‫ﮔﺰﯾﺪه اي از ﮐﺘﺎب ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ‪ ،‬اﺛﺮ‪:‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﺗﻘﯽ ﺟﻌﻔﺮي‬ ‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻫﺴﺘﯽ«‬

‫ﺳﺆال‪ :‬اﮔﺮ درك و درﯾﺎﻓﺘﻬﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﻧﻔﻮس ﺑﺸﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﺟﺪ‪‬ي ﻣﯽ دﺷﺎت‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺸﺮ درﺑـﺎره ﻋﺮﻓـﺎن اﯾﻨﻘـﺪر ﺑـﯽ اﻋﺘﻨـﺎ و ﺑـﯽ‬
‫ﻋﻼﻗﻪ ﻣﯽ ﺑﻮد؟ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﺷﺒﻬﻪ دﺷﻮار ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﮐﺴﯽ را در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﮐﻪ از آﮔﺎﻫﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد و اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎ‬
‫و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﺗﺎ ﺣﺪودي از ﺣﻘﺎﯾﻖ و واﻗﻌﯿﺎت زﻧﺪﮔﯽ در ﻣﺤﯿﻂ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻃﻼﻋﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻧﻔﻬﻤﺪ ﮐﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻘﻞ و اﺣﺴﺎس ﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎن را ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ و ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽ ﺳﺎزد و او را از دﯾﮕﺮ ﺟﺎﻧﺪاران ﺟﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ‬
‫ﺳﯿﻨﺎ در ﮐﺘﺎب اﻻﺷﺎرات و اﻟﺘﻨﺒﯿﻬﺎت ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬و ﺑﺪان‪ ،‬رذاﻟﺖ و ﭘﺴﺘﯽ ﻧﻘﺺ و واﻣﺎﻧﺪن از ﮐﻤﺎل ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻔﺲ ﻣﺸﺘﺎق ﺑﻪ ﮐﻤﺎل‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ از آن اﺣﺴﺎس زﺟﺮ و ﻣﺴﻘّﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و آن اﺷﺘﯿﺎق ﻣﻌﻠﻮل ﺑﯿﺪاري اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﺘـﺴﺎب ﮐﻤـﺎل را ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﻣـﯽ دﻫـﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻣـﯽ‬
‫ﻏﻮﻃﻪ وري و ﺑﻪ آن ﮐﻤﺎل ﺑﺮاي ﺗﻮ وﺻﻞ ﺑـﻪ آن ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬اﺷـﺘﯿﺎق‬ ‫ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ در ﻣﺠﺎورت ﺑﺪن و در اﺷﺘﻐﺎﻻت و ﻋﻼﺋﻖ آن‬
‫ﻧﺪاري ﯾﺎ از داﺷﺘﻦ ﺿﺪآن اﺣﺴﺎس درد و رﻧﺞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺪان ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺒﺎﻫﯽ از ﺧﻮد ﺗﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ از آن ﮐﻤﺎل ﮐﻪ در اﻣﮑﺎن اﻧﺘﻈـﺎر ﺗﻮﺳـﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ادا ﻣﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ‪» :‬ﻫﺮﮐﺴﯽ ﭼﯿﺰي را ﺑﮕﻮﯾﺪ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي ﺑﺸﻨﻮد ﺑﺪون دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﯾﺪ از ﺑﻨﯽ ﻧﻮع اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﺎرج ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺮﯾﻦ و ﻣﻌﻘﻮل ﺗﺮﯾﻦ ﻟﺬﺗﻬﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ از آن ﺟﻬـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ آدﻣـﯽ ﺑـﺎ وﺻـﻮل ﺑـﻪ آزادي‪ ،‬از ﻋﻼﺋـﻖ و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﯿﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ رﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ :‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول از دردﻫـﺎ و ﺗَﻨـﺸﻬﺎ و اﺿـﻄﺮاﺑﻬﺎي ﻧﺎﺷـﯽ از ﻋـﻮارض زﻧـﺪﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺷﺎدي و اﻧﺪوه‪ ،‬ﻏﻨﯽ و ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ و ﭘﯿﺮوزي‪ ،‬ﺧﻨﺪه و ﮔﺮﯾﻪ‪ ،‬و ﺟﻮاﻧﯽ و ﻣﯿﺎن ﺳﺎﻟﯽ و ﭘﯿﺮي و ﻏﯿﺮه رﻫﺎ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﻫﺮﯾـﮏ از اﯾـﻦ دو ﯾـﺎ‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ ،‬ﺷﺨﺼﯿﺖ او ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻋﻈﻤـﺖ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻃﺮف ﻣﺘﻀﺎد را ﺗﺒﻠﻮري از ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺴﺘﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﯽ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آزادي و ﭘﺎﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﯿﻄﻪ ﻋﻠﺘﻬﺎ و اﺷﺮاف ﺑﺮ آﻧﻬﺎ و درك ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎي زﻧﺠﯿﺮي رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ و ﻣﻌﻠﻮﻻت آﻧﻬﺎ را در ﻣﯽ ﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ و ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮد ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﺳﺎﻟﮏ ﺗﻮﻓﯿﻖ رﻫﺎ ﺷﺪن از درك ذات ﯾﺎ ﻣﻦ ﺗﻌﯿ‪‬ﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪ را ﮐﻪ »ﺧﻮد ﺣﻘﯿﻘﯽ« اوﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬در ﺟﺎذﺑﯿﺖ ﮐﻤﺎل اﻟﻬﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻫﻦ ﺗﻔﺘﯿﺪه از ﻓﺮوغ رﺑﺎﻧﯽ ﻧﻮر ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﺎ ﻧﻮر اﻟﻬﯽ ﻧﻮراﻧﯽ ﻣﯽ ﺷـﻮد‪ .‬در اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻟـﺬت و ﻧـﺸﺎط‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ اﺑﺘﻬﺎج و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﮔﺸﺘﻪ و ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻓﻮق ﻫﻤﻪ ﻟﺬاﯾﺬ ﻧﺼﯿﺐ اﻧﺴﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﺑﺎ ﻟﺬاﯾـﺬ ﻣـﺎدي و ﻣﺤـﺴﻮس ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻘﺎﯾـﺴﻪ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻋﺎرﻓﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻋﻼﯾﻖ و ﺷﻬﻮات ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﭘﺎك ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ آﻟﻮدﮔﯿﻬﺎي ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﺑﺪن از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺘﻔﯽ ﺷﺪ و از‬
‫اﺷﺘﻐﺎﻻت ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎدي ﺧﻼص ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت رو ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺪس و ﺳﻌﺎدت ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻤﺎل اﻋﻼ ﺑﻪ ﻧﺸﺌﻪ روﺣـﺎﻧﯽ ﺗﻮﻓﯿـﻖ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ درﺑﺎره اﺑﺘﻬﺎج)ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳـﺖ( ﻣـﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﺑـﺎ ﻋﻈﻤـﺖ ﺗـﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﻟﺬات اﻋﻼ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد«‪.‬‬
‫اﺷﯿﺎء از ﺟﻬﺖ اﺑﺘﻬﺎج درﺑﺎره ﭼﯿﺰي‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ذواﻟﺠﻼل اﺳﺖ درﺑﺎره ذات ﺧﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﺣﻘـﺎﯾﻖ دارد ﮐـﻪ‬
‫ذات اﻗﺪس اوﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻟﺬّت)اﺑﺘﻬﺎج( ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﻣﺤﺪود و ﻧﺎﺷﯽ از ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺪود ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ اﺳﺖ ﻣﺤﺼﻮلِ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﮑﻮه ﻣﻠﮑﻮت ﻫـﺴﺘﯽ و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ذات واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﺧﻮد ﻣﺠﺎزي و زﯾﺴﺘﻦ ﺑﺎ »ﻣﻦ ﺣﻘﯿﻘﯽ« ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺮوغ اﻟﻬـﯽ ﻣﻨـﻮ‪‬ر اﺳـﺖ‪ .‬ﻟـﺬّت)ﻣـﺎدي و ﺟـﺴﻤﯽ(‪ ،‬آن‬
‫ﺧﻮﺷﯽ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﯾﻦ ﻏﺬاي ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ اﺑﺘﻬـﺎج و ﺷـﮑﻮﻓﺎﯾﯽ آن اﻧﺒـﺴﺎط روﺣـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻦ از‬
‫ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در ﻣﺴﯿﺮ ﻋﺮﻓﺎن ﺑﻪ درﺟﻪ ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ از ﺑﯿﺪاري)ﯾﻘﻈﻪ( ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤ ًﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺪف ﺑﻌـﺪي‬ ‫ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ ﺷﺮط ﺿﺮوري آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫را ﮐﻪ »اراده« اﺳﺖ ادراك ﻧﻤﻮده و ﺑﺴﻮي آن ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ او اﻫﻤﯿﺖ ﺣﯿﺎﺗﯽ آن ﻫﺪف)اراده( را درﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮاي وﺻﻮل ﺑﻪ آن ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻬﻮد دروﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ دﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ درﺑـﺎره ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ زﯾﺒـﺎ و زﯾﺒـﺎﺗﺮ و اﻧـﻮاع ﺑـﺴﯿﺎر ﻣﺘﻨـﻮع‬
‫زﯾﺒﺎﯾﯿﻬﺎ در ﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎ در آﺛﺎر ﻫﻨﺮي اﻧﺴﺎن و ﻧﯿﺰ درﺑﺎره زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت آﻧﻬﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﻗﻀﯿﻪ و ﺗﻄﺒﯿﻖ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﺘﺪﻻل و روش و ﮐﯿﻔﯿﺖ آن در ﻋﺮﻓﺎن‬
