Digitized by the Intemet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/doctorisangelici29thonn
 DOGTORIS ANGELICI
DIVI

THOMii; AOUINATIS
SACRI ORDINIS F. F. PRiEDICATORUM

OPERA OMNIA
PARIS. - TMrRIMKRiE V^ P. LAROUSSE ET C
<3, Kl-K NOTUK DAMK DliS-CHAMPS , 4 3
 DOCTOUIS ANGELICI
I DIVI

THOMJ^ AQUINATIS
SAClil OliDlMS F. F. 1'K/EDlCATOlltM

OPERA OMNI
SIVE ANTEIIAC EXCUSA ,

SIYE ETIAM ANECDOTA; EX EDITIONIUUS VETUSTIS ET DECLMI TERTII SiECULI C0DICI15US RELIGIOSE CASTIGATA
PRO AUTIIORITATIBUS AD FIDEM VULGAT^ VERSIONIS ACCURATIORUMCUE PATROLOGIVE TEXTUUM,
NUNC PRIMUM REVOCATA;
NOTJS IIISTORICIS, CRITICIS, PHILOSOPIIICIS, TIIEOLOGICIS, CUNCTAS ILLUSTRANTIBUS CONTROVERSIAS

OCCA.SIONE DOGMATUM SANCTI AUTIIORIS EXORTAS, SOLLICITE ORNATA,

STUDIO AC LABORE

STANISLA! EDUARDI FRETTE

Sacerdotis Scholr/' iie Thoinistiooc Alumni.

WOLaJ.^iEi^ ^SGESiSfiSJ.^S-.^^O.lU.^a

OPUSCIJLA THEOLOGICA

<m-^S^M>/^-'

.^

PARISIIS
ArUD LUDOVICmi VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
13, VIA VULGO DICTA DKLAMiiRE, 13

\\ DCCC LXXVI
liiE JNSTITUTE OF WFDIAFVAL 8TU0IES
10 TLfVIELEV FLACE

\m 11 iS3l
\S3.9
 PRiEFATIUNGULA
—-ts=:^»Sij*!?=er

Omnia S. Thomae Opuscula in hoc volumine edita omnino authentica sunt,

et tanti doctoris prsecipua.

Nilaliud de ipsis dicendum noMs videtur. Excipimus tamen Commentarium

de divinis nominihus. Mendis jampridem scutebat innumeris quos sedulo
correximus, textum mutilum saepius restituendo, ita ut hujus opusculi editio
nostra vere sit quasi editio princeps. NuUibi, nostro quidem judicio, Scholse
Angelus sublimiori ductu expandit alas, nec alium librum post sacram
Bibliam diviniorem invenimus.
Sciat insuper lector eruditus hunc Dionysium Areopagitam temporibus
apostolicis 'adscribendum esse , rexisseque primo Atheniensium , demum
Parisiensium Ecclesiam. Id evincunt contra S. Gregorium Turonensem et
Sulpitium Severum male intellectos, et prseterea contra Launoium ac Sir-
mundum erronee sentientes, testimonia libelli Vitse B. Genovefae apud
Surium, Actorum BoUandianorum S. Dionysii, S. Fortunati, Gestorum domni
Dagoberti , diplomatis cujusdam Theodorici Galensis , diplomatis alterius
Pipini Brevis, concilii parisiensis ann. 825, Martyrologiorum sive Latinorum,
sive Grsecorum, quatuordecim Passionum S. Dionysii quse manuscriptae in
Bibliotheca regali parisiensi asservantur, Hilduini, aliaque multa. Vindicias
apostolicitatis et areopagitismi S. Dionysii parisiensis episcopi, parisiensis et

ipse postea episcopus, martyr et ipse, D. Darboy prompsit in medium : has

attente legat cui prsedicta non sufficiunt.

iifi
 SANGTI

THOM^ AQUINATIS
OPUSCUIA THEOLOGICA
QUORUM SPECIALEM MENTIONEM FACIT DE TOCCO.

OPUSCULUM I.

CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM 8: RELIGIONEM*.

(EDIT. ROM. XIX.)

PROOEMIUM.
Ecce inimici tui sonuerunt, et qui oderunt te extulerunt
caput. Super populum tuum malignaverunt consilium;
et cogitaverunt adversus sanctos tuos. Dixerunt :

Venite, disperdamus eos de gente, et non memoretur

nomen Israel ultra. (Ps. lxxxii, 3.)
•

Omnipotens Deus amator hominum suo omnipotens, per semetipsum posset glo-
amore nobis utitur ad ejus bonitatem et riam suam ab hominibus, et sahitem homi-
nostram utilitatem, ut Augustinus docet in I num procurare disposuit tamen, ut ordo
;

lib. De doctrina christiana. Ad suam quidem servaretur in rebus, ministros ehgere, quo-
bonitatem, ut homines Deo dent gloriam. rum ministerio perficeretur utrumque:
Isa., XLUi, 7 Omnis^ qui invocat nomen
: unde^ recte tales Dei adjutores dicuntur
meum, in gloriam meam creavi eum. Sed I Cor., m. Sed diabolus invidus divinai
ad nostram utiUtatem, ut ipse omnibus det gloriae et humanse salutis, per ministros
salutem. I Tim., u, 4 Qui omnes homines
: suos, quos ad persecutionem praedictorum
vult salvos fieri. Et hanc concordiam inter ministrorum Dei incitat, utrumque nititur
homines et Deum nascente Domino annun- impedire unde tales ministri diaboli et
;

tiavitangelus, Luc, u, 14 Gloria in altis-

: inimici Dei in hoc ostenduntur, cujus glo-
simis Deo, et in terra pax hominibus bonse riam impediunt; et totius humani generis,
voluntatis. Quamvis autem ipse, cum sit cujus sahiti adversantur, et speciaUter

* Tituli capitulorum hujus libelli non sunt ^ Parm. : « el recte. »

D. Thomse.

XXIX.
 :;

CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

ministrorum Dei, quos persequuntur. I ad primum horum Psalmista subjungit :

Thessal., u, 15 : Nos persecuii sunt, et Deo Dixerunt : Venite; Glossa : « quaerentes

non placenty et omnibus hominibus adver- sibi socios disperdamus eos de gente, vel
; ))

santur. de gentibus ; Glossa : « scilicet, ne sint

Et propter lioc Psalmista in verbis pro- inter gentes; id est, tollamus eos de
Primo ostendit eorum
positis tria facit. ini- mundo^ ecce persecutio antichristi. »
:

micitiam ad Deum, ibi Ecce inimici : tui Quantum ad secundum subdit Et non me- :

sonuerunt; id est, qui prius occulte contra moretur nomen Israel ultra, ut scihcet no-
te loquebantur, nunc in publico loqui non men eorum in fama non habeatur, eorum
formidant. Ut enim dicit Glossa « novis- scihcet qui se dicunt vere esse Israel, ut
sima tempora antichristi designat, quando Glossa dicit. Horum primum, scilicet sanc-
hi qui^ modo premuntur metu, in liberam torum expulsionem de mundo, tyranni
vocem erumpent : quse vox, quia irrationa- antiquitus per violentiam procurare' co-
lis magis sonitus^ quam vox dicitur.
erit, nati sunt; unde Apostolus ad Rom., vui,
Nec solum voce inimicitias suas exercent, 36 , suo tempore ilhid Psalmi compleri
sed etiam factis, unde sequitur Et qui : dicit : Propter te mortificamur tota die,
oderunt te, extulerunt caput, scilicet anti- cestimati sumus sicut oves occisionis. Sed
christum, secundum Glossam, et membra jiimc hoc idem ^ perversi homines astutis
ejus, quae sub illo capite sunt ^ ut ab uno ; consiliis attentant quantum ad religiosos
capite gubernati efficacius sanctos Dei per- specialiter, qui verbo et exemplo aptius^
Secundo ostendit quomodo toti
sequantur.' fructificare possunt, perfectionem profiten-
humano generi adversantur, subjungens : tes; volentes quaidam astruere per qua»
Super populum tuum malignaverunt con- eorum statiis vel totaliter destruitur, vel
silium, vel astute cogitaverunt, secundum redditur nimium onerosus et vituperabilis
aliam htteram, ad eos decipiendum secun- subtrahendo eis spiritualia solatia, et cor-
dum Glossam super ihud Isa., ui, 12 Po- : poraha onera imponentes. Primo enim eis
pule meus, qui beatum te dicunt, ipsi te pro posse studium et doctrinam auferre
decipiunt; Glossa : a blandis verbis. » Ter- conantur, ut sic adversariis veritatis resis-

tio, ostendit quomodo

ministros Dei perse- tere non possint, nec in Scriptura consola-
quuntur cum subdit Cogitaverunt adver- : tiones spiritus invenire, quibus sustenten-
sus sanctos tuos ; Glossa : « non solum tur*". Et haec est astutia Philistinorum, I

contra mediocres, sed etiam contra coeles- Regum, Caverant Philistiim ne

xTii, 19 :

tes viros. » Unde Gregorius in XIII lib. forte facerent Hebrsei gladium aut lanceam ;
Moralium, exponens illud Job, xvi Ape- : quod Glossa exponit de prohibitione studii
ruerunt super me ora sua, et exprobran- litterarum. Et hoc primus Julianus Apos-
tes, etc, sic dicit « Illos pra^cipue reprobi
: tata inchoavit , ut Ecclesiastica testatur
in sancta Ecclesia persequuntur quos mul- historia.Secundo ab aliorum'^ consortio
tis conspiciunt esse profuturos; » et in- studentium eos pro posse excludendo, ut
fra « Reprobi grande se aliquid fecisse
: per hoc sanctorum vita veniat in contemp-
aestimant, cuni' vitam praedicatorum ne- tum. Apocal., xiu, 17 Ne quis possit :

cant. Duo autem contra sanctos cogi-

)) emere aut vendere, nisi qui habet characte-
tant. Primo ut ipsos omnino^ annihilent. rem aut nomen bestige, eprum scilicet mali-

Estlier, XIII, 15 Volunt nos inimici nostri

: tia;consentiendo. Tertio eorum praedicatio-
perdere, et hereditatem tuam delere. Se- nem et confessionum audientiam, quibus
cundo, ut si hoc non possint, saltem eorum in populo fructificant, impedire nituntur,
famam destruant apud homines, ut in eis I Thessalonic, ii, 16 Prohibentes nos gen- :

fructificare non possint. Jac, ii, 6 Nonne : Quarto ad labo-

tibus locjui, ut salvx fiant.
divites per potentiam opprimunt vos?... rem manuum eos compellunt, ut sic gra-
Nonne ipsi blasphemant bonum nomen quod vati, et sui status taedium habeant, et in
invocatum est super vos ? Et ideo quantum prsedictis impediantur, secundum consi-

^Cod. reg. : « * Parm. « est,

lisec quse. » — :
— 7 Cod. reg. « implere. » — ^ Parm.
: « Sed nunc :

magis sonus. » —
Cod. reg. 14548 « sub illo ca-
' : iidem perversi. —
Parm. omitlit « aptius.
'^
:
—
pite capita sunt. » —
Cod. reg. « cum necessaria
^*
: loparm. omittit :« quibus sustententur.»— ^^ Parra.
prsedicalorum necant, » vel « vetant. » Parm. — ^'
« a consorlio. »
omittit « omnino. »
:
^ Cod. reg. —
« de medio. » :
 .

OPUSCULUM I,

lium Pharaonis dicentis, Exod., i, 9 : Ecce

populus filiorum Israel multus, et fortior

nobis est. Venite sapienter opprimamus

eum; et infra : Prxposuit ifacjue eis magis- PARS PRIMA
tros operum; Glossa : « Pliarao signifi-
cat Zabulon, qui luti et lateris imponit
CAPUT UNICUM.
gravissimum jugiun, servitutem scilicet

lutulenti et terreni operis. « Quinto vitu-
perant eorum perfectionem et blasphe-
mant, scihcet paupertatem mendicantium.
II Petr., n, 2 Multi secjuentur eorum luxu-
: Ut autem rehgionis naturam cognoscere
rias, per quos via veritatis hlasphemabitur,
id est bona opera, secundum Glossam.
Sexto eis victum et eleemosynas unde
vivebant subtrahunt ut possunt. In tertia
canonica Joan., x. Et quasi ista non suffi-
ciant ei; Glossa : « quod hospitahtatem dis-
suadet, 7ieque ipse fratres suscipit; Glossa:
(( indigentes, et eos qui suscipiunt, pro-
))
hibet; Glossa : « ne impendant curam
humanitatis. » Septimo famam sanctorum
praedicti ministri diaboU nituntur corrum-
pere, intantum ut non solum per se apud
pra^sentes sanctos Dei infament verbo, sed
etiam per universum orbem diri-
litteras
Quid sit religio , et in quo consistat
religion is perfectio
valeamus, hujus nominis originem inqui-
ramus. Nomen igitur rehgionis, ut Augus-
, tinus, in libro De vera religione, innuere
videtur, a rehgando sumptum est. Ihud
autem proprie hgari dicitur quod ita uni
adstringitur quod ei ad aha divertendi
hbertas toUatur. Sed rehgatio iteratam
hgationem importans, ostendit ad hhid
ahquem ligari cui primo conjunctus fuerat,
et ab eo distare incepit. Et quia omnis
creatura prius in Deo extitit quam in se
ipsa, et a Deo processit, quodammodo ab
eo distare incipiens secundum essentiam
per creationem ideo rationahs creatura ad
;

gant. Jer., xxni, 15 A prophetis Jeru-

: ipsum Deum debet rehgari, cui primo
salem egressa est poUutio super omnem cunjuncta fuerat etiam antequam esset, ut
terram; Glossa Hieronymi « Hoc utimur : sic ad locum unde exeunt flumina rever-
testimonio adversus eos qui epistolas tantur, EccL, i. Et ideo Augustinus dicit in
plena mendacio et fraudulentia et perjurio hb. De vera religione : « Religet nos reh-
in orbem dirigunt, et aures audientium gio uni omnipotenti Deo » et habetur in ;

polkiunt. Non enim sufficit eis iniquitatem Glossa, Rom., xi, 36, super ihud Ex ipso :

propriam devorare, velproximos Isedere; etper ipsum, etc. Prima autem hgatio qua
sed quod semel oderunt, per totum or- homo Deo hgatur, est per hdem, ut dicitur
bem conantur infamare, et ubique blas- Hebr., xi, 6 Accedentem aclDeum oportet
:

phemias seminare. » credere quia est. Hujus fidei protestatio,

Pr*dictorum igitur mahgnantium ne- latria est, quae cultum Deo exhibet quasi
quitiam comprimere iiitendentes, hoc or- recognoscens Deum esse principium unde :

dine procedamus. rehgio primo et principahter latriam signi-

Primo ostendemus quid sit rehgio, et flcat, qua^ Deo cuUum exhibet in verae fldei

in quo perfectio rehgionis consistat; quia protestationem. Et hoc est quod Augusti-
eorum tota intentio contra rehgiosos esse nus dicit, X De civitate Dei, quod « rehgio

videtur. non quemhbet, sed Dei cuUum signiflcare

Secundo ostendemus ea quibus rehgio- videtur » et hoc modo Tulhus rehgionem
;

sos opprimere nituntur, frivola et nuUa deflnit iii Veteri 7'hetorica, dicens : « Reh-
esse. gio est quae superiori quidiam naturae,
Tertio monstrabimus quod ea quae ad quam divinam vocant, curam cau^emo-
rehgiosorurn infamiam proferunt, nequiter niamque Et sic primo et principa-
affert. »

proponunt. hter ad veram rehgionem pertinere nos-

cuntur quaecumque ad fldem integram
pertinent, et debitam latriae servitutem.
Sed secundo ad rehgionem pertinere
noscuntur iha omnia in quibus possumus
servitium Deo exhibere quia, ut Augus- :

tinus dicit in Enchir., « Deus cohtur non

 :

CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

solum fide, sed spe et caritate; » ut sic saeculi et fallacia divitiarum suffocat ver-
omnia caritatis opera religionis esse dican- bum, et sine fructu efficitur ; unde dicit
tm-. Unde Jacob., i, 27 Religio munda et : Glossa, Luc, viii, super ihud: Quod autem
immaculata apud Deum et Patrem hsec est, in spinis cecidit, etc. : « Divitiae etsi delectare
visitare pupillos et viduas in tribulatione videantur, suis tamen possessoribus sunt
eorum, etc. spinae, cum aculeis curarum mentes eorum
Ex quod duplex est reli-
his ergo patet confodiunt, quae avide quaeruntur et solli-
gionis acceptio. Una secundum suinominis cite servantur. » Tertium est propria
primam institutionem, secundum quod vohmtas quia qui suae voluntatis est
:

aliquis Deo se ligat per fidem ad debitum arbiter, sohicitudinem habet de sua^. vitae
cultum; et sic quilibet christianae rehgio- gubernatione : et ideo nobis consulitur ut
nis fit particeps in baptismo, abrenuntians nostri status dispositionem divinae Provi-
Satanse et omnibus pompis ejus. Secundo dentiae committamus I Petr. v 7 Om- ; , , :

prout ahquis ad ahqua caritatis opera se nem sollicitudinem vestram projicientes in

obligat, quibus speciahter Deo servitur, eo, quoniam ipsi cura est de vobis. Prov.,
abrenuntians sa?cularibus et hoc modo ; III, 5 Habe fiduciam
: in Domino ex toto
religionis nomine ad praesens utimur. corde tuo, et ne innitaris prudentix tuae.
Caritas autem Deo debitum obsequium Et inde est quod perfecta rehgio triphci
reddit secundum actus vitse activa? et con- voto consecratur scilicet voto castitatis,
:

templativae. In actibus quidem activae vitae
diversimode secundum diversa officia cari-
tatis,quse proximis impeduntur et ideo
sunt aliquae rehgiones instituae ad vacan-
dum Deo per contemplationem, sicut rehgio
monastica ct eremitica; aliquse autem ad
per quod abrenuntiatur conjugio; voto
paupertatis, per quod abrenuntiatur divi-
: ths; voto obedientia?, per quod abrenun-
tiatm^ propriae vohmtati. Per haec autem
tria vota homo Deo sacrificium offert de
omnibus bonis per votum quidem casti-
:

serviendum Deo in membris suis per actio- tatis, in sacrificium Deo offerens corpus

nem sicut illorum qui ad hoc Deo se dedi-

, proprium, de quo Rom., xii, 1, dicit Apost.
cant, ut inflrmos suscipiant, captivos redi- Exhibeatis corpora vestra hostium viven-
mant, et aha misericordiai opera exequan- tem; per votum autem paupertatis. oblatio-
tur. Nec est ahquod opus misericordiae nem Deo faciens de exterioribus bonis, de
ad cujus executionem religio institui non quo Rom., xv, 31 Obsequii mei oblatio
:

possit, etsi non sit hactenus instituta. Sicut accepta fiat in Jerosolymis sanctis ; per
autem in baptismo homo per fidei rehgio- votum autem obedientiae, sacrificium spi-
nem Deo hgatur, peccato moritur ita per ; ritus Deo de quo in Psal. l, 19:
offerens,
votum rehgionis non sohim peccato, sed Sacrificium Deo, spiritus contribidatus , etc.
saeculo moritur, ut soh Deo vivat in iho Nec solum sacrificium per hsec tria Deo
opere in quo se Deo ministraturum devo- offertur, sed holocaustum, quod erat in
vit quia sicut per peccatum vita tohitur,
*
: lege acceptissimum. Unde Gregorius in
ita per occupationes saecuh Christi minis- viii Homil. secunddB partis super Ezech. :
terium impeditur; II ad Tim., ii, 4 Nemo : Cum quis suum ahquid Deo vovet et
militans Deo implicat se negotiis sseculari- ahquid non vovet, sacrificium est; cum
bus. Et ideo per rehgionis votum abrenun- vero omne quod habet, omne quod vivit,
tiatur ilhs quibus humanus animus maxime omne quod sapit, omnipotenti Deo voverit,
occupari consuevit, et a divinis obsequiis holocaustum est. » Et sic rehgio secundo
impediri. Quorum primum et principale modo accepta, in hoc quod sacrificium Deo
est cunjugium. I ad Cor., vn, 32 : Volo offert, primum modum rehgionis imitatur.
autem vos Qui sine
sine sollicitudine esse. Sunt autem quidam modi vivendi, in
uxore est, sollicitus est quse Domini sunt, quibus aliqua horum
praetermittuntur sed ;

quomodo placeat Deo. Qui autem cum in eis perfecta rehgionis ratio non inveni-
nxore est, sollicitus est qu3e sunt mundi, tur. Aha autem omnia qua? in rehgionibus
quomodo placeat uxori , et divisus est. reperiuntur, sunt adminicula quaedam ad
Secundum cst possessio divitiarum terre- cavendum ea quibus per votum rehgionis
narum Matth., xiii, 22 Sollicitudo hujus
: : abrenuntiatur, vel ad observandum id in

^ Parm. : « devovit fidei. »

 : :

OPUSCULUM 1.

quo homo per religionis votum Deo se

serviturum promisit.
Ex priedictis igitur patere potest, secun- PARS SECUNDA.
dum quid una religio possit perfectior al-
tera judicari. Ultima enim rei perfectio in His igitur visis, procedendum est ad ea
fmis consecutione consistit unde debet : excludenda quibus adversarii rehgionis re-
principalitcr ex duobus religionis perfectio hgionem opprimere conantur, hoc modo
judicari. Primo, ex hoc ad quod reUgio or- procedentes.
dinatur : ut dicatur illa rehgio esse emi- Primo enim inquiremus, utrum alicui
nentior qu» digniori actui dedicatur : ut rehgioso docere hceat.
sic secundum comparationem activa^ et Secundo, utrum rehgiosus possit esse de
contemplativae vit* in utihtate et dignitate cohegio saecularium' magistrorum hcite.
accipiatur comparatio rehgionum qua^ ac- Tcrtio, utrum religioso hceat praedicare
tivae, et qua3 contemplativaB deputantur. et confessiones audire, si curam non ha-
Secundo ex compandione religionis ad beat animarum.
executionem ihius ad quod est instituta. Quarto, utrum rehgiosus teneatur pro-
Non enim sufficit rehgionem ahquam ad priis manibus laborare.
ahquid institui, nisi sit taliter ordinata ob- Quinto utrum hceat rehgioso omnia
,

servationjbus et modis vivendi, quod ad sua relinquere, ita quod nihil sibi possi-
suum finem sine impcdimento pertingat dendum. remaneat nec in proprio, nec in
sicut si dua3 religiones sunt institutae ad communi.
contemplandum, iUa per quam homini h- Sexto, utrum possit vivere de eleemo-
berior contemplatio redditur, debet perfec- synis et de mendicatis praecipuae.
tior judicari. Sed quia, ut dicit Augusti-
nus, « nemo potestnovam vitam inchoare, CAPUT PRIMUM.
nisi veteris eum vita3 poeniteat, » quaehbet
An religioso Uceat docere.
rehgio, per quam homo novam vitam in-
choat, quidam poenitentiae status est, ut Doctrinam autem religiosorum, ne scili-
homo a veteri vita purgetur et hoc tertio : cet docere possint, multipliciter excludere
modo possunt comparari rehgiones, ut iha nituntur.
dicatur perfectior quae majores austeritates Primo auctoritate Domini dicentis, Matth.,
habet, sicut in jejunio vel paupertate, vel xxui, 8 Vos autem nolite vocari Rabbi
:

ahis hujusmodi quia opera satisfactoria

; quod consilium quidam dicunt a perfectis
debent essent pffinaha. Sed primae compa- observandum; unde cum omnes religiosi
rationes sunt magis rehgioni essentiales : perfectionem profiteantur, a magisterio
et ideo secundum eas est magis perfectio abstinere debent.
religionis judicanda ; et praecipue cum per- Secundo auctoritate Hieronymi in Epis-
fectio vitae magis consistat in interiori jus- tolaad Riparium et Desiderium contra Vi-
titia quam in exteriori abstinentia. gilantium, et habetur XYl, q. i « Monachus :

Sic ergo patet quid sit rehgio, et in quo non doctoris habet, sed plangentis offi-
perfectio rehgionis consistat. cium; » et VII, q. i, cap. Hoc nequaquam^
dicitur : « Monachorum vita subjectionis
habet verbum et disciplinatus , non do-
cendi, vel praesidendi, vel pascendi alios. »

Et ita,cum canonici regulares et alii reli-

giosi monachorum jure censeantur, ut di-
citur Exira. de postulando : Ex parte, et
de statu monachorum : Quod Dei timor,
relinquitur quod nulli rehgioso docere
liceat.
Ad idem addunt quod docere est contra
rehgionis votum. Per votum enim rehgio-
nis mundo abrenuntiatur Omne autem. :

quod est in mundo, est concupiscentia car-

Parm. : « sseculari.
 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
nls, concupiscentia ocuhrwny
superbia ct suram vol uiodum egredimur. » Unde di-
vitss; per de-
qiiae tria intelligunt divitias, cunt,quod quicumque religiosus ultra il-
licias et lionores. Magisterium autem ho- lum modum egreditur qui sibi ab auctore
norem esse dicunt quod probant per ,
suae regulae est statutus, seipsum super-
Glossam, quse dicit Matth., iv, super illud : extendit contra apostolicam doctrinam ve-
Statuit illum supra pinnaculum : « In Pa- niens. Unde cum nuUa religio iii sui prin-
^

Isi^stina plana desuper erant teeta, et ibi cipio habuerit magistros, nulli religioso
erat sedes doctorum, unde populo loque- licet ad magisterium promoveri.
rentur, ubi multos decipit diabohis vana
gloria, honore magisterii inflatos. » Unde CAPUT 11.
conchidunt quod docere est contra reli-
gionis votum. Quod non licet relicjiosis habere plures
Item. Religiosi tenentur ad perfectam scholas in eodem collegio.
humilitatem, sicut ad perfectam pauperta-
tem. Sed ita tenentur ad perfectam pauper- si non ex toto doctri-
Ulterius autem, et
tatem, quod non licet eos aliquid proprium nam rehgiosorum impedire possunt eam
possidere. Ergo debent ita humihtatem saltem attenuare nituntur, dicentes quod
servare quod nuUo honore potiantur. Ma- in uno religiosorum collegio doctores plu- ^

gisterium autem est honor, ut probatum res esse non debent inducentes illud quod:

est.Ergo magisterium est ilhs ilhcitum. dicitur Jac, iii, 1 : Nolite plures magistri
v cap. Eccl. hierar.,
Item. Dionysius, fieri fratres mei; Glossa : « Plures in Ec-
distinguit utramque hierarchiam in tria, clesia ne velitis esse magistri. » Sed unum
scihcet in sacras actiones, et in communi- religiosorum collegium est una Ecclesia.
cantes eas, et in eos qui eas tantum reci- Ergo iii uno religiosorum collegio non de-
piunt. Actiones autem sacras dividit in tria bent csse plures magistri.
in eodem
cap., scilicet in purgantes, quod :
Item. Hieronymus Ad Rusticum, et ha-
est diaconorum in illuminantes, quod est
;
betur etiam YII, quoest. i « In apibus prin- :

sacerdotum in perficientes, quod est episco-

;
ceps est unus grues ordine litterato unam
;

porum. Recipientes etiam divinas actiones sequuntur » et infra « Unus gubernator

; :

dividit in tria in v cap., scihcet in im- :

in navi, in domo unus dominus. » Ergo et
mundos, qui purgantur per diaconos; in in uno collegio religiosorum non debet
sacrum populum, qui ihuminatur per sa- esse nisi unus magister.
cerdotes in monachos, qui sunt altioris
;
Cum sint multa rehgiosorum col-
Item.
gradus qui perflciuntur per episcopos.
,
legia, unum collegium haberet plures
si

Ergo patet quod monachorum non est quam unum doctorem, sequeretur tanta
sacra ahis communicarc, sed ab ahis reci- multiplicalio religiosorum doctorum, quod
pere. Sed quicumque docet, sacra aliis sa*culares magistri excluderentur propter
communicat. Ergo monachus non debet auditorum paucitatem ;
pra.^cipue cum opor-
docere. teat in uno studio esse determinatum nu-
remotum a vita monas-
Item. Magis est merum magistrorum, ne ex doctorum
ticascholasticum officium quam ecclesias- multitudine doctrina sacra veniat in con-
ticum. Sed, ut dicitur XYI, qusest. i, « nemo temptum.
potest et ecclesiasticis officiis deservire, et
in monastica regula ordinate persistere. »
CAPUT III.

Ergo multo minus potest monachus scho- Quod prsedicta positio est erronea, et unde
lasticis offlciis vacare docendo vel au- habuit ortum error istorum.
diendo.
Addunt etiam quod est contra doctrinam Ilujusmodi autem errorum assertores,
apostolicam, Nos autem non
II Cor., x, 13 : priorum errantium semitas imitantur. Est
in immensum cjloriahimur , sed secimdum enim errantium consueludo, ut quia in
mensuram regulee qua mensus est nobis medio veritatis non possunt consistere,
Deus; Glossa : « Tanta potestate utimur, unum errorem dechnantes, in contrarium
qnanta concessa est ab auctore, nec men- dilabantur. Sic evitans divisionem essen-

Parm. : « Unde nulla ... habuit... Ergo nulli. » * Cod. 3109 : « duo doctores.
 ; , ,,

OPUSCULUM I.

quam Arius
tiae, introduxit, in confusio- ventes docuerunt sicut patet de Gregorio
:

nem personarum Sabellius declinavit, si- Nazianzeno, qui cum monachus esset
cut dicit Augustinus. Sic etiam Eutyches, Constantinopolim est adductus, ut sacram
declinans divisionem personarum in Christo Scripturam ibi doceret, ut Ecclesiastica na-
quam Nestorius assercbat, confusionem rat historia. Hoc etiam patet de Damas-
naturarum in Christo posuit, sicut dicit ceno, qui cum monachiis essot, scholarcs
Boetius. Idem etiam patet de Pelagio et docuit non solum in sacra Scriptura, scd
Manicha^o, et de multis aUis han-elicis : etiam in liberalibus artibus, ut patet in lib.
propterquod dicitur 1 Timoth., ni, 8 IIo- : De miraculis beatx Virrjinis. Hieronymus
mines corrupti mente, reprobi circa fidem etiam in Prolor/o Biblise, licet monachus
Glossa : « Et nunquam in fide, quia in cir- esset, doctrinam sacra3 Scriptura^ promitlit
cuitu impii ambulant, in medio non sis- Paulino monacho, scilicet quod eum docc-
tentes. » bit quem etiam ad studium sacra^ Scrip-
;

Fuit ergo quondam quorumdam religio- tura^ hortatur. De Augustino etiam legitur,
sorum pra^sumptuosorum error, qui ex hoc quod « postquam monasterium instituit,
ipsoquod monachi erant de sua vita pra»- in quo coepit vivere secundum regulam
sumentes, auctoritate propria sibi docendi sub sanctis apostolis institutam, scribebat
officium usurpabant et in hoc pax eccle-
; hbros, et docebat indoctos. » IIoc etiam
siastica turbabatur, ut habetur XYI, q. i : patet de ahis EccIesiaB doctoribus, scilicet
« Quidam monachi nihil habentes sibi in- Gregorio Basilio Chrysostomo et ahis
, , ,

junctum a proprio episcopo, veniunt ad multis, qui rehgiosi fuerunt, et pra?cipui

civitatem Constantinopolitanam et in ea , Ecclesiae doctores.
perturbationes tranquillitati ecclesiastic« Hoc etiam rationibus ostendere facile

inferunt » quod etiam plenius in Eccle-

; est.Doctrina enim sacrse Scripturse
siasticanarratur historia ; quorum prav
sumptiones sancti Patres conati sunt repri-
mere rationibus et decretis. Eorum autem
dictis quidam perversi nostris temporibus
abutuntur, ea indocti atciue instabiles cle-
pravantes, sicut et cddteras scripturas ad
suam ipsorum perditionem, ut dicitur II
Petr., ult., 16; intantum quod in contra-
rium errorem labuntur, asserentes quod
non licet religioso doctoris officium exer-
cere, vel suscipere, et quod^ non debet ei
injungi.
CAPUT
operi-
bus comprobatur. Actuum, i, 1 : Coepit
Jesus facere et docere, Glossa : « Quod
coepit facere et docere, bonum doctorem
quod docet facit. » Doctrina
instruit, qui
autem evangelica non solum praecepta
sed et consilia continet. Convenientissime
ergo doctrinam evangelicam docet qui non
solum pr«cepta, sed etiam consiha servat,
cujusmodi sunt religiosi.
Item. Qui moritur alicui vitae, ab ilhs
operibus decidit quse illi vitse congruunt;
et qui vivere incipit aliqua vita, illa opera
tunc sibi fmnt maxime convenientia quse
IV. illi vita^ competunt; unde Dionysius, n cap.

Quod licet religiosis docere. Eccl. hierarch.y ostendit quod ante baptis-
mum, per quem homo divinam vitam acci-
Quod quidem falsum esse primo osten- pit, non potest exercere divinas operatio-
damus, postmodum ad eorum probationes nes : quia, sicut ipse dicit, oportet primum
respondentes. existere, et deinde operari.Sed religiosus
Primo ergo inducatur Hieronymi aucto- per votum religionis sseculo moritur Deo
ritas Ad Riisticum, qute habetur XYI, q. i : vivens. Ergo per hoc quod religiosus est,
(' Sic vive in monasterio, ut clericus esse interdicuntur sibi opGrationes sseculares
merearis multo tempore disce qua3 post-
: sicut mercationes, et alia negotia ssecula-
modum doceas. » Item ad eumdem in cap. ria non autem actiones divina^, qua^ scili-
;

seq. : « Si clericatus te titillat desiderium, cet hominem in Deo viventem requirunt.

discas quod possis docere. » Ex quibus Tahs autem est divina confessio, qua3 fit
patet quod monachi possunt suscipere ^
per doctrinam. Ps. cxm, 17 Non mortui :

docendi officium. Hoc idem ostenditur laudabunt te, Domine ...; sed nos qui vivi-
exemplis sanctorum, qui in religione vi- mus, benedicimus Domino. Et ita religiosi

Parm. omiltit : « quod. » — 2 Parm. : ^^ accipi potest quod ... possint. »


CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
per volum religionis a doctrinse ofticio non
excluduntur.
Prseterea. Illi maxime sunt idonei ad
docendum qui maxime di\ina per contem-
plationem capere possunt unde Gregorius ; nam Ecclesia ab hostibus defendatur, quam-
in VI Moral. : « Quieti contemplantes sor-
beant quod occupati erga proximos loquen-
tes refundant. » Sed ad vacandum contem-
plationi prsecipue religiosi sunt deputati.
Ergo per hoc quod sunt religiosi red-
duntur magis ad docendum idonei quam
impediantur.
Item. Ridiculum est dicere, quod ex hoc
ahquis a doctrina repellatur per quod ma-
gis quietus ad vacandum studio et doc-
trina^ redditur sicut ridiculum esset quod
; Cum ergo prselationis officium sit majus
a currendo impediretur qui impedientia
cursum reliquit. Sed religiosi per triplex
votum reliquerunt illa quibus animus
maxime inquietatur ut ex prsedictis patet
ergo eis maxime docere et studere com-
petit. Eccli., xxvni, 25: Sapientiam [Glossa,
divinam), scribe in tabulis cordis, id est disce
in tempore vacuitatis et qui minoratur;
actUy percipiet sapientiam.
Item. Pauperibus Christi
petit notitiamScripturarum habere, ut pa-
tet per Hieronymum in prol. Eebraicariim
qudestionum super Genes. : « Ut nos humiles
et pauperes nec habemus divitias, nec
oblatas dignamur accipere et illi noverint ; doctrina3 autem officium, quo plurimi eru-
non posse notitiam Scripturarum id est
Christi cum mundi habere divitiis. » Eis
autem competit docere qui notitiam habent
Scripturarum. Ergo religiosis qui pauper-
tatem profitentur, maxime competit
cere.
probatum est, ad quod-
liem. Sicut supra
libetopus misericordise exequendum potest
aliqua religio institui. Sed docere est actus
misericordise, unde inter eleemosynas spi-
rituales computatur. Ergo potest aliqua re-
hgio institui speciahter ad docendum.
Prseterea. Magis remota videtur a reli-
gionis proposito corporalis militia, quse
corporalibus armis exercetur, quam militia
spiritualis, quae utitur armis spiritualibus,
documentis ad errorum im-
scilicet sacris
pugnationem, de quibus dicitur II ad Co-
rinth., x, 4 : Arma non sunt
militise nostree
carnalia, secl potentia Deo. Sed religiones
aliquse provide institutai sunt ad exequen-
dam militiam corporalem in tutelam Eccle-
sise ab hostibus corporalibus quamvis non
'
Parm. : « defensare. »
; ;
desint Ecclesise principes sseculares, qui ex
officio Ecclesiam defendere debent. Ergo
et salubriter institutse sunt ahquse religio-
nes ad docendum, ut sic per eorum doctri-
vis etiam sint ^lii ad quos pertinet hoc
modo Ecclesiam defendere*.
Item. Qui idoneus est ad hoc ut possit
assumi ad id quod majus est, et in quo
, aliud inckiditur, idoneus debet reputari ad
id quod minus est, et quod in majori inclu-
ditur. Sed religiosus , etiamsi religio ejus
non sit ad docendum instituta, potest as-
sumi ad pra?lationis officium, ut patet De
monachis per multa capitula, XYI, qua?st. i.
quam officium doctoris quod magistri le-
gentes in scholis exercent, et tamen prsela-
tionis officium simul habeat etiam doctri-
nam adjunctam non debet inconveniens
;
reputari, si monachus
auctoritate ejus ad
quem ad prsedictum doctrinse offi-
spectat,
cium assumatur.
Item. Minora bona pro majoribus inter-
mitti possunt, ut dicit Glossa super iUud
maxime com- Luc, IX, 60 Tii autem vade, et annuntia
:
regnum Dei. Sed bonum commune prsefer-
tur bono privato. Cum ergo monachus in
claustro ordinem suum servans, privato
bono scilicet tantum suse saluti
insistat,
, diuntur, in commune bonum totius Eccle-
sia?redundet non est inconveniens, si mo-
;
nachus extra claustrum vivat ad doctrinse
officium assumptus de licentia ejus ad
do- quem spectat.
Nec valet quod dicunt, quod hoc posset
fieri quando necessitas immineret, quse
iiunc non apparet, cum magistrorum sa3-
culariumjam copia habeatur, quia utilitas
communis non solum debet procurari ut
sit quocumque modo sed ut sit optimo ,
inodo quo iieri potest. Quanto autem doc-
tores magis multiplicantur, tanto utilitas
communis, quse ex doctrina provenit, ma-
gis crescit, quia uni manifestatur quod
alteri nondum notum est propter quod ,
dicitur Sapient., vi, 20 Multitudo autem :
sapientium sanitas est orbis terrarum ; quo
zelo Moyses ductus dixit Num., xi 29 , :
Quis tribuat ut omnis populus prophetizet?
(rlossa : « Fidelis prsedicator optat, si fieri
valeat ut veritatem quam solus non
,
;
sufficit, ora cunctorum sonent, » et in-
 ,, :
;

OPUSCULUM I.

fra : « Prophetare omnes voluit qui bonum consilium, scihcet abstinere a docendo, ad
quod habuit, non invidit. » apostolos non pertinebat cum ipsi ad ,

Item. Ejusdem est verbo prasentes docendum universum orbem mittcren-

in
scripto absentes docere, ut liabetur II Co- tur. JNon ergo abstinere a docendo sub con-
rinth., Qnales sumus verbo per
x, 11 : silio cadit. Nec potest dici quod sub consi-
eplstolas ahsentes, tales prxsentes in facto. liocadat abstinere ab his qua^ ad solem-
Sed nulhis dubitat quin rehgiosi possint nitatem docendi pertincnt, quia ea quai ad
docere absentes scripto, cum omnia arma- solemnitatcm docendi pcrtinent, non hunt
ria plena inveniantur operibus, sive libris, causa relationis alias enim essent ab om-
;

quos rehgiosi feccrunt ad Ecclesia^ instruc- nibus vitanda, quia quilibet tenetur elatio-
tionem. Ergo et pra?sentes possunt verbo nem vitare sed sunt ordinata ad auctorita-
;

docere. tem officii ostendendam; et ideo, sicut

CAPUT
Responsio ad inducta superius contra veri-
tatem inprimo articulo.
perfectioni nihil deperit, sacerdos supra si
Y. diaconum sedeat, et sericis ornetur vesti-
bus, ita non obstat perfectioni, si quis
magistralibus insigniis utatur, et hoc est
quod qua^dam Glossa super illud
dicit

Ea autem quee in contrarium opponun- Matth., xxm, 6 Amant primos recubitus.

:

tur, facile est solvere. (( Magistros (inquit) primos sedere non

Quod enim primo dicunt esse Domini
consilium de vitando magisterio patet
multiphciter esse falsum. Primo quia su-
pererogationes, de quibus dantur consiha,
habent pra^mium eminentius, ut patet ex
hoc quod dicitur Lucae, x, 35 Et quod-
cumcjue supererogaveris, ecjo cum rediero
reddam tibi, quod Glossa de supereroga-
tione consihorum exponit. Unde abstinere
ab ihis actibus quibus excehens debetur
pr^mium, sub consilio cadere non potest.
Doctoribus autem debetur praemium excel-
lens, sicut et virginibus, scihcet
ut patet Danielis, xn, 3 : Qui ad justitiam
erudiunt multos {GlossayYerho et exemplo),
, vetat; sed eos arguit qui haec habita vel
,
non habita, appetunt. » Adhuc autem est
magis ridiculum dicere, quod etsi abstinere
a docendo sub consilio non cadat, abstinere
tamen a magisterii nomine sub consilio
:
cadit. Non enim potest esse praeceptum vel
consilium de eo quod non est in nobis, sed
in alio. In nobis quidem est docere vel non
docere, de quo non esse consilium proba-
tum est. Sed doctores atque magistros vo-
cari non est in nobis, sed in eis qui sic nos
nominant. Non ergo potest sub consilio
aureola, cadere, ut non vocemur magistri.
Item, cum nomina sint imposita ad signi-
hcandum res ridiculum est dicere quod
,

quasi stellde in perpetuas eeternitates Sicut . nomen sit prohibitum, cum res non sit in-
ergo inconveniens esset dicere quod de- terdicta.
chnare virginitatem et martyrium sub con- Item, consihorum oljservatio maxime ad
silio caderet, ita inconveniens est dicere apostolos pertinuit, quibus mediantibus ad
quod abstinere ab actu docendi, sub con- alios pervenit. Magistri ergo nomen nullo
silio cadat. consilio est interdictum, cum ipsi apostoli

Item conshium non potest esse de eo se ipsos magistros et doctores nominave-

quod contrariatur conshio vel prsecepto. rint. I Timoth., n, 7 : Veritatem dico, non
Sed docere cadit sub praecepto vel sub con- mentior, doctor gentium in fide et veritate.
silio, ut patet Matthaei, ult., 19 : Euntes, II Tim., I, 11 In quo positus sum ego prge-
:

docete et omnes gentes, etc. Galat., vi, 1 : dicator et apostolus et magister gentium.
Vos, qui spirituales hujusmodi ins-
estis, Restat ergo dicendum quod id quod Domi-
truite in spiritu lenitatis. Non ergo de non nus dixit Nolite vocari Rabbi, non sit
:

docendo potest esse consihum. consihum, sed pra^ceptum, ad quod omnes

Ilem consilia quse Dominus proposuit tenentur nec prohibentur actus docendi et
;

immediate ab apostolis observari voluit magisterh nomen, sed ambitio magisterii

ut eorum exemplo ahi ad observanda con- undc, cum subjungit: iVec magistri; Glossa
siha provocarentur unde Paulus, I Cor.,
; ((nec appetatis vocari. Nec quemlibet ))

vn, 7, consihum de virginitate proponens, appetitum interdicit, sed inordinatum ut ;

dixit Volo omnes homines esse sicut me-

: ex Glossa prius inducta apparet, et ex hoc
ipsum, Sed observatio hujus quod dicunt etiam quod de inordinato appetitu phari-

10 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
Sceorum praemiserat , dicens
mos recubUus, etc. Potest tamen aliter in-
telligi, secundum Glossam, ut etiam ex
circumstautia Litterse patet. Simul enim
Dominus prohibet ibidem patris nomen ac
magistri, quia unus est patcr noster qui
est in coelis, et quia magister noster unus
est Christus. Deus enim, ut Glossa dicit
ibidem, et pater et magister natura dici-
tur, homo autem dicitur indulgentia pater,
et magister ministerio. Prohibet ergo Do-
minus ne auctoritas vitai naturahs seu spi-
rituahs, aut etiam sapientia^, ahcui homini
attribuatur unde dicit Glossa : « Yos au-
; mus
tem nohte vocari magistri, ne qu« Deo
debentur, vobis pra3sumatis neque ahos
Rabbi vocetis ne divinum honorem ho-
, non possit; sicut non sequitur, si subdia-
minibus deferatis. » Unde in aha Glossa
dicitur quod pater vocandus est aliquis, ut
honor deferatur, non ut auctor vitaj
a^tati
habeatur. Magister ex consortio veri ma-
gistri tanquam ejus nuntius, et pro reve-
rentia ejus a quo mittitur, honoretur. Sic
ergo patct quod Dominus non prohibuit
simphciter nec pra?.cepto, nec consiho, no-
men patris aut magistri, alias quomodo
sancti patres sustinuissent ut ihi qui pra?-
sunt monasteriis, abbates, id est patres,
vocarentur? Quomodo etiam Christi Vica-
rius, qui debet essc totius^ perfcctionis
exemphim, Papa, id est pater diceretur?
Augustinus etiam et Hieronymus episco-
pos quibus scribunt, Papas, id est patres,
frequenter nominant. Stuhissimum est
ergo dicere quod hoc quod dicitur Xolite
vocari Rabbi , sit consihum. Dato etiam
quod sit consihum, non sequitur quod om-
nes perfecti ad istud consilium teneantur.
Non enim qui statum perfectionis profiten-
tur, ad omnia tenentur consiha, sed ad ea
tantum ad qua^ ex voto se obhgant, aiias
apostoli, qui in statu perfectionis
tenebantur ad hanc supererogationem
quam Pauhis faciebat, ut non acciperent
slipendia ab Ecclesiis quibus pra^dical)ant
ct ita^ peccabant, cum hoc non observa-
rent, ut patet I Cor., ix. Sequeretur etiam
ex hoc religionum confusio, si omnes ad
omnes supererogationes et omnia consiha
tenerentnr quicquid enim una supcrero-
; verit hoc generale interdictum quod fece-
garet, omnes supererogare tenerentur, et
sic inter eas nuha distinctio remaneret
quod est inconveniens. Non crgo ad omnia
^ parm. omittit : « totius.
;;
: Amaiit pri- consiha perfecti tenentur, sed solum ad ea
ad qua? se obhgant.
Quod etiam secundo objiciunt, quod mo-
nachus non docentis, sed plangentis habet
officium pro eis non facit ^ Ibi enim
,
Hieronymus ostendit quod monacho ex ,
hoc quod est monachus, competat poeni-
tentiam agere non docere, sicut illi' sibi
,
usurpabant, de quibus diximus quod ex
hoc ipso quod monachi erant, docere vole-
bant. Vel intendit ostendere quod mona-
chus ex hoc quod est monachus non
, ,
obhgatur ad docendum. Sic enim Hierony-
inducit hoc in Epistola contra Virjilan-
tium. Non autem sequitur, si monachus
; non habeat officium docendi, quod accipere
conus non habeat officium legendi Evan-
gelium, quod ad hoc ofhcium assumi non
possit, et hoc est quod Gratianus dicit XYI,
quast. I, Superiorl. Yoluit ergo Hierony-
mus distinguere inter personam monachi
et personam clerici, ostendens quid cuique
ex proprio ofhcio conveniat. Ahud enim
convenit cuique ex eo quod monachus est,
aliud ex eo quod clericus est. Ex eo quod
monachus est, sua et ahorum peccata de-
flendi liabet ofhcium ex eo quod clericus;
est, docendi et pascendi populum. Ex quo
etiam patet intellectus alterius capituli su-
pradicti, in quo Gratiauus loquitur in iha
qua3stione de doctrina pra^dicationis, quai
ad preelatos pertinet; non autem de doc-
trina scholastica, cui prajlati non multum
: intendunt. Unde ha?c objectio procedit in
a^quivoco.
Item, dato quod monacho docere non
liceat, non sequitur quod canonicis regu-
laribus non hceat docere, cum canonici
regulares inter clericos computentur de :
quibus Augustinus in Sermone de com-
erant, muni vita clericorum ( et habetur XII ,
qua^st. I, Nemo) « Qui habuerit proprium,
:
vel habere voluerit, et de proprio vivere,
parum est ul dicam Non mecum manebit,:
sed nec clericus erit. » Ex quo patet quod
hli qui sub beato Augustino sine proprio
vive})ant, inter clericos computabantur.
Quamvis autem Augustinus postea revoca-
rat, ut nuhus clericus esset nisi sine proprio
viveret; non tamen revocavit quin iili qui
sine proprio sub eo vivebant, clerici essent,
2 Parm. omittit : « ita. » — ^ Parm. omittit : « pro eis. »
1
 ;; ;

OPUSCULUM I. tl

ut patet per cap. Certe ego sum, qua^bl. non (uiini potest dici quod iionor saceidulii
eadem. Qiiod autem objiciunt quod cano- pcrtineat ad mundum , et siinihter nec
nici regularcs et monachi ad paria censen- honor magisterii, cum doctrina, quam con-
tur, intelligendum est in illis qua3 sunt sequitur talis honor, sit de spiritualibus
communia omni rcligioni ; sicut vivere sine bonis. Sicut ergo rehgiosi non al)renun-
proprio, abstinere a negotiationibus, et ab tiant per votum sacerdotio , ila nec magis-
officio advocandi in causis, et hujusmodi; terio. Item hoc falsum est quod magiste-
alias possent simiUter conchidere quod rium sit honor, est enim offlcium cui debe-
canonici regulares tencrentur al)stinere a tur honor. Dato etiam quod religiosi cuili-
hneis indumentis, quia monachi ad hoc bet honori abrenuntiassent non tamen ,

tenentur. MuUo etiam fortius hcet ihis re- abrenuntiaverunt eis quibus debetur ho-
hgiosis docere quorum rchgio est ad hoc nor; alias renuntiassent operibus virtu-
statuta, etiam si monachis nonhceret; sicut tum. ITonor enim, secundum Philosophum
Templarhs hcet armis uti, quod non licet in I Et/iicor.j est pra^mium virtutis. Nec
monachis. propler hoc aliquis debet abstinere a ma-
Quod autem tertio objiciunt, quod assu- gisterio, quia diabolus aliquos inflatos Iio-
mere magisterii officium est contra votum nore magisterh decipit; sicut nec a bonis
rehgionis, patet muUiphciter esse falsum. operibus, quia Augustinus dicit Super- : ((

Rehgiosi enim per votum rehgionis non bia etiam bonis operibus insidiatur ut pe-
hoc modo abrenuntiant mundo, ut rebus reant. »

mundi non possint, sed mundancie vitre,

uti Ad autem quod quarto objiciunt,
illud
ut scilicet mundi actionibus non occupen- quod rehgiosi profltentur perfectam humi-
tur; unde et sunt in mundo, inquantum litatem, dicendum quod est falsum, non
rebus mundi utuntur, ct non sunt de enim voventhumilitatem, sed obedientiam.
mundo, inquantum a mundanis actionibus Humihtas enim sub voto non cadit, sicut
sunt liberi. Unde non est contra votum nec alia3 virtutes ; cum actus virtutum sint
eorum, si utantur divitiis, vel etiam quan- necessitatis, quia sunt in praicepto, votum
doque dehciis; ahas quicumque dchciose autem est de eo quod est voluntatis'. Si-
comederent, mortahter peccarent, quod militer etiam nec perfectio humilitatis sub
non est dicendum. Unde non est contra voto cadere potest, sicut nec perfeclio ca-
votum eorum si quandoque honoribus
, ritatis; cum perfectio virtutis non sit ex
utantur. Item mundo, secundum quod ibi nostro arbitrio, sed ex Dei munere. Dalo
accipitur, non sohmi rehgiosi, sed etiam autem quod ad perfectam humilitatem te-
omnes homines abrenuntiare tenentur nerentur, non sequitur quod non possent
quod patet ex hoc quod supra praemittit aliquibus honoribus potiri, sicut non pos-
Joannes (Epist. I, cap. u, 15) Si qids di- : simt possidere divitias propter hoc quod
ligit mundum, non est caritas Patris in eo profltentur summam
paupertatem, quia
quoniam omne quod est in mundo, concu- possidere opponitur
divitias paupertati
piscentia carnis est, et concupiscentia ocu- non autem potiri honoribus opponitur
; Glossa : « Omnes
loruniy et superhia vitse humilitati sed in honoribus se inordinate
,

dilectoresmundi nihil habent nisi haec tria, extoUere unde, ut Bernardus dicit in lib.
;

quibus omnia vitiorum genera comprehen- Be considei^atione , (( nulla splendidior

duntur. » Unde patet quod ad mundum gemma humilitate, scilicet in omni or- ))

dicuntur ibi pertinere non divitia^ et deh- natu Summi Pontificis « quo enim celsior :

ciae simphciter, sed inordinatus appetitus ca^teris,eo humilitate apparet ihustrior et

eorum ; et sic non solum rehgiosis , sed se ipso; » et EccL, ui, 20, dicitur Qucmto :

etiam omnibus int^rdicitur non quidem magnus es, humilia te in omnihus. Quis
honor, sed ambitio lionoris. Glossa ibi : enim audeat dicere quod Gregorio aliquid
((Superbia vitge, id est omnis ambitio sa3- de perfectione humilitatis deperierit, quia
cuii. Item dato quod honor simpliciter ad
)) ad summum apicem ecclesiastici honoris
mundum pertinere intelligatur, non tamen promotus est? Patet etiam ex dictis quod
hoc potest dici de quohbet honore, sed de magisterium non est honor : et sic ratio
honore qui consistit in rebus mundanis; illa penitus nihil valet.

^ Parm. : « voluntarium. »
 ;

12 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

Ad id quod quinto objiciunt, dicendum dum quod ille se superextendit supra men-
quod Dionysius distinguit monachos con- suram suam, ut patet per Glossatn ibidem,
tra diaconos, presbyteros et episcopos. Pa- qui se extendit ultra quam ei concedatur.
tet etiam quod loquitur de monachis qui Illud autem concessum quod
intelligitur
clerici non erant tempore Ecclesise primi- nulla lege prohibitum invenitur. Unde si
tivse, XYI q. i Superiori. Mona-
ut patet ,
, religiosus aliquid faciat quod non sit sibi
chos usque ad tempus Eusebii, Zosimi et per regulam suam prohibitum, non super-
Siricii clericos non fuisse, Ecdesiastica tes- extendit se supra mensuram, quamvis de
tatur histoi^ia. Et sic non potest concludi illo faciendo in regula nulla mentio fiat :

per dictum Dionysii aUquid de monachis alias non liceret religiosis aliquibus, qui
qui sunt episcopi, vel presbyteri, vel dia- habent regulas latiores, assumere sibi per-
coni. Procedit etiam eorum ratio ex malo fectioris consuetudines et statuta
vitae
intellectu Dionysii. Yocat enim actiones sa- quod est contra Apostolum ad Philipp., iii,
cras ecclesiastica sacramenta, baptismum qui ea qiiae retro sunt obliviscens , acl ea
dicens esse purgationem et illuminatio- c^uge sunt priora, se extendebat. Et prae-
nem, sed confirmationem et Eucharistiam terea aliqui religiosi sunt qui doctrinam ex
perfectionem, ut patet in iv cap. Ecclesiast. institutione sui ordinis habent, et patet
hierarcldge : et haec dispensare non licet quod contra eos dicta objectio non procedit.
nisi prsedictis ordinibus ; sed docere in
scholis non est de istis sacris actionibus de
CAPUT YI.
quibus Dionysius loquitur alias nuUus ;

posset docere in scholis, nisi esset diaconus Responsio acl inchicta superiiis contra
vel sacerdos. Item monachi clerici possunt veritatem in secundo articulo.
conficere corpus Christi quod non nisi ,

sacerdotibus licet. Ergo multo fortius do- Quod autem adjungunt, quod in uno re-
cendi uti possunt officio, ad quod sacer ligiosorum collegio duo doctores esse non
ordo non requiritur. debeant, manifeste patere potest iniquum
Ad illud* quod sexto objicitur, quod nul- esse. Cum enim religiosi non sint minus
lus potest ecclesiasticis officiis deservire, habiles^ quam sapculares, ut supra proba-
et in monastica regula ordinate persistere, tum est, non debet in docendo religiosi
et ita multo minus scholastico-, intelligen- pejor esse conditio quam saecularis. Esset
dum est noii de Iiis qu« ad substantiain autem secundum positionem praedictam :

religionis pertinent, ut etiam per appara- quia non major via pateret toti uni multi-
tum ibi patet, quia haec bene servare pos- tudini religiosorum veniendi ad magiste-
sunt ecclesiasticis vacantes ofllciis sed ; rium quam uni saeculari, qui singulariter
intelligitur quantum ad alias observanlias, per se studet, qui magister fieri potest, si
sicut silentium, et vigilias, et hujusmodi : in studio proficiat. Item secundum hanc
quod etiam patet ex hoc quod sequitur iii positionem profectus studii in religiosis
praedicto capitulo « Ut ipse districtionem
: impeditur. Sicut enim pugnanti esset im-
monasterii teiieat qui quotidie in ministe- pedimentum ad pugnam, si praemium
rio ecclesiastico cogitur deservire. » A qui- pugnae ei subtraheretur quia, ut Philoso-
;

bus observantiis regularibus noii est in- phus, in III Ethic.y dicit, fortissimi pugna-
«

conveniens si aliqui abstineant, ut utilitati tores esse videntur apud quos sunt timidi
communi vacent docendo sicut patet in ; inhonorati , fortes honorati ; )> ita studenti
illis qui ad pra?Iationis officium assumun- essetimpedimentum ad studium si ei ma- ,

tur, cum etiam in claustris manentes in
talibus quandoque dispensationem acci-
piant propter aliquam causam. Et pr^terea
aliqui religiosi sunt qui in
manentes , districtionem sui ordinis ser-
vantes, scholastico insistunt officio,
ex institutione sui ordinis habent.
Ad illud quod septimo
gisterium subtrahatur, quod est studien-
tium prcemium. Itein hoc reputaretur in
poenam infligi alicui, si ei postquam in stu-
claustris suis dio profecit, magisterium denegaretur. Si
ergo rehgi6sus in magisterio consequendo
quod plusquam alii impediatur ex hoc ipso
quod religiosus est, punietur, et hoc estpu-
objiciunt, diceii- nire homines pro bono quod iniquum est. :

1 Parm. : ^< aliiul. » — - Parm. : « scholastice. » ^ Parm. : « humiles.

 :

OPUSCIILUM F. 43

Ad primum ergo quod inducunt, dicen- contemptum dummodo sint sufficientes

,
;

dum quod illa aucloritas non magis ad reli- sed magis ex insufficientia, etiamsi sint
giosos pertinet quam ad sa^culares. Fratres pauci. Unde non est conveniens determina-
enim in Novo Testamento omnes chris- tum numerum magistrorum esse, ne hac
tiani appellantur, ut per se patet quo- : occasione idonei a magisterio repehantur.
rumlibet etiam christianorum collegium
Ecclesia dicitur. Non tamen numerus ma- CAPUT VII.
gistrorum interdicitur per auctoritatem
prsedictam religiosis seu saecularibus quia, : An religiosus licite possit esse de collegio
ut Augustinus dicit, multi magistri dicun- smcularium magistrorum.
tur, quia contraria docent et multi docen- ;

tes unus magister sunt et sic contrarietas

; Adhuc autem sua malitia eos instigante,
illa*,non pluraHtas doctorum prohibetur. conantur ostendere quod religiosi ssecula-
Vel magis secundum litteram prohibetur ribus in his quae ad studium pertinent,
ut non quihbet indifferenter ad magiste- communicare non debent; ut si non ex
rium assumatur, sed discreti, et in Scrip- toto doctrinae amittant offlcium, tamen in
turis edocti, ut dicit Glossa, et hoc pauco- executione officii ahquo modo impediantur.
rum est; et aUa Glossa dicit quod « non Ad hoc autem ostendendum, inducunt
eruditos in verbo fidei ab officio verbi primo ihud quod habetur XVI, quaest. vn,
removet, ne impediant^ veros praedica- cap. In nova actione, ubi dicitur a In uno :

tores. Vel loquitur de magisterio quod

)) eodemque officio non debetesse dispar
competit prselatis Ecclesiarum prohibetur : professio : quod etiam in lege divina prohi-
enim ne unus pluribus Ecclesiis, aut plu- betur, dicente Moyse : Non arabis simul in
res uni Ecclesise praisint; unde Glossa : bove et asino homines diversa^ pro-
; id est,
((In pluribus Ecclesiis, aut phires in una fessionis in uno officio simul non sociabis; »
Ecclesia ne vehtis esse magistri, )) id est et infra : « Nam cohaerere et conjungi non
praelati, qui soh sunt Ecclesiarum magistri possunt quibus et studia et vota sunt di-
non enim qui de ahquo cohegio docet, versa. Cum ergo rehgiosis et saecularibus
))

Ecclesiffj magister est, quamvis cohegium sit professio dispar, in uno docendi officio

de quo est, Ecclesia dicatur. sociari non possunt.

Ad secundum dicendum quod plures Item. Cum quilibet morem genere debeat
magistri qui sunt de uno cohegio, non iUis quibus convivit, secundum Augusti-
praesunt ihi cohegio sicut rector in navi, num, inconveniens videtur ut unus etidem
vel principes in apibus, sed sicut unus- sit de rehgioso et saeculari coUegio simul

quisque praeest in sua schola. Unde per et semel non enim potest simul utrorum-
:

auctoritatem praedictam non potest probari
quod intendunt, sed sohim quod in uria
schola non possunt esse plures magistri.
Ad tertium dicendum quod per hoc quod
in uno religiosorum coUegio muhiphcan-
tur plures magistri, non excluduntur sae-
culares a doctrina, quamvis
ligiosorum cohegia, quia non semper de
quohbet rehgiosorum cohegio inveniuntur
plures ad docendum idonei; sicut nec ahquis
a docendo impeditur propter hoc quod de
quahbet dioecesi possunt esse tot magistri,
quot ad hoc inveniuntur digni ratione ea-
dem. Et si etiam muhi invenirentur idonei,
de utrisque essent magis idonei praeeh-
que actus imitari. Sic ergo religiosus qui
est de coUegio suae reUgionis, non potest
esse de coUegio sa^cularium doctorum.
Item. Secundum juris ordinationem sta-
tutum est ut unus et idem non sit in di-
versis coUegiis sa^cularibus, nisi forte per
sint muha re- dispensationem. Multo igitur minus reli-
giosus, qui est de coUegio suae religionis,
poterit esse de coUegio sapcularium magis-
trorum.
Item. Quiciunque sunt de aliquo coUegio,
observare tenentur ea quae ad iUud coUe-
gium spectant. Religiosi autem observare
non possunt ea quae competunt coUegio
doctorum et scholarium sa^cularium non :

gendi, sive rehgiosi sive sseculares, sine enim possunt se obligare ad qua3 alii se
personarum acceptione. Nec tamen ex mul- obhgant, nec jurare qua? alii jurant, vel
titudine doctorum sacra Scriptura venit in alia hujusmodi servare quae alii servant;

Parm. omitUt : « illa. » — 2 Parm. : « ut non im- pediat.

 ,,

iA CONTRA. IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

cum non sint sui juris, secl sub potestate possunt aliqua auctoritate ut religiosos In
alterius constituti : et ita videtur quod non suam societatem admittant.
possint esse de collegio eorum. Item^ ApostoHca auctoritas non se ex-
Adhuc autem amplius in sua procedunt tendit nisi ad ea qua^ ad cathedram perti-
malitia ut quos a societate vident se non
: nent unde Apostolus dicebat, II Cor., x,
:

posse efficaci ratione dividere, saltem in- 13 Nos autem non in immensum gloriabi-
:

famando sejungant. Dicunt enim, per re- mur, sed sccundum mensuram recjulse, qua
ligiosos offendicula et scandala excitari; et mensus est nobis Deus. Ad cathedram
ideo se debere eorum vitare consortium, autem, iit dicunt, non pertinet studientium
secundum praBceptum Apostoli ad Roman., societas, sed collatio beneficiorum, admi-
ult., 17 Rogo autem vos, fratres, ut ohser-
: sacramentorum et alia hujus-
nistratio ,

vetts eos qui dissensiones et offendicula modi unde auctoritate apostolica cogi non
;

prseter doctrinam quam vos didicistis possunt ut religiosos ad suam societatem

faciunt, et decUnate ab illis. admittant.
Dicunt etiam quod religiosi otiosi vi- Item. Potestas ministris Ecclesia^ coUata
vunt; unde vitari debent, secundum prae- est non in destructionem, sed in cedifica-
ceptum Apostoli, II ad Thessal., ni, 6 De- : tionem, ut dicitur II Cor., ult. Unde, cum
nuntiamus autem vobis, fratres, in nomine in destructionem ordinetur societas reli-
Domini nostri Jesu Clmsti [Glossa : per giosorum et saecularium, ut ex pr«missis
Jesum prsecipimus), ut siibtrahatis vos ab ostendere conantur, compelli non possunt
omni fratre ambulante inordinate (Glossa : apostolica auctoritate ut religiosos ad suam
id est non communicetis eis qui ambulant societatem admittant.
inordinate), et non secundum traditionem
quam acceperunt a nobis; et subjungit de CAPUT YIII.
labore manuum dicens : Ipsi enim scitis

quemadmodum oporteat imitari nos, etc. Quod praedicta sententia est reprobanda,
Et infra expressius Si quis non obedierit : cjuia damnosa est, et falsa ac frivola.
verbo nostro per epistolam, scilicet de ope-
rando manibus, hunc notate, et ne commis- Haec autem eorum sententia invenitur
ceamini cum
ut confwulatur. illo, esse damnosa, falsa et frivola. Damnosa
Imponunt etiam religiosis, quod ipsi quidem est, quia derogat ecclesiasticae uni-
sunt auctores periculorum in novissimis tati, quai consistit, secundum Apostolum
diebus futurorum unde sunt vitandi ; ad Rom., xii, 5, in hoc quod inulti unum
secundum praiceptum Apostoli, II Timoth., corpus sumus in Christo , singuli autem
ni Hoc autem scito, quod in novissimis
: alter alterius membra. Glossa : « Sumus
diebus instabunt tempora periculosa; et alter alterius membra, dum sumus aliis

erunt homines amantes, cupidi,

seipsos servientes, aliis indigentes. Ideo dicitur
»

elati; et infra Habentes quidem speciem

: a singuli, )) secundum Glossam quia nullus
pietatis, id est religionis (secundum Glos- major vel minor. Unde patet
excluditur,
sam), virtutem autem ejus abnegantes : et quod derogat quicum-
ecclesiasticae unitati
hos devita. Sed, sicut in eodem capitulo que impedit quod unusquisque alterius
dicitur Mali homines, et seductores pro-
: membrum non sit, ei serviendo secundum
ficient in pejus, errantes, et in errorem officium sibi competens. Cum ergo reli-
mittentes. giosis competat docendi officium de quo :

Unde non contenti religiosorum infamia, post pauca Apostolus mentionem facit di-
etiam apostoUcam auctoritatem evacuare ' cens Sive qui docet, in doctrina; Glossa :
:

conantur, dicentcs quod nec etiam apos- ((qui habet gratiam docendi, sit membrum
tolica auctoritate cogi possunt ut ad suam alterius in exhibitione doctrinae » mani- :

societatem religiosos admittant quia se- : festum est quod ecclesiasticse unitati de-
cundum juris civilis ordinem nullus ad rogat quicumque religioso impedit ne
societatem compelli debet, cum societas quemquam docere possit, vel a quocumque
voluntate firmetur unde nec ipsi compeUi ; addiscere. Derogant etiam praidicta cari-

^ Al. : « apostoli eam auctoritatem. » — ^ Hoc aliquis illud in inferiori margine scripsit.
argumentum in cod. reg. 3109 desiderabatur, sed
 ;
; ;

OPUSCULUM I. 15

tati.Quia secundum Philosophum in YIII iii diversas hsereses scissa est, quia non
et X
Ethic., in communicatione amicitia erat episcopis licentia conveniendi in
fundatur et salvatur cui congruit sen-:
unum. Patet ergo quod periculum fidei

tentia Salomonis, Proverb., xvui, 24 Vir : divisionis^ inducit qui doctores hdei in
amicabilis ad societatem magis amicus erit unam societatem congregari non permittit.
quam frater. Unde qui prohibet saBculares Et sic patet multipliciter praedictam senten-
in studio rehgiosis communicare, vel e tiam esse damnosam.
converso impedit caritatem ct ex lioc
, ;
Est etiam eadem sententia falsa quod :

etiam dissensionis et rixa^ disseminat in- multiphciter patet, quia est contraria doc-
centivum. Derogat etiam hiTc sententia trinae apostolica?, quae falsa esse non po-

profectui studentium. In omnibus enim test. Dicitur enim

Petr., iv, 10 IJnus-
I :

negotiis quae a pluribus exerceri possunt, gratiam, in alterutrum

cj^uisque sicut accepit

plurimum societas multorum prodest

* illam administrantes sicut boni dispensa-
unde Proverb., xvui, 19 Frater qui aclju- : tores multiformis gratiae Dei ; Glossa :
vatur a fratre , quasi civitas firma ; et « Gratiam dicit, id est quodhbet donum

Eccle., IV, 9 Melius est cluos esse simul

: Spiritus sancti ad subserviendum aliis,
quam unum : habent enim emolumentum tam in saecularibus quam in spiritualibus. »

societatis suse. Sed pr«cipue in acquisitione Et exemphficat de dono scientiae, dicens :

scientiae pkirimum ^ societas multorum Si quis loc[uitur quasi sermones Dei

,

studentium prodest; quia interdum alter Glossa: « Si quis habet scientiam loquendi,
ignorat quod aUus invenit, aut quod ei re- non sibi, sed Deo imputet. Timeat autem
velatur. Unde et Philosophus, I Ub. Coeli et ne praeter voluntatem Dei, vel auctoritatem
mundi, dicit quod antiqui philosophi in sanctarum Scripturarum vel praeter utihta- ,

conventionibus diversis veritatem de coe- tem fratrum doceat, nec etiam quod docen-
lestibus investigaverunt Quicumque ergo dum est, taceat. » Qui igitur dicit quod
aliquod genus hominum a societate stu- rehgiosi et saeculares in alterutrum donum
dentium segregat manifeste commune
,
scientia3 non communicent, manifeste auc-
studium impedit. Et hoc praecipue verum toritati apostohcae contradicit. Item ex ore
est de rehgiosis, qui quanto sunt a curis Sapientis dicitur Eccli., xxxiii, 18 : Respi-
ssecularibus absoiuti, tanto ad studium in- cite c/uod non mihi soli laboravi, sed
veniuntur magis idonei, secundum illud omnibus excjuirentibus disciplinam; quod
Ecch., xxxviii, 25 Qui minoratur actu,
: ad ecclesiasticum doctorem pertinet, ut
sapientiam percipiet. Derogat autem prse- Glossa ibidem dicit qui non solum sibi,:

dicta sententia fidei communitati quae : sed ahis scribendo et docendo proficit. Qui
quia una debet esse, cathohca nominatur. omnes dicit, nuUum excipit. Ergo tam
Facile enim contingit ut qui secum in religiosi quam saeculares doctores omnibus
doctrina non communicant simul conve- communiter et sa^cularibus et rehgiosis
niendo, diversa et interdum contraria do- proficere debent docendo. Item diversa of-
ceant : unde Apostolus de semetipso dicit ficia sunt iii Ecclesia, sicut diversa membra
ad Gal., ii, 1 Deinde post annos quatuor-
:
in corpore, ut patet in I ad Corinth., xn,
decim iterum ascendi Jerosolymam cum in textu et in Glossa. Sicut autem oculi
Barnaba, assumpto et Tito ; ascendi autem sunt in corpore, ita doctores sunt in Ec-
secundum revelationem, et contuli cum illis clesia. Matth., v et xvui, 9, per hoc quod
Evangelium quod prgedico in gentibus dicitur : Si oculus tuus scandalizat te,
seorsum autem cum his qui videbantur doctores et consiliarii intelliguutur, ut per
aliquid esse : ne forte in vacuum currerem Glossam patet. In corpore autem humano
aut cucurrissem. Unde et in Decretis, dis- est ita quod oculus omnibus membris
tinct. XV, cap. Canones, dicitur quod a providet indifferenter ; et similiter quod-
temporibus Constantini concilia inccepe- libet ahud membrum alteri subservit in
runt. In prsecedentibus namque annis per- suo officio. I Cor., xn, 21 : Non potest
secutione fervente docendarum plebium autem dicere oculus manui : Opera tua non
minime dabatur facultas inde christianitas : indigeo ; aut iterum caput pedibus : Non

^ Parm. « pluriura societas multum. »

:
' Parm. — : fidei divisionem. »
« plerumque. » -^ * Parm. « quod in periculum
:
J6 CONTRA IMPUGNAxNTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
estisrnihi necessarii. Ergo et quicumqiie etiam duo vel tres obhgantur, quandoque
sumuntur ad officium doctrinsB, debent est perpetuum; sicut illi qui efficiuntur
omnibus cujuscumque conditionis fuerint, alicujus perpetuam socie-
civitatis cives,
docendo proficere : et religiosi saeculari- tatem ineunt, quia mansio civitatis ehgitur
bus, et sseculares religiosis. Item quibus- ad totum tempus vitae hominis et hsec est
cumque competit aliquis actus, competit societas politica. Similiter etiam societas
admitti ad societatem illorum qui ordinan- virum et uxorem, et
privata quae est inter
tur ad actum illum; cum societas nihil dominum et servum, perpetuo manet
aliud esse videatur quam
adunatio homi- propter perpetuitatem vincuh quo colli-
num ad unum ahquid communiter agen- gantur, et haec societas vocatur ceconomica.
dum; unde et omnes quibus pugnare Quando vero negotium ad quod multitudo
hcet, possunt communicare in eodem congregatur, temporaliter exercendum eli-
exercitu, qui est societas ordinata ad pu- gitur, non est societas perpetua, sed tem-
gnandum non enim videmus quod mi-
: poralis; sicut quod multi negotiatores ad
htes rehgiosi repeUant mihtes saeculares nundinas conveniunt, non ut ibidem per-
a suo exercitu, nec e converso. Sed societas petuo morentur, sed donec negotia ex-
studii est ordinata ad actum docendi et pleant et ha^c est societas publica et
:

discendi. Cumergo non solum ssecularibus, temporalis. Similiter duo socii qui idem
sed etiam rehgiosis hceat docere et discere, hospitium conducunt, non ineunt perpe-
ut ex praedictis patet, non est dubium tuam societatem, sed temporalem et haec :

quod rehgiosi et Sceculares in una societate est societas privata et temporalis. I)e his
studh esse possunt. ergo societatibus diversimode judicandum
Est etiam praedicta sententia frivola : est. Unde qui indistincte nomine societatis
quia rationes quibus innititur, nuhius mo- utitur, vel collegii, ignorantiam suam os-
menti sunt et ostendunt
, ignorantiam tendit.
eorum qui eas inducunt, vel veram vel
fictam. Est cnim societas , ut dictum est, CAPUT IX.

adunatio hominum ad ahquid unum per- ad inducta

Responsio siiperius in primo
ficiendum et ideo secundum diversa ad
:
capitulo hujus secundse partis contra
quae perficienda societas ordinatur, oportet veritCLtem.
societates distingui, et de eis judicari cum :

judicium uniuscujusque rei praecipue su- Secundum hsec ergo patet de facih res-
matur ex fme. Et inde est quod Philosophus ponsio ad rationes eorum.
in YIII Ethic., diversas communicationes Ad enim quod primo dicitur quod
illud
distinguit, ahud sunt quam
quae nihil « in uno eodem officio non debet esse
et
societates queedam, secundum diversa of- dispar professio » et infra ;
« Homines :

ficia in quibus homines sibi invicem com- diversae professionis simul non sociabis, »
municant; et secundum has communica- respondetur quod intehigendum est quan-
tiones amicitias distinguit, sicut eorum tum ad illud in quo diversificantur sicut :

qui simul nutriuntur, vel qui simul nego- quod laici et clerici socientur in his quse
tiantur, aut ahquod ahud negotium exer- pertinent tantum ad officium clerici unde ;

cent. Exinde etiam venit distinctio so- ante pra'dicta verba praemittitur « inde- :

cietatis, quae distinguitur in pubhcam et corum est laicum vicarium episcopi esse
privatam. Pubhca autem societas dicitur et viros ecclesiasticos judicare. » Similiter
secundum quam homines sibi invicem etiam religiosus non potest sociari sa?culari
communicant in una repubhca consti- in iUo in quo
saecularis a religioso diver-
tuenda; sicut omnes homines vel unius sificatur ut in negoths sa^culi exercendis,
;

civitatis vel unius regni in una repubUca qua? sunt religioso prohibita. II Tim., u,
sociantur. Privata autem societas est quae 4 ]<lemo militans Deo implicat se negotiis
:

ad ahquod negotium privatum exercen- sxcularibus. Officium autem docendi et

dum conjungitur sicut quod duo vel tres
: discendi est commune rehgioso et sai^cu-
socictatem ineunt ut simul negotien- lari, ut ex supradictis patet unde nihil :

tur. Utraque autem dictarum societatum prohibet religiosos saecularibus in uno of-
distinguitur in perpetuam et temporalem. ficio docendi et discendi sociari; sicut
Illud enim ad quod aliqua multitudo, vel diversae etiam conditionis homines unum

corpus Ecclesiae constituunt
quod in unitate fidei conveniunt. Gal., ui,
28 : JVon est Jiidxus neque Grxcus; non est
servus neque liber; non est masculus neque
femina : omnes enim vos unum
Christo Jesu.
Ad id quod secundo objiciunt, dicendum
quod sicut qua^dam sunt communia reli-
giosis et Scccularibus, qua^dam autem sunt
in quibus diflerunt ; ita est quoddam
gium quod tantum syecularium, secun-
est
dum quod adunantur quidam homines ad
ea perficienda qua3 ad sa^culares tantum
spectant aliquod autem collegium est reli-
; duabus ecclesiis absque dispensatione vel
giosorum tantum, in quo scilicet aliquid
agitur ad religiosam vitam ducendam ali-
quod autem est quod est religiosis et sa3-
cularibus commune, quia in illo adunantur
homines ad hoc in quo rehgiosi a sa^cula-
ribus non distinguuntur sicut religiosi et ,
ssculares communiter sunt de collegio
unius Ecclesia^ Clmsti, inquantum in una
fide conveniunt, quai unitatem Ecclesiae
perficit. Similiter, quia docere et discere
communiter rehgiosis et sa^^cularibus com-
petit, coUegium studii non debet censeri
quasi coUegium reUgiosorum, vel quasi
coliegium saicularium, sed quasi colle-
gium in se comprehendens utrosque.
Ad id quod tertio objiciunt, scihcet
nullus potest esse de duobus coUegns,
dicendum quod iha ratio triphciter deficit.
Primo, quia pars non ponit in numerum
contra totum, conegium autem privatum
pars est pubhci cohegii, sicut domus est
pars civitatis unde per hoc quod ahquis
: illud toti non expedit in quo partes conve-
est de cohegio ahcujus famihse, ex hoc
ipso est de cohegio civitatis, qua3 ex diver-
sis famUiis constituitur nec tamen est ex ;
duobus cohegiis. Cum ergo cohegium stu-
dh sit pubhcum cohegium, per hoc quod
ahquis est de cohegio privato ahquorum
studentium, sicut qui conveniunt ad con-
vivendum in una domo rehgiosa vel saecu-
lari, hoc ipso est de cohegio communi
studii, nec propter hoc est de duobus col-
legiis. Secundo pra^dicta ratio deficit ex
hoc quod niliil prohibet ahquem esse de
uno cohegio perpetuo pubhco vel privato,
et simul esse de ahquo cohegio pubhco
vel privato temporah : sicut ihe
de cohegio ahcujus civitatis, quandoque
est ad tempus de cohegio commihtantium
in uno exercitu; et qui
de cohegio est
ahcujus famhise, potest ad tempus ahqui-
XXIX.
:
,
OPUSCULUM 1 17
secundum bus sociari in ahquo hospitio. Cohegium
autem studh non cst cohegium pcrpc-
tuum, sed temporalc; non eihm ad hoc
homines ad studium conveniunt ut perpe-
estis in tuo ibi morentur, sed vadunt et veniunt
pro suo hbito. Uiide nihh proliibet eum
qui est de religioso cohegio perpetuo
simul esse de cohegio scholastico. Tertio
pra^dicta ratio falht, quia ihud quod est
colle- speciale, ad omnia extendit. Hoc autem
quod unus non possit esse de duobus col-
legiis, intehigiturdecohegiis ecclesiasticis,
quia unus non potest esse canonicus in
causa legitima; unde diciturXXI, Quxst. i
; ((Clericus ab instanti tempore non connu-
meretur in duabus Ecclesiis.» In aliis autem
cohegiis locum non habet, unde unus et
idem homo potest esse civis in duabus ci-
yitatibus. Unde, cum coUegium scholasti-
cum non sit cohegium ecclesiasticum, nihil
prohibet eum qui est de cohegio ahquo
rehgioso vel saeculari, esse simul de colle-
gio scholastico.
Ad id quod quarto objiciunt, dicendum
quod religiosi non possunt esse de cohegio
ssecularium, nisi quatenus licet eis docere
et discerequod non possunt absque mo-
;
deramine et licentia suorum superiorum :
quod ex quorum etiam licentia et juramenta et
colligationes licitas et expedientes facere
possunt, ut sic in coUegio scholastico con-
numerentur.
Sciendum tamen quod, cum perfectio
totius consistat partium adunatione,
in
nire non possunt, quia hoc perfectioni to-
tius repugnat; unde et ordinationes quae
in republica statuuntur, tales debeiit esse
qua3 omnibus qui ad rempublicam perti-
nent, coaptentur magis vero essent remo-
;
veridai ordinationes a republica quae adu-
nationem civium impedirent, quam ahqua
scissura reipublicae tolerandaquia statuta;
sunt propter unitatem reipublicae conser-
vandam et non e converso. SimUiter
,
etiam in collegio scholastico non debent
esse aliqua statuta quai non possint con-
gruere omnibus qui ad studium licite con-
veniunt.
qui est Yerba autem Apostoh, quae ad suam seii-
tentiam asserendam assumunt, pro eis non
faciunt. Primo, quia religiosi non sunt si-
mUes iUis de quibus loquitur Apostolus :
quod patet per singula. Quod enim dicitur
 : ;

18 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

ad Rom., ult. xvii Rogo autem, vos fra-
: quales dicunt,
tres,etc, intelligitur de haereticis, qui ho-
mines in fide dissentire faciebant quod
patet per hoc quod dicit, prxter doctrinam
quam didicisti ; Glossa : « A veris aposto-
lis, quia ilU a quibus declinare jubet, de
))
lege agebant, quia cogebant gentes judai-
non tamen possent eos a
sua societate repellere, nisi prius essent in
: judicio Ecclesiae^ condemnati.
In his autem quae sequuntur, in quibus
apostolicae potestati derogant, non solum
falsitatis, sed etiam haeresis crimBn incur-
runt quia, ut dicitur in Decretis, dist. xxii,
:

zare. Simihter illud quod habetur II Thess., cap. Omnes : « Qui romana3 Ecclesiae privi-
III,6 A7inuntiamus autem, etc, ad reli-
:
legium ab ipso summo omnium Ecclesia-
giosos non
pertinet, sed ad eos qui turpia rum capite traditum auferre conatur, hic
negotia exercent, otium sectantes quod : proculdubio in haeresim labitur et infra ; )) :

per hoc patet quod dicit Apostolus Audi-
vimus enim inter vos quosdam ambulare
inquiete, nihil operantes, sed curiose agen-
tes; Glossa : « Qui foeda cura sibi necessa-
ria provident. » Fceda autem cura ibi di-
citur omne illicitum negotium. Simihter
quod dicitur II Timoth., iii Hoc autem
scito,quia in novissimis diebus, etc, non
pertinet ad religiosos, sed ad haereticos, ut
patet per id quod dicit Blasphemi; Glossa :
« in Deum per haereses et per hoc quod
: (( Fidem quippe violat qui adversus iUam
agit quae est fidei mater. » Hoc autem pri-
vilegium Christus romanae Ecclesiae contu-
lit ,ut omnes ei sicut Christo obediant
unde dicit Cyrillus Alexandrinus episcopus,
in lib. II Thesaurorum : « Ut membra ma-
: neamus in capite nostro apostolico throno
Romanorum Pontifice, a quo nostrum est
quserere quid credere et quid tenere de-
beamus, ipsum venerantes, ipsum rogantes
; )) pro omnibus quoniam ipsius solum est
:

Jannes. subdit Quemadmodum autem Joannes* et

: reprehendere, corrigere, et loco illius Ugare
Mambres restiterunt Moijsi, ita ethi; Glossa qui ipsum aediflcavit et nuUi al'i quod
;

c( scihcet hseretici, » resistunt veritati, ho- suum est plenum, sed ipsi soli dedit cui :

mines reprobi, corrupti mente circa fidem. omnes jure divino caput inclinant, et pri-
Nec obstat quod dicit, habentes c^uidem spe- mates mundi tanquam ipsi Domino Jesu
ciempietatis,\dLQ^ivQ\i^io\A^. Rehgio enim Christo obediunt. » Unde patet quod qui-
accipitur ibi pro latria, quae fidem protes- cumque dicit non esse obediendum his
tatur. In hac enim significatione religio quae per Papam statuuntur, in haeresim
est idem quod pietas, ut patet per Augus- labitur.
tinum in X De civitate Dei. Dato autem Quod etiam objiciunt, quod nullus potest
quod religiosi vel omnes vel ahqui tales cogi ad societatem invitus, ut lex dicit,
essent, non tamen eorum esset a sua com- patet quod intelligitur de privata societate,
munione eos excludere quod palet per : quae consensu duorum vel trium constitui-
Glossam qua3 habetur I Cor., v, super tur. Sed ad societatem publicam, quae non
iUud Is qui frater nominatur, etc, cum
: potest constitui nisi ex superioris auctori-
* Ejus- hujusmodi* nec cibum sumere ; Glossa : tate, aliquiscompelli potest sicut princeps ;

modi. Dicendo nominatur, ostendit non temere

((
qui praeest reipnblicae, potest compellere
et quolibet modo, sed per judicium, aufe- cives ut in sua societate aliquem recipiant;
rendos malos esse abEcclesia» communione, sicut etiam coUegium alicujus Ecclesiae co-
et si per judicium auferri non possunt, gitur ut aUquem recipiat in canonicum vel
tolerentur potius. » Non enim communione in fratrem. Unde, cumcollegium studii
quemquam prohibere possumus nisi aut generalis sit aliqua societas, ad eam aliquis
sponte confessum, aut in ahquo judicio induci potest auctoritate superioris cogente.
nominatum atque
ecclesiastico vel sa?culari Ad Ulud quod postea objiciunt, quod hoc
convictum. Hoc ergo dicendo, noluit homi- est de ilUs quae non pertinent ad cathe-
nem ab homine judicari ex arbitrio suspi- dram, dicendum quod hoc est falsum. Ad
cionis, vel etiam extraordinario usurpato eum enim qui regit rempubUcam, pertinet
judicio sed potius ex lege Dei secundum
; ordinare de nutritionibus et adinventioni-
ordinem Ecclesiae, sive ultro confessum, bus juvenum in quibus exerceri debeant,
sive accusatum atque convictum. Patet ut dicitur X Ethic. Unde, et politica, ut in
ergo quod, quamvis reUgiosi essent tales 1 Ethic. dicitur, ordinat quas disciplinas

^ Parm. omittit : « Ecclesise.

 ;;

OPUSCULUM 19
debitum est esse in civitatibiis, et quales Inducunt autem auctoritatem Bernardi
unumquemque oportet cliscere et usque- Super Cant., qui dicit quod a pra^dicare
quo. Et sic patet quod ordinare de studio monacho non convenit, novitio non expe-
pertinet ad eum qui pra^est reipublicae, et dit, non misso non hcet. »
pra^cipue ad auctoritatem apostolica? Sedis, Item. lUi populum verbo
qui pascunt
qua universalis Ecclesia gubernatur, cui Dei, debent etiam pascere necessaria sub-
per generale studium providetur. ministrando, ut patet super illud Joan.,
Quod autem objicitur ultimo, prOcedit ex ult. Pasce oves meas, ubi dicit Qlossa :
:

falsis. Non enim est ad destructionem stu- « Pascere oves est credentes confortare, ne
dii, sed ad ejus profectum, si religiosi sa^- deficiant ; terrena subsidia, si necesse est,
cularibus in studio sociantur, ut ex pra^dic- subditis providere. )) Sed rehgiosi non pos-
tis patet. Unde nulli dubium esse debet sunt necessaria providere, cum pauperta-
saeculares compelli posse auctoritate apos- tem profiteantur. Ergo non possunt pascere
toiica ut ad societatem studii religiosos verbum Dei praedicando.
admittant. Item. Ezech., xxxiv, 2, dicitur Nonne :

a pastorihus pascuntur ? Per pasto-

cjrerjes
CAPUT IX.
res autem, ut dicit Glossa ibidem, signifi-
An religioso liceat prsecUcare, si curam cantm^ episcopi, presbyteri, diaconi, quibus
non habeat animarum. grex committitur. Ergo rehgiosi qui non
sunt episcopi vel presbyteri vel diaconi,
Non solum autem impedire conantur ne habentes gregem commissum, praedicare
religiosi fructum in Ecclesia faciant per non possunt.
doctrinam, veritatem sacraB Scripturee aliis Item. Rom., x, 15, dicitur Quomodo :

exponendo ; sed, quod perniciosius

eos est, prsedicabunt, nisi mittantur ? Sed non legi-
a pra?dicationibus et confessionibus audien- mus missos a Domino nisi duodecim apos-
dis amovere conantur, ut nec fructum in tolos, Luc, IX, et septuaginta duos disci-
populo faciant in exhortatione virtutum et pulos,Luc, X ubi dicit Glossa, quod sicut
:

extirpatione vitiorum : in quo etiam perse- in apostolisforma est episcoporum, sic in

cutores Ecclesiai sanctai se esse ostendunt
unde dicit Gregorius, lib. XX Moralium,
super capucio timicx, etc.
illud, c/uasi
« Hoc conari persecutores EccIesiaB specia-
liter solent, ut ab ea ante omnia verbum
praedicationis toUatur.
Inducunt autem primo id quod habetur
septuaginta duobus forma presbyterorum
secundi ordinis, qui scUicet sunt presbyteri
: parochiales. Adjungit autem Apostolus, I ad
Cor., XII, Opitulationes, id est eos qui majo-
ribus ferunt opem, ut Titus apostolo, vel
» archidiaconi episcopis, ut Glossa ibidem
dicit. Ergo religiosi, qui nec episcopi sunt

XYI, Qudest. i « Aha est causa monachi;,

: nec presbyteri parochiales, nec archidia-
alia clerici. Clerici oves pascunt; ego, » sci- coni, praedicare non debent.
licet monachus, a pascor » et YII, qusest. i, ; Item. In Decretis dicitur, dist. lxviii :

cap. Hoc necjuaquam, dicitur « Monacho- : « Corepiscopi tam ab hac sacra Sede quam
rum vita subjectionis habet verbum, non ab episcopis totius orbis prohibiti sunt :

docendi vel praesidendi

, vel pascendi , nimis eniin improba eorum institutio est,
ahos. Praedicare autem est pascere verbo
)) etprava et infra
; « Nam non amplius
)) :

Dei; Joan., ult., 17 Pasce oves meas : quam duos ordines inter discipulos Domini
Glossa : « Pascere oves est credentes, ne esse cognovimus ; id est duodecim aposto-
deficiant confortare. Ergo monachi, et )) lorum, et septuaginta duorum discipulo-
omnes monachorum jure
ahi religiosi, qui rum. Unde iste tertius processerit, ignora-
censentur, praedicare non possunt. Hoc mus, et quod ratione caret, extirpare
expressius Iiaberi videtur XYI, quaist. i, necesse est. Et ita ordo rehgiosorum
))

cap. Acljicimus, ubi dicitur « Statuimus : qui pra^dicant et non sunt episcopi, qui
ut praeter Domini sacerdotes nulh hceat sunt successores apostolorum, vel presby-
monachus iUe
praedicare, sive laicus, sive teri parochiales, qui sunt successores sep-
sit, cujuscumque nomine glorie-scientia? tuaginta duorum discipulorum, debet ex-
tur. » Item cap. Juxta : Monachos a po- <( tirpari.
pulorum prsedicatione omnino cessare cen- Item. Dionysius in vi cap. Eccles. hierar-
suimus. ))
chidB dicit quod « monasticus ordo non
 :

20 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELTGIONEM.

debet esse aliis praelatus, » vel secundum gloriari ; » et infra, ibi : Non in alia regula,
aliam translationem « non est aliorum
, Glossa exponit de his qui sunt de alieno
adductivus. » Sed inducuntur homines in regimine. Ergo iUi qui non habent curam
Deum per doctrinam et prsedicationem. animarum non debent prsedicare plebibus
Ergo monachi vel alii reUgiosi non debent aliis commissis, sed fundamentum fidei
prsedicare vel docere. in infideUbus jacere.
Item. Ecclesiastica hierarchia constituta
est ad exemplar coelestis, secundum ilkid CAPUT XI.
Exod., XXV, 40 : Inspice fac secundum
et
exemplar quod iihi in monte monstratum An liceat religiosis confessiones audire.
est. Sed in coelesti hierarchia angekis in-
ferioris ordinis nunquam exercet officium Ukerius autem ostendere nituntur quod
superioris ordinis. Cum
ergo monasticus confessiones audire non possunt. XVI,
ordo inter ordines inferiores computetur, q. I, cap. Placuit: « Firmiter et insolubiliter
ut dictum VI cap. Eccles. hierarch., non omnes prsecipimus ut aliquis monackus
debent monachi et alii rehgiosi exercere poenitentias nemini tribuat ; et alio cap.
pra^dicationis officium, quod est superioris, quod « nuUus monachorum
Placuit, dicitur
episcoporum et prselatorum aliorum. prsesumat neque poenitentiam dare, neque
Item. Si religiosus prsedicat; aut prsedi- filium de baptismo accipere, neque infir-
cat cum potestate, aut sine potestate. Si mum visitare et unctiones facere, neque
sine potestate, ergo est pseudo-apostokis. mortuum sepelire, neque de qualibuscum-
Si cum potestate, ergo potest procurationes que negotiis sese implicare. » Item cap.
exigere. Dominus enim mittens apostolos Interdicim-us dicitur « Interdicimus ab-:

ad praedicandum, prsecepit eis ne quid tol- batibus et monachis publicas poenitentias

lerent in via nisi virgam tantum, ut dicitur dare infirmos visitare et unctiones fa-
,

Marci, vi. Per virgam autem, ut Glossa cere. » Ex quibus omnibus videtur quod
ibidem dicit, potestatem accipiendi neces- monachis et reUgiosis, qui eodem jure
saria a subditis inteUigit. Hoc autem non censentur, non liceat confessiones audire.
videtur religiosis convenire ut procura- Item. Rectoribus Ecclesiarum prseceptum
tiones exigere possint. Ergo nec praedicare est Proverb., xxvii, 23 : Diligenter agnosce
debent. vultum pecoris tw ; Glossa : « Pastori Ec-
Item. Episcopi majorem habent auctori- clesiae dicitur : Diligenter adhibe curam eis
tatem prsedicandi quam reUgiosi, qui non quibus te prseesse contigerit ; agnosce
habent curam animarum. Sed episcopi eorum actus et vitia quse in eis inveneris
extra dicecesim suam prsedicare non pos- citius castigarememento. » Sed non pos-
sunt, nisi requisiti ab aUis episcopis vel sunt agnoscere actus et vitia subditorum
presbyteris, ut dicitur IX, qua^st. m : pastores Ecclesia^ nisi per confessiones.
« NuUus primas, nuUus metropoUtanus Ergo non debent aliis confiteri nisi suis
dioecesani Ecclesiam vel parochiam, aut rectoribus.
aliquem de ejus parochia prsesumat ex- Praeterea. Extra., de poenitentns et re-
communicare vel judicare » et hoc idem :
miss., dicit Innocentius in concilio generali
habetur per multa aUa capitula ibidem. ((Omnis utriusque sexus fidelis, postquam
Ergo nec reUgiosi, qui omnino dioecesim ad annos discretionis pervenerit, omnia
non habent, nec parochias, praedicare pos- sua solus peccata saltem semel in anno
sunt, nisi forte fuerint invitati. confiteatur proprio sacerdoti. » Sed ille qui
Item. Pra?dicator non debet aedificare absolutus est a peccatis praedictis, non te-
super aliud fundamentum, nec gloriari in netur ulterius peccata confiteri. Ergo si
plebibus alienis, ad instar ApostoU dicentis aUquis alius quam proprius sacerdos posset
Rom., XV, 20 Sic autem prxcUcam Evan-
:
confessiones audire et absolvere aliquem,
gelium hoc, non ubi nominatus est Chris- iUe non teneretur semel in anno confiteri
tus, ne siipra alienum fundamentum wdifi- proprio sacerdoti quod est contra Decre-
:

carem. Et II ad Cor., x, 15, dicitur Non : talem inductam. Cum ergo religiosi non
in immensum gloriantes in alienis labo- sint proprii sacerdotes, quia non habent
ribus ; Glossa : « Ubi aUus fundamentum plebes sibi commissas, videtur quod non
fidei posuisset. quod esset ultra mensuram possunt confessiones audire et absolvere.
 OPUSCULUM I.
21
Fideles dcbent a propriis saccr-
Item. vocati a sacerdote parochiali'. Dicunt enim
dotibus sacramcnta pcrcipcrc, ut in Decre- quod illud quod dat aliquis jam non ,

tall inducta priecipitur. Sed sacramcnta habct. Si crgo episcopi committunt curas
Ecclesiae non debet ministrare sacerdos plebium parochialibus sacerdotibus, ad eos
nisi digno non autcm potest scire aliquem
; jam non pcrtinet cura ipsarum ct ila ex ;

esse dignum, nisi cjus conscientiam no- autoritatc corum non possunt aliqui prai-
verit per confessionem. Ergo saccrdotcs dicare plebibus, aut confessiones audire,
debent audire confcssioncs subditorum : nisi vocati a sacerdote parochiah.
et ita alii non possunt eos absolvere. Item. Quando episcopus committit curam
Itcm. In Ecclesia non solum vitanda sunt plcbis seipsum exonerat,
sacerdoti, ipse
mala, sed etiam occasiones malorum, sicut et periculum remanet super sacerdotem
Apostolus de seipso dicit II Corinth., xi, cui cura committitur secundum ihud
;

VI Ut amputem occasionem eorum qui

: III Reg., XX, 39 Custodi virum istum : qui
:

vohint occasionem, ut in quo (jloriantur, si lapsus fuerit, erit anima tua pro anima
inveniantur sicut ct nos. Sed si aliquis ejus; alias essent episcopi in magno pe-
posset alteri confiteri quam proprio sacer- riculo, importabile onus totius multitudinis
doti, multi posscnt dicere se esse confessos, habcntes. Ergo episcopi non habcnt se
et sic inconfessi ad sacramenta accedere, ulterius intromittere de plebibus quas sa-
et non possent arctari per proprium cerdotibus commiserunt.
sacerdotem, latentes sub prsetextu con- Item. Sicut episcopus subditur archie-
fessionis aliis factae. Ergo hoc nullo modo piscopo, ita sacerdotcs subduntur episco-
debet essc in Ecclcsia, quod rcligiosi con- pis. Sed archiepiscopi non possunt se
fessiones audiant qui non sunt proprii sa- intromittere de illis qui subduntur epis-
cerdotcs. copis, nisi forte propter negligentiam epis-
Ad eum solum pertinet
Item. poenitentes coporum; unde IX, quaest. in
dicitur :

absolvere ad quem pertinet corrigere. « Archiepiscopus nihil de episcoporum

Sed, sicut dicit Dionysius in Epistola ad causis absque illorum consilio agat. » Ergo
Demophilum monachum , correctio non nec episcopi possunt aliquid in plebibus
pertinet ad monachos, sed ad sacerdotes. subjectis sacerdotibus parochiahbus absque
Ergo religiosi non possunt confitentes illorum consensu, nisi propter eorum ne-
absolvere. gligentiam vel defectum.
Item. Cum non habeant aliquas certas Item. Presbyteri parochiales sunt sponsi
provincias vel dioeceses vel parochias sibi Ecclesiarum sibi commissarum. Si ergo
commissas, possunt prsedicare et con-
si aliqui alii ex commissione episcoporum in
fessiones ubique hoc poterunt.
audire , plebibus praedictis sacerdotibus commissis
Ergo ampliorem habent potestatem quam praedicent, aut confessiones audiant, Ec-
episcopi, vel primates, vel patriarchae, qui clesia habebit plures sponsos, quod est
non sunt Ecclesiae guberna-
universalis contra id quod habetur YII, quaest. i :

tores ; cum
etiam Papa universalcm Pon- Sicut alterius uxor nec adulterari ab
tificem se vocare prohibeat unde dicitur : aliquo, vel judicari aut disponi nisi a pro-
in Decretis, dist. xcix « NuIIus patriarcha- : prio viro, eo vivente, permittitur ; sic nec
rum, universalitatis vocabulo unquam uta- uxor episcopi, quae ejus Ecclesia vel paro-
tur. » Et hoc idem habetur in sequenti ' chia indubitanter intelligitur eo vivente, ,

capitulo. absque ejus consilio voluntate alteri

et
judicari vel disponi, aut ejus concubitu,
CAPUT XII.
id est ordinatione, frui non conceditur. »

An liceat religiosis prasclicare vel confes- Hoc autem non solum de episcopis, sed de
siones auclire ex commissione Papae aut quibuslibet Ecclesiae ministris intclligitur,
episcoporum, ut Gratianus per sequentia capitula probat.

Ulterius autem nituntur ostendere quod

nec ex commissione episcoporum prsedi-
care possunt, aut confessiones audire nisi

^ Parm. omitlit : « nisi vocati a sacerdote paro- chiali. »

 ,

22 CONTRiV IMPUGNAlNTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

atque inventam, uno verbo velle evertere,
ut cap. Be inoffic. test., lib. Si quando.
CAPUT XIII.
Similiter si Papa concedat ahquibus quod
Utrum religiosis liceat prsedicare vel con- praedicent vel confessiones audiant, debet
fessiones audire cum privilegio apostolicse intehigi secundum communem formam,
Sedis. scihcet ut hoc exequatur requisitus sacer-
dotibus parochialibus.
Ulterius autem nituntur ostendere quod Item. Monachus qui accipit sacerdotale
nec privilegio possunt
apostolicae Sedis ofhcium, non tamen habet executionem
Quia
confessiones audire. ofhcii, ut scilicet sacramenta ministret, nisi
prsedicare aut
contra statuta Patrum aliquid condere vel super aliqua plebe fuerit canonice insti-
mutare, nec romanse Sedis auctoritas tutus, ut dicitur XYI, quaest. i, cap. Adjici-

potest, ut dicitur XXY, quaest. i, cap. Contra
statuta. Si ergo statutum est antiquorum
Patrum, quod « nullus prsedicet vel con-
fessiones audiat praeter Domini sacerdo-
tes, » ut dicitur XVI, q. i, cap. Adjicimus
non poterit hoc ex privilegio Papse alicui
concedi.
i, capit. Sunt quidam,
Item. XY, quaest.
dicitur :enim quod docuerunt apos-
« Si
toli et prophetae, destruere, quod absit,
niteretur romanus Pontifex, non senten-
mus, § Monachi autem; et si ahquibus ex
'
privhegio Papae ofhcium praedicandi com-
mittatur, hoc exequi non poterunt quamdiu
plebes non fuerint eis commissae.
Item. Nec Papa nec ahquis mortahum
potest ecclesiasticam hierarchiam divinitus
ordinatam mutare aut evertere; cum nulii
praelatorum data sit potestas in destruc-
tionem, sed in aedihcationem, ut dicitur
II Corinth., x. Sed iste est ordo ecclesias-
ticae hierarchiae, quod monachi etregulares

tiam dare, sed magis errare convincere- sunt in ordine perhciendorum, ut patet in
tur. )) Si ergo ordinatio est Apostoh, VI cap. Ecclesiasticge hierarchiee. Ergo nec

II Cor., X, ut nuhus glorietur in plebibus Papa- potest hoc aliter immutare, ut scilicet
ahenis, si Papa dat ahcui hoc privilegium, religiosi perhciendi habeant ofhcium.

errare convincitur.
Item. Scriptum est in jure quod si , CAPUT XIY.
princeps concedit ahcui quod liceat ei
aediflcare in loco pubhco, debet intehigi A7i licitum est religiosis petere liceniiam
sine praejudicio alterius, ut ff. 'Ne quid in a sacerdoiibus curatis, vel episcopis prse-
loco publico sedificare, lib. I, % Si quis a dicandiy vel confessiones audiendi.
principe. Et XXY, quaest. ii, cap. Be eccle-
siasiicis, dicit Gregorius : « Sicut nostra Item volunt ostendere quod etiam in
defendimus ita singulis quibusque Ecclesiis tahbus non liceat petere licentiam a pres-
sua jura servamus; nec cuiquam gratia byteris parochialibus aut ab episcopis prae-
favente uhra quam meretur impartior, nec dicandi aut confessiones audiendi, quia
uhi quod sui juris est, ambitu stimulante ambitionis est ingerere se ad ofhcia eccle-
derogabo. » Sed quod aliquis praedicet in unde
siastica; dicitur YIII, quaest. i, cap.
parochia ahcujus, vel audiat confessiones Sciendum : « Cum locus superior im-
eo irrequisito, esset in praejudicium sacer- peratur, qui ad percipienda haec obedit,
is

dotis parochialis. Ergo si concedatur ahcui obedientiae sibi virtutem evacuat, si ad

quod possit pra^^dicare vel confessiones haec ex proprio desiderio anhelat. » Sed
audire, nihilominus hoc exequi non po- praedicare et confessiones audire pertinet
terit sine consensu sacerdotis parochiahs. ad ofhcium ecclesiasticum, quod est potes-
Item. Si princeps concessit alicui liberam tatis et honoris. Ergo sine nota ambitionis

testamenti factionem, nilhl aliud conces- non possunt petere licentiam praedicandi
sisse videtur nisi ut habeat consuetam et aut confessiones audiendi; sed hoc solum
legitimam testamenti factionem neque : facere possunt, cum fuerint requisiti.
enim credendum est romanum principem,
qui jura tenetur, totam testamentorum
observantiam multis vigihis excogitatam

M. si contra statulum, » eto. — * Parm. omittit : « Papa. »


CAPUT XV.
Unde pr^edictus error sumpsit originem.
Quia vero, ut Boetius dicit in lib. De
daabus naturis, via fidci intcr duas Iwrcscs
media est, sicut virtutes medium locum
tenent omnis enim virtus in medio rerum
:
decore locata consistit; si quid enim vel
infra vel ultra quam opportuerit fiat, a
yirtute disceditur; ideo videamus quid
circa pra?dicta sit ultra vel infra quam
quod veritas habeat : ut hoc totum repute-
mus errorem, mediam autem viam
veritatem.
Sciendum est ergo quosdam fuisse hae-
reticos , et adhuc esse qui potestatem
,
ecclesiastici ministerii in vita^ sanctitate po-
nebant ut videhcet qui sanctitate caruerit,
;
ordinis quoque potestatem amittat, et qui
sanctitate fulget, etiam ordinis potestate
potiatur. Quam quidem sententiam esse
erroneam, quia de ea non agitur, suppo-
natur ad prsesens. Ex hujus autem erroris
radice processit quorumdam prsesumptio,
et prsecipue monachorum, qui de sua
praesumentes, ministrorum Ecclesiae
titate
proprio arbitrio usurpabant, absol-
officia
vendo sciHcet peccatores, et prsedicando
absque alicujus auctoritate episcopi, quod
eis nullatenus licebat; unde dicitur XYI,
qusest. I « Pervenit ad nos (unde valde
: parochialibus
miramur) quod quidam monachi et abbates
in parochia vestra, contra sanctorum de-
creta, episcopaha jura et officia sibi arro-
ganter vendicant, videhcet poenitentiam
dare, et remissionem peccatorum, recon-
cihationem poenitentium, decimas et eccle-
sias : cum absque proprii episcopi hcentia
vel auctoritate Sedis apostohcse hoc nullatus
prsesumere debeant. »
Sed quidam nimis incaute ab hoc errore
recedentes in errorem contrarium sunt
,
prolapsi, asserentes monachos
rehgiosos et
ad prsedicta non idoneos esse, etiamsi de
auctoritate episcoporum hoc agant; unde
dicitur XYI, qusest. i « Sunt nonnulli nuUo
:
dogmate fulti, audacissimo quidem zelo
magis amaritudinis quam dilectionis in-
flammati, asserentes monachos, qui mundo
mortui sunt et Deo vivunt, sacerdotalis
officn potentia indignos; neque poeniten-
tiam neque christianitatem largiri neque
absolvere posse per sacerdotahs officii sibi
OPUSCULUM I,
23
divinitus injunctam potestatem. Sed om-
nino labuntur. »
Quidam autem. novchum sibi statuentes
errorcm, in tantam prorumpunt audaciam,
ut asscrant non solum propter religioso-
rum conditionem, sed etiam propter epis-
coporum impotentiam, non posse per epis-
copos rehgiosis pra^dicta committi absque
parochialis sacerdotis voluntate. Et quod
etiam pcrniciosius est, non posse eis hoc
ipsum asserunt per apostolicse Sedis privi-
legium indulgeri. Et sic per viam contra-
riam ad eumdem fmem hujusmodi error
elabitur cum praedicto ut scihcet sub-
,
fidei trahant aliquid ecclesiasticse potestati, sicut
et ihi qui in vita^ merito potestatem Eccle-
sise consistere arbitrantur.
CAPUT XYI.
Ordo dicendorum ad destructionem dicti
erroris.
Ad hujus ergo erroris destructionem hoc
ordine procedendum est.
Primo ostendemus quod episcopi et su-
sanc- periores pra^lati possunt prsedicare et ab-
solvere eos qui sacerdotibus subduntur,
ipsorum sacerdotum.
sine licentia
Secundo, quod hoc idem possunt ahis
committere.
Tertio, quod hoc ahis committi quam
sacerdotibus expedit saluti
animarum.
Quarto, quod etiam religiosi ad officia
.
hujusmodi exercenda ex commissione prse-
latorum sunt idonei.
Quinto quod religio aliqua salubriter
,
institui potest ad haec exequenda de licen-
tia prselatorum.
Sexto, respondebimus rationibus quae ad
partem contrariam inducuntur.
CAPUT XYII.
Quod episcopi possunt absolvere subditos
parochianos sine licentia curatorum.
Quod autem episcopus In parochia sacer-
doticommissa plenam habeat potestatem,
probatur per id quod dicitur X, quaest. i,
cap. Sic quidam, ubi dicitur quod « omnia
quae sunt Ecclesiae secundum constitutio-
nem antiquam, ad episcopi ordinationem
et potestatem pertinent, » et hoc idem
24 CONTRA IMPUGNANTES DEl CULTUM ET RELIGIONEM.
habetur in sequenti capitulo. Sed res tem- ritu mansuetudinis? et II Cor., x, 13 : Se-
porales Ecclesiae ordinantur ad spiritualia. cundum mensuram regulse qua mensus est
Ergo multo fortius spiritualia singularum nobis Deus, mensuram pertingendi usque
parochiarum episcopo sunt commissa. advos , et cap. ult., 10 : Ideo abscns scribo,
Item Qugest. ead. « Regenda est una- : ut non prxsens durius agam secundum po-
qugeque parochia sub provisione ac tui- testatem (Glossa, hgandi atque sol-
(( ,

tione episcopi per sacerdotem, vel ca^teros vendi ») quam dedit mihi Dominus. Patet
clericos, quos ipse cum Dei timore provi- ergo quod episcopi in plebibus sacerdoti-.
derit. » bus commissis plenam retinent potestatem.
Item. In sequenti capitulo dicitur quod Item. Cum sacerdotes succedant in locum
((Ecclesia debet gubernari et dispensari septuaginta duorum discipulorum epis- ,

cum judicio et potestate episcopi, cui totius copi vero in locum duodecim apostolorum,
plebis animse videntur esse commissae. » ut dicitur in Glossa Luca^, x, absurdissi-
Item. Sacerdos cui parochia committitur, mum videtur, si dicere velint quod apos-
non potest aliquid in ecclesia facere quod toli solvere non possunt et ligare, vel alia

non sit dc hcentia episcopi speciah, vel hujusmodi facere, sine licentia septuaginta
saltem generah; unde dicitur XYI, quaest. i: duorum discipulorum, quod tamen eos di-
« Cunctis fidehbus, et summopere omni- cere oportet, si hoc de episcopis et presby-
bus presbyteris et diaconibus et rehquis teris dixerint.
clericis, attendendum est ut nihil absque Item. Dionysius dicit in v cap. Eccl.
proprii episcopi licentia agant. Non utique hierarchise, quod quamvis pontificum ordo
missas sine ejus jussu quisquam presby- sit perfectivus, et ordo sacerdotum illumi-
terorum in sua parochia agat, non baptizet, nativus, et ministrantium ordo sit purgati-
nec quidquam absque ejus permissu fa- vus, tamen hierarchicus ordo, scilicet pon-
ciat. ))Ergo patet quod in parochia presby- tificum, non tantum habet perficere, sed
tero commissa adhuc majorem potestatem illuminare et purgare ; et sacerdotum ordo
habet episcopus quam sacerdos, qui sine non solum iUuminare, sed et purgare. Et
permissione episcopi nihil in ea agere po- subjungit causam, dicens Ipsa3 quidem : ((

test. minores virtutes in ea quae in mehora sunt

Item. I Corinth., i, super ihud : In omni transmovere non possunt, eo quod injus-
loco ipsonnn et nostro, dicit Glossa : a Id est tum eis sit ad hujusmodi conari majesta-
mihi primitus commisso, » et loquitur de tem. Ipsse autem diviniores virtutes cum
sufTraganeis id est de parochhs subjectis
, proprhs habent et subjectas operationes, »
Ecclesise Corinthiorum, ut patet per Glos- ut patet per expositionem Maximi ibidem.
sam. Si ergo episcopi sunt successores Patet ergo quod sicut sacerdos potest
,

apostolorum, ipsorum formam tenentes, quicquid diaconus potest, et adhuc am-

ut dicitur Luc, x, in Glossa, patet quod plius, ita et episcopus potest qu«cumque
parochia principalius est commissa epis- potest sacerdos, et adhuc amphus. Si ergo
copo quam sacerdoti. Non enim potest in- sacerdos potest legere Evangehum in eccle-
tehigiquod ipsa Apostolo fuerit commissa, sia nonrequisito diacono ita et episcopus ,

etpostea ab ipso in alterum translata, quia potest absolvere et alia Ecclesise sacra-
non diceret In omyii loco ipsorum et nos-
: menta ministrare quibus voluerit, non re-
tro, si ex quo ipsorum coeperat esse, sua quisito sacerdote parochiali.
esse destitisset. Item. Uui facit aliquid per alium, et per
Item. Apollo erat presbyter Corinthio- seipsum hoc facere pote^st. Sed dum pres-
rum qui eis sacra ministrabat, ut patet byteri absolvunt sibi subditos, hoc per eos
I Corinth., ni, 6 : ApoUo rigavit ; Glossa, episcopi facere dicuntur; unde Dionysius
(( baptismo, » et tamen Apostolus dc Co- dicit in vi cap. Eccles. hicrarchiee : « Is qui
rinthhs se intromittebat, ut patet I Cor., xi, secundum nos summus est sacerdos, per
34 Ceetera autem cum venero cUsponam,
: suos ministros aut sacerdotes purgans aut
et II Cor., II, 10 ISam et ego quod donavij
: illuminans ipse dicitur purgare aut illu-
,

si quid donavi, propter vos in persona minare, aliis in ipsum reponentibus pro-
Christi, et I Cor., iv, 21 Quid vultis? In : prias sacras actiones. » Ergo et episcopus,
virga veniam ad vos an in caritate et spi- cum voluerit, poterit absolvere subditos'
^ Al. : « saceidotes. >>
 ,
;

OPUSCULUM I.
25
sacerdotibus , vel eis praeclicare per se- summum, id est episcopum; undc ct I

ipsiim. Petr., 11, 25, dicitur de Christo : Convcrsi

Item. Pra?latis Ecclesiarum a subditis cstis ad pastorcm ct cpiscopum animarum
Ecclesiarum obedientia debetur, inquan- vcstrarum. Hoc autem praecipue verum est
tum eorum curam habcnt undc dicitur ad ; de romano Pontifice, cui, ut Cyrillus dicit,
Hebr., ult., 17 Obcdiic prxpositis vcstris,
: « omnes jure divino caput inclinant, et ei

ct subjacctc cis. Ipsi cnimpci^viqilant, id est tanquam ipsi Domino Jesu Christo obe-
pro vobis solliciti sunt pra^dicando, quasi diunt; » et Chrysostomus dicit super illud
rationcm rcddituri pro animabus vcstris. Joan., ult. Pascc ovcs mcas, « id est, loco
:

Sed parochianus quisque magis tenetur mei praepositus, et caput esto fratrum. »
obedire episcopo quam presl)ytero paro- Ergo ridiculum est dicere et blasphemiae
chiali, ut patet per Glossam ad Rom., xni, vicinum, quod episcopus non possit usum
ubi dicitur quod majori potestati est ma- clavium exercere in quemlibet sua3 dioece-
gis obedicndum quam minori, sicut pro- sis, sicut et Christus posset.
consuli quam curatori, et imperatori quam Item. Ad hoc quod aliquis possit absol-
proconsuli, quod ad potestatis ordinem per- vere in foro poenitentiali, sufficit quod ha-
tinet, qui multo magis in spiritualibus po- beat clavem et jurisdictionem in quemlibet
testatibus quam in temporalibus invenitur. suae dioecesis, per quam materia sibi deter-
Ergo episcopi, qui sunt in superiori potes- minatur; sicut in aliis sacramentis qui ,

tate constituti , magis habent curam de habet potestatem ordinis et materiam debi-
subditis quam etiam ipsi saccrdotes paro- tam, potest operari, si formam et intentio-
chiales. Ad curam autem animarum per- iiem debitam adhibeat, hoc enim semper
tinet quod dicitur Prov., xxvu, 23 : Dili- in potestate ejus est.Sed episcopus habet
gcntcr agnoscc vultum pecoris tui, quod fit clavem, cum sit sacerdos, habet etiam jii-
maxime in confessionibus audiendis. Et risdictionem in quemlibet suae dioecesis ;

ita episcopi possunt audire confessiones
parochianorum etiam convenientius quam
presbyteri parochiales.
Sacerdotes dantur episcopis ut
Item.
coadjutores, quia soli onus ferre non pos-
sunt, sicut septuaginta duo senes dati sunt
in adjutorium Moysi, ut patet Num., xi.
Unde episcopus in ordinatione sacerdotum,
hoc exemplo et quibusdam
subjungit « Quanto fragiliores sumus,
: confirmationis et ordinis sumi non debent
tantomagishisauxiliis indigemus. » Sedille
cui datur aliquis adjutor, non ex hoc amittit
potestatem operandi cum sibi vacaverit
imo ipse est principalis operans, et adjutor
est agens secundarius. Ergo episcopi pos-
sunt omnia agere quae ad curam plebis
pertinent irrequisito sacerdote, etiam ma-
gis quam ipsi sacerdotes.
Item. Episcopi in Ecclesia tenent locum
Domini nostri Jesu Christi unde Dionysius
dicit in v cap. Ecclcsiasticac hicrarchix :
(( Pontificum ordo primus quidem est divi-
alias non posset eos citare, et coram se
convenire. Ergo potest quemlibet suae dice-
cesis sine alicujus sacerdotis requisitione
in foro poenitentiali absolvere.
Item. Ideo sacerdotibus necessarium vi-
detur confessiones audire subditorum, quia
eis sacramentum Eucharistiae ministrant
quod ab his qui sunt in peccato mortali
aliis praemissis, sumi non debet. Sed similiter sacramenta
ab his qui sunt in peccato mortali, quia
haec sacramenta gratiam praesupponunt
;
haec autem sacramenta a solis episcopis
ministrantur. Ergo et pari ratione episco-
pis competit confessiones audire quorumli-
bet suai dioecesis.
Item. Nemo potest assumere sibi id quod
non est in sua potestate. Sed, sicut com-
munis consuetudo probat, episcopi assii-
; munt sibi casus quos volunt, de quibus ad
eos pro absolutione recurratur. Ergo etiam
antequam eos sibi assumerent, erant in '

narum ordinationum, sublimissimus autem eorum potestate; ergo et de aliis casibus

et novissimus etenim in ipsum perficitur
;
possunt absolvere cum voluerint.
et impletur omnis nostrse hierarchia? dispo- Item. Secundum Dionysium potestas ,

sitio. Ut enim omnem hierarchiam vide-

))
episcopi in nostra hierarchia est universa-
mus in Jesu consummatam, sic unam- lis
;
potestas autem sacerdotis et ministro-
quamque in proprium divinum sacerdotem rum est potestas particularis, ut patet in

^ Parm, : « hoc erat.

26 CONTRA IMPUGNANTES DEl CULTUM ET RELIGIONEM,
Icap. et in Y Eccl. hierarchise. Sed secun- Item. Constat quod apostoli, quorum
dum quod probatum est a philosophis, vir- episcopi sunt successores, per civitates et
tus universalis efficacius agit in id quod castella presbyteros ordinabant, qui conti-
subjicitur virtuti particulari, etiam quam nue cum popuUs sibi subjectis commora-
ipsa particularis virtus. Ergo episcopus bantur et tamen alios mittebant ad prae-
;

magis habet usum clavium in eos qui sub- dicandum et ad alia exercenda quae ad
duntur sacerdotibus, quam ipsi sacerdotes. sahitem pertinent animarum. I Cor., iv,
Item. Nullus potest dare quod non habet. 17 Misi ad vos Timotheum, ciui est filius
:

Sed episcopi est dare sacerdotibus omnem meus carissimus et fidelis in Domino, qui
auctoritatem quam sacerdotes habent. vos commonefaciat vias meas qux sunt in
Nullum autem spirituale amittitur cum Christo Jesu; et II ad Cor., xu, 18 Rogavi :

datur, quia spiritualia non dantur nisi per Titum, et misi cum illo fratrem ; Glossa,
actionem dantis in recipientem agens au- ; « id est Barnabam, vel Lucam; » et ad
tem non amittit virtutem agendi ex hoc Titum, I, 5: Hujus rei gratia reliqui te
ipso quod agit. Ergo episcopus habet com- Cretx, ut ea quae desimt corrigas, et con-
munem potestatem quam habet sacerdos stituas per civitates preshyteros , sicut et
parochiahs. ego disposui tibi. Ergo et aliqui alii quam
presbyteri parochiales possunt praedicare
CAPUT XYIII. et confessiones audire ex commissione

Qiiod religiosi possunt licite prxdicare et episcoporum.

confessiones audire in parochiis curato-
rum ex commissione episcoporum et su-
periorum prgelatorum.
Deinde ostendendum est quod aliqui ex
commissione episcoporum possunt prsedi-
care et confession"es audire in
Item. Praedicare et confessiones audire
sunt jurisdictionis et ordinis simul. Sed ea
quae sunt hujusmodi possunt committi his
saltem qui ordinem habent. Ergo cum
episcopus possit praedicare et confessiones
audire in parochia non requisito sacerdote,
parochiis ut supra probatum est hoc idem et alius ,

sacerdotum. Nam Extra. de officio judic. poterit ex ejus commissione.

ordin., cap. Inter ceetera, dicitur quod Item. Ad hoc facit consuetudo romanae
« episcopus viros idoneos ad sancta^ prae- Ecclesiae, ad quam accedentes, a poeniten-
dicationis officium salubriter exequendum tiariis Papae ad* quoscumque sacerdotes

assumat » et infra « Praecipimus tam in

; : litteras impetrant, ut eis confiteantur.
cathedralibus, quam in conventuahbus Ec- Item. Legati Papae et eorum poenitentia-
clesiis viros idoneos ordinari, quos epis- rii confessiones audiunt non petita licentia

copi coadjutores et cooperatores habeant, a parochialibus, et etiam auctoritate Papae

non solum in pra^dicationis officio, verum ubique pr«dicant. Et ita patet quod pra'di-
etiam in confessionibus audiendis, et poeni- care et confessiones audire potest ahis
tentiis injungendis, et caeteris quse perti- committi sine licentia sacerdotum paro-
nent ad salutem animarum. » Ex quo patet chialium.
quod clerici conventualium Ecclesiarum
ahcujus dicBcesis, qui non sunt parochiales CAPUT XIX.
sacerdotes, possunt praedicare et confessio- Quod religiosi sunt idonei et capaces ut
nes audire auctoritate episcopi. commiltatur eis quod prsedicent et con-
Iterum. Extra. de ha^reticis, cap. Ex- fessiones audiant.
communicavimus § Quia
, vero, dicitur :

« Omnes qui prohibiti vel non nisi praeter Nunc restat ostendere quod rehgiosi
auctoritatem ab apostohca Sede, vel catho- sunt idonei ad hoc quod talia eis commit-
lico episcopo loci susceptam, pubUce vel tantur. Nam XYI, qua^st. i, cap. Pervenit,
privatim prsedicationis officium usurpare dicitur quod « monachi et abbates,absque
praisumpserint excommunicationis vin-
, proprii episcopi licentia hoc nullatenus
culo innodentur. » Ex quo haberi potest pra^sumere debent, » ut videlicet poeniten-
quod Papa vel episcopus potest dare alicui tiam dent. Ex quo relinquitur quod ex
auctoritatem pra^dicandi. aucloritate Papae et episcopi monachis et

'
Parm. omittit : « ad.
 »

OPUSCULUM I. 27

aliis religiosis liceat confossiones aiidire. Item. Ad

quod maxime competit
illud
Item. Qiiaestionc eadem dicitm' ex aucto- perfectis, non redditur aliquis minus ido-
ritate liujus decreti « Quod apostolico
: neus ex hoc quod in stalu pcrfectionis sc
moderamine et pietatis officio a nobis est ponit. Sed pradicationis ofhcium compelit
constitutum, sacerdotibus monachis, apos- maxime perfectis, quein statum rehgiosi
tolorum figuram tenentibus, liceat pra^di- assumunt ; unde I Esdrae, i, super illud :

care, baptizare, communionem dare, pro Omnes reliqui, etc, dicit Glossa : « Omnes
peccatoribus orare, poinitentiam imponere, electi, de potestate tenebrarum eruti, ad

atque peccata solvere. » libertatem pertinent gloriae filiorum Dei, et

Item. In seq. capitulo, Sunt tamen non- gloriam omnes societati sanctse civitatis, id

milU, dicit Bonifacius papa « Credimus a : est Ecclesise, annuntiari la^tantur. Sed tan-
sacerdotibus monachis ligandi solvendique tum perfectorum est in aediflcatione ejus-
officium, Deo operante, digne administrari, dem Ecclesiai etiam aliis praidicando labo-
si eos digne contigerit hoc ministerio su- rare. » Et quod intelligat de perfectione
bhmari. Decertantes igitur monastica^ pro- religionis, patet ex hoc quod sequitur :

fessionis presbyteros sacerdotahs potentiae « Eruditores multorum, cum magis ad coi-

arcere officio, omnino pra^cipimus ut ab lestia diligenda auditores instituunt, minus
hujuscemodi ausibus reprimantur in pos- pro terrenis curam gerunt; imo acquisita
terum, quia quanto quisque celsior est, pro spe seternorum relinquunt. Hoc etiam ))

tanto et illis erit casus potentior. patet per Interlinearem, quse dicit « Om- :

Item. Episcopi debent divina judicia imi- nes reliqui, id est divites, qui prsedicare
tari quantum possunt, I Cor., xi, 1 Imi- : noii possunt. » Ergo religiosi non reddun-
tatores mei estote, sicut et ego Christi. Sed tur minus idonei ad exequendum pr«dica-
divino judicio ahqui religiosi sunt reputati tionis officium quam alii; et ita, cum alii

idonei ut eis immediate a Deo praedicationis possint ex commissione episcoporum prse-

committeretur officium, sicut de Equitio dicare et confessiones audire, ut probatum
monacho B. Gregorius narrat in Dialog., est , et rehgiosi possunt hoc idem.
et etiam de beato Benedicto. Ergo et in Item. I Esdra3, vni, 31, super illud : Pro-
judicio episcoporum ahqui rehgiosi pos- movimus ergo a flumine Avara, etc, dicit
sunt reputari idonei ut eis prsedicatio com- Glossa : « Fratrum quoque cohortem reli-
mittatur. giosam nobis in auxilium vocamus; qua
Iterum. Omnia quaehcent s«cularibus cle- adjuti, animas fidelium ad societatem elec-
ricis, hcent et rehgiosis, exceptis eis quse torum et arcem vitse perfectioris quasi ,

in sua regula eis prohibentur, caus. xvi, vasa sancta ad templum Domini efficacius
qusest. I, Sunt tamen nonnulli, ubi dicitur transferamus. » Ex quo patet idem quod
quod « monachis hcet absolvere et alia prius.
hujusmodi facere. Neque enim B. Bene- Item. Et hoc apparet ex communi con-
dictus monachorum pra^ceptor almificus siietudine onentahs Ecclesia, secimdum
hujusmodi rei fuit interdictor. » Sed saecu- quam fere omnes monachis confitentur.
laribus hcet ex commissione episcoporum Item. Majoris potestatis est legationis
pra^dicare et confessiones audire. Ergo et officium exercere, episcopos confirmare, et
rehgiosis, cum in nuha regula hoc sit de eis Eccleshs provideri, quam prsedicare,
prohibitum. vel confessiones audire.Sed prinium inve-
Item. Majus est prsedicationis officium nitur rehgiosis esse commissum. Ergo et
ex propria auctoritate assequi quam ex secundum eis committi potestV
commissione alterius. Sed rehgiosi possunt Item. Magis est remotum a religiosorum
ad pra^lationis gradus sublimari; in quo vita causas audire, quam confessiones, vel
eis competit et prsedicare, et aha propria Sed primum eis committi potest.
prsedicare.
auctoritate exequi quae ad salutem perti- Ergo multo fortius alia.
nent animarum. Ergo multo magis debeiit
idonei reputari ut pra^dicationis officium
et alia hujusmodi ex commissione episcopi
exequantur.

< Cod. 3109 : « debet. »

 ;

28 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

pla YeterisTestamenti. David enimlaudatur
de hoc quod cultum Dei ampliavit, viginti
CAPUT XX.
quatuor sacerdotes constituendo, ut magis
Quod expedit saluti animarum, ut commit- posset populis expedire, utpatet I Paralip.,
tatnr aliis quam sacerdotibus curatis au- xxm et XXIV. Similiter legitur de Ezech.,
dientia confessionum suorum parochia- XI, Paralip., xxx, 6 :Perrexerunt cursores
norum. cum epistotis ex regis imperio et principum
ejus in universum Israel et Judam, juxta
Nimc restat ostendere quocl saluti ani- id quod rex jusserat, praedicantes : Filii
marum expediat etiam aliis quam sacerdo- Israel revertimini ad Dominiim Deum, etc.

tibus parochialibus prsedicationem com- Assuerus etiam nuntios celeres misit per
mitti, et alia quee ad salutem pertinent provincias, qui nuntiarent liberationem po-
animarum. puli Dei, ut legitur Esther, viii. Ergo multo
Primo per hoc dicit Dominus quod magis saluberrime hoc fieri potest, ut ahis

Matth., IX, 37 quidem multa

: Messis quam sacerdotibus parochialibus praedica-
Glossa : « turba populorum suscipiendo tionis officium committatur, et alia quae
verbo et ferendo fructui apta; » Operarii pertinent ad salutem animarum.
autem pauci; Glossa : « pr«dicatores ad Item. Gregoriusinv Homil primge partis
.

congregandum electorum Ecclesiam. » super Ezech., dicit « Hi qui animarum

:

Rogate ergo dominum messis, ut mittat custodes sunt, et pascendi gregis onera
operarios in messem suam. Ex quo patet* susceperunt, mutare loca minime permit-
quod sahibre est Ecclesiae per muUos Dei tuntur. Hi autem qui amore Domini in
pra^dicari fidehbus, et maxime turba fide- pradicatione discurrunt, rotae ejus ignis
hum crescente. ardens sunt quia cum ex ejus desiderio
:

Item. Potest haberi per illud quod dicitur per varia loca discurrunt, unde ipsi ardent,
Sapient., vi, 26 : Multitudo sapientium [In- et alios incendunt. » Ex quo patet quod
terlinearis : coetus pra^dicatorum), sardtas conveniens est ut prseter rectores ecclesia-
est orbis terrarum. rum qui resident in suis eccleshs, ahis
Item. II ad Tim., ii, 2 Qux audisti a : praidicationis officium committantur, qui
me per muttos testes, haec commenda fideli- per diversa loca discurrant.
bus hominibus Glossa : « id est sanse
,
Item. Quod hoc utile sit et salubre, satis
fidei » qui iclonei erunt, Glossa : « vita, et
;
manifestat occupatio rectorum Ecclesiae,
scientia, et facundia; » et alios docere quos in aliis rebus piis et ecclesiasticis
Glossa, <( ilhs enim debet committi prsedi- oportet frequenter occupari; cum tamen
catio divina qui apti sunt ihi officio. » oporteat prsedicatorem verbi Dei ab omni
Iterum. I Esdrse, iii, super ihud : Et om- alia occupatione liberum esse unde apos-
:

nes qui venerunt de captivitate in Jerusa- toli dixerunt Act., vi, 2 No)i est aequum
:

lem, Glossa sic dicit « Non solum episcopi : nos derelinquere verbum Dei, et ministrare
et prcsbyteri plebem fldelium, id est Dei 7nensis. Unde patet quod satis necessarium
domum, debent a^dificare ; sed etiam popu- est eos ab ahis juvari.
lus de captivitate Judaeorum ad visionem Hanc etiam necessitatem maxime osten-
verse pacis vocatus, ministerium verbi ab dit imperitia multorum sacerdotum, qui in

his qui dicere noverunt, debet exigere. aliquibus partibus adeo ignorantes inve-
Item. Gregorius in XIX MoraL, super niuntur, ut nec etiam loqui latinum sciant.
ilhid Job, XXIX : Quando lavabam pedes Paucissimi etiam inveniuntur qui sacram
meos butyro, Quid ad hsec nos
sic dicit : « Scripturam didicerint; et tamen oportet
episcopi commissis nobis
dicimus ,
qui prai^dicatorem vcrbi Dei in sacra Scriptura
verba vita^ impenderc non curamus, quando instructum esse. Unde satis apertum est
conjugatum virum prohibere non valuit ab multum saluti fidelium detrahi, si solum
officio pra^dicationis vel sa?cularis habitus, sacerdotibus parochialibus verbum Dei re-
vel magnae occupatio facuUatis? » Ex quo linquatur.
patet quod alh etiam quam pralati vel In confessionibus autem audiendis non
roctores ecclesiarum laudabiliter possunt minor necesshas apparet propter ignoran-
prsedicationis officium exercere. tiam multorum sacerdotum, quae periculo-
Hoc idem potest ostendi per muha exem- sissima est in confessionibus audiendis.
 ;

OPUSCULUM I. 29

Unde Augustinus in lib. De poenitentia : visitare pupillos et viduas in trihulaiione

<(Qui vult confiteri peccata sua, ut invc- eorum. Scd iha visitatio maxime est neces-
niat gratiam, quaerat sacerdotem scienlem saria quae per eos qui saluti animarum
fit

ligare et solvere ne cum negligens circa

; intcndunt. Ergo convenientissime potcst
se extiterit, negligatur ab illo qui eum rchgio institui ad visitandum homincs qui
misericorditer movet et petit ne ambo in ; consolatione indigent, ut per patientiam ct
foveam cadant, quam stultus evitare no- consolationein Scripturarum spem habeant.
luit. » Item. Act. VI, super ihud
, Non est :

Iterum eamdem
necessitatem ostendit eeqmim nos derelinc^uere verbum Dei, et
multitudo plebis, qua3 interdum uni sacer- ministrare mensis , dicit Interlinearis :

doti gubernanda committitur qui si toto : « Mehora sunt fercula mentis quam dapes

tempore vita3 sua^ nihil aliud ageret, vix corporis. » Sed ahquae religiones pie et
omnium confessiones diligenter audire salubriter institut* sunt ad subveniendum
posset. pauperibus in corporahbus dapibus ct ahis
Iterum hanc necessitatem ostendit diffi- necessitatibus corporis. Ergo muUo convc-
cultas confitendi. Quidam enim, ut experi- nicntius potest aliqua rehgio institui ad
mento inventum est, a confessione de- subveniendum necessitatibus animarum.
sisterent , nisi possent aliis quam suis Item\ Augustinus Mehus est pascere
: <(

sacerdotibus confiteri
ter verecundiam, quia erubescunt confi-
teri ilUs peccata cum quibus quotidie
conversantur quandoque vero quia sus-
,
picantur sacerdotes sibi esse inimicos, et
propter multa alia. Unde pie pra^lati eorum
infirmitati condescendunt, ne omnino in
desperationem labantur, de ahis confesso-
ribus eis providendo.
CAPUT
,
quandoque prop- animas in seternum cum Domino victuras
quam corpora moritura; » nimirum cum
salus corporum cx sahite depcndeat ani-
marum, iion e converso.
Item. Spirituahs mihtia magis compctit
rehgioso quam sseculari. Sed ad mihtiam
saecularcm exercendam ahquse rehgioncs
utihtcr institutae sunt. Ergo muho convc-
nicntius institui possunt ad mhitiam
spiritualcm, quse compctit prsedicatoribus
verbi de quadicitur II Tim., ii, 3 Labora
XXI.
: :

sicut bonus miles Christi; Glossa : a in

Quod aliqua religio potest instifui de licen- prsedicando Evangehum coiitra hostes
prcElatorum acl prxdicandum et con-
tia fidei. ))

fessiones audiendas. Item. Eis qni procurant salutem anima-

rum, necessarium est ut vita et scientia
His visis, ostendendum est aliquam reh- clarcant ex quibus non dc facili possent
:

gionem ad hoc speciahter salubriter posse tot inveniri qui singulis parochiis per
institui ad cooperandum prselatis Ecclesia- universum mundum prseficcrcntur , cum
rum in prsedicatione et confessionibus au- etiam propter litteratorum inopiam nec
diendis ex commissione praelatorum. adhuc pcr sseculares potuerit observari
Primo per hoc quod omnis rehgio ad statutum Lateranensis concihi ut in sin-
exemplar. vitse apostolic* formata est guhs ecclesus metropolitanis essent aliqui
unde dicitur Act., iv, super ihud Et erant : qui theologiam docerent; quod tamen
illiomnia communia, Glossa : « Communia, pcr rehgiosos Dei gratia cernimus multo
grsece coena, imde coenobita^, id est commu- latius impletum quam etiam fuerit statu-
niter viventes, coenobia, id est habitacula tum; adco iit implctum videatur illud
eorum. » Haec autem fuit vita apostolica, Isa., XI, 9 Repleta est terra scientia Do-
:

ut rehctis omnibus, per mundum discurre- mini. Ergo saluberrime rehgio ahqua
rent evangehzando et prsedicando, ut patet instituitur in qua sint homincs littcrati et
Matth., X, et in regula quadam qua3 eis studio vacantes ad juvandum sacerdotes
inscribitur. Ergo ad praedicta potest aliqua qui ad hoc minus sufficiunt.
rehgio convenientissime institui. Itcm. Hoc evidcntissime ostenditur ex
Item. Jacob., i, 27 : Religio munda et effectu sequente. Yidemus cnim talibus
immaculata apud Deum et Patrem hsec est, religionibus institutis in pluribus partibus

^ Argumentum istud in cod. reg. 3109 desidera- tur.

30 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
hsereticam pravitatem eormii ministerio Similiter quod sequitur
« Monachos a :

extirpatam, infideles etiam nonnullos ad populorum omnino cessare

prsedicatiorie
fidem conversos, multos per universum censemus, intelligendum est ut non pro-
)>

mundum in lege Dei instructos, quam pria auctoritate, ex hoc ipso quod monachi
plurimos ad statum poenitentiae conversos ;
sunt, officium sibi prsedicationis assumant.
ita quod si quis inutilem talem religionem Similiter quod sequitur, quod « monacho
mentiatur, manifeste convinci possit quasi non convenit prsedicare, » intelligendum
gratise invidus, quse in eis operatur, in est quasi ex hoc ipso quod monachus sit,
Spiritum sanctum peccare. officium habeat prsedicandi.
Item. XXY, qua^st. i, dicitur « Nulli fas : Ad quod postea objicitur,
aliud quod
§it sine status sui periculo vel divinas con- « illi pascunt populum verbo
qui Dei,
stitutiones, vel apostolicae Sedis decreta debent pascere temporali subsidio, » res-
temerare. » Cum ergo per apostolicam pondetur quod inteUigendum est, si vires
Sedem religiones aliquae sint institutae ad suppetant, secundum m, 17 illud I Joan., :

prsedicta, quod etiam ex ipso nomine os- Qui habuerit substantiam hujus mundiy et
tenditur (« nemo enim, » ut dicit i^ugus- viderit fratrem suiim necessitatem habere,
tinus in lib. De christiana vita, « nomen et clauserit viscera sua ab eo ; quomodo
sine causa sortitur »); manifeste se damna- caritas Dei manet eo? Aliter apostoli
in
bilem reddit quicumque talem religionem prsedicare non potuissent, qui dixerunt
damnare conatiu*. Act., ni, 6 : Argentum et aurum non est
mihi. Nihilominus tamen et iUi qui secun-
CAPUT XXII.
dum se pauperes sunt, possunt et aliis
temporali subsidio providere, cum divites
Responsiones ad inducta contra veritatem ad eleemosynarum largitatem hortantur^
siipra in primo articulorum. sicut et Paulo ad prsedicationis officium
assumpto in gentes commissum est ut
Nunc ultimo restat adversariorum ob- pauperum memor esset, ut dicitur Galat.,
jectionibus respondere. II.

Quod ergo primo objicitur, quod pascere x\d illud quod postea objicitm^ quod
ad monachos non pertinet, sed pasci in- ,
« greges pascuntur a pastoribus, » dicen-
telhgendum est ex hoc quod sunt monachi, dum est quod pastores gregem Domini
contra illos qui ex sola virtute sanctitatis pascere possunt non solum per se, sed per
potestatem ecclesiastici ordinis aliqui com- alios, quibus ipsi committunt quia ille :

petere dicebant sicut etiam potest dici

: intelligitur aliquid facere cujus auctoritate
quod sseculari clerico non competit pas- fit.

cere, si non habeat curam animarum, vei Ad id quod postea objicitur, quod non
nisi sit sibi ab habentibus curam animarum debent praedicare nisi missi missi autem :

commissum. Unde propter hoc non conclu- a Domino leguntur tantum duodecim apos-
ditur quin rehgiosis competat pascere toli, et septuaginta duo discipuli dicen- :

populum verbo Dei, si vel ad prselationem dum quod etiam iili qui sunt missi a
assumantur, vel a prselatis ois committa- Domino possunt alios mittere, sicut Pau-
tur. Non cnim minus sunt idonei rehgiosi lus, qui misit Timotheum ad prsedican-
ad prsedicationis officium exequendum dum;.I ad Corinth., iv, 17 Ideo misi ad :

quam sseculares ; nisi forte quatenus sunt vos Timotheum ..., qui vos commonefaciet
sub obedientia constituti, ut sic indigeant vias meas. Et ita ex commissione episco-
duplici licentia ad prsedicandum scilicet : porum et presbyterorum possunt etiam
licentia eorum quibus plebis cura commit- alii multi ad prsedicta mitti et tamen illi * ;

titur, et licentia prselatorum ordinis sui, missi a Domino intelliguritur qui per
sine qua eis nihil agere licet. potestatem a Domino traditam nituntur;
Similiter est intelligcndum quod postea et omnes illi sic missi a prselatis Ecclesia-
objicitur : « Prseter Domini sacerdotes rum, scilicet episcopis vel presbyteris,
nullus audeat prsedicare » verum est quasi ; computantur quia
inter opitulatores : ipsi
propria auctoritate, scilicet ordinaria. majoribus opem ferunt, quamvis non sinl

< Cod. 3109 : « mitti ad prsedicandum. »

 ,

OPUSCULUM I. 31

archidiaconi. Qiiod cnim in Glossa dicitur : hierarchia imitatur coelestem quantum

Ut Tiius Paulo, vel archicUaconi cpiscopis, potest, scd non in omnibus. In cwlesti
pcr modum exempli ponitur. Unde non enim hierarchia distinctio donorum gratui-
sequitur quod qui non sunt arcliidiaconi, torum, secundum quam ordines distin-
non possint majoril)us opitulari. Et tamcn, guuntur, scquitur distinctioncm natura^
cum aliquis ex commissione episcopi praB- non autem in hominil)us; et ideo, cum
dicat vel confessiones audit, episcopus lioc angelorum natura sit immutabUis, angelus
facere intelligitur, ut patet ex auctoritate inferioris ordinis ad superiorem ordinem
Dionysii supra inducta. Nihilominus tamen, transferri non potest : quod tamen in eccle-
etsi duo ordines tantum essent a instituti siastica fieri potest; sed tamen in ca^lesti
Domino qui possent pra?dicare propria angelus inferioris ordinis in suo ordine
auctoritate, posset tamen Ecclesia tertium manens exequitur actum superioris ordi-
prdinem statuere prsedicatorum, qui pro- nis, superioris virtute. Sicut enim dicit

pria auctoritate praedicarent , et pra^cipue Dionysius, XIII Coelest. hierarchise, angelus

Papa, qui habet plenitudinem potestatis in qui purgavit labia Isaia*, dictus est Sera-
Ecclesia sicut etiam in primitiva Ecclcsia
; phin, quia Seraphin officium exercuit; et
fuerunt soU duo ordines sacri, scilicet pres- (fregorius dicit in Hom. de centum ovibus^
byteri et diaconi et tamen postea Ecclesia
; quod « hi spiritus qui mittuntur, horum
minores sibi ordines instituit, ut Magister vocabulum percipiunt quorum officia ge-
in Sententiis dicit. runt. » Unde non est inconveniens, si in
Ad id quod postea objicitur, dicendum ecclesiastica hierarchia aUquis inferioris
quod decretum ilkid loquitur de quibus- ordinis exerceat aliquod officium superioris
dam qui corepiscopi vocabantur, qui non ^
ordinis ejus commissione.
in civitatibus, sed in vicis seu villis ordina- Ad aUud quod postea objicitur quod
bantur, qui aliqua poterant plusquam alii ^( aut preedicant cum potestate, aut sine
sacerdotes, scilicet minores ordines dare; potestate, » dicendum
quod praedicant
et hi ahquo tempore in Ecclesia fuerunt cum potestate non ordina-
prsedicandi
instituti, habentes ordinariam potestatem : ria, sed eis ab aUis commissa. Nec ta-
sed postea, ut in eadem dist., dicitur, prop- men sequitur quod possint procurationes
ter insolentiam suam, qua episcoporum exigere, quia hoc non est eis datum;
officia sibiusurpabant, ab Ecclesia prohi- possent tamen, si eis daretur ab aliis, in
biti quod non est simiUs
sunt. Et ideo patet quibus residet prsedicta potestas et sic :

ratio de rehgiosis iUis qui ex commissione etiam non sequitur quod propter hoc esse
pra^latorum confessiones audiunt potesta- debeant plures procurationes.
tem ordinariam non habentes. Horum Ad aliud quod objicitur postea, quod
enim ordo in numerum non ponit contra religiosi secundum hoc haberent majorem
ordines a Domino institutos; cum iUe se- potestatem quam episcopi vel patriarchse,
cundum jura facere inteUigatur cujus dicendum quod non est verum quia
:

auctoritate flt quod etiam patet per auc-

: patriarchae vel episcopi possunt aUcubi
toritatem Dionysii supra inductam. praedicare ordinaria potestate; religiosi
Ad aUud dicendum quod ex illa auctori- autem non habentes curam animarum
tate Dionysii ampUus haberi non potest. nusquam; possunt tamen ubilibet praedi-
nisi quia monachi ex potestate ordinaria care auctoritate eorum qui possunt, sicut
sui ordinis non habent quod sint prselati, et episcopus potest episcopalia exercere in
vel aUorum' adductivi; non autem exclu- aUena dioecesi auctoritate iUius episcopi in
ditur quin monachus possit accipere potes- commoratur.
cujus dioecesi
tatem ordinariam vel commissam ad aUos Ad quod postea objicitur, quod
id
adducendum prcecipue cum in Littera
: praedicator non debet aediflcare super
dicatm', qiiod monasticus ordo non est alns fundamentum alienum, dicendum quod
praelatus vel aUorum adductivus non ;
falsum est et contra Apostoium, I Corinth.,
autem quod esse non possit vel non de- ni, 10 Ut sapiens archilectus fundamen-
:

beat. tiim posui; Glossa : « praedicationem ;

»

Ad aliud dicendum quod ecclesiastica alius autem supersedificat. Unusquisque

^ Parm. : « coepiscopi. » — * Al. : « aliquorum. »

32 CONTR.\ IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM,
aiitem videat quomodo superxdificet : qiiocl est non speramus gloriari in aliqua ahena
seciindum Ambrosiiim in Glossa exponi- regula; nec illi qui ultra vos sunt, de
to de superaedificatione doctrinae. Quod aheno regimine sunt. » Si tamen ita esset
autem Apostolus dicit Rom., xv, 20 Sic : in Glossa ut dicunt, non quin
intelligitur
aulem prsedicavi Evangelium non ubi Apostolus potuisset praedicare ihis qui
nominatus est Christiis, ne siipra alienum erant de regimine alterius apostoli; ipse
fundamentum : non est intelli-
gediftcarem enim praedicavit Antiochenis et Romanis,
gendum non liceret sed quia hoc
quasi ; qui erant de regimine Petri sed quia non
;

tunc temporis magis necessarium quam gloriabatur de eis quasi subjectis suo regi-
aliud reputabat. Unde dicit Glossa ibidem : mini : hoc enim esset in aliena regiila
« Ne sediftcarem supra alienum fundamen- gioriari. Et praeterea illi qui ex commis-
tum, id est ne praedicarem jam per alios sione praelatorum praedicant, non praedi-
conversis, non quod hoc non facerem, si cant in plebibus alienis, sed in plebibus
contigisset, sed malebam jacere funda- praelatorum qui eos mittunt; quin etiam
mentum fidei ubi non erat. » Alias non ipsis operantibus cooperari dicuntur.
licuisset Joanni Evangehstae prsedicare
Ephesi, ubi Paulus fldem plantaverat; aut CAPUT XXIII.
Paulo praedicare Romae, ubi Petrus eum Responsiones ad inducta contra veritatem
praivenerat. Quid autem dicent, si reh-
s^iperius in secundo articulo.
giosi, contra quos loquuntur, hoc modo
quidam eorum infldeli-
distributi sint, ut Ad ea quibus postmodum ostendere
bus annuntient verbum Dei, quidam autem nituntur quod religiosi confessiones audire
inter fideles sint in subsidium pra^lato- non debent, de facili patet responsio. Per
rum? Nec tamen facit ad propositum :
illa enim decreta quae inducunt, nihil aliud

quia non est idem prsedicare plebi alienae, ostendunt nisi quod rehgiosi non possunt
et ajdiflcare super alienum fundamentum, propria auctoritate confessiones audire;
ut in prsedicta auctoritate accipitur; cum non autem excluditur quin possint audire
etiam sacerdos parochiahs in sua parochia ex auctoritate Papae vel episcopi, ut mani-
praedicans, super alienum aedificet funda- feste habetur XVI, q. i, Pervenit ; nec
mentum, quia praedicat conversis per ahos etiam quod religiosi sint minus idonei ad
ad fidem. hujusmodi quam SKCuIares, ut patet XYI,
Similiter quod dicitur II ad Cor., x, 15 :
q. I, Sunt tamen nonnulli.
Non gloriantes immensum in alienis
in Ad aliud quod postea objicitur, quod
laboribus, scilicet ubi ahus fundamentum presbyteri parochiales, cum sint rectores
fidei posuisset quod esset ultra mensuram
,
animarum, debent diligenter agnoscere
gloriari; non est intellectus Glossse, quod vultum pecoris sibi commissi, quod non
si Apostolus laborasset ubi alius funda- possunt facere, nisi eorum confessiones
mentum fidei posuerat, quod hoc esset in audiant, dicendum quod de bonitate vel
immensum gloriari sed quod si ipse gio-
; malitia alicujus constare potest alicui non
riatus esset quasi fundamentum jaciens, solum per propriam confessionem sed ,

fundamento prius ab alio posito, ultra etiam per sententiam superioris de eo la-
mensuram laboris sui gloriatus esset. tam. Unde si episcopus subditum sacerdo-
quod sequitur postea
Similiter etiam : tis absolvat vel per se vel per alium cui

Non habentes spem gloriari in aliena re-
gula, id est in his quae sunt in alieno
regimine, Glossa iha male inducitur. Non
enim sic habetur in Glossa, sed sic « Re-
gulam nostram, id est regimen nostrum,
id est secundum quod a Deo nobis est
injunctum, evangelizare dico in abundan-
tia, scihcet non in paucis locis, immo
etiam in illa, supple loca,
sunt. Nec tamen sumus habentes spem,
ipse commisit, sacerdos parochialis ita de-
bet se reputare cognoscere eum ac si sibi
confessus esset; cum jam sit per superioris
: sententiam approbatus, de qua ei judicare
non licet. Et praeterea sacerdos vultum
ejus satis potest agnoscere, si secundum
Decretalem semel in anno confiteatur ei.
Ad illud quod postea objicitur, quod qui-
qiiie ultra vos libet tenetur in anno semel confiteri pro-
id prio sacerdoti ', dicendum quod sacerdos

Parm. omittit : « proprio sacerdoti.

 ,

OPUSCULUM I. 33

proprius non solum est parochialis, sed commissum fuerit ; et si committeretur eis
etiam episcopus vel Papa ad quos etiam , quod ubique audirent ab eo qui toti Eccle-
magis pertinet cura ejus quam ad sacerdo- sise pra^est, possent ubique audire. Nec

tem, ut mullipliciter ostensum est. Pro- tamen essent universales Ecclesiai guber-
prium enim liic non accipitur secundum natores, quia non absolverent auctoritate
quod dividitur contra commune, sed se- ordinaria, sed commissa. Quod autem Papa
cundum quod dividitur contra alienum. universalem Pontificem se prohibet nomi-
Undc qui confessus est episcopo suo vel nari, non ideo est quia ipse non habeat
alicui liabenti vicem ejus, confessus est auctoritatem immediatam et plenam in
proprio sacerdoti. Et pra^terea per lioc non qualibet Ecclesia, sed quia non praficitur
excluditur, si semel in anno confitetur sa- cmhbet particulari EeclesiaB ut proprius et
cerdoti proprio , scilicet parochiali dato speciahs ihius Ecclesi» rector, quia sic ces-
quin possit aUis vicibus ahis etiam confiteri sarent omnium ahorum pontihcum potes-
qui potestatem habeant absolvendi. tates, et hoc capitulum inductum inducit
Ad aliud quodpostea objicitur, quod non pro ratione.
potest scire eum dignum esse ut admitta-
tur ad sacramentum Eucharistiae nisi au- CAPUT XXIY.
dita ejus confessione, dicendum quod fal-
sum est. enim scire per sententiam
Potest Responsiones ad inducta contra veritatem
superioris, qui eum in foro poenitentiah superius in tertio arliculo,
absolvit; cujus sententiae stare debet non
minus quam sua^. Ad ea autem quibus postmodum nitun-
Ad id quod postea objicitur, quod si ah- tur ostendere, quod nec etiam auctoritate
quis potest confiteri alteri quam proprio episcoporum possunt rehgiosi pra^dicare
sacerdoti, datur per hoc occasio muUis la- vel confessiones audire, de facih patet res-
tendi, dicendum quod falsum est. Cum ponsio.
enim in foro pcenitentiah cuihbet sit cre- Quod enim primo objiciunt, quod dat
dendum pro se et contra se, sacerdos
et ahquis, jam non habet, patet esse falsum
debet credere eum confessum esse, si se in spirituahbus, qua; communicantur non
confessum fateatur quia et si sibi confite-
,
per translationem ahcujus dominii, sicut
retur, posset eum decipere, ut levioribus accidit in rebus corporahbus, sed magis
confessismajora taceat. Et prarterea, dato per modum emanationis cujusdam effectus
quod ex hoc daretur ahqua occasio mah, a sua causa; sicut qui communicat ahi
tamen multum pra^ponderat quod per hoc scientiam, non propter hoc scientiam amit-
vitantur muUa aha majora mala, sicut tit. Sed est etiam in communicatione potes-

prius ostensum est, quod per hoc muUis tatis ^ qui enim dat ahcui potestatem, non
;

pericuhs obviatur \ amittit eam, sicut episcopus qui dat sa-

Ad aliud quod postea objicitur, quod ad cerdoti potestatem quod conficiat corpus
monachum non pertinet corrigere, et sic Domini, dando non amittit eam. Unde de
nec absolvere, dicendum quod verum est communicatione rerum spirituahum di-
propria auctoritate, sed ex commissione cit Augustinus in I De doctrina chris-
auctoritatem habentis utrumque potest sibi tiana Omnis res quae dando non de-
: «

competere, si sacerdotali ordine fungatur. ficit, dum habetur et non datur, nondum

Demophilus tamen, cui Dionysius scribe-
bat, non erat sacerdos, nec etiam diaconus,
ut ex his quse in eadem epistola dicuntur,
apparet.
Ad iUud quod postea objicitur, quod si
possent confessiones audire, eadem ratione
ubique possent, et sic essent universales
ecclesiae gubernatores dicendum quod ,
nusquam possunt audire propria auctori-
habetur quomodo habenda est. » Et simi-
hter, quando dat episcopus potestatem sa-
cerdoti absolvendi ahquos homines, non
amittit iUam potestatem; nisi forte a?sti-
metur potestas quam habet sacerdos in
parochia sua, quasi potestas quam habet
miles in viUa sua, quod est ridiculum, cum
non sint domini, sed ministri, secundum
illud I ad Cor., iv, 1 Sic nos existimet
:

tate, possunt tamen audire ubicumque eis }iomo ut ministros Christi, ^ic.. Luc, xxii,

* Parm. : « objiciatur. » — ^ Parm. « in commu- nicante potestas. »

XXIX.
34 CONTRA IMPUGNANTES DEl CULTUM ET RELIGIONEM.
25 Reges gentiiim dominantur eorum, vos
: Salvatoris nostri primatum obtinuit, ut ha-
atitem non sic; sed qui major est in vobis,
fiat sicut minor ; et qui prxcessor est, sicut
ministrator-
Ad qiiod objicitur postea, quod
illud
episcopus quando committit curam pa-
rochige, ipse se exonerat, dicendum quod
falsum est; quia adhuc pertinet ad eum
habere curam totius plebis sibi commissse,
ut habetur X, qusest. i, cap. Quxcumque.
Unde et Apostolus de se dicebat II ad Cor.,
XI, 28 : Prseter illa quse extrinsecus sunt,
instantia mea
quotidiana, sollicitudo om-
nium Ecclesiarum. Non tamen fit onus ei
importabile, quia habet alios inferioris or-
dinis adjutores. Dato autem quod sit im-
munis a periculo per hoc quod sacerdoti
curam committit, non tamen sequitur quod
per hoc sit immunis a potestate quam in
parochia habet. Ministri enim Christi non
solum possunt operari ad salutem plebis
ad vitandum periculum sibi imminens, sed
etiam ad augendum meritum, et magis
fructificandum in populo Dei, sicut etiam
Paulus multa supererogabat propter salu-
tem electorum, quce sine periculo suae sa-
lutis dimittere poterat.
Ad aliud quod objicitur, scilicet quod sa-
cerdos est sub episcopo, sicut episcopus
sub archiepiscopo dicendum quod non
,
est omnino simile. Constat enim quod ar-
chiepiscopus non habeat immediatam ju-
risdictionem in illos qui sunt dioecesi epis-
copi, causa ad eum deferretur; sed
nisi
episcopus habet immediatam jurisdictio-
nem in parochianos sacerdotis, cum possit
quemlibet coram se citare et excommuni-
care; quod archiepiscopus non potest in
subditis episcoporum, ut dictum est. Cujus
ratio est, quia potestas sacerdotis natura-
liter et ex jure divino subditur potestati
episcopi, cum sit imperfecta respectu illius,
ut Dionysius probat sed episcopus subdi- ;
tur archiepiscopo solum ex ordinatione Ec-
clesiae. Et ideo in quibus Ecclesia statuit
episcopum archiepiscopo subjectum, in illis
tantum subjectus estei sacerdos autem qui ;
ex jure divino episcopo subditur, in omni-
bus est ei subjectus sicut etiam Papa ha-;
bet immediatam jurisdictionem in omnes
christianos; quia romana Ecclesia, nullis
synodicis constitutis ca^teris Ecclesiis prae-
lata est, sed evangelica voce Domini et
Parm. : « et ipse Papa Christo.
betur in Decretis, dist. xxi, cap. Quamvis.
Ad id quod postea objicitur, quod pres-
byteri parochiarum sunt sponsi Ecclesia-
rium sibi commissarum, dicendum quod
sponsus Ecclesiae, proprie loqueiido, Chris-
tus est de quo dicitur Joan., ni, 29
; :
Qui habet sponsam, sponsus est. Ipse enim
de Ecclesia suo nomine filios generat,
Alh autem qui sponsi dicuntur, sunt mi-
nistri sponsi exterius cooperantes ad
,
generationem spiritualium filiorum; quos
tamen non sibi sed Christo generant.
,
Qui quidem ministri intantum sponsi di-
cuntur, inquantum vicem veri sponsi ob-
tinent. Et ideo Papa, qui obtinet vicem in
tota Ecclesia, universalis Ecclesiae sponsus
dicitur ,episcopus autem suse dicecesis,
presbyter autem suse parochise. Unde et
dicecesis sponsus Papa est, et episcopus
parochise. Nec tamen propter hoc se-
quitur quod sint plures sponsi unius Ec-
clesise, quia sacerdotes suo ministerio coo-
perantur episcopo tanquam principali, et
*
similiter episcopi Papse, et Papa ipsi
Christo. Unde Christus, Papa, episcopus et
sacerdos non computantur nisi unus spon-
sus Ecclesiae. Unde patet quod ex hoc quod
Papa vel episcopus audit confessionem pa-
rochianorum, vel aliis audiendas committit,
non sequitur quod sint plures unius Eccle-
sise sponsi; sequeretur autem, si duo prse-
ficerentur eidem Ecclesise eodem gradu,
sicut duo episcopi in una dioecesi, et duo
presbyteri curati in una parochia, quod ca-
nones prohibent.
CAPUT XXY.
Responsiones ad inducta contra veritatem
superius in quarto articulo.
Ad ea vero quibus prohare nituntur,
quod nec ex privilegio Papse religiosi prae-
dicare, nec confessiones audire, possunt,
nunc respondendum est.
Quod ergo primo objicitur, quod ro-
manse Sedis auctoritas non potest aliquid
condere vel mutare contra statuta sanc-
torum Patrum, dicendum quod verum
est in illis quse statuta sanctorum deter-
minaverunt esse de jure divino, sicut
articuli fidei, qui determinati sunt per con-
 OPUSCULUiM I. 35

cilia sed illa quae sancti Patres determina-

;
toribus? Et ideo nullum praejudicium fit
verunt essc de jure positivo, sunt relicta rectori Ecclesia^ quando subditus ejus a
sub dispositione Papw, ut possit ea mutare sua potestate eximitur sine praejudicio

vel dispensare secuudum opportunitates ejus, sicut Papa eximit abbatem a potes-
temporum vel negotiorum. Sancti enim tate episcopi sine ejus prejudicio, et simih-
Patres in conciliis congregati nihil statuere ter episcopum a potestate archiepiscopi. Si
potuissent nisi auctoritate romani Ponti-
' autem ipsemet operetur in subditis quije
ficis interveniente, sine qua etiam nec con- pertinent ad salutem , vel ahis hoc ipsum
cilium congregari potest. Nec tamen Papa committat, non solum non facit ei praejudi-
quando aliquid aliter facit quam a sanctis cium, sed praestat ei magnum benehcium,
Patribus statutum sit, contra eorum statuta quod maxime acceptatur a cunctis rectori-
facit, quia servatur intentio statuentium, bus, qui non queerunt qu3e sua simt, secl Jesu
etiamsi non serventur verba statutorum, Christi. Unde super iliudNum., xn Quid :

quae non possunt in omnibus casibus et in semularis pro me ? dicit Glossa Gregorii :

omnibus temporibus observari, servata in- ((Pia mens pa-storis, quia non propriam
tentione statuentium, qua^ est utilitas Ec- gloriam, sed auctoris quaerit, ab omnibus
clesiae, sicut et in omni jure positivo acci- vult juvari in eo quod facit. Fidehs enim
dit.Derogatur enim prioribus statutis per praedicator optat, si fieri valeat, ut verita-
statuta sequentia. Nec tamen hoc quod ali- tem quarn solus loqui non sufficit, ora
qui rehgiosi qui non sunt episcopi vel cunctorum sonent. »
presbyteri parochiales, praidicant et con- Ad id quod postea objicitur, quod prin-
fessiones audiunt, est contra decreta Pa- ceps quando alicui committit liberam testa-
trum, nisi ex sua auctoritate hoc facerent, menti factionem, intelligitur tantum con-
sine auctoritate Papa3 aut episcoporum% cessisse legitimam et consuetam, dicen-
ut ex pra^dictis patet. dum quod similiter Papa, quando commit-
Et per hoc patet sohitio ad id quod post- tit alicui quod praedicet vel confessiones
ea objicitur quia Papa ex hoc quod dat
:
audiat, committit ei ut legitime hoc faciat.

ahcui licentiam vel privilcgium audiendi
confessiones vel pra^dicandi, non facit per
hoc contra apostolum, quia tales religiosi
non praedicant plebibus ahenis, ut supra
dictum est. Nec tamen hoc est verum quod
Papa non possit ahquid facere contra apos-
tohim; dispensat enim cum bigamo, et in
pcena quam canones apostolorum statue-
runt presbytero fornicanti. Ex decreto au-
tem inducto non potest amplius haberi nisi
quod Papa non potest destruere canoni-
cam Scripturam apostolorum et propheta-
rnm, quae est ecclesiasticse fidei
tum.
Ad id quod postea objicitur,
legia principum sunt inteUigenda sine pra^-
judicio alterius, dicendum quod prsejudi-
cium dicitur fieri alicui quando subtrahitur
ei ahquid quod in favorem ejus introductum
est, vel quod ad utihtatem ejus ordinatur.
Sed subjectio ahcujus subditi ad rectorem
Ecclesise non est ordinata principahter ad
utihtatem praesidentium, sed ad utihtatem
Unde per hanc commissionem non potest
praedicare ahqua quae non decent. Sed ex
quo ab eo datur hbertas praedicandi, non
requiritur, ad hoc quod ejus praedicatio
legitima sit, quod ab alio potestatem acci-
piat ,
quia sic inutihs esset eis potestas a
Papa accepta ; sicut et ihe qui habet hcen-
tiam ab imperatore quod testamentum
condat,non oportet quod ab alio ulterius
hcentiam petat, sed quod observet ea quae
pertinent ad debitum modum testandi.
Similiter et praedicator cui datur licentia
fundamen- a Papa praedicandi, debet debito modo prae-
dicare, ut scilicet aha praedicet pauperibus,
quod privi- et aha divitibus, et^ observet luijusmodi
quae Gregorius in Pastorali docet.
Ad iUud quod postea objicitur, quod
monachus, cum ordinatur, non accipit exe-
cutionem officii, nisi cum cura plebis sibi
committitur, dicendum quod potestas or-
dinis sacerdotalis ad duo ordinatur. Primo
et principaliter ad corpus Christi verum
consecrandum et hujus potestatis execu-
:

subjectorum; unde Ezech., xxiv, 2, dici- tionem statim cum ordinatur accipit, nisi
tur : Vse pastoribiis Israel, qid pascebant sit defectus in ordinatione vel in ordinato.
semetipsos. Nonne greges pascnntnr apas- Secundario ordinatur ad corpus Christi

^ Parm. : <^ possunt..» — 2 Parm. : « episcopi. » — ^ Parm. : « quod. »

36 CONTR.\ IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
mysticum per claves Ecclesiae, quse sibi a, Bomine Deiis, nescio loqui, quia puer
committuntur et hujus potestatis execu-
: ego sum, Jerem., i, 6, ut patet per Glossam
tionem non recipit, nisi cura ei committa- Gregorii ibidem. Et simiUs sententia ha-
tur, vel nisi auctoritate alterius habentis betur YIII, qusest. i, cap. In Scripturis.
curam Iioc agat. Nec tamen potestas sa- Sciendum etiam quod ecclesiastica officia
eerdotalis frustra datur ei quia habet ,
duo habent adjuncta scilicet opus, et :

executionem in hoc ad quod sacerdotii dignitatem vel honorem et ratione honoris ;

potestas principaliter ordinatur. Sed offi- laudabiliter recusantur sed ratione opera- ,

cium non ordinatur ad aUud

prsedicationis tionis laudabiliter possunt quseri. I Tim.,
quam ad pr«dicandum. Unde, cum privile- iii, 1 : Si quis episcopatum desiderat,,
gium principis non debeat alicui esse inu- bonum opus desiderat. Uiide Augustinus
tile, ut jura dicunt, oportet ex hoc ipso dicit in XIX De civit. Dei Exponere voluit :

quod Papa committit alicui officium prsedi- quid sit episcopatus secundum scilicet
,

candi, quod ille habeat executionem of- quod desiderari potest, quia nomen est
ficii, quicumque sit et tamen, quando Papa ; operis non honoris, ut habetur YIII,
,

dat privilegium alicui religioso quod possit qusest. I, Qui episcopatum. Et hoc idem
praedicare, non propter hoc committit ei habetur in Glossa super eodem verbo. Et
officium, sed magis officii executionem : ideo si opus separatur a dignitate, lauda-

quia religiosi tales non prsedicant quasi biliter et sine ambitionis periculo potest
utentes sua potestate, sed aliena sibi com- desiderari; et ideo non est ambitionis, si
missa, sicut dictum est. religiosus petat a sacerdote vel episcopo
Ad aliud dicendum quod, sicut supra licentiam prsedicandi, sed est signum di-
dictum est in i Quaest. de doctrina, Diony- lectionis Dei et proximi.
sius ibi loquitur de monachis laicis, qui
non sunt episcopi, presbyteri, vel diaconi. CAPUT XXYII.
Si tamen de omnibus intelligeretur, non
-destruit ecclesiasticam hierarchiam Papa, An religiosus teneatur manibus laborare.
mittens monachos ad prsedicandum quia, :

sicut supra dictum est, in ecclesiastica Quia vero per sufficientes rationes reli-
hierarchia qui est inferioris ordinis,
ille giosos a fructu animarum arcere non pos-
potest superioris officium exercere, etiam sunt, eos indirecte impedire nituntur, im-
in suo ordine manens, sicut etiam et in ponentes necessitatem manibus ope-
eis
coelesti; et ulterius potest ad superiorem randi; ut sic saltem retrahantur a
vel
ordinem promoveri, quod non est in coe- studio, quoad prsedicta redduntur idonei :

lesti. Unde et Innocentius III, ante conci- in quo hostes civitatis sanctse praefati ma-
lium generale quosdam Cisterciensis ordi- lignantes ostenduntur. Unde super illud
nis misit ad prsedicandum in partibus Nehem., vi, 2 : Veni, et percutiamus foe-
Tholosanis. diis, etc, dicit Glossa : « Hostes civitatis
sanctse suadebant Nehemise in campestria
descendere, et foedus pacis secum inire;
CAPUT XXYI.
sic et hseretici et falsi catholici cum veris
hespomiones ad inducta contra veritatem cathohcis pacis consortium habere volimt,
superiiis in quinto articulo. non ut ipsi ad arcem catholicffi fidei et ope-
rationis ascendant, sed ut potius eosquos
Ad aliud quod ultimo objicitur, quod re- in cuimine virtutum commorantes aspi-
hgiosi non possunt petere licentiam prsedi- ciunt, ad infima opera vel prava dogmata*
candi, quia hoc est ambitionis, dicendum descendere cogant. »
quod falsum est : quia prsedicationis
officium et laudabiter appeti potest ex
caritate , exemplo Isaise ,
qui se ad hoc
sponte obtulit, Ecce ego, mitte
Isa., vi, 8 :

me; ex humi-
et laudabiliter potest vitari
litate, exemplo Jeremiae, qui dixit A, a, :

Al. : « vel pauperum dogmatum; » Parm. : « pauperiem dogmatum. »

 OPUSCULUiM 1. 37
die operantes, ut nosmetipsos formam da-
remus vobis ad imitandum nos. Ergo reli-
CAPUT XXYIII.
giosi debent apostolos in labore manuum
MuUse mictGritates per quas siiam perver- imitari.
sam doctrinam religiosonim adversarii Item. ReUgiosi magis tenentur ad opera
probare nituntur. humilia quam sa^culares clerici. Sed ssecu-
lares clerici tenentur manibus laborare :

Quod autem religiosi manibus operari unde dicitur in Decretis, dist. xci : « Clcricus
tencantur, multipliciter nituntur ostendcre. victum et vestitum sibi artiflcio vel agri-
Primo pcr hoc quod dicitur I ThcssaL, cultura absque sui offlcii duntaxat detri-
IV, 11 Operamini manihus vestris, sicut
: mento praeparet. » Item in sequenti cap. :

prsecipimus vobis, Scd adprsecepta servanda « Quilibet verbo Dei eruditus

clericus
tencntur maxime reUgiosi. Ergo debent artiflcio victum quaerat. Item « Omnes )> :

manibus laborare. clerici qui ad operandum validi sunt, arti-

Item. II Thessal., ni, 10 Si quis non : ficialia et litteras discant. » Ergo multo for-

vult operari, nec manducet, Glossa : « Di- tius religiosi tenentur manibus laborare.
cunt quidam de operibus spiritualibus hoc Item Actuum, xx, 3-i Ad ea quae mihi :

praecepisse Apostolum, non de opere cor- opus erant, et his qui mecum smit, minis-
porah, in quo agricolae vel opifices labo- traveruntmanus istae. Glossa interlinearis :

rant » et infra « Sed superfluo conantur

; :
sibi et caiteris caliginem inducere, ut quod
utiUter caritas monet, non solum facere
nolint, sed nec intelligere » et infra
« YuU Apostolus servos Dei corporaliter
operari unde vivant, licet ad servitutem
Dei reUgiosi specialiter deputentur. » Ergo
debent operari secundum Apostoli praecep-
tum.
Item. Inducunt hoc quod habetur ad
; :
« Exemplum operandi etiam episcopis est
signum quo discernuntur a lupis. » Ergo
multo magis iUi qui episcoporum offlcium
exercent pra^dicando, debent manibus labo-
rare.
Item. Hieronymus dicit Ad Rusticum
monachum : « Egyptiorum monasteria
hunc morem tenent, ut nuUum absque
opere et labore suscipiant, non tam propter
victus necessaria quam propter animae
,

Ephes., 28 Laboret operando manibus

IV, : salutem, ne vagetur perniciosis cogitatio-
siiis , quod bonum est , ut habeat unde nibus. » Ergo requiritur ad salutem ani-
tribuat necessitatem patienti; Glossa : << Non marum in religiosis quod manibus operen-
tantum unde vivat. » Ergo reUgiosi, qui tur.
non habent aliunde unde tribuant necessi- Item. ReUgiosi semper debent ad pro-
tatem patienti, debent manibus operari. fectum spiritualem conari, secundum illud
Item. Luc, xii, super illud Vendite quae : I ad Cor., xii, 31 JEmulamini charismata
:

possidetis, Glossa : « Non tantum cibos meliora. Sed, sicut dicit Augustinus in
vestros communicate pauperibus sed , iib. De opere monachorum : « ReUgiosi qui
etiam vendite possessiones vestras ut om- : non operantur manibus, illos qui operan-
nibus vestris semel pro Domino spretis, tur, sibi anteponendos esse non dubitent » ;

postea labore manuum operemini, unde et Act., XX, Beatius est magis
super illud :

eleemosynam faciatis. » Ergo

vivatis, vel dare quam accipere, dicit Glossa : « lUos
omnia sua relinquunt, debent
reUgiosi, qui maxime gloriflcat, qui cunctis quae possi-
de labore manuum suarum vivere et elee- dent in semet renuntiantes, nihilominus
mosynas facere. operantur ut habeant unde tribuant neces-
Item. Religiosi maxime tenentur apos- sitatem patienti. » Igitur omnes religiosi
tolorum vitam imitari, quia statum perfec- ad Iioc debent tendere ut manibus ope-
tionis profitentur. Sed apostoli proprns rentur.
manibus laborabant. ad Corinth., iv, 12
[ : eodem libro, religio-
Item. Augustinus, in
Laboramus operantes manibus nostris; et sos non operantes contumaces nominat,
Act., XX, 34 Ad ea quge mihi opus erant ...
: subdens praemissis verbis « Ca^terum quis :

ministraverunt manus istae; et in hoc se ferat homines contumaces saluberrimis

imitabiles ostendebant aliis. II Thess., in, Apostoli monitis resistentes, non sicut in-
8 : Neque cjratis panem mand.ucavimus ab flrmiores tolerari, scd sicut sanctiores
aliquo, sed in labore et fatigatione nocte et etiam praedicari? » Sed contumacia est
38 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
peccatum mortale alias pro contumacia
; buntur. Fuit enim quorumdam monacho-
nullus excommunicaretur. Ergo sine peri- rum error antiquitus qui dicebant reli-
culo peccati mortalis religiosi non possunt giosos manibus operari sine suae perfec-
dimittere quin manibus operentur. tionis detrimento non posse quia qui
:

Item. Si religiosi excusantur a labore manibus laborat, non totam soUicitudinem

manuum, maxime videntur excusari prop- in Deum jactat, et ita non implet illud
ter hoc quod vacant psalmis, orationibus, evangelicum : Nolite solliciti esse animge
pra^dicationibus et lectionibus. Sed propter vestrx qui mandiicetis , et corpori vestro
ista non excusantur. Ergo omnino laborare quid induamini. Matth., vi, !25. Unde et
tenentur. Media probatur per hoc quod cogebantur negare Apostolum manibus
dicit Augustinus in libro De opere mona- operasse, et dicere, hoc quod Apostolus
chorum : « Quid agant qui operari corpo- dicit II Thessal., ui, 10 Si quis non vult
:

raliter nolunt, cui rei vacent, scire desi- operari, nec manducet, de opere spirituali
dero. Orationibus, inquiunt, et psalmis et intelligendum fore, non de opere corporali,
verbo Dei. » Et singula istorum
lectioni et ne prseceptum Apostoli prcccepto Evangelii
removens, dicit primo de oratione « Citius : contrarium inveniatur. Horum ergo er-
exauditur una obedientis oratio quam de- rorem utpote sacr« Scriptura^ manifeste
cem milha contemptoris » innuens illos
: contrarium Augustinus reprobat in lib. De
esse contemptores et indignos exaudiri qui opere monach. , quia contra tales hunc
manibus non operantur. Secundo quantum librum scripsit, ut patet in lib. Retracta-
ad vacantes divinis canticis subjungit : tionum. Ex quo quidam perversi sensus
(( Cantica cantare divina etiam manibus homines contrarii erroris occasionem assu-
operantes facile possxmt; » et infra : munt, ut dicant religiosos esse in statu
« Quid ergo impedit servum Dei manibus damnationis qui manibus non laborant, in
operantem in lege Domini meditari et , hoc Pharaoni amicos et unanimes se os-
psallere nomini Domini altissimi? » Tertio tendentes, ut patet per Glossam, Exod., v,
subjungit de lectione « Qui autem dicunt
: 4, super illud Quare Moyses et Aaron
:

se vacare lectioni, nonne illic inveniunt sollicitatis populum ab operibus suis?

quod praecepit Apostolus? Quse est ergo Glossa : (( Audies quoque si Moyses et
ista perversitas, lectioni nolle obtemperare, Aaron, id est propheticus et sacerdotalis
dum vult ei vacare; et ut quod bonum sermo, animam sollicitet ad servitium Dei
est, diutius legatur, ideo facere nolle bo- exire de sa^culo, reiiuntiare omnibus quae
num quod legitur? Quis enim nesciat possidet, attendere legi et verbo Dei con- ;

tanto citius quemque proficere cum bona tinuo audies unanimes et amicos Pharaonis
legit,quanto citius facit quod legit? » dicentes Yidete quomodo seducuntur ho-
:

Quarto subjungit de prsedicatione Si : (( mines et pervertuntur adolescentes ne ,

autem alicui sermo erogandus est, et ita laborent, ne militent, ne agant aliquid
occupet ut manibus operari non vacet, quod prosit. Rehctis rebus necessariis inep-
numquid hoc omnes in monasterio pos- tias sectantur et otium. Quid enim est
sunt? Quando ergo non omnes possunt, servire Deo ? Laborare nolunt et otii occa-
cur sub hoc obtentu omnes vacare vo- siones quserunt. Haec erant tunc verba
lunt? Quanquam si omnes possent, vicis- Pharaonis haec et nunc amici ejus loquun-
;

situdine facere deberent non solum ne

, tur. »
cseteri a necessariis operibus occuparentur,
sed etiam quia sufficit ut audientibus CAPUT XXX.
pluribus unus loquatur. » Quod non omnes religiosi tenentur manibus
laborare.
CAPUT XXIX.
Ut ergo ab istorum infestatione servos
Ostendit dictam positionem esse erroneam, Dei defendamus, ostendamus omnes reh-
et unde ortiim habuit error iste. giosos, nisi forte in casu, ad manibus
laborandum non tantuin non teneri, sed
Sciendum vero quod in ista etiam qua^s- etiam manibus non laborantes in statu
tioneviam veritatis relinquentes, dum ab salutis esse.
uno errorc recedunt, in contrarium dila- Primo per Glossam quse habetur Matth.,
 »

OPUSCULUM 1.
39
VI, 26 Respicite volatilia cceli; Glossa :
: manibuslaborare, ad laborcm manuum non
« Sancti merito avibus comparantur, quia tenentur. Si autem est in praecepto, cum
coelum petunt, et quidam ita remoti sunt a ad prsecepta divina et apostolica aequaliter
mundo, ut jam in terris nil agant, nil teneantur rcligiosi et sseculares, non magis
laborcnt, sed sola contcmplatione jam in ad laborcm manuum tenentur religiosi
co?lo degunt de quibus dicitur
; Qui sunt : quam sseculares. Ergo si hcebat alicui sine
hi qui ut nubes volant? labore manuum vivere quando in sseculo
Gregorius Super Ezech. i7i se-
Item. erat, idem hcebit quando in rehgione ah-
cunda homilia secundx partis : « Contem- qua erit.

plativa vita est caritatem Dei et proximi Item. Tempore

iUo quo dixit Apostolus,
tota mente retinere, et ab exteriori actione II Thess., Qui non vult laborare,
III, 10 :

quiescere; soli desiderio Conditoris inhse- no?i manducet, non erant religiosi a ssecu-
rere, ut nil jam agere libeat, sed calcatis laribus distincti unde istud prseceptum
;

curis omnibus ad videndam faciem sui communiter omnibus christianis proposi-

Conditoris animus inardescat. » Ergo per- tum est, quod etiam patet ex hoc quod di-
fecti contemplativi ab omni actione exte- citur II Thessal., ui, : Subtrahatis vos ab
riori se retrahunt. omni fratre ambulante inordinate. Omnes
Item. Luc, x, super ilhid : Domine non enim christiani tunc fratres appeUabantur,
est tihi curx quod soror mea reliquit me ut patet I ad Corinth., vii, 12 Si quis fra- :

solam ministrare? dicit Glossa : « Ex illo- ter habet uxorem infidelem, Qic.; Glossa :
rum persona loquitur qui adhuc divinai « id est, si quis fidehs. » Si ergo religiosi

contemplationis ignari, solum quod didi- tenentur laborare manibus propter illa
cere fraternae dilectionis opus Deo placitum Apostoli verba, pari ratione tenentur om-
dicunt ideoque cunctos qui Christo devoti
; nes sseculares; et sic redit idem quod
esse vehnt, huic mancipandos autumant. » prius.
Sed ilh qui dicunt rehgiosos manibus de- Item. Augustinus dicit in libro De opere
bere laborare, hoc propter fraternae dilec- monachorum : « lUi qui saltem habebant

tionis opus dicunt, ut scihcet habeant unde aliquid in sseculo, quo facUe sine opihcio
eleemosynas tribuant, secundum ihud sustentarent hanc vitam, quod conversi ad
Ephes., IV, 28 Laboret manibus suis, ut
: Deum indigentibus dispertiti sunt , et cre-
habeat unde tribuat necessitatem patienti. denda eorum inflrmitas, et ferenda
est :

Ergo iUi qui vohmt quod omnes rehgiosi solent enim tales opeium corporalium la-
manibus laborent, voce Marthae utuntur, borem sustinere non posse. « Ergo iUi qui
quse de quiete ]Marise murmuravit unde : in saeculo de labore manuum non vixerunt,
a Domino Marise otium est excusatum. nec in religione ad laborem manuum sunt
Item. Hoc exemplo probari potest. Bea- cogendi.
tus enim Benedictus, ut Gregorius in II Item. In eodem libro Augustinus loquens
Dialugorum narrat, tribus annis in specu de aliquo divite qui bona sua alicui monas-
mansit manibus iion laborans, ut ex hoc terio tribuit, dicit quod
mani- « bene facit
victum quffreret, quia longe a conversa- bus laborando, ut aliisquod exemplum det ;

tione hominum positus erat, soli Bomano quidem si nolit, » scihcct laborare mani-
monacho victum ministra-
cognitus, qui ei bus, « quis eum audeat cogere? Nec differt,
bat. Quis tamen audeat dicere eum tunc in ut ibi ipse subjungit « sive monasterio ,

statu salutis non fuisse , cum Dominus dederit, sive ubicumque diviserit; cum
eum servum suum nominaverit cuidam omnium christianorum sit una res pu-
sacerdoti dicens : « Servus meus iUo in loco blica. Ergo idem quod prius.
»

fame moritur? » Multa etiam alia exempla Item. Id quod non praecipitur nisi sub
sanctorum patent in Dialogo^ et in vitis conditione et in casu, non obhgat nisi con-
Patrum, qui sine labore manuum istam ditione illa existente, et in casu illo. Sedla-

vitam transigebant. bor manuum nunquam invenitur ab Apos-

Item. Laborare manibus aut est prsecep- tolo imperatus nisi in casu, quando scilicet
tum, aut consihum. Si consilium est, nul- per hoc vitantur aliqua peccata, volens
lus tenetur ad laborandum manibus, nisi prius homines manibus laborare quam in
qui ad hoc voto se astrinxit. Ergo religiosi Ula peccata incidere. Ergo qui possunt ma-
qui ex regula sua non habent quod debeant nibus non laborando talia vitare, non te-
 ,

40 CONTRA IMPUGNANTES DEl CULTUM ET RELIGIONEM.

nentur manibus laborare. Media patet per ordinavit his qui Evangelium annuntiant,
hoc quod Apostolus non nisi in tribus locis de Evangelio vivere. Glossa : « Sic Domi-
invenitur laborem manuum imposuisse; nus rationabihter disponit de prsedicatori-
I ad Ephes., iv, 28 Qid furahaiiir, jam
: bus, ut expeditiores sint ad praedicandum
non furetur, magis autem laboret operando verbum Dei. » Unde non potest dici quod
manlhus quo apparet quodlaborem
suis; in hoc intelligendum sit solum de praelatis,
manuum imponit ad furtum vitandum, eis quibus ex auctoritate ordinaria prsedicare
scilicet qui a manuum labore abstinentes incumbit : quia tam ipsos quam alios quos-
victum in furto quaerebant. Secundo hoc cumque qui ex eorum commissione prsedi-
ipsum prsecepit I Thessal., iv, 11, ubi di- cant, oportet expeditos esse ad praedican-
cit Operemini manibus vestins, sicut prse-
: dum verbum Dei, inter quos possunt esse
cepimus vohis, et ut honeste amhuletis ad religiosi, sicut supra probatum est. Simili-
eos qui foris simt, et nullius aliqidd deside- ter aliqui rehgiosi sunt qiii Ecclesise deser-
retis; in quo laborem manuum indixit ad viunt in divino officio, et de hoc etiam
vitandam concupiscentiam alienarum re- licite vivere possunt unde dicitur I Cor.
:

rum, quod est furtum mentale. Tertio de IX, 13 Qui altari deserviunt , cum altari
:

hoc loquitur II Thessal., ui, 10, ubi sic di- participant. Et de his duobus dicit Augus-
cit Cu7n essemus apud vos, hoc denimtia-
: tinus in lib. De opere monachorum, de re-
bamus vobis, quoniani si quis non vult ope- ligiosis loquens « Si evangelistae sunt,
:

rari, nec manducet. Audivimus enim inter
vos quosdam ambulare inquiete nihil ope-
rantes, sed curiose agentes; Glossa : « Qui
foeda cura necessaria sibi provident.
autem qui ejusmodi sunt, denuntiamus et
obsecramus in Domino Jesu Christo, ut
fateor, habent scilicet potestatem de sump-
tibus fidelium vivendi. Si ministri altaris,
bene sibi istam non arrogant, sed plane
» « His vindicant potestatem. » Similiter sunt ali-
qui religiosi qui sacrae Scripturae vacant,
et de hoc etiam licite vivere possunt unde ;

cum silentio operantes, suum panem man- dicit Hieronymus in Epistola conlra Vigi-
ducent » in quo patet quod laborem ma-
; lantium : « Haec in Judaea usque hodie per-
nuum imponit illis qui laborem manuum severat consuetudo non solum apud nos,
fugientes, ex turpibus negotiis victum sibi sed etiam apud Hebraeos, ut qui in lege
acquirebant. Sic ergo patet quod rehgiosi Domini meditantur die ac nocte, et partem
et saeculares qui et sine furto et sine con- non habent in terra iiisi solum Deum, sy-
cupiscentia alienarum rerum, aut sine nagogarum et totius orbis foveantur minis-
turpi cura victum habere possunt unde- teriis. » Ergo patet quod non omnes reli-
cumque, ex prsecepto Apostoh laborare giosi tenentur manibus laborare.
manibus* non tenentur. Item. Utilitas spiritualis praefertur utili-
Similiter nec ex praecepto Augustini in tatitemporali. Sed qui serviunt utilitati
lib. De opere mo7iachorum, cum non indu- communi ad pacem temporalem conser-
cat nisi ad observandum praecepta aposto- vandam, licite accipiunt unde vivunt; unde
lica, sicut patet inspicienti dihgenter verba dicitur Rom., xiii, 6 Ideo et trihuta prx-
:

ejus. Ergo non tenentur religiosi manibus
laborare nisi in casu.
Item. Ilh qui habent alias unde vivant
quam de labore manuum, non tenentur
manibus operari; ahoquin omnes divites
et omnes clerici et laici qui
essent in statu damnationis
surdum. Sed ahqui religiosi sunt qui
habent unde ahas vivant quam de labore
manuum, quia habent possessiones quse
ad eorum vitam sustentandam a fidehbus
coUatae sunt, vel habent ministerium pra^-
dicationis sibi commissum, de quo vivere
possunt. I ad Corinth., ix, 14 Domi?ms
statis : ministri enim Dei sunt in hoc ipsum
servie7ites ; Glossa : « dum pugnant pro
patria. » Ergo multo fortius qui in spiri-
tualibus communi utilitati deserviunt vel
pra^dicando, vel sacrae Scripturae insistendo,
non laborant, vel Ecclesiae deserviendo, inqua fiunt ora-
: quod est ab- tiones pro salute totius Ecclesiae, possunt
licite accipere a fidelibus unde sustententur.
Non ergo tenentur manibus laborare.
Item. Sicut dicit Augustinus in lib. De
opere monachorum, Apostolus ibi manibus
operabatur ubi Juda?is solo die sabbati prae-
dicare consueverat, habens reliquumtem-
: pus hberum ad manibus laborandum, si-

^ Parm. omiltit : « manibus. »

 », :

OPUSCULUM I. 41

cut faciebat cum essetCorinthi. Sed quando vinorum voluminum viam sentibus vir-
erat Athenis, ubi poterat quotidie pra^di- guUisque purgare, error miUi geminus
care, manibus non opcral)atur, sed vivebat injungitur; » et infra Quapropter, o
: ((

de his qua3 detulerant sibi fratres de Mace- fratres dUectissimi, pro falieUo, caUitUis,
donia venientes. Ex quo patet quod offi- sporteUisque , munuscuUs monacliorum,
cium pra^dicationis non est propter laborem spiritualia haec et mansura dona susci-
manuum dimittendum. Ergo ilU qui pos- pite. » Ergo patet ([uod \\. Hieronymus,

sunt quotidie insistere

pra?dicationi et , qui erat monaclms, loco laboris manuahs
aliis quae ad salutem animarum spectant studium sacrae Scripturae assumpserat; de
sive auctoritate ordinaria hoc agant, sive quo tamen ab invidis reprehendebatur.
ex commissione alterius, debent omnino a Ergo et aliis reUgiosis hoc ipsum licet,
labore manuum abstinere. quantumcumque murmurent detractores.
Item.Opera misericordiai praeferuntiu^ Item. Augustinus in Ub. De opere mon.
corporaUbus exercitiis; I Timoth., iv, 8 : « Qui relicta vel distributa sive ampla sive
Corporalis quidem exercitatio acl modicum qualicumque opulentia inter pauperes ,

utilis est; pietas autem ad o?n?iia vaiet. Sed Christi pia et saUdjri humiUtate numerari
opera pietatis sunt intermittenda, ut vace- voluerint si corpore ita valent, et ab eccle-
;

Actuum, vi, 2 Non

tur pra^dicationi. : est siasticis occupationibus vacant, si et ipsi

sequum nos derelinquere verbum Dei,
ministrare mensis. Lucse, 60 Sine ut
mortid sepeliant mortuos suos; tu autem
vade, et annuntia regnum Dei; Glossa :
« Dominus docet bona minora pro utilitate
majorum esse pr«termittenda. Majus est
et manibus operentur, ut pigris auferant ex-
ix, : cusationem , multo
misericordius agunt
quam cum omnia sua indigentibus divi-
serunt. » Ex quo patet quod tam illos qui
corpore non valent, quam illos qui eccle-
siasticis operibus implicantur, non viilt

enim animas mortuorum pradicando susci- manibus laborare. Sed inter ecclesiasticas
tare quam corpus mortui terra abscondere. occupationes pra^dicatio est utUior et
Ergo et qui Hcite praedicare possunt quali- dignior. I Tim., v, 17 Qui bene praesunt
:

tercumque, debent laborem manuum prop- preshyterij duplici honore digni habeantur,
ter praedicationem intermittere. maxime qui laborant in verbo et doctrina.
Item. Non est possibile studio sacrai Ergo illi qui in praedicatione occupantur,
Scripturse. continuo insistere, et de labore non debent manibus laborare.
manuum victum quaerere, sicut Gregorius
in Pastorali dicit, exponens ilhid quod di- CAPUT XXXI.
citur Exod., xxv Vectes semper erunt in
:

circulis. « Nimirum necesse est (inquit) ut Responsiones ad inducta circa istum

qui ad officium praedicationis excubant, a errorem contra veritatem.
sacrae lectionis studio non recedant ut :

scihcet semper sint parati ad praedican- His ergo visis, restat objectis in contra-
dum , » etsi non semper praedicent , ut rium respondere.
patet per ea quse ibi subduntur. Ergo iUi Ad illud ergo quod primo objicitur, quod
qui ad pra^dicandum deputati sunt sive ex laborare manibus est ab Apostolo praecep-
propria auctoritate, sicut pra^lati, sive ex tum, dicendum quod Ulud praeceptum ab
praelatorum commissione, debent a labore Apostolo propositum non est juris positivi,
manuum cessare, ut studio vacent. sed legis naturalis, quod patet per hoc
Item quod reUgiosi possint labore ma- quod dicitur II Thessal., m, 6 Ut sub- :

nuum dimisso studio sacroe Scripturae abs- trahalis vos ab omni fratre ambulante
que reprehensione vacare, patet per id inordinate. Glossa : « Aliter quam ordo
quod dicit Hieronymus in Prologo super naturae exigit. » Loquitur autem de iUis
Job Si aut fisceUam junco texerem, aut
: (( qui ab opere manuaU cessabant. Quod au-
palmarum foUa compUcarem, ut in sudore tem ad manibus operandum ipsa natura
vuUus mei comederem panem, et ventris inclinet, indicat corporis dispositio quia :

opus soUicita mente pertractarem, nuUus natura non dedit homini vestes, sicut pilos
morderet, nemo repreUenderet. Nuncautem aliis animalibus neque arma, sicut cornua
;

quia juxta sententiam Salvatoris volo ope- duobus et ungues leonibus; nec aliquem
rari cibum qui non perit, et antiquam di- cibum sibi natura praeparavit excepto lacte.
 ;

42 CONTRA IMPUGiNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

ut Avicenna dicit. Verumtamen
nium dedit sibi rationem,
sibi posset providere, et manus quibus
provisionem rationis exequi posset, ut
dicit Philosophus in XIV De animalibus.
Et quia prsecepta legis naturae communiter
omnes hoc prseceptum naturahs
respiciunt,
juris de labore manuum
ad omnes homi-
num differentias se extendit nec magis ad
rehgiosos quam alios. Nectamen dicendum
quod ad manibus operandum quihbet homo
teneatur, quod sic patet. Sunt enim quae-
dam legis naturee praecepta per quorum
impletionem non providetur nisi implenti,
sicut prseceptum de manducando unde
ad haec implenda quihbet homo singulariter
loco om- operantes manibus nostris. Glossa : « Pro
qua hsec omnia nobis necessariis, quia nemo dat nobis. »
Unde et Apostolus laborem manuum nun-
quam prsecipit nisi illis qui a labore ma-
nuum abstinentes, causa victus acquirendi
in peccata alia incidebant, ut supra proba-
tum est. Et sic ex verbis Apostoli non po-
test probari nisi quod quilibet homo vel
, religiosus vel ssecularis tenetur manibus
laborare potiuS quam se mori dimittat, vel
victum ahquo modo ihicito quserat. Et hoc
concedimus.
Ad illud quod secundo objicitur, dicen-
dum quod ex prima parte illius Glossse
: non potest plus haberi nisi quod illud ver-
bum Apostoh Si quis non laborat, nec
:

tenetur. Sunt etiam qusedam prascepta le-
gis naturse quibus homo sibi non providet,
sed naturse communi, sicut prseceptum
de actu generativse virtutis, quo species
humana multiphcatur et salvatur; vel
etiam quibus homo non soli ipsi, sed aliis
providere potest; et ad hsec observanda
manducet, inteUigitur de opere corporali
contra quosdam monachos, qui dicebant
illud verbum intelligendum
esse de opere
spiritualitantum, volentes quod servis Dei
non liceret operari. Et hunc intellectum
Glossa aufert, et Augustinus reprobat in
lib. De opere monach., unde Glossa sumi-

non quilibet obligatur, quia nec unus ad tur. Habito ergo quod textus sit intelligen-
omnia sufficeret, quibus vita hominum in- dus Qui non viilt operari, scilicet corpora-
:

diget non enim posset unus homo gene-

; liter,non manducet , non sequitur quod
rationi intendere, et contemplationi et sedi- quilibet qui manducare vult, teneatur ma-
ficationi et agriculturai et omnibus aliis nibus laborare. Si enim de omnibus hoc
exercitiis quibus indiget vita humana
, ;
diceretur, esset contrarium ei quod paulo
unde in his unus ab alio juvatur, sicut in ante prsemisit Nocte et die operantes, non
:

corpore membrum unum ab alio. Et prop- quasi non habuerimus iwte^tatem, etc.
ter mutuum obsequium, quod homines sibi Habebat ergo Apostolus potestatem man-
invicem impendere debent, dicit Apostolus ducandi sine labore manuum. Non igitur
Roman., xn, 5 Singuli autem alter alle-
: universaliter intelligendum est Si quis :

rius memhra. Horum autem ministeriorum non vuit operari, nec manducct. Sed de
distributio, ut scilicet diversi homines di- quibus loquatur, patet manifeste per illud
versis ministcriis occupentur, fit principa- quod subditur Audivimus enim inter vos
:

liter ex divina providentiased secundario; quosdam ambulantes inquietCj nihil ope-

ex causis naturalibus, per quas magis rantes, sed curiose agentes ; Glossa : « Qui
Iiomo inclinatur ad unum quam ad aliud. foeda cura necessaria sibi provident. » His
Sic ergo patet quod in tahbus nullus obli- autem c/ui ejusmodi sunt, denuntiamus ut
gatur ex pra^cepto, nisi quando necessitas cum silentio operantes suum panem man-
incumbit, et per alium sibi non providetur, ducent. Cum enim nullo modo debeant
sicut si necessitas incumberet Iiomini ut foeda cura, id est illicito negotio, victum
domo vel aliquo hujusmodi uteretur, et idem rcdit eos non operari et
qua^rere, in
nullus alius esset qui ei prsepararet ; ipse- non manducare. Quod autem subjungitur
met sibi habitaculum prseparare tcneretur, in Glossa Vult servos Dei corporaliter
: «

alias sibi manus injiceret. Et similiter dico operari, » non

simpliciter proponitur, sed
quod ad manibus laborandum nullus tene- cum conditione alterius mali vitandi, scili-
tur nisi quando necessitas sibi incumbit cet involuntarise et coactse mendicationis
utendi his quee labore rnanuum qua^runtur, quia sequitur « Ut nec compellantur
:

et ea ab aliis aliunde habere non potest egestate necessaria petere. » Esset enim
sine peccato. Illud enim dicimur posse potius manibus laborandum quam ad
quod licite possumus. Et hoc patet per id tantam miseriam deveniendum quod con- ,

quod dicitur T Corinth., iv, 12 : Laboramus tra suum propositum et vrduntatem aliquis
 OPUSCULUM 43

mendicare cogeretur. Nec tamen scquitm^
quod paupcrtatem assumcntes, et ex liumi-
litate mcndicare volentcs, laborare ma-
nibus teneantur.
Ad id quod tcrtio objicitur, diccndum
quod Apostolus non priccepit lal)orem ma-
nuum absolute, sed cum quadam compa-
ratione, ut scilicet quis potius manibus
II Corinth., xi, 12 : Quod autem facio et
faciam, ut amputem occasioncm eorum qui
vohmt occasionem, ut in quo gloriantur, in-
veniantur sicut et nos. Quandoque propter
avaritiam eorum quil)us praedicabat, ne
gravati, si Apostolo scminanti spiritualia
providcrcnt tcmporalia, a fide discederent,
ut patet II Corinth., xii, 13 Quid est enim :

laborare debeat quam furari dicit enim
Qiii furahatur, jam non furetur magis
autem laboret manibiis suis, etc. Ideo non
sequitur quod religiosi, qui sine furto vic-
; : quod minus habuistis prge cspAeris Ecctesiis,
, nisi quod ego ipse non gravavi vos? Tertio
ad dandum exemplum otiosis operandi.
II Thessal., iii, .8 Nocte et die operantes,
:

tum liabcre possunt, laborare manibus ne quem vestrum grav)arem,us; et infra Vt :

teneantur. nosmetipsos formam daremus vobis ad imi-

Ad illud quod quarto objicitur, dicendum tandum ?io5.Nectamen Apostolus laborabat
quod qui omnia sua vendunt ut consilio
illi in illis locis in quibus quotidie praedicandi

Christi obediant, debent suis rebus venditis facultatem habebat, sicut Athenis, ut Au-
sequi Christum unde Petrus dicit Matth.,
; gustinus dicit iii lib. Be opere monach. Et
XIX, 27 Ecce nos reliquimus omnia, et se-
: ideo non est de necessitate salutis quod re-
cuti sumus te, etc. Sequi autem potest ligiosi in hoc Apostolum imitentur, cum
aliquisChristum non solum opera vitae non teneantur ad omnes supererogationes.
contemplativ* operando, sed etiam opera Unde nec alii apostoli manibus laborabant,
activa3 faciendo. Unde qui relictis omnibus nisi forte quando non inveniebant qui eis
contemplationi vacat, consilium Christi im- daret in quo casu tenetur quilibet mani-
:

plet. Similiter qui relictis omnibus eleemo- bus laborare.

synas corporales vel spirituales facit prae- Ad id quod sexto objicitur, dicendum
dicando vel docendo. Glossa ergo inducta quod deereta illa loquuntur de illis clericis
ponit unum illorum quibus consilium quibus facultates Ecclesia; et oblationes
Christi impletur, nec tamen per hoc alia fidelium non sufficiunt ad vivendum, qui
excluduntur alias Glossa contraria esset
; debent victum manibus qucerere.
Evangelio dicitur enim Luc, ix, 59, quod
: Ad septimum dicendum quod Apostolus
Dominus cuidam Sequere me ; qui
dixit : dat episcopis exemplum laborandi in casi-
cum dilationem peteret causa sepeliendi pa- bus in quibus ipse laborabat, quando scili-
tris, Dominus respoiidit Sine iit mortuise-
: cet labore manuum ab occupationibus
peliant mortuos suos; tu autem vacle, et ecclesiasticis non impediuntur, et accipere
annuntia regnum Dei. Yoluit ergo aliquos sumptus esset in gravamen et scandalum
dimissis omnibus se sequi ad annuntian- subditorum de novo conversorum ad fi-
dum verbum Dei. Velpotest dici quod, cum dem.
textus sit consilium, totum quod in Glossa Ad id quod octavo objicitur, dicendum
continetur, consihum est; et ideo ad hoc quod labor manualis, ut per auctoritatem
nullus tenetur, nisi ad hoc per votum obli- Hieron ymi inductam patet, non solum as-
getur. sumitur ad victum quaerendum, sed ad va-
Ad quod quinto objicitur, dicendum
id nas cogitationes repriinendas, quae nasciin-
quod hoc quod Apostoli manibus laborave- tur ex otio et carnis corruptione. Otium
runt, quandoque quidem fuit necessitatis, autem efficaciter removetur non solum per
quandoque supererogationis. Necessitatis opera manuaha, sed etiam per exercitia
quidem fuit quando ab aliis victum invenire spiritualia, quibus etiam concupiscentia
non poterant, ut patet I Corinth., iv, per carnis frenatur ; unde dicit Hieronymus in
Glossam prius inductam. Quod etiam su- eadem epistola : « Aina scientiam Scriptura-
pererogationis fuerit, patet per id quod rum, et carnis vitia non amabis. » Unde
habetur I Corinth., ix. Hac tamen supcre- quantum ad corpus domandum et otium
rogatione de causis Apostolus utebatur. toDendum, labor manualis iion est in prae-
Quandoque quidem ut occasionem auferret cepto, dummodo homo per alia spiritualia
pseudo-apostolis praedicandi, qui propter exercitia otium evitet, et corpus castiget
sola temporalia praedicabant ut patet , alhs poenitentiae operibus; sicut jejuniis,
 ;

44 CONTRA IMPUGNANTES DEl CULTUM ET RELlGlOxNEM.

vigiliis et hujusmodi, inter quae connume- operantes suum panem manducent. Et prae-
rat Apostolus laborem manuum, dicens cipue contumaces Augustinus nominat
II Corinth., vi, 5 In lahoribuSy in vigiliis,
: ihos qui dicebant non hcere servis Dei
in jejuniis ; Glossa: « In laboribus operum, manibus suis operari,sensum Apostoli
quia manibus suis operabatur. » pervertentes.
Ad quod nono objicitur dicendum
illud ,
Ad illud quod undecimo objicitur, diccn-
quod laborare manibus quandoque est me- dum quod spiritualibus operibus quae ob-
lius quam non laborare et quandoque e jectio tangit, potest quis vacare dupliciter:
converso. Quando enim aliquis per laborem scilicetquasi inserviens utilitati communi,
manuum non retrahitur ab aliquo utiliori et quasi insistens utilitati privata3, quod
opere, meUus est manibus laborare, ut patet per singula. Potest enim aliquis ora-
exinde possit sibi sufficere et aliis minis- tionibus et psalmis vacare, divinum offi-
trare ; et praicipue quando esset in scanda- cium in Ecclesia celebrando, quod est
lum inflrmorum fidelium, vel de novo con- opus publicum ad Ecclesiae aedificationem
versorum ad fidem , si aliquis a labore ordinatum et potest etiam praedictis aliquis
;

manuum abstinens de sumptibus fidehum vacare per modum privatae orationis, quod
vivere vellet in quo casu Apostolus mani-
: interdum etiam laici faciunt, et sic de aliis.
bus laborabat, ut patet per Glossam I ad Et sic loquitur Augustinus, non autem
Corinth., ix et sic loquitur etiam Glossa
; primo moclo, quod patet ex hoc quod dicit
inducta de Actibus. Quando autem per quod cantica divina decantare manibus
laborem manuum aliquis ab utiUori opere operantes possunt exemplo opificum, qui
impeditur, tunc meUus est a labore ma- fabulis corda et linguas donant, cum tamen
nuum abstinere, per Glossamut patet manibus ab opere non recedant quod non :

Luc, IX, super illud Sine ut mortui :

sineretur in illis qui debent in Ecclesia
sepeliant mortuos suos , quse supra fuit horas canonicas celebrare. Similiter lectioni
inducta et sicut patet per exemphim
; aliquis vacat quasi operi publico in scholis
Apostoli, qui ab opere cessabat, quando docendo, vel etiam addiscendo, utmagistri
pra^dicandi opportunitatem habebat. Faci- et scholares faciunt, religiosi vel saeculares,
lius autem impedirentur moderni praedica- sed quasi operi privato, qui sibi ipsis ad
tores a praedicatione per laborem manuum consolationem suam Scripturas perlegunt,
quam apostoU, qui ex inspiratione scien- sicut monachi in claustris faciunt, et sic
tiam pra^dicandi habebant; cum oporteat loquitur Augustinus. Unde non dicit qui :

pra^dicatores moderni temporis ex continuo dicunt se vacare doctrinae vel instructioni,

studio ad prsedicandum paratos esse, ut sed dicit « Qui dicunt se vacare lectioni. »
:

patet per auctoritatem Gregorii supra in- Similiter verbo Dei aliquis insistit quasi
ductam. operi publico, publice populis praedicando
Ad quod decimo objicitur, dicendum
illud sed tanquam privato operi insistit verbo
quod Augustinus illos ab opere desistentes Dei, qui ahcui in communi
locutione verba
contumaces dicit qui ex pra^cepto Apostoli monachi in de-
aedificatoria loquitur, sicut
laborare tenentur, quos et Apostolus, II ad serto fratribus ad se venientibus multa
Thessal., iii, excommunicandos dicit : hi dicebant ad aedificationem ipsorum. Et sic
autem sunt qui otiose viventes ex foeda loquitur Augustinus, quod patet ex hoc
cura victum acquirunt. Et quod de ta-
sibi quod « Numquid omnes in monaste-
dicit :

libus x^ugustinus loquatur, patet ex his rio possunt venientibus ad se fratribus di-
quse supra dixerat assignans causam quare vinas exponere lectiones? » Et ideo etiam
illi qui ex rusticana vita ad rehgionem noii dicit si praedicatio est eroganda, sed
: :

convertuntur, laborare de])eant; dicit enim : « Si sermo erogandus est, » quia, ut dicit

(( Nec enim apparet utrum ex proposito Glossa I Corinth., ii^ sermo est qui privatim
servitutis Dei venerint, an vitam inopem fit, praedicatio autem qua; fit in communi.
et laboriosam fugientcs vacui pasci atque , ergo qui pra^dictis spiritualibus operibus
Illi

vestiri voluerint, et insuper honorari al)
eis a quibus contemni conterique consue-
verant, » quos vult manibus operari. Tales
enim manifeste sunt de numero otiosorum,
quibus denuntiat Apostolus, ut cum silentio
quasi operibus publicis vacant, suo labore
legitime victum acquirunt, a fidelibus acci-
piendo, utilitati communi inservientes. Qui
autem praedictis operibus quasi privatis va-
cant, a labore manuum abstinentes, quan-
 OPUSCULUM r.
45
doqiie quidem simt transgressores pr«- Ergo committit se periculo furti et perju-
cepti quando scilicet sunt dc
Apostolici, rii, in quo reprchcnsibihs videtur.

illis quibus denuntiat Apostolus, iit cum Item. EccL, vn, 12, dicitur : Utilior est
silentio operantes suum panem mandu- sapienlia cum dimtiis; Glossa : « quam
cent, utdictum est. De his ergo loquitur sola. » Ergo reprehensibiliter agit qui
Augustinus, ut patet ex lioc quod dicit :
sapientiam sine divitiis praeehgit, divitias
« Cur et non pr^ceptis apostolicis obser- reliqucns, ut sapientia^ vacct.
vandis aliquas partes temporimi deputa- Item. EccL, xxvu, 1, dicitur : Propter
mus? et ctiam ex hoc quod dicit « Citius
)) :
inopiam multi deliquerunt; Glossa « prop- :

exauditur una obedientis oratio quam de-
cem millia contemptoris » et ex hoc
quod dicit a Quse est ista perversitas,
:
lectioni nolle obtemperare? » Ex quibus
omnibus patet quod loquitur de vacanti-
bus spiritualibus operibus, qui pra^ceptum
apostohcum transgrediuntur. Nec trans-
ter inopiam cordis et operis. » Sed iUud
;
quod est causa pericuh, est fugiendum.
Ergo aliquis se inopem facere non debet,
omnia sua relinquendo.
Item. II ad Cor., vui, 12, Apostolus dat
formam fldelibus elcemosynas facicndi, sic
dicens Si voluntas prompta est, secun-
:

grediuntur nisi qui ad observandum obli- dum idquod habet, accepta est; Glossa :
gantur; de quibus prius dictum est :
((utnecessariaretincattantum, accepta est,
(( Quandoque autem vacantes pra^dictis, » non secundum id quod habet, id est ullra
ut etiam privatis operibus,Apostoh pra6- « vires. Non enim volo ut aliis sit remissio,
))

ceptum non transgrediuntur, manibus non vobis autem tribulatio ; Glossa : « id est
operantes quia non laboriosam vitam ex
: paupertas. Scd ille qui omnia dat, non
))

pigritia vacui et otiosi voiunt

fugientes, retinet nccessaria sibi, sed ultra vircs dans
pasci; sed abundantia divini amoris ab paupertatem patitur. Ergo inordinate dat,
omni exteriori opere retrahuntur, ut con- et contra formam ab Apostolo traditam.
templationi vacent, » ut per auctoritates Item. I ThcssaL, v, 12, super illud, Ro-
supra inductas probatum est. gamus autem vos, fratres, ut noveritis, dicit
Glossa : « Sicut divitiae negligentiam pa-
riunt salutis, ita egestas, dum salutari
CAPUT XXXII.
quaerit, a justitia declinat. » Sed illi qui
An religiosis liceat omnia sua relinquere relictis omnibus pauperem religionem in-
et sibi 7iihil retinere in proprio nec in trant, se egestati subjiciunt. Ergo ponunt
communi. se in periculo declinandi a justitia, quod
vidctur reprchcnsibile.
Praedictis autem non contenti adversarii Item. I ad Timolh., vi, 8, super ihud,
veritatis, religionum omnium fundamen- Habentes alimenta, et quibus tegamur, dicit
tum ab ipso Domino firmiter collocatum Glossa : Etsi nil intulcrimus vel ablaturi
((

nituntur evertere, videlicet paupertatem, sumus, non tamen omnino abjicienda sunt
dicentes ihicitum fore, omnibus dimissis, haec temporalia. Sed ille qui dimissis
))

pauperem religionem ingredi, quse posses- omnibus religionem intrat quae tempora-
siones aut reditus non habeat nisi forte sub libus possessionibus caret, omnino tempo-
proposito manibus laborandi, inducentes ralia abjicit.Ergo inordinate agit.
ad conflrmationem sui erroris quod dicitur Item. Supcr illud Luc, iii, 11 Qui habet :

Proverb., xxx, 8 : Mendicitatem et divitias duas tunicas, det non habenti; Glossa :
ne dederis mihi : tribue tantum victui meo (( De duabus tunicis dividendis datur prae-
necessaria ne forte satialus illiciar ad ne-
: ceptum quia si una dividitur, nemo ves-
:

gandum, aut pgestate compulsus furer, et titur. Miscricordiae enim ipsius pro pos-
perjurem nomen Dei mei. Sed ille qui sibilitate' humanae conditionis servatur
dimissis omnibus pauperem religionem mensura, ut non sibi unusquisque totum
intrat, quse possessiones non habet, victum eripiat, scd quod habet cum paupere
sibi necessarium aufert, mendicitati se partiatur. » Ergo qui omnia paupcribus
exponens praecipue si non habeat propo-
; dat, nihil sibi reservans, ultra mensm^am
situm labore manuum victum quaerendi. et immoderate dat, et ita peccat.

^ Al. : « passibilitate. »
46 CONTRiV rMPUGNANTES DEI CULTUM RT RELIGIONEM.
Item. Super illiid Lucse, xu, 29 Nolite : quod aliquis omnia det, nihil sibi reser-
quxrere quid manducetis; Glossa : « Non vans.
praecepit ut nihil pecunise ad usus necessa- Item. Omnis religionis observatio ha-
rios reservetur a sanctis; cum et ipse bet ortum a conversatione discipulorum
Dominus loculos habuisse legatur. » Sed Christi; uiide dicit Hieronj^mus in lib. De
nisi esset bonum reservare ahquid sibi, illustribus quod viris, tales in primitiva
reservatio prohibita esset nec Dominus , Ecclesia erant omnes christiani, quales
ahquid reservasset. Ergo bonum et expe- modo sunt rehgiosi etiam perfectissimi. Et
diens est ahquid sibi reservare, et non hoc idem liabetur in Collationibus Patrum,
omnia rehnquere. et haberi potest ex Glossa, quse habetur
Item. Dare danda et non danda est actus Act., IV, super illud Multitudinis creden-:

prodigahtatis. Sed ihe qui dat omnia, dat tium, etc. Sed de his dicitur Act., vi, quod
danda et non danda cum nihil non dan- ; erant ihis omnia communia, et nulhis erat
dum sibi reservet. Ergo talis peccat vitio egens inter eos. Ergo ihi qui dimissis pro-
prodigalitatis. priis non habent possessiones in communi,
Item. Roman., xu 1 Rationabile ohse- : quos oportet esse egentes, non religiosam,
quium vestrum; Glossa : « Ne quid nimis sed superstitiosam vitam ducunt.
sit. Sed dare omnia est dare nimis, quia
)) Item. Dominus mittens discipulos ad
excedit medium, quod tenet liberahtas in praedicandum duo eis prsecepta dedisse
,

dando, quse dat ahqua, et reservat quae- videtur unum scihcet ut nihil in via se-
:

dam. Ergo qui omnia dans rehgionem cum ferrent, ut patet Matth., x, Marc, ix,
intrat, non prsestat rationabile obsequium et Luc, VI ; ahud ut in viam gentium ne
Deo. abirent, ut dicitur Matth., x. Primum au-
Item. Exod., xx, 13, dicitur Non occi- : tem videtur revocasse passione imminente
des ; Glossa : « substrahendo consilhmi vitge Luc, II, 36 Sed nunc qui habct sacculumj
:

cui debes dare. » Sed consihum vitse con- tollat similiter et peram. Secundum prse-
servandse adliibetur per bona temporalia. ceptum revocasse videtur Matth., uR., 19 :

Ergo qui bona temporalia subtralht sibi, cui Euntes, docete omnes gentes ; et Marc, ult.,
maxime debet consihum vitse adhibere, ve- 15 : Euntes in mundum universum prgedi-
nit contra ihud prseceptum Decalogi No7i : cate Evangeliurnomni creaturge. Sed post
occides, sibi manus injiciendo. revocationem secundum prseceptum nulla-
Item. Thren., Melius fuit occisis
iv, 9 : tenus est observandum, sed magis est
gladio quam fame. Ergo se ex-
interfectis Evangehum gentibus prsedicandum. Ergo
ponere fami pejus est quam se exponere nec primum pra^ceptum est deinceps
gladio. Sed hoc non hcet, dum homo habet observandum, ut ahquis scilicet totahter
quod faciat sine peccato, ut Augustinus subsidia vita^ a se abjiciat.
dicit. Ergo muho minus hcet se fami expo- Item. XII, qusest. i, dicitur « Expedit :

nere quod facere videntur qui sua rehn-

: facuhates Ecclesia? possideri, et proprias
quunt nihil sibi reservantes, perfectionis amore contemni ; » et in-
Item. Phis homo
tenetur quam ahi.
sibi fra : « Satis ostenditur et propria debere
Sed peccaret ahquis qui aUeri totum sub- propter perfectionem contemni, et sine
traheret unde vitam sustentare deberet, impedimento perfectionis posse Ecclesiae
et quodammodo ipsum occideret; Ecch., facuhates, quse sunt profecto communes,
xxxiv, 25 Panis egentium vita pauperis
: possideri. » Ergo etsi ahqui omnia sua
est : qui defraudat illum, homo saiiguinis dimittant ad rehgionem convolaiites, talem
est. Ergo peccat, seipsum quodammodo tamen rehgionem debent eligere quse
occidens, qui omnia rchnquit ut rehgio- habeat facuUates communes.
nem intret^ in qua communes possessiones Item. Qusest. eadem, cap. Videntes,
non sunt unde sustententur. dicitur quod summi sacerdotes statuerunt
Item. Totius perfectionis exempkir vita possessiones Ecclesise conferri, ut inter eos
Christi est. Sed Christus habuit unde vitam qui in communi vita degunt, nullus egens
sustentaret : legitur enim Joan., xii, locu- inveniatur. Si ergo aliqui communibus
los habuisse; et Joan., iv, legitur quod possessionibus spretis in egestate vivant,
discipuli ejus iverant in civitatem, ut cibos contra statuta sanctorum Patrum faciunt,
sibi emerent. Ergo non est perfectionis et ita peccant.
 ;

OPUSGULUM I. 47

Item. Matth., iv, super illud SiFilins Dei

:
lapsus est ut diceret, omnium baptizato-
est, mitte deorsum; Glossa
te : « Nemo rum qui suum baptisma servaverunt,
debct tentare Deum, quando liabcl ex uiiam in regiio coelorum esse remuncratio-
humana ratione quid faciat ; » et infra : nem, ut Ilieronymus narrat in libro quem
« Postquam deficit humana ratio, commen- contra eum scribit; ex quo intantum
det se homo Deo non tentando, sed devote processit ut diceret, virgines, viduas et
confidcndo. » Sed ille qui habet divitias, maritatas, qu« semel in Christo sunt lotse,
quibus potest resistere his qutne corrum- sinon discrepent ca^eris operibus, ejusdem
punt corpus, scihcet calori naturah, et ahis meriti esse et quod inter abstinentiam
;

hujusmodi, contra quse munimur per ciborum et perceptionem eorum cum gra-
victum et vestitum, habet ex humana tiarum actione nulla esset diiferentia,
ratione qui faciat. Ergo si his auxihis sibi matrimonium per hoc virginitati adse-
subtractis ab eo victum expectet, videtur quans; in quo consihum de virginitate
quod peccet tentando Deum; sicut si ah- servanda enervabat, quod habetur a Do-
quis videns ursum venientem, arma depo- mino, Matth., xix, 2 Non omnes capiunt
:

neret quibus vitam suam poterat tueri,

,
verbum istud, scihcet ut a nuptiis abstinea-
videretur tentare Deum. tur, sed quipotest capere capiat; et ab Apos-
Deo petimus,
Item. Ula qua3 quotidie a tolo I Corinth., vii, 25 : De virginibns
non sunt abjicienda. Sed corporaha autem prgeceptum Domini non habeo, con-
necessaria ad vitam quotidie a Deo peti- silium autem do. Unde positio ejus pro
mus dicentes Panem nostnwi qnotidia-
: ha^resi damnata est, ut Augustinus narrat.
num da nobis hodie. Ergo temporaha non Hic autem Joviniani error in Vigilantio
sunt omnino abjicienda, ut scilicet ahquis surrexit ut Hieronymus dicit in Epistola
,

voluntarie se subjiciat paupertati. contra Vigilantium, qui veritatem fidei

Item. De consecr., dist. i, cap.
In decr. impugnabat, ut ibidem dicitur, pudicitiam
Nemo, quod « Ecclesia non debet
dicitur odio habens, et in convivio saecularium
sediflcari, antequam ihe qui vult sedificare contra jejunia sanctorum declamans, ut
providerit quae ad ahmenta et custodiam Hieronymus in eadem epistola dicit. Nec
et stipendia custodum sufficiant. » Ergo sohim contentus fuit Jovinianum imitari,
illi qui possessiones non habent, contra consihum de virginitate evacuans sed ;

decreta sanctorum Patrum vivuiit. superaddere ausus est etiam, ut consilium

Item. Modus iste vivendi cum communi- de paupertate servanda destrueret om-
bus possessionibus in rehgionibus est nino unde Hieronymus de eo dicit
;
:

approbatus per antiquos Patres, Augusti- « Quod autem asserit, eos mehus facere
num, Basihum, Benedictum et muUos qui utuntur rebus suis, et paulatim fructus
alios. Ergo temerarium videtur ahum possessionum pauperibus dividunt, quam
modum novum inducere. ihos qui possessionibus venumdatis simul
Item. In Novo
Testamento discipulis omnia largiuntur non a me ei, sed a Deo
;

Christiimponitur ut necessitatibus paupe- respondebitur : Si vis perfectus esse, vade,

rum subveniant. Sed hoc non potest fieri et vende omnia quse habes, et da pauperi-
ab ilhs qui nec proprias nec communes bus. » Matth., xix, 21. Hic autem error per
possessiones habent. Ergo tahs modus successiones errantium usque ad hodierna
vivendi non est approbandus. tempora pervenit et in hsereticis quibus-
;

dam qui cathari nominantur, permansit, et

CAPUT XXXIII. adhuc permanet, sicut patet in quodam
tractatu cujusdam Desiderh IlaBresiarchse
Quod dicta assertio est erronea et unde Lombardi nostri temporis, quem edidit
habuit ortum error iste. contra catholicam veritatem, in quo inter
caetera condemnat statum eorum qui, re-
Sed quia rerum cognitiones interdum ex lictis omnibus, egere volunt cum Christo.

sua pensantur origine, prsedictai positionis Nuper autem, quod est horribihus^ anti-
ortum et processum investigemus. quus error renovatus est ab his qui fidem
Sciendum ergo est haereticum quem- defendere videbantur qui more errantium
;

dam fuisse Romse antiquis temporibus, in pejus procedentes, non sunt contenti
Jovinianum nomine, qui in hunc errorem divitias paupertati sequare, ut Jovinianus

48 CONTRA. IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
vel divitias paiipertati praeferre^
tius; sed paupertatem totaliter condem-
nare dicentes non esse licitum sua omnia
, tatis fuit, ut unde tributum solveret, non
pro Christo relinquere, nisi talem' religio-
nem quse possessiones liabeat, vel
intret
nisi talis sit qui labore manuum vivere
intendat. Asserunt paupertatem
etiam
laudari in Scriptura non actualem qua
aliquis se rebus temporalibus expoliat, sed
habitualem, qua aliquis rem temporalem
contemnit corde, et si re possideat. ^
CAPUT XXXIV.
Ordo processmiis ad destructionem
illorum.
Ad destructionem igitur hujus erroris
hoc modo procedemus.
Primo enim ostendemus ad perfectio-
nem evangelicam pertinere non solum
paupertatem habitualem, sed etiam actua-
lem, quae fit per abjectionem rerum tempo-
ralium.
Secundo ostendemus quod haec perfec-
tio manet, etiamsi possessiones in com-
muni non habeantur.
Tertio, quod htec perfectio etiam in his
qui possessionibus carent,
quirit manuum
laborem.
Quarto solvemus ea quae pro se indu-
cunt.
CAPUT XXXV.
Quod paupertas non solum habitualis, sed
etiam actualis, qua scilicet omnia relin-
quuntur propter Christum, pertinet ad
perfectionem evayigelicam ," unde est
laudabilis etperfectissima.
Ad ostendendum autem paupertatem
tualem ad evangelicam perfectionem per-
tinere, assumatur primo illud quod dicitur
Matth., XIX, 21 Si vis perfectus esse, vade,
: nisi per actualem paupertatem. Ergo ac-
et vende omnia quse habes et da paupe-
ribus. Sed ille qni sua vendit et pauperi-
bus tribuit, non solum habitualem pauper-
tatem ehgit, sed etiam actualem. Ergo
actualis paupertas ad evangelicam perfec-
tionem pertinet.
Item. Perfectio evangelica
imitatione Christi. Sed Christus
voluntate, sed etiam realiter fuit pauper
^ Cod. 3109 : « rem. »
; ;
iit Vigilan- unde Matth., xvu, super illud -.Vadead
mare, Glossa « Dominus tantae pauper-
:
haberet, » et Luc, ix, super illud Vulpes :
foveas habent, etc, dicit Glossa : a Ego
sum tanta3 paupertatis, ut nec hospitium
quidem habeam, nec meo utar tecto, » et
per multas de facili hoc
alias auctoritates
probari potest. Ergo actualis paupertas ad
perfectionem pertinet evangelicam.
Item. Perfectio evangelica in apostolis
maxime claruit. Sed ipsi actualem pauper-
tatem habuerunt, sua omnia relinquentes
unde Petrus dixit, Matth., xix, 27 Ecce :
nos reliquimus omnia, etc; et ideo Hiero-
nymus dicit ad Ebidiam « Vis esse per- :
fecta, et in primo stare fastigio dignitatis?
Fac quod fecerunt apostoli, vende omnia
quae habes, et da pauperibus, et sequere
Salvatorem, et nudam solamque crucem
nuda sequaris et sola. Ergo actuaUs pau-
)>
pertas ad evangelicam perfectionem perti-
nent.
Item Marc, x, 23, super illud Quam dif- :
ficilequi pecunias habent, in regnum Dei
inlroibuntl Glossa : « Aliud est pecuniam
habere, aliud amare. Multi habent et non
amant; et multi non habent et amant.
non semper re- Item alii et habent et amant, alii vero non
habere nec amare se gaudent qui tutiores ;
sunt, et quidem cum Apostolo dicere pos-
sunt Mihi mundus crucifixus est, et ego
:
7nimdo. » Ergo actualis paupertas et habi-
tualis simul prseferenda est habituali pau-
pertati.
Item. Idem potest haberi Matth., xix,
23, per Glossam super Dives difficile
illud :
intrabit in regnum Dei; Glossa : « De om-
nibus tutius est nec habere nec amare di-
vitias. »
ac- Item Jac, u, 5 Nonne Deus elegit pau-
:
peres in hoc mundo ? Glossa : « Inopes re-
rum temporalium. » Hoc autem non est
, tualiter pauperes sunt electi a Deo.
Item. Luc, xiv, 33, dicitur Qui non re- :
nuntiat omnibus quge possidet, non potest
meus esse discipulus; Glossa : « Hoc tamen
distat inter renuntiare omnibus et relin-
quere omnia, quia renuntiare convenit
consistit in omnibus, qui ita licite utuntur omnibus
non solum mundanis quae possident, ut tamen mente
tendant ad seterna relinquere est tantum-
;
 OPUSCULUM r. 49
modo perfectorum, qui omnia temporalia vet, sacrificium est ; cum vero omne quod
postponunt, et solisa-tornis inhiant. » Ergo habct, omnc quod vivit, omne quod sapit,
relinquerc quod pertinct ad actualem pau- omnipolenti Dco vovcrit holocaustum ,

pertatem, est evangelica^ perfectionis sed ; est. Sed holocaustum erat dignissimum
))

renuntiare quod pertinet ad liabitualem, sacrificiorum. Ergo perfcctissinmm opus

secundum Glossam praulictam, est de ne-
cessitale salutis.
Item. Hieronymus, in Epistola
Vif/ilantium, post verba inducta subjungit
« Ad eum loquitur Dominus qui
perfectus, qui cum apostolis patrem, navi-
culam, et rete dimittit. Iste quem tu lau-
das, secundus et tertius gradus est, qui
scilicet fructum possessionum dat paupe-
ribus, quem et nos recipimus; dummodo
sciamus prima secundis et tcrtiis pra^fe-
renda. » Ergo patet quod pra^ferendi sunt
illi qui omnia sua dimittunt, illis qui de fruc-
tibus possessionum dividunt pauperibus.
Item. In Epistola ad Rnsticum mona-
chum : « Si habes substantiam, vende et
da pauperibus, si non habes, grandi onere
liberatus es; nudum Clmstum nudus
quere. Durum, grande, difficilc sed magna ;
sunt praemia. » Et multa aha hujusmodi
ex epistohs Hieronymi accipi possunt, qua^
de actuaii paupertate necesse est ut intel-
ligantur, quae causa brevitatis dimittuntur.
Item, Augustinus (Gennadius)
est omnia sua proptcr Deum dimittere.
Item. Gregorius
Prologo Moral. :
in
contra <(Cumque adhuc me cogerct animus prie-
: scnti mundo quasi specie tenus deservire,
vult esse coeperunt mulla contra me ex ejusdem
mundi cura succrescere, ut in eo jam non
specie, sed, quod est gravius, mente reti-
ncrer, qui tandem cuncta sohicitc fugiens,
portum monasterh petii, et rehctis quse
mundi sunt, ut frustra tunc crcdidi, ex
hujus mundi naufragio nudus evasi. » Ex
quo patet quod periculum est res mundi
possidcre, quia earum possessio pcriculose
mentcm rctinet; et ideo laudabihus est
etiam possessiones rerum temporalium a
se abjiccre pcr actualcm paupertatem, ut
mens a cura divitiarum liberctur.
se- Itcm. Chrysostomus dicit in lib. quod
77emo laedilur nisi a se ipso : « Quid apos-
tolos pcnuria rcrum corporalium hpsit?
Nonne in fame ct siti ct nuditatc dcgebant;
ct pro his clari magis ct magnifici habe-
bantur, atque ingcntem per hoc fiduciam
dicit in qusesicrunt apud Deum? Ex quo patet )>

lib. De clogmatibus : « Bonum

ecclesiasticis quod actuahs paupertas, quae in penuria
est facultates cum
dispensatione pauperi- rerum consistit, acl apostolicam perfectio-
bus erogare mehus est pro intentione se-
;
nem pertinct.
quenti Dominum insimul donare, ct absolu- Itcm. Bernardus dicit ad Senonensem
tum a soUicitudinibus egere cumChristo. » archicpiscopum « Fchx qui nihil sibi re-
:

Et idem quod prius.

sic tentat ex omnibus quae habct, non fovcam
Item. Ambrosius in hb. De offic. « Nul- : ut vulpes, non tanquam volucres, nidum;
lum adminicuinm pra^stant divitia; ad vitam non quomodo Judas, non domos,
loculos,
beatam, quod evidenter Dominus in Evan- sicut nec Maria locum in diversorio, imita-
gelio demonstravit, dicens : Beati paupe- tus profecto illum qui non babebat ubi ca-
res, quoniam vestnmi est regnum Dei; » put suum rcchnaret. » Ex quo patet quod
et infra : « Itaque paupcrlatem, famem et nihil omnino possidere in mundo, ad chris-
dolorem, quse putantur mala, non solum ' tianam pcrfeclionem pertinct.
impedimcnto non esse ad vitam bcatam, Itcm. I, qua^st. n, cap. Si quis: a Pro-

sed adjumcnto esse, evidcntissime pronun- fccto perfectior est qui se rebus mundi
ille

tiatum est. » Sed hoc non potcst intchigi expoliat, aut qui cum nihil habucrit, nec
de paupcrtate habituah qua homo divitias habere desiderat, quam ihe qui ex multis
subjicit, quia haec a nullo putantur impe- quae possidet, aliquid Ecclcsiae praestitcrit. »
ditiva beatitudinis. Ergo oportct quod in- Ex quo patct quod nihil possidere ad per-
telligatur de paupertate actuali, qua? omnia fectionem christianam pcrtinct.
abjicit. Item. Eum qui vacat conlcmplationi di-
Item. (jregorius dicit in vni Homilix se- vina^ magis oportet esse a rebus munda-
cundaB partis super Ezech. : « Cum quis nis liberum, quam eos qui contemplationi
suum ahquid Deo vovet, et ahquid non vo- philosophiae vacabant. Sed philosophi, ut

Al. : « poaantur. »
XXIX.
m CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELHilONEM.
libere philosophiae vacarent, laudabihter Item. Augustinus in III De doct. chris-
mundi substantiam abjecerunt; unde Hie- tiana dicit quod
qui conversi fuerunt
ilh

ronymus dicii Ad PaH./mum presbytei^iim, ex Jiidaeis ad Christum in primitiva Eccle-

de imtiiiitione monachorum « Socrates : sia, quia « proximi spiritualibus fuerunt,

ilie Thebanus, homo quondam ditissimus, tam capaccs extiterunt Spiritus sancti, ut
cum ad philosophandum Athenas pergeret, omnia sua venderent eorumque pretium
magnum auri pondus abjecit; nec putavit indigentibus distribuendum ante pedes
se posse et virtutes simul et divitias possi- apostolorum ponerent » et infra « Non ; :

dere. Ergo multo magis ad vacandum

» enim hoc ullas Ecclesias gentium fecisse
contemplationi divinae, laudabile est omnia scripturn est, quia non tam prope inventi
sua rehnquere; unde supcr illud Matth., erant qui simulacra manufacta deos habe-
XIX : Si vis perfectus esse, etc, dicit Inter- bant. » Ex quo patet quod Augustinus prae-
linearis : « Ecce contemplativa qua^ ad fert perfectionem primitiv* Ecclesise Ju-
,

Evangehum pertinet. » dseorum, primitivse Ecclesia» ex gentibus,

Item. Pra^mium excellens non debetur in hoc quod omnia sua vendiderunt paupe-
nisi merito excehenti. Sed pramiium ex- ribus distribuenda. Sedipsi ita vendiderunt
cellens, id est judiciaria potestas, debctur propria, quod nullas possessiones in com-
acluah paupertati, sicut patet Matth., xix, muni reservaverunt sibi. Ergo majoris
super iUud Vos qui reliquistis, etc, sede-
:
perfectionis est paupertas illa sine posses-
bf/is, etc, ubi dicit Glossa : «. Qui rehque- sionibus in communi quam iha quae in
runt omnia, et secuti sunt Dominum, hi communi possessiones habet.
judices erunt; qui licita habentes, recte usi Item. llieronymus Ad Heliodorum de
sunl, judicabuntur. » Ergo in actuah pau- morle Nepotimii, irridendo loquens dicit :

pertate meritum excehens consistit. (( Sint ditiores monachi quam fuerant sae-

Item. I ad Corinth., vn, Apostolus consi- culares possideant opes sub paupere
;

lium dans de virginitate servanda, ratio- Christo, quas sub locuplete diabolo non
nem assignat, ut scilicet sine sohicitudine habuerant et suspiret eos Ecclesia divites,
;

sint. Sed abjectio divitiarum maxime facit quos tenuit mundus ante mendicos. » Hoc
hominem sine sohicitudine esse, quia di- autem frequenter contingere potest in re-
vitice suis possessoribus de necessitate hgionibus qua^ possunt possessiones ha-
muhas sollicitudines ingerunt; unde Luc, bere, non autem in ihis qua^ possessioni-
vui, divitia; per spinas signihcantur qua? bus carent, Ergo magis est iaudabile in
verbum sua sohicitudine sufTocant in cor- religionibus carere quam eas habere.
dibus auditorum. Ergo sicut virginitas, ita Hieronymus Ad Lucinum Beti-
Item.
actualis paupertas ad evangelicam perfec- cum Quamdiu versamur in rebus sa»cuh,
: ((

tionem pertinet. et anima nostra possessionum ac redituum

procuratione devicta est, de Deo libere co-
CAPUT XXXYI. gitare non possumus. » Ergo magis expe-
dit religiosis, reditibus et possessionibus
Qiwd 7ion requiritiir ad perfectionem prse- carere quam eas habere.
dictse paupertatis, ut habeant possessio- Item. Gregorius dicit in III lib. Dialogo-
nes in communi , sed etiam perfectiiis rum, loquens de Isaac servo Dei : « Cumque
est habere. ei crebro discipuli innuerint ut pro usu
monasterii possessiones qua^ offerebantur
Ulterius ostendemus quod ista perfectio acciperet, ille solhcitus suse paupertatis
qua ahquis reliquit propria, non requirit custos fortem iham suam tenebat scnten-
possessionem divitiarum in communi. Pri- tiam, dicens Monachus qui in terra pos-
:

mordiiim enim perfectionis in Christo et sessiones quaerit, non est monachus. Sic

in apostolis fuit. Sed ipsi non leguntur quippe metuebat paupertatis sua^ securi-
sua rehnquentcs aliquas possessiones ha- tatem perdere, sicut avari divites solent
buisse in communi; imo potius legitur perituras clivitias custodire. » Ex quo patet
quod nec etiam domos habebant ad manen- quod majoris perfectionis et securitatis est
dimi, ut supra probatum cst. Ergo perfec- possessionibus communibus carere quam
tio paupertatis non requirit aliquas posses- eas habere.
sio/io.s cornmunes. Korp.. lidcr riKvnarhos ^Egypti, de quibus
 ,

OPUSCULUM ol

in Vitis Palrum legUiir, perfectiores illi etiam nisi ad hoc ex statuto suce regulae
reputabantur qui in ercmo nullas posses- tenerentur.
siones liabuisse lcg-untur. Non ergo pos- Item. Consilium de paupertate a Domino
scssiones communes ad paupertatem evan- datum, ad vitam contemplativam ordina-
gelicam rcquiruntur. tur, utpatetper Glossam, Matth., xix, super
Item. Communes possessiones auferre illud Si vis perfeclus csse, etc; Glossa :
:

in potestate tyrannorum consistit. Si ergo « Ecce contemplativa vila, quae ad Evan-

non sunt relinquenda oinnia nisi intretur
inreligionem qu» possessiones habeat, in
potestate tyrannorum erit impedire perfec-
tionem evangelicse paupertatis, quod est
absurdum.
gelium perthiet. » Sed eos quos oportet
victum qua^rere manuimi labore, necesse
est plurimum a contemplationis opere re-
tardari. Si ergo qui pauperem vitam eli-
gunt propter Christum necesse habent ,

Item. Ad hoc paupertas consuUtur, ut manibus laborare, sequitur quod consiUum

^ sollicitudo de rebus mundi minuatur. Sed
possessiones communes multas solUcitu-
dines ingerunt de ipsis conservandis et
custodiendis et excolendis. Ergo perfectius
consiUum paupertatis impletur ab illis qui
communes possessionesnon
paupertatis magis impediat quam promo-
veat id ad quod ordinatur, et ita erit indis-
cretum consUium, quod dicere est absur-
dum.
Item. Si eos qui relinqi^ant omnia propter
liabent. Clunstum, oportet intentionem liabere ut
manibus laborent aut ista intentio ordi-
:

CAPUT XXXYII. natur ad laborem manuum propter se-

ipsum aut propter victum quserendum
,

Quod non omnes religiosi qui carent pos- aut propter eleemosynas faciendas ex his
sessionibus in communi tenentur de ne- quaf labore manuum acquiruntur. Sed ridi-
cessitate ad laborandum manibus. cuhim est dicere quod spiritualis perfectio,
qua^. in paupertate consistit, ad laborem
ostendemus quod paupertas
Ulterius manualem propter seipsam ordinetur; sic
pra'dicta laborem manuum non requirit enim labor corporaUs perfectioni pra^ferre-
in omnibus de necessitate. Sicut enim dicit tur.SimiUter non potest dici quod intentio
Augustinusin lib. De opere monach. : « lUi eorum debeat ordinari ad laborem ma-
qui habebant in sa^culo aUquid quo sine nuum proptor victum qua^rendum, tum
opiflcio sustentarent hanc vitam, quod con- quia victum habere poterant ex rebus quas
versi ad Deum indigentibus dispartiti sunt, dimiserant, tum quia labor manuum pau-
non sunt cogendi manibus laborare. » Sed peribus Christi qui orationibus et aUis
,

tales laudabiliter voluntariam paupertatem spirituaUbus bonis vacant, ad victum non

pro Christo assumunt, etiamsi communes sufflcit de facili; unde etiamsi manibus la-
possessiones non habeant tales enim fuisse ; borent, indigent a fldelibus sustentari, ut
muhos in primitiva Ecclesia in Jerosolymis dicit Augustinus in lib. De opere monach.
legimus, ut Augustinus ibidem dicit. Ergo Similiter non potest dici quod labori ma-
iUi qui paupertatem ehgunt, etsi commu- nuum debeant intendere propter eleemo-
nes possessiones non habeant, non tenen- synas exinde faciendas, quia multo lar-
tur manibus laborare. giores eleemosynas ex rebus possessis^
NuUus tenetur manibus laborare
Item. prius facere potuissent et sic eos non ;

quasi ex pra^cepto, nisi in illo casu quo oportebat propter hoc sua relinquere, ut
aliunde Ucite victum habere non potest. ex labore manuum eleemosynas facerent.
Sed iUi qui possessiones non habent, non Ergo non oportet quod iUi qui sua reUn-
aliunde ad laborem manuum obligantur quentes, possessiones communes non ha-
quam ex pra^cepto, nisi forte ex voto. Ergo bent, laborare manibus intendant ad hoc
non simpliciter verum est quod ad laborem quod faciant iUa qua3 supra de labore ma-
manuum teneantur, sed solum in casu, nuum dicta sunt.
quando sciUcet alias Ucite victum habere
non possent, in quo etiam casu quUibet
homo teneretur manibus laborare vel ,

'
Al. : c( processis. »
52 CONTRA. IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELfGIONEM.
tia per se accepta, vel sapientia cum divi-
CAPUT XXXVIII. tiis,

Responsiones ad objecta per istos adver- Ad iUud quod tertio objicitur Propter :

sarios inducta contra veritatem,

inopiam muiii perierimt, dicendum quod
loquitur de inopia involuntaria \ qua^ habet
Nunc restat respondere his quae ab ad- de necessitate desiderium divitiarum an-
versariis in contrarium objiciuntur. nexum; unde ibi sequitur :Qui qugerit
Ad id ergo quod primo objicitur : Mm- locupletari, Glossa, (( in mundo, » avertit
dicitatem et divitias, etc, dicendum quod, oculum suum, Glossa, « interiorem a timore
sicut diviti« non sunt in culpa, sed divi- Dei. »
tiarum abusus, ita mendicitas sive pauper- Ad iUud quod quarto objicitur, dicen-
tas non est in culpa, sed paupertatis abu- dum quod Glossa iUa detruncate proponi-
sus, quando scilicet aliquis paupertatem tur, contra intentionem glossaloris,
et
invitus, et impatienter sustinet, tunc enim quod quia post inducta verba sub-
patet,
desiderio divitiarum in multa peccata quan- jungitur in Glossa : a Non hoc ideo dixit
doque incidit. I ad Tim._, vi, 9 : Qui volunt quin mehus esset dare omnia sed inflrmis ;

divites fieri, incidunt in tentationem et in timet quod sic dare monet, ut egestatem
laqueum diaboli, etc; et hoc est quod dicit non patiantur. »
Chrysostomus super Mattli. « Audite qui- : Ad quintum dicendum quod lioc quod
cumque pauperes estis, magis autem qui dicitur, quod egeslas a justitia^ dech-
<(

ditari concupiscitis, non pauperem esse ma- nat, » inteUigendum est de egestate coacta,
lum est, sed non velle pauperem esse. » Patet quse habet desiderium divitiarum annexum,
ergo quod coacta paupertas aliquando peri- quod patet per hoc quod dicit « Dum satu- :

cula habet annexa, qu<T a voluntaria pau- rari qua^iit. » Saturitas enim copiam quam-
pertate sunt procuL Qui enim sunt m volun- dam importat, quam quaerunt qui non sunt
taria paupertate, divites fieri nohmt. Quod modicis contenti sccundum iUud I ad
,

ergo dicit Salomon Mendicitalem ct divitias

:
Timoth., VI, 8 Habentes alimenla et qui-
:

ne dederis mihi, intelUgitur de paupertate bus tegamnr, his contenli simiis; unde sub-
invohintaria, quod patet ex lioc quod sequi- jungit rationem, nam qui volunl divites
tur : Ne egestate compidsus furer, etc; et fieri, incidunt in tentalionem et in la- ,

etiam Glossa dicit quod « vir cum quo est queum diaboli, quia desiderium praidictae
Deus, petit ne copia, vel inopia transeun- copiae a justitia frequenter dechnare facit.
tium rerum in oljhvionem decidat a^terno- Ad sextum dicendum quod illud quod
rum. » Ex quo patet quod abusum divi- dicitur, quod temporalia non sunt omnino
tiarum et paupertatis sapiens fugiendum abjicienda, inteUigendum est, quin eis uta-
docet, non ipsas divitias vel paupertatem. mur ad sustenlationem vitae in cibo et potu
Ad illud quod secundo objicitur, quod et vestitu,quod patet ex hoc quod dicitur :

cum divitiis, etc, di-

utitior est sapieniia Haboites atimenia et quibus tegamur, his
cendum quod verbum ihud Sak^monis conienii simus, non tamen inleUigit quin
procedit secundum regulam quam Philoso- homo possit omnium temporahum curam
phus docet in 1 hb. Ethic, quod maximum a se abjicere.
bonum, sicut fehcitas, connumeratum mi- Ad illud quod septimo objicitur, dicen-
nimo bonorum est ehgibihus; imde etsi dum quod in rebus temporalibus qu«dam
sapientia quae inter maxima bona compu- sunt quse sunt necessaria ad sustentaLio-
tatur, connumeretur cum diviths, quse nem vitae praesentiahtQr, sicut vestis qua
sunt de minimis bonis, est ehgibUior. Sed induor, et cibus et potus, quibus uti debeo
secundum hanc regulam, maximum bo- ad praesens. De hujusmodi autem si tantum
num connumeratum aUeri maximo bono, suppetat mihi quod et ahi sufflciat, debeo
est eligibUius quam si connumeretur mi- indigenti providcre et ahas non debeo
;

nimo bono vel pcr seipsum accipiatur.

, mihi totum eripere, ut scihcet nudus re-
Unde sapientia cum perfectione evangeUca, maneam, vel absque cibo et potu tempore
quai in paupertate consistit, quai est dc comestionis, et de his loquitur Glossa.
maximis bonis, est eUgibilior quam sapien- Quajdam autem sunt temjporaha quae re-

Al. voluntaria. * Parm. ; « amicitiam declinat.

 ;

OPUSCULUM l. 53

servantur ad providendum necessitati cor- phum in IV Eihic, maximis se dignificat,

poris in fiiturum, sicut pccunia, possessio- unde qui excedit hanc virtutem in super-
nes et hujusmodi et ista talia possunt a
;
fluitate, quem caymum vocat, non digni-

pcrfectis viris totaliter aliis dari, quia inte- ficat se majoribus quam magnanimus sed ;

rim antequam necessitas immineat, potest in hoc excedit virtutis mo(him, quod illa
per divinam providentiam multipliciter qua^ erant magnanimo moderata, sil)i sunt
subveniri, de qua fiduciam habere mone- superflua. Patet ergo quod medium virtutis
mur in Scripturis. non corrumpitur ex hoc quod una cir-
Ad ilhidquod octavo objicitiu", dicen- cumstantia in sui summo accipiatur, dum-
dum quod quamvis non sit praeceptum modo per alias circumstantias moderetur.
quod nihil pecunice ad usus necessarios re- Si ergo in liberalitate consideremus quan-
servetur, esttamen consihum, nec Dominus tum sit dandum , et accipiatur ultimum
loculos habuit quasi ahas ei non potuisset circumstantia^ hujus, videlicet omnia dare,
provideri sed ut infirmorum gerens per-
; aliquibus circumstantiis adjunctis, cadet in
sonam, ut sibi hcitum crederent quod a superfluitatem, et erit prodigalitatis vitium
Christo observatum viderent unde Joan., ; ahis autem circumstantiis adjunctis , erit
xu, super ihud. Et locidos habens, dicit perfecta^ liberalitatis opus ; verbi gratia, si

Glossa : « Cui ministrant angeh, loculos daret aliquis omnia sua ut consulat patria*,
habet in sumptus pauperum condescen- ,
cui periculum destructionis imminet, non
dens infirmis, » et super illud Psal. cni : reputabitur a morali philosopho prodigus,
Prodiicens fenum jumentis, dicit Glossa : sed perfecte liberalis. Similiter qui omnia
(( Dominus loculos habuit in usus eorum sua dat propter Christi consilium implen-
qui cum eo erant, et suos, personam infir- dum , non est prodigus , sed perfectum
morum magis suscipicjis, ut ibi : Tristis actum virtutis agit. debito
Si autem non
es( anima mea. Habuit et rehgiosas mu-
» fine, aut ahis circumstantiis indebitis om-
heres in comitatu, quae ministrabant ei de nia daret, prodigus esset. Et similiter est
substantia sua. Praevidit enim muUos in- dicendum de virginitate et de aliis hujns-
firmos futuros, et ista qucesituros. Et ta- modi, in qaibus videtur excessus contra
men loculos quos habebat, ex possessioni- commune medium virtutis. Sic ergo patet
bus non impleverat; sed ex his quae ei a quod dare omnia propter Christum, non
devotis et fidelibus administrabantur. est dare danda et non danda, sed est dare
Ad nonum dicendum quod, sicut in II danda tantum. Quamvis enim non omnia
Elhic. determinatur,medium in virtutibus sint danda quocumque modo, sunt tamen
non accipitur secundum distantiam ab ex- danda propter Christum.
tremis, sed secundum debitam proportio- Ad decimum dicendum quod gratia est
nem circumstantiarum quam facit ratio ,
perfectio naturce unde nihil quod ad gra-
;

recta unde non oportet quod medium vir-

; tiani attinet, naturam interimit. Sunt ergo
tutis sit inter superfluum et diminutum in qua^dam quse immediate ad naturam sus-
unaquaque circumstantia secundum se tentandam pertinent sicut potus cibus, , ,

considerata; sed in una circumstantia per somnus et hujusmodi, et in istis actus gra-
comparationem ad alias. Contingit enim tuitse virtutis modum naturae conservanda3
quandoque quod unius circumstantiae me- non excedit; unde, in istis ahquis sibisi

dium variare oportet secundum variatio- subtrahat ultra id quod natura sustinere
nem alterius circumstantise verbi gratia, in potest sic rationis medium excedit
, et ,

sobrietate modus hujus circumstantice quis vitiosus est, et de his loquitur Apostolus
variatur secundum varietatem hujus cir- et Glossa; unde dicit Glossa : « Obsequiiim
cumstantise qidd; constat enim quod ali- vestrnm, in prsedictis, scilicet in macera-
quid in cibum sumere est alicui personee tione carnis, de qua pr^miserat, sit ratio-
moderatum, quod alteri persona^. est su- nabile, id est cum discretione, ne quid
perfiuum, vero diminutum. Unde ali-
alteri nimis sit sed cum temperantia corpora
;

quando contingit quod una circumstantia
in suo maximo existens moderatur secun-
dum proportionem ad aliam circumstan-
tiam, sicut in magnanimitate contingit.
MagDanimus enim
, secundum Philoso-
vestra castigetis, ut non natura3 defectu
cogantur dissolvi. » Qusedam autem sunt
sine quibus natura conservari potest, sicut
venereorum usus, et ideo in istis, quan-
tumcumque subtrahatur propter Deum.
 ,

54 CONTRA IMPUGNANTES DEl CULTIIM ET RELrOIONEM.

non potest esse superfluum, dummodo ex tinus subdit consolationem, adhibens testi-
alia circumstantia vitium non incidat , et monium de lib. Jesu Nave Non te deseram,
:

propter hoc virginitas laudabilis est, quse quin dem necessaria, nequc derelinquam'
ab omni hujusmodi" delectabili abstinet. Et Derelinqueretur ihe qui fame periret. Sed
similiter est in proposito. Potest enim sine quia hoc non est, non sit homo cupidus. »
dominio possessionum terrenarum natura Et infra « Hoc autem dicit omni speranti
:

conservari cum spe divini auxilii multis in se, sicut Josue. » Hoc enim nobis pro-
modis unde, quantumcumque
; ei suljtraha- mittit, si spem nostram ponimus,
in illo
tur, non erit propter Deum
superfluum, si non non cupidis fit ista promis-
tenacibus,
fiat. Et sic patet quod vokmtaria paupertas sio sed sperantibus in Deo. Et tamen hoc
;

propter Clnistum suscepta, a medio virtu- quod assumit est falsum

, quia posset ,

tis non discedit. homo exponere periculo gladii propter

se
Ad undecimum dicendum quod, licet ille Christum laudabiliter, eliam si liaberet
qui dat omnia propter Cliristum subtrahat ahud quod faceret, sicut legitur de multis
sibiahquod auxiUum vita3 , non tamen martyribus tempore persecutionis, qui ul-
omne, quia adhuc remanet ei auxihum tro se offerebant in medium nomen Christi
divin« providenti», quae ei in necessariis pubhce confitentes; ahas non hceret mih-
non deerit, et fldehum devotio. Unde Au- tibus ire uhra mare, et exponere se multis
gustinus, in hb. De eUemosyna, invehitur pericuhs propter Christi lionorem.
contra taha objicientes, sic dicens u Tu : Ad decimum tertium dicendum quod
christiano, tu Dei servo, tu bonis operibus homo rerum suarum est dominus, non
dedito, tu Domino suo caro ahquid existi- autem rerum aUerius; et ideo injuriam
mas defuturum? An putas qui Christum faceret afieri, possessiones ei auferret;
si
pascit, a Christo ipse non pascitur? An non autem si possessiones sibi aufert, in-
putas terrena deerunt quibus coelestia et juriam sibi facit propter quod dicitur in
:

divina tribuuntur? Unde heec incredula Y Ethic., quod non est injustitia liominis
cogitatio? unde impia et sacrilega ista me- ad seipsum, proprie loquendum de injus-
ditatio? Quid facit in domo Dei perfidum titia. Et praterea, qui aheri sua aufert,
pectus? Quid qui Clnlsto omnino non cre- inducit eum in paupcrtatem involunta-
dit, appehatur et dicitur christianus? Pha- riam, quie est periculosa; qui autem sua
risaei sibimagis congruit nomen, nam cum dimittit, inducit se in paupertatem volun-
in Evangeho de eleemosynis Dominus dis- tariam, quae est meritoria, si sit propter
putaret, et ut nobis amicos de terrenis Christum suscepta.
lucris faceremus moneret, addidit Scrip- Ad decimum quartum dicendum quod
tura, dicens Audiebant haec omnia pha-
:
sicut supra dictum est, Dominus pecuniam
rissei,qui erant avari, et deridebant eum, reservari fecit ad necessarios usus, ut
quales in Ecclesia quosdam vidcmus, qua- infirmis condescenderet et ideo non "est
;

rum prseclusa3 aures et corda caecata reputandum pro superstitione si ahqui ,

nuhum de spirituahbus et sahitaribus mo- perfecti viri pecuniam reservare nolunt.

nitis lumen admittunt de quibus non ,
Sicut etiam ut infirmis condescenderet, cum
oportet mirari quod contemnant in tah-
, pubhcanis comedebat et vinum l)ibens, et
bus scrvos, quando a tahbus videmus ipsum ahis cibariis communiter utens, nec tamen
Dominum esse contemptum. » Et sic patet reputandi sunt superstiliosi sancti patres in
quod sacrilegium est dicere, quod ihi qui eremo, qui a vino et ahis cibariis dehcatis
omnia propter Christum dant, se periculo abstinebant. Et tamen Dominus quamvis
homicidii committunt. pecuniam reservari fecerit, non tamen eam
Ad duodecimum dicendum quod, sicut de ahquibus proprhs possessionibus habe-
ex jam dictis patet, illc qui dimittit omnia bat, sed magis ei a fidehbus per modum
propter Christum, non se exponit fami eleemosyna3 ministrabatur unde dicitur ;

quae ipsum interimat, quia nunquam a Deo Luc, vni, quod mulieres qua^dam seque-
ita deseritur quod fame moriatur; quod bantur Dominum ministrantes de faculta-
patet Hebr., ult., super ihud ISIon te dese- : tibus suis.
ram, neqne derelinquam, Glossa : Sed ne << Ad decimum quintum dicendum quod
forte dicerent Quid facturi erimus, si
: apostoli reservabant pecunias, et etiam col-
suffragia nobis nccessaria defecerint ? pro- ligebant, ut sanctis pauperibus, qui prse-

1
 opuscuLUM r.
55
dia sua vendiderant propter Christum, grinos; et infra Pro nomine e?tim ejus
:

necessaria ministrarent; nec tamen illas profectiswit, nihil accipientes a gentilibus.

pecunias habebant de ahquibus possessio-
nibus, sed ex eleemosynis fidelium. Quod
etiam dicitur quod nullus egenus crat
inter eos; non est intelUgendum quin
apostoli et primitiva)
multas egestates et penurias sustinucrint
Nos ergo debernus suscipere hujusrnodi.
Non autcm esset necessarium, quamvis a
gentihbus nihil acciperent, quod recipe-
rentur a fidehbus, si secum necessaria ad
Ecclesiffi discipuli victum deferrent; quod etiam patet per
Glossam ibi, qua^ dicit « Pro nomine ejus :

propter Christum, cum dicatur I Corinth., profecti sunt, alieni a rebus propriis. »

IV, 11 Usque in hanc horom esurinnis et

: Ad decimum septimum dicendum quod
sitimus, etc; et If Corinth., vi, 4 In muUa : Ecclesia multos infirmos sustinet, quod
paticntia, i)i tribulationibus, in necessita- non facile sustineret sine temporalium
tibus ; Glossa : « Yictus vel vestitus; » sed possessionum solatio.Expedit ergo facul-
quia de his quae haberi poterant, unicuique tates communes in Ecclesia possideri pro-
secundum quod opus erat, tribuebant, ut priis dimissis, et prsecipue propter pauperes
quantum eis facultas suppeteret, omnium sustentandos. Non tamen sequitur quod
indigentias relevarent. non sit expediens perfectis viris, qui sua

x\d decimum sextum dicendum quod, dimiserunt, vitam religiosam agere sine
quamvis iUud pra^ceptum, in via/n genfium communibus possessionibus et quamvis ;

ne post resurrectionem to-

abieritis, fuerit perfectio apostolica non annuhetur in ilhs
tahter revocatum, eo quod primum opor- qui possessiones communes habent, tamen
tebat Judaeis verbum Dei loqui et sic trans- expressius conservatur in ihis qui propriis
ire ad gentes, ut dicitur Act., xui; tamen dimissis, etiamcommunibus carent.
hoc quod Dominus dixerat apostoUs, quod Ad decimum octavum dicendum quod
non secum necessaria ferrent, non totaliter per illud decretum non habetur esse pro-
revocavit in coena, sed solum tempore per- hibitum alicui quin pauperem vitam eligat
secutionis, quando a persecutoribus ne- propter Christum, sed est pr*ceptum epis-
cessaria liabere non potuissent ; unde copis et eis qui Ecclesiarum bona possi-
Luc, xxu, 35 : Quando misi vos sine sacculo dent, quae pauperum sunt, ut eis de fruc-
et pera cakeamentis, numquicl alicjuid
et tibus possessionum Ecclesiae provideant, et
defuil vobis? Glossa « Non eadem vivendi : quantum possunt eorum sublevent egesta-
regula persecutionis tempore, qua pacis, tem et lioc patet diligenter inspicienti
;

discipulos informat. Missis siquidem dis- seriem capituli inducti.

cipuHs ad pra^dicandum, ne quid toUerent Ad decimum nonum dicendum quod ille
in via pra^cepit, ordinans scihcet ut qui qui dimissis omnibus propter Christum,
Evangehum nuntiat, de Evangeho vivat. spem habet ut sustentetur a Deo, neque
Instante vero mortis articulo, et tota iha prccsumptuosus est, neque Deum tentat.
gente pastorem simul et gregem perse- Qui enim fiduciam debitam de Deo habet,
quente, congruam lempori regulam decer- neque prtesumptuosus est, neque Deum
nit, permittens necessaria victui, donec tentat. Talem autem fiduciam debent ha-
sopita persecutorum insania, tempus evan- bere de Deo pauperes Christi, et pracipue
gehzandi redeat » et aha Glossa dicit « In
; : pra^dicatores veritatis unde Glossa, super ;

hoc nobis quoque datur exempkmi, ut illud Luc.,x Nolite portare saccuJum, etc,
:

nonnunquam causa instante, qua^dam de (( Tanta praedicatori debet esse fiducia in

nostri propositi rigore sine culpa intermit- Deo, ut praesentis vita; sumptus et si non
tere possimus » verbi gratia
; si per in- :
provideat, tamen sibi non defecturos cer-
hospitales regiones iter agimus phira , tissime sciat; ne dum mens occupatur ad
viatici causa hcet portare quam domi ha- temporalia, minus praedicet a^erna. » Imo
beamus. Sed quia quidam hseretici, quorum magis Deum tentarent, nisi istam fiduciam
est illa objectio, Glossam non recipiunt, haberent. I Corinth., x, 9 iVeque tentemus :

ipso textu ostendemus quod multiplicatis Christum, sicut quidani eorum tentavcrunt.
fidehbus discipuh Christi secum necessaria Glossa : « dicentes : Numquid poterit Deus
in via non portabant. Dicitur enim in ult. parare mensam in deserto? » Distinguen-
Can. Joan., v Carissime, fideliter facis
:
dum tamcn est in illis in quibus se homo
qnidquid operaris in fratres, et hoc inpere- totum committit. Quandoque enim hoc
 56 COxNTRA IMPUGNANTES CULTUM DEI ET RELIGIONEM.
faciens tentat Deum, quandoque vero non. istemodus antiquitus a multis sanctis fuit
Sunt enim qua-dam quibus est impossi-
in approbatus, etiam in Ecclesia primitiva.
bile hominem juvari nisi a Deo miraculose Ad vigesimum tertium dicendum quod
operante, et talibus periculis homo se subvenire indigentibus indicitur ilhs qui
exponens Deum tentaret; sicut si aliquis divitias possident, sicut patet ex hoc quod
de muro se praecipitaret sub spe divini dicitur I Joan., 17 : Qui liabiierit substan-
auxilii, nisi forte a Deo certificatus esset tiam hujus mundi, fratrem suum
et viderit
de futuro eventu aliqua inspiratione, sicut necesse habere, et clauserit viscera sua ab
Petrus ad jussum Domini se exposuit fluc- eo, quomodo caritas Dei manet in eo? Sed
tui maris; sicut etiam B. Martinus dixit : multo laudabilius est quod aliquis omnibus
« Ego signo crucis, non clypeo protectus suis datis, etiam semetipsum Deo det quod :

aut galea, hostium cuneos penetrabo se- ad apostolicam perfectionem pertinet unde ;

curus; » et sicut B. Joannes Evangelista dicit Hieronymus Ad Lucnium Belicum :

venenum confidenter bibit; et sicut B. (( Seipsum offerre Deo, proprie christiano-

Agatha quae Medicinam carnalem
dicit : « rum est, et apostolorum, qui totum cen-
corpori meo nunquam exhibui, sed habeo sum quem habuerant, Domino tradide-
Dominum meum Jesum Christum, qui solo runt. »

sermone restaurat universa. » Qu«dam au-

tem sunt in quibus possibile est remedium CAPUT XXXIX.
adhiberi etiam per causas inferiores, et in An religiosus de eleemosynis vivere possit.
istisnon est tentare Deum, si se aUquis
divino auxiho committit; sicut miles non Non solum autem prsedicti adversarii
tentat Deum, qui pugnam ingreditur, de Christi paupertatem ratione impugnare
divino auxiUo confisus, quamvis de eva- nituntur, sed eam totaliter eradicare co-
sione securus non sit. Ex hoc ergo patet nantur quodammodo indirecte, dum vic-
quod ille qui omnia sua propter Deum tum pauperibus Christi crudeliter subtra-
relinquit, non tentat Deum, tum quia ple- liere nituntur, dicentes eos de eleemosynis
nus fiducia ex divina auctoritate concepta vivere non posse. Eccl., xxxiv, 25 Panis :

hoc facere debet tum quia remanent, egentium vita pauperis est ; qui defraudat
fideles devoti per quos satisfieri ei potest illum, homo sanguinis est. Ad quod pro-
et debet sicut etiam non tentaret Deum
: bandum multipliciter nituntur.
qui ob ahquam causam rationabilem urso Primum enim illud inducunt quod di-
veniente arma deponeret aliis armatis prae- citur Deuter., xvi, 18 Non accipies perso-
:

sentibus, qui eum defendere possent et nam nec quia muuera excdecant
munera :

deberent. oculos sopienlum, et mutant verba justo-

Ad vigesimum dicendum quod tempo- rum. Sed eleemosynae munera qu^dam
ralia a Deo petere jubemur ad naturse usus suiit. Ergo, cum religiosis maxime com-
necessarios unde temporalia non debemus
; petat oculos spirituales illuminatos habere,
abjicere, quin eis utamur ad necessitatem non competit eis de eleemosynis vivere.
corporis in cibo et vestitu. Item. Proverb., xxu, 7 : Qui accipit
Ad vigesimum primum dicendum quod mutuu}7i,servus est fefierantis.Miillo magis
statutum illud inductum est in favorem ergo qui accipit datum, servus dantis effi-
ministrorum Ecclesia^ et ideo si aliqui ; citur. Sed religiosos maxime decet esse
supererogare velint, ut sine possessionibus liberos a servitudine sa^xuli, quia in hber-
Ecclesiie serviant, laudabiliores existunt; tatem spiritus sunt vocati unde II Thessal., ;

sicut Paulus prffidicans Evangelium sine III, super illud Ut nosmetipsos formam
:

sumptu, qui pra^dicator erat a Deo ordi- darernus , etc. dicit Glossa : « Religio
,

natus, ut patet I Corinth., ix. nostra ad libertatem homines advocat. »

Ad vigesimum secundum dicendum Ergo non debent de eleemosynis vivere.
quod, quamvis sancti Patres illum modum Item. Religiosi statum perfectionis profi-
approbaverint, non tamen istum modum tentur. Sed perfectius est dare eleemosynas
reprobaverunt et ideo non est praesump-
; quam unde dicitur Act., xx, 35
accipere ; :

tuosum hunc modum sequi ahas nihil de : Beatius magis dare quom accipere. Ergo
est
novo posset institui, quod non fuerit anti- magis debent manibus laborare, ut habeant
quitus observatum. Nihilomiuus tamen unde tribuant necessitatem patienti, quam
 :

OPUSCULUM 1. 57

eleemosynas accipere de quibus vivant. piendi necessaria a subditis intelligit. » Sed

Item. Apostolus I ad Timoth., v, pra^cipit liaberc sul)ditis est tantum prffilatorum.
ut vidua^ qua», possunt aliunde sustentari, Ergo illi religiosi qui prcelati non sunt, non
non vivant de eleemosynis Ecclesia}, ne possunt a fidelibus sumptus suos accipere.
gravetur Ecclesia, ut illis qua^. sunt vere Item. niud quod est provisum in sola-
vidua^, sufficiat. Ergo illi qui sunt validi et tium laboris, non laborantibus non debe-
robusti, debent de laboribus manuum vi- tur. Sed vivere de sumptibus fidelium est
vere, non de eleemosynis quas accipiunt a Domino provisum ad solatium eorum qui
pauperes, qui aliunde quam de eleemosynis in Evangeho laborant, ut patet I Cor., ix,
vivere non possunt. et IT ad Tim., Laborayitem agricolam
ii, :

Item. I, qua'st. xi, cap. Clericus, Iliero- oportet primum de fructibus percipere.
nymus dicit Qui bonis parentum et
: <( Ergo saltem ihi qui non laborant in Evan-
operibus suis sustentari possunt, si quod gelio, non possunt de eleemosynis vivere.
pauperum est, accipiunt, sacrilegium pro- Item. Apostolus nolebat accipere sump-
fecto committunt, et per abusioncm talium tus a Corinthiis unde viveret, ut occasionem
judicium sibimanducant et bibunt. » Ergo auferret pseudo-apostolis, iit patet II ad
si aliquis habebat unde sustentaretur, quo Cor., XI. Sed nunc etiam multi sunt qui
relictoveht de eleemosynis vivere, sacri- turpiter de eleemosynis vivunt. Ergo sal-
legus est reputandus. tem ad auferendam occasionem rehgiosi
eis
Item. I Thess., ult., super illud Utnos- :
viri debent ab eleemosynis abstinere. Unde
mctip^^os formam daremus, etc, Glossa : Augustinus dicit in lib. De opere monach.
(( Qui frequenter ad ahenam mensam con- ((Eadem vobis causa est qiiae Apostolo fuit,
venit otio deditus, aduletur necesse est ut amputetis occasionem his qui quserunt
pascenti se. » Sed qui de eleemosynis vi- occasionem. »
vunt, frequenter aliorum mensae conve- Item. Apostolus ideo stipendia a gentibus
niunt imo magis de mensa aliorum
,
non accipiebat, ne scandalum in fide pate-
semper vivunt. Ergo de necessitate sunt rentur unde Luc viii super illud
; , Et , :

adulatores. Peccant ergo qui se in tali statu aliae multoe qux ministrabant eis, etc,
ponunt quod oporteat eos de eleemosynis Glossa : « x\ntiquitus mos erat Juda^orum,
vivere. nec ducebatur in culpam, ut mulieres sua
Item. Accipere non potest essc actus substantia pascerent et vestirent doctores.
alicujus virtutis nisi liberalitatis, quae me- Sed quia hoc scandalum in gentibus pote-
dium tenet in dando et accipiendo. Sed rat facere, Paulus se memorat absti-
liberalis solum accipit ut det, ut dicit Phi- nuisse. » Et hoc idem habetur I Cor., ix. Sed
losophus in V Ethic. Ergo qui ducunt et nunc multi scandalizantur de hoc quod
vitam semper in accipiendo, illiberahter et religiosi sine labore vivere volunt. Ergo
reprehensibiliter vivunt. saltem propter scandalum debent ab elee-
Item. Augustinus in lib. De opere mo- mosynis abstinere. Unde Augustinus in
nach.y reprehendit quosdam
religiosos qui lib. De opere monach. In meditatione : <(

sine labore manuum

volebant de eleemo- vestra exardescat ignis, ut istorum mala
synis vivere de quibus inter ca^tera dicit
; :
opera bonis operibus vestris persequamini,
((Isti fratres temere sibi arrogant, quan- ut eis amputetis occasionem turpium
tum existimo, quod ejusmodi habeant po- nundinarum, quibus existimatio vestra
testatem scilicet vivendi de Evangelio
, )>
ofTendiculum ponitur.
laeditur, et infirmis
sine labore manuum et tamen illi contra ;
Miseremini et compatiamini
ergo, et ,

quos loquitur, sua propter Christum reli- ostendite hominibus non vos in otio
querant, et spiritualibus operibus vacabant, facilem victum, sed per angustam viam et
scilicet orationibus, psalmis et lectioni, et arctam hujus propositi regnum Dei quse-
verbo Dei, ut in libro iho dicitur. Ergo illi rere.
qui sua dimittunt propter Christum etiamsi Item. Si rehgiosi quisunt validietfortes,
spiritualibus vacant, non debent de elee- de eleemosynis vivere possunt sine labore
mosynis vivere. manuum eadem , ratione et alii poterunt.
Item. Marc, vi, 8, dicitur : Prsecepit eis Sed si omnes talem vitam agere vellent,
ne cjuid tollerent in via nisivirgam tantum, tota vita humana periret; non enim inve-
Glossa « Per virgam potestatem acci-
: nirentur artifices qui necessaria usibus
58 COiNTRA. IMPUGNANTES DEl CULTUM ET RELIGIONEM.
hominum praepararent. Ergo nullo modo (( Ouasi ideo opus agendum est, non otian-
esl sustinendum quod religiosi validi et dum, quia et honestum est, et quasi lux
fortes de eleemosynis vivant. ad infideles ; et non desiderabitis rem alte-
In CoUatinwbiis Pafrtim \ inducunt ha^c rius, nedum rogetis, vel tollatis aliquid. »
verha ex sententia Antonii ad quemdam Ergo potius est manibus operandum quam
loquentis Noveris a te etiam ex hoc,
: « rogando aliquid petere per mendicitatem.
non levius quam
illo quod supra diximus Item. II ad Thessal., iii, super illud : Si
ferri detrimento, qui cum sis sani corporis quis non vult operari, eic, Glossa Augus-
ac robusti, stipe sustentaris aleam qua3 tiiii : (( Yult servos Dei corporaliter operari
juste solis est debilibus attributa. » Ergo imde vivant, ut nec compellantur egestate
illiqui non sunt debiles non debent de necessaria petere. » Ergo magis debent
eleemosynis vivere. manibus operari quam necessaria petere
Item. Hieronymus Ad monaclmm pres- mendicando.
bi/tcrum : a Nulli aliquid prauipui nihil Item. Hieronymus Ad Nepotianurn pres-
otiosus accipio. Manu quotidie et proprio byterum : « Nunquam petentes, raro acci-
sudore qucerimus cibum, scientes ab Apos- piamus rogati. Beatius enim est magis
tolo essedictum Qui autem non operalur,
:
dare quamaccipere. » Ergo non licet servis
non manducet. » Ergo non Hcet sine labore Dei petere aut accipere victus necessaria
manuum de eleemosynis vivere. mendicando.
Item. Certum est gravius esse delictum
CAPUT XL. quod severius vindicandum est, ut habetur
XXIY, qua3st.
i « Non afTeramus stateras
:

An liceat religiosis eleemosynas petere dolosas. Sed gravissime secundum jus

»

mendicando, civile punitur validus mendicus si proda-

tur'^ : quia si servilis est conditionis, effi-
nituntur ostendere, quod etsi
Ulterius citur servus prodentis ; si liber est, efficitur
possent aliquo modo de eleemosynis ultro ejus colonus perpetuus, De mendi-
cap.
oblatis vivere, non tamen licet ipsis elee- ccmtibus validis, leg. unica. Ergo graviter
mosynas mendicando petere, quia Deut., peccant religiosi qui sunt validi, mendi-
XV, 4, dicitur Omnino indigens et mendi-
: cando.
cus no7i erit inter vos. Ergo prohibitum est Itcm. Contra rehgiosos mendicantes dicit
mendicare qui aliunde vivere potest. Augustinus in lib. De opere monach. :
Item. In Psalm. xxxvi, 25, dicitur Non : « Tam multos hypocritas sub habitu mona-

vidi justum derelictum, nec semcn ejus cliorum usquequaque dispersit callidissi-
cjuxrens panem. Ergo illi qui mandicando mus hostis circumeuntes provincias, nus-
panem qua^runt, non sunt semen justi, quam missos, nusquam fixos nusquam ,

id est Christi. stantes, nusquam sedentes; » et infra :

Item. Illud quod alicui sacra Scriptura « Omnes petunt et omnes exigunt aut
imprecatur, viris justis non competit. Sed sumptus lucrosa3 egestatis, aut simulata^
hujusmodi est mendicitas, ut dicitur in pretium sanctitatis. » Ergo videtur quod
Psal. cvni, Nutantes transferantur
10 : vita religiosorum mendicantium sit repro-
filii mendicent. Ergo mendicitas
ejus, et banda.
perfectis viris non competit. Item. Illud quod naturaliter habet eru-
Item. I Thessal., iv, 11 Operamini
: bescentiam adjunctam in se, aliquid turpi-
manibus vestris, sicut prxccpimus vobis, et tudinis habere videtur; cum verecundia
ut honestc ambuletis ad eos qui foris sunt, non sit nisi de turpi, ut Damascenus
et nullius aliquid desideretis; Glossa : dicit. Sed petere vel mendicare naturaliter

^ Parm. omittit duo ar^umeuta qu?B sequunhir : Item. tlieronymus Ad monachum prcsbyterum :

IiiCollationibus Patrum, inducunt haec verba ex « Nulli ali([uid prtieripui, nihil otiosusaccipio. Manu
senlenlia Antonii ud quemdam loquentis « Nove- : quutidie et proprio sudore quaerimus cibum, scien-
ris a te etiam ex lioc, non levius quam illo quod tes ab Apostolo esse dictum Qui autem non ope- :

supra diximus ferri delrimento, qui cum sis sani ratur, non manducet. » Ergo non licet sine labore
corporis ac robusti, stipe sustentaris aleam quse manuum de eleemosjniis vivere.
juste solis est debilibus attribula. » Ergo illi qui * Al. « si probatur. »
:

non sunl debiles nou deJ)enl de eleemosynis vivere.

 » :,

OPIISCULIIM 59

erubescit homo, lantoque magis, quanto vohis : non enim quxi^o cptae vestra sunt,
est melioris natura?; unde dicit Ambrosius sed vos; et ad Philip., uU., 17 Non quia :

in lib, Dc offic, quod « verccundia pelendi quxro datum, sed reciuiro fructum; Glossa
ingenios prodit natales » et Philosophus ; « Datum est ipsa res qua» datur, ut
in lY Ethic. dicit de UberaU quod « nonest nummus, cibus, potus et hujusmodi ; fruc-
pelitivns. » Ergo menducare in se turpe tus autem bona opera et recta voluntas
est et ita nuUo modo mendicare debet ([ui
; datoris. » Ergo veri pi\Tdicatores non de-
aUter vivere polest. bent qua^rere ab his quibus pnedicant tem-
Item. II Corinth., IX, super iUud : Hllarem porales res, et ita non debent de mendici-
datoi^em, etc, dicit Glosm : « Qui dat ut tate vivere.
careat ta»dio interpellantis, non ut reUciat Item. II ad Tiinoth., ii, super iUud :

viscera indigentis, et rem et meritum per- Lahorantem aqricolam, etc, dicit Glossa :

dit. »Sed frequenter sic datur mendicanti- « Yult x\postolus ut intelligat Evangelista,
bus, quia mendicantes tsedium faciunt quod necessaria sibi sumere licet ab
petendo. Ergo etsi aUqui possint de elee- eis in quibus Deo mUitat, et quos tan-
mosynis vivere, non tamen debet mendi- quam vineam fultor exercet, vel tanquam
care. gregem pascit. Non est enim mendicitas,
sed potestas. » Ex quo patet quod vivere
CAPUT XLI.
de Evangelio potestatis est, non mendici-
An saltem religiosi preedicantes possint de tatis. Sed potestas ista non competit nisi
eleemosynis vivere vel illas petcre. pr«latis. Ergo alii praedicatores qui non ,

sunt praelati, non debent per mendicitatem

Ijlterius nituntur ostendere quod reUgiosi de Evangelio vivere.
etiam proBdicantes de eleemosynis vivere, Item. Apostolus, I ad Corinth., ix, volens
vel etiam eleemosynas petere non de- osteUdere quod ipse de sumptibus fldelium
bent. Dicit enim Apostolus I ad TUessal., vivere poterat, prius probat se apostolum
u, 5 : in sermone
Neque alicjuando fuimus esse. Ergo illi qui non sunt apostoli, non
adulationis , sicut Sed praidicatores
scitis. possunt de sumptibus fidelium vivere. Sed
qui mendicant et de eleemosynis vivunt, religiosi prcedicantes non sunt apostoli,
oportet adulari iUis a quibus pascuntur : cum noii sint prselati. Ergo, etc
quod patet Matth., xxi, super iUud Et : Item. I ad Thessal., ii, super illud Cum :

relictis illis ahiit foras ; ubi dicit Glossa : possemus vohis oneri esse ut Christi apos-
« Quia pauper nuUique adulatus nuUum toli, dicit Glossa : « Intantum gravat cau-

in tanta urbe invenit hospitem, sed apud sam pseudo, ut se abnuere dicat, cum
Lazarum receptus est. » Et tamen intan- liceat illi subsidia requirere, ad compri-
tum erat gratiosus cum praedicaret, quod, mendum illos qiiibus nec facultas erat; nec
siciit dicitur Luc, xxi, 38 : Omnis populus pudor poscendi. Apostolicse autem potesta-
.manicahat ad eum in templum audire tis debitum vocat onus propter pseudo-apos-

eum; Glossa, « idest mane ire accelerabat. tolos, qui illud indebite usurpantes, impor-
Et I ad Cor., iv, 11, dicitur : Uscpie in lianc time a plebibus exigebant. » Ex quo patet
horam et esurimus et sitimus et nudi su- quod illi qui exigunt victum a plebibus,
mus; Glossa : « Libere enim et sine aUqua cum non sint apostoli, id est praelati, siint
adulatione veritatem praedicantes, et gesta reputandi pseudo-apostoli. Ergo prsedicatori
prava3 vitiE arguentes, gratiam non habent qui noii est prselatus, non licet mendicare.
apud homines. » Ergo pra^dicatores non Item. Pra^dicatores qui non sunt prselati,
debent eleemosynas quserere. victum suum ab his quibus prsedicant
Pra^terea, I ad Thessal. ii, 5 Neque , : mendicando quserentes, aut quserunt quod
fuimus in occasione avaritix , Deus testis est eis debitum, aut quod non est eis de
est; Glossa : « Non
dico in avaritia, sed nec bUum. Si quod est eis debitum, ergo
feci etiam in quo esset occasio
iiec dixi possunt iUud potestative exigere, et per
avariti*. » Sed ilU qui petunt eleemosynas coarctationem quod manifeste et falsum.
:

sibi dari, faciunt aUquid iii quo est occasio Si autem petunt quod non est eis debitum
avaritiae. Ergo pr*dicatores hoc non debent ergo et indebite et injuste petunt et sic :

facere. pseudo reputandi sunt, ut patet per Glos-

Item. IlCorinth., xn, 14 : Non ero cjravis sam prius inductam.
 ;; : »
;

60 CONTHA LMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

Item. Praelati recipientes a plebibus deci- retur. » Ergo pra^dicatores non debent ab
mas tenentm^ in spiritualibus
et oblationes, his quibus pra^dicans, victum qucerere
eis providere. Ergo si alii ab episcopis mendicando.
dirigantur ad spiritualia ministranda, inju-
ria fit plebi, si a plebe victum recipiant, CAPUT XLIL
cum magis episcopi teneantur eis provi- Utrum talibus eleemosynae sint dandse.
dere.
Item. Praelati mittentes aliquos ad prae- Ulterius nituntur ostendere quod talibus
dicandum, tenentur eis in necessariis pro- etiam eleemosynae non sum danda^, quia
videre, ut habetur Extra. de offic. ordin. Luc, XIX, 13, dicitur Cumfacis convivium,:

Inter cgetera. Si ergo praedicatores ab voca pauperes, debiles, claudos et csecos;

episcopis missi ab aliis victum requirant, Glossa, a quibus in pra\senti nilnl potest
((

hoc in illorum gravamen cedit, et ita non expectare. » Sed a talibus mendicis, qui
debent ab aliis sumptus accipere. sunt vaUdi et fortes, potes in praesenti
Item. Dominus, Matth., xxm, 14, contra muUa expectare, cum famUiares poten- sint
Pharisaeos dicit : Vde vobis scribge et phari- tum. Ergo talibus non sint eleemosyna^
comeditis domos vidua-
sgei hypocritge, cjui danda^
rum, orationes longas orantes. Ergo et iili Ad Vincentium Dona-
Item. Augustinus
semper videntur esse reprehensibiles qui, tistam UtiUus esurienti panis toUitur, si
: ((

sub praetextu orationis aut praedicationis de cibo securus justitiam negUgat, quam
aut alicujus hujusmodi, eleemosynas pe- eidem panis frangitur, ut injustitia seduc-
tunt. tus acquiescat. » Sed qui non vuU operari

Item. Matth., x, 11, Dominus discipulis corporaliter ad victum qua^rendum, cum

ad praedicandum missis dicit In quam- : possit, vel qui potest aliunde victum
cumque civitatem aut castellnm intraveri- habere sine peccato, si petat, injuste agit,
tis, quis in ea dignus sit
interrocjate lU potest probari per multa quae superius
Glossa Testimonio vicinorum ehgendus
: « sunt inducta. Ergo talibus debet panis
est hospes, ne ejus infamia pra^dicatio ne- subtrahi.
giigatur; » et aha Glossa : « Ille est dignus Item. Luc, vi, super iUud Omni petmti :

qui magis scit se accipere gratiam quam te tribue, Glossa « rem, vel corruptionem,

dare. » Ergo ad minus in taUbus reprehen- et super iUud Matth., v : Qiii petit a te, da
sibile videtur quod quandoque ad divites ei, dicit Glossa : « nec tibi
Ita scilicet ut
peccatores declinant, ct ad eos qui sibi hoc noceat, nec aUi. Pensandaestenimjnstitia.
pro gratia non reputant. Ita enim omni petenti dabis, etsi non id
Item. Quicumque pro re spirituali accipit quod petit, sed meUus, cum injuste peten-
temporalem, simonia^ crimen incurrit, si\ e tem correxeris. » Sed iUe qui potest mani-
petat sicut Giezi, sive recipiat absque bus laborare, si petat sibi eleemosynam
petitione oblatum, sicut Eliseus a Naaman dari, injuste petit, ut probatum est. Ergo
recipere noluit, lY Reg., v, et sive ante magis deberet sibi dari correptio quam res
accipiat sive post, ut per ilhid patet quod pctita, ut ita ab injusta petitione avertatur.
habetur I, quiest i, cap. Eos. Sed ille qui Item. Augustinus Ad Vincentium Dona-
praedicat populo, spiritualia ministrat. Ergo tistam a Saepe mali persecuti sunt bonos,
:

non hcet ei accipere temporaUa ab eis ante et boni malos illi nocendo per injustitiam,
:

vel post, ncquc petendo, nequc oblata et isti consulciido per discipUnam. » Ergo
recipiendo. boni possunt persequi malos causa disci-
Item.I ad ThessaL, ult., 2^ Ab omni : plinae. Sed quaedam persecutio est ut panis
specie mali abstinete vos. Glossa : » Si quid alicui subtrahatur. Ergo aliquibus qui sunt
speciem mali pra^tendit, etsi non sit ma- mali, dcbet panis subtrahi, ut corrigantur
lum, noUte prcjecipitanter agere. » Sed et praecipue si panem petendo peccent. Sed
qiiod pra'dicator temporaUa quaerat ab his validi mendicantes peccant, etiam si prae-
quibus praedicat speciem mali pra^endit
, dicent, ut probatum est. Ergo talibus debet
unde II Cor., xn, super iUud Am
qugero
: panis subtrahi.
qu3e vestra sunt, sed vos, dicit Glossa : Itein. Ambrosius in I lib. De offic. :

« Non Apostohis datum, sed

quaerebat ((Consideranda est etiam in largiendo aetas
fructum, ne quasi vcnditor EvangeUi puta- atque debiUtas, » scUicet ejus cui datur;
 OPUSCULUM I
61

« nonnunquam etiam verccundia, quse in- non sufficiant, neque ipse suscipit fratres,
genuos proflit natales, ut senibus plus lar- (Uossa : « indigentes, » et eos c^ui susci-
giaris, qui sibi labore jam nou queunt vic- piunt, prohibet; Glossa : « ne impendant
tum quierere. Similiter et debilitas corporis, curam humanitatis, » et de Ecclesia ejicit;
et haec juvanda promptius : tum si.quis ex Glossa : de loco ubi conveniunt » et alia
<( ;

egeslatem, et maxime si
divitiis cecidit in Glossa dicit ibidem : « Perseverare debes
non vitio suo, sed aut latrociniis, aut pro- in cleemosyna, quia utilitatem tantam in
scriplione aut calumniis
, quse habebat,
ea intelligo quod non solum tibi sed
,
,

amisit. » Ex quo patet quod in his quibus etiam toti Ecclesiae scripsissem de commen-
dantur eleemosyna\ considerandum est, si dationc elecmosyna% sed lianc necessitate
sunt debiles corpore aut verecundi, aut si dimisi, quia Diotreplies non curat nostram
bona sua hitrocinio aut proscriptione ami- auctoritatem. >> Diotrephes haTCsiarcha
serunt. Sed pauperes validi qui se ad men- illius temporis, nova docendo, primatum
dicandum exponunt, non sunt hujusmodi. sibi usurpabat. Ila-c autcm ejus erat ha^rc-
Ergo eleemosynae eis non sunt danda^ tica doctrina ,
quod prohibebat ne impen-
item. Eleemosynae ordinantur ad indi- deretur cura humanitatis fratribus percgri-
gentiam sublevandam. Ergo magis indi- nis alicnis a rebus propriis, ut per textum
genti dandum est. Sed magis indigent ilh et Glossam ibidem patet. Hic etiam error
qui non possunt de labore proprio victum in Yigilantio surrexit, ut patet in Epistola
acquirere, vel ahunde habere, quam tales Hieronymi ad Riparium et Desiderium con-
qui aliunde habere possunt. Ergo quamdiu tra Vigilantium, ubi sic dicitur :« Pra4erea
magis indigentes inveniuntur, tahbus non eisdem ad me relatum est epistolis, quod
sunt dandce. contra auctoritatem Apostoli Pauli imo ,

Item. Dare eleemosynam est actus mise- Petri, Joannis ct Jacobi, qui dextras dede-
ricordia\ Ergo ihis solum sunt eleemosynae runt Paulo ct Barnabae communicalionis,
danda? qui sunt miserabiles. Sed ilh qui et prseccperant eis ut pauperum memores
voluntarie mendicitati se exponunt, non esscnt, tu prohibeas Jerosolymam in usus
sunt hujusmodi, sed ihi sohim qui in sta- sanctorum aliqua sumptuum solatia di-
tum mendicitatis involuntarie incidunt; rigi. ))

quia, ut Philosoplius dicit in III Ethicor.,

involuntarium misericordiam meretur et CAPUT XLIY.
ignoscentiam. Ergo pra^dictis pauperibus
eleemosyna^ non sunt danda^. Propomintur quatuor fundamenta ad des-
Ilem. Augustinus dicit in I De doctrina tructionem aliorum f/uatuor fundamen-
christiana : « Cum omnibus prodesse non torum quibus isti adversarii suam posi-
possis, his potissime consulendum
est qui tionem fundare nituntur.
pro locorum et temporum vel quarumlil)et
rerum opportunitatibus constrictius tibi Hunc igitur errorcm excludere volentes,
quasi quadam sorte junguntur. » Sed hoc ordine procedemus.
maxime constricti videntur consanguinei Primo, ostendcmus quod pauperes qui
et vicini et alii familiares. Ergo aliis extra- reliqucrunt omnia proptcr Christum, pos-
neis eleemosynai non sunt danda», quamdiu sunt de elcemosynis vivcre.
tales indigentes inveniuntur quibus possint Secundo, quod pra^dicatores, etsi non
dari. sint pradati, dummodo a pradatis Ecclcsiai
mittantur, possunt ab eis quibus pradicant
CAPUT XLIII. acciperc unde vivant.
Quod dicta positio est erronea, et iinde Tertio, quod liceat pradictis elecmosynas
habuit orlum error iste,
petere mendicando, quamvis sint corpore
validi.
His igitur ne ista positio novella
visis, Quarto, quod eis praecipue sunt clecmo-
videatur, errorem pra^dictum ostendemus syna danda.
temporc primitiva^ Ecclesiae incepisse. Di- Quinto, solvemus ea quae in contrarium
citur enim in III Canon. Joan., ix Is qui : sunt objecta.
amat primatum gerere in eis Diotrephes
non recipit nos, et infra : et quasi ei ista
65 CONTRA IMPUGNANTRS DEl
CAPUT XLY.
Qiiod religiosi qid propter Deum omnia
relinquenint possunt licite de eleemosy-
nis vivere.
Quod autem pauperes qui reliquerunt
omnia propter Cluistum, possint de elee-
mosynis vivere, probatur primo exemplo
beati Benedicti, de quo narrat beatus Gre-
gorius in II lib. Dialog., quod tribus annis
in specu manens, de his qujp a Romano
monacho ministrabantur, refectus est, post-
quam domum parentis rehquerat et tamen ; publica, non difiert ubicumque sua rell-
validus corpore existens non legitur de
labore manuum victum qua^sivisse.
Item. I, qua^st. xi, cap. Sacerdos, dicitur
quod qui omnia sua aut reliquit pa-
(( ille
rentibus aut pauperibus distribuit aut
, ,
Ecclesice rebus adjunxit, et se in numero
pauperum paupertatis amore constituit,
non solum sine cupiditate, sed etiam cum
laude pietatis accipit a populo dispensanda,
et fideliter dispensat accepta, ut unde pau-
peribus subministrat, inde et ipse tanquam
pauper voluntarius vivat. » Patet ergo
quod pauper qui omnia sua propter Chris-
tum reliquit, potest vivere de eleemosynis
qua^ a populo pauperibus ministrantur.
Item. Potius debet homo bonum pra-ter-
mittere quod sine peccato pra^termitti po-
test, quam aliquod peccatum committere.
Si ergo ilU qui sunt vaJidi corpore, peccant
eleemosynas recipiendo, potius debent om-
nes alias occupationes dimittere, quantum-
cumque bonas, quameleemosynasaccipere.
Hoc autem aperte est falsum, per hoc quod
dicit Augustinus in lib. De opere monach.,
quod « illi servi Dei qui etiam manibus
operantur, ad ea discenda qua.^ memoriter
recolant, debent habere seposita tempora. » vere. Sed contemplationi divina^ vacare in
Quibus scilicet a labore manuum vacent.
« Ad hoc enim et illa bona opera fide-
lium subsidio supplendorum necessario-
rum deesse non debent, ut horis quibus
ad erudiendum animum ita vacatur, ut
illa corporalia opera geri non possint, non
opprimantur egestate. » Ex quo etiam pa-
tet quod Augustinus non intendit quod
monachi laborent manibus ad totum vic-
tum qua^rendum ex labore manuum, quia
si hoc facerent, non reiinqueretur aliquod
tempus vacuum ad spiritualia opera.
'
Parm. : « vivunt. »
CULTUM ET RELIGIONKM.
Item. Augustinus, in eodem libro, loquens
de ahquo divite qui bona sua alicui monas-
terio tribuit, dicit quod « bene facit ope-
rando, ut aliis exemplum det, quamvis
ipsa res communis monasterii jam facta
debeat ei rependere vicem ad vitam ejus
sustentandam. Quod quidem si nolit, » sci-
licet manibus operari, quis audeat co-
((
gere ? » Ex quo patet quod ille qui bona
sua monasterio dat, potest sine labore
manuum de rebus monasterii vivere. Sed
sicut idem Augustinus statim subjungit,
cum omnium christianorum sit una res-
querit, vel a quibuscumque accipiat ne-
cessaria vita*. Ergo iUi qui omnia qua^
habebant reliquerunt propter Christum,
possunt a quibuscumque accipere unde
vivant.
Item. Propositum desistendi quandoque
ab aliquo quod est per se malum, non
aufert illi operi rationem peccati, quamvis
forte peccatum diminuat. Si ergo paupe-
rem validum ad laborandum de eleemo-
synis vivere est per se peccatum, illi qui
cum sint validi ad tempus de eleemo-
synis vivere volunt', quamvis intendant
quandoque alio modo vivere, non excusa-
buntur a peccato. Ergo secundum hoc,
peregrini de eleemosynis viventes, qui
sunt corpore validi, peccant, et simihter
qui eis tales peregrinationes injungunt,
quod est absurdum.
Item. Yacare contemplationi divina? laii-
dabilius est quam
vacare studio philoso-
pliia^ Seu aliqui sine peccato, ut studio
philosophia.^ vacent, de eleemosynis vivunt
ad tempus. Ergo et aliqui, ut contempla-
tioni vacent, ad tempus possunt praHer-
misso labore manuum de eleemosynis vi-
omni tempore est laudabihus quam certum
tempus ad hoc pra^figere. Ergo aliqui pos-
sunt, ut contemplationi vacent, toto tem-
pore vita^ sua^, pra'termisso labore, de elee-
mosynis vivere.
Item. Caritas Christi magis facit com.mu-
nia quam amicitia politica. Sed si aliquis
dat mihi rem aliquam, possum
licite uti
illa ut libet. Ergo multo fortius possum vi-
vere de his qu* dantur mihi propter cari-
tatem Christi.
Item. Qui potest accipere quod majus est,
 ;

OPUSCULTIM f. 03

potest accipere quod minus est. Sed reli- tuitam gratiam praedicabant. Sed constat
giosi possunt accipere reditus mille mar- quod mihti cuilil)et et plantatori vinea» et
charum, et de eis vivere sine labore pastori gregis debetur victus ex suo operc,
manimm alias multi religiosi habentes
;
propter hoc quod in opere laborant. Cum
multas possessiones, essent in statu dam- ergo in Evangelio laborem habeant pra-di-
nationis : et eadem ratione multi clerici cando non solum pradati, sed etiam qui-
sa^culares non habentes curam animarum, cumque ahi licite pra^dicant, utique possunt
qui de possessionibus Ecclesia^, qua» de ab his quibus pra'dicant, panem accipere,
eleemosynis proveniunt, vivunt. Ergo ri- unde sustententur.
dicuhmi est dicere quod pauperes rcligiosi Item. Apostolus probat quod poterant
non possunt modicas eleemosynas recipere, apostoli temporalia accipere ab cis quibus
et ex cis sine labore manuum sustenfari. pra^dicabant, quia eis spiritualia semina-
Item. Magis defraudantur pauperes inva- bant, quia qui dat magna, non est mirum
lidi ad laborandum, si aliis detur id quod si accipiat parva, unde dicit in eodem cap.,

est debitum et determinatum, quam si ahis vers. 3 Si nos vobis spiritualia seminavi-
:

detur id quod non est eis debitum. Sed mus; magnum est, si 7ios carnalia vestra
fructus possessionum Ecclesia^ sunt depu- metanms? Sed eadem spiritualia qua^ pr*-
tati ad lioc ut pauperibus dentur, ut patet dicant pra^Iati, pra^dicant alii ex eorum
XII, qucest. I, cap. Videntes; unde dicitur I, auctoritate.Ergo etiam ipsi possunt ab his
qua'st. n,Clerkus, et cap. Si qiiis,
cap. quibus pra^dicant, carnalia acciperc unde
quod clerici qui de bonis parentum sus-
<( vivant.
tentari possunt, non possunt sine peccato Item. Eodcm cap., vcrs. U, dicitApos-
vivere de bonis Ecclesia^ unde pauperes tolus : Dominus ordincwit his qui Evange-
sunt victuri. » Ergo magis videtur quod lium cmnunticmt, de Evangelio vivere
defraudentur pauperes, si ahqui non labo- Glossa : « Hoc rationabiliter fecit, ut expe-
rantes manibus, cum sintvahdi, de posses- pra^dicandum verbum Dei. »
ditiores sint ad
sionibus Ecclesia^ vivant, quam si vivant Sed omnes qui ad pra^dicandum deputan-
pauperes Christi de his quae a fldehbus tur, oportet esse expeditos ad pnedican-
offeruntur de bonis propriis, qua? pauperi- dum , sive sint pradati , sive auctoritate
bus non sunt deputata. Si ergo primi pau- pra^Iatorum pra^dicent. Ergo ad eos ctiam
peres non defraudant muUo minus nec , qui non sunt pradati, ordinatio Domini se
secundi. cxtendit, ut de Evangelio vivant quod :

etiam patet ex ipsis verbis Apostoh. Non

CAPUT XLYI. enim dicit, qui habcnt ordinariam auctori-
Quod prdBdicatores specialiter , quamvis tatem, sed •simpliciter qui cmnuniicmt.
nonsintpraelaii, possunt licite deeleemo- Item. Lucae, x, Dominus discipulis missis

synis vivere illorum quibus preedicant. ad pra^dicandum dicit : In eaclem clomo

mcmete edentes et bibentes quae apud illos
Ad hoc etiam faciunt muUa quae supra sunt; digrms enim operarius mercede sua.
dicta sunt in tractatu De operibus manua- Ex quo patet quod pra'dicatori quasi mer-
libus. ces dcbetur victus ab his quibus pra^dicat,
Nunc secundo ostendendum est quod ut patet ibidem per Glossam qua; dicit :

etiam pra^dicatores, quamvis non sint prae-
lati,possunt accipere ab iUis quibus pra^di-
cant, eleemosynas unde vivant. Apostolus
enim dicit I COrinth., ix, 7 Quis militat
suis stipendiis unquom? Quis plantat vi-
neam, et de fructu ejus non edit? Quis
pascit gregem, et de lacte gregis non man-
<(Nota quod uni operi pra^dicatorum duae.
mercedes debentur una in : via, quae nos in
labore sustentat; alia in patria, qua; nos in
: resurrectione remunerat. » Sed merces non
dcbetur potestati vel auctoritati vel habitui,
sed actui, quia solum actibus meremur;
unde et Philosophus in I Ethicor. dicit :

ducat? Qua^ omnia et pluralia alia exempla (( Quemadmodum in Olympiadibus non

inducit, ut Glossa dicit, ad ostendendum optimi et fortissimi coronantur, sed agoni-
quod apostoli non sibi aliquid ultra debi- zantes (horum enim quidam vincunt), ita
tum usurpant, si, sicut Dominus constituit, ct eorum qui in vita bonorum et optimo-
ex Evangelio viventes panem gratuitum rum opcrantcs rccte, illustrcs fmnt. » Et
mandiTcabant ab eis sumptum quibns gra- hoc est ctiam quod Apostolus dicit II Tim.,
64 rONTRA IMPUGNANTES
II, 5 : Non
coronahiim^ nisi qui legitime
certaverit. Ergo
illi qui prsedicant, sive sint
praelati, sive non, dummodo licite prsedi-
cent, possunt licite de Evang-elio vivere.
Item. Mag-is laborant in Evangelio illi
qui prsedicant missi a praelatis, quam illi
ex quorum coUegio mittuntur, v(3l qui mit-
tunt eos de voluntate pra^latorum. Sed illi
ex quorum collegio prsedicatores mittun-
tur, quamvis non sint prcplati, possunt vi-
vere de eleemosynis acceptis ab his quibus
Evangelium praedicant, quod patet ex hoc
quod dicitur Rom., xv, 20 Probaverunt
: quicumque prsedicant, sive sint pi\Telati,
Maceclonia et Acliaia collationeni aliquam
facere in pauperes sanctos qui sunt in Jeru-
salem. Placuit enim eis, et debitores sunt
eorum. Nam si spiritualium eorum par-
ticipes facti sunt gentiles; Glossa : « eorum,
id est Judaeorum, qui miserunt eis pra^di-
catores ab Jerosolymis, » clebent et in car-
nalibus ministrare eis. Isti autem pauperes
non possunt tantum inteUigi apostoh, quia
non oportebat pro apostoUs solum qui
duodecim erant, et parvo victu contenti,
facere coUectas per omnes Ecclesias, et
prsecipue cum ipsimet victum acciperent
ab his quibus praedicabunt, ut patet I Cor.,
XI. Ergo multo fortius ilU qui pra^dicant,
quamvis non sint praelati, sed a praelatis
missi, possunt de EvangeUo vivere.
Item. Magis cooperantur pradatis ad
Evangelium pra'dicandum ilh qui ex eorum
injunctione Evangelium praedicant, quam
iUi qui in aliis ministeriis eis obsequuntur.
Sed Evangelium pos-
praelati praedicantes
sunt accipere sumptus non solum pro se,
sed etiam pro famiUa sua, quae eis minis-
trat. Ergo muUo fortius iUi qui Evange-
Uum annuntiant ex commissione prar-lato-
rum, possunt de EvangeUo vivere.
Item. IUe qui impendit aliquid gratis ad
quod non tenetur, non minus potest reci-
pere vicem, quam Ule qui impendit hoc ad
quod tenetur. Sed pra^lati obUgati sunt
plebibus ad hoc quod eis spirituaUa mi-
nistrent; unde dicit Apostolus I Cor., ix,
16 Nam et si evangelizavero, non est mihi
: Cum
gloria ; necessitas enim mihi incumbit vx
enim mihi est, si non evangelizavero. Ergo
iUi qui non sunt praelati, nec in aUquo
piebibus tenentur, non miniis possunt Ucite
accipere temporalia ab eis quibus pr^di-
cant.
^ Parm. « venisse se monstrat Marc, i
: :
missus sum. Demonstratur. » Et in notula : « Nihil
DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
Item Augustinus dicit in lib. De opere
monach. : « Si evangeUstae sunt, » scilicet
lU religiosi, « fateor, habent potestatem, »
scilicet vivendi de sumptibus fidelium. Sed
non soli praelati sunt evangeUstae, sed om-
nes qui evangelizare possunt, etiam diaco-
nes; unde Eplies., iv, 11, ApostoUis dicit :
DecVt quosdam quidem apostolos, quosdam
autem prophetas, alios vero evangelistas,
alias autem pastores et doctores; distin-
guens evangeUstas a pastoribus et aposto-
lis, per quos pra^lati inteUiguntur. Ergo
sive non, possunt de Evangelio vivere.
Item. Inter omnes occupationes eccle-
siasticas dignior est occupatio eorum qui
verbum Dei annuntiant unde ad hoc Chris- ;
tus venisse se monstrat, Marc, i, ii. Ad hoc
etiam missus demonstratur ^ etiam Isa.,
Lxi, 1 Ad evangelizandum pauperibus
:
misit me ; et ad hoc etiam Paulus missum
se dicit, I Cor., i, 17 Non enim misit me
:
,
Christus baptizare, sed evangelizare. Sed
illi qui occupationibus ecclesiasticis impli-
cantur, non debent manibus laborare^ sed
de rebus Ecclesia^ vivere, ut dicit Augusti-
nus in Ub. De opere monach., de seipso
loquens. Ergo multo fortius illi qui occu-
pantur in prsedicatione verbi Dei, possunt
sine labore manuum dc Evangelio vivere.
Item. Utilius est praedicationis offlcium
quam advocationis. Sed advocati qui licite
advocationis officium exercent, possunt de
suo labore et officio vivere. Ergo multo
fortius pr^dicatores possunt de Evangelio
vivere, sive sint praelati , sive non, dum-
modo licite praedicent.
Item. Qnamvis de usura non possit elee-
mosyna fieri, tamen praedicatoribus est
concessum ut ab usurariis eleemosynas ac-
cipiant, si aUter non possint morari in ter-
ris usurariorum hac ratione quia gerunt
,
negotia eorum quibus usur* debentur,
dum per pra^dicaiionem usurarios ad usu-
rarum restitutionem inducunt, ut Decre-
talis dicit, Extra. de sent. excom., cap.
voluntate. Sed ipsi similiter gerunt
: negotia omniiim et divitum et pauperum,
dum divites ad dandum eleemosynas pau-
peribus inducunt, et dum ad alia salutaria
opera alios exhortantur. Ergo possunt li-
cite accipere eleemosynas ab illis quibus
praidicant.
Ad hoc tale in Marco. Lucse autem xliii : « ideo missus
sum. »
 » :

OPUSCULUM J.
65
Item. In artibiis mechanicis videmus cit : « Nemo se contemnat. Pauper in cella,
quod non solum qui manibus operan-
illi dives in conscientia, securior dormit in
tur, licite de sed et sapiens
artificio vivunt, terraquam cum auro dives in purpura. Non
architectus, qui manibus non laborat et ergo expavescas cum tua mendicitate ad
ahos dirigit. Sed ihe qui dc moribus docet, ihum accedere qui indutus est nostra pau-
est quasi architectus respectu omnium offi- pertate. »

ciorum humanorum, ut patet per Philoso- Item. Quod Dominus victum petierit,
plumi in I Ethic. Ergo pranhcatores pos- expresse habetur Luc, xix, 5, ubi Dominus
sunt dc officio pra^dicationis vivere, etiam dixit ad Zacha^um Zachgee, festinans des-
:

si manibus non opcrentur. cende, quia hodie in domo tua oportet me

Ilem. Sanitas animae prdeferenda est sa- manere. Glossa : « Non invitatus se invi-
nitati corporis. Sed medici dantes consi- tat, quia etsi nondum audierat vocem invi-

lium de sahite corporis, etsi nihil manibus tantis, audierat tamen affectum. »
operentur, possunt licite accipere unde vi- Item. Marc, xi, 11 Circumspectis om-
:

vant. Ergo muKo fortius ihi qui consulunt nibus, cumjam vespere esset, etc. Glossa :
saluti animarum etiam si manibus, non « Circumspectis omnibus, si quis eum hospi-
laborent. tio susciperet. Tantae enim paupertatis fuit,
et itanuUi adulatus, ut intantaurbenuUum
CAPUT XLYII. hospitium inveniret. » Ex quo patet quod
Christus ita pauper erat quod hospitium
Quod religiosi vel prmdicatores possu7it
conducere noii posset; sed ab aliis hospi-
licite non solum de eleemosynis eis ohla- tium petebat et expectabat. Unde blasphe-
tis vivere, sed etiam illas petere mendi- mum est dicere quod non liceat mendi-
cando, quamvis sint corpore validi. care.
Item. Hoc probatur exemplo apostolo-
Nunc tertio restat ostendere quod pra^- rum, qui jussi sunt a Domino necessaria
dicti non solum vivere possint de elee- ad victum in via non ferre, ut patet Matth.,
mosynis sponte oblatis, sed etiam eas pe- X, Marc, vi, etLuc, ix et x. Constat au-
tere mendicando quod probatur exemplo
;
tem quod ipsi imperiose non poterant ac-
Christi, in cujus persona in Psalm. xxxix, cipere. Ergo satis evidens est quod neces-
18, dicitur : Ecjo auteyn menclicus sum et saria victus humUUer petebant, quod est
pauper. Glossa : « Hoc dicit Christus de se mendicare.
ex forma servi » et mfra « Mendicus est
; : Item. Hoc etiam patet de discipuhs apos-
qui ab alio petit, et pauper qui sibi non tolorum post resurrectionem Christi. Dici-
sufficit. tur enim in iii cap. Joan., vu Pro no- :

Item. In alio Psalm. lxix, 6 : Ego vere mine ejus profecti simt. Glossa : « Pro
egenus etpauper sum. Glossa : « Sum ege- nomine Christi ampliando, profecti sunt. ))

nus, id est petens et pauper sum, id est

; Glossa ahenatis rebus propriis.
: « Ergo ))

insufficiens mihi, quia et mundanas copias sine hecessarUs viae ibant; ex quo patet
non habet, et intus ubi est dives, semper quod necesse habebant petere.
ambit, desiderat, accipit. » Item. Homo magis debet sibi providere
Item. In alio Psalm. cviii, 17 : Persecutus quam ahis. Sed apostolus petebat eleemo-
est hominem inopem et mendicum. Glossa synas pro ahis, scUicet pro pauperibus
(( scihcet Christum. Et alia Glossa : )> sanctorum qui erant in Jerusalem. Ergo
((pauperes insequi sola saevitia est ahi : etiam licet ahcui eleemosynas petere pro
pro divitus vel honoribus interdum hujus- fratribus suis, vel etiam pro seipso.
modi patiuntur. )> Istae duae ultimae Glossge Item. Quod mendicare hceat, patet per
ostendunt manifeste, quod de mendicitate exemplum beati AlexU, qui omnibus suis
rerum temporalium praedicta verba inteUi- dimissis propter Christum, sine labore ma-
gere oportet. nuum vivebat de eleemosynis quas mendi-
Item. II ad Cor., vii, 9 Scitis gratiam : cando quasrebat, etiam quod a servis
ita
Domini nostri Jesu Christi, quoniam prop- patris sui qui eum
quaerebant, eleemosy-
ter vos egenus factus est. Glossa : in (( nas peteret, et de hoc gratias Deo ageret,
mundo. Et quod in hoc Cliristus sit imi-
((
quod a servis suis eleemosynas accepisset.
tandus, patet per Glossam, quae ibidem di- Cujus sanctUatis indicium fuit vox coelitus
XXIX. 5
66 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELTGTONEM.
delapsa, aiidientibus Papa et imperatoribus nam, fit ejus conditio melior, quia per hoc
Honorio et Arcadio, et universo populo meretur vitam a-ternam. Ergo non est illi-

romano in Ecclesiabeati Petri existentibus, citum eleemosynas petere.

quae testata est meritis ejus Romam stare. Item. Indigentiae pauperum non potest
Multis etiam miraculis post mortem cla- subveniri, nisi eorum indigentia sciatur.
ruit, unde et canonizatus est, et festum Sciri autem non potest omnino, nisi neces-
ejus a romana Ecclesia solemniter cele- sitatem suam petendo exponat. Ergo si

bratur. hcitum est ahquibus quod sint in tali statu

Item. Hieronymus Ad Oceamnn in coni- quod rebus ahenis indigeant ad sustenta-
menclationem Fabiolse dicit quod « optabat tionem, licitum est quod eas petant. Sed
suis divitiis pariter effusis pro Christo stipes licitum est quod aliqui in statu egestatis
accipere. » autem non esset com-
In hoc se ponant propter Christum, ut supra pro-
mendanda, peccatum esset mendicare.
si batum est, in quo etiam si manibus ope-
Item. Illud quod est illicitum in Ecclesia, rentur, oportet quod indigeant multis, ut
non injungitur alicui in poenitentiam. Sed Augustinus dicit in lib. De opere monach.
pro gravioribus peccatis alicui injungitur Ergo licitum est eleemosynas petere.
quod extra terram suam sine expensis
mendicando peregrinetur. Ergo mendicare CAPUT XLYin.
non est illicitum, sed potest esse poeniten-
tentia? opus; et ita assumere mendicatio-
Quod prxdictis pauperihus mendicantibus
nem propter Christum ad perfectionem qui omnia reliquerimt propter Christum
vit« pertinet, sicut et ca^tera poenitentiae sunt maxime eleemosijnae dandae,
opera, in quibus religiones fundantur.
Item. Sicut ea quibus maceratur corpus, Nunc quarto ostendemus quod prapdictis
ut jejunium, vigiliae et hujusmodi, valent mendicantibus eleemosynaB sunt dandae.
contra concupiscentiam carnis ita ea quae ,
Primo per hoc quod habetur in III Canon.
ad humiliationem hominis pertinent, valent Joan. : Carissi?ne, fideliter facis quidcjuid
contra superbiam spiritus qua^- non minus operaris in fratres et perecjrinos ; et de qui-
est fugienda quam concupiscentia carnis, bus loquatur subjungit : Pro nomine ejus
cum eliam peccata spirituaha sint majoris profecti sunt. Glossa : « Alienati a rebus
culpap, ut Gregorius dicit. Sed nihil potest propriis. » Et infra : Nos ergo debemus sus-
esse inter opera poenitentiae quod hominem cipere hnjusmodi. Glossa Joannes om- : «

magis humilem et abjectum reddat quam nia dimiserat et se divitibus connumerat,

mendicatio unde naturaliter omnis homo
:
ut alacriores reddat et promptiores ad com-
mendicare erubescit. Ergo sicut ad statum miserandum pauperibus. » Ergo commen-
perfectionis pertinet quod homo jejunium dabile est dare eleemosynas illis qui pro
assumat, ut carnis concupiscen-
et vigilias nomine Christi sine rebus propriis vivunt.
tiam domet ita ad perfectionem vitae per-
;
Item. Matth., x, 41 Qui recipit justum
:

tinet, si aliquis mendicationem assumat innomine justi. Glossa : « Prp eo quod no-
propter Christum, ut spiritum humiliet. minatur justus, » mercedem justi accipiet.
Item. Caritas Christi liberalior est quam Glossa : Dicit ergo aliquis Ergo et pseudo-
(( :

amicitia saecuh. Sed Ucet ahcui ex amicitia Judam proditorem suscipie-

prophetas et
sa^cuh aliquid petere ab amico suo quo in- mus? Hoc Dominus procurans, dixit per-
digeat, et praecipue si ei in ahquo recompen- sonas non esse suscipiendas, sednomina;
sare potest, nec ditrert utrum recompensa- et mercede non carere suscipientem, licet
tio fiat de eodem vcl de alio, ut dicitur in indignus sit qui suscipitur. » Ex quo patet
V Ethic. Ergo multo fortius licet ahcui, quod eleemosynae sunt dandae his qui habent
quamvis §it validus, quod petat illa quibus nomen sanctitatis, etiam si indigni sint.
indiget propter caritatem Christi; et prcC- Item. Ad Rom., xv, commendat Apostolus
cipue cum possit recompensare recipiens Macedones et Achaicos de hoc quod proba-
danti in orationibus et aliis spiritualibus verunt collationem facere in pauperes
bonis. sanctos; ubi dicit Glossa : « Hi totos se
Item. Licet petere ab aliquo illud ex cu- dederunt divinis obsequiis, nihil munda-
jus datione fit dantis conditio melior. Sed num curantes exemplum bonae conversa-
;

ex hoc, scilicet quod ahquis dat eleemosy- tionis praebebant credentibus. Istis mit-
 ; .

