1

. , ..

1970

Eurpa. Asia. Graecia. Graecus. Athna. Athnae. Atheniensis. Lydia.
Phrygia. Troia. Troini. Bellum Troinum. Homrus. Herodtus. Scythia.
Aeschylus. Sophcles. Euripdes. Aristophnes. Aespus. Phaedrus.
Themistcles. Leondas. Percles. Demosthnes. Macedonia. Philippus
Macedoncus. Alexander Magnus, rex Macednum. Aegyptus. Aegyptii. Gallia.
Celtae. Bellum Gallcum. Italia. Latium. Latni. Romlus et Remus. Roma.
Romnus. Titus Maccius Plautus. Publius Terentius Afer. Marcus Tullius
Cicro. Gaius Iulius Caesar. Titus Lucretius Carus. Gaius Valerius Catullus.
Publius Vergilius Maro. Quintus Horatius Flaccus. Publius Ovidius Naso.
Publius Cornelius Scipio Africnus Maior. Hispania. Hispaniensis. Phoences.
Poeni. Bellum Puncum. Hannbal. Pyrrhus.
Kalendae. Ianuarius. Februarius. Martius. Aprlis. Maius. Iunius, Iulius.
Augustus. September. October. November. December.
1. INFINITVUS PRAESENTIS ACTVI
PRAESENS INDICATVI ACTVI
IMPERATVUS

1. Labormus.2. Bene labortis.3. Non semper bene labrat. 4. Cur
male labortis?5. Bene laborre debmus.6. Semper bene laborre debtis.
7. Bene lego, sed male scribo.8. Latne legmus et scribmus.9. Cur male
scribis? 10. Non male scribo. 11. Bene discre debes.12. Saepe erras;
noli errre.13. Non semper errmus.14. Quid legis?15. Quod legis, bene
lege. 16. Quod agtis, bene agte. 17. Noli male legre. 18. Bene lege et
scribe.19. Nolte male scribre.20. Bene audi, quod dico.21. Quid dicis?
22. Quod nescis, noli dicre.23. Saepe legte et scribte.24. Saepe legtis
et scribtis.25. Bene latne discunt.26. Male audiunt.27. Qui bene audit,
bene discit. 28. Interdiu labormus, noctu dormmus.29. Noli noctu laborre, noctu dormre debes.30. Si bene audmus, bene discmus. 31. Qui
tacet, consentit.32. Noli dicre, si tacre debes. 33. Nota bene (NB).34.
Vale, valte.
1. , .2. , .
3. , .4. ,
.5. , .6.
.7. , .8.
, .9. ,
.10. ? .11.
?12. .13.
, .14. -.
2.
2

I
PRAESENS INDICATVI ESSE.
.
.
DATVUS DI
1. Historia est magistra vitae. (Cic.)2. Scientia potentia est. 3. Inclae
terrae natram scientiis suprant.4. Schola viam scientirum monstrat.5.
Non scholae, sed vitae discmus.6. Inclae insulrum plerumque sunt nautae.
7. In terra est vita, in luna non est. 8. Non solum in terra, sed etiam in aqua
sunt bestiae.9. Etiam bestiae memoriam habent.10. Haud semper errat
fama.11. Luna circum terram errat.12. Silva umbram praebet.13.
Victoria copiis gloriam praebet. 14. Amat victoria curam.15. Ibi victoria,
ubi concordia.16. Ira saepe causa iniuriae est. 17. AquIa non captat
muscas. 18. Tacent, satis laudant. (Ter.)19. Cum tacent, clamant. (Cic.)
20. Qui quaerit, reprit.21. Tantum scimus, quantum memori tenmus.22.
Patriam nostram amre et defendre debmus.23. Fablas potrum libenter
legmus.24. Servi patriae libenter et honeste.25. Pro patria nostra fortter
pugna.26. Cogto, ergo sum. (Cartesius1)
1

Cartesius (Descartes) ( - , 15961650).

1. .2.
.3. .4. .
5. .6.
.7. .8.
.9. .10.
.11. .12.
.13. ,
.14. .15.
.16. .17.
.
3.
.


1. Noli me tangre.2. Da mihi veniam, si erro.3. Cur amblas et
cenas sine me? Mecum ambla et cena.4. ad cenam voco.5. Cur nos
timtis? Vos non timmus.6. Veni ad me; ad te saepe venio.7. Discde a
me; discedte a nobis.8. Aut disce, aut discde.9. Responde mihi, si te rogo.
10. Me ad cenam voca.11. Saepe vobscum cenmus.12. Veniam tibi non
do, si male scribis.13. Interdum tecum in silva amblo.14. Si valtis, bene
est; ego valeo.15. Si vos valtis, ego valeo.16. Quomdo te habes?17. Si
tu bene te habes, ego bene me habeo.18. Quo vadis? Vade mecum. 19. Qui
3

non est nobscum, adversus nos est.

1. , .2. .
3. .4. , .5. ;
.6. ; (praebeo, 2) .7.
.8. ,
.9. ?10.
.11. , .12.
, .13. .14. .15.
, .16. ,
.17. .
4.
II
I II
.

.
1. Amce, salve.2. Ira initium insaniae.3. Non magister ad
disciplum venre debet, sed disciplus ad magistrum.4. Lacaena filio: Aut
cum scuto, inquit, aut in scuto.5. Semper beneficia memori tente.6.
Otium post negotium.7. Inter bella et pericla non est locus otio. 8. Verba
movent, exempla trahunt. 9. Vennum interdum pro remedio est. 10.
Ignorantia non est argumentum. (Spinoza)11. Somniis credre non oportet.
B.
1. Bonis nocet, qui malis parcit.2. Quod nocet, docet. 3. Si multos
amcos habes, magnas divitias habes. 4. Parvo est natura contenta. (Cic.) 5.
Placre tantum bonis studmus.6. Vacre culp magnum est solatium.7. Ex
malis minma eligre oportet.8. Libri mali saepe libris nocent.9. Semper
avrus eget.10. Non est bonum vivre, sed bene vivre.11. Per aspra ad
astra. 12. Viri docti in se semper divitias habent. 13. Lutetia est oppdum
Parisirum, quod postum est in insla fluvii Sequnae.14. Nilus fluvius
Aegyptum irrgat et frugifram reddit.15. Alina vitia in oclis habmus, a
tergo nostra sunt. 16. De vobis ac de vestris libris cogitte.
17. Non ignra mal misers succrrere dsco. (Verg.)
18. Sape vir fallnt, tenera non sape pullae. (Ov.)
19. Habnt sua fta liblli.
1. (pl.) ,
.2.
(gen.).3. .4.
(praebeo, 2) (= )
4

.5. .6.
.7.
.8. , , .9.
, .10. , , .11. ,
.
5.

IS, EA, ID
II
DATVUS POSSESSVUS
1. Dum fortna tibi, mi fili, ridet, multos amcos habes.2. Magna est
gloria tua, Marce Tulli!3. Inter domnum et servum nulla amicitia est.4.
Popli Romni totsque Italiae mira consensio1 est. (Cic.)5. Ignosce saepe
altri, nunquam tibi.6. Non mihi soli vivo, sed etiam patriae.7. Ex vitio
alterus emenda tuum.8. Aliud ex alio malum.9 In potis non Homro soli
locus est.10. Utrumque vitium est: et omnibus2 credre et nulli.11. Me
delectant mea, te tua.12. Alter alterus auxilii eget. (Sall.)13. Alina nobis,
nostra plus aliis placent. (P. Syr.)
1
2

consensio .
omnibus .