‫وز ﺟﺪاﯾﯿﻬﺎ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﺑﺸﻨﻮ از ﻧﯽ ﭼﻮن ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫‪1‬‬
‫از ﻧﻔﺮﯾﻢ ﻣﺮد و زن ﻧﺎﻟﯿﺪه اﻧﺪ‬ ‫ﮐـﺰ ﻧـﯿﺴﺘـﺎن ﺗـﺎ ﻣـﺮا ﺑـُﺒﺮﯾـﺪه اﻧـﺪ‬
‫ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﯿﺪ ﺑﻪ ﺣﮑﺎﯾﺖ و ﺷﮑﺎﯾﺖ روﺣﯽ آدﻣﯽ ﮐﻪ از ﻣﻘﺎم اﻋﻼي ﻣﺎوراي ﻃﺒﯿﻌﺖ وارد دﻧﯿﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ارواح ﭘﺎك آدﻣﯿـﺎن از آن ﻣﻘـﺎم‬
‫اﻋﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﯽ ﻫﺎي ﯾﮏ ﻧﯿﺴﺘﺎن در آن اﻟﻔﺘﯽ داﺷﺘﻨﺪ و اﻧﺴﯽ‪ ،‬اﯾﻨﮏ در اﯾﻦ ﺧﺎﮐﺪان ﮐﻪ ﮔﺬرﮔﺎه ﭼﻨﺪ روزه آﻧﺎن اﺳﺖ ﺣﮑـﺎﯾﺘﯽ دارﻧـﺪ و‬
‫ﺣﮑﺎﯾﺘﯽ از ﺷﮑﻮه و ﻋﻈﻤﺖ آن ﻣﻘﺎم اﻋﻼ و ﻣﺎﺟﺮاي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ اﻗﻠﯿﻢ وﺟﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ اﺑﻬﺎم آن را از درون ﺧﻮد ﻣﯽ ﺷـﻨﻮﻧﺪ و‬ ‫ﺷﮑﺎﯾﺘﯽ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﻣﻔﺴ‪‬ﺮان آﻫﻨﮓ ﮐﻞ ﻫﺴﺘﯽ و اﯾﻦ ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎي دروﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آن ﺣﮑﺎﯾﺖ را ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و ﺷﮑﺎﯾﺖ از اﯾﻨﮑﻪ درآن ﻋﺎﻟﻢ‬
‫اﻋﻼ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﺎك و ﭘﺮ ﻓﺮوغ رﺑﻮﺑﯽ ﻫﻤﻨﺸﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﺧﯿﻤﻪ در ﺻﺤﺮاي ﻃﺒﯿﻌﺖ زده اﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ روﯾﺎروي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺗﯿﺮﮔﯿﻬﺎي ﻣﺎده و ﻣﺎدﯾﺎت ‪ ،‬ﻗﺪاﺳﺖ و ﻓﺮوغ ارواﺣﺸﺎن را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺎ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺷﺮح درد اﺷﺘﯿﺎق‬ ‫ﺳﯿﻨﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﺷﺮﺣﻪ ﺷﺮﺣﻪ از ﻓﺮاق‬
‫ﺷﺮح درد اﺷﺘﯿﺎق ﺑﻪ رﺟﻮع ﺑﻪ اﺻﻞ را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﮐﺲ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان درﻣﯿﺎن ﻧﻬﺎد‪ .‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻃﻌﻢ ﻓـﺮاق و اﺷـﺘﯿﺎق ﺑـﻪ وﺻـﻮل را ﻧﭽـﺸﯿﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ درك درد اﺷﺘﯿﺎق را ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻫﺮﮐﺴﯽ ﮐﻮ دور ﻣﺎﻧﺪ از اﺻﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎز ﺟﻮﯾﺪ روزﮔﺎر وﺻﻞ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از اﺻﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺒﺪأ ﻫﺴﺘﯽ او ﮐﻪ ﻓﯿﺎﺿﯿﺖ و ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﯽ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ و ﭼﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﭘﺎﯾـﺎن ﻫـﺴﺘﯽ او ﮐـﻪ‬
‫ﺟﺎذﺑﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دور ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻗﻄﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ روزﮔﺎر وﺻﻞ آن را ﻣﯽ ﺟﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻔﺖ ﺧﻮﺷﺤﺎﻻن و ﺑﺪﺣﺎﻻن ﺷﺪم‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ ﻧﺎﻻن ﺷﺪم‬

‫از درون ﻣﻦ ﻧﺠﺴﺖ اﺳﺮار ﻣﻦ‬ ‫ﻦ ﺧﻮد ﺷﺪ ﯾﺎر ﻣﻦ‬
‫ﻫﺮﮐﺴﯽ از ﻇ ّ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﺰرگ و ﭘﺮﻫﯿﺠﺎن و ﺑﺎداﺷﺘﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻨﻮع و ﺑﺎرﻗﻪ اي ﻣﻐـﺰي و رواﻧـﯽ و ﻧـﻮﺑﯿﻨﯽ و ﻧـﻮﮔﺮاﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﻣـﺮدم‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﺎ اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﺰﺑﻮر درك ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻗﺪر ﮔﻤـﺎن و ﭘﻨـﺪار‬
‫ﺧﻮد درﺑﺎره آن اﻧﺴﺎن ﺑﺰرگ ﺣﺪس و ارزﺷﯿﺎﺑﯽ و داوري ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻟﯿﮏ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش را آن ﻧﻮر ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﺳـ ّﺮ ﻣـﻦ از ﻧﺎﻟـﻪ ﻣـﻦ دور ﻧـﯿﺴﺖ‬
‫ﻟﯿﮏ ﮐﺲ را دﯾﺪ ﺟﺎن دﺳﺘﻮر ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﺗﻦ ز ﺟﺎن و ﺟﺎن ز ﺗﻦ ﻣﺴﺘﻮر ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ راز دروﻧﯽ ﻣﻦ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮﺷﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻮر اﻟﻬﯽ ﻣﻨﻮ‪‬ر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﺸﻢ آن را از رﻓﺘﺎر و ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻓﺮوغ دروﻧﯽ ﻣﻦ ﺑﺒﯿﻨﺪ‬
‫و ﮔﻮش ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺳﺨﻨﺎن ﮐﻪ اﻣﻮاج دروﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﺣﻘﺎﯾﻖ دروﻧﯽ را درﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻦ و ﺟﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻗﺪر ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ و ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎن آدﻣﯽ ﺑﻪ ﺑﺪن او ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺑﻄﻮر ﺣﺼﻮﻟﯽ ) ﯾﻌﻨﯽ ﺗـﺼﻮﯾﺮ‬
‫از واﻗﻊ ﻣﺤﺴﻮس ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ واﻗﻊ ﻣﺤﺴﻮس( ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫـﺮﮐـﻪ اﯾﻦ آﺗـﺶ ﻧﺪارد ﻧـﯿﺴﺖ ﺑﺎد‬ ‫آﺗﺶ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺑﺎﻧﮓ ﻧﺎي و ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎد‬
‫ﺟﻮﺷﺶ ﻋﺸﻖ اﺳﺖ ﮐﺎﻧﺪر ﻣِﯽ ﻓﺘﺎد‬ ‫آﺗـﺶ ﻋﺸــﻖ اﺳـﺖ ﮐـﺎﻧـﺪر ﻧـﯽ ﻓـﺘـﺎد‬

‫‪1‬‬
‫ﻣﺜﻨﻮی ﻣﻌﻨﻮی‪ ،‬دﻓﺘﺮ اول‪.‬‬
‫آﺗﺶ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﻔﺲ آدﻣﯽ ﮐﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﺟﺎذﺑﯿﺖ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و او را ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ ﮐﻤﺎل ﺑﺎﻻ ﻣﯽ ﺑـﺮد‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫ﻧﺎﺧﻮاﻧﺪه درس ﻣﻘﺼﻮد از ﮐﺎرﮔﺎه ﻫﺴﺘﯽ‬ ‫ﻋﺎﺷﻖ ﺷﻮ اَر ﻧﻪ روزي ﮐﺎر ﺟﻬﺎن ﺳﺮآﯾﺪ‬
‫ارزش ﺣﯿﺎت ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻌﻘﻮل آدﻣﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار و ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ از ﻋـﺸﻖ اﻟﻬـﯽ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾـﺪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﮐﻪ اﯾﻦ آﺗﺶ ﻧﺪارد ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎد«‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ« ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ »ﻣـﻦ« در ﺟﺎذﺑـﻪ ﮐﻤـﺎل‬
‫ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮش و اﺷﺮاف ﻧﻮراﻧﯽ »ﻣ ِ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﻘﺎءاﷲ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻋﺮﻓﺎن ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از آﻏﺎز ﺣـﺮﮐﺘﺶ ﺑﯿـﺪاري اﻧـﺴﺎن از ﺧـﻮاب و رؤﯾـﺎي ﺣﯿـﺎت ﻃﺒﯿﻌـﯽ‬
‫ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و آﮔﺎﻫﯽ از اﯾﻨﮑﻪ وﺟﻮد او در ﺣﺎل ﺗﮑﺎﭘﻮ در ﻣﺴﯿﺮ ﺧﯿﺮ و ﮐﻤﺎل در ﻣﺘﻦ ﻫﺪف ﺧﻠﻘﺖ ﻫﺴﺘﯽ ﻗﺮار ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد‪ .‬اﯾـﻦ ﻋﺮﻓـﺎن ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺴﯿﺮش »ﺣﯿﺎت ﻣﻌﻘﻮل« و ﻣﻘﺼﺪش »ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺟﺎذﺑﮥ ﮐﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ« ﺑﻪ ﻟﻘﺎءاﷲ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻗـﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ در ﺷـﻌﺎع ﺟﺎذﺑﯿـﺖ او ﻣﻨﺘﻬـﯽ ﻣـﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﻫﯿﭻ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ را از ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ اﻋﻢ از آﻧﮑﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﺣﺬف ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﻫﻤـﻪ ﻋـﺎﻟﻢ را ﺑـﺎ‬
‫ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ رﺑ‪‬ﺎﻧﯽ دروﻧﯽ ﺻﯿﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺷﻔﺎف ﻣﯽ ﺳﺎزد و اﻧﻌﮑﺎس ﻧﻮر اﻟﻬﯽ را در ﺗﻤﺎﻣﯽ ذرات و رواﺑﻂ اﺟﺰاء اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫـﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻂ ﻧﻮراﻧﯽ آن ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﻧﺒﯿﺎي ﻋﻈﺎم اﻟﻬﯽ در ﺟﺎدة ﺗﮑﺎﻣﻞ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ آن ﺗﺨـﯿﻼت رؤﯾـﺎي در ﻣﻬﺘـﺎب ﻓـﻀﺎي‬
‫دروﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﻪ ﻫﺎﯾﯽ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺴﯿﺎر وﺳﯿﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬وﺟﻮد‪ ،‬واﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬ﮐﻤﺎل‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺗﺠﻠﯽ‪ ،‬و ﻏﯿﺮه را ﺑﺠﺎي اﺻﻞ آﻧﻬـﺎ ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺑـﺎ ﻣﻘـﺪاري‬
‫ﺑﺎرﻗﻪ ﻫﺎي زودﮔﺬر ﻣﻐﺰي آﻧﻬﺎ را روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از آﻧﻬﺎ ﺣﺎﻟﯽ و ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻧﻤﻮده و دل ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮش ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؛ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ‬