OPUSCULUM i. 67
tendam feccrant Achaici et Maccdones Item Ilieronymus, Super Epistolam ad
collectam, per quam rem ad hujusmodi Galat., exponens illud C omniunicet auiem :

opera Romanos Apostohis invitat. » Ergo is qui catechizatur , sic dicit « His qul :

patet quod pra'diclis pauperibus eleemo- adhuc imbecilliores et discipuli et carnales

syna^ sunt danda*. erant, imperat ut quomodo ipsi a magistris
Item. II ad Corinth., vm, 14 Vestra : spiritualia metunt, sic magistris carnalia
. abundantia illorum inopiani suppleat praibeant; qui totos se divinaj eruditioni
Glossa : « Illorum qui omnia mundi dese- et studio tradentes, vita^ hujus necessariis
runt. Ergo idem ut prius.
» indigent. » Ergo etiam non laborantibus
Item. Supcr illud II ad Thess., m, 13 : corporaliter, sed ex toto se studio Scriptu-
Vos autcm, fratres, nolite deficere henefa- rarum dantibus, eleemosynae sunt dandai.
cientes; Glossa, pauperibus » et alia
«. ; Item. Hieronymus Ad Paidinum: « Quem
Glossa Quia et si operentur, possunt
: <( seuseris tibi aut semper aut crebro de
tamen nonnullis indigere; et ideo monet nummis loquentem, excepta eleemosyna,
ne iUi qui habebant unde servis Dei neces- quai indifferenter omnibus patet, instito-
saria pra^berent, hac occasione pigresce- rem potius habeto quam monachum. »
rent. Non enim in reprehensionem venit Ex quo patet quod monachis et omnibus
qui humanus est in largiendo; sed hic aliis eleemosynai sunt danda% et quod eis
qui cum laborem ferre, otiose vult
possit licet loqui de eleemosyna petenda.
vitam agere. » Ergo patet quod servis Dei Item. Dicitur in Decret., distinct. xui :

est laudabile eleemosynas dare, sive labo- « Si quis despicit eos qui fideliter agapes,
rent sive non, etiam quando non laborantes id est pauperum exhibent, et
convivia
reprehensibiles sunt. propter honorem Domini convocant fra-
Item. Hieronymus Contra Vigilantium : tres, et voluerit communicare hujusmodi
« Nec nos negamus cunctis pauperibus, et vacationibus ,
parvipendens quod geritur,
etiam Judaeis et Samaritanis, si tanta sit anathema sit. » Ergo patet quod excom-
largitas, stipes porrigendas sed Apostolus ; municandus est qui dicit eleemosynas in-
docet faciendam quidem ad omnes eleemo- digentibus non esse largiendas.
synam, sed maxime ad domesticos fidei, de Item. I^roverb., xxi, 13 Qui obturat :

quibus et Salvator in Evangelio loqueba- aureyn suam ad clamorem pauperis, et ipse

tur Facite vobis amicos de mammona ini-
: clamabit , et non exaudietur; Glossa •'

quitatis, qui vos recipiant in eeterna taber- « Pauperis generaliter, non egent tantum

nacula. Numquid isti pauperes inter quo- vel corporaliter infirmi. Nam qui crimi-
rum pannos et illuviem corporis flagrans nibus alienis affectus non vult condolere,
libido dominatur, possunt habere a^terna sed judicantis mavult tenere censuram, os-
tabernacula, qui nec pra^sentia possident tendit se nondum vitiorum faecibus expur-
nec futura?Non enim simpliciter pauperes, gatum, neque auditu divinae misericordiae
sed pauperes spiritu beati appellantur, de dignum. » Patet ergo quod omnibus pau-
quibus scriptum est Psal. xl Beatus qui : peribus eleemosynae sunt dandae, etiam
intelligit super egenum et paupercm. In corpore validis.
vulgi pauperibus sustentandis nequaquam Item. Super illud Psal. ciii : Producens
inteilectu, sed eleemosyna opus est; in fenum jumentis, et herbam servituti homi-
sanctis pauperibus beatitudinis intelligen- num, dicit Glossa : « Terra satiabatur pro-
tia, ut ei tribuat qui erubescit accipere, et ducens fenum, id est temporalia, y^^me/i//^,,
cum acceperit dolet, metens carnalia, et id est praedicatoribus, ut de Evangelio vivant
seminans spiritualia. » Ex quo patet quod qui Evangelium annuntiant. Nisi terra
melius est sanctis pauperibus dare eleemo- producat fenum, id est temporaha, non est
synas quam quibuscumque aliis. irrigata, sed sterihs ;
quod si facit, ipse est
Item. II Corinth., ix, super illud : Bis- fructus. » Et infra : « Debentur praedicato-
persit, dedit pauperibus, dicit Glossa : « Si ribus temporaUa, largiuntur spiri-
qui
hujus pauperibus largitur, merces
qui tualia, de quibus dicitur Beatus qui pr%- :

magna est quanto magis ejus qui mi-

:
occupat vocem petituri. Non ita debes
nistrat sanctis? Pauperes enim dici possunt agere bovi trituranli, ut mendico trans-
etiam qui mah sunt. » Et sic idem quod eunti. Ilh, scilicet mendico, das, quia legi-
prius. tur : Onmi petenti da; huic vcro etiam nou
 ,

68 CONTRA IMPUGiNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

petenti dare debes. « Et infra : « Omni ergo quod ille qui propter officium caritatis
petenti da ; quicumque agnoscens
sit, da, implendum eleemosynas ad corporis sus-
in eo eum cui des; sed multo magis da tentationem recipit, non incurrit servitutem
servo Dei, militi Christi, et non petenti. » quai sit indigna servis Christi sed iUam ,

Ex quo patet quod omnibus pauperibus, quae competit servis Christi.

etiam non petentibus, eleemosynae sunt tertium dicendum quod dare secun-
Ad
dandse praecipue tamen praedicatoribus dum se est laudabihus quam accipere ;
;

dari debent a suis auditoribus. imde et Philosophus dicit in lY Ethic,

Item. Luc, xvi, 9 Facite vobis amicos :
quod actus liberalitatis magis est in dando
de mammona iniquitatis ; Glossa : Non ((
quam in accipiendo, quamvis hberahs det
quoslibet pauperes, sed eos qui possunt et recipiat. Nihil tamen prohibet receptio-
vos recipere in «terna tabernacula. » Sed nem esse mehorem ratione alicujus ad-
maxime possunt in eeterna tabernacula juncti, et hoc est per accidens. Dicendum
recipere pauperes propter Cliristum, qui ergo quod si in paupere nihil consideretur
etiam judices cum Christo erunt. Ergo eis nisi receptio eleemosynae tantum, beatior
praecipue sunt eleemosynse faciendce. est dives qui dat eleemosynasquam pau-
per qui recipit sed tahs potest esse causa
;

recipiendi eleemosynam, quod magis me-

CAPUT XLIX. quam dans utpote se
rebitur recipiens : si

Responsiones ad inducta superius contra in tah statu propter Clmstum constituerit,

ut eleemosynas recipiat, non quasi coactus,
veritatem in jorimo articido.
sed voluntarius pauper. Unde Glossa ibi-
Nunc ultimo restat respondere his quae dem dicit Non iUis qui relictis omnibus
: <(

in contrarium objiciuntur. secuti sunt Dominum, divites eleemosyna-

Ad id ergo quod primo objicitur, quod
munera excaecant oculos sapientuniy dicen-
dum quod res temporales dupUciter accipi
possunt. Uno modo ad divitias augendas
et congregandas et talis receptio mune-
;
rum ex cupiditate procedit, quse oculos
cordis excsecat, et a justitia dechnare facit.
Aho modo ad necessitatem victus et vesti-
tus et ista munerum
;
rios pra:!ponit; sed iUos maxime giorificat
qui cunctis quae possident in semet renun-
tiantes,nihUominus laborant manibus ope-
rando, ut habeant unde tribuant necessita-
tem patienti. » Et proculdubio hoc est
laudabUius in iUis duntaxat qui ab aliis
magis necessariis occupationibus vacant.
Et ita tales si possent sine impedimento
acceptio cupiditatem talium occupationum laborare, et aUis

dare, perfectius esset, ut etiam supra dic-

non habet annexam ; unde non excsecat
oculos, nec verba justitiae facit mutare. Et
tum est, cum de labore manuum agebatur.
haec distinctio probatur per hoc quod ha- Nec tamen concedendum est quod religiosi
betm^ I Tim., ult., 8 Habentes alimerita et:
teneantur ad omiie id quod perfectius est
quibus tegamur, his contenti simus; Glossa : sed ad iUa tantum ad qua; ex voto se as-
triiigunt.
((Qui uhra tendit, malum invenit » unde ;

subditur Nam cjiui volunt divites fieri, iiici-

:
Ad quartum dicendum quod Ecclesia non
dunt in tentationem et in laqueum diaboli. gravatm', si tales de eleemosynis vivunt :

Ad secundum dicendum quod duplex est quia modicis sunt contenti, magnum fruc-
servitus. Est enim servitus timoris et amo- tum in Ecclesia facientes ; imo in hoc
ris. Qui ergo accipit munera ex cupiditate, Ecclesia maxime
aUeviatur quia quod alii :

servus est timoris, quia quae cum cupi- qui non sunt ita modicis contenti, cum
ditate acquiruntur, cum timore possiden- magnis expensis faciunt, hoc idem per
tur; et ab hac servitute liberi debent esse tales cum
parvis sumptibus expletur. Nec
servi Christi. Rom., vni, 15 : Non accepistis in hoc pauperibus aliquid subtrahitur,
spiritum servitutis iterum in timore. Sed quod tales de eleemosynis vivunt quia :

qui accipit munera ex caritate, servus est talium consilio et inductione multo plura
amoris, et ab hac servitute non sunt pauperibus dantur quam ipsi accipiant. Et
liberi servi Christi unde Apostohis dicit
;
praiterea ipsi etiam omnia quae habuerunt,
II Cor., IV, 5 Non nosmetipsos prsedicamus,
:
pauperibus sunt largiti; unde multo plus
sed Jesum Christum Dominum nostrum; in sumptibus pauperum posuerunt quam
nos autern servos vest?'os pcr Jesum. Patet iUud quod de eleemoiiynis accipiunt.
 ; ,

OPUSCULUM I.
69
Ad quintum dicendum quod illud deere- volebant do eleemosynis vivere, propter
tum perverse inducitur quod patet ex hoc : duo. Primo propter errorem in quem inci-
quod Gratianus dicitin cap. sequenti. Yerum derant, ut scihcet dicerent manibus operari
liis auctoritatibus proliibentur ab Ecclesia esse contrarium pra^cepto evangehco quod
suscipi non illi qui quondam fuerunt divi- habetur Matth., vi, 25 Nolite solliciti esse
:

tes, etpostea omnia reliquerunt, ut Petrus,
et Matthaeus, et Paulus aut pauperibus dis-
tribuerunt, ut Zachaius aut Ecclesiae rebus
adjunxerunt, sicut ilh qui proedia sua vcn-
dentes, ponebant pretia ante pedes aposto-
rum, ut essent ilhs omnia communia sed
ilh qui in domibus parentum residentes,
vel sua rehnquere nolentes, ecclesiasticis
facuhatibus pasci desiderant.
Ad sextum dicendum quod Augustinus
loquitur de ihis qui sunt otio dediti, qui in
nuUo possunt esse utUes ihis a quibus
corpori vestro, etc. Secundo, quia propter
; pigritiam a labore manuum desistebant,
; laboriosam vitam fugientes, qua in sseculo
laboraverunt. Unde de his dicit quod nuho
modo decet ut in ea vita ubi senatores
: fiunt laboriosi, ibi stent opihces otiosi ; eos
autem qui in sseculo possessiones liabue-
runt unde viverent sine labore manuum,
vel qui occupationibus ecclesiasticis occu-
pantur, non prohibet de eleemosynis vi-
vere, exemplo eorum quos tales fuisse in
primitiva Ecclesia Jerosolymis dicit et hoc
;

pascuntur tales enim necesse est ut adu-

: manifeste patet verba hbri dhigenter in-
lentur ad hoc ut pascantur. Tales enim tuenti. Et quamvis si non pra^dicent, non
pascere onerosum esset cuihbet, nisi favo- habeant potestatem vivendi de eleemosynis,
rem pascentis saUem adulationibus capta- quasi operarii de mercede laboris, non
rent. Sed ihi qui pascuntur propter Chris- tamen eis prohibetur quin sicut pauperes
tum, a quibus pascentes scihcet sperant de eleemosynis vivant. Alio enim modo
spirituaha pro temporahbus quae largiuntur, debetur eleemosyna pauperi, et aho modo
non oportet adulari, quia tahbus non da- praidicatori ut dicit Glossa super iUud
,

tur propter eos, sed propter ihum cujus Psal. cxiu : Prodiicens fenum jumentis.
sunt servi, qui in eis recipitur, ut dicitur Ad nonum dicendum quod, ut dictum
Matth., X, 40 : Qui recipit vos, me recipit est, pradatis victus necessaria a subditis
iibi Glossa : « Quia non ahud recipit in accipere hcet, quia laborant in Evangeho.
apostohs quam quod in Christo est. » Et Merces enim operi debetur, non potestati
sic patet quod ihi qui pauperes efflciuntur aut auctoritati. Cum ergo rehgiosi ex com-
et mendicant de eleemosynis vivunt
et missione praedicantes simihter laborent,
propter Christum, non sibi necessitatem dignum est ut et ipsi ab his quibus prae-
adulationis imponunt. Sedmajor necessitas dicant, necessaria victus accipiant. Sunt
adulationis et servitutis inest divitibus, tamen et ahce causse propter quas et reh-
quos oportet adulari principibus ut divitias giosi etiam non pra^dicantes necessaria
ampUent et conservent. Unde Chry-
dicit victus a fldehbus accipere possunt puta^ :

sostomus Super Matth. : « Adulari necesse quia omnia sua propter Christum rehnque-
est principes et mihtes et subjectos , et runt, vel quia ministrant aUari, cujus
muUis indigere et turpiter servire et for- sacrihcium, ubicumque agatur, commune
midare et suspicari et timere eorum qui est toti populo fldelium, vel quia vacant
suspicantur, oculos et cahimniantium ora, studio sacrae Scripturae contemplationi
,

et avarorum concupiscentias. Sed non est orationi et ahis spirituahbus ad communem

paupertas ahquid tale, sed contrarium uni- utihtatem totius Ecclesiae.
versum. » Ad decimum dicendum quod non est
Ad septimum dicendum quod, quamvis inconveniens ihud quod ahcui datur pro
,

accipere non sit actus hberalitatis , nisi mercede, aUeri dari gratis et misericordi-
prout ordinatur ad dandum tamen acci- ; ter. Unde victus qui ministratur praedicato-
pere necessaria ad victum, actus est humi- ribus quasi debita merces laboris, potest
htatis in his qui tantum se humihaverunt omnibus pauperibus misericorditer et me-
propter Christum, ut se subjicerent eges- ritorie dari non ut debita merces, sed
,

tati; quai quidem virtus est eminentior quasi subsidium caritatis.

quam hberahtas. Ad undecimum dicendum quod majus
Ad octavum dicendum quod Augustinus damnum sequebatur ex praedicatione pseu-
in hbro iho reprehendit monachos qiu do-apostolorum, quibus prcedicandi occasio-
 . ,

70 CONTRA IMPUGNANTliS DEl CULTUM ET RELIGIONEM.

nem apostolus auferebat de sumptibus fide- genus ; » et infra : « Rara est victus , nec
lium non vivendo cum contiaria fidei
,
a phmbus appetitur, atque utinam hoc
prapdicarent, quam
de hoc quod apostoliis omnes essent quod pauci sunt, de quibus
se labori manuum
implicabat de proprio dicitur : MuUi sunt vocati, paucl vero
labore vivens. Nunc autem est e converso, electi. » Ex quo patet sohitio praedicta^

quia major profectus est Ecclesise fidelibus objectionis. Opera enim perfectionis tantae
de hoc quod aliqui exemphim humihtatis quod paucorum est se ad
difflcuhatis sunt,
praebent in paupertate et mendicitate vi- ea extendere. Nec dicendum quod timen-
vendo vohmtarie propter Christum ct , dum sit quod dum omnes eis inhaerent
dimisso labore manuum, occupando se in mundus pereat *

his quae pertinent ad sahitem animarum, Ad decimum quartum dicendum quod

quam sequatur damnum de hoc quod ah-
qui turpiter de eleemosynis vivere volunt.
Et ideo non debent desistere pauperes
Christi ab hoc quod de eleemosynis vivant,
ut ahis occasionem auferant.
Ad duodecimum dicendum quod apud
Judaeos consuetudo erat ut doctoribus ab
ahis subsidia vita? ministrarentur, ita etiam
inter cunctos fideles in consuetudinem ve-
nit,divulgata evangehca doctrina, quae hoc
ordinavit unde etsi a principio conversio-
; Qui enim ad necessitatem quotidiani victus
nis gentium quando adhuc in gentibus
,
hoc non consuetum erat, dimittebant sump-
tus accipere propter scandahim;
men hoc scandahim non est timendum, ct
praecipue in ihis qui modico victu et ves-
in verbis ihis accipitur stipes largo modo
pro omni eo quod praeter manuum labo-
rem acquiritur, sive sit ex patrimonio ha-
bitum, sive ex quibuscumque redditibus.
Unde sequitur quod propter verba inducta
non solum eos qui semetipsos fulciri vel pa-
rentum facuhatibus, vel famulorum labori-
bus, vel frumentorum fructibus gioriantur,
sed ipsos etiam reges mundi, hujus agape,
id est eleemosyna, certum est sustentari.
eo inservimus; quod opere manuum nostra-
rum effectum partumque non fuerit ad
nunc ta- agapem referri debere Patres censentur.
Ex quo patet quod non loquitur de nutri-
mento culpae ahas, omnes absohite pec-
;

titu sunt contenti, de quo muho plures carent qui etiam rebus suis utendo ad
sedificantur quam scandalizantur. Qui enim victum hibore manuum non laborant. Sed
de hoc scandahzantur, pharisa^orum scan- loquitur de nutrimento perfectionis qui
dalum inducunt, quod Dominus parvi-
sibi consistit in hoc quod homo sua pauperibus
pendere jubet Matth., xv. Secus autem eroget , et labore manuum suum corpus
esset, si eleemosynam acciperent non so- exercitet, cui tamen exercitationi corporali,
lum ad necessitatem victus, sed ad laute secundum Apostohim, opera pietatis, sicut
vivendum, vel ad divitias congregandas. pra^dicare et docere, et hujusmodi omnia
Ad decimum tertium dicendum quod praeferuntur.
eadem ratione probari posset quod virgini- Ad decimum quintum dicendum quod
tas non sit bona quia hoc Hieronymus
,
Hieronymus loquitur de seipso, ut patet
dicit Contra Vigilantium praedictam ratio- Epistolam inspicienti, in statu quo sohta-
nem facientem « Si omnes virgines fue-
: riam vitam agebat in eremo, ubi nec doce-
rint, nuptiae non erunt, interibit humanum bat, nec praedicabat. Et tamen ex hoc non

< Parm. omitlit duas solutiones quse sequuntur
Ad decimum quarfum dicendum quod in verbis
illis accipitur stipcs largo modo pro omni eo quod
praeter manuum laborem acquiritur, sive
trimonio habitum, sive ex quibuscumque redditibus.
Unde sequitur quod propter verba inducta non so-
: victum labore manuum non laborant. Sed loquitur
de nutrimento perfectionis qui consistit in hoc
quod homo sua pauperibus eroget, et iabore ma-
sit ex pa- nuum suum corpus exercitet, cui tamen exercita-
tioni corporah, secundum Aposlolum, opera pieta-
tis, sicut praedicare et docere, et hujusmodi omnia

lum eos qui semelipsos fulciri vel parentum facul- prseferuntur.

tatibus, vel famulorum laboribus,
frumentorum
vel
fructibus gloriantur, sed ipsos etiam reges mundi,
hujus agape, id est eleemosyna, certum est susten-
tari. Qui enim ad necessitalem quotidiani victus
eo inservimus; quod opere manuum nostrarum ef-
fectum partumque non fuerit ad agapem referri
debere Patres censentur. Ex quo pa.tet quod non
loquitur de nutrimento culpse; alias,
lute peccarent qui etiam rebus suis utendo ad
Ad decimum quintum dicendum quod Hierony-
mus loquitur de seipso, ut patet Epislolam inspi-
cienti, in statu quo solitariam vitam agebat in
eremo, ubi nec docebat, nec praedicabat. Et tamen
ex hoc non posset haberi quod hoc fecerit quasi ex
prsecepto, sed propria voluntate, nisi forte secun-
dum statuta eremitarum, ad laborandum mani-
omnes abso- bus obligaretur.

i

posset haberi qiiod hoc fecerit quasi ex
pra^cepto, secl propria vohintate, nisi forte
secundum statuta eremitarum
randum manibus obhgaretur.
CAPUT L.
Responsiones ad inducta
veritatem in secundo articulo.
Ad
ea autem quibus ostendere nituntur
quod non hceat mendicando eleemosynas
petere, hoc modo respondendum est.
Ad primum ergo dicendum quod cum
dicitur Omnino incUgens et mendicus non
: est, periculum impatientia^ habet annexum.
erit inter vos, non prohibetur quin aUquis
statum mendicitatis vel paupertatis assu-
mat; sed quod non ita dereUnquatur ab
ahis, ut in talcm statum incidat, in quo
eum oporteat de neccssitate mendicare, et
hoc patet per id quod prai^cedit Divem et
propinquum repetendi non habebis potesta-
tem; et Glossa ibi dicit « Licet omnes:
proximi nostri sint, ilhs tamen maxime
misericordia impendenda est qui Christi
nobiscum sunt membra. » Ex quo patet
quod ubi pra^cipitur misericordia, non pro-
hibetur mendicitas.
Ad secundum dicendum quod
exponit de pane spirituah
(( Non vidi justum derelictiim a Deo, nec
semen ejiis quserens panem
est indigere pane verbi Dei, quia
Dei semper cum eo est. » Si
materiah intehigatur, intehigendum
quod justi non qua^runt panem ex neces-
sitate quasi derehcti a Deo cum dicalur
Hebr., uU., 5: Non
deseram neque derelin-
te
quam, non tamen exchiditur quin iUi qui
sunt justi voluntarie se possint exponere
paupertati propter Christum quod tamen
forte temporibus Psahuistae factum non
erat, quia perfectionis opera tempori gra-
tiae servabantur.
Ad tertium dicendum quod non
conveniens quod iUud quod ahcui in poe-
nam infligitur, ab aUo voluntarie assump-
tum in justitiam vertatur sicut aUqui
propter scelera qua3 committunt rebus
suis spoUantur et tamen ad perfectionem
; Capitulum autem inductum loquitur de
justitiae pertinet quod aliquis rebus propriis
se spoUet propter Christum. Et simUiter
mendicitas quamvis ahquibus malefactori-
bus indicatur a Deo in poenam, nihil tamen
prohibet quin voluntarie assumpta propter
OPUSCULUM 1. 71
Christum, ad perfectionem justitiae perti-
neat.
, ad labo- Ad quartum dicendum quod per iUam
Glossam prohibetur quod ahquis non petat
ex cupiditate alias Glossa non concordaret
;
textui in textu enim dicitur
; Ut nullius
:
alicpiid desideretis. Ex cupiditate autem
siiperiiis contra qua^runt non qui necessaria victus et vesti-
tus petunt, sed qui uUra hoc qua^runt unde
divites fieri possint ut patet per hoc quod
;
dicitur I Timoth., vi, ut supra dictum est.
Ad quintum dicendum quod duplex est
mendicitas coacta scihcet et voluntaria.
:
Coacta mendicitas, qaia contra voluntatem
Voluntaria autem mendicitas, qucc non ex
cupiditate procedit, ut dictum est, humih-
tatis meritum habet adjunctum. Unde Au-
gustinus per verba iUa non prohibet men-
dicitatem voluntariam, sed docet occasionem
: necessaria; mendicitatis vitandam esse a
pauperibus Christi, dum manibus laborant,
quod patet per hoc quod dicit « Ut non :
compeUantur egestate necessaria petere. »
Ad sextum dicendum quod Hieronymus
loquitur de petitione et acceptione eorum
quae sunt uUra necessarium victum, quod
patet ex hoc quod loquitur Nepotiano pres-
Glossa bytcro, qui de rebus mundi sufUcienter
; unde dicit : liabebat ad vitam sustentandam.Unde pa-
tetquod non est ad propositum.
spiritualem, id Ad septimum dicendum quod lex iUa
verbum loquitur de vaUdis mendicantibus qui ,
tamen de pane nuUam utiUtatem reipubUcae aflerebant,
est sed otiose viventes usurpabant iUud quod
aliis pauperibus debebatur, quod patet ex
, lioc quod lex eos inertes nominat, sicut
sunt guUardi et aUi similes, qui victum ab
hominibus qua^runt otiose viventes, quod
non nisi perversissime in rehgiosos retor-
;
queri potest. Et tamen non oportet quod
peccatum semper sit gravius quod gravius
punitur, quia pcena^ peccatoribus inUigun-
tur non sohim propter vindictam culpa%
est in- sed etiam propter correctionem vel ejus
qui peccavit, vel ahorum unde pro minori
;
peccatu ahquando aUquis gravius punitur,
; quando homines ad peccatum Ulud sunt
, proniores, ut terrore poenfe magis caveant.
pcena quae inducitur ad vindictam peccati
tantum.
Ad octavum dicendum quod iUi de qui-
bus Augustinus loquitur, non sohmi pete-
bant necessaria victus, sed ahquid ultra ad

72 CONTRA IMPIJGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
divitias congregandas, nec habebant veram
sanctitatem, sed simulatam, quod patet ex
hoc quod dicit quod « exigebant sumptus
lucrosa? egestatis, aut simulatae pretium
sanctitatis, et hoc proculdubio reprehen-
)>
sibile erat.
Ad nonum dicendum quod erubescentia
semper turpe autem pulchro
est de turpi ,
opponitur; unde secundum differentiam
pulchri oportet accipere difTerentiam turpi-
tudinis et ruboris. Est enim duplex pulchri-
tudo. Una spirituahs, qua» consistit in de-
bita ordinatione et
spirituahum ; unde omne quod procedit ex
defectu spirituahs boni, vel quod interio-
rem inordinationem ostendit, turpitudinem
habet. Aha est pulchritudo exterior, quae
consistit in debita ordinatione corporis et
affluentia exteriorum rerum, quae
pus ordinantur; et e converso inordinatio
corporis vel defectus
exteriorem quamdam turpitudinem habet.
Et sicut utraque pulchritudo delectat et
desideratur, ita utraque turpitudo erubes-
centiam parit. Yerecundatur enim ahquis
de hoc quod est pauper, vel de hoc quod
est corpore vitiatus, vel de hoc quod est
*
inscius, vel inordinata gessit. Quia igitur
turpitudo interior semper est reprobanda,
ideo omne quod habet erubescentiam prae-
dictae turpitudinis, reprobandum
est instantia de confessione peccatorum,
quia confitens non erubescit de confes-
sione, sed de peccato quod confessio ma-
nifestat. Defectus autem exteriorum vel
turpitudo a sanctis viris contemnitur, et
quandoque perfectionis studio ab eis assu-
mitur propter Christum. Unde ihud quod
habet erubescentiam ihius turpitudinis
non semper est reprobandum; imo quan-
doque maxime laudatur, quando propter
humihtatem assumitur. Mendicare autem
habet erubescentiam huic secunda! turpi-
tudini respondentem quia omnis mendi- :
cans se pauperem ostendit, et quodammodo
se subjicit ei a quo mendicat, quae ad de-
fectum exteriorem pertinent unde mendi-
citas propter Christum assumpta non so-
lum non est reprobanda, sed maxime
laudanda.
Ad decimum dicendum quod ille a quo
eleemosyna petitur, non debet habere tat-
dium, si ordinate ab eo petatur; et ideo
Al. : « de corijore. »
, ,
quando ahquis ordinate eleemosynam pe-
tit, scihcet ad necessitatem sustentandam,
non est in culpa qui petit, sed iUe qui ad
taedium removendum dat. Si autem inordi-
nate petatur, petens etiam peccat.
CAPUT LI.
Solutiones ad inducta superius contra veri-
tatem in tertio articulo.
Ad ea vero quibus ostendere nituntur
affluentia bonorum quod rehgiosi praidicantes non possunt de
eleemosynis vivere vel eleemosynas petere,
per ordinem deinceps respondendum est.
Ad primum ergo dicendum quod, quam-
vis praedicatores de eleemosynis vivant
non tamen sequitur quod adulentur. Quam-
ad cor- vis enim qui sine adulatione praedicant,
non habeant gratiam apud malos, qui di-
temporahum rerum cuntur homines carnales, habent tamen
gratiam apud bonos et ideo quandoque si
;
sine adulatione praedicant, coguntur defec-
tus muUos pati, quando scilicet in iUos
incidunt apud quos sine adulatione gra-
tiam habere non possunt quandoque au- ;
tem sine egestate sunt quando in Ulos ,
incidunt quorum sine adulatione gratiam
habent. Unde et Christus hospitium quan-
doque habere non poterat, quandoque
est. Nec etiam invitabatur a muUis, et muheres quae
eum sequebantur, de suis facuUatibus ei
ministrabant, \\i dicitur Luc, vni. Ita etiam
apostoh quandoque multas penurias susti-
nebant quandoque autem abundabant in
,
,
utrisque modeste se habentes. Philip.,
uU., 12 : Scio et abundarej et pemiriam
pati. Et has etiam vicissitudines pauperes
praedicatores nostri temporis experiuntur
frequenter.
Ad secundum dicendum quod praedica-
tores eleemosynas petentes non faciunt
aUquid in quo sit occasio avaritiae. Avaritia
enim est immoderatus amor habendi veUe ;
autem victum et vestitum ad necessitatem,
non est immoderatum. I Tim., ult., 8 :
; Hahentes alimenta tegamur, his
et cjuibus
contenti simus. Unde pauperes qui petunt
necessaria victus et vestitus, et aliorum
quae humana vita exigit, non sunt in ali-
qua occasione avaritia?.
Ad tertium dicendum quod pra^dicatores
non debent quaerere temporalia quasi ex
 ,, ;

OPUSCULUM I. 73

principali intentione, ut in cis finem consti- apostoli accipiebant, et ideo ut ostenderet

tuant possunt tamen (juaerere secundario,
;
se eamdem habere potestatem, primo osten-
ut sustententur ad Evangelium pra^dican- dit se apostolum esse, sicut et alii apos-
dum, quod primo qua^rere debent. Matth., toli erant.
VI, 3G Primum quxrite rerjnum Dei et
: Ad sextum dicendum quod pseudo-apos-
justitiam ejus; Glossa : « llic aperte osten- toliusurpabant silji indebite sumptus fide-
dit ista non esse petenda tanquam bona lium tripliciter. Primo quia falsa prsedica-
nostra, etsi necessaria. Regnum enim pe- bant, et contra evangelicam doctrinam, ut
tendum est, et in eo fmis noster est ponen- patet Roman., ult., super illud Ror/amus :

dus, propter quem omnia faciamus verbi ; autem vos fratres ; quod Glossa de pseudo-
gratia, manducemus ut evangelizemus apostolis exponit, qui credentes coge-
non evangelizemus ut manducemus. » bant judaizare. Secundo quia prsedicabant
Ad quartum dicendum quod, sicut supra non missi a veris apostohs unde Aposto- :

probatum est, sumptus quem praedicatores lus vocat eos ad Galat., n, subintrantes.
accipiunt, debetur eis tanquam merces. Tertio quia auctoritative exigebant ac si
Merces autem alicui operanti debetur du- essent apostoli. Et hsec tria deficiunt in
pUciter. Uno modo ex debito legalis justi- proposito : unde ratio non valet.
tia^, sicut quando pactum intervenit inter Ad septimum dicendum quod prse.dicti
operantem et eum cui operatur, ita quod religiosi prsedicantes petunt quod est eis
operarius potest alium compellere ad sol- debitum per secundum modum justitise,
vendum. Alio modo ex debito justitiae ami- quia debitum justitiam respicit; sed in
cabilis , sicut quando aliquis amicabiliter hoc commendabiliores sunt, quia hoc quod
alteri de suo labore servit, debitum est est debitum, ut gratuitum petunt.
ut alius ei suo modo vicem rependat, quam- Ad octavum dicendum quod prselati reci-
vis non possit eum per judicium compel- pientes a populo decimas et oblationes, etsi
lere. Hos enim duos justitise modos Philo- ipsi solvant per se debito modo spiritualia
sophus distinguit in YIII Ethic. Dico ergo seminando, possunt tamen ad majorem
quod quando aliquis prailatus alicui plebi plebis utilitatem etiam alios cooperatores
pra^ficitur,hoc modo ad invicem colligan- habere unde nulla injuria fit plebi, siplus
;

tur, quod subditi possunt a prselato spiri- de temporalibus conferant quam sit statu-
tualia petere, et prselati a subditis tempo- tum, quando et plus de spiritualibus eis
ralia sed ab aliis qui non sunt praelati non
; impenditur quam prselati teneantur, et
possunt subditi spiritualia exigere, nec e prsecipue ex quo non potestative accipitur,
converso ipsi possunt eos cogere ad sol- sed caritative et humiliter petitur.
vendum temporalia, quamvis ex licentia Ad nonum dicendum quod unusquisque
pra^latorum spiritualia seminent nisi forte , abrenuntiare potest ei quod sibi debetur;
quantum ad omnia vicarii pra^Iatorum con- unde etsi ex debito teneantur
prselati
stituantur. Patet igitur quod diversimode providere eis quos mittunt ad praedican-
accipiunt sumptus pauperes qui omnino dum, possunt tamen qui mittuntur huic
nihil impendunt, et religiosi qui non sunt debito abrenuntiarc. Nec tamen in hoc
pra^lati, sed praedicant de licentia pr;eIato- aliquod gravarnen ingeritur illis ad quos
rum, et preelati; quia alii pauperes totaliter mittuntur, cum ab eis ultra necessaria
accipiunt gratis, unde in eis est pura men- victus non petant, nec etiam ista exigant
dicitas sed prsedicantes qui non sunt prae-
; coactive, sed caritative, prout unusquisque
lati, accipiunt sicut mercedem debitam; destinamt in corde suo, in hoc exemplum
unde Iiabent potestatem accipiendi, quam- Apostoli imitantes II Cor., vni et ix cap.
vis non coactivam prselati autem etiam
;
Ad decimum dicendum quod hypocrita^
coactivam habent potestatem. Si tamen ille propter hoc a Domino redarguuntur, quia
qui potest aliqiiid ex potestate accipere per orationem, et alia quse superstitiose
petat non quasi debitum, sed quasi omnino agebant, solum intendebant ad qua^stum
gratuitum niilli facit injuriam, sed in se
, unde Glossa ibi Vx vobis, scribse et phari-
:

humilitatem commendabilem reddit. swi, qui vestra superstitione nihil intenditis

Ad quintum dicendum quod Apostolus nisi ut pra?dam de subjecta plebe faciatis. »

volebat ostendere quod ipse poterat sumere Hoc autem de aliquo judicare est temera-
sumptus a fidelibus eadem ratione qua alii rium, cum pertineat ad intentionem cordis.
 ,

71 COiNTHA IMPUGNAiNTES DEl CULTUM ET liELlGlONEM.

Ad imdecimum ad dicendum quod nunt ut hicrentur ; cum hoc quod propter
infames personas pra^dicatores declinare Evangehum accipiunt, muho sit minus eo
non debent, ita cjuod eorum infamia in quod ab eis in sajculo rehctum fuit propter
pra^dicatores retorqueri possit; sic enim Christum.
pra^dicatio venit in contemptum quia, :

sicut dicit Gregorius, « cujus vita des- CAPUT LII.

picitur, consequens est ut ejus pra^dica- Solutiones ad inducta superius contra

tio contemnatur » et sic loquitur Glossa ;
veritatem in quarto articulo.
inducta. Si autem ad peccatores' declinent
quieorum consortio meliores reddantur, et Ad ea vero quibus ostendere nituntur
ipsi exinde non infamentur, laudabile quod non sunt dandai,
talibus eleemosynse
est, quia hoc Dominus legitur fecisse unde ; jam per ordinem respondendum est.
Matth., IX, 11 : Videntes lioc pharisseif x\d primum ergo dicendum quod, cum
discipuUs ejus dicebant : Quare cuni publi- dicitur : « Voca pauperes, a quibus in
canis et peccatoribus manducat niagister praesenti nil potes expectare, » inteUigen-
vester ? ubi et Glossa dicit quod <i Dominus dum quod exchiditur intentio retribu-
est
suisin hoc misericordia? exemplum dedit. » tionis in prsesenti, non auteni possibUitas
Si tamenad quos dechnant, hoc
ilU sibi eventus cum nuUus sit pauper a quo
;

pro gratia non imputant, eorum culpa est, ahquis non possit juvari in prsesenti, quan-
non illorum qui ad eos dechnant. doque ahquo casu emergente. Et quod ita
Ad duodecimum dicendum quod ilh qui debeat intehigi, patet per Glossam, quae
evangehzant, etsi accipiant ab eis quibus ibi dicit « Si intendis invitare ut inviteris,
:

pra^dicant non tamen

necessaria vita^, ibi potes fahi. » Nec tamen intelhgendum
Evangehum vendunt, quia non habent est quod semper retributione seterna ca-
fmalem intentionem ad ea qua^ accipiunt, reat, si aliquis divites vel amicos ad convi-
ut supra dictum est; unde Tim., v, super I
vium vocet; cum hoc possit ex caritate
ihud Qui bene prxsunt presbyteri, etc,
:
procedere, et propter Deum fieri; unde
dicit Giossa Boni dispensatores et flde-
: a
Glossa ibi dicit quod qui pauperes vocat
les non sohun honore subhmi prapveniri in futuro praemium percipiet qui amicos, ;

debent, sed et terreno, ut non contrislen- fratres et divites vocat, recepit mercedem
tur » et infra
;
« Necessitatis ergo est ac- :
suam. Sed si hoc propter Deum facit in
cipere unde vivitur; caritatis est pr*bere. exemplo fihorum Job, sicut ca^tera fra-
Non tamen venale est Evangehum, ut pro terna^ dilectionis officia, ipse qui jussit,
his pra^dicetur, sed pro seternis. Si enim remunerat. » Nec tamen intehigendum
sic vendunt magnam rem, vih vendunt. est quod si fratres et famihares propter
Accipiant ergo sustentationem necessitatis solam familiaritatem vocentur, quod sit
a populo, mercedem dispensationis a peccatum, quamvis merito seterno careat;
Domino. Non enim a populo redditur quasi unde Glossa ibidem dicit « Fratres, ami- :

merces, propter quam scihcet fmahter cos et divites aUerutrum convivia celebrare
serviatur ihis qui sibi in caritate serviunt non quasi scehis interdicit, sed ostendit
Evangehi sed tanquam stipendium datur,
,
non valere ad prannia vit». »
quo, ut possint laborare, pascantur. » Ad secundum dicendum, quod verbum
Ad decimum tertium dicendum quod Augustini intehigendum est in iho casu in
quamvis potuerit esse ahqua species mah quo loquitur Sapiens, Eccl., xn^ 4 Da :

accipere victum a gentibus qiubus hdes misericordi, et ne suscipias peccatorem; ubi

pra>dicabatTU% propter hoc quod non erat dicit Glossa : Peccatoribus, pro eo quod
eis consuetum, ut supra dictum est, tamen peccatores sunt, noli communicare, sicut
nunc species nuha mah apparet, divulgata qui nutriunt histriones, cum esuriant
Evangelii doctrina, quse ha3c deberi evan- Christi pauperes. » Qui autem dat indigenti
gehzantibus ordinavit, et pra^cipue ihis peccatori, non quia peccator est, sed quia
qui non qua?runt ad superfluitatein, sed ad homo est non peccatorem, sed justum
;

necessitatem et de quibus constat quod

; nutrit quia culpam non dihgit, sed natu-
;

non propter hoc labori Evangehi se expo- ram unde quando eleemosyna datur alicui
:

^ Al. : « praedicatores. »

propter hoc quod pcccator est, vel ut pec-
cator sit, magis esset ei subtrahcnda. Nec
tamen sequitur quod paupcribus Christi
qui manibus non laborant, elcemosyna3
non sint dandiP. Non enim ex hoc injusti-
tiam incurrunl, cum non laborando non
pcccant, ut supra ostensum est. Et si etiam
ppccatores essent, non tamcn eis daretur
propter hoc quod sunt peccatorcs, sed quia
sunt indigentes.
Ad tcrtium diccndum quod ci qui inordi-
nate petit, non est danda res petita, sed
corrcptio sed ei qui ordinate petit, danda
; Ad sextum dicendum quod cum
est res, si facultas adsit. Undc Grcgorius,
XXI Moral., super illud Job Si negavi :
quod volebant pauperibus, dicit « Pcr h(Tc
dicta vir sanctus ostendit non solum ad
inopiam pauperibus, sed etiam ad habendi
desidcrium deservisse. Scd quid, si ipsa
vcllcnt pauperes qua», fortasse accipere non
expcdiret? An quia in Scriplura sacra pau-
peres humilcs dici solent, ea sola a^sti-
manda sunt quae pauperes acciperc vohmt,
qu« humiles petunt? Et proculdubio opor-
tct ut incunctanter* detur quiquid cum
vera humihtate requiritur id est quod
: ditiones ex aha parte pra?ponderarent, ut
non ex desiderio, sed ex necessitate postu-
latur. Nam valde jam superbire est extra
metas inopia; aUquid desiderarc. » Patet
ergo quod petentibus ad necessitatem
danda est indubitanter res, sed petentibus
ad superfluitatem danda est corrcptio.
Ad quartum dicendum quod tunc in
poenam subtrahenda est elcemosyna pe-
tentibus, quando ex acceptis occasionem
injustitia? manifeste accipiunt nec tamen
; raUs et spirituaHs. Quamvis ergo vohmtarii
ctiam ita sunt cis subtrahenda^ quin in ul-
tima necessitate eis subveniatur. Rehgiosi
autem pauperes non ex eleemosynis accep-
tis ad injustitiam abutuntur, sed magis
per cas ad injustitia^ opera sustentantur.
Unde ratio non cst ad propositum.
Ad quintum dicendum quod Ambrosius
non dicit pensanda csse in his quibus datur
eleemosyna, dcbihtatcm corporis ct vere-
cundiam, quasi rationes dandi quia ratio
dandi est indigentia ejus cui datur, sed
quasi rationes quare his magis dari debeat.
Undc non scquitur quod non debihbus, vel
his qui non verecundantur accipere, non
sit dandum sed quod debihbus et verecun-
;
dis magis sit dandum, ca^teris paribus
quia pra^dictae duae conditiones non sunt
Al, ; « inconstanter.
OPUSCULUM I /o
solae qua3debeant movcre ad magis dan-
dum; sed multie ahai, sicut bonitas per-
sona% propinquitas indigcntia et multa
,
hujusmodi. Nec tamcn verecundia acci-
picndi est tantum in ilUs qui sua violenter
amiscrunt, sed etiam in ilUs qui voluntarie
sua dimiscrunt propter Christum; cum
quandoquc a-quaUtcr utriquc ingcnuos
natales habeant, quos vcrccundia prodit,
quamvis forte voluntarii pauperes magis
verecundiam rationi subjiciant, sicut et
ca^teras passiones.
multae
sint conditiones quare aUcui potius sit
eleemosyna danda quam alteri, ut dictum
: cst, non potest ex una sola conditione ab-
solute concludi quod taU sit cleemosyna
semper magis danda, ut puta quod magis
indigcnti scmper magis sit danda. Unde, sl
aUa3 conditiones pra^pondcrcnt in aUo mi-
nus indigcnte, est magis dandum ei. Inter
omnes autem conditiones efncacior est de-
bitum, ut dicit Philosophus in IX Ethic,
quia magis debemus reddere debitum
quam gratiam impendere, nisi mult* con-
ibidem dicitur. Unde, cum pr«dicantibus
debcantur necessaria victus quasi stipendia
qu'vdam, ut dictum cst, his potissime sunt
cleemosynaB dandae, praecipue si indigeant,
nisi multum ex alia parte praeponderarent
aUa3 conditiones.
Ad septimum dicendum quod, sicut du-
plex est felicitas, spiritualis sciiicet et tem-
poraUs, ita duplex miseria, scilicet tempo-
paupercs non sint miseri spirituaU miseria,
qua? simpUciter miseria est, cum Dominus
beatos eos vocet, Matth., v, et Luc, vi, pos-
sunt tamen temporaU miseriie esse sub-
jccti; unde et de temporaUbus est eis
misericordia exhibenda.
Ad octavum diccndum quod propinquitas
est una de conditionibus quae facit quod
aUcui sit magis dandum, non tamen cst
, sola; et ideo non oportet quod semper
magis propinquis magis detur, ut ex dictis
patet.
:
76 COxNTPiA IMPUGx\ANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
Quia vero perversitas judicii de rebus
perniciosior est, ut ibidem habetur per
TERTIA PARS. Glossam; periculosiori morbo primitus oc-
currentes, primo videamus qualiter judi-
IN QUA OSTENDITUR QUOMODO RELIGIOSORUM
cium pervertunt in rebus deinde qualiter ;
FAMAM CORRUMPERE NITUNTUR IN MULTIS ,

in personis.
EOS FRIVOLE LMPUGNANDO.
CAPUT II.
PROLOGUS.
Pervertimt judicium tripliciter.
Nunc accedendum ad refellendum ea est
quse a pra^dictis malignantibus in religio- In rebus si quidem pervertunt judicium

sorum infamiam proferuntur, quod ex triphciter. Primo manifesta bona quae a

eorum praesumptione procedit; quia ut rehgiosis aguntur, prava esse judicando,
Gregorius dicit iii Y Moral. : « Nequaquam secundum ilhid Eccl., xi, 33 Bona inmala :

quis sanctorum neglecta corrigere pra?su- convertens insidiatur, et in electis imponet

meret, nisi de se prius meliora sensisset. » maculam. Secundo quae bene e: male pos-

Unde Hieronymus Sabinianum super hac sunt fieri, illicita asserendo. Tertio ea quae '

materia sic alloquitur « Ne tibi solus vi- :

sunt mala levia ultra modum aggravando :

dearis errasse simulas nefanda de servis

,
sed hoc ponitur quasi in principio secundai
Dei, nesciens quod iniquitatem in alterum particulae
loquaris, et ponas in coelum os tuum. Nec
mirum, a te qualescumque servi Domini
si
CAPUT III.

blaspliementur, cum patrem familias Beel- Primus modus detractionis.

zebub vocaverint patres tui. »
In hoc autem quod bona quai a religiosis
CAPUT I.
aguntur, judicant esse mala, seipsos con-
demnant; et eos contra quos loquuntur
Proponuntur duo mocU principales qiiibus maxime commendabilcs ostendunt. Si qui-
isti adversarii pervertunt judicium dem condemnant, quia sibi bona displicere
contra religiosos. ostendunt unde de talibus dicit Gregorius
;

in YI Moral. : Nunc mahs bonis derogat,

((

Et quid eis ad malitiam desit, dupli-

iie et recta qua3 agere negligit, ha;c in aliis
citer pervertunt judicium scilicet male : obtrectando, lacerare non cessat. » Com-
judicando de rebus, et male judicando de mendabiles etiam ex hoc illos coiitra quos
personis. Et haec duplex judicii perversitas loquuntur, ostendunt, in eis Danielis inno-
distinguitur in Glossa I Corinth., iv, super centiam ostendentes, de qiio dixerunt prin-
illud Nolite ante tempus judicare ; unde
: cipes Babylonis, Dan., vi, 5 : Non invenie-
dicit Cavendum est ne perniciosa opina-
: (( mus Banieli, liuic aliquam occasionem nisi
tione fallamiir, ut quia non possumus forte in lege Dei sui; Glossa Felix con- : <(

hominum indagare conscientiam, de ipsis versatio, in qua inimici culpam non inve-
rebus habeamus veram certamque scien- niunt nisi in lege quam custodit. » Ita et
tiam hoc modo ut si nesciamus an ille vel
; pra^dicti malignantes in lege Dei, quam
ille homo impudicus pudicusve, vel
sit rehgiosi custodiunt, occasionem detractio-
justus vel injustus, oderimus tamcn impu- nis inveniunt, eos in contemptum indu-
dicitiam et injustitiam, et juslitiam pudi- centcs.
citiamque diligamus ; et lia^c appetenda Priino, ex ipso habitu humilitatis quem
illaque vitanda, in Dei veritate conspicia- deferunt.
mus ; ut cum de ipsis rebus quod appeten- Secundo, ex officio caritatis quod proxi-
dum quod devitandum
est appetimus, et mis impcndunt, duin aliis serviunt juxta
est devitamus, ignoscatur nobis quod de posse aliorum negotia caritative pertrac-
hominibus aliquando, imo assidue, non tando.
vera sentimus. » Tertio, ex hoc quod non habentes hic

^ Parm. omittit « Tertio ea quse sunt mala levia

: pr•incipio secundse particulse. »
ultra moduui aggravando, sed hoc ponitur quasi in
 . :

OPUSCULUM I. 77

manentem civitatem, de loco ad locum Et ita videtur quod vituperatjile sit viles
disciiiTant ad fructificandum in populo Dei. vestes portare.
Quarto, de lioc quod studio vacant. Item. Rom., xiv, 17, dicitur Non est :

Quinto, de lioc quod verljum Dei ordi- regnurn Dei esca et potus. Glossa : « Non
nate et gratiose proponunt. Ad hoc etiam interest omnino quid aUmentorum vel
refertur, in eis paupertatem et men-
quod quantum quis capiat, dum id faciat pro
dicitatem doctrinam contemnunt
et et ,
congruentia hoininum cum quibus vivit, et

fructum animarum, quem in populo fa- personse sua^ et pro valetudinis suse neces-
ciunt ex licentia pra^latorum, de quibus sitate. » Ergo pari rationc nec ad virtutem

supra tractatum est. omnino interest quibus vestibus utatur

homo, dummodo pro congruentia personse
suse hoc faciat. Et ita videtur esse reUgio
CAPUT lY.
in hocquod aUquis in signum contemptus
A?i vilitas vestium in religiosis sit mundi habitum vilem exterius portet.
contemnenda. Item. Hypocrisis videtur esse maximum
peccatorum; unde Dominus in EvangeUo
Vilitatem vero vestium in religiosam vi- contra liypocritas plus invehitur quam con-
tam agentibus contemptibilem multipliciter traaUos peccatores, et Gregorius in Pastor.
nituntur o stender e « Nemo amplius in Ecclesia nocet quam

Primo ex lioc quod Dominus dicitMatth., qui, perverse agens, nomen vel ordinem
vn, 15 Attendite a falsis prophetis, qiii
: sanctitatis tenet. » Sed sub vUitate vestium
veniimt ad vos in vestimentis ovium,, eos latet hypocrisis pretiositas autem vestium
;

qui viUbus vestibus induuntur, ex hoc in- ad delicias carnis pertinet, vel etiam ali-
tendentes suspectos reddere, quod sint falsi quem motum superbicB occasionaUter in-
prophetae. ducit. Ergo vituperabUius est excedere in
Item. Apocal., super illud Ecce equus
vi, : viUtate vestium quam in pretiositate.
pallidus, etc, dicit Glossa : « Yidens diabo- Item. In Domino Jesu Christo omnis re-
lus nec per apertas tribulationes nec per ligionis et sanctitatis perfectio fuit. Sed
apertas hsereses posse se proficere, prse- ipse portavit vestem pretiosam, scilicet tu-

mittit falsos fratres, qui sub habitu religio- nicam inconsutilem, qua». desuper erat con-
nis obtinent naturam et rufi et nigri aequi, texta per totum, ut dicitur Joan., ix; in
pervertendo fidem. » Et ex hoc arguunt ut quo videtur quod erat facta tali opere, sicut
supra. panni consuuntur acu cum auro et serico ;

Item dicunt antiquis temporibus a Sede et quod pretiosa esset, patet ex eo quod
apostolica episcopis Galhse esse mandatum mUites eam dividere noluerunt, sed sortem
ut eos corrigant qui dissimilem habitum super eam miserunt. Ergo hoc ad religio-
aUis volebant assumere sub quadam specie nem non pertinet quod aUquis viUbus ves-
sanctitatis humilioribus induti,quod man- tibus induatur.
datum Papee in Registro romanae Ecclesiae Item. Dominus Papa pretiosis et sericis
habetur, ut dicunt, quamvis in corpore De- vestibus reges antiquitus pur-
utitur, et
cretorum non contineatur. Ex quo volunt pureris vestibus utebantur; nec laudabile
habere quod homines ad minus in sseculo eis esset, si viUores vestes assumerent.
viventes, humilioribus vestibus non utan- Ergo pari ratione nec in aUis iaudabUe est,
tur quam alii sui status. si vUiores vestes assumant quam suus
Item. Augustinus dicit in III lib. De doct, status requirat. Et sic per hujusmodi in
christiana : « Quisquis rebus temporahbus contemptum inducunt habitus humiUta-
restrictius utitur quam se habent mores tem.
eorum cum quibus vivit, aut intemperans
CAPUT Y.
aut superstitiosus est. » Ex quo patet quod
vituperabile est quod aliquis utatur viUori- Quod e contrario vilitas vestiuni est lau-
bus vestibus quam illi cum quibus vivit. dabilis generaliter et rnaxime in reli-
Item. Hieronymus dicit Ad Nepotianum :
giosis.
« Yestes puUas a^que vita ut candidas. Or-
natae et sordidse pari modo fugiendse, quia Hoc autem quantum sit contrarium ve-
altenim deUcias, alterumgloriamredolet. » ritati, patet per iUud quod dicitur XXI,
 : :

78 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

q. IV « Omnis jactantia et ornatura corpo-
: Item. Quod viUtas vestium sit approbanda
ralisa sacrato ordine aliena est. Eos ergo et pretiositas reprobanda, aperte ostendit
episcopos vel clericos, qui se fulgidis et Gregorius in homilia Homo cjuidam erat:

claris vestibus ornant, emendari oportet dives, sic dicens « Sunt nonnulli qui cul-
:

quod si in hoc permanserint, epitimio con- tum subtihum pretiosarumque vestium

tra dantur. » Et infra a Igitur si inventi : non putant esse peccatum quod videhcet ;

fuerint deridentes eos qui vilibus et religio-
sis vestibus amicti sunt,
corrigantur. » Priscis
omnis sacratus cum mcdiocri aut vili
vir
veste conversabatur. Omne quippe quod
non propter necessitatem suam sed propter
venustatem accipitur, elationis liabet ca-
lumniam, quemadmodum magnus ait Ba-
silius. Patet ergo quod vilitas vestium est
amplectenda et pretiositas fugienda et
quod graviter puniendi sunt qui contra
vilitatem vestium loquuntur.
Item. Eorum falsitas apparet exemplo
Joannis Baptistae, de quo Matth., ni, dici-
tur quod habebat vestimentum de pilis
si culpa non esset, nequaquam sermo Dei
per epitimium tam vigilanter exprimeret, quod dives qui
enim temporibus torquebatur apud inferos, bysso et purpura
indutus fuisset. Nemo quippe vestimenta
pra^cipua nisi ad inanem gloriam qua^rit,
videlicet ut honorabilior ca teris esse videa-
tur. Nam quia pro sola inani gloria vesti-
mentum pretiosum qua^ritur, ipsa res tes-
quod nemo vuU ibi pretiosis vestibus
tatur,
; non possit videri. Quam
indui, ubi ab alhs
culpam possumus mehus vilis indumentis
virtute ex diverso colhgere : quia si objec-
tio pretiosiindumenti virtus non esset,
Evangehsta de' Joanne tam vigilanter non
diceret Erat Joannes indutus pilis camelo-
:

camelorum ubi dicit Glossa : « Qui pceni-

; rum. ))

tentiam pi\Tdicat, habitum pcenitentiae Item. I Petr., iii, 3, super iUud Quarum :

pra^tendit. In eo vilitas vestis et cibi lau-
datur, quorum usus in divite arguitur. »
Et alia Glossa dicit ibidcm quod servus
Dei non debet habere vestimentum ad de-
corem vel ad delectationem, sed tantum ad
tegendam nuditatem. Et Marc, i, super
illud Erat Joannes vestitus pUis, dicit
:
non sit extrinsecus capillatura, etc, dicit
Glossa : « Sicut Cyprianus ait, serico et
purpura indutae Christum inducre non
possunt. Auro et margaritis et monihbus
adornata3 ornamenta cordis et corporis
perdiderunt. Quod si Petrus mulieres quo-
que admonet coercendas quai excusare ,

Glossa : « Conveniens vestis pra^dicatori. » possunt per maritos quanto

cultiis siios ,

Ex quibus patet quod servi Dei, et prct^cipue magis id virginem observare fas est, cui
qui poenitentiam pra'dicant, debent vihbus nuUa sui cultus competit venia? Ex quo ))

vestibus indui. patet quod etiam in clericis multo amplius

Item. Probatur exemplo antiquorum reprehensibihs est habitus ornatus.
Prophetarum, de quibus dicitur ad Hebr., Item. lUud per quod virtus mentis mani-
XI Circumierunt in melotis, in pellibus
:
festatur, per se loquendo, est laudabile,
caprinis. Glossa Ut EUas, et alii. » Me-
: u quamvis eo possit aliquis in superbiam uti.
lus est animal quod
et taxus dicitur, cujus Sed vUitas vestium est hujusniodi; unde
pelhs melota dicitur, et est valde hispida, Hieronymus dicit Jl^ Rusticum monachum
vel melota est vestis de pilis camelorum, ut « Sordes vestium candid* mentis indicia
patet ibi per Glossam. sunt vilis timica contemptum sa^culi pro-
;

Item. Probatur B. Hilarionis exemplo et bat; ita duntaxat ne animus timeat, ne

Arsenii, et aliorum Patrum in eremo, de habitus sermoque dissentiant. Ergo vili- ))

quibus narratur in eorum gestis, quod
vilissimis vestibus induebantur.
Item. Apocal., xi, 3 Dabo cluobus testi-
bus meis, et prophetabunt diebus mille du-
centis sexacjinta, amicti saccis ; Glossa :
« id est prcedicantes pcenitenliam et exem-
plo ostendentes. » Item alia Glossa ibi
« Et ad exemplum eorum dcbetis pr^edi-
care. )> Ex quo iterum
quod debent vilibus indui praicipue pceni-
tenliam praedioantes.
tas vestium secimdum se est sectanda,
dommodo superbia removeatur.
: Item. lUud quod divinam misericordiam
promeretur, non potest esse maluni. Sed
per vilitatem vestium divinam misericor-
diam promeruerunt etiam maximi peccato-
: res; unde III Rcg., xxi, 27, dicitur de im-
piissimo Achab, quod cum audisset sermo-
aperte habctur nes Elia^, scidit vestimenta sua, et operuit
cilicio carnem suam,jejunavitque et dormi-
vit in sacco ; unde Dominus de eo dixit ad
 ;

OPUSCULITM 1. 79
Eliam Nonne vidlsti Achab humHiatum
: Ad primum ergo dicendum quod ex hoc
coram me? Quia icjitur humiliatus estmei quod falsi propheta? vestimcntis ovium
causa, non inducam malum in diebus ejus. utuntur ad deceptionem, vilitas vestium
Et tamen non fiiit vera Immilitas cordis, iit non est reprobanda, sed magis commen-
ibidem Glossa dicit. Et Jona», m, dicitur danda. Non enim vilitate vestium mahtiam
qmid abjecifrex vestimentmTi smim a se, suam obtegerent, nisi vihtas vestium spe-
indutiis est sacco, et sedit in cinere : et hoc ciem boni haberet ahas Scriptura, qua
:

idem aliis pra^cepit. Ergo vilitas vestium hairetici al)utimtur, ut dicitur 11 Petri, ult.,
est Deo accepta. reprobanda esset, et simililer pietas, cujus
Item. Pliilosophus probat in X Ethicor., speciem ha^retici habent, ut dicitur II Tim.,
quod virtutes non sohim in interioribus ac- m. Unde et Glossa dicit Matth., vii, ibidem,
tibus, sed in extcrioribus etiam consistunt, quod « non a veste, sed ab operibus pro-
et ioquiturde moralibus virtutibus. Humi- pheta? falsi cognoscuntur, » et infra dicit
litasautem qua^dam morahs virtus est non : quod oves non debent pehes suas deponere,
enim est intehectuahs neque theologica. etsi aliquando hipi eis se contegant. »

Ergo non sohmi in interiori consistit, sed
etiam in exterioiibus. Cum ergo ad humi-
htatem pertineat quod homo contemnat se-
ipsum, hoc etiam ad humihtatem pertine-
bit quod contemptibihbus exterius utatur.
Item. Malum nunquam palhatur nisi sub
eo quod habet speciem boni. Sed hypo-
crite sua mala pahiant sub vestium vihtate.
Ergo vihtas vestium, quantum est in se,
habet speciem boni ergo secundum se
, «
commendabihs est, et si ea ahqui abuti
possint.
Item. Sicut jejunium et eleemosyna sunt
pcenitentiae instrumentum , ita
vestium est laudabihs. Sed jejunium et
elecmosyna per se sunt laudabiha. Ergo et
vihtas vestium per se est laudabiiis, quam-
vis eis ahqui abutantur.
Ad secundum dicendum quod diabolus
ministros suos siib rehgionis habitu non
obtegeret ad decipiendum, nisi religiosus
habitus, quantum in se est, speciem boni
haberet. Nec tamen boni debent a tali ha-
bitu abstinere, nec ex tali habitu ahqui
judicandi simt mali, ut patet ex Glossa in-
ducta, qua». habetur Matth., vii. Uiide et
Hieronymus dicit in hbro Contra Elvidium:
Numquid virginitatis est culpa, si simiila-
tor virginitatis in crimine est ?
Ad
tertium dicendum quod illa prohibi-
tio non
fuit facta quia vilitas vestium re-
et vihtas probanda esset, sed quia forte aliqui ad
deceptionem vilitate vestium utebantur.
Ad qiiartum dicendum quod Augustinus
loquitur quando ex restrictione vit* turba-
tiir societas inter eos quos oportet socialiter

vivere. Si enim
simpliciter esset intelhgen-

CAPUT VI.
dum, tunc qui jejunaret ubi ahi non jeju-
nant, reprehensibihs esset quod mauifeste ;

Responsiones ad inducta superiiis apparet falsum.

contra veritatem. Ad quintum dicendum quod Hieronymus
in verbis pra^missis non vilitatem vestium
His igitur consentientes, dicimus vilita- cavendam esse docet, sed abusum, ut schi-
tem vestium per se loquendo commenda- cet ex vilitate vestium aliquis in elationem
bilem, utpote et pcenitentiae et humilitatis non incidat ; alias sibi contrarius esset, qui
actum, quamvis etiam ahqui vihbus utan- ad vilitatem vestium Rusticum monachum
tur vestibus qui pretiosioribus secundum inducit, et eam in Pammachio viro nobilis-
sui status conditionem licite uti possent simo commendat, ut patet in Epistola ad
sicut qui secundum status sui conditionem Pammachium de morte Paulinde.
licitecarnibus uti possent et non jejunare, Ad sextiim dicendum quod usus exte-
commendabihter a carnibus abstinent et rioriim reriim dupliciter considerari po-
jejunant. Per accidens tamen potest esse test : uno modo ex natura ipsarum re-
mahim utrumque, ut si ex praedictis per- rum, et sic est indifTerens alio modo ex ;

turbentur ihi cum quibus nos socialiter hne ad quem ordinatur, et secundum hoc
vitam agere oportet, vel etiam si ahquis in iisu exteriorum rerum illud quod est
pcEnitentiae operibus ad inanem gloriam ordinabhe ad meliorem finem, est commen-
abutatur, sicut et de oratione et de jejunio dabilius; siciit abstinentia ciborum, quai

et de eleemosvna Dominus Matth., vi, docet. ordinabihs est ad concupiscentiam carnis

 ;

80 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

domandam, est commendabilior quam
communis victus, quo quis utitur cibos
cum gratiarum actione, cujus contrarium
Jovinianus ha^reticus asserebat, ut patet
per Hieronymum, qui hunc et aUos ejus
errores condemnat. SimiUter etiam vihtas
vestium ordinatur ad humihandum ani-
mum et etiam ad curpus domandum
, minatus, sicut qusehbet rehgio suum de-
unde etiam pari ratione vihtas vestium se-
cundum se magis commendabihs
habitus communis; et hoc modo, sicut in
jejunio consistit rehgio, ita etiam in ves-
tium vihtate.
Ad septimum dicendum quod ex hoc
quod hypocrisis quae sub vihtate vestium
latet est magnum
peccatum, non potest
haberi quod vihtas vestium sit deterior
quam pretiositas. Non enim hoc modo
comparatur vihtas vestium ad hypocrisim
sicut pretiositas earum ad dehcias carnis vel
ad superbiam. Pretiositas enim vesthmi,
per se et directe ad prsedicta vitia ordina-
tur; unde excessus in pretiositate vestium,
per se loquendo, vituperabihs est. Yihtas
autem vestium non ordinatur per se directe
ad hypocrisim sed hypocrisis est abusio
, perabile, si vilioribus utantur quam eis
qua^dam ejus, sicut et cseterorum operum
sanctitatis. Et quia quanto aliqua res est
sanctior, tanto abusus ejus est vituperabi-
cerunt, et sidivisa fuisset, omnino fuisset
inutUis, in quo manifeste apparet quod non
erat de pretiosa materia. Nihilominus ta-
men secundum Glossam ibi notatur sacra-
mentum ecclesiasticae unitatis.
Ad nonum dicendum quod quidam sunt
status hominum quibus est habitus deter-
terminatum habitum habet. Ita etiam anti-
est quam quis temporibus reges et in dignitatibus
constituti determinatos habitus habebant,
quasi suas dignitatis insignia, et sic etiam
nunc Summus Pontifex determinato habitu
iititur. Unde sicut rehgioso unius rehgio-
nis non hcet assumere vUiorem habitum
qui suse rehgionis metas excederet, quam-
vis intra metas habitus suai rehgionis si
vihoribus utatur, non sit reprehensibilis,
sedlaudetur; ita etiam non fuisset lauda-
bile in antiquis principibus, nec modo esset
in Summo PontiUce, si viliorem habitum
assumeret extra metas habitus consueti.
Secus autem est de principibus et aliis ho-
minibus qui non habent certum habitum
et determinatum. In eis enim non est vitu-
convenire possit secundum suum statum.
Unde II Regum, vi, 20, dicitur quod Mi-
chol deridens David ait Qiiam gloriosus
:

Hor ex hoc quod hypocrisis est magnum

; fiiit hodie rex Israel, discooperiens se anle
peccatum, manifeste commendabihs reddi- ancillas servorum suorum, et nudatus est,
tur vihtas vestium, et caetera exteriora pce- quasi si nudetur unus de scurris ; David
nitentiae opera, quibus hypocrisis abutitur. respondit Ludam, et viliorfiam plusquam
:

Non tamen concedendum est quod hypo- factus sum, et ero humilis in oculis meis.
crisis, simphciter loquendo, sit maximum Et Esther, xiv, 16 Tu scis necessitatem
:

peccatorum, quia infldehtas, qua quis men- meam, quod abominer signum superhiai et
titur de Deo, est gravior quam simulatio, glorise mex, quod est super caput meum in
qua quis mentitur de seipso. diebus ostentationis mex ,non portem
et
Ad octavum dicendum quod non est cre- illud in diebus silentii mei, Ex quo patet
dibile quod Dominus Jesus Christus pre- quod etiam regibus et principibus est
tiosis vestibus indueretur, Joannem
qui laudabile quod humilibus sint contenti,
commendabilem ostendit quod non erat quando sine scandalo Ueri potest, et sine
moUibus indutus; ahoquin pharisaei, qui detrimento propriae auctoritatis.
exteriorem sanctitatem ostentabant, sicut
de eo dicebant quod erat vorax et potator CAPUT VII.
vini et pubhcanorum amator ita et de eo ;

dixissent quod esset moUibus indutus. Mi- Quomodo religiosos impugnant quantum
Utes etiam qui ei iUudebant, non eum veste ad opera caritatis.
purpurea induissent in signum regise digni-
tatis, si tunica inconsutiUs auro et serico Nunc secundo videndum est qualiter in
contexta fuisset. Sed quod tunicam ejus sugillationem reUgiosorum proponunt
mUiles dividere nohierunt, hoc non fuit religiosi de aliorum negotiis se intromit-
propter pretiositatem vestis, sed propter tunt; inducentes illud quod habetur I ad
numerum quia quatuor partibus super-
,
Thess., IV, 11 Operam detis ut quieti si-
:

fuerat, quas mUites de vestibus Christi fe- tis, et ut vestriim negotium agatis; Glossa :
 ,:;

OPUSCULUM I. 84
« Dimissis alienis, quod vobis iitile est in lus II adThess., ult. unde ; dicit Glossa su-
emendationem vita^. » per illud Curiose agentes
: : « IIoc modo
Item ad Thess., iii, 14 Audivimus
II : merentur pasci quod factum abhorret dis-
;

inter vos quosdain amhulantes inrjuiete ciplina dominica. Eorum enim Deus veiiter
nihil operantes, sed curiose arjentes ; Glossa est qui foeda cura necessaria sibi provident. »
« De alienis hoc modo merentur pasci In hoc enim quod ventrem pascere inten-
quod factum abhorret disciplina domi- dcbant, ostenditur turpis intentio in hoc ;

nica. » vero quod turpi cura hoc agebant, tangi-

Item. II ad Tim., ii Nemo militans Deo
: tur turpe negotium.
implicat se negotiis sxcularibus ; Glossa : Et per hoc patet responsio ad duo
« quibuslibet. » Sed frequenter aliena ne- prima.
gotia sunt sa^cularia, et ita ex his volunt Ad tertium dicendum quod saecularia
habere quod reUgiosi de aUorum negotiis negotia sunt illa ut Glossa ibidem dicit,
se intromittere non debeant. cum animus occupatur colligendse cura pe-
cuniae sine labore corporis, ut faciunt ne-
gotiatores et hujusmodi, et tahbus negotiis
CAPUT YIII.
religiosi se implicare non debent, ut scili-
Quod religiosi possiiit se intromittere de cet pro aliis negotientur, vel ahqua hujus-
aliorum negotiis pertractandis, ex cari- modi exerceant, sed prseter ha^c de aliorum
tate. negotiis nihilominus se misericorditer in-
tromittere possunt, sicut dando consilium,
Quod est expresse contra sententiam Ja- vel intercedendo, vel aUquo similimodo.
cobi apostoli dicentis, Jacob., i, 27 : Religio
munda et immaculata apud Deum et Pa- CAPUT X.
trem, haec est visitare pupillos et viduas in
trihulatione eorum; Glossa : « Succurrere Quomodo religiosos impugnant quantum
eis qui carent preesidio in tempore necessi- ad discursum pro salute animarum.
tatis. «
Item. Rom., ultim., i Commendo vobis :
Nunc tertio videmus quomodo religiosos
Phoebem sororem nostram; Glossa : « Ea incusant de discursu, inducentes illud quod
pro ahquo negotio tunc temporis Romam Apostolus dicit II Thess., ult., 11 Audivi- :

profecta est unde subdit Apostolus Et as-

; : mus (luosdam inter vos ambulare inquiete.
sistatis ei in quocumque negotio vestri in- Ex quo eos gyrovagos appellant.
diguerit. Item ad Galat., ult., 2 : Alter alte- In eorum irrisionem inducunt
Item.
rius onera portate, et sic adimplebitis legem quod Augustinus in lib. De opere monach.
Christi. quosdam monachos notans ait Nusquam : <(

Patet ergo quod commendabile est quod missos, nusquam fixos, nusquam stantes,
aliquis ex caritate alterius negotia gerat ut nusquam sedentes. »
sua. Item. Marc, vi, 10 Quocumque introie- :

ritis in domum manete; Glossa :

, illic
CAPUT IX. « Alienum a preedicatore per domos
est
cursitare et hospitii jura mutare. »
Responsio ad inducta contra veritatem.
Item. Luc, x, 7 In eadem autem domo
:

Sed tamen hocpotest dupliciter male fieri. manete ; Glossa : « Non est de domo in do-

Uno modo quando aliquis est tam curiosus mum vaga facihtate demigrandum, ut in
pertractator aliorum negotiorum quod ,
hospitali amore servetur constantia. »
omnino negiigit sua et hoc prohibet Apos-
;
Item. x\d hoc facere videtur quod dicitur
tolus, ladThess., IV, dicens Operumdetis : Isa., XXX, 7 Ideo clamavi super hoc : Su-
:

ut quieti sitis; a curiositate; » et

Glossa : « perbia tantum est; Glossa : « in terra tua. »
ut vestrum negotium agatis ; Glossa : « di- Item. Jerem., xiv, 10 : Populus hic di-
missis alienis. Adhoc enim dimittere aliena lexit movere pedes suos, et non quievit et

jubet, ut sua quisque pertractet. Alio )> Domino nonplacuit.

modo quando cooperatur aliis in
aliquis
turpibus negotiis, vel etiam turpi inten-
tione, et hoc etiam prohibet idem Aposto-
XXiX.

L
 ,

82 CONTRA. JMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

super Ezech. : « Hi quianimarum custodes
CAPUT XI. sunt, et pascendi gregis onera suscepe-
runt ,mutare loca minime permittun-
Maxime prsedicatores possunt discedere de tur. Hi autem qui amore Domini in prae-
loco ad locum pro aliorum salute. dicatione discurrunt rotae ejus ignis
,

ardens sunt, quia cum ex ejus desiderio

Haec autem irrisio non est nova, sicut per varia locadiscurrunt, unde ipsi ardent,
Dionysius narrat-in Epistola ad Apolopha- et alios incendunt. » Ex hac autem aucto-
mum; ii^se gentilis existens Paulum irri- ritate duo habentur, scilicet quod aUi pos-
debat, vocans mundi circuitorem, quippe sunt praedicare quam praelati, et quod illi
qui prseceptum Domini diligenter implebat pnedicatores debent per diversa loca dis-
dicentisMarc, ultim., 15 Eimtes in mim- : currere, non in uno loco manere.
dum universtim, prxdicate Evangelium Item. Super illud : Cum ambularent
omni creaturm ; et Joan., xv, 16, Dominus quasi sonus erat multitudinis , ut sonus
discipulis dixit : Ego elegi vos, iit eatis, et castrorum, Homil. viii primge partis super
fructum afferaiis. Ezech., dicit Gregorius xA.lia sunt castra: <(

Hic etiam prsedicatorum discursus si- prsedicantium, qui huc illucque pro colh-
gnificatus fuit Job, xxxvu, 11 Nubes spar- : gendis animabus in sancti operis procinctu
gunt lumen suum, qum illustrant cuncta Ex omnibus igitur praedictis patet
laborant.
per circuitum, quocumque eas voluntas quod praedicantium discursus ad salutem
guhernantis duxerit ad omne quod prsece- animarum procurandam commendandus
pit illis super faciem orbis terrarum; est.
Glossa : « Nubes spargere, est praedicatores
sanctos exempla vitse et agendo et lo- CAPUT XII.
quendo dilatare, qucV lustra)it cuncta per Responsio ad inducta superius contra
circuitum, quia pra^dicationis luce mundi
veritatem.
flnes illuminant. »

Item. Job, xxxvni, 23 Quis dedit vehe- : Sciendum est quod discursus tripliciter
mentissimo imbri cursum? quod de cursu in sacra Scriptura vituperatur. Uno modo
prsedicationis Glossa exponit, et Gregorius quando ex inconstantia mentis procedit,
in Moral. vel animi levitate, et hoc praecipue accidit
Item. Zach., vi, 7 : Qui autem erant ro- in illis qui sine aliquo fructu discurrunt.
bustissimi, exierunt, et qu^rebant discur- Alio moclo quando ex concupiscentia terre-
rere per omnem terram, quod Glossa de norum ad lucra quaerenda discurritm".
apostolis et aliis pra.^dicatoribus exponit. Tertio modo quando per hoc incitatur ma-
Item. Ad Rom., ult., super illud Salu- : litia ad aliqua mala procuranda. Et de his
tate eos cpiiex Narcissi domo; Glossa : « Nar- tribus habetur in Canon., Judae, 11 : Vx illis
cissus iste dicitur fuisse presbyter, qui, qui in via Cain abierunt et errore Balaam
sicut in aliis codicibus legitur, peregri- mercede effusi sunt, in quo ostenditur in-
nando confirmabat sanctos fratres. » tentio nocendi. Hi sunt in epulis suis ma-
Item. Isa., xxvn, 6 Qui ingrediuntur : culx, convivantes sine timore, semetipsos i

impetu adJacob; Glossa : « ad pra^dican- pascentes, nubes sine aqua, quae a ventis
dum; implebunt faciem orbis semine; circumferuntur, in quo tangitur concupis-
Glossa : « semine praedicationis » et in ; centia impellens ad motum arbores au- ;

Psalm. xvni, 5 In omnem tcrram exivit

: tumnales infructuosge in quo ostenditur
,

S071US eorum. quod ex levitate sine fructu discurrunt.

Item. Prov., vi, 3 : Discurre, festina, Qiiod ergo Apostolus arguit quosdam de
suscita amicum tuum; Glossa : « a somno inquietudine, discursum ex levitate proce-
peccati. » Excitatiir autem aliquis a somno dentem reprehendit, vel etiam ex concu-
peccati per praedicationem. Ergo discursus piscentia, quod patet ex hoc quod in Glossa
praBdicantium ad salutem animarum est subjungitur « Qui fceda cura pastum sibi
:

commendandus. quterebant per curiosam inquietudinem. »

Item. Ezech., i, 13 : Hxc erat visio dis- Similiter quod dicit Augustinus quosdam
ciirrens in medio animalium, super quo monachos « nusquam missos, nusquam
dicit Gregorius in ^- Eomil. prinm partis fixos, nusquam stantes, nusquam seden-
 »

OPUSCULUM I. 83

tes,))arguit eorum discursum ex levitate ascendentem de terra, et habebat cornua

procedeiitem vel potius ex cupiditate;
,
duo similia agni ; Glossa : « Descripta tri-
unde subjungit quod propter lucrum qua^- bulalione per antichristum et suos
qiia» erit

rendum discurrebant, et in lioc reprelien- principes subjungit aUam quse fiet per
,

sibiles erant. apostolos quos ipse per totum mundum

Quod etiam dicitur Marc, vi, et Luca3, x, sparget. Item Glossa : « ascendentem , id
))

manifeste prohibet discursum de domo in est in pra^dicatione proficientem. » Item

domum, id est de hospitio in hospitium, ad super illud habebat duo cornua, Glossa :
:

quod frequenter concupiscentia inducit ut ;

« Quia simulabunt se liabere innocentiam
sciUcet contingit in illis quibus ea quse ha- et puram vitam, veram doctrinam et mira-
bent, non sufticiunt, lautiora qu^rentes, cula, qua^ Christus habuit, et suisdiscipulis
unde de domo in donmm discurrunt. dedit, vel duo Testamenta sibi usurpabunt.
Quod autem dicitur Isa., xxx, pertinet Et ita videtur quod illi qui cum scientia

ad animi levitatem, per quam homo qui in duorum Testamentorum in praedicatione

Deo fixus non est, ad diversa discurrit, in proficiunt sanctitatem simulante, sint apos-
quibus quietem invenire possit. Unde hoc toh antichristi.
ad ntteram dicitur contra Juda^os qui ,
Item. J Cor., viii, 1 : Scientia inflat, cari-
divino auxiho non contenti, in iEgyptum tas vero xdificat. Sed religiosi pra^cipue

descendere volebant, ut ^gyptiorum pa- humilitatem sectari deberent. Ergo debe-

trocinio salvarentur. rent a studio scienU» absUnere.
Simihter quod dicitur Jerem., xiv, ad Item. De beato Benedicto, qui fuit praeci-

discursum ex levitate procedentem refe- puus in religione, dicit Gregorius in II Lial.

rendum est, quod patet ex hoc quod dicit : quod a studio htterarum scienter
« recessit

Qui dilexii movere pedes suos. Eis enim nescius et sapienter indoctus. » Unde ad
qui ex levitate moventur, hoc ipsum quod ejus exemplum deberent religiosi scientise

circumeunt, appetibile videtur unde Giossa ; studium deserere.

exponit ibi motum pedum de motu affec- Item. Apostolus II ad Thess., m, arguit
tuum. eos qui, relicto opere manuaU, curiositati
vacabant et otio. Sed curiositas in studio
CAPUT xin. scientise consistit. Ergo non deberent reU-
Quomixdo religiosos impugnant quoad giosi ab opere manuaU desistere ut studio
vacarent.
studium.

Nunc quarto videndum est quomodo iii

CAPUT XIY.

religiosorum sugillationem inducunt quod Quod insistentes officio prsedicationis

studio vacant. Dicitur enim II ad Timoth., debent vacare studio.
III, 7, in derogationem quorumdam, per
quos pericula Ecclesia^. imminebunt, quod Hujus autem cogitationis ipsi auctores
erunt semper discentes , et nunquam ad non sunt, sed JuUanus Apostata, qui, ut
scientiam veritatis pervenientes ; et ita ex Ecclesiastica narrat historia, servos Christi
hoc ipso suspectos eos reddere volunt quod a studio litterarum coercuit, cujus imita-
studio vacaiit. tores se ostendunt qui religiosis studium
Item. Gregorius in XIII lib. Moral., su- interdicunt, manifeste contra auctoritatem
per illud Job, xvi Hostis meus terribilibus
: Scriptura^. loquentes. Dicitur enim Isa., v,

oculis me intuitus est : « Sicut incarnata 13 Propterea captivus ductus est populus
:

veritas in pra?dicationem suam pauperes, meus, quia no7i habuit scientiam; Glossa :
idiotas et simplices elegit; sic e contrario quia noluit habere. » Non autem volun-
((

damnatus ille liomo, quem

fme mundi in tarius defectus scienUae puniretur, nisi stu-
apostata angelus assumet ad prsdicandum dium scientise laudabile esset.
falsitatem suain, astutos ac dupHces, atque Item. Osea^, iv, 5 Nocte tacere feci ma-
:

hujus mundi scientiam habentes electurus trem tuam, conticuit popidus meus, eo qiiod
est. » Unde ex hoc ipso eos quasi prsenun- non habuerit scientiam, quia tu scientiam
tios antichristi insimulant, quia pra^dica- repulisti, repellam te ne sacerdotio fungaris
tionis officium scientia fulgentes exercent. mihi. In hoc etiam manifeste ostenditur
Item. Apoc, xm, 11 : Vidi aliam bestiam quomodo defectus scientiai graviter punitur»
 ,

84 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

Item. In Psalm. cxviii, G6 Bonitatem ct : gis sunt separati. Isa., xxviii, 9 : Quem
discipUnam et scientiam doce me. Glossa : docebit scientiam, et quem intelligere faciet
« Bonitatem, id est caritatem inspira dis- ; auditum? Ablactatos a lacte, parvulos ab
ciplinam, id est patientiam da scientiam, ; uberibus; et Commentator dicit in YII
id est mentem illumina. Scientia enim uti- Physic, quod castitas et ahae virtutes qui-
lis est qua sibi homo innotescit. » bus concupiscentiae carnis reprimuntur,
Item. WiQVOnYmvL^ Ad Busticiim mon. : pra^cipue valent ad acquirendas scientias
« Nunquam de manu et oculis tuis recedat speculativas. Cum igitur religiosi concu-
liber » et infra
; « Ama scientiam Scriptu-
:
piscentiae carnis domand.x^ magis inserviant
rarum, et carnis vitia non amabis. » Idem per continentiam et abstinentiam, eis prae-
in Epistola ad Pauliniim mon. : « Sancta cipue studium litterarum competit.
rusticitas solum sibi prodest, et quantum Item, quod non solum studio litterarum
aedificat ex vitse merito Ecclesiam Christi, sacrarum, sed etiam studio litterarum sae-
tantum nocet, si contradicentibus non re- cularium laudabiliter vacare possint ex- ,

sistat, » in quo manifeste sanctorum scien- presse habetur per Hieronymum, in Epis-
tia praefertur simplicium sanctitati. Item in tola ad Pammachium monach. « Si ada- :

eadem, numeratis sacrae Scripturae libris, maveris oaptivam scientiam mulierem ,

subjungit : « Oro te, frater carissime, inter scilicet saecularem et ejus pulchritudine
,

hgec vivere, ista meditari, nihil aliud nosse, captus fueris decalva eam atque illece-
, ,

nihilque aliud quaerere. Nonne videtur tibi bras crinium atque ornamenta verborum
jam hic in terris regni coelestis habitacu- cum remotis unguibus seca lava eam ;

lum? » Ex quo patet quod coelestis conver- prophetali nitro, et tunc requiescens cum
satio est in studio sacrae Scripturae commo- illa, dicito Sinistra ejus sub capite meo
:

rari. et dextera iUius amplexabitur me et mul- ;

tos tibi fetus captiva dabit, ac de Moabitide

CAPUT XV. efficietur Israelitis. » Ex quo patet quod et
Quod iidem debent praecipue vacare studio monachis licet saeculares scientias addis-

Scripturarum^ sed et aliis studiis. cere, dummodo ea ibi quae reprehensibilia

inveniuntur, secundum regulam sacrae
Quod autem illis qui ad praedicationis Scripturae resecentur.
officium deputantur praecipue studium , Item. Augustinus in II De doctrina chris-
Scripturarum conveniat, patet per illud tiana dicit : « Philosophi qui vocantur, si
quod dicit Apostolus, I Tim., iv, 13 : Dum qua forte vera et fidei nostrae accommoda
venio, attende lectioni, exhortationi et doc- dixerimt , maxime platonici non solum
,

trinse. Ex quo patet quod exhortari et do- formidanda non sunt, sed ab eis tanquam
cere volentibus necessarium est studium ab injustis possessoribus in usum nostrum
lectionis. vindicanda. »
Ad Busticum mon.
Item. Hieronymus : Item. DanieL, i, super illud : Posuit au-
« tempore disce quae postmodum
Multo tem Daniel in corde suo, etc, dicit Glossa :

doceas; » et idem ad eumdem « Si cleri- :

((Qui de mensa regis non vult comedere
catus te titillat desiderium, discas quod ne poUuatur, si sapientiam et doctrinam
possis docere. » ^gyptiorum sciret esse peccatum, nun-
Item. Gregorius in Pastorali : « Nimirum quam didicisset. Didicit autem non ut se-
necesse est ut qui ad praedicationis officium quatur, sed ut judicet atque convincat. Si
excubant, a sacrae lectionis studio non re- quis enim imperitus Iiujus artis adversus
cedant. » mathematicos scribat, aut expers philoso-
Item. Yita rehgiosorum praecipue ad con- phiae contra philosophos agat, quis etiam
templationem ordinatur. Sed pars contem- ridendus irridendo * non rideat ? » Ex qui-
plationis est lectio, ut Hugo de Sancto bus omnibus patet quod studium in reh-
Yictore dicit. Ergo religiosis studio vacare giosis est commendandum , et praecipue
competit. sanctarum Scripturarum et maxime in ,

Itcm. Illi praecipue sunt ad scientiam ca- illis qui ad praedicandum deputantur.

piendam idonei qui a carnalibus curis ma-

^ Al. : « vel ridendo. »

 ; :

OPUSCULUM I 85
sita studio quasi scientiam horrens aut
CAPUT XVI, studium, sed saicularem vitam et societa-
tem formidans. Unde Gregorius de eodem
Resporisiones ad inducta superius contra
pra^mittit, quod « Romae liberalibus studiis
veritatem.
Utterarum traditus fuerat sed cum in his ;

Ouod ergo dicitiir II ad Timoth., iii :

multos per abrupta vitiorum pergere cer-
Semper discentes, et nunqicam ad scientiam neret, eum quem quasi in ingressu mundi
veritatis pervenientes, non in reprehensio- posuerat, retraxit pedem ; ne si quid de
nem dicitur quod semper discant, sed quia scientia ejus attingeret, ipse quoque post-
ad scientiam veritatis non perveniunt et ,
modum quasi in immane praecipitium totus
hoc contingit illis quorum studium eos a iret. )) Et ideo etiam nunc laudabiUter fa-
fidei veritate seu rectitudine errare facit. ciunt qui sa^culari vita studentium relicta,
Unde etibidem sequitur Homines corrupti :
ad religionem transeunt, in qua studio
mente, reprobi circa fmem, vacare possunt.
Ad id quod Gregorius dicit, quod anti- Ad ultimum dicendum quod curiositas
christus habebit pra^dicatores mundi scien- superfluam curam importat et inordina-
tiam habentes, dicendum quod intelligit tam unde non solum in studio litterarum,
;

de ilUs qui humana utentes scientia, indu- sed in omnibus studiis ad quai animus
cunt populum ad mundi desideria et pec- occupatur, superflua cura, qua3 curiosita-
cata unde Gregorius statim subjungit auc-
;
tem facit, reprehensibiUs est. In pra^dicta
toritatem Isa., xvni, 1 : Vx terrse cymbalo tamen auctoritate Apostoli reprehenditur
alarum qui mittit in mari legatos siios,
...,
eorum curiositas qui fceda cura alienis ne-
et in vasis papyri super aquas; quod expo- gotiis se ingerebant ut ventrem pascerent,

nens ibidem dicit a Ex papyro quippe

:
ut patet per Glossam ibidem. Dicere autem
charta est. Quid itaque per papyrum nisi eos otio deditos qui studio sacrae Scripturae
scientia sa^cularis designatur? Yasa igitur vacant, est contra id quod habetur in
papyri sunt pracordia ssecularium docto- Glossa supra iUud Ps. cxviii Defecerunt :

rum. In vasis igitur papyri legatos super oculi mei quse

,
dicit : <( Sicut non est otio-
aquas mittere est prsedicationem suam in sus qui verbo Dei tantum studet nec pluris ;

sapientium carnalium sensibus ponere, et est qui extra operatur quam qui studium
refluentes populos ad culpam vocare. » cognoscendse divinitatis exercet. Ipsa etiam
Ad aliud dicendum
quod illa Glossa sapientia maximum opus est, et antefertur
loquitur de pra^dicatoribus quos antichris- Maria quae audiebat Marthse quae ministra-
tus post suum adventum per mundum bat. ))

sparget, sicut per multa quae ibi dicuntur,

apparet. Nec tamen propter hoc est scientia
CAPUT XVII.

duorum Testamentorum reprobanda in re- Quomodo religiosos impiignant quoad

Ugiosis, quia ilU ea abutantur ; nisi dicatur ordinatam prsedicationem.
quod innocentia et piiritas vitse sunt repro-
banda, quia iUi ea simulabunt, quod est Nunc quinto videndum est quomodo in
absurdum. religiosis ordinatam et compositam praedi-
Ad iUud quod objiciunt, quod a scientia cationem vituperant, inducentes illud quod
inflat, dicendum quod intelligendum est,
)) habetur I Cor., i, 17 Non in sapientia :

quando scientia est sine caritate unde ; verbi, iit non evacuetur crux Christi; Glossa
Glossa ibidem dicit : « Scientia inflat , si « id est, non in lepore et ornatu verborum,

sola est ; » et infra : « Addite ergo scientise quia christiana non indiget
praedicatio
caritatem, et utilis erit scientia. » Unde in pompa cuUu sermonis, ne videatur esse
et
operibus insistunt, minus
ilUs qui caritatis ex versutia et calUditate humana? sapien-
est periculosa scientia. Si tamen propter tiae, non ex veritate sicut pseudo-apostoU
,

hoc vitanda esset quia inflat, quandoque in sapientia humana Christum pra^dicabant
pari ratione bona opera vitanda essent eloquentise studentes. » Unde volunt con-
quia Augustinus dicit quod superbia (( cludere reUgiosos esse pseudo-apostolos,
bonis operibus insidiatur ut pereant. » quia eloquenter et ornate verbum Dei pro-
Ad id quod quarto objicitur de beato ponunt.
Benedicto, dicendum quod ipse non disces- Item I ad Corinth., n, 1 : Ego cum venis-
 ,

86 CONTRA. IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

sem ad vos, veni non in sublimitate sermo Item. I Tim., m, 7 : Oportetautem illum,
nis; Glossa : « secundum logicam, scilicet scihcetepiscopum, testimonium habere
ut logicis rationibus uterer, » aut sapientix^ bonum ab his qui foris simt, ut ?ion in
Glossa, secundum physicam, ut physicis opprobrium incidat; Glossa « id est in :

speculationibus illud firmarem. » Et infra : contemptum apud fideles et infideles. »

Et sermo rrieus et prxdicatio mea non in Sed per hoc quod ahqui religiosi eloquen-
persuasibilibus humanse sapientide verbis; ter et ordinate praedicant, episcopi veniimt
Glossa : « Quia etsi persuasibilia fuerunt in contemptum apud populum, qui taliter
verba mea, non tamen per humanam sa- non praedicant. Ergo talis praedicatio reli-
pientiam, ut verba pseudo-apostolorum. » giosorum periculosa est Ecclesiae Dei.

Ex hoc autem idem concludunt quod supe-

rius. CAPUT XYIII.
. Item. II Corinth., xi, 6 : Na7n etsi impe-
ritus sermone, sed non scientia; Glossa : Quod religiosi et alii debent composite et

« quia non orno verba » et infra « Quod

; :
ornate prsedicare et legere ut sic magis
ait, imperitus sermone, non ad apostolos xdificent.
pertinet, qui non erant eloquentes, sed ad
pseudo, qui componebant verba quos Ad horum autem responsionem acci-

praeferebant Corinthii causa accurati ser- pienda sunt verba Hieronymi ita scribentis
monis; cum in rehgione vis sermonis ad Magnum urbis Romge oratorem : « Quod
necessaria sit, non sonus vocis. » Et ex hoc quaeris, cur in nostris opusculis sscularium

arguunt idem quod prius. litterarum interdum ponamus exemplum,

Item. Nehemiai, ult., 24 Filii eorum :
etcandorem Ecclesiae ethnicorum sordibus
ex media parte loquebantur azotice, et poUuamus, responsum breviter habeto.
loquebantur juxta linguam populi : et ob- Nunquam hoc quaereres, nisi te totum
jurgavi eos, et maledixi, Per azoticum Tulhus possideret, si Scripturas sanctas
legeres, si interpretes earum, omisso Yol-
autem sermonem Glossa interpretatur elo-
quium rhetoricum et physicum. Ergo Quis enim nesciatinMoyse
catio, evolveres.

excommunicandi sunt qui verbis sacrse et in prophetarum vohiminibus quaedam

Scripturai eloquentiam, rhetoricam^ vel sa- assumpta de gentihum libris et Salomo- ,

pientiam philosophicam immiscent. nem philosophicis uti, et proposuisse

Item. Isa., i, 22 : Vinum tuum mixtum multa, et aliqua respondisse? » Et infra

estaqua. Yinum autem significat sacram prosequens in tota epistola ostendit tam
doctrinam, ut patet per Glossam. Ergo illi quam expositores eorum
scriptores canonis

qui sacrse Scriptur» admisccnt aquam omnes a tempore apostolorum usque ad

humanae sapientiffi, reprehensibiles sunt.
Item. Isa., xv, super illud Nocte vas-
tata est Ar; Glossa : « Ar, id est adver-
sarius, scilicet sapientia saecularis, quai
sua tempora sacra^ Scripturae immiscuisse
:
sapientiam et eloquentiam saecularem;
unde multis doctoribus enumeratis subjun-
git « Qui omnes intantum philosophorum
:

adversaria est Deo, cujus murus dialectica doctrinis atque sententiis suos resperserunt
arte constructus, nocte vastatur et conti- libros ut nescias quid in illis primum admi-

cescit. » Ex quo etiam patet reprehensibiles rari debeas, eruditionem saeculi, an scien-

esse eos qui in sacra doctrina saiculari tiam Scripturarum. » Et in fine epistolae
sapientia vel eloquentia utuntur. concludit « Qua?so ut suadeas ei, scilicet
:

Item. Prov., vii, super ilhid Lectulum :

qui super praedictis eum reprehendebat, ne
meum stravi tapetibus pictis ex Mgypto, vescentium dentibus edentulus invideat,
Glossa : « In tapetibus pictus de JEgi/pto or- et oculos caprearum talpa contemnat. » Ex

natus eloquentiae, vel dialecticae artis ver- quo patet quod commendabile est quod
sutia, quae ab ethnicis originem sumpsit,
aliquis eloquentiam et sapientiam saecula-
intelhgitur per quam ha^retica mens sen-
;
rem ad obsequium divinae sapientiae trahat

sum pcstilentis doctrinae quasi meretrix et quod hoc reprehendentes sunt sicut
torum facinoris se texuisse gloriatur. » Ex caeci invidentes videntibus, quaecumque
quo etiam videtur quod perniciosum sit sa- ignorant blasphemantes, ut dicitur in Can.,
pientia et eloquentia saeculari in sacra doc- Judae.

trina uti. Item. Augustinus in lY lib. De doctr.

I
 OPUSCULUM I,
87
christiana : « Porro qiii non solum sapien-
ter, verum etiamqui eloquenter vult CAPUT XIX.
dicere (quoniam profecto plus proderit, si Responsio ad imlucta superiiis contra
utrumque potuerit), ad legendos vel au-
veritatem,
diendos et exercitatione imitandos eloquen-
tes eum mitto. » Patet ergo quod in sacra Sciendum est igitur quod uti sapientia
Scriptura curandum est ut homo eloquen- et eloquentia saeculari in sacra Scriptura
ter et ornate loquatur, ut magis sermo quodainmodo commendatur, et quodam-
proficiat audientibus. modo reprehenditur. Reprehenditur qui-
Item. In eodem libro « Hic aliquis for- : dem, quando aliquis ad jactantiam eis
san quaerit utrum auctores nostri qui ca- quando eloquentiae
utitur, et et sapientiae
nonem nobis saluberrima auctoritate fece- saeculariprincipakter studet. Tunc enim
runt, sapientes tantum, an eloquentes sint oportet quod ika vel taceat vel neget quae
nuncupandi; «et ostendit eos eloquentes non approbat, sicut arti-
saecularis scientia
fuisse, et ornatu verborum per colores qui sunt supra humanam ratio-
ciilos fldei,
rhetoricos usos esse unde concludit « Qua-
; : nem. Et simikter qui eloquentiae principa-
propter et eloquentes quidem, non sokun liter studet,homines non intendit inducere
sapientes canonicos nostros auctores fatea- in admirationem eorum quae dicit, sed
mur; talique eloquentia usos, qualis per- dicentis. Et hoc modo humana sapientia et
sonis ejusmodi congruebat. » eloquentia pseudo-apostok utebantur, con-
Item. In eodem Oportet eloquen-
libro : « tra quos Apostokis loquitur in Epistola
tem ecclesiasticum, quando suadet aliquod H ad Corinth.; unde I ad Corinth., i, super
quod agendum est, non solum docere ut klud Non in humame sapientige verbis, dicit
:

instruat, et delectare ut teneat, sed etiam Glossa « Pseudo-apostok, ne stuUi vide-

:

flectere ut vincat » et haec tria quomodo

, ; rentur prudentibus mundi, in sapientia
a sacris doctoribus fieri habeant, per orna- kumana Ckristum praedicabant dupkciter :

tissimas locutiones sanctorum Patrum os- scikcet eloquentiae studentes, et quae mun-
tendit. Ex quibus omnibus patet, eos qui dus stulta judicat evitantes. » Commenda-
praedicando, vel legendo sacram Scriptu- tur autem quando ad se non ostentandum,
ram docent, eloquentia uti debere, et sed ad utiktatem audientium, qui sic
sapientia saeculari. quandoque facikus et efficacius instruun-
Hoc etiam patet per Gregorium et Am- tur, vel convincuntur adversark, utitur
brosium, et alios, qui ornatissime sunt akquis sapientia et eloquentia saeculari; et
locuti.Augustinus etiam et Dionysius et iterum quando aliquis non principakter eis
Basihus multa in suis hbris de sapientia obsequium sacrae
intendit, sed eis utitur in
ssecuU interseruerunt, sicut patet legenti- Scripturae, cui principakter inhaeret, ut sic
bus et intelligentibus eorum scripta. Apos- omnia aka in obsequium ejus assumat,
tokis etiam Paukis auctoritatibus ethnico- secimdum id quod kabetur II Corintk., x,
rum in sua pr<edicatione est usus, ut patet 5 In captivitatem redicjentes omnem intel-
:

Actor., xvn, et ad Titum, i. lectum in obseciuium Christi ; et ita etiam

Item. Gregorius, in IX lib. MoraL, expo- Apostok eloquentia utebantur. Unde Au-
nens illud Job, ix : Qui facis Arctiirum et gustinus in IV De doctrina christiana dicit
Orionas, etc, sic dicit « Haec quippe : quod in verbis Apostok erat dux sapientia
astrorum nomina a cuUoribus sapientiae et sequens comes eloquentia et sapientia ;

carnaks inventa sunt. Sic ergo in sacro
eloquio sapientes Dei sermonem trahunt
a sapientibus saeculi, sicut in eo pro utik-
tate hominis vocem in se humanse passio-
nis ipse conditor hominum sumit Deus. »
Ex quo iterum patet quod doctoribus
sacrse Scripturae convenit
pracedens eloquentiam sequentem non
respuebat. Sed tamen posteriores doctores
magis adkuc usi sunt sapientia et eloquen-
tia saeculari propter eamdcm rationcm qua
non prius pkilosophi et rhetores sunt electi
ad pra^dicandum, sed pleben et piscatores,
eloquentia et cjui postmodum philosophos et oratores

sapientia saeculari uti. converterunt ut scikcet fides nostra non

,

consistat in sapientia kominum, sed in

vktute Dei; et non cjlorietur omnis caro
coram illo, ut habetur I ad Corinth., i, 29,

88 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
in textu et , Glossa super illud Videte voca-:Ad octavum dicendum quod non
tionem vestram, fratres, etc.
Et per hoc patet responsio ad duo prima
qiia3 in contrarium objiciebantur.
Ad tertium dicendum quod secundum
Augustinum in lY De doctrina cliristiana,
videtur Apostolus, ubi ait
sermone, sed non scientia, quasi conce-
dendo obtrectatoribus sic locutus, non tan-
quam id agnosceret confitendo in quo
ostendit quod plus prodest doctori sapien-
tia quam eloquentia. Unde Augustinus
subjungit « Scientiam plane non cunctatus
:
est profiteri, sine qua esse Doctor gentium
non valeret. » Si autem hoc assertive in-
telligatur, non est intelhgendum quin
Apostolus eloquentia uteretur sed quia
non principale studium apponebat ad orna-
tum verborum, ut rhetores faciunt, vel
quia ad htteram impeditae linguas erat;
unde Glossa ibi dicit « ISlam etsi sim im-
:
peritns sermone, quia non orno verba, vel
quia impeditae linguse sum. » Sed pseudo-
apostoh principale studium apponebant ad
ornandum verba unde ibidem subditur,
;
quod « verba componebant, et quod Corin-
thn causa accurati sermonis eos Apostolo
praeferebant. » Tertio de hoc quod in judicio conten-
Ad quartum dicendum quod quando
quid totaliter transit in alterum, non dici-
tur esse mixtio; sed quando est mixtio,
utrumque miscibilium convertitur in unum
tertium et ideo quando ahquid adjungitur
;
sacrae Scriptura? de sapientia saeculari, quod
cedit in fidei veritatem, vinum sacrae Scrip-
turae non est mixtum, sed purum remanet.
Tunc autem mixtum fit quando ahquid ad-
jungitur quod corrumpit sacrae Scriptm-ae
veritatem. Unde Glossa ibidem dicit « Qui
praecepta sacrae Scripturae quibus debet
auditores corrigere, ad ihorum voluntatem
emollit sensu suo admixto vinum cor-
,
rumpit. ))
Et per hoc patet responsio ad quintum.
Ad sextum dicendiim quod Glossa hla
loquitur de sapientia saeculari quae adversa
est Deo quod contingit quando sapientia
,
saecularis ponitur principahs tunc enim
sequitur quod aliquis velit regulare fidem
secundum documenta sapientiae saecularis
et exinde sequuntur haereses
Christo.
Et lioc modo etiam loquitur Glossa se-
quens inducta de Proverbiis. Unde patet
responsio ad septimum.
,:
sunt
prohibendi boni ab his quae bene faciunt,
propter hoc quod ex comparatione eorum
aliqui contemnuntur sed magis ilh qui se
;
contemptibiles reddunt. Unde, sicut religiosi
non sunt prohibendi ab operibus perfectio-
: Etsi imperitus nis, propter hoc quod aliqui praelati ex
eorum comparatione carnahter viventes
contemptibiles redduntur, ita nec religio-
;
sorum diserta praedicatio reprehendenda
quamvis aliquorum praelatorum minus
est,
diserta praedicatio contemnatur.
CAPUT XX.
Quomodo jiidicium pervertunt in rebus,
,
religiosos infamando.
Nunc quomodo judicium de
restat videre
rebus pervertunt ea quae bene et male
,
fieri possunt, praecise reprehendendo.
Reprehendunt enim religiosos primo de
Iioc quod se vel suam religionem commen-
dant, vel commendari per epistolas aliorum
procurant.
Secundo quod detractorum suorum
verba non sustinent, sed eis resistunt.
ali- dunt.
Quarto de hoc quod persecutores suos
puniri procurant.
Quinto de hoc quod hominibus placere
volunt.
Sexto de hoc quod gaudent de his quae
magnifice Deus per eos facit.
Septimo de hoc quod curias regum et
potentum frequentant.
: CAPUT XXI.
,
An religiosi possint seipsos vel statum suum
per se vel per alios commendare,
Quod autem seipsos commendare non
debeant, probare nituntur primo per illud
quod habetur Roman., ult., super illud :
Per didces sermones et henedictiones , Glossa
;
((Compositis verbis suam traditionem com-
mendabant pseudo-apostoli, quibus simpli-
;
cium corda decipiebant. » Unde, cum reli-
contrariae giosi suum ordinem commendent, et per
hoc aliquos ad suum ordinem trahant, se
pseudo-apostolos ostendunt, et similes pha-
risaeisde quibus dicitur Matth., xxni, 15 :
V^ vobis , scribee et phariseei hypocritee
 OPUSCULUM I. 89

qui circuitis mare et aridam, ut faciatis enim Nehem., v, 18, quod ipse in sui com-
unum proselytum. mendationem dixit Insuper et annonas :

Item. II Cor., Incipimus iterum

iii, 1 : ducatus mei non c/uxsivi, valde enim erat
nosmetipsos commenclare ; Glossa : « Quasi: attenuatus populus. Memento mei, Deus
est aliqiiis qui hoc imponat nol)is. Absit meus in bonum, secundum omnia quae
,

ut hoc faciamus. » Et sic iclem quod prius. fcci.

Item ibidem suloditur Aut numquid : Item. Job, XXXI, 1 Pepigi fcedus cum :

egemus commendatitiis epistolis ad vos aut oculismeis ut ne cogitarem ciuidem de vir-

ex vodis, sicut r/uidam ? Glossa : « id est gine; et xxix, 14 Justitia indutus sum, et
:

pseudo-apostoU quos nulla virtus com-

,
vestivi me sicut vestimento, et multa alia in
mendat. Utique non egemus. » In quo utroque capitulo dicit manifeste ad sui
videtur quod iUi qui commendatitias Utte- commendationem.
ras procurant, sint pseudo-apostoU. Item. Apostolus Rom., xv, 18 Non enim :

Item. II Cor., iv, 2 In manifestatione : audeo aliquid loqui eorum quae per me non
veritatis commendantes nosmetipsos ; Glos- efficit Christus; et infra Ab Jerusalem :

sa : « Sine comparatione adversariorum. » per circuitum usque ad Illyricum replevi

Ergo religiosi qui se commendantcs reli- Evangelium Christi. Item I Cor., xv, 10 :

gionem suam alias religionibus pra^ferunt, Abundantius illis omnibus laboravi ; et

non sunt vcri apostoli. II Cor., XI, 21 In quo quis audet ..., audeo
:

Item. II Cor., iv, 5 Non enim nosmet- : et ego ; et multa alia quse ibi in sui com-
ipsos preedicamus , sed Jesum Christum. mendationem dicit. Item Galat., i, 16 No7i :

Sed illi qui seipsos commendant seipsos
priedicant. Ergo tales non sunt verorum
apostolorum imitatores.
Item. II Cor., x, 12 Non enim audemus
:
inserere aut comparare nos cjuibusdam qui
, acquievi carni et sanguini ; et multa alia
in eodem et sequenti cap. dicit, qua3 ad
suam commendationem pertinent. Quod
etiam statum suum commendaverit, ex-
presse patet II Cor., lu, 6 Qui et idoneos :

seipsos commendatit ; Glossa : « id est nos fecit ministros Novi Testamenti, non
pseudo. » Ergo iUi qui seipsos commen- littera, sed spiritu; et ibi multa alia sub-
dant, videntur esse pseudo-apostoli. jungit ad commendationem apostolicae
Item. II Cor., x, 18 No?i enim qui se- :
dignitatis. Et ita patet quod religioso licet
ipsum commendat, ille prohatus est, sed suam religionem commendare, et per hoc
quem Deus commendat. Ergo illi qui se- aUos ad suam religionem adducere.
ipsos commendant, non sunt a Deo appro- Item. Apostolus I Cor., vu, 7, virginitatis
bati. perfectionem commendans, et alios ad vir-
Item. Prov., xxvii, 2 Laudet te os alie- : ginitatis statum in quo erat ipse hortaba-
num, et non tuum; extraneus, et non labia tur, dicens : Volo omnes homines esse sicut
tua. Item Prov., xxvui, 25 Qui se jactat : meipsum. Ergo et religiosi in statu perfec-
et dilataty jurgia concitat. Ex quibus patet tionis possunt suam religionem commen-
quam reprobabile sit quod aliquis seipsum dare.
commendet.
Item. Joan., vui, 54 : Si ego me-
glorifico CAPUT XXIII.
ipsum, gloria mea nihil est. Ergo multo Responsio ad inducta siipra contra vern-
fortius qui commendant, osten-
seipsos
tatem.
dunt gloriam suam nihil esse. Et sic ex om-
nibus praedictis ostendere nituntur, quod Quia ergo commendare
seipsum ali-
iion liceat alicui seipsum aut suum statum quando quidem laudabUe, aUquando
est
commendare. vero reprehenditur qualiter boni seipsos
;

commendare possint, Gregorius ostendit in

CAPUT XXII. HomiL IX primx partis super Ezech., sic
Qiiod religiosi possunt statum suum, et dicens « Justi atque perfecti aUquando
:

aliquando seipsos licite
Sed quod aliquando sancti seipsos com-
mendant, hoc manifeste probatur tam ex
Yeteri quam ex Novo Testamento. Dicitur
commendare. suas virtutes pra^dicant, bona quse divini-
tus acceperunt, narrant, non ut ipsi apud
homines sua ostensione proUciant, sed ut
eos quibus pra^dicant, exemplo suo ad vi-
tam trahant. Quod in paradisum ductus sit

90 CONTRA IMPUGNANTES
Paulus, Corinthiis narrat, ut eorum sen-
sum a falsis prsedicatoribus avertat. » Et
infra : « Quod perfecti cum faciunt,
cum virtutes proprias loquuntm% » in hoc
quoque imitatores omnipotentis Dei sunt,
qui laudes suas hominibus loquitur, ut ab
hominibus cognoscatur. » Sed ne passim
quisque se laudare prapsumat, post pauca
subjungit in quibus causis se commendare
debeant unde dicit « De quibus tamen
; :
scilicet justis, sciendum est quod nunquam
bona sua detegunt, nisi eos, ut dixi, aut
proximorum utihtas, aut certe nimia ne-
cessitas cogat. Unde Paulus apostolus,
cum virtutes suas Corinthhs enumerasset,
adjunxit : Factus siim hisipiens, vos
coegistis. Fit veroahquando ut necessitate
compulsi in bonis qua^ de se referunt, non
ahorum utihtatem sed suam requirant , ut Glossa dicit. Indigent autem sancti quan-
sicut beatus Job facta sua enumerat, di-
cens Oculus fui cxco , etc. Sed quia in
: se, sed propter alios qui eorum virtutem
vulnere doloris positus, ab amicis incre-
pantibus impie egisse, et violentus proxi-
mis atque oppressor pauperum fuisse dice-
batur; vir sanctus inter flageha Dei et
humanae increpationis verba deprehensus,
mentem suam graviter concuti atque ad
desperationis foveam conspexitimpelh, qui
jamjam cadere poterat, nisi ad memoriam
bene acta sua revocasset. Quod ergo bona
sua enumerat, non innotescere aliis quasi
ex laude desiderat, sed ad spem animum
reformat. » Patet igitur ex prsedictis quod
muUis ex causis possunt justi commendare
seipsos, non quasi gloriam ab hominibus
qua^rentes, sed propter animai utihtatem
suam vel ahorum pra^cipue autem hcet ,
perfecto viro statum perfectionis commen-
dare, ut ahi ad perfectionem sequendam
inflammentur; sicut christiano licet chris-
tianam rehgionem commendare apud infi-
deles, ut ad hdem convertantur, et quanto
sunt magis sancti, tanto hunc zelum con-
vertendi alios ad statum perfectionis magis
habent; unde Paulus dicebat Act., xxvi,
29 Opio apud Deum et in meclico et in
: homines habeantur, a quibus si contem-
magno non lantum te, sed etiam omnes ([ui
audiunt hodie, tales fieri rjualis et ego sum.
Quod ergo dicitur Roman., ult., quod
pseudo-traditiones suas commendabant
patet per Glossam ibidem quod traditio eo-
rum erat quod cogebant gentes judaizare
et hanc traditionem compositis verbis com-
mendabant ad simplices pervertendos. Non
ergo traditionem nominat aliquem religio-
, ;, ,
DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
nis statum, sed falsam doctrinam et ha^re-
ticam. Et Matth., xxin, non reprehendun-
» id est tur pharisaei de hoc quod solliciti erant
faciendi proselytos sed de hoc quod post-
,
quam eos converterant, falsis doctrinis im-
buebant, vel quia proselyti videntes eorum
vitia,rursum ad gentilitatem reverteban-
tur; et sic majori poena erant digni, ut
patet per Glossam ibidem.
Ad aliud vero quod dicitur II Corinth., ur,
dicendum quod non commenda-
apostoli
bant semetipsos quasi gioriam suam quae-
rentes, sed ex causis quas Gregorius dicit.
Ad tertium dicendum quod Apostolus
non negat quin sH commendatitiis litteris
me utendum sed ostendit se eis non indigere
,
quantum ad se, sicut indigebant pseudo-
apostoli, quos nulla virtus commendabat
doque commendatitiis litteris non propter
vel auctoritatem ignorant; et hoc modo
Paulus Timotheum in sua Epistola com-
mendavit I Cor., ult., 10 Si venerit Timo-
:
theus, videte iit sine timore sit apud vos;
opus enim Domini operatur, etc. Et Phil., u,
19 Spero autem in Domino Jesu Timotheum
:
me cito mittere ad vos; et post : Neminem
enim habeo tam imanimem; et Coloss., ult.,
10 Marcus consohrinus BarnabdB, de quo
:
accepistis niandata, etc; et Rom., ult., 1 :
Commendo vobis Phoebem sororem nos-
tram, etc. Et exinde inolevit consuetudo
ut qui mittuntur, a mittentibus litteras
illi
testimoniales et commendatitias accipiant.
Ad quartum dicendum quod sicut sancti
non commendant seipsos ut gioriam pro-
'
priam habeant, sed propter utilitatem alio-
rum ita et quandoque se aliis pra^ferunt.
;
Sic enim quandoque sancti se pra^ferunt
malis, ut mali evitentur a populo, qui sanc-
tos imitantur, sicut Apostolus II Cor., xi,
23 Ministri Christi sunt, et ego (ut minus
:
sapiens dico) plus ego. Quandoque etiam
bonis prseferunt se, ut in auctoritate apud
nuntur, prohcere in eis non possunt, et sic
Apostolus seipsum pra^tulit etiam veris
apostohs quantum ad aliquid, I Cor., xv,
10 Gratia ejus in me vacua non fuit, sed
:
abundantius illis omnibus laboravi. Sed
;
adliuc magis sine reprehensione prseferunt
statum suum statui aliorum minus per-
fecto, inquantum talis comparatio minus
sapit privatam gioriam, et hoc modo Apos-
 , ,

OPUSCULUM 1. 91

tolusII Cor., III, prcetulit ministros Novi

Testamenti ministris Veteris. Hoc etiam CAPUT XXIV.

modo I ad Tim., v, 17, statum doctorum,
de quorum numero erat, aliis statibus Ec- Secundo de hoc quod religiosi detractoribus

clesiae praefert, dicens : Qui bene praesunt suis resistunt,

presbyteriy duplici honore digni habeantur;
maxime qui laborantverbo etdoctrina. Vel Nunc secundo videamus quomodo ni-
potest dici quod Glossa illa in falso sensu tuntur ostendere quod rehgiosi suis detrac-
inducitur. Apostolus enim ibi loquitur non torilms resistere non debent.
de commendatione per verba, sed per facta, Nam I Cor., xii, super ihud: Nemo potest
quibus se commendabiles in conscientiis dicere, Dominus Jesus, dicit Glossa : « Hu-
bominum reddebant, utpatet ex ipso textu, mihari debent christiani, ut patiantur se
et constat quod ex operibus se meliores argui non quaerant adulationibus deh-
;

ostendebant quam pseudo-apostoli facc- niri. » Ergo rehgiosi qui non sustinent se

rent, cum meliora opera facerent; unde argui, ostendunt se non esse veros chris-
quod dicit Sine comparatione adversa-
: ((
tianos.

riorum, » exponendum est, id est incom- Item. II Cor., xu, 12 Signa apostolatus :

parabiliter pbisquam adversarii. Unde mei facta sunt super vos in omni patientia.
Glossa est contra id ad quod inducitur. Glossa : Patientiam memorat, qua^ ad
((

Ad quintum patet responsio per hoc
Glossa \h\&em dicit: (.iNonenimprsedicamus
nosmetipsos; id est, prsedicatio nostra non
teiidit ad gloriam nostram vel ad lucra nos-
quod mores pertinet. » Ergo ihi qui apostolo-
rum officium pra^dicando cxercent, pra^.-
cipue debent esse patientes, secundum ihud
Psalm. xci, 15 Bene patientes erunt, ut
:

tra, sed ad gloriam Christi. Sancti enim, annuntient. Ergo debent sustinere in pa-
etsi ahquando se commendant, non tamen tientia suos detractores, et non eis resis-

ex hoc quaerunt gloriam suam, sed Dei per tere.

profectum ahorum. » Item. Galat., iv, 16 Ergo inimicus vobis

:

Ad sextum patet responsio per Glossam, factus sum, verum dicens vobis 7 Glossa :
quse ibi dicit : « Non
inserimus nos quibus- « Nemo carnahs se vuU argui errantem. »

dam, id est pseudo, qui non missi a Deo Ergo qui seipsos argui non patiuntur,
commendant seipsos ahquibus actibus ostendunt se carnales esse.
non Deus eos. » Unde ex hoc non potest Praeterea. PhiL, iii, super illud : Videte
concludi quiii ilh qui sunt a Deo per prse- canes, etc, dicit Glossa, « id est, cognoscite

latos Ecclesice missi, possint commendare ihos esse canes, non ratione, sed consuetu-
seipsos, cum Deuscommendet lar- illos dine contra insohtam veritatem latrantes » ;

giendo munera gratiarum, ex causis tamen et infra : « Sicut canes consuetudinem ma-
supra dictis. gis sequuntur quam rationem, ita pseudo-
Et sic etiam patet responsio ad septi- apostoh irrationabihter contra veritatem
mum. latrant et mordent. » Et ita ihi qui mor-
Ad octavum et nonum dicendum quod dent de novo reprehendentes sua vitia
auctoritates ihaeloquuntur de laude qua sunt pseudo-apostoli.
ahquis seipsum commendat, gloriam pro- Item. Gregorius dicit in Pastorali : « Qui
priam quaerens. prava studet agere, et tamen ad haec caete-
Ad decimum etiam patet responsio per ros vult tacere, ipse sibimet testis est, quia
Interlinearem, quae dicit Si ego tantum : <(
plus veritate se appetit dhigi quam contra
glorifico meipsum. Unde et ihorum qui
>>
se non vult defendi. » Veritas autem Deus

a Deo non glorihcantur, si seipsos glorifi- est, ut dicitur Joan., xiv. Ergo ihi qui non

cant, gloria nihil est; secus autem est de sustinent se argui, ostendunt se plusquam
ihis quos Deus gloriflcat per munera gra- Deum dihgere, et ita in statu damnationis
tiarum quae eis largitur. esse.
Item. Adhuc potest melius objici pro
parte ista. Proverb., ix, 8 Noli arguere
:

derisorem, ne oderit te ; argue sapientem, et

diliget te. Item. Ecch., xxi, 7 : Qui odit
correctionem, vestigium est peccatoris Item .
 ,

92 CONTRA. IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

Rom., XII, 14 : Benedicite persequentibus Item. Augustinus in II De Trinitate :
vos, benedicite, et nolite maledicere. Item c( Gratanter suscipit osculum columbinum
Lucse, VI, 23 : Benedicite maledicentibus vo- pulcherrima et modestissima caritas ; den-
bis, et orate pro calumniantibus vos. Item tem autem caninum vel evitat caslissima
I Cor., IV, 12 : Maledicimus et benedicimus, cautissimaque humilitas, vel retundit soli-
blasphemamus et obsecramus. Ex quibus dissima veritas. » Ex quo patet quod canini
omnibus videtur quod perfecti viri, et prse- dentes detractorum quandoque sunt evi-
cipue qui officio praedicationis vacant, non tandi, quandoque retundendi.
debeant maledicentibus resistere. Item. Hoc patet multorum exemplo
sanctorum, ut Gregorii Nazianzeni, Hiero-
CAPUT XXV. nymi, Bernardi et multorum aliorum, qui
apologeticos fecerunt, et epistolas quibus
Quod religiosi possunt aliquando licite se excusarent ab his qua3 eis imponeban-
resistere detractoribus. tur.

Quod autem apostolici viri aliquando ma- CAPUT XXYI.

ledicentibus resistere possunt patet per
,
Besponsio ad inducta superius contra
illud quod habetur Rom., lu, 8 ISon sicut :

veritatem,
blasphemamur et sicut aiunt quidam 7ios
,

dicere : Faciamus mala ut veniant bona, Est ergo in reprehendentibus distinguen-

quorum damnatio justa est. Glossa « Qui- : dum, quia aut ordinate reprehendunt et
dam perversi homines non intelhgentes, et intentione et sic sunt noii
correctionis ,

ad reprehendendum proclives ita impo- , solum ferendi, sed diligendi aut repre- ;

nunt nobis, et horum damnatio justa est;ei hendendo falsa imponunt, apud alios detra-
ideo non est eis credendum, » in quo ma- hentes , et tunc quandoque sunt patienter
nifeste detractoribus suis resistit. sustinendi, quando scilicet talis detractio
Item. In Canon., Joan., x: Si vcfiero
III non multum nocet aliis, generando scan-
commonefaciam ejus opera, ciusefacitverbis dalum in cordibus auditorum; quandoque
malignis garriens in nos;\\h\ Glossa dicit :
autem, si fieri potest, sunt repellendi, non
<(Sicut linguas detrahentium nostro vitio amore privatae glorise, sed communis utili-
non debemus excitare, ne pcreant ita per ; tatis. Si vero repelli non possunt, nihilomi-
suam nequitiam excitatas debemus sequa- nus patienter tolerandi sunt; unde Grego-
nimiter tolerare,ut meritum nobis crcscat; rius in praedicta Homil. dicit : (( Justi sicul
aliquando etiam compescere, ne dum de sine arrogantia loquuntur aliquando bona
nobis mala disseminant, eorum qui bona qua? agunt, ita sine zelo privatae glori*
audire poterant, corda corrumpant. detrahentiam sibi linguas redarguunt, quia
Item. II Cor., x, 10 Epistolx, inquiunt,
: noxia loquuntur. Cum
vero lingua? detra-
graves sunt et fortes;prxsentia autem cor- hentium nequeunt, sequanimiter
corrigi
poris infirma, et sermo contemptibilis. Hoc sunt per omnia sustinendse nec obtrecta- ,

cogitet qui ejusmodi est, quia quales sumus tionis sermo timendus est ne dum vitupe- ;

in verbo per epistolas absentes, tales et prse- ratio perversorum metuitur, recti operis
sentes in facto. quo etiam patet quod
In via deseratur. »

Apostolus his qui de se mala disseminabant, Ad primum quidem dicendum quod veri
restitit. christiani patiuntur se argui ab his qui ad
Item. Gregorius Ilom/l. v^primee partis correctionem arguunt resistunt autem his
;

super Ezech. : a Hi quorum vita in exem- qui ad subversionem arguunt; et praecipue

plum imitationis est posita, debent, si quando non solum personse, sed veritas
possunt, detrahentium sibi verba compes- blasphematur.
cere, ne eorum pra^dicationcm non audiant Ad secundum dicendum quod apostolici
qui audire poterant, et in pravis moribus semper habere debent patientiam. Quod
viri
remanentes, bene vivere contemnant. » autem aliquando resistunt detractoribus
Perfecti autem viri sunt quorum vita in non est cx impatientia;, sed ex zelo veri-
imitatione est posita. Ergo ipsi debent com- ut dictiim est.
tatis,
pescere linguas detrahentium cum pos- Ad
tertium dicendum quod illi qui ini-
sunt. quos reputant caritative corrigentes, se
 OPUSCULUM I. 93
carnales ostendunt; non autem illi qui Item. Luc, vi, 50 ^^ eo qui aufert tibi
:

resistunt detractoribus veritatis. vestimentwn, etiam tunicam noli prohibere;

Ad quartum dicendum quod Glossa illa et infra Qui aufert quse tua sunt, ne repe-
:

loquitur de qui sine ratione contra

illis tas ; ubi dicit Glossa : « Quod de vestimento
veritatem latrant, mordendo prsedicatores et tunica dicit, etiam in aliis est facien-
veritatis. IUi vero qui falsitatem praedican- dum. Ergo videtur quod rehgiosi, ad
))

tes sub prifitextu patientiffi,

sustinerent quos praicipue ista pra^.cepta pertinent, non
essent mutis canibus comparandi de qui- ; del)eant auferentes prohibere nec etiam ,

bus Isa., LVi, 10 Canes muti non valentes

: ablata repetere.
latrare. Item. Matth., x, 14 Dominus apostolis
:

Ad quintum dicendum quod, sicut pro- mandat : Quicumque non recipit vos, neque
batur plus se dibgere quam veritatem qui audierit sermones vestros, exeuntes foras de
non vult veritatem contra se defendi , ita domo vel civitate, excutite pulverem de pe-
ostenditur plus se diligere quam veritatem dibus vestris ; et hoc idem habetur Luc, ix.
qui veritatis adversariis non resistit, ut sibi Ex quo videtur quod apostoli et apostolici
pacem quserat; et ita ex amore veritatis et perfecti viri non debeant litigare, si in
sancti viri detractoribus resistunt. aliqua civitate vel castello, vel aliqua socie-
Ad omnia autem quse sequuntur, patet tate non recipiantur.
responsio quia in sequentibus auctoritati-
: Item. I ad Corinth., xi, 16 : Si quis vide-
bus pra^cipitur ut recte corrigentes dibgan- tur contentiosus esse, nos talem consuetudi-
tur et prohibetur ne perverse detrahentes
; nem non habemus. Ergo iUi qui in judicio
odio vel impatientia prosequamur sed eos , contendunt, a forma apostolicse perfectionis
magis dihgamus, et pro eis oremus quod ;
dechnant.
etiam sancti viri complent in iUis quorum Item. I Corinth., xm, 5 Caritas non :

detractionibus resistunt. quaerit quse sua suntl Glossa « Non repetit :

ablata. Ergo qui in judicio contendentes

)>

CAPUT XXYII. sua repetunt, caritatem non habent.

Item. Gregorius in XIII hb. Moralium :
Tertio de hoc quod religiosi in judicio « Cum pro terrena re pax a corde cum

contendunt. proximo scinditur, apparet quod plus res

Nunc tertio restat videre quomodo nitun-
tur ostendere quod rehgiosi in judicio
contendere non debeant, nec procurare
quod armis defendantur primo inducentes
illud quod habetur I Corinth., vj, 7 Jam
quidem omnino delictum est in vobis, quod
judicia habetis inter vos. Quare non magis
injuriam accipitis? quare non magis frau-
dem patimini? ubi dicit Glossa : Perfectis
hcet sua repetere simphciter, id est sine
causa, sine judicio, sine hte sed non con-
venit eis inde movere causam ante judi-
cem. Cum ergo rehgiosi sint in statu
))
perfectionis , non debent cum ahquo con-
quam proximus amatur. » Sed hoc est
contra caritatis ordinem. Ergo qui propter
hoc quod repetit suam rem, turbationem
sustinet proximorum, contra caritatem
; agit.
: Item. Secundum regulam Hieronymi^
(( omne quod potest fieri vel non fieri, salva
omittendum est propter
triplici veritate,
scandalum. « Sed ahquis potest dimittere
((
rem suam de qua in judicio contendit, salva
triplici veritate. Ergo si in judicio repetat
; cum turbatione et scandalo proximorum,
contra caritatem facit. Inter omnia tempo-
ralia maxime est necessaria corpori ad
vitam sustentanda esca sed esca dimittitur ,

tendere. propter scandalum proximi; I Corinth.,

Item. Matth., v, 40, dicitur : Et cjui vult VIII, 13 Si esca scandalizat fratrem meum,
:

tecum in judicio contendere, et tunicam 7ion manducabo carnem in xternum. Ergo

tuam tollere, dimitte ei et pallium ; et sicut multo fortius omnia alia temporalia sunt
patet per Glossam, tria pr«cepta quae ibi potius dimittenda quam ahquis scandalum
ponuntur, perfectionem justitia^ demons- vel turbationem sustineat proximorum.
trant. Ergo, cum religiosi perfectionem
vitse profiteantur, non debent cum aliquo
injudicio contendere, sedpotius suadimit-
tere.
 ,

94 CONTRA IMPUGNANTES DEl CULTUM ET RELIGIONEM.

CAPUT
Quod licet religiosis se injiidicio
et procurare quod armis defendantur.
Sed quod sanctis viris
cium tueri, patet per
Actuum xxY, ubi Paulus, ne Juda^is tra-
deretur, Csesarem appellavit. Appellatio
autem ad judicium pertinet. Ergo viri
perfecti possunt se per judicium defendere.
Item quod possint procurare quod armis
tit,inquantum causa exigit, debemus pro
XXYIII. defensione justitiee nosmetipsos objicere,
et perversis ad injusta erumpentibus, etiam
defendere, cum ab eis iion qua3rimur obviare. Nam
cum justitiam quam nos amamus in aliis
feriunt, nos nihilominus sua percussione
liceat se per judi- confodiunt, etiam si venerari videantur. »
id quod habetur Ex quo patet quod perfecti viri debent se
ultro ingerere ad aliorum injurias repel-
lendas etiam non provocati.
Item. Ad officium caritatis pertinet quod
aliqais oppressos ab opprimentibus liberet,
secundum illud Job, xxix, 17 Conterebam :

defendantur, patet exemplo ejusdem apos- molas iniqui, et de dentibus illius aufere-
toli, de quo dicitur Act., xxni, quod procu- ham prgedam; et Proverb., xxiv, 11 Erue :

ravit ut deduceretur cum custodia militum eos ciuiducuntur ad mortem; etin Ps. lxxxi,
armatorum, qui eum defenderent ab insi- 4 Eripite pauperem, ei egerium de manu
:

diatoribus. peccatoris liberate. Sed aliquis tenetur ad

Item quod liceat perfectis viris liberta-
tem sui status defendere,
judicio per lioc quod
ecclesiastico, patet
habetur Act., xv, quod Paulus et Barnabas
contra eos qui volebant credentes ex gen-
tibus in servitutem redigere legis, Jeroso-
lymam ascenderunt ad judicium apostolo-
rum; de quo etiam dicit Galat., n, 4
Propter subintroductos falsos fratres, qid
suhintroierunt explorare lihertatem nos-
tram, quam hahemus in Christo Jesu, utnos
in servitutem redigerent; quibus neque ad
horam cessimus subjectione Ergo cumaUqui
vokmt in servitutem redigere rehgiosos et
perfectos viros, possunt se defendere ju-
dicio ecclesiastico.
Item quod possint sua temporalia ali-
quando per judicium defendere, expresse
habetur per Gregorium in XXXI libro
Moralium, super illud Job, xxix Frustra
laboravit, sic dicentem Cum curam
impendenda caritatis officia magis illis qui
pra:»cipue in sunt sibi magis conjuncti. Sed magis con-
juncti sunt rehgioso ahcui fratres suse re-
ligionis. Ergo debet secundum caritatem
resistere ilhs qui fratres religionis sua* ni-
tuntur opprimere. Sic ergo ex omnibus
praedictis patet quod rehgiosi non solum
: licite, sed etiam laudabiliter interdum re-
sistunt violentiis et fraudibus malignorum.
CAPUT XXIX.
.
Responsio ad inducta superius contra
veritatem.
Sciendum est ergo quod aliquando reli-
giosorum adversarii impugnant ipsam re-
ligionem vel religiosorum statum iii his
qucB ad spirituaha pertinent, ahquando vero
:
in temporalibus. Et si quidem in spiritua-
: <( libus impugnentur, totis viribus resistere

rerum temporalium nobis itineris neces- debent, et pra^cipue in ilhs in quibus non
sitas imponit quidam dum eas rapiunt,
,
solum sibi, sed et aliis prosunt, quia cum
solummodo tolerandi sunt; quidam vero religionisstatum non assumant nisi ut
servata caritate prohibendi, non tam sola spiritualibus vacent,per hujusmodi im-
cura ne nostra subtrahant, sed ne rapien- pugnationem perfectionis propositum im-
tes non sua scmetipsos pcrdant. Plus peditur. Unde , sicut perfectionis est ut
quippe ipsis raptoribus debemus metuere homo perfectionis propositum custodiat
quam rebus irrationabilibus defendendis ita etiam ut impedientibus resistat. Si au-
inhiare. » Item Gregorius in eodem super tem pro temporalibus tunc perfectionis
,

illud Job In occursum pergit armatis :

:
est ut quis damnum patienter sustineat,
« Plerumque quieti atque inconcussi relin- quod vergit in suum proprium detrimen-
quimur, si obviare pravis pro justitia non tum, iiisi forte inferenti violentiam consu-
curamus. Sed si ad aetcrna? vita^ desiderium lere vellut, ejus maliti* resistendo, ut per
animus exarsit ; si verum lumen intrinse- auctoritatem Gregorii praidictam patet. Sed
cus respicit ; si in se flammam sancti in illis qua? ad detrimentum commune per-
fervoris accendit ; inquantum locus admit- tinent etiam temporale, non est perfectio-
 ;,

OPUSCULUM T. 05
nis, sed negligentiai vel pusillanimitatis, tisquoad statum, sicut sunt rehgiosi, quia
talia incommoda, dum possit resistere, sus- tales non habent ahquid proprium. Unde
tinere ; cum aliquis ex caritate teneatur, nihil esset dictum quod in eadem Glossa
dum proximorum incommodis ob-
potest, dicitur, quod sua possunt repetere siinph-
viare, secundum illud quod dicitur Prov., citer. Quod ergo dicitur in Glossa, inteUi-
XXIV, 11 Erue eos qul ducuntur ad mor-
: gendum est de perfectis secundum gradum
tem, etc. caritatis, qui perfectam caritatem
id est
Ad illud ergo quod primo objicitur, habent, in quocumque statu sint; hcet enim
dicendum quod in illo verbo Apostoli tales sua repetendo in judicio non peccent,
aliquid omnibus et
interdicitur , aliquid interdum tamen per hoc eorum perfectioni
perfectis tantum. Omnibus f[uidem interdi- derogatur; unde Glossa non dicit quod tah-
citur, cum contentione vel fraudulenter, bus non hceat, sed quod eis non conveniat.
velapud infideles judices sua repetere mo- In aliquibus tamen casibus non est ei in-
vendo causam, ut patet per Glossam ibi- conveniens in judicio sua repetere. Primus
dem sed perfectis interdicitur, cum lite et
; casus est, quando oritur contentio de re
in judiciopro rebus suis repetendis causam spirituah unde Act., xv, cum esset orta
;

coram judice movere. Sed ut Gratianus , contentio de observatione legahum, hoc

dicit XlV, qusest. i, cap. Episcopus, hoc in- Paulus detuht ad judicium apostolorum; et
telligendum est de rerum propriarum peti- de eodem ad Galat., ii, 4 Et propter quos- :

tione, non autem de repetitione rerum dam falsos fratres, qui suhintroierunt ex-
communium, qu« licet eis repetere, sicut plorare lihertatem nostram. Secundus est,
habere. Et sic hujusmodi repetentes in ju- quandooritur contentio de eo quod potest
dicio, non sua repetunt, sed res Ecclesiae, vergere in detrimentum rei spirituahs,
quarum procurationes gerunt nec coram ; quamvis temporale unde Act., xxv,
sit ;

judice sibi sed aUis stant, quorum negotia Paulus appeUavit Csesarem pro liberatione
agunt. Sciendum tamen quod illa Glossa sua quia per ejus mortem vel incarcera-
:

non est autlientica, sed magistralis quod ;

tionem impediebatur fructus prsedicationis.
patet ex hoc quod est qua^dam conclusio Ipse tamen, quantum in se erat, cupiebat
ex verbis Augustini illata unde paulo ante ; dissolvi et esse cum Christo , ut dicitur
praemittitur « Ut autem prsedicta verba
: Phihp., I. Tertius est, quando contentio est
Augustini, » efc, in quibus Augustini ver- de ahquo quod vergit in temporale dam-
bis, quamvis dicatur habere judicium infir- num aherius, et maxime pauperum. Reus
mis concessum esse secundum veniam enim est quodammodo rapinae qui sua ne-
non tamen dicitur quod non hceat perfec- ghgentia ahos damnum incurrere permit-
tis, nec magister etiam subdit postea, quod tit , et prsecipue iii his quse sunt ejus curse
eis non hceat, sed quod eis non conveniat. commissa. Uiide de hoc non potest perfec-
Si enim his qui sunt in statu perfectionis, tionis sacrificiumDeo exhiberi. EccL, xxxiv,
in judicium non Uceret aliquem trahere 24 Quioffert sacrificium ex suhstantia pau-
:

nec ipsis -episcopis hoc hcitum esset, quo- permn, cjiuasiciuivictimatfllium in conspectu
rum status est perfectior quam rehgioso- patris sui. Quartus est, quando contentio
rum, ahas rehgiosi ad praelationis apicem est de eo quod vergit in spirituale damnum
promoveri non possent. Non enim ex hoc rem aUerius tem-
iUius qui injuste detinet
quod ahquis perfectionis statum assumit, poralem unde Gregoriusin XXXI lib. Mor.,
;

ahquid ei ihicitum redditur quod prius non super iUud Job, xxxix : Frustra lahoravit,
erat, nisi se ad ihud speciahter voto ad- dicit Quidam dum res temporales ra-
: c(

strinxerit. Unde non plus est rehgiosis piunt, solummodo sunt tolerandi; quidam
ilhcitum in judicio causam movere quam vero servata caritate prohibendi, non sola
prius, nisiquatenus voto paupertatis con- cura ne nostra subtrahant, sed ne rapientea
hoc est quando ahquis rehgio-
tradicit, et non sua, semetipsos perdant. » Quintus est,
sus vehet pro recuperanda vel acquirenda quando vergit in corruptionem muhorum
re propria htigare, quod ei secundum vo- per exemplum rapiendi. EccL, viii, 11 :

tum suce professionis possidere non hcet, Quia non profertur cito contra malos sen-
aut etiam interdum propter scandalum. Yel tentia, ahsc[ue timore ullo filii hominum
potest dici, et forte verius, quod verbum perpetrant mala.
ihud Glossde non potest inteUigi de perfec- Ad secundum dicendum quod, sicut
96 CONTRA IMPUGiNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
Glossa ibidem dicit, in tribiis
ibidem positis perfectio justitiae
tur. Quorum primum Si quis te per-
est : judicio reservari, sed ad judicium Ecclesise
cusserit in dexteram maxillam, praehe ei et
alteram. Secundum est Qui vult tecum in
: Ad quintum dicendum quod judicium
juclicio contendere et tunicam tuam tollere,
dimitte ei et pallium. Tertium est: Quicum-
que te angariaverit miHe passus, vade cum
eo et alia duo. Quee tria ad patientiam per-
tinere noscuntur. Hoc autem tertium, ut
Glossa exponit ibidem, intelligendum est
non tam ut cum eo pedibus vadas, quia
hoc nec in Christo nec in ahis historiahter
legimus esse completum, sed ut parato
animo sis ire, cum oporteret. Simihter et
primum preeceptum, ut Augustinus dicit
in lib. De mendacio, sic est intelhgendum
ut homo cor paratum habeat non solum
ad ahas alapas accipiendas, sed etiam quse-
hbet tormenta pro veritate patienda cum
eorum dilectione a quibus iha pateretur.
Nec intehigitur quod ad htteram ahquis
debeat maxiham prsebere se percutienti;
cum nec Dominus hoc etiam percussus im-
pleverit, nec apostolus Paulus. Unde patet
quod medium prseceptum secundum eam-
dem formam exponendum, ut schicet
est
quihbet habeat cor paratum ad qusehbet
damna temporaha sustinenda potius quam
caritatem vel veritatem rehnquat. Potest
autemsine prsejudicio veritatis vel caritatis
contingere quodahquis injudiciosua repe-
tat, ut ex prsedictis patet, et propter hoc
non sequitur ratio.
Et simhiter dicendum est ad tertium.
Ad quartum dicendum quod Dominus
prsecepit ut apostoh pedes excutiant a pul-
vere in testimonium eorum qui eos non
recipiunt unde Matth., x, dicitur Excu-
; :
tite pulverem de pedibus vestris in testimo-
nium illis; unde super ihud Luc, ix Ex-
cutite pulverem, dicit Glossa : Ad con-
testationem terreni laboris, quem pro eis
inaniter susceperunt. » Et hoc testimonium
ordinatur ad divinum judicium unde se-
quitur Matth., x : Amen dico vobis, tolerabi-
Sodomorum et Gomorrligeo-
lius erit terrae
Tumin die judicii quam illi civitati. Ab ihis
ergo Dominus discipuhs suis mandat ut
non recepti recedamus, qui finah judicio
pro suis sceleribus reservantur, sicut sunt
inhdeles; de quibus dicitur I Cor., v, 13
Eos cpxi foris sunt, judicabit Deus. Sed de
his qui intus sunt, scihcet fidehbus, judi-
cium EcclesisB committitur. Unde
prseceptis in societatem fidehum recipi velit, et ipsi
ostendi- injuste contradicant non debet hoc divino
;
corrigendum deduci.
cum contentione omnibus infirmis est
prohibitum, ut patet per Glossam I Cor., vi,
super ihud Jam quidem omnino delictum
:
est, etc. Est enim contentio impugnatio
veritatis per confldentiam clamoris, ut ha-
betur in Glossa Rom., i, super ihud Homi- :
cidiis, contentione, etc. Unde ihi qui cum
veritate in judicio stant, non confidentes
in clamore, non propter hoc sunt conten-
tiosi.
Ad sextum dicendum quod non est in-
tehigendum quod salva caritate nullo modo
possit aliquis ablata repetere, sed quia ca-
ritas non inducit ad repetendum ablata ex
cupiditate unde Glossa : Non cjuwrit quae
;
((
sua sunt, id est ablata non repetit, quia non
est amatrix pecunise. « Quandoque tamen
aliquis ex sua repetere potest
caritate
zelo fraternse ut patet per
correctionis,
auctoritatem Gregorii inductam.
Ad septimum dicendum quod non sem-
per quando aliquis rem suum repetit in
judicio, pacem quam cum proximo debet
habere, a corde suo repellit. Unde quamvis
pax cordis nullo modo sit ^perdenda pro
terrena re recuperanda, noii sequitur quod
aliquis non possit in judicio terrenam rem
repetere. In ipso enim tumultu judicii ple-
rumque est salva pax pectoris, cum etiam
a bonis viris in bellorum tumultibus non
amittatur, alias omnia beha essent ihicita.
Ad octavum dicendum quod si aliquis
juste in judicio sua repetit, ipse non scan-
dalizat, scandalum active faciens sed si ;
aliquis scandalizatur, est scandalum passi-
: vum tantum. In quo distinguendum vide-
(( tur, quod aut est scandalum pharisseorum,
cum scilicet quis ex malitia scandalizatur,
et scandalum in aliis suscitat et tale ,
; scandalum est contemnendum exemplo
Domini, qui audito pharisseorum scandalo,
dicitMatth., xv, 14 : Sinite eos, caeci sunt,
et duces caecorum; aut scandalum infirmo-
rum, quod scilicet procedit ex infirmitate
vel ignorantia, et huic scandalo occurren-
dum est juxta posse ita tamen, ut pro hoc
;
: removendo, aliquod ilhcitum non commit-
tamus. Esset autem ilhcitum, si aliquis
bona Ecclesise sibi commissa perire permit-
si aliquis teret a prsedonibus direpta. Unde, quamvis
 OPUSCULUM I 97
aliqiiis scandalo passivo scandalizetur, ni- malo reddentes; et infra : Non vosmetipsos
hilominus ille cui cura Ecclesiae commit- defendentes, carissimiy id est non istis refe-
titur, debet custodire et defendere jura Ec- rientes adversarios. Ergo contra doctrinam
clesiai sibi commisscB unde B. Thomas Can-
; apostoh faciunt qui suos adversarios pu-
tuariensis episcopus, contempto scandalo niri procurant.
regisAngh», bona sua^ Ecclesiae defensavit Item in Legenda sanciorum Simonis et
usque ad mortem. Sed si etiam posset sine Judoi legitur quod cum dux regis Persarum
peccato dimittere illius rei repetitionem, vehet punire sacerdotes idolorum contrarios
non oportet quod propter scandalum pas- apostohs, apostoli projecerunt se ad pedes
sivum dimittat repetere. Potest enim aho ducis, rogantes ut eis parceret,ne essent
modo scandalo passivo obviare , si est ahcui interemptionis occasio qui ad com-
scandalum infirmorum, scihcet pacihcis munem sahitem venerant procurandam.
verbis se juste agere ostendendo ; et magis Ergo qui procurant ut sui adversarii a
ilh
proximo prodesset, si eum ab injusta de- principibus puniantur, non sunt veri, sed
ceptione eriperet, vel consuetudinem si- falsi apostoh.
miha pra^sumendi auferret ,
quam si ei Item. Galat., iv, 29 : Quomodo tunc is
rem suam dimitteret. Et pra*terea, magis qui secundum carnem naius est, perseque-
debet ahquis scandalo suo quam proximi batur eum qui secundum spiritum, ita et
cavere et ideo si tinieret se scandahim
; , nunc. Glossa Augustini « Qui sunt secun- :

perpeti nisi sua repeteret, non deberet a dum carnem nati? BUectores mundi, ama-
rei sua; repetitione prohiberi. tores saiculi. Qui sunt secundum spiritum
Ad nonum dicendum quod, quamvis esca nati? Amatores regni coelorum, dilectores
sit maxime necessaria corpori,
simphciter Christi. » Ergo iUos qui ahis persecutionem
non tamen quaehbet esca. Si enim ahquis procurant, apparet esse amatores mundi.
ab una esca abstineat, potest aha susten- Item. Galat. v, 26 , Non efficiamur :

tari unde ahquo genere escae magis esset

; inanis glorise cupidi; Glossa : « Inanis
abstinendum pro scandalo evitando, quam gloria est vincere vehe ubi praemium non
res ahquas ahas temporales dimittere, qua? est. » Sed ihi qui adversariis suis persecu-
cum majori nocumento amitterentur et ; tionem procurant, victoriam quaerere vi-
quandoque cum ahquo periculo peccati dentur. Ergo hoc ad inanem gloriam per-
esset si non repeterentur ut ex dictis , tinet. Ex his ergo concludere volunt, quod
patet. nuUo modo sanctis viris liceat ahquibus
persecutionem concitare.
CAPUT XXX. Item. Luc, ix, 54, dicitur quod Jacobus
Quarto de hoc quod religiosi persecutores et Joannes dixerunt Domine, vis dicimus
:

suos puniri procurant. ut ignis descendat de ccelOy et consumat

illos? Et conversus increpavit illos, dicens :
Nunc restat quarto ostendere quomodo Ex quo videtur
Nescitis cujus spiritus estis.
nituntur monstrare quod rehgiosi suis quod iUi qui sunt spiritu Dei repleti, puni-
persecutoribus nuham poenam aut perse- tionem aliorum non debeant procurare.
cutionem debeant procurare. Dicitur enim
Matth., V, 44 Beiiefacite his qui oderunt
:
CAPUT XXXI.
vos, et orate pro persequentibus ei calum-
nianiibus vos et hoc idem dicitur Luc, vi.
: Quod religiosi licite possunt inferre poenam
Ergo inimicis persecutionem inferre prohi- aut malum, vel procurare quod ab aliis
bemur. Qui enim ahcui bona debet inferre, inferantur ad correctionem,
muho magis non debet ei nocere.
Item. Matth., x, 16 Ecce ego mitto vos: Sed quod sancti pcenas aliquibus
viri
sicut oves in medio luporum : Glossa : Qui <( inferant vel procurent, probatur
inferri
locum pr«dicationis suscipit, mala inferre primo exemplo ipsius Christi, de quo di-
non debet, sed tolerare. » Ergo si ahqui citur Joan.,ii, 14, quod vendentes etementes
pra^dicatores poenas inferri suis adversariis de iemplo ejecit, et nummulariorum effudit
procurent, se falsos prsedicatores osten- 8es, et mensas subveriit,

dunt. Item exemplo Petri, qui Ananiam et

Item. Rom., xii, 17 : NuUi malum pro Saphiram verbo suo morti condemnavit,
XXIX. 7
 ,

98 CONTRA IMPUGNMTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

quia fraudaverant de pretio agri, Act., v. tolus se non odio, sed amore illud fecisse ; »

Item. Act., XIII, 10, dicitur q^iiod Paulus et infra : <( Sic et Elias et aUi viri boni non-
repletus Spiritu sancto, intuens Elymam nuUa peccata morte punierunt quia sic :

magum dixit O plene omni dolo et omni

: viventibus utiUs metus incutiebatur et ;

fallacia, fili diaboli, inimice omnis justitige, Ulis qui morte puniebantur, non ipsa mors
non desinis subvertere vias Domini rectas. nocebat sed peccatum, quod augeri posset
,

Et nunc ecce manus Domini super ie; et eris si viverent, minuebatur. » Unde non pro-

cdecus, non videns solem usque ad tempus. prie persecutio potest dici, quam sancti
In quo patet quod verbis eum exasperavit, maUs inferunt ; cum non totaUter eos inse-
et poenam caecitatis inflixit. quantur, ut in malo eorum finem consti-
Item. I Cor., v, 3 Jam judicavi ut prm-: tuant, sed in bono eoriim, ut corrigantur,
sens eum qui sic opei^atus est, in nomine vel a peccato desistant vel saUem in bono ;

Domini nostri Jesu Christi conqregatis vo- aUorum, ut metu coerceantur vel ab impiis
bis et meo spiritu cum virtute Domini Jesu liberentur. Aliquando tamen persecutionis
tradere liujusmodi Satanae in interitum car- nomen accipit praedicta punitio propter
nis.Glossa : « Ut Satanas corporaliter eum poenae similitudinem. Unde Augustinus Ad
vexet ; » quam quidem constat magnam Bonifacium Comitem, et habetur XXIII,
poenam esse. Et sic idem quod prius. quaest. iv, cap. Si Ecclesia « Si verum :

Item. Cant., ii, 15 Capite nobis vulpes : dicere vel cognoscere volumus, persecutio
parvulas. Glossa : Debellate et compre-
c( est injusta, quam impii faciunt Ecclesia'
hendite schismaticos et ha^reticos quia, ut : Christi ;
justa, quam facit Ecclesia Christi
in alia Glossa ibidem dicitur, non sufficit impiis. »

nobis vitam nostram aliis in exemplum Item. In Psalm. xvii, 38 Persequar ini- :

proponere et bonam prffidicationem fa- micos meos donec deficiant ; et alibi,

cere, nisi errantes corrigamus et infirmos Psalm. c, 5 Detrahentem secreto proximo
:

ab aliorum defendamus.
insidiis suo, hunc persequebar.
Item. Dionysias in vi cap. De div. nom.,
dicit quod angeli non sunt maU, quamvis
CAPUT XXXII.
interdum malos puniant. Sed ecclesiastica
hierarchia exemplata est a ccelesti. Ergo Responsio ad inducta superius contra
sine maUtia potest esse hominis aUcujus veritatem.
quod malis poenam inferat, vel inferri pro-
curet. Ad id ergo quod primo objicitur, dicen-
Item. XXIII, qusest. iii, cap. Qui potest, dum quod, sicut jam probatum est, sancti
dicitur :*« Qui potest obviare et perturbare non ex odio, sed ex amore malos puniunt
perversos, et non facit, nihil est aUud quam vel puniri procurant in hoc enim eis non
;

favere impietati eorum nec caret scrupulo

: nocent, sed prosunt, ut supra dictum est.
societatis occuUae qui manifesto facinori Ad secundum dicendum quod praedica-
desinit obviare. » Ex quo patet, quod non tores non debent aUis mala inferre ut
solum Ucet malis resistere et eos pertur- eorum intentio in malis eorum quiescat,
bare, sed etiam hoc sine peccato dimitti quasi poenis debent tamen
delectentur ;

non potest. mala poenae inferre vel per se vel per

Item. Job, XXXIX, 21, dicitur de equo, per aUos, propter bonum vel ejus qui punitur,
quem prsedicator intelUgitur In occursum :
vel aUorum, ut prius dictum est.
pergit armatis. Glossa : « Quia prave ac Ad tertium dicendum quod iUe qui ex
male agentibus se pro defensione justitiae zelo caritatis alicujus punitionem procu-
opponit ; » et Interlinearis : « Etiam cum rat, non reddit malum pro malo, sed magis
ipse non quaeritur. » Ex quo patet quod bonum pro malo, cum ipsa poena sit utiUs
sanctorum praedicatorum est iniquos per- ei qui punitur. Sunt enim poenae medicinae
turbare, etiam eos qui eis molestias non qua^dam, ut II Ethic. dicitur et Dionysius ;

inferunt. Sed tamen hoc non faciunt sancti dicit in iv cap. nom. « Puniri non
De div. :

ex odio, sed ex amore; unde I Cor., v, 3, est maUim, sed Ucri poena dignum. » Simi-
super iUud Tradere hujusmodi hominem
: liter hoc quod prohibemur ad\ersarios
Satange in interitum carnis, ut spiiitus salvus referire, inteUigendum est ne referiamus
fiat. Glossa: « Ex his verbis manifestat Apos- ex odio vel livore vindictae.
 ;

OPUSCULUAl I, V)9

Ad quartum clicendum quod sancti, sicut

dictum est alios non puniunt vel puniri CAPUT XXXIIL
procurant nisi proptcr correctionem eorum Quinto cle hoc quocl i^eligiosi placere
vel aliorum. Quandoque autem aliqui ex
hominibus volunt.
impunitate insolentes redduntur et ad ,

peccatum proniores. Eccle., viu, 11 Ete- : Nunc quinto restat videre quomodo
nun qiiia non profertur cito contra malos ostendere nituntur quod religiosi non de-
sententia, abscjue ullo timore fdii hominum bent quaerere ut hominibus placeant. Quia
perpetrant mala ; et tunc sancti contra in Psalm. lu, 6, dicitur Deus dissipavit :

malos pcenis utuntur. C|uando([ue autem ossa eorum qui hominibus placent; confusi
clementia magis proiicit ad correctionem, sunt, quoniam Deus sprevit eos.
et tunc sancti pcenas impediunt vel re- Item. Ad 10 Si adhuc hominibus
Gal., i, :

mittunt unde Lucae, xi, super illud Nes-

; : placerem, Christi servus non essem. Ergo
citis cujiis spiritus estis, etc, Glossa : « Non rehgiosi qui se servos Christi profitentur,
semper in eos qui peccant, est vindican- non debent quaBrere ut hominibus pla-
dum quia nonnunquam magis prodest
: ceant.
clementia tibi ad patientiam, lapso ad cor- Item. I Corinth., iv, super illud : Usque
rectionem » et hac de causa Simon et Judas
; in hcinc horam esurimus et sitimus, etc,
adversariorum pcenas impediverunt. Glossa : « Libere et sine aliqua adulatione
Ad quintum dicendum quod dilectores veritatem praidicantes, et gesta pravae vitse
nmndi injuste persequuntur eos qui sunt malorum arguentes, gratiam non habent
dilectores Dei; sed juste ab eis persecutio- apud homines. Si ergo religiosi debent
nem patiuntur, ut patet ex auctoritate sine adulatione libere veritatem prsedicare,
Augustini supra inducta. non debeiit quaerere quod hominibus pla-
Ad sextum dicendum quod, ut jam patet ceant.
ex dictis, sancti non procurant aliorum Item. Gregorius in Pastorali : a Adulte-
poenam nisi propter aliquam utilitatem et , rina3 cogitationis reus est, si placere puer
hanc utilitatem pro pra^mio computant sponsai oculis appetit, per quem sponsus
unde ex hoc non incurrunt notam inanis dona transmisit. » Sponsam autem ibi
gioriae. Ecclesiam vocat, puerum autem Dei mi-
Ad septimum dicendum quod , sicut nistrum. Ergo si rehgiosi, qui se Dei mi-
Glossa ibidem dicit, apostoli adliuc rudes, nistros profitentur , hominibus placere
et modum medicandi ignorantes, non ex qu«rant, aduUerinae cogitationis rei sunt.
amore correctionis aUorum, vel maliti* Item. Desiderium hominibus placendi
fmiendai in illis, sed ex odio vindictam procedit ex amore sui. Sed, sicut dicit Gre-
desiderabant. Hanc autem ignorantiam gorius in Pastorali, « auctori reddit aliquem
Dominus repreliendit. Postquam vero eos extraneum amor siius. » Ergo per hoc
de vera dilectione docuit, ahquando potes- quod aliquis homini placere quaerit, Deo
tatem tribuit tales vindictas exercendi, extraneus redditur.
sicut Petro in Ananiam et uxorem ejus : Item. IUud quod in vitium sonat, pra^ci-
quorum mors viventibus utiiem metum pue a religiosis caveri debet. Sed esse pla-
mortis incussit; et in ilhs qui puniebantur, cidum sonat in vitium, ut patet per Philo-
peccatum, quod augere poterant, si vive- sophum in lY Ethic. Ergo religiosi qua^rere
rent, fmivit et lioc idem habetur in Glossa
; non debent ut hominibus placeant.
I Cor., V, 3, super illud Tradere hujusmodi: Ex hujusmodi igitur probare volunt
hominem Satanx, etc. Yel dicendum quod quod nuUo modo aliquis debeat quaerere
ideo Dominus increpavit discipulos poenam hominibus placere,
Samaritanorum petentes, quia videbat eos
clementia facilius posse converti unde ;
CAPUT XXXIY.
Glossa ibidem dicit « Denique Samaritani
:
Quod religiosi debent dare operam ut
citius crediderunt, a quibus hoc loco ignis placeant hominibus.
arcetur. »

Sed hoc esse falsum multipliciter osten-

enim ad Rom., xv, 2 Unus-
ditur. Dicitur :

quisque proximo placeat in bonum, ad

 : ;

100 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

sedificationem. Item I ad Cor., x, 32 : Sine exponens illud Si hominibus placerem, ctc.
:

offensione estote Judgeis et gentibiis et Ec- ((Si (inquit) fieri potest ut pariter Deo et
clesise Dei, sicut et ego per omnia omnibus hominibus placeamus, placendum est et
placeo. Item Roman., xii, 17 : Providentes hominibus. Si autem aliter non placeamus
bona non solum coram Deo, sed etiam hominibus, nisi Deo disphceamus, Deo
coram omnibus hominibus. Hoc autem non magis quam hominibus placere debemus. »
esset necessarium, si non oporteret curare Tertio modo quando aliquis quod in se est
quomodo hominibus placeremus. Ergo facit exterius, et tamen ab ahis temerarie

quilibet curare debet ut hominibus placeat. judicatur. Tunc ergo sibi debet sufflcere
Item. Matth., v, 16 Sic luceat lux vestra
: quod Deo placeatin conscientia, non curans
coram hominibus, ut videant opera vestra quod hominibus non placeat, qui perverse
bona, et glorificent Patrem vestrum qui in judicant et hoc est quod habetur in Glossa
;

coelis est.Sed nullus movetur ad glorian- ad Gal., i, super ihud Si adhuc homini-
:

dum ex bonis operibus nisi per hoc quod bus placeremy etc. « Sunt homines teme-
sibi placent. Ergo quilibet studere debet ut rarii judices, detractores^ susurrones, mur-

opera sua siiit talia quse ahis placere de- muratores, quaerentes suspicari quod non
beant. vident, quserentes etiam jactare quee non
suspicantur. Contra tales sufficit testimo-
CAPUT XXXY. nium conscientia3 nostrse. »
Et secundum hoc de facih patet responsio
Responsio ad inducta superius contra
ad omnia objecta.
veritatem.
Quod enim dicitur Dissipavit ossa
: eorum
Ad horum ergo evidentiam sciendum est qui hominibus placent, intelligendum est
quod tribus modis prohibetur ne aliquis de his qui ita hominibus placere volunt
hominibus placere desideret vel qua^rat. quod in hoc finem constituunt et qui ut ;

Uno modo ne propter seipsum placere hominibus placeant, Deum ofTendunt.

qua^rat, quasi in humano favore fmem Et simihter intehigendum est quod dici-
constituens sed hoc quod hominibus pla-
, tur ad Galat., I Si hominibus placerem, etc,
:

cere curat, debet aliquis referre ulterius ut ex dictis patet.

ad aliquod bonum, scihcet ad Bei gloriam^ Ad tertium dicendum quod, quamvis illi
vel proximorum sahitem ; et hoc est quod qui veritatem annuntiant, malis displiceant,
Gregorius Pastorali : « Sciendum
dicit in qui corrigi nolunt, tamen ex hoc ipso
est quod oportet ut rectores boni placere bonis placent ,
qui correctionem amant
hominibus appetant scihcet ut sua', «sti-
: unde dicitur Prov., ix, 8 : Argue sapien-
mationis dulcedine proximos in affectum tem, et diliget te.

veritatis trahant ; noii ut se amari deside- Ad quartum dicendum quod verbum

rent, sed ut dilectionem suam quasi quam- Gregorh intelhgendum est quando aliquis
dam viam faciant, per quam corda audien- itahominibus placere qu.Trit ut in hoc
tium ad amorem Conditoris introducant. finis constituatur, ut scihcet eo modo ame-
Difficile quippe est ut quantumhbet recta tur quo Deus amari debet, ne scilicet aliquid
denuntiet praedicator qui non dihgitur, li- quocumque modo contra Deum fiat, quod
benter audiatur. » Et infra « Quod bene : patet ex hoc quod immediate prsemittit :

Paulus insinuat, cum sui nobis studii oc-
culta manifestat, dicens Sicut et ego per
omnia omnibus placeo; qui tamen rursus
dicit: Si adhuc hominibus placerem, Christi
servus non essem. Placet ergo Pauhis, et
non placet quia in'hoc quod placere ap-
: sui amore, ex quo procedit ut aliquis
petit, non se, sed per se hominibus verita-
tem placere qua?Tit.
hominibus, facit aliquid
aliquis, ut placeat
per quod Deo disphcet; et hoc est quod
Hieronymus dicit Super Epistolam ad Gal.,
« Rcdemptoris est qui per
Hostis, inquit,
: recta opera qua? facit hujus vitae ab Ec-
clesia amari concupiscit. »
Ad quintum dicendum quod verbum
Gregorii^ est intehigendum de inordinato
propter se hominibus placere quserat.
» Aho modo quando Ad sextum dicendum quod placidus se-
cundum Philosophum non dicitur qui qua-
litercumque hominibus placere qugerit, sed
qui in hoc excedit; dum scilicet placere

Sic cod.; Parm. : « Augustini. »

 :;. ;

OPUSCULUM I. 101
quaerit plusquam oportet, vel in quibus chiam. Qui cum pervenisset, et vidisset gra-
non oportet eum enim qui secundum
; tiam Dei, gavisus est. Gaudebant ergo
quod oportet aliis placere studet, amicum apostoli de hoc quod per corum fratres et
ibidem vocat. socios fructus fiebat in Ecclesia.
Item. Act., XV, 3, dicitur de Paulo et Bar-
CAPUT XXX YI. naba ,
quod deducti ab Ecclesia pertransi-
bant Pltcenicem et Samariam, narrantes
Sexto de hoc quod relkjiosi gaiident de his conversionem gentium : et faciebant gau-
quee per eos Deus magnifice operatur, dium magnum omnibus fratribus, etc. Ex
hoc etiam habetur idem quod prius.
Sexto videamus quomodo nituntur os- Item. Phil., iv, 1 Itaque fratres mei ca-
:

tendere quod religiosi gaudere non debent rissimi et desideraiissimi, gaudium meum
de his qua? Dcus magriifice per eos opera- etcorona mea. Ergo patet quod Apostolus
tur. Luc. enim, x, 20, dicitur Iii hoc nolite : gaudebat de illis quos ad Christum conver-
gauclere, qiiia spiritus vobis subjiciuntur tebat.Ergo et religiosi et alii perfecti viri
Ergo eadem ratione nec de aliis magnifice gaudere possunt in ilhs quae Deus magni-
per eos factis gaudere debent. fice per eos facit, pra^cipue in conversione
Item. Job, XXXI, 25, dicitur Si Isetatus : aUorum.
siini super divitiis meis multis, et quia Item. Nullus agit gratias de hoc in quo
plurima reperit manus mea. Si vidi solem non credit sibi gratiam esse factam. Sed
cum fulgeret, et lunam incedentem clare, nullus reputat sibi gratiam fieri de eo quo
et Isetatum est in abscondito cor meum non gaudet. Si ergo non est gaudendum
quasi dicat Male mihi accidat quod expo-
:
; de his quae Deus magnifice per eum opera-
nens Gregorius in XXII hb. MoraL, dicit : tiir,iion sunt de Iioc gratiae agenda^, quod
« Quia sanctum virum intelligentia scientiae est omnino absurdum.
non corrupit, de multis divitiis gaudere Secundum Philosophum in I Ethic,
Item.
despexit. Quia vero eum magnitudo operis nullus est justus qui non gaudet justis ope-
non inflavit, solem fulgentem non vidit. rationibus et huic concordat quod dicitur
;

Quia autem illum nec fama laudis extulit, in Psal. xcix, 2 Servite Domino in laetitia.
:

clare incedentem lunam minime attendit. » Sed nihil magnificentius Deus per aliquem
Ergo patet quod non debent nec de scientia, facit, quam opus justitia^,quo ei servitur.
nec de fama, nec de operibus gaudere. Ergo sancti viri gaudere debent de his quae
Item. Gaudio alicujus rei gloria circa Deus magnifice per eos operatur.
illam rem adjungitur. Sed homo non debet
gloriari de bonis propriis, secundum illud
CAPUT XXXYIII.
Jer,, IX,23 Non glorietur sapiens in sa-
:

pientia sua, et non glorietur fortis in forti- Responsio ad inducta superius contra
tudine sua, et non glorietur dives tn divitiis veritatem,
suis. Ergo nec de bonis quse per eum fiunt
aliquis gaudere debet; et sic videtur os- Ad horum ergo evidentiam sciendum
tendi quod nullo modo aliquis gaudere est quod gaudium non est nisi de bono
debeat de bonis quai per eum Deus facit. iinde secundum ordinem bonorum est de
eis gaudendum; et ideo finis Isetitise in solo

CAPUT XXXVII. summo bono ponendus est, quo proprie

dicimur frui aliis autem rebus hoc modo
;

Quod religiosi gaudere debent de illis qu3e gaudere debemus, ut in tali gaudio fmis
Deus per eos magnifice operatur. non ponatur, sed referatur ad ultimum
finem. Qui ergo gaudet de bonis qiiae Deus
Sed quod hoc sit falsum, manifeste os- per eum operatur, hoc gaudium in Deum
tenditur per illud Actuum xi, 22, ubi dici- referens, recte gaudet, quod contingit dum
tur quod multus numerus credentium con- aliquis propter hoc gaudet de his qiue Deus
versus estad Dominum, scilicet ad praedi- per eum facit, quia videt hoc in gloriam
cationem quorumdam fidelium. Pervenit Dei cedere, et suam et aliorum salutem. Si
autem sermo ad aures Ecclesiee super istis aiitem aliter gaudeat, suis operibus frui-
et miserunt Barnabam usque ad Antio- tiir, et peccat. Unde Gregorius in XXII lib.
 , ,

0-2 CONTR\ IMPUGNANTF.S \WA CULTU.Vl F.T UiaHMONKM.

MoraL, exponens prcefata verba Job, sic et pra^dicatio debet dechnare moUium pala-
dicit : (( Nonnunquam etiam sancti viri de tia, qua? frequentant mohibus induti, vide-
sua bona opinione gaudent. Sed cum per hcet adulantes » et ; sic idem quod prius.
hanc ad meliora proficere audientes pen- Item. Luc, ix, super ilhid Loquebatur :

sant,non jam de opinione sua, sed de illis de reqno Dei, dicit Glossa : « lUis non

proximorum utilitate gaudent, quia aliud otiosis, non in civitate synagogse, id est
est favores quserere, et aliud de profec- Scecularis dignitatis, residentibus, sed inter
tibus exultare. » deserta Christum quaerentibus , coelestis
Et per hoc de facili patet responsio ad gratia» ahmoniam impartitur. » Si ergo re-
objecta. ligiosorum vita ad hoc est ordinata ut ali-
Quod enim dicitur Luc, x : In hoc nolite quis alimoniam ccplestis gratise consequa-
gaudere, quia spiritus vobis subjiciuntur, tur a Christo, non debent religiosi cum his
est inteUigendum quod de hoc gaudere non qui sunt in saeculari dignitate, commorari.
debeant quantum pertinet ad spirituum de- Item. Hieronymus Ad Paidinum presby-
pressionem, sed quantum pertinet ad Dei terum : Multitudines hominum et officia
((

et suam exaltationem unde dicit Glossa ; et salutationes et convivia veluti quas-

ibidem « Prohibentur gaudere de humi-
: dam catenas fugias voluptatum. » Sed in
hatione diaboh, qui propter superbiam ceci- curiis principum conveniunt muUitudines
dit; sed gaudeant in sua^ subhmatione. » et convivia frequentantur. Ergo rehgiosi
Yel dicendum quod de hoc non debent ibi morari non debent.
gaudere quasi de maximo bono, cum hoc Item. Boetius dicit in lib. De consolatione
possit fieri sine merito ejus qui taha opera- quod illi qui in potentia gloriantur, qu«-
tur, ut Glossa ibidem dicit sed principale ; runt vel regnare, vel regnantibus adha^-
gaudium eorum esse debet de his quae eos rere. Sed hoc est rcprobabile in rehgiosis,
ordinant ad vitam a^ternam unde et se- ; qui humilem vitam elegerunt, quod in
quitur Gaudete autem quod nomina ves-
: potentia glorientur. Ergo regnantibus ad-
tra scripta sunt in coelis. hserere non debent.
Ad secundum dicendum quod verba Job Item. Cum honores ad superbiam vita^
sunt inteUigenda de gaudio elationis et ,
pertineant, qua3 est unum de tribus qua' in
hoc etiam patet in verbis Gregorii inductis. mundo reprobantur, religiosi, qui mundo
Superbum autem gaudium est, quando ah- abrenuntiaverunt debent ab his qua^ ad
,

quis de bonis qua3 Deus per eum facit honorem pertinent, abstinere. Sed hoc vi-
quasi propria gioria delectatur. detur ad honorem pertinere quod aliquis
Ad tertium dicendum quod ille qui gau- pra^dicet in curhs regum vel principum,
dium de quo agitur refert in Deum non ,
vel synodis, ubi multitudo hominum con-
in seipso gloriatur, sed gioriatur in Deo ^ in gregatur. Ergo religiosi de talibus se in-
quem refert hoc de quo gloriari posset. tromittere non debent et sic nituntur ;

concludere, quod religiosi nullatenus de-

CAPUT XXXIX. bent in curiis regum vel principum con-
versari.
Septimo de hoc quod religiosi curias
principum frequentant. CAPUT XL.
Quod religiosi possunt licite conversari in
Nunc septimo quomodo
restat ostendere
curiis principum et magnatum.
nituntur probare quod rehgiosi non de-
bent in famihis principum et magnatum Sed Iioc manifeste falsum ostenditur ex
conversari. Matth. enim, xi, 8, dicitur : hoc quod multi sancti viri cum regibus et
Ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus principibus commorati sunt. Joseph enim
requm sunt. Sed mohibus vestiri rehgiosis commoratus cst in curia Pharaonis, de quo
non competit, cum statum p(]enitentia3 pro- in Psal. civ, 21 , dicitur : Constituit eum
fiteantur. domibus regum
Ergo in et prin- dominum domus suae, et principem omnis
cipum rehgiosi esse non debent. possessionis suee. Moyses etiam in domo
Item Glossa ibidem dicit : (( Rigida vita filiae Pharaonis nutritus est, et instructus

^ Sic cod.; Parm. : « de sublimatione, » et in no- tnla an deest vox Dei ? » Al. iii Deum, »
 , ,

OPUSCULUM I. 103

omni iEgyptiorum perhibetur,

sapientia verba proficiant, et ad coelestem sponsum
Act., VII.Nathan etiam propheta inter fa- amoris facibus inardescant. » Et hac ne-
miliares David ct Salomonis computatur. cessitate contingit quod sancli quandoque
Daniel eliam in curia regis Dabylonis con- multitudinibus se ingerant, et magnatum
stitutus est princeps super omnes provin- gratiam et consortia qua^rant, non favore
cias J3abylonis, et postulavit a rege, et con- humano vel potentia delectati sed ut ,

stituit super opera provincia3 Bal)ylonis plures ad viam salutis trahere possint
Sidrach, Misach et Abdenago. Ipse autem quia ut dicit Augustinus YIII Confess.,
,

Daniel erat in foribus regis Dan., n, 49. , « multis noti, multis sunt auctoritati ad

Glossa : « A regis latere non recedens ho-
noratus familiaris. » Nehemias etiam pin-
cerna regis Persarum fuit, ut habetur
Nehem, i. Mardochaeus etiam factus est
princeps in curia Assueri, Esther., viii. In
Novo etiam Testamento in regum palatiis
salutem, et multis pra^eunt secuturis, quia,
ut ipse infra dicit, plus hostis vincitur in
eo quem plus tenct, et de quo plures te-
net. » Plus autem superbos tenet nomen
nobilitatis, et de his plures nomine aucto-
ritatis ideo urgente caritate, nobilium et
;

aliqui sancti morati fuisse leguntur; unde auctoritatem habentium sancti consortia
Phil., ult., dicitur Salutant vos sancti
: quaerunt, ut per eos pluribus possint profi-
maxime qui de domo Csesaris sunt. Sebas- cere ad salutem; et nisi hoc facerent, es-
tianus etiam in curia Diocletiani inter pri- sent merito arguendi. Unde dicit Gregorius
mos palatii fuisse legilur. Similiter Joannes in Pastoral. : Qua meiite is qui proximis
<(

et Paulus fuerunt de familia Constantini profuturus enitesceret, utiUtati caeterorum

Augusti. Et Gregorius in prol. Moral. nar- secretum pra^ponit suum ,
quando ipse
rat quod « in terreno palatio excubabat, summi Patris unigenitus, ut multis prodes-
ubi multi ex monasterio fratres germana set, de sinu Patris egressus est ad publi-
caritate conjuncti secuti sunt eum. » Non cum nostrum. »

est ergo illicitum viris perfectis et viris His igitur visis, facile est respondere ad
rehgiosis in curiis regum commorari. objecta.
Quod enim dicitur Matth., xi Quimolli- :

CAPUT XLI. bus vestiimtur, etc, satis aperte ostendit

quod de his loquitur qui in curiis regum
Responsio ad inducta stiperius contra m.orantur ut ibi suas perficiant voluptates.
veritatem. Similiter quod dicit Glossa Luc, ix Non :

otiosis, etc, intelligitur de illis qui in civi-

Ut ergo appareat quid in ista controver- tate vel saeculari dignitate resident, ibi
sia sit tenendum, sciendum quod sancti quietem habentes. Sed sancti quietem suam
viri aliquid propter se quaerunt aliquid , in Deo solum habent, et in ipso resident;
propter alios. Propter se quidem quaerunt quod autem eos oporteat in dignitatibus
Christo per contemplationem inhaerere vel vel cum
multitudine commorari, magis la-
in hoc mundo, quantum praesentis vitse borem reputant quam quietem.
infirmitas patitur, vel in futura vita, ubi Quod autem dicit Hieronymus « Multi- :

eum plenissime contemplentur. Sed prop-
ter alios interdum coguntur a desiderata
contemplatione discedere, et se actionum
tumultibus implicare. Sic ergo et in desi-
derio habent quietem contemplationis et
tudineshominum, » etc, patet quod loqui-
tur de frequentantibus multitudines et
hujusmodi, non ad fructificandum, sed ad
delectandum, quod patet ex hoc quod se-
, quitur « Quasi catenas fugias volupta-
:

tamen propter salutem proximorum pa- tum. »

tienter sustinent laborem actionis. Unde Similiter quod Boetius dicit : « illi qui in
Paulus Phil., 1, 23 : Coarctor e duohus, desi- potentia, » etc, manifeste apparet verum
derium habens dissolvi et esse cum Christo; esse. Non tamen sequitur, si illi qui in po-
permanere autem in carne necessarium tentia gloriantur, volunt potentibus adhae-
propter vos. Gregorius etiam in Homil. iv rere, quod e converso omnes qui potenti-
secunddB partis super Ezech. ait « Menti : bus adhaerent vel adhaerere volunt, in
sponsum suum fortiteramanti una solet potentia delectentur; cum hoc possit fieri
esse consolatio , si per hoc quod ipsa a propter aliam causam, ut dictum est.
visione differtur, aliorum animse per ejus Similiter etiam quamvis preedicare mul-
 ;

m CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

titudini sit honorificum, non tamen sancti Ecclesia terrenam felicitatem quaerunt,
in hoc gloriam suam
quaerunt, sed Dei; adhuc ad Ismael pertinent. Ipsi sunt qui
imitantes eum qui dicit Joan., vn, 18 Ego : contendunt spiritualibus proflcientibus, et
gloriam meam non quxro, sed ejus qui detrahunt iUis, et habent labia iniqua et
mislt me. linguas dolosas. » Et ideo talibus detracto-
ribus resistendum est. Utenim dicit Grego-
CAPUT XLI. rius in Homil. preedicta : « Hi quorum vita

Quomodo 'pervertunt judicium in infa- in exemphim imitationis est posita, de-

bent, si possunt, detrahentium sibi verba
miani personarum religiosarum,
compescere ne eorum praedicationem non
;

Viso igitur quomodo blasphemantes per- audiant qui audire poterant; et in pravis
versi homines judicium de rebus perver- moribus remanentes, bene vivere contem-
tunt nunc videndum est quomodo perver-
,
nant. » Unde et Joannes detrahentis sibi

tunt judicium de personis. Forte autem verba compescuit in Epistola ad Gajum,

posset aUcui videri quod detractiones quae cum dixit Si vene?'o, commoneho ejus
:

personis irrogantur, essent tolerandae sine opera quge facit, verbis malignis garriens
contracdictione tum quia ut Gregorius
, , in 710S, et Paulus II ad Corinth., x, 10 :

dicit IX Eom. primde partis super Ezech., Epistolse, inquiunty graves sunt et fortes
« perversorum derogatio vitse nostrae ap- prsesentia autem corporis infirma et sermo
probatio est, quia jam ostenditur nos ali- contemptibilis Tertio, quia non in hoc sis-
.

quid justitia^ habere, si ilUs disphcere inci- tunt ut infament, sed ad hoc tendunt ut to-
pimus qui non placent Deo, » juxta illud taliter extirpent. Quod manifeste apparet

quod dicitur Joan., xv, \^ Si mundus vos : ex hoc quod praelatos inducunt ut eos fa-
odit, scitote quia me priorem vobis odio ciant ab omnibus evitari, ut in necessariis
habuit; tum etiam quia humana judicia eis non provideatur, et ad eorum consor-
sunt parvipendenda, secundum Apostohim tium nuUus admitti permittatur. Quod qui-
I Cor., IV, 3 Mihi pro minimo est ut a
: demconsilium significatur Isa., vii, 5 Eo :

vobis judicer, aut ab humano die; et prseci- quod consilium inierit contra te Syria in
pue cum nostrse conscienti* Deum testem malum Ephraim, et filius Romelide, dicen-
habeamus, secundum illud Job, xvi, 20 : tes : Ascendamus ad Judam, et suscitemus

Ecce in ccelo iestis meus, et coiiscius meus eum, et avellamus eum ad nos. Sed, ut ibi
in excelsis. Sed interius considerantibus dicitur, non stabit, et non erit istud. Ista
apparet hujusmodi detrahentium Unguas etiam sunt consilia de quibus dicitur Jer.,
esse efficaciter reprimendas propter tria. XI, 19 Cogitaverunt super me consilia,
:

Primo, quia eorum detractio non ad unam dicentes : Eradamus eum de terra viven-
personam aut ad phu^es determinatas fer- tium, et nomen ejus non memoretur am-
iur, sed ad totum rehgiosorum coUegium. plius. Sed in consilium eorum non veniat
Unde eorum temeritati est virihter resis- anima mea, dicit Jacob, Genes., penult., 6,
tendum, ne oves Christi passim luporum unde eorum crudelitas non debet amplius
morsibus lacerentur. In detestationem enim tolerari. Ut enim dicitur Esther, vii, 34 :

mercenarii dicitur, Joan., x, 12, quod mer- Traditi sumus ego et populus meus, per
cenarius videt lupum venientem, et dimittit eorum scilicet perversa consilia, ut conte-
oves, et fugit. Lupus autem ut Glossa ibi- , ramur, et jugulemur, et pereamus. Atque
dem dicit, est vel violentus, qui corpora- utinam in servos ct famulas venderemur,
liter vastat, vel diabolus qui spirituahter esset tolerabile malum, et gemens tacerem,
dissipat. Reprehenduntur etiam quidam Dicitur enim Eccli., iv, 20 : Ne accipias fa-
Ezech., XIII, 5 Non ascendistis exadverso,
: ciem adversus faciem tuam, nec adversus
neque opposuistis murum pro domo Israel. animam tuam mendacium.
Secundo quia eorum vitam denigrare ni- Ut ergo eorum detractionibus resistatur,
tuntur quibus non solum conscientia ne- sciendum est quod ipsi in sua detractione
cessaria est propter seipsos, sed etiam quadrupliciter procedunt. De viris enim
fama, ut in proximis per preedicationem spiritualibus mala, si qua sunt vera, exten-
proficere possint. De istis enim detracto- dunt, dubia asserunt, falsa confingunt,
ribus, super iUud ad Galat. , iv : Ejice an- bona pervertunt.
cillamj etc, dicit Glossa : « Omnes qui in

CAPUT
Primiis modus
Extendunt siquidem
giosis inveniri possunt, triplicitcr.
Primo quantum ad tempus, videlicet ea
quai ante conversionem ab eis perpetrata
sunt, in eorum contumeliam commemo-
rando. Exponentes etiam hoc quod dicitur
II Timotli. ui Erunt homines seipsos
, :
amantes, etc, contra religiosos, dicunt in
eorum opprobrium, lioc de eis intelligi
quia ex statu in quo hujusmodi peccatis
detinebantur, ad statum reUgionis perve-
niunt, quam ipsi detractores sectam pene-
trantium domos appellant. Sed in hoc ma-
nifeste errare convincuntur, quia, ut dicit
Gregorius in XYIII Mor., super illud Job,
xxvui Ferrum de terra tollitur; « tunc
:
ferrum de terra tollitur, dum fortis propu-
gnator Ecclesia? a terrena, quam prius te-
nuit, actione separatur. Non ergo debet in
eo despici quod fuit, quia jam coepit esse
quod non fuit. Et Apostolus I Cor., vi, li,
post multorum enumerationem peccato-
rum subjungit Et hsec aliquando quidem
:
fuistis ; sed abluti estis, sed sanctificati es-
tis, sed justificati estis, etc. Expositio etiam
eorum contra intentionem Apostoli est.
Non enim vult quod prius fuerint tales
quales praedixerat, et postea penetratores
domorum efficiantur sed quia simul dum ;
domos penetrant, sunt de numero eorum
peccatorum quos prius enumeraverat.
Secundo extendunt quoad personas, ut
videlicet quod ab uno vel duobus geritur,
toti religioni imponere prsesumant; sicut
cum dicunt quod non sunt cibis sibi appo-
sitis contenti, lautiora qua^rentes, et
hujusmodi, quse etiam ab aliquibus ali-
quando fiant, nullatenus sunt totali colle-
gio imponenda. Unde
Vincentium Donatistam,
qusest. VII, cap. Quicumque : « Quisquis
res ^
pauperum, quas sub nomine Ecclesise
tenebatis, non per justitiam, sed per avari-
tiam tenet, displicet nobis. Sed nec facile
ista monstratis. Nonnullos toleramus quos
corrigere vel punire non possumus, neque
propter paleam relinquimus aream Do-
inini, neque propter pisces malos rumpi-
mus retia Domini, » etc. Non ergo propter
^ Al. : « similiter. » — '
OPUSCULUM I. ^05
hoc infamandum est religiosorum coUe-
XLIII. gium si aliqui ex eorum numero gravia
etiam peccata committunt; alias simili
detractionis.
modo et Apostolorum collcgium vitupera-
mala., qua3 in reli- bile fuit propterhoc quod dicitur Joan., vi,
71 Nonne duodecim vos elegi, et unus ex
:
vobis diabolus est? Unde etiam Cantic, ii,
2 , dicitur : Sicut lilium inter spinas, sic
amica mea inter filias. Glossa Gregorii :
« Ncc maU sine bonis, ncc boni sine malis
esse possunt. » Scd tamen de his dici potcst
quod dicitur I Joan., ii, 19 Ex nobis pro~
:
:
dierunt, sed ex nobis non erant.
Tcrtio extcndunt reUgiosorum mala se-
cundum quantitatem, videlicct eorum pec-
cata levia ultra modum
aggravando. Non
enim potest Iiomo in hoc mundo sine pcc-
cato vivere, secundum illud I Joan., i, 8 :
Si dixerimus c^uoniam peccatum non habe-
mus, ipsi nos seducimus. Scd tamcn peccata
levia, quae ctiam in quibuscumquc perfec-
tis inveniuntur, quasi gravia exaggerant,
contra illud Proverb., xxiv, 15 : iVe insi-
quxras impietatem in domo justi.
dieris, et
Et ad hoc pertinct quod religiosos pscudo-
apostolos esse dicunt his signis, quod
qua^runt opulcntiora hospitia, in quibiis
melius procurcntur quod procurant alicna
;
negotia, ut sic mereantur hospitia ;
quod
rapiunt bona temporaha illorum quibus
praedicant, et alia hujusmodi, quae etsi in
vitium sonent, non tamen sunt tam gravia,
^ ut pro cis dici posscnt pcccatores qui ha^c
committunt, nedum ut pro cis possint dici
pscudo-apostoli unde supcr illud Galat., n
; :
Nos natura Judxi, et non ex gentibus pec-
catores, dicit Glossa : « Hoc nomcn non est
usitatumin Scriptura de illis qui cum juste
ct laudabiliter vivant, non tamen sunt sine
multa pcccato. » Et sic cis convenit quoddicitur
si Matth., vii, quod scihcct vident festucam
in oculo fratris sui, et trabem in oculo suo
dicit Augustinus Ad non vident, ubi dicit Glossa : « Multi prae-
et habetur XXIII, vcnti majoribus, leviora in fratre malunt
vitupcrare et damnarc quam emcndare,
pleni odio et invidia ct malitia. » Implent
etiam quod dicitur Matth., xxiii, 24 Co- :
lantes culicem, camelum autem glutientes,
minima rcligiosorum peccata mordaciter
arguentes, sua gravia non curantes.
Al. : « qui res, » etc.
 106 CONTRA IMPUGNANTES
CAPUT XLIV.
Secundus modus detractionis dubia asse-
rendo quod scilicet religiosi favorem
, Ecclesia pessima inveniri possunt et se-
mundi ciueerunt et suam gloriam,
Christi,
Nunc videndum est quomodo dubia asse-
runt in religiosorum infamiam. Dubia au-
tem maxime sunt futura, et etiam occulta
cordis, de quibus etiam judicare pra^su-
munt. De futuris quidem, cum dicunt
quod erunt fmaliter in moribus reprobi, et
tandem in fide erunt currupti. Be occultis
vero cordium, cum dicunt quod qua^runt
favorem mundi, quod queerunt suam glo-
riam et non Christi, et multa hujusmodi,
in quibus manifeste temerarii judices con-
vincuntur, ut patet per hoc quod habetur
Rom., XIV, 43 Non ergo ampUus invicem
: fallaciter hoc nomen rehgiosis impo-
judicemus, ubi dicit Glossa : « In his duo-
bus temerarium judicium, scilicet cum in-
certum est quo animo quid factum sit, vel
cum incertum est quahs futurus sit qui
nunc bonus vel malus manifeste apparet. »
Yel superbia vel invidentia est de his judi-
care, quod maxime faciunt qui magis
amant clamare et vituperare, quam corri-
gere et emendare. In hoc etiam si])i quod
sohus Dei est, usurpant, scilicet scire fu-
tura, et secreta cordium; unde
XLi, 23 : Ajinuntiate quse ventura sunt in
futurum, et scienms ciuia dii estis vos ; et
Jerem., xvii, 9 Pravion est cor hominis et
: Pi^o
inscrutabile, quis cognoscet ilhid? Ego Do-
minus, etc. Unde I Cor., iv, 5: ISoUte ante
tempus judicare, etc. Glossa : « Aliter enim
injuria judici fit, si ante sententiam ejus a
servo procedat sententia, » quod intelU-
gendum est in illis quorum
judicium reservavit.
CAPUT XLY.
Tertius modus detractionis, falsa confin-
gendo, quod sciHcet reUgiosi sunt pseudo-
apostoH^ pseudo-prophetse
christi,
Jam restat viderc quomodo
tionem religiosorum falsa confmgunt. Et
quia, ut diximus ad conterendum cor
, perseveraverunt
eorum, ut dicitur Isa., x, non sunt con-
tenti qua^libet mala confingere, sed gravis-
DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
sima, quibus eos suspectos reddant, et ho-
minum societate indignos et omnibus
odiosos, et ut eos sua detractione plenius
opprimant eis imponunt mala illa quae in
;
et non cuiidum ejus initium, ut in primitiva Ec-
clesia, et secundumejus progressum, sicut
secundum tempus quod nunc agitur, et
secundum ejus terminum, sicut erit tem-
poribus antichristi. Dicunt enim eos esse
pseudo-apostolos, qui in primitiva Ecclesia
vituperantur. Dicunt eos esse fures et la-
trones et penetratores domorum, quales
per totum tempus Ecclesise sunt cavendi.
Dicunt eos nuntios antichristi, novissimo-
rum temporum pericula procurantes, qua-
les in finali Ecclesia sunt timendi. A qui-
bus tribus eos per ordinem defendamus.
Et primo quantum ad hoc quod pseudo-
apostoli dicuntur. Ut ergo appareat quam
nant; quid hoc nomine significetur vi- ,
deamus. Inveniuntur enim in sacra Scrip-
tura multa quae ad idem pertinent, sicut
pseudo-prophetse et pseudo-apostoli et
pseudo-christi qua? omnia in falsitatem
;
sonant, et ad idem pertinent; unde de eis
simile est judicium, quod patet ex hoc
quod habetur II Petr., ii, 1 Fuerunt et
:
pseudo-propiietx in populo, sicut et in vobis
erunt magistri mendaces. Propheta? autem
diciturlsa., et apostoli officium est ut sit mediator
inter Deum et populum, verba Dei populo
annuntiando, sicut habetur II Cor., v, 20 :
fungimur tanquam
Christi legatione
Deo exhortante per nos. Unde ex duobus
dicitur aliquis falsus proplieta et falsus
apostolus. Primo ex hoc quod a Deo non
est missus, prout dicitur Jerem., xxiii, 2i :
iSlon mittebam prophetas, currebant;
et ipsi
sibi Dominus non loquebar ad eos, et ipsi pi^ophetabant.
Secundo ex hoc quod verba Domini non
proponunt, sed falsa de suo confingunt;
unde in eodem cap. dicitur NoUte audire
:
verba prophetarum qui prophetant vobis,
et decipiimt vos : visionem cordis sui lo-
quuntur non de ore Domiid. Et Ezech., xiii,
et pseudo- 6, ha^c duo tanguntur Vident, inquit,
:
vana, et divinant mendacium, dicentes :
Ait Dominus, cum Dominus non miserit
in diffama- eos. Et additur tertium quod ad pertina-
ciam falsitatis pertinet cum subditur Et :
confirmare sermonem.
Unde, cum Jeremias quasi falsus propheta,
condemnaretur, haec dao a se removit,
 ;

OPUSCULITM I. 107

Jerem., xxvi, 45, inquiens : In veritate possunt nisi quando non sunt missi vel
me Domimis ad vos, quantum ad pri-
misit falsa annuntiant. Similiter etiam non om-
mum, iit loquerer in aiiribus vestris omnia nes peccatores qui verbum Dei annuntiant,
verda quantum ad secundum. Et ha^c
heec, vel sacramenta ministrant, sunt pseudo-
duo Novo Testamento pseudo-apostolos
in apostoli vel pseudo-prophetae. Yeri enim
constituunt videlicet quod non mittuntur
,
praelatisunt veri apostoli, qui tamen pec-
a Domino, et quod falsam doctrinam dis- catis exigentibus interdum peccatores in-

seminant. Intelliguntur autem a Domino veniuntur.

mitti, etiam quando a prselatis Ecclesia^ In hoc etiam detractorum, contra quos
mittuntur; unde Augustinus Ad Orosium : agimus, insipientia sive malitia ostenditur.
« Apostolus interpretaturmissus. Apostolo- qui religiosos pseudo-apostolos vel pseudo-
rum quatuor sunt genera a Deo, a Deo et : prophetas nominare praesumunt ex qui-
per hominem, et per hominem tantum, et busdam signis, quorum qua^dam peccata
ex se. A Deo, sicut Moyses a Deo et per ; leviasunt, qua^damvero gravia, non tamen
hominem, sicut Jesus Nave per hominem ;
ad duo praedicta pertinentia; utpote quia
tantum, sicut nostris temporibus multi fa- quaerunt honorem proprium, quia quaerunt
vore vulgi in sacerdotium subrogati sunt de inimicis vindictam, et quaedam aha hu-
ex se, sunt ipsi pseudo-propheta^. » Et jusmodi; qua^ etiam si omnia congregata
postea subjungit « Illum cognosce mis-
: essent in aliquo homine praedicante, non
sum a Deo quem non paucorum hominum tamen eum pseudo-apostolum constituerent
laudatio vel potius adulatio ehgit
, sed ; vel ostenderent, dummodo vera pr«dicaret,
ilhim quem vita et mores optimi, et apos- et missus. De falsitate autem praedicationis
toKcorum exactio commendat
sacerdo- nihil proponere audent. Sed de hoc quod
tum. » Quod etiam pseudo-apostoh dican- dicunt eos praedicare non missos, quod ad
tur ilh qui doctrinam haereticam dissemina- rem pertinet, quam inaniter dicant, patet
bant, patet ex hoc quod habetur in Glossa ex his quae supra dicta sunt, cum de eorum
ad Galat,, i, super illud Nisi quod sunt
:
praedicatione ageretur. Unde rehnquitur in
aliqui qui vos conturbant. Glossa : Hi )) hoc esse mendaces, quod eis tantum cri-
erant pseudo-apostoli qui dicebant aliud men imponere praesumunt, religiosos,
Evangelium esse, et ahud legem Moysi » ; pseudo-apostolos nominando. Possent au-
et Marc, xm super illud Exurgent
, : tem eadem astutia vel ipsimet vel quilibet
pseudo-christi et pseudo-p7'op]ietde, etc, di- alii de simili crimine infamari. Cum enim

citGlossa : » De haereticis accipiendum est, pseudo-apostoli multa egerint qua. etiam

qui contra Ecclesiam venientes, se Christos alh peccatores agunt, et interdum etiam
esse mentiuntur, quorum primus est Si- justi, licetex alia causa, in promptu esset
mon Magus, extremus antichristus. » Ad arguere pseudo-apostoli leguntur hoc vel
:

hoc autem quod aliquis non missus pr«- illud fecisse unde et ihi qui hoc vel illud
;

dicet, vel falsam doctrinam pra^dicet, ex faciunt, sunt pseudo-apostoli reputandi. Sed
aliqua mala radice movetur, utpote vel ex in hoc argumento manifeste vanitas inve-
avaritia lucrum quaerens, vel ex superbia, niretur, ut ex dictis patet.

vel inani gloria. Contingit etiam hujus-

modi homines gratia Dei desertos per CAPUT XLYI.
multa vitia defluere et magna et parva.
Non tamen ex omnibus his radicibus vel Quartus modus detractionis , crimina im-
hujusmodi vitiis dicuntur pseudo-apostoli ponendo quse Ecclesia toto temporis pro-
vel pseudo-propheta3, quia non omnis qui cessu patitur , scilicet quod religiosi sunt

propter lucrum prsedicat vel propter favo- lupi, fures, latrones et penetrantes domos.
rem mundi, pseudo-apostolus est; alias
non esset differentia intermercenarium Nunc videndum est quomodo religiosis

et pseudo-apostolum. Qui enim aliud quam crimina imponant qua^ Ecclcsia de toto
fructum animarum et honorem Dei per temporis sui processu patitur : utpote quod
praedicationem qu«runt, mercenarii di- dicunt eos lupos, latrones et penetrantes
cuntur, sive vera, sive falsa annuntient, et domos.
sive missi et sive non missi sed pseudo- ; Quod enim sint fures et latrones, per
apostoh seu pseudo-prophetse dici non hoc volunt ostendere, quia, ut dicunt, non
 ;

108 CONTRA IMPUGNANTES DEl CULTUM ET RELIGIONEM.

intrant per ostium in ovile ovium,
confessiones audiunt, et praedicant et do-
cent aliunde quam per ostium. Ex quo
manifeste insipientias convinci possunt.
Quia ostium Christus est, ut per Glossa
dum hsereticis, qui venenato animo et intentiond
nocendi lupi rapaces sunt vel exterius, si
detur copia, persequendo vel interius cor-
rumpendo. Quomodo etiam hoc sit teme-
rarium judicium judicare de aliquibus
,

ibidem patet, nec prselatus ostium dici
potest; unde Glossa ibidem dicit quod
ostium sibi soli Christus retinuit. Non ergo
intelligitur intrare non per ostium qui non
intrat per pra^latum, sed qui non intrat per
Christum, sicut Judaei, gentiles philosophi,
pharisa^i et haeretici, ut ibidem Glossa ex-
quod carnalia principaliter intendant,
quamvis spiritualia seminantes carnalia ac-
cipiant , ex dictis patet.
Dicunt etiam eos esse penetrantes domos
per hoc quod confessiones audiunt sine
licentia sacerdotum; sic enim penetrant
domos conscientiarum quod probant per ;

ponit. Isti ergo fures dicuntur, quia quod quamdam expositionem Glossge quee habe-
alienum est suum dicunt id est oves Dei ; tur II Timoth., ni, super illud Ex his sunt :

suas faciunt, non convertendo ad doctri- qui penetrant clomos, etc. Glossa : « Pene-
nam Christi, sed ad suam. Latrones, quia trant domos, id est rimantur proprietatem
quod furantur occidunt, retrahendo a fide, cujusque et quos idoneos inveniunt, cap-
;

ut ex verbis Glossariim ibi accipi potest. Et
tamen, dato quod fures et latrones dici
deberent qui Christum annuntiant secun-
dum veram doctrinam, non per praelatos
Ecclesiae., quam hoc sit a religiosis ahe-
num, ex prsedictis manifeste apparet; nisi
illum errorem aliquis sapiat, quod epis-
copus vel Papa non sit immediatus prae-
latus cujuslibet qui parochiali subditur
sacerdoti.
Lupos autem rapaces eos dicunt, per hoc
tivos ducunt. » Proprietatem autem cujus-
que rimari non possent, nisi confessiones
audirent. Quia ergo huic auctoritati mul-
tum innituntur, videamus inteliectum ejus.
Pra^dixit enim Apostolus, quod in novissi-
mis diebus instabunt tempora periculosaj et
erunt homines seipsos amantes, etc. Novis-
simi autem dies, ut Augustinus dicit in
Epistola ad Hesychium, quandoquo dicun-
tur etiam ipsa apostolorum tempora
unde illud quod dicitur Joel, n, 28 In :

quod accedunt ad ministrandum fidelibus novissimis diebus effundam de spiritu meo

Christi spirituaha ahmenta; intrinsecus super omnem carnem; Petrus dicit esse
autem intendunt refici de bonis carnalibus completum in die Pentecostes, Act., n.
eorum sicut lupi accedunt ad oves, ut de
, Quandoque etiam novissimus dies dicitur
carnibus earum reficiantur. In quo et ma- omnium ultimus, Joan., vi, 55 : Ego re-
nifeste desipere convincuntur. Manifeste suscitabo eum in novissimo die. Hic autem
enim Joan., x, Dominus distinguit inter oportet ut intelligantm^ novissimi dies, qui
mercenarium et lupum. IIoc autem quod sunt illo novissimo propinquiores, eo quod
lupo imponunt, Glossa mercenario attri- Apostolus in futurum loquitur. Instabunt,
buit, qua; sic dicit « Mercenarius est qui
: inquit, tempora periculosa, et erunt, etc;
qua^.rit qua^ sua sunt, non quai Christi qui quod ad illud pertinere videtur quod habe-
;

servit Deo, non propter Deum, sed pro tur Matth. , xxiv, 12, quod refrigescet
aliqua mercede. » Ilh ergo qui in hoc tan- caritas multorum, et abundabit iniquitas;
tum offendunt quod intendunt temporalia unde Glossa ibidem dicit « Uiide Aposto- :

accipere, et pro eis pra^dicant, mercenarii lus : Erunt homines seipsos amcmtes. »
((

sunt, non lupi; nisi ipsi vel corporaliter Non ergo verba Apostoli sunt intehigenda
mactent per potentiam, sicut tyranni, vel quasi vitia quae connumerat, ullo sseculo
spirituahter dissipent, sicut diabolus et unquam defuerint, sed quia abundante ma-
ejus ministri han^etici, ut per Glossam ibi- litia, in futuris temporibus crescent. Qui-

dem patet. Hoc etiam apparet per hoc quod dam tamen in primitiva Ecclesia erant qui
dicitur Act., xx, 29 Scio quoniam intra-
: etiam illis vitiis abundabant, alias frustra
bunt post discessionem meam hipi rapaces diceret : Et hos devita ; ei quasi Timotheo
in vos; Glossa: « Ila^retici caUidi in fraude, qua?renti : Quomodo possum vitare quae
fortes in disputatione , crudeles in occi- iiondum sunt; respondet Apostolus : Ex
sione » et per hoc etiam quod habetur
; his jam sunt illi qui pe?2etrant domos, etc.
Matth., vn, 16 Intrinsecus autem sunt lupi
: Illa igitur vitia quai supra posuerat, ad
rapaces, quod Glossa specialiter exponit de futurum pertinere vult ; sed hoc quod
 ; ,

OPUSCULUM I. 109
dicit : Ex his simt qui penetrant donios, ad
praesens. Unde dicit : penetrant, non pene- CAPUT XLVII.
trabunt ; captivas duciint, non ducent. Nec
putandum est hoc loco pro temporis futuri Quomodo mala quse in finali Ecclesia
verba pra^sentis temporis posuisse, ut Au- timentur, religiosis imponunt , probare
gustinus in eadem epistola dicit. Erant volentes quod e vicino instent tempora
ergo in primitiva Ecclesia ex lioc actu antichristi.
noti, quia penetrabant domos, etc, quos
vult intelligi illis vitiis csse irretitos* qu«" Jam videamus quomodo mala quae in
in novissimis temporibus abundabunt. Qui fmali Ecclesia timentur, rehgiosis impo-
autem sunt isti , expressius exponit ad nant, dicentes eos esse nuntios antichristi.
Titum, ubi sic dicit
I, 10, Sunt multi : Ad quod persuadendum, ad duo ostendenda
inohehientes et vaniloqui et seductores ; conantur. Primo, quod nunc quasi e vicino
qui de circumcisione sunt, quos oportet tempore antichristi immineant. Secundo
redargui : qui universas domos suhvertunt, quia nuntii antichristi sunt specialiter reli-
docentes quse non oportet, turpis lucri giosi qui praedicant et confessiones au-
gratia. Sic ergo quod dicit : Ex his sunt diunt. De quibus per ordinem agemus.
qui penetrant domos, de illis intelligit qui Quod autem non longe sunt tempora
latenter circumibant domos, falsam doctri- novissima, ex hoc probare volunt quod
nam disseminando sive intelligatur de ; Apostolus dicit, I Cor., x, 11 Nos sumus in :

domo conscientiae, sive de domo materiali; quos fines saeculorum devenerunt et I Joan.,
et captivabant vinculis erroris unde sub- ; n, 18 Filioli
: novissima hora est; et
,

jungit Apostolus Homines corrupti mente, : Hebr., x, 37 Adhuc modicum aliquantu-

:

reprohi circa fidem. Nec est intelligendum, lumque qui venturus est veniet , et non
ut ipsi volunt, quod hoc quod dicitur : tardahit; et Jacob., v, 9 Ecce judex ante :

Reprohi circa fidem, accipiatur pro futuro ;

januam assistit. Ex quibus omnibus habere
quasi dicat Qui nunc penetrant domos,
: volunt, quod cum a temporibus apostolo-
erunt reprobi circa fidem quod patet tum ;
rum, quando haec dicebantur, jam tantum
ex hoc quod dicit praesentialiter Hi resis- : tempus sit elapsum, quod nunc prope im-
tunt veritati ; tum ex hoc quod sequitur : mineat tempus antichristi.
Sed tdtra non proficient; insipientia enim Quae quidem verba, si sic intelligant ut
eorum manifesta erit; Glossa : « per bonos, tempus antichristi propinquum esse denun-
prsesertim per Joannem apostokim, per tient eo modo loquendi quo temporis
,

quem in Asia destruendos haereticos prse- quantumcumque spacium in sacra Scrip-

dicit. Ex quo etiam patet quod de hsere-
)) tura breve solet accipi in comparatione
ticisapostolus loquitur. Unde dato quod aeternitatis secundum quem modum di-
;

rehgiosi confessiones audirent sine hcentia citur I Corinth., vn, 29 Tempus breve est, :

praelatorum, dummodo haereticam doctri- in nuUo reprehensibiles inveniuntur. Sed

nam non seminarent, istis verbis apostoli tamen haec eorum assertio ad suam sen-
non notarentur. tentiam conflrmandam efficaciam non ha-
Et. sic etiam exchisum est totum eorum bebit; qua videlicet volunt astruere quod
figmentum, quo confmgere nituntur occa,- nunc sunt cavenda illa pericula quae pro-
sione horum verborum, per rehgiosos qui pinquissimis temporibus antichristi prae-
confessiones audiunt, novissimorum tem- dicantur futura, et quod per religiosos qui
porum pericula imminere. Quomodo autem nunc sunt, evenient ; de quibus inquiri
rehgiosi licite et utiliter confessiones au- volunt a praelatis.
diant, supra dictum est, cum de hoc age- Si autem ex his verbis aliquod diffmitum
retur. tempus signari volunt, utpote quod anti-
christus veniet intra septem annos, aut
centum, aut mille , inveniuntur praesump-
tuosissimi multis auctoritatibus convicti;
Dominus enim 4, quaerentibus dis-
Act., i,

cipulis de hoc ipso, respondit Non est :

vestrum nosse tempora vel momenta. Ex

^ Cod. 3109 : « intentos. » — « Al. : <^ qui, » quo argumentatur Augustinus in Epistola,
 , : ,

110 CONTRA IxMPUGNANTES DEt CULTUM ET RELIGIONEM.

ad Hesychium quod si non est eorum tum reliquse omnes eetates. » Senectuti
nosse, multominus aliorum. Et Mattii., autem comparat istam ultimam setatem;
XXIV, 36 De die autem illa nemo scit,
: unde concludit ^Etas igitur ultima ge-
: ((

neque angeli coelorum. Et idem habetur neris humani, quse incipit a Domini adventu
Matth., xui, et II Thess., ii, 2 Non movea- : usque ad finem ssecuh, quibus generatio-
mini a sensu vestro qicasi instet dies nibus computetur, incertum est. » Et hoc
Domini. Et Augustinus dicit iii Epistola ad utiliter Deus voluit latere, sicut in Evan-
Hesychium, loquens « Dixisti Evangehuin : : geho scriptum est, et Apostolus attestatur
dicit De die illa et hora nemo scit. Ego
:
dicens diem Domini tanquam furem in
autem, » inquit, « pro possibihtate intel- iiocte esse venturum.

lectus mei dico, neque mensem neque Inducunt etiam octo signa quibus pro-
annum adventus ipsius sciri posse. Ita pinquum antichristi adventum ostendere
enim videtur sonare tanquam non possit vohmt quorum primum videtur sumi ex
,

sciri quo anno venturus sit, hcet posset hoc quod dicitur Danielis,
vii, 25, de anti-

sciriqua hebdomade annorum, vel qua christo Putabit quod possit mutare tem-
:

decade » et infra
;
« Quod si nec hoc :
pora; Glossa « In tantam elatus super-
:

comprehendi potest, qusero utrum sic sal- biam ut leges et ca?remonias mutare
,

tem possit intehigi tempus adventus ejus, » Unde cum quidam jam Christi
conetur.
ut eum venturum dicamus infra istos, Evangehum mutare conentur in quoddam
verbi gratia, vel quinquaginta, vel ceiitum aliud evangelium quod dicunt seternum,
annos, vel quorumlibet seu majoris nu- manifeste dicunt instare tempora anti-
meri seu minoris annorum; » et infra : christi. Hoc autem evangelium de quo
(( Si autem nec hoc te comprehendisse loquuntur est quoddam introductorium
prsesumis, hoc sentis quod ego. » In pri- in libro Joachim compositum, quod est
mitiva Ecclesia, ut Hieronymus narrat in ab Ecclesia reprobatum; vel etiam ipsa
lib. De iUustribus viris , et Eusebius in doctrina Joachim, per quam, ut dicunt,
Ecclesiastica historia, quorumdam doctrina Evangelium Christi mutatur. Quo suppo-
reprobata est, propter hoc quod adventum sito, istud signum nullum est; quia tem-

Domini instare dicebant, sicut et isti nunc poribus apostolorum quidam Evangelium
videntur dicere. Non ergo potest quantum- Christi mutare voluerimt, ut patet Galat.,
libet spatium determinari, aut parvum vel I, 6 :Miror quod sic tam cito transferimini
magnum tempus, quo finis mundi, in quo ab eo qui vos vocavit in gratiam Christi, in
Christus et antichristus expectantur, ex- aliud Evangelium.
pectetur. Et propter hoc dicitur I Thess., Secundum signum assumunt ex hoc
V, 2, quod Domini
sicut fur veniet; et
dies quod habetur in Psal. ix, 21 Constitue, :

Matth., XXIV, 38 Sicut aiitem in diebus

:
Domine, legislatorem super eos ; Glossa :
Noe non cognoverunt donec venit dilu-
,
« Antichristum legis pravse latorem. »

vium, et tulit omnes ; ita erit et adventus Unde cum doctrina prsedicta quam legem
Filii hominis. Unde et Augustinus in Epis- antichristi dicunt, sit Parisius exposita,
tola ad Hesychium proponit tres adventum signum Sed
est antichristi tempus instare.
Domini expectantes quorum unus citius, : doctrinam Joachim, vel iUius introductorii,
alter tardius Dominum putat esse ventu- quamvis alia reprobanda contineat, esse
nim, tertius suam de hoc ignorantiam doctrinam quam prsedicabit antichristus
confltetur ; et Iiunc magis commendat falsum est. Ipse enim prsedicabit se esse
primum vero magis increpat. Deiim, ut habetur II Thessal., ii, 4 Ha ut :

Ad astruendam etiam suam intentionem, in templo Dei sedeat ostendens se tanquam

tali ratione utuntur. Ab adventu Christi sit Deus. Quia si doctrinam antichristi in-

ultima aetas incipit ali» vero setates non

;
teUigunt omnem falsam doctrinain, sicut et
duraverunt ultra mille annos unde cum ;
antichristi dicuntur omnes ha^retici, tunc

jam ab adventu Christi multo plures quam istud signum nuUum est. A primitiva enim
mille anni transierint, in brevi Iiujus «tatis Ecclesia nuUum tempus fuit in quo doctri-
est terminus expectandus. Cui rationi ob- nse haereticse non proponerentur. I Joan.,
viat Augustinus in lib. LXXXIII Qu3est., II, 18 Nunc antichristi multi facti sunt;
:

qusest. XL, sic dicens Senectus autem : « Glossa « Antichristi suiit omnes haeretici. »
solet etiam tantum tenere temporis quan- Tertium signum assumunt ex hoc quod
 ;

OPTTSCULUM t. lil

habetur Daniel., v, et Tsa., xxi. Visa est in Alia vero quinque signa sumunt ex
Babylone reproba manus scribentis Mane, : Evangeho Mattha^i, ubi Dominus videtur
Thecel, Phares. Tlanc etiam scripturam ponere signa adventus sui.
jam dicunt esse visam in Babylone dilecta, (Juartum (juidem signum est ex hoc
scilicet Ecclesia. Mane enim interpretatur, quod dicitur Matth., xxiv, 9Occidentvos, :

numeravit regnum tuum, et complevit, id et eritis odio omnibus (jentibus propter no-

est finivit. Per scripturam autem supra-
dictam numeratur regnum Christi. Dicitur
«nim quod durabit usque ad mille ducentos
et septuaginta annos. Thecel exponitur
Appensus es in statera, et inventus es minus
habens; quia in scriptura praedicta Evan-
gelio Christi pra^fertur aliud
men meum. Dicunt enim quod hoc nunc
implctur, quia quidam qui in Ecclesia vi-
dentur esse sanctiores, correptionem non
:
sustincntes, suos correptores tradimt in
tribulationem et mortem, et in odium ho-
minum. TToc vero signiim omnino nullum
EvangeUum est; cum hujusmodi tribulationes sancto-

a^ternum. Phares interpretatur : JJivisum rum maximc fuerint in ipsis apostolis et in

est regnum tuum, datum est Medis et
et martyribus, de quibus Dominus haec prae-
Persis. Et simiUter dicunt quod regnum dicebat, nec adhuc aliqua^ persecutiones
Ecclesiae fmietur, et ad ahos transferetur. similes iUis apparent. Unde non est magis
Unde, sicut scriptura illa signat terminum signum propinquitatis adventus Christi
Babylonis instare, ita etiam hsec scriptura quam tiinc erat.

signat tei'minum Ecclesiae. Sed hoc signum Quintum signum sumunt ex hoc quod
apparet esse frivolum ex hoc quod dicit subditur, ibi Et tunc scandaUzabuntur
:

Augustinus, XYIII De civ. Dei, quod qui- multi, etc. Quod dicunt nunc impleri,
dam dixerunt quod cultus nominis Christi quando religiosi dilfamantur, et ex Iioc
debebat durare per trecentos sexaginta homines scandalizantur. Sed ista expositio
quiuque annos; deinde, completo memo- est contra Glossam, qua3 ibi dicit : Scanda-
rato annorum numero, sumeret fmem. Jam lizabuntur, id est discedent a fide timore
ergo ante tempus Augustini ahqui fuerunt vel portentis, vel immanitate tormento-
qui tempus Christi numeraverunt et sic ;
rum. Unde patet hoc esse completum
))

non est de novo visa. Unde

ista scriptura
per hoc non potest probari quod adventus
antichristi jam de propinquo immineat.
Augustinus etiam ibidem narrat, suo tem-
pore quosdam fuisse qui computabant
annos ab ascensione Christi usque ad ulti-
mum ejus adventum quidam quadragin- ,
tos,quidam quingentos, et quidam mille
quos omnes confutat auctoritate Domini
dicentis (Act., i, 7) : Non
vestrum nosse
tempora vel momenta. Ibidem etiam hunc
temporibus martyrum. Et iterum non est
novum quod sancti viri ab impiis infamen-
tur, cum dicatur etiam ipsis apostolis.
Matth., V, IT : Beati estis, cum maledixe-
rint vobis homines, et dixerint omne malum
adversus vos, mentientes. Tn Ecclesiastica
etiam historia recitatur, quomodo tyranni
procurabant fideles Christi turpissimis vi-
tiis infamari.
est Sextum signum accipiunt ex hoc quod
sequitur ibi Et multi pseudo-prophetm
:

modum argumentandi quo isti utuntur, surgent, et seducent multos. Quod dicunt
improbat in quibusdam qui ex decem pla- nunc apparere, quando religiosi quidam
gis ^gypti volebant sumere numerum apparent, quos pseudo-prophetas nomi-
persecutionum quas Ecclesia passura est; nant, propter hoc quod seipsos commen-
quas dicit esse conjecturas humanas nulla dant, et propter alia quaedam hujusmodi.
veritatis firmitate roboratas. In hoc etiam Sed haec eorum expositio patet esse
signo evidenter scripturae quam reprobant, perversa per Glossam quae habetur Marc,
assentiunt; cum et ipsi dicant Babylonem xiii, ubi ha3c eadem verba leguntur; quae

dilectam cito esse destruendam, sicut et pseudo-prophetas dicit esse intelligendos

scriptura quam improbant, asserebat. Patet ha^reticos, vel illos qui in populo Judaeo-
etiam nullam similitudinem esse; quia rum fuerunt seductores post Christi passio-
scriptura iha quae visa est in Babylone nem ante eversionem terrenae Jerusalem.
divinitus est ostensa, unde erat indicium Ad hujus etiam destructionem sufficit quod
veritatis ; sed scriptura de qua loquuntur, supra dictum est de pseudo-prophetis.
est ex errore conficta, unde ex ea nullum Septimum signum accipiunt ex hoc quod
potest elici argumentum. ibidem subditur : Et quoniam abundabit
4i2 CONTRA IMPUGNANTES DEl CULTUM ET RELIGIONEM.
iniquitas, refrigescet caritas multorum; minati sunt. » Sic ergo illi qui hujusmodi
quod dicunt nunc impleri, quando quidam signa praenuntiant, non computantur in
qui videntur in Ecclesia maxime fidei zela- numero illorum qui Evangelium annun-
tores, dimittunt Evangelium Christi, et tiant, sed in numero eorum qui seducent
adhaerent Evangeho aeterno in quo osten- ; multos. Unde quod Dominus dicit Prsedi- :

ditur caritatem quam habere debent ad
Christum refriguisse. Sed in hoc plane
mentiuntur, quia illi de quibus loqui
videntur Evangelium Christi non dimit-
tunt, nec alteri Evangelio adhserent. Et
praeterea dato quod hoc esset, numquid
non a multis retroactis temporibus aliqui
^
qui in Ecclesia videbantur perfecti, novas
haereses confmxerunt, Christi Evangelium
dimittentes, ut Pelagius, Nestorius, Euty-
ches et multi alii hujusmodi? Nec tamen
in hoc illorum caritas refrigescere osten-
ditur, quod, etsi praedictam doctrinam non
sequantur, tamen non persequuntm^ Non
enim persecutione indiget in quo defensor
non invenitur; imo hoc esset errores ex-
tirpatos sub specie correctionis suscitare,
et auribus populi inculcare
maxime periculosum unde Gregorius ; dicit
cabitur hoc Evangelium regni, etc, non
refertur ad praedicationem horum vanorum
signorum, sed ad praedicationem fidei
christianae, quae in universo orbe ante
Christi adventum debet annuntiari. Unde
et Augustinus in Epistola ad Eesychium
probat non inslare adhuc diem dominicum,
cum adhuc suo tempore essent gentes,
in quibus certissimum erat Evangelium
Christi nondum esse praedicatum. Patet
etiam quod in hoc signo incidunt etiam in
foveam quam fecerunt, dum imponunt
aliis quod quamdam novam doctrinam
Evangelium regni nominant, et ipsi mani-
festa haec signa quae annuntiant, Evange-
lium regni dicunt. Haec etiam quinque
ultima signa vana et nulla esse, patet per
: quod est Augustinum in Epistola ad Hesychiiim, ubi
sic dicit : Fortasse omnia quae a tribus
((

in XIV Moral., quod, mortuo Eutychio
haeretico, quia forte non erat qui ejus doc-
trinam seqneretur, dissimulavit ejus dicta
persequi, ne in favillas videatur verba
jaculare.
evangelistis dicta sunt de Christi adventu,
diligentius inter se collata atque discussa,
invenientur ad hoc pertinere quod quotidie
evenit in corpore suo, quod est Ecclesia;
de quo adventu suo dixit Amodo videbi-
:

Octavum signum sumunt ex hoc quod tis filium hominis venientem, vel sedea-
ibi subditur Prsedicabilur hoc Evange-
:
tem, » etc
lium regni in universo orbe ; quod impleri
dicunt, per seipsos, qui haec signa et peri- CAPUT XLYIII.
cula annuntiant, quae ab omnibus annun-
tiari volunt, secundum illud II Timoth., iv, Quomodo probare nituntur quod religiosi
2 Prxdica verbum, insta opportune, im-
: nuntii sunt antichristi.
portune ; intantum quod eos qui hujusmodi
signa non praedicant, dicunt esse pseudo- Nunc videamus quomodo nituntur inves-
apostolos, quia non habent oculos ante et tigare qui sunt illi per quos pericula
retro, id est ad cognocendum prceterita et novissimorum temporum imminebunt,
futura, sicut animalia de quibus legitur quos appelant nuntios antichristi. Et pro-
Apoc, IV. Quidam enim, eorum vanitati cedunt tah deductione Certum est, in-
:

similes, etiam a tempore primitivae Eccle- quiunt, quod isti seductores non erunt de
siae hujusmodi signa conficta annuntia- barbaris, gentihbus et Juda^is. Hoc autem
bant, qui ab aliis catholieis et gravibus est contra in quod habetur Apoc, xx, 7 :

reprimebantur, ut habetur in Ecclesiastica Seducet gentes qux sunt super quatuor

historia; et Marc, xiii, in Glossa, super angulos terrae, Gog et Magog ; Glossa :
illud Midti venrent in nomine meo, quae
: « Has duas gentes ad litteram prius sedu-

sic dicit « Imminente excidio multi vene-

: cet, et per has ad alias procedet. » Yel
runt qui se esse christianos dicerent, et secundum aliam expositionem, ibidem per
jam tempus libertatis adesse mentirentur. Magog intelliguntur omnes persecutores
Multi etiam in Ecclesia temporibus aposto- diabolum intra se tegentes, et tandem ad
lorum inter caetera diem Domini instare apertam persecutionem procedentes. Non

^ Parm. omittit : « non. »

 ; »:

OPUSCULUM i.
ii3
ergo barbari a persecutione anlichristi studio litterarum; quod probare nituntur
excludunlur, ut flicunt. per hoc quod habetur II Timoth., m, 7 :

Procedunt autcni ultcrius ad ostcnden- Scmper discentes, et nnnquam ad scientiam

dum quod erunt chrisliani, per hoc quod vcritatis pervoiientes. Qua3 probatio quam
dicitur II Tim., ui, 5 Habentes speciem : sit inepta, apparet, cum hoc
referatur ad
quidem pietatis ; Glossa : u id est clirislianse mulierculas scductas, ut ipse textus osten-
religionis. » Et loquitur de illis per quos dit, magis quam ad homines seducentes.
pericula novissimorum temporum imminc- Dato etiam quod ad seductores csset refe-
bunt. Sed in hoc errare noscuntur, quia rendum, ad illos pertineret qui studio va-
qujB ibi numerantur ab Apostolo,
illa vitia cantes, deviant a hdei veritate cum de ;

non sunt ita accipienda, quasi omnia ha^reticis verba illa sint exponenda ut ,

eisdem. oporteat inessc, sed qusedam his, supra dictum est. Hoc idem probare nitun-
quaidam aliis. Unde non oportet quod tur per hoc quod dicit Gregorius in lib.
omnes illi per quos imminent illa pericula, XIII Moral., super ihud Job, 1(5 Hostis ;

habeant speciem pietatis, sed eorum ali- meus terribilibusy etc. : a Sicut incarnata
qui; sicut etiam in primitiva Ecclesia veritas in pra^dicatione sua pauperes idio-
patiebantur apostoli persecutiono-m et a tas et simphccs elegit sic e contrario anti-
,

fidelibus et ab infulelibus, ut patet II Cor., christus ad pra^dicandum falsitatem suam

XI, 27 Periculis ex geutihus, periculis ex
: astutos ac duplices, atque hujus mundi
falsis fratrihus. scientiam habentes electurus est. » Sed qui
Ulterius procedunt quod isti nuntii sunt isti praedicatores litterati quos anti-
antichristi non reperientur inter aperte christus mittet, Gregorius infra statim ex-
malos. Hoc est autcm expresse contra ponit, utens auctoritate Isa., xviii, 2 Qui :

Glossam super ilhid Psal. xxxiv Deus quis

: mittit iyi mare legatos, et in vasis papyri
similis erit tihi? quse totum illum Psahnum super aciuas; qiiod exponens dicit « Mit- :

xxxiv, exponit de persecutioiie antichristi tit in mare legatos, quia praedicatores suos

et inter caeteros antichristi ministros per in sa^culo spargit. In vasis papyri supjer
Phihstiin dicit significari illos qui sunt aquas. Yasa papyri sunt corda ssecularium
ebrii iuxuria saecularium. Gregorius etiam doctorum. In vasis ergo papyri super aquas
in XX MoraL,exponens illud Job, xxx : legatos mittere, est pr^dicationem suam
l^unc autem clerident me, etc, dicit hsec in carnalium sapientium sensibus ponere,
esse verba Ecclesiae ab adversariis suis et defluentes ad culpam populos vocare. »
extremis temporibus pressoB et postea , Ihi ergo htterati sunt praedicatores anti-
subjungit : « Quorum virtus manuum erat christi qui, saeculariter viventes,
populos ad
mihi pro nihilo, et vita ipsa putabantur lascivias inducunt. Nec tamen
si per lit-

indigni; » quge postea et miilta sequentia teratos antichristus pericula in Ecclesiam

de aperte mahs et carnaliter viventibus
exponit.
Dicunt etiam quod tales antichristi mi-
nistri inter eos qui videntur boni, inve-
niuntur; quod probant per iUud quod
dicitur Matth., vii, 15 Attendite a falsis
prophetis, et per ahquas ahas hujusmodi
auctoritates. Sed quamvis tales ahqui sint
futuri, per quos antichristus seducet nihil-
ominus et ahi non excluduntur, sicut etiam
inducet, sequitur quod solum per eos.
Procedunt ulterius deducendo quod in-
ter illos litteratos inveniuntur nuntu anti-
christi, quorum consilium reputatur pre-
tiosum, inaximum et optimum, quasi si
: quis consuleret Deum, ut dicitur de Achi-
tophel II Reg., xvi. Et quod seductores
flnalis Ecclesise per Achitophel signiflcen-
, tur, probant per hoc quod Achitophel prius
fuit cum David, et postea cum Absalon :

in primitiva Ecclesia fideles per utrosque sic isti prius erunt cum Christo, postea
persecutiones patiebantur. cum antichristo; unde dicitur II Timoth.,
Quod etiam dicunt quod nullus potest III, 5 Habi.ntes sfjcciem pietalis ; et postea
:

seducere nisi sit apparens bonus, patet esse sequitur Homines corrupti mente, reprobi
:

falsum; cum multo phu'es seducantur de- circa fxlem; et per iUud quod dicitur I
hcus hujus mundi et terroribus quam etiam Joan., II, 19 Ex nohis prodierunt ; Glossa
:

specie honestatis. ((Nobiscum in sacramentis communicant.

Procedunt ulterius quod nuntii anti- Sed ista probatio non est efficax quia non :

christi inveniuntur inter eos qui vacant est iiitentio x\.postoli in verbis prsemissis,

XXIX. 8
 : ,

iU CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.

quod prius habeant speciem pietatis et cerdotum, ut Anna et Caiphas, et principes
postea eam deponant ad infidelitatem con- sa^culares, ut Herodes et Pilatus. Nec iUi qui
versi ; sed simul dum speciem habent pie- Christum perse(iuti sunt, erant simul omnes
tatis superficie tenus, virtutem
ejus ab- scribse et pharisaei, sed quidam pharissei
negant, infideles existentes. Multi etiam tantum. Unde ex hoc non potest haberi
haeretici cum Ecclesia in sacramentis con- quod intendunt quia haec ratio non magis
:

veniunt aliqui enim sacramenta Ecclesise

: tangit religiosos litteratos quamillitteratos,
recipiunt, ad minus ad apparentiam. Dato nec eos magis quam pra^Iatos et principes
etiam quod quantum ad hoc per Achitophel et doctores sa?culares.
significarentur, non tamen oportet quan- Ex his autem omnibus pra^dictis sic col-
tum ad hoc quod Achitophel in consiliis ligendo concludunt. Patet ergo quod nuntii
fuerit famosus. Hic etiam eorum processus antichristi erunt christiani apparentes boni,
ex conjectura humana procedere apparet, studiis litterarum dediti, in consiliis dandis
sicut in ilhs qui per plagas iEgypti futuras famosi, religiosi, ad consiha obligati in :

persecutiones Ecclesi* pra^dicere volue- qua conclusione quid intendant, ostendunt.

runt, ut supra dictum est. Eos cnim quos infamare nituntur, ita noti-
Adhuc procedunt ulterius, et ostendere ficant,ac si eos exprimerent nominatim.
volunt quod tales nuntii antichristi inter Nihil enim differt dicere Socratem et So-
eos invenientur qui sunt ad consilia obli- phronisci filium, si solus sit Sophronisci
gati, per hoc quod dicit Gregorius super filius Socrates. quo eorum excusatio
In
illud Job, XXX : Ad dexteram orienth, etc. tollitur, et simul ostenditur quod ad perso-
(( Ad dexteram (inquit) orientis calamitates nas descendunt.
insurgunt, quia hi quoque ad persecutio- Sed in hoc eorum processu multipliciter
nem Ecclesise prosiiiunt qui electa membra errare convincuntur. Primo ex hoc quod
Redemptoris esse credebantur. » Sed per nuntios antichristi defmiunt tanquam
hoc non potest probari quod inveniantur unum genus hominum, cum ex diversis
inter ligatos ad consilia, quia per electa statibus hominum ministros antichristi
membra, quae per dexteram significantur, futuros Glossa ostendat super illud Psalm.
omnes bonos intelligit unde ibidem dicit ; : Lxxxn Deus, quis similis erit tibi? Se-
:

« In hoc loco dexterae vocabulo fidelis po- cundo, quia etsi diversse auctoritates de
pulus Ecclesia' sanctee designatur. » Sed singulis quse colligunt loquuntur non
, ,

si etiam per membra electa non signifi- tamen potest haberi quod omnes conditio-
cantur nisi perfecti, adhuc probatio non est nes prsedictse congregentur sed forte ;

efficax qiiia etiam aliqui sunt perfecti,

: multi erunt seductores nuntii antichristi,
propter gradum caritatis, etiam si sint
matrimonio conjuncti prailati etiam sunt
perfecti quantum ad statum. Unde per
electa membra non possunt soli rehgiosi
intelligi. Sed in processu hujusmodi plane
apparet fallacia consequentis. Probare
etiam nituntur hoc idem per hoc quod
dicitur Matth. , n, 13
Herodes quserat puerum
eum; Glossa : « Quam cito Christus in
mundo apparuit, incepit in eum persecu-
tio, qua3 pra^figurat persecutiouem sancto-
rum. » Et ideo concludunt quod, sicut in
adventu Christi se opposuerunt Christo qui
sapientiores et sanctiores videbantur,
cet scribai et pharisa^i
nent fidelibus Christi in fme qui sapientes
quorum alii erunt religiosi, alii litterati,
;
alii famosi in consiliis, et sic de aliis; et
forte non erunt aliqui de numero eorum in
quibus omnia prsedicta conveniunt. Tertio,
quia etsi inter istos invenirentur, non ta-
men inter eos solos, ut probatum est. Unde
liaecprobatio non magis procedit contra
: Futurum est ut eos quam contra alios. Quarto, quia etsi
ad perdendum allqui talium sint futuri nuntii antichristi
non tamen omnes tales, sed ahqui forte
pauci, et de singulis statibus forte
sicut
aliquos ad se colliget antichristus. Quinto,
quia istse conditiones sunt bonse, scilicet
esse christianum, htteratum, famosum in
scili- consiliis, religiosum. Unde ex his condi-
; ita etiam se oppo- tionibus non potest judicari de aliquo quod
sit nuntius antichristi sed magis ex ali-
,

et sancti videntur, scilicet litterati et reh- quibus malis secundum doctrinam Do-
,

giosi. Sed h*c probatio non est efficax : mini, Matth., vn et xn, unaquaique arbor
quia etiam Christum non solum persecuti ex fructu suo noscitur, scilicet bona ex
sunt scribae et pharisa^i, sod principes sa- bonis, mala ex mahs.
 , .

OPUSCULUM I. 115

perhibent et homini et doctrinse. Hoc au-

CAPUT XLIX.
Quomodo religiosorum manifesta hona, ut
orationes, jejunia et hujus?nodi, perver-
tere nituntur, et suspecta ostendere.
Nunc iiltimo videamiis quomodo bona
tem non pro tanto dicimus, quin ab ahqui-
bus mahs aliqua virtutum indicia ct mira-
culorum signa ostendantur, sed quia nobis
tantum de manifestis judicare conceditur.
Unde si in ahquo bona appareant, mani-
feste ex eis judicandus est bonus, nisi aha
manifesta mala ostendantur ex quibus ,

religiosorum quse negare non possunt

,
nec mala esse asserere, utpote orationes,
jejunia, miracula et luijusmodi, pervertere
apparere possint iUa bona indicia quae in
eis apparent, non esse eorum fructus. Unde
Matth., vu, super ihud A fruclihus eorum
:

nituntur et suspecta ostendere, occasione cognoscetis eos, dicit Glossa : « Non a veste,
accepta ex hoc quod in aliquibus Scrip- sed ab operibus, quod de manifestis acci-
turse locis aliqui perniciosi homines hujus- pit. » Et Rom., XIV, super iUud 1s qui :

modi operibus suam maUtiam palhare di- manducat, etc, dicit Glossa : « Manifesta
cuntur. Dicitur enim Matth., vu, 15, de sunt quse non possunt bono animo fieri, ut
falsis prophetis, quod veniunt in vestimen- sunt blasphemiae, furta et Imjusmodi, de
tis ovium; ubi dicit Glossa quod in con- quibus nobis permittitur judicare de qui- ;

spectu hominum similes sunt ministris bus etiam dicitur A fructibus eorum co-
:

justitise, dum jejunant, orant, eleemosynas gnoscetis eos. Sed ea quse dubia sunt quo
dant, sed non sunt eorum fructus, quia animo mehorem partem interpre-
fiant, in
pro vitio eis reputantur; » et infra super temur. Auctoritates ergo quas inducunt,
»

ilhid Multi dicent mihi, etc, dicit Glossa :

: sic inteUigendse sunt, ut quantumcumque
'<Maxime cavendum est ab his qui propter in aUquo bona signa appareant, illis decipi
nomen Christi miracula liabent, qua? cum non debemus, ut ex iUis signis vel ad ma-
propter infideles Dominus fecerit, monuit lum, vel ad errorem aUquem pertrahamur.
tamen ne a tahbus decipiantur, putantes Sed si aliquis qui non invenitur ad erro-
ibi esse visibilem sapientiam ubi est visi- rem pertrahere vel ad mahim suggerere,
bile miracuhuTi. » Ex quibus ostendere credatur esse bonus per opera bona quse
vohmt quod nec ex virtutum operibus ostendit, quamvis forte sit mahis ; non est
nec ex miraculorum signis sint ahqui in hoc periculosa deceptio cum non sit ,

acceptandi. hominum de occultis cordis judicare. Unde

Sed heec eorum sententia quam mani- II Corinth., xi, super illud : Ipse Satanas
feste sit divinse auctoritati contraria, facihi- transfigurat se in angelum lucis , dicit

mum estvidere, cumDominus dicatMatth., Glossa : « Cum se bonum fingens, ea vel

V, 16 Videant opera vestra bona, et glori-
: quse bonis angeUs congruunt,
facit vel dicit

ficent Patrem vestrum, etc. Matth. etiam, etiam credatur

si bonus, non periculosus
xu, dicitur quod arbor ex fructu cognos- error aut morbidus. Cum vero per haec
citur, bona ex bono^ mala ex malo dicitur ; ahena ad sua incipit ducere ne quis post ,

etiam Petr., n, 12 Conversalionem vestram

: eum niagna vigilantia opus est. »
eat,
inter gentes hahentes honam, ut in eo quod Addunt etiam hic suse nequitise, ut opera
detrectant de vohis tanquam de malefacto- bona quse in religiosis respiciunt, hypocri-
rihus, ex bonis operihus vos considerantes; sim nominent; quam gravissimum asse-
Glossa, « vestram dignitatem, » glorificent runt esse peccatum, etiam in hoc pharisa^is
Deum in tempore visitationis. Ex quibus similes, qui Domino ejiciente daemonium,
patet quod ex bonis operibus in ahquo dixerunt I?i Beelzehuh pri?icipe ddemo?iio-
:

visis est acceptandus. Simihter et miracula
per ahquem facta eum commendabilem
reddunt, et doctrinam ipsius unde Domi-
nus dicit Joan., v, 36 Opera qux dedit :
rum ejicit ddemo?iia, ut habetur Matth., xu,
et Luca^, xi, 15. Quibus simUes sunt qui
; bona opera quae in aliis vident, statim ad
hypocrisim referunt unde Dominus ad
;

mihi Pater ut perficiam, ea testimonium eos confutandos dicU (Matth., xii, 33) Si :

perhihent de me ; et Marc, uU., 20, dicitm^ ciuidem ex fructihus arbor cog?wscitur

quod apostoh prsedicaverunt uhic/ue Do- , In hoc etiam quam sU periculosa eorum
mino cooperante, et sermonem confirmante assertio, facile patet, quia sic homines a
sequentibus signis, Signa vero testimonium perfectionis operibus retraherentur, si istud
4i6 CONTRA IMPUGNANTES DEI CULTUM ET RELIGIONEM.
judicium procederet et in cordibus ho-
;

minum EPILOGUS ET TOTIUS OPERIS CONCLUSIO.

conflrmaretur quod propter opera
perfeclionis exterius apparentia aliquis es- Sic igitur divina auxiliante gratia ma-
set hypocrita judicandus vel si etiam post-
; lignorum detractionibus repressis eviden- ,

quam perfectionis statum assumpserit, ex ter apparet quod nihil damnationis est his
quocumque peccato commisso hypocrita qui sunt in Christo Jesu, qui non secun-
diceretur, hypocrisi existente tam gravi clum carnem ambulant, sed crucem Domini
peccato, ut dicunt. Sed hoc removet Gre- bajulantes, operibus spiritualibus insis-
gorius, XXXI lib. Moral, super illud Job, tunt, carnalia desideria contemnentes. Pa-
XXXIX Frustra laboravit nullo timore co-
: teret siquidem locus multa replicandi con-
gente, ubi sic dicit « Sciendum vero est
: tra prsedictos detractores; sed eos divino
quod sunt nonnulli quos caritatis gremio judicio reservamus, cum eorum nequitia
nutriens mater Ecclesia tolerat, quousque possit esse omnibus manifesta ex his quae
ad spiritualis «tatis incrementa perducat, ex corde suo nequissime protulerunt, se-
qui nonnunquam et sanctitatis habitum te- cundum sententiam Domini dicentis, Matth.,
nent, et perfectionis meritum exequi non xu, 3i Quomodo pctesiis bona loqui, cum
:

valent » et infra « IUos nequaquam cre-

; : sitis mali? Ex abwidantia enim cordis os
dendum est in hypocritarum numerum loquitur. Si quis erqo enmndaverit se ab
currere, quia aliud est infirmitate , aliud istis, ut habetur II Timoth., u, 21, eorum

maUtia peccare. Illi ergo soli sunt hypo-

)) scilicet iniquitati non consentiens, erit vas
critae dicendi ex sententia Beati Gregorii, in honorem sanctificatum, et utile Domino,
qui ea intentione opera perfectionis assu- ad omne opus bonum paratum. Qui vero
munt, ut malitiam suam occultius exer- eis consentiunt, caeci caecos sequentes, si-
ceant, et magis nocere possint non autem ; mul cum eis in foveam cadent ; a qua ut
illi quos contingit ex infirmitate peccare hberemur, haec dicta sufficiant, Domino
etiam post habitum perfectionis assump- adjuvante, cui sit honor et gratiarum actio
tum. in ssecula sseculorum. Amen.

-~iuLJi^^"^^j:^r5:i?v,£.j>--
 ;

OPUSGULUM II.

DE PERFECTIONE YITyE SPIRITUALIS.

(edit. aoM. XVIII.)

dici potest ratione cujuscumque quod spi-

AUCTORIS INTENTIO.
rituah vitae adjungitur.
Quoniam quidam perfectionis ignari, de Consistit autem principahter spirituahs
pcrfectionis vana qua?dam dicere
statu vita in caritate quam qui non habct, nihil
:

praesumpserunt, propositum nostrse inten- cssc spirituahter rcputatur undc Apos- ;

tionis estde perfectione tractare quid sit : tohis I Corinth., xiu, 2, dicit : Si habuero
esse perfectum, qualiter perfectio acquiri- prophetiam, et noverirn mysteria omnia et
tur, quis sit perfectionis status, et quse omnem scientiam,habuero omnem et si
competant assumentibus perfectionis sta- /idem, ita ut montes transferam; caritatem
tum. autem non habueroy nihil sum, Beatus
etiam Joannes apostolus totam vitam spiri-
CAPUT I.
tualem in dilectionc consistcre asserit, dicens
Quod perfectio spiritiialis vitx attenditur I Joan., III, 14 Nos scimus quoniam trans-
:

simpliciter secundum caritatem. lati sumus de morte ad vitam, quoniam

Primum igitur considerare oportet
perfectum multiplicitor dicitur.
aliquid simpliciter pcrfectum aliquid vero
dicitur perfcctum seciindum quid. Simpli-
citer quidem perfectum est quod attingit
diligimus fratres. Qui non diligit, manet in
quod morte. Simphciter ergo in spirituali vita
Est enim pcrfectus est qui est in caritate perfectus
; sccundum quid aiitem pcrfcctus dici po-
test, sccundum quodcumque quod spirituali
vitae adjungitur quod evidenter cx verbis
:

ad fmem ejus quod ci competit secundum sacrai Scriptura? ostendi potcst, Apostohis
propriam rationem secundum quid autem
; cnim ad Coloss., ni, perfectioncm principa-
perfectum dici potest quod attingit ad fmem htcr caritati attribuit ; enumeratis enim
alicujus eorum qua^ comitantur propriam muUis virtutibus, scihcct misericordia, be-
rationem sicut animal simpliciter dicitur
: nignitate ct Immihtate, etc, iterum sub-
esse perfectum, quando ad hunc fmem dit : Super omnia autem hdBC caritatem
perducitur ut nihil ei desit ex his quai in- habete, qux est vinculum perfectionis. Scd
tegritatem vita^ animahs constituunt puta : ct sccundum intchectus cognitionem aliqui
cum nihil ci desit ex numcro et dispositione dicuntur esse pcrfccti. Dicit enim Apos-
membrorum, et debita corporis quantitate, tohis, I ad Cor., xiv, 20 Malitia parvuli :

et virtutibusquibus opcrationes vitge ani- estote, sensibus autem perfecti; et ahbi in

mahs perhciuntur. Secundum quid autem eadem epistola (cap. i, 10) : Sitis autem
perfectum animal dici potest, si sit perfcc- perfecti in eodem sensu et in eadem scien-
tum in albcdine, aut in odore, aut in ahquo tia; cum
tamcn, sicut dictum est, quan-
hujusmodi. Sic igitur ct in spirituah vita tumcumquc ahquis habeat perfectam
simphciter quidem homo perfectus dicitur scientiam, sinc caritate nihil esse judicetur.
ratione ejus in quo principahtcr spirituahs Sic etiam et pcrfectus aliquis dici potcst
vita consistit ; sed secundum quid perfectus secundum patientiam, quae opus perfectum
ii8 DE PERFECTlOxNE \[TM SPIRITUALIS,
habet, ut dicit Jacobus, et secundum quas-
cumque alias virtutes. Nec debet hoc mi- CAPUT III.

rum videri : quia etiam in mahs aliquis De perfectione divinsB dilectionis, quee
dicitur esse perfectus, sicut dicitur aliquis soli Deo co7ivenit.
perfectus fur aut latro et hoc etiam ;
modo
loquendi interdum Scriptura utitur : dici- In utraque autem dilectione multiplex
tur enim Isa., xxxu : Cor stulii faciet perfectionis gradus reperitur. Et quantum
imqiiitatem, ut perficiat simulationem. ad dilectionem Dei pertinet, primus et sura-
mus perfectionis gradus divina^ dilectionis
CAPUT II.
convenit soh Deo. Qui quidem niodus con-
sideratur ex parte dilecti et ex parte dili-
Quod perfectio attenditur tam secundum gentis. Dico aiitem ex parte dilecti, ut sci-
dilectionem Dei quam proximi. licet aliquid tantum dihgatur quantum
dihgibile est. Ex parte vero dihgentis, ut
Perfectione autem circa caritatem prin- aliquid diligatur secundum totam faculta-
cipahter considerata plane accipi potest ,
tem diligentis. Cum autem unumquodque
in quo perfectio spiritualis vitse consistat. sit dihgibile, secundum quod est bonum,
Sunt enim duo prsecepta caritatis, quorum bonitas Dei cum sit infinita, infmite diligi-
unum pertinet ad dilectionem Dei, aliud bUis est. Infmite autem diligere nuUa crea-
autem ad dilectionem proximi. Quai quidem tura potest, quia nuUius virtutis fmitae
duo pra^cepta ordinem quemdam ad invi- potest esse actus infmitus. Solus ergo
cem habent secundum ordinem caritatis. Deus, cujus est tanta virtus in diUgendo
Nam id quod principaliter caritate diUgen- quanta est bonitas ejus, seipsum perfecte
dum est, est summum bonum, quod nos diUgere potest secundum primum perfec-
beatos efficit, scilicet Deus. Secundario tionis modum.
vero diligendus ex caritate est proximus,
qui nobis quodam sociaUs vita^ jure con- CAPUT lY.
jungitur in beatitudinis perceptione vel
participatione. Unde hocest quodin proximo De perfectione divinde dilectionis, qu%
ex caritate debemus diligere, ut simul ad convenit comprehensorihus.
beatitudinem perveniamus. Hunc autem
ordinem prseceptorum caritatis Dominus Creatur* igitur rationali hic solus mo-
in Evangelio Matth., xxu, 37, ostendit, dus perfecte Deum diligendi possibilis est
dicens : Diliges Dominum Deum tuum qui sumitur ex parte diUgentis, ut scilicet
ex toto corde tuo, et in tota anima tua, et secundum suam totam virtutem creatura *

in tota mente tua. Hoc est maximmn est rationalis diligat Deum unde; et in ipso di-
primum mandatum. Secundum aiitem si- vina? dilectionis praecepto manifeste hoc
mile est huic Diligens proximum tuum
: exprimitur; diciturenimDeut., vi, 5 Dili- :

sicut teipsum. Primo igitur et principahter ges Dominum Deum tuum ex toio corde
consistit spirituahs vita^ perfectio in dilec- tuo, et ex tota anima tua, et ex tota forti-
tione Dei unde Dominus ad Abraham lo-
; tudine tua; sed Luc, x, 27, additur, et ex
quens dicit, Genes., xvu, 1 Ego Domi- : omni mente tua, ut cor referatur ad inten-
nus omnipotens, ambula coram me, et esto tionem, mens autem ad cognitionem,
perfectus. Ambulatur autem coram Deo anima vero ad affectum, fortitudo ad exe-
non passibus corporis, sed affectibus men- cutionem ; hsec enim omnia in Dei dilec-
tis. Secundario vero consistit spirituaUs tione sunt expendenda.
vita3 perfectio in proximi dilectione unde ; Considerandum est autem quod ha'c du-
Dominus, cum dixisset Matth., v, 11 : Dili- pliciter impleri contingit. Cum enim totum
gite inimicos vcstros, et plura subjunxisset et perfectum sit cui nihil deest; ex toto
quee ad dilectionem proximi pertinent, corde et anima et fortitudine et mente
concludit in fine : Estotc ergo vos per- Deus diligetur, si nihil in his omnibus no-
fecti, sicut et Pater vesfer coelestis perfectus bis desit quin totum actualiter convertatm^
est. Deum. Sed
in hic perfectse dilectionis mo-

Al. : « veritatem.
 OPUSCULUM II. 119

dus non est viatorum, sed comprehenso- quod quidem impletur cum aliquis vilam
rum. Unde Apostolus ad Philip., ni, 12, suam ad Dei servitium ordinat, et per con-
dicit Non quod jam (iccepcrim, aut jam
: sequens omnia quse per seipsum agil, vir-
perfectus sim; sequor aulem si quo modo lualiter ordinantur rn Deum, nisi sint talia
comprehendam ; quasi tunc perfectionem qua^ a Deo abducant, sicut sunt peccata,
expectans, cum ad comprehensionem per- et sic Deum diligit homo ex toto corde.
venerit, beatitudinis palmam accipiens. Secundo, ut inteUectum suum homo Deo
Comprehensionem autem accipit non sc- subjiciat, ea credens quai divinitus tradun-
cundum quod importat inclusionem aut tur, secundum illud Apostoli JI Cor., x, 5 :

terminationem comprehensi; sic enimDeus In captivatein redigcntes omnem intellec-

incomprehensibiUs est omni creaturse, sed tum in obsequium Christi, et sic Deus dili-
secundum quod comprehensio importat gitur ex tote mente. Tertio, ut qusecumque
consecutionem ejus quod insequendo ah- homo amat, in Deo amet, et universaliter
quis qusesivit. In illa autem ccelesti beatitu- omnem suam afTectionem ad Dei dilectio-
dine semper actuahter intellectus et volun- nem referat; unde dicebat Apostolus, II
tas creaturse rationahs in Deum fertur, cum Cor., V, 13 Sive enim mente excedimus,
:

in divina fruitione illa beatitudo consistat. Deo, sive sobrii sumus, vobis, caritas enim
Beatitudo autem non est in habitu, sed in Christi urget nos; et sic Deus ex tota anima
actu. Et quia Deo creatura rationalis inhse- diligitur. Quarto, ut omnia exteriora nos-
rebit tanquam ultimo fmi, qui est veritas tra, verba et opera ex divina caritate flr-
summa; in fmem autem ultimum omnia mentur, secundum illud Apostoli I adCor.,
per intentionem referuntur, et secundum ult., 14 : Omnia enim vestra in caritaie
ultimum fmem omnia exequenda dispo- /z^^/^z^, et sic Deus ex tota fortitudine dili-
nuntur consequens est quod in illa beati-
; gitur. Hic est ergo tertius perfecta^ dilec-
tudinis perfectione creatura rationahs dili- tionis divinse modus, ad quem omnes ex
get Deum ex toto corde, dum tota ejus necessitate prsecepti obhgantur. Secundus
intentio feretur in Deum ex omnibus quae vero modus nulli est possibihs in hac vita,
cogitat, amat, aut agit; ex tota mente, nisi simul fuerit viator et comprehensor,
dum semper actualiter mens ejus feretur sicut Dominus noster Jesus Christus.
in Deum, ipsum semper videns, et omnia
in ipso et secundum ejus veritatem de om-
CAPUT YI.
nibus judicans; ex tota anima, dum tota
ejus afTectio ad Deum diligendum feretur De perfectione divinae dilectionis quse
continue, et propter ipsum omnia diligen- cadit sub consilio.
tur; ex tota fortitudine vel ex omnibus
viribus, dum omnium exteriorum actuum Et cum Apostolus dixisset Non : c^uod
ratio erit Dei dilectio. Hic est ergo secun- jam comprehenderim, aut perfecius sim,
dus perfectse dilectionis divina? modus, qui subdit tertio : Sequor autem, si quo modo
est beatorum. comprehendam ; et postmodum subdit
quarto Quicumque ergo perfecti sumus,
:

CAPUT V. hoc sentiamus. Ex quibus verbis manifeste

De perfectione divinm dilectionis, qu33 in accipitur quod, etsi comprehensorum per-
fectio non sit nobis possibilis in hac vita,
statu hujus vise est de necessitate sa-
semulari tamen debemus ut in similitudi-
lutis.
nem perfectionis illius, quantum possibile
Alio vero modo ex toto corde, mente, est, nos trahamus, et in hoc perfectio hu-
anima et Deum
diligimus si
fortitudine jus vitse consistit, ad quam per consilia
nihil nobis desit ad divinam dilectionem, invitamur. Manifestum namque est quod
quod actu vel habitu in Deum non refera- humanum cor tanto intensius in aliquid
mus, et hujus divina? dilectionis perfectio unum fertur, quanto magis a multis revo-
datur homini in prsecepto. Primo quidem catur. Sic igitur tanto pcrfectius animus
ut homo omnia in Deum referat sicut in hominis ad Deum dihgendum fertur,
finem, sicut Apostolus dicit I Cor., x, 31 : quanto magis ab affectu temporalium re-
Sive manducatis sive bibitis vel aliqwd vocatur. Unde Augustinus in lib. LXXXIII
aliud facilis, omnia in gloriam Dei facite, Qudestionum dicit quod venenum cari- <(
 ;

120 I)E PERFECTIONE YITM SPIRITUALIS.

tatis est spes adipiscendamm, aut retinen- quod est impossibile, dicens Facilius est :

darum temporalium rerum; augmentum
vero eJQS est cupiditatis diminutio per-
fectio vero nulla cupiditas. » Omnia igitur
consilia quibus ad perfectionem invita-
mur, ad hoc pertinent ut animus hominis
ab afTectu rerum temporahum avertatur,
ut sic liberius mens tendat in Deum con-
templando, amando et ejus vohmtatem
camelum per foramen acus transire, quam
;
divitem intrare in regnum ccelorum. Ex
quibus verbis, ut dicit Augustinus in lib.
he qusest. Evang., discipuh adverterunt,
omnes qui divitias cupiunt in divitum ha-
beri numero, alioquin cum pauci sint divi-
tes in comparatione multitudinis paupe-
rum, non qua^sivissent discipuli Quis :

implendo. ergo poterit salviis esse? Ex quibus duabus

Domini sententiis aperte ostenditur quod di-
CAPUT TII. vitias possidentes difflcile intrant in regnum
De seciinda via perfectionis, qnge est per coelorum, quia, sicut ipse Dominus ahbi,
Matth., xni, 22, dicit, soUicitudo sseculi islius
dimissionem temporalium.
et fallacia divitiarum suffocant verhi Dei,
Inter temporaUa vero bona primo relin- et sine fructu efficitur. Eos vero qui divi-

quenda occurrunt bona extrinseca, quae
divitise nuncupantur et hoc Dominus con-;
sulit, Matth., xix, 21, dicens Si vis per-
fectns esse, vade, et vende omnia quge habes,
tias inordinate amant, impossibile est iii-
trare in regnum coelorum, multo magis
: quam ad litteram camelum per foramen
acus transire hoc enim est impossibile,
;

et da pauperihus; et hahehis thesaurum in quia repugnat naturce illud vero, quia re-
;

coelo, et veniy sequere me , cujus consilii pugnat divin* justitia^, qua^ est virtuosior
utilitas consequenter ostenditur. Primo omni natura creata. Ex his ergo manifeste
quidcm per evidentiam facti. Nam cum apparet ratio divini consilh consilium ;

adolescens, qui de via perfectionis qua^sie- enim datur de eo quod utilius secun- est,

rat, hoc audisset, abiit tristis. Causa autem dum illius Apostoli, II ad Cor., vin, 10 :

tristitiae, ut Hieronymus dicit Super Malth., Consilium in hoc do, hoc enim vohis utile
redditur : « Erat enim hahens multas pos - est. Utilius autem est ad vitam aeternam

sessiones, id est spinas, et tribulos,
sementem dominicam sufTocaverunt. » Et
Chrysostomus idem exponendo dicit quod
(( non similiter detinentur qui pauca ha-
bent, et qui multis abundant, quoniam ab-
jectio divitiarum majorem accendit flam-
mam, et violentior fitcupido. »
etiam dicit in Epist. ad Paulinum et The-
rasiam, quod « cum superflue terrena di-
liguntur, arctius adepta quam concupita
constringunt nam unde juvenis iste tris-
; Zacha^us divitias habuerunt, et tamen in
tis discessit, nisi quia magnas habebat di-
vitias? Aliud est enim jam nolle incorpo-
quae consequendam divitias abjicere quam eas
possidere, quia possidentes divitias difflcile
intrant in regnum coelorum, eo quod diffi-
cile sit afTectum divitiis possessis non alli-
gari; quod jam facit impossibihtatem in-
trandi in regnum coelorum. Salubriter ergo
Augustinus Dominus consuluit tanquam utilius, ut di-
vitia? relinquerentur.
Sed potest ahquis contra priemissa obji-
cere, quia Mattha^us, Bartholomaius et
regnum coelorum intraverunt. Sed hoc
Hieronymus solvens dicit Consideran-
: ((

rare qua^ desunt, aliud jam incorporata dum est autem quod eo tempore quo in-
divellere. Illa enim velut extranea repu- traverunt, divites esse dcsierunt. »

diantur, ista velut mem])ra pra^ciduntur. » Sed cum Abraham nunquam dives esse
Secundo vero utilitas pra^xlicti consilii ma- desierit, quin potius in diviths fuerit mor-
nifestatur per Domini verba qua^ subdidit : tuus, et eas in morte reliquerit liliis, ut in
« Quia dives difficile intrabit in regnum Genesi legitur, videtur secundum pi^dicta
coelorum. » Et ratio est, ut Hieronymus di- non fuisse perfectus cum tamen ad eum
;

cit, quia divitia^ habita' difficile contem-

(( Dominus dixerit, Gen., xvii, 1 Esto per- :

nuntur. Non dixit Impossibile est divitem

: fectus. QucB quidem qu^stio solvi non
intrare in regnum
ccelorum, sed difflcile posset, si perfectio vitce christiana^ in ipsa
ubi difficilenon impossibiUtas
ponitur, dimissione divitiarum consisteret. Seque-
pra^tenditur, sed raritas demonstratur. » retur enim quod qui divitias possideret,
Et sicut Chrysostomus dicit Siiper Matlh., non posset esse perfectus. Sed si verba
procedit ulterius Dominus ad ostendendum Domini diligenter considerantur, non in
 ;

OPUSCULUM H, 121

ipsa diviliarum dimissione perfectionem tur, XXXI, 8 : Beatus dives ciui invenius est
posiiit sed hoc ostcndit esse quasi quam-
; sine macula, et qui post aurum non abiit,
dam perfectionis viam, ut ipse modus lo- nec speravit In pecunia et thesauris. Magnee
quendi ostendit, cum dicitur Si vis per- : virtutis dives esse ostenditur, et perfecta
feclus esse, vade, et vende omnia qux ha- caritate fixus in Deo, qui ex afPectu divitia-
bes, et da paiiperibits, el secjiiere me; quasi rum macuhim peccati non contrahit; qui
in sequela Clmsti consistat perfectio, di- post aurum concupiscendo non vadit, nec
missio vero divitiarum sit perfectionis via de confidendo per superl)iam super
(hvitiis
unde Hieronymus dicit Super Matlh. : ahosse extolht; unde Apostolus, l ad Tim.,

((Quia non sufficit tantum relinquere, sub- ult., 17 Divitibus hujus saeculi prgecipe non
:

jungit Petrus quod perfectum est Elsecutji : sublime sapere, nec sperare in incerto divi-
su?nus te. « Origenes etiam in eodem loco tiarum. Sed quanto divitis taliter instituti
dicit quod hoc quod dicit Si vis perfectus : major est beatitudo et virtus tanto talium ,

esse, etc, non sic intelligitur, ut ipso tem- divitum minor est numerus unde subdi- ;

pore quo tradiderit bona sua pauperibus, tur Quis est hic, et laudabimus eum?
:

fiat omnino perfectus sed ex illo die inci- , Fecit cnim mirabilia in vita sua. Yere enim
piet speculatio Deiadducere eum ad omnes mirabilia facit qui divitiis affluentibus cor
virtutes. Potest ergo contingere quod aU- non apponit; et si quis tahs est, absque
quis divitias possidens perfectionem ha- dubio probatur pcrfectus unde sequitur ; :

beat, caritate perfecta Deo inha^rens et ; Qui probatus est in illo, id est in hoc quod
hoc modo Abraham divitias possidens per- absque macula divitias habeat, et perfectas
fectus fuit, non quidem habens animum invoitus est? quasi dicat rarus. Et hoc
:

divitiis irretitum, sed totahter Deo conjunc- eritilli ingloriam geternam; quod consonat
tum, et hocfigurant verba Domini dicentis verbis Domini dicentis, quod difficile dives
ad eum : Ambula coram mCy et esto per- intrabit in regnum ccelorum,
fectns ; quasi in hoc ejus perfectionem os- Haec est ergo prima via perveniendi ad /
tendens esse quod coram Deo ambulaverit, perfectionem ut ahquis studio sequendi
,

eum perfecte amando usque ad contemp- Christum, dimissis divitiis paupertatem

tum sui et suorum omnium, quod maxime sectetur.
ex immolatione fihi demonstravit unde ei ;

dictum est Quia fecisti rem hanc, et non

:
CAPUT YIH.

pepercisti filio tuo propter me, benedicam Be secunda perfectionis via, quse est per
tibi. Genes., xxn, 16. abdicationem corporalium offectionum
Si quis vero ex hoc arguere velit inutile et matrimonii.
esse consihum Domini de divitiis dimitten-
dis, quia Abraham divitias possidens fuit Ut autem secundam perfectionis viam
perfectus , ad hoc patet jam responsio ex convenientius ostendamus accipiendum ,

praedictis. Non enim Dominus ea ratione est verbum xVugustini, qui dicit in XH De
hoc dedit consilium quasi divites perfecti Tri)iit. : « Tanto magis inhseretur Deo,

esse non possint, aut intrare in regnum quanto minus dihgitur bonum proprium. ^)

coelorum, sed quia non de facih possunt. Igitur secundum ordinem propriorum
Magna ergo fuit virtus Abraha:?, quia etiam bonorum, quifi homo propter Deum con-
divitias possidens, a divitiis hberum ani- temnit, est attendendus ordo eorum quibus
mum habuit sicut et magna virtus fuit
; ad perfectam Dei inhaesionem pervenitur.
Samson, qui absque armis cum sola man- Prius enim relinquenda occurrunt quaj
dibula asin« multos hostes prostravit nec ; minus nobis conjuncta existunt; unde in
lamen consihum inutihter datur mihti ut primo loco occurrit ad perfectionem ten-
ad bellum accedens assumat arma ad dentibus exteriora l3ona rehnquere, qua^ a
hostes vincendos nec ergo inutihter datur
;
nostra natura sunt separata.
consihum perfectionem dcsiderantibus ut Post ha'c vero rehnquenda occurrunt ea
dimittant divitias, quia in divitiis Abraham qua3 nobis naturce communione et affinita-
posuit esse perfectus. Facta enim mirabiha tis cujuscumque necessitudine conjungun-

non sunt ad consequentiam trahenda quia ,

tur; unde Dominus dicit, Luc, xiv, 26 Si :

infirmi ea magis mirari et laudare possunt quis venit ad me, etnon odit patrem suum,
quam imitari; uude et in Ecclesiastico dici- et matrcmj et uxorem, et fiUos, et fratres,
 ,

122 m PERFECTIONE VITJE SPIRITUALIS.

ei sorores ..., nonpotest esse mexis discipu- tolus consulit I ad Corinth., vn, 25 De ;

lits. « Sed percontari libet (ut Gregorius virginibus prgecepturn Domini non habeo,
dicit) quomodo parentes et carnales pro- consilium autem do tanquam misericor-
pinquos prcecipimur odisse, qui jubemur diam consecutus ..., ut si/n fidelis. Hujus
et inimicos diligere? Sed si vim praecepti autem viae utihtas ostenditur Matth., xix,
perpendimus, utrumque agere per discre- 12, cum discipuli Christo dicerent Si
ubi ;

tionem valemus ..., quasi enim per odium ista est causa hominis cum uxore, nort ex-
diligitur qui carnaliter sapiens dum prava pedit nubere, Dominus respondit Non ;

nobis ingerit, non auditur. Sic enim exhi- omnes capiunt verbum istud, sed quibus
bere proximis nostris odii discretionem datum est. In quo arduitatem hujus viae
debemus ut in eis et diligamus quod sunt,
; ostendit, et quia ab ejus consecutione
et habeamus odio quod in Dei nobis itinere deficit hominum virtus communis, et quia
obsistunt. Quisquis enim jam seterna con- non nisi dono Dei ad eam pervenitur unde ;

cupiscit, in eam quam aggreditur causam dicitur Sap., vni, 21 ; Scici, quoniam aliter
Dei, extra matrem, extra
extra patrem, non possum esse continens, nisi Deus det; et
uxorem, extra fdios, extra cognatos, extra hoc ipsum erat summa sapientia scire cujus
semetipsum fieri debet, ut eo verius co- hoc esset donum ; cui consonat quod Apos-
gnoscat Deum, quo in ejus causa neminem tolus dicit I Corinth., vn, 7 Yolo onmes ;

cognoscit. Manifestum namque est quod homines psse sicut meipsum, scihcet qui
carnales afTectus intentionem mentis diver- continentiam servo, sed iDiusquisque pro-
berant, ejusque aciem obscurant. » Inter prium habet donum ex Deo, alius quidem
autem proximorum necessitudines
cseteras sic, alius verosic; ubi aperte continentiae
maxime affectu conjugah humanus animus bonum dono Dei adscribitur. Sed ne rursus
irretitur;intantum quod, sicut dicitur Gen., ad hoc ahquis donum consequendum se-
n, 24, ex ore primi parentis relinquet ; cundum suas vires conari neghgat, Domi-
homo patrem et matrem, et adhgerebit nus ad hoc hortatur communiter et primo ;

nxori suae ; et ideo ad perfectionem tenden- quidem exemplo, cum dicit Sunt eunuchi ;

tibus maxime vincukuu conjugale est fjui seipsos castraveruat, non membrorum
vitandum, quia per hoc homo maxime abscissione, Chrysostomus dicit, sed
ut
saecularibus imphcatur. Et hanc causam malarum cogitationum interemptione et ;

Apostolus assignat sui consilh, quod dede- deinde invitat proponens pra^mium, cum
rat de continentia servanda, dicens I ad subdit Propter regnuni ccelorum; unde
;

Corinth., vn, 32 Qui sine uxore est,sollici-

; dicitur Sap., iv, 2 ; Casta generatio ... in
tus est quae Domini sunt, quomodo placeat perpetuum coronata triomphat, incoinqui-
Deo;qui autem cum uxore est, sollicitus est natorum certaminuni prdemium vincens ; et
qu3e sunt mundi. Ut ergo homo liberius ultimo hortatur verbo, cum dicit Qui po- ;

Deo vacet, eique perfectius inh;rreat, se- test capere capiat; quae, ut Hieronymus
cunda ad perfectionem via est perpetua dicit « hortantis Domini vox est, et milites
;

castitatis observatio. Habet aulem et hoc suos ad pudicitiae praemium concitantis,

continentiae bonum ahquam idoneitatem quasi, qui potest pugnare, pugnet et supe-
ad perfectionem adipiscendam. Impeditur ret ac triumphet. »
enim animus hominis ne libere possit Deo Si quis autem objectionem moveat de
vacarc, non solum ex amore exteridrum Abraham qui perfectus fuit, et aliis juslis
rerum, sed multo magis ex interiorum antiquis a matrimonio non abstinentibus
passionum impulsu. Inter omnes autem patet responsio per hoc quod Augustinus
interiores passiones maxime rationem ab- dicit in lib. De bono conjugali : Continen- <(

sorbet concupiscentia carnis, et veneroo- tia non corporis, sed animi virtus est. Yir-
rum usus; unde Augustinus dioit in llib. tutes autem animi aliquando in opere
SoUloquiorum : « Nihil esse sentio quod manifestantur, aliquando in habitu latent.
magis ex arce virtutis dejiciat animum Quocirca sicut non est impar meritum
virilem, quam blandimenta feminse corpo- patientiae in Petro, qui passus est, et in
rumque ille contractus, sinc quo uxor Joanne, qui passus non est, sic non impar
haberi non potest. » Et ideo continentiae incritum est continentiae in Joanne, qui
via est maxime necessaria ad perfectioncm nullas expertus est nuptias, et in Abraham
consequendam ;
quam quidem viam Apos- qui fdios generavit. Et ilhus enim caeliba-
 ;, ,

OPUSCULUxM II. 123

tus et istius connubium per temporem dis- gnantem leqi mentis mex. Quanto autem
tributionem Christos militaverunt. Dicat caro magis fovetur per ciborum afflucn-
ergo fidelis continens Ego quidem non
: tiam et deUciarum moUtiem, tanto hujus-
sum melior quam Abraham sed meUores ; modi concupiscentia magis crescit; unde
castitas ca^libum quam castilas nuptiariim Hieronymus dicit « Ycnter mero aistuans :

quarum Abraham unam haljuit in usu, cito despumat in hl)idincm » et Proverb., ;

alteram in habitu. Caste quippe conjugali- XX, 1 Luxariosa res vinum; et Job, xl, 1G,
:

ter vixit. Esse autem castus sine conjugio dicitur de Behemoth per quem diabolus
potuit, sed tunc non oportuit. Ego vero significatur : Sub umbra dorniit in secreto
facilius non utor nuptiis, quibus usus est calamiin locis hiimentibus, quodexponens
Gregorius, XXXIII Moral., dicit a Loca
Abraham, quam uterer nuptiis, qucmad-
si :

modum usus est Abraham et ideo melior ; humentia sunt opera vohiptuosa. Pes
sum illis qui per animi continentiam non quippe in arida terra non labitur, fixus
possunt quod ego; non ilhs qui propter voro in lubrica vix tenetur. In locis ergo
temporis difTerentiam non fecerunt quod humentibus iter vitae pr^sentis faciunt qui
ego. Quod enim nunc ego, mehus ilh egis- in hac ad justitiam recti stare non pos-
sent, si tunc agendum esset; quod autem sunt. Oportet igitur continentia3 viam
))

illi cgerunt, sic ego non agerem, etiamsi assumentibus, carnem propriam, abstractis
nunc agendum esset. » Ha3C autem Augus- deUciis, vigiliis et jejunns et hujusmodi
tini solutio concordat cum eo quod supra exercitiis castigare. Cujus rei exemplum
dictum est de observantia paupertatis. Tan- Apostolus nobis ostendit, I ad Corinth., ix,
tam enim perfectionis virtutem habebat in 25, dicens Oninis qui in agone c^mtendit,
:

mente, ut nec propter temporalium pos- ab omnibus se abstinet; et post modica

sessionem, nec propter usum conjugii, subdit Castigo corpus meum et in servitu-
:

mens ejus deficeret a perfecta dilectione tem redigo, ne forte cum aliis prsedicave-
ad Deum. Si quis tamen eamdem mentis rim, ipse reprobus effi.ciar; et quod opere
virtutem non habens, cum possessione di- perfecit, verbo docuit; dicit enim ad Rom.,
vitiarum et usu conjugii ad perfectionem xni, ^4, cum pr«misisset Non in cubili- :

pervenire contenderet, prgesumptuose con- bus et impudicitiis . Et carnis, inquit, cu-

vinceretur errare, consiUa Domini parvi- ram ne feceritis in desideriis. Recte autem
pendens. dicit in desideriis, id est ad voluptatem
quia ad necessitatem natur« carni cura est
CAPUT IX. impendenda; unde idem dicit ad Ephes., v,
De his quibus homo juvatur ad continen- 29 Nemo carnem suam unquam odio
:

habuit, sed nutrit, et fovet eam.

tiam servandam.
Ex autem animse propositum con-
parte
Quia igitur per continentiae viam ince- impedUur, dum lascivis cogitatio-
tinentise
dere tam arduum est, ut juxta verbum nibus immoratur; unde Dominus per
Domini, non omnes hoc capiant, sed Dei prophetam dicit, Isa., i, 16 Auferte malum :

dono habeatur; per hanc viam incedere cogitationum vestvarum ab oculis meis.
volentibus sic agere oportet ut vitent ea Malce enim cogitationes plerumque ad
quibus a prosecutione hujus itineris impe- maUim faciendum inducunt unde dicit ;

diri possint. autem esse impedimenta

Tria Mich., VsB qui cogilatis inutile; et
II, 1 :

continentia^ apparet. Primum quidem ex statim subditur Et operamini malum in :

parte corporis secundum ex parte anima^

,
tertium ex parte exteriorum personarum
vel rerum.
Ex parte quidem proprii corporis, quia,
sicut Apostolus dicit ad Galat., v, 17, caro
concupiscit adversus spiritum. Cujus carnis
opera ibidem esse dicuntur fornicatio, im-
munditia, impudicitia et ca^terahujusmodi.
Haec autem concupiscentia carnis est lex de
qua dicit Apostolus ad Roman., vu, 23
Video aliam legem in membris meis repu-
cubilibus vestris. Inter Coeteras autein
cogitationes malas magis ad peccatum
incUnant cogitationes de delectationibus
carnis. Cujus ratio etiam sccundum philo-
sophorum doctrinam dupUcitcr assignari
potest. Unaquidem, quia cum ipsa delecta-
tio sit homini connaturaUs, et a
juventute
coimutrita, facile in ipsam appetitus fertur,
cum eam cogitatio proponU. Unde Philoso-
: phus dicit, H Ethicor., quod « delectatio-
nem judicare non possumus de faciU,
 :

m DE PERFECTIONE YiTM SPIRITUALIS.

quando accipiamus eam. » Secunda ratio exerceat; dicitur enim EccL, xxxni, 29 :

est,quia, ut idem dicit in III Ethicor.^ Multam malitiam docuit otiositas. Et

magis vo-
delectabilia in particulari sunt speciahter otium est vitiorum carnalium
luntaria quam Manifestum
in universali. incentivum; unde dicitur Ezech., xvi,
est autem quod per moram cogitationis ad 49 : Haec fuit iniquitas Sodomse sororis
particularia qua^que descendimus unde ; tux, superbia, saturitas panis et abundan-
per cogitationem diiitinam maxime libido tia otium ipsius. Et ideo Hieronymus,
et
provocatur, et propter hoc Apostolus I ad Ad Rusticwn monachum scribens, dicit :

Corinth., vi, 18, dicit : Ftigite fornicaiio- « Facito ahquid operis, ut semper te diabo-

nem, quia, ut Glossa ibidem dicit : « cum lus inveniat occupatum. » Quintum reme-
aliis viliis potest expectari conflictus sed ; dium adhibetur contra carnis concupiscen-
hanc fugite, ne approximet, quia non tiam etiam per aliquas animi perturbatio-
aliter hoc malum potest vinci. » Contra nes; unde Hieronymus refert in eadem
igiturhujusmodi continentia? impedimen- ' epistola, quod in quodam coenobio erat
tum multiplex remedium invenitur. Quo- quidam adolescens, qui nulla abstinentia,
rum primum et praecipuum est ut mens nulla operis magnitudine flammam poterat
circa contemplationem divinorum et ora- carnis extinguere ; unde eum periclitantem
tionem occupetur unde dicit Apostohis ad
; pater monasterii hac arte servavit. Impe-
Ephes., V, 18 : Nolite inebriari vino, in ravit enim cuidam viro gravi ut jurgns
quo est luxuria; sed implemini Spiritu atque conviciis eum insectaretur, et post
sancto, loqucnfes vobismetipsis in psalmis, irrogatam injuriam primus veniret ad
hymnis et canticis spiritualibus; quod ad conquerendum vocati etiam testes pro eo
;

contemplationem pertinere videtur, can- loquebantur qui contumeliam fecerat.

tantes et psallcntes in cordibus vestris Solus pater monasterii defensionem suam
Domino; quod
ad orationem pertinere opponebat, ne abundanti tristitia frater
videtur. Hinc etiam Dominus per prophe- alDSorberetur. Ita annus ductus est, quo
tam 9 Laude mea infre-
dicit, Isa., xlviii, : expleto interrogatus adolescens super
nabo ne intereas. Est enim quoddam
ie, cogitationibus pristinis, respondit Prope :

frenum animam ab interitu peccati retra- vivere milii non licet, et fornicari hberet^?
hens laus divina. Secundum remedium est Ex parte autem exteriorum rcrum pro-
studium Scripturarum, secundum iUud Hie- positum continentiae impeditur per aspec-
ronymi Ad Rusticum monachiim Ama : <( tum et frequentia colloquia mulierum et
Scripturarum studia, et carnis vitia non earum consortia; unde dicitur EccL, ix, 9 :

amabis. » Unde Apostolus, cum dixisset I Propter speciem mulieris multi perierunt
ad Timoth., iv, 12 Exemplum esto fidelium
: et ex hoc concupiscentia quasi ignis exar-
in verbo, in conversatione, in caritate, in descit; et postea subditur : Colloquium
flde, in castitate; statim subdit : Dum ve- ipsius quasi ignis exardescit. Et ideo con-
nio, attende lectioni. Tertium remedium est tra hoc est adhibendum remedium quod
quibuscumque Ijonis cogitationibus ani- ibidem dicitur Ne respicias mulierem
:

mum occupare unde Chrysostomus Super

; multivolam ne forte incidas in laqueos
Matth. dicit quod abscissio membri non ita illius : cum saltatrice ne assiduus sis, nec
comprimit tentationes et tranquillitatem audias illam ne forte pereas in efficacia
,

facit, ut cogitationis frenum; unde Apos- illius; et Ecch., xui, 12, dicitur Omni :

tolus ad Philipp., iv, 8, dicit : De csetero, homini noli intendere in specie, ei in medio
fratres, quxcumque sunt vera, queecumciue midierum noli commorari. De vestimentis
pudica, qusecumque justa, qusecumque enim procedit iinea, et a muliere iniquitas
sancta, quxcumque amabilia, quxcumque viri. Unde Hieronymus, Contra Vigilan-
bo)i3e famse; si qua virtus, si qua laus tium scribens, dicit quod monachus sciens
disciplinx ; hxc cogitate. Quartum reme- imbecillitatem suam et vas fragile quod
dium est ut homo ab otio desistens, portat, timet ofTendere ne impingat et cor-
etiam in corporalibus laboribus seipsum ruat, atque frangatur unde et mulierum, ;

^ Sic cod. 15812; sed in cod. 15813 et in Parm. : cod. 15812 : « Pap... vivere me non licet, et fornicari
« incontiiientiae. » Parm. tamen liabet in notula : libet. » Parm. autem : « Papae, vivere milii non licet,
« Numquid conlinentiijc? » — ^ gjQ QQd. 15813. Sed et fornicari libet? »

1

maxime adolescenlularum, aspectum,
ne eum capiat oculus mcretricis, ne forma
pulcherrima ad illicitos ducat amplexus.
Ex quo patet quod, sicut abbas Moyses
dicit in Coilalionibus Patrum, « pro puri-
late cordis servanda, solitudo sectanda est,
ac jejuniorum inediam, vigilias, labores
corporis, nuditatem, lectionem, ca^^terasque
virtutes debere nos suscipere novimus ut
scilicet per illas ab universis passionibus
noxiis illai^sum parare cor nostrum, et con-
servare possimus, et ad perfectionem ca-
ritatis istis gradibus innitendo ascendere. »
Ob hoc igitur in rehgionibus sunt hujusmodi
opera instituta non quia in ipsis princi-
,
pahter consistat perfectio sed quia his,
quasi quibusdam instrumentis ad perfec-
tionem pervenitur. Unde post pauca sub-
ditur ibidem « Igitur jejunia, vigiha?,
: homo quodam modo seipsum derehnquat.
inedia, meditatio Scripturarum, nuditas, ac
omnium facuitatum, nonperfectio,
privatio
sed instrumenta perfectionis sunt quia
non in ipsis consistit disciplin» fmis, sed
per iha pervenitur ad flnem.
Si quis autem objiciat quod absque je-
junio, vigihis et ahis hujusmodi exercitiis
potest homo perfectionem acquirere, prae-
sertim cum de Domino legatur Matth., xi,
19 : V-enit filius hominis rnanducans et
hihens ; sui quoque discipuh non jejuna-
rent quemadmodum discipuli Joannis et
pharissei; ad hoc in Glossa respondetur
qUod Joannes vinum et siceram non
« abscondita est cum Christo in Deo. Exhor-
bibit quia abstinentia meritum auget cui
,
nulla est potentia naturse. Dominus autem,
qui peccatum potest condonare, cur a
peccatoribus manducantibus declinaret
quos abstinentibus poterat facere justio-
res? » Discipuh ergo Christi non habebant
opus jejunio, quia praesentia sponsi ilhs
fortitudinem dabat majorem quam disci-
puh Joannis per jejunium haberent unde
Dominus ibidem dicit Venient clies quando
: subdit
auferetur ab eis sponsus, et tuncjejunabunt
quod exponens Chrysostomus dicit « Je-
junium triste est non naturahter, sed ihis
qui imbeciUius adhuc dispositi sunt his
enim qui sapientiam contemplari deside-
rant, delectabile est. Quod ergo discipuli
imbecihes erant, non erat tempus tristitiam
introducendi quousque firmarentur. Per
hoc monstrat quod non gulse erat quod
fiebat, sed dispensationis cujusdam. » Quod
autem hujusmodi exercitia expediant ad
vitanda peccata et perfectionem
;,
OPUSCULUM II. m
vitat quendam, Apostolus expresse ostendit II ad
Corinth., vi, 3, dicens Nemini dantes
:
ullam offcnsionem, ut non vitupcretur mi-
nisterium nostrum; sed in onmibus exhi-
beamus nosmetipsos sicut Dci ministros, in
multa patientia, in necessilatibus, in an-
gusliis, in plafjis, in carccribus, in sedi-
tionibus, in laboribus, in vigiliis, in jeju-
, niis et castitate.
CAPUT X.
De tertia via perfectionis , qux est per
abjectionem propride voluntatis.
Non solum autem necessarium est ad
perfectionem caritatis consequendam, quod
homo exteriora abjiciat sed etiam quod
;
Dicit enim Dionysius, iv cap. De dici/tis
nominibus, quod « divinus amor est exta-
: sim faciens, id est extra seipsum ponens;
non sinens hominem suiipshis esse sed ,
» ejus quod amatur; » cujus rei exemplum
in seipso demonstravit Apostolus dicens ad
Galat., II, 20 Vivo aulem jam non ego, vivit
:
vero in me Christus; quasi suam vitamnon
suam existimans sed Christi quia quod pro-
, :
prium contemnens, totus Christo
sibi erat
inhaerebat. Et hoc etiam in quibusdam esse
completum ostendit, cum dicit ad Co-
loss., III, 3 Mortui enim eslis, et vita vestra
:
, tatur etiam alios ut ad hoc perveniant, cum
dicit II ad Corinth., v, 15. Pro omnibus
mortuus est Christus : ut et qui vivunt
jam non sibi vivant sed ei qui pro ipsis
moriuus est et resurrexit. Et ideo, ut habe-
tur Luc, XIV, 26, postquam dixerat Si :
quis venit ad me et non odit patrem suum,
et matrem, et uxorem, et filios, etfratres, et
: sorores , tanquam ahquid majus addens
: adhuc autcm et animam suam^
nonpotest meus esse discipulus. Hoc etiam
: idem Dominus docet Matth., xvi, 24, di-
cens Si quis vult venire post me, abneget
:
: semetipsum, et tollat crucem suam, et se-
cpiatur me.
Hujus autem salubris abnegationis et
caritativi odii observantia partim quidem
necessaria est ad salutem et omnibus qui
salvantur communis, partim autem ad
pertinet complementum. Ut
perfectionis
enim ex supraposita Dionysii auctoritate
conse- apparet, de ratione divini amoi^is est ut
 ;

m DE PERPECTIONE YITM SPIRITUALIS

amans non suiipsius remaneat, sed amati. « nulli tantum impendunt, quantum qui se-
Secundum igitur divini amoris gradum. ipsos impendunt. Martyres autem Christi))

necesse est et odium et abnegationem sunt qui vitam prsesentem propter Christum
prsedictam distingui. Est autem necessa- quodam modo habuerunt odio, abnegantes
rium ad salutem ut homo sic Deum diligat seipsos quia, ut Chrysostomus dicit
;
Super
ut in eo fmem suse intentionis ponat, nihil- Matth., « qui negat alium, vel fratrem, vel
que admittat quod contrarium divin* di- famulum, vel quemcumque, et si flagella-
lectioni existimat et ideo consequenter et ; tum viderit et qua^cumque patientem, non
odium et abnegatio suiipsius est de neces- assistit, non adjuvat, ita vult corpori nostro
sitate sahitis unde Gregorius dicit in; nos non ignoscere, ut, etsi flageHaverint,
Homilia : « Tunc nosmetipsos reUnquimus vel quodcumque ahud fecerint, corpori non
et abnegamus, cum vitamus quod per ve- parcamus. Et ne existimes quod usque
))

tustatem fuimus, et ad hoc nitimur quod ad verba tantum et contumehas oportet

per novitatem vocamur » et sicut in ; abnegare seipsum, ostendit quod oportet
Homilia aha dicit « Tunc bene animam : abnegare seipsum usque ad mortem etiam
nostram odimus, cum ejus carnalibus desi- turpissimam, scilicet crucis quod signi- :

C^ deriis non acquiescimus ^eum ejus appeti- ; hcat in hoc quod dicit Et toilat crucem :

tus frangimus, et ejus voluptatibus rehic- suam, et sequatur me, Hoc autem ideo
tamur. » Ad perfectionem vero pertinet ut perfectissimum dicimus, quia martyres
homo propter intensionem amoris Dei etiam illud propter Deum contemnunt, scihcet
ea abjiciat quibus hcite uti posset, ut per propriam vitam, propter quam omnia tem-
hoc hberius Deo vacet. Secundum hunc ergo poralia quseruntur, et ejus conservatio
modum consequens est ut et odium et ab- etiam cum omnium aliorum amissione ahis
negatio suiipsius ad perfectionem perti- omnibus prsefertur. Magis enim homo vult
neant. Unde ex ipso modo loquendi apparet et divitias perdere et amicos adhuc etiam ,

hsec a Domino proposita esse quasi ad per- corporis inhrmitati succumbere, et in ser-
fectionem pertineant. Sicut enim dicit vitutem redigi, quam vita privari; unde
Matth., XIX, 21 : Sivis perfectus esse, vade, hoc benehcium victis et victoribus prsesta-
et vende omnia quge habes, et da paupe- tur, ut vitse parcentes conservent servituti
ribus , non necessitatem imponens, sed subjectos. Unde Satan ad Dominum dixit,
voluntati rehnquens ; ita dicit (Matth,, xvi, ut habetur Job, ii, 4 Pellem pro pelie, et :

24) Si qirs vult venire post me, abneget

: cuncta qu33 habet homo dabit pro anima
semetipsum, et iollat crucem suam, et se- sua, id est pro corporali vita servanda.
quatur me. Quod Chrysostomus exponit di- Inter alia autem quanto aliquid magis
cens « Non coactivum facit sermonem;
: naturahter amatur, tanto perfectius con-
non enim dicit Si vos volueritis et nolue- : temnitur propter Christum. Nihil enim est
ritis, oportet hsec vos pati. » Simihter cum Iiomini amabilius libertate proprise volunta-
dixisset Si qiiis venit ad me, et non odit
: tis. Per hanc eiiim Iiomo est etiam aliorum

patrem siium , etc, postmodum subdit dominus per hanc aliis uti vel frui potest
;

(Luc, XIV, 28) Quis enim ex vobis volens : per hanc etiam actibus suis dominatur.
turrim sedificare, nonne prius sedens com- Unde, sicut homo dimittens divitias, vel
putat sumptus qui necessarii sunt, si habeat personas conjunctas, eas abnegat ita dese- ;

ad perficiendum? quod exponcns Gregorius rens proprise voluntatis arbitrium, per

in Homil. dicit « Quia sublimia pra^cepta : quod ipse suiipsius dominus est, seipsum
data sunt, protinus comparatio sedihcandse abnegare invenitur. Nihil est etiam quod
sublimitatis adjungitur » et post pauca ; homo naturah affectu magis refugiat quam
dicit « Istos sumptus dives ille habere non
: servitutem unde et niliil posset homo
;

potuit qui cum

post servata prsecepta, re- pro alio amplius impendere post Iioc quod
linquenda omnia audisset, tristis absces- seipsum in mortem pro eo traderet, quam
s sit. Ex quibus patet hsec ad perfectionis
))
quod se servituti ejus subjugaret unde, :

consilium secundum aliquem modum per- ut dicitur Tobia^, ix, 2, Tobias junior dixit
tinere. ad angelum Si meipsum tradam tibi
:

Hoc autem consilium perfectissime mar- servum non ero condignus providentiee
,

tyres impleverunt , de quibus Augustinus tuse,

dicit in Sermone de marti/ribus , quod Hujus autem voluntatis hbertatem ahqui
 , ^

OPIISCULUM II. i2T

sibi propter Deum parliculariier acliinunt, tatem propriam abnegando. Hoc etiam tri-
dum quodcumque particulare votum emit- plex votum congrue rehgioni adaptatur.
tunt de quocumque faciendo vel non fa- Nam, sicut dicit Augusiinus, X De civit.
ciendo. Per votum enim necessitas qua^dam Dei, religio non quemhbet, sed Dei cul-
((

imponitur voventi, ut de ca^tero non liceat tum signihcare videtur. » Unde et Tuhius
quod prius licebat sed quadam necessitate
; dicit iii Wietorica quod religio est « virius
constringitur ad reddendum quod vovit; quae cuidam superiori naiura^., quam di-
unde in Psahn. lxv, 13, dicitur : Reddam vinam vocant , culium
can^emoniamque
tibi vota mea, quse distinxerunt labia mea; afleri. » Cultus autem soli Deo debitus in
et Eccl., V, 3 Si cjuid vovisti Dco, ne mo-
: sacrihcii oblatione ostenditur. Oheriur au-
reris j^eddere ; displicet enim ei infidelis et tem Deo sacrittcium de exterioribus rebus,
stulta promissio. Alicui vero libertati pro- quando eas aliquis propier Deum largiiur,
priae voluntatis totaliter abrenuntiant, se secundum illud Hebr., uli., 16 Benefcen- :

propter Deum aliis subjicientes per obe- tiae et communionis nolite oblivisci, tallbus

dientia^ votum. Cujus quidem obedientia)
exemplum pra^cipuum liabuimus in Cinisto,
de quo Apostolus dicit Rom., v, 19 Sicut
per inobedientiam unius hominis peccatores
constituti sunt multi, ita et per unius obe-
dientiam justi constitueniiir midli. Quam
enim hostiis promeretur Deus. OfCertur
eiiam Deo sacrihcium de proprio corpore,
: quando scilicet qui Cliristi sunt, carnem
suam crucihgunt cum viths et concupis-
centiis, ut dicitAposiolus Galat., v. Uiide
et ipse dicii Rom., xii, 1 Exhibeatis cor- :

quidem obedientiam Apostolus manifestat pora vestra hostiam viventem, sanctam,

ad Pbilipp., u, 8, dicens Humiliavit semet- : Deo placentem. Est eiiam sacrihcium ier-
ipsum, factus obediens usque ad mortem. tium Deo acceptissimum quando aliquis ,

H«c autem obedientia in abrenuntiatione spiriium suum ofTeri Deo, secundum Ulud
propriae voluntatis consistit ; unde ipse di- Psalm. L, 19 Sacrifcium Deo spiritus con-
:

cebat, Matth., xxvi, 39 Pater mi, si possi-

: tribulatus.
bile est, transeat a me calix iste; verumta- Sed sciendum quod, sicut Gregorius di-
men non sicut ego volo, sed sicut tu; et cit,Super Ezecli., hoc inter sacrihcium et
Joan., VI, 38, dicit Descendi de coelo, non
: holocausium distat, quod omne holocaus-
ut faciam voluntaiem meam, sed volunta- tum est sacrihcium, et non omne sacrih-
tem ejus qui misit me. In quo nobis dedit cium holocaustum. In sacrihcio enim pars
exemphim, ut sicut ipse suam voluntatem pecudis, in holocausto vero toium pecus
humanam abnegabat supponendo eam di- offerriconsueverat. Cum ergo aliquis<(

vina^, ita et nos nostram voluntatem Deo
totaiiter supponamus, et hominibus qui
nobis prseponuntur tanquam Dei ministri.
Unde Apostolus ait ad Hebr., ult., 17
Obedite prsepositis vestris,
CAPUT
Quod tres vide prxdictse perfectionis proprie
ad statum religionis pertinent.
Secundum autem triphcem viam
assignatam, in religionibus triplex
tionis
suum aliquid Deo vovet, ei aliquid non
vovet, sacrihcium est. Cum vero omne
quod habet, omne quod vivit, omne quod
: sapii, omnipotenti Deo voverit, holocaus-
et subjacete eis. tum esi. » Quod quidem impletur per tria
vota praedicta. Unde manifestum est eos
qui hujusmodi vota Deo emittunt, quasi
XI.
propter holocausii excehentiam antono-
mastice religiosos vocari. Per sacrihch au-
tem oblationem secundum legis manda-
tum pro peccatis satisfacere oportet, ut in
perfec- Leviiico cxpresse jubeiur. Unde Psal. iv,
cum dixisset Quee dicitis in cordibus veS'
:

commune votum invenitur scihcet votum : tris, et in cubilibus vestris compimgimini

paupertatis , continentiae et obedientiae siatim de sacrihcatione scribens, dixii : Sa-
usque ad mortem. Per votum paupertatis, crifcate sacrificium justitiee; id est, opera
primam perfeclionis viam rehgiosi assu- faciie justa post poeniientiae lamenta, ut
munt, proprietati abrenuntiantes. Per vo- Glossa exponit. Sicui ergo iiolocaustum sa-
tum autem continentiae, aggrediuntur viam crihcium est perfectum ita per vota prae- ,

secundam, matrimonio perpetuo abrenun- missa perfecte homo Dco saiisfacii, cum et
tiantes-. Per votum autem obedienti^e de exierioribus rebus et de proprio spiriiu
maxime viam tertiam assumunt, volun- holocaustum offert.
m DE PKRFECTIONE VIT^ SPIRITUAlJS.
Ex quo patet quod religionis status nou me. Ad eum loquitur qui vult esse perfec-
solum perfectionem sed etiam caritatis , tus, qui cum apostolis patrem, naviculam
perfectionem poenitentiae continet intan- ; et rete dimittit. Iste quem tu laudas se- ,

tum quod nulla sunt peccata tam gravia cundus aut tertius gradus est, quem et nos
pro quibus possit homini imponi pro satis- recipimus, dummodo sciamus prima se-
factione religionis assumptio, quasi reli- cundis et tertiis praeferenda. » Et ideo ad
gionis statu omnem satisfactionem trans- excludendum hunc errorem dicitur in lib.
cendente. Unde, ut habetur XXXIII q. n, ,
Be ecclesiasticis dogmatibus : « Bonum est
cap. Admonere, i\.stulpho, qui uxorem facultates cum
dispensatione pauperibus
occiderat, consulitur ut monasterium in- erogare melius est pro intentione se-
,

grediatur quasi melius et levius, alioquin
ei durissimam pffiuitentiam injungit.
autem tria qua? ad reiigionis
Inter hsec
statum diximus pertinere, praecipuum est
obedientiae votum, quod quidcm multipli-
citer apparet. Primo quidem quia per
votum homo Deo propriam vo-
obedientia»
luntatem ofTert; per votum autem conti-
nentiai ofTert ei sacrificium de proprio cor-
quendi Dominum, insimul omnia donare,
et absolutum soUicitudine cum Christo
agere. »
Secundam perfectionis viam impugnavit
Jovinianus, matrimonium virginitati adae-
,
quans, cujus errorem B. Hieronymus evi-
dentissime confutat in libro quem contra
eum scripsit, de quo etiam errore Augusti-
nus in libro Eetractationum sic dicit « Jo- :

pore ;
per votum vero paupertatis ofTert de viniani hcPresis, sacrarum virginum meri-
exterioribus. Sicut ergo interbona hominis tum a^quare pudicitiae conjugali voluit.
corpus prapfertur exterioribus rebus , et Unde in urbe romana nonnullas etiam
anima corpori, ita votum continentia; voto sanctimoniales, de quarum impudicitia sus-
paupertatis prcTiertur, votum autem obe- picio nulla praecesserat, dejecisse in nuptias
dientia^ utrique. Secundo, quia propterpro- dicitur. Huic nostra sancta mater Ecclesia
priam voluntatem homo et exterioribus per omnia fidelissime ac fortissime resis-
rebus utitur et proprio corpore. Sic igitur tit. » Unde in lib. De eccl. doqmalib. dici-

qui propriam voluntatem dat, totum de- tur : « Sacratae Deo virginitati nuptias
disse videtur. Universalius igitur est obe- coaequare, aut pro amore castigandi cor-
dientiee votum quam continentiae et pau- poris abstinentibus a vino vel carnibus nihil
pertatis; et quodammodo includit utrum- credere meriti accrescere, non est chris-
que. Hinc est quod Samuel obedientiam tiani,sed Joviniani. »
omnibus sacrificiis praefert, dicens I Reg., His autem antiquis insidiis diabolus non
XV, 22 Melior est obedientia q\iam vic-
:
contentus, temporibus nostris quosdam di-
timx. citur incitasse, votum obedientia^. ac alia
vota communiter impugnantes dicendo ,

CAPUT XIL laudabilius esse bona opera virtutum fa-

Contra errorcs illorum qxd praesumpserunt cere sine voto vel obedientia, quasi ad haec
diminuere meritum obedientiee vel voli. facienda homo
per votum vel obedientiam
constringatur. Quorum
alicui dicuntur in
Humanae autem perfectioni diabolus in-
^
tantam vesaniam prosilire, quod asserant
videns, diversos vaniloquos et seductionis votum quod aliquis emisit de rehgione in-
magistros suscitavit qui praedictas perfec- tranda ,
posse praetermitti absque detri-
tionis vias impugnarent, mento salutis.
Primam enim perfectionis viam Vigilan- Hunc autem errorem quibusdam vanis
tiusimpugnavit, contra quem Hieronymus confirmare dicuntur.
et frivolis rationibus
loquens ait Quod autem asserit eos
: <( Dicunt enim quod tanto aliquid est lau-
melius facere qui utuntur rebus suis et dabilius et magis meritorium, quanto est
paulatim fructus possessionum pauperibus magis voluntarium. Sed quanto aliquid est
dividunt, quam illos qui posscssionibus ve- magis necessarium tanto videtur minus
,

numdatis, semel omnia largiantur, non a voluntarium. Laudabihns ergo et magis

me ei, sed a Domino respondebitur. Si vis meritorium videtur esse quod quis opera
esse perfectus, vade et vende omnia qua} virtutum exerceat proprio arbitrio, et abs-
habes, et da pauperibus, et veni, sequere que necessitate voti vel obedientiae, quam
1 Sic cod.; Parm. : « igitur. »

quod ex voto vel obedientia hoc facere
compellatur.
Dicunt etiam ad hoc inducere quod Pros-
per dicit in II Ub. De vita contemplativa
dicil enim « Sic abstinere vcl jejunare
: ergo est
debemus, ut non nos necessitati jejunandi
subdamus ne jam non devoti, sed inviti
rem non voluntarie faciamus. »
Possent etiam ad hoc inducere quod
dicit Apostolus II Cor., ix, 7 Unusqidsque
: 12
proiit destinavit in corde suo, non ex tristi-
tia aut ex necessitate, hilarem enim dato-
rem diligit Deus.
Oportet ergo manifeste ostendere et lioc
falsum esse quod dicunt, et eorum frivolas
rationes eUdere.
Ad ostendendum autem hujus erroris
primo assumendum est quod in
falsitatem,
Psahn. Lxxv, 12, dicitur : Vovete, et reddite
Domino Deo vestro, ubi dicit Glossa « No-
tandum quod alia sunt communia vota
Dei, scihcet sine quibus non est salus, ut
vovere fidem in baptismo et hujusmodi,
quai etiam si non promittimus, solvere de-
bemus et de his praecipitur omnibus
, :
Vovele et reddite. Alia sunt vota propria
singulorum, ut castitas, virginitas ethujus-
modi. Ad haec ergo vovenda nos invitat,
non prajcipit ut voveamus, sed ut vota
reddamus. Vovere enim vohmtati consu-
htur, sed post voti emissionem redditio
exigitur necessario. »Yotum ergo quoddam
est in praecepto ,
quoddam in consiho. Ex
utroque autem ex necessitate concluditur,
quod mehus est ahquod bonum facere ex
voto quam sine voto. Manifestum est enim
quod ad ea quae sunt de necessitate salutis,
omnes tenentur ex Dei praecepto, nec est
fas aestimare ahquod Dei praeceptum in
vacuum dari. Finis autem cujushbet prx-
cepti est caritas, ut dicit Apostolus I Tim., i.
Frustra ergo daretur ahquod praeceptum
de ahquo faciendo, si non magis ad carita-
tem pertineret ihud facere quam non fa-
cere. Datur autem praeceptum non solum
de credendo vel de non furando, sed etiam
ut haec voveamus. Credere igitur ex voto,
et abstinere a furto ex voto et caetera
, quod voluntas firmetur in bono, sicut ad
hujusmodi, magis ad caritatem pertinent
quam si sine voto fiant. Quod autem magis
ad caritatem pertinet, magis est laudabile
et magis meritorium. Magis ergo est lau-
dabile et meritorium facere ahquid ex voto
quam sine voto.
Rursus. Consihum datur non solum de
XXIX,
;
OPUSCULUM II.
^29
virginitate vel castitate servanda, sed etiam
de vovendo," ut patet ex Glossa supra in-
ducta. Sed consihum non datur nisi de
mehori bono, ut supra dictum est. Mehus
servare virginitatem cum voto
quam sine voto, et simile est in ahis.
Item. Inter aha bona opera maxime ob-
servatio virginitatis commendari solet, ad
quamDominus invitat dicens Matth., xix,
Qui potest capere, capiat. Sed ipsa
:
virginitas ex voto commendabihsredditur;
dicit enim Augustinus in hb. De virgini-
tate « Neque virginitas, quia virginitas est,
:
sed quia Deo dicata est, honoratur, quam
vovet et servat continentia pietatis ; » et in-
fra Nec nos in virginibus quod virgines
: «
sunt prsedicamus, sed quod Deo dicatae
sunt pia continentia virginitatis. » Multo
igiturmagis ahqua opera laudabiliora red-
: duntur ex hoc quod per votum Deo dican-
tur.
Iterum. Quodhbet bonum finitum cum
enumeratione aUerius boni mehus est.
Nulh autem dubium esse potest quin ipsa
promissio boni sit ahquod bonum unde et ;
qui homini ahquid promittit, bonum ah-
quod ei videtur jam impendere, unde et
quibus ahquid promittitur, gratias agunt.
Yotum autem est quaedam promissio Deo
facta, ut patet per illud quod dicitur Eccl.,
V, 3 : Si quid vovisti Deo, 7ie moreris red-
dere; displicet eriim ei inftdelis et stulta
promissio. Mehus est igitur ahquid facere
et vovere, quam facere simpliciter absque
voto.
Adhuc. Quanto ahquis plus dat alicui,
tanto majus ahquid ab eo meretur. Qui au-
tem facit aliquid sine voto, dat ei solum
quod facit propter ejus amorem qui autem ;
non solum facit, sed etiam vovet, non so-
lum dat ci quod facit, sed etiam potentiam
qua facit facit enim se non posse quin fa-
;
ciat quod prius non facere licite poterat.
Majus igitur ahquid meretur apud Deum
qui ex voto ahquid facit, quam qui iUud
facit sine voto.
Amplius. Ad laudem boni operis pertinet
aggravationem culpae pertinet quod volun-
tas sit obstinata in malo. Manifestum est
autem quod qui aliquid vovet, voluntatem
suam firmat ad id quod vovet; et sic cum
implet quod voverat, opus bonum ex vo-
luntate firmata procedit. Sicut igitur ad
gravamen culpae pertinet quod ex propo-
 ;
, ,,

130 m PERFECTIONE VITJ: SPIRITUALIS.

silo firmato aliquis malum operetur, hoc etiam si non vovissent, non solum face-

enim est ex malitia peccare ita ad aug- , rent, sed voverent. Secundo, detur quod
mentum meriti pertinet quod aliquis bo- aliquod bonum opus quod quis facit ex
num opus operetur ex voto. voto vel obedientia, simpliciter considera-
Item. Quanto aliquis actus ab excellen- tum, sit involuntarium sed tamen facit ;

tiori virtute progreditur, tanto laudabilior hoc ex necessitate voti vel obedientiae
est cum tota laus operis ex virtute proce-
, quam non adhuc dum hoc
vult praeterire ;

dat. Contingit autem quandoque actum in- facit, laudabilius operatur et magis meri-
ferioris virtutis a superiori virtute impe- torie quam si prompta voluntate illud face-
rari; puta cum aliquis actum
ex justitiae ret sine voto. Etsi enim non habeat volun-
caritate facit. Multo igitur melius est opus tatem propriam illud faciendi, puta jeju-
virtutis inferioris facere ex imperio supe- nandi habet tamen voluntatem promptam
;

rioris virtutis, sicut melius est opus justi-
tiae, si ex caritate fiat. Manifestum est au-
tem quod particularia bona opera quge
facimus pertinent ad aliquas inferiores
,
virtutes puta jejunare, ad abstinentiam
: voluntas votum implendi aut obediendi
continere, ad castitatem; et sic de aliis.
Yovere autem est proprie latriae actus
quam nulli dubium esse debet esse potio-
rem vel abstinentia vel castitate, vel qua-
cumque alia hujusmodi virtute majus
votum implendi, vel obediendi; quod est
multo laudabilius et magis meritorium
quam jejunare; unde plus meretur quam
illequi sua voluntate jejunat; tantoque
promptior "^judicatur, quanto id quod ali-
quis facit propter obedientiam vel votum,
magis in se consideratum voluntati re-
pugnat. Unde Hieronymus Ad Ruslicum
, monachum dicit « Per haec omnia ad
:

enim est colere Deum quam recte se habere illud tendit oratio, ut doceam te non tuo
erga proximum aut seipsum. Opus igitur arbitrio dimittendum; » et post pauca di-
abstinentise vel castitatis vel cujuscumque cit « Non facias quod vis, comedas quod
:

talium virtutum, qua? sunt infra latriam, juberis , habeas quantum acceperis , ves-
laudabilius est, si ex voto fiant. tiaris quod datur, operis tui pensum per-
Huic etiam suftragatur pium Ecclesiee solvas, non vis lassus ad
subjiciaris cui ,

studium, quae homines ad vovendum invi- stratum venias, ambulansque dormites, et

tans et voventibus ire in subsidium terrae
sanctae vel alias in defensionem Ecclesiae,
indulgentias et privilegia
autem invitaret ad vovendum si melius
bona opera esset facere sine voto; hoc
necdum expleto somno surgere compella-
ris. » Ex quo patet quod ad meritum boni
largitur. Non operis pertinet ut quae aliquis propter seipsa
, non propter Deum faciat aut patia-
vellet,
tur quia tanto invenitur voluntas promp-
,

enim esset contra exhortationem Apostoli tior ad fervorem divini amoris, quanto
I Cor., xn, 31 : Mmulamini charismata me- magis ea quae propter ipsum facimus aut
liora. Unde melius esset bona opera
, si patimur, nostrae voluntati repugnant. Unde
facere absque voto, non invitaret ad vo- et martyres maxime commendantur, quanto
vendum, sed etiam a vovendo retraheret plura sustinuerunt propter Dei amorem
vel prohibcndo, vel etiam dissuadendo. Si- contra voluntatemhumanam; unde II Mac,
militer etiam cum Ecclesiae intentio sit ho- VI, 30, Eleazarus dum torqueretur dixit :

mines fideles ad meliorem statum redu- Diros corporis sustineo dolores ; secundum
cere, omnes a votis factis absolveret, ut animam vero propter timorem Dei libenter
sic eorum bona opera laudabiliora existe- hsec patior. Tertio detur quod nec etiam
rent. Patet hujusmodi positionem
igitur aliquisipsam voluntatem retineat votum
repugnare eiquod communiter Ecclesia te- servandi aut obediendi, manifestum est
net et sentit; unde et tanquam haeretica quod cum Deus judex sit cordium, apud
reprobanda est. Deum talis habetur quasi voti fractor, aut
Ad ea vero quae pro se objiciunt, facile obedientiae praevaricator. Si tamen impleat
est muItipUciter respondere. quod vovit, vel quod ei praecipitur, solo
Primo enim quod dicunt quod opus bo- humano non est ei
timore , vel pudore ,

num ex voto factum est minus volunta. meritorium apud Deum, quia non facit vo-
rium, non est universaliter et in omnibus luntate Deo placendi, sed humana necessi-
verum. Multi enim sunt qui ea quae vove- tate coactus. Nec tamen inutiliter vovit
runt, tam prompta voluntate faciunt, ut si ex caritate vovit, nam plus meruit in
 ,
;; ,

OPUSCULUM II.
VSi
vovendo quam alius simpliciter jejunando,
quod meritum ei reservatur, si de praevari-
CAPUT XIII.
catione cordis pceniteat.
Per hoc etiam patet responsio ad aucto- De perfectione dilectionis proximi, quse est
ritates inductas, qua^ loquuntur de neces- necessaria ad salutem,
sitate humana, cum aliquis scilicet ex pu-
dore vel timore humano facit quod juravit His autem consideratis de perfectione
vel vovit non autem loquuntur de neces-
; caritatisquantum pertinet ad dilectionem
sitate quae est ex fme dilectionis divinae Dei, considerandum relinquitur de caritatis
puta, cum aliquis facit vel patitur ea qua^ perfectione quantum pertinet ad dilectio-
alias nollet, ut impleat vokmtatem divi- nem proximi. Est autem considerandus
nam. Et hoc patet ex verbis ApostoU, qui multiplex gradus perfectionis circa dilec-
dicit II ad Cor., ix, 7 No7i ex tristitia aut : tionem proximi, sicut et circa dilectionem
necessitate . Tristitiam enim humanam ne- Dei. Est enim quaedam perfectio quae re-
cessitas inducit ; necessitas autem dilectio- quiritur ad salutem, quae cadit sub neces-
nis divinse tristitiam tollit vel minuit. sitate praecepti, est etiam quaedam ulterior
Patet etiam hoc ex verbis Prosperi di- perfectio superabundans, quae sub consiho
centis « Ne non devoti
: sed inviti rem , cadit. Perfectio autem dilectionis proximi
non voluntarie faciamus. » Non enim ne- necessaria ad salutem consideranda est ex
cessitas quse ex divina dilectione procedit ipso modo dihgendi, qui nobis praescribi-
minuit dilectionem, sed auget. Et quod tur in praecepto de proximi dilectione, cum
talis necessitas sit laudanda et appetenda, dicitur Diliges proximum tuum sicut te-
:

patet per hoc quod Augustinus dicit in ipsum. Quod vero Deus est universale bo-
Epistola ad Annentarium et Paulinam : num supra nos existens; ad perfectionem
« Quia jam vovisti, jam te obstrinxisti dilectionis divinae requiritur ut totum cor
non licet. Priusquam esses
aliud tibi facere hominis secundum ahquem modum con-
voti reus, Uberum fuit quod velles, facere vertatur in Deum, sicut ex supra dictis
sed tunc esses inferior, quamvis non sit patet. Et ideo modus divinae dilectionis
gratulanda libertas qua fit ut non debea-,
convenienter exprimitur per hoc quod di-
tur quod cum lucro redditur. Nunc vero citur : Diliges Dominum Deum tuum ex
quia tenetur apud Deum sponsio tua, non toto corde tuo. Proximus autem noster non
tead magnam justitiam invito » (scihcet ad est universale bonum supra nos existens,
continentiam quam jam voveras, ut per sed particulare infra nos constitutum; et
superiora apparet), « sed a magna iniqui- ideo non determinatur nobis modus ut ali-
tate deterreo. Non enim talis eris, si non quis dihgat proximum ex toto corde, sed
feceris quod vovisti, qualis mansisses, si sicut seipsum.
nihil tale vovisses, minor enim tunc esses, Ex hoc autem modo circa dilectionem
non pejor modo autem tanto (quod absit)
; proximi tria consequuntur. Primo quidem
miserior, si fidem Deo fregeris quanto ,
ut sit vera dilectio, cum enim de ratione
beatior, si persolveris. Nec ideo te vovisse dilectionis sive amoris hoc esse videatiu*
poeniteat imo gaude jam tibi non sic licere
; ut aliquis bonum velit ei quem amat ma- ;

quod cum tuo detrimento licuisset. Aggre- nifestum est quod motus amoris sive dilec-
dere itaque intrepidus, et dicta imple fac- tionis in duo tendit, scilicet in eum cui
tis ;ipse adjuvabit qui vota tua expetit. aliquis vult bonum et in bonum quod optat
Felix est necessitas quse ad meliora com- eidem. Et quamvis utrumque amari dica-
pellit. Patet etiam ex his verbis erro-
)) tur, tamen illud vere amatur cui aliquis
neum esse quod dicunt quod aliquis non bonum optat. Bonum vero quod quis optat
tenetur de implendo votum de religione alicui quasi per accidens dicitur amari
,

intranda. prout ex consequenti sub actu amoris ca-

dit. Inconveniens enim est dicere quod
illud vere et proprie ametur cujus destruc-
tionem ahquis optat. Multa autem sunt
bona quae dum in nostrum usum vertimus,
consumuntur, sicut vinum dum bibitur, et
equus dum expouitur pugnae unde mani- ;
 ;;

m DE PERFECTIONE VITJl SPIRITUALIS.

festum est quod dum res aliquas in nos- sua. Et hic quidem naturalis ordo dilectio-

trum usum vertere cupimus, vere quidem

'
nis suiipsius in paucis vel nuUis deficit

et proprie nosipsos amamus res autem ; quantum ad naturaha bona de quibus ,

illse per accidens et quasi abusive a nobis exemplum posuimus. Sed inveniuntur non-
amari dicuntur. Manifestum est autem nulli qui quantum ad superaddita hunc or-

quod unusquisque naturaiiter sic vere se dinem dilectionis pervertunt sicut cum ;

amat, ut sibiipsi bona optet, puta felicita-
tem, virtutem, scdentiam et qu« ad sus-
tentationem vitse requiruntur. Quspcumque
vero aliquis in suum usum assumit, non
vere illa amat, sed usum, et magis se-
ipsum. Sicut autem alias res assumimus in
nostrum usum, ita etiam et homines ipsos.
Si igitur proximos eo tantum modo dili-
gamus inquantum in nostrum usum ve-
nire possunt, manifestum est quod eos non
vere diligimus, nec sicut nosipsos, et hoc
quidem apparet in amicitia utilis et delec-
tabilis. Qui enim amat aliquem quia
suam utilitatem vel delectationem, seipsum
propter salutem vel delectationem corporis,
bonum virtutis aut scientiae multi abji-
ciunt ,rursusque propter exteriora bona
conquirenda, corpus suum periculis et la-
boribus immoderatis exponunt, quorum
non est recta dilectio; imo, ut amplius di-
cam, nec vere isti seipsos dihgere compro-
bantur. Hoc enim maxime videtur esse
unumquodque quod est in ipso praecipuum
unde et civitatem aliquid facere dicimus,
quando id faciunt principes civitatis. Mani-
festum est enim quod praecipunm in ho-
est ad mine est anima, et inter animae partes sive
potestates, ratio sive intellectus. Qui ergo

amare convincitur, cum ex altero bonum bonum rationalis anima^ contemnit, inhae-

delectabile vel utile quaerit; non illum ex rens bonis corporis vel animae sensitivae,
quo quaerit, nisi sicut dicitur amari vinum manifestum est quod non vere seipsum
vel equus, quae non diligimus sicut nos- diligit; unde et in Ps. x, 6, dicitur : Qui dili-

ipsos, ut eisbona optemus, sed magis ut git iniquitatem, odit animam suam. Sic

ipsa bona existentia nobis cupiamus. Primo ergo rectitudo circa dilectionem proximi
ergo ex hoc quod praecipitur quod homo instituitur cum praecipitur ahcui quod
,

proximum tanquam seipsum diUgat, di- proximum dihgat sicut seipsum ut scilicet ,

lectionis veritas demonstratur, quam ne- eo ordine bona proximis optet quo sibi
cesse est caritati adesse. Procedit enim optare debet, praecipue quidem spiritualia
caritas de corde puro et conscientia bona bona, deinde bona corporis, etiam quae in
et fide non ficta, ut Apostolus dicit I Tim., i. exterioribus bonis consistunt. Si quis vero
Ideo, ut ipse dicit I Corinth., xm, caritas proximo bona exteriora optet contra saln-
non quderit qude sua sunt, sed optat bona tem corporis, aut bona corporis contra sa-
eis quos amat. Et hujus rei seipsum exem- lutem animae, non eum diligit sicut se-
plum dat cum dicit I Corinth., x, 33 : Non ipsum. Tertio vero ex praedicto modo
quserens quod mihi utile est, sed quod mul- praecipitur ut sit sancta proximi dilectio.
tis, ut salvi fiant. Secundo ex prsedeter- Dicitur enim aliquid sanctum ex eo quod
minato modo nobis indicitur ut dilectio ordinatur ad Deum unde et ahare sanc-
;

proximi sit justa et recta. Est enim justa tum dicitur, quia Deo est dicatum et alia ,

et recta dilectio, cum majus bonum minori hujusmodi quae divino ministerio manci-
bono Manifestum est autem
prspponitur. pantur. Quod autem aliquis alium diligat
quod omnia humana bona bonum
inter sicut seipsum, ex hoc contingit quod com-
animse praecipuum locum tenet, post hoc munionem ahquam ad invicem habent
autem ordinatur bonum corporis ultimum ; inquantum enim aliqua duo simul conve-
autem bonum est quod consistit in rebus niunt, considerantur quasi unum et sic ;

exterioribus. Unde et hunc ordinem dih- unum eorum se hal)et ad alterum sicut
gendi seipsum videmus homini natura-
, ad seipsum. Contingit enim aliquos duos
liter indilum. NuUus enim est qui non muUipliciter convenire. Conveniunt enim
mallet se corporis oculo privari quam usu aliqui naturali convenientia secundum ge-
rationis, quae est oculus mentis. Rursusque nerationem carnalem, puta quia ex eisdem
pro vita corporali tuenda vel conservanda, parentibus oriuntur; alii vero conveniunt
homo omnia sua bona exteriora largitur, convenientia quadam civili puta quia sunt
,

secundum illud Job, n, 4 Pellem pro pelle,

: ejusdem civitatis municipes, et sub eodem
et cuncta quee habet homo, dabit pro anima principe, et eisdem legibus gubernantur,

et secundum unumquodque officium
negotiationem aliqua convenientia vel
communicatio invenitur, sicut qui sunt
socii in negotiando vel militando, vel in
fabrili officio scu artificio, aut in quocum-
que hujusmodi. Et hujusmodi quidem
proximorum dilectiones honestae
et rectae sed non ex hoc
possunt esse,
sanctae dicuntur, sed solum ex lioc quod
dilectio proximi ordinatur in Deum sicut
enim homines qui sunt unius civitatis con-
sortes, in hoc conveniunt quod uni sub-
duntur principi, cujus legibus gubernan-
tur, ita et omnes homines, inquantum na-
turaUter in beatitudinem tendunt, habent
quamdam generalem convenientiam in
ordine ad Deum sicut ad summum omnium
principem et bcatitudinis fontem, et totius
justitise legislatorem. Considerandum
autem quod bonum commune secundum
rectam rationem est bono proprio prsefe-
rendum, unde unaquaeque pars naturah
quodam instinctu ordinatur
totius. Gujus signum est ,
percussioni manum exponit, ut cor vel
caput conservet, ex quibus totius homi-
nis vita dependet. In praedicta autem com-
munitate qua omnes homines in beatitudi-
nis fme conveniunt, unusquisque homo
ut pars qua^dam consideratur bonum au-
tem commune totius est ipse Deus, in quo
omnium beatitudo consistit. Sic igitur se-
cundum rectam rationem et naturse ins-
tinctum unusquisque seipsum in Deum
ordinat, sicut pars ordinatur ad bonum to-
quod quidem per caritatem perficitur,
tius,
qua homo seipsum propter Deum amat.
Gum igitur aUquis etiam proximum propter
Deum amat, diUgit eum sicut seipsum, et per
hoc unde dicitur I
dilectio sancta efficitur ; modi dilectionis effectus impendit. Sed
Joan., IV, 21 Hoc mandatum habemus a
: quia homo naturaUter seipsum magis
Deo, iit qui diligit Deum, diligat et fra-
trem suum. Quarto ex praedicto modo di-
lectionis instruimur utproximi dilectio sit
efficax Manifestum est enim
et operosa.
quod unusquisque sic seipsum diUgit ut
non solum veUt sibiipsi bonum advenire
et malum abesse; sed unusquisque pro
posse bona sibi procurat et mala repeUit.
Tunc ergo homo proximum diUgit sicut
seipsum, quando non solum afTectum ad
proximum habet quo ei bona cupit adve-
nire et mala repeUi, sed etiam affectum
ostendit opere adimplendo unde Joan., ni,
;
18, dicitur Filioli mei, non diligamus
: feetus est.
OPUSGULUM 11. i33
vel verbo neque lingua^ sed opere et veri-
tate.
GAPUT XIV.
De perfectione dilectionis proximi, qiiee
cadit sub consilio
quidem
Gonsideratis igitur his quibus dilectio
proximi perficitur perfectione necessaria
; ad sahitem, considerandum est de perfec-
tione dilectionis proximi quae communem
perfectionem excedit, et sub consiUo cadit.
autem perfectio secundum tria atten-
Ilaec
ditur.Primo quidem secundum extensio-
nem. Quanto enim ad plures dilectio ex-
tenditur, tanto videtur dilectio proximi
esse magis perfecta. In hac autem dilec-
tionis extensione triplex gradus conside-
est randus occurrit. Sunt enim quidam qui
alios homines diUgunt vel propter benefi-
cia sibi impensa, vel propter naturaUs co-
gnationis vincuUim aut civiUs et iste
, ;
ad bonum dUectionis gradus terminis civUis amicitiae
quod ahquis coarctatur; unde dicit Dominus Matth., v,
46 : Si diligitis eos qui vos diligunt, quayn
mercedem habebitis? Nonne et publicani
hoc faciunt? Et si salutaveritis fratres ves-
tros tantum, quid amplius facitis? Nonne
et ethnici hoc faciunt? Sunt autem aUi qui
;
dilectionis affectum etiam ad extraneos
extendunt, dum tamen in eis non inve-
niatur aUquid quod eis adversetur et hic ,
quidem dUectionis gradus quodammodo
sub naturae Umitibus coarctatur, quia enim
omnes homines conveniunt in natura spe-
ciei omnis homo est naturaUter omni
:
homini amicus. Et hoc maxime ostenditur
in hoc quod homo alium errantem in via
dirigit, et a casu sublevat, et alios hujus-
quam alium diligit, ex eadem autem ra-
dice procedit ut aUquid dUigatur et ejus
contrarium odio habeatur consequens est;
ut infra naturalis dilectionis Umites inimi-
corum dilectio non comprehendatur. Ter-
tius autem dilectionis gradus est ut dilectio
proximi etiam ad inimicos extendatur,
quem quidem dUectionis gradum Dominus
docet Matth., v, 4i, dicens Diligite inimi-:
cos vestros, benefacite his qui oderunt vpSy
et in hoc dilectionis perfectionem esse de-
monstrat unde concludit subdens Estote
; :
igilur vos perfecti sicut et Pater vester per-
Quod autem sit ultra perfec-
i34 DE PERFECTIONE YITiE SPIRITUALIS.
tionem communem, patet per Augustinum
in Enchiridio, qui dicit quod u ista sunt
perfectorum filiorum Dei, ad quae quidem
se debet omnis fidelis extendere, et huma-
num' animum ad hunc affectum orando
Deum secumque luctando perducere. Ta-
men hoc tam magnum bonum tantce mul-
titudinis non est, quam tamen credimus
exaudiri, cum in oratione dicimus Di-
mitte nobis debita nostra, sicut et nos di-
mittimus debitoribus nostris.
Hic tamen considerandum videtur quod
cum nomine proximi omnis homo intelli-
gatur, in hoc autem quod dicitur
proximwn tuum sicut teipsum, nulla fiat
exceptio videtur ad necessitatem praecepti
;
pertinere quod etiam inimici diligantur.
Sed hoc de facili solvitur, si hoc quod su-
pra dictum est de perfectione divini amo-
ris, ad memoriam revocetur. Dictum est
enim supra, quod in hoc quod dicitur
Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde
tuo, potest intelligi quod est de necessi-
tate prsecepti, et quod est de perfectione
consilii, et ulterius quod est de perfectione
comprehensoris. Si enim sic intelligatur
Dilige Dominum tuum ex toto corde tuo,
ut semper cor hominis actu feratur in
Deum, sic pertinet ad perfectionem com-
prehensoris. Si autem sic intelligatur, ut
cor hominis nihil acceptet quod sit divinae
dilectioni contrarium, sic est de necessi-
tate preecepti. Quod vero homo etiam ea
abjiciatquibus potest licite uti, ut liberius
Deo vacet, hoc est de perfectione consihi.
Sic igitur et hic dicendum est quod de ne-
cessitate praicepti est ut a communitate
dilectionis qua quis proximos tenetur dili-
gere, inimicum non excludat, nec aliquid
contrarium hujus dilectionis in corde suo
recipiat. Sed quod actu feratur mens ho-
minis in dilectionem inimici, etiam cum
non adest necessitas, pertinet ad perfec-
tionem consilii. In casu enim ahcujus ne-
cessitatis etiam in speciali actu inimicos
diligere et eis benefacere tenemm^ ex ne-
cessitate praecepti puta si fame moreren-
: et da pauperibus, et habebis thesaurum in
hujusmodi articulo essent.
tur, vel in alio
Extra hos autem necessitatis articulos ini-
micis specialem affectum et
impendere ex necessitate praecepti non
tenemur cum nec etiam teneamur ex ne-
; ad dilectionem Dei, cum dicit sequere me.
cessitate praecepti haec in speciaU omnibus
exhibere.
Hujusmodi autem inimicorum
directe ex sola divina dilectione derivatur.
In aliis autem dilectionibus movet ad dili-
gendum aUquod aliud bonum, puta vel
beneficium exhibitum, vel communicatio
sanguinis, vel unitas civitatis, aut aliquid
hujusmodi. Sed ad dihgendum inimicos
nihil movere potest nisi solus Deus. Dili-
guntur enim inquantum sunt creaturae
: Dei, quasi ad ejus imaginem facti, et ip-
sius capaces. Et quia Deum omnibus aliis
bonis caritas praefert considerat cujus-
,
cumque boni detrimentum quod ab hosti-
bus patitur, ad hoc quod eos odiat; sed
: Diiiges magis considerat divinum bonum, ut eos
dihgat. Unde, quanto perfectius viget in
homine caritas Dei, tanto faciUus animus
ejus flectitur ut diUgat inimicum.
CAPUT XY.
:
De perfectione dilectionis proximi quantum
ad intentionem.
Consideratur autem secundo perfectio
dilectionis proximi secundum intentionem
: amoris. Manifestum est enim quod quanto
aliquis intensius amatur, tanto facilius alia
propter ipsum contemnuntur. Ex his ergo
quae homo propter dilectionem proximi
contemnit, considerari potest an sitperfecta
dilectio proximi. Hujus autem perfectionis
triplex gradus invenitur. Sunt enim aliqui
qui exteriora bona contemnunt propter
dilectionem proximorum, dum vel ea par-
proximis administrant, vel tota-
ticulariter
liter omnia necessitatibus erogant proxi-
morum, quod videtur Apostolus tangere
cum dicit, I Cor., xni, 3 : Si distribuero in
cibos pauperum omnem substantiam ; et
Cantic, vm, 7,.dicitur Si dederit homo
:
omnem substantiam domus suse pro dilec-
tione, quasi nihil despiciet eam. Unde et
Dominus hoc comprehendere videtur, dum
consilium de perfectione sectanda quidam
daret, dicens Matth., xix, 21 Sivis per- :
feclus esse, vade, etvende omnia quae habes,
coelo, et veni, sequere me, ubi omnium bo-
norum exteriorum abdicationem ad duo
effectum videtur ordinare, scilicet ad dilectionem
proximi, cum dicit et da pauperibus ; et
:
:
Ad idem etiam pertinet, si quis damnum
in exterioribus rebus pati non recuset
dilectio propter dilectionem Dei vel proximi unde ;
 ;; ,

OPUSCULUM II. 133

Apostoliis commendat quosdam, dicens ad et quantum ad hoc pro fratribus animam
Hebr., x, 34 Rapinam bonorum vestro-
: ponere non debet. Tantuni enim quis dili-
rum cum gaudio suscepistis ; et Prov., xn, git vitam anima^, quantum dihgit Deum,
26, dicitur : Qui negligil damnum propter plus enim debet unusquisque Deum dili-
amicum, justus est. Ab hoc autem dilec- gere quam proximum. Non debet ergo
tionis gradu deficiunt (jui de bonis qua^ aliquis peccando vitam anima^ sua^ con-
habent, proximis necessitatem habentibus temnere, ut proximum salvet. Aliud autem
subvenire non curant unde dicitur I; consideratur in anima secundum quod vi-
Joan., ui, 17 Qui hahuerit suhstantiam
: vificat corpus, ct est principium vita^ hu-
miindi hujus, et viderit fratrem suum ne- mana3; et secundum hoc pro fratribus
ccsse Jiahere, et clanserit viscera sua ah eo, animam ponere debemus. Plus enim de-
quomodo Dei manet
caritas in illo ? bemus proximum dihgere quam corpora
Secundus autem gradus dilectionis est nostra. Unde vitam corporalem pro salute
ut aUquis corpus suum laboribus exponat spirituah proximorum ponere convenit. Et
propter proximorum amorem, cujus rei hoc cadit sub necessitate praecepti in ne-
exemplum Apostolus in seipso ostendit, cessitatis articulo puta, si ahquis videret
:

cum dicit, II In lahore et

Thess., ui, 8
faligatione nocte et die operantes, ne quem
vestrum gravaremus. Et ad idem refertur,
si quis tribulationes et persecutiones prop-
ter proximorum amorem
unde Apostolus dicit, II Cor., i, 6 Sive
et
trihulamur, pro vestra exhortatione et sa-
lute; et II Tim., ii, 9, dicit Lahoro usque
: ahquem ab infidehbus seduci, deberet se
mortis periculo exponere, ut eum a seduc-
tione liberaret. Sed quod aliquis extra hos
necessitatis casus pro salute eorum mortis
pati non recuset periculis se exponat, pertinet ad perfectio-
: nem justitia^ vel ad perfectionem consiUi,
cujus exemplum ab Apostolo accipere pos-
: sumus, qui dicit II Cor., xii, 15 Ego au- :

advincula, quasimale operans : sedverhum iem lihentissime impeyidam, et superimpen-

Dei non est alligatum. Ideo omnia sustineo dar ipse pro animahus vesiris; ubi dicit
propter electos, ut et ipsi salutem conse- Glossa : « Perfecta caritas ha3c est ut quis
quantur. Ab hoc autem gradu deficiunt qui paratus sit etiam pro fratribus mori. »

de deHciis nihil omitterent, nec aliquid in- Habet autem quamdam mortis similitu-
commodi sustinerent pro ahorum amore, dinem conditio servitutis; unde et mors
contra quos dicitur Amos, vi, 4 Qui dor- : civilis dicitur. Yita enim in hoc maxime
mitis in lectis ehimieis, et lascivitis in manifestatur quod alicjuis movet ipsum;

stratis qui comeditis agnum de

vestris; quod autem non potest moveri nisi ab alio,
grege, et viiulos de medio armenti; qui ca- quasi mortuum esse videtur. Manifestum
nitis ad vocem psalteriiy sicut David, puta- est autem quod servus non a seipso mo-
verunt se hahere vasa cantici; hihentes vetur, sed per imperium domini. Unde
vinum in phialiSj et optimo unguento deli- homo inquantum servituti subjicitur
biiti, et nihil patiehantur super contrilione quamdam mortis similitudinem habet.
Joseph. Et Ezech., xm, 5, dicitur : Non Unde ad eamdem perfectionem dilectio-
ascendistis ex adverso, neque opposuistis nis pertinere videtur quod aliquis seip-
vos murum pro domo Israel, ut staretis in sum servituti subjiciat propter amorem
prelio in die Domini. proximi, et quod se periculo mortis expo-
Tertius autem gradus dilectionis est ut nit, licethoc perfectius esse videatur, quia

aUquis animam suam pro fratribus ponat homines naturahter magis mortem refu-
unde dicitur I Joan., iii, 16 hi hoc cogno- : giunt quam servitutem.
vimus caritatem Dei, quoniam ille pro no-
bis animam suam posuit, et nos dehemus CAPUT XVI.
pro fratrihus animas ponere. Ultra autem
huiic gradum dilectio intendi non potest. Perfectione dilectionis proximi quantum
Dicit enim Dominus Joan., xv, 13 Majo- : ad effectum.
rem hac dilectionem mmo hahet ut animam
suam ponat quis pro amicis 5i!^/5; unde in Tertio vero considerantur fraternae di-
hoc perfectio fraternse dilectionis consistit. lectionis perfectio ex effectu. Quanto enim
Pertinent autem ad animam duo. Unum majora bona proximis impendimus, tanto
quidem secundum quod vivificatur a Deo, perfectior dilectio videtur. Sunt autem
 , ,

136 DE PERFECTIONE VIT.E SPIRITUALIS.

circa hoc tres gradus considerandi. Sunt nisterii , in sedificationem corporis Christi,
enim quidam qui proximis obseqimntur scilicet totius Ecclesia? ; et 1 Corinth., xiv,
in corporalibus bonis puta qui vestiunt : 12, dicit : Quoniam eemulatores estis spiri-

nudos, pascunt famelicos, et infu-mis mi- tuu?n, ad cedificationejn Ecclesise cpixrite ut

nistrant, et alia hujusmodi faciimt, quse abu?idetis.

sibi Dominus reputat exhiberi, ut patet

Matth., XXV. Sunt autem ahqui qui spiri- CAPUT XYII.
tuaha bona largiuntur, quce tamen non Quod requiratur ad statu?n perfectionis.
excedunt conditionem humauam sicut qui ,

docet ignorantem consuht dubitanti et ,

Est autem considerandum quod, sicut
revocat errantem de quo commendatm' :
supra praemisimus perfectionis est non ,

Job, IV, 3 Ecce docuisti nmltos, et inanus

:
sokim (iliquod opus perfectum facere. sed
lassas roborasti, vacillantes conp.rmaverunl etiam opus perfectum vovere de utroque :

sermones tui et genua irementia confor-

, enim consihum datur, ut supra dictimi est.
tasti. Sunt autem alii qui spuitualia bona Qui ergo aliquod opus perfectum ex voto
et di^ina supra naturam et rationem exis- facit, ad duplicem perfectionem attingit :

tentia proximis largiuntur scihoet doctri- : sicut qui continentiam servat, unam per-
nam di^inorum. manuductionem ad Deum, fectionem habet qui autem ex voto se:

et spiritualem sacramentorum communi- obhgat ad continentiam servandam et eam

cationem : et de his donis Apostolus servat, habet et continentiae perfectionem
mentionem facit ad Galat., m, 5, dicens : et A'oti. Perfectio autem qua? est ex voto,
Qui tribuit vobis spiritum, et operatur in conditionem mutat et statum, secimdum
vobis virtutes ; et I Thess., u, 13 : Cum quod libertas et servitus diversae condi-
accepissetis a nobis verbum auditus Dei tiones vel status esse dicuntur. Sic enim
ecce accepistis illud non ut verbum homi- accipitur status II, quaest. ix, ubi Adrianus
num, sed ut est vere verbum Dei ; et II Cor., Papa ait « Si quando in causa capitah vel
:

XI, 2 ; Despondi vos uni viro; et postmo- causa status interpellatum fuerit, non per
dum subdit Nam si is qui venit, alium
: exploratores sed per seipsos est agen-
,

Christum prxdicat quem non preedicavi- dum. Xam dum aliquis vovet continen-
))

mus, aut alium spiritum accipitis quem non tiam servare, adimit sibi hbertatem ducendi
accepistis, aut aliud Evangelium quod non uxorem qui autem simphciter continet
;

recepistis recte pateremini.