LUPUS IN FABLIS
Sunt duo potae antqui, qui saepe fablas de lupo narrant: unus pota
Graecrum, Aespus nomne, alter Phaedrus, pota Romanrum. Fablae erum
lupum, ut bestiam saevam et feram, pingunt.
Lupus aliquando ad rivum agnum videt. Rivi aqua a lupo ad agnum fluit,
sed lupus avdus agno clamat: Cur mihi aquam turbas? Et agnum misrum
devrat. Sic Phaedrus narrat.
Aespus fablam de lupo et equo narrat. Lupus equum in arvurn invtat et
avnam ei promittit. Lupo in anmo est equum lacerre. Sed dolus eius patet.
Itaque equus salvus est.
Et puri et viri timent lupum eumque vel nominre cavent. Lupus, ut fama
est, advenre solet, si eum memrant. Unde proverbium est: Lupus in fablis.
Nam si quis subto advnit, cum de eo colloquium est, convvae digtis eum
monstrant et lupus in fablis clamant.
1. (dat.),
.2. .
3.
.4.
5

(= ) .5. ,
; (l.).6.
. 7. : .8.
, .9.
, (dat.) . 10.
, , .11.
(dat.) .
6.
PRAESENS INDICATVI PASSVI INFINITVUS PASSVI


C
ABLATVUS AUCTRIS. NOMINATVUS DUPLEX
1. Prudenti saepe vitantur pericla.2. Instrurnenta et arma e ferro
parantur.3. Castra vallo fossque muniuntur.4. Etiam magna regna
delentur.5. Inclae Galliae antquae ipsrum lingu Celtae, Latn lingu
Galli appellantur.6. Avaritia neque copi neque inopi minutur.7. Malo
alino saepe docmur.8. Ut salutmus, ita resalutmur.9. Nihil recte sine
exemplo doctur aut disctur.10. Ager ab agriclis artur.11. Ventus
prosper a nautis desidertur.12. Nunquam periclum sine periclo vinctur.
13. Ubi vinci necesse est, expdit cedre.14. Malis displicre laudri est.
15. Lyricrum Horatius fere solus legi dignus. (Quint.)16. Si vis1 amri, ama.
17. Nemo debet bis punri pro uno delicto.18. A Senca philospho insla
natans describtur, quae aqu sustintur et vento impelltur.
1

vis .

: 2 : 3, 4, 12, 13, 17, 23 2, 3, 4

.
4 2, 4, 7 .
5 : 11 , 2 Lupus
in fablis.

7.
Ill ()
GENETVUS CHARACTERISTCUS. DATVUS DUPLEX
A.
1. Homo locum ornat, non homnem locus.2. Iucunda est praeteritrum
labrum memoria.3. Victorbus nihil impedtum, victis nihil tutum.4.
Honres mutant mores.5. Errre humnum est; stultum est in errre
perseverre.6. Miltes nostri pericla et labres magnos patienter tolrant.7.
Solatii loco est inter multos dolrem suum dividre.8. Pigro supplicii loco
labor est.9. Pedbus timor addit alas.10. Ar undique terram cingit; sine
6

are nulla vita est.11. Grammatcicustdes Latni sermnis.12. Non est

viri timre labrem.
B.
13. Dura lex, sed lex.14. Antqui: si vis1 pacem, para bellum, at nos: si
vis pacem, para pacem; itque constanter pro pace certmus.15. Cupiditti
nihil est satis, natrae satis est etiam parum. (Sen.)16. Sine legbus nulla est
civtas, nam civtas legbus contintur.17. Amcus Plato, sed magis amca
vertas.18. Gloria umbra virttis est.19. Decmus Brutus saltem dicit
Marco Tullio Cicerni.20. In pugna plerumque non numrus miltum sed
fortitdo erum vincit.21. Similitdo morum amicitiam creat.22. Homnes
ratio ducit.23. Alit lectio ingenium.24. Repetitio est mater studirum.25.
Calidrum reginum bestiae magnitudne su nostrrum reginum bestias longe
suprant.
C.
26. Multa et magna flumna sunt in Asia.27. Nonnulla sidra nomna
derum antiqurum etiam nunc habent.28. Corpra iuvnum labre firmantur.
29. Milti bono vulnra laudi sunt.30. Opra Cicernis permulta sunt.31.
O tempra, mores! (Cic.)32. Tempra mutantur et nos mutmur in illis.
33. Gudia prncipim nostr sunt sape dolris. (Ov.)
34. Nvita d vents, de turis nrrat artor,
numert mils vlnera, pstor ovs. (Prop.)
35. Nn procul propri stpite pma cadnt.
36. Qui dbet, limen crditoris nn amat. (P. Syr.)
37. Scrbimus ndoct doctque pomata pssim. (Hor.)
1

vis .

1. 1.2.
(dat.) (est) .3. 1
.4. ,
.5. .6.
, , . 7. ,
.8. .9.
.10. . 11.
(vir) .12.
.13.
(= ) .14.
.15. ,
.
1

. 7, A, 12.

8.

7

PERFECTUM INDICATVI ACTVI. SUPNUM I

III (). ACCUSATVUS DUPLEX
1. Biturges ad Aeduos legtos misrunt rogtum subsidium. 2. Popli
Romni honres quondam furunt rari ob eamque causam glorisi.3. Romni
Cicernem conslem, postquam civittem Romnam servvit, patrem patriae
nominavrunt.4. In summo apud Graecos honre geometria fuit.5. Ubi
sunt, qui ante nos in mundo furunt?26. . (=Gaius) Iulius Caesar, postquam a
Pharnce, rege Pontco, victoriam reportvit, ad amicum suum scripsit: Veni,
vidi, vici.7. Hostium munra non munra.8. Nihil hostes cogtant, nisi
caedem, nisi incendia, nisi rapnas.9. Mors natrae lex est.10. Mens sana in
corpre sano.11. In pace artes et littrae florent, idcirco pax mater artium
appelltur.12. In fuga foeda mors est, in victoria glorisa.13. Bella perpetua
numrum civium Romanrum minurunt.14. Romni Carthaginiensbus
bellum indixrunt nec prius finivrunt, quam Carthagnem delevrunt.
15. lle dolt ver, qu sine tste dolt. (Mart.)
2

Gaudemus igtur.

1. .2.
.3. , ,
, .4.
.5.
.6.
(l.).7. , ,
.8.
.9. (= )
, .10.
.11.
. 12. .13.
.14. .
9.
PERFECTUM INDICATVI PASSVI.
PARTICIPIUM PERFECTI PASSVI.
III ()
- .
ABLATVUS LOCI
1. Multae urbes, olim clarae, nunc dirtae iacent.2. Iucunda est nox,
curis solta.3. Magna Italiae pars olim a rege Pyrrho vastta est.4.
Prudenti unus viri tota Graecia olim magno periclo liberta est.5. Magna
classis Persrum parvo numro navium Graecrum apud Salamna1 victa est.
6. Acrter ad flumen Axnam pugnatum est.7. Post proelium commissum
hostes terga vertrunt.8. Nuntiis litterisque Labini commtus, Caesar duas
legines in citerire Galli novas conscripsit; cum his legionbus legtus Q.
8

(=Quintus) Pedius in interirem Galliam missus est.

9. Nonnulla maria poplis antquis ignta furunt.10. Tempesttes
marium periculsae sunt.11. Diu Graeci ante moenia Troiae magna cum
virtte et pertinacia pugnavrunt.12. In mari Mediterraneo sunt multa et varia
genra animalium.13. Multa bella a Romnis terra marque gesta sunt.14.
Vim vi repellre licet.15. Scire leges non est verba erum tenre, sed vim ac
mentem.
16. Dm virs annque sinnt, tolerte labres. (Ov.)
17. Cntra vm morts non st medicmen in hrtis.
18. Calum nn animm mutnt, qui trns mare crrunt. (Hor.)
1.
.2. .3.
(=) .4.
(abl.) , .5.