‫ي ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻧﮑﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺪﻋﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ از روزﻧﻪ ﻫﺎي ﻗﻔﺲ ﻣﺎدي‪ ،‬ﻧﻈﺎره اي ﺑﻪ ﺑﯿﺮون از ﺧﻮ ِد ﻣﺠﺎز ِ‬
‫اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻋﺮﻓﺎن ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺒﻮﻫﯽ از ﮐﺎروان ﺟﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖ را از ﻟﺐ درﯾﺎي درون ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺳـﺴﺮاﺑﻬﺎي آب ﻧﻤـﺎ رﻫﻨﻤـﻮن ﮔـﺸﺘﻪ‬
‫‪3‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آدﻣﯽ در راﻫﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺜﺒﺖ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻟﺬت ﻣﺤﺴﻮس و اﻣﺘﯿﺎزات دﻧﯿـﺎ‪ ،‬درﺻـﻮرت ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑـﻮدن آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻧﻈـﺮ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﻣﯽ ﻧﮕﺮد ﻧﻪ ﻫﺪف‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻟﺬاﯾﺬ ﻣﻌﻘﻮل و اﻃﻼع از درون ﻣﺮدم و ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ ﺣﻮادث آﯾﻨﺪه و ﺣﺘﯽ ﺗﺼﺮف در ﻋﺎﻟﻢ ﻣـﺎده را وﺳـﺎﯾﻠﯽ‬
‫ﻧﻤـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﻌﻨـﻮان ﻫـﺪف‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﯿﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم و ﺗﺼﻌﯿﺪ ارواح آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﻫﺎي ﮐﻤﺎل ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫـﯿﭻ ﯾـﮏ از اﯾﻨﻬـﺎ‬
‫رﯾﺎﺿﺖ و ﺗﺨﻠﻖ ﺑﻪ اﺧﻼق اﷲ ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻦ ﮔﻤﺸﺪه اي در اﯾﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ دارم‪ ،‬درﮐﯽ اﺳﺖ ﺑﺲ واﻻ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻐﺰ ﺑﺮدﮔﺎن ﺷﻬﻮات و اﺳـﯿﺮان ﺛـﺮوت و‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ درك اﯾﻨﮑﻪ ﻣ ِ‬
‫ﻣﻘﺎم و ﺷﻬﺮت ﻃﻠﺒﯽ راه ﻧﺪارد‪ .‬ﮐﺎروان ﻋﺮﻓﺎن ﻣﻨﻔﯽ راﻫﻬﺎ ﻣﯽ ﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺠﻮﻫﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺗﻼﺷﻬﺎ راه ﻣﯽ اﻧﺪازد‪ ،‬وﻟﯽ آﺧﺮ ﮐﺎر ﺑـﻪ ﻟﺬاﯾـﺬي‬
‫از ﺣﺎل دروﻧﯽ و ﻣﻘﺎم رواﻧﯽ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻣﯽ ورزد و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺑـﻪ ﭘﺎداﺷـﻬﺎﯾﯽ از اﻃﻼﻋـﺎت ﻏﯿﺮﻣﻌﻤـﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺗـﺼﺮﻓﺎﺗﯽ ﻏﯿﺮﻣـﺎدي در‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺟﻤﻼت ﺣﯿﺮت اﻧﮕﯿﺰ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز ﻣﯽ اﯾﺴﺘﺪ‪ .‬اﻓﺴﻮس ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻼﺷﮕﺮان ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ ﮐـﻪ ﮔﻤـﺸﺪه ﺣﻘﯿﻘـﯽ روح‬
‫آدﻣﯽ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺟﺰﺋﯽ ﮐﻪ از ﻋﻠﻠﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨـﯿﻦ اﺣـﺴﺎس ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻧﺨـﺴﺖ‪ ،‬آﮔﺎﻫـﺎن ﺑـﺸﺮي در‬
‫ﺗﮑﺎﭘﻮي ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻧﺒﯿﺎي ﻋﻈﺎم و ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺸﻮﯾﻖ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﯿﺪاري از ﺧﻮاب و رؤﯾﺎي ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﮔﺎم ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ‬

‫ﺗﺎ ﮐﮫ آﮔﮫ ﮔﺮدد از ﺧﻮد ﺟﺎن ﭘﺎک‬ ‫‪ 2‬ﭼﯿﺴﺖ دﯾﻦ؟ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ از روی ﺧﺎک‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ اﻗﺒﺎل ﻻھﻮری«‪.‬‬ ‫ﺟﺬب ﮐﻮی ﺣﻖ ﺷﻮد او ﺳﯿﻨﮫ ﭘﺎک‬ ‫ﭼﻮﻧـﮑﮫ آﮔـﮫ ﮔﺮدد از ﺧﻮد ﺟﺎن ﭘـﺎک‬
‫‪ 3‬اﮔﺮ اﯾﻦ ارﺑﺎب ﺗﺨﯿﻼت رؤﯾﺎﯾﯽ در ﻣﮭﺘﺎب ﻓﻀﺎی دروﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ از »ﺧﻮد ﻣﺠﺎزی« ﺑﯿﺮون آﻣﺪه و وارد ﺣﻮزه »ﺧﻮد ﺣﻘﯿﻘﯽ« ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮫ در اﻧﺪﯾﺸﮫ و ﮔﻔﺘﺎر و‬
‫ﮐﺮدار ﺧﻮد ﺗﻨﺎﻗﻀﺎﺗﯽ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﮫ اﻋﺘﺮاﺿﯽ در ﻣﺴﯿﺮ و در ﻣﻘﺼﺪ ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬درﺻﻮرﺗﯿﮑﮫ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺗﻨ ﺪ در اﻧﺪﯾ ﺸﮫ ھ ﺎ و ﮔﻔﺘ ﺎر در ﺑ ﺎب ﺗﺨ ﯿﻼت ﻣﺰﺑ ﻮر و‬
‫اﻋﺘﺮاض آﻧﺎن ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﮐﺘﺐ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺑﻄﻮر ﻓﺮاوان ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ھﻤﺎن ﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ در ﺑﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻟﮭﯽ ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ اﺧﺘﻼﻓﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ھﻤﮫ آﻧﺎن در ﺗﺒﻠﯿﻎ‬
‫ﻣﺘﻦ ﮐﻠﯽ دﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ -‬اﻟﮭﯽ ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن ﺳﺎﻟﮑﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻓﺮوغ ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺴﻮی ﮐﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ در ﺣﺮﮐﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ درﺟﻪ ﺳﺎزﻧﺪه‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﻤﺸﺪه اي دارﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻌﻘﯿـﺐ و ﺟـﺴﺘﺠﻮي اﯾـﻦ ﮔﻤـﺸﺪه از ﻟﺬاﯾـﺬ و‬
‫ﺧﻮدﻣﺤﻮرﯾﻬﺎ و ﮐﺎﻣﺠﻮﯾﯿﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﮐﺸﺘﯽ وﺟﻮد ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻗﻄﺐ ﻧﻤﺎي وﺟﺪان اﻟﻬﯽ و ﮐﺸﯿﺒﺎﻧﯽ ﻋﻘﻞ ﺳـﻠﯿﻢ در اﻗﯿـﺎﻧﻮس ﻫـﺴﺘﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ در آوردﻧﺪ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺜﺒﺖ در اﯾﻦ ﮐﻮﺷﺶ و ﺗﻼش ﺑﻪ اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﺰﺑﻮر در ﺑﺎﻻ در ﺳﺮ راه ﺧﻮد دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ آﻧﻬﺎ را ﺑﻌﻨﻮان ﻫﺪف‬
‫ﻧﻨﮕﺮﯾﺴﺖ و راه ﺧﻮد را ﺑﺴﻮي ﻣﻘﺼﺪ و ﻫﺪف ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻟﻘﺎءاﷲ ﺑﻮد اداﻣﻪ داد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺟﻤﻌﯽ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﯾﻨﮑﻪ آن اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﻘـﺼﺪ اﺻـﻠﯽ‬
‫ﻫﺮﮐﻪ ﯾﺎﺑﺪ اﺟﺮﺗﺶ آورده ام‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻠﯽ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺷﺘﺮ ﮔﻢ ﮐﺮده ام‬ ‫ﺳﺎﻟﮑﺎن ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫وﻟﯽ ﮔﻤﺸﺪه ﮐﺎوران آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آن اﻣﺘﯿﺎزات ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻫﻬﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺮﻣﻦ ﮔﻨـﺪم ﻧـﺼﯿﺐ ﮐـﺸﺎورزان ﻣـﯽ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬آري‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﺰرﮔﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﺪف ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺳﺎﻟﮑﺎن راه ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻼﺷـﯽ ﺑـﺲ ﺻـﻤﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑـﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮔﻤﺸﺪه ﺣﻘﯿﻘﯽ آن ﮐﺎروان را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﻫـﺪف اﺻـﻠﯽ ﺣﺮﮐـﺖ در ﺟﺎذﺑـﻪ ﮐﻤـﺎل رو ﺑـﻪ ﻟﻘـﺎءاﷲ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑﯿـﺪاري و‬
‫ﮔﺴﺘﺮش و اﺷﺮاف »ﻣﻦ« ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ ﻣﻘﺪﻣﻪ آن ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﻧﻔﯽ »ﻣﻦ« ﺑـﻪ ﻫـﯿﭻ وﺟﻬـﯽ ﻣﻌﻨـﺎ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ آﻧﭽـﻪ واﻗﻌﯿـﺖ دارد‬
‫ﻦ« آدﻣﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺨﻠﻖ ﺑﻪ اﺧﻼق اﷲ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اي از ﮐﻤﺎل ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻌﺎﻋﯽ از اﺷﻌﻪ ﻧﻮر روح اﻟﻬﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ »ﻣ ِ‬
‫ﻦ ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺷﺎﯾـﺴﺘﮕﯽ اﺷـﺮاف‬
‫ﻦ ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ راه ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣ ِ‬
‫ﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﻘﻠﯽ و ﻗﻠﺒﯽ از ﺧﻮ ِد ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽ ﮔﺬرد و ﺑﻪ ﻣ ِ‬
‫ﻣ ِ‬
‫واﻗﻌﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ را ﻧﺼﯿﺐ او ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اي ﺧـﺪا ﺟـﺎن را ﺗﻮ ﺑﻨﻤﺎ آن ﻣﻘﺎم ﮐﺎﻧﺪران ﺑﯽ ﺣﺮف ﻣﯽ روﯾﺪ ﮐﻼم‬
‫ﺗﺎ ﮐﻪ ﺳﺎزد ﺟﺎن ﭘﺎك از ﺳﺮ ﻗﺪم ﺳــﻮي ﻋﺮﺻـﮥ دور ﭘـﻬﻨـﺎي ﻋـﺪم‬