, Hujusmodi absque voto, pr^dicta libertate non priva-
autem bonorum collatio ad singularem tm\ Non ergo in aliquo mutatiu' ejus con-
quamdam perfectionem pertinet fraternae mutatur conditio ejus qui vovet.
ditio, sicut

dilectionis, quia per hsec bona homo ul- Nam apud homines, si quis ahcui obse-
et
timo fmi conjungitur, in quo summa ho- quatur, non ex hoc conditionem mutat sed ;

minis perfectio consistit unde ad hanc : si obhgat se ad serviendum, jam alterius

perfectionem ostendendam dicitur Job, conditionis efficitur.
XXXVII, 16 Numquid ?iosti se?nitas nu-
: Sed considerandum est quod potest ali-

bium, magnas et perfectas scientias? Per quis sibi libertatem adimere vel simphciter,
niibes autem, secundum Gregoriiun. sancti vel secundum quid. Si enim ahquis se Deo
prccdicatores intelliguntur. Habent autem vel homini obliget ad ahquid faciendum
istae nubes semitas subtLlissimas, scilicet speciale, et pro ahquo tempore, non sim-
praedicationis sanctce vias , et perfectas phciter libertatem amisit, sed solum secun-
scientias , dum de suis meritis se nihil esse dum illud ad quod se obligavit. Si autem
sciunt, quia ea quae proximisimpendunt, se totahter in potestate alicujus ponat, ita
supra ipsos existunt. Additur autem ad quod niliil sibi libertatis retineat. simphciter
hanc perfectionem, si hujusmodi spiritua- conditionem mutavit factus simphciter ser-
ha bona non uni tantum vel duobus, sed vus. Sic ergo dum aliquis Deo vovet aliquod
toti multitudini exhibeantur : quia etiam, particulare opus. puta peregrinationem
secundum Philosophum , bonum gentis aut jejuniimi, aut aliquod hujusmodi, non
perfectius est et di^-inius quam bonum simphciter conditionem vel statum mu-
unius.Unde et Apostolus dicit Ephes., iv, tavit, sed secundmn aliquid tantum. Si
il Alios autem pastores et doctores ad
: vero totam -vitam suam voto Deo obhgavit,
comummationem sanctorum in opus mi- ut in operibus perfectionis ei deser\iatjam
 OPUSCULUM II 137

simpliciter conditionem vel statum perfec- te percusserit in dexteram maxillam tuam,

tionis assumpsit. Contingit autem aliquos preebe alteram, sic dicit
illi et « Haec ad :

opera perfectionis facere non voventcs; misericordiam pertinere hi maxime sen-

aliquos vero totam vitam suam voto obli- tiunt qui eis quos multum dihgunt, ser-
gantes ad perfectionis opera, qua3 non viunt, vel pueris vel phreneticis, a quibus
implent. Unde patet quosdam perfectos multa sa^pe patiuntur; et si eorum salus
quidem esse, qui tamen perfectionis sta- illud exigat, prcebent se etiam ut plura
tum non habent aliquos vero perfectionis
; patiantur. Docet ergo medicus et Dominus
statum habere, sed perfectos non esse. animarum, ut discipuli sui eorum quorum
saluti consulere volunt, imbecihitates sequo
animo tolerarent. Omnis namque impro-
CAPUT XYIII.
bitas ex imbecillitate animi venit : quia
Quod esse in statu perfectionis convenit nihil innocentius est eo qui est in virtute
episcopis et religiosis. perfectus. »quod Apostolus I
Hinc est
Cor., Maledicimur, el bene-
IV, 12, dicit :

Ex his autem qua? dicta sunt supra, dicimus ; persecutionem patimur, et siisti-
manifeste competat in
apparet quibus yiemus; blasphemamur , el obsecramus. Te-
perfectionis statu esse. Dictum est enim nentur etiam episcopi ut pro salute suorum
supra quod ad perfectionem divina; dilec- subditorum animam suam ponant. Dicit
tionis tripHci via proceditur : scilicet abre- enim Dominus, Joan., x, il Ego sum :

nuntiando exterioribus bonis, relinquendo pastor bonus : bo7ius pastor animam suam
uxorem, et alias cogitationes carnales et ,
ponit pro ovibus suis ; quod exponens
abnegando seipsum, vel per mortem quam beatus Gregorius dicit u Audistis, fratres :

pro Christo patitur, vel quia abnegat pro- carissimi, ex lectione evangelica eruditio-
priam voluntatem. Qui ergo ad haec opera nem vestram audistis et periculum nos-
;

perfectionis totam vitam suam voto obli- trum » et postea subdit » Ostensa nobis
; :

gant a Deo, manifestum est eos perfectionis est igitur de contemptu mortis via quam
statum assumere. Et quia in omni rehgione sequamur , apposita est forma cui impri-
haec tria voventur manifestum est omnem
,
mamur. Primum nobis est exteriora nostra
religionem perfectionis statum esse. Rursus misericorditer ovibus ejus impendere;
autem ostensum est tria pertinere ad per- postremum vero si necesse sit etiam , ,

fectionem fraternae dilectionis ut scilicet :

mortem nostram pro eis debemus minis-
inimici dihgantur, eisque serviatur et ut , trare » et postea subdit
; « Lupus etenim :

aUquis animam suam pro fratribus ponat, super oves venit, cum
quihbet injustus et
vel exponendo se pericuUs mortis, vel raptor fideles quosque atque humUes op-
etiam vitam suam totaUter ordinando in primit. Sed is qui pastor videbatur esse et
utihtatem proximorum, et quod proximis non erat, reUnquit oves et fugit quia dum :

spirituaha impendantur. Ad ha^c autem sibi ab eo periculum metuit, resistere ejus

tria manifestum est teneri episcopos. Cum injustitise non prffisumit. » Ex quibus ver-
enim Ecclesiae universam curam suscepe- bis patet quod de necessitate pastoralis
rint, in qua plerumque inveniuntur aliqui officu est ut periculum mortis non refugiat
eos odientes, persequentes et blaspheman- propter gregis sibi commissi salutem.
tes necesse habent inimicis et persequen-
, ObUgatur ergo ex ipso officio sibi commisso
tibus dilectionis et beneficentia? vicem ad hanc perfectionem dilectionis, ut pro
rependere; cujus exemplum in apostolis fratribus animam ponat. Similiter etiam ex
apparet, quorum sunt episcopi successo- officio pontifex obligatur ad hoc quod bona
res medio enim persecutorum commo-
: in spirituaUa proximis administret, quasi qui-
rantes, salutem eorum procurabant. Unde dam mediator inter Deum et hominem
et Dominus eis mandat Matth., x, 16 : constitutus, vicem ejus agens qui est me-
Ecce ego mitio vos sicut oves in medio lupo- diator Dei et hominum Jesus Christus, ut
rum : ut scilicet plurimos morsus ab eis dicitur I figuram Moyses
Timotli., u, cujus
accipientes, non solum non consumantur, gerens dicebat Deut., v, 5 Ego sequester :

sed et illos convertant. Et Augustinus in et medius fui inter Deum et vos in tempore
lib. De sermo)ie Domini in monte, exponens illo. Et ideo preces et obsecrationes Deo in
illud quod habetur Matth., v, 39 Si quis : persona popuh ofTert quia, ut dicitur :
 ;
;

138 m PERFECTIONE NITM SPIRITUALIS.

Hebr., v^ 1 Omnis pontifex ex hominibus
: nantes, ex Dei puro servitio et famulatu
assumptus, pro hominibus constituitur in et indivisibili et singulari vita tanquam
his quae sunt ad Deum, ut offerat dona uniente ipsos indivisibilium con- sanctis
et sacri/icia pro peccatis. Sed rursiis per- volutionibus, » contemplationibus,
id est
sonam Dei gerit in comparatione ad po- « ad deiformem unitatem, et amabilem Deo

pulum, dum populo quasi virtute Domini perfectionem. »

judicia, documenta, exempla et sacra- Potest etiam aliquibus videri quod status
menta ministrat. Unde
Apostolus dicit prselationis non sit perfectus, quia divitias
II Corinth., n, 10 Ego quod donavi, si
: eis possidere licet ; cum tamen Dominus
quid donavi, propter vos inpersona Christi dicat Matthaei, xix, 21 : Si vis perfectus
et in eadem epistola (cap. xm, 3,) dicit : esse,vade, et vende omnia quge habes, et da
An experimentum quseritis ejus qui in me pauperibus.
loquitur Christus? et I Cor., ix, 11 : Si nos Sed hoc dictum veritati repugnat. Dio-
vobis s^minammus, magnum
spiritualia nysius enim dicit, v cap. Eccles. hierar.,
est si nos carnalia vestra metamus? Ad
, quod « ordo episcoporum est perfectivus » ;

hujusmodi autem perfectionem episcopi in et in VI cap. ordinem monachorum

dicit
sua ordinatione vel consecratione se obh- esse ordinem perfectorum. » Manifestum
gant, sicut et religiosi in sua professione. est autem majorem perfectionem requiri
Unde dicit Apostolus, I ad Tim., ult., 12 : ad hoc quod ahquis perfectionem aliis tri-
Certa bonum certamen fidei, apprehende buat, quam ad hoc quod ahquis in seipso
vitam wternam, in quam vocatus es et con- perfectus sit sicut majus est posse facere
;

fessus bonarn confessionem coram multis aliquem talem quam esse talem et omnis ;

testibus; scilicet in tua ordinatione, ut causa potior est suo effectu. Rchnquitiu'
Glossa ibidem exponit. Et ideo episcopi ergo episcopalem statum majoris perfec-
statum perfectionis habent, sicut et reli- tionis esse quam sit status cujuscumque
giosi. Sicut autem humanis contractibus
in rehgionis.
ahqua3 solemnitates secundum humana Idem autem apparet, si quis consideret
jura adhibentur, ut contractus firmior ha- ea ad qu£e utrique obhgantur. Obligantur
beatur ita cum quadam solemnitate et be-
; enim rehgiosi ad hoc quod temporaUa de-
nedictione status pontificahs assumitur, et serant, quod castimoniam servent, et quod
etiam rehgionis professio celebratur. Unde sub obedientia vivant; quibus multo est
Dionysius dicit, vi cap. Eccles. Iderar., de ampUus et difficilius pro salute aliorum
monachis loquens a Propter quod et per-
: vitam ponere, ad quod, ut dictum est,
fectum ipsis donavit gratiam sancta legis- episcopi obUgatur. Unde manifestum est
latio, et quadam ipsod dignata est sanctifi- graviorem esse episcopalem obligationem
cativa invocatione. » obligatione reUgionis.
Amplius. In his ipsis ad quae. religiosi

CAPUT XXIX. obligantm*, episcopi quodammodo obUgari

videntur. Tenentur enim episcopi bona
Quod status pontificalis est perfectior quam temporalia quai habent, in necessitate suis
status reliQionis. subditis exhibere, quos pascere debent non
solum verbo et exemplo, sed etiam tem-
Posset autem aUcui minus circumspecto porali subsidio. Unde Petro, Joan., ult., ter
videri quod status perfectionis religionis dictum est a Domino ut ejus gregem pas-
esset sublimior quam status pontificahs ceret quod ipse retinens alios ad hoc
: ,

perfectionis ; sicut dilectio Dei, ad cujus ipsum exhortatur dicens, I Petr., ult., 2 :

perfectionem ordinatur rehgionis status, Pascite, qui in vobis est, qregem Domini.
praeeminet dilectioni proximi ad cujus , Et Gregorius dicit in auctoritate supra
perfectionem ordinatur pontificaUs status inducta, ex persona episcoporum loquens :

et sicut vita activa, cui pontifices inser- « Exteriora nostra misericorditer ovibus

viunt, minorest quam vita contemplativa, ejus debemus impendere » et postea sub- ;

ad quam rehgionis status ordinari videtur. dit « Quis non dat pro ovibus substan-
:

Dicit enim Dionysius vi cap. Ecclesiastic. tiam suam, quando pro his daturus est
hierarch., quod « rehgiosos alu quidem fa- animam suam? » Ipsi etiam episcopi ad
mulos, ahi autem ipsos monachos nomi- castitatem obligantur. Nam cum alios

^
 ;

OPUSCULUM II. m
mundare debeant, ipsos praecipue convenit propter Deum. Unde Apostolus dicit II
esse mundos. Unde Dionysius dicit, ni cap. Corinth., v, 13 Sive enim mente
: excedi-
Ccelest. hiera?\, quod purgalivos ordines mus, scilicet per contemplationem, hoc est
oportct ex abundantia purgationis aliis Deo, id est ad honorem Dei; sive sobrii
tradere de propria castitate. Et quidem sumus, quasi vobis condesccndentcs, hoc
religiosi per votum obcdientia^ se uni pra»- est vobis , id est ad utilitatem vestram.
lato subjiciunt ; episcopus vero servum Caritas enim Christi urget nos, ut scilicet
se constituit omnium quorum curam as- pro vobis omnia faciamus, sicut Glossa
sumit; dum tenetur non quod suum est exponit. Manifestum est autem quod majo-
qua^rere, sed quod multis prodest^ ut salvi ris dilectionis signum est ut homo propter
fiant, ut dicit Apostolus I Cor., x. Unde amicum etiam alii serviat, quam si soli
ipse de seipso dicit, ix cap., vers. 19, ejus- amico servire velit.
dem epistola^. Ciim liber essem ex omnibus,
:
Quod etiam dicitur de contemplativae vitae
omniam me servum feci ; et II Corinth., iv, perfectione, non videtur ad propositum
5 Non nosmetipsos prsedicamus, sed Jesum
: pertinere. Cum enim episcopus mediator
Christum Dominum nostrum; nos autem inter Deum et homines constituatur, opor-
servos vestros per Jesum. Unde et consue- tet ipsum
et in actione praecellere, inquan-
tudo inolevit ut Summus Pontifex se scri- tum minister hominum constituitur et ,

bat servum servorum Dei. Unde patet in contemplatione praecipuum esse, ut ex

episcopalem statum majoris perfectionis Deo hauriat quod hominibus tradat. Unde
esse quam statum religionis. dicit Gregorius in Pastorali : « Sit praesul
Iterum. Dionysius dicit, vi cap. Eccles. actione praecipuus, prae cunctis contempla-
hierarchi% f monachorum ordinem non tione suspensus, rector internorum curam
esse adductivum aliorum, sed in seipso in exteriorum occupatione non minuens,
stantem in singulari et sancta statione. Ad exteriorum providentiam in interiorum
episcopos autem ex obhgatione voti perti- sollicitudine non relinquens. » Sed etsi
net alios ad Deum adducere. Dicit enim detrimentum aliquod in dulcedine contem-
Gregorius Super Ezech., quod nullum plationis patiuntur propter exteriorum
sacrificium est magis Deo acceptum quam occupationem qua proximis serviunt, hoc
zelus animarum. Ordo igitur episcoporum ipsum perfectionem divinae dilectionis at-
perfectissimus est. testatur. Magis enim aliquem amare con-
Hoc autem evidenter ostenditur ex vincitur qui propter ejus amorem jucundi-
Ecclesiae consuetudine, per quam reUgiosi tate praesentiae ejus ad tempus carere
a suorum praelatorum obedientia absoluti, desiderat in ejus servitiis occupatus, quam
ad episcopatus ordinem assumuntur. Quod si semper frui vellet. Unde
ejus praesentia
quidem licitum non esset, nisi episcopalis Apostolus ad Rom., ix, 3, postquam dixe-
status esset perfectior. Sequitur enim rat Neque mors neque vita separabit me
:

Ecclesia Dei Pauli sententiam, qui dicit I a caritate Dei; postmodum subjungit :

ad Corinth., xii, 31 : Mmulamini charis- Optabam ego ipse anathema esse a Christo
mata meliora. pro fratrihus meis; quod exponens Chry-
sostomus dicit in lib. De compunctione
CAPUT XX. cordis : « Ita enim totam ejus mentem
devinxit amor Christi, ut etiam hoc quod
Solutio rationum quihus impugnari vide- ei prae caeteris omnibus amabilius erat, esse
batur perfectio pontificalis status. cum rursus idipsum, quia ita
Christo,
placeret Christo, contemneret. »
Ea vero quae in contrarium objiciuntur, Tertiae vero objectioni dupliciter respon-
non est difficile solvere. Perfectio enim detur. Primo quidem, quia episcopi divitias
dilectionisproximi, ut supra dictum est, Ecclesia^. quas habent non quasi suas
ex perfectione divin» dilectionis derivatur possident, sed quasi communes dispen-
quae quidem tantumjn cordibus aliquo- sant; quod evangeUcae perfectioni non
rum praevalet ut non solum Deo frui derogat. Unde Prosper dicit, et habetur
velint et ei servire, sed etiam proximis XII, quaest. i « Expedit facultates EcclesiaB
:

* Al. deest « prodest. »

 i40 DE PERFECTIONE YITM SPIRITUALIS.
possideri, et proprias amore perfectionis compleantur; sed heec intelligenda sunt
contemni » et postea introducto sancti
; , secundum animi praeparationem, ut Au-
Paiilini exemplo, sujungit a Quo facto : gustinus dicit in libro De sermone Domini
satis ostenditur et propria debere propter in monte. In hoc enim perfectio hominis
perfectionem contemni, et sine impedi- consistit ut homo habeat animum paratum
mento perfectionis Ecclesise. facultates, quse ad haec facienda quotiescumque fuerit
sunt profecto communes, possideri. » opus. Similiter etiam, ut Augustinus dicit
Circa quod tamen considerandum est in libro Qusestionum Evangelii, et habetur
quod Ecclesia? facultates, si sic ab aliquo in Decretis, xli dist., a quod Dominus dicit
possideantur quod eorum fructus non in Evangelio : Justificata est sapientia ab
lucrifaciat, sed solum dispenset, evange- omnibus filiis suis ; ostendit filios sapientise

licse perfectioni non derogat; alioquin intelligere non in manducando nec in

abbates et prsepositi monasteriorum a reli- abstinendo esse justitiam, sed in sequani-
gionis perfectione deciderent contra votum mitate tolerandi inopiam. » Unde et Apos-
paupertatis agentes quod est omnino :
tolus dicit, Phil., iv, 12 Scio ... abundare :

absurdum. Si vero aliquis ex communibus etpenuriam pati. kd hanc autem sequani-

Ecclesiae facultatibus non solum dispensator mitatem inopiam tolerandi religiosi per-
fructuum, sed Dominus fiat eos lucrifaciens, veniunt per exercitium nihil habendi, sed
manifestum est eum aliquid proprium episcopi ad eam perduci possunt per
possidere et ita deficit a perfectione eorum
;
exercitium circa curam EccIesiaB et dilec-
qui omnibus abrenuntiantes sine proprio tionem fraternam; ex qua non solum
vivunt. Sed quia episcopi non solum fa- propter divitias pro salute proximorum
cultates Ecclesiffi possidere possunt, sed exponere vel contemnere debent esse
etiam patrimonialia bona, de quibus etiam parati quando fuerit opportunum
,
sed ;

eis testamentum condere licet, videtur etiam propria corpora, ut supra dictum
quod ab evangelica perfectione deficiant, est. Unde Chrysostomus dicit in Dialogo

ad quam invitat Dominus Matth., xix^ 21, suo : Magnum certe monachorum certa-
((

dicens Si vis perfectus esse, vade, vende

:
men et postea subdit
; )> Ibi, » scilicet in : ((

omnia quge hahes, et da pauperibus. monastico statu, jejunium est durum, et

<(

Sed haec quaestio de facili solvitur, si vigiliae, et reliqua quse ad afflictionem

praedicta ad memoriam revocentur. Dictum corporis concurrunt; hic vero^ » scilicet in

est enim supra quod abdicatio propriarum statu pontificali, erga animam ars tota
((

divitiarum non est perfectio, sed quoddam versatur. Et postea ponit exemplum, sicut
)>

perfectionisinstrumentum. Possibile au- hi qui arte mechanica qusedam stupenda

tem aliquem perfectionem acquirere
est faciunt, ad quse utuntur pluribus instru-
sine propriarum divitiarum abjectione ac- mentis philosophus autem nihil de his
;

Hoc autem sic potest manifestari.

tuali. requirens, omnem artem suam operibus
Cum enim Dominus perfectionis documenta sohus mentis ostendit.
tradens, dicat, Matth., v, 39 Si quis te :
Posset autem alicui videri quod episcopi
peraisserit in dexteram maxillam tuam, teneantur ut hanc perfectionem de abji-
praehe illi et alteram; et ei quivult tecum ciendis divitiis habeant non solum in prae-
in judicio et tunicam tollere,
contendere paratione animi, sed etiam in exercitio
dimitte ei pallium; et quicumc/ue te
et actus. Dominus enim apostohs mandavit,
anqaria-cerit mille pasms, vade cum illo et ut dicitur Matth., x, 9 : Nolite possidere
alia duo; non semper perfecti hoc actu aurum neque argentum, jieque pecuniam
complent alioquin Dominus ab hac perfec-
; in zonis vestris; non peram in via, neque
tione defecit, quia in maxilla alapa suscepta duas timicas , nec/ue calceamenta, neque
non prsebuit ei alteram, sed dixit : Si male virgam. Episcopi autem successores apos-
locutus sum, perhihe testimonium de mah; tolorum sunt. Tenentur ergo ad hsec man-
si autem hene, cur me sedis? ut dicitur data apostolis facta.
Joan., xvni, 23. Sed nec Paulus cum per- Sed manifestum est id quod concluditur,
cuteretur, maxillam praebuit
sed sicut ; , verum non esse. Fuerunt enim plurimi in
dicitur Act., xxiii, 3, dixit Percutiat te : Ecclesia Dei episcopi de quorum sanctitate
Deus, paries dealhate. Non est ergo de ne- dubitari non potest, qui hoc non observa-
cessilate perfectionis ut hujusmodi opere verunt, sicut Athanasius, Hilarius et aUi
 OPUSCULUM 11. 441

plurimi successores. Unde Augustinus dicit

in lib. Contra mendacium : « Non oportet CAPUT XXI.

tantum praecepta Dei retinere, sed etiam
vitam moresque justorum. » Itaque plura Quod status episcopalisj quamvis sit per-
in verbis intelligere non valentes in fac- ,
fectior quam status religionis , non
tis sanctorum colligimus, quemadmodum tamen est ambiendus.
oportet ea accipi. Et hujus ratio est, quia
idem Spiritus sanctus qui loquitur in Scrip- Sed cum Apostohis dicat, I Corinth., xu,
turis, movet sanctos ad operandum, secun- 31 : JEmulamini charismata meliora; si

dum Roman., vui, 14

illud Qiiicumque
:
pontificahs status est perfectior quam
spiritii Dci aguntur, hi filii Dei sunt. Et status rehgionis, magis deberet sibi ahquis
ideo non est credendum id quod a sanctis statum praelationis procurare quam quod
viris communiter agitur, contra divinum ad statum rehgionis accederet.
prseceptum esse. Ut ergo ibidem dicitur, et Sed si quis diligenter consideret, evidens
etiam in lib. De consensu evangelistarum, ratio invenitur quare rehgionis status
cur Dominus dixerit apostolis ut nihil meritorie appetitur; status autern pontifi-
possiderent, nec ahquid secum in via por- cahs non absque vitio ambitionis desidera-
tarent, satis ipse significavit cum addidit :
tur. Qui eriim statum rehgionis assumit, se

Dignus enim operarius mercede sua.

est et sua abnegans ahi se subjicit propter

Unde satis ostendit hoc esse perrnissum, Christum qui vero ad statum pontificalem
;

non jussum unde qui permissione uti non

;
promovetur, quemdam subhmitatis hono-
vult ut ab ahis accipiat unde vivat, sed sua rem in his quae sunt Christi, consequitur;
defert ad vivendum, non contra Domini quem appetere pra^sumptuosum videtur,
praeceptum facit. AUud est enim permis- cum major honor et potestas non nisi
sione non uti, quod et Pauhis fecit; et mehoribus debeatur. Unde Augustinus,
ahud agere contra pra^ceptum. Potest XIX De civ. Dei (cap xix), dicit : « Expo-
etiam et ahter solvi, ut inteUigatur hoc nere voluit apostolus quid sit episcopatus,
Dominum praecepisse quantum ad primam quia nomen est operis, non honoris.
missionem, qua mittebantur apostoh ad Graecum est enim atque inde ductum
praedicandum Judseis, apud quos consue- vocabuhim, quod ille qui praeficitur, super-
tum erat ut doctores viverent de stipendiis intendit, curam scUicet eorum gerens; epi

eorum quos docebant. Yohiit enim Do- quippe super, scopos vero intentio est. Ergo
minus, sicut dicit Chrysostomus primo episcopin graece, latine superintendere pos-
quidem discipulos per hoc facere non sus- sumus dicere ut inteUigat non esse episco-
;

pectos, quasi causa qusestus praedicarent.
Secundo ut a soUicitudine
Tertio ut virtutis ejus experimentum su-
merent, qui sine hujusmodi poterat eis
in necessarus providere. Sed postmodam
imminente passione, quando jam ad gentes
mittendi erant, ahud eis praecepit, ut
pum qui praeesse dilexerit, non prodesse.
hberarentur. Itaque a studio cognoscendae veritatis nemo
prohibet, quod ad laudabile pertinet otium;
locus vero superior, sine quo populus regi
non potest, et si ita teneatur atque admi-
nistretur ut decet, tamen indecenter appe-
titur. Quamobrem otium sanctum quaerit

habetur Luc, xxn. Quaesivit enim ab eis :

caritas veritatis, negotium justum suscipit

Quando misi vos sine sacculo et pera et necessitas caritatis ;

quam sarcinam si nul-
calceamehtis ,numquid alic/uid defuii vohis ? lus imponit, percipiendae atque intuendae
Qui cum dixissent : Nihil, subjunxit :
vacandum est veritati. Si autem imponitur,
Sed nunc qui habet sacculum, tollat similiter suscipienda est propter caritatis necessi-
etperam. Unde ob hoc non tenentur epis- tatem. » Chrysostomus autem Super Mat-
copi apostolorum successores ut nihil thseum, exponens iUud Principes gentium :

possideant, nec ahquid secum in via de- dominantur eorum , sic dicit : « Opus
ferant. quidem desiderare bonum, bonum .est,
quia nostrae voluntatis est, et nostra est
merces; primatum autem honoris concu-
Neque enim apostolus
piscere vanitas est.
laudem habebit apud Deum quia apostolus
fuit, sed quia opus apostolatus sui bene

142 DE PERFECTIONE YITM SPIRITUALIS.
implevit. Conversatio ergo
non dignior gradus. )>
Est etiam et aliiid advertendum quod
religionis status perfectionem
ponit, sed ad perfectionem inducit
tificalis autem dignitas perfectionem prai-
supponit; qui enim pontificatus
suscipit magisterium assumit.
spirituale
Unde Apostolus dicebat I Tim., n, 17 Po-
siius sumego 'prdddicalor et apostolus (veri-
tatem dico, non mentior) doctor gentium in
fide et veritate. Ridiculum autem est per-
fectionis magistrum fieri qui perfectionem
per experimentum non novit. Et sicut
dicit Gregorius in Pastorali, « tantum de-
bet actionem populi actio transcendere
praesulis, quantum distare solet a grege
vita pastoris. » Quae quidem differentia ex
verbis Domini manifeste colligitur. Cum
enim Dominus paupertatis consilium daret,
his verbis est usus Si vis perfectus esse,
:
vade, et vende omnia quse habes , et da
pauperihus. Unde manifeste apparet quod
paupertatis assumptio perfectionem non
prseexigit sed ad eam ducit. Cum vero
,
prselationis officium Petro committeret
quaesivit Simon Joannis, diligis me plus
:
his? Qui cum responderet Tu scis ciuia
arrio te; subjecit Pasce oves meas. Per
:
quod manifeste datur intelligi quod perfec-
tionem caritatis prseexigit
lationis. Prai^sumptuosum autem esse vide-
tur ut quis se sestimet esse perfectum
Apostolus dicit, Phil., ni, 12 Non quod
jam acceperim, aut jam perfectus sim, et
postea subdit Quicumque ergo perfecti
:
sumus, hoc sentiamus. Quod autem aliquis
perfectionem desideret, et eam assequi ve-
lit, non prsBsumptionis, sed sanctse semula-
tionis esse videtur, ad quam Apostolus
hortatur I Corinth., xxni, 31 JEmulamini
charismata meliora. Et ideo religionis sta-
tum assumere, laudabile est ad praelatio-
nis autem fastigium anhelare nimia^ prse-
sumptionis est. Unde Gregorius dicit in
Pastorali : Is qui recusavit pra^lationis
((
officium, plene non restitit; et is qui mitti
voluit, ante se per altaris calculum purga-
tum vidit. » Per quod datur intelligi quod
vocatus ad prselationis officium nec omnino
resistat, nec ad ipsum anhelet, nisi se prius
purgatum videat, ne aut non purgatus
adire quisquam sacra mysteria audeat, aut
quem superna gratia elegit, sub humilita-
tis specie superbe contradicat. Quia ergo
, :
desideranda, valde difficile est purgatum se quemlibet
posse cognoscere, prselationis officium tu-
;
tius declinatur.
non pra^sup- Est autem et aliud considerandum scili- ,
;
pon- cet quod statum religionis rerum tempo-
rahum abjectio comitatur; e contrario vero
honorem statui multa bona temporalia
pra^lationis
adjunguntur. Qui ergo religionis statum
: assumunt, manifeste demonstrant se tem-
poralia bona non quserere, sed quod per
eorum abjectionem ad bona spirituaUa ten-
dunt qui vero pontificalem dignitatem as-
;
sumunt, plerumque magis temporalia bona
, considerant quam seterna. Unde Gregorius
dicit Tunc fuit laudabile
in Pastorali : «
episcopatum quando per hunc
quserere
quemque dubium non erat ad supplicia
graviora pervenire » et postea subdit
; :
((Sanctum quippe officium non diligit om-
nino, sed nescit, qui ad culmen regiminis
anhelat, in occulta meditatione cogitationis
cseterorum subjectione pascitur, laude pro-
pria Isetatur, ad honorem cor elevat, rerum
affluentiam abundantia exultat. Mundi ergo
lucrum qua^ritur sub ejus honoris specie
quo mundi destrui lucra debuerunt. »
Est et aliud advertendum quod qui prse-
:
lationis statum assumit, multis periculis se
exponit. Dicit eiiim Gregorius in Pastorali
(( Plerumque in occupatione regiminis ipse
assumptio prse- quoque boni operis usus perditur, qui in
tranquillitate tenebatur, quia quieto mari
; unde recte navim etiam imperitus dirigit, per-
:
turbato autem tempestatis fluctibus etiam
peritus se nauta confundit. Quid namque
est potestas culminis nisi tempestas men-
tis, qua cogitationum semper procellis
in
navis cordis quatitur, et huc illucque in-
cessanter impellitur, ut per repentinos ex-
cessus oris et operis quasi per obviantia
: saxa frangatur? » Hujus periculi exem-
plum in David apparet, quia, ut dicit Gre-
; gorius David auctoris judicio pene in
, ((
cunctis actibus placens, ut principatus pon-
dere claruit, in tumorem vulneris erupit,
factusque est in morte viri crudeliter rigi-
dus qui in appetitu feminse fuit enerviter
fluxus prius ferire comprehensum perse-
;
cutorem noluit, et post cum damno exerci-
tus devotum militem sub studio fraudis
extinxit. » Qui autem statum religionis
assumit, pericula peccati vitat. Unde Hiero-
nymus ex persona monachi loquens in
Epistola contra Vigilantium dicit Ego
: <(
cum fugero, scilicet mundum, non vincor
 : :

OPUSCULUM II. m
in eo qiiod fugio, sed ideo fugio ne vincar. acceptabilius episcopi aut prcsbyteri aut
Nulla securitas cum vicino serpente dor- diaconi officio, si perfunctorie atque adula-
mire potest fieri ut aliquando me mordeat.
;
torie res agatur; sed nihil apud Deum mi-
Quod ergo aliquis pericula peccati evitans serabilius et tristius et damnabilius. » Item.
religionis statum assumat, prudentia^ est. (( Nihil est in hac vita, raaxime hoc tem-
Quod vero sponte ad pra^lationis statum pore, difficilius et laboriosius et periculo-
aspiret, vel nimiae praesumptionis est, si se sius episcopi aut presbyteri aut diaconi
tam fortem existimet esse ut inter pericula officio ; sed apud Deum nihil beatius, si eo
possit manere securus vel omnino suae
,
modo militctur quo noster imperator ju-
salutis curam non liabens, si peccata vitare bet. » Non ergo religionis status est perfec-
non curat. » Ex his ergo apparet quod tior statupresbyterorum aut diaconorum,
praelationis status, etsi perfectus sit, tamen qui curas animarum habent, ad quorum
absque vitio concupiscentiaB appeti non po- officium pertinet conversari cum homini-
test. bus.
Praeterea Augustinus dicit Ad Aurelium
CAPUT XXII.
<(Nimis dolendum est, si ad tam ruinosam
Rationes quorumdam qui astruere conan- superbiam monachos subigimus, et tam
tur, quod preshyteri curati et archidia- gravi contumelia clericos dignos putamus,
coni sunt in statu perfectiori quam in quorum numero nos sumus, si scilicet
religiosi, et earum solutiones. vulgares de nobis jocabuntur, dicentes :

Malus monachus, bonus clericus est, cum

Sunt autem quidam qui non solum epis- aliquando bonus etiam monachus vix bo-
coporum statum prasferre religiosorum num clericum faciat. » Major ergo est per-
statui sunt contenti, sed et decanorum, fectio boni clerici quam boni monachi.
plebanorum et archidiaconorum et quo- Item. Paulo ante dicit Non est via : <(

rumcumque curam habentium animarum. danda servis Dei, » id est monachis, ut se <(

Quod multiphciter asserere conantur. Dicit facihus putent eligi ad ahquod melius, » id
enim Chrysostomus in Yl libro sui Dialogi est ad officium clericatus, « si facti fuerint
« Si aliquem mihi talem adducas mona- deteriores, » monasterium scilicet dese-
chum qualis ut secundum exaggeratio-
,
, rendo. Melius est ergo officium clericatus
nem dicam fuit Elias tamen quamdiu
, ; quam status monasticus.
solus est, si non perturbatur neque gravi- Item. Hieronymus dicit Ad Rusticum mo-
ter peccat, quippe non habet quibus stimu- nadhum : « Sic vive in monasterio ut cleri-
letur atque exasperetur; non tamen illi cus esse merearis. » Majus est ergo clerica-
comparandus est qui traditus populis, et tus officium quam monachi conversatio.
multorum ferre peccata compulsus, immo- Praeterea. Non licet de majori ad minus
bilis perseveravit et fortis. » Ex quo mani- transire. De statu monastico licet transire
feste videtur quod monachus, quantum- ad officium presbyteri curam habentis, si-
cumque perfectus adaequari non possit
, cut dicit Gelasius Papa, et habetur XYI,
cuicumque curam animarum habenti, si quaest. i : « Si quis monachus fuerit qui
eam bene exerceat. venerabilis vitae merito sacerdotio dignus
Adhuc. Ibidem postmodum subditur : prsevideatur ; et abbas , sub cujus imperio
« Si quis mihi proponeret optionem ubi regi Christo militat, iUum
fieri presbyte-
mallem placere in officio sacerdotah an
, , rum ab episcopo, debet ehgi, et in
petierit
in solitudine monachorum ; sine compai'a- loco quo judicaverit, ordinari, ea omnia
tione eUgerem illud quod prius dixi. » quae ad sacerdotn officium pertinent, vel
Incomparabiliter igitm' praeferendus est popuh vel episcopi electione provide ac
status curam animarum habentium quam juste acturus. » Et plura aha capitula ibi-
vivere etiam in solitudine monachorum, dem ponuntur, et dist. xlvu. Ex his ergo
quod genus rehgionis perfectissimum re- omnibus videtur quod status quorumcum-
putatur. que clericorum, et maxime curam anima-
Item. Augustinus dicit in Ejnstola ad rum habentium, religionis statui praefera-
Valerium : « Cogitet religiosa prudentia tur.
tua nihil esse in hac vita, et maxime hoc Horum autem dictorum ratio de facili
tempore, facilius et levius et hommibus percipi potest , si ea quae dicta sunt ad

iU DE PERFECTIONE VIT^ SPIRITUALIS.
memoriam revocentur. Jam enim supra
dictum aliud esse perfectionis actum,
est,
atque aliud perfectionis statum. Nam per-
fectionis statum non efficit nisi
obligatio ad ea quse ad perfectionem spec-
tant, sine qua obligatione plurimi perfec-
tionis opera exequuntur; puta qui nullo
voto continentiam servant, aut in pauper-
tate vivunt.
Rursum considerandum est quod in pres-
byteris et diaconibus curam animarum ha-
bentibus duo consideranda sunt, scilicet
officium cura^. et dignitas ordinis. Manifes-
tum est autem quod officium curse susci-
pientes perpetuam obligationem non lia-
bent; cum multotiens curam dimittant
susceptam, sicut patet de illis qui dimittunt
parochias vel archidiaconatus, et rehgionem
intrant. Patet etiam ex supra dictis quod
status perfectionis non habetur nisi cum
perpetua obhgatione. Manifestum est au-
tem quod archidiaconi et parochiales sa-
cerdotes, et etiam electi, ante consecratio-
nem statum perfectionis nondum
sunt, sicut nec novitii in rehgionibus ante
professionem. Contingit autem, ut supra
dictum est, ahquem non in perfectionis
statu existentem opera perfectionis agere,
et perfectum esse secundum habitum
tatis.
Si igitur contingit archidiaconos et paro-
chianos presbyteros perfectos esse secun-
dum habitum caritatis, et participare in
aliquo perfectionis officio, statumtamen
non assequuntur. Hujus autem
perfectionis
evidens signum est, quia his qui perpetuo
ad ahquid deputantur vel obhgantur, ah-
qua ecclesiastica solemnitas in tah obhga-
tione adhibetur puta qui in episcopos con-
: ubi
secrantur vel qui in professione rehgionis
benedicuntur etiam secundum antiquum
, paratione ehgerem iUud quod prius dixi, »
ritum Ecclesise, ut patet per Bionysium in
hb. De ecclesiast. hierarcli.y cap. vi. Mani-
festum est autem quod nihil horum fit in
commissione archidiaconatus vel parochia?
sed simphciter investiuntur, vel per annu-
lum, vel per ahquid tale. Unde manifestum
est quod ex hoc quod ahquis archidiacona-
tum vel parochiae cm^am accipit, non sorti-
tur perpetua» obhgationis statum.
His autem visis, facile est objecta in
contrarium solvere.
Quod enim Chrysostomus dicit « Si ta-
lem ahquem adducas monachum, quahs
fuit Ehas, non tamen iUi comparandus
; ,
qui muhorum peccata ferre compeUitur, »
manifeste apparet per ea quae dicit quod
non intendit statum statui comparare, sed
perpetua ostendere difficultatem bene persistendi
majorem esse in eo qui prseest popuhs,
quam in eo qui solitariam vitam ducit,
quod patet, si integre verba accipiantur.
Non enim simphciter dicit quod monachus
non sit comparandus ilh qui compelhtur
peccata popuh ferre sed quod monachus,
,
si non perturbatur, nec graviter peccat
quamdiu solus est, non comparatur iUi qui
perseverat immobUis et fortis in muUitu-
dine popuh, quia majoris virtutis est iUae-
sum se conservare ubi plura pericula im-
minent. Unde et ante ha^c verba dicit :
((Cum ahquis fuerit in medns fluctibus, et
de tempestate navem hberare potuerit
tunc merito testimonium perfecti guberna-
toris ab omnibus promeretur. » Sic etiam
dici posset,quod iUe qui inter malos bene
conversatur, majoris virtutis esse ostendi-
tur quam qui bene conversatur inter ho-
adepti mines bonos. Unde in laudem Lot dicitur
II Petr., n, 8, quod aspectu et auditu justus
erat, hahitans apud eos qui de die in diem
animam justam iniquis operibus crucia-
bant. Nec tamen dici potest quod conver-
cari- sari inter malos ad statum perfectionis per-
tineat, cum hoc secundum sacrae Scripturae
documenta prudentius dechnetur. Ex his
igitur verbis non ostenditur quod status
curam animarum habentium sit perfectior
quam status rehgiosorum, sed quod sit
periculosior.
Per hoc etiam patet responsio ad verba
ejusdem, quae postmodum subduntur « Si :
quis, » inquit, « mihi proponeret optionem,
maUem placere, in officio sacerdotah,
an in sohtudine monachorum, sine com-
scihcet placere Deo in officio sacerdotah.
Ubi considerandum est quod non dicit
quod mallet esse in officio sacerdotah quam
in sohtudine monachorum sed quod mal-
,
let ibi quam liic placere Deo quia in sacer-
,
dotah officio absque peccato manere diffi-
cihus est quam manere absque peccato in
solitudine monachorum sicut jam supra
,
dixerat. Ubi autem est majus periculum,
ibi major virtus ostenditur, si periculum
evitetur, sicut jam dictum est. Et quamvis
: quUibet sapiens magis eligeret esse tanta^
virtutis ut etiam inter pericula quaecumque
est Ulaesus posset persistere, nuUus tamen nisi
 : :

OPUSCULUM II. \Al

insipiens statum periculosiorem ex hoc ipso status clerici curam animarum

habentis
statui securiori praeferret. sit perfectior quam status religionis quam- ,

Ex ctiam apparet solutio ad verlm

lioc vis religiosi curam animarum accipere
Augustini quibus asseritur, nihit esse possint in priori statu et proposito perma-
periculosius et laboriosius officio episcopi nentes. Ad episcopatum autem promoti,
et sacerdotis et diaconi, si bene exerceatur, statum altiorem assumunt.
et nihil esse J)eo acceptabilius. Ex hoc
enim ipso quod est laboriosum et difficile, CAPUT XXIII.
immunem se a peccato conservare in hujus
officii executione majoris virtutis esse Rationes quorumdam destruere volentium
ostenditur, et secundum lioc Deo accepta- immediate determinatam veritatem.
bilius. Non tamen ex hoc sequitur quod
statussacerdotum parochialium aut archi- Verum quidam contentionis studio exa-
diaconorum sit majoris perfectionis quam gitati,neque quae dicunt neque quse au-
status religionis. diunt debite ponderantes, adhuc conantur
Ad omnia vero quse subsequuntur et pra^dictis contradicentes obviare : quorum
similia, est una eademque responsio. Nam obviationes postquam prsemissa conscrip-
in omnibus illis auctoritatibus non compa- seram, ad me pervenerunt. Ad quorum
ratur status rehgionis statui curatorum; confutationem necesse est aliqua ex supra
sed status monachorum, inquantum sunt positis replicare ^
monaclii, clericorum. Non enim
statui Primo igitur multipliciter nituntur os-
monachi, in eo quod sunt monachi, sunt tendere archidiaconos et parochiales pres-
clerici cum multi sint monachi laici et
, ; byteros in statu perfectionis esse, et majo-
antiquis temporibus fere omnes monachi ris quam rehgiosi. Presbyter enim, si delin-
laici erant, ut habetur XVI, quaest. i. quat, jubetur ejici de statu suo secundum
Manifestum autem clericos in Ecclesia
est canones, ut habetur lxxxi distinct. « Si :

Dei majorem gradum obtinere quam quis amodo episcopus, » et XIV, qusest. iv
laicos. Unde laici promoventur ad cle- « Si quis oblitus. » Ergo erat in statu;
ricatum tanquam ad ahquid majus; et alioquin a statu ejici non posset.
sicut major gradus, ita et amplior virtus Item. Invenitur status tripliciter dici.

requiritur ad bonum clericum quam ad Importat enim rectitudinem nam homo ^,

bonum laicum, quamvis sit monachus. Sed erectus dicitur stare. Unde Gregorius dicit
in monacho clerico duo concurrunt, et in VII Moi^al. : « Ab omni rectitudinis statu
clericatus et status rehgionis ; simihter in depereunt qui per noxia verba dilabun-
clerico habente curam animarum, scihcet tur. Importat etiam permanentiam et
))

cura animarum et clericatus. Quod ergo fixionem, secundum illud Gregorh in VIII
clerici praiferuntur monachis, nihil perti- Mo7'al. : « Conditoris protectio et custodia
net ad hoc quod curati inquantum curati est,quod in statu permanemus. » Etinix
monachis pra^feruntur; sedverumest quod Homil secunddR partis super Ezech. « Lapis
si bene officium suum exequantur et abs- quadrus est, et quasi ex omni latere statum
que peccato, majoris esse virtutis demons- habet, qui casum in qualibet permutatione
trantur quam si monachus immunis a non habet. » Importat etiam magnitudinem
peccato permaneat, ut supra dictum est. vel longitudinem dicitur enim a stando.
;

Quod autem monachus assumitur ad curam Cum autem archidiaconi et parochiales

animarum in parochiahbus ecclesiis, non
ostendit statum curati,
curatus, esse perfectioremquia religiosus
parocliiam adeptus statum pristinum non
amittit. Dicitur enim XIV, quaist. i « De
monachis qui diu morantes in monasterns,
si postea ad clericatus ordinem pervenerint,
statuimus non debere eos a priori proposito
discedere. » Sic ergo non ostenditur quod
presbyteri habeant magnitudinem spiritua-
ex hoc quod est lem, cum propter animarum zelum curam
;
suscipiunt, habeant etiam permanentiam,
qui inter pericula immobiles perseverant
: et fortes, habeant etiam rectitudinem in-
tentioniset justitiae; non est dicendum
hujusmodi in statu perfectionis non esse.
Praeterea. Religionis institutio praejudi-
care non potuit diaconibus et presbyteris

^
Al. : « respicere.

XXIX, io
 ;;

146 m PERFECTIONE VIT^ SPIRITUALIS.

curam aiiimamm habentibus. Sed ante ins- lumnse assisterent. Yidetur autem eos in
»

religiones praedicti curam anima-

titutas
rum habentes statum perfectionis tenebant
dicitur enim I Tim., v, 17 Qui bene prae-
sunt preshyteri scilicet vita et doctrina,
^
digni habeantur a subditis duplici honore
ut scilicet eis spirituahter obediant, et exte-
riora ministrent. Ergo etiam post religio-
nes institutas habent statum perfectionis.
Item. Dicunt quod, tempore Hieronymi,
statu perfectionis qui subhmioris
fuisse
gradus erant caeteris, et quasi columnse
: Ecclesiae onera supportantes. Horumautem
gradum repraesentant in Ecclesia archidia-
coni, qui ministrant et prsesimt ministran-
tibus, secundum Glossam ibidem. Yidetur
ergo quod archidiaconi sint in majori statu
perfectionis quam presbyteri curati, quibus
prseficiuntur et ita per conseqiiens etiam
;

presbyter et episcopus erant nomina syno- quam rehgiosi.

nima, ut patet per iUud quod dicit Hiero- Item. Insanum videtur esse dicere bea-
nymus Super epistolarn ad Titum : « Ohm tos Stephanum, Laurentium et Yincentium
idem presbyter qui Sed et episcopus. » archidiaconos in statu perfectionis non
postea in toto orbe decretum est ut unus fuisse, qui meruerunt ad palmam martyrii
presbyteris prcPponeretur, ut schismatum pervenire.
semina tollerentur. Si ergo episcopi sint Item. Presbyteri curati et archidiaconi
in statu perfectiori quam rehgiosi, etiam simUiores sunt episcopis quam monachi, et
presbyteri in statu perfectiori erunt. quicumque rehgiosi, qui tenent infnnum
Item. Qui ad majus et dignius et fruc- subjectionis gradum intantum quod pres-
;

tuosius officium Ecclesige assumitur, in byteri episcopi nominantur, secundum

majori statu esse videtur. Sed archidiaconi illud Act., XX, 28Attendite vobis, et uni-
:

et presbyteri curati assumuntur ad dignius
officium quam rehgiosi quia licet vita con-:
templativa sit magis secura, tamen vita
activa est magis fructifera, ut habetur
Extra., de renuntiatione Nisi cuni pridem.
Presbyteri igitur curati sunt in majori
statu perfectionis quam
Item. NuUa major caritas esse potest
quam ut animam suam ponat quis pro
amicis suis, ut dicitur Joan., xv. Boni au-
tem curati animam suam ponunt pro suis
subditis, quorum etiam se servos consti-
tuunt, secundum ihud I Corinth., ix, 19
Dum liber essem ex omnibus, omnium me
servum feci. Yidentur etiam plus mereri,
verso gregi, in quo vos Spiritus sanctus
posuit episcopos regere Ecclesiam Dei;
quod exponit Glossa de presbyteris Ephesi.
Multo igitur magis presbyteri curati sunt
in statu perfectionis.
Item. Administratio facultatum Ecclesiae
rehgiosi. statum perfectionis non minuit, cum sint
bona communia, ut habetur XII, quaest. i,
cap. Expedit. Non ergo presbyteri curati
vel archidiaconi deficiunt a statu perfec-
tionis propter administrationem rerum
Ecclesiae.
: Item presbyteri curati et archidiaconi de
bonis temporalibus tenentur facere hospi-
talitatem, iit xlii dist. habetm% cap. i. Hoc

cum plus laborent, secundum iUud Apos- autem monachus non potest facere, quia
toli I Corinth., xv, 10 : Plus omnibus non habet proprium. Majoris ergo meriti
laboram; et I Corinth., iii, 8 : Unusquisque est presbyter curatus quam monachus.
propriam mercedem accipiet secundum Item. Gregorius dicit quod nuUum sacri-
suum laborem. Yidetur igitur quod curati ficium est qiiod ita placeat Deo sicut zelus
presbyteri sint in perfectiori statu quam animarum; et Bernardus dicit in lib. De
religiosi. amore Dei, quod iUe major est in amore
Item. Yidetur hoc idem de archidiaconis. Dei qui plures ad amorem Dei trahit. Hoc
Septem enim diacones quos elegerunt autem convenit archidiacono et presbytero
apostoli erant in exceUenti statu perfec- curato, non autem monacho, cujus non est
tionis. enim Act., vi, 3 Conside-
Dicitur : officium ut ahquem trahat ad Deum.
rate, fratres, viros ex vobis boni testimonii Item. Sicut patriarcha prsesidet in suo
septem plenos Spiritu sancto et sapientia, patriarchatu et episcopus in suo episco-
quos constituamus super hoc opus; ubi patu ita et archidiaconus iii suo archidia-
,

dicit Glossa Bedae « Hic decernebaiit

: conatu et presbyter curatus in sua paro-
apostoh per Ecclesias constitui septem chia. Quid enim facit episcopus, excepta
diacones qui essent sublimioris gradus
,
ordinatione, quod presbyter curatus non
caeteris, et proximi circa aram quasi co- facit? ut habetur dist. xciii, cap. Legimus.
 OPUSCULUM II 147
Et qusecumque dicuntur de episcopo, seu torum fihi sunt qui tenent loca sanctorum,

ordinando in cpiscopum, secundum qua-
tuordecim capitula apostolic» regulae om-
nia debont intellit^n de quolibet electo ad
quamlibet pra^lationem, ut presbytero cu-
rato et archidiacono, ut habetur lxxxi
dist., cap. I. Si ergo episcopus est in per-
sed qui exercent opera eorum. » Non ergo
propter hoc> episcopi sunt in statu magis
perfecto quam presbyteri curati, quia ma-
jorem consecrationem habent.
Item. Consecratio capitis magis pertinet
ad signum et gradum sacerdotii episcopa- ;

fectiori statu quam monachus, pari ratione tus enim non est novus ordo, sed gradus
et presbyter curatus, et archidiaconus. in ordine ; ahoquin essent plures ordines
Item. Presbyter vel diaconus propter quam septem. Perfectio autem caritatis
dehctum jubetur ejici de statu, et recludi pertinet ad meritum sanctitatis, non ad
in monasterium ad agendum poenitentiam, gradum ordinis. Non ergo episcopi, qui per
ut habetur lxxxi distinct., cap. Dictum unctionem capitis obtinent majorem gra-
est et cap. Si quis clericus. Ex quo videtur dum sacerdotii, sunt in perfectiori statu.
quod status archidiaconatus, sive curae pa- Item. Episcopus instituit archidiaconum
rochiae, vere status est. Sed ingressus vel plebanum vel curatum, per librum vel
rehgionis non est status, sed potius casus, per annulum, ut \idihQi\xv Extra.,^Q, senten-

vel descensus. tia et re judicata ; velut cum Papa mandat

Haec igitur sunt quae ex eorum scriptis aliquem institui in Ecclesia ahqua in cano-
colligi possunt, quamvis non eodem ordine nicum et in fratrem, seu in plebanum vel
ponantur ibidem. curatum, mandat eum institui cum pleni-
Et quia supra ostensum est archidiaco- tudine honoris, ut habetur Extra. de con-
nos et presbyteros curatos in statu perfec- cessione Ecclesise, cap. Proposuit. Videtur
tionis non esse, restat yidere qualiter ipsas ergo status curatorum et archidiaconorum
probationes conentur eUdere. Dictum est esse status, ex quo statu quis ejici potest.
enim supra quod quilibet status perfec-
tionis in Ecclesia, cum ahqua solemni con- CAPUT XIV.
secratione vel benedictione confertur, quod
non fit in commissione parochialis Ecclesiae Ratio7ies ad ostendendum quod dimissio
vel archidiaconatus. curse non sufficit ad prohandum quod
Quam probationem quidam excludere presbyteri curati vel archidiaconi non
conantur multipliciter. Primo, quia in con- sint in statu perfectionis,
secratione tam episcopi quam sacerdotis,
verba sunt communia, ut Consecrentur et
<( Similiter etiam contra id quod dictum
sanctificentur,Domine, manus istse, etc. )> est, quod archidiaconi vel presbyteri curati
Item. Si dicatur quod unctio capitis non suntinstatu perfectionis, quia possunt
datur episcopo et non sacerdoti hoc non
, sine peccato ab hoc recedere, multipUciter
videtur ad propositum pertinere, quia objiciunt.
etiam reges ohm in capite ungebantur, qui Primo quidem, quia dicunt quod propter
tameii non possunt sibi statum perfectionis hoc curatus presbyter ad rehgionem trans-
vindicare. Non ergo per hoc potest dici ire potest, quamvis status curati sit per-
episcopus esse in statu perfectiori supra fectior et fructuosior, quia status religionis
presbyterum curatum, quia in capite un- est securior. Et ad hoc probandum indu-
gitur. cunt quod dicitur Extra., de renunt. c. Nisi ,

Item. Quia meritum non acquiritur per cum pridem.

consecrationem, sed per bona opera men-
tis. Aliquando enim etiam malus in epis-
copum consecratur, et in hoc maxime
demeretur. Non enim qui major fuerit in
honore, justior est, sed qui fuerit justior
major est, ut habetur xl dist., cap. Multi;
et in eadem distinctione dicitur quod « non
loca vel ordines Creatori nostro nos proxi-
mos faciunt, sed nos aut merita bona ei
jungunt aut mala disjungunt; etnon sanc-
Item. Vir uxorem suam non potest di-
mittere ea invita, et ad rehgionem trans-
ire, ut dicitur Extra., de conversione con-
jugatorum, cap. Uxoratus. Sed hoc non
est ideo quia status conjugii majoris per-
fectionis sit quam status rehgionis, vel
sequetur ei; sed quia se uxori suae per
matrimonium insolubihter obligavit. Ergo
similiter presbyter hcet possit
curatus,
transire ad rehgionem, noii propter hoc
 ;

148 DE PERFECTIONE VIT^ SPIRITUALIS.

seqiiitur quod status religionis sit perfec- illam decretalem Extra.., de renuntiatione,
tior, vel seque perfectus. Inducunt etiam can. ISiisi cumpridem. Ergo ante constitu-
ad hoc exemplum David, qui, ut habetur tionem majoribus sicut et minori-
licebat
I Reg., xvn, cum non posset pugnare in bus, et tamen majores sunt in perfectiori
armis Saulis, quae requirebant majorem statu. Non ergo hoc impedit presbyteros
fortitudinem, contub"t se ad arma majoris curatos esse in perfectiori statu quam
humiUtatis, licet minoris roboris vel for- religiosos, licet sine licentia Summi Ponti-
titudinis, scihcet ad fundam et ad lapides, ficis possint ad religionem transire.
quibus gigantem Philista^um virum ab Item. NuUus debet in episcopum eligi,

adolescentia sua bellatorem puer dejecit et nisi fuerit in sacris ordinibus constitutus,
prostravit. Potest ergo curator, exemplo ut habetur lx distinct. Nullus in episcopum.
David, ad arma majoris humihtatis, scilicet Sed in sacris ordinibus constitutus non
religionis, se transferre, licet esset in statu potest uxorem ducere. Non est ergo verum
perfectiori. quod electus possit docere uxorem.
Item. Si inseparabilitas esset causa sta-
tus, sequeretur quod non liceret alicui se CAPUT XXY.
transferre de statu in statum. Hoc autem
licet. Ergo inseparabihtas non est de ratione Solutio rationum preemissarum, in quibus
status. probari videbatur quod curati vel ar-
Item. Secundum jura scripta prselatus chidiaconi sunt magis in statu perfec-
posset curatum sibi subditum de rehgione tionis quam religiosi.
ad ecclesiam suam revocare, si sciret eum
esse utilem aut proficuum ecclesiae suae Haec autem quae posita sunt, quam sint
imo curatus non debet ecclesiam suam et in multis erronea,
frivola, derisibilia
dimittere sine consensu et auctoritate epis- demonstrandum est singulorum effica- ,

copi; quod si fecerit, potest episcopus in ciam diligenter ponderando.

eum exercere canonicam ultionem, ut ha-
betur Extra., de renuntiatione, cap. Amo-
vet ; et de privilegiis et exces. privilegia-
torum, can. Cum et plantare , § In eccle-
siis ; et YII, qusest. i, cap. Episcopus de
loco. Sic ergo non videtur verum quod
status religionis sit perfectior propter hoc
quod curati presbyteri possunt religionem
intrare.
Item. Etiam e converso monachus pro
Quod enim primo inducunt quosdam
canones ad probandiim presbyteros curatos
et archidiaconos in statu esse., nihil ad
propositum facit. Nam in capitulis inductis
nulla fit mentio de statu, sed de gradu. Sic
enim habetur lxxxi dist. : « Si quis amodo
episcopus, presbyter aut diaconus feminam
acceperit, velacceptam retinuerit, a proprio
gradu decidet. » Item XIY, quaest. iv, cap.
Si quis, dicitur « Si quis oblitus timorem
:

necessitate Ecclesiae cura animarum

et Domini, et sanctarum Scripturarum quae ,

potest transire de religione ad ecclesiam dicunt Qiii pecuniam suam non dedit ad
:

saecularem cum cura, ut habetur XYI,
qua^st. I, cap. Vos autem, et cap. Monachos.
Nam unius utihtati praeferenda est utilitas
plurimorum, ut habetur YII, quaest. i, cap.
Scias.
Item. Non sequitur quod si aliquis cadere
potest a perfectione caritatis, quod nun-
quam fuerit in perfectione sedcaritatis,
usuram; et post hanc constitutionem ma-
gni concihi feneraverit, vel centesimam
exegerit, aut ex quohbet negotio inhonesto
turpe lucrum quffisierit, aut per diversas
species vini vel fragias, vel cujuslibet rei,
emendo vel vendendo, aliqua incrementa
susceperit, de gradu suo dejectus, alienus
habeatur a Non ergo per hoc pro-
clero. )>

magis e converso quod fuerit. Licet ergo bari potest a contrario sensu, quod habeat
presbyter curatus discedat a suo regimine statum, sed gradum. Et hoc necesse est,
ex ahqua causa, non sequitur quod non quia ubicumque est ordo vel superioritas
fuerit in statu perfectionis. aliqua, ibi est aliquis gradiis.
Item. Quod majores praelati Ecclesiae, Quod vero secundo est propositum,
scilicet episcopi, non possunt transire ad quam sit frivolum ,
quilibet inteUigens
reUgionem sine licentia Summi Pontiflcis, advertere potest. NuUi enim dubium est
hoc est de constitutione Ecclesiae promul- statum multipliciter dici. Nam iUe qui eri-
gata tempore Innocentii, sicut patet per gitur, stare dicitur : et magnitudo statum
 ; ; ,,

OPUSCULUM 11,
149
facit, secundum quod distinguitur status hbri, his tribus ordinibus tres ordines alii
incipientium, proficientium et perfectorum. respondent :nam ordini diaconorum subji-
Stare etiam firmitatem importat, secundum citur ordo immundorum qui purgatione
illud Aposloli
I Cor., xv, 58 Stabiles estote : indigent ordini vero presbytcrorum sub-
;

et immobiles, abundantcs in omni opere jicitur ordo illuminandorum, scilicet sacer

Domini. Non autem sic loquitur de statu populus, qui a presbyteris illuminatur per
sed secundum quod dicitur status libertatis sacramentorum susceptionem ordini vero ;

vel servitutis, sicut accipitur II, quaest. vi : episcoporum subjicitur ordo pcrfectorum,
« Si quando in causa capitali vel causa scilicet monachorum, qui per eorum tra-
status interpellatum fuerit, non per explo- ditiones edocetur ad perfectissimam per-
latores, sed per seipsos est agendum. » fectionem sursum actus. Ex quo patet
Et sic aocipiendo statum, illi statum perfec- secundum Dionysium, quod perfectio attri-
tionis accipiunt qui se servos constituunt buitur sohs episcopis et monachis epis- :

ad opera perfectionis implenda, ut supra copis tanquarn perfectioribus monachis ,

dictum est. Hoc autem non contingit nisi
per votum obligationis perpetuae quia
servitus libertati opponitur.
in sua libertate aliquis habet recedere a
perfectionis opere, statum perfectionis
habet, sicut et supra ostensum est.
Quod vero tertio propositum fuit, tam
autem tanquam perfectis. Sed ne ahquis
,
dicat quod Dionysius tradit ordinem eccle-
Quamdiu igitur siasticai hierarchiae ab apostolis institu-
tum, cum tamen ex Domini institutione
non idem essent episcopi et presbyteri, hoc
manifeste falsum apparet ex hoc quod di-
citur Luc, X, 1 Post hgec autem designavit
:

frivolum esse videtur, ut responsione non
egeat. In hoc enim quod dicitur Qui bene
prsesunt presbyteri, duplici honore digni
habeantur, nec de perfectione, nec de statu
fit mentio. Praeesse enim non constituit
statum, sed gradum; nec honor debetur
Dominus alios septuaginta duos; ubi dicit
: Glossa : « Sicut in apostolis est forma epis-
coporum, sic in septuaginta duobus forma
est presbyterorum secundi ordinis. » Et
mirum est cum hoc ipsi introducant, qua-
liter propriam vocem ignorent statim ,

soli perfectioni, sed universaUter omnibus postmodumasserentes, solum citra tempora

qui bene operantur; quod designatur in Hieronymi episcopos a presbyteris esse
hoc quod dicitur Bene preesunt. Dicitur
: distinctos et si quis ad anteriora tempora
;

enim Rom., n, 10 Gloria, et honor, etpax

: progredi voluerit, inveniet etiam in veteri
omni operanti bonum. lege distinctos pontifices a minoribus sa-
In hoc vero quod quarto propositum est, cerdotibus, inquantum erat sacerdotium
manifeste falsitas continetur ubi dicitur ; illud nostri sacerdotii figm-ale. Dicitur enim
quod tempore Hierdnymi et Augustini non dist. XXI, cap. De quibus : « Summi poiiti-
erat ahud presbyter et episcopus. Hujus fices et minores
sacerdotes a Deo sunt
enim contrarium expresse dicit Augustinus instituti Moysen qui ex praecepto
per ,

in Epistola ad Hieronymum, dicens : Domini Aaron in summum pontificem

« Quamvis secundum honorum vocabula, fihos vero ejus unxit in minores sacerdo-
quae jam Ecclesiae usus obtinuit, episcopa- tes. )) Ex quo quod falsum intellectum
patet
tus presbyterio major sit, tamen in multis concipiunt ex verbis Hieronymi. Non enim
rebus minor est. » Sed ne aliquis calum- intendit Hieronymus dicere quod in pri-
nietur hoc circa tempus Hieronymi in usum mitiva Ecclesia esset idem ordo vel status
venisse, ut episcopus presbytero major sit episcoporum et presby terorum sed quod ,

accipienda est auctoritas Dionysii qui ,

vocabulorum istorum erat promiscuus
scripsit ordinem ecclesiasticae hierarchiae usus, quia et presbyteri dicebantur episcopi
secundum quod erat in Ecclesia primitiva. quasi intendentes, et episcopi presbyteri
Dicit enim in v cap. Ecclesiasticse hierarch., propter dignitatem unde Isidorus dicit et
; ,

tres esse ordines ecclesiasticae hierarchiae : habetur dist. xxi, cap. Cleros, quod « pres-
scilicetepiscoporum, presbyterorum et byteri minores, licet sint sacerdotes, tamen
diaconorum. Ubi notandum est quod or- pontificatus apicem non habent, quia nec
dinem diaconorum dicit esse purgativum, chrismate frontem signant, nec Spiritum
ordinem autem sacerdotum illuminativum, paraclytum dant, quod solum deberi epis-
ordinem vero episcoporum perfectivum, copis lectio Actuum apostolorum demons-
et, sicut ipse dicit in vi cap. ejusdem trat ; » et concludit : « Unde et apud veteres
 ,

150 DE PERFECTIONE VIT^ SPIRITUALIS,

idem episcopi et presbyteri fueriint, quia proximorum curam gerere perfectionis ,

illud nomen est dignitatis, non aetatis. » actus censeri debet, cum ad perfectam
Ubi ostenditur differentiam esse in re, sed dilectionem Dei et proximi pertineat.
convenientiam in nomine, propter dignita- Sed hic considerandum est quod non
tem, quam importat nomen presbyteratus. quicumque actu habet quod est perfectius,
Fuit autem postmodum necessarium ad in perfectiori statu constituitur. NuIIus
vitandum schismatis errorem, qui ex indif- enim dubitat quin virginitatem servare ad
ferentianominis oriebatur, ut etiam nomina perfectionem pertineat, quia de hoc Domi-
distinguerentur ut scilicet soli majores
:
nus dicit Qui potest capere , capiat
:

presbyteri episcopi dicerentur minores
vero solum presbyteri dicerentur.
Quod vero quinto propositum est, non
, Matth., XIX, 12; et Apostolus dicit I Cor.,
VII, 25 De virginibus prseceptum
: Bomini
non habeo consilium aiitem do. Siint au-
:

habet efficaciam. Yita enim contemplativa tem consilia de operibus perfectionis et ,

non sokim praefertur activse, quia est secu-
rior, ut proponitur, sed quia est simpliciter
melior, secundum quod Dominus dicit
Luc, Optimam partem elegit sibi
X, 43 :
Maria. Et quanto contemplatio mehor est
actione, tanto plus pro Deo videtur facere
qui dilectae contemplationis aliquod detri-
mentum patitur ut saluti proximorum
, quam
tamen virginitas conservata absque voto,
perfectionis statum non habet. Dicit enim
Augustinus in libro De virginibus : « Ne-
que enim ipsa, scilicet virginitas, quia vir-
ginitas est, sed quia Deo dicata est, hono-
ratur; quae licet in carne servetur, at per
hoc etiam virginitas corporis spiritualis est,
vovet et servat continentia pietatis » ;

propter Deum intendat. Intendere ergo et infra « Honoratius in animi bonis illa
:

saluti proximorum cum aliquo detrimento continentia numeranda est qua integritas
contemplationis propter amorem Dei et carnis ipsi Creatori animae et carnis vove-
proximi, ad majorem perfectionem caritatis tur, consecratur, servatur. » Manifestum
videtur pertinere quam si aliquis intantum est autem quod archidiaconi et curati
dulcedini contemplationis inhaereret, quod presbyteri, etsi curam animarum habeant,
nullo modo eam deserere vellet, etiam non tamen se voto astringimt ad hujusmodi
propter salutem aliorum propter quam
, curam habendam; alioquin non possent
Apostolus non solum prolongationem prae- absque auctoritate ejus qui in voto perpe-
sentis vitae, sed etiam a contemplationis tuo dispensare posset archidiaconatus,

ad tempus voluit
ccelestis patriae retardari
propter proximorum salutem, ut patet per
illud quoddicitur Phil., i, 23 Coarctor e :
diiobiis desiderium habens dissolvi et esse
cum Christo, multo enim melius est;perma-
nere autem in carne, necessarium propter
vos. Sed si de perfectione caritatis agitur,
qua3 in animiprseparatione plurimum consis-
tit, ut supra ex verbis Augustini probatum
est, multi contemplativam vitam agentes,
etiam hanc perfectionem habent, ut cum
animo sint parati secundum Dei beneplaci-
tum etiam a dilectae contemplationis otio
suspendi ad tempus, ut proximorum saluti
vacent. Quae tamen perfectio caritatis in
plerisque proximorum utilitati vacantibus
non invenitur, quos magis contemplativae
vitae tsedium ad exteriora deducit quam in
parochiaeve curam dimittere. Etsi igitur
archidiaconus vel presbyter curatus ali-
quem perfectionis actum exerceat, vel
officium accipiat, non tamen perfectionis
statum habet. Et si quis recte consideret,
hujus perfectionis statum magis habent
religiosi, qui ex voto sui ordinis obligan-
tur ad hoc quod episcopis subministrent iii
his quae ad curam animarum pertinent,
praedicando et audiendo confessiones, quam
ipsi archidiaconi curati.
Jam vero quod sexto proponitur, quod
augmentum vel perfectio caritatis non po-
persona quae non sit in statu,
test esse in
patetsecundum praedicta omnino esse fal-
sum. Sunt enim aliqui in statu perfectio-
nis imperfectam caritatem vel omnino
nullam habentes sicut multi episcopi et
,

desiderio habeatm', ut sic in eis ad pcrfec- religiosi peccato mortali existentes.

in
tionem dilectionis pertineat quod eam Quamvis igitur multi boni curati perfectam
tanquam bonum dilectum ad tempus caritatem habeant, ut sint parati animam
postponant. Sed quorumdam defectus sta- suam ponere pro aliis non tamen propter
,

tui vel officio praejudicium afferre non hoc sunt in statu perfectionis quia non ,

potest ; hoc enim ipsum quod est aliorum ^desunt multi laici, etiam conjugati, eam-
 OPUSCULUM II. 151

dem caritalis perfectionem habentes, ut pro ahi officiales temporaha dispensantes

lati et

saliite proximorum parati sint animas po- a gradu perfcctionis deciderent. Scd hoc in
nere, nec tamen in statu perfcctionis esse eis perfectionis cujusdam statum diminuit,
dicuntur. quod propriis non abrcnuntiant, sua omnia
Quod vero septimo proponitur, septem propter Christum rchnquentes quinimo ;

diaconos ab apostolis institutos perfectio- Ecclesiarum fructus tanquam proprios lu-

nis statum habuisse, hoc nec ex^ textu nec crifaciunt.
ex Glossa haberi potest. Quod enim eos hi eo vero quod undccimo proponitur,
dicitur fuisse plenos Spiritu sancto et sa- manifeste inveniuntur desipere, Yigilantii
pientia, ostendit eos gratiae perfectionem errorem sequentes, contra cpiem Hierony-
habuisse, quae potest esse etiam in his qui mus scribens dicit : « Quod autem asserit
statum perfectionis non habent. Quod vero eos mehus facere qui utantur rebus suis,
in Glossa Bedae dicitur, quod erant subli- et paulatim fructus possessionum pauperi-
mioris gradus et proximi circa aram, bus dividant, quam ihos qui possessionibus
designat eminentiam gradus vel officii. venumdatis semel omnia largiuntur, non a
Aliud autem est esse in gradu, et aliud me ei, sed a Domino respondebitur Si :

esse in statu, ut supra jam dictum est. Et vis perfectus esse, vade, et vende omnia c^u3S
tamen verum est illos septem diaconos hahes, et da pauperibus, et veni, sec^uere
etiam in statu perfectionis fuisse, illius, in- me. Ad eum loquitur qui vult perfectus
quam, perfectionis de qua Dominus dicit : esse, qui cum apostohs patrem, naviculam,
Si vis perfectus esse, vade, et vende omnia et rete dimittit. Iste quem tu laudas , se-
qiide habes ..., et veni, sequere me; Matth., cundus aut tertius gradus est. » Non ergo
xix, 21. Nam, reUctis omnibus, secuti fuerat propter hoc archidiaconi , vel presbyteri
Christum, nihil proprium possidentes sed ; curati sunt perfectiores, quia servant hos-
erant illis omnia communia, ut dicitur pitalitatem, quam monachi, qui proprium
Act., IV, a quorum exemplo omnes rehgio- non habentes, eam servare non possunt.
nes derivatae sunt. Quod vero duodecimo proponitur, quod
Quod vero octavo proponitur, beatos nuhum sacrificium est Deo magis acceptum
Stephanum, Laurentium et Yincentium ar- quam zelus animarum, absque dubitatione
chidiaconos in statu perfectionis fuisse, concedimus. Sed animarum hic ordo ser-
concedimus quidem, sed non propter ar- vandus est, ut primo homo zehim animae
chidiaconatum sed propter martyrium,
, suae habeat, eam ab omni afTectu terrcno-
quod omni perfectioni rehgionis praefertur. rum absolvens, secundum ihud Sapientis
Unde dicit Augustinus in hb. De virqini- Eccl., XXX, 24 : Miserere animx tuae, pla-
bus « Perhibet hujus rei praeclarissimum
: cens Deo, ut patet per Augustinum, XXI De
testimonium ecclesiastica auctoritas, in qua civit. Dei. Sic ergo si ahquis post contemp-

fidehbus notum est «quo loco martyres, et
quo defunctae sanctimoniales ad aUaris sa-
cramenta recitentur. » Sic enim dico et
Sebastianum in statu perfectionis fuisse, et
Georgium nec tamen propter hoc dicemus
; zehim animarum habendum voto seu pro-
mihtes statum perfectionis habere.
Quod autem nono objicitur,
byteri curati et archidiaconi sunt similiores
episcopis quam rehgiosi, verum
tum ad ahquid, scihcet quantum ad curam
subditorum; sed quantum ad perpetuam
tum terrenorum et suiipsius in hoc proce-
dat uherius ut etiam aliarum animarum
zehim habeat, erit perfectius sacrificium.
Sed tunc perfectissimum est quando ad
fessione obhgatur, sicut episcopus, vel
quod pres- etiam rehgiosi ad hoc per votum obligati.
Quod vero tertio decimo proponitur quod
est quan- sicut patriarcha praesidet in suo patriar-
chatu, et episcopus in suo episcopatu, ita
archidiaconus in suo archidiaconatu et ,

obhgationem quae requiritur ad statum

,
presbyter curatus in sua parochia, est ma-
perfectionis, simihores sunt episcopo reh- nifeste falsiim. Nam episcopi principahter
giosi quam archidiaconi et presbyteri cu- curam habent omnium sua} dioecesis pres- ;

rati, ut ex praedictis patet. byteri autem curati, vel etiam archidiaconi,

Quod vero decimo proponitur, quod ad- habent aliquas administrationes sub episco-
ministratio facultatum Ecclesiae statum pis, sic enim se habent ad episcopum sicut
perfectionis non minuit, indubitanter con- balivi vel praepositi ad regem unde super ;

cedimus, ahoquin iii ipsis religionibus prae- illud T Cor., xn, 28 : AUi opitulationes, alii

452 m PERFECTIONE VIT^ SPIRITUALIS.
gubernationeSj dicit Glossa : « Opitulatio-
nes, id est eos qui majoribus ferunt opes,
ut Titus Apostolo, vel archidiaconi episco-
pis; gubernationes, scilicet minorum per-
sonarum prselationes ut sunt presbyteri
, causa quod homo sit in statu perfectionis
qui documento sunt. » Unde et hoc ipsum
ostenditur in ordinatione sacerdotum, de
quibus episcopus dicit « Quanto fragiliores
: nuntur non quidem semper in statu per-
sumus, scilicet apostolis, « tanto magis his
))
auxiliis indigemus. Unde XYI, quaest. i,
))
c. Cunctis, dicitur : <( Omnibus
diaconibus et reliquis clericis attendendum
est ut nihil absque proprii episcopi licentia
agant. Non utique missas sine suo jussu
quisquam presbyterorum in sua parochia
agat, non baptizet, nec quidquam absque
ejus permissu faciat, )» et similiter
dist., cap l^on debere, « presbyteri nihil
sine praecepto et consilio episcopi agant.
Quod vero quarto decimo proponitur de
clericisqui propter enormia delicta in mo-
nasterio retruduntur, satis eorum animum
et intentionem declarat. Nam, sicut Grego-
rius dicit X MoraL, « pravi cum
dicant, valde difficile est ut ad hoc quod
taciti ambiunt, non erumpant. » Arbitran-
tur enim clericos esse in statu perfectionis,
non tamen monachos, propter poenitentise
altitudinem, quam monachi voluntarie sus-
cipiunt innocentes, ad quam coguntur
rici dehnquentes. Qui quidem status tanto
est apud Deum altior, quanto in mundo
fuerit abjectior; secundum illud
11 : Qui se huiniliat, exaltabitur; et Jacob.,
II, 5, dicitur : Elegit Deus pauperes in hoc
mundo, divites in fide, et hderedes regni.
mundanam gloriam ambientes, illa stare
reputant quse ad gloriam pertinent, atque
illa esse dejecta quse videntur humilia.
CAPUT XXVI.
Solutio rationum qude inducebantur ad
probandum quare defectus solemnis be-
nedictionis vel consecrationis non dero-
gat statui perfectionis presbyteri curati
vel archidiaconi.
Ostenso igitur quam frivolae sunt ratio-
nes quas inducunt ad ostendendum quod
archidiaconi et presbyteri curati sunt in
statu perfectiori quam religiosi, ostenden-
dum est quam frivolum sit quod objiciunt
contra hoc quod dicdim est, quod in statu
;,
perfectionis quis ponitur per solemnem be-
nedictionem aut consecrationem.
Ubi primum considerandum est quod
solemnis consecratio aut benedictio non est
sed inducitur quasi signum. Non enim
adhibetur nisi illis qui in aliquo statu po-
;
fectionis existentibus sed statum quem- ,
cumque adipiscentibus. Hi enim qui matri-
presbyteris, monio junguntur, in statu aliquo ponuntur,
quia ex tunc vir non habet potestatem sui
corporis similiter neque mulier, ut dicitur
,
I Corinth., vii; est enim in matrimonio per-
petua obhgatio unius ad alterum, ad quam
significandam ab Ecclesia solemnis bene-
lxxx dictio nuptiarum exhibetur non tamen in ;
statu perfectionis ponitur, sed in statu ma-
» trimonii. Unde et his qui in statu perfectio-
nis ponuntur, in signum perpetuse obliga-
tionis, solemnis benedictio aut consecratio
exhibetur sicut etiam cum civiliter aliquis
;
statum mutat, sicut cum servus manumit-
recta prae- titur, aliqua civilis solemnitas exhibetur.
Hoc autem non frivole dicitur, sed auctori-
tate Dionysii confirmatur, qui dicit, vi cap.
Eccles. hierarch.) quod « divini duces nos-
tri, scilicet apostoli, « nominationibus
))
sanctis ipsos dignati sunt scilicet qui , ))
cle- sunt in statu perfectorum, « alii quidem
famulos, alii autem ipsos monachos nomi-
nantes ex Dei puro servitio et famulatu, et
Luc, xiv, indivisibili et singulari vita, tanquam unien-
tes ipsos indivisibilium sanctis convolutio-
nibus ad deiformem unitatem, et amabilem
Sed Deo perfectionem. Propter quod et perfec-
tam ipsis donavit gratiam sancta legislatio,
et quadam ipsos dignata est sanctificativa
invocatione. Ubi expresse habetur quod
))
quia monachi
perfectionis statum assu-
munt, ideo eis solemnis benedictio secun-
dum traditiones apostolorum datur.
Quod ergo primo proponitur, quod in
consecratione tam episcopi quam sacerdo-
tis verba communia proferuntur, sicut
hsec, consecrentur et sanctificentur ma-
c(
nus istse, » etc, non facit ad propositum;
non enim nunc agimus de sacerdote in-
quantum sacerdos est, sic enim in statu
ponitur per solemnem consecrationem
non quidem in statu perfectionis activo vel
passivo, sed in statu illuminativo , secun-
dum Dionysium, scilicet inquantum curam
accipit tunc enim ei nulla solemnis bene-
;
dictio adhibetur; unde tunc nullum statum
 , ,

OPUSCULUM II, 153

suscipit sed fit ei qusedam officii commis-
; tet ex hoc quod episcopus potest multa
sio. Episcopus autem ad ipsam curam pas- facere qu« non potest committere sicut ;

toralem consecralur proptcr porpetuam confirmare, ordinare et consecrare basili-

obligationem qua se ad pastoralem curam
obligat, sicut ex supra dictis apparet.
Quod vero secundo proponitur, dicen-
dum quod unctio capitis qua», regibus exhi-
bebatur, signum erat status habentis prin-
cipalem curam^regni alii autem qui sunt
; in ahis contingit ordinibus.
officiales in regno, tanquam non habentes
perfectam regiminis rationem, non unge-
bantur. Ita etiam in regno Ecclesiae episco-
pus ungitm' tanquam principaliter habens
curam regiminis archidiaconi vero et pres-
; Ista
byteri curati non unguntur in susceptione
cura3, quia non suscipiunt principaliter cu-
ram, sed quamdam subministrationem sub
episcopali regimine, sicut baUvi vel prsepo-
siti sub rege. Nec propter hoc sequitur quod
rex habeat statum perfectionis quia cura
cas, et hujusmodi; quae vero jurisdictionis
sunt, potest ahis committere. Idem etiam
patet ex hoc quod si episcopus depositus
restituatur, non iterum consecratur tan-
quam potestate ordinis remanente, sicut et
Quod vero quinto proponitur quod so-
lemniter instituitur archidiaconus vel ple-
banus, quia investitur per annulum vel ali-
quid hujusmodi, omnino ridiculosum est.
est magis similis civi-
enim solemnitas
libus solemnitatibus(secundum quas aliqui
investiuntur de feudo per baculum vel per
annulum) quam solemnitatibus Ecclesiae,
quae in quadam consecratione vel benedic-
tione consistunt.
,

ejus se extendit ad temporalia, non ad spi- CAPUT XXYII.

ritualia, sicut cura episcopahs. Caritas au-
tem, in qua perfectio consistit, per se res- Solutio rationum qti3e inducebantur ad
picit spirituale bonum unde et cura spiri-
; probandum quod non derogat statui
tualis ad perfectionem pertinet, non autem perfectionis presbyteri vel archidiaconi
cura temporahs, licet ex perfecta caritate quod curam dimittere possunt
possit exerceri.
Quod vero tertio proponitur, longe est a Nunc ostendendum est tertio quomodo
proposito,non enim nunc agimus de per- sit frivolum id quod objicitur contra id
fectione meriti quod potest esse interdum quod dictum est quod presbyteri vel archi-
perfectius non solum in curato presbytero diaconi possunt dimittere curam, non au-
quam episcopo vel religioso, sed etiam in tem episcopus episcopatum, vel rehgiosus
laico conjugato, sed loquimur de perfectio- religionem.
nis statu; unde etiam in hoc videtur obji- quod primo considerandum est
Circa
ciens suam vocem ignorare. Nam secun- quod quicumque a perfectiori statu transit
dum quod objicit, nec etiam ipsi episcopi ad statum qui non est perfectionis, censetur
essent in majori statu quam religiosi, cum apostata, secundum iUud Apostoh I Tim.,
interdum minoris meriti.
sint V, 11, de viduis cum luxuriatae fuerint in
Quod vero quarto proponitur quod epis- Christo,nubere volentibus Habentes dam- :

copatus non est ordo hoc manifeste conti-

, nationem, quia primam fidem irritam fece-
net falsitatem, si absolute intelligatur. runt; ubi dicit Glossa quod in hoc damna-
Expresse enim dicit Dionysius esse tres tur propositi fraus, damnatur fracti voti
ordines ecclesiasticae hierarchiae scilicet , fides, damnantur tales qui continentiae pri-
episcoporum, presbyterorum et diacono- mam fidem irritam fecere, et omnes
rum, et xxi dist., cap. Cleros, habetur quod hujusmodi sunt similes iixori Lot, quae
ordo episcoporum quadripartitus est. Habet retro respexit et hoc est aposlatare. Unde
;

enim ordinem episcopus per comparatio- si archidiaconi vel plebani in statu perfec-
nem ad corpus Christi mysticum, quod est tionis essent, dimittentes archidiaconatum
Ecclesia, super quam principalem accipit vel parochiae curam, damnarentur, cum
curam et quasi regalem. Sed quantum ad apostatae essent.
corpus Christi verum, quod in sacramento Quod vero primo proponitur quod archi-
continetur, non habet ordinem supra pres- diaconi vel plebani possunt transire ad
byterum. Quod autem habeat ahquem or- religionem, non propter hoc quod status
dinem et non jurisdictionem solam, sicut religionis sit perfectior, sed quia securior
archidiaconus vol curatus presbyter, pa- patet expresse falsum esse. Dicitur enim
154 m PERFECTIONE mJE SPIRITUALIS.
XIX, quaest. i « Clerici qui monachorum
: omnino frivolum est. Licet enim transire
propositum appetunt, quia meliorem vitam ad statum majorem, non tamen ad mino-
sequi cupiunt, liberos eis ab episcopis in rem, sicut habetur Extra., de regularibus.
monasteria largiri oportet ingressus. » Ex In majori enim inteUigitur esse etiam id
quo habetur quod ideo Ucet eis transire, quod est minus_, sed non e converso et ;

quia melius est, et non solum quia secu- qui obligat se ad dandum aliquid minus,
rius. Et prffiterea archidiaconi et habentes non reputatur reus^ si dederit majus.
curam parochiae, non sohim possunt, cura Quod vero quinto proponitur, quod prse-
archidiaconatus et parochise dimissa, reli- latus potest curatum sibi subditum de reli-
gionem intrare, sed etiam in saeculo rema- gione ad ecclesiam suam revocare, est
nere sicut patet
, de iUis qui dimittunt omnino falsum et sacris canonibus contra-
parochiam, et accipiunt preebendam in rium. Dicitur QmmExtra., de renuntiatione,
ecclesia cathedrali. Possunt etiam conju- cap. Admoiiet : « Universis presbyteris tui
gem accipere, si non fuerint in sacris ordi- episcopatus sub districtione prohibeas ne
nibus constituti. Ex quibus omnibus patet ecclesias tuae dicecesis ad ordinationem
quod statum perfectionis non habent. tuam pertinentes absque tuo assensu in-
Quod vero secundo proponitur, quod trare audeant, aut detinere aut dimittere
religiosus non est propter hoc perfectioris Quod si quis contra prohi-
te inconsulto.
status, quia non potest religionem dimit- bitionem tuam venire prsesumpserit, in
tere quia etiam ille qui est uxoratus, non
,
eum canonicam exerceas ultionem. » Et
potest uxorem dimittere, qui tamen non de privileg. Ciim et plantare, §In ecclesiis,
est in statu perfectionis, ex praedictis patet dicitur, quod « religiosi in ecclesiis suis,
omnino frivolum esse. Uterque enim sta- qu3e ad ipsos pleno jure non pertinent,
tus, scilicet religionis et matrimonii, ali- instituendos presbyteros episcopis reprae-
quid simile habet, scilicet perpetuam obli- sentent, ut eis de plebis cura respondeant,
gationem et ideo uterque status est quasi
; ipsisvero pro rebus temporalibus rationem
alicujus servitutis. Sed obligatio matrimo- exhibeant competentem institutos etiam
;

niinon est ad opus perfectionis, sed ad inconsultis non audeant remo-

episcopis
reddendum carnale debitum; et ideo est vere. » Ex quibus non plus habetur nisi
quidem status, sed non perfectionis. Status quod presbyteri curati non possunt dimit-
autem religionis habet obligationem ad tere Ecclesias episcopo inconsulto, et si

opera perfectionis quae sunt paupertas,

,
continentia et obedientia et ideo est status
perfectionis.
Quod vero tertio proponitur, quod prop-
ter humihtatem et infirmitatem virium
potest aliquis a perfectiori statu discedere
ad minorem, sicut David dimissis armis
Sauhs, accepit fundam et lapidem secun-
dimiserint, puniri possunt. Sed hoc gene-
; rale imprudenter applicant ad hoc speciale,
ut non possintsine licentia episcopi dimissa
cura religionem intrare. Dicitur enim ex-
presse XIX, qusest. i, cap. Duae, quod, etiam
contradicente episcopo, possunt clerici sse-
culares ecclesiis suis dimissis religionem
, intrare. Quod vero habetur YII, quaest. i :

dum aliquid verum secundum ali-

est, et Episcopus cle loco, etc, manifeste dicitur
quid falsum est. Potest enim ahquis prop- de transitu ad aliam ecclesiam, non autem
ter infirmitatem ab altiori religione ad de transitu ad religionem.
minorem transire, non tamen sine dispen- Quod vero sexto objicitur, quod monachi
satione. A religione vero ad statum saicu- etiam possunt transire de religione ad
larem etiam presbyteri curati vel archidia- ecclesiam saecularem cum cura, uon est
coni transire non possunt; nullo enim simile quia non transeunt statu religionis
,

modo hoc dispensat Ecclesia. Ex quo

in dimisso. Dicitur enim XYI, quaest. i, de
manifeste apparet quod multo plus excedit monachis « Qui diu morantes in monaste-
:

status religionis cujuscumque statum ar- riis, si postea ad clericatus ordines perve-

chidiaconi vel plebani (si tamen status nerint, statuimus non debere eos a priori
dicendus est) quam status altissimae reli- proposito discedere. » Sed archidiaconus
gionis cujuscumque infmiae. vel curatus dimissa cura potest religionem
Quod vero quarto proponitur, quod si intrare tanquam transiens de statu imper-
immutabUitas esset de ratione status, nun- fectiori ad perfectiorem, spiritu Dei ductus,
quam liceret de statu ad statum transire. ut habetur XIX, quaest. i, Dude.
 ;

OPUSCULUM II. 155

Quod vero proponitur, quod

septimo
aliquis qui fuit in caritate, potost recedcro
a caritate, igitur non sequitur quod qui
non fuerit in
recedit a statu perfectionis,
statu tam frivolum est, ut
perfectionis , gustinus dicat XIX De civ. Dei, quod « a
responsione non indigeat. A caritate enim
nulJus discedit nisi peccando, et similiter a
statu perfectionis aliquis peccando recedit
quia sicut ad caritatis dilectionem aliquis
obligatur ex lege communi, ita ad statum
quasi religiosi studere non debeant, cum!
studium, et sacrae Scriptur» praecipuc, ad
eos maxime pertineat qui vitam conlem-
plativam elegerunt; praesertim icum Au-
studio cognoscendae veritatis nemo prohi-
betur, quod ad laudabile pertinet otium. »
Si enim hoc intenderent per haec verba
Hieronymi prol)are, convincerentur per id
quod sequitur in eodem capite « Et dicere- :

perfectionis aliquis obligatur ex voto spe- tur in popuhs Ego sum Pauli ego sum
: ,

ciali. Apollo. » Unde manifestum est hunc esse

Quod vero octavo proponitur, quod epis- intcllectum verbi praemissi. « Antequam
copi non possint transire ad religionem diaboli instinctu studia, » id est depressio-
sine licentia Papse, hoc estex constitutione nes, « in rehgione, » scihcet christiana,
Ecclesiae ,
patet imo est ex
esse falsum ; « fierent. »

ipsa obligatione qua se episcopi obligant ad Item inducunt quod potestas hgandi
perpetuam curam plebis habendam; unde atque solvendi quantum ad executionem
Apostolus dicit I Cor., ix, 16 : Necessitas vel executionis rationem sacerdotibus reli-
mihi incumbit; enim mihi est, si non
vde giosis non tribuitur. Miror autem ad quid
evangelizavero. Et causam necessitatis sub- tendant. Si enim sic intelhgunt quod
dit, dicens : Cum liber essem ex omnibus, monachi non habent* ex hoc ipso quod
omnium me servum feci, scilicet per perpe- ordinantur in sacerdotes, executionem cla-
tuam obhgationem. Unde et in Decretal., vium verum est quidem sed hoc idem
; ,

non inducitur quasi statutum, sed quasi
ratione probatum.
Quod vero nono proponitur, nullam effi-
caciam habet. Certum est enim quod de
jure communi non debet aliquis eligi ad
episcopatum, nec debet suscipere archidia-
conatum vel parochise curam, nisi sit in
de sa^cularibus dici potest; non enim ex
hoc ipso quod saecularis ordinatur in sacer-
dotem, suscipit executionem clavium, sed
ex hoc quocl aliquam suscipit curam. Si
vero intendunt quod ex hoc ipso quod est
religiosus, non possit habere executionem
clavium manifeste falsum est, et contra id
;

sacris ordinibus constitutus secundum ec- quod dicitur XYI, quaest. i « Sunt non- :

clesiastica statuta. Sed in his Papa potest
dispensare, et ahquando dispensat et tunc
habentes curam archidiaconatus vel paro-
chiae, vel etiam si in episcopos sint electi,
possunt relicta cura contrahere matrimo-
nium, ita quod non dirimitur jam contrac-
nulli nullo dogmate fulti, audacissimo
; quidem zelo magis amaritudinis quam
dilectionis inflammati, asserentes mona-
chos, quia mundo mortui sunt et Deo
vivunt, sacerdotahs officii potentia indi-
gnos neque pcenitentiam neque christiani-
;

tum quod de rehgiosis dici non potest.

; tatem largiri, nec absolvere posse per
sacerdotahs offlch divinitus sibi injunctam
CAPUT XXVIII. potestatem. Sed omnino labuntur. Neque
enim beatus Benedictus, monachorum prae-
Qu3e opera ad religiosos pertinere possunt. ceptor almificus, hujusmodi rei ahquo
modo extitit interdictor. » In quo etiam
Restat igitur dicendum quse opera ad eos notandum est id solum religiosis esse
pertineant qui in rehgionis statu sunt. Sed iUicitum quod eis est secundum statuta
quia de his plene alibi tractavimus, sufficit suae regulae interdictum.
hic propter cahimniatores pauca quaedam Item inducunt quod habetur XVI, q. i :

inserere. Monachus non sed plangentis

doctoris,
Inducunt enim verbum Hieronymi, quod habet offtcium. Quod si ideo inducunt ut
habetur in Decretis, dist. lxv, cap. Olim : probent quod non convenit monacho, ex
« Antequam diaboli instinctu studia in reli- hoc quod est monachus, quod sit doctor,
gione fierint ; ubi miror, si hoc introducant, verum est alioquin omnis monachus doc-
;

^ Al. : « si habent. »
 ;

i56 DE PERFECTIONE VIT^ SPIRITUALIS.

tor esset. Si vero intelligant quod mona- duorum discipulorum quorum formam ,

chus habet aliquid repugnans doctoris tenent curati presbyteri si ad hoc induci- ;

officio, manifeste falsum est; quinimo tur quod religiosi non habent ordinariam
convenientissimum est rehgiosis docere, curam, si non fuerint vel episcopi vel
praecipuae sacram Scriptiu^am unde super ; curati nullus potest negare. Si autem hoc
,

illud Joan., iv Reliquit ergo mulier hy-

: intendant quod religiosi non possunt
driam, etc, Glossa dicit, et est Augustini : praedicare vel confessiones audire ex su-
((Hinc discant evangehzaturi prius depo- periorum praelatorum commissione, patet
nere curam et onus saecuH unde et Domi- ; hoc esse falsum quia quanto quis est
:

nus ilhs universalis doctrinae commisit celsior, tanto et illis erit potentior, ut
officium qui eum fuerant omnibus relictis habetur XYI, qua?st. Sunt nonnuUi. Unde
i :

secuti, dicens Matth., ult., discipulis suis : si sa^culares sacerdotes non curati possunt

Euntes docete omnes gentes. hujusmodi facere ex commissione praelato-

Et simihs responsio est ad omnia similia, rum, multo magis hoc possunt religiosi, si
sicut ad illud : « iVlia est causa clerici, alia eis committatur.
monachi. Clericus, » scilicet habens curam, Haec respondenda occurrunt his qui per-
« dicit Ego pasco monachus Ego pas-
: ; : fectioni rehgionis derogare videntur vel
cor. » Et iterum « Monachus sedeat soli-
: nituntur, a contumeliis abstinendo, quia,
tarius, et taceat. Per hsec enim et similia,
)> sicut scriptum est Prov., x, 18 Qiii profert :

declaratur quid monacho conveniat ex hoc contumeliam, insipiens est ; et xx, 3 Om- :

quod est monachus ; non autem per haec ei nes stulti miscentur contumeliis.
interdicitur alia majora assumere, si ei Si quidam vero contra haec scribere volue-
fuerint commissa sicut clericus non potest
; rint, mihi acceptissimum erit. Nullo enim
excommunicare ex hoc quod est clericus modo melius quam contradicentibus resis-
potest tamen, si hoc ei ab episcopo commit- tendo, aperitiu* veritas et falsitas confuta-
tatur. tur, secundum illud Salomonis (Proverb.,
Item quod inducunt non amplius quam XXVII, 17) Ferrum ferro acuitur, et homo
:

duos esse ordines a Domino institutos, exacuit faciem amici sui. Ipse autem Deus *

scilicet duodecim apostolorum, quorum judicet inter nos et eos, qui est benedictus
formam tenent episcopi, et septuaginta in saecula saeculorum. Amen.

^ Hsec ultima verba desiderantur in cod. 15813. verba « Si autem hoc inlendant, quod religiosi non
:

Utrum autem etiam omissa fuerant in cod. 15812, possunt praedicare vel confessiones audire. »
nescimus; mutilus enim est codex ille post hsec

---tjt_j;^;^"::^:^r5^::>k.SL->---
 , ;

OPUSCULUM III.

CONTRA

PESTIFERAM DOCTRINAM RETRAHENTIUM HOMINES

A RELIGIONIS INGRESSU'.
;eDIT. ROM. XVII.)

humiUtatis ostendebat viam. Esurivit qui

CAPUT I.
omnes pascit sitivit per quem omnis
;

Auctoris intentio. potus creatur ab itinere fatigatus est qui

;

seipsum nobis viam fecit in ccelum cru- ;

Christianae religionis propositum in hoc cifixus est qui cruciatus nostros fmivit
prsecipue videtur consistere, ut a terrenis mortuus est qui mortuos suscitavit. Hoc
homines abstrahat^ et spiritualibus faciat idem in verbis ostendit, nam in suae prai-
quod auctor fidei et
esse intentos. Hinc est dicationis exordio non aliqua regna ter-
consummator hunc mundum ve-
Jesus, in rena, sicut in Yeteri Testamento, sed re-
niens, saecularium rerum contemptum et gnum ccelorum poenitentibus repromisit.
facto et verbo suis fidelibus demonstravit. Discipulis primam beatitudinem in spiritus
Facto siquidem : quia, sicut dicit Augusti- paupertate constituit, in qua etiam perfec-
nus in lib. De catechizandis rudibiiSy omnia tionis iter esse monstravit, dicens quaerenti
bona terrena contempsit homo factus Do- juveni (Matth., xix, 21) Si vis perfectus :

minus Jesus, ut contemnenda monstraret esse, vade, et vende omnia qum habes, et da
et omnia terrena mala sustinuit quse sus- pauperibus , et veni , sequere me. Hanc
tinenda praecipiebat, ut neque in illis quae- viam ejus discipuli sunt secuti, tanquam
reretur felicitas, neque in istis infelicitas temporaliter nihil habentes, sed spirituali
timeretur. Natus enim de matre quae ,
virtute omnia possidentes. Habentes enim
quamvis a viro intacta conceperit, sem- alimenta et quibus tegebantur, his erant
perque intacta permanserit tamen fabro , Hoc autem tam pium tamque sa-
contenti.
desponsata erat, omnem typum carnaUs lubre studium diabolus,humanse salutis
nobilitatis^ extinxit. Natus in civitate Beth- semulus, per homines carnales inimicos
lehem ,
quse inter omnes Judse civitates crucis Christi, terrena sapientes, ab anti-
erat exigua , noluit quemquam terrenae quis temporibus impedire non cessat. Dicit
civitatis sublimitate gloriari. Pauper factus enim Augustinus in lib. De agone chris-
est, cujus sunt omnia, et per quem facta tiano Masculi et feminse, et omnis aetas,
: <(

sunt omnia : ne quisquam cum in eum et omnis saecuU dignitas, ad speciem vitae
crederet, de terrenis divitiis auderet ex- aeternae commutata est. Alii neglectis tem-
tolli. Noluit rex ab hominibus fieri, quia porahbus bonis , convolant ad divina ; alii

^ Cod. reg. 15960 qiioddam opusculum cliaracte- confutare prsesumit insigne D. Thomse opus Contra
ribus xni sseculi exaratum continet, cui titulus : pestiferam doctrinam relrahentium homines a reli-
Responsio ad quaestionem fratris Thomx de Alquino. gionis ingressn.
— Nil aliud est opusculum istud quam elucubratio 2 Cod. Victor. : « revocet. » — ^ Cod. Victor. ;

cujusdam Nicolai Lexoviensis thesaurarii, in qua « nobilitatis. »

 » ;

158 CONTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.

cedunt eorum virtutibus qui haec faciunt, Origenis « Hodie quoque si Moyses et
:

et laudant quod imitari non audent. Pauci Aaron, id est propheticus et sacerdotahs
autem adhuc murmurant, et inani hvore sermo, animam solhcitet ad servitium Dei,
torquentur, aut qui sua quserunt in Ecclesia exire de saeculo, renuntiare omnibus quae
quamvis cathohci videantur, aut ex ipso possidet, attendere legi et verbo Dei con- ;

Christi nomine gloriam quaerentes heere- tinuo audies unanimes et amicos Pharao-
tici. » Ex horum siquidem numero insur- nis dicentes Yidete quomodo seducuntui'
:

rexerunt ab ohm diversis quidem locis, sed homines pervertuntur adolescentes. »

et
pari vesania, Jovinianus Roma3, Yigilantius Et postea subdit « Haec erant tunc verba
:

in GaUia^ quae antea errorum monstris Pharaonis, haec nunc amici ejus loquun-
carueratS quorum primus virginitati ma- tur. Haec igitur sunt eorum consiha
))

trimonium, secundus paupertati divitum quibus impedire conantur tendentium ad

statum prsesumpserunt «quare manifesta perfectionem profectum. Sed secundum
perfidia; evangehca et apostohca consiha, Salomonis sententiam, non est consilium
quantum in ipsis est, reddentes inania. Si contra Dominum de cujus confisi auxiho,
:

enim divitia^ paupertati, virginitati matri- spirituahbus armis, quae sunt potentia Deo,
monium comparantur ex sequo, frustra vel praedicta consilia nitemm^ destruere, et
Dominus de paupertate servanda, vel ejus praesumptionis altitudinem extohentem se
Apostohis de virginitate custodienda dedit adversus scientiam Dei.
consihum. Unde insignis doctor Hierony- De singulis igitur praemissorum hoc or-
mus utrumque eorum efficaciter confuta- dine prosequemur ut primo ponamus ea
:

vit. Sed, sicut in Apocalypsi legitur, unum quibus suam intentionem fundare nitun-
de capitibus bestiae, quod quasi occisum tur ;
post haec ostendere conabimur secun-
fuerat, a plaga suse mortis curatur. Insur- dum quid et quomodo singulum praedicto-
gunt enim iterato in Gahia novi Yigilantii, rum repugnat veritati, quae secundum
a consihorum observantia multiphciter et pietatem est; deinde ostendemus ea qui-
astute homines retrahentes. Primo namque bus utuntur ad sua^ opinionis assertionem
proponunt nullos consiliorum observan- inania et frivola esse.
tiam per rehgionis introitum debere assu-
mere , nisi prius in mandatorum obser- CAPUT II.
vantia exercitos ;
per quorum dictum et
pueris et peccatoribus, et noviter conversis Rationes quibus asti^uere quidam nituntur
ad fldem, arripiendae perfectionis via prae- non debe7'ialiquos ad religionem ad-
cluditur. Addunt insuper, quod consihorum mitti antequam fuerint in prdeceptis
viam nuhus debeat assumere, nisi prius exercitati.
multorum consiho requisito. Per quod
quantum impedimentum assumendae per- Nituntur autem ostendere multipliciter
fectioni paretur hominibus, nuhus sanae quod consihorum viam non debent arri-
mentis ignorat ; dum carnalium hominum pere , nisi prius fuerint in observantia
consiha, quorum major
numerus, faci- est mandatorum Salvator enim
exercitati.
lius a spirituahbus homines retrahunt noster, ubi consilium de paupertate sec-
quam inducant. Conantur insuper impedu^e tanda dedit, primo adolescenti proposuit, ut
obligationem hominum ad religionis in- si vitam ingredi, servaret mandata
vellet
gressum, per quam firmatur animus ad et tunc profitenti se a juventute mandata
perfectionis viam assumendam. Bemum servasse, consilium sectandae^ paupertatis
paupertatis perfectioni derogare mxuUiph- dedit. Yidetur igitur quod observantia
citer non verentur. mandatorum viam conshiorum pracedere
Horum autem conatum nefarium praefi- debeat.
guravit Pharao, qui, ut legitur Exod., v, Item inducunt quod Matth., ult., super
4, objurgans Moysen et Aaron volentes ihud Docentes eos servare omnia quaecum-
:

populum Dei de JEgypto educere Quare, : que mandavi vobis, dicit Glossa Bedae :

inquit, Moyses et Aa?'on, sollicitatis popii- « Congruus ordo. Primo enim docendus

lum ab operibus suis? Ubi dicit Glossa est auditor, deinde fidei sacramentis im-

^ Parm. : « caruerant. » — * Parm. : « servandse.

 :

OPUSCULUM III. m
biicndus, timc ad servanda mandata ins- verunt. Nam qui mundo integre renun-
truendus. » Ex quo volunt accipere quod Uant, quatuor milha sunt, et septem pani-
observantia mandatorum pra^cedere debeat bus,id est evangehca perfectione subhmes,
consiliorum assumptionem. et spirituah gratia reflciuntur. Ex quo
Adhuc. In Psalm. cxvni, 104, legitur : volunt accipere quod prius debent ahqui
A mandatis tuis intellexi, ubi dicit Glossa nutriri in observantia mandatorum, et
« Non mandata ipsa dico me intellexisse, postmodum perduci ad perfectionem con-
sed a mnndatis : quia ea faciendo venit iste sihorum.
ad latitudinem* sapientia\ » Ex quo etiam Item inducunt quod Hieronymus dicit
idem quod prius volunt concludere. Super Matth., in principio « Quatuor, :

Item inducunt quod alibi, in Psalm. cxxx, inquit, sunt qualitates de quibus sancta
super ilhid Sicut ahlactatus est super
: Evangeha contexuntur praecepta, man- :

matre sua, dicit Glossa : « Sicut quinque data, testimonia, exempla. In praeceptis
tempora notantur in carnah procreatione justitia, in mandatis caritas, in testimoniis
Prius enim
'et alitione% ita et in spirituali. exemphs perfectio. » Yolunt igitur
fldes, in
concipimur in utero deinde ibidem ah-
; concludere quod a justitia praeceptorum
mur, donec in lucem edamur deinde ma- ; sit procedendum ad perfectionem exem-

nibus matris gestamur et lacte nutrimur
quousque ablactati ad mensam patris acce-
damus. » Et postea subdit « Hsec quinque
tempora sancta servat Ecclesia. » In quarta
enim feria quarta) hebdomadae quasi Ec-
plorum, quae in consilhs videtur consis-
tere.
: Inducunt etiam quod Gregorius dicit in
VI Moralinm : « Post Liae amplexus ad
Rachelem Jacob pervenit quia perfectus :

clesiae infantia concipitur; tunc enim per quisque ad fecunditatem activae. vitae ante
exorcismum et catechismum rudimentis jungitur, et post ad requiem contemplativae
christianitatis imbuuntur. Deinde quasi in copulatur. » Status autem rehgionis, qui
utero Ecclesiae akmtur usque ad sabbatum consihorum observantiam profltetur, peiH
sanctum, in quo per baptismum ad lucem tinet ad vitam contemplativam praecepta ;

generantur. Deinde quasi manibus Ecclesiae autem dirigunt nos ad vitam activam quia :

gestantur, et lacte nutriuntur usque ad Matthaei, xix, ubi enumerantur praecepta

Pentecosten quo tempore nuUa difficiha
;
legis, dicitGlossa : « Ecce vita activa » ;

inducuntur, non media nocte surgitur, non ubi autem postea subjicitur Si vis perfec- :

jejunatur. Postea Spiritu paraclyto confir- tus esse, etc, dicit Glossa : « Ecce vita
mati, quasi ablactati incipiunt jejunare, et contemplativa. Non videtur ergo esse
))

aha difflcilia servare. Multi vero hunc or- transeundum ad religionis statum , nisi
dinem pervertunt, ut ha^retici et schisma- prius aliquis fuerit in vita activa exercitatus
tici, se ante tempus a lacte separantes, unde per observantiam praeceptorum.
extinguuntur. Cum ergo observatio con- Assumunt etiam quod Gregorius dicit
sihoium sit difflcilior quam observatio Snper Ezech. : « Nemo repente flt sum-
mandatorum, videtur perversus esse ordo, mus; sed in bona conversione a minimis
et ad ha^resim vel schisma pertinere quod quis inchoat, ut ad magna perveniat, »
ahquis accedat ad observandum consiha Minima autem videntur esse praecepta
prius in pra^ceptis observandis non exerci- Decalogi magna autem videntur esse con-
;

tatus. silia, quae pertinent ad perfectionem vitae.

Hoc etiam idem probare nituntur per Dicit enim Augustinus in lib. De sermone
ordinem miraculorum quibus Salvator
, Domini in monte : « Illa quae praecepta sunt
turbas pavit. Primo enim, ut legitm^ in lege dicuntur minima
, quae autem ;

Matth., XIV, satiavit quinque milha homi- Christus dicturus est, sunt maxima. » Nul-
num ex quinque panibus et duobus pisci- lus ergo debet ad observantiam majorum,
bus. Postea vero satiavit quatuor mihia id est consiliorum, accedere, nisi prius in
hominum de septem panibus et paucis^ minoribus, hoc est in pra^ceptis, exerci-
pisciculis, ut habetur Matth., xv. Signifl- tatus.
cantur autem per quinque millia hi qui in Item. Gregorius dicit, et habetur in De-
saeculari habitu exterioribus uti rocte no- cretiSy dist. XLvm, cap. Sicut : « Scimus

^ Parm. : « altitudinem. « — » God. Vict. : « ablac- tatione. » — ^ Parm. : « septem. »


160 CONTRA RETRAHENTES HOMfNES A RELrGIONIS INGRESSU.
quod aediflcati parietes non priiis tignoriim
pondus accipiunt, nisi a novitatis suae hu-
more siccentur; ne si ante pondera quam
solidentur, accipiant, cunctam simul ad
terram fabricam deponant. » Ibidem etiam
habetur ex dictis Gregorii Casum appe-: <(
tit qui ad summi loci fastigia postpositis
gradibus per abrupta quaerit ascensum. »
Unde concludunt periculosum esse quod
aliquis summam perfectionem consihorum
attingere praesumat, nisi prius in minori-
bus, hoc est in mandatis, fuerit exercitatus.
Adjiciunt etiam quod naturae
mandata praecedunt magis
consilia, utpote
communia , a quibus non convertitur con-
sequentia essendi. Possunt enim praecepta
sine consiliis observari, consilia vero sine
prseceptis nequaquam. Unde inordinatum
esse concludunt ad consilia tendere, non
praemisso exercitio mandatorum.
Addunt etiam quod si consilia praecepta
praecederent, sakis esse non posset his qui
consilia non observant, quia secundum
hoc nec praecepta observare valerent.
Ha?c igitur sunt quibus maxime utuntur
ad ostendendum quod statum perfectionis
per rehgionis ingressum assumere non
debent nisi qui sunt in observantia manda-
torum exercitati.
CAPUT III.
Qiiod prsedicta assertio lociim non habet
in pueris,
Et quia praesens questio ad mores per-
tinet, in quibus pra?cipue considerandum
est, utrum quod dicitur, operibus con-
gruat ostendamus primo, hoc quod asse-
; rihs adhuc indolis annos gerebat. » Ipse
rere nituntur, a rectis operibus discordare.
Sunt autem tria genera hominum, qui
praeceptorum exercitationem non habent.
Primo quidem pueri, qui propter defectum
temporis mandatorum exercitium non po-
tuerunt habere. Secundo sunt nuper ad
fldem conversi, antequam nullum in
praeceptorum observantia exercitium esse
potest, quia omne quod non est ex fide pec-
catum est, ut Apostolus dicit ad Rom., xiv.
23, et sine fide impossibile est placere Deo,
ut dicitur ad Hebr., xi, 6. Tertio peccatores,
qui in peccatis vitam duxerunt. In singulis
autem praemissorum generibus manifeste
apparet falsum esse quod dicitur.
Si enim ex necessitate praeceptorum
,
exercitium viam consiliorum praecederet,
quam quis arripit per religionis ingressum
inordinatum valde esset, nec ab Ecclesia
sustinendum, quod parentes pueros in
annis minoribus constitutos offerant Deo
in rehgione nutriendos sub consiliorum
observantia, antequam in praeceptis exerci-
cujus contrarium et Ecclesiae
tari potuerint;
consuetudo habet, quae maximum habet
auctoritatis pondus, et multipliciter Scrip-
turarum auctoritatibus comprobatur. Dicit
enim Gregorius, et habetur XX, quaest. i,
ordine c. Addidistis : « Si pater vel mater fllium
flliamve intra septa monasterii in infantiae
annis sub regulari tradiderunt disciplina,"
utrum liceat eis postquam pubertatis annos
impleverint, egredi et matrimonio copulari,
hoc omnino devitamus. » Nec refert, quan-
tum ad propositum pertinet, utrum sint
obligatiad regularem observantiam perpe-
tuo tenendam , quia si praeceptorum exer-
citium ex necessitate observantiam consi-
liorum praecederet, nullo modo liceret
regulari consiliorum observantiae aliquos
applicare qui nondum essent in praaceptis
exercitati. Haec autem consuetudo pueros
religioni tradendi, non solum ecclesiasticis
statutis quamphmbus,sed etiam sancto-
rum exemplis comprobatur. Narrat enim
Gregorius in II Dialogorum lib. quod « coe-
perunt ad beatum Benedictum romanae
urbis nobiles et religiosi concurrere, suos-
que omnipotenti Deo nutriendos
eis fllios
dare. Tunc quoque bonae spei suas soboles
Eutichius Maurum, Tertullus vero Patricius
Placidum tradidit ex quibus Maurus ju-
;
nior cumbonis polleret moribus, magistri
adjutor coepit existere Placidus vero pue-
;
etiam beatus Benedictus adhuc puer exis-
tens, despectis htterarum studiis, relicta
domo rebusque patris, soli Deo placere
desiderans, sanctae conversationis habitum
quaesivit, ut Gregorius in eodem libro nar-
rat. Hic etiam mos ab ipsis apostolis sump-
sisse invenitur exordium. Dicit enim Dio-
nysius in fine Eccles. hierarch. : « Sursum
acti infantes ad habitum sanctum habebunt
consuetudiiiem, ab omni semoti errore, et
immundae vitae expertes. Hoc divinis nos-
tris ducibus ad mentem venit, et visum est
suscipere infantes. » Et quamvis ibi loqua-
tur Dionysius de susceptione infantium ad
christianam religionem in baptismo assu-
mendam; tamen ratio ibi inducta etiam
 OPUSCULUM III. H>[
proposito compctit qiiia utrobique pueros
, quia mundus expers cujusUbet passionis,
expedit nutriri in his quae postmodum sunt desiderium suum a principio usque ad
obscrvaturi, ut ad hoc eorum* habitus in- flncm divinis aspectibus obtulit. » Non so-
formcntur. Et ut ulterius proccdatur, hoc lum Ucitum est, sed etiam valde
igitur
etiam ipsius Domini auctoritate firmatur. expediens ad majorem gratiam optime
Legitur enim Matth., xix, 13, quod odlati promerendam, ut aliqui a pueritia saeculum
sunt Christo parvidi, ut rnanus eis irnpone- deserentes, in deserto religionis vivant.
rety et oraret; discipuli auteni increpabant Unde Threnorum, iii, 27, dicitur : Bonum
eos. Jesus auteni ait eis : Sinite parvulos est viro cum portaverit jugum ab adoles-
et nolite eos prohibere ad me venire; talium centia sua. Et causa videtur assignari, cum
est enim regnum coelorum. Ubi dicit Chry- subditur Sedebit solitarius et tacebit, quia
:

sostomus « Quis mereatur appropinquare

: levavit se super se ; per quod datur intel-

Christo, si repeUitur ab eo simplex infan- Ugi quod qui ab adolescentia sua jugum
tia ? Nam si sancti futuri sunt, qui negatis religionis portando se super se levant, ad
fiKos ad patrem venire ? Si autem peccato- observantias religionis, quae in quiete con-
res futuri sunt, ut quid sentcntiam con- sistit a mundanis curis, et silentio a
demnationis profcrtis antequam culpam turbarum tumultibus, magis redduntur
videatis? Manifestum est autem quod
» idonei, secundum iUud Proverb., xxn, 6 :

maxime appropinquat homo Christo per Adolescens juxta viam suam; etiam cum
viam consiliorum, .secundum ilhid Matth., senuerit, non recedet ab ea. Et inde est quod
xix, 21 Vende omnia quae habes, et da
: Anselmus in libro De similitudinibus, eos
pauperibus, et sequere me. Non sunt igitur qui sunt a pueritia in monasteriis nutriti,
pueri retrahendi, ne per observantiam angeUs comparat eos vero qui postmodum
;

consihorum Christo appropinquent. Sed, in perfecta aetate convertuntur, hominibus.

sicut Origenes ibidem dicit, « quidam prius- Hoc etiam non solum sacrae Scripturae
quam discant rationem justitiae de pueris, auctoritatibus sed etiam philosophorum
,

reprehendunt eos qui per simphcem doc- sententUs confirmatur. Dicit enim Philoso-
trinam pueros et infantes, id est minus phus in II Ethic. : « Non parum difTert sic
adhuc eruditos, offerunt Christo. Dominus vel sic ex juvene confestim assuefieri sed ;

autem hortans discipulos suos, viros jam muito magis, aut omne, id est totum, in
constitutos condescendere utihtatibus pue- hoc consistit quod aliqui a pueritia erudian-
rorum, ut fiant pueris quasi pueri ut pue- tur in hoc quod per totam vitam debent
ros lucrentur dicit : Talium est regnum servare. Et in YIll Politicorum dicit idem
coelorwm. Nam et ipse cum in forma Dei Philosophus quod « legislatori maxime
esset, factus est puer. Hoc ergo debemus negotiandum est circa juvenum discipli-
attendere, ne sestimatione sapientiae excel- nam, quos oportet erudire secundum quod
lentioris contemnamus quasi magni pusihos convenit ad unamquamque qualitatem. »
EcclesiaB;prohibentes pueros venire ad Hoc etiam ex communi hominum con-
Jesum. Et ut adhuc ad priora nos exten-
)) suetudine manifeste apparet, secundum
damus, de Joanne Baptista legitur Luc, i, quam homines a pueritia applicantur iUis
80 Puer crescebat, et confortabatur spiritu
: officiis vel artibus in quibus vitam sunt
et erat in desertisusque ad diem ostensionis acturi sicut qui futuri sunt clerici, mox a
;

sude ad Ubi dicit Beda « Praedica-

Israel. : pueritia in clericatu erudiuntur qui futuri ;

tor pcenitentiae futurus, ut hberius audito-
res suos a mundi illecebris erudiendo sub-
tollat, primaevam in
vitam; ne, ut Gregorius Nyssenus dicit,
hujusmodi faUaciis quae per sensus inge-
runtur, assuetus, quamdam confusionem
ac errorem incurreret erga veri boni
discretionem. Ideo ad tantum divinarum
gratiarum elevatus est apicem, ut plus-
quam prophetis sibi gratia infunderetm%
sunt milites, oportet quod a pueritia in
militaribus exercitiis nutriantur, sicut Ve-
desertis transegit getius dicit in lib. Be re militari; qui futuri
sunt fabri,fabrilem artem a pueritia dis-
cunt. Cur igitur in hoc solo regula faUet, ut
qui futuri sunt religiosi, non a pueritia in
reUgione exerceantur? Quinimo necesse
est ut quanto aUquid est difficilius, tanto
ad iUud portandum magis homo a pueritia
consuescat

^ Parm. : « ut ad horum. »

XXIX. 11
 ;

im CONTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.

Sic igitur manifeste apparet quod in
pueris locum non habet quod dicunt opor- CAPUT V.
tere aliquem prius in mandatis exerceri Quod prdedicta assertio locum non habet
quam ad consilia transeat, religionem in- in peccatoribus per poenitentiam conver-
trando.
sis.

CAPUT IV.
Denique videamus, an in tertio genere
Quod prxdicta assertio locum non hahet hominum, scihcet de peccatis poBnitentium,
in his qui de novo convertuntur ad nondum in praeceptis exercitatorum con- ,

veniens esse possit quod dicunt. Ubi assu-

fidem.
mendum videtur quod in Evangelio legitur
Nunc videre oportet utrum hoc locum de conversione Matthsei, quem Dominus de
habere possit in his qui nuper ad fidem telonei lucris ad sui sequelam vocavit, et
sunt conversi; quibus si quis rehgionis quamvis non statim sit in apostolatum
habitum interdicat tanquam in pra^ceptis assumptus, statim tamen consiliorum per-
non exercitatis, primo aspectu absurdum fectionem assumpsit. Dicitur enim Luc, v,
apparet, cum constet Christi discipulos 28, quod, relictis omnihus, surgens secutus
statim in sua conversione ad fidem, esse est eum; et sicut Ambrosius ibidem dicit :

assumptos ad Christi cohegium, in quo (( propria dereliquit qui rapiebat aliena. »

primum exemplar consihorum perfectionis Ex quo manifeste apparet quod statim poe-
apparuit, et absque dubio cujuscumque nitentes post quamcumque immanitatem
rehgionis statum excessit. Ipse quoque peccatorum, viam consiliorum possunt
Paulus inter apostolos conversione novis- arripere. Quinimo ut verius dicatur, eis
,

simus, prsedicatione primus, statim ad maxime competit perfectiorem^ viam con-

fidem conversus, viam perfectionis evan- siliorum assumere. Gregorius enim in
gehcae sumpsit; dicit enim ad Galat., i, 15 : quadam homilia, exponens illud quod ha-
Cum autem placuit eis cjui me segregavit betur Luc, iii Facite dignos fructus poeni-
:

ex utero matrismese utvocaretper gratiam tentide, dicit « Quisquis illicita nulla com-
:

suam, ut revelaret Filium suum in me, ut misit, huic jure conceditur ut licitis utatur.
evangelizarem illum in gentibus ; continuo At si quis in culpam lapsus est, tanto licita

non acquievi carni et sanguini. Hoc etiam debet abscindere, qiianto se meminit illicita
ex ipsius Christi exemplo nobis ostenditur perpetrasse. » Et postmodum subdit Per : ((

legitur enim Matth., iv, post baptismum lioc ergo cujuslibet conscientia convenitur,
Christi, quod tunc Jesus ductus est in deser- ut tanto majora quaBrat bonorum operum
tum a Spiritu
ubi dicit Glossa : Tunc, id
; lucra per poenitentiam ,
quanto graviora
est post baptismum, docent baptizatos de sibi intulit damna per culpam. Quia igitur
mundo exire, et in quiete Deo vacare. Hoc in statu religionis homines etiam a licitis
etiam ex multorum laudabili consuetudine abstinent, et perfectorum operum lucra
approbatur, qui ab infidehtate quacumque quaerunt, manifestum est quod a peccatis
ad fidem ChrisU conversi statim habitum recedentes, non in observantia praecepto-
religionis assumunt. Quis autem erit tam rum, sed potius in eorum transgressione
improbus disputator qui audeat eis consu- exercitati, debent viam consiliorum assu-
lere ut potius in sa^culo remaneant, quam mere, religionem intrando, quae est per-
in rehgione perceptam baptismi gratiam fectae poenitentiae status. Unde, ut habetur
studeant conservare? Quis sanae mentis ab XXXIII, quaest. n, cap. Admonere, Stepha-
hoc proposito eum impediat, ne Christum nus papa Astulphum quemdam, qui gravia
quem per sacramentum baptismi jam in- peccata perpetraverat*, admonet dicens :

duit,perfectaimitatione induere mereatur? ((Placeat tibi consilium nostrum. Ingredere

Apparet igitur et in hoc secundo homi-
num genere derisibilc, imo abominabile
videtur* omnino esse quod dicunt homi-
nes ab ingressu religionis arcentes' ante
monasterium, humiliare sub manu abbatis,
et multorum fratrum precibus adjutus ob-
serva cuncta simplici animo quae tibi
fuerint imperata » et postea subdit
; Sin : ((

exercitium praeceptorum. autem poenitentiam publicam permanens

^ Parm. omittit « imo abominabile videtur. »
: — nem viam. » — ^*
Parm. : « portaverat. »
» Parm. « arcendos. »
: —
Parm. « ad perfectio-
3 :
 »,

OPUSCULUM III. iC3

in domo
tua vcl in hoc
(quod pejus tibi ct durius et gravius esse
non dubites), ita ut agere dcbeas exhorta-
mur. » Et subjungit quanlam gravissima,
quibus tamcn omnibus ct ulilius et mclius
esse dicit rehgionis ingrcssum.
Sic igitur patet quod non exercitati in
praceptis, sed potius in peccatis convcr-
sati, salubriter admonentur ad religionis
ingressum, qui tamen per horum admira-
bilem sapientiam a consiliis assumendis ar-
centur. (juorum in hoc sententia Apostoli
sententia confutatur, qui dicit Rom., vi, 19
mundo vis agere nem invenire. Yidetur autem ex hoc prae-
dictus error procedere, quod existimant in
consiUis principaUtcr perfectionem exis-
tcre, et pra^cepta ad consilia ordinari sicut
imperfcctum ordinaturad perfectum; et sic
nccesse sit a pr^ceptis ad consiUa transire,
sicut ab imperfecto ad perfectum perveni-
tur. Cum autem hoc simpUcitcr de pra^ccp-
tis enuntient, faUuntur. Manifestum est
enim praecipua prsecepta esse de dilectione
Dei et proximi, secundum quod Dominus
, dicit Mattli., xxii, 37, quod primum et
: maximum mandatum legis est Diliges :

Hiimamon dico, propter infirmitatem car- Dominum Deum tuum ex toto corde tuo.
nis vestrge. Sicut enim exhibuistis membra Secundum autern simile est huic : Diliges
vestra servire immimditix et inic[uitati ad proximum tuum sicut teipsum. In his au-
iniquitatem : ita nimc exhibete membra tem duobus prseceptis essentialiter consistit
vestra servire justitise in sanctificationem; Unde Apostolus
vitse christianse perfectio.
ubi dicit Glossa : « Humanum dico quia ,
dicit ad Coloss., iii, W
Super omnia au- :

plus servitutis debetis justitia? quam pec- tem haec caritatem habete, quod est vincu-
cato. » Et Baruch, iv, 28, dicit Sicut fuit : lum perfectionis ; ubi dicit Glossa, quod
sensiis vester ut erraretis a Deo decies; tan- csetera perfectum faciunt, inquantum sci-
*

tum iterum convertentes requiretis eum; licet ad caritatem ordinantur, caritas au-
quia videUcet post peccata, quibus homo a tem omnia ligat. Et inde est quod cum Do-
Deo recessit ejus prsecepta transgrediens, minus Matth., v, 48, prsecepta de proximi
ad majora debet manum extendere, et non dilectione dedisset, subjungit Estote ergo :

esse mediocribus contentus. vos perfecti, sicut et Pater vester ccelestis

Huic etiam rei multa exempla sanctorum perfectus est. Et Matth., xix, 27, super
sutrragantur. Plurimi enim utriusque sexus illud Ecce nos reliciuimus omnia, et secuti
:

post gravia facinora et flagitia perpetrata, sumus te, dicit Hieronymus Quia non : ((

in quibus totam vitam suam consumpse- sufflcit tantum reUnquere, jungit quod per-
rant, statim consiUorum viam assumentes, fectum est Et secuti sumus te. » Seque-
:

nullo praimisso pra^ceptorum exercitio, re- bantur autem apostoli Dominum non tam
ligioni arctissimse se dederunt. passibus corporis, quam afTectibus mentis.
Nec solum hoc autoritatibus sanctorum Unde super illud Luc, y Ait illi Seciuere : :

et exemplis, sed etiam philosophicis docu- me, dicit Ambrosius Sequi jubet non: ((

mentis comprobatur. Dicit enim Philoso- corporis gressu, sed mentis affectu. » Patet
phus in II Ethic. : « Multum enim abdu- igiturquod prsecipue in affectu caritatis ad
centes a peccato in medium veniemus
, Deum perfectio christiana3 vitse consistit.
quod tortuosa hgnorum dirigentes faciunt. Et hoc rationabiUter. CujusUbet enim rei
Oportet igitur eos qui per peccata sunt dis- perfectio in assecutione sui fiiiis consistit.
torti, ad rectitudinem deduci, perfectiora Finis autem christianse vitse est caritas, ad
virtutis opera observando. quam sunt omnia ordinanda secundum ,

Patet igitur ex prsemissis quod in nuUo illud I ad Timoth., i, 5 Finis praicepti ca-
:

genere hominum locum habere potest quod ritas est; ubi dicit Glossa : Caritas est ((

dicunt, iion del)ere ahquos ad rehgionem finis, id est perfectio ;

prgecepti, id est pra^-

transire , iiisi prius fuerint in praiceptis ceptorum omnium, quorum impletio est

exercitati. dUectio Dei et proximi. »

Oportet autem considerare quod aUter
CAPUT YI.
judicandum est de fine, et de his quae sunt
Destructio radicis erroris prsemissi. ad finem. In his enim qu« sunt ad flnem,
praefigenda est quaidam mensura secun-
Ad hunc autem errorem radicitus extir- dum quod congruit flni. Sed circa ipsum
pandum, oportet ejus radicem sive origi- finem nuUa mensura adhibetur, sed unus-
^
Cod. Vict. : « csetera prsecepta. »
 :,

164 CONTRA RETRAHENTES HOMlNES A RELIGIONIS INGRESSU.

quisque ipsum assequitur quantum potest, consilia. Ad fmem enim aliquid ordinatur
sicutmedicus medicinam quidem modera- ut sine quo fmis haberi non potest, sicut
tur ne superexcedat sanitatem autem in- ; cibus ad vitam conservandam, aliquid vero
ducit quanto perfectius potest. Sic igitur ordinatur in fmem sicut per quoci et faci-
praeceptum dilectionis Dei, quod est ulti- hus et securius et perfectius fmis obtine-
mus fmis christianse vitse, nuUis terminis tur; sicut ad vitam corporis conservandam
coarctatur ut possit dici quod tanta dilec-
; ordinatur cibus ex necessitate; medicina
tio Dei cadat sub praecepto; major autem vero conservativa sanitatis, ut perfectius et
dilectio limites prascepti excedens sub con- securius sanitas habeatur. Primo ergo modo
silio cadat ; sed unicuique prsecipitur ut ad caritatem ordinantur alia legis prsecepta.
Deum diligat quantum potest, quod ex ipsa NuIIo enim modo potest prsecepta caritatis
forma prsecepti apparet, cum dicitur : Dlli- implere qui vel alios deos colit, per quod
ges Dominum Deum tuum ex toto corde disceditur a Dei dilectione vel qui homici-
;

tuo. Unusquisque autem hoc observat se- dium aut furtum committit, quse dilectioni
cundum suam mensuram, unus quidem proximi adversantur. Secundo autem modo
perfectius, alius autem minus perfecte. Ille ordinantur ad caritatem consiha. Et de con-
autem ab observantia hujus prse-
totaliter silio quidem virginitatis expressa est Apos-
cepti deficit qui Deum in suo amore non toli sententia ostendentis quod ad dilectio-
omnibus prsefert. Qui vero ipsum prsefert nem Dei ordinatur; dicit enim I ad Cor.,
omnibus ut ultimum fmem, implet quidem vu, 32 : Qui sine uxore est, sollicitus est
prseceptum vel perfectius vel minus per- qude sunt Dei, quomodo placeat Deo; qui
fecte, secundum quod magis vel minus de- autem cum uxore est, sollicitus est quse sunt
tinetur aliarum rerum amore. Unde Au- mundi, quomodo placeat uxori. De consilio
gustinus dicit in lib. LXXXIII Qugest. : vero paupertatis ipse Salvator dicit quod
(( Caritatis venenum est spes adipiscendo- ad sui sequelam ordinatur, ut patet Mat-
rum autretinendorumtemporalium, » quod tlisei, XIX. Quse quidem sequela in affectu

est intelUgendum si sperentur tanquam

, caritatis consistit, ut
ultimus fmis, « nutrimentum ejus est im-
minutio cupiditatis, perfectio, nuUa cupi-
ditas. »
Est autem et alius
servantise hujus prcecepti, qui non potest
observari in via. Dicit enim Augustinus in
lib. De perfectioiw justitise, quod « in illa
plenitudine caritatis quse erit in patria
caritatis prseceptum illud implebitur Dili-
ges Dominum Deum tuum ex toto corde
tuo, etc; et postea subdit « Cur ergo non
))
prfficipercturhomini ista perfectio, quam-
vis eam in hac vita non habeat? Non enim
recte curritur, si quo currendum est nes-
ciatur. Quomodo autem
prseceptis ostenderetur? »
prsecepta dilectionis Dei et proximi omnia
alia prsecepta et consilia ordinantur sicut
ad fmem; unde Augustinus dicit in Ench.
(( Quaecumque mandat Deus, ex quibus
imum est Non mcechaberis ; et qusecum-
: dendi.
que non jubentur, sed speciali consiho mo-
nentur, ex quibus unum est Bonum ho-
mini est mulierem non tangere ; tunc recte
fumt cum referuntur ad diligendum Deum,
et proximum propter Deum. »
Aliter tamen ad prsecepta caritatis ordi-
nantur alia prsecepta legis, aliter autem
ostensum est. Caritas
autem per cupiditatis diminutionem perfi-
citur; cupiditas vero et divitiarum amor
per abjectionem earum diminuitur, vel
modus perfectus ob- etiam totaliter aufertur. Dicit enim Augus-
tinus, in Epistola ad PauVmum et Thera-
siam, quod « terrena diliguntur arctius
adepta, quam concupita constringunt. Aliud
est enim jam nolle incorporare quse desunt,
: aliud jam incorporata divellere. » Utrum-
que etiam consilium ad dilectionem proximi
: ordinatur. Cum enim ea quse Dominus prse-
cipit Matth., v, ad dilectionem proximi per-
tinentia, sint in prseparatione animi obser-
vanda; manifestum est quod magis ad
sciretur si nulhs horum observantiam praeparatur animus
Ad hsec igitur qui circa propria non sollicitatur; facilius
enim tollenti tunicam, et pallium dimittere
est paratus, si necesse fuerit, qui nihil ha-
bere in suo animo destinavit, quam qui
habet animum aliquid in hoc ssbcuIo possi-
Quia vero caritas non solum fmis est,
: sed etiam radix omnium virtutum et prse-
ceptorum quse de actibus virtutum dantur;
consequens est ut sicut per consiha homo
proficit ad perfectius dihgendum Deum et
proximum, ita etiam proficiat ad perfectius
observanda quse de necessitate ad carita-
 ,
:

OPUSCULUM III. m
tem ordinantur. Qiii cnim continentiam dem, quod valde inepte dicitur, sive ad
aut paupertatem servare proposuit propter ipsa pra'cepta respiciamus, sive ad ipsa
Christum, longius ab adulterio et furto re- exercitia. Quis enim tam insana^, mentis
eessit. Adduntur etiam in religionis statu csse poterit qui ahquem volentem perfecte
multa^ observantia?, puta vigiliarum, jeju- dihgerc Deum et proximum, retrahat, co-
niorum et sequestrationis a sa^cularium gens ipsum prius dihgere imperfecte?
vita, per qua3 homines magis a vitiis arcen- Nonne hoc formae dilectionis contradicit,
tur, et ad virtutis perfectionem facihus pro- quae nobis traditur in pr«ceptis caritatis
moventur, et sic consihorum observatio ad divinae cum dicitur
, Dilifjes Dominum:

ahorum observantiam pra^ceptorum ordi- Deum ex tolo corcle tuo ? Numquid timen-
natur non tamen ordinatur ad ea sicut ad
; dum est ne nimis cito homo incipiat Dcum
fmem non enim ahquis virginitatem ser-
: pcrfecte dihgcrc, quasi possit in dihgendo
vat ut adulterium vitet, vel paupertatem, Deum modum praetcrirc? Dicitur Eccl.,
ut a furto desistat, sed ut in Dei dilectione XLHi, 32 : Glorificantes Dominum quantum-
proficiat majora enim non ordinantur ad
; cumque potueritis, supervalebit adhuc, etc.
minora ad fmem.
sicut Undc Apostolus I ad Corinth., ix, 24,
Sic igitur patet quod consiha ad vitae monct Sic currite ut comprehendatis ; et
:

perfectionem pertinent , non quia in eis ad Hebr., iv, 11, dicit Festinemus ingredi
:

principahter consistat perfectio sed quia , in illam requiem, quia quantumcumque

sunt via quaedam vel instrumenta ad per- homo tempcstive viam perfectionis inci-
fectionem caritatis habendam. Unde Au- piat, scmper sibi rcmanet quo possit pro-
gustinus dicit in hb. De moribus Ecclesige, ficere, quousque ultimam perfectionem
de vita rehgiosorum loquens « Concupis- : homo consequatur in patria. Si vero ad
centia3 domandae fratrum reti-
et dilectioni ipsa exercitia inspiciamus, major appare-
nendae, invigilat omnis intentio. » Etibidem bit absurditas. Quis enim dicat volenti con-
dicit : (( Caritas pra^cipuc custoditur, caritati tincntiam vel virginitatem scrvare, ut prius
virtus, caritati sermo, caritati habitus, ca- in matrimonio caste vivat ? Quis dicat pau-
ritati vultus aptatur. )) Et in Collationihus pertatem pro Christo volenti subire, ut
Patrum dicit abbas Moyses Pro hac,
: <( prius in divitiis juste vivat? quasi per divi-
scihcet puritate cordis et caritatc, universa tias animus hominis ad paupertatem pra3-
agimus atque tolcramus, pro hac parentes, parctur, ct non magis propositum paupcr-
patria, dignitates , di vitiae , dchciae mundi tatis impcdiant. Quod manifcste apparet
hujus, et voluptas univcrsa contcmnitur, Matth., XIX, de adolescente qui paupertatis
pro hac jejuniorum incdiam, vigihas, consihum a Domino non susccpit, scd abiit
labores, corporis nuditatcm, lcctiones, ca^- tristis propter divitias quas habebat. Et

tcrasque virtutes suscipimus, ut per ista ab haec quidem dicta sunt, si comparentur
universis cogitationibus noxiis ihsesum consiha ad praecepta caritatis. Si vero com-
prsepararc cor nostrum et conservare pos- parcmus ea ad aha legis praecepta quis ;

simus, et ad perfectionem caritatis istis non videat quanta sequatur absurditas ? Si

gradibus innitendo conscendcrc. » Sic igi- enim per consiha ct rehgionis obscrvantias
tur, cum duplcx sit modus obscrvandi prse- tohuntm^ occasiones peccatorum per quae
cepta, perfectus scihcct ct imperfectus est ; sunt praeceptorum transgressiones quis ,

etiam duplcx exercitium prseceptorum non vidcat ahquem tanto magis indigere
unum quidem quo aliquis exercitatur in ut occasiones peccatorum cvitet ? Numquid
perfccta observantia praeccptorum ; ct hoc ergo dicendum erit juveni Yivas interim :

idem exercitium fit pcr consilia, sicut ex inter muhcres ct lascivorum consortia, ut
praemissis patet, ahud autem est cxerci- sic in castitate excrcitatus, postmodum in
tium in imperfecta observantia pr«cepto- rehgione castitatcm observes? tanquam fa-
rum, quod fit in vita sa^culari absque con- cihus sit in saeculo quam in rehgione casti-
sihis. Cum crgo dicitur quod oportet tatcm scrvarc. Idem etiam de ahis virtuti-
ahqucm prius exercitari in pra^ceptis quam bus ct peccatis apparet.
ad consiha transcat, idem est ac si dicatur Similes sunt igitur hujusmodi doctrinam
oportet prius hominem exercitari in im- promulgantes beUorum ducibus, qui mi-
perfecta observantia praeceptorum quam lites in suo tirocinii cxordio acrioribus
exercitari in perfecta observantia eorum- beUis exponerent. Fatemur autem quod si
 :

166 CONTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.

qui sunt in vita saeculari exercitium prai- ad hoc eum non fuisse mentitum, sicut
ceptorum habentes possunt in
, melius Chrysostomus et alii expositores dicunt.
religione proficere. Sed sicut ex una parte Nec tamen quia exercitato aliqualiter in
prseceptorum exercitium in vita sa^culari observantia mandatorum Dominus perfec-
preeparat hominem ad consilia meUus ob- tionis consilium dedit ideo necessaria
,

servanda, ita ex alia parte saecularis vitae forma praescribitur ut solis taUbus aditus
consuetudo consihis observandis impedi- ad consiUa pateat quia etiam Matthaeum
:

mentum praestat. Unde Gregorius dicit in non exercitatum in prseceptis, sed potius
principio Moral. : « Cum adhuc me cogeret in peccatis conversatum, ad consilia se-
animus praesenti mundo quasi specie tenus quenda vocavit; ut sic nec peccatoribus,
deservire, cceperunt multa contra me ex nec etiam innocentibus perfectionis viam
ejusdem mundi cura succrescere; ut in eo praecluderet.
jam non specie, sed quod est gravius, Quod vero secundo inductum est quod
mente retinerer. Quae tandem cuncta solU- post sacramenta ad mandata servanda au-
cite fugiens, portum monasteni petii. » ditor est instruendus, hoc nihil ad propo-
situm facit ,
quia instructio in mandatis
CAPUT VII. omnibus necessaria est sive in sa^crUo re-
manentibus, sive etiam assumentibus per-
Sohitio rationum adversariorum, fectionis viam per religionis ingressum;
sicut etiam doctrina fidei et sacramenta,
His igitur visis , facile est ea quibus de quibus praemittitur, sunt utrisque com-
innituntur, refeUere. munia.
Quod enim primo inducunt de adoles- SimiUter quod tertio est inductum, quod
cente cui Dominus consilium perfectionis faciendo mandata homo venit ad latitudi-
dedit, utpote jam in mandatis exercitato, nem sapientiae, nihil aliudindicat nisi quod
quia dixerat Haec omnia servavi a juven-
: per observantiam mandatorum homo me-
tutemea, manifestum est, secundum Hie- retur sapientiam occultorum unde ibidem ;

ronymum efUcaciam non habere dicit

, ; inducitur illud quod habetur Eccli., i, 33,
enim Super Matth. : «Mentitur adolescens. secundum aliam litteram Concupisce sa- :

Si enim quod positum est in mandatis : pientiam, serva mandata, et Dominus prm-
Diliges proximum tuum sicut teipsum, bebit illam tibi; quod manifestum est nihil
opere complesset, quomodo postea audiens ad propositum pertinere.
Vade, et vende omnia qux habes, et da Jam vero quod quarto propositum est de
pauperibus tristis recessit? » Et sicut
, , Glossa super Ulud Psalm. cxxx Sicut :

Origenes, Super Matth., narrat, scriptum ablactatus super matre sua , diUgentius
est in Evangelio secundum Hebraeos quod discutiamus quia quamvis sit frivolum,
:

cum Dominus dixisset ei : Vade, et vende multum tamen hoc jactant et inaniter ,

omnia quse habes, « coepit dives scalpere innituntur eidem. Patet autem ex ipso
caput suum, et dixit ad eum Dominus : progressu Glossae inductae quod agit de
Quomodo dixis Feci legem et prophetas ?
: nutritione noviter ad fidem conversorum.
Scriptum est in lege : Diliges proximum Sic enimpraemittitur quod « post baptis-
tuum sicut teipsum; et ecce multi fratres mum bonis operibus informamur, et lacte
tui fdiiAbrahai amicti sunt stercore, mo- simplicis doctrinae nutrimur proficiendo a
rientes pra? fame; et domus tua plena est lacte, donec jam grandiusculi a lacte ma-
multis bonis, et non egrediLur aUquid tris accedamus ad mensam patris, id est a
omnino ex ea ad eos.» Itaque Dominus simpliciori doctrina, ubi praestatur Verbum :

redarguens eum, dicit : Si vis perfectus caro factum est, accedamus ad Yerbum
esse , etc. Impossibile est enim implere Patris in principio apud Deum, » quod
mandatum quod dicit Diliges proximum : manifestum est ad doctrinae ordinem per-
tuum sicut teipsum, et esse divitem et , tinere. Postmodum vcro ecclesiastica ob-
maxime tantas habere possessiones. Sed servatio in exemplum inducitur quse ,

ha;c intelligenda sunt quantum ad perfec- quinque tempora observat. In quorum

tum modum observantise hujus praecepti. primo per exorcismum et catechismum
autem prohibet dicere eum
Nihil prius im- nuper conversi ad fidem rudimentis chris-
perfecte pra3cepta o])servasse, et quantum tianitatis imbuuntur. Secundum tempus
 ,; ;

OPUSCULUM III, i67

est quando in utero EcclesicB aluntur,
usque ad sabbatum sanctum ct tunc est : officio vel statu
tertium tempus, in quo pcr baptismum ad
lucem generantur. Quartum tempus est in
quo manibus Ecclesi* gestantur et lacte
nutriuntur usque ad Pentecosten quo teni-
pore nulla difficiliainducuntur, non jeju-
natur, non media nocte surgitur. Quintum
est tempus in quo Spiritu paraclyto con-
firmati, quasi ablactati, incipiunt jejunarc,
et alia difficilia facere et servare quod
videtur ad horum propositum pertinere
Secundus defectus est, quia in quohbet
a facUioribus ad difficihora
transitur. Nec tamen oportet quod qui-
cumque aUiorem statum recipit, in leviori
Non enim necesse est ut
prius exerceatur.
;
qui in ahquo artihcio exerceri voluerit,
prius in ahquo leviori exerceatur; sed in
eodem artificio a levioribus ad majora
perducitur. Unde non oportet ut qui in
statu rehgionis per consihorum ol)scrvan-
: tiam exerceri vohierint, prius exerceantur
praceptorum scd
in sseculo in observantia ;

quia manifeste agitur de ordine transeundi quod de rehgionem pertinent,

his qua3 ad
a facilioribus operibus ad difficiliora. . a principio minora eis imponantnr sicut :

Hic autem eorum processus tripliciter nec oportet quod qui volunt clericale offi-
deficit. Primo quidem, quia alia est ratio cium assumere, prius in vita laicali exer-
in his qua3 sponte assumuntur, aha in his ceantur aut qui volunt continenter vivere,
;

quae ex necessitate inducuntur. Item est non prius oportet eos in continentia con-
aha ratio de nuper conversis ad fidem, qui jugali exerceri.
sunt quasi pueri nutriendi atque aha de
; Tertius defectus est quia duplex est ,

pcenitentibus, qui sunt quasi infirmi sa- operis difficuUas. Quaedam ex sola magni-
nandi. Si igitur ahqui fuerint de novo ad tudine operum et tahs difficuUas
; quia ,

fidem conversi, non sunt eis ex necessitate requirit perfectionem virtutis, non impo-
a principio difficilia imponenda sed pri- ; nitur imperfectis quaedam vero est diffi-
;

mum in levioribus exercitandi, postmodum
vero sunt eis arctiora imponenda; sicut
pueri prius nutriuntur lacte, postmodum
vero durioribus cibis et in hoc casu loqui-
: educantur, quam postmodum cum perve-
tur Glossa. Si tamen mox conversi ad
fidem sponte propria voluerint manum
mittere ad aUiora, quis eos audebit arcere?
Et ut ab exemplo Glossas non recedamus
cuUas cohibitionis, qua magis indigent qui
sunt imperfecta^ virtutis. Unde pueris arc-
tior adlhbetur custodia dum sub paedagogis
nerint ad aetatem perfectam. Status autem
religionis est quaedam disciphna cohibens
a peccatis, et facihus ad perfectionem in-
: ducens sicut ex praedictis apparet. Et
,

sicut post solemnem baptismum, qui fit in ideo, qui sunt imperfectae virtutis, puta
vigilia Paschae qu«dam requies a labo-
,
nondum in praeceptis exercitati, magis
riosis operibus indulgetur propter infir- indigent tah custodia, quia facihus est eos
mos; ita post solemnem baptismum, qui peccatis abstinere tah disciplinae subjectos,
in vigilia Pentecostes celebratur, statim quam si hberius in saeculo nutriantur.
Ecclesia indicit jejunia, ad significandum Quod vero in Glossa subditur u MuUi :

eos qui ex fervore spiritus in baptismo hunc ordinem pervertunt, ut hairetici et

suscepti statim se arctiori vitae subjiciunt. schismatici; » manifeste apparet per se-
De poenitentibus autem est alia ratio : quia quentia ad ordinem doctrina3 pertinere
eis a principio injungitur pcenitentia arc- sequitur enim « Hic vero servasse dicit,
:

tior, postmodum vero paulatim levigatur obstringens se maledicto sic, quasi non
sicut etiam infirmis cum sanari inceperint, modo in ahis suis humilis, sed etiam in
arctipr diajta imponitur, qua? postmodum scientia quia ego humihter sentiebam
:

cum in valetudine profecerint, remittitur. prius nutritus in lacte, quod est Verbum
Secundum hoc ergo Ecclesia innocentibus caro factiim, ut succrescerem ad panem
a principio leviora imponit onera preecep- angelorum, ad Yerbum quod est in
scilicet
torum, quse ex necessitate servantur con- ; principio apud Deum; » et sic redit ad id
siliavero ex necessitate eis Ecclesia non quod prius dixerat. Unde quod in medio
imponit, nec tamen prohibet, si ea velint positum causa exemph inducitur.
est,

propria voluntate assumere poenitentibus

;
Quod vero quinto inductum est de quin-
autem secundum statuta canonum in pri- que panibus prius pavit, et postmodum
mis annis aixtiores observantise injungun- quatuor mihia de scptem panibus tam ;

tur. frivolum est, ut responsione non egeat.


168 CONTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.
Nec enim oportet secundiim ordinem figu-
rarum et ordinem rerum esse quee figu-
rantur quia quandoque per priora figu-
:
rantur posteriora, et e converso. Nec ab
hujusmodi figuris efficax argumentatio
trahitur, ut Augustinus dicit in quadam
Epistola contra Donatistas. Et Dionysius
dicit in Epistola ad Titum, quod symboUca
theologia non est argumentativa. Hoc
autem non obstante dicamus, quod per
istum ordinem miraculorum designatur
ordo praeceptorum ad consiha quantum ad
statum totius humani generis. Non enim
consiha fuerunt data in Yeteri Testamento,
sed in Novo quia 7iihil ad perfectum ad-
:
duxit lex; et hoc patet per Glossam quae
quinque panes dicit esse legaha pra^cepta,
septem autem panes evangehcam perfec-
tionem. Non autem propter hoc oportet
quod iidem homines prius exerceantur in
praeceptis legahbus in saeculari vita et , pensat sive ad se sive ad ahum pertinentia,
postmodum in consihis in vita rehgiosa.
Non enim legitur quod hdem homines
fuerint inter quinque mihia, et postmodum
inter quatuor mihia.
Simihter vero quod sexto proponitur de
ilhs quatuor ex quibus sancta Evangeha
contexuntur, non facit ad propositum
quia quod dicitur in exemphs, perfectio,
non refertur ad consiha, sed ad perfectum
modum observandi prsecepta, quae sunt de
actibus virtutum, sicut Christus observa-
vit. Unde subduntur in Glossa exempla, ut
hoc Discite a me, c^uia mitis sum, etc.
:
et Estote perfecti, sicut et Pater vester
:
perfectus est; et ahbi Exemplum enim
: Primo quidem inquantum per virtutes
dedi vobis, etc.
Jam vero quod septimo proponitur de
ordine vitae activae ad contemplativam, di-
hgentius considerandum est, quia hoc ab
eis frequentius inculcatur. Yerum quidem
igitur est quod activa vita contemplativam
praecedit; sed ignorare videntur quid sit
vita activa. Primo quidem quia credunt
vitam activam in sola dispensatione rerum
temporahum existere ita quod asserunt,
: sitare pupillos
rehgiosos, qui nihil possident nec proprium
nec commune, activse vitge principes esse
non posse; quod manifeste falsum osten-
ditur in hoc quod Grcgorius dicit in u Ho-
milia secundee partis super Ezechielem :
« Activa vita est panem esurienti tribuere,
verbo sapientise nescientem docere, erran-
tem corrigere, ad humihtatis viam super-
bum proximum revocare infirmantis ,
;
curam gerere quae singulis quibusque
,
expediunt dispensare, et commissis nobis
quahter subsistere valeant, providere. » Ex
quo patet quod ad activam pertinet non
solum in temporahbus, sed etiam in spiri-
tuahbus docendo vel corrigendo ahis pro-
videre ad quse magis homines redduntur
:
idonei nihil penitus in hoc sseculo haben-
tes. Unde Dominus apostolos orbis doc-
et
tores futuros omnibus hujus mundi bonis
spohavit, ut habetur Matth., x. Est autem
quaerendum uherius, utrum exercitium
morahum virtutum hominis ad seipsum,
ad vitam activam pertineat. Et si quidem
doctrinam sequamur philosophi, morales
virtutes omnes pertinent ad vitam acti-
vam, ut patet in X Ethic; intehectuales
vero ad vitam contemplativam cui etiam ;
Augustinus attestatur XII De Trin.', ubi
rationem inferiorem, qu» temporaha dis-
deputat actioni; superiorem vero ratio-
nem, quae rationibus aeternis inha?ret, de-
putat contemplationi. Hoc ergo habito, in
promptu quare vita activa prae-
est ratio
cedat contemplativam quia nisi homo
:
per virtutes morales habeat animam a
: passionibus depuratam quod pertinet ad ,
vitam activam, non est idoneus ad divinam
veritatem contemplandam secundum ihud ;
Matth., V, 8 Beati inundo corde, cjuoniam
:
ipsi Deum videhunt, et hic imperfecta, et
in futuro contemplatione perfecta. Sic igi-
tur exercitium vitae activie est non sohim
in saecularibus sed etiam in religiosis.
,
morales in eis animae passiones refrenan-
tur. Secundo, quia ipsi etiam in alios pos-
sunt misericordiae ofhcia exhibere vel ,
docendo, vel corrigendo, vel sahem infir-
mos visitando, moestos consolando, vel in
saeculo existentes, velsecum in monasterio
viventes. Unde quantum ad haec duo dici-
tur Jacobi, i, 27 Religio munda et imma-
:
culata apud Deum et Patrem hxc est, vi-
et viduas in tribulatione
eoruniy et immaculatum ab hoc
se custodire
quia in ipso religionis in-
sseculo. Tertio,
gressu etiam temporaha dispensaverunt
quse habebant, pauperibus largientes. Non
ergo propter hoc Glossa inducta, praecepta
dicit ad vitam activam pertinere, consiha
vero ad contemplativam, quia praecepta ad
solam vitam activam pertineant; dicit
enim ibidem Gregorius « Contemplativa :
 ,

OPUSCULUM 111. 169

vita est caritatem Dei et proximi tota mente more vitiorum et quibus quasi per debitos
,

retinere ,
quae sunt magna prii^cepta in gradus ad perfcctionem pervenitur.
lege, )) ut dicitur Matth., xxu; neque ita Quod vero undecimo proponitur, priura
quod consilia pcrtineant ad solam contem- esse naturae ordine pra^cepta consiliis,
plativam , sicut ostcnsum est , sed quia patet ex praedictis qualitcr habeat verita-
consilia principalitcr disponunt ad vitam tem. Si cnim loquamur dc praeceptis fina-
contemplativam ;
pran-epta autem sine libus, quae sunt dilectio Dei et proximi
consiliis observata, non sufficienter dispo- manifestum est quod consilia ordinantur
nunt ad vitam contemplativam, ad quam ad ea sicut ad fmem. Talis est ergo ordo
requiritur major perfectio. Non ergo prop- consiliorum adpra^.cepta hujusmodi, qualis
ter hoc oportet ahquem in saeculo rema- eorum quae sunt ad finem, respectu fmis.
nere ut ibi exercitetur in vita activa quia , Finis autem est prior in intentione, poste-
etiam in statu religionis potest homo rior vero est in executione. Et sic si consilia
habcre exercitium tantum vita^ activse , ordinarentur ad praedicta praecepta, sicut
quantum necesse est ad hoc quod homo qua^ sine eis nullatenus possent servari,
promoveatur ad contemplationem. sequeretur quod necesse esset prius ob-
Quod vero octavo propositum est :
servari consilia quam aliquis diligat Deum
((Nemo repente fit summus, » non multum vel proximum, quod est manifeste falsum.
ad propositum facit, quamvis etiam super Sed quia hoc modo consilia ordinantur ad
hoc multum innitantur. Est enim summum praedicta pnEcepta, ut per ea facilius et
et infimum accipere in eodem statu et in perfectius custodiantur, consequens est
eodem homine, aut in diversis statibus et quod per hujusmodi consilia perveniatur
in diversis hominibus. Si quidem igitur ad perfectam dilectionem Dei et proximi,
utrumque accipiatur in eodem statu et in quae intentione praecedit consilia, sequitur
eodem homine, manifestum est quodnemo autem secundum operis executionem. Si
repente fit summus
quia unusquisque
:
autem comparemus aha prae-
consilia ad
recte vivens, toto tempore
vita^ suae pro- cepta, quae ordinantur ad dilectionem Dei
ficit ut ad summum perveniat. Si vero hoc et proximi , inter ea duplex comparatio
referatur ad diversos status, non oportet potest attendi. Quod enim consilia sine
ut quicumque vult ad superiorem statum praeceptis observari non possunt, pra^cepta
pervenire, a minori statu incipiat sicut ; vero a multis observantur sine consiliis;
non oportet ut qui vult esse clericus, prius poterunt comparari consilia ad praecepta
in laicali vita exerceatur sed statim a ;
communiter "considerata et sic erit ordo ;

puerilibus annis aliqui clericali militiai ad-
scribuntur. Similiter etiam nec hoc oportet
quantum ad diversas personas. Unus enim
ab altiori sanctitatis gradu incipit quam sit
summum alterius, ad quod per totam
vitam suam alter perveniet.
rius dicit in II Dialogorum
praesentes et futuri omnes cognoscerent,
Benedictus puer conversionis gratiam a
quanta perfectione coepisset.
Quod vero nono proponitur de parietibus
recentibus, quibus non sunt tignorum
onera imponenda, et quod decimo propo-
nitur : (( Casum quaerit
gradibus per abrupta quaerit ascensum, »
non sunt ad propositum, quia auctoritates
consiliorum ad praecepta sicut ordo proprii
ad commune, quod est quodammodo na-
turae ordine prius,non tamen oportet quod
tempore. Et secundum hoc non oportebit
quod aUquis prius exerciteturinpraeceptis,
Unde Grego- et sic ad consilia transeat. Alia vero com-
: « Quatenus paratio potest attendi consiliorum ad prae-
cepta hujusmodi, secundum quod sine
consiliis observantur ; et sic est comparatio
)>
consiUorum ad praecepta sicut unius spe-
ciei perfecta^ ad aliam speciem imperfec-
tam, sicut animal rationale comparatum
ad animal ratione carens; et sic consilia
qui postpositis naturae ordine sunt priora praeceptis, quia
perfectum in quolibet genere naturaliter
prius est natura enim, ut Boetius dicit, a
;

illae loquuntur de honore praeJationis, qui perfectis sumit initium. Nec tamen oportet
requirit perfectam virtutem et ideo non ; quod praecepta sic considcrata sint tem-
est imperfectis imponendum. Sed consilia pore priora consiliis non cnim oportet ut
;

sunt promotiones quaedam ad perfectio- aliquid sit primo in specie imperfecta ad

nem, et cohibitiones a peccatis, quibus novi hoc quod transeat ad perfectam; sed ne-
parietes indigent, ut exsiccentur ab hu- cesse est quod infra limitesejusdem speciei
170 COiNTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU,
aliquid de imperfecto transeat ad perfec- 14 : Ipse Sata7ias transfigurat se in ange-
tum. lum lucis ; unde sub specie boni decipit
Quod vero ultimo propositum est, quod incautos. Oportet igitur cum multis delibe-
non esset salus sine consiliis, si consilia ratione habita religionem intrare.
prsecepta prsecederent manifestum est ex , Item. Ea quae possunt habere malum
praemissis quod procedit ex falso intellectu exitum, sunt diligenti consilio prius exa-
eorum quae dicuntur. Non enim sic dici- minanda. Religionis autem introitus in
mus consilia ordinari ad prsecepta ut sine plerisque malum exitum habet qui apos- ,

quibus pra^cepta servari non possunt, sed tatce et desperati Oportet igitur
fiunt.
sicut ea per quae praecepta perfectius et maxima deliberatione pra^missa religionem
melius servantur. intrare.
Denique ponendum est quod maxime
CAPUT VIII. replicant. Dicitur enim Si ex
Act., v, 39 :

Deo consilium hoc aut opus, non poteri-

est
Rationes ivdiictde ad astriiendum quod, tis dissolvere illud. Dissolvitur autem pro-

ante religionis ingressum, debet quis diu
et cum multis deliherare.
His igitur petractatis, inquirendum est
an oporteat volentes religionem intrare
cum multis ante consilium habere, ut di-
cunt. Et hoc qnidem nituntur astruere per
hoc quod de arduis ad totam vitam perti-
nentibus maxime sunt a pluribus requi-
positum rehgionis intrandae in muUis per
apostasiam. Non igitur hoc propositum fuit
a Deo. Oportet igitur magna dehberatione
cum multis habita prius considerare, an
quis debeat rehgionem intrare.
Hsec igitur sunt quibus necessitatem
magnae dehberationis et cum multis ha-
bendae nituntur imponere his qui suiit in
rehgionem intraturi ut multiphcatis con-
,

renda consilia. Nihil autem videtur esse sihis, ex aliqua parte impedimentum pare-
magis arduum et difficile in rebus humanis tur.
quam semetipsum abnegare et mundum CAPUT IX.
deserere, religionem intrando, in qua ne-
cesse sit per totam vitam morari. In hoc Reprohatio prwdictse positionis,
igitur maxime sunt multorum
consiha
requirenda, et diulina dehberatione pen- Ad hujus autem falsitatem assertionis
sandum. Hoc etiam ostendere nituntur ostendendam, primo quidem assumamus
ex voti defmitione. Dicitur enim votum quod habetur Matth., iv, quod Petrus et
esse sponsio mehoris boni, dehberatione
<( Andreas continuo vocati a Domino, relictis
flrmata animi. » Ex dehberatione igitur retibus secuti sunt eum. Iii quorum com-
dependet flrmitas voti. Sed votum religio- mendationem Chrysostomus dicit « In :

nis est flrmissimum, utpote quod nuho mediis operibus existentes, audientes ju-
snperveniente potest infringi. Ergo prseexi- bentem, non distulerunt. Non dixerunt :

git maximam dehberationem. Revertentes domum, loquamur amicis sed ;

Item hoc nituntur ostendere per hoc omnia dimittentes, secuti sunt eum, sicut
quod dicitur I Joan., iv, 1 : Nolite omni Ehas fecit. Talem enim obedientiam Chris-
spiritui credere, sed prohate spiritus si ex tus quaerit a nobis ut neque in instanti
Deo sint; quod in rehgionis introitu locum tempore remoremur. » Deinde sequitm' de
Iiabet; ut patet per hoc quod beatus Bene- Jacobo et Joanne, qui vocati a Deo, statim
dictus in Regula, et Innocentius in Decre- relictis retibus et patre secuti sunt eum. Et,
tali, hanc auctoritatem indu-
in hoc casu sicut Hilarius dicit Super Matth. : « Eis
cunt. Sed hujusmodi probatio indiget artem et patriam domum rehnquentibus,
dihgenti examine quod plenias fit per
,
docemur Jesum secuturi, et saecularis vitae
dehberationem cum muhis. Oportet igitur solhcitudine, et paternae domus consuetu-
volentem rehgionem intrare, primo deh- dine iion teneri. » Postea vero Matth., ix,
berare cum multis. de Matthaeo subditur, quod ad vocationem
Addunt etiam quod ibi est conshium Domini surgens secutus est eum; ubi
requirendum ubi deceptionis periculum Chrysostomus dicit « Disce vocati obedien-
:

imminet. Hoc autem contingit in rehgio- tiam : neque enim restitit, neque domum
nib ingressu, quia, ut dicitur II Cor., xi. abire rogavit, et suis hoc communicare. »

H
 : ,
:,

OPUSCULUM 111
171
Hiimana etiam pericula, quae ei a principi- consensuros huic
proposito, indicat se
bus accidere poterant, parvipendit, dum utcumque lal)entem; propter quod Domi-
officii sui rationes imperfcctas reliquit, ut nus inqMY)bat. Sequitur enim Jiit ad :

Remigius dicit il)idem. Ex quo evidenter illum Jesus : Nemo mittens manum suam
accipitur quod niliil humanum nos debet in aratrum et respiciens retro, aptus est
retardare a servitioDei. Rursus Matth., vni, refjno Dei. Apposuit manum aratro qui
21, et Luc, IX, 59, legitur, quod quidam ailectuosus est ad sequendum; tamen
discipulus Christi dixit ad eum Domine,
: respicit retro qui dilationem petit occasione
permitte me primum ire, et sepelire patrem redeundi ad domum, et cum propinquis
meum, cui Dominus respondit
Sequere : conferendi. Non hoc invenimus fecisse
me, et dimitte mortuos sepelire mortuos sacros apostolos, qui protinus omissa na-
suos. Quod exponens Chrysostomus Super vicula et parente secuti suiit Christum. Sed
Matth. dicit : « Hoc dixit non jubeiis con- et Paulus statim non acquievit carni et
temnere amorem qui est ad parentes sed ,
sanguini. Tales esse decet volentes sequi
monstrans quoniam niliil coilestibus nego- Christum. » Et Augustiuus hoc exponens
tiis nobis magis necessarium esse opor- iii lib. De verbis Domini dicit Vocat te :

let quoniam cum toto studio his jungi

, et oriens, et tu attendis occidentem? Oriens
debemus, et neque parum tardare, etiam quidem Christus est, secundum illud
si valde inevitabilia et incitantia fuerint Zach., VI, 12 : Ecce vir, oriens nomen ejus,
quae attrahunt. Quid enim magis necessa- Occidens autem est quihbet homo in mor-
rium quam sepeliendum patrem?
erat tem cadens, et tenebras peccati vel
in
Quid etiam facilius? Neque enim multum ignoranti* cadere valens. Injuriam ergo
tompus consumendum erat. Sed diabolus facit Christo, in quo sunt omnes thesauri
instat ardentius volens aliquem aditum sapientiae Dei absconditi (Coloss., ii, 3), si
invenire ; et si modicam sumat negligen- ejus audito consiho, adhuc ad mortalis
tiam magnam operatur pusillanimitatem. hominis consilium aliquis existimet recur-
Propter quod Sapiens admonet dicens Ne : rendum.
differas de die in diem. Nihil igitur aliud Sed derisibili quadam tergiversatione ,

inde docemur, nisi quod nec minimum prsedicta conantur evadere. Dicunt enim
temporis frustra ducere decet, etiam si quod praedicta locum non habent nisi ali-
mille cogentia sint, imo prseferre spiri- quis ipsius Domini voce vocaretur; tunc
tualia cunctis, et admodum necessariis. » enim confltentur differendum non esse
Et Augustinus dicit in lib. De verbis Do- nec ad aliud consilium recurrendum. Sed
mini : « Honorandus est pater, sed obe- quando homo interius vocatur ad religio-
diendum est Deo. Ego, inquit, ad Evange- nis ingressum, tunc opus habet delibera-
lium te voco, ad illud opus mihi necessa- tione magna et multorum consilio, ut
rius es. Majus est hoc quam quod vis discernere possit, si hoc sit ex instinctu
facere sunt alii; qui sepehant mortuos divino.
suos non licet anteriora posterioribus
, Sed haec responsio errore plena est. Sic
subdere. Amate parentes, et prseponite enim verba Christi quae in Scripturis di-
Deum parentibus. » Si ergo propter rem cuntur, debemus accipere, ac si ab ipsius
tam necessariam Dominus modici temporis Domini ore audiremus. Dicit enim ipse
inducias petentem redarguit, qua fronte Marc, XIII, 37 Quod vobis dico, omnibus
:

diutinam deliberationem quidam asserunt dico : Vigilate; et Rom., xv, 4, dicitur :

prcemittendam esse Clmsti consiliis? Qusecumque scripta sunt, ad nostram doc-

Deinde Luc, ix, 61, sequitur Et ait alter : trinam scripta sunt. Et Chrysostomus dicit
Sequar te, Domine ; sed primum permitte tantum propter illos dicta fuissent
Si
mihi renunciare his qui domi sunt. Quod scripta non essent nunc autem dicta qui- ;

exponens Cyrillus insignis Grsecorum doc- dem sunt propter illos, scripta vero sunt
tor dicit « Imitanda promissio et omni
: propter nos. » Unde et Apostolus indu-
laude plena. Sed qua^rere renunciare his cens auctoritatem Yeteris Testamenti, dicit
qui domi sunt, Hcentiando se ab eis, osten- Hebr., xii, 5 : Obliti estis consolationis, qude
dit quod utcumque divisus sit a Domino, vobis tanquam filiis loquitur dicens : Fili
dum hoc perfecte adire proposuerit mi, noli ncqlicjere disciplinam. Ex quo pa-
mente. Nam velle consulere proximos non tet quod verba sacra^ Scripturce non solis
 : ,

172 CONTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.

praesentibus , sed futuris loquuntur. Spe- priusquam fratricidium opere perpetraret,
cialiterautem videamus, an consilium quod audivit : Peccasti quiesce. Sed quia culpis
Dominus dedit adolescenti, Matth., xix, 21 suis exigentibus sola voce est admonitus,
Si vis perfectus esse, vade, et vende omnia non unctione Spiritus, audire verba Dei
qude habes, et da pauperibus, illi soli sit potuit, sed servare contempsit. » Si igitur
datum, vel etiam universis, quod conside- voci Conditoris exterius prolatae statim
rare possumus ex his qua^ sequuntur. Cum obediendum esset, ut dicunt, multo magis
enim Petrus dixisset ei Ecce nos reliqui-
: interiori locutioni ,
qua Spiritus sanctus
mus omnia, et secutisumus te, universaliter mentem immutat, resistere nullus debet,
prsemium omnibus statuit, dicens : Omnis sed absque dubitatione obedire. Unde Isa.,
qui reliquerit domum vel fratres etc, , L, 5, dicitur ex ore propheta;, vel ipsius

propter nomen meum, centuplum accipiet, potius Christi Dominus Deus aperuit mihi
:

et vitam seternam possidebit. Non minus aurem , scihcet interius inspirando, ego
ergo sequendum est hoc consilium ab uno- autem non contradico retrorsum non abii, :

quoque, quam si unicuique singulariter ex quasi pra^teritorum oblitus ad anteriora

ipsius ore dominico proferretur. Unde Hie- me extendens, ut dicitur ad Philip., lu.
ronymus dicit Ad Paulinum presbyterum : Dicit etiam Apostolus ad Rom., vm, 14 :

c( Tu audita sententia Salvatoris Si vis
perfectus esse, vade, et vende omnia cpiw
habes, et da pauperibus, et veni, seciuere
me, verba vertis in opera, et nudam cru-
cem nudus sequens, expeditior et levior
ascendis scalam Jacob. » Quamvis etiam
adolescenti loquens, singulariter ad ipsum
verba protulerit, alibi tamen idem consi-
: Quicumque Spi?itu Dei aguntur, hi filii Dei
sunt; ubi dicit Glossa Augustini : « Non
quia nihil agant, sed quia impetu gratise
aguntur. » Non autem agitur impetu Spi-
ritus sancti qui resistit vel tardat. Est ergo
proprium filiorum Dei ut impetu gratiae
agantur ad meliora, non expectato consi-
lio. De quo etiam impetu dicitur Isa., lix,

lium universaliter protulit, dicens (Matth., 19 Cum venerit quasi fluvius violentus
:

XVI, 24) Si qiiis vult post me venire, ab-

: quem spi^itus Domini cogit. Hunc autem
neget semetipsiun, et tollat crucem suam, impetum sequendum esse Apostolus docet
et sequatur me ; ubi dicit Chrysostomus ad Galat., v, 16, ubi dicit Spiritu ambu- :

quod commune hoc dogma orbi terrarum

(( late; et Si spiritu ducimini, non
iterum :

proponit dicens Si quis vidt, id est si vir,

: estis sub lege ; et iterum Si spiritu vivi- :

si mulier, si rex, si liber, si servus. » Ab- mus, spiritu et ambulemus. Pro magna au-
negatio autem suiipsius, secundum Basi- tem culpa quibusdam improperatur a Ste-
lium, est totalis pra^teritorum oblivio, et pliano, Act., vn, 51 Vos semper Spiritui
:

recessus a propriis voluntatibus. Et sic sancto restitistis. Unde et Apostolus, I ad

patet quod in hac abnegationc suiipsius Thessal., v, 19, dicit Spiritum nolite ex-
:

intelligitur etiam depositio divitiarum, quae tinguere, ubi dicit Glossa : « Si cui Spiritus
per voluntatem propriam possidentur. Sic sanctus ad horam aliquid revelet nolite ,

igitur consilium adolescenti a Domino da- prohibere eum loqui quod sentit. » Spiritus
tum, sic est accipiendum ac si omnibus ex autem sanctus revelat non solum docendo
ore Domini proponeretur. quid homo debeat loqui, sed etiam sugge-
Sed in responsione pra^missa adhuc aliud rendo quid homo debeat facere, ut dicitur
considerari oportct. Jam enim ostensum Joan., XIV. Cum igitur homo instinctu Spi-
est quod locutio qua nobis Dominus loqui- ritus sancti movetur ad religionis ingres-
tur in Scripturis, idem habet auctoritatis sum, non est ei difTerendum, ut humanum
pondus, ac si verba ab ipso Salvatoris ore requirat consilium sed statim homo impe-
;

proferrentur. Est autem et alius modus quo tum Spiritus sancti sequi debet. Unde et
Deus interius homini loquitur; secundum Ezechiel., i, 20, dicitur : Quocumque ibat
illud Ps. Lxxxiv, 9 Audi(im quid loquatur
: spiritus, illuc eunte spiritu et rotx pariter
in me Bominus Deus, qua^, quidem locutio levabantur sequentes eum.
cuilibet locutioni exteriori pra^ponitur. Di- Nec soliim hoc Scripturse auctoritatibus,
cit enim Gregorius in Homil. Pentecostes : sed etiam sanctorum exemplis manifesta-
c(Ipse Conditor, non ad erudilionem homi- tur. Narrat enim Augustinus in YIII Conf.,
nis loquitur, si eidem homini per unctio- de duobiis militibus, quorum unus lecta
nem Spiritus non loquatur. Certe Cain, vita Antonii subito repletus amore sancto,
 ,

OPIISCULUM III. 173

ait amico suo « Ego Dco servire statiii,

: ct pente quod erat, et exhibet repente quod
hoc cx hac hora, in hoc loco aggredior, tc non crat. » Yirtutcm igitur Spiritus saiicti
si pigct imitari, Ucspondit noU advcrsari. » vcl ignorat vcl ci resistere nititur qui a
ille adhan^ere se socio tanl« merccdis, tan- Spiritu sancto motum diuturnitate consilii
tcequc mihtia^ « Et ambo jam tui a^difica- dctincre contcndit.
bant turrim sumptu idoneo rehnqucndi Nec soluni sacrorum doctorum auctorita-
omnia sua, ct sequcndi tc. » In quo etiam tibiis assertionis eorum convincitur falsi-
hbro Augustinus seipsum rcprehcndit dc tas, scd etiam physicis documentis. Dicit
hoc quod retardabat suam conversionem, enim quodam cap. Eudymite
Aristoteles in
ubi dicit « Non erat omnino quid respon-
: Etliic,quod intitulatur Dc bona fortuna ;

dercm vcritate convictus, nisi tantum vcrba « Quod autem qua^ritur quid est motus

lenta et somnolcnta : modo, ecce modo, principium in anima, palam quemadmo-

sine pauhilum. Sed modo ct modo non ha- dum in toto Deus rationis enim princi-
;

bebat modum, et sinc pauhihmi in longum piiim non ratio, sed aliquid melius. Quid
ibat. )) Et in eodem libro dicit : « Erubesce- igitur utique erit melius scientia et intel-
bam nimis, quia iharum nugarum mur- Deus ? » Et postca subdit de his
lectu, nisi
mur, scihcet saicularium et carnalium qui a Deo moventur quod consiliari non
adhuc audiebam, et cunctabundus pcndc- cxpedit eis ; habent enim principium tale
bam. » Non est ergo laudabilc, scd magis quod melius cst intellcctu ct consilio. Eru-
vituperabile post vocationem intcriorcm
,
bescat igitur qui se dicit cathohcum, divi-
vel exteriorem vel verbo vcl scripturis , , nitus inspiratos ad humana transmittens
factam difFcrrc, et quasi in dubiis consi- consilia, quibus eos philosophus ethnicus
lium quaercre. asscrit non egere.
Hoc etiam ad interioris inspirationis effi- Yideamus autemulterius ad quid consi-
caciam pertinet ut homines inspirati subito lioindigeant hi quibus est sacrae religionis
ad majora provehantur, quod significatur propositum inspiratum. Et primo quidem *
per hoc quod congregatis in unum disci- dubitare, an id quod Christus consuluit,
pulis, ut legitur Act., n, repente Spiritus melius sit, sacrilegium est. Dubitare vero
sanctus super eos veniens eos fecit magna- an propter contristationcm amicorum, vel
lia Dci loqui ubi dicit Glossa : « Ncscit
; quodcumque temporahum detrimentum
tarda molimina Spiritus sancti gratia. » Et homo dcbeat rehgionis propositum prae-
Eccli., XI, 23, dicitur Facile est in oculis : adhuc carnali amore
termitterc, est animi
Dei subito honestare pauperem. Hanc etiam Unde Hieronymus dicit in Epistola
irretiti.
efficaciam Dei intrinsecus inspirantis Au- ad Eliodorum : « Licet parvulus a coho
gustinus ostendit in hb. T)e prgedestinatione pendeat nepos ; licet sparso crine et scissis
sanctorum, inducens quod habetur Joan., vestibus ubera, qiiibus te nutrierat, mater
VI Omnis qui audivit a Patre et didicit,
: ostendat; licet in limine pater jaceat, per"^
venitad me. « Yalde (inquit) remota est a calcatum perge patrem, siccis oculis ad
sensibus carnis haec schola, in qua Pater vexillum crucis evola. Solum pietatis ge-
auditur, et docct, ut veniatur ad Filium, nus est in hac re csse crudelem. » Etpostea
nec agit hoc cum carnis aure, sed cordis; )> subdit Gladium tenet hostis ut me peri-
: «

et postea subdit Itaque gratia qu« occuUe : « mat, ego de matris lacrymis cogitabo?
et
humanis cordibus divina Iargitat«--tribui- Propter patrem militiam descram, cui se-
tur, a nullo corde duro respuitur; ideo pulturam Christi causa non debeo? » Et ad
quippe tribuitur ut cordis duritia penitus hoc plura aha siint inducta.
aufcratur. » Hanc etiam efflcaciam inspira- Forte autem aliquis inducctur ad consi-
tionis internae. Gregorius in Homilia Pente- lium requircndum, an possit implcrc quod
costes commendat dicens « quahs artifex : in proposito gerit. Sed etiam huic dubita-
est iste spiritus Nuha ad docendum mora
I tioni occurrit Augustinus YIII Confess., de
agitur ; ita omne quod volucrit, mox ut seipso loquens, qui consilium continentiae
tetigerit, mentem docet solumque tetigisse ; assumere formidabat « Apcriebatur, in- :

docuisse est. Nam humanum animum su- quit, ab ea parte qua intenderam faciem,
bito ut illustrat immutat. Abnegat hoc re- et quo transire trepidabam, casta dignitas

< Sic cod. Vict.; Parra. : « occurrit dubitare. »— ^ ^i, ; « percalcato perge patre. »
 ,

m COxNTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.

continentise, serena, et non dissolute hila- fert in II Dialorjorum , niitricem suam
ris; honeste lilandiens, ut venirem, neque occulte fugiens, deserti loci secessum pe-
dubitarem et extendens ad me suseipien-
;
tiit sed Romano monacho propositum
;

dum et amplectendum pias manus plenas suum aperuit qui ejus desiderium secre-
gregibus bonorum exemplorum. Ibi tot tum tenuit, et adjutorium impendit. Ar-
pueri et puellse, ibi juventus multa, omnis cendi sunt etiam ab hoc consilio carnales
aetas, et graves viduse et virgines anus. » homines, apud quos Dei sapientia stultitia
Et post pauca « Et irredebat me irrisione
:
reputatur; unde EccL, xxxvu, 12, irrisorie
exhortatoria, quasi diceret : Tu non poteris dicitur : Cum viro irreligioso tracta de
quod isti et ist* ? Anex vero isti et ista* sanctitate^ cum injusto de justitia; et postea
semetipsis possunt, et non in Deo suo? subdit : Non attendas his in omni consilio,
Dominus Deus eorum me dedit eis. Quid in sed cum viro sancto assiduus esto ; a quo
te stas, et non stas? Projicere te in eum, est petendum consilium, si de aliquibus in
noli metuere, non se subtrahet ut cadas. hoc casu consiliari oporteat.
Projice te securus, excipiet te et sanabit
te. »
Restant autem duo de quibus consiliari
CAPUT X.

relinquitur his qui religionis assumendse Solutio rationum contra veritatem supra
propositum gerunt, quorum unum est de
inductarum.
modo religionem intrandi; aliud autem est,
si aliquod speciale impedimentum habeant,
Ea vero quibus innituntur contrarium
per quod impediantur a religionis ingressu; asserentes, de facili refelluntur.
puta, si matrimonio juncti,
sint servi, vel
Quod enim primo inductum est quod in
vel aliquid hujusmodi. Sed ab hoc consilio
arduis et difficilibus sunt maxime consilia
primo quidem amovendi sunt carnis propin- requirenda verum est, ubi non est veritas
;

qui. Dicitur enim Prov., xxv, 9 Causam :

manifesta. Sed quando id quod est melius,
tuam tracta cum amico tuo, et secretum ex- est altiori consilio defmitum, injuriosum
traneo non reveles. Propinqui autem carnis est iterum id in dubium revocare, iterato
in hoc proposito amici non sunt, sed potius consilia requirendo.
inimici, secundum illud quod habetur Mi- Quod vero secundo propositum est, quod
chaeae, vn, 6 : Inimici hominis domestici votum animi deliberatione flrmatur, ad
ejus,quod etiam Dominus introducit Matth. propositum non facit. Ha?c enim delibera-
X, 36. In hoc igitur casu sunt praecipue quo quis
tio in interiori consistit proposito,
vitanda carnalium propinquorum consilia. eligitmajus bonum, cui se obligare inten-
Hinc etiam est quod Hieronymus in Epis- ditvovendo-. Omne autem quod ex elec-
tola ad Eeliodorum impedimenta religiosi tione agitur, ex dehberatione sive consiho
propositi, quai a propinquis carnalibus in- agitur quia electio ,est appetitus pra^con-
,

geruntur, enumerat, dicens Nunc tibi : <(

siliati, ut dicitur in III Ethic. Et sicut a
blandis vidua soror ha^ret lacertis, nunc illi Spiritu sancto, qui est spiritus fortitudinis
cum quibus adolevisti, vernaculi aiunt :
et pietatis,hoc propositum homini inspira-
Cui nos servituros relinquis ? Nunc et ge- tur etiam ab eodem, qui est consilii et
; ita
rula quondam, jam anus, et nutritius se- scientise spiritus, deliberatio interius mi-
cundus post naturalem pietate pater cla- nistratur.
mitant Morituros expecta paulisper, et
:
Quod etiam tertio inducitur Probaie :

sepeli. » Et Gregorius dicit III Moralium : spiritus si ex Deo sunt, ad propositum non
« Calhdus adversarius cum a bonorum cor-
facit. Ibi enim necessaria est probatio ubi
dibus repelli se conspicit, eos qui ab illis non est certitudo unde super illud I ad ;

valde dihguntur, exquirit et per eorum ,

Thessalon., ultim. Omnia probate, dicit:

verba blandiens loquitur, quia plus caeteris Glossa » Certa non egent discussione. »
:

amantur; ut dum vis amoris cor perforat, Incertum autem potest esse his quibus
facile persuasionis ejus gladius ad intima alios ad religionem recipere incumbit, quo
rectitudinis munimina irrumpat. » Hinc est spiritu ad religionem veniant utrum sci- ;

quod beatus Benedictus, ut Gregorius re- licet desiderio spiritualis profectus; an

< Parm. omittit •

« vovendo. »
 ;,

OPUSCULUM 111. m
etiam, sicut quandoque accidit, ad explo- imminet, hoc quidom frequentcr acci-
et
raiidum vel ad malcfacnendum vel etiam ;
dal ,
mngna
deliberatione opus est, ut pe-
utrum sint ad religionem apti qui veniunt. ricuUs obvietur, vel res totaliter relinqua-
Et ideo indicitur eis tam per statutum quatur. Si vero ut in paucioribus pericu-
Ecclesia^ quam per regulare edictum, lum accidat non est magna delibcratione
,

eorum qui sunt recipiendi, probatio. Sed opus, sed vigilantia et cautela, ne aliquo
his qui propositum religionis assumend» casu in periculum incidatur; alioquin dare-
gerunt, dubium non potest qua inten-
esse tur occasio omnia humana studia praeter-
tione id faciant. Unde eis deliberandi ne- mittendi, secundum illud Eccl., xi, 4 Qui :

cessitasnon incumbit; praicipue si de suis ohservat vcntum, non seminat; et qui con-
corporalibus viribus non diffidant; ad siderat nubes, nunquam metet; et Prov.,
quas examinandas religionem intrantibus XXVI, d3, dicitur Dicit piger : Leo est in
:

annus probationis conceditur. via, lesena in itinerihus; ubi dicit Glossa :

Quod vero quarto proponitur, quod Multi cum verba exhortationis audiunt,
Satanas transfigurat se in angelnm lucis, dicunt se velle viam justitiae incipere, sed
et multoties bona suggerit intentione fal- a Satana retrahine perficiant. » Quandoque
lendi, verum est ; ibidem
sed, sicut Glossa vero res ipsa in se secura est, habet tamen
dicit, quando sensus corporis
diabolus malum exitum, propter hoc quod homo
fallit, mentem vero non movet a vera rec- mutat propositum; et ex ista causa non
taque sententia, qua quisquevitam fidelem debet homo retrahi, vel differre sub specie
gerit nullum est in religione periculum
, majoris deliberationisreligionis ingressum,
vel cum se bonum fmgens ea vel facit vel quamvis aliqui mutato proposito a religione
dicit qua3 bonis angelis congruunt, etiam apostatantes deteriores fiant; alioquin
si credatur bonus, non est error periculo- etiam similis ratio esset de accessu ad fidem
sus aut morbidus. Cum vero per haec aliena et fidei sacramenta; quia dicitur 11 Petr., ii,
bona a sua ducere incipit, ne quis post 21 Melius erat viam veritatis non cognos-
:

eum eat, opus est magna vigilantia. Detur cere, quam post agnitam retroire. Et Apos-
ergo quod diabolus aliquem incitet ad tolus ad Hebr., x, 29 Deteriora meretur :

religionem intrandum; hoc opus bonum supplicia cjui sanguinem testamenti pollu-
est, et bonis angehs congruum unde non ; tum duxerit, et spiritui gratiae contume-
est periculum, si quis ei in hoc consentiat, liam Non esset etiam passim ad
fecerit.
sed vigilandum erit, ut ei resistatur cum justitiseopera procedendum, quia scriptum
ad superbiamvel aliavitiainceperitducere. est Eccli., XXVI, 27 Qui transgreditur a :

Frequenter enim contingit quod Deus utitur justitia ad peccatum, Deus paravit eum ad
malitia dsemonum in bonum sanctorum, rhompheam.
quibus pra^parat coronas invictis et sic ei ; Jam vero quod sexto propositum est :

a siinctis illuditur. Sciendum tamen quod « Si est ex Deo consilium hoc aiit opus,
sicut a diabolo suggeritur vel etiam ab non poteritis id dissolvere » diligentius ;

homine religionis introitus, per quem considerandum est tum quia hoc ab eis :

aliquis accedit ad Christum sequendum frequentius inculcatur, tum quia latet ibi
talis suggestio efficaciam non habet, nisi virus haereticae pravitatis. Ex hoc enim
interius attrahatur a Deo. Dicit enim Au- verbo prave intellecto, nostri temporis
gustinus in hbro De prdedestinatione sanc- ha^retici duo erronea concludere nituntur.
torum, quod omnes sancti sunt docibiles Quorum primum est, quod corpora quae
Dei, non quia omnes ad Christum veniant, corrumpuntur, a Deo non sunt secundum ;

sed quia nemo aliter venit et sic religionis

; est, quod si aliquis gratiam habet vel cari-
propositum a quocumque suggeratur, a tatem a Deo, amitti non potest. Assuma-
Deo est. mus etiam alia si diabolus peccavit, opus
:

Quod vero quinto proponitur quod in Dei non fuit si Judas a choro apostolorum
;

his est requirendum consilium quae malum decidit, ejus electio a Deo non fuit; si
exitum possunt sortiri, distinctione indiget. Simon Magus post baptismum in ha^resim
Aut enim malus exitus potest contingere decidit, aDeo non fuit quod eum Philippus
ex parte ipsius rei quae assumenda immi- baptizavit. Cum quibus omnibus addamus
net, aut ex parte hominis assumentis. Si et liorum argumentum mirabile, consimi-
ex parte rei quae assumcnda est, periculum lem virtutem habens cum praedictis. Si ille
 ;;

m CONTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.

qui religionem intravit, ab ea egreditur
propositum quo intravit, a Deo non fuit;
vel studium eorum a Deo non fuit qui eum
ad religionem attraxerunt. Contra quos
utamur verbis Augustini in I lib. Co?itra
Julianumy qui dicebat « Non potest mali
: aliquisjam vovit vel religionem intrare vel
radix in eo quod donum est Dei, locari; »
contra quem Augustinus dicit « Erit pro-
fecto Manichaeus victor, nisi et
vel religionem intrare, vel quodcumque
aliud opus virtutis explere.
Addunt etiam ad hoc rationem, quia
quanto aliquid est magis necessarium,
tanto fit minus meritorium. Cum autem
quodcumque aliud opus explere, necessitas
: ei incumbit ut impleat quod promisit. Lau-
illi resista- dabilius igitur erit et magis meritorium, si

tur, et tibi Yeritas ergo fidei catholic» aliquis absque voto faciat aliqua opera vir-
ideo vincit Manich«um, quia vincit te- tuosa, quam si ea expleta voto preemisso.
ipsum. » Ut ergo ipsi pariter cum mani- autem ostendere nituntur
Specialiter
chseis vincantur, dicamus quod consilium quod ad religionis ingressum non debent
Dei nunquam dissolvitur, secundum illud ahqui per obligationem voti vel juramenti
Isa., XLVi, 10 : Consilium meum stabit, et induci inducentes statutum concilii Tole-
;

omnis voluntas mea fiet. Ex hoc tamen con- tani, quod habetur in Decretis, dist. xlv,
silio immutabiU, sicut dat rebus corrupti- cap. De Judaeis, ubi dicitur « Non enim :

bilibus esse temporale, quibus sempiter- tales inviti salvandi sunt, sed volentes, ut
nitatem non tribuit; ita quibusdam dat integra sit forma justitise ; sicut enim homo
justitiam temporalem, quilnis non largitur proprii arbitrh voluntate serpenti obediens
perseverantise donum, ut Augustinus dicit periit, sic vocante se gratia Dei, propriae

in lib. De perseverantia. Et sic vincuntur mentis conversione quisque credendo sal-

manichsei, quia «terno Dei consilio corrup- vatur. Ergo non vi sed libera animi voluii-
tibiha instituuntur, ut temporaliter sint tats et facultate, ut convertantur suadendi
vincuntur autem isti, quia ex immobili sunt. Quod multo magis observan-
))

Dei consilio quibusdam datur secundum
seternum Dei consilium propositum religio-
nem intrandi, quibus in ea perseverandi
donum non datur.
dum videtur circa religionis ingressum,
qui est minus necessarius ad salutem. Illi
autem qui obligantur juramento vel voto
ad religionis ingressum, non proprii arbi-
trii voluntate, sed necessitate cogente con-

CAPUT XL vertuntur. Non igitur videtur obligatio

talis esse conveniens.
Rationes quibus astruere nituntur quod Inducunt etiam decretum Urbani papae,
homines non clebent se ad religionem quod habetur XIX, qusest. ix, cap. Dum
obligare j)er votum, sunt, ubi dicitur quod ihi qui religionem
ingrediuntur, ducuntur lege privata, quse
Nunc inquirendum hoc quod impe-
est de est lex Spiritus sancti. Ubi autem Spiritus
dire nituntur obligationem qua aliqui voto Domini, ibi libertas, secundum Apostolum
se ad ingressum rehgionis astringunt. II ad Corinth., iii. Libertati autem opponi-

Et primo quidem aliqui sunt qui nituntur tur necessitas, quam inducit obligatio ju-
cuilibet voto derogare dicentes melius
, ramenti vel voti. Inconveniens igitur est
esse quod absque voto aliquis virtutum aliquos ad rehgionis ingressum voto vel
opera exequatur, quam quod ad ea obser- juramento constringere. Idem etiam ar-
vanda voto se obliget inducentes ad hoc
; guuiit ex eventu qui videtur in pluribus,
quod Prosper [a) dicit II lib. De vita con- qui post hujusmodi obhgationem ad reli-
templativa : « Sic abstinere, vel jejunare gionem attracti, in ea non perseverant, sed
debemus, ut non nos necessitati jejunandi redeuntes ad s«culum, desperantes se-
subdamus; ne jam non devoti sed inviti ipsos, omni iniquitati perversitatis se
rem non voluntarie faciamus. » Qui autem tradunt. Et sic impleri videtur quod Domi-
vovet se jejunaturum necessitati jejunandi nus scribis et pharisa^is dicit Matth., xv,
se subjicit; eadem ratio est in ahis
est 23 : Circuitis mare et aridam ut faciatis
operibus virtuosis. Non igitur videtur esse unum proselytum ; et cum feceritis, facitis
laudabile quod ahquis voveat vel jejunare cum filium gehennde duplo quam vos.

(a) JuUanus Pomerius.

 ;

OPUSCULUM III.
177
Dicunt etiam quod aliqui sic ohligati decretalem Innoccntii III qua^ incipit Pos- :

aliquando votum suum non implent; [et tulati; et sunt ha?c verba apparatus « Si
tamen postea facti sunt boni episcopi vel
:
^
quod essent
vis intelligere infra t^^feium-^' /^*^
arcliidiaconi, a quo per obligationem prae- quartum decimum annum, lia?c potuit esse *^ ^
missam revocati impcditi fuissent.
•
quia forle erant doh capaces;^
duliitatio, J/
Addunt etiam quod nec beneficiis tem- et sic videbatur quod malitia suppleret
poralibus, puta per exhibitionem mune- eetatem, sicut in matrimonio carnali, ut
rum sunt aliqui ad rehgionem inducendi habe^r Extra.,de despon. impub., cap. A
et ad hoc inducunt decretum Bonifacii nohis, cap. Tuse ^ quid sicut potuerunt
et
papse, quod habctur I, qua^st. n, cap. Quam se obhgare diabolo, sic et Deo. Sed Papa
piOy ubi dicitur « Nunquam legimus
: respondet quod *?libere possunt ministraro
Domini discipulos, vel eorum ministerio in Eccleshs postea receptis;^ et sic non
conversos, quempiam ad Dei cultum aliquo obhgantur ante quartum decimum annum.
muneris interventu provocasse. » Hugutio vero dicebat quod bene obhgatur
Adjiciunt etiam hoc contra fidelitatem doli capax et tenebat monachatus, quia
;

esse, dum inexperti ad graviora religionis poterat se obligare diabolo. Et Innocen- i

onera vel ad longas matutinas graves , tius III fuit in eadem opinione; qui in
vigihas, jejunia et disciphnas et alias hu- Decretali ista respondet, quod ingressus
jusmodi asperitates obhgantur, et ducuntur tenuit, si malitia supplebat setatem, sicut
sicut bos ad victimam; et ita, dum non in antiqua Decretali patet sed hodie non ;

implent quod voverunt, paratur eis laqueus
ad mortem seternam.
Dicunt etiam hujusmodi obhgationem
esse illicitam, utpote factam contra statu-
lum Innocentii IV, qui mandavit annum
probationis concedi volentibus rehgionem
intrare, et proliibuit ante quartum deci-
mum annum eos per votum rehgioni as-
tringi. Quod etiam consonat Regulx beati
Benedicti, in qua conceditur probationis
annus nuper ad religionem conversis.
Ulterius autem procedunt, dicentes spe-
cialiter esse illicitum ut pueri ante annos
pubertatis prsedicto modo ad religionis
ingressum obhgentur. Ilhcitum enim vide-
tm^ esse quod ahquis obhgetur tah obhga-
tione quae juste possit ab aho irritari. Si
autem aliqui impuberes se ad rehgionem
obligaverint, possunt retrahi a parentibus
vel a tutoribus, ut probatur per id quod
habetur XX, qusest. n, ubi dicitur « Puella :
prodest.')Et ad hoc etiam inducunt quod
Raymundus et Goffredus in suis Summis , -a
dicunt idem. O^
Inducunt etiam quod pueri ante quatuor-
decim annos non debent obligari jura-
mento, ut habetur XXII, qusest. v, cap.
Pueriy et cap. Honestum. Pari igitm^ ra-
tione,nec voto sunt obligandi pueri ante
quartum decimum annum ad religionis
ingressum.
Dicunt etiam quod religio dicitur a reli-
gando, yel reeligendo, ut Augustinus dicit
X De civit. Dei. Unde concludunt quod
pueri qui non sunt hgati, non debent reli-
gari, et qui non elegerunt, non debent
reeligere per religionis ingressum. Ex qui-
bus omnibus concludunt pueros esse mi-
seros et insensatos, qui religionem ingre-
diuntur, vel ad rehgionis ingressum se
obhgant.

si ante duodecim setatis annos sponte sua CAPUT XII.

sacrum velamen sibi assumpserit, possunt
statim parentes ejus vel tutores id factum Improbatio erroris prsemissi, et ostensio

irritum facere si vokierint. » Ilhcitum est quod opus virtutis factum cum voto,
ergo impuberes ad religionem obhgare magis est meritorium.
juramento vel voto.
Inducunt etiam ulterius quod aliquis Ut autem in singulis praemissorum
infra annos pubertatis constitutus, etiam veritas possit manifeste videri, seriatim
si sit doh capax, ad religionem obhgari non quee prsmissa sunt, investigare oportet,
potest, Et inducunt ad hoc illud quod dicit a communibus ad specialia descendendo.
Bernardus in apparatu de regularibus et Et primo consideremus an verum sit
transeuntibus ad rehgionem, super illam quod dicunt scihcet magis esse merito-
:

Parm. omittit : « revocati. »

XXIX. 12
 , »;,

178 CONTRA. RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.

rium opus virtutis absque voti obligatione proximo , vallando promissionem suam
factum, quam si ex voto id aliquis impleat. juramento, fldejussione vel pignore ; multo
Et quamvis de hoc plura sint dicta in alio magis utiliter et laudabiliter sibi providet,
nostro libello quem De perfectione con- si bonum propositum quod concepit, vel
scripsimus hic tamen ahqua iterare * non
, voto vel juramento, vel quocumque alio
pigeat. modo flrmare studuerit. Unde Augustinus
Primo igitur considerandum est quod cum dicit in Epistola ad Paulinam et Armen-
laus operis ex radice voluntatis dependeat tarium : « Quia vovisti.jam te astrinxisti,
tanto exterius opus laudabilius redditur aliud tibi facere non licet; et postea sub-
quanto ex meliori voluntate procedit. Inter dit Nec ideo tamen te vovisse poeniteat
:

alias autem conditiones bonse voluntatis imo gaude jam tibi non licere quod cum
una est ut sit voluntas firma et stabilis; tuo detrimento licuisset. »

imde in vituperium pigrorum inducitur Amplius considerandum est quod opus

quod habetur Proverb., iv, 13 Vultet non : inferioris virtutis laudabilius redditur et
vult piger. Tanto igitm^ opus exterius lau- magis meritorium, ad superiorem virtu- si

dabilius redditur et magis meritorium, tem ordinetur opus abstinentiae, si

; sicut
quanto voluntas ejus magis stabilitur in ordinetur ad caritatem. Pari ergo ratione,
bono. Unde et Apostolus monet I ad Cor., et si ordinetur ad latriam, quae est absti-
XV, 58 Stabiles estote et immobiles; et
:
nentia potior. Yotum autem est latriae
secundum Philosophum, ad virtutem re- actus est enim promisso Deo facta de his
:

quiritur ut aliquis flrmiter et immobiliter quae pertinent ad Dei obsequium unde ;

operetur. Sed et justitam jurisperiti defl- Isa., XIX, 21, dicitur : Cognoscent Mgyptii
niunt, quod est constans et perpetua vo- Dominum in die illa , et colent eum in
luntas. Sicut et e contrario patet quod hostiis et muneribus, et vota vovebunt Do-
tanto peccatum est detestabilius, quanto mino, Jejunium igitur laudabi-
et solvent.
voluntas hominis magis fuerit obstinata in lius magis meritorium, si flat ex
erit et
ijaalo ; unde et obstinatio ponitur peccatum voto. Hinc est quod in Psalm. lxxv 12 ,

in Spiritum sanctum. Manifestum est au- vel consulitur vel mandatur Vovete, et :

tem quod voluntas flrmatur ad ahquid reddite Domino Deo vestro; quod frustra
faciendum per juramentum unde et ; mandaretur vel consuleretur nisi opus ,

Psalmista dicebat Ps. cxvni, i06 Juravi, :

bonum ex voto facere melius esset.
et statui custodire judicia justitide tu3e. Hoc autem habito dubitare ulterius ,

Conflrmatur etiam similiter et voto, cum utrum obligare voto ad

alicui liceat se
votum sit promissio quaedam. Qui autem religionis ingressum* erroneum est. Si
promittit se aliquid facturum, flrmat pro- enim virtuosum est religionis statum as-
positum suum ad illud implendum. Lau- sumere virtuosos autem actus ex voto
,

dabihus igitur est virtutis opus, et magis facere laudabilius est laudabiliter agunt ;

meritorium, si flat voluntate flrmata per
votum. Hoc etiam apparet ex consuetudine
vitse humanae. Quia enim voluntas humana
mutabilis est ad hoc ut verbis hominum
,
fides adhibeatur, intantum inolevit con-
suetudo ut hoc quod aliquis alteri vult
facere, promissione conflrmet; et ulterius
promissionem roboret legitimis munimen-
tis. Plus autem debet unusquisque sibi
illi qui statim religionem ingredi non
valentes, se ad ingressum religionis voto
astringunt. Nisi forte quis secundum Vigi-
lantium dicat quod status saecularis vitae
statui religionis aequatur; vel majori ve-
sania in tantum erroris prorumpat, quod
praesumat asserere statum religionum quas
Ecclesia approbavit, non esse statum sa-
lutis in quo jam Yigilantii ha^resim supe-
;

quam proximo pr«cipue in his quae per-

, rabunt, non solum inania reddentes Christi
tinent ad spiritualem salutem , secundum consilia, sed ea penitus evacuantes, necnon
illud EccL, XXX, 24 Miserere animde tu3e
:
et ordinationi Ecclesiae repugnantes quod
placens Deo, Potest autem homo propter est schismaticum esse. Si autem laudabi-
voluntatis mutabilitatem praetermittere id liter faciunt et a spiritu Dei moventur qui
quod proposuit, pro commodo temporah se obligant voto ad religionis ingressum;
alterius. Si igitur aliquis utiliter providet conscquens est eos laudabiliter facere qui
^ Sic cod. Vict.; Parm. « dubitatur ulterius, ...
:
dum « quod quidem negare de iis qui pubertatis
:

vel erroneum, » et in notula Forte ita supplen-

:
annos excedunt, vel hsereticum vel erroneum est.

alios suis exhortationibu^
in hoc Spiritui sancto cooperantcs, dum
satagunt id ministerio exteriori suadere ad
quod Spiritus sanctus instigat interius.
Unde et Apostohis dicit, I ad Corinth., m,
9 : Dei enim adjutores sumus, forinsecus
scilicet ministrando.
Sed quia quantum ad eos qui pubertatis
annos excedunt, contrarium sapere nefa-
rium est ; restat considerandum
pueri vel ante pubertatis annos
puellai
completos valeant^e voto religionis astrin-
gere. Ubi oportet distinguere duplex esse
votum unum quidem simplex, aliud au-
: et servum suum recipere.
tem solemne. Simplex quidem votum in
sola promissione consistit solemne autem
votum cum promissione habet exteriorem
exhibitionem ; dum scilicet
ter se ofTert Deo , vel per ordinis sacri
susceptionem, vel per professionem certse
religionis in manu praelati, quibus duobus
modis votum solemnizatur vel etiam per
susceptionem habitus professorum, quse
est quaedam interpretativa professio.
Utriusque autem voti circa matrimonium
est diversus effectus. Nam votum solemne
impedit matrimonium contrahendum et
dirimit jam contractum; votum autem
simplex, etsi contrahendum impediat, con-
tractum tamen non dirimit. Est autem et
contrarius et diversus effectus utriusque
Nam votum solemne,
voti circa religionem.
quod per expressam aut praesumptam
fit
professionem jam monachum facit vel
,
cujuscumque alterius ordinis fratrem vo-
tum vero simplex monachum non facit,
cum adhuc dominus rerum suarum rema-
neat, et adhuc si contrahat, possit esse
maritus. Quia igitur simplex votum con-
sistit in sola promissione Deo facta, quse
ex interiore mentis deliberatione procedit
votum simplex ex jure divino efficaciam
habet, quod nullo humano jure tolli potest.
Hujus autem voti efficacia dupliciter tolli
potest. Uno quidem modo per defectum
deliberationis, quae promissioni firmitatem
prsestat; etfuriosorum et aliorum
ideo
amentium vota vim obligationis non ha-
bent, ut habetur Extra., de regul. et trans-
eiintibus ad religionem Sicut tenor ; et,
eadem ratio est de pueris qui non sunt
doh capaces, nec habent debitum rationis
usum qui in quibusdam anticipatur, in
: tum in ipso est, ante completos pubertatis
quibusdam tardatur secundum diversam
dispositionem natura^; unde ad hoc non
;
OPUSCULUM III. 179
ad hoc inducunt, potest certum tempus pra^figi. Alio modo
impcditur efficacia simpUcis voti, si aliquis
Deo voveat qui non cst propriae potestatis ;
puta, si servus voveret se religionem in-
trare, haberet quidem efficaciam quantum
ad ipsum qui usum rationis habet
, si ,
dominus ejus permitteret; si tamen do-
minus hoc votum ratum non habeat, abs-
que peccato poterit revocare, ut habetur in
utrum Decretis, distinct. xliv, Si servus, ubi dici-
tur quod « si, domino ignorante, servus
fuerit ordinatus licet ei infra spatium
,
unius anni et servilem fortunam probare
Et quia puer ))
vel puella infra pueriles annos etiam ex
; naturali jure in potestate patris constitui-
tur, poterit pater votum ab eis emissum,
homo actuali- si voluerit acceptare secundum ordina-
,
tionem juris divini; dicitur enim Num.,
XXX, 4 Mulier si quippiam voverit, et se
:
astrinxerit juramento quge est in domo ,
; patris suiy et in xtate adhuc puellain : si
cognoverit pater votum quod pollicita est,
et juramentum quo obligavit animam
suam, et tacuerit, quidquid
voti rea erit;
pollicita est et juravit, opere complebit. Sin
, autem, statim ut audierit , contradixerit
pater : et vota et juramenta ejus irrita
erunt, nec obnoxia tenebitur sponsioni, eo
quod contradixetit pater. Ex quo patet
quod puella vel puer, de quo est eadem
ratio, infra pueritiae annos, quantum in
ipsis est, voto se obligare possunt, nisi
, impediat rationis defectus, ut dictum est;
; sed quia potestati alterius subjiciuntur,
potest votum revocari a patre. Quod etiam
patet per hoc quod subditur de muliere
adulta cujus votum a viro revocari po-
,
test. Et licet jus positivum determinare
non possit tempus quo homo habere inci-
piat usum rationis, per quem Deo se
valeat obligare potest tamen determinare
,
tempus obligationis vel subjectionis unius
personse ad aliam. Determinatur autem hoc
tempus in puella quidem usque ad duode-
cim annos completos, in mare autem usque
ad quartuordecim, quia hoc communiter
consuevit esse tempus pubertatis, ut habe-
tur XX, qusest. n, cap. Puella, et cap. Si
in qualibet. Sic igitur quantum ad votum
simplex, quo quis obligatur ad religionis
ingressum, potest ahquis obligari, quan-
annos, cum sit doh capax, habens debitum
rationis usum ad discernendum quod
180 CONTRA RETRA.HENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.
facit; potest tamen hoc votiim revocari a sancta synodus nemini deinceps ad creden-
patre, vel tutore, qiii est loeo patris. Quia dum vim inferre. » Per votum autem aut
vero solemne votum religionis, quod fit juramentum non infertur homini vis, sed
per professionem tacitam vel expressam, ex voluntas hominis confirmatur in
eis
habet quasdam exteriores solemnitates, bonum unde per hoc non redditur homo
;

quae ordinationi subduntur Ecclesiae, sicut invitus, sed magis hrmiter volens et jam ;

et solemnitas ordinis sacri; secundum incipit homo quodammodo inquan- facere,

Ecclesiee determinationem exigitur ad hu-
jusmodi votum completum pubertatis
tempus, id est in puero quatuordecim an-
norum, et in puella duodecim; ita quod
professio ante hoc tempus facta, quantum-
cumque ahquis sit doh capax, non facit
profitentem esse monachum,
cumque ordinis fratrem.
muniter tenet Ecclesia, hcet Innocentius
aliter sensisse dicatur.
CAPUT
tum obUgat ad faciendum. Et per hunc
se
etiam modum nullus sanae mentis diceret
esse ilhcitum inducere Judaeos ut se propria
voluntate obhgarent vel juramento vel
voto ad accipiendum baptismum.
Quod autem quarto propositum est, quod
vel cujus- aliquando voto aut juramento se ad reli-
Hoc enim com- gionem obligantes retrocedunt, et in des-
III perationem incidentes tradunt se omni
iniquitati, et sic fmnt filii gehennse duplo
quam illi qui eos inducunt, refellitur per
XIII. verbum Apostoli quod dicit Rom., in, 3 :

Numquid illorum fidem Dei

incredulitas
Solutio rationum inductarum. evacuavit? Ex quo accipere possumus,
quod per hoc quod quidam bonis abutun-
His igitur visis, facile est ad omnia ob- tur, nullum fit praejudicium illis qui perse-
jecta respondere. verant in bono. Sicut etiam Glossa dicit
Quod enim primo inducitur de verbis ibidem, quod non ideo quia aliqui Judaeo-
Prosperi : « Sic jejunare debemus, ut non rum credere noluerunt, idcirco praejudi-
nos necessitati jejunandi subdamus; » in- cabitur* caeteris Judaeis, ne digni dicantur
telligiturde necessitate coactionis quae , accipere quod Deus promisit fidelibus; si-
voluntario repugnat unde subdit « Ne
: : militer etiam nec ideo quia aliqui voventes
jam non devoti, sed inviti rem non volun- veljurantes rehgionem intrare,post votum
tarie faciamus. » Non autem loquitur de poenitent, et deteriores fmnt , idcirco ali-
necessitate voti, per quam magis augetur quid prejudicatur illis qui voventes in voto
devotio, quse a devovendo nominatur. perseverant. Et ideo, qui homines inducunt
Quod vero secundo propositum est, quod ad vovendum religionis ingressum non ,

necessarium est minus nieritorium, intel- faciunt filios eos gehennae, quantum in
ligendum est de necessitate quae ab aliquo eis est, sed potius filios regni praesertim ;

imponitur contra voluntatem ipsius. Sed cum plures ex talibus proficiant, votum
cum aliquis sibiipsi necessitatem imponit implentes quam deficiant a voto rece-
,

bene faciendi, ex hoc laudabilior redditur, dentes nisi forte, quod absit, pravis exem-
:

quia per hoc se facit quodammodo servum plis eos ad peccandum inducerent, ut patet
justitise, ut Apostolus monet ad Rom., vi. per expositionem Hieronymi et Chrysos-
Unde et Augustinus dicit in Episiola ad tomi. Yidetur tamen huic rationi suffragari
PauUnam et Armentarium : « Fehx neces- quod Apostolus dicit I ad Timoth., v, 11 :

sitas qua3 ad mehora compeUit. » Adolescentiores vidiias devita; et rationem

Quod vero tertio propositum est de assignat, cum subdit Habentes damnatio-
:

Judaiis convertendis libera voluntate, patet nem, quod primam fidem irritam fecerunt,
ad propositum non pertinere. Libertati qua scilicet Deo continentiam promise-
enim voluntatis non opponitur conhrmatio runt. Sed, sicut Hieronymus dicit in Epist.
voluntatis in bono; alioquin nec Deus nec de monogamia ad Ageruchiam , propter
beati liberam voluntatem haberent. Oppo- has quae fornicatae sunt in injuriam viri sui
nitur autem ei necessitas coactionis ex Christi^ vult Apostolus alterum matrimo-
violcntia vel metu procedens. Et ideo si- nium, praeferens bigamiam fornicationi,
gnanter dicit canon de Judaeis : « Praecepit secundum indulgentiam dumtaxat non ,

^ Al. : « prsedicabitur, » — » A). redundat : « fe- cerunt.

 ;,

OPUSCULUM III, 181

secundum imperium quia multo tolera- : ad melius, non est illicitum; essct autem
bilius est quam scortum,
bigamam esse illicitum si aliqua pactio vel conventio in-
secundam habere virum quam plures tervcnirct.Unde et in eodem capite subdi-
habere adulteros. Non ergo Apostolus pro- tur : Dum tamen omnis absit pactio, et
((

hibet simphciter adolescentes viduas con- omnis cesset conventio. » Alioquin, si non
tinentiam vovere, cum I ad Cor., vn, 8, liceretaliquem per temporalia beneficia
dicat quod honum est eis, si sic in viduitate provocare ad aliquod spirituale bonum,
permanserint ; sed eas prohibet recipi ad ilhcitum esset quod in quibusdam Ecclesiis
stipendia Ecclcsice, quai in lascivia vivunt quaedam distribuuntur his qui ad officium
unde dicit Adolescentiores viduas devita,
: divinum accedunt.
quse cum luxuriatx fuerint in Christo, nu- Quod vero octavo propositum est, contra
bere volunt. fidelitatem essequod juvenes inducantur
Quod vero sexto proponunt quod aliqui ad graviora onera, scilicet jejunia, vigihas
post votum de ingressu religionis emis- et hujusmodi, manifestam continet falsi-
sum, in saculo remanentes facti sunt boni tatem. His enim qui in religione recipiun-
episcopi; manifeste veritati contrariatur, tur, vel ad eam obhgantur, in principio
ut patet per Decretalem Innocentii, quae graviora religionis onera manifestantur.
habetur de voto et voti redemptione, quse Nec tamen est contra fidelitatem, si ad
sic dicit a Per tuas nobis litteras inti-
: provocandos aliquos ad religionem, cujus
masti, te in Gratianopohtana Ecclesia sus- asperitates sunt manifestae, spirituales eis
cipiendi habitum regularem votum solem- animi consolationes repromittant, exemplo
niter emisisse et postea promisisse in
, Domini, qui dicebat Matth., xi, 29 Tollite :

manibus ejusdem Ecclesi*, te infra

praelati jugum meum super vos, et discite a me,
duos menses, postquam ab apostolica Sedo cpda mitis sum ethumilis corde;\et invenie-
rediisses, votum quod emiseras, impletu- tis recjuiem animahus vestris. In quibus

rum. Cumque termino ipso transacto non verbis et corporale onus significatur per
curasses quod voveras adimplere, tandem hoc quod jugum nominat, et spiritualis
existens voti transgrcssor, vocatus fuisti consolatio in hoc quod quietem promittit.
ad regimen Ecclesise Gebenensis. » Et Unde iVugustinus dicit in lib. De verhis
infra : « Nos igitur tuae discretioni ^
con- Domini : « Qui jugum Domini intrepida
sulimus ut si tuam sanare desideras
, cervice subierunt, tam difflcilia pericula
conscientiam, regimen resignes Ecclesiae patiuntur, ut non a laboribua ad quietem,
memoratae, ac reddas Altissimo vota tua. » sed a quiete ad laborem vocari videantur.
Ex quo patet manifeste quod non possunt Sed profecto adest Spiritus sanctus, qui in
bona conscientia vel episcopatum vel ar- affluentia deliciarum Dei, in spe futurae
chidiaconatum retinere qui voverunt reli- beatitudinis omnia praesentia deliniret, as-
gionem intrare ; et ita , si retinent , non pera et omnia gravia relevaret. » Satis
sunt boni episcopi vel archidiaconi, cum ergo spiritualium deliciarum inexpertos se
sint voti transgressores. indicant, eos decipi arbitrantes qui ea quae
Quod autem septimo propositum est sunt corpori gravia, propter Christum sus-
quod non sunt aliqui ad Dei cultum mune- cipiunt.
ris interventu provocandi, solvitur per Quod vero nono propositum est de sta-
idem cap., quod ad hoc inducunt; sequitm' tuto Innocenth Papae, ad propositum non
enim post praemissa « Nisi forte de pau-
: facit quia statutum illud est editum de
:

perum alimento quis in commune propo-
nat, quorum.nuUi, cujuscumque profes-
negabuatur. » Ex quo
sionis esset victualia
patet quod inconvenienter redarguunt eos
qui pauperibus scholaribus bursas procu-
rant, et eos in studio nutriunt, ut postmo-
dum sint religioni aptiores.
voto solemni quod per professionem emit-
titur, non autem de voto simphci, quo
aliqui ad religionem ex devotione se obh-
gant.
Quod vero decimo propositum cst, posse
parentes hujusmodi vota impuberum re-
Sed et si qua tractare, efficaciam non habet non enim ;

alia beneficia terrena alicui conferantur, ut omne id quod revocari potest, iUicite com-
ex hoc ejus familiaritate captata provocetur mittitur; alioquin oporteret dicere quod

Al. : « descriptioni.
 , ;

m CONTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.

minores vigintiquinque annis peccarent in matris excluditur ; » et sicut Gregorius dicit
omnibus quse cum suo clamno facerent, in Homilia Pentecostes, « qui implet cytha-
quia possunt in integrum restitui. Sic igi- redum puerum et Psalmistam facit, implet
tur impuberes non peccant, si votum re- pastorem armentarium sycomoros velh-
ligionis emittant, vel si etiam habitum cantem, et prophetam facit implet puerum ;

religionis assumant absque parentum li- abstinentem, et judicem senum facit; im-
centia, quamvis hoc possit per parentes plet piscatorem , et pra^dicatorem facit

revocari alioquin si hoc esset peccatum

; implet persecutorem, et doctorem gentium
prohiberetur per canones, per quos pa- facit; implet publicanum, et Evangehstam

rentibus revocandi facultas conceditur. facit. » Utar ergo e contrario verbis Apostoh

Ea vero quae undecimo de apparatu De- dicentis, I ad Cor., m, 18 Si quis inter vos :

cretalium et summis juristarum' propo- videtur sapiens esse in hoc sdeculo, stultus
nuntur, ad propositum non faciunt quia : fiat, ut sit sapiens Stultus quidem Secundum
.

loquuntur de voto solemni, quod mona- sapientiam mundi, quae stultitia est apud
chum facit, vel cujuscumque rehgionis Deum; non autem secundum sapientiam
professum, de quo fuerunt inter doctores Dei, quae, sicut legitur Proverb., i, 22,
juris canonici opiniones diversse, quamvis parvulos alloquitur dicens Vsquequo par- :

inconsonum et derisibile videatur quod vidi diligitis infantiam? et post Converti- :

sacraB doctrinse juristarum

professores mini ad corrcptionem meam, en proferam
glossulas in auctoritatem inducant, vel de vobis spiritum meum.
eis disceptent.
Illud etiam quod duodecimo de jura- CAPUT XIV.
mento proponitur ad propositum non
,

facit, quia non prohibent canones pueros Rationes contra perfectionem religiosorum
jurare, sed decermmt' quod jurare non non habentium possessiones in communi.
cogantur.
Quod vero tertiodecimo proponitur, fal- Nunc restat considerandum quomodo
sitatem continet. Pueri enim hgati sunt homines a rehgione retrahere conantur
professione fidei christianae, quam etiam religionis perfectioni derogando, maxime
in baptismo sacramentaliter elegerunt. eorum qui in communi possessiones non
Unde possunt iterato ligari et eligere per- habent.
fectionis statum. Quamvis et propter ahud Inducunt enim illud quod dicit Prosper [a)
hoc incongrue dicatur quia et in ipso
: in hb. De vita contemplativa , et habetur
sacramento baptismi pueri christianam XII, qusest. i : « Expedit facultates Ecclesiae
religionem suscipiunt, et religantur Deo, possideri, et proprias perfectionis amore
ipsum iterum ehgentes, a quo per peccatum contemni : non enim propriaB sunt, sed
primi parentis fuerunt separati. communes Ecclesiae facuhates. Et ideo
Demum profanam conclusionem pueros quisquis omnibus quae habuit, dimissis aut
stuUitise arguentem, piorum aures ferre venditis , fit rei suae contemptor ;cum
non valent. Quis enim puerum Benedictum praepositus factus fuerit Ecclesia^, omnium
stultitiae argui patiatur^ quod relicta domo quae habet Ecclesia, efficitur dispensator.
rebusque patris, soli Deo placere deside- Denique sanctus Paulinus, ut ipsi melius
rans , sanctge conversationis habitum et nostis, ingentia praedia quae fuerunt sua,
desertum queesivit? Quis nisi haereticus vendita ,
pauperibus erogavit. Sed cum
blasphemet Joannem Baptistam, de quo factus esset episcopus, non contempsit Ec-
legitur Lucae, i, 80, quod puer crescebat et clesiae facultates, sed fidelissime dispen-
confortabatur spiritu, et erat in desertis savit. Quo facto, satis ostenditur et propria

usque ad diem ostensionis suge ad Israel? debere propter perfectionem contemni, et

Manifeste tales insultatores animales se sine impedimento perfectionis posse Ec-
esse demonstrant, dum stultitiam reputant clesiae facultates (quae sunt profecto com-

ea qu« sunt spiritus Dei; qui sicut Am- munes) possideri. » Ex hoc accipere volunt
brosius dicit Super Lucam, « non coercetur non pertinere ad perfectionem, non habere
setatibus, non obitu extinguitur, non alvo possessiones communes.
^ Cod. Vict. : « sententiis imperatorum. »— ^ Al. : (a) Non Prosper, sed Pomarius.
« discernunt. »
 »,,;

OPUSCULUM III.
183
Inducunt etiam ad hoc aliorum sancto- Inducunt etiam quod divitiarum abre-
rum exempla. Nam B. Gregorius de facul- nuntiatio introducta est ad tollendam solli-
tatibus suis, intra url)is romanae mainia citudinem temporalium rerum, secundum
unum monasterium, in Sicilia vero sox iUud Luc, xu, 22 NoUte solliciti esse
:

legitur construxisse. Beatus etiam Bene- animge vestrx quid manducetis neque cor- ,

dictus, monacliorum praeceptor almificus, pori quid induamini ; et I Corinlh., vn, 32 :

amplas possessiones pro suo monasterio Volo vos sine sollicitudine esse. Sed major
recepit. Quod tanti viri, evangelicae perfec- his qui possessiones non habent sollici-
tionis semulatores, nullo modo fecissent, si tudo imminet victus quaerendi quam his
possessiones communes in aliquo aposto- qui sufficientiam victus jam habent per
licae et evangelicae perfectioni derogarent. possessiones communes. Ergo communibus
Et ex hoc concludere volunt, non pertinere possessionibus carere diminuit evangeli
ad majorem perfectionem quod aliqui pos- cam perfectionem.
sessionibus careant. Circa hoc etiam addunt, quod tales reh-
Addunt etiam quod apostoli ,
quibus giosi necesse habent de negotiis multorum
Dominus mandaverat ut nihil possiderent se intromittere, qui eis necessaria victus
nec aliquid deferrent in via, tempore ne- ministrant; et sic multiphcantur in eis
cessitatis aliqua possidebant. Unde super temporalium soUicitudines , evangelicse
illud Luc, xu Sed nunc qui habet saccu-
:
perfectioni adversantes. Yidentur igitur ex
lum, tollat similiter et peram, dicit Glossa, hoc ipso quod possessionibus communibus
quod, « instante mortis articulo, et tota illa carent, detrimentum perfectionis pati.
gente pastorem simul et gregem perse- Dicunt denique, hoc esse impossibile
quente, congruam tempori regulam decer- quod ahquis nihU in communi vel proprio
nit, permittens ut tollant victui necessaria. possideat quia necesse est quod comedant
,

Non autem persecutionis tempore apostoli et bibant et induantur, quod facere non
minoris perfectionis fuerunt. Igitur possi- possunt, si nihU haberent.
dere communia perfectionem non diminuit. Ex his igitur derogare nituntur perfec-
Dicunt insuper quod Christus ordinem tioni possessiones non habentium in com-
discipulorum instituit quibus succedunt
, muni.
episcopi et clerici possessiones habentes
ordines autem religiosorum absque pos- CAPUT XV.
sessionibus in paupertate viventium postea Confutatio erroris praemissi.
ab aliis sunt instituti. Quod autem Christus
instituit, Perfectius igitur
perfectius est. Oportet autem attendere quod pr«dicti
esse videtur communes
possessiones ha- paupertatis impugnatores, doctriuce Christi,
bere, quam absque possessionibus vivere. nec non et vitse ipsius non modicum ad-
Arguunt insuper quod non est credibile versantur, qui in omnibus paupertatem et
quod perfectio quam Christus instituit servandam verbo docuit, et exemplo mons-
obdormisset intermissa a tempore apos- enim de ipso Apostolus II Cor.,
travit. Dicit
tolorum usque ad haec tempora, in quibus vni, 9 Quodpropter nos egenus factus est,
:

aliqui ordines inceperunt sine communibus cum dives esset. « Paupertatem enim as-
possessionibus vivere. Unde concludere sumpsit (ut Glossa ibidem dicit) et divitias
volunt quod communibus possessionibus non amisit, intus dives, foris pauper, la-
carere ad perfectionem evangelicam non tens in divitiis, apparens homo in pauper-
pertineat. tate. » Ex quo his qui Christi paupertatem
Dicunt etiam quod si qui post apostolo- sequuntur, magna dignitas accrescit. Unde
rum tempora communis possessionibus post pauca ibidem concluditur : « Nemo
caruerunt vivebant de opere manuali
, igitur se contemnat, pauper in cella, dives
sicutlegitur de sanctis Patribus in Jlgypto. in conscientia. Et ut ab exordio introitus
Unde illi qui possessionibus communibus ejus in mundum incipiamus, pauperculam
carent, et tamen de opere manuali non elegit matrem, pauperiorem patrem eh- '

vivunt videntur omnino ab evangelica

, gens fit pecunns egens, et haec tibi expo-
perfectione deficere. nat prsesepe, ut legitur in quodam synodah

Al. : « patriam. »
 , ,

m CONTRA RETRAHENTES HOMTNES A RELIGTONIS TNGRESSU.

sermone Ephesini concilii. » Et post paiica dubium ,
quod Christus summam perfec-
suhditur Respice pauperrimum habita-
: (( tionem in sua conversatione servavit unde ;

culum ejus qui ditat coehmi. Vide prsesepe et paupertatis perfectionemdocebat(Matth.,

sedentis super cheruhim, vide pannis ohsi- xix, 21) Si vis perfectus esse, vade et
:

tum eum qui pelagus arense junxit, vide vende omnia C[um habes, et da pauperibus,
deorsum paupertatem, divitias ejus sursum et veni, seciuere me, in quo est perfectionis
considerans. » Si autem non propter se, summa ut Hieronymus dicit. Est igitur
,

sed propter nos egenus factus est, secun- summa paupertatis perfectio ut ad exem-
dum Apostolum, numquid non poterat ma- plum Christi aliqui homines possessionibus
trem muhas possessiones hahentem eh- careant, etsi ahqua reservent ad pauperum
gere, atque in domo propria nasci, si nihil usum, prsesertim quorum eis cura incum-
ad perfectionem christianae vitae pertineret bit sic ut Dominus prsecipue suos discipu-
;

terrenas possessiones non hahere, quinimo los propter ipsum pauperes efFectos, de his
propria domo carere? Confundantur igitur quae sibi dabantur reservans, sustentabat.
paupertatis detractores cujus gloria in , Inter csetera vero quse Christus in mortali
ipsis Christi cunahuhs prseclare refulget. Et vita vel fecit* vel passus est, prsecipue
ne putetur paupertatem, quam in infantia christianis imitandum proponitur vene-
sustinuit, in perfecta deseruisse setate ; vi- randce crucis exemplum unde et ipse Do- ;

deamus quid ipse de se dicat Matth., vni, minus dicebat Matth., xvi, 24 Si quis vult :

20 : FiUiis, inquit, hominis non habet iibi post me venire, abneget semetipsum, et tol-
suum redinet ; quasi
capiit dicat, utHiero- lat crucem suam, et secjuatur me ; unde et
nymus exponit o Quid me : propter divitias Apostolus quasi simul cum Christo cruci-
et sa^cuh hicra cupis sequi, cum tantse sim fixus, et in sola Christi cruce gloriam ha-
paupertatis ut nec hospitiohim quidem
, bens dicebat, Galat., vi, Ego stigmata
17 :

haheam, et tecto utar non meo ? Et Chry- )> Bomini in corpore meo porto, exemplum
sostomus idem exponens dicit « Aspice : crucis diligenter secutus. Inter alia vero
quahter paupertatem, quam Dominus do- crucis insignia apparet omnimoda pauper-
cuerat, per opera demonstravit. Non erat qua exterioribus rebus privatus est
tas, in
ei mensa, non candelahrum, non domus, usque ad corporis nuditatem unde ex per- ;

nec quidquam ahud talium. » Haec autem sona ejus in Ps. xxi, 19, dicitur Divise- :

paupertas ad perfectionem pertinet, quam runt sibi vestimenta mea, et super vestem
Dominus et verho docuit et per opera , meam miserunt sortem. Hanc autem crucis
demonstra^it. Pertinet igitur ad perfectio- nuditatem per voluntariam paupertatem
nem christianae vitse terrenis possessioni- homines sequuntur, et praecipue qui pos-
bus omnino carere. sessionum reditibus carent unde dicit Hie- ;

Rursus uUerius procedentes, invenimus ronymus Ad Paulinum presbyterum « Tu :

testimonium paupertatis Christi ex hoc audita sententia Salvatoris Si vis perfec- :

quod cum ab eo trihutum requireretur tus esse, vade, et vende omnia c/ude habes,
dixit Petro (Matth., xvn, 26) Vade ad : et da pauperibus et veni, sequere me
,

mare, et mitte hamtim, et eum piscem qui verba vertis in opera, et nudam crucem
primo ascenderit, tolles, et aperto ore ejus nudus sequens, expeditior et levior ascen-
inveniens staterem, ilhan sumens da eispro dis scalam Jacob » et post pauca subdit
;
•'

me et te. In cujus expositione Hieronymus « Nihil enim est grande tristi et livida facie

dicit : « Hoc etiam simphciter intehectum vel simulare vel ostentare jejunia, posses-
sedificat auditorem , dum audit Dominum sionum reditibus abundare, et vile jactare
tantse fuisse paupertatis, ut unde tributa palliolum. » Sic igitur patet inimicos esse

pro se et apostolo rcdderet, non habuerit. crucis Christi praedictos adversarios pau-
Quod si quis objicere voluerit, quomodo pcrtatis, qui terrena sapientes, terrenas
Judas in loculis portabat pecuniam? res- possessiones ad perfectionem christianam
pondebimus. Rem pauperum in usus suos pertinere arbitrantur per quorum abjectio-
convertere nefas putavit, nobisque idem nem fiat minor perfectio.
tribuit exemplum. » Manifestum est au- Ilis igitur circa viam Christi consideratis
tem, nec alicui christiano debet venire in tam in ejus ortu, quam in ejus progressu,

Parm. omitlit : « vel fecit.


quam etiam in ipso criicis occasu ad
Christi doctrinam accedamus, qui discipu-
los simul et turbas instruens, a paupertate
principium sumpsit, Matth,, v, 3, ubi dicit
Beati paupercs spiritu, quod llieronymus
exponens dicit Qui scilicet propter Spi-
: <(
ritum sanctum voluntate sunt pauperes »
et, sicut Ambrosius dicit
« primam beatitudinem
que Evangehsta posuit, ordine enim pruna
est, et parens quaedam generatrixque vir-
tutum, quia qui contempserit sa^cularia,
ipse merebitur sempiterna, nec potest quis-
que meritum regni coelestis adipisci, qui
mundi cupiditate possessus est. »
autem pauper spiritus pra^cipue sit,
silius ostendit, dicens « Beatus pauper,
quasi Christi discipulus qui pro nobis pau-
pertatem sustinuit , nam
quodlibet opus implevit quod ad beatitu-
dinem ducit, se pr»bens exemplar discen-
tibus. » Nusquam autem Dominus legitur
possessiones habuisse. Non igitur beatitu-
dinis detrimentum habet paupertas eorum
qui possessionibus carere volunt propter
Christum, sed magis beatitudinis
tum. Deinde Dominus electis duodecim
apostolis ad prsedicandum eos mittens
, derent. Quis autem dicat, nisi haereticus,
concessa eis miraculorum potestate, inter
caetera vitae documenta, primo inducit pau-
pertatis doctrinam, dicens Matth., x, 9
Nolite possidere aurunii nec argentum in
zonis vestris, non peram in via ; quod
exponens Eusebius Caesariensis dicit :•« Pro-
hibebat eis auri et argenti et seris posses-
sionem, prsecognitione futurorum. Con-
templabatur enim quod qui sanandi erant
per eos, et ab incurabiUbus passionibus li-
berandi, vellent eis cedere in omnibus bo-
nis suis » et post aliquid subdit « Putabat
; :
oportere conductos arrha regni Dei, ter-
rena despicere, ut nec aurum nec argen-
tum nec possessiones nec quidquam eorum
quae mortales appretiantur, condignum
existiment datis sibi coelestibus opibus nec
non cum mihtes eos faceret regni Dei, mo-
nebat eos colere paupertatem. Nullus enim
mihtans Deo imphcat se hujus vitffi nego-
tiis, ut placeat Deo. » Et sic Hieronymus
dicit Super Mattli. : «
caverat (scihcet in verbis prsemissis) prope-
modum etiam vitae necessaria amputat ut
apostoli doctores verae rehgionis, qui insti-
Ambrosii texlus : « pressus, emergendi
:,
OPUSCULUM 111. 185
; tuebantur omnia Dei providentia guber-
nari, seipsos ostenderent niliil cogitare de
crastino. » Et, sicut Chrysostomus dicit
Super Matth. : « Per hoc pra;ceptum primo
quidem Dominus discipulos facit non esso
sul)jectos; secundo, ab omni eos liberat
; sollicitudine ut vacationem omnem tri-
,
Super Lucam, buant verbo Dei; tertio, docet eos suam vir-
paupertatis uter- tutem. Qualis ergo esse debeat qui evan-
gelizatregnum Dei, prseceptis evangelicis
designatur, lioc est ut subsidii saecularis
adminicula non requirat ; fideique totus
inluerens, putet quominus ista requirat,
magis posse suppetere, » ut Ambrosius di-
^
Qualis cit Super Lucam. Manifestum est autem
B. Ba- quod si apostoli possessionem suscepis-
: sent, non minus, sed multo magis suspecti
fuissent quod propter quaestum praedica-
ipse Dominus rent, quam si aurum vel argentum possi-
derent. Multo etiam majori sollicitudine
circaagrorum culturam occuparentur, mul-
toque majus est sseculare adminiculum ex
agris vel vineis possessis, quam si bona
mobilia habeantur. Manifestum est igitur
secundum expositiones praemissas aposto-
augmen- lis interdictum fuisse ne agros vel vineas,
vel alia hujusmodi bona immobilia possi-
primam discipulorum instructionem a
Christo perfectioni evangehc* derogare?
: Mentiuntur ergo in doctrina fidei, dicentes,
minoris esse perfectionis eos qui commu-
nibus possessionibus carent.
Est autem ulterius considerandum qua-
liter praecepta Domini prsemissa fuerunt ab
apostolis observata. Quia, ut Augustinus
dicit in lib. Contra menclacium, divinae
Scripturse non solum prsecepta Dei reti-
nent, sed etiam vitam moresque justorum;
ut si forte occultum est quemadmodum
accipiendum sit quod prsecipitur, in factis
justorum intelligatur. Quod autem nihil
temporalium possiderent, aut etiam in via
deferrent ante tempus passionis , aperte
;
ostenditur ex hoc quod legiturLuc, xxn,
35, ubi Dominus discipulis dixit Quando :
misi vos sine sacculo etpera et calceamentis,
numquid aliriuid defuit vobis? At illi dixe-
runt, nihil. Sed quia ibi subditur Dixit :
Qui divitias detrun- ergo eis : Sed nunc habet sacculum,
cjui
tollat similiter et peram, posset alicui videri
; quod Dominus totaliter priora pr«cepta re-
laxaverit. Sed hanc relaxationem quantum
non habet facuUatem,
 ,

186 COxNTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU,

ad personas apostolorum ad solum tem- , tur tamen hujus rei aliam rationem assi-
pus imminentis persecutionis esse referen- gnare Melchiades papa, qui, ut habetur
dam, apparet ex verbis Bedae, qui dicit : XIII, qusest. i, dicit : « Futuram Ecclesiam
(( Non eadem
vivendi regula persecutionis in gentibus apostoli praeviderant , idcirco
tempore qua pacis, discipulos informat. pra^dia in Judsea minime sunt adepti, sed
Missis quidem discipulis ad prsedicandum, pretia *
tantummodo ad fovendos egentes.
ne quid toUerent in via prsecepit, ordinans At vero cum inter turbines et adversa
scilicet ut qui Evangelium nuntiant, de mundi succresceret Ecclesia, ad hoc usque
Evangelio vivant. Mortis vero instante pe- pervenit ut non solum gentes, sed etiam
riculo, et tota simul gente pastorem pariter romani principes, qui totius orbis monar-
gregemque persequente, congruam tem- chiam tenebant, ad fidem Christi et bap-
poris regulam decernit, permittens ut tol- tismi sacramenta concurrerent ^ Ex quibus
lant victui necessaria, donec sopita insania vir rehgiosissimus Constantinus primus
persecutorum tempus evangelizandi re-
, Ucentiam dedit non sohim fieri christianos,
deat. Ubi nobis quoque dat exemplum, ex sed etiam fabricandi ecclesias et prsedia
justa nonnunquam causa instante qusedam constituit tribuenda. Et in sequenti cap.
>>

de nostri propositi rigore posse sine culpa dicit Urbanus papa « Yidentes summi sa-
:

intermitti. » Ex quo etiam apparet ad rigo-
rem evangelicae disciplinae pertinere
aliquis careat omni terrena possessione.
Quid autem super hoc Apostoli post passio-
nem servaverunt et servandum tradide- ,
runt, aperte in Actis apostolorum docetur;
legitur enim Act., iv, 32,
credentium erat cor iinum et anima una,
nec quisquam eorum qux possidebat, ali-
quid suum esse dicebat, sed erant illis om-
nia communia. Et ne aliquis dicat eos
habuisse possessiones communes puta
agros vel vineas, vel aliquid hujusmodi,
hoc per sequentia excluditur; sequitur
cerdotes, et alii, atque levitse et rehqui
quod fideles phis utilitatis posse conferre, si ha?-
reditates et agros quos vendebant, Ecclesiis
quibus praesidebant episcopi, traderentur,
eo quod ex sumptibus eorum tam pr«sen-
tibus quam futuris temporibus phira et
quod multitudinis electiora possent ministrare fldehbus com-
munem vitam ducentibus, quam ex pretio
eorum, cceperunt praedia et agros, quos
vendere solebant, matricibus Ecclesiis tra-
dere, et ex sumptibus eorum vivere. » Ex
,
his ergo videtur quod mehus sit possessio-
nes in communi habere quam aha mobilia
ad victum pertinentia et quod in primitiva
;

enim Quotcjuot possessores agrorum aut

: Ecclesia pra^dia vendebantur, noii quia hoc
domorum erant, vendentes afferebant pretia esset mehus sed quia prsevidebant apos-
,

eorum quse vendebanty et ponebant ante pe- toh qiiod apud Juda^os Ecclesia duratura
des apostolorum. Ex quo patet hanc esse non erat, partim propter infidehtatem, par-
evangehcff, vita:' observantiam, ut ea qua3 tim propter excidiiim quod eis imminebat.
ad necessitatem vita3 pertinent, possidean- Sed si quis recte consideret, hsec prse-
tur communiter, possessionibus omnino a missis non enim in
contrariantur. Ecclesia
possessoribus abdicatis. Quod autem hoc sui primordio in omnibusmembris suis
ad abundantiorem perfectionem pertineat, tahs fuit, quahs postmodum fuisse apud
apparet per Augustinum in hb. De doctrina perfectos quoscumque invenitur; sicut
christiana, ubi dicit « Qui crediderunt ex
: eiiim natura, sic et gratia debuit a perfectis
Judseis, ex quibus facta est prima Ecclesia initium assumere. Et ideo apostoh secun-
Hierosolymis, satis ostenderunt quanta uti- dum illum statum fidelium vitam ordina-
litas fuerit sub pa^dagogo, id est sub lege, veriint perfectioni convenientem unde ;

custodiri. Namque tam

capaces extiterunt dicit Hieronymus in hb. De illustribus
Spiritus sancti ut omnia sua venderent vi?is: « Apparet talem primam Christo

eorumque pretium indigentibus distribuen- credentium fuisse Ecclesiam, qiiales nunc

dum ante apostolorum pedes ponerent. o monachi esse nituntur et ciipiunt, ut nihil
Et postea subdit « Non enim hoc ullas: cujusquam proprium sit, nuUus inter eos
Ecclesias gentium fecisse scriptum est dives, nullus pauper; patrimonia egentibus
quia non tam prope inventi erant qui si- dividantur, orationi vacetur et psalmis,
mulacra manufacta deos habebant. » Vide- doctrinse quoque et continentise. » Hic

^ Al. : « prEemia. » Al. occurrerent. »

 OrUSCULUM III.
187
autem modus vivendi perfectioni congruus magnisque miracuUs cunctis
phetiae spiritu
fuit apud primos credentcs, non solum in longe lateque habitantibus vita ejus incla-
Jud«a sub apostolis, sed etiam apud vEgyp- ruit. Manifcstum est igitur ad cumulum
))

tum sub Marco Evangelista, ut ibidem perfectionis pertinere quod aliqui posses-
Hieronymus dicit, et sicut in II lib. Eccle- siones non habeant nec proprias nec com-
siasticse liistorix narratur. Processu vero munes.
temporis, multi in Ecclesiam erant intra- Adhuc potest hoc evidenter ostendi, si
turi, qui ab hac perfectione deficerent; ratio consiHorum ad evangehcam perfec-
quod non erat futurum ante Judaeorum tionem pertinentium consideretur. Ad hoc
excidium, sed Ecclesia apud gentes multi- enim introducuntur ut homines curis
plicata. Quod postquam contigit, utile mundi expediti, liberius Deo vacent. Unde
judicaverunt Ecclesiarum praelati ut praedia Apostolus proposito consiho de virginitate
et agri Ecclesiis conferantur, non propter servanda dicit (I Cor., vu, 32) Qui sine :

perfectioresquosque, sed propter infir- iixore est, sollicitus est Cjfuse sunt Domini,
miores, qui ad primorum fidelium perfec- quomodo placeat Deo ; qui autem cum
tionem attingere non valerent. Fuerunt uxore est, sollicitus est qude sunt mundi,
tamen et aliqui postmodum
primee perfec- cjuomodo placeat uxori ; et divisus est. Ex
tionis aemuli, congregationibus
qui in quo patet, tanto aUqua magis ad consiUo-
viventes, liis caruerunt, sicut plurima rum perfectionem pertinere, quanto magis
monachorum collegia in iEgypto. Narrat hominem a solUcitudine mundi absolvunt.
etiam Gregorius in III Dialogorum de Manifestum est autem quod divitiarum et
quodam sanctissimo viro, nomine Isaac, possessionum cura impedit animum a rebus
qui de Syrise partibus in Itaham veniens, divinis. Dicitur enim Matth., xni, 22 Qui :

perfectionis formam quam in oriente didi- seminatus est in spinis, hic est qui verbum
cerat in occidente observavit. Cum enim audit, et sollicitudo sseculi istius et fallacia
crebro ei discipuU humiUter innuerent, ut divitiarum suffocant verbum, et sine fructu
pro usu monasterii possessiones quae oflTe- efficitur ; quod exponens Hieronymus di-
rebantur, acciperet ille sollicitus suae pau-
; cit : ((Blandae sunt divitiae, aliud agentes
pertatis custos, fortem sententiam tenebat, et aUud poUicentes. Lubrica est earum
dicens « Monachus qui in terra possessio-
:
possessio ; dum huc iUucque circumferun-
nes quaerit, monachus non est; » quod tur, et instabiU gradu vel habentes dese-
non potest intelligi de acquisitione posses- runt, vel non habentes reficiunt. Hoc ))

sionum per modum proprietatis habenda- etiam evidenter ostenditur Luc, xiv, 18,
rum; non enim praemissum est, quod ei ubi unus de his qui sunt vocati ad coenam
possessiones offerentur nisi pro monasterii se excusavit dicens Villam emi, et necesse
:

usu. Nec tamen ejus sententia sic intelU- ab eo ire, et videre illam. Et, sicut Grego-
genda est, quasi possessiones communes rius dicit, « quid per viUam nisi terrena
habentes, omnino a monachorum perfec- substantia designatur ? Exit ergo videre
tione deficiant, sed hoc dicebat propter villam qui sola exteriora cogitat. In fine ))

periculum paupertatis amittendae, quod autem parabolae subditur Paupere^ et de~ :

imminet plerisque monachorum communes
possessiones habentium. Dicit enim Hiero-
nymus in Epitaphio Nepotiani ad Heliodo-
rum episcopum : « Sint ditiores monachi
quam fuerant saeculares. Possideant opes
biles introduc huc ; quod, exponens Ambro-
sius, dicit quod « rarius deUnquit cui
deest illecebra peccandi, et citius ad Deum
convertitur qui non habet in mundo unde
delectetur. Sic igitur patet quod posses-
)>

sub paupere Christo, quas sub locuplete siones etquascumque divitias omnino non
diabolo non habuerant; et suspiret eos habere, magis ad evangelicam pertineat
Ecclesia divites, quos tenuit mundus ante perfectionem. Item Augustinus dicit in
mendicos. » Et ideo signanter Gregorius lib. De Domini : « Minimi Christi
verbis
de S. Isaac subdit « Sic quippe metuebat
: sunt illi qui omnia sua dimiserunt, et se-
paupertatis suae securitatem perdere, sicut cuti sunt eum, et quidquid habuerunt,
avari divites solent perituras divitias cus- pauperibus distribuerunt, ut Deo sine sae-
todire. Unde ad ejus sanctitatem osten-
» culari compede expediti servirent, et ab
dendam, Dominus eum clarificavit subdit ; oneribus mundi Uberatos, velut pennatos,
enim Gregorius de eo, ibi « Itaque pro- : sursum humeros toUerent. Hi sunt minimi,
188 CONTRA RETRAHENTES HOMINES A RELIGIONIS INGRESSU.
quia hiimiles. Appende minimos istos, et
grave pondus invenies. » Nullus autem
sani capitis dicet, ad mundi oncra non
pertinere communium possessionum cu-
i^am. Pertinet igitur ad perfectionis pondus
ut etiam ab hujusmodi compedibus expe-
diti homines serviant Deo.
Sic igitur patet vanam esse doctrinam,
imo pestiferam , et christianse
contrariam, illorum qui dicunt quod pos-
sessionibus communibus carere propter
Christum ad perfectionem non pertineat;
de quibus super illud Psal. vi Conver
iantur et erubescant valde velociter, dicit
Glossa : « Hoc non est hic, ubi potius ini-
qui rident eos qui eos relinquunt, et suis
irrisionibus inflrmos Christi nomine eru-
bescere faciunt. » Ad eos etiam pertinere
videtur quod ahbi in Psal. xni, 6, dicitur
Conciliicm i?iopis confudistis, qiioniam Do-
minus spes ejiis est ; ubi dicit Glossa :
« Inopis cujuslibet, qui est
Christi, et fecistis, quoniam Domi-
hoc ideo
nus spes Unde ergo magis reverendus
ejus.
erat, inde magis contemnitur. » Quid enim
ahud isti faciunt nisi quod contemnere
nituntur eos qui cliristiange paupertatis
consilium perfecte sectantur; et hoc ideo
quia non in terrenis possessionibus, sed in
Deospem habent?
CAPUT XYI.
Solutio rationum contra prxdictam
perfectionem inductarum.
His igitur visis, facile est respondere ad
ea qua? in contrarium proponuntur.
Quod enim primo inductum
expedit possessiones communes possideri^
jam patet quod expedit propter eos qui
non sunt summne perfectionis capaces,
quahs in primis credentibus fuit, qui tamen
imperfectiores omnlno negUgendi non
erant. Unde et apud illos qui illam sum-
mam perfectionem sectabantui% possessio-
nes non erant. Sicut etiam Dominus, cui
angeli ministrabant, loculos habuit propter
necessitatcm ahorum, quia scihcet cjus
Ecclesia loculos crat habitura, sicut
tinus dicit Super Joan. Unde si
congregatio, in qua omnes ad majorem
perfectionem tendant, expedit eis commu-
nes possessiones non habere.
Quod vero secundo proponitur, quod
beatus Benedictus in vita sua amplas pos-
sessiones recepit, hoc sufflcit ad ostenden-
dum quod communes possessiones non .
totaliter monasticam perfectionem exclu-
dunt non autem ex hoc haberi potest quod
;
majoris perfectionis non sit possessionibus
communibus carere preesertim cum idem
;
doctrinse beatus Benedictus in sua Regula dicat se
ahqiiid remisisse de rigore monasticae vitae
a prioribus institutae, condescendendo in-
firmitatibus sui temporis monachorum. Et
: eadem ratio est de beato Gregorio, qui
monasteria construxit secundum regulam
a beato Benedicto institutam.
Qiiod vero tertio propositum est, quod
apostolis persecutionis tempore permisit
Dominus ut peram et saccidum tollerent,
: magis contra eos facit, sicut ex pra^missis
apparet. Si enim persecutionis causa rigor
prioris disciplina^ remittitur, consequens
membrum est quod ad rigorem disciplinai pertinebat
ut peram et sacculum non haberent. Nec
tamen legitur quod iUo persecutionis tem-
pore procuraverunt sibi aliquas possessio-
nes communes. Et sic patet, quod induci-
tur, ad propositum non pertinere.
Quod vero quarto inducitur, quod Domi-
nus noii instituit ordinem non habentium
possessiones, sed ordinem prselatorum, qui
possessiones habent in aUero quidem est
,
apertum mendacium. Cum enim Dominus
discipulos instituit, quod nec argentum nec
aurum possideant, et quod corda eorum
non graventur curis hujus mundi, et dimit-
tentibus agros et domos propter nomen
suum pr«mia repromittit non sohmi in
futuro, sed in hoc sa?culo ; ut scilicet sint
cum apostohs, nihil in hoc mundo haben-
est quod tes, et omiiia possidentes manifestum est
;
quod omnes quicumque lianc regulam
secuti fuerint, institutionem Christi sequun-
tur nec enim ihi qui sanctos sequuntur,
;
per quos sunt ordines instituti, ad ipsos
accedunt, sed ad Cliristum, cujus docu-
menta proponunt; quia nec illi seipsos
pra^dicaverunt, sed cum Apostolo Jesum
Christum, ejus documenta proponentes. In
altero falhintur, vel fallere volunt per fal-
laciam accidentis. Instituit enim Christus
Augus- cpiscoporum ordinem et aliorum clerico-
qua sit rum, qui possessiones communes habent
vcl proprias. Sed hoc Christus in eis non
instituit, sed magis instituit eorum ordi-
nem in perfecta paupertate, sicut ex prse-
 ;;

OPUSCULUM III. 189

dictis apparet. Postmodiim vero dispen- ocuU mcl, ctc, dicit Glosm : « Non est
sativc sunt in Ecclesia communes posses- otiosus qui vcrbo Dei tantum studet; nec
siones accepta^ propter rationem priedic- pluris est qui extra operatur, quam qui
tam. studium cognoscendai divinitatis exercet.
Quod ctiam quinto propositum cst, quod Ipsa ctiam sapientia maximum opus cst. »
christiana perfectio non dormitavit a tem- ToIUtur etiam otium pcr labon^m doclrinae,
pore apostolorum usque ad pra^scntia quo contra hostcs Udci dimicatur, secun-
tempora certum est cam non dormitassc,
;
dum illud Apostoli Laborci sicut bonus
:

sed in plurimis viguit et in iEgypto et in miles Christi Jesu, H ad Timoth., u, 3, ubi

aliis partibus mundi. Numquid tamen ali-
quis Deo modum imponere potest, ut omnes
in omni tempore et in omnibus
nes eodcm modo ad se trahat? Quinimo
secundum su« sapicntiaB ordincm, (juo
suaviter universa disponit, singuUs tcmpo-
ribus congruentia adminicula providet
humanae saluti. Quid cnim si
Numquid dormitavit doctrina christiana a
temporibus magistrorum doctorum Atha-
nasii, Basihi, Ambrosii, Augustini et atio-
rum qui circa iUud tcmpus fuerunt usque
ad haic nostra tcmpora, in quibus magis
in doctrina christiana liomincs cxercentur?
Numquid secundum mirabilem eorum
rationem, quidquid boni tempore aliquo
intermissum fuit, ilUcitum erit resumi? Sic
enim et martyrium iUicitum crit subirc et
miracula facere, quia multo tempore sunt
hujusmodi intermissa.
Quod vcro sexto proponunt, quod illi
qui possessionibus communibus carebant,
vivebant dc operibus manuum, hoc non
minorem calumniam aUis quam
ingerit, quia etiam apostolus, qui evangc-
Uum prsedicabat, vivcbat de opcrc manuali.
Numquid ergo episcopi, archidiaconi et
quibi-scumque ex officio competit Evange-
lium praedicarc, pcccant, si non vivant de
opere manuaU? Si autcm ad hoc non
dicit Glossa : « In pra;dicando Evangclium
contra hostes fidei. » Fateor etiam hoc ne-
homi-
locis cessitatis esse his qui aliunde non habent
de quo licite vivant. Licitum est autem
evangclistis, ctiam monachis, ut de Evan-
gelio vivant, et de altaris ministerio, sicut
Augustinus dicit in lib. De opere monacho-
quaeratur : rum.; alioquin numquid illas solas posses-
siones communcs monachis licet habere
quas possunt lucrari de opere manuali?
Nonne autem derisibilis est, si quis dicat
licere rcligiosis in elecmosynam amplas
posscssiones accipcre, non autem eis liccre
accipere de fldclium cleemosynis ea quae
pertinent ad quotidianum et simplicem
victum? Sic igitur nuUa necessitas imminet
his qui communes possessiones non ha-
bent, manibus De Iioc tamcn diffu-
operari.
dictum est.
sius alibi a nobis
Jam vero quod scptimo propositum est^
magis derisione quam responsionc dignum
est. Quis enim non videat in immensum
majoris soUicitudinis cssc possessionibus
reUgiosis procurandis curam impendere, ad quod
vix sa3cularcs sufUciunt, quam acquirere
simplicem victum ex fldelium pietate colla-
tum, et clementia divina provisum ?
Quod vero octavo propositum est de hoc
quod religiosi necesse habent circa eorum
negotia soUicitari a quibus pascuntur fa- ;

tcnentur, quia Paulus hoc non ex neccs- tcor quod habent quidem, scd circa spiri-
sitate, sed supercrogando faciebat, quid tualcm eorum salutcm, vel ut tribulatos
imponunt rcUgiosis quidquid sancti Patrcs consolentur quae quidem sollicitudo est ca-
;

supererogando fccerunt? NuUus enim est ritatis, undc religioni non rcpugnat quin- ;

qui omnes supererogationes possit implere imo, ut dicitur Jacob., i, 27 Religio muncla :

cum unus in uno et alius superabundet in et immaculata apud Deum et Patrem hsec
aUo. Si vero non supcrerogationis sed . esty visitare pupillos et vicluas in tribula--
necessitatis esse dicitur eos qui possessio- tione eorum.
nibus communibus carent, de labore ma- Quod autcm ultimo propositum est, om-
nuum vivere; fateor quidem quantum ad nino est frivoium quia ea quibus utuntur
,

hoc necessitatis esse ut non otiose vivant. religiosi ad sustentationem vitae, non sunt
Sed otium non solum per laborem ma- eorum quantum ad proprietatem dominii,
nuum tolUtur, sed multo melius per sacrae sed dispensantur ad usum necessitatis
Scripturae studium, quod otium habct corum ab liis qui harum rerum dominium
magnum negotium, sicut Augustinus dicit habent, quicumque sint illi.
unde super iUud Psal. lxvui Defecerunt : Haec igitur sunt quae ad praesens scri-^
^90 CONTRA RETRAHENTKS HOMINES A RELIGlONIS
INGRESStJ.
'"""'''. "''•'"«'*•" «t Pe«- »at, sed scribat et scripturam proponat in
!'ifP,?m°r!'™°*™
'^'''"'^^^
rSirn-1 P"blico, ut ab intelligentibus dLdka"
'^'" "''"" "^" ^°"-
S^"oS".n'
tiadicere voluent, non coram
pueris gar-
P*'^^" •J"''^^*'™™ «"' «t si quid- erroneum
est, auctoritate veritatis confutetur.

' Parm. : « et ut quod. »

 :
; ,

OPUSCULUM IV.

SERMONES
PRO DOMINICIS DIEBUS ET PRO SANCTORUM SOLEMNITATIBUS.

(IN EDIT. ROM. EXSTANT IN CALCE COMM. IN EPIST. PAULI APOST.)

SERMONES DOMINICALES
secundo, II Cor., vi : Ecce nunc tempus
SERMO I.
acceptabile.'J)e tertio, Jac, v: Ecce judex
Dominicm prim^e in adventu Domini, antejanuam assistit. De quarto, Apoc, ult. :

ex Epistola. Ecce venio cito, et merces mea mecum est, etc

Diei natahs Domini debemus occurrere cum
Dies autem appropinguavit, Rom., xiii. misericordia et veritate. His duabus viis
Potest intelligi hoc verbiim de quadruplici venit Christus ad nos, et nos debemus ire
die. Quadruplex enim dies appropinquavit ad eum. Psal. xxiv Universse vix Domini:

dies misericordiee, dies gratise, dies justitiae cum pu-

misericordia et veritas. Diei gratia^
et dies glorise. Hos quatuor dies facit Sol ritate ethumihtate haec enim duo maxime
;

iste, cujus adventum sancta modo colit faciunt susceptibilem gratiam. De primo,
Ecclesia. Dies misericordiae est dies natalis Prov., xxn Qui diligit cordis munditiam^
:

Bomini, in quo ortus est nobis Sol justitise, propter gratiam labiorum suorum habebit
vel verius qui fecit tam gloriosum diem amicum regem. De secundo, Jac, iv Humi- :

dies gratiae est tempus gratiae ; dies justitia? libus autem dat gratiam. Diei judich cum
est dies judicii ; dies gloriae est dies aeterni- Hieronymus « Sive
cogitatione et timore. :

tatis. De primo dicitur Joel., iii : In illa die comedam, sive bibam, iha vox in auribus
stillabunt monles dulcedinem. De secundo, meis semper videtur sonare Surgite, mor- :

II Cor., VI : Ecce nunc dies salutis. De tertio, tui, venite ad judicium. » Dicitur e contra
Soph., i: Dies irx, dies illa, dies tribulatio- de mahs Viri mali non cogitant judicium
:

nis. De quarto, Zach., i, 4 : Erit dies una, Prov., xxvni. Diei gloria? debemus occur-
qux nota est Domino ; Psal. Lxxm : Melior rere cum justitia et festinatione. Hebr., iv :

est dies una in atriis tuis super millia. Dies Festinemus ingredi in illam requiem. Ad ista
natahs appropinquavit, ut devote celebretur quatuor hortatur nos Apostohis in epistola
vel colatur; dies gratiae, ut suscipiatur; ista. Ad misericordiam et veritatem, ibi :

dies judicii, ut timeatur; dies gloria?, ut Induamur arma lucis. Arma lucis sunt mise-
ad eum curratur. Propter primum frequen- ricordia et veritas. Misericordia enim est
tat Ecclesia Dominus prope est, PhiL, iv;
: scutum, quo ab hostibus defendimur veri- ;

Isa., LVi : Juxta est salus mea ut veniat. De tas est virtus, qua omnia vincimus. De
 ;

192 SERMONES DOMINICALES.

primo, Ecclesiastic, xxix Eleemosyna viri :
quibus duobus Augustinus : « Hodie Deus
quasi sacculus* cum
gratiam homi-
ipso, et factus est homo, ut homo Deus. » Defieret
nis quasi pupillam conservahit ; et postea : tertio, Isa., \i:Ecce virgo concipiet, et pariet
Resurget, et retribuet illis retrihulionem filium. Dies gratige est acceptabilis, quia
unicuique in caputSuper scu-illorum. abunde Dei gratia diffunditur potestas ,

tum potentis et super lanceam pugnahit ad- diaboli tollitur, et virtus peccati extingui-
versus inimicum tuum. De secundo^, III tur et ideo patet quod homo facile et sine
;

Esdr., IV : Magna est veritas, et prxvalet impedimento potest servire Deo-. De primo,
magna est, et fortior prce omnibus. Omnis Tit., Apparuit gratia Salvatoris nostri
II :

terra veritateiu invocat; ccelum etiam ipsam Dei. De secundo, Hebr., u Ut per morlem :

benedicitetomnia opera moventur et tremunt destrueret eum qui hahebat mortis imperium,
propter eam, et non est cum ea quicquam id est diaholum.. De tertio, Rom., vi Vetus :

iniquum. Vinu?n iniquum, iniquus rex, ini- homo noster crucifixus est ut deslruatur ,

quse mulieres, iniqui omnes filii hominum, et corpus peccati. Dies judicii est formidabilis
iniqua omnia illorum opera, et non est in malis, quia districte a justo judice judica-
ipsis veritas, et in sua iniquitate perihunt; buntur, quia ab omni creatura impugna-
et veritas manet. Et puritatem et humilita- buntur, quia ceterno suppMcio damna-
et
tem, ibi Non in cuhilihus et impudiciliis,
:
buntur. De primo, Prov., vi Zelus et furor :

non in contentione et xmulatione. Cubilia et viri non parcet in die vindictx. De secundo,
impudicitiae sunt actus luxurige, qui im- Sapient., v Armabit creaturam ad ultionem
:

mundum Contentio et aemulatio

faciunt. inimicorum, etc. De tertio, Judith xvi , :

procedunt a superbia. Prohibendo impudi- Visitahit eos, et dabit ignes et vermes in

citiam, suadet puritatem prohibendo su- ; carnes eorum. Matth., xxv Et dicet his qui a :

perbiam, suadet humilitatem. Ad cogitatio- sinistris ejus erunt : Discedite a me maledicti

nem et timorem judicii, ibi : Sicut in die in ignem seternum. Dies glorise est deside-
honesle amhulemus; hoc est, ita vivamus rabilis quia coelum restauratur
,
homo ,

sicut condecet in die judicii. Et homo in beatificatur et omnis creatura propter

,

judicio, cogitando judicium, honeste vivit impios renovabitur. De primo, Ephes., i :

judicium formidando. Ad justitiam et fes- In quo proposuit restaurare universa, sive

thiationem, ibi Hora estjam nos de somno
: quse in cxlis, sive quse in terra sunt, in ipso,
surgere; et ideo festinemus a somno pec- id est in Christo. Ps. cix: Judicahit in natio-
cati surgere ad justitiam faciendam et ; nibus, etc. De secundo,
implehit ruinas,
reddit ibi rationem Nunc cnim propior est
: Phil., SaJvatorem expectamus Dominum
III :

nostra salus, ad quam nos conducat, etc.
SERMO
nostrum Jesum Christum , qui reformahit
corpus humilitatis nostrx, configuratum cor-
poris claritatis sux. De tertio, Apoc, xxi
II.
:

Et dixit qui sedebat in throno : Ecce nova

De eadem, de quadruplici die. facio omnia. Est ergo dies ille disiderabilis
angehs ethominibus et omnibus creaturis,
Dies autem appropinquavit, Rom., xui. ad quam diem nos perducat qui vivit in
Est enim quadruplex dies : scilicet dies ssecula saeculorum. Amen.
misericordia^ dies grati* , dies judicii et
dies gloricT.Primus dies admirabilis, secuii-
SERMO III.
dus acceptabihs, tertius formida])ilis, quar-
tus desiderabilis. Dies misericordiae, id est De eadem, ex Evangelio.
dies natalis Domini, admirabilis est, quia
Deus humanatur, homo deificatur, virgo Ecce rex tuus venit tihi mansuetus,
prole fecundatur. De primo, Pliil., u Qui : Matth. XXI. Prophetia estde adventu Domini
,

cum in forma Dei esset, non rapinam arbitra- nostri Jesu Christi. Et nota hic circa ad-
tus est esse se xqualem Deo sed semetipsum : ventum tria. Primo est dignitas adve- ,

exinanivit, formam servi accipiens; in simi- nientis secundo, utilitas adventus tertio,
; ;

litudinem hominum factus, et hahitu inventus
iit homo. De secundo, Rom., ix Ex quibus
Christus secundum carnem, qui est super
omnia Deus benedictus in sxcula. Amen. De
modus adveniendi. Primum ibi, rex tuus,
: rex clemens, rex justus, rex sapiens, rex
terribihs, rex omnipotens, rex aeternus.
Rex clemens in parcendo, justus in judi-
4

I
 : ,,
;

OPUSCULUM IV. m
cando, bonus in rctribuendo sapiens in , per ipsum, De septimo, Joan., iii Sic
etc. :

gubernando, omnipotens in bonos protc- Deus dilexit mundum^ ut Filium suum unige-
gendo, terribilis inmalos puniendo, setcrnus nitum daret:ut omnis quicredit in ipsumnon
seternaliter regnando, et regnum ffiternum pereat, sed habeat vitam xternam. Prop-
conferendo. De primo, Isa., xvi Et prwpa- : tcr ha^c l)ona qua? futura in ejus adventu
rabitur in misericordia solium ejus. l)e se- videbant sancti Patres, cum tanto desiderio
cundo, Isa., xxxiv : Ecce in justitia regna- clamabant Utinam disrumperes coelos et
:

bit rex. Idem, xvi : Sededit super solium descenderes. Dc his septem, Isa., i.xi, 1 :

excelsum David in veritate. De tertio, Psal. Spiritus Domini super me, ad annuntiandum
Lxxii Quam bonus Israel Deus iis qui recto
: misit me : ecce mundi illuminatio, praidi-
sunt corde ! Dionysius « Optimi est optima : cando enim mundum pro nobis illumina-
adducere. » Unde optimitas ejus apparet, vit ut mederer contristis corde
; peccata ,

quia optima adduxit. De quarto, Jer., xxiii destruendo sic enim mcdetur contritis
,

Suscitabo David gtrmen justum, et regnabit peccata destruendo; prxdicare captivis in-
rex, et sapiens erit. De quinto, Esth., xiii :
dulgentiam : ecce inferni expoliatio, expo-
Domine Deus rex omnipotens, in ditione tua liando enim infernum captivam duxit
cuncta sunt posita. De sexto, Sap., x : Illos captivitatem ; clausis apertionem : ecce cceli
autem tanquam durus rex interrogans con- restauratio, praidicare scilicet apertionem
demnasli. De septimo Jer., x Dominus , : cceh ; ut procdicarefn annum piacabilem ecce :

autem Deus ipse est Deus vivens et rex , hominum cum Deo reconciliatio ; diem ul-
sempiternus. Luc, i : Et regni ejus non erit tionis : ecce diaboli destructio, sic enim
Ideo optimum est subesse tali regi.
finis. fecit ultionem de omnibus injuriis quas
De his septem, II Mach., i Domitie Deus, : fecerat diabolus sanctis dare coronam : ;

omnium creator, terribiliset misericors ; solus ecce hominum beatificatio. Modus veniendi
bonus^ rex justus, omnipotens et seternus. notatur ibi Mansuetis; in mansuetudine
:

In creatore sapientia, in misericorde cle- enim voluit venire Dominus Jesus Christus
mentia, in bono bonitas, in justo justitia, in voluit autem venire mansuetus propter
terribili severitas, in potente potentia, in quatuor. Primo, ut malos facilius corrigeret.
eeterno ceternitas. Hic rex est qui venit Ps. Lxxxix Quoniam superveniet mansue-
:

tibi, id est ad utiUtatem tuam. Utilitas ergo tudo et corripiemur. Secundo, ut omnibus
adventus notatur hic Venit tibi. Fuit : se amabilem exhiberet. EccL, ii : Fili, in
autem utilitas adventus septuplex ad prae- mansuetudine opera tua perfice, et super
sens. Prima, mundi ilkiminatio; secunda, hominum. gloriam diligeris. Tertio, ut omnes
inferni expoliatio ; tertia , coeli reparatio ;
ad se traheret, et populum sibi multipli-
quarta, peccati destructio ;
quinta, diaboli caret. II Reg., xx
Mansuetudo tua multi- :

superatio sexta, hominis cum Deo recon-

; plicabit te, etc. Bernardus « Omnino cm*- :

ciliatio septima, hominis beatificatio. De

; rimus post te, bone Jesu, propter man-
primo, Joan., viii Ego sum lux mundi. : suetudinem tuam. » Quarto, ut mansuetu-
Idem I , Erat lux vera qux illuminat
: dinem doceret. Matth., ii Discite a me :

omnem hominem venientem in hunc mundum. quia mitis sum et humilis corde. Et sunt
De secundo, Oseae, xiii Ero morsus tuus, : quatuor quai maxime debent suadere man-
inferne. Zach., ix Tu autem in sanguine : suetudinem. Primum est quia a malo ,

testamenti tui eduxisti vinclos tuos de tacu, liberat; secundum, quia gratiam impetrat;
in quo non erat aqua. De tertio, Ephes., i : tertium quia animam servat quartum
, ;

In quo proposuit restaurare universa, sive quia meretur terram viventium. De primo,
quse in coelis sunt , sive qux in terra. De Sapiens Mansuetus est qui nullam animi
:

quarto, Hebr., i Ut destrueret eum qui

: amaritudinem sentit. De secundo, Prov., i :

habebat mortis imperium, id est diabolum, et Mansuetis dabit gratiam. De tertio, Ecch.,n:
liberaret eos qui timore mortis per totam In mansuetudine serva animam tuam. De
vitam obnoxii erant servituti. De quinto, quarto, Matth., v Beati mites, quoniam ipsi :

Rom., X Vetus homo noster crucifixus est,

: possidebunt terram. Rogemus ergo Domi-
ut destruatur corpus peccati, etc. De sexto, num, etc.
Rom., V Si cum adhuc inimici essemus,
:

reconciliati sumus Deoper mortem lilii ejus;

multo magis reconciliati salvi erimus in vita
XXIX. 13
 194 SERMONES DOMINICALES.
carnis macerationem. Ps. xxxiv : Induebar
cilicio. Sexto, debemus indui subtilibus per
SERMO lY.
humilitatem. Ezech., xvi Induite subti- :

De eadem materia, ex Epistola. libus. I Reg., xviii Ego sum vir pauper et
:

tenuis. Septimo, saccum per habitus vili-

Induamur arma lucis , Rom., xiii. Do- tatem. Isa., l Induam ccelos tenebris, et
:

miniis noster Jesus Cliristiis assumpsit ponam saccum operimentum eorum. Octavo,
arma sua, et venit in mundum pugnaturus armorum speciositatem, de quo hic : In-
pro nobis contra aeras potestates. Isa., lix : duamur arma lucis. Circa arma ista scien-
Indutus est justitia ut lorica. Et quia in- dum quod, sicut dicit Scriptura, debemus
decorum est rege armato milites remanere indui loricam caritatis, scutum fidei, galeam
inermes , Apostolus monet ut armemur. spei, thoracem justitiae. Fide debemus in-
Induamur, inquit, arma lucis. Facit autem dui admunimentum rationalis spe ad ,

tria in his verbis Apostolus. Primo, ut munimentum irascibilis, caritate ad pro-

induamur prsecipit; secundo, quid debea- tectionem concupiscibilis, justitia ad pro-
mus induere ostendit ; tertio , motivum tectionem totius anim«. De primis tribus
subjungit. Primum, ibi Induamur ; secun- : armis, I Tim., iv Induti lorica justitix. :

dum, arma; tertium, ibi

ibi : lucis. Circa : I Mach., III Induit se loricam sicut gigas,
:

primum sciendum est quod debemus nos et succinxit se arma bellica. Sap., v : Induet
induere propter quinque. Primo, ne per- pro thorace justitiam. ergo hic Ostendit
petuo frigore affligamur secundo, ne tur- ; quid induere debeamus. Motivum ad hoc
pitudinis ostensione confundamur; tertio, ponit ibi lucis, id est Christi. Quis non
:

ne ab seternis nuptiis excludamur; quarto, libenter indueret arma domini sui ? quanto
ut ab ictibus diaboli protegamur; quinto, magis debemus induere arma coelestis et
ut a Domini exercitu cognoscamur. Istae eeterni Regis ? Dicitur autem Christus lux
rationes redduntur in textu. De primo et propter sex effectus lucis quorum primus :

secundo, Apoc, xvi Beatus qui custodit : est illuminatio, secundus fecundatio, ter-
vestimenta sua , ne nudus ambulet , quoad tius conservatio est enim lux conserva-
:

primum; et videant turpitudinem ejus^ quo- tiva quartus ornatio

;
quintus ordinatio. ,

ad secundum. De tertio, Matth. xxu , :

De his duobus Dionysius « Corpus inordi- :

Amice , quomodo huc intrasti non habens natum ordinat et ornat. » Sextus sui
vestem 7iuptialem? De quarto, Ephes., vi :
effusio lux enim est sui diffusiva per
:

Accipite armaturam Dei, ut possitis resistere radios. Haec omnia fecit nobis Christus.
in malo, et in omnibus perfecti stare.
die Quaere in processu de lumine in Nati-
State ergo succincti lumbos vestros in veri- vitate*.
tate, induti loricam justitiae, et calceati pedes Induamur ergo anna lucis ut bene ,

in prxparatione Evangelii pacis, in omnibus triumphantes aeternaliter tandem a Rege

sumentes scutum fidei; et galeam salutis nostro coronemur.
assumite, et gladium spiritus, quod est ver-
bum Dei. De quinto, CoL, in : Induite vos,
SERMO V.
sicut electi Dei sancti et dilecti , viscera
secundum sciendum
misericordix, etc. Circa Dominicee secimdse in Adventu, ex
est quod pku^a Scriptura docet nos in- Epistola.
duere. Primo, vestimentum innocentiae.
Apoc, iii Vestimentis albis induemur, id
: Qusecumque scripta sunt, ad noslram doc-
est innocentia. Secundo^ viscera miseri- trinam scripta sunt, Rom., xv. In praece-
cordise. CoL, iii : Induite viscera miseri- denti dominica docuit nos Apostolus ad
cordix benignitatem etc Tertio Christi , , surgendum in ista docet ad quid surgen-
;

conformitatem, Rom., xm Induimini Do- : dum, quia ad studendum et ad legendum

minum Jesum Christum. Quarto conver- , scripta quae facit nobis Magister noster
sationis novitatem. Ephes., iv Induite : ccelestis. Dominus enim tanquam bonus
novum hominem, id est novam conversatio- magister fuit sollicitus facere nobis optima
nem. Quinto, cilicii asperitatem quoad scripta, ut nos perfecte erudiret. Qusecutn'

IIos indices, qui passim occninint, in editione roniana appositos, retinuimus.

 ,
; ::

OPUSCULUM IV. 195

que, ijiquii, scripla sunt, ad noslram doctri- dandum eum. Et sic paiet quod omiies
»

nam. scripta sunt. Consistunt auiem isia creaiura?, quae suni quasi qua^dam scripta
scripia in duplici libro : scilicct in libro Dei, docentnos quatuor circa cognoscenda,
creaiura^ et in libro scripiurae. Primus et quatuor circa agenda.
liber quoi habet creaturas, tot habei scripia De Scriptura, secundum iUud videhcet
optima, qUcT, sine mendacio docent verita- Scriptur», quaere in sequenti processu.
tem. Unde Aristoteles, interrogatus a quo
tot et tanta didicissei, respondii « A rebus :
SERMO YI.
quae mentiri non noverunt. » Docent au-
tem duo cognoscenda et agenda. Circa
: De eadem, ex Epistola.
cognoscenda docent nos quaiuor. Primo,
Deum esse secundo, unum Deum esse
; Qusecumque scripta sunt, etc, Rom., xv.
teriio, trinum Deum esse ;
quarto, summimi Sicut tactum esi supcrius, duo suni libri
bonum Quia mundus est, docet eum
esse. qui scripti sunt ad nosiram docirinam et
esse, sicut opus opificem. Sap., xni A : de libro creaturae dictum est supra nunc ;

magnitudine specieiet creatursepotuit cognosci dicendum est de libro Scripiurae, qui duo
eorum creator. Quia unum sunt, et uno docet, bona et mala bona ut fiant, mala
:

modo servantur, docent unum Deum esse : ui non fiant. Circa bona docet iria sciUcet :

si enim plures dii esseni, jam mundus praecepia, consilia, promissiones, sicut tri-
destructus esset , cum divisio sit causa plex bonum est; est enim bonum hones-
destructionis. Omne regnum
Matth., xn : tum, jucundum et uiile. Praecepta docent
in seipsum divisum desolabilur. Quia omnia bonum honestum, quia docent cultum
consistitin nuwcro, pondere et mensura, sive, unius Dei et pulchritudinem morum et
secundum Augustinum, De Trinitate, nwdo, viriutum, quae honestum faciunt hominem.
specie et ordine, docent trinum esse Domi- In consiUis est bonum utile. Matih., xix Si :

num. Sap., u Omnia fecisti in pondere

: vis perfectus esse, vade, et vende omnia qux

numero et mensura. Quia omnia bona sunt, habes, et da pauperibus et habebis thesau-
,

doceni summum bonum esse illud a quo rum in coelo. In promissionibus est bonum
tot bona procedunt. Augusiinus Ma- : <( delectabile, sive jucundum. Joan., xvi :

gnum indicium boniiatis est quod quseUbet Iterum videbo vos, et gaudebit cor vestrum.
creatura cogitur dare seipsam. Ideo quia Deut., IV Audi Israel verba vitse; et posiea
:

Deus bonus est, nos sumus. » et dabo tibi terram fluentem lac et mel. Circa

Circa agenda, docet nos simiUter qua- mala poiiit similiter tria. Prohibiiiones, dis-

tuor. Primo Domino obedire secundo, eum ; suasiones et comminationes, et hoc secun-
timere teriio, eum amare
; quarto, eum ;
dum triplex malum ; est enim triplex ma-
laudare. Domino obedire docent nos, quia lum, mortalis culpae, et malum venialis
sibi omnia obediunt. Psal. cxxxvui : Prse- culpae, et malumaeternaepoenge. Prohibitio-
ceptum posuit, non praeteribit. Nihil inve-
et nes respiciunt malum mortalis culpae.
nit in creaturis inobediens Creator, nisi Exod., XX Non fornicaberis, et sic de aliis
:

peccaiorem et diabolum. Deum amare do- prohibitionibus. Dissuasiones malum venia-

cent nos beneficiis et donis quse nobis lis culpae. Eccli., xix : Qui spernit modica,
exhibent quotidie. Augusiinus « Coelum : paulatim decidet; etalibi : « Yiiasii grandia,
et terra et omnia quae in eis sunt, undique cave ne obruaris arena. » Comminationes
mihi dicunt ut amem ie, nec cessant dicere respiciunt malum aeternae poenae. Isa., ult.
omnibus, ita ut sim inexcusabiHs. » Deum Vermis eorum non morietur. Bene ergo
timere docent nos poenis et supphciis; dicit : Qusecumque scripta sunt, scilicet in
videmus enim quod omnis creatura parata libro Scripturae, ad nostram doctrinam
esi punire rebehes suo Creaiori. Sap., xvi : scripta sunt. Rogemus ergo, eic.
Creatura iibi factori deserviens exardescil
adversus injustos, et levior fit ad benefacien-
SERMO YII.
dum pro his qui in te confidunt. Deum lau-
dare docent nos, quia omnia laudant eum, De eadem, ex Evangelio.
et invitant ad laudandum. Augustinus :

Mirum est quod homo non semper laudat

(( Erunt signa in sole et luna et stellis, Luc,
Deum, cum omnis creatura inviiei ad lau- XXI. In pra^cedenii evangeUo dicium est
196 SERMONES DOMINICALES.
de adventu misericordiae, in isto vero agi-
tur de adventu justitise. Ad justitiam enim SERMO VIII.
pertinet malos punire et bonos remune-
rare ideo de utroque agitur hic. Primum
;
De eodem.
in prima parte evangelii, ibi Erunt signa; :

secundum in secunda parte, ibi : Levate In terris pressura gentium prx confusione
capitavestra. Circa poenam malorum osten- sonitus maris et fluctuum, etc, Luc, xxi.
dit quod Creator et creatura convenient ad Dictum quomodo superiores
est superius
punitionem malorum. Circa creaturam os- creaturse puniunt malos modo dicendum ;

tendit quod triplex creatura conveniet ad est quomodo inferiores creaturae, et osten-
punitionem malorum : scilicet spiritualis, ditur quomodo punientur ab igne, ab aere,
corporalis et composita. Spiritualis ange- ab aqua, a terra et a seipsis. Primum, ibi :

lus, composita liomo. Corporalis vero Arescentibus hominibus. Ariditas autem con-
duplex superior et inferior; superior
: tingit ex siccatione humorum, quod facit
corpora coelestia, inferior elementa. Osten- ignis. Secundum, ibi fluctuum. Fluctus :

dit ergo Dominus in evangelio hoc quod contingunt ex inclusione aeris in mare.
mali recipient poenam a Domino, ab ange- Tertium, ibi maris; quartum, ibi in ter-
: :

lis, a corporibus coelestibus, ab elementis ris pressura gentium; quintum, ibi pro :

et a seipsis. Primum, ibi Tunc videbunt : timore et expectatione. Ignis triphciter pu-
Filium hominis ; secundum, ibi Nam virtu- : niet malos. Primo, lucem abscondendo ;

tes coelorum movehuntur ; tertium, ibi : secundo, incendendo tertio, non consu- ;

Erunt signa in sole et luna et stellis; quar- mendo. Si enim ignis consumeret eos,
tum, ibi Prx confusione soiiitus maris et
: aliquod bonum prestaret eis; sed combu-
fluctuiim quintum, ibi ;
Arescentibus homi- : non consumet. De primo, Ps. xxviu
ret, et :

nibus prse timore. Circa primum sciendum Vox Domini intercidentis flammam ignis. In
est quod Dominus tripliciter affliget malos flamma duo sunt, ardor et splendor. Ita
in judicio. Primo , disceptando; secundo, intercidet Dominus flammam ignis, quia
convincendo; contemnendo. De tertio, separabit splendorem a calore, ut comburat
primo Nudus fui; de secundo Quamdiu
: : malos, et non illuminet. De secundo, Psal.
non fecistis uni ex minimis, etc. de tertio ; : xcvi Ignis ante ipsum prxcedet et inflam-
:

Discedite a me maledicti, Matth., xxv. Ange- mabit. De xv Ignis sux naturx

tertio, Sap., :

lus similiter tripHciter affliget malos. ohlitus est.Aer simihter triphciter affliget,
Primo, ad judicinm trahendo ; secundo, a sive puniet malos; fulguris emissione,
bonis separando; tertio, in ignem aeternum grandinum pluitione et ventorum commo-
mittendo. De his tribus Matth., xni Exi- : tione. De primo, Sap., v Ibunt directe :

bunt angeli, ut scihcet portent malos ante emissiones fulgurum, et tanquam a bene
judicem non enim possent per se tam cito
; incurvato arcu nubium exterminahuntur. De
venire, cum sint corpora eorum gravia, secundo, ibid., v A petrosa ira plence mit-
:

ecce primum; et separabunt malos de medio tentur grandines. De tertio, ibid., v Contra :

justorum, ecce secundum et mittent eos in ; illos stabit spiritus virtutis, et tanquam
caminum ignis, ecce tertium. Corpora coe- turha venti. Aqua similiter tripliciter affli-
lestia simihter affligent triphciter malos. get malos. Primo, creaturam, quae ad usum
Primo, signis terrendo ; secundo, tenebris erat, occidendo secundo, fluctibus ter-
;

affligendo ; tertio, scelera eorum reserando. rendo tertio, contra peccatores excandes-
;

De primo, Erunt signa in sole, luna et

ibi :
cendo. De primo, Apoc, viii Omnis crea- :

stellis. Joel., n
Dabo prodigia in cxlo. De : tura qux erat in mari, mortua est. De se-
secundo, Matth., xxiv Sol obscurabitur, et : cundo, hic Prx confusione sonitus maris et
:

luna non dabit lumen suum. De tertio, Job, fluctuum. De tertio, Sap., v Excandescet :

XX Cxli revelabunt iiiiquitatem ejus, etc.

: in illos aqua maris, et flumina concurrent
Rogemus, etc. duriter. Terra similiter tripliciter affliget
malos. Primo, beneficia subtrahendo, ut
impii affligantur fame secundo, terra^mo- ;

tibus terrendo; tertio, devorando. De

primo, Matth., xxiv : Erunt pestilentix et
fames; de secundo, ibid. : Et terrxmotus
 :

OPUSCULUM IV. 497

magni erunt per loca; de cv tertio, Psal. : nint Dominus; sextum, ibi Tanc laus erit
Aperta est terra, et deglutivit Datan. A uniquique a Deo.
semelipsis patientur mali triplicia mala. Circa primum sciendum quod proptcr
Primo, ex defectu omnium honorum; se- tria maxime debemus esse ministri Christi
cundo, timore ex recordatione pra^terito- et ei servire. Primo, quia quicquid sumus
rum; tertio, ex expectatione instantium etpossumus, ipse dedit creando secundo, ;

omnium malorum. De primo, Apocal., quia servivit nobis nos redimendo; tertio,
I : Plangent se super eum omnes tribus quia iterum serviet in glorificatione. De
terrse, etc. De aliis duobus hic Luc, xxi : primo, Bernardus « Cui justius servire :

Arescentibus hominibus prse timore^ quoad debeo quam si voluisset, omnino

illi qui,
secundum, et expectatione, quoad tertium. non essem? » Psal. xcxix Ipse fecit nos. De :

Hic tria notantur. Primum, ibi Arescenli- : secundo, Luc, xxii Ego in medio vestrum :

bus hominibus ; secundum ibi prx timore; : sum tanquam qui minislrat. Servivit autem
tertium, ibi :Sunt autem
et expectatione. tripliciter pedes abluendo, sordes peccato-
:

tres rationes propterquas omnes creatura^ riim sanguine suo mundando, et carnem
sic excandescent contramalos. Primo, quia suam ministrando. De primo, Joan., xni :

male usi sunt eorum beneficiis secundo, ; Coepit lavare pedes discipulis suis, etc De
quia pulchritudinem earum devastaverunt secundo, Apoc Qui dilexit nos, et lavit nos
:

maUtiis et immunditiis suis; tertio, quia a peccatis nostris in sanguine suo. Isa., xxiii
naturahter est insitus cuihbet creaturae Servire me fecislis in iniquitatibus vestris.
appetitus vindicandi injuriam Creatoris. De tertio, Matth., xxvi Accepit panem, bene- :

De primo Gregorius : « Omnia quae ad dixit, et fregit, et dedit, etc Bernardus :

usum accepimus, convertimus ad cul-

vitae « Bonus minister, qui carnem suam dedit
pam, » etc. et post « Jure igitur nos omnia
; : in cibum, sanguinem in potum, et animam
feriunt. » De secundo, Psal. xcvi Commota : in pretium. » Serviet iterum in glorifica-
est terra in operibus eorum. De tertio, Sap., tione. Luc, xii : Amen dico vobis, quod prx-
XVI Creatura Creatori deserviens exardes-
: singet se, et faciet illos discombere, et trans
cit in tormentis adversus injustos, etc. Hsec iens ministrabit illis. Juste ergo ministri
mahs; bonis autem appropinquabit re- ejus esse debemus.
demptio aeterna, ad quam nos, etc. Sunt autem tria quae ipse maxime odit
in ministris suis immisericordia,
: scilicet
inobedientia et inutilitas. De primo, Matth.,
SERMO IX. XVII Serve nequam, omne debitum dimisi
:

tibi, quoniam rogasti me; nonne ergo oportuit

De dominica tertia Adventus^ ex Epistola. et te misereri conservi tui, sicut ego tui mi-
sertus sum? etc
Matth., xxiv Si autem :

Sic nos existimet homo ut ministros Christi, dixerit servus malus in corde suo : Moram
ille

I Cor., IV, 1. In pra^cedenti epistola docuit facit dominus meus venire; et cceperit percu-
nos Apostolus Christum fuisse ministrum tere servos suos, manducet autem et bibat
pro nobis Dico autem Christum ministrum
: cum ebriosis; veniet dominus servi illius in
fuisse circumcisionis, etc. ; idcirco in ista die qua non sperat, et hora qua ignorat, et
epistola docet nos debere esse ministros dividet eum, partemque ejus ponet cum hypo-
Christi, et dicuntur in hac epistola sex. critis; illic eril fletus et slridor dentium, etc
Primo, quod debemus nos Christi ministros De secundo, Luc, xn Servus sciens volun- :

facere; secundo, temerarium judicium tatem domini sui, et non faciens secundum
fugere; tertio, humanum judicium con- volunlatetn ejus, plagis vapulabit multis, etc
temnere; quarto, in propria conscientia De tertio, Matth., Servum inutilem
xxv :

non confidere quinto omne judicium

;
, projicite in tenebras exteriores, etc Sunt
Christo ut judici tribuere; sexto, laudes a iterum tria quee requirit Dominus in servis.
solo Deo quserere. Primum, ibi Sic nos : Primum, ut sint ab omjii sorde peccati
existimet homo ut minislros Christi; secun- mundati ; secundum, ut sint omnibus vir-
dum, ibi Nolite ante tempus judicare;
: tutibus tertium, ut sint morum
ornati;
tertium, ibi Mihi autem pro minimo est iit
: honestate decorati. De primo, Psal. c Am- :

a vohis judicer ; quartum, ibi Nihil mihi : hulans in via immaculata, hic mihi ministra-
conscius sum; quintum, ibi : Quousque ve- bat; et I Tim., iv : Et sic ministrent, nullum
 ::

198 SERMONES DOMINICALES.

crimen habentes. De secundo, II Cor., vi In : firmitate ; secundo, a vestitus asperitate ;

omnibus exhibeamiis nos sicut Dei ministros. tertio, ab dignitate; quarto, a vitse
officii

De tertio, I Petr. ii Conversationem vestram :

sanctitate. Primum, ibi Cum audisset; se- :

inter gentes habentes bonam^ etc. De his tri- cundum, Tu es; tertium, ibi Ite, re-
ibi : :

bus, Exod., XL Applica Aaron et filios ejus :

nuntiate Joanni qux vidistis; quartum, ibi :

ut ministrent mihi, et lotos aqua inclues Et iterum, pri-

Coepit illis dicere de Joanne.

sacris vestibus, ut unctio eorum proficiat. Tn mum de commendatione, ibi Quid existis :

lotione vero puritas, in sacris vestibus in desertum videre? arundinem vento agita-

eorum virtutum varietas, in unctione eorum tam? secundum, ibi : Hominem moUibus
lionestas, quia ex ea egreditur odor bona^ vestitum? tertium, ibi : etiam plusquam
famse ; II Cor., n : Christi bonus odor sumus prophetam; quartum, ibi : Hic est de quo
Deo in omni loco. scriptum est : Ecce mitto angelum mmm.
Requirit autem Deus quod sibi tribus Mox autem de vinculis sciendum est
modis ministremus. Primo, eum imitando ;
quod tres dicuntur esse in vincuhs, justus,
secundo, in ejus servitio exultando tertio, ; impius et damnatus. Justus ponitur in vin-
eum timendo. De primo, Joan., xn Si quis : culis praeceptorum impius in vincuhs pec- ;

mihiministraverit, me sequatur.Be secundo, catorum damnatus in vinculis tormen-

;

Psal. xcix : Servite Domino in Ixtitia. De ter- torum. De primo, Ezech., iv Ecce circum- :

tio, Psal. II : Servite Domino in timore. Pri- dedi te vinculis. Oseae, xi : Traham vos in
mum facit Domino servitium acceptum; vinculis caritatis. De secundo, Prov., v:
secundum facit nos expeditosinservitium; Iniquitates sux capiunt impium^ ei fune pec-
tertium in servitio nos conservat. Promittit catorum suorum constringitur. Isa., x : ;Ve

autem tria Dominus servis suis : scilicet incurvemini sub vinculo. De tertio, Sap., vii
felicitatem, dignitatem et seternitatem. De Vinculis tenebrarum compediti. Matth., xxii
primo, I Tim., Qui enim bene ministrat, m :
Ligatis manibus et pedibus, projicite eum in
gradum bonum sibi acquirit. De secundo, tenebras exteriores. Prima vincula sunt
Matth., XXV Euge, serve bone et fidelis, quia
:
amplectenda, secunda dissolvenda, tertia
super modico fuisti fidelis. De tertio, Apoc, cavenda. Yincula praeceptorum sunt am-
VII Servient ei die ac nocte in templo ejus;
:
plectenda propter tria. Primo, quia per ipsa
et post, ibid. : Ad fontes aquarum vitx dedu- sahis omni malo acquiritur secundo quia ;
,

cet illos. Fons vitae et «ternitas. Boetius : ligatus eis a Dei sapientia protegitm^ ; ter-
« JEternitas est vitse interminabihs tota tio, quia de ipsis ad regimen egreditur. De
simul et perfecta possessio. » De his tribus primo, Eccli., vr: Vincula illius alligatura
Joan., XII Ubi ego sum, illic et minister
:
salutaris. De secundo, Sap., v Et in vin- :

meus erit. Ubi est et jucunda subhmitas, et culis non dereliquit illum. De tertio, EccL,

ceterna jucunditas, et jucunda aeternitas, ad IV De carcere catenisque interdum quis

:

quam nos perducat Dominus Deus. egreditur ad regnum. Sunt ergo vincula
praeceptorum amplectenda, sed peccatorum
dissolvenda. Ligatur autem p'eccator vin-
SERMO X.
cuhs superbiae, vinculis avaritia^, vincuhs
De eadem, ex Evangelio. luxuriae, vinculis malae linguae. De primo,
Job, XXXIX Quis dimisit onagrum liberum,
:

Cum audisset Joannes in vinculis opera et vincula illius quis solvit? Per onagrum
Christi, mittens duos de discipulis suis, ait intelhgitur superbus. Job, xi : Vir vanus in
illi Tu es qui venturus es, an alium expec-
: superbiam erigitur, etc. Unde vincula ona-
tamus? Matth., xi. In pr^ecedenti evangelio gri sunt vincula superbi. De secundo, Isa.,
actum esl de adventu justitiae in isto de ; V : Vx qui trahitis iniquitatem in vinculis

adventu gratiae. Unde agitur hic de Joanne, vanitatis. Yanitates divitiae sunt. De tertio,

qui interpretatm- gratia Dei, vel in quo est Prov., Statimque sequitur eam, quasi
VIII :

gratia Dei. Dicuntur autem hic quatuor. bos ductus ad victimam, et igncrat stultus
Primo^ Joannis incarceratio secundo, de ;
quod ad vincula trahatur. Yincula trahentia
Christi adventu per missos discipulos inter- sunt manus muheris. EccL, vii Inveni :

rogatio; tertio, Domini responsio.; quarto, amariorem morte mulierem; et post Vincula :

multiplex Joannis commendatio. Commen- sunt manus illius. Ista vincula sunt sol-
datur autem a quatuor. Primo, a constantise venda. Isa., u : Solve vincula colli tui. Sol-
 :,: :

OPUSCULUM IV. i99

vuntiir autem quatuor modis. Primo, per exultant in rebus pessimis. De secundo. Ps.
gratiam justificationis; secundo, per gra- XLViii In multitudine divitiarum suarum
:

tiam contritionis tertio, per verecundiam

; gloriatur. De tertio, Job, xxi Gaudent ad :

confessionis quarto, per poenam satisfac-

;
sonitum organi. Jac, v Epulati estis super :

tionis. De primo, Psal. cxv Dirupisti vin- : terram, et in luxuriis enulristis corda ves-
cula 7nen, Domine, scilicet gratiam infun- tra: De istis tribus Augustinus : « Quid est
dendo. De secundo Dan., iv, ubi dicitur , safcuU gaudium ? Breviter dico, saeculi ne-
quod igriis consumpsit vincula puerorum. quitia est impunitas malitiae, in spectacuUs
Per ignem contritio intelligitur. Ps. xxxvni nugari, luxuriari, oblectari, ingurgitari, et
In meditatione mea exardescet ignis. De ter- turpitudine fcetere. Gaudere aulem in ))

tio, Oseae, vi : Vidit Judas vinculum

suum. Domino gaudere, quia est potens ad
est
Judas interpretatur confitens; unde Judas salvandum, quia est misericors Dominus
vinculum suum videt, quando poenitens, ad justificandum, quia largissimus ad re-
videns se vinculis peccatorum constrictum, munerandum, pro modico enim servitio
clamat in confessione ut solvatur. De dat vitam aeternam et regnum cceleste.
quarto, Nahum, i Afflixi te; et post Vin-
: : Gaudendum est sine dubio in taU Domino,
cula tua disrumpam. Sic solvenda sunt vin- qui salvat servos suos redimendo, dimittit
cula peccatorum. Yincula vero tormento- omnia debita justificando, coronabit seter-
rum sunt vitanda propter tria. Primo, quia num regnum conferendo. De primo, Ps.
tenebrosa; secundo, quia crudelia; tertio, xxxiii : Dominus rex noster ipse veniet, et
quia seterna. De primo, Sap., xvii Vincu- : salvabit nos. Matth., i : Ipse (Salvator) sal-
lis tenehrarum compediti. De secundo, Eccl., vum facietpopulum suum a peccatis eorum.
xiii Et non parcet de malitia et de vinculis.
:
De secundo, Rom., v Justificati gratis per :

De vinculis istis Isa., xxxviii : Ne forte gratiam ipsius. De tertio, Apoc, ii £"5^0 :

constringaniur vincula nostra. De tertio fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam
Jud., VI : In vinculis xternis sub caligine vitde. De his tribus, Isa., lxi Gaudens gau- :

reservavit. Loquitur de daemonibus. A vin- debo in Domino. Et quare ? Quia induit me

culis istis eripiat nos Deus, quod, etc. vestimento salutis , ecceprimum; et indu-
mento justitix circumdedit me, ecce secun-
SERMO XL dum; quasi sponsam decoravit me corona,
ecce tertium, ad quae nos perducat, etc
De dominica tertia, ex Epistola.
•
SERMO XII.
Gaudete in Domino semper, iterum dico
Gaudete ; modestia vestra nota sit omnibus De eadem, ex Epistola.
hominibus, In fine praecedentis
Phil., iv.
epistolae monuit Apostolus ut omnia Christo Modestia vestra notasit omnihus hominibus,
vero judici reservemus sed ne conquera- ; Hortatus est Apostolus superius
Phil., IV.
mur de longa mora, dicit eum in proximo ad interiorem sanctitatem; hic vero horta-
venturum. Dominus, inquit, prope est. Facit tur ad conversationis honestatem, ibi :

autem Apostolus in praemissis verbis tria. Modestia vestra. Ponit autem hic duo.
Primo, monet ad interiorem sanctificatio- Primo, hortatur ad honestam conversatio-
nem secundo, ad honestam conversatio-
; nem; secundo, subjungit rationem. Pri-
nem; tertio, subjungit rationem. Interior mum, ibi : Modestia vestra; secundum, ibi

sanctitas consistit in duobus. Primo, ut Dominus prope est. Sunt autem tria quae
mala affectio removeatur; secundo, utbona nos movere debent ad modestiam. Primo,
affectio habeatur. Bernardus « Sanctum : creaturae documentum
omnia enim, sicut ;

facit affectio sancta. » Mala affectio est gau- dicit in lib.De Trin. Augustinus, servant
dere in mundo. Est autem gaudium mundi modum, speciem et ordinem. Sap., 11 :

malum, quia de mahs, de vanis, de turpi- Omnia in ordine, numero et mensura dispo-
bus. Gaudium de malis est gaudere in ma- suisti. Secundo, magnum quod in eadem
litiis gaudium de vanis est gaudere in
; est confortamentum ; est enim fructus spi-
divitiis quae vanitas sunt
,
gaudium de ;
ritus valde suavis. Gal., v : Frucfus autem
turpibus est gaudere de luxuriis. Deprimo, spiritus est caritas ; et post, modestia, etc.
Prov., II : Lsetantur cum malefecerint, et Teitio, magnum quod de ejus absentia pro~
 ; :,

200 SERMONES DOMINICALES,

venit nocumentiim. Seneca « Si mediocria
: hter tripliciter. Primo, miracula faciendo
sunt utilia, inutilia vero sunt semper ni- secundo utilia praedicando tertio pro
, ; ,

mia, superflua enim nocent. » Est autem nobis moriendo. De primo, Joan., ii Cla- :

habenda modestia in ore in corde in , , mavit voce magna, dicens: Lazare, veniforas.
manu. In corde, ut resecet cogitationum De secundo, idem, vii Stabat Jesus, et cla- :

superfluitatem in ore, ut resecet verbo-

; mabat : Si quis sitit, veniat ad me, et bibat.
rum inutilitatem in manu, ut resecet ex- ; De tertio, Matth., xxvii Christus clamans :

cessum in opere. De primo Seneca , : voce magna emisit spiritum. In primo appa-
((Magni animi est magna contemnere, et ruit ejus potentia; in secundo, ejus sapien-
media magis veUe quam nimia. » De se- tia ; ineffabilis ejus bonitas et
in tertio,
cundo, Prov., x Qui moderatur labia sua,: caritas. Ha^c tria erant necessaria ad re-
prudentissimus est. De tertio, Rom., xu : demptionem nostram ut posset redimere, :

Rationabile sit obsequium vestrum. Rationem ut sciret, ut vellet. De his tribus I Cor., i :

autem horum duorum subjungit dicens : Christum Dei virtutem et Dei sopientiam.
Dominus prope est. Est autem Dominus prope Christus unctus, et primo bonus virtus, ;

pcenitenti, ut indulgeat; oranti, ut exau- et primo potens sapientia, et primo sa-

;

diat; tribulationes patienti, ut subveniat. piens. Justus clamat similiter tripliciter :

De primo, Ezech., xvni : Quacumque hora primo, orando; secundo, confltendo; tertio,
conversus fuerit peccator et ingenuerit, vita laudando. De primo, Psal. lxxvi Voce :

vivet. De secundo, Psal. cxliv Prope est : mea ad Dominum clamavi, et exaudivit me.
Dominus omnibus invocantibus eum. Isa., De secundo, idem Psal. xxxi Dixi : Confi- :

Lxv Eritque, antequam clament, ego exau-

: tebor adversum me injustitiam meam Domino;
diam. De tertio, Psal. xc Cum ipso sum in : et tu remisisti impietatem peccati mei. De
tribulatione ; Apoc, xxn Ecce venio
et in : tertio : Clamabo ad Deum qui benefecit mihi,
cito, et merces mea mecum est, retribuere supple, laudando illum, quia pro beneficiis
unicuique secundum opera , mahs poenas ei debemus
gratias agere. Praedicator simi-
aeternas, et justis vitam aeternam, ad quam liter triadebet clamare primo, hominum :

nos perducat qui vivit in saecifla. Amen. scelera; secundo, fragihtatis humanae mi-
seriam tertio, ut praeparetm Domino via.
;

SERMO XIII.
De his omnibus, Isa., lvih. De primo :

Clama, ne cesses; et post Annuntia populo :

De eadem, ex Evangelio. meo scelera eorum. De secundo, Isa., xl :

Vox dicentis : Clama ; et dixi : Quid cla-

Vox clamantis in deserto : Parate viam mabo? Omnis caro fxnum. De tertio, ibi-
Domino, Joan., i. In prsecedenti evangelio dem, XL Vox clamanlis in deserto : Parate
:

ponitur qualiter Christus Joannem multi- viam Domino. Praeparant autem Domino
pliciter commendavit; in isto, quod se- viam, scilicet puritas, humihtas et aequitas.
ipsum humihavit. MoraUter per desertum De primis duobus Isa. xlii Prseparate , , :

mundus iste inteUigitur. Deut., vni Ductor : viam, et subdit modum praeparandi : Pla-
tuus fuit in solitudine magna atque terribili, num montuositatem superbiae
facite iter,

in qua erat serpens flatu adurens, id est su- removendo, quod fit per humilitatem Eli- :

perbia ; scorpio, id est luxuria ; dypsas^ id gite lapides, caetera peccata removendo
est avaritia. In isto deserto clamat crea- quod pertinet ad puritatem. De tertio
tura, Christus ,
justus et praedicator. Crea- Joan., i : Dirigite viam Domino, et aspcra in
tura clamat tria primo, ut Deum cognosca-
: vias planas, per puritatem.Humihtas ordi-
mus secundo, ut ipsum diligamus; tertio,
;
nat nos ad Deum, aequitas ad proximum,
ut laudes ei debitas reddamus. De primo, puritas ad nosipsos. Rogemus, etc.
Augustinus « Omnia clamant : Deus me :

De secundo, idem « Ccelum et terra

fecit. » :
SERMO XIV.
et omnia quse in eis sunt, undique mihi
dicunt ut amem te, nec cessant dicere om- Dominicse infra octavam Nativitatis.
nibus, ut sint inexcusabiles. » De tertio,
idem « Mhum est quod homo cessat a
: Ut eos qui sub lege erant, redimeret, ad
laude Dei, cum omnes creaturse invitent ad Gal., IV. Sciendum quod Christus nos rede-
laudandum eum. » Christus clamavit simi- mil a multis. Primo, ab iniquitate, Tit., ii
 ; :

OPUSCULUM lY. 201

Ut nos redimeret ab omni iniquitate, Se- tormenti crudehtas, Thren., i vos :

cimdo, a diabolo Deiiter., vii Uedemil nos

;
: omnes qui transitis per viam attendite et ,

de manu Pharaonis, id est diaboli. Tertio, a videtesi est dolor sicut dolor meus. Secundo,
morte Osea3, xiii De manu mortis redimam
; : amara Christi passio, ibi : Tuam ipsius ani-
eos. Qiiarto, a legis servitute et malcdic- mam pertransibit gladius. Sciendum quod
tione Gal., iii
; Redemit nos Christus de
: crux ejus fuit gladius acutus, Ezech., xxi :

maledicto Nota qiiod bonitas Cbristi

legis. Gladius aculus et limatus. Acutus fuit, quia
apparuit iii iiostra redemptione in multis. maxime pupugit et vulneravit. Item fuit
Primo, quia sine meritis; Isa., ui Sine ar- : splendidus, id est splendens fuit, eo quod
gento redimemini, etc. Secundo, quia rede- in ea pependit splendor mundi, id est Dei
mit magnis expensis, I Petr., i Xon cor- : Patris. Hebr., ii : Qui cum sit splendor
ruptibilibus auro et argento redempti estis de glorise et figura substantiie Item fuit
ejus.
vana vestra conversatione paternce traditio- gladius glori» sua*. Deuter., xxxni Scu- :

niSf sed pretioso sanguine quasi Agiii imma- tum virtutis iux , et gladius glorix ttise.

culati Christi. Tertio, quia ex sola abun- Dicitur autem gladius glori«, quia per ip-
dantia caritatis ; Isa., lxiii : In dilectione sua sum acquisivit nobis gloriam. Isto gladio
et in indulgentia sua ipse redemit nos. Nota fuit a malis percussus per crucem ; tamen
quod Dommus
quinque requirit a nobis percutiet malos gladiis suis : primus est
pro redemptione nostra. Primo, ut a pec- pcena'- prsesentis adversitas, Ezech., ii :

catis ad eum revertamur; Jerem., iv Re- : Gladium metuisti, etc Secundus judicialis
vertere ad me, quia redemi te, etc. Secimdo, sententia, Apoc, i : Ex ore ejus gladius, etc;
ut eum diligamus. Augustinus « Miser : tertius, infernalis pcense acerbitas, Isa., i

ego quantum debeo diligere Deum meum,

! Gladius devoravit, quia os Domini locutum
qui me fecit, cum iion essem redemit cum ; est ; Genes., vi Constituit gladium flam-
:

perieram, et abieram, et in peccato vendi- meum, eic. Tertio passionis consecutio, ,

tus eram; venit ille et redemit me, et tam ibi : Ut revelentur ex muliis cordibus cogi-
dilexit me, quod pretium sanguinis sui de- tationes. Quod cogitat, revelat aut sacerdoti
dit pro me. » Tertio, ut ipsi soli serviamus; in confessione Psal. xxvi
; Revela Domino :

I Cor,, VI Empti estis pretio magno, etc.