.6. .7.
.
1

accusatvus sing.
8 : 3, 13, 14 1, 2, 3, 4, 5, 8
.

10.
III

1. Nonnullae arbres non unum saeclum vivunt.2. In arnis Afrcae
unus interdum arbris umbra et parvus rivus viatri vitam servant.3. Flores
sunt nuntii veris.4. Et longum est id iter et periculsum.5. Caesar magnis
itinerbus ad Vesontinem contendit.6. Finis cornat opus.7. Ex ungue
lenem.8. Gutta cavat lapdem.9. Fam nomnis sui totum fere orbem
terrrum complvit Alexander, rex Macednum.10. Homnes cor habent, in
sinistra pectris parte postum.11. Summi montium vertces nive aetern tecti
sunt.12. Omnibus1 apbus una quies oprum, labor omnbus unus.13.
Nullam virtus aliam mercdem labrum periculormque desidrat, praeter
mercdem2 laudis et gloriae.14. Eurpae pars, quam Pyrenaei montes a Gallia
divdunt, Hispania appelltur.15. Extrmum oppdum Allobrgum
proxmmque Helvetirum finbus est Genva. Ex eo oppdo pons ad Helvetios
pertnet.16. Comes aeris alini atque litis est miseria.17. Graeci Troiam
ferro ignique vastavrunt.18. Quod licet Iovi, non licet bovi.
19. Grtius x ips fnte bibntur aqua. (Ov.)
DE SCYTHIA
Scythia includtur ab uno latre Ponto, ab altromontbus Riphaeis1, a
tergoAsi ac Phasi flumne. Ea multum in longitudnem et in latitudnem
patet. Hominbus inter se sunt nulli fines; neque enim agrum exercent, nec
9

10

domicilium illis est ullum, aut tectum, aut sedes; armenta et pecra semper
pascunt et per incultas solitudnes semper errant. Uxres liberosque suos secum
in plaustris vehunt. Spernunt aurum et argentum, quae relqui mortles apptunt.
Lacte et melle vivunt; lanae usus ac vestium est iis igntus; pelles fernae aut
murnae sunt iis pro vestbus. ( II, 2.)
1

omnibus .
: ....
1
, ; . : . . .
.
2

11.
III (
)
PARTICPIUM PRAESENTIS ACTVI
ABLATVUS QUALITTIS
.
1. Alcibides, vir acri ingenio, civbus suis non semper consilirum
salubrium auctor fuit.2. Xerxes, rex Persrum, magnum numrum copirum
pedestrium et equestrium Hellespontum transportvit.3. Tarda timet ovis
celres lupos.4. Ad litra maris Tyrrhni in Italia multae paldes sunt; itque
ar ibi salber non est.5. Fortes fortna adivat.6. Vita brevis, ars longa.
7. Omnis ars imitatio est natrae.8. Facle omnes, cum valmus, recta consilia
aegrtis damus.9. Omnia praeclra rara. (Cic.) 10. Labor et patientia omnia
vincunt.11. Moblis et inquita mens homni data est.12. Socile anmal est
homo.13. Nihil mortalbus arduum est.14. Patria est commnis omnium
civium parens.15. Milti forti nulla itinra longa, nulli hostes terribles sunt.
16. Qualis ratio, tales et actines sunt.
.
17. Simplex verittis oratio est.18. Longum est iter per praecepta, breve et
effcax per exempla.19. Lauda consilium audax, si cum prudenti ratine
iunctum est.20. Socrtes, totus Graeciae iudicio, sapiens est.21. Multa
virrum sapientium dicta a scriptorbus veterbus memoriae prodta sunt.22.
Vetra proverbia brevter saepe et simplicbus verbis prudentiam popli
exprmunt.23. Ventus est fluens ar.24. Fortitdo est virtus, pericla
contemnens.25. Praecepta dare scienti supervacuum est.26. Non quaerit
aeger medcum eloquentem, sed sanantem.27. Sero venientbus ossa.
28. Pllida mrs aequ pulst pede puperm tabrnas
Regmque trres. (Hor.)
29. Sllba lnga brev subicta voctur mbus.
APTE DICTUM
Leondas milti nuntianti: Hostes nobis propinqui suntEt nos,
inquit, hostbus propinqui sumus.
1.
(= ), (== ).2.
10

11

.3. (=: erat)

.4.
.5.
() .6.
.7.
.8. .9. (part.
praes. fleo) (. ) .
12.
IV
IMPERFECTUM INDICATVI ACTVI PASSVI
ABLATVUS LIMITATINIS
1. E fruct arbor cognosctur.2. Nihil semper suo stat manet.3.
Manus manum lavat.4. Aliae bestiae homnem vis, aliae audt suprant,
omnes vero homo suprat mente et ratine.5. Non semper in civitte
Atheniensium adtus ad summos magistrts omnium ordnum civbus patuit.
6. Motus terrae est ab occas ad ortum.7. Lingua Latna diu apud poplos
Eurpae in magno us fuit.8. Imgo anmi vultus est.9. Etiam bestiae arma
habent: equusunglas, tauruscornua.10. Nonnulla loca terrae ob gelu
asprum inclas non habent.11. Bonus agricla cur cultque sterilittem soli
vincit.
12. Antqui caput sedem omnium fere sensuum nostrrum putbant.13.
Et parvae doms et ingentia aedificia Romae erant.14. Describebtur in tribus
poplus Romnus, in centurias exerctus.15. Caesar in bello, quod in
Britannia gessit, ad omnes cass subsidia comparbat.16. Undque loci natr
Helvetii continebntur: una ex parteflumne Rheno, qui agrum erum a
Germnis dividbat, altra ex partemonte Iur, qui erat inter Helvetios et
Sequnos, tertilac Lemanno et flumne Rhodno.
17. u, quam dfficil (e)st crimn non prdere vltu. (Ov.)
18. Herdis fltus sb persna rsus st. (P. Syr.)
1. .2.
.3.
.4. .
5. .6.
(quibus locis) (gen.) - ,
.7.
.8. (de)
.
.9.
.10. ; .11.
(=) (sub cura)
11

12

.12. .13.
.14.
(servo, 1.) .
DE SERVIS ROMANRUM
Misra et laborum plena erat servorum vita in civitate Romana, nam
neque ius ullum iis erat, neque leges domnos eorum ab iniuria et maleficio
prohibebant. Itaque domini servos instrumenta vocalia nominabant, in eos vitae
necisque potestatem habebant et omnia exempla cruciatsque1 edebant.
Crudelitate dominorum adducti, haud raro servi se libertatemque suam vindicare
temptaverunt et seditiones concitaverunt. Tum fortter pugnantes exerctus
Romanos saepe pepulerunt et res2 suas suo arbitrio ordinaverunt, sed postrmo
victi sunt.
Nihilomnus divtes et nobles Romani, motu servorum terrti, eos
hostium loco habebant. Notum est illud: Quot servi, totdem hostes.
Multi et clari et belli perti duces servorum nomina sua immortalitati
commendaverunt, in his praecipue Spartcus ille, quem etiam nunc magnis
laudibus celebramus.
1
2

omnia exempla cruciatsque .

res f pl. (V .) .