‫ﻋﺮﺻـﻪ اي ﺑـﺲ ﺑﺎ ﮔﺸﺎد و ﺑﺎ ﻓﻀﺎ ﮐﺎﯾﻦ ﺧـﯿﺎل و ﻫﺴﺖ زو ﯾﺎﺑﺪ ﻧـﻮا‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺪم‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﻓﻮق ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ‪ .‬واﻧﮕﻬﯽ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻋﺪم در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻤﺎلِ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪم ﻧﻤﺎﯾﯽ آﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ دﯾﺪه ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺪوم اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ آﻫﻨﮓ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻤـﺎل وﺳـﯿﻠﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و ﻧﻮازﻧﺪه آن ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و در وراي ﻣﺤﺴﻮس ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ آن وﺣﺪﺗﯽ ﮐﻪ در ﻋﺮﻓﺎن ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﻣـﻦ و ﺧـﺪا و‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﻣﻦ و ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ و آن دو‪ ،‬ﺻﻮرت ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺖ‬
‫داﺷﺘﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت و درﯾﺎﻓﺖ ﺷﻬﻮدي ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ )ارﺗﺒﺎط اﻧﺴﺎن ﻋﺎرف ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ(‬

‫ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ و ﻣ ِ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺮم آور را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ :‬ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻣﺨﺼﻮﺻ ًﺎ ﺑﺮﺧـﯽ از ﻣﻌﺎﺻـﺮﯾﻦ ﺑـﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ و ﻫﻤـﻪ ﻣﺨﺘـﺼﺎت آن‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻋﻤﯿﻖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻘﯽ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﻟﺰوﻣ ًﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻠﮑـﻮت اﻟﻬـﯽ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﮐﻨـﺪ و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺑﺎﯾـﺪﻫﺎ و‬
‫ﺷﺎﯾﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻼف ﻫﻮا و ﻫﻮس و ﻟﺬت ﭘﺮﺳﺘﯽ آﻧﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮاغ آﻧﺎن را ﺑﮕﯿﺮد!‬
‫اﻣﺮوزه ﻣﮑﺘﺒﻬﺎ و رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع از رواﻧﺸﺎﻧﺴﯽ راﯾﺞ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻫﺮﯾﮏ از آﻧﻬﺎ »ﻣﻦ« ﯾﺎ »ﺧـﻮد« اﻧـﺴﺎﻧﯽ را ﻧﺎدﯾـﺪه ﺑﮕﯿـﺮد‪ ،‬از ﻣﮑﺘﺒﻬـﺎ و‬
‫رﺷﺘﻪ ﻫﺎي رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺧﺎرج ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﮐﻨﺪ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻤﻪ اﺷﯿﺎء ﻣﺨﺼﻮﺻ ًﺎ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﺠـﺮد ﮐـﻪ ﻓـﻮق ﻣـﺎده ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻤـ ًﺎ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺻﻠﯽ آﻧﻬﺎ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮑﻮﺷﯿﻢ از راه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻮارض و ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي دروﻧﯽ و ﺑﺮوﻧـﯽ ﻣـﻦ اﻧـﺴﺎﻧﯽ وارد‬
‫ﻻ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﯽ و ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻗـﺮار ﻣـﯽ دﻫـﺪ ﻣﺘـﺄﺛﺮ از‬
‫ﻣﯿﺪان ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎاﻫﻤﯿﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ« اﮔﺮﭼﻪ ﻻزم اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ و ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﻋﻮارض روان اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار از داﻧﺶ و ﻣﻌﺮﻓﺖ درﺑﺎره ﺷﻨﺎﺧﺖ »ﻣ ِ‬
‫وﻟﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و اﺳﻒ اﻧﮕﯿﺰﺗﺮ‪ ،‬اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ آن واﻗﻌﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ در روان و ﻣﻦ و ﻧﻔﺲ ﺑﺸﺮي ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﯽ ﺗـﻮﺟﻬﯽ رواﻧـﺸﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﺎﺻـﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺎاﻫﻤﯿﺖ ﺗﺮ از آن ﻣﺨﺘﺼﺎت و ﻋﻮارﺿﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ رﮐﻮد و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧـﺪﮔﯽ ﻧﺎﺷـﯽ از‬
‫آﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺗﻼش ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﮐﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻢ اﻟﻨﻔﺲ ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ از راه رﻓﺘﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻄﺮح ﻣـﯽ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫درﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻤﻮدي روان‪ ،‬ﻣﻦ و ﻧﻔﺲ ﺟﺰ ﻣﻌﻠﻮﻟﻬﺎﯾﯽ ﻧﺎﻗﺺ از ﻋﻠﻞ دروﻧﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ دراﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از واﻗﻌﯿﺎت رواﻧﯽ ﻧﻔﺴﯽ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ »ﻣﻦ« اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻫﻤﯿﺘﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ذﮐـﺮ ﻣـﯽ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪ -2‬ﻋﻠﻢ ﺣﻀﻮري درﺑﺎره »ﻣﻦ« )ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ(‪ -3 .‬ﺗﻨﻮع ﻟﺬاﯾﺬ و آﻻم ﯾﺎ وﺣﺪت آﻧﻬﺎ )آﯾﺎ ﻫﻤﻪ اﻧـﻮاع ﻟﺬاﯾـﺬ ﯾـﮏ ﻟـﺬت‬ ‫‪ -1‬ﺗﺠﺮّد »ﻣﻦ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﺣﯿـﻮاﻧﯽ و ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﻫـﺎي آن واﻗﻌـ ًﺎ دﺷـﻮار‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﺎ ﻣﺘﻨﻮﻋﻨﺪ؟ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﻮرد آﻻم ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟(‪.‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﺮآﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ درﺑﺎره آن اﺷﺒﺎع ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎي روح ﺗﻤﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬آﯾﺎ راﻫﯽ ﺑﺮاي ﺗﺼﻌﯿﺪ ﻟﺬاﯾﺬ ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ دردﻫﺎ و ﻧﺎﮔﻮارﯾﻬﺎ ﺑﻪ ﻟﺬاﯾﺬ ﻧﺎب و ﺗﺼﻌﯿﺪ ﻟﺬاﯾـﺬ ﻣﺤـﺴﻮس ﺑـﻪ ﻟﺬاﯾـﺬ ﻣﻌﻘـﻮل وﺟـﻮد دارد ﯾـﺎ ﻧـﻪ؟‬
‫‪ -6‬ﻋﺸﻖ ﭼﯿﺴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻋﺎﻟﯿﺘﺮﯾﻦ ﻧﻮع آن را ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد آورد؟‬
‫‪ -8‬وﺟﺪان اﺧﻼﻗﯽ و اﺳﺘﻘﻼل آن‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻌﻘﻮل درﺑﺎره درﯾﺎﻓﺖ دو ﻧﻮع زﯾﺒﺎﯾﯽ)ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﻌﻘﻮل(‪.‬‬
‫‪-12‬‬ ‫‪ -10‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺠﺴﯿﻢ و اﻧﻮاع آن‪ -11 .‬اﺧﺘﯿﺎر و اراده آزاد از ﻋﻠﯿﺖ ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ‪.‬‬ ‫‪ -9‬ﻣﻨﺸﺄ اﺻﻠﯽ اﮐﺘﺸﺎﻓﺎت و اﺑﺘﮑﺎرات و اﻟﻬﺎﻣﺎت‪.‬‬
‫‪ -13‬ﺣﺎﻻت و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ -14 .‬ﺗﯿﺰﻫﻮﺷﯽ و ﻧﺒﻮغ و ﻋﻠﻞ رواﻧﯽ آن‪.‬‬ ‫ﻗﻄﺐ ذﻫﻨﯽ زﻣﺎن‪.‬‬
‫‪ -17‬ﺟﺴﺘﺠﻮي رﯾﺸﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺮاﯾﯽ)ﮐﺸﻒ‬ ‫‪ -16‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺎﻣﻞ درﺑﺎره اﺣﺴﺎس دﯾﻨﯽ‪.‬‬ ‫‪ -15‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻌﻘﻮل درﺑﺎره ﮐﻤﺎل ﮔﺮاﯾﯽ‪.‬‬
‫‪ -18‬ﻣﻌﻨﺎي اﺣﺴﺎس ﻗﺪرت و ﺑﯽ ﻧﯿﺎزي و ﺗﻔﮑﯿﮏ آن دو از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺎﻧﻮن در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ(‪.‬‬
‫‪ -19‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺟﺪي درﺑﺎره اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻠﺖ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﺧـﻮﯾﺶ ﻧﺪارﻧـﺪ و آﻧﭽـﻪ از ﺻـﯿﺎﻧﺖ‬
‫ذات ﺑﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت اداﻣﻪ ﺧﻮد ﺣﯿﺎت و ذات ﺗﺮس از ﻣﺮگ و ﻧﺎﺑﻮدي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -20‬اﺣﺴﺎس ﺷﮑﻮه و ﻓﺮوغ ﻣﻠﮑﻮت در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ‪ -21 .‬اﺣﺴﺎس ﺑﺮﯾﻦ ﺗﮑﻠﯿﻒ )ﻓﻮق ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮔﺮﯾﻬﺎي ﺳﻮدآور(‪.‬‬
‫‪ -24‬ﻟﺠﺎﺟﺖ)ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﯾﺎ ﻧﻔﯽ ﯾﮏ ﺷﯽء ﺑﺎ ﻋﻠـﻢ ﺑـﺮﺧﻼف آن(‪.‬‬ ‫ﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -22‬درﯾﺎﻓﺖ ارزﺷﻬﺎ‪ -23 .‬ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ از دﯾﺪﮔﺎه ﻣ ِ‬
‫‪ -26‬دو روﯾﻪ داﺷﺘﻦ »ﻣﻦ« )روﯾﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮ و روﯾﻪ ﺛﺎﺑﺖ(‪.‬‬ ‫‪ -25‬وﺣﺪت »ﻣﻦ« ﺑﺎ ﮐﺜﺮت ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ و آﺛﺎر آن‪.‬‬
‫‪ -28‬ﺗﺠﺮﯾﺪ و ﻋﺎﻣﻞ آن‪ ،‬اﻧﻌﮑﺎس و ﻋﺎﻣﻞ آن‪ ،‬و ﻓﺮق آن دو ﺑﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪ -27‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﺪود ذﻫﻦ آﮔﺎه و ﻧﯿﻤﻪ آﮔﺎه و ﺿﻤﯿﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‪.‬‬