: viam tuam, etc; aut in judicio ad damna-
Quarto, ut tantum beneficium ubique prae- tionem; Oseae, n Revelabo scelera tua, etc
:

dicemus vel ditTundamus; Isa., xlviii : Nota quod in prsesenti debemus peccata
Auditum facite hoc, efferte illud usque ad revelare propter quatuor. Primo, quia tali
extrema terrx. Quinto, ut pro tanto benefi- revelatione dimittuntur peccata Prov., ;

cio gratias agamus Psal. cxl Labia mea, ; : xxviii Qui abscondit scelera sua, non diri-
:

et anima mea^ quam redemisti, etc. getur ; qui autem confessus fuerii ea et reli-
querit, misericordiam consequeiur. Secundo,
quia a Deo absconduntur. Augustinus
SERMO XV.
:

« Si revelas, ego celo, et e converso, » etc

De eadem, ex Evangelio, Tertio, quia gratia infunditur. Quarto, quia

ex ea vita «terna acquiritur. De his
Tuam ipsius animam pertransibit gladius, duobus, Eccl., IV Est confusio adducens :

Luc, II. Yerba ista prophetica sunt de pas- gratiam et gloriam. Nota quod in futuro
sione Christi, et notantiir tria in verbis revelabuntur omnia quse non revelantur
istis.Primo, magna beatse Yirginis ad hic Revelabimtur autem a tribus. Primo, a
Christum compassio ibi Tuam ipsius , : coelis; Job, xx Revelabunt coeli iniquitatem
:

animam pertransibit gladius. Et sciendum ejus, etc Secundo, a seipsis; Rom., n :

quod quatuor maxime fecerunt amaram Tesiimonium reddente illis conscientia, etc.
passionem Christi beatae Yirgini primum, : Tertio, a Deo; II Cor., Illuminabit m :

Fihi bonitas, Qui peccatum non

I Petr., ii : obscondiia tenebrarum. Revelabitur autem
fecit, etc; secundum, crucifigentium cru- ira Dei super omnes qui hic noluerunt
dehtas quod vel ex eo patet, quod morienti revelare. Rom., i Revelabitur autem ira :

sahem aquam dare noluerunt, nec a matre Dei super omnem impietatem ; a qua ira
quae dihgenter dedisset, dari permiserunt hberct nos Dominus, qui vivit et regnat in
tertium, pcena? vihtas, Sapient., ii Morte : saecula. Amen.
turpissima condemnemus eum ; quartum.
 »;
;
:

202 SERMONES BOMINICALES.

tatem Deo, per justitiam sanctis. De his
SERMO XVI. tribus in ista epist. Rom., ii Ut exhibeaiis :

corpora vestra hostiam viventem , sanciam,

Dominicee infra octavam Epiphanige, Deo placentem. Yiventem per justitiam, qua
ex Epistola, homo vivit; Rom., i Jusius ex fide vivii; :

sanctam per vitam bonam; sancta enim

Nolite conformari huic sxculo , sed refor- idem est quod munda. Deo placentem per
mamini in novilale sensus veslri, ut probetis veritatem, quia Deus veritas est.
quse sit voluntas Dei, Rom., xii. In istis Tertium membrum quaerere in sequenti
verbis ad tria hortatur Apostolus, in quibus processu.
consistit tota perfectio hominis. Primo, ut
saeculi forma deponatur secundo, ut forma ;
SERMO XYII.
novse vit« assumatur tertio ut Dei ; ,
De eadem
voluntas agnoscatur. Primum ibi Nolite , :

conformari huic sseculo; secundum, ibi sed : Ut probetis qux sit voluntas Dei, Rom., xii.
reformamini in novitate ; tertium, ibi ut : Hoc est totum bonum hominis, ut con-
probetis qux sit voluntas Dei. formet se voluntati divinae. Et distinguitur
Circa primum sciendum quod triplex est hic triplex vohmtas Dei
prima, bona; :

forma sa^culi. Prima est terrenorum cupidi- secunda, placens tertia, perfecta. Et intel-
;

tas ; secunda, carnalis concupiscentia ; ter- ligitur pluribus modis, sed modo tripliciter.
tia, vitffi superbia. De his tribus, I Joan., ii Moraliter bona fuit voluntas Dei creando,
Omne quod est in mundo, concupiscentia beneplacens recreando, perfecta glorifi-
carnis est, el concupiscenlia oculorum , et cando. Bona conferendo esse naturae, be-
superbia Sciendum quod ista triplex
vitse. neplacens conferendo esse gratiae, perfecta
forma dat triplex esse quia prima forma : largiendo esse gloriae. De prima, Apoc, iv :

dat esse terrenum secunda animale
tertia, diabolicum. Avaritia facit
terrenum; concupiscentia carnis, animalem
superbia etiam similem facit diabolo. De
his tribus Jac, iii Non est ista sapientia :
; , Dignuses Domine accipere gloriam, eihonorem,
hominem et virtutem, quia iu creasti omnia, et volun-
taie tua erant et creata sunt. Erant enim in
idea, in mente divina, creata sunt in proprio
esse. De secunda, Ps. xxix Domine, in vo- :

desuper descendens, sed terrena, animalis, meo virtutem ;

luniate iua prxstitisti decori
diabolica. Primo modo conformantur huic recreando enim decorem divinum in nobis
sseculo avari; secundo, gulosi et hixuriosi reparavit, et in virtute Spiritus sancti
tertio, superbi ; ideo, pereunte sseculo, pe- roboravit. De tertia, Joan., xii Volo, Paier, :

ribimt et ipsi. Gregorius : « Qui labenti ut ubi ego sum illic sii et minister meus
, :

innititur necesse est ut cum labente ruat. quod erit in gloria. Psal. lxxu In voluniaie :

I Joan., II : Nolite diligere mundum. Quare? tua deduxisti me, et cum gloria suscepisti
Quia ii^ansit mundus, et concupiscentia ejus. me. Secundo modo intehigitur sic Yoluntas
Circa secundum notandum quod forma Dei bona in nostra ab omni impuritate
vitae novae estsumenda triphciter. Prima, mundatione, beneplacens in misericordiae
voluntatis sanctitas ; secunda , locutionis exhibitione, perfecta in caritatis fervore.
veritas ; tertia, operis a^quitas. Prima in- De primo, I Thess., iv Hsec est voluntas :

format cor; secunda, os tertia, manum. ; Dei, sanctificatio, id est mundatio, vestra.
De primo, Ephes., vi Facientes voluntatem : De secundo, Matth., ix : Misericordiam volo,
Dei ex animo cum bona voluntate. De se- et non sacrificium. De tertio, Luc, xn :

cundo, Ephes., iv Loquimini veritatem unus-

: Ignem veni mittere in ierram; et quid volo
quisque cum proximo suo. De tertio, Gal., nisi ut accendaiur? Per ignem caritas in-
VI Dum tempus habemus, operemur bonum
: tehigitur. Tertio modo intelhgitur sic
ad omnes. De his tribus Ephes., v Fructus : Yoluntas ejus bona est in conjugatis, be-
autem lucis est in omni bonitate, el justiiia, neplacens in continentibus perfecta in ,

et veritate ; in bonitate cordis, in veritate praelatis qui tenentur ad perfectionem.

,

Prima forma
locutionis, in justitia operis. Yoluntas enim Dei in conjugatis est facere
dat esse angehcum
secunda dat esse , opera misericordiae in continentibus facere
;

divinum, tertia dat esse coehcum. Per bo- bonum continentiae in praelatis pro fra-
; ,

nitatem homo ht simihs angehs, per veri- tribus animam ponere. De prima voluntate
 ;

OPUSCULUM IV, 203

potest intelligi illiid, Psal. cxui : Doce me septem modis debet inquiri, sicut potest
facerevoluntalem tuam. Dc sccunda, ITliess., colligi ex textu. Primo, cum mentis puri-
IV Hxc est voluntas Dci ut sciat unus-
: tate, iit simus ab omni labe peccati depu-

quisque vestrum suum vas possidere in rati. I Esdr., vi Omnes qui se separaverunt
:

sanctificatione, ab immunditia, quod fit a coinquinatione gentium terrx, ut quxrerent

maxime pcr continentiam. De tertia, Psal. Deum. Secundo, cum intentionis simplici-
cii : Ministri ejus qui faciunt voluntatem tate. Sap., i : In simplicitate cordis quxrite
ejus. Pra?mium illius voluntatis est vita illum. Tertio, qmerendus est ex toto corde,
ceterna. Psal. xxix Et vita in voluntate
: ut solum eum cogitemus. Quarto ex tota ,

ejus, ad quam nos conducat, etc. voluntate ut eum solum velimus. De his
duobus I Paral., xv In omni corde suo et :

in omni voluntate sua quxsierunt Dominum,

SERMO XYIIl.
et invenerunt. Quinto, qua^rendus est cum

De eadem, ex Evangelio, festinatione , antequam transeat tempus in

quo inveniri possit. Isa., lv : Quxrite Domi-
Ego et pater tuus dolentes quxrebamus te, num dum inveniri potesl. Sexto, quaerendus
Luc, Ti. In isto Evangelio multa docentur est cum
pcrseverantia sine cessatione.
secundum litteram, sicut patct sed in isto ; Psal., Quxrite faciem ejus semper.
civ :

verbo docemur quaerere Deum, ad quod Septimo, quaerendus est cum dolore pecca-
monemur frequenter in Scriptura. Notantur torum. Mich., iv : Dole, et satage filia Sion,
autem in istis verbis tria. Primo, qua^rentes quasi parturiens, quia redimet te Dominus de
secundo, modus queerendi ; tertio, inqui- manu inimicorum tuorum, etc. Luc, ii Ego :

rendus vel quaesitus. Primum, ihi Ego et : et pater tuus dolentes.

pater; secundum, ibi dolentes; tertium, : Circa tertium sciendum est quod de-
ibi quserebamus te.
: bemus quaerere Deum unde ; dicit Qux-:

Quaerentes erant Maria et Joseph per ;

rebamus te. Est autem inquirendus propter
quos duo genera hominum designatur, a quatuor. Primo, quia justus; secundo, quia
quibus quseritur Dominus qua^ritur a : mansuetus tertio, quia bonus
;
quarto, ;

contemplativis in contemplatione et ab , quia justus, ut inquirentibus se ofTerat. In

activis in actione. Maria interpretatur illu- hoc enim est justitia ejus, quia nullus
minata, et significat contemplativos qui in quaerit quaerere debet
sicut quod non ,

contemplatione suscipiunt divinas ilhimi- inveniat. Mansuetus est ut quaerentes se

nationes. Joseph intrepretatur augmentum, benigne suscipiat. De his duobus Sophon.,
et significat acti vos qui debent liabere n Quxrite Deum; et post quxrile justum-,
: :

augmentum operum misericordiae. Ab istis quxrite mansuetum. Bonus est ut quaerentes

quaeritur Dominus. De utroque, Psalm. se magnificet et remuneret. Thren., iii :

Lxxxv : Lsetetur cor queerentium Dominum : Bonus Dominus sperantibus in se, animx
quxrite Dominum, et confirmamini. Primum quxrenti illum. Yitaest, quia quaerentes se

pertinet ad contemplativos ,
qui sunt in facit «ternahter vivere. Psalm. lxviii :

continua laetitia et jubilo secundum ad ; Quxrite Dominum, et vivet anima vestra. Ad

activos, qui quandoque multum indigent quam nos perducat, etc.
confirmari. Yel per Mariam stellam maris
designaturfides, et per Joseph augmentum SERMO XIV.
caritatis. Fides inquirit Deum inquantum
patrem nostrum caritas inquantum sum-
; Dominicse primse post Epipfianiam,
mum bonum. De his duobus Canticorum, ex Epistola.
V Anima mea liquefacta est ut dilectus
: ,

locutus est. Quxsivi, et non inveni; id est Ilospitalitatem sectantes, etc, Rom., xn.
inquantumloquitur, intantum quaesivi, nam In ista epistola, cum sit tota moralis, hor-
fides est ex auditu; inquantum dilectus, tamur ad multam hospitalitatem, ad quam
caritas quaerit qua? est vita copulans dili- pr«cipue debent nos quatuor movere.
gentem cum dilecto, ut dicit Augustinus. Primo, Domini pra^ceptum; secundo, sanc-
Sed plane si per caritatem hic quaeritur, torum exemplum ; lertio , si non fiat,

post invenietur. nocumentum ;

quarto , si fiat, multiplex
Circa modum inquirendi nota quod profectus.
 ; ,:

204 SERMONES DOMINICALES.

Circa primum sciendum, quia Dominus cuerunt angelis hospitio receptis. De secundo,
triplici lege prsecipit hospitalitates : scilicet exemplum de domina quae credidit reci-
lege natura^, lege veteri, lege nova. Lege pere pauperem, et recepit Christum. De
naturae, qua praecepit ut sicut ab aliis hos- tertio, Matth., xxv Hospes fui, et collegistis
:

pitahtates nobis exhiberi volumus ita , me ; et post Venite, benedicti Patris mei,
:

exhibeamus ahis. Matth., vn Omnia qux- : percipite regnum ; ad quod ducat, etc.

cumque vultis ut faciant vobis homines^ et vos

facite illis. Lege veteri. isa., lvui Egenos :
SERMO XX.
vagosque induc in domum tuam; et Deut.,
XXVI Ut comedas tu,et peregrinus et advena
: De eadem, ex Evangelio.
tecum. Lege nova. Hebr., xiii Hospitalita- :

tem nolite oblivisci. Die tertia, nuptix factx sunt in Cana Ga-
Circa secundum sciendum quod exempla lilxx; et erat mater Jesu ibi, Joan., n. Qua-
sanctorum docent nos circa hospita-
tria tuor nuptiae leguntur in Scriptura. Primae
litatem. Primo, ut hospites quasi ad nos historicae, secundae allegoricae, tertiae tro-
cogamus intrare secundo, ut eos ab injuriis
; pologicae quartae anagogicae. Historicae
,

defendamus; tertio, ut cum liilaritate et inter virum et uxorem carnalem; allego-

festinatione et abundanter eis necessaria ricae inter Christum et Ecclesiam tropolo- ;

ministremus. De primo, Luc, ult. Et : gicae inter Deum et animam; anagogicai

coegerunt illum, dicentes : Mane nobiscum, inter Deum et Ecclesiam triumphantem.
quoniam advesperascit, et jam
inclinata est De primo, Esther, ii Fecit convivium prx- :

dies. De secundo, Gen., xix : Nolite, quxso, parari pro conjunctione Eslher, et nuptias.
inquit, fratres mei, nolite hoc malum facere, De secundis, Matth., xxn: Simile est regnum
quoniam ingressi sunt sub umbra culminis ccelorum homini regi, qui fecit nuptias filio

mei; unde discatur quod mos erat hospites suo. De tertiis, Osea?, ii : Sponsabo te mihi
ab injuriis defendere. De tertio, Gen., xvin : in fide. De quartis, Matth., xxv Et quse :

Obsecro, declinate ad servum vestrum ; et paratx erant intraverunt cum eo ad nuptias.

post Et dixit Sarx : Accelera, tria sata
: Primas nuptias in paradiso Dominus ordi-
farinx commisce, etc, et ipse cucurrit ad navit, verbo conflrmavit, praesentia deco-
armenlum, et tulit vilulum : ut doceamur ravit et miraculo illustravit. De primo
hilariter et festinanter et abundanter hos- Gen., II : Crescite et multiplicamini j et
pitibus ministrare. replete terram.De secundo, Matth., xix :

Circa tertium sciendum quod tria mala Quod Deus conjunxit, homo non separet. De
incurrunt lii qui nolunt hic hospitahtatem tertio et quarto, hic : Vocatus est autem
sectari. Primo, quia hic a Domino puniun- Jesus, ecce tertium ; ut autem gustavit ar-
tur secundo, quia in judicio confundentur
; chiiriclinus aquam vinum factam , ecce
tertio quia in mahim Iiospitium inclu-
,
quartum. In istis nuptiis debent esse tria
duntur. De primo, Sap., xix Alii quidem : bona : fides, ut torus non violetur; proles,
ignotos non recipiebant advenas, alii autem ut fllii Domino generentur sacramentum, ;

bonos hospites in servitutem accipiebant. Et ut nec vir ab uxore et e converso, sicut nec
non solum hoc, sed et alius quidam erat as- Christus ab Ecclesia, separetur, ut primo
pectus eorum quoniam inviti recipiebant
,
vivente alteri non copuletur. De primo, I
extraneos; et post : Percussi sunt cxcitate. Corinth., vn Vir potestatem sui corporis
:

De secundo, Matth., xv Hospes : non fui, et non habet. De secundo, I Tim., n Salvabi- :

coUegislis me. De tertio, ibid. Ite, male- : tur autem per filiorum generationem. De
dicti, in ignem xtcrnum ,
qui paratus est tertio, Ephes., v Sacramenium hoc magnum
:

diabolo et angelis ejus. est ; autem dico in Christo et Ecclesia.

ego
Circa quartum sciendum quod propter Primum bonum destruunt adulteri secun- ;

tria debemus sectari hospitalitatem. Primo, dum, qui procurant venena sterihtatis, vel
quia ex hoc gratiam acquirimus secundo, ; qui filios ad Dei cultum et servitium non
quia frequenter sanctos et angelos recipi- instruunt; tertium, qui vivente uxore al-
mus tertio, quia in seternum coeleste et
; teri conjunguntur. De primo, Hebr., xiii
gloriosum hospitium rccipiemus. De primo Fornicaiores et adulteros judicabit Deus, id
et secundo Hobr., xiii ,nospitalitaiem : est condemnabit. De secundo, Isaias secun-
nolile oblivisci per hanc enim quidam pla-
: dum aliam translationem Maledicta terra :
 ;; ;,

OPUSCULUM IV. 208

qux non parturit. De lertio Rom., I Si : ut cumofTendentibus indulgeat De his
vivente viro fuerit cum alio, vocabitur aclul- lril)us eadem epistola. De primo, ibi
in :

tera.Potes liic prosequi de iinpedimeiito Qxd docet, in doctrina; de secundo, ibi :

istarum uuptiarum. qui miseretur , in liihu*itate; de tertlo, ibi :

De nuptiis vero inter Deum et animam, nuUi malum pro malo reddentes, Rom., xu.
quid intelligatur per istas nuptias, quceras Ila^c omnia notanlur in evangelio prav
in sequenti processu, etc. misso, qua^ ordinant nos ad Deum. Nota :

in die tertio. Primus dies hdes, secundus

spes, tertius caritas; et in isto fiunt nuptiae,
SERMO XXI.
quia per eam copulatur anima Deo. Dicit
De eodem. Augustinus : « Quid est caritas nisi vita
copulans amantem cum amato ? » Tria quae
Die tertia,nuptix factce sunt in Cana ordinant ad proximum. Nota in Cana :

Galixx , Joan., n. Tria notantur in istis Galilceoe. Cana interpretatur zelus vel pos-
verbis circa nuptias. Primo, tempus cele- sessio ; Galila^a volul)ihs. In zelo notatur
brationis ponitur; secundo, locus in quo zelus doctrinae, in possessione opera mise-
sunt celebratse subditur tertio, persona ; cordiae. IUa enim vere et sine timore amis-
invitata ad ipsarum commendationem sul)- sionis possidemus, quae pauperibus lar-
jungitur. Primum, ibi : Die tertia ; secun- gimur; Matth., vi : Thesaurizate vobis the-
dum, ibi : in Cana; tertium, ibi : et erat sauros in ccelo , ubi , etc. In volubilitate
mater Jesu ibi. Moraliter per istas nuptias pronitas ad indulgendum. Iha quae ordinant
intelligitur conjunctio Dei ad animam, in ad seipsum, notantur ibi erat mater Jesu :

quibus nuptiis tria concurrunt primo, : ibi. Maria enim interpretatiir illuminata et
judicium; secundo, justitia; tertio, miseri- stella maris, vel amarum mare. IUumina-
cordia. De his tribus Osese, n Sponsabo te : tur autem homo a malo recedendo egres- ;

mihi in judicio ^
justitia et misericordia. sus enim a vitiis, virtutis operatur ingres-
Judicium quoad seipsum justitia quoad ,
sum, ut dicit Ambrosius. SteUa maris est
Deum misericordia quoad proximum.
,
bona operatio quae illuminat. Matth., v :

Judicium quoad seipsum consistit in tri- Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut
bus. Primo ut omnem malum deserat
,
videant opera veslra bona, et glorificent Pa-
secundo, ut omnem bonum faciat; tertio, trem vestrum qui in coelis est. Amarum mare
ut adversa patienter sustineat. De his est passionum tolerantia. Qui sic celebrat
tribus in epistola quae cum hoc evangeUo nuptias istas, celebravit «ternas de quibus ;

legitur. De primo, ibi : Odientes malum ; de dicituj" Apocal., xix : Beati qui ad coenam
secundo, ibi : et adhxrentes bono;de tertio, nuptiarum Agni vocati sunt. Ad lias perducat
ibi : in tribulatione patientes. Justitia quoad nos Jesus Christus. Amen.
Deun\ consistit simihter in tribus. Primo,
ut homo in Deum tanquam in summam SERMO XXII.
veritatem super omnia credat; secundo, ut
in eum tanquam in summam potestatem Dominicse secundae post octavam Epi'
super omnia speret tertio ut eum tan- ; ,
phanide, ex Epistola.
quam summam bonitatem propter se et
super omnia dihgat. Per primum conjun- Nolite esse prudentes apud vosmetipsos
gitur rationah, per secundum irascibih, per Rom., XII. In verbis istis secundum suam
tertium concupiscibih. Primum fit per duplicem expositionem prohibentur duo
fidem, secundum per spem, tertium per mala : scihcet malum superbiae et ava-
caritatem. De his tribus in epistola ho- ritiae. Primo modo exponitur sic : Nolite
dierna. Primum, ibi Secundum rationem : esse prudentes apud vosmelipsos id est vos ,

fidei; secundum, ibi Spe gaudentes : sapieiites et prudentes reputantes quod fit ,

tertium, ibi : Ditectio sine simulatione. De per superbiam. Isa., v Vce qui sapientes :

his tribus I Cor., xni : Nunc manent fides, estis in oculis vestris. Aho modo exponitur
spes, caritas, tria hxc, etc. Misericordia sic :
apud vosmetipsos,
Nolite esse prudentes
quoad proximum simihter consistit in id prudentiam vestram noii tantum
est
tribus.Primo, ut ignorantem doceat; se- vobis teneatis, sed aliis communicetis
cundo, ut indigentibus subveniat; tertio. unde Gtossa « ne prudentiam vestram
:
 : ,;

206 SERMONP.S DOMINICALES.

apud vos tantum, sed adversus proximos dentes bona ; ubi prohibet avaritiam, quae
magis exercentis. » non vult bona providere, etc.
Et a malo superbiae tria debent praecipue
dissuadere. Primo, quia deordinat a Deo;
SERMO XXIII.
secundo, quia a proximo tertio quia a ; ,

seipso. A Deo deordinatur homo tripliciter. De eadem, ex Evangelio.

Primo, a Deo apostatando secundo, eum ;

impugnando tertio, adversus eum se eri-

; Ecce leprosus
veniens adorabat eum ,

gendo. De primo, EccL, x Initium super- : dicens Domine, si vis, potes me mundare,
:

bix hominis apostatare a Deo. De secundo, Matth., VIII. Per istum leprosum moraliter
Psalm. xxvu : Superbia eoriwi qui te ode- intelUgitur peccator, et hoc propter qua-
runt, ascendit setnper. De tertio, Job, xv :
tuor quoe considerantur in lepra. Primo,
Cucurrit adversus eum extenso collo , etc. quia lepra est corruptio secundo quia ;
,

Ideo Dominus armatus est semper ut consumptio tertio, quia infectio quarto,
;
;

resistat superbiae. Jacob., iv Deus superbis :

quia separatio. Primo, est corruptio humo-
resistit. A proximo deordinatur similiter rum; secundo, consumptio membrorum;
tripliciter. Primo eum injuriis pertur-
, tertio, infectio ahorum; quarto, separatio
bando; secundo, malitiis vexando; tertio, hominum. Est ergo primum peccatum
eum contemnendo et despiciendo. De pri- corruptio naturahum ; secundo , amissio
mo , Prov., xni : Inter snperbos semper gratuitorum; proximorum;
tertio, infectio
jurgia sunt. Idem Semper jurgiaquxrit
: quarto, separatio a gaudiis sanctorum et
malus, id est superbus, qui dicitur malus. angelorum. Primo enim corrumpit natu-
De secundo, Ita., xix Contrivit Dominus: ralia; unde Augustinus Peccatum est : ((

brachium impiorum , et ca^tera quse sunt corruptio modi, et speciei , et ordinis. »

ibi. De tertio, Job, xn Deridetur justi : Aufert gratuita quia gratia non potest,

simplicitas; lampas contempta apud cogi- simul esse cum peccato mortali. Sap., i :

tationes divitum , id est superborum. A Non habitabit in corpore subdito peccatis.

seipso deordinatur similiter tripliciter. Inficit proximos et creaturas insensibiles.
Primo, seipsum decipiendo secundo, se- ; Psal. cv : Contaminata est terra in operibus
ipsum stultum faciendo tertio seipsum ; , eorum. Jer. : Corrupisti terram in fornica-
confundendo. De primo, Isa., xux Su- :
tionibus tuis. Item separat hominem a Deo
perbia tua et arrogantia tua ipsa decepit et angelorum consortio. Sap., i : Perversx
te. De secundo, Prov., xxi Superbus et ar- : cogitationcs separant a Deo. Et de istis qua-
rogans vocatus indoctus. De tertio, Prov., ii tuor similiter. Psal. xiii Corrupti sunt, :

Ubi fuerit superbia^ ibi et contumelia. EccL, ecce separatio, ponitur causa pro effectu :

x Qui tenuerit eam, id est superbiam, im-

: abominatio enim est causa separationis
plebitur malis, et in fine subruet eum. non est qui faciat bonum, ecce gratiae amis-
A malo autem avariti* dissuadent Crea- sio amissa enim gratia nemo potest bonum
:

tor, creatura et natura. Et nota quod dis- meritorium facere; sepulcrum patens est
suadet Creator prohibendo, creatura se et guttur eorum, ecce infectio leprosus enim :

sua dando, natura cohibendo. De primo, maxime anhelitu inficit. Ista quatuor di-
Luc, XII Attendite vobis ab omni avaritia.
: cimtur de leproso, in Lev., xiii Quicumque :

De secundo, Augustinus Magnum indi- : (( maculatus fuerit lepra, habebit vestimenta

cium divina^ bonitatis est, quod quailibet dissuta et caput nudatum, os veste contectum,
creatura cogitur dare seipsam. » De ter- et habitabit extra castra, Leprosus, id est
tio, Tob., III Quod tibi non vis, alteri ne
: peccator, habet vestimenta dissuta, quia
feceris. Isti sunt duo infirmi curati in est in naturahbus dissutus et diffusus;
evangelio quod legitur cum ista epistola : caput nudum, id est mentem a gratia; os
leprosus, superbus est qui tumet ;
paraly- debet habere contectum, quia inficit extra ;

ticus estavarus propter multa. Curantur castra manere quia separatur a castris
,

autem per duo bona, ad qua^ hortatur nos Dei, id est habitatione angelorum et sanc-
Apostolus in eadem epistola. Primum ibi , : torum. ,

Cum omnibus hominibus pacem habentes; ubi Quomodo curetur iste leprosus, quaere in
prohibet superbiam superbus enim cum : sequenti processu, etc.
nuUo pacem habet. Secundum, ibi : Provi-
 ;:

OPUSCULUM IV. 207

enim quatuor operatus salutem nostram est
et redemptioncm; per potentiam, per sa-
SERMO XXIV.
pientiam, per bonitatem, per humiUtatem
De eodem, incarnationis et mortis. De istis quatuor I
Corinth., i Qui factus est nobis sapientia,
:

Respiciens eum Jesu, dixit duo : Volo mun- et ideo scivit; etjuslitia, et ideo potuit; et
dare. Circa curationem vero istius leprosi sanctificatio , volendo; et redemptio, fa-
triaconcurrunt. Primum est de
Cliristi ciendo. Rogemus ergo, etc
monte descensio; secundum, leprosi ad
eum accessio; tertium, Cliristi jussio. Circa
SERMO XXV.
primum sciendum quod per montem intel-
ligitur ccelum. Psal. xxui Quis ascendet in :
De domiiiica tertia, ex Epistola.
montem Domini? et de isto monte descendit
Dominus in incarnatione visibilis appa- Diliges proximum tuum, sicut teipsum,
rendo; descendet in judicio orbem judi- Rom., xui. Quatuorfacit Dominus inverbis
cando. In primo descensu mundavit a lepra istis. Primo, dilectionem proximi praecipit
culpa? in secundo liberavit a lepra pa^na?.
;
secundo, quid diligendum sit, ostendit;
De primo, Apoc, i Qui dilexit nos, et lavit :
tertio, causam dilectionis adjungit; quarto,
nos a peccatis nostris in sanguine suo; et sic modum dilectionis subjungit. Primum, ibi
lepra mundatur sanguine innocentis, etc. diliges; secundum, ibi proximum; : ter-
De secundo, Apoc, xxi Absterget Deus :
tium, ibi tuum; quartum, ibi
: : sicut
omnem lacrymam. teipsum.
Nota autem hic quatuor circa leprosum, Circa primum sciendum quod tria
quse debent esse in conversione peccatoris. maxime debent movere ad dUectionem.
Primo, ipsius ad Christum accessio se- ;
Primo, necessitas; secundo, utilitas ; tertio,
cundo, adoratio; tertio, exclamatio; quarto, inexcusabiUtas. quia in
Necessitas est,
humiliatio. Primum, ibi Veniens ; secun- :
aiterna lege sancitum est quod qui non
dum, ibi Adoravit eum, etc; tertium, ibi
: :
dUigit, ultimo supplicio puniatur. I Joan.,
Domine; quarto, modum loquendi, ibi : Si iii Qui non diligit, manet in morte. Utilitas
:

vis; quasi dicat,ex tua voluntate et boni- est, quia in eadem lege sancitum est ut
tate faceres, non meis meritis. Per acces- diligens seternum regnum, bonum inesti-
sum intelUgitur peccatoris ad Deum con- mabile assequatur. I Cor., ii, quod oculus
versio per adorationem, satisfactio; per
; non vidit et auris non audivit qux prsepara-
exclamationem, confessio per quartum, ; vit Deus diligentibus se. Augustinus « Ubi :

humiUationis satisfactio. Quatuor enim caritasest, quid est quod esse non possit?»
sunt necessaria ad conversionem peccato- Inexcusabilitas est facilitas implendi a
ris, sciUcet contritio, confessio, satisfactio quoUbet; nuUus enim pauper nec dives,
et humiliatio. De primo, Jer., vi : Luctum nec quisquam poterit se excusare ab im-
unigeniti fac planctum amarum. De se-
tibi, pletione istius prsecepti per impotentiam.
cundo, Jacob., v Confitemini alterutrum : Deut., XXX Mandatum quod ego prsecipio
:

peccata vestra. De tertio, Matth., Facite m : tibi hodie, non supra te est.
fructus dignos poenitentix. De quarto, Luc, Circa secundum hic innuitur quod tria
Xvii 1 Cwn omnia bona feceritis, dicite, quia debet homo diUgere Deum, seipsum et :

servi inutiles sumus. Ista quatuor notantur proximum. DUectio Dei intelUgitur in di-
in iUis verbis : Vade, et ostende te sacerdoti; lectione proximi, et dilectio proximi in
et offer munus tuum. In vade contritio; iii dUectione sui. DUectio proximi praecipitur
ostende confessio; et in munus satisfactio, ibi : proximum ; dilectio sui ibi : sicut teip--

in quo notatur humiUatio.

et sum. Innuit enim quod debet homo se-
Circa Christum simUiter quatuor concur- ipsum dUigere, quod iion facit peccator.
runt sciUcet tactus, locutio, voluntas,
: Psal. X Qui diligit iniquitatem, odit atii^
:

curatio. Primum, ibi tetigit eum; secun- : mam suam. Primo, debemus dUigere Deum
dum, ibi dicens ; tertium, ibi volo ; quar-
: : per se et super omnia secundo, nos; ter- ;

tum, ibi mundare. In tactu notatur ejus

: tio, proximum et hoc est totum bonum;

humiUtas; in locutione sapientia; in volun- hominis ordo istius amoris, et totum ma-
tate bonitas in facto obedientia. Per haec
; lum est perversio istius amoris, sicut dicit
20B SERMONES DOMINICALES.
Augustinus « Peccatum est privatio spe-
: ditur. Matth., ix Ascendens Jesus in navicu-
:

ciei,modi et ordinis. » Cant., n Ordinavit : lam, transfretavit, et venit in civitatem

in me caritatem. suam^ quia per vitae sanctitatem pervenit
Circa terlium sciendum est quod tria homo ad civitatem coelestem.
debent nos movere ad diligendum proxi- Quare autem vitae sanctitas dicatur na-
mum. Primo, quia hoc prsecipit Creator; vicula, quaere in sequenti processu.
secundo, quia suadet natura; tertio, quia Maris turbatio per aggressionem sancti-
suggerit Scriptura. De primo, Joan., xui : tatis est tentationes infringere.EccL, u :

Mandatum novum do vobis, ut diligatis invi- Fili, ascendens ad servitutem Dei, sta in
cem. Desecundo, suadet natura, quia omne prxpara animam tuam
justilia et timore, et
animal diligit sibi simile, omnis homo et ad tenlationem. Discipulorum in tempestate
similem sibi ; sic videtur quod deterius sit clamatio, est sanctorum in tribulationibus
homo qui non diligit cunctis animantibus. et tentationibus oratio. Psal. cxix Ad :

De tertio, suggerit Scriptura ut homo dili- Dominum cum tribularer clamavi^ et exau-
gat fratrem suum omnes autem homines ; divit me. Tempestatum maris cessatio est
sunt fratres. Malach., n Numquid nonunus : tentationem cessatio. Tob., v Post tempes- :

est omnium nostrum? Omnes homines

pater tatem tranquillitatem Deus facit, Ista qua-
voluit esse ex uno priore Adam, ut dihge- tuor notantur. Psal. lxviii Veni in altitu- :

rent se sicut fratres. Est autem inter om- dinem maris, per naviculum sanctitatis, ecce
nes homines fraternitas carnalis et spiri- primum; et tempestas demersit me ecce ,

tualis. Apostolus Omnes enim fratres sumus

: secundum laboravil clamans, ecce tertium
;
;

in Christo. salus tua suscepit me, a tentationibus scilicet

Circa quartum sciendum quod triplici liberando, ecce quartum, scilicet exauditio
modo praecipit Scriptura ut homo diligat orationis discipulorum.
proximum. Primo, sicut membrum; se- De secundo in sequenti processuquaeras.
cundo, sicut homo seipsum dihgit; tertio, Circa secundum sciendum quod in mari
sicut Christus non
dilexit. De primo, Rom., surgit tempestas a ventis. Ponit autem
xn .*
uno corpore 'multa membra
Sicut in Scriptura quatuor ventos, a quibus surgit
habemus. De secundo, Matth., xxn : Diliges tentatio et tribulatio sanctorum. Primo,
proximum tuum sicut teipsum. De tertio, surgit ab infestatione daemonum secundo, ;

Joan., XV Hoc : est prxceptum jneum, ut a perversitate hsereticorum ; tertio, a cru-

diligatis invicem, sicut dilexi vos, etc. delitate tyrannorum ;
quarto, amalignitate
falsorum christianorum. Primus est ventus
frigidus. Eccli. xliii Frigidus ventus
SERMO XXYI. , :

aquilo flavit, et gelavit crystallus ab aquis.

De eadem, ex Evangelio. Secundus ventus urens. Gen., xli : Spicse
tenues et percussse uredine oriebantur, devo-
Ascendente Jesu in naviculam, secuti swit rantes omnium priorum pulchritudinem. Ter-
eum discipuH ejus, Matth., ix. Quatuor tius vehemens. Job, i Ventus vehemens :

dicuntur in isto evangelio. Primo, Christi irruit a regione deserti. De quarto vento,
et discipulorum in navem ascensio se- ; EccL, II : Qui observat ventum nunquam
cundo, maris conturbatio tertio, discipu- ; seminat. Item de istis quatuor ventis, Dan.,
lorum oratio; quarto, ad Christi prsecep- VII Et ecce in mari magno pugnabant venti
:

tum tempestatis cessatio. Primum, ibi : quatuor.

Ascendens; secundum, ibi Et ecce motus : Circa tertium vero sciendum quod in
magnus factus mari ; tertium, ibi
est in : oratione apostolorum tria fuerunt quae
Domine, salva nos; quartum, ibi Tunc sur- : moverunt Dominum ad auxiliandum.
gens imperavit Docemur
ventis et mari. Primo, quia instanter petierunt; secundo,
morahter a quatuor. Primo, advitam sanc- quia humiliter tertio, quia rem utilem.
;

ascendere; secundo, tentationes post

titatis Primuni, ibi suscitaverunt eum; secun-
:

ascensum insurgere tertio, ad Dominum ; dum, ibi Domine ; tertium, ibi salva nos.
: :

in tentatione clamare quarto, tranquilli- ;

Haec tria debent esse id omni oratione. De
tatem ad ejus voluntatem expectare. primo, Coloss., iv Orationi instantes. De
:

Primo, docemur in ascensione navis. secundo, EccIL, xxxv Oratio humitiantis se :

Navim ascendit qui vitam sanctam aggre- penetrat ccelum. De tertio, Joan., xv : Petitef
 OPUSCULIM IV. ^09
ut gaudium vcstrum. sit plenum. De his tri- consideratio summse bonitatis. Psal. lxxx :

bus, Matth., vii : Petite, et accipietis ; qux- Dilata os tuum, et imptebo itlud. Ratione
rite et invenietis ; pulsate^ et aperietur vobis. finis significat navis vitse sanctitatem prop-
Petite humiliter, et accipietis; qusBrite ter quatuor. Est enim Unis navis quadru-
utiliter, et iiivenietis ;
pulsate iiistanter, et plex, sicut coliigitur ex textu. Primus est
aperietur vobis regnum seternum, ad quod homines trans mare ferre ; secundus est
nos perducat Jesus Christus. Amen. mercimonia portare; tertius est in eis
belligerare; quartus in eis pisces capere.

SERMO XXVlf.
IIoc debemus facere in sanctitate. Prinio,
contra da^mones pugnare. II Mach., xv :

De eodem. Electas fecit naves bellicas. Ephes., vi Non :

est nobis colluctatio adversus carnem et san-

Ascendente Jesu in naviculam, secuti sunt guinem, sed adversus principes et potestates,
eum Morahter per naviculam
discipuli ejus. adversus mundi reclores tenebrarum harum.
vitae, sicut dictum est
inteUigitur sanctitas Secundo, poma deportare est odores bona-
supra, tripUci ratione. Primo, ratione rum operationum de nobis undique diffun-
materi« secundo, ratione formae; tertio,
; dere. Job, ix Dies mei transierunt quasi
:

ratione Ratione materise constat navis

finis. naves poma portantes. II Cor., ix Bonus :

ex Ugno, ferro, stupa, pice. Per Ugnum odor Christi suinus in ornni loco. Tertio, de-
inteUigitur justitia, quia per Christum fit bemus pisces capere, id est homines ad
justitia. Sap., xiv Benedictum lignum per
: Deum convertere. Matth., iv : Venite post
quod fit justitia. Per ferrum propter soUdi- me, faciam vos piscatores hominum. Quarto,
tatem inteUigitur fortitudo. Jer., i Ecce : debemus in sanctitate de mari, id est
dedi le in columnam ferream. Per stupam, mundo, ad Deum transire, sive ad ccelum.
qua aUigantur vulnera, inteUigitur tempe- Sap., XIV : Modico ligno credunt homines
rantia, qua vulnus carnaUs concupiscentiae animas suas, et mare per ratem
transeuntes
aUigatur; unde de quibusdam qui non liberati sunt, pervenientes ad portum cceles-
faciunt, dicitur Isa., i VulnuSyet livor^et : tis civitatis, ad quam nos perducat, etc.
plaga tumens, etc. Judic, xxix, dicitur de
Samsone decepto a DaUla Qui rupit vin: :

SERMO XXVIII.
cula, quomodo si rumpat quis filum de stupa
tortum. Per picem inteUigitur caritas, quse De dominica quarta, ex Epistola.
est nexus animarum. Gen., vi : Bitumine
linies interius et exterius; quia quod facit Induite vos , sicut electi Dei , sancti et
vir sanctus, debet informari caritate. 1 dilecti, viscera misericordix, Col., iii. Tria
Cor., XVI Omnia opera vestra in caritate
: facitApostolus hic. Primo, ut induamur
fiant. Item ratione formae. In forma enim prsecipit secundo causam qua debemus
; ,

navis quinque considerantur sciUcet arc- : indui subjungit; tertio, quid debemus in-
titudo principii,latitudo medii, aUitudo duere ostendit. Primum, ibi Induite; :

finis, strictitudo fundi et ampUtudo oris. secundum, ibi : sicut electi Dei, sancti et
Arctitudo principii est dolor de peccatis dilecti ; tertium, ibi : viscera misericordix.
prar-teritis latitudo medii spes de ceternis
; Quare debemus indui, qusere in dominica
gaudiis altitudo finis est timor de seternis
; prima Adventus.
suppliciis. Vir enim sanctus et dolet de Omnia in nomine Dei facite, Col., iii. Circa
malis quse fecit, et timet de supplicUs quae nomen Dei sciendum quod in nomine ejus
meruit; sed ne in timore et dolore per est ambulandum, orandum, loquendum,
desperationem deficiat, spes est in medio, operandum, sperandum. De primo, Psal.
ut temperet. De primo, Jer., vi Luctum : XIX Nos autem. in nomine Domini Dei nostri
:

unigeniti fac planctum amarum. De

tibi, invocabimus. De secundo, Joan., xii Si :

secundo, Rom., xn Spe gaudentes, in tri-

: quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit
bulatione patientes.De tertio, Matth., ii : vobis. De tertio et quarto, Coloss., m :

Facite fructus dignos poenitentix. Arctitudo 0?nne quodcumque facilis, sive in verbo sive
fundi est humilitas ex consideratione pro- in opere, omnia in nomine Domini nostri Jesu
prise fragilitatis. Psal. xxi Ego autem sum : Christi facite. De quinto, Psalm. xxxix :

vermis, et non homo. Amplitudo oris est Beatus vir cujus est nomen Domini spes ejuSs
XXIX. 14
 ;: ;

210 SERMONES DOMINICALES.

Item nota qiiod nomen ejus est in corde Vir vanus in superbiam erigitur. Yere ergo
retinendum in ore habendum in aure
, , sunt mali zizania. Eorum poena notatur
audiendum, inmanu ferendum, et in fronte ibi Ligate in fasciculos. Et notantur hic tria
:

scribendum. In corde retinendum, quia circa eorum supplicia. Primum supplicium

gaudium ; in ore, quia jubilus in aure, ;
erit, quia aeternis vinculis constringentur :

quia melos ; in manu quia virtus

,
in ; secundum, quia ad invicem comprimentur
fronte, quia honor. tertium, quia aeterno igne comburentur.
Item nota quod nomen Dei, sicut colli- Primum, ibi : ligate; secundum, ibi : in
gitur ex textu, habet multiplicem virtutem, fasciculos; qui enim in fasce sunt, ad
sed hic nominantur octo. Primo, quia in invicem confringuntur tertium, ibi ; : ad
eo omnia creantur; secundo, quia in eo comburendum. De primo et secundo, Sap.,
daemones fugantur tertio quia in eo
; , XVH Una enim. catena tenebrarum omnes
:

omnes infirmitates curantur quarto, quia ;

in eo peccatores justificantur quinto, quia
in eo moesti Isetificantur sexto, quia in eo
tentati adjuvantur; septimo, quia in eo
justis gratia augmentatur octavo, quia in
eo omnes vocati salvantiu".
Item nota quod illud nomen illuminat
erant colligati. De tertio, Isa., lvi : Ignis
: eorum non extinguetur. In quinque autem
; notatur magnitudo poenae istius ignis
Primo, quia comburit et non consumit.
; Secundo, quia contrarium suscipit, frigus
et calorem secum patitur. De primo, Sap.,
XV Ignis suse virtutis oblitus. Yirtus ignis
:

rationalem, confortat irascibilem, delectat est consumere quod assumit. De secundo,

concupiscibilem. Hoc nomen debent inferi Matth., xTii : Mittent eos in caminum ignis :

formidare, terrestres adorare, coelestes ibi erit fletus et stridor dentium : « Fletus
laudare. Inferi, quia sunt eo expoliati; ( dicit Glossa )
prae nimio calore, stridor
terrestres, quia in eo liberati ccelestes, ; dentium prae nimio frigore. » Tertio, quia
quia in eo exaltati. acerbissime affligit quod patet, quia, sicut ;

Quaere in circumcisione Domini inter fes- dicit Augustinus, « tanto cahdior est nostro
tivos. igne, quanto noster ignis picto. » Quarto,
quia est aeternus. Matth., xxv Ite male- :

SERMO XXIX. dicti in ignem xternum. Quinto, quia est

De eadem, ex Evangelio. ardor sine splendore. Psal. xxviii VoxDo- :

mini intercidentis flammam ignis. In flamma

Colligite primum zizania, et alligate in duo sunt, splendor et ardor. Intercidet
fasciculos ad comburendwn; triticum aiitem Dominus flammam ignis, quia solum ibi
congregate in horreum tneum, Matth., xm. est ardor sine splendore. Bonitas sanctorum
In istis verbis quatuor notantur. Primo, notatur ibi : triticum, propter multa ad :

iniquorum malitia; secundo, eorum sup- praesens autem propter

Primo, quia tria.
phcia; tertio, justorum bonitas; quarto, albi propter puritatem secundo quia ;
,

bonorum gloria. Primum, ibi : zizania rubei propter caritatem tertio, quia pon- ;

secundum, ibi : ligate ad comburendum; derosi per morum honestatem. De primo

tertium, ibi triticum ; quartum, ibi
: :
et secundo, Cant., v Dilectus meus candidus :

congregate in horreum meum. Maledicun- et rubicundus. De tertio, Psal. xxxiv In :

tur zizania, quia sunt lohum per luxu- populo gravi laudabo Sanctorum gloria
te.
riam, vicia per avaritiam, avena per su- notatur, ibi : in horreum meum, spatiosum
perbiam. Lolium enim pervertit statum propter amcenitatem, deliciosum propter
rationis, et luxuria similiter. Ezech., xxn : jucunditatem perpctuum propter aeterni-
,

Insanuit libidine. Osefe, xxu : Fornicatio et tatem. De primo, Psal. xxv Domine, dilexi :

vinum et auferunt cor ; et xn

ebrietas : decorem domus tuse. De secundo, Psal. iii :

Et averterunt mulieres cor ejus. Yicia, quia Gloria et divitise in domo ejus. De tertio,
amara est, significat avaritiam, quse miro II V Domutn non manu factatn, seternam
Cor., :

modo affligit avaros. Eccle., v Divitix : Item est optimum horreum, ideo
in coelis.
congregatx in malum domini sui, pereunt in quia ibi est abundantia frumenti, vini et
Mala afflictio est in con-
afflictione pessima. Yinum est gaudium de visione Patris,
olei.
gregando, pejor in custodiendo, pessima frumentum gaudium de visione Fihi, oleum
in perdendo vel rehnquendo. Avena prop- gaudium de visione Spiritus sancti. De
ter vanitatem significat superbiam. Job, ii primo, Psal. ciii : Vinum Ixtificat cor ho-
 :

OPUSCULUM IV. 211

tninis. De secundo, Psal. lxxx : Ex adipe Cursus gratise est similiter triplex. Pri-
frumenti satiat te. Joan., xn Nisi granum : mus, doctrina^. Gal., n Contuli cum eis
:

frumenli cadens in terram mortuum fue- Evangelium quod prxdico in gentibus ; seor-
rit, etc. De tertio, Psal. xliv Unxit te Deus : sum autem his qui videbantur aliquid esse;
tuus oleo Isetitix prx consortibus tuis, id est ne forte in vacuum currerem, aut cucurris-
Spiritu sancto. De his tribus II Paral., n: sem. Secundus, misericordise. Gen., xvin :

Ciborumque horrea,posuit in his frumentum, Ipse vero ad armentum cucurrit, et tulit inde
vinum et oleum. De his tril)us Gen., xxvn : vitulum^ etc, quem vitulumhospitibusprae-
Det tibi Deus de rore cxii et de pinguedine paravit. Tertius, perseverantise. II Tim., iv :

terrse abundantiam frumenti, vini et olei, ete. Bonum certamen certavi, cursum consum-
Amen. mavi ...; de reliquo reposita est mihi corona
justitix.
SERMO XXX. Circa secundum notandum quod tripli-
DominicsB in Septnagesima, ex Epistola. citerdebet currere qui vult bravium ap-
prehendere, ad cujus similitudinem monet
Sic currite, ut comprehendatis, I Cor., ix :
Apostolus nos hic currere. Primo, debet
Duo facit Apostolus in verbis istis. Primo, currere caute , ne cadat ; secundo , festi-
monet ad currendum secundo, ad perse- ;
nanter, ne alius praeveniat ; tertio, perseve-
verandum in cursu. Primum, ibi currite; :
ranter, ne cursum deserat. Sic debemus
sectmdum, ibi : ut comprehendatis. currere ad bravium vitae aeternse. Primo,
Circa primum sciendum est quod triplex caute, ne in foveam peccati corruamus.
est cursus. Primus est cursus naturge. Job, Ephes., V Videte quomodo caute ambuletis.
:

IX : mei velociores fuerunt cursore.

Dies Secundo, festinanter, ne pigritia torpea-
Secundus, culpse. Jerem., xxiv Factus est :
mus. Hebr., iv Festinemus ingredi in illam
:

cursus eorum malus. Tertius, gratiae. I Cor., requiem. Tertio, perseveranter ne a bono ,

IX Sic curro non quasi in incertum. Cursus

:
agendo deficiamus. Matth., xxiv Qui per- :

naturse est triplex tripliciter enim currunt

:
severaverit usque in finem, hic salvus erit.
creaturae naturaliter. Primo, currunt ho- Perseverare autem in cursu isto maxime
mini serviendo. II Esdr., iv Veiox cursus :
facit patientia, per quam homo libenter
solis ; currit enim sol ut serviat homini. tolerat omnes molestias quae sibi possent
Secundo, malos puniendo. Sap., v Exar- :
occurrere in mundo isto. Hebr., xu : Depo-
descet in illos aqua maris et flumina current nentes omne pondus , et circumstans nos
duriter ; contra iilos stabit virtus spiritus, peccatum, per patientiam curramus ad pro-
et turbo venti dividet illos. Naturaliter autem positum nobis certamen, aspicientes in auc-
ferentur creaturae ad puniendum rebelles torem fidei et consummatorem Jesum, qui
Creatori suo. Sap., xvi : Creatura tibi faclori proposito. sibi gaudio sustinuit crucem, con-
deserviens, exardescet adversus injustos, et fusione contempta., atque ad dexteram Dei
levior ad benefaciendum
pro his qui in te ftt sedet, etc.
confidunt. Tertio, currunt ad nihilum ten-
dendo. Cum creaturae sint ex nihilo, natu- SERMO XXXI.
raliter ex se tendunt ad nihilum. Augus-
De eadem, ex Evangelio.
tinus « Quid est vita prsesens nisi quidam
:

cursus ad mortem ? » Egressus circa horam tertiam invenit alios

Cursus culpse est similiter triplex. Pri- stantes in furo otiosos, et dixit illis : Ite et
mus, superbise. Job, xv Cucurrit adversus : vos in vineam meam ,
quod justum fuerit
et
Dominum extento collo , et pingui cervice dabo vobis, Matth., xx. In istis verbis no-
armatus est. Secundus, avaritise, Proverb., i tantur quatuor. Primo, Domini ])onitas,
Pedes eorum ad malum currunt ; loquitur ibi egressus, scilicet in salutem populi sui.
:

enim ibi de avaris. Psal. xlix Si videbas : Quod enim Christus exit ad conducendum
furem., currebas cum eo. Tertius, luxurise. homines in vineam justitia;, actus fuit infi-
EccL, VII Inveni amariorem morte mulierem,
: nitae bonitatis. Habac, ni Egressus est in :

quia laqueus venatorum est et sagena cor salutetn populi sui. Secundo, hominis stulti-

ejus, et vincula manus

Quasi bos illius, etc. tia, ibi : invcnit alios stantes in foro otiosos.
ad victimam ducuntur homines ad luxu- Nihil enim stultius quam in praesenti vita,
riam. ubi homo debet sibi operari ut in aeternitate
 : :

SERMONES DOMINICALES.
vivat, in otio vivere. Eccl., xxii De stercore : sunt, et cum hominibus non flagellabuntur,
boum lapidatus. est piger, et omnes loquentur sed cumdsemonibus. Psal. xlvhi Labo- :

super aspernationem ejus. Tertio, operandi rahit in xternum, et vivet adhuc in finem.

in vinea Domini necessitas, ibi : Ile et vos Circa tertium sciendum quod vinea ista
in vineam meam. II Thess., iii Qai non : in qua mittuntur laborare, justitia est in qua
laborat, non manducet. Quarto laboris uti- sunt tot palmites quot sunt virtutes, sicut
litas, ibi Et quod justum fuerit daho vobis.
:
dicit Chrysostomus. In ista vinea debemus

Apocal., ult. : Ecce venio cito, et merces mea laborare quinquemodis. Primo, ipsambonis
mecum est : reddere unicuique secundum operibus et virtutibus plantando. Psal. cvi
opera sua. Plantaverunt vineam , et fecerunt fructum
Circa primum notandum quod Christus nativitatis. Prov., xxxi De fructu manuum :

dicitur egredi quinque Primus modis. suarum plantavit vineam. Secundo, spinas,
egressus fuit in principio mundi, sicut id est vitia, eradicando et extu^pando sic e ;

seminator creaturas seminando. Luc, viii contra dicitur de stulto Prov., xxiv Per :

Exiit qui seminat seminare semen suum. agrum pigri hominis transivi, et per vineam
Secundus egressus fuit in nativitate, mun- hominis stulti ; et ecce totum repleverant
dum illuminando. Isa., Lxn Donec egre- :
urticse. Tertio, superfluos palmites ampu-

diatur ut splendor justus ejus. Joan., xvi : tando. Cant., ii Tempus putationis advenit.
:

Exivi a Patre et veni in mundum. Tertio, in Joan., XV Omnempalmitem qui

: fert fructum,

passione sua, suos a potestate diaboli, et purgabit eum, ut fructum plus afferat.
ab omnibus malis salvando. Isa., xv : Quarto, ab ipsa viilpeculas, id est da^mones,
Prope est justus meus , et salvator meus cohibendo. Cant., u : Capite nobis vulpes
egressus Quarto, egreditm^ familiae
est. parvulas, quse demoliuntur vineam. Quinto,
suse et rebus providendo,- sicut paterfami- a furibus, id est laudibus hominum et de-

lias. Matth., xx : Simile est regnum cxlorum. tractionibus, custodiendo. Cant., v : Posue-
homini patrifamilias, qui exiit primo mane runt me custodem in vineis.

conducere operarios in vineam suam. Quinto, Circa quartum notandum, quod pretium
egredietur in judicio triphciter, sicut visi- laborantium in vinea ista est denarius,
tator districtam inquisitionem super impios sicut dicitur in Evangelio, qui valet mille
faciendo. Isa., xxxi Ecce egredietur Do- : argenteos : et hoc est quod dicitur Isa.,
minus de Secundo,
loco sancto suo^ ut visitet. VIII : Vinea fuit pacifico : vir ejus tradidit
egredietur sicut fortissimus pugil, rebeUes pro ea mille argenteos. Mille argentei sunt
suos devincendo. Isa., xlii Dotninus sicut : mille gaudia seternitatis, quse significantur
fortis egredietur, sicut vir prxliator., etc. per denarium, ad quam, etc.

Tertio, sicutjudex maleficos puniendo pro

meritis. Mich., i Egredietur Dominus de
:

SERMO XXXII.
loco sancto suo, et descendet, et calcabit super
excelsa terrse. De dominica in Sexagesima, ex Epistola.
Circa secundum notandum quod propter
quinque magna stultitia est vivere in otio In laboribus plurimis. Praeter labores
in vita pra?senti. Primo, quia homo ad corporales, quos sancti habent cum aliis

laborem nascitur. Job, v Homo nascitur ad : communes, suntinseptem laboribus

sancti
lahorem. Secundo, quia ab otiositate, tan- continuis. Primus labor sanctorum est ten-
quam mala magistra, mala scientia addis- tationes daemonum superare. I Timoth.,
citur. EccL, xxx Multam malitiam docuit
: V : Labora sicut bonus miles Christi. Labor
otiositas. Tertio, quia frequenter horribile militis est hostes debellare. Deut., xxv :

peccatum committitur. Ezech., xxvi Hxc : Memento quid fecerit tibi Amalec, id est
fuit iniquitas sororis tux Sodomx, superbia, diabolus quando egrediebaris de jEgypto,
,

saturitas panis, et abundantia, et otium quomodo occurrerit tibi, et extremos agminis

ipsius. Quarto, quia egestas aeterni boni per tui, qui lassi residehant, cxciderunt ; quando
otium incurritur. Prov., vi Paululum dor- : tu eras labore et fame confectus et non ,

mitabis, paululum conferes manus ut dormias, timuerunt Dominum

post sequitur ; et :

et veniet tibi quasi viator egestas. Quinto, Delebis nomen ejus sub cceto : cave ne obli'
quia labor eeternus pro brevi otio acqui- viscaris. Secundus, iniquorum persecu-
ritiu% Psal. xxvii In labore hominum non
: tiones tolerare. Num., xxx : Nosti omnem
 OPUSCULUM IV. 213
laborem qui apprehendit nos, quomodo patres Kternum, et vivet adhuc in finem. Quartus
nostri descenderunt in Algyptum, et habita- labor est gratiae, quo laborant justi ad
vimus ibi ; afflixeruntque nos jEgyptii, et operandum bonum.
fratres nostros. Tertius, Dei pra^cepta ob- Circa laborem natura^ sunt quinque at-
servare. Psal. xciii : Qui fingis laborem in tendenda. Primo, quia pro peccato infli-
preecepto. Quartus, orationibus instare. Psal. gitur unde patet quod homo debet odire
:

Lxviii Laboravi clamans, etc. Quintus, pro

: peccatum, propter quod est in tantis labo-
peccatis suis et aliorum plorare. Jer., xlv : ribus. Gen., iii : In labore vultus tui comedes
Laboravi in gemitii meo , et requiem non ex ea cunctis diebus vitx tuse. Secundo, quia

inveni. Psal. vi Laboravi in gcmitu meo :

: si sustinetur in caritate aeterna, per ipsum
lavabo per singulas noctes lectum meum. beatitudo acquiritur. Psal. cxxvii Labores :

Sextus, proximis praedicando. II Tim., v : manuum tuarum quia manducabis, beatus eSy

In omnibus labora, opus fac Evangelistie. et bene tibi erit. Tertio, quia frequenter a
I Tim., VI Qui bene prxsunt, duplici honore
: hostibus propter pec-
bestiis, pestibus, vel
digni habeantur, maxime qui laborant in catum ideo debet homo a
consumitur ;

verbo et doctrina. Septimus , vigiliis et peccato cavere. Deut., xvni Fructus terrx :

jejuniis et orationibus carnem macerare. tux et omnes labores tuos comedat populus,
Istos septem labores enumerat Apostolus propter quod contrarium dicitur de justis.
in ista epistola. Isa., LXii Si dedero triticum tuum ultra
:

Debet autem homo istos labores sustinere cibum inimicis tuis, et si biberint filii alieni
propter quinque. Primo, quia per eos intus vinum, in quo laborasti; quia qui congrega-
a peccatis mundatur, Psalm. xxii Vide : bunt illud, comedent. Quarto, quia omnes
humililatem meam
laborem meum, et di- et ad laborandum tenentur; et qui non la-
mitte universa delicta mea. Secundo, quia borat, comedere prohibetur, II Thes., m :

per istos labores homo ex conversatione Qui non laborat, non manducet. Quinto, quia
honestatur. Sap., x Honestavit illum in : qui non vult laborare, aeterno supplicio
laboribus , et complevit labores illius, etc. punietur. Psal. lxxii In labore hominum :

Tertio, quia qui est in illis laboribus, a non sunt et cum hominibus non flagella-
,

Domino spirituaU cibo in praesenti satiatur. buntur, sed cum daemonibus.

Mattli., II Venite ad me omnes qui labo-
: Item circa laborem culpae nota, quod
ratis ..., et ego reficiam vos, etc. Quarto, quia Scriptura ponit quinque labores. Primus,
per istos labores homo quietem in terra avaritiae. Eccle., iv Unus est, et tamen :

lucratur. Eccli., ult. : Videte quod modicum laborare non cessat, nec satiatur, etc. Prov.,
laboravij et inveni mihi multam requiem. xxviii Noli laborare ut diteris. Secundus,
:

Quinto, quia fructus «ternae gloriae pro superbiae. Eccle., v Quid prodest quod :

laboribus istis datur. Sap., Bonorum la- m : laboraverit in ventum? Yentus superbia est.
borum gloriosus est fructus. Ibid., x Red- : Tertius, luxuri». Eccle., ix : Perfruere vita
det Deus mercedem laborum sanctorum, etc. cum uxore quam. diligis, et post hsec, omnia
Apocalyps., xiii Amodo jam dicit spiritus
: tua in labore tuo : loquitur in persona stul-
ut requiescant a laboribus suis : opera enim torum. Quartus, maleficiorum. Isa., xlvii :

illorum sequuntur illos, etc. Sto cum incantatoribus tuis, et cum multi-
tudine maleficiorum tuorum, in quibus labo-
rasti ab adolescentia tua. Quintus, gulae.
SERMO XXXIII.
Eccle., VI : Omnis labor hominis in ore ejus,
De eadem, ex Epistola. ut comedat quis et bibat, et fruatur Ixtitia
ex labore suo; etloquitur in persona gulosi.
In laboribus plurimis. Quadruplicem la- Circalaborem gehennae possunt tria
borem Primus est labor
ponit Scriptura. notari. Primo, immensitas. Thren., iii :

naturse, quo homo laborat ad sustenta- Circumdedit me felle et labore. Secundo,

tionem naturae destitutse. Job, n Homo : acerbitas. Eccle., x Labor stultorum offligit.
:

nascitur ad taborem. Secundus est labor Tertio, aeternitas. Psal. XLvm : Laborabit
ciilpae, quo laborat homo ad faciendum in xternum, et vivet adhuc in finem. A quo
peccatum. Jer., ix : Ut inique agerent, labora- labore Uberet nos Dominus noster. Amen.
verunt. Tertius gehennae, post quam nulla
sequitur quies. Psal. lxviii : Laborabit in
 :

214 SERMONES DOMINICALES.

Circa tertium notandum quod quatuor
sunt modi contemplationis, qui notantur
SERMO XXXIY.
in ista epistola circa Paulum, in quibus
De eadem, ex Epistola, debemus illum imitari. Primus modus ver-
satur circa considerationem Scripturse, qui
Scio hominem (sive in corpore, sive extra intelligitur per raptum in paradisum, ibi :

corpus nescio, Deus scitj raptum hujusmodi Scio hominem raptum, etc Dionysius « Pul- :

usque ad tertium coehm, II Cor., xii. Tria semus in hortum optimum paradisi Scrip-
simt necessaria cuilibet viro sancto ad turarum, qui odoriferis, qui dulcibus, qui
perfectionem qiiae notantm^ in ista epis-
,
speciosissimis ,
qui omnimode intellectua-
tola circa Paulum. Primo, adversariorum lium deiferarum volucrum cantilenis cir-
tolerantia; secundo, bona operatio; tertio, cumsonat aures nostras qui tangit quidem ;

ccelestium contemplatio. Debent enim viri cor nostrum, et contribulatum la^tificat

sancti adversa tolerare patientissime ; se- quidem, iratum autem subtemperat, et
cundo, bona opera excellentissime con- Isetitia aeterna multiplici implet. » Seciin-
summare tertio ccelestia gaudia contem-
; , dus modus versatur circa consideratio-
plari. Primum notatur ibi : In carcere nem creaturae incorruptibilis, qui intelli-
abundantius. Roman., xn : In trihulatione gitur per primum coelum. Psalm. viii :

patientes. Secundum, ibi : In labore et Quoniam videbo coelos tuos, etc Ad litteram
serumna. Galat., vi Dum tempus habemus,
: loquitur de coelo materiaU. Tertius modus
operemur bonum ad omnes. Tertium, ibi : versatur circa considerationem creaturae
Scio hominem raptum usque ad tertium spiritualis, considerando ordines angelo-

ccelum, etc. II Cor., m

Nos autem revelata
: rum ad Deum, ad nos, ad seipsos qui ;

facie gloriam Domini speculantes, etc. inteUigitur per raptum usque ad tertium
Circa primum notandum quod in quatuor coelum, Augustinus (XII Confess., cap. ix) :

specialibus ostenditur mira patientia Pauli « Nimirum ccelum coeli, quod in principio

in ista epistola. Primo, in sustinentia car- fecisti, creatura est aliqua, scilicet intellec-

nalium tormentorum, ibi Ter virgis csesus

: tualis, quanquam non tibi Trinitati coae-
sum. I Cor., iv : Persecutionem patimur et terna particeps tamen aeternitatis tuae,
;

sustinemus. Secundo, in tolerantia divi- valde mutabihtatem suam prae dulcedine

norum judiciorum, ibi : Ter naufragium felicissimae contemplationis tuae cohibet et ;

feci.Tertio in tolerantia detractionum, ibi sine lapsu uUo, ex quo facta est, inhaerendo
Periculis in falsis fratribus, qui eum perse- tibi, excedit omnem volubUem vicissitu-

quebantur detrahendo in opere. I Cor., iv : dinem temporum. Quartus modus ver-

))

Maledicimur et benedicimus. Quarto, in tole- satur circa considerationem divinitatis qui

rantia tentationum, ibi Datus est mihi : intelligitur per raptum in tertium ccelum.
stimulus carnis mese, angelus Satanx. Jac, i: II Cor., in Nos autem revelata facie nloriam
:

Beatus vir qui suffert tentationem, etc. Domini speculantes, etc Rernardus : « At
Circa secundum nota. In quatuor notatur omnium maximus, rerum et qui spreto usu
maxime bona operatio Apostoli, in qiiibus sensuum, quantum quidem humanae na-
debemus eum imitari. Primo, in manuum turae fragilitati fas est, novis ascensionis
labore, ibi ; In laboribus plurimis; Glossa : gradibus ad illa sublimia advolare in-
« Manuum suarum Tim., iii
labore. » II : terdum contemplando consuevit. » Et haec

In labore et fatigatione. Item alibi Nocte et : contemplatio cum perfecta fuerit, erit
die in profundo maris fui. Secundo, in summa beatitudo. Augustinus : « Intro-
jejuniorum et vigiliarum observatione, ibi: ducit ad me Dominus aliquando quamdam
In vigiliis , in jejuniis multis. Tertio, in nescio quam dulcedinem, quae perficitur
sollicita prsedicatione ibi Instantia mea
, : in me iiescio quae sit vita aeterna, si illa
;

quotidiana. Euntes in mundum

Marc, ult.: non est. » Ad quam perducere, etc Amen,
universum, prxdicate Evangelium omni crea-
turx. Quarto, in oratione, ibi Propter quod :

ter Dominum rogavi. Rom., xii : Orationi

instantes. Oratio ordinabat eum ad Domi-
num, prsedicatio ad proximum, labor ma-
nuum ad seipsum.
 , ;

OPUSCULUM IV. 215

seminat in benedictionibus, de benedictionibus

SERMO XXXV. et metet. Tertium semen est quodlibet

bonum opus. Psal. xxv : Euntes ibant et
De eadem, ex Evangelio. flebant mittentes semina sua. Augustinus
ibi Semina nostra sunt quicquid boni
: «

Volucres cceli comederunt illud, Liic, viii. fecimus. » Semen verbi Dei tollunt d*-
Per volucres intelliguntur daemones, per moncs, errorem in corde hominis semi-
semeii justitia ; uiide secundum mysticam nando. II Corinth., iv : In quibus deus hujus
expositionem possunt in istis verbis notari sxculi excxcavit mentes infidelium, ut non
tria. Primo, daemonum ad malcfaciendum fulgeat illis illuminatio Evangelii glorix
velocitas, ibi volucres; secundo, eorum
: Christi, qui est imago Dei. Semen justitise
secundum naturam dignitas, ibi cceli, : tollunt daemones ad injustitiam pertra-
tertio, eorum secundum culpam iniquitas, hendo. Joan., viii : Vos ex patre diabolo
ibi : comederunt. estis, et desideria patris vestri vultis facere.
Circa primum sciendum quod daemo- Tertium semen boni operis tollit diabolus,
nes comparantur volucribus propter tria. homines gloriari de bono opere faciens.
Primo, propter volatus sublimitatem se- ; Matth., VI : Cum facis eleemosynam ^ noli
cundo, propter volandi velocitatem tertio, ; tuba canere ante te^ sicut faciunt hypocritse,
propter rapacitatem. Daemones enim volant ut videantur ab hominibus. Amen dico vobis,
in altum. Num., xxiv Si in petra posueris : receperunt mercedem suam. Et ideo patet
nidum tuum, inde delraham te, dicit Do- quod semen est a volucribus, id est daemo-
minus. Item volant cito per malefaciendi nibus, custodiendum ut possit afferre ,

festinationem. Thren., iv : Velociores fue- fructum centesimum. Fructus centesimus

runt persecutores aquilis coeli. Item vivunt est gaudium aeternitatis ad quod nos per- ,

de raptu per animarum devorationem. ducere dignetur, etc

I Petr., V : Adversarius vester diabolus tan-
quam rugiens circuit quserens quem de-
leo
SERMO XXXYI.
voret. Ezech., xviii Aquila grandis magna-
:

rum alarum. De dominica in Quinquagesima

Circa secundum notandum quod propter ex Epistola.
tria dicuntur daemones aves coeU. Primo,
propter originem fuerunt enim facti in
: Si linguis hominum loquar et angeloru7n,
cselo empyreo secundo, propter subtilita-
; caritalem autem non habeam ; factus sum
tem; unde de his duobus, Isa., xiv Quo- : velut xs sonans , aut cymbalum tinnienSf
modo cecidisti de ccelo Lucifer , qui mane I CoL, XIII. In ista epistola invitamur ad
oriebaris? etc, usque altissimo. In eo quod caritatem ideo commendatur hic multipli-
;

dicitur de ccelo cecidisse, notatur ibi origo citer, notantur hic quinque circa cari-
et
quia fuit in coelo creatus ; in eo quod dicitur tatem. Primo, ejus pretiositas secundo, ;

Lucifer, notatur naturalium perspicacitas damnum in ejus absentia; tertio, utilitas

et speciositas. Tertio, dicuntur aves cceli in ejus praesentia ;
quarto, ipsius aeternitas
propter habitationem. Ephes., vi Contra : quinto, ipsius dignitas. Primum, ibi : Cari-
spiritualia nequitix in coelestibus ..., et prop- tatem eo enim ipso quod virtus ista cari-
;
terea accipite armaturam Dei, ut possitis tas dicitur, cara et pretiosa ostenditiur. Se-
resistere in die mala, et in omnibus perfecti cundum, ibi Factus sum velut xs sonans, etc
:

stare, Tertium, ibi Caritas benigna est, etc

:

notandum quod triplex

Circa tertium Quartum, ibi : Caritas munquam excidit.
est semen quod comedunt daemones. Pri- Quintum, ibi : Major autem horum est ca-
mum est verbum Dei. Matth., xxui Semen : ritas.
est yerbum Dei. Luc, vm Aliud cecidit : Circa primum notandum quod caritas
secus viam, et venerunt volucres cceli et CO' dicitur cara res propter quatuor. Primo,
mederunt illud. In eodem Venit malus, et : quia non potest haberi nisi ab uno solo et
rapit quod seminatum est in corde ejus, hoc a summo bono donetur. Rom., v Caritas :

estquod seminatum est secus viam. Se- Dei diffusa est in cordibus nostris per Spi-
cundum est semen justitiae. II Cor., ix : ritum sanctum.. Secundo, quia solum a bonis
Qui parce seminat, parce et metet; qui autem habetur. Augustinus : « Caritas est fons
 ; ;

ne SERMONES DOMINICALES,
proprius, cui non communicat alienus. » Conturbatus est in ira oculus meus, anima
Tertio, quia cum ipsa bona omnia possi- mea et venter meus. Quartum est pulveris
dentiu". Augustinus : « Attende quantum vel ahcujus grossi superjectio : haec est
bonum est caritas : quae, si absit, frustra avaritia. Pulvis enim temporaha sunt quae
habentur csetera si autem adsit alicui,
; excaecant. Augustinus « Defluxi ad tem- :

habentur omnia. » Quarto, quia qui habet poraUa et obscuratus sum. » Quintum est
eam, nimis carus a Deo habetur; sicut oculorum clausio; cum enim quis claudit
enim secundum quam quales
qualitas est oculos aut non vuU aperire oculos, non
dicimur, est secundum quam
sic caritas videt : haec est acedia. Acediosus enim ex
cari dicimur. Unde Dominus in caritate sola pigritia aperiendi oculos intellectuales
existentes vocat carissimos. Cant., v Co- : non potest videre bona spirituaUa. Boetius
medite amici, et inebriamini carissimi. ((Nequeunt oculos tenebris assuetos ad hi-
Circa secundum notandum quod triplex cem veritatis attoUere similesque sunt avi- ;

damnum contingit ex absentia caritatis, bus quarum nox intuitum illuminat, excae-
sicut ostendit hic Apostohis. Primum est, cat dies. » Sextum sanguinis et humorum
quia bonum naturae consumitur, ibi Fac- : circa oculos multipUcatio ha?c est gula. :

tus sum velut 3es sonans ; aes enim sonando Prov., xxiu Cui vse? cujus patri vx? cui
:

consumitur ; sic creatura rationahs sine rixi£? cui fovese? cui sine causa vulnera?
caritate a vitiis consumitur. Augustinus in cui suffusio oculorum? nonne his qui commo-
hb. De civitate Dei : a Si natura? bonae non rantur invino, et student calicibus epotandis?
essent, eis vitia non nocerent : nam quid Ad Utteram, oculos etiam spirituales et
eis nocendo adimere integrita-
faciunt, nisi corporales nimia potatio vini excaecat. Sep-
tem, pulchritudinem, salutem et pacem? » timum pannicuU obumbratio nascitur ;

Secundum, quia anima sine caritate, sepa- enim aUquando quidam panniculus in
rata a Deo moritur, ibi Xihil sum, id est : oculo, sive nubecula, et excaecatur homo :

mortuus a vero esse separatus, sine quo hoc fit per Uixuriam. Augustinus Ascen- : ((

homo nihil est. I Joan., in Qui non diligit, : debant nubeculae de Umosa concupiscentia
manet in morte. Tertium est, quia omne carnis, et obnubilabant et obfuscabant cor
opus sine caritate inutile efficitur, ibi Si dis- : meum, ut non discerneretur sinceritas di-
tribuero omnes faciiltates meas in cibos pau- lectionis a caUgine Ubidinis. Et sicut sunt ))

perum, etc. Si tradidero corpus meum, etc. septem quae excaecant animam, ita septem
Ambrosius « Qui caritatem non habet,
: sunt quae illuminant. Primum est fides.
omne bonum amittit ; » quod , etc. Luc, xviii : Respice, fides tua te salvum
fecit. Augustinus : (( Fides est iUuminatio

SERMO XXXYII.
mentis, quamens Uluminatur a prima luce
ad videndum bona spiritualia. » Secundum
De eadem, ex Evangelio. humiUtas. Joan., ix Ego in judicium in :

hunc mundum veni ut qui non vident videant,

Caecus sedebat secus viam , Luc, xvni. non existimant; quod
id est qui se videre
Moraliter per ca^cum istum intelligitur pec- est humiUum. Tertium est amaritudo pae-
cator. Soph., i Ambulabunt ut cxciy quia
: nitentiae. Tob., vi : Fel valet ad ungendum
Domino peccaverunt. Sicut enim caecus non oculos, in quibiis fuerit albugo, et sanabun-
videt corporaUter, ita peccator non videt tur. In feUe amaritudo signatur. Quartum
spirituahter.Sunt autem septem quae visum est dilectio proxiini. Apoc, iii : Collyrio
corporalem impediunt, et signant septem enim inunge oculos tuos, ut videas. Quintum
mortaUa vitia, quae spiritualiter excaecant. est abundantia lacrymarum hoc probatum :

Primum est faciei inflatio, et haec est su- est in caeco nato, qui lavit oculos suos in
perbia. Augustinus : « Nimis inflata facies natatoria Siloe, quod interpretatur missus.
inea me videre non sinit. » Secundum est Abiit ergo, et lavit, et veiiit videns. Joan.,
aeris obtenebratio ha^c est invidia unde
: ; vni Vade ad natatoria Siloe. Sextiim est
:

invidus dicitur quasi non videns. Sap., n ; devota oratio. Matth., xx : Et clamaverunt
Excaecavit eos malitia eorum, dicitur de Ju- dicentes Domine, miserere
: nostri, fili David;
dans invidis. I Reg., xvin Jam non rectis : et post : Misertus Jesus tetigit oculos illorum.,
oculis aspiciebat Saul David, etc. Tertium est et confestim viderunt. Septimum est devota
oculorum conturbatio haec est ira, : Ps. xxx sanctarum Scripturarum auditio. Isa., xx ;
 ;

OPUSCULUM IV. 247

In die illa audient surdi verba libri signati, operari, sicut patet in herbis, plantis et
et oculi cxcorum videbunt, etc. Amen. animalibus. Jcrem., vni : Milvus in copJo
cognovit, operando scilicet, tempus suum.
SERMO XXXYIII. Quarto, invitat ad bonum operandum
Christi exemplum, qui in isto tenipore
De dominica prima in Quadragesima, bona fecit nobis. Bernardus : « Qui me
ex Epistola, totum et semel dicendo fecit, in reficiendo
et dixit multa, et fecit mira, et pertulit
Ecce nunc tempus acceptubile, ecce nunc dura. )) Quinto, invitat Ecclesiae ordinatio,
dies salutis, II Cor., vi. In istis verbis duo quae instituit ut omnes confiterentur et je-
notantur. Primo, prsesentis temporis com- junarent, et Ecclesiam frequentarent unde ;

mendatio, Ecce nunc tempus acceptabile.

ibi : qui haec non facit, transgreditur prseceptum
Secundo, causa commendationis subjun- matris Ecclesiae. Prov., i Ne dimitias legem:

gitur, ibi Ecce nunc dies salutis.

: mairis multorum provocatio
tux. Sexto,
Circa primum sciendum quod tempus et consuetudo. Modo enim multi incipiunt
praesens dicitur tempus acceptabile propter bonum operari unde debet verecundari
;

octo. Primo, quia est tempus Dominum solus cumpaucis remanere. Hebr., xii :

requirendi. Ose«, x Tempus autem requi- : Ideoque et nos tantam habentes nubem impo-
rendi Dominum, cum venerit qui docebit sitam testium, deponentes omne pondus, et
justitiam, etc. Secundo, quia est tempus circumstans nos peccatum , per paiieniiam
Domino placendi. Psal. lxvui Tempus : curramus ad proposiium nobis certamen, etc.
,

beneplaciti , Deus. Tertio, quia est tempus Septimo, divinae gratiae abundans effusio.
mores corrigendi. Htsbr., ix Usque ad : Credibile est enim quod Deus, qui tot bona
tempus correctionis impd^uit, scilicet justitiae largitus est nobis, istis diebus modo gra-
Judseorum, etc. Quarto, quia est tempus tiam abundantius effundat; unde epistola
vitia et superflua resecandi. Cant., n : legitur Hortamur vos ne in vacuum gratiam
:

Tempus putationis advenit. Quinto, quia est Dei recipiatis, etc. Octavo, debet nos hortari
tempus divinam misericordiam suscipiendi. ad bonum magni Paschatis expectatio qui ;

Psal. ci Tempus miserendi ejus, quia venit

: enim expectat magnum
festum, debet fa-
tempus. Sexto, quia est tempus tribula- cere magnam vigiliam; ideo modo cantat
tionem patiendi. xx Tempus tribula-
Jer., : Ecclesia « Non sit nobis vanum maiie sur-
:

ex ipsa salvabitur. Sep-

tionis est Jacob, et gere ante lucem, quia promisit Dominus
timo, quia tempus salutem acquirendi. coronam vigilantibus. » Item corpus Christi
Eccli., IV Ne retineas verbum in tempore
: recipere expectamus, quod nullus debet re-
salutis. Octavo, quia est tempus benefa- cipere nisi purgatus. I Cor., u Probet autem :

ciendi. Psal. Tempus benefaciendi,

cxviii : seipsum homo, et sic de pane illo edat, ct de
Domine. Circa istud ultimum notandum, calice bibai, etc. Unde sic digne celebrando
quod tempus Quadragesimae est tempus Quadragesimam istam in praesenti, per-
benefaciendi spiritualiter ad quod invitant : veniemus ad montem Dei Oreb, id est
nos octo. Primo, Scriptura, qua^ in isto ex Evangeho ad mensam ccelestem, ad
tempore legitur. Modo enim leguntur quam, etc.
evangelia et epistolae quae invitant nos ad
orandum, ad jejunandum, ad faciendas SERMO XXXIX.
eleemosynas, ad justitiam faciendam et De eadem, ex Evangelio.
pcenitentiam, et cstera hujusmodi unde :

surdus videtur esse qui modo non bonum Cum jejunasset quadraginta diebus et qua-
operatur. Yidetur enim non audire voces draginia nociibus, postea esuriit, etc, Matth.,
tot Scripturarum quae modo leguntur, quae IV.Sicut Augustinus dicit « Summa : reli-

ad bonum hortantur. Secundo, invitat nos gio est imitari quod colimus, » unde cum
ad hoc Creator, qui creditur in isto tempore Dominus noster jejunaverit, dcbemus eum
fecisse mundum unde valde incuriale est
; imitari in jejunando. Sunt autem quatuor
non facere aliquod bonum
pro Deo, cum quae debent nos movere ad jujunandum.
ipse tot bona fecerit pro nobis. Tertio, in- Primum est Dei pra^ceptum secundum, ;

vitat nos ad hoc creatura, quae tempore Christi exemplum ;quod

tertium, multiplex
hiemali ab opere cessavit, modo reincipit non jejunantibus provenit nocumentum
 ; . :

218 SERMONES DOMINICALES.

quartum, multiplex quod ex jejuniis pro- Tertium est malum poenae praesentis.
venit emolumentum. Eccli., xxxvii : Propter crapulam multi pe-
Circa primum sciendum quod Dominus rierunt, etc. Quartum est poena famis et
jejunium quadrupliciter. Primo,
praecepit sitis in inferno perpetua; qui enim non
per seipsum Adae et Evae in paradiso, cum vult modo jejunare, famem et sitim per-
praecepit ut jejunarent, id est abstinerent a petuo sustinebit. Isa., xlv Ecce servi mei :

ligno scientiae boni et mali, ne comederent. comedent et vos esurietis, etc; quod patet
Secundo, praecepit jejunium per legem in divite epulante, qui nolebat jejunare,
'Moysi.Levit., xvi Sabbatwn requietionis : sed quotidie splendide comedebat; imo
est : affligetis animas vestras religione per- non potuit habere guttam aquae, etc.
petna, etc. Tertio, per apostolos. II Cor., n: Luc, XV.
hi fame et siti, injejuniis multis. Unde patet Circa quartum notandum quod quadru-
quod transgressor prfficeptorum est qui plex bonum provenit ex jejunio primum :

non vult jejunare. est vitiorum mortiflcatio secundum men- ;

Circa secundum notandum quod Domi- tis in Deum elevatio; tertium virtutum

nus quatuor docuit nobis esse necessaria acquisitio quartum «ternae beatitudinis
;

in jejunio. Primo, ut ab omnibus peccatis praemium. De his quatuor Gregorius :

mundemur secundo, ut jejunantes

; a favo- « Qui corporali jejunio vitia comprimis, »

ribus hominum occultemur; tertio, ut lon- ecceprimum « mentem elevas, ; » ecce se-
ganimiter et perseveranter jejunemus cundum; « virtutem largiris, » ecce ter-
quarto, ut tentationes dsemonum supere- tium; et praemia,
(( » ecce quartum; ad
mus. Primum docuit in hoc quod baptizatus quod, etc
jejunavit; sic et qui vultbene jejunare, pri-
mum debet per poenitentiam et confessio- SERMO XL.
nem lavari. Matth. vi Tu autem cumjejunas,
, :
De dominica secunda in Qtiadragesima,
unge caput tuum, et faciem tuam. lava. Secun-
ex Epistola.
dum docuit quod jejunaturus desertum pe-
tiit : unde docuit quod cum jejunamus et Rogamus vos fratres et obsecramus ut
bona operamur, a laudibus hominum nos quemadmodum accepistis a nobis quomodo
abscondamus. Matth., vi Cum jejunatis, : oporteat vos ambulare et placere Deo, sic et
nolite fieri sicut hypocritse tristes ; et post : ambuletis, I Thess., iv. Iii ista epistola hor-
ut non videaris hominibus jejunans. Tertium tatur nos Apostolus ad quinque. Primo, ut
docuit in hoc quod quadraginta diebus et secundum Deum ambulare studeamus, ibi
noctibus jejunavit. Augustinus « Carnem : Quemadmodum oporteat vos ambulare; se-
vestram domate jejuniis ab esca et potu, cundo, ut Deo placeamus, ibi et placere :

quantum valetudo Quartum permittit. » Deo; tertio, ut sancti, id est mundi, efficia-
docuit in hoc quod diabolo tentanti non mur, ibi : Estenim voluntas Dei sanctificatio
credidit, ibi Non in solo pane vivit homo;
: vestra; quarto, ut injuriam proximo non
et ibi : Vade, Satana. Eccli., ii : Fili, acce- faciamus, ibi Ne quis supergrediatur, etc
:
;

dens ad servitutem Dei sta in justitia et quinto, ut a peccato luxuriae caveamus,

timore, et prsepara animam tuam ad tenta- ibi Ut abstineatis vos a fornicatione
:

tionem. Circa primum sciendum quod Apostolus

Circa tertium sciendum quod quatuor docuit duodecim modos ambulandi; hic
mala proveniunt eis qui nolunt jejunare quaeras quinque, alios quaeras in sequenti
cum debent. Primum est malum culpae. dominica. Debemus enim primo ambulare
Ezech., XXVI Hxc fuit iniquitas sororis lux
: in humilitate, ne inflati superbia per arc-
Sodomce, saturitas panis et abundantia, etc. tam viam ingredi non valeamus. Secundo,
Secundum est malum damni; qui enim in patientia, ut labores viae et adversa
non vult jejunare hic, a fructu aeternae libenter sustineamus. Tertio, in mansuetu-
vitae perpetuo jejunabit. Hoc significatur dine, ut comites in via habeamus, et eos in
in Gen., ui, ubi dicitur quod Adam noluit itinere non turbemus. Quarto, in caritate,
abstinere a fructu ligni vetiti unde dixit
; ut verba bona sociis communicemus.
Dominus : Videte ne forte sumat de ligno Quinto in compassione
, ut sanctorum ,

vitx et comedat, et vivat in xternum : et emi- infirma supportemus. De his quinque

sit eum Dominus de paradiso voluptatis, etc. Ephes., IV Ut digne ambuletis cum omni
:
 ,;

OPUSCULUM IV. 219

humilitate, ecce primum ; et mansuetudine, daemonio secundum est quia male vexa-
ecce secundum; cum patientia, ecce ter- tur.
iium supportantes invicem, ecce quartum
; ;
Circa primum sciendum quod anima
in caritate, ecce quintum. peccatrix possidetur a septem daemonibus,
Circa secundum scicndum quod quinque Primum diemonium est immoderata sciendi
sunt nobis necessaria ut placeamus Deo. cupiditas hoc est daemonium meridianum.
;

Primum ut eum tanquam omnipotentem Psal. xc .1 dxmonio meridiano. Secundum

:

et justum super omnia timeamus. Secundo, est immoderata habendi avaritia hoc est ;

ut in eum tanquam in liberatorem super daemonium mutum. Luc, ii Erat Jesus :

omnia speremus. De his duobus Psalm. ejiciens dcemonium et illud erat mutum.
cxLix Beneplacitum est Domino super timen-
: Tertium est dominandi ambitio; hoc est
tes eum, ecce primum et in eis qui sperant; daemonium Asmodcus nomine. Tob., ni :

super misericordia ejus, ecce secundum. Dxmonium nomine Asmodeus interficiebat eos.
Tertio, ut eum tanquam summum bonum Asmodeus interpretatur judicium facturae
super omnia diligamus. Prov., vni Ego : et significat ambitionem, quae appetit
diligentes me diligo. Quarto, ut tribulationes habere potestatem judicandi homines, qui
pro eo libenter sustineamus. Infra, viii : sunt factura Dei. Quartum daemonium car-
Omnes qui Domino placuerunt, per multas nalium voluptatum delectatio : hoc est
trihulationes transierunt. Quinto, ut carnis da^monium caecum. Matth., xii : Tunc obla-
delectabilia pro eo despiciamus, et secun- tus est ei homo dsemonium habens, Cdecus et
dum spiritum vivamus. Rom., viii Qui in : mutus. Haec est carnalis concupiscentia,
carne sunt, Deo placere non possunt ; vos au- quae excaecat oculos mentis. Augustinus :

tem in carne non estis, sed in spiritu. « Ascendebant nebulae de limosa concupis-

Circa tertium sciendum quod propter centia carnis, et obnubilabant et offusca-

quinque maxime debemus studere ut
sancti, id est mundi efficiamur. Primo, ut
Deo assimilemur. I Petr., i Sancti estote,
quoniam ego sanctus sum. Secundo, ne
Christo, qui multo labore et expensis nos
mundavit, injuriam faciamus. Apocal.,
XXI Qui dilexit nos, et lavit nos a peccatis
: malignitas; de hoc Apocal., xvi Vidi tres
cabant cor meum, ut non discerneretur
sinceritas dilectionis a caligine libidinis. »
: Quintum daemonium est nocendi crudeli-
tas hoc est daemonium saevum.
: Matth.,
VIII : Et occurreruntduo homines dpemonia
ei
habentes, ssevi nimis. Sextum est detrahendi
:

nostris in sanguine suo. Tertio, ne ab in- spiriius immundos in modum ranarum exiisse
gressu coelestis civitatis prohibeamur. qui sunt tres species dxmoniorum. In rana
x\pocal., XXI Non intrabit in eam aliquid
; intelligitur detrahendi loquacitas, quia tres
coinquinatum. Quarto, ut sapientise suscep- sunt modi detrahendi. Primus est bona
tibiles efficiamur. Sap., vii : In animam diminuere secimdus est mala exaggerare
;

sanciam se transfert, et amicos Dei et pro- tertius falsa crimina imponere. Septimum
phetas constituit. Quinto, ut Deum videre daemonium est desperatio ex qua sequitur ,

mereamur. Matth., v Beati mundo corde, : omne malum. Istud daemonium vocatur
quoniam ipsi Deum videbunt; quod nobis legio, quia multi daemones intrant in ani-
praestet Christus, etc mam post desperationem. Matth., v Quod :

Abstineatis vos a fornicatione . Multse tihi nomen est? Respondit : Legio. De istis
causae sunt quare homo debet abstinere a autem septem daemoniis in Luc, viii Ma- :

fornicatione. Qusere in quadragesimaUbus ria quse vocatur Magdalena, de qua exierunt

in secunda dominica. sepiem dsemonia. Ab istis daemoniis posside-
tur anima peccatrix.
Circa secundum sciendum quod daemonia
SERMO XLI.
ista hominem quem possident, vexant sep-
De eadem, ex Evangelio. tem modis. Primo, ca3cum faciendo. Se-
cundo, loquelam auferendo. De his duobus
Filia mea male a dsemonio vexatur, Matth., Matth., xii Habens dsemonium, csecus et mu-
:

XV. Moraliter per istam da^moniacam intel- tus. Tertio, affligunt, ignem cupiditatis
ligituranima peccatrix; et notantur hic accendendo. Quarto, in aqua luxuria3 sub-
duo mala quse acquirit homo per peccatum mergendo. Quinto, mutationes rerum mu-
mortale. Primum est, quia possidetur a tabilium immutando. De his tribus Matth.,
 :

220 SERMONES DOMINICALES.

XVII Domine, miserere filio meo, quia luna-
:
ambulat homo
de bono in melius profi-
nam s^pe cadit in ignem, crebro in
ticus est; ciendo. Gen., xvii A^nbula coram me, et :

aquam. Peccator dicitur lunaticus, quia ut esto perfectus. Quarta gloria?., secundum
luna cum temporalibus crescit et decrescit, quam ambulant sancti post Christum
et saepe cadit in ignem cupiditatis et aquam eundo. Apocal., iii Ambulabunt mecum in :

luxuria?. Sexto, affligit gelu spiritualium albis quia digni sunt. Prima est susti-
,

indumenta virtutum auferendo. Luc, viii nenda, secunda est fugienda, tertia est
Occurrit illi vir quidam qui dxmonium habe- facienda, quarta desideranda. Ad tertiam
bat jam temporibus multis, et vestimento non hortatur hic Apostolus Ephes., iv Obsecro :

induebatur, etc. Septimo vexat, doloribus vos ut ambuletis digne Deo.

quas saepe patiuntur peccato-
et angustiis, Circa modum ambulandi notandum quod
Marc, v Occurrit ei de mo-
res, affligendo. : duodecim modos docet nos Apostolus am-
numentis homo in spiritu immundo; et post : bulandi in suis Epistolis. Quinque positi
Concidens se lapidibus. Jer., ii : Videquam sunt in praecedenti dominica, septem vero
nialum et amarum est reliquisse te Dominum hic
Deum tuum, etc Sciendum est ergo quod debemus ambu-
Yalent autem ad liberationem hujus lare in vitae bonitate. Primo, peccati vetus-
daemoniacae quinque quse notantur circa tatem abjiciendo. Rom., vi In novitate vitas :

mulierem Chananseam. Primo humihtas, ambulate. Secundo, carnem spiritui subji-

ibi : Nam et catelli, etc Secundo, patientia, ciendo, et secundum spiritum vivendo.
quse notatur in hoc quod tam patienter Galat., V : Spiritu ambulate, et desideria
portavit improperium sibi a Domino illa- carnis non perficietis. Tertio, in dilectione,
tum. Tertio, oratio, ibi Miserere mei, fili : Deum et proximum dihgendo. Ephes., v :

David, etc Quarto, perseverantia, quae no- Ambulate in dilectione, sicut et Christus
tatur in hoc quod non cessavit, donec dilexit vos,etc Quarto, houeste et bene
obtinuit quod volebat. Quinto, fides, ibi : inter homines conversando.
I Tim., iv Ul :

mulicr, magna est fides tua. Si ista quin- honeste ambuletis ad eos qui foris sunt.
que habueris, ab omni da^monio, id est Quinto, in sapientia, dulcibus sermonibus
peccato, liberaberis quod nobis praestet
;
et utilibus alios aediflcando. Col., iv : Jn
Christus. Amen. sapientia ambulate ad eos qui foris sunt.
Egressus Jesus cle finibus Tyri et Sydo- Sexto, in Christo eum sequendo et imi-
nis, etc tando. CoL, ii Sicut accepistis Christum,
:

Quaere inter quadragesimales in secunda in ipso ambulate. Septimo, in luce debemus

dominica. ambulare, nihil reprehensibile faciendo;
de quo hic Ut filii lucis ambulate. Joan.,
:

SERMO XLII.
II Qui ambulat in die, non offendit. Istis
:

De dominica tertia in Quadragesima, septem modis ambulant boni mali autem ;

ex Epistola. ambulant septem ahis modis. Primo, se-

cundum carnem, carnis desideria perfi-
Ut ambulate, etc, Ephes., v.
filii lucis ciendo. Judith., ii : Post carnem in concu-
In istis verbis tria facit Apostolus. Primo, piscentiis ambulant. Secundo, ambulant
ad ambulandum invitat, ibi ambulate; : secundum saeculum, saeculariter vivendo.
secundo, modum ambulandi demonstrat, Ad Ephes., ii : Jn quibus ambulastis ali-
ibi : ut filii; tertio, causam assignat, ibi : quando secundum sxculum. mundi hujus.
lucis. Nam ex quo lux est, ambulandum Tertio, ambulant in vanitate, quae vana
est. Joan., xii Amhulate, dum lucem habe-
:
sunt dihgendo. Ephes., iv Sicut et gentes :

tis. ambulant in vanitate sensus sui, tenebris

Circa primum sciendum quod quadru- habentes obscuratum intellectum, etc Quarto,
plex est ambulatio hominis. Prima naturae, inordinate et inhoneste et dissolute vi-
secundum quod ambulat homo ad mortem vendo. II Tliess., iv Ut subtrahatis vos ab :

properando. Job, xvi Semitam per quam
nonrevertar, ambulo. Secunda culpae, secun-
dum quam ambulat homo de malo in ma-
lum transeundo. Psal. ii Jn circuitu impii
ambulant. Tertia gratiae, secundum quam
: omni fratre ambulante inordinatc, et non
secundum traditionem quam acceperunt a
nobis. Quinto, ambulant in desideriis, fa-
: ciendo quodlibet. Sexto in luxuriis, luxu-
riose vivendo. Septimo, ambulant in gulo-
 ; ,,,
:

OPUSCULUM IV. m
sitate,commessationibus et ebrietatibus mala qua^ incurrit homo
et significat tria
vacando. De bis tribus I Petr., iv : Qui per peccatum. Primum est quia a da'monio
amhulaverunl in luxuriis et desideriis, vino- possidetur. I Timoth., ii : Ut resipiscant a
lentiis et commessationibus ,
potalionibiis, laqueis diaholi, a quo captivi tenentur. Se-
ehrielatibus et illicitis idolorum. cultibus. cundum est quia ca^cus efficitur. Soph., ii

Istis modis non est ambulandum quia ,

qui Ambulabuntut cieci, quia Domino pcccaverunt.
sic ambulant, peribunt. Job, vi Ambulant : Tertium malum est quia mutus ad laudan-
in vacuum, et peribunt. Sed qui primis dum Deiim et confitendum peccata siia
modis ambulant, pervcnient ad gaudia efficitur. Isa., lvi Universi canes muti:

vitse a^lernae quge donet nobis Christus.

,
non valentes latrare.
Amen. Circa tertium notandum quod tres utili-
tates subsecutai sunt ex ejectione istius
SERMO XLIII.
da^monis. Prima fuit ipsius ab possessione
De eadem, ex Evangelio. daimonis liberatio secunda visus resti-
;

tutio; tertia loqucla; reintegratio ; et signi-

Erat Jesus ejiciens dxmonium, et illud erat ficant tria seqiiuntur animam in
bona qiiai
mutum, Luc, u. In istis verbis circa ejcctio- justificatione. Primum est quia a potestate
nem per quam significatur
istius daemonii, diaboU eripitur. Col., ii : Qui nos eripuit de
ejectio diaboliab anima, notantur hic tria. potestate tenehrarum. Secundum, quia lu-
Primo, ejiciendi frequentia, ibi Erat Jesus :
men gratise sibi restituitur. Psal. cxlv :

ejiciens dxmonium ; ubi notatur quod fre- Dominus illuminat cxcos. Tertium est quia
quenter ejiciebat. Secundo ejecti nequitia, loquela ad laudandiim Deum et confiten-
ibi : et illud erat mutum. Tertio ejectionis dum peccata sua ei redditur. Psal. l :

utihtas, ibi : Et cum ejecisset dxmonium, Libera me de sanguinibus, id est peccatis,

locutus est mutus. et exaltabit lingua mea justitiam tuam, etc
Circa primum notandum quod Dominus
ejecit dsemonem frequenter. Primo de coelo SERMO XLIY.
projiciendo. Ezech., vui : Ejeci te de monte
sancto meo. Apoc, xu : Projectus est accu- De dominica quarta in Quadragesima
sator fratrum nostrorum. Secundo, ejecit ex Epistola.
eum de paradiso, ipsum maledicendo.
Gen., m
Quia hoc fecisti, maledictus eris
:
Illa autem quse sursum est Jerusalem
inter a^iimantia et hestias terne. Tertio, eje- libera est, Gal., iv. In istis verbis commen-
cit eum de monte, ipsum ignominiose repel- datur civitas Dei, qiiee regnat in ccelis, in
lendo. Matth., iv : Vade retro, Satana, etc tribus.Primo, in situ, ibi Quae sursum. est; :

Quarto, ejecit eum de animabus, eum ab secundo, in nomine, ibi Jerusalem; tertio, :

ipsis repellendo. Act., x : Qui pertransiit in libertate, ibi : libera est.

benefaciendo, et liberando omnes oppressos a Circa primiimnotandum qiiod in hoc
diabolo. Quinto, ejecit de corporibus eum quod sursum, commendatur in
dicitur esse
obsessis ab eo liberando. Luc, iv Exibant : quatuor. Primo, a puritate; immimditise
autem dxmonia a multis, etc Sexto, ejecit enim non sunt in alto, sed tendunt ad
eum de mundo, ipsum ab ejus potestate valles hoc est in civitate coelesti, ubi nihil
;

eripiendo. Joan., xu Nunc princeps hujus : est immundum. iVpoc, xxii : Non intrahit
mundi ejicietur foras. Septimo, dejiciet eum in eam aliquid coinquinatum, faciens ahomi-
in infernum, seternis incendiis deputando. nationem. Secundo, a sanitate; civitas enim
Isa., XIV Verumtamen ad infernum detra-
: in alto sita sana esthoc est in ccelesti civi-
:

heris, ad profundum. laci, etc tate,ubi nuUus languor est nec doior, etc
secundum notandum quod triplex
Circa Apocalyps., xxi Et mors ultra non erit
:

malum intulit dsemonium isti obsesso :

neque clamor neque dolor. Tertio, a securi-
per quod significatur triplex malum quod tate civitas enim in alto sita securior est.
:

provenit ex peccato. Primum fuit quod Psal.Lvu : Mirificavit Dominus misericor-

ipsum possedit secundum quia ipsum ; diam suam in civitate munita. Qiiarto, a
,

excfficavit ; tertium, quia loquelam ei abs- spaciositate ; terra enim qua3 deorsum est,

tuht. Habuit enim homo iste tria mala, habet se sicut punctus in sphsera; coelum
quia et daemoniacus fuit, et caecus et mutus vero sicut circumferentia. Augustinus :
 ,

SERMONES DOMINICALES.
« Quid autem in angustiis miraris latitu- Dei, etc. Quinto, erit ibi Ubertas a servitute
dinem ccelorum se non coarctantium ? Ab peccati. Joan., viii : Si Filius vos libera-
ultimis Hispaniae fmibus usque ad nos verit, vere liberi eritis. Reata est ergo illa
paucissimorum dierum spacia jacent, si civitas, nuUum est makim, et
ubi est ibi
navem ferat ventus. At illa coelestis regio omne bonum ad quod bonum, etc.
;

per triginta annos velocissimo sideri prae-

stat iter. »
secundum notandum quod in hoc
Circa
quod dicitur, Jerusalem, commendatur a
multis civitas ccelestis; multa enim di-
cuntur de Jerusalem in Scriptura qua3
intelliguntur de Jerusalem coelesti
notantur hic decem. Primum est admi-
rabilis pulchritudo et speciositas. Cant., n
SERMO XLY.
De eadem, ex Evangelio.
, Abiit Jesus trans mare Galilxx, Joan., vi.
et , Tria principahter sunt quae fecisse dicitur
Jesus in hoc evangeho. Primum est quia
:
mare transiit, ibi Abiit Jesus trans mare. :

Pulchra es amica mea, et suavis et decora, Secundum est quia in montem ascendit,
sicut Jerusalem, etc. Secundum est ineffa- ibi : Subiit ergo in montem. Tertium est
bilis amor et caritas. Isa., xxxi : Dixit quia turbas pavit, ibi : Accepit ergo Jesus
Dominus, cujiis ignis est in Sion, et caminus panes.
in Jerusalem. Tertium est delectabilis Circa primum notandum quod tria fecit
splendoris claritas. Tob., xn Luce splen- : Jesus circa mare. Primo, ipsum placavit;
dida fulgebit et omnes fines adorabunt eam. secundo, per ipsum siccis pedibus ambula-
Quartum est murorum et viarum et por- vit; tertio, ipsum transmeavit. Haec tria fecit
tarum speciositas. Tob., xni Et portx : Christus in mundo. Psal. ciii Hoc mare ma- :

Jerusalem ex saphyro et smaragdo ccdlfica- gnum et spatiosum. Primo, ipsum placavit,

buntur , etc. Quintum omnium rerum Deo secundo siccis
Patri reconciliando ; ,

abundantia. Isa., xxxui Oculi tui videbunt

: pedibus super ipsum ambulando, nihil
Jerusalem habitationem opulentam, etc. Sex- mundanum dUigendo tertio, transmeavit ;

tum omnium deliciarum affluentia. Isa., de mundo ad coelum ascendendo. De primo

ult. Lxtamini in Jerusalem, et exultate in
: II Corinth., v Deus erat in Christo mun-
:

ea omnes qui diligitis eam : gaudete in ea dum reconcilians sibi etc. De secimdo ,

gaudio universi qui lugebatis super eam, ut Joan., XIII Venit enim princeps mundi
:

sugatis et repleamini ab uberibus consola- hujus, et in me non habet quicquam. De

tionis ejus, ut mulgeatis, et deliciis affluatis tertio, Joan., xvi : Relinquo mundum^ et
ab omnimoda gloria Septimum est
ejus. vado ad Patrem.
perpetua et continua la^titia. Octavum Circa secundum notandum quod septem
aeternus honor et gloria. Isa., lxvi Super : fecit Christus in monte, sicut legitur in
te, Jerusalem, orietur Dominus, et gloria ejus evangeUis. Primo monte diabolum , in
in te videbitur. Nonum geternse pacis feUci. superavit secimdo
; in monte discipuUs ,

tas Isa., ult. Ecce ego declinabo super Je-

: praedicavit tertio, in monte se transflgu-
;

rusalem quasi fluviumpacis. Decimum beatae ravit; quarto, in monte frequenter oravit;
lucis aeterna jucunditas. Tob., xni Per : quinto, in monte discipulis apparuit sexto, ;

omnes plateas Jerusalem alleluia cantabitur. in monte turbas pavit septimo, de monte ;

Isa., Lxv Ecce ego do Jerusalem exullatio-

: ccelos ascendit. De primo, Matth., iv As- :

nem, et populo ejus gaudium, etc. sumpsit eum diabolus in montem excelsum
Circa tertium notandum quod erit ibi valde, et ostendit ei omnia regna mundi, etc.
hbertas a quinque. Primo a daemonum De secundo, ibidem, v Videns autem Jesus :

vexatione. Isa., xiv Et erit in die illa,

: turbas, ascendit in montem; et cum sedisset,
cum requiem dederit Dominus a labore tuo, accesserunt ad eum discipuli ejus : et ape-
et a concussione tua dura, qua ante servi- riens os suum docebat eos, etc. De tertio,
visti, etc. Secundo ab omni mali afflic- ibidem, xvi Assumpsit Jesus Petrum et
:

tione. Tob., xui Liberabis Jerusalem civi-

: Jacobum et Joannem fratrem ejus, etc; et
tatem tuam sanctam a cunctis tribulationibus subditur Et transfiguratus est ante eos.
:

suis. Tertio, a creaturarum corruptione. De quarto, ibidem, xviu. De quinto, hic.

Quarto, a morte corporis. Rom., viii Quis : De sexto, Matth., iilt. : Ascendens in mon-
me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia tem sedebat Jesus , et accesserunt ad eum

I
 ,

OPUSCULUM IV. m
turh^; et subditur Accipiens Jesus septem : Nota. Ubera beata^ Virginis dicuntur
panes et pisces, et gratias agens, fregit, et beata propter tria. Primo, quia lactal)ant
dedit discipulis suis, etc. De septimo, Luc, eum qui est cibus et potus angelorum et
ult. Eduxit autcm cos foras in Bethaniam,
:
sanctorum ; unde illud : « Ipsum regem
et elevatis manibus suis benedixit eis, et re- angelorum sola Virgo lactavit ubere de
cessit ab eis, et ferebatur in coelim. cobIo pleno, » etc
notandum quod Dominus
Circa tertium
in duabus vicibus pavit bomines duodecim SERMO XLVII.
panibus et signant duodecim
: quibus ,

ipsos pascit qui sequuntur ipsum in via De mortuis,

ista. Primus panis est caritas secundus ,

gaudium, tertius pax, quartus patientia, Mortuo non prohibeas gratiam, EccL, vii.

quintus longanimitas, sextus bonitas, sep- Quadruplicem gratiam debemus mortuis.

timus benignitas octavus mansuetudo , Primo cum debitis obsequiis sepehre.
,

nonus fides, decimus modestia, undecimus EccL, xxxviii Fili, in mortuum produc
:

continentia, duodecimus castitas. Isti sunt lacrymas, et quasi dira passus incipe plorare,
duodecim panes propositionis de quibus , et ne despicias sepulturam illius. Secundo,

dicitur in Exod., xv Super mensam panes : pro eis orare. Tertio, pro eis eleemosynas
propositionis erunt semper. De his omnibus facere; II Mach., xii : Judas , collatione
Galat., V : Fructus autem spiritus sunt ca- facta , duodecim millia drachmas argenti
ritas, etc. misit Jerosolytnam offerri eas ibi pro peccatis
mortuorum. Quarto, pro eis sacrificium al-
SERMO XLVL taris offerre. Exemplum
Gregorii in fine
De beata Virgine, ex Evangelio. Dialogorum ante penultimum capitulum
,

lib. III, qui pro monacho quodam fecit dici

Beatus venter qui te portavit, etc, Luc, triginta missas et statim fuit a pcenis
,

n. Nota quod venter beatae Virginis dicitur liberatus. De

duobus Augustinus his :

beatus propter quinque. Primo, quia por- « Neque negamus animas defunctorum
tavit eum qui in seipso summe beatus est. pietate suorum viventium relevari, cum
I Tim., VI Beatiis et solus potens, Rex
: pro eis officium mediatoris offertur, vel
regum. Secundo propter summam beati- ,
quando pro eis orationes fiunt in eccle-
tudinem et trinitatem quam habuit; fuit sia. ))

enim sponsa Patris, et mater Filii, et habi- Circa primum sciendum quod debemus
taculum Spiritus sancti, juxta illud « Salve, :
mortuos propter tria cum obsequiis sepe-
Mater pietatis, et totius Trinitatis nobile lire. Primo, ut nos morituros cogitemus.
trichnium. » Tertio, quia concepit sine cor- Eccle., VII Melivs est ire ad domum luctus
:

ruptione. Quarto, quia portavit eum sine quam convivii; ibi enim finis cunctorum ad-
labore. Quinto quia peperit eum sine
,
monetur. Augustinus, De civitate Dei : « Est
dolore. De his, Luc, i Spiritus sanctus : corpus humanum propter fidem resurrec-
superveniet in concipies sine
te, et ideo tioiiis debito honore sepeliendum; tamen

dolore et corruptione et virtus Altissimi ; et si sepultura careat, divina providentia

obumbrabit tibi, et ideo portabis sine la- credendum est suscitandum. » Tertio ut
bore et corruptione ideoque quod nascetur ;
meritum pro eo, cum sit opus misericor-
ex te sanctum, vocabitur Filius Dei, et ideo diae, recipiamus. Tob., xv : Quando orabas
paries sine Sexto, quia portavit
dolore. cum lacrymis et sepeliebas mortuos, et dere-
pretium redemptionis. Num., xx Domine, : linquebas prandium tuum et mortuos per ,

aperi eis thesaurum tuum , fontem aqux
ut satiatis, cesset murmuratio eorum.
vivse,
Et npparuit gloria Domini super eos. Sep-
timo, quia habuit de omni statu de statu
virginum integritatem, de statu conjuga-
torum fecunditatem de statu continentium
castitatem. Octavo, quia debet frequenter
ab omnibus benedici, id est beata pra^dicari.
Luc.,i '.Beatam me dicentomnes
diem abscondebas in domo tua, et nocte sepe-
liebas, ohtuli orationem tuam Domino, et quia
acceptus eras Deo, etc
: secundum sciendum quod propter
Circa
triadebemus orare pro mortuis. Primo, ut
; nostram caritatem eis demonstremus. Job,
XIX : Misereniini mei, miseremini mei saltem
vos amici mei. Secundo, ut poenas eorum
generationes. mitigemus. Tertio, ut a pcenis eos libere*»
 ,

^u SERMONES DOMINICALES.
mus. De his diiobus Augustinus Ad Lau- Satis patet quod pretiosa res est paiipertas,
rentium : Cum
pro defunctis baptizatis
« cum per eam acquiratur regnum coelorum,
orationes fiunt, aut ad hoc valent ut fiat quod per sinum Abrahae signiflcatur. Au-
plena remissio aut ut tolerabilior fiat
, gustinus Yenale habeo et quid? regnum
: (( ;

damnatio , » id est pcEnae purgatorii. coelorum. Quanti emitur? paupertate re-

Circa tertium sciendum quod tria debent gnum, luctu gaudium, morte vita. »

nos movere ad faciendas eleemosynas pro Circa primum nota quod bona facit
tria
mortuis. Primo, poenarum quas patiuntur, angelorum benignitas hominibus bonis
acerbitas; Ubenter enim faciunt homines morientibus. Primum, quia a da^monibus,
eleemosynas leprosis, et his qui patiuntur qui ibi adsunt, vel in aere obviant, libe-
magnas poenas et infirmitates minor au- ; rant. Psal. xxxui Immittet angelus Domini :

tem poena purgatorii est major omnibus in circuitu timentium eum. Secundo, solem-
poenis prasentis vitae. sicut dicit Augusti- nes exequias celebrant eis. Augustinus :

nus. Secundo, magna eorum necessitas. (( Praeclaras exequias purpurato illi diviti
Quando enim vident homines valde men- turba exhibuit famulorum sed multo cla- ;

dicos, Ubenter faciunt eis eleemosynas: riores pauperi ulceroso ministerium pra^-
ilU autem qui sunt in purgatorio, sunt in buit angelorum, qui eum extulerunt non
maxima paupertate quia nihil possunt, in marmoreum tumulum, sed in Abrahse
mereri, cum non sint in statu merendi. gremium. » Tertio inducunt eos in regna
Tertio, debet nos movere nostra utilitas. coelestia, ut hic et portareticr ab angelis in
:

Cum enim oramus pro illis qui sunt in sinum Abrahx.

purgatorio et eleemosynas facimus
,
Circa secundum notandum quod tria
quando Uberantur, et sunt in patria, U- magna bona consequitur pauper in morte.
benter orant pro nobis. Primo, ab iniqua hominum oppressione li-
Circa quartum sciendum quod tria de- beratur. Job, v Porro salvum faciet egenum
:

bent nos movere ad celebrandum pro a gladio oris eorum, et de manu violenti pau-
mortuis. Primum est,quia dicit Augustinus perem. Secundo, regnum ccelorum ei datur.
quod pro sunt in purgatorio, est
ilUs qui Matth., V Beati pauperes spiritu, quoniam
:

propitiatio. Secundo, quia pro iUis qui sunt ipsorum est regnum coelorum. Tertio, cum
in patria, est gratiarum actio. Tertio, quia principibus ccelestis curiae collocatur. I Reg.,
iUis qui peregrinantur in mundo, est con- II Suscitans de pulvere egenum, et de ster-
:

solatio. Ergo virtutem hujus sacramenti core erigens pauperem, ut sedeat, cum prin-
sentiunt qui sunt in purgatorio, qui sunt cipibus, et solum glorix teneat; ad quam, etc.
in coelo, qui sunt in terra, id est in mundo.
De his tribus Augustinus : (( Cum sacriflcia
aUaris pro baptizatis ofTeruntur, pro valde
SERMO XLIX.
bonis gratiarum actiones sunt; pro non De mortuis.
valde bonis propitiationes sunt pro valde ;

malis, et si niUla sunt adjumenta mor- Dies mei velociores cursore transeunt, quasi
tuorum, tamen sunt vivorum, consolatio- naves poma portantes, Job, x. In istis verbis
nes. » Ergo non prohibeas mortuo quadru- duo notantur. Primo, vitge praesentis velo-
plicem grntiam. citas, ibi : Dies mei velociores; secundo,
vitae sanctorum fragrantia , ibi : transie-

SERMO XLYIII. runt quasi naves, etc. II Corinth., n : Christi

bonus odor sumus.
De mortuis. Circa primum notandum quod ex tribus
potest considerari praesentis vitae velocitas.
Factum
est autem ut moreretur mendicus, Primo, ex mensurantis temporis veloci-
et portaretur ab angelis in sinum Abrahx, tate secundo
; ex dierum vitae hominis
,

Luc, XVI. In verbis istis duo notantur. brevitate; tertio, ex comparatione temporis
Primum est angelorum benignitas, ibi; ad aeternitatem. Ista tria satis ostendunt
portaretur ab angelis. Magna enim benigni- quam velociter transit. Primo, sicut veloci-
tas quod mendicos non dedignantur
est termovet primum mobUe quo mensuratur
portare, cum sint principes coeU. Secundo tempus tempus enim est mensura motus
;

paupertatis pretiositas, ibi in sinumAbrahx. : primi mobiUs. Sicut enim velociter circuit
 , :,

OPUSCULUM IV. 22r

ccBliim ad occidentem, et sol ad occasum, manducandum propter tria. Primo, propter

sic vclociter transit
Ilomo enim in pra?senti quasi viator et
cursor, qui quotidie complet cursus sui die-
tam, quia dies completur ex rcvolutione
coeli et solis. Augustinus « Quid est pra3-
sens vita nisi cursus ad mortem? » Se-
homo ad morteni. ostendendam suam caritatcm. Matth., xxvi
Hoc facile in meam conimeinorationem, id est
ut recordemini meee caritatis, qua pro vo-
bis mori vohii. Secundo, propter figuran-
: dam corporis sui, id est Ecclesiae, unitatem.
I Cor., X Panis autem qucm frangimus,
:

cundo, consideratur ex temporis brevitate. nonne participatio corporis Christi est? quo-
Job, XIV : Breves dies hominis sunt. Tertio, niam unus panis et unum corpus multisumus,
ex comparatione ipsius ad aeternitatem. Si omnes qui de uno pane et de uno calice parti-
enim comparatur tota praesens vita aeter- cipamus. Tertio propter efficiendam in
,

nitati, non est nisi momentum, vet nihil. unoquoque fidehum multiphcem utihta-
Augustinus, De civitate Dei : a Nihil est tem.
diuturnum, in quo est ad extremum per- Notantur autem hic septem utiUtates
venire; et omnia singulorum spatia defi- quas efficit corpus Chrlsti cum digne su-
nita, si a^ternitati interminabili comparen- mitur. Prima, peccatorum remissio. Am-
tur, non exigua sunt, sed nulla. » brosius « Paratus assiste, ut corpus Do-
:

Circa secundum notandum quod poma mini edas, in quo est remissio peccatorum,
qua3 sancti portant per naves, significant et postulatio divinae reconcihationis. » Se-
virtutes , et opera virtutum. Cant., vn : cunda, a daemonibus hberatio. Ambrosius :

Omnia poma nova et vetera servavi tibi. Di- « Suscipe Dominum Jesum tuae mentis
cuntur autem poma virtutes et bona opera hospitio, et cum viderit diabolus hospitium
propter tria. Primo, propter eorum deco- tuum occupatum, et ccelesti fulgere prae-
rem secundo propter odorem tertio
; , ;
sentia, inteUiget locum tentationi suae in-
propter refectionem. Hsec tria enim sunt in terclusum per Christum. » Tertia, ineffabi-
pomis, quia et decora sunt visui, et odori- hs spiritus delectatio. Sap., xvi Panem de :

fera olfactui et refectiva gustui. Sic sancti coelo prxparatum prsestitisti eis, omne delec-

viri propter decorem virtutum sunt delec- tamentum in se habentem. Quarta, ipsius
tabiles ad videndum. Cant., i Ecce pulcher : animae in sanctitate confirmatio. Ps. ciii :

es dilecte mi. Secundo propter odorem bo-

,
Panis cor hominis confirmet. Quinta, ad mo-
Xidd famae ahos ad imitandum.
alUciunt riendum et praehandum pro amore Dei
Cant., Mandragorx dederunt odorem
vn : confortatio quae animabus est valde ne-
;

suwn. Tertio, virtutes ipsse animam mira cessaria ad desiderium martyrii, cum
delectatione reficiunt. Cant., n Fructus : magna mala sustinent. I Machab., vi :

ejus dulces gutturi meo. Apocal., ult. : Et Ostenderunt elephanti sanguinem uvx. Sexta,
lignum affert fructus duodecim per singulos aeternae animae vivificatio. Joan., vi Si quis :

menses. Et de refectione istorum pomorum manducaverit ex hocpane, vivet in xternum;

transeunt sancti ad refectionem pomorum et hoc est quod hic dicitur Qui manducat :

quae nascuntur in Ugno vitse. Apocal., n : meam carnem, et bibit meum sanguinem, ha-
Qui vicerit, dabo ei edere de ligno vitx, quod bet vitam xternam; ad quam nos, etc.
est in paradiso Dei mei; ad quem, etc.

SERMO LL
SERMO L.
De mortuis.
De mortuis.
Venit hora in qua omnes qui in monumentis
Qui manducat meam carnem et bibit meum suntj audienl vocem Filii Dei, Joan., vi. Iii

sanguinemy habet vitam xternam, Joan., vi. istis verbis notatur primo resmTectionis
Satis ostendit hic Dominus quod qui su- velocitas, ibi Venit hora, fiet enim in mo-
:

munt corpus Domini digne cum moriun- , mento horae. I Cor., xvi In ictu oculi, in :

tur, non debemus contristari de morte novissima tuba. Secundo, vocis Dei potentia,
eorum, sed potius laitari, quia scimus eos ibi omnes gui in monumentis sunt, audient
:

habere vitam a;ternam, sicut hic dicitur. vocem Filii Dei. Psal. lxvii Dabit voci suce :

Sciendum est autem quod Dominus vo- vocemvirtutis.Teriio, resurrectionis veritas,

luit dare corpus suum fidelibus suis ad ibi : Et vivent. Job, xix : Et in novissimo die
XXIX. 15
 ,

226 SERMONES DOMINICALES.

de terra surrecturus sum. Isa., xxvi : Vivent accipiet coronam vitse. Tertium est justitia.
interfecti tui, mortuique mei resurgent. II Tim., IV De reliquo reposita
: est mihi
Circa primum notandum quod tria fient coronajustitise. Quartum est in fide et jus-
in hora resurrectionis. Primo, Christus de titia usque ad mortem perseverare, ut hic :

ccelo descendet ; secundo , mortui resur- Esto fidelis usque ad mortem , et dabo tibi
gent ; tertio, obviam Christo occurrent. De coronam vitse.

his tribus I Thessal., iv : Ipse Dominus in secundum notandum quod qua-

Circa
jussu et in voce archangeli et in tuba Dei druplex corona dabitur sanctis. Prima ar-
descendet de coelo, ecce primum; et mortui gentea secunda aurea tertia stellata
, ,
,

qui in Christo sunt, resurgent primi, ecce quarta gemmea. De his quatuor inveni in
secimdum; deinde nos quivivimus, simul ra- Bibha. Corona argentea, quia clarum est
piemur cum illis in nuhibus, ecce tertium. argentum, erit corporis claritas, quia cor-
Circa secundum notandum quod tria fa- pus mirabiliter decorabit. Isa., lxi Sicut :

ciet tunc virtuosa vox Christi. Primo, mor- sponsum decoratum corona. Zach., vi Sume :

tuos suscitabit, ut hic Omnes qui in monu- : tibi argentum, et facies tibi coronam. Stellea

menlis sunl, audient vocem ejus. Secundo, erit perfecta omnium scientia. Apoc, xii :

impios condemnabit. Matth., xxv Tunc : Et in capite ejus corona stellarum duodecim.
dicet his qui a sinistris ejus erunt : Discite a Eccli., VI Coronam gratulationis supponent
:

me maledicti, etc. Tertio, sanctos glorifica- Augustinus « Habemus unum docto-

iibi. :

bit ; eodem loco : Tunc dicct his qui a dextris rem in coelis, quem semel vidisse, totum
erunt : Venite, benedicti, etc. didicisse est. )> Gemmea erit in omnibus
Circa tertium nota ostendent quod tria istis seternitas. Psal. xx : Posuisti in capite
resurrectionem esse veram. Primo quia ,
ejus coronam de lapide pretioso. Istis quatuor
resurgent illi qui vere mortui sunt quod ;
coronis coronabuntur boni. Mali autem co-
notatur hic Qui in monumentis sunt, au-
: ronabuntur quatuor ahis. Primo, coronan-
dient vocem ejus. Secundo, quia resurgent tur corona rosea, quae consistit in carnis
in eadem carne, in qua bene, vel male voluptatibus. Sap., ii Coronemus nos rosis :

vixerunt. Job xix In carne mea videbo

, : anlequam marcescant. Secundo, corona flo-
Deum Salvatorem meum. Tertio quia de ,
rea, quae consistit in saeculi vanitatibus.
caetero non morientur. I Cor. xy Et mor- , : II Machab., vi Coronati hedera. Isa., :

tui resurgent incorrupti. Cujus beatae aeter- XXXVIII coronx superbix, etc. Tertio
: Vdc
nitatis participes nos faciat Christus. corona aurichalca, quae consistit in divitiis
corporalibus. Apocal., i Habebant coronas :

similes aurichalco. Quarto, corona spinea,

SERMO LII.
quae fabricatur de poenis aeternalibus. Isa.,
De mortuis, XXX Coronans coronabit te Dominus; a qua
:

liberet, etc.
Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi
coronam vitse, Apocal., ii. Satis ostenditur SERMO LIII.

in verbis istis quod, quandocumque aliquis De duplici manu Dei, ex Evangelio,

bene moiitm% non est dolendum, sed po-
tius gaudendum, quia transit de miseria Et ille singulis manus imponens sanabat
mortis ad coronam vitae. Facit autem Do- omnes, Luc, iv.Notandum quod duae sunt
minus duo in verbis istis. Primo, pr«cipit manus Dei quibus sanat omnes scilicet :

quid facere debeamus, ibi Esto fidelis usque : potentia et misericordia. Psal. lxi Semel :

ad mortem. Secundo, promittit prsemium
quod appetimus, ibi Dabo tibi coronam vitse.
Circa primum notandum quod quatuor
sunt quibus promittitur corona triumpha-
locutus est Deus, duo hwc audivi, quia potes-
: tas Dei est, et tibi^ Domine, misericordia.
Prima manus Dei habet quinque digitos.
Primo quia ejus potentiae nemo potest
,

lis. Primum est mentis et corporis castitas. resistere. Job, ix Deus, cujus irse nemo re- :

Sap., IV : quam pulchra est casta generatio sistere potest. Idem Quis restitit ei, et pacem :

cum claritate! et post : In perpetuum coro- habuit? Secundo, quia eam nullus potest
nata triumphat. Secundum tentationum effugere. Et qui dissolvit
Ezech., xvii :

sufferentia. Jacob., i : Beatus vir qui suffert pactum , numquid effugiet? Augustinus :

tentationem, quoniam cum probatus fuerit, « Superius erit Judex iratus, subtus hor-
 OPUSCULUM IV. 227
rendiim chaos inferni , a doxtris peccata reversus fuerit et ingemuerit, omnium ini-
accusantia, a sinistris infinita da^monia ad quitatum ejus non recordabor. Hinc quilil)et
supplicium trahentia intus conscientia ; esse debet misericors, ut seipsum det Deo,
urens, extra mundus ardens. miser pec- et de bonis suis pauperibus, et quod iion
cator sic deprehensus quo fugies? Latere statim puniat, et omnes injurias dimit-
impossibile, apparere intolerabile est. » tat, etc

Unde Psal. xlyi Neque ah oriente neque ab

:

occidente neque a desertis montihus, quoniam SERMO LIY.

Deus judex est. Tertio, quia nulhis poterit In dominica de Passione, ex Epistola.
sustinere. Isa., xxx
Ecce nomen Domini :

venit de longinquo, ardens furor ejus, et gra- Quanto magis sanguis Christi, etc, Ilebr.,
vis ad portandum. Psal. cxxix Si iniquita- : IX. In ista epistola quatuor principaliter
tes ohservaveris, Domine, Domine, quis susti- facit. Primo, ostendit Christum pontificem
nebit? De his tribus, Isa., xxvii : Visitabit fuisse, ibi : Christus assistens pontifex. Se-
Dominus in gladio suo duro, et ob hoc into- cundo, commendat pontificatum ejus, ibi :

lerabih; forti, et ob hoc invisibih; grandi, Futurorum bonorum. Tertio, ostendit quod
et ob hoc incurabih. Quarto, quia potentia obtulit, ibi qui semet seipsum obtulit.
:

judicis non poterit corrumpi neque mune- Quarto, monstrat utilitatem sive efFectum
ribus, quia dicit PsaL vii Deus judex jus- : oblationis ejus, ibi emundabit conscientiam :

tus. Prov., ui : Zetus et furor viri non parcet nostram.

in die vindictsc. Quinto, nec falsis allegatio- Circa istud ultimum nota quod septem
nibus, quia fortis est et patiens, ideo sa- utilitates fecit nobis sanguis Christi. Prima
piens. fuit peccatorum nostrorum ac sordium
Secunda manus est misericordia quse ,
emundatio. Apocal., i Qui dilexit nos, et :

habet quinque digitos. Primus digitus est lavit nos a peccatis in sanguine suo. iiostris
considerare ,
quia nobis dedit Fihum suum Hebr., Ut sanctificaret per suum san-
xiii :

unigenitum. I Joan., iv : In hoc apparuit guinem populum. Secunda, nostra redemp-

caritas Dei in nobisquoniam unigenitum ,
tio. Apocal., V Hedemisti nos, Domine, in
:

hilium suum misit Deus in mundum, ut vi- sanguine tuo. I Petr., i : Redempti estis, etc
vamus per eum. In hoc est caritas : non Tertia, nostra cum Deo et angelis pacifi-
quasi dilexerimus Deum sed quoniam ipse , catio. Col., i : Pacificans omnia per sangui^
prior dilexit nos, et misit Filium suum pro- nem suum sive qux in terris sive quse in coelis
pitiatorem pro peccatis nostris ; nam omnes sunt. Quarta, Testamenti de hereditate
mortui eramus; ideo dicitur Ecclesiastic, seterna confirmatio. I Corinth., ii : Hic
III Eleenwsyna patris non erit in oblivione.
: calix Novi Testamenti ; et Testamentum in
Exemplum Ehsei quomodo ,
vivificavit fi- morte confirmavit. Quinta, sumentium
lium Sunamitis. Dic historiam. Ehseus potatio et inebriatio. Matth., xxvi Bibite ex :

Christus, Giezi Moyses, baculus lex. Nec hoc omnes : etc Deut., xxxii Ut
hic calix, :

Moyses nec lex potuerunt vivificare genus sanguinem uvse biberent meracissimum. Sexta,
humanum, donec ipse Ehseus, id est Chris- janua^ cceiestis apertio. Hebr., x Habentes :

tus, accepit formam nostram, quia incur- itaque, fratres, pduciam in introitu sancto-
vavit se in utero Yirginis. Secundus, quia rum in sanguine Christi, id est continua
omnia nobis bona communicat. Matth., iv: pro nobis ad Deum oratio clamat enim ;

Solem suum oriri facit super bonos et malos. quotidie pro nobis sanguis ad Patrem.
Psal. cxxxv Qui dat escam omni carni.
: Hebr., xn Sed accessistis ad sanguinis as-
:

Tertius est, quia non statim punit, sed persionem melius loquentem quam Abel.
longanimiter expectat ad poenitentiam. Sanguis Abel clamavit vindictam, sanguis
Sap., II Dissimulans peccata hominum prop-
: Christi clamat indulgentiam. Septima, de
ter poenitentiam. Isa., xuv : Usque ad senec- inferno sanctorum eductio. Zacli., ix Tu :

tutem ego portabo. Quartus, in recipiendo. autem in sanguine tuo eduxisti vinctos de
Exemplum de filio prodigo, quomodo re- lacu, in quo non erat oqua.
cepit iUum pater, Luc, xv. Quintus, quia
semper in omni hora recipit, quia postquam
recepit,nunquam peccatorum recordatur.
Ezech., xviii Quacumque hora peccator
:
 : :

228 SERMONES DOMINICALES.

Qui me audierit absque terrore quiescet
,

SERMO LY. scilicet quia in hac vita nullis terretur ad-

versis, et in morte de ingressu vitae aeternse
In dominica de Passione , ex Evangelio. laetatur et abundantia perfruetur, malorum
;

timore sublato : scihcet in prseesenti abun-

Qui est ex Deo , verha Dei audit, etc, dantia bonorum operum, ablato timore
Joan., VIII. quatuor notantur.
In verbis istis eorum qui corpus occidunt in futuro ;

Primo, sanctorum magna gloria, ibi Qui : abundantia gaudiorum, ablato timore ali-
est ex Deo. Quid enim gioriosius potest esse cujus defectus vel adversitatis.
quam ex Deo esse? Joan., i Dedit eis potes- : Circa quartum notandum quod non esse
tatem filios Dei fieri. Secundo, magna ex Deo magna miseria est propter duo.
ipsorum sapientia, ibi verha Dei audit.
: Primo, quia qui sunt extra Deum habent ,

Psal. XVIII : Testimonium Domini fidele, sa- omnia mala. Augustinus « Unde scio quia :

pientiam prsestans parvulis. Tertio, repro- male est mihi prseter te, non solum extra
borum stultitia, ibi propterea vos non : me, sed etiam in meipso et omnis copia ;

auditis.Sapientiam recti dogmatis atque qua3 Deus non est, egestas est. Secundo, >>

doetrinam purse conversationis stiilti, ut quia qui est ex Deo, habet omnia optima.
pharis^i dicta et facta Christi, despiciunt. Augustinus Qui intrat in gaudium Do-
: <(

Quarto, magna ipsorum miseria, ibi quia : mini sui, et securus est, et habebit se optime
ex Deo non estis. Quid infehcius esse potest in optimo, » etc
quam ex Deo non esse ? Oseae, vu : Vx eis
qui recesserunt a me.
SERMO LVI.
Circa primum notandum quia sancti tri-
bus modis dicuntur esse ex Deo. Primo, De eadem, ex Evarigelio.
per creationem, sicut effectus ex causa.
Rom., XI Ex ipso et per ipsum et in ipso
: Si quis sermomen meum servaverit, mortem
sunt omnia. Secundo, per justificationem, non gustabit in leternum, Joan. , viii. Duo
sicut splendor ex luce. Ephes., v Fuistis : facit Dominus Primo, monet
in verbis istis.

aliquando tenebrx, nunc autem lux in Do- ad observationem sui sermonis, ibi Si :

mino. I Joan., iii Qui natus est ex Deo, non

: quis sermonem meum servaverit ; secundo,
peccat. Tertio, per imitationem sive assi- ponit utilitatem observationis, ibi mortem :

milationem, sicut exemplum ex exemplari. non yustabit in xternum.

I Joan., I In hoc scimus quoniam in Deo
: Circa primum notandum quod sermo
sumus, si in ipso perfecti erimus. Ibidem : Domini servandus est sex modis. Primo, in
Qui dicit se in Christo manere, debet ambu- intellectu per cognitionem. Psal. xxxvi :

lare sicut et ipse ambulavit. Lex Dei ejus in corde ipsius. Secundo, in
Circa secundum notandum quod triplex atfectu per dilectionem. Psal. cxvni Igni- :

est verbum Dei, quod libenter audiunt tum eloquium tuum vehementer. etc Tertio,
sancti. Primum est aeternale. Joan., i : In in memoria per jugem meditationem. Psal.
principio erat Verbum. Secundum est men- cxviii In corde meo abscondi eloquia tua,
:

tale. Job, IV Porro ad me dictum est abscon-

: utnonpeccem tibi. Deut.: Audi Israel mandata
ditum verbum. Tertium vocale. Matth., iv : vitde, et ea in corde tuo quasi in libro scribe.
Non in soto pane vivit homo, sed in omni verbo Ps. cxvni: Meditabor in justificationibus tuis
quod procedit de ore Dei. Primum audiunt semper. Quarto in aure propter frequen-
,

per fidem. Joan., xi Qui credit in me, : tem ipsius auditionem. Isa., lv : Inclinate
etiam si mortuus fuerit, vivet. Secundum aurem vestram, et venite ad me : audite, etc
per inspirationem. Psal. lxxxiv Audiam : Matth., XIII : Qui habet aures audiendi,
quid loquatur in me Dominus Deus. Tertium audiat. Quinto, in ore per jugem de Deo
per pra^dicationem. Luc, viii Qui habet : locutionem. Psal. cviii In labiis meis pro- :

aures audiendi, audiat. nuntiavi omnia judicia oris tui. Exod., xiii :

Circa tertium notandum quod stulti sunt Lex Dei semper sit in ore vestro. Sexto, in
qui non audiunt verbum Dei, maxime manu per operationem. Psal. cxvni Levavi :

propter duo primo, quia ex auditu verbi

: manus mens ad mandata tua quse dilexi.
Dei vitatur omne malum secundo, acqui- : Circa secundum notantur octo utilitates
ritur omne bonum, De his duobus, Prov., i ex observatione verbi Dei. Prima est, quia
 OPUSCULUM IV. 220
ab omni morbo sanat. Sap., xvi : Non hcrba in tribus apparuit ejus humilitas. Primo in
nequc malagma, sed sermo hius, Domine, qui servilisformai susccptionc, ibi exinanivit :

sanat omnia. Psal. r.vi Misit verbum suum, : semetipsum, formam servi accipiens, ctc. Se-
et sanavit eos. Secunda, qiiia animam mun- cuiido, in perfecta obcdieiitia^ cxhibitione,
dificat, Joan., ii : Jam vos mundi estis propter ibi : factus obediens, etc. Joan., vi : Non
sermonem quem locutns sum vobis. Tertia, veni facere voluntatem meam, ctc. Tcrtio, in
quia mentem l«tificat. Jer., xv ; Factum mortem
turpissimae mortis tolcrantia, ibi :

est verhum Domini in gaudium et justitiam autem crucis. Sap., ii Morte turpissima :

cordis mei. Quarta est, quia Deus Trinitas condemnemus eum.

in corde ipsius inhabitat. Joan., xiv : Si Circa tertium notandum quod utilitas
quis diligit me, sermonem meum servabit, et humilitatis ejus fuit cxaltatio ejus post :

Pater meus diliget eum. Quinto, illuminat. mortcm enim apparuit cxaltatus supcr
Psal. cxvni Declaratio sermonum tuorum
: omiics creaturas. Ponit autcm cxaltationcm
illuminat. Sexto, in bono conscrvat. Sap., ejus tripliciter. Primo, in comparationc ad
VI : Sermo tuus, Domine, eos qui in te confi- angelos, ibi : Ut in notnine Jesu omne genu
dunt, conservat. Scptimo, liberat a morte flectalur, cxleslium, terrestrium et inferno-
aeterna, ut hic Si quis sermonem meum : rum. Ilebr., i Et adorent eum omnes an-:

servabit, mortem non videbit in xternum. geli.Secundo, in comparatione vcl in ope-

Octavo, perducit ad aeternam vitam et glo- ratione ad homincs, ibi Terrestrium. :

riam. Joan., vi Respondit ei Simon Petrus :

: CoL, I : Ut sit ipse primogenitus in multis
Domine, ad quem ibimus? Verba vitx xternx fratribus. Tcrtio, in comparationc ad da^-
habes ; et nos credimus, et cognovimus quia moncs. Per mortem destrueret euni
Ilcbr., ii :

tu es Christus filius Dei vivi. Verba vitx qui habebat mortis imperium, id est diabo-
xternx habes, ad quam perducat nos, etc. lum. Augustinus « Manus incrmis ct : :

affixa cruci dcbellavit aereas potestatcs. »

SERMO LYII. Christus enim per mortcm suam subjecit

sibi daimones, homincs et angclos, etc.
Dominicse in Ramis palmarum, Hcbr., II Omnia subjecisti sub pedibus ejus:
:

ex Epistola. nihil dimisit non subjectum ei. Qui crgo

voluerit salvari, discat primo humihari.
Qui cum in forma Dei esset, non rapinam Luc, XIV Qui se humiliat , exaltabitur.
:

arbitralus est esse se xqualem Deo ; sed se- Job, II Qui humiliatus fuerit, erit in gloria,
:

metipsum exinanivit, etc, Philip., ii. Tria ad quam iios conducat, etc
facit Apostolus in epistola ista. Primo, agit
dc Christi majestate, ibi Qui cum in forma :

SERMO LYIII.
Dei esset ; secundo, de ipsius humihtate,
ibi semetipsum exinanivit; tertio^ de humi-
: De eadem, ex Evangelio.
litatis utilitate, ibi propter quod et Deus :

exaltavit illum, etc. Filius hominis tradetur ut crucifigatur,

Circa primum Primo, ostcndit tria facit. Matth., XXVI. Circa passionem Domini duo
ipsius divinitatem, ibi Qui cum in forma : debcmus considerare. Primo, passionis
Dei esset. Deitas si erat in forma Dei, ergo qualitatem; secundo, passionis virtutem;
Deus erat. Actor., ix Verbum misit Deus : tertio, passionis utilitatcm.
filiis Israel, annuntians pacem per Jesum Circa primum notandum quod passio
Christum hic est omnium Deus. Sccundo,
: Christi valde amara, proptcr tria.
fuit
ostcndit divinitatis ejus virtutem, ibi : non Primo propter patientis bonitatem se-
,
;

rapinam ; id est, in veritatc fuit Dcus, non cundo, propter passionis utilitatem tcrtio, ;

per rapinam, sicut essc voluit diabolus. propter infcrcntium crudelitatem. Paticntis
Rom., IX Quorum patres, ex quibus est
: bonitas patet ex tribus. Primo, quia nulh
Christus secundum carnem , qui est super noccbat. I Pctr., ii Qui peccatum non :

omnia Deus benedictus in sxcula, amen, id fecit, etc Secundo, quia illatas injurias pa-
est vcrc. Tertio, ponit ipsius seternitatem, tientissimc sustinebat. I Petr., ii Qui cum :

ibi : se esse xqualem Deo. Joan., i : In prin- malediceretur, non maledicebat, etc Jerem.,
cipio erat Verbum, etc. II Ego quasi agnus mansuetus qui portatur
:

Circa secundum similiter ostendit quod ad victimam Tertio, quia omnibus bene
 :

230 SERMONES DOMINICALES.

faciebat. Actor., x : Qui pertransiit bene- sanguinem crucis ejus sive quse in mlo sunt,
faciendo, etc. Joan., x Bona opera ostendit : sive qux in terra^ etc De secundo, Joan., ii
vobis : propter quod horum me vultis occi- Nunc judicium est mundi , nunc princeps
dere? mortis patet ex tribus.
Vilitas mundi hujus ejicietur foras. Col., i Expo- :

Primo, voce omnium tanquam

qiiia fuit lians principatus et potestates. De tertio ,

sceleratissimus judicatus. Luc, xxm At : Zach., IX : Tu quoque in sanguine testamenli

illi clamabant : Crucifige, crucifige eum. eduxisti vinctos tuos de lacu.
Secundo, quia multipliciter opprobriatus Item nota septem virtutes in morte
est. Matth., xxvn : Tunc milites preesidis Christi. Quaere in sermone Apparebit, etc
suscipientes Jesum inprxlorio congregaverunt Dicite fdiae Sion, etc Quaere in utrumque
ad eum universam cohortem et exuentes , Quadragesimalibus, ibi Fructus arboris : ((

eum, chlamydem coccineam circumdederunt pulcherrimae. »

ei, et plectentes coronam de spinis posuerunt

super caput ejus, et arundinem. in dextera SERMO LIX.

ejus; et genu flexo ante eum; illudebant ei In festo Resurrectionis, ex Epistola.
dicentes : Ave, rex Judxorum: et expuentes
in eum acceperunt arundinem, etpercutiebant Paschanostrum immolatusest Christus, etc,
caput ejus, etc. Tertio, quia morte turpis- I Cor., V.Dominus noster Jesus Christus
simo condemnatus est. Sap., n Morte tur- :
tripliciter exhibuit se nobis in esum.
pissima condemnemus eum. Marc, xv Et :
Primo, sacramentaliter. Matth., xxvi Ac- :

cum iniquis deputatus est. cipite et manducate ex hoc omnes. Ifoc est

Circa tertium notandum quod crucifi- enim corpus meum. Secundo, spiritualiter.
gentes fuerunt valde crudeles tripliciter. Augustinus Ut quid paras dentem et
: ((

Primo ante mortem eum crudeliter flagel- ventrem? Crede et manducasti. » Tertio,
lando. Matth., xxvn Jesum vero flagella- : seternaliter. Augustinus Ibi de te me : ((

tum tradidit eis, etc Secundo, eum in morte satiabis satietate mirifica. » Secundum hoc
cum aceto et felle potando. Joan., Lxm :
triplex pascha fecit nobis. Primum corpo-
Vas ergo positum erat aceto plenum. Psal., rale, secundum spirituale, tertium aeter-

Lxni Et in sili mea potaverunt me aceto.

: nale. Haec sunt tria paschata mystica quae
Tertio, post mortem, jam mortuum vulne- celebraverunt filii Israel. Primum, in exitu
rando. Joan., n Unus ergo militum lancea
: de iEgypto, Exod., xii. Secundum, in de-
latus ejus aperuit. serto, Num., ix. Tertium, in terra promis-
Circa virtutem passionis, notandum quod sionis, Josue, v.
virtus passionis ejus apparuit in tribus. Ad celebrandum primum pascha, in quo
Primo, in coelo, quod terrae lumen abstu- comedimus Agnum immaculatum pro om-
lit. Luc, xxni Et tenebrse factx sunt super
: nibus immolatum, ostendit Apostolus in
universam terram usque ad horam nonam, et ista epistola quinque esse necessaria.
sol obscuratus est^ etc Secundo, in terra Primo, ut expurgemur a carnali concu-
qua? trcmuit. Matth., xxvii Terra mota : piscentia, ibi Expurgate vetus fermentum.
:

est. Tertio, ininferno, qui mortuos red- Vetus fermentum est carnalis concupis-
didit. Matth., xxxii Multa corpora sancto-
: centia, quae a primo parente incepit cor-
rum, qui dormierant, surrexerunt. Yirtutem rumpere massam naturae humanae. I Cor.,
ergo passionis Christi cceliim clamat, terra v Modicum fermentum totam massam cor-
:

praedicat, infernus nuntiat. Philipp., ii : rumpit. Secundo, ut expurgemur a su-

Christus factus est obediens usque ad mor- perbia, ibi : Non in fermento malitix. Malitia
tem, etc et post ; Ut in nomine Jesu omne
: dicitur superbia antonomastice
quia est ,

genu flectatur ccelestiu7n, terrestrium et infer- initium omnis malitiae. Eccli., x Initium :

norum. omnis peccali superbia. Tertio, monet ex-

Circa utilitatem passionis, consecuti sunt purgari a malo avaritiae, ibi Et nequitipe. :

utilitatem passione Christi, ca^lestes

de Avaritia dicitur nequitia, quia vult quod
terrestres et infernales. Per passionem ergo nequit; vult enim omnes divitias mundi,
Christi coelestes reparati sunt homines , quod nunquam erit. Eccli., x Nil nequius :

terrestres de manu diaboli liberati , et quam amare pecuniam. Quarto, necessaria

sancti patres qui erant in inferno, inde est mentis munditia, ibi Sed in azymis :

extracti. Dc primo, Col., i Pacificans per : sinceritatis. Qui enim vult celebrare istud

I
 ,

OPUSCULUM IV. 231

solemne pascha, oportet eiim esse mundis- splendoribus glorificati corporis. Cant., u :

mum. Num., xvui Qui mundus est in domo

: Flores apparueriint in lerra ncstra. Caritas
tua , vescetur eis. Quiiito , neccssaria est resurgentis, il)i crucifixum. Ila^c enim:

vita; veritas, ibi : Et veritatis. Ephes., iv : vere fuit inaestimabiUs dilectio caritatis,
Veritatem autem facientes in caritate, etc. quam nullus hominum capere potuit.
Qui ergo vult celebrare istud inefTabile Ephes., III Scire etiam supereminentem
:

pascha, expurgetur a malo carnalis concu- scientix caritatem Christi, etc; Joan., xv :

piscentiae, a malo avaritia^, a malo super- Majorem hac dilectionem nemo habet ut ani-
l)iap; et delectetur in mentis puritate in mam suam ponat quis pro amicis suis. Yoluit
veritate vit«; et veniet ad pascha, quod autem mori morte crucis, maxime propter
uon sequitur quadragesima ; sed erit ibi tria. Primo, ut se mortuum vere fuisse, et
jugis et aiterna solemriitas, ad quam per- per hoc vere resurrexisse, manifeste om-
ducat nos Deus Jesus. Amen. nibus demonstraret. Omnibus enim patuit
quod fuit vere mortuus, cum crux in alto
SERMO LX. posita eum mortuum demonstraret. Se-
cundo, ut sicut arbor mortis fructum pro-
De eadem, ex Evangelio. duxerat, sic arbor fructus vitae suae omnes
vivificaret. Gregorius « Qui salutem hu- :

Jesiim quxritis Nazarenum crucifixum? mani generis in ligno crucis constituisti,

Surrcxit, Matth., xxiv. Iii his verbis quin- ut unde mors oriebatur, inde vita resur-
que notantur. Primo, infmita Domini nostri geret. » Tertio, ut de diabolo, qui homi-
Jesu Christi bonitas; secundo, delectabilis nem per lignum vicerat per hgnum ,

ipsius speciositas admirabilis ipsius

; tertio, similiter triumpharet. Gregorius « Et qui :

caritas; quarto, jucunda Dei solemnitas; in ligno vincebat, per lignum quoque vin-
quinto, fervens muUerum caritas. Primum, ceretur, » etc. Quartum, scilicet praesentis
ibi Jesum. Jesus enim interpretatur Sal-
: diei festivitas, ibi notatur,
Resurrexit. :

vator quod enim mori vokiit ut sua morte

;
Resurrectio enim dominica fecit nobis hunc
nos salvaret, infinitae fuit utique bonitatis. diem solemnitatis et laetitiae. Psal. cxvi •

Yere hodie apparuit Salvator propter tria. Hxc dies quam fecit Dominus. Fecerunt
Primo, quia hodie nos salvavit a da?moni- istum diem solemnem tria. Primo, ccelum
bus, quos hodie expohavit. CoL, ii Expo- : angelum transmittendo. Matth., xxviii :

lians principatus et potestates, etc. Secundo, Angelus Domini descendit de coelo, etc. Se-
quia hodie nos salvavit a morte, quam cundo, terra, prae gaudio exultando. Matth.,
hodie debellavit. Gregorius « Deus qui : xxviii Et ecce terrxmotus faclus est
:

hodierna die, » etc. I Cor., xii Absorpta : magnus. Tertio infernus sanctos resti-
, ,

est mors in victoria. Hodie enim victoriosus tuendo. Matth., xxvii Multa corpora sanc- :

Christus victa morte resurrexit. Tertio torum, qui dormierant^ surrexerunt. Ergo
quia salvavit nos de inferno, quemx hodie coelum, terra, infernus testimonium reddi-
catenavit. PsaL cxi Contrivit portas xreas,
: derunt resurrectionis Jesu Cluisti. Quin-
et vecles ferreos confregit, etc. Speciositas tum scilioet mulierum caritas notatur
, ,

resurgentis notatur , ibi : Nazarenus. ibi : quxritis. autem non istae

Docent
Nazarenus interpretatur floridus; in flori- sanctae mulieres quaerere Jesum exemplo
bus autem pulchritudo consistit. Cant., ii : suo, si volumus eum invenire. Qua^itur
Ego flos campi, et lilium convallium. Fuerunt Jesus tripliciter. Primo, fide ; secundo, spe;
autem in Christo tria genera florum : tertio, caritate. Glossa super illud Matth.,
primo, flores rubei secundo, nigri tertio,
; ; VI : Primum quxrite regnum Dei, dicit quod
candidi. Floros rubei suiit gutta? sangui- (( scihcet Christusest qua^rendus fldc, spc
nis nigri
; Uvores vulnerum
, candidi, ; et caritate. » Fide quaerit eum rationalis,
splendores glorificati corporis. De primo et quae quaerit lucem suae veritatis ; spe quaerit
tertio, Cant.,v Dileclus meus candidus et
: eum irascibilis, quae quaerit gloriam sua3
rubicundus. De secundo, I Petr., ii Ciijus : majestatis caritate qu«rit eum concupis-
;

livore sanati sumus. Fuit ergo Jesus totus cibiUs, quae quaerit dulcedinem sua3 boni-
floridus, quia circumdatus rosis, id est tatis. Istae sunt tres Mariae, de quibus dici-
guttis sanguinis; ornatus vioHs , id est tur in evangelio hodierno. Dominus Jesus
hvoribus vuhieris; vallatus Uhis , id est faciat nos quaerere et invenire. Amen.
 ,

23-2 SERMONES DOMINICALES.

fec dies quam fecit Dominus. Quaere inter opus ejus erit opus retributionis. Psalm.
festivos. Surrexit Doinimis vere. xvin Opera manuum ejus veritas et judi-
:

cium. In isto opere apparebit potens tripU-

SERMO LXI. citer. Primo in omnium creaturarum
,

commotione. Sapient., v : Armabit creatu-

In feria secunda post Pascha, ex ram ad ultionem inimicorum. Secundo, in
Evangelio, mortuorum resurrectione. I Corinth., xv :

Canet enim. tuba, et mortui resurgent incor-

De Jesu Nazareno, qui fuit vir propheta, rupti. Tertio, in reproborum et daemonum
potens in opere et sermone, etc, Luc, ult. In condemnatione. Matth., xxv : Tunc dicet
istis verbis tria dicuntur de Domino Jesu his qui a sinistris ejus erunt : Discedite a
Christo. Primo benigna ipsius bonitas
, me.
ibi : De Jesu Nazareno ; secundo, ipsius Patet ergo quod timendus est Dominus
potentia, qui fuit potens in opere;
ibi : qui tantam habet potentiam. Jerem., v :

tertio, ipsius sapientia, ibi sermone. :

Me ergo non timebitis, et a facie mea non
Secundum membrum prosequeris. Circa dolebitis?
quod notandum quod quatuor sunt opera Tres sunt qui testimonium dant in coelo,
Christi, in quibus apparuit potentia ejus. I Joan., V, require inter festivos in festo
Primum opus ejus est opus creationis. Trinitatis, etc
PsaL,cm Omnia in : sapientia fecisti, id est
in Filio. In isto opere apparuit potens tri-
SERMO LXII.
pliciter.Primo, secundum materiam, quia
de nihilo fecit omnia. Gen., i In principio : De dominica in octava Paschee,
creavit Deus coelum et terram. Creare est de ex Epistola,
nihilo aliquid facere. Secundo secundum
modum _,
quia verbo fecit omnia. Psal. Tres sunt qui testimonium dant en terra,
cxLvui : Dixit et facta sunt. Tertio, secun- spiritus, sanguis et aqua, I Joan., v. Necesse
dum causam, quia magna fecit. Psal. cxi : est quod credamus Christum Deum verum,
Magna opera Dei. Sapient., vin : A magnitu- et verum hominem et ideo voluit Christus ;

dine speciei et creaturae cognoscibiliter poterit multis testimoniis probare quod esset Deus
creatorhorum videri. Secundum opus ejus et homo utrumque habemus hic Scihcet
;

fuit opus recreationis in quo apparuit , de testimonio divinitatis ejus dicit supra :

potens triphciter. Primo, in passione; se- Tres sunt qui testimonium dant in coelo. De
cundo, in resurrectione tertio, in ascen- ; testimonio humanitatis dicit hic Tres sunt :

sione. In passione apparuit potens, quia qui testimonium dant in terra.

potestates aereas debellavit. Coloss., i : Circa primum notaudum quod duodecim
Expolians principatus et potestates, traduxit testimonia habuit Christus quod esset ve-
confitenter palam triumphans illos in semet- rus Deus. Primo, testificatus est Pater; se-
ipso. In resurrectione apparuit potens, quia cundo, FUius; tertio, Spiritus sanctus;
propria virtute de morte triumphavit. quarto^ miraculorum operatio; quinto,
I Corinth., iii Absorpta est mors in victoria.
: sancti sexto, angeU septimo, coelum; oc-
; ;

In ascensione apparuit potens, quia propria tavo, aer; nono, aqua; decimo, terra un- ;

virtute ad ccelos transvolavit. Luca^, ult. : decimo, infernus duodecimo, ignis.

;

Elevatis manibussuis, benedixit eis: et factum Quaere omnia in dominica iiifra octava
est, dum benediceret illis, recessit ab eis, et Ascensionis.
ferebatur in coelum. Tertium opus fuit opus Circa secundum notandum quod triplex
admirationis, sciUcet opus miraculorum, in testimonium ponit hic beatus Joannes de
quo apparuit potens triphciter. Primo, quia humanitate ejus, in quibus maxime appa-
fecit multa magna miracula. Matth., ii : ruit caritas ejus ad nos. Primum, fuit san-
Cxci vident, claudi ambulant, etc Secundo, guinis effusio secundum, aquse emanatio
; ;

quia fecit sola verbi potentia. Matth., viii : tertium, spiritus emissio. De primis duobus
Qualis est hic, quia venti et mare obediunt Joan., XX Et continuo exivit sanguis et
:

ei? Tertio, quia faciebat auctoritate pro- aqua. De tertio, Matth., xxvii Et inclinato :

pria. Marc, i In potestate spiritibus im-

: capite emisit spiritum, etc In sanguinis
mundis imperabaf, ct obediebant ei. Quartum effusione quinque bona nobis fecit.
 OPUSCULUM IV. 233

Quaerc in dominica dc Passione. proximis est necessaria. Rom., xii Si fieri :

sccundum notandum quod

Circa
cem aquam dcdit nobis Dominus
Primo, aquam baptismi ad pcccatorum
abhitionem. Ezcch., xxvni Effundam su~
per vos aquam mundam^ et mundahimini.
Sccundo, aquam sapicntia» ad sitis spiritua-
hs extinctioncm. Ecch., xv Aqua sapientix
Iripli- potest, quod ex vohis est, cum omnihus homi'
Jcsus. nihus pacem hahcntes.
Circa primain paccm, notandum quod
: tria sunt ei necessaria qui vuh liabcre pa-
cem cum Deo. Primo, Dcum timeat. Eccli.,
i : Corona sapienlix timor Domini, replens
: pacem, et salutis fructum. Item in eodem :

salutaris potavit illum. Joan., iv : Si quis Timor Domini expellit peccatum. Secundo,
hiherit ex aqua hac, non sitiet in xternum. ut in eodem spem suamhabcat. Isa., xxvi :

Augustinus dicit Si quis bibcrit dc aqua

: <( Facies pacem nobis, quia in te speravimus.
paradisi, de quo una gutta major est quam Tertio, ut mandatis cjus obediat. Isa. xlviii , :

occanum, rcstat ut in eo extinguatur sitis Utinam. attendisses mandata mea ; facta fuis-
cupiditatis mundanae. » Tertio aquam Spi- set sicut pax tua, etc.
flumen
ritus sancti ad refrigcrationcm. Joan., vii : secundam pacem, nota quod tria
Circa
Si quis sitity veniat ad me, et bihat. Qui cre- sunt nccessaria homini qui vuh habcre
dit in me sicut dicit Scriptura, flumina de pacem secum. Primo, ut Deo se totum
ventre ejus fluent aqux vivx. Hoc autem subjiciat. Job, xxu Acquiescito ei, et ha-
:

dicehat de Spiritu quem accepturi erant cre- beto pacem. Secundo, ut bonam voluntatem
dentes in eum. semper custodiat. Luc, ui : Et in terra
Circa tcrtium notandum quod emisit pax hominihus honx voluntatis. Tertio, ut
spiritum ad tria. Primo, ut nos viviflcaret. omncs motus animi et corporis secundum
Joan._, X : Ego animam meam pono pro ovihus prudentiam spiritus regat. Roman., vni :

meis- Secundo, ut sanctos de inferno hbe- Prudentia spiritus, vita et pax. Matth., v :

raret. Spiritus enim Christi cum divinitate Beati pacifici. Glossa : « Paciflci sunt omiies
descendit ad inferos, et eduxit sanctos, qui qui motus aiiimi componunt, et rationi
tunc erant ibi. Zach., ix Tu quoque in : non repugnat. »
subjiciunt, et in his
sanguine testamenti eduxisti vinctos tuos de quod tria sunt
Circa tertiam pacem, nota
lacu. Tertio, ut emittendi spiritum nobis homini necessaria qui vuh habere pacem
exemplum daret. Quicumque enim sequi cum proximis. Primo, ut quae placita sunt
Christum desiderat, oportet quod omnino Deo, faciat. Prov., xvi Cwn placuerint :

rehnquat spiritum suum. Luc, ix Si quis : Domino vix hominis inimicos quoque ejus
,

vult post me venire, ahneget semetipsum, convertet ad pacem. Secundo ut nuhi inju-
II V Pro omnihus mortuus est Christus,
Cor., : riam faciat. II Cor., vi Nemini dantes ullam
:

ut qui vivuntjam non sibi vivant, sed ei qui offensionem. Psal. cxviii Pax multa diligen-
:

pro omnibus mortuus est. Qui sic moritur, tihus legem tuam. Lex Dei est ut quse nolu-
veniet ad vitam ubi nuUus moritur, ad mus fleri nobis, aliis ne faciamus quae au- ;

quam nos conducat Christus vita nostra. tem nobis fieri volumus, simihter alus
ALmen. faciamus. Tertio, ut omnibus benefaciat.
Rom., II Gloria honor, pax omni homini
:

SERMO LXIII. operanti bonum.

De dominica in octava Paschde, Sunt autem tria quse maxime destruunt

ex Evangelio. pacem. Primo, superbia. Job, ix Quis :

restitit ei, et pacem hahuit? Secundo, ira-

Pax vobis, Joan., xxi. In isto evangeho cundia. Ecch., xxvm : Homo iracundus in-

invenitur quod triphciter obtuht Dominus cendit litem, et vir peccator turbat amicos, et
pacem discipuhs suis, ad demonstrandum in medio pacem hahentium. mittet inimicitias.
quod triphciter estnobis necessaria. Primo, Tertio, quaehbet iniquitas. Isa., xxvin : Non
cum Deo, de qua Joan., xvi : In mundo est pax impiis, dicit Dominus.
pressnram hahehitis, in me autem pacem. Debet ergo hle ista tria removere qui
Secundo, pax in nobis, de qua Job, v Et : vult pacem habere in prsescnti cum Do-
scies quod pacem habeat tahernaculum tuum. mino, secum et cum proximo, et pacem
Bernardus « Pax vobis a vobis sit; et
: aitcrnitatis in futuro, ad quam perducat
quicquid exterius minari videtur, non time- nos Dominus, etc
bitis, quia noii nocebit. » Tertio, pax cum
234 SERMONES DOMINICALES.
catorum nostrorum ipse pertulit, ibi In cor- :

SERMO LXIV. pore suo. Isa., lui Ipse autem vulneratus est
:

propter iniquitates nostras, etc. Tertio, quia

De dominica prima post octavam PascheBy tam crudelem mortem pro peccatis nostris
ex Epistola, auferendis sustinuit, ibi super lignum, id :

est crucem. PhiL, ii Christus factus est :

Christus passus est pro nobiSf vobis relin- pro nobis obediens usque ad mortem, mortem
quens exemplum, ut sequamini vestigia ejus, autem crucis.
I Petr., II. In ista epistola quatuor notan- Circa quartum ostendit quod tripUcem
tur. Primo, notatur Domini nostri innocen- utilitatem nobis mors Christi.
contulit
tia, ibi Qui peccatum non fecit; secundo,
:
Primo, quia nos hberavit a malo culpae,
maxima ipsius patientia, ibi : Cum patere- ibi pro peccatis mortuus, Tit., ii
: Dedit :

tur, non comminabalur ; tertio, inefTabilis semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab
ipsius caritas, ibi Qui peccata nostra ipse
:
omni iniquitate, Secundo, quia restituit
etc.
portavit in corpore suo super lignum, etc; nobis bonum Justitix vivamus.
gratiae, ibi :

quarto, multiplex ex his tribus nostra Rom., V Sicut per unius inobedientiam
:

utilitas, ibi Cujus livore sanati sumus.

: peccatores constituti sunt multi, ita et per
Circa primum notandum quod ejus inno- iinius obeditionem justi constituentur mutti.
centia ostenditur in tribus. Primo, quia Joan., 1 Et de plenitudine ejus omnes acce-
:

peccatum non fecit. Hebr., vn : Talis dece- pimus, gratiam. pro gratia. Tertio, ostendit
bat ut esset nobis pontifex, sanctus, inno- quod servavit nos a corruptione, ibi Cujus :

cens, etc. Secundo, quia nullum decepit, livore sanati sumiis. Isa., liii : Vere languo-
ibi : Nec inventus est dolus in ore ejus. II res nostros ipse tulit.
Cor., I Dei enim Filius Jesus Christus, qui
: Ista sunt tria vestigia, in quibus debe-
in vobisper nos prxdicatus est, per me, et mus illum sequL Primo, in innocenticB
Sylvanum, et Timotheum , non fuit in illo puritate. Lev., ii : Sancti estote, quia ego
Est et Non, sed Est in illo fuit, etc. Tertio, sanctus sum. Matth., v : Beati mundo corde.
quia nulli injuriam intulit; ibi Qui cum : I Petr., Et ipsi sancti in omni conversa-
I :

malediceretur, non m.aledicebat. Isa., xlui : tione sitis, quoniam scriptum est : Sancti eri-
Quasi agnus coram tondente se obmutes- tis, quoniam ego sanctus sum. Lev., ii Sanc- :

cet, etc. tificamini, et estote sancti, quoniam sanctus

Circa secundum notandum quod ejus sum ego, dicit Dominus. Secundo, iii patien-
potentia ostenditur in tribus. Primo, quia tia3 firmitate. Luc, xxi : In patientia vestra
passioni se sponte obtulit, ibi Tradebat : possidebitis animas vestras. Hebr., xu Re- :

autem judicanti se injuste. Isa., lui Oblatus : cogitate eum qui talem adversus semetipsum
est quia ipse voluit. Secundo, quia injuste sustinuit contradictionem. Tertio in caritate.
judicatus, patientissime sustinuit, ibi Ju- : Joan., XV : Iloc est prxceptum meum ut dili'

dicanti se injuste ; hcec enim est vera patien- gatis invicem , sicut dilexi vos. Job, xxx :

tia,quando quis injuste judicatus, hilariter Vestigia ejus secutus est pes meus, etc Qui
sustinet. Joan., x Multa bona opera ostendi
: sequitur eum per ista vestigia, perveniet
vobis propter quod horum me vultis occi-
: ad seternse beatitudinis gaudia. Joan., vui :

dere? I Petr., ii Hxc enim est gratia, si

: Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed
propter Dei conscientiam sustinet quis tristi- habcbit lumen vitx^ ad quod nos perducat
quia nec crucifi-
tias patiens injuste. Tertio, Christus lux et vita. Amen.
gentibus minas intulit, ibi CumpcJeretur, : Christus passus est pro nobis, etc Duo
non comminabatur Jerem., xi Ego quasi . :
notantur hic Primo, magna Christi patien-
agnus mansuetus, qui portatur ad victimam; tia, ibi Christus passus est; secundo, de
:

pro eis oravit, Isa.,Liii : Etpro transgresso- passione ipsius utilitas, ibi pro nobis. :

ribus rogavit, ut non perirent. De passione Christi, quaere in dominica de

Circa tertium simiUter notandum quod Ramis palmarum de utiUtate, in dominica ;

ostenditur caritatem ejus magnam fuisso de Passione, etc

in tribus. Primo, quia peccata nostra ipse
abstulit. Joan., i Ecce Agnus Dei^ ecce qui:

tollit mundi. Secundo

peccata in modo ,

oblationis, quia in corpore suo poenas pec-

 ;

OPUSCULUM lY. 23S

debemus pro fratribus animas ponere. Prop-
ter hffic tria dicuntur sancti oves. Primo,
SERMO LXY.
quia oves nemini injuriam faciunt secundo, ;

De eadem dominica, ex Evangelio. quia mansuete mala sufforunt tertio, quia ;

so et sua ad usum hominum tri])uunt. Qui

Bonus pastor animam suam ponit pro ovi- sic sunt oves Christi, pervcnient sinc dubio
bus suis, Joan. , x. In istis verbis Iria ad ovile Christi, quod cst coeleste regnum.
notantur. Primo, magna Domini nostri Matth., XXV Slatuet oves quidem a dex-
:

Jesu Christi bonitas, ibi Bonus pastor : tris, etc; et post : Venite benedicli Patris
secundo, magna ipsius caritas, ibi ani- : mei, percipite regnum, ad quod nos perdu-
mam suam dal; tertio, eloctorum ipsius cat. Amen.
sanctitas vel bonitas, ibi : pro ovibus suis.
Circa primum sciendum quod Christus
SERMO LXYI.
dicitur bonus pastor propter tria. Tria enim
sunt officia boni pastoris. Primum est oves De dominica secunda, ex Epistola,
defendere secundum est in bonis pascuis
;

tenere et pascere; tertium est errantes Obsecro vos lanquam advenas et peregrinos
requirere. Sic Dominus noster Jesus Chris- abstinere vos a carnalibus desideriis ,
qux
tus primo oves suas defendit a leonibus, 7nilitant adversus animam, etc, I Petr., ii.

id est dsemonibus; a lupis id est tyrannis; Quatuor notantur in verbis istis. Primo,
ab ursis, id est haereticis. Ezech., xxiv : indicitur carnalium vitiorum abstinentia,
Pro eo quod facti sunt greges mei in rapinam., ibi : Abstinete vos a carnalibus desideriis;
et oves mess in devorationem omnium bestia- secundo, ostenditur abstinentiae necessitas,
rum ; et post Liberabo gregem meum.
:
ibi quic militant adversus animam; tertio,
:

Joan., X Non peribunt in xternum, et non

: praecipitur conversationis honestas ibi , :

rapiet eas quisquam de manu mea. Secundo, Conversationem inter gentes habentes bonam ;
oves suas in prato Scripturse, gratiae et quarto, subjungitur bonae conversationis
gloriae pascit. Ezech., xxxiv : In pascuis utihtas, ibi Ut in eo quod detrectant de
:

uberrimis pascam eas, montibus excelsis et in vobis tanquam de malefactoribus, ex bonis

Israel erunt pascux earum. Errantes sollicite operibus vos considerantes, glorificent Domi-
requirit. Luc, xv Quis ex vobis homo qui
:
num in die visitationis.
habet centum oves, et si perdiderit unam ex primum notandum quod tria sunt
Circa
illis, nonne dimittit nonaginta ncvem in de- genera desideriorum, a quibus Scriptura
serto, et vadit ad illam qux perierat, donec praecipit abstinere. Primo, a desideriis sae-
inveniat eam? Ezech., xxxiv Et ecce ego : cularibus secundo, a desideriis nocivis et
;

ipse requiram oves meas, etc. inutilibus tertio, a desideriis carnalibus.

;

Ciroa secundum notandum quod tria Desideria saecularia sunt cum desiderantur
nobis dedit Christus, in quibus apporuit honores saeculares. Tit., n Apparuit graiia :

magna ejus caritas. Primo, corpus in ci- Salvatoris nostri omnibus hominibus erudiens
bum. Matth., xxvi Accipite, et manducate : :
nos ut abnegantes impietatem et sxcularia
hoc est corpus meum. Secundo, sanguinem desideria, sobrie et juste et pie vivamus in
in potum. Matth., xxvi Accipite, et bibite : hoc sxculo. Desideria nociva sunt cum desi-
ex hoc omnes : hic est enim sanguis meus. derantur divitiae temporales. I Tim., vi :

Tertio, animam in pretium. I Joan., ni : Qui volunt divites fieri incidunt in ten- ,

In hoc cognovimus caritatem. Dei, quia ani- tationem et in laqueum diaboli, et deside-
mam suam pro nobis posuit. Joan., x : Ani- ria multa inutilia et nociva, qux mergunt
mam meam pono pro ovibus meis. homines in interitum et perditionem, etc
Circa tertium notandum quod tres sunt Desideria carnalia sunt cum desiderantur
actus bonitatis. Primus est nulhnocere. II delectationes carnales. Rom., xvi : Carnis
Cor., VII Nemini dantes ullam offensionem.
:
curam ne feceris in desideriis.
Secundus est injurias patienter ferre. Circa secundum notandum quod carnalia
Rom., XI : NuUi malum. pro malo redden- desideria tripliciter militant adversus ani-
tes, etc. Tertius est sua et se omnibus mam, et ideohabemus necesse abstinere
libenter tribuere. Dionysius : « Bonum est ab eis. Primo, militant adversus eam con-
suiipsius diffusivum. » I Joan., iii : Et nos tinue impugnando. Job, vi : Militia est vita
 :: ,,

236 SERMONES DOMINICALES.

hominis super terram. Tota vita hominis tia. Tertio, futura sanctorum la^titia, ihi :

est quasi pugna quwdam. Secundo, morta- Tristitia vestra vertetur in gaudium. Luc,
liter per culpam vulnerando. Prov., xxi : VI : Beati qui lugetis , quoniam gaudebi-
Desideria occidunt pignm, noluerunt manns tis, etc.
ejusquicquam operari. Tertio, a^ternam per- Circa primum notandum quod tria osten-
ditionem et interitum infligendo. I Tim., dunt laetitiam mundanorum esse stultam.
VI Desideria multa inutilia, qux mergunt
:
Primo, tempus, quia modo non est tempus
homines in interitum ; desideria enim car- gaudendi, sed flendi. Eccle., lu Tempus :

nalia occidunt per culpam hic, et in futuro flendi, ettempus ridendi. Praemittit tempus
occidunt per mortem aeternam, flendi, suhjungit tempus ridendi, ut osten-
Circa tertium notandum quod hona con- deret quod tempus flendi est praesens, et
versatio consistit in trihus. Primo, in men- futurum erit ridendi ; unde quidam : Nunc
tis puritatate. II Cor., i Gloria nostra hrec
: est tempus flendi, nunc tempus peccata lu-
est testimonium conscientix nostrse, quod in gendi. Secundo, locus; quia mundus iste
simpUcitate cordis, et sinceritate Dei, et non locus esttristitiae, et non laetitiae. Ps. lxxxui :

in sapientia carnali, sed in gratia Dei conver- Ascensiones in corde suo disposuit, in valle
sati sumus in hoc mundo. Secundo, in mo- lacrymarum, in loco quem posuit. Judic, ii :

rum honestate, sive sanctitate. II Petr., iii Angelus Domini ascenditde Galgala ad locum
Cum igitur omnia soJvenda sint, quales nos flentium. Tertio causa quia gaudent de
,
,

oportet esse in sanctis conversationibus et mahs. Proverh., ii Lsetantur cum male:

pietatibus, expectantes, et properantes in ad- fecerint, et exultant in rebus pessimis. Satis

ventum diei Domini. Tertio , in coelestium ergo patet quod stultum est gaudium
gaudiorum continua aviditate. Philip., iii : mundanorum, cum gaudeant in tempore
Nostra conversatio in coelis est. tristitiae, in loco miseriae, in perpetratione
Circa quartum notandum quod tripliciter malitiae. Augustinus « Quid est saeculi
:

ponit utilitatem de hona conversatione. gaudium ? Breviter dicam impudicitia

,

Prima est detractorum confutatio vel cohi- nequitia, inspectahihter nugari, turpitudi-
bitio, ihi In eo quod detractant de vobis.
: nem facere, ehriositate ingurgitari. »
I Petr., n : IIxc est voluntas Dei, ut benefa- Circa secundum notandum qnod est sa-
obmutescere faciatis imprudentium
cientes, Primo, quia
pientiae tristari, propter tria.
hominum ignorantiam. Secundo, honorifica- per tristitiam corripitur hominis malitia.
tio, ihi : Ex bonis operibus vos considerantes, Eccle., vii : Per tristitiam vultus corrigitur
glorificent Deum in die visitationis. Matth., v animus delinquentis. Secundo, quia per mo-
Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut mentaneam tristitiam evadit homo aeterna
videant opera vestra bona, et glorificent Pa- supplicia Gregorius : « Sancti praesentem
tremvestrum, qui in coelisest. Tertio, magna vitani lucrum putant, quia per hanc aeter-
hene conversantium remuneratio, ihi : In nam evadere non ignorant. » Nahum, i :

die visitaiionis. Glossa, ihi : In die visitatio- Afflixi non afflignm teamplius. Tertio,
te, et
nis, id est in tempore retrihutionis. Quanta quia per modicam tristitiam acquirunt
sit gloria donanda nohis, solus Deus cognos- aeterna gaudia. II Corinth., iv Id enim quod :

cit, ad quam nos perducat Dominus Jesus. in pnvsenti est momentaneum et teve tribula-
Amen. tionis nostrse, supra modum in sublimitate
seternum glorix pondus operatur in nobis,
SERMO LXVII. non coniemplantibus nobis qude videntur, sed
Ad idem, ex Evangelio. qux non videntur. Quse enim videritur, tem-
; qux
pornlia sunt non videntur, seterna.
Mundus gaudebit, vos autem contristabi- Circa tertium notandum quod futura
mini ; sed tristitin vestra vertelur in gau- sanctorum laetitia dicitur esse in trihus.
dium, Joan., xvi. Tria notantur in istis Primo, in divinae praesentiae consolatione
verhis. Primo, mundanorum stullitia, ihi : ibi :Iterum autem videbo vos. » Augusti-
((

Mundus Risum rrputavi

gaudebit. Eccle., ii : nus in hh. De civilate Dei : « Primum erit
errorem, et dixi gaudio : Quid frustra deci- ipse Deus, qui erit omnia in omnibus, qui
peris ? Secundo, sanctorum sapientia, ihi : erit nobis salus, honor et gloria, pax et
Vos autem contristabimini. Eccle., vn Cor : gaudium et omnia hona. » Gen., xiv Ego :

sapientis ubi tristitia, cor stultorum ubi Iscti- merces tua magna nimis. Secundo,in summa
 ; :
:

OPUSCULUM IV. 237

cordis exultatione, ibi : « Et gaudcbit cor Eccli., xxxii : Audi tacens, et pro reverentia

vestrum. » Isa., xxxv : Gaudium et Ixtiliam accedet tihi bona gralid. Secundo, bona sa-
obtinebitnt. Tertio, in a^ternitatis assccu- pientiae. Eccli., vi : Si inclinaveris aurem
tione, ibi : Gaudium vestrnm nemo lollet a tuam, excipies doctrinum. Tertio, jucunditas
vobis. Isa., xv Venient in Sion cum laude
:
mentis et tranquillitas. Prov., xxxi Qui :

et Ixtitia sempiterna super capita eorum. Ad custodit os suum et linguam suam, custodit

quam Isetitiam perducat nos Christus. ab angustiis animom suam, etc.

Amen.

SERMO LXYIII.
SERMO LXJX.

De dominica tertia, ex Epistola. De domhiica quarta, ex Epistola.

ad audiendum, tar-
Sil omnis honio velox Si quis putat se religiosum esse, non refre-
dus autem ad loquendum, Jacobi, i. Apostolus nans linguam suam, sed seducens cor suum,
Jacobus monet nos in istis verbis ut pro- hujus vana est religio, Jacob., i. In istis ver-
niores simus ad audiendum quam ad lo- bis monet beatus Jacobus ad refrenationem
quendum, et debent nos ad lioc movere lingu». Sunt autem tria quae debent mo-
tria.Primo, natura^ documentum secundo, ; vere ad refrenandam linguam. l*rimo, quia
nocumentum tertio, emolumentum. Na-
; qui non refrenat linguam suam cadit in
tura tripliciter docet nos ut plus audiamus multa peccata. Secundo, quia multa mala
quam loquamur. Primo, quia natura dedit pcenai incurrit. Tertio, quia qui refrenat
homini duplex instrumentum audiendi, et linguaiA suam, multa bona acquirit. i)e
tantum unum loquendi ut hoc ipso osten- ; primo, Proverb., iii In multHoquio pecca-
:

datur quod in duplo homo debet audire tum non deerit. De secundo, Eccli., xx Qui :

quam loqui. Secundo quia natura dedit ,

multis utitur verbis, affligit animam suam.
pluribus animaljbus auditum, loquelam De tertio, Prov., xviii : Qui respondet prius-
non dedit nisi homini animali rationali, ut quam- audiat, stultum se esse demonstrat.
ex hoc ostenderetur quod locutio debet Circa primum notandum quod Scriptura
esse rationalis. CoL, iv Sermo vester sem- : ponit multas linguas, per quas significan-
per sit sale conditus. Tertio quia natura ,
tur diversa peccata quse committuntur per
dedit instrumenta audiendi semper aperta, linguam, et tales linguae sunt refrenandse.
sed instrumentum loquendi clausit sub Prima est lingua dolosa, quae est in dupli-
duobus claustris vel muris; homo enim cibus et proditoribus. Psal. cxix Libera me :

semper habet aures apertas, sed linguam a iingua dolosa. Jer., ix Sagitta vulnerans :

clausam sub labiis et dentibus; est enim lingua eorum, dolum locuta est ; in ore suo
Hngua quasi mala monacha, et ideo reclu- pacem cum amico suo loquitur, et in occulto
sit illam I)eus sub pluribus claustris. Mi- ponit ei insidias. Secunda est lingua magni-
chaese, viii : Custodi claustra oris tui. loqua, quae est in superbis et arrogantibus.
secundum sciendum quod triplex
Circa Psal. 11 Disperdat Dominus universa labia'
:

nocumentum provenit ex multa locutione. dolosa, et linguam magniloquam. Tertia est

Primo, malum culpae. Prov., x In multilo- . lingua serpentina et venenosa, quae est in
quio non deerit peccatum. Secundo, malum invidis et detractoribus. Psalm. cxxxix :

pcena?. EccL, xx Qui : multis utitur verbis, Acuerunt linguas suas sicut serpentis, vene-
affligit animam suam. Tertio malum infa- num aspidum sub labiis eorum. Quarta est
mia3. Prov., xvni : Qui respondet antequam lingua mendax in perjurantibus, mentien-
audiat, stultum se esse demonstrat, et dignum tibus et falsis testibus. Prov., xvi Sex sunt :

confusione. » De his tribus, Jac, iii : Lingua qux odit Dominus, oculos sublimes et lin-
enim est universitas iniquitatis ,
ecce pri- guam mendacem, etc. Qinnta est lingua
mum ; Lingua inquietum tnalum, plena
est blanda, quae est in mentientibus. Prov., vi
veneno mortifero ^ ecce secundum Lingua ; Ut custodias te a muliere mala, et a blanda
constituitur in membris nostris, qux maculat lingua exlranex. Sexta est lingua tertia,
totum corpus, ecce tertium. quai est in leiiis et lenonibus. Eccli.,xxvin
Circa tertium notandum quod triplex Lingua tertia mulieres viratas ejecit, et pri-
UtiUtas provenit homini qui multum audit Prima lingua in
vavit illas laboribus suis.
Ot parum loquitur. Primo, bona gratise. opere luxuriae est hominis dihgentis mu-
 , :: :

238 SERMONES DOMINICALES.

lierem secimda miilieris dilectae tertia est
; ; vitam aeternam ;
qui non, habebit mortem
lingua nuntii vel nuntiae portantis verba aeternarn, Undecimum, sentiet omne ma-
dilecti ad dilectam, et dilectae ad dilectum. lum. Proverb., xvii Qui vertit linguam:

Septima est lingua iniqua, quse est in adu- suam, scilicet nigrum in candidum vertit
latoribus. Prov., xiv Malus obedit lingux
: ad hbitum audientiae, incidet in malum,
iniqux. Lingua iniqua est quando facit scihcet gehennae. Prov., xiii Qui custodit :

malum adulatoribus provocantibus. Octava os suum, custodit animam suam ; qui autem
est lingua gladiosa, quae est in iracundis et inconsideratus est ad loquendum sentiet ,

furiosis, qui conviciis et opprobriis occi- mala, scilicet aeterna.

dunt multos. Psalm. lvi Filii hominwn^ : Circa tertium notandum quod multa bona
dentes eorim arma et sagittoc, et lingna eorum contingunt ex refrenatione hnguae. Pri-
gladius acutus. Nona lingua fallax, qua^ est mum est vitae perfectio. Jac, iii : Si quis in
in malis mercatoribus et deceptoribus, qui verbo non offendit , hic perfectus est vir.
fallunt simplicem, merces suas mendaciis Secundum est mentis in Deum elevatio.
pra^commendando, vel falsis ponderibus Thren., lu : Sedebit solitarius, et lacebit, etc
numeris et mensuris decipiendo. Proverb., Tertium est vitae aeternae acquisitio. PsaL
XXVI Lingua fallax non amat veritatem, id
: xxxiii Quis est homo qui vult vitam, diligit
:

est Christum, et os lubricum operatur rui- dies videre bonos? Cohibe linguam tuam a
nas, scilicet corporis et animse. Prov., xxi : malo, etc
Qui congregat thesauros lingua mendacii,
scilicetin operatione, vanus et excors, id est SERMO LXX.
sine corde et discretione, et impingit ad la-
De dominica quarta, ex Evangelio.
queos mortis, scilicet velit, nolit. Decima est
lingua blasphema, quae est in eis qui Deum Arguet mundum de peccato, de justitia et
et sanctos suos blasphemant. Undecima est de judicio. Joan., xvii. In istis verbis tria
lingua acharis, id est sine gratia, qua? est ponuntur, de quibus sanctus Spiritus ar-
in histrionibus et derisoribus, et in eis qui guet mundanos. Primo, arguet de peccato,
verba otiosa hbenter loquuntur. Ecch., xx quod non debent facere secundo, de jus- ;

Homo acharis quasi fabula vana. titia, quam debent facere tertio, de ju- ;

Circa secundum notandum quod multas dicio, quod debent expavescere. Primum,
poenas incurrit honio qui non refrenat hn- ibi : de peccato; secundum, ibi dejustitia; :

guam suam. Primum Prov.,xnest ruina. : tertium, ibi : dejudicio.

Propter labiorum peccata ruina proximat Circaprimum notandum quod peccatum
x Labia stulti privcipitabunt
malo. Eccle., :
fugiendum est propter multa, sed maxime
eum. Secundum est, quia nihil habere potest propter tria magna mala qua3 facit homini.
in vita ista prosperum. PsaL cxxxix Vir : Primo, quia ponit hic peccatores in multa
linguosus non dirigetur in terra. Tertium, miseria. Proverb., xiv : Miseros facit po-
labor. Quartum, PsaL ix Sub lingua
dolor. :
pulos peccatum. Secundo, quia privat homi-
eorum labor et dolor. Quintum, ipsius per- nem aeterna gloria. Isa. : Tollaiur impius,
versa destructio loquentis. Sextum, ipsius ne vident gloriam Dei. Tertio quia ducit
,

de vita seterna repulsio. PsaL u. Dilexisti :

hominem ad aeterna supplicia. Matth., xxv
omnia verba prxcipitationis lingua dolosa Ibunt hi in supplicium xternum.
propterea Deus destruet te, etc. Septimum Circa secundum notandum quod justitia
est ipsius mai» hnguee arefactio. Isa., xli : est facienda maxime propter tria. Primo,
Lingua eorum siti exaruit. Octavum, ejus quia ponit hic hominem in multa laetitia.
denique malse linguse in igne infernali PsaL xviu Justitix Domini rectx, Isetifican'
:

cruciatio. Luc, xvi Mitte Lazarum, ut in-

:
tes corda. Secundo, quia hberat hominem a
tingat extremum digiti sui in aquam, ut re- morte perpetua. Prov., n Justitia, scilicet :

frigeret linguam meam, quia crucior in hac opera justitiae, liberabit a morte, scihcet
flamma. Nonum, ejusdem hnguae comman- aeterna. Prov., xxv Qui sequitur justi-
:

ducatio. Apoc, xvi : Commandncabunt lin- tiam et misericordiam, inveniet vitam. Ter-
guas suas prse dolore. Decimum est mors tio, quia ducit hominem ad aeterna gaudia.
seterna. Prov., xviii : Mors et vita in manu Matth., XV Justi autem ibunt in vitam
:

lingux, id est in operatione vel operibus xternam.

linguae. Qui refrenat hnguam suam habebit Circa tertium notandum quod futurum
 :: :

OPUSCULUM IV. 239

judicium maxime est limendum propter
tria. Primo, propter judicis a^quitatem. Ps. SERMO LXXII.
vu Deus judex justus fortis et patiens. Se-
:

cundo, propter judicis severitatcm. Judith, Ad idem, ex Evangelio.

VI : In diejudicii visitabit i7/o5, et dabit ignes
et vennes in carnes eorum. Tertio, propter Exivi a Patre, et veni in mundum ; iterum
sententife irrevocal)ilitatem. Matth., xxv :
relinquo mundum,
vado ad Patrem,io<in.,
et

Discedite a me maledicti in ignem xtermim. XVI. Ouatuor ponit in verhis istis. Primo,
i^ternum dicitur cpiod finem non hahet, a suum a Patre exitum, ihi Exivi a Patre. :

quo igne liheret nos Deus. Amen. Exire suum a Patre fuit se visihilem fa-
cere. Secundo, suum in mundum adven-
tum, ihi : et veni in mundum. Tertio, suum
SERMO LXXI.
a mundo discessum, ihi iterum relinquo :

De eadem dominica, ex Evangelio. mundum. Quarto, suum ad Patrem ascen-

sum, ihi et vado ad Patrem,
:

Cum venerit Paraclitus , ille arguet mun- Circa primum notandum quod Christus
du7n, Joan., xv. Dupliciter arguit Dominus exivit a Patre propter tria, Primo, ut eum
peccatores : in praisenti et in futuro. In mundo manifestaret. Joan., i Deum, nemo :

praesenti triphciter. Primo, perluminis Spi- vidit unquam Unigenitus qui est in sinu
:

ritus sancti infusionem, ut dicitur Ephes., Patris, ipse enarravit. Secundo, ut ejus vo-
V : Omne quod arguitur, a lumine manifesta- luntatem nohis declararet. Joan., xv Omnia :

tur. Secundo, per prsedicationem. Judae, qusecumque audivi a Patre meo, nota feci
I Illos autem redarguite judicatos. I Tim.,
: vobis. Tertio, ut ejus caritatem nohis mani-
IV Argue, obsecra^ increpa in omni patientia
: festaret. Joan., lu Sic Deus dilexit mundum
:

et doctrina. Tertio, per conscientise remor- ut Filium suwn unigenitum daret.

sionem. Joh, xni Verumtamen vias meas in
:
secundum notandum quod venit in
Circa
conspectu ejus arguam ; et Psal. xlix Ar- :
mundum propter tria. Primo, ut ipsum
guam statuam contra faciem tuam, id
te, et illuminaret. Joan., vin Ego sum lux mundi. :

est conscientiam tuam. In futuro tripliciter Secundo, ut ipsum Deo Patri reconciharet.
redarguentur peccatores. Primo arguet ,
II Cor., V : Deus erat in Christo mundum
eos sua malitia seipsam manifestando. reconcilians sibi, non reputans illis delicta
Jer., u Arguet te malitia tua. Secundo,
: ipsorum ; et posuit in nobis verbum reconci-

omnis creatura eos increpando. Sap., v : liationis. Tertio, eum

a potestate diahoh
ut
Pugnabit cumillo orbis terraritm contra in- hheraret. Joan., xn Nunc judicium est :

sensatos. Tertio, arguet eos Christus, jus- mundi, nunc princeps mundi hujus ejicietur
tissime condemnando in causam. Judae, i foras, etc. Idem, ui Non enim misit Deus :

Ecce venit Deus insanctis millibus suis facere Filium suum in mundum ut judicet mundum,
judicium contra omnes, et arguere omnes sed ut salvetur mundus per ipsum.
impios de omnibus operibus impietatis eorum, Circa tertium notandum quod deseruit
quibus impie egerunt. Arguet autem tripli- mundum propter tria. Primo,
Christus
propter ipsius mahgnitatem. I Joan., v
citer. Primo, in sequitate, nullatenus a :

justitia declinando. Isa., xi Arguet in peqni' :

Totus mundus in maligno posiius est. Se-
tata pro wansuetis terrx. Secundo, in fu- cundo, propter ipsius ingratitudinis per-
rore, saevissime impios puniendo. Psal. vi versitatem. Joan., v Si mundus vos odit, :

Domine, ne in furore tuo arguas me. Tertio, scilote quia me priorem vobis odio habuit.

arguet universaUter nuUi impio indul- ,

Quffi potuit esse major ingratitudo et per-

gendo. Judse, ii Ecce venit Dominus cum

:
versitas quam odire eum qui venerat sal-
sanctis millibus suis facere judicium contra varemundum ? Tertio, ut rehnquendi
omnes., et arguet omnes impios, a qua argui- mundum nohis exemplum daret. Joan., xx
tione liberet nos Deus. Amen. Vos non estis de hoc mundo; sed ego elegi vos
de mundo, I Joan., u Nolite diligere mun-
:

dum neque ea qux in mundo sunt.

Circa quartum sciendum quod Christus
ascendit ad Patrem propter tria. Primo, ut
eum pro nobis rogaret. Joan., xiv Ego :
 ;
: :

240 SERMONES DOMINICALES.

rogabo Patrem, etc. Secundo, iit Spiritum paratione ad omnes creaturas, et hoc sep-
sanctum nobis destinaret. Joan., xvi Si : tem modis. Primo, quia potest oratio justi
enim non ahiero, Paraclitus non veniet ad solem sistere. Jos., x : Tunc locutus est

vos; si autem ahiero, mittam eum ad vos, etc. Josue Domino, dixitque : Sol contra Gabaon
Tertio, ut nobis locum apud Patrem pa- ne movearis, et luna contra valtem Ajalon.
raret. Joan., xix Vado parare vohis locum.
: Steteruntque sol et luna.Secundo, quia
Ad quem locum nos conducat, etc. Amen. potest ignem de coelo deponere. IV Reg., i
Si homo Dei sum, descendat ignis de coelo et
devoret te. Tertio quia potest coelum
SERMO LXXIIJ.
,

aereum claudere. Jac, v Elias homo erat :

In Rogationibus, ex Epistola. non plueret

similis nobis, et oratione oravit ut
annos tres menses sex. Quarto, quiapotest
et

Multum valet deprecatio justi assidiia, aquas currentes immobiles facere. lY Reg.,
Jac,V. Sex modis potest ostendi quod mul- II Et dixit : Uhi est Deus Etix etiam nunc?
:

tum valet deprecatio justi. Primo, in com- et aqux divisx sunt huc atque illuc, et trans-

paratione ad Dominum tripliciter. Primo, ivit Eliseus. Quinto, quia potest fertihtatem

quia iram mitigat. Sap., xxui Proferens :

terrse reddere. Et rursum oravit^
Jac, v :

servitutis suse scutum orationem, etc. Se- et coelum dedit pluviam

et terra fructum ,

cundo, quia quicquid ab eo petit, impetrat. suum. Sexto, quia potest mortuos de pur-
Matth., XXI Qusecumque in oratione petie-
:
gatorio educere. Ecch., xlvui Quis potest :

ritis credentes, accipietis. Tertio, quia in- similiter gloriari tibi, qui sustulisti mortuos

clinat eum ad hominis obedientiam. Josue, ah inferis de sorte mortis in verbo Domini
X Non fuit antea tam ionga dies, nec postea
:
Dci? Septimo, quia potest bestias ferocis-
obedimte Domino voci homini. Secundo, in simas mansuetas facere. Dan., vi Adduxe- :

comparatione ad angelos tripliciter. Primo, runt Danielem, et miserunt eum in lacum

quia orantibus angeh assistunt. Dan., ix :
leonum et conclusit ora ieonum, et non no-
:

Adhuc me in oratione loqucnte, ecce vir Ga- cuerunt mihi, quia coram eo justitia inventa
briel, etc. Secundo, quia orationes Deo est in me. Unde sancta Lucia dixit Mihi si : <(

offerunt. Tertio, quia exauditionem ora- feras promittis, audito Christi nomine man-
tionis referunt. De his duobus, Tob., xii suescunt. »

Quando orahas cum lacrymis ego obtuli ,

Patet ergo quod magna est potentia ora-
orationem tuam Domino et nunc misit me : tionis justi, qua^ potentiam habet in Deo,
Dominus ut curarem te et Saram. uxorem , in angelis, in da^monibus, in ccelo, in igne,
filii tui a dxmonio liberarem. Tertio, in com- in aere, in aqua, in terra, in bestiis, et
paratione ad eosdem tripliciter. Tria enim omnibus creatmis, etc
potest facere oratio justi hominibus, Primo,
a malis hberare secundo veniam impe-
; ,
SERMO LXXIY.
trare. De his duobus, Jac, v Oratio fidei :

salvabit infirmwn; et si in peccatis sit, di- In Rogationibus, ex Epistola.

mittetur ei. Tertio , seternahtei salvare.
Jac, V Orate pro invicem ut satvemini.
: Estoteprudentes, et vigilate in orationihus,
Quarto, in comparatione ad daemones tri- I Reatus Petrus in ista epistola ad
Petri, IV.
phciter. Primo, quia daemones orationibus triamonet. Primo, ad orationem, ibi Estote :

fugiunt. Psal. vi Discedite a me omnes qui

: prudentes, et vigilate inorationihus. Secundo,
operamini iniquitatem, quoniam cxaudivit ad dilectionem, ibi Ante omnia mutuam in
:

Dominus vocem deprecationis mcx; unde de vobismetipsis caritatem continuam hahentes,

quodam daemone dicitur in Vitis Patrum quia caritas operit multitudinem peccato-
fugisse, quem emittcbat Juhanus Apostata. rum. Tertio, ad rectam intentionem, ibi :

Secundo, quia orationes justorum eos de Si quis ministrat, tanquam ex virtute quam
corde expeUunt. Matth., ult In nomine meo : administrat Deus.
dmionia ejicient. Tertio, quia orationibus Circa primum tria facit. Primo, monet
justorum obediunt. Matth., xxi Amen dico : orare prudenter^ id est fidehter, ibi : Estote
vobis, si habueritis fidem et non hxsitaverilis, prudentes, etc Glossa : « Non deflcientes a
dicetis huic monti, id est diabolo : Tolte, et fide. » Jac, i : Si quis indiget sapientia, pos-
jacta te in mare •
ita fiet. Quinto, in com- tul'et a Deo, qui dat omnibus afftuenter, etc
 :
, ;;

OPUSCULUM IV. 241

Matth., Et omnia quxcumque petieritis in
II :

oratione, creditequia accipietis. Seciindo,

SERMO LXXV.
monet orare attente, ibi et vigilate; Glossa :

« ne animus cogitet aliucl prajter id quod Ad idem, ex Epistola.

precatur. Cum ad orandum stamus, omnis
carnalis cogitatio abscedat, adsistat inten- Hospitales sine murmuratione, I Petr., iv.
tio cordis sincera, Deum non sono vocis, Quatuor sunt quae monent nos ad hospita-
sed sensu meiitis oret. » Tertio, monet litatem facicndam. Primo, praeceptum Do-
orare frequenter, ibi in orationibus. Plii- : mini ;secundo sanctorum exemplum
, ;

raliter dicit ut iiotet frequentiam orandi. tertio, supphcium, si non fiat; quarto mul-
Luc, XVIII : Oportet setnper orare et nun- tiplex, si fiat, emolumentum.
quam deficere. Quaere in secunda dominica post octa-
Circa secundum similiter tria facit. vam Epiphaniae.
Primo, monet ad exhibendam dilectionem
quae est in effectu cordis, ibi Ante omnia :

mutuam in vobismetipsis caritatem continuam

SERMO LXXVL
habentes. Tit., v Finis prsecepti est caritas
:
In die Pentecostes, ex Evangelio,
de corde puro et conscientia bona et pde non
ficta. Secundo, ad dilectionem quae est in Cum venerit Paraclitus quem mittam vobis
effectu operis, ibi : Hospitales invicem sine a Patre, ille testimonium perhibebit de me,
murmuratione . Ilebr., xii Hospitalitatem:
Joan., XV. In istis verbis tria notantur.
nolile oblivisci, per hanc enim placuerunt Primo, personarum Trinitas, ibi : Paracli-
quidam angelis hospitio receptis, etc. Tertio, tus ; secundo, Trinitatis caritas, ibi : mit-
ad dilectionem quse est in affectu sermo- tam; tertio, caritatis utilitas, ibi : testimo-
nis, ibi : Si quis loquitur, quasi sermones nium perhibebit de me.
Dei. Quihbet enim tenetur proximum corde Circa primum. Primo, ponitur Spiritus
diligere, et opere subvenire, et ore docere. sanctus qui mittitur , ibi : Paraclitus
Hebr., iii Videte, fratres, ne quando sit in
:
secundo , Filius qui mittit, ibi : a Patre.
aliquo vestrum cor malum incredulitatis re- Glossa Ecce tota Trinitas, Spiritus sanc-
: «
cedendi a Deo vivo; sed adhortamini vosmet- tus veniens, Filius mittens a Patre. »
ipsos per singulos dies donec hodie cogno- , Quomodo appareat ista beata Trinitas in
minatur, ut non obduretur quis ex vobis creaturis, quaere inter festivos Trinitatis.
fallacia peccati, etc. Caritas Trinitatis ad homines apparet in
Circa tertium similiter tria facit. Primo, hoc quia parata est Paraclitum nobis mit-
monet ut omnia bona a Deo nos habere tere. Dedit autem nobis Trinitas primo
cognoscamus, ibi : Si quis administrat consolatorem Filium, eum hominem fa-
tanquam. ex virtute quam administrat Deus. ciendo. Isa., li Spiritus Domini super me;
:

Glossa : « Eleemosynam vel quodlibet bo- et post, ut consolarer omnes lugentes, etc.
num opus humiliter impendat quasi a solo Secundo, dedit et dat Spiritum sanctum,
Deo. » Isa., xvi Omnia opera nostra opera-
:
eum in corde sanctorum transfundendo
tus es in nobis, Domine. Secundo, monet ut ideo dicitur ParacUtus, id est consolator.
omnia ad honorem Dei faciamus, ibi Ut in : Actor., IX Ecclesia quidem per totam Ju-
:

omnibus honoretur Deus. Matth., v Sic lu- : dseam, et Galilseam, et Samariam habebat pa-
ceat lux vestra coram hominibus, ut videant cem, et sedificabatur ambulans in timore
opera vestra bona, et gloriftcent Patrem ves- Domini, etc; et post : Consolatione Spiritus
trum qui in coelis est. Tertio, monet nos ut sancti replebatur. Tertio, dabit nobis con-
gratiam et gloriam Domino referamus. solatorem Deus Trinitas, se nobis largiendo
I Thess., V Deo in omnibus gratias agite,
: in praemium. Isa., ult. Quomodo si mater :

cui est honor, et gloria, et imperium per blandiatur, iia et ego consolabor vos, etc

saecula. Item dabit nobis tres advocatos. Primo,

Filium. I Joan., i Advocatum habemus apud
:

Patrem Jesum Christum justum. Secundo ,

Spiritum sanctum. Joan., xv Paraclitus :

autem Spiritus sanctus, etc Paraclitus enim

advocatus interpretatur. Tertio, beatam
XXIX. 16
 :;

242 SERMONES DOMINICALES.

Virginem, unde cantamus ei Eia ergo : (( supei' omnia benedictum in saecula saecu-
advocata nostra, » etc. lorum. Amen.
Circa tertium notandum quod testimo-
nium de Christo quod esset verus Deus, SERMO LXXVIL
perhibuit primo Pater, secundo FiUus, ter-
tio Spiritus sanctus. I Joan., v Tres sitnt : De eadem, ex Evangelio.
qui testimonium dant in ccelo, Pater, Verbum
et Spiritus sanctus. Quarto sancti, ibi : Et Paraclitus quem mittet Pater in noniine
vos testimonium perhibebitis de me. Perhi- meo, ille vos docebit omnia, Joan., xiv. In
buerunt autem sancti testimonium de istis verbis pra^dicit Dominus se missurum
Christo triphciter. Primo, venturum pra^- Spiritum sanctum, quod fuit hodierna die
dicando. Joan., v Scrutamini Scripturas,
: completum. Circa quam missionem tria
quia vos putatis in ipsis vitam xternam ha- notantur.Primo, mittentis caritas, ibi :

bere, et ipsx sunt qux testimonium perhibent Quem mittet Pater; secundo, missi benigni-
de me. Secundo, prsesentem demonstrando. tas, ibi : Paraclitus; tertio, missionis utih-
Joan., I Hicvenit ut testimonium perhiberet
:
tas, ibi : Ille vos docebit.
de lumine. Tertio venisse pra^dicando.
, Circa primum notandum quod tria misit
Act., n : Hunc Deus suscitavit, cujus nos tes- nobis Deus Pater, in quibus apparet magna
tessumus. Quinto, testimonium perhibue- caritas ejus. Primo, Fihum ad nostram re-
runt de Christo miracula, quae nullus pos- demptionem. Rom., viii Deus mittens Fi- :

set facere nisi Deus. Joan.,
ego facio, ipsa testimonium perhibent de me.
Sexto, perhibuerunt testimonium angeh,
primo, nasciturum nuntiando. Luc, i
Missus est angelus Gabriel a Deo, etc. Se-
v : Opera quae lium suum in similitudinem carnis peccati, de
peccato damnavit peccatum, etc Misit Deus
Spiritum Filii sui in corda nostra ciaman-
: tem : Abba Pater. Secundo, Spiritum sanc-
tum ad nostram confirmationem. GaL, iv :

cundo, natum prsedicando. Luc, n Ecce : At ubi venit plenitudo temporis, misit Deus
angelus Domini stetit juxta illos, etc Ter- Filium suum. Tertio, mittit spiritus angeh-
tio, eum resurrexisse afflrmando. Matth., cos ad nostram protectionem. Hebr., i :

xxvni Angelus Domini descendit de ccelo,

:
Nonne omnes sunt administratorii spiritus,
Quarto, eum venturum ad judicium prae- in ministerium missi propter eos qui hxredi-
nuntiando. Act., ii Ecce duo viri astiterunt
:
tatem capiunt satutis?
juxta etc Quinto, perhibuit testimo-
illos, Circa secundum notandum quod Spiritus
nium creatura corporahs, et hoc septem sanctus dicitur Parachtus, id est consola-
modis. Primo, coehim quadruphciter. Pri- tor, quia consolatur nos in tribulationibus
mo, in nativitate steUam emittendo. Matth., nostris. Consolatur autem nos triphciter.
XH Vidimus stellam ejus, etc Secundo, in as-
:
Primo coelestes consolationes largiendo.
,

censione ejus, ipsum gloriose suscipiendo. I Thess., I In tribulalione multa cum gau-
:

Ephes., IV Qui descendit, ipse est et qui

:
dio Spiritus sancti. Secimdo, dona charis-
ascendit, etc Tertio, in baptismo se super matum nobis iii tribulationibus augmen-
eum aperiendo. Matth., ii Coeli aperti sunt :
tando. Rom., v Tribulatio patientiam
:

super eum. Quarto, in passione, sohs lucem operatur, patientia autem probationem, pro-
auferendo. Luc, xxm Et obscuratus est :
batio vero spem, spes autem non confundit,
sol. Secundo, testimonium perhibuit aer quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris
tertio, aqua ei obediendo. Matth., viii : per Spiritum sanctum qui datus est nobis:
Qualis est hic, quia venti mare obediunt
et Tertio, quanta sint gaudia quee recipiemus
ei? Quarto, terra. Matth., xxvin Et terra :
pro istis modicis tribulationibus, demons-
mota terrxmotus, etc Quinto, in-
est, et ecce trando. Rom., viii Ipse Spiritus testimo-
:

fernus mortuos restituendo.Matth., xxviii nium reddit spiritui nostro quod sumus filii
Multa corpora sanctorum qui dormierant, Dei, si autem filii, et hxredes ; hxredes qui-
surrexerunt. Sexto, ignis super discipulos dem Dei, cohxredes autem Christi; et post :

apparendo. Actor., i Apparuerunt illis dis-:

Existimo enim quod non sunt condignx pas-
pertitse linguse, tanquam ignis, etc Cum ergo siones hujus temporis ad futuram gloriam
Creator et omnis creatura testimonium de qux revelabitur in nobis. Item II Cor., iv :

Christi divinitate perhibeant, credamus om- Id enim quod inprsesenti est momentaneum et
nes, et imitando colamus ipsum ^Dominum leve tribulationis nostrsn, supra modum in

I
 : , ,

OPUSCULUM IV. 243

sublimitate xternum glorise pondus operatur gere debeo Deum meum, qui me fecit quod
in nobis, etc non eram, redemit cum pericram, qui in
Circa tertium notandum quod Spiritus peccatis meis venditus eram venit ille pro ,

sanctus docet nos tria valde utilia. Primo, me et tantum dilexit me, quod pretium
;

veritatem cognoscere. Joan., xv Cum ve- : sanguinis sui dedit pro me. Tertio, debe- ))

nerit ille Spiritus veritatis, docebit vos om- mus Deum diUgere propter nostram utili-
nia, etc. Secundo, orare utiliter. Rom., vni tatem. Pra^paravit enim bona quae dici non
Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenar- possunt his qui diUgunt eum. I Cor., ii :

rabilibus, id est postulare facit et docet. Oculus non vidit, nec auris audivit, nec in
Tertio, voluptates carnales despicere. Gre- cor hominis ascenderunt qux prxparavit Deus
gorius : « Gustato spiritu desipit omnis his qui diligunt illum.
caro. )) Circa tertium notandum quod debemus
Trnnslati sumus de morte ad vitam, I Joan., diligere proximum propter tria. Primo ,

III.Quintuplex est translatio. Prima admi- propter prseceptum. Joan., xv : Hoc est

rabilis, secunda est amabilis, tertia est de- prxceptum meum ut diligatis invicem. Se-
testabilis quarta formidabilis, quinta desi-
,
cundo propter naturae documentum vide- ;

derabilis. mus enim quod omnia naturaliter dihgunt

Quaere in translatione beati Dominici, in- similia. Eccli., xiii Omne animal diligit si-
:

ter festivos. mile sibi, sic et omnis homo proximum sibi.

Omnis caro ad simile sibi sociatur. Tertio
SERMO LXXYIII. propter nocumentum quod consequitur qui
In dominica prima post Pentecosten, non diligit proximum, quia incurrit mor-
tem culpae et gehennse. I Joan., iii Qui non :

ex Epistola.
diligit, manet in morte, A qua morte liberet
Diligamus Deim, quoniam ipseprior dilexit nos, etc. Amen.
noSy etc. Si quis dixerit quoniam diligo Deumy
etfratrem suum odit, mendax est, I Joan., iv. SERMO LXXIX.
In istis verbis tria facit Joannes apostolus.

Primo, monet ad dilectionem Dei, ibi Di- :

Ad idem, ex Evangelio»
ligamus Deum ; secundo, assignat causam
dilectionis, ibi : quoniam ipse prior dilexit Recordare quia recepisti bona in vita tua,
nos; tertio, ad dilectionem proximi, ibi : Si et Lazarus similiter mala; nunc autem hic
quis dixerit quoniam diligo Deum et fratrem consolatur , tu vero cruciaris , Luc, xvi.
suum odit, etc. Quatuor notantur in verbis istis. Primo,
Circa primum notandum quod tribus reproborum in praesenti prosperitas, ibi :

modis debemus diligere Deum. Primo, ut Recordare quia recepisti bona in vita tua;
totum cor nostrum amore ejus impleamus. secundo, justorum brevis in hoc mundo
Deut., VI Diliges Dominum Deum tuum ex
:
adversitas, ibi :Lazarus similiter mala;
toto corde tuo. Secundo, ut nihil nisi prop- tertio, aeterna justorum felicitas, ibi nunc :

ter eum diligamus. Augustinus « Minus te :

autem iste consolatur; quarto, impiorum
amat qui tecum aliquid amat quod non perpetua calamitas, ibi : tu vero cruciaris.

propter te amat. » Tertio, ut nuUis adversis Circa primum notandum quod temporalis
ab ejiis caritate avertamur. Rom., viii :
prosperitas consistit in tribus quse habuit
Quis nos separabit a caritate Christi ? tribu- iste dives. Primo, in divitiis temporalibus,
latio, an angustia, etc. ibi : Hotno quidam erat dives. Ps. xlviii :

Circa secundum notandum quod propter In multitudine divitiarum suarum glorian-

tria maxime debeinus diligere Deum. tur. Secundo, in honoribus saecularibus,
Primo, propter ejus bonitatem. Rern^rdus : ibi : Induebatur purpura et bysso. Jac, iv :

« Causa diligendi Deum, Deus est. Tanta Exultatis in superbiis vestris. Tertio ,
in

enim bonitas est Dei, quod si nihil boni voluptatibus carnalibus, ibi Epulabatur :

homini fecisset vel facturus esset debet ,

quotidie splendide. Job, xxi Ducunt in :

tamen eum semper diligere. » Secundo bonis diessuos, et in puncto ad infernum deb-
propter ejus caritatem, ut hic « Diligamus : cendunt. Dicitur Amos, vi Fae qui come- :

dilis agnum de grege, et vitulos de armenti

Deum, quoniam ipse prior dilexit nos. »
Augustinus « Miser egol quantum dih-
:
medio, etc
 ,

m SERMONES DOMINICALES.
Circa secimdum notandum quod adver- mitas fugienda, et sanctorum felicitas cum
sitas sanctorum in prsesenti consistit in omni studio appetenda, ad quam perducat
tribus quae habuit Lazarus. Primo, in re- nos, etc. Amen.
rum Erat quidam men-
paupertate, ibi :

dicus. Tob., n Pauperum quidem vitam

:
SERMO LXXX.
gerimus ; sed hahehimus multa bona^ si ti-
muerimus Deum-, et recesserimus a peccato et De dominica secunda, ex Epistola.
fecerimus hona, etc. Secundo, in contemptus
vilitate, ibi Jacehat adjanuam. I Cor., iv
: : Si quis hahuerit suhstantiam hujus mun-
Tanquam purgamenta hujus mundi facti di,etc, I Joan., ni. In istis verbis monet
sumus, omnium peripsema usque adhuc. Ter- nos beatus Joannes apostolus ad faciendam
tio, in tribulationum et afflictionum aspe- eleemosynam propter tria. Maxime enim
ritate, ibi Ulcerihus plenus. Judith, iv
: : tria bona acquirit qiii facit eleemosynam.
Omnes qui placuerunt Domino, per multas Primo, bonum temporale secundo, ; bonum
trihulationes transierunt. spirituale; tertio, bonum aeternale.
Circa tertium notandum in quibus con- Circa primum notandum quod homo ,

sistit fehcitas sanctorum in aho saeculo. acquirit tripliciter bonum temporale per
Primo, in gloria et honore, ibi : Ut porta- dationem eleemosynae. Primo, divitiarum
retur ah angelis. Augustinus : « Praeclaras augmentationem. Proverb., iii Honora :

exequias purpurato ihi diviti tiirba exhi- Dominum, id est ejus laudem quaere, non
buit famulorum sed muUo prseclariores in
; tuam, non mundi, de tua suhstantia, sci-
conspectu Dei ulceroso ihi pauperi ministe- licet quae recte possides, non de rapinis,
rium pra^buit angelorum, qui eum extule- non de aliena et de primitiis fructuum
,

runt non in marmoreum tumulum, sed in tuorum da pauperihus ; et implehuntur

Abrahai sinum. Psal. xx Magna est gloria : horrea tua saturitate, scilicet in futura sa-
ejus in salutari tuo. Secundo, in coelestis tietate , ubi non esurient neque sitient
regni possessione, ibi In sinu Ahrahx, per : amplius; et vino torcularia tua redunda-
quem intehigitur requies paradisi. Matth., bunt. Glossa : « Qui thesaurizant in ccelis,

V Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum

: veras invenient quorum horrea
ibi delicias :

est regnum ccelorum. Tertio, in aeterna de- implebuntur saturitate, quia satiabitur cum
liciarum et consolationum perfruitione manifestabitur gloria ejus, et torcularia
ibi : Nunc autem. iste consolatur. Psal. xxx : redundabunt vino quia interna suavitas ,

Quam magna muliitudo dulcedinis tuse, Do- aeternorum corda fidelium in laudes Con-
mine, quam ahscondisti timentihus te! Psal. ditoris accendit; et qiii terrena subsidia
*xv : Detectationes in dextera tua usque in pauperibus largitur, ditior dando ccelesti
finem. remuneratione reddetur. » Secundo ab ini-
Circa quartum notandum quod
tria po- micis defensionem, Eccli., xvu Eieemosyna :

nuntur quibus consistit futura ma-

hic, in viri quasi sacculus* cum ipso ; quia merces
lorum calamitas. Primum est summa de justitix in aeternum, et gratiam hominum, et
omnibus bonis carentia, et hoc notatur in vitam seternam quasi pupillam. conservabit.
hoc quod non potuit habere guttam aqu«. Item Super scutum potentis et super lanceam
:

Job, xxvni Apprehendet eum quasi aqua

: adversus inimicos pugnabit. Glossa : « Magis
inopia. Secundo, poenarum acerbitas et valet eleemosyna contra inimici jaculum
multiphcitas, ibi : Cu7n esset in tormentis. quam arma terrena. » Tertio, vitae prae-
Psal. X : Ignis, sulphur et spiritus procella- sentis prolongationem. Tim., iv
I Pietas :

rum pars eorum. Tertio

calicis summa , ad omnia utilis est, promissionem hahens vitae
confusio et ignominia, ibi Sepultus est in : quse nunc est, et futurx.
inferno. Quae potest esse major ignominia Circa secundum notandum quod triplex
quam tali sepultura sepeliri? Jerem., xxii : bonum spirituale acquirit homo per elee-
Sepultura asini sepelietur. Jerem., xx Con- : mosynam. Primo, peccatorum remissio-
fundentur vehementer, quoniam non intel- nem. Dan., v : Peccata tua eleemosynis
lexerunt opprohrium sempiternum, quodnulla redime. Prov., xvi : Misericordia et veritate
ohlivione delehitur. Praesens igitur prospe- redimitur iniquitas, scilicet omne pecca-
ritas est contemnenda; praesens adversitas tum. Glossa : « Misericordia redimitur
hilariter sustinenda : damnatorum cala- iniquitas peccatorum, cum dat, et dimittit
 OPUSCULUM IV. 245
aliis; veritate, id est justitia, cum seipsum rum. Fercula in vita aeterna sunt gaudia;
de iniquitate accusat et poenitet. » Secundo, et quia sunt ibi mihia mihium gaudiorum,
orationum cxauditionem. Eccli., xxix : erunt ibi mihia mihium ferculorum. Pos-
Eleemosynam in sinu pauperum conclude, et sumus autem hic assignare tria magna
ipsa pro te orabit, ab omni peccato scilicet fercula. Primum ferculum erit gaudium
removendo. Glossa : « Bene monendo, bene de omnium malorum abscntia. Secundum
consulendo in corde absconditur eleemo- de omnium bonorum prffisentia. De his
syna. » Tertio, gratiae couservationem. duobus, Deut., vm Ibiabsque ulla penuria,
:

Eccli., xvn Eleemosyna viri quasi sacculus*

: bonorum omnium abundantia perfrueris. Isa.,
cum ipso ..., et gratiam hominis quasi pupil- XXXV : Gaudium et Isetitiam obtinebunt, et
lam oculi conservabit, etc, ut supra. fugiet dolor et gemitus. Tertium continua
Circa tertium similiter notandum quod de divina laude laetitia. Psal. lxxxiii :

triplex bonum spternale acquirit homo per Beati qui habitant in domo tua, Domine, in
eleemosynam. Primo, a morte aeterna libe- sxcula sxculorum. laudabunt te. De his tribus
rationem. Tob., iv Eleemosyna ab omni
: Augustinus in hbro De civitate Dei iht. , :

peccato et a morle liberat, etc. Secundo, <( quanta erit iha fehcitas ubi nuhum !

vitae aeternae possessionem. I Tim., iv : mahim erit, nuhum latebit bonum, vacabi-
Pietas ad omnia utilis est promissionum ,
tur internis laudibus, et Deus erit omnia
habens vitx quse nunc est, et fulurse. Tertio, in omnibus. »

praemii aeterni augmentationem. II Cor., Circa tertium notandum quod ccena ista
IX :Quiparce seminal, parce et rnetet; et qui aeterna propter tria. Primo, quia
dicitur
seminat in benedictione, de benedictione et nunquam terminabitur. Joan., xvi Gau- :

metet vitam deternam, ad quam nos per- dium vestrum nemo tolleta vobis. Ccenare
ducat, etc. enim est gaudere. Secundo quia nun- ,

quam a coenando cessabitur. Apoc, iv :

SERMO LXXXI. Requiem non habebant die ac nocte dicentia :

De eadem, ex Evangelio. Dominus Deus^ omnipotens, qui est, et qui

erat, et qui venturus est : clamantia et di-
Homo quidam fecit coenam magnam, Luc, centia : Sanctus, SanctuSy Sanctus. Laudare
xni. Per coenam istam, sicut dicunt sancti, enim ibi est idem quod coenare. Tertio,
intelligitur beatitudo ccelestis. Dicitur au- dicitur aeterna, quia tota simul manduca-
tem ccena ista magna propter tria. Primo, bitur. Boetius « Dicitur aeternitas vita3
:

propter celebrantium ipsam ccenam multi- beatae possessio tota simul. » Apoc, xix :

plicitatem secundo propter ferculorum

;
,
Beati qui ad coenam nuptiarum agni vocati
quae ibi dabuntur copiositatem
, tertio ;
,
sunt. Ad quam coenam perducat nos Jesus
propter ipsius ccenae aeternitatem. Christus. Amen.
Propter primum dicitur magna triplici
ratione. Primo ratione facientium. Fa-
,
SERMO LXXXII.
cientes sunt Pater et Filius et Spiritus
sanctus immensus Pater, immensus Fi-
: De dominica tertia, ex Epistola.
lius, immensus Spiritus sanctus; et ideo
immensam faciunt coenam. Isa., xv Faciet : Humiliamini sub potenti manu Dei, ut vos
Dominus exercituum omnibus populis in monte exaltet in tempore tribulationiSy I Petr., v,
hoc convivium pinguium , convivium vinde- 6. Tria facit in his verbis B. Petrus. Primo,
mix, pinguium medullutorum, vindemix de- hortatur ad humilitatem secundo, ostendit ;

faecatx. Esth., i Tertio anno imperii sui rex

: humiliandi necessitatem tertio, ponit hu- ;

Assuerus fecit convivium cunctis pueris et mhitatis uthitatem. Primum, ibi Humi- :

principibus suis, etc Secundo, ratione mi- liamini ; secundum, ibi sub potenti manu
:

nistrantium, qui sunt miUia milhum. Dan., Dei, qui potest humihare invitos tertium, ;

VII Millia millium ministrabant ei. Tertio,

: ibi ut vos exaltet in tempore tribulationis.
:

ratione convivantium qui erunt decies,

Circa primum notandum quod triplex est
centena mihia. Dan., vii Decies centena : humilitas. Prima culpae. Eccli., xix, 23 :

millia assistebant ei. Est qui nequiter se humiliat, cujus interiora

Propter secundum dicitur magna coena plena sunt dolo. Secunda poenae. Psal. cv,
iha, quia erunt ibi mihia mihium ferculo- 42 Tribulaverunt eos inimici eorum, et hu-
:
 ;

246 SERMONES DOMINICALES,

miliati sunt sub manibus eorum. Tertia gra- Primo, purgando; secundo, iUuminando;
tiae. Matth., xi : Discite a me, quia mitis tertio, perficiendo, sicut dicit Dionysius.
sum et humilis corde. Prima est fiigienda; Purgant enim a mahs hberando. Isa., vi :

secunda sustinenda; tertia appetenda. Et volavit ad me unus de seraphim, et in

Circa secundum notandum quod Deus manu ejus calculus etc lUuminant do- ,

ostendit potentiam suam superbis tripli- cendo. Dan., x Et ecce Michael unus de
:

citer. Primo, eis resistendo ; secundo, eos principibus primis venit in adjutoriurn meum;
dejiciendo; tertio , aeternaliter puniendo. et ego remansi ibi juxta regem Persarum
De primo, Jac, iv Deus superbis resistit. : Veni autem ut docerem te quse ventura sunt
De secundo, Psal. lxxii Dejecisti eos dum : populo tuo, etc Perflciunt ad bonum pro-
allevarentur. De tertio, Joel., ii Ascendet : vehendo. III Reg., xix Et ecce angelus :

foetor ejus, et ascendet putredo ejus , quia Domini tetigit eum, dicens : Surge , et co-
superbe egit. Baruch, v Constituit Dominus : mede, etc
humiliare omnem mentem excelsam. Circa secundum notandum quod propter
Circa tertium notandum quod triplicem tria angeli gaudent de peccatorum conver-
utihtatem de humiUtate.
acquirit homo sione. Primo, propter sui ministerii imple-
Prima est bonum gratiae; secunda bonum tionem sunt enim ministri, ut moneant
;

scientiae tertia bonum glorise. De prima,

; nos ad pcenitentiam. Hebr., i Nonne omnes :

Jacob., IV Humilibus dat gratiam. De

: sunt adminislratorii spiritus in ministerium
secunda, Matth., xi Abscondisti haec a sa- : missi propter eos qui hxreditatem capiunt
pientibus et prudentibus, et revelasti ea par- salutis? Secundo, propter daemonum con-
vulis. De tertia, Job, xxu Qui humiliatus : ' fusionem; daemones enim confunduntur,
fuerit, erit in gloria. quando ahquis ad pcenitentiam convertitur,
quod est gaudium angeUs. Apoc, xii :

SERMO Projectus est draco ille magnus, serpens

LXXXIII.
antiquus, qui vocatur diabolus et Satanas, qui
De eadem, ex Evangelio. seducit universum orbem , projectus est in
terram, et angeli ejus cum eo missi sunt; et
Gaudium est coram angelis Dei super uno post : Propterea Ixtamini coeli, et qui habita-
peccatore poenitentiam agente, Luc, xv. Duo tis in eis. Tertio, propter Dei honorem.
notantur in verbis istis. Primo, angelorum Peccator enim, cum convertitur, honorat
dignitas, ibi : angelis Dei ; secundo, eorum Deum, quod est gaudium angelis. Josue,
benignitas, ibi : super uno peccatore poeni- VII : Fili mi, da gloriam Deo, confitere, etc
tentiam agente. Magna est dignitas angelo-
rum, quod sunt nuntii Dei et magna beni- ;
SERMO LXXXIY.
gnitas, quod gaudent de conversione unius
peccatoris. De eadem.
Circa primum notandum quod angeh
dicuntur et angeU Dei, sicut dicuntur Et erant appropinquantes ad Jesum publi-
hic; et angeh nostri, sicut dicitur Matth., cani et peccatores,Luc, xv. In isto evange-
xviii Angeli eorum in coelis semper vident
: lio notantur tria principaUter. Primo, ma-
faciem Patris mei qui in coelis est. Et per gna Domini nostri Jesus Christi benignitas
hoc notatur in eis duplex virtus; habent secundo, magna poenitentiae utilitas; tertio,
enim duphcem virtutem assistendi et mi- : magna vere poenitentis sanctitas.
nistrandi assistunt enim Deo
; et mi- , Circa primum notatur magna Christi
nistrant nobis. Deo assistunt triphciter. benignitas in tribus. Primo, quia pro
Primo, contemplando. Matth., xvni Angeli : peccatoribus suscepit humanae naturae in-
eorum in coelis semper vident faciem Patris firmitatem, ibi Nemo accendit lucernam.
:

mei, etc » Secundo, amando. I Petr., ii : Gregorius « Lucernam accendit qui hu-
:

/n quem desiderant angeli prospicere. Au- manam naturam luce suae divinitatis im-
gustinus : (( Tanta est divini plenitudo plevit. » I Tim., i : Fidelis sermo, et omni
aspectus, ut nunquam possit videri sine acceptione dignus, quoniam Christus Jesus
amore. » Tertio, laudando. Damascenus : etc Secundo,
venit peccalores salvos facere,
« Opiis enim angelorum est hymnis Deum quia peccatoribus ostendit specialem fami-
laudare. » Nobis ministrant triphciter. liaritatem, ibi Quia peccatores recipit et
:
 OPUSCULUM IV. 247
manducat cum Roman., v Ubi abun-
illis. :

davit deliclum
superabundavit et gratia.
,
SERMO LXXXV.
Tertio, quia pro pcccatoribus suscepit
crudelis mortis acerbitatem, ibi « Imponit : De dominica quarta, ex Epistola.
humeris suis gaudens. I Petr., n : Qui pec-
cata nostra ipse pertuUt in corpore suo super Expectatio creaturx revelationem filiorum
lignum. Dei expectat, Rom., viii. Apostolus in ista
Circa secundum notandum quod triplex epistola intendit ostendere quod omnes
utilitas pcenitenticBnotatur in isto evange- creaturae suo modo desiderant adventum
lio. Primo, quia Christus laetatur in ea, ibi : gloriae sanctorum. Sunt autem quatuor
Congratulamini mihi. Luc, xv Epulari : creaturae quae desiderant adventum gloriae
autem et gaudere oportet, etc. Secundo, quia sanctorum. Primo, creatura angehca; se-
in ea angeh la^tantur, ibi Gaudium est : cundo creatura coelestis tertio, creatura
, ;

angelis Dei. Tertio, quia per eam homo a terrestris quarto, creatura humana; et
;

perditione hberatur, ibi Vadit ad illam

: ideo forte quater nominat creaturam in
qux perierat, donec invenial eam. Luc, xiv : ista epistola.
Nisi poenitentiam habueritis omnes simul , Circa primum notandum quod angeh
peribitis. Ezech., xvni Convertimini , et
: desiderant propter tria. Primo, propter
agite pamitentiam ab omni iniquitate, et non plenam de inimicis suis victoriae consecu-
erit vobis inruinam iniquitas. tionem. ApocaL, xii Projectus est draco
:

Magna vero poenitentis sanctitas notatur, ille magnus, serpens antiquus, qui vocatur

ibi Gaudium est angelis Dei. Magis enim

: diabolus et Satanas, qui seducit universum
gaudet Dominus super uno peccatore vere orbem, et projectus est in terram, et angeli
pcenitente, quam super multos justos qui ejus cum illo Lxtamini
missi sunt; et post :

nunquam peccaverunt, quia isti frequenter coeli, et qui habitatis in eis. Secundo, prop-

magis neghgentes sunt, isti ferventiores, ter ministerii sui completionem. I Cor., xv :

sicut exponit Gregorius. Sunt autem octo Cum evacuaverit omnem principatum et po-
necessaria ei qui vult de poenitentia sua testatem et virtutem. Oportet autem illum
magnum gaudium facere in ccelo. Primo, regnare donec ponat omnes inimicos sub pedi-
in amore Dei ferventer inardescere; se- bus ejus. Tertio, propter perfectam civitatis
cundo, in magnis virtutibus se exercere; suae reparationem. Ps. cix Judicabit in :

tertio, cuncta difficiha sancti certaminis nationibus, implebit ruinas; et Ephes., i : In

petere; quarto, omnia mundi rehnquere; quo proposuit restaurare universa, sive qux
quinto, honores fugere; sexto, receptis in ccelis sunt, sive qux in terra.
contumehis laetari septimo, magno deside-
; Circa secundum notandum quod creatura
rio ad ccelestem patriam anhelare octavo, ; coelestis desiderat propter tria. Primo,
damna prgecedentia lucris sequentibus propter servitii sui indignis subtractionem.
compensare. De his omnibus Gregorius : Isidorus « Sol et luna post judicium non
:

« Plerumque ii qui se oppressos nuhis descendent ad occasum, nec impiis sub

peccatorum mohbus sciunt, pigri rema- terra positis serviet lux eorum. Secundo, )>

nent; at contrario omnes

qui se ihicita ii propter amissae pulcliritudinis recuperatio-
aliqua egisse meminerunt, ipso suo dolore nem. Isa., xxxvii Erit lux lunx sicut lux
:

compuncti in amorem Dei inardescentes, solis, et lux solis lucebit septempliciter.

sese in magnis virtutibus exercent, cuncta Tertio, propter suam a motu repausatio-
difficiha sancti certaminis appetunt, omnia nem. Habac, iii, secundum aham transla-
mundi derehnquunt, honores fugiunt; tionem : Sol et luna steterunt in ordine suo,
acceptis contumehis la^tantur, ad ccelestem sol in oriente, luna in occidente, sicut in
patriam anhelant; et quia se errasse a creatione ordinati sunt haec ; enim tria bona
Domino considerant, damna praecedentia consequuntur corpora ccelestia.
compensant. »
lucris sequentibus Item creatura terrestris desiderat propter
Qui justam poenitentiam egerint, absque tria. Primo, propter suam a peccatis impio-
dubio pervenient ad regnum ccelorum. rum emundationem. Modo enim impii
Matth.,iii : Poenitentiam agite ; appropinqua- contaminant terram iniquitatibus. Psal. cv :

vit enim regnum coelorum. Ad quod, etc Contaminata est terra in operibus eorum. Sed
Amen. tunc purgabitur per ignem. II Petr., iii :
 ; ;

UH SERMONES DOMINICALES.
Elementa vero calore solventur; terra vero et sol vel ignis subtraheret lumen suum
ea qux in ipsa sunt igne comburentur. Se- et calorem, et terra fructus suos; quid
cundo, propter suam a corruptione libera- faceret miser homo?
Satis ergo con-
tionem; modo enim corrumpitiu* , ut fiat gruum est, cum homo
indigeat misericor-
generatio; sed tunc cessabit corruptio, dia, quod aUis faciat misericordiam. Prov.,

quoniam non necessaria generatio.

erit XIX Homo indigens misericors est. Et qui
:

Rom., vm : Ipsa creatura liberabitur a ser- indiget misericordia, debet aUis facere
vitute corruptionis in libertatem glorise filio- misericordiam, vel aliorum misereri unde ;

rum Dei. Tertio, propter suam renovatio- creaturse arguunt quodammodo immiseri-
nem. Isa., lxiv Ecce ego creo coelum novum
: cordes.
et terram novam, et non erunt in memoria Circa secundum notandum quod in tribus
priora; sed gaudebitis et exultabitis in eis praecipue apparet misericordia Dei. Primo,
quse ego creo usque in sempiternum. in filii sui donatione ; magnum fuit donum,
Homo similiter desiderat propter tria. magna misericordia, de qua Luc, i Ad :

Primo, propter suam a malo liberationem faciendam misericordiam, etc Secundo, in

secundo, propter suam in omni bono justorum glorificatione. Psal. cviii :Suavis
repletionem; tertio, propter seternitatis est misericordia ejus. PsaL xxxv : Domine,
conservationem. Hsec tria consequetur in coelo misericordia tua. Tertio, in peccato-
homo in die judicii, qui sic vivit hic ut ad rum justificatione. PsaL lxxxv : Misericor-
illam mereatur pervenire. De his tribus, dia iua, Domine, magna est super me. Prop-
Augustinus in lib. De civit. Dei : « Una erit ter primam misericordiam debemus illum
igitur illius civitatis in omnibus et insepa- laudare et amare propter secundam de-
;

rabilis etsingularisliberavokmtas, liberata bent secure, quantumcumque sint magni

ab omni malo, repleta omni bono (quod peccatores, ad Deum confugere. Isa., xlv :

bonum non deficiet in seternum), fruens Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus
indeficienter jucunditate aeternorum gau- cogitationes suas; et revertatur ad Dominum,
diorum, » quod nobis Christus concedat. et miserebitur ejus ; et ad Deum nostrum,

Amen. quoniam multus est adignoscendum. Propter

tertiam debemus ad Deum cum festinatione
SERMO LXXXVI. currere. Hebr., iv Festinemus ingredi in
:

De eadem, ex Evangelio, illam requiem, etc

Hypocrita, ejice primo trabem de oculo tuo,
Estote misericordes, sicut et Pater vester Luc, VI. Hic reprehendit Dominus pecca-
misericors est, Luc, vi. Duo facit Dominus tum hypocrisis, et frequenter in EvangeUo
in verbis Primo, inducit ad misericor-
istis. plus aUis reprehendit; unde satis patet
diam, ibi Estote misericordes. Secundo, dat
: quod multum dispUcet ei; et ideo debet
miserendi regulam, ibi Sicut et Pater : quiUbet ipsam fugere. Est autem fugienda
vester. ipsa hypocrisis propter multa mala quse
Circa primum notandum quod tria proveniunt ex ea. Primo, provenit ex ea
maxime debent nos movere ad faciendam muUiplex malum culpse; secundo, muUi-
misericordiam. Primo, necessitas se- ; plex malum pcense tertio, multiplex malum
;

cundo, utiUtas; tertio, congruitas. Neces- damni.

sitas est, quia qui non facit misericordiam, Qusere inter festivos in festo sancti Hip-
non inveniet misericordiam. Jac, ii Judi- : polyti.
cium sine misericordia fiet ei qui
non facit
misericordiam Utilitas est quia qui facit
.
SERMO LXXXVIL
misericordiam inveniet misericordiam.
,
De dominica quinta, ex Epistola.
Matth., V Beati misericordes
: quoniam ,

ipsi misericordiam consequentur Congruitas . Declinet autem a malo, et faciat bonum

est, quia cum misericordiam ab omnibus inquirat pacem, et persequatiir eam, I Petr.,
creaturis recipiamus, satis congruum est, III.Duse sunt partes justitise, ad quas invi-
quod aliis misericordiam faciamus. Sumus tat nos beatus Petrus in verbis istis. Prima
enim pleni miseria et nisi creatm^ae mise-
; est fuga maU, ibi Declinet a malo ; se-
:

rentur nostri dando se nobis et sua bene- cunda, delectatio boni, ibi et faciat bo- :

ficia, subsistere non possemus. Si enim num.

 OPUSCULUM IV. 249
primum notandum quod malum
Circa ardorem in corde; inextinguibilitas ignis
fugiendum est maxime propter tria. Primo, notat seternitatem in utroque. A quo igne
propter multam amaritudincm quam indu- liberet nos Clmstus, etc.
cit; secundo, propter damnum quod addu-
cit tertio, propter p^nam ad quam con-
;

SERMO LXXXYIII.
ducit. De primo, Jerem., n Vide guam :

malum est et amarum dereliquisse Dominum De eadem.

Deum tuum, et non esse timorem mei apud
te; Dominus Deus exercituum. Inducit
dicit Coerceat linguam suama malo, I Petr., lu.
autem multam amaritudinem peccatum Cohibenda est Ungua propter tria. Primo,
propter tria. Primo, quia Dominus adver- quia qui non cohibet, multa peccata com-
satur peccato. Deut., xxv : Adversatur om- mittit secundo quia multas pcBuas in-
;
,

nem injustitiam; ibidem, xxxi : Invenerunt- currit tertio, quia qui cohibet, multa bona
;

qne eum omnia mala et afflictiones ; ita ut acquirit.

dicat in illa dieVere quia Dominus non est
: Quaere in dominica prima post octavam
mecum, invenerunt me hsec mala. Secundo, Ascensionis.
quia homo per peccatum valde in se inor-
dinatur. Augustinus : « Jussisti, Domine, et
SERMO LXXXIX.
vere sic est, ut poena sit sibi omnis inordi- De eadem,
natus animus. Job, vu Quare posuisti me :

contrarium. tibi, et factus sum mihimetipsi Inquirat pacem , et sequatur eam. Tripli-
gravis? Tertio, quia omnis peccator ab cem pacem quilibetdebetinquirere. Primo,
omni creatura justo Dei judicio impugna- pacem sui ad Deum secundo, sui pacem ;

tur. Sap., xvn Creatura tibi creatori deser-

: ad proximum tertio, sui ad seipsum.
;

viens, exardescit in tormentum adversus in- Quaere in dominica prima post Trini-
justos. tatem.
Circa secundum notandum quod triplex
damnum incurrit peccator per peccatum. SERMO XC.
Primum est, quia per ipsum peccatum De eadem, ex Evangelio.
multiplex bonum amittitur. Augustinus in
lib. De civitate Dei XII : « Si natura3 bonae Sedens docebat de navicula turbas, Luc,
non essent, ejus vitia non nocerent. » Nunc V. Moraliter per naviculam intelligitur
autem quid eis faciunt nocendo, nisi sibi sanctitas vitge, in qua debet sedere qui alios
adimere integritatem pulchritudinem et ,
vult docere. Significatur per naviculam
salutem? » Secundo, propter peccatum, sanctitas vitse tripliciter. Primo ratione ,

bonum gratiae amittitur. Sap., i : In male- materise secundo, form« tertio, finis.
; ;

volam animam non introibit sapientia, nec Qua^re in dominica tertia post octavam
habitabit in corpove subdito peccatis. Tertio, Epiphanise.
propter peccatum, bonum glorise perditur.
Isa., XXVI Tollatur impius, ne videat glo-
:
SERMO XCI.
riam Dei. De eadem
Circa tertium notandum quod peccatum
ducit homines ad multas poenas sed hic ; Relictis omnibus, secuti sunt eum, Luc, v.

notantur tres pcense. Prima erit continua Duo sunt nobis necessaria ad sequendum.
in anima tristitia. Isa., xiii : Torsiones et Primo, ut a bono commutabili avertamur,
dolores tenebunt eos quasi parturiens dole- ipsum despiciendo secundo, ut ad boniim ;

bunt. Job, XX : Cum satiatus fuerit, arcta- incommutabile convertamur, ipsum dih-
bitur, et omnis dolor irruet in eum. Secunda, gendo et imitando. Ilaec notantur hic Pri-
continua in corde incendia. Matth., ui : mum, ibi Relictis omnibus ; secundum,
:

Mittet eos in caminum ignis. Tertia erit in ibi : secuti sunt evm.
utroque aeternitas. Matth., xxii : Discedite Circa primum notandum quod quatuor
a me maledicti ignem ssternum, etc. De
in debemus rehnquere, si volumus sequi
his tribus, Isa., ult. Vermis eorum non mo-
: Christum. Primo, mundana, ipsa contem-
rietur, et ignis eorum non extinguetur, etc. nendo. Luc, xiv 7\isi quis renuntiaverit
:

Yermis notat dolorem in anima ; ignis dicit omnibus qux possidet, non est mc dignus. Se-
 : »

250 SERMONES DOMINICALES.

cundo, consanguineos et parentes propter tum, patientia. I Petr., ii : Cum pateretur,
Deum relinquendo. x Si quis venit
Matth., : non comminabatur ; et in hoc debemus ha-
ad me, et non odit patrem suum et niatrem bere similitudinem ejus. Hebr., xii Per :

suam, non est me dignus. Tertio, corpus patientiam curramus ad propositum nobis
suum, ipsum mortificando. Quarto, volun- certamen, aspicientes in auctorem fidei et
tatem propriam, ipsam abnegando. De his consummatorem Jesum, qui proposito sibi gau-
duobus, Luc, IX Si quis vult post me
: dio sustinuit crucem, confusione contempta.
venire, abneget semetipsum, et tollat crucem Quintum, perseverantia quia qui in his ,

suam quotidie, et sequatur me. omnibus usque ad mortem perseveraverit,

Circa secundum notandum quod in qua- salvus erit. Philip., ii Christus factus est
:

tuor oportet nos imitari Christum. Primo, pro nobis obediens usque ad mortcm, mortem
in humilitate. Matth., n Discite a me, quia : autem crucis. Debemus autem in perseve-
mitis sum et humilis corde. Secundo, in pie- rantia habere similitudinem mortis ejus.
tate. Luc, vi : Estote misericordes, sicut et Matth., X Qui perseveraverit usque ad fi-
:

Pater vester misericors est. Tertio, in cari- nem, hic salvus erit.
tate. Joan., xv : Hoc est prseceptum meum ut Circa secundum notandum quod in sep-
diligatis invicem, sicut dilexi vos. Quarto, tem consistit gloria corporis nostri, cum
in tribulationum asperitate. I Petr., ii configuratum erit corpori claritatis Christi,
Christus passus est pro nobis, vobis relinquens Primo, erit amabilis omnium membro-
exemplum ut sequamini vestigia ejus. rum congruentia. Augustinus in hb. XXII,
sunt duae via^ rectae, per quas currit
Istae cap. XIX De civ. Dei : « Proinde nulla erit
homo ad regnum coelorum. Sap., x Jus- : deformitas, quam facit incongruentia par-
tum deduxit Dominus per vias rectas , et tium ubi
; et quae prava sunt, corrigentur,
ostendit illi regnum Dei. Amen. et quod minus est quam decet, unde creator
novit, inde supplebitur; et quod plus est
SERMO XCII.
quam decet, materiae servata integritate
detrahetur. Secundo, erit mira coloris in
»
De dominica sexta, ex Epistola. toto suavitas. Augustinus « Coloris sua- :

vitas quanta erit, ubi justi fulgebunt sicut

Si enim complantati facti sumiis similitu- sol in regno Patris sui ? » In his duobus
dini mortis ejus simul et resurrectionis eri- consistit omnis corporis pulchritudo. Au-
mus, Rom., xi. Duo facit in istis verbis gustinus « Omnis corporis pulchritudo
:

Apostolus. Primo, ponit meritum quod est congruentia partium cum quadam co-
habere debemus, ibi : Facli sumus similitu- loris suavitate. » Erit autem tunc in corpo-
dini mortis ejus. Hoc est meritum nostrum, ribus omnis pulchritudo. Philipp., iii Qui :

ut habeamus in nobis similitudinem mortis reformabit corpus humilitatis nostrse configu-

ejus, scilicet Christi. Secundo, ponit quod ratum corpori claritatis sux. Tertio, erit mo-
pro merito recipimus, ibi : simul et resur- vendi velocitas. Augustinus : « Ubi voluerit
rectionis erimus. Hoc enim est praemium spiritus, ibi erit protinus corpus. » Quarto,
ut habeamus simiUtudinem resurrectionis erit plena liberatio ab omni indigentia.
Christi. Quinto, erit plena et summa felicitas. De
Circa primum notandum quod sex fue- Iiis duobus, Augustinus « Omnia membra :

runt in morte Christi , in quibus debemus et viscera incorruptibihs corporis, quae

eum sequi. Primo, humilitas secundo, ; nunc videmus per usus necessitatis varios
obedientia. De his duobus Phil., n Hu- : distributa tunc sic non erunt
, sed haec ;

miliavit semetipsum ,
factus obediens usque necessitas, ipsa plena et certa securitas, et
ad mortem. Ad primum invitat Dominus, sempiterna felicitas proficietDeilaudibus.
Matth., u Discite a me, quia mitis sum. Ad
: Sexto, erit impassibilitas, et immortalitas,
secundum, Joan., xv Si diligitis me man- : et «ternitas. Augustinus « Restituetur quic- :

data mea servate. Tertium fuit in morte quid de corporibus vivis, vel post mortem
Christi inefFabiUs caritas. Joan., xv Ma- : de cadaveribus periit, vel in sepulcro re-
Jorem hac dilectionem nemo habet, ut animam mansit, in spiritualis corporis novitatem ex
suam ponat quis pro amicis suis; et in hoc animalis corporis vetustate mutatum re- ;

debemus assimilari sibi. Joan., xv Hoc est : surget in incorruptione, atque immortali-
praeceptum meum ut dtligatis invicem. Quar- tate vestitum. » Septimo, erit pleiia cor-
 :

OPUSCULUM IV. 254

poris et spiritus pax et concordia. Augus- Judith, XVI Dabit ignes et vermes in carnes
:

tinus : « Erit spiritui caro subdita spiri- eorum, ut urantur, et sentiant usque in sem-
tualis,sed ea tamen caro, non spiritus. » piternum. A quo igne Cliristus nos Uberet.
Quam erunt ergo qui digni ista re-
felices
surrectione habebuntur Certe non nisi illi !
SERMO XCIV.
qui hic moriuntm' cum Christo. I Col., m :

Morlui enim estis, et vita vestra abscondita De eadem, ex Evangelio.

est cum illo in gloria. Ad quam gloriam
perducat nos Deus. Amen. Omnis qui irascitur fratri suo, reus erii

judicio, Matth., v. Duo facit Dominus in

verbis istis. Primo, monet nos vitare iram,
SERMO XCIII.
ibi Omnis qui irascitur fratrisuo. Secundo,
:

De eadem, ex Evangelio. ponit irse poenam, ijji Reus erit judicio. :

Circa primum notandum quod ira Isedit

Nisi abundaverit justitia vestra plusquam naturam Primo, laedit rationem
tripliciter.

scribarum et pharisseorum, non intrabitis in per obscurationem secundo, ladit memo- ;

regnum coelorum, Matth., v. In isto evan- riam per oblivionem tertio, la^dit volunta- ;

gelio quatuor facit Dominus. Primo, osten- tem per malam affectionem. De his tribus,
dit quid faciamus, ibi : Nisi abundaverit jus- Psal. XXX Conturbatus est in
:
ira oculus
titia vestra; ostendit enim quod debemus meuSf anima mea et venter meus. Oculus est
habere abundantem justitiam. Secundo, ratio, anima voiuntas, venter memoria.
ostendit quid appetamus, ibi : Regnum coe- Circa secundum nolandum quod ira tripli-
lorum; ad hoc enim debemus facere justi- citer contraria est gratia?. Primo, quia facit

tiam, ut per ipsam ad regnum pervenia- hominem indignum Dei misericordia Eccl.,
mus. De utroque, Matth., xv Primum qux- : XXIII Homo homini servat iram, et a Deo qux-
:

rite regnum Dei etjustitiam ejus. Tertio, os- rit medelam quasi dicat, frustra quserit,
;

tendit quid fugiamus, ibi Xon occides, etc. : quia non habebit eam. Secundo, quia non
Ostendit autem quod debemus fugere tri- permittit hominem Dei justitiam facere.
plex peccatum. Primo, peccatum operis, Jac, I : Ira enim virijustitiam Dei non opc-
ibi Non occides; per hoc prohibetur omne
: ratur. Tertio, quia auferi homini orandi fi-

opus in quo Iseditur proximus. Isa., lv : duciam. I Tim., ii : Volo viros orare in omni
Quiescite agere perverse. Lev., i Non stabis : loco sine ira et disceptatione.

contra sanguinem proximi tui. Secundo, Circa tertium notandum quod iracundus
prohibet peccatum cordis, ibi : Omnis qui homicidium. Primo,
facile incurrit triplex
irascitur fratri suo. Exod., xu : Aufer iram homicidium Virwn stullum in-
sui. Job, iv :

a corde tuo^ et amove malitiam de carne tua. terficit iracundia. Secundo, homicidium
Tertio. peccatumQui autem dixe- oris, ibi : animae proximi, quem provocat ad discor-
rit fratri suo Omnis: Fatue. Ephes., iv : diam et odium. Prov., xv Vir iracundus :

sermo malus ex ore vestro non procedat, provocat rixas; et qui patiens est, mitigat
Quarto, ostendit quid timeamus, scilicet suscitatas. Prov., xxii : Noli esse amicus ho-
futurum judicium, ibi Reus erit judicio. : mini iracundo, et ne ambules cum viro furioso,
Ponit autem hic tria quse debemus timere. ne forte discas semitas ejus. Tertio, homici-
Primo, judicium, in quo omnes impii dam- dium corporis proximi. Eccli., viii : Cum
nabuntur, ibi Reus eritjudicio. Judith, xvi
:
iracundo non facias rixas , nec cum audace
Dominus omnipotens judicabit illos in dieju- eas in desertum : quoniam quasi nihil ante
dicii, quando
visitabit illos. Secundo ange- , illum est sanguis, et ubi non est adjutorium,
lorum sanctorum concilium, in quo om-
et allidet te.

nes impii examinabuntur, ibi Qui autem :

dixerit fratri suo Racha, reus erit concilio.

:
SERMO XCV.
Psal. III : Dominus ad judicium veniet cum De eodem.
senatoribus populi sui et principibus suis.
Malach., ult .Ve forte veniam , et percutiam
: Reus erit judicio. Nota quod tripliciter

terram anathemate. Tertio, ignem inferna- judicabitur quilibet pcccator in judicio.

lem, in quo omnes impii in a^ternum cru- Primo, a seipso secundo, ab omni crea- ;

ciabuntur, ibi : Reus erit gehennx ignis. tura tertio, a Deo, Primo, a sua conscien-
;
 , ,

252 SERMONES DOMINICALES.

tia. Roman., ii : Testimonium reddente[illis ibi Quem fructum habuistis in illis in quibus
:

conscientia ipsorum, inter se invicem cogita- nunc erubescitis? Rom., xvm Domine :

tionibus accusantibus, aut etiam defendenti- omnes qui te derelinquunt confundentur. ,

bus, indie, cum judicabit Dominus occulta ho- Quarta, quia per peccatum homo ad mortem
minum, secundum Evangelium mewn, per seternam deducitur, ibi Stipendia peccati :

Jesum Christum. Secundo, a sua malitia. Jer., mors. Psalm. xxxiii Mors peccatorum pes- :

n Arguet te malitia tua. Tertio, a magna,

:
sima.
quam in seipsis habebunt, angustia. Apoc. Circa secundum notandum quod similiter
I: Tunc plangent superse omnes tribus terrx. ponit quatuor quare bonum est eligen-
ibi

Creatura judicabit et puniet eos tripli- dum. Quatuor enim bona acquirit homo ex
citer. Primo eorum malitias revelando.
,
electione boni.Primo,mentis puritatem vel
Job, XX : Revelabunt coeli iniquitatem ejus. sanctificationem id est mundificationem.
,

Secundo, expugnando. Sap., v Accipiet :

Matth., V Beati mundo corde, quoniam. ipsi
:

armataram zelus illius, et armabit creaturam Deum videbunt. Secundo, voluntatis sequi-
in ultionem inimicorum ; etpost: Etpugnabit tatem, ibi Justitix. Justitia enim est recta
:

cum terrarum contra insensatos.

illo orbis voluntas. Anselmus « Justitia est recti- :

Tertio, eos cruciando. Sap., xvi Creatura :

tudo voluntatis conservata propter se. »

tibi factori deserviens exardescit in tormenta Tertio, spiritus libertatem, ibi : Liberi fuistis
adversus injustos, et levior fit ad benefa- justitise. II Cor., iii : Ubi spiritus Domini,
ciendum pro his qui in te confidunt. ibi libertas. Joan., vin : Si Filius vos libera-
Judex puniet eos tripliciter. Primo ar- ,
verit, vere liberi eritis. Quarto, acquirit
guendo. Judae, ii : Ecce venit Dominus cum homo bene operando vitam aeternam, ibi :

sanctis ^nillibus suis facere judicium contra Gratia autem Dei vita xlerna. Joan., vi :

omnes , et arguere omnes impios. Secundo, Et procedent qui bona fecerunt, in resurrec-
confundendo. Psal. cxxxi Inimicos ejus :
tionem vitx. Matth., xxv : Ibunt hi in sup-
induam confusione. Jer., xxxvii Domine, :
plicium xternum, justi autem in vitam xter-
omnes qui te derelinquunt confundentur. ,
nam.
Tertio , ssevissime condemnando. Matth.,
XXV : Discedite a me maledicti in ignem seter-
SERMO XCVII.
num. Ab isto judicio liberet nos Deus noster De eadem, ex Evangelio.
Jesus Christus. Amen.
Accipiens Jesus panes, gratias agens, fre-
apponerent : et
git, et dedit discipulis suis ut
SERMO XCYI.
apposuerunt turbx. Et habebant pisciculos

De dominica septima, ex Epistola. paucos, et dedit illis, etjussit apponi, Matth.,

VIII. Tripliciter Dominus sanctos
pascit
Sicut exhibuistis membra vestra servire suos. Primo, panibus corporahbus. Psal.
iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete cii Ut educas panem de terra, Secundo,
:

membra vestra servire justitise in sanctifica- panibus spiritualibus. Prov., xx Aperi :

tionem, Roman., vi. In ista epistola hortatur oculos tuos, scihcet oculos cordis, « ad vigi-
nos Apostolus ad duo. Primo, ad fugam Uas sanctas et satiare panibus , scilicet
,

mali, ibi : Sicut exhibuistis membra, etc. sacra doctrina, vel gaudiis ccelestibus. Ter-
Secundo, ad dilectionem boni, ibi : Ila nunc tio, panibus seternalibus. Psalm. cxxxi :

exhibete, etc. Pauperes ejus saturabo panibus.

Circa primum assignat Apostolus in Per istos septem panes intelliguntur
epistola ista quatuor rationes, per quas septem quibus pascit Dominus fideles suos,
peccatum fugiendum est. Prima ratio est, ne deficiant in via justitise, sed in fortitu-
quia propter peccatum anima polluitur, dine eorum perveniant ad mensam coelestis
ibi : Immunditix. Oseae, ix : Facti sunt abo- glorise. Primus panis est dulcissima ex de-
minabiles, sicut ea quse dilexerunt. Secunda siderio glorise lacrymarum efTusio. Psalm.
est, quia per peccatum homo ignominiosae XLi Fuerunt mihi lacrymx mex panes die ac
:

servituti subjicitur, ibi Cum enim servi

: nocte, etc. Augustinus « Fluebant mihi :

essetis peccati. Joan., vni : Omnis qui facit lacrymse, et bene mihi erat cum illis. »
peccatum, servus est peccati. Tertia est, quia Secundus, inelTabilis in verbis Dei conso-
magna confusio per peccatum acquirilur, latio. Matth., iv : Non in solo pane vivit
 , ,

OPUSCULUM IV. 253

homo, sed in omni verbo quod procedit de ore convivio justorum dicitur Matth., xxiii :

Dei. Jcr., xv Inventi sunt sermones tui, et

:
Ecce prandium meum paravi, tauri mei occisi
comedi eos, ct facfum est mihi verbum tuum sunt. In istis epulis sunt justi tota die, quas
in gaudio ethnitia cordis mei, quoniam invo- nescit impius. Psalm. lxvii Exultent justi,
:

catum est nomen tuum super me, Domine Dcus et epulentur in conspectu Dei. Sic epulantur

exercituum. Tertius est inefTabilis de sump- Sed quid erit in futuro?

sancti in pra^senti.
tione Eucharistiae delectatio. Joan., vi : Beatus qui manducabit panem in regno
Panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi coelorum, ad quod nos perducat Christus
vita. Sap., xvi : Panem de coelo prxstitisti Jesus. Amen.
illis, omne delectamentem in se habentem, et

omnis saporis suavitatem. Quartus, admira-

SERMO XCVIII.

bilis de prsesentia Christi dulcedo. Joan., De dominica octava, ex Epistola.

VI :Ego sum panis vivus, qui de coelo des-
cendi. Constat enim Christum semper habi- Si secundum carnem vixeritis, moriemini;
tare in cordibus justis. Quantum ergo gau- si autem spiritu facta carnis mortificaveritis,
dium habet qui semper Christum habet in vivetis, Rom., vui. Tria facit Apostolus in

cordel Ephes., vi : Ut det vobis secundum verbis istis. Primo, monet nos ut mortifice-
divitias glorix siise virtute corroborari per mus carnis voluptatem, ibi Si spiritu facta
:

spiritum ejus in intei^iorem hominem , habi- carnis mortificaveritis. Secundo, ponit ne-
tare Christum per fidem in cordibus vestris. cessitatem mortificandi, ibi Si secundum :

Quintus, seternai beatitudinis praegustatio. carnein vixeritis, moriemini. Terlio, ponit

Psal. Lxxvii Panem angelorum manducavit
: mortiflcationis utihtatem, ibi : Vivetis.

homo. Augustinus « Introductus introrsus: Circa primum notandum quod triphciter

nescio ad quam dulcedinem quae si per- : debemus mortificare carnem. Primo, ejus
ficiatur in me, nescio quid sit vita seterna, carnalia desideria et vitia destruendo. Co-
nisi illa sit. « Sextus, de omni virtutum loss., III Mortificate membra vestra qux
:

possessione gaudium quale gaudium est ;

sunt super terram, fornicationem immun- ,

habere dona Spiritus sancti, et

tot illos ditiam, libidinem, concupiscentiam malam et
duodecim fructus quos memorat Apostolus avaritiam, qux est idolorum servitus, propter
ad Galat., v Fructus Spiritus est caritas,
:
qux venit ira Dei super fllios incredulitatis,
gaudium, pax, patientia, longanimitas, boni- in quibus et vos ambuJastis aliquando, cum
tas, benignitas, mansuetudo, fides, modestia^ viveretis in iltis. Nunc autem deponite et vos
continentia , caslitas; qui ideo dicuntur omnia, iram, indignationem , malitiam, blas^
fructus quia animam delectabihter reficiunt phemiam., turpem sermonem de ore vestro :
ultra quam dici possit. Proverb., ix : Venite nolite mentiri invicem, expoliantes vos vele-
vos, et comedite panem meum. Septimus panis rem. hominem cum actibus suis, et induentes
est de conscientise testimonio exuhatio. novum, eum qui innovatur in agnitionem se-
Proverb., xv Secura mens quasijuge con-
: cundum imaginem ejus qui creavit itlum. Se-
vivium. II Cor., i Gloria nostra hxc est : cundo, eam in jejuniis et afflictionibus ad
testimonium conscientix nostrx. Isa., xxii : similitudinem passionis Christi macerando.
Panis ei datus est, dicitur de viro justo. II Cor., IV Semper mortificationem Jesu
:

Pisciculi sunt gaudia quae habent justi Christi in corpore vestro circumferentes , ut
de prsesentia sanctorum, qui sunt abstracti vita Jesu in corporibus vestris manifestetur in
jam de amarissimo mari hujus saecuh, qui carne vestra mortali. Tertio, eam in spiri-
frequenter veniunt, et consolantur justos tuahbus meditationibus affligendo. Eccle.,

qui sunt in via. Qui quidem pisces assi ult. : Frequens meditatio, carnis afflictio est,

sunt martyres, ut Laurentius, et ahi qui Ecch., XXXI Vigilia honestatis in studio
:

ignibus et suppliciis diversis afflicti ride- virtutum tabefaciet cornes {Interlinearis

bant, et sic suo risu clamabant infmitas se scilicet carnales voluptates) : cogitatus itlius
habere intrinsecus dehcias, propter quas auferet somnum, scilicet pigritix txdium. In
exteriora supplicia contemnebant. li Cor., eodem Cogitatus prxscientix, scilicet qui
:

XII : Complaceo mihi (id est vehementer, praevidet praemia bonorum, avertit sensum,
dicit Superlinearis) in infirmitatibus meis scilicet.ab omni concupiscentia mala, et
in contumeliis, in necessitatibus, in persecu- infirmitas gravis, scilicet corporis, sobriam a
tionibus, in angustiis pro Christo. De isto delictis facit animam.
 :;

25i SERMONES DOMINICALES.

Circa secimdum notandum quod necesse siduitate, ibi : facit, praesentis temporis
habeihus mortificare carnem quia si se- ,
est, in quo ostenditur quod semper est in
cundum carnem vixerimus, moriemur se- ; actu fructificandi. Jerem., xvii Benedictus :

quitur enim ex voluptate carnis triplex vir qui confidit in Domino, et erit Dominus
mors. Prima mors culpa? secunda mors ; fiducia ejus. Et erit quasi lignum quod trans-
natura^, Eccli., xxxvn Propter crapulam
: plantatur super aquas, quod ad humorem mit-
multi perierunt; tertia mors gehennse, GaL, tit radices suas et non timebit cum venerit
,

VI : Qui in carne sua seminat de carne et , xstus. Et erit folium ejus viride, et in tem-
metet corruptionem, etc. PsaL xxxiii Mors : pore siccitatis non erit sollicitum^ nec ali-
peccatorum pessima. quando desinet facere fruclum. Ezech., XLvn :

Circa tertium notandum quod ex morti- Et super torrentem orietur in ripis ejus ex
ficatione carnis triplex vita acquiritur. utraque parte omne lignum pomiferum non :

Prima est prolongatio vitae natura^. Ecch., defluet flos ex eo, et non deficiet fructus. De
XXXVII Qui abstinens est, adjiciet vitam.
: his tribus, Apoc, xxii : Ex utraque parte
Secunda, vita gratise. Rom., viii Prudentia : fluminis omne lignum vitx., ecce fructuum
spiritus, vita et pax. Tertia est prolongatio pretiositas ;
qui enim comedunt fructus
vitae glori*. II Corinth., iv : Semper morti- istos,vivunt in eeternum afferens fructus :

ficationem Jesu in corpore nostro circumfe- duodecim, ecce fructuum multiplicitas per ;

rentes, ut et vita Jesu manifestetur in corpo- menses singulos reddens fructum $uum, ecce
ribus nostris. fructificandi continuitas.
Circa secundam arborem ponit tria mala.
SERMO XCIX. Primo malorum fructuum mortificationem,
De eadem, ex Evangelio. ibi fructus; in hoc enim quod pluraliter
:

dicit fructus, innuit quod malus homo, qui

Omnis arbor bona fructus bonos facit, et hic dicitur mala arbor, facit multos malos
omnis arbormala malos fructus facit, Matth., fructus, id estmala opera. Enumerat autem
v. Tria genera arborum quse sunt in insula Apostolus decem et septem fructus malae
hujus mundi ponit Dominus in evangelio arboris. GaL, v : Manifesta autem sunt opera
isto. Primo, ponit arborem facientem fruc- carnis, qux sunt fornicatio, immunditia, im-
tus bonos, ibi Omnis arbor bona; secundo,
: pudicitia, luxuria, idolorum servitus, vene-
facientem fructus malos, ibi et omnis arbor : ficia, inimicitise., contentiones , xmulationes^
ma/a; tertio, arborem facientem nuUos, ibi irse, rixce, dissensiones, sectx, invidise, homi-
omnis arbor quse non facit fructus bonos. cidia, ebrietates, commessationes , et his simi-
Primam arborem commendat a tribus. lia : qux prsedico vobis, sicut prxdixi, quo-
Primo , a fructuum multiplicitate , ibi : niam qui talia agunt, regnum Dei non conse-
fructus. Pluraliter dicit fructus, ut ostendat quentur. Secundo, fructuum perversitatem,
qiiod justus, qui hic dicitur arbor bona, ibi : malos, Matth., xii : Malus homo de malo
debet fructus multos producere. Debet enim thesauro propter mala. Tertio, malefaciendi
producere duodecim fructus. Primus fructus assiduitatem, ibi : facit. Osese, iv : Fornicati
quem debet producere est caritas secun- ; sunt, et non cessaverunt.
dus fructus est gaudium; tertius, pax; Circa tertiam arborem notandum quod
quartus, patientia; quintus, longanimitas tria genera sunt arborum quse faciunt
sextus, bonitas; septimus, benignitas; oc- fructus nullos. Prima est quse facit frondes
tavus, mansuetudo nonus, ; fides ; decimus, sine floribus. Hi sunt qui habent verba
modestia; undecimus, continentia; duode- sine operibus. Matth., xxi Et videns Jesus :

cimus, castitas. De his omnibus, GaL, v : ficulneam arborem unam secus viam, venit ad
Fructus autem spiritus, caritas., gaudium, illam, et nihil invenit in ea nisi frondes, et
pax, etc. Secundo commendat eam a fruc- ait illi : Nunquam ex te fructus nascatur in
tuum pretiositate, ibi : bonos. Patet autem sempiternum, arefacta est continuo ficul-
et
bonitas istorum fructuum quia talibus ,
nea, etc. Secunda, quse facit flores sine
fructibus acquiritur regnum Dei, et tales fructibus ; hi qui
apparentia faciunt in
fructus faciunt arbores paradisi. Rom., opera, sed non
Tim., lu Habentes
vere. II :

Xiv Regnum Dei non est esca et potus, sed

: speciem quidem pietatis, virtutem autem ejus
justitia^et pax,et gaudinm in Spiritu sancto. abnegantes. Job., xu : Cum adhuc sit in
Tertio, commendat eam a fructificandi as- flore, nec carpatur manu, ante omnes herbas
 »:

OPUSCULUM IV. 255

arescit; sic vice hominim qui ohliviscuntur Jac, III : Non est ista sapientia desursum
Dominum, hypocritx perilnt. Tcrtia,
et spcs descendcns, sed terrena per avaritiam, ani-
qiiae facit fructus, sed inutiles penitus. malis per luxuriam, diabolica per super-
Sap., IV Fructus
: eorum acerbi et inutiles biam.
ad majuiucandum. De talibus arboribus clici- De septem idolis quae adorabanl gentiles,
tui' Judae, n : Arbores autumnalcs, infruc- quaere in sequenti dominica.
tuosx, bis mortux, eradicatx. Sed vai talibus
arboribus, nam excidentiu* securi divini SERMO CI.
judicii, etmittentur in leternum ignem in-
ferni. Matth., ni Jam securis ad radicem
: De eadem, ex Evangelio.
arboris posita est. Omnis arbor qux non facit
fructus bonos, excidetur, et in ignem mitte- Redde rationem villicationis tux , Luc,
tur; a quo igne liberet nos Dominus. Amen. XVI. Istud verbum dicetur cuilibet in morte
vel in judicio. Oportet enim quod omnes
SERMO C.
veniant ante tribunal Christi ccelestis judi-
cis, ut reddant rationem de omnibus factis

De dorninica nona, ex Epistola. suis. II Cor., V : Omnesnos manifestari opor-

tet ante tribunal Christi, ut referat unusquis-
Neque idololatrx efficiamini, sicut quidam que propria corporis sui, prout gessit, sive
ex ipsiSy etc, I Cor., x. Duo facit liic Apos- bonum sive malum, etc Et ideo debet qui-
tolus. Primo, monet ut caveamus ab idolo- libet homo cogitare quomodo tunc sciat
latria spiritualium, ibi Neque idololatrx
: rationem reddere. Debemus autem tria co-
efficiamini. Loquebatur enim fidelibus qui ,
gitare circa rationem illam. Primo, red-
jam idola nulla habebant; unde patet quod dendi rationem difficultatem secundo, tes- ;

monebat cavere ab idololatria quae con- tium qui accusabunt malam rationem
,

sistit in vitiis. Secundo, comparat idolola- reddentes, veritatem; tertio, sententiae quae
triam spiritualem idololatriaB corporali, ibi dabitur contra eos qui malam rationem
Sicut quidam ex ipsis, qui vitulum et alia reddiderunt, severitatem.
idola adoraverunt. Circa primum notandum, quia erit diffi-
Circa idololatriam corporalem, nota quod cile tunc reddere rationem de omnibus co-
triplex erat. Prima, in astris. Secunda, in gitatis. Ps. Lxxv : Cogitatio homitiis conftte-
elementis. De his duabus, Sap., xiv Aut : bitur tibi. Sap.,v
Et in cogitationibus impii :

ignem, aut citatum aerem, aut nimiam aquam Secundo, de dictis. Matth.,
erit interrogatio.
ecce idololatria in elementis aut gyrum ; XII Dico autem vobis quod de omni otioso
:

stellarum, aut solem, aut lunam, rectores or- verbo quod locuti fuerint, homines reddent
bis terrarum deos putaverunt, ecce in astris rationem in die judicii.... Ex verbis enim
idololatria. Tertia, in animahbus. Rom., i : tuis justiftcaberis,etc Tertio, de omnibus
Et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in factis. Eccle., xii Cuncta qux ftunt, addu- :

similitudinem imaginis corruptibilis hominum, cet Dominus in judicio pro omni abscondito,
et volucrum, et quadrupedum, et serpentium. sive bonum sive malum.
Idololatria in astris significat superbiam; Circa secundum notandum quod tres tes-
uiide primus superbus dixit, Isa., xiii : In tes veracissimi accusabunt impios in judi-
ccelum conscendam, super astra coeli exaltabo cio. Primus testis erit Deus. Malach., iii :

solium mcum, sedebo in loco testamenti, in Accedam ad vos injudicio, et ero testis velox
lateribus aquilonis; ascendam super altitudi- maleftcis, et adulteris, et perjuris, et qui ca^
nem nubium et ero similis Altissimo. Augus- lumniantur mercedem mercenarii, et humi^
tinus : a Et putabant se excelsos cum sideri- liant viduas et pupillos, et opprimunt pere^
bus et fulgidos, et ecce ruerunt in terram. grinum ; nec timuerunt me dicit Dominus ,

Idololatria elementorum significat idolo- exercituum. Ego enim Dominus et non mu*
latriam avarorum. Coloss., iii : Avaritia, tor, etc Secundus erit conscientia. Rom.,
qux est idolorum servitus. Idololatria in II Testimonium reddente illis conscientia
:

animalibus est carnalis concupiscentia, quae ipsorum et inler se invicem. cogitationibus

,

est in carnis voluptatibus. Judae, 10 Qux- : accusantibus, aut etiam defendentibus, in die
cumque naturaliter, tanquam animalia, no- cum judicabit Dominus occulta hominum se»
runt, in his corrumpuntur, De his tribus. cundum Evangelium meum per Jesum ChriS"
 , ;

m SERMONES DOMINICA.LES.
tum. Tertius erit omnis creatura. Job, xx : berent oculos, ut de bonis omnium torque-
Revelabunt coeli iniquitatem ejus, et terra rentur. » Secundo, quia frigidus sic invidus :

adversus eum consurget. Unde quidam sanc- per carentiam caloris caritatis. Matth., xxiv:
tus Pater dixit : « Reddituri sumus ratio- Quia abundavit iniquitas, refrigescet caritas
nem coram ccelo et terra , et tu rides? » multorum. Tertio, quia siccus sic invidus :

Circa tertium notandum quod
apparebit severitas sententia;. Primo, quia
omnibus bonis expoliabuntur. Augustinus
in lib. De civit. Dei : « In extremo supplicio
recte fit ut iniqui et impii naturalium bono-
rum damna in cruciatibus defleant, sen-
in tribus est siccus ab omni humore gratiai; nihil
enim plus evacuat hominem gratia quam
invidia.
Secundum simulacrum erat Jovis, qui
significat gulam propter tria. Primo, quia,
ut dicebant, patrem de regno expulit sic :

tientes eorum ablatorem justissimumDeum, primum patrem humani generis expulit de

quem contempserunt largitorem benignis- regno, id est de paradiso. Gen., ui Qui :

simum. » Job, xx : Divilias quas devoravit, comedit; et aperti sunt oculi amborum ; et
evomet, et de ventre ejus extrahet eas Deus. post Emisit eos Dominus de paradiso vo-
:

Secundo, quia ardentissimi ignis incendio Secundo, quia adulteria multa

luptatis, etc.
cruciabuntur. Isa., ult. Ignis eorum non :
commisit :gula causa est multorum
sic
exiinguetur. Tertio, quia in seternum non adulteriorum. Jer., v Saturavi eos, et moe-
:

liberabuntur. Matth., xxv : Discedite a me, chati sunt, et in domum

meretricis luxuria-
sine quo non potest esse bonum, ecce pri- bantur. Tertia, quia est planeta humidus
mum; in ignem, ecce secundum xternum, ; et gula generat et multiphcat humores qui
ecce tertium. A quo igne liberet nos Chris- sunt causa putrefactionis. Joel., i Putrue- :

tus Jesus, etc. Amen. runt jumenta in stercore suo. Jumenta in

stercore putrescere est carnales quosque in

SERMO CII. carnis luxuria vitam finire.

Tertium est simulacrum Martis quod ,

De dominica decima, ex Epistola. significat iram propter tria. Primo, quia

dicitur dominari in praeliis, et ita discor-
Nemo potest dicere, Dominus Jesus, nisi in diam et bella concitat. Prov., xv : Vir ira-
Spiritu sancto, I Cor., xu. In istis verbis cundus concitat rixas. Eccli., xxviii Homo :

ostenditur quanta sit virtus nominis Jesu, iracundus incitat litem. Secundo, quia est
quem nullus potest in veritate nominare, planeta igneus propter nimium calorem et
nisi in Spiritu sancto et ideo istud nomen
; ira procedit ex inflammatione cholerse circa
est semper in ore habendum, in corde cus- cor. Eccli. Sicut ligna silvse, sic ignis exar-
:

todiendum, in aure tenendum, in fronte descel, et secundum virtutem suam, sic ira-
scribendum, in manu ferendum, etc. cundia illius erit. Tertio, quia et siccando
Qu«re inter festivos in Circumcisione et calefaciendo efficit hominem impetuo-
Domini. sum. Prov., xxvii Ira non habet misericor-
:

diam, nec erumpens furor^ etc.

SERMO CIII.
Quartum erat simulacrum Solis, quod
De eadem Epistola. significat superbiam propter tria. Primo,
quia solus lucet; et superbus se lucere
Scitis quia cum gentes essetis, ad simula- existimat et appetit. Luc, xviii Non sum :

cra mula, prout ducebamini, euntes, I Cor., sicut coeteri hominum ; vox est pharissei su-
xn. Septem simulacra adorabant gentiles perbi. Secundo propter ardorem ambi-
,

ad honorem septem planetarum, quae signi- tionis. Augustinus « Quid est superbia
:

ficant septem vitia, quae adorant in mundo nisi perversus celsitudinis appetitus? »
falsi christiani. Tertio, quia sicut Sol obscurat alialumina,
Primum erat simulacrum Saturni et , sic superbus vult omnes alios obfuscare,
significat invidiam propter tria. Primo ut solus appareat, sicut apparet in phari-
quia dicitur esse malevolus sic invidus, : seo superbo. Luc, xviii Non sunt sicut :

quia malum proximi desiderat, et in eo cseteri homines, adulteri, raptores, injusti,

Isetatur ; unde bene invidia sic describitur : velut hic publicanus.
Invidia est dolor aliense fehcitatis. Philoso- Quintum erat simulacrum Veneris. Ve-
phus : « Utinam invidi in omni civitate ha- nus autem significat luxuriampropter tria.
 :

OPUSCULUM IV. 287

Primo, quia est planeta calidus secundo, ; quae in ipsa erit muUiphcitas, il)i : et cnnn-
quia humidus et haec duo maxime sunt ;
gustnbunt te undique. MuUitudo est causa
causa hixuria». De primo, Osea», vn Om- : coangustationis. Tertio, ejusdem adversi-
iies ndulterantes qnnsi cAibnnxis succensus a tatis aeternitas, ibi ad terram prosternent
:

coquente. De secundo, Ilieronymus : « Ven- te ; id est, ita penitus destruent, quod nun-
ter mero affluens, cito spumat in Hhidi- quam poteris hberari.
nem.oTertio, quia est pulcherrimus plane- Circa primum notandum quod ab octo
tarum, et pulchritudo est causa luxuriae. partibus venient mala reprohis. Primo, a
Ezech., XVI : llabens fiduciam in pulchritu- terra quae eos devorabit. Psalm. cv :

dine tua, fornicnta es nomine tuo, et expo- Aperta est terra, et deglutivit cos. .lob, xx :

suisti fornicationem. tuam cum transeuntibus. Et terra consurget adversus eos. Secundo ab
Poeta. aqua, quae eos suffocabit. Sapient., v :

Excandescet in illos aqua maris, et flumina

Foedera servasti, si vere forma fuisset.
concurrent duriter. Tertio, ab aere, qui eos
Sextum erat simulacrum Mercurii, qui fulgurabit. Sap., v Ibunt directe emissio-:

significat avaritiam propter tria. Primo, nes fulgurum et tanquam a bene curvato
,

quia erat deus mercatorum, et avaritia arcu nubium exterminabuntur, et ad certum

maxime in mercatoribus exercetur. Prov., locum insilient. Quarto, ab igne, qui eos
XXVI Qui mitlit lapidem in ncervum Mer-
: consumet. Psalm. lxvi Ignis ante ipsum :

curii. Glossa « Mercurius est deus merca-

: prsecedet, et inflammahit in circuitu inimicos
torum et sic turbatur computatio per mis-
, ejus. Quinto, a sole, luna et stehis, quae se
sionem lapidis quae mittitur. Ephes., v : eis obscurabunt. Joel, lu Sol et luna obte- :

Avnritia qnre est idolorum servitus. Se- nehrali sunt, et stellx retraxerunt lumen
cundo, quia est frigidus et avarus est ; suum. Sol convertetur in tenebras , etc
frigidus propter carentiam fraternae dilec- Matth., XXIV Sol obscurabitur, el luna non
:

tionis. .Jer., vi Omnis calumnia in medio :

dabit lumen suum. Sexto, a sanctis, qui eos
ejus. Sicut frigidnm facit cisterna aqunm condemnabunt. Matth., xix Sedebitis et :

sunm , sic frigidum fecit malitia sua; et vos super sedes duodecim, judicantes duode-
parum post A minore usque ad majorem
:
cim tribus Israel. Septimo, a Domino Jesu
omnes avaritix student. Tertio, quia est pla- Christo, qui eos judicabit. Matth., xxv :

neta malevolus, et avaro quid nequius? Tunc dicet rex his qui a sinistris ejus erunt
Ecch., X Nihit iniquius quam amare pecu-
:
Discedite a me maledicti in ignem xlernum.
niam. Octavo, ab angelis qui eos in infernum
Septimum est simulacrum Luna», et si- portabunt. Matth., xiii Exibunt angeli, et :

gnificat accidiam propter tria. Primo, separabunt malos de medio justorum^ et mit-
propter mutabihtatem. Ecch., xxxvii : tent eos in caminum ignis, etc
Stulius ut luna mutatur. Item in eodem secundum notantur hic octo pcenae
Circa
XXVI Homo snpiens in sopientia sua manet,
: malorum, qua^ valde angustiabunt eos.
sicut sol : nam stultus ut luna mutatur; In- Primo, erit summae ignorantiae caecitas ad
terlinearis : « quia instabihs et inconstans. » tormentum rationalis. Gregorius « In :

Secundo, propter pigritiae frigiditatem. tormentis positis, nihU praeter tormenta

Proverb., xx Propter frigus piger arare
: scire licebit. » Secundo, erit continua odu
noluit. et ir« angustia ad irascibihs tormentum.
Psal. cxi Peccator videbit, et irascetur.
:

SERMO CIV. Tertio, erit omnis suavitatis ad poenam

concupiscibihs carentia. Gregorius : « Quae
De eadem, ex Evangelio.
potest esse major miseria, quam semper
Circumdabunt te inimici lui vallo, et cir- veUe quod nunquam est, et semper nohe
cumdahunt te, et conngustabunt te undique, quod semper erit? » Nil enim quod deside-
et ad terram prostcrnent te, etc, Luc, xix. rathabebit impius. Psalm. cxi Desiderium :

In istis verbis praedicit Dominus adversita- piccatorum peribit. Quarto, erU continuus
tem quae secutura est vanam hujus mundi sonitus flentium et ululantium ad pcenam
prosperitatem : circa quam tria notantur. auditus. Job, Semper sonitus terroris in
xv :

Primo , ipsius adversitatis universahtas, ouditu ejus est. Jac, v Agite nunc, divites,
:

ibi : Circumdabunt te. Secundo, poenarum plorate et ululate. Quinto, erit continua ad

XXIX. 17
 :

^258 SERMONES DOMINICALES.

poenam oculorum effusio lacvymarum cor- Primo quod per gratiam apostolatum
dicit
pora comburentium. Luc, v Vx vobis qui : accepit, ibi Gratia Dei sum id quod sum.
:

ridelis, quia flebilis. Job, xx Luet qux. : Secundo, quod gratiam istam non in va-
fecil omiiiay nec tamen consumetur. In Vitis cuum accepit, ibi ^"^ gratia ejus in me va- :

Patrum : « Oremus, filii, antequam venia- cua non fuit; sed plus omnibus laboravi.
mus ad locum ubi lacrymae urent corpora
nostra. » Sexto, erit intolerabilis fffitor ad
SERMO CYI.
olfactus supplicium. Isa., Eritpro sua- m :

vitateodoris foetor. Septimo, erit ad poenam De eadem Epistola.

gustus, cibus et potus amarissimus. Jer.,
XVI Cibabo populos absinthio
: et potum , Gratia Dei sum idquod sum, Cor., xv. In [

dabo eis aquam f^^Alis. Octavus erit ignis ar- istis verbis tria notantur. Primo, magna
dentissimi et perpetui incendii. Isa., ult. : Dei liberalitas, ibi Gratia Dei sum id quod :

Vermis eorum non morietur, et ignis eorum sum; secimdo, gratiae utilitas, ibi; et gratia
non exlinguetur^ etc. Quomodo ergo stulti ejus in me vacua non fuit ; tertio, liberi ar-
sunt qui ad tot mala perpetua obligant se bitrii debilitas, ibi Non autem ego. :

pro momentaneis delectationibus Grego- ! Circa primum notandum quod in tribus

rius : <( Momentaneum est quod delectat, apparet magna Dei bonitas ad peccatores,
seternum quod cruciat. » quae apparuit in Paulo. Primo, in magno-
rum peccatorum vocatione, ibi : Quia per-
SERMO secutus sum Ecclesiam Dei. I Timoth., i :

CV.
Jesus Christus venit peccatores salvos facere,
In dominica undecima, ex Epistola. quorum primus, id est maximus, ego sum.
Secundo, in abundantioris gratise coUa-
Notum vobis "acio Evangelium quod prx- tione. Rom., vi Uhi abundavit delictum, :

dicavi vobis, etc, I Cor., xv. In ista epistola superabundavit et gratia. Haicnotantur ibi;
tria facit Apostolus. Primo, commendat Gratia Dei sum id quod sum ; tam magnus
suam pra^dicationem ibi ,Xotum vobis : apostolus, tahs, ac tantus. Tertio, in spe-
facio Evanfjcliiwi ; semndo, probat Christi cialis familiaritatis exhibitione. Job, xxn :

resurrectionem, ibi Tradidi enim vobis;

: Si reversus fueris ad Omnipotentem, iedifica-
tertio, ponit grati* commendationem, ibi beris, et elongabis iniquitatem. a tabernaculo
Gratia Dei sum id quod sum. tuo ; et post Tunc super .Omnipotentem de-
:

Circaprimum tria facit. Primo, com- elevabis ad eum faciem luam.

liciis afflues, et
mendat suam pra^dicationem, ibi /hinun- : Circa secundum notanda hic multiplex
iio vobis. Evangelium
bona an- dicitur utihtas gratia». Prima est, quia mundat
nuntiatio quia anuuntiat bona «terna.
, ab omni peccati macula. Rom., iii Justifi- :

Secundo, ab acceptione, ibi Quod accepis-
tis; id dignum acceptione judicastis.
est,
Tertio, ab efPectu, ponit enim duplicem
effectum. Primum, quia per ipsum stant
: cati gratis per gratiam ipsius, per redemp-
tionem qux est in Christo Jesu, quem propo-
suit Deus propitialorem per fidem ipsius.
Secundo quia ab omni miseria liberat.
,

in bonis meritoriis ibi In quo et statis.

, : Rom., VII Jnfelix ego homo, quis me libera-
:

Secundum, qaia per ipsum digni sunt hit decorpore mortis hujus? Gratia Dei per
ceternai salutis habere praemia, ibi Per : Jesum Christum. Tertio, quia in bono corro-
quod et salvamini. borat. Hebr., x Optimum est enim gratia
:

Circa secundum notandum quod resur- stabilire cor. mentem iUuminat.

Quarto,
rectionem Christi probat sex modis. Ponit Job, xxxv : Super quem non fulgebit lumen
enim hic sex apparitiones tres factse : illius? Qainto, mentem dele(^tat; unde sic
fuerunt singularibus personis et tres mul- describitur : Gratia est delectatio cordis.
titudini. Prima Petro. Deinde visus est et Sexto, possessorem suum la^tificat. Psal.
Jacobo. Tertia Paulo, ibi Novissime autem : cia Ut exhilaret faciem
: in oleo. Unde
tanquam abortivo visus est et mihi. Quarta Glossa ibi : « Gratia est quidam nitor
undecim discipulis, ibi : Post hsec undccim anima? ad conciliandum sanctum amo-
discipulis. Quinta, quingentis : Deinde quin- rem. » Septima ducit hominem ad aeternse
gentis fratribus. Deinde apostohs omnibus. vitse gloriam. Rom., vi Gratia autem Dei :

Circa tertium, quatuor facit Apostolus, vita seterna.

 : :

OPUSCULTJM IV. ^m
Circa tcrtium notandiim qiiod in trihus « Sicut ibi habemus, non audet humiUs
apparet debilitas liheri arhitrii. Primd, quia appropinquare, ut Deus approiunquet ei, »

pronuiu estad male laciendum. (len., vni : ecce primuin non as[)icit, ut aspiciatur, »
; «

Scnsus hominis el cofjitatio humani cordis ecce secundum; « agnoscit, ut ipse Deus
proni simt in malxm ab adolescentia sua. ignoscat, » ecce tertium.
Secundo, quia non est potens per se ad Circa tertium notandum quod in tribus
surgendum, cum cecideril in mortale pec- apparet in isto evangelio justitia Christi.
catum. Psal. lxxvu Ilomo est spiritus : Primo, in humilis pubhcani justihcatione;
vadens et non rediens. Tertio, quia non est secundo, in superbi pharisa'! condemna-
potens ad aliquod bonum faciendum. 11 tione; tertio, in omni superborum con-
Cor., ni Non qiiod suf/icientcs simus cogi-
: demnatione, et humiUum exaitatione. Pri-
tare aliquid ex nobis qunsi ex nobis. mum, ibi : Descendit ] usti ficatus . Secundum,
Est ergo semper fugiendum ad adjutri- ibi : ab illo; ad Glossa : « id est pra3 iUo,
(^em gratiam, quae ultro se ofTert omnibus, comparationem ilUus, vel plusquam ille.
et per quam omnia possumus, quam iJomi- Glossa : Ante ruinam exaUatur cor, quod
nus det nobis, etc. Amen. pertinet ad pharisa^um; et ante gratiam
humiliatur, quod ad pubUcanum. » Ter-
tium, ibi Omnisqui se exaltat humiliabitur.
SERMO CVll.
:

Glossa : « Posita pubUcani et pharisaei con-

De eadem, ex Evangelio. troversia, postea ponitur judicis sententia,
ut caveamus superbiam, teneamus humili-
Duo homines templum,
ascenderunt in tatem, quai exaltat hominem in aeterna
Luc, xvui. In isto evangelio tria possunt gloria. Job, xxii : Qui humiliatus fuerit,
notari. Primo, magna pharisai superbia, erit in gloria. Ad quam nos, etc.
ibi Pharisfeus stans, hxc apud se orahat
:

Gratias ago tibi, quia non sum sicut cseteri

SERMO CVIII.
homines, raptores, adalteriy injusti, etc. Se-
cundo, vera publicani humilitas, ibi : Pu- Ad idem, ex Evangelio.
blicanus a longe stans, etc. Tertio, magna
Dei justitia in donum suum, ibi : .Imen dico Deus, propitius esto mihi peccatori, Luc,
vohis, descendii hic justi/icatus ab illo. XVI II. Ista est oratio peccatoris qua^rentis
Circa primum notandum quod in tribus misericordiam a Deo. Primo, ponit bene-
apparuit superbia pharisaei. Primum, quia volentia3 captationem a Domino, ibi Deus; :

simphciter se justum cogitabat ibi 7ion , : secundo, format suam petitionem, ibi :

sum sicut cxieri homtnes ^ Interlinearis : propitius esto; tertio, subjungit petitionis
« Quasi, solus justus sum. » Secundo, quia rationem, ibi mihi peccatori. :

caiteros despiciebat, ibi : raptores, injusti. Circa primum notandum quod propter
Glossa Despectis omnibus, appetit sin-
: « tria possumus firmiter sperare quod Deus
gulariter videri habere quod non habet. » det misericordiam omnibus petentibus
Tertio, quia bona sua arroganter jactabat, eum. Primo, quia habet multiim de mise-
ibi : jejuno bis in sabbato. Glossa : «. Qui ricordia. Ephes., i : Deus, qui dives est
ascendit orare, non orat, sed se laudat. » in Secundo, quia proprium
misericordia.
Isti sunt tres actus superbise, sicut dicit est Dei misereri. Gregorius « Deus :

Glossa, quae sic incipit : << Quatuor sunt cui proprium est misereri semper et
timoris species, » etc. parcere. » Isa., lv Derelinqiiat impius :

Circa secundum notandum quod in tribus viam suam, et vir iniquus cogitotiones suas^
apparuit humilitas publicani. Primo, quia et reverlatur ad Dominum, et miserebitur
longe tanquam indignus ingredi templum ejus. Tertio, quia longam habet consue-
Dei, stabat, ibi a longe. Secundo, quia in-
: tudinem miserendi; ab aeterno enim et
dignum se videre templum judicabat, ibi : usque in aeternum eflimdit misericordias
nolebat cxlum levare
nec oculos ad , etc. suas super confugientes ad eum. Psal. cii
Tertio, quia se peccatorem judicabat et as- Misericordia Domini ab xterno et usque in
serebat, ibi : Percutiebat pectus suum, di- seternum super timentes eum.
cens : Deus, propitius esto mihi peccatori. Circa secundum notandum quod oratio
Isti sunt tres actus humihtatis. Glossa : quam formavit. ost muUum bona propter
 ; :

260 SERMONES DOMINICALES.

tria. Primo, propter brevitatem. Matth., omnis sufficientia et voluntas operis est a
VI : nolite multum loqui, sicut
Cimi oratis ., Deo, ibi : Sed sufficientia nostra ex Deo est.

ethnici : putant enim. quod in ^nulliloquio suo Circasecundum similiter tria facit.
exaudianiur. Secundo, propter necessita- Primo, dicit quod Deus fecit eos ministros
tem; petitur enim hic venia, qua3 est om- Novi Testamenti, ibi Qui idoneos nos fecit :

nibus necessaria. I Joan., i Si dixerimus : ministros; secundo, ostendit dignitatem

quia peccatum non habemus, nosipsos sedu- Novi Testamenti, quoniam non estin littera
cimus, et veritas in nobis non est. Augusti- occidente, sed in spiritu vivificante, ibi :

nus « Nil laudabile est in yita hominum,

: Non littera, sed spiritu; tertio, ostendit quod
si remota misericordia discutias eam. » Ter- facit eos ipsos ministros Novi Testamenti,
tio,propter utilitatem impetrandi peccato- scilicet quia confert vitam, ibi Littera occi- :

rum remissionem, et gratiae infusionem; dit, spiritus autem vivificat.

unde sequitur Descendit hicjustificatus ab
: Circa tertium similiter tria facit ; ostendit
illo. enim quod res Novi Testamenti est dignior
Circa tertium notandum quod tria debet et utilior propter tria. Primo, quia illa erat
habere peccator qui vult sibi Deum habere pars mortis, hgec est spei, ibi Quod si mi- :

propitium quse habuit iste publicanus. nistratio mortis, etc. secundo, quia illa ;

Primo magnam cordis humilitatem et

, damnationis, haec justitia^, ibi Nam si :

contritionem, ibi : a longe stans. Psal. l : minislratio damnationis, etc. tertio, quia ;

Cor coniritum et humiliatum Deus non despi- illa transiens, haec permanens^ ibi : Nam
cies.Secundo, peccatorum suorum confes- nec glorificatum est quod claruit in hacparte
sionem, ibi Hpec apud se orabat : Deus,
: propter excellentem gloriam. Si enim quod
propilius esto mihi peccatori. Prov., xxvni : evacuatur, in gloria est; multo magis quod
Qui abscondit scelera sua, non dirigetur, qui manet, in gloria est.
autem confessus fuerit, et reliquerit ea, mi-
sericordiam consequentur etc. Psal. xxxi :
,
SERMO CX.
Dixi : Confitebor adversum me injustitiam
meam Domino ; et tu remisisti impietatem De eadem, ex Epistola.
peccati mei. Tertio, punitionem sive satis-
factionem, ibi Percutiebat pectum suum.
: Fiduciam talem habemus per Jesum ad
Augustinus « Poenas de se exigebat. »
: Deum, U Corinth., iir. Apostolus tria facit
Matth., ui : Facite fructus dignos poeniten' in verbis istis. Primo, agit de fiducia sanc-
tiue, etc. torum, ibi Fiduciam talem habemus; se-
:

Ormiis qui se exaltat, humiliabitur. Quaere cundo, ostendit propter quod sit ei fiducia,
in dominica decima octava post Pentecos- ibi per Christum; tertio, ostendit in quo
:

ten. sancti habuerunt fiduciam, ibi ad Deum. :

Nota, quod duplex est fiducia, scilicet

SERMO CIX. bona et mala. Fiducia bona est sanctorum
vel bonorum fiducia vero mala est fiducia
;

De dominica duodecima, ex Epistola. malorum sive peccatorum.

Fiducia bonorum sicut colligitur ex ,

Fiduciam talem habemus per Christum ad textu, consistit in septem. Primo, in Dei
Deum, etc, 11 Corinth., iii. Apostolus in timore. Prov., xiv 1n timore Domini fiducia :

ista epistola intendit commendare myste- fortitudinis , et filiis ejus, scilicet timoris,
rium Novi Testamenti, circa quod tria fa.^it. erit spes. Secundo, in oratione, II Paral.,
Primo, agit de ministrandi utilitate, ibi : XVI : Invenit fid^iciam. servus tuus, ut oret te,

Fiduciam talem hahemus; secundo, de minis- I Joan., III : Carissimi, si cor noslrum non
trorum idoneitate, ibi Qui et idoneos nos : reprehenderit nos, fiduciam habemus ad
fecit; tertio, de rei ministrandae utilitate, Deum. quicquid petierimus, accipiemus ab
; et
ibi : Quod si ministratio. eo; quia qux sunt placita coram eo, facimus.
Circa primum
tria facit. Primo, fiduciam Tertio, in sui ad Deum conversione. Job, ii

ministrandi non sibi attribuit, ibi Fidu- : Si iniquitatem, qux est in manu tua, abstule-
ciam talem habemus per Christum ad Deum ris a te, et non manserit in tabernaculo tiio
secundo, dicit quod non est a se, ibi Non : injustitia : tunc levare poteris faciem tuam,
quod sufficientes simus; tertio, ostendit quod absque macula, et eris stabitis, et non time-
 ::

OPUSCULUM IV. 561

bis. Miserix quoque oblivisceris, et quasi tui firmi atque sublimes, in quibus habebas
" Prxter- aquarum qux pertransierunt, non* recordabe- fiduciam in onnii terra tua. Sexto, in d*mo-

trconia-
^^ ^^asi meridianus fiilgor consnrget tibi
^'^' num invocatione. Deut., xxii Ubi sunt dii :

beris. ad vesperam : et ciim te consumptum pntave- eorum, in quihus hubebant fiduciam? Sep-
ris, orieris ut lucifer. llabebis fiduciam, pro- timo, in exteriori et apparenti conversa-
*
Defos- posita tibi spe, et defessus* securus dormies. tione. Job, viii Et spes hypocritx peribit
:

^^'^' non enim placebit Deo verecundia sua, ct sicut

Requiesces et 7wn erit qui te exterreat : et
*
Plu- deprecabuntur faciem tiiam populi*. Quarto, tela aranearum fiducia sua. Ab illa fiducia
rimi.
jjj elcemosyna^ largitioiie. Tob., iv Magna : liberetnos Christus.
erit fiducia coram summo Deo eleemosyna.
Qiiinto, inlegis divinae observatione. Prov.,
SERMO CXI.
XXXIII : Filimi, inclina aurem tuam, et audi
verba sapientium ; appone autem cor ad doc- De eadem, ex Evangelio.
trinam meam, quia pulchra erit cum servave-
ris eam in corde tuo, et redundabit in labiis Adducunt ei surdum et mutum, et depreca-
luis, ut sit in Domino fiducia tua, silicet non bantur eum ut imponat illi manum, Marc,
in mundo, vel in aliquo alio. Sexto, in san- VII. Moraliter in isto evangelio tria notan-

guine Christi. Hebr., xi Habentes, fratres, : tur. Primo, quod magna sit et multiplex
fiduciam in introitu sanctorum., in sanguine cujuslibet peccatoris infirmitas, ibi : sur-
Christi, qui intravit nobis viam novam. Sep- dum et mutum ; secundo,
quae sint ad ejus
timo, in die judicii. I Joan., iv : In hoc est curationem necessaria, ibi et deprecahan- :

perfecta caritas Dei nobiscum, ut fiduciam tureum; tertio, quod multiplex sequatur ex
habeamus in die judicii, quia sicut ille est, ejus curatione utilitas, ibi : apertx sunt
etnos sumus in hoc mundo. aures ejus.
Item fiducia malorum consistit in septem Circa primiim notandum quod tres gra-
sicut colligitur ex textu. Primo, in divitiis, ves infirmitates incurrit quilibet peccator,
Jerem., xlix Quid gloriaris in vallibus?
: quando peccat mortaliter. Primo, caecita-
Defluxit vallis tua, filia delicata, qux confi- tem, per mentis obtenebrationem. Sophon.,
• debas in thesauris tuis. Secundo, in astutiis I : Ambutabunt ut cxci, quoniam, Domino pec-
et malitiis. Isa., xlvii : Et fiduciam habuisti caverunt. Ephes., iv : Tencbris obc^fcatum
in malitia, et dixisii : Non est qui videat me. habentes intellectum, alienati sunt a via Dei
Sapientia tua et scientia tua hoec decepit te; per ignorantiam, quse est in illis propter cse-
et dixisti in corde tuo : Egosum et prxter me citatem cordis ipsorum, qui desperantes semet-
non est altera. Tertio, in falsa potentium ipsos tradiderunt impudicitix in operationem
fortitudine, Isa., xxxix : Vse filii deser- immunditix omnis, in avaritiam. Secundo,
tores; post Sperantes auxilium in
et : surditatem per inobedientiae rebellionem.
forUtudine Pharaonis et habentes fidu- , Isa., xxxiii Quis cxcus nisi servus meus, et
:

ciam in umbra jEgypti. Et erit vobis surdus nisi ad quem nuntios misi? Psal. xvii
fortitudo Pharaonis in confusionem, et fi- Furor illis secundum simHiludinem serpentis,
ducia umbrse jEgypti in ignominiam. Pha- sicut aspidis surdpe, et obturantis aures suas.
rao ,
princeps saecularis ; umbra ^Egypti, Tertio, mutitatem per peccatorum suorum
potentia sa^cularis. Bene autem Pharao erit occultationem. Isa., lvi Universi : canes
vobis in confusionem, quia sai^pe a quibus muti , non valentes latrare. Job, xx : Cum
speratur auxilium, intervenit nocumen- dulce fuerit in ore ejus malum, abscondit
tum. Umbra quoque potentiae saecularis illud sub lingua. De his tribus, Glossa istius
cedit in ignominiam juxta quod ;
Isa., xlui : evangeUi : <( Genus humanum, tanquam
Confundanlur omnes qui confidunt in sculp- unus homo, varia peste absumptum in
tilibus, id est simulacro potentiee, et po- protoplasto caicatur, dum videt caecus fit,
tenti. Quarto, in vana carnis pulchritudine. surdus dum audit obmutescit dum loqui- ,

Ezech., XII : Ilabens fiduciam in pulchritu- tur. ))

dine tua, fornicata es in nomine tuo, expo- Circa secundum notandum quod duo
suisti fornicationem tuam omni transeunti. concurrunt ad curationem istius infirmi, et
Quinto, in turrium et murorum munitione. significant tria quae sunt necessaria ad
Deut., XXVIII Donec disperdat et conlerat
: curationem peccatoris. Primo, sanctorum
in cunctis urbibus tuis el destruantur muri et Ecclesiae oratio, ibi : Et deprecabantur.
 :

262 SERMONES DOMINICALES.

I Joan., V Qui scit fratrem suum peccare
:
placere Deo; credere enim oportet accedentem
peccatum non ad mortem, petat pro eo, et da- ad Deum, quia est, et quod inquirentibus se
bitur ei vita peccanti non ad mortem. Se- remunerator est*. Secundo, in perfecta obe- Sit.

cundo, donorum et gratiae Spiritus sancti dientia. Gen., xxii Possidebit semen tuum
:

susceptio, ibi : Misit digitos in aures ejus. portas inimicorum suorum, et benedicentur in
Glossa : « Digitos in auriculas mittit, cum semine tuo omnes gentes tern^, quia obedisti
per Spiritum sanctum aures cordis ad intel- voci mese. Deut., lu Numquid Dominus Deus
:

ligenda et suscipienda verba salutis ape- tuus requiret a te, nisi ut obedias ci ex toto
rit. » Rom.,ui Justi/icati gratis per gratiam
:
corde tuo? Tertio, in despectu patriae.
ipsius, per redemptionem qu-e est in Christo Quarto, in contemptu prosapi». De his
Jesu. Tertio, pcenitentiaB operatio, quae con^ duobus, Gen., xii Dixit Dominus ad Abra-
:

sistit in tribus. Primo, in cordis dolore, ibi ham : Egredere de terra et de cognatione tua,
Suspiciens in coehim ingemuit. Interlinearis : et veni in terram quam monstravcro tibi.

(( Gemere nos docuit pro nostris, vel nostro- Quinto, in liospitaUtate et misericordia.
rum reatibus supplicantes. » Psal. vi ; La- Gen., xviii Domine, si inveni gratiamin ocu-
:

vabo per singulas noctes lectum meum, iacry- lis tuis ne transeas servum tuum ; sed afferam
mis meis stratum meum rigabo. Secundo, in pauxiilum aqux, el laventur pedes vestri, et
oris confessione, ibi Et solutum est vinculum : requiescite sub arbore ; ponam bucccilam panis
linguif, ejus. Yinculum linguse solvitur pec- et confortate cor vestrum ,
poslea traiisibitis.
catoris, cum peccatum confitetur. Jacob., v : Ilebr., xui Uospitalitatem nolite oblivisci;
:

Confitemini alterutrum peccata vestra. Ter- per hanc enim quidam placuerunt Deo. Sexto,
tio, in mandatorum Dei et sacerdotis adim- in humilitate. Gen., xvui Loquar ad Do- :

pletione, ibi : Et apertx sunt aures ejus. minum mmm, cum sim putvis et cinis; verba
Aures peccatoris aperiuntur, cum prsecepta Abrahce ad Dominum. Matth., xi Discite a :

Dei et sacerdotis adimplendo et satisfa- me quia mitis sumethumilis corde. Septimo,

ciendo obedit. Hebr., xin : Obedite prxpositis in Dei timore. Gen., xxii Non extendas ma- :

vestris et subjacete eis; ipsi enim. pervigilant num super puerum, neque facias illi quic-
quasi rationem pro animabus vestris reddi- quam ; nunc cognovi quod timeas Dominum,
turi. et non pepercisti filio tuo unigenito propter
Circa tertium notandum quod triplex me. Etquid Dominus Deus tuus requirit a te,
sequitur ex conversione peccatoris.
utilitas nisi ut timeas Dominum ex toto corde tuo?
Prima est, quia ab omni inflrmitate libera- Deut.,m in his monet iios imitari Abra-
:

tur spirituali, ibi : Solutum

vinculum ii7i- est ham. Joan., v-ni Si filii Abrahie estis, opera
:

gux ejus, et loquebatur recte. Jerem., ui : Abrahse facite.

