнб а гах vvх эдмэ тб ая р ла н ,б а ярл ах ынх эрэ э р
Ал та й нх аау у лс тайдо то рс э тгэ лд ээх vvр н э лд э н, у улх vнх о ёрх э лэ лцэ х
vгтэйгб а су хаа р чб ил ээ. Ий мс vр лэ гс ай ха не р тєн цд э эрх vн ийvрч и
яма ря в а хё сто йв э?г эжє єр єєс єєа су у хадАл т ай ну у л сх а ри ух э л эхшиг
бол со н . Тэ рбо лу у лсынс vр ээрх vни йс э тгэ л дб уу са нэ гшигд у у н
байл а а .
Од ооб иСу та йх айр ханыз vгд о вто л гожя в на . Су т айгб а ст эртэ эз у ны
нэгэнє г л єєШа р гынг о ви оса нхх а рс анс ан. Го в ийна г уут энг эр ий н
бару у нх ая анаа ,н vд нийvз vvр тц айв а лз
а н, є гл є єни йна рныт уя агда анч
хол оо сх эдий нэ эт ос о
на в чмє нє єх єна гуух єхт э н гэр тца цл ана х у йд
«Су т а йх айр х ант ан дааб инэ глє дє рх vр чо чн од о о»х э мэ эна нд г а йл ж
бил ээ . Гэ в ча янт а лт аара хг vйя вс аа рє н єєх vр ч ээ . Са на жя в балб vт нэ ,
сажи л жя вба лх vрнэг эгчб о лло о. Одо оХа ру сну ур ыну рдvз vvр э э р
оро ожЗ эр эгий нша ргалх є нди йдо р о нгуу тСу та йх о ёрз уу нб ээр ий н
тэртэ э г э э се рд єєлх аяан дб айг ааюмши гчх vн хи йнца йв ал зажна мр ын
шар г
алу у
лсынч у улг андээрАлтайнихно ми нт э
нгэрий ндорс vрлэгх э
н
аталбасдотр оомишил з
эхадилдулаанцар айлжу гт
лаа. «Мо нголын
цагаа
нс этг
элми нь ! Ихца гаа
нєргєєминь! Су т
айх а
йр хану улмин ь! Би
тандааочижя вна. Єч нєєнжилтаныгаагэсээрх vрчирл ээби». Адуума л
намартаанал айнб элчиж, а
йлынца га
ангэр vvдя р
ууна йр а
гчна йзагс ны
миньб ичсэ
нэ эр«З vvр мэгл
эхцага
а нхуншиг »эндтэндvз эгдэн,зэг
с
хулсша рг
алт санЗ эрэгийнбаянхєндийЗах чинмо нголынз аяаны
сайханнутаг, Алт ант ээлємнєтийшх яз
гаа ргvйуниарта н

Алтайдганцх
ану р
г а да
г
ал
танжи гдмодыг
Азта
йя вахнас
андаа
vз
сэнх э
дийгэлээч...

гэсэнал ьх э дийн ээн э г энб ада гшvл эгс а на андо роод«Ал дса нюм
алдагдда гг эл ээчба сх vс л ийн хэ эц энх эру ула ндх vрчб о лдога мьд р
ал
юмшvv д ээ »г эжс этг э лу ужр ав . Сут а йх а йр ха ндд є
х єжо чих одх аяанд
юмшигс а на гдсану у лма аньба р аас vру р ьд ынхэ вэ
э рэ эн арб аруу н
а а
хэвийлг энЗ эрэги йнша рх є нди йгс аяу рта ашньб ара гл ант уулжСу та йн
хормойдд єх єжи р лээ. Ал т айну у лсынт vмэ на тир аа
ндна рныт у яа
огшинг эрэ лс vvд рий нс ан аандб агтамг vйн ар ийнх осл ол ,газар
тэнгэрийнє нгєшvт эл цэ х,х аршил дахт эрб vх ни йд э
э рСу т
айнц аст
цагаано рг илу лба ртанн а рл а
ж, нэ гэнб од л ыних эмсэ гл эхюму унэ гэн
бодлынд vнс ий жс ана а шр ахмэ та жээ . Ти йн х vv ихэмс э глэх,с а
н аашра х
алинб ол ов чд у лаанс а йх анх ар а гдаж, з vг ээ рлх энх vнийхvр ээдир ж
болохну тгийннэ гу улг элэ эчмин ийх ув ьдбо лурьда л дсаныгчх ожим
олохыгчт эн цvvх эну х аа ра ху ха арлыгє гє гчх vслийнца гаано ргил
болонvз э гд нэм. Од ооб ина ранма нд а хаа сши нгэхх vрт э лСу тайн
бараагх ар жэ хну тги йн х ааа лта нша рз ама ард авхилаа . Азта йханя вах
насми ньу р тсааб изэ э.
Алт ай
дна ршин гэхийглvз эхг э жоч с онб айх а дбагад ах гvй. Орос ын
алдартз ур аа чРе рихч у х амАл та йдна ршин гэ хийгvз ээ дл« Тэ нгэрий н
зєрчилд єєн ий г» чюму у , «Гэ сэрх аан ыг »з ур са нби з
. На ршин г
э хийн
ємнєхєну л ааня га анаа ру у лгаа л д анг а зард эл хийд аяарт ийн хvv улаа н
цуурайх ада ахт эн гэрдо рх аринюу гчс о нс охт э
нх э
л гvйн амжа ар ан
униартс анх єху ла ану у л с ынд ээ рг анцмо рьт она вралб о лонз огсоно.
Энэб олРе р их ийнз ур а гюм. Ре р их ийнє н гийгАл тай ну улстн эгэнтээ
vзвэлба йг ал ьд элхийнг ооvз эсг элэнб оло одс vрх vчий гу хаарсны
жаргал, «Бя цха нх vнч ин араншин гэхАл тайнт энгэрийну лаанцу ура йг
сонсож, Су тай нца гаа но ргил ыгх ар аа ду х аа ну ужр ахиха мь та
нюм»
гэжє є рт єєх эл нэ . Эн эч иньс э тгэлб одл ыни хо л зб у су у? Ур а нс айх на ар
сэтгэг чб идх а чинх vмvvсюм. Ал тайну у лстна р аншин гэх , vг ээр
зурагл анх эл шг vйvз эг длий гха ранз огсо хдоох э дэнжи л ий нє мнє
нутг ийнз ал уу смо рио рСу та й но ргил дг арахг э жз vт гэ нх о в о р хо н
жиг vvрт н ийх vрэ хє нд є
р тт уу ртмо р ьдх ичнэ энша н да ст айчх алг а
н
цуц тал ,х а ринг а н цца гаанмо рьма ц сааро ргил дньг а р сн ыгс а нан
бахд аж, Су тайно р гил дц ага а нмо ри орг а рсант э рза лу уши га зт айх vн
vгvйюмши гб од ло о. Тэгвэ лца гаанмо рьу нажАл тайн х аао р г илдг а р а х
насн а дадд а анчvг vйд ээгэ жг утрахши гб ол ов . Гэв чб иРе р и хий н
улаа нмо ри о рСу тайно рг ил дг арсанб ол огд оо .
Ха р-усну у рынша гшу у
р гана мр ынс а лхи ндис г эр нэ.,, Яв уу х ул ангий н
алда рт айэ нэшvл г ийнмє р vvдба слє нгє рсни йгс а наг д уу лна м. Ха ру с
нуу рынт у ха йэ х л ээдЯв уу ху лан, дара аньГа йт авшvл эгб ич и жб ил э э .
Од ооб ит э дн ий х ээмє рєєрХа ру сну у рти рлээ. Ну ур ынц энг эгу с
намр ынх он го рс алх иныа яс а армя рал з
а н, vеий нх оёрна йз ынми нь
хэзээн э гэнц а гтг арга санмє р т эйэ рэгх є вєєгєєил бэжб а йна . Эх
нутг ийн ха анэ гэнс айх ану сн ых є вєєндг ишг эсэ нт эд ни ймє ра рил аа гvй
дээг эжб о до хо дя руус айх аншvл эгд уу ндньх э зээча р ил аа г vймє р
бол онvр гэл жил жэ эг эжс этг э лтэ гши рнэ м. Ал ьт э ртэ эг у ча а джил ий н
ємнє хз у нз а лу уэ мчб ит vр гэ нт у сламжи йн«ЯК12» о нг оц о о ра нх
Ул аан г омхvрт элни с чб ил ээ . Мо н голынцу ут айни сэ гчд ий ннэ гэна гс ан
Дар ва га рг у айЖа рга лтх айр х аныт о рго но ро йгшvvр эна лд а жда ваа д,
Ха ру сну урд э эгvvрдо ошл о нх алих адх ун,г ал у у,х от онни йл с энт vмэ н
цагааншу в у ух єхн ого онз эг э ста ралх о йгд ээ гvvрньэ рг элдэ нх vн
бол соо рий мо л оншу в уу,б vх элб vтэну у лну ру ут ол ь дс оний ми ху с
vзээгvйб и«Айя ма рг айх амшиг ! Айюу т айжа в хл ан!» г э жу у лг алж
бил ээ.
Хо жимньб иб асн эгир сэнюм. Гэ вчт эру даао чсонми ньз є в хє нзvvд
шиглх о цо рч ээ. Хо вдг ол ынц утгаланг аа сдо ог ууро р ойнн а р на ари рт эл
нуу рынма н да лднэ лу рга сану хаая гаанб ада мл янх уанvда л да ма лс т
улба рт а нша рг алт анба йла а. Ан ханд ааб иу сныл янх у ау рга с ант а лб ай
гэдгий гу х аа ра лг vйх ийvз э гдэ лvз сэнмэ тмэ лг айх ажб и лээ .
Эн эб о лх vни йа мь др алдх о в о рхо нт охи о лдохб айга лий нг а йх а мши г
байл аа . Тий нх vv Ха ру сн уу р тб ада мл ян хуає вчд элг эр сэ нз у на ар
таарал дс ана зт айх vнб ит эрс айханн уур ынт ух айшvл эгна й рг ааб ич с э
н
vеийнх оёрна йза ао д оод у рс а жя в нам. Ду рс аху йдз vvдшигюмо л
о н .
Ну урынма нд а лдт ийн хvv л я нх уадэ лгэр снийга мь д ра лд ааг а нц х ану д аа
vзэжб ол охб є гєє дд а хину ч р а хгvйюмб vх энз vvдшигб айд а гб из э
э .
Од ооб иХа ру сн у урынма н а н тал сыгши ртэн«Нє хд ий нх єєз а мыг
залгажя в аах vни йvрб иий мс айханг а зард э лх и йдэ эрюу нд аачг ажр ах
вэд ээ»гэ жб одло о.Ха ру сну урынма ндалдл ян хуад э
лгэрсни йгда х иа
д
vздэггvйюма агэ хэдєє рг а з
ар,єєрц агтюу хныгэ сvз нэмб илээдэ э.
Мє нгєнх vр хрээша а
г и
хОр х
о ныно минх єндий... Эн эдvрсл э
лми ни й
сэтгэлээсг арахааба йжэ э.
Вьет намынБу нгТа ухо то дНо мхондал а
йнма нанта лсыгшир тэж
суух админьОр хонын амр ынх єхно минх єндийх ара г
даадб айлаа.
Ор хоныэ хнийх єв чийну н иа ртуулсынз vгээсх онг орс алхисэ вэ
лз ээ д
Ул аанц утг а
лант vмэ нжил дэл эг
дэж, дийлд э
эгvйх ад а
нхо вил оор
бухи мдахмэ турх иран, хє вєєндньу р г
асану лиа сныа лтанша р,нох о йн
хошу уныг алу лаанн авч и стэрт э
эд ороосо йсону с анх умхина а
гялтганан ,яагаадчюмб эОр хо н
ых vрх р
ээмин ийа мьдрал,х vслэ
н
тэмvvл эл, магадгvймин ийн асн ынэгэнvе тэйх ол боо т
ойюмши г
санагдахньх ачин.
Тий нхvv:

Мєнг є
нх vрхрэ
эша агихОр хо
ныно мин
хєндийд
Мєнх ийнрашаанх vрт
ээгvйхvн ийза
яанд
го
мд овч
Мєр гє
нг уйг
аадчнэ мэрг
vйнэ гэнт
харьсаннасанд
аа
Мєх єс
х є
нд о
ройг о омэ дэ
л г
vйх vний
vрийгх а
йрлажээ...

гэ
с энб а
д агсэтгэ лдмин ьуянгалаадб айв. Ха йрг эгчюув э? Хайрг э
д э
г
болх vнийг унигб аясл ындэ эдг эжОр х оных vр хрээб ухимд ан
урхир а
хд ааара йн адши внээгvйбайл тай. Хvн ийvр дх айр тайяв с
н ы
тєлєєбаяса лзовл она л ий гньчэ дэллээг эсэ на таажє тєєє шє єх орслыг
хичнэ э
нvз лээчг эсэнэ цсийнб vлэгтєє рий гєєє мє є
р є
нз є втгєхюм
ганцхант эрби лэ э
. Биу л а
анцу тгалангий нбу х имд уух vр хрээгч а
гнаж
суухдааи нгэжб одсонюм. Тэ гэ
эдмє нг єнх vр х рээша а
г ихОр хоны
номи нхєнд ийс э т
гэ л
э эсмин ьгарахааб ай жэ э.
Эхну тгаасаах оля в а
х адс э
тгэлдюуэ сх єлб єрнє мб илээ. БиМе конгийн
намуу хана тлаау лаанх о ор
мо гусыгши р тэжс уунаж. Єд ий дма найд
наранма нд ажб а й
г аа. Се рг
ейЕс енини йнэ гшvл гийнб ад агс анаа
нд
миньг энэто ров.

Овер
ю, в
ерю, с
час
тьеес
т ь
!
Ещеисолнценепога
сло
,
За
рямолитве
нникомкра
с н
ым,
 Пр
орочитбла
гос
тнуювес
т ь,
Овер
ю, ве
рюсчаст
ьее
сть!

Ду р
д а
тга л
ынн ар тайб орооа с га ра нх а
но рохньт эрээ. Тэртээхорин
хэдэнжил и йнє мн єшvv д ээ. Сэ тгэ лмэ др э
ли йнбо льни цынэ мчн ар ын
ємгєрхєнє рєєндТа тьянаб идх оё рЕс ени нийшvл гийгу ншдагб а
йл а а
.
«Ов ерю, в ер ю, с частьеесть »г э жТа т
ья нау нша а
дя а гаадчюмт эра з
жаргалдит гэ жя дсанюмшиг , vдд унд ынцэ лмэгт энгэршигз єєлє
н
цэнхэрнvд э эца в чланс уудагс ан . Нэ г
эну даатэрБл о кийнб яцхан
ботийга в чра ад«Чих айрд ур л алынт уха йшvл эгбич ьег эвэлБл о
ки йг
унши жба й»г эв.
БиБл окийгх аая ау ншив чт vvни йна р
и йну ха а
нышvл эгсэтгэлдмин ь
нэглб уу жє гдєг гvй сэ
н. Хар инЕс ени ни йгб олзvрхши мши ртэл
ойлгоно. Тvvн ээ сх ойшх о
р инх эд энжилє нг єрчэ
э. Гэ тэлэнэуд а
аАз и
тивийнє мн єдх я згааро дохт у ха йг аамэ д ээ
дОр хоно осбу цажя вахд аа
,
хормойбэ л ээрньно гоох энзэ лс эну ни а ртуу лста
йн ьд отроосалахё с
гvйцэтгэнАл екс а
н дрБл окийншvл г vvд ийгд ахиннэ гу ншъяг эж
ший длээ.
Хо ринхэ д
э нжил ий нємнєТа тъ яа на гийнх элснийгд у рсаадтэрбиз .
ТэгээдВь ент ьянд ахьЗ євлєл ти йнЭл чинс айд ынЯа мнын омынс анг аас
Блокийншил дэгт vvвэра вчу ншл аа.