‫‪ -30‬اﺣﺴﺎس ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﺰرگ ﯾﺎ آﻫﻨﮕﯽ ﺑﺰرگ در ﺟﻬﺎن ﻫـﺴﺘﯽ و ﻋﻼﻗـﻪ ﺑـﻪ درﯾﺎﻓـﺖ آن‪.‬‬ ‫‪ -29‬ﺳﻌﺎدت و ﻓﻀﯿﻠﺖ از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻦِ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -31‬واﺣﺪﻫﺎي ﺣﺎﻓﻈﻪ درﮐﺠﺎ ﺑﺎﯾﮕﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ؟ و ﭼﻪ ﻧﻤﻮدي از ﮐﻠﯿﺎت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺗﺠﺮﯾﺪ ﺷﺪه در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ؟‬

‫اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه از ﺧﻮد ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺳﻘﻮط ﺑﻪ ﭘﺴﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺣﯿـﻮاﻧﯽ ﺧـﻮد را در‬
‫ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺮﯾﻦ درﺟﺎت ﮐﻤﺎل اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آن اﺷﺘﯿﺎق ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﮐﻪ در ﻧﻬﺎد ﻫﻤـﻞ اﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ودﯾﻌـﺖ ﻧﻬـﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﺗﺒﻬﮑﺎري ﻣﺒﺪ‪‬ل ﺑﻪ ﺑﺎري ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ او را ﻣﺘﻮر‪‬م ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺸﺄ و ﻣﻨﺒﻊ درﺧﺸﺶ ﻓﺮوغ ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪي و درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻔﻬﻮ ِم ﮐﺎﻣﻞ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ از ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت ﻧﯿـﺴﺖ‪ .‬ﺗـﺼﻮر و ﺗﻌﻘـﻞ ﻣـﺴﺘﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻮاس و دﯾﮕﺮ اﺑﺰار ﻋﻠﻢ ﺑﻮده ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻋﯿﻨﯽ ﻫﻢ ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮوغ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑـﺎ ﻋﻈﻤـﺖ‪ ،‬ﺧـﻮد ذات ﻓﯿـﺎض ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫‪4‬‬
‫اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 4‬ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺰﮔﻮار‪ ،‬ﺷﯿﺦ اﻻﺳﺎﺗﯿﺪ‪ ،‬آﯾﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ اﺻﻔﮭﺎﻧﯽ در ﺗﺤﻔﺔ اﻟﺤﮑﯿﻢ ﺷﻌﺮ ﺑﮫ ﻋﺮﺑﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﺮﺟﻤﮫ اﺑﯿﺎت ﺑ ﮫ ﺗﺮﺗﯿ ﺐ ﺑ ﮫ اﯾ ﻦ‬
‫ﻗﺮار اﺳﺖ‪ :‬آﻧﭽﮫ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ ذاﺗﺶ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺑﺪون اﺳﺘﻨﺎد ﺑﮫ ﭼﯿﺰی‪ ،‬او اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد ﮐﮫ ﮐﻤ ﺎل اﻋ ﻼ اﺳ ﺖ‪).‬درﯾﺎﻓ ﺖ ﺣﺪﺳ ﯽ »ﺷ ﮭﻮد« ھ ﺮ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ درک ﺻﺤﯿﺤﯽ دارد ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ واﻗﻌﯽ ﮐﮫ ﻣﻔﮭﻮم واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد ﺑﺮ او ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺒﻮدن ﯾﺎ ﺑﺪان ﺟﮭﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﮫ ذاﺗﺎً ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ! ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﺿﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻔﮭﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺎ از واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد دارﯾﻢ‪ .‬زﯾﺮا وﺟﻮد آن ذات اﻗﺪس ﻣﺤﺎل ﻧﯿﺴﺖ و ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن او ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﮫ اﯾﻨﺴﺖ‬
‫ب وﺟﻮد ﻧﺎﺳ ﺎزﮔﺎر ﻧﯿ ﺴﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻧﺘﯿﺠ ﮫ‬ ‫ﮐﮫ او ﻋﻠﺖ ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮض ھﻢ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﺮض اﯾﻨﺴﺖ ﮐﮫ آن ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻋﻠﯽ واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد اﺳﺖ و ﻧﯿﺎزِ ﺑﮫ ﻋﻠﺖ ﺑﺎ وﺟﻮ ِ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﻧﻈﺮ ﺻﺤﯿﺢ در ﺣﻘﯿﻘﺖِ ﻣﻔﮭﻮم واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد‪ ،‬وﺟﻮد واﻗﻌﯽ او را اﺛﺒﺎت ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻋﻠﯽ)ﺧﺪاوﻧﺪ( در دو ﺑﺮﻫﺎن ﮐﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎ وﺟﻮﺑﯽ‪ ،‬و ﺑﺮﻫﺎنِ اﻣﺘﻨﺎع اﺳﺘﻨﺎدِ درﯾﺎﻓﺖِ ﻣﻔﻬﻮم آن ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻋﻠﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﻮد‬
‫او‪ ،‬ﺑﻄﻮر روﺷﻦ ﻣﻄﺮح و ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش ﻫﺮ اﻧﺴﺎن آﮔﺎﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻔﮑﺮاﻧﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﺪﯾﺲ اﻧﺴﻠﻢ‪ ،‬رﻧﻪ دﮐـﺎرت‪ ،‬ﻻﯾـﺐ ﻧﯿﺘـﺰ در اﯾـﻦ دو‬
‫ﺑﺮﻫﺎن ﮐﺎر ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﻧﻤﻂ ﻧﻬﻢ از ﮐﺘﺎب اﻻﺷﺎرات و اﻟﺘﻨﺒﯿﻬﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺳﭙﺲ اداﻣﻪ رﯾﺎﺿﺖ ﺑﺮاي ﺗﺼﻔﯿﻪ و ﺗﻬﺬﯾﺐ درون ﺑﻪ درﺟـﻪ اي ﻣـﯽ‬
‫رﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎرﻗﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ درون او ﻣﯽ ﺗﺎﺑﯿﺪ و آﻧﺮا روﺷﻦ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﭘﺎﯾـﺎن ﻣـﯽ ﯾﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﮑﻮﻧﺖ و اﺳـﺘﻘﺮار ﻣﺒـﺪ‪‬ل ﻣـﯽ‬
‫ﻣﯽ دﻫﺪ و ﺑـﺮاي اﻧـﺴﺎن ﯾـﮏ‬ ‫ﮔﺮدد‪ .‬و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از او رﺑﻮده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دﻣﺴﺎز او ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺎرﻗﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﯾﮏ روﺷﻨﺎﯾﯽ آﺷﮑﺎر‬
‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﺑﺎآن ﻧﻮراﻧﯿﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ ﻣـﺼﺎﺣﺒﺖ ﺑـﺎ آن ﻣـﺴﺘﻤﺮ ﮔـﺸﺘﻪ و ﺑـﺎ اﺑﺘﻬـﺎﺟﯽ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺪا ﮐـﺮده اﺳـﺖ از آن ﻧﻮراﻧﯿـﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬و در آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ از آن ﺣﺎﻟﺖ)درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻮراﻧﯿﺖ( ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﯿﺮت و ﺗﺄﺳﻒ ﻣﻔﺎرﻗـﺖ از آن ﺣﺎﻟـﺖ او را در ﺧـﻮد‬
‫ﻓﺮو ﻣﯽ ﺑﺮد«‪.‬‬
‫ﻦ ﻋﺎﻟﯽ« ﻋﺎرف از ﻋﻼﯾﻖ و ﻗﯿﻮد و آﻟﻮدﮔﯿﻬﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده‪ ،‬و ﻧﯿﺰ درﯾﺎﻓﺖ ﻓﺮوغ اﺑﺘﻬـﺎج اﻧﮕﯿـﺰ ذات اﻗـﺪس‬
‫اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﺑﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ)آزادي »ﻣ ِ‬
‫رﺑﻮﺑﯽ( ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺮازﯾﺮي ﻟﺬاﯾﺬ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻪ درون ﻋﺎرف ﻣﯽ ﺷﻮد اﺷﺎره ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻋﺎرف ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺗﻬﺬّب و ﺗﻨﺰّه ﻧﺎﯾـﻞ ﮔـﺸﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﺜﺎﻓﺘﻬﺎي ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﺑﺪن ﻣﺎدي از آﻧﺎن ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷﺪه و از ﻋﻼﯾﻖ و اﺷﺘﻐﺎﻻت ﻣﺰاﺣِﻢ ﺻﻌﻮد ﺑﺴﻮي ﺟﺎذﺑﯿﺖ رﺑﻮﺑﯽ رﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﮐﻤﺎل آزادي و ﺧﻠﻮص ﺑﻪ وﺻﻮل ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺪس و ﺳﻌﺎدت ﻧﺎﯾﻞ ﮔﺸﺘﻪ و درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻤﺎل اﻋﻠﯽ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﺸﺌﻪ در ﻣﯿﺂورد و ﻟﺬت اﻋﻠﯽ آﻧﺎن را‬
‫ﻓﺮا ﻣﯽ ﮔﯿﺮد«‪» .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ از رﯾﺎﺿﺖ ﺑﺴﻮي ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﺮﮐﺖ و ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮد‪ ،‬درون او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﯾﯿﻨﻪ ﺟـﻼ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﺻـﯿﻘﻠﯽ روﯾـﺎروي‬
‫ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺣﻖ ﮔﺸﺘﻪ و ﻟﺬات ﻋﺎﻟﯿﻪ ﺑﻪ درون او ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﮐﻪ اﺛﺮي از ﺣﻖ در او ﺷﻬﻮد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬او در‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎﻫﯽ ﺣﻖ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﮕﺮد‪ ،‬او دراﯾﻦ ﺣﺎل ﺗﺮد‪‬د از ﺣﻖ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و از ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ«‪.‬‬
‫»ﺳﭙﺲ ﺷﺨﺺ ﺳﺎﻟﮏ از ﺧﻮد ﻏﺎﯾﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻓﻘﻂ ﭘﯿﺸﮕﺎه ﻗﺪس اﻟﻬﯽ را ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار ﺑﺪﻫـﺪ‪ ،‬از آن‬
‫ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﻧﻔﺲ داراي ﺷﻬﻮد اﺳﺖ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ زﯾﺒﺎ و ﻣﺰﯾ‪‬ﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮﻗـﻊ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺳـﺎﻟﮏ ﺷﺎﯾـﺴﺘﻪ وﺻـﻮل اﺳـﺖ«‪.‬‬