Convertimini filii revertentes, et sanabo aver- His qui sic in his imitantur Abraham,
siones vestras. Secunda est, quia Deus inde facit Dominus septem magnas promissio-
laudatur, ibi Tanto magis plus priedicabant.
: nes quas fecit Abraha\ Primo, promittit ei
Psal. L Libera me de sanguinibus Deus, Deus
: quod suam benedictionem sibi daret. Se-
salutis meiv. Tertia, quia Dei potentia et cundo, quod ipsum magnificaret. Tertio,
bonitas declaratur, ibi Bene omnia fecit; : quod ejus inimicos humiharet. Quarto,
surdos fecit audire, et mutos loqui. quod eum in omnibus gentibus honoraret.
De his quatuor, Gen., xii Benedicamtibi, :

ecce primum; magnificabo nomen tuum, ecce

SERMO CXII.
secundum; maledicam maledicentibus tibi,
De dominica decima tertia, ex Epistola. ecce tertium; atque in te benedicentur uni-
versse cognationes terrx ecce qiiartum. ,

Abrahx dict^, sunt pvomissiones, et semini Quinto, quod eum in omnibus protegeret.
ejus, Galat., ui. In verbis istis ostenditur Sexto, quod se ei in mercedem tribueret.
quod illis fiunt promissiones ccwlestes qui De his duobus, Gen., est sermo xv : Factus
Abraham student pro viribus imitari. Le- Domini ad Abraham per visionem, dicens :

guntur autem septem de Abraham, in qui- Noli timere Abraham; ego protector tuus
bus debet eum christianus quihbet imitari. sum, ecce primum; et merces tua magna,
Priino, in fidei constantia. Rom., ly Cre- : ecce secundum. Septimo, quod ei terram
didit Abraham DeOj et reputatum est illi ad fluentem melle et lacte daret. Gen., xiii :

justitiam. Hebr., xi : Sine fide impossibile est Dixit Dominus ad Abraham Leva oculos tuos :
 OPUSCULUM IV. 263
o loco in quo nunc es ad aquilonem et meri- trones; Gtossa : h in potestate da^monio-

diem^ et ad orientem; omnem tcrram quam rum. ))Timoth., u Quando det illis Deus
II :

conspicis, tibi dabo et semini tuo iisque in poenitentiam ad cognoscendam veritatcm, et

sempiternum. resipiscant a diaboli laqueis, a qun caplivi
Ila^o septem boiia facit Domiiius his qiii tcnentur ad ipsius voluntatem. Tertio, bonis
imitantm^ Abraham. Primo, eos benedicit. gratuitis expoliantur, il)i : qui expoliaverunt
Ephes., I Qui benedixit nos in omni bene-
: eum; Glossa : a indumenta gratia.^. spiritualis
dictione spiriluali in Christo, Secundo, eos refert. » Sap., i : In malevolam animam non
magnificat. Rom., vn Quos autem vocavit, : inlroihil sapientia, nec habitabit in corpore
iltos et tnagnificavit. Tertio, inimicos eorum subdito peccatis. Quarto, in bonis naturalibus
humihat. Psal. cxxxvu Super iram ini- : vuhierantur, ibi : vulneraverunt. Yulnera
micorum meorum extendisti manum tuam, inferunt, id est peccata, quibus integritas
Quarto, eos protegit. Psal. xc Quoniam in : humanae naturae violatur. Augustinus :

me speravit liberaho eum ; protegam eum,

, (( non
Si natura» bonae essent, eis vitia non
quoniam cognovit nomen meum. Quinto, ho- nocerent nunc autem : eis quid faciunt nisi
norat. Psal. cxxxvui Mihi autem niinis : adimere integritatem, pulchritudinem, et
honorati sunt otnici tui, Deus. Sexto, se eis virtutem, et salutem? »
dat ipse Deus in pnrmium, qui erit omnia Circa secundum notandum quod quatuor
in omnibiis, qui erit sahis et vita, honor, misericordiae Christi Iiic ponuntur, quas
gioria, pax, gaudium et omnia bona. Sep- fecit peccatoriljus. Prima , fuit humana^
timo , dat eis terram fluentem lacte et naturae susceptio, ibi Samavitanus quidam :

melle, id est, regnum coelorum, gaudium itcr faciens venit secus eum, et videns eum^
humanitatis et divinitatis laetificans. Matth., misericordia motus est ; Glossa a Samari- :

XXV : Venite, benedirti Patris mei, percipite tanus Christus est, qui propter nos homo
regnum, ad quod nos perducat. Amen. factus, iter vitse praesentis arripuit. » Se-
cundo, sacramentorum ad salutem peccato-
SERMO CXIII.
rum institutio, ibi : Alligavit vulnera ejus;
Glossa : « in baptismo. » Psalm. cxlvi :

De eadem, ex Eva?igelio. Qui sanat contristos corde et alligat contri-

tiones eorum. Tertio, gratiae Spiritus sancti
Homo quidani descendebat ab Jerusalem in infusio, ibi infundens oleum ; Glossa, « id
:

Jericho, et incidit in latrones, qiii etiam eum est charisma Spiritus sancti. Joan., xv )) :

despoliaveriint , et plagis impositis abierunt Paraclitus autem Spiritus sanctus, quem.

semivivo relicto,Luc, x. In ista parabola mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit
tria Primo multiplex peccatorum
sunt. , omnia quxcumque dixero vohis. Joan., i: De
miseria, ibi Homo quidam descendebat ab
: pleniiudine ejus nos omnes accepimus, gratiam
Jerusalem. Secundo, ostendrtur muHiplex pro gratia : quia lex per Moysen data est;
Christi ad peccatorem misericordia ibi , : gratia et veritas per Jesum Christum facta
Samaritanus (lutem quidam iter faciens venit est. Quarto, amaritudinem pro peccatoribus

secus viam, et videns eum, misericordia motus passionis tolerando, ibi imponens eum in :

est, etappropians alligavit vulnera ejus in- juinentum suuni. Glossa « Jumentum caro :

fundens oleum et vinum, et imponens illum in sua est, in qua ponit sauciatum, quia pec-
jumentum. suum, duxit in stabulum, et curam cata nostra ipse pertulit in corpore suo
ejus egit. Tertio, datur nobis imitandi re- super lignum. »
gula, ibi : Vade, et tu fac similiter. Circa tertium notandum quod quatuor
Circa primum nota quod quatuor mi- misericordias debemus poenitentibus exhi-
serias incurrunt homines cum peccant. bere. Primo, supportatione. Gal., vi Atter :

Primo, ccelesLi gloria privantur, ibi : des- allcrius onera portate. Secundo, oratione.
cendebat ab Jerusalem, etc. Glossa : « Homo I Joan., V Qui scit fratrem suum peccare
:

illea ccelesti Jerusalem prsevaricationis peccatum non ad mortem, petat, et dabilur ei

prolapsione ad miserias et defectum hujus vita peccanti non ad mortem. Esi peccatum
serumnosse et mutabilis vitee descendit. » ad moriem, non pro illo dico ut roget quis.
Isa., XXVI (secundum LXX) : Tollatur im- Jac, V : Oraie pro invicem ut salvemini.
pius, ne vidcat gloriam Dei. Secundo, d«- Tertio, in instructione. Gal., vi : Si prxcc-
monibus subjugantur, ibi : incidit in la- cupatus fuerit hoino in aliquo delicto, vos, qui
 ;

26i SERMONES DOMINICALES.

spirituales estis, instruite hujusmodi in spi- tria. Primo, quia a lege Uberat, ibi : Quod si

ritu lenitatis. Jac, v : Fratres mei, si quis spiritu ducimini, non estis sub lege.
Secundo,
ex vobis erraverit a veritate, et converterit quia ex carne sequuntur multa mala, et
quis eum, scire debet, quoniam qui converti ponit decem et septem mala ibi : Manifesta
feceritpeccatorem aberrore vitdesusp, salvabit sunt opera carnis, qux sunt fornicatio, im-
animam ejus a morte, et operiet muttitudinem munditia, luxuria, idolorum servitus, vene-
peccatorum. Matth., xiii : Si peccaverit in te ficia, inimicitipe, contentiones, aemutationes,
frater tuus, vade, et corripe eum inter te et irx, rixx, dissensiones, sectx, invidix, homi-
ipsum solum, Quarto, venice donatione.
etc. cidia, ebrietates, comessationes, et his similia
Matth., xvHi Accedens Petrus ad Dominum
: qux prxdico vobis, sicut prxdixi, quoniam
dixit Si peccaverit in me frater meus, di-
: qui talia agunt, regnum Dei non consequen-
mittam ei usque septies? Dixit ei Jesus : Non tur. Tertio quia ex spiritu sequuntur
,

dico tibi usque septies, sed usque septuagies multa bona et ponit duodecim bona, ibi
; :

septies. Eccli., viii Non spernas hominem

: Fructus autem spiritus, caritas, gaudium,
[Interlinearis, scihcet pcenitentem) averten- pax, patientia, longanimitas, bonitas, beni-
temse apeccato, neque improperes ei; memento gnilas, mansuetudo, fides, modestia, conti-
quoniam in corruptione omnes sumus. nentia, castitas : adversus hujusmodi non est
lex.
Circa istud ultimum notandum quod
SERMO CXIY.
Dominus dat justis suis virtutes, dona,
De dominica decima quarta^ ex Epistola, beatitudines et fructus spiritus. Virtutes,
ut bene agant; dona, ut agant expedite;
Spiritu ambulate, et desideria carnis non beatitudines, ut agant jucunde. Dicuntur
perficietis, Gal., v. Tria facit Apostolus in autem ista fructus, quia reficiunt hominem
verbis istis. Primo, invitat nos ad ambu- exterius et interius. Ad sensus pertinent
landum, ibi :ambulate ; secundo, ostendit tres castitas ad tactum, continentia ad
:

modum ambulandi , ibi : spirilu; tertio, gustum, modestia ad ca^teros sensus. Ad

ostendit utiUtatem, ibi et desideria carnis : concupiscibilem pertinent tres. Primo, ca-
non perficietis. ritasad Deum secundo, pax ad proximum ;
;

Qusere in secunda dominica et iii tertia tertio, gaudium in seipso. Ad irascibilem

Quadragesimae. duo : patientia, quse facit adversa delecta-
biUter tolerare ; et longanimitas, quae facit
in bono delectabihter perseverare. Alii
SERMO CXV.
quatuor fructus sunt in rationah. Conside-
De eadem Epistola, ratur enim rationahs duphciter; prout est
regitiva virium, et sic triphciter vel prout :

Fructus autem spiritus est caritas, gau- regit seipsam, et sic habet bonitateni; qua;
dium, pax, patientia, etc, Gal., v. Duo facit est dulcedo mentis vel prout regit concu- ;

Apostolus in ista epistola. Primo dicit ,

piscibilem ad proximum, et sic habet beni-
quod est fugiendum malum carnis, ibi : gnitatem, qua; est largitas vel prout regit ;

Desideria carnis non perficietis : caro enim irascibilem, et sic habet mansuetudinem
concupiscit adversus spiritum, spiritus autem vel prout est ductiva ad fidem, et sic habet
adversus carnem. Secundo, dicit quod est fidem.
sequenda via spiritus, ibi : Quod si spiritu
ducimini.
SERMO CXVI.

Circa primum tria facit. Primo, dicit quod De eodem.

malum carnis fugiendum; secundo, osten-
dit quomodo est fugiendum, quia per viam Fructus autem spiritus est caritas gau- ,

spiritus, ibi caro co7icupiscit adversus spi-

:
dium, pax, patientia, etc, Galat., v. Quihbet
ritum, spiritus autem, adversus carnem.; ter- homo debet habere istos fructus maxime
tio, probat quod est sequitur viam spiritus, propter tria. Primo, propter necessitatem.
fugit malum carnis, ibi si spiritu duci- : Matth., V Omiiis arbor qux non fucit fruc-
:

mini. tum bonum, excidetur, et in ignem mittetur.

Circa secundum similiter tria facit probat ;
Secundo propter delectabihtatem quia
, ,

enim quod sequendus est spiritus propter mentem ineffabih dulcedine reficiunt.
 opuscuLmi IV. 265
Cant., II ; Sub umbra illius quem cleside- facitamara dulcia tanta est dulcedo ejus. ;

raveram, sedi, et fructus ejus dulcis gutturi Jac, Omne gaudium existimate, fratres
i :

nieo. Tertio, propter iitilitatem, quia multas mci, cum in tentationes varias incideritis,
utilitales coiiferunt. scientesquod probatio fidei vestne patimtiam
Primus fructus habet tres mirabiles vir- operatur; patientia autem opus perfectum
tutes. Prima est, quia homo qui comedit habet.
ipsum, inexpugnabiUs efficitur. Roman.,
vui Quis nos separabit a caritate Christi?
:
SERMO CXVIL
tribulatio,an anguslia, an fames, an nuditas, De eadern, ex Evangelio,
anpericulum, an perseculio, an gladius? sicut
scriptum est : Quoniam. propter te mortifica' Occurrerunt ei decem viri teprosi qui ,

mur tota die, sestimati sumus sicut oves occi- steterunt a longe , Luc, xvn. Moraliter in
sionis : sed in his omnibus superamus propler istoevangeUo tria notantur. Primo, pec-
illum qui dilexit nos. Secundo, quia omnia catorum midtipiicitas, ibi Ecce decem viri :

bona et mala prosunt ei qui isto fructu leprosi secundo, curationis remedia, ibi
; :

reficitur. Roman., vin : Scimus quoniam Occurrerunt ei; tertio, qua sint curatis a
diligentibus Deum omnia cooperantur in bo- peccatis remedia necessaria, ibi Unus au- :

num, his qui secundum propositum vocati tem ex ut vidit, quia mundatus est.
illis

sunt sancti; Glossa

: « bona et mala. » Ter- Circa primuin notandum quod decem le-
tio,quia qui comedit talem fructum, in prosi possunt significare decem genera
aBternum non morietur. I Cor., xiu Cari- : peccatorum. Primus leprosus est infideUs
tas nunquam excidit. et hsereticus, qui a consortio fidelium sepa-
Secundus fructus habet simiUter tres ratur et sanctorum. Num., v Locutus est :

magnas Primo, quia esus hujus

virtutes. Dominus ad Muysen, dicens : Prxcipe filiis
fructus fortes facit homines ad vincendum Israel, ut ejiciant de castris omnem lepro-
omnes dsemones. B. Antonius Unica est : <( sum ; et post : Fecerunt filii Israel, et ejece-
ratio vincendi inimicum, la^titia spiritua- runt extra castra omnes sicut locutus est
lis. » Secundo, quia facit homines sem- Dominus Moysi. Secundus blasphemator est
per vivere. EccU., xxx Jucunditas cordis:
et detractor. Num., xii Locuta est Maria et :

h?pc est vita hominis. Tertio, quia ducit co- Aaron contra Moysen propter uxorem ejus
medentes ad gloriam ccelestis regni. Rom., JEthiopissam, et dixerunt : Numquid per so-
XIV Regnum Dei non est esca et potiis, sed
: lum Moysen locutus est? Quod cum audisset
justitia,etpax, et gaudium in Spirilu sancto; Dominus, iratus est valde, et post dixit ad
qui enim in hoc servit Christo, placet Deo, eos : Quare ergo non timuistis detrahere servo
et probatus est hominibus. meo Moysi? et post E-cce Maria apparuit :

Tertius fructus similiter habet tres ma- candens lepra quasi nix. Tertius gulosus,
gnas virtutes. Prima, quia hominem ab qui supra aerem foetidis eructationibus ex
omnibus maUs protegit. Pliilip., iv Pax : repletione nimia procedentibus inficit.
Dei, qux exsuperat omnem sensum, custo- Levit., XII : Qiiicumque maculatus fuerit le-
dial corda vestra et intetligentias vestras in pra, habebit os veste contectum, contamina-
Christo Jesu Domino nostro. Secundo, quia tum ac sordidum se clamahit. Quartus est
fiUum Dei efficit. Matth., v heati pacifici, : avarus, qui immoderato habendi desiderio
quoniam filii Dei vocabuntur. Tertio, quia semper flat, ha?c est lepra Giezi. lY Reg.,
in loco ubi est iste fructus, Deus Ubenter V Nunc ergo accepisti argentum, accepisti
:

inhabitat et quiescit. Psal. lxxv In pace : vestes, ut emas oliveta, oves et boves, servos
factus est locus ejus. et ancillas, etc, lepra Naaman adhxrebit
Quartus fructus habet similiter tres ma- Quintus est superbus, qui per tumo-
tibi.
gnas virtutes. Prima est, quia esus ejus rem mentis contra Dominum et Christum
dat homini sapientiam. Proverb., xviii : se elevat, et ha^c est lepra Naaman, regis
Qui patiens est, multa gubernatur providen- Syria^, qui erat dives valde et fortis, sed
tia, sciUcet futurorum. fsta dictio mulUi leprosus. Sextus est ambitiosus, qui hono-
est accusativus pluraUs, vel ablativus sin- res et dignitates desiderat. H*c est lepra
gularis. Secundo, quia animam hominis Ezechia? ,
qui ambiit honorem summi sa-
conservat. Luc, xxi : In patientia vestra cerdotii. II Paralip., xxxii Eievatumest cor :

possidebitis animas veslras. Tertia est, quia ejus, ingrcssus est templum, voluit adolere
 ,
: , :

266 SERMONES DOMINICALES.

incensum; et post : Et statim orta est lepra bent subditi prselatis, ibi : Communicet autem
in fronte ejus. Septimus est hypocrita, vel is qui catechizatur verbo, ei qui catechizat,
vane gioriosus, qui bona sua inaniter jactat. in omnibus bonis. Tertio, de bono quod de-
Hic est leprosQS Simonis Pharisa^i. Matth., bent omnes ad iiivicem, ibi Bonum autem :

XXVI Cum autem esset Jesus in Bethania in

: facientcs , etc. Circa primum tria facit.
domo Simonis leprosi, accessit ad eum mulier Primo, monet ut prselati peccatores in man-
habens alabastnim unguenti pretiosi, et effii- suetudine instruant, ibi Si prseoccupatus :

ditsuper caput cjus recumbentis. Octavus le- fuerit homo, etc. Secundo, ut supportent
prosus est luxuriosus, qui fluxu immundi- eorum onera, ibi : A Iter alterius onera por-
tia^ suae creaturas contaminat. Lev., xxxni: quare hoc facere debent, scili-
tate. Tertio,
Homo de semine Aaron, qui fuerit leprosus, cet aliorum onera portare, ibi Et sic adim- :

vel patiens fluxum sanguinis, non vescetur de plebitis legem Christi. Circa secundum facit
his qux sanctificnta sunt mihi, donec sanetur. similiter tria. Primo , dicit quod debent
Nonus est homicida. Haec est lepra Joab, subditi praelatis ministrare temporalia, ibi
quam imprecatus est ei David, quia occide- Communicet autem is qui catechizatur verbo,
rat Abner. II Regum , ni : Xon deficiet de ei qui se catechizat. Secundo, quod non de-
domo Joab homo leprosus, tencns fusum. Deci- bent se excusare aliqua fallacia, ibi Noiite :

mus est obstinatus et desperatus ,

qui fuia- errare. Deus non irridelur. Tertio, probatur
liter peccat. Lev., xiii : Lepra perseverantis quod hoc facere debent, ibi Qux enim se- :

est in eodem, cumque color albus fuerit in minaverit houio, hsec et metet. Circa tertium
cute et capillorum mutaverit aspectum, ipsa simihter tria facit. Primo, dicit quod debe-
quoque caro viva apparuerit, lepra vetustis- mus benefacere, ibi Benefacientes autem :

sima judicabilur. Hieronymus « Qui ve- : non dcftciamus. Secundo, probat quod hoc
niam de peccato desperat, plus se despe- debemus ibi Tempore enim suo metemus
, :

ratione quam commisso scelere obUgat. » non deftcientes. Tertio, ostendit quod bonum
Desperatio auget peccatum, et est major facere debemus, scilicet antequam transeat
omni peccato. Qui ab istis lepris vult cu- tempus benefaciendi, ibi Dum tempus ha- :

rari, currat ad piscinam sanguinis inno- bemus, operemur bonum ad omnes.

centis, quam fecit nobis inefTabili caritate
Dominus Jesus Christus, qui mundavit nos
SERMO CXIX.
in ea, et mundabit omnes confugientes ad
se alepris omnium peccatorum. Apoc, i : De eadem Epistola.
Qui dilexit nos et lavit nos a pcccatis nostris
in sanguine suo. Bonum autem non deftciamus,
facientes
Apostolus in verbis istis.
Gal., VI. Tria facit
SERMO CXYIII. Primo monet ut bonum faciamus ibi
, , :

In dominica decima quinta, ex Epistola. Bonum autem facientes; secundo, ut a bono

opere non deficiamus, ibi Non deftcientes; :

Non efficiamur inanis glorix cupidi, invi- tertio ponit prsemium ibi
,
Tempore enim , :

cem invidentes, invicem provocantes, Gal., vi, suo metemus.

26. Duo facit Apostolus in ista epistola. Circa primum sciendum quod debemus
Primo, monet ut malum vitemus, ibi Non : bonum maxime propter tria. Primo,
facere
efftciamur inanis glorix cupidi. Secundo, ut quia omnia naturahter docent nos benefa-
bonum opercmur, ibi : Si prseoccupatus cere, et hoc tdpliciter. Primo, quia omnia
fuerit homo in aliquo deliclo, vos, qui spiri- bona sunt. Gen., i Vidit Deus cuncta qu,e
:

tuales estis, instruite hujusmodi in spiritu fecerat, et erant valde bona. Satis possunt
lenitatis. Circa primum tria facit. Priino erubcscere peccatores in tanta multitudine
monet ut dechnemus a malo vanitatis, ibi creaturarum, qua3 omnes bonae siint, et
Non efftciamur inanis glorixcupidi. Secundo, ipsi mali sunt. Secundo, quia omnia natu-
ut vitemus injuriam proximi in dictis et raliter bonum faciimt, quadibet enim crea-
factis, ibi invicem provocantes. Circa seciui-
: tura dat seipsam, quod est indicium boni-
dum docet triplex facere bonum. Primo tatis earum, et Creatoris. Dionysius « Deus :

docet de bono quod debet pra^latus sub- est bonum elfusivum sui. » Augustiims :

ditis, ibi : Si pneoccupatus fuerit homo in « Magnum est indicium bonitatis divina*
aliquo delicto. Secundo , de bono quod de- quod quselibet creatura cogitur dare se-
 OPUSCULUM IV. 2(J7

ipsam. Tertio, quia omnia naturaliter ap-

)) enim serviunt ei unde satis congruum est
;

pctunt bonum, et ad bonum tcndunt. [Mii- quod homo serviat ei. Ps. cxviii Quoniam :

losophus Bonum est quod ab omnibus

: (( omnia serviunt tibi, ordinatione tua perse-
dcsidcratur. )) verat dies. Serviunt autem ei omnia tripli-
Circa sccundum docet quod
tria sunt qu«e citer. Primo, pra'C(^pta sibi a Creatore data

maxime faciunt persevorare hominem

in adimplendo. Ps. cxlviu Statuit ea in petci-- :

bono. Primo, assidua et devota oratio, qtia num et in sxculum sieculi ; pnrceptum posuit,
homo implorat Dei auxihum ne in tentatio- et non prxteribit. Secundo, rcbcncs Creatori

nibus succumbat. Luc, x Vigilate et orale, : puniendo. Tertio, amicis ejus bcnefacicndo.
ne intrelis in tentationcm. Secundo, conti- Dc his duobus, Sap., xvi Creatura tihi fac- :

nuus timor statim enim ut liomo securus

; tori deserviens exardescit in tornientum ad-
fit, a bona operatione deficit. Ecch., xxvn : versus injustos, ad benefaciendum
et levior fit

Si non timore Doiniui tenueris te instanter, pro his qui in Secundo, debe-
te confidunt.
cito subvertetur domus tua. Interlinearis : mus soh Deo servire, quia ipse solus habet
« Timor Domini custodia vitae ; cito, id est in nobis veri Domini proprietatem. Ps. cxv :

ex improviso, subvertetur domus tua, sci- Ego servus tuus et filius ancillx twe. Possi-
hcet terrenum inhabitacuhim, vel spes ter- det autem in nobis dominium triplici jure.
renorum. Tertio, veniahum vitatio, qua^
)) Primo, jure creationis. Ps. xcix Scitote :

sunt occasio ad mortale, et frequenter sub- cjuoniam Dowinus ipse est Deus, ipse fecit nos,
ruunt a?dificium bonorum operum. Augus- et non Secundo, emptionis. I Petr.,
ipsi nos.
tinus Yitasti grandia, cave ne obruaris
: (( I : Scicntesquoniam non corruptibilibus auro
arena. » Ecch., xix Qui minima nec/ligit, : vel argento redempli estis de vana vestra
'pautatim defluit. conversatione paterme traditionis, scd pre-
Circa tertium notandum quod tria facit tioso sanguine quasi agni immaculati et in-
Apostolus. Primo, ponit recipiendi prae- contaminaii Christi. II Cor., vi Empti enim :

mium congruentiam ibi Tempore enim , : estis pretio magno , gloriflcate et portate
suo; Glossa : « hoc est tempore congruo, Deum in corpore vestro. Tertio, vitai educa-
vel convenienti. )) Tempus congruum erit tionis. Psal. cxxxv Qui dat escam omni
:

dies judicn, in quo recipiet unusquisque carni. Tertio debemus soli Deo servire
,

quod gessit. Unde in Ps. lxxiv : Cum acce- propter serviendi sibi dignitatem ; confert
pero tempus ego justitias judicabo. Se-
, enim triplicem magnam utilitatem servienti
cundo, ponit pra^mii copiositatem, ibi 7ne- : sibi. Primo, mihtiam triumphalem. II Tim.,
temus. In messione abundantia notatur. n Labora ut bonus miles Christi. Job, xxv
:
:

Ps. cxxv : Venientes autem venient cum exul- Numquid est numcrus militum ejus? Se-
tatione porlantes manipulos suos. II Cor., cundo, dignitatem sacerdotalem. Tertio,
XIX : Qui seminat in benedictionibus, de bene- majestatem regalem. De his duobus, Apoc,
dictionibus et metet vitam xternam. Matth., V Fecit nos Deo noslro regnum, et sacerdotes
:

V : Merces vestra copiosa est in coelis. Tertio, Deo et Patri suo. Ipsi gloria et imperium in
ponit prsemh aeternitatem, ibi Non defi- : ssecula s:eculorum. Amen. II Petr., n Vos :

cientcs. Joan., xv Et gaudium vestrum : autem genus electum regale sacerdotium, ,

nemo tollet a vobis. Matth., xxv Ibunt hi in : gens sancta, populus acquisitionis. Nam ser-
supplicium ^ternum, justi autem in vitam vire Deo regnare Quarto, debemus ei est.
seternam. servire propter necessitatem. Imminet au-
tem nobis triplex necessitas scrviendi Deo.
SERMO CXX. Primo, quia qui noluerit servire Deo, ser-
De eadem, ex Evangelio. suorum hostium subjicietur. Secundo,
vituti
bonorum omnium penuriam patietur. Ter-
Nemopotest duobus dominis scrvire, Matth., tio, quia sub multiplici miseria pcnitus con-
VI. D.ominus Jesus Christus in verbis istis teretur. De his tribus, Deuter., xxviii : Eo
ostendit quod
Deo serviendum est, et
soli quod non servieris Don\ino tuo in gaudio, cor-
non alteri contraria Deo pra^cipienti vel , disque ixtitia propter rerum abundantiam,
servire Deo impedienti. Matth., iv Domi- : scrvies inimico tuo, quem immilet Dominus
num Deum tuum adorabis, et illi soli servies. tibi, ecce primum ; in fame, et siti, et nudi-
Dcbemus autem ilh servire propter quin- tate, omnium penuria bonorum, ecce se-
et

que. PrimO;, propter congruitatem. Omnia cundum ct imponet jugum ferreum super
;
m SERMOiNES DOxMlNICALES.
cervicem tuanif donec conterat, ecce tertium. persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis
Quinto, propter utilitatem debemus servire filii Patris vestri qui in cmlis est. Secundo,
Deo; consequitur enim multas utilitates propter Dei exemplum, Rom. v Commendat , :

homo de servitio Dei. Sed hic notantur tres. autem carilatem suam Deus innobis, quoniam
Prima est ab omnibus inimicis hberatio. cum adhuc peccatores essemus, Christus pro
III Regum, vn : Servite illi soli , et liberabit nobis mortuus est; et paulo post : Si enim
vos de manibus inimicorum vestrorum. Se- cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo
cunda, ineffabiUs cordis exultatio. Ps. xcix : per mortem Filii ejus, multo magis reconci-
Servite Domino in Ixtitia. Tertia, «terna liati , salvi erimus in vita ipsius. Tertio,
omnium deliciarum fruitio. Isa., lxv Ecce : propter commodum nostrum. Facit enim
servi mei comedent, et vos esurielis ; ecce caritas inimicorum flUos summi Dei. Matth.,
servi mei bibent , et vos sitielis; ecce servi V Orate pro persequentibus vos, etc.
:

mei Idetabunlur, et vos confundemini Joan., . secundum notandum quod propter

Circa
xu Volo, Pater, ut ibi ego sum, illic sit et
: tria debemus in bono perseverare. Primo,
minisler meus. Fuit enim Jesus in dextris propter vitandum vituperium valde enim ;

Patris, hoc est in potioribus bonis Patris, vituperabile est incipere et non perseve-
et ibi ponet eos qui sibi serviunt. Matth., rare. Luc, xiv Quis ex vobis volens xdifi,-
:

xxiv Beatus ille servus quem, cum venerit

: care turrim, non prius sedens computat sump-
Dominus, invenerit sic facientem. Amen dico tus qui necessarii sunt,sihabeat adperficien-
vobis, super omnia bona sua constituet eum. dum? ne postquam posuerit fundauientum, et
Matth., XXV Euge, serve bone et fidelis, in-
: non potuerit perficere, omnes qui vident inci-
tra in gaudium Domini tui. Ad gaudium, etc. piant illudere ei, dicentes : Quia hic homo coe-
pit xdificare et non potuit consummare. Se-
,

cundo, piopter vitandum suppUcium ma- ;

SERMO CXXI. jus enim supplicium meretur qui gustavit

quam dulce est bene operari, et non per-
De dominica decima sexta, ex Epistola.
severavit. II Petr., n Melius illis erat non
:

cognoscere viamjustitix, quampost cognilam

Ut possitis comprehendere cum omnibus relrorsum reverti. Contingit enim illis illud
sanctis quaesit latitudo, longitudo, sublimitas verum proverbium : Canis reversus ad vomi-
et profundum , Ephes., iv. In istis verbis tum, et sus lola in volutabro luti. Tertio,
notantur quatuor, quse sunt nobis neces- propter praemium acquirendum sola enim ;

saria ad salutem. Primo, caritas qua ami- perseverantia meretur praemium. Matth.,
cos et inimicos diUgamus, ibi qux sit lati- : X Qui perseveraverit usque in finem, hic
:

tudo. Glossa « id est quanta debeat esse

: salvus erit.
latitudo caritatis, qua3 debet usque ad ini- Circa tertium notandum quod debemus
micos extendi. » Secundo, perseverantia, solum Deum expectare prsemium propter
ut in caritate fmahter persistamus ibi , : tria. Primo quia ipse solus est verum
,

longitudo; Glossa, « quae sit longitudo cari- praemium. Genes., xv Protector tuus, et :

tatis, sciUcet perseverandi longitudo. » Ter- merces tua magna nimis. Augustinus :

tio, solum Dominum nos-

intentio recta, ut <( Pra^mium erit omnia in omnibus, quia
trarum actionum pra^mium praeponamus, erit nobis vita et sahis, virtus et copia,
ibi sublimitas; haic est qua? cor sursum
: honor et gloria, pax et gaudium, et omnia
erigit ut Deus in pra^mium expectetur.
, bona. )) Tertio, quia erit praemium aeter-
Quarto, humihtas, ut in his omnibus per num. Joan., xvu : Uxc est vita xterna, ut
superbiam non evanescamus, ibi profun- : cognoscant solum verum Deum, et quem
te

dum ; est enim humilitas qu* hominem misisti Jesum Christum.

ponit in imo quoad homines, sed in summo Circa quartum notandum quod humilitas
quoad Deum. Luc, xvni Qui se humiluit : tribus modis conservat hominem in bono.
exaltabitur. Primo, ab inimicis defendendo. Psal. xiv :

Circa primum notandum quod propter Custodiens parvulos Dominus : humiliatus

tria maxime debemus dUigere inimicos. sutn^ et liberavit me. Secundo, augmenta
Primo, propter praiceptum. Matth., v Ego : gratiai promerendo. Jacob., iv Deus super- :

autem dico vobis Diligite inimicos vestros,

: bis resistit, humitibus autem dat gratiam.
benefacite his qui oderunt vos , et orate pro Tertio, usque ad aeternam gloriam perdu-
 ;, ;

OPUSCULUM IV. 269

cendo. Prov., xxxix : Hximilem spiriiu siis- fratrem revocent ad concordiam, ibi : Cum
cipiet gioria, ad quam nos perducat, etc. patientia. I Thessal., v : Patientes estote ad
omnes : videte ne quis malum pro malo alicui
reddat; sed semper quod bonum. est , sectamini
SERMO CXXII.
dd invicem et in omnes. Quarto, necesse est
De dominica decima septima, ex Epistola. ut mores graves sociorum supportare
I sciant, ibi Supporlantes invicem. Gal., vi
: :

SoUiciti servare unitatem spiritus in vin- Alter alterius onera portate, et sic adimpte-
ciilo pacis, Ephes., iv. Nota quod tria facit bitis legem Christi. Quiiito, debent habere

hic Apostolus in verbis istis. Primo, monet caritatem, per quam invicem sibi serviant
ut servemus unitatem, ibi : servare unita- mutua enim servitia nutritiva sunt carita-
tem. Secundo, ponitmodum conservationis, tis in caritate. Galat., v Per caritatem :

ibi : in vinculo pncis, Tertio, monet ad sol- enim spiritus servite invicem. Omnis enim lex
licitudinem habendam in utroque , ibi : in uno sermone impletur : Diliges proximum
solticiti. tuum sicut teipsum. Quod si invicem mor-
Circa primum notandum quod triplex detis et comeditis, videte ne invicem consu-
unitas est nobis necessaria. Prima, unitas mamini.
intellectuum per fidei identitatem. Se-
cunda, unitas affectuum per rectam con- SERMO CXXIII.
cordi« voluntatem. De his duobus, Phil., De eadem, ex Evangelio,
n Idem sapiatis, quantum ad primum
:

eamdem caritatem habentes, unanimes, idip- Ifydropicus quidam stabat ante illum,
sum sentientes quantum ad secundum.
,
Lucae, xiv. Tria notantur moraliter circa
Tertia, unitas conversationis per unifor- miraculum de curatione istius hydropici.
mem morum honestatem. Psalm. Lxvn : Primo, notatur magna peccatoris infirmitas,
Deus qui inhabitare facit unanimes in domo. ibi Hydropicus. Secundo, magna Dei cle-
:

De his tribus, Actor., iv Multitudinis au- : mentia, ibi et sanavit eum. Tertio, magna
:

tem credentium erat cor unum, quoad uni- ipsius sapientia, ibi Cujus vestrum bos aut :

tatem fidei, et anima una^ quoad unitatem asinus in foveam cadit, et non continuo
voluntatis, et erant illis omnia communia, extrahet illum die sabbati? Et non poterant
quoad unitatem morum. ad hdec respondere illi. Sapienti enim ar-
Circa secundum notandum quod triplici gumento confundit versutiam pharisaeo-
vinculo debent ligari sancti. Primo, vin- rum.
culo sapientiae. Eccli., vi Subjice hum.erum : Circa primum notandum quod per hydro-
tuum^ id est actus tuos suppone, magisterio pisim significantur quae sunt tria vitia
illius, scilicet sapientia^, et porta illam,, et origines omnium Primo, quiavitiorum.
ne accidieris in vinculis illius, scilicet tae- hydropisis est morbus aquosus, qui signi-
diosae et graviter ferens. Secundo, vinculo ficat luxuriam. Gen., iv Effusus es sicut :

dilectionis. GIoss., Super omnia autem

iii : agua, non crescas, quia ascendisti cubile pa-
habele caritatem, quod est vinculum perfec- tris tui. Secundo, quia nascitur ex vitio ves-

tionis. Tertio, vinculo pacis, ut hic in vin- : cica^. cum inflatione turgente; et per hoc

culo pacis. significat superbiam, quae procedens ex va-

Circa tertium notandum quod qui volunt nitate cordis, facit homines inflari inaniter»

servare unitatem, quinque debent habere I Cor., Et vos inflati estis. Tertio, quia
V :

qua^ Apostolus commemorat in epistola facit hominem, quanto plus bibit, tanto
ista. Primo, humiUtatem, ne alter alteri se plus sitire et per hoc significat avaritiam.
;

praeponat, quod est causa discordia (Prov. Eccle., V Avarus non impletur pecunia.
:

xni Inter superbos semper jurgia sunt, sci-

: I Joan., m
Omne quod est in mundo, aut
:

Ucet dissensiones); ibi Cum omni humili- : est concupiscentia carnis, aut concupiscentia
tate. Secundo, debent habere mansuetiidi- oculorum, uut superbia vitse.

nem, ne ahcui injuriam faciant, quod est Circa secimdum notandum quod Domi-
similiter causa dissensionis. Tit., lu Om- : nus sanavit istos tres languores, et sanat
nem ostendentes mansuetudinem ad omnes triplici remedio. Primo, morbum luxuriae
homines. Tertio, patientiam, ut illatas inju- sanat remedio puritatis. Matth., v : Beati
rias patienter sustineant, et per patientiam mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.
 :

^70 SRRMONES DOMINICALES.

Secundo, morbum superbiae remedio hu- primum ; et quasi magna cogitans, tibi pla-
militatis. Matth., u : Discile a me, quia mitis cens? ecce secundum; attonitos habens ocu-
sum. el huinilis c.ovde. Tertio, morbum ava- los ? ecce tertium.
ritia3sanatremedio voluntariai paupertatis. Circa secundum notandum quod triphci-
Lucae, V[ Beali pauperes spirilu, quoniam
: ter superbi humiliabuntur. Primo quia ,

ipsorum est regnum, coelorum. superbia dejicientur. Psal. lxxui Superbia :

Circa tertium notandum quod in tribus eorum qui te oderunt, asccndit semper. Se-
apparuit sapientia Christiin isto evangeho. cundo, quia coram omnibus creaturis con-
Primo, quia convenienti argumento res- fundentur. Osea^, iv Gloricnn corum in :

pondit, quod pertinet ad logicam, ibi Cu- : ignominiam commutabo. Jer., xvii Domine, :

jus ve^trum asinus. Secundo, quia mores otnnes qui te derelinquunt , confundentur.
naturales instruxit, quod pertinet ad ethi- Jer., XX : Confundentur vehementer qui non
cam, ibi Cum invitatus fueris ad nuptiaSy
: intellexerunt opprobriuin sempiternum, quod
ne recumbas in primo loco, ne forte honoratior nunqunm delebitur; et Osea^, x Confusio :

te sit invitatus. Tertio, quia bona opera pro Ephraim capiet , el confundctur Israel in
regno coeh facere docuit, quod pertinet ad voluntate sua. Tertio, quia a^ternaliter pu-
metaphysicam sive theoricam Dicebat au- :
nietur. Apoc, xvm : Quantum glorificavit
tem et ei qui se invitaverat : Cum facis pran- se et in deliciis fuit, tantum. date illi tormen-
diumaut coenam., noli vocare a^nicos tuos,nec tmn, propter giorificationem suam vanam,
fratres tuos, nec cognatos, nec vicinos divi- et luctum, scilicet propter delicias. Quia in
tes, etc. corde suo dicit Sedeo regina, et vidua non
:

sum, et luctum non videbo : ideo in una die

SERMO CXXIY. venient plagse ejus, mors, luctus et fames, et
De eodem igne comburetur . Job, xl : Disperge superbos
in furore tuo, et respiciens omneni arrogan-
Omnis qui se exaltat, humiliabitur , et qui tem humilia. In eodem : Respice cunctos
se humiliat, exaltabitur, Luc, xvni. Qua- superbos, etconfunde eos, et contere impios in
tuor facit Dominus in verbis istis. Primo, loco suo : absconde eos in pulvere simul, et
hortatur ut superbise vitium caveamus, ibi facies eorum demerge in foveam.
Omnis qui se exaltat; secundo, subjungit Circa tertium notandum, quia debemus
poenam superbientium, ibi humiliabitur; :
tripliciter humihari. Primo, nosipsos, quod
tertio, hortatur ad humilitatis meritum, nihil sumus cognoscendo. Gregorius :

ibi : qui se humiliat, exallabitur. ((Humilitas est sensus proprii vacuitas. »

Circa primum notandum quod tribus Secundo, debemus gaudere de contemptu,
modis exaltant se perverse superbi. Primo, si quis humilis potest praedicari, si vilis
contra Deum se stulte erigendo. Job, xv : reputari. Gregorius : (( Siquidem facile est
Cucurrit adversiis Dominum extento collo, et velum ante oculos ponere, viles vestes
pingni ccrvicc armatus est, et operuit faciem habere, demisso capite incedere sed ve- ;

ejus crassitudo, et de lateribus ejus ruina rum humilem patientia probat injuria^. »
descendit; et in eodem : Qiiid tumct contra Tertio, debemus nos humiliare, omnibus
Deum spiritus tuus, ut proferas de corde luo subjiciendo. I Petr., iii : Subjecti estoteomni
hujuscemodi sermones? Psal. lxxiu : Super- humanx creatune proptcr Deum, sive regi
bia eorum qui te oderunt, ascendit semper. quasi prxcellenti, sive ducibus tanquam ab
Secundo, inaniter sibi placendo. Augusti- eo misis ad vindictam malorum, ad laudem
nus, De civ. Dei, lib. XIV, cap. xui « Re- :
vero bonorum.
licto itaque Deo, esse in semetipso, hoc est Circa quartum notandum quod qui se
sibi placere,non jam niliil esse est, sed humiliat, tripliciter Dominus eum exalta-
nihilo propinquare; unde superbi, secun- bit. Priino, conferendo ei judiciariam po-
dum Scripturas sanctas, alio nomine appel- testatem. Matth., xix : Respondens Petrus
lantur sibi placentes. » Tertio, arroganter dixit, scilicet Jesu : Ecce nos reliquimus
se aliis pra^ferendo. Ps. xxiu : Dum superbit omma, et secuti sumus te : quid ergo erit no-
impius, incenditur pauper. Augustinus : bis? Jesus dixit : Amen dico vobis quod vos
« Quid est superbia, nisi perversa^ cclsitudi- qui secuti cstis me, scilicet per viam humili-
nis appetitus? » De his tribus, Job, xxv : tatis et paupertatis, in regeneratione , cum
Quid te elevat cor tuum, te erigendo ? ecce sederit Fitius hominis in sede majestatis suse,
 ;

OPUSCULUM IV. 271

sedebitis et vos judicantes duodecim tribus Lx::v : Dormicrunt somnum suum, et nihil
Israel. Jub, xxxm : Qiii humiliatus faerit, invencrunt omncs viri divitiarum in manibus
erit in gloria quia huinilibus retribuet ju-
,
suis. Job, XX : Divitias quas devoravit, evo-
diciariam potestatem. Secundo, confercndo mcl ; et de ventre illius extrahet eas Deus.
regiam dignitatem. I Ueg., u Suscitans : male possidentem ad
Tertio, quia ducent
de jmlvcrc. egenum, et de stercore erigens perpetuam paupertatem. Job, xxvii Nil :

paupercm, id est humilem, ut sedeat cum secum auferet ; aperiet oculos suos, et nihil
principibus^ el solium glorix teneat ; et Job, iiivcniet; et apprchendet eum quasi aqua ino-

XXXVI : Non auferet a juslo oculos suos, re- pia. Ouarto, quia contemptus earum dedu-
ges collocat in solio in perpetuunf, et illic cet ad vitae aeternitatem. Matth., xix Om- :

eriguntur qui humiliantur et deprimuntur. nis oiii reliquerit domum, vcl fratres, aut
Tertio, conferendo gloria^, adernitatem. soroiiS, vcl pntrem, aut malrem, aut uxorem,
Prov., XIX fJumilem spirilu suscipict glo-
: aut jilios, aut agros, propter nomen meum,
ria. Job, v : Qui ponit humilem insublimi.et centuplum accipiet, et vitam x ternam posside-
moerentes erigit sospitate, etc. bit.

Nota autem quod quatuor modis peccat

SERMO CXXY. homo indivitiis. Primo, injusteacquirendo.
Prov., xxviii Qui coacervat divitias usuris
:

De dominica decima octava, ex Epistola. et foenore, liberali in pauperes congregat eas.

Idem, XIV : Qui cahmniatur pauperem, ut
Gratias ago Deo meo pro vobis in gratia congreget divitias suas, dabit ipse ditiori,
Dei, qux data est vobis in Christo Jesu ; quia scihcet mundo, et egebit. Secundo, avare
in omnibus divites facti estis in illo, I Cor., i, possidendo. Eccle., v Divitiic servatx in
:

Per hoc quod Apostolus agit gratias, quod malum, id est in periculum, domini sui; pe-
ilh divites facti erant in iUo, ostenditur reunt enim in afflictione pessima. Tertio, male
quod quaedam divitise sunt qua^. sunt appe- expendendo. Prov., xxxi : Ne dederis mu-
tend*. Per hoc vero quod Christus minatur corruptionibus vitiorum, sub-
licribus, id est
divitibus, vere ostenditur quod quffidam stantiam suam, vel tuam., scilicet corpus et
divitia3 sunt fugiendce. Unde notandum divitias temporalium rerum; mystice, cu-
quod sunt divitiae temporales, et sunt divi- muhun virtutum ne contamines corruptio-
tise spirituales, et sunt divitia? aiternales. De nibus vitiorum. Luc, xx : Adolescentior
priinis, Psal. lxi : Divitix si affluant, nolite filius, congregatis omnibus, peregre profcctus
cor apponere. De secundis, idem Beatus vir : est in regionem ionginquam et ibi dissipavit ,

qui timet Dominum ; et post gloria et divi- : substantiam suam luxuriose vivendo. Quarto,
tise in domo ejus. De tertiis, Prov., vi Me- : in eis confldendo, et de ipsis superbiendo.
cum sunt divitix, scilicet potiora bona, et Prov., XI : Qui confidit in divitiis suis, cor-
gloria, scihcet ineffabihs, opes superbx, sci- ruet, scihcet a vita aeterna. Glossa : « Qui
hcet excelsae, et justitia, scihcet secundum praesentibus bonis inhians futura non co-
meritum. Prim* divitia^, scilicet tempora- gitat, vel non attendit, in flne bonis a^ternis
les, sunt contemnenda! maxime propter carebit. » I Tim,, i Divitibus hujus spccicli
:

quatuor. Primo, propter earum inutilita-
tem. Eccle., v Qui amat divitias, fructum,
: incerto divitiarum, sed in Dco vivo, qui pree-
scilicet vitae aeterna?, non capiet ex eis, sed
florem in prxsenti, scihcet malorum. Prov.,
XI : Non proderunt
scilicet districtae irae
temporales non proderunt ad salutem ho-
mini iii die judicii, sed justUia, scihcet bona
prxcipe non sublime sapere , nec sperare in
stat omnia abunde ad fruendum, bene agere,
divites fieri in operibus bonis, facile tribuere,
divitix in die ultimo communicare, thesaurizure sibi fundamen-
;
quasi dicat : divitiae tum bonum in fulurum, ut apprehendant vi-
tam xternam, vel bonam. Divitiae spirituales
sunt seientiai et virtutes. Isa., xxxui Divi- :

opera justitiae, liberabit a morte, scilicet tix yilutis, sapientia et scientia; timor Do-
aeterna. Eccli., v : Fili, noli attendere ad miri 'pse est thesaurus ejus. Per timorem
possessiones i^iiquas, et ne dixeris : Est mihi pecce- 1 est expulsio. Ecch., u : Qui timent
sufficiens vita ; nihil enim proderunt in tem- Deum, prseparabunt corda sua, et in con-
pore vindictx et obductionis. Nihil intulimus spcctu illius sanctificabunt animas suas.
inhunc mundum, nihil inde auferemus. Se- Ecch., 1 Radix sapientise, timere Deum; nam
:

cundo, rehnquendi necessitatem. Psalm. qui sin^ timore Dei est non poterit justificari.
27^ SERMONES DOMINICALES.
Ibidem Timor DominiexpeUit peccatum. Per
:
de praesentibus commodis gaudent. Impru-
scientiam est in nobis discretio et honesta dentia enim etiam improvidentia dicitur.
conversatio est enim scientia scire qualiter
; Divitiae aeternales sunt appetendae. Primo
homo se debeat habere ad Deum, ad proxi- propter earum veritatem; sunt enim illae
mum et ad seipsum. Hanc scientiam docet verae divitioe. Gregorius « Si vere, fratres, :

nos Deus ablactatos a lacte_, alvusos ab ube- divites esse cupitis, veras divitias amate. »
ribus vohiptatis et cupiditatis. Quaerit Tsaias Secundo, propter jucunditatem. Psalm.
xxvui, per Spiritum sanctum Dominum cxLix Exultabunl sancti in gloria, lcetabun-
:

dicens Quem docebit scientiam, et intelli-

:
tur in cubilibus suis. Isa., ni : Regem in
gere faciet auditum? qui respondit : Ablac- decore siio videbunt. Tertio, propter aeter-
tatos a lacte, aviilsos ab nheribus. Mirum nitatem. Sap., v : Justi autem in perpetuum
cum homo amaritudinem
in his uberibus vivent. Luc, i : Et regni ejus non erit finis.
inveniat et ardorem, quare non separatur Matth., VI : Xolite thesaurizare vobis thesau-
ab eis cum dicat Augustinus
; Domine, : <(
ros in terra, ubi serugo et tinea demolitur, et
delectationes meas respersisti amaritudini- ubi fures e/fodiunt et furantur. Per has tres
bus, ut qua^rerem sine amaritudine vi- species, aeruginem, tineam et fures, osten-
vere. » tu homo, si vis a Domino doceri, dit Dominus tutum esse in terra in
nihil
separa te ab istis uberibus^ quia dicitur possessionibus divitiarum quaedam eiiim ;

Sap., V In malevolam animam non introibit

:
sunt quoe «rugo devorat, sicut aurum et
sapientia, nec habitabit in corpore subdito argentum, et caetera metalla. Alia sunt quae
peccatis.Per sapientiam est in nobis Dei di- iion aerugo, sed tinea corrodit et comedit,
lectio unde Bernardus
; « Discat quod jam :
ut vestes sericas et pretiosas. Alia vero quae
vult ego sapientem non dicam, dum non
;
nec a^rugo nec tinea comedunt, sed fures
timebit, nec dihg-et Deum. » Istae divitise furantur et efTodiunt, ut gemmas et lapides
sunt appetendsB propter tria. Primo, prop- pretiosos. Proinde incerta est omnis vitae
ter immensitatem. Sapient., vn Infinitus :
nostrae substantia, et omnium rerum pos-
enim thesaurus est hominibus; quo qui usi sessio. Suadet nos Dominus in coelum the-
sunt, participes facti sunt amicitix Dei. In saurizare, dicens Thesaurizate vobis the- :

eodem : Neminem diliget Deus, nisi qui cum sauros in ccelo ubi nec fcrugo ncc tinea
,

sapientiainhabitat. Prov., in Pretiosior est :

demolitur , et ubi fures non effodiunt nec
cunctis opibus, et omnia qux desiderantur, furantur. Quomodo autem quis in cffilo
huic non valent comparari. Glossa : « Non thesaurizare possit, nisi divitias ante sa^cu-
tantum terrenis, sed etiam coelestibus divi- lares largiendo pra^mittat? Possumus per
tiis, imo et ipsis angelorum conspectibus
aeruginem , tineam et fures spirituales
caritas praefertur. » Unde non metuit de nequitias intelligere. ^rugo enim super-
inopia quisquis opes acquisivit sapientiam. biam demonstrat. Superbia enim mentes
Secundo, propter utilitatem. Prov., xtu :
quas invaserit, a statii suae rectitudinis
Redemptio animpe viri divitice su[p; qui autem deperire facit. ^rugo enim semper in
panper est, increpationem sustinet. Matth., aperto se demonstrat sic et superbia sem- ;

XXIV Ite in ignem xternum ; vel non sustinet.

:
per expandit ramos ad humanam laudem.
Glossa : « Qui vult animam suam redimere a Per tineam invidia designatur; semper
futura ira, congreget divitias bonorum ope- enim sicut tinea, quae invaserit corrumpit,
rum: quia qui eis carebit, increpationem et ab omni integritate disrumpit. Per fures
districti judicis sustinere non valebit. Pau- maligni spiritus intelliguntur, qui ad hoc
peres ibi non increpantur, sed benedictio- vigilant ut thesauros animae effodiant et
nem hgereditatis participant.
» Terfio, prop- furentur. Iii coelo enim aerugo non est,
ter dignitatem. Prov., xiv Corona, sciHcet :
quia in coelo superbia locum non habet,
ai^terna, pro virtutibus, sapientium, divitix quia diabolus cum suissequacibusjaminde
eorum verae, non terrenum emolumentum, dejectus est. Ibi tinea non est, id est invi-
faluitasstultorum imprudentia. Glossa : « Sa- dia, quia nullus invidebit alterius beatitu-
pientes et si terrenum aliquod emolumen- dini. Ibi non sunt fures, id est da^mones,
tum pro divitiis habent, coronam tamen quia cum capite inde corruerunt. Chrysos-
tanquam pro virtutibus in futuro partici- tomus Unus solus fur est qui furatur
: ((

pant. Sed stultorum fatuitas maxima haec thesaurum positum in coelis, scilicet inanis
est, quod pro improvidentia ffiternorum gloria. »
 OPUSCULUM IV. 273
Rom., V Si enim cum inimici essemus, recon-
:

sumus Deoper morlem Filii ejus, mullo

ciliati
SERMO CXXYI.
magis reconciliati salvi erimus in vita ipsius.

De eadem, ex Evangelio. Ad quam nos perducat, etc.

Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris SERMO CXXVII.

meis, donec ponam inimicos tuos scabeUum
pedum tuorum, Mattli., xxii. Iii istis verbis De dominica decima nona, ex Epistola.
tria notantur. Primo, Domini nostri Jesu
Christi divinitas, ibi Dixit Dominus Do- : Nolite locum dare diabolo. Qui furabatur,
mino meo. Dicere enim Dei fuit generare jam non furetur; magis autem laboret mani-
sibi Filium coaequalem, non secundum bus suis, quod bonum est, ut habeat unde
quod de David natus fuit, sed secundum tribuat necessitatem. patienti , Ephes., iv.

quod de Patre semper fuit. Secundo, Nota quod Apostolus in ista epistola tria
magna ipsius secundum humanam natu- facit. Primo, monet fideles ne in corde suo

ram dignitas, ibi Sede a dextris meis, id

:
locum diabolo faciant, ibi Nolite locum :

est regna in potioribus bonis meis. Tertio, dare diabolo. Secundo, monet eos cavere
Dei potentia et justitia, ibi donec ponam :
ab illis qui locum diabolo praeparant, ibi :

inimicos tuos scabellum. pedum tuorum. Hoc Qui furabatur, jam non furelur. Tertio, mo-
enim pertinet ad justitiam et potentiam net eos facere propter quod diabolus fu-
Dei, ut puniat omnes inimicos Christi. giat, ibi : Magis autem laboret, etc.
Nota autem quod septem faciet Dominus Circa primum nota quod
propter qua-
contra inimicos. Unde stulti sunt qui volunt tuor non debemus facere locum diabolo.
esse inimici ejus, et qui non reconciliantur Primo, quia serpens est, volens animam
ei. Primo, contra eos cum toto mundo quae eum suscipit, veneno malitiae vene-
pugnabit. Psal. cix Donec ponam inimicos
: nare. Apoc, xii Projectus est draco iste
:

tuos scabellum pedum tuorum ; Glossa : « Do- magnus, antiquus serpens, qui vocatur diabo-
nec subjiciam volentes et nolentes. » Ter- lus et Satanas, qui seducit universum orbem,
tio, suum furorem eis demonstrabit. etprojectus est in terram, et angeliejus fnissi
Nahum, i Ultiones Domini in hostes suos,
: sunt in terram. Secundo, quia est leo, quae-
et irascens ipse inimicis suis. Quarto, eos rens animas devorare. I Petr., v Fratres, :

ssevissime judicabit. Deuter., xxxm : Si sobrii estote quia adversarius

et vigilate ,

acuero ut fulgur gladium meum, et arripiet vester diabolus tanquam leo rugiens circuit
judicium manus mea, reddam ultionem hosti- quxrens quem devoret. Tertio, quia estinvi-
bus meis, et his qui oderunt me, retribuam. dus, malum suo hospiti ordiendo. Eccli.,
Quinto, tenebris infernalibus exca^cabit iii : Invidia diaboli mors intravit in orbem
eos. Nahum, v Inimicos ejus persequentur
: terrarum; imitantur illum qui sunt ex parte
tenebrse. Sexto, aeternum eis suppUcium ejus. Quarto, quia est accusator, semper
dabit. Psal. lxxvii : Percussit inimicos saos suos hospitesaccusando. ApocaL, xii Pro- :

in posteriora, opprobrium sempiternum dedit jectus est accusator fratrum vestrorum, qui
illis. Septimo, eos aeternae morti destinabit. accusabat eos ante conspectum Dei nostri die
Phil., III Nunc autem et flens dico, inimicos
: ac nocte. Quinto, quia est fur, omnia bona
crucis Christi, quorum finis interitus. Luc, gratiae suohospiti furando. Luc, viii Inde :

XIX Verumtamen illos qui noluerunt me

: venit diabolus , et tollit verbum de corde
regnnre super se, adducite huc, et interficite eorum, ne credentes salvi fiant. Sexto, quia
ante me. est homicida, hospites suos morte perpetua
Sunt autem inimici Christi omnes qui jugulando. Joan., viii Vos ex patre diabolo :

nolunt parere ejus imperiis. Augustinus in estis, et desideria patris vestri vultis facere;
lib. De civit. Dei XII « Dicuntur autem : ille homicida erat ab initio, et in veritate non
inimici Dei qui non natura, sed vitiis, ad- stetit, quia non est in eo veritas. Septimo,
versantur ejus imperiis nihil valentes ei ;
quia qui facit hujusmodi locum diabolo,

nocere; sed sibi inimici sunt resistendi locum habebit cum diabolo in inferno.

voluntate non potentia laedendi

, quan- Matth., XXV : Discedite a me maledicti in
;

quam quis sit inimicus, potest fieri amicus ignem xternum, qui paratus est diabolo et
ejus, si confugiat ad sanguinem Christi. angelis ejus. Patet ergo quod in multis plus

XXIX. 18
 :
:; ;

274 SERMONES DOMINICALES.

stulti siint qui locum diabolo faciunt in Magis autem laboret. Tertio, ad eleemosy-
corde suo, quam qui reciperent serpentem, narum elargitionem, ibi Ut habeat unde :

leonem, furem, homicidam in domo sua. tribuat necessitatem patienti. Quarto, monet
Circa secundum nota quod a septem pec- loqui quae sunt ad aedificationem fidei, ibi :

catis pra?cipit nos Apostolus abstinere in Ut det graliam audienlibus. Quinto, ad be-
ista epistola, quae in corde hominis locum nignitatis ostensionem, ibi Estote autem. :

diabolo faciunt. Primo, a furto, ibi Qui : invicem benigni. Sexto, ad misericordiae
furabatur, jam non furetur. Secundo, a ser- exhibitionem ibi misericordes. Septimo,
, :

mone malo, ibi Omnis sermo malus ex ore

: ad mutuam injuriarum dimissionem, ibi :

vestro non procedat. Tertio, a tristitia, ibi : donantes invicem , sicut et Christus donavit
Omnis amaritudo. Quarto, ab ira, ibi Et : vobis.
ira. Quinto, ab indignatione ibi, Et indi- :

gnatio. Sexto, a contentione, ibi Etclamor.

:
SERMO CXXYIII.
Septimo, a blasphemia. Augustinus « Blas- :
De eadem, ex Evangelio,
phemia est per quam de Deo falsa dicun-
tur. » Et ideo pejus est blasphemia peccare Ascendens Jesus in naviculam, transfreta-
quam perjurando, quia perjurando falsa- vit, et venit in civitatem suam. Et ecce offere-
rie adhibetur testis blasphemando falsa
; bant ei paralyticum in lecto, et videns Jesus
dicuntur de ipso Deo. Et ab omni mahtia, fidem illorum, dixit paraJytico : Confide, fili,

ibi : Blasphemia tollatur a vobis cum omni remittuntur tibi peccata tua , Matth., ix.
malitia. Allegorice civitas ista est civitas coelestis.
Circa tertium notandum quod simiUter Psal. Lxxxvi : Gloriosa dicta sunt de te, ci-

ad septem hortatur nos Apostohis in ista vitas Dei. Ad hanc civitatem venit qui
epistola, quae diabolum ab anima fugant. ascendit naviculam, id est sanctam vitam
Primo, ad mentis renovationem, ibi Reno- : et trans mare hujus mundi ascendens Jesus
vamini spiritu mentis vestrs. Debemus au- in naviculam, transfretavit, et venit in civi-
tem quinque modis renovari. Primo, sicut tatem suam. Morahter navicula ista signi-
aquila, rostrum malae linguae deponendo fical vita^ sanctitatem propter tria. Primo,
unde ibidem Propter quod deponentes men-
: ratione materiae secundo, ratione formae;
;

dacium , loquimini veritatem unusquisque tertio, ratione finis.

cum proximo suo, quoniam sumus invicem Quaere in tertia dominica post octavas
membra. Psal. cn Renovabitur, ut aquita,
: Epiphaniae.
juventus tua. Secundo, sicut cervus, cornua Debet autem quihbet ad istam civitatem
superbiae deponendo. Ps. xli Sicut cervus
: Primo, propter securitatem se-
festinare. ;

desiderat ad fontes aquarum; dicit ibi Glossa cundo, propter amoenitatem tertio, prop- ;

« Cervus est gravatus excedentibus piUs at- ter copiositatem.

que cornibus, serpentem naribus attrahit Circa primum nota quod est securitas in
sive haurit, quo hausto venenum aestuat, civitate coelesti propter tria. Primo ,
quia
unde fontem ardentissime desiderat, quo tanquam firmissimis co-
coehs soUdissimis
hausto, cornua et pilos deponit. » Isa., lv : lumnis communitur. Psal. xxx Benedictus :

Omnes sitientes venite ad aquas. Tertio, sicut Deus, quia mirificavit misericordiam suam in
accipiter, plumas virtutum per gratiam civitate munita. Secundo quia ibi nuUus ,

sancti Spiritus assumendo. Job, xxxix : malus, qui securitatem et pacem ejus per-
Numquid per sapientiam tuam plumescit acci- turbet, invenitur. Psal. lxxii : Domine, in
piter, expandens alas suas ad austrum? virtute tua imaginem ipsorum ad nihilum re-
Quarto, sicut serpens, corium vetustae con- diges. Tertio ,
quia aeternitate stabilitur.
versationis exuendo. Coloss., ni Expolian- : Ps. XLVii : Sicut audivimus , sic vidimus in
tes vos veterem. hominem cum actibus suis, civitate Domini virtutum, in civitate Dei nos-
induite novum eum qui renovatur in agni- tri, Deus fundavit eam in xternum. Hebr.,
tione Dei secundum imaginem ejus qui creavit XI : Expectabat enim fundamenta habentem
eum. Quinto, sicut aurum vel argentum, civitatem, cujus artifex et conditor Deus.
rubiginem maU amoris auferendo. Job, Circa secundum notandum quod amoeni-
xxiii Ipse vero scit viam meam, et probavit
: tas consurgit ex tribus. Primo,
civitatis
me quasi aurum, quod per ignem transit. Se- quia pulcherrimis moeniis decoratur. Prov.,
cundo, monet ad honestum laborem, ibi IX Misit ancillas suas , scilicet infirmos
:
 : ,

OPIJSCULUM IV. 275

praedicatores et despicabiles elegit, ut vo- crete, ibi : Non quasi insipientes; secundo,
carent suo verbo et exemi)lo fideles populos expedite, ibi : Nolite inebriari vino; tertio,
ud arcem suam, et ad moenia civitatis ad , humiUter, ibi Gratias agentes semper pro
:

superna ccelestis patria^ sedificia collige- omnibus innomine Domini Jesu Christi. Circa
rent. Secundo, quia continuo lumine illus- primum ostendit discretionem ambulandi
tratur. Apoc, n Et civitas non eget sole
: in tribus. Primo in electione operando- ,

neque luna ut luceant in ea, nam. claritas Dei rum, ibi Sed ut sapientes; secundo, in
:

illuminabit eam, et lucerna ejus est agnus; et comparatione electorum, ibi Redimentes :

ambulabunt gentes in lumine ejus. Tertio ,

tempus ; tertio, in inclinatione ad debitum
quia mirabilis temperies sine aestu et fri- finem, ibi : Intetligentes qux sit voluntas Dei.
gore semper continuatur. Apoc, iv Non : Circa secundum ostendit expeditionem am-
cadet super eos sot nec ullus pestus, quoniam bulationis esse in duobus. Primo, in timore
agnus, qui in medio eorum est, teget illos, et impedimenti, ibi: Nolite inebriari; secundo,
adducet illos ad vitx fontes ; et absterget in habitatione ad melius, ibi Sed adimplea- :

Dens omnem lacrymam ab oculis eorum.. mini Spiritu sancto. Circa tertium ostendit
Psal. Lxv Transivimus per ignem et aquam,
: humilitatem ambulationis spirituaUs esse
et eduxisti nos in refrigerium. in duobus. Primo, in comparatione ad
Circa tertium notandum quod ibi erit Deum, ibi : Gratias agentes; secundo, in
copiositas omnium bonorum, id est om- comparatione ad proximum, ibi : Subjecli
nium gaudiorum. Isa., xxxni : Oculi tui invicem in timore Christi.
videbunt Jerusalem civitatem, habitationem Videte quomodo caute ambuletis. Monet
opulentam. Consurgent autem in gaudia ex Apostolus in verbis istis, scilicet ut caute
tribus. Primo, ex divinse speciositatis vi- ambulemus in via justitise, propter quatuor.
sione. Isa.,xxxin Regem in decore suo vi-
: Primo, quia ambulamus in medio laqueo-
debunt. Secundo, ex pulchritudine et boni- rum. Eccli., ix Ingredieris, et super dolen-
:

tate angelicse societatis, qui sunt cives ejus. tium arma ambulabis. Secundo, quia ambu-
Hebr., xii : Accessistis ad montem Sion, et lamus in medio latronum. Oseae, vi Quasi :

civitatem Dei viventis , Jerusalem coelestem, et fiuces virorum. latronum, particeps sacerdo-
ad multorum millium. angelorum frequen- tum, in via inlerficientium pergentes de Si-
tiam, et ad Ecclesiam primitivorum, qui con- chem. Job, xix Simul venerunt latrones:

scripti sunt in ccelis, et ad judicem omnium ejus, et fecerunt sibi viam per me. Tertio,
Deum, et spiritus justorum perfectorutn. Ter- quia ambulamus in medio fovearum. Gen.,
tio, ex continuatione a^terna^ solemnitatis. XIX Vallis silvestris habebat puteos multos
:

Isa., xxxm : Respice Sion civitatem solemni' bituminis. Isa., xxiv Formido et fovea et :

Celebrant enim qui sunt in ista

tatis vestrse. laqueus super te, qui habitator es terrx; et
civitate continuum festum, qui nihil aUud erit, qui fugerit a facie formidinis, vadet in

faciunt nisi quiescere, videre, amare, lau- foveam , et qui se explicaverit de fovea
dare, cantare, quse conveniunt festo. Au- tenebitvr laqueo.
gustinus in lib. De civit. Dei « Si quaeratur
: Circa primum nota quod ambulamus in
quod est opus illius civitatis dicimus quod, medio trium laqueorum. Primus laqueus
ibi vacabimus, et videbimus, et amabimus, est superborum iniquitas. Psal. cxxxix In :

et laudabimus, et cantabimus. Nam quis via hac qua ambulabam, absconderunt su-
alius erit noster fmis nisi venire ad regnum perbi laqueum mihi. Secundus, avarorum
cujus non erit finis ? » Ad quod nos perdu- cupidUas. I ad Tim., vi Qui volunt divites :

cat Dominus omnipotens. fieri, incidunt in tentationem, et in laqueum

diaboli, et desideria multa inutilia et nociva,

qu3R mergunt homines in interitum et perdi-
SERMO CXXIX. tionem. Radix omnium malorum est cupidi-
tas. Tertius est detractorum perversitas.
De dominica vlgesima, ex Epistola. EccU., Li Liberasti corpus meum a perdi-
:

tione, et a laqueo linguse iniqux, et a labiis

Videte quomodo cnute ambuletis, Ephes., v operantium iniquitatem.
Apostolus in ista epistola admonet nos ad Circa secundum nota quod simUiter am-
cautelam ambulandi, et ponit tria circa bulamus medio trium latronum. Primus
in
ipsam cautelam. Primo, ut ambulemus dis- est diabolus; unde Joan., x Fur non venit :
 :

^16 SERMONES DOMINICALES.

nisi ut furetur et mactet etperdat. Secundus incedendo. Rom., xiii : Sicut in die honeste
est adulator. Ose«, vn : Fur ingressus est ambulemus.
spolians, latrunculus foris. Fures intrinseci
sunt, adulatores extranei. Tertius est vana SERMO CXXX.
gloria. Gregorius Quasi quidam latran- : «
De eadem, ex Evangelio.
culus adjungit se in via favor humanus et
incautos quos reperit, spoliat. Igitur expo- Missis exercitibus suis, perdidit homicidas
liari desiderat, qui thesaurum pubUce in Matth., xxii. In istis verbis parabolice
illos,

via portat. » Idem : « Quasi latruncuhis loquitur Deus de perditione impiorum, quae
quippe est appetitus laudis humanae, qui futura est in judicio. Et nota hic tria. Primo,
recto itinere gradientibus ex latere jungi- magnam Dei potentiam, ibi Missis exerci- :

tur, ut ex occultis educto gladio, gradien- tibus ;secundo, severam ipsius justitiam,
tium vita trucidetur. » Chrysostomus : ihi perdidit homicidas ; tertio, perversam
:

Unus solus fur est qui furatur thesaurum

c( reproborum malitiam, ibi homicidas illos. :

positum in coehs, vana gloria. » Da^mones Circa primum nota quod magnos exer-
furantur animas, adulatores puritatem con- citus mittet Deus in die judicii ad perden-
scientiai, vana gloria mercedem seterna». dum malos. Primus exercitus angelorum.
gloriae Matth., xiii Exibunt angeli, et separabunt
:

Circa tertium nota quod ambulamus si- malos de medio justorum. et mittent eos in ca-
militer in medio trium fovearum. Prima minum ignis. Secundus erit exercitus sanc-
est mulier velluxuria. Prov., xxxiw.Fovea, torum. Isa., ii Deus ad judicium veniet:

id est peccatum luxurise, profunda, inferi, cum senioribus populi sui et principibus
os alienXyverba et oscula meretricis, cui ira- ejus. Tertius erit exercitus omnium creatu-
tus est Dominus, incidet in eam, scilicet irae rarum. Sapient., v Armabit creaturam ad :

fdius. Glossa : « Qui verba vel oscula mere- ultionem inimicorum,, et pugnabit cum illo
tricis amplectitur, quasi januam abyssi orbis terrarum contra insensatos.
pulsat ; pedes retrahat, membra co-
et nisi Circa secundum nota quod Deus perdet
hibent, in foveam poenalem cadet, in qua malos tripliciter. Primo, velociter, quia su-
nullus nisi fihus irae illabitm\ » Secundo, bita eriteorum perditio. Deuteron., xxviii
gula et ebriositas. Prov., xxui « Cui, sci- : Mittet Deus super te famem, et esuriem, et in-
licet instant, fovese? scilicet vitiorum, cui crepationem in omnia opera tua quse facies,
vulnera? cui suffu-
sine causa., scilicet ferri, donec conterat te, et perdat velociter propter
siooculorum? scilicet amissio luminis. Nonne adinventiones tuas pessimas, in quibus reli-
his qui commorantur in vino et student cali- quisti me. I Thess., x : Cum enim dixerint
cibus epotandis? Tertia hypocritarum et ma- pax et securitas, tunc repentinus eis super-
leficorum dolositas. Isa., xxxiv Foveam : veniet interitus. Secundo, perdet universa-
habuit ericius, qui significat duplices, qui hter ,
quia nullus malus evadet. Psalm.
abscondunt intentiones sub spinis duplici- Lxxu :Perdes omnes qui fornicantur abs te.
tatis. Matth., vni Vulpes foveas habent, etc.
: Luc, xvii Et dabantur ad nuptias usque in
:

Propter periculum laqueorum debemus diem qua intravit Noe in arcam : et venit
ambulare caute semper ad Dominum. Ps., diluvium, et perdidit omnes. Similiter sicut
xxiv Quoniam ipse cvellet de laqueo pedes
:
factum est in diebus Lot : edebant et bibebant,
nieos. Augustinus « Resisto seductionibus
:
emebant et vendebant, plantabant et ijedifica-
ut non imphcentur pedes mei, quibus in- bant qua die autem. Lot exiit a Sodomis,
:

gredior viam tuam et erigo ad te invisi- ; pluit ignem et sulphur de coelo et omnes ,

biles oculos, ut tu evellas de laqueo pedes perdidit secundum hoc erit in die qua Filius
:

meos. Proinde tu eveUas eos nam si illa- ; hominis revelabitur. Tertio, perdet aeterna-
queantur, tu non cessas evellere ego au- ; liter. Matth., x Eum. timetc qui potest cor-
:

tem curro ubique sparsis insidiis. » Propter pus et animam perdere in gehennam.
periculum latronum debemus ambulare Circa tertium nota quod Deus perdet
caute spiritualibus armati armis gradiendo. malos. Matth., xxii Malos male perdet. :

Ephes., VI Propterea accipite armaturam

: Item perdet mendaces. Psalm. v Perdes :

Dei, ut possitis resistere in die malo. Propter omnes qui loquuntur mendacium. Item perdet
periculum fovearum debemus ambulare homicidas, ut hic : Perdidit homicidas illos.
caute, semper cum gravitate et luce gratiae Propterea hic tria notantur peccata : scilicet
 , ,

OPUSCULUM IV. 277

peccatum cordis in malitia, peccatum oris eum Dominus. Tertia, temporalis adversitas.
in mendacio, peccatum operis in homicidio ;
Matth., VI : Sufficit diei maliiia sua. Quarta
omnes enim qui peccant corde vel ore vel est tentatio diabolica. Psalm. xlviu : Cur
opere, nisi poeniteant, perdentur a Domino timebo in die w?a/a?idest, in die tentationis.
in a^ternum, et ad diem furoris adducentur, Quinta est dies judicii. Amos, vi : Qui sepa-
a qua nos liberet Dominus omnipotens. rati estis in diem malam, et appropinquatis
Amen. solio iniquitatis. Erit autem dies illa mala
malis propter undecim, quae tangit Sopho-
SERMO CXXXI. nias, cap. i, in una auctoritate. Primo : dies
illa dies irse, dies tribulationis et angustix,
De dominica vigesima prima, ex Epistola.
dies calamitatis et miserix, dies tenebrarum
Accipite annaturam Dei, ut possitis resis- nebulx et turbinis, dies tubse
et caliginis, dies

tere in die malo, et in omnibus perfecti stare, et clangoris super civitates munitas et super
Ephes., Tria facit Apostolus in verbis
VI. angulos excelsos : et tribulabo homines ; et
istis. Primo, monet ut armis spirituaUbus ambulabunt ut cvci, quia Domino peccave-
nos armemus, ibi Accipite armaturam : runt : effundetur sanguis eorum sicut humus,
Dei; secundo, probat quod indigemus, ibi : et corpora eorum sicut stercora.
Ut possitis resistere in die malo; tertio, po- Circa tertium nota quod in tribus debe-
nit Et in omnibus perfecti stare.
: mus perfecti stare. Primo, in cordis et cor-
Circa primum nota quod quinque arma poris munditia. II Corinth., vii Has ergo :

debemus accipere, quae ponit Apostolus in habentes promissiones, carissimi, mundemus

ista epistola. Primo , debemus accipere nos ab omni inquinamento carnis et spiritus,
balteum continentiae, ibi State succincti : perficientes sanctificationem in timore Dei.
lumbos vestros. Job, xl Accinge sicul vir : Secundo, in mandatorum Deiobservatione.
lumbos tuos. Secundo, debemus indui lori- Jacob., II Si tamen legem perfcitis regalem
:

cam justitisp, ibi Loricam justitise. Isa.,

: secundum Scripturam : Diliges proximum
Lix : Indutus est justitia, ut lorica. Tertio, sicut teipsum benefacitis. Si autem personas
debemus assumere scutum fidei. Psalm. accipitis, peccatum operamini redarguti a ,

xc Scuto circumdabit te veritas ejus, non

: lege quasi transgressores. Quicumque autem
timebis a timcre nocturno. 1 Petr., v Adver- : totam legem servaverit, offendat autem in
sarius vester diabolus, tanquam leo rugiens, uno, factus est omnium reus. Qui enim dixit:
circuit quccrens quem devoret : cui resistite Non moechaberis, dixit et : Non occides. Quod
fortes in fide. Quarto, galeam spei, ibi : Ga- si non mxchaberis, occidas autem, factus es
leam salutis assumite. I Thess., v Induti : transgressor legis. Tertio, in linguae reforma-
loricnm fidei, et caritatis, et galeam spem tione. Jacob., iii Si quis in verbo non of-
:

salutis : quoniam non posuit nos Deus in iram, fendit, hic perfectus est vir. Quarto, in Dei et
sed in acquisitionem salutis per Dominum proximi dilectione. I Joan., iv Perfecta :

nostrum Jesum Christum, qui mortuus est caritas foras mittit timorem. Matth., v : Ego
pro nobis. Quinto, gladium verbi Dei, ibi : autem dico vobis : Diligite inimicos vestros,
Gladium spiritus, quod est verbum Dei. Hebr. benefacite his qui oderunt vos, et orate pro
IV. Vivus est sermo Dei, et efficax, et pene-
: persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis
trabilior omni gladio ancipiti. filii Patris vestri qui in cxlis est ; et post :

Circa secundum nota quod quinque sunt Estote ergo et vos perfecti, sicut Pater vester
dies mali, a quibus defendunt nos arma perfeclus Quinto, in laude Dei et gratia-
est.

illa. Prima dies mala est iniquitas. Eccle., rum Ex ore infantium
actione. Psalm. viii :

VII : In die bona, scilicet in prsesenti, qua et lactentium perfecisti laudem, ad quam
mereri potes vitam aeternam fruere bonis, ;
laudem nos perducat qui est benedictus in
scilicet operibus virtutum; et malam diem saecula. Amen.
prxcave, scilicet futuram, in qua nulla da-
tur boni operis facultas. Secunda tempo- SERMO CXXXII.
ralis prosperitas. Jerem., i Ecce ego non :
De eadem, ex Evangelio.
sum turbatus, te pastorem sequens; et diem
hominis non desideravi, tu scis. Quod egres- Heri hora septima reliquit eum febris
sum est de labiis meis, rectum fuit in con- Joan., V. MoraUter duo notantur in verbis
spectu luo, Psalm. xl In die mala liberabit : istis. Primo, peccatoris infirmitas, scilicet
 , :

278 SERMONES DOxMINICALES.

febris, ibi : febris; secundo, quot sint ad faciem tuam justitia tua, et gloria Dei col-
cm^ationem ipsius necessaria, ibi : hora liget te. Sexta, peccati desertio. Isa., xxvi :

septima reliquit eum fehris. Si revertamini et quiescatis, salvi eritis. Sep-

Circa primum nota quod peccatores la- tima perfecta cordis contritio et plena
,

borant septem febribus. Prima est con- hominis ad Deum conversio. Psal. cxlvi :

tinua, qua3 est luxuria. Oseae, iv : Fornicati Qui sanat contritos corde. Jerem., iii Con- :

sunt, et non cessaverunt, quoniam Deum de- vertimini filii revertentes , et sanabo aver-
reUquerunt in non custodiendo. Secunda siones vestras. Idem in eodem : Vere in
quotidiana, quae est gula, in qua quotidie Domino Deo nostro salus Israel. Haec est sep-
peccatur. Isa., lvi Comedamus et bibamus,
: tima hora, in qua febris omnino derelinquit
et erit sicut in die, sic et cras multo amplius. peccatorem. Haec autem omnia nullam ha-
Tertio laborant tertiana
, quae significat ,
bent efficaciam, nisi sumant effectum ab
iracundiam ex accessione caloris. Eccli., illa sancta medicina qua3 sanat omnes lan-

xxviii Secundum enim ligna silvx, sic

: guores nostros, id est a passione Christi
exardescit ignis ..., et secundum virtutem Dei nostri. I Petr., ii Qui peccata nostra :

suam exaltabit iram suam. Quarta, febris pertulit in corpore suo super lignum, cujus
quartana, quae significat accidiam, quae livore sanati sumus.
provenit ex melancbolia. Proverb., xv :

Sicut tinea vestimento, et vermis ligno , ita SERMO CXXXIII.

tristitia viri nocet cordi. Deuteron., xxvni :

Percutiat te Dominus egestate, febri et fri- De dominica vigesima secunda, ex

gore, ardore, sestu et aere corruptOy ac rubi- Epistola,
gine. Quinta, hectica, quae est avaritia, quae
difficile vel nunquam
Hierony- curatur. Ut sitis sinceri et in diem
sine offensa
mus : « Cum ho-
caetera vitia senescant in Christi, Philipp., Ad
hortatur nos
i. tria
mine sola avaritia juvenescit. » Sexta
, Apostolus in ista epistola. Primo, ad mali
ephimera, quae est superbia, quia cito de- vitationem, ibi Ut sitis sinceri ; secundo,
:

ficit. Psalm. lxxii Dejecisti eos dum alle-

:
ad omnem dilectionem, ibi Repleti fructu :

varentur. Job, xxiv Elevati sunt ad mo- : justitise; tertio, ad rectam intentionem, ibi
dicum et non subsistent, et humiliahuntur m laudem et gloriam Dei.
sicut omnia et auferentur et sicut sum- , Circa primum tria facit. Primo, monet ad
mitates spicarum conterentur. Septima pu- acquirendam mentis munditiam, ibi Ut :

trida, quae est invidia. Proverb., xiv : Vita sitis sinceri. Matth., v Beati mundo corde. :

carnis, sanitas cordis ; putredo ossium in- Secundo, ad vitandam proximi injuriam,
vidia. ibi sine offensa. II Cor., vi
: Nemini danles :

Circa secundum nota quod septem sunt ullam offensionem. Tertio, ad habendum in
quae sanant hominem ab istis septem fe- utroque perseverantiam ibi In diem , :

bribus, sicut ex textu coUigitur. Prima est Christi, id est usque post mortem, quia tunc
devota Bei auditio. Ps. cvi Misit verhum : finitur dies hominis, et incipit dies Christi.
suum, et sanavit eos. Sap., xvi : Etenim nec Matth., X Qui perseveraverit usque in
:

herha nec malagma sanavit illos; sed sermo finem, hic salvus erit. Hoc tangit Glossa :

tuus, Domine omnipotens,qui sanat omnia. Tu (( In verbo sincere, id est sine operibus
es qui vitx et mortis hahes potestatem, et corruptionis quoad nos et quantum ad ,

deducis ad portas mortis , et r^educis. Se- proximos sine offensa; et hic perseveraverit
cunda, est peccati contritio. Psal. l Quo- : usque ad diem Christi.
niam iniquitalem meam ego cognosco. Tertia, Circa secundum similiter tria facit. Pri-
devota ad Deum exclamatio. Psal. xxix : mo, monet ad mentis rectificationem, ibi :

Deus meus, clamavi ad te et sanasti me. justitix. Anselmus « Justitia est rectitudo
:

Quarta est fidei infusio. Luc, vii Dixit : voluntatis servata propter se. » Secundo,
autem Dominus ad mulierem : Fides tua te ad habendam in bono delectationem, ibi :

salvam fecit : vade in pace. Quiiita est mise- Fructus autem spiritus sunt pax, gaudium,
ricordiae exhibitio. Isa., lvui : Cum videris longanimitas, bonitas benignitas, mansue- ,

nudum, carnem tuam ne des-

operi eum, et tudo, fides, modestia, continentia, castitas,
pexeris. Et tunc erumpet quasi mane lumen Tertio, ad habendam in bono perfectionem,
tuunij et sanitas tua citius orietur, et anteibit ibi repleti, Matth., v Estote ergo
: : vos
 OPUSCULUM IV. 279
perfecti, sicut Pater vester ccelestis perfectus primum nota quod quatuor sunt
Circa
est. genera hominum quibus irascetur Deus in
Circa tertium similiter tria facit. Tripli- judicio. Primo contra eos qui legem Dei
,

citer enim debemus in qualibet actione spernunt. Isa., v Abjecerunt enim legem
:

dirigereoculum intentionis ad Deum. Pri- Domini exercituum, et eloquium sancti Israel

mo, ut omnia bona, tanquam a fonte omnis blasphemaverunt : ideo iratus est furor Do-
boni, venire ab eo credamus per Jesum mini in populum suum et extendit m,anum
,

Christum. Joan., \ Et de plenitudine ejus

: suam super ewn, et percussit eos; et turhati
nos omnes accepitiuis, gratiam pro gratia : sunt montes, et facta sunt morticina eorum
quia lex per Moysen data est ; gratia et ve- quasi stercus in medio platearum. Secundo,
ritas per Jesum Christum facta est. Joan., irascetur contra eos qui in peccatis usque
XV Sine me nihil potestis fucere. Secundo,
: in finem perdurant vel persistunt. Isa.,
ut Deum in nostra actione laudari et hono- LXiv : Ecce tu iratus peccavimus : in
es, et

rari faciamus, ibi in laudem Dei. Matth.,

: ipsis fuimus semper, et salvabimur. Tertio,
V Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut
: contra eos qui temporalibus divitiis abu-
videant opera vestra hona et glorificent , tuntur. Zach., i Ego irascar super gentes
:

Patrem vestrum qui in cxlis est. Tertio, ut opulentas. Quarto, contra eos qui proximis
aeternam gloriam in praemium nobis dari non compatiuntur. Jac, ii Judicium sine :

pro opere appetamus, ibi per gloriam Dei. : misericordia qui noluit facere miseri-
fiet illi

Matth., VI : Nolite Ihesaurizare vobis the- cordiam : superexaltat autem misericordia

sauros in terra, ubi xrugo et tinea demolitur, judicium. Hoc potest intelligi in isto servo,
et fures effodiunt et furantur. Thesaurizate qui noluit misereri conservi sui.
autetn vobis thesauros in coelis, uhi nec tinea Circa secundum nota quod peccator a
nec xrugo demolitur, nec fures effodiunt nec quatuor tortoribus torquebitur. Primo, a
furantur. Deo. Matth., viii Et cum venisset trans
:

fretum in regionem Gerasenorum , occurre-

SERMO CXXXIY. runt ei duo habentes dsemonia de monumentis
exeuntes, sxvi nimis
: ita ut nemo posset
De eadem, ex Evangelio.
transire per viam illam; et ecce clamaverunt
Simile est regnum cxlorum homini qui vo- dicentes : Quid nobis et tibi^ Fili Dei? venisti

luit rationem ponere cum servis suis. Matth., huc ante tempus torquere nos? Erat autem
XX. Haec ratio fiet in die judicii, circa quam non longe ab illis grex multorum porcorum
pascentium. Secundo, a conscientia. Augus-
debet homo tria cogitare quotidie. Primo,
reddendi rationem difficultatem secundo, ;
tinus « Jussisti, Domine, et ita est, ut poena
:

testium qui adducentur veritatem; tertio, sua sit sibi omnis inordinatus animus. »
Tertio, a morte seterna. Sapient., iii Non
sententiae contra eos qui malam rationem :

tanget illos tormentum mortis, et dicitur de

reddiderunt, severitatem.
sanctis. Lucae, xvi Rogo te, pater, ut mittas
:
Qusere supra in dominica decima.
eum in domum patris mei (habeo enim quinque
fratres) ut testetur illis, ne ipsi veniant in
SERMO CXXXV. hunc locum tormentorum. Quarto, ab omni
De eodem. creatura. Sapient., xvi Creatura tihi fac-
:

tori deserviens exardescit in tormentum ad-

Iratus dominus ejus tradidit eum tortori- versus injustos, et levior fit ad henefaciendum
bus, quousque redderet universum debitum, pro his qui in te confidunt.
Matth., xvni. MoraUter per servum istum Circa tertium nota quod debent reddere
intelUgitur peccator quihbet , cui irascetur quadruplex debitum, secundum quatuor
Deus in judicio, et tradet eum aeternis tor- quse dedit nobis. Primo, dedit nobis mun-
mentis. Unde nota tria in verbis istis. dum cum creaturis. Psal. viii Omnia sub-
:

Primo, justa Dei contra reprobos indigna- jecisti sub pedihus ejus. Secundo, corpus
tio, ibi Iratus Dominus. Secundo, dura
: cum sensibus. Tertio, animam cum viribus.
peccatorum damnatio, ibi Tradidit eum : De his duobus, Genes., n Formavil Deus :

tortoribus. Tertio ejusdem damnationis

,
hominem de limo terrse quoad corpus, et
duratio, ibi Quousque redderet universum
: inspiravit in faciem ejus spiraculum vitsR
debitum. quoad animam. Quarto, gratiam cum virtu-
 :

280 SERMONES DOMINICALES.

tibiis. xiii Jam regnum immohile sus-
Hebr., : optimo. » Secundo propter jucunditatem.
,

cipientes,habemus gratiam, per quam salva- Qui conversabitur in ccelis, habebit quasi
mur, placentes Deo cum metu et reverentia : continuum gaudium et laititiam. Sap., vin
etenim Deus noster ignis consumens est. De Non enim habet amariludinem conversatio
mundo debemus ei reddere eleemosynam, illius, neque taedium conuictus illius, sed Ix-

pauperibus subveniendo. Eccli., iv Declina :

titiam et gaudium. Seneca Animus sa- : ((

pauperi sine tristitia aurem tuam, et redde pientis est quasi mundus supra lunam :

debitum, et responde illi pacifice in mansuetu- semper enim in serenitate est. » Tertio,
dine. Idem : eleemosynam pauperibus ne
Fili, propter mundanorum omnium transeun-
fraudes, et oculos ne transvertas a paupere : tium necessitatem. Sciunt sancti omnia
animam esurientem ne despexeris, et ne exas- miindana hic cito transitura. II Petr., ui :

peres pauperem in inopia sua. Idem : Cor Adveniet autem dies Domini ut fur, in quo
inopis ne afflixeris, et ne protrahas datum cceli magno impetu transibunt , elementa ca-

angustianti. Idem Ab : inope ne avertas oculos lore solventur, et terra, et omnia qux in ipsa

propter iram, etne relinquas quserentibus tibi sunt, exurentur. Cum hxc omnia dissolvenda
retro maledicere : maledicentis enim in ama- sint, quales oportet nos esse in sanctis conver-
ritudine animse exaudietur deprecatio illius; sationibus, expectantes, et properantes in ad-
exaudiet autem eum qui fecit illum. Idem :
ventum Dei, propter quem coeli solventur, et

Congregationi pauperum: affabilem te facito, elementa ignis ardore tabescent Novos vero ?

et presbytero humilia animam tuam. Glossa : cxlos et novam terram secundum promissa
(( autem commendatur mansuetudo
In his ipsius expectamus, in quibus justitia inha-

et humilitas quia mansuetudo neminem

:
bitat.

spernit, humilitas omnibus se subjicit. Conversantur autem sancti in coelo tri-

Decet autem christianum sequalibus et in- pliciter. Primo, semper de bonis coeli cogi-
ferioribus affabilem se facere et humilem. » tando. Secundo, in coelo semper debent
Psal.cxxx Domine, non est exaltatum cor
: esse desiderando. De his duobus (Maxi-
meum. De corpore debemus ei reddere, mus ) :Iste sanctus digne in memoriam
((

ipsum immaculatum restituendo. Sap., x : vertitur hominum, qui ad gaudia transiit

Bepetilur animse debitum quam habebat. Gra- angelorum quoniam in hac peregrina-
:

tiam debemus ei reddere, cum ipsa ad ho- tione solo corpore constitutus, in illa cce-
norem ejus utiliter laborando. II Cor., vi : lesti patria conversatus est. » Tertio con-
Hortamur vos ne in vacuum gratiam Dei reci- versantur sancti in coelo, secundum mores
piatis. coeli vivendo. Glossa, ibi : « Nostra conver-
Qui ista non reddiderit hic , nimquam satio in coelis est; et si vivimus in terris, est
poterit ei reddere inaeternum et idcirco ; in conversatio nostra, quia ibi est
coelis
in loco tormentorum tormenta patietur in spes nostra, quia vivendo et intelligendo
sa?cula sseculorum. A quibus nos liberet sumus similes angelis. » Est autem in tri-
Dominus. bus conversatio sanctorum similis conver-
sationi angelorum. Primo, in puritate; se-
SERMO CXXXYI. cundo, in simplicitate sine dolo tertio, in ;

De dominica vigesima caritate. Heec tria maxime sunt in angelis

tertia, ex Epistola, :

simplicitas in essentia, puritas in natura,

Nostra auteni conversatio in coelis est, Phi- caritas in gratia. In tribus est conversatio
lip.,III. Apostolus in verbisistis docetquod sanctorum. II Cor., i : Nam gloria nostra hsec
conversatio justorum est in coelis et prop- ;
est testimonium conscientix noslrae ; qnidi in
ter hoc, si volumus esse similes eis, non simplicitate et sinceritate Dei, et non in
debemus conversari in istis miseriis, sed sapientia carnah, sed in gratia Dei, conver-
in ccelis. Conversantur autem sancti in sati sunt in hoc mundo, etc.

coelispropter tria. Primo, propter securita-

tem qui enim conversatur in coelis est
: ,
SERMO CXXXYII.
securus a periculis hujus aerumnosse vita?.
Job, vii Libera me, et pone me juxta te ; et
: De eadem, ex Evangelio.
cujusvis manus pugnet contra me. Augusti-
nus Qui intrat in gaudium Domini sui,
: (( Magister, scimus quia verax es, et viam
et securus est et habebit se optime et in
, Dei in veritate doces, etc, Matth., xxii. In
 ;: ;:

OPUSCULUM IV. 281

tribus commendatur Dominus Jesus Chris- In hoc cognoscent quia mei estis discipuli, si

tus in verbis istis. Primo, a magisterii di- dilectionem habueritis ad invicem. I Cor.,
gnitate, ibi : Magister; secundo, a doctrinae xiii Adhuc excellentiorem viam vobis de-
:

utilitate, ibi : el vinm Dei ; tertio, a docendi monstro. Si linguis hominum loquar et ange-
aequitate, ibi : No7i enim accipis personas ho- lorum, caritatem autem non habeam fuctus ,

minum. sum velut ses sonans aut cymbalum tinniens.

Circa primum nola quod propter quatuor De istis quatuor viis, Tsa., ii Docebit nos :

convenit ei dignitas magisterii. Primo, vias suas, et ambulabimus in semitis ejus.

quia veritas apud eum solum semper con- Circa tertium nota quod in quatuor non
sistit. Joan., xni Vos vocatis me Magister et : est acceptio personarum apud Christum.
Domine, et bene dicitis : siim etenim. Se- Primo in justificando. Act., x Aperiens :

cundo, propter docendi potestatem. Matth., autem Petrus suum, dixit : In verilate
os
xni Sabbatis ingressus Jesus in synagogas,
:
comperi, quia non est acceplor personarum
docebat eos ; et stupebant super doctrinam Deus; sed in omni gente qui timet Deum et
ejus : erat enim docens eos quasi potestatem operatur justitiam , acceptus est illi. Se-
habens, et non sicut scribx. Tertio, quia cundo, in docendo, ut hic Viam Dei in ve- :

solus potest docere de omnibus. I Joan., ii ritate doces. Tertio, in puniendo. liom., ii
Unctio ejus docet nos de omnibus, et verum Non est personarum acceptio apud Deum.
est, et non est mendacium,. Nullus est enim Quicumque in lege peccaverunt per legem ,

magister qui possit docere de omnibus nisi judicabuntur. Non enim nuditores legis jusli'
Dominus Jesus Christus. Ecch., i Omnis :
ficabuntur. Quarto, in remunerando. Eph.,
sapientia a Domino Deo est, et cum illo fuit VI : Scientes quoniam unusquisque quod-
semper, et est ante pevum. Quarto, quia solus cumque fecerit bonum, hoc recipiet a Domino,
potest docere interius. Matth. , xxiii : Non sive servus, sive liber : et personarum ac-
vocemini magistri, quia magister vester unus ceptio non est apud Deum.
est Christus ; Glossa : « id est, quia solus
dat intellectum. »
SERMO CXXXYIII.
secundum nota quod quatuor vias
Circa
valde utiles docuit nos Dominus Jesus De dominica vigesirna quarta, ex Epistola.
Christus. Primo, viam pcenitentiae. Matth.,
VI : Intrate per angustam portnm : quia lata Gratins agentes Deo Patri, qui dignos nos
porta et spatiosa est via qux ducit ad perdi- fecit in partem sortis sanctorum in lumine
tionem ; et multi sunt qui intrant per eam. qui eripuit nos de potestnte tenebrnrum, et
Quam. angusta porta et arcta via est qux trnnstulit in regnum Filii dilectionis sux, in
ducit ad vitam! et pauci sunt qui inveniunt quo hnbemus redemptionem et remissionem
eam. Matth., iii Coepit Jesus prxdicare : :
peccatorum per Jesum Christum Dominum
Agite poenitentiam, appropinquavit enim re- nostrutn, Coloss., i. Apostolus in istis verbis
gnum coelorum. Secundo, viam sapientia^. docet ut gratias agamus Deo Patri de tribus
Prov., IV : Viam supientix monstrabo ibi magnis beneflciis, quae contuUt nobis per
ducam per semitas cequitatis, id est con-
te Jesum Christum. Primum beneflcium fuit
siha quas cum ingressus fueris, non arcta-
: iiostra jusliflcatio, ibi in partem sortis :

bunlur gressus tui, et currens non habebis sanctorum in lumine. Secundum, apotestate
offendiculum. Tene disciplinam, ne dimittas diaboH liberatio, ibi eripuit nos de potes-
:

eam. Interlinearis : « ut mah, qui medio tate tenebrarum diaboli. Tertium, regni
:

cursu offendunt. » Glossa : « Actiones aequi- aeterni collatio, ibi : et transtulit in regnum
tatis cum inchoantur, arctae videntur sed ; Filii dilectionis sux.
cum profectum capiunt, jam ex consuetu- Circa primum nota quod triplex est sors
dine spatiosae videntur et qui in prava : sanctorum, quam Deus tribuit sanctis suis.
actione desudant, offendiculum in medio Prima est aeterna praedestinatio. Ephes., i :

cursu reperiunt, quia ex templo dum non In quo etiam et nos sorte vocati sumus, prx-
praevident, rapiuntur ad panam. » Tertio destinati secundum propositum ejus qui omnia
viam obedientiae. Psal. cxviir : Viam justifi- operatur secundum consilium voluntatis suse,
cationum instrue me. Quarto, viam caritatis ut simus in Inudem glorix gratix ipsius, qui
mutuae. Joan., xni Mandatum novum do : ante speravimus in Christo. Secunda, ipsorum
vobis ut diligatis invicem, sicut dilexi vos. justiflcatio. Sap., ni : Dabilur illi donum
 :

^82 SERMONES DOMINICALES.

electum, et sors in Ecclesia Dei acceptissima. peccantis animae miseria, ibi Ecce mulier :

Et similiter hic Qiii dignos nos fecit in par-

: qux ftuxum patiebatur ; secundo, peccantis
tem sortis sanctorum in lumine. Tertia, humihtas, ibi : et accessit retro et tetigit
aBterna glorificatio. Sap., v Ecce quomodo : fimbriam veslimenti ejus; tertio, utilitas poe-
inter filios Dei computati sunt, et inter sanc- nitentis, ibi Et conversus Jesus, videns eam,
:

tos sors illorum est.
Circa secundum nota quod Deus eripuit
nos de potestate diaboli tripliciter. Primo,
a diaboli servitute nos liberando. Hebr., n
Ut per mortem destrueret eum qui habebat
mortisimperium, id est diabolum, et liberaret
dixit ei : Confide, fiiia, fides tua te salvam
fecit.
Circa primum nota quod peccator patitiu*
: fluxum sanguinis tribus modis. Primo,per
nimium amorem consanguineorum. Mich.,
III Audite hoc principes domus Israel, qui
:

eos qui limore mortisper totamvitam obnoxii abominamini judicium , et omnia recta perver-

erant servituti. Diabolus est princeps tene-
brarum. Ephes., w.Nonestnobiscolluctatio
adversus carnem et sanguinem ; sed adversus
principes et potestates, adversus rectores te-
nebrarum harum. Secundo, tenebras nostra^
ignorantiae bene suse doctrin* illuminando.
Isa., IX Populus qui ambulabat in tenebris,
: nostrum ? Propter hoc causa vestri Sion quasi
vidit lucem magnam : habitantibus in regione
umbrse mortis lux orta est eis. I Petr., ni
Qui de tenebris vos vocavit in admirabile
titis;qui sedificatis Sion in sanguinibus, et
Jerusalem in iniquitate. Principes ejusin mu-
neribus judicabant, et sacerdotes ejus in mer-
cede docebant , et prophetse ejus in pecunia
divinabant, et super Dominum requiescebant,
dicentes : Numquid non Dominus in medio
ager arabitur, et Jerusalem quasi acervus
: lapidum erit. Secundo, propter fluxum car-
nahum delectationum. Psal. l Libera me :

lumen suum : qui aliquando non populus, de sanguinibus Deus, Deus salutis mex. Ter-
nunc autem populus Dei, qui non consecuti tio, propter operationem quorumlibet pec-
misericordiam nunc autem misericordiam
, catorum. Oseae, iv Audite verbum Domini, :

consecuti. Tertio tenebras peccatorum nos- filii Israel, quia judicium Domini cum habi-

trorum luce virtutum fugando. Ephes., vi
Eratis aliquando tenebrx, nunc autem lux in
Domino. Ut filii lucis ambulate.
Circa tertium nota quod tripUciter trans-
lationem facit Dominus de sanctis suis.
Primo, transfert eos de tenebris exihi ad
lumen visionis suae claritatis. Ecch., xx
Enoch translatusest inparadisum. Paradisus
enim dicitur quasi parans visum, quia pa-
rat visum, qui est beatitudo sanctorum et
tatoribus terrse : non est enim veritas, et non
est misericordia, et non est scientia Dei in
terra. Maledictum, et mendacium, et homici-
dium, et furtum inundaverunt, et sanguis
sanguinem tetigit, id est peccatum. Propter
hoc lugebit terra, et infirmabitur omnis qui
: habitat in ea.
Circa secundum nota quod poenitentia,
quae est efl^ectus contritionis, in tribus con-
sistit. Primo, in fide, ibi fides tua te sal- :

angelorum. Joan., xvn Hxc est vita xterna

: vam fecit. Act., Fide purificans corda
iii :

ut cognoscant te solum Deum, et quem misisti eorum. Psal. l : Cor contritum et humiliatum
Jesum Chrislum. Secundo, transfert eos de Deus non despicies. Secundo, in humihtate,
morte ad vitge aeternitatem. I Joan., iii : quae est confectrix confessionis, ibi retro. :

Nos scimus quia translati sumus de morte ad Dernardus : « Nonus gradus humilitatis est
vitam, quoniam diligimus fratres. Qui non conflteri peccata sua ei cui debet. » Jac, v :

diiiget, manet in morte. Tertio, transfert eos Confitemini alterutrum. peccata, et orate pro
de saeculo nequam ad regni coelestis h«re- invicem ut salvemini. Tertio, in labore sa-
ditatem, ut dicitur hic : Et transtulit in tisfactionis, ibi : Tetigit fimbriam. Matth.,
regnum iilii dilectionis sux, etc. V Facite ergo dignum fructum poenitentix.
:

In eodem Omnis ergo arbor quse non facit

:

bonum fructum excidetur et in ignem mit-

SERMO CXXXIX.
tetur. Gregorius : « Quihbet ad cor redeat,
De eadem, ex Evangelio. et majora lucra sibi acquirat per
tanto
poenitentiam, quanto majora damna sibi
Ecce mulier qux sanguinis fluxum patie- intuht per culpam. »

bntur annis duodecim, accessit retro, et tetigit Circa tertium nota quod triplex utiUtas
fimbriam vestimenti ejus, Matth., ix. Morah- notatur hic, quae provenit ex poenitentia.
ter in miraculo isto notantur tria. Primo Prima, quia Deus ad peccatorem, qui erat
 :

OPUSCULUM IV. 283

aversus et iratus, convertitur, ibi Conver- : forsitan et mihi. Quarta, ipsius a prophetis
susJesus. Zach., i IIxc dicit Dominus exer-
: praidicatio. Luc, i Visitavit et fecit re- :

cituiim Convertimini ad me, et convertar

: demptionem plebis sux ..., sicut locutus est
ad vos. Ne sitis sicut patres vestri, ad quos per os sanctorum. Quinta, ipsa Christi in-
clamabant prophetx priores, dicentes Hxc : carnatio. JoeL, iii : In illa die stillabunt
dicit Dominus exercituum Convertimini ad : montes dulcedinem, et colles fluent lac. De
me de viis vestris malis, et de cogitationibus istis quinque potest intelligi illud Judith,
vestris pessimis : et non audierunt, neque at- viii : In diebus quinque respiciat Dominus
tenderunt ad me, dicit Dominus. Patresvestri populum suum Israel.
ubi sunt? et prophelse numquid in sempiter- Circa secundum nota quod ibi quinque
num vivent? Secunda est quod gratia Dei ei tangit propheta quoad dignitatem Christi.
infunditur : unde respexit Jesum Petrum, Primo, commendat eum a speciositate se- ;

et flevit amare, quem a crimine negationis cundo, a fortitudinis potestate. Haec duo
liberavit, et ab apostolatus culmine non notantur ibi David, qui interpretatur visu
:

permisit eadere. Matth., xxvi Et recorda- : desiderabiUs, et fortis manu. Christus fuit
tus est Petrus verbi Jesu quod dixerat : visu desiderabihs propter suam admirabi-
Priusquam gallus cantet, ter me negabis; et lem pulchritudinem. PsaL xliv Speciosus :

egressus foras, flevit amare. Est enim Domi- forma prx filiis hominum. I Petr., i Jn :

nus sicut sol, qui respiciens segetem, vivere quem desiderant angeli prospicere. Fuit et
et fructificare facit. Psal. xxiv Respice in : manu fortis Christus propter admirabilem
me, et miserere mei. Tertia est quod per fortitudinem. Augustinus « Manu inermi
:

poenitentiam salus acquiritur, ibi Et sal- : et affixa cruci debellavit aereas potesta-
vata est mulier. Isa., xlv Convertimini ad : tes. )) Job , IX : Si fortitudo quxrituVf
me, et salvi eritis. robustissimus est. Tertio , commendat ab
innata sanctitate, ibi Germen justum, id :

est in conceptione, quia solus sine peccato.

SERMO CXL.
Quod nascetur ex te sanctum vocabitur ,

De dominica vigesima quinta, ex Epistola. Filius Dei, Luc, i. Quarto, a regah digni-
tate, ibi :regnabit rex. ApocaL, v Rex :

Ecce dies veniunt, dicit Dominus; et susci- regum , Dominus dominantium. Quinto, a
tabo David germen justum : et regnabit rex, sapientia claritate, ibi : et sapiens erit. CoL,
et sapiens erit, et facietjudicium et justitiam III : In quo sunt omnes thesauri sapientix et
in terra, Jerem., iii. In istis verbis prsedici- scientix absconditi.
tur adventus Domini nostri Jesu Christi. Circa tertium nota quod Christus venit in
Circa quodnotanda. Primo, adve-
tria mundum ut nos judicaret et remuneraret.
niendi congruitas, ibi Ecce dies veniunt; : HcEC duo notantur hic et faciet judicium :

congruum enim erat ut adventum Domini et justiiiam in tcrra. Judicium, incredulos

praecederent multi dies, in quibus prsepa- reprobando, id est condemnando; justi-
rarent se homines ad susceptionem ejus. tiam, credentes justificando et salvando.
Secundo, venientis dignitas, ibi Suscitabo : De primo, Joaii., iii Qui non credit, jam :

David germen justum et regnabit rex, et , judicatus est, quia non credit in nomine uni-
sapiens erit. Tertio, adventus utilitas, ibi : geniti Filii Dei. De secundo, ibid. Sic Deus :

faciet judicium etjustitiam in terra. dilexit mundum, ut Filium. suutn unigenitum

Circa primum nota quod quinque dies daret : ut omnis qui credit in eum, non pereat,
spirituales venerunt ante adventum Christi. sed habeat vitam xternam. Non enim misit
Prima dies fuit seternaPatrispraeordinatio. Deus Filium suum in mundum ut judicet
Mich., VI : Egressus ah initio a diebus seter- mundum,, sed ut salvetur mundus per ipsum.
nitatis.Secunda, Patris facta promissio. Qui credit in eum, non judicatur. Debemus
Lucse I , Jusjurandum quod juravit ad
: ergo in eum credere per fidem, quai per-
Abraham palrem nostrum daturum se nobis. ducit et operatur ut salvemur. Debemus et
Tertia, in lege ipsius praefigiu-atio. Joan., malum fugere, ne damnemur. Matth., ult.
V Scrutamini Scripturas, quia vos putatis
: Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus
in ipsis vitam seternam habere; et illx sunt erit; qui vero non crediderit, condemnabitur,
quse testimonium perhibent de me; et in eo- A qua condemnatione hberet nos, etc
dem Si enim crederetis Moysi, crederelis
:
 :

m SERMONES DOMINICALES.
id est Christi, et torrens redundans, quia
tauta est abundantia in verbo doctrina?
SERMO CXLI.
pra^sentis vitae ,
fons sapientix. Mystice
De eadem, ex Evangelio. aqua profunda ad Vetus Testamentum,
torrens redundans ad Novum Testamen-
llli homines cum vidissent quod fecerot tum refertur, et utriusque Testamenti sa-
signuni, dicehant, quia hic est vero propheta cramentum Deus Christus et apostoli ejus
qui venturus est in mundum, Joan., vi. In reserant. Item verba sapientum lavant
istis verbis quatuor notanda. Primo, Christi mentes, et rigant, ne peccatorum sorde
potentia, ibi : cum vidissent quod fecerat deformes remaneant vel ariditate defi- ,

signum Jesus. Miraculuin enim istud quod ciant. Et quia quaedam mystice latent,

fecerat, actus fuit infmitce potenti*. Diony- quaedam aperta sunt recte hic aquam pro-
;

sius « Miraculum est actus manifestus po-

:
fundam et torrentem redundantem esse
tentise Dei ad optimum. » Secundo, magna dicit. Tertio, in utilitate. Joan., v Verba :

Christi sapientia, ibi : hic est vere propheta. qux ego locutus sum vobis , spiritus et vita
Prophetia est actus infmitae sapientiae, sunt. Quarto, in aeternitate. Luc, xxvii :

Deuter., xvm : Prophetam de gente tua et de Coelum et terra transibunt, verba autem mea
tibi Deus
fratribus tuis, sicut me, suscitabit non transibunt.
tuus ipsum audies. Tertio, magna justitia,
: Hic autem nota quod Christus venturus
ibi : Qui venturus est in mundum. Yenturus est in mundum ad quatuor. Primo, malos
est enim Cliiistus in mundum judicare ip- condemnaturus. Jud., i Ecce veniet Domi- :

sum in justitia. Psal. ix Judicabit orbem : nus in sanctis millibus suis facere judicium
terrarum injustitia. contra omnes, et arguere omnes impios. Se-
Circa primum notanda quatuor signa cundo, bonos remuneraturus. Apoc, ult. :

Christi. Primum signum fuit incarnatio Ecce venio cito, et merces mea mecum est,
Christi, quae fuit signum infinita? bonitatis. reddere unicuique juxta opera sua. Tertio,
Isa., VII : Propter hoc Deus dabit vobis si- mundum per ignem consumpturus et re-
gnum: Ecce Virgo concipiet^ et pariet Filium. novaturus. Psalm. xlix Deus manifesle :

Secundum, miraculorum operatio, quod veniet, Deus noster, et non silebit : in con-
fuit infinita3 potentiae. Joan., xx : Mulla spectu ejus ignis exardescet. Quarto, solus
quidem et alia signa fecit Jesus in conspectu ipse in perpetuum regnaturus; cessabit
discipulorum suorutn, qux non sunt scripta enim omne regnum sokim regnum :

in libro hoc ; hxc autem scripta sunt, ut cre- Christi manebit in perpetuum. Dan., vii :

dalis quia Jesus est Christus Filius Dei, et ut Aspiciebam ego in visione noctis; et ecce cum
credentes , vitam habeatis in nomine ejus. nubibus cxli Filius hominis veniebat, et usque
Tertium signum est passio. Matth., xii : ad antiquum dierum pervenit, et in conspectu
liesponderunt quidam de scribis et pharisscis, ejus obtulerunt eum : et dedit ei potesiatem,
dicentes : Magister, votumus a te signum vi- et honorem, et regnum; et omnes populi, tri-
dere. Qui respondens ait illis : Generatio bus et lingux ipsi servient. Potestas ejus po-
mala et adultera signum quserit et signum , testas xterna qux non auferetur, et regnuni
non dabitur ei, nisi signum Jonx prophetde. ejus quod non corrumpetur, etc
Sicut enim fuit Jonas in ventre ceti tribus
diebus et tribus noctibus, ita erit Filius
SERMO CXLII.
hominis in corde terrx. Qiiartum adveiitus
ejus ad judicium. Isa., vm : Habitatores De eodem.
terrx, quimoramini in terra, cum elevatwn
fuerit signum in montibus, et videbitis, et Et cum gratias egisset, distribuit dis-
clangorem audietis. cumbentibus, Joan., vi. Sicut dicit Glossa.
Circa secundum nota quod in quatuor Christus egit gratias, et docet nos agere
apparet magna sapientia Christi. Priino, in gratias pro tribus beneficiis. Primo pro ,

doctrina sua, id est in veritate. Matth., beneficiis corporalibus ; secundo, pro spiri-
xxii Magister, scimus quia verax es, et
: tuaUbus tertio, pro aeternalibus.
;

viam Dei in veritate doces. Secundo, iii pro- Pro corporalibus triphciter. Primum, quia
funditate. Proverb., xviii Aqua profunda, : creavit, esse naturae conferendo. Ephes., v
id est doctrina spirituaiis, verba ex ore viri, Gratias agens semper pro omnibus in nomine
 OPUSCULUM IV. 285
Domini Jesu Christi Deo, et Patri. Deus dici- Deo sine intermissione, quoniam cum accepis-
tur pater noster per creationem. Secundo, setis verbum auditus Dei, accepistis non ut

quia conservat esse natura^ mala remo- verbum hominum, sed (sicut est verej verbum
vendo. Sap., xviu Et qui ante Iwserant,
: Dei ,
qui operatur in vobis qui credidistis.
quia non la'debanlur, gralias agebant tibi, et Tertio, quia reficit animam, cibum Euclia-
ut esset differentia, te Deum petebant; prop- ristise tribuendo. Luca^ xxiu : Et accepto
ter quod ignis ardentem columnam ducem ha- pane, gratias egit, et fregit, et dedit eis, di-
buerunt ignotx vix. Tertio, ([uia nutrit, cibo cens : manducate , quia hoc est
Accipite , et
corporali reficiendo. I Tim., iv : Spiritus corpus meum. In hoc enim quod Christus
manifeste dicit, quia in novissimis temporibus dedit corpus suum, cum gratiarum actione
discedent quidam a fidey attcndentes spiriti- debemus istum cibum ineflabilem susci-
bus erroris, et doctrinis dxmoniorum in hypo- pere.
crisi loquentium mendacium, ct cauteriatam Item pro beneficiis seternahbus debemus
habentium sua^n conscientiaw prohibenlium ,
gratias agere simihter triphciter. Primo,
nubere, et abstinere a cibis, quos Deus creavit pro justorum ab seterna morte liberatione.
ad percipiendum cum gratiarum aclione fide- Coloss., I Gratias Deo Patri ; et post qui
: :

libus, et iis qui cognoverunt veritatem, quia eripuit nos de potestate tenebrarumy etc. Se-
omnis creatura Dei bona est, et nihil rejicien- cundo, pro justa reproborum damnatione.
dum quod cum gratiarum actione percipilur, Tertio, pro summa et digna sanctorum
sanctificatur enim per verbum Dei et oratio- glorificatione. De his duobus, Apoc, xi :

nem. Viginti quatuor seniores, qui in conspectu Dei

Pro spiritualibus beneflciis debemus si- sedent in sedibus suis , ceciderunt in facies
militer gratias agere Deo propter tria. suas, et adoraverunt Deum, dicentes : Gratias
Primo, quia nos sanctificat gratiam con- agimus tibi, Domine Deus, Pater omnipotens,
ferendo. Col., i Gratias agentes Deo Patri,
: qui es, et qui eras, et qui venturus es, quia
qui dignos nos fecit in partem sortis sancto- accepisti virtulem luam magnam, et regnasti,
rum in lumine, qui eripuit nos de potestate et iratae sunt gentes, et advenit ira tua et
tenebrarum, et transtulit nos in regnum Filii tempus mortuorum, judicari, et reddere mer-
dilectionis suse, in quo habemus redemptionem cedem servis tuis, et prophetis et sanctis.
peccatorum. Secundo, quia instruit, verba Amen.
sua docendo. I Thess., ii Nos gratias agimus
:

SERMONES FESTIVI.

tium, ibi : prsevenire ; quartum, ibi : ado-

SERMO I.
rare. Prsevenire hodie, adorare cras.

In vigilia Nativitatis Domini. Circa primum sciendum quod Christus

dicitur sol. Malach., iii 1^06/5 timentibus
:

Oportet prsevenire solem ad benedictionem
tuam, et ad ortum lucis te adorare, Sap.,
XVI. Cras celebraturi sumus ortum Solis
aeterni, ideo monemur in istis verbis prse-
parari ad ortum ejus. Et notantur hic duo.
Primo, nasciturus commendatur; secundo,
quid sit nobis faciendum demonstratur.
Christus commendatur in duobus. Primo,
quia sol; secundo quia lux. Duo etiam
,
nobis facienda indicuntur. Primum pr»ve-
nire, secundum adorare. Primum, ibi
solem; secundum, ibi ad ortum lucis; ter-
: fecit Christus nobis, nastendo. Generavit,
Deum orietur Sol justitix. In hoc autem quod
dicitur Sol, notantur septem beneficia quae
exhibuit generi humano, nascendo, sicut
sol corporalis septem efFectus exercet in
corporibus. Primus effectus est generatio,
secundus vivificatio, tertius nutritio, quar-
tus augmentatio, quintus perfectio, sextus
purgatio, septimus renovatio. His omnibus
sol ad generationem sensibilium corporum
emittitur, et ad vitam ea movet, nutrit, et
: auget, et perficit, purgat et renovat. Haec
 : ;

^86 SERMONES FESTIVI.

filiosDei faciendo. Joan., i Quotqnot an- : dendo. Tertio, in amorem ipsius firmiter
tem receperunt eum, dcdit eis potestatem filios persistendo. De his tribus, Num., xi : Sanc-
Dei fieri. Jacob, Voluntarie genuit 7ios m : tificamini hodie, et cras comedetis carnes.
verbo veritatis. Yivificavit, vitam gratise et Sanctus eniin idem est quod mundus, sine
glorise largiendo. Joan., i Vita erat lux : terra et firmus. Quarto, divinis laudibus in-
hominum. Ephes., n : lit nos convivificavit in sistendo. Psal. xciv Prseoccupemus facicm
:

Christo. Joan., xvi : Et ego vitam xternam. ejns in confessione. Quinto, perseveranter,
do eis. Nutrit pane Eucharistiae, et verbi di- ut digni simus participes nativitatis ejus
vini. Joan., vi : Ego sum panis vivus, etc. fieri, orando. Psal. Lxxxvn Matie oratio :

Sapient., xvi : Panem de coelo prxstitisti mea prxveniet te. Idem. Psal. cxvni Prx- :

eis. Psal. xxx : Educes me et enutries me. veni in maturitate, et clamavi. Sexto, quanta
Augmentavit plenitudinem gratiae et do-
,
beneficia largitus sit nobis, dUigenter me-
noriim largiendo. Joan., De plenitudine i : ditando. Psal. cxvm Prsevenerunt oculi mei
:

ejus omnes accepimus. Ephes., iv Veritatem : ad te dilaculo, ut meditarer eloquia tua.

autem facientes in caritate, crescamus in illo. Septimo, de tanto Deo gratias referendo.
Perficit statum perfectionis inducendo.
, Hoc est quod dicitur praevenire ad benedic-
Matth., v: Estote perfecti sicut Pater vester tionem.
perfectus est. Purgavit, sordes peccatorum i^dorare debemus ad ortum lucis, id est
auferendo. Hebr., i Purgationem peccato- : nativitatem Christi, quinque modis. Primo,
rum faciens. Renovavit, vetustatem culpae corde credendo secundo, ore confitendo
;

destruendo et nova omnia faciendo. De

, tqrtio, opere quodam sacrificium ejus de-
primo, Rom., vi Vetus homo noster simul : vote et digne sumendo quarto largas ;
,

crucifixus est, etc. De secundo, Apoc, xxi : eleemosynas faciendo quinto noctes et ;
,

Et dixit qui sedehat in throno : Ecce nova dies in ejus laudibus expendendo. De pri-
facio omnia. Sic fuit iiobis sol, fuit et lux. mis duobus, Rom., x Corde creditur ad :

Et nota, in hoc quod dicitur lux, sex justitiam, ore autem fit confessio ad salutem.
aUos effectus quos fecit nobis nascendo. De tertio, Rom., xii Obsecro vos, fratres, :

Sex enim sunt effectus lucis. Primus, illu- per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora
minatio; secundus, fecundatio fecunditas ; vestra hostiam sanctam, etc. De quarto, Isa.,
enim ab influentia lucis; tertius, prse-
est xxviii : Hsec est requies mea : reficite lassum
servatio est enim lux praeservativa quar-
:
;
et hoc est meum refrigerium. De quinto do-
tus ordinatio
, quintus ornatio Diony- ;
, : cent angeli, qui hanc diem tam solemniter
sius « Lux confusum et inordinatum
: cantarunt. Luc, ii Et subito facta est cum
:

ordinat et ornat sextus, sui effusio est ; : angelo multitudo militix coelestis.
enim lux effusiva sui. Fecundavit, virtu-
tum radios infundendo, et ad bona opera
SERMO II.
commovendo. Isa., lvui Implebit splendo- :

ribus animam tuam ; et post Et eris hortus :

In Nativitate Domini, ex Epistola.
irriguus, etc. Ubi nota quod fecunditas est
exinfluentialucis. Pra^servavit. Joan., xvn Parvulus natus est nobis, Isa., ix. In istis
Ego servabam eos, Ordinavit. Cant., ii
etc. : verbis tria notantur circa nativitatem Do-
Ordinavit in me caritatem. Ornavit., EccU., mini. Primo, natus describitur; secundo,
XLVii Ornavit tempora usqne ad consumma-
: ipsa nativitas subditur; tertio, nativitatis
tionem vit^. Job, xxv Spiritus Dotnini : utiUtas sequitur. Primum, ibi : Parvulus;
ornavit coelos , sciUcet Domini nostri Jesu secundum ibinatus est; tertium, ibi no-
: :

Christi. Seipsum effudit, pro nobis mo- bis. Natus est ergo parvulus, sed cujusmodi
riendo. Gal., iii : Tradidit scmetipsum pro parvulus?admiraMlis, amabiUs, ineffabilis,
me, sciUcet Christus. formidabilis, venerabilis, desiderabilis. De
Cum muUis ergo bonis natus est nobis his hoc est quod postea sequitur Et voca- :

sol iste, et lux ista. Dignum est ergo pra^- bitur nomen ejus admirabilis, ecce primum;
venire ortum ejus, et ad nativitatem ado- et amabilis,quiaest con5//mr «ws/ineffabUis,
rare. quia Deus; formidabilis, quia fortis; vene-
Pra>venire autem debemus septem modis. rabiUs, quia pater futuri sxculi; desidera-
Primo, ab omni nos peccati sorde abluendo. bUis, quia princeps pacis. Admirabilem is-
Secundo, omnem amorem terrenum exclu- tum coeli enarrant, angdi clamant, Magi
 ;; ;,

OPUSCIILUM IV. 587

nuntiant, pastores prsBdicant. Coeli stel- siderahihs. Sed est et formidabihs propter
lam emittendo angeli laudando, Magi ,
tria. Primo, quia lux ut omnia videat se- ;

adorando pastores qucTB viderant enar-

,
cundo, potens, ut omnia valeat tertio, jus- ;

rando. De primo, Matth., n. De secundo, tus, ut de omnibus justitiam faciat. I)e

Luc, n. IJe tertio, Matth., n. De quarto, primo, Joan., Lux in lcnebris Iticet, et
i :

Luc, n. Est admirahihs triphciter quia : tenebrx eam non comprehenderunt, etc De
creator creatura efhcitur, virginitas in sui secundo, Hehr., i Sedet ad dexteram ma- :

partu non perditur, hoc ab homine ratio- jcstatis. De tertio, ibidem Dilexisti justi- :

nah creditur. llaec tria miracula fecit hodie tiam, et odisti iniquitatem, etc Debemus
Dominus. Primum, quod Deus factus est ergo eum admirari ut obstupescamus ,

homo secundum quod Yirgo peperit

; ,
amare, ut ardescamus; ineflabilem cogi-
tertium, quod cor humanum credidit. Est tare, ut humihemur; formidabilem, ut ti-
ergo admirabihs propter majestatem, sed meamus; venerabilem, ut laudemus; desi-
est amabihs propter bonitatem, qua^. appa- derabilem, ut ad euin festinemus.
ret in tribus. Primo, ex sui efTusione, seip- Circa nativitatem sciendum hic quod
sum hodie efTundendo. Dionysius « Bo- : triplex est ejus nativitas. ^Eternahs ex
num est diffusivum sui. » Joan., i Vcrbum : Patre, temporahs ex Matre, spirituahs ex
caro factum est, et habitavit in nobis, etc corde. Hoc significant tres missae in die
Secundo, ex benignitatis su« ostensione; Nativitatis.
unde cantamus in epistola ad Titum, ni : Circa utilitatem breviter sciendum quod
Apparuit benignitas et humanitas Saloatoris duphcem utilitatem consecutus est homo
nostri Dei, etc Tertio, ex optimorum ad- de ejus nativitate : scihcet malorum om-
ductione. Dionysius « Optimi est optima : nium remotionem et bonorum omnium
adducere. » Adduxit autem nobis tria op- acquisitionem. Hoc dixerunt angeh, Luc,
tima scilicet optimum scientiae, gratise et
: i :Annuntio vobis gaudium magnum, quoad
gloriae. De
evangeho tertiae missa;
his in : bonorum adeptionem quia natus est vobis ;

Vidimus gloriam ejus quoad optimum ,

Salvator , quoad malorum remotionem
gloriae plenum gratix, quoad optimum
;
scilicet qui nos salvabit ab omni malo

gratiae et veritatis, quoad optimum scien-

; opere. Ipse parvulus hodie natus faciat nos
tiae. Est ergo amabihs. Sed est ineffabilis tanti gaudii participes, qui vivit et regnat
propter tria. Primo, propter aeternitatem ;
in ssecula. Amen.
secundo, propter eamdem cum Patre aequa-
htatem tertio, propter divinitatem. De his
;
SERMO ni.
tribus, Joan., i In principio erat Verbum,
:

ecce aeternitas et Verbum erat apud Deum,

; De eadem, ex Evangelio»
ecce aequalitas; et Deus erat Verbum, ecce
deitas. Est ergo ineffabihs. Est et venera- Vita erat lux hominum, Joan., i. In hoc
bihs, quia omnicreator, omnigubernator et evangelio puer iste qui natus est vocatur
omnirecreator. Ista tria habentur in epis- Yerbum, lux et vita. Primum, ibi In prin- :

tola Per quem fecit et sxcula, ecce creator

: cipio erat Vcrbum; secundum et tertium,
portans omnia verbo virtutis sux, ecce gu- ibi : Vila erat lux hominum. Et notatur per
bernator; purgationem peccatorum faciens, hoc multiplex utilitas quam in ejus nati-
ecce recreator. Est ergo venerabilis est , vitate consecutus est homo. Fuit enim
etiam desiderabilis propter speciositatem, Yerbum hominem docendo , lux illumi-
quia speciositas est quidam partium situs nando, vita ad aeternitatem perducendo.
cum quadam coloris suavitate. Omnisenim De primo, Matth., iv Circuibat Jesus do- :

pulchritudo in duobus consistit in lumi- : cens. Docuit autem nos tria scilicet rerum :

nibus et characteribus, sive figuris, et co- qualitatem , Scripturae veritatem vit^ ,

loribus. Ista duo habentur in epistola, ibi : sanctitatem. Rerum qualitatem, quia do-
Qui cum sit splendor glori^, quoad pulchri- cuit mundum
fahacem, diabolum menda-
tudinem coloris, et figura substantix ejus, cem, Deum veracem et hujusmodi. De
quoad pulchritudinem figurae. Ps. xliv : secimdo, Lucae, ult. Aperuit illis sensum, :

Speciosus forma prse filiis hominum. Quoad ut intelligerent Scripturas. Detertio, Matth.,
pulchritudinem coloris, Cant., v Dilectus : V Beati mites, beati pacifici, etc, per to-
:

meus candidus et rubicundus. Est ergo de- tum. Et sic in primo docuit physicam, quae
 : »

288 SERMONES FESTIVI.

inqiiirit naturas rerum; in secundo, logi- pulchra est casta generatio cum. claritate! et
cam, qua3 probat verum; in tertio, ethi- post subditur Coronata triumphat. Ter-
:

cam, quae docet honestatem morum. Joan., tium, carnis mortiflcatio. Isa., lxi Dabo :

xm Vos vocatis me Magister et Domine, et

: coronam pro cinere, etc. Quartum, justitise
bene dicitis, etc. Item hix ihuminando. Ilhi- labor. II Timoth., ix De reliquo reposita :

minat autem triphciter noctem culpae : est mihi corona justitix. Quintum, tentatio-
expellendo, diem gratiae inducendo, lumi- num superatio. Jac, i : Beatus vir qui
naria magna, id est sanctos, per mundum suffert tentationem, quoniam, cum probatus
diffundendo. De primis duobus, Rom., xm : fuerit, accipiet coronam vitx. Sextum, po-
Nox prsecessit, dies autem appropinquavit. pulorum conversio. I Thess., m : Quse est
De tertio, Phihp., n : Inter quos lucelis sicut spes et consolatio nostra. Septimum, bene
luminaria in mundo. Item fuit vita, vitam administrataprselatio. Prov., xxvii : Agnosce
nostram reparando vitam gratiae lar- , vultum pecoris tui, etc. Octavum, tolerata
giendo, vitam gioriae tribuendo. De primo : pro Clu'isto passio. Apoc, u Esto fidelis :

« Et vitam resurgendo reparavit. » De usque ad mortem et dabo tibi coronam vitpp.

,

secundo, Joan., n Ego sum resurrectio et

:
Coronantur et mah ahis coronis coro- :

vita. De tertio, Joan., xvui Ego vitam :

nantur enim corona florea, frondea, auri-
aeternam do eis. Ad quam perducat nos qui chalca, spinea. Florea, in carnis volupta-
est benedictus in sa^cula. Amen. tibus. Sap., II : Coronemus nos rosis. Fron-
dea, in mundi vanitatibus. II Mach., vi :

SERMO IV.
Coronati hedera Libero circuire cogehantur.
Isa., XIII Vx coronx superbix. Aurichalca,
:

In festo sancti Stephani, ex Epistola. in divitiis ssecularibus, quae videntur divi-

tiae, sicut aurichalcum videtur aurum, sed
Stephanus autem plenus gratia, et fortitu- non sunt. Apoc, ix Habebat coronam simi-
:

dine faciebat prodigia et signa magna in lem aurichalco. Spinea, in poenis seterna-
populo, Act., VI. Stephanus interpretatur libus. Coronans coronabit te
Psal. XXXIII :

coronatus et dignus fuit ut tah vocaretur

:
tribulalione. Sunt ergo
istae coronse ca-
nomine, qui primo meruit corona martyrii vendae, ihse appetendae, etc
coronari. Ideo dicitur protomartyr, id est
primum martyr. Est autem ipse coronatus,
et coronantm' omnes sancti quadruphci
SERMO V.

corona argentea, stehea, aurea et gem-

:
In festo sancti Joannis.
mea. De prima, Zach., vi Sume argentum, :

et facies coronam. De secunda, Apocal., xu :

Numquid ad prxceptuum tuum elevabitur
Et in capite ejus corona stellarum duodecim. aquila? Job, xxxix. Ista verba satis bene
De tertia^ Ecch., xlv Corona aurea super :
conveniunt hodiernae festivitati in qua ,

caput ejus. De quarta, Psalm. xx Posuisti :

transitus beati Joannis de morte ad vitam
super caput ejus coronatn de lapide pretioso. recolitur. Circa quam tria in istis verbis
Argentea corona est cordis claritas, quae notantur : modus transeundi, utihtas tran-
corpus mirabihter decorabit, Isa., lxi Si- : situs, dignitas transeuntis. Primum, ibi :

-cut sponsum decoratum corona. Stehea corona numquid ad prxceptum tuum ; secundum,
est perfecta de omnibus scientia. Ecch., vi ibi : elevabitur ; tertium, ibi : aquila.
Corona gratulalionis super te; dicitur de Circa primum sciendum quod quatuor
sapientia. Aurea corona est ipsa de divini- prfficepta fecit ei Dominus. Primum, ut
tate jucunditas. Isa., xxxvm : In illa die nuptias desereret secundum, ut post eum ;

erit tibi Dominus corona gloirx. Gemmea iret; tertium, ut statum utriusque Ecclesiae
corona est seternitas. I Petri, v : Perci- scriberet quartum ut, relicta praesentis
;
,

pietis immarcescibilem selernx glorise coro- ad paradisum transiret. De

vitae miseria,
nam. primo, Hieronymus in Prologo super Joan-
Sunt octo pro quibus Dominus electos nem a Qiiem de nuptiis volentem nubere
:

suos debet coronare. Primum, Dei mise- vocavit Deus, ut virginem virgo servaret.
ratio. Psalm. cii Qui coronat te in tmseri-
:
De secundo, Matth., iv Invenit Jacobum :

cordia et miserationibus. Secundum, puri- Zebedcei, et Joannem fratrem ejus, etc De

tatis conservatio. Sapient., ii : qtiam tertio, Apoc, i : Quod vides, scribe in libro,
 ,

OPUSCULUM IV. !289

et milte septem Ecclesiis. De quarto, in le- varielatibus, etc. Quarto, ut ad ccelum ire
genda sua : « Yeni ut cum fratribus tuis festinemus. II Reg., i Aquilce velociores. :

epuleris. » Hebr., iv Festinemus ingredi in illam re-

:

Circa secundum nota quod quatuor modis quiem. Quinto, ut bona nostra per rectam
fuit elevatus in morte. Primo, ad eam vo- intentionem occuhemus. Prov., xxx Tria :

luntarie eundo
secundo, dolorem mortis ; sunt mihi difficilia : via aquiix in coelo, etc.
non sentiendo tertio, ab ea cito, sicut cre- ; Matth., VI Atlendite ne justitiam vestram
:

ditur, resurgendo quarto, dc ipsa ad cce- ;

faciatis coram hominibus , ut videamini ab
lum ascendendo. De primis duobus in Pro- eis. Sexto ut petram , , id est Christum
logo super Joannem : « Descendit in defossum in nido cordis collocemus. Ephes., iii :

sepulcrum, sive locum, et facta oratione Christum habitare per fidem in cordibus ves-
appositus est ad patres suos, » ecce pri- tris. Septimo, ut in bono opere usque in

mum; « tam extraneus a dolore mortis, hnem perseveremus. Isa., xl Assument :

quam a corruptione carnis invenitur alie- pennas ut aquilx, volabunt et non deficient,
nus, » ecce secundum. De aliis duobus in
legenda.
SERMO YI.
Circa tertium sciendum quod beatus
Joannes dicitur aquila propter tria. Primo, De eodem, ex Epistola.
propter videndi perspicacitatem secundo, ;

propter volandi sublimitatem tertio, prop- ; Cibavit pane vitx et intellectus

ter quarumdam actionum proprietatem.
Yidendi perspicacitas in aquila consistit in
duobus quia videt splendidissima et re-
: ab homine appeti, facit Dominus his qui
motissima, qui solem in rota videt, de co^lo
leporem in terra. Sic beatus Joannes vidit
solem in rota, Christum in Patre.
illum
hac epistola ostenditur quod
Eccli., XI. In
quatuor bona, quae multum consueverunt
diligunt eum et timent. I*rimum, delicia-
rum laetitiam; secundum, beatorum glo-
id est riam tertium divitiarum copiam quar-
; ,
;

Joan., I : Verbum. Yidit

In principio erat tum, justis aeternitatem. Primum, ibi :

remotissima, quia quae ventura sunt in Cibavil eum ; secundum, ibi : In medio
fine mundi vidit in Apocalypsi. Item volavit Ecclesix; tertium , ibi : Jucunditatem et
altissime dupliciter, scilicet contemplando exultationem thesaurizavit ; quartum, ibi :

et scribendo. De primo, Apoc, i : Fui in Et nomine seterno haereditavit illum.

spiriiu in dominica die, et audivi post me Circa primum nota quod tres delicias dat
vocem magnam tanquam tubx, etc. De se- Dominus servis suis in via. Primae, consis-
cundo, Ezech., x Facies aquilse desuper : tunt in corporis dominici sumptione; se-
ipsorum quatuor, quia Joannes scribendo cundai, in sacrai Scriptura? lectione tertiae, ;

cseteros evangehstas transcendit. Augus- in divinse bonitatis praegustatione. Primae

tinus : « Si paulo altius intonasset, totus notantur , ibi : Cibavit illum pane vitae.

mundus eum capere non posset. » Item Joan., VI : Ego sum panis vitse, qui de coelo
dicitur aquila propter duphcis actionis pro- descendi. Secundae, ibi intellectus. Pro- :

prietatem. Primo, puhos cohocavit in Deo. verb., VI Edite panem meum. Tertiae, ibi
: :

I Joan., IV Qui manet in caritate, in Deo

: Aqua sapientix, etc. Sapientia enim dicitur
manet. Secundo, petram in nido posuit, id a sapore. Sapient., xxvii Panem de ccelo :

est Christum. I ad Cor., x Petra autem erat : prsestitisti eis, omne delectamentum in se ha-
Christus. De hac aquila patet in epistolis bentem. Yere omne delectamentum quia :

suis per totum. De ista aquila dicitur si quis gustaverit de eo, dehcias mundi
Ezech., XVII Aquila grandis magnarum : tanquam amarissimas despiciet. Grego-
alarum, ubi commendatur in muhis. rius : « Gustato spiritu , desipit omnis
Morahter si vohimus in ahum elevari,
: caro. »
debemus esse aquila propter septem. Pri- Circa secundum notandum quod in tri-
mo, ut de veteri statu in novum mutemur. bus ponitur beatorum gloria. Primo, in
Psal. cii Renovabitur ut aquHae juventus
: eloquentia; secundo, in sapientia; tertio,
tua. Secundo ut in ahum conversando , in vestium gloria. Primum, ibi In medio :

volemus. Philipp., Nostra conversatio in m : Ecclesix aperuit os ejus. Secundum, ibi Et :

ccelis est. Tertio, ut virtutum varietate plu- implevit eum Dominus spiritu sapientiae. De
memur. Ezech., xxvii Plenam plumis et : his duobus, Luc, xxu: Ego dabo vobis os et
XXIX. 19
 :

290 SERMONES FESTIVl.

sapientiam. Tertium, ibi : Stolam glorix in- secundo, deprimere tertio, concordare.Vox ;

duit eum, quse est honesta exterior conver- elevatur per contemplationem. I Paral., x :

satio, quse intexitur ex filis bonorum mo- Cantabant; et post Resonabant sonitus :

rum. Isa., vi : Induit me vestimento salutis. Isetitise in excelsis. Vox deprimitur per sui

Divitiarum copia ponitur similiter in humiliationem. Dan., iv Benedicite sancti :

tribus. Primo, in eorum delectabilitate se- ; et humiles corde Domino. Concordatio vocis

cundo, in pretiositate tertio, in gloriosi- ; fit concordise conservatione.

et unitatis
tate. Primum, ibi jucunditate intrinsecus : Ephes., I : unitatem spiritus
Solliciti servare

et extrinsecus; sunt enim jucundse illai in vinculo pacis, vel per mentis cum corde
divitiae, non amarai, sicut divitise mundi. concordatione. I Corinth., xiv Psallam :

Secundum, ibi thesaurizavit ; thesaurus

: spiritu, psallam et mente. Ad usus exerci-
enimnon fit nisi de pretiosis. Tertium, ibi tium sunt tria necessaria, ut cantet fre-
super eum, quia totus repletus est divitiis. quenter, diligenter et fortiter. De primis
Psalm. cxi Beatus vir qui timet Dominum;
: duobus, Isa., xxv : Bene cane, frequenta
et ibidem gloria et divitix in domo ejus.
: canticum, ut memoria ttii sit. De tertio, Ps.

Circa quartum notandum quod tria xcvii : Psallite Domino in voce tubae. Tales
seterna promittit eis : seternitatem nomi- debent esse cantores sed quid debent can- ;

nis, seternitatem hsereditatis et seternitatem tare? canticum novum.

vitse. Primum, ibi : Et nomine xterno. Psal. Canticum novum cantatur quatuor mo-
cxi : In memoria xterna erit justus. Secun- dis. Primo, si cantat novus homo. Ephes.,

dum, ibi : hxreditavit. ii In hx-

I Petr., : IV Renovamini spiritu mentis vestrse. Se-
:

reditatem incorruptam incontaminatam.

et cundo, si cantet nova, scilicet spiritualia.
Tertium, ibi : eutn. Joan., x Ego vitam : Ephes., V : Cantantes in canticis spirituali-
sdternain do eis. bus. Tertio, si cantet pro novis, id est pro
Sunt ergo duodecim bona quse promittit seternis. Apocal., xx Ecce nova facio om-
:

Deus his qui timent eum, et ideo optimum. nia. Psal. xcv : Cantate Deo canticum novum.
est timere eum, etc. Quarto, si cantet novo modo, id est delec-
Psalm. xcvii
tabiliter. Jubilate Deo nos- :

Ecce quod debemus cantare.

tro, etc.
SERMO YII.
Ante sedem Dei, ut libenter audiat sum-
In festo SS. Innocentium, ex Epistola. mus Pontifex, ut magnas prsebendas con-
ferat largissimus princeps, ut magna mu-
Cantabant sancti canticum novum ante se- nera tribuat. De primo, Cant., ii : Sonet vox
dem Dei, Apoc, xiii. Tria notantur hic. tua in auribus meis; et angeli libenter au-
Primum, quia cantabant optimi cantatores, diunt ibidem; Amici auscultant , fac me
quia sancti. Secundo, quia cantabant opti- audire vocem tuam. De secundo, Apocal.,
mam cantationem, quia canticum novum. III Faciam illum columnam in templo Dei.
:

Tertio, ubi cantabant, quia in optimo loco, De tertio, Lucse, xxi : Ego dispono vobis,
quia ante sedem Dei. sicut disposuit mihi Pater meus, regnum.
Circa primum notandum quod bonos
cantores faciunt tria scilicet bonae vocis :
SERMO VIII.
instrumentum documentum, usus
, artis
exercitamentum. Bonse vocis instrumentum In festo sancti Thomde.
tria faciunt : reumatis expurgatio, pectoris
dilatatio, oris apertio. Primum est pecca- Beatus vir qui in sapientia morabitur,
torumexpulsio. Eccli., xv : Non est speciosa Eccli., XIV.In his verbis notatur meritum
laus in ore peccatoris. Psal. cxii : Laudate sanctorum et pra;mium. Primo, ibi qui :

pueri Dominum. Secundum est amicorum in sapientia; secundo, ibi morabitur. :

Cor nostrum dilatatum

dilectio. II Cor., vi : Circa primum sciendum quod duplex
Exod., xv Cantemus
est; dilatamini et vos. : est sapientia in qua morandum est in- : I
Domino, etc. Tertium est intentionis ad creata et creata. De prima, Eccli., xxiv :

Leum directio. Psal. cxviii Os meum ape- : Ego ex ore AUissimi prodivi. De secunda,
rui; item Psal. l Domine, labia mea ape- : Eccli.,i : Omnis sapientia a Domino Deo est,

ries. Ad artis documentum sunt tria ne- In increata debemus morari tripliciter.
cessaria. Primo, ut scias vocem levare; Primo, per fidem secundum rationem in
 OPUSCULUM IV. 29i
ejiis veritate; secimdo, per spem secim- etsapientiam docet, et justitiam et virtutem,
clmn irascibilem in ejus majestate; tertio, quibus nihil utilius cst in vita hominibus.
per caritatem secimdiim conciipiscibilem in Quinta dos est cognitio, quae datur, quia
ejus bonitate. Do primo, Joan., xv Si : docet omnem sapientiam. Sapient., vni :

manseriiis in me, et verba mea in vobis man- Et si muUitudinem scientix desiderat quis,
serint. De secundo, ibid. Manele in dilec- : scit prxterita, et de futuris xstimat, etc.
tione mea. De tertio, Joan., Deus caritas m : Sexta dos est dilectio, quae est vere in
necessaria suntad l)eatitudinem
cst. Ista tria sapientia. Prov., viii : Ego diligenles me
acquirendam. De primo, llebr., x Oportet : diligo. Sap., vii Et sine invidia communico.
:

accedentem ad Deiun credere. De secundo, Septima dos est omnis boni fruitio. Sap.,
Rom., vni : Spe autem salvi facti sumus. De VII Venerunt mihi omnia bona pariter cum
:

tertio, I Corinth., xui : Si linguis hominum illa. Ilanc beatitudinem acquirit qui iii sa-
loquar et angelorum, caritatem aulem non pientia, id est in Christo, et gratia Christi
habeam ..., nihil sum. moratur sed in patria habebit veram bea-
;

Item debemus in sapientia creata tripli- titudinem. Est autem beatitudo status <(

citer morari. Primo a malis recedendo ;

omnium bonorum congregatione perfec-
secundo, bona faciendo tertio, in his per- ; tus, » ut dicit Boetius ; est enim ibi omne
severando. Ista est triplex sapientia sanc- bonum, nullum malum. Deut., viii Ubi
et :

torum. De primis duobus, Job, xxiv Ecce : absque utla penuria comedes panem tuum, et
pietas ipsa est sapientia, quoad bene agen- rerum omnium abundantia perfrueris, etc.
dum et recedere a malo intelligentia, quoad
;

malum. De tertio, Eccli., xvii Homo sanc-

:

SERMO IX.
tus manet in sapientia; prsemium sapientiae
est beatitudo. Beatitudo autem est « status De eodem, ex Evangelio,
omnium bonorum aggregatione perfec-
tus, » sicut Boetius dicit. Ubi ego sum, illic et minister meus erit,
Est autem duplex beatitudo : in via et in Joan.,xn. Duo notantur in hoc meritum, :

patria; utraque acquiritur per sapientiam. et praemium. Primum, ibi minister meus; :

Nam in via habet quamdam similitudinem secundum, ibi ubi ego sum, etc.
:

illiusquae est in patria, in qua sunt septem
dotes. Habet enim claritatem per vultus
hilaritatem; ita et in via habet
sapiens illas dotes. Eccli., viii Sapientia
hominis lucet in vultu ejus; ista est prima
dos. Secunda est impassibilitas, quam ha-
bet per patientiam vel mansuetudinem.
Circa primum notandum quod minister
magni Regis debet esse formosus in specie,
modo suo inteUigens in discretione, fidelis in opere.
: Primo, formosus debet esse per munditiae
puritatem, morum honestatem, vestium
varietatem. Debet ergo minister Christi
habere cordis puritatem. Proverb., xxn :

Philosophus Mitis est qui non patitm^

: Qui diligit cordis mundtiiam, propter gratiam
nec deducitur. Item Glossa super Matth. : labiorum suorum habebit regem, etc. Ps. c :
(( Mitis est qui nullam amaritudinem animi Ambulans in via immaculata, hic mihi mi-
sentit. » Prov., xiv Qui patiens est, multa
: nistrabat. Morum honestatem. I Petr., ii :

gubernatur sapientia. Tertia, dos est subti- Conversationem vestram inter gentes habentes
litas, quam acquirit sapiens per occultorum bonam, etc. Yestium, id est virtutum, spe-
penetrationem nam sapienti omnia quasi
; ciositatem. Apoc, iv Ambulabunt in albis
:

patientia sunt. Eccli., xxxix: Occultaprover- mecum. De his duobus, Exod., xl Applica :

bia exquirit sapiens. Prov., xiv : Quomodo Aaron et filios ejus ut ministrent mihi, et
in aquis resplendet vultus prospicientium, lotos indues sacris vestibus. In vestibus vir-
sic corda hominum manifesta sunt prudenti- tutum varietas, in unctione morum hones-
bus. Quarta agihtas, quam acquirit sapiens tas, ex qua exit odor bona3 famae. III Reg.,

per velocem omnium apprehensionem. X : Videns regina ordinem ministrorum et

Sap., VIII Attingit a fine usque ad finem
: vestes ..., non habebat ultra spiritum.
Item
fortiter. Yel claritas acquiritur per prudeii- debet esse in discretione inteUigens, ut
tiam, impassibilitas per fortitudinem, sub- intelligat domini voluntatem, serviendi
tilitas per sobrietatem, agilitas per justi- congruitatem, servitii utiiitatem. De primo,
tiam, quae quatuor habent qui in sapientia Psal., cn Ministri ejus, qui facitis volunta-
:

morantur. Sapient., viu Sobrietatem enim : tem. ejus. De secundo, Luc, ii : Quis, putas,
 ; ^ ;

SERMONES FESTIVI.

est fidelis servus etprudens?Be tertio, Rom., profectus est in incarnatione, in passione,
VI : Rationabile obsequium vestrum. Id est fit in ascensione. In prima peregrinatus est in
de eo quod magis est utile haec est pietas. ; mundo iii secunda, in inferno in tertia,
; ;

I Tim., IV Exerce teipsum ad pietatem, etc.

: in coelo. De primo, Gen., xii : Egressus est

Bebet esse ergo minister intelligens sed : Abraham ut peregrinaretur in jEgyptum.

debet esse etiam fidelis, ne bona sua aufe- Abraham, Christus Jigyptus, mundus. De
;

rat, vel cum hostibus prodat, nec ipsum secundo, Lucae, ult. Tu solus pcregrinus es
:

deserat. Bona Dei aufert qui de servitio in Jerusalem? dixerunt reverso ab inferis.
Dei gloriam quaerit, quam sibi soli servavit. De tertio, Lucse, xix Homo quidam nobilis :

Isa., XLii Gloriam meam alteri non dabo.

: abiit in regionem longinquam. In prima
Hostibus prodit Dominum qui in cameram peregrinatione egressus est ad peregrinan-
suam, id est animam suam, introducit dum ad tria ad addiscendum, ad negocian-
:

diabolum. Psal. lxxxvii Traditus sum, et : dum, ad orandum. Peregrinatur scholaris

non egrediebar. Item, Psal. xl Homo pacis : ut addiscat, negotiator ut acquirat, vir jus-
mex, in quo speravi. Derelinquit etiam eum. tus ut oret; sic Christus peregrinatus est
Deut., XXXII : Incrassatus, dilatatus, impin- in mundo, ut disceret malum quod non
guatus dereliquit Dominum factorem suum. sciebat per experientiam ; hoc docetur in
Talis debet minister esse, et sic consequitur terra ista. Hebr., v : Didicit ex his quse pas-
praemium. sus est^ obedientiam, etc. Item ut negociare-
Sed quod praemium? ibi Ubi ego sum, : tur; et constituit mirabiles nundinas, in
illic et minister meus erit. Ubi es, Domine quibus denario paupertatis re-
vendidit
Jesu? In Patre. Joan., xiv Ego in Patre, : gnum coelorum, denario vilitatis gloriam,
et Pater in me In coelo. Joan., iii est. : Nemo denario mortis vitam. De his tribus, Augus-
ascendit in coelum, nisi qui descendit de coelo, tinus « Yenale habeo, quid? regnum cce-
:

Filius hominis, etc. In dextera majestatis. lorum. Quanti emitur ? paupertate regnum,
Hebr., i : Sedet ad dexteram majestatis in vilitate gloria, luctu gaudium, morte vita. »
excelsis. In luce inaccessibili. I Timoth., vi : Matth., V Beati pauperes spiritu, quoniam
:

Lucem habitat inaccessibilem.. In throno. ipsorum est regnum coelerum, jure scilicet
Apoc, III : Sedenti in throno Dei. In princi- emptionis. Item ad orandum. Luc, xxii :

pio. Joan., i : In principio erat Verbum. Per Et factus in agonia prolixius orabat. In infer-
hoc quod dicitur esse in Patre, notatur num egressus est ad peregrinandum prop-
gloria; in luce, claritas; in dextera Dei, ter tria ut praidam perditam recuperaret
:

jucunditas, id est in potioribus bonis Dei ut hostem, id est diabolum, superaret; ut

in coelo, loci amoenitas; in throno, digni- civitatem fortissimam expugnaret propter ;

tas; in principio, «ternitas. haec tria reges et principes consueverunt

Promittit ergo Dominus ministris suis exire peregre. De primo. Ephes., iv : Chris-
per hoc quod dicitur Ubi ego sxun, illic et : tus ascendens in altum, captivam. duxit capti-
minister meus erit, gloriam, claritatem, ju- vitatem, dedit dona hominibus.De secundOj
cunditatem, loci amoenitatem, dignitatem Apocal., XX Apprehendit diabolum, et liga-
:

seternam, ad quam nos perducat, etc. vit eum in abysso id est in inferno. De
,

tertio, Psal. cvi : Contrivit portas sereas. In

SERMO
In festo sancti Sylvestri.
Ecce sacerdos magnus, qui in diebus suis
placuit Deo, et invenlus est justus.
X. coelum peregre profectus est propter tria.
Primo, ut regionem famis et omnis miseriae
desereret, ut habitaret in regione totius
amoenitatis et abundantiae, ut regnum sibi
acquireret. Propter haec tria consueverunt
peregrinari homines. De primo, Ruth, i :

Qusere in festo sancti Nicolai.

Facta est fames in terra, abiitque homo de
Bethlehem Juda ut peregrinaretur, etc De
SERMO XI.
secundo, Gen., xxxv Venit Jacob in Mam-
:

De eodem, ex Evangelio, bre, hxc est Hebron, in qua peregrinatus est

Abraham Isaac. Hebron interpretatur
et
Homo quidam peregre proficiscens vocavit claritudo.Hebron visio sempiterna signifi-
servos suos et tradidit illis bona sua, Matth., cat paradisum. De tertio, Luc, xix Homo :

XXV. Homo iste Christus est, qui peregre quidam nobitis abiit in regionem longinquam
 OPUSCULUM IV. 293
In prima peregrinatione apparuit ejus omnes in verbis gratise qux procedebant de
humilitas, in secunda ejus caritas, in tertia ore ejus, etc. Secundo, peccatores ad se
ejus majestas. Dc prima, Philip., ii Qui : venientes dulciter alloquendo, sicut patet
cum forma Dei esset, non rapinam arbitra-
in Joan., vin, in adultora, et Luc, vii, in Mag-
lus est esse se xqualem Deo, sed semetipsum dalena. Tertio, suum proditorcm benigne
exinanivit. De secundo, Joan., xv Majorem : alloquendo, Matth., xxvi Amice, ad quid :

caritatem nemo habet. Do tertio, Actuum, i : venisti ? Quai to pro ipsis crucifixoribus
,

Viri Galilxi, quid admiramini aspicientes in orando. Luca3, xxiii Dimitte illis, non enim
:

coelum ? Psal. vni : Elevata est magnificentia sciunt quid faciunt.

tua super coelos. In passionibus ostendit benignitatem si-
Est ergo in prima imitandus, ut humihe- militer quatuor modis. Primo, ipsos cruci-
mur. Matth., x Discite a me, quia mitis sum
: fixores benigne recipiendo. Joan., xvui :

et humilis corde. In secunda diUgendus, ut Jesus autem sciens omnia qux ventura erant
eum reamemus. I Joan., iv : Diligamus super eum processit,
et dixit eis Quem qux- :

Deum, quia ipse prius dilexit nos. In tertia rilis?Secundo, ipsam passionem benignis-
desiderandus, ut ad eum festinemus. Joan., sime recipiendo. Psal. liu Sicut ovis ad :

XIV Iterum veniam, et assumam vos, etc.

: occisionem ductus est. Jer., x : Ego quasi
Hebr., iv Festinemus ingredi in illam re-
: agnus mansuetus qui ducitur ad victimam.
quiem, ad quam nos perducat. Amen. Tertio, nulli injuriando. I Petr., i : Cum
malediceretur , non maledicebat. Quarto,
multos de suis crucifixoribus sanctificando,
SERMO XII.
sicut Longinus, qui perforavit lancea latus
In Circumcisione Domini, ex Epistola. ejus, et postea fuit sanctus, sicut dicitur in
Martyrologio; et Act., iii, dicitur quod tria
Apparuit benignitas et humanitas Salva- millia qui consenserunt in mortem ejus,
toris nostri Dei omnibus hominibus, erudiens baptizati sunt una die. Debemus ergo ad
nos, ut abnegantes impietatem et sxcularia tantam benignitatem recurrere, ad quam
desideria, sobrie, etjuste, et pie vivamus in nos perducat, etc.
hoc sseculo, Tit., u. Quoniam Dominus nos-
ter Jesus venit in mundum peccatores ad
SERMO XIII.
autem maxime per
se trahere, attrahuntur
benignitatem ideo voluit benignus homi-
; De eadem, ex Evangelio.
nibus apparere. Et hoc est quod dicitur :

Apparuit. Apparuit autem benignitas ejus Vocatum est nomem ejus Jesus, Lucse, n.
tripliciter : in ejus actionihus, locutionibus Sicut dicit beatus Petrus : JSon est aliud
et passionibus. nomen datum sub coelo hominibus, in quo
In actionibus ostendit benignitatem qua- oporteat nos salvos fieri, nisi in isto, Act., iv.
drupliciter.Primo, pro peccatoribus carnem Unde cum prsedicator intendat hominem
assumendo. I Tim., i Fidelis sermo, et omni: ad salutem inducere, debet de eo frequen-
acceptione dignus, quod Christus Jesus venit ter prsedicare. Est nomen istud in corde
in hunc mundum peccatores salvos facere, etc. retinendum, in ore habendum, in aure
Secundo, specialem famiharitatem peccato- servandum, in manu ferendum, in fronte
ribus demonstrando. Lucae, xv Erant ap- : scribendum. In corde quia gaudium in ,
;

propinquantes ad Jesum publicani et pecca- ore, quia jubilus in aure, quia melos in
; ;

tores, ut audirent illum. Tertio, magnos manu, quia virtus in fronte, quia honor.
;

peccatores, magnos sanctos faciendo, sicut De primis tribus, Bernardus « Jesus in :

patet in Matthaeo, Magdalena et Paulo. corde gaudium, in ore jubilus, in aure

Quarto, languores infirmorum benigne cu- melos. » De quarto, Psal. lxii la nomine :

rando, ut in leproso quem tetigit, Matth., tuo levabo manus meas. De quinto, Apocal.,
viT, et Luca?, vi Sanabat omnes. Idem, iv
: : XIV : Habentes nomen ejus et nomen Patris
At ille singulis manus imponenSj curabat ejus scriptum in frontibus.
eos, etc. In isto nomine est ambulandum, est
In locutionibus ostendit similiter beni- orandum, est spatiandum, est operandum
gnitatem quadrupliciter. Primo, omnibus et est loquendum. De primo, Michaeae, iv :

benigne loquendo, Lucse, iv : Mirabantur Nos autem in nomine Deinostri ambulabimus.

 ;

294 SERMONES FESTIVl.

De secundo, Joan., n : Si quid petieritis rati. De his Philip., u : In nomine Jesu omne
Patrem in nomine meo, dabit vobis. De tertio, genu flectatur, cxlestium, terrestrium et in-

Psal. XXXIX Beatus vir cujus est nomen

: fernorum, etc. Rogemus, etc.
Domini spes ejus. De quarto et quinto,
Coloss., ni Omne quodcumque facitis in
:
SERMO XIV.
verbo aut in opere omnia in nomine Domini
,

nostri Jesu Christi facite, gratias agentes In Epiphania Domini, ex Epistola.

Deo et Patri Est enim nomen
per ipsum, etc.
istud admirabile, amabile, laudabile. Ad- Omnes de Saba venient, aurum et thus de-
mirabile, quia in virtute ejus omnia crean- ferentes, Isa., Verba haec exponuntur lx.
tur, daemones fugantur et omnes languo- de Magis. Morahter autem possunt exponi
res curantur. De primo Apoc. xix Et , , : de peccatoribus a statu culpae redeuntibus
nomen ejus vocnbitur Verbum Dei, et in Verbo et ad Deum revertentibus. Et nota hic tria
Dei facta sunt omnia. Psal. cxlviii Ipse : quae sunt peccatori necessaria. Primum est
dixit, et facta sunt ; ipse mandavit, et creata a peccato recessio, ibi Omnes de Saba ve- :

sunt.De secundo et tertio, Matth., ultim. : nient; secundum est bona operatio, ibi :

In nomine meo dxmonia ejicient. Ergo est aurum et thus; tertio, gratiarum actio, ibi :

admirabile. Genes., xxxiv Cur quxris : Laudem Domino annuntiantes.

nomen meum, quod est ineffabile? Est et Circa primum sciendum quod Saba inter-
amabile, quia peccatores justificat, justos pretatur captiva vel captivitas, et significat
Isetificat, tentatos adjuvat, justis gratiam peccatum, in quo a daBmonibus anima cap-
augmentat, et omnes qui ipsum invocant, Rom., vii Condelector legi Dei se-
tivatur. :

salvat. De primo, Cant., i Oleum effusum : cundum interiorem hominem ; video autem
nomen tuum. In oleo misericordia, in effu- alicim legem in membris meis repugnantem
sione abundantia misericordiae. De secundo, legi mentis medSy et captivantem me in lege
Psal. xcix Laudate nomen ejus^ quoniam
: peccati, quse est in membris meis, etc. Thren.,
suavis est Dominus. De tertio, Psal. cxxiii : III : Venatione ceperunt me, quasi avem, ini-
Adjutorium nostrum in nomine Domini. De mici mei gratis. Dicitur autem peccator
quarto, Prov., xviii Turris fortissima, : captivus, quia a daemonibus capitur, vin-
nomen Domini : ad ipsam currit justus, et culo constringitur in carcere ponitur, et ,

exaltabitur. De quinto, Joel, iii Omnis : multis ahis miseriis affligitur. De primo et
quicumque invocaverit nomen Domini, salvus secundo, Prov., v Iniquitates sux capiunt :

erit, etc. Est ergo amabile, Psal. v Gloria- : impium, et funibus peccatorum suorum cons-
buntur in te omnes qui diligunt nomen tuum. tringiiur. Isa., iii Cadent, et conterentur, :

Est laudabile, qiiia gloriosum, quia sanc- et irretientur et capientur. De tertio, Thren.,
tum, quia magnum, quia novum, quia III : Circumsedificavit adversum me, ut non
seternum. De primo, Dan., vi Gloriosum : egrediar ; aggravavit compedem. meum. Psal.
nomen ejus. J)e tertio, Psal. cxliv Confi- : cxLii : Collocavit me in obscuris sicut mortuos
teantur tibi, Domine, omnia opera mea. De sxculi ; et anxiatus est super me spiritus
quarto, Isa., lxi Vocabitur tibi nomen: meus , in me turbatum est cor meuui. De
novum. De quinto, auctoritas « Genuitpuer- : quarto, Jer., Vide quiamalum et amarum
ii :

pera Regem, cui nomen aeternum. » est reliquisse te Dominum Deum tuum, et non
Istud nomen illuminat rationalem, con- esse timorem ejus apud te. Job, xxx Eges- :

fortat irascibilem, delectat concupiscibilem. tate et qui rodebant in solitu-

fame steriles,
De primo, Zach., vi Oriens nomen : ejus; dine, squallentes calamitate et miseria, etc.
unde procedit lux. Malach., ultim. : Vobis Saba ergo peccatum est. De Saba venire
timentibus nomen meum orietur sol justi- est de peccato redire. Psal. xiii : Avertit
tix, etc. De secundo, Zach., x : Confortabo captivitatem plebis suse. Hoc est primo poe-
eos Domino Deo suo, etc. De tertio,
in nitenti necessarium. Isa., i : Quiescite agere
Psal. xcix Laudate nomen ejus, etc.
: perverse.
Istud debent inferi formidare, terrestres Secundo, bona opera. Ibidem Discite :

adorare, coelestes laudare. Inferi debent benefacere. Ha3C notantur ibi aurum et :

formidare quia in eo sunt expohati ter-

, ; thus.Sunt autem necessaria homini bona
restres adorare, quia in eo sunt redempti bona fama. Augustinus « Duae res
vita et :

ccelestes laudare, quia in eo sunt restau- sunt mihi necessariae, bona conscientia
 , ;

OPUSCULUM IV. 21)5

et bona fama conscientia proptcr mc, :

Dominus a labore tuo, et a concussione tua>
bona fama propter proximum. » Bona vita et a servitute dura qua ante servisti. De se-

notatur in auro , fama, in thuro. Dicitur cundo, Osca^, ii Sponsabo te mihi in fide, ctc.
:

autem liona vita aurum propter quatuor. Dc tertio, Ezech., xvi Vestivi te discolori-:

Est enim aurum pulchrum in colore, pre- bus, et calceavi te hyacintho. De quarto,
tiosum in valore, ponderosum in gravitate, Lucae, xv : Gaudium est angelis Dei super
incorruptibile in soUditate. Omnis pulchri- uno peccatore poenitentiam agente.
tudo consistit in himinibus et characteri-
bus. Lumina sunt virtutes illuminativai, ut SERMO XV.
perficiant intellectum; affectivae, ut perfi-
ciant afTectum. Cant., v Dilectus meus : De eadem, ex Evangelio.
candidus et rubicundus , electus ex millibus :
caput ejus aurum opti^num, comx ejus sicut Obtulerunt munera, aurum, thus et
ei

elatx palmarum, nigrde quasi corvus. Pretio- myrrham, Matth., ii. Illi reges Magi vocan-

sitas est humiUtas. Isa., xni Pretiosior : tur, id est sapientes. Yere habuerunt mul-
erit vir auro, ethomo mundo obrizo. Tanto tiplicem sapientiam, sicut ex textu hodierni
magis quis valet apud Deum, quanto magis evangelii colligitur. Habuerunt logicam,
se humiUat. Ponderositas est morum ho- profundissimam qusestionem faciendo as- ;

nestas. Psal. xxxiv In populo gravi lau- : tronomiam, astra cognoscendo arithmeti- ;

dabo te. IncorruptibiUtas est perseverantia. cam, numerum mirabilis virtutis eligendo
Matth., x Non qui coeperit, sed qui perseve-
: musicam, adorando (musica enim est laus,
raverit usque in finem, hic salvus erit, etc. et in adoratione laudatur Deus); ethicam,
Genes., ii Auriim terrse illius optimumest.
: percipiendo ista. Est enim vere moralis
Hsec quatuor faciunt bonam vitam cordis : scientia, scire humiliari. De primo : Ubi est
puritas, morum gravitas, humiUtas, perse- qui natus est rex Judxorum? De secundo :

verantia. Aurum ergo vitam significat, thus Vidimus stellam ejus in oriente, et venimus
significat bonam famam, quia est per sui adorare eum. De tertio Obtulerunt ei mu- :

fumum diffusivum, vicini aeris immutad- nera. Cognoverunt enim sicut arithmetici
vuin, odor latius ex eo generatur, Domino vim hujus numeri, qui miiltiplex est. Dicit
immolatur : sic fama est diffusiva ; unde Philosophus, in lib. Coeli et mundi, per
dicitur : Fama Odor ejus volat. Matth., iv : hunc numerum nos magnificare uniim
in totam Syriam. Aerem vicinum, id est Deum creatorem eminentem omnibus ,

proximum, ad bonum immutat per imita- creaturis loquitur de Trinitate. De quarto,

:

tionem. I Thess., ii Vos enim imitatores : adoraverunt. De quinto, procidentes. Sciunt

facti eslis, fratres, Ecclesiaruni Dei quse sunt quoque metaphysicam primam causam ,

in Judsca in Christo Jesu, etc. Odorem gene- cognoscendo. Cognoverunt autem tria de
rat. Bornardus : « Odor bonus fama bona. » prima causa, quse confessi sunt per tria
II Corinth., ii : Christi bonus odor svmus. munera quae obtulerunt; cognoverunt enim
Deo quia bona fama Deo debet
ofTertur, illum puerum qui est prima causa, omnium
offerri. v Sic luceat lux oestra
Matth., : creatorem, omnium gubernatorem om- ,

coram hominibus, ut videant opera vestra nium reparatorem. Creatorem confessi sunt
bona, etc. Bona ergo vita et bona fama no- in auro ubi notatur potentia sicut cantat
, ,

tantur in thure et auro. Ecclesia. « In auro, ut ostendatur Regis

Circa tertium, scilicet gratiarum actio- potentia, » qua^ apparuit in creatione tri-
nem, sciendum quod anima conversa ad pliciter in modo, in causa, in materia. In
:

Deum debet Deo quadruplicitur carmen modo, quia verbo fecit omnia. Psal. xxxu :

decantare scilicet carmen

: triumphale, Ipse dixit, et facla sunt; ipse mandavit
nuptiale, joculare et festivale. Triumphale, et creata sunt. In causa qui magna fecit.
quia de dsemonibus triumphavit nuptiale, ; Psalm., cx Magna opera: Domini, exquisita
quia Christus eam sibi copulavit joculare, ;
in omnes voluntates ejus. In materia, quia
quia munera magna virtutum et donorum de nihilo fecit. Genes., i : In principio crea-
spiritualium Rex coelestis donavit; festivale, vit Deus cxlum et terram. Terra autem erat
quia tota curia coelestis de conversione ejus inanis etvacua. Conservatorem confessi
festum solemne celebravit. De primo, Isa., sunt vel gubernatorem in myrrha, quia
XIV Erit in die cuni requiem dederit tibi
: prseservativa est. Gubernat autem triplici-
296 SERMONES FESTIVL
ter : universaliter omnia in esse conser- tur per ursum crudelem. Proverb., xxvm :

vando ; specialiter, omnia animalia edii- Leo rugiens , et ursus esuriens. Tertium
cando; particulariter, individua multipli- Graecorum, id est ruminantium, hoc est
cando. De primo, Sapient., u Quomodo : haereticorum, qui Scripturas ore ruminant,
aliquid permanere posset, nisi tu voluisses? sed nunquam ad intellectum veniunt. II
De secundo, Psalm. cxxxv Qui dat escam : Tim., iii : Semper discentes, et nunquam ad
omni carni. De tertio, Psalm. iv A fructu : scientiam veritatis pervenientes. Hi perditi
frumenti, vini et olei multiplicati sunt. Re- sunt. Jerem., xiii : Si potest pardus mutare
paratorem confessi sunt in thure. Thus pellem suam; quod vix haereticus converti-
immolatur Deo Christus autem immolatus
;
tur. Quartum regnum, quod significatur
fuit in cruce pro expiatione totius mundi. per bestiam quae credulior est omnibus, est
Psalm. CXL Dirigatur oratio mea sicut in~
: regnum antichristianorum. Matth., xxiv :

censum in conspectu tuo, etc. Fecit autem Surgcnt pseudoprophetx et pseudochristi, et

tria fumus hujus diabolum fugavit,
thuris : dabunt signa magna et prodigia, ita ut in er~
peccatores purgavit et Deo re- mundum rorem inducantur (si fieri potest) etiam electi.
conciUavit. De primo, Tob., vi Fumusejus : Eodem cap. : Erit tribulatio qualis antea
extricat omne genus dxmoniorum. De se- non etc; et I Joan., iv
fuit, Nunc autem :

cundo, Apoc, i Qui dilexit nos, et lavit

: antichristi multi facti sunt. Hoc circa pri-
nos a peccatis nostris in sanguine suo De mum.
tertio, Ephes., v Et semetipsum oblationem
: Circa secundum sciendum quod sancti
et hostiam Deo obtulit, etc. operantur quadriiphcem justitiam quae ,

colhgitur ex eo verbo sancti. Prima est a :

malo recedere; secunda, omnium mundana

SERMO XYI.
contemnere tertia seipsos pro Christo
; ,

In festo SS. Fabiani et Sehastiani , ex crucifigere quarta, in his usque ad fmem

;

Epistola. persistere. De primo Isa., i Quiescite , :

agere perverse. De secundo, Jacob., iv :

Sancti per fidem vicerunt regna, operati Qui volunt esse amici hujus mundi, inimici
sunt justitiam, adepti sunt repromissiones, Dei constituuntur. De tertio, Galat., v Qui :

Hebr., In his verbis tria notantur de his

xi. aulem sunt Christi, carnem suam crucifixe-
sanctis. Primo, inimicorum superatio; se- runt, etc De quarto, Matth., xxiu Nonqui :

cundo, bona operatio tertio, praemii pro ; inceperit, sed qui perseveraverit usque in
victoria adeptio. Primum, ibi : Sancti per finem , hic Per primum est
salvus erit.

fidem vicerunt regna; secundum, ibi Ope- : homo sanctus, id est per secun- mimdus ;

rati sunt justiliam, tertium, ibi Adepti : dum est sanctus, id est sine terra; per
sunt repromissiones. tertium est sanctus, id est sanguine tinc-
Circa primum sciendum quod sancti vi- tus; per quartum est sanctus, id est fir-
cerunt quatuor regna, quae significata sunt mus.
per quatuor regna mundi maxima, qua^ Circa tertium sciendum quod sancti con-
significaverunt quatuor bestise in Daniel, sequuntur septem promissiones, quas fecit
Primum regnum daemoniorum, se-
viii. Dominus victoribus suis in Apocalypsi, quae
cundum h«reticoriim tertium tyranno- , significantur per septem praemia vincentia.
rum, quartum falsorum christianorum. De Primum est ab omni malo liberatio. Apoc,
his quatuor, Ephes., vi Quoniam non est : II : Qui vicerit, non Ixdetur a morte. Secun-
colluctatio adversus carnem et sanguinem, dum, corporum sanctificatib. Apocal., iii :

sed adversus principes et potestates, adversus Qui vicerit, vestietur vestibus albis, id est
mundi rectores tenebrarum harum, contra dotibus corporis. Tertium, regni ccelestis
spiritualia nequitiie in coelestibus. Primum possessio.Apoc, iii Qui vicerit, dabo illi :

est regnum Chaldaeorum, id est ferocium, sedere in throno. Quartum, de omnibus per-
hoc est daemonum, et istud significatur fecta cognitio. Apoc, ii : Qui vicerit, dabo
per leaenam. Petr., vi : Adversarius vester illi stellam matutinam, id est cognitionem
diabolus tanquam leo rugiens circuit quserens bonorum omnium. Quintum, plena in vi-
quem devoret. Secundum Persarum, id est sione hominis Christi dilectio. Apoc, ii :

tentationum, hoc est tyrannorum, qui ten- Qui vicerit, dabo illi coronam vitx, per quod
tant patientiam sanctorum, quod significa- inteUigitur Christus. Sextum, perfecta di-
 OPUSCULUM IV. 297

vinitatis fruitio. Apoc, ii Qui vicerit, : dunt iniquas ; et post

leges Ut opprimant :

dabo manna nhsconditum. Septimum, in

illi in pauperem. Ecce quod non est eis
viis

istis omnibus aeternitas. Apocal., iii Qni : faciendum. Sed quid est faciendum eis?
vicerit, faciam illam columnam in templo Dei Sunt expediendi in causis, eleemosyna eis
7nei, et foras non egredietur amplius. Amen. danda in necessitatibus, audiendi in preci-
bus. De primo, Prov., xxxi Aperi os tuum :

mutuo, et causis omnium filiorum qui per-

SERMO XVII.
transeunt. De secundo, Ecch., xiv Et se- :

De eadem, ex Evangelio. cundum vires tuas exporrigens da pauperi.

De tertio, Prov., ii Qui obturat aures suas
:

Beati pauperes, quia vestrum est regnum ad clamorem pauperis, et ipse clamabit et
Dei, Luc, VI. Frequenter loquitur Scriptura non exaudietur.
de pauperibus unde sunt tria circa eos
; ' Sunt autem quatuor maxime reprehen-
consideranda. Primo, quot bona Dominus sibilia in pauperibus superbia, gloria,
:

pauperibus faciat; secundo, quot bona ipsa otiositas et dehcise. De primo, Ecch., xxv :

paupertas conferat; tertio, quot bona fieri Tres species odivit anima mea : pauperem
pauperibus ab aliis Dominus prsecipiat. superbum, et divitem mendacem, et senem
Circa primum sciendum quod in sacra fatuum et insensatum. De secundo, Ecch., x :

Scriptura possunt colligi multa bona, quae Qui autem glorialur in paupertate, quanto
Dorninus facit pauperibus scilicet a malis : magis in substantia? De tertio et quarto,
liberat et bona donat. Liberat autem a ma- Augustinus « iNe in monasterio
: ubi ,

lis tripliciter. Primo, ab inimicorum mo- quantum possunt fiunt divites laboriosi,
lestia, a tribulationum angustia, a necessi- fiant pauperes dehcati. » Rogemus ergo
tatum inopia. De primo, Job, iv Eruet de : Dominum, etc
manu violenti pauperem. De secundo, Job,
xxxiii Eripiet pauperem de angustia sua.
:
SERMO XVIII.
De tertio, Psal. cvi Adjuvit pauperem de
:

inopia. Sic a malis liberat. Confert autem In festo sanctse Agnetis, ex Epistola.
multa bona exaudit in precibus, exaltat in
;

hominibus satiat dilectionibus, ditat divi-

, Liberasti me a lingua injusta, iniqua, coin-
tiis coelestibus, dat vitam seternam in his quinata, Ecch., uh. Verba sunt ista sanctae
omnibus. De primo, PsaL ix Desiderium : Agnetis gratias agentis pro sua hberatione.
pauperum exaudivit Dominus. De secundo, Clamat autem se a triplici hngua liberatam :

Job,- XXXVI Judicium pauperibus tribuit.

: scihcet coinquinata, injusta et iniqua. In-
De tertio, Psahn. xxi Edent pauperes et
: quinata fuit hngua impii ad coinquinatio-
saturabuntur. De quarto, Matth., v Beati : nem exhortantis hngua injusta pra^sidis
,

paupc.resspiritu. De quinto, Eccle., vi Quid : ad sacrificandum idohs imperantis, lingua

vero pauperi nisi ut pergat illuc ubi est vita?
secundum sciendum quod pauper-
Circa
hominem timoratum, a mahs re-
tas facit
movendo; disciphnatum bonis moribus
ornando. De his duobus, Ecch., x Pauper
gloriatur per disciplinam et timorem suum.
iniqua turb* ut occideretur acclamantis.
Prima, hngua mala; secunda, pejor; ter-
tia, pessima. Possunt istae tres hnguae
,
significare tres linguas quae conveniunt
: ad destructionem mundi. Prima, diaboh
ab Eva qua^rentis secunda, Evae dubita-
;

Humilem, in loquendo. Prov., xviii Cum : tive respondentis, tertia, Adae imprudenter
obsecrationibus loquitur pauper. Patientem, excusantis. Diabolus primo quaesivit; se-
adversa tolerando. Ecch., xiii Pauper : cundo^ falsum conchisit; tertio menda- ,

Ispsus tacebit. cium subjunxit. Primo, ibi Cur prdpcepit :

Circa tertium sciendum quod Scriptura vobis Deus, etc; secundo, ibi : Nequaquam
ostendit quid non
pauperibus facien-
sit moriemini, etc; tertio ibi Erilis sicut
, :

dum. Non sunt exprobrandi in verbis, non dii, Eva quod pro certo sciebat, dubitative
sunt exasperandi in factis, non sunt oppri- posuit, ibi Ne forte moriamur. Adam pec-
:

mendi in judichs. De primo, Prov., xvii : catum quod admisit imprudenter, excusa-
Qui despicit pauperem exprobrat factori
, vit, ibi Mulier quam dedisti mihi in sociam,
:

ejus. De secundo, Ecch., iv Non exasperes : dedit mihi de ligno, et comedi, Genes., iii.

pauperem. De tertio, Isa., iii Vx qui con- : Ista3 hngua^ istis modis mortem in mun-
 ,;

298 SERMONES FESTIVI.

dum vocaverunt. Sap., Deus mortem non i : Habac, ii Lapis qui de pariete clamabit, etc.
:

fecit, et impii, id est Adam et Eva,diabolus, Sap., V Armabit creaturam in ultionem

:

manibus et verbis accersierunt illam. Yel hee inimicorum. De tertio, Apoc, i Tunc plan- :

sunt tres linguee, quae usque hodie mun- gent se super eum omnes tribus terrx, etc.
dum confundunt. Lingua coinquinata est De quarto, Isa., lxv Ecce servi mei clama-
:

lingua coinquinatoris vel leonis; iniqua, bunt prse exultatione cordis.

perjurii vel blasphematoris injusta, de- ; Circa tertium sciendum quod magnus
tractoris. Be prima, Ecch., xxxvn Lingua : sponsus quatuor modis vadit ad magnam
multos fortes dejecit. De secunda, Proverb., sponsam. Primo, cum multa societate se- ;

xvni Malus odit lingux iniqux. Proverb.,

: cundo, cum ornamentorum pretiositate
VII Sex sunt quse odit Dominus : linguam
: cum magna jucunditate; quarto,
tertio,
mendacem,, etc De tertio, Prov., xvin Sepi : cum multorum munerum largitate. Istis
aures tuas spinis, etc, et Sap., i : A detrac- quatuor modis veniet Dominus ad judicium
tione parcite lingux, etc Rogemus, etc ad bonos et malos. Malis apparebit judex
iratus, sed bonis vel justis sponsus beni-

SERMO XIX. gnus. De primo, Isa., iii Dominus adjudi- :

cium veniet. De secundo, Isa., lxvi Gau- :

De eadem, ex Evangelio. dens gaudebo in Domino, etc De tertio, Psal.

xcvii Flumina plaudent manu, simul montes
:

Media nocte clamor factus est. Ecce spon- exultabunt. De quarto, Prov., iii : Longitudo
sus venit : exite obviam ei, etc, Matth., xxv. dierum in dextera ejus, etc Ista notantur
Tria notantur in verbis istis circa adventum in Evangelio. Matth., xxv Cum venerit :

Domini ad judicium. Primo, veniendi ne- Filius hominis. Quia ergo venit placidus,
cessitas secundo
; veniendi congruitas
,
;
debet exiri obviam ei cum amore; quia
tertio, venientis dignitas. Primum, ibi : cum festinatione qiiia largus,
gloriosus, ;

Media nocte. Nox enim erit in universo cum gratiarum actione, etc Rogemus, etc
mundo; et ideo necessarius erit et tunc
adventus veri Solis, qui illuminet noctem
SERMO XX.
illam horrendam. Secundum, ibi clamor :

factus est; congruum enim erit ut adventus In festo sancti Vincentii.

tanti sponsi pra3nuntietur. Tertium, ibi :

ecce sponsus. Vincenti dabo edere de ligno vitx, Apoc,

Circa primum sciendum quod tempus III.Haec verba possunt exponi de B. Yin-
finem sgeculi dicitur nox propter
illud circa centio, et notantur hic duo. Primo, ejus
quatuor. Primo, propter errorum obscuri- martyrium; secundo, ejus praemium. Pri-
tatem secundo, propter soporis profundi-
; mum, ibi Vincenti; secundum, ibi dabo
: :

tatem; tertio, propter peccandi securita- edere de ligno vitse,

tem; quarto, propter caritatis frigiditatem. Circa primum sciendum quod beatus
De primo, Matth., xxii : Cuyn venerit Filius Yincentius fuit secundum nomen suum
hominis, pulns inveniet fidem in terra? De vincens triplex bellum scilicet hostile, :

secundo, I Thess., v Qui dormiunt, nocte : civile et intestinum. Bellum hostile est bel-
dormiunt, etc. Matth., xxv Dormitaverunt : lum dsemonum, bellum civile mundi, bel-
omnes, et dormierunt. De tertio, I Thess., v : lum intestinum carnis. De his tribus
Cum dixerint pax et securitas, tunc repen- Eplies., III : Non est nobis colluctatio ad-
tinus eis superveniet intcritus. De quarto, versus carnem, supple tantum, ecce intes-
Matth., XXVI Et quoniam abundavit iniqui-
: tinum; sed adversus mundi rectores, eccc
multorum, etc
ias, refrigescct caritas civile ; contra spiritualia nequitix, ecce hos-
Circa secundum sciendum quod quadru- tile. Bellum hostile vicit flrmiter in fide
plex clamor prfecedet adventum judicis : persistendo; bellum mundi, ipsum princi-
angelorum ad judicium citantium, omiiium pcm vincendo; unde dixit « Yicti su- :

creaturarum accusantium et impugnan- mus. »

tium, malorum flentium et ululantium, Circa secundum sciendum quod arbor

bonorum gaudentium et exultantium. De vitae dicitur Christus, quoniam ab eo oritur
primo, 1 Thess., iv In voce arcliangeli et in
: fructus triplicis vita3 : vitae naturae, vitae
turba Dei descendet de cxlo, etc De secundo, gratiae et vitae gloriae. De primo, Gen., i :
 , :

OPUSCULUM IV. 299

Inspiravit in facietn ejus spiraculum vitXy etc. miraculis coruscando, vorbis praedicando,
De secundo, Joaii., vi Verba qux ego loquor : exemplis demonstrando. De his tribus, Ro-
vobis , Faciendo
spiritus et vita sunt, etc. man., xv Non enim audeo loqui aliquid
:

enim spirituales conforunt vitam gratiae. eorum quxper me non efficit Christus in verbo
Ephes., VI : Convivificavit nos in Christo. De te factis , in virtute signorum et prodigio-

tertio, Joan., vi : Domine, ad quem ibimus? rum. Fuit ergo vas pretiosum.
Verba vitx xternx habes, etc. Joan., x Ego : Fuit speciosum, quia multis tunsionibus
vitam xternam do eis. Primo, beatus Yin- depuratum opere divino sanctificatum
,

centius comedit fructum vita?, naturae, tan- omni lapide pretioso ornatum. De primo,
dem gratiae, finaliter comedit fructum glo- II Corinth., xi : In laboribus plurimis, in
riae. Vel moraliter. Vincenti quatuor regna carccribus abundantius, etc II Timoth., ii :

(de quibus dicitur in sermone Sancli per Si quis emundaverit se, erit vas sanctifica-
fidem vicerunt regna) septem debentur prae- tum, ad omne opus l)onum paratum. De se-
mia, de quibus dicitur Apoc, ui. cundo, Jerem., xviii Et conversus fecit illud :

Queere in festo sancti Sebastiani, etc. vus aliud, sicut placuit in oculis ejus ut fa-
ceret. Ecch., xmi Vas admirabile, opus :

Excelsi. De tertio, Ecch., li Quasi vas auri

SERMO XXI.
:

solidum, ornatum omni lapide pretioso. Fuit

De eodem. ornatum novem lapidibus pretiosis, id est
novem ordinibus angelorum, quorum of-
Beatus vir qui in sapientia morabitur. ficia exercuit, sicut patet in epistolis suis.
Item Ubi ego sum, illic et minister meus
: Ezech., xviii Omnis lapis pretiosus, operi-
:

erit. mentum, etc Fuit ergo vas pretiosum.

Require utrumque in festo sancti Thomse Fuit electum ad augurandum ad po- ,

archiepiscopi, etc. tandum. De primo et secundo Genes., ,

XLiv Scyphus quem furati estis, ipse est in

:

quo bibit Dominus meus, et augurari solet.

SERMO XXII.
meum
De tertio, Act., ix : Ut portet nomem
hi Convei^sione sancti Pauli. coram gentibus, et regibus, et filiis Israel.
Auguratus est Dominus in isto scypho futu-
Vas electionis mihi est iste, ut portet nomen ras iniquitates iniquorum, resurrectionem
meum coram gentibus, et regibus, et filiis mortuorum, pcenas reproborum et gaudia
Israel, etc, Actuum,
Verba ista sunt de ix. beatorum. Da primo, II Tim., iii Scito ;

beato Paulo, in quibus duo dicuntur de eo. quod in novissimis diebus instabunt tempora
Primum est quod est vas electionis secun- ;
periculosa. De secundo, II Corinth., xv :

dum, ad quid electum. Primum, ibi Vas : Seminatur corpus animale, resurget corpus
clectionis; secundum, ibi ut portet. : spirituale, etc. Item propinavit vinum mor-
Circa primum sciendum quod beatus dicans corrigendo, laetificans consolando,
Paulus fuit vas pretiosum, speciosum, di- inebrians pra^dicando. De primo, Psal. cix :

lectum, electum. Pretiosum, quia argen- Potasti nos viiio compunctionis. Gal., iii :

teum, aureum, gemmeum, ca^licum. Ar- insensati Galatx, etc. De seoundo, Psal. ciii

genteum, puritatem munditiae conservan- Vinum Ixtificat cor hominis. I Thess., iv :

do. Proverb., xv Aufer rubiginem de : Ilaque consolamini invicem in verbis istis. De

ar-iento. Aureum, caritatem ferendo. Ro- tertio, Isa., li : Calix aureus Babylon in
man., viii Quis nos separabit a caritate
: manu Domini, inebrians omnem terram.
Christi? Tribulatio, etc. Gemmeum, incor- Item electum ad portandum tria
fuit
ruptibiliter in tribulationibus persistendo. munera Domino. Gen., xliii Sumite de :

Roman., Certus suni quod neque mors,

viii : optimis terrEC frugibus in vasis vestris , et
neque vita, neque angeli, eic, separabunt 71qs ferte viro munera. Verbum est ad patriar-
a caritate Dei, etc De his duobus, Proverb., chas, id quorum quihbet
est apostolos,
XX : Auriim et multitudo
vas gemmarum et portavit populum per
munus suum, id est
pretiosum, labia scientix. Vas coelicum fuit, se conversum sed maximum inter omnes
;

imiversum orbem
illuminando. Ecch., portavit Paulus. Item nomen Christi, ut
XLiii Sol in aspectu nuntians in exitu, vas
: hic : Portet nomen meum.
admirabile, opus Kxcelsi. Ilkiminavit autem Fuit etiam vas dilectum a Deo Patre,
300 SERMONES FESTIVI.

eum consolando. II Corinth., i Benedictus

: tum de aeterna haereditate. Hebr., ix Ideo :

Deus et Pater qui consolatur nos, etc. Novi Testamenii mediator est.
Ab angelis, cum eis conversando. II Co- Possunt autem hac inteUigi de adventu
rinth., xn : Scio hominem raptum usque acl in uterum Yirginis. Ipsa enim est templum
tertium coslum , etc. Philip., iv : Nostra Dei mirabile prse omnibus sanctis. Primo,
conversatio in ccelis est. A sanctis, ejus gra- quia mirabiliter magnum secundum longi-
tiam admirando. II Petr., m : Sicut caris- tudinem per latitudinem caritatis. Sicut
si7nus frater noster Paulus secundum, dalam enim plus habuit de fide, spe et caritate
sihi sapientiam scripsit vohis. A peccatori- quam aliqua creatura, sic plus habuit de
bus, post eos currendo. Rom., xv : ^6 magnitudine. III Reg., vi Domus quam :

Illyrico usque Jerusalem replevit Evangelium sedificavit Salomon, habebat cubitos sexaginta
Christi. Portavit autem Christum in corde, longitudinis Secundo, quia desiderabiliter
.

semper de eo cogitando. Ephes., iv Hahi- : pulchrum. III Reg., vi Nihil erat in templo :

tare Christum per fidem in cordibus, etc. In quod non auro tegeretur, quia nihil in Yir-
fronte, de eo gloriando. Rom., xv : Haheo gine quod non sanctitate plenum esset.
sem-
igitur gloriam in Christo, etc. In ore, Cant., V Tota pulchra es, aniica mea, etc
:

per de eo loquendo. In manu, omnia in Tertio, quia variis picturis depictum, quia
nomine ejus faciendo. Coloss., ni Omnia : omnium sanctorum et angelorum virtuti-
qusecumque facitis sive in verho sive in opere, bus decoratum. III Reg., vi Fecit in templo :

omnia in nomine Domini Jesu Christi. In cherubim et picturas. Quarto, quia colum-
conversatione, eum imitando. I Corinth., nis miris et magnis ornatum. Prov., ix :

IV Imitatores mei estote, sicut et ego Christi.

: domum, excidit co-
Sapientia dedificavit sibi
In toto corpore mortem repra?sentando. lumnas septem. Per septem columuas pos-
II Cor., IV : Semper mortificalionem Jesu sunt intelligi septem virtutes quae notantur
Christi in corpore noslro circumferentes. In in beata Yirgine in hodierno evangelio.
calamo, semper de eo scribendo. Rom., i : (Qusere in alio processu.) Quinto, opere
Paulus servus Jesu Christi. Fere in om- totius Trinitatis consecratum. Psal. xlv :

nibus epistolis suis scribebat Jesum Chris- Sanctificavit tabernaculum suum Altissimxis.
tum, etc. Luc, I : Spiritus sanctus superveniet in te.

Sexto, quia magna dignitate privilegiatum

SERMO XXIII. est, ut omnes rei et malefactores qui ad

In Purificatione B. Maride, ex Epistola. illum currunt ex toto corde, salventur,

sicut patet in Theophilo et aliis pluribus.
Statim veniet ad templum sanctum suum Rernardus Ille taceat laudes tuas, Yirgo,
: <(

Dominator, quem vos quxritis, Malach., iii. qui te in suis necessitatibus invocatam
Haec verba possunt exponi de adventu Do- defuisse senserit » et omnes orationes
;

mini ad templum materiale. Secundo, se- quae in eo funduntur, exaudiuntur. III Reg.,
cundum allegoriam de adventu ejus in VIII :Exaudies in coelo orationes eorum.
uterum Yirginis. Septimo, quia ut Dei Filius ibi homo fieret,
Secundum primum notantur quatuor in a?dificatum. Hebr., vii Sicut et Christus :

his verbis. Primo, veniendi velocitas, ibi : semetipsum non glorificavit, sed qui locutus
Statim veniet, sciHcet post quadraginta dies est ad eu?n : Filius meus es tu. In ista fuit
a nativitate nohiit enim plus differre, quin
; rex et sacerdos.
statim templum visitaret. Secundo, loci ad Adeamus ergo cum fiducia ad templum
qiiem veniet, sanctitas, ibi templum sanc- : gratiae, ut misericordiam inveniamus in
tum. Tertio, advenientis dignitas, ibi Do- : tempore opportuno, etc Rogemus, etc
minator et angelus. Dominator, quia Deus;
angelus, quia homo. lY Tim., ii Mediaior :

SERMO XXIY.
Dei et hominum homo Christus Jesus. Quarto,
Simeonis et Anna?, et aliorum expectantium De eadem, ex Evangelio.
aviditas, ibi : quxritis, el quem vultis ;Yii\i\s
quoad efTectum, quffiritis in affectu. Isa., Postquam impleti sunt dies purgationis
XLV Qu^rite Dominum dum prope est, etc.
: Marise,secundum legem Moysi, tulerunt pue-
QuintO;, adventus utilitas, ibi : Testamenti. rum in Jerusalem., ut sistercnt eum Domino,
Fecit enim nobis in adventu suo testamen- Luc, II. In isto evangelio possunt notari
 :

OPUSCULUM IV. 301

septem virtiites in beata Virgine. Prima, patientia; unde

legenda « Ita cgo delec-
in :

limnilitas in purgatione, cum non indi-
geret. Secunda, amor puritatis in super-
abundanti purgatione, duo, ibi dies
purgalionis Quarto, reverentia ad Filium
in portatione, ibi tulerunt. Quinta, devotio
in locorum visitatione, ibi in Jerusalem.
Sexta, gratiarum actio in Filii oblatione,
ibi ut sisterent eum Domino, quia tibi, Do-
:
miuc, quem dedisti, offerimus. Septima,
paupertas in oblatione, ibi duos turlu-
tor in pcenis, sicut qui ad magnas epulas
invitatur. »
et ista : Morahter autem per duo ubera possunt
intelligi inteUectus et affectus; ex iUo fluit
:
lac veritatis, ex isto lac bonitatis ehcitur.
: Ista duo ubera debemus dare Domino, in-
tenectum scilicet et atrectum. Intellectum
quatuor modis. Primo, eum ab errore pur-
gando; secundo, a curiositate inanis scien-
: tia3 abstinendo tertio, eum sub fide Christi
;

res, etc, quae erat oblatio pauperum. captivando; quarto, eum totum in Dei con-
In hoc quod beata Yirgo vokiit purgari templatione occupando. De primo, Ephes.,
cum non indigeret, docuit quomodo nos, qui IV : Hoc dico et testificor in Domino, ut jam
indigemus, debeamus purgari. Debemus non ambuletis sicut gentes ambulant, in vani-
autem purgari septem modis, sicut potest tate sensus sui, tenebris obscuratum habentes
colligi ex textu. Primo, a peccati coinqui- intelleclum, alienati a vita Dei per ignoran-
natione. Eccli., xlvu Dominus purgavit : tiam, qux est in illis propter cxcitalem, etc
peccata. Hebr., i Purgationem peccatorwn : De secundo, Rom., i Evanuerunt in cogita-
:

faciens. Secundo, in cognitione quoad in- tionibus suis, et obscuratum est insipiens cor
tellectum. I Tim., i : Ex corde puro, id est eorum. Detertio, II Cor., x : In captivitatem
(( intellectu sine errore, » dicit Glossa. Jac, redigentes omnem intellectum. in obsequium
VI : Purificate corda duplices animo. Tertio, Christi. De quarto, Psalm. xlv : Vacate, et
in affectu quoad dilectionem.
Tim., v I : videte quoniam suavis est Dominus. Debemus
Qui invocant Deum de conscientia pura. ei dare affectum quatuor inodis. Primo,
Quarto, in mente per rectam intentionem. eum ab omni malitia purgando. Jerem., iv :

I Cor., V : Expurgate vetus fermentum, id Lava a malitia cor tuum. Secundo, omnem
est hypocrisim. Luc, xvn : Attendite a fer- illicitum amorem ab eo excludendo. Tertio,
mento pharisxorum , quod est hypocrisis. hcitum amorem, si non est propter Chris-
Quinto, in ore quoad locutionem. Prov.,,
tum, ab eo expellendo. Augustinus « Mi- :

XV Sermo pulcherrimus firmahitur ab eo.

: nus te amat, qui tecum ahud amat. »
Sexto, in manibus, quoad operationem. II Quarto, eum totum amore Christi replendo.
Tim., II Levantes puras manus. Septimo,
: Deut., VI :Diliges Domimm Deum tuum ex
in toto corpore, quoad conversationem. Oc toto corde tuo, id est nihil sit ibi vacuum ab
tavo, in rebus, quoad superfluorum rese- amore Christi.
cationem. Joan., xv Omnem palmitem in : Si autem sic dederimus Domino intellec-
me non ferentem fructum, purgabit eu7n, etc tum et affectum, uterque remunerabitur
Rogemus, etc quatuor modis in futuro. Primum prae-
mium inteUectus erit plena de omnibus
cognitio. I Cor., xui Tunc cognoscam sicut
SERMO XXV. :

et cognitus swn. Secundum certa de omni-

In festo sanctse Agathse, bus comprehensio. Augustinus « Habemus :

unum doctorem inteUectus, quem semel

Dabo tibi ubera m,ea, Cant., i. Possent vidisse , totum didicisse est ; » Isa. , l :

esse hcpcverba beatse Agath» ad Christum. 2'unc videbis , et afftues , et dilatabitur cor
Commendatur in his verbis atribus. Primo, tuum, etc Tertium, perfecta de visione
a magna sponsum suum caritate, ibi
circa : Christi exultatio. Augustinus « Gaudium :

tibi Quando quis dat id quod carum

dabo. plenum erit, videre hominem hominis con-
habet, signum est quod dihgit. Secundo, ditorem. » Quartum, beata divinitatis con-
ab intentionis puritate, ibi tibi; hoc est, : templatio. I Joan., iii Tunc videbimus eum :

ad honorem tuum dimittam mihi pra^cidi sicuti est. Item primum prcemium affectus
mamillas. Tertio, apatientise firmitate, ibi erit ab omnibus misenis hberatio. Apoc,
ubera mea. Ubera enim sunt sensitiva dolo- xxi :Absterget Deus omnem lacrymam ab
ris. Tamen in hoc quod hbenter sustinuit oculis sanctorum, id est omnem causam
in passione earum, commendatur ejus lacrymarum. Secundum, de cunctis crea-
 ; :

302 SERMONES FESTIVI,

turis exultatio. Genes., xviii Vide ad aqui- :
sanguis non revelavit tibi, quse poUuunt,
lonem et ineridiem, etc. Tertium, de visione quod contrarium -sanctitati. Revelatio,
est
suppliciorum damnatorum jucundatio. Ps. ibi Sed Pater meus qui in ccelis est, supple
:

Lvu: Lsetabitur justus cum. viderit vindictam. revelavit. Item infra Tu es Petrus, id est :

impiorum. Isa., ult. Egredientur, et vide-

: cognoscens. Dignitas, ibi Tibi dabo claves :

bunt cadavera mortuorum. Augustinus in regnicoelorum.

lib. De civit. Dei : « Neque enim Deus illum, De Ecclesia simihter dicuntur tria.
non dico angelum, sed merum hominem Primum fundamenti sohditas, ibi : Super
crearet, quem malum futurum praesciret hanc petram. Secundum, ejus dignitas,
esse, nisi pariter nosset quibus eum beato- ibi : Ecclesiam, et non malignantium, sed
rum usibus accommodaret unde ordinem ; meam, qua^ est gloriosa, munda et recta.
sseculorum, tanquam pulcherrimum car- De quibus tribus, Ut eam
Ephes., v :

men, quasi quibusdam antidotis honesta- sanctificaret, mundans eam iavacro aquie in
ret. » Quartum, de aeternis dehciis perfrui- verbo vitx. Tertium, ejus inseparabilitas
tio. Deut., VII Rerum omnium abundantia
:
vel perpetuitas, ibi Et portx inferi non :

perfrueris. 1 Corinth., xv Deus erit omnia : prxvalebunt adversus eam. Portae inferi sunt
in omnibus. Isa., xviii In die illa erit : peccata. Psal. cvi Appropinquaverunt us-
:

Dominus corona glorise, etc. Rogemus, etc. que ad portas mortis. Item tyranni. Ibidem :

Portas ferreas confregit, id est tyrannos

SERMO XXVI. humiliavit. Item haeretici et daemones, de

quibus duobus, Job, xxxvin Numquid :

De eadem. apertx sunt tibi portx mortis? quoad daemo-

nes; aut ostia tenebrosa vidisti? quoad hae-
Liberasti me a lingua coinquinata. Qusere reticos. Item portae inferi. Isa., xxxvii :

in festo sanctae Agnetis. Ego dixi In dimidio dierum meorum; et

:

Item : Inventa una pretiosa margarita. post Vadam ad portas inferi. Omnes istae
:

Qua^re iii festo sanctse Margaritse. portae non praevalent adversus sanctos,
quia in securo positi sunt. Psal. lxxxiii :

SERMO Beati qui habitant in domo tua, Domine, etc,

XXVII.
Rogemus ergo, etc.
In Cathedra sancti Petri.

Beatus Simon Barjona, Matth., xvi. In

SERMO XXVIII.

hoc evangeho fit mentio de Christo, de In festo sancti Matthide apostoli,

Petro et de Ecclesia.
De Christo dicuntur tria ejus humanitas, :
Venite ad me omnes qui laboratis et onerati
divinitas et aeternitas. Primum ibi : Ta es estis, et ego reficiam vos, Matth., vi. In his
Christus ; secundum quod homo dicitur verbis quinque notantur. Primo, magna
Christus,id est unctus. Damascenus : Dei benignitas. Secundo,. magnaejus boni-
((Unctionem ad humanitatem pertinere tas. Tertio, magna ejus largitas. Quarto,
nemo qui sane sapiat, dubitat; ipse enim magna nostra necessitas. Quinto, magna
inquantum homo, unctus est oleo Spiri- eundi ad eum utilitas. Primum, ibi Venite. :

tus. » Secundum ibi ; Filius Dei, scilicet Magna prorsus benignitas, quod excelsus
per naturalem geternam generationem
et Deus vocat tam vilissimum servulum sed ;

et sicut homo generat hominem, sic Deus ipse potest conqueri Servum meum vo- :

Deum. Damascenus « Generare est genus

:
cavi ore proprio, et non respondit mihi.
suum materiam alteri dare. » Psal. ii
vel : Secundum, ad me; bonum enim est,
ibi :

Ego hodie genui le. Tertium ibi vivi ; vivum : sicut dicit Dionysius, difTusivum sui unde ;

enim proprie dicitur quod nunquam mori- in hoc quod seipsum effundit, seipsum dat,
tur, nunquam desinit esse, quod soli Trini- notatur magna bonitas ejus. Gen., v Ego :

tati convenit. Boetius : « iEternitas est vitae sum merces tua magna nimis. Tertium, ibi
interminabilis tota simul et perfecta pos- omnes; est enim inlinita bonitas sua; ideo
sessio. » vult se infinitis et omnibus communicare.
De Petro dicuntur etiam tria. Sanctitas, I Tim., VI Qui vult omnes homines salvos
:

ibi Beatus es Simon Barjona, quia caro et

:
fieri. Quartum, ibi Qui laboratis et onerati
:
 : :

OPUSCULUM IV. 303

estis. Laboramiis onerati sub miiltiplici gilemus secimdo, ut nos a fure ol)serve-
;

onere in praescnti. Primum est peccati gra- mus ; tcrtio, ut in bono opere persevcre-

vitas.PsaL lxxui : mex

Iniquilates super- mus. Primum, ibi : Vigilate ; secundum,
gressx sunt caput meum, Secundum da^Tio- ibi Beatus ille servus; tcrtium,
: ibi : super
num malignitas. Deut., xxvi : Afflixerunt omnia bona sua constituet eum.
vos JEgyptiif id est d»mones, imponentes Circa primum sciendum quod debemus
onera gravia. Tertio, pra4atorum austeritas. vigilare quatuor modis : Deum incessanter
Matth., XXII Alligant onera gravia, etc.
: diUgendo, semper ipsum considerando,
Quarto, corruptibilitas. Sap., ix Corpus : eum dcvote laudando, soUicite orando. De
quodcorrumpitur, aggravat animam. (juinto, primo, Cant., v Ego dormio et cor meum
:

terrenorum cupiditas. Genes., xiii Et : vigilat; quasi dicat Sive comedam, sive :

nequibant habitare cotnmuniter, erant quippe bibam, sive dormiam, semper cor meum
onerati, dicit alia translatio. Zach., v : Ini- iii amore sponsi mei vigilat. De sccundo,

quitas sedet super te. Sexto, tyrannorum, Psal. Lxu Anima mea desiderat te Deus
:

vel saecularium principum crudeUtas. Osea*, meus; PsaL xn Ad te de luce vigilo. De :

viii : Quiescent paulisper ab onere regis et tcrtio, Bernardus «'Consurge, lauda in :

principum. Septimo, morum bestiaUum ho- principio vigiUarum tuarum. » De quarto,

minum gravitas. xlvi Bestiis et
Isa., : IPetr., IV : Vigilate in oratione. Lucae, xxu :

jumentis onera vestra portavimus gravi pon- Vigitate, et orate, etc

dere usque ad lassitudinem , etc. Octavo, Circa secundum sciendum quod debe-
mundi vanitas. Nahum,
Onus Ninive, idi : mus nos custodire a quadrupUci fure. Fm*
est mundi, dicit Glossa. Nono, poenarum est animam furando, detractor
diabolus
multiphcitas, Habac, i Onus quod vidit : famam rapiendo, inanis gloria mcrcedem
Habacuc; et post loquitur de muUis poenis. toUendo, dies Domini improvisus veniendo.
Decimo, legum, constitutionum, observan- De primo, Joan., x Fur non venit nisi ut :

tiarum muUipUcitas. Act., xv Ut quid ten- : furetur et mactet. De secundo, Eccli., xx :

tatis imponere onus quod nec nos, nec patres Potior est fur quam assiduitas viri mendacis.
nostri portare potuerunt? Undecimo, proxi- De tcrtio, Oseae, viii Fur ingressus est, etc :

morum indigentia. GaL, vi Alter alterius : De quarto, I Thess., v Dies Domini sicut :

onera portate. Duodecimo, moriendi neces- fur in nocte, ita veniet, etc A diabolo debe-
sitas. EccU.,XL Occupatio magna creata est
: mus nos custodire, ei resistendo. Jac, iv :

hominibus, Sub tot laboribus pressi

etc. Resiste diabolo. A detractore, bene conver-
necesse habemus concurrere ad Deum, qui sando. I Petr., ii : Conversationem vestram
nos Uberare promittit, ibi Ego re/iciam : inter gentes habe-ntes bonam. Abinani gloria.
vos, etc. Quo cibo? Pane vitee. Joan., vi Matth., IV : Attendite ne justitiam vestram
Panis quem ego dabo, caro mea est pro mundi faciatis coram hominibus, ut videamini ab
vita. Manna abscondito. Apoc, n Dabo ei : eis, etc A die Domini scmper eam in sanc-
manna absconditum. Ligno vitae. Apoc, ii : titate expectando. I Thess., v Vos autem, :

Vincenti dabo edere de ligno vitde. Primum fratres, non estis in tenebris, ut vos dies illa
est corporis suipraeceptio. Secundum spiri- comprehendat.
tuaUs devotionis dulcedo. Tertium sancti monet perseverare. Debemus per-
Tertio,
arboris vitee magnus in fructibus spiritus. severare, a bono non deflciendo, in bono
Galat., V : Fructus spiritus gaudium, pax, proflciendo, spem mercedis non nisi in ad-
patientia, etc Hsec in prsesenti. Sed in fu- ventu Domini ponendo. De primo, GaL, vi
turo quid? Quod dicitur Isa., xxv : Faciet Bonum autem facientes non deficiamus. De
Dominus in monte hoc convivium pinguium, secundo, Psal. vni Ibunt de virtute in vir- :

ad quod nos perducat Christus. Amen. tutem. De tertio, Jac, v Patientes igitur :

estote,fratres, usque ad adventum Domini, etc

Circa quartum sciendum quod bona Do-
SERMO XXIX.
mini dividimtur in tria, temporaUa, spiri-
In festo sancti Gregorii, ex Evangelio. tuaUa et aeterna. TemporaUa dat Dominus
servis suis ad sustentationem, spirituaUa
Amen dico vobis, super omnia bona sua ad sanctiflcationem, aetcrna ad gloriflcatio-
constituet eum, Matth., xxii. Dominus facit nem. De primo, II Cor., vii Qui dat panem :

tria in isto evangelio. Primo, monet ut vi- serenti. De secundo, Hebr., ii Qui sanctifi- :
 ; :

304. SERMONES FESTIVl.

ex uno omnes. De
cal, et qui sanctificatur, vir jusius. Exod., xxi Facies candelahrum :

tertio, ibi habeiur Super omnia bona sua : ductile,etc Duciile dicitur, quia muliis tri-
constituet eum. Quae bona det nobis Chris- bulationibus ad perfectionem ducitur. Aci.,
tus. Amen. XIV Per multas tribulationes oportet nos in-
:

trare in regnum Dei. Aureum ioium, quia fa-

SERMO XXX. cii omnia in caritate. Col., vi Omnia vestra :

In festo sancti Benedicti, ex Epistola. in caritate fiant. Tres calami ex uno laiere,
ires paries poeniieniiae, qu*. respiciunt sia-
Dilectus Deo et hominibus , etc, Ecch., ium poeniieniiae ; ires ex aho, tres viriuies
XLV. Hsec verba possunt exponi de beato iheologicae, qua? respiciuni statum gratiae.
Benedicto. Leguniur secundum litieram de Scyphi suni beaiitudines, ahas frucius spi-
Moyse, qui praefiguravit beatum Benedic- riius , sportulae , dona Spiriius sancti. De
tum propier sex. Primo, propter desertio- beaiiiudinibus, Matih., v. De fruciibus spi-
nem JEgypti secundo, propier eremi pe-
;
De donis Spiritus sancii, Ps.
ritus, Gal., v.
tiiionem tertio propier muliorum in
;
, XI. In candelabro ponentur septem
isio
eremum iniroductionem quario, propter ; lucernae. Prima raiio. Job viii Lucerna, , :

m.uliorum miraculorum operaiionem ; qux super caput ejus est, id esi in superiori
quinto ,
propier fuiurorum praedictionem parie animae, extinguetur, id esi obiene-
sexto, propierinierpreiationem. Paienihaec brescet propter mulia peccaia. Psal. iv :

de Moyse ei de beaio Benedicio. Ille ^Egyp- Signatum est super nos lumen vultus tui, Do-
tum deseruit, isie mundum ; ille desertum mine. Secunda, divina inspiraiio. Pi^ov., xx
dilexit, iste eremum; iUe fdios Israel in Lucerna Domini spiraculum hominis. Teriia,
deserium introduxit iste monachos ihe , ;
verbum et lex divina. Psal. cxviii Lucerna :

dedii legem, isie regulam ihe mulia mira- ;

pcdibus meis verbum tuum. Prov., v Man- :

cula fecii ei isie ihe fuii Moyses re et

, ; dalum lucerna est, et luxlex. Quarta, virtus
nomine, et iste Benedicius re et nomine ; infusa. Job xxix Quis mihi tribuat; et
, :

fuii enim assurnpius de aquis carnahs con- post Ut simjuxta menses pristinos? Quando
:

cupisceniia^. Haec de Moyse in Exodo, et splendebat lucerna ejus super caput meum?
haec de Benedicto in dialogo. Dicaiur ergo :
id est meniem. Quinta, bona operatio. Ps.
Dilectus Deo et hominihus. Tria sunt enim XVII Tu illuminas lucernam meam, Domine,
:

quae faciunt hominem dilectum Deo. Pri- quia a Deo est quod opera nosira luminosa
mum est cordis puriias. Prov., xxn Qui : sint. Maiih., v Sic luceat lux vestra coram :

diligit cordis munditiam ,

propter gratiam hominibus, etc Sexia, rectainientio. Maith.,
habebit amicum regem. Secundum, humih- VI : Lucerna corporis tui est oculus tuus, id
tas. Jac, niHumilibus autem dat gratiam.
:
est inieniio. Septima, Christus. Apocalyp.,
Luc, I Respexit humilitatem ancillx suie.
:
XXI : Lucerna ejus est agnus propter multa.
Teriium, cariias. Prov., vni Ego diligentes :
Zach., IV : Vidi, et ecce candelabrum. aureum
me Item iria faciunt hominem dilec-
diligo. totum, et septem lucernx ejus, eic Roge-
tum hominibus, scilicet sapieniia, benigni- mus, etc
tas et dulcis loquela. De primo, Eccli., xx :

Sapiens in verbis se amabilem facit. De se- SERMO XXXII.

cundo, Prov., v Mansueiis dat gratiam.Be
:

In Annuntiatione beatx Mariee, ex

tertio, Prov., vii Verbum dulce multiplicat :

Epistola.
amicos. Habuii isia beatus Benedicius; ideo
fuit dilecius Deo ei hominibus. Sed cum Egredietur virga de radice Jesse, et flos de
omnes homines appetant diligi, debent stu- radice ejus ascendet, Isa., xi. Haec verba
dere habere ista iria, quae facivmi dilccium propheta3 fueruni de concepiione Domini
Deo et hominibus. nosiri Jesu Chrisii. Circa quam iria dicun-
tur in eis. Primo , dignitas concipienlis ;

SERMO XXXI. secundo, digniias concepii; tertio, uiihtas

De eodem, ex Evangelio. conceptionis. Primum, ibi Egredietur; se-
:
j
cundum, ibi : de radice; tertium, ibi : re- ^aM
Nemo accendit lucernam et in abscondito quiescet. ^B
ponit, neque sub modio sed super candela- ,
Circa primum notandum quod beata
hrum, Luc, xi. Moraliier candelabrum est Virgo est speciosa, gratiosa et gloriosa.
 ; , ;,:

OPUSCULUM IV, 305

Speciosa propter candorem virginitatis ,
est Christus qui dicitur flos quia fuit
, ,

ruborem rectitudinem sancti-

caritatis et pulchritudo sanctitatis, odor benignitatis,
tatis bonignitatem liumilitatis
,
propter ,
medicina sanitatis. De primo et secundo,
flores desiderabilium morum, propter pul- Cant., II : Ego /los campi, quoad primum; et
cherrima folia dulcium verborum. i)e primo lilium convallium, quoad secundum. De ter-^

et' secundo, Cant., i Ecce tu pulchra es, : tio, I Cujus livore sanati sumus,
Petr., iii :

amica mea. De tertio, Psal. xliv Virqa di- : ecce dignitas Sequitur utilitas concepti.
rectionis, virga regni tui. I)e quarto, Luca^, conceptionis, qua^ fuit omnium peccatorum
I : Respexit humililatem uncillx suse. Cant., destructio, ibi Requiescet super eum spiri- :

ni : Qux est ista quce ascendit sicut virgula ius Domini, spiritus sapientise, ut destruat
fumi? quinto et sexto, Judith, xi Non
I)e : luxuriam intellectus ut gulam consilii,
; , ;

est mulier super terram in aspectu

talis ut avaritiam; fortitudinis, ut accidiam
quoad pulchritudinem, in sensu verborum scientix, ut invidiam; pietatis ut iram ,

quoad locutionem , et de his similibus. timoris, ut superbiam, etc.

Cant., iii : Ferculwn fecit sibi rex Salomon
de lignis Lihani , ecce candor puritatis
SERMO XXXIII.
columnas ejus, ecce rectitudo sanctitatis ;

argenteaSy qu« cantum dulcem reddunt, De eadem.

ecce dulcedo locutionis sive verborum ; re-
clinatorium aureum, ecce humilitas; ascen- Benedicta tu in mulieribus, etc, a Deo
sum purpureum, ecce honestas morum Patre, quia in eodem Filio secum commu-
media caritate constravit, ecce caritas. nicas ; a Filio, quia dignum habitaculum ei
Est ergo speciosa, est et gratiosa propter praeparas; a Spiritu sancto, cujus opera-
multas utilitates quae sunt sex. Prima, quia tione Salvatorem mundi generas. De his
marenobis divisit, id estmundum, uttrans- tribus, Luc, i Spiritus sanctus superveniet :

eamus. Exod., xiv Tu leva virgam et : , in quoad Spiritum sanctum virtus Al-
te, ;

percuties, etc.Secunda, quia de petra Chris- tissimi, quoad Patrem ideoque quod nasce- ;

tus nobis produxit aquam gratise, ut biba-
mus. Num., xx Tolle virgam ...et loquere ad
petram coram eis. Tertia, quia mel dat nobis
devotionis, ut reficiamur. I Regum, xni
Extendit summitatem virgx, et intingit in
favum mellis. Quarta, quia per ipsam dia-
tur ex te sanctum, quoad Filium. Ab ange-
: lis ,
quia eorum vitam in terra inchoas
eorum ruinam reparas, eorum te allocutio-
: nibus humilias. Inchoavit vitam angelorum,
quia instituit vitam virginum. Hieronymus
(( Yirginitas soror est angelorum. » Idem :

bolum superamus. II Reg., xxiii Cumque : (( In carne praeter carnem vivere, non est
descendisset ad eum. in virga, vi extorsit has- terrena vita, sed coelestis. » Reparavit rui-
tam de manu jEgyptii, id est diaboh. Quinta, nas eorum, quia genuit eum qui reparavit.
quia per ipsam divinam clementiam impe- Ephes., I In quo proposuit reparare sive
:

tramus. Esth., iv At ille ostendlt ei vir- : quse in cxlis sunt, sive qux in terra. Eorum
gam, in qua signum clementiae monstraba- allocutionibus consentiendo se humihavit.
tur. Sexta quia per eam de manibus
,
Luc, I Ecce ancilla Domini. Benedicta
:

inimicorum omnium liberamur. Ps. cix : ergo ab angelis. Benedicta et a peccatori-

Virga?n virtutis tuse emittet Dominus. De his bus, quia eos de angustia liberas, in peri-
Cant., IV : Qux est ista quse ascendit per de- culis adjuvas, et de peccatis veniam impe-
sertum? etc. Est et gloriosa, quia floruit tras. De primo, Bernardus « Ille taceat :

sine humore , fronduit sine corruptione tuas laudes Yirgo beata, qui te in suis
,

parturivit sine Isesione. De his tribus, Num., necessitatibus invocans se senserit decep-
XVII : Item glo-
Jnvenla est virga Aaron. tum. » De secundo idem In periculis, in : ((

riosa, quia est a Magis prophetata, ab homi- rebus dubiis Mariam cogita Mariam in- ,

nibus praedicata, et ab omnibus generatio- voca. recordare Theophilum

)) De tertio ,

nibus beatificata. De primo, Num., xxiii : liberatum; item exemplum fratris Martini
Orietur stella ex Jacob. De secundo, Isa., Cisterciensis exemplum domini cujus ; ,

XV Egredietur virga de radice Jesse. De

: fihus fuit captus; exemplum sororis regis
tertio, Luc, i Beatam me dicent omnes gene-
: Franciae, quomodo postea habuit raptus.
rationes. Est ergo ista Yirgo speciosa, et Item benedicta a justis, quia exaudis in
gratiosa, et gloriosa. Egressus est flos, id precibus, liberas in tentationibus, augmen-
XXIX. 20
 , ,
:

306 SERMONES FESTIVI.

tas gratiam in virtutibus. De secundo et Primum, ibi Ecce apparuit examen. Ad
:

tertio, in hymno : Utteram, quando jacebatin cunabuUs, venit

Pia Mater et humilis, examen apum, et intravit in os ejus, et
Naturse memor fragilis, post vi^sum est volare ad coehim, sicut dici-
In hujus vitse fluctibus tur in'legenda sua. Secundum, ibi In ore :

Nos rege tuis precibus.

leonis. Dicitur autem leo B. Ambrosius
Bernardus « :homo, securum habes propter septem quae sunt in leone. Primo,
accessum ad Deum, » etc. De primo, Num., nobilitas in dignitate, quia est rex fera-
XXIV Consurget virga de Israel ex his, et
: rum et iste nobiUs Romanus, et princeps
;

percutiet et duces Moab, etc. Es ergo bene- Ligurise. Secundo, fortitudo in virtute et ;

dicta a Justis. Es benedicta a muHeribus iste fortissimus, quia quasi totus mundus
quia eas ab inimicis liberas, quoad virum conjuravit contra eum, et obtinuit. Tertio,
excusas quoad Deum honoras. MuUeres
,
audacia in magnanimitate, aggreditur enim
enim per peccatum a diabolo tenebantur, a omnia ardua et iste audax, qui aggressus
;

Deo aspernabantur sed beata Virgo ab

; imperatorem et imperatricem, et pene uni-
inimicis hberavit, quia Christus fihus ejus versum orbem. De his duobus, Prov., xxx
diabolum destruxit. Hebr., n Ut per mor- : Leo fortissimus bestiarum, ecce primum; ad
tem destrueret eum qui mortis habebat im- nullius pavebit occursum, ecce secundum.
perium, id est dialDokim. Quoad virum Quarto, confidentia in securitate. Prov.,
excusat. Si dicit vir Propter te damnor,
: xxviii : Justus quasi leo confidens erit. Quinto,
muHer potest respondere Per me salvaris. : benignissimus valde , sicut dicitur in le-
Item honoravit quoad Deum, quia idem est genda sua. Sexto,ferarum timor in terribi-
fiUus Dei et fiUus muUeris. Galat., Mi- m : litale ; leo enim in rugitu suo terret feras,
sit Deus Filium suum natum ex muliere. Prop- et iste htereticos et carnales terruit rugitu
ter haec tria dicitur de ea, Judith, xv Tu : praidicationis. Amos, iii : Leo rugiet, et quis
gloria Jerusalem, tu Ixtitia Israel, tu hono- non timebit? SepLimo, prudentia in vesti-
Es ergo benedicta a mulie-
rificentia populi. giorum suorum occultatione occultavit ;

ribus, benedicta ab omnibus creaturis, quia enim opera per bonam intentionem. Matth.
earum creatorem lactas, quia eas a coin- XV Attendile nejustitiam vestram., etc Ter-
:

quinatione Uberas, id est peccata mundas, tium nota ibi et favus mellis. Quadruplici-
:

quia eas in statum pristinum renovas. Fi- Primo,

ter favus mellis fuit in ore ejus.
Uus enim quem genuit, creaturas omnes sanctarum Scripturarum expositio. Prov.,
creavit, eas emundavit, ipsas renovavit. De XVIII Mellis favus verba composita. Se-
:

primo, Joan., i Omnia per ipsum facta

: cundo, mentis devotio. Prov., xxiii Comede^ :

sunt. De secundo, Apoc, i Lavit nos a pec- : flli mi, mei et favum dulcissimum. Tertio,
catis nostris. De tertio, Psal. ciii Emitte : dulcis aUocutio. Cant., iv Mel et lac sub :

Spiritum tuum, quo scilicet virgo concepit, lingua tua. Quarto, divinitatis fruitio.Prov.,
et renovabis faciem terrse. Apoc, xxi Et : XV Sicut qui mei multum comedit.
:

dixit qui sedebat in throno : Ecce nova facio MoraUter nota iUa septem quae dicta sunt
omnia. Benedicat te, Virgo beata, Deus Pa- de leone et quatuor de favo sunt necessaria
ter, Deus FiUus, Deus Spiritus sanctus. cuilibet justo. Debet enim quilibet studere
Benedicant te angeU, peccatores, justi, mu- quod habeat rectam intentionem in opera-
lieres et omnes creaturae, etc tione, sanctum rugitum in oratione, pieta-
tem in compassione, magnanimitatem in
SERMO XXXIV. arduorum aggressione, securitatem sine
malo timore, fortitudinem in perseveran-
De sancto Ambrosio. tia, nobUitatem in bonis moribus, verbum

Dei in ore, devotionem in corde, dulcem

Bcce examen apum erat in ore leonis, et allocutionem in lingua, perfruitionem di-
favus mellis, Jud., xiv. Possunt haec verba vinitatis in oratione seternitatis, ad quam
exponi de B. Ambrosio. Et notantur hic
tria ad commendationem ejus. Primo, mi-
nos perducat. Amen.
J
raculosa apum in ore ejus apparitio se- ;

cundo, multiplex ejus commendatio tertio, ;

sanctarum Scripturarum ab eo expositio.

 : ;

OPUSCULUM IV. 307

Joan., XX : Venit Maria Magdalene annun-
SERMO XXXV. ergo illuminan-
tians discipulis, etc. Terrae

De eodem, ex Epistola. mortui suscitantur. I Cor., xv

tur, sed ct :

Nunc autem Christus surrexit a mortuis

Ecce sacerdos magnus qui in diebtis suis primitix dormientiu?n, etc.
placiiit Deo. Queere in festo sancti Nicolai. Exultemus et Ixtemur in ea : laetemur
intus in anima, exultemus extra in cor-
SERMO XXXVI. pore. Intus debemus laetari tripUciter.
Primo, Christo resurgenti coiigaudcndo;
In festo Paschali.
secundo, a morte cum eo resurgendo ter- ;

Hiec dies qua?n fecit Dominus, exultemus tio , in spe nostrae resurrectionis
hodie
et Ixtemur in ea. Ilis verbis primo solem- inchoatae jubilando. Primum, docent nos
nitas resurrectionis commendatur , ibi : apostoh. Lucae, ult. : Guvisi sunt discipuli
Hxc dies quam fecit Dominus; secundo, quid viso Domino. De secundo, Coloss. in Si , :

sitnobis faciendum indicatur, ibi Exulte- : consurrexistis cum Christo^ qux sursum sunt
mus, etc. quserite. De tertio, I Cor., xv Si Christus :

Circa primum nota quia signanter dixit resurrexit, et nos resurgemus. Debemus
Hsec dies, cum pondere, quia dies admira- extra exultare triphciter. Primo, in novi-
bilis, amabilis, desiderabilis. Admirabilem tate vitae,quoad morum honestatem, am-
cceli prgedicant, terra demonstrat, inferi bulando secundo, diem festum celebrando
;

clamant. angelos transmittendo, terra

Coeli tertio, Christo resurgenti laudes decan-
contremiscendo inferi, mortuos resti- tando. De primo, Rom., vi :Quomodo Chris-
tuendo. De primo, Matth., ult. Angelus : tus resurrexit per gloriam Patris ; et post :

autem Domini desccndit de coelo. De secundo : ita et nos in novitate vitae ambulemus. De
Ecce terrxmotus factusest magnus. De tertio, secundo, Exod., xiii : Celebrabitis hanc
Matth., XXVI Multa corpot-a sanctorum sur-
: diem, etc. De tertio, Psal. lxvii : Psallite
rexerunt, etc. Haec est ergo dies admirabilis, Deo, qui ascendit super cxlum. Gregorius :

quia in eo mors superatur, vita reparatui% « Neque fas est ut hac die a divinis sileat
aditus aeternitatis reseratur. De primis duo- laudibus hngua carnis, in qua caro resur-
bus Gregorius in prsefatione « Qui mortem : rexit Auctoris. » Exultemur ergo et laete-
nostram moriendo destruxit, et vitam re- mur in die resurrectionis Christi, ut tan-
surgendo reparavit. » De tertio, idem in dem cum eo laetemur in die resurrectionis
oratione « Qui hodierna die seternitatis
: nostrae.
aditum nobis devicta morte reserasti. » Est
ergo admirabilis. Est et desiderabihs a :
SERMO XXXVII.
ccehs, ut reparentur; a terris, ut illumi- In festo sancti Georgii, ex Evangelio.
nentur a mortuis ut suscitentur
; , hac ;

enim die coeH reparantur, terra illumi- Si quis vult venire post me, abneget semet-
natur, mortui suscitantur. Coeli reparan- ipsum, etc, Lucae, ix. Duo facit Domi-
tur, quia surrexit qui coeh ruinas repa- nus in his verbis. Primo, ad eundum
rat. Ephes., i In quo proposuit reparare
: post se invitat ; secundo, quae sunt neces-
universa, sive qux in cxlis, etc. Et hodie saria ad hoc, demonstrat.
illuminatur terra lumine sohs et lunse et Circa primum notanda tria : primum est
stellarum. Sol Christus, kma angelus, stellae euntium post eum paucitas ; secundum ar-
Mariae, quse stella interpretatur. Sol enim bitrii hbertas ; tertium magna Domini bo-
illuminat hanc diem luce gloriae , angelus nitas. Primum, ibi : Si quis, quasi dicat,
claritatis suai luce, Mariae radiis laetitiae. rarus est qui veht. Bernardus « Quam :

Christus enim hodie gloriosus tanquam sol pauci sunt, Domine Jesu, qui post te venire
verus de sub terris egrediens, mundum vehnt quanquam nonnulh qui ad te ve-
I

sua gloria ilhiminavit; angelus de ccelo nire velint. » Secundum, ibi tollat, quasi :

descendens, claritate sua mundum illus- dicat, in voluntate hominis est ire et non
travit. Matth., ult. Erat autem aspectus
: ire quia si facit quod in se est, habihtando
:

ejus sicut fulgur. Mariae tanquam stellae se, Deus facit quod in se est, gratiam in-
surgentes tenebras tristitiae de cordibus fundendo. Eccli., xv Apposuit tibi bonum :

apostolorum radiis laetitiae fugavenmt. et malum, etc. Tertium, ibi post me. ^lagna :
 : ;;

308 SERMONES FESTIVl,

prorsus bonitas, quia omnes voluit facere Diligenter exerce agrum tuum, id est temet-
de familia sua, et post se ducere. Joan., v : ipsum : loquitur de viro justo. De quarto,
Eiim qui venerit ad me, non ejiciam foras. Prov., xiii Considcravit agrum, et emit
:

Non sic reges et principes mundi. ipsum. Augustinus « Inardescamus ob- : ,

Circa secundum sciendum quod tria sunt secro, ad possidendum agrum ihum, ubi
necessaria euntibus post Christum. Primum tanta pulcliritudo est. »
est propriae voluntatis abnegatio secun- ;
Primum agrum, id est mundum, colit
dum carnis mortificatio tertium Christi ;
iste agricola quatuor modis. Primo, diversa
imitatio. Primum, ibi : abneget setnetipsum, semina, id est multiplices creaturas, in eo
id est propriam voluntatem secundum, ; seminando. Secundo, eadem semina et
ibi : toUat crucem suam, id est carnis mor- creaturas muUiplicando. Tertio, ne sata,
tificationem ; tertium, ibi : sequatur me. id est creaturse., deficiant, conservando.
Circa primum sciendum quod maxime Quarto, zizania supernascentia extirpando.
propter tria oportet nos rehnquere pro- De primo, Matth., xx Seminavit bonum :

priam voluntatem. Primo, quia confundit semen in agro suo. De secundo, Genes., i :

secundo, quia in manum inimicorum ad- Germinet terra herbam virentem etc. De ,

ducit; tertio, quia abnegatio proprise vo- tertio, Joan., i Quod factum est, in ipso :

luntatis de inferno eripit. De primo, Oseae, vita erat. Sap., xi Quomodo aliquid potest
:

X Confundetur Israet a voluntate sua. De

: permanere, nisi tu De quarto,
voluisses ?
secundo, Eccli., xvni A voluntate tua aver- : Matth., xiii : Colligite primum zizania, etc.
tere; et post Faciet te in gaudiian, elc. De
: Primum opere creationis secun-
facit in ;

tertio, Bernardus : « Tolle propriam volun- dum, tertium in

in opere propagationis ; ,

tatem, etnon erit infernas. » opere gubernationis quartum, retribu- ;

Circa secundum sciendum quod crucem tionis.

debemus toUere in corde, ut de ea semper Agrum secundum Christus colit similiter
cogitemus in fronte, ut de ea gloriemur
; quatuor modis. Primo, omnia virtutum
in toto corpore, ut mortihcemur. De primo, semina in eo seminando secundo, gratia- ;

Hebr., m : Recogitate eum qui adversus semet- rum aquis irrigando tertio ipsum fodi ; ,

ipsum talem sustinuit contradictionem etc. , permittendo quarto, fimum sputorum et

;

De secundo, Galat., ni Mihi autem absit : opprobriormn poni dimittendo. De primo,

gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Gen., XXVII Ecce odor filii mei sicut odor
:

C/iristi, etc. De tertio, ibidem Qui autem : agripleni, etc. De secundo, Gen., ii Fluvius :

sunl Christi, carnem suam crucifixerunt, etc. egrediebatur de loco votuptatisad irrigandum
II Cor., IV Semper mortificationem Jesu in
: paradisum, qui inde dividitur in quatuor
corpore nostro circumferentes, etc. capita. Christus quidem dividitur in quatuor
Circa tertium sciendum quod in tribus capita, quia de plenitudine ejus omnes acce-
maxime debemus eum imitari : in caritate, piiuus. Joan., i Vidimus gloriam ejus, etc.
:

humilitate et benignitate. De primo, Joan., De tertio Psal. xxi , Foderunt manus :

II : JIoc est prxceptum meum ut diligatis in- meas, etc. De quarto, illud Psal. lxviii :

vicem.De secundo, Matth., xii Discite a tne, : Infixus sum in luno profundi ; et Thren., ii :

quia mitis sum, etc. De tertio, Ephes., v : Saturabitur opprobriis.

Estote invicem benigni, donanies vobis invi- Agrum tertium, id est justum, colit si-
cem, sicut Christus donavit vobis, etc. Roge- militer quatuor modis. Primo, fructifica-
mus, etc. tionem vitiorum extirpando ; secundo, ara-
tro contritionis scindendo ;
tertio, semina
SERMO XXXYIII. virtutum seminando quarto aquis lacry- ;
,

In festo sancti Marci, ex Evangelio, marumirrigando. De primo, Boetius « Oui :

serere volet ingenuum agrum, liberet arva

Pater meus agricola est, Joan., xv. Jesu fructibus. » De tertio et secundo, Isa.,
dicit Patrem suum agricolam, quia coht xxvni Numquid quotidie arabit arans? et
:

multiphcem agrum. Quatuor sunt agri

mundus, Christus, justus et ccelestis para-
disus. De primo, Matth., xni
: post :Seret gith et cyminum. De quarto,
Ecch., xxiv Bigabo hortum meum.
:
3
Ager est : Agrum quartum, id est paradisum, colit
mundus. De secundo, Psal. xlix Pulchri- : quatuor modis. Primo, malas herbas ex-
tudo agri mecum est. De tertio, Prov., ii tirpando, id est da^mones. Secundo, arbo-
 ; ,

OPUSCULUM IV. m
res piilcherrimas, id est ordines angelorum, miceUi et domiceUgp, quorum pulchritudine
in eo plantando. Tertio, flores pulcherri- decoratur. In prima sunt martyres, in se-
mos, virginum, et rosas marty-
id est liha cunda confcssores, in tertia virgincs. In
rum, confessorum, in eo plan-
et violas prima mansione miUtum sunt tres camerae.
tando. Qiit^irto fluminibus gaudiomm
, AUi enim pugnant pro amore Rcgis, alii
irrigando. De primo, Apocal., xu Projecliis : pro defensionc Regis, aUi pro zelo justitiae.
estdraco ille macjnus, etc. Propterea Ixla- Quidam enim sunt martyres pro fide, qui-
mini coeli, etc. De secundo, Ezcch., xxxi : dam pro doctrina, quidam pro justitia.
Cedri non fuerunt altiores illo in paradiso Priini mortui sunt pro Christi amore, ut
Dei. De tertio, Cant., n : Flores apparuerunt Stephanus et alii plures isti pertinent ad :

in terra nostra. Cant., iv : Dilectus meus, seraphim quidam pro doctrina ut pro-
;
,

qui pascitur inter lilia. De quarto, Ezech., phetae isti pertinent ad cherubim quidam
:
;

XLV Ecce aqua redundat, etc.

: pro justitia, ut Joannes Baptista, et plures
Primus fluvius est gaudium de creatura alii:isti pertinent ad thronos, ad quos per-

corporaU ; secundus, de societate angelo- tinet justitia. Insecunda mansione conti-

rum ; tertius, de Christo homine quartus, ;
nentur similiter tres mansiones. Confesso-
de gloria divinitatis ; et istud non potest rum enim quidam sunt religiosi, quidam
transmeari, quia infinitum est, etc. Roge- prselati, quidam conjugati. Primi pertinent
mus, etc. ad principatum, secundi ad dominationes,
tertii ad potestates. In tertia autem man-
SERMO XXXIX. sione sunt similiter tres camerae. Yirgines
De eoderriy ex Evangelio. enim quaedam sunt mulieres, quidam ho-
mines, et quidam pueri mulieres ad vir- ;

In domo Patris mei mansiones multx sunt, tutes, homines ad archangelos, pueri ad
Joan., XIV. Domus ista est vita aeterna. angelos pertinent. Yideat quilibet in quo
Psal. cxxi : domum Domini Isetantes ibi-
In ordine est et quam cameram habebit in
mus. In hac domo possumus distinguere ccelo.
sex mansiones. Tres sunt angelorum et Sunt autem sex quae nos debent movere
tres sanctorum. ut curramus ad domum istam. Primo,
In prima mansione stat superior hie- magnitudo. Baruch., iii Israel, quam :

rarchia, quae continet tres cameras. In magna est domus Dei? Secundo, pulchri-
prima calor, in secunda splendor, in tertia tudo, Psal. xxiii Domine, dilexi decorem
:

quies quia in prima seraphim, in secunda

: domus tuce et locum habitationis tux. Tertio,
cherubim, in tertia throni. In secunda man- abundantia gloriae. Psal. cxi : Gloria et
sione stat media hierarchia, quae continet divitix in domo
Quarto, laetitia. Psal.
ejus.
tres cameras. In prima exhibetur Regi re- cxxi In domum Domini Ixtantes ibimus.
:

verentia, in secunda dantur Regis imperia, Quinto, laus continua. Psal. lxxxiii Qui :

in tertia sunt milites qui exercent prcelia. habitant in domo tna, Domine, in sxcula sse-
In prima principatus, qui docent reveren- culorum. laudabunt te. Sexto a^ternitas. ,

tiam in secunda dominationes, quse dis-

; II Cor., V Domum habemus non manufactam
:

tribuunt dominia; in tertia potestates, quse seternam. in ccelis, etc.

arcent potestates aereas. In tertia mansione
est tertia hierarchia, quae continet tres ca-
SERMO XL.
meras. In prima declaratur Regis majestas;
in secunda revelantur ejus secreta in tertia ;
In Inventione sanctse Crucis, ex Epistola.
nuntiatur ejus voluntas. In prima sunt
virtutes, quse miracula faciunt; in secunda Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Do-
archangeli, qui majora secreta pr«dicant mini nostri Jesu Christi, Galat., vi. Gloriari
in tertia angeli, qui Dei voluntatem nun- oportet in cruce tribus modis. Gloriari in
tiant hominibus. Istae sunt mansiones an- cruce, id est in amore Christi, quem osten-
gelorum. dit nobis in cruce vel gloriari in cruce, id
;

Sunt ibi et mansiones sanctorum. In est in imitatione.

prima stant miUtes, quorum fortitudine Circa primum sciendum quod in quinque
Ecclesia defensatur in secunda sapientes, ; ostendit maxime amorem suum nobis in
quorum consiUis gubernatur; in tertia do- cruce. Primo, quia dUexit nos plus quam
 ;

310 SERMONES FESTIYL

Matrem, cujus dolorem pro nobis con- tate, ibi : qui recubuit; quarto, ab amoris
tempsit. Secundo, plusquam proprium suavitate, ibi sic eum volo manere, hoc est
:

sanguinem quem pro nostra ablutione

,
sine martyrio transire quinto, a sapientia? ;

fudit. Tertio plusquam animam, quam pro profunditate, ibi qui testimonium perhibet :

nostra redemptione posuit. Quarto, plus- de his, scihcet tam profundis; sexto, a tes-
quam vitam suam, quam ut nos viyificaret timonii veritate, ibi : et scimus quia verum
dedit. Quinto, plusquam corpus proprium, est testimonium ejus.

quod percutienti, ne homo percuteretur, Morahter vidit iUum discipulum quem

apposuit. De primo, Luc, n Tuatn ipsius : dihgebat Jesus, qui dilexit lectiones quas
animam pertransibit gladius. De secundo, ipse docuit. Sunt autem novem quae Scrip-
Apoc, n : Qui dilexit, et lavit nos in san- tura docet nos facere. Primum, a malo
guine suo. De tertio, Joan., xv Majorem : discedere. Deut., iv Discant timere Deum. :

caritatem nemo habet ut animam siiam ponat In timore autem Domini declinatur a malo,
quis pro amicis suis. De quarto « Qui mor- : sicut dicitur Ecch., i. Secundo, de mahs
tem nostram moriendo destruxit, » etc De praeteritis justitiam facere. Isa., xxvi Mi- :

quinto, Isa., xxxv Propter scelus populi : sereamur impio et non discet justitiam.
,

mei percussi eu?n. Gregorius « Justus debet discere ejus

:

secundum sciendum est quod quin-

Circa justitiam. » Tertio bonum cognoscere. ,

que bona maxime fecit Christus in cruce. Deut., VI Discite ea; loquitur de mandatis.
:

Primum est quod ab inferno Uberavit se- ; Quarto, in bono delectari. Prov., v Discite :

cundum, quia virtutem peccati debihtavit sapientiam, quse est cognitio cum gustu.
tertium, quia diabohim expugnavit quar- ;
Quinto, bene operari. Isaise, i : Discite bene
tum, quiamortem superavit; quintum, quia facere. Sexto, in omnibus bene conversari.
coelum reseravit. De primo et quarto ,
Eccli., XVI : Audi me, fili, et disce discipli-
Oseae, xni Ero mors tua, o mors, etc De se-
: nam sensus. Septimo, in omnibus operibus
cundo, Rom. vi Vetus homo noster crucifixus
, : rectam intentionem habere. Sap., ix : Qux
est, etc De tertio, Hebr., Ut per mortem m : tibi placent, didicerent homines. Octavo, in
destrueret eum qui mortis habebat imperium. omnibus bonis humihari. Matth., xi Dis- :

De quinto, Isa., xxni Dabo ei clavem Da- : citea me, quia mitis sum. Nono, regno Dei
vid, super humerum ejus^ etc David Chris- approximari. Matth., xxiii Ab arbore fici :

tus, domus est paradisus, clavis est crux, discite parabolam. Ista novem sunt neces-
quam ad htteram portavit super humerum saria, et sufficiunt ad salutem. Primo, ne-
suum. Joan., xix : Et bajulans sibi cru- malo recedat secundo,
cesse est ut quis a ;

cem, etc ut poenitentiam agat; tertio, quod bonum

Circa tertium sciendum quod quinque faciendum cognoscat quarto, quod bonum ;

maxime ostendit in cruce, in quibus ipsum ipsum sibi sapiat quinto, qiiod bonum co- ;

imitari debemus. Primo, in caritate. Joan., gnitum faciat; sexto, quod bene exterius
XV Majorem caritatem nemo
: habet. Secundo, conversetur; septimo, quod in omnibus
in humihtate. Tertio, in obedientia. De his, bonam intentionem habeat octavo, quod ;

Phihpp., II Humiliavit semetipsum factus

: de boiiis non superbiat nono, quod mer- ;

obediens,etc Quarto, in patientia. I Petr., cedem de istis omnibus accipiet, ne defi-

II Qui cum malediceretur, non maledicebat.
: ciat, recogitet. Reatus iste discipulus qui
Quinto, in mansuetudine, Jer., xn Ego : ista didicerit. Psal. xcni : Beatus homo quem
quasi agnus mansuetus ad occisionem duc- tu erudieriSy Domine, et de lege tua docueris
tus, etc eum.

SERMO XLL SERMO XLII.

In festo sancti Joannis ante portam Lati- In festo sancti Barnabee apostoliy ex
nam, ex Evangelio. Epistola.

Vidit illum discipulum quem diligebat Je- Barnabas erat vir bonus, plenus Spiritu
sus, Joan., ult. Commendatur
hoc evan- in Duo sunt necessaria
sancto et fide, Act., xi.
gelio R. Joannes a sex. Primo, ab humih- homini interior perfectio et exterior con-
:

tate, ibi discipulum, secundo, aDei caritate

: versatio. Primum, propter se; secundum,
ibi quem diligebat ; tertio a Dei famihari-
: propter proximum. Interior perfectio con-

1
 OPUSCULUM IV. 311
sistit in duobus : scilicet in cognitione ascensionis et difTerentiam ab aliis qui as-
veritatis et dilectionc bonitatis. Primum sumpti sunt a terra. Dolebant de disces-
est perfcctio intellectus secundum, per-
; sione, quia discedebat ab eis tantus conso-
fectio afTectus. Exterior conversatio con- latur. Joan., xvi : IHorabitis et flebitis vos,
sistit in duobus : scilicet in actuum unitate mundus autem gaudebit. Tob., x : Ileu me?
et morum gravitate. IIa'c quatuor dicuntur fili mi, ut quid misimus peregrinari, lumen
te
in his verbis ad commendationem beati oculorum nostrorum? etc, et est vox Eccle-
Barnaba; intellectus illuminatio, affectus
: siai hodie in persona apostolorum. Time-
inflammatio actuum utilitas et morum
, bant de mundi persecutione, quia remane-
gravilas. Primum, ibi plenus fide. Fides : bant soli inter pressuras mundi, de qua
est lumen intellectus. Augustinus « Fides :
pra^dixerat eis. Joan., xvi In mundo pres- :

est illuminatio veritatis, qua quis illumina- suram habebitis, Confidebant de promissio-
tur a prima luce ad vivendum spiritualia. ne. Joan., xiv Vado ad Patrem per corpo-
:

Secundum, ibi plenus Spiritu sancto. Spi-

:
ralem subtractionem et veniam ad vos per ;

ritus sanctus dicitur amor et donum, Spiritus sancti missionem. Joan., xiv Ego :

in quo omnia dona donantur, sicut dicit rogabo Patrem, et alium Paraclitum dabit
Augustinus. Recte dicitur plenus Spiritu vobis. Matth., ult. Ego vobiscum sum. Se- :

sancto, quia plenus caritate. Rom., v Ca- :

cundum, ibi Hic Jesus qui assumptus est.
:

ritas Dei diffusa est in cordibus nostris. Ter- Circa quod notantur quatuor in modo. As-
tium, ibi « Yir sapiens, » gravis, non puer
:
sumptus est enim videntibus apostolis.
levis. Psal. xxxiv In populo gravi laudabo :
Actuum, I Ecce duo viri astiterunt juxta
:

te. Quartum notaturibi : bonus. Bonum est illos, etc Mediante nube i Actuum Et ; :

sicut dicit Dionysius, diffusivum sui ; unde nubes suscepit eum ab oculis eorum. Conside-
per hoc notatur utiUtas actionis, in qua randum enim est unde assumptus, quia de
homo se effundit ; dicitur enim bonum du- terra quo assumptus, quia in coelum qua
; ;

piiciter : essentiahter et per participatio- via, quia per aerem; quis assumptus, quia
nem. Primum de creatore tantum. Matth., Jesus Christus ut sic ex omni parte omnia
;

XIX Unus est bonus Deus, solummodo dici-

:
attestentur merita assumptionis terra per :

tur de Creatore. Bonum per participationem apostolos, coelum per angelos, Deus per
dicitur de creatura sex modis. Primum nubem, ipse Jesus per manuum elevatio-
bonum vere^ id est rei secundum quod est. nem, ut ostenderetur, quia iste idem ascen-
Secundum bonum ex genere, seu existen- debat in carne, qui crucifixus fuerat et re-
tiarespectu finis. Tertium bonum actionis surrexerat. Et per haec quatuor potes
ex debita circumstantia ad finem tamen in similiter procedere ad aedificationem com-
se. Quartum bonum actionis hominis. munem.
Quintum bonum gratise id est meriti. ,
Tertium nota ibi : Sic veniet. Circa ad-
Sextum bonum glori*. Hsec omnia bona ventum ad judicium nota quatuor, secun-
habuit beatus Barnabas unde proprie est ;
dum illa quatuor ostensa in modo ascen-
dictus bonus vir^ etc. Rogemus, etc. dendi. Unde sic veniet, quemadmodum, sic
scilicet videntibus tam justis quam impiis,

SERMO XLIII.
mediante nube elevatis manibus, ad percii-
;

tiendum scilicet peccatores, astantibus an-

In festo Ascensionis. geUs, qui praecedent portando insignia
passionis. Et congregabuntur ad judicium
Viri Galilseij quid admiramini aspicientes omnes. Matth., xxiv Et videbunt Filium, :

in coelum? etc, Act., i. Tria faciunt angeh ecceprimum venientem in nubibus, ecce
;

in verbis ististollunt admirationem, asse-

: secundum;cwm virtute magna et polestate,
runt ascensionem, pra^dicant reversionem. ecce tertium ; et mittet angelos suos, ecce
Primum, ibi quid statis aspicientes in : quartum; et procedet super his dies judi-
coelum? Circa quod notantur quatuor. As- cii, etc.

piciebant apostoli stupentes, dolentes, ti-

mentes, confidentes. Stupebant de ascen-
sione, quse in tanta gloria et virtute fiebat,
de quo etiam stupebant ipsi angeli. Isaiai,
xLiii Quis est iste? Et nota hic virtutem
:
 ; ;
;

312 SERMONES FESTIYI.

Circa primum ostenditur quod mittentes
SERMO XLIV. sunt Pater et Fihus spirant enim Spiritum
;

sanctum, et Spiritus sanctns una notione

In vigilia Pentecostes.
procedit a Patre et Fiho. Joan., xvi Cum :

Spiritus Domini ornavit coelos, Job, xxvi. venerit Paraclitus, quem ego mittam vobis a
Per coelos intelliguntur apostoli, propter Patre. Si spirare est mittere eum, et Pater
tria quae sunt in ccelis. Primo propter mo- mittit et Fihus; vide ergo quod Pater et
tum continuum in coelis ita enim motus
; Fihus spirant Spiritum sanctum, et sic tota
continuus in apostolis fuit, quia per uni- Trinitas Pater mittens, et Fihus per cpiem
;

versum orbem discurrerunt. Joan., xv : mittitur, et Spiritus sanctus qui mittitur.

Posui vos ut eatis, etc. Secundo, propter Benignitas missi notatur, ibi Paraclitus, :

ordinem ; est enim ordo in coelis. Job, xm : quod interpretatur consolator vel advoca-
Numquid nosti ordinem cosli? Sic ordo fuitin tus, quia ista duo sunt speciahter officia
apostolis, quia omnia ordinate faciebant, bonitatis, et bonitas attribuitur Spiritui
et nihil inordinatum. I Cor., xiv Omnia : sancto ; ideo ipse dicitur consolator in mi-
secundum ordinem fiant in vobis. Tertio, seriis et advocatus in beneficiis. Advocatus
propter concordiam habent enim cceU con-
; in heneficiis,quia lex divinse bonitatis,
cordiam. Job, xv Qui facit concordiam in
: quam Spiritus sanctus aUegavit pro nobis
sublimibus suis; ita discipuli Domini abre- (quia sibi attribuitur bonitas) causa est,
nuntiando omnia. Actuum, iv Erat illis : qua fluunt in nos beneficia Dei. Defluunt
cor unum et anima una. Istos coelos ornavit autem tria beneficia. Primo, naturae. Psal.
Spiritus Domini stelhs ; ornamentum enim ciii Emitte Spiritum tuum, et creabuntur
:

coelorum stehai sunt. Eccli., xliii : Species in quo declaratur quia a Spiritu sancto
coeli gloria stellarum; posuit enim in eis fliiunt beneficia naturae. Secundo, gratise.
quinque ordines stellarum. Primus ordo, Rom., V : Caritas Dei diffusa est in cordibus
virtutes theologica^. I Cor., xiii Nunc ma- : nostris, etc. Tertio, giorise, Rom., xiv :

nent fides, spes, caritas, tria hasc. Secundus, Regnum Dei non gau-
est esca et potus, sed
virtutes pohticse. Sap., viii Sobrietatem et
: dium in Spiritu sancto. Advocat ergo in
sapientiam docet et virtutem; quibiis nihil est beneficiis, et consolatur in miserhs triph-
in vita utilius. Tertius, septem dona Spiri- citer. Primo, coelestes consolationes in tri-
tus. Isa., XI : Requiescet super eum. Spiritus bulationibus largiendo. I Tim., i In tribu- :

Domini, et caitera quae ibi sunt. Quartus, latione multa cwn gaudio Spiritus sancti.
octo beatitudines. Matth. Beati pauperes, : Secundo, bona charismatum in tribulatio-
beati mites, et per totum. Quintus, duode- nibus augmentando. Rom., v Gloriamur :

cim fructus Spiritus sancti. Galat., v Fruc- : in tribulationibus, scientes quoniam tribulatio
tus autem spiritus sunt gaudium, etc. Isti patientiam operatur, etc. Psal. iv : In tribu-
ordines virtutum designantur per quinque latione dilatasti mihi. Tertio, quanta sint
ordines stenarum, de quibus dicitur Job, gaudia, quse pro istis tribuuntur, demons-
IX :Qui facit arcturum et oriona, hyadias, trando. Rom., viii Non sunt condignx pas-
:

et inleriora auslri. De sexto, Job, xxxvni : sioneshujus temporisad futuram gloriam, etc.
Numquid conjungere valebis micantes pleia- Tertium est docere nos, ibi omnia sug- :

das, etc. geret. Duplex utihtas missionis prima ;

bonum docet, secunda, ad bonum movet;

SERMO XLY. prima, ut bonum cognoscamus secunda, ;

In die Pentecostes. ut faciamus. Primum, ibi docebit vos :

omnia. Sunt autem quinque scientise neces-

Paraclitus Spiritus sanctus, quem mittet sarise ad salutem. Primo , Deus timere
Pater in nomine meo, ipse vos docebit omnia, secundo, a malo recedere ; bona fa-
tertio,
el suggeret vobis omnia, Joan., xiv. In his cere; quarto, mala pati; quinto, inhis per-
verbis circa missionem Spiritus sancti tria severare. Ista est scientia sanctorum. De
notantur. Primo, mittentium eum auctori- primis duobus, Job, xxvui : Ecce timor
tas, ibi quem mittet Pater in nomine meo
: Domini ipsa est sapientia, et recedere a malo
secundo, missi benignitas, ibi Paraclitus; : intelligentia. De ahis tribus, Augustinus :

tertio, missionis utihtas, ibi docebit et : (( Sapientia sanctorum est benefacere et

suggeret. mala pati, et in his perseverare. » Secun-
 ;

OPUSGULUM IV. 313

dum, ibi : et suggeret, etc. Movet ad bo- Secundiim, scilicet trinitas quoniam ex :

num, et suggerit illud tripliciter. Primo, ipsum et in ipso sunt omnia. Circa
ipso et per
quasi compellendo. Isa,, xxx : Spiritus ejus quod nota simihter quod triphciter distin-
velut torrens inundans, etc. II Cor., v : Cari- guuntur persona3 divin». Aliquando per
tasDei urget nos. Secundo, alliciendo. Sap., propria personarum, ut cum dicitur Pater,
XII quani bonus et suavis est, Domine,
: et Filius, et Spiritus sanctus; ahquandoper
Spirilus tuus in omnibus ! Tertio, seipsum appropriata Patris, ut enim per potentiam
pignus pro mercedis certitudine tribuendo. intehigitur Pater, per sapientiam Fihus, per
II Cor., I Qui dedit pignus Spiritus in cor-
: bonitalem Spiritus sanctus. Roin., i Invi- :

dibus nostris ; quod pignus a^quale est rei sibilia Dei, per ea qux facta sunt, inlellecta
secundo, est de re, ita quod qui habet conspiciuntur. Ahquando per notas natura-
pignus Spiritus haereditatis securus est , literex adjuncto signihcantes distinctionem
quod perveniet ad ha^reditatem ccelestem, in personnis, sicut hic ex ipso; ex enini:

ad quam, etc. notat auctoritatem principii; et ideo ex :

ipso intelhgitur Pater, apud quem est fons

SERMO XLYI. et origo divinitatis. Per notat modum ope-

rationis ; et ideo in hoc per ipsum inteUi-
In festo sanctds Trinitatis , ex Epistola. gitur Filius, perquem operationes opera-
tur. In notat conservationem in esse et ;

altitudo divitiarum sapientix et scientix ideo per hoc in ipso intelligitur Spiritus
Dei! quam incomprehensibilia sunt injustitia sanctus.
ejus, et investigabiles vise ejus ! Rom., xi. Tertium, unitas, ibi Ipsi gloria. Non :

Tria notantur in istis verbis quae conside- dixit ipsis, » sed ipsi. Circa quod similiter
((

rantur in Beo, sciUcet divinitas, unitas, notanda tria, secundum qua3 similiter tri-
trinitas; vel sic, divinitas, et in divinitate pliciter debet sibi referri gloria, scilicet
trinitas, et in trinitate unitas. Divinitas gloria cordis, gloria oris, gloria operis. Yel
majestatis, trinitaspersonarum, unitas gloria una propter creationem, gloria altera
essentige, et hoc secundum quod triphciter per redemptionem, gloria tertia per glori-
contingit errare circa Deum. Quidam enim ficationem, etc.
errant circa divinitatem ejus, non ponentes
esse Deum. Psal. xni Dixit insipiens in :
SERMO XLYII.
corde suo : Non est Deus, etc. Yel quod Dei
est, attribuentes creaturse, et colentes eam De eadem.
pro Deo, Rom., i. Quidam circa trinitatem,
negantes personarum trinitatem esse in Tres sunt qui testimonium dant in coelo,
Deo. Quidam circa unitatem, ponentes Pater, Verbum et Spiritus sanctus, I Joan.,
multitudinem deorum. ult. per coelum intelhguntur
Moraliter
Primum ergo, scilicet divinitas, notatur, ccelum propter septem.
sancti, et dicuntur
ibi : altitudo divitiarum, etc. Circa quod Primo, propter continuum motum de vir-
notandum tria quae sunt in Deo, scihcet tute in virtutem. Psal. lxxxiii : Ibunt de
altitudo, plenitudo et latitudo ; et hsec se- virtute in virtutem. Secundo, propter con-
cundum tria quae sunt in Deo, scihcet na- cordiam. Job, xxvi : Qui facit concordiam
tura, virtus et operatio. Est quoque aUus in sublimibus suis. Ephes., iii : Solliciti ser-
in natura, sic enim habitat lucem inacces- vare unitatem spiritus in vinculo pacis. Act.,
sibilem; et plenus in virtute, sic sunt apud I : Erat illis cor unum, etc. Tertio, prop-
eum divitise sapientiae latus et immensus ;
ter ordinem. Job, xxxiii : Sumquid nosli
in operatione, sic sunt judicia ejus incom- ordinem coeli? I Cor., xiv : Omnia secundum
prehensibiha, et via3 ejus investigabiles. ordinem fiant in vobis. Quarto, quia casa
Judicia quibus disponit, viae per quas exe- illos, id est Dei. I Cor., iv Nescitis quia
:

quitur suas operationes. Et ad ha3c tria templum Dei esiis? Qumio, propter conver-
possunt referri tria quse sequuntur post sationem coelestem. Phihp. iv Nosira , :

hsec verba immediate Quis enim cognovit : conversatio est in coelis. Sexto, quia semper
sensum Domini aut quis consiliarius ejus
, habent cor in ccelo. Matth., vii : Thesauri-
fuit? aut quis prior dedit ei, et retribuetur zate vobis thesauros in ccelo ; item Ubi est :

ei? Adapta singula singulis. thesaurus tuus^ ibi estel cor tuum. Septimo,
 ;

314 SERMONES FESTIVI.

quia habent solem, et limam, et stellas : sus speciosus, et gratiosus, et gloriosus.
solem caritatis, lunam fidei et stellas alia- Sponsus speciosus, proptervirginitatis can-
rum virtutum. dorem, martyrii ruborem et admirabilem
In isto coelo dant testimonium Pater, circa Christum pulchritudinem, et similitu-
Verbum et Spiritus sanctus tripliciter. dinem, et figurationem. De primo, Luca^,
Primo, secundum naturam in creatione I Puer erat in deserto. De secundo, Marc,
:

secundo, secundum gratiam in justifica- VI Misso spiculatore, fecit amputari caput

:

tione; tertio, secundum gloriam in glorifi- Joannis. Tertio, quod tantam habuit simih-
catione. In creatione Pater per memoriam, tudinem cum Christo quod fuit creditus
Filius per intelligentiam, Spiritus sanctus Christus. Liic, Existimante autem omni
iii :

per voluntatem vel notitiam, memoriam populo, et cogitantibus omnibus in cordibus

vel amorem. suis de Joanne, ne forte ipse esset Christus.
In justificatione Pater dat testimonium Ergo speciosus.
ponendo potentiam, Filius sapientiam, Spi- Est et gratiosus propter utiUtatem. Sanc-
ritus sanctus benignitatem. Potentia sanc- tus enim fuit, quia plenus Spiritus sancti
torum apparet in tribus quia potentes ad :
gratia. Luca?, i : Spiritti sancto replebitur
pugnandum, et ad laborandum, et ad spe- adhuc ex utero matris sux. Quia vestitus
randum. De primo, Hebr., xi Fortes facti :
nimia vestimentorum duritia. Marc, i :

sunt in bello. De secundo, Pliil., iv Omnia :

Erat Joannes vestitus de pilis camelorum.
possum in eo quime confortat. De tertio, Isa., Quia praeditus nimia abstinentia. Ibid. :

XL : Qui aiitem sperant

Domino, mutabantin Esca ejus erat locusta, etc Humilis fuit in
fortitudinem, etc. Sapientia sanctorum ap- baptizatione. Matth., iv Ego a te debeo :

paret in tribus. Primo, in conversatione. baptizari, etc In sua pharisaeis responsione.

Eccli., VIII Sapientia hominis relucet in vultu
:
Joan., i Ego vox clamantis in deserto, etc
:

ejus. Secundo, in locutione. Eccli., xxii :

In discipulorum eruditione. Joan., iii :

Sapiens in verbis seipsum amabilem facit. Illujn oportet crescere, me autem minui, etc
Prov., XV Lingua sapientis disseminat sa-
:
Utilis fuit in baptizando. Matth., ni Tunc :

picntiam. Tertio, in injuriarum perpes- exhibant ad eum. omnes ... et baptizabantur

sione. Prov., xix Doctrina autem viri per
:
ab eo. Pr«dicando et conversando. De his
patientiain dignoscitur. Bonitas sanctorum duobus, Joan., v llle erat lucerna ardens,
:

apparet in tribus. Primo, in sui effusione. per exemplum, « lucens » per verbum.
Dionysius « Bonum est sui efTusivum. »
:
Item fuit gloriosus per dignitatem, quae
Secundo, in benignitatis ostensione. II apparet propter novem. Primo, quia antea
Cor., XII : Libenter impendam et superimpen- est prophetatus. Malach.,m : Ecce ego mitto
dar ergo ipse pro animabusvestris. Tertio, in angelum meum. Secundo, quia ab angelo
optimorum adductione. Dionysius : « Op- nuntiatus. Lucae, i Elisabeth uxor tua pariet
:

timi est optima adducere. » tibi fi.lium. Tertio, quia miraculose genera-
In glorificatione Pater dat testimonium tus. Lucae, i Et non erat eis filius, eo quod
:

in coelo, id est in sanctis per seternitatem. esset Elisabeth sterilis, et ambo processissent
Matth., XIX Vitam deternam do eis. Dan.,
:
in diebus suis. Quarto, quia in utero sancti-
XII Fulgebunt justi tanquam siellse in per-
:
ficatus. Luc, I : Spiritu sancto replebitur
petuas xternitates. Et per seternitatemdabit adhuc ex utero matris sux. Quinto, quia
omnem scientiam. Augustinus « Habemus :
cummultis miraculis natus. Luc, i : Aper-
unum doctorem in coelis, quem semel vi- tum est autem illico os ejus, el prophetavit.
disse, totum didicisse est. Dabit et gloriam. Sexto, quia ante Dominum. Matth., ii Hic :

Psal. Lxxxiii Graliam et gloriam dabit

:
estde quo scriptum est : Ecce ego mitto ange-
Dominus. Ad quam nos, etc. lum meum. Septimo, quia pra3Cursor Regis.
Luc, i '.Ipse prxibit ante iltum. Octavo, quia
SERMO XLVIH. baptizavit Christum. Matth., iii : Venit Jesus
a Galilxa in Jordanem ad Joannem, ut bapti-
In festo sancti Joannis Baptistss, zaretur ab eo. Nono, quia testis lucis. Joan.,
ex Evangelio. 1: Hic venit in testimonium, ut testimoniim
perhiberet de lumine.
Quis, putas, puer iste erit? Lucae, i. Et Morahter autem, si quis vult venire ad
potest responderi interrogationi, quia spon- gloriam a;ternitatis, necesse est ut studeat

«
 OPUSCULUiVI IV 315
esse puer, idest piirus. Intribus necessaria
est puritas. Primo, in cordo; secundo, in SERMO L.
ore; tertio, in manu. Puritas cordis est Iti festo SS. Apostolorum Petri et Pauli.
voluntatis. De primo, Jac._, iv : Purificate
corda duplices animo. De secundo, Prov., Sol vertetur in tenebras et luna in sangui-
XV Scrmo purus pulcherrimus De tertio, I
: . nem, Joel, m. Possunt heec verba exponi
Tim., u : Levantes puras manus, etc. Roge- de beatorum apostolorum Petri et PauU
mus, etc. festivitate. Per solem intelUgitur Petrus,
per lunam Paulus. Gen., i Fecit Deus duo :

SERMO XLIX. magna luminaria, etc.

In festo SS. Joannis et Pauli, ex Epistola SigniUcat autem sol Petrum propter
tria quia sol est fons splendoris, fornax
:

Propter te morti/icamur tola die, xstimati ardoris et causa generationis. Fons splen-
sumus sicut oves occisionis, Rom., vni. In doris fuit in cognitione, fornax ardoris in
verbis istis quinque notantur. Primo, recta amore, causa generationis in prsedicatione.
sanctorum intentio, ibi : Propter te, non De primo, Matth.,xvi Beatus es Simon,Bar- :

propter inanem gloriam, sicut hypocritse. jona,eic. De secundo, Joan., ult. Domine, :

Matth., xn Exterminant facies suas, ut

: tu scis quia amo te.he, tertio, Luc, v Ex :

videantur ab hominibus. Secundo, eorum hoc eris homines capicns. Quot homines ce-
mortificatio, ibi : mortificamur. Mortifican- pit, tot filios Domino generavit. Propter
tur autem sancti multis modis. Primo, cum primum dictus est Petrus, id est cognos-
vitiis seipsos macerando. Coloss., ni Mor- :
cens. Propter secundum dictus est Simon,
tificate membra Secundo carnem
vestra. ,
id est obediens ; mandatum enim spiritua-
spiritui subjiciendo. Rom., vm Si autem :
liter datum, cui est obediendum, est obe-
spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis. dientia. Joan., xv Hoc est prxceptum meum
:

Tertio, se Christi passioni configurando. ut diligatis invicem. Propter tertium dictus

II Cor., m : Semper mortificationem Jesu est Cephas, id est caput Ecclesiae, cujus ge-
Christi in corpore noslro circumferentes. nerationis causa fuit preedicando. De isto
Quarto, detractionum maUgnitatem tole- sole dicitur Eccli., xliii : Sol in aspectu an-
rando. Psalm. cvni, ubi loquitur de detrac- nuntians in exitu, etc. Conversus autem fuit
tore: Compunctum corde mortificare. Quinto, sol iste in tenebras tripUciter. Culpae in ne-
inimicorum persecutione sustinendo. Psal. gatione. Marc, xiv Tunc ccepit abnegare,:

XXXVI Considerat peccator justum et quxrit

:
et detestari, quia non novi hominem. Moes-
mortificare. Tertio , mortificationis conti- titise in ploratione. Matth., xxvi Egressus :

nuatio, ibi : tota die , hoc est usque ad foras flevit,

amare. Poense in passione.
finem; non sicut ilU de quibus dicitur Gal., Joan., XXI : Cum autem senueris, alius prse-
V : Sic stulii estis, ut cum spiritu coeperitis, cinget te, et ducet quo tu non vis.
nunc carne consumamini? Quarto, eorum ab Paulus dicitur propterluna similiter
impiis irrisio, ibi Mstimati sumus sicut : tria quia lux noctis, fons roris et causa
:

oves occisionis. Oves occisa tota est utiUs. frigidationis. Lux noctis, erroris tenebras
Est enim utihs peUis ad vestiendum, caro illuminando. Rom., in Abjicite opera tene- :

ad victum, fibrae ad musicum instrumen- brarum, etc Patet per diversas epistolas
tum. Quinto, ex magna mortificatione uti- suas quam diversos errores expulerit. Fons
litatis consecutio, ibi : Est enim
occisionis. roris gratiam praedicando. Ephes., ii
,
:

utiUtas in peUe propter pauperum subven- Gratia enim estis salvati. Patet quasi in
tionem. In carne , carnaUs proximorum omnibus verbis suis gratiam praedicando.
mortificatio. Gal., v : Qui Christi sunt, car- Causa frigidationis, virginitatem commen-
nem suam crucifixeruut cum vitiis et concu- dando. I Cor., vii De virginibus autem prse-
:

piscentiis. Fibra^ sunt potentise animae, ex ceptum Domini non habeo, consilium autem
quibus musicum instrumentum ad lau-
fit do, et caetera per totum. Item fuit luna in
dandum Deum. Ephes., v Cantantes et : se, tenebras noctis et erroris expeUendo.
psallentes in cordibusvestris Deo. Haec omnia Fons roris, gratiam suscipiendo. I Cor.,
convenire possunt istis gloriosis sanc- XV Grat.ia Dei sum id quod sum. Causa
:

tis, etc. frigidationis virginitatem vel castitatem

,

conservando. I Corinth., vn Volo autem :

 ;; ,

316 SERMONES FESTIVI.

omnes homines esse sicut meipsum, etc. lo- : augmentando. Rom., xv Usque in lllyri- :

quitur de castitate. Item Eccli., xLin Tn : cum replevi Evangelium Christi. Tertio
omni tempore suo, etc. Ista luna versa fuit omnia ei attribuendo. I Cor., xv Gratia :

in triplicem sanguinem. Homicidii in Ste- Dei sum id quod sum.

phani lapidatione. Actuum, xxu Et cum : Circa quartum sciendum est quod bea-
effunderelur sanguis Stephani testis lui, ego tus Paulus meruit coronam auream et
astabam, et consentiebam, et custodiebam ves- aureolam. Auream pro labore caritatis.
timenta interficientium illum. In sua flagel- I Cor., IXOmnis quidem qui in agone con-
:

latione. I Cor., n : Tcr virgis cesus sum tendit ilti quidem ut corrupHbilem coro-
et in capitis abcissione, ut patet in legenda nam accipiant, nos autem incorruptam, etc.
sua. Moraliter sol intellectus, luna volun- Aureolam meruit triplicem virginitatis, :

tas. Sol, id est intellectus, convertitur in martyrii et praedicationis. Prima est meri-
tenebras erroris; luna, id est voluntas, in tum concupiscibihs secunda irascibilis ; ,
;

sanguinem peccati, etc. tertia, rationahs, etc. Fuit enim ipse virgo,
sicut diciturI Cor., vii: Volo omnes homines

esse sicut meipsum. Fuit praedicator; unde

SERMO LI.
II Tim., i, dicitur magister gentium Jn :

Jn Commemoratione sancti Pauli. quo positus sum ego prsedicator et apostolus

et magister geniium in fide et veritate. Fuit
Bonum certamen certavi, cursum consum- et martyr, sicut patet in legenda sua.
mavi, ftdem servavi : de reliquo reposita est Nos quoque si bonum certamen certave-
mihi corona justitise, II Tim., m. In istis rimus, perveniemus ad coronam eeternam.
quatuor clausulis quatuor notantur in beato De qua corona require in festo sancti Ste-
Paulo ad commendationemipsius. Primum phani, etc.
est probitas, ibi : Bonum certamen certavi;
secundum, velocitaS;, ibi cursum consum- :
SERMO LII.

mavi ; tertium, fidelitas, ibi fidem servavi :

De beata Margarita.
quartum, dignitas, ibi de reliquo reposita :

est mihi corona justitiie. Jnventa una pretiosa margarita, abiit, el

Circa primum sciendum quod triplex est vendidit omnia quse habuii , et emit eam,
certamen beatus Paulus habuit. Primum, Matth., XIII. In his verbis tria dicuntur.
hostile paganorum. I Cor., xv Adversus : Primum, margarita^ inventio; secundum,
bestias pugnavi Ephesi. Secundum, civile margaritae commendatio tertium, ejusdem ;

Judaiorum. I Thess., n Sicut et ipsi a : margaritae emptio. Primum, ibi Jnventa; :

Judivis, qui et Dominum occiderunt Jesum et sccundum, ibi : pretiosa; tertium, ibi : ven-
prophetas, et nos persecuti sunt. Tertium, didit omnia , etc. Per margaritam istam
intestinum falsorum christianorum. II Cor., intelhgitur Dei Fihus. Dicitur autem Chris-
XI : Periculis in falsis fratribus. tus margarita propter quinque. Primo, quia
Circa secundum sciendum quod tripliciter parvus per humihtatem. Matth., xi : Dis-
cursum consummavit. Cucurrit enim pri- cite a me, quia mitis sum
humilis cordc, etc.
et
mo, in mundo praedicando. Gal., i Contuli : Secundo , candidus propter puritatem. I
cum eis Evangelium, ne forte in vanum cur- Petr., IIQui peccatum non fecit. Teriio,
:

rerem., etc. Secundo, in coelo conversando. quia solidus per sanctitatem. Dan., ix Un- :

Phihpp., ni Nostra conversatio in coelis est.

: gatur sanctus sanctorum. Pretiosus per dei-
II Cor., XI Scio hominem in Christo ante
: tatem. Rom., ix Qui est super omnia Deus:

annos quatuordecim (sive in corpore sive , benedictus in sxcula. Quinto, rore cceli con-
extra corpus, nescio, Deus scit) raptum hu- ceptus, id est operatione Spiritus sancti.
jusmodi usque ad tertium ccelum. Tertio, in Lucae, i : Quod in ea natum est, de Spiritu
paradiso contemplando. Ibidem Scio ho- : sancio esl. Talis margarita est lapis parvus,
minem, quoniam raptus est in paradisum, invenitur in profundo maris in ventre ,

Circa tertium sciendum est quod in tribus piscis, et in mensa campsoris. In his tribus
maxime apparuit et servavit fidem. Primo, locis consuevit inveniri margarita ; sic
se totum in servitium Dei sui exponendo. Christus invenitur in mari, id est Maria,
Galat., II Mihi vivere Christus eSt, et mori
: per incarnationem. Quod nascetur ex te
lucrum. Secundo , regnum ejus fortiter sanctim , vocabitur Filius Dei, Luc, i. In
 ;,

OPUSCULUM IV. 317

pisce, id est in Christo homine per iinio- nes., IX. Possunt haec verba exponi de
nem. II Cor., v Deiis erat in Christo. In
: l)eata Maria Magdalena, qua3 intelligitur
altari ,
per sacramenti transubstantiatio- per arcum ccelestem propter tria ratione :

nem. Joan., vi Ego sum panis vivus, etc.

: forma^, ratione finis, ratione materia^. Est
Ps. xxn Parasti in conspcctu meo mmsam.
: enim materia arcus nubes aquosa radiis solis
De quinqnc primo dictis de hoc lapide percussa. Nubes aquosa, Maria lacrymosa.
Christo dicitur Hebr., vii : Talis dccebat ut Luca?, VIII : Lacrymis cxpit rigare pedes
esset nobis pontifex, sanctus, quoad solidi- ejus. Sol Christus, radius gratia Christi,
tatem; innocens quoad humilitatem i7?2/)o/- ; qu« nubem aquosam percussit cum Mariae
lutus, quoad puritatem segregatus a pecca- ; lacrymanti gratiam infudit. Ratione for-
toribus quoad conceptionem quia noii
, ,
mai ; est enim triplex : cerulea , rubea et
sicut alii peccatores ex peccato conceptus versus terram tenet brachia extensa. Color
excelsior cxlis factus, quoad pretiositatem ceruleus est Maria:^ humilitas, rubeus ca-
deitatis. ritas. De primo, ibi Stetit retro secus pedes
:

Circa secundum nota quod haBc margarita Domini. De secando, ibidem Quoniam di- :

est pretiosa propter Primo, propter tria. lexit multum. Drachiorum usque ad terram
pretiositatem albedinis. Hebr., i Qui cum : extensio est magna quam habet ad pecca-
sit splenclor glorix et figura substantix tores misericordia. Est enim ipsa sancta
ejus, etc. Secundo, propter utiUtatem, quia interventrix peccatorum et advocatrix ,

omne malum expelUt liberat enim ab omni ; eoram didicit enim ex experientia pecca-
;

malo, et omne bonum inducit. Sap., vn : torum misereri. Prov., ult. : Manum suam
Venerunt omnia bona pariter cum
mihi aperuit inopi, id est peccatori, etpalmas suas
illa etc. Tertio, propter incorruptionis
, extendit ad pauperem. Ratione finis est :

aeternitatem. Sap., vin Clara est et qux : enim triplex finis ejus. Primo, prseteritum
nunquam marcescit sapientia. judicium per aquam significatum"; se-
,

Circa tertium sciendum quod margarita cundo, futurum judicium, per ignem prae-
emitur triplici denario scilicet geneo, ar- : nuntiatum. Tertium pactum quod est inter
genteo et aureo. iEneus est substantia Deum et terram demonstrare, quia de coelo
mundi, argenteus corpus, aureus anima. extendit brachia sua ad terram. Primum,
Mneo emit qui dat divitias pro ista marga- in colore ceruleo secundum, in rubeo
;
;

rita; argenteo, qui dat corpus; aureo, qui tertium, in viridi. Sic beata Maria Magda-
dat animam. Primum fit per renuntiationem lena est signum dupHcis judicii in pec-
divitiarum; secundum, per corporis mor- catore poenitente unius quod fit per
:

tificationem tertium, per proprise volun-

; aquam lacrymarum, alterius quod fit per
tatis abnegationem. De primo, Matth., ix :
ignem compunctionis. De utroque, Psal.
Qui non renuntiaverit omnibus qux possidet Lxv Transivimus per ignem. et aquam ^
:

non potest meus esse discipulus. De secundo et eduxisti nos in refrigerium. Item est si-
et tertio, Lucae, xvi Si q\iis vult venire post
: gnum Deum
tcrram, id est pec-
pacti inter
me, abneget semetipsum, quoad propriae vo- catores. Est autem signum
septemplicis
luntatis abnegationem et tollat crucem , foederis inter Christum et peccatorem. Pri-
suam, per corporis mortificationem. mum, quia benigne recipit peccatores, qui
Possunt autem exponi de ista beata, quse ad Deum confugiunt secundum quia ;
,

fuit pretiosa margarita propter speciosita- multum se familiarem eis exhibet tertium, ;

tem virginitatis, propter prsedicationis uti- quia eos qui irrident, confundit quartum, ;

litatem et propter insuperabilem solidita- quia pro eis advocat; quintum, quia eorum
tem; quam invenit mercator coelestis et fidem multum commendat; sextum, quia
emit sanguine suo Christus Deus noster, omnia peccata dimittit septimum, quia eis;

qui est benedictus in ssecula. Amen.
SERMO
In festo sanctee Marise Magdalenae.
dulciter loquitur. Haec septem nota in
EvangeHo per ordinem. Primum, in lioc
quod eam in nullo increpavit, contra ne-
LIH.
quitiam hypocritarum, qui videntur contra
peccatores fulminare. Secundo, in hoc quod
dedit pedes ad osculandum, ibi Et osculari :

Arcum meumponam. in nubibus cxli , et pedes ejus. Tertio, in hoc quod pharisaeum,
erit signum fxderis inter me et terram, Ge- qui eam despiciebat, confundit, ibi Si-- :
318 SERMONES FESTIVI.
mon, habeo libialiquid dicere. Quarto, inhoc flictse. Isa., liii : Vere langores nostros ipse
quod eam bonam, conferendo et laudando tulit, etc. De his tribus, I Petr., ii : Qui pec-
probavit, ibi Hxc aiitem ex quo intravi,
: cata nostra ipse pertulit in corpore suo super
non cessavit osculari pedes meos, etc. Quinto, lignum; peccata dicit in plurah, ubi nota
ibidem Mulier, fides tua te salvam fecit.
: originale et actuale cujus livore sanati su- :

Currant ergo omnes peccatores ad fon- mus, quoad pcense inflictionem. Rogemus
tem benignitatis, etc. ergo, etc.

SERMO LV.
SERMO LIV.
hi festo sancti Petri ad vincula.
In festo sancti Jacohi, ex Evangelio.
Dirupisti, Domine, vincula mea : tibi sacri-
quem ego bibiturus
Potestis bibere calicem ficabo hostiam laudis, Psal. cxv. Satis patet
sum? Matth., xx. Per caUcem intelligitur quomodo possunt hsec verba exponi de
passio Christi. Matth., xxvi Pater, si pos- : vincuhs sancti Petri. Et notantur in his
sibile est, transeat a me calix iste. Cahx iste verbis tria. Primo, vinculorum ejus dis-
est cahx amaricans, inebrians et sanans. ruptio, ibi Dirupisti vincuta w7ea;secundo,
:

De primo, Psal. lxvhi Dederunt in escam

: gratiarum actiones, ibi tibi sacrificabo :

meam fel. De secundo, Psalm. xxn Catix : hostiam laudis; tertio, divini nominis invo-
meus inebrians quam prseclarus est! De ter- catio, ibi Domine.
:

tio, Psal. cxv Calicem salutaris accipiam.

: Circa primum sciendum est quod hgatus
Fuit autem amaricans, quia cahx aceti, fuit tribus generibus vinculorum B. Petrus.
myrrhae et feUis. Ista tria dederunt ei Primo vinculis iniquitatis in negatione.
bibere. Tria autem fecerunt passionem Proverb., v Funibus peccatorum suorum
:

Christi amaram. Primum est, quia passus unusquisque constringitur. Matth., xxvi :

est ab impiis. Marc, xiv Filius hominis : Antequam gallus cantet, ter me negabis, etc.
tradetur in manus peccatorum. Secundo, Secundo, vinculis poenahtatum in corporis
quia pro benefichs. Joan., x Multa bona : passione. Joan., uh. Cum autem senueris, :

opera operatus sum in vobis : propter quod alius cinget te, et ducet quo tu non vis. Ter-
horum vultus me lapidare? Act., vni Qui : tio, vinculis materiahbus in sui incarcera-
pertransivit benefaciendo, etc. Tertio, quia tione. Act., xiiErat Petrus vinctus catenis
:

in membris mundis. I Petr., ii Qui pecca- : duabus. Vincula peccatorum suorum disru-
tum non fecit; non enim habuit membra pit Christus gratiam conferendo. Matth.,
corrupta et mortilicata per peccatum. XXVI Respexit Jesus Petrum, id est gratiam
:

Item est calix inebrians tripjiciter. Primo, infudit. Vincula materialia disrupit ange-
praesentium obhvionem inducens. Thren., lum transmittendo. Actuum, vii : Atigetus
lY Ad te quoqne perveniet calix inebrians
'.
autem Domini astitit. Vincula poenalitatum
animam, divitias rehnquendo, nudum Do- disrupit, seternam gloriam conferendo.
minum sequendo. Secundo, insensibilem Matth., XIX : Vos qui secuti estis nie, dixit
ad dolorem reddens. Bernardus Consi- : <( Dominus Petro, in regeneratione cum sederit
derate dolores Domini nostri , et levius Filius hominis in sede majestatis sux, sedebi-
dolores vestros portabitis. » Gregorius : tis et vos super sedes duodecim, judicantes
« Si passio Domini ad memoriam reduca- duodecim tribus Israel.
tur, nihil est adeo durum quod non aequo Circa secundum sciendum quod sacrifl-
animo toleremus. » Hinc est quod sancti cavit ei triphcem hostiam. Primo, hostiam
habitabant in petris. Tertio, animos nos- contritionis. Psal. l : Sacrificium Deo spiri-
tros aptos ad beha faciens. II Mach., vi : tus contribulatus : cor contritum et humilia-
Ostenderunt elephantis sanguinem uvx et tum Deus non Secundo, hostiam
despicies.
mori, ut animarent eos ad bellum. laudis. Psal. xlix Immola Deo hostiam lau-
:

Item calix sanans a triphci morbo. Prinio, dis. Tertio, hostiam propni corporis. Rom.,
culpae contractse. Ephes., ii Eramus omnes : XII Obsecro vos ut exhibeatis corpora vestra
:

filii irx, per peccatum scilicet originale. hosliam viventem, etc. Primo, hostiam im-
Secundo, culpse commissse. Isa., liii Ipse : molavit, amare flendo, sive plorando post
attritus est propter peccata nostra ; et post : Christi negationem. Matth., xxvi Egressus :

Ejus livore sanati sumus. Tertio, poense in- foras, flevit amare. Secundo, laudando post

I
 ;

OPUSCULUM IV. 319

suam de carcere libcrationem. Act., xii : fovebat quos generavit. Quarto, augmen-
Nunc scio quia wisil Domimisangelum suum, tavit, de virtute in virtutem attrahendo.
et eripuit me de manu IJerodis. Tertio, cor- Ephes., IV Veritatem autem facientes, in
:

pus Deo immolando in passione. Joan., caritate crescamus in illo per omnia qui est

xni Animam 711 eam pono pro te.

:
caput Christus. Quinto, perficit, statum
Circa tertium sciendum quod ipse invo- perfectionis instituendo. Matth., xix Si :

cavit nomen Domini Jesu tripliciter. Primo, vis perfectus esse, vade, et vende omnia qux
prccdicando. Act., u Baplizetur unusquis-
:
habes, et da pauperibus, et veni, sequere me,
que nomine Domini noslri Jesu Christi.
in Sexto, purgavit, omnia superflua et mini-
Rom., XIV Omnis quicumque invocat nomen
:
mas negligentias dure corripiendo. Joan.,
Domini , salvus erit. Secundo orando. , XV Et omnem qui fert fructum purgabit
:

Matth., XIV Salvos non fac, Domine : peri-

: eum, ut fructum plus afferat. Septimo, re-
mus. Tertio, laudando. Act., ni Non est :
novavit, ad statum novitatis reducendo.
aliud nomen sub coelo datum hominibus in Ephes., IV Renovamini spiritu mentis ves-
:

quo oporteat nos salvos fieri. troo, et induite novum hominem, qui secun-
Est autem invocandum nomen Domini : dum Deum creatus est.

primo quia peccatores justificat secundo,

,
;

quia justos vocatos salvat, et propter alia

SERMO LYII.
plura, etc.
In festo sancti Laurentii, ex Epistola»
SERMO LYI.
Dispersit, dedit pauperibus, justitia ejus
In festo sancti Dominici.
manet sxculum spcculi, II Cor., ix. In his
in
Sol illuminansper omnia respexit, et gloria verbis notantur quinque ad commendatio-
Domini plenum est opus ejus, Eccli., xlii. nem beati Laurentii. Primo prudentia, ,

Possunt ha^c verba de beato Dominico ex-
poni, et notantur ibi duo. Primo, beatus
Dominicus laudatur, ibi Sol illuminans.
Secundo, ejus opus, id est Praedicatorum
ordo commendatur, ibi et gloria Domini
plenum est opus ejus.
ibi : Dispersit, dedit. Sunt autem disper-
gendse divitiae. Primo, quia si congregan-
: tur, sunt possessoribus suis in tormentum
secundo, quia si congregantur, pereunt;
: tertio, quia ducunt ad a^ternumsupphcium.
De quibus tribus, Eccle., v Divitix congre- :

Circa primum sciendum quod B. Domi- gatse in malum domini sui, ecce primum;
nicus dicitur sol propter septem. Sol enim pereunt enim,, ecce secundum; in afftictione
corporahs septem effectus exercet in cor- pessima, ecce tertium. Afflictio enim mala
poribus, et sol typicus septemin spiritibus. est congregantur, pejor cum relin-
cum
Primus effectus est generatio, secundus quuntur, pessima cum pro eis avari aeter-
vivificatio, tertius nutritio, quartus aug- naliter puniuntur. Jac, v Agite nunc, di- :

mentatio, quintus perfectio, sextus purga- viles, plorate et ululate in miseriis qux ad-
tio, septimus renovatio. De his dicitur in venient vobis, etc Congregare ergo stultitia
auctoritate « Sol ad generationem sensi-
: est, sed dispergere est prudentia, propter
biUum corporum committitur, et ad vitam tria. Primo, quia dispersa, sunt semina
ea nutrit et auget, et perficit, et purgat, et qiise. multiplicata resurgunt. Secundo, quia

renovat. » Ista septem fecit B. Dominicus vita *terna acquiritur. De his duobus,
spirituabter. Primo, generavitprsedicando, Matth., XIX Omnis qui reliquerit domumvel
:

ut diceret cum Apostolo I Cor., iv In : fratres ... propter nomen meum, centuplum
Christo Jesu per Evangelium ego vos genui; accipiet, et vitam xternam possidebit. Tertio,
patet quod generavit. Secundo, vivificavit, quia non possunt amitti, eo quod in tuto
ad vitam gratise reducendo. Jac, v Si quis : loco sunt positae. Matth., vi Thesaurizate :

converti fecerit peccatorem ab errorevixsux, vobis ihesauros in ccelo, etc.

salvahitanimam ejus a morte, et operiet Secundo, notatur largitas, ibi : dedit. In-
multitudinem peccatorum; patet quod re- vitant autem ad dandum tria : Creator,
duxit de morte ad vitam. Tertio, nutrivit, creatura et Scriptura. Creator, quia dedit
in statu gratiae conservando. I Thessal., i : ccelum cum terram cum bestiis
sideribus,
Tanquam si nutrix foveat ftlios suos; testa- etarboribus, corpus cum sensibus, animam
tur quasi viderit eum, quanta benignitate cum viribus, FiHum cum tormentis, mun^
320 SERMONES FESTIVI.
dnm cum elementis Spiritum sanctum ,
paratur exaltatio B. Yirginis in ista epis-
cum donis. Dicit Augustinus « Erubescat :
tola, intelhgi possunt sex ordines beato-
homo avarus esse, cum tantam largita- rum. Cedrus significat angelos propter
tem experitur Creatoris. » Invitat creatura, naturae sublimitatem. Ezech., xxxi Cedri :

quia omnis creatura dat seipsam et quid- non fuerunt alliores illo in paradiso Dei, id
quid habet. Sol dat se totum et lumen est angeli non fuerunt subhmioris naturse
suum totum; terra simihter. Omnis ergo Lucifero. Cypressus significat patriarchas
creatm-a invitat ad dandum. Invitat Scrip- et prophetas per odoris suavitatem; unde
tura, qua3 ex hoc tanta promittit. Matth., de uno dictum est Genes., xxvu Ecce odor :

vn : Date,et dabitur vobis.

filii mci sicut odor agri pleni cvi benedixit
Tertio, notatur fidehtas, ibi : paiiperibus; Dominus. Palma signiflcat apostolos, prop-
et fuit fideUtas dare pauperibus, propter ter gloriosum de universo mundo trium-
tria. Primo, quia bona Ecclesia? sunt bona phum. Palma etiam significat victoriam,
pauperum. Hieronymus « Bona Ecclesige :
Apoc, VI Et palmce in manibus eoriim. Rosa
:

bona pauperum sunt quicquid prater vic- ; martyres per effusionem sangui-
significat
tum vel necessaria reservasti, sacrilegium nis, qui habet colorem rubeum. Ecch.,
commisisti. » Secundo, quia hoc preecepit xxxix Et quasi rosa plantata super rivos
:

Dominus, qui habet generale dominium in aquarum. fructificavi. Ohva significat con-
omnibus. Tertio, quia ab eis non expecta- fessores propter oleum. Psal. li : Ego autem.
tur ulla retributio. De quibus duobus, Luc,
sicut oliva fructifera. Platanus significat
XIV Cum facis prandium aut coenam, noli vo-
:
virgines propter frigiditatem hbidinis in-
care amicos tuos neque fratres tuos neque
cendium extinguentem; crescit enim juxta
vicinos divites; ne forte te et ipsi reinvitent,
aquas. In aqua frigiditas notatur Siciit :

et fiat tibi retributio; sed ... voca pauperes, cinnamomum et balsamum aromatizans odo-
debiles, claudos et csecos. rem dedi suavitatis , Eccli., xxiv. Quanto
Quarto, nota ibi : justitia ejus manet in subtilius, tanto mehus est, et magis odori-
sseculum sseculi. Consistit autem justitia in ferum, et per hoc inteUigitur humilitas.
tribus.Primo, in rectae voluntatis conser- Balsamum autem quanto gravius et ponde-
vatione propter se. Secundo, in justorum rosius tanto mehus
, unde probatm^ in ;

susceptione. Augustinus « Justitia est in :

aqua ; descendat ad fundum, ha-
et si cito
miserendo miseris. » Tertio, in juris sui betur probatum per hanc proprietatem
;

unicuique redditione. Isidorus « Justitia :

potest inteUigi gravitas morum. Haec au-
est virtus jus suum unicuique tribuens. » tem duo dant odorem suavitatis. Est ergo
De primo patet quomodo primum B. Lau- sensus quod Yirgo est exaltata, sicut an-
rentius conservavit, quia nulla peccata po- geli, patriarchse. et propheta?, apostoli, mar-
tuerunt cum eo a rectitudine removere. De tyres, confessores et virgines ; et est lip-
secundo patet, quia thesaurum Ecclesice tote, qui pauca dicit, significatque magna.
dedit pauperibus. De tertio patet, quia red- Fuit enim exaltata super choros angelorum
didit majoribus obedientiam , minoribus et super omnes sanctos nec mirum si est ;

utihtatem, paribus sequalitatem. exaUata, sicut angeU, patriarch», etc; ha-

Quinto, notatur perseverantia, ibi : m buit enim meritum angelorum angelice
sxculum sxculi. Et fuit laudabihs perseve- vivendo. Hieronymus In carne prseter : ((

rantia ejus propter tria. Primo, quia fuit carnem vivere, non terrena vita est, sed
flageUis probata; secundo, fide consum- ccelestis. » Idem « Yirginitas soror est an-
:

mata; quia in igne fuit examinata;

tertio,
gelorum. » Habuit etiam meritum prophe-
et ideo meruit pervenire ad vitam seter-
tse, prophetando. Luc, i Beatam me dicent :

nam. Matth., xxiv Non qui inceperit, sed

:
omnes generationes; vidit enim spiritu pro-
qui perseveraverit, hic salvus erit, etc. phetico, et prophetavit quod debebat beati-
ficari ab omnibus gentibus, et quod omnes
SERMO LYIII. gentes debebant recipere Fihum Dei et
In Assumptione B. Marias Virginis, suum. Habuit meritum apostolorum et
evangelistarum docendo. Multa enim
,

ex Epistola.
scripta sunt et prsedicata quse non potue- ,

Quasi cedrus exaltata siim in Libano, etc, runt sancti nisi per revelationem ejus scire,
Ecch., XXIV. Per sex arbores quibus com- sicut de ingressu angeU in conceptione, et
 ,

OPUSCULUM IV. 351

aliis pluribus. Habuit meritum martyris, de quibus dicitur EccU., xxvii Omnis lapis :

mortem crucis cum Filio patiendo. Luca», pretiosus operimentum sardium , topa- ,

u Et tuam. ipsius animam pertransibit gla-

: zium, etc. Lapides isti signiUcant novem
dius. Ilabuit meritum coufcssorum, devote ordines angelorum quibus fuit dotatus ,

Domino confitendo. Luc, i Magnificat : beatus Bernardus, quia habuit in se virtutes

anima mea Dominurn. llabuit meritum vir- et officia omnium ordinum angelorum, si-

ginum, inchoando virginitatem et conser- cut dicitur in libro ubi scribuntur acta
vando. Luc, i Ingressus est angelus Gabriel
: ejus, etc
ad Mariam Virginem. Et sicut habuit meri-
tum omnium et ampUus, ita congruum fuit SERMO LX.
ut super omnes ponatur hic sermo Qux :
In festo sancti Bartholommi.
est ista qux progreditur quasi aurora consur-
gens? Ficum meam decorticavit, albi facti sunt
rami ejus, Joel, i. Possunt haec exponi de
SERMO LIX. beato Bartholomaeo et passione ipsius, circa
In festo B. Bernardi. quam notantur tria. Primo, passus descri-
bitur, ibi Ficum meam ; secundo ejus
: ,

Aurum, et multitudo gemmarum, et vas passio exprimitur, ibi decorticavit; tertio, :

pretiosum labia scientix, Prov., xx. Possunt ipsius praemium subjungitur, ibi albi facti :

hsec verba exponi de beato Bernardo et sunt rami ejus. InteUigitur B Bartholomseus .

commendatur hic ab utiUtate pra^dicatio- per ficum propter tria, quae sunt in ficu,
autem tria principaHter, de
nis. Prsedicavit sciUcet Ugnum, foUa et fructus. In Ugno
Deo, de moribus et virtutibus, et de dulce- inteUigitur ejus cordis sanctitas ; in foUis,
dine contemplationis et devotionis. Haec locutionis veritas ; in fructibus, actuum
tria notantur in his verbis. Primum, ibi : ejus suavitas. In Ugno sunt tria : meduUa,
Aurum; secundum, ibi multitudo gemma- : lignum et cortex. In medulla est candor,
rum; tertium, ibi vas pretiosum labia scien-
: in Ugno fortitudo, in cortice utriusque con-
tix. Aurum fuit omnibus os ejus de Deo servatio. Sic tria sunt necessaria ad cordis
loquendo multitudo gemmarum de mori-
; suavitatem : sciUcet candor fidei, sive sa-
bus et virtutibus loquendo vas pretiosugi, ;
pientiae quoad rationalem; fortitudo spei,
loquendo de dulcedine contemplationis et quoad irascibilem conservatio, quae est in ;

devotionis. Fuit ergo os ejus os aureum, caritate, quoad concupiscibilem. De primo,

os gemmeum et os pretiosum, quia per Sap., vu Candor est iucis xternx, et specu-
:

aurum intelligitur divinitas ; ideo dicitur lum sine macula. De secundo Isa., xxx , :

Cant., V Caput illius aurum optimum. Gre-

: In silentio et spe erit fortitudo vestra. De
gorius « Caput Christi est Deus et caput
: tertio, Rom., vui Quis nos separabit a cari-
:

aureum; ergo aurum est divinitas. » Quod tate Christi? tribulatio, an angustia? etc.
per gemmas inteUigantur virtutes, habetur Ergo in Ugno notatur cordis sanctitas; in
Apoc, XXI. Ibi Glossa per duodecim lapides foliis vero locutionis utilitas. Sunt autem
intellexit duodecim virtutes. De tertio tria in foliis, sciUcet lacteitas in humore,
Jerem., li Calix aureus Babylon in manu
: viriditas in colore et asperitas in palpa-
Domini, inebrians omnem terram. Patet quo- tione ; et significant tria quae sunt neces-
modo vino dulcedinis inebriavit totum saria in locutione, scilicet puritas, delecta-
mundum. Fuerunt ergo labia ejus aurea, bilitas et utilitas. Puritas in veritate, delec-
gemmea et pretiosa. Yel aurum fuit beatus verborum
tabUitas in honestate et utUitas in
Bernardus per voluntatis sanctitatem mul- ; bonitate. Lacteitas per candorem, sciUcet
titudo gemmarumper morum honestatem puritatem viriditas, quae est color delecta-
;

et virtutum multipUcitatem vas pretiosum ; bUis propter delectabUitatem

,
asperitas ;

per virginitatis puritatem. Hsec tria can- significat utilitatem. Sicut enim blandus
taiitur de eo « Beatus Bernardus quasi
: sermo est noxius, quia seducit, sic asper
vas auri, » ecce aurum; « soUdum, » ecce utiUs, quia corrigit. Quod h«c sint neces-
pretiosum ornamentum; « omnium lapi- saria, patet. De primo, Prov., xv Purus :

dum pretiosorum, » ecce multitudo gem- sermo pulcherrimus, etc De secundo, Prov.,
marum. XVI Favus mellis verba composita. De ter-
:

Fuerunt autem in hoc novem gemmae, tio, Ephes., iv Omnis sermo malus ex ore
:

XXIX. 21
 ; ;;,:

-m SERMONES FESTIVI
vestro non procedat, etc. Sic ergo notatur in
foliis locutionis utilitas, in fructu autem no- SERMO LXI.
tatur actionis sanctitas. Considerantur au- De beato Augustino.
tem tria in fructu, intus rubicimditas, extra
viriditas, ingustu vero suavitas, et signifi- Profunda quoque fluviorum scrutatiis est,
cant hsec tria quae necessaria sunt ad salu- et abscondita in lucem produxit, Job, xxviii.
tem. Oportet enim quod actio fiat in ca- Satis proprie conveniunt haec verba beato
ritate quae intelligitur in rubore
,
in ; Augustino, et notantur hic duo. Primo,
medietate, ut non accedat ad extrema, ne secretorum perscrutatio secimdo eorum ; ,

fiat plus vel minus hoc inteUigitur in : manifestatio. Primum, ibi Profunda quo- :

viriditate est enim viriditas color medius

; que fluviorum scrutatus est ; secundum, ibi
item ut fiat in humiUtate, quae intelUgitur et abscondita produxit in lucem..
in nigredine; item ut fiat cum hilaritate, Circa primum sciendum quod beatus Au-
qua? inteliigitur in gustus suavitate. Hsec gustinus scrutatus est profunda quatuor
sunt necessaria in actione. De primo, I Cor., fluviorum scripturae, creaturse, culpae et
:

XVI Omnia vestra in caritate fiant. De se-

:
gratiae. Scrutatus est autem profunda tri-
cundo, Rom., vni : Rationabile obsequium phcis scripturae scilicet philosophorum
,

vestrum, ne fiat scihcet plus vel minus. De haereticorum et sanctorum. Propter pri-
tertio, Luc, xvii : Cum omnia bona feceritis, mum philosophus, propter secundum
fuit
dicite, quia servi Grego-
iniitiles sumus, etc. fuit haereticus,propter tertium fuit catho-
rius « Qui caeteras virtutes sine humihtate
: licus. De prima, Jerem., ii Quid tibi vis in :

congregat, in ventum pulverem portat. » via Assyrioriim, ut bibas aquam fluminum?

De quarto, II Cor. viii Non ex tristitia aut ex
, : De secundo, ibidem Quid : tibi in via JEgypti,
enim datorem diligit Deus.
necessitate, hilarem. ut bibas aquam turbidam ? De tertio, Psal.
Haec omnia habuit beatus Bartholoma^us, xcii Elevaverunt flumina, Domine, elevave-
:

et ideo congrue est significatus per ficum.
Ergo passus describitur, sed in decoriatione
passio exprimitur. Fuit enim ipse excoria-
tus propter tria. Primo, ut Deo tanquam
verus agnus in holocaustum offerretur.
Levit., I Detractaque pelle hostiije, artus in
:
frustra concident, et subjicient in altari ignem
strue lignorum ante composita, etc. Secundo,
ut ab omni humore exsiccaretur, sic deco-
riatur arbor ut siccetur.
VII : Numquid colligunt de
Item fuit excoriatus ut sicut serpens in
eeternitate renovaretur. Matth.,
prudenles ut serpentes. Prudentia serpentis
est corium deponere, ut renovetm*. Pr£e-
mium subjungitur, ibi Albi facti sunt rami
ejus. Rami anim*,, memoria, intelligentia
et voluntas rami vero corporis sensus
;
runt flumina vocem suam, id est Scripturae.
Quod scrutatus sit ipse libros philosopho-
rum, dicit ipse in hb. Confess., ubi dicit
quod ab utroque doctore didicit omnes li-
bros et artes quas liberales vocant; quod
hbros haereticos, dicit ipse in eodem libro
quod catholicos, testatur ibidem. Scrutatus
est quoque profunda triplicis creaturae, spi-
ritualis, corporalis et compositae, hoc est
De hac ficu Matth., angelicae,humanae, corporese. Primum pa-
tribulis ficus? tetin libroquem fecit De hierarchia angelica;
secundum, in libro De spiritu et anima (a)
x : Estcte tertium, in libro Gen. ad litleram. Sic patet
quod scrutatus est profunda fluminis crea-
turae. Dicitur autem creatura fluvius, quia
:
fluitsemper de esse ad non esse per cor-
ruptionem, et de non esse ad esse per
generationem. Apoc, xvii Aqu8e multx, :

corporis. Memoria dealbabitur per compre- populi tnulti. II Reg., xiv Omnes morimur, :

hensionem a^ternitatis intelhgentia in ;

et quasi aqua dilabimur. Scrutatus est etiam
cognitione omnis veritatis voluntas in ;
profunda tertii fluminis. id est culpae, et
perfruitione omnis desiderabilis. Rami cor- triplicis, scilicet originalis, actuaUs, morta-
poris, sensus, dealbabuntur, quia
id est lis et venialis. De primo dicit in lib. I Confes.
quilibet sanctus recipiet jucunditatem. De secundo, a secundo libro usque ad no-
Dealbari ergo potentias animae et sensus num. De tertio, in decimo libro. De his flu-
corporis, nihil ahud est quam glorificari in minibus dicitur in Psal. cxxxvi Super :

receptione albai stolae. Apoc, vin Lave- :

flumina Babylonis illic sedimus, et flevimus,
runt stolas suns, et candidas eas fecerunt in dum recordaremur tui, Sion. Item scrutatus
sanguine agni, etc Ad quam perducat, etc.
est profunda quarti fluminis, hoc est gratise
(a) Non est Augustini.
 :,
::

OPUSCULUM IV. :m
triplicis, scilicel praeveiiientis, subsequentis tui. Tertio, quia caput prophetae Dei dona-
et perlicientis ; unde loquitur in libro De vit pro uno saltu. Marci, vi Cumque in- :

gratia dc bis omnibus. Similiter loquitur troisset filia ipsius JJerodiadis, et saltasset,
in Enchiridion de bis llumuiibus. Joan., simulque recumbenlibus,
et placuisset JJerodi,

vni Qui credit in me, flumina fluent de ven-

:
rex ait puellai me quod vis, etc Fuit
: Pete a
tre ejus aqnx viv.v; et sic commendatur hic autem traditus Herodes in triphcem an-
a dibgenti secretorum perscrutatione. gustiam pro beato Joanne in angustiam :

Secundo, commendatur ab abscondito- regni amissionis, incarcerationis et a.'ternae

rum manifestatione , ibi : abscondita pro- damnationis. Tradit enim Josephus quod
duxit in lucem, scilicet cognitionis, abscon- parum post decohationem beati Joannis,
dita Trinitatis, ccelestis civitatis et Scriptura^ exercitus regis Archelai eum regno priva-
veritatis. Primum patet in Ub. De Trinitate; vit, et captum hgavit, et postmodum eum
secundum, in bbro De civitate Dei; tertium, Deus tormentis damnavit
aeternis ideo :

in Expositione Isaix, Joannis, Canticorum et malum est esse impium. Prov., xvi Im- :

Genesis, et aliorum multorum. Multa quo- pium quoque ad diem malum. Sed pium est
que alia abscondita produxit in lucem co- esse justum. Prov., x Justitia vere libe- :

gnitionis, sicut patet in libris multis quos rabit a morte, etc

fecit, etc.