Ээоросминь! Гэ
р г
ийминь
!
Биднийза
ме рє р
євдмє
єрхолмє ртєє
тодхо
н
Биднийза
мт атарынсу
мши гз
vр х
ийг
миньнэвт
элжэ э

«Ку
лик
овынт
алд
»гэ
дэгшvл
эгт
ээин
гэжби
чжэ
э.

Ор
осминь,я
ду у
хано росор
онми нь
Ор
огса
аралоромжу удчинь
Аа
льхєн
гєнаяд уу
нуу дчин
ьч
Ан
хныдурлалынну л
и мсшvv д
ээ.

Ихяруунайрагч
ийнз vрхн
ээсцу т г
аса
нэнэvгсэ хнутга
ачэ н
х р
ий
янаг
аачх а
йрлахындээдбусуу ! БиБлок
ий н«Ск ифvvд
», «Танихг
vй
хvvхэ
н» шvлг
ийнб а
дг у
удаасорч уулжтуршлаа.

Тэ
мээ
нхяру
улынсаа
ралєд
єн
Тэ
вчэ
эрт
эйтар
хин
дми ньх
уйлр
аад
 Цэвцэнх
эро г
тор
гуйшигнvдэ
н
Тэ
р т
эээргэ
эсширтэ
нхэ
нб а
йнауу

Мин ийс э тгэ

л дюушvг элсэ нюмб о лоо ?о ч и жо чижМе к
онг и йнх є вєєнд
шvv.
Єглєєна р анма нд ажихх отс эр жб а йв .Б иСа йгонмє рни йх є
в єєгєє р
салхиа мь сгала ня в ав . Ой р хо нАр д чи лс анГе рма ныт а нилд албаа тай
цасанц агаанх єл єгх о тынг у д а мжн ааз vг ээ рнэ го ржир сэнмэ т
анир г
vй хэнс vvх ий нэ .
Тvvни йо йр олц о оє вч vvнз ав и йнх и тэг нээє нд єрг о ол игб vс гvйз ог сон,
цагаанпа нс а
нд аашин заарб а р иг дс ант уя ханн у руу га ах ото лзуула н,у рт
хулсанс элvvр ий гх аа я а хану са ндшид э жб од олбо л онх євнє. Ула ан
усанд э эрц агаа нхє лє г , цага анх у вц астб vс гvй, а рва нг у рванжил ийн
ємнєЭн этхэгий нОч ир тс уур инд(Ва р ан аси) Га нг амє р нийх євєєгє єр
явжб а йс анми ньг энэ тс а
на г да в . Ва ра на сий нГх а таб уюуа ри унГа нга
мєрєндмє ргєлvй лд дэ гэ нээ р э гх єв єєг а з
а рмє нна рма ндажмє рни й
уснааши жирз а мт а ту ул а
нт о от омшг vйс vмий на л та нг анжр ууд
мєрни йт унгал агу сб о р жинэ р эгх о ёрыгх ол бо сона лт анх ада асмэ т
тольдо жб айжб ил ээ. Тэ гтэлма г найдэ эрээу л ааншу нх анмэ нгэтэй,
хамр ынс амс аанд ээ рэ эо чи ра л ма сшиг тгээ тэ й,З ана ба зарынДа рэ хийг
санагду ул аму р а нцо г ц осто йэ нэ тх эгб vс гvймє нг єнс ар ин амил зуу лан
усандо рж, ма н да хна р н ыє є дє єсг ангыну с ыгц ацл а нна ми нч лана.
Од ооэ нэСа йг онг ол дє вчvvнз ав иа рх є вєгчв ье тна мб vсгvйо лон
жил ийнє мн єс э тгэл дз у рагд а нvл д сэнэ нэт хэ гб vс гvйнд vрх vнийг о о
сайхн ыт ухайб о длыгvvс гэ в.
Гоос ай ха нгэг че рн ьюуб ил ээ ? Yз эгд эхий нт єд ийг ооvз э сгэлэнб ол
байгал ий нvз мэ рюм. Хvнчя л га аг vй. Ха р инжи нх э нэг оос а
йх ныгя с
маха нда ашин г этэлмэ др эхий нт ул дт vvни йт єлє єт эмц эж, зов ж
мєрєєдє нт арчл ахх эр э гт э
йюм. Го ос а й хныт єлєєт эмцэ лдэнз ово х оос
илvv жа р галх о р воо дб айхг vй .
Гоос ай хныгє є рий нб о лгохб у юує єри йнн vд ээрvз эхг эгчб асє єри йгє є
мэдр эхи йну вид асюм. Бу сдынб и ес эт гэлий нг оос ай ха ндз аяана асааvл
тэнцэв чх vнб vх эня ма р хнаа рб о ло вчшин гээ стэйил тэс хэ
нт єдий гєєч
мэдэ рчб у йб ай га агаа ра аго ос а йх аня в ахынт єлєєт э мцэ лб олжа рг ал
юм.
Бишє нє«Ес єнл уу»-г а ас(зо ч и дб уу дал )о дт о йт энг эрий гх ар ахаар
гарлаа. Бє мбєр цг ий нх о йдх э с э гтх ара гд дагг vй. Ємн єдий нх эр ээ
с
(Оро соо рюжныйк ре с тг эдг и йнмо нг о лнэ ри йгмэ д эхг vйу чи рvг чл эн
орчу ула в)одыгvз э хс а наат ай. Ан глийнз ох ио лчСт ив енсо нПл оне зийн
шvр эна рлынх є вєє нє єн арг илмо дт vшинз ог сож, т эрЄмн єдий н
хэрээ си йгши ртэн, ма на нта л ьб ио но омє рєє дсє нт ух а йя ма рн эг
зохио л о о су ншс анми ньс э тг эл дх ад аас та йя вд агюм. Бит э рЄмнє д ий н
хэрээ со д ыго л жvз сэнг vй. Ха л у уно рныод о дб vvдг эр хэ на жэ э
. Тэ г э эд
бин у тг и йн ха ат эн гэри йно дд ыгс ана лаа . Ур жн анна ма рЄмн є г
о в и йн
Хо нго р ынэ л сэндб идх о ног л ос онби лээ . То рг о нша рэ л снэ эсб vт сэ нт эр
ербу с ыну ул ынх ормо йд о хба я нб vр днэ эба рь са нг эр ээсшє н єд у н ду ур
гарчу у лє є дма ца нг ар л а а. Эл сн ийд у уг э дг ий гч а гна ма а рс анаг д а адч
тэрvv, а л ьс этгэлий нд от о одт э нг эри йно до дг энэ тг э рэл тэ эдчт э рvv
нойрх у лжа адб о лсо нг vй. Хvн ийд от оодт энг эрг э жби й. Ин гэ э
дб и
єдри йнн ар ныи л чий гт ав и аг vйб vл ээнэ л сэнд ээ рт энг эрши р тэнэ л с ний
дуугч а гн а хаа рх эвтл ээ . Го вий нт энг эр ий но до дх арт ор го нд э эрца цс а
н
очира л ма асмэ тг ялт га н а н. Хо н гор ынша рэ лс энну ру у, Но ён
Сэврэ эг ий нх арх а дано р гил у у др ууд єтл є нд єт л є н, д ээр ээ сг энэ то ч ир
алма асб ор о обо л жа с га р ахн ьу уд ааг э мэ эр. Хэ рв ээт ийн х vv ал ма а с
боро оо р во лб иг ур ванма р лыннэ ги йгчюму у ,д о ло онбу рх нын э гий г
алганд ээ рэ эт осо на вчє нє єхс э тгэл ий нх ээд от оо дт э нгэ рий но дт о й
хоршу у л ахс ан.
Хо нго р ынБа янб vр дийнн у ур тн у гасн ой р мо го о рг а нг ан ан, эл сний
хормо йдб а рьсанц аг аа нг э рvvдб ємб ий нца йв а лз а хб є гєє дми ни й
тосох ыгх vс сэно д дынт уя аг э ри йнт о оно орх а рв а н, мє нє є хєнд от оо д
тэнгэ рдэ хо дыгг эрэл тvvл сэ нх vн ийз vр х энднэ в т эр чя д а нб а йн ау у
гэлтэй. Хэ зэ эх аан аб о л о вчс э т гэл ий нма аньт э н гэ р ий но до чи ра л ма ас
шигг ял ба л занханб айг а ас ай .
Ор хо ных є нд ийдз ун ыс vvл ч ээ рн ог оох э нзэ лжэ э . Ха н га йх єв чи йн
униа р ту ул сынн а мжа аихо й, х єн дийт ал ,х адч у л у у, Ор хо нг ол ын
гэрэл тх ар г иацє мн о минє н г єт эй. Хэ нзно го он ыэ нэє нг єг а зард э лх ийд
байт уга йо гто ргуйднэ в ч ижэ э. Тий нх vv б идх о ё рно го ох энзэ лсэ н
номи нх єнд ий дн о минт эн гэр и йнд о ря вжб айн а. Инг эжн о гоо
хэнзэ лс н ий гх ичнэ энчжи лvз ээ гvйюмб эдэ э. Би дни йс этгэл дэ н эи х
хєхно минд элхийя ма рн э гну у цд ал дынб а яржа р гал ыгз єг нєнши в нэх
мэтб єг єє дб одлынх о от э рх vv н оминє н гє тхє н гє нма н ан гцо ч оо н
хийс гэхг vйнт улда нирч имэ э гvйх э на лма йр чя ва хньдэ эра жг у у.
Тий нх vv ч имэ эгvйа лма йр са а рОр х оныу лаа нцу т га ла ндх vр чоч ив .
Ула анц ут га ланб ишн о ми нцу тга ланг ий нх vрх рэ эмє на нир гvйэ в хр эн
буухньг а йх ал т
а й. Єнг єб о ла нирч имэ э гх vр тэ лд ар аху вид ас тай
юмс а нжэ э. Тий нх vv б идх vр х р ээ ни йч имэ эгс о нс о хч их гvйб о лжб ие
биес ээт vшэ эду да анз о гс ло о . Тэ рлэ гши нб идх о ёр ыгс эт гэлий н
тасар шг vйн омину тса а рх ол б оо дє гсєнб из. Хэ р в ээо рчинб ай гал ий н
анирч имэ э ндс этг элх у ва агд са нб о лт эрг ай х амшиг тэ гши нир э хг vй
байл аа . Хо нг орн айзми ньг э нэ тт эрихх єхн оми нд э лхи йг ээсч асу л а а
н
єнгєо л жха ржэ э
. Ор хо ныэ г цц авчи мэ ргийни рмэ гд ээру ву лаан
навчт айя ма рнэ гб у тб у ргасба й хыгт эро лжх ар аад,
Тээр! Ул аанц эцэ г
т эйб у тб а й наг эжд ууа лд ав. Тэ г
т э лчмє нєєхєнх єх
номи ндэ л хийдо ло нє нг єя л га рч,х vрхрээд ээрт аванє н гийнс оло нго
та
та в. Ор х оных vр х рээа р сл анб а рса рхир аха д илс vр т
эй еэшу угин
шаа гина . Тий нх vv Ор хо нын оминх єндий до лд со на ни ргvйх єхн о мин
эг
шина рч игда нт ал ийв . Амь др алдг анцх ант о
х и олд о хэ гши нчб ай с
ан
юму у. Гэ вчт vvн ий гvз э жмэ д эрсэнма аньа зба й жээ .
Хэд энжил ий нє мн єб иМе к онгмє рни йт ор гонэ рэгд ээрхб агаханз очид
буудл ынг э
г ээв чээрт эр х vv б ул инга ртихмє р нийс vр лэгна муу н
урсгал ыгшир тэнб одло г ошр ох уйЦа стыно р н
о о сэ ха всант эрага аих
мєрєнЄмн єтт э нгис тцу тганц у тгатлаамє нчо л о нх vна мь тнын vдн ий
харцыгх єгл єгєрх є ху са нда ашин гээжд ээг эжб о догд сон. Буу длынэ нэ
гэ
гэ эвч ээрфр а нцно ёдМе к он гий гшир тэжс уу санньд аанихх олг vй
цагий нхб ил ээ. Яас анчх олг азарх єлта вьд агно ёдб а й
с анюмб э. Гэтэ л
бид эл хи йни хи хмє рнvvд ий ннэ г
ий г«є н гєрсє нфр анц ынг эгээвч ээр»
харжс уу на. Биб аса лда рцу утДу н аймє р єн, омг оло нд огшин
Аму да рь яамє рни йма нд л аа рх євжvз сэн, Же й
х у нб у юуАму да р
ь яа г
vз
эх vлг ал з
у ух є
хз аану у дмя нг ат vмээр ээт vрх р энд о втолг охмэ т
са
на гдс ан. Эн эи хмє рн vvд э дб айг алийнс vрх vч инб о лоодб асе рбу сын
єнгєvз э сгэл энб у й. Гэв чМе ко нги йнб ул ин гарту рсг а лыгши ртээдОн о
н,
Хэр лэн гээлс а наса ндаа . Мо нг олынн vдни йх ар аагши нг ээснээ р
э эа риун
са
й ха нОн он, Хэ рл энми нь !

Хэрл
эняара
ну рсахд
аа
Хэнт
эйуулз
а х
ыгз ор
ьсонюмб о
л..
Хэрл
энбидэнтэйг
ээлу у
лзахыгзо рь
ж
би
дчт и
йшт эмvvлсээ
рби л
ээ.