‫»ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ)ﻏﯿﺮ از ﺧﺪا( ﮐﻪ ﻧﻔﺲ از آن ﭘﺎك ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل و اﻫﻤﯿﺖ دادن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﻧﻔﺲ اﻣ‪‬ﺎره )ﺧﻮد ﻃﺒﯿﻌـﯽ( اﺳـﺖ‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺒﺎﻫﺎتِ ﺳﺮوراﻧﮕﯿﺰ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽِ ذات از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ذات ﺳﺎﻟﮏ اﺳﺖ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺷﻬﻮد ﺣـﻖ ﺑﺎﺷـﺪ ﮔﻤﺮاﻫـﯽ اﺳـﺖ و‬
‫روي آوردن ﻓﺎﻋﻞ ﺑﺴﻮي ﺣﻖ‪ ،‬ﺧﻼﺻﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻊ اول‪ -‬اﺷﺘﻐﺎﻻت و ﻋﻼﯾـﻖ دﻧﯿـﻮي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺛـﺮوت و ﻣﻘـﺎم و ﺷـﻬﺮت‬ ‫ﻣﻮاﻧﻊ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﻠﻮك ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ اﻋﻠﯽ ﻋﺮﻓﺎن‪:‬‬
‫ﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻃﻠﺐ ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‪ .‬ﻣﺎﻧﻊ دوم‪ -‬اﺷﺒﺎع ﺣﺲ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ)ﺗﮑﺒ‪‬ﺮ( در ﻫﺮﺷﮑﻞ و وﺳﯿﻠﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬اﻟﺒﺘﻪ ادﻋﺎي ﺗﺰﮐﯿـﻪ ﻧﻔـﺲ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻗﺴﻢ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬ﻗﺴﻢ دﯾﮕﺮي دارد ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ رﺷﺪ اﻇﻬﺎرﮐﻨﻨﺪه در ﺣﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن آن اﻣﺘﯿﺎزات را ﻣﻨﺘﺴﺐ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺒﺪأ ﺧﯿﺮ و ﮐﻤﺎل ﺑﺪاﻧﺪ و ﺣﺘﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد را در ﺑﺪﺳﺖ آوردن آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ از اﻟﻄﺎف رﺑﺎﻧﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ وﻗﺘﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ در‬
‫ﻣﯽ ﺗﺎﺑﺪ ﺑﺮﺧﻮردارم« ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﺴﺖ ﮐـﻪ ﻣـﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﻣـﻦ‬ ‫ﻣﺴﯿﺮ ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﯽ دارد« ﯾﺎ »م از ﺑﺎرﻗﻪ ﻫﺎ و ﻓﺮوغ اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ دروﻧﻢ‬
‫ﻦ ﻣﺠﺎزي« ﯾﺎ »ﺧﻮد ﻃﺒﯿﻌﯽ« را ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻮر‪‬م‬
‫ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬آب ﺧﻮردم ﺳﯿﺮاب ﺷﺪم«‪ ،‬و در ﺑﯿﺎن ﺑﺪﺳﺖ آوردن اﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎزات ﭘﺎي »ﻣ ِ‬
‫و اِﺳﻨﺎد ﻫﻤﻪ ﻣﺰاﯾﺎ و ﺧﻮﺑﯿﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻧﻤﯽ آورد ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ و ﮐﺒﺮ و ﻋ‪‬ﺠﺐ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﺳﻮم‪ -‬ﺑﺮوز ﺷـﮑﻮﻓﺎﯾﯿﻬﺎ‬ ‫داﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﻨﺎد ﻋﻈﻤﺘﻬﺎ و اﻣﺘﯿﺎزات ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮐﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﻄﺎف رﺑ‪‬ﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬
‫و روﺷﻨﺎﯾﯿﻬﺎي ﺧﯿﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻧﻔﺲ و ﺗﻬﺬﯾﺐ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺪه اي ﻓﺮاوان از رﻫـﺮوان ﮐـﻮي‬
‫اﻟﻬﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮوز اﯾﻦ ﺣﺎﻻت زﯾﺒﺎ و ﻟﺬت ﺑﺎر‪ ،‬دﺳﺖ و ﭘﺎي ﺧﻮد را ﮔﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ ﺣﺎﻻت را آﺧﺮﯾﻦ ﻣﻨﺰﻟﮕﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣـﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ! در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺮوز ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻻﺗﯽ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮا ﯾﺘﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺑﻪ اداﻣﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﺴﯿﺮ ﻋﺮﻓﺎن اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫـﺮ ﻧﺤـﻮ اﺳـﺖ از اﯾـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﭼﻬﺎرم‪ -‬ﺑﻪ ﻓﻌﻠﯿﺖ رﺳﯿﺪن ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰ روح ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻃﻼع از دﻟﻬﺎ و اﻣﻮر ﻣﺨﻔﯽ‪ ،‬اﺧﺒﺎر از ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬ ‫ﺟﺬاب ﻧﯿﺰ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﭘﻨﺠﻢ‪ -‬آراﻣﺶ و آزادي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺎ اﺣـﺴﺎس اِﺷـﺮاف ﺑـﻪ‬ ‫آﯾﻨﺪه و ﺣﺘﯽ ﺗﺼﺮف در ﻣﺎده و ﻣﺎدﯾﺎت و ﺗﺼﺮف در ﻧﻔﻮس و ﻏﯿﺮه ذﻟﮏ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﯽ از ﺳﻠﻮك ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﮕﺮش او ﺑﻪ ﮐﻞ ﻫﺴﺘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﺮش او ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد آن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨـﺼﯽ اﻣﺘﯿـﺎز‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ را از اﺳﺘﻌﺪاﻫﺎي ﮐﻤﺎل ﺑﺨﺶ ﺧﻮد ﺑﺪﺳﺖ اورده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗـﺴﺖ از ﭼـﺸﯿﺪن ﻃﻌـﻢ آراﻣـﺶ و آزادي ﻣﻄﻠـﻖ و اِﺷـﺮاف ﺑـﻪ ﻋـﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺸﻢ‪ -‬اﺣﺴﺎس ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ و اﺑﺘﻬﺎج ﻧﺎﺷﯽ از ورود ﺑﻪ ﺣﺪود ﺟﺎذﺑﯿﺖ رﺑﻮﺑﯽ و ﺗﺨﻠﻖ ﺑﻪ اﺧﻼق اﷲ و ﺗﺠﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ از ﺻـﻔﺎت‬ ‫ﻫﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫اﷲ در درون ﺳﺎﻟﮏ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺳﺎﻟﮏ دارد ﺷﻌﺎع ﺟﺎذﺑﯿﺖ رﺑﻮﺑﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﻪ زﺑﺎن ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﯿﺎن آن را دارد و ﻧﻪ ﻗﻠـﻢ را ﻗـﺪرت ﺗـﺼﻮﯾﺮ آن‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﮐﺴﯿﮑﻪ ﻋﺮﻓﺎن را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ آراﯾﺶ ذات و ﻣﺒﺎﻫﺎت ﺑﻪ آن را ﻣـﯽ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻧﻪ ﺣﻖ را«‪.‬‬

‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ در ﺗﺎﺑﺶ ﭘﻮﺗﻮ اﺷﻌﻪ ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ ﺧﻮد از ﺳﻪ ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺴﺎن ﻋﺎرف را ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه رﺑﻮﺑﯽ رﻫﺴﭙﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ -1 :‬ﺷـﮑﻮه ﺟﻤـﺎل ﻫـﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺣﺴﺎس ﺣﯿﺎت در ﻋﺎﻟﻢ ﻃﺒﯿﻌﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﻼل ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي ﻫﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺒﺪي ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﮑﺎن راه ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺮي ﮐﺸﯿﻢ و ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮐﻨﯿﻢ و آب ﺷﻮﯾﻢ‬ ‫ﺣﺒﺎب وار ﺑﺮاي زﯾﺎرت رخ ﯾﺎر‬ ‫ﻣﺮگ از دﯾﺪﮔﺎه ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ‪:‬‬
‫ﻣﺮگ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﭘﺎﺷﯿﺪه ﺷﺪن اﺟﺰاﯾﯽ از آب)ﮐﻪ ﺣﺒﺎب ﮐﺎﻟﺒﺪ آدﻣﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ( و ﺑﺮﮔﺸﺖ وي ﺑﻪ درﯾﺎي ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪا‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻬﻢ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از ﻓﻬﻢ ﻋﻈﻤﺖ ﺟﺎن آدﻣﯽ ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ -1 :‬ﺗﮑﺮار ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺟﺎن و ﺟﺎﻧﺪار ﮐﻪ از اﻫﻤﯿﺖ آن از دﯾـﺪﮔﺎه‬
‫‪-3‬‬ ‫‪ -2‬ﺑــﺮوز ﺻـﻔﺎت رذل و ﭘـﺴﺖ از اﻧــﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻇﻬـﻮر ﺟﻨﺎﯾﺘﮑـﺎران و ﺧﯿﺎﻧﺘﮑــﺎرات وﺣـﺸﺘﻨﺎك در ﻋﺮﺻـﻪ ﻫــﺴﺘﯽ‪.‬‬ ‫ﻧـﺎﻇﺮ ﻣـﯽ ﮐﺎﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮداﮔﺮﯾﻬﺎي ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﺎن ﻗﺪرت ﭘﺮﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را وﺳﯿﻠﻪ و ﺧﻮد را ﻫﺪف ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻈﻤﺖ ﺟﺎن آدم‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن اﻏﻠﺐ رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﺣﺮﻓﻪ اي دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﮐﻪ ﺑـﻪ رﻓﺘﺎرﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺑﯿـﺸﺘﺮ از‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻨﺎﻋﺖ ﮐﺮد و ﺑﺎﯾﺪ از راﻫﻬﺎي زﯾﺮ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺷﻨﺎﺧﺖ روان آدﻣﯽ رﻓﺖ‪:‬‬
‫راه ﯾﮏ‪ -‬ﺷﻬﻮد ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺟﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺴﯽ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ درون ﻧﮕﺮي)ﻋﻠﻢ ﺣﻀﻮري‪ ،‬ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ( ﻧﺎب و ﺑﯽ ﭘﯿﺮاﯾﻪ ﺑﻪ آن ﻧﺎﯾﻞ آﯾﺪ‪.‬‬
‫راه دوم‪ -‬ﺗﻮﺟﻪ دﻗﯿﻖ ﺑﻪ درﯾﺎﻓﺘﻬﺎ و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻓﮑﺮي آن دﺳﺘﻪ از ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ وﺟﺪان ﺳﺎﻟﻢ و ﺗﻌﻘﻞ ﻧﺎب‪ ،‬ﻫﻢ از ﺷـﻬﻮد‬