SERMO LXIIl.
SERMO LXIl.
In Nativitate beatee Marix.
In Decollatione sancti Joannis Baptistss.
Egredietur virga de radice Jesse, Isa., xi.
Justus de angustia liberatus est, Prov., xi
Quaere in Annuntiatione beatae Mariae.
Justus dicitur beatus Joannes Baptista
propter tria. Primo, propter omnium vir-
tutum possessionem; secundo, propter car- SERMO LXIY.
nis mortificationem tertio propter li- ;
, In Exaltatione sanctds Crucis.
beram malorum correptionem. His tribus
modis sumitur justitia. De primo, Luc, i Ego si exaltatus fuero, omnia traham ad
Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero meipsum,, etc, Joan., ix. In his verbis duo
matris sux.De secundo, Matth., i : Erat notantur : scihcet modus patiendi et utihtas
indutus de pilis camelorum. De tertio ipsius passionis. Modus dicitur ibi Si exal- :

Matth., Genimina viperarum, etc. Marc,

III : tatus fuero ; utihtas, ibi : Omnia traham ad
VI Joannes arguebat Herodem. Fuit U-
: meipsum. Phil., ii : Propter quod et Deus
beratus hodie a triphci angustia, scilicet exaltavit illum, et dedit* illi nomen quod est * Dona-
^*^-
carceris , corporis et saeculi. De primo super omne nomen. Psal. cix De lorrente in :

Marc, VI : Decoltavit eum in carcere et attu- via bibet, propterea exaltabit caput. Tertio,
lit caput ejus in disco, et dedit illud puellse, quia merito suae passionis exaltavit nos,
et puella dedit matri sux. De secundo cum essemus vihssimi et abjecti. Jerem.,
Psal. cxLii : Educ de custodia animam meam. II : Quam vilis facta es nimis, iterans vias

Yerbum potest esse beati Joannis Baptistae. tuasl et ab yEgypto confunderis, sicut confusa

Rom., VII Infelix ego homol quis me libe-

: es ab Assur. Psal. cxvii Dextera Domini :

rabit de corpore mortis hujus? De tertio, fecit virtutem, dextera Domini exaltavit me,

I Joan., ult. : Totus mundus in maligno super angelos. Psal. vni Elevata est magni- :

positus est. Joan., xv : In mundo pressuram ficentia tua super coelos. Joan., xii : Volo,

habebitis. Ps. cxxxvi : Super flumina Baby- Pater, ut ubi sum ego, illic et minister meus
lonis, illic sedimus et flevimus. sit. Quarto, ut ostendatur quia quod vile
Impius Herodes specialiter propter
fuit est in conspectu hominum, exaUatum est

tria in decollatione ejus. Primo, quia inno- in conspectu Dei; et e contra humile in
centem et sanctum condemnavit. Marc, vi conspectu hominum exaltatum est in con-
Sciens eum virum justum et sanctum, custo- spectu Dei. Quinto, ut ostenderet modum
diebat eum, et multa audito eo faciebat, et exaltationis, quia per humihtatem; unde
libenter audiebat eum. Secundo, quia eum humUiavit se , formam servi accipiens.

qui salutem suam procurabat, decapitavit. Luc, XIV : Qui se humiliat, exaltabitur.
Jbidem Non licet tibi habere uxorem fratris
:
Sequitur : omnia traham ad meipsum, At-
 ; :

su SERMONES FESTIVI.
tractionaturaliter fit sex modis. Primo,
per quamdam assimilationem, sicut faciunt SERMO LXV.
aucupes ita Christus suscepit formam lio-
;
hi festo sancti Matthxi apostoli.
minis ut ad se traheret. Rom., vni Deus :

mittens Filiiim suum in similitudinem carnis Vidit Jesus hominem sedentem in telonio,
peccali, de peccalo damnavit peccatum in Matthxum nomine, etc, Matth., ix. In isto
carne, utjustificatio legis impleretur in nobis. evangeho tria notantur. Primo, magna Do-
Homo enim erat in regione dissimihtudinis; mini nostri Jesu Christi benignitas se- ;

unde dixit ironice Gen., in : Ecce Adam cundo beati Matthaei sanctitas
, tertio, ;

factus est quasi unus ex nobis. Secundo, per magna pharisaeorum caecitas.
quamdam concavitatem , sicut spongia Magna Dei benignitas notatur in quinque.
aquam. Concavitas Christi ejus humanitas Primo, inMatthaei sanctificatione secundo, ;

fuit. Matth., XV Venite ad me omnes; et

: in ejus ad apostolatum vocatione tertio, in ;

statim subjungit Discite a me, quia mitis

: familiari cum eo et cum ahis pubhcanis
sum et humilis corde. Rernardus « Omnino : comestione quarto, in pharisaeorum pec-
;

currimus post te, Domine, propter mansue- catorum confutatione quinto in ipsius ;
,

tudinem tuam. » Tertio, per colligationem : misericordiae commendatione. Magnaenim

Dominus attraxit nos miserabihbus funi- benignitas fuit quod tam magnum pecca-
bus. Oseae, ix : In funiculis Adatn traham te. torem justificavit vel sanctificavit, quod ad
Quarto per dulcem allectionem. Joan., vi : apostolatum vocavit, quod cum eo tam
Verba vitx xleryix habes; et idem Nun- : famihariter manducavit; quod pharisaeos
quam sic locutus est homo. Augustinus in qui peccatores contemnebant, confutavit;
lib. Confess. : « Yulnerasti cor meum verbo quod tantum divinam misericordiam com-
tuo, et amavi te. » Quinto, per repromis- mendavit. Primum, ibi Vidit. Deus eum :

siones. Dan., xii Et qui ad justitiam eru-

: vidit quadruphci oculo scilicet gratiam :

diunt multos , quasi stellx fulgebunt in infundendo. Ecch., xi Est homo marcidus, :

perpetuas seternitates. Matth., xx Ite et vos : egens recuperatione; et post : Oculis Dei res-
in vineam meam : et quod justum fuerit dabo pexit illum in 6o/zo ; quod totum satis bene
vobis. Sexto, propter naturalem appetitio- exponitur de beati Matthaei vocatione. Se-
nem, sicut ignis extendit se sursiim, terra cundum, ibi Vocavit eum. Isa., xu Vocavi
: :

vero deorsum unde quia centrum est sur-

; te, et non cognovisti , etc, hoc est, non
sum, nunquam potest quiescere deorsum. cognoscebas, cum esses magnus peccator,
Unde Joan., xviii In mundo pressuram: et vocavi te ad apostolatum. Tertium, ibi :

habebitiSy in me autem pacem. Augustinus Et faclum est cum discunfberet in domo.

in hb. Conf. : « Suspensus eram ad te, » etc. Quartum, ibi Non est opus valentibus me-
:

Gregorius « Cum omnia sint facta ad quse-

: dico, sed male habentibus ; quasi dicat, vos
rendum Reum, nihil humanse meiiti sufficit non me indigetis quia vos sanos repu- ,

quod non sit Deus. » Augustinus : « Tantae tatis. Quintum,ibi Euntes, discite quidest:
:

siquidem dignitatis est humana conditio, quia misericordiam volo, et non sacrificium.
ut nuUum bonum, praeter summum, possit Sanctitas Matthei notatur similiter in
sufficere. » Unde ex ipso verbo ipse probat quinque. Primo, in omnium desertione;
peccatores noii esse Cum exaltahis fuero, : secimdo, in veloci obedientia tertio, in ;

omnia iraham ad meipsum, id est peccatores Christi imitatione quarto, in hospitahtatis

;

et non fuerunt tracti ergo peccatores nihil : exhibitione ;

quinto, in omnium peccato-
sunt. Homo omnia, quia est finis
dicitur rum suorum manifestatione. Primum, ibi
omnium, quia uhimo factus, quia propter relictis omnibus. Secundum, ibi : surgens;
eum facta sunt omnia; Psal. viii Omnia : statim enim Domino praecipienti obedivit.
subjecisti sub pedibus ejus ; vel quia est ca- Psal. xvii : In auditu auris obedivit mihi.
pax omnium, vel quia habet participatio- Tertium, ibi Secutus est eum. imitando.
:

nem cum omnibus^ sicut dicit Gregorius Ephes., V Imilatores Dei estote. Hoc est
:

super iUo verbo Priedicate Evangelium

: totum bonum hominis, sicut dicit Augus-
omni creaturs. Rogemus ergo Dominum. tinus , ut imitetur Christum ut fugiat ,

Require in Inventione sanctae Crucis. qua3 ipse contempsit et ehgat quae ipse
elegit. Quartum, ibi Fecit ei convivium :

magnum; Hebr., xi : IJospitalitatis nolite

 ;

OPUSCULUM IV. 325

oblivisci : per hanc enim quidam placuerunt
Deo, angelis hospitio receptis; quanto
recepto ipso Domiiio? Quintiim, ibi Pu-
blicanus Matthrcus nomine. ('um enim fuerit
binomius, voluit se vocare illo nomine quo
tenebroso, et in locoluminosoettenebroso.
magis Locus luminosus est ccelum empyreum,
: ubi est lumen sine tenebris; locus tene-
brosus est infernus, ubi sunt tenebra^ sine
himine locus luminosus et tenebrosus est
;

magis erat notus, ut sic magis cognosce- iste mundus, ubi est lumen et tenebrae.
retur peccatum suum. Alii autem evange- Primus locus intrinsecus, secundus extrin-
lista^ vocaverunt eum nomine suo. secus, tertius medius. In primo contem-
Pharisa>orum ca^citas notatur in quin- platur tantum bonos, in secundo tantum
que. Primo, quia peccata sua gravia non malos, in tertio bonos et malos. De primo,
videbant. Secundo quia aliorum minus ,
Gen., Fons egreditur de loco voluptatis.
II :

gravia judicabant habebant enim in corde

; De secundo, Lucae, xvii Ne ipsi veniant in :

suo superbiam, quae est maximum pecca- locum tormentorum. Deut., xxxii Invenit :

torum omnium, et invidiam, vel avaritiam, eum in terra deserta, et in loco horroris et
vel kixuriam, qua3 sunt minora, contem- vastx solitudinis. De tertio, Job, xxiv Deus :

nebant. Matth., vn: Hypocrita, ejiceprimum
trabem de oculo tuo, et tunc videbis ejicere
festucam de oculo fratris tui, etc. Tertio,
quiaquem laudare debebant, vituperabant.
dedit ei locum poenitentise, et ille abutitur eo
in superbiam. Propter hoc enim ponitur
homo in mundo isto, ut agat poenitentiam.
Jud.,Mi Ascendit angelus Domini de Galgala
:

Laudandus est quis de misericordia et be- in locum flentium. Est autem timenda visio
nignitate corporaU haec reprehendebant.
; Dei maxime ex tribus. Primo, quia judicat
Prov., xxu Novit justus, id est Christus,
: secundo, quia videt tenebrosa tertio, quia ;

animas jumentorum suorum sciUcet per , nemo se potest a visione ejus abscondere.
praedestinationem, viscera autem impiorum, Abscondita, quianullus potestpostparietes
id est phariseaeorum hypocritarum, crude- latere occulta videt, quia omnes cogita-
;

lia. Quarto, quia unde debebant gaudere,
invidebant. Invidebant
dem. Psal. lxxxvui Misericordias Domini
in xternum cantabo. Quinto, quia unde de-
bebant illuminari, excsecabantur quoniam
de Dei misericordia detrectabant. Ecch.,
xxxvi :Ostende nobis lucem miserationum
tiones cordis. De his omnibus, Ecch., xxxiv:
Deum misericor- Oculi ejus multo lucidiores sole. Sic ergo hic
: notatur Dei providentia.
In hoc quod addit bonos, significat ad
: bonum. Videt autem eos primo ut ab
omni malo eripiat; secundo, ut orationes
eorum exaudiat tertio, ut misericordiam
;

tuarum. Haec fiebant ibi Et mirabantur : exhibeat ;

quarto, ut bonum gratiae confe-
pharisxi, dicentes Quare cum publicanis et
: rat; quinto, ut inomnibusprotegat; sexto,
peccatoribus manducatis et bibitis? ut bonum gloriae tribuat. De primo, Psal.
Pharisaeorum caecitas est fugienda, Mat- xxxii Oculi Domini super meluentes eum.
:

thcti sanctitasimitanda, et Dei benignitas De secundo, Psal. xxxiu Oculi Domini su- :

diligenda et laudauda, etc. Rogemus. perjustos, et aures ejus in preces eorum. De

Quaere in festo sancti Joannis apostoh : tertio, Jer.,xxiv Et ponam super eos oculos
:

Cibavit illum pane vitx et intellectus, etc. meos ad planctum. De quarto, Eccli., xi :

Oculus Domini respexit illum id est in ^

bonum. De quinto Psal. xxxii Oculi

SERMO LXYI.
, :

Domini super timentes eum; et sequitur In :

In festo sancti Michaelis. eis qui sperant super misericordia ejus. De

sexto^ Isa., xlix Glorificatus est in oculis

:

In omni loco Domini contemplantur

oculi Domini. Videt ergo bonos ex sua bonitate;
bonos et malos, Prov., xv. Iii his verbis no- videt autem malos ex sua justitia. Videt
tantur tria. Primo, Dei providentia: se- autem eos quatuor modis. Primo, eorum
cundo, ejus bonitas; tertio, ipsius justitia. opera considerando secundo, super mahs ;

Primum, ibi In omni loco; secundum, ibi

: : eorum indignando tertio, condemnando ; ;

bonos; tertium, ihi : et malos. quarto, eis non parcendo; quinto, pcenam
Circa primum sciendum quod in tripHci velociter inferendo. De primo, Ecch., ix :

loco contemplatur Dominus, secundum Opera omnis carnis, id est carnalium, coram
quod in triphci loco contingit esse rationa- illo; et non est quicquam absconditum ab

bilem creaturam in loco luminoso, in loco

: oculis ejus. De secundo, Isa., lix Et vidit :
 ; :;

326 SERMONES FESTIVI.

DominuSf et malum apparuit in oculis ejus. ibi : faciem Patris mei. Facies quippe ejus
De teiiio, Amos, ix Oculi Domini super : est admirabilis, delectabilis amabihs et ,

regnum peccatoris, ut conterat illud. De desiderabilis.AdmirabiUs, propter majes-

quarto, Ezech., xvi Non pepercit siiper te : tatis infmitatem delectabilis, propter gra-;

oculus. Yidet ergo malum ex justitia. Isti tiarum multiplicitatem amabilis, propter ;

sunt duo oculi bonitas, quarespicitbonos,

: ineffabilis pulchritudinis claritatem; desi-
et justitia, qua videt malos. In estis ergo derabilis, propter gloriae aiternitatem. De
notatur Dei providentia, et ejus bonitas, et primis duobus, Esther, ix Valde es admi- :

ipsius justitia. Providentia reverenda, bo- rabilis, Domine et , facies lua plena gratia-
nitas diligenda, justitia metuenda. rum. iVugustinus : « Tanta est jucunditas

divini aspectus, ut nunquam videri possit

SERMO LXYII. sine amore. » De secundo, I Petr., i : In

quem desiderant angeli prospicere. Satis ju-
De eodem, cundum est videre faciem tam admirabi-
lem, tam delectabilem.
Angeli eorum semper vident faciem Patris Tertio notatur beatitudinis aeternitas, ibi
mei, Matth., xviii. In his verbis notantur semper et importat tria quod sine inter-
,

tria de angelis. Primo, angelorum beni- missione, sine fine, et tota jucunditas
gnitas secundo sanctorum angelorum
; ,
eorum erit simul. Ergo sancti angeli, etsi
jucunditas tertio, jucunditatis seternitas.
;
ad exteriora officia admittantur, ab intimis
Primum ibi Angeli eorum ; secundum,
, :
comtemplationibus nunquam recedunt.
ibi : faciem Patris; tertium, ibi semper. :
Boetius « iEternitas est vitae possessio
:

Magna benignitas angelorum notatur in tota simul. » Ad quam aeternitatem perdu-

hoc quod dicuntur nostri; et bene nostri, cat nos, etc.
quia quam cito anima creatur, datur ei
angelus, quia sine dubio maximum est tam SERMO LXYIII.
nobilem creaturam servire homini pecca-
tori et ingrato frequenter. Servire autem De beato Francisco.
dicuntur nobis tripliciter scilicet pur- :

gando illuminando et perficiendo. Istae

, Justum deduxit Dominus per vias rectas, et
enim tres operationes conveniunt omnibus ostendit regnum Dei, Sap., x[. In his
illi

hierarchiis, sicut dicit Dionysius. Primum verbis notantur duo. Primo, sanctorum
pertinet ad mali remotionem secundum, ; meritum, ibi Justum deduxit. Secundo,
:

ad intellectus illuminationem tertium, ad ; praemium sanctorum, ibi Ostendit illi :

affectus perfectionem. Primo enim a malis regnum.

purgamur, in intellectu illuminamur, in Circa meritum notantur tria. Primo,
afTectu perficimur. Purgamur per remotio- causa a qua est meritum secundo, in qua ;

nem pravitatis et dissimilitudinis ; illumi- est meritum ; tertio, secundum quam est
namur per susceptionem divini luminis meritum. Causa Deus efficiens meriti est
perficimur per inflammationem divini amo- causa in qua est meritum, est justum;
ris.De primo, Dionysius « Oportet pur- : causa secundum quam est meritum, est
gandos puros ab omni liberari
effici, et via recta. Haec est formalis. Primum, ibi :

dissimilitudinis effusione. » De secundo, Dominus; secundum, ibi : justum; tertium,

ibidem « Oportet illuminandos impleri
: ibi : per vias rectas. Est autem Dominus
divino lumine, et ad contemplandam pla- causa efficiens meriti quatuor modis.
cidissimam virtutem castissimis mentis Primo faciendo idoneum ad merendum
,

oculis reducendos. » De tertio ibidem , : secundo movendo ad volendum tertio,

, ;

« Oportet instaurandos participes fieri sa- juvando ad faciendum quarto conser- ;

,

cramentorum perfectivae scientiae. « Et vando ad perseverandum. Primum facit

quia nobis hsec faciunt, dicuntur angeli per gratiam praevenientem secundum, per ;

nostri, quia faciunt nobis octo servitia. (De gratiam subsequentem tertium per gra- ;
,

quibus quaere in processu prima^ dominicae tiam proficientem quartum, per gratiam ;

Quadragesima3. ) Sic ergo notatur eorum consummantem. De primo, I Cor., iv :

benignitas. Deus est qui operatur in nobis. De quarto,

Beatitudinis eorum jucunditas notatur, Phil., i Qui coepit in vobis opus bonum , ipse
:
 OPUSCULUM IV. 327
perficiet usqiie indiem Christi Jesu, etc. De ffiterna, qua? dicitur proprie regnum Dei,
his, I Gratia Dei sum id quod
Cor., XV : ad quod nos perducat, etc.
sum , et gratia ejus in me vacua non fuit.
Circa secundiim sciendum quod justus
SERMO LXIX.
dicitur multipliciter, secundum quod justi-
tia dicitur multipliciter. Justitia enim dici- De sancto Dionysio.
tur innocentia. Glossa, super illud Exod.,
xni Occidit Dominus omne primogeniium
: : Mihi autem absil gtoriari nisi in cruce Do-
(( Mors primogenitorum est amissio jus- mini nostri Jesu Christi, Gal., vi. Require in
titiGe naturalis, qua sibi homines so- Inventione sancta; Crucis.
ciales sunt, » Secundo dicitur juslitia , Venite ad me omnes qui laboratis et one-
humihtas. Matth., ni : Sic decetnos implere rati estis, et ego reficiam vos, Matth., xi.
omnem justitiam ; Glossa : « id est humiUta- Qusere in festo sancti Matthiae apostoh.
tem. » Tertio , dicitur justitia bona volun-
tas. Anselmus a Justitia est rectitudo
:

SERMO LXX.
voluntatis conservata propter se. » Quarto,
justitia dicitur misericordia. Augustinus :
De eodem.
« Justitia est in miserendo miseris. » Quinto,
justitia dicitur jus reddens unicuique quod Vocans ab oriente avem, et de terra longin-
suum est. Isidorus : « Justitia est virtus, qua virum voluntatis mex, Isa., xlvi. Pos-
qua redditur unicuique quod suum est. » sunt haec verba exponi de beato Dionysio,
Sexto, justitia dicitur gratia justificans. et notantur hic tria ad' ejus commendatio-
Rom., V Jastificati gratis per gratiam
: nem. Primo ejus dignitas secundo sa-
, ; ,

Septimo, justitia dicitur omnis bo-

ipsius. pientia? ipsius claritas tertio contempla- ; ,

nitas. Hebr., i : Dilexisti justitiam ; Glossa : tionis subUmitas. Primum, ibi : Vocans.
c( id est omnem
bonitatem. » Octavo dicitur Magna Rege cceh, a
dignitas est vocari a
justitia perseverantia in bono opere unde ; Dominatore angelorum, a Domino omnium.
in defmitione « Justitia est constans et : Secundum, ibi ab oriente ; tertium, ibi
: :

perpetua voluntas animi. » Justus ergo avein.

dicitur qui servat innocentiam, qui habet Circa primum sciendum quod Dominus
gratiam justificantem, rectam voluntatem, vocavitR. Dionysium quadrupliciter: Primo,
humilitatem et misericordiam qui reddit , ad sanctitatem, radiis virtutum eum illu-
unicuique quod suum est qui habet omnem minando secundo, ad prsedicationis
; effec-
bonitatem et perseverantiam in bonitate. tum, eum in episcopali dignitate subli-
Sequitur per vias rectas. Rectse sunt illa^
: mando ;a Gra^cia in Franciam dedu-
tertio,
per quas recte itur ad vitam seternam. Illse cendo et eam per ipsum iUuminando
,
;

autem sunt quinque. Primo, caritas. ICor., quarto, de mundo ad coelum cum gloria
XIII Adhuc excellentiorem vobis viam de-
: martyrii coronando. De primo, Actuum,
monstro. Secundo, paupertas. Matth., v . xvn In quibus et Dionysius Areopagita cre-
:

Beati pauperes spiritu. Tertio, « tribulatio- didit. De.ahis tribus in legenda sua. In hoc
num tolerantia. » Act., xiii : Per muttas tri- ergo quod dicitur vocans, notatur ejus di-
hulaliones oportet nos intrare in regnum Dei. gnitas.
Quarto, obedientia. Gregorius, super illud Ab oriente, sapientise claritas, et exponi-
Matth., II Per aliam viam reversi sunt in
: tur tribus modis. Primo, ad litteram ab :

regionem suam : « Per aliam viam redire oriente enim venit in occidentem, ut tan-
monemur ut qui propter inobedientiam a
, quam verus sol partes occiduas illuminaret.
paradiso cecidimus, per obedientiam rever- Secundo, ab orienle id est ab Athenis. ,

tamur. » Quinto, veritas. Anselmus « Ye- : Oriens enim est principium luminis, cum
ritas est rectitudo sola mente perceptibilis. » ab eo veniat omne lumen, et Athenis prin-
Ps. XXIV : Universse vix Domini misericordia cipium et caput erat tunc omnis philoso-
et veritas. phiae et sapienti*. Tertio, ab oriente, id est
Sic ergo in praemissis notatur sanctorum sapientis claritate liabuit enim multiplicem
;

meritum ; in sequentibus prsemium osten- sapientiam, cum philosophus fuerit.

ditur, ibi : ostendit illi regnum Dei. Regnum Contemplationis ejus sublimitas notatur,
Dei dicitur civitas coelestis, sive beatitudo ibi : avem ; volavit enim tanquam avis,
 :

328 SERMONES FESTIYL

cendi nequitia, Jer., v Lupus ad vesperam
altissima contemplando. Yolavit aiitem tri-
:

pliciter in coelum in coelum humana? na-

:
vastavit eos. De invidia, Genes., xvii Fera :

pessiina devoravit filium meum Joseph, id est

turee, in coelum angelicae naturge, in coelum
sanctissima? Trinitatis. In primo coelo vidit
invidia. De tertio, Sophon., iii : Judices ejus
lupi vespere non derelinquebant in mane, etc.
subcoelestem hierarchiam in secundo vidit ;

Beatus iste sanctus, sicut agnus inno-

coelestem hierarchiam, etc.
Sancti pcr fidem vicerunt cens similiter masuetus in medio iniquo-
De eodem :
;

regna, Require in festo sancti Fabiani.

rum cum dicta protectione, sapientia et
bonitate custoditus, reductus est ad ovile
vitae seternse, ad quam nos perducat, etc.
SERMO LXXI.

De sancto Luca Evangelista, SERMO LXXIL

Ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos,
Luc, X. In his verbis tria notantur. Primo,
datur sanctis confidentia; secundo, sub-
jungitur eorum innocentia; tertio, subdi-
tur iniquorum malitia.
Primum notatur, ibi Ecce ego mitto vos;
De eodem.
Cibavit illum pane vitse et intellectus, et
aqua sapientise salutaris potavit illum, et fir-
mabitur in illo, Eccli., xv. Qusere in festo
sancti Joannis evangehstse.
:

Beati pauperes spiritu, quoniam, ipsorum

qui sum bonus, ut vehm defendere sum ;

est regnum ccelorum. Qua^re in festo sancti

sapiens, ut sciam protegere sum omnipo- ;

Fabiani.
tens, ut possim eripere. Cum ego, inquam,
sic bonus, sic sapiens, sic potens mittam SERMO LXXIIL
vos, debetis in omnibus confidere. De
primo, Joan., x Ego sum pastor bonus :
:
De SS, Simone et Juda^ ex Evangelio.
bonus pastor animam suam dat pro ovibus
De secundo, Vos non estis de hoc mundo, sed ego elegi
suis, scilicet defendendis.
Joan., xvm Cum essem cum eis, servabam
:
vos de mundo : propterea odit vos mundus,
xl In brachio suo pro- Joan., XV. In his verbis notantur tria.
eos. De tertio, Isa., :

tegit agnos, id est in potentia sua defendit

Primo , sanctorum dignitas secundo,
;

eos. In brachio enim intelhgitur fortitudo.

Christi benignitas ; tertio , mundi mah-
Secundum vero ibi : sicut agnos. Agni gnitas.

dicuntur sancti propter tria. Primo, propter Primum, estis de hoc mundo,
ibi : Vos non
innocentiam; secundo, propter simphcita- Magna sanctorum, quod non
est dignitas

tem; tertio, propter mansuetudinem. Sic sunt cives hujus saeculi nequam, sed sunt
sancti sunt innocentes malum non fa- cives coeli. Ephes., ii : Estis cives sanctorum.

ciendo sunt simphces, intentionem suam

;
Dicuntur autem sancti non esse de mundo,
ad Deum dirigendo, mansueti, mala ihata propter tria. Primo, quia mundum, et omne
sine animi amaritudine sustinendo. De quse ejus sunt, despiciunt secundo, quia ;

primo, II Cor., vi Nemini danles ullam of-

:
mundus eos persequitur tertio, quia non ;

fensionem. II Petr., m
Satagite immaculati :
secundum morem mundi vivunt. De primo,
inveniri. De secundo, Matth., x : Estote Matth., 11 : Ecce nos reliquimus omnia.
simplices sicut columbx. De tertio, Jer., i: I Joan.,
II Nolite diligere mundum. Philip.,
:

Ego quasi agnus mansuetus qui portatur ad IV Omnia arbitratus sum ut stercora. De se-
:

victimam, etc. cundo, Joan., xv Si de mundo essetis,mun- :

Iniquorum malitia notatur, ibi : inter dus quod suum est diligeret : quia vero de
lupos; et dicuntur mah lupi propter tria. mundo non estis, propterea odit vos mundus.
Primo, propter nequitiam; secundo, prop- Item non vivunt secundum mores mundi.
ter invidiam tertio propter
;
saevitiam.,
Mores mundi sunt gaudere, dehchs af-
fluere mores vero sanctorum sunt tristari,
Lupus est animal rapax ideo significat in : ;

mahs nocendi nequitiam habet visum ;

flere et affligi. Joan., xvi Mvndus gaude- :

bit : vos autem contristabimini. Item dicit

corruptivum, quia aufert homini vocem, si
primo eum videat quin videatur ab eo ideo :
Apostolus : Nostra conversalio in coslis est,

significat invidiam est animal crudele

;
et non in mundo.
ideo significat malorum ssevitiam. De no- Benignitas Christi notatur in secunda
 ;

OPLfSCULUM IV. 329

clausula, ibi Ego elegi : vos de mundo. Primo ejus vidit patres eorum, id est in sublimitate
elegit tam vilcs servos quam cligeretur. sanctitatis. Tcrtia, turba prophctarum,
Joan., XV Non vos me elegistis, sed ego elegi
: quam vidit prophctali radio illuminando.
vos, etc. Elcgit autcm Dominus sanctos de Jer., I : Priusquam te formarem in utero,
mundo Primo, propter ipsius
propter tria. novi Quarta, turba apostolorum, quam
te.

mundi malignitatem sccundo, proptcrpce- ; vidit eos ad pra^dicationis officium mit-

narum, quu:^ in eo sunt, multiplicitatem tendo. Matth., iv Vidit duos fratres, et ait
:

tertio, propter pereundi ncccssitatem. De illis : Venite post me; faciam vos fieri pisca-
primo, Joan., v Tokis mundus in maligno
: tores hominum. Qainta, turba martyrum,
positus est. De secundo, Grcgorius « Con- : quam eos in passione consolando.
vidit,
temncndus est liic mundus, etiam si rebus Psal. Oculi Domini super justos.
xxxiii :

prosperis animam demulcet nunc autem ; Sexta, turba confessorum, quam vidit, eos
quia tot calamitatibus premit, quid aliud luce scientiae illuminando. Psal.xxxii Oculi :

nisi ut contemnatur clamat? De tertio, I Domini super timentes eum. Septima, turba
Joan., n Et mundus transit et concupiscen-
: virginum, quam vidit, sibi inseparabiUter
tia ejus. copulando. Apoc, xiv Hi sunt qui cum :

Mundi malignitas notatur in tertia clau- mulieribus non sunt coinquinati; et post Hi :

sula, ibi : Propterea odit vos mundus;
apparet magna iniquitas, qua mundus odit
sanctos^ maxime propter tria. Primo, quia
ab ipsis mundus illuminatur secundo, quia
per ipsos a periculis liberatur; tertio, quia
et sequuntur Agnnm quocumque ierit. Istae sunt
scptcm turba^ de quibus dicitur in Evan-
geho.
; Primae turbae convenit primo beatitudo,
scilicct Brati pauperes spiritu, id est an-
:

per ipsos salvatur. De primo, Matth., v : geli humiles, qui pauperes extiterunt su-
Vos estis lux mundi. Philip., ui Vos estis : perbia, qua dives et plenus fuit Lucifer
testes lucis in mundo. De sccundo, Genes., cum suis sequacibus. Secunda, patriarchis,
XIX Si invenero ibi justos, parcam eis, ctc.
: qui fuerunt mites, qui tot minis lacessiti
Unde sequitur quod sancti sunt causa quod mansuetudinem servabant, et ideo data est
mundus non perit. Item mundus per sanc- eis terra promissionis. Tertia, prophetis,
tos salvatur; unde uni ex eis dictum est, qui propter mala quae videbant, fletibus
Gen., XLi Vocavit nomen ejus Salvatorem
: vacabant. Quarta, apostolis, qui tantam
mundi; et Isa., xix Mittet eis Salvato- : habuerunt famem justitiae quod, ut satiari
rem, etc. posscnt, eam per totum mundum quaere-
Patet quod sanctis istis conveniant verba bant. Quinta, scihcet misericordia, marty-
ista. Ipsi non fuerunt de mundo, sed electi ribus qui ita fuerunt pleni misericordia
a Deo ideo mundus odivit eos et occidit, et
; ut eam suis persecutoribus impenderint.
propter hoc venerunt ad vitam aeternam, Sexta, virginibus, qui munditiam corpore
ad quam, etc. et mente servabant. Septima, confessori-
De eodem Propter te mortificamur tota
: bus, qui, ut pacifice posscnt vivere, ab omni
die. Quaere in festo SS. Joannis et Pauli. inquietudine se segregabant.
In visione ergo turbarum apparet ejus
bonitas, sed in montis ascensione apparet
SERMO LXXIY.
ejus majestas. Ascendit, inquam, in mon-
bifesto omnium Sanctorum,ex Evangelio. tem; ascendit in triplicem montem. Pri-
mus mons, Patris divinitas secundus, Ma- ;

Videns Jesus turbas, ascendit in montem, tris virginitas ; tertius, cceli sublimitas. De
Matth., V. In his verbis duo notantur, sci- primo, Psal. lvii : Mons quo beneplacitum
in
licet Dei bcnignitas et ipsius majestas. est Deo hahitare in eo. Dominus cnim inha-
Videns Jesus turbas^ quas Deus vidit diversis bitat inaccessibilem lucem aeternitatis. I
temporibus oculis suse bonitatis. Prima fuit Timoth., I Lucem inhabitat inaccessibilem.
:

turba angelorum, quam vidit in initio tem- De secundo, Dan., iv Lapis abscissus est de :

poris, eos in bcatitudine confirmando. mon'e sine manibus, quia iiatus est Christus
Gen., I Vidit Deus lucem, quod esset bona,
: de Yirgine sine opere humano. De tertio,
id est angclicam naturam, dicifAugusti- Psal., xxiii Qui ascendet in montem Do-
:

nus. Secunda, patriarcharum, quam vidit, mini? Primum montem ascendit ab aeterno
eos fideilluminando. Oseae, ix In cacumine : in sua a Patre generatione secundum, in ;

I
 ; :

330 SERMONES FESTIVI.

incarnatione tertium, in ascensione. De
; exprimitur. Primum, ibi : Mulier ; secun-
primo, Matth., ult. Ascendo ad Patrem:
dum, ibi : diligens; tertium, ibi : corona est
meum et Patrem vestrum ;hoc esi, ascenclisse viro suo.
me ab aeterno, modo apparet. De secundo, Circa primum sciendum quod beata Caeci-
Isa., XIX Ascendit Dominus super nubem
:
lia fuit muher speciosa, gratiosa et glo-
levem, etc. De tertio, Ephes., m. In prima riosa. Speciosa propter tria. Primo, propter
ascensione apparet seternitas, in secunda virginitatis candorem; secundo, propter
ejus humanitas, in tertia ejus gloria. In martyrh ruborem ; tertio, propter corporis
prima, est adorandus in secunda, aman- ;
decorem. Fuit ergo virgo, martyr et pul-
dus; in tertia, desiderandus, etc. chra. De primis duobus, Cant., i Ecce tu :

pulchra es, amica mea. De tertio, iii legenda

SERMO LXXV. sua. Gratiosa fuit in tribus. Deo per humi-
litatem, angelis per puritatem, et homini-
De saricto Martino. bus per benignitatem. De primo, I Petr., i
Ilumilibus dat gratiam. (rloriosa fuit prop-
Scidi pallium meum , evulsi capillos et ter tria in rationabili propter aureolam
:

barbam, et sedi moerens, Esth., ix. Haec praedicationis, in irascibili propter aureo-
verba possunt exponi de beato Martino, et lam martyrii, in concupiscibili propter au-
notantur hic tria, quae fecit in tripUci reolam virginitatis. Fuit enim praedicatrix,
statu : mo-
sciUcet in statu militis, in statu martyr et virgo. Patent haec in legenda
nachi, et in statu episcopi enim miles, ; fuit sua.
monachus et episcopus. Miles palhum scidit Circa secundum sciendum quod fuit dili-
ad litteram, et pauperi nudo dedit. Isa., iv :
gens in quinque. Primo, in carnis macera-
Cum videris nudiun, operi eum. Monachus tione; secundo, in Dei dilectione; tertio, in
capillos evulsit, id est temporalia rehcpiit^ devota oratione; cjuarto, in eleemosyna-
qua3 per capillos designantur ; episcopus rum elargitione quinto, in aliorum con-
;

mcerens quia ad episcopum pertinet

sedit, versione. De primo : « Cilicio Caeciha car-
peccata subditorum flere. Jerem., ii Quis :
nem domabat. » De secundo « Cantantibus
:

dabil capiti meo aguam ... ut lugeam peccata organis Caecilia soli Deo decantabat. » De
populi mei? tertio « Non diebus nec noctibus a collo-
:

Moraliter in verbis istis notantur tria cutione Dei et oratione cessabat. » De

necessaria pcenitenti : sciKcet contritio, con- quarto, in legenda de pauperibus quos mi-
fessio et carnis maceratio. Primum, ibi : sit ad Urbanum. De quinto, patet in con-
moerens. Est enim contritio dolor de pecca- versione viri confratris unde sequitur ; :

tis. Psal. VI : Lavabo per singulas noctes lec- Corona est viro suo in vita aeterna; fuit viro
tum mewn, lacrymis meis stratum meum ri- suo moraliter.
gabo, etc. Secundum, ibi : Evulsi capillos De coronis quaere in festo sancti Ste-
et barbam, id est peccata mentis et carnis, phani, etc.
scilicetcarnaha et spirituaha, quse radenda
sunt novacula confessionis. Ezech., v :
SERMO LXXVII.
Sume tibi gladium acutwn radenspilum,, etc.
Carnis maccratio pertinet ad satisfactionem. De sancto Clemente.
Nota ibi Soidi paUium. Per pallium intelli-
:

gitur corpus, Cant., v Tukrunt pallium :

Aquse tnultx non potuerunt extinguere ca-
meum, id est corpus; vox est Martini, etc. ritatem, etc, Cant., vin. Satis patet quo-
modo ha?c verba conveniunt beato Cle-
SERMO LXXVI. menti. Tanta enim fuit in eo caritas quod
omnes aquae maris non potuerunt eam
De sancta Cdecilia. extinguere. Notantur autem hic tria circa
passionem ejus. Primo, ejus passionis acer-
Mulier diligens, corona est viro suo, Prov., bitas secundo, perseverantiae constantia
;

XII. Haec verba possunt exponi de beata tertio, ipsius caritas. Primum, ibi : Aqux
Caeciha, et notantur hic tria de ea. Primo, multx, id est marinae, quod est omnium
ipsius natura exprimitur secundo, virtus ; aquarum congregatio, in quo fuit submer-
subjungitur; tertio, virginitatis praemium sus beatus Clemens. Secundum, ibi non :
 OPUSCULUM IV. 331

potuerunt extinguere. Nulla enim tribulatio debat veritatem. Haec est quae dicit : Nonne
eum potuit ab amore Christi separaro. ego sum qux impendo veritatem? etc.
Rom., yni Quis nos separabit a caritale
: Et in ista triplici sapientia fuit sapiens
Christi? Tribulatio, etc. Tertium, ibi cari- : B. Catharina, sicut in legenda sua dicitur.
tatem. Sunt enim quatuor actus caritatis Prima mulier liberavit Nabal per suam
specialiter, qui fuerunt in I)eato Clemente. sapientiam, secunda Absalon, tertia civita-
Primus actus unire diligentem cum
est tem. R. Catharina sua sapientia liberavit
dilecto, id est hominem cum Deo. Secun- philosophos a damnatione perpetua ad
dus vivificare et de his duobus Augustinus
; Christi fidem convertendo liberavit fideles ;

(alius Auctor) in Ub. De spiritii et anima : in fide Christi confirmando liberavit Eccle-
;

« Quid est caritas, nisi vita copulans dili- siam a confusione, regem et philosophos
gentem cum dilecto? » Tertius diUgere. convertendo. Per Nabal, qui interpretatur
Dionysius « Amorem, inquit, sive divi-
: stultus, significantur ilh quorum sapien-
num, sive angelicum, sive intellectualem, tiam stultam Deus. I Corinth., i Sonne
fecit :

sive naturalem dicimus quamdam unitivam stultam fecit Deus sapientiam hujus mundi?
virtutem superiora moventem ad inferiora Per Absalon fideles interpretantur est ;

in providentiam aequiformem, in socialem enim patris luctus vel amaritudo Christus ;

vicissitudinem, novissimam substantiam autem pro fidelibus flevit, et passiones et

ad meliorum et superpositorum conversio- amaritudines sustinuit. II Petr., u Chris- :

nem. » Quartus actus caritatis est deside- tus passus est pro nobis, etc. Thren., ui :

rare praesentiam dilecti continuam. Augus- Recordare paupertatis et transgressionis

tinus in hb. De moribus : « Caritas est rectis- mene, etc. Civitas vero figurat Ecclesiam.
sima animae nostrae conversio qua nos jun- Psal. cxxi : Jerusalem, qux xdificatur ut
gimur Deo. » Cant., n Nuntiate dilecto, : civitas.
quia amore langueo, etc. Fuit ergo sapiens mulier, scilicet quia
utilitas sapientiae ejus aedificavit Ecclesiam
Primo, lapides in ejus sedificio
triphciter.
SERMO LXXYIII.
construendo secundo, constructos conflr-
;

De sancta Catharina. mando; tertio, destructori resistendo. Pri-

mum patet in philosophis, quos in aedifica-
Sapiens mulier sedificat domum suam, cationem Ecclesiae collocavit; secundum,
Prov., XIV. Haec verba possunt exponi de patet in fidelibus, quos verbis et exemplis
beata Catharina, et notantur hic duo. Pri- confirmavit. Tertium, in rege, quem con-
mum, ejus sapientia; secundum, utiUtas. futavit. Et propter istas sapientias habuit
Primum, ibi : Sapiens mulier ; secundum, quinque alias sapientias, qua? sunt sapien-
ibi : xdificatdomum suam. tiai sanctorum. Prima est Deum timere.

Circa primum sciendum quod beata Secunda, a malo recedere. De his duobus
Catharina significatur per tres mulieres Job, xxviii : Ecce timor Domini, ipse est
sapientes, de quibus invenitur in textu. sapientia, ecce ^v\m\\m\ et recedere a malo

Prima mulier sapiens Abigail. I Reg., xxv : intelligentia

, ecce secundum. Tertia, sa-
Erat autem mulier sapiens et speciosa. Se- pientia sanctorum est bona agere. Quarta,
cunda, mulier Thecuitis. II Reg., xiv : mala pati. Quinta, in his perseverare. Au-
HJisit, et tulit muUerem sapientem. Tertia,
inde gustinus « Sapientia sanctorum est bona
:

mulier Debora. Judicum, v Et clamavi : agere, et pati mala, et in his perseverare. »

mulier sapiens, etc-. Prima mulier fuit sa- In istis sapientiis studere debemus, etc.
piens in ethica miro enim modo philoso-
;

phata est de moribus, sicut patet ibidem.

SERMO LXXIX.
Malitia, inquit, lon inveniatur in te omnibus
diebus vitx tux. Secunda mulier sapiens fuit De sancto Andrea, ex Evangelio,
in physica, quia locuta est de naturis re-
rum. Omnes, inquit, morimur, et quasi aquse At illi continuo, relictis retibus, secuti
dilabimur in terram qux non revertuntur. sunt eum, Matth., iv. Tria docent nos hic
Tertia mulier fuit sapiens in logica; est istiapostoh exemplo suo. Primum, conti-
enim logica rationalis scientia^ inquirens nuo Deo obedue secimdum, retia relin-;

verum. Ipsa rationabihter loquendo respon- quere tertium, posl ipsum ire. Primum,
;
 , ;

33^2 SERMONES FESTIVI.

ibi : continuo;
retibus; tertium, ibi
Circa primum nota quocl propter quatuor
maxime debemus continuo Deo obedire.
Primo, quia continuo desinimus; secundo,
quia continuo veniet inobedientibus ira
secundum, ibi : relictis Circa primum nota quod octo sunt gra-
: secutisunt eum. dus ascendendi in palmam, id est in cru-
cem. Primus gradus, persecutoris aggres-
sus. Secundus, devota martyrii processio
de his duobus in vita sua. Tertius, devota
de cruce prsedicatio in legenda, ibi si ; : <(

illius tertio, quia continuo datur obedien-

; scires virtutem crucis, » etc. Quartus, car-
tibus prsemium; quarto, quia continuo sibi ceris toleratio, ibi Jussit eum in carce-
: ((

irrationales creatura? obediunt. De primo, rem detrudi. » Quintus, populorum eum

Sapient., u Et nos nati continuo desinimus
: Hberare volentium prohibitio, ibi : Nolite
esse. De secundo, Eccli., v Subito veniet ira : sancium. Sextus, funium procellatio, ibi :

illius. De tertio, Isa., lx Ego sum, subito : (( Jussit eum funibus c«di. » Septimus,
faciam illud : loquitur de pra^mio sancto- devota ut pati mereretur oratio, ibi : ((

rum. De quarto, Matth., xx Arefacta est : beata crux. » Ezech., xl Et septem gra- :

continuo ficulnea, ex quo prsecepit ei Domi- duum erat ascensus ejus.

nus. Circa passionem notandum quod passus
Circa secundum nota quod quadruplex est desideranter, ibi : (( Jam concupiscenti
est rete quod est cavendum. Primum sunt animo pra^parata ; » confidenter, ibi : « Se-
divitia? saeculares. Job, xvui : Misit in rete curus ; » laetanter, ibi : (( Gaudens venio ad
pedes suos. Secundum, mala mulier. Ha- te ; » constanter, quia nunquam a praedi-
bac, I Congregavit : in rete suum. Bernar- catione cessabat ; » longanimiter , ibi :

dus de sorore sua dixit quod erat rete (( biduo ; agendo per-
» gratanter, gratias ;

diaboli.Tertium, adulator amicus proditor. severanter, quia nunquam nisi mortuus

Proverb., xxix Homo qui blandis fictisque :
descendere voliiit.
sermonibus loquitur amico suo, rete expandit Circa tertium nota quod ipse collegit
gressibus ejus. Quartum, ultio divina. Oseae, duodecim fructus de pahna illa id est ,

vui : Expandi super eos rete meum. duodecim gaudia paradisi. Apoc, xxii Et :

Circa tertium nota quod Dominus pro- lignum afferens fructus duodecim per singu-
mittitquatuor sequentibus se. Primo, vitse los menses, etc

claritatem. Joan., vni Qui sequitur me :

non ambulat in tenebris, sed habebit lumen SERMO LXXXI.

vitse. Secundo potestatem. ,
judiciariam
Matth., XIX Vos qui secuti estis me, sedebitis
: De sancto Nicolao, ex Epistola.
super sedes duodecim., judicantes duodecim
tribus Israel. Tertio, thesaurum coelestem. Ecce sacerdos magnus, qui in diebus suis
Ibidem : Veni, sequere me, et habebis thesau- placuit Deo, et inventus est justus, Eccli.,
rum in cxlis. Quarto, loci amoenitatem. XLiv. In liis verbis commendatur iste sanc-
Joaii., XI : Si quis mihi ministrat, me sequa- tus a sex. Primo, a divina ad sacerdotium
tur; et ubi ego sum, illic et minister meus vocatione, ibi : Ecce quia hic est quem Do-
erit. Primum est praimium rationaUs; se- minus Hebr., v
etlegit. Nemo assumit sibi :

cundum, irascibilis; tertium, concupisci- honorern, nisi qui vocatur a Deo. Secundo, a
bilis ;
quartum, corporis ad quod perducat ; sacerdotalis officii executione, ibi : sacer-
nos Deus, etc. dos, id est sacer dux popuhim per bona
exempla ad vitam aeternam ducendo. I

Tim., IV Exempium esto fidelium in verbo,

SERMO LXXX. :

in conversatione, in caritate, in fide, in cas-

De eodem. titate, etc Yel sacra dans, sacramenta de-

vote tribuendo. Matth., ult. Baptizantes :

Ascendam apprehendam fruc-

in palmatn, et eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus
tus ejus, Cant., vni. In his verbis tria no- sancti. Yel sacra docens, doctrina? insis-

tantur ad laudem beati Andreai cujus , tendo. II Tim., vi Prxdica verbum, insta :

verba ha3c possunt csse. Primo, patiendi opportune, imporlune. Tertio, a virtutum
voluntas, ibi Ascendam ; secundo, passionis
: splendore, ibi in diebus suis. Habuit enim
:

quaUtas, ibi : in palmam; tertio, passionis scptem dies. Diem Solis, id est donum sa-
utilitas, ibi : et apprehendam fructus ejus. pientisE' ; diem Luna^. id est donum intellec-
 :

OPUSCULUM IV. 333

tus : diem Marlis, id est fortitudinis ; diem tnutatur. Tertia, inluctus angustiam. Apoc,
Mercurii, id est consilii ; diem Jovis, id est xviii : Quantum se glorificavit et in deliciis

scientiae ; diem Veneris , id est pietatis ; fuit, tantum. date ei tormentum et luclum, etc
diem Saturni, id est timoris. De his septem Quarta, in a^terna tormenta. Psalm. xx :

diebus, Deut., xvni : Seplcin diebus non ap- Pluet super peccatores laqueos. Isa., ult. :

parebit fernientwn, quia in istis diehus niliil Vermis corum non morietur, etc Vera gloria
habere debemus de hypocrisi, vel inani in Domino est gloriari in ejus cognitione.
gloria. Luc, xn Attendite a fermento pha-
: Jer., IX In hoc glorietur qui gloriatur, scire
:

risxorum, quod est hypocrisis. Quarto, com- et nosse me : quia ego sum Do7ninus, qui facio

mendatur a recta intentione, ibi placuit : misericordiam et judicium et justitiam in

Deo, non hominibus. GaL, i Si adhuc ho- : terra. Item in mirabilium ejus considcra-
minibus placerem, Christi servus non essem. tione. EccU., xviii : Gloriari in mirabilibus
Quinto, a sanctaconversatione,ibi: inventus ejus. Item in Dei dilectione. Psal. v : Glo-
est justus, id est apparuit. I Petr., ii : Con- riabuntur in omnes qui diligunt nomen
te

versationem vestram inter gentes habentes tuum. Item in Dei laudatione. Psal. cv :

bonam. II Petr., ii Aspectu enim et auditu: Gloriemur in laude tua. Item in Dei per-
lustus erat. Sexto, a devota oratione, ibi : fruitione. PsaL xvi Satiabor cum appa- :

Factus est reconciliatio ; per orationem enim ruerit gloria tua, etc
fit reconciliatio. Sap., xviii Properans enini :

homo sine querela deprecari pro populis, pro-

SERMO LXXXIII.
ferens servitutis sux scutum orationeni, et
per incensum deprecationem alligans, restilit De sancto Thoma apostolo»
irce, et finem imposuit necessitatis.
NoTA. Qui in diebus suis placuit Deo. Illos suam ; altitudo manus
Dedit abyssus vocem
diesdebemus studere habere, qui expellunt suas levavit Habacuc iii. Possunt haec
, ,

septem noctes septem vitiorum. Timor verba exponi de beato Thoma, et notantur
expellit superbiam, pietas iram, scientia hic duo. Primum, Thomae fidelitas, ibi :

invidiam fortitudo accidiam

, consilium , altitudo manus suas levavit; secundum di-
avaritiam intellectus gulam
, sapientia , vina bonitas, ibi : debit abyssus vocem suam,
luxuriam, etc. Abyssus dicitur Thomas propter tria.
Primo propter nominis rationem
,
se- ;

cundo, propter etymologiae significatio-

SERMO LXXXIL nem; tertio, propter definitionem. Propter
De beata Lucia. nominis rationem, quia Thomas interpre-
tatur abyssus. Propter etymologiae signifi-
Qui gloriatur, in Domino glorietur, II Cor., cationem, quia abyssus dicitur ab a, quod

x. Omnis rationalis creatura appetit glo- est sine, et byssus, pannus candi-
quod est
riam, quia ad hoc creata est; ideo Apos- dus, id est sine candore lucis fuit enim ali- ;

tolus docet hic ubi invenitur vera gloria. quando sine candore et luce fidei. Propter
Est enim gloria falsa in divitiis tempora- definitionem quia abyssus est profunda
,

libus. Psal. XI In muUitudine divitiarum

: aquarum congregatio. Aquae profundae
suarum gloriantur. Vana in honoribus sae- sunt verba profunda, quae fuerunt in beato
cularibus. PsaL ix Glorianlur in simula- : Thoma. Proverb., xvii Aqua profunda :

cris suis, id est in saeculi dignitatibus. Je-. verba ex ore viri. Hic abyssus dedit quintu-
rem., VIII Xon glorietur sapiens in sapientia
: pUcem vocem. Prima dilectionis. Joan., xi
sua , et non glorietur fortis in fortitudine Eamus et nos, et moriamur cum illo. Secunda
sua, etc. Stulta in voluptatibus ; stultum dubitationis. Joan., xx Nisi videro in ma- :

est enim gloriari in mortalibus. I

escis nibus ejus fixuram clavorum, et mittam di^
Tim., V : Qux in deliciis est, viva mortua gitum meum in locum clavorum, et mittam,
est. Mala in iniquitatibus. Psal. li : Quid manum menm in latus ejus, non credam, etc
gloriaris in malitia ? Prima convertetur in Tertia confessionis. Joan., xx : Dominus
inopiam. Job, xxvu : Dives cum. dormierit, mcus Deus mcus. Quarta obedientiae
et :

nihil secum auferet, aperiet oculos suos, et Domine, quo vis mitte me. Quinta justitiae,
nihil inveniet, etc. Secunda, in ignominiam. quando rogavit ut ille qui eum percusserat,
Osese, XI Gtoria eorum in ignominiam com-
: puniretur in prsesenti. Dedit etiam et sextam
334 SERMONES FESTIVI.
vocem, scilicet praedicationis Judseorum, et Eccli., Alleva manum tuam super
XXXVI :

sponsi et sponsa? conversionem. gentes alienas. Pro prima allevatione delDe-

Bonitas Dei notatur, ibi Alliludo manum.
: mus eum diUgere pro secunda ei gratias
;

suam levavit. AUitudo Christus, quia tunc agere pro tertia eum timere; pro.quarta
;

manus ad litteram levavit quando eas ,

sibi obedire. De prima, Bernardus « Super :

Thomae ad dandam fidem de sua resurrec- omnia, » etc. De secunda, Ephes., i Bene- :

tione vera ostendit. Levavit autem Dominus dictus Deuset PaterDomininostriJesu Christi,
manus ad quatuor. Primo, ad offerendum qui benedixit nobis in omni benedictione spi-
sacrificium pro mundi expiatione. Psal. rituali in coelestibus. De tertia, Matth., x :

CXL : Elevatio manuum mearumy sacrificium Ewn timete qui potest et animam et corpus
vespertinum. Secundo, ad dandam benedic- perdere in gehennam. De quarto, Deuteron.,
tionem. Lucse, ult. : Elevatis manibus^ hene- xviii : Qui autem verba ejus quse loquetur in
dixit eis. Tertio, ad potentise suse ostensio- nomine meo, audire noluerit, ego ultor exis-
nem. Deut., xxxn Et levabo manus meas ad
: tam, etc. Ad quam benedictionem perducat.
ccelum. Quarto, ad malorum percussionem. nos Christus. Amen.

I
 . ;

OPIISGULUM V,

OFFICIUM DE FESTO CORPORIS CHRISTl

AD MANDATUM URBANI PAPJ] IV DIGTUM FESTUM INSTITUENTIS,

(EDIT. ROM. LXVII.)

AD PRIMAS VESPERAS. invitatis ut venirent : Quia parata sunt

omnia. ^. panem meum.
Yenite, comedite
Antiph. Sacerdos in seternum Christus et bibite vinum meum, quod miscui vobis.
Dominus seciindum ordinem Melchise- Quia. Gloria. Quia.
dech, panem et vinum obtulit. Psalm.
HYMNUS.
Dixit Dominus *

Antiph. Miserator et misericors Domi- Pange, Ungua, gloriosi

nus escam dedit timentibus se in memo- Corporis mysterium,
riam suorum mirabilium. Psalm. Confi- Sanguinisque pretiosi,
tebor. Quem in mundi pretium,
Antiph. Calicem salutaris accipiam, et Fructus ventris generosi
sacrificabo hostiam laudis. Psalm. Cre- Rex effudit gentium.
didi. Nobis datus, nobis natus,
Antiph. Sicut novellse olivarum Eccle- Ex intacta Yirgine,
siaifihi sint in circuitu mensae Domini. Et in mundo conversatus,
Psalm. Beati omnes. Sparso verbi semine,
Antiph. Qui pacem ponit fmes Ecclesiae, Sui moras incolatus
frumenti adipe satiat nos Dominus. Psalm. Miro clausit^ ordine.
Lauda, Jerusalem. In supremse nocte ccenae
Recumbens cum fratribus,
CAPITULUM. Observata lege plene
Dominus Jesus in qua nocte tradebatur, Cibis in legalibus,
accepit panem, et gratias agens fregit, et Cibum turbse duodense
dixit Accipite, et manducate hoc est cor-
: : Se dat suis manibus.
pus meum, quod pro vobis tradetur '. Yerbum caro panem verum,
^. Deo gratias. Yerbo carnem efficit

^. Homo quidam fecit coenam magnam, Fitque sanguis Christi merum,

'*

et misit servum suum hora coenae dicere Et si sensus deficit^

^ Ps. Laudate, pueri. Ps. Laudale Dominum. Ps. in Eeternum. » — * « Hoc facite in meam comme-
Lauda, anima. Ps. Laudate Dominum. Ps. Lauda, morationem. » Sic prgedictum Breviarium. —
Jerusalem — Sic Breviarium FF. Prsedicatorum 3 Breviarium reg. « claudit. » — * Breviarium reg.
: :

mss. n. 10484 Biblioth. reg. Parisiensis, nec ulla « Et sic sensus deficit. »
alia datur antiphona ad psalmos, uisi « Sacerdos
 ;, ;

336 OFFICIUM DE FESTO CORPORTS CHRISTI.

Ad flrmandum
Sola fides sufficit.
Tantum ergo sacramentum
Yeneremur cernui
Et antiquum documentum
Novo cedat ritui
Pra^stet fides supplementum
Sensuum defectui.
Genitori genitoque
Laus et jubilatio,
Salus, lionor, virtus
cor sincerum Noctis recolitur coena novissima,
Qua Christus creditur agnum et azyma
Dedisse fratribus juxta legitima
Priscis indulta patribus,
Post agnum typicum expletis epulis,
Corpus dominicum datum discipuhs
Sic totum omnibus quod totum singulis,
Ejus fatemur manibus.
Dedit fragihbus corporis fercuhim,
Dedit et tristibus sanguinis poculum,
quoque Dicens Accipite quod trado vascuhim,
:

Sit et benedictio Omnes ex eo bibite.

Procedenti *
ab utroque Sic sacrificium istud instituit,
Compar sit laudatio. Amen, Cujus officium committi voluit
Solis presbyteris, quibus sic congruit,
^. Panem de coelo prsestitisti eis.
Ut sumant, et dent caeteris.
b}. Omne delectamentum in se habentem. ^

Panis angelicus fit panis hominum,

Ad Magnificat Antiph. quam suavis Dat panis ccehcus figuris terminum.
est,Domine, spiritus tuus! qui ut dulce- res mirabihs manducat Dominum
I

dinem tuam in fdios demonstrares, pane Pauper servus et humihs. ^"

suavissimo de coilo pra^stito, esurientes Te trina deitas unaque poscimus,

reples bonis, fastidiosos divites dimittis Sic nos ^ tu visita, sicut te cohmus ,

inanes. Per tuas semitas duc nos quo tendimus

ORATIO.
Ad lucem quam inhabitas ^. Amen.

Deus qui nobis sub sacramento mirabili In prim.o Nocturno.

passionis tuae memoriam reliquisti, tribue
queesumus ita nos corporis et sanguinis Antiph. Fructum salutiferum gustandum
tui sacra mysteria venerari, ut redemptio- dedit Dominus mortis suae tempore. PsaL
nis tuaefructum in nobis jugiter sentia- Beatus vir.
mus. Qui vivis, etc. Antiph. A fructu frumenti et vini muUi-
phcati fideles in pace Christi requiescunt.
AD COMPLETORIUM 3. Psal. Cum invocarem.
Antiph. Communione cahcis, quo Deus
Antiph. Miserere. Psal. Cum invocarem ipse sumitur, non vitulorum sanguine,
cum C3eteris. congregavit nos Dominus. Psal. Conserva.
Ad Nunc dimittis Antiph. Alleluia, alle- y. Panem coeh dedit eis.
luia. Panis quem ego dedero , Alleluia. F^. Panem angelorum manducavit homo.
Caro mea est pro mundi vita, Alleluia.
LECTIO I.

AD MATUTINAS. Immensa divinae largitatis beneficia exhi-

bita populo christiano inaestimabilem ei
Invitatorium. Christum regem adore- conferunt dignitatem. Neque enim est aut
mus dominantem gentibus. Qui se man- fuit ahquando tam grandis natio, quae ha-
ducantibus dat spiritus pinguedinem. Psal. beat deos appropinquantes sibi, sicut adest
Yenite. nobis Deus noster. Unigenitus siquidem
Dei Fihus suae divinitatis volens nos esse
HYMNUS.
naturam nostram assumpsit, ut
participes,
Sacris solemniis juncta sint gaudia, homines deos faceret factus homo. Et hoc
Et ex praecordiis sonent prseconia. insuper quod de nostro assumpsit, totum
Recedant vetera, nova sint omnia, nobis contuht ad salutem. Corpus namque
Corda, voces et opera. suum pro nostra reconciliatione in ara
^ Breviarium reg. : « Procedentis. » — ^ Breviar. reg. : « Servus pauper. » — ^ Breviar. reg. « sicut :

reg. : « delectamentum suavitatis. » — ^ Completo- nos visitas. » — « Breviar. reg. « quam habitas. »
:

rium hic in Breviar. reg. desideratur. — ^*

Breviar.
 , ,:

OPUSCULUM V. 337

cfucis hostiam obtulit Deo Patri ; sangui- bus prosit quod est pro salute omnium
nem suum fudit iu pretium simul et lava- institutum.
crum, ut redempti a miserabili servitute, a ^. Respexit Elias ad caput suum subci-
peccatis omuibus muudaremur. nericium panem, qui surgens comedit et
^. Immolabit ha^duin muUitudo fiUorum l)ibit. *
Et ambulavit in fortitudine cibi
Israel ad vesperam pasclia*. * Et edent car- illius. Usque ad montem Dei.

nes, et azymos panes. f. Si quis manducaverit ex hoc pane,

*
f. Pascha nostrum immolatus est Chris- vivet in a^ternum. * Et ambul. Gloria.
tus, itaque epulemur in azymis sincerita- Usque.
tis et veritatis. *
Et edent. In sec\and.o Noctumo.
LECTIO H. Antiph. Memor sit Dominus sacrificii

Ut autem tanti beneficii jugis in nobis nostri, et holocaustum nostrum pingue

maneret memoria, corpus suum in cibum fiat. Psal. Exaudiat.
et sanguinem suum in potum sub specie Antiph. Paratur nobis mensa Domini
panis et vini sumendum fideUbus dereU- adversus omnes qui tribulant nos. PsaL
quit. pretiosum et admirandum con\1- Dominus regit.
vium, salutiferum et omni suavitate re- A^itiph. In voce exultationis resonent
pletum Quid enim hoc convivio pretiosius
1 epulantes in mensa Domiiii. Psal. Quem-
esse potest, in quo non carnes vitulorum admodum.
et hircorum, ut ohm in lege, sed nobis 'ji. Cibavit eos ex adipe frumenti.
sumendus proponitur Christus-verus Deus? b}. Et de petra meUe saturavit eos.
Quid hoc sacramento mirabiUus? In ipso
LECTIO IV.
namque panis et vinum in Cluisti corpus
et sanguinem substantialiter convertuntur. Suavitatem denique hujus sacramenti
Ideoque Cluistus Deus et liomo perfectus, nuUus exprimere sufficit; per quod spiri-
sub modici panis et vini specie conti-
* tualis dulcedo in suo fonte gustatur, et re-
netiu*. coUtur memoria iUius, quam in sua pas-
^. Comedetis carnes, et saturabimini pa- sione Christus monstravit, exceUentissimae
nibus. *
Iste est panis quem dedit vobis caritatis '\ Unde ut arctius hujusmodi cari-
Dominus ad vescendum. tatis immensitas fideUum cordibus infige-

% Non Moyses dedit vobis panem de ccelo, retur, in ultima ccena quando pascha cum
sed Pater meus dat vobis panem de coelo discipuUs celebrato transitm^us erat de hoc
verum. *
Iste. mundo ad Patrem, hoc sacramentum ins-
tituittanquam passionis suae memoriale
LECTIO III.
perenne, figurarum veterum impletivum,
Manducatur itaque a fidelibus, sed mi- miraculorum ab ipso factorum maximum
nime laceratur, quinimo diviso sacra- et de sua contristatis absentia solatium sin-
mento integer sub quahbet divisionis parti- gulare reliquit^
cula perseverat. Accidentia autem^ sine i^. Panis quem ego dabo caro mea est
subjecto in eodem subsistunt, ut hdes lo- pro mundi vita. Litigabant ergo Judsei
cum habeat dum visibile invisibiliter
,
dicentes * Quomodo potest liic nobis dare
:

sumitur ahena specie occultatum, et sen- carnem suam ad manducandum ?

^'. Locutus est populus contra Dominum
sus a deceptione reddantur ^ immunes :

qui de accidentibus judicant sibi notis. Anima nostra nauseat super cibo isto levis-
NuUum etiam sacramentum est isto salu- simo. *Quomodo.
brius, quo purgantur peccata, virtutes au-
LECTIO V.
gentur, et mens omnium spiritualium cha-
rismatum abundantia impinguatur Offertur . Convenit itaque devotionibus^ fidelium
in Ecclesia pro vivis et mortuis ut omni- , solemniter recolere institutionem tain sa-

^ Breviar. reg. non habet « modici. » — ^ Breviar. mensitas cordibus infigeretur fidelium. » ^ Bre- —
reg. : « accidentia enim. » — ^ Breviar. reg. : « im- viarium reg. omittit « reliquit. »
:
—
^ Breviar. reg.

munes redduntur. » — '^

Hic in Brev. reg. lectio iii* « devotioni. »
desinit, et lectio iv^ sic incipit « Et ut ejus im-
:

-22
XXIX.
 :

338 OFFICIUM DE FESTO CORPORIS CHRISTI.

lutiferi tamque mirabilis
ineffabilem modum
sacramento visibili veneremur et laudetur
Dei potentia, quce in sacramento eodem
tot mirabilia operatur nec non et de tam
salubri tamque suavi beneficio exolvantur
Deo gratiarum debita?
etsi in die ccena?
praedictum noscitur institutum, inter mis-
sarum solemnia de institutione ipsius
specialis mentio habeatur; totum tamen
residuum ejusdem diei officium ad Christi
passionem pertinet, circa cujus venera-
tionem Ecclesia illo tempore occupatur. Ut
autem^ integro celebritatis officio institu-
sacramenti, ut sonaliter in ecclesiis interfuerint ^ stipen-
divinae pra^sentiae in dia spiritualia, apostohca largitione con-
; cessit; quatenus per hsec fideles ad tanti
festicelebritatem avidius et copiosius con-
; venirent. Omnibus igitur vere poenitenti-
bus et confessis, qui matutinali officio
actiones'. Yerum hujus festi praesentialiter in ecclesia ubi
quando sacramentum celebrabitur aderunt, centum dies; qui
vero missae, totidem; illis autem qui inter-
fuerint in primis ipsius festi vesperis,
similiter centum; qui vero in secundis,
totidem; eis quoque qui Prima^, Tertiae,
Sexta3, et Non», ac Completorii aderunt*®
officiis, pro qualibet ipsarum quadraginta;
illis vero qui per ipsius festi octavas in

tionem tanti sacramenti recoleret plebs matutinalibus vespertinis missa? ac hora-

fideUum romanus PDntifex Urbanus lY ^,
, rum pr*dictarum officiis prcpsentes extite-
hujus sacramenti devotione affectus, pie rint" singulis diebus octavarum ipsarum
statuit praifat* institutionis memoriam centum dies de injunctis sibi pcenitentiis
prima quinta feria post octavas Pentescos- relaxando, indulgentiam tribuit perpetuis
tes a cunctis fidelibus celebrari ut qui ; temporibus duraturam*^
per totum anni circulum hoc sacramento F^. Accepit Jesus calicem postquam coena-
utimur ad salutem, ejus institutionem illo vit dicens *H,ic calix novum testamen-
:

tempore recolamus quo Spiri-

specialiter ^
tum est in meo sanguine. *
Hoc facite in
ritus sanctus corda discipulorum edocuit meam commemorationem.
ad plene cognoscenda hujus mysteria sa- Memoria memor ero, et tabescet in
f.
cramenti. Nam et in eodem tempore me anima mea. *Hic. Gloria. *Hoc.
ccepit^ hoc sacramentum a fidehbus fre-
quentari^. In tertio Nocturno.
Coenantibus illis accepit Jesus panem,
FJ. Aiitiph. Introibo ad altare Dei, sumam
et benedixit, ac fregit, deditque discipulis Christum qui renovat juventutem meam.
suis, et ait *Accipite, et comedite
: hoc :
Psal. Judica me Deus.
est corpus meum. Antiph. Cibavit nos Dominus ex adipe
^. Dixerunt viri tabernaculi mei Quis :
frumenti, et de petra melle saturavit nos.
det de carnibus ejus, ut saturemur? *Ac- Psal. Exultate Deo.
cipite.
Antiph. Ex altari tuo, Domine, Christum
LECTIO VI. sumimus, in quem cor et caro nostra exul-
tant'^ Psal. Quam dilecta.
Ut autem pra^dicta quinta feria, et per Educas '*
panem de terra.
y.
octavas sequentes, ejus" salutaris institu- vinum
^. Et laetificet cor hominis.
tionis honorificentius agatur memoria, et
solemnitas de hoc celebrior habeatur loco ; LECTio vn.
distributionum materialium, quae in eccle- Secundum Joannem.
siis cathedralibus largiuntur existentibus^
In iUo tempore dixit Jesus discipulis suis
horis canonicis nocturnis pariterque diur- et turbis Judaeorum : Caro mea vere est
nis ;
pra^Iatus romanus Pontifex eis qui cibus, et sanguis meus vere est potus. Et
hujusmodi horis in hac solemnitate per- reliqua.

< Hic in Breviar. reg. explicit lectio quarta. — lus sancti missionem. » — *
Breviar. reg. : « ejus-
« Breviar. reg. « unde ut integro. v
: ^ Breviar. — dem. » - « An « assistentibus? »— ^ Breviar. reg. :

reg. : « hujus nominis quartus. » ^ Breviar. reg.— « interessent. » — '" Breviar. reg. —
« illo specialiter lempore. »5
Breviar. reg. « in- : ^' Breviar. reg. « existerint. » — '*
: « adesset. »
Breviar. reg.
—
: :

coDpit. » 6 Breviar. reg. hic addit « Legitur enim

:
« relaxavit, hujusmodi indulgentia futuris tempo-
in Aclibus apostolorum quod erant perseverantes ribus in perpetuum duralura. » ^^ Breviar. reg. — :

in doctrina apostolorum, et in communicatione

« exultavit. » ~ ^^ Breviar. reg. : « educat. »
fractionis panis, et orationibus, statim post
Spiri-
 ' ,

OPUSCULUM V. 339
manducat et bibit qui immundus praesu-
Homilia beati Augustini episcopi.
mit ad Christi accedere'' sacramentum,
Cum enini cibo et potu id appetant ho- quod ahus non digne sumit, nisi qui mun-
mines ut non esuriant ncque sitiant ; lioc dus est de quibus dicitur Beati mundo
; :

veraciter non pra^stat nisi iste cibus et po- corde, quoniam ipsi Deum videbunt.
tus, qui eos a quibus sumitur, immortales r). Misit me vivens l*ater, et ego vivo
et incorruptibiles facit, id est ipsa societas propter Patrem *
Et qui manducat me, ;

sanctorum, ubi pax erit, et unitas plena vivet " propter me.
atque perfecta. Propterea quippe, sicut y. Cibavit eum Dominus pane vitai et
ante nos intellexerunt homincs bei, Domi- inteUectus. *
Et qui.
nus noster Jesus Clmstus corpus et sangui-
nem suum in eis rebus commendavit quai LECTIO IX.
ad unum ahquid rediguntur'. Ex muUis Sicut ^ me misit, inquit, vivens Pater, et
namque gravis unus panis conhcitur, et ex ego vivo propter Patrem et qui manducat ;

multis racemis vinum confluit. me, et ipse vivet' propter me^*. Non enim
^. Qui manducat meam carnem et bibit FUius participatione Patris fit mehor qui
meum sanguinem, *in me manet et ego in est Patri'^ a^qualis '^ sicuf' participatione
*'
iUo. FUh per unitatem corporis et sanguinis
f. Non est alia natio tam grandis quae quam'^ illa manducatio potatioque signifi-
habeat deos appropinquantes sibi, sicut cat, nos efflcit meliores. Yivimus ergo nos
Deus noster adest nobis. * In me. propter ipsum, manducantes eum, id est**
per Christum accipientes vitam «ternam,
LECTio vni.
quam non habemus ex nobis. Vivit"* autem
Denique jam exponit quomodo id fiat ipse propter Patrem missus ab eo, quia
quod loquitur, et quid sit manducare cor- semetipsum exinanivit, factus obediens
pus ejus sanguiiiem bibere. Qui mandu-
et usque ad mortem, mortem'" autem crucis.
cat meam carnem et bibit meum sangui- Sicut misit me vivens Pater, et ego vivo
nem, in me manet, et ego in eo. Hoc est propter Patrem et qui manducat me, et ;

ergo manducare iham escam et illum bi- ipse vivet propter me; ac si diceret Et :

bere potum, iii Ciiristo manere, et iUum ego vivo^" propter Patrem, id est ut ad
manentem in se habere. Ac per hoc qui iUum tanquam ad majorem referam vitam
non manet in Christo, et in quo non manet meam, mea fecit, in qua me
exinanitio
Cliristus, proculdubio non ^
manducat spi- misit autem quisque vivat propter me,
; ut
ritualiter ejus carnem (licet carnahter et participatio facit, qua manducat me. Ego
visibihter premat dentibus sacramenta cor- autem humiliatus vivo propter Patrem, et
poris et sanguinis Cliristi) sed magis ; iUe erectus vivit propter me'^ Non de ea
taiita^ rei sacramentum ad judicium sibi natm^a dixit, qua semper est sequalis Patri

Augustinus, Tracl. xxvi

^
m
Joan., if, 17 « quse :
^" Idem. : « quis est natus sequalis. » ^^ Breviar. —
ad unura aliquid rediguntur ex multis. Namque reg. : « Sicut participatio ... sanguinis quod illa ...

aliud in unum ex multis granis contit; aliud in id est ipsum accipientes ... quod non habebamus ...
unum ex mullis acinis confluit. » Breviar. reg. — '^
: vivit autem propter Patrem ... morlem autem cru-
« rediguntur ex multis. Namque aliud in ununi, cis, Si enim secundum id accipimus vivo propter :

puta panis, ex multis gravis conficitur; aliud in Patrem, quod alibi ait Pater major me est; sicut :

unum, puta virum, ex multis acinis confluit. et nos vivimus propler ipsum qui major est nobis,
Deinde jam exponit, » etc. — ^ Breviar. reg. « nec : hoc ex eo quod missus est factum est; missio
manducat ejus carnem, nec bibit sanguinem, etiam quippe ejus exinanitio suimetipsius est, et formae
si tantse rei sacramentum ad judicium sibi man- serviiis recte intelligitur servata
acceptio ;
quod
ducat et bibit. » Et sic explicit lectio septima. — etiam Filii cum Patre sequalitate nalurse. » Et sic
* Augustinus, ibi, num. 18 « sacramenta, quse ali-
: lectio VIII explicit. ^^ldem « corporis ejus. » — :
—
quis non digne sumit, » etc; et paulo ante « sa- :
1' Idem quod. » — ^"^ldem « id est, ipsum acci.
: « :

cramentum corporis, » etc, pro « sacramenta cor- pientes seternam vitam, quam non habemus ex
poris, » et mox « quia » pro « qui. » — ^ Brev. reg.
: : nobis. »- ^^ Al. : « vivet. » — ^^ Augustinus tantum :

« vivit. »— ^ Hic in Breviar. reg. lectio viii incipit. « usque ad mortem crucis. » — '^ Augustinus « Ut :

— Breviar. reg. * Breviar.—reg. ego vivam propter Patrem et mox « Ego itaque :

« vivit. » ;

—
^' : :

^* Sequentia
« non ait sicut manduco Patrem et ego vivo prop-
:
humiliatus » pro « ego autem. »
ter Patrem; et qui manducat me et ipse vivit usque ad finem lectionis in editis Augustini non
propter me. Non enim Filius. » ^ Breviar. reg. — :
habentur.
v<quis est natus sequalis, » omisso « Patri. » —
 ;

340 OFFICIUM DE FESTO CORPORIS CHRISTI.

sed de ea in qiia minor factus est Patre de ; Ut duplicis substantiae
qua etiam superius dixit Sicut Pater ha- : Totum cibaret hominem.
bet vitam in semetipso, sic dedit et Filio Se nascens dedit socium,
vitam habere in semetipso [a). Convescens in edulium
^. Unus panis et unus corpus multi su- Se moriens in prctium,
mus. * Omnes qui de uno pane et de uno Se regnans dat in pra^mium.
calice participamus. salutaris hostia,

'f.
Parasti in dulcedine tua pauperi Deus, Qu* coelipandis^ ostium;
qui habitare facis unanimes in domo. * Om- Bella prsemunt hostiha,
nes. Gloria. Participamus. Da robur, fer auxihum.
r). Comedi favum meum cum melle meo. Uni trinoque Domino
^. Bibi vinum meum cum lacte meo. Sit sempiterna gioria,
Qui vitam sine termino
IN LAUDIBUS. Nobis donet in patria. Amen.

^. Posuit^ fmes tuos pacem.

Antiph. Sapientia sedificavit sibi domum, Et adipe frumenti satiat te.
F^.
miscuit vinum, et posuit mensam. Alleluia.
Psal. Dominus regnavit. Ad Benedictus Antiph. Ego sum panis
Antiph. Angelorum esca nutrivisti popu- vivus, qui de coelo descendi ; si quis man-
lum tuum, et panem de ccelo pra^stitisti ducaverit ex hoc pane, vivet in aiternum.
eis\ Alleluia. Oratio ut in primis Vesperis.
Antiph. Pinguis est panis Christi, et prae-
bebit delicias regibus. Alleluia. Ad primam et ad omnes horas Antiphonm
Antiph. Sacerdotes Dei incensum et pa- Laudum, quarta excepta. \^. Jesu Christe.
nes offerunt Deo. Alleluia. ^. Qui natus est de Yirgine Maria ; et dica-

Antiph. Yincenti dabo manna abscondi- tur per totam octavam.

tum, et nomen novum. Alleluia. Ad Tertiam Cap. Dominus Jesus. Pa- FJ).

nem coeli dedit eis. Alleluia, Alleluia. ^. Pa-

CAPITULUM.
nem angelorum manducavit homo. Alle-
Dominus Jesus, etc, ut inprimis Vespe- luia. Alleluia. Gloria. Panem. 'j\ Cibavit
ris. eos' etc.

HYMNUS. Ad Sextam Cap. Quotiescumque man-

Yerbum supernum prodiens.
ducabitis panem Imnc, et calicem bibetis,

Nec Patris linquens dexteram,

mortem Domini annuntiabitis donec veniat.
Bj. Cibavit eos, etc. Alleluia. Alleluia. )i. Et
Ad opus suum exiens,
de petra, etc. Alleluia. Alleluia. Gloria.
Yenit ad vitae vesperam.
Cibavit. 'j. Educas panem.
In mortem a discipulo
Suis tradendus semiilis, Ad Nonam Cap. Quicumque manduca-
Prius in vitae, ferculo verit panem et biberit cahcem Domini
Se tradidit discipuhs. indigne, reus erit corporis et sanguinis
Quibus sub bina specie Domini. BJ. Educas panem, etc. Alleluia.
Carnem dedit et sanguinem, AUeluia. Et vinum la?tificet, etc. AUeluia.
ji^.

^ Breviar. reg. « illis. : — 2 Brev. reg. : « Coeli manducal me, et ipse vivit propter me; ac si dice-
pandit. Breviar. reg. « -f. Omnia a te expec- ret ut ego vivam propler Patrem, id est ad illum
:

tant. * i\!. Ut des illis escam in tempore. » — ^ Brev. tanquam majorem referam vitam meam, exinanitio
reg. : « Cibavit illos, » hic et infra. mea fecit, in quo me misit; ut autem vivat quis-
(a) In Breviar. reg. :
que propter me, parlicipatio facit qua manducat
me. Ego ita humiliatus vivo propter Patrein; ille
« LEGTIO IX. erectus vivit propter me. Si autem ita dictum est :

»Major est enim Pater Filio homine, sed sequa- Vivo propter Patrem, quia ipse de illo, non ille de
lem habet Deura FiHum, cum idem ipse sit et ipso est, sine detrimento ajqualitatis dictum est.
Deus et homo, Dei Filius, et hominis Filius, unus Nec tamen dicendo Et qui manducat me et ipse :

Christus Jesus. In quam sententiam, si recte ac- vivit propter me, eamdem nostram et suam sequa-
cipiantur haec verba, ita dixit Sicut-misit me : lilatem significavit, sed gratiam mediatoris osten-
vivens Pater, et ego vivo propter Patrem, et qui dit. »
 ; ; ;

OPUSCULUM V. 341
Alleluia. Gloria. Educas. ^' Posuit fines postqiiam coenavit, dicens : Hic calix no-
iuos pacem. iij. Et adipe frumenti satiat te. vum testamentum est in meo sanguine hoc ;

Ad
facite, quotiescumque sumitis, in meam
Vesper. super Psal. Antiphonoe Laudum.
Psal. ', Cap., Hynin., f., sicut in primis Vesperis.
commemorationem. Ouotiescumque enim
manducabitis panem hunc et calicem bibe-
Ad
Magnificat A?itiph. sacrum convi- tis, mortem Domini annnuntiabitis donec

viuml in quo Christus sumitur, recolitur veniat. Itaque quicumque manducaverit

memoria passionis ejus, mens impletur panem vel biberit calicem Domini indigne,
gratia, et futur*. j^loria? nobis pignus da- reus erit corporis et sanguinis Domini.
lur. Alleluia. Alleluia. Probet autem seipsum homo; et sic de
pane illo edat, et de calice bibat. Qui enim
Oratio ut in primis Vesperis.
manducat et bibit indigne, judicium sibi
Pe?' octavam Invilator. Christum panem manducat et bibit, non dijudicans corpus
angelorum et hominum, Yenite adoremus. Domini.
Ad Benedictus Antiph. Ego sum panis ^. Oculi omnium Domine;
in te sperant,
vivus^ qui de coelo descendi qui manducat ;
et tu das illis escam
tempore opportuno.
in
ex hoc pane, vivet in aiternum. Aperis tu manum tuam, et imples
')!.

Ad Magnificat Antiph.\ Memoriam fecit omne animal benedictione. Alleluia.

mirabiUum suorum misericors et miserator EJ. Caro mea vere^ est cibus, et sanguis
Bominus, escam dedit timentibus se. meus vere est potus qui manducat meam
;

Csetera omnia tiant sicut in die. carnem et bibit meum sanguinem, in me

manet, et ego in eo\
AD MISSAM.
SEQUENTIA.
Cibavit eos ex adipe frumenti, Alleluia
et de petra melle saturavit eos. Alleluia, Lauda, Sion, Salvatorem,
Alleluia, x\.lleluia. Lauda ducem et pastorem,
% Exultate Deo adjutori nostro, jubilate In hymnis et canticis.
Deo Jacob. Gloria Patri, etc. Quantum potes, tantum aude;
Gloria in excelsis, etc. Quia major omni laude,
Nec laudare sufficis.
ORATIO. Laudis thema specialis,
Panis vivus et vitalis,
Deus, qui nobis sub sacramento mirabili Hodie proponitur.
passionis tuse memoriam reliquisti, tribue,
Quem in sacrae mensa coenae,
qua^sumus, ita nos corporis et sanguinis Turb« fratrum duodense
tui sacra mysteria venerari, ut redemptio- Datum non ambigitur.
nis tuae fructum in nobis jugiter sentia- sonora
Sit laus plena, sit
mus; qui vivis, etc.
Sitjucunda, sit decora
Mentis jubilatio.
Lectio Epistolse beati Paidi apostoli
Dies enim solemnis agitur,
ad Corinthios.
In qua mensa? prima recolitur
Fratres, ego enim accepi a Domino quod Hujus institutio.
et tradidi vobis quoniam Dominus Jesus
;
In hac mensa novi Regis,
in qua nocte tradebatur, accepit panem, et Novum pasclia novae legis
gratias agens fregit et dixit : Accipite et Phase vetus terminat.
manducate hoc est corpus meum, quod
: Yetustatem novitas,
pro vobis tradetur; hoc facite in meam Umbram fugat veritas,
commemorationem. Similiter et calicem, Noctem lux ehminat^

Brev. reg.
^ « Ps. Dixit Dominus. Ps. Confitebor
: « vere, » bic et infra. — ^*
Missale reg. addit :

Credidi propter. Ps. Beali omnes. Ps. Lauda,

tibi. Ps. « y.Qui manducat meam carnem et bibit meum
Jerusalem. In Missali reg. xvi saec. 8887 sanguinem, in me manet, et ego in eo. » — ^ Mis-
« y. Qui posuit fines tuos pacem; i^. Et adipe fru- sale reg. 8887 : « illuminat. »
menti satiat te. » — ^ Missale reg. 8887 omittit ;
 ; ; ;

34.2 OFFICIUM DE FESTO CORPORIS CHRISTI.

Quod in ccena Christus gessit, Tu nos bona fac videre
Faciendum hoc expressit In terra viventium.
In sui memoriam. Tu qui cuncta scis et vales,
Docti sacri institutis, Qui nos pascis hic mortales,
Panem, vinum, in salutis Tuos ibi commensales,
Consecramus hostiam. Cohaeredes et sodales
Dogma datur christianis, Fac sanctorum civium. Amen.
Quod in carnem transit panis,
Etvinum in sanguinem. SECUNDUM JOANNEM.
Quod non capis, quod non vides, In iUo tempore dixit Jesus discipulis suis
Animosa firmat fides
et turbis Judaeorum : Caro mea vere est
Praeter rerum ordinem.
cibus, et sanguis meus vere est potus. Qui
Sub diversis speciebus, manducat meam carnem et bibit meum
Signis tantum, et non rebus,
sanguinem^ in me manet etego in illo.
Latent res eximise.
Sicut misit me vivens Pater,
et ego vivo
Caro cibus, sanguis potus
propter Patrem; et qui manducat me, et
Manet tamen Christus totus
ipse vivet propter me. Hic est panis qui
Sub utraque specie. de ccelo descendit. Non sicut manducave-
A sumente non concisus, runt patres vestri manna, et mortui sunt
Non confractus, non divisus, qui manducat hunc panem, vivet in aeter-
Integer assumitur.
num.
Sumit unus, sumunt mille
Credo.
Quantum isti, tantum ille ;

Nec sumptus consumitur*. Offertorium. Sacerdotes incensum Do-

Sumunt boni, sumunt mali, mini et panes offerunt Deo ; et ideo sancti

Sorte tamen inaequah, erunt Deo suo, et non polhient nomen ejus.
Vitse vel interitus^ Aheluia.
Mors et mahs, vita bonis. SECRETA.
Vide paris sumptionis
Ecclesiae tuae, quaesumus, Domine, unita-
Quam sit dispar exitus I

tis et pacis propitius' dona concede, quae

Fracto demum sacramento,
sub oblatis muneribus mystice designan-
Ne vaciUes sed memento
;

tur^.
Tantum esse sub fragmento
Quantum toto tegitur. Prsefatio. Quia per incarnati^
NuUa rei fit scissura, Sanctus. Divinum mysterium semper de-
Signi tantum fit fractura, claratur, et mens infidehum tumens excae-
Qua nec status nec statura catur, flrma spes credentium fide robora-
Signati minuitur. tur.
Ecce panis angelorum, Sanctus. Fides est summopere credere in
Factus cibus viatorum, Deum, panem sanctum edere, et tractare
Vere panis fihorum, eum. Jubens dicit Sumite hoc est corpus
: :

Non mittendus canibus. meum.

In figuris praesignatur^ Sanctus. Panis prius cernitur; sed dum
Cum Isaac immolatur, consecratur^ caro Christi sic mutatur;
Agnus paschae deputatur, quomodo convertitur, Deus operatur.
Datur manna patribus. Dominus Deus Sabaoth. De vino similiter,
Bone pastor, panis vere, si sit benedictum, et tunc est veraciter san-
Jesu nostri miserere, guis Christi dictum credamus communiter
;

Tu nos pasce \ nos tuere. verum et non fictum.

^ Missale reg. 8887 : « minuitur. » — ' Sic cod. munio » non inveniuntur in cod. reg. 8887. Csete-
reg. 8887; sed hanc stropham edit. Parm. omisit. rum non erat mos
addendi hymno « Sanctus, »
talia
— 3 Cod. reg. 8887 « pascis. »: — '^
Cod. reg. 8887 tempore D. Thomse; unde has additiones spurias
omisit « propilius. »
:
« Cod. —
reg. 8887 « desi- : esse suspicamur.
gnentur. » —
« Quae sequuntur usque ad «
Com-

^
 OPUSCULUM V. 343
Pleni sunt cceli et terra gloria tua; calicem Domini indigne, reus erit corporis
hosanna in excelsis. Nobis celebrantibiis et sanguinis Domini. Alleluia.
istud sacramentum, et cunctis fidelibus fiat
nutrimentum, Judaeis negantibus sit in POSTCOMMUNIO.
detrimentum. Benediclus qui venit in no-
mine Domini ; hosanna in excelsis. Fac nos, quaesumus, Domine, divinitatis
tuaB sempiterna fruitione repleri, quam
Communio. Quotiescumque manducabi- pretiosi corporis et sanguinis tui tempora-
tis panem hunc et calicem bibetis, mortem lis perceptio praefigurat
;
qui vivis et regnas
Domini annuntiabitis donec veniat. Itaque cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti
quicumque manducaverit panem vel biberit Deus per omnia ssecula sa^culorum. Amen.
 OPUSGULUM VI.

CONTRA ERRORES GRiECORUM

AD URBANUM IV, P. M.

(edit. ROM. I.)

non ita expresse locuti sunt de unitate

PR0(EM1UM. divinae essentiae, sicut doctores sequentes ;

et simile de ahis contingit erroribus, quod

Libellum ab excellentia vestra mihi exhi-
bitum, Sanctissime Pater Urbanae papa, di-
hgenter perlegi, in quo inveni quamplu-
rima ad nostra? fidei assertionem utiha et
expressa. Consideravi autem quod ejus
fructus posset apud plurimos impediri
propter qusedam in auctoritatibus sancto-
rum Patrum contenta, quae dubia esse
videntur, et bene^ possent materiam mi-
nistrare errorum% et contentionis dare
occasionem et calumniae. Et ideo, ut re-
mota omni ambiguitate, ex auctoritatibus
in praedicto hbello contentis
fructus purissimus capiatur; proposuiprimo
non solum in diversis doctoribus, sed in
uno egregio doctorum Augustino expresse
apparet. Nam in suis hbris quos post exor-
tam pelagianorum haeresim edidit, cautius
locutus est de potestate hberi arbitrh quam
in hbris quos edidit ante praedictae haeresis
ortum, in quibus hbertatem arbitrh contra
manichaeos defendens, ahqua protuht quae
in sui defensionem erroris assumpserunt
pelagiani, divinae gratia? adversantes. Et
ideo non est mirum, si moderni fidei doc-
tores post varios errores exortos, cautius
verae fidei^ et quasi ehmatius loquuntur circa doctri-
nam fidei, ad omnem ha^resim evitandam.

ea quae dubia esse videntur in auctoritati- Unde, si ahqua in dictis antiquorum docto-
bus exponere
praedictis et postmodum , rum inveniuntur quae cum tanta cautela
ostendere quomodo ex eis veritas catho- non dicantur quanta a modernis servatur,
Ucae fidei et doceatur et defendatur. non sunt contemnenda aut abjicienda sed ;

Quod autem 'ahqua in dictis sanctorum ^ nec etiam ea extendere oportet, sed expo-
inveniantur quae modernis dubia esse vi- nere reverenter. Secundo, quia muUa quae
dentur, ex duobus sestimo provenire. Primo bene sonant in hngua graeca, in latina for-
quidem, quia errores circa fidem exorti tassis bene non sonant, propter quod eam-
occasionem dederunt sanctis Ecclesia^ doc- dem fidei veritatem ahis verbis Latini con-
toribus ut ea quae sunt fidei, majori cir- fitentur et Graeci. Dicitur enim apud Graecos
cumspectione traderent, ad eliminandos recte et cathohce, quod Pater, et Fihus, et
errores exortos sicut patet quod sancti
; Spiritus sanctus sunt tres hypostases ;

doctores qui fuerunt ante errorem Arii, apud Latinos autem non recte sonat, si

• Parm. : « unde. » — ' Cod. Vict. « erroris

: et ' Al. :« vitsefidei. •''
Parm. addit « Grsecorum.»
:

conleiilionis, et dare occasionem calumnise. » —

I
 ;
:

OPUSCULUM VI. 345

quis dicat quod sunt tres substantiae licet ; Et iterum Theodoritus ' Super epistolam ad
hypostasis sit idem apud Gra^cos quod sub- Hebr. : « Causa Fihi Pater est. » Apud La-
stantia apud Latinos socundum proprieta- tinos autem non est consuetum quod Pater
tem vocabuli. Nam apud Latinos substantia dicatur causa FUii vel Spiritus sancti, sed
usitatius pro essentia accipi solet, quam solum principium vel auctor. Et hoc prop-
tam nos quam Graeci unam in divinis con- ter tria.Primo quidem, quia Pater non
fitemur. Propter quod, sic-ut (ira^ci dicunt posset intclligi causa Filii pcr modum cau-
tres hypostases,nos dicimus tres personas, sae formahs vel materialis vel finalis, sed
ut etiam Augusthuis docet in YII De Tri- solum per modum causae originantis, quae
nitate. Nec est dubium quin etiam simile est causa efftciens. Ilanc autem semper in-
sit in aliis multis. venimus secundum essentiam esse diver-
Unde ad officium boni translatoris perti- sam ab eo cujus est causa. Et ideo, ne
net ut ea qua; sunt catholica? fidei transfe- Filius intehigeretur esse alterius essentiae
rens, servet sententiam, mutet autem mo- a Patre, non consuevimus dicere Patrem
dum loquendi secundum proprietatem esse causam Fihi; sed magis utimur ilhs
linguae in quam transfert. Apparet enim nominibus quae signiflcant originem cum
quod ea quae in latino htterahter dicun-
si quadam consub^antialitate, sicut fons, ca-
tur, vulgariter exponantur, indecens erit put et alia hujusmodi. Secundo, quia causa
expositio, si semper verbum ex verbo su- apud nos correspondct effectui, unde pa-
matur. MuUo igitur magis quando ea quae trem non dicimus esse causam, ne aliquis
in una hngua dicuntur, transferuntur in intehigat filium esse factum. Nam et apud
quod verbum sumatur ex verbo,
aliam, ita philosophos prima causa Deus nominatur
non est mirum si ahqua dubietas rehn- omne autem causatum sub universitate
quatur. creaturarum comprehenditur apud eos et ;

ideo si Fhius causam dicatur habere, pos-

LIBER I. set intelligi quod sub universitate causa-

torum vel creaturarum comprehenderetur.
CAPUT I.
Tertio, quia de divinis non de facili debet
homo aliter loqui quam sacra Scriptura
Quomodo intelligatur hoc quod dicitur loquatur. Scriptura autem sacra Patrem
Filius habet esse a Patre sicut causatum nominat principium Filii, ut patet Joan., i
a causa. In principio erat Fer ^z^;?2.Nunquam autem
dicit Patrem esse causam, vel Fhium cau-
Potest autem apud ahquos esse dubium satum. Unde, cum causa plus dicat quam
quod in plerisque locis harum auctorita- principium, non praesumimus Patrem di-
tum Patrem esse causam Fihi, et
dicitur, cere causam, nec Filium causatum. Nihil
Patrem et* Fhium
esse causam Spiritus autem ad originem pertinens adeo ^
pro-
sancti. Et hoc quidem habetur primo in prie dicitur in divinis, sicut hoc nomen
verbis Athanasii, quae in nicaena synodo principimn. Quiaenim ea qu« sunt in Deo,
dixisse refertur, ubi dicit : <( Quidquid ha- incomprehensibiha sunt, et definiri a nobis
bet Filius a Patre, habet sicut verbum a non possunt, convenientius utimur in Deo
corde, splendor a sole et fluvius a fonte, et nominibus communibus quam propriis
a causa omne causatum. Qui autem inju- propter quod maxime proprium nomen
riatur vel negat causatum, equidem et ejus dicitur esse Qui est, quod est commu-
causam ejus negat. Dicit causatus genitus nissimum, iit patet Exod., m. Sicut enim
Filius : Qui me spernit, spernit eum qui causa est communius quam elementum,
me misit. » Et alibi : « Non est imprincipia- ita et principium quam
causa dicitur enim ;

tus Spiritus, » Iioc est sine principio et punctum principium sed non causa.
linea»,
causa, « sedpotius ipsum demonstrat Deum Et ideo convenicntissime nomine principh
verum/ principiatum tamen non ex tem- utimur in divinis.
pore, sed ex causa vera originis. » Item Nec tamen inteUigendum est quod sancti
Basilius episcopus « Spiritus sanctus ab
: praedicti, qui nomine causae et causati
ipso Deo missus, causam habet ipsemet. » utuntur in divinis personis, intendant di-

Parm. : « vel. » — * Cod. Victor. : « Theodori- cus. » Al. : « a Deo.

 ,;

34G CONTRA ERRORES GRJICORUM.

versitatem naturaB inducere aut Filium , cepimus Spiritum sanctum a Patre et Filio,
esse creaturam. Sed per hoc volunt osten- tertium connumeratum, et conglorificatum
dere solam originem personarum sicut , Spiritum Filii Dei, qui tradens ordinem sa-
nos nomine principii. Unde dieit Gregorius lutiferi baptismatis, dixit : Euntes, bapti-
Nyssenus « Causam autem causatumque
:
zate omnes in nomine Patris, et Filii, et
dicentes non naturam per liaec nomina
, Spiritus sancti. Et Epiphanius dicit :

significamus. Neque enim ha^c nomina loco ((Spiritus Dei ex Patre et Filio tertius est
essentiae vel naturae ratione damus, sed appeUatus In nomine Patris, et Fihi, et
:

quahter inter se habent differentiam de- , Spiritus sancti. » Quod autem dicit Basi-
monstramus ut scihcet Fihum non ingeni- lius, quod secundus a Filio
Spiritus est
tum esse, neque Patrem per generationem dignitate, videtur majorem habere calum-
ahquam demonstramus ab ahquo. » Item niam, quia videtur in dignitate Trinitatis
Basihus dicit « Spiritum sanctum dico in-
:
constituere gradum, cum sit par dignitas
genitum, non habere Patrem nec creatu- et eadem trium personarum. Potest autem
ram quia non est creatus sed causam ;
hoc exponi non de dignitate naturali, sed
habet Deum, cujus vere est spiritus, a quo de personali sicut et secundum nos dici-
:

et procedit. » tur quod persona est hypostasis proprie-

tate distincta ad dignitatem pertinente.
CAPUT II. Secundum quem modum dicit Hilcirius
quod (( Pater est major Filio propter aucto-
Quomodo intelligatur cum dicitur qiiod ritatem originis ; Filius tamen non est mi-
Filius sit secundus a Patre, et Spiritus nor Patre propter substantiae unitatem. »

sanctus sit tertius.

CAPUT III.
Item invenitur in auctoritatibus praedic-
torum doctorum, quod Filius sit secundus Quomodo intelligitur hoc quod dicitur,
a Patre, et Spiritus sanctus sit tertius ab quod Spiritus sanctus sit tertium lumen.
eodem. Dicit enim Athanasius in Sermone
ad Serapionem : u Spiritus sanctus tertius Adhuc autem videtur esse magis calum-
est a Patre; a Fiiio tamen est secundus. » niosum quod ex verbis sancti Epiphanii
Et Basihus dicit « Dignitate quidem
: et ,
cypriensis episcopi inducitur, dicentis :

ordine secundus est a Fiho Spiritus. » Hoc « sanctus spiritus est

Spiritus veritatis ,

autem ahcui potest videri falsum. In divi-
nis enim personis non est nisi ordo, secun-
dum quem, ut Augustinus dicit, non est
alter prior altero, sed est alter
Niillus enim modus
dum quem Pater prior Filio dici possit.
Neque enim prior est Pater tempore, cum
Filius sit aeternus neque prior natura ; tertium lumen. Dicitur autem quod est
cum Patris et Fihi sit una natura neque
dignitate, cum Pater et Fihus sint a^quales
neque etiam inteUectu, cum non distin-
guantur nisi relationil)us
sunt simul secnndum intellectum cum
lumen tertium a Patre et Filio. » Ubi enim
est summa unitas, non est ordo primi et
tertii. Pater autem et Filius et Spiritus
ex altero. sanctus sunt unum lumen, sicut et unus
prioritatis est, secun- Deus. Sicut ergo non potest catholice dici
quod Spiritus sanctus sit tertius Deus a
Patre et Fiho, ita non potest dici quod sit
; tertia persona propter personarum plurah-
tatem. Ex hoc ergo quod dicit lumen ter-
tium, sequitur quod sint tria lumina quod
; relativa autem ipse postmodum expresse subjungit, di-
, cens « Alia vero omnia positione vel com-
:

unum sit de intellectu alterius. Et ita patet positione sive appellatione lumina dicun-
quod ita, proprie loquendo, Filius non pos- tur , non tamen istis tribus luminibus
sit dici esse secundus a Patre, nec Spiritus similia. » quod lumen
Potest autem dici
sanctus tertius ab eodem. originem quamdam importat nam lumen ;

Dicunt ergo doctores pra^dicti, Filium est quod ex aliqua luce difTunditur et ,

esse secundum et Spiritum sanctum esse etiam ex se aliud lumen diffundere potest.
tertium,secundum ordinem in numerando, Et secundum hoc, nomen luminis ad per-
quod patet ex ipso Basilio, qui dicit « Re- : sonales proprietates trahi potest ratione

Parm. omittit : « summa. »

 Ol'USCULUM YI. 347

secimdum ipsam
proprietatis difTusivae^licet sacro lateranensi concilio reprobatus, ubi
naturam lucis ad esscntiam perlineat. Et reprobatur" et dogma Joachlm, (jui hunc
hoc attendens dictus Pater, tertium lumen modum loquendi contra Magistrum Potrum
et tria lumina dixit in divinis licet hoc * Lomljardum defendere pra^sumpsit. Osten-
nullo modo
ad consequentiam trahen-
sit dit enim pra^dictus Magister Petrus in

dum sed simpUciter confitendum quod

,
quinta distinctione primi libri Sententia-
Pater et FiUus et Spiritus sanctus sunt rum, quas edidit, quod communis es-
unum lumen. sentia non generat, nec generatur^ nec
procedit. Et hoc ideo, quia in divinis in-
CAPUT IV. venitur ahquid commune indistinctum,
et aliquid quod distinguitur et non est
Qiiomodo intelligatur quod essentia sit eommune. Illud ergo quod est distinctio-
genita in Filio, et spirata in Spiritu nis ratio in divinis, non potest attribui
sancto, ei quod est commune et indistinctum,
sed solum ei quod distinguitur. Nulla
Invenitur autem in dictis prsedictorum autem alia distinctionis ratio in divinis in-
Patrum, quod essentia sit genita in Filio, venitur nisi ex eo quod unus generat, et
et spirata in Spiritu sancto. Dicit enim alius nascitur, et alius procedit. Non ergo
Athanasius in ui Sermone gestorum ni- Iioc ipsum quod est generare vel nasci vel
csense synodi, ex persona Fihi adloquens : procedere, potest essentiae divinae attribui,
« Tuum Spiritum cum divina essentia a te quae est communis et omnino indistincta in
genita ipsis hominibus compenso » et ; tribus personis. Id autem quod est distinc-
parum post « Ex tua essentia, quam in: tum in divinis, est persona vel hypostasis
me genuisti, Spiritum sanctum do eis, » et vel suppositum divinae naturae, id est quod
idem in Epist. ad Serapionem « Essen- : est habens divinam naturam. Et ideo illa
tiam suam in se ipse genitor retinens^, quae significant vel supponere possunt per-
totam in Fiho suo incarnabiliter genuit » ; sonam, recipiunt congruentem praedica-
et iterum « Sicut Pater habet vitam in se-
: tionem generationis aut processionis, sicut
ipso, id est naturam vivam spirantem, sic h«c nomina « Pater, Filius et Spiritus
dedit et Filio vitam habere in semetipso hoc ; sanctus » significant personas determina-
est eamdem naturam genuit in Fiho spi- tas, et hoc nomen
« hypostasis » in com-

rantem^ Spiritum vivum; » et infra dicit : muni. Unde convenienter dicitur quod
a Patris et Fihi unam esse deitatem natu- Pater generat Filium, et quod Fihus nas-
raliter spirantem unum. Spiritum sanc- citur a Patre, et quod Spiritus sanctus
tum. » Ex quibus verbis habetur quod procedit a Patre et Filio et similiter quod ;

natura divina in Filio sit genita, et in Patre persona generet vel spiret personam, aut
et Fiho sit spirans. Item Cyrillus in libro generetur aut spiretur a persona. Hoc au-
Thesaurorum contra hxreticos : « Yirtus tem nomen « Deus, » quia significat essen-
increata et genita in Filio, Filii est per tiam communem per modum concreti (si-
omnem modum naturae paternae ; » et ite- gniflcat enim habentem deitatem potest )

rum Pater Fiho dedit vitam, id est vitam

: « supponere ex modo suae significationis pro
suam naturalem genuit in Filio » Item persona; et ideo etiam hujusmodi locutio-
Basihus « Ipse Fihus, quem dat nobis
: nes convenienter conceduntur, Deus gene-
Pater, est Deus de Deo essentialiter geni- rat Deum, Deus nascitur vel procedit a
tus, habens in se totam essentiam Patris Deo. Hoc autem nomen « essentia, » et
genitam. » Item Athanasius dicit in Epist. « divinitas, » etquaecumque in abstracto
ad Serapionem, essentiam divinam in Spi- significantur, non habent ex modo suae
ritu sancto esse spiratam dicens quod significationis neque quod significent ne-
(( Spiritus sanctus est vera et naturalis que quod supponant pro persona. Et ideo
imago Filii per essentiam omnimode ab non proprie ea quae sunt propria persona-
eodem in se spiratam. » Hic autem modus rum, de hujusmodi nominibus pra^dicantur,
loquendi in se* calumniosus est et in : ut dicatur essentia generans vel genita, h-

^ Cod. Vict. : « posuit. » — » Coci. Vict. « rema-

: tjt : « in se. »— ^ Parm. omittit « reprobatus, ubi
:

nens. » — ^ Parm. : « spirante. » — * Parm. omit- reprobatur. » — ^ Parm. « gignitur. »

:
348 CONTRA ERRORES GRJICORUM.
cet qusedam horum nominum propinquiora
sint personis,inquantum significant prin- CAPUT VI.
cipia actuum qui sunt proprie personarum,
sicut lumen, sapientia, bonitas, » et
((
Quomodo intelligitur quod quse sunt pro-
hujusmodi. Unde et qua? sunt propria per- piia naturaliter Patris sunt propria
sonarum, de tahbus minus inconvenienter Filii.
prsedicantur, ut cum dicitur FiUus lumen
de lumine, sapientia de sapientia; sed es- Potest esse dubium quod CyriUus in
sentia de essentia magis inconvenienter eodem Ubro Thesaurormn dicit Omnia : ((

dicitur. Sed hcet modus significandi diver-
sus sit cum dicitur Deus et deitas, tamen
res est eadem penitus et ideo propter rei ;
identitatem, sicut unum de altero pra^di-
catur, ut cum dicitur, Deus est deitas, vel
persona divina sive Pater est divina essen-
tia ita et a sanctis interdum unum pro aho
;
ponitur ut sic dicatur quod essentia divina
;
generat, quia Pater, qui est essentia divina
generat, et essentia est de essentia, quia
Fihus, qui est essenlia, est de Patre, qui
est eadem essentia divina; et sic exponit
Cyrihus in libro Thesaurorum dicens
((Pater de se vita vivente et essentia vera-
citer existente, tanquam a vera radice,
generandd Fihum, dat ei naturahter suam
naturalem vitam et essentiam. » Et sic
etiam cum dicitur quod Pater genuit na-
turam suam in Filio exponendum est
quod per generationem suam naturam
Filio dedit, sicut ex pra^missis verbis Cy-
riUi habetur.
qua3 Patris sunt propria naturaliter, sunt
propria et FUii. » Aut enim hoc inteUigit
de essentiaUbus attributis, et sic patet quod^
neque Patri neque FiUo sunt propria, sed
utrique communia, aut de personaUbus;
et sic quffi sunt propria Patris, non sunt
propria FiUi : sicut innascibiUtas et pater-
nitas nuUo modo sunt FiUi, sed sohun Pa-
tris. Patet autem ex prffimissis al) eo, quod
loquitur de essentiahbiis attributis. Pra3-
mittit enim quod qua^cumque naturahter
dicuntur inesse Patri, omnia iUa insunt
, :
FiUo, sicut vita, veritas, lux et hujusmodi.
Ha?c autem dicuntur esse propria Patri
non in respectu ad Fihum, neque in Fiho
respectu ad Patrem, sedutrique inrespectu
ad creaturam, cui in comparatione ad Deum
non proprie pra:»dicta conveniunt, vel pro-
,
prium hic dicitur', non quod convenit uni
soh, sed quod proprie et vere alicui conve-
nit secundum se.

CAPUT VII.
CAPUT V.
Quomodo intelligitur qitod Pater neque
Quomodo intelligitur quod Jesus dicitur Filio neque Spiritu sancto indiget ad sui
Filius patern3B essentiee. perfectionem,

Ex hoc etiam patet quahter exponendum Item potest esse dubium quod Athanasius
sit quod idem CyriUus in eodem Ubro dicere dicit in Epistola ad Serapionem , quod
videtur : (( Quomodo ergo
Jesus FUius pa- « Pater per se et in se sine alicujus indi-
ternai essentiae erit creatura? » Non enim gentia plenus et perfectus existens Deus,
dicitur FUius essentia^ paterna^, quasi a ad sui perfectionem neque Fiho neque
paterna essentia genitus, sed quasi pater- Spiritu sancto indiget. » Quod enim Pater
nam essentiam per generationem accipiens. non sit indigens, dubium non est sic enim ;

Et per hunc modum exponenda sunt omnia
quse simihter dici inveniuntur sicut quod
dicitur Fihus ct Spiritus essentiahter pro-
cedere, inquantiim procedendo essentiam
a Patre accipiunt.
neque Fihus neque Spiritus sanctus indi-
;
gens est. Illud enim proprie est indigens
cui in se considerato aliquid deest ad
suam perfectionem quod non potest dici
neque de Patre, neque de FiUo, neque
de Spiritu sancto. Sed tamen patet quod
non posset esse Pater perfectus, nisi FUium
haberet quia nec Pater sine Filio esset,
:

nec esset Deus perfectus, nisi haberet Ver-

Parm. omitlit : « patet quod. » — "^

Parm. omit- tit : « hic dicitur. »

^
 ; ;

OPUSCULTIM VI. 340

bum, et nisi haberet spiramen vita^, sicut est ingenitus Spiritus sanctus, quia imprin-
idem Athanasius dicit in Sermone rjestorum cij^iatum esse et ingenitum soli Deo patri
nicdeni concilii, sic inf[uiens de arianis, qui catholicaEcclesia congregata apud nica^nam
negabant Filium et Spuitum sanctum esse recte et fideliter attribuit, et de solo Patre
consubstanliales Patri : a Dicunt sterilem hoc esse credendum et pra^dicandum, toti
esse et infructuosam natvu*am palernam, mundo sub anathemate mandavit. » Sed
qua3 omnibus rebus insitam et propagati- dicendum quod « ingenitus » dupliciter
vam simihum dedit naturam. Et mutum accipi potest. Uno modo pro eo quod caret
faciunt Patrem et sine Ycri)o, qui omnibus principio et sic soli Patri convenit, ut ex
rationahbus facultatem dedit loquendi. dictis Athanasii patet. Alio pro eo modo
Mortuum etiam ipsum Patrem dicunt, et quod non est principium
genitum, licet sit

expertem viventis naturae, » inquantum habens; et sic non solum Gregorius Na-
scilicet negant Spiritum sanctum coessen- zianzenus in verbis prcemissis, sed etiam
tialem Patri. In quo apparet quod non esset Hieronymus in regulis definitionum con-
Pater Deus perfectus, nisi FiUum et Spiri- tra ha^.reticos Spiritum sanctum dicit esse
tum sanctum haberet. Idem etiam Athana- ingenitum.
sius dicit in Epistola ad Serapionem, quod
(( Pater non potuit creare creaturam nisi CAPUT IX.
per Yerbum, et deificandis creaturis se non
potest communicare nisi per idem Yerbum, Qiiomodo intelligitur quod Spiritus sanc-
et simihter nec Filius in Spiritu sancto. » tns dicitur medius Patris et Filii.
Commune ergo est Patri et FiHo et Spiritui
sancto quod nulkis eorum sit indigens. Item in praemissis verbis Gregorii Na-
Item commune est cuiUbet eorum quod zianzeni dubium est quod dicit Spiritum
nulhis sine ahis duobus potest esse Deus sanctum esse medium ingeniti genitique,
perfectus. Sed hac ratione proprie de Patre cum magis dicatur
id est Patris et Filii;
dicit Athanasius quod ad sui perfectionem esse tertius, vel tertia in Trinitate persona,
Filio et Spiritu non indiget, quia
sancto ut supra habitum est. Sed dicendum quod
ipse suam perfectionem non habet ab aho non dicitur esse medius secundum ordi-
Fihus autem et Spiritus sanctus suam per- nem enumerationis ^
,
qui respondet ordini
fectionem habent a Patre. Unde idem originis; sic enim
medius est inter
Filius
Athanasius dicit in Epist. ad Serapionem : Patrem et Spiritum sanctum, sed dicitur
« Non ratione Fihi, nec ratione Spiritus medius quasi communis nexus amborum
sancti Pater existit plenus beatus Deus. est enim communis amor Patris et Filii. Et
Neque enim a supra se habet a quo sit, simihter exponendum est quod Epiphanius
neque ab infra se habet a quo habeat, » id dicit in libro De Trinitate, qUod Spiritus
est quod sit a Filio, vel a Spiritu sancto. sanctus est in medio Patris et Filii.

CAPUT YIIL CAPUT X.

Quomodo intelliqitur quod Spiritus sanc- Quomodo intelligitur hoc qiiod dicitur quod
tus dicitur ingenitus, Spiritus sanctus sit imago Filii.

Item videtur esse dubium quod Grego- Item in pluribus locis harum auctorita-
rius Nazianzenus in Serm. de Epiphania tum dicitur quod Spiritus sanctus imago
sit
dicit quod Spiritus sanctus, secundum quod Filii, sicut Athanasius dicit in Sermone
est in Deo, procedit ut sit ingenitus et non tertio nicseni concilii : « Spiritus sanctus
Filius, medius ingeniti genitique. » Non Patris et Fihi mia deifica et viviflca dicitur,
enim videtur quod Spiritus sanctus ingeni- et est vera imago Filii, ipsum per omnia in
tus dici possit. Hilarius enim dicit in lib. se essentialiter tenens, naturaliter repr«-
De synodis quod « si quis duos ingenitos sentans, quemadmodum et Filius est imago
dicit, duos deos facit. » Item Athanasius Patris ; » et in Epistola ad Serapionem :

dicit in Epistola ad Serapionem quod « non (( Spiritus sanctus ipsum Filium in se con-

^ Cod. Vict. : « enunciationis. »

350 CONTRA ERRORES GRiECORUM.
tinet tanquam ejus vera et
naturaliter , mines sancti per dona gratiarum, ut sint
naturalis imago. Item Basilius u Spiritus
» : similes Christo ,
perficiuntur secundum
,

sanctus dicitur cligitus, spiramen, unctio, hhid x\postoh II ad Cor., ni, 18 ISIos autem
:

sufflatio, sensus Christi, processio, produc- revelata facie gloriam Domini speculantes,
tio, missio, emanatio, effusio, vaporatio, in eamdem imaginem transformamur a
splendor^ imago, character, Deus verus » ; claritate in claritatem tanquam a Domini
et iterum « Spiritus sanctus a Patre et Fi-
: spiritu. Hic enim imaginem non dicit esse
ho virtus vera et naturahs imago Patris et spiritum Christi, sed ahquid a spiritu Dei
Fihi existit, ipse utrumque nobis naturah- in nobis existens.
terrepreesentans. Apud Latinos autem non Sed quia praesumptuosum est tantorum
consuevit dici quod Spiritus sanctus sit doctorum tam expressis auctoritatibus
imago Patris vel Fihi. Dicit enim Augusti- contraire, possumus quidem dicere Spiri-
nus in YI De Trinitate quod per Yerbum tum sanctum esse imaginem Patris et Fi-
solus Fihus accipitur et quod sic Yerbum
, lii ,ita quod per imaginem nihil aliud
dicitur quomodo imago et quod solus Fi- , intehigatur quam existens ab alio et ejus
hus est imago Patris, quemadmodum et simhitudinem gerens. Si autem per imagi-
Filius. Richardus etiam de Sancto Yictore, nem intehigatur aliquid existens ab altero,
in suo libro De Trinitate, assignat ratio- ex ipsa suse originis ratione habens quod
nem quare Spiritus sanctus non possit dici simihtudinem gerat ejus a quo existit, in-
imago, sicut Fihus, quia Spiritus sanctus, quantum ab altero, ut Filius genitus, vel
licet Patri sit similis in natura, sicut et Fi- ut Yerbum conceptum sic solus Filius di-:

lius, non tamen convenit cum eo in aliqua citur imago de ratione enim Fhii est quod
;

proprietate relativa, sicut convenit Filius similitudinem Patris habeat in quacumque

cum Patre in aspiratione activa Spiritus natura ; et simhiter de ratione Yerbi est
sancti. quod sit simhitudo ejus quod Yerbo expri-
Quidam autemhujus rationem assignant mitur, cujuscumque sit Yerbum; sed non
quod propter hoc Spiritus sanctus non po- est de ratione spiritus vel amoris, quod sit
test dici imago, quia esset imago duorum, simihtudo ejus cujus est, in omnibus; sed
scilicet Patris et Filh, cum sit a duobus; hoc in spiritu Dei veriflcatur propter divinae
non autem esse duorum una imago.
potest essentia^ unitatem et simplicitatem ex qua ,

In auctoritate autcm sacrae Scripturse, quam oportet quod quicquid est in Deo sit Deus.
praetergredi non licet de divinis loquentes, Nec obstat ad rationem imaginis quod Spi-
expresse habetur quod Filius sit imago ritus sanctus non convenit cum Patre in
Patris; dicitur enim Coloss., i Tramtulit :
aliqua personali proprietate, quia similitudo
nos in recjrmm plii dilectionis suXy in quo et a^quahtas personarum divinarum non
habemus redemptionem peccatoimm, qui est attenditur secundum proprietates perso-
imago Dei invisibilis; et Hebr., i, 3, dicitur nales, sed secundum attributa essentialia.
de Fiho Cum sit splendor cjlorix et figura
:
Neque enim inaequalitas et dissimilitudo
substantige ejus. secundum personahum proprietatum dif-
Sed sciendum quod a sanctis grsecis du« ferentiam in divinis dici debet, sicut Au-
auctoritates sacrse Scripturae inducuntur, gustinus dicit in libro Contra Maximum.
in quibus videtur dici quod Spiritus sanctus Cum enim dicitur Filius a Patre genitus,
sit imago Fihi. Dicitur enim Rom., vm, non ostenditur inaequalitas substantiae, sed
29 Quos prgescivit et prgedestinavit con-
:
ordo naturae. Similiter etiam non obstat
formes fieri imaginis Filii sui. Imago au- quod Spiritus sanctus est a duobus. Est
tem Fhii nihil ahud videtur esse quam enim a duobus, inquantum sunt unum,
Spiritus sanctus. Item I ad Cor., xv, 49, cum Pater et Filius sint unum principium
dicitur Sicut portavimus imaginem ter-
: Spiritus sancti.
reni, portemus imaginem ccjelestis, id est
et
Christi ,
per quam imaginem intehigunt
Spiritum sanctum, licet in his auctorita-
tibus nori expresse Spiritus sanctus imago
dicatur. Potest enim intelligi quod homines
conformentur imagini Fihi, vel quod por-
tent imaginem Christi, inquantum ipsi ho-
 ,:

OPUSCULTIM VI. 351

CAPUT XI. CAPUT XIII.

Quomodo intelligitur qiiod Filius sit in Quomodo intelligitur cpiod dicitur quod
Patre sicut in sua imagine. nomine Christi intelligitur Spiritus sanc-
tus.
Adhuc autem videtur esse magis dubium,
quod Athanasius dicit in Epistola ad Sera- Itcm dubium esse videtur quod CyriUus
pionem « Fihus est in suo Patre tanquani
: in Ub. Thcsaurorum videtur dicere quod
in propria sua imagine. » Non enim Pater aUquando noinine CUristi Spiritus sanctus
est imago Fihi, sed magis FiUus est imago inteUigatur, sic inquiens ApostoUis ap- : '<

Patris. Sed dicendum quod imago hic im- peUatione Christi Spiritum sanctum Chris-
proprie sumitur pro exemplari sic enim ; tuin vocavit ait enim Si in vobis Christus
: :

quandoque abusive accipitur. est, corpus quidcm mortuum est, » etc. et ;

post pauca Spiritus sanctus in nomine

: ((

Christi operando, et eumdem Christum in

CAPUT XII.
se repra^sentando, iiomeii Christi accipere,
Quomodo intelligitur quod Spiritus sanctus et Christus ab Apostolo operari dicitur. »

sit verbum Filii. Hoc autem videtur esse contra personarum

distinctionem ut nomen unius personae
,

Item videtur esse falsum quod Basihus
dicit in in Sermone de Spiritu sancto con-
tra Eunomium hsereticum
quit, « FiUus se habet ad Patrem, eodem
modo Spiritus sanctus se habet ad Fihum. »
Et propter hoc dicitur quod Yerbum Patris
est Filius, Yerbum autem
Portat, inquit Apostohis (Hebr., i, 3), omnia
verbo virtutis suae. Yerbum enim, ut Au-
gustinus dicit in hb. Be Trinitate , solus
FiUus est. Unde et Joannes nomen Yerbi
aUeri attribuatur. Sicut enim Pater nun-
quam est FUius, nec e converso, ita FiUus
: « Sicut, » in- nunquam est Spiritus sanctus, nec e con-
verso. Non potest ergo nomen Christi de
Spiritu sancto pra^dicari, neque igitur pro
Spiritu sancto poni. Sed dicendum quod
Filii Spiritus. dictus Pater appeUatione Cluisti dicit Spi-
ritum Christum vocari, vel nomen Christi
accipere, et Christum appeUari, non quasi
Christus de Spiritu sancto pr£edicetur, vel
e converso hoc enim esset sabeUianaB im-
(

pro nomine FiUi ponit; nam in principio pietatis) sed inteUigitur in nomine Christi
;

sui EvangeUi dicit In principio erat Ver-

:
Spiritus sanctus ratione concomitantiae
bum; qui etiam in sua canonica (I, v, 7,) quia ubicumque est Christus est Spiritus
dicit Tres sunt qui testimonium dant in
:
Christi, sicut ubicumque est Pater est Fi-

ccelo : Pater, Verbum et Spiritus sanctus. lius. Unde interponU : « Numquid in hoc
Nec refert, si quis translationem mutet, ut veritatis prsedicator, » sciUcet Apostolus,
loco verbi eloquium ponat; id quod nam veritatem incunfusibiUum personarum con-
quis loquitur, verbum
Unde sicut
ejus est. fudit sabeUizando ? Non sed potius hoc ;

solus Filius in divinitdte est Yerbum, ita Ecclesi* indicare curavit ut Spiritus sanc-
solus est eloquium. Sed dicendum quod tus non sit ahenus a natura Yerbi. »
verbum Dei quandoque dicitur etiam sermo
divinitus inspiratus et prolatus et de hoc ,
CAPUT XIY.
verbo hic BasiUus intelUgit, dicens Spiri-
tum sanctum esse Yerbum vel eloquium Quomodo intelligitur quod dicitur : Spi--
FUii efPective, inquantum sancti ab eo iii- ritus sanctus non mittit Filium,
spirati de FiUo sunt locuti, secundum quod
dicitur Joan., xv[, 13, de Spiritu sancto : Item dubium potest videri quod Atha-
Quaecumque audiet, loquetur. Et quod hic nasius dicit in iii Sermone nic3eni conciliiy
sit inteUectus BasiUi, patet ex eo quod sub- loquens de arianis. « Non, » inquit, « ut
dit : Ex quo eloquium FiUi per Aposto-
« asserunt aUenati a gratia EvangeUi, et pri-
lum : Gladium spiritus, dicit, sumite, quod vati Domini spiritu, Spiritus gratiflcat et
est verbum Dei. » Ipsum enim verbum mittit FiUum, propter hoc quod audierunt
fideia sanctis prolatum, gladius spiritus Et tunc Dominus misit me, et Spiritus ejus,
manifeste dicitur. Isa, Lxvui ; et aUbi : Spiritus Domini super
352 CONTRA ERRORES GRJ^CORUM.
me, Isa., Hoc enim videtur esse con-
lxi. non tamen persona quae a nuUo
procedit,
trarium quod Augustinus dicit in lib.
ei quod mittatur. Pater
procedit potest dici
Be Trinitate quod Fiiius sit missus a
y enim, quia a nuUo est, a nullo mittitur,
Spiritu sancto, probans hoc per auctoritates Ucet per aUquod novum gratiae donum
inductas. Nec solum a Spiritu sancto, sed hominem inhabitet, et ad hominem venire
etiam a seipso probat eum missum, quia dicatur,secundum iUud Joan., xiv, 23 :

est missus a tota Trinitate. Sed dicendum Pater meus diliget eu7n, et ad eum venie-
est quod in missione divinae persona? duo mus, et mansionem apud eum faciemus.
possunt considerari primo auctoritas
: , Sic ergo in persona quae mittitur, requi-
personae mittentis ad personam quae mit- ritur quod essentiaUter ab aliqua persona '

titur secundo, effectus in creatura, ratione

;
procedat, sed non est necessarium quod
cujus persona divina mitti dicitur. Cum procedat aeternaUter ab illa persona a qua
enim persona? diviucP sint ubique per es- mittitur, sed sufflcit quod ab iUa persona
sentiam, praesentiam et potentiam secun- ; sit effectus secundum quem mittitur. Et
dum hoc persona divina mitti dicitur, se- hoc dico secundum modum quo Augusti-
cundum quod novo modo per aUquem nus loquitur de missione. Sed secundum
novum effectum incipit esse in creatura; Graecos, persona non mittitur nisi ab iUa a
sicut Fihus dicitur esse missus in mun- qua procedit aeternaUter; unde FiUus non
dum, inquantum novo modo incepit esse mittitur a Spiritu sancto, nisi^ secundum
in mundo per visibilem carnem quam as- quod est homo. Propter ea^ Rasihus aucto-
sumpsit, secundum illud Apostoh Gal., iv, ritates praedictas exponit, ut per Spiritum
4 Misit Deus Filium suum, factum ex
:
intelhgatur Pater, secundum quod Spiritus
muliere , factum sub lecje. Dicitur etiam essentiahter sumitur, ut dicitur Joan., iv,
mitti spiritualiter et invisibihter ad ahquem, 24 Beus spiritus est; et sic etiam Hilarius
:

inquantum per donum in eo in-

sapientiae exponit in hb. De Trinitate.
cipit inhabitare de qua missione dicitur
;

Sap., IX, 10 Mitte illam, scihcet sapien-

: '

CAPUT XV.
tiam, a sede magnitudinis tuae, ut mecum
sit et mecum laboret. Similiter etiam Spiri- Quomodo intelligitur quod dicitur quod
tus sanctus ad ahquem mitti dicitur in- Spiritus sanctus vere per Filium opera-
quantum ipsum inhabitare incipit per do- tw\
num caritatis, secundum iUud Rom., v, 5 :

Caritas dei diffusa est in cordibus nostris Item dubium est quod Rasihus dicit in
per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. hbro Contra Eunomium quod Spiritus
Si ergo in missione divina? personae coiisi- sanctus vere per Fihum operatur; quod
deretur auctoritas mittentis ad personam quidem videtur esse falsum. Nam persona
missam, sic sola persona potest aham mit- dicitur operari per iUam quae ab ipsa est,
tere a qua est persona missa, et secundum sicut Pater per FiUum, et non e converso.
hoc Pater mittit Fihum, et Fihus Spiritum Sed dicendum quod Spiritus sanctus dicitur
sanctum, non autem Spiritus sanctus ¥i- operari per FiUum secundum naturam hu-
hum et sic Athanasius loquitur. Si autem
,
manam, non autem secundum divinam.
in missione personse divinae consideretur
effectus, ratione cujus persona mitti dici-
CAPUT XYI.
tur, cum effectus sit communis toti Trini-
tati (nam tota Trinitas operata est carnem Quomodo intelligitur quod dicitur in Ec-
Christi, etoperatur sapientiam et caritatem clesia, Deus non erat per gratiam in
in sanctis), tunc potest dici quod persona hominibus ante Christi incarnationem.
mittitur a tota Trinitate, et sic inteUigit
Aug-ustinus. Item dubium esse videtur quod Athana-
Sed tamen sciendum est quod, Ucet per- sius dicit Ad Serapionem : « Impossibile
sona divina interdum secundum Augusti- erat secundum praedestinationem * divinae
num dicatur mitti a persona a qua non rationis ut Ecclesia domini invisibilem for-

Sic cod.; Parm.

^
« quod seternahter ab alia 3Parm. « propter quod. »
: — * Parm. : «
persona procedat. » * Parm. addit : « forte. » — terminationem. »

4
 OPUSCULUM VI. 353
mam et incorpoream immediate midam generare, quia Pater, qui est essentia ge-
reciperet; sed consubstaiitiavit se Dominus nerat secundum eumdem modum dicitur
;

eidem Ecclesia?, formam ejus in se assu- essentia divina nata de Yirgine, quia FiUus
mens. » Ex quo videtur quod ante Christi Dei, qui est divina essentia, natus est de
incarnationem Deus per gratiam in homi- Yirgine.
nibus non habitaret. Quod etiam quidam
ha^retici dicere pnesumpserunt occasione CAPUT XYIII.
ilhus quod dicitur Joan., vn, 39 : Nondum Quomodo intelligiturcum dicitur
erat Spiritus datus, quia Jesus nondum erat deitas homo facta,
glorificatus. Utrumque autem eodem modo
est inteUigendum. Nam sicut dicitur quod Item potest esse dubium quod Athanasius
Spiritus sanctus non fuerit ante datus, quia dicit in eadem epistola : « Deitas homo
non in tanta plenitudine datus fuerat, in facta, per suum spiritum sibi Ecclesiam
quanta apostoli eum post Christi resurrec- conformavit. » Dicit eniin Magister tertio
tionem acceperunt; ita etiam Ecclesia in libro Sententiarum, quod non debet dici
tanta plenitudine gratiae donum accipere quod « divina natura sit caro facta, sicut
non potuit secundum ordinem divinum, dicitur Verhum caro factum est. » Sic au-
:

in quanta recepit per Christi incarnatio- tem dicitur Yerbum caro factum quia ,

nem, quia cjimtia et veritas per Jesum Yerbum homo factus est. Non ergo debet
Christum facta est, ut dicitur Joan., i, 17. dici quod divina essentia, sive deitas, facta
Unde in Sermone nicdeni concilii Athana- sit homo. Sed dicendum quod non dicitur
sius dicit : « Equidem ipsos consummari et deitas esse facta homo quasidivina natura*

perfici impossibile est, nisi ego perfectum sit conversa in humanam sed per illum
;

suscipiam hominem. Quod eodem modo

» modum quo dicitur quod natura divina as-
intelhgendum est sicut quod supra dictum sumpsit naturamhumanam in unapersona,
est. Ideo autem dicit « secundum prsedes- sciUcet Yerbi. Sicut etiam Damascenus di-
tinationem divinam, » quia possibile erat cit quod « natura deitatis in una persona-

Deo aho modo quam per Christi incarnatio- rum suarum incarnata est , » id est carni
nem, perfectionem gratiae humano generi unita.
conferre, loquendo de potentia absoluta, Sciendum tamen quod aUa ratione dici-
sed non potuit humanum genus hanc ple- tur quod Yerbum est homo, et quod deitas
nitudinem aUter consequi, supposita Dei est homo. Cum enim dicitur Yerbum est :

ordinatione. homo, est prsedicatio per informationem,

quia sciUcet persona Yerbi est subsistens
CAPUT XYII. in humana natura. Cum vero dicitur dei- :

tas est homo, non est praedicatio per in-

Quomodo intelligitur divinarn essentiam
increatam, conceptam esse et natam. formationem, quia humana natura non
informat divinam, sed est praedicatio per
Item videtur esse dubium quod Athana- identitatem sicut etiam cum dicitur es-
; :

ad Serapionem, « es-
sius dicit in Epistola sentia divina est Pater, vel essentia divina :

sentiam divinam increatam, conceptam est Filius homo enim supponit pro persona
;

esse et natam ex Yirginematre. » Magister Filii, cum dicitur deitas est homo. Et
:

enim, in III Sentent., dist. vni, dicit quod eadem ratio veritatis, cum dicitur : deitas
« quae res non est de patre genita, non vi- est facta homo, quia incepit esse persona
detur esse de matre nata, ne res aliqua Filii incarnata, quod importatur in nomine

filiationis nomen habeat in humanitate hominis, Ucet non inceperit esse persona
quai non habet Et sic, cum
in divinitate. » FUu semper enim deitas fuit FiUus, sed
;

divina essentia non sit nata de Patre, non non semper fuit homo.
potest dici esse de matre. Sed dicendum
quod sicut improprie essentia divina dici-
tur generans vel genita secundum genera-
tionem aeternam, inquantum essentia poni-
tm^ pro persona, ut intelhgatur essentiam

< Parm. : « quia.

XXIX. 23
 »

354 CONTRA ERRORES GRJECORUM.

Quidam vero dixerunt, volentes hunc er-
CAPUT XIX. rorem vitare, quod cum dicitur homo as-
sumptus a Yerbo, in nomine hominis in-
Quomodo intelligatur quod Filius Dei as- tehigitur quoddam suppositum humanae
sumpsit humanam naturam in sua es- naturae, quod est hic homo, non tamen est
sentia. persona hominis, quia non est per se se-
paratum existens, sed est unitum ahcui
Item dubium videtur quod Athanasius digniori, scilicet Filio Dei. Et quia hoc sup-
dicit in III Sermone nicaeni concilii, de positum hominis ,
quod significatur as-
Filio Dei loquens : « In sua usia, » id est sumptum, cum dicitur homo assumptus
essentia, « naturam nostram a nobis as- est aliud a supposito Fihi Dei, dicunt in
sumpsit. » Cum enim
assumptio ad unio- Christo duo supposita, sed non duas perso-
nem terminetur, sicuti unio non est facta nas. Sed ad hanc positionem sequitur quod
in natura, sed in persona, ita non videtur haec propositio non sit vera Filius Dei est :

quod humana natura sit assumpta in es- homo. Impossibile est enim quod duorum
sentia Fihi. Dicendum est ergo quod locutio quorum unum est ahud secundum suppo-
est impropria, et sic exponenda assumpsit : situm ab altero, unum de altero vere prae-
nostram naturam in sua usia, id est ut communiter tenetur quod
dicetur. Et ideo
esset unita suee usiai in una persona. sit unum tantum suppositum, quod suppo-

nitur nomine hominis, et nomine Fihi Dei.

CAPUT XX. Ex quo sequitur quod haec sit falsa vel
impropria Homo est assumptus sed est
: ;

Quom,odo intelUgitur cum dicitur homi- exponenda Fihus Dei assumpsit hominem,
:

nem esse assumptum. id est humanam naturam.

Item videtur esse dubium quod Athana-

CAPUT XXI.
eodem sermone, hominem esse
sius dicit in
assumptum sic inquiens, ex persona Fihi
; Quomodo intelligitur quod dicitur quod
loquens « Pro pleno homine assumpto,
: Deus fecit hominem esse Deum,
plenum et perfectum hominibus Spiritum
sanctum dedi ; » et in Epistola ad Serapio- Item dubium est de hoc quod Athanasius
nem : « Communio essentia? est a Patre dicit in eadem epistola : <( Filius Dei, ut ho-
per Filium in Spiritu sancto per deificum minem ad se reduceret, hominem in sua
et Deum factum hominem ab eodem Fiho hypostasi assumens deificando Deum fe-
assumptum. » cit ; )) Sermone nicdeni concilii
et in nt :

Sciendum est autem quod cum nihil ((Ipsos consummari impossibile est, nisi
sumat seipsum, oportet semper esse di- ego suscipiam perfectum hominem, et dei-
versum assumens et assumptum, recipiens ficem, et mecum Deum faciam. Ex quil^us ))

et receptum. Si ergo homo dicitur assump- datur intehigi quod haec sit vera Homo :

tus a Fiho Dei, oportet quod id quod sup- factus est Deus. Sed sciendum quod, se-
ponitur nomine hominis, sit diversum ab cundum illam opinionem quae in Christo
eo quod supponitur nomine Fihi Dei. No- dicit duo supposita, aequaliter utraque est
mine autem hominis potest supponi vel vera Deus est factus homo, et homo fac-
:

ahqua persona hominis completa, vel sal- tus est Deus. Est enim sensus secundum
tem aliquod suppositum hominis, non ha- eos, cum dicitur Deus factus est homo : :

bens rationem persona^. Si ergo dicatur suppositum divinae naturae unitum est sup-
quod homo sit assumptus, secundum quod posito humanae naturae et e converso cum ,

homo supponit pro aliqua persona hu- dicitur : Homo factus est Deus, sensus est:
mana, sic sequetur quod persona divina suppositum humanae naturae est unitum
assumpsit humanam personam
I
et sic , hho Dei. Sed tenendo quod in Christo sit
erunt duae personse in Christo, quod est unum tantum suppositum, haec est vera et
haeresis nestoriana; et ideo Augustinus propria Deus factus est homo, quia ille
:

(Fulgentius) dicit in lib. De ficle ad Petrum, qui fuit Deus ab «terno, incepit esse homo
quod « Deus verbum non accepit personam ex tempore. Haec autem non est vera pro-
hominis, sed naturam. prie loquendo Homo factus est Deus, quia
:
 OPUSCULUM VI. 3^5

suppositum aeternum quod supponitur no- rationem cum ipso, sicut si diceretur de
mine hominis, semper fuit Deus unde ex- ;
duobus portantibus ahquod pondus, vel de
ponenda est sic Ilomo factus est Deus, id
:
phuibus trahentibus navem, quod unum
est, factum est ut liomo sit Deus. alteri cooperatur. Secundum igitur pri-
mum modum, creatura potest dici Creatori

CAPUT XXII.
cooperari quantum ad ahquos effectus qui
fuint mediante crcatura non tamen quan- ;

Quomodo intelligitur amotam esse a tum ad ihos eflectus qui sunt immediate a
Christo imaginem primi parentis. Deo, ut creatio et sanctificatio. Secundo
autem modo creatura Creatori non coope-
Item dubium est quod dicit Athanasius ratur, sed solum tres personae sibi invi-
in praedictaepistola, ex persona Christi cem cooperantur, quia earum est operatio
loquens « Post resurrectionem amota a
: una ; non autem ita quod quselibet earum
me imagine parentis, et abohta per tro- partem virtutis possideat, opera- per quam
phaeum crucis, ego jam immortaUs vos tio completur, sicut accidit in multis tra-
Patri meo in filios adopto. » Sciendum est hentibus navem sic enim cujuslibet virtus
;

enim quod imaginem primi parentis tripli- esset imperfecta, sed ita quod tota virtus
citer quis potest habere. Primo qnidem, ad operationem sufficiens est in quaUbet
quantum ad simiUtudinem natura^., sicut trium personarum.
dicitur Genes., v, 3 : Vixit Adam centum
annis et genuit filium ad ima~
triginta ,
CAPUT XXIV.
ginem et similitudinem suam. Secundo,
quantum ad culpam; de quo dicitur I Cor., Quomodo intelligitur quod dicitur creatu-
XV, 49 Sicut portavimus imaginem ter-
: ram Creatori non esse pjropriam,
reni, portemus et imaginem Ter- coelestis.
tio, secundum poenaUtatem, habetur sicut Item dubium videtur esse quod BasiUus
Zach., xin, 5 Homo agricola ego sum,
: dicitContra Arium, quod creatura Creatori
quoniam Adam exemplum meum ab ado- non est propria ;
quod est contra id quod
lescentia mea. Primam ergo Adae imaginem dicitur Joan., i, In propria venit, et
13 :

Christus assumpsit cum nostra natura, et sui eum non receperunt. Sed hoc solvit
nunquam deposuit secundam vero nun- ; Gregorius in quadam Eomilia , dicens,
quam habuit; tertiam quidem assumpsit, quod creatura secundum po-
est propria Dei
sed in resmTectione deposuit, et de hac testatem, aliena vero secundum naturam,
loquitur Athanasius. id est alterius naturae a Deo existens.

CAPUT XXIII. CAPUT XXV.

Quomodo intelligitur quod dicitur quod Quomodo intelligitur quod in angelis,
creatura non potest cooperari Creatori, quantum ad naturam^ non dicimus esse
secundum et tertium.
Item videtur esse dubium de hoc quod
Athanasius in Sermone nicseni concilii di- Item dubium est quod BasUius dicit Con-
cit :Aut quomodo Creatori creatura coo-
« tra Eunomium « In angelis ordinatum
:

peratur, intiment nobis. » Ex quo datur dicimus unum principem, aUum autem
intelligi quod creatura Creatori cooperari subjectum in natura, tamen non dicimus
non possit quod videtur esse falsum, cum
: secundum et tertium. » Ex quo videtur
sancti dicantur esse Dei adjutores et coope- quod omnes natura sunt aequales a Deo
ratores, secundum Apostolum. Sed scien- creati, ut posuit Origenes. Apud nos autem
dum quod aliquid dicitur cooperari alicui dicitur quod sicut differunt in donis gratia-
dupUciter. Uno modo, quia operatur ad rum, ita etiam in naturalibus bonis. Sed
eumdem effectum, sed per aliam virtutem dicendum quod hoc quod dicit BasiUus, in
sicut minister domino, dum ejus praeceptis angeUs non esse quantum ad naturam
obedit, et instrumentum artifici, a quo mo- secundum et tertium, non est inteUigen-
vetur. Alio modo dicitur aUquid cooperari dum quod unus non sit perfectioris natiu:«
aliqui, inquantum operatur eamdem ope- quam alius, sed quia omnes communicant
350 CONTRA EKRORES GRiECORUM.
in una natura generis, licet non in natui^a
speciei. CAPUT XXYII.

Quomodo intelligitur cum dicitur quod

CAPUT XXYI.
spiramen quod inspiravit Deus in faciem
Quomodo quod dicitw quod,
intelligitur hominis, non est anima rationalis, sed
docente Paulo, etiam seraphim addis- sancti Spiritus effusio,
cit.
Item dubium est quod Cyrillus dicit quod,
Item dubium est quod dicit Cyrillus in cum dicitur Genes., ii, 7, quod inspiravit
libro Thesaurorum, quod, « docente Paulo, Deus in faciem hominis spiraculum vitge,

non solum humana ratio addiscit, verum ut fieret homo in animam viventem, ipsiim
etiam seraphim supernis mysteria cordis
et spiramen non dicimus animam; sic enim
» Ex quo videtur
paterni occulta reserantur. esset anima inconvertibihs, et non pecca-
quod ad angelos etiam summos cognitio ret, quia de essentia esset divina, sed
devenerit per homines. Et videtur hoc esse
^ sancti Spiritus effusionem in ipso principio
dictum propter id quod habetur Ephes., ni, suppositam anima' humanae dicit Moyses;
8 Mihi omnium sanctorum minimo data
:
quod est contra expositionem Augustini,
est cjratia haec, in gentibus evangelizare in- qui aiiimam humanam per iUud spiramen
vestigabiles divitias Christi, etc, ut imiotes- ponit, et ostendit quod non propter hoc
cat principibus et potestatibus in ccelestibus sequitur quod sit de substantia divina ; est
per Ecclesiam multiformis sapientia Dei. enim tropica locutio, ut dicatur inspirasse
Sed contrarium hujus docet Dionysius in non corporahter, sed quia spiritum, id est
IV cap. Angelicde hierarchiae, ostendens animam, fecit ex nihilo. Et quod est am-
quod cognitio divinorum prius ad angelos phus, videtur esse repugnans dicit Apostoh,
quam ad homiiies pervenit, et in vii cap. qui I ad Cor., xv, 45, dicit : Factus estpri-
ejusdem hbri dicit quod serapliim imme- mus homo Adam in animam viventem;
diate a Deo edocentur. Et Augustinus dicit novissimus Adam inspiritum vivificantem;
Super Genesim ad litteram quod non latuit sed non prius quod spirituale est, sed quod
angelos mysterium regni coelorum quod animale. Ubi expresse iUam vitam animse
opportuno tempore revelatum est pro nos- dicit esse aham a vita qua3 est per Spiritum
tra salute. Et ideo dicendum est quod cum sanctum; unde iUa inspiratio per quam
angelorum non sit futura prsenoscere, sed dicitur homo factus in animam viventem,
Dei sohus, hcet angeh ipsum mysterium non potest de gratia Spiritus saiicti intel-
nostr* redemptionis a seeculo cognoverint, hgi. Unde dicendum est quod expositio
ut Augustinus dicit, tamen ahquas hujus CyriUi non potest esse litterahs, sed solum
redemptionis circumstantias plene nesci- allegorica.
verunt quamdiu erant futurae sed eis com- ;

pletis, eorum notitiam acceperunt, sicut et CAPUT XXYIII.

aliorum qu» praBsentiahter fluiit. Non ergo
sic intehigendum est quod, docente Paulo, Quomodo intelligitur quod eum qui semel
mysteria divina supernis seraphim siiit blasphemavit y impossibile est non blas-
revelata, quasi ipsi a Paulo didicerint sed ; phemare.
quia Paulo pra^dicante et alhs apostohs,
perficiebantur ea qua^ praesentialiter angeh Item dubium potest esse de hoc quod
cognocebant, et futura ignoraverant. Et Athanasius dicit in Epistola ad Serapionem,
hoc sonant verba dicentis, « angehcas di- quod arianos qui non semel tantum, sed
gnitates praefatum mysterium ad purum pluries blasphemarunt, impossibile est non
non inteUexisse, donec completa est passio blasphemare; quod videtur esse libertati
Christi, et apostolorum pr«dicatio per gen- arbitrii repugnans. Sed dicendum quod
tes dilatata. » impossibile hic pro difflcih sumitur, quae
difflcultas ex consuetudine provenit sicut ;

et Jer., xiii, 23, dicitur Si mutare potest:

Parm. : « deveniat.

I
 OPUSCULUM VI. 357
^thiops pellem mam et pardus varietates quantum ex littera sacra accipiunt occasio-
siias, et vos poteritis bene facere, cum clidi- nem erroris, et hoc commune est tam
ceritis malum. litterae Yeteris Testamenti, quam Novi;
unde et Petrus dicit^ II canonicae, ult., 16,
CAPUT XXIX. quod in epistohs Pauli sunt quxdam diffi-
Quomodo intelligitur quod dicitur quod cilia intellectu, cjuoe indocti et instabiles

non prdedicabilis.
depravant, sicut et cgeteras Scripturas, ad
fides sit
suam damnationcm. Alio modo inquantum
Item diibium est quod Chrysostomus ex praeceptis in littera sacrse Scripturff; con-
dicit iu Sermone de fide, quod fides est non tentis sumitur occasio male vivendi, dum
Sed intelligendum est, id est
praedicabilis. per prohibitionem concupiscentia augetur,
per praedicationem non perfecte explica- et gratia adjuvans non confertur; et sic
bilis. littera Yeteris Testamenti dicitur mortahs,
non autem httera Novi.
CAPUT XXX.
Quomodo intelligitur quod dicitur quod CAPUT XXXII.
fides non sit nobis ministrata per ange-
los.
Quomodo intelligitur quod sola definitio
nicdeni concilii est unica et vera possessio
Item dubium est de hoc quod Athanasius fidelium.
dicit quod fides nobis administrata est non
ab angeUs, neque a signis et portantis, Item dubium est de hoc quod dicit Atha-
cum dicatur Hebr., n, 4, quod fides annun- nasius in eadem epistola, quod (< sola defi-
tiata est contestante Deo signis et portentis. nitio *
nicaeni concihi, enuntiata spiritu et
Sed intelligendum quod fides nostraest littera*, est unica et vera possessio ortho-
non habet auctoritatem neque ab angelis, doxorum. » Posset enim ahquis intehigere
neque ab aUquibus miraculis factis, sed a quod defmitio dicti concihi, auctoritate
revelatione Patris, et Filii, et Spiritus praeferatur htterae Yeteris vel Novi Testa-
sancti *, etiam angeh ea quae sunt
hcet menti, quod est omnino falsum. Intehigen-
fidei nostrae revelaverint ahquibus
, ut ,
dum est autem quod per dictum concihum
Zacharia^, et Mariae, et etiam Joseph, et verus intehectus ex sacra Scriptura est
etiam ad fidei robur miracula plurima facta acceptus quem soh cathohci habent, hcet
sint. littera sacrae Scripturae sit communis catho-
licis et haereticis et Judaeis.
CAPUT XXXI.
Quomodo intelligitur quod dicitur littera PROLOGUS».
mortalis etiam Novi Testamenti.
His igitur expositis, ostendendum est
Item dubium esse quod Athana-videtiu* quomodo ex auctoritatibus in praedicto
sius dicit in Epistola ad Serapionem : hbello contentis vera fides docetur, et con-
« Littera mortahs haec est Ab initio et ante : tra errores defenditur.
saecula creata sum, » etc; et subjungit Considerandum si quidem est, quod in
muha testimonia de Yeteri et de Novo hoc apparuit Filius Dei, ut dissolvantur
Testamento. Littera autem novae legis non opera diaboli, ut dicitur I Joan., ui, 8 unde ;

videtur esse littera mortahs^ sic enim non
differret a httera veteris legis, de qua dici-
tur II Cor., ni, 6, quod littera occidit. Sed
dicendum quod neque httera Novi Testa-
menti neque Yeteris occidit nisi per occa-
sionem. Sed occasionem mortis ex htteris
accipiunt ahqui dupliciter.
; et diabolus versa vice ad hoc totum suum
conatum apposuit et apponit, ut ea quae
sunt Christi, dissolvat. Quod quidem primo
per tyrannos facere tentavit, Christi minis-
tros corporaliter occidentes; sed postmo-
dum per ha^reticos, per quos spiritualiter
Uno modo in- plurimos interfecit. Unde si quis dihgenter

^ Parm. « per Filium

: et Spiritum sanctum. » — spiritu et non littera. » — ^ Parm. non habet hunc
2Parm. « mortis. »
: — ^ Cod. non habent, ut in titulum.
Parm. « paterna. »
: — * Parm. « enunciatio a
:
 ; ;

358 CONTRA ERRORES GRiECORUM.

inspiciat haereticorum errores,
cipaUter videntiir tendere, ut Christi dero-
gent dignitati. Derogavit namque Arius
dignitati Christi, dum FiUum Dei coessen-
tialem Patri esse negavit, eum asserens
creaturam. Derogavit etiam Macedonius,
qui, dum Spiritum sanctum creaturam
ad hoc prin- fermentatum secundum legem debebat in
Judaeornm domibus inveniri, evangelistae
tradunt hoc sacramentum instituisse. Yi-
dentur etiam puritati ipsius saci^amentaUs
corporis Christi derogare, ad qu^m Apos-
tolus fideles exhortatur, dicens I ad Cor.,
V, quod non est epulandum in fermento

esse dixit, Filio subtraxit anctoritatem spi- azymis sinceri-

malitiee et nequitiae, secl in
randi divinam personam. Derogavit et Hujus etiam sacramenti
tatis et veritatis.

Manichseus, qui, dum visibiha a malo Deo virtutem minuunt dum purgatorium ne-
creata esse asseruit, per Filium omnia esse gant. Sacramentum quidem^ in Ecclesia
creata negavit. Dissolvit etiam quse sunt communiter pro vivis et mortuis consecra-
Christi Nestorius, qui, dum aUam perso- tur, cum purgatorio sublato, in mortuis

nam esse filn hominis, aliam Filn Dei docuit nuUam efficaciam possit habere. Non enim
Christum esse aUquid unum negavit. Dis- prodest iis qui sunt in inferno, ubi nulla est
solvit Eutyches, qui, dum ex duabus
et redemptio, neque ilUs qui siint in gloria,
naturis, divina sciUcet et humana, inChristi qui suffragiis nostris non egent. Quomodo
incarnatione unam conficere voluit, utram- igitur ex praemissis auctoritatibus errores
que subtraxit quod enim ex duobus con-
;
hujusmodi confutentur, breviter ostendam,
ficitur, neutrum eorum veraciter dici po- incipiens prius a processione Spiritus
test. Dissolvit et Pelagius, qui, dicens sancti.
gratia nos non indigere ad capessendam
salutem, adventum FiUi Dei in carnem frus- LIBER II.
travit g^^atia enim et veritas per Jesum
:

Christum facta est, Joan., i, 17. Derogavit CAPUT I.

etiam Christo Jovinianus, qui, dum virgi-

nes in conjugio viventibus aequavit, digni- Quod Spiritus sanctus est spiritus Filii.

tati Christi detraxit, qua eum natum ex

Virgine confitemur. Derogavit et Yigilan-
tius,qui, dum paupertatem pro Christo
susceptam impugnavit, perfectioni, quam
Christus servavit et docuit,
unde non immerito dicitur I Joan., iv, 3
Ad ostendendum autem quod Spiritus
sanctus a Patre procedat et Filio, primo
sumendum est quod etiam ab ipsis er-
contradixit rantibus negari non potest, cum expresse
: auctoritate sacrae Scripturse probetur quod :

Omnis spiritiis qui solvit Jesum, ex Deo scilicet Spiritus sanctus sit spiritus FiUi.

non est, et liic est antichristus Sic ergo et .

Dicitur enim ad Galat., iv, 6 Quoniam :

in hoc tempore aUqui esse dicuntur qui autem estis filii Dei, misit Deus spiritum
solvere Christum tentant, ejus dignitatem, Filii s\d in corda vestra clamantem : Abba
quantum in ipsis est minuentes. Dum enim pater; et Rom., viii, 9 Si quis spiritum
:

dicunt Spiritum sanctum a FiUo non pro- Christi non habet, hic non est ejus; et
cedere, ejus dignitatem minuunt, qua simul Actuum, XVI, 7 Cum venissent Misiam,
:

cum Patre est Spiritus sancti spirator^ tentabant ire in Bithyniam et non permisit
Dum vero unum caput Ecclesiae esse ne- eos spi?itus Jesu. Dicitur etiam I Cor., ii,

gant, sanctam scilicet romanam Ecclesiam, 16 : Nos autem sensum Chri^ti habemus
manifeste unitatem corporis mystici dissol- quod de Spiritu sancto necesse est inteUigi,
vunt non enim potest esse unum corpus,
; ut patet per ea quac ab Apostolo praemit-
si non fuerit unum caput, neque una tuntur. Dicitur etiam Spiritus sanctus spi-
congregatio, si non fuerit unus rector; ritus veritatis, Joan., xv, 26, ubi dicitur :

unde Joan., x, 16, dicitur : Fiet unum Cum venerit Paraclitus, quem mittam vobis
unus pastor. Dum vero sacramen-
ovile, et a Patre, spiriium veritatis. Dicitur et spiri-
tum ex azymis posse* confici ne-
altaris tus vitce, Rom., viii, 2 Lex: spiritus vitm
gant, manifeste ipsi Christo repugnant; in Christo Jesu; unde cum Filius de se
quem prima die azymorum, quando nihil dicat, Joan., xiv, 6 : Ego sum via, veritas

^ Parm. : « spiratio. » — ^ God. Victor. omittit : quod in Ecclesia.

« posse. » — ' Parm. ; « dum purgatorium negant.
 ,,

OPUSCULUM VI. 359

et vita , concludimt doctores Graecorum mone ae
de iiicamatione
Verbi, quod ipse
quod sit spiritus ('hristi ;
quod similitcr (^hristus mittel)at esursum sicut Deus Fi-
adstruunt ex hoc quod liabetur in Ps. xxxu, lius, et ipse deorsum accipiebat spiritum ut
6 Verbo Domini cveli ftrmati siuit et spiritu
: homo. Ex ipso ergo in ipsum habitat de
oris ejiis omnis virtus eorum. Nam os Patris deitate ejus et humanitate ejusdem. » Non
FiUus dicitur, sicut et verbum. soUim ergo Spiritus sanctus est spiritus
Sed ne aUquis possit dieere quod aUus Christi, quia humanitatem ejus replevit,
sit spiritus qui a Patre procedit, et aUus sed magis qiiia est ex divinitate ipsius.
qui est FiUi , ostenditur ex Scripturis, quod Potest autem aUquis dicere quod Spiritus
idem Spiritus sciUcet sit Patris et FiUi. Nam sanctus est FUii secundum deitatem, sicut
Joan., XV, simul dicitur : Spiritus verita- a Filio Dei datus et missus, non autem si-
tis qui a Patre procedit, et Rom., vui,
et cut a FUio personaliter et aeternaUter exis-
postquam dixerat Si spiritus Dei Jiabitat
: tens.Sed Iioc etiam stare non potest. Dicit
in vobis, statim subjungit Si quis spiri- : enim CyriUus Super Joannem : <(Proprius
tum Christi non liabety ut ostcndat eumdem est Spiritus sanctus Dei Patris ; sed non est
esse spiritum Patris et FiUi. Unde BasiUus minus ipsius Dei FUii non tanquam aUus
dicit Contra Eunomium, postquam pr«- et alius spiritus. » Idem dicit in Exhoriato-
dicta verba ApostoU induxerat « Ecce in : rio setincme ad T/ieodosium imperatoi^em :

Patre et FiUo et spiritus Patris et FiUi (( Spiritus sanctus sicut est proprius Patris,
unum spiritum vidit, » sciUcet Apostolus ; a quo procedit ; sic et in veritate est ipsius
et Theodoritus dicit Super epist. acl Rom., FUii. )) Si ergo Patris est, non solum quia
exponens idem verbum ApostoU Com- : (( ab ipso temporaliter datur et mittitur, sed
munis est Patris et FiUi Spiritus sanctus. » etiam quia ab ipso aeternaliter existit ea- ;

Quaerendum est ergo quomodo Spiritus dem etiam ratione et FiUi erit, quasi ab eo
sanctus sit spiritus FiUi, vel spiritus Christi. aeternaliter existens. Item Cyrillus dicit Su-
Potest autem aUquis dicere quod sit spi- per Joan. : a Veracissimus fructas essentiae
ritus Christi quasi in homine Christo ple- ipsius Filii existit Spiritus sanctus.
» Est
narie inhabitans, secundum iUud Luc, iv, ergoFilii, quasi a FUio essentiam habens.
1 Jesus plenus Spiritu sancto regressus
: Patet ergo quod ex hoc quod Spiritum
est a Jordane de cujus plenitudine nos om-
: sanctum Spiritum Christi confitentur, ne-
nes accepimus, ut dicitur Joan., i, 16. Haec quod ulterius dicant eum esse a
cesse est
autem responsio sustineri non potest, ut Filio ab aeterno.
sciUcet hac tantum ratione Spiritus sanctus
spiritus Christi dicatur. Invenitur enim a CAPUT 11.

doctoribus Graecorum, quod Spiritus sanc-

Quod Filius mittit Spiritum sanctum.
tus sit naturaUs spiritus FiUi. Dicit enim
Athanasius in Sermone \\\ nicxni conci- autem patet ex auctoritate sa-
Similiter
lii : « Sicut in Christo vivit nostra natura crae Scripturae quod FUius mittit Spiritum
deifice, et ipse inea regnat, ita et nos in sanctum. Dicitur enim Joan., xv, 26 Cum :

suo naturaU simus, vivamus et

spiritu venerit Paraclitus, quem ego mittam vo-
regnemus. » Idem in Epistola ad Serapio- bis, etc, et xvi, 7 Si enim non abiero,
:

nem : « Accepistis spiritum adoptionis, id Paraclitus non veniet advos. Habetur etiam
est naturalem spiritum de natura fiUi na- ex auctoritate Scripturae, quod Pater dat
turaUs. Et CyriUus dicit Super Joan. :
))
Spiritum sanctum; Joan., xxi, 16 Ego :

((Existit siquidem fiUus in proprio geni- rogabo Patrem, et alium Paraclitum dabit
tore, habens in seipsum gignentem se. » vobis. Sed quod et Filius det eumdem Spi-
Et sic Patris spiritus, veraciter et natura- ritum sanctum, dicitur Joan., xx, 22, quod
Uter FiUi videtur et est Spiritus. Spiritus post resurrectionem Dominus discipulis in-
autem non est naturaUs Christo secundum sufflavit, et dixit eis Accipite Spiritum
:

humanitatem, quia non pertinet ad natu- sanctum; quod et Athanasius confltetur in

ram humanitatis, sed gratis a Deo in natu- Sermone nicseni concilii, dicens ex persona
ram humanitatis efTunditur. Non ergo po- FiUi : Quomodo erunt consummati ipsi,
((

test propter hoc dici spiritus FiUi quia , nisi ego verbiim tuum consummem, id ))

Christum exceUenter replevit secundum est perfectum assumam, et perficiam in ((

humanitatem. Item Athanasius dicitin Ser- me hominem, et eis mihi aequalem per
 ;

360 CONTRA ERRORES GR^CORUM.

omma mihi cooperantem donem Spiritum Filii dari potest vel mitti. Item a nuUo po-
sanctum? » et idem in Epistola ad Sei^a- test dari nisi quod ejus est. Spiritus ergo
pionem : « Hunc Spiritum sanctum a Filio sanctus datur ab eo cujus est; sicuthabetur
te recepisse credo, o sancte Sacerdos. » IJoannis., iv, 13 In hoc cognoscimus quo-
:

Dicit autem idem Athanasius in eadem niam in eo manemus, et ipse in nobis, c/uia
epistola : « Hic est ordo natur» divinse a de spiritu suo dedit nobis. Si ergo FUius
Patre et Filio, ut qui a nuUo est, a nullo mittit vel dat Spiritum sanctum, oportet
mittatur, et qui est ab aho, in nomine suo quod sit Ex hoc autem quod
spiritus ejus.
non veniat, sed in nomine illius a quo est spiritus ejus, sequitur quod ab eo sit
existit. Ita et Spiritus sanctus, qui a se non a?ternaliter, ut ostensum est. Ex hoc ergo
est, a se venire non debuit, sed in nomine quod Filius mittit vel dat Spiritum sanc-
illius a quo est et a quo habet ut hypo-
, tum, sequitur quod ab eo simUiter aeterna-
stasis sit Deus quemadmodum de eo dicit
;
liter existat.
Fihus : Paraclitus Spiritus sanctus, quem
mittet Pater in nomine meo. « Patet ergo CAPUT III.

quod ex hoc quod Spiritus sanctus mittitm* Quod Spiritus sanctus accipit de eo quod
a Filio, sequitur quod a Filio existat seter- est Filii,
naUter, et ab eo habeat quod sit Deus.
Item Niceta dicit Siiper Joan., v Non : (( Ulterius autem ex auctoritate sacrae
alia proprietate Pater mittit Spiritum, qua Scriptura habetur quod Spiritus sanctus
proprietate mittit* Fihus, vel ahqua alia accipiat de eo quod est Filii. Dicitur enim
proprietate Filius mittit Spiritum sanctum, Joan.^ XVI, 14 Ille me clarificabit, quia de
:

qua non mittit et Pater. » Ex quo patet meo accipiet, et annuntiabit vobis.
quod eadem proprietate et ratione Pater et Potest autem quod, licet
aliquis dicere
Filius mittunt Spiritum sanctum. Si ergo Spiritus sanctus accipiat id quod est Filii,
Pater mittit Spiritum sanctum quasi ab non tamen accipit a Filio accipit enim es- ;

ipso a^ternaliter existentem, et simihter sentiam Patris a Patre, quee quidem essentia
Fihus Spiritum sanctum mittet quasi de se est etiam Filii ; et pro tanto dicit FiUus
seternaliter existentem. Item Athanasius quod de meo quod videtur in-
accipiet :

dicit in Sermone nicgeni concilii, ex persona nui ex consequentibus Domini verbis sub- ;

FiUi loquens « Sicut me perfectum ge-

: dit enim, quasi se exponens Omnia quae- :

nuisti Deum, et perfectum me fecisti assu-
mere hominem, sic ex te et ex mea essentia
da eis perfectum Spiritum sanctum. » Idem
dicit in Epistola ad Serapionem : Sicut
in FiUo Dei nostra sibi unita manet natura,
quam de nobis assumpsit, ita et ipse manet
in nobis per suum spiritum coessentialem
sibi, quem de sua essentia essentialiter
spirat et donat nobis. » Item dicit in Sei^-
mone de incarnatione Verbi, quod datus
est Spiritus sanctus discipulis de plenitu-
cumque habet Pater, mea sunt ; .propterea
dixi vobis, quia de meo acccipiet. Sed ex
hac Domini expositione de necessitate con-
<( cluditur quod Spiritus sanctus a FiUo acci-
piat. Si enim omnia quse sunt Patris sunt
etiam FiUi, oportet quod auctoritas Patris,
secundum quam est principium Spiritus
sancti, sit etiam Filii. Sicut ergo Spiritus
sanctus accipit de eo quod est Patris a
(( Patre, ita accipit de eo quod est Filii a
Filio hinc est quod Athanasius dicit in
;

dine deitatis. » Item Nicetas Super Joan. Epistola ad Serapionem : De sua propria ((

dicit : FUius Spiritum sanctum de se dat

((
essentia Spiritum sanctum existentem
ut Pater. » Ex quibus omnibus accipitur Deum de se essentialiter suis apostolis et
quod non solum sic dicitur Spiritus a Filio sua? sponsae Ecclesiee demonstrando Chris-
dari vel mitti, inquantum donum gratiie, tus afUrmavit, sic dicens De meo accipiet, :

per quod Spiritus sanctus nos inhabitat, est id est de mea essentia habet ut sit Deus
a FUio, sedinquantum ipse Spiritus sanctus sic a me habet esse et loqui. » Item Atha-
est a Filio. ImpossibUe est enim quod do- nasius in Sermone nicseni concilii : Spi- ((

num gratiae, cum sit quoddam creatum, ritus sanctus quidquid habet, habetaVerbo
sit ex essentia* FUii, sed Spiritus sanctus Dei » et in Epistola ad Serapionem dicit
; :

coessentiaUs est FiUo; quare de essentia ((Spiritus sanctus est coessentialis Filio, a

^ Parm. ; « qua proprietate non mittit Filius. »

 , ,

OPUSCULUM Vi. 301

quo habet omnia quaeciimque habet. » Item racula , tanquam in propria et vera sua
in eadem ephtola : « Pllius ait « : Ille, » virtute. » Ex hoc autem quod Fihus opera-
scilicet Spiritus sanctus, « me clarificabit, tur per Spiritum sanctum, de necessitate
id est, in se meam, ut habet a me, deita- conchiditur quod Spiritus sanctus sit a
tem, me
gloriosum Dcum dcmonstrabit » ; Filio.Potest enim dicere aliquis quod ali-
sicut et ego glorifico Patrem meum, « id quis operari dicitur per aliquod dupUciter*.
est sicut in me ab ipso ejus habeo deita- Uno modo ex eo quod id per quod opera-
tem. Et Basilius Contra Eunomlum di-
)) tur, est sibi principium et causa operandi,
cit « Denominatio a Patre transit in Fi-
: sive efficiens et movens, sicut dicitur balivus
lium, ut de Deo Patre sit Deus Filius, ex operari per regem ; sive causa formalis,
Domino Dominus, ex omnipotente omni- sicut dicitur homo per artem operari. Alio
potens, ex sapiento sapientia, ex summo modo ita quod id per quod operatur, sit
loquente Verbum, ex virtute virtus verus ; causa operato, et non operanti, sicut cum
fihus denominationes patrishabet in se. Ita dicitur rex operari per balivum, et artifex
etiam et Spiritus sanctus est Dominus et operari per instrumentum et tunc oportet ;

Deus omnipotens, sapiens, virtus; natura-
liter sumens habet a Domino Deo Patre et
Fiho, a quo est et datur. Patet autem
quod per hoc quod Filius habct deitatem,
et quidquid habet, a Patre, aiternaliter est
quod e contrario operans sit principium
operandi ei per quod operatur, sicut rex
)> balivo et artifex instrumento. Cum autem
dicitur Filius per Spiritum sanctum ope-
rari non potest intehigi quod Spiritus
,

a Patre. Spiritus ergo sanctus seternahter sanctus sit principium operandi Filio, quia
est a Patre et Filio, sicut ab eis accipiens Plhus a Spiritu sancto non accipit. Relin-
deitatem et quidquid habet. quitur ergo quod Filius sit principium ope-
randi Spiritui sancto quod quidem esse :

CAPUT IV. non potest nisi per hoc quod dat ei virtu-
tem operativam. Non autem dat ei tanquam
Quod Filius operatur per Spiritum prius non habenti sic enim daret ei tan-
;

sanctum, quam indigenti, et sequeretur quod Spiritus

sanctus esset Filio minor. Relinquitur ergo
Habetur et ex auctoritate sacrae Scrip- quod ab «terno ei dederit. Nec est aliud
turae quod Filius operetur in Spiritu sanc- virtus operativa Spiritus sancti quam ejus
to, vel per Spiritum sanctum. Dicit enim essentia, cum Spiritus sanctus sit simplex,
Apostolus, Roman., xv, 18 Non enim : sicut et Pater. Relinquitur ergo quod ab
audeo aliquid loqui eorum quae per me non seterno Filius essentiam divinam Spiritui
efficit Christus in obedientiam gentium, sancto dederit. Et Iioc expresse ostendit
verbo et factis, in virtute signorum et pro- Athanasius in Epistola ad Serapionem
digiorum, in virtute Spiritus sancti; et I dicens : « Sicut Pater per Filium et in Fiho
Corinth., n, 10 Nobis revelavit Deus per
: a se deoriginato naturaliter operatur, et
Spiritum suum. Est autem Spiritus Patris non e converso ita et Filius in Spiritu
,

et Fihi. Pater ergo et Filius per Spiritum sancto a se deoriginato naturaliter operatur
sanctum revelando operantur. Hinc est tanquam in sua propria virtute, et non e
quod Athanasius dicit in Epistola ad Sera- converso. »
pionem : « Filius Dei ilhiminando nos prae-
veniens, etjustificando infide corroborans, CAPUT V.
et Scripturas reserando donis sua3 sapientise
Quod Spiritus sanctus sit imago Filii,
non replens, non in alieno, et non suo
Spiritu dona concedit, remittens peccata, Similiter et patet ^
ex auctoritate sacrae
et charismatibus nos imbuens, sed potius Scriptura^quod Spiritus sanctus sit imago
in suo proprio Spiritu sancto. )> CyriUus Filii secundum expositionem doctorum
,

etiam dicit Sermone dogmatum Bei

in gra^corum, ut supra habitum est, quia hoc
quod (( Fihus proprium habet in se essen- quod dicitur Rom., vni, 29 Quos prsescivit :

tialiter Spiritum sanctum, et ex se natura- conformes fieri imaginis Filii sui, etc; et
liter missimi, in quo operatur divina mi- iterum I Cor., xv, 49 Sicut portavimus :

Parm. : « Potest enim dici aliquis per aliquod operari dupliciter. »— ^ Parm. : « liabetur etiam. »
36-2
imaginem terreni, portemus et imaginem
coelestis, exponunt per imaginem Spiritum
sanctum imaginem Filii Spiritum sanc-
tum esse dicentes. Hinc est quod Atha-
nasius dicit in Epistola ad Serapionem, ex
persona Filii Dei loquens « Accipite ipsam
imaginem meam Spiritum sanctum scien-
tiai ; » et Gregorius Caesariensis
CONTRA EHRORES GR^CORUM.
fldem, imprimens nobis characterem Fihi
in baptismate, a quo Filio existit, et ejus
Spiritus et character pra^dicatur verus. »
Simihter etiam dicunt quod Spiritus
sanctus sit sigihum Fihi. Dicit enim Atha-
: nasius in praedicta epistola : « Equidem
Spiritus sanctus est unctio et sigihum
dicit : « Spi- impressivum imaginis in se habitae in :

ritus sanctus imago Filii perfecta'. »

est quo Spiritu vero tanquam in suo sigiho, id
Constat autem quod imago deducitur ab eo est imaginse suse natura?, consignat et cha-
cujus est imago. Ex hoc ergo quod Spiritus racterizat imprimendo ipsam suam imagi-
sanctus est imago Fihi sequitur quod , nem Deus verbum Ecclesi* sponsae suae » ;

Spiritus sanctusa Fiho. sit et infra Christus in suo proprio spiritu

: «

Posset autem ahquis dicere quod est ungit et superungit, et eo tanquam suo
imago Fihi inquantum assimilatur Fiho sigiho continente ipsius essentiam se im-
secundum ahquem effectum quem facit, primit Ecclesiae suae sponsae. » Et Chrysos-
sicut et Fihus, vel quia est a Patre, sicut et tomus dicit Super epistola ad Romanos :

Fihus. Sed hoc excluditur per auctoritates (( Si Spiritus est character et sigihum
sanctorum, qui Spiritum sanctum natura- Christi, non habet sigihum et charac-
qui
lem imaginem Filii esse dicunt. Non enim terem non est ipsius Christi. »
Christi, hic
potest dici imago naturahs Fihi Spiritus Constat autem quod character et sigihum
sanctus, nisi inquantum secundum natu- derivantur ab eo cujus sunt. Unde per auc-
ram Fiho similatur, accipiens a Fiho natu- toritates doctorum dictorum aperte osten-
ram. Semper enim oportet quod forma ditur quod Spiritus sanctus a Fiho deriva-
imaginis proveniat a forma ejus cujus est tur. Horum autem doctorum auctoritates
imago. Hinc est quod Athanasius in pra3- etiam ex auctoritate sacrse Scripturse con-
dicta epistola dicit : <( Quemadmodum flrmantur. Dicitur enim H Corinth., i, 21 :

consubstantiavit se Deus Eccclesise, for- Unxit nos Deus, et signavit nos, et dedit
mam ejus in se assumens, ita ipsam eam- pignus spiritus in cordihus nostris ; quod
dem sua imagine naturali, scihcet Spiritu quidem de Patre et Fiho intehigi oportet,
sancto de sua essentia naturahter exis- cum uterque Spiritum sanctum det, ut os-
tente, deiflce etsuperabunde insignivit; » tensum est et ad Ephes., i, 13 In quo,
; :

et Thesaurorum : « Qui
Cyrihus in hbro scihcet Christo, credentes signati estis Spi-
accipit Fihi imaginem naturalem, hoc est ritu promissionis sancto , qui est pignus
Spiritum sanctum habet veraciter per ,
hxreditatis nostrae.
ipsum Spiritum eumdem Fihum, et Fihi
Patrem. Quomodo ergo connumerabitur CAPUT VI.
creaturis Spiritus sanctus, natu- cum sit

rahs et incommutabihs imago Fhii Dei? » Quod Spiritus sanctus est a Patre
Item Rasihus dicit Contra Eunomium : per Filium.
(( Naturalis Fihi imago est spiramen ejus
spiritus. )) Traditur etiam a pr«dictis Grsecorum
Secundum vero eamdem rationem, di- doctoribus quod Spiritus sanctus est a Pa-
cunt prapdicti doctores quod Spiritus sanc- tre per Fihiim. Dicit enim Cyrillus in hbro
tus sit character Fihi. Dicit enim Atliana- Thesaurorum : « Dcus Pater per manum
sius. in prififata epistola, quod Fihus
<< suam propriam, id est suam sapientiam et
Spiritum sanctum tanquam characterem et potentiam, cuncta produxit in esse in uno
suam imaginem ad reformandam Eccle- suo vero et viviflco atque deiflco coessen-
siam et sibi deiflce conformandam trans- tiah sibi Spiritu, quem de se essentialiter
fundendo impressit et Basihus dicit in ; r) per eumdem FOium naturahter coaeternum
hbro Contra Arium et Sabellium : « Sicut spiravit » et Basihus dicit « Non est Fihus
; :

Fihus acquisivit nos Patri, ex Patre idem Fihi Spiritus, quia est ex Deo, scihcet Patre
ipse, sic et Spiritus acquirit nos Fiho per per Filium. » Idem dicit Contra Euno-

^ Parra. : « perfecti. »
 OPUSCULUM VI 3b3

mium :ex verbo tuo, o qui inimicaris

« Si

veritati,ex proprio intcllectu tuo spiritum CAPUT YIII.

producis, aerem per verbum verberans, Quod simul est a Patre et Filio.
unde ejusdem essentiae Spiritum sanctum
a Patre per Yerbum unigenitum dubitas Ne autem aliquis dicat alitcr esse Spiri-
provenire? » et infra « Ex Patre seipsum: tum sanctum a Patre, et ahter a Filio,

Filius nominat verbum, et ex Patre per se simul ab utroque a pra^dictis doctoribus

verbum Spiritum nobis indubitanter affir- esse asseritur. Dicit enim Epiphanius in
mavit. » Ex hoc autem ostenditur de ne- hbro De Trinitate : Deus ex Deo Patre et ((

cessitate quod Spiritus sanctus sit a Filio. Filio est Spiritus sanctus. »
Dictum est enim supra quod, cum dicitur Si vero dicat aliquis quod Spiritus sanctus
aliquis per aliquid operari, oportet quod sit esse a Patre et Filio, dicitur tantum' tan-
principium operandi ipsi operanti, vel sal- quam ab eis temporaliter datus et missus,
tem sit principium operationis ex parte etnon ab a*terno ab eis existens; hoc^ per
ejus ad quod terminatur operatio. Filius sequentia ostenditur esse falsum. Dicit
autem non potest esse principium ope- enim idem Epiphanius in libro De vestibus
randi Patri. Unde si Pater per Filium Spi- pellicinis Adde et Evde : « Sicut dicit Chris-
ritum sanctum spirat, de necessitate sequi- tus, Spiritus veritalis qui a Patre procedit,
tur quod Filius sit principium Spiritus de meo accipiet. » Ecce ex ambobus
ita et
sancti. Idem autem habetur ex eo quod duorum semper spiritus existit. » Idem
Gregorius Nyssenus dicit Spiritum sanc- : (( dicit inSermone de incarnatione Verbi :
tum ex Patre esse mediante Fiho tene- « Pater siquidem erat semper, et Filius
mus. » Sic enim dicitur Spiritus sanctus erat semper, et Spiritus sanctus a Patre et
esse a Patre, mediante Fiho, sicut et a Fiho erat semper. Est ergo a^ternaliter ab
Patre per Fihum inquantum Pater est
, utroque. »

principium Fihi, et Fihus principium Spi- Item ex auctoritatibus praedictorum doc-

ritus sancti. torum habetur quod Spiritus sanctus sit
persona de personis Patris et Filii. Dicit
CAPUT YII. enim Athanasius in Sermone nicxni con-
Quod Spiritus sanctus sit a Filio. cilii : Damnat mater Ecclesia congregata
((

adinventores hujus hsereseos, » scihcet

Sed jam accedere oportet ad ponendum arianorum, « et Spiritum sanctum in-
auctoritates doctorum grsecorum, ex qui- creatum Deum verum , hypostasim de ,

bus habetur expresse quod Spiritus sanctus
sit a Fiho. Dicit enim Athanasius in Epist.
ad Serapionem : « Christus de suo Spiritu
dixit Non loquetur a semetipso, sed quse-
: rali
eumqiie audiet loquetur, id est, non est ut
sit imprincipiatus Spiritus, quod est sohus
Patris sed maxime et proprie est ab ipso
; veraciter existens, hypostasis vero per se
Fiho, a quo et accipit ut sit
hter, ab eo etiam audit quae et loquitur. »
Et Basihus dicit Contra Arium et Sabel-
lium : Quomodo adoptat in Fiho Spiritus
((
sanctus, si ahenus est a Patre et Filio?
Quomodo inhabitat extraneus in hlis quos
Christus redimit, si non est a Christo? »
Patris et Filii hypostasibus, eisdem coes-
sentialem et consubstantialem^ confite-
tur ; » et Epiphanius dicit in libro Ancho-
'
; sanctus in se est
« Spiritus
hypostasis vera, non
alia a Patre et Filio
essentia, nec aliena, scd ejusdem essentia?
Deus essentia- ex hypostasibus Patris et Filii. » Non ergo
solum est a Patre et Fhio secundum donum
gratiae, in quo datur vel mittitur, sed ra-
tione sua^ personse. Est ergo a Patre et
Fiho ab eeterno.
Item ex auctoritatibus praedictorum ha-
betur quod sit ex essentia Patris et Fhh.
Dicit enim Athanasius in Sermone nicseni
concilii : « In Spiritu sancto omnium pec-
catorum et omnis blasphemiai fit remissio,
qui, ut dictum est, de essentia existens
Patris et Fihi, eorum habet virtutem,

' Parm. omittit « tantum. »

:
» Parm. omittit — : Cod. Vict. : Auctorali.
hoc » — Parm. omittit « et consubstantialem.
'
: »
 :

364 COiNTRA ERRORES GRiECORUM.

cuncta per omnia cum eisdem et disponens proprie spirat Spiritum sanctum, nomina-
et creans. » Item in Epist. ad Serapionem tur a prsedictis doctoribus Filius Spiritus
dicit « Christus de sua et Patris communi
: sancti spirator, tanquam sit ex sua pro-
essentia sempiternaliter existentem Spiri- prietate habens quod Spiritum sanctum
tum sanctum spiravit ; » et infra : « Christus spiret. Dicit enim Athanasius in Epistola
in suo proprio Spiritu sancto, de sua, ut ad Serapionem : « Hseretici ipsum Fihum
supra dictum est, usia existente, omnia spiratorem veri spiritus Paracliti blasphe-
nobis condonat. » Et in eadem epistola : mant et negant et in eadem epistola :
; ))

« Ab una et eadem deitate Patris et Fihi, et « Qui blasphemat in Spiritum spiratum,

Fiho existens Spiritus sanctus, unus est blasphemat equidem in spiratorem ejus,
Fihus*. )) id est in ipsum Fihum, et per Filium blas-
Item habetur quod sit naturaliter aFiho. phemat in genitorem ejus. Item Basilius ))

Ricit enim CyriUus « Quis est vita? Ille : dicit Contra Eimomiiun : « Filium Spiritus
equidem qui dixit Christus Ego sum via, : sancti spiratorem et datorem sine aliquo
veritasy et vita, tanquam in ipso veraciter, dubio credimus. ))

et de ipso naturalis Spiritus ejus existens Ut autem ostendatur quod simul et

spiritualem legem ponit. Ex quibus om- >) eadem spiratione Spirilus sanctus a Patre
nibus habetur quod Spiritus sanctus non spiratur a Filio, dicit Athanasius in
et
tantum est a Fiho sicut temporahter datus prsedicta Epistola ad Serapionem quod
vel missus, sed sicut ab a^terno ab eo pro- Filius est conspirans Patri, sic inquiens :

cedens, utpote essentiam et naturam ab ((Deus Pater per Deum Verbum non tan-
ipso accipiens. Hoc etiam haberi potest ex quam per organum, quod absit, sed per
ipso modo loquendi, quia pra^dicti doctores coessentialem suse essentise vere viventi
non solum dicunt quod Spiritus sanctus conspirantem vivum et deiflcum spiramen
est a Filio quod posset referri ad tempo-
,
spirat Deum plenum et beatum Spiritum
ralem missionem, sed etiam quod a Fiho sanctum. »
existit, quod non potest referri nisi ad Ne autem dicat quod spiratio ad
quis
aeternam processionem existit enim unum- ; processionem pertinet temporalem, expri-
quodque secundum quod in se est. Dicit munt pr«dicti doctores, quod Spiritus sanc-
enim Cyrillus Hierosolymitanus patriar- tus sit «ternaliter a Filio spiritus. Dicit
cha « Spiritus sanctus a Patre procedit,
: enim Athanasius in Sermone nicaeni con-
et ex deitate Patris et Fihi existit. Rasi- )) cilii,ex persona FUh loquens « Ut credat :

lius etiam dicit Contra Eunomiiim : « Spi- mundus a me essentialiter Spiritum pa-
ritus sanctus a Filio habet existere, et ab raclitum et geternaliter spiratum. » Item
ipso accipere, et annuntiare nobis. » Cyrillus in libro Thesaurorum : Spiritum ((

sanctum a Christo «ternahter et essentia-

liter credimus et confltemur spiratum exis-
CAPUT IX.
tere Deum. »

Item quod Filius spirat Spiritum sanctum. Ad hoc quod in eisdem auc-
etiam facit
toritatibus quod de essentia
continetur,
UUerius autem habetur ex auctoritatibus FUii spiratur Spiritus sanctus. Dicit enim
praedictorum expresse quod Fihus spirat Athanasius in Sermone nicxni concilii
Spiritum sanctum. Dicit enim Athanasius « De essentia ipsius Yerbi adoramus spi-

in Epistola ad Seropionem : « Fihus de ramen spiritum coa^ternaliter spiratum

Patre genitus, de sua immensa essentia Deum » et in eodem o Deus ex sua es-
; :

non extra se sed intra se immensum , , sentia spiravit Spiritum sanctum ; )) et in

Reum spirat Spiritum sanctum. Item Cy- )) Epistola ad Serapionem : « Haeretici a Filio
riUus dicit in Exhortatorio sermone ad sunt exh«redati, quia ab ejus essentia es-
Theodosium imperatorem : « Salvator de sentiahter Deum
spiratum non recipiunt
seipso producit Spiritum, et spirat, sicut Spiritum sanctum » et in eadem, quasi
;

ipse Pater. )) exponens quod dicit « ex sua essentia, »

Ne autem aliquis dicat quod FUius non id est « ex se essentia, » sic dicit « FUius :

' An delenda vox « Filius ? » In codice Victor. Sed olia manus scripsit « de, » voxque « Filius, »
« De Filio existens Spiritus sanctus, unus est. deleta est.
 ;

OPUSCULUM VI

natus a Patre in se Patris naturam tenens, Deo proHuit enim a Patre et Fiho. » Ex
:

equidem nomen non palernitatis, sed com- quo etiam liabetur quod Spiritus sanctus
municabilitatis cum ordine natura; serva- ab aiterno est a Fiho tanquam ab ipso es-
vit, ut ex se sua essentia non Filium gi- sentiam habens.
gnitive, sed Spiritum sibi pcr omnia a^qua-
lem Deum et coaiternum spiraret » et hoc ;
CAPUT XII.
quidem multoties ex verbis ejus hal)ctur.
Ex quo patet quod cum dicitur Spiritus Item quod Filius deoriginat Spiritum
sanctus spiratus esse a Fiho, non potest sanctum,
referri ad processionem temporalem tan-
tum, sed ad *ternam, secundum quam Ex auctoritatibus eorumdem etiam habe-
Spiritus sanctus a FiUo essentiam divinam tur quod Filius deoriginat Spiritum sanc-
accepit. tum. enim Athanasius in Sermone ni-
Dicit
cseni concilii, quod « ipse Filius ex se natura-
CAPUT X. liter et coessentialiter ut est Deus, deoriginat
spirando Spiritum ;
» et in Epistola ad Se-
Quod Spiritiis sanctiis emanat a Filio.
rapionem dicit quod « Filius in Spiritu a se
deoriginato naturaliter operatnr tanquam
Habetur etiam ex auctoritatibus eorum-
in sua propria virtute. » Quod non videtur
dem doctorum processio Spiritus sancti a
convenienter ad temporalem processionem
Filio sub verbo emanationis. Dicit enim
posse trahi, nam ab iho deoriginatur ali-
Athanasius in pr«dicta Epistola ad Sera-
quis a quo habet suum esse deoriginare
pionem : « A Verbo vivente Spiritus vivus
;

enim est originem alicui dare.

emanans, et a forti virtus indeficiens desu-
per effunditur Ecclesise. » Item Theodoricus
Super epistola ad Ephesios : « Spiritus CAPUT XIII.

sanctus de sursum emanat a Christo, et

Quod Filius est auctor Spiritus sancti,
sine invidia datur omnibus accipientibus. »

Habetur etiam a prsedictis doctoribus

CAPUT XI. quod Fihus sit auctor Spiritus sancti. Dicit
enim Athanatius in Epistola ad Serapio-
Quod Spiritus sanctus profluit a Filio, nem : « Apostohis quai in eo operatm^ Spi-
et quod ab xterno. ritus et efficit, Fiho auctori ejus attribuit
sicut et Fihus qu» ipse facit opera suo
Utuntur autem pr^dicti doctores ad pro- auctori Deo Patri attribuit. » Auctoritas
cessionem Spiritus sancti a Fiho ostenden- autem in divinis personis unius ad alteram
dam, verbo profluxus. Dicit enim Athana- non est nisi secundum quod aeternaliter
sius in Sermone nicaeni concilii, ex persona una est ab aha. Est ergo Spiritus sanctus
Christi ioquens « Mitte apostolos in mun-
:
aiternaliter a Filio.
dum non in virtute hominis, sed in virtute
Spiritus sancti ex mea usia profluentis ; »
CAPUT XIV.
et in eodem sermone : « Si non ita creden-
dum est de Spiritu sancto, et prsedicandum Quod Filius est principium Spiritus sancti.
quod sit veritas Patris et Filii coessentialis
eorum profluens, quo-
utrique, de essentia Habetur etiam in praedictis auctoritatibus
modo in divo symbolo sahitiferi baptismatis quod Fihus sit principium Spiritus sancti.
Salvator Deus Fihus sibi et Patri cooperanti Dicit enim Gregorius Nazianzenus in Ser-
salutem nostram connumeraret ? » et in mone concilii constantinopolitani : « Neces-
Epistola ad Serapionem dicit a Spiritus : sarium est credere sanctam Trinitatem.
sanctus coessentialem Patri Fihum, cujus Patrem scilicet sine principio, Fihum vero
ipse erat spiritus, et eidem coessentiahs, principium a Patre principio, Spiritum
ipse tanquam de essentia ejus profluens autem sanctum cum principio Filio unum
Deus, per Patres nica^nos credi et pra^dicari Deum esse per omnia et super omnia. »
fecit. » Et Cyrillus dicit in hbro Thesauro- Pater autem per hoc est principium Fihi
rum : <( Quando Spiritus sanctus in nobis quod Filius est ab eo seternaliter. Spiritus
efiunditur, configiu^atos demonstrat nos ergo sanctus seternahter est a Fiho.
366 CONTRA. ERRORES GRJICORUM.
nitur esse commune , minus modum
et
CAPUT XY. originis determinare. Quicquid enim quo-
Quod Filius sit fons Spiritns sancti.
cumque modo est ab ahquo secundum ,

consuetum modum
loquendi ab ipso pro-
Habetur etiam ex auctoritatibus eorum 'cedere dicimus sive sit ab eo naturaliter,
;

quod Filius sit fons Spiritus sancti. Dicit sicut Petrus dicitur a suo patre processisse
enim Athanasius in Sermone nicieni con- sive emissive ^ sicut spiramen procedit a
cilii : « Sic Spiritus est in Filio , sicut flu- spirante ; sive effluxive ', sicut fluvius pro-
vius est in fonte, et Filius est in Patre cedit a fonte ; sive artiflcialiter, sicut do-
sicut splendor in sole gloriee per naturam, mus procedit ab artiflce seu localiter tan-
;

sic per gratiam Spiritus sancti electi sunt tum , sicut sponsus de thalamo
dicitur
in Patre et Filio. » Et in Epistola ad Sera- Non
procedens. autem quicquid est ab aho
pionem dicit : « Est equidem Filius apud quocumque modo, potest dici spirari, vel
Patrem fons cujus fontis et lucis
et lux, generari, vel fluere, vel emitti\ Et propter
Spiritus sanctus est verus fluvius et splen- hoc, verbiim processionis etiam origini
dor seternse gloria?. » Et in eadem epistola divinarum personarum est maxime accom-
dixit: «Non enim Spiritus sanctus operatur modum, quia, sicut supra dictum est, divina
in Deo Christo verbo suo, sciUcet naturah per communia melius quam per specialia
fonte ; » et infra : « FiUus et fons Spiritus designantur. Ex quocumque ergo eorum
sancti utrumque in se continet, Patrem quae sunt ostensa, scilicet quod Spiritus
sciUcet, et Spiritum, quorum ipse medium sanctus existit a Filio, vel fluit, vel spiratur,
ordinem tenet ; » et idem Athanasius in vel emanat, de necessitate concluditur
Sermone de incarnatione Verbi dicit :
quod Spiritus sanctus a Filio procedat.
« David psallit dicens Quoniam apud te
:
Item Cyrillus in Expositione niceeni sym-
est fons vita^ ;
quoniam equidem apud boli dicit «Coessentiahs est Spiritus Patri
:

Patrem Fihus est fons Spiritus sancti. » et Fiho, et profluit, hoc est procedit, tan-
Ex quo etiam habetur quod FiUus sit prin- quam a fonte, ex Deo et Patre. » Ex quo
cipium Spiritus sancti sicut a se seternahter habetur quod idem est in divinis personis
existentis. profluere et procedere. Spiritus autem sanc-
tus profluit a Filio, ut supra ostensum est.
CAPUT XYI. Ergo a Filio procedit.
Conclusio ex omnibus quod Spiritus sanctus
Hoc autem magis conflrmatur ex hoc
quod in Epistola Nestorio directa dicit
procedit a Filio.
quod « Christus est veritas et Spiritus ,

Yolunt autem quidam adversarii veritatis, sanctus profluit ab eo sicut ex Deo et Pa-
post tot testimonia, ver» fidei confessioni tre. » Si ergo idem est ipsum profluere a

resistere,, dicentes quod Spiritus sanctus, Patre quod procedere etiam per hoc quod
quamvis probetur^ esse, existere, spirari, a Fiho profluit, ostenditur ab eodem proce-
emanare et profluere a Filio, non tamen dens. Item Gregorius Nazianzenus in Ser-
est concedendum quod a Filio procedat. mone de Epiphania : « Spiritus sanctus

Hoc enim in nulla pra^missarum auctorita- unde est, inde procedit. Est autem a Fiho,
tum continetur, neque etiam in auctoritate sicut probatum est. A Filio ergo procedit.
sacrse Scripturae, quae Spiritum sanctum a Item Cyrillus dicit Super Joelem : « Spiri-

Patre dicit procedere, Patri in hoc Fihum tus sanctus est proprius ipsius Christi, et
non adjungens, cum dicitur Joan., xv, 26 :
in ipso et ex ipso, quemadmodum et ab
Cum ego mittam
venerit Paraclitus, quem ipso intelligitur,Deo et Patre. » Et Maxi-
vobis a Patre, Spiritum veritatis, qui a mus monachus in Sermone de candelabro
Patre procedit. Oslcndendum est ergo quod et septem lucernis « Spiritus sanctus quem-
:

ex pra^missis de necessitate sequitur quod admodum per naturam existit a Deo Patre
Spiritus sanctus procedat a Filio. secundum essentiam, sic et a Filio secun-
Yerbum enim processionis inter omnia dum naturam et essentiam existit veraciter,
quae*ad origincm pertinent, magis inve- tanquam ex Patre per Filium procedat

< Parm.-: « probatur. » — "^

Parm. : « processisse ^* Parra. : « miUi. »
seu emanasse. » Parm : « seu effluxisse.
 ;;

OPUSCULIIM VI. :JG7

Deus; intelligitur autem et est ex Patre est commune Patri et FiUo. Et similiter
sicut ab ipso proccdens. » Item Athana- Nicetas Super Joannem sic argumentatur
' :

sius dicit in Epistola ad Serapionem : (( Ex quo FiUus omnia qua^. Patris simt, c^s-
« Quemadmodum Filius se habet ad Pa- sentialiter hal)et, hal)et et Spiritum ; » et

trem ordine natura», ita et Spiritus sanctus Cyrillus dicit in Ub. Tliesaurorum Yere : ((

se habet ad FiUum. » Et in cadem epistola spiritum Christi, spiritum Patris Apostolus

dicit,ex persona FiUi loquens « Eumdem
ordinem et eamdem naturam habet Spiritus
ad me FiUum, ut sit Deus de Deo, quem
ordinem et quam naturam habeo ego ad
:
dicit esse unum, et non plures, quoniam
omnia qua^ sunt Patris, vcraciteret proprie
transeunt secundum naturam in vero Fi-
lio. » Ex lioc autem patet quod, cum dicitur

Patrem, ut sim Deus de Deo. » Item Basi- in EvangeUo, Spiritum sanctum a Patre
lius Contra Eunomiiim : Sicut FiUus se (( procedere, datur inteUigi quod procedat a
habet ad Patrem, eodem modo Spiritus FiUo, Ucet in EvangeUo non addatur. Ea
sanctus se habet ad FiUum. » FiUus autem enim quae essentialiter dicuntur de Patre
hoc modo se habet ad Patrem sicut ab eo et FiUo, dicta de Patre, oportet quod intel-
procedens dicit enim Filius, Joan., vni,
;
Ugantur de FiUo, etiam si cum exclusione
42 Ego ex Deo processi et veni. Ergo et
:
dicantur; sicuti cum dicitur Joan., xvu, 3 :

Spiritus sanctus procedit ex Filio. Sed et Lt cognoscam te solum Deum verum, et

verbo ipso processionis utitur Epiphanius I Tim., vr, 13 : Quem, sciUcet Christum,
in lib. De Trinitate, dicens : « Secundum suis temporibus ostendet beatus et solus
quem modum nemo novit Patrem nisi Fi- potens Rex regum et Dominus dominan-
neque FiUum novit quis nisi Pater
lius, tium, qui solus habet immortalitatem. In-
sic audeo dicere, neque Spiritum sanctum teUiguntur enim hujusmodi et de FiUo
novit quis, nisi Pater et Filius, a quo acci- verificari ea ratione, quia FUius et Pater
pit, et a quo procedit. » Et Athanasius in secundum essentiam unum sunt secun- ,

Symholo dicit Spiritus sanctus a Patre

: (( dum quod dicitur Joan., x, 30 Ego et Pa- :

et Filio, non factus, nec creatus, nec geni- ter unum sumus. Cum igitur habere Spiri-
tus, sed procedens. » tum ex se procedentem sit commune Patri
et FiUo, sicut ea quae dicuntur essentiaU-
ter, ut ex dictis patet cum dicitur in Evan-
CAPUT XYII.
;

geUo, Spiritum sanctum a Patre procedere,

Quod ad ostendendum processionem Spiri- inteUigendum est quod procedat a FiUo.
tus sancti , eisdem rationibus utantur Eadem ratione cum in Symbolo a Patribus
greeci et latini doctores. edito dictum est quod Spiritus sanctus pro-
cedit a Patre, inteUigi oportet quod proce-
Considerandum etiam quod eisdem
est dit et a FiUo ; sicut cum
de Patre in eodem
rationibus utuntur doctores Grsecorum ad Symbolo dicitur quod sit omnipotens, visi-
ostendendum processionem Spiritus sancti bilium et invisibiUum factor, oportet quod
a FiUo quibus et utuntur latini doctores. et de Fiho inteUigatur.

Argumentatur enim Anselmus in Ub. De

processione Spiritus sancti ad ostendendam CAPUT XYIII.
processionem Spiritus sancti ex hoc quod
Pater et FiUus suut unius essentiae. Ex quo Quod Spiritus sanctus distinguitur a Filio
sequitur quod Pater et FiUus non difTerant per hoc quod est ab eo.
ab invicem nisi in hoc quod hic est Pater,
iUe FiUus. Habere autem Spiritum sanctum Ostenditur etiam ex dictis dictorum Pa-
ex se procedentem non pertinet ad ratio- trum quod Spiritus sanctus a FiUo distin-
nem paternitatis, neque ad rationem fiUa- guitur per hoc quod ab eo est. Dicit enim
tionis. Non enim ex hoc Pater dicitur Pa- Gregorius Nyssenus Dogma facientes de
: ((

ter, quia Spiritus sanctus ab eo procedit deitate, immutabilem esse naturam divi-
neque fiUationi repugnat quod habeat ex nam confitemur, sed ditrerentiam quee est
se Spiritum procedentem. Relinquitur ergo secundum causam et causatum, non nega-
quod habere ex se Spiritum procedentem, mus,» id est, secundum principium et quod

1 Sic cod.; Parm. :« Athanasius in iQca super Joannem?

 ;

368 CONTRA ERRORES GR^CORUM.

est de principio, supra expositum est.
iit lium genitum terminat ipsius ordinis fmem
Et postea subdit Item aliam differcn-
: (< naturah proprietate in tertio spirato Spi-
tiam intelligimus unum nempe propin- : ritu. » Cyrillus etiam dicit in lib. The-
quum ex primo, scilicet Filium ex Patre,
)) saurorum « Spiritum sanctum ex Fiho
:

« alium autem ex propinquo et ex primo, )> secundum naturam existentem, et ab ipso

scilicet Spiritum ex Filio et ex Patre. Patet ad creaturam missum, renovationem Ec-
ergo quod per primam differentiam Spi- clesia? operantem et terminum sanctae
,

ritus sanctus et Filius a Patre distinguun- Trinitatis existentem » et concludit;

« Si :

tur per secundam autem distinguitur Spi-

;
hoc ita est, Deus ergo ex Deo Fiho Spiritus
ritus sanctus a Filio, quia scilicet Filius a sanctus est. » Si enim Spiritus sanctus non
Patre procedit, non per Spiritum, sed Spi- esset a Filio, non magis Spiritus sanctus
ritus sanctus per Filium. Sic^ et Richardus esset terminus Trinitatis quam Fihus nec ;

de S. Yictore, in Y De Trinitate, ostendit ordo Trinitatis assimilaretur catenae, sed

duarum processionum differentiam per hoc magis triangulo. Hanc etiam rationem
quod Fihus procedit ab una tantum, Spiri- tangit Richardus de S. Yictore in lY De
tus vero sanctus a duobus. Rehnquitur ergo TrinitatCy ubi ostendit quod in divinis per-
secundum utriusque sententiam quod Fi- sonis non potest esse nisi una sola per-
hus et Spiritus sanctus ab invicem non sona, a qua non procedat divina persona
distinguerentur, si unus ab aho non esset. nec etiam possunt esse dua?, personse quae
sint ab una sola persona. Utrumque enim

CAPUT XIX. pr*dicto ordini, qui in divinis personis

attenditur repugnaret
, quorum tamen ;

Quod oportet distinctionem personarum utrumque oportet poni, si Spiritus sanctus

esse secimdum aliquem ordinem naturde. a Filio non procederet. Hunc etiam perso-
narum divinarum ordinem CyriUus in hb.
distinctio personarum oportet quod
Item Thesaurorum ostendit sub alia similitudine
sit secundum aliquem ordinem, qui est ex auctoritate sacrse Scripturae assumpta,
ordo naturse, ut Augustinus dicit. Unde et quai Spiritum sanctum digitum Dei nomi-
ordinem personarum distinctarum Athana- nat in Evangelio, cum dicit Si in digito :

sius in Epistola ad Serapionem catenae Dei ejicio daemonia; loco cujus in alio
assimilat, dicens « Equidem sicut qui : Evangelio dicitur Si in Spiritu Dei, etc.
:

caput catense trahit, medium et aliam ex- Filius autem dicitur brachium Patris, Isa.,
tremitatem trahit, sic et qui in Spiritum Li : Induere fortitudinem brachium Do-
blasphemat, scihcet tertiam personam, et mini. Dicit ergo « Sicut brachium et
:

in Fihum medium, et in Patrem extre- manus naturaliter a corpore innatum et

mum, principium caput caten» tertii
id est propagatum existit, et a manu naturaliter
discreti inconfusi ordinis divini blasphe- fluit digitus,a Deo Patre naturaliter
ita
mat; » sicut et e converso qui Spiritum Filius brachium,manus ejus generative
et
credit et recipit Deum, recipit et Fihum a Deo oriuntur, Deus de Deo, et ab ipso
ejus, a quo est; sicut qui tenet unum caput Filio tanquam a naturah manu Patris na-
catense ad se trahens, medium ejus tenet, turaliter producitur profluens Spiritus
et per medium aliud caput apprehendit. Et sanctus dictus^ digitus. » Concludi ergo
propter hoc etiam in eadem epistola idem potest quod Spiritus sanctus sit a Filio, per
dicit quod « Spiritum paraclitum dicimus rationes uniformiter a doctoribus latinis
terminum beati et superessentialis divini et gra^cis prolatas.
ordinis, et quod infallibiliter terminat pro-
prium fmem in se sua hypostasi, sicut et
CAPUT XX.
Pater tenet ipsius ordinis caput et fontale
principium imprincipiatus ipse. Medium Quod credere Spiritum sanctum esse a
autem extremitatum ordinis veraciter Filio, est de necessitate salutis,
tenet Filius inter Patrem et Spiritum sanc-
tum. Et paulo post
)) « Pater a se prin- : Quia vero inter disputantes plerumque
cipio trifii ordinis divini per medium Fi- contradictio accidit circa aliqua quae non

^ Parm. : « sicut. 2 Al. : « Deo; » Parm. Deus.

 , ,

OPUSCULUM VI. 369

sunt de necessitate salutis, ne aliquis opi- dicens « Veneramur secundum Scripturas
:

netur non esse de necessitate fidei per et canonum definitionem sanctissimum

quam salvamur, credere Spiritum sanctum antiqua3 Romx^ EpiscoyiHn primum esse et
esse a Filio, ostendcndum est per auctori- maximum omuium episcoporum. » Hoc
tates doctorum gra^corum hoc esse de nc- autcm auctoritati consonat sacrae Scriptu-
cessitate fidei et salutis. Dicit enim Athana- vdd ,
qua? inter apostolos Petro attribuit
sius in Eplstola ad Serapionem : « Juxta primum locum tam in Evangeliis quam
quod mandat Apostolus Ha^reticum homi-
: in Actibus apostolorum. Unde dicit Chysos-
nem post primam et secundam correctio- tomus Super Matth., super iUud Accesse- :

nem devita. Etiam si quos videris cum Eha runt discipuli ad Jesum dicentes Quis :

volantes per aera, et cum Petro et Moyse major est in regno ccelorum? quia, « quod-
sicco pede calcantes maria, nisi Spiritum dam humanum scandalum conceperunt,
sanctum profiteantur Deum essentialiter quod et in se occuUare jam non poterant, et
ex Deo FiUo existentem, sicut et Filium tumorem cordis non sustinebant in eo ,

naturaUter Deum genitum seternaUter ex quod videbant Petrum sibi prseferri et

Deo Patre existentem, ut nos profitemur, praehonorari. »

eos non recipias. » Et iterum « Blasphe- :

mantibus et negantibus Spiritum sanctum

CAPUT XXII.
Deum esse de natura Dei FiUi, non com-
munices. » Item CyriUus dicit in Ubro Quod idem Pontifcx in totam Ecclesiam
Thesaurorum Necessarium saluti nostrae
: « Christi universalem prselationem hahet.
est confiteri Spiritum sanctum de essentia
FiUi existere, tanquam ex ipso secundum Ostenditur etiam quod praedictus Christi
naturam existentem. » Item Epiphanius in Vicarius in totam Ecclesiam Christi univer-
Ubro De Trinitate : « Teipsum aUenas a salem pra^lationem obtineat. Legitur enim
gratia Dei, cum non recipis a Patre FiUum, in chalcedonensi conciUo quod tota syno-
neque Spiritum sanctum a Patre et FiUo dus clamavit Leoni papae a Leo sanctissi-
:

dicis. » Patet igitur quod nuUo modo sunt simus, apostoUcus et cecumenicus, » id est
tolerandi qui Spiritum sanctum a FiUo universaUs, « PatriarcUa per muUos annos
procedere negant. vivat. » Et Chrysostomus Super Matth. :
« FiUus, quae Patris est et ipsius FiUi, po-

CAPUT XXI. testatem Petro ubique terrarum concessit,

Quod Pontifex romanus est primus
maximus inter o?nnes episcopos.
SimiUs autem error est dicentium Christi
et homini mortaU omnium quae in ccelo
et sunt, dedit auctoritatem, dando eidem cla-
ves ad hoc ut Ecclesiam ubique terrarum
ampUficet. » Et Super Joan., in homU.
Lxxv « Jacobum locaUter in loco termi-
:

Yicarium romana^ Ecclesiae Pontificem

,
nat Petrum autem totius orbis ordinat
,

non habere universaUs Ecclesia; primatum, magistrum et doctorem. » Item Super

errori dicentium Spiritum sanctum a FiUo
non procedere. Ipse enim Christus Dei
FiUus suam Ecclesiam consecrat et sibi
consignat Spiritu sancto quasi suo charac-
tere et sigillo, ut ex supra positis auctori-
latibus manifeste habetur. Et simiUter
Christi Yicarius suo primatu et providentia
Actus apostoiorum : « Petrus a FiUo super
omnes qui fiUi sunt potestatem accepit
non ut Moyses in gente una, sed in uni-
verso orbe. » Hoc etiam trahitur ex aucto-
ritate sacrae Scripturae; nam Petro indis-
tincte oves suas Christus commisit, dicens,
Joan., uU., 17 Pasce oves meas; et Joan.,
:

universam Ecclesiam tanquam fideUs mi- X, 16 Ut sit unum ovile et unus pastor.
:

nister Christo subjectam conservat. Osten-

dendum est ergo ex auctoritatibus graeco-
rum doctorum, praedictum Christi Vicarium
in totam Ecclesiam Christi potestatis pleni-
tudinem obtinere. Quod enim romanus
Pontifex successor Petri et Christi vicarius
sitprimus et maximus omnium episcopo-
rum, canon conciliL expresse ostendit, sic
XXIX. U
 370 CONTRA ERRORES GRJICORUM.
jus discernendi episcopi criminati infamiam
CAPUT XXIII. secundum claves a Domino sibi datas » et ;

infra « Et omnia ab eo definita teneantur *

Quod idem habet in Ecclesia potestatis

:

plenitudinem.
tanquam a Vicario apostohci throni. » Item
Cyrihus Hierosolymitanus patriarcha dicit
Habetur etiam ex praedictorum doctorum ex persona Christi loquens Tu cum : c(

auctoritatibus quod romanus Pontifex ha- ego sine flne, cum omnibus quos
flne, et

beat in Ecclesia plenitudinem potestatis. loco tui ponam, plene et perfecte sacra-
Dicit Cyrillus patriarcha Alexandrinus in mento et auctoritate cum eis ero sicut
libro Thesaurorum : « Sicut Christus acce- sum et tecum. » Et CyriUus in libro The-
pit a Patre dux sceptrum Ecclesia? gentium saurorum dicit quod « apostoh in Evan-
ex Israel egrediens super omnem princi- geliis et Epistohs affirmaverunt in omni
patum et potestatem, super omne quod- doctrina Petrum esse loco Dei et ejus ,

cumque est, ut ei cuncta curventur, ple- Ecclesiam, eidem dantes locum in omni
nissimam potestatem; sic et Petro et ejus capitulo et synagoga, in omni electione
successoribus plenissime commisit; » et et afflrmatione. » Et infra : (; Cui, )) scilicet
etiam « Nuhi ahi quam Petro Christus
: Petro, omnes jure divino caput inchnant,
((

quod suum est plenum, sed ipsi soh de- et primates mundi tanquam ipsi Domino
dit ; )) et infra : « Pedes Christi humanitas Jesu obediunt. » Et Chrysostomus dicit ex
est, scihcet ipse homo, cui tota aeternitas persona Fihi loquens « Pasce oves meas, :

plenissimam dedit potestatem quem unus ; id est loco mei praepositus esto fratrum. »
trium assumpsit in unitate persona?, trans-
vexit ad patrem super omnem principatum CAPUT XXV.
et potestatem, ut adorent eum omnes an-
geh Dei ;
quem totum dimisit per sacra- Quod ad eum pertinet determinare quse
mentum et potestatem Petro et Ecclesiae sunt fidei.
ejus. )) Et Chrysostomus dicit Ad consulta
Bulgarorum, ex persona Christi loquens : Ostenditur etiam quod ad dictum Ponti-
((Ter te interrogo, an ames, an ames, an flcem pertineat quae fldei sunt determi-
dihgans, quia ter me trepidus et timidus nare. Dicit enim Cyrihus in libro Thesau-
negasti. Nunc autem reductus, ne credant rorum : Ut membra maneamus in capite
((

te fratres clavium auctoritatem

gratiam et nostro apostohco throno romanorum Pon-
amisisse, quia amas me, coram ipsis id tibi tificum, a quo nostrum est quaerere ^ quid
jam confirmo quod meum est plenum. » tenere debemus. » Item Maximus in Epis-
Hoc etiam trahitur ex auctoritate Scrip- tola Orientalibus directa dicit : (( Omnes
turae : nam Dominus, Matth., xvi, 19, fines orbis qui Dominum sincere recepe-
universahter Petro dixit Quodcumque :
runt, et ubique terrarum catholici veram
solveris superterram, erit solutum et in fidem confitentes, in Ecclesiam Romano-
coelis. rum tanquam in solem respiciunt, et ex
ipsa himen cathohcae et apostohcae fidei
CAPUT XXIV. recipiunt^; nec immerito, Petrus legi- nam
Quod in eadem est potestate qude collata tur primo perfectam fidem esse confessus,
est Petro a Christo. Domino revelante, cum dixit, Matth., xvi :

Tu es Christus Filius Dei vivi. Unde et

Ostenditur etiam quod Petrus sit Christi eidem Dominus dicit Ego pro : te rogavi, I
Vicarius, et romanus Pontifex Petri suc- non deficiat fides tua.
Petre, ut
cessor in eadem potestate ei a Christo col-
lata. Dicit enim canon concihi chalcedo-
nensis Si quis episcopus prsedicatur
: ((

infamis, Bberare habeat sententiam appei-

landi ad beatissimum Episcopum antiquse
Romae, quia habemus Petrum patrem refu-
gii, et ipsi soh hbera potestate loco Dei sit

Al. iterum : « ab eo. » — » Parm. addit : « quid credere et. » — * Al. : « recipiens. »
 ,

UPUSCULUM Yl. 371

improbatur. Dicit enim Chrysostomus su-
per ihud Evangelii Prima die azymorum :
CAPUT XXVI. :

« Primam diem diem Jovis, in quo

dicit
Qnod romanns Poiitifex est Prdelatus incipiebant legis cultores pascha celebrare,
aliorum. id est azyma comedere, omni expulso fer-
mento. Dominus ergo mittit discipulos suos
Patet etiam quod ipse aliis' patriarchis die Jovis, quam dicit Evangehsta primam
prselatus existat ex hoe quod Cyrillus dicit, diem azymorum in qua ad vesperas Sal-
,

quod « ipsius, » soiUcet apostoHci throni
romanorum Pontificum,
hendere, corrigere, statuere, solvere, dis-
ponere, et loco iUius hgare qui ipsum aedi-
ficavit. » Et Chrysostomus Super Actus
Apostolorum dicit quod Petrus est vertex <(
sanctissimus beati apostohci tlu*oni pastor
bonus. » Item etiam hoc patet ex autoritate
Domini dicentis Luc, xxn, 32
, Tu ali-
quando conversus confirma fratres tuos.
CAPUT XXYII.
Quod romano Pontifici snbesse sit de
necessitate salutis.
Ostenditur etiam quod subesse romano
vator comedit pascha. In quo facto etiam
a soUus est repre- per omnia apertissime demonstravit a prin-
cipio suge circumcisionis usque ad extre-
mum diem Pascha?, quod non erat contra-
rius divinarum legum. » Patet autem quod
esset contrarius, si fermentato pane usus
,
fuisset. Patet ergo quod Christus in insti-
tutione hujus sacramenti ex pane azymo
: corpus suum consecravit.
Sciendum tamen quod quidam dicunt
Christum praevenisse diem azymorum prop-
ter passionem imminentem, et tunc fer-
mentato eum usum fuisse. Quod quidem
ostendere nituntur ex duobus. Primo ex
hoc quod dicitur Joan., xiu, quod ante
diem festum Paschae Dominus cum disci-
pulis ccenam celebravit in qua corpus,

Pontiflci sit de necessitate salutis. Dicit suum consecravit, sicut Apostolus tradit
enim hbro Thesaurorum : « Ita-
Cyrillus in I Corinth., xi. Unde videtur quod Christus
que, fratres, Christum imitamur, ut
sic coenam celebravit ante diem azymorum, et
ipsius oves vocem ejus audiamus manen- , sic in consecratione sui corporis usus fuerit
tes in Ecclesia Petri et non inflemur vento
; pane fermentato. Hoc etiam confirmare vo-
superbi», ne forte tortuosus serpens prop- lunt per hoc quod habetur Joan., xvni
ter nostram contentionem nos ejiciat, ut quod feria sexta, qua Christus crucifixus
Evam olim de paradiso. » Et Maximus in est, Judseinon intraverunt praetorium Pi-
Epistola Orientalibus directa dicit « Coad- : lati,ut non contaminarentur, sed mandu-
unatam et fundatam super petram con- carent pascha. Pascha autem dicitur azyma.
fessionis Petri dicimus universalem Eccle- Ergo concludunt quod coena fuit celebrata
siam secundum deflnitionem Salvatoris, in ante azyma.
qua necessario sahitis animarum nostra- Ad hoc autem respondet Chrysostomus
rum remanere, et ei
est est obedire, suam Super Joannem, super illud Non conta- :

servantes fidem et confessionem. » minarentur, etc. « Quid est hoc dicere,

:

nisi quia in alia die comederunt pascha et

CAPUT XXYIII.
legem solverunt, ut pessimum animi sui
adimplerent desiderium in morte Christi?
Quodcorpus Chi^isti conficitur depane Christus autem non praeteriit tempore Pas-
azymo. chae diem sanctum Jovis, sed in ipso pascha
comedit. »
Sicut autem prsedicti errantes contra Sed quia hocnon constat, mehus potest
unitatem corporis mystici peccant, romani dici quod Dominus
' mandat Exod., xn,
Pontificis potestatem plenariam abnegan- festum azym.orum septem diebus celebrari,
tes , sic contra puritatem sacri corporis inter quas dies prima erat sancta atque so-
Christi dehnquunt, dicentes, ex azymo pane lemiiis praecipue inter alias, quae erat quinta
corpus Christi consecrari non posse quod ;
decima Sed quia apud Juda^os
die mensis.
etiam graicorum doctorum auctoritatibus solemnitates a praecedenti vespere incipie-

Parm. omittit aliis. » — * Al. : « sicut Do-

372 CONTRA ERRORES GR^CORUM.
bant, ideo quarta decima die ad vesperam prcecipuum remedium ex hoc sacramento
incipiebant comedere azyma, et comede- confertur. Dicit enim Gregorius Nyssenus
bant per septem subsequentes dies. Et ideo in Sermone clefunctis : Si ahquis in
cle <(

dicitur in eodem Primo mense,

capitulo : « hac peccata purgare minus po-
labili vita
quarta decima die mensis ad vesperam co- tuit, post transitum hinc, per purgatorii
medetis azyma usque ad diem vigesimam ignis conflationem citius magis ac magis
primam ejusdem mensis ad vesperam, sep- fidehs sponsa sponso dona et hostias in
tem diebus fermentum non invenietur in passionis memoriam
pro filns quos offert
domibus vestris. » Et eadem quarta decima ipsi sponso verbo et sacramento rei prse-
die ad vesperas immolabatur agnus pas- clare genuit, poena alacriter expeditur se- ;

chalis. Prima ergo dies azymorum a tribus
evangelistis, Mattha^o, Marco et Luca, dici-
tur qiiarta decima die mensis quia ad
vesperam comedebatur azyma, et tunc im-
cundum quod praedicamus dogma veritatis
servantes, ita et credimns. » Item Theodo-
,
ritus episcopus cyrensis^ super ihud I ad
Corintii., ni Si cujus opus arserit etc,
: ,

molabatur pascha, id est agnus paschaUs ;

sic dicit « Dicit Apostolus quod salvabi-
:

et hoc erat, secundum Joannem, ante diem tur sic tanquam per conflatorium ignem
festum Paschse, id est ante quintum deci- purgantem quidquid intervenit per incau-
mum diem mensis, qui erat solemnior in- telam praeterita^ vitse ex pulvere saltem
ter omnes, in quo Jud^i volebant comedere pedum terreni sensus in quo tamdiu ma- ;

pascha, id est panes azymos paschales, et net, quamdiu quidquid corpulenti* et ter-
etiam agnum paschalem. reni affectus inha^-sit, purgetur; pro quo
Et sic, nulla discordia inter evangehstas mater Ecclesia hostia et dona pacifica de-
existente, planum est quod Christus ex vote offert, et sic per hoc mundus indo
pane azymo corpus suum consecravit in prius exiens, Domini Sabaoth piu^issimis
coena. Hoc etiam patet quod magis congruit oculis immaculatus assistit.
puritati corporis mystici, id est Ecclesiai,
quae in hoc sacramento figuratur. Unde CAPUT XXX.
dicit Gregorius Nazianzenus de pascha Do-
mini « Celebremus Domino festum in ju-
:
Conclusio.
bilo non in fermento veteri mahtiai et
,

nequitiai, sed in azymis sinceritatis et veri- Hiec sunt, Pater sanctissime, quae ex
tatis. » doctorum graecorum secun-
auctoritatibus
Non autem propter hoc intendimus quod dumvestramjussionem excepi exponenda,
ex fermentato hoc sacramentum confici et ad confirmationem verae fidei inducenda.
non enim Gregorius papa in
possit. Dicit Inveniuntur tamen inter pra^dictas aucto-
Registro : « Romana Ecclesia offert azymos ritates quaedam indecentes expositiones in-
panes, propterea quod Dominus sine uUa terpositae, sicut quod « logos » exponit
commixtione suscepit carnem sed ca^tera^ ; translator fere ubique sermonem menta- ((

Ecclesiai olierunt fermentatum, pro eo quod
Verbum Patris indutum est carne, et est
verus Deus et verus homo. Ita et fermen-
lem, » cum secundum usum Scripturae la-
tina^ convenientius exponeret eum * ver-
'
bum et « hypostasim » exponit essen-
; ((

tum commiscetur farinae, et efficitur cor- tialem personam quam expositionem; )>

pus Domini nostri Jesu Christi verum ^ » sequens aliquando cogitur inconvenjens
dicere , sicut ubi dicit : « Deus Triniposta-
CAPUT XXIX. ses, » id est trinus essentialiter personahs;
hoc enim omnino erroneum, quod Deus
est
Quod est pnrgalorixim, in quo purgantur sit essentiahter trinus. Sufficeret autem pro
animm a peccatis quse non in vita pree- hypostasi transferre simpliciter personam.
senti purgantur. Sic enim utimur nomine « personae » in
confessione fidei, sicut Graeci nomine « hy-
Diminuitur autem virtus hujus sacra- postasis, » ut dicit Augustinus, licet non
menti ab iis qui purgatorium negant post sit omnino eadem ratio significandi per

mortem. Nam in purgatorio existentibus nomen. Inducit etiam ad laudem sanctor

^ Parm. : « item. » — « Parm. : « vivi. » — *

God. Vict. : « cyrenensis. » — * Parm. omittit : « eum. »
 ,

OPUSCULUM VI. 373

riim Patrum aliqua quse modum puri ho- expositionibus multis impropriis verbis et
minis excedunt, aliquos nominans Patres indecentibus utitur, sicut quod dicit quod
fidei, quod solius Cluisti est, a quo secun- (( Filius liabet proprietatem mediam "
inter
dum Apostolum ad Ilebr., n, principium Patrem et Spiritum, ut ita^ dicam, subal-
accipit fides enarrandi. Ca_^teri vero possunt ternam^ Per modum praedicandi, primo
dicidoctores vel expositores fidei, non au- se habet ad Patrem tanquam subjectum ad
tem Patres. Inducit etiam in principio hujus pranlicatum, et secundo ut pra'dicatum ad
libelli quasdam auctoritates sacrae Scrip- subjectum ad Spiritum sanctum. » Quod
turae, qua3 si nude proferantur, non ex- est omnino' erroneum. Item dicit quod
presse probant processionem Spiritus sancti (( imago » in graeco idem est quod (( enti-
a Filio sicut cum inducit
, Spiritus Do-
: tas secunda, » quod omnino indecenter
mini ferebatur super aquas. Utitur etiam dicitur. Item dicit quod imago non impor-
et ipse aliquibus modis loquendi quos in tat originem quod est contra Augustinum
;

auctoritatibus sanctorum Patrum invenit, in lib. LXXXIII Quxstionum. Sunt autem

qui, sicut superius dictum est, magis sunt fortassis et alia in pra^dicto libello qucf vel
reverenter in dictis Patrum exponendi, dubia esse possunt et expositione indi-
,

quam ab aliis usurpandi; sicut quod in gent, vel' qua; ad fidei assertionem utilia
divinis personis sit primum secundum, esse possent sed ^ ad ea quse pra^dicta '
;

tertium, causa et causatum. In suis etiam sunt, ut credo, fere^ omnia pdssunt reduci.

Parm. « geminam. »
^ : — * Parm. omillit « ita. »
: « omnino. » —^ Parm. « sed quse ad fidei. »
:
—
— Parm. « subalternam per modum prsedicandi.
3 :
^ Pann.omittit « sed. »: —
^ Parm. « prtemissa. »
:

Prima ... et secunda ut proedicatum ad subjeclum, — ^ Parm. omittit « fere. »

:

et ita ad Spiritum sanctum. » — * Parm. omittit :

 OPUSGULUM VII.

IN LIBRUM BEATI DIONYSII DE DIVINIS NOMINIBUS

GOMMENTARIA.
(In Edit. Rora. exstant in calce primae Partis Summae theotogicse.

PROLOGUS. Deus est, omne id quod in creaturis inve-

nitur, excedit quidquid in creaturis anobis
;

Ad intellectum librorum beati Dionysii cognoscitur, a Deo removetur, secundum

considerandum est quod ea quai de Deo in quod in creaturis est ; ut sic post omne
sacris Scripturis dicuntur, artificialiter qua- iUud quod inteUectus noster ex creaturis
drifariam divisit. Nam in libro quodam manuductus de Deo concipere potest, hoc
qui apud nos non habetur, qui intitulatur ipsum quod Deus est, remaneat occultum
De divhiis hypotijposihus, id est characte- et ig-notum. Non solum enim Deus non est
ribus, ea de Deo tradidit quae ad unitatem lapis aut sol, quaUa sensu apprehenduntur,
divinai essentia^ et distinctionem persona- sed nec est taUs vita aut essentia, quaUs
rum pertinent ; cujus unitatis et distinctio- ab inteUectu nostro concipi potest; et sic
nis sufficiens simihtudo in rebus creatis hoc ipsum quod Deus est, cum excedat
non invenitur sed hoc mysterium omnem
;
omne iUud quod a nobis apprehenditur,
naturaUs rationis facultatem excedit. Quse nobis remanet ignotum. De hujusmodi au-
vero dicuntur de Deo in Scripturis, quarum tem remotionibus, quibus Deus remanet
aUqua simiUtudo in creaturis invenitur, nobis ignotus et occuUus, fecit aUum U-
dupUciter se habent. Nam hujusmodi simi- brum, quem intutilavit De mystica, id est
Utudo in quibusdam quidem attenditur occulta, theologia.
secundum aUquid quod a Deo in creaturas Est autem considerandum quod beatus
derivatur sicut a primo bono sunt omnia
;
Dionysius in omnibus Ubris suis obscuro
bona, et a primo vivo sunt omnia viventia, utitur stylo quod quidem non ex imperitia
;

et sic de aUis simiUbus et aUa pertractat

;
Dionysius in Ubro Be divinis nominibus,
quem prae manibus habemus. In quibus-
dam vero similitudo attenditur secundum
aUquid a creaturis in Deum translatum,
sicut Deus dicitur leo, petra, sol, vel aUquid
hujusmodi, sic enim Deus symboUce vel
metaphorice nominatur; et de hujusmodi
tractavit Dionysius in quodam suo libro
quem Be symbolica theologia intitulavit.
Sed quia omnis simiUtudo creaturae ad
Deum deficiens est, et
fecit, sed ex industria, ut sacra et divina
dogmata ab irrisione infideUum occuUaret.
Accidit etiam difficuUas in pra^dictis Ubris
ex muUis. Primo quidem quia plerumque
utitur stylo et modo loquendi quo uteban-
tur platonici, qui apud modernos est incon-
suetus. Platonici enim omnia composita vel
materiaUa volentes reducere in principia
simpUcia et abstracta, posuerunt species
rerum separatas, dicentes quod est homo
extra materiam, et simiUter equus, et sic
hoc ipsum quod de aUis speciebus naturaUum rerum. Dice-
 OPUSCULUM VII. 375
bant enim* quod his homo singularis sive^ cipale bonum, vel superbonum, vel etiam
sensibilis non est hoc ipsum quod est bonitatem omnium bonorum, seu etiam
homo ; sed dicitur homo parlicii^atione illius l)onitatem aut essentiam et substantiam,
hominis separati. Unde in hoc homine sen- eo modo quo de homine separato exposi-
sibiU invenitur aUquid quod non pertinet tum est.
ad speciem humanitatis, sicut materia in- Haec igitur platonicorum ratio ^ fidei non
dividuaUs, et alia hujusmodi sed in homine ; consonat, nec veritati, quantum ad hoc
separato nihil est nisi quod ad speciem hu- quod continet de speciebus naturaUbus
manitatis pertinet. Unde hominem separa- separatis, sed quantum ad id quod dice-
tum appellavit per se hominem, propter bant de primo rerum principio, verissima
hoc quod nihil habet nisi quod est humani- est eorum opinio et fidei christianse con-
tatis; et principaUter hominem, inquantum sona. Unde Dionysius Deum nominat quan-
humanitas ad homines sensibiles derivatur doque ipsum quidem bonum, aut superbo-
ab homine separato per modum participa- num, aut principale bonum, aut bonitatem
tionis. Sic etiam dici potest quod homo omnis boni; et similiter nominat ipsum
separatus sit super homines, et quod homo supervitam supersubstantiam
, et ipsam ,

separatus sit humanitas omnium hominum deitatem thearchicam, id est principalem

sensibiUum, inquantum natura humana deitatem quia etiam in quibusdam creatu-
;

pure competit homini separato, et ab eo in ris recipitur nomen deitatis secundum

homines sensibiles derivatur. Nec solum
hujusmodi abstractione platonici conside-
rabajit* circa uUimas species rerum natu-
raUum, sed etiam circa maxime communia,
qua3 sunt bonum, unum et ens. Ponebant
enim unum primum quod est ipsa essentia
bonitatis, et unitatis, et esse, quod dicimus
Deum et quod omnia aUa dicuntur bona,
; muUipUcatione verborum, quse Ucet super-
vel una, vel entia per derivationem ab iUo
primo. Unde iUud primum nominabant
ipsum bonum, vel per se bonum,
quamdam participationem.
Secunda autem difUcuUas accidit in dic-
tisejus, quia plerumqiie rationibus effica-
cibus utitur ad propositum ostendendum,
et muUoties paucis verbis, vel etiam uno
verbo eas impUcat.
Tertia, quia muUoties utitur quadam
flua videantur, tamen diUgenter conside-
rantibus magnam sententiai profunditatem
vel prin- continere inveniuntur.

CAPUT PRIMUM.
QVM SERMONIS INTENTIO ET Q\JM DE DIVINIS NOMINIBUS TRA.DITIO.

LEGTIO I.

Compresbytero Timotheo Dionysius presbyter.

Nunc autem, o beate, post theologicas hypoty- supersubstantialem scientiam ignorantise super-
poses, ad diviRorum nominum reseralionem, sicut substantialitalis, quse est super rationem et intel-
est possibile, transibo... Esto aulem et nunc a lectum, el substantiam ipsam, ipsi altribuere con-
nobis eloquiorum lex praedefinita, veritatem de venit tanlum ad superius respicientes, quanlum
;

Deo dictorum nos asseverare, non in persuasibili-
bus humanse sapienliae verbis, sed in demonstra-
tione a Spiritu virlutis motse theologorum, secun-
dum quam ineffabilibus et ignotis. ineffabiliter et
ignote conjungimur secundum mehorem nostrse
ratipnabibs et intellectualis virlutis et operationis
unionem. Igitur universahter non est audendum
dicere aliquid nec etiam cogitare de supersub-
stantiali et occulta deitate prseter ea qua3 divinitus
nobis ex sanctis eloquiis sunt expressa. Nam
thearchicorum eloquiorum radiusseipsum mimittit
ad splendores superiores, et scimus circa divina
temperantia et sanctitate constricti. Elenim si ali-
quid convenit omni sapienti et verissim^e^^ theok^-
gise credere, secundum proporlionem uniuscujus-
que mentium revelantur divina et inspiciuntur
thearchica bonitate in sahitari justitia, a mensu-
ratis immensuratione, sicut incomprehensibilem,
ut decet Deum, segreganlem. Sicut enim incom-
prehensibilia et incontemplabiUa sunt a sensibili-

^ Parm. « ergo. »: — * Parm. omittit : « sive. » — « et vetustissimae. »

3 Al. :« ponebant. » — * Al. : « positio. » — ^ Al. :
 »
:

376 COMMENTARIA IN LIB. DE DIYJNIS NOMINIBUS.

bus intelligibilia, et his quae in compositione sunt
et fif^ura, simplicia et infigurabilia, et formatis
secundum corporum figuras, incorporalium intan-
gibilis et infigurobiiis formae carentia secundum
eamdem verilatis ralionem superponilur subslan-
tiis quse est supersubslantialis, et mentibus quse
est super mentein unitas, et onmibus deliberatio-
nibus est indeliberabile, quod est super delibera-
tionem, et ineffabile verbo omni, quod esl super
verbum, bonum unitas uniticans
et supersubstantialis substantia, et intellectus non
intelligibilis, et verbum non dicibile, et irrationa-
bililas, non intelligibilitas, et innominabilitas, se-
cundam nihil existenlium existens\ et causa qui-
dem essendi omnibus, ipsum aulem non existens,
dem quidquid est scientia et contemplatio omnibus
est invia existenlibus, sicut ab omnibus super-
substantialiter segregata. Et multi theologi inve-
; niunlur non solum sicut invisibilem ipsam et
incomprehensibilem laudare , sed inscrulabilem
simul et non investigabilem, sicat non existente
vestigio ullo eorum qui ad occultam ipsius infinita-
tem transierunt. Non tamen incommunicabile est
universaliter bonum ulli existentium, sed in seipso
omnem unitatem, singulariter supersubstantialem coUocans radium
uniuscujusqne exislentium proportionabilibus illu-
minationibus, benigne superapparet, et ad possibi-
lem ipsius contemplationem, et communionem, et
assimilationem extendit sanctas mentes, qnse ipsi,
sicut est fas, et ut decet sanctos, se immiitunt et ;

sicut supra omnem subslantiam, et sic ut ipsum
de seipso proprie et scienter enuntiet. De hac igi-
tur, sicut dictum est, supersubstantiali et occulta
deitatc non est audendum dicere neque cogitare
aliquid prseter illa quae divinitus nobis ex sanctis
eloquiis sunt expressa. Etenim sicut ipsa de seipsa
in eloquiis, ut decet bonam, tradidit ; ipsius qui-
neque ad superius, quam convenienter data Dei
apparitione superbe prajsumunt, neque ad inferius
ex subjectione ad pejus prolabuntur; sed firme et
indeciinabiliter ad radium ipsius supersplendentem
extenduntur, et commensurato amore convenien-
tium illuminationum, cum reverentia sancta et
caste, et sancte altius elevantur.

In hoc igitur libro qiii De divinis nomi- thearchicas leges ad illucentes nobis
nibus inscribitur, more eorum qui artifi- in sanctis eloquii splendores extendimur. »
primo praemittit
ciose scientias tradiderunt, Et haec duo satis exprimuntur in titulo
qua^dam necessaria ad sequentem conside- hujus capitis, qui sic habet « Quae sermo- :

rationem; secundo, incipit prosequi prin- nis intentio, » qUantum ad primum; et

cipale intentum in iii cap. quod incipit, ibi « quae de divinis nominibus traditio, »
« Et primam, si videtur, perfectam, et quantum ad secundum. Circa primum duo
totarum Dei processionem manifestativum, facit. Primo, ostendit ex quibus proceden-
boni nominationem inspiciemus. » Circa dum sit in hoc opere; secundo, quae sint
primum duo facit. Primo, ostendit ratio- hic tradenda, ibi « Igitiir universaUter
:

nem divinorum nominum; secundo, osten-
dit quod nomina de quibus in hoc Hbro
tractatur sunt communia toti Trinitati et
hoc in II cap. quod incipit, ibi « Thear-
chicam totam essentiam quodcumque est
per se bonitas determinans et manifestans,
ab eloquiis laudatur. » Circa primum duo
facit. Primo, continuat se ad prsecedentem
non est audendum dicere aUquid nec etiam
cogitare de supersubstantiah occulta dei-
; tate, praeter ea quae divinitus nobis ex
: sanctis eloquiis sunt expressa. »
Circa ^ primum duo facit. Primo, ostendit
ex quibus sit procedendum in hoc opere,
quia non est innitendum rationi humanae,
sed revelationi divinae accipiens hoc ab ;

hbrum ubi alloquens beatum Timotheum

; Apostolo, qui dicit I Cor., ii, 4 Non in :

dicit quod o post theologicas hypotypo- persuasibilibus sapientige verbis , sed in

ses, » id est divinas distinctiones, quibus ostensione'* spiritus. Et hoc est quod dicit :

personae in Trinitate ad invicem distin- « Esto autem, » id est, sit, « et, » id est,
guuntur, transibit « ad reserationem, » etiam « nunc lex eloquiorum, » id est quae
id est manifestationem, « divinorum nomi- in sanctis Scripturis traditur, «prsedefinita,»
num, secundum suam possibihtatem.
» id est praedeterminata , « a nobis, » sicut
Perfecte enim ea exponere supra hominem olim fuit ab Apostolo quae quidem lex est ;

esse videtur. Secundo, ibi « Esto autem : « nos asseverare, » id est astruere, vel
et nunc a nobis eloquiorum lex proedefi- manifestare veritatem dictorum de Deo
,

nita, » incipit praemittere queedam neces- non in persuasibilibus humanx sapientiae

saria ad sequens opus. Praemittit autem verbis, idest non innitentes, sicut principa-
duo. Primo quidem modum procedendi in libus mediis ad probandum propositum^
hoc opere hoc enim necessarium est prae-
;
principiis humana^ sapientiae, qua3 secun-
scire in quahbet doctrina. Secundo, ostendit dum naturalem rationem procedit; « sed
rationem divinorum nominum, de quibus in demonstratione virtutis theologorum, »
in hoc hbro intendit', ibi Has sequentes : v(
id est eorum qui Scripturam canonicam

^ Al. : « et rationabilitas, non intelligibilitas, sed — ' Al. : « primo duo facit. > — * Parm. : « in doc-
niliil existentium existens. » — » Supple « tractare. trma. » — ^ Parra. omittit : propositum. »
 :

OPUSCULUM VII. 377

tradiderunt, scilicet et pro-

apostolorum horum est ratio. Dicit autem, « operationis
phetarum, motae a Spi-
« virtulis, » dico, « et virtutis, » quia multa cognoscimus.vir-
ritu, » scilicet sancto. Innititur enim in sua tute, quije actu non speculamur.
doctrina Dionysius auctoritati sacra» Scrip- Deinde cum dicit : « Igitur universaliter
tura^, qua^ robur habet et virtutem secun- non est audendum diccre aliquid nec etiam
dum quod apostoU et propheta; moti sunt cogitare de supersuljstantiaU et occulta dei-
ad loquendum a Spiritu sancto eis reve- tate,prailerea quse divinitus nobis ex sanc-
lante, et in eis loquente. tis eloquiis sunt expressa, » ostendit quae

Secundo, inducit pra^dicta^ legis ratio- sunt tradenda in hac doctrina; et primo
nem, ibi » Secundum quam et inefTabin-
: ponit propositum secundo, manifestat ip-
;

bus et ignotis ineirabihter et ignote con- sum, ibi « Nam supersubstantialem scien-
:

jungimur. » Et virtus su* rationis talis est
In ilHs doctrinis principiis
possumus in quibus ea traduntur
tise inniti
quse hominibus cognoscibiUa sunt et dici-
biUa, et ab his qui habent doctrinam iUam,
et cognosci et dici possunt. Sed in doctrina
fidei proponuntur qu«dam homirii ignota
et indicibilia,quibus habentes fldem in-
ha^rent non' cognoscendo, aut perfecte
verbo expUcando^, Ucet certius eis inhse-
reant et aUior sit hujusmodi inha^sio quam
aUqua cognitio naturalis. In doctrina igitur
fideinon possumus inniti principiis hu-
manae sapientise. Et hoc est quod dicit
« Secundum quam, » scUicet virtutem
revelationis procedentis a Spiritu sancto in
apostolos et prophetas,
« conjungimur ineffabiUbus
id est veritati divinae, quse excedit
tiam ignorantise supersubstantialitatis, quse
humana^ sapien- est super rationem et inteUectum et sub-
stantiam ipsam, ipsi attribuere convenit. »
Propositum autem concludit ex praemissis.
Hoc enim et in scientiis humanis observa-
tur, quod principia et conclusiones sunt ex
eodem genere. Sic igitur principia ex qui-
bus procedit hsec doctrina, sunt ea qu* per
revelationem Spiritus sancti sunt accepta
et in sacris Scripturis habentur; hoc est
ergo quod concludit quod nuUo modo ali-
quis debet audere dicere ore, nec etiam
cogitare aliquid de deitate quae est super
: omnem substantiam, et per hoc est occulta
nobis, quibus creatae substantiae sunt pro-
portionatse ad cognoscendum, et per conse-
nos per fidem quens ad loquendum, « prseter ea quae
et ignotis, » nobis divinitus ex sanctis eloquiis sunt
omnem expressa » id est exjTrimuntur per sancta
;

humanam locutionem et cognitionem. Nec eloquia. Signanter autem non dicit in :

fides sic conjungit nos' eis ut faciat ea ab sanctis eloquiis, sed « ex sanctis eloquiis, »
homine credente cognosci et loqui sicut quia quaecumque ex his quae continentur
sunt, hoc enim esset apertae visionis, sed in sacra Scriptura elici possunt, non sunt
conjungit a ineffabUiter et ignote. » Vide- aliena ab hac doctrina, licet ipsa etiam in
mus enim nunc per speculum, ut dicitur I sacra non contineantur Scriptura.
.^orinth., xui. Et ne aUquis hanc conjunc- Deinde cum dicit « Nam supersubstan-
:

tionem despiceret propter sui imperfectio- tialem scientiam ignorantise supersubstan-

nem, subjungit « Secundum meUorem
: tialitatis, quse est super rationem et inteUec-
unionem nostrae rationaUs et inteUectuaUs tum, et substantiam ipsam, ipsi attribuere
» id est supra virtu-
yirtutis et operationis, convenit, » inducit rationem ad manifes-
tem operationem nostrae rationis et intel-
et tandum propositum. Et primo, ponit ratio-
lectus, ut ponatur genitivus pro ablativo, nem; secundo, probat qusedam quse in
more Graecorum. Altioribus enim per Udem ratione supponit, ibi « Etenim si aUquid :

conjungimur, quam sint ea ad quae ratio convenit omni sapienti et verissimse theo-
naturaUs pertingit; et certius adha^remus, logise credere, secundum proportionem
quanto certior est divina revelatio quam uniuscujusque mentium revelantur di-
humana cognitio. Dicit autem, « rationaUs vina. » Yirtus ergo suae rationis talis est :

et intellectualis, » quia
ralitercognoscimus, quaedam per se a nobis
conspiciuntur absque aliqua investigatione,
et eorum proprie est intellectus; qua^dam
vero cognoscuntur per inquisitionem, et
eorum quae natu- De eo quod ab aliquo solo scitur, nuUus
potest cogitare vel loqui, nisi quantum ab
iUo manifestatur. Soli autem Deo convenit
perfecte cognoscere seipsum secundum id
quod est. NuIIus igitur potestvere loqui de

Sic cod.; Parm. : « in. » — * Al. : « vel exem- plificando. » — ' Parm. omittit : « nos. >">
 ;

378 COMMENTAKIA liN LIB. DE DIVJNIS NOMINIBUS.

Deo vel cogitare, nisi quantum a Deo reve- jusque mentium revelantur divina, » ma-
latur. Qua? quidem divina revelatio in nifestat quae supposuerat in ac ratione et ;

Scripturis sacris continetur et hoc est ; quod primo quidem quod Deus soh sibi sit notus,
dicit quod « convenit ipsi, » scilicet Deo nobis autem occultus; secundo manifestat
soli, « attribuere supersubstantialem scien- modum quo divina cognitio nobis commu-
tiam ignorantia' supersubstantialitatis, » id nicatur, ibi Non tamen incommunica-
: ((

est supersubstantialitatis divinw ignorata^ '

bile est. » Primum ostendit duphciter.
« quae » quidem supersubstantialitas non Primo quidem, rationibus secundo, aucto- ;

ignorata est propter aliquem suum defec- ritatibus, ibi Etenim sicut ipsa de seipsa
: ((

tum, sed propter suum excessum, quia in eloquiis, ut decet bonam, tradidit, ipsius
scilicet « est super rationem et intellec- quidem quidquid est scientiae, et contem-
tum » creatum, et super ipsam substan- (( platio, omnibus est in via existentibus,
tiam creatam, quae est objectum commen-
)) sicut ab omnibus supersubstantiahter se-
suratum intellectui creato, sicut essentia gregata. » Ponit autem primo duas ratio-
increata proportionata scienti« in-
est nes, quarum prima talis est Divina reve- :

creatae^ Et ideo, sicut essentia divina est lantur a Deo secundum proportionem
supersubstantialis ita et ejus scientiam , eorum quibus revelantur, sed cognoscere
'

supersubstantialem dixit. Semper enim infinitum est supra proportionem intehec-

oportet objectum cognitivae virtutis virtuti tus flniti non ergo hoc ipsum quod Deus
;

cogQOScenti proportionatum esse. Netamen est, ex divina revelatione a quocumque

omnino simus in Dei ignorantia constituti cognoscitur. Et hoc est quod dicit : Quae-
subjungit Nos, dico, « convenit, » ratio-
: dam « divina revelantur a Deo, et inspi-
nem « respicientes, » per spiritualem con- ciuntur » a nobis, « secundum proportio-
templationem « ad superius, » id est ad id nem mentium uniuscujusque. » Et hoc
quod supra nos est, scilicet Deum, ten- dico : « si convenit ahquid credere theolo-
dere^ « quantum radius thearchicorum gia% » id omni sa-
est sacra3 Scripturae, «
eloquiorum seipsum immittit, » id est se pienti et verissima\ enim Matth.,
» Dicit
expandit « ad superiores splendores, » id XXV, 15 : Dedit unicuique secundum pro-
est ad veritates intelligibiles divinorum. priam viriutem.
Veritas enim sacrae Scriptura? est quoddam Et notandum quod ponit duo, ex quibus
lumen per modum radii derivatum a prima habetur quod sacra? Scripturae sit maxime
veritate quod quidem lumen non se ex-
;
credendum. Quod enim ahcui non creda-
tendit ad hoc quod per ipsum possimus tur, ex duobus contingit, aut quia est vel
videre Dei essentiam, aut cognoscere omnia reputatur ignorans, aut quia est vei repu-
qua3 Deus in seipso cognoscit, aut angeh tatur mendax. Unde, cum sacra Scriptura
aut beati ejus essentiam videntes, sed us- sit omnisapiens et verissima, quia revelata

que ad aliquem certum terminum vel men- et tradita a Deo, qui est veritas et omnia
suram intenigibiha divinorum lumine sacrae sciens, maxime sacrae Scripturae est creden-
Scripturae manifestantur. « Et » sic dum dum.
nos non plus extendimus ad agnoscendum Et hoc dico « thearchica, » id est divina,
divina, quam lumen sacra». Scripturae se (( » segrogata « a mensuratis, » id
bonitate
extendit, simus » per hoc « constricti, »
« est a finitis, « immensuratione*, » id est
quasi hmitibus coarctati, « circa
certis infinitate divinae essentiae, non quidem ut
divina, quadam « temperantia et sancti-
)- nullo cognoscatur, sed non ut com-
modo
tate. » Sanctitate quidem, dum sacra* Scrip- prehendatur. Et propter hoc addit sicut : ((

turae veritatem mundam ab omni errore incomprehensibilem. » Nam a beatis qui-

conservamus temperantia vero, dum ad ; dem mente attingitur divina essentia, non
eas non magis nos ingerimus, quam nobis autem comprelienditur. Et hoc quidem fa-
est datum. cit Deus « in justitia salutari. » In hoc enim
Deinde cum dicit « Etenim si ahquid con- : ratio distributiva3 justitia? constitit quod
venit omni sapienti et verissimae theologiae detur unicuique secundum suam conditio-
credere, secundum proportionem uniuscu- nem. Et sicut per ordinem distributivae

^ Parm. : « ignorantiae. » — * Al. : ^^ creatae. » — — 5

Cod. Vict. : « incommensuratione. »
Al. omiltitur : « ten(iere. » — ^»
Parm. : « earum. »
 OPUSCULUM Vll. 379

a principe civitatis, sal-

justitiae constitutse sciUcet « substantias, » quae sunt objecta
vatur totus ordo politicus, ita per hunc cognitionis, <( mentem,
id est inteUectum »

ordinem justiti* salvatur a Deo totus ordo simpUcem deUberationem, » id est ratio-
;
«

universi hoc enim subtracto omnia con-

; ,
nem inquirentem, quae pertinet ad virtutes
fusa remanerent. Et hoc quidem facit, « ut cognoscivitas ; ct « verbum, n quod perti-
decet Deum » eum enim decet sua bonitate
; net ad manifestationem cognitionis. Ponit
salvare quae condidit. Secundam rationem autem haec quatuor, quia non solum inten-
ponit, ibi « Sicut enim incomprehensibiUa
: dit ostendere quod Deus non possit per

et incontemplabiUa sunt a sensibiUbus in- aUquam virtutem cognoscitivam compre-

teUigibiUa secundum eamdem
rationem superponitur substantiis quae est
supersubstantiaUs unitas. » Quae taUs est
Superior gradus entium comprehendi non
potest per inferiorem, sicut inteUigibiUa
comprehendi non possunt perfecte per sen-
sibiUaS nec simplicia per composita, nec
incorporea per corporaUa; sed Deus est
super omnem ordinem existentium, ergo
per nihil existentium comprehendi potest.
Et hoc est quod dicit « Sicut enim inteUi-
gibiUa sunt incomprehensibUia et incon-
templabiUa sensibiUbus, » id est per sensibi-
Ua^ et simpUcia et infigurabiUa » per ea
((
« quae sunt in compositione et figura, » id
est quae sunt composita et figurata (non
enim est Ugura nisi compositorum) et sicut
« carentia, » seu privatio, « formae, » sciU-
cet corporaUs,
quae quidem carentia, seu privatio est « in-
tangibiUs et infigurabiUs, » id est ipsa
incorporaUa^ quae carent forma
veritatis hendi, aut locutione perfecte maniiestari;
sed quod neque per aUquod objectumcrea-
: tum, vel per quamcumque similitudinem
creatam. Unde et in exempUs quae ponit,
non dicit quod inteUigibiUa sint incompre-
hensibUia sensibus, sed sensibiUbus, quia
per sensibiUa inteUigibiUa comprehendi
non possunt. Et eadem ratio est de aUis. Et
attendendum est quod non solum dixit
quod inteUigibilia sint incomprehensibUia
: sensibiUbus, sed etiam incontemplabiUa,
quia per ea quae sunt inferioris ordinis, non
solum comprehendi non possunt ea quae
sunt superioris, sed neque contemplari.
Tunc enim unum ^ per aUud contemplamur
cum per unum possumus essentiam UUus
videre, ut sciamus de eo quid est. Compre-
henditur autem, cujus essentia'* ita perfecte
rerum « incorporaUum » cognoscitur sicut cognoscibiUs est. Qui
enim conohisionem demonstrabilem medio
probabUi cognoscit, etsi eam aUquaUter
et sunt contempletur non tamen eam compre-
,

intangibiUa, et infigurabiUa, ut inteUiga- hendit, quia non pertingit ad perfectum

mus poni abstractum pro concreto, « sunt
incomprehensibiUa et incontemplabiUa,
formati secundum figuras corporum, id
est ipsis corporibus; sic inquam, hoc est
« secundum eamdem rationem veritatis,
superponitur unitas, » id est Deus. qui est
ipsa unitas, quasi existens unus per suam
essentiam, « quae est supersubstantiaUs,
superponitur substantiis, et qua^ est super
mentem, superponitur mentibus, » id est
inteUectuaUbus spiritibus; « et ipsum bo-
num, » scUicet Deus, « quod est super
deUberationem, » id est super omnem ra-
tionem, est indeUberabile omnibus deUbe-
((
rationibus, » id est
ratione creata ; «
bum, )) id est super
creatura^, « est ineffabile,
« omni verbo » creato. Ubi
modum suae cognitionis. Sic igitur Deus
incomprehensibiUs quidem est omni intel-
)>
lectui creato, quia est super omnem men-
tem et rationem, utpote plus habens de clari-
tate veritatis in sua essentia, quod adejus
cognoscibilitatem pertinet, quam aliquod
creatum de virtute ad cognoscendum. Unde
nulla creatura potest pertingere ad perfec-
tum modum cognitionis ipsius, quem no-
minavit supersubstantialem scientiam, et
hoc esset eum comprehendere. Potest
tamen intellectus creatus ejus essentiam
contemplari aliquo modo atUngendo, non
tamen per aliqua objecta vel species, vel
non investigabile aUqua quascumque similitudines creatas, quia
et quod est super ^er- nullum horum potest manuducere in divi-
omnem locutionem nam essentiam, multo minus quam corpus
)> id est indicibUe, in incorpoream essentiam. Sic igitur secun-
quatuor tetigit, dum rationem Dionysii oportet dicere quod

^ Parm. : « sicut intelligibilia per materialia. » — '^

Parm. omittit : « unura. — ^ Parm. iUius es
> Parm. : « incomtemplabilia, » id est « imperscru- sentia, cum. »
tabiUa. » — Hic plura desiderautur in Parm.
^ —
 ;

380 COMMENTARIA JN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

Deus et incomprehensibilis est omni intel- praedicari.Unde subdit quod Deus sic dicitur
lectui, incontemplabilis nobis in sua
et ratio quod potest dici et « irrationabilitas » ;

essentia, quamdiu nobis* nostra cognitio et sic dicitur intellectus quod potest dici
colligata^ est rebus creatis, utpote nobis « non inteUigibilitas » et sic dicitur ver- ;

connaturalibus et hoc est in statu vi«. Et ; bum quod potest dici « innominabiUtas, »
quia Deum unitatem vocaverat ; ne aliquis non quidem propter hoc quod haec ei defi-
credat quod sit unitas formaliter rebus in- ciant, sed quia « secundum nihU existen-
hserens quasi in ipsis rebus participata, ad tium est existens » id est non existit ,

hoc excludendum subjungit « Unitas, » : secundum modum aUcujus rei existentis;

sciUcet per se subsistens, « unilicans oih- « et » ipse « quidem est causa existendi

nem^ unitatem, » id est diffundens unita- omnibus, » transfundens in omnia aliqua-

tem in omnibus quae quocumque modo liter suam simiUtudinem, ut sic ex nomi-
unitatem^ participant. Deinde, quia Deum nibus creatorum nominari possit « ipsum ;

nominaverat unitatem supersubstantialem, autem est non existens, » non quasi defi-
et bonum super mentem, posset aliquis ciens ab essendo, sed « sicut supra omnem
credere quod Deus nullo modo posset dici substantiam existens; » et estinnomina-
substantia aut mens, aut aliquis hujus- bUis, « ipsum de seipso proprie et
sic ut
modi et ideo ad hoc excludendum subdit
; scienter enuntiet, » id est secundum pro-

quod Deus est quidem « substantia, » sed prietatcm sui esse, et secundum perfectam
« supersubstantialis. » suiipsius scientiam, quo modo nuUus eum
Ad cujus evidentiam considerandum est enuntiare potest.
quod nomina, cum sint a nobis imposita, Ex jam dictis principalem conclusionem
sic significant secundum quod res in co- infert, cum subdit. « De hac igitur^ sicut
gnitionem nostram cadunt. Cum igitur hoc dictum est supersubstantiaU et occuUa
,

ipsum quod Deus est, sit supra cognitionem deitate non est audendum dicere neque
nostram, ut ostensum est cognitio aulem : cogitare aUquid praeter iUa quae divinitu^
nostra commensuretur rebus creatis no- ; nobis ex sanctis eloquiis sunt expressa; »
mina^ a nobis imposita non sic significant quod est supra expositum.
secundum quod congruit divinae excellen- Deinde cum subdit « Etenim sicut ipsa :

tiae, sed secundum quod convenit exis- de seipsa in eloquiis, ut decet bonam, tra-
tentiae rerum creatarum. Esse autem rerum didit, » quod supra rationibus ostende-
creatarum^ deductum est ab esse divino batur, ostendit auctoritatibus , cum dicit

secundum quamdam deficientem assimila- quod « ipsa » deitas « de seipsa in sacris

tionem. Sic igitur, secundum quod quah- eloquUs tradidit, sicut decet bonam, » id est
tercumque similitudo est rerum creatarum
' bonitatem ejus, ut veritatem scUicet de
ad Deum, nomina a nobis imposita de Deo seipsa tradat hoc inquam, «
: tradidit, »

dici possunt, non quidem sic sicut de crea- quod « omnibus existentibus scientia et
turis, sed per quemdam excessum et hoc ;
contemplatio ipsius est invia, » id est, nul-
significat quod dicit quod Deus est « su- lus ad eam accedere potest; non quidem
persubstantialis substantia, » et simihter quaUcumque scientia vel contemplatione
quod subdit, quod non in-
est « inteUcctus sed qua quidquid est scitur, vel contem-
telligibilis, » id est non quales sunt intel- platur de ea quidquid est, quae quidem
lectus qui intelliguntur a nobis , et est est " scientia comprehensiva substantiae
« verbum non dicibUe, » id est non quaUa ipsius. Et haec « quidem scientia, » vel con-
sunt verba quae a nobis dicuntur. Sicut templatio ea ratione est invia, quia « est ab
autem nomina a nobis imposita, de Deo omnibus segregata supersubstantialiter, »
dici possunt secundum quod aliquaUs si- id est secundum supersubstantialem dei-
miUtudo est creaturarum ad Deum ita , tatis excessum. Ei enim soU competit de se

secundum quod creaturae deficiunt a re- cognoscere quidquid est. Et hoc pra^cipue
praesentatione Dei, nomina a nobis imposita videtur sumptum ex hoc quod dicitur
a Deo removeri possunt, et opposita eorum Exod., xxxiu, 20 Non videbit me homo, et
:

Parm. omittit « nobis. »— ^ Parm. « assignata.»

^ : : qualiscumque. » — * Al. : « cum subdit : De hac
— Cod. Vict. « universum. »
3 :
* Parm. « uni- — : igitur, » quod est supra expositum : « Etenim sicut
tate. » — 5 Al. « sed nominat. » — « Parm. omit-
: ipsa, » usque ibi : « non tamen incommutabile
tit « esse autem rerum creatarum. »
:
^ Al. — : est, » etc — ^ Parm. : « qua scientia. »

vivet; et I Tim.,
inaccessibilein, quam nullus homimim vicUt,
sed nec videre potest. « Et multi etiam
thcologi inveniuntur laudare ipsam, non
solum sicut invisibilem ct incomprehensi-
bilem sed etiam sicut inscrutabilem et
,
non investigabilem » secundum illud Job,
XI, 7 Forsitan vestiqia Dei comprehendes?
:
et Rom., XI, 33 Quam incomprehensibilia
simt judicia ejus , et investigabiles vise
ejus! Et quare dicitur sic^ investigabihs,
consequenter exponit « Sicut nou exis-
tente uUo vestigio eorum qui transierunt
ad occuUam infmitatem ipsius. » Super-
fluit autem^ ibi una negatio [a). Et lo-
quitur secundum proprietatem vocabuh.
Nam investigare proprie est per vestigia
ahcujus euntis per viam ad vi*' terminum
deduci. Sic igitur deitas investigari posset,
si ahqui accedentes ad cognitionem ipsius
ahqua documenta quasi vestigia qua^dam
nobis reliquissent, per quae^ ad videndum
Deum accedere possemus. Sed hoc non
est. Vel quia nuUi transierunt in ipsam, si
referatur ad visionem comprehensivam
vel quia ihi qui transierunt ad videndum
Deum per essentiam, sicut beati omnes,
non potuerunt nobis exprimere ipsam di-
vinam essentiam. Unde et Paulus, raptus
ad tertium coelum, dicit se audivisse arcana
verba, quee non licet homini loc/ui, II Co-
rinth., xn. Sic igitur triphcem modum co-
Primo quidem iUum quo
gnitionis excludit.
aliquid per ipsum videtur, et hoc, cum
dicit « deitatem invisibilem. » Secundo
modum quo ahquid cognoscitur per inqui-
sitionem rationis, et hoc, cum dicit eam
« inscrutabilem » scrutari enim inquisi-
tionem importat. Tertio, modum quo ah-
quid cognoscitur ab aho addiscendo, per
hoc quod dicit « non investigabilem. »
Deinde cum dicit « Non tamen incom-
municabile est universaliter bonum ulli
existentium , »
communicatur.
culte deitatis cognitio aliis
Esset enim contra rationem bonitatis di-
vinai, si cognitionem suam sic sibi retineret
quod nuhi alteri penitus communicaret
^ Parm. : « et multos theologomm invenies lau-
davisse. » — * Parm. « non. »
— ^"
Parm. : « vitae. »
— 6 Parm.
non potest esse quod non communi-
: «
cetur ejus cognilio alii, sicut ipse seipsum cognos-
cit. » Quod est erroneum. — 7 Parm. « contem-
plabilis. »
,
OPUSCULUM VII. 381
ult., 10 : Liicem habUnt cum de ratione boni sit quod se aliis com-
municet. Et ideo dicit quod, licet super-
substantialis Dei scientia soli Deo attri-
* buenda sit, tamen, cum Deus sit ipsum
bonum, non potest esse quod non commu-
nicetur ahcui existentium, nec tamen ila
;
communicatur " ejus cognitio ahis sicut ,
ipse seipsum cognoscit « sed » ipse « col- ;
: locans, » id est hrmiter conservans, « sin-
gulariter in seipso supersubstantialem ra-
dium, » id est supersubstantialem veritatis
: sua^ cognitionem sibi soli reservans, « su-
perapparet » id est de sursum apparet,
, ,
« benigne, » quasi non ex necessitate, sed
ex gratia, « proportionalibus illuminationi-
bus, » id est secundum proportionales illu-
minationes, « uniuscujusque existentium » ;
quasi dicat Su* bonitatis ratio hoc habet
:
ut reservato sibi quodam cognitionis modo
qui sibi est singularis, communicet infe-
rioribus ex sua gratia ahquem modum
cognitionis secundum suas illuminationes,
quae sunt secundum proportionem unius-
cujusque. Et non solum superapparet et
illuminat sed etiam hoc ipsum quod in-
;
feriores mentes ihuminata^, utentes dato
lumine ad ipsum cognoscendum accedunt,
ab ipso est. Et hoc est quod subbit, quod
«extendit sanctas mentes ad contemplatio-
nem ipsius possibilem » eis, quia, sicut
supra dictum est, aliquo modo est omnibus
incontemplabihs". Et quia qui contem-
plantur ipsum, quodammodo unum cum
ipso efficiuntur, secundum quod intehectus
, in actu est quodammodo intellectum in
actu et per consequens ei assimilantur,
:
utpote ab ipso informati, subdit « Et :
; communionem et assimilationem. »
Consequenter autem ostendit conditiones
sanctarum mentium, qua^ in Deum exten-
duntur quarum prima est quod secundum
:
: quod est eis licitum ex concessione divina,
et secundum quod decet eas ex conditione
manifestat quomodo oc- propria, se ad ipsum ingerunt. Unde sub-
dit « Quae, » scilicet mentes, « ipsi, » id
:
est Deo, « se immittunt, sicut fas est, et ut
decet « sanctos ; » ita scilicet quod « neque
ad superius » aliquid « ex superbia praesu-
(a)Paulus dicit « Quam investigabiles vise
:
: ^ Parm. « enim. » — : ejus! » et Dionysius dicit subslantiam Dei esse
— 5 a1. : « etiam per quie. » « non invesligabilem. » Unde si (extum Dionysii
textui Pauli componas, in texlu Dionysii « super-
fluit una negatio. » Sed Dionysius « loquitur se*
: cundum proprietatem vocabuii, »
 382 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
miint,» scilicet siiper id* qiiod est eis datLim exhibeant et hoc est quod subdit
, « Et :

« convenienter « secundum Dei apparitio- commensurato amore convenientium illu-

nem sive revelationem, « neque » iterum minationum » ita scilicet quod affectus
,

ctprolabuntur ad inferius, » id est non eorum circa ea insistat quae secundum

dejiciunt se infra id quod eis datum est, eorum mensuram eis sunt data, per quae
« ex subjectione ad pejus, » id est ex qua- « elevantur » in divina, aliis spiritualibus,
dam pusillanimitate ;
qua, relictis melio- scilicetcontemplationibus, aut intellectua-
ribus, pejoribus inhaereant.
Secunda condi- libus, cum reverentia sancta et caste et
((

sanctarum mentium est quod « firme et

tio sancte. » Reverenter quidem, inquantum
indeclinabiliter extendunt ur ad « radium ip- se abstinent ab aUis qua? supra eos sunt;
sius supersplendentem, id est ad verita- )> caste autem, inquantum non
inferioribus
tem eis desuper manifestatam ut firmitas 1 se detinent; sancte vero, inquantum his
referatur ad certitudinem, et indeclinabi- quae eis data sunt, secundum Dei ordina-
litas ad immobilitatem. Tertia conditio est tionem firmiter inhaerent.
quod affectum amoris divinis manifestatis ^

LECTIO II.

De ratione divinorum nominum.

Has sequentes thearchicas leges, quse et lotos fecunditatis manifestationem ex qua omnis pa-
:

gubernant superccelestium ordinum et substantia-
rwm sanctos ornatus, quod quidem esl super men-
tem et subslantiam thearchise occultum, inscrula-
bilibus et sanctis mentis reverentiis indicibilia
aulem casto silentio venerantes, ad illucentes no-
bis in sanctis eloquiis splendores extendimur, et
ab ipsis illuminamur ad thearchicos hymnos, ab
ipsis supermundane illuminati, et ad sanctas hvm-
norum enuntiationes tigurati, et ad vivendunrper
ipsos commensurate data nobis thearchica lumina,
et laudandum principium universse sanctailuminis
apparitionis quod donat bonum, sicut ipsum de
; tationem temporalem accepit seternus
ternitas in coelo et in terra est et nominatur. Sicut
causam autem existentium, quoniam omnia ad
esse deducta sunt propter ipsius substantificam
; bonitatem. Sapientem autem et pulcliram, quia
exisientia omnia proprium naturam incorruptam
servantia omni harmonia divina et sancto decore
sunt plena. Benignam autem differenter, quoniam
nostris^ ad veritatem totaliter in una ipsius natura
personarum communicavit, revocans ad seipsum
et reponens humanam extremitatem, ex qua inef-
fabiliter simplex Jesus compositus est, et prsesen-
et intra ,

seipso in sanctis eloquiis tradidit; sicut quod om- nostram factus est naturam qui omnem ordinem
nium est causa, etprincipium, et substantia, et vita, secundum omnem naturam supersubstantialiter
et decidentium ab ipsa, revocatio et resarrectio, excedit, cum intransmutabili et inconfusa pro-
eorum autem quse ad deiformis corruptivum pro- priorum collocatione; et qusecumque aha deifica
lapsa sunt, revocatio et reformatio eorum auleni ; lumina, juxta consequentiam divmorum eloquio-
quae secundum quamdam commotionem immun- rum nostrorum ducum occulta traditio, manifesta-
dam moventur, collocatio sancta et stantium , tive nobis donavit. Hsec et nos docti sumus nunc^
firmatio , et ad ipsam sursum actorum suscitativa quidem juxta proportionem nostram, per sancta
manuductio; et eorum qua3 illuminantur, illumi- velamina eloquiorum et liierarchicarum traditio-
natio; et eorum quse perticiuntur perfectionis num, benignitate sensibilibus inteliigibilia el exis-
principatus; et eorum quse deificantur, thear- tentibus supersubstantialia circumvelante, et for-
chiam; et eorum quse simplificantur, simplicitas; mas et figuras informabilibus et non figurabilibus
et eorum qua3 uniuntur, unitas; principii universi circumponente, et supernaturalem et inngurabilem
supersubstantialiter superprincipale principium ^; simplicitatem varietate divisibiiium signorum et
et occulti, secundum quod est conveniens, bona multiplicante et componente. Tunc autem quando
traditio; et ut simpliciter dicatur, viventium
, incorruptibiles et immortales erimus, et christifor-
vita, existentium substantia, omnes vitse et sub- mem et beatissimum consequemur finem, semper
stantise j^rincipium et causa, propter bonitatem cum Domino secundum eloquium erimus, visibili
ipsius, quse et deducit ad esse existentia, et quidem ipsius Dei apparitione in caslissimis con-
continet. Hsec autem a divinis eloquiis memora- tem.plationibus adimpieti manifestissimis circa
,

mus et, ut sic dicatur, omnem sanctum theo-

; nos splendoribus refulgente, sicut circa discipulos
logorum hymnum invenies ad bonos thearchiae in illa divinissima transformatione intelligibili;

processus manifestative et laudative Dei nomi- autem luminis datione ipsius, impassibili et imma-
nationes dividentem. Unde in omni fere theologico teriali mente participantes, et super mentem uni-
negotio thearchiam videmus sancte laudatam : tione, ignotis et beatis immissionibus superclaro-
sicut monadem quidem et unitatem, propter sim- rum radiorum in diviniore imitatione supercceles-
plicitatem, et unitalem"^ supernaturaHs impartibi- tium mentmm. Nam sequales angelis erimus, ut
litalis ex qua ut unifica virtute, unimur et
; , veritas dicit eloquiorum, et filii Dei, resurrectionis
divisibilibus nostris alternitatibus supermundane filii exislentes. Nunc autem, sicut nobis est possi-
conclusis, ad deiformem monadem congregamur, bile, propriis quidem ad divina signis utimur, et
etDei imitativam unitionem. Sicut Trinitatem au- ex ipsis rursus ad simplicem et uuitatem intelligi-
tem, propter trium personarum supersubstantialis bilium miraculorum veritatem proportionahter

^ quam quod. »
Al. : ^ Parm.
« « divini. » — :
— unitatem. » ^ a1. omittitur « nostris. » — ^ Al.
3 Al. principium universi substantialiter, et
: « omiltitur « nunc. »
^super principale principium. » Al. deest « et — '^
 :

OPl SCULllM VII 383

extendimur ; et post omnem secundum nos deifor- tiones simul et omnes supersubstantialiter in
mium unitionem, sedantes nostras intellecluales seipso i)r«iaccepit, et super omnes coelestes men-
operalicnes,ad supersubslanlialem radium, se- tes incompreliensibili virtute est collocatus. Si
cundiim quod fas est, nos immiltimus in quo : enim cognitiones onuiium existentium sunt, et si
omnes fines omuium cognitionum superinella- existentia finem habent qui est sii[)er omnem
,

biliter prteexliterunt quem neque cogitare possi- ;

substantiam, et ab omni cognitione est segregatus.
bile est, neque dicere, neque tolaliter aliquo modo Et quidem melior est omni sermone et omni
si

contemplari propter lioc quod ab on)nibus ipse

:
cognilione, et super mentem universaliter, et sub-
est sei^regatus, et superignotus, et omnium quidem stantiam collocatur.
subslantialium cognitionum et virLutum termina-

« Has sequentes thearchicas leges. )> angelorum ; « venerantes » per hoc « et

Postquam Dionysius ostendit modum hujus occuhum » deitatis, « quod quidem, est
doctrinae quantum ad ea qua^ traduntur in super mentem et substantiam reverentiis
ipsa, etex quihus procedit hic incipit pro- ; mentis inscrutabihbus, » id est habitis ad
sequi de ratione divinorum nominum, de Deum in hoc quod non scrutamur occuUa
quibus in hoc hbro intendit et primo : Dei, « et sanctis, » quia tahs reverentia ad
ostenditquam cognitionem de Deo per sanctitatem pertinet, « et venerantes indi-
divina nomina possumus accipere se- ; cibiha » deitatis « casto silentio » quod ;

cundo quahter Deus nominari possit, ibi

,
: quidem dicit, quia occuUa per hoc venera-
« Et quidem si mehor est omni sermone et mur quod ea non scrutamur, et ineffabiha
omni cognitione ; et super mentem univer- per hoc quod ea silemus. Et hoc quidem
sahter et substantiam coUocatur. » Circa ex sanctitate et castitate animi provenit
primum duo facit. Primo, ostendit quam non se extra suas metas extendentis. Sic,
cognitionem de Deo per divina nomina ac- inquam, venerantes divina secundum se-
cipiamus secundo, ostendit quomodo post
; quelam divinarum legum « extendimur ,

hujusmodi cognitionem hoc ipsum quod ad splendores nobis iUucentes in sanctis

Deus est, remanet nobis occuUum : et hoc eloquiis, » id est ad veritates sacrae Scrip-
ibi : « Nunc autem, sicut nobis est possi- turse hominibus revelatas, « et ab ipsis, »
bile, proprns quidem ad divina signis uti- sacrae Scriptura^ splendoribus « iUumina- ,

mur. » Circa primum duo facit. Primo mur ad tliearchicos hymnos, » id est ad
ostendit quahs cognitio de Deo per divina divina nomina, quibus Deus laudatur, co-
nomina secundo, assignat
accipi possit; gnoscenda. Per hsec enim scimus laudare
differentiam hujus cognitionis ad cogni- Deumviventem, bonum, et aha hujusmodi,
tionem qu* erit in patria, ibi « Hsec et : quae hic nobis de Deo in Scripturis sacris
nos docti sumus, nunc quidem juxta pro- traduntur. « Nos, » inquam, « iUuminati
portionem nostram per sancta velamina ab ipsis, » hymnis, « supermundane, » id

eloquiorum tunc autem, quando incor- ; est super virtute naturahs rationis, « et »
ruptibiles et immortales erimus visibih , quodammodo « configurati ad sanctas
quidom ipsius Dei apparitione. » Circa pri- enunciationes hymnorum, » id est divina-
mum duo facit. Primo, ostendit quam co- rum laudum, quae traduntur in Scripturis
gnitionem de Deo per divina nomina acci- per divina nomina, inquantum scihcet
pere possumus secundo ostendit quasi ; , eorum fide informamur. « lUuminati, »
exemplariter per qusedam Dei nomina, ibi inquam, « et figurati, » ad hoc scihcet quod
« Haec a divinis eloquiis memoramus. » per Imjusmodi hymnos videamus secundum
Dicit ergo primo quod nos « sequentes nostram mensura « thearcliica, » id est di-
has, » scihcet praedictas, « thearchicas, » vina, lumina » nobis data, et ad hoc quod
((

id est divinas com-« leges, » ut* scihcet laudemus « principium totius sanctce appa-
mensurate secundum nostram mensuram, ritionis luminis, » spirituahs quod quidem :

et firmiter et cum amore divinis iUumina-
tionibus nos immittamus' a quse » quidem
leges non solum homines sanctos, sed
etiam « gubernant superccelestium ordinum
principium non sohim spirituale lumen
; tradit mentibus, sed universahter « bonum,
sicut ipsum » principium « de seipso tradit
in sacris eloquiis » in Psal. cni, 23 Ape-
; :

etsubstantiarum sanctos ornatus, » id est, riente te mamim tiiam, omnia implebuntur

ornant pulchras et ordinatas dispositiones bonitate; et Lucse, xi, 13, dicitur : Pater

^ Parm. omittit : « ut. » — > Parm. : « immitti- mus. »

 : »;

384 COMMENTARIA TN LIB. l)E DIVINIS NOMINIBUS.

vester de coelis dabit spiritum bonum peten- purgationem pertinentia. Cum enim pecca-
tibus se. Est igitur sensiis priemissorum, tum, quo inquinatur voluntas, contingat ex
quod desistamus a perscrutatione divino-
•
hoc quod homo propter bonum temporale
rum secundum rationcm nostram ; et in- a]:> incommutabili bono avertitur, primum

ha:'reamus ^ sacrse Scriptura^ in qua tra- ,

in purgatione voluntatis est quod voluntas
duntur nobis nomina divina, per quae ad bonum incommutabile reducatur et ;

manifestantur nobis dona Dei et donorum quantum ad hoc dicit quod divinitas est
principium'. Per divina igitur nomina, (* revocatio et resurrectio decidentium ab
quae nobis in sacris Scripturis traduntur, ipsa, » scihcet per peccatum. Et ponit revo-
duo cognoscimus scilicet diirusionem :
cationem et resurrectionem quia non
,

etcujuscumque bonitatis seu

sancti luminis solum attrahit nos, quod est revocare, sed
perfectionis et ipsum principium hujus
,
etiam dat vires, ut revocati surgamus. Se-
difTusionis ; dicimus Deum vi-
utpote cum cundHm autem est quod ex hoc quod placet
ventem, cognoscimus diffusionem vitae in voluntati humanae Deus, dereUnquat illud
creaturis, et principium hujus difTusionis commutabile bonum, propter quod a Deo
esse Deum. Et hoc quidem principium non recessit et quantum ad hoc dicit quod
;

cognoscimus per divina nomina sicuti est Deus est « revocatio et reformatio eorum
hoc enim cst indicibile et inscrutabile sed ;
qu« sunt prolapsa ad ahquod corruptivum^
cognoscimus eum ut principium et causam. deiformis, » id est divinse similitudinis in
Et ad manifestandum hujus principii ra- nobis : hoc autem est peccatum. Contingit
tionem primo ponit quaedam qua? pertinent autem, dum alicui incipit Deus placere,
ad universalem rationem principii, cum peccata displicere, quod a principio quam-
dicit : « Sicut quod est omnium causa et dam titubationem mentis patiatur, nunc
principium ; » ut causa referatur ad fmem, huc nunc illuc tractus unde indiget ut in ;

quai est prima causarum, et principium ad uno collocetur; et quantum ad hoc tertio
causam agentem, a qua incipit operalio et dicitquod Deus est « coHocatio sancta
motus. Consequenter autem ponit qua3 eorum quai moventur « secundum quam-
pertinent ad rationem principii, respectu de- dam immundam commotionem. » Ulterius
terminatorum effectuum. Et primo quan- autem indiget homo, postquam est collo-
tum ad institutionem rerum, cum dicitur : catus in uno, ut in illo firmetur, ne per
« Et substantia et vita, » quia scilicet per tentationes facile ab illo statu removeatur
hoc principium existunt omnia existen- et quantum ad hoc dicit quarto quod est
tia, et vivunt omnia et viventia. Deinde « firmatio stantium. » Ulterius autem ne-'
quantum ad meliorationem rerum in cesse est quod homo ad
meliora proficiat :

spirituaUbus ,
quae quidem secundum tria et quantum ad hoc quinto dicit quod est
attenditur : id est secundum purgatio- « suscitativa manuductio sursum actorum,
nem, illuminationem et perfectionem. Ha3c id est eorum quae sursum aguntur, id est
autem tria ab angelis quidem complentur proficiunt, « ad ipsam, » scilicet deitatem.
secundum intellectum tantum qui quidem ; Dicitur autem suscitativa manuductio, quia
purgant, nescientiam removendo illumi- ;
non solum porrigit manum auxilii volen-
nant intellectum, auxilium prsebendo ad co- tibus proficere, sed etiam ad proficiendum
gnoscendum veritatem; perficiunt autem, excitati. Post h*c igitur quinque, quap ad
dum ad cognitionem veritatis perducunt. purgationem pertinent, subdit de illumi-
Perfectio enim rci consistit in hoc quod natione, cum dicit : eorum quae illumi-
« Et
pertingat ad fmem. Unde in vu cap. An- nantur ihuminatio ; quidem illumi-
» quse
-gelic% hierarchiae, dicitur quod purgatio, natio intelhgitur quantum ad hoc quod
illuminatio, perfectio est divinae scientiae lumen suse gratise tradit, sive ad perfec-
assumptio. Sed ad Deum pertinet non tionem intellectus, sive ad perfectionem
solum intellectum sed etiam volunta- , affectus. Et ulterius subdit de perfectione,
tem mutare in melius. Et quantum ad hoc quam quidem tangit dupliciter. Primo qui-
loquitur hic de purgatione, illuminatione dem secundum quod aliquid perfici dicitur
et perfectione. Ponit autem quinque ad per hoc quod attingit finem proximum,

^ Parm. : « desistimus. » —
* parm. « sed inhse- : rum principium. » — "*
Parm. : « ad corrupfionem.
remus. » — 3 « Manifestaturnobis Deus esse bono-
 »

OPUSCULUM VII 385

puta justitiam, vel qualemcumque virtu- ahquis intelhgeret quod Deus esset essen-
tem : et lioc, cum dicit « Et eorum quae
: tia aut vita formahs veniens in composi-
perficiuntur perfectiouis principatus, » res- tionem rerum , hunc perversum intellec-
pectu propria? perfectionis, quia qu«cum- tum excludit, cum subdit : (( Et, ut simpli-
que est propria rei perfectio, principaliter ciLer dicatur, » id est universahter dicatur,
pra^existit in Deo, sicut regimen civitatis (( vita viventium et substantia , » id est
principaliter praeexistit in principe. Quan- essentia, <( existentium, » quasi « princi-
tum vero ad consecuLionem ultimi finis pium \ » agens (( et causa » formahs « om-

dicit « Et eorum qu* deificantur tliear-

: nis vitse et « substantiai , » non quidem
chia, » id est principalis deitas. Dicitur propter suam necessitatem, sed, (( propter
enim creatura rationalis deificari per lioc bonitatem ipsius, quae existentia et deducit
quod suo modo Deo unitur, ut sic ipsa ad esse et continet, » id est conservat ea in
deitas principaliter ipsi Deo conveniat, se- esse. Et sicut exponit de substantia et vita,
cundario vero et participative his qui dei- ita intehigendum est et de omnibus conse-
ficantur. Ulterius autem ponit ea quai quentibus, ut scihcet Deus intehigatur esse
pertinent ad mehorationem communiter revocatio et reformatio rerum, et simplici-
omnium. tas et unitas, et aha quae supra dixit, in-
Est autem considerandum quod duplex quantum horum est principium et causa.
processus invenitur in rebus scihcet reso- : Deinde cum dicit «
Hsec autem a divinis :

lutionis et compositionis et secundum ;

eloquiis memoramus
» manifestat per ,

utrumque tendunt res in divinam simihtu- quaidam divina nomina in Scripturis po-
dinem. Nam secundum viam resolutionis sita, quod ex divinis nominibus praedictam

tendunt res a compositione in simphcita- cognitionem de Deo capiamus et dicit ;

tem, quae summe est in Deo et quantum
ad hoc dicit quod est « eorum quse simph-
ficantur simphcitas. » Secundum autem
viam compositionis tendunt res a muUitu-
dine in unitatem, dum ex muUis fit unum.
: quod haec quae supra dicta sunt, scihcet
quod per divina nomina Deus cognoscatur
ut principium et causa, non ex nobis ipsis
dicimus, sed a divinis eloquiis accipiendo
((commemoramus et, ut sic dicatur, om- ;

Unitas autem primo est in Deo et quantum ; nem sanctum hymnum, » id est laudem
ad hoc dicit Et eorum qua? uniuntur
: (( Dei, « dihgenter
theologorum invenies, » si

unitas. » Non solum autem a Deo commu- in Scripturis scruteris, « dividentem, » id

nicatur rebus quod in se subsistant et est distinguentem nominationes Dei « ad ,

mehorentur, sed etiam quod ahis sint prin- bonos processus tliearchiae » id est secun- ,

cipium seu causa existentiae et meliora- dum processus perfectionum quae ex divina
tionis et quantum ad lioc subdit quod
: bonitate in creaturas proveniunt. Quod
est « supersubsLantiahtas super principale enim Deus dicatur bonus, vivens', sa-
principium universi principii. » Non enim piens, et ahis nominibus nomine-
muhis
eodem modo est principium quo alia, sed tur , rion ex ahqua muUitudine seu
est
eminentius sic enim eminentius habet
; diversitate in ejus natura existente (quia
esse. Et ut universos Dei ehectus simul omnia ha;c in eo unum sunt), sed ex diver-
comprehendat, subdit quod est bona tra- <( sis perfectionibus creaturarum accipimus
ditio occuhi. » Manifestum est enim quod diversa nomina, quae attribuimus Deo, si-
quaicumque in creaturis sunt, in Deo cut primo principio omnium horum pro-
praeexistunt eminentius. Sed creaturae qui- cessuum et hoc manifestative et lauda-
,
((

dem manifestae sunt nobis, Deus autem tive. » Manifestative quidem, inquantum
occuhus. Sic igitur secundum quod rerum Deus nobis per suos effectus innotescit, et
perfectiones a Deo per quamdam participa- inquantum per hujusmodi nomina Deo
tionem derivantur in creaturas, fit traditio attributa nobis manifestantur hujusmodi
in manifestum ejus quod erat occuUum; et perfectiones esse in rebus a Deo. Laudative
pertinet
hoc fit « secundum quod est conveniens, » vero, inquantum hoc totum ad Dei
scihcet secundum proportionem determi- bonitatem, quod rebus ' perfectiones com-
natam uniuscujusque. Et quia dixerat quod municantur. Et hoc primo exponit in no-
Deus est substantia et vita omnium, ne mine umtatis subdens, quod « fere in,

^ Parm. : « qui est « primum » agens. '^

Parm. « vivus. » — ' Parm. : « nobis.

XXIX. 25
 ,

386 COMMENTARIA IN LIB. I)E DIVINIS NOMINIBUS.

omni theologico negotio, » id est in omni potest referri ad hoc quod unumquodque
libro theologise, videmus thearchiam, » « in se est unum, quod autem sequitur : « et
id est deitatem, « laudatam sicut monadem divisibilibus nostris alternitatibus, » potest
et unitatem; » quae duo idem significare referri ad hoc quod multa, licet sint diversa
videntur, cum unum sit graecum et aliud et altera, tamen ad aliquam unitatem re-
latinum. Quod quidem nomen unitatis Deo ducuntur vel perfecte vel imperfecte.
videtur maxime attribui propter duo. Monas enim, id est unitas, perfectionem *
•Primo quidem propter quod in ipso est, et unitatis designat unitio vero viam ad
;

hoc tangit cum dicit « propter simplici- : unitatem, in quo imperfectio unitatis os-
tatem et unitatem supernaturalis imparti- tenditur. Deinde ostendit idem in nomine
bilitatis. » Ratio enim unitatis in imparti- Trinitatis, et dicit quod invenimus Deum
bilitate consistit. Unum enim est ens, quod laudari « sicut Trinitatem ad manifestan- ,

non dividitur. Contingit autem aliqua non dum supersubtantialem fecunditatem trium
dividi in actu, quse dividuntur in potentia, personarum, qua3 non distinguuntur nisi
))

sicut linea aut domus quorum utrumque secundum originem « ex qua » quidem;

potest dici unum, sed non simpliciter. Ali- fecunditate divina derivatur omnis fecun-
quid vero est indivisum non solum actu, ditas, qua3 nomine paternitatis intelligitur,
sed etiam potentia, ut unitas et punctus, et ut Apostolus dicit ad Ephes., ni, quod ex
hsec possunt dici non solum unum sed , Deo Patre omnis paternitas in ccelo et in
etiam simplicia. In Deo autem utraque in- terra nominatur; nec solum nominatur,
divisibilitas quia non dividitur
consistit, sed etiam existit sive causatur. Tertio au-
actu nec potentia et ideo signanter dixit ; : tem manifestat idem in nomine causa3, et
« propter simplicitatem et unitatem; » et dicit quod Deus laudatur « sicut causa
addit « supernaturahs impartibilitatis
: » , existentium, » propter hoc quod « omnia
quia nuUa simplicitas aut unitas natura- sunt deducta ad esse ex bonitate ejus sub-
lium rerum divinse simplicitati et unitati stantificante res, » non autem ex necessi-
comparari potest. Secundo vero nomen tate naturse. Quarto autem manifestat idem
unitatis attribuitur Deo propter hoc quod per nomen sapientis et pulchri, et dicit
rebus unitatem communicat et hoc est , quod laudant deitatem theologi, sicut « sa-
quod subdit « ex qua, » scilicet unitate
: pientem et pulchram, quia omnia existen-
divina, « ut unifica virtute » mirifica duo tia » in quibus invenitur propria natura
nobis proveniunt quorum primum est ;
salvata absque corruptione, « sunt plena
quod nos « unimur, » id est quamdam uni- omni harmonia divina, » id est perfecta
tatem habemus secundum quod dicitur , consonantia seu ordine a Deo « et » sunt
unus homo aut unum animal secundum ; iterum plena « sancto decore; » ut quod
est quod, cum unitas nostra non sit ita dicit, « harmonia, » referatur ad sapien-
perfecta quod omnem diversitatem exclu- tiam, cujus est ordinare et commensurare
dat ; ipsa etiam quse sunt diversa in nobis res ;
quod autem dicit, <( decore, » maxime
ad quamdam unitionem reducuntur, se- ad pulchritudinem referatur. Per hoc au-
cundum quod etiam ea quae sunt simpli- tem quod diminuitur aliquid de harmonia
citer diversa in creaturis ordine sunt , vel decore, accidit corruptio in rebus se-
unum, ut sic saltem Dei unitatem imiten- cundum excessum a propria natura, sicut
tur; et hoc est quod dicit quod nos con- segritudo in corporibus et peccatum in
gregamur ad quamdam « monadem, » id anima. Quinto, manifestat idem de nomine
est unitatem, « deiformem, » id est Deo benignitatis, et dicit quod divina Scriptura
similem, quantum ad ea quae jam facta laudat deitatem sicut « benignam, differen-
sunt unum, et ad quamdam « unitionem ter tamen a prsedictis nominibus. Nam
))

Dei imitativam, » quantum ad ea quae fmnt secundum prsedicla nomina laudatur Deus,
unum et hoc conclusis alternitatibus, »
; ((
inquantum non communicabat sua; beni-
id est diversitatibus «nostris divisibilibus, » gnus autem laudatur inquantum in opere
id est quse ex aliqua divisione contingunt, incarnationis, « in una personarum ipsius»
« supermundane » id est siipermundana
, deitatis, scilicet in persona Filii, <( commu-
virtute. Yel hoc quod dicit « unimur, » : nicavit nostris, » id est his quae ad naturam

^ Al. : « perfecliora. »

I
 ,,

OPUSCULUM VTf. 387

nostram pertincnt non afferens corpus , subdit quod non sohim praedicta inteUigun-
coeleste, ut Yalentinus dixit « ad verita- ; tur per divinam benignitatem, sed « et
tem, id est secundum veritatem
)) non , quaecumque aha deifica lumina, » id est
phantastice, ut dicit Manichaius « totaU- ; quascumque ahas divinas iUuminationes et
ter, » id est quantum ad omnes partes veritates, « occuUa traditio nostrorum du-
nostrae naturae non assumens corpus abs-
; cum, » scUicet apostolorum, et ahorum
que anima, aut animam absque corpore, doctorum post eos, « nobis donavit ^ mani-
aut animam et corpus absque intellectu, nifestative, juxta consequentiam "
eloquio-
ut Arius et ApolUnaris dixerant. Et ut rum divinorum, » id est secundum quod
fmem incarnationis ostendat, subdit : « Re- in sacra Scriptura traditur.
vocans, » a statu peccati, « humanam extre- Deinde cum subdit « Haec et nos docti :

mitatem, » id est humanam naturam, quae sumus, » ostendit differentiam cognitionis

est ultima creaturarum secundum ordinem quam in praesenti vita de Deo per nomina
creationis « ad seipsum » scihcet deita-
, divina accepimus ad cognitionem quam ,

tem*, et non solum revocans amovendo,
sed etiam « reponens » operando. Et ne
ahquis crederet quod ita communicaverit
nostris secundum inhabitationem ^ solam,
ut Nestorius dixit, sed secundum veram
imionem in persona et hypostasi, ut sci-
licet ipse qui est Deus, vere sit homo; sub-
jungit « ex qua, » scihcet deitate ope-
: id est ahorum dogmatum quae apostoh et
rante, vel « ex qua, » id est secundum
quam bonitatem, Jesus, » qui est « ineffa- ((
bihter simplex » secundum deitatem, ipse
idem hypostasi est compositus secundum
humanitatem; « et
sancti habent in vita futura, cum dicit
quod « haec » qua^ dicta sunt in expositione
divinorum nominum de Deo, « nos sumus
edocti nunc , » id est in praesenti vita
« juxta proportionem nostram per sancta
velamina eloquiorum, » id est sacrae Scrip-
turae, « et hierarchicarum traditionum, »
eorum discipuh tradiderunt, quae non con-
tinentur in sacra Scriptura, ut puta quae
pertinent ad ritus sacrorum mysteriorum^.
Hierarchia enim idem est quod sacer prin-
» qui est « seternus » cipatus unde apostoh et alii Ecclesiae prae-
;

secundum deitatem, « accepit pra^sentatio- lati hierarchiae dicuntur, quasi sacri prin-
nem temporalem, » id est ut sit temporahs cipes. Dicit autem « per sancta velamina, »
:

in hoc praesenti tempore secundum huma-
nam natm^am, « et qui » secundum deita-
tem « supersubstantiahter excehit
ordinem secundum omnem naturam, fac-
tus est intra nostram naturam, » vere
homo sub specie
quia in praesenti vita non possumus per ea
quae nobis tradita sunt, ipsam Dei essen-
omnem tiam, prout in se est, videre; sed instrui-
mur de Deo in Scripturis per simihtudinem
effectus ipsius, quasi per quaedam vela-
humana contentus, sicut mina, secundum iUud I Cor., xni, 12 Vide- :

homines per quae omnia dat in-

et caeteri ^
miis niincper speculwn in senigmate. Quaha
teUigere quod idem est suppositum Deus vero sunt ista velamina, exponit subdens
et homo. Et ne ahquis perverse inteUigeret quod « ex benignitate^ Dei inteUigibiha
quod Ueus factus sit homo secundum ah- circumvelantur per sensibiha, » sicut cum
quam conversionem deitatis in carnem vel Scripturae de Deo et angehs sub simUitu-
in animam, vel etiam secundum ahquam dine quorumdam sensibihum loquuntur,
commassationem \ ut sic esset unanatura^ ut patet Isa., vi, 1 VicU Dominum seden- :

Dei et hominis, ut Eutyches confmxit, sub- tem supe?' solium excelsum; et infra, 2 :

jungit Cum intransmutabUi et inconfusa

: (( Seraphim stabant super illud, sex alse uniy
-^
coUocatione, flrma salvatione, « pro-
» id est et sex alse alteri; et simihter velantur
priorum, proprietatum utriusque
» id est « supersubstantiaha » scihcet divina ,

naturae, quia neque divinitas conversa est « existentibus, » sicut cum Deo attribuun-
in humanitatem, neque humanitas in divi- tur non solum sensibiha, sed etiam inteUi-
nitatem. Et quia de mysterio Incarnationis gibUes perfectiones creaturarum, ut cum
plura dici possent quae ad praesens omittit, attribuimus Deo vitam, inteUectum et hu-
quia non est de hoc principahs intentio, jusmodi perfectiones in rebus creatis in-
^ Al. : « secundum deitatem. » — 2 Parm. « ita : tura. » ~ « donavit. »
^ Al. ^ Parm.
: « conse- — :

conjuncta sit veritate nostris, secundum exhibitio- quentia. » —

Parm. « ad sacrorum mysteriorum
'^
:

nem. »— ^ Parm. omittit : « omnia. » — ^ Parm. : cognitionem. v— ^ Parm. :« bonitate. »— ''"Parm. :

« commensurationem. » — 5 Parm. inepte : « crea- « uninntur. »

 ,

388 COMMENTARIA liN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

ventas. Similiter ex eadem benignitate tione ipsius, sed etiam erimus « participan-
« circumponuntur formse corporeae et figu- tes ^ datione
intelligibili luminis ipsius » ((

rse rebus incorporeis non sic formabilibus Christi quod effundet in nos secundum
,

vel figurabilibus » et similiter res simpli- ; virtutem sua3 divinitatis. Et hoc lumen
citer supernaturalis et infigurabilis, multi- participabimus in impassibili et immate-
((

plicitercomponitur « per varietatem divi- riali mente. » Mens enim nostra nunc qui-
sibilium signorum, » inquantum scilicet dem passibilis est per accidens ex unione
ipse Deus, qui est supernaturalis et sim- ad corpus, et materialis efficitur secundum
plex ,
per diversa nobis manifestatur in affectionem ad res materiales, et ideo nunc
Scripturis, sive sint diversae processiones, non est idonea ad tanti luminis participa-
sive diversae similitudines. Signanter au- tionem, sicut tunc erit quando in nuDo im-
tem dixit « benignitate, » quod enim Scrip-
; pedietur per corporales passiones neque ,

turis exprimuntur nobis intelligibilia per subdetur materialibus affectionibus. Et per

sensibilia, et supersubstantialia per existen- hanc participationem luminis erimus « et
tia, etincorporalia per corporalia ', et sim- participantes unitione, super » quce est «

plicia per composita et diversa non est mentem, quia scilicet mens nostra ut in-
)>

propter invidiam ut subtrahatur nobis
cognitio divinorum
utilitatem, quia Scriptura nobis condescen-
dens tradidit nobis quae supra nos sunt,
secundum modum nostrum. Et hic quidem
, telhgibili ipsi Deo, qui est super mentem,
, sed propter nostram unietur, et hoc fiet « per ignotas et beatas
immissiones superclarorum radiorum, » id
est divinarum illuminationum, quae nunc
sunt nobis occultae sicut inexpertae quibus ,

modus cognitionis est quo Deum in prae- tunc eaedem mentes beatificabuntur. Et hoc
senti vita cognoscere possumus. « Tunc quidehi consequentur homines « secundum
autem, » scilicet post resurrectionem bea- imitationem superccelestium mentium, »
tam, « quando incorruptibiles et immorta- id est angelorum diviniore modo quam
les erimus » corruptibili hoc accipiente
, nunc. Nunc enim licet in qualibet contem-
incorruptionem, et mortah hoc accipiente platione veritatis mentes humanse ad an-
immortalitatem, ut dicitur I Corinth., xv ;
gelorum unitionem iUustrentur, tamen
et quando « consequemur fmem christifor- multum deficimus ab eorum «qualitate,
mem, assimilationem ad Christum,
» id est sed tunc « aequales erimus angelis, ut dicit
secundum illud Phihp., ni, 21 Reformabit : veritas eloquiorum, et » erunt « fihi Dei,
corpus humilitatis nostrae configuratum cor- existentes filii resurrectionis, et ^ habetur )>

pori claritatis suae , « et beatissimum, )> hoc Luc, XX.

quia non solum beatificabitur anima, sed Deinde cum dicit : « Nunc autem, sicut
etiam suo modo glorificabitur corpus tunc ;
nobis est possibile, propriis quidem ad di-
semper cum Domino erimus , secundum vina signis utimur, ostendit quod post )>

eloquium, id est ut dicitur I Thessal., iv. omnem cognitionem quam in prai^senti vita
Nos, inquam, « adimpleti visibili appari- de Deo habemus, id quod est Deus remanet
tione, » id est sensibili et corporali, « ipsius nobis occultum et circa hoc duo facit.
,

Dei, » quantum ad humanitatem Christi, et Primo, proponit quod intendit; secundo,

hoc « in castissimis contemplationibus , )>
probat propositum, ibi « In quo omnes :

quia ad carnem Christi non afficiemur car- fines omnium cognitionum superineffabi-
nahter, sed spiritualiter, secundum illud liter pr«exstiterunt. » Dicit ergo primo
Apostoli II Cor., v, 16 Et si cognovimus :
quod « nunc, » id est in praesenti vita, sicut
secundum carnem Christum, sed nunc non supra expositum utimur, sicut nobis
est, «
novimus. Ipso inquam, Christo, « reful- , est possibile, propriissignis ad divina »
gente circa nos » per sui corporis clarita- cognoscenda qua^ quidem:signa sunt tam
tem « manifestissimis splendoribus, sicut » perfectiones quae procedunt a Deo in crea-
factum est circa discipulos in illa divinis-
((
turas, quam et metaphorae quae a creaturis
sima transformatione, » id est transfigura- per similitudinem transferuntur in Deum.
tione, quando ut habetur Matth., xvii , Et hujusmodi quidem signa dicuntur pro-
facies ejus resplenduit sicut sol. Et non pria cognitioni rerum divinarum ex parte
solum erimus adimpleti sensibili appari- nostra, quia non est possibile nobis aliter

^ Parm. omittit : « per corporalia. » — « Parm. : « participatione. » — ^ Parm. : « ut habetur. »

 OPUSCULUM Vlf. 389
innotescere res divinas nisi hoc modo. Non fmita, cujusUbet cognitionis creaturae est
tamcn utimur hujusmodi signis in co-
sic certus terminus *, uUra quem non tcndit. Et
gnitione divinorum cjuod in eis mens nostra hujus exempUim accipi potest ex diversis
remaneat nihil ultra hujusmodi Deum
, scientiis. ITabet enim geometria aUquem
existimans sed « ex istis » signis « rursum
; terminum uUra quem non tendit, et simi-
extendimur » secundum nostram propor- Uter naturaUs scientia. Et Uoc quidem in-
tionem ad simpUcem et unitam veritatem teUigendum est de re quaUbet conditiono
intelligibiUum miraculorum, » id est admi- creata. Manifestum est autem quod iUud
rabihum contemplationum, quas de rebus quod excedit lerminum aUcujus cognitio-
divinis per hujusmodi signa accipimus. nis, non attingitur ab iUa cognitione^ Su-
Dicit autem « ad simpHccm et unitam persubstantiaUs autem radius, id est ipsa
« veritatem, » ut simphcitas correspondeat divina veritas, excedit omnes terminos et
compositioni signorum, unitas vero eorum fmes quarumcumque cognitionum, qina
muUitudini et diversitati. Et ne aUquis « omnes fmes » quarumcumque « cogni-

credat quod per signa praedicta veritatem tionum » eminentius praeexistunt in ipso
et intelUgentiam divinorum perfecte com- radio, sicut in causa primordiali, modo
prehendere possimus subjungit quod , ineffabUi nobis propter suam eminentiam.
« immittimus nos ad supersubstantialem Unde reUnquitur quod pra^dictum radium
radium, » id est ad veritatem de Deo co- non possumus cogitare inquirendo, neque
gnoscendam, sed non perfecte, sed « se- exprimere loquendo, neque perfecte con-
cundum quod est fas nobis, » sciUcet « se- templari quocumque modo non propter :

dantes » id est quietantes « nostras in-

, , sui defectum, sed propter hoc quod est
teUectuales operationes, » ne ultra ferantur « ab omnibus distinctus, » et per conse-
quam nobis sit datum; et hoc dico « post quens « ignotus omnibus, » quasi super
omnem secundum nos unitionem deifor- omnia existens.
mium, quasi dicat Postquam secundum
» : Deinde cum dicit « Et omnium quidem:

deiformitatem uniti fuerimus per cognitio- substantiaUum cognitionum et virtutum

nem rebus divinis, quantumcumque nobis terminationes simul et omnes supersub-
est possibUe, adhuc remanet aUquid de stantiaUter in seipso praeaccepit, » exponit
rebus divinis nobis occuUum, a cujus in- quod dixerat : scUicet quod fines cognitio-
quisitione oportet nos sedare inteUectum num praeexistunt in supersubstantiaU ra-
nostrum. dio , et dicit quod cum ille radius sit super-
Deinde cum dicit : « In quo omnes fmes substantiaUs, virtutes autem cognoscitivse
omnium cognitionum superineffabiUter et cognitiones ipsae sint substantiales, id
pra^extiterunt, » probat quod dixerat; et est substantUs creatis proportionatae , et
circahoc tria facit primo enim inducit : per consequens fmitae; manifestum est
proLationem; secundo, exponit eam, ibi : quod praedictus radius « praeaccepit in
« Et omnium quidem substantiaUum co- seipso, )) tanquam causa suprema, « termi-
gnitionum, et virtutum terminationes si- nationes omnium
praedictarum « cogni-
))

mul et omnes supcrsubstantialiter in seipso tionum virtutum

et » non quidem succes-
;

praeaccepit; probat quoddam quod

» tertio, sive, ut nunc habeat hanc, nunc illam, sed
in probatione supposuerat, ibi « Si enim : « simul » et unite neque iterum particu-
;

cognitiones omnium existentium sunt, et lariter, ut habeat hanc terminationem et

si existentia fmem habent, qui est super non illam, sed universaUter « omnes » ;

omnem substantiam, et ab omni cognitione neque iterum habet in se hujusmodi termi-

est segregatus. » nationes eo modo quo sunt in substantiis
Ad evidentiam autem primse partis con- creatis, sed « supersubstantiaUter. » Et
siderandum est quod nulla virtus fmita quia quod dixerat « Quem neque cogitare
:

extendit se in infmitum, sed ad aUquem possibUe est, » posset aliquis referre solum
certum terminum concluditur unde cum ; ad cognitionem pr*sentis vitae, ulterius
omnis virtus cognoscitiva creatm^ae sit extendU hoc etiam ad angelos, et dicit

^ Sic cod. Vict.; al. « est aliquis certus termi-

:
^ gic cod. Vict.; Parm. « quod ille qui terminum
:

nus; » Parm. « unde omnis virtus cognoscitiva

: alicujus cognitionis non attingit, ad illam cogni-
creaturse habet aliquem certum terminum. » — tionem non attingit. »
 »:

390 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

quod ille supersubstantialis radius est quod in Deo prseexistant terminationes
« collocatus, » non solum super mentes Iiu- omnium cognitionum, et sua talis
ratio
manas, sed etiam « super mentes coelestes, est Omnes cognitiones
: sunt de rebus exis-
id est ang-elicas, non ut nullo modo attin- tentibus objectum enim cognitionis est
;

gatur ab eis, sed ita quod compreliendi non ens. Existentia autem sunt fmita. Ens igi-
possit et hoc est quod dicit,
: incompre- (( turfmitum est objectumcognitionis fmitae-
hensibili virtute. » Deus ergo, cum sit infmitus, excedit omnem
Deinde cum dicit Si enim cognitiones : (( substantiam flnitam, prsehabens in se fmes
omnium existentium sunt, et si existentia omnium; et per consequens est separatus
fmem habent, qui est super omnem sub- ab omni cognitione, inquantum omnem
stantiam, et ab omni cognitione est segre- cognitionem creaturae excedit, ut a nulla
gatus, )) probat quod supposuerat, scilicet comprehendi possit.

LECTIO III.

Quomodo Deus nominari possit.

Omnium quidem existens circumapprehensivus, scientes theologi, et sicut innominabilem ipsam

et comprehensivus, et praeapprehensivus, omnibus laudant, et ex omni nomine innominabilem qui-
autem universaliter est incomprehensibilis et , dem, sicut quando dicunt tliearchiam ipsam in
neque sensus ejus est, neque phantasia, neque una mysticarum visionum Dei apparitionis signifi-
opinio, neque nomen, neque sermo, neque tactus, cativse'* increpare eum qui dixit Quod est nomen :

neque Quomodo de divinis nominibus

scientia. tuum? Ql sicut ab omni cognitione ex Dei nomi-
divinus a nobis tractabitur sermo invocabili et natione ipsum abigentem dicere Quare interro- :

supernominabili et supersubstantiali deitate de- gas nomen meum? et lioc est mirabile. Numquid
monstrata? Sed quod diximus quando theologicas autem non hoc vere e^t mirabile nomen quod est
hypotyposes exposuimus, unum ignotum super- super omne nomen, quod est innominabile, quod
substantiale ipsum bonum quod est, trinam unita- est collocatum super omne nomen quod nomi-
tem dico, quse est simul Deus, et simul bonum, natur sive in sseculo isto, sive in futuro ? Multo-
neque dic6re, neque possibile est cogitare. Sed et rum autem nominum, sicut quando ipsam rursus
sanctarum virtutum angelis convenientesunitiones, inducunt dicentem : Ego sum qui sum, vita,
quas sive immissiones, sive susceptiones oportet lumen, Deus, veritas, quando ipsi periti deitatis,
et
dicere, superignotse et superclarse bonitatis, ineffa- omnjum causam multis nominibus ex multis cau-
biles sunt et ignotse et solum ipsis inerunt qui
: satis laudant, sicut bonum, sicut pulchrum, sicut
super angelicam cognitionem digni habiti sunt sapientem, sicut diligibilem, sicut Deum deorum,
ipsis angelis. Istis deiformes ad angelorum imita- sicut Dominum dominorum, sicut Sanctum sanc-
^'

tionem, sicut est possibile, unitse mentes (quoniam torum, sicut seternum, sicut existentem et sicut
secuncium omnis intellectualis operationis quietem sseculorum causam, sicut vitae largitorem, sicut
talis fit mentium ad supremum
deificatarum sapientiam, sicut mentem, sicut rationem, sicut
lumen ipsum proprie, maxime per
unitio) laudant cognitorem^, sicut prsehabentem omnes thesauros
ablationem a cunctis existentibus hoc vere et : universse cognitionis, sicut virtutem, sicut poten-
supernaturaliter illuminatione edocti ex beatissima tem, sicut regem regnantium, sicut veterem die-
ad ipsum unitione, quod omnium quidem exis- rum, sicut sine senectute et invariabilem, sicut
tentium est causa, ipsum autem nihil, ut ab om- salvationem, sicut justitiam, sicut justificationem '',

nibus ^ substanlialiter segregatum.
substantialitatem quidem thearchicam, quomodo-
cumque^ est superbonitatis superessentia, neque
ut rationem aut virtutem, neque sicut mentem,aut
vitam, aut substantiam, laudare possibile nulli
eorum, quantumcumque sunt veritatis amatores
qu9e est super omnem veritatem sed sicut ab
omni habitu, motu, vita, phantasia, opinione, no-
mine, verbo, deliberatione, intellectu, subslantia,
slatione, collocatione, unitione, fine, infinitate,
universis, quaecumque existentia sunt, excellenter
segregatam. Quoniam autem sicut bonitatis es-
sentia per ipsum esse omnium est existentium
causa, boni principem thearchifc providentiam, ex
omnibus causatis laudare convenit. Quoniam et
circa ipsam omnia, et ipsius causa, et ipsa est ante
omnia, et omnia in ipsa constiterunt, et esse hanc
est totorum deductio et substantia, et omnia
Igitur super- sicut liberationem, sicut in magnitudine cuncta
excedentem, sicut in aura subtili. Et quidem et in
mentibus ipsum esse dicunt, et in animabus, et in
corporibus, et in coek) et in terra; et simul in
eodem eumdem, mundanum, circamundanum,
^ supermundanum, supercoelestem, supersubstan-
; tialem, solem, astrum, ignem, aquam, spiritum,
rorem, nubem, ipsum lapidem et petram, onmia
existentia et niliil existentium. Ita igitur omnium
causse et super omnia existenti et innominabile
conveniet, et omnium existentium nomina, ut
diligenter sit totorum regnum, et circa ipsam sint
omnia, et ab ipsa sicut a causa, sicut principio,
sicut fine segregata; et ipsa secundum eloquium
sit omnia in omnibus. Et vere laudatur omnium
substantia principalis, et perfectiva et contentiva
cuslodia, et cibus, et ad ipsum conversiva, et hoc
unitive et communicabiliter segregate. Non enim
;

ipsam desiderant intellectuaUa quidem et ratio-

: continentise aut vita^ aut perfectionis solum causa
nalia cognitive istis autem subjecta sensibiHter,
; est, ut a sola hac aut alia providentia bonitas, quse
et alia secundum vivificum motum, aut substan- est super nomen, nominetur; sed omnia simpliciter
tialem et habitudinariam aptitudinem. Hoc igitur et incircumfinite in seipso existentia prseaccepit

^Al. « ipsum autem velut ab omnibus. » — ^ Al.

: me : « sive. » — ^ Al. : « sicut cognitionem, » —
« qusecumque est. » Al. « quocumque. » — — ^ :
7 Al. : « sanctificationem. »
' Al. : « significantem. » — ^ Al. hic et infra proxi-

I
 OPUSCULUM VII, 391
perfectissimis unius et ejusdem et omnium causse utentes, et ad ipsa inspicientes, ad reserationem
providentiae bonitatibus, et ex existcntibus uni- intelligibilium Dei nominationum procedamus. Et
versis, convenienter laudatur et nominatur. Et quod semper secundum omnem theologiam hio-
quidem non istas solas tlieologi Dei nominationes rarchica lex inducit^ Dei inspectiva doliberatione
commendant a perfectis aut jjarticularibus provi- inspiciamus, ut proprie dicamus quibus Deus ap-
dentiis aut provisis sed et quando a quibusdam
; pareat contemplationes et aures sanctas sancta-
;

apparitionibus divinis in sanctis teniplis, aut alibi, rum Dei nominationum reserationibus apponamus
majiistros aut ])n)phetas illuminantibus, secundum in sanctis snncta secundum divinam Iraditionem
alias et alias causas et virtutes nominant super- collocantes, et ipsa ab indoctorum risibus et delu-
splendentem et supernominabilem bonitatem et ; sionibus auferentes magis autem ipsos illos, si
:

formas ipsi et figuras humanas, aut igneas aut totahter sunt tales quidam homines, ab impugna-
electrinas circumponunt, et ocuU)S ipsius, et aures, tione Dei in hoc liberantes. Igitur tibi quidem hoc
et cincinnos, et vultus, et manus, et spinas, et alas, custodire utile, o pulcher Timothee, secundura
et brachia, et dorsa, et pedes laudant, et coronas, et sanctissimam memorationem, et neque dicibilia»
thronos, et calices, et crateres ipsi, et alia qusedam neque exportabilia divina facere ad indoctos. Mihi
mystica circumponunt : de quibus in Symholica autem det Deus, ut decet Deum, laudare invoca-
cohtemplatione secundum virtutem dicemus. Nunc bilis etinnominabilis deilatis deificas multas no-
auteni, quaecumque sunt prsesentis negotii, ex elo- minationes, et non auferat verbum veritatis ab
quiis congregantes, et sicut quodam canone dictis ore meo.

« Omnium qiiidem existens circumap- ex deductione principiorum in conclusio-

prehensivus, et comprehensivus, et prseap- nes. Si ergo ita est, « quomodo de divinis
prehensivus. » Postquam ostenderat Dio- nominibus » poterit ahquissermo trac- «

nysius quam cognitionem de Deo per divina taria nobis ? )) cum demonstratum sit quod
nomina accipere possumus, hic ostendit supersubstantiahs deitas voce significari
quomodo Deus nominari possit et primo, ; non potest utpote supra omne nomen
,

movet dubitationem secundo, solvit eam,

; existens. Ridicuhim enim videtur veUe
ibi « Sed quod diximus quando theologicas
: tractare de nominibus rei quae nominari
hypotyposes exposuimus. » non potest.
Est ergo dubitatio tahs. Ostensum est Deindecum dicit « Sed quod diximus :

quod Deus est potior omni nostra locutione quando theologicas hypotyposes exposui-
et omni cognitione, et non sohim excedit mus, » solvit praedictam dubitationem, et
nostram locutionem cognitionem, sedet circa hoc duo facit. Primo, ostendit quahter
universahter cohocatur super omnem Deus nominari potest; secundo, quahter de
mentem, etiam angehcam, et super omnem divinis nominibus sit agendum, ibi « Nunc :

snbstantiam. Et ne ahquis crederet sic autem qusecumque sunt prsesentis negotii,

Deum esse super omnia remotum, ut non ex eloquiis congregantes ad reseratio-
solum non cognosceretur, sed quod nec nem inteUigibihum Dei nominationum pro-
etiam cognosceret quae infra se sunt, sub- cedamus. » Prima pars dividitur in tres,
jungit quod ipse est « omnium circumap- secundum tres modos Dei nominationum
prehensivus, » inquantum cognoscit pro- quos assignat. Secunda pars incipit ibi :

prietates et circumstantias rerum « et , « Quoniam autem sicut bonitatis essentia

compreliensivus, » inquantum perfecte co- per ipsum esse omnium est existentium
gnoscit quidditates seii essentias omnium, causa, boni principem thearchice providen-
c(et pra^apprehensivus, » inquantum scih- tiam ex omnibus causatis laudare con-
cet cognitionem rerum non accipit a rebus venit; » tertia pars incipit ibi « Sed et :

sicut nos, sed scientia ejus praeexistit re-
bus, utpote causa earum et tamen ipse
« omnibus » rebus est a incomprehensibihs,
et neque potest comprehendi sensu, neque
phantasia, » sive imaginatione « neque
quando a quibusdam apparitionibus divi-
; nis nominans supersplendentem et su-
pernominabilem bonitatem. » Circa primum
duo facit. Primo, ponit radicem primi modi
, nominationum secundo, assignat primum
;

opinione, » in quibus et bruta communi- modum Dei nominationum, ibi « Istis :

cant neque etiam comprehendi potest per

; deiformes ad angelorum imitationem, sicut
ea quae sunt propria rationahum quia « ne- : est possibile unita^. mentes laudant ,

que nomen » est ejus, ut comprehendens ipsum. » Dicit ergo primo quod, sicut dic-
ipsum, « neque sermo, » aliquis complexus, tum est in hbro Be theologicis hijpotyposi-
« neque tactus, » id est simpliciter intuitus buSy ipsum per se « unum, » quod Deus
inteUectus, « neque scientia, » quse provenit est, quod est « ignotum » et « supersub-

Al. : « in Dei inspectiva. »— ^ Al. : « discibilia.»

 ,;

m COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

stantiale, )) id est siiper omnem substan- tibus, « secundum quietem omnis intellec-
tiam, et qiiod est « ipsiim bonum, » id est quo
tualis operationis, » id est in ultimo, in
ipsa essentia bonitatis, et quod est ipsum quiescit omnis eorum intellectualis ope-
« quod est, » id est ipsum per se esse, sci- ratio. Hoc enim est ultimum ad quod per-
ipsamtrinam unitatem dico, » in qua
licet « tingere possumus circa cognitionem divi-
non est aliquis gradus, sed omnes tres per nam in hac vita, quod Deus est supra omne
se sunt « simul » et sequaliter « Deus, » et id quod a nobis cogitari potest et ideo ;

« simul » et a^qualiter ipsum « bonum ; » nominatio Dei quae est per remotionem, est
non quod Filius sit umbra bonitatis, sicut maxime propria etenim illi qui sic laudant
;

Origenes et Arius dixerunt ; istud inquam, Deum per remotionem, « per illuminatio-
secundum quod in se est, « neque dicere nem » Dei « vere et supernaturaliter » sunt
neque cogitare est possibile « nobis » non ; « hoc edocti ex beatissima conjunctione ad

enim possumus ipsam essentiam Dei quae Deum » qui Deus cum sit « omnium
; ,

est unitas in Trinitate, in preesenti vita existentium causa, » ipse « nihil » est exis-
videre. Et licet angeli videant essentiam, tentium, non quasi deficiens ab essendo,
tamen etiam sunt nobis « inefFabiles » et sed supereminenter segregatus ab omni-
<(

ignotse sanctarum virtutum unitiones, »

(( bus. » Et ideo « divina supersubstantia-
quae conveniunt « angelis, » quibus scilicet litas, » quae est bonitatis essentia, ab his
uniuntur per cognitionem ad divinam es- qui sunt divinae veritatis amatores, « quae
sentiam, ipsam aliqualiter attingendo, sed est supra omnem veritatem, » non potest
non comprehendendo « quas » scilicet ; , laudari, « quomodocumque est, » id est
unitiones, « oportet dicere sive immissio- comprehensive, neque » ut dicatur « ratio
«
nes, sive susceptiones bonitatis » divinae, aut virtus, neque ut mens, aut vita, aut
« superignotae et superclarae ; » non enim est substantia. » Et eadem ratio est de omnibus
ignota propter obscuritatem , sed propter aliis nominibus, quae processiones Dei in
abundantiam claritatis. Immissiones autem creaturas signant. « Sed » laudant eam
dici possunt, inquantum ipsa divina bonitas « sicut superexcellenter segregatam ab ,

se immittit quodammodo sanctis mentibus omni habitu, » quod potest referri ad arti-
susceptiones autem inquantum sanctae , ficialia vel ad quascumque exteriores cir-
mentes ipsam capiunt secundum suum cumstantias, etiam « motu » quantum ad
modum. Et licet nunc hujusmodi immis- naturalia, « vita » quantum ad viventia,
siones sint nobis ineffabiles et ignotae « phantasia, opinione, » id est aestimatione,
« inerunt » tamen aUquibus hominibus, sed quantum ad sensitiva, « nomine » incom-
illis « solis qui digni habiti sunt ipsis
an- « plexo , « verbo » complexo, « delibera-
gelis, » id est societate et consortio ange- tione, » id est inquisitiva ratione, quantum
lorum, quantum ad « cognitionem super- ad rationalia, ut sunt homines, « intel-
angelicam. » Visio enim Dei per essentiam lectu, » quantum ad intellectualia, ut sunt
est super naturam cujuslibet intellectus angeli et universahter quantum ad omnia
;

creati, non solum humani, sed etiam an- dicit, « substantia, » si consideretur esse
gelici. rerum « statione, collocatione » quantum
Deinde cum dicit « : Istis deiformes ad rerum permanentiam ut statio referatur ,

laudant ipsum proprie, n assignat primum ad firmitatem rei secundum quod consistit
modum Dei nominationum, qui scilicet fit in seipsa, collocatio vero secundum quod
per remotionem ; et dicit quod mentes Deo flrmatur in aliis. Et quantum ad perfectio-
conformatae, sanctorum scilicet propheta- nem rerum subdit « unitione fme infi- , ,

rum apostolorum, « unitae, » id est con-

et nitate, » et universaliter ab omnibus quo-
junctae praedictis immissionibus et suscep- cumquc modo existant. Hic igitur est pri-
tionibus, secundum imitationem angelo- mus modus Dei nominationum per abne-
rum, non quidem aequaliter angehs, sed gationem omnium ea ratione quod ipse est
(( sicut est possibile » in hac vita, « laudant super omnia, et quidquid est quocumque
Deum maxime proprie per « remotionem a nomine signatum, est minus eo quod est
cunctis existentibus; » et hoc ideo, quia Deus, quia excedit nostram cognitionem,
« unitio sanctarum mentium » ad Deum, quam per nomina a nobis imposita expri-
qui est super omne lumen, « sit talis, » mimus.
scilicet per remotionem a cunctis existen-
Deinde cum dicit : « Quoniam autem
 OPUSCULUM VII. 393

sicut bonitatis ejus essentia pcr
omnium existentium causa, boni prin-
est
cipem thcarchia^ providentiam ex omnibus
causatis laudare convcnit, » tradit secun-
dum modum Dei nominationum, qu« sci-
licet nominant Deum ut causam, et circa
hoc tria facit. Primo, prsemittit rationem
hnjusmodi nominationum secundo, ponit
ipsas nominationes, ibi Hoc igitur
scientes theologi," et sicut innominabilem
ipsum esse nomen hominis generanti et generato. Si
vero non sit simiUtudo secundum eamdem
rationem, sed sitsupcreminentius incausa,
non dicetur nomen de utroque secundum
unam rationcm, sed supereminentius de
causa, sicut calor de sole et igne. Sic igitur,
quia simiUtudo omnium rerum praeexistit
;
in divina essentia non per eamdem ratio-
: <( nem sed eminentius, sequitur quod « pro-
videntiam deitatis, sicut « principem » )>

ipsam laudant, et ex omni nomine tertio, ;

totius « boni, » id est principaUter in se
exchidit quemdam errorem, ibi « Et vere : totum bonum habentem, et aUis diffunden-
laudatur omnium substantia principaUs et tem, convenit laudare ex omnibus cau-
((

perfectiva et contentiva. » satis » non tamen univoce, sed superemi-

;

Ad evidentiam autem primae partis con- nenter, quod contingit propter convenien-
siderandum est quod, cum effectus proce- tiam creaturarum cum ipsa quam quidem ;

dant per quamdam assimilationem a suis convenientiam designat cum subdit « quo- :

causis, secundum
causa, pra^habct in
efPectus. Si enim aUquid
causa aUerius
secundum suam speciem vel naturam, ef-
fectus in sc habet simiUtudinem secundum
suam naturam sicut homo generat homi-
, secundum quamdam simiUtudinem ab ipso
nem, et equus equum. Si vero sit causa
aUerius secundum aUquam dispositionem
superadditam, secundum hoc etiam habet
simiUtudinem sui effectus. .Edificator enim
est causa domus non secundum snam na-
modum quo aUquid est niam et circa ipsam sunt omnia. » Effectus
se simihtudinem sui enim dicuntur circa causam consistere^,
est inquantum accedunt ad simiUtudinem
ipsius, secundum simiUtudinem qua Unea^
egredientes e centro circumstant ipsum
derivata^. Inveniuntur autem aUqua esse
circa aliquid quod tamen est proptor ea
quae circumstant, sicut columna est propter
clomum. Non autem Deus est propter crea-
turas, sed e converso et ideo subdit « et ; :

turam, sed secundum suam artem; unde ipsius causa sunt omnia, » eo modo lo-
simiUtudo domus non est in natura sedifi- quendi quo medicina dicitur esse causa
catoris, sed in ejus arte. UUerius autem sanitatis, id est propter sanitatem. Contin-
considerandum quod, cum bonum Ua-est git autem apud nos quod id quod est prop-
beat rationem quia bonum est quod
flnis, ter flnem, est causa activa flnis, et prius eo
omnia appetunt, fmis autem est prima cau- in generatione, sicut se habet medicatio ad
sarum bonum est cui primo competit ratio
; sanitatem et ne sic Deus esse flnis creda-
;

causandi. Secundum hoc igitur quod aU- tur, subjungit « et ipse est ante omnia. »
:

quid se liabet ad bonum, secundimi Uoc se Sunt etiam aUqua propter flnem, qm^ Ucet
liabet quod sit causa. Quia igitur Deus est non praecedant id propter quod sunt, tamen
bonus, non quidem bonus quasi bonitatem aUquid ad ipsum conferunt, sicut vesti-
participans, sed « sicut ipsa essentia boni- menta sunt propter Uominem et ad Uoc ;

tatis, non per aUquam dispositionem par-

)) excludendum a Deo, subdit et omnia in : ((

ticipatam esVcausa rerum, sed « per ipsum ipso consistunt; » unde ex nuUo aUquid
esse suum est causa omnium existen- accipere potest, sed omnia acquirunt quic-
tium ;nec per hoc excUiditur quin agat
)) quid habent ab ipsa. Et ne aUquis credat
per inteUectum et voluntatem, quia inteUi- esse Deum causam rerum soUun per
gere ejus et veUe est ipsum esse ejus. Sic modum flnis, ut quidam posuerunt, et non
igitur in ipso sua causa praeUabet simUitu- per moduni factionis et conservationis,
dinem omnium suorum effectuum. Omnis subjungit et esse hanc, » sciUcet dei-
: ((

autem causa intantum potest nominari ex tatem, vel providentiam divinam, « id est
nomine sui efTectus, inquantum Uabet in totorum, » id est omnium vel perfectorum,
se simiUtudinem ejus. Si enim sit si*miU- « deductio, » id est productio, « et substan-
tudo secundum identitatem rationis, nomen tia ; » ac si dicat : Ipsa deitas per suum esse
iUud conveniet causse et causato, sicut est causa productionis et existentise rerum.