ЗҮҮДНИЙ ЦАГААНУНАГА

БиГалттайнхааг о
л ынхаргилахч имээгс онс
онс анааширса аршө нө
хаг
аслансаяд угжраадерб усыно лонө нгөтэй,хач инянзыня вдал
тай
зү
үдз үү
дэ л
лээ. Тархиныбо рх а
льсцоч ронө рөвсө х
ө рө
өи нг эдэгюм.
Төрсөнбууцдэ эрээямарчгэсэнэ с
энмэ ндирэ эдт и
йн хүүэ мзэглэ
н
цочс
онт архими ньэ лд
эвб одол,зү
ү д
ни йшу ур ганда вт
жэ э. Эрүүл
ухаа
ныхэ ма лдагдахэсэхньх утга
ныи рэндээ ро чсониймү едтийнх ү
ү
шууранхө дөл
с өнбо до
лз ү
ү дээтогто
ожла в
ахх эр э
гтэйб өг өө
дт ун
удал гү йх эвий нна мт а йва нбайд ал дааэ р гэжо р охо дт эрб үх эна лга
болжо д но.Өд ө рньз ү рхч ич
ир ч,т арх иа нг алзс анд энд у на мь тан
машин аа рх ү ргүү лжир с эн.Ма на йб у у ц, дэ э рт өв х н өс өно йнца г да а
мин ийб аг ий нн ай зЯда мынОйд о в,эх нэ рДо ндо л ма а,ол онша р
хүүх д үү д тэйгэээ лбэ нх оо лундх ий жө гө ө дГа л тт а й ня гт орг онэ р э г
дээрма йх а нб арь ж, орд э всгэрз а сажө гс ө нюм. Ин г ээдлб ио л он
өнгө тэйх ачиня нз ынз үүдз үүд эл жхэ в тэ нэ . Хо то о сн ааша аг арах ын
өмнөБу лг аков ын«Ма стерМа р га рита »-ий гд ах ину ншс анюм.
Булг ак ов ынх эмжэ э нд«з ү үдлэх »а ргад аа нчба йх г ү йд ээг эжб о
д о гддо г
бөгөө дх а ринг азард оор хя марн э гга йх а мши гтор дх арший гү зэж
зүүдэ лд э гминьа л ьх эзээн ийх. Тү үнэ эснэ ги хх ал их гүй. З үүдбо л
хүнийу ха а ных эмжү үрби шчг эл ээө в дө жц оч ир с о нт арх ин ыт эр хү ү
бодо лз ү ү д ийгэ рү үлт ар хиг үй цэ хгүйба й ху д аат а й . Тэг ээдчз ар им
сэт
г элз ү йч идБу лг аков ын«Ма с терМа р га р ит а»-и йгюму у
Дост ое в ск ий нр ома ну уд ыгэ рү үлб иет ар х и ныү рд ү нг э жү здэ г
. Нэ эрэн
чтар х ин ыт эре рб у сынз үүдз өнда вта гд ахч а два лт ү үний гэ эу ран
сайхн а ард ү рслэнө гүү лэхч а
дв а рта йни йл эх дэ эмө не рб усынс о нин
бүтээ лб ол жх увир д агб из .Биз ү үд лээ дс эр сэ нх о йн ооэ н эмэ тийг
бодо жх эв тсэнюм. З үүдэ лсэнмин ьг э вэ л:
БиЭр дэ нэз уугий нс ү мий ну рд а хт алба й дГа л да нб о шигх ант ас
цавч санг эдэгдо мо гтойх оншо ор гүйч ул у у нно хой ныд эр гэдс уу ж
байна .З уныс айха нө д өрз уугийнх эр мий ня райс а нца г
а анс у варг уу д
нарныг э рэ ло йлг онг ял бал за
на . Хэ рмий нд о то рн э л ээдт омо ох он
цөөр ө мба йхб ө гөө дт үүндс үрэ га ду ут и йр чс үүл э э р ээу сц а цл а
н
зог
с о но . Гэ тэлх эр мий нб аруунихү үда л г уу рх аннэ эгдэ жх уншу ву у
шигд у нца гаану на гат ан гарчна адс аа ро р жи рл ээ . Бит эрца гаану н ага
оржи р эх ий глх ү лээжс уу санб о ло лто й.Уна ган ог т н ых о оцу лбуу р ыг
чирс ээрг үйжир э хэдбит ү үн
ий гх ө тлө нз уу г ийнг о лд уга ндо р ло о.
Маг на йд ээрэээ р хийд ара му ла анб ад ма а ра гшиг т гэ э тэй, тома ла г
нүдт эйихЗ у уб үд эгб ада ггилбэ лзэ нх ар а гд а хб өг ө ө дц ага ану на га
түүн ийс уу далд о ор хя ма рнэ гний гү нэ р лэ жб а йн а . Гэ тэ лз уу г
ийн
сууд алдо о роосө нд ө рг эгээнЗ а на база рынно го онДа рэ хг энэт
тодо рл о о. Нэ гх өл өөу р агшжи йж, нө гөөх ө лө өдо р о ону га лан ,уя н
бөөр ө нх ийб эл хүү лсээх от ойлг о нц ээ жэ эу р а гшт ү р ж, то мс у урьт ай
зал
у уб у мб агармэ эмэ эт ов ойлго со нт э рс айх анд а г и нажимб эг э
р
уруу ла аү лмэ дэгму ши л зу ул
анин э эвх ийл жб айн а . Гэ т
э лэ нэг о
ёд а гина
болЗ ана б а з
а рынн о гоонДа рэ хб и шо лонжил и йнө мнөз э рвэс хэн
танил ц с анБо лг арынфр ак иян ут гий нү зэ с г
э л энтб ү с гүйМа йяНе ич ева
боло л то й. Биө нө өхца гаану на гаах өт лө ө дх арт э нг ис ий нх өвө өгөө р
явжб айн а. Да лайд ээрт о му лаа нн арши нг эжн аму у х анд олгис ын
мяр а
лзану лаа р анг я
л т
ганаа д,тэртээдц аг
аанда р
в уул тх өлөгалсла
н
одохуйду наг аб идхо ё
рт үүг ээрбуца хбайснаахо цор чб уйбололтой .
Цаг а
ану нагамин ьо дооби дя ахвэ?г эжмин ийас уух аду нага
Хүл ээ
е,х ү
лэ эе . Ма й
яу дахгү йир нэгээдмө нгөнс ав
хши гтурьхан
хөлөөрөөт энг ис ийнх өвөөн ийт оргоэ л
сийгца вчлана . Тэ
г т
элч
эргийнхэээл сэ ндэ эгүүра лгуур х
на амө лхөнхөөср ө
хд ол
г ис
ыгз а
хл ан
тэ
р тээг
ээсна а ша йсуйя в
а а,тэнгисий ну с
ныө нгө тур тд аашинз,сул
орхисону лаа нша р г
алү с
э эн амиру улсанбүсгүйбо лМа йябололтой.
Тэрх үүхэну н а габидх оёрыга нз
аа рчхарахя н
за лга. Ма йяч ияаг
аа д
за
х идлынх ар и уил гээхгү
йб айнаа?б ич амдзориу лжшү лэгбичсэ
н.Чи
түра з
нажс о нс о оч!гээдбишү л г
ээу нши жба й
на.

...Богдг э
г ээнтэнх арийнг а
зару даж
Бо лзоотх атнаас ананг ансрахуйд
Эр дэнэз у угий нха шц агаанө ргөөнд
Эх ээст өр снөөрэ нх р
ийх ара
гд жээ
Уна ганну т г
аат эмцэня а
р а
ни рэхү йд
Уу лынэ нг эртү хдэлийнг азарх ая
г даж
Ар аатанчо нынид эшб олжд уусаад
Ар иунца г аанму тарн ьганцх анүл джээ
Ер т
ө нц ий ня вдлыго гоо рчбүр энча да
агүй
Ер дий нб у сух аа
нту ра нгэгээнтэн
Уйт гарг у нигл ал
ыну ян г
ад уунт өгссөн
Урл агий ндэ эддү рийгн ьмө нхлөн
б ү т
э эжэ э
.

ГэтэлМа йяэ ргэжчх а р алгү йя в

аня вс аа
ра л габ оллоо. Уна г
аби дх о ёр
ихлг ашу уд ант э
ргүү нэ эг уда йл г
ажб ин утагта ая ажха рихб илэ
эг эж
ганср ана
. Гэ тэлн э
гмэ дэ хн ээц а
гаану нагаб идх оё
рЭр дэнэзуугийних
хэрэмд о
т оря вжбайн а .
Одо оий шт ийшээт энү ү члэх ээб олъё . Төрсө нг а р
санн у т
агтаало чс о н
маан ьд э
эр . Уна г
аи нг э жх элжб айна.
Чими нья гү нэнхэлл э э . Тө рс өнну таг таао чоо дү хсэнчг омдолгүй. Би
ингэжха ри ул жбайна .
Үхэхт ухайт аярихб о л о огүй . Биеэлб одожя в. Бину тагтчиньх үрг э э
д
өгье. Унагаи нгэжх эл л э э. Тэг ээдб идх оёря гт өрсөнб ууцГа лтт
а йн
голынх өвө өндир жэ э. Уна гах унгийнх үзүүгээн угал
анГа лтта
йну сн аас
ууж, жа вьжа а ра
ау сс а в и ру ул ахада л
т анд услу у дгялтгананц ацрана .
ТаГа лтт
а йнх а
аусан до р оо дд оошооу рс
. Хө вс өөря в
аа дОн онго лд
хүрэ хийнч иньа лдадСа нжма ат а
ар а
л дана. ТаСа нжма агаама рт
а а
г ү й
биздэ э . Тач и ньөө рх ү үхнүү дийгц ө мий го р х
ио дСа нжма а даалир с э н
шүүд ээ . Ца га ану на г аи нгэжх элэ в. Уна ганэ эр ээлз ө вхэ ллээ. Эрдэ н э
зуугийнн о г оо нДа рэ х , фракиян у тг ий нү зэ сг
э л энтб үсгүйа л ин а
арньч
яахюмби л ээ . Ба гына мр агСан жма ад аало ч ъ
ё . Ус ан джив жүх ээд
түүний х ээ«с ү нс тэй »н ий лсэнчт үү нэ эсил үүжа рг алб айхгүй. Бии нг эж
бодоо дху в цс а ат ай чи ну срууо ро х ыгз авда жб айн а. Гэтэ лГа лттайн
цүнхэ элд о т орө нө ө хЭр дэнэзу угий нно гоо нДа рэ х ийна лтанба ри ма л
суужх а р агд ана . Но го онДа рэху ру ул аажу ума л зуул а нин ээмс эглэнэ .
Бит үү н ий гла в аха лб а тайб олж. Гэ тэ лц үнх ээлё ро о лгүйг үнб өгөө дб и
нэгэнто рво ла мь дг ар чи рэхгүйб о л олт ой. Гэвчт эрцү н
хэ элдо рж
үхэхээ сө өра р гаа л га . Од ооя адагб ил ээг ээдх а рта лца гаану на гаал г а
болчи х жэ э .
Одоомин ийү х эхца гир ж. Унагамин ьч ия ачи хв аа?г э
эдб иэ хэрт а т ан
уйллаа .
Бис эрэ хдэ энэ эр ээг ин шину йл жб айв . Үх эхээс ээт э гтэла йса нх эрэ г.
Нарте р тө н цд э эра мь д, я ваххү слэнд ийл жб а
йг ааньэ нэ.Зүр хми нь
амаара аг ар ахша х а нб у лиглавчх ар и нт архис авс а р уулх анб о лжээ.
Галтта йнг олэ цэ ст өг сг өлгүйх арги л анү гл эж, а лстшө ний на ду у
янцгаа хс он со гд ов . Ца гаану нагами ньс ү рэгтэйг э
эни йлжд ээг эжби
бодло о . Өр өв с өжя да р сант архин дү зэгдс энз үү дэндит гэхт энэ гхэр э г
боловчб ид ар а агий нө др үүдэдмо рьу на адн утг аар ааз у
га ацаня ва
х д а а
адуулт а ар ал д ва лө нө ө хз үүднийц а гаа ну нагами нья вааюмб ишб из
гэжха р дагба йл аа.
Даланнэ гэно н ых а ва рМо скваду тг аз охи олынд ээдк урс тсу ралцаж
байхда абиа н ху да аБо лгарточс онюм. Тэ гэхэдМа й яНе йч евана ма йг
авчХа рт эн гис и йна лд а ртАл танэ л сн ийа мр а
л т ынх о тВа рна до чсо н
билээ. Мо с кв а дб у ца жир ээдб ит үү н ээсз ахи да ла вчх ариу днь
Занаба з ар ынно г оо нДа рэ хийнт у х айшү лэгб ич ижя вуул санюм.
Тэгээдлб ид н ийх а р ил ца атасарс ан.
Цагаану на гая а гаа дз ү ү длэгдэхб ол о вд оо ? Ма на йхх эз
ээчц а гаан
адуута йб а й га аг үй.

Аа
вта
йюмсан,а
авт
айюмса
нд а
а
Ан
гирша
ргаморьт
ойс
ондоо

г
эжбиб агада
ашү лэ глэ
нүгэлдэгбайлаа. Аав ыншаргаморьө т
өлж
ү
хсэнюм. Хожимми ни
йт о
мх онболсонх о
йн оахминьнэ гхөөрх
өн
а
лагмо р
ьа в
чө г
сөн. Ша вилхангоо
лигб ие тэйт у
нчя лгуу
мб асих
у
хаалагморьюмс а
н . Ихсургуультөг
стл өөб из у
ныхааамр а
лтаар
г
эртэ
эо чихдооала
гмо риосаначих
санб а йна. Су
ргу
ул иатөгсө
өдхот
од
ажил л
аж, амь д рахб ол сными ньхо ёрдах ьжил ийнх аварчб айн ау у
алагморий гмин ьа рг амжа андньч оноб арьчихсаныгд у у
ла а
ду йл ж
байжб илээ.
Эрдэнэзуу гмя нгае сөнз уунт а
виндо л
о оно ныз унанхү зсэн. Би
тэг
эх э
дУл аанб аатарынх ийс удла
л ынб ол ь
ни цынихэ мчба йл аа.
Залууханчб ай ждэ э. Цэ цэрлэгх о
т одул сынт эргүүнийэ мчна р ын
зөвлөлгө
ө нбо лжх отоо сб идо луу
л ааоч лоо.Зөвлөл г
өө ндунд уу рма на
й
нэртэйэмч ,ур анз охи ол ыно рчуул а
г чагсанГо нгоржа вгуайта йх а
мт
говийннэга ймг ийнэ мч ийнма ши ныг«д а й
ч илж» авааду рдТа мир ын
голоорайлх эсл э
э. Ха нг айнн урууныихно гоо нуулсаасү срэнб у ух
өлөни рвэсмэ тд о гшинцо лгионур сгалтайТа мирг олыншу гуйдт өдхөн
охьюун огоо нз үлэ гд ээрэ гнүүлэнб арьсанх унданц агаангэрү үд эд
очижна йрл ав. Тэрү е сс оёлынд овтол г
оо нгэгчя вагда
жх өдөөни й
малчидх ота й лынк оиц ертс онирхуу лдагбайж. Тэрх отайл ынч а в
ганц
нарт о
мца г аанг эрт э
йнэ гч инээлэга йлдцу гларан