LEO ET VULPES
Leo, annis confectus, in spelunca recubabat et, quia vix magno labore
victum parabat, aegrtum simulabat. Tum regem multae bestiae visitabant, sed
statim a lene devorabantur. Venit tandem etiam vulpes neque tamen intravit,
sed caute ante speluncam stetit et regem salutavit. Tum leo interrogavit: Cur in
speluncam non intras? Vulpes respondit: Quia me vestigia terrent: multa enim
in speluncam spectant, nulla retrorsum.
DE NINO
Antiquissimis temporibus gentium imperium penes reges erat. Populus
nullis legibus tenebatur, arbitria princpum pro legibus erant. Mos erat servare
magis, quam propagare fines imperii. Primus omnium Ninus, rex Assyriorum,
vetrem illum morem nova imperii cupiditate mutavit. Hic primus bello
lacessvit finitmos et imbelles populos perdomuit usque ad termnos Libyae.
Nec tantum proxmas, sed etiam totius Orientis nationes subgit. Postrmum illi2
bellum cum Zoroastre, rege Bactrianorum, fuit, qui primus artes magcas invnit
et mundi principia siderumque motus magna cum diligentia spectavit. Hunc3
occdit Ninus; post ipse decessit, relinquens impubrem adhc filium Ninyam et
uxrem Semirmin. ( )
1

antiquissmis temporbus .
illi (dat. sing. . ille , ).
3
hunc , (c. sing. . hic , ).
2

13.
V
12

13

FUTURUM I ACTVI PASSVI

ABLATVUS TEMPRIS. ABLATVUS CAUSAE
1. Diligentia in omnbus rebus valet.2. Spes bona confirmat anmos datque
vires.3. Magnae saepe res non ita magnis copiis sunt gestae.4. Magni
pericli res est exiguis copiis inquo loco proelium committre.5. Verus
amcus amre, more, ore, re cognosctur.6. Cicro perniciem suam cum
magna calamitte rei publcae coniungbat.7. Cupiditte regni adductus
Dumnrix Aeduus novis rebus studbat.8. Planities erat magna et in ea
tumlus satis grandis; eo Ariovistus et Caesar ad colloquium venrunt.9. .
Servilius Ahla Spurium Maelium, novis rebus studentem, man su occdit.
10. Oppdum Remrum, nomne Bibrax, ex itinre magno imptu Belgae
oppugnre coeprunt. Aegre eo die sustenttum est.11. Di dict omnes
Helvetii ad ripam Rhodni convenrunt.12. Unus dies gradus est vitae.13.
Par erit fortna labri.14. Gubernatrem in tempestte, in acie miltem
intellges.15. Perdet agricla, quod sparsit, si labres suos destituet in
semne: mult cur sata ad segtem perducuntur.16. Nemo nostrum amco in
rebus adversis auxilium negbit.17. Si necessarium erit pro patria nostra
pugnre, nullum hostem timebmus et omnia belli pericla et labres constanter
tolerabmus: salus enim rei publcae nostrae summa lex est.18. Est difficlis
cura rerum alienrum.19. Memoria virorum magnorum rei publicae nostrae
nunquam exstingutur semperque manbit; nam res gestae eorum omnia virtutis
exempla glori suprant.20. Defendi rem publicam iuvnis, non desram
senex 1. (Cic.)
21. st modus n rebs, sunt crti dnique fnes. (Hor.)
22. Dnec ers felx, mults numerbis amcos. (Ov.)
23. Post iucundam iuventtem,
Post molestam senecttem
Nos habbit humus.2
1. .2.
(= ) , .3.
.4.
, .5.
.6. , .7.
.8. ,
, (condo, 3) .9.
3, .10.
(= ).11.
, .
1

. 14.
Gaudemus igtur.
3
bl. , .
2

DICTUM
Persae inimco, immodce, in colloquio glorianti: Prae sagittarum
13

14

multitudine solem non videbitis, Lacedaemonius quidam: In umbra igtur,

inquit, pugnabimus.
TAURUS ET MUSCA
In cornu tauri parva sedbat musca. Si te nimis gravo, inquit, statim
avolabo. Tum taurus: Ubi es? Nihil sentio.
DICTA MEMORABILIA
1. In magna copia rerum aliud alii natura iter ostendit. (Sall.)
2. Pulchrum est bene facre rei publicae, etiam bene dicere haud
absurdum est. (Sall.)
3. Socrtes philosophiam devocavit de caelo et in urbibus collocavit et in
domus etiam introduxit et cogit de vita et morbus rebusque bonis et malis
quaerre. (Cic.)

14.
INFINITVUS PRAESENTIS, PERFECTI, FUTRI ACTVI PASSVI
ACCUSATVUS CUM INFINITVO
Epistlam scribis.Video te epistlam scribre.
Epistula a te scribitur.Video epistulam a te scribi.
Multos libros legisti.Audio te multos libros legisse.
Multi libri a te lecti sunt. Audio multos libros a te lectos esse.
Multos libros legam.Spero me multos libros lectrum esse.
Multi libri a me legentur.Spero multos libros a me lectum iri.
accusatvus cum infinitvo
, .

1. Urbem Syracsas maxmam esse Graecrum urbium Siciliae saepe

audivistis. Est ita, ut dictur.2. Cicro dicit Epicrum animos hominum
maximis erroribus liberavisse.3. Caesar tradit viris apud Gallos in uxres
vitae necisque potestatem fuisse.4. Caesar dixit delectum verborum esse
orignem eloquentiae.
5. Fama est Homrum caecum fuisse.6. Notum est amrem caecum esse.7.
Perterrti Galli vidrunt copias Caesris appropinquare.8. Labinus Caesri
scripsit omnes Belgas coniurare obsdsque inter se dare.9. Hannbal iuravit
semper se inimcum Romanis fore.10. Speramus nos librsque nostros multa
bona visros esse.11. Bello Helvetirum Caesar pontem, qui erat ad
Genvam, rescindi iussit.12. Homo sum, humni nihil a me alinum puto.
13. Aiunt homnes plus in alino negotio quam in suo vidre. 14. lam antqui
scibant totum orbem terrrum pilam esse.
1. , ,
(= ).2. ,
, .3. ,
14

15

. ()4. ,
.5. ,
(== )1.6. ,
, .7. , .
1

, .

15.

ABLATVUS COMPARATINIS. GENETVUS PARTITVUS
1. Ar levior est, quam aqua.2. Exempla praeceptis utilira sunt.3.
Nunc una machna brevire tempre difficilius opus explet, quam antea
multorum hominum manus explebant.4. Rei publicae Romanae saepe aurum
hostium perniciosius fuit, quam ferrum eorum.5. Nihil est dulcius veritatis
luce.6. Ferrum hominibus magis necessarium est, quam aurum et argentum.
7. Ver iucundissmum anni tempus habetur.8. Arbum equi celerrmi et
pulcherrmi sunt omnium equorum.9. Lupus form cani simillmus est.10.
Omnium gentium, quae Galliam incolebant, fortissimi erant Belgae.11. Nihil
est difficilius, quam magno dolri paria verba reperre.12. Multo gravior
poena videtur, quae a miti viro constitutur.13. Homines quo doctiores sunt,
eo modestiores.14. Auster, qui ex Africa venit, ventorum calidissimus est.
15. Regibus boni, quam mali, suspectiores sunt, semperque eis alina virtus
formidulsa est. (Sall.)16. Is mihi videtur amplissimus, qui sua virtute in
altiorem locum pervnit, non qui ascendit per alterus incommdum et
calamitatem. (Cic.)
17. xeg monumnt(um) are pernnis,
Rgalque sit pramid(um) ltis. (Hor.).
18. Vlius rgentm (e)st aur, virttibusurum. (Hor.)
19. Qud magis st sax durm? Quid mllius nd?
Dra tamn moll sxa cavntur aqu. (Ov.)
1. (salus) .2.
(.) .3.
.4.
.5.
.6.
.7. , , .8.
.9.
(soleo, 2)
, .10.
, .11. ,
, .
12. , .13. .
14. .
15

16

16.