^ Sic cod. Vict.; al. ; « consistentiiu; » Parm. « consisteiUes. »

 ;

394 COMMElNTARlA IN LIB. DE DlViNIS NOMINIBUS.

Est autem iilterius considerandum quod nire ex Dei nomine dixit Quare interro- , :

omnis effectus convertitur ad causam a qua fjas nomen meum , quod est mirabile? Et
procedit, ut platonici dicunt. Cujus ratio habetur hoc Genes., xxxu. Et vere hoc
est quia unaqua^que res convertitur ad nomen est mirabile, quod est super omne
suam bonum, appetendo illud. Bonum nomen, ut dicitur Philipp., n, quod est ((

autem efTectus est ex sua causa unde ; innominabile, quasi collocatum super omne
omnis effectus convertitur ad suam cau- nomen quod nominatur sive in isto sgeculo,
sam, appetendo ipsam. Et ideo, postquam sive in futuro, ut habetur Ephes., i. Et »
dixerat quod a deitate deducuntur omnia, non sohim laudatur in Scripturis Deus ut
subjungit quod omnia convertuntur ad innominabilis, sed etiam ut « multorum
ipsam per desiderium et hoc est quod ; nominum, » sicut quando ipse Deus indu-
dicit : et omnia ipsam desiderant. » Et
((
citur dicens : Ego sum qui sum, Exod.,
ne aliquis credat quod omnia ipsam co- Hi, 14 : Et vita, et veritas ; Joan., xiv, 16 :

gnoscant, ostendit quomodo diversimode et lumen; Joan., vni, 12 : et Deus; Exod.,

diversa ipsam desiderant subdens « in- , :
6
III, Ego sum Deus Abraham. Et non
:

tellectualia quidem, » id est angeli, « et solum ipsum inducunt ipsa nomina de se

rationalia, » id est homines, desiderant dicentem, sed etiam (( ipsi » qui erant
ipsam cognitione, » id est cognoscendo
((
(( periti circa deitatem, » ut apostoli et pro-
ipsam, non enim cognosci potest nisi in- phetae, (( ut omnium
laudant » Deum ((

tellectu aut ratione ; « istis autem subjecta, » causam ex multis Diversitatem causatis. »
non cognitione ipsam desiderant, sed aha horum causatorum quae hic subjungit, non
quidem sohim sensibiliter ', ut bruta ani- oportet hic distinguere quia ista distin- ,

maha, « et alia secundum viviflcum guentur in dictinctione capitulorum, cum

motum, » ut plantffi, aut secundum apti- ((
ad certa capitula omnes effectus hujusmodi
tudinem substantialem, » ut ea quse mo- reducat. Laudant enim eum sicut bonum,
ventur secundum generationem et corrup- Luc, XVIII ; sicut pulchrum, Cant., i; sicut
tionem, aut habitudinariam, » ut in ahis
a
sapientem, Job, iv ; sicut diligibilem, Cant,,
motibus qui sunt secundum quahtatem et V ; sicut Deum deorum, Psalm. xlix ; sicut
quantitatem et ubi omnia enim hujusmodi
;
Sanctum sanctorum, Daniel., ix sicut seter- ;

hcet non cognoscant Deum, tamen dicuntur num, Baruch, iii sicut existentem, Job, ;

ipsum desiderare, inquantum tendunt ad XIV, 4 Nonne tu qui solus es? sicut causam
;

quoddam bonum particulare. In omni sseculorum, Eccli., xxiv; sicut vitse largito-
autem bono particulari refulget primum rem, Act., xvu sicut sapientiam, I Cor., i ;

bonum, ex quo habet quodlibet bonum sicut mentem, xxix (-et alia translatio Isa.,
quod sit appetibile. habet intellectum) ; sicut rationem ; Isa.,
Deinde cum dicit Hoc igitur scientes: ((
Lxiii, 1 Ego qui loquor justitiam ; ubi alia
:

theologi, et sicut innominabilem ipsam translatio habet « Ego qui disputo justi- :

laudant, et ex omni nomine, » ponit nomi- tiam. » Yel melius potest dici quod ratio in
nationes divinas, secundum rationem prge- graico logos dicitur quod etiam signat ver-
dictam, et dicit quod theologi considerantes bum quod pluries in Scripturis invenitur.
prsedicta, scihcet quod Deus est segregatus. Sicut cognitorem, II Timoth., iii sicut prde- ;

ab omnil)us, et tamen est causa omnium, habentem omnes thesauros universx cogni-
quandoque quidem dicunt ipsum innomi- tionis, Coloss., ii sicut virtutem, I Cor., i; ;

nabilem, quandoque autem attribuunt ei sicut potentem, Psal. lxxxvih sicut Regem, ;

omnium rerum nomina. Innominabilem ((

regum, Apocal., xix sicut veterem dierum, ;

quidem » dicunt ipsum « sicut quando di- ,

Dan., VII ; sicut sine senectute et irivariabi-
cunt ipsam deitatem in quadam mystica- lem, Jac, i; sicut salvationem, Matth., i;
rum visionum, » quae fuerunt secundum sicut justitiam, sicut justificantem , sicut
apparitionem divinarn imaginativam, « si- iiberationem, vel redemptionem secundum
gniflcative increpare eum qui qua^sivit : aliam translationem, I Cor., i sicut magni- ;

Quod est nomen tuum? » ab angelo qui ap- tudinem cimcta excedentem, Job, xxiii;
parebat in perSona Dei. Et ut excluderet sicut in aura subtili, III Reg., xix et dicunt
eum ab omni cognitione quae posset prove- ipsum etiam esse in montibus, sive cordibus,
;

\
^ Parm. : « subduntur, » omisso « sensibiliter. »

I
 ;;

OPUSCULUM VII. 395

Ephes., III ; in animabus, Sap., vii; et in appellabantprimam vitam; et ahud princi-

corporibns, I Cor., vi; in coelo et in terra, pium esse intelhgendi, quod appehabant
Jerem., XXIII ; et siniul in eodem, id est primum intehectum, et ahud existendi
qiiantum ad eamdem materiam dicunt eum- quod appehabant primum ens, et bonum. "^

dem esse mimdanwn, id est in mundo, Et ad hoc excludendum dicit quod « Deus
Joan., i; circa mundanum, Eccli., xuv; vere laudatur ut prhicipahs substantia om-
supermundanum, Isaia3,ult., et supercoe- nium, inquantum est principinm existendi
Ieste?n, Psal. cxii, 4 Excelsus super omnes
: omnil)us ; et dicitur causa perfectiva om-
gentes Dominus, et super ccelos gloria ejus; nium^ » inquantum dat omnes perfcctiones
supersubstantialem ^latth., vi solem, , ; rebus, et dicitur causa contentiva, custodia
Malach., iv astrum, id est stellam, Apocal.,
; et cibus ; )) qu« tria ad conservationem
ult.; ignem, Deut., iv; aguam, Joan., ni rerum pertinere videntur. Qua^dam enim
spiritum, Joel, ii; et rorem, Osese, ult.; sunt quffi non indigent nisi ut in suis prin-
nubem, Oseae, vi; lapidem, Psal. cxvn cipiis conserventur, quia ab exteriori cor-
petram, 1 Cor., x; « et omnia aUa existen- rumpi non possunt, ut corpora coelestia et ;

tia ei attribuuntur sicut causae, « et nihil

)) quantum ad hoc dicit quod est « causa
existentium est, inquantum omnia super-
)) contentiva, » quia haec continet in esse.
excedit. « Ita igitur » Deo, qui est « om- Qua^dam vcro sunt quae, etsi non deficiant
nium causa, et » tamen « super omnia ex siiis principiis, corrumpi possunt ab
existens, convenit et » esse innominabile » <( exteriori, sicut aqua ab igne et quantum ;

inquantum super omnia existit, et tamen ad hoc dicit, « custodia, » quia haec defen-
conveniunt ei omnia nomina existen- <( duntur a Deo ne pra^ter ordinem suae ra-
tium, » sicut omnium causae et rationem ; tionis ab iUis corrumpantur. Quaedam
subjungit. autem sunt qua? ad suis conservationem
Ad cujus evidentiam considerandum est indigent supplementis sicut homines et ,

quod regimen universi est optimum. Ad animaha cibis et quantum ad hoc dicit,
;

bonitatem autem regiminis requiritur ((cibus quia scihcet omnibus adminis-

, ))

quod ille qui regit non sit omnino ab his trat ea quae sunt necessaria ad suam con-
qui reguntur ahenus sed cum eis aUquam ; servationem. Est etiam et causa « conver-
convenientiam habeat, ut possit esse utihs, siva ad ipsum, » quia hoc ipsum quod res
et ut tamen subditos superexcedat, ne sit convertuntur in Deum, desiderando ipsum "'

contemptibihs, ut imperare possit et hoc : sicut fmcm, est eis a Deo. Et haec omnia
est quod dicit « ut regnum totorum, » : coiiveniunt Deo non se-
« unitive, )) id est
id est ut regimen universi, « sit diligenter, » cundum secundum
diversas virtutes, sed
id est optime procedat, « omnia sunt circa unam simphcem virtutem, et « communi-
primam causam, )> quasi ab ipsa secundum cabihter segregate, » quia ita communicat
quamdam simihtudinem derivata, « et ab ahis causahtates pra^dictas, quod tameii
ipsa suntomnia segregata, sicut a causa, » quidam singularis modus causandi separa-
propter quam omnia sunt ; « sicut a princi- tim remanet apud eum. Ideo autem sic di-
pio, » a quoeffluunt; « sicutafine, » quem versimode laudatur ut causa, quia « non
consequuntur ; « et ipsa » per hunc inodum sohim est causa continentiae, » id est salva-
« sic omnia inquantum in omnibus, )) tionis rerum, aut vitae aut perfectionis. »
<(

omnis perfectio omnium* est ipse Deus ut « bonitas » divina, quae est super omne ((

causahter « secundum eloquium

, hoc ;
)) nomeii, nominetur, » id est debeat nomi-
eiiim. scriptum est I Corinth., xv. nari, « a sola hac aut aha providentia, » id
Deinde cum dicit et vere laudatur : (( est causahtate ; « sed » ipsa divina bonitas
omnium substantia principahs, exchidit )) « praeaccipit in seipsa omnia existentia
quorumdam errorem. Fuerunt enim qui- simphciter, id est, non ita quod ex omnibus
>)

dam platonici qui processiones perfectio- componatur, sed quce iii seipsis sunt muUa
num ad diversa principia reducebant, po- composita, in Deo sunt uiium « simphciter
nentes unum principium esse vitce quod
,
,
et incircumhnitc ; )) quia cum singula no-

Cod. Vict. « omnes perfectiones hominum est

^ : omitlit: « omnium, inquantum est principium exis-
Deus. » —
* Parm. omittit « intellectum, et aliud : tendi omnibus; » et dicitur « causa perfectiva :

existendi quod appellabant primum. Parm. >; — ^ omnium. » — ^ Parm. : « considerando. »

 » »

396 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

mina determinate aliquid significant dis- et aha hujusmodi, quae facile est conside-
tinctum ab aliis, venientia in divinam prae- rare ex diversis Scripturse locis. Et de hu-
dicationem, non significant illud fmite, sed jusmodi Dei nominibus promittit se dictu-
infmite sicut nomen sapientise prout in
;
rum in libro De symholica theologia, qui
rebus creatis accipitur, significat aiiquid nondum apud nos habetur.
distinctum a justitia, ut puta in determinato Deinde cum dicit Nunc autem quse- : ((

genere et specie existens sed cum in di- ;

cumque sunt ex eloquiis
prsesentis negotii,
non significat aliquid deter-
vinis accipitur, congregantes ad reserationem intehigi-
...,

minatum ad genus et ad speciem seu bilium Dei nominationum procedamus, »

distinctionem ab aliis
aliquid infmitum ideo et convenienter lau-
;
datur, et nominatur Deus « ex perfectissi-
mis bonitatibus, » id est perfectionibus,
perfectionibus , sed ostendit quomodo de divinis nominibus sit
agendum, et circa hoc tria facit. Primo,
ostendit de quibus divinis nominibus in
hoc hbro sit agendum secundo, quis mo- ;

quse proveniunt rebus per providentiam dus doctrinse servandus sit et quantum ad
illius supremse causae quae cum sit una et ;
docentes et quantum ad audientes ibi , :

eadem, est tamen diversorum, imo om- « et quod semper secundum omnem theo-
nium causa, utpote cum nomiaatur nomine logiam hierarchica lex inducit, in Dei in-

substantise, aut vitae, aut alicujus hujus- spectiva dehberatione inspiciamus ; » tertio,

modi, « et » etiam « nominatur ex universis exhortatur Timotheum, cui scribit, ad hoc

existentibus propter perfectiones in eis
» observandum , ibi : « Igitur tibi quidem
participatas utpote si nominetur sol prop-
,
hsec custodire utile, o pulcher Timothee. »

ter claritatem, et petra propter firmitatem, Dicit ergo primo quod nunc procedendum
et sic de aliis. est in hoc libro ad manifestationem divi-

Deinde cum dicit, « et quidem non istas norum nominum intelhgibilium, id est quse
solas theologi Dei nominationes commen- non sumuntur a rebus sensibilibus symbo-
dant, » ponit tertium Dei nomina- modum hce sed ex intelligibilibus perfectionibus
,

tionum, et dicit quod sancti « theologi procedentibus ab eo in creaturas, sicut

non solas istas Dei nominationes » nobis sunt esse, vivere et hujusmodi; ita quod
« commendant » qua? sumuntur « a provi- congregentur qusecumque nomina ad prse-
dentiis, aut provisis, perfectis, aut particu- sens negotium pertinent, ex sacris Scriptu-
laribus ut per providentias, intelligamus
: )>
ris et quod his quse dicta sunt in isto ca-
;

perfectiones rebus communicatas, ut boni- pitulo sit utendum sicut quadam regula,
tatem et sapientiam per provisa autem ;
ad quam in toto prsesenti opere oportet
ipsas res participantes Imjusmodi perfec- respicere. CiUm enim prsemissa sint tria
tiones, ut aut solem, quorum
hominem genera Dei nominationum, de primo, qui
perfectaB quidem providentise dicuntur quse est per remotionem agitur in Mystica ,

sunt universales, ut bonum, existens et theologia; de secundo, qui est per intehi-
hujusmodi; particulares autem qua^ ahcui gibiles processiones, in hoc hbro; de tertio,

generi rerum conveniunt ut sapiens et ,

qui est per sensibiles similitudines, in hbro
justum. Sed contingit quod « ahquando De symbolica theologia.
nominant Dei bonitatem, » qua^ est « super- Deinde cum dicit « Et quod semper :

nominabihs » propter suum supersplendo- secundum omnem theologiam hierarchica

rem, « a quibusdam divinis apparitionibus, lex inducit, in Dei inspectiva deliberatione
id est imaginativis visionibus, quibus ilhi- inspiciamus » ostendit modum determi-
,

minati sunt « prophette aut magistri » ,

nandi de divinis nominibus, cum dicit quod
quod dicit propter eos qui agiographa con- considerandum est « ut proprie dicamus »
scripserunt, vel « in sanctis temphs, » vel in hoc libro « contemplationes quibus Deus
et hoc se- apparet. » Et dicit « proprie, » contra me-
in quibuscumque ahis locis , «

cundum diversas causas et virtutes. » Ex taphoricas apparitiones. Et iterum inspi-

diversis enim rationibus diversa^ appari- ciendum est, quod ad manifestationes sanc-
tiones sunt factse ; unde « circumponunt ei torum Dei nominum admittantur « sanctse

formas humanas, « aut igneas, aut electri- aures, scihcet fidehum, qui pie et reveren-
nas, » et ad laudem ipsius describunt ei tcr audiunt non infidehum, qui irrideant
;

« oculos et aures, » et alia membra, et et blasphement ut sic « sancta cohocemus

;

« circumponunt ei coronas, » et honores, in sanctis, secundum divinam traditionem,

 ;

opuscuLUM vn 397

Deo praecipiente : Nolite sanctum dare ca- lia'c custodire utile, o pulcher Timothee, »

nibus, Mattli., vii, 0; ut sic auferaiitur indncit Timotheum ad ha^c observanda, et

sancta derisionibus indoctorum imo magis ;
dicit quod utile est ei pra^dicta custodire,

ipsi homines, si qui sunt totaliter divinis sed ut ipse ha^c sanctissime recordetur, et
resistentes, liberentur al) inipngnationo quod ea qua^ sunt divina neque dicat, ne-
Dei ipsi enim deridendo divinis, non divina
;
que quocumque modo exportet, , id est
inquam, in hoc
laedunt, sed seipsos. Et hoc, prodat, indoctis, scilicet infidehbus, vel
opere providendum est, « quia semper se- quibuscumque indoctis, qui propter impe-
cundum omnem doctrinam theologicam ritiam non capientes irrident.
lex hierarchica, » id est qua^ per sacros Ultimo autem in oratione determinat
principes traditur, « inducit, » id est praci- praesens capitulum, rogans Deum ut det ei
pit aut exhortatur h«c esse observanda cum Dei laude, secundum quod decet
secundum quamdam deliberationem quae Deum, tradere diversas nominationes dei-
non ex Immana sapientia provenit, sed ex tatis, qua' voce exprimi non potest nec
ipsa Dei circumspectione. nominari, et quod « non auferat verbum
Deinde cum dicit : « Igitur tibi quidem veritatis ab ore ejus. »

CAPUT SECUNDUM.
DE UNITA ET DISCRETA THEOLOGIA, ET QU^ EST DIVINA UNITIO ET DISCRETIO.

LEGTIO I.

Thearchicam totam essentiam, quodcumque est, Emitle Spiritum tuum, et creabuntur ; ei, ut sum-
per se bonitas determinans et manifestaus ab elo- matim dicat aliquis , ipsum thearchicum dixit
quiis laudatur. Etenim quid aliud dicere est ex Verbum Ego et Pater unum sumus, et Cuncta
:
:

sancta theologia, quando dicit thearchiam ipsam quxcumque habct Poter, mea sunt; et Cuncta mea :

narrantes dicere Quid me interrogas de bono?

: tua sunt, et tua mea ; et rursum quaecumque sunt
Nullas bonus 7iisi solus Deus. Igitur hoc quidem et in Patris ipsius, thearchico Spiritui communicative et
aliis inquisitum, a nobis est demonstrjitum, omnes unitive attribuit, divinas operationes, honorem,
semper Deo convenientes Dei nominntiones non fontanam et indeficientem causam, et dislributio-
particulariler, sed in tota et perfecta et inlegra et nem benignorum donorum. Et nullum in divmis
prima deitate ab eloquiis laudari, et omnes ipsas eloquiis non perversis intentionibus conversato-
simpliciter absolute et inobservale totaliter uni- rum arbitror ad hsec contradicere, quoniam Deo
versse totalitati perfectae, et omnis deitatis apponi convenientia omnia toti thearchiae insunt secun-
et quidem sicut in Theologicis hypotyposibus me- dum perfectum in Deo verbum. Igitur istis anobis
moravimus, si non de tota deitate dicat aliquis hoc breviter quidem in his, et particulariter, in aliis
dictum esse, et audet abscindere inconvenienter autem sufficienler ex eloquiis demonstratis et de-
superunitam unitatem. Dicendum igitur quod et terminatis quamcumque Dei nominationem tota-
;

ipsum bonum natura verbum dixit Ego sum bo-
71US, et quidam Deus acceptorum prophetarum
laudat spiritum bonum et rursum ; Ego sum qui
sum. Si non de tota dixerint deitate laudari, se-
: liter reserare conemur, in tota deitale ipsam reci-
pere convenit. Si autem quis dicat confusionem
; nos inducere in isto contra divisionem Deo conve-
nienlem talem sermonem nos non arbitramur
,

cundum autein unam partem, ipsum circumscribere ipsum persuaderc sufficientem, quod est verus. Si
conentur, quomodo audient : Haec dicit qui est, qui enim aliquis quidem est qui totaliter eloquiis re-
erat, qui venturus est omnipolens, et Tu : autem sistat, longe omnino erit et a nostra philosophia;
ipse es, et Spfiritus veritatis qui est qui a
: Patre et si non ipsi cura est Dei venerationis ex eloquiis,
procedit ? Et si non tolam thearchiam dicunt esse quomodo nobis cura sit illius manuductionis ad
vitam, quomodo verum quod dixit sanctum Ver- theologicam scientiam? Si autem ad eloquiorum
bum Sicut Pater suscitat mortuos et vivificat, sic
: veritatem respicit, hoc et nos caiione et lumine
et Filius quos vult viuificat,el quod Spiritus sanctus utentes, ad excusationem, sicut possumus, inde-
cst qui vivificat? Quoniam autem et dominationem clinabiiiter vadimus, dicenles quod theologia quse-
totorum habet tota deitas, de deigena deitate qui- dam quidem tradit unitive, qusedam auteni discre-
dem, aut filiali, neque dicere est, sicut arbitror, in tive; et necrue unita licet dividere, neque discreta
quol locis theologiae in Patre et Filio frequentatur confundere,' sed sequentes ipsam, secundum vir-
Dominus. Sed et Dominus Spiritus sanctus est; et tutem ad divinos splendores convenit respicere ;

puli^hrum et sapiens in tota deitate laudatur, et etenim inde divinas manifestationes assumentes,
lumen, el deificum, et causa, et omnia qua^cumque sicut quemdam canonem veritatis optimum% ibi
totius thearchise sunt, ad reducunt eloquia omnem posita custodire in nobis ipsis non multiplicata et
thearchicam laudationem comprehensive quidem : non minorata et non perversa studemus, in sanc-
sicut quando dicunt omnia ex Deo ditfusive au- ; torum custodia custoditi, et ab ipsis ad custodien-
tem, sicut quando dicunt Omnia per ipsum et in : dum custodientes ipsas confirmati. Igitur unita
ipso facta sunt, et : Omnia in ipso consistunt, et : quidem totius deitatis sunt, sicut in Theologicis

AI. : «ibi posita sanctorum custodiri, et ab ipsa ad custodiendos cuslodientes ipsa confirmari. »
398 COMMENTARIil IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
hypotyposibus per plura ex eloquiis demonstravi- autem, Patris supersubstantiale nomen
et usus, et
mus, superbonum, superdeum, supersubstantiale, Filii, et Spiritus, nulla in conversione, aut
istis
supervivens, supersapiens, et quiecumque exce- totaliler communione superinducta. Est autem
dentis sunt remotionis, cum quibus et causalia rursus cum hoc discretum secundum nos Jesu
omnia, bonum, pulchrum, existens, vitse genera- perfecta et invariabilis essentia, et qusecumque
tivum, sapiens, et qusecumque ex benignis ipsius secundum ipsam sunt benignitatis substantialia
donis omnium bonorum causa nominatur. Discreta mvsteria.

Postquam Dionysius in praecedenti capi- cuicumque convenit divina essentia, con-

tulo tradidit modum
et rationem divinorum nominum, in hoc
secundo capitulo intendit ostendere quod
divina nomina, de quibus in hoc Ubro agi-
procedendi in opere, venit ei per se bonitatem esse, et e con-
verso. Et hocprobat per hoc quod in sancta
Scriptura inducitur ipsa divinitas in per-
sona Filii dicens Quid me interrogas de
:

tur, communia sunt toti Trinitati ; et ideo bono ? Nullus bonus nisi solus Deus, ut
capituUim istud intitulatur « De unita et habetur Luc, xvm, 19 S quod intelhgen-
discreta theologia, » quia in hoc capitulo dum est de bonitate per se. Et quia est de
traditur quse dicantur communiter dc tota nomine bonitatis, « igitur » et in aliis libris
Trinitate, et qua? de distinctis personis. Et post inquisitionem demonstrandum est a
traditur etiam in eodem capitulo qua3 sit nobis, quod omnia nomina Deo convenien-
ratio communitatis et distinctionis in divi- tia laudantur in sacris Scriptiiris, « non
nis, quod ad secundam partem tituU perti- particulariter, » quasi uni soh perfecte con-
net, cum dicit :Et qua^ est divina unitio
« venientia, sed « in » Trinitatis <( tota et per-
et discretio. » Dividitur autem istud capitu- fecta et integra et Totum prima deitate. »
lum In prima ostendit qua3
in duas partes .
autem hic non secundum quod
accipitur
dicantur communiter et quse distinctim in ex partibus componitur (sic enim deitati
Trinitate; in secunda assignat rationem congruere non posset, utpote ejus simphci-
communitatis et distinctionis, ibi « Opor- :
tati repugnans) sed prout secundum Pla-
;

tet autem, ut arbitror, magis resumentes tonicos totalitas qusedam dicitur ante par-
nos perfectum divinae et unitionis et discre- tes, qua^' est ante totalitatem quai est ex
tionis exponere modum, ut nobis conspi- partibus, utpote dicamus quod domus
si
cuus omnis fiat sermo. » Circa primum duo qua^, est in materia, est totum ex partibus,
facit. Primo, ostendit quod nomina divina, et qua^ praeexistit in arte aedificatoris, est
de quibus in hoc libro agendum est, in tota totum ante partes, Et in hunc modum tota
Trinitate accipienda sunt in secunda remo- ;
rerum universitas, qua? est sicut totum ex
vrt objectionem in contrarium factam, ibi :
partibus, pr«existit sicut in primordiah
« Si autem ahquis dicit confusionem nos causa in ipsa deitate ut sic ipsa deitas ,

inducere in isto contra divisionem Deo Patris, et Fihi, et Spiritus sancti dicatur
convenientem, talem sermonem nos non tota, quasi pra^liabens in se universa. Si-
arbitramur ipsum persuadere suflicientem, militer quod dicit « perfecta, » non est ac-
quod est verus. » Circa primum tria facit. accipiendum secundum modum significa-
Primo, ponit veritatem intentam secundo, ;
tionis vocabuh, quo perfectum dicitur quasi
probat eam, ibi « Et quidem sicut in Theo-
:
complete factum, sicut perambulasse nos
logicis hypotyposibus memoravimus ter- ; )>
dicimus quando ambulationem complevi-
tio, excusat se a dihgentiori probatione, mus unde quod non est
; factum, non potest
ibi « Igitur istis a nobis breviter quidem,
:
secundum hanc rationem dici perfectum;
in his et particulariter, in ahis auLem suffi- sed quia res quae fmnt, tunc ad fmem suse
cienter ex eloquiis demonstratis et deter- perfectionis perveniunt quando consequun-
minatis, quamcumque Dei nominationem tur naturam virtutem propriae speciei.
et
totahter reserare conemur. inde est quod hoc nomen « perfectum »
Dicit ergo primo quod per « se bonitas assumptum est ad significandum omnem
laudatur ab eloquiis, » id est sacris Scrip- rem quai attingit propriam virtutem et
turis, sicut determinans, » id est distin-
(( naturam. Et hoc modo divinitas dicitur
guens ab ahis, « et manifestans totam » di- perfecta, inquantum maxime est in sua
vinam « essentiam, quodcumque est, » quia natura et virtute. Integrum autem et per-

Ibi : Quid me dicis bonum? Hsec autem ipsa verba leguntur Matth., xix, 17.
 ,; :

OPUSCUUTM VII. 399

fectum idem vklenliir esse differimt tamen ;

hoc pra*sumat errorem, dividere audens
« unitatem » unitatis divina^, dicendum est
ratione, nam perlectnm videtur dici alitjuid
in attingendo ad propriam naturam inte- ;
contra eum quod et ipsum Verbum, » id
((

grum autem per remotionem dimimitio- est Dei Fihus, tanquam naturaliter bonita-

nis, sicut dicinms aliquem liominem non tem habens, dixit Joan., x, II : Ego sum
esse integrum, si postquam attigit propriam pastor bonus ; et in Psalmis dicitur (nempe
naturam, aliquo membro nmtiletur. Et (juia Psal. cxLii, 10) Spiritus tuus bonus ; et
:

a deitate Trinitatis nilul snbtralii potest, ad similiter si ahquis hoc quod dicitur Exod.,

hoc signilicandum addidit « integra. » : m :Ego sum. qui sum, non dixerit laudari
((

((Prima » additur ad significandum quod * de tota Trinitate, » id est de omnil)us per-

deitas trium personarum non est deitas par- sonis, sed de una tantum quomodo acci- ;

ticipata ;
primum enim dicitur quod est im- piet hoc quod dicitur Apoc, i, 8, de Filio :

participatum, sicut per se deitas et per se H3ec clicit qui est^et ciuierat, etquiventmms
bonitas. Et videntur esse posita ad exclu- est omnipotens ; et quod introduc^it Aposto-
dendum errorem Origenis et Arii, qui po- his de Filio, Hebr., i, 12 Tu autem idem :

suerunt deitatem Filii esse participatam. Et ipse es; et de Spiritu sancto, Joan., xv, 26
ut ostendatquod Dei nomina non solum Et Spiritus veritatis, qui est, qui a Patre
communiter dicuntur de tribus personis, procedit, licet littera nostra non habeat qui
sed «qualiter et eodem modo subjungit est. Et simihter si ahquis dicat quod non
quod et u demonstratum est, omnes prae- tota divinitas est vita, quomodo verum est
dictas nominationes apponi, » id est at- quod Dei FUius dixit, Joan., v, 21 : Sicul
tribui, (( universae totalitati perfectse et Pater suscitat mortuos et vivificat, sic et

omnis, » id est totius « deitatis ; » ut quod Filius quos vult vivificat ; et ibid., vi, 64 :
dicit « universae, referatur ad numerum )> Spiritus est qui vivificat ? Et quod tota
personarum, vero ad perfectionem es-
alia deitas habeat omnium dominationem, non
sentise et hic « simpliciter » respondet ei
;
posset dici in quot locis » sacrae Scrip-
((

quod dixerat « prima, » nam ea quae sunt turae « frequentatur » hoc nomen « Domi-
imparticipata dicuntur simpUciter ea vero ;
nus de Patre et Fiho et hoc ut loquamur ;
)>

quae sunt participata, bona particulariter « de deigena deitate » Patris, « aut flhah »

dicuntur, secundum Augustinum : « Tolle Fihi. Sed et Spiritus Dominus est, ut dici-
hoc et illud, et videbis bonum omnis boni. » tur II Corinth., m. Et simihter « pulchrum
(( Absolute, )) quod respondet ei quod dixe- et sapiens » in omnibus personis deitatis
rat « integra; )) nam ea quae sunt cor- laudatur, « et himen, et deiflcum, et causa,

rupta, non possunt absohite nominari inte- et omnia quaecumque sunt totius deitatis, »
gra% sicut homo mortuus non dicitur ab- sacra eloquia deducunt ad omnem lauda-
solute homo. « Inobservatim » id est, ,
tionem divinam, quandoque quidem simul
absque reliqua observantia distinctionis comprehendendo, quod convenit omnibus
quod respondet ei quod dixit « perfecta » ;
personis, ut cum dicitur Omnia sunt ex :

nisi enim esset perfecta deitas in quaUbet Deo; quandoque autem distinctim de una
personarum, oporteret observare quahter persona, sicut cum dicitm' de Fiho, Col., i,
ahquid diceretur de una persona, et quahter 16 Omnia per ipsum et in ipso facta sunt,
:

de aha. et in ipso consistunt, et in Psalmis (Psalm.

Deinde cum dicit : (( Et quidem sicut in ciii, 30) : Emitte spiritum tuum, et crea,-

Theologicis hypotijposibus memoravimus, )) buntur.

probat quod supposuerat; et primo, spe- Deinde cum dicit : « Et ut summatim
cialiter dicitur de quibusdam nominibus dicat ahquis, » ostenditpropositum com-
secundo, de omnibus, ibi « Et ut summa- :
muniter de omnibus Dei nominibus, dicens
tim dicat ahquis. » Dicit ergo primo quod, quod in summa dicatur de omnibus Dei
« sicut commemoratum est in hbro De nominibus, « ipsumDei Verbum. » «Dixit, »
theologicis hypotyposibus , ahquis dicat si Joan., X, 30 Ego et Pater unum sumus,
:

hoc » quod dictum est Nullus bonus nisi : per quod ostenclitur quod quaecumque di-
solus Deus, « non esse dictum de tota dei- cuntur de Fiho, et de Patre dicuntur; et
tate, » id est de omnibus personis, et per Joan., XVI, 15 Et cuncta quse habet Pater^
:

^ Parm. : « prima » autem. » — * Parm. omittit : « integra.

 ,

400 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

mea sunt; et similiter « qusecumque sunt modum solvendi, dicens quod si ille qui sic
Patris et Filii » sacra Scriptura « attri-
, objicit, totaliter contradicit sacris Scriptu-
buit » communiter et unite diyino Spiritui, ris, talis omnino elongatus est a nostra
<(divinas operationes, honorem divinum, )> sapientia. Non enim' ad theologum per-
« fontanam et indeficientem causam, et tinet probare ea quae sunt fidei ei qui
distributionem benignorum donorum. » Et non recipit, cum fides sit supra
Scripturas
hsec omnia habentur I Cor., xn, 11 Hsec : rationem. Unde si ipse non habet curam
omnia operatur unus .atque idem spi?itus. ut veneretur divina eloquia, quomodo no-
Et haec adeo vera sunt quod « nullum » bis potest esse cura ut manuducamus eum
assuetum « in divinis eloquiis, » qui non ad divinam scientiam? Quia in scientiis
habeat corruptam intentionem in eis, « ar- philosophicis ita est, quod nullus sapiens
bitror ad haec contradicere » quod scilicet ; disputat contra negantem principia suae
omnia nomina Deo convenientia insunt toti artis. Sed si aUquis sic objiciens veHt res-
deitati secundum perfectum modum lo- picere ad veritatem sacrorum eloquiorum
quendi de Deo. nos utentes sacra Scriptura quasi quadam
Deinde cum dicit « Igitur istis a nobis : regula et lumine manifestante veritatem
,

breviter quidem in his et particulariter, in procedimus, non Mechnantes a sacra Scrip-

aliis autem sufficienter ex eloquiis demons- tura, ad excusandum nos a praedicta ob-
tratis et determinatis ,
quamcumque Dei jectione et dicimus quod sacra Scriptura
;

nominationem et taliter reserare conemur, quaedam tradit communiter de tribus per-

in tota deitate ipsam recipere convenit, » sonis, quaedam distinctim; et neque ea
excusat se a diligentiori inquisitione pree- quae sunt communia licet distinguere, ne-
dictorum , et dicit quod ista breviter et que ea quae sunt distincta cOnfundere, sed
particulariter hic sunt determinata et de- sequendo sacram Scripturam secundum ,

monstrata ^
ex sacris Scripturis, sed in alio nostrum posse, convenit nos respicere ad
libro sufficientius. Unde quamcumque Dei divinas veritates, quia nos a sacra Scrip-
nominationem conabimur exponere in prae- tura recipientes manifestationem Dei, ea
senti opere, oportet ipsum nomen recipi in quae in sacra Scriptura sunt posita, oportet
tota deitate, icl est in omnibus personis, et nos custodire sicut quamdam optimam
,

ad hoc inducitur totum pra^sens capitulum.
Deinde cum dicit « Si autem aliquis
dicat, confusionem nos inducere inisto ...,
talem sermonem nos non arbitramur ipsum
persuadere sufficientem, quod verus est, »
excludit objectionem et primo, ponit ob-
jectionem; secundo, modum solvendi, ibi
« Si enim quidem est qui totaliter
aliquis
regulam veritatis, ita quod neque multipli-
: cemus addentes, neque minoremus sub-
trahentes, neque pervertamus, male expo-
nentes, quia dum nos custodimus sancta,
ab ipsis custodimur, et ab ipsis confirmamur
; ad custodiendum eos qui custodiunt sancta.
: Oportet enim non solum conservare ea quse
in sanctis Scripturis sunt tradita sed et ea ,

eloquiis resistat, longe omnino erit et a qua3 dicta sunt a sacris doctoribus ,
qui sa-
nostra philosophia. » Posset autem aliquis cram Scripturam illibatam conservaverunt.
objicere quod per hoc quod omnia nomina Deinde cum dicit : « Igitur unita quidem
quae dicuntur de Patre, attribuuntur Filio totius deitatis sunt, » manifestat positam
et Spiritui sancto, tollitur omnino distinc- solutionem quantum ad hoc quod dixit
tio personarum, et inducitur confusio in quod sacra Scriptura quaedam tradit de
divinis personis,quae Deo non convenit. Trinitate unite, et quaedam discrete; et
Sed ipse dicifquod si quis hoc objiciat, dicit quod « unita totius deitatis, » id est
non est arbitrandum quod sermo ejus suffi- communia toti Trinitati ut dictum est in ,

ciens sit ad persuadendum quod verum Ubro De dwinis Jnjpotyposibus, et probatur

dicat non enim per hoc tollitur distinctio
; per multas auctoritates a sacris Scripturis
personarum. acceptas, sunt duo genera rationum''.
Deinde cum dicit : « Si enim aliquis qui- Primo quidem ea qua3 dicuntur de Deo re-
dem est qui totaliter eloquiis resistat, ionge motive per excellentiam quamdam, ut « su-
omnino erit et a nostra philosophia, » ponit perbonum, supersubstantiale, supervivum,

^ Parm. omittit : « demonstrata. » — 2 Al. omitti- nando. » — ^ Cod. Vict. : « nominum. »

I
tur « enim. » — ^ God. Victor. : « sed non decli-
 OPUSCULUM VII. A0\

supersapiens, » et quaeciimque alia dicun- actus, qui est generari, et nomen « Spiritus
tur de Deo per remolionem propter sui sancti, » et actus ejus, qui est processio,
excessum, « cum quil^us, » dico connume- ita quod in talibus nulla debet superinduci
randa sunt « omnia » nomina « causalia, » conversio ut si diceretur quod Pater ge-
;

id est qua^ designant Deum ut principium nerat FiUum, et e converso, aut qualis-
proccssionis perfectionum quie emanant al) cumque communio, ut si diceretur quod
ipso in creaturas , scilicet bonum ,
pul- Pater et Fihus generant aUquam aliam
chrum vit.e generativum
, existens sa- , , personam. Et simihter distinctim ad divinas
piens, qua^cumque alia per quai causa
» et personas pertinet mysterium Incarnationis,
omnium bonorum nominatur ex dono su* quia sola persona Fihi est incarnata et ;

bonitatis. Et ex hoc potest accipi rcgula hoc est quod dicit quod cum prsedictis
magistraUs, quod omnia nomina designan- « discretum est, » quia « perfecta et inva-
efrectum in creaturas, pertinent ad divi-
tia riabUis essentia Jesu, secundum naturam
»

nam essentiam. « Discreta autem nomina, » deitatis, (( est secundum nos » per unitio-
id est pertinentia distinctim ad tres per- nem humanitatis, et « quar^cumque aha )>

sonas, sunt « nomen Patris substantiale, » « substantiaha, » id est personaha, « mys-

vel hypostaticum*, id est personale, » et teria » pertinent ad benignitatem Incarna-

usus ^ » Patris , id est actus ejus, qui est tionis.
generatio, et simihter nomen « Fihi, » et

LECTIO IL

Qu3S sit unitio et discretio in divinis.

Oportet autem, ut arbitror, magis resumentes, lumen unita omnium lumina, et una claritate
nos perfectum divinae unitionis et discretionis indiscreta resplendentia, et nullus, ut arbitror,
exponere modum, ut nobis conspicuus omnis fiat possit hujus luminaris lumen ab aliis ex aere omnia
sermo varium quidem omne eL non planum res-
; lumina continente discernere, et videre unum sine
puens; discrele autem et plane et ordinate propria aitero, totis in totis sine mixtione concretis. Sed
secundum virtulem terminans. Vocant enim quod etiam si unum aliquis luminarium educat a domo
et in aliis dixi nostrae theologicse traditionis
, coegreditur et proprium universum lumen, nihil
sancti magistri unitiones quidem divinas, quse aliorum luminum convellens in seipso aut sui
sunt superinetrabilis et superignotae singularitatis, ipsius aliis derelinquens. Erat enim ipsorum,
occultas et inegressibiles^, supercollocationes; dis- quod dixi, totorum ad lota perfecta unitio, non
cretiones aulem bono convenientes thearchiae et mixta universaliter, et nulla parte confusa, et hsec
processiones et manifestationes, et dicunt (sancla totaliter in corpore aere, et ex materiaii igne pen-
eloquia sequentes) et dictse unitionis proprias, et denle lumine. Ibi autem supersubstantialem uni-
rursus discretionis quasdam esse proprias et uni- tionem coUocari dicimus non supersolas unitiones
tiones et discretiones. Sicut in unilione divina, id quse sunt in corpore, sed et super illas quse sunt
est suporsubstantialitate, unitum quidem est prin- in animabus ipsis, et in ipsis mentibus, quas
cipali Trinitati, et commune, supersubstanlialis habent non mixtse et supermundanse, tota per tota
essentia, superdea divinitas, superbona bonitas, deiformia et superccelestia lumina secundum ,

quse est super omnia identitas totalis proprietatis participationem unitionis ab omnibus superse- '

existentis super omnia, super principalum unitas, gregalse proportionalem participantibus. Est au-
ineffabile, mulli luminis ignorantia, perfecte non tem et discretio in supersubstantialibus theologiis,
intelligibile omnium positio omnium ablatio,
, , non quam dixi tantum quod secundum ipsam
quod est super omnem et positionem et ablatio- unitionem immixte et inconfuse collocatur una-
nem, mansio principalium personarum in se invi- qufequae principalium personarum, sed quod et
cem si ita oportet dicere et collocatio totaliter
, , ea quae sunt supersubstanlialis Dei fecunditatis,
superunita. Quemadmodum lumina luminarium, non convertuntur ad se invicem. Solus aurem fons
ut sensibilibus el propriis utar exemplis, existen- supersubstantialis deitatis est Pater, nec Filius est
tia in domo una, et tota in se invicem totis sunt, Pater, nec Pater est Filius, custodientibus hymnis
et diligentem habent ad se invicem discretionem propria religiose unicuique thearchicarum perso-
proprie subsistentem, unita discretione, et uni- narum. Iste quidem sunt secundum inefifabilem
tione discreta. Et quidem videmus, in domo mul- et unitionem et essentiam, et unitiones et discre-
tis existentibus luminaribus, ad unum quoddam tiones.

« Oportet autem, ut arbitror, magis re- quod theologia de quaedam

divinis personis
sumentes, nos perfectum divinae unitionis tradit unitive, quaedam discretive in-
et ,

et discretionis exponere modum. » Quia in tendit hic exponere quahs sit unitio et dis-
sohitione objectionis supra positae dixerat cretio in divinis ; et primo, exponit secun-

' Parm. : « hypostasis. » — ' Parm. — ' Parm.

XXIX. 26
 , ;,

402 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

dum quod possibile est ; secundo , dicit sit ; hoc enim supra virtutem nostram est,
quod non potest totaliter et perfecte a ut infra probabit.
nobis exponi, ibi « Sed harum quidem : Deinde cum dicit : « Yocant enim quod
etunitionum et discretionum, quascumque et in alns dixi, nostrae theologicae traditionis
in eloquiis Deo convenientes causas inve- sancti magistri unitiones quidem divinas
nimus, in Theologicis hypotyposibus pro- qnae sunt superinefFabUis et superignotae
pria de unoquoque tractantes , sicut erat singularitatis occultas et irregressibiles
,

possibile, exposuimus. » Circa primum duo supercoUocationes , » prosequitur exposi-

facit. Primo, tradil modum secundum quem tionem unitionis et discretionis divinae; et
exponere intendit secundo secundum ; , primo, quantum pertinet ad deitatem se- ;

iilum modum exponit, ibi a Yocant enim : cundo, quantum pertinet ad humanitatem
quod et in aliis dixi , nostra3 theologicse Christi, ibi « Discretum autem est a beni-
:

traditionis sancti magistri unitiones divi- gna ad nos divina operatione secundum
nas ... occuhas et inegressibiles supercol- nos, ex nobis totahter et vere substantiam
locationes. » factum esse supersubstantiale Yerbum. »
Dicit ergo quod ad pleniorem inteUectum Circa primum duo facit. Primo, exponit
prsemissae solutionis , oportet , secundum duos modos unitionis et discretionis se- ;

ejus arbitrium, « magis exponere perfec- cundo subdit utrumque, ibi

, dicunt : ((

tum modum divinse unitionis et discretio- sancta eloquia sequentes, et dictae unitionis
nis , resumentes » solutionem a principio ;
proprias, et rursus discretionis quasdam
ita « ut omnis sermo » noster circa hoc esse proprias et unitiones et discretiones. »
« fiat conspicuus, » id est manifestus. Ad Circa primum duo facit. Primo, exponit
quod consequendum duo ponit vitanda et communem modum unitionis secundo
;

tria observanda. Yitandum enim est^ sive communem modum discretionis , ibi :

respuendum, « omne varium confusum )) « Discretiones autem bono convenientes

et permixtum. Cum enim ahquis diversa
confuse et indistincte dicit oportet quod
nunc de hoc, nunc de illo loquatur, et sic
in sermone apparet varietas. Respuendum
est omne « non planum, » id est obscu-
rum quod quidem potest contingere si
;
inteUigibiha tradantm^ absque sensibilium
exemplorum manuductione vel si per
verba inusitata, aliqua manifesta veritas
traderetur. Contra haec autem duo ponit
duo observanda, ut scilicet sermo ejus de-
terminet, « secundum virtutem ,» loquen-
tis, propria, » id est connaturaha nobis
((
c( discrete, » contra hoc quod dixerat va-
rium; et plane, » contra hoc quod dixerat
« non planum
» et addit tertium, scUicet
; ab eo procedit multitudo, jam invenitur a
« Oportet enim ad hoc quod
ordinate. » quo primum principium distingui possit,
doctrina sit manifesta ut procedatur se-
cundum ordinem disciplinae, a manifestio-
ribus incipiendo et ab his per quorum
cognitionem aha cognoscuntur. Promittit
etiam se expositurum perfectum modum
divinse unitionis et discretionis, quia assi-
thearchise, (( et processiones et manifesta-
, tiones. » Dicit ego primo quod, sicut in ahis
suis libris dixerat, scilicet in hbro De di-
vinis hypotyposibus, « sancti magistri nos-
trae theologicse traditionis, » id est chris-
, tianse doctrinae, scihcet apostoli et eorum
discipuh, « vocant unitiones divinas quas-
, dam occultas et inegressibUes supercoUa-
^
cationes, divinas quae sunt singularitatis
divinae superinefFabiles et superignotae ^
Adcujus evidentiam considerandum est
quod cum omnis multitudo rerum a prin-
;
cipio primo effluat, primum principium,
(( secundum quod in se consideratur, unum
est; secundum autem emanationem qua
, quia ratio multitudinis in distinctione con-
sistit. Considerare igitur primum princi-
, pium, secundum quod in se est, hoc est
considerare unitionem ipsius; et hanc
existentiam primi principii in seipso « su-
percoUocationem vocat, et nominat hanc
)>

gnabit modos omnes secundum, quos uni- supercoUocationem et occultam et ine-

tio et discretio possunt accipi in divinis gressibUem^ occultam, » quia intantum
; (c

non autem quod ipsum modum, secundum Deus potest a nobis cognosci, inquantum
quod in Deo perfectus est, manifestare pos- participationes suae bonitatis cognoscimus

^ Parm. aliqua manifesta traderentur. »

: << — divinse superineflfabiles et superignotee. » — ' Parm,
« Parm. omiltit « divinas, quse sunt singularitatis
:
hic et infra : « ingressibilem. »
 ,

OPUSCULUM VII 403

secimdiim autem quod est in se, est nobis ibi : « Est autem et discretio in supersub-
occultus; « inegressibilem » autem dicit, stantialibus theologiis. » Circa primum duo
quia seciuidum quod iu seipso est primum facit. Primo , ostendit quomodo in pra;-
principium nulli commuuicatur
, et sic , dicta unitione sit propria unitio ; secundo,
quasi a seipso non egreditur et propter ; quomodo in prsedicta unitione sit discre-
hoc et ipsam divinitatem sic consideratam, tio, ibi : « Mansio personarum in se invi-
per exccllentiam distinguentem ipsam ab cem. »

omnibus vocat singularitatem » quia

<( , Ad intehectum ergo hujus partis, consi-
singulare est quod est incommunicabile. derandum est quod cum supra acceperit
Deinde cum dicit : « discretiones autem rationem unitionis divinse ex eo quod IJeus
bono convenientes thearcliiic proces-
et in seipso secundum suam excehentiam
siones et manilestationes , » exponit per consideratur, ista consideratio est duplex.
oppositum communem modum discretio- Potest enim considerari ista superexcehens
num ; et dicit quod pra^dicti magistri vo- Dei essentia in seipso, vel secundum es-
cant « discretiones processiones et mani- sentiam, et sic est unitum et commune ,

festationes » deitatis quse conveniunt ei

,
secundum quod una divi-
toti Trinitati, vel
inquantum ipsum bonum, quia de ratione narum personarum est in aha, et sic in
boni est quod ab eo procedant effectus per unitione invenitur discretio. IIoc est ergo
ejus comnmnicationem. quod dicit « Sicut in unitione divina, id
:

Et considerandum quod contra id quod est supersubstantiahtate » quasi dicat ,

:

supra dixerat « occultas et inegressibiles, » Sic accipio modo unitionem divinam se-
satis congrue posuit « processiones et cundum communem rationem unitionis
manifestationes » quia per elfectus pro-
, supra positam secundum quod ratio uni-
gredientes ab ipso manifestatur et quo- , tionis consistit in quadam excehentia dei-
dammodo ipsa deitas in effectus procedit, tatis. In hac, inquam, unitione communi,
dum sui simihtudinem rebus tradit secun- « est unitum et commune principah Tri-
dum earum proportionem ; ita tamen quod nitati » superexcehentiam
quidquid ad
sua excehentia et singularitas sibi remanet, essentise divinse pertinet, et per hoc dat
incommunicata rebus , et occulta nobis. intehigere quod ratio unitatis proprise
Ha3 igitur processiones vocantur discretio- quam nunc exponit, nihil est aliud quam
nes, quia nisi a piimo principio aha eftlue- esse commune tribus personis; et exem-
rent, non haberet primum principium a plihcat, sicut « essentia supersubstantiahs,
quo discerneretur. divinitas superdea, » id est super modum
Beinde cum Et dicunt sancta
dicit : « deitatiscommunicatse rebus; et « bonitas
eloquia sequentes, et dictae unitionis pro- superbona, » et identitas quse est super
prias, et rursus discretionis quasdam esse « omnia, » secundum quam schicet Deus

proprias et unitiones et discretiones, » sub- est idem sibi, et « unitas, super principa-
dit utrumque dictorum modorum ; et primo tus ; » unitas, inquam, « totahs proprietatis,
ponit subdivisionem ; secundo manifestat existentis, » schicet, « super omnia. » Et
eam, ibi « sicut in unitione divina. » Dicit
: hoc dicit, quia unum habet rationem prin-
ergo primo quod ihi qui sequuntur sacras Unum autem est unum quodcumque^
cipii.

Scripturas, et sequuntur proprias rationes secundum quod in seipso indivisum est.

praidicta3 unitionis, et iterum prsedictae dis- Hoc autem est ihud quod retinet proprieta-
cretionis dicunt quod tam in pra^dicta
, tem suse natura\ Quasi dicat quod ipse in-
unitione communi sunt qusedam propriae quantum est unitas, est principium super
unitiones et discretiones, quam etiam in omne principium, habens in se suam pro-
praidicta communi discretione. prietatem, qua supra omnia existit. Ad
Deinde cum dicit « sicut in unitione : hanc etiam excehentiam est et quod a nobis
divina, » exponit subdivisionem et primo, ; ignoratur propter excehentiam sui « lumi-
ostendit quomodo in praidicto modo uni- nis, » et quod a nuho intehectu est per-
tionis communi sit queedam unitio et dis- fecte « intehigibihs, » id est comprehensi-
cretio ; secundo, ostendit quod etiam in bihs, et quod de eo omnia possunt afhrmari
discretioae prsedicta est unitio et discretio, et onmia negari, secundum modum in

Parm. omittit : « quodcumque. »

 ;

m COMMENTARIA IN LIB. DE DiVINIS NOMINIBUS.

prsecedenti capitulo expositum, cum tamen habeant unitionem ad invicem et dicit ;

ipse sit affirmationem et

super omnem quod « videmus, muhis luminaribus exis-
negationem est enim super omnem intel-
; tentibus in domo una, omnium » lumina-
lectum nostrum, qui afflrmationes et ne- rium « lumina » esse unita ad unum qui-
gationes componit. dem lumen, quia in eadem parte aeris,
Deinde cum dicit a Mansio principalium : omnium luminarium lumina* resplendent,
personarum in se invicem, si ita oportet et hoc est quod subdit « et una claritate :

dicere, et collocatio totaliter superunita, » indiscreta, » id est indistincta, secundum

exponit quomodo discretio est in communi locum, vel subjectum, resplendentia ; « et
modo unitionis, quae est super excellentiae nullus, ut arbitror, posset lumen hujus
collocationem, et circa hoc tria facit. Pri- luminaris, in aere » secundum quod conti-
mo, ponit quod intendit; secundo, mani- net omnia lumina, « discernere ab aliis, »
festat propositum per exemplum sensi- alterum eorum sine altero, prop-
et videre
bile, ibi : « yuemadmodum lumina, » etc. terhoc quod totum unum lumen est con-
tertio, ostendit exemplum esse deficiens a cretum aheri « sine mixtione, » tollente
tanta rei repra^sentaLione , ibi : « Et hsec scilicet discretionem.
totaliter, » etc. Dicit ergo quod « mansio Deinde cum dicit : « Sed et si unum ali-
principalium personarum in se invicem, » quis luminarium educat e domo , coegre-
id est secundum quod una divinarum per- dietur et proprium universum lumen, »
sonarum est in alia, « et collocatio » unius ostendit quod maneat ibi discretio, quia si

in aliam, « si ita oporteat nominari, » cum aliquis unum de luminaribus, ut-

educat
distinctionem importet, « tamen est totah- pote unam
candelarum, simul egreditur
ter superunita, » id est pertinens ad illam cum iho totum proprium lumen, quod ex
unitionem excellentiae, de qua supra dictum luminari illo in domo erat, quod ex hoc
est. patet, quod lumen in domo minoratum
Deinde cum dicit : « Quemadmodum lu- invenietur ita tamen quod lumen egrediens
;

mina luminarium existentium in domo non simul secum avellet aliquod aliorum
una, » manifestat per exemphim sensibile, luminum, nec etiam aliquid sui cum aliis
quod in prsedicta unitione possit esse dis- luminibus derelinquet, quod esse non*
cretio : in quo quidem exemplo tria facit. posset si esset facta mixtio luminum ; ut-
Primo, ponit exemphim sensibile, in quo pote, si aqua cineri aut farinai misceatur,
dicit esse simul unitionem et discretionem; non potest extrahi tota quin aliquid rema-
secundo, ostendit quod in illo exemplo sit neat farinae aut cineri immixtum, et quin
unitio, ibi : « Et quidem videmus in domo, etiam de cineribus aut farina deperdatur,
muhis existentibus luminaribus , ad unum vel simul egrediatur. Sed quod hoc in lu-
quoddam lumen unita omnium lumina ; » minibus non contingit ideo est quia ,
,

tertio, quod in eoSed et sit discretio, ibi : « « erat totorum » luminum « ad tota per-
si unum ahquis luminarium educat e domo, fecta conjunctio » absque omni mixtione,
coegredietur et proprium universum lu- partium confusione existente.
et nulla
men. » Dicit ergo primo quod, « ut utamur Est hic considerandum quod de
autem
exemplis sensibihbus et propriis nobis, lu- lumine duplex fuit opinio physicorum.
mina » plurimum « luminarium existen- Quidam enim dixerunt lumen esse cor-
tium in domo una, invicem in et tota sunt pus et secundum hanc opinionem satis
;

se totis, et tamen habent dihgentem, » id plane videtur procedere exemplum induc-

est optimam et perfectam « discretionem
ad se invicem proprie subsistentem » et
sic plura lumina sunt « unita » cum « dis-
cretione et discreta
Deinde cum dicit
in domo, muhis existentibus luminaribus,
ad unum quoddam lumen unita omnium
tum. Sic enim hic^ loqui videtur Diony-
, sius de pluribus luminibus ex diversis lu-
minaribus in uno aere procedentibus, sicut
» cum « unitione. » si loqueretur de pluribus corporibus, et
: « Et quidem videmus prsecipue propter hoc quod dicit quod « ha-
bent discretionem subsistentem » (subsis-
tere enim est substantiarum tantum) et ,

lumina, » ostendit quod prsedicta lumina propter hoc etiam quod dicit^ quod unum :

^ Parm. omittit « esse unita ad unum quidem

: 3 Parm. omittit « : hic. » — ^ Parm. omittit « etiam :

lumen, quia in eadem parte aeris, omnium lumina- quod dicit. »

rium lumina. » — * Parra. omittit « non. » : —
 »
:

OPUSCULUM VII. 405

lumen egreditiir sine altero, in quo vide- in supersubstantiahbus theologiis, non
tur designari quidam motus localis, qui est quam dixi tantum sed quod et ea quae ,

corporum tantum. Si vero lumen non sit sunt supersubstantiahs Dei fecunditatis non
corpus, sed qualitas, secundum opinionem convertuntur ad se invicem, » exponit
aliorum, non haberent lumina discretionem quomodo in communi modo discretionis
subsistentem quinimo ex diversis lumi-
;
supra signatae invenitur et discretio et uni-
naribus, sicut ex diversis causis agentibus, tio, id est ahquid commune toti Trinitati,

fiet unum lumen tantum intensius' in aere, et ahquid distinctum ad personam perti-
et uno luminari subtracto, cessaret super- nens dictum est enim supra quod discre-
;

• additio intensionis, sicut ex pluribus causis tiones divinae vocantur secundum proces-
calefacientibus intenditur^ calor in calefac- siones deitatis. Est autem duplex proces-
et una causa subtracta minuitur ca-
tibili, sio". Una quidem secundum quod una
lor. Haec autem secunda opinio de lumine persona procedit ab aha, et per hanc mul-
verior est. Unde potest dici quod Dionysius tiphcantur et distinguuntur divinae per-
hic loquitur de subsistenti discretione lu- sonae, et quantum ad hoc attenditur dis-
minum et de egressione ahcujus eorum cretio propria in communi modo discre-
per respectum ad luminaria, et non secun- tionis. Aha est processio secundum quam
dum se. Tamen considerandum est quod creatura procedit a Deo, secundum quam
consueverunt tam philosophi quam etiam fit multiphcatio rerum et distinctio'' crea-

sacri doctores ahquando ad propositum turarum a Deo, et haec est discretio unita,
manifestandum exemplis aliquibus uti
, id est communis toti Trinitati. Primo igitur
secundum aliquas opiniones apud ahquos exponit quomodo ahqua discretio pertineat
probabiles, hcet ipsi eas non sequantur^. ad discretionem personarum secundo, ;

Deinde cum dicit « Et hsec totaUter in

: quomodo ahqua discretio pertineat ad es-
corpore aere, et ex materiaU igne pendente sentiae unitatem, ibi « Si autem et divina
:

lumine, » ostendit quod istud exemphim discretio est processio bono conveniens
deficit a tantae rei repraesentatione , et dicit unitionis divinae unita quidem sunt se-
,

quod haec quae dicta sunt de diversis lumi- cundum divinam discretionem incompre-
nibus, (( totahter accidunt in rebus cor-
» hensibiles traditiones. » Dicit ergo primo
poreis et materiahbus, scihcet in corpore (( quod « discretio in supersubstantiahbus
aereo, » ut in loco, si lumina sint corpora, theologiis » ad divinas personas, non sohim
vel ut in subjecto, si lumen est qualitas est iha quam dixi quod per ipsam unitionem
« iterum « lumine » sensibih « depen-
et » communem, quae pertinet ad superexcel-
dente ex materiah igne. » Sed in divinis lentiam deitatis, unaquaeque divinarum
personis dicimus cohocari supersubstan- personarum immixtim et inconfuse coUo-
tialem unitionem non super solas unitio- catur in altera sed etiam per hoc ea quae
;

nes qua^ sunt in corpore, sed et super ihas
quae sunt in ipsis animabus, et in ipsis
mentibus » angehcis quas » quidem
unitiones « habent deiformia » vel super-
ccelestia lumina, » id est ipsi angeh, a tota
per tota, non mixte et supermundane, »
dum scihcet angelus toti aUeri conjungitur
pertinent ad fecunditatem Dei supersub-
(( stantialem, nunquam convertuntur ad se
; (( invicem, sicut convertebantur ea quae per-
(( tinent ad cohocationem personalem. Mutuo
enim Pater est in Fiho, et Fihus in Patre,
non tamen mutuo Pater generat FUium et
FUius Patrem et hoc est quod subdit
;

per intehectum et affectionem^ Et hujus- quod solus Pater est fons supersubstan-
((

modi inconfusa unitio in mentibus et ani-
mabus fit secundum proportionalem par-
((
ticipationem » ihius
in divinis personis, quae est « supersegre-
gata ab omnibus participantibus » quia
scihcet nuhum participantium potest per-
fecte imitari divinam unitionem.
tialis deitatis, » ut in fonte auctoritas in-
teUigatm, sive principium non' de prin-
<( unitionis » quae est cipio; « nec FiUus est Pater, nec Pater
FiUus, » cum divinae laudes conservent se-
, cundum Udem christianae religionis suas
proprietates unicuique divinarum persona-
rum. UUimo epUogando subdU quod istae

Deinde cum dicit Est autem discretio : (( quae dictae sunt, sunt unitiones et discre-

^Parm. « intensus. » — * Parm. « intendatur.

: : duplex processio. » — « Parm. « multitudo rerum
:

— Cod. Vict.-.- « sequerentur. » -- * Parm. inepte

' : in discretione. »— ^ Parm. incaute omittit « non. »
:

« affirmationem. » —
^ Parm. omittit « Est autem :
406 COMMENTARIA IN LIB. DE DIYINIS NOMINIBUS.
tiones pertinentes ad ipsam divinam es- unitionem, quia quod sequitur de unione
sentiam ineffabilem, et ad ineffabilem ejus et discretione, pertinet ad creaturas.

LECTIO III.

Qudedam est propria unitio sub communi modo discretionis.

Si autem et divina discretio est processio bono ingerit; sed participantium diversitas dissimiles
conveniens unitionis divinse, et superunitse, seip- facit expressiones unius et ejusdem totius princi-
'sam bonitatem in pluralitatem agentis et multipli- palis formse sicut si mollia quidem sint et facile
:

cantis unitse quidem sunt secundum divinam

:
figurabilia, et plana et immaculata, et neque con-
discretionem incomprehensibiles traditiones, sub- trarise figurae et dura, neque facile fusibilia et
stantificationes, vivificationes, sapientificationes, instabilia , mundambabebunt et planam figuram
et alia dona bonitatis, quse est omnium causa, permanentem si autem aliquid de dicta opportu-
;

secundum quse ex participationibus et participan-
tibus laudantur non principaliter participata. Et
hoc commune et unitum et unum est toti deitati,
omnem ipsam totam ab unoquoque participantium
participari, et a nullo nulla parte ; quemadmodum
punctum in medio circulo ab omnibus in circulo
circumpositis lineis et sicut sigilli expressiones
,
multse participant arcbetypo sigillo, et in unaqua-
que expressionum toto et eodem existente, et in
nitate deficiat, et hsec causa erit imparticipati et
non plani, et aliorum qusecumque importunitate
participationis sint. Discretum autem est a benigna
ad nos divina operatione, secundum nos ex nobis
totaliter et vere substantiam factum esse super-
substantiale Verbum, el facere et pati qusecumque
humanse ipsius contemplationis sunt, electa et
semota. Istis enim Pater et Spiritus secuDdum
nullam communicaverunt rationem nisi aliquis ,

nulla secundum nullum partem. Excedit autem dicat secundum bono convenientem et benignam
et bsec omnium causae divinitatis imparticipabilitas voluntatem et secundum omnem superpositam et
eo quod neque tactus ejus est, neque alia qusedam ineflfabilem divinam operationem, quam faciebat
ad partes commiscendi communio. Quamvis dicat et secundum nos factus, invariabilis, secundum
aliquis non est sigillum in totis expressionibus
: quod Deus et Dei Verbum. Ita et nos divina et
totum et idem. Hujus autem non sigillum est unire verbo et discernere studemus j sicut ipsa et
causa, omne enim seipsum illud et idem unicuique unita sunt et discreta.

« Si autem et divina discretio est pro- sio communiter ad totam

creaturarum
cessio bona conveniens unitionis divina et Trinitatem non tamen potest
pertineat,
superunita, et seipsam bonitatem in plura- dici quod aliqua divina discretio sit com-
litatem agentis, et multiplicantis unit« , munis vel unita in tota Trinitate^ Et ideo
quidem sunt secundum divinam discretio- vult ostendere quod processio creaturarum
nem incomprehensibiles traditiones, sub- est quodammodo divina discretio non ,

stantificationes, vivificationes, sapientifica- tamen eo modo quo processio divinarum

tiones et alia dona bonitatis. » Postquam personarum. Nam in processione divina-
exposuit Dionysius quomodo sub communi rum personarum, ipsa eadem divina essen-
modo discretionis, qui est secundum pro- tia communicatur personse procedenti, et
portionem, continetur propria discretio sic sunt plures personae habentes divinam
quae est secundum proportionem unius essentiam sed in processione creaturarum
,

personae ab alia, nunc intendit exponere ipsa divina essentia non communicatur
quomodo sub eodem communi discretionis creaturis procedentibus, sed remanet in-
modo continetur et qu«dam propria uni- communicata seu imparticipata sed simi- ;

tio, quae est secundum proportionem crea- ntudo ejus per ea quee dat creaturae, in
turarum a Deo ad totam Trinitatem perti- creaturis propagatur et multiplicatur , et
nens, et circa lioc duo facit. Primo, sic quodammodo divinitas per sui similitu-
proponit quod intendit secundo mani- ; , dinem, non per essentiam, in creaturas
festat per exempla, ibi Quemadmodum : <( procedit, et in eis quodammodo multiplica-
punctum in medio circulo ab omnibus in tur, ut sic ipsa creaturarum processio possit
circulo circumpositis lineis. » dici divina discretio si respectus ad divinam
Ad evidentiam autem primae partis con- similitudinem habeatur, non autem si res-
siderandum est quod posset aliquis dicere piciatur divina essentia. Hoc est ergo quod
quod processio creaturarum non continetur dicit : quod si processio possit dici divina
sub divina discretione unde, licet proces-
; essentia bonitati conveniens, quae est

Parm. : « unita Trinitati. »

 OPUSCULUM YII. 407
« unitionis divinae superunitae , » id est uUimo dictum difficile vidctur, et contra-
unitatis essentia^, in qua tres personai dictionem imphcans, manifestat ^ hic con-
uniuntur, quae est super omnem unitatem, sequenter per exempla, cum dicit « Quem- :

quae quodammodo seipsam agit sive ducit admodum punctum in medio circulo
ex sua bonitate in pluralitatem, et multi- circumpositis hneis » et circa hoc tria
,

plicat seipsam, scilicet secundum suam si- facit. Primo, ponit exempla secundo, os- ;

militudinem si, inquam, talis processio

; tendit ea esse deflcientia, ibi « Excedit :

ea ratione quod per divina unitas eam autem et haec omnium causae deitatis im-
quodammodo multiplicetur dici potest di- participabUitas ; » tertio, objicit contra prae-
vina discretio, tunc consequenter dicen- dicta, et solvit, ibi : « Quamvis dicat
dum quod « traditiones,
est id est dona- )> ahquis : Non est sigihum in totis impres-
tiones divinorum donorum, quae sunt in- sionibus totum et idem. » Dicit ergo
comprehensae ex parte principii, « sunt primo" quod hoc ita est de participatione
unitae , » id est communes toti Trinitati deitatis, sicut punctum quod est in medio
« secundum divinam discretionem, » id est circuh participatur ab omnibus hneis in cir-
secundum communem modum divina^ culo circumpositis^ quae scihcet protrahun-
discretionis qui secundum processionem
,
tur a centro ad circumferentiam, inquan-
attenditur^ Et quae sint istae traditiones, tum qua^libet hnea sortitur indivisibihtatem
ostendit subdens : « substantificationes » secundum latitudinem ad similitudinem
secundum quod omnibus subsis- dat esse imaginamur
indivisibhitatis puncti, prout
tentibus ; secundum quod
« vivificationes » punctum suo motu facere hneam, et tamen
dat vitam sapientificationes » secundum
; (( punctum secundum situm distinctum est a
quod dat sapientiam « et alia dona » divinse longitudine lineae « et sicut » etiam
;

« bonitatis, » qnae est omnium causa ; « se- (( multae expressiones sigiUi participant
cundum quae dona divina participata » per archetypo sigiUo, » id est principah figurae
similitudinem « non participabiliter, » in- sigiUi (dicitur enim archetypum ab archos,
quantum essentia manet imparticipata, quod est princeps, et typum, quod est
((laudantur ex participationibus, id est )) figura) « toto' et eodem » archetypo;
ex donis participatis ut est esse, sapientia « existente in unaquaque expressionum, »

et vita et^ « participantibus, » quibus sci- secundum simihtudinem « et in nuUa ;

licet ista communicantur. Loquitur autem earum ^ secundum nuUam » sui « partem »
pluraliter de divinis vel propter pluralita- per substantiae commixtionem.
tem personarum, vel propter pluralitatem Deinde cum dicit « excedit autem : et

nominum, qu« ipsi Deo attribuuntur : hoc omnium causa? deitatis imparticipabi-
« et hoc est toti divinitati commune. » Et ostendit haec exempla esse deficien-
litas, »

ne intehigatur communitas rationis tantum, tiaa repraesentatione divina et dicit quod ,

sicut genus est commune speciebus, et imparticipabihtas divinitatis, » quae est

species individuis, addidit : « et unitum, » « omnium causa excedit hsec » praedicta
,

ut osiendat unum numero esse in tribus. exempla, quia imparticipabihor et minus

Et ne ahquis intelhgat unitatem ex multis commixta est deitas participantibus, quam
congregatam, sicut domus unitur ex par- punctum et sigUIum. Non enim est ahquis
libus, addidit : « et unum hoc, » scihcet tactus deitatis ad creaturas , eo scihcet
« omnem ipsam » divinitatem, id est se- modo quo ex sigiUo et cera ^ fit unum per
cundum quamhbet personam, « totam par- contactum; neque etiam est aha quaedam
ab uuoquoque participantium per
ticipari )> communio per quam commisceatur par-
simihtudinem « et a nullo » participantium ; tibus rerum, sicut punctum commiscetur
in « nuUa sui parte » participari per ^ com- hnea? inquantum est terminus ejus.
mixtionem suae substantiae. Dicit autem Deinde cum dicit « quamvis dicat ah-:

totam eam participari, non tamen totahter quis, non est sigiUum in totis impressio-
vel pcrfecte, quia omnibus incomprehensi- nibus totum et idem, » objicU contra hoc
bilis est, ut supra dictum est. Et quia hoc quod dixerat quod sigiUum totum existU
^ Cod. Vict. — 2 Sic Cod. Vict.;
« attendebatur. » nat. » Parm. omittit « primo. : Parm.
Parm.
:

ex donis participantibus aut ex

: forte « , « quod est in medio, circumpositis lineis. » —
communi sapientia et vita, » etc. ^ Parm. — :
7 Parm. : « toto. » —
* Parm. « eorum. »— ^ Al. : ;

« quoad. » * Parm. —
« notificat; » al. « nomi- : :
« quod cera. »
 ;

40^ COMMENTARIA IN LIB. DE DIYINIS NOMINIBUS.

in unaqiiaque expressioniim. Potest enim « discretum est, » id est ad unam tantum

aliquis dicere
hoc quod aliqua expressio invenitur quse
non perfecte recipit formam sigilli. Sed
ipse respondet quod hujus causa non est
hoc non esse verum, propter personam pertinens, « supersubstantiale
Yerbum, » id est Dei Filium, « esse factum
secundum nos, » id est hominem similem
nobis in natura « ex nobis » accepta carne,
;

ex parte sigilli, quia sigiUum unum « et non de coelo allata, secundum Yalentinum
idem totum se ingerit unicuique » expres- totaliter, » id est non subtracta anima vel
((

sioni sed diversitas participantium facit

, « secundum Arium et Apollina-
intellectu,
dissimiles expressiones, » id est repra^sen- rem ; non phantastice, secun-
« et vere, »
tationes, « unius et ejusdem principaiis dum Manicha^um. Et non solum ipsa in-
formse, quse totaliter habet formam. Quo-
» carnatio est discretum, sed etiam actiones
modo autem diversimode recipiatur in di- et passiones Dei incarnati'^; « qusecumque
versis forma unius sigilli ostendit sub- , sunt » cum quadam electione et segrega-
dens Si enim ea in quibus fit expressio,
: tione ab aliis attributa Christo secundum
.« intantum « molha » quod facile
sint » considerationem humanitatis ipsius, ut con-
possint recipere figuram, « et plana, » id cipi, nasci, comedere, bibere, dormire, cru-

est absque tumorositatibus ut uniformis , cifigi et alia hujusmodi istis enim Pater ; ((

in eis fiat impressio « et immaculata, ne ;

)) et Spiritus secundum nuUam rationem
commixtio alienae materiae expressionem communicaverunt, » quia neuter eorum est
figurae impediat; et « neque sit contrarise incarnatus aut mortuus, nisi » forte ((

figurae, » utpote si quis unius sigilli figu- « dicat quod communicaverunt

aliquis »
ram imprimere velit in cera jam alio sigillo prsemissis « secundum voluntatem » boni-
signata, et cum ad recipiendum figuram tati divinse « convenientem et benignita- ,

sint aUquahter « dura, » ut non sint « fa- tem » quoad nos acceptaverunt enim Pa- ;

cile fusibilia » et calefactibilia aut nimis , ter et Spiritus sanctus incarnationem Filii,
liquefacta et mollia « et instabilia, » quia et passionem, et alia hujusmodi, et similiter
sic non remaneret figurae impressio; istis communicaverunt « secundum omnem di-
conditionibus existentibus, materia'. in qui- vinam operationem superpositam » creatu-
bus fit impressio habebunt figuram » si- <( ris, « et inefTabilem » nobis, (( quam facie-
gilli quamdam absque permixtione alterius bat )) Christus, « factus secundum nos, »
figurae impressam, « et planam, » id est id est factus homo passibilis, « invariabilis )>

inturgidam absque deformitate, « et per- manens, secundum quod Deus, etDei Yer-
«

manentem. » Sed « si aliquid deficiat de bum. » Non enim sic factus est homo quod
dicta opportunitate » figurationis , <( hsec divinitatem amitteret, sed homo^ existens
erit causa »quod figura non participetur, habebat operationem divinam, quae com-
vel quod (( non plane, » id est uniformiter, munis est sibi et Patri etSpiritui sancto. Et
participetur ; (( et aliorum » defectuum, sic destruitur hic error ponentium unam
*
quicumque pertinent ad inopportunitatem operationem in Christo, per hoc quod at-
participationis. tribuit Christo secundum operationem di-
Deinde cum dicit : « Discretum est autem vinam communem toti Trinitati, et opera-
a benigna ad nos divina operatione secun- ; tionem humanam propriam sibi\ Ultimo
dum nos ex nobis totahter et vere substan- autem quod sic studemus di-
epilogat, ((

tiam factum esse supersubstantiale Ver- vina » nostro sermone « et unire et discer-
bum^ » exponit discretionem quse est se- nere, » sicut secundum rei veritatem « sunt
cundum humanitatem Christi, et dicit quod unita et discreta. )>

^ Al. : « ad imporlunitatem. »
^ Sic cod. Vict.; — « et per hoc quod attribuil secundum operationem
Parm. incarnatione discretum, sed secun-
: « ipsa divinam communem toti Trinitati, et operationem
dum etiam actiones et passiones, Dei Filium cre- propriam sihi. » Et in notula forte « per hoc quod :

dimus incarnatum. » ^ Al. « ut liomo » cod. — : ; attribuit ei et operationem divinam, » etc.

Vict. « unde homo. »
: ^ Sic cod. Vict.; Parm. — ;
 ;

OPUSCULUM VH. 409

LECTIO IV.

Sed harum quidem et unitionum et discretionum et Filloab omni paternitate et filiatione divina exce-
quascumque in eloquiis Deo convenientes causas dendo segregatis. Neque enim esldiligens compara-
invenimus in Tlieologicis liypotijposibus propria de tio causatis et causis sed habent quidem causata
:

unoquoque tractanles, sicul erat possibile, expo- causarum contingeutes imagines ipsye autem ;

suinms quaedam quidem revolvenles vero sermone

;
causae a causatis segregantur, et supercollocantur
et reserantes, et sanctum et revelalum intellectum secundum proprii principii rationem. Et, ut nos-
in manifestas eloquiorum visiones adducentes tris ular exemplis, delectationes et tristitiae di-
quibusdam autem sicut mysticis secundum divi- cunlur effectivse delectanti et tristandi; ipsae autera
nam traditionem super intellectualem operationem neque delectantur, neque tristantur et ignis cale- ;

uniti omnia enim divina et qua^cumque nobis

;
faciens et urens, non dicitur calefieri aut uri; et
sunt manifesta solis participationibus cognosciin- vivere si quis dicat per se vitam, aut illuminari
tur. Ipsa autem qualiacumque sunt, secundum per se lumen, non recle dicit, secundum meam
proprjum principium et coUocationem super nien- rationem nisi, secundum alterum ista dicat
tem sunt, et omnem
substantiam et cognitionem. modum, quoniam abundanter et substantiahter ea
Sicut si supersubstantiale occultum, Deum, aut quae sunt causatorum, prseinsunt causis. Sed quod
vifam, aut substanliam, aut lumen, aut rationem est omnis theologi:e manifestativum Jesu secun- ,

nominemus nihil aliud intenigimus quam ad nos

; dum nos divina compositio et ineCfabilis est verbo
ex ipso productas virtutes deificas, aut substanti- omni et ignota menti omni, et ipsi primo dignis-
ficas, aut vivificas, aut sapientificas : ipsi autem simo angelorum. Et viriliter quidem ipsum sub-
secundum absolutionem ab omnibus intellectuali- stautiam factam esse myslice accepimus ignora- :

bus operationibus nos immittimus, nullam viden- mus autem quomodo ex virgineis sanguinibus
tes deificationem, aut vitam, aut substantiam, altera prseter naturam lege compositus est et ,

quse diligenter comparabilis sit ab omnibus segre- quomodo siccis pedibus corporale pondus haben-
gatae secundum omnem excessum causse. Rursus tibus et materiai gravitatem ambulavitin liumida et
quod Pater quidem est fontana deitas, Filius autem instabili substantia, et alia qusecumque sunt Jesu
et Spiritus sanctus deigense deitatis, si ita oportet supernaluralis luminis spparitionis aut naturalis
dicere, pullulationes divinse nalurse, et sicut flores rationis. Hsec autem nobis in aliis sufficienter
et a
et supersubstantialia lumina, a sanctis eloquiis ac- dicta sunt, et a nobili duce in Tlieologicis ipsius
cepimus. Quomodo autem hfec sunt, neque dicere stoytheiosibus laudata sunt valde supernaturaliter :

neque cogitare est possibile sed usque ad hoc ; quse ille sive a sanclis theologis accepit, sive ex
omnis nostrse intellectualis operationis virtus est : perita^ eloquiorum perscrutatione perspexit, ex
quod omnis divina paternitas et filiatio data est et multa circa ipsa luctatione et contritione; sive
nobis, et supercoelestibus virtutibus, ex patriarchia etiam ex quadam doctus est diviniore inspiratione,
ab omnibus segregata, et filiarchia, ex qua et dii non solum discens, sed et patiens divina; et ex
et deorum filii et deorum patres deiformes fiunt et compassione ad ipsa, si ita oportet dicere, ad in-
nominantur mentes, spiritualiter videUcet tali docibilem et mysticam ipsorum perfectus est uni-
paternitate et filiatione perfecta hoc est incorpo- ; tionem et fidem et ut multas et beatas
;
visiones
rahter, immaterialiter, intelligibiliter, tliearchico potentis illius deliberationis in minimis appona-
Spiritu super omnem intelligibilitatem, immate- mus, hsec de Jesu dicit in congregatis ab ipso
rialitatem et deificationem supercollocato, et Patre Theologicis stoytheiosibus.

Sed harum quidem et unitiomim et dis-

« nobis sunt manifestata, soU participationi-
cretionum quascumque in eloquiis Deo con- bus cognoscuntur. »
venientes causas invenimus, in Theologkis Dicit ergo primo quod in libro de TheO'
hypotyposibiis propria de unoquoque trac- logicis hypotyposibus ipse exposuit, « sicut
tantes, sicut erat possibile, exposuimus. » erat sibi possibile, causas, » id est rationes
Postquam Dyonisius exposuit modum uni- pra^dictarum « unitionum et discretionum,))
tionis et discretionis divinae, excusat se a quascumque invenit in sacris Scripturis
perfecta horum
manifestatione, et dividitiu' Deo convenientes, »
(( tractans id quod erat
in partes duas. In prima ostendit quod dis- proprium unicuique ; ita tamen quod quae-
cretiones divinse et unitiones non possunt dam revolvit et discussit veridico sermone,
sufficienter a nobis manifestari ; in secunda et reseravit, id est aperuit, et ulterius
prosequitur de discretione quae est secun- eduxit (( in manifestas visiones eloquio-
dum processionem creaturarum, quia hoc rum, » manifestas auctoritates sacrae
id est
maxime pertinet ad intentionem praesentis Scripturae, quae continent visiones et reve-
Hbri, ibi « Igitur de istis quidem satis
: lationes factas prophetis et apostoUs; id
est. » Circa primum duo facit. Primo, ponit quod sancte intelligi potuit et manifeste
excusationem a perfecta manifestatione post discussionem et reserationem. Non
prsedictorum secundo, rationem assignat,
; enim sufficit in rebus divinis humano in-
ibi : « Omnia enim divina, et quaecumque genio veritatem discutere et aperire, nisi

^Al. : « ex experta, » item : « ex experita.

 : ;

410 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

veritas, quae post discussionem invenitur inquantum scilicet per participationem di-
sacrse Scripturae concordet, et per eam con- vinae bonitatis omnia sunt bona, et per
firmetur. Et cum quaedam sic reseravit, participationem divini esse seu vitae, res
« quibusdam tamen sicut mysticis, » id est dicuntur existentes seu viventes et secun- ;

occultis, unitus fuit super operationem in- dum utramque istarum participationum
tellectualem, et hoc secundum quod tradita divina cognoscimus. Ostensum est autem
est a Deo ordinatum ; est enim nobis a Deo supra quod Deus ita participatur a creaturis
ut in his quae super intellectum nostrum per similitudinem, quod tamen remanet
sunt uniamur adhaerentes per fidem. imparticipatus super omnia per proprieta-
Deindecum dicit « Omnia enim divina : tem suae substantiae. Unde si divina non
et qusecumque nobis sunt manifestata solis cognoscuntur a nobis nisi solis participatio-
participationibus cognoscuntur, » assignat nibus, consequens est quod ipsa divina,
rationem quare in rebus divinis sint quae- qualia sunt, et secundum propriam ratio-
dam mystica quae intellectum nostrum nem principii, et secundum quod divina
excedunt, et circa hoc duo facit. Primo, collocantur in seipsis, sunt super omnia,
manifestat hoc ex parte deitatis; secundo, sicut super omnem mentem, et supra om-
ex parte humanitatis Christi, ibi Sed : (( nem substantiam, et supra omnem cogni-
quod est omnis theologiae manifestativum, tionem.
Jesu secundum nos divina compositio, et Deinde cum dicit : (( Sicut si supersub-
InefTabilis est verbo omni et ignota menti stantiale occultum, Deum aut vitam aut sub-
omni. » Circa primum tria facit. Primo, stantiam, aut rationem nominemus, » ma-
assignat rationem praemissorum secundo, ; nifestatrationem propositam per exempla
manifestat rationem assignatam per exem- et primo, in processionibus creaturarum;
pla, ibi : (( Sicut si supersubstantiale occul- secundo, in processionibus divinarum per-
tum, Deum, aut vitam, aut substantiam, sonarum, ibi Rursus quod Pater quidem
: ((

aut lumen, aut rationem nominemus; » est fontana deitas, Filius autem et Spiritus
tertio, probat per simihtudinem in aliis sanctus deigenae deitatis, si ita oportet di-
causis et causatis, ibi : a Neque est enim di- cere, puUulationes ... a sanctis eloquiis
ligens comparatio causatis et causis. » Dicit accepimus. » Dicit ergo primo quod si illud
ergo primo quod (( omnia divina, » etiam ((occultum » divinae essentiae, quod est
quae nobis manifestata sunt, « cognoscun- super omnem substantiam, nominemus ((

tur » a nobis solum participationibus. »

(( aut Deum, aut vitam, aut substantiam, aut
Cujus ratio est, quia nihil cognoscitur nisi lumen vel rationem, » vel quocumque aho
secundum quod est in cognoscente. Sunt tali nomine, non per hoc intelligimus id-
autem quaedam cognoscibiHa qua^ sunt in- ipsum quod Deus est, sed nihil aliud intel-
fra intellectum nostrum, quae quidem ha- lectus concipit nisi virtutes quse rebus ex
bent simplicius esse in intellectu nostro Deo proveniunt, quibus formaliter deifican-
quam in seipsis sicut sunt omnes res cor-
, tur, vel substantificantur aut vivificantur, ,

porales unde hujusmodi res dicuntur co-

; aut sapientificantur ^ Sed cum Deus sit
gnosci a nobis per abstractionem. Divina super omnes hujusmodi processiones, opor-
autem simpliciora et perfectiora sunt in tet quod nos immittamus nos in Deum ad
seipsis quam in intellectu nostro, vel in cognoscendumipsum^ secundum remotio-
quibuscumque aliis rebus nobis notis unde ; nem ab omnibus operationibus intellec-
((

divinorum cognitio dicitur fieri non per tualibus, » id est ab omni eo quod cadit in
abstractionem, sed per participationem. intellectum nostrum et hoc ideo quia nos
;

Sed haec participatio est duplex. Una qui- non possumus per intellectum videre ali-
dem secundum quod divina in ipso intel- quam « deitatem, vel substantiam, »
)> ((

lectu participantur ;
prout scilicet intellec- quce perfecte comparari possit illi causae
tus noster participat intellectualem virtu- quae est « segregata ab omnibus » rebus
tem per divinae sapientia^ lumen alia vero
* ; secundum totalem excessum. » Non enim
secundum quod divina participantur in cadit in visionem intellectus nostri nisi
rebus quae se intellectui nostro offerunt ahquod' ens creatum et fmitum, quod om-

^ Parm. : « et divinse. » — * Parm. omiltit « sa- :

^*
Parm. omittit : « aliquod. »
pientificantur. » — '
Parm. omiltit « ipsum, » — :
 :; 1

OPUSCULUM VII. 41

nino ab ente increato et infinito et

deflcit ; qua, » scilicct principah paternitato et filia-
ideo oportct quod Doum intelligamus esso tione,mentes angclorum Deo conformes
supra omne id quod intellectu apprehen- et per participationem divinorum
(( sunt** »
dere possumus. donorum, et nominantur » in Scripturis,
((

Deinde cum dicit « Rursus quod Pater : (( et dii, deorum filii, et deorum patres, »
quidem est fontana deitas, Filius autom et per assimilationcm ad paternitatem prin-
Spiritus sanctus deigeuGft deitatis, si ita cipalem et flhationem. Et ne videatur
oportet dicere pullulationes ... asanctis elo- deesse communicatio" propriotatum Spiri-
quiis accepimus, » manifestat idem in liis tus sancti, subjungit quod tahs paternitas
qua3 pertinent ad processiones divinarum et flliatio in sanctis angehs perficitur spiri-
personarum, et dicit quod ex sacris Scrip- tuahter, cum
exponit spirituahtatem per
turis accepimus quod Pater et fontana
(( tria. Spirituale enim signiflcat ahquid in-
deitas, » id est quod Pater et fons et prin- corporale, et immateriale, et intelligibile.
cipium totius dcitatis, « et quod Filius et Et quamvis hsec spiritualitas inveniatur in
Spiritus sanctus, si ita oportet dicere, » angchs, divinus tamen Spiritus est super-
sunt quaedam pullulationes deigense dei- (( collocatus super omnem intelhgibilem im-
tatis, id est Patris, qui est Deus generans
)) materiahtatem angelorum vel animarum,
pullulationes inquam, non extra divina
, sicut et Pater et Fihus sunt segregati per
naturam, sicut creaturseS sedin ipsa divina modum excessus ab omni paternitate et
natura, « et » sunt etiam « sicut flores, et flhatione quffi est in creaturis secundum
supersubstantialia lumina. » Nec est mi- participationem rcrum divinarum.
rum, si ha?c plurahter dicimus de divinis Deinde cum dicit Neque enim est dih- : ((

personis, quia si in metaphoricis locutioni- gens comparatio causatis et causis, » pro-

bus accipiatur ipsum signatum metapho- bat quod dixerat per assimilationem in ahis
rarum, oportet singulariter prsedicari de causis et causatis, et dicit quod inter causas
divinis personis si vero accipiantur ipsae ; et causata non
dihgens, » id potest esse ((

metaphoraeS possunt plurahter pra^dicari; est perfecta, comparatio, » quia causae «

per himen enim metaphorice intehigitur excedunt sua causata, sed est qusedam alia
veritas. Possumus ergo dicere quod Fihus comparatio causatorum ad causas, inquan-
et Spiritus sanctus sunt unum himen, quia tum causata habent imagines, » id est
((

sunt una veritas possumus etiam dicere ;

simihtudines causarum. » Omnis enim , ((

quod sunt duo lumina, ut sit sensus quod causa producit ^^ suum effectum per ahquem
signantur per duo lumina, id est per duos modum simihtudinis non tamen cau- ;

radios ab uno lumine^ procedentes, sicut sata consequuntur perfectam simihtudinem

et per duos flores, quia uterque procedit a causae. Contingentes, » id est prout con-
((

Patre nec tamen per* hoc excluditur quin

; tingit secundum suam proportionem. Sed
Spiritus sanctus procedat a Fiho. « Sed ideo non est perfecta comparatio, quia
quomodo haec sunt, non possumus dicere causae separantur a causatis, » inquantum
((

nec cogitare, ut scihcet exprimamus, vel

» superponuntur eis, « secundum rationem
cognoscamus quahs sit illa paternitas vel proprii principii, » id est in illa ratione in
fihatio; « sed usque ad hoc » cognoscen- qua sunt principia. Et hoc manifestat per
dum^ solum se extendit tota virtus nos- (( exempla sumpta a rebus quae sunt apud
tri intehectus, » quod « et nobis et super- nos et primo quidem ex passionibus secun-
;

ccelestibus virtutibus, » scilicet angehs, ex° dum quod delectationes et tristitise faciunt
principah paternitate divina, quse est « se- delectari et tristari, non per modum causae
gregata ab omnibus » creaturis, et simihter efflcientis, sed formalis, sicut dicitur quod
ex principah flhatione « data est omnis albedo facit album, sed « ipsa'. » delectatio-
paternitas et flhatio, » qua^ est secundum nes et tristitise non delectantur neque
((

propagationem in rebus divinis, prout sci- tristantur. » De eo enim quod delectatur

Yiceiunus' angelus purgat, ihuminat ct vel tristatur, prsedicatur delectatio seu tris-
perflcit ahum, et unus homo ahum ; (( ex titia per participationem, sed non de ipsa

^ Parm. « creatse. »
: 2 Al. « ipse metapho- — :
« ut ex principali. » ^ Parm. omittit « unus.: »
rice. » —Parm. « luminari. » — ^ Parm. omittit
3 : — *^
Parm. : « fiunt. — ^ Parm. « creatio. »
:
—
« per. » — Parm. « cogitandum. »
^ ^ Parm.
: — :
^^*
Al. : « prtEcedit. »
 : :

412 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

delectatione vel tristitia per essentiam; et dixerunt, sed adhuc pedibus habentibus
sic causa excedit efTectum. Deinde ponit materise gravitatem hoc enim factum est;

exemplum in causis agentibus, cum dicit virtute divina incomprehensibili. Et eadem

((Ignis » qui calefacit et urit, « non dicitur omnibus ahis qusecumque per-
ratio est in
calefieri aut uri, » sed esse calidus, et sic tinent ad cognitionem Jesu, quse excedit
per suam naturam calefacere alia. Postea naturale lumen aut naturalem rationem.
ponit exemplum in causis formalibus sci- , Haec autem et a nobis in aliis sufficien-
((

licet de per se vita, et per se lumine, ut
inde per hoc non intelligatur aliquod lu-
men aut vita separata, sed ipsae forma? par-
ticipatas secundum quem modum nec de
; Incarnationis mysterium, necessaria adjun-
vita potest dici quod vivat, aut de lumine
quod illuminetur secundum rationem prae-
dictam, nisi forte a3quivoce, ut intelligatur
vita vivere quia est causa vivendi. Et assi-
gnat rationem illorum exemplorum et simi-
lium, per hoc quod ea quae sunt causato-
rum per modum participationis, sunt cau-
sarum superabundanter et substantialiter,
sicut vivere est viventis participativse, ipsius
vero vitcC est essentialiter.
Deinde cum dicit « Sed quod est omnis
: ter ipse dixit in aliis,
theologiai manifestativum, Jesu secundum
nos divina compositio et ineffabilis est verbo
omni et ignota menti omni, » manifestat
idem circa humanitatem Christi
per sua verba, secundo per verba Hiero-
thei, ibi : « H«c autem et a nobis in aliis
sufficienter dicta sunt, et a nobili
theologicis ipsius stoichiosibuslaudata sunt
valde supernaturaliter.» Dicit ergo primo
quod quamvis omnibus quae de Deo
in
dicuntur, manifestissimum videatur quod
ter dicta sunt, et a nobih duce in Theologi-
cis ipsius stoijtheiosibus laudata sunt valde
supernaturahter. » His quae pra^miserat ad
git qua^dam verba Hierothei de laude
Christi, et circa hoc duo facit. Primo osten-
dit unde Hierotheus accepit haec verba quae
dixit, quia scilicet vel habuit haec ex doc-
trina apostolorum, vel ex studio sanctarum
Scripturarum, vel ex speciali revelatione
ipsi facta;secundo, ponit verba ipsius, ibi
« Omnium causa et adimpletiva est Jesu
deitas. » Dicit ergo primo quod praedicta
quae pertinent ad laudem Christi, sufficien-
scilicet in libro De
divinis hypotyposibus, et sunt etiam valde
excellenter super naturalem modum lau-
data a quodam Hierotheo, qui fuit nobilis
; et primo dux, id est magister, discipulus apostolo-
rum, et hoc in quodam libro suo quem
intitulavit T)e theologicis stoytheiosibiis'^ , id
duce in est divinisobscuris commentis, et ponit
consequenter tres modos quibus ea quae
sequuntur, Hierotheus acquirere potuit.
Unus modus est quod « accepit » ea addis-
cendo a sanctis theologis, » id est ab
«

ad incarnationem pertinent; tamen compo- apostolis. Alius modus est quod ipse pro-
sitio qua divinitus Jesus compositus est prio studio inspexit ea ex sapienti et subtili
« secundum nos, » id est secundum quod discussione sanctarum Scripturarum. Quae
habet naturam nostram, non potest suffi- quidem subtilis discussio in duobus consis-
cienter exprimi quocumque verbo, nec suf- lit, quorum primum subdit, dicens : « Et
ficienter cognosci quacumque mente, etiam multa luctatione circa ipsa » in quo assi-
ipsius supremi angeli. Accepimus quidem duitas studii designatur. Tuncenim aliquis
secundum Scripturas velut quoddam occul- muUum luctatur cum Scriptura quando
tum mysterium, quod ipse Jesus est factus aliquis inspecta difficultate Scripturce niti-
substantia viriliter, id est hypostasis virilis \ tur ad videndum difficultatem. Secundum
sed nescimus sufficienter quomodo corpus subdit dicens, « et contritione, » in quo
ejus compactum sit exvirginis sanguinibus designatur diligens Scripturae expositio.
lege quadam proeter naturam ; factum est Quod enim conteritur^ usqne ad minima
enim virtute Spiritus sancti, qua3 est omni dividitur. Tunc ergo aliquis Scripturam
menti creatae incomprehensibihs ; et etiam sacram conterit quando subtiles sensus in
non possumus perfecte scire quomodo am- ea lactentes exquirit. Tertius modus ha-
bulavit super aquam maris, quae est hu- bendi est quod doctus est ista quae dixit
mida et instabilis substantia, pedibus siccis, « quaedam inspiratione diviniore, »
ex
non quidem deposita corporis gravitate per quam communitcr fit multis, non solum ((

assumptionem dotis agilitatis, ut quidam discens, sed et patiens divina, » id est non

Al. : « materialiter ... materialis. » — * Parm. stoichiosibus. » — ^ Al. : « convertitur. »

 ,

OPUSCULUM VII 413

solum divinorum scientiam in intellectu conjunctus est eis (si tamen dilectionis unio,
accipiens, sed etiam diligendo, eis unitus compassio dici debet, id est simul passio)
per afTectum. Passio enim magis ad appe- « perfectus est » Ilierotheus, id est institu-
titum quam ad cognitionem pertinere vide- tus, « ad unitionem et fidem ipsorum, » id
tur, quia cognita sunt in cognoscente est ut eis quai dixit, uniretur per fidei
secundum modum cognoscentis et non , unitionem dico, « indocibilem, » id est quae
;

secundum modum rerum cognitarum, sed humano magisterio doceri non potest,
appetitus movet ad res secundum modum ' « ct mysticam, » id est occultam, quia ex-
quod in seipsis sunt, et sic per amorem* ad cedit naturalem cognitionem et ut » in ; <(

ipsas res quodammodo immutatur^ Sicut paucis comprehendamus « multas et beatas

autem aliquis virtuosus ex habitu virtutis visiones, » id est revelationes ' « potentis
quam habet in afTectu, perficitur ad directe dehberationis, » id est virtuosae discussio-
judicandum de his que ad virtutem illam nis, « iUius, » scihcet Hierothei ; hcet muUa
pertinent, ita qui afficitur ad divina, accipit alia dixerit, hsBc tamen quae sequuntur
divinitus rectum judicium de rebus divinis. « dicit » ad laudem o Jesu » Christi, in libro
Et ideo subdit quod « ex compassione » ad supra nominato.
divina, id est ex hoc quod diligendo divina

LECTIO V.

Verba sanctissimi Eierothei de laude Jesu.

Omnium causa et adimpletiva est Jesu deitas, minus habentibus, superplena in plenis. Indicibilis,
qu8e partes totalitati consonas salvat, et neque ineffabilis, super mentem, super vitam, super sub-
pars est, neque totum et pars, sicut omnium et stantiam supernaturaliter habet supernaturale
,

partem et totum in seipsa coaccipiens et super- supersubstantialiter supersubstantiale. Unde quo-

nabens et prseliabens. Perfecta quidem est in im-
perfectis, sicut perfectionis princeps imperfecta
aulem in perfectis, sicut superperfecla et prseper-
fecta. Forma formam faciens in carentibus forma,
sicut formae princeps sicut forma in formis, sicut
; pernaturale et supersubstantiale, non solum secun-
super formam. Substantia totius substanliis imma-
culale superveniens, et supersubstantialiter ab
universa substanlia segregata. Tota principia et
ordines determinans, et super omnem principatum
et ordinem collocate. Et mensura est existentium,
et sevum super sevum et ante sevum. Et plena in
niam et usque ad naturam a benignitate venit, et
; vere substantia factus est, et vir superdeus extitit.
Propiliatione autem sint a nobis hajcsuper mentem
et rationem laudata. Quamvis et in istis liabet su-
dum quod invariabiliter et inconfuse nobis com-
municavit, nihil passus ad superplenum ipsius ab
ineffabili exinanitione; sed quoniam et, quod est
omnibus novis magis novum, in naturaiibus nos-
tris supernaturaliter erat, in substantialibus super-
substantialiter, omnia nostra super nos habens.

Deinde cum dicit « Omnium causa et : etiam « adimpletiva » omnium, inquantum

adimpletiva est Jesu deitas, » ponit verba per ipsam omnia suis perfectionibus re-
Hierothei de Chiisto et primo ponit ea quae ; plentur.
pertinent ad laudem deitatis Christi; se- Deinde cum dicit « Quse partes totalitati
:

cundo, ea quse pertinent ad laudem incar-
nationis ipsius, ibi
usque ad naturam a benignitate venit et
veri substantia factus est, et vir superdeus
extitit. » Circa primum duo facit. Primo,
consonas salvat, » exponit per singula cau-
: « Unde quoniam et sahtatem prsemissam. Ubi considerandum
; est quod primo ostendit prsedictam deita-
tem esse causam eorum quse ad essentiam
rerum pertinent secundo, eorum quse sunt
;

comprehendit in summa laudem deitatis exemphim essentiarum rerum, ibi : « Et

Christi ; secundo, exphcat in speciah, ibi : mensura est existentium. »
« Quse partes totahtati consonas salvat. » Circa est quod
primum considerandum
Dicit ergo primo quod deitas Jesu (( » in rerum quidem processus
essentiis tahs
Christi « et causa omnium, » inquantum et ordo consideratur. Nam primo sunt
per ipsum omnia reducuntur in esse, et est rerum principia; secundo, substantia rei

^ Al. : « movet vires, » — ^ Parm. omittit : « per revelatione. »

amorem. » — ^ Parm. : « afficitur. » — ^ Parm. :
 ,

414 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

ex principiis constituta
tertio, determina- ; modum similitudinis « et iterum est se- ;

tio reiad propriam speciem, qiiai est per gregata ab omni substantia, » inquantum
formam quarto, ex forma consequitur res
; « supersubstantialiter » existit. Quinto, os-
perfectionem non solum in esse specifico, tendit idem quantum ad principia, et dicit
sed etiam quantum ad propriam operatio- quod omnia prin-
deitas Christi determinat
nem et fmem; quinto, res diversse qua3 cipia (diversorum enim diversa sunt prin-
singulae quamdam perfectionem habent in cipia), et determinat ordinem principiorum
seipsis, quodam ordine adunatae aliquod ad principiata, sed tamen est « supercol-
totum perficiunt. locata super omnem ordinem et^ super
Procedit ergo Hierotheus ad ostenden- omnem principatum. » Deinde ostendit
dum causahtatem deitatis Christi divin», idem per comparationem ad ea qua?, sunt
retrogirando per viam resolutionis, etiam exemplum rei et primo quantum ad men- ;

incipiens a toto ; et dicit quod « deitas Jesu suram durationis rerum, dicit quod deitas
conservat partes consonas, » id est propor- Christi « est mensura existentium, quasi
tionatas «quo consistit per-
totalitati, » in determinans unicuique mensuram sui esse^
fectio totius, « et neque est pars, neque vel quia unumquodque intantum habet
totum, et tamen est^ « totum et pars.
)) ^
)) esse, inquantum appropinquat ei, et etiam
Est quidem a totum et pars » Christi dei- (( aBvum, » quod dicitur mensura es-
est
tas, sicut in seipsa non divisim, sed « simul sendi, sicut tempus est mensura mutatio-
accipiens omnium et partem et totum, )> nis; et tamen est « super sevum, » inquan-
quia quidquid est perfectionis in quocum- tum est mensura superexcedens totum
quetoto vel parte, totum prseexistit in Deo. esse creatum. Secundo, ostendit causalita-
« autem « neque totum neque pars,
Est )) )) tem ejus quantum ad perfectionem super-
quia non eodem modo habet perfectionem venientem qua rerum capacitas impletur,
totius et partis sicut totum et pars sed , sicut intellectus impletur speciebus intelh-
supereminentius etprius. Secundo ostendit gibihbus, et dicit quod deitas Christi com-
causalitatem deitatis Christi quantum ad parata ad deficientia qua? dicuntur minus
perfectionem rerum, ibi « perfecta quidem :
existentia, dicitur (( plena, » quasi plenitu-
est in imperfectis, sicut perfectionis prin- dinis causa, et comparata ad ea quae sunt
ceps, » et dicit quod deitas Christi dicitur » quasi excedens
plena, dicitur «superplena,
perfecta per comparationem ad imperfec- super omnem
plenitudinem. Tertio, osten-
tionem, inquantum est principahs causa dit eam per comparationem ad intellectum
omnis perfectionis sed si comparetur ad ;
et locutionem quae sunt extra rem et ,
,

res perfectas, dicitur non perfecta, non dicitquod est indicibihs et inefTabilis, »
((

quasi deficiens a perfectione, sed super- quia neque sermone complexo neque in-
eminentius et prius perfectionem habens. complexo sufficienter exprimi potest et ;

Tertio, ostendit idem circa formas, et dicit est super mentem et super » omnem
«
quod deitas Christi comparata ad ea quse « vitam, » quia excedit omnem cognitionem
carent forma, potest dici forma efTective, et omnem actum vitae. Et quia multa su-
inquantum « est forma formam faciens » ;
pernaturalia attribuerat Christo conse- ,

comparata vero ad formas potest dici sine quenter ostendit quod habet ea non defec-
forma, non per defectum, sed per exces- tivo modo, sed supereminenti et hoc est ;

sum, quia superat omnem formam. Quarto, quod dicit quod habet id^ quod est « su-
ostendit idem quantum ad substantias pernaturale' supernaturaliter, » et id quod
et dicit quod deitas Christi potest dici est (( supersubstantiale, supersubstantiali-
causaliter « substantia, » inquantum su- ter. » Absolvere enim a peccatis est^ su-
pervenitatis substanths, id est omnibus et pernaturalc, sed purus homo non habet
unicuique secundum totum^ per modum hoc supernaturaliter , sicut habet Filius
cujusdam participationis, sed tamen super- Dei ; et simihter dicendum est de ahis hu-
venit immaculate, » quia non participatur
((
jusmodi.
per commixtionem substantiae sed' per ,
Deinde cum dicit : (( Unde quoniam et

Parm. omiltit « tamen. »

' ^:Al. « et meo — :
nem oMinem et.» — ^ Parm. omittit : «quod habet
est. » —
3 Parm. omittit « totis substantiis, id est
:
id. » — '
Al. : « naturale. » - «
Al. : « sibi super-
omnibus et unicuique secundum totum. » ^ Al. — naturale. »
omittitur « sed. » — s Parm. omittit « super om- :
 ;,

OPUSCULUM VII. m
usque ad naturam a benignitate venit, et confusione ad humanam naturam, ita quod
vere substantia factus est, et vir superdeus per exinanitionem ineirabilem de qua ,

existit, » laudat humanitatem Christi, et Apostolus loquitur Philip., u, « nihil passus

dicit quod deitas Christi est tanta et excel- est ad superplenum ipsius, » id est nihil
lens; inde est quod ipse per suam benigni- diminutum cst de plenitudine sua3 deitatis
tatem venit usque ad naturam nostram non enim dicitur exinanitus per diminu-
« et vere factus cst substantia, » id est hypo- tionem deitatis sed per assumptionem
,

stasis nostrse naturai, et cum « superdeus » nostrse naturai deficientis alio modo, quia ;

esset, factus est « vir, » id est homo. Hsec « quod est inter omnia nova magis no-

quae dicuntur secundum propitiationem ip- vum )) et mirabile, ipse (c erat in naturali-
sius per quam humanam naturam as-
,
bus nostris et in sub-
supernaturaliter
sumpsit, debent laudari « super mentem, » stantialibus supersubstantiahter
nostris
et super « rationem. » Quamvis enim omnia » humana, qua? ex nobis accepit,
acceperit propria nostr» naturce, tamen in « supra nos Iiabens » quia caro ejus majoris
;

ipsis rebus humanis habuit « supernaturale virtutis est et dignitatis quam alterius, et
uno modo,
et supersubstantiale, » id est, anima ejus dignior omni anima, etactiones
inquantum communicavit nobis, assumens ejus miraculis fuerunt viriflcse et salutares
nostram naturam absque variatione divinse ex virtute deitatis adjunctse*.
naturae, et absque commixtione ipsius et

LECTIO YI.

Igitur de istis quidem satis est ad verbi autem

; ficiens et continens. Rursus ex ipsius deificatione
intentionem procedamus, communia et unita dis- deiformi, uniuscujusque secundum virlutem multis
cretionis divinse nomina, secundum quod est nobis diis factis, videtur quidem esse et dicitur unius
possibile, revolventes, et ut plane de omnibus Dei discretio et multiplicatio est autem nihilomi- ;

consequenter praedestiuemus, discretionem divi- nus princeps Deus, et superdeus supersubstantia-

nam esse dicimus, sicut dictum est, bono conve-
nientes thearchise processiones. Donans enim om-
nibus existentibus, et superfundens totorum bono-
rum participaliones, unitive quidem discernitur, et
in pluralitatem agitur singulariter, et multiplicatur
ex uno inegressibiliter. Postea quoniam existens
est Deus supersubstantialiter, dat autem esse exis-
tentibus, et deducit totas substantias ; multiplicari
dicitur unum existens illud, quia ex ipso multa
existentia deducuntur. Manet autem nihil minus
illud unum in multiplicatione, et unitum in pro-
cessione, et plenum in discretione, eo quod ab
omnibus existentibus supersubstantialiter segrega-
tum est, et quod ab ipso unitive tota deducantur, et
quod non minoratur etfusio non minorabilium ip-
sius distributionem. Sed et unum existens et omni
parti et toti, et uni et multitudini unum tradens,
unum est simpiiciter supersubstantialiter neque
liter unus Deus, indivisibiiis, in divisibilibus unitus
sibiipsi, et multis immixtus, et non multiplicatus.
Et hoc supernaturaliter intelligens communis nos-
ter, et ducis ad divinam illuminationem manuduc-
tor, qui est multus in divinis, qui est lumen mundi,
hsec dicit motus a Deo, in sanctis litteris ejus.
Etenim si sunt dicti dii, sive in ccelo, sive in terra
(sicut quidem sunt dii multi et domini multi) sed
nobis quidem unus Deus Pater, ex quo omnia, et
nos in ipso, et unus Dominus Jesus Christus, per
quem omnia, et nos per ipsum. Etenim in divinis
unitiones discretiones superant, et prseprincipan-
tur; et niliiiominus sunt unita, et post unius ine-
gressibilem et unitivam discretionem. Istas commu-
nes et unitas totius deitatis discretiones, sive bono
convenientes processiones, nos ex Dei nominatio-
nibus manifestantibus ipsas in eloquiis laudare,
secundum quod est possibile tenlabimus. Hoc ,

pars existens muititudinis neque ex partibus to-

, quemadmodum dictum est praecognito, omnem ;

tum ; neque unum est, neque unum habet.

et ita beneficam'^ Dei nominationem, in quacumque po-
Longe autem ab istis unum est superunum, quod nitur thearchicarum personarum, in tota ipsam
est existentibus et multitudinem deducens et per- accipi thearchica totalitate inobservanter.

« de istis quidem satis est. Ad

Igitur duo facit. exponit quomodo ista
Primo ,

verbiautem intentionem procedamus. » discretio est cum

unitione secundo, pro- ;

Postquam Dionysius exposuit divinae dis- mittit de istis quse ad hanc discretionem
modum, hic prosequi-
cretionis et unitionis pertinent, in sequentibus se determinatu-
tur de iUo modo
qui principaliter pertinet rum, ibi « Istas communes et unitas totius
:

ad materiam hujus libri, scihcet de discre- deitatis discretiones laudare, secundum

tione divina quai atLenditur secundum
, quod est possibile tentabimus. Circa , ))

processionem creaturarum; quse quidem primum tria facit. Primo, dicit de quo est
discretio unita est et communis toti Trini- intentio secundo manifestat propositum,
; ,

tati, ut supra dictum est. Circa hoc ergo ibi « Et ut plane de omnibus consequenter
:

^ Sic cod. Vict.; Parm. : « et actus ejus et opera- cem. » — * Al. : « beatificam. »
tiones fuerunt unificse et virtute deitatis ad invi-
 ,

416 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

prsedeterminemus discretionem divinam , tudo procedit ex uno tripliciter. Uno qui-
esse dicimus, sicut dictum est, bono con- dem modo per divisionem sicut unum ,

venientes thearchia3 processiones » tertio, ; totum dividitur in multas partes, sed talis
assignat rationem dictorum, ibi « Etenim : multitudo tohit plenitudinem et adunatio-
in divinis unitiones discretiones superant. » nem, qua3 erat in toto. Aho modo per mo-
Dicit ergo primo quod de illis qu« perti- dum communitatis, sicut ex uno genere
nent ad laudem Christi, sufficiant ad pra^- proveniunt multai species, et ex una spe-
sens quse dicta sunt, tam ab ipso quam a cie multa individua, sed istud unum sic
Hierotheo; sed procedendum est ulterius multiphcatum non est unum singulare
ad ea quse pertinent ad intentionem verbi sed commune. Tertio modo muUiphca-
quod intendit in hoc opere, ut scilicet dis- tur apud nos aliquod unum per efTusio-
cutiamus secundum nostram possibilitatem nem, sicut ex uno fonte proveniunt multi
nomina pertinentia ad illam discretionem rivuh , sed hoc fit cum quadam egres-
divinam quse attenditur secundum proces- sione, inquantum scihcet aqua a fonte egre-
siones creaturarum; qua? quidem nomina diens se in multos rivulos diffundit, in exis-
communia sunt toti Trinitati, et non solum tentia autem omnium bonorum partici-
communia, sed etiam unita. Est enim ani- pantium sapientia?, vitse et hujusmodi, ipsa
mal commune homini et equo, non tamen quidem bonitas « discernitur, » id est dis-
eadem numero animahtas est in utroque, tinguitur, dum distincta bona ab ea prove-
sed bonitas et essentia et hujusmodi sic niunt, sed hoc fit « unitive; » nihil enim
sunt communia toti Trinitati quod unum diminuitur de plenitudine quia omnia ,

numero^ sunt in tribus. bona adunantur in ipsa « et » iterum « in ;

Deinde cum dicit « Et ut plane de om- : pluralitatem agitur singulariter, » id est in

nibus consequenter prsedeterminemus, » plurahtatem plurificatur in suis effectibus,
manifestat quomodo possit esse divina dis- non sicut aliquod universale, sed singulare
cretio cum unitione, et hoc manifestat in in seipsa manens, « et » iterum « multipli-
quatuor. Primo quidem in ipso bono se- ; catur per diffusionem « ex uno inegres-
»

cundo, in ente, ibi « postea quoniam : sibiliter, » quia nihil de substantia ejus
existens est ; » tertio, in uno , ibi : « et egreditur. Et hoc ideo est, quia discretio, et
unum existens ; » quarto, in ipso nomine muhiplicatio, et diffusio attenditur secun-
deitatis , ibi : « rursus ex ipsius deifica- dum quasdam similitudines divinse boni-
enim quatuor maxime viden-
tione. » Hsec tatis; ipsaautem divina bonitate manente
tur Deo convenire. Primo quidem tam secundum suam essentiam indistincta et
propter eorum communitatem non enim , una et in se collocata.
determinatur ad genus vel speciem quod Deinde cum dicit « Postea quoniam :

infmitati divinae naturse convenire videtur, existens est Deus supersubstantialiter ,

quam etiam propter usum nominis, quod multiplicari dicitur unum existens ihud, »
omnes summo' rerum principio attribuunt. manifestat idem in ente et dicit quod quia ,

ergo primo quod

Dicit discretionem divi- « « Deus est supersubstantiahter » ens quan-

nam dicimus esse processiones deitatis, » tum ad suam existentiam, sed tamen « dat
quse conveniunt ei secundum rationem esse » omnibus « existentibus, » et producit
boni, sicut » supra « dictum est. » Et ideo
(( universahter substantias rerum; propter
incipiamus primo a bono, ut consequenter hoc « ihud » ens « unum » supersubstan-
in aliis manifestius ostendamus quod de tiale, quod Deus est, « dicitur multiphcari, »
bono ostensum fuerit. Nam bonum uni- in sua scilicet simihtudine, et quanquam
versaliter se habet ad omnes processiones : M ex ipso multa existentia deducuntur, »
quidquid enim Deus creaturai communicat, sed tamen nihilominus hujusmodi ens
ex sua bonitate communicat. Alia vero « manet unum » secundum suam existen-
nomina ahquas processiones speciales de- tiam « in multiphcatione , » quse fit per
signant. Sic ergo quod in universali mani- « ejus similitudinem, manet «unitum, »
» et
festatum fuerit, planius videri poterit in id est adunatum « in processione, » et ma-
specialibus. net (( plenum, » et integrum « in distinc-
Considerandum est autem quod multi- tione. » Et hoc ideo quin ipsum in sua

< Parm. omittit : « numero. » —• ' Parm. : « sup- posito.

 OPUSCULUM VII. A\1
substantia est supersubstantialiter « segre- tens « unus Deus. » Et cum ipse existat in

gatum ab omnibus entibus et » quia , omnibus indivisibilis, manet « in » rebus

« omnia producuntur ab ipso unitive, » id « divisibihbus » existens, quibus esse com-

est secundum unam virtutem, qu* produ- municat, et est « unitus » in seipso, et
cendo diversa non dividitur; et integrum*, multitudini non admiscetur, « et non mul-
quia « difTusio » donorum ejus, quae distri- tiphcatur » secundum quod in se conside-
buit rebus, minorari non potest, nec « mi- ratur. Et hoc supernaturahter intehigens»
<(

noratur^. » Non enim est dicendum quod
sic uni bona communicet quod non possit
amplius communicare in nullo enim ple-
nitudo bonitatis ejus per hujusmodi com-
municationem diminuitur.
Deinde cum dicit « Scd et unum exis-
tens^ » ostendit idem quantum ad unum,
beatus Paulus, qui fuit a manuductor, » id
est instructor ad divinam ihuminationem,
; tam ipsius Dionysii, quam etiam « ducis »
ejus, id est Hierothei, qui, scihcet Paiilus,
muha de divinis cognovit, et « qui est
: lumen mundi, » sicut ipse in se dicit im-
pletum, Act., xni, quod dicitur Isa., xlix, 6:

et dicit quod Deus, cum sit unum, et det Posui te in lucem gentium ; et dixit in suis
unum esse parti et toti, et communi uni- sanctis Epistohs, scihcet I Corinth., vni, 5,
tati et multitudini , inquantum omnis mul- « motus» per inspirationem « a Deo, » quia

titudo aliqualiter participat unum ; ipse, « sunt qui dicantur dii sive in ccelo
etsi
inquam, sic « existens unum, » et dans sive in terra, nobis tamen unus Deus
unitatem, « supersubstantialiter est unum Pater, ex quo omnia, et nos in iho et unus ;

simpliciter, » sicut bonum et ens, quia non Dominus Jesus Christus, per quem omnia,
est aliquid eorum quibus dat esse unum. et nos per ipsum. » Ex hac enim auctori-
Non enim est sicut unum quod est pars tate patet quod multitudo deificatorum et
multitudinis, cum
ex aequo connu- nihil ei in ccelestibus, sicut sunt angeh, et in terra,
merari possit, neque etiam est unum sicut sicut sancti homines, non praejudicat uni.
ahquod totum ex partibus constitutum et ; tati deitatis quae communis est Patri et
sic non est unum eo modo quo aha, neque Fiho.
habet unum quasi participans ipse, sed Deinde cum dicit : « Etenim in divinis
tamen unum est elongatum ab istis quae unitiones discretiones superant, » assignat
hoc sunt unum, inquantum est super unum rationem dictorum. Ideo enim processio
quod invenitur in existentibus creatis, et prsedicta et muhiphcatio et discretio uni-
hocest unum quod producit muhitudinem tatem divinam non tohit, quia « in divinis
rerum in esse, et perficit attribuendo rebus unitiones superant discretiones, et princi-
proprias perfectiones, et continet conser- pantur eis » unitiones enim attenduntur
:

vando omnia in suo esse et in suo ordine. secundum ipsam divinam essentiam; dis-
Deinde cum dicit : «Rursus ex ipsius cretiones autem secundum simihtudines
deificatione deiformi, uniuscujusque se- Dei rebus impressas, quae multum defl-
cundum virtutem multis diis factis, videtur ciunt a suo principio et ideo divina nihi- ,

quidem esse et dicitur unius Dei discretio lominus remanent unita, postquam ihud
et muhiphcatio, » ostendit idem in ipso unum, quod est Deus, discernitur per di-
nomine deitatis, et dicit quod « videtur versas simhitudines « discretione inegres-
esse et dicitur unius Dei discretio et multi- sibih, » quia nihil egi^editur de divina
phcatio, inquantum muhi dii fmnt ex
» essentia, « et unitiva, » quia tahs discretio
hoc quod Deus ahquas creaturas deificat unitatem divinam non tohit.
per conformitatem ad Deum secundum Deinde cum dicit « Istas communes et :

virtutem uniuscujusque deificatorum non
quod perfecte ei conformari possint, aut
quod per existentiam dii dicantur. Et quan-
quam sint et dicantur dii beatificari,
nihilominus tamen est unus principahs
Deus, qui est super omnem deitatem com-
municatam, « supersubstantiahter » exis-
: unitas totius deitatis discretiones, sive bono
convenientes processiones, nos ex Dei no-
minationibus manifestantibus ipsas in elo-
muM quhs, laudare, secundum quod est pos-
sibile, tentabimus, » promittit se de hujus-
modi in sequentibus acturum, et dicit quod
tentabit secundum suam possibilitatem cum

^ Parm. omittit « integrum. »

: * Al. — : « et mi- « ens. »
norari non possunt, nec minorantur. » — ^ Parm. ;

XXIX. ri
 418 COMMENTARIA IN LIB.
laude Dei exponere prsedictas discretiones,
quae sunt unita^ et communes toti deitati,
sive etiam nominentur processiones conve-
nientes bonitati divina?. Intendit autem eas
manifestare ex divinis nominibus qua3 in
Scriptura traduntur, quae demonstrant hu-
jusmodi processiones sicut cum dicimus
, pienda
Deum vivum vel sapientem, demonstratui^
CAPUT TERTIUM.
QUiE ORATIONIS VIRTUS, ET DE BEATO HIEROTHEO, ET DE REVERENTIA- ET TRAGTATU THEOLOGICO.
LECTIO L
Et primam, si videtur, perfectam, et totarum
Dei processionum manifestativam, boni nomina-
tionem inspiciemus, boni principem et superbo-
nam invocantes Trinitatem, quae est manifestativa
totarum providentiarum benigne ab ipsa donata-
rum. Oporlet enim nos orationibus primum ad
ipsam sicut boni principem produci, et magis ipsi
propinquanles, in hoc doceri oplima bona circa
ipsam coUocata. Etenim ipsa quidem universis
adest, non autem omnia ipsi adsunt. Cum^ autem
ipsam invocamus castissimis quidem orationibus
et revelata menle, et ad divinam unitionem aptitu-
dine, tunc et nos ipsi adsumus. Ipsa enim neque
in loco est, ut et absit a quodam, aut ex aliis ad
alia transeat; sed et dicere in omnibus existentibus
ipsam esse relinquitur ab infinitafe quse est super
omnia"''. Nos igilur ipsos orationibus extendamus
ad divinorum bonorum radiorum altiorem respec-
tum : sicut si multi luminis catena ex coelesti
summitate pendente, ad anteriora autem descen-
dente, semper ipsam mutatis manibus ad anterius
capientes, trahere quidem ipsam deorsum videre-
mur; revera autem non deponeremus illam, et
sursum et deorsum prsesentem, sed nosipsi sur-
sum ageremur ad altiores multorum luminum
radiorum splendores; aut sicut si navem ascen-
dissemus el teneremus quosdam funes ex quadam
Setra ad nos extensos, et sicut nobis ad auxilium
atos, non ad nos petram, sed nosipsos vere, et
navem ad petram adduceremus; sicut et e con-
•
verso si quis stans in navi, impingat petram stan-
tem juxta mare aget^ nihil contra petram stantem
, dum planam manifestationem, nec totaliter manum
et immobilem, sed seipsum ab illa separabit, et
quanto amplius impinget, amplius ab illa impin-
getur. Propter quod et ante omne, et magis theo-
logiam, ab oralione incipere est utile, non sicut
trahentes ubique praesentem et nusquam virtutem,
sed sicut divinis memorationibus et invocationibus
nosipsos ipsi tradentes etunientes. Et hoc forsitan
excusatione dignum, quod cum nobilis dux noster
Hierotheus Tlieoloqicas'* sloytkeioses supernatura-
liter congreget, nos, quasi illse non sulficiant, et
alias et praesentem theologiam conscripsimus. Et-
enim ille consequenter tractare omnia theolo-
si
gica negotia dignatus esset, et parlicularibus revo-
lutionii)us transisset universse theologise capilu-
lum, non nos ad tantum aut furoris, aut pravitalis
^ Al. « tunc. »
: —
^ In translatione Joannis Sa-
raceni quse extat in editione Commentariorum Dio-
nysii Chartusiani in S. Dionysii Areopagyta libros,
Colonise, an. 1534, impensis Petri Quentel additur
« et comprehendit omnia. » ^ —
in eadem transla-
DE DIVINIS NOMINIBUS,
processio vitse et sapientiae a Deo in crea-
turas. Hoc tamen pr*cognosci debet, quia,
ut dictum est, quaecumque Dei nominatio
ad ejus beneficentiam pertinens, de qua-
cumque divinarum personarum dicatur, de
omnibus personis absque dubitatione acci-
est.
perveniremus * quod aut arbitraremur ^ nos im-
mittere theologiis perspicacius illo et divinius,
aut bis eadem dicentes, vana loqueremur. Prseterea
et injuriam faceremus et magistro et amico exis-
tenti, etnos ex ejus eloquiis post divinum Paulum
introducti nobilissimam ipsms contemplationem
et manifestationes nobis ipsis arripientes. Sed
quoniam ille prudenter revera inducens divina,
conspicaces nobis definitiones exposuit, et in una
multacomprehendentes^, praecipiens nobis, et qui-
cumque sunt secundum nos magistri animarum
noviter quse perficiuntur, sicut est possibile, re-
serare et discernere commensurato nobis sermone
conspicaces et unitivas inlelleclualissimae virtutis
illius viri convolutiones; et multoties nos ipse ad
hoc hortatus es, et librum ipsum sicut superexce-
dentem remisisti ideo et nos hunc quidem sicut
;
perfectarum deliberationem magistrum his qui
sunt super multos determinavimus*', sicut queedam
secunda eloquia, et christorum Dei sequentia his ;
autem qui sunt secundum nos, juxta proportionem
nostram nos divina trademus. Si enim perfectorum
est fortis cibus, isto cibare alios quantse sit per-
fectioms? Recte igitur a nobis et hoc dictum est,
visionem quidem et intelligibilium eloquiorum
,
per se inspectivam et conspicacem ipsorum doc-
trinam provecta indigere virtute scientiam autem ;
verborum ad hoc ferentium, et disciplinam, sub-
jectis sanctificatoribus et sanctificatis convenire.
Quamvis ethoc a nobis observatum est valde
studiose, quod discreiis ab ipso divino duce secun-
apposuimus aliquando ad eamdem propositi ejus-
dem eloquii manifestationem. Quoniam et apud
ipsos Deo acceptos nostros hierarchas, quando et
nos, ut nosti, et ipse et multi sanctorum nostro-
rum fratrum convenimusad visionem corporis vitse
principis, et quod Deum susceperat. Aderat autem
et fraler Domini Jacobus et Petrus summa et ,
provectissima theologorum summitas. Postea visum
est post visionem ut universi hierarchse laudarem,
sicut unusquisque erat sutficiens, infinitate virtutis
bonitatem hierarchicse infirmitalis, omnes alios
sanctos magistros post theologos, ut nosti, supe-
rabat, totus excedens^, totus extasim patiens a
seipso, et ad laudata communionem patiens, et a
cunctis a quibus audiebatur et, videbatur, et co-
tione « quidem. » ^ Al. —« theologus. »
: ^ In —
cit. translatione « pervenissemus. »
: ^ Al. « ar- — :
bitremur, loquamur et faciamus. » ^ In cilata —
translatione « comprehendens. »
: ^ Ibid. « de- — :
terminamus. » — ^ AI. deest : « totus excedens. »
 ,, ,

OPtSCULUM VI [. 449
gnoscebatur, et non cognoscebatur, Deo acceptus audeamus, aut dicamus aliquid de divina philoso-
esse et divinus laudator judicalus. Et quld tibi de phia, nisi secundum mentem acceperimus, sicut
theologizatis ibi dicam? Etonini si non et meipsum non oporlet conlingentem divinoriiin cognitionem
oblitus sum, multoties novi a te, et partes quasdam negligere, et hoc nobis persuaserunt non solum
audiens illorum hynmorum a Deo motorum. lla secundum naturam desideria mentium amabiliter
tibi fuit studium non otioso divina exequi. Et, ut semper cupientia quam capere possunt superna-
mysficn illa, ut sicut multis non diccnda, et sicut turaluim contemplutioneni, sed et ipsa divinarum
cognitatibi, prailermittamus; quando multis opor- k^gum optima deposilio, prohibens quidem ea qnaj
tebalcommunicare, et quos csl possibile, ad sanc- sunt super nos multum scrutari et sicut super
,

torum cognilionem qua? est secundum nos addu- dignitatem, et sicut impossibiha omnia autem
;

cere quomodo excedebnt multos magistrorum

,
qusecumque a nobis desiderantur, et data sunt,
sanctorum, et temporis trilione, et menlis puritate, discere attente praecipiens, et aliis tradere beni-
et dcmonstrationum diligentia, et reliquis locutio- gne. Igitur istis et nos persuasi, et ad possibilem
nibus sanctis. Qiiare nunquam ad ita magnum divinorum inventionem non pigritantes aut formi-
solem contra inspicere conati sumus. Ita enim dantes, sed et non valentes nobis meliora con-
nobisipsis consentimus et scimus quod neque : templari slne auxibo relinquere non patientes, ad
sufticienter intelligere intelligibilia divinorum ca- conscribendum nosipsos deposuimus, novum qui-
pimus, neque quae sunt dicibilia Dei cognitionis, dem introducere nihil audentes, sed subtilioribus
dicere et eloqui. Longe autem existentes deficimus et particularibus singulorum mquisitionibus, ea
a divinorum virorum scientia ad theologicam ve- qu8e sunt dicla vere a Hierotheo, conspicaciter
ritatem quoniam ad hoc omnino propter abun-
: discernenles et manifestantes.
dantem reverentiam venimus, ut neque totaliter

" Et primam, si videhir, perfectam et nationem, boni, » id est secundum quam

totariim Dei processionum manifestativam, Deus nominatur bonus.
boni nominationem inspiciemus. » Post- Et ad hujusmodi nominationem accipien-
quam Dionysius praemisit qu«dam neces- dam considerandum est quod platonici ma-
saria ad sequentem doctrinam incipit , teriam a privatione non distinguentes
prosequi suam intentionem et primo ; ponebant eam in ordine non entis ut , dicit
prsemittit quoddam prooemium ad totum Aristoteles in Phijsicorum. Causahtas au-
I

opus sequens; secundo, incipit tradere tem entis non se extendit nisi ad existen-
doctrinam de divinis nominibus quam in- tia \ Sic igitur secundum eos causahtas
tendit, cap. iv. Circa primum duo facit. entis non se extendebat ad materiam pri-
Primo, ostendit necessarium esse ut ab mam, ad quam tamen se extendit causah-
oratione incipiat; secundo, excusat se quod tas boni. Cujus signum est quod ipsa
post Hierotheiun ipse conatus est eadem maxime appetit bonum. Proprium autem
tractare de quibus ille tractaverat, et quo- est effectus ^
ut convertatur per desiderium
modo reverentlam ad magistrum servat in suam causam. Sic igitur bonum est uni-
ibi : « Et hoc forsitan excusatione di- versahor et ahior causa quam ens, quia ad
gnum, )) et haec duo tanguntur in titulo plura se extendit ejus causahtas. Et quam-
capituh, qui tahs est : « Quae orationis vir- vis Dionysius hoc tangere videatur in se-
tus, » quantum ad primam partem capi- quenti capitulo, tamen aliam rationem hu-
tuh, de beato Hierotheo, et de reve-
« et jus ordinis considerasse videtur. Intendit
rentia et tractatu theologico » quantum , enim in hoc hbro agere de divinis nomini-
ad secundam partem. Circa primum tria bus manifestantibus processiones creatu-
facit. Primo, proponit quod intendit; se- rarum a Deo secundum quod est causa
,

cundo, manifestat propositum per ratio- rerum. Id autem quod habet rationem cau-
nem, ibi « Oportet enim nos orationibus
: sa?, primo et universahter est bonum. Quod

primum ad ipsum sicut boni principem apparet duphci ratione. Primo quidem,
produci » tertio, per exempla, ibi « Sicut
; : quia bonum habet rationem finis ; finis au-
si muhi luminis catena ex coelesti summi- tem primo habet rationem causae. Nam
tate pendente, ad anteriora autem descen- forma est causa inquantum facit materiam
dente, semper ipsam mutatis manibus ad esse actu; materia autem fit actu primo
anterius capientes, trahere quidem ipsam quando ab agente incipit. Secundo, quia
videremur, revera autem non deponere- agens agit sibi simile, non inquantum est
mus iham. » ens quocumque modo, sed inquantum est
Dicit ergo primo quod si hoc conveniens perfectum. Perfectum enim, ut dicitur
videbitur inter ahas divinas nominationes, YIII Metaphys., est quod potest sibi simile
nunc debemus considerare ipsam « nomi- facere. Perfectum autem habet rationem

^ Parm. : « entia. » — > Parm. : « affectus. »

 ; ,

m COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

boni. Sic igitiir qiiidqiiid Deus facit crea- tionibus, quibus illecti retrahimur inferius,
turis, sive esse, sive vivere et quodcumque et hoc tangit cum dicit : a castissimis
aliud, totum ex bonitate divina procedit, orationibus. » Secundo, ut inteUectus nos-
et totum ad bonitatem pertinet creaturae. ter non obumbretur caligine phantasma-
Et ideo dicit quod nominatio est perfecta, tum quod accidit iUis qui spirituaha non
;

inquantum omnia comprehendit et est , supra corporalia capere volunt ut qui ^ ;

manifestativa omnium divinarum proces- posuerunt Deum effiguratum figura hu-

sionum. mani corporis propter quod etiam impe-
;

Ad hoc autem quod de processione boni dimur ab ascensu in Deum, et quantum ad

tractemus, oportet nos orando invocare hoc dicitur « revelata mente. » Tertio, ut
:

sanctam Trinitatem quse est principium ,

vohmtas nostra per caritatem et devotio-
omnis boni et est super omnem bonitatem. nem sit ordinata in Deum, et hoc est quod
Sicut enim ipsa ex sua benignitate dat om- subdit « Et apti ad divinam unitionem. »
:

nia dona ab ea provisa, ita ipsa sola suffi- Deinde cum dicit Ipsa enim neque in
: <(

cienter manifestare potest opera enim ; loco est, » probat quod supposuerat, sci-
artis in artifice optime cognoscuntur. licet quod deitas universis adest quod ,

Deinde cum dicit « Oportet enim nos :
orationibus primum ad ipsum sicut boni
principem produci, » manifestat proposi-
tum per rationem, dicens quod oportet nos
ad cognoscendas divinas processiones divi-
nae bonitatis, Trinitatem orando invocare,
et circa hoc tria facit. Primo, ponit ratio-
nem ad principale propositum secundo
manifestat quoddam
tum, ibi : « Etenim
quidem probat duabus rationibus. Deitas
enim non est in loco ut defmita vel circum-
scripta loco. Omne autem quod alicubi ad-
est ahbi non existens, aut quod sic transit
ad qusedam ut alia deserat, est in loco ut
circumscriptum vel defmitum. Non ergo
hoc de deitate dici potest. Manifestum est
;
,
autem quod alicui praesens est, ad minus
in ratione supposi- sibiipsi; ergo omnibus adest. Secundam
ipsa quidem universis rationem ponit, ibi Sed et dicere in
: ((

adest ; » tertio ,
probat quoddam in hac omnibus existentibus ipsam esse rehnqui-
ratione assumptum, ibi « Ipsa enim ne- : tur ab infmitate, quae est super omnia. »
que in loco est. » Dicit ergo quod oportet <( Omne infmitum quod est super omnia, et
nos produci, » id est extendi, per orationes comprehendit omnia, adest omnibus, sed
ad ipsam Trinitatem, sicut ad principium Trinitas est hujusmodi ergo rehnquitm^ ;

omnis boni processionis, quia per hoc quod
nos oramus ei appropinquamus et quanto
magis propinquamus ei, tanto magis pos-
sumus addiscere dona bonitatis ejus, quse
circa ipsam coUocantur, quasi ab ea per
similitudinem bonitatis derivata quanto
enim ahquis magis appropinquat ahcui rei,
magis cognoscit quae circa ipsam sunt.
Deinde cum
Etenim ipsa quidem
dicit : «
universis adest, » quoddam quod propo-
suerat manifestat, scihcet quod per oratio-
nem nos appropinquamus sanctae Trinitati
et dicit quod « ipsa quidem » sancta Trini-
tas, omnibus adest, » inquantum omni-
c(
bus sua dona communicat « sed non
omnia ipsi adsunt, » inquantum deficiunt
a participatione ejus. Sed quando nos « in-
quod ipsa adsit omnibus. Et ex hoc potest
; accipiquod nulla creatura sit ubique, cum
ex infmitate Dei hoc per consequentiam
relinquatur quod Deus sit in omnibus. Ul-
timo autem concludit principale intentum
; quod debemus nos per orationem exten-
dere ad altiorem considerationem radiorum
divinae bonitatis.
Deinde cum dicit : « Sicut si multi lumi-
nis catena ex summitate pendente,
coelesti
ad anteriora autem descendente, semper
ipsam mutatis manibus ad anterius capien-
tes, trahere quidem ipsam deorsum vide-
remm% revera autem non deponeremus
; Ulam, » manifestat propositum per exem-
pla; et primo, ponit exempla duo ad propo-
situm manifestandum secundo, concludit ;

vocamus ipsam, tunc adsumus ei, n appro- principale propositum, ibi « Propter quod :

pinquantes ad ipsam. Sed ad hoc quod et ante omnemagis theologiam, ab ora-

et
oratio nos faciat ei propinquos, tria requi- tione incipere est utile. » Primum exem-
runtur. Primo, quod sensuahtas sit munda plum est quod imaginemur catenam multi
ab omnibus carnalibus et mundanis affec- luminis quae pendeat a summitate coeli, et

< Cod. Vict. : « valent. »


descendat usque ad
nostra. Si acciperemus illam catenam, et
semper mutaremus manus versus supe-
rius, videremus quidem traliere catenam
deorsum; sed secundum veritatem non
dejiceremus eam, cum ipsa esset prcesens
sursum et deorsum secl nosipsi elevare-
mur in majorem splendorem illius lumi-
nosae cateuce. Secundum exemplum ponit
ibi Aut sicut si navem ascendissemus, »
: ((
et dicit quod si ascenderemus in navem
(( et teneremus quosdam funes, » qui ex-
tenderentur « ab aliqua petra » exteriori;
« ad nos, » qui essent nobis ad auxilium
dati; non traheremus ad nos petram, »
<(
sed secundum rei veritatem, « et nosipsos
et navem duceremus ad petram et e con-
trario si aliquis stans in navi impingat n
ad petram quse stat juxta mare, nihil
((
ageret contra petram, » quae est stans et
immobihs sed seipsum separabit ab
, ((
illa » et tanto magis « quanto magis im-
; divinam providentiam immobilem esse,
pinget ad eam. »
Ad hoc autem quod ista exempla ad pro-
positum adaptentur, considerandum quod
circa orationem secundum quinque opinio-
nes oportet diversimode judicare. Quidam
enim sustulerunt totaUter Dei providen-
tiam, ponentes omnia a casu accidere, et
hsec fuit opinio epicureorum. Quidam vero
posuerunt Dei providentiam circa res in-
corporales et universales sed a rebus hu-
manis divinam providentiam subtraxerunt,
et haec fuit opinio
corum. Quidam vero extenderunt divinam
providentiam usque ad omnia sed dixe-
runt ex divina providentia res omnes ne-
cessarios eventus habere, totahter a rebus
contingentiam auferentes et haec fuit opi-
nio stoicorum, ponentium
tabilem causarum* seriem, quam fatum
nominabant, omnia ex necessitate contin-
gere. Quarta fuit opinio quorumdam ^Egyp-
tiorum qui dixerunt providentiam Dei
, consequenter tractare omnia theologica ne-
mutabilem esse. Quinta fuit opinio quo-
rumdam platonicorum, dicentium quod di-
vina providentia immutabihs est, sed sub
ea res ahquae mutabiUter et contingenter
continentur. Primae igitur tres opiniones
totahter orationis fructum evacuant. Si
enim Deo nuha cura est de rebus, vel sal-
tem non est ei cura de rebus humanis, aut
si omnia ex necessitate eveniunt, frustra
1 Parm. : « ineffabilem
; ;
OPUSCULUM VII. An
terram coram facio Deo preces funduntur. Quarta autem opi-
nio fructum orationis non tohit, sed ei phis
dcbito tribuit, scihcet immutare divinam
providentiam. Unde sola quinta opinio rec-
tum^ judicium de oratione habet, quam
Dionysius hic sequitur, ut scihcet per ora-
, tionem nosipsos trahamus mutabiles exis-
tentes ad divinae providentia? participatio-
nem; non autem credamus nos divinam
providentiam posse mutare. Catena ergo
himinis ab immobih cceh summitate de-
pendens, vel funes qui ab immobih petra
extensi sunt signiflcant ordinem divinae
,
providentiae ab immobihtate divinae sa-
pientiae procedentem. Quod autem dicit
catenam ubique praesentem in coelo et in
; terra, et deinde omnibus adesse, signiflcat
providentiam ejus ad omnia se extendere,
contra primam opinionem. Quod autem
dicit de immobihtate lapidis et quod catena
luminis ad nos trahi non potest, signiflcat
contra quartam positionem vel opinionem.
Quod autem dicit quod nosipsi sursum
ducimur per catenam immobilem, et petrae
appropinquamus per funem, aut ab ea se-
paramur per impulsionem, signiflcat mo-
bihtatem nostram ad sequendum divinae
providentiae fructum, contra tertiam posi-
tionem. UUimo conchidit propositum, quod
scihcet ante omnia, maxime autem theolo-
; gica negotia, utile est nos incipere ab ora-
tione,non ita quod nos per orationem
quorumdam peripateti- trahamus divinam virtutem, quae ubique
praesens est et nusquam concluditur, sed
, divinam commemorationem et in-
sicut per
vocationem nosipsos trahentes et ei unien-
tes.
, « Et hoc forsitan excusatione dignum. »
secundum inevi- Praemissa orationis necessitate, procedit
Dionysius ad sui excusationem et primo, ;
ponit unde accusabihs ahcui videri posset
secundo, se excusat, ibi Etenim si iUe
: ((
gotia dignatus esset ..., non nos ad tantum
aut furoris aut pravitatis pervenissemus
quod aut arbitraremur nos immittere theo-
logns perspicacius iUo et divinius, aut his
eadem dicentes vana loqueremur. » Dicit
ergo primo quod hic videtur excusatione
dignus, quod cum Hierotheus, qui fuit no-
biUs magister ejus, adunaverit subtUiter
loquendo quosdam tractatus de rebus divi-
earum seriem.»— ^ Parm. : « utrumque. »
4^22 COMMENTARIA IN LIB. DE DIYINIS NOMINIBUS.
nis, Dionysiiis scripsit et alios tractatus de homines ad « divina inducens » et praece-;

rebiis divinis, et prsesentem librum, ac si pit Dionysio et ahis ei similibus « qui sunt
tractatus Hierothei non sufficerent, quod magistri animarum » quae de novo ins-
ad quamdam irreverentiam pertinere vide- truuntur, quod secundum eorum possibili-
tur. tatem manifestarent et distinguerent ab eis
Deinde cum dicit « Etenim si ille conse- : universales determinationes profundae con-
quenter tractare omnia theologica negotia templationis « illius viri, » in quibus multa
dignatus esset, » procedit ad sui excusatio- involvebat in uno et hoc facerent « ser-
,

nem et circa hoc tria facit. Primo, excusat

, mone eis commensurato, » non ita univer-
se ab irreverentia secundo ostendit reve- ; , sali sicut usus fuerat Hierotheus. Ipse etiam
rentiam suam ad Hierotheum, ibi « Quo- : Timotheus multoties exhortatus est Diony-
niam apud ipsos Deo acceptos nostros
et sium ad hoc ipsum complendum, et hbrum
hierarchas ... aderat et frater Domini Jaco- Hierothei ei remiserat sicut ejus capacita-
bus et Petrus » tertio, concludit intentio-
; tem excedentem. Quia ergo ista ita sunt,
nem suam in hoc opere conscribendo, ibi : ideo nos determinamus praedictum librum
« Igitur istis et nos persuasi
ad conscri- . . . essemagnarum perfectarum consideratio-
bendum nosipsos deposuimus. » Excusat num, non aptum quibuscumque sed his ,

autem tripUciter. Prima excusatio est quod tantum qui sua capacitate multitudinem
ea quae Hierotheus in unum dixerat, ipse excedunt ita quod ille liber habet quam-
;

ex mandato Hierothei et ad petitionem Ti- dam secundam auctoritatem ab eloquiis

mothei per singula tractavit, et hoc est Scripturae canonicae, cui nulla auctoritas
quod dicit qiiod si Hierotheus dignatus adaequari potest ; ita quod verba iUius libri
esset tractare per ordinem omnia quse per- consequenter se habent ad verba « Chris-
tinent ad theologicam considerationem et torum Dei, » id est ad verba sanctorum
tractatum totius theologise, quem sciUcet apostolorum, qui dicuntur Christi propter
quasi in quodam genere et summa peregit, plenitudinem spiritualis gratiae, et propter
voluisset percurrere perscrutando in parti- sacerdotii dignitatem. Et sic cum ille liber
culari, Dionysius non pervenisset ad tan- tam altus conveniat tantum perfectis,
^

tum furorem vel pravitatem quod vellet « nos secundum nostram proportionem

scribere de divinis. Quod autem ad furorem trademus divina his qui secundum nos, »
vel pravitatem pertinuisset, ostendit altero id est imperfectis nobis similibus. Non
duorum modorum, quorum unus est quod enim sufficimus ad perfectam doctrinam
Dionysius arbitraretur se elevare ad consi- perfectis tradendam, « quia si solidus
derationes theologicas perspicacius quam cibus, » id est perfecta doctrina, « perfec-
Hierotheus et magis divine alius modus ; torum tantum est, » ut dicitur Hebr., v,
est quod ipse non crederet se altiora di- quia ipsi soli doctrinam perfectam capere
cere : et tunc sequerentur duo inconve- possunt, majoris perfectionis est taU cibo
nientia, quorum unum est quod eadem ((alios cibare. » Majus enim est perfectam
repetendo quae Hierotheus dixisset, inuti- doctrinam alios docere quam eam ab aliis
liter scriberet, et sic incurreret vanilo- capere posse.
quium ahud inconveniens
; est quod quasi Considerandum est autem quod quanto
furtive arripiendo sibi nobihssimam con- aUquis intellectus est aUior et perfectior,
templationem et manifestationem divino- tanto plura in uno potest comprehendere.
rum ipsius Hierothei, faceret ei injuriam, Infirmitas autem intellectus requirit ut
cum tamcn ipse fuerit magister ejus et singula singulariter explicentur. Et ideo
amicus, et Dionysius fuerit introductus ad doctrinam Hierothei in paucis multa com-
theologicam cognitionem maxime ex verbis prehendentem dixit perfectam.
Hierothei, tamen post doctrinam Pauli. Secundam excusationem ponit ibi , :

Sed Hierotheus exposuit quasdam determi- « Recte igitur a nobis et hoc dictum est » ,

nationes « conspicaces, » id est ex magna

: et dicit quod recte dici potest ad suam
difficultate et intelhgentia acceptas, et excusationem quod ad Iioc quod aliquis
,

(( comprehendentes muUa in uno » univer- per se inspiciat inteUigentiam eloquiorum

sali, secundum rei veritatem, « prudenter » divinorum, qua3 sunt eloquia sanctae Scrip-

Al. : « communicat.

turae, et ipsa perspicua
se considerata requirit perfoctamvirtutem.
Sed quod aliquis haheat scientiam et consi-
derationem verhorum introducentium ad
praemissam considerationem et doctrinam,
et quod ista verba addiscat, potest conve-
nire etiam imperfectiorihus, et doctoribus,
quos vocat sanctificatores et doctis, quos
vocat sanctificatos. Sicut igitur per se ins-
picere et docere scientiam divinorum per-
fectam ad Hierotheum pertinehat, qui
perfectus fuit, ita hahere scientiam expo-
nendi praedictam doctrinam et addiscere
hujusmodi expositionem ad minores per-
tinet inter quos Dionysius se computat.
, post apostolos, quibus nullus alius compa-
Tertia excusatio ponitur, ibi « Quamvis
et hoc a nobis observatum est valde stu-
diose » et dicit quod etiam hoc studiose
, et quasi extra seipsum positus, his quae
Dionysius observavit, quod ipse totahter
manum non apposuit, nec etiam ad mani-
festandum verha Hierothei in illis quae
Hierotheus distinguere voluit, secundum
planam manifestationem.
Deinde cum dicit « Quoniam et apud:
ipsos Deo acceptos nostros hierarchas
aderat et frater Domini Jacobus et Petrus, »
ostendit reverentiam quam ad Hierotheum
hahet; et primo, ostendendo magnitudinem
ejus ; secundo recognoscendo propriam
, rotheus protulerat, Deo inspirante, dum eas
humihtatem, ihi « Ita enim nobisipsis
: a Timotheo prolatas audivit. Tantum enim
consentimus. » Ex his enim duohus sequi-
tur quod ahquis ahum in reverentia ha-
beat, quod de illo magna sentit, et de se
parva. Commendat autem Hierotheum du-
pliciter. Primo quidem, quantum ad hoc
quod fuit suhtihssimus et totus divinus
secundo, quantum ad hoc quod parvulis in
Christo lac utiliter noverat dare, ihi « Et
ut mystica illa, ut sicut multis non dicenda,
et sicut cognita tibi,
quando multis oportebat communicare
quomodo excedebat multos magistrorum
sanctorum. » Dicit ergo primo quod ipse
Dionysius simul cum Timotheo et ipso
Hierotheo, et multis ahis sanctis fratribus,
convenerunt apud apostolos ad videndum
corpus ejus qui est principium totius vitae,
et « quod suscepit Deum. » Et potest intel-
ligi de corporali visione Christi, de qua
facit mentionem Apostolus I Corinth., xv.
Corpus enim Christi est corpus Dei, qui est
vitae princeps, et illud corpus per unionem
Deum suscepit; unde et
Parm. : « incarnatione. »
»
OPUSCULUM VII. 423
eorum doctrina in est, secundum illud Joan., n, 21 Boc :
autem dicebat de templo corporis sid. Po-
test etiam intelligi quod convenerunt ad
videndum corpus beatai Virginis Mariae in
ejus morte, quod etiam suscepit Deum in
utero ^ Et in illo conventu « aderat etiam
Jacobus frater Domini et Petrus, » quod
, erat summum caput omnium apostolorum.
Post visionem autem praedictam visum est
omnihus, ut universi apostoli et episcopi,
qui ibi aderant, laudarent inhnitam « boni-
tatem divinae infirmitatis, » id est humani-
, tatis, sicut unicuique erat possihile. Et tunc
, Hierotheus superabat omnes magistros
: rari dehet^; et in illa laude erat « totus
excedens » omnia sensihiha et mundana,
laudabat, per quamdam unitionem con-
junctus videbatur, et sic ah omnibus, qui-
cumque audiebant et videbant, sive ante
eum cognovissent, sive non « judicatus ,
est Deo acceptus et divinus laudator. » Et
quid potest dici de his quae ipse ibi theolo-
gizavit, qua3 tam subUmia fuerunt? quae,
ut Dionysius dicit, si ab ejus mente non
excidit, multoties recognovit quasdam par-
tes illarum divinarum laudum, quas Hie-
fuit Timotheus in studio circa divina, ut
ea quse audivit, etiam curavit memoria re-
tinere.
Deinde cum dicit : « Et ut mystica illa, ut
sicut multis non dicenda, et sicut cognita
;
tihi, praetermittamus quando multis opor-
,
tebat communicare quomodo excedebat
. .
. ,
: multos magistrorum sanctorum, » com-
mendat eum de eruditione simplicium, et
prsetermittamus, dicitquod, ut omittat loqui de illis occultis
,
quia Timotheo nota erant; hoc
ihi dictis,
dicendum est quod quando oportebat di-
vina communicare multitudini, et reducere
quos poterat ad cognoscendum sancta, co-
gnitione proportionata imperfectis, exce-
debat Hierotheus multos sanctorum nos-
trorum « et temporis tritione, » quia pluri-
mum temporis terebat sive expendebat in
docendo, « et mentis puritate, » quia non
obvolvebatur phantashs aut erroribus, qui-
bus impediretur a recto judicio veritatis;
« et demonstrationum diligentia, » id est
templum dictum efficacia verborum in demonstrando veri-
— ' Parm. : «^poterat.
 ;

COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

tatem, « et reliquis locutionibus sanctis, » legum prohibet multum scrutari- ea quse
id est in aliis qua^ requimntur ad sanctas tum quia sunt supra digni-
sunt supra nos,
locutiones. Unde concludit quod nunquam tatem nostram, tum quia impossibile est
fuitsuus conatus ut respiceret contra tan- nobis adipisci ut patet in Ecclesiastico,
,

tum solem, scilicet Hierotheum, se ei prse- cap. ni, 22, ubi dicitur Altiora te ne quse-
:

ferendo aut sequando. sieris. Sed ea quae a nobis desiderantur, et

Deinde cum dicit « Ita enim »

: nos data sunt nobis ut ea capere possimus,
« nobisipsis consentimus, « ostendit quam prsecipit lex divina nos attente discere, et
humilia de se sentiat, et dicit quod ita est aliis benigne tradere, secundum illud Sap.,

conscius quod ipse non est sufficiens

sibi vn, 13 : Quam sine fictione didici, et sine
ad intelligendum divina, non solum quse invidia communico. Et hoc etiam ex pluri-
sunt supra intellectum humanum, sed bus aliis Scripturae locis habetur.
etiam multa quse sunt intellecta ab aliis Deinde cum dicit « Igitur istis et nos
:

hominibus, et similiter reputat se insuffi- persuasi ad conscribendum nosipsos

cientem ad dicendum et manifestandum ea
quse de divina cognitione ab ahis dici pos-
sunt et multo longe reputat se deficere a
; et non revocatur ab inveniendo veritatem
scientia theologicai veritatis
tiores habuerunt. Et hoc ideo introducit,
quia ad hoc deductus est propter perfectam
reverentiam quam habet ad majores et ad
divinam philosophiam quia totaliter non ,
audet cogitare aut dicere ahquid de divina
sapientia ea quae^ secundum suam
nisi
deposuimus, » concludit suam intentionem,
et dicit quod persuasus est ex prsemissis,
quam perfec- divinorum secundum scientise possibihta-
tem, neque propter pigritiam, neque prop-
ter formidinem pusillanimitatis. Iterum non
poterat animus ejus pati ut sine auxilio
dimitteret eos qui non poterant majora
contemplari quam ipse. Propter omnia hsec
disposuit se ad scribendum hoc opus : ita

mentem capere potest et illa ^ etiam audet,

;
tamen quod nihil novum
auderet introdu-
et dicit quod non oportet negligere divi- cere sed ea quae conspicaciter a Hierotheo
;

norum cognitionem, quam contingit ali- dicta sunt in quadam universali intelligen-
quem posse habere. Et ad hoc dupliciter tia, vult distinguere, et manifestare per

persuasus est. Primo quidem, ex naturali quasdam inquisitiones magis particulares

desiderio mentium, qua3 semper cum quo- et subtiles, descendendo ad singula. Et
dam amore cupiunt contemplationem loquitur per similitudinem corporalium, in
rerum supernaturalium, quam capere pos- quibus quanto aliquod totum in plures
sunt, quia per hoc maxime perficiuntur partes dividitur, subtiliores partes effi-

secundo, quia optima dispositio divinarum ciuntur.

CAPUT QUARTUM
DE BONO, LUMINE, PULGHRO, AMORE, EXTASI ET ZELO;
ET QUOD MALUM NEQUE EXISTENS, NEQUE EX EXISTENTE, NEQUE IN EXISTENTIBUS EST.

LEGTIO I.

Si igitur oportet, jam sermone ad ipsam eamus
boni nominationem, quam excellenter attribuunt
theologi superdese deitati, et ab omnibus determi-
nant, ipsam, sicut reor, thearchicam essentiam,
bonitatem dicentes, et quoniam ea quse est bonum
ut substantiale bonum, ad omnia existentia exten-
dit bonitatem. Etenim sicut noster sol non Talioci-
nans aut praeeligens, sed per ipsum esse illuminat
omnia participare lumine ipsius secundum pro-
priam rationem valentia ita quidem et bonum
, incorporales, et immateriales intelliguntur, et sicut
super solem, sicut super obscuram imaginem se-
gregare archetypum, per ipsam essentiam omnibus
existentibus proportionaliter immittit totius boni-
tatis radios. Propter ipsos substiterunt intelligibiles
et intellectuales omnes, et substantise, et virtutes, et
operationes; propter istos sunt et vivunt, et vitam
habent indeficieutem et imminorabilem, a corrup-
tione universa, morte, et materia et generatione
mundse existentes, et ab instabili et fluxa et ali-
quando aliter ferente variatione elevatse ; et sicut
mentes supermundane intelligunt, et existentium

^ Parm. : « nisi quod. » — « Al. : « et illam. »


proprie illuminantur rationibus, et rursus ad
cognata propria deferunt, et mansionem ex boni-
tate habent, et collocatio ipsis inde est et conti-
nentia, et cuslodia, et cibus bonorum et ipsam
desiderantes, et esse et bene esse habent; et ad
ipsam, sicut est possibile, tiguratie et boniformes
sunt, et sequentibus communicant, sicut divina
lex inducit, dona ad ipsos ex bono venientia ^ Inde
ipsis supermundani ordinos, ad so invicem uni-
tiones ad se invicem captiones, inconfusae discre-
tiones, subjectorum ad meliores sursum agentes
virtutes, circa secundas providentice provectiorum
propriorum uniuscujusque virtutis
circa seipsas intransmutabiles convolutiones, circa
desiderium boni identitates, et summitates, et
quaecumquse alia dicta sunt a nobis in tractatu De
angelicis proprietatibus et ordinibus.
cumque coelestis hierarchise sunt angelis conve-
nientes mundationes, supermundane illuminatio-
Praemisso prooemio, jam accedit ad pro-
sequendum principalem intentionem. Et
ut sequentium capitulorum intentio, nu-
merus et ordo pateat, considerandum est
quod sicut in i et n cap. dictum est, in hoc
libro exponere divina nomina,
intendit
quibus manifestantur processiones Dei in
creaturas. Principium autem commune
omnium harum processionum, bonum est,
ut in ni cap. dictum est, quia quidquid a
Deo in creaturas procedit, hoc creatura?
suae propter suam bonitatem communicat.
Et ideo primo agit in hoc iv cap. de bono
et etiam de his quse ad considerationem
boni pertinent. Si autem singulse proces-
siones considerentur quas divina nomina
manifestant, tria videmus ex divina boni-
tate esse rebus attributa. Primo quidem,
ut in se sint et perficiantur secundo, ut ad ; ejusdem sunt considerationis. Malum au-
invicem comparentur tertio, utordinentur
; tem opponitur bono unde in cap. de bono
in fmem. Si autem ipsae res in se conside-
rentur, primum et communius quod
eis invenitur, est esse; secundo, vivere;
tertio, cognoscere; quarto, justum esse
vel virtuosum. Et secundum hunc ordinem
de divinis nominibus prosequitur. Primo
quidem, post bonum, de ente in quinto
capitulo secundo, de vita, in sexto tertio,
; ;
de sapientia, in septimo quarto, de virtute ;
et justitia, in octavo. Comparatio autem
rerum ad invicem attenditur secundum
duo. Primo, secundum aUquid intrinsecum,
prout una res dicitur alteri simiKs vel
aequahs, eadem vel diversa, propter con-
venientiam in substantia, quantitate aut
quahtate, et de his agit in nono capitulo.
Secundo vero, secundum ahquid extrinse-
^ Al. : « convenientia. » — * In cit.
« propriam uniuscujusque virtutum.
;
OPUSCULUM Yll. m
nes et perfectiva totius perfectionis angelicae, ex
omnium causa et fontana sunt bonitate, ex qua et
boniforme ipsis donatum est, et manifestare in
; ipsis occultam bonitatem, et esse angelos, sicut
enuntiativos divini silentii, et sicut lumina clara
interpretativa ojus quod ost in abditis ^ prsepositos
et prsemissos. Sed et post illas claras et admirabi-
les menles animae, et qua3cumque sunt bona
,
animarum, sunt propter superbonitatem bonam,
intellectuales ipsas esse, habere* substantialem
vitam inconsumptibilem ipsuni esse et posse, , ;
extensas ad angelicas vitas, per ipsas sicut bonos
custodise*, et duces ad omnium bonorum^ principatum rursum
agi, et inde emanantium illuminationem in parti-
cipationem fieri, secundum illorum proportionem,
et deiformi bono secundum virtutem participare,
Sed et quse- et qusecumque alia a nobis in sermone de anima
sunt numerata.
cum, sive secundum quod continentur sub
una parte, sive secundum quod continentur
sub una mensura, et de his agit in decimo,
ubi agitur de omnipotente et antiquo die-
rum. Hanc autem ordinationem eorum se-
quitur pax et tranquilhtas ordinis unde in ;
undecimo agitur de pace. Sed circa ordinem
rerum in fmem duo sunt consideranda :
scihcet providentia gubernantis et ordi-
nantis in finem, et de hoc agitur in duo-
decimo capitulo, ubi agitur de Rege regum
et Domino dominorum ; et ipse finis, ad
quem res per providentiam et gubernatio-
nem perveniunt et hoc pertinet ad deci- ;
mum tertium capituhim, in quo agitur de
perfecto etimo.
Ad sciendamvero continentiam hujus
IV cap., est quod opposita
considerandum
;
determinat etiam de malo. Rursus, quia
in actus per objectum cognoscitur, ad eam-
dem considerationem reducitur actus et
objectum. Bonum autem est proprium ob-
jectum amoris unde in hoc cap. boni agit
;
etiam de amore, et de extasi, quse est
efTectus amoris, ut patebit, et de zelo qui
quamdam amoris intentionem signat. Item
cum bonum sit quod omnia appetunt, quae-
cumque de se important appetibihs ratio-
nem, ad rationem boni pertinere videntur
hujusmodi autem suntlumen etpulchrum,
de quibus etiam in hoc cap. agit. Et hanc
intentionem capituh exprimit tituhis, qui
tahs est « De bono, lumine, pulchro,
:
amore, extasi et zelo. » Primo igitur, in
hoc capitulo determinat de bono, et primo
translatione « in adytis. » — ^*
Al. deest « habere. » — ^ In cit.
» - ^ ibid. versione : « bonum. »
426 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
ostendit qualiter bonum sit in Deo; se- ram » et deficientem « imaginem per ,

cundo, qualiter creaturis communicetur, suam essentiam proportionahter immittit

ibi « Propter istos substiterunt intelligi-
: omnibus existentibus radios » suae « boni-
biles et intellectuales omnes et substantia^, quantum ad omnia quae ad bonita-
tatis, »

et virtutes, et operationes. » Circa primum tem pertinent. Considerandum est autem

duo Primo, ostendit quomodo attri-
facit. quod non rephcavit in Deo Non ratioci- : <(

buatur Deo secundo, inducit exemplum,

; nans aut prceeligens, » quod de sole dixerat,
ibi « Etenim sicut noster sol non ratioci-
: sed sicut de sole dixerat quod per ipsum
nans aut pr«eligens, sed per ipsum esse suum esse illuminat, ita de Deo subdit
illuminat omnia , ita quidem et bonum quod per suam essentiam omnibus bonita-
super solem. » Dicit ergo primo quod post tem tradit. Esse enim solis non est ejus
praemissa jam oportet sermonem dirigere intehigere aut velle, etiam si intehectum
de hoc nomine « bonum, » quod in sacra et voluntatem haberet ; et ideo quod facit
Scriptura excellenter attribuitur suprem* per suum esse, non facit per inteUectum et
deitati qua? in bonitate', distinguitur ab voluntatem. Sed divinum esse est ejus in-
omnibus aliis rebus, ut patet per illud teUigere et velle; et ideo quod per suum
Lucse, xvui, 19 Nemo honus, nisi solus
: esse facit, facit per intellectum et volunta-
Deus. Et hoc propter duo primo quidem, : tem. Et ideo signanter dixit quod Deus
quia ipsa divina essentia est ipsa bonitas, segregatur a sole sicut archetypum supra
((

quod non contingit; Deus

in aliis rebus obscuram imaginem. »

enim est bonus per suam essentiam, omnia Deinde cum

Propter istos substi-
dicit : «

vero alia per participationem. Unumquod- terunt inteUigibiles et inteUectuales omnes

que enim bonum est secundum quod est et substantiae, et virtutes et operationes, »
res actu Deo autem proprium est quod sit
; ostendit quomodo bonitas inveniatur in
suum esse; unde ipse sohis est sua bonitas. creaturis aDeo diffusa; et primo, quomodo
Item res aUae, etsi inquantum sunt, bonae inveniatur in angeUs; secundo, quomodo
sint, tamen perfectam bonitatem conse- inveniatur in animalibus rationabilibus,
quuntur per aUquod superadditum supra ibi : (( Sed et post illas claras et admirabiles

eorum esse, sed Deus in ipso suo esse mentes, animae et quaecumque sunt bona
habet complementum suae bonitatis. Item animarum sunt propter superbonitatem
ordinem ad ahquid
res ahae sunt bonae per bonam; » tertio, quomodo inveniatur in
ahud, quod est ultimus fmis Deus autem ; aliis creaturis corruptibilibus, ibi : (( Sed et
non ordinatur ad ahquem fmem extra se. de ipsis irrationaUbus animabus aut ani-
Sic igitur primum quod est proprium maUbus, si oportet dicere, quaecumque
divinsR bonitatis est quod ipsa bonitas est propter bonum animata sunt et vivificata ; »

essentia divina, secundum proprium ejus quarto ,

quomodo inveniatur in materia
est quod extendit bonilatem ad omnia, prima, ibi : « Si autem et super omnia
quae per participationem dicuntur derivari existentia est, sicut quidem est bonum et
ab eo quod per essentiam dicitur. carens forma format; » quinto, quomodo
Deinde cum dicit « Etenim sicut noster
: inveniatur in corporibus coelestibus, ibi :

sol non ratiocinans aut pra^ehgens, sed per
ipsum esse ihuminat omnia itaquidem
et bonum super solem, » manifestat per
exemphim quod dixerat de diffusione bo-
nitatis, et dicit quod, « sicut noster sol »
(( Sed quod nos in medio praetercurrens
,
effugit, et coelestium principiorum et ter-
minationum causa est bonum. » Circa pri-
mum duo facit. Primo, ostendit quomodo
invenitur bonum in angelis secundum se ;

materiahs ihuminat omnia » quce possunt

(( secundo, prout considerantur sub propria
participare per suam proportionem himen regula et ordine, ibi Inde ipsis super- : ((

ejus per suum esse » naturale, non ra-

(( mundani ordines, » etc. Circa primum tria

tiocinando vel praeehgendo unum aUeri, facit.Primo, ostendit quomodo bonum in-
((ita et bonum » quod est Deus, quod est venitur in angeUs quantum ad eorum na-
((archetypum, » id est principale excmplar, turam; secundo, quantum ad eorum con-
velfiguraperexcehentiam, separatum « su- servationem, ibi Et mansionem ex : ((

per solem, sicut supra » quamdam « obscu- bonitate habent; » tertio, quantum ad or-

Al. : « et in bonitate. »
 ,

OPUSCULUM VII. 427

dinem in finem, ibi a Et ipsam deside- :

dicit quodintehigunt supermundane, »
«

rantes, et esse et bene esse habent. » Circa id est supra modum

quo nos intehigimus,
primum tria facit. Primo, oslendit quo- sicut quaedam mentes et intehectus sepa-
modo ex divina bonitate habent esse se- ; rati. Forma enim immaterialis ex hoc qui-

cundo, quomodo vivere, ibi « Propter : dem quod cst in mente, intelhgitur, sed
istos sunt, et vivunt; » tertio, quomodo per hoc quod est mens subsistens, intehigit.
intelUgere, ibi : « Et sicut incorporales et Tertio, dicit quid intehigant, et unde;et
immateriales inteUiguntur, et sicut mentes dicit quod ihuminantur a Deo de rationibus
supermundane intelligunt. » Dicit ergo intehigibhibus per rationes intehigibiles
primo propter radios, id est difTusionem existentium, quia per rationes intehigibiles
divinae bonitatis, productse sunt in esse eis a Deo inditas rerum cognitionem ,

subsistenti ccelestes creatur», in quibus habent, non cohigendo rationes intehigi-

invenitur substantia, virtus et operatio, biles ex rebus, sicut nos. Quarto, dicit
ut in cap. xi Coelestis hiei^archide dicitur. Et quod propria intehecta deferunt ad ea quae
dicuntur intelhgibiles, » inquantum sunt
<( sunt proxima sui generis, inquantum su-
actu secundum suam naturam, « et intel- periores manifestant sua intehecta inferio-
lectuales, » inquantum actu intelligunt, ribus.
quamvis platonici in substantiis separatis Deinde cum « Et mansionem ex
dicit :

distinguerent intenigibilia ab intellectuah- bonitate habent, ponit ea qu« pertinent

»

bus. Nam intellectus per participationem ad conservationem et ponit quinque per ,

intehigibihs intehigens. Et ideo intehi-

fit simhitudinem rerum. Res
corporahum
gibile est magis abstractum et altius. Et enim corporales habent mansionem in loco
secundum hoc posset dici quod intehigibi- secundum quod substanti* angeh habent ;

les supremos angelos vocat,

substantias, mansionem vel habitationem per operatio-
intehectuales autem inferiores. Licet me- nem intehectus et voluntatis in his qua?
hus sit quod intehigantur intehigibUes, intehigunt et amant, secundum ihud Apos-
inquantum intehiguntur, et intehectuales, toh, Phh., ui, 20 Nostra conversatio in
:

inquantum intehigunt. coelis est. Habitatio autem corporahs indiget

Deinde cum
dicit « Propter istos sunt
: fundamento in quo hrmetur, et simihter
et vivunt, »prosequitur de vita angelorum, mansio quse est secundum intehectum
et dicit quod propter difTusionem divinae fundatur in prima veritate intehigibih, et
bonitatis angeh non solum habent esse, sed mansio quae est secimdum vohintatem, in
et vivere eminentiori vita quam nos non ; uhimo fine. Et ideo dicit quod ex bonitate
enim deficit per mortem, sicut vita nostra, divina non solum est eis mansio, sed etiam
quando prolongatur. Hoc enim accidit in « cohocatio vel fundamentum, » secundum
viventibus inferioribus, quia subjacent ge- aham translationem. Rursus corporaha in-
nerationi et corruptioni et varietati qua? feriora continentur subordine superiorum,
est secundum quahtatem et quantitatem, ita et angeh continentur sub ordine divinae
per quam res instabiles redduntur, et de- providentise. Sohis autem Deus est qui
fluentes et diversimode se habentes ; et continet et continetur ; et ideo subdit : « et
hoc accidit rebus inferioribus, quse habent continentia. Item corporaha, inquantum
»

materiam, sed angeh supra omnia ista sunt corruptibhia indigent custodia ne ,

sunt elevati et deputati. corrumpantur angeh autem non sunt

;

Deinde cum dicit Et sicut incorporales

: (c mutabhes secimdum substantiam, sed se-
et immateriales intelhguntur, » prosequi- cundum voluntatem et ideo indigent cus- ;

tur de intehectu eorum et primo, quo- ; todiri a Deo, ne eorum voluntas ab ordine
modo sint intehigibiles, et dicit quod « in- divino avertatur, et hoc est quod subditur :

tehiguntur sicut incorporales et immate- (( et custodia. » Item viventia corporaha

riales. » Corpora enim sunt sensibiha et
imaginabiha, non tamen intehigibiha actu
simihter nuha forma in materia existens
est actu intelhgibilis, sed potentia tantum.
Ideo angeh sunt intehigibiles actu in-
indigent refectione per quam sustententur
;
et simhher angeh conservantur in esse per
hoc quod intehectus et affectus ipsorum
satiatur divina fruitione et intehigibhium
, consideratione ideo quinto subdhur « et
; :

quantum sunt incorporei et immateriales. cibus bonorum. »

Secundo, ostendit quomodo intehigant, et Deinde cum dicit : « Et ipsam desideran-

 ;

428 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

tes, et esse et bene esse habent, » prose- dine sunt cum quodam contactu, sive
quitur de ordine in finem. Divina enim etiam continuitate et ideo subdit « in se ; :

bonitas convertit omnia ad seipsam, ut
supra dictum est; et ideo sequitur quod
propter divinam bonitatem, angeli ipsam
desiderant, non tanquam carentes eo quod
desiderant, sicut imperfecti sed sicut ha-
invicem captiones, » qiiia scilicet unus an-
gelus alium in se capit per intehectum et
affectum^ Talis tamen unio iion tollit dis-
tinctionem quae est secundum proprietatem
, substantiae uniuscujusque et ideo subdit ; :

bentes esse et bene esse quantum ad ipsos, « inconfusae discretiones. »

et configurati divinae bonitati, et deiformes Sicut autem uniuscujusque substantiae
effecti inquantum inferioribus communi- est propria operatio, sicut cujuslibet ordinis
cant divina dona, quae ad eos de summo est accipere aliquam cooperationem eorum
bono veniunt et hoc « sicut lex divina
; quae sub ordine continentur, ad quam coo-
inducit. » Est enim lege divina sancitum ut perationem tria requiruntur. Primo qui-
bona quae a Deo accipimus, inferioribus dem, ut inferiora se elevent versus supe-
communicemus et sic conformamur boni- ; riora, ut eis subdantur, et ab eis juventur
tati ejus ex qua omnia bona profluunt. et hoc est quod dicit quod ex divina bonitate
Inde ipsis supermundani ordines, » etc.
(( sunt eis « virtutes subjectorum, » id est
Positis his quae angeli a divina bonitate inferiorum substantiarum, « sursum agen-
consequuntur ad eorum naturam pertinen- tes, » id est elevantes eas, « ad meliores, »
tia, hic ^
ponit ea quse pertinent ad eos se- id est superiores. Secundo, ut superiora
cundum quod continentur in ordine et pro- inferioribus provideant, et hoc est quod
pria regula , et circa hoc tria facit. Primo, subdit « Providentia provectiorum, » id
:

ponit ea quae pertinent ad angelos secun- est superiorum, « circa secundas, » id est
dum quod continenturinordine^ secundo, circa inferiores. Et ne aliquis sic superiori-
ea quse pertinent ad eos secundum quod bus intendat, vel inferioribus quod sui ,

sunt in hierarchia, ibi « Sed et quaecum- : obliviscatur subdit tertium, ut unusquis-

,

que coelestis hierarchiae sunt angehs con- que sit sollicitus ad custodiam propriae vir- *

venientes mundationes; » tertio, ea quae tutis, et hoc est quod dicit « custodiae :

conveniunt eis secundum quod communi- propriorum virtutis uniuscujusque, » id est

terangeh nominantur, ibi Ex qua et : <( eorum quae proprie pertinent ad virtutem
boniforme ipsis donatum est. » Dicit ergo uniuscujusque, ut scilicet unusquisque in
primo quod ex divina bonitate sunt prae- suo gradu se custodiat. Sicut enim omnis
missis substantns ordines supermundani, ordinis est aliqua operatio, sic et finis. Est
prout quidam dicuntur esse in ordine sera- autem eorum qua? sunt in ordine duplicem
phim, quidam in ordine cherubim, et de finem accipere. Unum scilicet qui est in
ahis similiter. ipsis inquantum sunt ordinata
ordinatis,
Considerandum est autem quod ad ordi- ad invicem, quod consistit in habitudine
nem concurrunt. Primo quidem, dis-
tria unius ad alterum; et hunc flnem tangit
tinctio cum convenientia secundo, coope- ; cum dicit : « et intransmutabiles convolu-
ratio tertio, finis. Dico autem distinctionem
; tiones, » id est circumitus circa seipsas.
cum convenientia, quia ubi non est dis- Circa quod considerandum est quod, cum
tinctio, ordo locum non habet. Si autem motus circularis sit uniformis per totum,
quae distinguuntur in nullo convenirent, , in quohbet sui habet principium et flnem^,
unius ordinis non essent. Oportet ergo in potentia, motus autem
non in actu,
angelos qui suntunius ordinis, ad invicem rectus diversiflcatur secundum principium
uniri, inquantum sub uno ordine continen- et flnem et distantiam ad utrumque. Sic
tur et hoc est quod dicit
; « ad se invicem : ergo intelligibiles operationes angelorum,
unitiones. » Tamen quaedam uniuntur in rationes uniformes, circulationes ^ dicun-
ordine tantum absque continuitate vel con- tur; habenttamen' intelligibiles operatio-
tactu, sicut domus in civitate, et civitates nes angelorum id quod perfectionis est in
in regno ; sed unitionem angelorum in or- circulatione, scilicet uniformitatem, sine eo

Parm. « hic primo. »

"^
:
* Parm. omittit —
« et : tum. » — ^ Al. : « propriam. » — ^ ^.1. : « quia in
propria regula. Et circa hoc tria facit. Primo ponit quolibet sui habet principium et finem, et in po-
ea quae pertinent ad angelos secundum quod con- tentia, » etc. ^ Parm. —
« conclusiones, » et infra
: :

tinentur in ordine. » ^ Parm. omittit —

« et affec- : « conclusione. » — ^ Parm. : « enim. »

I
 ;
: : ,,'

OPUSCULUM VIl. 429

qiiod imperfectionis est, scilicet mutatione hujus nominis, cum dicit « Ex qua et :

et ideo luminat intransmutabiles convulsio- boniformo ipsis donatum est. » Circa quod
nes circa se, secundum quod unus angelus considerandum est quod, sicut lux sohs in
alium intelligit et amat. Secundum fmis est ipso sole videri non potest a nobis propter
bonum, quod est supra ordinem et secun- ; excehentiam lucis, videtur autem vel in
dum dux est fmis exercitus, sic
hoc, sicut nubibus vel in montilius irradiatis a sole
Deus est finis angelorum sub ordine con- et sic nubes vel montes manifestant nobis
tentorum et hunc fmem tangit cum dicit
;
sohs claritatem, ita ipsa bonitas, prout est
<c circa desiderium boni, » id est Dei, «iden- in summo rerum vertice, a nobis prospici
titates, »quia omnes in hoc conveniunt, non potest propter exceUentiam claritatis
vel quia semper eodem modo circa hoc se sed inquantum ejus simiUtudo in angeUs
habent, « et summitates, » quia omnia eo- invenitur magis propinque nobis manifes-
rum desideria ad hoc summum desiderium tatur nobis quodammodo in ipsis claritas
referuntur, vel « sublimitates » secundum divinae bonitatis et hoc est quod dicit, quod
;

aUam quia subUmius caeteris

htteram, ex divina bonitate datum est supremis sub-
Deum desiderant. Et non solum ista sunt stantiis « boniforme, » id est conformitas
eis a bonitate divina ad rationem ordinis ad divinam bonitatem, et quod propter hoc
pertinentia, sed etiam qua^cumque alia manifestatur in ipsis Dei bonitas occuUa. Sic
dicta « sunt » in hbro Angelicae hierarchise, igitur uno modo manifestant divinam bo-
in quo tractatur « de angehcis proprietati- nitatem secundum quod in ipsis relucet
bus et ordinibus. » simihtudo divinae bonitatis; et secundum
Deinde cum dicit : « Sed et qugecumque hoc possunt dici manifestatores Dei. Sed
ccelestis hierarchiae sunt angehs convenien- super hoc dicuntiir angeU, id est nuntU,
tes rnundationes, » enumerat ea quae per- inquantum Deum manifestant per propriam
tinent ad rationem hierarchiae, et dicit quod actionem et hoc dupUciter. Primo quidem
,

etiam ex omnium causa et bonitate di-

(( )> per modum locutionis et hoc est quod ;

vina, quae est fons omnis bonitatis, prove- dicit : « sicut enuntiativos divini silentn. »

niunt angehs quaecumque actiones coelestis Manifestum est enim quod conceptio cordis
hierarchiae sunt eis convenientes. vel inteUectus, absque voce est cum silen-
Est autem considerandum quod, cum tio sed per sensibiles voces Ulud silentium
;

hierarchia sit sacer principatus, principis cordis enuntiatur. Sicut autem voces exte-
autem sit dirigere, actio hierarchiae erit riores sunt nobis magis manifestae, et mi-
dirigere ad sacra et secundum hoc sunt; nus simpUces quam interiores conceptus
triphces hierarchiae actiones, scihcet « mun- cordium, ita quicumque modi manifesta-
dationes, » id est purgationes, « supermun- tionum sunt nobis magis noti et minus
danae illuminationes » et ea quae sunt , simpUces quam divini verbi conceptio. Sic
« perfectiva totius angehcae perfectionis. » ergo dum angeU nobis aUquid de divina
Mundat autem, sive purgat, unus angelus sapientia manifestant, sive sensibiUter col-
ahum, non quidem a macula culpae quis ,
loquendo, sive secundum congruam ap-
nuha est in eis, sed a nescientia, ut ipse paritionem, sive secundum inteUigibilem
dicit in VI cap. Coel. hierarchix. Superiores locutionem, quia et sibi invicem coUo-
enim angeh clarius Deum vident quam quuntur, semper sunt enuntiatores divini
inferiores, et amphori ab ipso himine re- silentii. Secundo vero per modum iUumi-

plentur ad plura mysteria cognoscenda. nationis et hoc est quod subdit, quod an-
;

Purgatio ergo pertinet ad ablationem nes- geUcae substantiae sunt nobis propositae
cientiae; iUuminatio ad communicationem « lumina clara interpretativa ejus, »
sicut
himinis; perfectio ad cognitionem eorum luminis sciUcet divini, « quod est in abdi-

quae per lumen cognoscuntur. tis, » id est absconsumanobis. Hoc^ autem

Quia vero, hcet superiores substantiae secundum necessarium est, quia necessa-
distinguantur secundum ordines et hierar- rium est^ postquam aUcui aUquid enuntia-
chias, conveniunt tamen in hoc quod angeh tur, quod enuntiationem inteUigat. Ad hoc
dicuntur, consequenter exponit rationem ergo quod ea quae nobis per angelos enun-

^ Cod. Vict. : « et similiter dicuntur. » — * Parm. est. »

« ad hoc. » — ' Parm. omittit : « quia necessarium
 430 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
tiantiir, capere possimus, ipsi
intellectu angehcas vitas, inquantum scihcet de eo-
claritate sui luminis intellectum nostrum rum similitudine ahquid participant; et
adjuvant ad capiendum occulta Dei. iterum per iUos angelos, sicut per quosdam
Deinde cum dicit Sed est post illas
: a bonos duces, elevantur ad summum prin-
sacras et admirabiles mentes, animae et cipem omnium bonorum. Sic enim subditi
quaecumque sunt bona animarum, sunt in rebus humanis ad duces imitandos et eis
propter superbonitatem bonam » ponit , serviendum subsunt, ut per eos ad sum-
quomodo divina bonitas relucet in anima- mum principem ordinentur; « et inde, » id
bus rationabilibus, et dicit quod propter est ab angehs, fumt animae participes se-
bonitatem Dei, quae est super omnem boni- cundum suam « proportionem illuminatio-
tatem, anima^ et qu«cumque ad animam num » a Deo « emanantium, » sicut et in
pertinent, bonitatem habent secundo ta- ; rebus humanis directiones et praecepta a
men gradu « post illas sanctas et admirabi- rege ad populum per duces perveniunt.
les )) angelorum « mentes ; » et ponit primo Tertio, tangit ordinem animarum ad Deum,
tria qu« pertinent ad eorum naturam, sci- et dicit quod participant animae « deiformi
licet quod sunt intelligibiles, et quod ha- dono » gratise secundum propriam virtu-
bent (( vitam substanlialem, » id est ut per tem; et non solum hoc habent animae ex
se subsistere possint, et quod esse eorum divina bonitate, sed etiam « quaecumque
et posse sit inconsumptibile, inquantum aha sunt enumerata a nobis in sermone De
sunt immortales et incorruptibiles. Se- anima. » Fecit enim hbrum Be anima,
cundo, ponit ordinem earum ad angelos, et quem non habemus.
ponit tria, scihcet quod extenduntur ad

LEGTIO II.

Bonitas divina in irrationalibus.

Sed et de ipsis irrationabilibus animabus aut
animalibus si oportet dicere, quaicumque aera se-
cant, et quaecumque in terra vadunt, et quaecum-
que in terra extenduntur, et in aquis vitam, aut
ambigue sortila, et qua^cumque sub terra cooperta
vivunt, et pulvere affecta, ac obrula, et simplici-
ter qusecumque sensibilem habent animam aut
'
vitam et hsec omnia propter bonum animata sunt
;
et viviticata; et plantse omnes nulritivam et moti-
vam habent vitam ex bono et qusecumque inani- ;
mata etnon vivens substantia propter bonum est, et
propter ipsum substantialem oblinuit habitum. Si
autem et super omnia existentia est sicut quidem
est bonum, et carens forma format, et in ipso solo
non existens, substantise excessus, et non vivens
excedens vita, et sine mente existens exceilens sa-
pientia, et quaecumque in
sunt excedentis formationis;
bonum quod est super omnia existentia, et ipsum
non existens desiderat, et certat aliquo modo in
bono et ipsum esse, quod est vere substantiale se-
cundum ab omnibus ablationeru. Sed, quod nos in
medio pra^tercurrens eflugit, et ccelestium princi-
piorum et terminationum causa est bonum et non
augmentabilis et non minorabilis, et tamen inva-
riabiiis liujus substantise, et sine sono, si ita oportet
dicere, maxime coeli volutionis motivum et stella-
rum ordinationum, et pulchritudinum, etluminum,
et collocationum quorumdam astrorum transitivi
multi motus, et duorum iuminarium quse eloquia
vocant magna, ab eisdem ad eadem circularis res-
titutionis, secundum qua? a nobis dies definiti, et
noctes, et menses, et anni mensurati, circulares
motiones temporis et eorum quse sunt in tempore
bono non formatorum determinant, etnumerant, et ordinant, etcontinent.
et, si fas est dicere,

« Sed et de ipsis irrationabilibus anima- animabus, aut animahbus, » sciendum est

bus aut animalibus, si oportet dicere..., om- quod quaedam eorum « aera secant » vo-
nia propter bonum animata sunt et vivih- lando, ut aves, quaedam vero habent mo-
cata. » Determinatis his quae rationales tum in terra, et hoc duphciter quaedam :

creatura; de divina bonitate participant, hic enim « vadunt, » id est ambulant, ut ani-
accedit ad irrationabiles creaturas et primo ; maha quadrupedia quaedam vero « in terra
;

prosequitur ea quae pertinent ad animaha extenduntur, » id est per sui corporis ex-
irrationabiha, et dicit Si oportet loqui non:
tensionem moventur, ut reptilia^ qua-dam ;

solum de nobhibus creaturis, sed etiam de sunt « sortita vitam in aquis, » ut pisces,
ignobilibus, ut puta de irrationabilibus(( ((aut ambigue, » sicut quaedam animalia

< Al. : « et simUiter. » — 3 parm. : « reptibiUa. »

A\
 . ; ;

OPUSCULUM Vll. 431

quae nunc in aquis nunc in terra vivunl est bonum causalitate secundarum causa-
;

quaedam vero « vivuul sub lerra, » ul
talpae, « et pulvere alfecta, » ut quidam
vermes qui sub pulveribus invenivmtui'.
Tam ista quam qu.'ecumque alia universa-
literbabent substantiam et vitam sensibi-
lem, quod sunt et quod sic vivunt, ex divina
bonitate habent.
Deinde cum dicit Et plantae omnes :
nutritivam et motivam iiabent vitam ex
bono, prosequitur de plantis, et dicit
))
quod omnes plantae ex divina bonitate ha-
bent vitam, non quidem sensibilem, sed
quae attenditur secundum nutritionem et
motum augmenti et decrementi
Deinde cum dicit Et quaecumque ina-
: <(
ruiiiusque ad hoc non perlingente. Onme
autem causatum convertitur in suam cau-
sam per desiderium; unde materia prima
desiderat bonuni, secundum quod deside-
riinn nihil aliud esse videtur quam priva-
tio, et ordo ipsius ad actum.
Rursus considerandum est quod, sicut
(( materia prima dicitur informis per defec-
tum formae, sic informitas attribuitur ipsi
primo bono, non per defectum, sed per
excessum, et sic secundum quamdam re-
motam assimilationem similitudo causae
primae invenitur in materia prima.
Secundum hoc ergo Dionysius dicit quod
Deus cum sit super omnia existentia,
<(

nimata et non vivens substantia propter format » res, inquantum est bonum et <(

bonum est, » prosequitur de inanimatis, et carens forma, per excessum, et hoc ma-
)>

dicit quod omnis substantia inanimata et

(( nifestat per singula. « In ipso » enim
non vivens ex divina bonitate habet quod
)> (( solo Deo invenitur quod est
)) exces- *
((

sit, et quod « substantialem obtineat Iiabi- sus substantiae, » quia, inquam, excellenter

tum, id est quod se liabeat ut subsistens,

)) subsistit; et hoc dicitur non existens, » ((

per quod excedit accidens. ut alia similiter, cum sit « excedens vita, »
Deinde cum dicit « Si autem et super
: dicitur non vivens ; et cum sit « excellens
omnia existentia est, sicut quidem est, bo- sapientia, » dicitur mente » et si- (( sine ;

num et carens forma format^ » prosequitur militer de omnibus ahis quaecumque sunt ((

de materia prima. in bono, » scilicet Deo, de numero non ((

Circa quod considerandum est quod Plato formatorum » per negationem dicta, et
correxit errorem antiquorum naturalium, deinde sunt excedentis formationis, »
((

qui non distinxerunt inter materiam et quia illa^ formae in eo sunt per excessum
formam in rebus generabilibus et corrup- « et, si fas est dicere, » illud « bonum quod
tibilibus,ponentes primam materiam esse est super omnia existentia; et non exis-
ahquod corpus in actu ut ignem , aut , tens, » ut dictum est, (( desiderat ipsum
aerem, aut aiiquid hujusmodi. hitellexit non existens, » id est materia prima, in-
enim Plato formae corporali subesse mate- quantum desiderat formam, quae est simi-
riam, quae in sui essentia non habet aliquam litudo divini esse, (( et certat aliquo modo
speciem, sed tamen materiam a privatione in bono, » id est ut primo bono assimiletur,
non distinxit, ut Aristoteles dicit in I Phy- quae quidem communicatio nihil aliud est
sico?'um. Unde tam ipse quam sui sectatores quam inclinatio ipsius ad et com- formam ;

materiam appellabant non ens propter municat ut sit id, scilicet ens et bonum,
privationem adjunctam. Et hoc modo lo- ((quod vere, id est essentialiter, praedica-
))

quendi etiam Dionysius utitur, quamvis, tur de substantiali bono, quod nominatur
secundum Aristotelem necessarium sit , « secundum ablationem ab omnibus, » per

materiam a privatione distinguere, quia nomina negativa, non propter defectum, ut

materia quandoque invenitur sub forma, materia prima, sed propter excessum.
quandoque sub privatione unde privatio ; Deinde cum dicit « Sed, quod nos in :

adjungitur ei per accidens. medio praetercurrens effugit, et coelestium

Item considerandum est, secundum pla- principiorum et terminationum causa est
tonicos, quod quanto aliqua causa est al- l3onum, prosequitur de corporibus super-
»

tior, tanto ad plura se extendit ejus causa- coelestibus, de tribus tractare efTugerat et ,

Utas. Unde oportet quod id quod est primum primo in medio. Requirebat enim con-
subjectum in effectibus, id est materia sequentia ordinis ut inter substantias in-
prima, sit effectus solius primae causae, quae corporeas incorruptibiles , et substantias

^ Parm. ad(iit : « Deus.

 ; ;

432 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

corporeas corruptibiles tractaretur de sub- Deinde ponit quod pertinet ad quinque
stantiis corporeis incorruptibitibus sed ,
planetas scihcet Saturnum, Jovem, Mar-
:

propter adjunctionem animarum ad cor- tem, Mercurium, Yenerem, et dicit quod

pora corruptibilia praedictum ordinem , divinum bonum est causa <( motus multi
praetermisit. horum astrorum. » Yocat autem
transiviti
Circa corpora autem coelestia primo ponit motus horum astrorum transitivos, quia
quae pertinent ad ipsas sphoeras coelestes, non servant eamdem figuram secundum
et ponit tria. Primo, habitudinem ipsorum situm, neque ad se invicem, neque ad ahas
ad inferiora, nam
sunt corpora coelestia stellas fixas, sed transeunt de figura in
principia activa respectu corporum gene- figuram, cum quandoque inveniantur in
rabihum et corruptibiUum, et terminus dis- Ariete, quandoque in Tauro, aut in ahquo
cretivus uniuscujusque eorum pra^figitur aho signo. Attribuit autem eis multitudi-
secundum corpora coelestia, et hoc est quod nem motuum, quia id quod apparet sen-
dicit quod « bonum » divinum « est causa sibihter de motu uniuscujusque eorum,
coelestium principiorum et terminatio- oportet quod resultet ex multis motibus
num. )) Secundo, ponit quod pertinet ad cum quandoque citius, quandoque tardius
modum substantiae eorum. Circa quod sensibihter moveri videantur, quod inva-
sciendum est quod quidam antiqui cre- riabihtas coelestium corporum non patitur.
dentes corpora coelestia naturae igneae, po- Ultimo prosequitur de luminaribus, id
suerunt ea cibari et nutriri vaporibus ex est de sole et luna, et dicit quod divinum
terra et aquis resolutis; et per hunc mo- bonum est causa « circularis motus duorum
dum conservari coelestia corpora sicut ,
luminarium, » id est sohs et lunae, quae
conservatur ignis per appositionem hgno- vocat sacra Scriptura magna, Gen., i, se-
rum; et ad hoc removendum dicit quod cundum quod motus circulares restituun-
« bonum ))divinum « est causa » hujus, tur (( ab eisdem )) signis (( ad eadem. » Et
scilicet coelestis corporis, « non augmenta- secundum haec luminaria distinguuntur a
bilis, » scihcet per aUquam appositionem, nobis dies et noctes, et mensurantur anni,
« et non minorabihs, » per ahquam con- et menses determinant, » id est distin-
((

sumptionem; « ettamen invariabihs, quia ))

guunt, « et numerant, » id est mensurant,
secundum suam substantiam alterari non ^
« et ordinant » secundum prius et pos-
possunt. Tertio ponit quod pertinet ad
, terius, « et ordinant » secundum certam
motus ipsorum ex quibus pythagorici :
illuminationem « circulos
, et motiones ,

dicebant sonos quosdam harmonicos pro- temporis, » et omnium quae moventur in

venire. Sed hoc ipse excludens dicit quod tempore. Dicit autem circulos temporis, se-
bonum est cansa « maxime revolutionis cundum quod de mane redeunt ad mane,
motuum coeli, » quae est « sine sono, si ita et de vere ad ver. Manifestum est autem
oportet dicere; » ahqui enim contrarium quod per distinctionem annorum et men-
dixerunt. sium et dierum et motuum distinguimus
Deinde ponit ea quae pertinent ad stellas ea quae aguntur in uno tempore ab his
fixas, inquibus quatuor sunt consideranda. quae aguntur in aho, et per eadem etiam
Primo, ordinationes earum ad invicem se- scimus quantitatem temporis et actionis,
cundum distantiam et propinquitatem et secundum quod pluribus aut paucioribus
situm, prout ex eis diversae figurae consti- diebus, mensibus et annis durat. Scitur
tunntur secundo, pulchritudo earum quae
; etiam quid prius vel posterius agatur, ex
est per claritatem, figuram et quantitatem hoc quod illo die, mense vel anno est ac-
tertio, lumina earum, secundum quod per tum. Principium etiam et terminationem
suos radios effectum in istis inferioribus uniuscujusque durationis secundum cer.-
habent quarto collocationes earum, se-
;
, tum diem et mensem et annum distin-
cundum quod in sphaera sua immobihter guuntur, per hoc dicuntur continere
et
figuntur. omnia quae aguntur in tempore.

^ Cod. Vict. : « naturam.

 » . ;

OPUSCULUM VII 433

LECTIO III.

De nomine luminis.

Quid dicat quidem aliquis de seipso secundum se
solariradio? Ex bono enim est illud lumen, et
imago bonitatis; propter quod et luminis nomina-
lione laudatur bonum, sicut in imagine archety-
pum manifestatum. Sicut enim super omnia exis-
tentis bonitas divinitatis a supremis et provectissi-
mis substantiis usque ad ultimas transit, et adliuc
super omnes est, neque superioribus pertingentibus
ad ipsius excessum, neque inferionbus ambitum
transeuntibus, sed et illuminat illuminari valentia
omnia, et creat, et vivificat, et continet, etperficit,
et mensura est existenlium, et aevum, et numerus,
et ordo, et ambitus, et causa, et finis ita quidem et
divina; bonitatis manifesta imago magnus isle et
totus splendens, et semper lucens sol secundum
multam resonantiam boni, et omnia qusecumque
participare ipso possunt, illuminat, et superexten-
tum habet lumen, ad omnem exlendens visibilem
mundum et sursum et deorsum propriorum radio-
rum splendores, etsi aliquid ipsis non participat,
hoc non infirmitatis aut parvitatis est illuminativse
ipsius distributionis, sed non extentorum ad lumi-
nis participationem propter luminis accipiendi im-
portunitatem. Si quidem multa sic se habenlia
radius transiens, sequentia illuminat, et niliil est
visibilium ad quod non pertingat secundum proprii
splendoris excedentem magnitudinem. Sed ad ge-
rierationem'2 visibilium corporum confert, et ad
erat, quod divinus dixit Moyses, et quod ipsam
determinavit primam nostrorum dierum Trinitatem.
Et sic omnia ad seipsam bonitas convertit, el prin-
ccps congregalrix est dispersorum, sicut principa-
lis, et vivifica deitas; et omnia ipsam ut princi-
pium, ut continentiam, ut finem desiderant. Et
bonum est, ut eloquia dicunt, ex quo omnia sub-
sistunt et sunt, sicut ex causa perfecta deducta, et
in quo omnia consistunt sicut in omnipotenti plan-
tatione custodita et contenta, et ad quod omnia
converlunlur, quemadmodum ad proprium singula
linem, et quod desiderant omnia; intellectualia
; quidem et rationalia cognitive, sensibilia autem
sensibiliter, expertia vero sensus, naturali motu
^
; vivifici desiderii; carentia autem vita et tantum
existentia, aptitudine ad solam substantise partici-
pationem secundum eamdem manifestee imaginis
rationem, et lumen congregat, et convertit ad se-
ipsum omnia videntia, quae moventur, quae il-
minantur, quse calefiunt, quse lotaliter a fulgoribus
ejus continenlur; propter quod et ylios appellatur,
quoniam omnia indestructibilia facit, et congregat
dispersa, et omnia sensibilia ipsum desiderant, aut
sicut videre, aut sicut moveri, aut sicut illuminari
et calefieri, et totaliter contineri a lumine concu-
piscentia. Et non dico secundum antiquitatis ratio-
nem, quod Deus existens sol et creator hujus
luminis 3, proprie procurat universum mundum, "^

vitam ipsa movet, et nutrit, et auget, et peffteiV^t sed quod invisibilia ejus, videlicet Dei, a creatura
mundat, et renovat, et mensura est et numerus mundi per ea quse facta sunt, intellecta conspi-
horarum dierum et omnis temporis nostri lumen. ciuntur, et sempiterna ipsius virtus et divinitas.
Ipsum enim est iilud lumen quamvis tunc informe

c( Quid dicat quidem aliquis de ipso se- sol et creator hujus luminis proprie pro-
cundum se solari radio? » Postquam pro- curat manifestum mundum.
secutus est ea qua3 pertinent ad nomen ergo primo quod, sicut praedicta ex
Dicit
boni, hic prosequitur ea quse pertinent ad divina bonitate habent esse et bene esse,
nomen luminis; et primo, ostendit quo- ita et radius solaris per se consideratus est
modo nomen luminis solaris metaphorice ex bonitate Dei, et est qusedam « imago, »
Deo attribuitur secundo, quomodo attri-
; id est expressa simihtudo divinse bonitatis.
buitur ei intelUgibile hrnien, ibi « Sed : Inde est quod ipsum « bonum » quod est
ha^c quidem in symbohca theologia. » Deus, a laudatus nominatione » solaris
Circa primum tria facit. Primo, ostendit ((luminis, » eo quod manifestatur bonitas
quod nomen solaris luminis Deo attribuitur divina in tah lumine, « sicut archetypum, »
ratione simihtudinis secundo, manifestat ; id est principahs figura , vel principale
simihtudinem, Sicut enim super
ibi : « exemplar in impressa imagine. Dicitur
omnia existentis deitatis bonitas a supre- enim Malach., iv, 12 : VoMs timentibus
mis et provectissimis substantiis usque ad nomen meum, orietur sol justitide
uUimas transit , et adhuc super omnes cum dicit
Deinde Sicut enim super : <(

est , ita quidem et divinae bonitatis ma- omnia existentis deitatis bonitas a supre-
nifesta imago, magnus iste et totus splen- mis et provectissimis substantiis usque ad
dens ei semper lucens sol; » tertio, exclu- uUimas transit ita quidem et divinae,

dit errorem, ibi « Et non dico, secundum

: bonitatis manifesta imago magnus iste
antiquitatis rationem, quod Deus existens sol, » manifestat prsemissam similitudinem

< Al. : « superlucens. » —

* Al. « et generatio-
: tatis. » — ^ Ibid. : « manifestum. »

nem. » — Mn cit. translatione « hujus universi-

:

XXIX. 28
434 COMMENTARIA
et primo, quantum ad processum rerum
in esse a divina bonitate secundo^ quan- ; dam
tum ad ordinem rerum in ipsam, ibi « et
sic omnia ad seipsam bonitas convertit. »
Primo ergo ponit ea quse ad divinam
bonitatem pertinent, secundum quod res
ab ipsa procedunt, et circa hoc ponit tria.
Primo quidem universalem causalitatem
ipsius, et dicit quod « bonitas
« super omnia exifetentia transit » causando
((a supremis et perfectissimis substantiis
usque ad ultimas. » Posset autem aliquis
credere quod transiret per omnia sicut eis
permixta et in eis conclusa et ad hoc
, ;
excludendum subdit quod, quamvis per
omnia transeat tradendo similitudinem
suam rebus, adhuc tamen « super omnia
est » per suae substantise singularitatem.
Posset etiam aliquis credere quod, quam-
vis excedat omnes substantias, tamen su-
premae substantia^ usque ad eam attingant,
per modum quo corpus inferius attingit
suum superius; et ad hoc excludendum
subdit quod superiores substantiae non
pertingunt ad excessum divinse non boni-
tatis. Posset iterum aliquis credere quod
qusedam quae sunt infima in rebus non
sunt a Deo creata propter eorum imperfec-
tionem, sicut manichaei posuerunt, corpora
corruptibiha non esse creata a Deo et ad
hoc excludendum subdit quod inferiora
non transeunt ambitum causahtatis ejus.
Secundo, ibi u Sed et illuminat illumi-
: vinae bonitatis manifesta
nare valentia omnia, » postquam posuerat
quod causalitas ejus se extendit ad omnes
substantias, ostendit quid substantiae ex
divina bonitate consequuntur, et dicit quod
divina bonitas iUuminat omnia quae illu-
minari possunt, scihcet rationales substan-
tias ; universaliter autem omnes substantias
creat,dans ei esse, « et viviflcat » omnia
quae vivimt , et « continet , »
servat, « et perflcit, » dans eis
tiones.
Tertio, ibi « Et mensiu^a est existen-
: nuitur, et quandoque deflcit. Et quod ali-
tium, ostendit quam habitudinem habeat
))
divina bonitas ad res jam productas, et
dicit primo quod habet habitudinem men-
surae. Est enim mensura existentium, quia
ex hoc potest sciri quantum unumquodque
existentium habeat de nobilitate essendi
quod appropinquat ei vel distat ab eo
sicut si dicamus albedinem esse mensuram
omnium colorum, quia unusquisque color
est tanto nobilior quanto albedini propin-
IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
quior. Specialiterautem descendit ad quas-
speciales mensuras.Mensura autem
: durationis motus et mutabilium rerum est
tempus esse vero immobilium rerum non
;
mensuratur tempore, nisi per accidens ra-
tione motus adjuncti, sed propria mensura
essendi est aevum. Duratio autem imiuscu-
jusque esse praeflgitur et mensuratur a Deo,
» divinitatis et secundum hoc Deus dicitur omnium
existentium aevum. Invenitur etiam inter
species quantitatis aliqua mensura, quae est
numerus, et haec etiam mensura attribuitur
Deo, qui est numerus rerum omnium, et
determinatio multitudinis earum, quae ad
rationem numeri pertinet a divina sa- ,
pientia Rationem autem tam
procedit.
temporis quam numeri sequitur ordo,
quia una species numeri naturaliter est
alia prior, et tempus est etiam numerus
motuum secundum prius et posterius. Unde
consequenter dicit quod Deus est ordo om-
nium, inquantum omnia quae ab ipso sunt,
ordinata sunt. Est etiam inter species
quantitatis aliqua mensura quae est locus.
Locus quidem mensurat ambiendo corpus
localiter, et hunc etiam Deo attribuit, qui
immediate omnia ambit. Non solum autem
habet ad res productas habitudinem men-
surae, sed etiam habitudinem causae agen-
; tis et flnis et ideo subjungit
; « et causa :
et flnis. »
Deinde cum dicit : « Ita quidem et di-
imago magnus
iste et totus splendens et semper lucens
sol, » quomodo inveniatur simili-
ostendit
tudo Dei, quantum ad praemissa; et primo,
quantum ad universalitatem causandi, et
dicit quod, sicut praedicta conveniunt di-
vinae bonitati, ita sol iste sensibihs, qui est
maximus transcendens omnia corpora
,
ccelestia secundum quantitatem, « et totus
id est con- splendens, » non habens aliquas nebulas,
suas perfec- sicut luna, « et semper lucens, » ad diffe-
rentiam lunae, cujus lumen augetur et mi-
quando echpsari videtur, non est propter
defectum luminis in ipso sed quando ,
lumen ejus ad nos non pertingit propter
interpositionem lunae. Iste, inquam, sol,
tanquam manifesta imago divinae boni-
« secundum multam resonantiam »
tatis,
: ad divinam bonitatem « iUuminat quae-
cumque possunt participare » lumine ejus,
et tamen lumen ejus est « superexten-
sum, » quia nihil potest pertingere ad
 »

OPUSCULUM VII. m
aequalitatatem liiminis ejus , et extendit horarum, dierum, » quantum ad rationem
« splendores radiorum suorum » ad to- mensurai ostendit similitudinem, et dicit
tum corporcum et « visibilem
istum quod sol est mensura et numerus horarum
mundum » tam sursum quam deorsum, et dierum totius nostri temporis quod ,

quia non solum ista inferiora, sed etiam maximc mensuratur et numeratur per
superiora corpora ccelestia illuminantur ab motum solis. Et ne aliquis ferat instantiam
ipso ; « et si » est « aliquid » quod « non de tribus primis diebus qui leguntur Gen.,
participat » lumine ejus, « hoc non est » I, ante quartum diem, quo factus dicitur

propter debiiitatem vel parvitatem illumi- esse sol, subjungit quod, cum Moyses dixit
nantis virtutis in ipso, sicut est in candela, quod primo die Deus dixit : Fiat lux, et
quae propter parvitatem vel debilitatem sui facta est lux, et divisit lucem a tenebris, et
luminis usque ad modicum spatium illu- tenebras vocavit noctem, et lucem diem, iha
minat; sed quod aliqua a sole non illu- lux fuit lux solis, qua3 tamen fuit primo
minantur, est propter defectum eorum, creata, sed postea fuit formata et perfecta
quae non possunt extendere se ad partici- quarto die, quando factus legitur sol, et sic
pandum lumen solis, propter hoc quod radius solaris determinavit et distinxit et
non sunt opportuna vel apta ad accipien- primos tres dies et nostri temporis dies.
dum lumen. Sed tamen solaris radius Deinde cum dicit « Et sic omnia ad :

multa taha corpora illuminari non valentia seipsam bonitas convertit, » exponit prae-
pra^termittens « ilhiminat sequentia, » sicut missam simihtudinem quantum ad ordi-
prsetermittens nubem ahquam, ihuminat nem rerum in divinam bonitatem; se-
quae sub nube sunt « et » breviter « nihil
; cundo, ostendit hujus similitudinem in
est visibilium ad quod non pertingat » sohs sole, ibi : « secundum eamdem manifestae
causalitas « secundum excedentem magni- imaginis rationem. » Circa primum tria
tudinem » sui « proprii splendoris. » facit. Primo, ostendit ex qua causa contin-
Secundo, cum dicit « Sed ad generatio- : gat quod omnia ordinentur in Deum sicut
nem visibihum corporum confert, » osten- in fmem; secundo, quae sit ratio ordinis,
dit similitudinem quantum ad effectus ibi : « sicut ex causa perfecta deducta, et in

quos Deus facit in omnibus rebus. Dictum quo omnia consistunt tertio^ modum or- ; ))

est enim quod divina bonitas dat esse om- dinis, ibi « et quod desiderant omnia. »
:

nibus rebus per creationem sed in hoc ; Causam autem hujus ordinis assignat di-
aliquam similitudinem ejus habet sol, qui cens quod divina bonitas omnia convertit
((

dat esse per generationem. Confert enim
ad generationem sensibihum corporum
sicut quoddam universale agens, et causa
non unica. Dictum est etiam quod Deus
vivificat res, et in hoc assimilatur
quod « movet » ad vi-
inferiora corpora
tam. » Manifestum est enim quod ex radiis
soiis viventia generantur, non solum quae
generantur sine semine, sed etiani in his
ad seipsam; » hoc enim ipsum quod res
ordinantur in Deum, ab ipso habent. Sunt
enim res quasi dispersae et segregatae, se-
cundum quod ad diversos fines proprios
ei sol, ordinantur; sed inquantum communicant
« in ordine ad ultimum finem, sic congre-
gantur. Divina igitur bonitas, inquantum
omnia ad seipsam convertit, est principali-
ter « congregativa omnium dispersorum, »

quae ex semine generantur, virtus solis sicut quaedam « deitas » principaliter « vi-

operatur. « Auget » etiam quaedam quae vifica.

ad actum vitae pertinent, scilicet nutrimen- Deinde cum dicit « Et omnia ipsam ut :

tum et augmentum, quae ex virtute solaris principium ut continentiam, ut finem ,

luminis causantur, sicut et cseteri motus desiderant, assignat rationem ordinis.

))

corporales. « Perflcit » etiam corpora sen- Intantum enim omnia convertuntur in

sibiha solaris radius, inquantum ejus vir- ipsum, inquantum omnia desiderant ip-
tute ad statum perfectum perducuntur ; et sum triplici scilicet ut « princi-
ratione ,

etiam qua per elongationem solis cor-

si pium » ut continentiam, » id
activum, et «
ruptionem ahquam et vetustatem incur- est conservantiam rerum, et « ut finem. »
runt, sole appropinquante purgantur et Ista est triplex ratio desiderii. Desideramus
renovantur, sicut arbores et omnes plantae enim Deum « ut principium, »quia ex eo
in vere pullulant et crescunt. provenit nobis bonum « ut continentiam, » ;

Tertio, ibi « Et mensura est et numerus

: quia ex eo conservatur nobis bonum « ut ;
436 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
finem, » quem adipisci intendimus. Et hsec Deinde cum dicit : Secundum eamdem
tria manifestat. Quod enim sit principium, manifestae imaginis rationem, » ostendit
patet ex hoc quod, sicut Scriptura dicit, quomodo praedictorum simUitudo in sole
a omnia subsistunt, et sunt » ex ipso, inveniatur, et dicit quod, sicut praedicta
« deducta » ab eo « sicut ex quadam )) conveniunt divinae bonitati, ita non princi-
« causa perfecta. » Et quod ipse sit conti- paUter, sed secundum rationem imaginis,
nens omnia et conservans, patet per hoc lumen solare congregat et convertit ad se
quod c( omnia in ipso consistunt custodita » omnia. Ea enim quae vident desiderant
ab exterioribus nocivis, a et contenta » per lumen soUs ad vivendum, ea « quae mo-
conservationem proprife virtutis, « sicut ventur, et quae iUuminantur, et quae cale-
in » quadam « omnipotente plantatione. » faciunt, » desiderant lumen soUs ut ad hoc
Sicut enim arbores conservantur per hoc necessarium, et simiUter quocumque modo
quod sunt in terra plantata», ita omnia aUqua « contineantur, » id est dependeant,
conservantur in hoc quod sunt flrmata in vel causentur « a fulgoribus » solis, et ideo
omnipotenti Dei virtute. Quod etiam desi- nominatur in graeco « yUos » scilicet ,

derant omnia divinam bonitatem ut fmem, « quia facit omnia » corpora esse « indes-

ostendit consequenter cum dicit quod ad tructibiUa, et congregat dispersa, » in-

ipsum convertuntur omnia sicut singula quantum ea quse sunt in seipsis separata,
ad proprios fmes. communiter « ipsum desiderant, » aut ad
Deinde cum dicit « Et quod desiderant
: hoc quod videant, aut ad hoc quod mo-
omnia, » ostendit modum ordinis, et dicit veantur, aut ad hoc quod iUuminentur,
quod bonum divinum « desiderant intellec- aut ad hoc quod calefiant, aut quaUter-
tuaUa quidem, » ut angeh, « et rationalia, » cumque contineri a virtute luminis deside-
ut homines, « cognitive » hsec enim solum ; rant.
cognoscere possunt ipsum bonum quod est Deinde cum dicit « Et non dico, secun-
:

Deus. Sed sensibiha ipsum desiderant in- dum antiquitatis rationem, quod Deus
quantum desiderant aliquod sensibile bo- existens sol, et creator hujus luminis, pro-
num, quod est simiUtudo summi boni. Sed prie procurat universum mundum, sed
plantae, quae sunt expertes sensus, deside- quod invisibUia ejus, videUcet Dei, a crea-
rant bonum divinum naturah motu vitaUs tura mundi, per ea quse facta sunt, intel-
ipsum bonum est ad quod
desiderii, quia et lecta conspiciuntur, » removet errorem, et
naturaU inclinatione tendunt per opera dicit quod praedicta non dixit secundum
vitae insimilitudinem aliquam summi boni. opinionem antiquorum, qui dicebant quod
Ea vero quae carent vita, ut inanimata Deus erat sol, quod sol erat creator totius
corpora, quae sunt tantum existentia, desi- universi sensibiUs, et quod gubernat totum
derant bunum divinum per aptitudinem ad mundum sensibilem, sed secundum quod
participandum a Deo esse subsistens, ut invisibiUa Dei manifestantur per ea quse
ipsa aptitudo eorum inteUigatur esse desi- facta sunt, ut Apostolus dicit Rom., i.

derium.

LEGTIO IV.

De lnmine, quomodo lumen intelligibile attribuitur Deo.

Sed haec quidem in Symbolica theologia, nunc tradit prius quidem mensuratam claritatem, postea
autem intelligibilem boni luminis nominationem illis, sicut gustantibus lumen, et magis desideran-
laudare nos convenit. Et dicendum quod lumen tibus , magis seipsum immittit et abundanter ,

intelligibile bonus dicitur, propter hoc quod om- superfulget, quoniam dilexerunt multum, et sem-
nem quidem superccelestem mentem implet per extendit ipsas ad anteriora secundum ipsarum
intelligibili lumine, omnem autem ignorantiam ad respectum proportionem. Igitur lamen intelli-
et errorem expellit ab omnibus, quibus ingignitur, gibile dicitur quod est super omne lumen bonum
animabus, et omnibus simul^ sanctum lumen tra- sicul radius fontanus, et supermanens luminis
dit, et intellectuales ipsarum oculos mundat a cir- eflfusio, omnem supermundanam et circummunda-
cumposita ipsis face ex ignorantia, et movet, et nam et mundanam^ mentem ex plenitudine ip-
aperit multa gravitate tenebrarum conclusos et ; sius illuminans, et intellectuales ipsarum totas

In citat. translatione : « et omnibus illis sanc- tum, » etc. — * Ibid. ; « et immundum.

 :

opuscuLUM vn. 437

virtutes omnes excedens, eo quod
renovans, et errorem inducti sunt, ila inlelligibilis
luminisprae-
superextendatur,etomnia comprehendens,eo quod sentia congregativa et uniliva est eorum qui illu-
superjaceat, et simpliciter omnem illuminativae minantur, et perfectiva, et adliuc conversiva ad
virlutis dominationem, sicut principaliter lucens, vere existens, a multis opinionibus converlens, et
et superlucens, ct in seipsa coassumens, et super- varias visiones, aut, ut magis proprie dicatur,
habens, et praehabens, et intelleclualia et ratio- phantasias, ad unam veram et mundam et unifor-
nalia omnia congre^^ans, et indcstructabiliafaciens. mem congrcgans cognitionem, et uno et unitivo
Etenim sicut ignorantia divisa est eorum quse in lumine complens.

(( Sed haec quidem in Symbolica theolo- mine, » quod nihil est aUud quam cognitio
gia,nunc autem intelligibilemboni luminis veritatis. In hoc autem quod dicit im- : ((

nominationem laudare nos convenit. » plet, » designat perfectam veritatis cogni-

Postquam ostendit quomodo nomen sensi- tionem angeUs a Deo datam.
bilis luminis in divinam prsedicationem Deinde cum dicit a Omnem autem :

transferatur per quamdam similitudincm, ignorantiam et errorem expeUit ab omni-

nunc ostendit quomodo intelligibile lumen bus, » ostendit causaUtatem kiminis in
ei attribuatur; et primo, continuat se ad animabus; et primo, ponit duo quse facit*
praecedentia ; secundo, prosequitur propo- divinum lumen in animabus secundo, ;

situm, ibi : « Et dicendum quod lumen assignat modum utriusque, ibi : « et intel-

intelligibile bonus dicitur. » lectualesipsarum oculos mundat. » Duo-

Dicit ergo primo quod h«c qua3 dicta rum autem qua^ facit divinum lumen in
sunt per divisionem sensibihs luminis de animabus, « primum est » quod ab omni- ((

Deo, et de similitudine ejus ad ipsum, dicta bus animabus quibus innascitur, expelUt
sunt in libro Be symbolica theologia; sed omnem ignorantiam et errorem. » Igno-
nunc oportet considerare quomodo laude- rantia pertinet ad remotionem veritatis,
tur bonum divinum nomine intelligibilis sed error ad inhaesionem falsitatis. Dicit
luminis. Non enimhujus libri est intentio autem « ingignitur, » ut aUudat ei quod

tractare de nominibus sensibiUum trans- dicitur II Petr., i, 19 : Donec dies illucescat,

latis in Deum, sed de nominibus intelhgi- et lucifer Unde
oriatur in cordibus vestris.
biUbus. patet quod hoc de angelis non dixit, in
Deinde cum dicit : (( Et dicendum quod quibus ignorantia et error locum non
lumen intelHgibile bonus dicitur, » prose- habet, licet in eis sit aUquorum nescientia,
quitur intentum, sciKcet de intelligibili a qua purgantur, ut dixit Dionysius, vi cap.
lumine, quod signat in Deo causahtatem Coelestis hierarchise. Non enim omnis
intelhgibilis luminis unde circa hoc tria ; nescientia ignorantia dici potest, sed solum"^
facit. Primo, tangit causaHtatem luminis; nescientia eorum ad quae quis natus est et
secundo, ostendit quomodo Deus se habet debet scire. Secundum est quod facit
ad ea in quibus lumen causatur, ibi « Igi- : « sanctum kimen. » Et nota quod dicit
tur lumen intelUgibile dicitur quod est « sanctum lumen, » tum quia a Deo immit-

super omne lumen » tertio, ostendit quis ; titur, tum quia ad Deum cognoscendum
est fmis diffusionis hujus luminis, ibi Et : (( nos ordinat. Et notandum quod non fuit
intellectuaUa et rationaUa omnia congre- usus verbo impletionis, sed simplicis tradi-
gans. » Circa primum duo facit. Primo, tionis, ad oslendendum quod cognitio veri-
tangit de causaUtate inteUigibiUs luminis tatis est imperfecta in animabus in compa-
in angeUs secundo in animabus ibi
; , , : ratione ad iUam plenitudinem quam angeli
« Omnem autem ignorantiam et errorem a Deo possident.
expeUit ab omnibus. » Deinde cum dicit Et intellectuales : ((

Dicit ergo primo quod Deus, qui est per ipsarum oculos mundat, » exponit modum
essentiam suam a bonus » nominatur , utriusque et primo primi, secundo se-
;

((inteUigibile lumen, » Joan., vni, 12 Ego : cundi, ibi Et tradi prius quidem mensu-
: ((

sum lux mundi ; « propter hoc quidem ratam claritatem. »

quod implet omnem superccelestem men- Circa primum considerandum est quod
tem, » id est angeUcam, « inteUigibUi ki- corporaUs tenebra tria facit in corporibus.

^ Al. : « qu8e faciunt, » sic etiam infra. — ' Parm. tia eorum, » etc. »

Non enim omnis nescientia purgatur, sed nescien-

438 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
Primo enim, reddit ea squalida et sordida, tant, quae prius ignorata contemnebantur,
ex eo quod non studiose purgantur quae in post primam receptionem luminis gustata
tenebris sunt. Secundo, tenebrai reddunt jam cognitione luminis veritatis, magis
animalia* immobilia; unde plerisque ani- desideratur, et magis desiderantibus magis
malium naturale est ut in nocte quiescant immittitur. Effectus enim divinae gratise
et in die moveantur quia per lucem diri- ,
multiphcantur secundum multiphcationem
guntur in motu videntia quo vadent. Ter- desiderii et dilectionis, secundum iUud
tio, tenebrae corporales concludunt, ut in Luc, vn, 47 Dimissa sunt ei peccata
:

tenebris aliquis non prseparet se ad ali- multa quoniam dilexit multum. Sic enim
quid agendum et naturaliter aliquam
, qusedam circulatio attenditur, dum ex lu-
pigritiam ingerunt. Et haec tria facit etiam mine crescit luminis desiderium, et ex de-
spiritualis tenebra, id est ignorantia ve- siderio aucto crescit lumen. Circulatio
ritatis. Primo enim, contrahuntur ex ea autem secundum suam naturam perpetua
sordes, non solum errorum in intellectu, est et sic « semper » divinum lumen
;

sed etiam pravarum affectionum in af- ((extendit animas ad anteriora » per pro-
fectu, et actionum in actu,
inordinatio fectum, non tamen in omnibus aequaliter,
dum mala homo nec vitat nec
quse ignorat sed secundum proportionem ipsarum ad
((

purgat. Secundo, tenebra reddit homines respectum luminis. Quaedam enim dili- )>

otiosos qui dum habent ignorantiam boni,

: gentius respiciunt ad lumen immissum,
quod est fmis, et vise^ qua ad ipsum perve- quae magis desiderant et magis proficiunt.
nitur, non se movent ad fmem consequen- Deinde cum dicit Igitur lumen intel- : ((

dum. quia
Tertio, reddit eos conclusos, ligibile dicitur super omne lumen
quod est
dum non cognoscunt bonum, non aperitur bonum, » quomodo Deus se habeat
ostendit
eorum affectus per desiderium ad capien- ad ea in quibus lumen inteUigibile causat,
dum ipsum intra se. Sed haec tria removet etponit tres habitudines, scilicet diffusionis,
intelligibile lumen, id est cognitio verita- et excessus, et comprehensionis. Quantum
tis. Et quantum ad primum dicit quod in- ad primum ergo dicit quod supersubstan-
telligibile lumen « mundat intellectuales tiale bonum, omne lumen »
licet sit (( super
oculos ipsarum, » scilicet animarum, « a tamen nomina-
et sensibUe et inteUigibile,
fa3ce, » id est immunditia, « circumposita tur « lumen inteUigibUe, » inquantum est
ipsis, » id est superveniente eis ex igno- quidam radius et fons » omnis intellec-
((

rantia. Quantum ad secundum dicit « et : tualis luminis. Et ne intelligatur fons in se

movet, » scilicet ad bene agendum. Et solo consistens, subdit quod est (( effusio
quantum ad tertium dicit « et aperit, » id : luminis desuper manans. » Et ut sciatur in
est apertos reddit ad recipiendum per desi- quos manat, subdit quod ex sua plenitu-
derium, « conclusos, » id est qui prius dine illuminat « omnem mentem super-
erant conclusi tenebris aggravantibus id , mundanam quantum ad angelos assis-
»

est tarditatem quamdam ad bonum immit- tentes, « et circamundanam » quantum ad

tentibus. Quia ergo conclusi erant, indige- ministrantes quorum ministerio mundus
,

bant operatione quia aggravati, indigebant

;
iste gubernatur, et mundanam » quantum <(

motione. ad animas et non solum a principio illu-

;

Deinde cum dicit « Et tradit prius qui- : minat mentes, naturalem cognitionem eis

dem mensuratam claritatem, postea illis, praebendo , sed etiam renovat omnes « in-
sicut gustantibuslumen, et magis deside- tellectuales virtutes ipsarum, » novum
rantibus, magis seipsum immittit, » osten- lumen superfundendo gratiae et gloriae et
dit modum ct ordinem quomodo traditur novarum revelationum. Secundo, ponit id
sanctis animabus lumen intellectuale et ; quod pertinet ad cxcessum, et dicit quod
dicit primo quod quidem traditur unicui- lumen divinum « excedit omnes » mentes^
que ^ lumen intelligibile secundum de- licet in eas diffundatur, quia sempcr super-

terminatam mensuram, secundum illud excessus est per suam substantiam. Ter-
Ephes., IV : Uiiicmque data est gratia se- tio, ponit id quod pertinet ad comprehen-

cundum mensuram donationis Christi. Et sionem, et dicit quod Deus omnia compre-
quia spirituaUa gustata desiderium exci- hendit quae sunt in praedictis mentibus,

< Parm. : « omnia. » — * Parm. : « via. » — ^ parm. : « in utroque. »


inquantum superjacet eis, sicut
superior pra^habet in se quod in effectibus
inferioribus invenitur.Unde ad hoc expo-
nendum subdit quod ipse Deus universaU-
tcr « omncm dominationem, » seu potes-
tatem « ilhiminativ» virtutis, » id est
quidquid pertinet ad cujuscumque cogni-
tionem, vel ad quamcumque virtutem do-
cendi, Deus « in se coassumens, » id est
simul assumens, non per diversas virtutes
diversa cognoscens, sicut nos colores visu
et sonos auditu cognoscimus, sed secun-
dum unam virtutem cognoscit omnia, « et
superhabet, » quia excellentius unumquod-
que cognoscit quam ab ahquo cognoscatur
« et pra^habet, n quia non acquirit cogni-
tionem virtutis, vel virtutem docendi ab
ahquo, sed omnes ab ipso. Et hoc competit
ei inquantum est principahs lucens, ut
principium luminis, et inquantum est super
omnia hicens.
Deinde cum
Et inteUectuaha et
dicit : «
rationaha omnia congregans, et indestruc-
tibiha faciens, » ostendit finem et fructum
causahtatis luminis, et dicit quod per ihu-
minationem « congregat omnia intehec-
tuaha, )) id est angelos, « et rationalia,
est homines, et facit » ea « indestructibi-
((
ha, quia dum uniuntur in veritate, in ea
))
De pulchro
Hoc bonum laudalur a sanctis^ theologis et si-
cuf pulchrum, et sicut pulchritudo, et sicut dilec-
tio, et sicut dihgibile, et qusecumque ahse con-
venientes sunt pulchrificse et gratiosse habitae
pulchritudinis nominationes. Pulchrum autem et
pulchritudo non sunt dividenda in causa quse in
uno tota comprehendit. Hsec enim in exislentibus
in participationes et participantia dividentes pul-
chrum quidem esse dicimus quod participat pul-
chritudinem, pulchritudinem autem participatio-
nem pulchrse facientis tota pulchra causse.
Supersubstantiale vero pulchrum pulchritudo
quidem dicitur, propter traditam ab ipso omnibus
existentibus juxta proprietatem uniuscujusque
pulchritudinem, et sicut universorum consonantise
et claritatis causa, ac simiUtudinem luminis^ cum
fulgore immittens universis pulchrificas fontani
radii ipsius traditiones, et sicut omnia ad seipsum
vocans. Unde et calor dicitur, et sicut tota in totis
congregans. Pulchrum autem sicut pulcherrimum
simul et superpulchrum, et semper existens ^ se-
cundum eadem, el similiter pulchrum,
factum, neque destructum, neque actum, neque
minoratum, neque in ahqua parte quidem pul-
^ Al. : « a cunctis. » —
2 ^.1. « et similitudinis.
— 3
A.1. : « et superexistQns. » ^*
Al.
»
;
opuscuLUM vn 430
causa conservantur. Et hoc consequenter exponit
ex opposito. « Sicut enim ignorantia est
divisiva eorum qui in errorem inducuntur,
ita praisentia intehectuahs luminis, » per
quod cognoscitur veritas, congregat eos
qui ihuminantur ad invicem, et unit eos in
una veritate cognita. Manifestum est enim
quod circa unum non contingit nisi uno
modo verum dicere, sed muUiphciter er-
rare a veritate contingit. Et ideo iUi qui
cognoscunt veritatem, conveniunt in una
sententia sed iUi qui ignorant, dividuntur
;
per diversos errores. Est etiam pra^sentia
luminis « perfectiva, inquantum constituit
))
in hne rei cognitae, qua^ est veritas, « et )>
est etiam « conversiva, )) id est revocativa
ad veritatem, convertens homines a muUis
opinionibus quae non habent firmitatem
veritatis. Et non sohim ab opinione ad
certam scientiam transfert, sed etiam a
veritate ad uniformitatem et hoc est quod;
subdit quod « congregat varias visiones,
vel, ut magis proprie dicatur, phantasias,
ad unam veram cognitionem, per opposi- ))
tum falsitatis. Et non solum convertit ad
lumen veritatis, sed etiam replet ipso hi-
)) id mine veritatis, quod in se est unum, et
ahorum unitivum.
LEGTIO V.
divino, et qualiter attribuitur Deo,
chrum, in ahqua autem turpe, neque aliquando
(juidem, aliquando autem non, neque ad hoc qui-
(iem pulchrum, et aliud autem turpe, neque hic
quidem, illic autem non; sicut quibusdam (Juidem
existens pulchrum, quibusdam autem non pul-
chrum, sed sicut ipsum secundum seipsum, cum
seipso uniforme et semper existens pulchrum, et
;
sicut omnis pulchri fontanam, et pulchritudinem
excedenter in seipso pra^habens. Etenim simplici
et supernaturali totorum pulchrorum natura, omnis
Sulchritudo et omne pulchrum uniformiter secun-
um causam pra^extiterunt. Ex pulchro isto ()m-
nibus existentibus est esse secundum propriam
rationem singula pulchra, et propter pulchrum
omnium concordiae, et amicitise, et communiones,
et pulchro omnia uniuntur, et est principium
omnium pulchrum, sicut effectiva causa^ et mo-
vens tota, et continens amore proprise pulchritu-
dinis, et finis omnium, sicut finahs causa (etenim
pulchri causa cuncta fiunt), et exemplaris, quo-
niam secundum ipsum cuncta determinantur,
et neque propter quod et idem est bono pulchrum, quoniam
bonum et pulchrum secundum omnem causam
cuncta desiderant, et non est ahquid existentium
omnium pulchrorum, sicut in effectiva causa. »
: « principium
 ,

440 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

quod non participet pulchro et bono. Audebit au- pulchram et bonum, quando in Deo secundum
tem et hoc dicere sermo, quod et non existens omnium ablationem supersubstantialiter laudatur.
participat pulchro et bono. Tunc enim et ipsum

(( Hoc bonum laudatur a sanctis theolo- differant pulchi^um et pulchritudo, Deus

gis et sicut pulchrum, et sicut pulchri- tamen utrumque comprehendit in se secun-
tudo, et sicut dilectio, et sicut diUgibile. » dum unum et idem.
Postquam Dionysius tractavit de lumine, Deinde cum dicit : « Haec enim in exis-
nunc agit de pulchro, ad cujus intellectum tentibus in participationes et participantia
praeexigitur lumen, et circa hoc duo facit. dividentes, pulchrum quidem esse dicimus
Primo, praemittit quod pulchrum attribui- quod participat pulchritudinem, pulchritu-
tur Deo; secundo, ostendit modum quo ei dinem autem participationem pulchrae fa-
attribuitur, ibi Pulchrum autem et pul-
: (( cientis tota pulchra causae, » ostendit qua-
chritudo non sunt dividenda in causa quse literattribuuntur creaturis, et dicit quod
in uno tota comprehendit. » in existentibus pulcUrum et pulchritudo
Dicit ergo primo quod hoc supersubstan- distinguuntur secundum participans et par-
tiale « bonum, » quod est Deus, laudatur (( ticipatum; ita quod pulchrum dicitur hoc
a sanctis theologis, » in sacra Scriptura quod participat pulchritudinem pulcliri- ,

« sicut pulchrum, » Cant., i, 15 : Ecce tu tudo autem participatio primse causae, quae
pulcher es, dilecte mi ; « et sicut pulchri- omnia pulchra facit. Pulchritudo enim crea-
tudo, )) Psal. xcv, 6 : Confessio et pulchri- turae nihil est aUud quam simiUtudo divinae
tudo in conspectu ejus; « et sicut dilectio, » pulchritudinis in rebus participata.
I Joan., IV, 16 : Deus caritas est; (( et sicut Deinde cum dicit Supersubstantiale
: ((

dihgibile, » ut in auctoritate Canticorum vero pulchrum pulchritudo quidem dicitur

inducta, « et qua^xumque aUee sunt conve- propter traditam ab ipso omnibus existen-
nientes nominationes » ad pulchri-
» Dei << tibus juxta proprietatem uniuscujusque
tudinem pertinentes, sive per causaUtatem pulchritudinem, » ostendit quomodo prae-
pulchritudinis, quod dicit propter pulchrum dicta Deo attribuantur et primo, quomodo
;

et pulchritudinem sive secundum quod , attribuatur ei pulchritudo; secundo, quo-

pulchritudo gratiose hebetur quod dicit , modo attribuatur ei pulchrum, ibi Pul- : ((

propter dilectionem et dihgibile. chrum autem sicut pulcherrimum simul et

Deinde cum dicit : « Pulchrum autem et superpulchrum. » Dicit ergo primo quod
pulchritudo non sunt dividenda in causa Deus, qui est supersubstantiale pulchrum,
quse in uno tota comprehendit, » ostendit dicitur pulchritudo » propter hoc quod om-
quomodo Deo attribuitur, et circa hoc tria nibus entibus creatis dat pulchritudinem
facit. Primo, prsemittit quod differenter secundum proprietatem uniuscujusque.
attribuitur Deo et creaturis pulchrum et Alia enim est pulchritudo spiritus et aUa
pulchdtudo secundo, quomodo attribuitur
; corporis, atque aUa hujus et iUius corporis.
creaturis, ibi : (( Haec enim in existentibus Et in quo consistat pulchritudinis ratio
in participationes et participantia dividen- ostendit subdensquod sic Deus tradit pul-
tes, pulchrum quidem esse dicimus quod chritudinem, inquantum est « causa con-
participat pulchritudinem ;
pulchritudinem sonantiae et claritatis » in omnibus. Sic
autem participationem pulchrse facientis enim hominem pulchrum dicimus propter
tota pulchra causae ; tertio, quomodo attri- decentem proportionem membrorum in
buitur Deo, ibi « Supersubstantiale vero : quantitate et situ, et propter hoc quod ha-
pulchrum pulchritudo quidem dicitur. » bet clarum et nitidum colorem. Unde pro-
*

Dicit ergo primo quod in causa prima sci- , portionaUter est in caeteris accipiendum
Ucet Doo, non siint dividenda pulchrum et quod unumquodque dicitur pulchrum se-
pulchritudo, quasi aUud sit in eo pulchrum cundum quod habet claritatem sui generis,
et pulchritudo; et hoc ideo quia causa vel spiritualem vel corporalem, et secundum
prima propter sui simpUcitatem et perfec- quod est in debita proportione constitu-
tionem sola « comprehendit tota, » id est tum. Quomodo autem Deus sit causa clari-
omnia, (( in uno. » Unde etsi in creaturis tatis, ostendit subdens quod Deus immittit

* Al. ; « vividum.
 OPUSCULUM VII. 441
omnibus creatiiris ciim fulgore quodam et superpulcher, non quod sit in genere,
Iraditionem sui radii luminosi, qui est fons sed ([uod ei attribuuntur omnia quae sunt
omnis luminis qua; quidem traditiones ;
cujuscumc|ue generis.
fulgidoB divini radii secundum participa- Deinde cum chcit « et superexistens »
: ,

tionem similitudinis sunt inlel]i^endj.e, et exponit quod dixerat et primo, exponit

;

istai traditiones sunt « pulchrificai, » id est quare Deus dicatur pulcherrimus secundo, ;

facientes pulchritudinem in rebus. Rursus quare**dicatur superpulcher, ibi « Et sicut :

exponit ahud meml)rum, scilicet
sit causa consonanliai in rebus. Est autem
duplex consonantia in rebus. Prima qui-
dem secundum ordinem creaturarum ad
Deum, et hanc tangit cum
est causa consonantice,
nia ad seipsum inquantum convertit
omnia ad seipsum sicut ad fmem, ut supra
dictum propter hoc pulchritudo in
est, et
gra^co (( dicitur quod est a vocando
calos » fectum primo excludit a Deo, dicens quod
sumptum. Secunda autem consonantia est
in rebus secundum ordinationem earum ad
invicem et hoc tangit cum subdit quod
, pulchritudinis. Et iterum non est in eo
congregat omnia in omni])us ad idem. Et
potest hoc intelligi secundum scntentiam
([uod Deus omnis pulchri fontanam pulchritudinem
excedenter in sei])so pradiaijens. » Sicut
enim aliquid dicitur albius (juia est nigro
impermixtius, ita dicitur ah(|uid pulchrius
dicit quod Deus per remotionem a defectu pulchritudinis.
« sicut vocans om- Est autem duplex defectus puh^hritudinis
,
» in creaturis. Unus, (piod quaijdam sunt quoe
habent pulchritudinem variabilem, sicut de
rebus corruptibilibus apparet, et hunc de-
Deus semper est pulcher secundum idem,
et eodem modo, et sic excluditur alteratio
generatio aut corruptio pulchritudinis, ne-
(|ue iterum augmentum vel diminutio
,

platonicorum, quod superiora sunt in infe- ejus S sicut in rebus corporalibus apparet.
rioribus secundum participationem , infe- Secundus autem defectus pulchritudinis
riora vero sunt in superioribus per excel- est (|uod omnes creaturae habent ali(juo
lentiam quamdam omnia sunt in et sic modo particulatam pulchritudinem sicut ,

omnibus. Et ex hoc quod omnia in omni- et particulatam naturam. Hunc defectum

bus inveniuntur ordine quodam, sequitur exclucht a Deo (juantum ad omnem mo-
quod omnia ad idem ultimum ordinentur. dum quod Deus non
particulationis, et dicit
Deinde cum dicit « Pulchrum autem : est in ali([ua parte pulcher et in alia turpis,
sicut pulcherrimum simul et superpul- sicut in rebus particularibus contingit
chrum et superexistens secundum eadem, » quandocjue necjue etiam est in aliquo
;

ostendit quomodo pulchrum de Deo dicitur; tempore et in aliquo non, sicut contingit
et primo, ostendit quod dicitur secundum in his quorum
pulchritudo cadit sub tem-
excessum; secundo, quod dicitur per cau- pore; neque iterum est pulcher quantum
sam, ibi ex pulchro ipso omnibus exis-
: (( ad unum non quantum ad aliud, sicut
et
tentibus est esse secundum propriam ratio- conlingit inomnibus qua^. sunt orchnata ad
nern singula pulchra. » Circa primum duo unum determinatum usum vel fmem (si
facit. Primo, proponit excessum secundo, ; enim applicentur ad aliud, non servabitur
exponit, ibi et superexistens secundum
: (( consonantia, unde nec pulchritudo); neque
eadem. » Excessus autem est duplex: unus iterum est in aliquo loco pulcher et in alio
in genere, qui significatur per comparati- non pulcher; quod cjuidem in aliquibus
vum vel superlativum alius extra genus, ; contingit propter hoc cjuod cjuibusdam vi-
qui significatur per additionem hujus prse- dentur pulchra, et cjuibusdam non viden-
positionis (( super; » puta, si dicamus quod tur pulchra. Sed Deus quoad omnes et
ignis excedit in calore excessu in genere, simpliciter pulcher est. Et omnium prge-
unde dicitur calidissimus, sol autem excedit missorum assignat rationem, cum subdit
excessu extra genus unde non dicitur ; quod ipse est pulcher secundum se- ((

calidissimus sed supercalidus quia calor

,
,
ipsum » per quod excluditur quod non
;

non est in eo eodem modo, sed excellen- est pulcher secundum unam partem tan-
tiori. Et licet iste duplex excessus in rebus tum, neque in aliquo tempore tantum, ne-
causatis non simul conveniat tamen in , que in aliquo loco tantum quod enim
;

Deo simul dicitur et quod est pulcherrimus alicui secundum se et primo convenit, con-

Paim. : « neque litura, iieque augmenlum, ueque (iiuiiuulio. »

 4i2 COMMENTARIA. IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
venit et toti, et semper, et ubique. Iterum omnium pulchrorum, )> exponit quod dixe-
Deus est pulcher in seipso, non per respec- rat de causalitate pulchri ; et primo quan-
tum ad aliquod determinatumnon ; et ideo tum ad rationem causandi secundo quan- ;

potest dici quod ad aliquid sit pulchrum et tum ad diversitatem causatorum, ibi
' :

ad ahquid non pulchrum, et neque quibus-
dam pulcher, et quibusdam non pulcher.
Iterum est semper et uniformiter pul-
chrum, per quod excluditur primus defec-
tus pulchritudinis, scihcet variabilitas.
Deinde cum subdit « Et sicut omnis
«Hoc unum bonum et pulchrum singula-
riter est omnium multorum pulchrorum et
bonorum causa. » Circa primum duo facit.
Primo, assignat secundum quam rationem
pulchrum dicatur causa; secundo, infert
: quoddam corollarium ex dictis, ibi « Prop- :

pulchri fontanam pulchritudinem exceden- ter quod idem est bono pulchrum. »
ter in seipso prsehabens » ostendit qua , Dicit ergo primo quod «pulchrum qui-
ratione dicatur Deus superpulcher, inquan- dem principium omnium sicut causa
est
tum in seipso habet excellenter, et ante effectiva, »dans esse, et sicut causa « mo-
omnia aha fontem totius pulchritudinis. In vens, » et sicut causa « continens, » id est
ipsa enim natura simplici et supernaturali conservans, « omnia; » haec enim tria vi-
omnium pulchrorum ab ea derivatorum, dentur ad rationem causa? efficientis perti-
prseexistunt omnis pulchritudo et omne nere, ut det esse, moveat et conservet. Sed
pulchrum, non quidem divisim, sed uni- causa agens quaedam agit ex desiderio
formiter, per modum quo multiplices effec- fmis, quod est agentis imperfecti, nondum
tus in causa prseexistunt. habentis quod desiderat sed agentis per-;

Deinde cum dicit a Ex pulchro isto om- : fecti est ut agat per amorem ejus quod
nibus existentibus est esse secundum pro- habet, et propter hoc subdit quod pul-
priam rationem singula pulchra, ostendit )> chrum, quod est Deus, est causa effectiva
quomodo pulchrum de Deo dicitur secun- et motiva, et continens amore propriae
((

dum causam ; et primo ponit causalitatem pulchritudinis. » Quia enim propriam pul-
pulchri; secundo exponit, ibi « Et est : chritudinem habet, vult eam multiplicare
principium omnium pulchrorum. » Dicit sicut possibile est, scilicet per communica-
ergo primo quod ex pulchro isto provenit tionem suae similitudinis. Secundo, aitquod
esse omnibus existentibus. Claritas enim pulchrum, quod est Deus, est « fmis om-
est de consideratione pulchritudinis, ut dic- nium, sicut fmalis causa » omnium rerum.
tum est. Omnis autem forma, per quam res Omnia enim facta sunt ut divinam pulchri-
habet esse, est participatio quaedam divina^ tudinem quahtercumque imitentur. Tertio,
claritatis; et hoc est quod subdit quod est causa exemplaris, quia omnia distin-
{( sunt « pulchrum secundum
singula )>
guuntur secundum pulchrum divinum, et
propriam rationem, id est secundum pro- ))
hujus signum est quod nullus curat effi-
priam formam. Unde patet quod ex divina giare vel repra^sentare nisi ad pulchrum.
pulchritudine esse omnium derivatiir. Si- Deinde cum dicit « Propter quod et
:

militer etiam dictum est quod de ratione idem est bono pulchrum, » infert quod-
pulchritudinis est consonantia; unde om- dam corollarium ex dictis, et dicit quod
nia qucB qualitercumque ad consonantiam quia tot modis pulchrum est causa om-
pertinent, ex divina pulchritudine proce- nium, inde est quod bonum et pulchrum
dunt, ct hoc est quod subdit quod propter sunt idem, quia omnia desiderant pulchrum
bonum divinum sunt omnium rationalium et bonum, sicut causam, omnibus modis.
creaturarum « concordiae quantum ad )>
Et quia nihil est quod non participet pul-
inteUectum (concordant enim qui in eam- chro et bono, cum unumquodque sit pul-
dem sententiam conveniunt), « et amiciti» » chrum et bonum secundum propriam for-
quantum ad affectum, « et communiones » mam ; et ulterius etiam audacter hoc diccre
quantum ad actum, vel ad quodcumque poterimus « quod non existens, » id est
extrinsecum et universaliter omnes crea-
; materia prima, « participat pulchro et
tura3 quantamcumque unionem habent, bono » cum ens primum non existens ha-
;

habent ex virtute pulchri. beat quamdam similitudinem cum pulchro

Deinde cum dicit « et est principium : et bono divino, quoniam pulchrum et bo-

^ Al. : « vel quantum. »

I
 ;,;

OPUSCULUM VI L 443
num laudatur in Deo pcr omnium ablatio- sintidem subjecto, quia tam claritas quam
nem; sed in materia prima considoratur consonantia sub ratione boni contincntiir
ablatio per defectum, in Deo autem per tamen ratione dilferunt, nam pulcbrum
excessum, inquantum supersubstantialiter addit supra bonum ordinem ad vim cognos-
existit. Quamvis autem pulchrum et bonum citivam illud esse hujusmodi.

LECTIO VL

Hoc unum bonum et pulchrum singulariter est juxta proprietatem uniuscujusque communiones,
omnium multorum pulchrorum et bonorum causa. et adaptationes, et inconfusse amicitise, et harmo-
Ex hoc omnes existentium substantiales essentiae, nise cunctse rei, in omni concretiones indissolul)i-
unitiones, discretiones, identitates, alteritates, si- les, continentiJE existentium, indeficientes succes-
militudines, dissimilitudines, communiones con- siones eorum quse fiunt, stationes omftes et motus
trariorum, incommixtiones unitorum, Providentise qui sunt mentium, qui sunt animarum, qui sunt
superiorum, alternse habitudincs coordinatorum, corporum. Statio enim omnibus est et niotus, quse
conversiones minus habentium omnium eorum- est super omnem stationem et omnem motum,
dem conservativae, et intransmutabiles mansiones coUocans unumquodque in ipsius ratione, et mo-
et coUocationes. Et rursus omnium in omnibus vens ad divinum motum.

Hoc unum bonum et pulchrum singula-

« Et ideo primo ponit « unitiones et discre-
omnium multorum pulchrorum et
riter est tiones » rerum a divina pulchritudine cau-

bonorum causa. » Postquam Dionysius ex- sari. Unum autem in substantia facit idem
posuit secundum quam rationem pulchrum distinctio autem in substantia facit diversi-
sit causa, hic ostendit quorum sit causa, et tatem; et ideo subjungit « alteritates et
circa hoc duo facit. Primo, proponit in ge- diversitates. » Ex uno autem in qualitate
nerali secundo, prosequitur distinguendo
; causatur simile, ex discressione autem
per singula, ibi a Ex hoc omnium existen-
: dissimile ; et ideo subjungit « dissimilitudi-
tium substantiales essentiae. » nes. Similiter autem unum in quantitate
))

Dicit ergo primo quod « bonum et pul- causat aequaUtatem, et discretio inaequali-
chrum, » quamvis sit unum esse, est ta- tatem sed de his mentionem non facit
;

men « causa omnium bonorum et pulchro- quia pertinent ad commensurationem re-

rum, quae sunt multa.
)) rum, de qua post aget. Observatur autem
Deinde cum dicit « Ex hoc omnium : hoc in rebus, quod et dissimiha in aliquo
existentium substantiales essentiae, » pro- conveniunt, sicut contraria in genere et
sequitur per singula de his quorum pul- materia, et quae uniuntur secundum ali-
chruni est causa; et primo, quantum ad quid, manent distincta sicut partes in toto
ipsum ens; secundo, quantum ad unum, et ideo subdit « communiones contrario-
:

ibi : « unitiones et discretiones ; )) tertio, rum quantum ad primum, « et incom-

»

quantum ad ordinem, ibi : « Providentiae mixtiones unitorum » quantum ad secun-

superiorum; quantum ad quietem
» quarto, dum. Haec autem omnia ad causalitatem
et motum, ibi « stationes omnes et mo-
: pulchri reducuntur^ quia pertinent ad con-
tus. Dicit ergo quod ex pulchro causan-
)) sonantiam, quae est de ratione pulchritudi-
tur omnes essentiae substantiales entium. nis, ut supra dictum est.
Omnis enim essentia vel est forma simplex, Deinde cum dicit « Providentiae superio-
:

vel habet complementum per formam. rum, enumerat ea qua? pertinent ad

))

Forma autem est quaedam irradiatio pro- ordinem rerum; et primo, quantum ad
veniens ex prima claritate. Claritas autem actionem, prout superiora provident infe-
est de ratione pulchritudinis, ut dictum rioribus, quod tangit cum dicit : « alternaa
est. habitudines coordinatorum, » id est aequa-
Deinde cum subdit : « unitiones, discre- lium; et prout inferiora convertuntur ad
tiones, » ponit ea quae pertinent ad ratio- recipiendum a superioribus perfectionem
nem unius. Ubi considerandum est quod et regimen, et hoc est quod dicit « con- :

unum addit supra rationem entis indivisio- versiones minus habentium. » Secundo,
nem. Est enim unum ens indivisum unde ; tangit ea quae pertinent ad existentiam
unitati distinctio sive discretio opponitur. rerum in seipsis, et hoc est quod subdit
444 COMMENTARTA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

quod ex pulchro sunt « mansiones conser- attenditur duphciter. Primo quidem per
vativae eorumdem, » id est aliquorum in modumlocahscontinentiae, secundum quod
seipsis. Ex hoc enim ahquid conservatur superiora sunt in entibus aliquo modo loco
quod infra hmites natura^. suae manet; si inferiorum vel spirituahs vel corporahs, et
enim totaliter extra se efflueret, periret, sed hoc est quod subdit indissohibiles con- : ((

addit : « et indissimiles collocationes, » id tinentiae existentium, » secundum scihcet

est fundationes. Sicut enim ex hoc quod quod superiora continent inferiora indis-
ahquid monet in seipso, conservatur, ita solubili ordine. Secundo, quantum ad tem-
ex hoc quod habet aliquid flrmum in se- poris successionem sed tamen in genera- ,

ipso, super quod fundatur, intransibile est. hbus et corruptibihbus, in quibus posteriora
Tertio, ponit ea quse pertinent ad mansio- prioribus succedunt, et hoc est quod sub-
nem unius rei in aha. Unde sciendum est / dit : indeficientes successiones eorum quae
((

quod cum ex ahquibus aliquid constitui fmnt. » Dicuntur autem indeficientes suc-
oportet, primo quidem requiritur quod cessiones rerum, non quia in perpetuum
partes conveniant, sicut multi lapides con- durent genera, sed quia absque interpola-
veniunt ad invicem, ex quibus constituitur tione succedunt quaedam quibusdam, quam-
domus, et simiUter omnes partes universi diu durat iste cursus mtmdi. Haec autem
conveniunt in ratione existendi. Et hoc omnia dicit ex pulchritudine causari, in-
ideo quia non solum ex pulchro sunt
dicit, quantum pertinent ad rationem consonan-
mansiones rerum in seipsis, sed etiam tiae, quae est de ratione pulchritudinis.

((communiones omnium in omnibus se- Deinde cum dicit « stationes omnes et. :

cundum proprietatem uniuscujusque. » Non motus, » prosequitur de quiete et motu,

enim uno modo omnia sunt in omnibus, sed quae eliam, inquantum important ahquam
superiora quidem in inferioribus participa- habitudinem unius ad alterum, pertinent
vero in superioribus excel-
tione, inferiora ad rationem consonantiae et pulchritudinis,
lenter; et tamen omnia cum omnibus ah- et circa hoc tria facit. Primo, proponit cau-
quid commune habent. Secundo, requiritur salitatem pulchpi respectu quietis et mo-
in partibus quod in hoc etiam quod diversae tus secundo, exponit quosdam motus qui
;

sunt, invicem coaptari possint ; non enim videbantur non motu, ibi et moveri : ((

ex ca^mento et lapide fieret domus, nisi quidem divinae dicuntur mentes; tertio, ))

invicem coaptarentur, et simihter partes concludit propositum, ibi Igitur istarum : ((

universi coaptantur, inquantum possunt et sensibihum trium motionum in hoc

cadere sub uno ordine, et hoc est quod omni, et muUo prius uniuscujusque man-
dicit etadaptationes. »(Tertio, requiritur
: (( sionum et stationum et coUocationum,
quod una pars juvetur ex aha, sicut paries causa est et contentiva et fmis, pulchrum
et tectum sustentantur ex fundamento, et et bonum. »

tectum cooperit parietem et fundamentum, ergo primo quod ex pulchro divino

Dicit
et simihter in universo superiora dant causantur omnes stationes, » id est quie-
((

perfectionem inferioribus, et in inferioribus tes, (( et motus » sive (( animarum » sive

virtus superior manifestatur, et hoc est (( corporum. » Et hoc ideo dicit, quia ilhid
quod dicit : « et inconfusae amicitige, )) quia plerumque quod est super omnem quietem
mutuum juvamentum est absque pra^judi- et motum, causa omnibus et quietis et
est
cio distinctionis rerum. Quarto, requiritur motus, inquantum cohocat unumquodque
debita proportio in partibus, ut scihcet tale in propria sua ratione, in qua res habet
sit fundamentum quod congruat ahis par- suam stationem, et inquantum movet om-
tibus, et hoc est quod dicit u et harmoniae : nia ad divinum motum, quia motus om-
cunctae rei, » id est omnium partium uni- nium ordinantur ad motum quo moveantur
versi. Harmonia enim causatur in sdiinis ex inDeum, sicut motus qui sunt ad fmes
debita proportione numerorum. Partibus motum qui est ad
secundos ordinantur ad
ergo sic dispositis, sequitur earum compo- hncm uUimum. Forma autem a qua depen-
sitio in toto secundum quod ex omnibus det propria ratio rei, pertinetad claritatem;
partibus universi constituitur una rerum ordo autem ad fmem ad consonantiam, et
universitas, et hoc est quod subdit in : (( sicmotus et quies reducuntur in causahta-
omni, id est in universo,
)) concretiones. » (( tem pulchri.
Haec autem concretio partium in universo

Motus angelorum
Et moveri quidem diciinlur diviuEe mentes
culariter quidem unile sine principiis, et intermi-
nabilibus iliuminalionibus pulcliri et boni; in
directum autem quando procedunt ad subjectorum
providentiam, recte omnia transeuntes; oblique
autem quando et providcnlcs minus habenlibus
ingressibiliter manent in identitate circa identitatis
causam, pulchrum et bonum, indesinenter circum
chorum agentes. Anima^ auteni motus circularis
quidem est ad seipsam introitus ab exterioribus
et intellectualium ipsius virtutum uniformis con-
volutio, sicut in quodam circulo, non errare ipsi
largiens, et a multis exterioribus ipsam convertens
et congregans, primum ad seipsam, deinde sicut^
uniformem factam uniens unitive unitis virtutibus,
« quidem divinae dicimtm^
Et moveri
mentes quidem unite sine
circulariter
principiis. » Quia JDionysius fecerat men-
tionem de molibus mentium et animarum,
quaevidentur immobiles, sicexponit quales
sint motus ipsarum et primo, quales sint
; patione uniformes, « dicuntur moveri cir-
motus angelicarum mentium secundo ;
quales sint motus animalium rationalium_,
ibi Animae autem motus est circularis
: «
quidem ad seipsam introitus ab exteriori-
bus. ))
Considerandum est autem quod, sicut
dicit Phiiosophus in III De anima, duplex
est motus. Unus qui est actus imperfecti,
id est existentis in potentia, et tahs
motus rerum corporalium, qua^ secundum
hoc moveri dicuntur sive secundum fsub-
stantiam, sive secundum quantitatem, sive
secundum qualitatem, sive secundum lo-
cum, inquantum exeunt de potentia in ac-
tum. Alius autem est motus perfecti, se-
cundum quod ipsa operatio existentis in
actu manens in ipso operante, motus dici-
tur, ut sentire, intelligere et velle. Sic igi-
motum
tur accipiens distinguit angehca-
rum mentium motum in tria, ad simihtu-
dinem motus localis qui est perfectior ,
inter motus corporeos, scilicet in circula-
rem, rectum et obliquum. Est autem in
motu circulari duo considerare unum
scilicet quod est uniformis, aliud vero quod
motus circularis est sine principio et fme.
Intellectualis ergo operatio, qua mentes
^ Al. deest « sicut. » — » Parm. : in
non invenitur uniformis. » — ^ Al. « inquantum
OPUSCULUM vir. 445
LECTIO YIL
et animarum quales sint.
cir- et ita ad pulchrum et bonum manuducens, quod
est super omnia exislenlia, et unum et idem, et
sine principio, et interminabile. Obhque autem
anima movctur, in(f)ianlum secundum j^roprieta-
tem suam divinis illuniinatur cognitionibus, non
intulleclualiter et singulariter, sed rationabilitcr
et diiruse, et sicut commixtis et transitivis opera-
tionibus. In directum autem, quando non ad seip-
sam ingressa et singulari intellectualitate mota
(hoc enim est, sicut dixi, secundum circulum) sed
ad ea qua3 sunt circa seipsam progreditur, et ab
exterioribus, sicut a quibusdam signis variatis et
rnultiplicatis, ad simplices et unitas sursum agitur
contemplationes.
angelicae Deum contemplantur circulari ,
motui comparatur quia uniformiter se
,
habent in Dei contemplatione, et ipse Deus
est sine principio et fme. Et ideo dicit quod
mentes angehcae, quae sunt divina partici-
,
culariter » intelhgendo Deum, inquantum
moventur unite, » id est uniformiter,
<(
per illuminationes ex pulchro procedentes
et bono, quae sunt sine principio et sine
termino. De proprietate autem motus recti
est quod inveniatur in eo principium et
finis, et quod sit in eo ordo et uniformitas
secundum propinquitatem ad principium
est et finem unde motus rectus in eis dicitur
;
secundum quod intendunt ad providendum
inferioribus cujus quidem providentiae
,
principium sit ab ipso angelo providente;
terminus autem est in eo ad quod ultimo
providentia pertingit. Et in hoc motu non
invenitur uniformitas^ quia propinquiori-
bus perfectiva prius provident, et hoc est
quod dicit quod in directum moventur per
hoc quod procedunt ad providendum infe-
rioribus; eorum enim providentia transit
per omnia inferiora ad modum cujusdam
rectae hneae. De proprietate autem motus
obliqui est quod sit medius inter circularem
et rectum, habens aUquid de utroque, et
: hic motus convenit angehs inquantum ,
regulariter moventur ad providendum in-
ferioribus (quod ad motum rectum perti-
net') ex ipsa contemplatione Dei (quod
hoc motus regulariter moventur ad providendum inferioribus,
quemadmodum rectum pertinet, » etc
 ; : »

U6 COMMENTARIA IN LIB. DE DIYINIS NOMINIBUS.

pertinet ad motum circularem) ; et hoc est anima discurrendo de uno ad aliud, sicut
quod quod oblique moventur angelicae
dicit de effectu in causam, vel de uno simili ad
mentes, per hoc quod dum provident infe- aliud, vel de contrario in contrarium, ra-
rioribus, non egrediuntur ab uniformiLate tiocinatur multipliciter. Sed omnis ista
sui motus, quae quidem uniformitas vel ratiocinatio dijudicatur per resolutionem
identitas, eis convenit ex hoc quod indesi- in prima principia, in quibus non contingit
nenter circumeunt quasi chorizantes per errare, ex quibus anima contra errorem
uniformem contemplationem circa causam defenditur, quia ipsa prima principia sim-
pulchrum et bo-
totius identitatis, quae esl phci intehectu absque discursu cognos-
num divinum. cuntur, et ideo eorum^ consideratio propter
Deinde cum dicit : « Animae autem motus sui uniformitatem circularis convolutio no-
circularis quidem est ad seipsum introitus minatur. Per hanc ergo convolutionem
ab exterioribus, » exponit motum animae primo congregatur « ad seipsam^ con- ))

et primo, circularem ejus motum secundo, ; siderans id quod in natura sua habet ut
motum obhquum, ibi a oblique autem : cognoscat; deinde sicut^ uniformis facta
anima movetur; » tertio, motum rectum, unitur per hujusmodi convolutionem
ibi In directum autem, quando non ad
: <( « unitis virtutibus, » scilicet angelicis, in-
seipsam ingressa et singulari intellectuali- quantum per similitudinem hujus unifor-
tate mota. » mis apprehensionis uniformitatem angelo-
Est autem considerandum quod oportet rum aliquo modo considerat; et ulterius
aliter motum
circularem animse quam an- per istam convolutionem manuduciter « ad
geli exponere. Cum enim motus angeli et pulchrum et bonum, » id est Deum, « quod
animse sint operatio ejus, circularitas autem est super omnia existentia, et est maxime ))

motus rationem uniformitatis exprimat; « unum idem, » et est « sine principio

et
necesse est eo modo circularem motum et interminabile » quae pertinent ad ratio-
,

angelo et anima? attribuere inquantum
competit eis uniformitas intellectuahs ope-
rationis.Angelus autem intehigit, non
quidem accipiendo a rebus, sed accipiendo
, nem circuli, ut dictum est. Et ideo circula-
ritas motus animae completur in hoc quod
ad Deum manuducitur ^
Deinde cum dicit « Oblique autem anima
:

lumen a primo uno simplici, scilicet Deo. movetur, inquantum secundum proprieta-
Unde maxime in operatione intellectuali tem suam divinis illuminatur cognitioni-
angeli attendendum est secundum quod ab bus, » describit motum obliquum anima-
ipso Deo ihuminatur et ideo supra dixit ;
rum, qui etiam anima
aliter accipitur in
quod divinse mentes moventur circulariter et in angelis. In angeli enim operatione
ihuminationibus pulchri et boni. Animae nuha est difformitas, secundum quod ipse
autem connaturale est quod intelligat ac- intelligit, sed secundum quod providet in-
cipiendo a rebus exterioribus, quae sunt ferioribus, ejus provisio per diversa varia-
multiformes et divisae. Unde in hac recep- tur et ideo
; motus obhquus, qui compositus
tione potest attendi circularitas motus est ex recto et circulari, habens in se ali-
ejus, sed magis in hoc quod a rebus exte- quid uniformitatis et difTormitatis in an- ,

rioribus revocatur ;
primo quidem, in seip- gelis attenditur unus, secundum quod sic
sam conversa; secundo, elevata in consi- provident inferioribus, quod tamen manent
derationem angelicarum virtutum; tertio in uniformi consideratione Dei sed anima ;

autem, usque ad ipsum Deum. in sua naturali cognitione difTormitatem

Hoc est ergo quod dicit quod motus cir-
cularis animse est secundum quod ab exte-
rioribus intrat ad seipsam, et ibi uniformi-
ter convolvitur, sicut in
secundum suas intellectuales virtutes, quae
quidem convolutio dirigit virtutem animae
ut non erret. Manifestum est enim quod
habet^ inquantum nata est non cognoscere
nisi discurrendo per diversa; uniformitas
autem in ipso est, secundum quod subditur
quodam circulo, uniformi principio a quo accipit. Sic ergo
motus obhquus ex uniformitate et difformi-
*
tate compositionis ^ in anima attenditur,
secundum quod uniformes Dei ihuminatio-

^ Parm. « convolutio animse dirigitur. » —

*
« Dei,quam habent, inquantum nati sunt non co-
* Parm. « rerum. » —^ Al. « ad sapientiam. »
: :
— gnoscere discurrendo. » ^ Parm. —
« compositus. :

* Al. « sic. »
: 5 Parm. —
« manuducit. » ^ Parm.
:
—
 OPUSCULUM VIT. 447

nesrecipit, non uniformiter, scd difTerenter dum apprehensionem variam ct multifor-

secundum suum modum. IIoc est ergo mem diversorum, ex quibus cognitiones
quod dicit quod anima movetur oblique, simplicium et uniformium capit. Dicit ergo
inquantum illuminatur divinis cognitioni- quod in directum movetur anima quando
bus secundum suam proprietatem, « non )) non ingreditur ad seipsam, ita quod qua-
quidem « intellectualiter et singulariter, » dam « singulari, » id est simplici, « intel-
id est simpliciter, sicut angeli, « sed ratio- lectualitate » operetur, quia hoc pertinet
nabiliter et diffuse, » id est discurrendo et ad circularem motum ipsius, ut dictum
diffundendo se per diversa et hoc exponit ; est, sed quando progreditur ad res exte-
subdens « Sicut operationibus commix-
: riores, quae sunt circa ipsam, a quibus,
tis; » quodam enim modo se commiscet sicut a quibusdam signis variis et multi-
rebus, inquantum se ad diversa cognos- plicibus elevatur ad contemplandum res
cenda diffundit, « et transitivis, » quod simplices et unitas. Patet autem ha'o suf-
refertur ad hocquod dixit « rationabiliter » ; ficientia, et distinctio horum motuum ani-
est enim proprium rationis transire sive mae, quia anima vel a sui uniformitate
discurrere ab uno in aliud. progreditur in superiora magis uniformia,
Deinde cum dicit : « In directum autem, et sic est motus circularis ipsius, totus uni-
quando non ad seipsam ingressa et singu- formis, vel ex influentia uniformis illumi-
lari intellectualitate exponit rectum mota, » nationis accipit cognitionem variam et
rnotum animae, qui de habet sui ratione multiformem, et sic est motus obliquus
difformitatem. Difformitas autem in opera- ejus, vel e converso ex multiformibus et
tione angeli attendebatur secundum pro- variis in simplicem cognitionem proficit, et
visionem inferiorum, sed in anima secun- sic est motus ejus rectus.

LECTio vni.

Conclusio causalitatis et pulchri et boni.

Igitur istarum et sensibilium trium motionum
in hoc omni, et multo prius uniuscujusque man-
sionum, et stationum, et collocationum causa est,
et contentiva, et finis, pulchrum et bonum, quod
est super omnem stationem et motum, propter
quod omnis statio et motus, et ex quo, et in quo,
et ad quod, et cujus gratia. Etenim ex ipso, et per
ipsum, et substantia, et vita omnis et mentis et
animse, et omnis naturse, et parvitates, et sequali-
tates, magnitudines, mensurse omnes, existen-
tium proportiones et harmonise et concretiones,
tottiiitates, partes, omne unum et multitudo, con-
junctiones partium, omnis multitudinis unitiones,
perfectiones totalitatum, quale, quantum, quotum,
infinitum, comparationes, discretiones, omnis in-
omnis finis, diffinitiones omnes, ordines,
finitas,
excessus elementa
, formte omnis substantia,
, ,
omnis virtus, omnis operatio, omnis habitus, om-
nis sensus, omne verbum, omne factum, omnis
tactus, omnis scientia, omnis unitio, et simpliciter
omne existens, et pulchro et bono, et in pulchro et
bono est, et ad pulchrum et bonum convertitur.
Et omnia qusecumque sunt et fiunt, propter
pulchrum et bonum sunt et fiunt, et ad ipsum
omnia inspiciunt, et ab ipso moventur et conti-
, nentur, et ipsius gratia, et propter ipsum et in ipso
exemplare principium omne, finale, efficiens, for-
male, elementarium, et simpliciter omne princi-
piura, omnis continentia, omnis finis, aut, ut
comprehendens dicam, omnia existentia ex pul-
chro et bono, et omnia non existentia supersub-
stantialiter in pulchro et bono; et est omnium
principium et finis, superprincipale et superperfec-
tum, quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso, et
ad ipsum omnia, sicut dicit sanctus sermo.

« Igitur istorum et sensibiHum trium quietum, et primo manifestat causalitatem

motionum in hoc omni, et multo prius pulchri et boni circa difl^erentias motuum
uniuscujusque mansionum, et stationum, et etquietum secundo, circa differentias om-
;
*

collocationum causa est, et contentiva et nium rerum, ibi « Etenim ex ipso, et per
:

fmis, pulchrum et bonum quod est super ipsum, omnis. »

et substantia, et vita
omnem stationem et motum. » Expositis ergo primo quod pulchrum et bo-
Dicit
motibus angeli et animae, hic concludit num est causa ipsorum motuum et ange-
causalitatem pulcM et boni respectu tam lorum et animarum, de quibus jam dictum
horum quam omnium aliorum motuum et est, et etiam trium motionum sensibilium

< Parm. omittit •

« motum et quietum ; secundo, circa differentias. »
 , ,

448 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

qu9e sunt in hoc universo, quia etiam in htates, magnitudines » rerum, omnis
«
rebus sensibilibus invenitur motus circu- natura » corporalis. Differentiae autem
laris, ut in corporibus coelestibus, et motus quantitatis sunt magnum et parvum, quo-
rectus, ut in gravibus et levibus, et motus rum* medium aequale, ut dicitur in
est
obliquus, ut in animalibus, et cum immo- X Metaph. Hsec autem signat quantitatem
bilia et quieta sint priora secundum natu- indeterminatam sed qusedam aliae sunt
;

ram moventur, cum primum cu-

his quae quffi significant quantitatem determinatam,
juslibet motus sit ab ahquo immobih, pul- ut bicubitum, tricubitum, et ad hujusmodi
chrum et bonum « multo prius » est causa exprimenda subdit « mensuraB omnes. »
« mansionum uniuscujusque, » quse qui- Ex determinatione autem quantitatum
dem attenditur secundum quod una res consurgit proportio quae est habitudo ,

dicitur esse in alia, « et stationum, » se-
cundum quod una res quiescit in alia,
coUocationum, » secundum quod una res
per aliam conservatur et firmaLur. Horum
autem « pulchrum et bonum » divinum,
c<quod est super omnem stationem et mo-
tum, creaturarum causa est non solum
))
productiva, sed etiam « contentiva, » id est
conservativa, et causa fmahs, et ad quod,
et cujus gratia, » sicut in causa fmah ad
fmem enim consequendum moventur
ejus gratia operamur. Unde quod dicit ad
unius quantitatis ad aliam; et ideo subdit
(( et « existenthmi proportiones. » Proportiones
autem quardam sunt convenientes secun-
dum naturam et conditionem rerum, et
quaidam non convenientes. Proportiones
autem in sonis vocantur harmoniae, et per
quamdam similitudinem proportiones qua-
rumcumque rerum harmonia dicuntur
(( unde subdit « et harmonia^. » Est autem
; in quantitate continua considerare ipsam
, et continuitatis rationem, ad quam pertinet
(( quod subdit « et concretiones. » De ratione
:

quod, » pertinet ad ipsam nominationem autem continui est quod dividatur divisio ;

fmis; quod autem dicit « cujus gratia, » autem constituit rationem totius et partis,
respicit intentionem, secundum quod vo- quia pars est in quam dividitur totum ; et
lentes unum, tendimus in illud quasi in ideo subdit « totalitatis partes. » Deinde
fmem. accedit ad quantitatem discretam, quae est
Deinde cum dicit : « Etenim ex ipso et numerus cujus principium est unum
, ;

per ipsum substantia et vita omnis, » col- unde subdit « omne unum et multitudo. »
ligit universam causalitatem pulchri et boni Est autem in ipsa multitudine quamdam
circa omnes rerum differentias et primo, ; unitatem considerare, secundum quod ex
ponit differentias rerum qu« causatur ex multis unum constituitur, vel secundum
pulchro et bono secundo, diversos modos
; continuationem aut contractum partium,
causandi qui attribuuntur pulchro et bono, ad quod pertinet quod subdit « et con-
ibi « Et simpliciter omne existens et pul-
:
junctiones partium; » aut quocumque
chro et bono, et in pulchro et bono est, et modo, ad quod pertinet « omnis multitu-
ad pulchrum et bonum convertitur. » Circa dinis unitiones. » Ex unitione autem par-
primum ponit substantiales differentias tium resultat forma ,
quae est perfectio
dicens Ideo oportet quod omnis statio et
:
totius ; unde subdit « perfectiones totali-
motus causetur ex pulchro et bono, quia tatis. » Deinde accedit ad differentias di-
ex ipso causantur omnes rerum differen- versorum generum unde subdit « quale ; :
))

tise; « ex ipso enim, » sicut ex causa ac- quantum ad genus qualitatis, quantum » ((

tiva, « et per ipsum, » sicut per causam secundum genus quantitatis, « quotum ))

exemplarem, secundaria est omnis « sub- prout dicit ordinem secundum genus situs,
stantia, » cujuscumque sit speciei, « et vel « quotum » quantum ad quantitatem
omnis vita, » sive sit mentis angelicae, qua? discretam, secundum quod importat nume-
sic vivit quod non vivificat corpus, sine rum, et subdit «infmitum, » quod convenit

animae qiise vivificat corpus. Deinde des- quantitati, continuae quidem secundum di-
cendit ad res corporales, in quibus primo visionem, discretae vero secundum apposi-
considerantur differentise ad quantitatem tionem, et subdit « comparationes, » quan-
continuam pertinentes, et dicit quod ab tum ad genus relationis, « et discretiones, »
ipso causantur « omnes parvitates, a^qua- id est differentiae. Quantum ad idem ergo

^ Parm. : « quotum medium. ».

 ;

OPUSCULUM VII. 449

comparatio pertinet ad relationem conve- cipio contentivo vel conservativo, « et ad
nientia% ut idem, aiquale, simile; discretio puichrum et honum convertitiu', » ipsum
vero ad relationem differenti*, ut diver- desiderans, sicut ad hnem. Et non sohim
sum, ina^quale, dissimile. Et quia posuit est iinis desideratus, sed etiam inquantum
infmitum et relationem quasi consequentia omnes substantiae et actiones ordinantur in
quantitatem et qualitatem, circa utrumque ipsum sicut in hnem et hoc est quod sub- ,

differentias quasdam considerat; et primo dit « et omnia qua sunt et fiunt, propter
:

quidem circa infmitum considerat ipsam pulchrum et bonum sunt et fumt, et ad

infmitatem, cum dicit « omnis infmitas, ipsum omnia inspiciunt, » sicut ad causam
omnis fmis; » et effectivum finis, cum exemplarem, quam liabent ut regulam suae
dicit « defmitiones omnes » dicit enim ; operationis, « et ab ipso moventur, » sicut
aliquid infmitum secundum quod est in- a causa movente, « et continentiu', » et
determinatum. Deinde ponit diversitates conservantur in suo motu et actione. Non
comparationum. Comparatur autem ali- autem movet res propter aliquem fmem
quid alteri secundum prius et posterius, et extraneum, sed « gratia » sui « ipsius, »
quantum ab hoc dicit « ordines » et se- ; quantum ad suam intentionem, « et prop-
cundum magis et minus, et quantum ad ter ipsum attingendum a rebus. )>

hoc dicit « excessus « et quantum ad , Deinde cum dicit « Et in ipso exem- :

causam et causatum; et sic dicit « ele- plare principium omne, finale, efficiens,
menta propter causas materiales, « et
» formale, elementarium » ostendit quod ,

formae propter causas formales. Ulterius

» omnis causalitas aliarum causarum in ipso
accedit ad^ actiones, et primo ponit divi- praeexistit; et dicit quod « in ipso » est
sionem secundum substantiam et virtutem « omne principium » tam « exemplare »
et operationem. Deinde dicit processum quam fmale, efficiens, formale et ele-
<(

operationis in homine, in qua primo est mentale, id est materiale, sicut effectus
)>

habitus anima?; secundo, sensus, id est sunt in virtute suae causse.

cognitio vel apprehensio tertio, verbum ; Deinde cum dicit Et simpliciter omne
: ((

quarto, exterius factum. Iterum sic factio- principium omnis continentia

, omnis ,

nem distinguit. In corporibus enim est fmis, ostendit quomodo ab ipso derivan-
))

actio per contactum, et quantum ab hoc tur, et dicit quod universaliter (( omne
dicit « omnis tactus ; » in intellectu autem principium » rerum productivum, et omne
per scientiam, quae est quidam contactus principium conservativum, « et omnis con-
intellectus ; in voluntate vero per unitio- tinentia, et omnis fmis, » et, ut breviter
nem, qui est etiam quidam tactus volun- dicam, omnia existentia sunt ex pulchro
((

tatis; unde subdit « omnis unitio. » et bono, et omnia non existentia super-
Deinde cum dicit : « Et simphciter omne substantialiter, » quia scihcet negationes
existens et pulchro et bono, et in pulcliro omnium rerum conveniunt Deo per suum
et bono est , » ostendit diversos modos excessum. Quod autem dicitur Deus esse
causandi qua3 conveniunt pulchro et bono, omnium principium et fmis, est supra mo-
et circa hoc tria facit. Primo , ostendit dum aliorum principiorum et perfectio ,

quomodo pulchrum et bonum est diversi- hujus est super perfectionem aliorum.
mode causa rerum secundo, quod omnis ; Hanc autem universalem causahtatem pul-
causahtas rerum in ipso praeexistit, ibi : chri et boni conflrmat per auctoriiatem
c(Et in ipso exemplare principium omne, Scriptiurae, subdens « quoniam ex ipso, )>

efficiens, formale, elementarium » tertio, ; ut ex principio effectivo, « et per ipsum, »

ostendit quomodo ab ipso omnis causahtas sicut per principium exemplare, « et in
derivatur, ibi : « Et simphciter omne prin- ipso, » sicut in principio contentivo, « et

cipium, omnis continentia, omnis fmis. » ad ipsum, » sicut ad fmem, sunt omnia, <(

Dicit ergo primo universahter loquendo : sicut dicit sanctus sermo » Apostoli Rom.,
Omne quod est, est ex pulchro et bono, » <( XI, 36. Quomodo autem omnis causalitas
quod est Deus, sicut ex principio effectivo, attribuatur pulclu^o et bono, ex supra dictis
« et in pulchro et bono est, » sicut in prin- haberi potest.

^ Parm. : « procedit ab. >>

XXIX. 29
 : ;;

450 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

LECTIO IX.

De ipso amore.

Omnibus ifritur est piilchrum et bonum deside-
rabile, et amabile, et diligibile, et propler ipsum et
ipsius gratia et minora uieliora, converlendo se ad
63, om;mt, et communicalive ordinata, coordinala
et nieliora minora provisive, et ipsa singula seipsa
contenlive; et omnia pulchrum et bonnm deside-
bihbus, neque ipsi prgesentare menti sensibiha
bene poleruut. Sed ut non isla dicere videamur
sicut divina eloquia pervertenles, audiantilla qui
amoris nominationem occusant. Ama eam (dicit)
et servabit te; complexare ipsam, et exahabit te
honora ipsam, ut te comprehendal et quiiecumque ;

rantia laciunt et volunt omnia quiBcumque faciunt alia in omativis tbeologiis laudanlur. Quamvis
et volunt. Conlidit aulem et hoc sermo dicere visum fuit quibusdam nostrorum sanclos sermones
verus, quod et ipso omnium causa propler boni- dicentium, divinius esse amoris nomen nomine
talis excessum cuncla amat, cuncla facit, cuncta dilectionis. Scribit aulem et divinitus Ignalius :

cunctu conlinet, cuncta convertit, et est

perticil, Meus amor crucitixus est. Et in introductionibus
divnius amor bonus boni ])ropter b.^num. Ipse eloquiorum invenies quemdam dicenlem de divina
enim bonum operans exislenlium amor in bot^.o Sapienlia Amalor faclussum ])ulcliritudiinsejus.
:

sejuudum excossum pra;existens

, non dimisit Quare hoc qu:dem omoris nomen ne timeamus,
ipsum sine germine in seipso manere. jNIovit auiem neque ahquis non lurbet sermo de hoc dubilans;
ipsum ad operandum secundum omnium genera- milii enim^ videntur theologi commune quidem
tivum excessum et non aliquis nos opuietur
, ducere dileclionis et omoiis nomen; propler hoc
prailer eloquia, amoris nominiilionem couimen- aulem divinis magis apponi verum amorem,
dire. Est emm
irrationabile quidem, ut pravum, ut propler inconvenientem talium viroruin occeplio-
arbilror, non virluli intentionis intendere, sed dic- iiem. Nam, ut Deum decet, vero amore non a ^

tionibus; et lioc non esl divina inlelligere volen-
tiuui ])roprium, sed sonos leves suscipienlium, et
islos usque ad aures inlransibiles cxtra conlinen-
tium, et non volentium videre quid quidem
talis dictio
signiticat quomodo aulem ipsam
; sunt; qui non est verus amor, sed idohim
oporlet et per alias yequipollentes el manifestiores
dicliones explanare sed et compatientium ele-
; a mulliuidine unitivum divini et unius omoris
menlis. el hneis non inteiligibilibus, el syliabis, et
dictionil)us ignotis, non tr.inseuntibus ad animai
ipsorum inteilectuale, sed exlra circa labia et au-
dilus ipsorum resultantibus, sicut non sit possibile
qualuor numerum, per his duo signiticare, et rec-
tilineuui i)er liabens rectas hneas, ant malernum
sohim palriam, aut ahquid ahud signiticanlium
idem multis orationis parlibus. Oporlet aulem
videre secundum rectam rationem, quod elemenlis,
el diclionibus, et syllabis, et lineis, et orationibus
utimur propler sensus sicut quando noslra
:
nnitna intelleclualibus operalionibus ad inlelligi-
bihii movetur, superflui quideni sunt sensibilium
sensus sicul et inlehecluales virtules, quando
; cliro et i)ono, ])ropter pulchrum et bonum pijeexis-
anima deiformis facta per unilionem ignoti inac-
cessibilis' iucis lumini se immillit, non oculorum
immissiomhus. Quando autem mens per sensibiha
moveri studentad conlemi^lalivos inlelleclus; jjre-
tiosiores omnino sunt manifestiores sensuum j^ar-
tiliones, sicut planiores oraliones, planiora visibi-
lium, sicut quando non plana sunt apposita sensi-
nobis solum, sed ob eloquiis ipsis laudato, muUl-
tudines non capientes unif()rme amalivse Dei no-
minalionis, juxta fauiiharitatem suam, ad iucH-
liajc visibilem, et corf^ori convenientem, et divisum
]:)r()laps8e
aut magis casus a vero omore. Non enim valet capi
propler quod et sicuf* molestius nomen multis
apparens in divina sapientia ordinatum est ad
sursum oclionem ipsorum, et suscitationem ^ ad
veri omoris cognitionem, et ut a molestia absol-
vanlur quse in ipso est. In nol)is autem rursus hoc
et inconveniens aliquid mullolies esset opin;iri
terrenos zelos, secundum quod videtur famosius.
Cecidit (dixit quidam) dileclio tua super me, sicut
dileclio muherum. Ab audientibus autem recle
divina in eadem virtute recle ordinotur u sanclis
theologis dileclionis et amoris nomen, secundum
divinas manilestaliones, el est hoc virtulis uuitivaj^
et conjunctiv?e, et dilFerenter" concreliv.i», in pul-
tentis, et ex pulcliro et bono propter puichrum et
bonum tribuUii, et conlinentis coordinata, secun-
dumcommunicativam alternam habitudinem,
movenlis aulem prima od subjectorum providen-
tiam, et cohocantis minus habentia iu superioribus
per conversionem^

(c Omnibvis igitur est pulchnim et bonum ibi « Quid autem totaliter theologi volen-
:

desiderabile et amabile et diligibile. )> Post- tes, aliquando quidem amorem et dilectio-
quam Dionvsius determinavit de pulchro et nem ipsum dicunt, aliquundo autem ama-
bono, quce incitant ad amandum, hic deter- bilem et dihgibilem? » Circa primum tria
minat dc ipso amore et primo, per verba ; facit. Primo, determinat de ipso amore;
propria secundo, per verba Hierothei, ibi
;
secundo, dc cxtasi, quse est effectus amoris,
» H;^'C et nobilis noster sanctitatisperfector ibi « Est autem et extasim faciens divinus
:

a Deo motus recitavit in amativishymnis. )) amor; » tertio de zelo, qui est qusedam
Circa primum duo facit. Primo, determinat amoris spccies, ibi « Proptcr quod qui :

de amore divino secundo, ostendit quo-

; fortes sunt in divinis, ipsum zelotem ap-
modo Deus et amor et amabilis dicatur, pellant. Circa primum duo facit. Primo,
)>

•
In cit. translat. « inaccessibihs luminis se
:
translatione :« et sic. » * Al. — : « et susceptio-
immiltit radiis non oculorum, etc. » >
Ibid. — : nem. » — ^ In citat. translatione : « unificae. » —
« autem. » —
Al. deest
'
« Deum. » * In
:
cit. — 7 Ah : « et indifferenter. » — '^
Al. deest « per. »
 ;

OPUSCULUM VII 451

determinat dc amore; secundo, excludit per contrarium de ejus absentia causatur

quamdam objectionem, ibi « Et non ali- :
timor, et tristitia de ipso et per consequens ;

quis nos opinetur pra^ter eloqua, amoris ahai atrectiones qu« ab his derivantur. Sic
nominationem cornmendare. » Circa pri- igitur patet in quo differt quod dicit « desi-

mum duo facit. Primo, ostendit quomodo derabiie et amabile, » nam desiderium est
Deus est objectum amoris secundo, quo- ;
quidam affectus amoris. Quod autem dicit

modo Deus amat, ibi « Confidit autem et

:
(( dihgibile, » determinat quemdam modum
hoc sermo dicerc verus, quod et ipse om- amoris.Cum enim amor ad appetitum per-
nium causa propter bonitatis excessum secundum ordinem appetituum est
tineat,
cuncta amat. » Circa primum duo facit. ordo amorum. Est autem impei'fectissimus
Primo, ostendit quid sit objectum amoris ;
appetituum naturahs appetitus absque co-
secundo, quomodo singulis est amor res- gnitione, quod nihil aliud importat quam
pectu singulorum, ibi » Et propter ipsum
: inchnationem naturalem. Supra Imnc au-
et ipsius gratia, et minora meliora, conver- tem est appetitus sensibihs qui sequitur
tendo se ad ea, amant; « tertio, quid facit cognitionem ahquam^ sedest absque hbera
amor in amantibus, ibi « Et omnia pul-: electione. Supremus autem appetitus est
chrum et bonum desiderantia faciunt, et qui est cum
cognitione et hbera electione
vohmt omnia quaecumque faciunt et vo- hic enim appetitus quodammodo movet
hmt. » seipsum unde et amor ad hunc pertinens
;

ergo primo quod ex quo pulchrum

Dicit est perfectissimus, et vocatur dilectio, in-
et bonum est fmis omnium, consequens quantum libera electione discernitur quid
est quod pulchrum et bonum sit amabile sit amandum.
ab omnibus, desiderabile et dihgibile quod ;
Deindecum dicit : a Et propter ipsum, et
objectum desiderii et amoris est pulchrum ipsius gratia, et minora mehora, conver-
et bonum. tendo se ad ea, amant, » ostendit quomodo
Ad evidentiam autem eorum quse hic amor conveniat singuhs respectu singulo-
dicuntur, considerandum est quod amor ad rum. Unde considerandum est quod cum
appetitum pertinet. Est autem amor prima amor importet habitudinem appetitns ad
et communis radix omnium appetitivarum bonum amantis, tot modis contingit ah-
operationum, quod patet inspicienti per quid amari, quot modis contingit ahquid
singula. Nihil enim desideratur nisi quod esse bonum alterius. Quod quidem primo
est amatum, neque ahquis gaudet de re contingit duphciter, nam bonum duphciter
habita, nisi quia amat eam, nec ahquis dicitur, sicut et ens. Dicitur enim uno modo
tristatur de ahquo, nisi quia est contrarium ens proprie et vere quod subsistit, ut lapis
amato. Et ideo oporlet quod ratio amoris et homo aho modo quod non
;
subsistit, sed

accipiatur ex eo quod est commune objec-
v^ tum appetitus. Hoc autem ex bonum. Ex
^ hoc igitur ahquid dicitur amari quod appe-
titus amantis se habet ad illud sicut ad
suum bonum. Ipsa igitur habitudo vel coap-
tatio appetitus ad ahquid velut ad suum
bonum, amor vocatur. Omne autem quod
eo ahquid est; sicut albedo non subsistit,
sed ea aliquid album est. Sic igitur bonum
dupliciter dicitur. Uno modo quasi aliquid
in bonitate subsistens; alio modo quasi
bonitas alterius, quo scihcet alicui bene
sit. Sic igitur dupliciter aliquid amatur.
Uno modo sub ratione subsistentis boni et ;

ordinatur ad ahquid sicut ad suum bonum, hoc vere et proprie amatur, cum scilicet

habet quodammodo ihud sibi praesens et volumus bonum esse ei; et hic amor a

unitum secundum quamdam simihtudinem, multis vocatur amor benevolentiae vel ami-
citise. Alio modo per modum bonitatis
in-
saUem proportionis, sicut forma quodam-
modo est in materia, inquantum habet han-entis, secundum quod aliquid dicitur
aptitudinem et ordinem ad ipsam. Sed ta- amari, non inquantum volumus quod ei
bonum sit, sed inquantum volumus
quod
men contingit quod bonum amatum totah-
eo ahcui bonum sit, sicut dicimur amare
ter est absens amanti, et sic causatur in
amante desiderium amati quandoque au- scientiam vel sanitatem. Nec est inconve-
niens si hoc etiam modo amemus aliqua
;

tem est totahter pra^jsens ei, et sic causatur

in 60 delectatio vel gaudium de amato, et quse per se subsistunt, non quidem ratione

< Parm. : « quia sequitur cognitionem, » omisso « aliquam. »

 ;

452 COMMENTARIA IN LIB. DE DIYINIS NOMINIBUS.

substantiae eomm, sed ratione alicujus amant^ « coordinata, » id est aequalia,
perfectionis quam ex eis consequimur, sicut (( communicative, » id est inquantum com-
dicimur amare vinum, non propter sub- municant cum eis vel in specie, vel in
stantiam vini, ut bene sit ei, sed ut per quocumque ordine. Tertio, ponit modum
vinum bene sit nobis, vel inquantum de- quo superiora amant inferiora; et dicit
lectamur ejus sapore, vel inquantum sus- quod meliora, » id est superiora, amant
tentamur ejus humore. Omne autem quod (( minora, )> id est inferiora, <( provisive, »

est per accidens, reducitur ad id quod est id est inquantum provident eis ut sub se
per se. Sic igitur hoc ipsum quod ahquid contentis. Quarto, ponit modum quo ahqua
amamus ut eo ahcui bene sit, includitur in amant seipsa, et dicit (( quod ipsa singula »
amore quod amamus ut ei bene sit.
ihius amant (( seipsa contentive, » icl est inquan-
Non est alicui aliquid dihgendum per
enim tum unumquodque in seipso continetur. »
id quod est per accidens, sed per id quod Deinde cum dicit Et omnia pulchrum : ((

est per se. Et ideo oportet quidem diversi- et bonum desiderantia faciunt, et volunt

tatemamorum accipere secundum ea quse omnia quaecumque faciunt et volunt, »

sicamamus ut eis velimus bonum. Et quia ostendit quid facit amor in amante, quia
unumquodque amamus inquantum est bo- enim amor est communis radix appetitus,
num nostrum, oportet tot modis variare oportet quod omnis operatio appetitus ex
amorem, quot modis contingit ahquid esse amore causetur, ut dictum est. Et quia om-
bonum alicujus. Quod quidem contingit nis operatio uniuscujusque rei ex appetitu
quadruphciter. Uno modo secundum quod causatur, sequitur quod omnis actio cujus-
ahquid est bonum suiipsius, et sic aliquid cumque ex amore causetur; et hoc est
rei
amat seipsum. Alio modo secundum quod quod dicit quod omnia ex desiderio pulchri
ahquid per quamdam similitudinem est et boni faciunt et volunt qua^cumque
((

quasi unum ahcui, et sic aliquid amat id faciunt et volunt. » Et sumit hic desiderium
quod est sibi sequahter coordinatum in ali- pro amore, quia est effectus ejus, ut dictum
quo ordine, sicut homo amat hominem est.
alium ejusdem speciei, et sicut civis amat Deinde cum dicit Confldit autem et : ((

concivem, et sicut consanguineus consan- hoc sermo dicere verus, quod et ipse om-
guineum. Alio modo aliquid est bonum nium causa propter bonitatis excessum
alterius, quia est aliquid ejus, sicut manus cuncta amat, » ostendit quomodo Deus
est aliquod hominis, et universaliter pars amat; et dicit quod confidenter dicere
est aliquid totius. Alio vero modo secun- possumus quod Deus qui est omnium ((

dum quod e converso totum est bonum causa, propter excessum » sua3 bonitatis ((

partis non enim est pars perfecta nisi in

; omnia amat, et » ex amore facit » omnia, ((

toto unde naturaliter pars amat totum, et

; dans eis esse, et omnia « perficit, » im-
exponitur pars sponte pro salute totius. plendo singula propriis perfectionibus, et
Quod enim et superius in entibus, compa- omnia continet, » conservando ea in esse,
((

ratur ad inferius sicut totum ad partem, « et cuncta convertit, » id est in se ordinat

inquantum superius perfecte et totaliter sicut infinem ; et sic dicimus, (( amor divi-
habet quod ab inferiori imperfecte et parti- nus est bonus, et » est (( boni, » id est Dei,
culariter habetur, et inquantum supremum quasi amantis, et est « propter bonum, »
continet in se inferiora multa. Unde et sicut propter objectum ; Deus enim nihil
Dionysius hic quatuor modos amoris ponit amat nisi propter suam bonitatem. Et ad
et primus secundum quod inferius amat
est exponendum hoc quod dixerat, subdit
suum superius et hoc est quod dicit, quia
; quod amor quo Deus amat existentia, est
propter bonum et pulchrum, et « ipsius operativus bonitatis in ipsis; etpropterhoc
gratia, minora, » id est inferiora, « amant dicit ipsum bonum, quia causaliter prae-
mehora, » id est superiora, « convertendo existit « in bono, id est » Deo, « secundum
se ad ea, » quia in eis habent suam perfec- excessum, » sicut omnia ad perfectionem
tionem. Secundo, ponit modum quo «qua- pertinentia quae sunt in creaturis, excehen-
lia amant a^qualia, et dicit quod coordi- tius sunt in Deo. Et ideo dixerat divinum
nataS id est ea quse sunt unius ordinis amorem esse boni. Hic inquam, amor divi-

Parm, : « coordinata. » — » Parm. omittit : « amant. »

1
 opuscuLUM vn. 453
nus (( non permisit manere ipsum in seipso circa labia loquentium, et circa auditus
sine germine, » id est sine productione audientium, sicut non sit possii)ilc quod
creaturarum, sed amor movit ipsum ad (( quat(;rnariusnumerus significetur per bis
operandum » secundum excellentissimum duo, aut hoc quod dico recthineum, signi-
modum operationis, inquantum produxit ficctur per habens rectas hneas, aut mater-
omnia in esse. Ex amore enim bonitatis num solum significetur per patriam. Et
su« processit quod bonitatem suam voluit simile est de quibuscumque aliis, in quibus
difTundere et communicare aliis, secundum contingit unam intentionem significari di-
quod fuit possibile, scilicet per modum si- versis partibus orationis. Ihi autem dicun-
militudinis, et quod ejus bonitas non tan- tur compati litteris et dictionibus vocalibus,
tum in ipso maneret, sed ad alia efflueret. et non intellectualibus, qui acceptant ali-
« Et non aliquis nos opinetur prseter quas dictiones, quia afficiuntur ad ipsas
eloquia, amoris nominationem commen- voces, et non attendunt ad sensus eorum.
dare. » Ilicexcludit quamdam objectionem. Deinde cum dicit « Oportet videre se-
:

Posset enim alicui videri quod nomen cundum rectam rationem, quod elementis,
amoris semper materialem* passionem si- syllabis, et dictionibus, et lineis, et oratio-
gnificaret, et ideo non esset eo utendum in nibus utimur propter sensus, » assignat
divinis. Hanc autem objectionem primo rationem prsemissorum et primo, quod ;

quidem excludit per rationem; secundo, non oportet attendere ad voces, quando
per auctoritates, ibi Secundo ut non ista : (( constat de sensibus secundo, quocl uten-
;

dicere videamur sicut divina eloquia per- dum sit vocibus planioribus, ibi Quando : c(

vertentes^ audiant illa qui amoris nomina - autem mens per sensibilia moveri studet
tionem accusant. » Circa primum duo facit. ad contemplativos intellectus, pretiosiores
Primo, dicit objectionem esse irrationabi- omnino sunt manifestiores sensuum parti-
bilem; secundo, adhibet rationem, ibi : ergo primo quod « oportet
tiones. » Dicit
Oportet videre secundum rectam rationem
(( videre secundum rectam rationem, quod
quod elementis, et syllabis, et dictionibus, elementis, » scihcet vocibus, « et syllabis,
et lineis, utimur propter et orationibus et chctionibus, et lineis', et orationibus »

sensus. » Dicit ergo primo quod nullus scriptis vel dictis,utimur propter sen-
((

debet opinari quod nos commendemus in
Deo nomen amoris pr«ter consuetudinem
et convenientiam sacrarum Scripturarum.
(( enim est, et pravum (sicut
Irrationabile
arbitror) »quod homo non attendat acl vir-
tutem^ intentionis, » id est ad id quod
((
ahquis intendit significare per nomen, sed
ad ipsas dictiones et hoc non pertinet ad
eoi^ qui volunt intelligere divina, sed ad eos
qui respiciunt ad ipsas dictiones-vel ipsos
sonos leviter, non ponderando significa-
tiones eorum, et qui etiam^'continent sonos
extra tantum, scilicet usque ad aures, ita
quod non transeant ultra usque ad intellec-
tum qui non volunt videre quid tahs dictio
;
significet, et quomodo contingit unam dic-
tionem exponere per ahas dictiones mani-
festiores idem significantes. Sed tales pa-
tiuntur ahquid ab ipsis elementis, id est ht-
teris, syhabis et lineis, id est figuris scrip-
tis, sensibihbus et non intehigibihbus, quia
ipsi soni dictionum non transeunt usque ad
intelhgibilem partem animae, sed morantur
sus » ipsos, scilicet propter auditum et
visum. Sed quando anima nostra movetur
intehigibili operatione ad intelhgibiha par-
ticipanda, tunc sensus exteriorum sensi-
bhium superflunt, cjuia sensibilia sunt
preambula ad intehigibilia. Quando autem
pervenimus ad terminum, recedimus a via,
; et ita jam constat de intentione in-
ciuando
tellecta per voces, cessat officium vocum
quibus significantur. Et ideo de hoc non
est disceptandum. Et ponit exemplum de
hoc quod intelligibiles virtutes nostrae na-
turalis rationis etiam superfluunt, quando
anima nostra Deo conformata immittit se
rebus divinis, non immissione oculorum
corporaiium, sed immissione fidei, scilicet
per hoc quod divinum lumen ignotum et
inaccessibile, seipsum nobis unit et com-
municat. Dum enim consideramus ea quae
fidei sunt, non dijudicamus ea per ratio-
nem naturalem ; et similitercum volumus
ahciuid intelligere, non oportet hoc dijudi-
care per voces.

^ Parm. « naluralem. » - 2 Parm. : « veritatem. >; nibus, » etc.

— 3 Parm. : « eos. » — * Al. « et scripturis, oratio-
 ;

454 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

Deinde cum dicit « Quando autem mens
per sensibilia moveri studet ad contempla-
tivos intellectus, pretiosiores omnino sunt
manifestiores sensuum partitiones, » os-
tendit quod vocibus manifestioribus est
: ficaberis ab ea, cum eam ftteris amplexatus.
Et multa alia dicuntur ad laudem amoris
in Scriptims, ut patet « in amatoriis theo-
logiis, » id est in Canticis canticorum.
Deinde cum dicit « Quamvis visum fuit :

magisutendum, et dicitquod, quandomens quibusdam nostrorum sanctos sermones

nostra studet moveri ad contemplationem dicentium , divinius esse amoris nomen
intellectivam per sensibilia, tunc « sunt nomine dilectionis, » ostendit quod qui-
pretiosiores, » id est utiliores illa^,^ sensi- dam magis utendum hoc nomine amoris
biies species quse manifestius portaat vel ^
in diviniscensebant, et circa hoc tria
deferunt intcllectuales intentiones, ut pla- facit. Primo, ponit sententiam aliorum;
niores orationes manifestiora visibilia. Sed secundo ostendit quod sibi super hoc
,

quando ea quae non sunt -manifesta in videtur ibi Mihi enim videtur theologi
: ((

sensibus, repra?sentantur sensibus, tunc commune quidem ducere dilectionis et ,

nec ipsi sensus possunt bene reprsesen- amoris nomen » tertio, assignat rationem
;

tare sensibilia menti, ita scilicet quod ex sententiae aliorum, ibi « Propter hoc au- :

ipsis sensibilibus intelligibilia capiantur. tem divinis apponi verum amorem propter
Et ideo quia nomen amoris planius et inconvenientem talium virorum acceptio-
communius quam nomen dilectionis, est^ nem. » Dicit ergo primo quod quibusdam
magis eo utendum ad intelligibilem inten- doctorum qui sanctos sermones tractave-
tionem significandam. runt, licet canonicas Scripturas non conde-
Deinde cum dicit « Sed ut non ista : rent, visum est quod nomen amoris conve-
dicere videamur sicut divina eloquia per- nientius esset rebus divinis quam nomen
vertentes, audiant illa qui amoris nomina- dilectionis.Unde Ignatius martyr scribit de
tionem accusant, » manifestat idem per Christo, dicens « Meus amor, » id est Chris-
:

auctoritales Scripturse, et circa hoc tria tus, in quo totus meus amor est, « cruci-
facit. Primo , ostendit quomodo nomine fixus est. » Et Philo {a) dicit in libro quem
amoris sacra Scriptura utitur in divinis fecitintroducentem ad sacra eloquia, de
rebus secundo, quomodo quidam reputant
; divina sapientia Amator factus sum pul- :

convenientius uti nominc amoris quam no- chritudinis ejus, Sapient., vui, 2. Ex quo
mine dilectionis, ibi « Quamvis visum fuit : patet quod habe-
liber Sapientiae nondum
quibusdam nostrorum sanctos sermones batur inter canonicas Scripturas. Unde
dicentium , divinius esse amoris nomen concluditur quod non debemus timere uti
nomine dilectionis ; » tertio, ostendit quod nomine amoris nec ab hoc debet nos ,

indifferenter utroque est utendum, ibi : revocare aliqua objectio super hoc dubita-
« Ab
audientibus autem recte divina in tionem ingerere intendens.
eadem virtute recte ordinatur a sanctis Deinde cum dicit « Mihi enim videntur :

theologis dilectionis et amoris nomen se- theologi commune quidem dicere dilectio-
cundum divinas manifestationes. » Dicit nis et amoris nomen, » ostendit quid sibi
ergo primo quod ut non videatur praedictas super hoc videatur, et dicit quod sibi
rationes induceretanquam volens perver- videtur quod conditores sacrse Sciipturae
tere sacras Scripturas,
contra istos qui communiter et indifferenter utuntur no-
nomen amoris in divinis accusant, et
indu- mine dilectionis et amoris.
cit has auctoritatcs « Ama eam, et serva- :
cum dicit « Propter hoc autem
Deinde :

bit te, » secundum aliam translationem divinismagis apponi verum amorem,

nostra autem translatio habet Prov., iv, 6 : propter inconvenientem talium virorum
Dilige illam (id est sapientiam), et servabit acceptionem, » assignat rationem quare
te .; arripe illam, et exaltabit te, et glori'
. .
quidam in divinis magis dicunt utendum

^ Parm. omitlit « illae. » 2 Parm.

: « et. » — : — nymi et quorumdam veterum qui Philoni cuidara
3 Parm. « quia nomen (Jileclionis commiinius est,
:
librum sapientise adjudicarunt. Hujus Philonis
et nomen amoris planius, magis eo uten(ium. » Et Josephus eliam meminit; sed opera ipsius nullibi
in notula quadam : al. : « quia nomen dilectionis inveniuntur. - Cfr. Clem. Alexandr., lib. I Strom.;
est, et communius est quam nomen amoris pla- Eusebium, lib. IX Prxpar. evang.; S. Hieronym.,
nius. » IV
Prolog. in lib. Sap.; Dupinium, Dissert. prssv. in
(o) Hic S. Thomas sequitur opinionem S. Hiero- Bibliam.

^
 :
.

OPUSCULUM VIT 455

nomine amoris, et dicit quod propter hoc videntur exprimi per nomen dilectionis,
videtur quod nomen amoris appoiiatur re- secundum quod apparet ex plano modo
bus divinis, ut excludatur acceptio illorum Scriptur«. «Dixit» cnim qnidam, » sciU- ((

qui incon venienter nomine amoris utuntur cet David, H Reg., i, 26, secundum aUa*m
quia cum in Deo, ut ipsum decet, laudetur translationem : « Ceci(Ut dUectio tua super
verus amor non solum a nobis qui sacras me, mulierum; » nostra vero
sicut dilectio
Scripturas exponimus, scd et ab liis Scrip- translatio habetDoleo super te, frater mi :

turis multitudines hominum insipientium,

; Jonatha, decore nimis, et amabilis super
qui non possunt capere uniformitatem amorem nadierum.
quam signat nomen amoris divini, pro- Deinde cum dicit Ab audientibus autem : ((

lapsa^ sunt secundum suam consuetudi- recte divina in eadem

nem ad amorem qui invenitur in rebus
corporalibus, qui est dissimilis et divisus,
quia talis amor non invenit in uno totum
quod ei sufficiat; et ideo dividitur per
diversa, et si per aliquod tempus sibi
satisfiat in uno, tamen in hoc non durat,
sed natus est quaerere in diversis quod sibi
placet. Et hoc conthigit rebus corporaUbus,
quia sunt dissimilia et divisa. Hic autem
amor « non est verus amor, » sicut nec
virtute recte ordina-
tur a sanctis theologis dUectionis et amoris
nomen secimdum divinas manifestatio-
nes, » ostendit quomodo accipitur secun-
dum Scripturas nomen dilectionis et amo-
ris, et dicit quod ab UUs qui recte audiunt
divina hoc sancitur, quod in eadem virtute
et significatione accipitur a sanctis theolo-
gis qui canonicas Scripturas ediderunt,
nomen dilectionis, et amoris, secundum ea
qua=i eis a Deo manifestata sunt, vel qua' ipsi

bonum divisum, cum divisibile non sit ve- de Deo manifestaverunt. Utrumque enim
rum et perfectum bonum, sed bonum in- nomen cujusdam virtu-
est significativum ((

divisibile, quod est maxime unum; bonum tis inquantum unit amantem
unitivae, »

enim et unum in idem concurrunt, ut amato, prout utrumque idem desiderant, et

Boetius probat in libro De consolatione « conjunctivse, » prout utrumque connect;-

Hic autem amor corporalis est quoddam tur^ aUeri secundum incUnationem, secun-
((idohim, » id est simiUtudo veri amoris, dum quam duo amantia se habent invicem,
vel magis » quidam defectus, sive « casus
(( et « difrerenter concretivae% » secundum
a vero amore. » Ideo autem prolabuntur quod in taU conjunctione salvatur differen-
multitudines ad hunc amorem, quia non tia utriusque amantium quorum quando- ;

possunt capere uniformitatem divini amo- que unum est superius, aUud inferius, et
ris et ideo hoc nomen dispositum
; est in (( ha^c quidem virtus praeexistit « in pulchro
divina sapientia sicut apparens multis mo- etbono, » sciUcet in Deo, qui amat et se, et
lestius, » id est inconvenientius, ad hoc aUa propter suam pulchritudinem et boni-
quod (( sursum » eleventur, et excitentur, tatem. Et iterum haec virtus attribuitur re-
quasi in inferioribus recumbentes, ad (( bus creatis a Deo, qui est pulcher et bonus,
cognitionem veri amoris, » et ut etiam « propter pulclu^um et bonum, » quod est

hberentur a difficuUate quam patiuntur proprium objectum amoris. Nihil enim

circa hoc nomen sicut etiam et in aUis Dei ;
amatur nisi secundum quod habet ratio-
nominationibus frequenter attribuuntur nem pulchri et boni. Et haec quidem virtus
corporaUa magis infima, ut mens cogatur continet « coordinata, » id est aequaUa, se-

in eis non remanere, sed super omnia Deum cundum quod sic se habent ad invicem
inteUigere, ut in u cap. Angelicde hierar- quod aUernatim sibi invicem communicant
chiae dictum est. Et ideo nomine amoris sua. Movet etiam virtus amoris superiora
quiahocnomine
utitur Scriptura in divinis, ad providendum inferioribus, et coUocat
magis utimur pro infimo et carnali amore. « minus habentia, » id est inferiora, « in

((Rursus, » inquam, inconveniens esset» ((

superioribus, » inquantum convertit haec
quod a nobis opinaretur, esse terrenos ze- (( ad iUa, sicut ad proprium bonum, quod
los, » id est amores, in rebus divinis, qui habent in UUs. Et haec supra exposita sunt.

Parm. : « conjungitur convenientise alterius. » — > Al. : <' et dififerunt concretive. »

 ,;

456 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

LEGTIO X.

De extasi; de zelo.

Est autem faciens et extasim divinus amor, non
dimittens suiipsorum esse amatores, sed amato-
rum. Et monstrant quidem superiora providentise
facta minus liabentium, et coordinata sui invicem
continentise, et subjecta divinioris conversionis ad
prima. Propter quod et Paulus magnus in conti-
nentia divini factus amoris, et virtute ipsius exta-
sim faciente participans, divino ore: Vivoego, dicit
jam non ego, in me autcm vivit Chiistiis; sicut verus
amator, et extasim passus, sicut ipse dicit, Deo, et
non suiipsiiis vivens, sed amati vita, sicut valde
diligibili. Audendum autem et hoc pro veritate
dicere quod et ipse omnium causa pulchro et
bono, omnium amore per abundantiam amativse
bonitatis extra seipsum sit^, ad omnia existentia
providentis, etsicutbonitate, et dilectione, et amore
trahitur, etex eo quod est super omnia, et ab om-
nibus segregalur, ad id quod est in omnibus depo-
nitur, secundum extasim facientem supersubstan-
tialem virtutem, a seipso inegressibilem.
Propter quod, qui fortes sunt in divinis, ipsum
zelotem appellant, sicut multum in bono amore ad
existentia, et sicut excitativum ad zelum desiderii
ipsius amativi, et sicut zelotem ipsum demonstran-
tes, per quem et desiderata sunt zelabilia, et sicut
provisis ipsis existentibus zelabilibus, et totaliter
pulchri et boni est amabile, et amor el in pulchro et
in bono prsecollocatur, et propter pulchrum et bo-
num est, et gignitur.

Est aiitem et extasim faciens divimis mus aliquid ut ei velimus bonum sicut ,

amor. » Postquam Dionysius determinavit amamus hominem, volentes bonum ejus ;

de amore, hic determinat de extasi, quse alio modo amor tendit in ahquid tanquam

est effectus amoris, et circa hoc tria facit. in bonum accidentale, sicut amamus virtu-^
Primo, proponit extasim esse amoris effec- tutem, non quidem ea ratione quod volu-
tum; secundo, manifestat hoc in creaturis, mus eam esse bonum, sed ratione ut per
ibi « Et monstrant quidem superiora pro-
: eam simus boni. Primum autem amoris
videntiae facta minus habentium; » tertio, modum quidam nominant amorem amici-
manifestat hoc idem, ibi « Audendum : tia», secundum autem amorem concupis-

autem et hoc pro veritate dicere. » centiae. Contingit autem quandoque quod

Circa primum considerandum est quod etiam aliqua bona subsistentia amamus hoc
hsec est differentia inter vim cognitivam et secundo modo amoris, quia non amamus
appetitivam ,
quia actus virtutis cognosci- ipsa secundum se, sed secundum ahquod
tiva3 est secundum quod cognita sunt in eorum accidens, sicut amamus vinum vo- ,

cognoscente actus autem virtutis appeti-

; lentes potiri dulcedine ejus et simihter
,

tivae est secundum inchnationem quam ha- cum homo propter delectationem vel utili-
bet appetens ad rem quae appetitur. Prima tatem amatur, non ipse secundum se ama-
autem operatio appetitus est amor, ut su- tur, sed per accidens. In utroque igitur
pra dictum est; imde amor importat pri- modo amoris, affectus amantis per quam-
mam inchnationem appetitus in rem, se- dam inclinationem trahitur ad rem ama-
cundum quod habet rationem quod
boni, tam, sed diversimode. Nam in secundo
est objectum appetitus. Sicut autem ens modo amoris, affectus amantis trahitur ad '

duphciter dicitur, scilicet de eo quod per se rem amatam per actum voluntatis, sed per
subsistit, et de eo quod alteri inest ita et , intentionem affectus recurrit in seipsum,
bonum uno modo dicitur de re subsistente, dum enim appeto justitiam vel vinum
quae habet bonitatem, sicut homo dicitur affectus quidem meus inchnatur in alte-
bonus alio modo de eo quod inest alicui,
; rum horum sed tamen recurrit in se-
,

faciens ipsum bonum ; sicut virtus dicitur ipsum, quia sic fertur in praedicta ut per
bonum hominis, quia ea homo est bonus. ea bonum sit ei unde talis amor non ponit
;

Simihter enim albedo dicitur ens, non quia amantem extra se quantum ad finem in-
ipsa sit subsistens in suo esse sed quia ea , tentionis. Sed cum aliquid amatur primo
aliquid est album. Tendit ergo amor dupli- modo amoris, sic affectus fertur in rem
citer in aliquid. Uno modo ut in bonum amatam quod non recurrit in seipsum
substantiale, quod quidem flt dum sic ama- quia ipsi rei amatae vult bonum, non ex ea

^ Al. : « amoris.
 OPUSCULUM Vll. 457
ratione quia ei exinde aliquid accidat. Sic bentium, manifestat quod dixerat in crea-
»
igitur talis amor extasim facit, quia ponit turis et primo, per inductioncm; secundo,
;

amantem extra seipsum. Sed hoc contingit per auctoritatem, ibi « Propter quod et :

tripliciter. Potest enim illud substantialo Paulus magnus in continentia divini factus
bonum in quod affectus fertur, tripliciter amoris dicit. » Dicit ergo primo quod
se habere. Uno modo
quod ilhid bonum sic pra^dictum cffectum amoris « demonstrant
sit perfectius quam
amans, et per hoc ipse superiora » per providentiam quam faciunt
amans comparetur ad ipsum ut pars ad de inferioribus in hoc enim quodammodo
;

totum, quia qua3 totaUter sunt in perfectis, *

extra se ponuntur, quod ahis intcndunt et ;

partiahter sunt in imperfectis. Unde secun- simihter monstrant « coordinata, » id est

dum hoc, amans est ahquid amati. Aho «quaha, per continentiam qua se invicem
modo sic quod bonum amatum sit ejus- continent, prout scUicet unum ab altero
dem ordinis cum amante. Tertio modo juvatur et fovetur; et monstrant etiam in-
quod amans sit perfectius rc amata, et sic feriora per hoc quod divinius convertuntur
amor amantis fertur in amatum sicut in in sua superiora, ut in quibus eorum bo-
ahquid suum. Sic igitur cum affectus aman- num existit. In omnibus enim his apparet
tis fertur in amatum superius, cujus ah- quod aliquid extra se exit, dum ad alterum
quid est ipse amans, ipsum suum ])onum convertitur. Utitur autem hic genitivis pro
amans ordinat in amatum sicut si manus ; quia Graeci ablativis carent.
ablativis,
amaret hominem, hoc ipsum quod ipsa est, Deinde cum dicit « Propter quod et
:

in totum ordinaret unde totahter extra se ; Pauhis magnus in continentia divini factus
poneretur, quia nuho modo ahquid sui sibi amoris et virtute ipsius extasim faciente
rehnqueretur, sed totum in amatum ordi- participans, divino ore ... dicit, » ostendit
naret. Non autem cum ahquid amatita est idem per auctoritatem ; et dicit quod prop-
sibi sequale, vel id quod infra se est. Non ter hoc quod amor non permittit amatorem
enim una manus si aham amaret, totam se esse suiipsius, sed amati, magnus Pauhis
in aham ordinaret, neque homo amans suam constitutus in divino amore, sicut in qiio-
manum totum bonum suum in bonum
, dam continente , et virtute divini amoris
manus ordinat. Sic ergo ahquis debet Deum faciente ipsum totahter extra se exire,
amare, quod nihil sui sibi rehnquat quin in quasi divino ore loquens, dicit, Gal., n, 20 :

Deum ordinetur. Cum autem a^quaha vel Vivo egOy jam non ego, vivit autem in me
inferiora amat, sufficit quod sit extra se Christiis, scihcet quia a se exiens, totum
exiens in iha, duntaxat quod non sibi
ita se in Deum non qua^rens quod
projecerat,
soh intendat, sed ahis, nec oportet quod sui est, sed quod Dei, « sicut verus amator,
totahter se in iha ordinet. Sic igitur amor et passus extasim, Deo » vivens, et non
divinus duphciter potest hic accipi. Uno vivens » vita « suiipsius, sed vita » Christi
modo amor quo Deus amatur et sic expo- ut « amati, » quai vita erat sibi « valde dih-
nenda amor divinus
est lia?c httera quod « gibihs. »

facit extasim, » id est ponit amantem extra Deinde cum dicit « Audendum autem
:

se, id est ordinat ipsum in Deum, ita quod et hoc pro veritate dicere, » dicit quod prse-
non permittit ipsos amatores esse sui ipso- dicta operatio amoris etiam in Deo inveni-
rum, sed rerum divinarum quse amantur, tur, dicens quod hoc audacter dicendum
quia nihil sui sibi rehnquunt quin in Deum est « pro veritate^ » id est veritatem hanc
ordinent. Aho modo potest intehigi amor audacter faciente, vel « pro veritate, » id
divinus qui est a Deo derivatus non solum est pro vero hoc asserendo, « quod ipse »
in Deum, sed etiam in aha, schicet sequa- qui est « omnium causa » per suum pul-
ha vel inferiora, et sic intehigendum est : chrum et bonum amorem quo omnia amat
c(Non dimittens amatores esse suiipso- secundum abundantiam suai bonitatis, qua
rum » tantum, « sed amatorum, » id est amat res, « flt extra seipsum, » inquantum
eorum quse amantur, quia amor facit quod providet omnibus existentibus per suam
non sohmi sed etiam ahis.
sibi intendat, bonitatem et amorem vcl dilectionem, et
Deinde cumEt monstrant qui-
dicit : « quodammodo « trahitur et deponitur » quo-
dem superiora providentia facta minus ha- dammodo a sua excehentia>, secundum

< Al. : « cum totaliter. »

458 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
quod supra omnia existit, et ab omnibus quam difTert a divino. Amor enim in nobis

segregatur, ad hoc quod omnibus sit in causatur, et simihter zelus, ex pulchritu-

per efTectus suae honitatis secundum quam- dine et bonitate non enim ideo aliquid est
;

dam extasim quse tamen sic ipsum faciat

;
pulchrum quia nos illud amamus, sed quia
in omnibus inferioribus esse, ut supersub- est pulchrum et bonum ideo amatur a
,

stantiahs ejus virtus non egrediatur ab nobis voluntas enim nostra non est causa
;

ipso. Sic enim implet omnia quod ipse in rerum, sed a rebus movetur; voluntas au-
nuUo evacuatur sua virtute. Quod quidem tem Dei est causa rerum, et ideo amor suus
addit, ut per hoc quod dixerat « deponi- facit bona ea quae amat, et non e converso,

tur, » non intelUgatur aUqua ejus minora- quia sua bonitas movet seipsum in seipso,
tio, sed hoc solum quod se inferioribus quod non facit nostra''; et hoc est quod
ingerit propter sua? bonitatis participatio- Deus dicitur zelotes sicut per quem fumt
nem. « » id est intense amabUia, ea
zelabilia,

Deinde cum Propter quod qui

dicit
fortes sunt in divinis ipsum zelotem ap-
pellant, » determinat de zelo, qui importat
quamdam intensionem amoris et dicit
quod, quia operatio amoris excellentissime
in Deo invenitur, propter hoc illi qui sunt
: « qu» sunt volita vel desiderata ab ipso, vel
, a quibuscumque aliis. Contingit autem
quandoque quod etiam nos facimus quse-
, dam amabilia quae sunt ex opere nostro,
sed tamen non omnia qua3 operamur ama-
bilia sunt facimus enim interdum mala et
;

excellentes in cognitione divinorum nomi- defectiva opera; Deus autem omnia quae
nant Deum zelotem \ ut patet Exod., xx : facit, ex hoc ipso sunt bona ct amabilia et

Ego Doyninus Deiis tuus zelotes, quia habet hoc est quod subdit quod Deus dicitur
multum de amore bono ad existentia crea- zelotes, « sicut » omnibus quse per ejus
turarum. Zelus autem importat intensio- providentiam proveniunt, « existentibus
nem amoris ;
quai quidem intensio contin- zelabilibus, » id est amabilibus intense^
git quandoque in hominibus, quia homo Sic igitur fmito eo quod dicere intendebat
volens singulariter possidere quod amat, de bono et pulchro et amore, subjungit
non patitur illud ab alio amari, et secun- quasi ex prsemissis colhgendo quod ama-
dum hoc quidam defmiunt zelum dicen- , bile et amor totaliter est pulchri et boni.

tes : Zelus est amor intensus non patiens Sic amor et prseexistit « in pulchro et
consortium in amato, sed hoc excludit a bono, » sicut in subjecto, quamvis non

divino zelo cum subdit quod « excitat om- proprie dici possit primum pulchrum et
nia ad zelum sui desiderii amativi ; » facit bonum, scilicet Deus, subjectum alicujus.
enim quod illud quidem quod amat^ ipse, Et iterum « propter pulchrum et bonum
etiam ab ahis ametur. Invenitur etiam ^ in fit » et prseexistit amor et amabilitas in re-

zelo et amore humano alia conditio per bus, sicut propter causam.