Хоёрхан
гайнну
т а
гхүрэ
н т
эжлнайга
на
Хошууныолонтанарминьса
наг
дахч
янз
тай

гэ
эдх ангин а талду ул цг аа
хаарньб ит э с гэлгүйу ярант эрч а вган цна р
болоодо лонх өө рхө нжа ал
уудадба йда гмө н гөөхува ажө г
ө өдх о ос
о н
буцажб и лээ. Тэг ээдб уцахз а
мд ааЭр дэ нэз уугаарор сонюм. Эр дэн э
зу
уг ийни хх эрэмд от ора гьша рилжү нэ ртэ ж, ал
ьд ив анг а
л авынх э
р эг
явдлыгс анаг дуу лан, з уу г
ийнг урванс ү мий на са
рлагд ээврийнб ула нд
дүүжил сэнз э схо нхн у уду йтгар
т айяажин гэн эжбай жб илээ. Тэ гэхэ дб и
өндөрг эгээнЗ а
на б аза рн огоонДа рэх ий нг айхамшиг тд үрси йгб үтэ эс
эн
ту
ха йдо мгийгс о нсс о нюм. Тэ г
ээдлЗ а на базарынт ух айя ма рн эг
зо
хио лб ичнэг эжб о дсо ородоох үрчээ .
Гэтэлба сцаг а а
ну на газ үүдлэхчу чирб ий гс анала
а. Мя нгае сөнз уу н
дөчинна йма но ныз у н. БиСү хбаата
р ынн эр эмжито фи це рын
сургуулий не с д
ү гээра н гитөгсөөддо лд угаарс арыннэ гна рл агө д
өр
цэргийнт ээв рийнц у в аандсуужХэ нтийа йма грууга ах өдө лл өө.
Баянзүрхий нг үүрд э э г
ү үргарчя вса
нч иньд өрвөнду г уйтай, та аран
бүхээгтэйх о доо гтэр г эндц аг
аанмо р ьх өлө лсөнх үнз өр жг ар ахыг
харталахмин ьб айв . Бижо лоочийгз ог соо ч!з ог
сооч !г эжх ашг и ра
н
машин ыя вда лд ундү с эрчбуугаадах та йгааз олголоо. Тэ г
ээдх от од
буцанир жх э дх оноо да хынмо рьт э
р гэ эрну тагтийшэ эг а
р лаа. Ма на й
буриадуу дхо доогб у юужо роотэрэгг э жнэ рл э
дэгх өнг өнт эр г
э нд
хөлөлсөнх аши нца га анмо р
ьб олнаг ацэ гчи йнт э
рэг нийг а нцмо рь. Би
Хэ рл э нгийнЕдө гт авант ол г
о й, Цэ нх эр ма нд ал, Ху ра х ынг ол ынэ хэ эр
Он оно рдо гз а
мыгх айнз аалгажа в аадө нө ө хт аа р анб үх ээг тт э ргэн дээ
тухл а нс уу ж, хаши нца гааныгт а сша вх уу рд анө д өр жиншог шу ула хад
лавх о ёрө р төөша ха мг аза ртуу л на . Ба гца ал валт а вз у ргаах о но г
шо гшу ул аа дБи нд эрс у маахү рэ хб ол ол то й. Едө гт ав ант о л го йх авь д
хон ог лох о орбу ужг алт ү лээдц а йч ан ажс уу санч ин ьх эдэнмо рь тон
ара асг үй цэ жи р лээ. Ул сынн аа д амүз ээдб уц ажя в аама найх өрш
Өмөн дэл гэрс умынэ мэ гтэйг ол цу уз а луу сб айв . Бина са рв ане сх үрсэн
хар хү үу ч ирт эдэ ндн айрт ав
ь жх арц айа яга лан, х ята дн ай ма ана аса вч
гар сант а нз уурб оо во ороод айл а в. Ба сжа а ханб о р ц, а вчя в сныгмин ь
хүү хн ү үдч улуугаа рнү дэжб ай г аадшө лх ий жу ул аа . Ул аа нт ор гон
дээ лт эйн э гө ндөрша ро хинн аа дма арх ят ад ынг уа нз а ндх оо лид сэ нээс
бол оо дх э дх оно го гиу лжб өө лжү ү лэнт ар хит ол г ойньха г ач и хг ээ д
яда рчя вааг эхээрньбит үү н
ий гб үх ээгт ээу нту у лж, ө ө рөөт э рг энд оро о
дэв сгэ рз ас агчаанб о лоо дх эвтл э э. Но й рх үр сэнг ү й. Тэ ру л аа нд ээл тэй
ша ро хинх отодх оцо р сонб а
снэ гша ро х ин ыгс ан агд уу лла а. Хо т ын
мо до нз ав о дадму жа анааро рсона х тайг ааү лд ээ дт эро х ино о с
хол до х г
ү йба йжбо лохлб айс ан .Гэ тэлэ эжий гээс ан а адб ол оог ү йюм.
Ар ва не сх үрсэнх ар хүүэ эжий гэ эт эгтэлс ана наг эдэ гин ээ д эмт э й. Гэвч
ээжий гэ
эчс анада го хи дуу даасб ол оо дно йр чх у лжд а га мь т анб айж.
Ма р га аш, т эндээсх өдл өхө дбиу л аанд ээ лтий нмо рий гуна жт эр
тэр г
э ндмин ьсу ужя влаа. Хо ёрх он огий нд а раат э дн ийг эр тх ү рчир сэн
чиньол онг үүб арь чих санба янг э гчи йна й лб айв .З а л у увта ра авэ э ж
хоё рньн ама йгнэ ги ха йл чинир с энюмшигх о ньт ө хө өрчб а й ж
дайл л аа.З а мдя дар санб олх эдх он ога мр аадя вг эжб а йна . Гэ тэ лбиб ол
сар ав чтайцэ рэгма лгай, хо ршо о но осху да л дажа в сано ёосму у та й
ног оо нд а алимб анд ээл тэй, сур а нб ү ст эйн эгэнб ил ээ . Яа са нчс айх ан
зант айа йлб айсанюм. Өн өөхша ро х инма аньэ рхг э дэ гньжиг т эй
амь та нс ан ж. Гэр тээи р ээде рдө өлня л ххү үхэ дши гх о шу у га а
цор во й лго на авэ эжд эээ рх элжг ар ав. Бү рба йч их аадн ама й гя вуу ла хгүй
гэлээ . Ээжий г
ээб эт гэрт элс ана с анн ада дг анцх он огс аатахчбө ө нг ай.
Бит эд ний дб а
слн о йрг үйх оно о дх арү үр ээрбо со жх аши нц аг аана а
хөл лөө д,о ргодо лб о сгуулмэ тч имэ эгү йа ри лжө гл өө . Ху р ах ынх өн дий
рүүд а вдагд авааө өдө гсөжя вс а нч иньа р аасмо р инт өв өрг өө н
сон со гдо в. Харт алнө гөөу лаанд э элтма аньшу у г ини р жя вна . Тэ р
гүйц э жир э эдюу н дчюми нээда лда жн эл ээ дт о мх онб оод о лт ойюм
мо ринд э эр ээсээө гөөд
Замо донт эрэгтэй, х аши нмо рь т ойб у ри ах айми ньс а й ня в аа ра й. Хо жим
явб алма на йх ааро р оор ой. Тэрг э нд оо ро ошө нөжинхө р в
ө ө хмөр тө ө
өвө рто ро оди рэ хгүйша лд эмийа мь та нб айн ал ээч иг ээдд ав хи жо дло о.
Боод ол т ойюмыгз а
д л ава лө р өма аруу л,б асө чиг д ри йнча наса нма х на а с
хийжэ э. Тэ гээдб иэ э жд э эя а раншо гшу у л саарх о ё рх о но одн у тгий н
захынд ав а агда вл аа. Да ва ан дх өхт үрү үг эжт о ймг үй . Ца гаанмо рь
миньу л а аб о лчих ов. Ха шинца гаанх өхт үрү ү ндб ариу л анг ал зу уюм
шигд эв х ц эжт у рг ижя вс на аг энэту хас х ийнжо ло о гоошу втта та ад
даваа ныу р уун а жиг на жо дл оо.Өн өө хт аа ранб үх э эгмо дон дө лгөгд өн
ховхү сэ рч ,х өнжилд эвс гэр ,т огооша на газ амынх ажу ур ууца ца г
дл аа.
Тэрэ гмин ьз адү с рэхньү үг эжя сх авт айня ахчу ч ра ао лох гүйз оо сон
гадасшигз о г
со жб айт а
лх а шинц агаанмо дно о сз а йд у ун а
мг а з
а ро ч оо д
нама йгх ү л ээхмэ тн ог ооз у л гаажз огс ов . Биб ая рл аса нд ааб аг ах үү х эд
шигу йл чи хл аа. Хэ рв ээт эр г э эзадт ату ул а адмо р и оа л д а жг э
р т ээя вг ан
хари хб ол в олт эр үүнши гшив шигх ааб а йхб ил ээ .
Дө чинн айма но ныт эрз у нмин ийб ага асд асс анх ө дө ө г ийнс ү үл чий н
зунб о лс онюм. Ху вий нма ла жа хуйгни йг эмч лэнх ор шо оло хт у хай
яриаг ар чэ хэлс энү еб айл а а . Гэхдээн э гд элба й гуу лаг да хх үрт элба с
хэдэнжилө нгө рө хб айс анчг эс
энми ни йх у вь дх у учи нх өдө өт э р
зунаа рду у сс анюм. Од ооо л онжилө нгө р сөнх о йн оп ат риарх а лг эгд дэг
тэрө нгө рчу л ирс ана мар ла нг уйц агий на мь др ал ,х эвё сыгх аяа ха н
үгүйл эху д а аба йв чт э гтлэ эх арамсдагг ү йюм. Хү нг э гчц агү е тэй г
э э
урагшд э вшинши нэб айд ал дд а
сдагу ч р аа сө нг өрс ний гү гүйл лээг э эд
түүгэ эра мь др ахя ма рча р габа йхгүй. Тэ г ээдчт эр«с ү ү лчийнз у н»
яагаадчюмт э
рг анцх анз у нмин ийс а на а ндха мг ий нт о дд үр
зурагт айг а аү лд сэ нб а йда г. Био доот үүн ээсх ой шг уч инт аванжи л ий н
дараат ө рс өнну та гс эр үүнГа лттайд ааи рэ эдз ү үдэ лжх э в
тэнэ . Ну та гтаа
ирэх ээрө н гө рсө нюмб үх энжи гтэйхэнт одд у р саг дан а.
Дө чинн айма но ндэ э жмин ьт авьхү рээг үйя в жэ э. Ар в а ннэ гх о ёр
жил ийнө мн өб у юумин ийн айме сөнн а ст айб айх а дма н айху на л г
ын
ганцша р гамо р ьто й,с аал и йнг анцх оёрү нээн ээ сө өрюучү гү йа йл
байс ныгб о до хода ра вг ару йү нээтэй,у на лга,т эр э гнийх эдэнмо рьто й,
өвсни йма шин т ай ,тө мө рг о л тойх оёрс а й нт э рэгт э й, б ая нчин ээл э
г
гэмээ рг үйа в чя ду уг эмэ э рг ү йб олсо нб а йж. Эн эб үх энэ э
жи йну хаа н,
ажил дб и ех айр гүйз үт гэсн ийа чб а
йл а а. Тэ гээ дччэ э жт авьх үр элгү й
оворс уу ж, с анчи гньб уу ра л тсан.
Тэрз у нү д ший нс а ал ьныца гле рбу сынс о нинс ай ха нб айсанши г
санагда на . Сэ рүү нд у ганх у у ч инт уурин аа сх о ёрт ий ш, Сэ рү үн ийг ол ын
хойтх ө вө ө гөөрх оор о ндо оо й рсаахал тынз ай та йн эгэ г нээб ол ж
зусланг ийнб айшин ,с ара вч ,ү хэрма лынх аша ах ор ооба рьжс у урьшс ан
хори ода йлт усб ү рд ээа р авх оринү нэ эс аана . Үд ши йнс аа
л ьн ыца г
боло ходт эро ло нү н ээу р да рынб эл чээр э эст у сб ү рийнх ор оот ийш
гаргас анц ув цааршилшил ээх аранцу вж, с үү нд ээчи нэ р чсарв айса н
дэлэнх өх өөд аа жя да хмэ тх ойтх оё рх ө лөөа лца й на л гу у рхна аз ө ө ж
тавьсаа рир ц гээн э. Үнэ эдө хөжи р
э хэ да вгайх ү ү х нүү дх ор оо нышо нд
сэврээжө лгө сөнх ө нө гх увинг уудааа вчг ар ц
га а н ,х үү хд үүдү нэ эни йх э э
хороо н да рг ало во ол онма йт а в
ь цгаа на . Тэро л о на йлынг ад н аа сма й н
утаабу ргил а нСэ рү ү н ийг олд э
э рни йл жү үлма на нмэ тх өвө л зө н
суунагл ана. Ма найу рдх а
нт ал дс үүн ийз аводынт омх а рб айши нб айх
бөгөөдү нэ эг ээт үр ү ү лжс аасана йл ынх ү үхдүү дг о лцу уя вга нт эрэ гд э
э р
суурил у ул санмод онт о рхтойс ү үгээя в г аартү р эхн ьт үр жмо рио рч ир э х
ньч ирчс ү үнз а во дт ий шя арцга ана. Тий нх үүз а во дынт о мх а рб ай ши нд
сүүнийт омма шиншө нөо ройб ол то лт асра л
тг ү йд үн гэ нэ н э. Тэ рү еийн
сүүнз а во дб олх үү х э дз алуучу удынү дший нз у га ацэ н г э эни йг аз ар
болдо гб а йж. Сү үнз а во дц өцг ийнт о сцо хихоо сэ хл ээдшими йна р хи
нэрэхх үр тэлб үг дий гх ий дэгб айл аа. Тэ гэ
э дчг о лцу у х а нх ар а нх у й
болох ына лда дс үү нз а водынг адааа рхин ых ор хо йт онг у удц уг ла ра а д
дунда ах у ви нта йт ор хт ойа рх ит авьжу у цгаана . Ээ жа р в а нх э дэ нү нэ эгэ э
саажду у сах адд оо дт алньг учд өчинл и трс үүг ар ахб өг ө өдт ү үн ий х ээ
ихэнх и йгс ү үнз аво да дө гчб агахныгг э р тээма шин дажц өцг и йг ар га на.
Тэрзу нс ү үнз ав од адс үүгээт уша аха жи лн адно о гдов . Са йх ана жил
байлаа . Сү үг ээба р ьжир ээдү дэшо р ойб о
л толт эн дб айн а. Өнө өх
архиндду рт айцу улх ол хонд үгр эг
л эжс у у
г аа
да рх иау у цг аан, х үү х эд
залуучу удз а вод ынб айшин г
ий нг ад на хс үүцө ц ги йх а л а адагт о мх ар
тогоондо рт үл сэ нг а лынг э
рэ лдс уу цга а нэ нэт э рий гх ү ү рнэ л д энэ .
Тийнх ү үс үүнз аво да р хиндд уртайх ижэ э
лх ар цу улб ол о одма нь
мэтийнжу лд райб ага цу улынц уг л
а рд агг азарб айжэ э. Ха рина йл ынбэ р
бэргэд, с аяэ хнэ ра вс анх өвгүүд ,то хь то йт омо о то йх өг ши дг эр тэ эл
байна. Дө чи нна йма но ныт эрзу нСэ рү ү ни йзу с ла нгий нз ал у ух үү х нүү д
нэглд у уду улжб айс анши гс ана г
да н а. Тэ дү нэ эг ээс а ажс үү гэ э
тушаа с ныд а раан эгнэ гний дээц угл арчд ууду у л цг аана . На рши нг эх ий н
өмнөх ө нлт эрд ууцу ур иатажэ х элдэ гс эн.Ха р а нх у йб о л сонх о йно
согтууч уудлд у ул ал да хааса вгайх ү ү хнү үдор ил ол до жс уу хё с гү й.
Тэгээдлх үү хн үү ди йну янгатх о оло йя гн ару у л ынт ол г ойд ээ ро чи х оос
бүрэнх ийб о ло х ынх оо рондлз а римд а
ас э
т гэ
лба я сган, з ари мд аач
уяруул а нх анг и на н а. Тэ рз ууня агаа дчюмг олц уу ханг у ни гта йд уу
дуулаа дб айл аа.