ABLATVUS MENSRAE
1. Sol multo maior, luna multo minor est, quam terra.2. Elephantorum
corpra maxma sunt, ocli minmi.3, Libertas, leges et pax sunt optma
bona.4. Honesta mors melior est, quam vita turpis.5. Nulla vis est maior
populi voluntate.6. Usus optmus omnium rerum magister est.7. A
scriptoribus rerum saepe mores pessmi civium Romanorum vituperati sunt.8.
Dumnrix Aeduus quam plurmas civitates suo beneficio habere obstrictas
volebat.9. Fulmen prius ad oculos nostros pervnit, quam tontrus ad aures;
lux enim maire cum celeritate currit, quam sonus.10. Qui minmum optat,
minmo eget.11. Peior est bello timor ipse belli.12. Quo plures hostes sunt,
eo maior victoriae gloria.13. Mos mairum apud populos antqus multum
valebat.14. Qui sibi imperare scit, maxim laude dignus est.
15. Lentlus, Cicernis gener, humillm erat figr et maxime exiguo
corpre. Longissimo gladio aliquando cinctus in foro ambulabat. Tum Cicero:
Quis, inquit, genrum meum ad gladium alligavit?
16. Nx erat t cael fulgbat lna serno
Intr minra sdera. (Hor.)
1. (=).2.
, .3.
.4. .
5. .6.
.7.
, .8. .9.
.10.
, ,
(= ).11.
.
1516, ,
, accusativus cum infinitivo.

DE HINNULEO
Hinnuleus cervo patri sic ait: O pater, multo maior es canibus, pedum
celeritate praestas; praeterea caput habes cornibus altis ornatum, et tamen, si
canum latrtum audis, protnus curris. Cur non resistis et pugnas?
Tum cervus ridens: O mi fili, inquit, talis naturae condicio est.
AD CICERONEM
Dsertssime Rmul neptum
Qut sunt qutque fure, Mrce Tlli,
Qutque pst alis ernt in nnis,
Grtis tibi mxims Catllus
git pssimus mnim pota,
16

17

Tnto pssimus mnim pota,

Qunto t(u) ptimus mnim patrnus. (Cat.)
17.

()
(), .

1. Nusquam sunt, qui ubque sunt.2. Sane et tranquille vivit, qui honeste
vivit.3. Qui iuste officia servavit, felix est.4. Turpe est rem bene coeptam
male finire.5. Omnes fere Galli novis rebus studebant et ad bellum mobliter
et celerter excitabantur.6. Invte data non sunt grata.7. Bis dat, qui cito dat.
8. Lacedaemonii magis de sua salte et de suo principtu cogitabant, quam de
salute commnis omnium Graecorum patriae.9. Facilius est dicre, quam
agre.10. Caesar omnium opinine celerius ad fines Belgarum pervnit.11.
Diligentissime viri docti multas naturae leges semper exploraverunt.12. Vade
fortter, vade felicter.
13....Facil (e)st epigrmmata blle
Scrbere, sd librm scrbere dfficil (e)st. (Mart.)
14. Srius ut citis sedm propermus ad nam. (Ov.)
15 Venit mors velocter, rapit nos atrocter.1
1. ,
.2. , .
3. .4. ,
.5. ,
, .6.
, ,
.
1

Gaudeamus igltur.

18.

( )
GENETVUS QUANTITTIS
1. Nobilis est illa Biantis vox: Omnia mea mecum porto.2. Nosce te
ipsum.3. Qui non est nobiscum, adversus nos est.4. Memoria minutur, nisi
eam exercmus.5. Irtus homo sui compos non est.6. Gallorum edem
atque Belgarum oppugnationis ratio est.7. Ignavia corpus hebtat, labor
firmat; illa maturam senectutem, hic longam adulescentiam reddit.8. Homines
interdum non edem dicunt, quae sentiunt.9. Ea est profecto iucunda laus,
quae ab iis tributur, qui ipsi veram et iustam meruerunt laudem.10. Ea est
iucundissima amicitia, quam similitudo morum coniungit.11. Nullum malum
sine alquo bono est.12. Suum cuique. 13. Ut adulescentem, in quo est
senle aliquid, sic senem, in quo est aliquid adulescentis, probo.14. Miltes
fortes exercitui ornamento sunt, ignvi dedecri: illos nullum periculum terret,
17

18

hos minimum timre opplet; illis nihil insuperable, his omnia periculi plena
videntur.
15. Qua tua snt, tib(i) hab; qua mea, rdde mih. (Mart.)
16. Dfficils facils, iucndus acrbus es dem:
Nc tecm possm vvere, nc sine t. (Mart.)
17. Qudquid id st, time Danas et dna ferntes. (Verg.)
1. (=
) (1. mos).2.
.3. : .4.
, .5. ,
.6. ,
(salus) .7. , .8.
, .
GALLIA DESCRIBITUR
Gallia est omnis divsa in partes tres, qurum unam inclunt Belgae,
aliam Aquitni, tertiam, qui ipsrum lingu Celtae, nostr Galli appellantur. Hi
omnes lingu, instittis, legibus inter se diffrunt. Gallos ab Aquitnis Garumna
flumen, a Belgis Matrna et Sequna divdit. Horum omnium fortissimi sunt
Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt,
minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque e, quae ad effeminandos
animos pertnent, important, proximique sunt Germnis, qui trans Rhenum
inclunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qu de caus Helvetii quoque
relquos Gallos virtute praecdunt, quod fere cotidinis proeliis cum Germnis
contendunt, cum aut suis finibus eos prohbent aut ipsi in eorum finibus bellum
gerunt. Eorum una pars, quam Gallos obtinre dictum est, initium capit a
flumne Rhodno, contintur Garumna flumne, Oceno, finibus Belgarum,
attingit etiam ab Sequnis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentrines.
Belgae ab extrmis Galliae finibus oriuntur, pertnent ad inferirem partem
fluminis Rheni, spectant in septentrinem et orientem solem. Aquitania a
Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem Oceni, quae est ad
Hispaniam, pertnet; spectat inter occsum solis et septentrines. (Caes.)
DE RUSTCI VENEFICIIS
Rustcus quidam, quod ex admdum parvo agro multo largires fructus
habebat, quam vicni ex amplioribus agris, magnam sibi eorum concitavit
invidiam. Accusatus igtur est de veneficiis. Ubi propterea in ius vocatus est,
omnem familiam suam bene curtam et vesttam secum in forum adduxit,
omnia praeterea instrumenta rustca, boves denque satros. Quae ubi
monstravit: Habetis, inquit, iudces, nonnulla veneficia mea; cetera autem
eque maxima suntlabor et sudor.
Itaque omnium consensu liberatus est.
AEGRTUS ET MEDCUS
18

19

Interrogavit aliquando medcus aegrtum: Quo modo noctem

novissimam degisti?. Hic respondit: Admodum sudavi. Tum medicus:
Bonum hoc est. Postridie vehementi horrre aegrotus conflictatus est; quod
ubi medicus audivit: Hoc quoque, inquit, bonum est. Tertio die aqu
intercti homo laboravit. Tum medicus: Ne hoc quidem malum est. Post
medici discessum unus ex amicis aegroti venit et interrgat: Quo loco res tuae
sunt? Optmo, inquit aegrotus: nam multitudine bonorum exstinguor.
MEMORABLE DICTUM
Nemo nostrum idem est in senectute, qui fuit iuvnis, nemo est mane, qui
fuit pridie; quidquid vides, currit cum tempore, nihil ex his, quae vidmus,
manet; hoc est quod ait Heracltus: in idem flumen bis non descendmus; manet
idem fluminis nomen, aqua transmissa est. (Sen.)
DE HOMINIS RATINE
In homine quid optimum est? Ratio: hac enim antecdit animalia. Ratio
ergo perfecta proprium hominis bonum est; cetra illi cum animalibus satisque
communia sunt. Valet? et leones. Formsus est? et pavnes. Velox est? et equi.
Non dico1 in his omnibus vinctur. Corpus habet? et arbres. Habet imptum et
motum voluntarium? et bestiae et vermes. Habet vocem? sed quanto clarirem
canes, acutirem aquilae, gravirem tauri, dulcirem mobilirmque lusciniae.
Quid in homine proprium? Ratio. Haec recta et consummata felicitatem hominis
implvit2. (Sen.)
1 non dico , ...
2
.