‫دروﻧــﯽ ﺑﺮﺧــﻮردار ﺷــﺪه اﻧــﺪ و ﻫــﻢ از ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت و ﺗﺠــﺎرب ﻣﺤﻘﻘﺎﻧــﻪ درﺑــﺎره ﺟــﺎن و روان‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮﻣــﺎت ﺑــﺴﯿﺎر ﻋــﺎﻟﯽ ﺑﺪﺳــﺖ آورده اﻧــﺪ‪.‬‬
‫»ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺣﺎﻻﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺴﻢ در ﻫﺮ وﺿﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎن در ﺣﺎل ﺳﺠﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻌﺎدت ﺣﻘﯿﻘﯽ از آن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺣﺪ ﻣﻘﺪور از اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﺟﺎن و روان اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺮگ ﺣﻘﯿﻘﯽ از آن ﮐﺴﯽ اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ از اﯾﻦ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪).‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ و اﺑﺪﯾﺖ آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻓﻨﺎ و ﻧﺎﺑﻮدي(‪.‬‬
‫ﯾﮑــﯽ از ﺑﻬﺘــﺮﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻘــﺎﺗﯽ ﮐــﻪ درﺑــﺎره اﻧــﺪوه و ﺧــﻮف از ﻣــﺮگ ﺻــﻮرت ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘــﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ اﺑــﻦ ﺳــﯿﻨﺎ در رﺳــﺎﻟﮥ‬
‫ﻓﯽ دﻓﻊ اﻟﻐﻢ ﻣﻦ اﻟﻤﻮت اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺪه ﺗﺮس و اﻧﺪوه درﺑﺎره ﻣﺮگ ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ آن ﮐﺴﯿﮑﻪ ﻣـﯽ ﺗﺮﺳـﺪ ﻧﻤـﯽ‬
‫داﻧﺪ ﭘﺲ از ﭼﺸﻢ ﺑﺴﺘﻦ از اﯾﻦ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﮐﺠﺎ ﻣﯽ رود و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ او ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﭼﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺷﺨﺎص از ﺟﻬﻞ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻪ از ﻣﺎوراي ﻣﺮگ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﻫﻤﯿﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺣﮑﻤﺎ ﺣﮑﻢ ﻗﻄﻌﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﻣﺮگ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮگ ارادي و ﻣﺮگ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ :‬زﻧﺪﮔﯽ ارادي و زﻧﺪﮔﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ«‪ .‬در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﮑﻤﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻨﻈـﻮر از ﻣـﺮگ ارادي‪ ،‬ﻣﻬـﺎر ﺷـﻬﻮات‬
‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ)ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ ﻫﺎ و ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯿﻬﺎ( اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻔﺎرﻗﺖ روح از ﺟﺴﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﯿﺎت ارادي آن زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي اداﻣﻪ آن و ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك و ﻣﺴﮑﻦ و دﻓﻊ آﻓﺎت از آن ﻣﯽ ﮐﺸﻮد‪ .‬ﺣﯿﺎت ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﺑﻘـﺎي‬
‫ذات)ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻣﻦ ﯾﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ( در ﻟﻄﻒ اﺑﺪﯾﺖ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف و دوري از ﺟﻬﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮگ ارادي ﻣﻮﺟﺐ ﺣﯿﺎت ﻃﺒﯿﻌﯽ)ﺑـﺎ ﻣﺨـﺘﺺ‬
‫ﺟﺎوداﻧﮕﯽ( اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﻫﺪﻓﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ورود ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ﺟﺎذﺑﻪ اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺸﺮي در اﯾـﻦ دﻧﯿﺎﺳـﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﺼﻮر‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫»ﻗﺪرت‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﮔﺴﺘﺮش و اﺷﺮاق ﻣﻦِ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ اﺳﺖ و ﻣﻘﺪﺳﺘﺮﯾﻦ ﺗﺠﻠﯽ ﻗﺪرت‪ ،‬در ﻣﻬﺎر ﮐـﺮدن و ﺗﻌـﺪﯾﻞ و ﺗﻨﻈـﯿﻢ‬
‫ﻗﺪرت در ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺎذﺑﻪ ﮐﻤﺎل اﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ در ﺷﺮح اﺷﺎرات ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬درآن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﻋﺎرف از ﺧﻮدش ﺑﺮﯾﺪه ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺣﻖ ﭘﯿﻮﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﻗﺪرﺗﯽ را در ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪي ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺪورات«‪.‬‬
‫»ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺗﻮﺟﯿﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ«‪.‬‬
‫»اﮔﺮ در ﺻﺪد ﺑﺮ آﻣﺪﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﮐﻤﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺮ ﻗﺮن را ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺘﺎن ﺑـﺸﻤﺎرﯾﺪ و دﯾﺪﯾـﺪ ﮐـﻪ ده اﻧﮕـﺸﺘﺘﺎن ﺗﻤـﺎم ﺷـﺪه و ﻫﻨـﻮز ﻣـﺸﻐﻮل‬
‫ﺷﻤﺮدن ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﻼل ﺑﺎﺻﺮه)ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ( دﭼﺎر ﺷﺪه اﯾﺪ!«‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪» :‬ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺷﯿﻮه ﺑﺎﯾﺴﺘﻪ ﯾﺎ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺣﯿﺎت ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺗﻌﻘﻞ ﺳـﻠﯿﻢ و‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺮﯾﻦ اﺻﻞ ﯾﺎ ﻗﺎﻋﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬درك و ﭘـﺬﯾﺮش وﺣـﺪت‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺗﺼﻌﯿﺪ ﺷﺪه آﻧﺎن در ﺣﯿﺎت ﻣﻌﻘﻮل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻮﯾﺖ و ذات اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ اﯾﻦ وﺣﺪت ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺷﻮد و ﻫﺮ ﯾﮏ از اﺟﺰاء آن ﻫﻮﯾﺖ واﺣﺪ‪ ،‬در ﻋﻠﻤﯽ ﺧﺎص ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ارﯾـﮏ‬ ‫درﺑﺎره ﻗﻄﻌﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮﯾﺪه از اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ و ﺣﻖ ﻧﺪارﯾﻢ درﺑﺎرة اﻧﺴﺎن ادﻋـﺎي ﻋﻠـﻢ و ﻋﻠـﻮم داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮوم‪ ،‬رواﻧﮑﺎو آزﻣﻮدة دوران اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪...» :‬ﺳﻨﺖ ﺑﺮرﺳﯽ روح آدﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮي و ﺳـﻌﺎدت وي‪ ،‬در رواﻧـﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﻧﻬـﺎده‬
‫ﺷﺪ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ آﮐﺎدﻣﯿﮏ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ و روﺷﻬﺎي آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ ﺗﻮزﯾﻦ و ﺷﻤﺎرش ﺗﺄﺳﯽ ﺟﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺟﺰ روح ﺳﺮ‬
‫و ﮐﺎر داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎﯾﯽ از اﻧﺴﺎن را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪ ،‬آﺷﮑﺎر ﺳـﺎزد و ﻣـﺪﻋﯽ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ وﺟﺪان‪ :‬داوري ارزﺷﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﯿﻌﯽ و ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒ ًﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﮐﻢ اﻫﻤﯿـﺖ‬
‫ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﯾﮏ روش ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻋﻠﻤـﯽ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗـﺎ اﺑـﺪاع روﺷـﻬﺎي ﺗـﺎزه ﺟﻬـﺖ ﺑﺮرﺳـﯽ ﻣـﺴﺎﯾﻞ ﻋﻤـﺪه اﻧـﺴﺎﻧﯽ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨـﺴﺎن‬
‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﺑﺼﻮرت ﻋﻠﻤﯽ درآﻣﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ روح اﻧﺴﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻤﻬﺎ‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﺳﺎزﯾﻬﺎ‬
‫و ﻏﺮاﯾﺰ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر وﯾﮋة اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬وﺟﺪان و ارزﺷﻬﺎ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﺪاﺷﺖ«‪.‬‬
‫»ﺗﻤﺪ‪‬ن‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از زﻧﺪﮔﯽ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ؛ در اﯾﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺮ ﻓﺮد و ﮔﺮوه و ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺪون ﺗﺒﺎه ﺷـﺪن‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﻫﻮﯾ‪‬ﺘﺶ ﺑﺎ ﺗﮑﺎﭘﻮي ﻫﺪﻓﺪار در ﻣﺴﯿﺮ ﺣﯿﺎت ﻣﻌﻘﻮل رو ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ اﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻟﺘﻔﺎت ﺑﻪ آن اﻣﻮر دﻧﯿﻮي ﮐﻪ ﻋﺎرف ﺑﺎﯾﺪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺰّه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﺷﺘﻐﺎل روح ﺑﻪ ﻋﻼﯾﻖ دﻧﯿﻮي اﺳـﺖ‪ ،‬و اﻋﺘﻨـﺎء ﺑـﻪ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻔﺲ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ اﺳﺖ و ﺳﺮور و اﺑﺘﻬﺎج ﺑﻪ آراﯾﺶ ذات ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ آن آراﯾﺶ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺨﯿﻞ ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ ﺣـﻖ ﺟـﻞ و ﻋـﻼ‬