На
рнына а
хнууря в
ахг
үйла ад
На
ринханжо р
оогийнхэрэ
гн ьюув
э
На
санд
аан амхан
тайханилахгү
йлаад
На
йдуулжлх элэ
хийнхэрэгньюувэ
гэ
э джи мбү үр дэ хээ рн ь«х эндмэ х лэг дсэ нд э эин гэжд уул д агчюмб ил ээ
дээ»г эжб о до гд оно .
Ху ланг ийнхма на йс аахал тб а йл а а. Тэ рз у нб идх оё рс умынн аада мд
хамтя всанюм. Анх ными ньө гүүл лэг үүд ий ннэ гньт үү н ийт уха й
байсн ыгХу ла но ло нжи лий нд ара амэ дэ жб и лээ. Ма на йх андХу л ан
нэртэйб үсгүйб а йх г үйб о лов чб имя н гае сө нз у унт авинд о лоо но н да нх
говьр у уявахд ааа йл ын ха ат эрс а йх анэ гч и йгг овий нх ү үх энб ол гож
дүрсл энб одо жб ил ээ. Баг аза л ууя в ах ада йл ынс айха нэ гчхү рэ л цэшг үй
хүслэ нгийна мь т анб айжс үүл дэ эшүл гий нюму уө г
ү үлл э гийнб аатар
болдо га жээ. Тэ рз унХу ла нх ард л агас эр д лэ гэньх өдлө хө ө рөө
ирвэс ийнх у мсг арг а дагд о шг инэ р ий нх э эг а раа ст үрз уу рчг эс эн
мул т
р а хэрхч ө лө өэ рэ лхий л эхи дн ас анда ая в санб өгөөдб ит үү ний
зовло нгмэ дэ эдз өв хөну йл аха дн ьх а ньб о л ох оосц а
а шг ү йэ рба й сан.
Гэвчх ожимз о хи ол чб оло одх ү ү хн үү дий гму угаа рб ичи жя агаадч
чадах гүйө нө өх үр сэ нми ньХу л а нга аслб о л сонюм.
Бис ур гуульд ааб у ца жи рэхий нө мнө хөнн эгүд эшСэ рүү ни йг ол ын
хөвөө ндХу ла нгх ү лээ жс у ула а. Хү ү хнү ү д и йнн өг өөгу ни г тд уус ая
за
мх р анх ару йб ү ри йб о лжб а йв . Бия вах ынө мнөхэ дэ на йл ааро рж
шими йнюмжа ах анб алга ада мн элэ эдх ал а мцс анб оло хо орхэ р вээ
Ху ланх үрчир эх гү йб о лг эртн ьо ржша рЦа мб адз ада гса рн аг эж
өөрийг ө өзор иг жу у л авчс у мынна адма асб у ца жир ээдү е ий нх ээхэ дэ н
за
л уус тайт эдни йдо рохд оог а д аах эв тсэ нн о хо йни дүүр ий г
өшиг л өснөөсца ашг арчч адах гү йб а йс анб из . Гэ тэлХу ла нму у ршиг
анирч имээ г
ү йс ү үтэ гнэнх үр чи р лэ э. Тэ рб а янт а ргана й л ынбэ р ,ох ин
насааа льхэд и йно р хи сонэ х нэ рг эд гэ эба ст үрз у урх а
нчма р тахг э сэн
шигх өлн үцг эн, с ү үт ар агү нэ р тс энс аал и йн хаад ээлий гчс олио гүй
байв. Тэ гэ
эдб идх оё рх үнз о ныа мь др ал ,а жт ө рө лул амс о ни нс а йхан
болжх у учинба й да лх алаг дахца гх ол гүй , нэ гдэ лх ор шо о ло л
байгу ул а
гдажб ү хюмө өр члө г дө х өө рма лх өр өнг өнд өөд а р агдаж, х ү ний
эрхэн дя вдагца гө нг өр нөг эхмэ т ээрмө р өө д өнх өөрө лдө ө дс ал жб ил ээ.
Хо жимб иХу л анг и йнн асб ар сн ыд ар аа«Ху ланб идх о ёрг учи нжи лий н
дараа»г эдэгө г үү лл эгб ич сэн . Нэ гшү үмжл э гч«Ху ла нчи ньг уч ин
жил ийнд араах у вир а
а гүйя вжба йна . Иймд э мийюмя ахг э жби ч дэг
юм» г эжз эмл эсэ н. Гэ тэлб ио доочмя нг ае сө нз у ундө ч инна йма нон ы
Ху ланглх ув ир шг үй гээрс этг элз үр хэ ндэ эх а дгал жя вна . Тэ гснэ эс
болоо дө нгөрс өну л ир сана мь др а лыгү гү йл жха рамс ахг э жү ү. Би дц а г
үетэйг ээал хаан ий л үү лэхё с то йг эжя рьд а г. Өнө өца гх эцү үт үг шү үр тэй
гэ
э дб идө нг өр сө на ма рли нгу йү еийгү гү йл э нг анс арчс у у хэ рхб айх гүй.
Үеү е ийн хэнө өр ий нт үүх ийгбү т ээл ц сэнг э дэг. Тэ гвэлбит эрд ө чин
найма но н
ыз у нХу л антаймө р өө д өжб айс а ншин эамь др а лыг
бүтээл цэ хэдч а дахч ин ээгэ э р ээо рол цс о нюму уө нгөр сө нд өч өө д
жил ийнт үү х и йгб үтээ лцс э нб айжт аа рна.З аримд аа,ял а нг уя ао юу н
бодолэ нэмэ тх я
мр анбу да н гуйр ахү е дө нгөр с н өөрө өа мь да рчя в ааюм
шигс а на гдаху дааб ий. Гэ тэ лт эрө нг өрс өнб ү х эни рээд үй тэйч ин ь
холбо от ой,х эр вээч ия ма рн эго солэ ндл ээрюму уө өр ий нму нх гийг
дийлжч ада лг ү йэ ртө нг өр чихюмб олү ра чн а р ынч иньи рэ эд үйт эй,
эцсийнб үлэг тх ийс энб үтэ э сни йч ин ьх увьз ая а тайх о лбо от ойг эж
өөртөөх эл дэ гюм. Ин гэ хл ээ рлир ээ д ү йгээрэ эа мь драхё с той, а мь др ах
амьдр ах даабу сдынх ө лдо р о оцол дожт э эглэлг ү йб иеэө нд өр та вчя вах
ёстойб олно .
Бих эдх оно г ий нөмнөБин дэ рс умын ха ажа р анжи лий но йнб аяр
наадамдо рол цс онюм. Ба слд өч өөджилө нгө рс ө нх ой нос у мын хаа
наадмыгү зсэ нх эр эг. На ад мынэ рээна сарма й ха на хма дна ста нгуу дын
өмнөт ав ьсанид ээб у д аа,х у рданмо р ин ых ү үх д ий нги йнг о оц өмба г
а
залуун асыгс ан агд уул ахб о л овчжишэ эн ьна а д мындү г рэ гни йө мн ө
талдэ гнү үл э нт а
в ьса нт авьжа ранмо т оци кл,ө ө дс өөрг ө өс үлжил дэ х
машинт ехни ке рд өөлб айхё сто йжир и йнз үйлб а йлаа .З а луу чу удмо рь
унахааб ар агб о лио дд анда амо тор тойу наага ард а вхицг аах ыгму уг э
х
ямарчү нд эсба йхг үй. Да а ну да хгүйа дууг эд эгма аньх ү нс н ийюму у
спортынх эр э гц э
э ни йа мьт а нб олжх у вирах ыгх энб айгг эхв э . Тэ р
цагийнх анб а г аз ал ууд аамо р ьу нажя в снаад у р саа дмо то р ту на а гааү зэн
ядахб о лн ог э жу р ьдч ил анх элэхий нү нд эсгүй . Гэ тэлмя нг ае с өнз у ун
дөчөө до нчюму унэ гдэл жихх өдөл г өө нс аяэ х элсэнү еи йнх ө дөөн утаг
маанья ма рх а нб а йжв эд ээ ?
Бис умынх аан аадмынд ар аа хн аарну таг таама шина арх ү р гүү л сэнюм.
Наада мү зэж, ну т гий нх ааө в гөдх ө гшид тэйз о л гож, үе ий нх эн т эйгээ
хуучил жя ма рчү гүйя в сна ат ө рсө нн у тгийн ха аз а хади р тэлг э нэтз үрх
миньд ог олд о нч ич рээ д,эх ни йт аа рал дсана й л дб уужх э вт эхэ э сө өр
аргаг
ү йбо л о в. Тэ ра йлбо лб аг ынт а н илТа мцо огий нхб а й лаа . Та мцо о
түүнийэ хнэрДо с олма ах о ё рна май гг айбо лжб үрмө сө нду гжи рч их
вийгэ жа йцг аа н,у таху гаа х а асэ хлээ дч адд агб үх нээх ий жт э н хрү үлэв.
Тамцо о гий нхнэ гд ли йнмя нг а адх оньо то рложий шэ эг а рч ээ. То хь
муута йх аншигө мг өрг эрт э йг эвчи дэ ху ухаа ря дма ггү йа ж. Би
ирсни йх ээма рг а
а шб о сожба гынт ани лСэ рүү нб у лаг,б а лч ир ханб иеэ
тоогүйбу л хс а нн у ура ах ар аа дд орх но од ото ру ужир лаа . Бу лг и йну снаа с
уугаадр аша а нг эжс ү слэв . Ба гад аах о ньх ари у л дагб айс анСа р хиа гтын
өврөөря в аадшө р мө смин ьт эни йл ээ . Гэ вчт ар х имин ьө р өв сө жц оч сон
ньи лтб өгө өда зб оло хо дин гэжт өр с ө нн у тгий нх ааар и у нс а й ха на гаар
салхиндх эдх о но жб ие эса й жр уул аха янша л т агт аарч ээ . Тэ рг ү йб о л
яахыгб ү үмэ д. Тө р сөнг аз аршо роо нд э эрээү х с энчя ахв эд ээг эсэн
шигб од олц у ха лзана . Ну тагу санд аачюму уюу ндчюмэ р хэ лжб а йг а а
миньт эрб айхд аа. Од о ох үрт э
лх отх өд ө өх о ё рынд ундсэ т гэлми нь
хува а гаас тайгу х аар л а а. Ма л чина авэ эжий нг э рээса мьдра лын хаа
замыгэ х элжа лсынмо р индд өрө өл сөнмин ийү еий нх энц у гаа раалт и йм
байх . На са хи хт у сма ах ү нт өрсө нну т агт аат эмү ү лэ хболд огг эдэгү н э н.
Эн эб олз өвх ө нмо нг о лз анчби шюм. Ва сил ийШу кшинАл тай нх аа
Ср ос тк ит ос го ндо чижс у унаг эжя р ь
с ааря в аа да мжил гүйна сб арс а н.
Тэра мь да ху й даан эрц у удг а рч,д ээгүүр хэнз ин да ан дгэхюму уя ма рч
гачи гд алд ут аг далг үйа жт өр өхб о ломжт о йб о лло очг эсэ
ни хх о тын
шу уг и ана асу йд ахд а ах а маа гүйг анца ара ачг э сэнСр ост
кир уу г
а аа л га
бол жө г өхюмс анг эжб и чсэ нб ий. Тэрг о лд уух өд өөт ос
го н ыт уха й
бич дэ г<т осг о ны> з о х ио лчи йнт о ондо р д о гба йла а. Гэвчт эр
зохио лу удд аажин хэ нэо росз а
нз а ншил ,о р ос ынх у у чныху ри мл ахё с
хүр тэ лх ү мү ү стюуө г дө гб а йсныгү гү йлэ нб ич ихд ээө нгөр с өн
патр иа р хала мь д ра лыгү гүйл жг ан сарса н да аби ше р өөссэ тг элз үр хэ нд
нья а га адча л д уур шг ү йу яат айт эрла мь д ра л д,т эрлжи р
ий нх үмү үс э э с
холх ө нд ийб а йжч а да хгү йг эдгээлх э лсэ нба йж.
Тамцо об идх оё рх ана тл а ах уучх өөрл өө . Ма ньэ ре рн ьхө дөө гий н
ахма дт о хьто йх үни йё с о орг эхюму ус а йх а ня риах өөрөөт э й
өвгө д ий нх өөу л амжл а ла арз урагд үрслэ лт унчс а йт айяри на . Тү үн ий
яриа н аа сб ид ни йб аг ынх өдө өну т агнү дэ н дх ара гда хши г.
Ма нг а ди йн х, Ма нз айн хг ээдс үрх ийх очнэ рт эйө н ө рөтгөнг э р
бүл ийн хни йх о та йлБа л ж, Хү мэ лх оёрг о лынэ рэгх өвөөх авь цаа
Ха ра атг э дэгт ахил гат айу улына р дзу сда гс а н. Ер д өөлнэ гшу гуй
дун ду у рз эрэ гцэ ну рс да гх оё рго лыгг ат л аа ди рэх эдт эрхо та йл аас
бүр хэ эр ийнц агаа ныи сгэ лэнү нэ р,х анх и йхши гб о лдогсо н. Су мын
наадма асо л но ор оот а ржир э хэдт эгжу гт ана . На ад амч идБа л жий н
бару у нб иеи йн хэнг эл ц дэ го л о
на йлюму уИхт а лынх ами на г адаа ро р ж
дөр өөч анг ал а адМа н г ад ийб аавай нх ото ндз аа валс аатна
. Тэ гээдл
Сэр ү үн ий хэ эг о лына йл у удадх ү рэхньх ү рча йла й лду ва
нцу вану н аж
унта цг а ана. Тий мз ав т айг эхюму уа мь д ра л ыну р сг алихлу д аан
ноо зго йца гб ай ж. Ма ло л онт о
йг э вчх үнбү л э эрд у тдаггүйца гб айж.
Залу у чу удма ла ао рх инх отх оро от эмү үл эхз а нх а ра ах
ант ог тоо г
ү й
байл а а. Су рг уу льдя в с анна дшигх орио дна ст ангу у дхүрт элх өд өө гө ө ,
эхэ цг ээс ана адо чд о гб а йж. Гэ тэлба са й лб о л гонху виах ич ээнд о в оо
ша рл у улжс у у ху ч ирдо р ойб өөд ийа мь д р ал та йх үмү үсцө ө нг үйб а й ж
Ол онз у уныт у ршт о г тсо нх у вийнө мч итх эвё сжир ийнма лч ина р д ын
дото рчг эсэ нн аадз ахн ьх ө рөнг өч инэ эн ийи хя л га агарга сн ааст э рюм.
Тамцо огий нду рс аня рь сна армө нө өхөн«Ха ч ин »х ү мүүси йнн эрни й
туха йэ рг эжс ана ла а. Ба л жий нба р уунб и еи йн х энг э дэгма аньх о ёр
голо о рт у сг аарл а гдс ан аасби шма на йСэ р үү нээсе рд өөлх аг асө р тө
ө
хүр эх гү йг а зар, Аа вэ эж, мин ьг уч аадо н ыд унду у рх амг ий нб а гыг аа
бару у нб ие дс ууда гБо ро осг ойнБа за р садын дү рч л үү л жө гс ө нб айла а.
База р сада хмя н гае сө нз уу нг у чинз у рга ано ндГо н горб а ат а рт айх амт
саму р а йна р тайб айл дажо до н гоорша гну ул жи рэ эдө в чн ө ө рна сб а
р с а н
юм. Тэ г ээдб инэ гэ нтө с өжт омб ол со нд үүг эээр гэ хг э жБа л жи йн
бару у нб иеб а йнб айно чн о. Ари аЦэ д эвг эг чянг и ат о х с онца г аа н
морь то й,х ө хд а ал имб анд ээ лтэй, ог от орша рө вгө нлт э дн ийх о тонд
байх . Ер ө ө сг анцмо рьт ой, г анцдэ эл тэй ,га нцт уга л тайү нэ э тэйб ө г
ө ө д
сохо рэ эжт эйг ээх оё ул хна аа мь др ана . Нэ гму уө мг ө р хө нна вт га р
байшин та й. Хү мү ү ст үү ний гжил дг анц хану даала р хиу у жо йр
хавий нх а аб уулг ахша х дагг элцэнэ . До торн ьз а
нг ир са ну йб у х имд ла а
тэгжн эгг ар гада гс анб изх ө өрхи й. На мр ынэ хээрх адл а ндг а р ах ыну р ь д
өдө рт уга лт айг а нцү нээ ,со хо рээ жх оё р ыг ооу рта р га мжа а ра рг амжиж
орх ио дх а ши нца гаа нд аая нг иа гаат о х онмо рдожа йлх э снэ . Ав гай
хүү хн ү үджил дг анцу у дагюмг ээда р хиах арамл а х гүй. Тэ г ээдма ньэ р
согт ожн эгд уут энг эрт ,нэ гд ууг аз ар тХа ра атына рМа н гад ийб аавайн
хотр у уг о лынх ай рг ана асг алма нал зт алд а вх ижо д но . Тэ г э хд ээг анцх а н
Ма нз а йнЦэ рэн:ду ла мыга л наг эжо рьд уут авин а. Тэ рЦэ рэ нд у лам
хүү хэ нз а лу у дааЦэ дэ вий нэ хнэрб ол с но ог ол оодт ө рх ө мд ө өя вч ихса н
юмг э д эг. Тэ гээдлт эру рва мт гайх ү ү хн ээсө шөө гө өа в а хг э жя ваань
тэр. Ян да нц агаа нмо рьчжи лдн эгу да ас ог тууэ зн ээа в чд а в хинша н д а с
тэний д эгу чр ааст и йн хүүт уу райн аа са аг алца хилт а лд а вх ин а. Цэ дэв
ахта нз ор ьс она йл да ашу ума йнир жг эри йн хн ьх о р оо гх а ра й л дг ан
оро хо о рз а вда вчя нд а нца г аанх а райжа р айз үрхлэ х гүй . Тэ г эх ээ рнь
мор ин оос о оү ср энб у ужс у ло р хио дна йг ажн авс аг на са а рМа н зайдб иш
Ма нг а ди йн до рн о. Айл ынх а нца аши дюуб олохыга нда хг үйу ч ир<
Цэ дэ вма а ньжил дээг анц лу уд а