19.

ACCUSATVUS TEMPRIS
1. In legine Romana decem erant cohortes, in cohorte tres manipli, in
manipulo duae centuriae; primo centuria centum milites habebat (unde
centuria appellabatur), deinde modo quinquaginta.2. Quattuor sunt anni
tempora: ver, aestas, autumnus, hiems.3. In toto corpore humano numerantur
ossa ducenta sexaginta.4. Regnum Romanum ducentos quadraginta annos
mansit.5. Condta est Carthago septuaginta dubus annis ante, quam Roma.
6. In pugna Marathonia occsi sunt e numero Persarum, ut rerum scriptres
antqui tradunt, sex milia et quadringenti, e numero Atheniensium centum
nonaginta duo.7. Iussu Caesaris Bellovci sescentos obsdes ei dederunt.8.
Alexander Magnus anno trecentesmo vicesmo tertio decessit, postquam
tredcim annos regnavit.9. Roma condta est anno septingentesmo
quinquagesmo tertio.10. Anno ducentesmo sexagesmo quarto Romani
primam de Carthaginiensibus victoriam navlem reportaverunt.11. Anno
centesmo quadragesmo sexto Carthgo a Scipine delta, Corinthus a
Mummio concremata est.12. Anno quadringentesmo octogesmo Xerxes, rex
Persarum, ingentes copias ex Asia in Eurppam duxit.13. Marius septies
19

20

consul fuit, Camillus quinquies.14. Alii menses habent tricnos dies, alii
tricnos singlos; mensis autem Februarius duodetriginta dies habet.15. In
singlis legionibus erant seni tribni miltum.16. Ter terna sunt novem, quater
quaterna sedcim.17. Fines Helvetiorum in longitudinem milia passuum
CCXL, in latitudinem CLXXX patebant.18. In castris Helvetiorum a Caesare
expugnatis tablae repertae sunt, quibus in tabulis ratio erat omnium copiarum
eorum. Summa erat captum: Helvetiorum milia CCLXIII, Tulingorum milia
XXXVI, Latovicorum XIV, Rauricorum XXIII, Boiorum XXXII. Summa
omnium fuerunt ad milia CCCLXVIII.19. Prima Ciceronis oratio in Catilnam
habta est in Sentu a.d. VI. Id. Novembres (=ante diem VI Ids Novembres)
anno DCXC ab Urbe condita (LXIII ante aeram nostram).
20. Trgint tot mala snt epigrmmata lbro.
S totidm bona snt, Luse, bons liber st. (Mart.)
21. Ludas blnea vrsibs trecntis
Cnants bene Pntic, Sablle;
Vs cenre, Sablle, nn lavri. (Mart.)
22. Slmo mih patri (e)st gelids ubrrimus ndis,
Mlia qui novis dstat ab rbe decm... (Ov.)
1. 12 , 365 , 8760 .2. ,
(= ), 399 .
.3. ,
1200 .4. , 58
. 50 . ( ..).5. . 21-
,
(per) 17 , 218 . 201 . ( ..).6.
, (=) 10 000 100
000 (
), 490. ( ..).7. 1 497 .,
(decdo, 3) 406 . ( ..).8. 71 . ( ..).9.
? (?)2.
DE CITHARISTA
Citharista quidam, Stratoncus nomne, in schola sua novem Musarum
simulacra et Apollnis statuam habebat, discipulos vero duos. Interrogatus
aliquando ab amicis: Quot discipulos habes?, ille: Deorum, inquit, auxilio,
duodcim.
SUMMARIUM HISTORIAE ROMANAE
Annos numerabant Romani ab anno Urbis condtae (ab Urbe condita = ab
U. c.), qui annus fuit ante aeram nostram septingentesmus quinquagesmus
tertius. Initio reges per annos circter ducentos quinquaginta civitatem ad
arbitrium suum rexerunt. Anno quingentesimo nono, sive ab Urbe condita
ducentesimo quadragesimo quarto, postquam expulsus est ex regno Tarquinius
Superbus, creati sunt duo annui consles, qui potesttem parem habebant atque
20

21

alter altrum corcebat. Hunc statum quinque fere saecla observaverunt

Romani. Iam anno ducentesimo sexagesimo sexto tola fere Italia in potestate
Romanorum fuit.
Deinde Romani cum Carthaginiensibus tribus bellis Puncis dimicaverunt
atque urbem Carthagnem deleverunt. Tum Hispaniam, Macedoniam, Graeciam,
alias regiones subegerunt. Anno tricesimo imperium occupavit Augustus, qui
primus imperator populi Romani fuit. Imperatoribus paruit imperium Romanum
usque ad annum quadringentesimum septuagesimum sextum aerae nostrae, sive
millesimum ducentesimum tricesimum ab Urbe condita.
1
2

natus est.
natus sum; nata sum. .

20.
PLUSQUAMPERFECTUM INDICATVI ACTVI PASSVI
QUOD QUIA
1. Horatio Coclti, quod insigni fortitudine Romam servavrat, cives grati
aneam statuam collocaverunt.2. Stultissima hominis incauti excusatio est:
Non putavram.3. Hannbal primus copias suas trans Alpes, quas nemo
unquam cum exercitu ante eum superavrat, in Italiam traduxit.4.
Crudelissime puniebantur a magistratibus Lacedaemoniorum ii, qui in pugna
terga vertrant atque fug vitam servavrant.5. Socrtes verba, quae ei orator
praeclrus scripsrat, in iudicio non dixit, sed suis verbis se defendit.6. Caesar
multos eorum, quos armis vicrat, dementia et liberalitate devincre studebat.
7. Xerxes, ubi cum exerctu Athnas intravit, omnes sacerdtes, qui in arce
Athenarum mansrant et ab eo inventi erant, necavit urbemque incendio delevit.
8. Romlus et Remus, ut fama est, in iisdem locis, ubi exposti educatique
erant, urbem condre statuerunt.9. Scipinis filiae ex aerario dotem
acceperunt, quia nihil illis reliqurat pater.10. . Caesar Caligla omnia
contumelias putabat: irtus fuit Herennio Macro, quod illum Caium salutavrat,
nec impne cessit primipilario, quod Caliglam dixrat.
1. (=
) , .2.
, .3.
, (qu r)
(,1) .4.
, .5. ,
, .6,
, .
DE TANTLO
Tantlus, Ivis filius, rex Phrygiae, carissimus erat omnibus deis atque ad
eplas eorum invitabatur. Sed tantam felicitatem sapienter conservare nesciebat.
Nam superbi qudam impulsus omnia deorum consilia, quae apud Iovem
21

22

audivrat, hominibus aperiebat. Propter id scelus in Tartro aeternis cruciatibus

puntus est. Nam apud infros in aqua stans semper sitit et pulcherrimos fructs
videns perpetuo esrit. Ubi enim aquam bibre parat, ea recdit; ubi autem
fructum captat, rami vento amoventur. Ne dormire quidem misro licet, nam
capiti eius saxum ingens impendet, cuius runam semper timet. Talia de Tantalo
potae antiqui tradunt.
21.
FUTRUM II (EXACTUM)