‫»ﻫـﺮﮐﺲ ﮐـﻪ ﻋﺮﻓـﺎن را ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻫﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ روي ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ذات ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻖ‪ ،‬رﻫﺎ ﺷﺪن از ﻣﺎﺳﻮاي ﺣﻖ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﻋﺮﻓﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬او زﯾﻨﺘﯽ ﺑﺮاي ذات ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻋﺮﻓﺎن را درﯾﺎﺑـﺪ ﺑﻄﻮرﯾﮑـﻪ ﺗـﻮﺟﻬﯽ ﺑـﻪ ﺧـﻮدِ آن ﺣﺎﻟـﺖ ﻋﺮﻓـﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﺮوف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در درﯾﺎي وﺻﻮل ﻏﻮﻃﻪ ور ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫»ﻋﻘﻞ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪة ﻫﺪﻓﻬﺎ و وﺳﺎﯾﻞ در ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﺣﺴﯽ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻣﻐﺰي‪ ،‬و ﺗﺠﺮﯾﺪ ﮐﻨﻨﺪة ﮐﻠﯿـﺎت و اﻋـﺪاد و ﻋﻼﻣـﺎت و اﺟﺮاﮐﻨﻨـﺪه‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت رﯾﺎﺿﯽ و ‪ ...‬اﺳﺖ«‪.‬‬
‫»ﺣﮑﻤﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻻزم ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ و درﯾﺎﻓﺖ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻤﺎل در ﻋﺮﺻﻪ دﻧﯿﺎ و ﺳﺮاي اﺑﺪﯾﺖ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑـﺴﺘﻦ اﻧﻬـﺎ در‬
‫ﻣﺴﯿﺮ ﺣﯿﺎت ﻣﻌﻘﻮل«‪.‬‬
‫»ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎ اﺑﺰار و وﺳﺎﯾﻞ ﻣﺤﺪود ﺣﻮاس و ذﻫﻦ و دﯾﮕﺮ آﻻت ﺷﻨﺎﺧﺘﻬﺎي ﻣﺤﺪود و ﻫﺪف ﮔﯿﺮﯾﻬﺎي ﻣﻌﯿﻦ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺳﯿﻨﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮐﺴﯽ ﭼﯿﺰي ﺑﮕﻮﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﺸﻨﻮد ﺑﺪون دﻟﯿﻞ‪ ،‬از زﻣﺮه اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ را ﮐﻪ ﺳﺎﻟﮏ در اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻋﺒﺎدي و ﺣﺮﮐﺎت اﺧﻼﻗﯽ و اﻧﺠﺎم ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﭙﺮي ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در درﯾﺎي ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺮي ﻣﺨﺘﺺ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺎر و ﺗﻼش ﭘﯽ ﮔﯿﺮ در اﯾﻦ دﻧﯿﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺪاﻧﯽ ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ در ﺧﯿﺮات اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺟﯿﻢ ﮐﻪ آﺳﻮدﮔﯽ ﻣﺎ ﻋﺪم ﻣﺎﺳﺖ »اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري«‬ ‫ﻣــﺎ زﻧـﺪه آﻧﯿـﻢ ﮐـﻪ آرام ﻧﮕﯿـﺮﯾﻢ‬
 ‫»ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻌﻨﻮي«‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ رﺧﻨﻪ ﻧﯿﺴﺖ در ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺪﯾﺪ ﺧـﯿﺮه ﯾﻮﺳﻒ وار ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ دوﯾﺪ‬

‫»ﺷﯿﺦ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﯽ«‬ ‫ﭼﻮن ﻓﺘﯽ از ﮐﺎر ﺧﻮاﻫﯽ زد ﺑﻪ ﺳﺮ‬ ‫ﺗﺎ رﺳﺪ دﺳﺘﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻮ ﮐﺎرﮔﺮ‬

‫در ﻋﺮﻓﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع اﺳﺖ‪ -1 :‬ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‪ -2 ،‬ﮐﺸﺘﮕﺎﻫﻬﺎ‪ -3 ،‬ﮐﺎرﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﻄـﻮر ﻋـﺎم‪ -4 ،‬ﻣﺮاﮐـﺰ ﻋﻠﻤـﯽ ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﺸﺮط ﻧﯿ‪‬ﺖ ﭘﺎك ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺣﯿﺎت ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ .‬اﯾﻨﺴﺖ ﻣﻌﻨﺎي آﻧﮑﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ اﮔـﺮ روزي ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻣـﺴﺆول ﺟﻮاﻣـﻊ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﻓﻌﻠﯿﺖ رﺳﺎﻧﺪن اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻄﻮر ﺟﺪي ﺑﭙﺮدازﻧﺪ از ﻫﻤـﺎن روز ﺣﺮﮐـﺖ ﺗﮑـﺎﻣﻠﯽ ﺑـﺸﺮ آﻏـﺎز ﻣـﯽ ﮔـﺮدد‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ‪.‬‬
‫»رﻫﺎﯾﯽ از ﺗﻌﻠّﻘﺎت ﺧﻮد ﻃﺒﯿﻌﯽ و وﺻﻮل ﺑﻪ آزادي و ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﯾﻦ ﻗﺪرت ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ در اﻧﺘﺨﺎب ﺧﯿﺮو ﮐﻤﺎل‪ ،‬آزادي ارزﺷـﯽ‬
‫ﯾﺎ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻋﺸﻖ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﺟﺬﺑﮥ ﮐﻤﺎل از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻤﺎل؛ و ﻋﺮﻓﺎن ﻣﺜﺒﺖ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻌﺮﻓﺘـﯽ و ﻋﻤﻠـﯽ در ﻣـﺴﯿﺮ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺬﺑﻪ‪.‬‬
‫ﻋﺸﻖ ﻣﺠﺎزي ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺟﻤﻊ آوري آن ﺗﺨﯿﻼت و ﺗﺠﺴ‪‬ﻤﺎت رؤﯾﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻣﻄﻠﻖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻤﻮدي ﻣﺤﺪود از زﯾﺒـﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺻـﻮرت و‬
‫اﻧﺪام ﯾﮏ اﻧﺴﺎن‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﺎﺟﺎﯾﮕﻪ ﻣﺎﻟﯿﺪه اﻧﺪ‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﺎن از درد زان ﻧﺎﻟﯿﺪه اﻧﺪ‬
‫اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻨﮑﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﺠﺎزي ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ راﻫﯽ ﺑﺮاي ﻋﺸﻖ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن آﮔﺎه ﺑﺎ ﻧﻈـﺎره ﻋﻤﯿـﻖ در ﺻـﻮرت‬
‫زﯾﺒﺎ و ﻟﻄﻒ و ﻇﺮاﻓﺘﻬﺎي ﻋﻤﯿﻖ آن‪ ،‬ﺑﻪ درون ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﻋﺎﻣﻞ درك زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻟﻄﻒ آن ﺻﻮرت را در دروﻧﺶ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮده و از ﻫﻤﺎن‬
‫ﺷﻬﻮد‪ ،‬راﻫﯽ ﺟﻤﺎل اﻋﻠﯽ اﻟﻬﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﯽ درﺑﺎره ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و ﺳﻤﺎع ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ دﻟﻬﺎ و دروﻧﻬﺎي آدﻣﯿﺎن ﺧﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي اﺳـﺮار و ﻣﻌـﺎدن ﺟـﻮاﻫﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺟـﻮاﻫﺮ‬
‫اﺳﺮار در دﻟﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آﺗﺶ در ﻣﯿﺎن آﻫﻦ و ﺳﻨﮓ‪ ،‬و آب در زﯾﺮ ﺧﺎك و ﮔﻞ‪ .‬و ﻫﯿﭻ راﻫﯽ ﺑﺮاي ﺑﺮاﺗﮕﯿﺨﺘﻦ ﭘﻨﻬﺎﻧﯿﻬـﺎي‬
‫دﻟﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺳﻤﺎع‪ .‬و راﻫﯽ ﺑﺮ دﻟﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ از دﻫﻠﯿﺰ ﺷﻨﻮاﻧﺪن ﺳﻤﺎع‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎي ﻣﻮزون ﮐﻪ ﻟﺬت آور اﺳﺖ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در‬
‫دﻟﻬﺎ وﺟﻮد دارد ﺑﯿﺮون ﻣﯽ آورد و ﻧﯿﮑﯽ ﯾﺎ ﺑﺪﯾﻬﺎي آﻧﻬﺎ را آﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﭘﺲ آﺷﮑﺎر ﻧﻤﯽ ﺷﻮد از دل در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺤﺮﯾﮏ آن ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﮐﻪ دل در ﺧﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﮐﻮزه ﻫﻤﺎن ﺑﺮون ﺗﺮاود ﮐﻪ در اوﺳﺖ ﭘﺲ ﺳﻤﺎع ﻣﺤﮏ راﺳﺘﯿﻦ و ﻣﻌﯿﺎر ﮔﻮﯾﺎ ﺑﺮاي دل اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺳﻤﺎع ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻧﻤﯽ رﺳﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ در دل ﻏﻠﺒﻪ دارد‪ ،‬در آن ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺷﻮد«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﻼش ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﻣﻮﻻ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي)ﻋﺞ(‪.‬‬ ‫اﻟﻠّﻬﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺠ‪‬ﻞ ﻟِﻮ‪‬ﻟﯿ‪‬ﮏ‪ ‬اﻟ َﻔﺮَج‪ .‬ﯾﺎ ﻗﺎﺋﻢ‪ ‬اﻟﻤ‪‬ﻬﺪي)ﻋ‪‬ﺞ(‪.‬‬
‫ﯽ ﺧﺪا‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ )ع(‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺑﻨﺪه و وﻟ ‪‬‬ ‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺑﻨﺪه و رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )ص(‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮق و ﺣﺠ‪‬ﺖ ﺧﺪا ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي)ﻋﺞ(‪.‬‬
‫‪Jadeye_tariki@yahoo.com‬‬
‫‪ http://nilofare-abi.persianblog.com‬ﯾﺎ ‪http://nilofare-abi.persianblog.ir‬‬
‫‪http://p-mr-yahyaie.mihanblog.com‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ آﺑﯽ‪http://nilofare-abi-lib.blogfa.com :‬‬
‫ﻣﺮداد ﻣﺎه ‪ 1386‬ﺧﻮرﺷﯿﺪي‬
‫ﻧﺸﺎﻧﯽ ﺻﻔﺤﻪ داﻧﻠﻮد ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ دﯾﮕﺮ‪http://www.esnips.com/web/amir-master3298-pdf :‬‬