гюмд ааэ в ийх ө өр х ий >г эжб а йг аа
д
архих ийжө гнө. Ма н ьэ ра ягат агшюму уг аадг эн этму ух а йо р ил он
уйл жг а рт ааюуд айр алд сан ыгб ариа дЦэ рэ нд уламыгд у ус га ха а рг а
р ч
гүйх э дх о та йлынх анэ рэ мг ү йшу у гил д анда йрч, ин ээ дн а а дб ол он
эсги йдб о о жх аша ан ыг адна хо ймо дши глу ульд от о ра в аа ч ижх аяна .
Тий нх үүма аньэ рз ажи лса нма хор ын хо оө т гөнх а ршү л си йгх оё р
жав ьжа ар а ас агу ул анн э гх эсэ гха раа жз үхэ эда рг аб уюуд у гжир чихна .
Түү ни йу нт санх ойн ох үүх д үүдб о ос о нэ сги йгза д ал жо р хихб өг өөд
ман ьэ рүү р ээрс эр ээдэ знэ эс ахи жх о но соня нданц ага а на ау на ж
тэргү ү нг уд айс аа рг э ртэ эх ар иадма р га ашн ьх ад уу рт а р му у р ааү үрэ эд
хадл а нд ааг ар на. Өр өв дмө ө рча мь та нб айжд э
э. Од о от и ймя д у уз үдү ү
амь др а лта йх үнү зээ дө гьег эсэнчб а й хгү й. Үрх үү х эд г үйө н чин
өрө өс ө нө вгө дх ө гшидба йд агюма аг эхэ дн э гдэ
л ,х амто л н о ор о о
тэтгэ эда в на . Тэ гэх ээро до оч аду уя ду уг ий ня л гааү нэ хээ ра рил жх ар ин
цагү еийнө ө ра суу да л,ө өрб эрх шэ элг ар чи ржэ э.
Гуч инт а в анжил ий нөмнө хх ө дөө, т авьх үр ээг үйэ эжмин ь , мин ий
арва не сх ө нна сзө в хө нд ур тга лдү л дэс н ээсб ишо д оот э рү е ий нү нэ рч
алгаб олжэ э. Од оо г оосз ур гаа нжил ийнө мнө хх ав а ра йма гт аао чоо дз ам
хаду ур ч,т өр сө нну т агСэ р үү нГа лт т айнт өрс өнбу у цд э эрэ эх алит х ан
ирсэ нс эн . Тэ рх ав а рСэ р үү нийх ө н д ий дг анцча йлб айх гүй , но хо йши г
томт омт а рв а гаг ү йлд эж, ма на йб у у ца ду яан ыг анцшо нгоо сө өрюуч
үгүйэ дгэ чих с энб айс ан.
Сэр үү нГа лт т айжа р аадо н ыс үүл чэ э ро р хиг дсонну т гуудынт оонд
орсо нюм. Ур ьдньа йла мь танну та г ла ж, и дэ эшс э н, өв сб эл ч ээрс а йт а й
нутг аан э гдл ий нт өв өөса л сх ол ,у сг ол ынца а на,үр эгдэлч и р эгдэли х т эй
гэ
хз эрэгша л тга ан ааро р хихя вда лнэ гү есн ий тлэ гя вдалб о лсо н.
Яага адт э гсн ий гн ьнэ ги хс он ир хо жс уд а лсанчюмү нэ ндэ эб айх г үй .
Хаши рма лч и д тайюму ун эгд лий нда р гана р тайя р их адн ү ү хс уу х аас
эхлэ эдб ү ха жл аама ши нт е хни кэ эрг ү йц э тгэд эгб ол сно оса йл ууднэ г дэл
бриг адынт ө в до йрт өсөрн у тагл ахша ар дл агаг ар с анг э дэг. Тэ рчо р т ой
биз. Ха ри нс үү лийнү едт э ро р хиг дс онн у тгу удаад ахи нэ зэ мшиж,
отрынб эл чэ э рб о л гона ши гл ахада рг агү й дх ү рлээ . Нэ гд лүү до рчин
үеийнх ү ч итт ехни ктэ йб ол жхэ рз э рг ий нб а рт а
ас а адан дх а а гдаж
боог до хо об о ль жэ э. Үр эгд элз ар да лих тэ йг ээ дт е хн икэ эст а тгал за х
аргаг үйньмэ д ээж. Ер дий нх өсө гү змэ рб олго жт ав и ха райэ ртгэ дг ий г
хүмү ү со йл г о догчг эсэнө нө ө хмо р ьша рну уд даах өлл өхт э р эгт о н ог
маан ьх а ринү змэ р ий нюмб ол с
онг э хэ дх ил сд э
х гү й. На я но ндб и дн и й
хэдэ нз ох ио л чЗ өв л өл тийнн ө хөдт э й гө өх амтг овьр у уя в санюм.
Каза хыннэ р тя р ууна йр агчОл жа сСу л е ме йн овг о в ийн х онмо рь
уург алжб ул г иу ла хыгү зээ дмо рь то йу дмын х ныё соо рс этг э лньх ө ө р өн
«Хү нс анс рынх өл г өөрнис чб ай лаачг эс эна дуу га ао рх ихбо лоо г ү й
байна »г э эдг овий нх онт эмэ эма лаамо то ци кл оорх ариу лахд урта й
болс онг эх лэ э р«Тэ рчб асча ргагү й. Мо т орб олг ов ийнө рг ө ну уда мд
аргаг үйлт аа р ахэ дюм» г эжб ил ээ . Инг э хээ рб идх ууч ныг
бари мт ла гчидчб ишу хаанбо до лгү йт ү р үүл жд ав хиг са дчб ишб а й х
ёстойб ол жба йна . Га нцх анү нэнб а йд л ыгу хаа рчмэ ддэ г,ас у удл ыгз ө в
ший д дэгт ол го йто йлб айхх эр э
г тэйюм.
Оно ня ггү йү е ртэйб айла а. Гу чаа джил и йнт эр т
э ээ нэБа йтс а нх ар а гч ны
гарма арий мү ер тэйОно н гмо рин ыт аша ацо хиу л анба ри нг ард агс а н.
Гэтэ ло до ома ши на арг ара хб о лжб ай на . Иймиху с ыгма ши наарг ар н а
гэ
д эг тб инэ глит г эсэн г
ү й. Гэ вчми ни йб агынт ани лГү рба за рз үг э эрл
шал б аагг а тл а хг эжб айгааюмшигс ар на га рха мр аас артал з уул ан ,
нүдэ эо н ий л г онх у учх өө рч, ц ув ааз у рга анд уг уйтх ү чир хэг«З ИЛ»-
ийн хээжо ло огхэ нэг гү йму шг инОно нр у уо ржя в чихав . Энэ«З ИЛ»-
ийнс э нсг үну сандо ро нгу утааө өр өөз ог счи хд ога ж. Тэг э э дл
мотор о о со оца гаа ну урс авс уула нү ерий ну сыгд а анчн э гт оо сон
шин жг үйх агаз ү ссээ рц аадэ рэ гтх үр лээ. Ий мт ех ни ктүмнү ү сб и шир ч
дурла х гүйя ахб илээ . Ар в аадх о но гий нд арааб имө ни ймма ши на арс ум
руух ү рг ү ү лэхз а мд ааБа лжи йнн а адб ие дд өнг өжс у угаа дг э рээб арьж
байгаах а дл а нг ийнме х ани кжс анс ал ааных ант айу ул зсан . Тэ дт ра ктор
хадагч аа сэ хл ээдх ама нб о огчх ү рт элх ад л анги йнб у ха жл ыг
мех а
н ик жу ул сана р в аа дшин эхэнт ра кто ру гсар ч их санб а й в. Гу ч ин
таванжил ийнө мн өмө нөө хөнАр иаЦэ дэ вянд а нц агаан а ау на жх адуу р
тарму у ра аү ү рээдг а нцү нээни йх ээө всий гх ад ахг эжя ва х д ааи йм
техник ээрө всө өх ад а хц аги рнэг эжд аан чз үү дл ээ гүйд э э . Гэ тэлб и
морь то ну дма ад а гажх үнх үзүү тху нд анца гаану на газ ү ү д эл лээ .
Төр с
ө нт о о но тд ээр э эо л онө нг өт эйб өгөө дг ун иг т а
й ханз ү үдз ү ү длэ
х
миньюу н ыхб ил ээ? Зу р гаанжил и йнө мн өи р ээ дб ин ута гэ зг үйр с
эн
тухай ,т оо но тынмин ьэ лгэнх үрэ нч улууөн ч ир с өнт ух айг ун иг т айха н
зүйлб ич с э ну д аатай . Гэ хд ээлСэ рү үнГа л т
та йнх ааб у уц андха й р тай
явсанми ньх үмү үсто йл го гдсонг эжи тгэ д э
г. Эхо ро нгэ г чюу т айч
зүйрл эшг ү йа риу нг эгэ эно йл го лтт ө рсөнб уу цна асэ хэл д э га жэ э. Би
цагаану на га ,б асб у сыгз ү үдэл жү ү рээрс эрээдэ л двий гч а гна ар х а
н
бодолб о л жх эвтл ээ. Яма рнэ гмө нг өлөгө нгө тэйд а
а вууг а а роё со н
май хныү үдэ эрГа лт т айнг олыну сү үрий ну л аа нша ргалт уя анда нарын
өнгөө рмэ л тэгнэ нжир эл з
э ж, ми ни йб агынт ани лт авану л и аст эр т
ээ
хойноб аг л айнс үүх ий лд эж, түү нийц аан аа ро р о йдн ьх а дб а рса йж, мо д
сэрвий л дс эни хб агаБа ян, б үүрца а наНо рзойнх өхх ада ну у лст үү нээ с
алслаа дГа л тха ну улна мжа аранс ү үмэ лз эхт эрб ү хэнн а д т айя ма рнэ г
авиагү йх эл ээря р ил ца ж, т эгэхд ээз ө вхөна лгаб о лсо нб ү р г эдий нү үр,
өмх өрчу н аса но ймо д ,эмт э рчэ л эгдс энх адч улу уных а ат у ха йб и шб ас
шин ээ ру р гажт ө лжи нг азрынб а йд л ыгө ө рчи лс өнз алуумод од ,у улсын
амс уг андби йб о лсо нг уужа л га,д ошд ов ных оот у хайб о л оо дэ нэ хэн
газаршо р о онд ээру р ьдө нг өрсө нца гто р онб айши нг ааб а р ьж, а дуума л,
үрх үү хд э эө сгөна мь д ар чб айс ана йла й ма г,а мр а гс аданг ий нмин ь
тухай ,т эрт ээб а ган а са ндб о лоо дх ожмынх ожи мд сону ч ир л ааро йр
дотноб о л жя всанх ү нийт у хайө чн өө нол ныгх ү үр нэжб а й хшиг
санагдл аа . Ти йн хүүу улу сных а аа в иагүйх элэ эрб иө өрө өө өрт ө ө
элдвий гд у рсан, га нца арби шх ар ил цаня р ь
жб у й гаарт ө с ө өл өха ятай
ажээ. Ин г э эдбо дтолү нэ ндэ эхэ нчюучма р таг да агүйб а й хюм. Ба га
балчр аа са ат арх индх ад гала гдсанб ү хнийгу у дл аа дб айв а лб а ра гд ашг үй
болол т ой . Ти ймб ара гда шг ү йюмб айс аара т але рт өнций нх оос н о осө ө
р
юу гэр эл т э йв э! Юмюмныт уха йб од ожс этгэжч адв алду р сах ,х ү нд
хэлэхюму р гажу ндр а адлир н э. Хү нг э гчб а гаюмна асс этг элз ас аг дда г,
багаюмн аасэ мз эгл эжша р ха лд аг . Амь др алү зэхт уса мх ат уу жи лс у у
ж
хэрб ар гий нюма ндц о чих г ү й,х э рб а р
г ийнюмна асз үр х ни йч ич и рг ээ,
тархи ныө рө вс өлт уса х гү йг э сэ нч иньт э гдэ ггү йюмб ай на . Хэ дэ н
жил ийнө мн өэ зэнгү йэ дг э ч их с энб а йса нб у уцд э эрми ньө нө рө т гө на й
л
төвхнө сн ий гү зээд«Ма н а йх ныа мь д ралх ө дөө гө өчг эс э нү р гэл жи л ж
байна »г эжбо догд сон . Аа вми ньг у чинн айма но ндх алино д ожэ эж
миньс үү лий нг учааджил дна ма й г аад а гаж, х ү үх дүү дий гмин ьө сг ө ж
явсаард алане сх үр ээ дх ад а нг эр т ээх ар ь ж, Ул а
а нб аа тар ыно йр олц оох
Ца г
аа нд а ваандя саат а виу л са н. Тэ гээдчма на йх анц өмө өр ө өх отх оро о
рууши л жи нс уусаа рх ө дө өну т агтмо ри ныу я ан ьшо нго осө ө рюм
нээрээү лдэ эгүйюм. Гэ т эло до от ө рс ө
нбу уцмин ьэ зэн т э йб ол жэ э.
Танайб у уцд ээрЯд амынОй д ов ын хг эжс үр хи йт о хь тойа йлс у уж
байгааг эжс умын ханя рь жб а йс ан. БиОйд ов ыгб ар агма рт а хша хс ан
ажээ. Дө чг а руйжилу ул з аа гү йюмч и
ньа ргаб а йжу у. Та мц ооОй до в
хоёрх оёул аамин ийү ет эн г и йн х эн. Ой до вынэ х нэр ий гДо нд олма аг эн э.
Тамцо огий нхньДо сол ма а,х ов ор х онмө р төөа дил х анс о нс о гдо хнэ рт эй
эхнэра всанх оё рюмг ээч . До н до л ма а
, До сол ма ах о ёрх о ёу л аао л он
хүүхд ийнэ э ж. «Эх ийнс ана аү рдү рий нс ана ау у л анд» г эсэ нх уу чин
зүйрү гийг«ү р ийнс а на ах о то д»г э жх ув ир гуу шт айбо лжэ э . Эд н ий
хүүхд үү дчу ва нц ув а нх о тр у уля вцг аа са нюму уя в ах ада ра йэ р т
багачу улньн аймюму уа р ав д уга а ра нг ит ө гс өө для внаг э жо до оно осл
ярьда гг энэ. До нд олма а гх ар а ада а выгн ьд ур сла а. Чо йд о г
ий нДа шн ям
гэжё с тойнэ гг униг гү йх энэ рб айс анс а н. Ар х ин джи гтэ йх энд ур та йса н
даах ө өрх ий. Тэ гээда вг айх ү үх нү үд эда дб ол н о. Тээ ржи л ий нз ун
насныт у йлдх ү рчө өдб ол с о нэ эжий гээОв оо ныг о рхин дг а нца ар аа
аваачи жх өдө ө лүүл ээ дб уца х да ама най до ржжа ахана рх иб ал гаа д
дарва йта лу йл ж, ээжи дз э мл үү лх ни йгньбима р тдаг гүй .
БиОй д овындхэ дх о но ло о . Га л тта йн х
а ау сандо рж, ну т г ийн ха ас ал хи ар
амьсг алаа дб иемин ьа ма рх а нс айжр ав. Өг л өөн а рна арб ос ожө р өм
амтаг дсанх үйт энт ар а гз а л гил аа дө мнө өс өөх ал зан, ма на йб уу цр у у
харсанз үүнт ал даао р о йн о о сх о рмо йх үр тэлшин эсэ но йт о йБа р уу н
уулан да аюму уэ св элГа л т та йгх о йшо ог атл анИх ,б агаБа лиө өд
авира нцө өнб улагу л иа с, ца гаа нб у ргас ,х арг ана, г о лду ушу гуй
дунду урмө нгө нму шг иат а т санГа лт т
а й, Сэ р үүн ий х ээу у жи мцэ нхэ р
хөндий гха р жс уухад , <Энэс ай х а ну у
лу санд аах эзэ энэ гэнца гт
бүрмө сөни р эха р гачо л до х г үйб а йхд аа .>гэ жб о дог дов чир эхэ сэх
миньг анцн ада асша л т га ал а хг үйб уюух о тодө ө рийг өөб ар ь жу яса н
түмэну яа гааа л дуур у ул аха р габ а рагба й хгү йгу ха арна .З у рг аан
жил ийнө мн өСэ рүүн ийх ө нд ийу р да асааб ур гаст ор ло г, на ма гна л иу рт
ша хагдаж, ө всн о гоон ьб үдү үрч их с энб айс а н. Гэ тэлс үү лийнжил ү үд э д
хадлана вдагот ор ынх эдэнз у унма лб а й лг ада гб о лсноосз эрл эгшиж
орхигд сонну тгий ншин ждо р хн ооа р и л ж, о тр ынү хэ ра дуут авт айя а
бэлчижба йхн ьнү ди йгб аяс ган а. Хү нб а йг ал ьх оё рб иеби еэт ү ши ж,
уулу счг эсэна нг өрө ө,адг уу са мь т а нт а йн эгэ нз үйл ийншү тэ лц ээ
зохьцол до ондо оши дг ий нба т алг ааэ н э. Иймэ э сх ич нээнө р гөну уд ам
нутагтайчг эс энэ ртнэ эсид ээши жэ дл э гд с энг а зр ааа тар шу ул ан
зэ
р лэгшү үлжо рх ихма аньо г тб у ру уб ө гө ө дх а р инз амх аргу й
муутай гаасб о ло одт ех ника шиг л ах адх э цү үг а за ртё сто йле р дий н
хөсгөөу ламжл алё с
о ора шиг лах аасд ээ рюмг ү йг эд э
гн ьб аст одо р х ой .
Гэвчү ү ний гб од ожжи нхэ нэё со орч а р ма й на жил ла г
садү нэнд ээх ов о р
байна.Ой рт өс өр ,б э
л энз элэ нюма ндлд у р тайма а ньа ра йх этэ рчб айг а а
юмби шб изг эжб одог ддог. Но д ни нРэ н ч ин -Лх үмбэс ума ндс уу да г
хүүхдү үдд э эрэ эх эдх о нохо оро чсо н . Шишг ид ий нх онх орынб а йг али йн