()
1. Ad gallnam aegrotam vulpes accessit eamque interrogavit: Ecquid
vales? Huic illa: Satis, inquit, valeo; sed si tu discessris, multo melius me
habbo.
2. Alexander, Philippi, regis Macednum, filius, benevolentiam amicorum
donis sibi conciliare studebat. Quod ubi Philippus animadvertit, eum his fere verbis
vituperavit: Num ii tibi fidles erunt, quos pecuni conciliavris?. Amor non auro,
sed virtute comparatur.
3. Homo quidam servum genre Lacedaemonium interrogavit:Probusne
eris, si te emro?. At ille: Etiam si non emris.
4. Notum est illud Ovidii:
Dnec ers felx, mults numerbis amcos;
Tmpora s fuernt nbila, slus ers.
5. Calchas sacerdos Graecis in Troiam navigantibus: Non solventur
naves, inquit, priusquam Agamemnnis filia immolata erit.
6.
Crpite flrem,
Qu, nisi crptus ert, trpiter pse cadt. (Ov.)
1. , .2.
(c.) (= ),
(== ).3. ,
(olim) .4.
, .
22.
PARTICIPIA
CONIUGATI0 PERlPHRASTCA ACTVA PASSVA
DATVUS AUCTRIS
A.
1. Qudquid id st, time Danas et dna ferntes. (Verg.)
2. lle mi par sse de vidtur,
lle, s fas st, superre dvos,
Qu sedns advrsus, idntidm te
Spctat et udit
Dlce rdentm... (Cat.)
22

23

3. Quque mags tegitr, tects magis astuat gnis. (Ov.)

4. Ntimur n vetitm sempr cupimsque negta. (Ov.)
5. na sals victsnullm sperre saltem. (Verg.)
B.
6. Omnibus discendum est. Mihi iam ante discendum erat. Mox tibi discendum
erit.7. Imperatri imperandum est, militibus parendum.8. Bonus liber non semel
legendus, est.9. Non multi libri legendi sunt, sed boni.10. Patria nobis amanda et
defendenda est.11. Cato censuit Carthagnem esse delendam.12. De gustbus non
est disputandum.13. Apes, cum iam evolatrae sunt, consnant vehementer. (Varro)
14. Cum his communca, qui te melirem factri sunt. (Sen.)
15. Nunc st bibndum, nnc pede lber
Pulsnda tllus. (Hor.)1
1. , , ,
(pugno, 1).2.
.3. , .
4. .5.
.
1

, 31 . .

23.
ABLATVUS ABSOLTUS
1. Reluctante natur arduus labor est.2. Latrante uno, latrat statim et
alter canis.3. Alinos agros irrgas tuis sitientibus.4. Ver appropinquante
aves advlant.5. Troi delet Aenas in Italiam vnit.6. Militibus
poscentibus et studio pugnae ardentibus Caesar signum tub dedit.7. Graeci
advenientibus Persis Thermopylas occupaverunt, sed semt Persis a proditre
monstrat omnes, praeter Lacedaemonios, recesserunt.8. Fama est
philosphum Pythagram Tarquinio Superbo regnante in Italiam venisse.9.
Hostibus devictis milites nostri triumphabunt.10. Docente natur multae artes
ab hominibus repertae sunt.11. Verres sumpt pecuni latrnes dimisit.12.
Caesre necto triumvri rempublicam obtinuerunt.13. Xerxes copiis
Hellespontum traductis Athenas contendit.14. Cyrus Asi subact cum
Scythis bellavit. 15. Consles Romni duodcim lictorbus antecedentbus in
publcum procedbant.16. Natra effert anmi motus interprte lingu.17.
Mutto nomne de te fabla narrtur.18. Bello Helvetirum confecto totus
fere Galliae legti princpes civittum ad Caesrem gratultum convenrunt.
19. Germanco bello confecto multis de causis Caesar statuit sibi Rhenum esse
transeundum.
20. Lsbia m, praesnte vir, mala plrima dcit;
Hac ill fatu mxima latiti (e)st. (Cat.)
23

24

1. .2.
,
.3. , .
4. .5.
, .
ROMA A GALLIS EXPUGNATUR
Anno CCCXC Galli exercitu Romano ad Alliam flumen profligato ad
urbem Romam contenderunt. Ubi Romam fama venit exercitum fusum
fugatumque esse, omnes fere Romani, qui in urbe erant, fugae se mandaverunt.
Pauci tamen iuvnes cum Manlio, viro fortissimo, in arcem Capitoliumque, quo
frumentum et arma comportaverant, ascenderunt. Senatores vero in ipsa urbe
manere statuerunt et ibi adventum Gallorum obstinato ad mortem animo
exspectaverunt. Hi, omnibus insignibus suis indti, in foro in sellis eburneis
sederunt. Intrim Galli nec portis urbis clausis, nec stationibus pro muris et
portis dispostis in urbem intraverunt. Ubi senatores illos immobles in sellis
sedre viderunt, unus ex Gallis barbam senatoris cuiusdam manu tetgit et statim
ab eo scipine eburneo afflictus est. Tum vero Galli ir incensi omnes senatores
trucidaverunt, urbem ipsam concremaverunt.
Senatoribus trucidatis urbeque concremat, in arcem, quae saxis
praeruptis et muris firmis munita erat, invadre constituerunt, sed diu frustra
eam oppugnaverunt. Tandem noctu sublevantes invcem et trahentes alii alios
magno silentio in summum saxum ascenderunt et non solum custdes dispostos
fefellerunt, sed ne canes quidem, qui attente streptum nocturnum animadvertre
solent, excitaverunt. Ansres vero non fefellerunt, quibus Romani in magna
inopia cibi abstinuerant, quia hae aves Iunni sacrae erant.
Clangre eorum alarumque creptu ex somno excitatus est Manlius, qui
ceteros ad arma vocavit et eum Gallum, qui iam in summum collem ascenderat,
necavit ceterosque Gallos, qui post eum ascenderant, facile de saxo deturbavit.
Ita Capitolium Romanum ab anseribus servatum est.
Paulo post dictator Camillus Romanis in arce obsessis cum exercitu
auxilio vnit et victori a Gallis reportat patriam maximo periculo liberavit. Ob
tanta in patriam merita Camillus a civibus pater patriae alterque urbis condtor
appellatus est.
24.
ESSE ( POSSE)
ACCUSATVUS EXTENSINIS
1. In tria tempora tempus dividtur: quod fuit, quod est, quod futrum est.
2, Ubi rerum testimonia adsunt, quid verbis opus est?3. Ades amcis, amici
tibi adrunt.4. Nobles Romanorum adulescentes saepe cum patribus in Foro
et in iudiciis affurunt, ubi clarissimos oratores audiverunt.5. Vetus Roma a
24