үзэсгэлэнгү гэ эрз урах адү нэх ээрх э ц үү . Биб асх э рдээо лоно рно оря в ж
гооү з
э сгэлэ нг ээ рд элх ийдц уу тай ги йньх ар жлб айс ан. Гэхд ээ
Ши шг и дий нх он х оршигс үр лэгс айх ан, б аянт анс агийгү нэ нд ээү зэ эг ү й.
Тэгээдлб ит ий шэ эт эмүү лэхб ол ов . Рэ нч ин -Лх ү мб ий нт өв өө сх ой ш
Хо г
о рго, Тэ нг исх үрэхз амдт а ванг о лг а тл ан а. Го лг о лыгг атла нх ол до х
тусамХо рь до лс ар ь
дг ий нх өхх ал за но р гил уу дма нанд ундцо р ол зон ,
тэдгээро р гил у уд ынс умн ыз э вши гху р цүз үү р тц асмө сг я лтга нан ,з у у
гаруймо дя в сныд ара ас аях ол до хмэ тб өг өө дХо горгынмо д той
намх а
в тару ул сө өда вир аха дШи шг и д ий нх о нх ор ыно ло на рв анну ур
цөөрмү ү дн ар ныт уяандс ол онг ынт ав а нөн г өө рг ял тг
а нанс о ло нг ор но .
Тэнгис ий нг о лШишг ид ийнг о лни йл жб аг аЕни с ейб ол до гя гт эр
бэлчирд ээрма йх нааба рьжт ух ла н,т улз а гасша ржид э эдс умынд унд
сургуул ий нба гшт о
мх үүБа т-Үү лх о ё ул а ау нт а ха арх эв тсэнчх оё ри х
голынү ертдо гшину сни йл жц о хил д он, б иеб ие эд ийл жэ сч ад аад
буцлано вол зс они хб о ргиоү үсг эж, у ур л ас анб а рсмэ тх ү рхр эн
шу угиха асс ү рд ээдн ойрх үрэх гү йб айл а а. Өг л ө өни йна рану рга хү е эр
энэх авьч ух а мх ү үү лгэ рийно ро нлий мбо ло ву уг элтэй.Өн ө өхб уц л а н
озолзохб орг иоө г лөөн ийу л аанна р а нду с наа са сс анд өла дилц ах ил ан,
голынх оёрэ рг ий гэмжи нно г оор охт ай г аэ гцө нд ө рөө да ви ра н
нэвсийж, т ү үн ээ сд ээшнү цг энс а рь д гу у дс үү х ийл дэн,т эрт э
эб ар уу на а
Тагнынс ал ба рца сту у лыно ро йт энг э рэ эсү лмэ д эгя лга ранца йв ал зах
ньга йха лтайс о ни нб өг өөдэ н тээт а л дШи шг и д ий нг о лынн а му ун
бөгөөдө ргө нц үнх ээл дт улз ага сжа р а а ха йши гцо вхр онн а ада хыгүз с э н
хүну ул гаа лд анб а х
д ах аасө өрюу н.
Рэнчин-Лх ү мб ий нхэнШи шг идий нх о нх ор то оз ус ажна мар жа андө в ө л
хаварньХо рь до лс арь дгаад а вжХа т г алх а вий нна мс эл үү нт ал д
ото рло до гд ээрү е ийну л амжл а лтайб айж. Өв ө лШишг ид ийнх он х о р т
ихц асу н а жх ү йт эрдэ гу чи ря л ангуя аб о гма лө вөл жү үлэ хэдх э цү ү.
Тий мэ эсн ама ро р ой хо нб уюуХо р ь
д о лду сх өл дө жт оши нх а лих аас
өмнөг эрб а рааг аас ар л агтну рууа чижх оньма л аат у угаа дХө всгө л
дал айр ууда вда гг а нцд авааЖа р ынө нд өрд ав аагда вжнү үсэ эрн ам
дул аанг а зарх үр дэ гб айж. Тэ рнү ү дэл дт о хир сонт о ногх эрэг лэ л,
хүү хди йнө л гийх ү р тэ лод о оз арима йл дб айжлба й на. Гэ вчо до о
урь дынх т айа ди лт эгжн үү дэга йлх о в ор дс о орб а й г ааб ө гөөдх ү йт эн д
машт э св эр т эйх ого р гыну л аанү х эр, да рх а дынхо н ьн эгү есц өө р ч
ирс нийгз ог соо ха жи лс аяхн ааслх ийжэ х э лжэ э. Ул амжл алыг
хуу чир са нг ээда л сынб одл огогүйха я жо р хис н ыг а йг ар да г
. Бү хма л а а
дул аанх а ша ага арх анг а ж, өв өлжи хб ол омжт ойб о л жч ад аагү йа т ал
хол ыно т о рн үү дэлх ийд эгу ламжл ал аао р хижя а га а дчб о лох г
ү йба й ж.
Гэт элө нө өт ий нх үүс ар лагтну рууа чи жа л сх оло то рло хз ор и гто йх ү н
цөө рсө өрб айг ааг эн э. Жа р ныд ава а
ныз амыгс аа дг ү йд а рд анб ол го ж
машинт р ак тор аа рн үү д эгб олт олө д ийг эл ц эхюм. Тэ рл авү н энб из .
Яма рчг э сэ нө р гө на ла гШи шг идий нх ө нд ийд а ан чс айх а нн у та гд а а .
Су усанцэ ц нэ эся вс ант энэ гд ээрг эдэ г. Нэ эрэнчи нг ээда янз амдя в ж
бай хадх ө лчх ө нгөр ч, с этгэлчт эгшир д эг . Яахв э ,а я нз амдс а адт от г о р
учир чб он о . Га нз агани йл эхгүй нг айчт а ар чмэ днэ . Гэв чт эрб ү хн ийг
аянз амдүз э жх арс ан ,э рэг цү үлжб од со но о роонө х ө жб асб ол но.
Амь драл до ло на с уу д алт у лгар дагн ьс ай нх эрэ г. Хэ рвэ эт ий мг ү й сэ н
болх үнд энд ү үа ми р ла нгуймо хооа мь та нб айхс а н. Ажт өр өхг эж
бид ни йя р ьд агт э ра мьа мжи ргаан ыт ух айдбо лОйд овын хши го л он
хэн зх үүх эдө сг өх өө сэ х лээ дя нзб үр ий нб эрхшэ э лт улг ара хд аал
тул гарн а.
Бар ууну у л а нд э эрэ эө глөө гү үрга раа дх ар ах адОйд о вынг эрб а ра аихл
тох ьтой. Бу риа ду удх эзээн ээсб ар ьжз ан шс анцу ул ма лб ан зан
хучи лт та й ,г адна а саат ө дийлү зэмжт эйб у сг эл ээчд отр ооб о лө е г
тухыгб а сба йгу у лжб ол охз у сланг ийнд үнз э нб а йши н, галт о г
о он ы
сара вч,ү х р и йнх аша а ,т угал ынс а рав ч,г эр ийну у жимх ор оот эр гү ү т эн
цөмө өрөөба гаа ст ани лб ол оодчт эрү үн ү дэ ндн эглд у ла аха н. Өв сө н
емб үү лчг э сэнө ссө нт ө рсө нг эрб айх адму уха йд а х гүйг эдэг. Гэ х д ээ
Ой д овшигө өр ө өо йх амг аал агч,э х
н э рн ьх уда лд а ан ыа гентх и йд эг
хөд өөн ийа й лг а дна а саат ө дийлү зэмжг үйб айрб а й ши нд аат унч
тох ьтой, э л б эгд э лб эга мь дар чс ууна . Дө р в өнс а йнү нээс аага адс үү г ий
ньма ши нд ажцө цг ийт осооба заахчя ахв эб айд а глз үй лг эе.
До нд олма ахо ло й роо сир эгс дэдт ор год ур д анме т рл эж, ч их э рб о о в
жиг нэ ж, Ой до вг я лга рс ара вчтай,у л сынс ү лдэ тт э мд эгтэ йго ёма лг а йг аа
хазг айт а вь жб е льг ав инт ов ооү үр ээд ,ө ндө рб у ур л а ау на жо ймо до о
эргэх ээря вах ,ө глө ө н ийс элү үндх ү л ээна в агчаа рд эл х ийд ахи ны
сүүл ийнү еийнмэ д э эгд амжу у лахд и кто рынц о лги о нду уу ул ыно ро йд
хүрт элд у улда жб айс н а а. Мо ца ртынз охио с онх ө гжиму я нг алах
тэргү үтэ н«Мин ийт ө р сө нб у уцд ээ ра мь д ралү р гэ лжил жб айн ад аа »
гэжу рмыгх ө дө лгө х и йну лма а сб о до жү звэлх у у чи нх өдө өө нө өгий н
хөдө өх о ёря ма ри хя л г аа т
а йб олсныгя а гаадчү гү йс г эха ргагүйб ол но .
Гэвчц агх и чнээ нө ө рб о л лоог ээд,а мь дра лх ич нэ эну р аг ши лл ааг ээдэ х
орнынэ гэнб я цха нхэ лт эрх ийб олс о нт өр сө нб уу цт ай гааб агаб ал чир
насныү нэр,а мт ,у ха а нб одр ола гаа рс ал хин дн ьт эрч и гэ э рэ
эшин гэ ж
үлдэ эдо д ооб иема х бо ди дд ах инб аг аба гаа ру рс ано р жб айхмэ тт эре р
бусынз айцэ н эгийга в ахч а дал тайг а ау х аарахюу та йжа рг алв э!
Тий нх үүб ит ооно тг э дэ гү гий гмо нг о лыно рчинү еи йну тгаз ох иол ын
хэлэн до руулс на ат у нихюмг э жб о д охми ньа рг агү й . Инг эжх э лэхэ д
дару уб ишз анг ар га л а аг эжх э нчх э лэ хгүйб из. Бу р иа ду у дх үү хд ийн
хүйгх өнд өөдт үү нийн э гэнх эс гийгт ө рсөнбу уцн ыньх о ймор тб ул ж
элгэнх үр энч ул уу та а рд а рдагз аншил тай. Хү үх д ийнх үй гб улс анг аз ра а
тоон отг э жн эрл эд эг . Тү ү нээсс ана аа в аадб их эд энжи л ий нө мн ө
«Мин ийэ хо ро н-ми ни йт оон от »гэ с энн эг энз үйлби ч ижт үүнээ сх ойш
тэрт о оно тгэд эгү гий гз охио лч идх аая ах эр эглэхбо л с он .
Од оомин ийт о он отОй до вын х ныз ү үх энт а лдх э ннэ г ни йө всни й
хаша а нд оторо р чи х сонба йна . Хү йгми ньд арса н, та ни лу лаанч у луу
байр на асаах өд өл чи х с ө нб ол о л тойб ө гөөдг эвчт о о нотх э мээхт эра лг ын
чинэ энг а зрааса гу уи хМо нго лн ута гэ хэл сэнг э жб о д о хо дми ни йл
хувьду ч иру тгат өг ө л д өрб олно м. Тэ гээ дчб ага да амө р ө өг арг асан
газаршо роонд ээг үүр ээө дийб оло одда хи нг ишг эж, э н эз унГа лт тайн
нугат охо йдз айз а в са р гү йу р га сану ла алзай ,хо нг ор зу лмин ийб ага д
ургада ггү йб айс аншигс а наг да хг алу лаа нма йц э цэ г,т эр гүүтэнда нд а а
улааня га анц эцэ гд эл гэр сний гг айх ан, б агынмин ьх ө хцэ нхэ рцэ цэг
яагаадх о вордсо ныгб од хулб а йгал ьг э гчбү хну уцыгн ьт аажо йлго хо д
хэцү үмө нх ийнх у вир алх өдө л гөөн до ршдо гий глу х а ар а х а
асө өргүй .
Тий нх үүми ни ймэ т ий н«х оё рх ө лт,х о химо йт о лго йт он» цэ цэ гна в чс ын
улаанцэ нхэрө нг өя а х и нх о сл охньх үрт элү нэ нд ээб ү р энт ани г даагү й
эхб айг ал ьтайга аб у юут ө рсө нб ууц, э хо р он, бү хдэ лх ийт эйгэ эа мь дд аа
ч,үх сэнх ойно очмө н х ий нх о л боо ндо ршд огооб а су ха а р ахаа сө өр
аргагү й. Хү но юу ну х аа ных а ас ууз ал ий нх үч ээрө ө рг ар иге ртө нц өд
очижчб олно,с анс р ынх оо сныгэ з эмшижчч а
д на . Гэ хд э ээ хд эл хий г ээ
бүрэ но р хиодх аанач , юу ндчх үр чч ада хгүй. Хү нт ө р ө л х төнэ хб олс он
байга льд элхий тэ йг э эцу гс эхв элс э хэ ж, мө хв өлмө хнө . Өө рз амба йх гү й.
Бит ө рсө нн утгий нх а ас а лхин ыши в нээт эй, сэтгэ лий нши внээгэ эрээ
хари лца нх үү рнэ нэ . Ойл г охюма ао йл гох оо ру ха ант а йх ү ндээб и
ойлго хгү йюма ао йлг ох гүйт э н эгх ү нд ээб и. З алу у д ааб иө ө ртө өи йм
нэгцэ цү гши гюмх эл дэ гс эн. Хү нб а йгалий гб уюуор чл оне рт ө нц ий н
цаглашг үйх ү ч инч ад лыгб ол о одг о ос ай хныгбү хи йла мь д ралын х а а
ту
ршб агаб а га аро йлг ожх ар жя в д аг . Байг ал ь дшү тэхшүт лэгб у юу
пантеиз мынно мл о лг эжб ий . Хо р ио до ндМа к симГо рь кийПр и шв и ни й
байгал ий нз у р а глалу у дыгу нша а дд у уа лданб а ярл ажби ч сэннэ г
за
х ида лда апа нт еизмир ээд үй дб ү хни йтий нша ши ншү т лэгбо л н ог эж
бичсэн. Үнэ х ээ рчб үхни йт и йнг ан цх анша ши ншү тлэгби йб ол до г
юма аг эх э дх ү нт өрөл х төнө ө р ий г ө өб ол оодэ хд э л х ийгэ эа врах ынт у лд
пантеиз мь шс у р гаалдо р охца гир жчма гадб ил ээ . Хү нб оля ма рнэ г
дээдх ү чни йбу юубу р хд ынб ү тэ элб у сб а
йг а л и йнб ү тээлг эдгээ
за
йл шг ү йо йл г охё ст ойбо лно .З о х ио лч,яр у уна йр агчна ртб олб а йг а л
ь
үнэхээ рн эгг о лшү тээ нньюм. Ма га д гүйа в ья асг э гчб ай галий н(т ү ү ний
доторх үни й) г оос а йх ныго йл гожу х аанз ад ра х аа сэ хэлд эгб из.
Байгал ий гу р а нз охио л ынч имэ гз ур а гт өдий х өнс ана жя всанг э н энца г
өнгөр өхө дт ү үн ээсх и ч нээ ни ху т гау чиру рг у ула нө гүүл жб о ло хыгс а
я
ойлго дога жэ э. Тэ рца гтө нч инх айл а асныт у х айу я нгынг ин шиг нэ л
хөөр хийл эл т эй гх эл ээдя ахв э . Ур анб үтээл ий нб а лч ирна сс оло нг о
барихг эжг ү й дэ гх үүхэ дна са нл у гаат өстэйа жэ э.
Ну тагтаат ү р ү ү ни рэх дэ эб ич с энн э гз урва ст э мд э г л элна да дб и й. Тү үнд
бичих д ээ...Сэ р үү нийз у сланг и йнб уу рьд ээру яаныг анцх өхшо нл
үлдэж. Ерз у с л анг ийнэ нэд эн ж, ша р и лжл уу л ьу р га санша рно го он
толбо нуу дд э эрх оро ос аравч ныү лд э гдэл,г ол огд о жо рхи гдсонг а нц
хоёрх а рб айши нг ол ц уу ханлмо р и ныу яаныө гө ршо н гуудү лд жэ э . Үү р
за
с ахг аза р гү йб олоо дмин ийб агыннө гөөо ло нх а р аац айчб айх гүй.
Ал ьха раа ца йг э дэгшу вууө д ий дя ва а дө гдө гс ө нб ил үү? Бү үмэ д. Ур д
уулына р ынмо днэ вс ий тэлн а аша аб у угаади р жэ э . Мо дных аяа гаа р
хэдэна лд у ула ду уб эл чижя в на . Ма н айз үү нх ө рши йнх ор оонышо н д
нэгму уа й гу у сх ар агд ана. Угньн ама рб олг онө в с и йгн ьх аддагб а йс а
н
урда рына мс уд луу дх э дэнжил и йнх у рха гд а ндд а рагда нз эрлэ гшжэ э
.
Зусланр у уз у р айжа г сант үлэ эни йз а му удс о р в ит ө дийб олжэ э.
Багаб а йх адэ н эз усл ан днү үжи рнэг э дэгбө өнба я рб айд агсан.
Өвө лжи ну у л за агүйа нднө хө д тэ йг өөу улза на . Үдэ шц ага анмо дши дэж
шү үдэрт э йн о г оо нд ээ гү үрх ө лн ү цг э нг үйл д э нэ,з а магз эгс нийү н эр
ханха лсанц ө ө р мий нб ү лээну с ан до ро одт о рг онэ л сэнд э эрна р ла н
хэвтэцг ээ н э... гэ жб ич сэн. Үү нэ э сх ө н гөну й тг а ра мт лагдажб ай га аб из .
Ий мх өн г ө ну й тг арх ү нийс эт гэл и йнх и рт ол б ыга р илгахчби й. Од о об и
дахинэ зэн т э йб о лсонн у тгаах ар а нб а ясалт ө р нө . Ба ясла асб асу ха ан
тэ
л нэ. Гэв чэ цэ ст ө гсгөл гү йд у р тг алмө н өөх өнх өнг өну йтг арыгд ах и н
ав
ч ир на. Уй тг ар аасб а су х аант эл н э.
 Бу
янта
йаавынминьб
ууцыг
Бу
урца
гта
йу р
гама
лбүрх
ээдба
йна
...