25

mari circiter sedecim milia passuum abrat.6. Historia antiquissimorum

temprum fabulis ornata est, quae longe a veritate absunt.7. Absentem
amcum vituperare peius est, quam praesentem laudare.8. Non omnia
possmus omnes.9. Ratio et oratio conciliant inter se homines, neque ull re
longius absmus a natura ferarum.10. Vir bonus est, qui patriae nostrae
prodesse, hostibus nostris obesse studet.11. Per risum multum potris
cognoscere stultum.12. Hominibus plurmum homines et prodesse possunt et
obesse.13. Nemo in sua causa iudex esse potest.14. Consles Romani in
bello exercitui praerant.15. Nemo dubus domnis servire potest.16.
Socrtes parens philosophiae iure dici potest. (Cic.)17. Equitatui, quem
auxilio Caesri Aedui misrant, Dumnrix praerat.18. Nullus mortuis sensus
suprest.19. Genersi anmi et magnifci est iuvare et prodesse.20. Verum
plus uno esse non potest.21. Hoc intrest inter ara1 et ventum, quod inter
lacum et flu-men.22. Aristdes interfuit pugnae navali apud Salamna1.
23. Flix, qu potut rerm cognscere cusas. (Verg.)
24. ut prodsse volnt aut dlectre potae
ut simul t iucnd(a) et idnea dcere vtae. (Hor.)
25. Imqu(e) opus xeg, quod nc Iovis ra, nec gnis,
Nc potert ferrm nec edx abolre vetstas. (Ov.)
26. Nn amo t, Sabid, nec pssum dcere qure:
Hc tantm possm dcere, nn amo t. (Mart.)
27. missm non flt, cum sla (e)st, Gllia ptrem,
S quis adst, iussa prsilint lacrima,
Nn lugt quisqus laudri, Gllia, quarit,
lle dolt ver, qu sine tste dolt. (Mart.)
1. , ,
(gen.),
.2. , ,
.3. (pl.) .4.
,
(auctortas).5. .6.
.
VULPES ET UVA
Fam coacta vlpes alt(a) in vnea
Uv(am) ppetebat smmis saliens vribus.
Quam tnger(e) ut non ptuit, discedns ait:
Nondm matura (e)st, nl(o) acerbam smere.
Qui, fcere quae non pssunt, verbis levant,
Adscrber(e) hoc debbunt exemplm sibi.
(Phaedrus)
1

accusativus sing.

25.
25

26

VERBA DEPONENTIA SEMIDEPONENTIA

III IO
A.
1. Frure vita, dum vivis.2. Virttem gloria sequtur.3. Nemo sine
vitiis nasctur.4. Vincre scis, Hannibal, victoria uti nescis.5. .Scythae lacte
et melle plerumque vescebantur.6. Quousque tandem abutre, Catilna,
patienti nostr.7. Multrum te ocli et aures non sentientem speculabuntur
atque custodient.8. Philippum, Macednum regem, a filio suo glori rerum
gestrum supertum esse arbitrmur.9. Cato pessmos civium mores
vituperre soltus est.
B.
10. Non progrdi est regrdi.11. Elephantum ex musca facis.
(Proverbium)12. Qui multum habet, plus cupit.13. Egredre ex Urbe,
Catilna, libra rem publcam metu, in exsilium proficiscre.14. Indrum rex
brevira itinra equo confcit; longior ubi expeditio est, elephanti vehunt currum
(Curt.)15. Multo plus mtellegtur, quod oclis vidtur, quam quod aure
perciptur.16. Caesar obsidbus acceptis primis civittis atque ipsus Galbae
regis dubus filiis armisque omnbus ex oppdo tradtis exerctum in Bellovcos
ducit.
17. Trbat melis capintur flmine psces.
18. T nihil nvit dics facisque Minrv.
19. Flmina puca vids de mgnis fntibus rta.
Plrima cllects mltiplicntur aqus.
1. .2.
.3.
, .
4. .5. ,
.6.
.7. ,
,
(= ).8.
.9. ,
, 323 .
DE TYRIRUM ORIGNE
Tyrirum gens orta est a Phoenicbus, qui, terrae motu vexti, reliqurunt
patriae solum et incolurunt primo Assyrium stagnum, mox litus mari
proxmum. Ibi condidrunt urbem, quam a piscium ubertte Sidna
appellavrunt: nam piscem Phoences sidon vocant. Post multos deinde
annos, a rege Ascalonirum expugnti, navbus appulsi, Tyrum urbem ante
annum Troinae cladis condidrunt. Ibi Persrum bellis diu varieque fatigti,
26

27

victres quidem fure; sed a servis suis, multitudne abundantbus, supplicia

maxma perpessi sunt. Qui postquam conspiratinem fecrunt, omnem librum
poplum cum domnis interficiunt et civitte potiuntur. ( .)
DE REBUS AB HANNIBLE IN ITALIA QESTIS
Hannbal, postquam civittem Saguntinrum, socirum populi Romani, vi
expugnvit, tres exerctus maxmos comparre consilium cepit. Ex his unum in
Afrcam misit, altrum cum Hasdruble fratre in Hispania relquit, tertium in
Italiam secum duxit. Saltum Pyrenaeum transgressus est; quacumque iter fecit,
cum omnbus inclis conflixit et omnes supervit. Ad Alpes posteaquam vnit,
quae Italiam a Gallia seiungunt, Alpcos conantes prohibre transtu concdit,
loca patefcit, itinra muniit. Itque elephanti, quos secum habbat, progrdi
poturunt, qu antea unus homo inermis vix potrat repre. copias traduxit
in Italiamque pervnit.
Congressus est apud Rhodnum cum P. Cornelio Scipine consle
eumque peplit. Cum hoc edem Clastidii apud Padum decernit iterumque in
fugam eum conicit. Tertio idem Scipio cum collga Tiberio Longo apud
Trebiam adversus eum vnit. Cum his manum conseruit utrosque profligavit.
Inde per Ligres Apennnum transgressus, Etruriam petit. Hoc in itinre gravi
oculorum morbo affectus, postea nunquam dextro aeque bene usus est.
Quamquam ea valetudine etiam tum premebatur lecticque ferebatur, C.
Flaminium conslem apud Trasumnum cum exerctu insidiis circumventum
occdit.
Hinc in Apuliam pervnit. Ibi obviam ei venerunt duo consles C.
Terentius et L. Aemilius Paulus. Utriusque exerctus uno proelio (ad Cannas)
fugavit, Paulum conslem occdit et aliquot praeterea consulres...
Longum est omnia enumerare proelia. Quare hoc unum satis erit dictum:
quamdiu in Italia fuit, nemo ei in acie resttit, nemo adversus eum post
Cannensem pugnam in campo castra posuit. ( . .)
Postquam Romani ad Cannas devicti sunt, Mahrbal, qui equitatui
Poenorum praerat, Hanniblem Romanos persqui et urbem ipsam aggrdi
hortatus est: Die quinto, inquit, victor in Capitolio epulabris. Sequre, cum
equte praecedam. Hannibli nimis laeta res est visa et maior: ne anmo quidem
eam statim capre potuit et alquid tempris sibi ad deliberandum1 postulavit.
Tum Mahrbal: Non omnia nimrum edem di dedrunt: vincre scis, Hannbal,
victori uti nescis. Mora eius dii saluti urbi atque imperio fuit. ( .
.)
LUPUS ET AGNUS
Ad rv(um) eundem lpus et agnus vnerant,
Sit compulsi; sperior stabt lupus
Longqu(e) inferior gnus: tunc fauc(e) mproba
Latr(o) ncitatus irgii caus(am) ntulit.
27

28

Cur, nquit, turbulntam fecist mihi

Aqum bibenti?. Lniger contr timens:
Qui pssum, quaeso, fcere, quod querers, lupe?
A t decurrit d meos hausts liquor.
Replsus ille vritatis vribus:
Ant(e) hs sex menses ml(e), ait, dixist mihi.
Respndit agnus: quidem natus nn eram.
Pater hrcle tum tuus, nquit, maledixt mihi.
Atqu(e) ta correptum lcerat iniust nece.
Haec prpter illos scrpta (e)st homines fbula,
Qui fctis causis nnocentes pprimunt.
(Phaedrus)
APTE DICTUM
Legatis Samiorum, longa oratione auxilium rogantibus, Lacedaemonii
responderunt: Prima oblti sumus, postrma non intellexmus, quia prima non
meminermus.
1 ad deliberandum .

28