Ий мн э гг у ниг тайд уу гмин ийб аг а ди хд уу лдаг с ан. Гу ча адо н дца г

хэцүүх э нб айхү есна йрна а дма а ра в гайн аржа а хана мх а ламца х д а
ал
энэду у гх о ол ойн ий л үү лэнжимб үү р дэжг арн а. Хө дө өгий н
хүүхн ү үд ий нд у ула хыгжи мб үү р дэ нэг эх ээра ят ай ха нс а на гд
да г.
БиГа л т та йн х аах өв өө н дө нг өрс ни йгд у рсах даами ни йб а газа луу гий н
танилх ө д өө гий нх ү үх нү үди йнт ух айо лныгб о дл оо . Яа га адчюммин ий
багана с,а й л,го лынс айх анэ гчна р ынг уни гтайх ан, у янг а тайханд уу ны
аялгуу н дб ү үв э
й лэг дэ жө нг өр сөнши гс анаг д
а на . Ду уү л гэру ха ан
за
д лан а. Бид нийб аг адэ мээна р ыня рьса нү лгэр ,э гчн ар ынд у улс анд у у
ухааныгма аньз ада лжө гсөн. Хө д ө ө нийх үү хдү ү дү л гэр,д уунд у нд
төржү л г эрд уунд ундөс дөгб айжэ э. Мин ийөс ө хна сандба гачу у даа с
сайханн ьг анц ханСа нжма аб у са дньцө ма йлынэ г чн арб айсан
санагда н а . Ху ла нчна д аасх э дэнна с а арэ гчб аа са н. Дө чө өдо ны
дунду у рСа нжма аг энэ тийнө вч нө ө рна сб араха дб ү сгүйч ү үд
и йнс айх ан
ньт э
рлх эд энэ гчна рү л дсэнюм. Ха ри ня агаадчюмд ү үн асны
хүүхн ү үд ий нт ух айдб олб ия ма рнэ гэной лгол т гүйх оц о рч ээ
. Тэ г э
эдч
био до об о л толмо н го лб үсгү йч үү д ий нг оос айх ныгча а шн а
мб ыгчт э р
лэ г
чна р аа рх эмжд э г. Тэ гээдчб иб аса мь др алд а ачг эс энз охиол
бүтээл д ээчг эсэ нх ү ү хн үүди йга гу уму у хайга арү зэ жч а д ахгү йб олс он
юм. Мо нг о лб үс гүйна льчэ р хэмч ан арб у юуд о гши нно ёнх ута гт
Равжа а гий н«Үл эмжи йнч ан ар»тг ар д агт эрб үхна р ийнн андин гб и
зөвхөнх ө д өөг ийнх үү хнү үдэ дб и йг ээ рт өсөөл өнбо д дог . Багад аами ни й
шо хоо рх до га сана йл ынт э
рэ гчна рц өм«Үл эмжий нч ана р »б үрд с
эн
хүүхн ү үдб айс анши гс анагд да г. Ба й г альб о л
о о дх үн ийа л ивааг о о
сайхныгх ү сл энб ол го нү зэхү йдх ө д өө н ийбо л х иб үд үүнг эхюму у
хоцро гд с о нх у учир с анг эхмэ тий нү ля лихө өс э вс а йнс а йх анднь
дарагд ана л габ олд о г. Ха ринё ст ойил энд ал анг ү йх о тг а зрын
тиймэ р хү үө өс э вий га рч инда лд л а ха дх эц үүб о л жэ э. Са на ах аду у рав .
Хө дөө ги йнэ гчн арт ааб уцажо ч ъ ё.
БиОй д ов ынэ хнэ рДо н до лма аги йну ндх оол,т ө рс өнб уу ц ных ааа г
а а р
усандд о р х но от амирт энхээо ро одну тгийн хаау улу сандз уг
а аца хаа р
мордл оо . Ой довя л гу у нз өөл өня в д а лтайх үрэнмо рьэ мэ эл лэ
жө г өв.
Мо рьт она р дынү ру д амг э
с энд э ээ мэ элд ээрг а рч ,д өрв ө нжий нг ү үт
хиймо рьс эргэ э
да тий жа гшижб айс а нб ие ийнх а ма гшө р мө ст ав и рч
тэнийхшигб о лло о. Мо р ьу на ха дх ү р тэлу дмына ашз анх өдлө хньб и й.
Хэ дэ
нжил ий нө мн ө хн эгзу нб ид н ийх эд энзо х ио лчАр х ан га
йна лда р т
Хо рг
о , Тэ р хца гаа нну урх ү рт элх ү ү хд үүдээа в а ада ялаха дх үнб о л
с о о р
морин ыну руунд ээрг ар чү зээгүйх үүхд үүдма а
ньх өдөөний
хүүхд үүд тэйхамтмо р ьу наадх арааб ар аагүйа лгаб олжөг өхюмб а
йсан.
Удмынц усб уцланх ө всө ргөхн ьт э
ршү үд ээ.
Бимо рдо одЖа ргалант ынт өгөлр үүо чл оо. Ба гадаат э
ндо чиж
улаал з
га нат үүдэгсэн
. Гэ тэлодоот эрт өг өлма аньт үймэртша т аа
дх эдэн
хувха йё дорлү лджээ. Ол о
онжил ийнө мнөби«Ул аал
згана»гэ дэгн э
г
бяцха нө гүүллэгтээЖа р галантынт өг
ө ли йгх ү мү үсогтолжү гүй
хийсн ээрб ичсэнюм. Үе ий нмин ьнэ гн өх өр«ЧиЖа ргалантын,
төглий гү гүйбол сонг эжму уёрынюмб ич лээ »г э
жз эмл э
с э
нс эн.
Нээр ээ«му уё рынюм» б ичсэнб айжээ. Жа р га лантынт өгөлө нөөх
айлынс айх анэгчна рынт ухайн эгэнто дду рт га
лү л
д э
эсэнюм. Хү ний
ойгэ дэгс онин. Альди ва нгалавтт охиол дсо нх а
мг ийнжир и
йня вдал
ямарн эггайх а
мши гмэ тт эрхэнца гмө чи йнө нгөү нэртэйгээойт о йнд
хадагд ажү лдсэнб айд аг.
Мө нл1948 юму уд ө
ч ине сөно ныз унб иа мр алтааргэртээх а
р ьсан
байв. Тэрз унх өдөөдө нг өрүүлсэнс үүл ий нз у ншигс анаг
д даг
. Уч ирнь
битэ рца г
аасх ойшх о тына мь дралдо рж