LEGTIO XL

Quare Deus dicitur amor et dilectio.

Quid autem totaliter theologi volentes, aliquando sicut quod est manifestatio suiipsius per seipsum,
quidem amorem et dilectionem ipsum dicunt, ali- et segregatse unilionis bonus processus, et amali-
quando autem amabilem et diligibilem? Hujas vus molus, simpliciter i)er se mobilis et ))er S9
enim est quidem causa, et sicut emissor, et sicut operans, praeexistens in bono, et ex bono existen-
progenilor. tloc aulem ipse est, et lioc quidem tibus emanans et rursus ad bonum conversus. In
movetur, illud autem movet, aut quoniam ipse sui- quo et interminabile suiipsius et non habens prin-
ipsius et sibiipsi est adductivus et motivus. Ita cipium divinis amor monstrat differenter, sicut
quidem diligibilem et amubilem ipsum vocant sicut quidam seternus circulus, propter bonum, ex bono,
pulchrum et bonum; amorem autem rursus et in bono et ad bonum, in non errante convolutione
dilectionem, sicut movenlem simul, sicut quod est circumambulans, et in eodem et secundum idem,
virlus sursum agens, ad seipsum, quod solum et procedens et manens semper et restitutus.
ipsum propter seipsum pulchrum et bonum est, et

^Parm. : « zelantem. » * Parm. —

« amat cupiat : seipso, quod non facit nostra. » ^ ^ h\. '.
« in ze-
quod ipse. » — Parm. « enim. »
' :
* Cod. Vict. — lantibus, id est in amantibus intense. »
non habet : « quia sua bonitas movet seipsum in
 ; »;

OPUSCULUM Vfl. 459

« Quid autem totaliter theologi voleiites, lem et amabUem ipsum vocant sint pul-
aliquando quidem amorcm et dilectionem clunim et bonum, manifestat positam ))

ipsum dicunt, aliquaudo autem amal^ilcm sohitionem et primo, quantum ab hoc

;

et diligibilem? » Postquam Dionysius de quod Deus dicitur amal)iUs secundo, in- ;

amore et de his qua3 cousequuutur ad amo- quantum Deus dicitur amor, ibi « Amo- :

rem, determinavit, hic solvit quamdam du- rem autem rursus et dilectionem simul, et
bitationem; et primo, ponitur qua^stio; se- sicut quod est virtus sursum agens ad
cundo, solutio, ibi « IIujus enim est quidem
: seipsum. » Dicit ergo primo quod Deus est
causa, et sicut emissor, et sicut progcni- dUigibiUs et ama])iUs, inquantumest ipsum
tor; tertio, ponitur manifestatio sokitionis,
)) pulchrum et bonum ; in hoc enim importa-
ibi : « Ita quidem diligibilem, amabilem tur objectum amoris.
ipsum vocant sicut pulclirum et bonum. » Deinde cum dicit « Amorem autcm :

primo quid voluerint signi-

Qua^rit ergo rursus et dilectionem sicut moventem ,

ficare editores sacra3 Scripturse quos theo- simul, et sicut quod est virtus sursum
logos vocat, quod Deum aliquando .quidem agens ad seipsum, manifestat quomodo ))

nominaverunt dilectionem et amorem, sicut Deus dicatur amor, et circa hoc tria facit.
patet I Joan., iv, 16 : Deifs caritas est, ah- Primo, ponit efrcctus amoris qui Deo attri-
quando vero nominant ipsum amabilem et buntur; secundo, proprietates amoris, ibi :

diUgibilem, Cant., i, 2 : Adolescentulde di- « Et segregata3 unitionis bonus processus ;

)>

lexerunt te nimis. tertio, processum amoris, ibi : « Praeexis-

Deinde cum dicit : « Hujus enim est qui- tens in boiio, et ex bono existentibus ema-
dem causa, et sicut emissor, et sicut pro- nans. Est autem triplex effectus amoris.
))

genitor, » ponit duas solutiones ad prae- Primus quidem est quod movet amantem
missam qu*stionem quarum prima est , ad aUquam operationem sccundus cfTectus ;

quod Deus dicitur amor et dilectio causa- estquod convertit opcra amantis per inten-
liter, quia scihcet est causa amoris inquan- tionem in amatum tcrtius effectus cst quod
;

tum immittit amorem ahis, et quodam omnis amor est manifestativus suiipsius
modo in eis amorem generat secundum per signa et efTectus amoris; et per hoc
quamdam shiiiUtudinem. Dicitur autem quaerit amans ut non solum amet, sed
amabiUs et diligibUis essentiaUter, quia ipse etiam ametur, et haec tria Deo attribuit;
est hoc quod est amabile et diUgibile. Et unde quod Dcus dicitur amor et di-
dicit
assignat hujus solutionis rationem, quia lectio, inquantum movet et se et alia per
amor signat aUqueni motum quo aUquis amorcm ad aUquid opcrandum, quantum
amans movetur sed dUigibile est Ulud ;
ad primum ct simul cum hoc dicitur Deus
:

quod movet taU motu. Ad Deum autem amor elevans aUa ad seipsum, qui solus
pertinet quod moveat et causet motum in sccundum seipsum cst pulchrum et bonum,
aUis et ideo ad eum pertinere videtur quod
; quasi essentia quaedam pulchritudinis et
sit amabiUs, in alUs amorem creans. Se- bonitatis et hoc quantum ad secundum
:

cunda quod Dcus dicitur amor

solutio est et dicituretiam Deus amor secundum quod
et amabiUs, quia ipse amat motu suUpsius, est manifestativus « suiipsius per seipsum,
et adducit se ad seipsum; veUe enim est id est sua propria virtute.
quidam motus. Yult enim Deus bonum Deiiide cum dicit « Et segregatae uni- :

suum, et secundum hoc, prout ipse est sua tionis bonus processus, » ponit quinque
bonitas, quae voluntatem ipsius, quodam- proprietatcs amoris quarumprimacapitur :

modo movet, dicitur etiam esse dUigibUis secundum ejus causam

qua; quidem est ,

et amabUis a seipso. Inquantum vero ipsum aliqua unitio amantis et amati, inquantum
suum veUe quo bonum suum vult est suum est ens, quod naturaliter amat seipsum, in-
esse et sua substantia ', Deus est suus amor. quantum unumquodque naturaliter appetit
Sic ergo prima solutio accepta fuit secun- suum bonum : et cx hoc quod aUquid est
dum amorem quo omiiia amant Deum unum secum, sequitur quod amat ipsum ;

haec autem secundum amorem quo Deus et ideo ea quae sunt nobis magis conjuncta,
seipsum amat. magis amamus ; ethoc cst quod dicit quod
Deinde cum dicit « Ita qiudem diligibi- : amor attribuitur Deo sicut quidam « bonus

Parm. suum velle bonum suum vult esse suum esse et suam substautiam. »
460 COMMENTARIA.
processus » cujusdam « segregatse,
excellentis, « quanto
unitionis,
amor est perfectior, tanto et unitio ex qua
procedit est major. Secunda proprietas
sumitur ex parte objecti; est enim objec-
tum proprium amoris ut faciat amantem
tendere in amatum, per quod amor distin-
guitur a cognitione, quee non trahit co-
gnoscentem ad rem cognitam, sed e con-
verso et hoc est quod dicit « et amoris
; differenter prse aliis suam interminabihta-
motus. Tertia proprietas est quod dicit
))
« simpliciter^ » Primum enim in quoUbet
genere oportet esse simplex; unde, cum
primus motus appetitus sit amor, oportet
quod simplex sit et per hoc difFert amor ;
ab ira, quse est motus compositus ex
titia provocante et desiderio vindictae.
Quarta conditio ejus est quod est « per se
mobilis, » quse competit ei inquantum est
primus motus appetitus, quia in quohbet
genere prius est quod per se est, quam
quod per aliud et per hoc difTert amor a
; tendens
timore nam timor est sicut motus violentus
: convolutione non existente propter unifor-
ab extrinseco proveniens, amor autem est
sicut motus naturalis simul ab intimo pro-
cedens. Quinta proprietas est quod est
« per se operans, » quod etiam convenit ei
ratione suee prioritatis, et in hoc a spe dif-
fert, nam qui propter spem alterius opera-
tur, propter aliud operatur qui autem ex
amore operatur aliquid, per seipsum ope-
ratur illud tanquam sibi
Verba sancti Hierothei ex amativis hymnis.
Hsec et nobilis noster sanctitatis perfector a Deo
motus recitavit in amativis hyranis, quos non incon-
veniens est memorare, et sicut sanctum quoddam
caput imponere sermoni de amore.
Amorem, sive divinum, sive angelicum, sive in-
tellectualem, sive animalem, sive naturalem dica-
mus, unilivam quamdam, et concretivam intelligi-
mus virtutem, superiora quidem moventem ad
providentiam minus habcntium, coordinata autem
rursus ad communicativam alternam habitudmem
in extremis subjecta ad meliorum et superposito-
rum conversionem.
Quoniam ex uno mullos amores ordinavimus,
consequenter dicemus quales quidem sunt munda-
norum et supermundanorum
et virtutes, ex quibus excedunt
tam intentionem intellectualium et intelligibilium
amorum, et ordines et ornatus. Post quos per se
^ Al. : « simplcx. » — ^ Al.
IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
» id est Deinde cum dicit « Praeexistens in bono,
:
» quia et ex bono existentibus emanans, et rursus
ad bonum conversus, » ostendit processum
amoris et dicit quod iste amor primo est
;
in ipso bono, quod est Deus, etexisto bono
emanavit in existentia, et iterum in exis-
tentibus participatus convertit se ad suum
principium, quod est bonum et quantum ;
ad hoc quod est divinus amor, demonstrat
tem et carentiam principii, qua3 pertinent
ad rationem circuh qua^dam enim circula-
;
tio apparet in amore secundum quod est ex
bono et ad bonum et ista circulatio conve-
:
nit aHernitati divini amoris quia solus ,
tris- motus circularis potest esse perpetuus; et
hoc est quod dicit, quod amor est « sicut
quidam circulus internus, » inquantum est
« propter bonum, » sicut objectum, « et ex
bono, » sicut ex causa, « et in bono » per-
severans, et ad bonum » consequendum
((
et sic circuit bonum quadam
;
mitatem. Yia3 enijn tortuos* et difformes
sunt causa erroris, sed uniformitas vise
preeservat ab errore et hanc uniformitatem
;
in via amoris dicit cum subdit quod amor
est « in eodem et secundum idem, » id est
in bono, secundum bonum procedit,
et
; sicut in causa, et manet semper, inquan-
tum retinet formam boni, ul proprii ob-
placitum. jecti, et restituitur in idem sicut in flnem.
LEGTIO XIL
intelligibiles et divini, existenlibus ibi vere pul-
chris amoribus prffieminent, et a nobis proprie
laudati sunt. Nunc rursus resumentes universos ad
unum et conclusum amorem, et omnium ipsorum
patrem convolvamus simul et congregemus a mul-
tis; primum ad duas coUigentes ipsum amativas
universaliter virtutes, ex quibus superat et prin-
cipatur omnino incomprehensibilis causa omnis
amoris, ox eo qui est super omnia, et ad quam
extenditur ^ secundum naturam unius cujusque
existentibus universis totahs amor.
Age igifur, et istas ad unum rursus congregantes,
dicimus quod una qusedam est simplex virtus, per
se motiva ad unitivam quamdam concretionem ex
amorum cognitiones bono usque ad extremum existentium, et ab illo
secundum assigna- rursus consequenterper omnia ad bonum ex eadem
et per eamdem et in eadem seipsam reflectens, et
ad eamdem semper eodem modo revoluta.
: « intenditur. »
 OPUSCULUM VII. 4()I

Hsec et nobilis noster sanctitatis per-

(( appetitus, in quibuscumquc contingit esse
fector a Deo motus recitavit in amativis voluntatem et appetitum , contingit esse
hymnis. » Postqnam Dionysius tractavit dc amorem. Communis autem qua*dam no-
amore, hicad confirmationcm prsedictorum tificatio amoris omnibus pr«dictis amo-

introducit verba Ilierothei de amore et ; ri])us conveniens est; unde^ subjungit

primo, dicit quid inlcudat; secundo, ponit cjuod quemcumque praidictorum amorum
ipsa verba, il3i « Amorem sive divinum,
: nominemus intcUigimus per nomen amo-
,

sive angeUcum , sive intellectualem , sive ris « quamdam

virtutem unitivam et con-
animalem, sive naturalem dicamus, uniti- cretivam. Sed virtus hic non accipitur
»

vam quamdam et concretivam inteUigimus nec pro passione nec pro habitu cum ,

virtutem. » amor non sit passio vel actus , sed acci-

Dicit ergo primo quod ha^c quse infra po- piturcommuniter prout omne illud quod
nentur, et sunt convenientia pra^missis, habet efficaciam ad aUquid producendum,
noster recitavit Hierotheus, qui fuit « per- potest dici virtus, vel virtuosum ; unde
fector, » id est magister, in liis qua3 ad planius esset si diceretur unitio et concretio
sanctitatem pertinent, in quibusdam divi- em-
virtuosa, sed maluit dicere virtutem
nis laudibus quas de amore fecit, inspiratus phatice loquens, ad ostendendum effica-
a Deo, quos quidem hymnos hic comme- ciam amoris. Unitio autem a concretione
morare non est inconveniens ad hoc quod dilfert. Est enim amor unitio secundum
imponantur tractatui nostro « de amore, quod amans et amatum conveniunt in
sicut quoddam sanctum caput, » id est aliquo uno, sive illud sit substantia utrius-
sicut quaedam regula et quoddam princi- que sicut cum
aUquis amat seipsum, sive
pium ad confirmandum quae supra dicta sit species, sicut animalia quae sunt ejus-
sunt de amore. dem speciei, se invicem diligunt, sive sit
Deinde cum dicit ; « Amorem, sive divi- patria, sicut compatriotae se diUgunt, sive
num, sive angelicum, sive intellectualem, sit quodcumque aliud. Concretio autem ad

sive animalem sive naturaiem dicamus,

, amorem pertinet, secundum quod ea quse
unitivam quamdam et concretivam inteUi-
gimus virtutem, » ponit verba Hierothei
de amore, et circa hoc tria facit. Primo,
ponuntur verba continentia divisionem et
definitionem amoris secundo verba de-
monstrantia ordinem amorum ex uno
amore procedentium, ibi « Quoniam ex
uno muUos amores ordinavimus
verba demonstrantia reductionem
amorum ad unum amorem, ibi
rursus resumentes universos, ad
conclusum amorem, et omnium ipsorum
patrem convolvamus simul et congrege-
mus a muUis. » Distinguit* autem primo
quinque amores quorum primus est amor:
divinus; secundus amor angeUcus; tertius
amor inteUectuaUs quo sciUcet homines ,
amant secundum inteUectivam partem;
quartus est amor animalis, qui pertinet ad
sensitivam partem, sive in hominibus, sive
in animaUbus; quintus est naturaUs, qui
pertinet ad appetitum naturalem, sive in
animaUbus quantum ad nutritivam partem,
sic uniuntur, quantum ad aUquid distincta
remanent, sciUcet quantum ad divisionem
amantis et amati. Haec autem unitio vel
concretio diversimode in diversis amoribus
; , inveniuntm\ Nam in cognoscentibus haec
unitio vel concretio est ex apprehensione
: amantis, qui aestimat amatum aliquo modo
; » tertio, esse unum sibi, et ex hoc movetur in illud
omnium per afTectum amando, sicut etiam in seip-
: « Nunc sum, et propter hoc secundum diversas
unum et rationes apprehensibUium distinguuntur
diversi amores. Alia enim est ratio cogni-
tionis divinae et cognitionis angelicae et
humanae, secundum intellectum, et om-
nium animalium secundum sensura. Sed
unitio et concretio in amore naturali est ex
quadam convenientia naturali, ex qua pro-
venit ut aliquid inclinetiu' in alterum sicut
in sibi conveniens, et talis incUnatio amo-
ris naturalis dicitur. Ad quid autem se
extendat virtus amoris, ostendit subdens
quod movet superiora ad providendum
inferioribus «qualia ad alternatim sibi
,

sive in plantis, sive etiam in rebus inani- convenientia communicandum invicem, et

matis. Cum enim dictum sit quod amor inferiora ut convertantur ad sua superiora,
importet primum motum voluntatis et subjiciendo se eis, et attendendo ad ea sicut

Parm. : « distinguuntur. » — * Parm, : « quod.

 , ,

462 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

ad suas causas, et desiderando ea sicut ex Deinde cum dicit « Nunc rursus
:
resii-
quibus depcndent eorum bona. mentes universos, ad unum
conclusum et
Deinde cum dicit « Quoniam ex uno :
amorem, et omnium ipsorum patrem con-
multos amores ordinavimus, consequenter volvamus simul et congregemus a multis, »
dicemus quales quidem sunt mundanorum pra^misso ordinc multorum amorum, nunc
et supermundanorum amorum cognitiones reducit omnes ad unum amorem et primo ;

et virtutes, » ponit verba Hierothei osten- reducit omnes in duos secundo, illos duos ;

dentia ordinem multorum amorum deriva- reducit ulterius in unum aniorem, ibi :

torum ab amore divino, et videntur esse « Agc igitur, et istas ad unum rursus con-
verba quasi recapitulantia aliqua supra- gregantes, dicimus quod una quadam est
dicta. Dicitergo Hierotheus « Quoniam :
simplex virtus. »
ordinavimus multos amores ex uno, » id Est autem considcrandum quod supcrior
est ostendimus quod ex uno divino amore constructio pendet usque huc, quasi dice-
multi amores ordinati proveniunt, etiam rct : Quoniam praemissa diximus, nunc <(

« consequenter dicemus quales sunt cogni- rursus resumentes omnes » amores

mundanorum et super-
tiones et virLutes « convolvamus cos et congregemus, » id
mundanorum amorum, » id est, qualiter est quadam rcvolutione adunemus et re-
mundani et supramundani amorcs cognosci ducamus ad amorem divinum, qui in se
possint, et quae sit efficacia utrorumque est unus ct conclusus, quia omnes rationcs
amorum. Ex quo datur intelligi quod amo- amorum in eo concluduntur, ct cst sicut
res omnes diviscrat in mundanos et super- pater, id cst principium profundens per
mundanos; mundanos amores nominans, quamdam similitudinem omncs amorcs. Et
quibus bona sensibihs mundi amantur in hoc reductioest, ut primo colligamus
quocumque amore, maxime autem ani- amorem omnem ad duas univcrsales
((

mah; amores autem supermundanos, qui-
bus intelhgibilia ct vera bona amantur. Et
inter istos amorcs assignat ordinem quem
consequenter tangit.
mundanis supermundanis amoribus
et
{(excedunt secundum assignatam ratio-
nem » supermundani amores, qui in duos
ordines dividuntur quorum inferior et ,
amativas virtutes, » quia omne quod ama-
tur, vcl amatur propter bonum creatum,
vel propter bonum incrcatum. Ratio cnim
« Ex quibus, » scilicet amoris cst bonum, quod vcl est ultimus
fmis vcl proximus. Inter has autem ama-
tivas virtutes excedit « incomprehensibihs
causa omnis amoris, » quse est bonum in-
creatum et hoc cst quod subdit
, Qure :

propinquior mundano amori « est ordo et quidem causa amoris est « cx eo qui est
ornatus amorum intellectualium, » id est super omnia, ct ad quam » causam cxten-
humanorum, ct « intelhgibilium, » id est dit sc omnis amor ab omnibus entibus, di-
supcrmundanorum. enim Intelligibilem vcrsimodc tamen « secundum naturam
supra vocavit humanum.
autem « in- Dicit uniuscujusque, » quia omnia convertuntur
tehectualium » ex parte amantium; « in- in ipsum Dcum sicut dictum est. Nec
,

telligibilium » autem cx parte eomm quae solum dicit quod excedat amor habens
amantur. Quod autem super « ordines » Deum pro causa, scd etiam quod « princi-
addit (( ornatus, » ostendit in intehcctua- patur, quia amor, qui dependet cx bono
))

libus amoribus non solum ordinem, sed creato, rcgulatur ab amore qui dependet a
etiam convenientiam ordinis esse qua? , bono increato.
ordinem ornat et pulchrum facit. Sed as- Deindc cum dicit Age igitur, et istas
: ((

cendentibus a mundanis amoribus post in- ad unum rursus congregantes dicimus ,

tellectuales amores humanos supereminent quod una qusdam est simplex virtus, »
et a Hierotheo laudati fuerunt amores an- reducit ulterius pra^dictos duos modos
gehci, quos vocat pcr sc intehigibiles, quia amorum in unum primum, ct dicit quod
intelligibiha amant absque communione af- rursus congregat prii^dictas duas virtutes
fectus terreni. Et vocat eos divinos, quia amoris in unum primum amorem, scihcet
maxime assimilantur divino amori, qiiia in divinum, quo Deus quidem « una qusedam
angehs vere cxistunt pulchri amores abs- simplcx virtus*, » amat; qusB « per se »
que ahcujuslurpitudinis admixtione. movet « ad quamdam unitivam concretio-

< Al. « scilicet Deus amor divinus, quo Deus

:
amat. »
 OPUSCULUM VII 463

nem » omnia quae amat, procedens a primo
bono quod cst Dcus, et vcnit pcr modum
cujusdam dcrivatiouis usque ad infimum
de numero existentium
convcrsionem in fincm « rursus ab illo »
redicns, scilicct ab ultimo existcntium,
prima virtute procedendo, ct per eamdcm,
quia omncs sccundai virtutcs a prima pcr
quamdam similitudincm dcrivantur, ct in
; et pcr quamdam camdem redeunt causa eadem, quia non
sohun pcr causas, scd etiam per cfTcctus
similitudo prim« virtutis invcnitur et sic ;

« conscqucntcr pcr omnia » asccndcns*, amor scmpcr manct in illa virtutc, et ul-
redit ad primum bonum pcr modum circu- terius sempcr rcvolvitur ad eamdcm sicut
lationis cujusdam, « reflectens seipsam, et ad fmem.
semper eodem modo revoluta, » ex ea

LECTIO XIII.

Quod malum neque existens, ncque ex existente, neque in existentibus.

Et qnidem dicataliquis : Si omnibus est bonum tribus non est boniformis? Aut quomodo bvonum,
et pulchrum, el amabile, et desiderabile, et diligi- ex bono factum. variatum est? Et quid est quod
bile desiderat enim ipsum et quod non est, ut
: malum fecit illud? Et tolaliler quid est malum, et
dicluni est, et cerlat aliquo modo in ipso esse ; et ex quQ principio consislit, et in qiio exislenlium
ipsiim esl quod lormat informia ; et in ipso et non est? Et quomodo bonus ipsum producere voluit;
existens supersubslanlialiler dicilur et est; quo- quomodo aulem volens potuit? Et si ex alia causa
modo diEinonum mulliludo non desideral pulchrum est malum, quse alia est existentibus prseler bonum
el bonum inclinala aulem ad maleriam, et ab
; causa? Quomodo aulem et providentia existente
angelica identilale circa desiderium boni prolapsa, est malum aut faclum tolaliter, aut non deslruc-
maiorum universorum causa, et sibiipsi et aliis tum? Et quomodo aliquid existentium desiderat
efticilur, quaecumque mala fieri dicuntur? Quo- ipsum prseier bonum?
modo autem tolalUer ex bono deducla daemouum

« Et quidem dicat aliquis Si omnibus : quod dicitur non existens, dicitur de summo
est bonum, ct pulchrum, ct amabilc, et de- bono, et est etiam in co, non quidcm pcr
siderabile, ct dihgibile ,
quomodo dae- dcfectum, sicut dicitur de materia prima
monum muhitudo non dcsidcrat pulchrum et de pura negationc vel privationc, scd
et bonum? » Postquam Dionysius dctcrmi- supcrsubstantiahtcr. Deus enim'^ dicitur
navit de bono et de his quae ad bonum non existens , non quia deficiat ab exis-
pertincnt, hic dctcrminat dc malo ct primo, ; tcndo, sed quia est super omnia existen-
movct dubitationcs secundo, determinat ; tia.

veritatem, ibi « Igitur ha^c quidem for-

: Deinde cum dicit : « Quomodo da^monum
sitan dicet tahs dubitans sermo. » Circa muhitudo non desiderat pulchrum et bo-
piimum duo facit. Primo, repetit de bono num? » movet dubitationes de malo; et
qua; dicta sunt dubitationis occasione ; se- primo quantum ad da^moncs secundo,
,
;

cundo, dubitationcm movet, ibi : « Quomodo communiter ad omnia, ibi « Et totahter :

d:*imonum muhitudo non desiderat pul- quid est malum, et ex quo principio con-
chrum et bonum ? » sistit, ct in quo existcntium est? » Movet

De his autem quae supra dicta sunt, re- autem circa malum daemonum quatuor
sumit quod pulchrum et bonum est amabile, quaestiones, quarum prima est Cum omnia :

et desidcrabile, et dihgibilc omnibus, et bonum desiderent, ut dictum est, « quo-

quod non solum ea qua; sunt, dcsidcrant modo muhitudo dsemonum non desiderat
bonum, sed etiam id « quod non est, » pulchrum ct bonum? » scd inchnatur ad
scilicetmateria prima, sicut supra dictum desiderandum res materiales, sicut honores
est, desiderat bonum, et suo modo ccrtat ab hominibus exhibitos, et nidores sacrifi-
ad hoc quod sit in bono, inquantum scihcet ciorum, et aha hujusmodi materiaha; et
habet inchnationem ad ipsum, secundum pcr hoc quod ipsi lapsi sunt ab uniformi-
quod est in potentia ad illud; et bonum tate desidcrii quod angeh habcnt circa
quod format ea quae non sunt formata, et summum bonum, efficiuntiu* « causa om-

^ Al. attendens; » Parm. tendens. — • Parm. erronee : « etiam. »

 ,;

m COMMENTARIA liN LIB. DE DIYINIS NOMINIBUS.

nium malorum, » noii solum sibiipsis sed , quaerendum est quid est malum, et postea
(( aliis, qusecumque mala fieri dicuntur » unde malum ortum sit , ut Augustinus
quantum ab homines, quia invidia diaboli dicit. Tertia qua^stio est In quo existen- :

mors orbem terrarum, ut dici-

introivit in tium invenitur malum? His autem tribus
tur Sapient., u, 24. Secunda qua^stio est : quaestionibus propositis, secundam multi-
Quomodo multitudo daemonum, cum sit plicat dupliciter.Primo, quid sit, quia aut
producta a beno Deo, non est conformis causa mali est ipse Deus, vel aliquid aliud.
ei in bonilate, cum unumquodque natum Si detur quod ipse Deus, duoe dubitationes
sit similia facere?
Et quia posset aliquis consurgunt, quarum prima est Quomodo :

dicere quod deemones

facti sunt boni, sed Deus, cum sit bonus, voluit producere ma-
versi sunt in malitiam facit tertiam qua^s- , lum? Non enim boni est quod velit malum
tionem Quomodo illud quud fuit natura-
: facere. Secunda quaestio est : Si voluit ma-
liter bonum, utpote ex bono causatum, lum facere, quomodo potuit? Non enim
potuit variari? Ea enim qua^ sunt natura- calidum potest infrigidare, et similiter nec
lia, semper manent. Et quia omne quod bonum potest malum facere. Si vero ma-
fit, fit ab aliquo, movet quartam qusestio- lum sit ex alia causa quam ex Deo, Iioc
nem Quid fuit illud quod fecit dsemonem
: videtur impossibile ,
quia nulla est alia
malum? causa essendi nisi summum bonum, quod
Deinde cum dicit : « Et totaliter quid est est Deus. Secunda deductio est quod cum
malum, et ex quo principio consistit, et in providentiae sit malum impedire vel exclu-
quo existentium est? » movet dubitationes dere, dubium videtur, cum Deus habeat de
in communi de malo, et movet quatuor omnibus providentiam, quomodo malum
quaestiones, quarum prima est Quid est : potuit fieri in mundo, aut factum non sta-
malum universaliter? Secunda qu^stio tim destruitur. Quarta qusestio est Quo- :

est : Ex quo principio processit malum ? Et modo aliquid potuit desiderare malum
apparet ordo quaestionum. Prius enim prsetermisso desiderio boni?

LECTIO XIV.

Solutiones quaestionum dictarum.

Igitur bsec quidem forsitan dicet talis dubitans et finem bonum (nihil enim ad mali naturam res-
sermo. Nos autem rogabimus ipsum ad rerum ve- piciens facit quae facit) quomodo erit malum in
ritatem conspicere. Et primum quidem boc dicere existentibus, aut totaliter existens a tali bono ap-
confidemus. Malum non est ex bono, et si ex bono petitu segregatum? Et si existentia omnia ex
est,non est malum. Nequo enim ignis est infrigi- bono, et bonum supra existentia, est quidem in
dare, neque boni non bona producere. Et si exis- bono non existens, malum autem non existens
et
tentia omnia ex bono (natura enim est bono, pro- est aUoquin non omnino malum, neque non
:

ducere et salvare, malo autem corrumpere et existens Nihil enim est universaliter non existens,
destruere) nihil est existentium ex malo. Et neque nisi in bono secundum supersubstantiale dicatur.
ipsum erit quod malum esl, si et per seijjsum Igitur bonum erit quidem, et supersimpliciter
malum sit. Et si non boc, non omnino malum est, existens et non existens multo prius collocatum
quod est malum sed habetquamdamboni partem,
; malum autem neque in existentibus neque in ,

secundum quam totaliler est. Et si existenlia pul- non existentibus, sed et ab ipso non existente
chrum et bonum desiderant, et onniia qusecumque magis absistens quam a bono et alienum, et magis
faciunt, propter hoc quod videtur bonum, faciunt; non substantia.
et omnium existentium inlentio principium habet.

« Igitur hsec quidem forsitan dicet talis principales qusestiones, quas fecerat de
dubitans sermo. Prsemissis qucestionibus )) malo in communi in secunda procedit ad
;

de malo hic incipit solvere et primo,

, ; solvendum alias secundarias qusestiones,
qu«stiones qua^ pertinent ad malum quse positse sunt ad magis explicandum
simpliciter ; secundo, qusestiones qua^ per- qusestionem de causa mali, ibi « Est autem :

tinent admalum secundum quod in dse- colligentem dicere « Bonum ex una et:

monibus invenitur, ibi « Non igitur exis- : tota est causa; malum autem ex multis
tens est malum. Prima autem pars
)> et particularibus defectibus. Prima pars
dividitur in duas. In prima solvit tres adhuc dividitur in tres. In prima solvit
 OPUSCULUM VII. 465
primam qusestionem, qua quaerebatur quid rale est bono, etde ejus ratione, quia ge-
est malum; in sccunda solvit secundam, neratio et salus bona sunt simiUter cor- ;

qua qua^rebatur ex quo principio malum rumpere et destruere pertinet ad rationem

consistit, ibi « Unde igitur est malum?
: mah. Ex quo sequitur quod solum bonum
dicat abquis » in tertia solvit tertiam
;
sit causa existentium, et quod mahuu nul-

queestionem, qua qua^rehatur in quo exis- hus existentis sit causa. Unde sequitur, si
tentium esset malum, ibi « Sed neque in : malum non est ex bono, sicut ex causa,
existentibus est mabim. » Circa primum quod non habeat causam et quod non sit
duo facit primo, continuat se ad pra^ce-
: causatum. Sed est attendendum quod ratio
dentia ; secundo, ostendit propositum, ibi : qua probavit quod bonum non est causa
(( Et primum quidem hoc dicere confide- mah, probat quod bonum non sit causa mah
mus. » per se, non autem quod non sit causa mah
Dicit ergo primo quod ea quae pra^dicta per accidens, quia sic et cahdum per acci-
sunt, forte poterit aliquis dicere dubitando. dens potest esse causa frigidi, sicut major
Sed nos rogamus eum ut respiciat ad rerum flamma consumendo materiam minoris
veritatem, et sic quaestionum sohitionem per accidens inducit frigus. Sed hoc non
invenire poterit, in quo et attentum et be- est contra intentionem Dionysii. Oportet
nevohmi auditorem reddit. enim quod omne quod habet essentiam,
Deinde cum dicit Et primum quidem : (( natum sit habere causa per se, et non per
hoc dicere confidemus, » ostendit proposi- accidens. Unde, si mahim non habet cau-
tum, sciUcet quod mahun non est ahquod sam per se, sed solum per accidens, solum
subsistens, quod per suam naturam sit sequitur quod mahim non habet essen-
malum, et circa hoc duo facit. Primo, os- tiam et hoc est quod quasi concludens
;

tendit quod mahim non est aliquid existens subdit quod neque ipsum mahim est ah-
secundum suam naturam secundo, quod ; quid,si accipiatur mahim secundum se,

mahim per seipsum non est aUquod exis- sicutahquod subsistens in natura mah.
tens, ibi Et si existentia omnia ex bono,
: (( Omne autem quod est totaUter aUquale, est
et bonum supra existentia, est quidem in essentiaUter tale, sicut si aUquid est tota-
bono et non existens. » Primum ostendit UteV bonum, est essentia bonitatis. Si enim
duabus rationibus, quarum prima tahs est. participat bono, oportet quod dividatur in
Omne existens aut habet causam aut , participans et participatum. Si ergo nihil
ipsum est causa aUerius sed malum non ; est mahim essentiahter iUud quod est ,

habet causam, nec est causa aherius ergo *

: malum non est totaUter malum, sed habet
malum non est ahquid existens. Yeritas aUquam partem boni^ et secundum iUam
autem primee propositionis per se mani- est totum esse iUius quod dicitiu* mahim.
festa est, quia omne existens secundum Sic igitur per hoc manifestavit quid est
existentiam suam est in actu. Unumquod- mahim. Non enim malum potest esse ah-
que autem secundum hoc agit secundum qua essentia subsistens, sicut bonum est
quod actu est. Si ergo essentia ahcujus sit ipsa essentia bonitatis ; sed qua?hbet res
actus purus, erit causa tantum; si autem mala per suam essentiam est bona, mala
habeat permixtum ahquid potentise, poterit autem est, secundum quod deficit ab ahquo
esse et causa et causatum. Quod autem bono, quod debet habere et non habet.
mahim non habeat causam, sic probat. Secundam ponit rationem, ibi Et si : ((

Malum non potest esse ex bono et si esset , existentiapulchrum et bonum desiderant,

ex bono, non esset mahmi; unum enim et omnia quaecumque faciunt, propter hoc
contrariorum non est causa aherius. Non quod videtur bonum, faciunt, quomodo erit
enim ad ignem pertinet infrigidare, neque mahim in existentibus ? ^> qustt taUs est.
ad bonum pertinet producere ea quse non Omnia existentia desiderant pulchrum et
sunt bona, sed unumquodque producit sibi bonum, ut ex supra dictis patet similiter ;

simile. Simihter etiam non potest dici quod et omnia qucecumque faciunt, propter hoc
malum sit causa productiva ahcujus. Quod quod est bonum, vel saltem propter hoc
enim est de ratione boni, non potest conve- quod videtur bonum, faciunt. Et sic omnis
nire malo sed producere et salvare natu-
; intentio quorumcumque existentium, habet

Parm. omittit : « sed malum non habet causam, nec est causa aUerius. »
XXIX. 30
 ;

466 COMMENTARI/V IN LIB. DE DIVfNIS NOMINIBUS.

bonum pro principio et fme quia deside- ,
* quod est existens sit quoddam bonum
,

rium boni movet sicut principium quoddam
ad volendum ea qua; sunt propter finem et
iterum ipsam voluntatem eorum, quee sunt
ad fmem, referimus in
fmem. Et hoc manifestat per hoc quod
lus facit illa qua^ facit,
nem mah, etsi ahquando id ad quod respicit
sit mahim sicut ahquis facit ahquid ut for-
;
nicetur, non respiciendo ad fornicationem
inquantum est mala, sed inquantum est
delectabilis. Ex quo patet quod nuUum
existens desiderat mahim
et quod omne existens desiderat bonum.
Sed si ahquid esset per suam essentiam
malum, non posset desiderare bonum, cum
contrarium non desideret suum contra-
neque iterum est non existens totaliter,
; quia nihil est totahter non existens, nisi
secundum quod non existens dicitur de
bonum sicut in summo bono secundum suam supersubstan-
nul- tiahtatem. Sed sic non potest dici de malo,
respiciens ad ratio- quia excedens omnem substantiam est
optimum. Unde rehnquitur quod bonum
est muho altius cohocatum, et supersub-
stantiahter existens, et supra non existens,
secundum quod invenitur in rebus. Sed
malum neque est in existentibus, quasi sit
nisi per accidens, de numero existentium, aut ahqua pars,
aut proprietas existentis ahcujus, neque
iterum est de numero non existentium;
sed magis est « absistens, » id est recedens
vel distans a non existente quam a
, ((

rium, quia est ejus destructivum, sed desi- bono, » et magis « ahenum » ab eo, quia
deraret per se mahim sicut sibi simile et mahim in bono sahem est, sicut in sub-
conforme. Unde rehnquitur quod mahim jecto, sed non ens^ simpliciter, neque est
essentialiter acceptum, neque est ahqua mahim. Et iterum mahim magis est sine
pars ahcujus existentis, neque est univer- subjecto quam non ens, quia non ens potest
sahter existens. intelhgi esse non in ahquo sed malum ;

Deinde cum dicit : « Et si existentia oportet quod intelhgatur in aliquo bono. *^

omnia ex bono, et bonum supra existentia, Sed contra hoc quod hic dicitur, objicitur
est quidem in bono et non existens, » os- duphciter. Primo quidem, quia mahim est
tendit quod non potest ahquid esse per privatio boni privatio autem est non ens.
;

seipsum mahim, ita quod sit non existens ;

Secundo, quiacum existens et non existens
et ad hoc probandum inducit quod si <( opponantur contradictorie, non potest inter
omnia existentia sunt ex summo bono, et ea esse ahquod medium unde si malum ;

ihud summum bonum est supra omnia non est existens, sequitur quod sit non
existentia% » rehnquitur quod in ipso existens.
summo bono invenitur hoc quod est non Sed dicendum quod loquitur hic de malo
existens. Quod enim est super omnia exis- secundum quod malum dicitur res mala.
tentia oportet esse non existens
, sicut , Mahim autem non est res qusedam exis-
quod est supra omnia corpora, est non tens, qua? scihcet per suam essentiam sit
corporeum. Sed hoc non potest dici de mala, neque iterum malum est res totaliter
malo, quod hoc ipsum quod dicitur malum non existens sed malum est res qu» par-
;

sit ^ non existens. Non enim est existens, tim est bona, et ex illa parte existit, et di-
quia non esset ^ totahter malum, cum hoc citur mala, quia deficit ab ahquo esse.

LECTIO XV.

Unde proveniat malum in rebus.

malum? dicat aliquis. Si enim

tJnde igitur est ante apparentem extra distantiam habentis virtu-
non est malum, virtus et malitia idem, et omnis tem ad opposilum, in ipsa anima^ prius universa-
toti et particuiarls proportionali, aut neque re- liter destiterunt a virtutibus maiitise, et ad ratio-
pugnans virtuli erit malum. Et quidem contrarise nem passiones pugnant, et ex istis necesse est
sunl CQSlilas et impudicitia et juslilia et injusti- , dare cjuoddam malum bono contrarium. Non enim
tia, et non dico secundum justum et injuslum, et sibiipsi bonum contrarium sed sicut ab uno
,

eum qui est pudicus, et qui est impudicus. Sed et principio^ et genitum ab una causa, communione

^ Parm. « quod. »
:
* Parm. « si — : omnia exis- fi
Parm. omittit : « aliquo. ^ In cit. translatione :

tentia ex bono, relinquitur. » ^ Parm.

— : « dicitur. » « multo prius. »
— * Parm. : « est. » — 5 Parm. : « non est ens. » —
 OPUSCULUM Vll. 467
et unitate et amicitia gandel, et neque minus bo- lum, sed erit et ipsum existens, existentium
et
num majori est contrarium ; neque enim aut generativum. Aut numquid multoties cujusdam
minus calidum, aut frigiduni, amplius exislenti est corruplio allerius sit generalio? Et erit malum ad
contrarium. Est igilur in existenlibus, et existens omnis compleclionem conferens, et toti non im-
est, et adversatur bono malum. Et si corruptio est perfectum esse per seipsum largiens.
existentium, non excludit istud ab essentia ma-

« Unde igitur est malum? dicat aliquis. » oportet esse ahquid, et natura manifesta.
Postquam Dionysius ostendit quod malum Est autem contrarietas virtutis ad mahim
non habet essentiam, et quod neque est per hoc quod « castitas et impudicitia »
causa neque causatum, nunc inquirit unde contrarientur et « justitia et injustitia. »
,

malum proveniat in rebus; etprimo, movet Et quia posset ahquis dicere quod ista
dubitationem ; secundo, solvit, ibi : « Dicit contrarietas non est nisi secundum quod
autem ad ha^c verus sermo. » Movet autem homines sibi invicem contrariantur, quo-
duphcem dubitationem et primo quidem, : rum unus habet virtutem, et alter non
ex repugnantia sive contrarietate qua3
,
,
habet; hoc excludit. « Et non dico, » in-
invenitur in rebus secundo, ex concomi- ; quit, quod « castitas et impudicitia, et jus-
nantia generationis et corruptionis, ibi : titia et injustitia » sunt contraria solum,
« Et si corruptio est existentium, non secundum quod homo justus et homo
excludit istud ab essentia mahim. » Circa injustus, et pudicus et impudicus sibi con-
primum duo Primo, movet dubitatio-
facit. trariantur inviccm, sed per prius naturse
nem ex quibus apparet manifeste
iUis in ordine ante distantiam et contrarietatem
contrarietas boni et mah secundo, ex iUis ; qu« exterius apparet inter eum qui habet
in quibus non sic manifeste apparet, ibi : virtutem et eum qui habet vitium opposi-
« Et ad rationem passiones pugnant. )) tum, ipsa vitia sive malitiae universaliter
Dicit ergo primo quod si malum non differunt a virtutibus in ipsa anima. Non
habet existentiam, nec est causa neque enim castitas et impudicitia sunt contraria
causatum, ut supra ostensum est, ahquis propter contrarietatem casti et impudici,
objiciendo dicet Unde igitur malum inve-
: sed potius e converso. Primo ergo dubita-
nitur in rebus? Si enim respondeas quod tionem movit de contrarietate virtutis et
in rebus non est malum, sequuntur duo malitiae, quia de ratione ejus quod est con-
inconvenientia, quorum primum est quod trarium virtuti, est malum, nec invenitur
« virtus et mahtia sunt idem, et omnis in aliquo genere quod ahqua? species dis-
toti, )) generah, mahtise in
id est virtus in tinguantur per differentiam boni et mali,
generah, (( proportionah, o
et particularis nisi in habitibus animae vitiosis et virtuosis.
id est speciahs virtus speciah mahtiae sibi Hujus ratio est quia virtutes et vitia perti-
proportionahtate contrariorum respon- nent ad voluntatem, cujus objectum est
denti, ut justitia injustitiee, quia et mahtia bonum et malum.
in generah virtuti contrariatur, et speciahs Deinde cum dicit « Et ad rationem pas-
:

mahtia speciah virtuti. Yirtus hujus deduc- siones pugnant, » movet dubitationem de
tionis in hoc consistit quod, remotis diffe- ilhs qua3 non habent de sua ratione quod
rentiis, quibus aliqua ad invicem differunt, contrarientur bono, sicut passiones, quae
sequitur ea esse *
idem. Differentia^ autem pugnant contra rationem. Dicuntur auteni
quibus virtus et malitia differunt sunt , passiones motus appetitus sensitivi, qui di-
bonum malum. Nam
et virtus est bona viditur per irascibilem et concupiscibilem
quahtas mentis. Remota igitur differentia potentiam. De ratione autem harum pas-
boni et mali, si malum non sit in rebus, sionum non est quod contrarientur virtuti,
sequitur quod virtus et mahtia sunt idem quia contingit etiam secundum virtutem
in universah et in speciah. Secundum in- concupiscere, et gaudere, et irasci, et ahas
conveniens est quod etiam si virtus et hujusmodi passiones habere, sed contra-
mahtia differant, sequitur quod malum riantur virtuti secundum quod inordinatae
non contrariatur nec repugnat virtuti, quia sunt. Omne autem inordinatum non est de
quod non est, non potest contrariari aut ratione earum. Hujusmodi igitur passiones
impugnare. Utrumque enim contrariorum contra rationem pugnant, quia sicut appre-

Parm. : « ea idem dicere.

 ;

468 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

hensio sensitiva est ejiis quod est hic et nunc,
ita appetitus sensitivus, hujusmodi appre-
hensionem consequens, est ejus quod est
bonum hic et nunc et secundum hoc bo- ;
num non simphciter est quod ratio atten-
dit. Cum igitur contingit id quod est bonum
hic et nunc, non esse bonum simpUciter,
ergo quod bonum nuUo modo contrarietur
bono, rehnquitur quod id quod contrariatur
bono et pugnat contra ipsum, sit mahim.
Sic igitur non sohim ex passionibus, quse
pugnant contra rationem, sed ex quibus-
cumque ahis confrariis et contra pugnan-
tibus, videtur sequi quod mahim sit in

sequitur quod passio pugnet contra ratio- numero existentium et sit ahquid existens,
nem; et ex istis passionibus contra ratio- et quod contrarietur bono.

nem pugnantibus necesse est dare, ahquod Deinde cum dicit Et si corruptio est : <(

malum esse contrarium bono, quamvis de
ratione passionum non sit malum, sicut
erat de ratione maUtiarum. Et ideo necesse
fuit ut probaret quod ex hujusmodi pugna
sequatur contrarietas mah ad bonum. Ma-
nifestum est enim quod bonum non est
contrarium sibiipsi sed omne bonum
existentium, non excludit istud ab essentia
mahim, » procedit aha via ad idem osten-
dendum, scihcet ex concomitantia genera-
tionis et corruptionis, et dicit quod si malum
est corruptio existentium, istud non ex-
chidit ipsum ab hoc quod habeat essentiam,
, sed magis per hoc probatur quod sit (( exis-

sicut ab uno principio » procedens, et

(( tens, » et quod sit « generativum existen-
sicut « genitum ab una causa, gaudet » tium. )) Corruptio enim unius est generatio
mutua (( communione et amicitia et uni- alterius; unde quod corruptivum existen-
tate. » Nec etiam potest dici quod minus tium est, est etiam existentium generati-
bonum contrarium majori bono, sicut
sit vum. Omne autem quod est generativum
nec minus cahdum aut frigidum est con- existentium, confert ad perfectionem uni-
trarium magis cahdo et frigido. Quod qui- versi sequitur ergo quod mahim sit « con-
;

dem intehigendum et ex ea parte qua ferens ad completionem omnis, » id est

utrumque est cahdum aut frigidum. Sed universi, et quod largiatur toti, » id est ((

inquantum minus cahdum habet ahquod universo, quod non imperfectum et sit :

permixtum de frigido, vel magis appropin- hoc per seipsum; quod est inconveniens,
(( )-

quat ei, sic quod minus est calidum est quia quod malum per accidens conferat ad
contrarium magis calido, ut dicit Philoso- pulchritudinem et perfectionem universi,
phus V Phys., sed hoc est secundum quid, non est inconveniens, inquantum ex mahs
non simphciter. Dionysius autem hic lo- per accidens consequuntur bona ut Au- ,

quitur de contrariis et simphciter. Habito gustinus dicit in Enchir.

LEGTIO XVI.

Solutiones dubitationum.

autem ad hsec veriis sermo, quod malum,

Dicit tivum, neque existentium, neque bonorum efifecti-
secundum quod est malum, nullam substanliam vum bonum autem, in quibus perfecte (juidem
;

aut generationem facit, solum autem malum facit, ingignitur, perfecla facit et immixta et integra
et corrumpil existentium substantiam, quantum in bona qua3 autem minus ipso participant, et imper-
,

ipso est. Si autem generationis operativuni ipsum fecta sunt bona et niixta propter defectum boni. Et
aliquis esse dicat, et hujus corruptione alii dare non est universaliter malum, neque bonum, neque
generationem, respondendum est vere Non cor- : faciens bonum sed quod magis et minus bono ap-
;

ruptio dat generationem sed et corruptio quidem;
et malum corrumpit, et malum facit solum; gene-
ratio autem et substantia propter bonum tit; et
erit malum quidem propter seipsum, ge-
corruptio
nerativum autem propter bonum; et secundum
quod quidem est malum, neque existens est, neque
existentium effectivum propterbonum autem exis-
;
tens el bonorum effectivum ^ Magis autem. Neque
enim erit idemsecundum idem et bonum et malum,
neque ejusdem corruptio et generalio eademsecun-
propinquat, proportionaliter erit bonum. Quoniam
per universa vadens perfecta bonitas, non usque
ad solas quse circa ipsam sunt proficiscitur sanctis-
simas substantias, sed extenditur usque ad ultimas
his quidem totaUter prsesens, illis autem subjecte,
aliis autem extreme, sicut unumquodque existen-
tium ipsa participare potest. Et hsec omnino bono
participant; illa autem magis et minus privantur;
alia autem habent boni obscuriorem parlicipatio-
nem et aliis secundum ultimam resonantiam adest
,

dum idem virtus, neque per se virtus neque per se bonum. Si enim non proportionahter unicuique
corruptio. Igitur ipsum malum quidem nequeexis- bonum adesset, essent quidem divinissima et pro-
tens est, neque bonum, neque generationis opera- vectissima extremorum habentia ordinem (juo- ;

< In cit. translatione :« bonum autem et existens, et bonum existens, et bonorum effectivum.
 ;

OPUSCULUM VII. 460

modo aulem essct possibile uniformiter omnia minoris boni prsesentia, inquantum et morbus est
participare bono? ciim non omnia existentia eodem defectus ordinis, non omnis, si enim hoc fiat, ne-
modo a totalem ipsius participalionem sint oppor- que morbus ipse subsistet. Manet aulem, et est
tuna. Nunc autem
haec est boni virlntis excellens morbus subslantiam habens minimum ordinem, et
magnitudo, quod et privata, ct suiipsius privatio- in ipso subsislens. Quod est enim omnino expers
nem firmat secundum totaleni ipsius parlicipatio- boni, neque exislens est, neque in existentibus;
nem. Et, si oporlet confidenter dicere vera, et ad- qnod autem esl mixtum, propter bonum est in
versantia ipsi, ipsius virtute et sunt et adversari existentibus, et secundum hoc in existentibus exis-
possunt. Magis autem ut comprehondens dicam, tens, secundum quod ipso parlicipat. Magis autem
omnia exislenlia, inquantum sunt, ei bona sunt, et cxistentia omnia intantum erant magis et minus,
ex bono; inquantum autem privata sunt bono, inquantum bono participant. Elenim in ipso esse
neque bona neque exislenlia sunt. Nam in aliis quod nusquam nullo modo existit, hoc non potest
habilibus quidem, sicut calidilale aut fi-igidilate, csse, neque erit. Quod aulem secundum aliquam
sunt calefactiva \ et derelinquente ipsa caliditate partem quidem est, secundum aliquam autem non
et vitse et raentis multa existentium sunt expertia ;
est; inquantum quidem cecidit a semper existente,
et a substantia Deus segregatur, et est substantialis non est inquantum autem esse parlicipat intanlum
;

et simpliciter quidem in universis aliis, et abeunte, est, et totaliter esse, et non existens ipsius tenetur
et non ingenito omnino habitu sunt existenlia, et et salvatur. Et malum, quod quidem omnino a
subsistere possunt. Quod autem secundum omnem bono cecidit, neque in magis, neque in minus bonis
modum bono privatum est, nusquam ullo modo erit; quod autem secundum aUquam partem qui-
neque neque est, neque erit, neque esse potest.
erat, dem est bonum, secundum aliam autem non bo-
Sicut impudicus, quamvis privatus est bono secun- num, adversatur quidem bono cuidam, non toti
dum irrationabilem concupiscentiam, in hoc qui- autem bono tenetur autem et ipsum boni partici-
;

dem neque est, neque existentia concupiscit; par- patione, et substantificat ipsius privationem bonum
ticipat autem bono secundum ipsam unitionis et totaliler ipsius participatione. Omnino enim abeunte
amicitise obscuram resonantiam. Et furor quidem bono, neque universahter ahquid erit bonum, ne-
participat bono secundum ipsum moveri, et desi- que mixlum, neque ipsum malum. Si enim malum
derare apparenlia mala ad apparens pulchrum re- imperfectum est bonum, absentia perfecta boni, et
digere et convertere, et ipse pessimam vitam desi- imperfectum et perfectum bonum aberit; et tunc
derans, et opLimam ipsi apparentem secundum solum erit et videbitur malum, quando istis quidem
ipsum desideraro, et ad optimam vitam respicere, est malum quibus adversatur, ab istis aulem sicut
participatbono. Et si omnino bonum auferas, neque bonum segregatur. Adversari enim sibi invicem
substantia erit, neque vita, neque desiderium, eadem secundum, eadem in omnibus, est impossi-
neque motus, neque aliud nihil. Quare et fieri ex
corruptione generationem, non est mali virtus, sed

Dicit aiitem ad hsec verus sermo quod

(( pit aerem conjungitur enim in igne forma
;

malum, secundum quod est malum, nul- ignis, quse pertinet ad bonum, et privatio
lam substantiam aut generationem facit. » formae aeris, qua? pertinet ad mahim. Quod
Propositis dnbitalionibus de existentia et autem ignis generat ignem, non est ex hoc
causa mali, hic incipit solvere et primo, ; quod caret forma aeris, sed ex hoc quod
solvit particulariler id quod objectum est habet formam ignis. Alioquin quod ca-
de concomitantia generationis et corrup- reret^ forma aeris, faceret'* ignem, quod
tionis secundo, universahter omnia quae
; falsum est " sed corrumpit aerem, inquan-
;

supra opposita sunt, investigans veritatis tum ex necessitate form* ignis adjungitm^
radicem. Dicit ergo primo quod ad prae- privatio forma3 aeris. Simihter in morah-
missa verus sermo respondet « quod ma- bus, adulterium corrumpit virtutem, in-
him, secundum quod est malum, nullam quantum caret ordine debito, quod pertinet
substantiam facit, neque generationem, » ad rationem mah ; sed secundum quod est
sed per se loquendo causat soluUimodo delectabile quod pertinet ad rationem
,

malum et corruptionem existentium. Et si boni, delectat, et muha aha bona facit. Sic
aliquis objiciat quod malum cst operati- igitur apparet quod malum secundum seip-
vum generationis, per hoc quod ex^ cor- sum generativum, »
est corruptivum, sed ((

ruptione unius datur generatio alterius, non nisi per accidens, scihcet propter ((

((respondendum est, » secundum verita- bonum. » Et uherius quod » secundum

tem, quod « corruptio non dat generatio- quod est malum, neque existens, neque
nem, » sed corruptio solum corrumpit, et effectivum existentium, » sed per accidens,
malum solum male facit per se loquendo scihcet propter bonum » adjunctum, est
((

« sed generatio et substantia propter fit (( existens, et bonorum effectivum. »

bonum. » Quod quidem patet tam in natu- Deinde cum dicit Magis autem, hic : (( ))

ralibus quam
morahbus. Manifestum est
in Dionysius manifestat pra^dictam solutio-
enim quod ignis generat ignem et corrum- nem, et virtutem totius dubitationis pro-

^ In cit. translatione : « calefacta. » — * Parm. facit. » — 5 Parm. : « quod est forma.

omittit : « ex. » — ^ Parm. : if; caret. » — ^ Parm. :

 :: ;
:

470 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

fundius investigat. Et circa hoc tria facit autem, )> idem est quod in libris Aristotelis
primo enim ostendit differentiam mali et transfertur : AmpUus autem , et signat ad-
boni; secundo, universalem virtutem boni ditionem rationis supra rationem.
in essendo, ibi « Magis autem, ut com-
: Deinde cum dicit « Ipsum igitur : malum
prehendens dicam, omnia existentia, in- quidem neque existens est, neque bonum, »

quantum sunt, et bona

ex bono » sunt, et ; concludit ex praemissis quid pertineat ad
tertio, universalem virtutem boni in hoc malum. Si enim malum non est per se vir-
quod est facere magis vel minus bona, et tus, sequitur quod ipsum malum, » ita <(

magis et minus existentia ibi a Magis , : quod ly « ipsum » ponatur loco articuli, et
autem existentia omnia intantum erunt « malum » accipiatur pro essentia mali;
magis et minus, inquantum bono partici- sic, inquam, maUun acceptum « neque
pant. Circa primum tria facit. Primo,
)) existens est, neque bonum, » neque opera-
distinguit malum a bono secundo, osten- ; tur generationem, « neque est effectivum
dit quid conveniat malo, ibi : « Igitur ipsum existentium et bonorum ; )) sed res quse est
malum quidem neque existens est, neque mala, inquantum habet aUquid de bono,
bonum; » tertio, quid conveniat bono, ibi est existens et operativa generationis, et
(( Bonum autem in quibus perfecte quidem effectiva existentium et bonorum.
ingignitur, perfecta facit, et immixta et Deinde cum dicit « in : Bonum autem,
integra bona. » quibus perfecte ingignitur, perfecta facit et
Dixerat autem supra quod makim non immixta et integra bona, » ostendit quid
generat inquantum est malum sed in- ,
pertineat ad bonum, et circa hoc duo facit
quantum bonum. Ne cmtem aliquis
est primo enim ostendit quod bonum est uni-
crederet quod idem secundum idem esset versaUs causa rerum omnium bonarum
malum et bonum, subjungit quod non est secundo, ostendit quomodo causalitas boni
idem secundum idem et bonum et malum. extendit se etiam ad mala, ibi « Nunc au- :

Unde cum dicitur quod malum non generat tem haec est boni virtutis exceUens magni-
inquantum malum, sed inquantum bonum, tudo quod et privata^, et suiipsius privatio-
non est distinctio secundum rationem tan- nem flrmat. » Circa primum tria facit.
tum, scilicet quasi eadem res secundum Primo, proponit quod per bonum flunt
unam rationem sit bona, et secundum aliam quaedam bona perfecta et quaedam imper-
mala; sed aliquaUter* secundum rem, se- fecta secundo, assignat modum per quem
;

cundum^ sciUcet quod una et eadem res, hoc flat, ibi « Quoniam per universa va-
:

inquantum habet de esse, est bona; quan- dens perfecta bonitas, non usque ad solas
tum vero ad hoc quod privatur perfectione proflciscitur ... sanctissimas substantias ;
»
debita, est mala. Et simiUter « generatio et probat, rationem assignando prae-
tertio,
corruptionon est eadem virtus ejusdem et missorum, ibi « Si enim non proportio- :

secundum idem. » Non enim idem secun- naUter unicuique bonum adesset essent ,

dum idcm malum generatur et corrumpi- quidem divinissima et provectissima extre-

tur. Et quia dixerat quod non est idem morum habentia ordinem% »
bonum et malum, nec generatio et cor- Dicit ergo primo quod cum malum non
ruptio, et posset aUquis credere quod sit operativum bonorum « bonum » est ,

malum seorsum inveniretur a bono per quod quidem ea in quibus interius genera-
se existens, et corruptio seorsum a genera- tur « perfecte » ab eo quod est per suam
tione; hoc consequenter removet, dicens essentiam bonum, « facit, » formaUter lo-
quod non est aUqua virtus per se existens, quendo « bona perfecta quidem, » secun-
;

sed est in bono, sicut in subjecto; ita quod dum participationem bonitatis, «immixta »
idem subjectum est bonum et malum, se- secundum remotionem mali, « et integra »
cundum aUud et aUud. Et simiUter neque secundum remotionem corruptionis. Sed
corruptio est per se existens absque gene- iUa « quae minus participant » bono, « sunt
ratione, sed simul est et generatio et cor- imperfecta bona, )> et habent aUquam per-
ruptio in subjecto sed non secundum
,
mixtionem maU propter defectum boni,
idem, quia generatio unius est cum cor- quod non perfecte in eis participatur. Et
ruptione aUerius. Quod autem dicit « Magis :
sic universaliter malum non est existens.

Parm. : « aequaliter. » — " Parm. omittit se- cundum.

1
 »

OPUSGULUM Vll. 471

neque est bonum, neque facit bonum sed
et quod magis et minus appropinquant ei
quod est per essentiam bonum -scilicet
Deo, est bonum secundum eam proportio-
nem boni propter distantiam autcm a
;
primo bono, boc dicitur makuu, non quasi
sit universaliter privatum a bono, sed in-
quantum est in eo aliquis defectus boni.
Deinde cum dicit Quoniam per uni-:
versa vadens perfecta bonitas, non usque
, quae scilicet tenent ultimum gradum in
bonitate, ut sunt corrupta, et ea qua^ di-
, cuntur mala. Et loquitur ad similitudinem
ejus quod in sonis accidit. Qui enim pro-
pinqui sunt, audiunt totum sonum ; et se-
cundum quod magis distant,minus au-
diunt de sono, ita quod in fme non audiunt
ipsum sonum, sed solum quamdam reso-
(( nantiam aut reboationem.
Deinde cum dicit « Si enim non propor-
:

ad solas, quae circa ipsam sunt, proficisci- tionaUter unicuique bonum

adesset, essent
tur sanctissimas substantias, » assignat quidem divinissima provectissima extre-
et
modum pra^dictorum, scilicet quomodo ma- morum habentia ordinem, » assignat duas
gis et minus bonum inveniantur in rebus ; rationes praedictae diversitatis. Ad quarum
et dicit quod hoc ideo est, « quia perfecta evidentiam considerandum est quod aliter
bonitas, » scilicet divina, « vadens per assignatur ratio diversitatis in efTectibus
universa, » inquantum scilicet communicat causee per necessitatem naturae agentis, et
se omnibus per similitudinem suae bonita- aliter in effectibus causa^, agentis per vo-
tis, « non proficiscitur usque ad solas sanc- luntatem. In his enim quae per necessita-
tissimas substantias » angelorum quae , tem naturae agunt, tota diversitatis ratio
propinquae Deo sunt, sed se extendit, » <( estex diversa proportione materiae. Non
diffundendo per bonitatem « usque ad infi- enim potest assignari ratio quare ignis
mas » substantias. Illis enim sanctissimis ceram liquefaciat et lutum induret, nisi
substantiis angelorum divina bonitas est propter diversam materiai recipientis dis-
« totaliter pr«sens, » sicut perfecte partici- positionem, quia agens naturale, quantum
pata ab eis secundum modum possibilem est de se, semper natum est unum facere.
creaturse « aliis autemsubjecte, » id estin-
; Sed in his quae agunt per voluntatem, du-
feriori modo pra^sens est, a quibus scilicet plex ratio assignatur diversitatis effectuum.
participatur, sed non ita perfecte sicut ab Primo quidem, ex parte fmis; secundo, ex
angelis quod potest referri ad animas
, diversa dispositione materiae. Sicut aedifica-
humanas; « aliis vero extreme, » id est tor alio modo fundamenta et alio
facit ,

infrnio modo praesens est, sicut irrationa- modo aho modo tectum propter
parietes, et
bilibus creaturis, et hoc quidem contingit quemdam fmem, scilicet propter comple-
secundum possibilitatem uniuscujusque ad mentum domus, quod recipit hanc diversi-
participandam divinam bonitatem. Quae- tatem. Secundo, ad hoc quod ista diversitas
dam enim « omnino » perfecte secundum possit esse in partibus, quaerit materiam
modum possibilem creaturai « participant diversimode dispositam, vel ipse etiam eam
divinam bonitatem propter quod dicit ,
diversimode disponit ad diversitatem par-
quod eis divina bonitas totaliter prsesens tium constituendam. Et feimiliter duplicem
est. Aiia vero « privantur » ista perfecta rationem assignat diversitatis effectuum
participatione recedendo ab eo secun-
, divinorum. Primum quidem quantum est
dum « magis et minus, » ut patet in diver- ex parte fmis, qui est complementum uni-
sis gradibus entium, et maxime in crea- versi, quod non esset, si esset unus tan-
turis viventibus. « Alia vero habent tum gradus bonitatis in entibus omnibus
obscuriorem participationem boni, » sicut aequaUbus ; et hoc est quod dicit quod « si '

creaturse corporales, et praecipue non vi- bonum non adesset unicuique, » secundum
ventes, in quibus obscuratur quodammodo proportionem suam diversimode, sed om-
divinae bonitatis claritas, propter eorum nia essent aequalia, sequeretur quod illa

materialitatem et corruptionem unde eo- ; quee sunt Deo propinquissima in rebus

rum obscuritas in hoc attenditur quod non et perfectissima, essent in gradu et ordine
sunt intelligibilia actu, sed secundum po- « extremorum, » id est inferiorum, et sic
tentiam tantum. Quibusdam vero « adest non esset universum completum. Secun-
bonum secundum ultimam resonantiam, » dam rationem assignat ex diversa capacitate

* Parm. : « et.
 ; ,

472 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

rerum, quae tamen diversitas est a Deo pro- id est inteUectu ; et etiam Deus est absque
visa propter fmem unde; dicit : « Quomodo substantia quasi super omnem substan-
,

autem esset possibile quod omnia unifor- tiam existens et universahter in omnibus
;

miter participarent bono ? cum non omnia ahis formis et perfectionibus invenitur hoc
existentia sint eodem modo disposita ad quod aliqua et sunt et subsistere etiam
perfectam ipsius participationem. His au- )> possunt recedente perfectiune et non ha-
tem rationibus assignatis, ulterius protendit bendo talem perfectionem. Sed illud quod
virtutem boni usque ad malum, et dicit omnino privatum est bono, in nuUo loco,
quod in hoc apparet excellens virtus boni, nuUo modo, nuUo tempore aut est aut esse
quod non solum bona producit, sed etiam potest.
flrmat et statuit ea quse privantur bono, et Deinde cum dicit : <( Sicut impudicus , »

etiam suiipsius privationem, et hoc fit manifestat quomodo eamala quae dicuntur
((secundum totalem ipsius participatio- in moribus habent ahquid de bono et ;

nem, » id est secundum rationem suse uni- primo, manifestat hoc in malo impudicitiae,
versalis participationis ,
quia necesse est quae est secundum corruptionem concupis-
quocumque modo est aliquid quod partici- cibilis. Impudicus enim privatus est bono,

pet bono *; et sic oportet quod subjectum inquantum ejus concupiscentia privatur or-
cum sit quod-
privationis participet bono, dine rationis, et quantum ad hoc non est;
dam ens, et per consequens ipsa privatio privari enim ordine rationis^ non ponit
per bonum firmatur, inquantum non pos- ahquid esse, sed non esse et sic etiam ;

set esse nisi in subjecto. Et non solum per quantum ad hoc non concupiscit existen-
virtutem boni, et privata et privatio fir- tia , sed concupiscit inordinata ,
qua^ in-
mantur, sed etiam, « si oportet confidenter quantum sunt inordinata, sunt non exis-
dicere veritatem, » ea quae adversantur tentia sed tamen « impudicus participat
;

bono « virtute ipsius boni et sunt et ad- bono secundum quamdam resonantiam
versari possunt, » quia hoc ipsum quod obscuram » et defectivam « unitionis et
agunt adversando, est eis virtute boni. amicitiae, )) quam supra diximus bono con-
Deinde cum dicit « Magis autem, ut : venire. Secundo ostendit idem in malo ,

comprehendens dicam, omnia existentia, iracundiae quod est secundum inordinatio-

inquantum sunt, et bona sunt et ex bono, » nem irascibihs, et dicit quod furor, » id ((

ostendit universahtatem boni in essendo ;

est ira inordinata, « participat bono » se-
quod valet ad manifestationem ejus quod cundum hoc ipsum quod movetur in quid-
privata et privatio firmantur per bonum, dam quod ei apparet bonum et justum
et circa hoc tria facit. Primo, proponit pro- scihcet vindicare offensam, et inquantum
positum; secundo, manifestat propositum desiderat iUa qu« secundum se videntur
per exempla ibi « Sicut impudicus
, »: ; mala, sicut laesiones proximi, reducere et
tertio, adaptat ad solutionem more distinc- convertere in aliquid apparens bonum et
tionis, ibi « Quare fieri ex corruptione
: pulchrum est enim proprium iracundi
;

generationem, non est mali virtus. » semper ad hoc niti quod videatur juste
Dicit ergo primo quod non solum bonum vindictam inferre. Unde et Philosophus di-
invenitur in singulis gradibus existentium, cit quod iracundus assi-
in YII Etliicoriim,
sed, ut universaliter comprehendendo di- mUatur ei qui audit quasdam ^ leges quan-
cam, « omnia entia, inquantum sunt, et tum ad hoc quod est vindicare peccata, sed
sunt bona et ex bono, » sed « inquantum statim movetur, antequam totum audiat,
sunt privata bono, » non solum non sunt scilicet a quo et qualiter et quantum offen-
bona, sed neque existentia non enim ita ; sam illatam debeat vindicare. Tertio, osten-
est de bono sicut de ahis particularibus ha- dit in eo qui ex malitia peccat, non
idem
bitibus et privationibus. Patet cnim in cali- per passionem, sed per electionem malum
ditate et frigiditate, quod substantia, quse agens, et dicit quod Ule qui pessimam vitam
fuerit calida, remanet existens, postquam desiderat, quae tamen sibi optima videtur,
totaliter deseritur a cahditate, et multa quae ut dicitur ,
participat bono ,
quantum ad
fmnt in entibus quse carent vita et mente, ipsum motum desiderii, et quantum ad hoc

^ Al. : « quocumque modo est, participat bono. x privari enim ordine rationis. » 3 Cod. Victor.
» Parm. omittit « et quantum ad hoc non est
: « quidem. »
 ,

OI^USCULUM VII. i73

quod optimam vitam, quia malam
respicit homo caicus, qnidem homo, sed
qui est
vitam iiiquantnm sibi apparet bona.
eligit, non inquantum quidem deficit
est videns),
Et universaliter comprehendit quod « si ab eo quod est semper et perfecte existens,
omnino bonum auferatur, neque erit snb- non est; inquantum autem participat
((

stantia,neque vita, neque aliquod deside- essc,intantum est; et » ut universaliter

rium, neque metus, neque aiiud nihil. » loquamur, ipsum « non existens » per ip-
Deinde cum dicit « Quare et fieri ex : sum « esse tenetur et salvatur » tamdiu ;

corruptione generationem non est mah , enim remanet ca^citas, quamdiu remanet
virtus, sed minoris boni prffsentia, » apph- homo. Ita et similiter est de malo, quia si
cat pra^dictam veritatem ad solutionem ahquid sit malum quod totahter recedat a
dubitationis motae et dicit, cum ita sit',
, bono, ihud nuho modo potest esse, neque
quod cum nihil, quodcumque videatur ma- inter ea qua^ sunt magis vel minus bona.
hmi, est totahter privatum bono, ipsum Sed ihud quod est secundum aliquam par-
quod per corruptionem unius, quse appro- tem bonum, secundum vero aliam partem
priatur malo, fit generatio aUerius, non est non bonum, contrariatur quidem bono non
ex parte mah, sed ex praesentia boni im- universah, quia non deficit universahter a
perfecti sicut morbus, qui corrumpit na-
; bono, sed ahcui bono, a quo deficit, sicut
turam, est quidem defectus ordinis, scihcet malum ca^citatis opponitur bono visionis.
proportionis humorum, in qua consistit sa- Sed ipsum malum quod opponitur particu-
nitas; non tamen est defectus cujushbet lari bono, retinetur per participationem
ordinis, quia si omnis ordo tohatur, neque boni inquantum scilicet subjectum pri-
;

ipse morbus remanebit, humoribas ab in- vationis participat ahquo bono, et ipsum
vicem totahter recedentibus sed manet , bonum dat subjectum ahcujus boni, in-
ordo et ipsa segritudo haec pro substantia quantum bonum universaliter participatur
vel essentia, quod sit quidam ordo mini- in omnibus entibus. Nec est inconveniens
mus, id est perfectus. Et quantum ad hunc quod bonum, universahter loquendo, sit
ordinem gegritudo aliquid est et corrum- subjectum privationis ahcujus particulari
pere potest, sicut per calorem excedentem, boni, sicut quod est subjectum ahcujus
vel aliquid hujusmodi. Ihud enim quod (( particularis entis continetur sub ente com-
omnino est expers boni, neque est existens, muni. « Omnino autem, recedente bono,
neque est in existentibus, » sed ihud quod neque aliquid erit totaliter bonum, neque »
est mixtum, » id est partem habens de
(( erit aliquod bonum « mixtum » cum malo,
bono et partem de malo secundum hoc , « neque » erit (( ipsum malum, » quia sub-
quod habet de bono, connumeratur inter jecto subtracto, et privatio subtrahitur. Si
existentia, et est ahquo modo existens. enimmalum est in aliquo bono imperfecto,
Deinde cum dicit « Magis autem existen- : manifestum est quod si totahter subtraha-
tia omnia intantum erunt magis et minus tur bonum, tohetur et bonum imperfectum
inquantum bono participant » ostendit , et bonum perfectum, et per consequens
quod ex bono est diversitas graduum in tohetur malum. Tunc igitur solum potest
entibus, et hoc ad sohitionem apphcat. Di- esse mahim quando quorumdam
respecto
citergo quod omnia existentia intantum bonorum est malum, quibus opponitur,
magis et minus de esse participant, in- sed ab ahis bonis distinguitur sicut bonum
quantum magis et minus participant bono a bono. Non enim est possibile quod aliqua
quia ens, inquantum ens, est bonum. Idem opponantur sibi secundum omnia, quia sal-
est de bono sicut et de ente quia in ipso tem oportet quod in esse conveniant. Sic
esse, si modo existit partici-
ahquid nuho igitur, cum mahmi non sit totaliter priva-
pans, sequitur quod nuho modo erit. Ihud tum bono, sed aliquo particulari bono, re-
autem quod secundum ahquam partem est linquitur quod hoc ipsum quod est malum,
et secundum ahquam partem non est (sicut non est aliqua res per se existens.

^ Parm. : « dum ila fit. »

 »

474 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

LECTIO XYII.

Sed neque in existentibus est malum. Si enim datum sit, erit et Deus non sine Isesione, neque

omnia existentia ex bono et in omnibus est exis- ,

extra molestiam si sit aliquid ipsi adversans
,
;

tentibus, et omnia continet bonum; aut non erit postea erunt orania inordinata, et semper pugnan-
malum in existentibus, aut in bono erit. Et quidem tia. Et quidem de' amicitia omnibus existentibus

in bono non erit etenim neque in igne frigidum,

:
bonum tribuit et per se pax et pacis donator lauda-
neque malum in eo fieri quod et malum bonum tur a sanctis theologis. Propter quod et amicabona
facit. Si autem erit in bono malum \ videtur hic et convenientia omnia, et unius vitae germina et ad
deficere quomodo erit. Si quidem ex ipso, incon- unum bonum ordinata, et niansueta, et similia, et
veniens et impossibile non enim potest (sicut : se invicem adjuvantia. Quare non in Deo est ma-
eloquiorum- veritas dicit) arbor bona fructus malos lum, et malum non est res mota a Deo. Sed neque
facere, neque quidem e converso. Si autem non ex ex Deo est malum aut enim non est bonus, aut
:

ipso, manifestum quod ex alio principio et causa : bona facit et producit. Et non aliquando quidem
etenim aut malum ex bono erit, aut bonum ex et quaedam, aliquando autem non et non omnia.
malo aut si non hoc est possibile, ex alio principio
;
Transmutalionem enim in hoc patietur, et varia-
et causa erit bonum et malum. Omnis enim bina- tionem circa seipsum quod omnium divinissimum
rius non princioium unitas autem erit omnis ;
est secundum causam ^. Si enim in Deo bonum
binarii principium. Etenim'^ inconveniens, ex uno essentia est, erit transiens ex bono Deus aliquando ;

et eodem duo perfecte contraria procedere et esse, quidem existens, aliquando autem non existens. Si
et ipsum principium non simplex et singulare esse, autem participatione bonum habet, et ex altero
sed divisibile et biforme et contrarium sibiipsi et habebit, et ahquando quidem habebit, aliquando
variatum. Et quidem neque duo existentium con- autem non habebit. Non igitur ex Deo malum,
traria principia possibile est esse, et ista in se in- neque simpliciter, neque secundum tempus.
vicem, et in omnibus adversantia. Si enim hoc

((Sed neque in existentibus est malum. cum bonum etiam de malo faciat bonum.
Postquam Dionysius ostendit quod malum Secundo, probat sic Si maUmi est aUquid:

non est aliquid existens per seipsum, hic in bono, sicut in subjecto, cum omne acci-
incipit ostendere quod malum non est dens causetur vel ex subjecto, vel ex aUquo
aliquid in existentibus , ut pars vel acci- aUo extrinseco, oportebit quod malum cau-
dens, ut color in corpore ; et primo, os- setur ex ipso bono, vel ex aUqua causa aUa.
tendit hoc in generaU; secundo, in spe- Sed inconveniens et impossibile est quod
ciaU, ibi : (( Et quidem neque duo exis- malum causetur ex bono naturaU effluxu,
tentium contraria principia possibile est sicut accidentia naturaUa causantur a suis
esse. » subjectis, quia, ut Dominus dicit (Matth.,

Quod autem in existentibus non sit ma- vu , 18) , 7ion potest arbor bona fructiis
lum tanquam aUquid inhserens, sic probat nialos facere, nec e converso. Si dicatur
communi ratione Omnia existentia cau- : quod maUun, quod ponitur accidens boni,
santur ex bono, ut ex praemissis patet, sed non causatur ex ipso bono, manifestum est
eliectus assimilatur causae ergo bonum : quod oportet ipsum causari ex aUquo aUo
invenitur in quoUbet existente. Omne au- principio et causa; omne enim accidens,
tem iUud quod in aUquo invenitur bonum, cum non sit de esse subjecti ex aUqua
continetur sub iUo sicut omne in quo ,
causa in subjecto causatur. SimiUter au-
invenitur animal, continetur sub animaU. tem bonum, quod ponitur subjectum maU,
Omne ergo subsistens continetur sub bono oportet esse causatum; cum sit bonum
tanquam bonum existens. Aut ergo oportet per perticipationem non autem per es- ,

quod malurn non sit aUquid in aUquo exis- sentiam. Oportet ergo alterum duorum
tente, aut oportet quod sit in bono, sed hoc ponere quorum unum est quod maUim
:

est impossibUe ; ergo impossibile est quod sit ex bono secundum est quod bonum
;

malum sit Quod autemmalum

in existente. sit ex malo. Aut si ista duo sunt im-

non sit in bono, probat dupUciter. Primo possibUia, ut patet per auctoritatem in-
sic : NuUum
contrariorum est in suo con- ductam, oportet ponere tertium, sciUcet
trario, sicut frigidum non est in igne. Sed qnod et bonum et malum causentur ex
si maUim est aUquid quod sit contrarium quodam principio et causa boni. Quartum
bono, maUim non potest convenire bono, enim poni non potest, scilicet quod neque

^ In cit. translatione omittuntur sequentia usque cit. translatione omittitur « de. » — * In cit. trans-
ad « Si quidem. •» — ^ Ibid. ; << et quidem. ^> — ^
In latione : « coordinata. »
 ,

OPUSCULUM VII 475

bonum causatum, neque malum, quia

sit impossibile, et contra hoc quod apparet de
binarius non
potest esse principium, sed ordine universi. Non igitur sunt duo prima
omnis binarii principium est unitas, et sic principia contraria.
oportet quod contraria duo vel ita se lia- Deinde cum dlcit « Et quidem de ami- :

beant quod unum sit causa alterius, vel ab citiaomnibus existentibus bonum tribuit, »
una causa causentur. Sicut autem duo ostcndit quod mahim non est in Deo et ;

prima sunt impossibilia, ita et tertium; in- quidcm hoc evidenter apparet ex hoc quod
conveniens enim est quod ex uno et eodem Deus est ipsum bonum, et mahim non
principio procedant et sint aliqua quai to- potest esse in ipso bono, sicut nec frigidum
taliter sunt contraria, sicut bonum et ma- in igne. Sed quia haec ratio supra tacta
lum. Et quia posset aliquis dicere quod ostendit aha ratione sumpta ab effectu.
est,

idem secundum diversa facit contraria, ad Ipsum enim bonum, quod est Deus, « lau-
hoc excludendum subjungit quod impossi- datur » ut « pax, » Ephes., u, 14 : Ipse est
bile est dicere quod ipsum primum princi- pax nostra, et ut secundum
« pacis dator, »

pium non sit « simplex

et singulare, » id iUud I Corinth., xiv, 33 Non enim dissen- :

est uniforme, sed divisibile, biforme et

« sionis est Deus, sed pacis, inquantum dat
contrarium sibiipsi, et variatum » a seipso. de amicitia omnibus entibus; et ex hoc
Oportet enim si aliquid idem causet con- consequitur quod omnia bona sunt amica
traria secundum aliud et aliud, quod ex sibi invicem et conveniunt, utpote generata
contrariis componatur, et sic non erit pri- ex uno primo uniente principio. Et iterum
mum participium, quod oportet esse sim- sicut sunt ab uno primo principio proce-
plex. Patet ergo quod malum non est in dentia, ita ad unum bonum uUimum ordi-
existente. nantur Et quamvis quantum ad ahqua
Deinde cum dicit « Et quidem neque : propria dissideant, tamen in ordine ad ihud
duo existentium contraria principia possi- unum bonum omnia mansuete et sine
bile est esse, » ostendit per singula quod impedimento habent ad invicem et
se ,

malum non est aliquid in existentibus ; et omnia in hoc similantur et juvant se invi-
primo quod non potest esse in Deo, et circa cem. Non autem ista pax et convenientia
hoc Primo, ostendit quod malum
tria facit. esset in rebus a Deo, et per comparationem
non est aliquod primum principium con- ad Deum, si in Deo esset ahqua contrarietas
trarium Deo secundo, quod malum non
; boni et mali. Unde manifestum est quod in
est in Deo, ibi Et quidem de amicitia
: « Deo non est ahquod mahmi, et uUerius
omnibus bonum tribuit »
existentibus ; etiam quod malum non est ahqua res quae
tertio, quod malum non est ex Deo, ibi : subdatur divinae motioni, quia omnia quae
« Sed neque ex Deo est malum. » moventur a Deo, concordant in uno fme
Primum ostendit duabus rationibus sahem ultimo, ut dictum est.
quarum prima talis est Si malum esset : Deinde cum dicit « Sed neque ex Deo :

aliquod primum principium contrarium est mahmi, » ostendit quod malum non est
Deo, quod est ponere duo principia exis- ex Deo; primo, quod non est ab eo
et
tentium contraria, et sibi invicem totaliter simphciter; secundo, quod non est ab eo
adversantia (cum omne illud cui potest sccundum ahquod tempus, ibi « Et non :

suum contrarium adversari, possit ab eo ahquando quidem et qua^dam, ahquando

Isedi etmolestari), sequeretur quod Deus, autem non, et non omnia. »
qui est ipsum boniuu, non esset absque Primum ostendit hoc modo. Bonum non
laisione et molestia. Sed hoc est impos- est productivum mali, ut ex dictis patet.
sibile ; non enim esset summum bonum Aut igitur oportet dicere quod Deus non
nec summe beatus, si la^deretur et moles- sit bonus, aut quod facit et producit bona

taretur. Non ergo sunt duo prima principia et non mala.

contraria bonum et malum. Secunda ratio Deinde cum dicit « Et non ahquando :

talis est. Effectus sequuntur conditionem quidem et qua^dam, aliquando autem non
causarum et principiorum. Si ergo prima et non omnia, » ostendit quod Deus non
principia sunt contraria et sibi invicem producit mahun secundum ahquod tempus,
adversantia sequeretur quod omnia in
, et dicit quod non potest dici quod Deus
effectibus contra se invicem pugnarent, et quandoque qusedam mala producat, quan-
unum ad ahud non ordinaretur, quod est doque autem non et non omnia, quia cum
 ; ;

476 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

malum non possit produci a bono si Deus ; dere a bonitate et recedere ab essentia, et
quandoque produceret malum, sequeretur fieri totaliter non existens; si autem sit

quod transmutaretur a sua bonitate et , bonum participative , oportet quod habeat

variaretur secundum seipsum, quod patet causam hoc modo poterit
suae bonitatis, et
esse impossibile dupliciter. Primo quidem, aliquando bonus aliquando non bonus ,

quia illud quod « est divinissimum » id , esse. Sed hoc est contra hoc quod intelli-
est optimum, et causa omnis bonitatis, non gimus per hoc nomen, Deus, aliquod pri-
potest mutari a bonitate, sicut nec ignis a mum bonum, causam omnis bonitatis.
et
Secundo, quiaDeus autestbonus
caliditate. Sic igitur patet quod malum nec simpliciter
per essentiam suam, aut per participatio- in Deo, vel a Deo est, nec secundum ahquod
nem. Si per essentiam, idem erit Deo rece- tempus.

LECTIO XVIIL

Quod in creaturis mahim non sit aliquid.

Sed neque in angelis est maliim. Si enim enun- bonitatem silentii est in abditis. Non igitur
quod
tiat bonitatem divinam boniformis angelus, illud neque in angelis est malum \ Sed eo quod puniunt
existens secundum participationem secundario, peccantes, sunt mali? Hac igitur ratione et casti-
quod est secundum causam enuntiatum primo galores peccantium sunt mali, et sacerdotes, qui
imago Dei est angelus, manifestatio occulti lumi- immundura a divinis abigunt mysteriis. Et quidem
nis, speculum purum, clarissimum, incontamina- neque puniri est malum, sed fieri pcena dignum
tum, incoinquinatum, immaculatum, suscipiens neque secundum dignitatem abigi a sanctis, sed
totam, si est conveniens dicere, pulcliritudinem inquinatum et non sanctum fieri, et ad incontami-
boniformis deiformitatis et munde resplendere
, nata non idoneum.
faciens in seipso, quemadmodum possibile est,

« Sed neque in angelis est malum. » imago ejus quod primo et causaliter habet
Postquam Dionysius ostendit quod in Deo illud, et actus imaginis est ut manifestet
non est malum, incipit hic ostendere quod iUud cujus est imago ; consequenter con-
in creaturis malum non sit aliquid et ; cludit notiflcationem quamdam boni angeli,
primo, ostendit de angelis bonis quod in manifestationem divini luminis, quod est
eis nullo modo sit malum, et circa hoc duo nobis occultum propter sui excehentiam et
facit.Primo, ostendit veritatem secundo, ; simplicitatem. Hanc autem notificationem
excludit objectionem, ibi « Sed eo quod : manifestat consequenter et primo, mani- ;

puniunt peccantes, sunt mali? » Circa pri- festat quomodo angelus sit imago Dei se- ;

mum duo facit. Primo, ponit expositionem cundo ,

quomodo sit manifestatio occulti
angelici nominis secundo, ex illa exposi-
; luminis , ibi : « Et munde resplendere
tione accipit defmitionem angeh, ibi : faciens in seipso. Quod autem angelus »
« Speculum purum, clarissimum, inconta- sit imago Dei, manifestat per quoddam
minatum. » sensibile exemplum. Yidemus enim sen-
Circa primum sciendum est quod angelus sibiliter quod in speculo repreesentatur
nuntius interpretatur. Dicitur ergo divinae imago autem in speculo duo
videntis. Est
bonitati conformis annuntiare divinam bo- considerare. Primo quidem substantiam
nitatem, inquantum in angelis secundario ipsius speculi. Unde per quamdam simili-
per participationem existit quod primo tudinem angelum secundum suam naturam
enunciatur de Deo, non secundum partici- vocat speculum. Requiritur autem in spe-
pationem, sed secundum causam; sicut si culo quaidam opportunitas ad recipiendam
dicerem quod aer illuminatus annuntiat imaginem alicujus rei qu* quidem oppor- ;

claritatem solis, inquantum secundario et tunitas invenitur in angelo, qui quidem

participative est in aere, et primo et causa- dicitur « speculum purum » propter sim-
liter est in sole. Et quia illud quod partici- plicitatem et immaterialitatem sua^. naturae,
pative et secundario habet aliquid, est « clarissimum » autem propter perfectissi-

Al. perperam inlerponitur : « sed est malum.

 ,

OPUSCULUM vir. 477

mam parlicipationem intellectiialis luminis, alicujus corporis ex hoc ipsoquod est dis-
« incontaminatum autem, inquantum
» positum ad recipiendum ejus similitudi-
nihil est in angelo repugnans rectitudini nem. Quia igitm^ angelus est tam perfecta
ejus, quffi ad sanctitatem pertinet. Nam imago divinn' bonitatis bonitas autem
,

proprie sancta contaminari dicuntur. Di- nullum malum compatitur, sequitur quod
citur autem « incoinquinatum, » inquan- neque in angelis sit malum.
tum niliil est in angelo rcpugnans puritati Deinde cum dicit « Sed eo quod pu-
:

natura^, immaculatum, » inquantum

« et niunt peccantes, sunt mali? » excludit
nihil est in eo repugnans claritati intellec- objectionem. Et primo ponit eam. Posset
tus. Sic autem descripta opportunitate istius enim aliquis dicere quod in eo ipso quod
specuh, exponit receptionem simihtudinis, angcli puniunt peccatores sunt mali. Et
,

secundum quam imago dicitur et dicit ; quod puniant peccatores, expresse hahetur
quod suscipit a totam pulchritudinem ho- Matth., xui, quod ejicient cle rerjno omnia
niformis deiformitatis*, » id est simihtu- scandala. Est ergo quaestio, an eo quod
dinis ad Dei honitatem quia comparatam : puniunt, sint mali. Secundo ostendit quod
si optime disposita est natura angeli non propter hoc possunt dici mali quia ,

oportet quod perfecte suscipiat dictam si- secundum eamdem rationem etiam illi qui
mihtudinem. castigant malos, puniendo eos, esse mali,
Sed considerandum est quod non dicit sicut judices et magistri, et similiter seque-
quod suscipiat totam pulchritudinem deita- retur quod aliqui sacerdotum, qui exclu-
tis,sed deiformitatis quia impossibile est dunt « immundum, » id est peccatorem,
,

quod in aliquo creato speculo recipiatur « a divinis mysteriis, » excommunicando

tota pulchritudo Dei, sed in ahquo creato
speculo propter sui puritatem et claritatem
recipitur perfecte tota pulchritudo qua? est
possihilis esse in creaturaper assimilatio-
nem ad Deum. Et quia deiformitas crea-
tur* semper est ex parte, et non tota,
propter hoc temperavit, addens « Si est
conveniens dicere. »
eum, essent mali, quod est contra Aposto-
lum, qui hoc preecipit I Corinth., v. Sed
quia multiplicare inconveniens non est
solvere, ideo tertio solvit omnia prsemissa,
et dicit quod puniri non est malum simpli-
citer et secundum se, sed est secundum se
:
bonum, cum sit justum, sed est malum se-
cundum quid inquantum privat aliquod
,

Ostenso igitur quomodo angelus sit bonum ahcujus. Sed fieri peccatorem hoc
imago, ostendit consequenter quomodo est simpliciter malum et ideo ille qui
;

manifestat divinum bonum, et dicit quod punit peccatorem non est malus, sed est
ex hoc ipso quod perfecte recipit divinae malus ille qui peccat. Eadem ratione non
pulchritudinis similitudinem, fit hoc conse- est secundum se malum excludi a sanctis
quenter quod in ipso resplendet quodam- secundum justitiam, sed secundum se
modo, sicut est possibile creaturae, bonitas malum est quod inquinetur aliquis per pec-
« silenth, quod est in abditis, » id est oc- catum et discedat a sanctitate, et per hoc
cultis Dei, qui exprimi non potest propter fiat non idoneus ad divina quae sunt se
,

hoc quod occultus est intehectui creato. cundum se incontaminata. Et non peccat
Dicit autem « faciens, » non active, sed ille qui excommunicat, sed ille peccat qui

dispositive ; sicut si dicerem quod specu- facit aliquid unde fit excommunicatione
lum facit in seipso resplenderje imaginem dignus.

LECTIO XIX.
Neqiie deemones sunt natura malu

Sed neque daemones sunt natusti mali etenim si
nalura mali, neque ex bono nequ»' in existentibus,
neque quidem ex bono transmutati essent, natura
et semper mali existentes. Postea igitur sibiipsis
sunt mali, aut aliis ? Si sibiipsis quidem, et cor-
; rumpunt seipsos; si autem aliis, quomodo corrum-
pentes, aut quid corrumpentes? Substautiam, aut
virtutem, aut operationem? Si substantiam qui-
dem, prius quidem, non praeter naturam. Nam
natura incorruptibilia non corrumpunt, sed sus-

< Al. : « deitatis. »

478
neqae hoc omnibus
ceptibilia cormptionis. Postea
et omnino malum. Sed neque corrumpitur aliquid
existentium, secundum quod est substantia et
natura ; sed defeclu ordinalionis, qute est secun-
dum naturam harmonise
infirmatur, manere similiter habens. Infirmilas au-
tem non perfecta est etenim perfecta et corruptio- ;
nem et subjeclum destrueret, et erit talis corrup-
COMMENTARIA IN LIB. DE DlVINIS NOMINIBUS.
ipsfs desiderii motus. Mali autem esse dicuntur
propter hoc quod infirmantur circa operalionem
secundum naturam. Aversio est igitur ipsis nialum,
et convenientium ipsis excessus, et non consecutio,
et commensurationisratio, et imperfectio, et impotentia, et salvantis ipsius
perfeclionem virtutis infirmilas, et fuga, et casus.
Et aliter, quid est in daemonibus malum? Furor
irrationabilis, demens concupiscentia phantasia ,

tio et suimet corruptio. Quare tale non malum, sed proterva. Sed ista, etsi sint in dajmonibus, non
deficiens bonum quod enim est expers omnino
;
omnino, neque in omnibus, neque ipsa secundum
boni, usque in existentibus est. Et de corruptione seipsa mala. Etenim in aliis animalibus non ha-
virlutis et operationis eadem ratio est. Deinde bitus horum, sed ablatio et corruptio animali^
quomodo a Deo facti sunt mali dfemones? Etenim malum. Habitus autem salvat et esse facit ista ha-
bonum bona producit, et subsislere facit. Et qui- bentis^ animalis naturam. Non igitur mala est
dem mali dicuntur, dicat aliquis, sed non secun- dsemonum tribus, secundum quod est secuudum
dum quod sunt (ex bono enim sunt, et bonam naturam, sed secundum quod non est. Et non va-
obtinuerunt substantiam), sed secundum quod non riatum est datum ipsis totum bonum, sed ipsi
sunt infirmi existentes, ut eloquia dicunt servare deciderunt a dato toto bono; et data ipsis angelica
suiipsorum principatum ^ In quo enim (dic mihi) dona nequaquam ipsa mutata esse dicimus, sed
malos fieri dicitur da^mones, nisi in carentia habi- sunt et integra et splendidissima, quamvis ipsi non
tus, et operalionis divinorum bonorum? Et aliter, vident, claudentes ipsorum boni inspectivas virtu-
si natura mali da^mones, semper mali et quidem ; tes. Quare quod sunt, et ex bono sunt, et boni, et
malum instabile est igitur si semper eodem modo
; pulchrum bonum desiderant esse, et vivere et
et
se habent, non mali. Quod enim est semper idem, intelligere, quse sunt existentia desiderantes; et
boni et proprium. Si aulem non semper mali, non privatione, et recessione, et casu a convenientibus
natura mali, sed defectu angejicorum bonorum. Et ipsis bonis dicuntur mali, et sunt mali, secundum
non omnino expertes boni, secundum quod sunt et quod non sunt et non existens'» desiderantes,
;

vivunt, et intelligunt, et totaliter quidem est in malum desiderant.

Sed neque daemones simt natura mali. »

c< ram. Si autem sunt naturaUter mali aUis,
Postquam Dionysius ostendit quod malum ergo naturaUter corrumpunt aUa. Quseritur
non est in angelis, hic ostendit quod non ergo quid naturaUter corrumpant, vel quo-
sit in da?monibus, et circa lioc duo facit. modo corrumpant utrum substantiam aut
:

Primo, ostendit quod daemones non sunt virtutem aut operationem, qua^ tria inve-
naturaliter mali ; secundo ,
qualiter mali niuntur in rebus omnibus. Si detur quod
sunt, ibi : « Quomodo a Deo facti sunt mali sunt naturaUter maU quia corrumpunt ,

da^mones? » substantiam aUcujus, contra hoc objicit

Circa primum ponit quatuor rationes. tribus rationibus,quarum prima taUs est :

Quarum prima talis est Ex bono non cau- :

Nihil quod est corruptivum aUerius secun-
satur aliquid naturalitermalum. Sedomnia dum ordinem naturse est malum naturaU-
quae sunt in mundo, sunt causata a Deo, ter, quia hoc ipsum quod est conservare
qui est ipsum primum bonum inter qua^ , naturae ordinem, est bonum naturae. Sed si
sunt da^mones. Ergo dsemones non sunt malum corrumpat substantiam non facit ,

naturaliter mali. Secunda ratio talis est : hoc praeter naturae ordinem non enim ;

Ostensum est quod malum neque est exis- corrumpit incorruptibiUa, sed ea quae sunt
tens neque , est in existentibus. Si igitur corruptionis susceptiva. Non ergo erit se-
da?mones essent naturaliter mali, non cundum naturam malum. Secunda ratio
essent de numero existentium. Tertia ratio talis est : lUud quod est naturaUter tale,
talis est : Illud quod naturaliter convenit simpliciter et respectu cujuscumque est
alicui, semper ei convenit. Si igitur dae- tale, sicut illud quod est naturaliter cali-
mones essent naturaliter mali semper , dum, simpliciter et respectu cujuscum(Jue
fuissent mali, et non fuissent transmutati est caUdum, sicut ignis. Si igitur aUquid
de bono in malum, ut
fides catholica confi- naturaliter est malum, erit simpliciter
tetur. Quarta ratio tahs est quod si dae- : malum, et respectu cujuscumque, et res-
mones sunt naturaUter mali, aut sunt na- pectu suiipsius, quod est impossibile, ut
turaUter maU sibiipsis, aut aUis. Si sibi- dictum est. Tertia ratio talis est : NuUum
ipsis, cum de ratione maU sit quod noceat existentium corrumpitur per malum quan-
et corrumpat, sequitur quod corrumpant tum ad ipsam substantiam vel naturam rei
seipsos, quod est impossibile ; nihil enim quai dicitur mala, sicut in homine malo
est corruptivum suiipsius secundum natu- manet substantia et natm^a hominis. Sed

^ A.1. : « principium. — * In cit. translatione : malum. » '— Ibid. : « habentem. * Al. : « et

«( et malum. » Forte : >
est corruptio animalis, et non existunt.

1

dicitur aliquid malum
per lioc quod « ra-
tio, id est proportio,
)) harmoniai et com- « non servasse suum principatum, vel quia
mensurationis, » quse est secundum natu-
ram, debilitatur per aliquem defectum
ordinis ; ita tamen quod non
tur, sed aliquantulum manet.
infirmitas, » quae debilitatur talis proportio,
« non est perfecta, » quia, si esset perfecta,
destrueret ipsum sui)jectum, et per conse-
quens corruptionem quai est in subjecto, et
sic talis corruptio corrumpit seipsam. Hoc
ergo quod est infirmum, non simpliciter,
sed secundum quid, non est naturaliter
malum, sed bonum cum defectu, quia illud
quod omnino expers est boni, non potest
inveniri inter existentia.
de corruptione virtutis naturalis, quia
semper remaneret in re quie dicitur
vel corrupta per malum, corrumperetur
per malum. Relinquitur ergo quod nihil est
malum secundum naturam.
Deinde cum dicit : «
facti sunt mali daemones?
modo sit malum in da^monibus et primo,
quaestionem^movet; secundo, solvit, ibi
« et quidem mali dicuntur. » Quaerit ergo
primo quomodo daemones, cum sint facti a
Deo, sint mali. Boni enim est bona produ-
cere et conservare.
Deinde cum dicit« et quidem mali di-
:
cuntur, » solvit propositam quaestionem, et
circa hoc duo facit. Primo ostendit quod
daemones dicuntm^ mali, non secundum
aliquam naturam, sed secundum defectum
boni; secundo, ostendit quod iste defectus
in eis non est ex variatione ipsius boni, sed
ex eorum voluntate, ibi « et non varia-
tum est datum ipsis totum bonum. » Quod
autem daemones non sint mali naturaliter,
sed secundum quod carent aliquo nono,
tripliciter ostendit. Primo quidem, per auc-
toritatem sacrae Scripturae, et dicit quod
sic debet aliquis dicere quod daemones di-
cimtur mali, non inquantum sunt, quia ex
bono, scilicet Deo, causatur eorum esse, et
ab eodem bonam essentiam obtinuerunt,
sed dicuntm^ mali inquantum non sunt,
prout scilicet sunt infirmi servare principa-
tum suiipsorum, ut dicunt eloquia sacrae
Scripturai. Et sumitur hoc de Canonica
Juda3, ubi, vers. 6, dicitur Angelos vero,
qui non servaverunt suum principatum ...,
^ Parm. addit « secundum. »
: « Parm. « di-
cuntur. » —
Parm. omittit « et dicit quod dicun-
^ :
OPUSCULUM VII 479
autem
vinculis eeternis reservavit. Dicuntur
non servaverunt suam innocentiam, in qua
a principio conditi sunt, vel quia a Deo, qui
totaliter tolli- est eorum principium, sunt aversi. Et huic
Ista « autem expositioni consonat quod subdit Non :
enim dicimus daemones fieri malos, nisi in
hoc quod carent habitu et operatione, per
quam ordinari deberent in bona divina.
Secundo, cum subdit « Et aliter. Si na- :
tura mali dsmones, semper mali, et quidem
malum instabile est igitur si semper eodem
;
modo se habent, non maU, » ostendit idem
per rationem, et circa hoc
' tria facit. Primo,
ostendit quod daemones non sunt naturaU-
Eadem ratio est ter mali, sed per defectum alicujus boni;
si secundo, quod non totaliter bono carent,
mala ibi « Et non omnino expertes boni
:
» ter- ;
tio, ostendit cujus boni in eis defectus sit,
ibi : « Mali autem esse dicuntur propter
hoc quod infirmantur circa operationem
Quomodo a Deo secundum naturam. » Circa primum ponit
» ostendit quo- talem rationem. Si daemones essent natu-
;
raliter mali, semper essent maU, quia quod
: naturaliter inest alicui, semper inest ei. Sed
si semper sunt mali, non naturaliter sunt
mali quod sic probat, quia omne instabile
;
est quoddam malum et esse semper idem,,
est proprium boni; unde videmus quod
omnia sempiternitatem desiderant, quan-
tum quod si
possibile est. Et sic apparet
semper se habent eodem modo, quod non
sunt naturaliter mali; ergo de primo ad
ultimum, si sunt naturaUter mali, non sunt
naturaliter maU, quod est impossibile. Sic
igitur patet quod si non semper sunt maU,
: quia hoc est proprium boni, non erant na-
turaliter maU, sed per defectum aUquorum
bonorum, quae debentur angeUs.
Deinde cum dicit « Et non omnino ex-
:
pertes boni, » ostendit quod non totaliter
bono privantur, et dicit quod non sunt
omnino expertes boni; participant enim
bono, inquantum « sunt, et vivunt, et in-
telligunt, » et inquantum est in eis aliquis
« motus desidern, » qui non tendit nisi in
bonum verum vel apparens.
Deinde cum dicit « MaU autem : esse
dicuntur propter hoc quod infirmatur circa
operationem secundum naturam, » ostendit
: secundum cujus boni defectum dicantur^
maU; et dicit quod dicuntur maU' propter
— : tur mali.

480 COMMEiNTARIA
hoc qiiod defective se habeiit in opera-
tione quae competit naturse eorum. Et quo
ordine hoc eveniat, consequenter ostendit,
dicens « Aversio igitur est ipsis mahim. »
:
Ubi considerandum est quod omne illud
quod est naturaliter subjectum aUcui, bo-
num suum habet in hoc quod ei subdatur,
sicut bonum appetitus sensibihum in ho-
mine est quod reguletur ratione. Omnis
autem voluntas et angeli et hominis est Deo
naturaliter subdita. Bonum igitur voluntatis
angelica; et humana? volun-
est ut a divina
tate reguletm\ Aversio igitur a regula
divinse voluntatis est malum in da?moni-
bus. Omnis autem appetitus deficiens a
sua regula tendit in suum objectum ultra
quam rectum sit, sicut concupiscibihs in
delectabile secundum sensum plus debito
tendit, quanto ratione non regulatur. Sic
igitur voluntas daemonum aversa a regula
divinse voluntatis,magis debito in appeti-
tum sui bonitendit, et hoc est quod subdit
« et convenientium ipsis excessus, » quia
scihcet appetiverunt sibi ahquid quod ex-
cedebat conditionem eorum. Omne autem
quod natum est consequi ahquem fmem
pcr determinatum modum, si recedat ab
illo modo fmem consequi non potest. Modus
autem quo angeli nati sunt consequi ulti-
mum finem suce voluntatis, est per volun-
tatem moderatam secundum divinam regu-
lam. Si igitur excedant istum modum, non
consequentur fmem, et hoc est quod sub-
dit « et non consecutio. » Omne autem
:
quod non consequitur suam perfectionem,
remanet imperfectum unde subditur « et
; :
imperfectio. » Omne autem imperfectum,
inquantumhujusmodi, est impotens unde
subditur : « et impotentia. » Et quia virtus
est perfectio potentiae, sequitur circa virtii-
tem, quse salvare perfectionem ipsorum
poterat « infirmitas, et fuga, et casus. » Et
ponit hic tria secundum ea quse accidunt
apud homines. Si enim aliquis sit infirmus
ad resistendum alicui vel ad consequendum
aliquid, fugit ab iho, et fugiens propter
inflrmitatem cadit. Et similiter daemones
inflrmati circa consecutionem divini finis,
fugiunt ab eo et cadunt praecipitati in pec-
catum.
Deinde cum dicit « Et aliter quid est in
:
da^monibus malum ? » ostendit tertio modo
quod daemones non dicuntur mah secun-
^ Parm. : « angelorum. » — * Parm.
:
IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
dum naturam,secundum defectum
sed
secundum opinionem
alicujus boni, et hoc
aliorum. Quidam enim posuerunt dsemones
esse animalia corpore aerea, mente ratio-
naha, animo passiva, tempore aeterna, ut
Apuleius dicit et Augustinus introducit IX
De civit. Dei. Secundum ergo horum opi-
nionem in dsemonibus est vis sensibilis et
appetitus passivus, qui est sensitivus, et
dividitur per irascibilem et concupiscibilem.
Haic autem opinio non fuit Dionysh, quod
patet ex eo quod supra dixit angelos imma-
teriales et incorruptibiles, hic autem dicit
dsemones esse malos per defectum angeh-
corum' bonorum. Unde manifestum est
quod non est opinatus dsemones esse cor-
porales et per consequens sensitivos, aut
animo passivos. Sed quia ipse intendit os-
tendere quod daemones non sunt naturah-
ter mali, postquam hoc ostenderat secun-
dum opinionem propriam, scilicet si dae-
mones fiunt de natura angelica, ostendit
consequenter quod idem sequitur, si pona-
tur quod sit eis natura sensitiva; tunc enim
idem judicium erit de malo dsemonum et
de malo hominis. In nobis autem malum
est per hoc quod pars sensitiva non regu-
latur ratione, et hoc quantum ad tria, scili-
cet quantum ad irascibilem, qua^ dum non
regulatur ratione, irrationabiliter furit vel
irascitur, et quantum ad concupiscibilem,
quse dum non regulatur ratione, stulte
concupiscit, et quantum ad phantasiam
sive imaginativam, qua^ dum non regulatur
ratione, contra veritatem protervit. Secun-
dum ergo prsedictam opinionem malum (in
dsemonibus non est aliud quam^ « furor
; irrationabilis et demens concupiscentia et
phantasia proterva. » Dicit autem « de- :
mens concupiscentia, furor irrationabilis, )>
quia concupiscentia nihil attendit ad ratio-
nem furor autem attendit, sed imperfecte,
;
ut supra dictum est. Si ergo ista tria sunt
in dsemonibus secundum opinionem alio-
rum, non tamen omnino, quia non contra
quamlibet veritatem proterviunt, neque
quselibet eorum concupiscentia est demens.
Naturaliter enim bonum et optimum con-
cupiscunt neque est etiam in omnibus
;
dsemonibus eodem modo, neque etiam ista
tria, scilicet furor, et concupiscentia, et
phantasia, secundum seipsa sunt mala,
sed^ secundum quod carent ordine rationis
: « non est. Ait namque. » ^ Parm. incaute omittit : « sed. »
 ;

OPUSCULUM VII. 481

et debito objecto. Unde videmus quod in ahquo modo. Unde non sunt facti mali
animalibus irratioualibus liabere ista non propter boni variationem, sed (piia « ipsi
est ablatio horum est corrup-
malum, sed deciderunt » ab universah « bono dato »
tio animalis et mahmi, sed habere ista eis et simihter « dona angehca, » ad an-
;

conservat et facit quod habeatur anima- gehcam naturam pertinentia, quic in prin-
hs natura. Si vero Dionysius loquitur hic cipio sunt data eis, « nequaquam dicimus
secundum propriam opinionem, dicendum esse mutata, » ut ex eorum mutatione mah
est quod loquitur metaphorice sic enim ; efrecti sed permanent adhuc « inte-
sint,

hujusmodi animae passiones angehs attri- gra, » absque corruptione naturae, « et

id est
buuntur in Scripturis, ut Augustinus dicit splendidissima, » id est absque diminutione
in IX De civit. Dei. Sic crgo concludit quod naturahs himinis inteHectuahs. Sed quod
genus daemonum non est mahim, secun- ipsi non vident, hoc provenit ex hoc quod

dum quod est in sua natura, sed secundum ipsi per hberum arbitrium clauserunt « suas
quod non est, id est secundum quod priva- virtutes inspectivas boni, » id est averte-
tur aUquo bono. runt voluntarie suum intehectum, non a
Deinde cum dicit « Et non variatum est
: consideratione veri, sed ab inspectione
datum ipsis totum bonum, » ostendit unde boni inquantum est bonum, quia scihcet
provenit defectus boni in daemonibus. Pos- nolunt ihud seqiii. Unde patet quod in-
set enim aUquis credere quod sicut defectus quantum sunt, et bonam causam habent,
vel inflrmitas naturahs operationis prove- et boni sunt secundum suam naturam, et
nit in hominibus ex ipsa variatione naturse, bonum desiderant, scihcet esse, vivere et
quae senescens deterioratur, et sic ope- intehigere; sed inquantum privantur hoc
rationes naturales debihtantur, ita etiam per voluntarium recessum, quo quidem
ex transmutatione ahcujus boni defectus recessu infirmati decidunt a bonis qua; eis
bona? operationis in daemonibus provenit. conveniebant secundum ordinem suae na-
Sed hoc ipse excludit et quantum ad bonum turae, dicuntur et sunt mah, inquantum
<(

universale, quod Deus est, a quo aversi non sunt, » id est inquantum ahquod bo-
sunt, et quantum ad bona participata, quae num eis deest, et similiter quod desiderant
sunt naturaha bona angehs data. Dicit ergo mahim, desiderant non existens. Dicuntur
quod universale bonum, scihcet divinum, enim malum desiderare, quantum deside-
quod datum est eis, inquantum ahqualiter rant ahquod bonum cum defectu debiti
facti sunt ejus participes, non est variatum modi et ordinis.

LECTIO XX.

Quomodo sit malum in animabus.

Sed animas aliquis dicat esse malas. Si ideo auferas furorem et concupiscentiam, et alia quse-
quidem quod coassistunt malis provisive et salva- cumque dicuntur et non sunt simpliciter eorum
tive, lioc autem non malum, sed bonum et ex naturse mala. Etenim animosum et superbum leo
bono, quod et malum bonum facit. Si autem malas cum neque leo erit; mansuetus autem
perdiderit,
fieri animas dicimus, in quo malae tiunt nisi in omnibus factus canis, non erit canis si quidem ;

bonorum liabituum et operationum defectu, et canis est custodire, et accedere quidem ad familia-
propter propriam infirmitatem non consecutione et rem, abjicere autem alienum. Quare quod non cor-
prolapsu? Etenim et aerem, qui est super nos, rumpit naturam, non maluni. Gorruptio autem
dicimus obtenebrari defectu et absentia luminis naturae est defectus et infirmitas naturalium liabi-
ipsum autem lumen est quod et tenebras illuminat. tudinum, et virtutum, et operationum et si omnia ;

Non igitur neque in dsemonibus neque in nobis per generationem in tempore liabent perfectum,
est malum ut existens, sed est sicut defeclus, et neque imperfectum omnmo prseter omnem natu-
desertum perfectionis propriorum bonorum. Sed ram.
neque in animalibus irrationalibus est malum, si

« Sed animas ahquis dicat esse malas. » dicimus, in quo malae fiunt nisi in bono-
Postquam Dionysius ostendit quomodo rum habituum et operationum defectu ? »
malum sit in daemonibus, hic ostendit quo- tertio, concludit propositum, ibi : « Non
modo sit in animabus ; et primo , exchidit igitur neque in daemonibus neque in nobis
modum falsum ; secundo ponit modum
,
est mahim ut existens. »

verum, ibi : « Si autem malas fleri animas Dicit ergo primo quod forte ahquis dicit

IXIX. 31
 , ,

^8^ COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

animas humanas esse malas, quod quidem malibus irrationalibus est malum, » osten-
verum est de aliquibus sed inquirendum ; dit quod non est naturaliter in animalibus
est quomodo malge dicantur. Si autem ali- irrationalibus , et excludit duo secundum
quis dicat quod ideo dicuntur malse, quia quae posset videri quod in eis esset natura-
assistunt malis, quibus provident, et quos liter malum, scilicet passiones et passionis
salvare intendunt, sicut aliquis bonus liomo defectum. Posset enim aliquis videns in
cohabitat malis ut eos salvet vel sicut ,
brutis animaUbus naturaUter furorem et
etiam ipsa anima communicat et coassistit concupiscentiam, quse in hominibus dicun-
corruptioni corporis, et passionibus animae tur mala, existimare hujusmodi animalia
inordinatis, et hujusmodi, ad ordinem re- naturaliter esse mala. Sed hoc excludit
ducere intendens, hoc non est malum, sed dicens quod si auferas ab hujusmodi ani-
est bonum et ex primo bono derivatur,
, malibus furorem et concupiscentiam et alias
cujus virtute etiam mala fumt bona vel , hujusmodi passiones, qua? ab ahquibus di-
inquantum mala transmutantur et fiunt cuntur mala, et tamen non sunt mala sim-
bona, vel inquantum ex malis divina ordi- pliciter eorum naturae ; si , inquam , ista
natione eUciuntur bona. auferantur ^ natura eorum jam interimitur.
Deinde cum dicit « Si autem malas fieri : Nam cum leo perdiderit animositatem et
animas dicimus, in quo malse fmnt nisi in superbiam, jam non erit leo, et similiter
bonorum habituum et operationum de- canis, cum perdiderit furorem, omnibus
fectu ? ponit verum modum
)) et dicit , factus mansuetus , non erit canis. Et hoc
quod si nos dicimus animas fieri malas, apparet in utilitate quam facit in rebus hu-
hoc non possumus nisi inquantum defi- manis, in quibus officium canis est custo-
ciunt a bono et quantum ad habitum, et dire domumvel alia hujusmodi et hoc ,

quantum ad actum, et sic infirmatae ex de- facit accedendo * ad familiarem et abji-

fectu boni non possunt consequi debitum
finem, sed prolabuntur ad aliquid contra-
rium fini, sicut et
nos, dicimus obtenebrari per defectum et
absentiam kmiinis. » Sed « lumen est quod
et tenebras illuminat, » id est, quae prius
tenebrosa erant, facit luminosa, et sic bo-
num de malo facit bonum.
Deinde cum dicit « Non igitur neque
ciendo alienum. Manifestum est autem quod
ea per quse servatur natura ne corrumpa-
« aerem, qui est super tur, non sunt mala, sed corruptio ipsius
naturae est infirmitas, et quicumque defec-
tus aUus naturalium habituum, et virtutum,
et operationum, et hoc est malum, ut supra
dictum est. Unde patet quod praedictae pas-
siones, quibus interemptis interimitur na-
: tura brutorum animalium non sunt in eis ,

in dsemonibus neque in nobis
ut existens, concludit propositum, quod
))
scihcetneque in daimonibus neque in ho-
minibus sit malum quasi ahquid existens
positive, sed sicut defectus et quasi quod-
est malum mala, sed bona. Posset autem aliquis dicere
quod ex hoc quod sunt imperfecta, ratione
carentia secundum suam naturam hujus-
modi animalia, sunt naturaliter mala. Sed
hoc ipse excludit dicens qusecumque enim :

dam defectivum propriorum '

perfectionis generantur, non perveniunt ad suam per-
bonorum. Sic igitur intendit ostendere quod fectionem nisi post determinatum tempus;
in existentibus non estmalum, quia in qui- ex quo patet quod esse imperfectum ante
busdam quidem nullo modo est malum iUud tempus est naturale, et secundum na-
sicut in Deo vel in angelis, in quibusdam turam ex quo patet quod non omnis im-
;

vero est malum , sed sicut privatio et de- perfectio est pra^ter naturam, sed solum iUa
fectus* non sicut aliquid existens. imperfcctio per quam tollitur perfectio de-
Deinde cum dicit : « Sed neque in ani- bita secundum iUud tempus est mala.

^ Parm. : « desertum. » — « Parm. omittit : « et tur. » — ^ Cod. Vict. « attendendo,

: » et omittit :

defectus. » — 3 a1. : « sed inquantum ista auferan- « et abjiciendo alienum. »


Malum non
Sed neque in tota natnra malum. Si enim omnes
nalurales rationes sunt ab universali natura, niliil
est ipsi contrarium. Parlicnlari autem lioc quidem
secundum naluram eril, illud uutem non secun-
dum naturain. Alii enim aliquid est praeter natu-
ram, huic secundum naturam, illi aulem
et lioc
prjaeter naturam. Nalura3 autem malitia est hoc
quod est prfeter naturam, scihcet privatio ordinis
naturalium. Quare non est maha natura, sed hoc
est naturge malum, impotentcm esse ea quae sunt
proprise nafurse perlicero. Scd neque in corpore
est malum; turpitudo enim et inlirmitas est de-
fectus formse el i^rivalio ordinis; hoc aulem non
omnino malum, sed minus bonum. Si enim per-
fecta fiat solutio pulchritudinis et forma3 et ordinis,
peribit et ipsum corpus. Quoniam autem neque
maliliai causa esf animse corpus, manifestum est
ex eo quod potest et sine corpore malifja esse,
sicut in dsemonibus. Hoc enim est et mentibus, et
animabus, et corporibus malum, habitus proprio-
rum bonorum intirmifas et casus. Sed neque mul-
tum vulgatum in materia est malum, sicut dicunt,
secundum quod est materia etenim ipsa ornatus ; bilis materia his quae in seipsis collocari non pos-
et pulchrifudinis et formai habet participationem.
Si autem extra hoc materia existens secundum
seipsam sine qualitate est et sine forma, quomodo
facit aliquid materia, quse neque pati posse secun-
dum seipsam habet? Et aliter quomodoest materia
malum ? Si enim nusquara quidem nullo modo est,
neque bonum neque malum est; si autem existens,
existentia autem omnia ex bono sunt, et ipsa ex
bono fit. Et aut bonum mali est effectivum, aut
Sed neque in tota natura malum. »
((
Postquam ostendit Dionysius quod in his
quee per cognitionem agunt, non est ma-
lum aliquod existens, ostendit idem in re-
bus naturalibus et primo, in ipsa natura
; ;
secundo in corpore naturali ibi « Sed
, ,
neque in corpore est malum » tertio, quod ; ergo posuerunt naturam universalem esse
neque in materia, ibi « Sed neque raultum :
vulgatum in materia est malum; » quarto,
ostendit quomodo privatio se habet ad
lum, ibi « Sed neque hoc quod dicimus
: ad homines singulares. Sed quia species
privationem, secundum virtutem propriam
adversatur bono. » Circa primum duo facit.
Primo, ostendit quod non est mahmi in
natura universah; secundo, quomodo sit
malum in natura particulari, ibi « Parti-
culari autero. hoc quidem secundum natu-
ram erit, illud autem non secundum natu-
ram. »
Circa primum sciendum est quod natura
universahs dicitur causa universahs om-
nium eorum quai naturahter flunt. Est au-
^ Parm. : « habens. »
OPUSCULUM VII. 483
LECTIO XXL
est in rebus naturalibus.
malum, sicut ex bono existens, est bonum aut ;
malum boni est eirectivum aut bonum, sicut ex
;
malo existens, est malum; aut duo rursus princi-
pia, et ipsa ab alio uno vertice segregata. Si aulem
necessariam dicunt materiam ad completioncm
omnis mundi, quomodo maferia est malum? Aliud
enim est malum et aliud necessarium. Quomodo
autem bonus ex malo dcducit quaidam ad genera-
tionem? Aut quomodo est malum quod est neces-
sarium bono? Fugit enim boni nafura malum.
Quomodo autem gignit et nutrit naluram materia
existens mala? Eteiiim malum, secundum quod
malum, esf nullius generativum aut nutritivum,
aut totaliter elTectivum, aut salvativum. Si autem
dicant ipsam quidem non facere malifiam in ani-
mabus, attrahere autem ipsas, quomodo erit hoc
verum? Multa^ enim ipsarum ad i)onani aspiciunt,
Et quidem quomodo factum est hoc materia om-
nino ipsas ad malum atfrahente? Quare non ex
maleria in animabus malum est, sed ex inordinato
et peccante mofu. Si autem et hoc dicunt materise
esse omnino consequens, et necessaria est insta-
sunt, quomodo malum est necessarium, aut nc-
cessarium malum? Sed neque hoc quod dicimus
privationem, secundum virtutem propriam adver-
satur bono. Etenim perfecta privatio universaliter
impotens particularis autem non secundum hoc
;
quod privatio est, habet virtutem, sed secundum
hoc quod non perfecta est privatio. Privatione
enim boni particulari existente, nondum est malum
et recedente, et mali natura abiit.
tem Deus universahs causa omnium quae
naturahter flunt; unde et quidam ipsum
nominant naturam naturantem. Sed me-
lius est ut natura universahs intehigatur
causa universahs eorum qu« naturaliter
: fumt in genere rerum naturahum. Quidam
ahquid separatum, communiter se habens
ad omnia naturaha, sicut homo separatus
*
ma- secundum platonicos communiter se habet
rerum non sunt separatse, sed ipsae formae
in materia existentes sunt principia actio-
num, ut probatur in YII Metaph.; mehus
est dicendum quod natura universahs dici-
: tur vis activa primi corporis, quod est pri-
mum in genere causarum naturahum. In
hac igitur natura universah non potest
esse malum mahim enim
;
in quahbet na-
tura est recessus ab ordine illius naturae,
sicut oculus est aeger quando non est in
sua dispositione naturah. Licet autem ah-
 ,

484 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

qiiid possit esse ordinem aliciijiis
praeter monibus et in animabus non est malum
particularis natiirse, nihil tamen potest con- quasi aliquid existens, ita et neque in cor-
trariari naturse universali. Non enim disce- pore est malum quasi aliquid existens.
ditur ab ordine alicujus naturse, nisi aliquo Malum enim corporis dicitur esse vel tur-
in contrariam agente ;
puta ab ordine sani- pitudo vel infirmitas et utrumque horum ,

tatis, quod est naturale bonum corporis est defectus alicujus formse aut privatio
humani, disceditur per actionem calidi aut alicujus ordinis. Requiritur enim ad pul-
frigidi. Omnes autem naturales actiones, chritudinem et claritatem forma et com-
quse sunt virtutes activee, dependent ab mensuratio quse ad ordinem pertinet. Utro-
universali natura, et sic nihil potest agere libet autem privato sequitur turpitudo. ,

in contrarium toti universaH naturse. Unde Nec tamen ita est malum in corpore quod
patet quod in natura universali non potest omnino privetur forma et ordine, quia si
esse malum. totahter tolleretur omnis forma et omnis
Deinde cum dicit « Particulari autem : ordo, et per consequens totum id quod est
hoc quidem secundum naturam erit, illud in pulchritudine, nec ipsum corpus rema-
autem non secundum naturam, » ostendit nere posset, et per consequens neque tur-
quomodo sit malum in particulari natura ,
pitudo corporis. Unde patet quod hoc quod
et dicitur particularis natura principium dicitur turpe, non est totaliter malum nihil
motus alicujus rei determinatse. Dicit ergo retinens de bono, sed est bonum minora-
quod alicui particulari naturse aHquid est tum a debita perfectione.
secundum naturam et aliquid non secun- Deinde cum dicit Quoniam autem ne-
: ((

dum naturam sicut igni secundum natu- ; que malitise causa est animse corpus, ma-
ram est moveri sursum, moveri autem nifestum est ex eo quod potest et sine
deorsum non secundum naturam. Nec est corpore malitia esse, » excludit quamdam
idem omnibus prseter naturam, sed unum objectionem. Posset enim ahquis dicere :

et idem potest esse alicui secundum natu-
ram, et alicui pr*ter naturam sicut moveri
deorsum est prseter
cundum naturam terrse. Nihil est autem
malum ahquod naturse, quam prseter natu-
ram esse, hoc est privari aliquo naturali.
Ex quo patet quod ipsa natura non est
mala, sed hoc est malum naturse non posse
pertingere ad ea quse pertinent ad perfec-
tionem proprise naturse.
Deinde cum dicit « Sed neque in cor-
Hoc corpus ex hoc ipso est malum quod
anima3 malitise causa est. Sed hoc ipse ex-
naturam igni, et se- cludit, dicens quod causa malitise animae
non est corpus. Remota enim causa per se,
removetureffectus.Remoto autem corpore,
non removetur malitia in natura spirituali,
ut patet in dsemonibus, qui sunt incorpo-
rei, et tamen mali. Relinquitur ergo quod
causa malitise animse non sit corpus. Sed in
peccato actuali manifestum est quod mali-
: tia animae est ex libero arbitrio in hoc ,

pore est malum, » ostendit qualiter in cor- quod male utitur corporalibus rebus; in
pore est malum, et circa hoc tria facit. peccato autem originali* («), ipsa infectio
Primo, ostendit quid dicatur malum cor- corporis, secundum quam inficit animam
poris secundo, excludit quamdam objec-
;
sibi unitam ex primo ex anima primi pa-
^

tionem, ibi Quoniam autem neque ma-

: ((
rentis.
litise causa est animse corpus, manifestum
Deinde cum dicit Hoc autem est et
: ((

est ex eo quod potest et sine corpore mali- mentibus, et animabus, et corporibus ma-
tia esse ;
» tertio, universaliter colligit quid lum, habitus propriorum bonorum infir-
sit malum omnibus quse dicuniur mala
in mitas et casus, » coUigit universaliter quid
ibi :
Hoc enim est, et mentibus et anima-
((
sit malum in omnibus quse dicuntur mala,
bus, et corporibus malum, habitus proprium et dicit quod tam mentibus dsemonum
in
bonorum inflrmitas et casus. Dicit ergo quam in animabus, quam
etiam in corpo-
primo quod, sicut dictum est quod in dae- ribus, malum non est ahquid existens, sed
•
Parm. addit « haric maculam attraxit. » — cato hominis quod fuit ex anima primi parentis. »
*Parm. « et. » :
Et dicit : « Infectio corporis secundum quam ori-
(a) Sensus est « In peccato actuali malitia ani-
:
ginale inficit animam, » quia originale inficit so-
mse est ex libero arbitrio. In peccato originali, ipsa lummodo conceptos secundum seminalem ratio-
infectio corporis secundum quam peccatum origi- nem ex Adam.
nale inficit animam sibi unitam est ex primo pec-
 :

OPUSCULUM VII. 485

infirme et debiliter habere propria bona est. Simihter etiam neque potest per se
quae eis conveniunt, vel totaliter cadere pati, secundum quod pati est in abjiciendo
ab habendo, hoc dicitur malum in singu- ahquid a substantia, prout pati dicitur con-
lis. trarium a contrario. Sed secundum quod
Deinde cum dicit : « Sed neque multum pati dicit recipere tantum, sic materia^ con-
vuigatum in materia est malum, » ostendit venit pati secundum seipsam manifestum ;

quomodo materiae attribuitur malum; et est ergo * quod materia non est secundum
primo, ostendit veritatem; secundo, ex- seipsam mala tanquam primum malum.
cludit objectionem,ibi « Si autem dicant, : Secundam rationem ponit ibi « Et ahter, :

ipsam quidem non facere malitiam in ani- quomodo est materia rnalum? » quse su-
mabus, attrahere autem ipsas, quomodo mitiir ex comparatione ad causam, quae
erit hoc verum? » Circa primum duo facit. tahs est Aut materia nuho modo est, aut
:

Primo, proponit veritatem; secundo, probat ahquo modo est. Si non est, neque in ali-
''

eam, ibi « Etenim ipsa ornatur et pul-

: quo loco, neque per ahquem modum. Quod
chritudinis et formse habet participatio- autem non est, neque bonum neque ma-
nem. » lum est. Sequitur ergo quod materia neque
Circa primum sciendum est quod apud sit bonum neque sit malum. Si vero ma-
multos antiquorum vulgariter dicebatur teria sit, cum omnia existentia sint ex
quod materia est secundum se mala, et bono, sequitur quod materia sit ex bono.
hoc ideo quia non distinguebant inter
, Quod autem est ex bono, non est secun-
privationem et materiam. Privatio autem dum se malum. Ergo materia non est se-
est non ens et mahim. Unde, sicut Plato di- cundum se mahim. Ad hoc autem osten-
cebat materiam esse non ens, ita dicebat* dendum inducit divisionem quinque mem-
materiam esse secundum se malum. Sed brorum. Circa causalitatem enim rerum
Aristoteles in I Physic.y dicit quod materia oportet alterum istorum quinque dicere.
non est non ens, nec malum, nisi per acci- Quorum primum est quod bonum sit causa
dens, id est ratione privationis qua? ei acci- mah permanentis mah^ Secundum mem-
dit; hoc est etiam quod hic Dionysius
et brum est quod malum ex hoc ipso quod
dicitquod materia non est mala% secundum procedit ex bono sit bonum. Tertium ,

quod est materia et hoc probat tribus ra- , membrum est quod e converso malum sit
tionibus, quarum prima sumitur per com- effectivum boni permanentis boni. Quar-
parationem ad formam; quae tahs est Ma- : tum membrum est quod bonum eo ipso quod
teria potest dupUciter considerari. Uno procedit ex malo, sit malum. Et haec qua-
modo ut sub forma existens, et sic habet tuor sunt impossibilia ,
quia dicere quod
participationem « formae » quantum ad esse bonum sit efPectivum mah, vel malum
substantiale, « et pulchritudinis » quantum boni, est ponere quod unum
oppositorum
ad commensurationem
et decorem ad , sit causa aUerius ; dicere vero quod malum
quem operantur etiam accidentia intrin- sit bonum, aut e converso, est dicere quod
seca, « et » etiam « ornatus » quantum ad opposita sint simul. Quintum membrum
exteriora ,
qua:» ipsam circumstant. AUo est quod^ sint duo principia bonum et ma-
modo potest accipi materia prout intelhgi- lum; sed' oportet dicere quod ista duo,
tur secundum seipsam, pr«ter prsedicta, quee in se sunt distincta, procedant ab uno
quasi carens quahtate et omni forma. Et si primo principio, quia ante omnem multi-
ahquis dicat quod materia sic accepta sit tudinem est unitas. Hlud autem primum
primum malum, hoc non potest esse, quia principium oportet esse bonum vel malum,
primum mahim dicunt quod facit omnia et sic redibunt iterum quatuor prnna m-
mala. Materia autem secundum seipsam convenientia. Si dicatur quod bonum sit
existens sine quahtate et forma, non potest ahquid et mahim sit ahquid, oportet ergo
ahquid facere, quia principium agendi est dicere quod primum sif^ bonum et omne
foi^ma, per quam ahquid est actu; unum- quod estahquid existens, est bonum tan-
quodque autem agit, secundum quod actu quam a bono principio causatum, et sic

Parm.
< : quidem materiam. » * Parm.
« et ita — — ^ Parm. « : si sint. » Parm. : « sic. » —
« malum. » —
Parm. « enim. »
^ Parm. omit-
:
— '^ 8 Parm. omittit : « sit. »

tit : « aliquo modo. » -- Parm. omittit « mali. » ^ :


486 COMMENTARIA
materia prima, si sit existens, est
se bona tanquam a bono causata. Tertiam
rationem ponit, ibi « Si autem necessa-
: mabus, attrahere autem ipsas, quomodo
riam dicunt materiam ad completionem
omnis mundi, quomodo materia est ma-
lum? » quae sumitur ex utilitate materiee
et hcBC ratio habet quasi tria media secun-
dum tres utihtates materiae. Quarum prima
est quod materia est complementum uni-
versi; non enim esset universitas entium
completa, si toUeretur ens in potentia et
hoc medium tangit dicens quod, si aliqui
hoc concedant quod materia sit necessaria
ad completionem totius mundi, quomodo
potest quod materia sit secundum se ma-
lum? necessarium enim est diversum a
malo. Ex hoc enim dicitur ahquid necessa-
rium quod habet ordinem ad bonum*, et
ex hoc ipso habet rationem boni. Secunda
utihtas materiae est respectu particularium
entium, quse ex materia generantur, et
hoc medium tangit dicens Quomodo : <(
bonus, )) qusedam
scihcet Deus, « entia
« deducit ad generationem ex malo? »
quod videtur inconveniens sicut enim ca- ;
hdum non facit ahquid ex ipsa frigiditate,
ita nec bonum facit ahquid ex ipso malo
et tamen hoc sequeretur, si materia esset
secundum se mala. Aut iterum, quomodo
potest esse malum quod est necessarium
ad generationem boni? Hoc autem pertinet
ad rationem mah quod fugiat naturam
boni^ et non inducat ad ipsam? Dicit au-
tem qusedam ad generationem deduci ex
materia, propter substantias immateriales,
quse non habent materiam. Tertia utihtas
materia^ est quod nutrit, sustentando for-
mam; unde Plato comparavit materiam
nutrici, et hoc tangit cum dicit : Quomodo
materia, cum mala, secundum seipsam
sit
potest gignere et nutrire naturam rei ge-
neratse^ suscipiendo et retinendo formam
ejus? Mahrni enim, inquantum hujusmodi,
non est gencrativum aut nutritivum ah-
cujus, aut, ut universalius loquamur,
salvativum ahcujus. Ef-
est effectivum aut
fectivum enim continet sub se generati-
vum, sicut minus commune, et similiter
salvativum continet sub se nutritivum. Ef-
ficere autem et salvare pertinet ad ratio-
nem boni unde non possunt convenire
malo, inquantum hujusmodi.
^
Parm. « bona. » — ^ Parm. omittit « Hoc
: :
autem pertinet ad rationem mali quod fugiat natu-
ram boni, » ct liabet « etsi non inducat. » — Cod.
:
, ,
IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
secundum Deindecum dicit Si autem dicant ip- : <(
sam quidem non facere mahtiam in ani-
erit hoc verum? » removet quamdam ob-
jectionem. Dixerat enim supra quod corpus
non potest dici mahim, quia sit causa ma-
htise ipsius animae. Posset autem ahquis
dicere quod, licet materia corporahs non
causet'' mahtiam in animabus, tamen ma-
teria corporahs attrahit animas ad mali-
;
tiam, ahiciendo eas. Sed ipse dicit hoc non
esse verum. Si enim materia esset causa
attrahens animas ad mahtiam, sequeretur
quod hoc ex necessitate faceret. Posita
enim causa, ex necessitate sequitur effec-
tus, nisi ahquis impediat. Sed hoc videmus
esse falsum. MuUae enim animarum res-
piciunt ad bonum quod non posset esse,;
si materia totahter attraheret eas ad ma-
lum. Unde manifestum est quod malum in
animabus non est ex materia, sed ex inor-
dinato motu hberi arbitrii, qui est ipsum
)> peccatum. Si autem aliqais hoc ipsum'*
imputat materise corporah, inquantum ex-
terius existens ^, ahicit aliquo modo et con-
juncta animae" inclinat, hcet non ex neces-
sitate; non propter hoc removetur quin
materia sit secundum se bona, quia ahquid
potest esse occasio mah ahcujus, quod ta-
men secundum se est bonum. Hoc est ergo
quod dicit, quod si ahqui hoc ipsum dicunt
esse ex materia quod anima moveretur ad
malum, oportet nihilominus dicere quod
materia, licet sit instabihs, tamen omnino
consequens est, id est consequentiam et
ordinem habens in universo, et necessaria
est formis, quse non possent in seipsis flr-
mari. Quomodo autem malum potest esse
necessarium, aut id quod necessarium est,
potest esse secundum se mahim?
Et notandum est quod signanter dicitur
(( instabihs materia, » quia inclinari ad
materiam intantum videtur esse malum,
inquantum deserto incommutabili bono
non adhseret commutabihbus bonis. Principium
autem mutabilitatis estmateria, inquantum
est in potentia ad diversa. Nec tamen hoc
ipsum quod est in potentia ad diversa, os-
tendit eam malam quinimo per hoc ipsum
;
habet ordinem ad diversa bona, id est ad
diversas formas, quae in ipsa firmantur.
Deinde cum dicit : (( Sed neque hoc quod
Vict. : « generandse. » — Parm. « corpus non
^*
:
faciat. » — ^ Parm. omittit : ipsum. — ^ Parm.
« lioc
^ omittit : « existens. » — ' Parm. « animo. »
:
 ;

OPUSCULUM VI f. 487
dicimus privationem, secundiim virtutem ticularis privatio excludens unam formam
r propriam adversatur bono, » ostendit quo- et non aUam, habet virtutem agendi, non
modo se habeat privatio ad rationem mali, ex hoc quod est privatio, sed cx hoc quod
et dicit quod nec ipsa privatio adversatur non est perfecta privatio, id est ex forma
bono, agendo contra ipsum secundum pro- conjuncta, qua non privatur. Sed si bonum
priam virtutem, sed secundum virtutem particulariter privetur, nondum est totaliter
boni, quia, si sit perfecta privatio, id est malum , et si redeat privatio particularis,
qua3 totum removeat omnino exchidet , vel quia non sit ahquid privatum, vcl quia
omnem potentiam et ita erit non potens ad sit totaliter ablatum, sequitur quod natura
agendum contra bonum. Si autem sit par- mah pereat.

LECTIO XXII.

Utrum malum ex bono causetur.

Est autem colligentem dicere Bonum ex una et
tota est causa, malum autem ex multis et particu-
laribus defectibus. Vidit Deus malum aut bonum,
et aiDud ipsam causas malorum virtutes sunt bo-
num facientes. Si autem malum aeternum est, et
creat, et potest, et est, el facit,
ex bono, aut bono ex malo, aut ambobus ex alia
causa. Omne quod est secundum naturam, ex
causa determinata generatur. Sed malum est sine
: bona et qucecumque contraria. Etenim ista faci-
mus, bonum desiderantes; nullus enim ad malum
respjciens facit qua3 facit; propter quod neque
subsistentiam habet malum; sed privationem sub-
stantise boni gratia et non suiipsius factum. Malo
unde ipsi lioc? Aut esse ponendum est secundum accidens et propler
aliud et non ex principio proprio. Quare quod fit
rectum quidem esse apparere, quoniam boni gratia
fit revera autem non rectum esse, idcirco quod
;

causa et indefinitum non est secundum naturam
neque enini in natura omnia, neque contra natu-
ram, neque in artificiis aut in arte ratio. Ulrum
anima malorum est causa, quemadmodum ignis
calefaciendi et omnia quibus appropinquat, ma-
litia implet?Bona quidem est animoB natura, ope-
rationibus autem aliquando quidem babet ita,
aliquando autem non ita. Si natura quidem et esse
ipsius est malum, et unde ipsi est esse nisi ex
creativa totorum bona causa? Sed si ex ista% quo-
modo secundum substantiam est malum ? Bona
enim cuncta sunt ex hac genita. Si autem opera-
tionibus, neque hoc est intransmutabile. Ahoquin
unde sunt virtutes et boniformiter ipsa facta? Re-
linquitur igitur, malum infirmitatem et defectum
boni esse, bonorum causa est una. Si bono malum
est contrarium, mali cans<ae sunt multse. Non qui-
dem quae efficiunt mala, sunt rationes et virtutes,
sed -impotentia, et infirmitas, et mixtio dissimilium
non commensarabilis. Neque immobilia sunt et
semper eodem modo habentia mala, sed
et interminata, et in aliis portata, et istis infinitis.
Omiiium et malorum, principium et finis erit bo-
num. Etenim boni gratia sunt omnia, qusecumque
non bonum, bonum opinantur. Demonstratum est
aliud esse desideratum, et aliud factum. Igitur ma-
lum est prseter viam, et prseter intentionem, et
prseter naturam, et prseter causam, et prseter prin-
cipium, et proeter finem, et prseter definitionem,
et praeler voluntatem, et prseter substantiam. Igi-
tur privatio est malum, et defectus infirmitas, et
incommensuratio, et peccatum, et sine intentione,
et sine pulchritudine, et sine vita, et sine mente,
et sine ratione, et imperfectum, et non collocatum,
et sine causa, et indefinitum, et sine germine, et
vacuum, et non operans, et inordinatum, et dissi-
mile, et infinitum, et obscurum, et sine substantia,
et ipsum nullo modo usquam nihil existens Sicut'
totaliter potest aliquid malum ad bonum mixtione.
Quod enim omnino est ahquid
boni expers, neque
neque potest. Etenim bonum
et existens est, et
si
voluntate appetitum, et potens, et activum, quo-
modo poterit aliquid quod est bono contrarium,
quod est substantia et voluntate, et operatione
infinita, privatum? Non omnia omnibus et omnino eadem
secundum idem mala. Dffimoni est malum praeter
boniformem intellectum esse, animse prseter ra-
tionem, corpori preeter naturam.

« Est autem colhgentem dicere Bonum : videntia existente? » tertio, qusestionem

ex una, et tota causa est, malum autem ex qua qucerebatur quomodo aliquid existen-
multis et particularibus defectibus. » Per- tium desiderat malum, ibi « Non igitur :

tractatisprincipahbus quaestionibus ,
quas existens est malum, » Circa primum duo
supra moverat de malo : scilicet an malum facit. Primo, praemittit quasdam considera-

sit aliquid, et unde sit malum, et quibus sit tioncs de causa mah, per quas solvitur
malum, hic prosequitur alias qusestiones praedicta quaestio; secundo, manifestat eas,
adjunctas ; et primo, illam qua quaerebatur ibi Omne quod est secundum naturam,
: ((

utrum malum causaretur ex bono aut ex , ex causa determinata gencratur. »

ahqua aha causa secundo, qua quaerebatur ; Ponit ergo primo tres considcrationes,
quomodo providentia compatitur malum, quarum prima est, quod ex omnibus col-
ibi : « Quomodo totaliter mala sunt et pro- ligi potest quod bonum procedit ex una et

^ Al. : « si existat. Forte : « sic. »

 »

488 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVJNIS NOMINIBUS.

perfecta causa malum autem procedit ex
;
Aut igitur malum hoc habet a bono, aut
multis particularibus defectibus. Et lioc bonum a malo, aut ambo ex aliqua causa
apparet tam in naturalibus quam in mora- priori ; et quid horum verius sit, posterius
libus. Sanitas enimcausan- et pulchritudo ostendetur.
tur per hoc quod* corpus quantum ad Deinde cum dicit « Omne quod est : se-
omnes partes est bene proportionatum, sed cundum naturam, ex causa determinata ge-
ad hoc quod sit turpitudo vel segritudo, neratur, » manifestat tres prsemissas con-
sufficit quod desit debita proportio in qua- siderationes et primo primam secundo,
; ,
;

cumque parte. Et ideo multipliciter contin- secundam, ibi ;Omnium et malorum prin-
«

git esse aegrum et turpe, sed uno modo cipium et fmis erit bonum » tertio, tertiam
;

esse sanum et pulchrum. Simihter ad actum ibi : (( Sicut totahter potest aliquid malum
requiritur quod sit commensuratus secun- ad bonum mixtione. » Primam considera-
dum omnes debitas circumstantias, quarum tionem, scihcet quod malum non sit ex
qusecumque toUatur, efficitur actus vitio- aliqua causa determinata, probat tribus ra-
sus. Et ideo Philosophus dicit, in II Ethic, quarum prima talis est Videmus
tionibus, :

quod bonum contingit uno modo, malum
vero multipliciter.
Deinde cum dicit « Vidit Deus malum : arte;
aut bonum, » ponit secundam consideratio-
nem, quae tahs est Quidquid est in mundo,:
sive bonum, malum, sic est visum a
sive
Deo ; omne autem visum inquantum est
visum, est in vidente et quia Deo convenit
nobihssimus modus videndi, qui est videre
aliquid per causam, manifestum est quod
in Deo, qui videt bona et mala, sunt causae
et bonorummalorum. Sed caus«^ ma-
et
lorum quse apud Deum sunt, sunt ips*
virtutes quse faciunt bonum. Eadem enim
enim quod omne quod habet causam de-
terminatam, aut est a natura, aut est ab
omne enim quod est secundum na-
turam, generatur ex aliqua causa determi-
nata, et similiter quod est secundum artem.
Sed malum non est secundum naturam
, neque secundum artem, quia omne quod
;
est secundum naturam, est ahquo modo in
natura, sicut effectus sunt in suis causis,
neque est secundum artem, quia omne
quod est secundum artem, habet aliquam
rationem in arte. Malum autem in rebus
naturalibus est contra naturam esse, et in
rebus artificialibus malum est etiam inarti-

virtus est quse facit bonum inquantum est ficiatum esse. Non autem
quod potest dici
perfecta, et quse facit malum inquantum id quod est contra naturam, sit in natura,
est deficiens : sicut patet de libero arbitrio, neque quod ratio ejus quod est inartificia-
quod est causa boni et mali ; et universali- tum sit in arte. Et ita malum non est a
ter omne quod est causa mali,
est etiam natura neque ab arte. Ex quo sequitur
causa alicujus boni. quod malum sit sine causa, et sic indeter-
Deinde cum dicit « Si autem malum : minatum sicut non proveniens ex aliqua
,

seternum est, et creat, et potest, et est, et determinata causa.

facit,unde ipsi hoc ? » ponit tertiam consi- Secundam autem rationem ponit, ibi :

derationem, quse est contra hoc quod (( Utrum anima malorum est causa ? »
malum non sit primum principium, quia Maxime enim videtur quod anima per li-
si malum sit ab seterno non causatum, sed berum arbitrium sit causa mali. Unde si
potius alia causans, et habeat potestatem anima non sit per se causa mali, videtur
aliqua faciendi, et habeat existentiam et quod nihil aliud sit per se causa mah.
habeat causalitatem, dum aliqua facit, Quserit ergo utrum anima sit per se causa
quserendum remanet unde hoc habeat; malorum, ita quod omnia quibus adjungi-
quandocumque enim aliquod unum conve- tur, impleat malitia, sicut ignis omnia qui-
nit multis, oportet quod illius unius sit bus appropinquat, calefacit, quia est per se
una aliqua causa non est enim causa mul-
; causa calefaciendi. Et ad hujus qusestionis
tiplicior quam effectus, ut scilicet effectus solutionem proponit duo, quorum primum
sit unus et causse sint multse. Si igitur est quod natura animse est bona; secun-
seternitas, et creatio, etpotentia, et esse, et dum est quod anima secundum suas opera-
facere communiter conveniat bono etmalo, tiones aliquando est bona, aliquando mala.
oportet quod hoc procedat ab una causa. Primum horum hic probat : Si enim detur

^ Al. : « partim quod, » — ^ Parm. omittit : « sed,

 , ;

OPUSCULUM VII 489

qiiod natura anima? sit mala, et esse ejus subjectis, et quod habeant subjecta deter-
malum , hoc videturquia impossibile ,
minata, sicut habent causas determinatas.
anima non liabet suum esse nisi ex causa Deinde cum dicit Omnium et majo-
: ((

creativa oninium, quam oportet esse rum, principium et finis est bonum, » ma-
bonum, quia producere bonum [a) per- ^
nifestat secundam considerationcm, sciUcet
tinet ad rationem boni. Qua3cumque autem quod causa» malorum sint virtutes bonum
sunt creata ex bona causa, sunt bona. Nullo facientes, et circa hoc duo facit. Primo,
modo igitur potest esse quod anima secun- ostendit quod bonum sit principium maU
dum suam substantiam et naturam sit secundo, ostendit per quem modum, ibi :

mala. Si autem detur secundum membrum, « Malo esse ponendum est sccundum acci-

^cilicet quod anima sit mala propter suam dens et propter aliud, et non ex principio
operationem, hoc non est quasi operatio proprio. Quod autem bonum sit princi-
»

mala ex necessitate et intransmutabiliter pium Sempcr flnis res-

mali, sic ostendit.
ab animaper se sit causamala^operationis. pondet principio activo ad hoc enim ope- ;

Non enim possent in anima esse virtutes ratur unumquodque quod est conveniens
bono conforma-
et virtuosi actus, nisi ipsa sua3 naturai, sicut ignis agit ad generatio-
anima non est per se causa
retur. Sic igitur nem ignis. Sed flnis omnium malorum est
mah determinata. Unde rehnquitur ([uod bonum. Ergo et principium omnium malo-
malum sit magis ex quadam debilitate rum est bonum. Quod autem finis malorum
causae et defectu boni. sit bonum, sic probat Ilhid enim finis :

Tertiam rationem ponit ibi : (( Bonorum aUcujus est propter quod iUud fit. Sed
causa est una, » qua? talis est Causa bo- : quodcumque facit aliquid, sive bonum sive
norum estsed sicut bono makmi est
una ; malum, facit ilUid propter bonum. Et hoc
oppositum, ita et uni multitudo ergo ; manifestat in his qxxdd faciunt mala, de
causa^ maU sunt multse et indeterminata'. quibus minus videtur non enim facimus ;

Non quidem quod mala efficiantur per ali- mala nisi ex desiderio aUcujusboni; nuUus
quas rationes et virtutes » (et dicit « ra-
c( enim facit ea qua^ facit, respiciens per in-
tiones » quantum ad ea quae flunt per tentionem ad malum, sicut iUe qui com-
artem-, et virtutes » quantum ad ea qua;
(( mittit aduUerium, non aUicitur ex inordi-
fmnt per naturam), sed causa malorum est natione propter quam aduUerium est
,

totalis defectus rationis, qua? dicitur impo- malum, sed ex delectatione, quse est aU-
tentia, vel debilitas potentia^ qu« dicitur quod bonum. Ergo flnis malorum est
inflrmitas, vel etiam hoc quod aUquid dis- bonum, et ita sequitur quod bonum sit
simile adjungitur aiteri absque debita com- etiam malorum principium. Omne autem
mensuratione, sicut si calidum adjungitur quod Uabet aUquam substantiam, habet
frigido absque debita commensuratione principium et flnem sua? substantiae con-
sequitur aegritudo. Quod autem aUqua im- venientem, quod non potest dici de malo,
mobiliter et eodem modo perseverent, ut ostensum est. Ergo reUnquitur quod
contingit ex fortitudine caus« imprimentis malum non Uabeat substantiam, sed quod
et conservantis. Quia igitur mala proveniunt sit privatio substantise, cum sit factum boni
ex subtractione potenticB et debiUtate ipsius, gratia, et non gratia suiipsius, sicut osten-
sequitur quod non sint immobiUa, neque sum est.
semper eodem modo se habentia, sed quod Sed si ille qui facit malum intendit ad
habeant infmitas varietates, et quod sint bonum, ut hic dicit, videtur quod non pec-
indeterminata ^ quia quod ex debiUtate cet,quia peccatum praecipue ex intentione
causse provenit, aUquando accidit sic, aU- dependet. Sed dicendum est quod si illud
quando aliter, propter hoc quod causa de- malum conjunctum bono esset ignoratum,
bUis non potest conservare eumdem ordi- utpote adjunctum ei raro et ut in pauciori-
nem in causando. Et quia sunt qusedam bus, intentio quse fertur in bonum non
debiUtates, oportet quod portentur in aUis, esset mala. Sed quando malum adjunctum
id est sustententur , sicut privationes in non latet, utpote semper adjunctum huic
^ Parm. omitlit : « bonum. » — » Parm. omittit : bent; atqui producere bonum pertinet ad rationem
« quantum ad ea quae. fiunt per artem. » — ^ Al. : boni ergo oportet causam creativam omnium esse
;

« interminata. » bonam.
(a) Sensus est : «Inter omnia, bona numerari de-
 :

490 COMMENTARR IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

bono in quod intentio fertiir, aliquo etiam in eis. Et simihter est prseter substan- ((

modo fertur in malum, non licet principa- tiam subsistentem, quia non habet for-
»

liter. Ex quo enim non recusat illud bonum mam per quam subsistat, sed est privatio
propter malum adjunctum, sequitur quod formge.
magis velit illud malum, quam carere bono, Si quis objiciat quod ahcui peccanti ap-

et quod minus velit majus bonum, quo paret bonum ihud quod facit, et sic videtur
privatur per illud malum, quam minus ex ignorantia peccare omnis peccans, et ita
bonum, cui conjungitur malum. a peccato excusari dicendum est quod ,

Deinde cum dicit « Malo esse ponendum :

hujusmodi error, propter quem opinatur
est secundum accidens et propter aliud, » esse bonum quod non est bonum, est se-
ostendit qualiter principium bonum sit cundum ignorantiam electionis, qua igno-
mali, et circa hoc duo facit. Primo, ostendit ratur in particulari quod scitur in univer-
propositum secundo infert conclusionem
;
,
sali. Ille enim qui in universali scit
ex dictis, ibi « Igitur privatio est mahim,
:
adulterium esse malum, in particulari
et non ex principio proprio. » Quia ergo judicat bonum esse nunc adulterare, in-
supra ostenderat quod bonum est princi- quantum prseponderat sua voluntate in
pium mah, ne ahquis crederet quod sit per bonum delectabile, bono honesto cui oppo-
se principium ejus, ad hoc excludendum nitur malum delectationi adjunctum. Unde
dicit quod malo assignandum est esse per hujus ignorantia magis est ex inordina-
accidens et propter aliud, et non quasi ex tione voluntatis, quam quod sit causa inor-
proprio et per se principio, quod sic probat dinatae vohmtatis. Et propter hoc dicit
Quandocumque est ahud factum et ahud Philosophus, in III Ethic, quod peccat
desideratum, illud quod fit habet causam quidem ignorans, sed non ex ignorantia.
per accidens sicut si ahquis fodiens se-
:
Unde non excusatur nec in toto nec in
pulchrum, inveniat aurum, dicimus inven- parte.
tionem auri per accidens provenisse. Sed Deinde cum dicit : « Igitur privatio est
quando aliquis facit malum, aliud est quod malum, et defectus, et infirmitas, et incom-
fit, quod desideratur sive intendi-
et aliud mensuratio, et peccatum, » infert conchisio-

tur, quia illud quod fit apparet esse ,

nem ex dictis, in qua multiplicat rationes
bonum, quod omnino necesse est, quia fit mah. Cum igitur malum sit privatio boni,
boni gratia omne quod fit, ut ostensum est, duphciter potest variari malnm aut ex ,

sed secundum rei veritatem non est bonum, parte privationis, quia contingit multiphci-
quia contingit quod ahquis opinatur esse ter ahquid privari aut ex parte boni quia
,
,

bonum quod non est bonum. Ergo relin- muhiphciter bonum contingit privari. Con-
quitur quod mahim non habeat principium chidit ergo quod quia malum non habet
nisi per accidens uUerius concludit
; et inde subsistentiam, quod sit « privatio » privans
quod (( mahim viam, » quia
est praeter totahter aliquod particulare bonum ; sicut
motus, qui est via non ens, non per se ter- csecitas est malum, quia privat totahter vi-
minatur ad mahim. Et iterum est « pra^ter sum ; et iterum malum est « defectus, »
intentionem » moventis, quia omnis inten- quando scilicet non totaliter aliquid tolli-

tio agentis fertur in bonum. Et iterum est tur, sed deficienter habetur, ut patet in eo
« pra^ter naturam, n quia non progreditur qui obscure videt ; et est etiam <( infirmi-
ab agente secundum convenientiam suse tas, quando scilicet non firmiter habetur
))

naturae, cum omne agens agat virtute boni. bonum, etiam si intense habeatur; sicut si
Et ulterius est etiam pra*ter causam, » (( quis acute videat et tamen non habeat,

quia non habet causam per se sed sohim ,

firmum visum, sed facile visus ejus desti-
per accidens, sive per causam intehigatur tuatur Tria hcec ergo accipiuntur ex parte
'.

principium effectivum, sive causa flnahs. privationis sed ^ ex parte ejus quod priva-
;

Et sicut est praeter naturam, ita est eliam tur per malum primo ^ accipienda est ratio
praiiter artem. Est etiam pra^ter dcfinitio- (( boni in communi, ad quam tria pertinent,
nem » rationis, quae dirigit in operibus scihcetcommensuratio aliquorum ex qui- ,

artis, et « prseter voluntatem, » quae manet bus aliquid componitur, ut sanitas est com-

^ God. Vict. : « disgregatur. » — ^ Parm. : « sci- est. »

Ucet. »— 3 Parm. : « per malum. Tum accipienda
 ;

OPUSCULUM VII. 401

mensuratio humorum, et pulchritudo com- tum , w qu i finis est l)onum et perfectio
monsuratio mcmbrorum, ct per oppositum, uniuscujusque, et est ol)scurum,
« » id est
malum cst « incommcnsuratio » sicut , siiie claritate , et breviter « sine » omni
«gritudo et turpitudo. Secundum quod per- « substantia, » et non est existens aliquo

tinet ad rationem boni, est quod actus per- modo, nec in aliquo tempore, nec aliquid
tingat ad debitum finem et per oppositum ; est malum, iiiqiiantuin est malum.
dicit (juod malum cst « pcccatum, » nam Deinde ciiin dicit : « Sicut totaliter potest
peccatum dicitur et in natura et in arte et aliquid malum ad
mixtione, » pro-bonum
in voluntate, quando actus non pertingit ceditad manifestandum tertiam considera-
ad debitum fmem, sicut cum natura pro- tioncm supra positam, scilicet quod malum
ducit partum monstruosum, et cum scrip- non est aUernum, et causativum quoddam
tor non facit bonam scripturam et ciim , primum principium, et hoc probat duplici-
voluntas non facit actum virtuosum. Est ter. Primo sic. Malum enim eo modo quo
etiam de ratione boni quod sit intentum, ali(juid potest facere, potest hoc per bonum
quia bonum est quod omnia appetunt, et sibi adjunctum ,
quia ilhid« quod omnino

per oppositum dicit quod malum est « sine est expers boni, neque est aliquid, neque
intentione. » Et haec tria possunt reduci ad potest » aliquid. Et hoc sic probat Si enim :

modum, speciem et ordinem, quem ponit ita est, quod existere, et appeti per volun-
Augustinus. Nam « incommensuratio » est tatem, et esse potens, et esse effectivum
per privationem modi, « peccatum » per pertinent ad rationem boni, quomodo illud
privationem speciei; hoc autem quod dicit quod est bono contrarium, scilicet malum,
(( sine intentione, » per privationem ordi- quod absque substantia et operatione
est
nis. Deinde ponit ea quce consequuntur et vokmtate, ut supradictum est, poterit
communem rationem boni et primo, dicit ; aliquid propria virtute ? quasi diceret. Nullo
((sine pulchritudine, » quia pulchrum con- modo. Si igitur malum nihil potest per se-
vertitur cum bono, ut supra dictum est et ; ipsum, sed solum virtute boni, manifestum
primo, ponit qutTdam particularia bona est quod malum non est primum princi-
qu« privantur per malum, et dicit quod pium causativum.
malum est sine vita et sine mente, » id
(( Secundo, ibi « Non omnia omnibus, et
:

est intellectu, (( et sine ratione, » et est omnino eadem secundum idem mala, »
« imperfectum, » perfectio enim ad ratio- probat idem sic. Nos videmus quod non
nem boni pertinet, et est non colloca- (( omnia sunt omnibus mala, nec eadem om-
tum, » id est non firmatum in aliquo, fir- nino sunt mala omnibus secundum idem ^

mari enim in aliquo est de ratione boni, et malum enim cujuscunujue opponitur pro-
est « sine causa, » ordo enim ad causam prio bono ejus malum enim daemonis est
;

est quoddam bonum, et est indefinitum, » (( esse intellectum non conformem divina?
sicut non ex propria causa procedens, et bonitati, et makmi anima^ est esse pra-ter
est « sine germine, » quasi non habens rationem, et malum corporis est esse prse-
proprium et per se effectum, et est va- (( ter naturalem dispositioncm. Non ergo est
cuum, » id est absque plenitudine, et est aliquod mahim quod idem sit makim om-
« non operans, » quia et ipsa operatio est nibus. Hoc autem oporteret, si essetakquod
quoddam bonum et perfectio operantis, et primum makim causativum omnium malo-
est inordinatum, » quia etiam ordo ad
(( rum sicut primum causativum omnium
,

rationem boni pertinet, et est « dissimile, » bonorum est omnibus bonum. Patet igitur
quia etiam similitudo quidam ordo est, et quod makim non est primum principium
ad rationem boni pertinens, et est « infini- causativum.

^ Parm. omiltit : « nec eadem omniiio suiit mala omnibus. »

492 COMMENTARIA
Quomodo mala
Quomodo autem totaliter mala sunt, et provi-
dentia existente? est malum, secundum quod
Non
est malum, neque existens, neque in existentibus,
et niliil existentium est improvisum, neque enim
est malum conspicuum subsistens bono. Et si nul-
lum existentium non particeps boni, malum autem
defectus boni. Nihil autem existentium privatur
universaliter bono, in omnibus existentibus divina
providentia, et nihil existentium non provisum.
Sed et factis malis benigne providentia utitur, aut
ad ipsorum, aut aliorum, aut propriam, aut com-
munem utilitatem, et proprie unumquodque exis-
tentium providet. Propter quod et vanam multo-
rum non recipiemus rationem, qui oportere dicunt
providentiam et invitos nos ad virtutem agere;
etenim corrumpere naturam providentise.
Unde sicut providentia uniuscujusque naturse est
salvativa, per se mobilia providet ut per se mobi-
lia et tota particularia juxta proprietatem totius et
;
uniuscujusque inquantum provisorum natura sus-
cipittotius largissimse providentise proportionaliter
attributas unicuique provisivas bonitates. Non
igitur existens est malum, neque in existentibus
est malum. Nusquam enim est malum secundum
quod est malum, et fieri malum non est secundum
virtutem, sed propter infirmitatem. Et deemonibus
quod quidem sunt, et ex bono est et bonura ma-
lum autem est ex ipsis ex casu a propriis bonis, et
variatio quse est circa identitatem et habitum, in-
firmitas convenientis ipsis, angelos decentis per-
fectionis. Et desiderant bonum, inquantum esse
et vivere, et intelligere desiderant. Non existens
bonum desiderant, et non est hoc desiderium, sed
« Qiiomodo aiitem
et providentia existente? » Soliita prima
quaestione de causa mali hic solvit secun-
dam de providentia quomodo scilicet mala : ahquo modo participet bono, sed de ratione
possint esse, divina providentia existente,
et circa Primo, ostendit quod
hoc tria facit.
malum non ex
cadit sub providentia, quasi
providentia causatum secundo ostendit
quod cadit sub providentia, quia a provi-
dentia ordinatum, ibi « Sed et factis mahs : dentia, ea quibus providet, in bono statu
benigne providentia utitiu- » tertio, quod
mahim non debet esse totahter per provi-
dentiam impeditum, il)i « Et proprie unum-
quodque existentiimiprovidet. »
Dicit ergo primo quod mahim, inquan-
tum est mahmi, non est existens, neque in
existentibus ut supra probatum est, et
, Deinde cum dicit « Sed et factis malis
cum « nihil » sit « existentium improvi-
sum, ex divina providentia non
)) id est
causatum, mahim non est intentum seu ' providentia ordinata, et dicit quod divina
causatum ex divina providentia. Quod au-
tem omnia existentia causantur ex divina
Al. : « malum autcm. » —
IN LIB. DE DiVINIS NOMINIBUS,
LECTIO XXIII.
possint esse, divina providentia existenie.
peccatum desiderii existens. In cognitione autem
peccantes vocant eloquia circa cognitionem boni
non obliviscibilem aut actionem infirmos existentes
et scientes voluntatem et non facientes qui audie- ;
runt quidem, infirmantur autem circa tidem aut
operationem boni et quod nolunt quidem intelli-
,
gere ut bene agant, secundum aversionem aut in-
firmitatem voluntatis. Et totaliter malum, ut mul-
toties dicimus, est infirmitas, et potentia, et defec-
tus, aut cognitionis, aut fidei, aut desiderii, aut
operationis boni. Et quidem dicat aliquis Non est :
punienda infirmitas, sed e contra condonanda. Si
non quidem esset posse, bene quidem se habet
sermo, si autem ex bono posse, quod dat secundum
eloquia omnibus simpliciter convenientia, non est
, non laudabile peccatum habitus propriorum bonorum
ex bono, et aversio, et fuga, et casus. Sed hsec qui-
dem a nobis in his quee sunt de justitia, et divinae
justitise observantia, secundum virtutem sufficien-
ter sunt dicta. In quo sancto negotio eloquiorum
veritas sophisticas, et injustitiam, et mendacium
contra Deum loquentes contrivit, sicut insipientes
rationes. sufficienter sicut secundum
Nunc autem
nos laudatum est bonum, sicut vere amabile, sicut
principium et finis omnium, sicut circumitus exis-
tentium, sicut informans non existentia, sicut om-
; nium bonorum causa, sicut malorum non causa,
sicut providentia et donatrix boni psrfecta et super-
egrediens existentia et non existentia, et mala
secundum ipsius privationem ad bonum redigens,
omnibus desiderabile, et amabile, et diligibile, et
qusecumque alia in prioribus verus sermo de-
monstravit.
totaliter mala sunt, providentia et nuhum malum sit intentum
seu causatum ex divina providentia', sic
, probat NuUum enim est existentium quin
:
mali est quod sit defectus boni. Nuhum au-
tem universahter existentium privatur seu
deficit a bono proprius autem effectus
;
; ,
providentise videtur esse bonum hoc enim ;
quihbet providens intendit, ut sua provi-
; constituat. Rehnquitur ergo quod divina
providentia ad omnia existentia se exten-
: dit, et nihil existentium est non provisum
a Deo, sed mahmi intantum non causatum
est per providentiam divinam, inquantum
non est existens.
:
benigne providentia utitur, » ostendit quo-
modo mala cadunt sub providentia, ut a
providentia bene utitur malis quandoque
quidem ad ipsorum utihtatem in quibus
2
Parm. omiltit : « slt intentum seu causatum ex divina providentia. »

isiint mala, sicut ciim infirmitatcs corpora-
les vel etiam spirituales, Dco id agente,
cedunt in utilitatem eorum qui eas patiun-
tur; quandoque vero ad utilitatem aliorum,
et hoc dupliciter, quandoque quidem ad
propriam utilitatem alicujus, sicut est cum
ex pama unius alius emendatur, quando-
que vero ad utilitatem communem sicut
cum poena malefactorum ordinatur ad pa-
cem civitatis.
Deinde cum dicit : « Et proprie
quodque existenlium providet, » ostendit
quod malum non debet esse totaliter per
divinam providentiam impeditum,
quod divina providentia « providet unicifi-
que existentium proprie, » id est secundum
proprietatem et conditionem sua* naturae.
Et ideo non sunt recipienda vana objecta
multorum, qui dicunt quod divina provi-
dentia debet et nos invitos inducere ad vir-
tutem. Non enim pertinet ad providentiam
quod corrumpat naturam rerum sed quod
servet unde eo modo providentia est con-
; desiderant bonum, » ostendit quomodo de-
servativa natura^ uniuscujusque rei, sed
« providet » ea quse per suam naturam
sunt « mobilia, quasi per se mobilia, » id
est non auferens ab eis quin per se moveri
possint et similiter ea quse sunt tota et
; tum non desiderant bonum, sed malum,
universalia et perfecta, et ea quse sunt par-
ticularia providet juxta proprietatem natu-
ralem totius et uniuscujusque particularis
et hoc inquantum natura eorum quibus
Deus providet, suscipit proportionaliter sibi
bonitates datas largissima et universah Dei
providentia. Et quia rationahs creatura
secundum suam naturam defectibihs est,
et per hberum arbitrium potest deficere,
non pertinet ad divinam providentiam ut
ejus mobihtatem impediat et simihter non
pertinet ad Dei providentiam ut tantam bo-
nitatem attribuat uni particulari enti, sicut
toti universo, vel rei qua^ est in inferiori
gradu sicut rei quae est in superiori.
« Non igitur existens est
in existentibus est malum.
Hic solvit ter-
tiam quaestionem de desiderio mali, et circa
hoc duo facit. Primo, ostendit quomodo
malum contingit esse in desiderio secundo,
quomodo contingit in cognitione peccare,
ibi : « In cognitione autem peccantes vo-
cant eloquia circa cognitionem boni non
obhviscibilem aut actionem infirmos exis-
tentes. » Circa primum primo resumit quae-
dam quse sunt in malo, in communi con-
cludens ex dictis quod malum neque est
, ;
OPUSCULIIM Vll. 493
per se existens neque in existentibus.
,
Ostensum est enim quod malum, secun-
dum quod est malum, « nusquam est, » id
est, non est ali([nid existens in ah(|no; et
iternni ostensnni cst quod hoc quod aliquid
dicitnr fieri mahim, non contingit ex ahqua
virtute activa, sed propter infirmitatem et
, defectum virtutis. Secundo, ibi : « Et dae-
monibus quod quidem sunt, et ex bono est,
et bonum, » resumit c|uod dictum est spe-
unum- ciahter de malo daemonum, et dicit quod in
daemonibus hoc ipsum quod sunt, est « bo-
num, » et eis est « ex bono, » scilicet Deo,
et dicit sed malum invenitur in ipsis ex hoc quod
ceciderunt « a bonis propriis, » id est ad
qu* erant ordinati secundum ordinem suae
natura^ « et » iterum « variatio, » qua de-
;
cesserunt ab illa identitate in qua sunt boni
angeh, et ab habendo ea quae ihi habent,
quod nihil est aliud quam infirmitas quae-
dam perfectionis eis naturahter convenien-
, tis, prout decet angelos. Tertio, ibi « Et :
siderium se liabet ad bonum et malum, et
dicit quod daemones desiderant bonum in-
quantum desiderant bonum naturale, quod
est esse, vivere et inteUigere, sed inquan-
desiderant non existens, quia malum, in-
quantum malum, est non existens; et hoc
ipsum desiderare, sicut non existens, non
estex perfectione desiderii, sed est quaedam
inhrmitas et peccatum circa desiderium.
Sicut enim opinari falsum, est ex infirmi-
tate intehectus, ita desiderare malum, est
ex defectu virtutis desiderativae.
Deinde cum dicit « In cognitione autem
:
peccantes vocant eloquia circa cognitionem
; boni non obliviscibilem aut actionem infir-
mos existentes, » ostendit quomodo pecca-
tum contingit esse in cognitionem, et circa
hoc tria facit. Primo, ostendit propositum
secundo, excludit objectionem, ibi « Et :
malum, neque quidem dicat ahquis Non est punienda
:
» inflrmitas, sed e contra condonanda; » ter-
tio, epilogat quae in hoc capitulo dicta sunt,
ibi Nunc autem sufficienter sicut
: <( se-
; cundum nos laudatum est bonum. »
Dicit ergo primo quod, sicut peccare in
desiderio est quaedam infirmitas desiderii,
itapeccare in cognitione, secundum sacra
eloquia, dicitur esse infirmum circa duo.
Primo quidem, circa cognitionem boni
quam scire tenetur, et quam obhviscitur;
si enim aliquis infirmetur in cognitione
m COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
ejiis quod scire non tenetiir, non est pecca- « peccatum, » quod est aversio, et fuga, et
tum. Secundo, circa actionem boni quod casus ab habitu propriorum bonorum, quse
quis cognoscit, et quantum ad hunc secun- proveniunt ex per se* bono, scihcet Deo.
dum modum vituperantur scientes volun- Homo enim se avertit ab auxilio Dei sibi
tatem domini sui et non facientes, ut ha- parato, et ei imputatur ad culpam quidem
betur Luc, xu cap. Et hi sunt qui audiunt peccati , sicut si aliquis infirmus caderet
quidem, et non possunt se excusare de dum nohet uti auxilio manum porrigentis.
ignorantia, sed sunt inflrmi ad credendum Sed dicit quod ha3c sufficienter secundum
aut ad bonum operandum. Quantum ad suam virtutem dixit in quodam libro quem
primumvero vituperantur in Psahii. xxxv, fecit De justitia, et observantia divinaB jus-
ilh qui nohmt inteUigere ut bene agant, titia^, qui ad nos non pervenit, in quo qui-

quod quidem fit secundum quod avertitur dem secundum veritatem sacrae Scripturae
voluntas, aut infirme se habet ad cognitio- reprobavit sophisticas rationes eorum qui
nem boni. Et, ut universahter dicamus, contra divinam justitiam injuste et men-
malum, sicut muhoties dictum est, est »
<( daciter loquuntur.
quaedam « infirmitas, » id est debihtas po- Deinde cum dicit « Nunc autem suffi-
:

tentiae, vel totahter impotentia, et, qui- cienter sicut secundum nos laudatum est
cumque potentise « defectus » aut circa co- bonum, » epilogat ea qua3 dicta sunt in
gnitionem, aut circa fidem, aut circa desi- hoc capitulo, et dicit quod nunc in isto ca-
derium aut circa operationem boni. Et
, pitulo sufflcienter laudavit secundum suum
loquitur hic de malo culpae, quod circa ah- posse bonum « sicut vere amabile, » ubi
quod horum quatuor necesse est consis- tractavit de amore, principium et
« et sicut
tere. finis omnium, » in principio, ubi dixit de
Deinde cum dicit : « Et quidem dicat ali- eff^ectu boni; in quo manifestatur quasi
quis : « Non
punienda infirmitas, sed e
est quidam circulus in existentibus, dum ha-
contra condonanda, » movet quamdam ob- bent idem principium et finem scilicet ,

jectionem. Potest enim aliquis objiciendo bonum; et ostensum est etiam ibi quod
dicere quod inflrmitas non est imputanda, Deus informat non existentia in actu, sed
sed condonanda. Parcendum enim est, ut in potentia et quod Deus omnium bo-
,

videtur, infirmitati. Si igitur peccatum est norum est causa, et quod non est causa
infirmitas circa ahquod praedictorum, vide- malorum, et quod sua providentia est per-
tur quod peccatum non sit puniendum. fecta, datrix omnis boni, et quod supergre-
Sed ad hoc respondet aliquis, quod talis ditur tam existentia quam non existentia,
objectio bene procederet, si omnino pec- et quod mala quae dicuntur secundum
canti ad bonum, sed quia
deesset posse privationem, ordinat in bonum, quod est
unusquisque habet posse bene facere « ex desiderabile omnibus et diligibile, et quae-
bono, id est ex auxilio Dei, qui dat omnibus
)) cumque aha demonstrata sunt secundum
convenientia ipsis afftuenter, ut dicitur Jac, veritatem in praecedentibus, sunt vera.
I, « non est laudabile , » id est excusabile,

CAPUT QUINTUM
DE EXISTENTE, IN QUO ET DE EXEMPLIS.

LECTIO L

Transeundum autem est nunc ad vere existen-
tem vere existentis Dei theologicam laudationem.
Tantum autem memorabimus, quod sermonis in-
tentio est, non supersubstantialem substanLiam,
secundum quod supersubstantialis est, manifestare
(ineffabile enim hoc, et ignotum est, et perfecte
non manifestabile, et ipsam excedens unitionem)
sed substantificum thearcbicse substantise princi-
patus processum ad omnia existentia laudare.
Etenim boni Dei nominatio, totius esse omnium

*
Parm. omittit : « per se. »

processus manifestans, et ad existentia et ad non
existentia extenditur, et super exislonlia est; vitte
autem ad omnia viventia extendilur, et super
viventia est sapientife vero ad omnia intellectua-
;
lia, et rationalia, et sensibilia exlenditur, et super
omnia ista est. Istas igllur providentia) manifesta-
tivas Dei nominationes sermo laudare desiderat.
Non enim promittit enarraro per se substantialem
bonitatem, et deitatem, et substantiam, et vitam,
et sapientiam per se substantialis divinitatis, qu;»
est super omnem bonitatem, ot dcitatcm, et sub-
stantiaiii, et vitam, et sapientiam in absconditis,
sicut eloquia dicunt, supercollocatam; sed mani-
festatam bonitatem, et excedenter benelicam pro-
videntiam, et omnium bonorum causam laudat, et
existentem, et vitam, et sapientiam, quae facit
substantiam, et vivificat, et est sapientia donatrix
causa bis quiB substantia et vita, et ralione, et
sensu participant. Non autem aliud esse bonum
dicit, et aliud existens, et aliud vitam aut sapien-
tiam, neque multas causas, et aliorum alias pro-
ductivas deitates, excedentes et subjectas, sed
unius esse omnes bonos processus, et a nobis
laudatas Dei nominationes; et banc quidem esse
perfecte unius Dei providentise manifestativam
quasdam autem universaliorum ejusdem, et magis
particularium. Et quidem dicat aliquis quare
existente excedente vitam, et vita sapientiam,
existentibus quidem viventia, viventibus autem
sensibilia, istis autem rationabilia, et ralionabili-
bus mentes excellunt, et circa Deum sunt, et ma-
gis ipsi appropinquant?Et quidem oportet ea quse
majoribus donis ex Deo participant, et meliora
esse, et reliquis excellere. Sed si non subsistentia
quidem et non viventia aliquis supponeret esse ea
quse sunt intellectualia, bene quidem se haberet
sermo; si autem et sunt divinse mentes super re-
liqua existentia, et vivunt super reliqua viventia,
et intelligunt et cognoscunt super sensum et ra-
tionem, et plusquam omnia existentia pulchrum
et bonum desiderant, et eo participant; ipsse
magis sunt circa bonum abundanter ipso partici-
pantes et plura et majora ex ipso dona possidentes,
sicut et rationabilia sensibilibus excellunt, abun-
dantia rationis plus illis possidentia, et qusedam
sensu, et alia vita. Et est, sicut arbitror, hoc ve-
rum, quod magis uno, et infiniti doni Deo partici-
pantia, magis ipsi sunt propinqua, et diviniora
derelictis. Quoniam autem et de istis diximus,
age, bonum sicut vere existens, et existentium
universorum substantificum laudemus quod totius
esse secundum virtutem supersubstantialem est ^ quo processerunt et in ipso quidem centro per-
substantificatrix causa, et causatrix existentis,
mentis, person», substantise, naturse, principium,
et mensura sseculorum, et quod facit esse tempora
et sevum existentium, tempus eorum qufe fiunt^
esse quocumque modo existentibus generatio
quocumque modo genitis ex existente, et sevum,
et substantia, et existens, et tempus, et generatio ^
et genitura, et ea quae sunt in existentibus, et ea
quse quocumque modo insunt et substant. Etenim
Deus non quodam modo est existens, sed simpli-
citer et incircumscripte,totum in seipso esse qui
accepit et prseaccepit propter quod et rex dicitur
: bus ad omnium causam ascendentes, supermun-
saeculorum, sicut in seipso, et circa seipsum om-
nium esse existentibus"^ et substantifico et exis-
tente, etneque erat, neque erit, neque factus est;
neque gignitur neque gignetur magis autem
, ;
neque est, sed ipse est esse existentibus et non
existentia solum, sed ipsum esse existentium est
ex existente ante ssecula; ipse enim est sevum
sevorum, qui est ante saecula. Resumentes igitur
dicimus quod omnibus existentibus et sseculis,
est esse a prseexistente^ et omne quidem sevum
et tempus ex ipso. Omnis autem et
temporis, et omnis quocumque modo
^ Al. : « substantiam. » — ^ Al. : « esse
que modo genitis, generatione quoque
est sevum, » etc. — ' Al.
cit. translatione : « omni esse, et
; :
OPUSCULUM VII. 495
prpeexistens et principium et causa et omnia ;
ipso participant, et a nullo existentium recedit et ;
ipse esl anlc omnia et onmia in ipso consistunt :
et simidiciter, si ali([uid quocumciue modo est, in
pra3existente et est, et inlelligitur, et salvatur; et
ante alias ipsius participationes, esse iiropositum
est, et est ipsum secundum se esse, seniuseo quod
est se per vitam esse, et eo quod est per se sapien-
tiam esse, et eo quod est per se similitudinem di-
vinam esse; et alia qusecumque existentia })artici-
pantia, ante omnia illa esse participant, magis
autem et ipsa secundum seipsa omnia quibus
existentia participant ipso, secundum se esse par-
ticipanl, et nihil est existens, cujus non sit sub-
stantia et sevum ipsum esse. Convenienter igitur
cunctis aliis principalius sicul exislens Deus lau-
datur ex digniore aliorum donorum ejus. Elenim
praeesse et superesse, prsehabens et superhabens
ex ipso quod est, ipsum, dico, secundum se esse
praeexistere fecit, et per ipsum esse, omne quo-
cumque modo existens subsistere facil. Et quidem
principia existentium omnia esse participant, et
sunt, et principia sunt, et primum sunt, postea
principia sunt; et si vis viventium sicut viventium
principium dicere per se vitam, et similium sicut
similium per se similitudinem, et unitorum sicut
: unitorum per se unitionem, et ordinatorum sicut
ordinatorum per se ordinationem, et aliorum quo-
cumque hoc, aut hoc, aut ambobus, aut multis
participant hoc, aut hoc, aut utraque, aut multa
participata, per se participationes invenies ipso
esse primum illas participantes et ipso esse
,
quidem primum existentes, postea hujus aut hujus
principia existentes, et participare esse, et existen-
tes et participatas. Si autem ista essendi participa-
tione sunt, multo quidem magis ea qua3 ipsis
primum participant. Primum igitur per se essendi
donum, per se bonitas proponens, digniore prima
participatione laudatur; et est ex ipsa et in ipsa, et
ipsum esse , et existentium principia existentia
omnia, et quse quocumque modo ab esse sunt
contenta, et hoc incomprehensibiliter^ et con-
juncte, et singulariter. Etenim in unitate omnis
numerus uniformiter prseexistit, et habet omnem
numerum unitas in seipsa singulariter, et omnis
numerus unitur quidem in unitate inquantum ;
autem ab unitate procedit, tantum discernitur, et
in multitudinem agitur. Et in centro omnes circuli
linese secundum unam unitionem coextiterunt^, et
omnes habent signum in seipso lineas uniformiter
unitas, et ad se invicem, et ad unum principium a
:
fecte uniuntur parum autem ab ipso distantes, pa-
rum et discernuntur magis autem distanles, et
;
discernuntur simpliciter et inquantum centro
'^;
sunt propinquiores, intantum et ipsi, et sibi invi-
,
cem uniuntur, et inquantum ab ipso procedunt,
intantum a se invicem discernuntur. Sed et in tota
totorum natura, omnes naturse uniuscujusque ra-
tiones congregatse sunt secundum unam inconfu-
sam unitionem, et in anima uniformiter particula-
rium omnium provisive totius corporis virtutes.
Nihil igitur est inconveniens ex obscuris imagini-
danis oculis contemplare omnia in omnium causa,
et sibi invicem contraria uniformiter et unite.
Principium enim est existentium, a quo et ipsum
esse, et omnia quocumque modo existentia, omne
: principium, omnis finis, omnis vita, omnis immor-
talitas, omnis sapientia, omnis harmonia, omnis
virtus, omnis custodia, omnis collocatio, omnis
distributio, omnis intellectus, omnis sermo, omnis
, sensus, omnis habilus, omnis statio, omnis motus,
omnis unitio, omnis concretio, omnis amicitia,
sseculi, et omnis concordatio, omnis discretio, omnis defini-
existentis. tio, et alia qusecumque per esse existentia.
quocum- existente. » — ^"
Al. : « apud existentem. » —
^ Al.
existente. « extiterunt. » — ^ In translatione cit. « magis et
:
In simpliciter. »
substantia, et

496 COMMENTARIA
« Transeundum est autem nunc ad vere
existentem vere existentis Dei theologicam
laudationem. » Postquam Dionysius trac-
tavit de bono in iv capitulo, hic in v deter-
minat de ente, de quo determinat primum
post bonum, quia bonum quodammodo
ad phira se extendit ut platonici dixe-,
runt; nam etiam non existens actu, quod
est ens in potentia, ex hoc ipso quod ha-
bet ordinem ad bonum, habet rationem
boni secundum causalitatem entis quod'
participat quando fit ens actu. Et quia
quidam ponebant res fieri in actu secun-
dum ahquod exemplum alicujus formse
pr^existentis, ideo in capitulo
determinat etiam et de exemphs ad quae
sunt entia, ut ex titulo patet. Dividitur au-
tem hoc capitulum in duas partes. In
prima, pr«mittit quaedam qua^ sunt neces-
saria ad propositam intentionem in se-
cunda, prosequitur de causalitate primi
entis, ibi « Quoniam autem et de istis
: secundum quod de Deo dicitur est super
diximus, age, bonum sicut vere existens,
et existentium universorum substantificum
laudemus. » Circa primum tria facit. Primo,
manifestat suam iutentionem secundo
excludit errorem, ibi « Non autem aliud
: gnitio quaedam, est participatio divinee sa-
esse bonum dicit, et aliud existens
tio, respondet cuidam objectioni,
quidem dicat aliquis, » etc.
Dicit ergo primo quod a consideratione
boni transeundum est nunc ad veram lau-
dem Dei, secundum quod a sanctis theo-
gis nominatur ut vere existens. Sed hoc
prsescire oportet quod non est in pra^senti
sermone intentio quod ipsa supersubstan-
tialis substantia Dei, secundum quod in
seipsa supersubstantialiter existit, mani-
festetur, id est ut cognoscatur Dei essentia
hoc enim sermone exphcari non potest, nec
nostra cognitione capi. Quidquid enim in-
tellectus noster apprehendit minus est
quam Dei essentia, et quidquid hngua nos-
tra loquitur, minus est quam esse divinum,
nec potest divina essentia manifestari per*
fecte unicuique intellectui creato, ita
quod
eam comprehendat-; sed excedit ipsam
unitionem inteUectus beatorum, qui essen-
tiam Dei vident per unitionem sui intellec-
tus ad ipsam Dei essentiam. Quamvis enim
videant hoc ipsum quod Deus est, non ta-
Parm.
^ « sed caiisalitatem enlis participat. »
: cessus essendi a divino principio in omnia existen-
•^ Parm.
* « apprebendat. »
: —
^ Parm. omittit
flecundum quod in se est, sed quod laudem pro-
,; ,,
IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
men est tanta perfectio visionis, quanta est
perfectio ipsius esse divini, et quanta est
perfectio visionis qua Deus se videt. Non
est ergo prsesentis intentionis ut manifes-
tetur ipsa Dei essentia per quam omnia
substantificantur secundum quod in se est,
sed quod laudetur processus essendi a di-
vino principio in omnia existentia^ Quo-
libet enim divino nomine manifestatiu*
aliquis processus alicujus perfectionis a
Deo in et secundum quod de
existentia,
Deo supra omnia entia. Sicut
dicitur, est
nomen boni manifestat omnes processus
universalis essentiae rerum, et extendit se
« De ente » tam ad existentia quam ad non existentia,
inquantum non existentia habent aliquid
boni prout sunt in potentia ad esse. Nomen
vero entis designat processum essendi a Deo
in omnia entia, et secundum quod de Deo
; dicitur esse super omnia existentia. Nomen
vero vitse extenditur ad omnia viventia, et
omnia viventia. Nomen vero sapientiae si-
gnificat processum qui extenditur ad omnia
inteUectualia, et rationalia, et sensibilia,
; quia etiam ipse sensus, inquantum est co-
; » ter- pientise, cum tamen divina sapientia sit su-
ibi : « Et per omnia ista. Ad hoc ergo tendit iste sermo
ut exponat Dei nomina secundum quod sunt
manifestativa divin* providentise,per quam
perfectiones rebus attribuuntm^ \ Non enim
promittit sermo iste quod narret istam
Dei supersubstantialem bonitatem, et sub-
tantiam, et vitam, et sapientiam secundum
quod in seipsa supersubstantialiter existit
super omnia quae in creaturis inveniun-
tur. Unde de sapientia Dei dicitur Job
xxvin, quod abscondita est ab oculis om-
nium viventium. Intentio ergo praesentis
sermonis est laudare Deum nomine boni,
, secundum quod est causa omnium bono-
rum, et nomine existentis, secundum quod
facit omnem substantiam, et nomine vitae
secundum quod vivificat omnia, et no-
mine sapientiae, secundum quod dat sa-
pientiam.
Deinde cum dicit « Non autem aliud
:
esse bonum dicit, et aliud existens, » ex-
cludit errorem quorumdam platonicorum
qui universales^ effectus in universalio-
: tia. » —* Parm. « attribuit. »
: —
^ Parm. « uni- :
versales. »
 : ,

OPUSCULUM VII. 497

res* causas reducebant. Et quia videbant (piinimo habent excehentius
super alia
effectum boni universalissimum esse, dice- existentia creata, et vitam super iiabent
bant suam causam esse ipsum bonum, quod aha viventia, et intehigunt et cognoscunt
effundit bonitatem in onmia, et sub ea po- super cognitionem sensus animalium et
nebant aliam causam qua* dat esse omni- rationis humanai, et quantum ad ordinem
bus, et postmodum aliam quaj dat'^ vitam, ad bonum, super omnia existentia deside-
et sic de aliis, et hujusmodi principia dice- rant pulchrum et bonum, et non solum
bant deos. Hoc ergo excludit ipse Diony- magis desiderant quasi perfectius ordinatae
sius, dicens quod pra^sens sermo non dicit in ipsum, sed eo magis participant, perfec-
aliud principium esse ipsum bonum, et tiorem bonitatem actu habentes. llis enim^
aliud ipsum existens, et aliud vitam, et aliud duobus modis bonum in creaturis inveni-
sapientiam. Neque dicit pra^sens sermo esse tur, autsecundum participationem actua-
multas causas, et diversas deitates produc- lem boni, aut secundum ordinem ad bo-
tivas diversorum, quorum quaedam sunt num, sicut supra dictum est in iv cap., quod
excedentes et qua^dam inferiores secundum bonum se extendit etiam ad non ens actu.
omnes processus perrectionum in creatu- Unde rationabihter substantia3 angelica^
ris. Et omnia nomina quae hic exponun- magis sunt circa bonum divinum per
tur, dicit pra^sens sermo esse unius prin- quamdam appropinquationem ad ipsum
cipii, et ahquod nomen esse quod manifes- quasi abundantius ipso divino bono parti-
tat totam providentiam Bei universahter, cipantes, quasi possidentes ab eo plura et
scilicet nomen boni; qua^dam vero mani- majora bona quam alia plura quidem, quia ;

festant divinam providentiam quantum ad habent intehigentiam quod muUa non ,

ahquos determinatos effectus vel magis habent; majora vero, quia ipsum esse et
universales vel magis particulares, sicut vivere quod aha habent, perfectius ab an-
ens, vivens et sapiens, et hujusmodi. gelis possidetur. Et simihter etiam ratio- ((

Deinde cum dicit « Et quidem dicat ah-

: naha , » scihcet homines supereminent
,

quis, » etc, solvit quamdam objectionem; (( sensibihbus, » id est brutis animahbus^

etprimo, ponit eam, quee tahs est Cum
ipsum esse excedat vitam et vita excedat
sapientiam, existentibus et sententia vi-
ventibus et rationabhia sentientibus, « et
: quia praeabundant eis in ratione quam pra^
eis possident; « et quaedam, » sicut ani-
maha bruta, superant alia, ut plantas, in
sensibih, et aha, » scihcet planta»,, supe-
((

mentes, » id est intehectus angehci, « ra- rant csetera corpora inanimata in vita. Et
tionabihbus » creaturis, id est hominibus, universahter hoc verum dici potest quod
« et magis sunt circa Deum, » et quasi iha quaj magis participant ipso « uno, »
magis assimilatse ei, « et magis ei appro- quod est Deus, et infiniti doni Deo, » qui
((

pinquant » secundum dignitatem natura^, donativus est affluenter omnibus, ut dicitur

cum tamen oporteat ea qua; majora dona Jac, I, propinquiora sunt Deo, et magis ei
participant a Deo, esse mehora et supere- simiha, « derehctis, » id est his quse exce-
minere ahis qiiai minora dona partici- duntur.
pant. (( Quoniam autem et de istis diximus, age
Secundo, ibi : « Sed si non subsistentia bonum sicut vere existens et existentium
quidem et non viventia ahquis supponeret universorum substantificum laudemus. »
esse ea quse sunt intehectualia, bene qui- Pra^missis quibusdam quse erant necessaria
dem se haberet sermo, » solvit prsemis- ad praisentem intentionem, hic Dionysius
sam objectionem, et dicit quod sermo prae- accedit ad exponendum nomen entis se-
dictaj objectionis recte se haberet, si ea cundum quod de Deo dicitur. Et quia, sicut
quce sunt intehigibilia supponeret esse ah- jam dixit, non est sua^ intentionis ineffabi-
quis non existentia, vel non esse viventia; lem Dei essentiam manifestare secundum
tunc enim sicut esse prseemineret vitse et quod in se est, sed secundum quod nomen
vita sapientise, ita existentia prseeminerent entis de Deo dictum, manifestat processio-
viventibus et viventia sapientibus. Sed di- nem essendi a Deo in creaturas; ideo
vina3 mentes angelorum non carent esse, primo, ostendit processum essendi uniyer-

< Parm. : « iritelligibiliores. » •— * Parm. omittit Al. : « vix enim. »

esse omnibus, et postmodum aliam quse dat. » —

XXIX. 32
 »

m COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

saliter a Deo* in omnia; secundo, ostendit intellectum. Nam mens comprehensiva est
quod a divino esse effluunt etiam singula totius esse. Sed quia mens, id est intellec-
in speciali, ibi : « Et ex eadem omnium tus, non fit actu inteUigens nisi per parti-
causa sunt et intelligibiles et intellectuales cipationem intenigibiUs quod est ipsum ,

deiformium angelorum substanti«. » Circa existens, posuerunt platonici quod ipsum

primum duo facit. Primo, ostendit omnia existens, quod separatum ponebant, est
existentia universaliter esse a Deo; se- supra inteliectum creatum primum, sicut
cundo, ostendit omnia in ipso esse, ibi : intelhgibile est ante inteUectum* et parti-
((Et est exipsa, et in ipsa, et ipsum esse, et cipatum ante participans. Et propter hoc
existentium principia, et existentia omnia. Dionysius hic dixit quod Deus est et ipsius
Circa primum duo
facit. Primo, ostendit ((existentis causa causatrix et ipsius men-
divinum universalem
esse causalitatem tis. »

respectu omnium existentium; secundo, Deinde ponit ea qu» pertinent specialiter

ostendit quod ex ipso esse Deus proprie ad ipsas substantias existentium, in quibus
magis denominatur, ibi « Et ante alias : tria possunt considerari quorum unum :

ipsius participationes esse propositum est. » est ipsum singulare, quod in se actu com-
Circa primum tria facit. Primo, ostendil de plectitur principia et universaha et indivi-
quo est intentio ; secundo, prosequitur pro- dnaha, ut Socrates vel Plato, et quantum
positum, ibi « Quod totius esse secundum
: ad hoc dicit personse. » Secundum vero
<(

virtutem supersubstantialem est substanti- est species vel genus, ut homo vel animal,
ficatrix causa tertio, epilogat ibi
; )> « Re- : in quibus comprehenduntur universaha
sumentes igitur dicimus quod omnibus principia in actu, singularia autem in po-
existentibus et sa^culis, est esse a prseexis- tentia. Homo enim dicitur qui habet hu-
tente. » manitatem absque prsecisione individua-
Dicit ergo primo : Quia de praemissis lium principiorum et quantum ad lioc,

dictum est, quorum cognitio pra?exigeba- dicit substantia?. » Tertium vero est ipsa
((

tur ad prijesentem intentionem, debemus essentia generis vel speciei, ut significe-

laudare ipsum bonum, quod est Deus, sicut
in se vere existens, et sicut faciens sub-
stantiam omnium existentium.
Deinde cum dicit
cundum virtutem supersubstantialem est
substantificatrix causa, » prosequitur pro-
positum, et circa hoc tria facit. Primo
ostendit quod Deus est causa omnium quae
ad esse pertinent; secundo, quod omnia ei
quodammodo conveniunt, ibi « Etenim
Deus non quodam modo est existens, sed
tur nomine humanitatis (in quo quidem
nomine comprehenduntur sola principia)
speciei ratio. Nuhum enim individuahum
: « Quod totius esse se- principiorum pertinet ad rationem huma-
cum humanitas ^ pra^cise significet
nitatis,
hoc quod homo est homo. NuUum autem
, individualium principiorum est hujusmodi.
Unde in nomine humanitatis non includitur
nec actu nec potentia ahquod individuale
: principium, et quantum ad hoc dicit « na-
tura. ))

simpliciter » tertio quod omnia ab eo

;
, Ad rationem autem essendi pertinet
removentur, ibi « Et neque erat, neque :
primo quidem substantia rei, de qua jam
neque factus est. »
erit, dictum est secundo vero ipsa mensura du-
;

ergo primo quod ipsum bonum,

Dicit rationis rermn, et quantum ad hoc subdit
quod est Deus, secundum suam superemi- quod est « principium et mensura sa^culo-
nentem virtutem, est substantificatrix, id rum. » Dicitur autem saeculum^ mensura
est^ causa factrix omnium substantiarum durationis uniuscujusque rei. Unde unum
et creatrix omnium existentium, quia sci- saecuhim dicitur tempus quo una generatio
licet non producit substanlias ex aliquo hominum durare potest, vel quo solet du-
praiexistente, sed simpliciter omne existens rare communiter memoria factorum huma-
ex virtute ipsius provenit. norum unde spatium mille annorum a qui-
;

Deinde enumerat ea quae ad esse perti- busdam saeculum dicitur. Manifestum est
nere videntur et primo ponit duo univer-
; autem quod a Deo praefigitur mensura dura-
salia, scilicet existens et mentem, id est tionis uniuscujusque rei; etideo dicit quod

* Parm. :« universalem in omnia. » — *Parm. « ante intelligens. » — " Parm. : « humanitatis, nisi
omittit : < subslantificatrix, id est. » *- ^ Parm. :
prsecise. » — ^ Parm. omittit : « sseculum. »
 »»

OPUSCULUM VIL 499

est principium iri quolibet genere et est cut superius dictum est, habent esse re-
mensura eorum quoi sunt in genere illo, ceptum et partici[)atum et ideo non liabent ;

sicut unitas me- numerorum et tonus' in esse secundum totam virtutem essendi, sed
lodiis. Ipsum ergo divinum esse est men- ipsum esse subsistens,
solus Deus, qui est
sura omnium saeculorum non quidem , secundum totam virtutem essendi esse
ad?equata, sed excedens. Et consequenLer habet; et hoc est quod dicit quod ideo
exponit in speciali quomodo sit principium potest esse causa essendi omnibus, quia
sieculorum. Dupliciler enim aliqua existen- ipse «non est existens quodam modo, » id
tia durationem habent. Quorumdam enim est secundum aliquem modum finitum et
esse subjectum est mutalioni, et horum limitatum, sed ipse universaliter et inlinite
duratio tempore mensuratur, et quantum acce[)it in scipso totum esse et pra^accepit,
ad hoc dicit « Et quod facit esse tem- : quia in eo pra^existit sicut in causa, et ab
pora. Quorumdam vero esse non subjar
)) eo ad alia derivatur. Et ideo dicitur I Tim.,
cet mutationi, et horum duratio mensura- I : Rex sssculorum, quia in seipso habet
tur, et quantum ad hoc dicit « Et facit : totum esse et omnem substantiam et omnia
aevum existentium. Sicut enim se habet )> existentia, et iterum sunt circa ipsum, in-
tempus ad motum, ita se habet a^vum ad quantum ex eo derivantur.
ipsum esse et ideo subdit quod Deus cau-
; Deinde cum
a Et neque erat, neque
dicit :

sahter est tempus eorum qua^ hunt, et ipse erit,neque factus est, » ostendit quod om-
est esse causahter omnibus quocumque nia ab eo removentur quantum ad illum
modo existentibus, in quo excludit opinio- modum quo creaturis conveniunt, et dicit
nem platonicorum, qui ponebant et tempus quod ipse « non erat, » quasi aliquid de suo
et ipsum esse quasi separata subsistere sub esse in pr*teritum dilapsum sit « neque ;

Deo. Tertio, ad rationem essendi pertinet erit, »quasi aliquid de suo esse expectetur
generatio, quae est mutatio ad esse et ideo ; in futurum, et hoc ideo quia ipse non « est
subdit quod Deus est generatio ^ causahter factus solum autem illorum esse per
; ))

omnibus quocumque modo generatis, quia praeteritum et futurum variatur quibus

ipse omnibus generationem tribuit, ut di- convenit^ fieri neque etiam ei contingit
;

citur Isa., uU. Et sic patet quod ex ipso quod generetur in prsesenti vel in futuro
primo quod est Deus, causatur
existente, ad modum generationis temporalis; et,
et sevum, quod est mensura essendi, et quod plus est, « neque est, » secundum
substantia ,
quae est per se existens , et scihcet quod significatur tempus praesens,
omne existens quocumque modo et ite- ; quia ejus esse tempore non mensuratur,
rum ex Deo causatur quod est mensura sed ipse est existentibus, non quidem ita
motus et ipsa generatio et id quod genera- quod ipse Deus'' sit ipsum esse ^ formale
tur ; et non solum ipsa existentia causan- existentium; sed eo modo loquendi utitur
tur a Deo, sed etiam qua^cumque sunt in <( quo platonici utebantur, qui esse separa-
existentibus, » ut partes et proprietates na- tum dicebant esse existentium, inquantum
turales, et ea qua? quocumque modo vel compositiva per participationem abstracto-
insunt, ut accidentia, vel substant, ut sub- rum participantur. Et quod causaliter sit
stantiae. intelligendum, apparet per hoc quod sub-
Deinde cum dicit « Etenim Deus non : dit quod « non solum existentia » sunt ex
quodammodo est existens, sed simpliciter, Deo, « sed » etiam « ipsum esse existen-

ostendit quod omnia conveniunt Deo -quo'- tium est » ex Deo, qui est « ante sa^cula; »
dam modo. Ad cujus -evidentiam conside- et dicitur esse ante sa^cula, quia est a^vum
randum est quod omnis forma recepta in aevorum, id est mensura omnium dimen-
aliquo, limitatur et flnitur secundum capa- sionum.
citatem recipientis unde hoc corpus album ; Deinde cum dicit « Resumentes igitur :

non habet totam albedinem secundum to- dicimus quod omnibus existentibus et sae-
tum posse albedinis. Sed si esset albedo culis, est esse a pra^existente, » colligit ea
separata, nihil deesset ei quod ad virtutem quse dicta sunt, et dicit resumendo quod
albedinis pertineret. Omnia autem alia, si- omnia existentia et mensura^ essendi ha-

^ Parm. t « sonus. » — * Al. omittitur « generatio. est, ipse Deus. » — * Parm. omittit : « esse. »
— ^Parm. : « qu8e contingit. » - " Al. : « ita quod
 ;

500 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

bent esse a prseexistente, id est a primo
ente et omne cevum et tempus
*
quae
sunt durationes, sunl « ex ipso, » et ipse
est principium effectivum, et causa fmalis
omnis sseculi, et temporis, et cujuslibet
quocumque modo existentis et iterum
omnia ipso participant, sicut prima forma
exemplari; et non solum est causa quan-
tum ad fieri rerum, sed et quantum ad
totum esse et durationem, quod manifestat
cum dicit : (t Et a nullo existentium rece-
dit; » sedificatore enim recedente^ domus
remanet, quia est causa domus quantum
ad fieri, et non quantum ad esse; sed si
Deus subtraheret suam operationem nihiP,
remaneret, quia est causa ipsius esse. Et
quia causa pra^eminet effectibus, « ipse est
ante omnia, et omnia consistunt in ipso, »
sicut effectus virtute praeexistunt in causa
et universabter, quidquid quocumque modo
id est primum et dignius (( eo quod est per
,
se vitam esse, et eo quod est per se sapien-
tiam esse, et eo quod est per se similitudi-
nem divinam esse. »
Considerandum autem hic occurrit quid
; hic dicatur per se esse, vel per se vita et
hujusmodi. Ad cujus evidentiam sciendum
est quod platonici, quos multum in hoc
opere Dionysius imitatur, ante omnia par-
ticipantia composita', posuerunt separata
per se existentia, quse a compositis partici-
pantur, sicut ante homines singulares, qui
participant humanitatem, posuerunt homi-
nem separatum sine materia existentem
cujus participatione homines singulares
homines dicuntur. Et simihter dicebant,
quod ante ista viventia composita erat
quaedam vita separata, cujus participatione
cuncta viventia vivunt, quam vocabant per
se vitam et simihter per se sapientiam, et
,

est, pra^existit in primo ente, scilicet Deo, per se esse. Haec autem separata principia
in sua natura, et quantum ad esse quod ponebant ab invicem diversa a primo prin-
habet in intellectu^ et quantum ad conser- cipio quod nominabant per se bonum et
,

vationem sui esse. per se unum. Dionysius autem in ahquo

Deinde cum subdit : a Et ante aha ipsius eis consentit, et in aliquo dissentit. Con-
participationes esse propositum est, » os- sentit quidem cum eis in hoc quod ponit
tendit quod ens dictum de Deo signat pro- vitam separatam per se existentem et ,

cessum existentium a Deo, etostendit quod similiter sapientiam, et esse, et aha liujus-
hoc nomen ens, vel qui est, convenientis- modi. Dissentit autem ab eis in hoc quod
sime de Deo dicitur. Ostendit autem hoc ista principia separata non dicit esse di-
duabus rationibus, quarum secunda incipit versa sed unum principium quod est
,
,

ibi : Etenim prwesse et superesse, praeha-

c(
bens et superhabens ex ipso quod est,
ipsum, dico secundum se esse prseexistere
fecit. » Prima ratio talis est Si qua causa
nominetur a suo effectu, convenientissime
nominatur a principah ct dignissimo suo-
rum effectuum. Ipsum autem esse inter
ahos Dei effectus est principalius et dignius.
Ergo Deus, qui a nobis nominari nonpotest
nisi per suos effectus, convenientissime
nominatur nomine entis. Hoc est ergo
quod dicit quod ipsum « esse propositum »
est creaturis ad participandum ante ahas
Dei participationes. » Quamcumque enim
perfectionem creatura habeat, fit per hoc
Deus, sicut supra dixit. Cum ergo dicitur
per se vita, secundum sententiam Dionysh,
duphciter intelhgi potest. Uno modo se-
: cundum quod per se importat discretionem
vel separationem realem, et sic per se vita
est ipse Deus. Alio modo secundum quod
importat discretionem vel separationem
solum secundum rationem; et sic per se
vita est ipsa vita^' quae inest viventibus,
qua?.non distinguitur secundum rem, sed
secundum rationem tantum a viventibus.
Et eadem ratio est de per se sapientia, et
sic de ahis. Et istam expositionem ponit
infra in vi cap. Hic autem per se vitam
accipit pro vita quae inest viventibus lo- ;

in Dei participatione, qui quasi proponitur quitur enim

hic de participationibus, vita
et offertur omnibus ad participandum sed , autem per se existens non est participatio.
per prius participatur quantum ad ipsum Quod autem per se esse sit primum et
esse, quam quamcumque aham perfectio- dignius quam per se vita et per se sapien-
nem; « et ipsum per se esse est senius^ » tia, ostendit dupliciter. Primo quidem per

Parm. omitlit « id est, a priori ente. »

: — sine defectu, et quantum ad conservationem. » —
* Parm. « ab effectu recederet, effectus non. »
: — "^ Al. ipsum pro se est senius. 5 Parm.
^ Parm. « Deo, et quantum ad esse quod liabet
: « compositionem. Parm. omittit ; « ipsa vita. »
 ;

OPIISCULUM VII. 501

hoc quod quaecumque participant aliis par- sic utroque modo excedit, scihcet et quan-
primo parliripant ipso esse
ticipatioiiibus, tum ad id quantum ad mo-
quod habet, et
prius enim intelligitur aliquod cns quam dum habcndi. Quantum autem ad id quod
unum, vivens, vel sapiens. Secundo, quia habet, excedit duphciter, scihcet secundum
ipsum csse comparatur ad vilam et ad alia ordinem, quia prius habet esse, et propter
hujusmodi sicut participatum ad partici- hoc dicit « praeesse, » et quantum ad digni-
pans; nam etiam ipsa vita est ens quod- tatem quia excellentius esse habet
,
et ,

dam, et sic esse prius et simpUcius est propter hoc dicit a superesse. » Et simihter
quam vita et alia hujusmodi, et compara- quantum ad modum habendi potest intel-
tur ad ea ut aclus eorum. Et ideo dicit hgi ratio ordinis et dignitatis, et ideo dicit
quod non sokim ca qua^ participant ahis ((pradiat)ens et superhabens. » Sic igitur
participationibus ,
prius participant ipso Deus eminentius esse habens ex seipso,
esse; sed, quod magis est, omnia* qua? per quamdam simihtudinem inter ahos ef-
nominantur per se ipsa, ut per se vita, per fectus prius fecit esse est, id est ipsum quod
se sapientia , et aha hujusmodi
quibus ,
secundum ipsum esse fecit
se esse, et per
existentia participant, participant^ ipso per subsistere omnia quaecumque sunt per ;

se esse, quia nihil est existens cujus ipsum hoc enim unumquodque est causatum a
per se esse non sit substantia et «vum, id Deo quod suum esse est' ex Deo, et non
est forma participata ad subsistendum et solum alia existentia causata participant
durandum. Unde cum vita sit quoddam esse', sed etiam ipsa principia existentium
existens, vita etiam participat ipso esse. Ex participant esse, inquantum sunt, et prin-
hoc ergo conckidit principale propositum, cipia sunt. Et primum competit eis esse
scilicet quod Deus convenienter principa- secundum se, et postea quod sint principia
liiis prae omnibus ^ ahis nominibus laudatur ahorum, etiamsi aliquis veht dicere, se-
sicut existens, quasi ex digniore donorum «undum opinionem platonicorum quod ,

siiorum. Et quod principahus sic laudetur, per se vita, id est vita quaedam separata
patet Exod., ni, 14, ubi dicitur Qui est : sub Deo, sit principium viventium inquan-
misit me ad vos. tum sunt viventia, et similium per se simi-
Deinde cum dicit : « Etenim praeesse et litudo et simihter de omnibus ahis partici-
;

superesse, pr«habens et superhabens ex pantibus quaecumque participant hoc vel

ipso quod est, ipsum, dico secundum se iho, vel ambobus, vel multis, semper in-
esse praeexistere fecit, » ponit secundum venies quod hujusmodi licet participentur
rationem quae tahs est Si aha causa no-
,
: ab alhs, tamen ipsa etiam participant ipso
minetur a suo effectu oportet quod prin- ,
esse, et primo intelhguntur ut participantes
cipahus nominetur Deus per ipsum esse a esse quam*^ quod sint principia aliorum
primo effectu per quem omnia facit hujus- ; per hoc quod ab' aliis participantur. Potest
modi autem est ens ergo principahus no- : autem et hoc intehigi secundum quod per
minatur Deus per ipsum esse. Hoc ergo se vita vita quae inest**
intehigitur ipsa
est quod dicit quod ipse Deus praeesse et viventibus quae est formale viventibus
,

superesse, praehabet et superhabet. principium, et simihter de ahis. Ergo si

Hic ergo considerandum est quod duph- ista, qua^ sunt principia ahorum, non sunt

citer unum potest aUeri praeferri, scihcet nisi per participationem essendi multo ,

quantum ad hoc quod habetur et quantum magis ea qua^ participant ipsis, non sunt
ad modum habendi. Sicut unus homo qui nisi per participationem ipsius esse. Et sic
habet majorem scientiam quam ahus, prae- patet quod Deus per ipsum esse omnia
fertur ei quantum ad quantitatem ejus causat. Ex quo concludit principale inten-
quod habetur. Sed angelus in sapientia tum, et dicit quod Deus, qui est per se ((

praefertur homini, non solum quantum ad bonitas, tribuens rebus creatis hoc
» id est

quantitatem sapientiae^, sed etiam quantum donum, quod est per se esse, laudatur hoc
ad modum habendi, quia homo habet ra- nomine, quod est quasi a digniore et ,

tionahter, angelus vero intehectuahter et ; primo suarum participationujn.

^
Parm. :
— * Parm. omittit « parti-
« divina. » :
^ Parm. omiltit « : esse. » — ^ Al. omittitur « quam. »
cipant. »—Parm. omittit « omnibus.»
3 * Parm. : — : — ^ Parm. omittit : « ab. » — ^ Parm. : « vita quidem
« causatur a Deo per suum esse ex Deo. » — in. »
502 COMMENTARIA IN LIB. DE DIYTNIS NOMINIBUS.
Et ex ipsa et in ipsa est ipsum esse, et
(( numerorum aUquo modo inveniuntur in
existentium principia, et existentia om- unitate. Sive enim accipiam numeros qua-
nia. » Postquam Dionysius ostendit quod dratos, sive cubicos, sive quascumque ahas
omnia existentia universaliter sunt a Deo, figuras numerorum, in quahbet disposi-
hic intendit ostendere quod omnia univer- tione numerorum invenitur unitas prima.
saliter sunt in ipso, et circa hoc duo facit. Et iterum considerandum est quod omnis
Primo, proponit quod intendit; secundo, numerus in ipsa unitate est unus sed ,

manifestat propositum, ibi « Etenim in : quanto magis recedit ab unitate, tanto

unitate omnis numerus uniformiter prge- magis distinguitur et in multitudinem de-
existit. Dicit ergo primo quod non solum
)) ducitur.
ex ipsa Dei bonitate, sed etiam in ipsa est Secundum exemphim ponit de centro, et
ipsum per se esse, quodest Dei participatio dicit quod in centro omnes hneae quse de-
et omnia principia existentium; et omnia ducuntur ad circumferentiam, simul exis-
existentia, tam ^ substantiae quam acciden- tunt sicut in principio communi, et ihud
tia, et omnia quocumque modo continen- signum, idest punctum, quod dicitur cen-
tur sub esse, sicut entia imperfecta, ut ens trum, habet in seipso uniformiter omnes
in potentia, et motus, et alia hujusmodi. hneas ^ conjunctas, et sibi invicem, et prin-
Et ne ahquis crederet quod ista hoc modo cipio a qiio processerunt quia sicut ab,

sint in Deo sicut in seipsis, consequenter uno principio ^ producuntur in multitudi-

hoc excludit. In seipsis enim omnia causata nem, ita eorum multitudo terminatur ad
sunt fmita in Deo autem sunt infmita,
; centriim sicut ad terminum. Et consideran-
quia in Deo sunt ipsa divina essentia. Et dum est quod lineae quae in ipso centro
ideo dicit quod haec incomprehensibiliter uniuntur perfecte, parum recedentes a
iterum in seipsis oppositionem habent et centro, parum distant ab invicem, et hoc
diversitatem, in Deo autem conjunguntur simphciter dicendum est quod inquantum
simul; et ideo dicit « et conjuncte. » Iterum sunt centro propinquiores, intantum et
'^

in seipsis habent multitudinem , in Deo ipsi centro et sibi invicem magis uniuntur ;

autem sunt unum, et ideo addit « et singu- quanto vero magis distant a centro, tantum
lariter » id est unite. etiam magis distant a se invicem, sicut
Deinde cum dicit : « Etenim in unitate etiam est de numero, qui quanto magis
omnis numerus uniformiter praeexistit, » recedit ab unitate, tanto magis multiphca-
probat propositum et primo, per exem- ;
tur.
pla; secundo, per rationem, ibi « Princi- : Tertium exemplum ponit de natura uni-
pium enim est existentium. » Circaprimum versah, quae, secundum Platonem, est ah-
duo facit. Primo, proponit exempla; se- qua substantia separata, secundum Aristo-
cundo, per exemphim arguit, ibi Nihil : (( telem vero est ahqua virtus primi corporis
igitur inconveniens est ex obscuris imagi- naturahs. Utrohbet autem modo accipiatur
nibus ad omnium causam ascendentes, su- natura universalis, manifestum est quod
permundanis ocuUs contemplari omnia in in universah natura omnium naturalium
omnium causa. » adunantur naturae cujuslibet natura? par-
Circa primum proponit quatuor exempla, ticularis, non per modum confusionis, sicut
quorurh primum est de unitate et numero, adunantur lapides in acervo, sed per mo-
et dicitquod numerus uniformiter praeexis- dum unitionis cujusdam, sicut si dicamus
tit in unitate, quia unitas virtute est
omnis quod rationes generabihum virtuahter con-
numerus, ut Boetius dicit in Arithmetica. sistunt in sole, et omnes rationes membro-
Dicit autem uniformiter, » quia omne
(( rum virtualiter existunt in semine.
quod est in altero, est in eo per modum Quartum exemplum ponit de anima, quae
ejus in quo est unde numerus in unitate
;
est causa corporis, et sicut efficiens, et si-
est existens in ea per modum unitatis, et cut forma, et sicut fmis, ut dicitur in II De
hoc est quod dicit (( Iterum
uniformiter. » anima, et sic in anima, sicut in causa com-
dicit : (( Unitas habet in seipsa omnem nu- muni, praeexistunt omnes virtutes partium
merum, » quia omnes proprietates ommum animalis, quibus toti corpori providetur.

^ Parm. addit « solse. » ^ Parm. omittit « om- — :

* Parm. omittit : « sunt,
nes lineas. » — Parm. omitlit « principio. »
^ :
—
 ,

OPUSCULUM VII. 503

Omnes eiiim radicantur in anima sicut in pientia . » Et quia sapientis est ordinare,
communi radice. Ex his igitur exemplis subjungit « et omnis ordo » et « omnis
concludit ulterius, quod nos possumus ex harmonia, quai est convenientia ordinis.
»

prii:*missis sicut ex quibusdam similitudini- Quarto, ponit ea quae pertinent ad virtu-

bus obscuris, id est deficientibus a divina tem, et di(!it quod ex Deo est « omnis vir-
repriesentatione, ascendere ad universalem tus. » Xd virtutem autem pertinet quod
causam omnium per similitudinem causa- aUquid conservetur a nocivis, et quantum
rum particularium, ut sic oculis mentis ad hoc dicit « omnis custodia ; et quod fir-
transcendendo omnia mundana, contem- metur in hig quae ei conveniunt, et quan-
plemur omnia simpliciter esse in Deo, qui tum ad hoc dicit « omnis collocatio; » et
est omnium causa, et quod ea qu« sibi quod diliundat ea qua^ quis haljet, et quan-
sunt invicem contraria prout sunt in suis tum ad hoc dicit « omnis distributio. »
naturis, in Deo prseexistunt simpliciter et Quinto, ponit ea quae pertinent speciaUter
unite. Quae enim est proportio particularis ad cognitionem; unde dicit « omnis intel-
causae ad suos effectus, eadem est proportio lectus » quantum ad angelos « omnis. ;

universalis causae ad omnia. sermo, » id est ratio, quantum ad homi-

Deinde cum
« Principium enim est
dicit : nes « omnis sensus » quantum ad anima-
;

existentium, probat idem per rationem,

» Ua « omnis habitus, » quo perUcitur ratio
;

per quam etiam prsedicta probatio confirma- cognoscitiva vel appetitiva. Sexto, ponit ea
tur. Omnia enim multa quae sunt ex uno quae pertinent ad corporaUa, et dicit « om-
principio, praeexistunt unite in principio » id est quies, et « omnis motus. »
nis statio,
primo. Sic igitur patet quod omnia sunt in Septimo, ponit ea quae pertinent ad unum,
Deo unite, cum ipse sit principium omnium. et dicit « omnis unitio » universaUter
In hac autem Dei caUsalitate primo ponit ea ((omnis concretio » quantum ad unitio-
qua3 pertinent ad ipsum esse, et dicit quod nem corporum « omnis amicitia » quan-
' ,

a Deo est « ipsum esse, » rerum, « et omnia tum ad unionem affectuum, « omnis con-
existentia, quocumque modo sint. » Ad cordatio » quantum ad unionem conceptio-
esse autem pertinet et principium essendi, num sententiarum. UUimo ponit ea quae
et
omnibus existentibus inve-
et fmis, quia in pertinent ad muUitudinem, et dicit « omnis
niuntur; et ideo dicit quod ab ipso est discretio, » id est distinctio, et (( omnis
omne principium » et « omnis fmis. » defmitio, uniuscujus-
» id est determinatio
Secundo, ponit ea qua^ pertinent advitam, que unumquodque enim determinatur in
;

et dicit quod ex Deo est « omnis vita » et se per hoc quod est ab aUis distinctum. Et
(( immortalitas, » quae est indeficientia vitae. non solum ista sunt a Deo, sed etiam quae-
Tertio, ponit ea quae pertinent ad sapien- cumque aUa pertinent ad esse quibus entia
tiam, et dicit quod ex Deo est « omnis sa- informantm'.

LEGTIO 11.

Deus est causa particularium entium.

Existentia omnia figurant, et ex eadem omnium
causa sunt, et intelligibiles, et intellectuales dei-
formium angelorum substantise, et animarum, et
omnis mundi naturse, et cjuocumque modo aliis
inesse, aut secundum cogitationem esse dicta. Et
quidem sanctissime et provectissimse virtutes exis-
lenles, et sicut in vestibulis supersubstantialis
Trinitatis coUocatae, ab ipsa et in ipsa, et esse et
deiformiter esse habent; et post illas subjecte et
extreme sicut ad angelos, sicut ad nos autem
supermundanse; et animae, et alia omnia existen-
tia secundum eamdem rationem et esse et bene
esse habent, et sunt et bene sunt, ex prseexistente
esse et bene esse habentia, et in ipso et existentia
et bene existentia, et ex ipso incipientia^ et in ipso
custodita, et ad ipsum terminata. Et quasdam qui-
dem dignitates essendi distribuit superioribus»
substantiis, quas et seternas vocant eloquia; esse
autem ipsum ab existentibus omnibus nequaquam
derelinquitur. Et ipsum autem esse est ex prseexis-
tente, et ipsius est esse, et non ipse est esse, et in
ipso est esse, et non ipse est in eo quod est esse,
et ipsum habet esse, et non ipse habet esse, et
ipse est essendi sevum, et principium, et mensura
ante substanliam existens, et anle id quod existit,
et ante sevum, et omnium substantificator, et
principium, et medietas, et finis. Et propter hoc ab
eloquiis qui vere prseexistit, secundum omnium
existentium intentionem multiplicatur, et erat in
ipso et est et erit, et factum est et fit et fiet, pro-

Al. : « ad diminutionem. » - Un cit. transla- tione : « melioribus. »

n04 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
prie laudatur. Ista enim omnia, ut decet Deum, sensibilium substantias et qualitates, et quidem
intelligentibus ipsum secundum omnem intentio- multas et differentes existentes, tamen ipse unus
nem supersubstantialiter esse significant, et exis- existens, et uniforme lucendo superfundens lumen,
tentium ubique causam. Etenim non lioc quidem renovat et nutrit, et custodit, et perficit, et discer-
est, hoc autem non est, neque alicubi quidem est, nit, et unit, et reflorere facit, et germinabilia esse
alicubi autem non est sed omnia est, ut omnium
; facit, et auget, et commutat, et collocat, et ex
causa, et in ipso omnia principia, omnes termina- planta prodire facit, et sursum movet, et vivificat
tiones, omnium causa totorum, compreliendens omnia, et totorum unumquodque juxta proprieta-
€t prtieliabens, et super omnia est sicut ante omnia tem suam, eodem et uno solo participat; et multo-
supersubstantialiter superexistens, propter quod rum participantium unus sol causas in seipso
et omnia de ipso et simul prsedicautur et nihil uniformiter prseaccepit multo magis in causa
;

est omnium; omnis figurse, omnis formse sine omnium et ipsius, et omnium prseexistere exis-
forma, sine pulchritudine; principia et media, et tentium exemplaria secundum unam supersub-
fines existentium incomprehensibiliter, et excel- stantialem unitionem, est concedendum quoniam
lenter in seipso prseaccipiens, et omnibus esse, et substantias producit secundum excessum a
secundum unam et superunitam causam, imma- substantia.
culate lucendo superfundens. Si enim noster sol

(( Existentia omnia eadem

figurant, et ex et aUa omnia existentia secundum eamdem
omnia causa sunt. » Postquam Dionysius rationem et esse et bene essehabent. »
osteniiit Deum universalem omnium cau- Dicit ergo primo quod ex universaU causa
sam essendi; hic ostendit quod est causa omnium, quse Deus est, sunt substantise
omnium particularium entium secundum angelorum, Deo simihum, quae sunt « in-
quod sunt in propriis naturis, et dividitur inquantum sunt immateriales,
telligibiles, »

in partes tres. In prima, ostendit proposi- et sunt intellectuales » inquantum ha-

(( ,

tum in secunda, determinat de exempla-

; bent virtutes intelhgendi se et aha, et iste
ribus, ibi Exemplaria autem esse dici-
: (( est primus gradus substantiarum quae nec
mus in Deo existentium rationes substanti- corpora sunt nec corporibus unita. Secun-
ficas, et singulariter praeexistentes. » In dus gradus est substantiarum qua^ non
tertia, epilogat quse supra dicta sunt, ibi : sunt corpora, sed corporibus unita sunt, et
« Igitur omnia existentia ipsi secundum quantum ad hoc dicit (( et animarum. »

unam omnium segregatam unitionem sunt Tertius gradus est substantiarum corpora-
attribuenda. » Circa primum tria facit. lium, et quantum ad hoc dicit (( et omnis
Primo, ostendit proprias naturas rerum mundi naturse. » In quarto gradu entium
esse a Deo; secundo, infert corollarium ex sunt accidentia, quae sunt in novem gene-
dictis, ibi : « Et propter hoc ab eloquiis qui ribus. Quintus gradus est eorum quse non
vere praeexistit secundum omnium existen- sunt in rerum natura, sed in sola cogita-
tium intentionem multiphcatur » tertio, ; tione, quae dicuntur entia rationis, ut ge-
manifestat per exemplum, ibi « Si enim : nus, species, opinio et hujusmodi, et quan-
noster sol sensibihum substantias et quah- tum ad hos duos gradus dicit quod a Deo
tates, et quidem multas et differentes exis- sunt « quocumque modo » aliqua dicantur
tentes, tamen ipse unus existens et uni- inesse ahis, sicut accidentia, « aut esse
forme lucendo superfundens lumen, reno- secundum cogitationem, » sicut entia ra-
vat, et nutrit, et custodit multo magis tionis.
in causa omnium, » etc. Circa primum duo Deinde cum dicit : <( Et quidem sanctis-
facit. Primo, ponit omnes gradus entium sima? et provectissimse virtutes existentes
a Deo esse; secundo, quod etiam ipsum ab ipsa et in ipsa, et esse et deiformi-
essecommune est a Deo, ibi « : Et quas- ter esse habent, » distinguit gradus supre-
dam quidem dignitates essendi distribuit morum entium, id est angelorum, qui in
superioribus substantiis. » Circa primum tres hierarchias* distinguuntur. Quantum
Primo, distinguit gradus entium,
tria facit. ergo ad angelos supremse hierarchiae dicit
dicens eos esse a Deo secundo, subjungit ; quod ab ipsa universali causa omnium, et
gradus supremorum entium, ibi « Et qui- : etiam in ipsa habent et esse et conformita-
dem sanctissimse et provectissimae virtutis tem ad Deum « virtutes » angelicse supremae
existentes ab ipsa et in ipsa, et esse et hierarchise, quse sunt sanctissimse » prop-
((

deiformiter esse habent » tertio, distinguit ; ter perfectam conjunctionem ad Deum, « et

gradus inferiorum entium, ibi : « Et animse provectissimae » propter altitudinem qua

^ Parm. omittit ; « hierarchias. »

 ,

OPUSCULUM VII rm
aliis siipereminent, et sunt « collocattTe » dem dignitates essendi distribuit superio-
quasi « in vestibulis supersubstantialis « ribus substantiis, » ostendit quod Deus est

divinai « Trinitatis. » Est enini scntentia causa ipsius esse communis, el circa hoc
Dionysii, ut patet in xni cap. AngeliccB duo facit. Pinmo, ostendit quod ipsum esse
hieimrcliix, quod angeli suprcma3 hierar- est omnibus commune; secundo, ostendit
chia3 ad exteriora non mittuntur, et sic in quaUter ipsum esse commune se habeat ad
abscondito altissimae divinaj contemplatio- Deum, ibi « Et ipsum autem esse est ex
:

nis constituti, somper assistere dicuntur ad
similitudinem ministrorum qui cum Rege
semper morantur, in domil)us ejus excu-
bantes. Quantum vero ad angelos secundae
hierarchiae, dicit quod virtutes angeUcse
prceexistente. » Dicit ergo primo ([uod Deus
distribuitsuperioribus subslanliis quasdam
nobiUores proprietates essendi, per quas
superiores substantia'. vocantur aeternae
quasi semper existentes secundum iUud ,

medicB hierarchiae quae praedictis virtutibus Psalmistai (Ps. xxui, 7) : Elevamini portse
subjiciuntur « subjecte, » id est inferiori ceternales.Dicuntur autem aiternae quia ,

modo, a Deo esse habent. Quantum vero ad
angelos inhmae hierarchiae, angeUcaB vir-
tutes habent esse a Deo « extreme, » id est
infimo modo. Sed extremum et infimum
dicitur in angehs per comparationem ad
superiores, sed per comparationem ad nos
quantum ad aUquid aeternitatem partici-
pant, non quia semper fuerunt, sed quia
ex quo fuerunt, nunquam desinunt esse.
Et Ucet hujusmodi dignitates essendi supe-
rioribus tantum substantiis conveniant, ta-
men hoc ipsum quod est esse ab omnibus ,

sunt supermundanae, et supcr modum re- existentibus non dereUnquitur, quia nihU
rum mundanarum Dei bonitatem partici- potest dici existens nisi habeat esse.
pant. Deinde cum dicit « Et ipsum autem esse
:

Deinde cum dicit : « Et animce et aUa est ex praeexistente » ostendit quomodo ,

omnia existentia secundum eamdem ratio- esse se habeat ad Deum, et dicit quod ipsum
nem et esse et bene esse habent, » distin- esse commune est ex primo ente quod est
guit quosdam gradus in inferioribus, sciU- Deus, et ex hoc sequitur quod esse com-
cet in animabus et in corporaUbus sulDstan- mune aUter se habeat ad Deum quam aUa
tiis, ethoc dupUciter. Primo, secundum existentia, quantum ad tria. Primo qui-
ordinem qui est inter esse et bene esse^ et dem, quantum ad hoc quod aUa existentia
hoc est quod dicit quod « animae, et omnia dependent ab esse communi, non autem
aUa existentia » infra animas « habcnt esse Deus, sed magis esse commune dependet a
et bene esse, » et denominantur « existen- Deo, et hoc estquod « ipsum
quod dicit
tia, et bene existentia, » inquantum habent esse commune est » tanquam ab
ipsius Dei,
esse et bene esse a primo ente, et inquan- ipso dependens, « et non ipse » Deus « est
tum sunt in primo ente et entia et bene esse, » id est ipsius esse communis, tan-
entia, et hoc « secundum eamdem ratio- quam ab ipso dependcns. Secundo, quan-
nem » secundum quam dictum est de ' tum ad hoc quod omnia existentia conti-
angeUs. Secundo, ostendit gradum in istis nentur sub ipso esse communi, non autem
quantum ad progressum essendi hujus- ; Deus, sed magis esse commune continetur
modi enim incipiunt esse ex ipso primo sub ejus virtute, quia virtus divina plus
ente, sicut ex primo principio, et in ipso extenditur quam ipsum esse creatum, et
primo ente custodiuntur, id est conservan -
hoc est quod dicit quod « esse » commune
tur, sicutinprimo principio, quod estcausa « est in ipso » Deo sicut contentum in con-
non solum faciens sed et conservans in tinente, non » e converso « ipse » Deus
« et
esse, et ad ipsum primum ens terminantur « est in eo quod est esse. » Tertio, quantum

omnia sicut ad uUimum fmem. Ilujusmodi ad hoc quod omnia aUa existentia partici-
autem gradus attribuuntur substantiis in- pant eo quod est esse, non autem Deus,
ferioribus, inquantum sunt mutationi sub- sed magis ipsum esse creatum est qua?dam
jectae, per quam esse incipiunt, et melio- participatio Dei et simiUtudo ipsius, et hoc
rantur secundum processum de esse in bene est quod dicit quod « esse » commune « ha-
esse. bet ipsum, » sciUcet Deum, ut participans
Deinde cum dicit : « Et quasdam qui- simiUtudinem ejus, « non » autem « ipse »

^ Parm. : « dicuntur liiec.

 »

S06 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

Deus « habet esse, » quasi participans ipso sine figura, quia non liabet esse ad modum
esse. Et ex hoc patet quod ipse Deus est rerum figuraturum, et eadem ratione est
ipsius esse creati apvum, et duratio ejus, omnis pulchritudinis , et tamen sine pul-
hoc est durationis ratio et est etiam prin- , chritudine, inquantum sciUcet ipse in se-
cipium ejus et mensura, ita tamen quod ipso incomprehensibiUter et exceUenter
ipse est existens ante substantiam omnem pra^accepit principia media et fmes, non ,

et ante omne ens et ante omne aevum, et secundum aUquam compositionem sed ex ,

non solum est ante duratione vel ordine, hoc quod ipse secundum unitatem unam
sed etiam causalitate, quia est « omnium omnibus esse infundit superlucendo eis ,

substantificator, » sicut causa subsistendi absque sui maculatione non enim est alte- ;

omnibus est « principium » essendi omni- rans aUeratum, sicut in corporibus accidit.
bus, « et medietas, » secundum quod dura- Deinde cum dicit « Si enim noster sol :

tio et processus omnium est ab eo, et est sensibiUum substantias et quaUtates et ,

etiam u finis » in quem omnia tendunt. quidem muUas et differentes, tamen ipse
Deinde cum dicit « Propter hoc ab elo-
: unusexistens ... renovat, etnutrit, et custo-
quiis qui vere praeexistit, secundum om- dit, et perficit ... multo magis in causa om-
nium existentium intentionem multiplica- nium, et ipsius, et omnium praeexistere
tur, » infert conclusionem ex dictis, et dicit existentium exemplaria secundum unam
quod propter hoc quod Deus est principium supersubstantialem unitionem est conce-
omnibus, in sacra Scriptura ipse Deus qui dendum » manifestat quod dixerat per
,

vere praeexistit omnibus, multiphciter lau-
datur secimdum omnem rationem existen-
tium. Dicitur enim de eo quod erat, et est, et
Apoc, i, per quod intelhgitur
futiirus est,
a quod factum est, » id est
exemplum sensibile, et dicit quod noster
sensibilis sol unus existens, et uniformiter
lumen infundendo omnibus, omnia sensi-
bUia, et quantum ad substantias, et quan-
praeteritum , et tum ad quaUtates, renovat, » quibusdam <(

quod fit *, » id
((
quod « fiet,
est prsesens, et corruptis aUa de novo generando, sicut in
id est futurum. Quod quidem non est in- plantis et in vitibus ex gelu percussis appa-
telhgendum quasi esse divinum subjaceat ret, « et nutrit » omnia viventia, « et custo-
tempori, sed per hoc significatur his qui dit, » id est conservat universaUter omnia

possunt intelUgere divina, ut decet secun- tam viventia quam non viventia, « et per-
dum Deum, quod omne esse secundum ficit, » id est ad vitam et debitam perfectio-
quamcumque rationem essendi, substan- nem adducit, « et discernit, » id est distin-
tiaUter existit in eo qui omnium existen- guit sensibiUum diversitatem, « et unit, »
tium est causa. Non enim esse suum est ex muUis unum constituendo , et plantas
fmitum per aliquam naturam determina- hieme per frigus exsiccatas « reflorere fa-
tam ad genus vel speciem ut possit dici ,
cit, etiam infra tecta conclusas, et facit
»

quod est hoc et non est illud, ut sunt deter- eas germinare, et ejus virtute generantur ^
minatae etiam substantiae spirituales, neque planta? ^
et animalia, « etcommutat ea »
etiam per locum, ut possit dici quod est hic quae commutantur in rerum natura, « et
et non est ibi, sicut accidit in corporibus, coUocat, » id est lh'miter esse et convales-
sed ipse quasi « omnium causa » est, id est, cere facit unumquodque in suo loco, vel
omne esse in se praehabet , et in ipso com- etiam in suis principiis iterum ex planta
;
((

prehenduntur praehabentur principia om-

et facit prodire » fructus et semina et alias
nium entium et fmes, non tamen eodem plantas, « et sursum movet » aUmentum a
modo sicut in ipsis rebus, sed ipse est su- radice plantarum ad summitates ipsarum,
per omnia, sicut ante omnia supereminen- « et vivificat omnia » qua^ vivunt, et unum-

ter existens. Et quia in ipso quodammodo quodque omnium naturaUum corporum se-
sunt omnia, quasi in se omnia comprehen- cundum suam proprietatem participat vir-
dente, simul de ipso omnia pra^dicantur, et tutem unius et ejusdem soUs. Ex quo patet
simul ab ipso omnia removentur, quia nihil quod unus (( » et idem sol in seipso » cau-
((

est omnium, sed super omnia, sicut dicitur saUter « praecepit uniformiter, » id est se-
quod ipse est omnis figurse, inquantum cundum suam virtutem, ea quae a diversis
omnes in ipso praeexistunt , et tamen est participantur. Non enim effectus participa-

Parm. sit. l^arni ierminant. » — ' Parm. addit : « viles. »

 OPTJSCULUM Vfl .S07

rent causam nisi cansa in se praphaboret pra^existant exemplares rationes omnium

causaliter ea qua* sunt efTecUuun. Eadem entlum secMmdnm unitatem supersul)stan-
autem est proportio causte particularis ad tialem, qua' scilicet omnium substantiarum
suos particulares effectus et causa^ univer- unitates excedit. Sic enim omnia praeexis-
salis ad suos, quinimo plus influit causa tunt in Deo, sicut ipse omnium est produc-
universalis ad suos efTectus, quam causa tivus, producit autem omnes substantias
particularis, Si igitur in sole secundum secundum virtutem qua excedit substan-
unam ejus virtutem pra^existunt uniformi- tias omnes. Unde sequitur quod omnia in
ter omnes ejus effectus, multo magis in Deo pra^existant secundum virtutem sub-
Deo, qui est causa et ipsius solis et om- stantialiter unam.
nium existentium, concedendum est quod

LECTIO IIL

De exemplaribus rerum.

Exemplaria aulem esse dicimus in Deo existen- autem eodem modo continot secundum super-
tium rationes substantificas, et singnlariter prse- simplificatam ipsius infinitatem, et ab omnibus
existens, quas theologia praedefinitiones vocat, et singulariter participatur quemadmodum et vox
;

divinas et bonas volunlates, existentium pra'de-
terminativas et effectivas, secundum quas sub-
stantialis essentia omnia prgedefinivit et produxit-
Si aulem philosophus Clemens probat et ad
aliquid exemplaria dici in existentibus principa-
liora, procedit quidem non per propria et perfecta
et simplicia nomina sermo ille. Concedentibus
autem et Loc recte dici, memoranda est theologia
dicens quod non demonstrabo tibi illa ut eas post
illa, sed ut per islorum proportionalem cognitio-
nem ad omnium causam, sicut possumus, sursum
agamur. Igilur omnia existenlia ipsi secundum
unarn omnium segregatam unilionem sunt attri-
buenda, quoniam ab essentia substantificse pro-
cessionis et bonitatis incipiens, et per omnia
vadens, et omnia ex ipsa essentia implens, et in
omnibus exisfenlibus exuUans, omnia quidem in
seipsa praehabet secundum unum simplicitatis
excessum, omnem duplicitatem refulans, omnia
una existens et eadem a mullis audicnlibus sicut
una participatur. Omnium igitur existentium est
principium et finis qui prteexistit. Principium qui-
, dem sicut causa, finis autem sicut cujus gratia, et
terminus omnium, et infinitas omnis infinitatis%
et finis excedenter sicut oppositorum. In uno
enim, sicut multoties dictum est, exislentia omnia;
et prfehabet, et subsistere facit^, praesens omnis et
ubique, et secundum unum et idem, et secundum
idem omne, et ad omnia procedens, et manens in
seipso et stans, et motus, et neque stans neque
motus, neque principium habens aut medium aut
finem, neque in aliquo existentium exislens; et
neque totaliter ipsi convenit aliquid seternaliter
exislenlium, aut temporaliter subsistentium; sed a
tempore et sevo, et liis quas sunt in sevo, et his
quoe sunt in tempore omnibus segregatur. Propter
quod et ipsum ^evum, et existentia", et mensurse
existentium, et mensurata per ipsum et ab ipso.

« Exemplaria autem esse dicimus in Deo posset esse causa pkmum secundum pro-
existentium rationes substantificas et sin- , pria in quibus difTerunt , sed sokim secim-
gulariter prseexistentes. » Postquam Dio- dum id quod est omnibus commune, po-
nysius ostendit Deum esse causam omnium suerunt quasdam secundas causas, per
entium secundum proprias naturas, hic de- quas res ad proprias naturas determinan-
terminat de exemplaribus rerum secundum tur, et qua?communiter esse a Deo reci-
qua^ quaecumque res in propriis naturis rerum vo-
piunt, et has causas exerhplaria
productge ^
esse videntur, et circa hoc dua cabant, sicut exemplar hominis dicebant
facit.Primo, enim ostendit quse sunt re- quemdam hominem separatum, qui esset
rum exemplaria secundo excludit erro-
; , causa humanitatis omnibus singularibus
rem, ibi « Si autem philosophus Clemens
: hominibus, et similiter de ahis. Sed Diony-
probat et ad aUquid exemplaria dici in exis- sius sicut dixerat Deum esse causam totius
tentibus principahora, procedit quidem non esse communis, ita dixerat eum esse cau-
per propria et perfecta et simpUcia nomina sam proprietatis uniuscujusque; unde con-
sermo ille. » sequebatur quod in ipso Deo essent om-
Circa primum considerandum est quod nium entium exemplaria. Quod quidem hoc
platonici ponentes Deum esse totius esse modo inteUigi oportet. Deus enim etsi sit
causam, quia credebant quod idem non in essentia sua unus , tamen intelhgendo

<
Al. : « finalilatis. » — * Al. : « praeexistere facit. » — '
Pavm. ; « producUvae,
 ,,

508 COMMRNTARTA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS,

siiam unitatem et virtutem cognoscit quid- hoc quod in impleatur quod divina sa-
eis
quid in eo virtualiter existit. Sic igitur pientia ordinavit. Unde non sunt proprie
cognoscit ex ipso posse procedere res di- rerum exemplaria qugecumque rerum prin-
versas. Hujusmodi igitur quae cognoscit ex cipalia; similiter etiam non sunt perfecta
se posse prodire rationes intellectae di-
,
^
exemplaria, cum et ipsa aliis exemplaribus
cuntur. Non autem omnes hujusmodi ra- indigeant; non sunt etiam simplicia, quia
tionBs exemplaria dici possunt. Exemplar sunt simul exemplaria et exemplata. Sed
enim ad cujus imitationem fit aliud.
est si et hoc concedatur quod hoc recte dici
Non autem omnia, quse scit Deus ex ipso possit quod superiora sunt inferiorum
posse prodire, vult in rerum natura pro- exemplaria inquantum inferiora imitantur
^"

ducere. Illae igitur solce rationes intellect» secundum quod possunt superiora, tamen
a Deo exemplaria dici possunt ad quarum
"^

commemoranda est sacrae Scripturse sen-

imitationem vult res in esse producere si- , tentia ,
quae dicit : Non monstrabo tibi illa,
cut producit artifex ^ artiflciata ad imitatio- scilicet superiora entia, ut eas post illa, sed
nem formarum quas mente concepit,
artis ut cognoscendo ista secundum nostram
quffi etiam artificialium exemplaria dici proportionem elevemur prout possumus
possunt. Hoc est ergo quod dicit quod ad cognoscendum omnium causam. Sic
(( exemplaria dicimus esse » non res ali- ergo concedi potest quod sunt exemplaria,
quas extra Deum, sed in ipso intellectu non quidem ut eis fmaliter conformemur,
divino quasdam existentium a rationes » sed ut per eorum considerationem tenda-
intellectas, quse sunt substantiarum facti- mus in Deum, cui conformari debemus.
vse, et praeexistunt in Deo « singulariter, » Sumitur autem sententia illa sacrae Scrip-
id est unite, et non secundum aliquam di- turae ex hoc quod dicitur Deuter., iv, i9 :

versitatem et hujusmodi rationes sancta

; Kle forte (inquit) oculis elevatis ad coelum,
Scriptura vocat « praBdefmitiones » sive , videas solem et lunam et omnia astra cceli,
pr^destinationes secundum ihud Rom.,
, et errore deceptus adores ea.
vni, 30 Quos prdedestinavit, hos et voca-
: Deinde cum dicit « Igitur omnia exis-
:

vit; et vocat etiam eas « divinas et bonas tentia ipsi secundum unam omnium se-
voluntates, » secundum illud Psal. cx, 2 : gregatam unitionem sunt attribuenda, »
Magna opera Domini, exquisita in omnes epilogat quae supra dicta sunt, ostendens
voluntates ejus. Qu» quidem prsedefmitio- quomodo Deus habet universalem habitu-
nes et voluntates sunt distinctiv» entium clinem ad omnia. Concludit ergo primo ex
et effectivae ipsorum, quia hujusmodi ra- praemissis quod omnia sunt ei attribuenda,
tiones « supersubstantialis Dei essentia non quidem secundum aliquam composi-
pra^determinavit omnia et produxit. » tionem, sed secundum aliquam simplicem
Deinde cum dicit « Si autem philoso-: unitatem. Et hoc ideo quia ipse Deus incipit
phus Clemens probat, et ad aliquid exem- suam perfectionem aliis communicare ab
plaria dici in existentibus principaliora, ipsa processione essendi per quam res ,

procedit quidem non per priora et perfecta substantificantur et ab ipsa processione

,

et simplicia nomina sermo ille, » excludit bonitatis haec enim inveniuntur primo
;

contrarium errorem ponentium exemplaria inter ea quae a Deo procedunt in creaturas,

rerum esse qua^dam suprema entia sepa- esse et bonum posteriora enim his sunt
;

rata, et imponit hunc errorem quidam vita et sapientia, et hujusmodi processio

Clementi philosopho, et dicit quod si ille esse et bonitatis vaditper omnia entia, quia
philosophus approbat quod quantum ad omnia sunt entia et bona, non omnia sunt
aliquid ea quae sunt principaliora in exis- viventia vel sapientia, et sic omnia implen-
tentibus, dicuntur inferiorum excmplaria tur ex participatione ipsius esse, et sic in
non procedit nomina propria
ojus ratio per omnibus existentibus existit per quamdam
Exemplar enim est
et perfecta et simplicia. existentiam. Quia igitur sicomnibus esse
secundum quod fit aliud, ut sic exemplar largitur divina essentia, omnia in seipsa
imitetur. Res autem non sunt factse ad hoc praehabet, non quidem secundum aliquam
ut imitentur ahqua superiora entia, sed ad compositionem, sed secundum simphcissi-

Parm. « res »
^ : — ^ Parm. : « intellectuales in superiorum exemplaria.
Deo. » — Al. addilur
^ « artificio. » — * Al. : « quod

mam unitatem, omnem
tans. Sic igitur prima universalis habitudo
est quod essentia divina oninia in seipsa
prajhabet. Secunda est quod onmia in esse
continet et conservat secundum simplicem
sui inlinitam unitatem. Tertia universaUs
habitudo est quod singularis et una existens
participatur ab omnibus, sicut et vox una
et eadem existens participatur a multis
audientibus est enim vox una secundum
; sicut inveniuntur in rel)us creatis et sicut
principium, multiplex V6i'0 secundum dif-
fusionem. Ex his autem concUidit quartam
universalem habitudinem,
divina essentia est « principium omnium
existentium et fmis, » non quidem quod
per essentiam generetur, sicut sanitas ge-
neratur per medicinam, sed sicut qui
praiexistentibus praeexistit. « Principium
quidem » est omnium « sicut causa » fac-
tiva rerum « (inis vero sicut cujus gratia »
; existens de numero existentium creatorum.
fumt omnia, et ipse est etiam « terminus
omnium cujusUbet enim motus termi-
; )>
natio est ad divinam essentiam, et ab ipsius
infmitate derivatur « omnis infmitas » et
omnis « fmis, » sicut a causa excedente,
qu3e producit opposita, quia neutri appro-
priatur tanquam ad unum eorum Umitata.
Ratio quare potest esse omnium causa, est
ista, quia omnia existentia praeUabet in sui
unitate, et quia ex eo quod Uabet unum-
quodque et causat aUquid ad simiUtudinem
sui sequitur quod iUe qui in se Uabet
omnia, subsistere facit omnia, praesens
omnibus rebus et ubique, non secundum
diversas sui partes, sed secunuum unum et
idem, et secundum idem est omnia, in-
Sed de istis quidem in aliis opportuniiis dictum
sit, nunc autem laudanda est nobis vila aiterna,
ex qua est per se vita et omnis vita et a qua ad
omnia quocumque modo vita participantia vivere
juxta proprietalem uniuscujusque disseminatur.
Et quidem immorlalium angelorum vita et immor-
talitas et ipsum non destructivum angelici sempi-
terni motus, ex ipsa et propter ipsam et sunt et
subsistunt; propter quod et viventes semper et
^ Tn cit. Iranslat. : v;<
ponendum sic : « aivum
OPIISCULUM VII 50d
pluralitatem refu- quantum in sua simpUci essenUa omnia
virtuaUter pra^existunt, et simiUter secun-
dum idem procedit ad omnia causative, et
tamen manet in seipso inmmtabiUs existens
in causando, « et slans » est inquantum
non mutatur, « et motus » inquantum dif-
fundit ad aUa sui simiUtudinem. Et omnia
ista quai de Deo ariirmamus, possunt etiam
,
ab eo negari, quia non ita conveniunt ei
inteUiguntur a nobis et signiiicantur. Unde,
licet bene dictum sit quod sit principium
sciUcet quod omnium et linis tamen neque Uabet prin-
,
cipium neque medium nequeUnem. EtUcet
dictum sit quod est pra?sens onmibus et
ubique, tamen non est in aUquo existen-
tium eo modo quo unum creatum dicitur
esse in aUo. Et licet dictum sit quod ipse
est omne existens, non tamen est aUquid
Et universaUter non convenit ei aUquid de
numero creatorum, vel « existentium a3ter-
naUter, » id est supra tempus vel etiam
« subsistentium temporaUter, » sed separa-
tur per quamdam emmentiam et « a tem-
pore, » quod mensurat motum et mutabiUa,
et ab « sevo, » quod mensurat ipsum esse
et ea quae existunt immutabiUter, et etiam
separatur ab Uis quae sunt in a3vo et tem-
((
pore » per eminentiam quamdam. Et ideo
ipsum aevum et ea quae sunt et quaecumque
aUae mensurae entium et ea quw Uujusmodi
mensuris mensurantur, suut per ipsum, »
((
quia simiUtudinem ejus Uabent sicut primi
exemplaris « et ab ipso » sicut a primo
activo principio.
CAPUT SEXTUM
DE VITA.
LECTIO L
immortales dicuntur et non immortales rursus,
quoniam non a seipsis babent immortales esse et
aeternaliter vivere, sed ex vivifica et omnis vitse
eifectiva et contentiva causa Et sicut in existente
dicebamus, quod et ipsius quod est per se esse,
est causa \ ita et bic rursus, quod et ipsius per se
vitse semper vivens * divina vita est vivificata et
substanliticativa, et omnis vila et vivificativus mo-
tus est ex vita quae est super omnem vitam et
sevum. » Forte utrnmque ap- tano. Ibid. supervivens.
et causa, » ut in Commen-
540 COMMENTARIA
omne principium omnis vitsp.
non destructibile habent et animalia omnia et
planlse secundum ultimam resonantiam vitse lia-
bent vivere, Qua destrucla, secundum eloquium,
deficit omnis vita et ad quam et ea quaiinliimitate
ad participandum ipsa defecerunt, rursus conversa
rursus animalia fiunt. Et dat quidem prius per se
vitse esse vitam et omni .vitse et particulari esse
IN LIB. DE 01VIN1S NOMINIBUS.
Ex ipsa et anim-cB proprie unamquamque quod esse naturaliterhabet,
Et supercoelestibus quidem vitis immaterialem et
deiformem, et invariabilem immortalitatem, et
fortem, et indec^.linabilem motum sempiternum,
superextenta propter abundantiam bonitatis et ad
dsemonum vitam; neque enim ista esse ab alia
causa, sed ex ipsa et esse vitam et permanentiam
habet.

« Sed de istis quidem in aliis opportunius ficant. » Circa primum tria facit. Primo,
dictum est, nunc autem laudanda est nobis manifestat causalitatem Dei respectu su-
vita aeterna. » Postquam Dionysius deter- premai vitae, quae est angelorum; secundo,
minavit de existente hic determinat de , respectu vitae communis, ibi « Et sicut in :

vita*, quia processio vitse est minus com- existente dicebamus ..., ita et hic rursus ; »

munis quam processio ipsius esse, et circa tertio quantum ad vitam infmiam ibi
, , :

lioc duo facit. Primo, proponit quomodo « Ex ipsa et anima^ non destructibile ha-
nomine vitae ostenditur in Deo causalitas bent. »

omnis vitae secundo manifestat divinee

; ,
vitae causalitatem, ibi « Et quidem immor- :
talium angelorum vita et immortalitas et
ipsum non destructivum angelici sempi-
terni motus, ex ipsa et propter ipsam et
sunt et subsistunt. »
Dicit ergo primo quod de his quae perti-
nent ad ens, dictum est difTusius et diligen-
fecit enim multos libros
tius in aliis libris ; dicuntur viventia. Et quia operatio rei con-
quos non habemus. Sed nunc laudandus
est Deus per hoc' quod dicitur « vita
seterna, » secimdum illud
Hic est verus Deiis et vita setema, sicut
« ex qua est ipsa per se vita, » id est ipsa
vita communis, « et omnis vita » particula-
ris et ab ipsa divina vita
id est distribuitur, « vivere
« quocumque modo
participant vitam
cundum proprietatem uniuscujusque
quasi diceret quod Deus dicitur vita «terna
inquantum causa communis et particu-
est
laris vitffi et omnium
viventium.
Deinde cum dicit
« Et quidem immor-
: est operationis angelorum in perpetuum
talium angelorum vita et immortalitas et
ipsum non destructivum angelici sempi-
terni motus ex ipsa et propter ipsam et
sunt et subsistunt, » manifestat causalita-
tem divina^ vita3, et circa hoc tria facit.
Primo, manifestat universalem causalitatem
Dei respectu vitae secundo, ostendit cau-
; est immortale quod non indiget aliquo ex-
salitatem ejus respectu cujusHbet proprie-
tatis vivendi, ibi « Et dat quidem prius
: bet semper vivere ex seipso, et sic solus
per se vitae esse vitam; » tertio, ostendit
Circa primum considerandum est quod
illaproprie dicuntur viventia in corporali-
bus qua^ habent motum ex seipsis, non ab
aliquo extrinseco mota, sicut animalia et
plantae. Et quia quaehbet operatio quodam-
modo motus, quaecumque habent ope-
est
rationem ex seipsis, non ab aliis exterio-
ribus acta vel mota ad agendum, haec'
sequitur existentiam^ ejus, in nomine vitae
duo intelliguntur, scilicet ipsum esse vi-
1 Joan., ult., :20 : ventis, ut tale sitquod ei competat per se
operari, et propter hoc quod operatio vel
motus viventis inest ei per seipsum. Quan-
tum ergo ad primum horum dicit quod ex
« disseminatur, » ipsa divina vita sicut ex primo activo prin-
» ad omnia quge cipio et propter ipsam sicut propter fmem,
se- non sohnii esse, sed et consistere habetvita
;
» et immortalitas angelorum immortaliter
viventium. Quantum vero ad secundum
dicit quod existentia vitae est ipsa incorrup-
tibilitas « sempiterni motus angelici, » id
durantis. Et quia semper vivere et operari
possunt, possunt dici immortales, sed hoc
ipsum quod sunt immortales et in perpe-
tuum vivunt, non habent a seipsis, sed a
prima causa, quae est effectiva et conserva-
tiva omnis vitae. IHud autem proprie et vere
trinseco ad id quod semper vivat, sed ha-
Deus dicitur immortalis secundum illud I ,

qualis sit comparatio cujuslibet vitae ad Timoth., I, 17 : Recji saeculorum immortali

primam vitam, ibi « Et sive intellectualem
: et invisibili, soli Deo honor et gloria.
dicas, sive rationalem, sive sensibilem et Deinde cum dicit : « Et sicut in existente
augmentativam ex ipsa vivunt et vivi-
, dicebamus ..., ita et hic rursus, » manifes-

Al. postquam Dionysius determinat de vita, » etc. — * Parm. : « hic. »— ' Al. : « essentiam. »
 OPUSCULUM VII, Mi
tat divinam respectu
causalitatem vita? quantum ad proprietates vivendi qua^ sunt
communis, et quod, sicut dictum est
dicit in suprcmis viventibus, sciUcet angelis^
supra, quod ipsum ens primum est daemonibus secundo, quantum ad proprie-
;

« aevum, » id est mensura « et causa ejus tates vivendi qua' sunt in hominibus, ibi :

quod est per se esse, » id est ipsius esse ((Dans autem et viris sicut commixtis con-
communis, ita hic dicendum est quod di- tin^cntem ad angelornm formam vitam » ;

vina vila, quoe est supereminenter vivens, tertio, quantnm ad proprictates vivendi quae
est causa factiva et conservativa «ipsius per sunt in infimis viventibus, sciUcet animaU-
se vitcfi, » id est vitie communis, et per bus et plantis, ibi « Ex ipsa vivificantur et
:

consequens omnis vita particularis et om- confiorent et animaUaomnia (;t planta^. »

nis motus vitalis ct omne principium cu- crgo primo quod Deus non solum
Dicit
juscumque vita^ procedit a vita divina, qua? dat vitae communi quod sit vita, sed etiam
est super omnem mentem. cuiUbet particulari vitae dat quod sit proprie
Deinde cum dicit : « Ex ipsa et anima^ iUud quod competit ei secundum naturam,
non destructibile hal)ent, » manifestat di- sicut « supercoelestibus vitis » angelorum,
vinam causaUtatem respectu vit« inferioris, quantum quidem ad esse viventium dat
et dicit quod ex vita divina habent incor- immortalem vitam primo, quidem im- ;
((

ruptibiUter vivere etiam animse humange,

^
materialem, » quia non habent vitam ad-
et ex vita divina sunt et omnia animaha junctam materiae secundo, vitam deifor-
; ((

quae vivunt vita sensitiva, et omnes plantai, mem, » quia ex hoc ipso conformantur
quse habent vitam secundum ultimam<( divinae vitae, quod absque materia vivunt;
resonantiam, » id est secundum extremam tertio, sequitur quod habeant vitam « inva-
et infimam participationem vita^, quia vita riabilem, » quia subjectum variationis et
ultra plantas non procedit. Destructa autem motus est materia. Quantum etiam ad ope-
vita participata in creaturis, destruitur om- rationem vitae ponit tria contraria his quae
nis vita , secundum doctrinam sacrse Scrip- sunt in nobis. In nobis enim operatio intel-
turae, ubi dicitur Psalm. cui, 29 : Aiiferes lectuaUs primo quidem infirma est ad com-
spbntum eorum, pulverem
et deficient, et in prehensionem veritatis, et contra hoc dicit
suum revertentur. Sed inquantum ea qua^ quod habent « motum, » id est operationem
per infirmitatem naturae deficiunt a par- inteUectualem, fortem. » Secundo, opera-
((

ticipatione vitae iterato convertuntur ad

,
tio inteUectuaUs in nobis potest perverti in
vitam, iterum fumt animalia, vel quahter- falsam opinionem, et contra hoc dicit quod
cumque viventia, ut patet in plantis et habent motum (( indecUnabilem. » Tertio,
animaUbus ex putrefactione generatis, et operatio inteUectuaUs in nobis non potest
propter hoc ibid., 30, subditur Emitte : esse continua, quia nonpossumus semper et
spiritum tuum et creabuntur, et renovabis continue meditari, et contra hoc dicit quod
faciem terrae. habent (( motum
sempiternum. » Et quia
Deinde cum dicit « Et dat quidem prius
: ipsae proprietates manifeste apparent in an-
per se vitae esse vitam, » manifestat causa- geUs beatis, ne aUquis a causalitate divinae
Utatem divinae vitae quantum ad proprie- vitae veUt excludere daemonum vitam, sub-
tates cujuslibet vitae, et hoc propter quos- jungit quod vita divina superextenditur
dam qui dicebant quod Deus est communis per modum influentiae et causaUtatis, et
causa vitae, tamen particulares proprietates abundantia suae bonitatis etiam ad daemo-
vivendi sunt ex causis propriis, per quas num vitam, quae non posset ab aUa causa
effectus causae communis determinatur ad conservari nisi a divina vita, ex qua habet
proprias species, et circa hoc tria facit. quod sit vita, et permaneat conservata in
Primo, ostendit causaUtatem divinae vitae esse.

^ Al. : « corruptibUiter. * Parm. : « in dae- monibus. »

512 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

LECTIO IL

Causalitas quantum ad proprietates humande vitse.

Dans autem et viris sicut commixtis contingen- causam et hoc est dicendum ipsi prseter naturam
,

tem ad angelorum formam vitam, et superemana- dicere. Ipsi enim nihil est contrarium, ex ipsa
tionem bonitatis et recedentes nos ad seipsam
^ vivificanlur et circumflorent et animalia omnia
, ,

convertens et revocans. Et quod quidem est divi-
nius, quod totos nos, dico, animas et conjuga cor-
pora, ad perfectam vitam et immortalitatem se
promittit translaturam Rem quidem antiquitati
aequaliter prseter naturam apparentem milii au-
tem et tibi, et veritati, et
ram apparentem. Super naturam autem secundum
nos dico vitam, non omnipotentem divinse
Ipsi enim sicut omnium existenti vitarum naturse,
et maximse divinorum, nulla vita pra3ter naturam
aut super naturam. Quare de hoc stultitiae Simonis
et plantae; et sive intellectualem dicas, sive ratio-
nalem, sive sensibilem et augmentativam, sive
qualemcumque vitam, aut vitse principium, aut
vitse substantiam, ex ipsa et vivunt et vivificant,
; quse est super omnem vilam, et in ipsa secundum
divinam, et super natu- causam uniformiter prseextiterunt. Etenim super-
vivens et princeps vitse vita, et omnis vitte causa^,
vitse. et vitae generativa, et adimpletiva, et discretiva ',
et divisiva vitse, et ex omni vita est laudanda
secundum multam fecunditatem omnium vitarum,
sicut largissima et omnis vitse contemplativse
,

contradicentia verba longe a divino cboro et tua comprehensa, et laudata, et sicut non indigens,
sancta anima expellantur. Latuit enim ipsum (sicut magis autem superplena"*, per se vivens, et sicut
arbitror) et inistis sapientem putatum esse non super omnem vitam vivificans et supervivens, aut
oportere, bene scientem uti manifesta sensus ra- quomodo aliquis vitam superviventem ^ et inefifa-
tione, compugnante contra omnium occultam bilem humane laudet.

Dans aiitem et viris siciit commixtis

(( est animas et corpora eadem quae nunc sunt
contingentem ad angelorum formam vi- animabus nostris conjuncta, ad vitam ((

tam. » Hic manifestat Dionysius divinam perfectam, » id est beatam et immortalem,

causalitatem quantum ad proprietates hu- et hoc dicit esse divinius, quia est magis
manse vitse; et primo, quantum ad vitam diviure virtutis indicium. Et haec quidem
naturae; secundo, quantum ad vitam gra- res antiquis communiter praeter naturam
tiae, cum dicit « Et superemanatione boni-
:
apparebat quod scihcet corpora mortua
tatis, et recedentes nos ad seipsam conver- resurgerent, « sed mihi et tibi, » id est

tens; » tertio, quantum ad vitam gloria^, fidelibus omnibus, secundum veritatem fi-
quse erit in resurgentibus, ibi « Et, quod : dei apparet quiddam « divinum et supra na-
quidem est divinius, quod totos nos ... ad turam, » scilicet quae a nobis cognoscitur
perfectam vitam et immortalitatem se pro- in islis rebus particularibus, non autem
mittit translaturam. » Yita autem naturalis supra naturam omnipotentem divinae vitae,
in hominibus, in aUquo est conformis vita3 quia divin* vitae', quae est naturale princi-
angeUcae, prout est intellectuahs, et in ah- pium omnium vitarum et maxime vita-
quo ab ea dilfert, inquantum est vita con- rum^ divinarum, quarum est immediatum
juncta materia?; et ideo dicit quod divina principium, nulla vita est praeter naturam,
vita dat hominibus, quasi commixtis ex vel supra naturam^ quia ejus virtuti sub-
natura spirituaU et corporali, vitam ad si- est dare vitam quibus voluerit. Unde stul-
militudinem angelorum, non perfecte, sed tissima verba Simonis, quae resurrectioni
prout convenit^. Deinde quantum ad vitam contradicunt, longe repellenda sunt a divina
gratirfi dicit quod divina vita per supere- Ecclesia, <( et a tua sancta anima, » ne sci-
manationem sua; bonitatis etiam recedentes licet eis aliquo modo acquiescas. Cum enim
nos ab ea per peccatum, convertit et revo- ipse reputaretur esse sapiens in istis rebus
cat ad seipsam, secundum ilhid Thren.^ v, sensibilibus et naturalibus, tamen latuit
21 Converte nos, Domine, ad te, et comer-
: ipsum, quia non oportet eum
qui habet
temur. Quantum vero ad vitam gloriae re- scientiam horum sensibilium qua; apparent,
surgentium subjungit quod divina vita uti ratione qua? sumitur ex apparentibus
promittit quod tr^nsferet « nos totos, » id secundum sensum, ad impugnandum uni-
^ In cit. translatione : « benignitatis. » — ^ Ibid. : ^ Parm. omittit : « quia divinae vitse. » — ^ Parm.
« et omnis est causa. » — ^ Ibid. omittitur : « et omittit : « et maxime vitarum. » — ""
Parm. omit-
discretiva. » — * Ibid. additur : « vita. » — « ibi^. : tit : « vel supra naturam. »
« superunientem. » — ^ Parm. addit : « ei. » —
 OPUSCULUM VII. 513

versalem causam omnium qua? propter sui tionem, sed uniformiter secundum unita-
excellentiam est occulta, quia universalis tem vitae divina*, et simphcitatem.
causa3 virtus non potest compreliendi aut Secundo, ibi « Etenim super vivens et
:

mensurari per ea qua^. in sensibus appa- princeps vitai vita, » manifestat praidictas
rent. Et dicendum est Simoni quod cum duas habitudines, et dicit ad manifestan-
dicitur aliquid esse contra naturam, hoc dam primam habitudinem quod divina
intelligitm^ scilicet contra mani-
quod sit vita, quae est super omnem vitam, et quae
festissimam sensus rationem. Sed ipsi oc- omni vitaa principatur,causa omnis
est «
cultai et universali causae omnium nihil po- vitai, )) quantum ad primamoriginem, vitae

test esse contrarium, quia omnia qua^cum- et est « generativa vita, » quia hoc ipsum
que sunt, ab ipsa derivantur. quod unum vivens ex alio vivente generari
Deinde cum dicit : « Ex ipsa vivificantur potest, ex divina vita est, et est « adimple-
et circumflorent et animaha omnia et tiva vitae, » quia quod vivens ex imperfecto
plantae, » ostendit causahtatem divinai vi- ad perfectum adducitur ex divina vita est,
tae respectu inferiorum viventium, scihcet et est « divisiva vitce, quia diversitates
))

animahum et plantarum, et dicit quod ex viventium ex virtute divinae vitae proce-

divina vita « et animaha omnia, et » etiam dunt.
« plantse viviflcantur » interius, et exterius Ad manifestandam autem secundam ha-
« circumflorent. )> Quidquid enim exterius bitudinem, schicet quod omnis vita in ipso
in eis apparet ad decorem vitai pertinens, existat, subjungit quod divina vita laudatur
totum ex divina vita derivatur. ex omni vita propter ejus fecunditatem
Deinde cum dicit : « Et sive intehectua- qua producit omnes vitas. Et hoc quidem
lem dicas, sive rationalem, sive sensibilem competit divinae vitae inquantum est « lar-
et augmentativam ex ipsa et vivunt et vi-
. .
.
, gissima, quasi non coarctata ad ahquam
))

viflcant, » ostendithabitudinem divinae vitae speciem vitae, sed habens amphtudinem

ad omnes vitas, et primo ponit duas habi- comprehensivam omnis vitae et exinde est ;

tudines divinae vitae ad omnes vitas, quarum quod comprehenditur et laudatur ex con-
prima est quodDeus estomnis vitae causa, et templatione omnis vitae.
est hoc quod dicit quod « sive tu dicas intel- Tertio, ibi « Et sicut non indigens, magis
:

lectualem » vitam, sicut est in angehs, sive autem superplena, per se vivens, » ponit
« rationalem, » sicut est in hominibus, « sive conditiones divinae vita3 per quas differt ab
sensibilem, » sicut est in animahbus, « et ahis et primo quidem invenitur vita nos-
;

augmentativam, » sicut est in plantis, « sive tra muhis indigens ad conservationem

qualemcumque vitam » etiam si essent , vitae, sicut hujusmodi et
ahmento et ahis ;

ahi modi vivendi, et non solum omnis vita, ad hoc removendum quod divina vita
dicit

sed etiam omne vitae principium, et omnis
substantia habens vitam, a vita divina, quae
est super omnem vitam, habent quod vi-
vant substantiae viventes, et quod viviflcent
vitae principia. Secunda habitudo est quod
in divina vita omnis vita praeexistit, et hoc
est quod dicit quod omnes
praeexistunt causahter in ipsa divina vita,
non quidem secundum ahquam composi-
est non indigens, sed magis est superabun-
danter plena. Secundo vero id quod vivit
in istis inferioribus non per se vivit, sed
corpus vivit per animam; sed divina vita
est per se vivens, quia non est in Deo ahud
viviflcans et supereminenter vivens, vel
vitae praedictse quahtercumque ahquis posset humanis ver-
bis laudare vitam divinam, supereminenter
viventem et inefi^abilem.

xxii, 33
5i4 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINfS NOMINIBUS.

CAPUT SEPTIMUM
DE SAPIENTIA, MENTE , RATIONE, VERITATE ET FIDE,

LEGTIO I.

Age autem, si videtur, bonam et seternam vitam
et sicut sapientem, et sicut per se sapientiam lau-
demus; magis autem sicut omnis sapientise substan-
tificativam, et super omnem sapientiam et pruden-
tiam superexistentem. Non enim tantum Deus est
superplenus sapientia et prudentise ipsius non est
numerus, sed super omnem rationem, et mentem,
et sapientiam supercollocatur. Et lioc supernatu-
raliter intendens divinus vere vir communis nostri
et ducis sol, stultum Dei sapientius hominibus
esse dicit, non solum quoniam liumana deliberatio
error quidam est, judicata ad stabile et manens
divinorum et perfectissimorum intellectuum, sed
quoniam consuetum est theologis contraria pas-
sione in Deo ea quse sunt privationis dicere. Ita et
invisibilem dicunt eloquia, clarissimum lumen; et
et non investigabilem. Hoc modo igitur et nunc
divinus apostolus laudare dicitur stultitiam Dei,
quod apparet in ipsa prseter rationem et inconve-
niens, ad ineffabilem et ante rationem omnem
sursum agens veritatem. Sed quod in aliis dixi,
juxta proprietatem nostram ea qme sunt super nos
accipientes et rationi connutritse sensibus infixi et
nostris divina comparantes decipimur, secundum
apparens divinam et ineifabilem rationem exe-
quentes. Oportet autem videre mentem nostram
habere quidem virtutem ad intelligendum, per
quam intelligibilia inspicit, unitionem autem exce-
dentem mentis naturam, per quam conjungitur ad
ea qu8e sunt super ipsam. Secundum hanc igitur
oportet divina intelligere, non secundum nos, sed
nosipsos totos extra nosipsos statutos et totos
^

multum laudabilem et multum nominabilem, in- deificatos. Melius enim est esse Dei et non nostri
effabilem et innominabilem; et omnibus prsesen- ipsorum. Ita enim erunt divina data cum Deo
tem, et ex omnibus inventum, incomprehensibilem factis^.

« Age autem, si videtur, bonam et seter- dum inteUectum bonitatem praesupponit,

nam vitam et sicut sapientem et sicut per
, nominat bonam. Quia vero praesupponit
se sapientem laudemus. » Postquam Dio- esse immutabilem, nominat eam aeternam.
nysius determinavit de ente et vita, hic Sed quia vitae nulla sapientia deest, laudat
determinat de sapientia et his quae sapien- eam ex sapientia, et hoc triphciter. Primo
tise adjunguntur ad cognitionem pertinen- quidem, quia divina vita sapiens est. Et,
tia, et circa hoc tria facit. Primo, determi- ut non intelhgas quod sit participative sa-
nat de sapientia et mente; secundo, de piens, subjungit, quod ipsa est per se sa-
ratione, ibi « Ratio autem Deus laudatur
: pientia, sicut enim Deus est sua vita, ita
a sanctis eloquiis; » tertio, de veritate et est sua sapientia^; secundo, quod divina
fide, ibi « Haec ratio esl simplex et exis-
: vita est causa producens in esse omnem
tens veritas. » Circa primum duo facit. sapientiam tertio vero, quia divina vita est
;

Primo, ostendit quomodo sapientia in Deo super omnem sapientiam quae ad specula-
accipiatur; secundo, manifestat quod dixe- tionem pertinet, et super omnem pruden-
rat, ibi : (( Non enim tantum Deus est su- tiam quae ad actionem pertinet.
perplenus sapientia , sed super omnem Deinde cum dicit « Non enim tantum
:

rationem et mentem. » Deus est superplenus sapientia et pruden-

Est autem considerandum quod semper tiae ejus non est numerus, sed super om-
in posterioribus priora salvantur. Bonum nem rationem et mentem, » manifestat tria
autem, secundum quod prius dictum est, praedicta, et circa hoc tria facit. Primo,
quantum ad causahtatem est prius quam manifestat quod divina sapientia est super
ens, quia bonum etiam ad non entia suam omnem sapientiam; secundo, quod sit om-
causalitatem extendit ens autem ad plura ; nis sapientiae causa, ibi : « Hanc igitur
se extendit quam vita, et vita quam sa- irrationabilem , amentem stultam sa-
et
pientia, quia qucii^dam sunt quae non vi- pientiam excedenter laudantes dicimus,
vunt, et qusedam vivunt qua^ non cognos- quod omnis estmentis et rationis, et omnis
cunt. Et hoc Dionysius subtiliter insinuat. sapientise et prudentise causa; » tertio,ma-
Nam vitam quidem divinam, quia secun- nifestat quomodo Deus est sapiens alia co-

^ Al. deest « totos. » — 2

^, futuris. » — 3 Parm. omittit : « ita est sua sapientia. »
 ,

OPUSCULUM VII. 51»

guoscendo, ibi : « Sic autem ipse Deus, qui putatur quidam error in comparatione ad
est supersapicns, sapientia et mens et ratio stabilitatem et permanentiam divinai et
et cognitor laudatur. » C.irca primum duo perfectae cognitionis, quam phu^ahter no-
facit. Primo, ostendit excessum divin* sa- minat propter cognoscendam pluralita-
pientia^ secundo ostendit quomodo ad
; , tem. Aho modo consuetum est in divina
ipsam divinam sapientiam excedentem nos Scriptura ut ea quae privative dicuntur,
habere debeamus, ibi « Sed, quod in aliis : Deo attribuantur propter ejus excessum;
dixi, juxta proprietatem nostram ea qua^ sicut Deus, qui est clarissimum lumen, di-
sunt super nos accipientes et rationi con- citur invisibihs et qui est ex omnibus
,

nutritai sensibus infixi decipimur. » laudabihs et nominabilis, dicitur ineffabihs,

Circa primum tria facit. Primo, proponit et qui est omnibus pra^sens, dicitur incom-
quod quod Deus non tan-
intendit, scilicet prehensibihs, quasi sit omnibus absens, et
tum superabundanter plenus omni
dicitur qui ex omnibus rebus inveniri potest, di-
sapientia, et quod habet prudentiam infmi- citur non investigabihs et hoc propter dif- ;

tam, sed etiam dicitur esse firmatus supra
omne id quod ad cognitionem pertinere
videtur, scilicet super « rationem, » et
super mentem, » id est intellectum, et
((
super « sapientiam, » quae est perfectio in-
tellectus. Secundo, ibi « Et hoc superna-
turahter intendens divinus vere vir, com-
munis nostri et ducis sol, stuhum Dei
ficultatem inveniendi, quia nusquam ejus
sphai^rae circumferentia est, sed punctum
ejusdem spliaerae intehigibilis ubique est %
et haec cuncta^ dicuntur propter ejus ex-
cessum. Sic igitur et Apostolus in Deo
: laudat stultitiam propter id quod apparet
tale^ in Dei sapientia, propter nostram ra-
(( tionem et videtur^ nobis inconveniens,
,

sapientius hominibus esse dicit, » probat dum non possumus Dei sapientiam com-
excessum divinse sapientia? per auctorita- prehendere, et per hoc elevat nos ad veri-
tem, et dicit quod hujusmodi excessum tatem divinam, quse est nobis ineffabihs,
divinse sapientiae^ supernaturah modo in- et quae omnem nostram rationem exce-
tehigens Paulus, qui fuit divinus vir » ex (( dit.

participatione divinae sapienti» et fuit , Deinde cum dicit Sed, quod in ahis : ((

(( sol, » id est suo magisterio ihustrator
tam Dionysii quam ducis ejus, id est Hie-
rothei, qui fuit ejus magister, dicit, I Co-
rinth., i, 25 : Quod
pientius est Imninibus. Tertio,
solum quoniam omnis humana dehberatio
error quidam est, judicata ad stabiie et
manens divinorum et perfectissimorum in-
tehectuum, sed quoniam consuetum est
theologis contraria passione in Deo ea quae
sunt privationis dicere,
tatem inductam.
Ubi considerandum est quod duplex mo-
dus invenitur in Scripturis ad signandum
excehentiam divinorum. Quoniam enim ea
quae ad privationem et defectum pertinent,
rebus creatis attribuuntur secundum com-
parationem ad excehentiam divinam, sicut
si dicamus quod omnis justitia hominis est
dixi, juxta proprietatem nostram ea quae
sunt super nos accipientes ..., decipimur, »
dicit quahter nos habere debeamus ad ex-
stultum est Dei, sa- cehentiam divinae sapientiae, et circa hoc
ibi : « Non tria facit. Primo, ostendit quomodo decipi-
mur in contemplatione divinae sapientiae,
et dicit quod, sicut in ahis libris suis dixit,
dum res divinas, quae sunt supra nos, vo-
lumus accipere secundum modum nos-
trum, et dum innitimur rationi nostrae
)) exponit auctori- quae connutritur* sensibus a principio
scihcet a sensibihbus veritatem cohigens',
et dum volumus comparare res divinas
rebus nostris, quae scihcet nobis sunt notae,
ex hoc decipimur ^ volentes perscrutari ra-
tionem divinam et inefFabilem nobis, se-
cundum ihud quod nobis apparet per ra-
tionem et per sensum.
Secundo, ibi Oportet autem videre
: ((

immunditia in comparatione ad Dei justi- mentem nostram habere quidem virtutem

tiam; et simihter possumus dicere quod ad intehigendum, unitionem autem exce-
omnis humana dehberatio et cognitio re- dentem mentis naturam, ostendit quo- )>

Parm. omittit « per auctoritatem, et dicit quod

^ bilis ubique est. » —
^ Cod. Vict. « et hoc totum :
:

hujusmodi excessum divinae sapientise. » * God. — propter. » —

Parm. omittit « tale. »
"* ^ Parm. : : —
Vict. non habet « Et hoc propter difficultatem
:
« et ut nobis. » ^ Parm. — « continetur. » :
—
inveniendi, quia nusquam ejus sphserse circumfe- 7 Parm. « colligentes. »
:
^ Parm. « notse— hoc : :

rentia est,sed punctum ejusdem sphserae intelligi- decipi. »

 :

hl6 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

modo hanc deceptionem vitemus, et dicit Deum , ita ut ^ per praedictam unitionem
quod oportet considerare quod mens nos- totahter deificemur. Et quia posset ahquis
tra duo liabetad intelligibilia cognoscenda. dicere quod hoc nobis esset nocivum, si
Primo, quod habet naturalem virtutem, id nosipsos deseramus^ ideo hoc tertio ex-
est intelhgentiam, per quam inspicere po- cludit, ibi : « Mehus enim est esse Dei, et
test intelligibilia sibi proportionata. Se- non nostri quod cum
ipsorum ; » et dicit
cundo vero, habet quamdam unitionem ad Deus sit mehor nobis, mehus est nobis
res divinas per gratiam, qu« excedit natu- quod simus Dei per unitionem gratiae quam*^
ram mentis nostra^, per quam unitionem quod simus nostri ipsorum id est' nostris ,

conjunguntur fidem aut*homines per naturahbus innitentes. Sic enim nobis

quamcumque cognitionem ad ea quse sunt factis cum Deo, » id est ^ cum Deo uniti
((

super naturalem mentis virtutem. Oportet fuerimus, divina nobis dona adhserent
ergo ut intelligamus divina secundum hanc nobis ^ quae percipere non possumus si ,

unitionem gratiae, quasi' non trahendo Dei unitionem neghgentes nobis ipsis in-
divina ad ea quse sunt secundum nos, sed haereamus.
magis totos nos statuentes extra^ nos in

LEGTIO 11.

Causalitas divinse sapientiss primo in generali.

H<anc igitur irrationabilem et amentem et stultam tem^ et mentem, et rationem, sicut est possibile
sapientiam excedenter laudantes, dicimus quod figurata propter divinam sapientiam et animae
,

omnis est mentis et rationis, et omnis sapientise et rationale babent, diffusive quidem, et circulo circa
prudentise causa, et ipsa est omne consilium, et ab existentium veritatem circumeuntes, et divisibili
ipsa est omnis cognitio et prudentia, et in ipsa et largissimo varietatis deficientes ab unilivis men-
sunt omnes tbesauri sapientiae et cognitionis abs- tibus. Maltorum autem ad unum convolutione et
conditi. Etenim juxta consequentiam jam priedic- intellectibus sequalibus angelis, inquantum anima-.
torum, persapiens et omnisapiens causa, et ipsius bus est proprium et possil^ile, dignse babitse. Sed
per se sapientise, et totius et particularis est sub- et aliquis non peccet ab intentione, dicens sensus
stantilicatrix ex ipsa intelligibiles et intellectua-
; ipsos esse resonanliam sapientise. Et quidem et
les angelicarum mentium virtutes, simplices et dsemonum mens, secundum quod mens est, ex
beatos et bonos^' babent intellectus, non in divisi- ipsa est inquantum autem mens est rationis de-
;

bilibus partibus ^% a divisibilibus, aut sensibiJibus '"'^,

aut sermonibus diffusis congregantes divinam co-
gnitionem, neque ab aliquo communi ^^ ad ista
simul actse. Ab omni autem materiali multitudine
mundye existentes, intellectualiter et immateriali-
ter uniformiter intelligibilia divinorum intelligunt,
et est ipsis inlellectualis virtus et operatio, munda
et immaculata puritate resplendens, et conspicaci
divinorum intellectuum simplicitate et immateria-
litate, et divinitus unitio ad divinam supersapien-
pravatse, consequi quod desiderat neque sciens
neque volens, casum a sapientia magis proprie
ipsam oportet appellare, secundum quod (^uidem
sapientise ipsius omnis, et mentis omnis et rationis
et sensus omnis divina sapientia et principium est
et causa, et substantificatrix, et perfectio, et cus-
todia, et finis dictum est. Sic autem ipse Deus, qui
est supersapiens sapientia, et mens, et ratio, et

Hanc igitur irrationabilem et amentem

(( RecoUigit ergo primo excessum divinse
et stuUam sapientiam excedenter laudan- sapientiae,dicens quod divina sapientia
tes, dicimus quod omnis est et mentis et laudatur exceUenter sicut irrationabihs, in-
rationis, et omnis sapientia? et prudentise quantum excedit rationem, et sicut amens,
causa. » Postquam Dionysius ostendit inquantum excedit mentem sive inteUec-
excessum divinse sapientiae, hic ostendit tum et sicut stuUa
, inquantum excedit ,

causahtatem ipsius; et primo, in generah; habitum mentis scihcet sapientiam et, ;

secundo, in speciah, ibi : Ex ipsa intehi-

(( adjungit causahtatem divina^ sapientiae,
gibiles et intehectuales angehcarum men- ponens tres conditioneshujus causae. Primo
tium virtutes, simphces et beatos et bonos quidem, causahtatem ejus, dicens quod di-
habent inteUectus. » vina sapientia causa est per suae simihtu-

^ Parm. : « ad.2 Parm. omittit « gratise

;
:
« aderunt. » i» —
Al. omittitur « et beatos; » in cit.
quasi. » — Parm.
^ supra. » — Parm. omiltit 'i
translatione deest « et bonos. » •— << Ibid. omittitur
« ut. » — ^ Parm. « deificaremus. »
: « Parm. — « partibus. »—
^^ ibid. ; « aut sensibus. »— ^^ Al. :

omittit : « gratise quam. » —

^ Parm. omittit « id : « in communi. »
est. V — * Parm. omittit « id est. » — " Parm.
:
:
 OPUSCULUM Vlf. ;i7

dinis aliqualem participalionem, potentia- angelicarum mentium, » quae sunt « intel-

rum et practicarum et cognoscitivarum, hgibiles, inquantum sunt immateriales,
»

scilicet « mentis, » icl est intellectus, « et et sant « intellectuales, » inquantnm intel-

rationis, quse est intellectuum et habi-
» ligere possunt, secundum quamdam divinae
tuum practicorum et cognoscitivorum, « sa- similitudinis participationem « habent »

pientia», » qua? est habitus contemplativus quidem « intellectus simplices » secundum

mentis, « et prudentioB, » quce est ratio proprietatem sua3 naturae, « et beatos »
recta in agendis. Secunda conditio hujus secundum unitionem ad Deum, « et bonos »
causae est quod effectus dicuntur de ipsa; secundum proprietatem suae scientiae diri-
ipsa enim est omne consihum, et tamen ab gere sermonem ad Deum.
ipsa est omnis cognitio et prudentia. Tertia Secundo, ibi « Non in divisibilibus parti-
:

conditio hujus causae est quod effectus
existnnt in ipsa « in ipsa » enim sapientia
; sermonibus difTusis congregantes divinam
Dei, quae est Christus, simt omnes thesauri
sapientide et scientige absconditi, sicut
tolus dicit Coloss., n. Et
conditio est causa secundae. Ideo
nominatur a suis effectibus, quia efTectus
supereminenter praiexistunt in ipso. Unde,
quantum ad abundantiam sapientiae et co-
gnitionis in Deo, utitur
rum quantum vero
;
ad eminentiam divinae
cognitionis, prout excedit
tum, attribuit Inijusmodi thesauro abscon-
sionem. Et hanc quidem universalem di-
vinae sapientia? causahtatem manifestat per
simihtudinem prsemissorum, scihcet boni-
tatis, essentige et vitae, et dicit
in praedictis, consequenter et hic
est quod Deus, qui est
ter sapiens, et abundanter, utpote
sapientiam habens, et causa dans etiam
ipsi per se sapientiae, prout intelhgitur ut
quoddam formale, sive intehigatur in uni-
versah, sive in particulari, prout inducit
sapientiam hujus vel ihius.
bus, autadivisibihbus, aut sensibUibus, aut
cognitionem, » manifestat simplicitatem
Apos- angehci intellectus per remotionem corum
hnjusmodi tertia quae in nostro intellectu compositionem in-
enim Deus ducunt. Est autem considerandum quod
in nobis est duplex compositio intellectus.
Una quidem quae pertinet ad inventionem
veritatis ; alia vero quae pertinet ad judi-
nomine thesauro- cium. Inveniendo quidem quasi congre-
gantes, ex multis ad unum procedimus,
nostrum intellec- sive multa dicantur diversa sensibUia, per
quorum experimentum universalem cogni-
tionem accipimus, sive multa dicantur di-
versa signa, ex quibus ratiocinando ad
talem veritatem pervenimus. Non solum
: Sicut dicitur autem hujusmodi multis et divisibUibus
dicendum procedimus ad ilnam inteUigibilem verita-
causa supereminen- tem, cum primo scientiam acquirimus, sed
omnem etiam jam scientiam habentes, in ipsis
multis vel divisibUibus per quamdam ap-
plicationem consideramus quod in univer-
sah cognitione tenemus. In judicio vero
procedimus ab ahquo communi principio
ad praedicta miUta et divisibilia, sive parti-

Deinde cum dicit « Ex ipsa inteUigibiles

:
cularia sui et signa. Utrumque
efTectus

et inteUectuales angehcarum mentium vir- autem istorum ab angelis excludens dicit

tutes, simphces et beatos et bonos iiabent quod inteUectus angelorum non congregant
inteUectus, ostendit causahtatem divinae
» sicut nos divinam cognitionem in divisibili-

sapientiae in particulari respectu singulo- bus diversis considerantes quce jam sciunt,

rum et primo, quantum ad angelos se-

; ; aut ab hujusmodi divisibihbus scientiam
cundo, quantum ad animam rationalem, acquirentes. « Divisibilibus, » dico, « aut
ibi « Propter divinam
: sapientiam et sensibUibus » quantum ad sensibiha, « aut
animae rationale habent; » tertio, quantum sermonibus diffusis, » id est « rationibus, »
ad sensus, ibi « Sed et ahquis non peccet
: ut aha translatio habet. Nam logos in graeco
ab inlentione, dicens sensus ipsos esse re- et rationem et sermonem significat. Et di-
sonantiam sapientiae » quarto, quantum ;
citur ratio diffusa propter processum ex
ad daemones, non inquantum est depra- uno in aliud. Neque etiam praedictae intel-
vatio cognitionis, sed inquantum est de na- lectuales virtutes, similiter ut in nobis,
tura sua, in quibus est scientia quaedam aguntur ab aliquo communi ad ista multa
cognoscens. et divisa sed cum sint purae ab omni mate-
;

Circa primum tria facit. Primo, ponit ria, per quod differunt a sensibus et sensi-

processum angehcae cognitionis a Deo, et bUibus, et « multitudine, » per quod diffe-

dicit quod ex divina sapientia « virtutes runt a rationibus diffusis, « intelhgunt
518 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
intelligibilia divinoriim, » non sensibiliter, tibus judicant. Et quia mentes angelicse
neque sed « intellectuali-
rationabiliter , secundum unitam simplicem considera-
et
ter; » sed « et immaterialiter » ad diffe- , tionem veritatem inspiciunt, deficiunt ab
rentiam sensus, et « uniformiter » ad eis animse inquantum per divisionem et
differentiam rationis. multitudinem variarum rerum diffundun-
Tertio, ibi « Et est ipsis intellectualis
: tur ad veritatis cognitionem. Sed tamen in
virtus et operatio, munda et immaculata hoc ipso quod multa in unum convolvere
puritate resplendens, assignat causam » possunt, sicut cum ex multis effectibus et
tam excellentis cognitionis in angelis; et proprietatibus perveniunt ad cognoscen-
primo quidem, ex parte naturse ipsorum, dam rei essentiam, intantum dignse ha-
et dicit quod ipsis angelis est « virtus et bentur animse ut homines habeant intellec-
operatio intellectualis resplendens puritate tus quodammodo angelis «quales, scilicet
munda et immaculata. » Munda quidem secundum proprietatem et possibilitatem
per remotionem interioris immundiiiae, animarum. Inquisitio enim rationis ad
immaculata per remotionem* exterioris simplicem intelligentiam veritatis termina-
iniquitatis. Et haec puritas in eis provenit tur, sicut incipit a simplici intelligentia
ex duobus. Primo quidem, ex quadam sim- veritatis, quae consideratur in primis prin-
plicitate naturali et immaterialitate, et con- Et ideo in processu rationis est quse-
cipiis.

venit ipsis intellectibus angelicis, quos dam convolutio ut circulus, dum ratio ab
vocat divinos, propter proprietatem ^ et si- uno incipiens per multa procedens, ad
militudinem ad Deum et ex hac simplici- ; unum terminatur.
tate et immaterialitate redduntur conspi- Deinde cum dicit : (( Sed et aliquis non
caces, id est acute intelligentes. Secundo peccet ab intentione, dicens sensus ipsos
etiam, resplendet in eis puritas ex dono esse resonautiam sapientise, » ponit quod
divinitus eis dato, per quod uniuntur ad etiam cognitio sensitiva a divina sapientia
Deum per quod quidem donum, secundum
;
derivatur, et dicit quod aliquis non pecca-
eorum possibilitatem intendunt « ad divi- bit quasi divertens ab intentione proposita,
num, » id est ad hoc ipsum quod Deus est, secundum quam intendimus processum
ad divinam « mentem
rationem, » quae et divinse sapientise assignare, si etiam ipsos
omnem sapientiam excedit. Est ergo in eis sensus esse quamdam resonantiam dixerit
puritas intellectus et splendor tam ex sapientise divinse. Infimum enim cujuslibet
eorum simplicitate quam etiam ex dono di- processionis resonantia nominatur, ad si-
vinae gratise. miiitudinem ejus quod non potest sentiri
Deinde cum dicit « Propter divinam : de sono propter distantiam. Sicut enim
sapientiam et animse rationale habent, » ultimum vitae est in plantis, ita infimum
ostendit quomodo animarum rationabilitas cognitionis est in sensu. Nam divina sa-
a divina sapientia derivatur, et dicit quod pientia est super omnem cognitionem,
propter divinam sapientiam et animae hu- cujus primus effectus est cognitio intellectus
manse habent quod sint rationales. Et ad angelici, qusetota in uniformitate consistit;
exponendum secundum quod animae ratio- secundus effectus est cognitio rationis, quae
nales dicuntur, subjungit quod circumeunt multa ad unum convolvit; tertias autem
circa veritatem existentium « difTusive et effectus est cognitio sensitiva, quae circa
circulo. » Yeritas enim existentium radica- multa diffunditur, sed uniformitatem co-
liter consistit in apprehensione quidditatis^ gnoscere non valet.
rerum, quam quidditatem rationales '^
Deinde cum dicit « Et quidem et daemo-
:

animse non statim apprehendere possunt. num mens, secundum quod mens est, ex
per seipsam, sed diffundunt se per proprie- ipsa est, » ostendit quod etiam cognitio
tates et effectus qui circumstant rei essen- daemonum a divina sapientia derivatur, et
tiam, ut ex his ad propriam veritatem in- ponit ultimo cognitionem daemonum, quia
grediantur. Hsec autem circido quodam est cognitio depravata, licet secundum na-
efficiunt, dum ex proprietatibus et effecti- turse ordinem sit altior cognitione rationis
bus causas inveniunt, et ex causis de effec- et sensus, et dicit quod mens daemonum,

^ Parm omittit : « interioris immunditise, imma- tatem. > — 3 Parm. omittit « quidditatis. » —
culata per remotionem. » ~ * Parm. : « propinqui- ^ Parm. : « quam quidem. »
 OPUSCULUM VII. ril9

inquantum retinet de natura et virtute fundens, « et substantificatrix, » inquantum

mentis, ex divina sapientia procedit,-sed
inquantum liabet
per malam voluntatem, dum summum
bonum, quod naturaliter desiderat,
scit consequiS neque vult, eo modo quo
oportet, in hoc magis cadit a divina sapien-
tia qui quidem casus non est eis a Deo,
;
sed ex libero arbitrio.
Ultimo autem recapitulat quod dixerat,
et dicit, quod dictum est, quod divina
sapientia est principium a quo tota cogni-
tionis emanatio incipit, et causa ipsam pro-
facit esse sapientiam in unoquoque, « et
cognitionem depravatam perfectio, » inqiiantum cognitionem ad per-
fectum adducit, « et custodia, » id est con-
neque servatio, « etfmis, » quia in hoc terminatur
omnis cognitio quod Deus cognoscatur.
Est igitur divina sapientia « et principium,
et causa » ipsius sapientise secundum se
acceptai^ incommuni, « et omnis mentis, »
quantum ad angelos, « et
id est intellectus
omnis rationis » quantum ad homines, « et
omnis sensus » quantum ad animaha.

LEGTIO III.

Quomodo Deiis cognoscit per divinam sapientiam.

Quomodo enim intelliget aliquid intelligibilium unam causse continentiam omnia sciens et conti-
non habens intellectuales operationes? Aut quo- nens sicnt et lumen secundum causam per se-
;

modo cognoscet sensibilia super omnem sensum metipsum tenebrarum praeaccepit visionem, non
collocatus? Et quidem omnia ipsum scire dicunt aliunde videns tenebras quam a lumine. Igitur
eloquia, et nibil effugere divinam cognitionem. Sed seipsam divina sapientia cognoscens cognoscit
quod dixi multoties, divina, ut decet Deum, intel- omnia, immaterialiter materialia, et indivisibiliter
ligere convenit. Etenim sine mente, et non sensi- divisibilia, et multa unitive, in seipso uno omnia
bile, secundum excessum, non secundum defectum et cognoscens, et producens. Etenim si secundum
in Deo est ordinandum, sicut irrationale reponimus unam causam Deus omnibus existentibus esse
ei qui est super rationem, et imperfectionem ei qui tradidit, secundum eamdem causam sciet omnia,
est superperfectus, et prseperfectus, et impalpabi- sicut ex ipso existentia, et quse in ipso prseextite-
lem et invisibilem caliginem lumini inaccessibili runt; et non ex existentibus sumet ipsorum cogni-
secundum excessum visibilis luminis. Quare divina tionem, sed et ipsis singulis eorum et aliis alio- ;

mens omnia continet, ab omnibus segregata cogni-
tione, secundum omnium causam, in seipso om-
nium scientiam praeaccipiens. Antequam angeli
fierent, sciens et producens angelos, et cuncta alia
intus, et ab ipso, ut ita dicam, principio sciens, et
ad substantiam agens. Et hoc arbitror tradere elo-
quium, quando dicit Qui scit omnia antequam
fiant ipsa. Non enim ex existentibus existentia
dicens, novit divina mens, sed ex seipsa^ secun-
dum causam omnium scientiam, et cognitionem, et
substantiam prsehabet, et prseaccepit, non secun-
dum visionem singulis se immittens, sed secundum
rum cognitionis erit largitor. Non igitur Deus pro-
priam habet suiipsius cognitionem, aliam autem
communem, existentia omnia comprehendentem.
Ipsa enim omnium causa seipsam cognoscens
vacat alicubi, si ea quce sunt ab ipsa et quorum est
causa, ignoraverit. Ita igitur Deus existentia
: cognoscit, non scientia qupe sit existentium, sed
quse sit suiipsius. Etenim et angelos scire dicunt
eloquia ea quse sunt in terra, non secundum sen-
sus, ita cognoscentes sensibilia quidem existentia,
sed secundum propriam deiformis mentis virtutem
et naturam.

« Quomodo enim intelhget ahquid intel- dixi muhoties, divina, ut decet Deum, in-
ligibihum non habens intehectuales opera- tehigere convenit; » tertio, ex solutione
tiones? » Postquam Dionysius manifestavit posita quasdam conclusiones infert, ibi :

eminentiam et causahtatem divinae sapien- « Igitur seipsam divina sapientia cognos-

tiae, hic ostendit quomodo per divinam sa- cens cognoscit omnia. »
pientiam Deus cognoscat, et circa hoc duo Dicit ergo primo ut sapientia quod cum
facit. Primo, ostendit quomodo Deus co- Deus sit super omnem sapientiam ipse ta- ,

gnoscat secundo quomodo cognoscatur,

;
,
men laudatiu" ^ et ut mens, et ut ratio, et
ibi « Propterea
: inquirere oportet quo- '
ut cognitor. Est enim dubitatio quomodo
modo nos cognoscimus Deum. » Circa pri- possit intehigere intehigibhia cum non ,

mum tria facit. Primo , movet dubitatio- habeat intehectuales operationes, et quo-
nem ; secuiido, solvit eam, ibi : « Sed, quod modo possit cognoscere sensibiha, cum

^ Parm. : « neque sic consequitur, neque vult. » secundum causam, » etc. — "*
Al. : « praeterea. ^> —
— 2 Parm. : « accepta. » — ^ Al. :sed se ex ipsa; »
« s
a.i. ; « in sapientia; » Parm. : « in Scriptura. »
in cit. autem translatione : « sed ex ipsa et in ipsa
 :

520 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

sensum non habeat, sed sit super omnem auctoritatem Scripturae, et dicit quod hoc
sensum cum tamen sacra eloquia tradant,
;
quod dictum est significatur in sacra Scrip-

quod ipse cognoscat omnia, et quod nihil tura, cum dicit quod Deus scit omnia ante-
effugit divinam cognitionem secundum , quam fiant ; et potest accipi Eccli., xxxni,
Clud Hebr., iv, 13 Omnia nuda et aperta
: 29 ubi dicitur Domino enim Deo, ante-
, :

sunt oculis ejus, et non est ulla creatura in- quam crearentur, omnia sunt agnita. Et
vislbilis in conspectu ejus. exponit hoc dicens quod hoc quod dicit
Deinde cum dicit : « Sed quod dixi mul- quia divina mens novit omnia, non est per
toties, divina, ut decet Deum, intelligere hoc quod acquirit scientiam rerum a re-
*

convenit, propositam dubitationem,

» solvit bus, sed ex seipsa et in seipsa^ praehabet
et circa hoc tria facit. Primo, ostendit quo- per modum causce omnem scientiam et
modo sensus et intellectus removeantur a cognitionem et substantiam. Et dicit sub-
Deo secundo, quomodo cognitio ei conve-
;
stantiam, quia, sicut supra dictum est in
niat, ibi « Quare divina mens omnia con-
:
capitulo c( De ente, » in ipso esse divino
tinet; » tertio, probat per auctoritatem, ibi praeexistit omne
enim per suam
esse; ahter
« Et hoc arbritror tradere eloquium. » Dicit essentiam non posset omnia cognoscere
ergo primo quod, sicut multoties dictum nisi omnia causahter in ipso essent.Et quia
est conveniens est ut inteUigantur divina omnia per suam essentiam cognoscit, se-
quitur quod ipse sciat ^ omnia et contineat
ut decet Deum. Quod enim dicitur quod
Deus est sine intellectu et sine sensu, non sciendo, non per hoc quod seorsum se im-
est accipiendum secundum defectum, quasi mittat dividendo singuhs (sicut nos seor-
Deus deterior sit his quse habent sensum sum apphcamus intehectum nostrum di-
vel intellectum, sed secundum excessum per unam causai continentiam,
versis), sed

accipi debet, quia sciUcet omnia intelligi- quia scihcet cognoscendo unam causam
etiam attribuimus ei irra-
bilia excedit. Sic continentem omnia, cognoscit omnia, sicut
tionale, inquantum est supra rationem, et et lumen, si esset cognoscitivum, per se-

attribuimus ei imperfectionem, inquantum ipsum cognosceret tenebras, non aliunde

est perfectus super omnia et ante omnia, accipiens tenebrarum cognitionem quam a
et attribuimus ei quod est caligo impalpa- seipso. Comparatur autem Deus ad crea-
bilis et invisibihs, inquantum est lumen turas sicut lumen ad tenebras propter defi-
inaccessibile , excedens omne lumen quod cientiam creaturarum a divino lumine.
a nobis videri potest vel per sensum vel Deinde cum dicit : « Igitur seipsam sa-
per intellectum. pientia divina cognoscens cognoscit om-
Deinde cum dicit Quare divina mens : « nia, >) ex prsemissis tres conchisiones.
infert
omnia continet, » conchidit ex praemissis Manifestum est enim quod omnis cognitio
quod « divina mens omnia » cognoscendo est secundum modum ejus quo ahquid
« continet » per cognitionem separatam cognoscitur, sicut omnis operatio est se-
« ab omnibus, » quia scihcet ejus cognitio cundum modum formge quo aliquis opera-
est et supra cognitionem inteUectus, et su- tur. Cum igitur divina sapientia omnia co-
pra cognitionem sensus inquantum co- , gnoscat per hoc quod cognoscit seipsam,
gnoscit omnia per ipsam primam causam ut dictum est, ipsa autem est immaterialis,
omnium, primo in se habens omnem scien- et indivisibilis, et una, sequitur quod co-
tiam quam omnia esse habeant sicut prius ; gnoscat materialia immaterialiter et divi-
((

habuit notitiam angelorum quam angeh sibilia indivisibihter, et multa unitive \ »

fierent, et prius etiam intus in sui disposi- inquantum scihcet omnia cognoscit et pro-
tione produxit angelos et omnia aha quam ducit per unum, quod est ejus essentia. Si
in propriis naturis essent, quasi sciens om- enim per causam possunt cognosci effectus,
nia, ut ita dicam, ab ipso primordiah re- sequitur quod si ipse tradit esse omnibus
rum principio et per suam scientiam duxit
, secundum unam causam quae est cjus ,

omnia ad hoc quod ipsa subsistunt. essentia quod etiam secundum eamdem
,

Deinde cum dicit « Et hoc arbitror tra- : causam sciat omnia sicut quae ab ipso ,

dere eloquium, » probat quod dixerat per processerunt et quse praeextiterunt in ipso

Al. : « non qnia hoc quod, » etc. — ' Parm. omnia. » Al. et mult^ virtutc. »
omittit : « et in seipsa. Parm. : « ipse sicut
 ;
: :

OPUSCULUM VIT. 521

Deo S antequam essent in propriis naturis. tia quae sit existentium, sed quse sit sui-
Et sic manifestum est quod Deus non sumit ipsius. enim modus cognitionis sequi-
» Si
cognitiones rerum ab ipsis rebus, secl ma- tur cognitionis principium ex quo Deus ;

gis ipsis cognoscentibus dat quod possunt cognitionem rerum non accepit a rebus,
seipsa cognosccre, et quod alia ab aliis co- sequitur quod non cognoscit existentia per
gnoscantur. cognitionem qum sit ad modum existen-
Secundam conclusionem infert, ibi : tium ^ sed per cognitionem quae sit ad
((Non igitur Deus propriam habet suiipsius modum suhpsius; quod etiam de angehs
cognitionem, aliam autem communem. » Scriptura dicit quod cognoscunt qua^ sunt
Si enim Deus, cognoscendo se, cognoscat in terra, non tamen quod cognoscant sen-
omnia, sequitur quod non sit in ipso alia sibiha per sensus, sed per propriam virtu-
cognitio qua cognoscit seipsum et alia qua tem et naturam sua3 mentis prout Deo ,

communiter comprehendit omnia. Si enim
ita esset quod cognoscendo seipsum non
cognosceret omnia, sequeretur quod ejus
causaUtas ahcubi yacaret ita scihcet quod
essent ahqua non ab eo causata. Sicut igi-
tur impossibile est quod sit ahquid a Deo
non causatum, ita impossibile quod sit ah-
quid a Deo non ^ cognitum.
Tertiam conclusionem infert
igitur Deus existentia cognoscit, non
assimhantur, qui per suam essentiam co-
gnoscit omnia, non solum universaha, sed
etiam singularia. Superioris enim natura^
, major est virtus, et potest phis per unum
cognoscere quod inferior cognoscit per
muUa. Deus igitur, et etiam angelus per
assimilationem ad Deum, cognoscit per
mentem non soUim universaha, sed etiam
, ibi : « Ita singularia ,
quamvis homo intehectu co-
scien- gnoscat universaha, sensu vero singularia.

LECTIO IV.

Qiiomodo cognoscatiir Deus.

Propterea inquirere oportet quomodo nos cognos- existentium cognoscitur, et in omnibus ^ omnia est,
cimus Deum, neque intelligibilem, neque sensibi- et in nullo nihil, et in omnibus cunctis cognoscitur
lem, neque aliud universaliter existentium exis- et ex nullo nulli. Etenim et hoc recte de Deo dici-
tentem. Numquid igitur verum est dicere, quoniam mus et ex existentibus universis laudatur secun-
Deum cognoscimus non ex natura ipsius? Ignotum dum proportionem omnium quorum est causa; et
enim est hoc et omnem intellectum'*, et rationem, est rursus divinissima Dei cognitio, quse est per
et ment6m excedens sed ex omnium totorum or-
; ignorantiam cognita secundum unitionem super
dinatione, sicut ex ipso proposita, et imagines quas- mentem, quando mens ab aliis omnibus recedens,
dam et assimilationes divinorum ipsius exempla- postea et seipsam dimitlens, unita est supersplen-
rium habente, ad illud quod est super omnia, vita dentibus radiis inde et ibi non scrutabili protundo
;

et ordine secundum virtutem ascendimus, in om- sapientise illuminata et quidem ex omnibus, quod
;

nium ablatione et excessu et in omnium causa : dixi, ipsa est cognoscenda. Ipsa enim est, secundum
propier quod et in omnibus Deus cognoscitur et eloquium, quiB est onmium effectiva, super omnia
sine omnibus; et per cognitionem Deus cognoscitur concordans^ et indissohibilis omnium concordatio-
et per ignorantiam; et est ipsius, et intellectus, et nis et ordinis causa, et semper fines primorum
sermo, et scientia, et tactus, et sensus, et opinio, et conjungens principiis secundorum et unam om-
phantasia, et nomen, et alia omnia ; et neque in- nium conspirationem et harmoniam pulchre ope-
telligitur, neque dicitur, neque nominatur; et rans.
non est aliquid existentium, neque in aliquo

Propterea inquirere oportet quomodo

(( conchisionem ex dictis, ibi « Propter quod :

nos cognoscimus Deum. » Postquam Dio- et in omnibus Deus cognoscitur et sine om-
nysius ostendit quomodo Deus cognoscat, nibus. »

hic ostendit quomodo cognoscatur, et circa Dicit ergo primo quod, cum dictum sit

hoc tria facit. Primo, movet dubitationem quodDeus cognoscit omnia per essentiam
secundo, solvit, ibi : (( Numquid igitur ve- suam, qua3 est super intehectum et sensum
rum est dicere quoniam Deum cognosci- et super omnia existentia, restat qua?ren-
mus non ex natura ipsius ? » tertio infert , dum quomodo nos possumus cognoscere
^ Parm. « in prseponendo, » et in notula Forte
: :
— " In cit. translatione : « intellectum. » — ^ jbid.
« in ejus proposito vel mente. » ^ Parm. « sic — : « etex omnibus. » ~ ^ Ibid. : « et semper omnia
igitur impossibile est quod sit aliquid a Deo non concordans. »
cognitum. »- ^ Parm. :« per modum existentise.»
 ;

522 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

Deum, cum non sit intelligibilis, sed
ipse circa hoc tria facit. Primo, infert conclu-
supra intelligibilia, neque sensibilis sed su- sionem; secundo, ostendit quomodo con-
pra sensibilia, neque est aliquid de numero clusio ex prsemissis sequatur, ibi a Etenim :

existentium, sed super omnia existentia; et hoc recte de Deo dicimus » tertio, mani- ;

omnis autem cognitio nostra est per intel- festat quoddam quod supposuerat, ibi :

lectum vel sensum nec cognoscimus nisi

,
« Et quidem ex omnibus, quod dixi, ipsa
existentia. est cognoscenda. » Dicit ergo primo quod,
Deinde cum dicit : « Numquid igitur ve- quia a creaturis in Deum ascendimus et in
rum est dicere, quoniam Deum cognosci- « omnium ablatione, et excessu, « et in om-
mus non ex natura ipsius ? » Solvit propo- nium causa, » propterea « Deus cognosci-
sitam dubitationem, et quia quci^stio ita est, tur in omnibus, » sicut in effectibus, et
solutionem sub interrogatione infert. Est sine omnibus, » sicut ab omnibus remotus
ergo haec solutio, quod nos cognoscimus et omnia excedens et propter hoc etiam ;

Deum, non per naturam ipsius, quasi ipsam
essentiam ejus videntes ejus enim essen-
tia est ignota creaturse et excedit non so-
cognoscitur Deus per cognitionem nos-
;
tram, quia quidquid in nostra cognitione
cadit, accipimus ut ab eo adductum et ite- ;

lum sensum, sed etiam omnem rationem rum cognoscitur per ignorantiam nostram,
humanam et etiam omnem mentem ange- inquantum scihcet hoc ipsum est Deum
licam quantum ad naturalem virtutem ra- cognoscere, quod nos scimus nos ignorare
tionis et mentis unde non potest aliter
;
de Deo quid sit. Et quod dixerat in generali
convenire alicui nisi ex dono graticT. Non cognitione, explicat per partes, subdens
ergo cognoscimus Deum videntes ejus quod « ipsius » Dei est intellectus et ser-
((

essentiam, sed cognoscimus ipsum ex or- mo, » vel melius « ratio, » ut alia translatio
dine totius universi. Ipsa enim universitas habet, « et scientia, » quse est conjunctio
creaturarum est nobis a Deo proposita ut intellectus et rationis et quantum ad sensi- ;

per eam Deum cognoscamus, inquantum tivam cognitionem subjungit, « et tactus, »

universum ordinatum habet quasdam ima- qui est sensus communis omnibus anima-
gines et assimilationes imperfectas divino- libus, et addit quod commune est, cum
rum, quai comparantur ad ipsa sicut prin- subdit sensus » et subjungit de his
(( et ;

cipalia exemplaria vel imagines. Sic ergo
ex ordine universi, sicut quadam « via et
ordine ascendimus » per intellectum « se-
cundum » nostram « virtutem » ad Deum,
« qui est super omnia, » et hoc tribus mo-
dis. Primo quidem et
omnium ablatione, » inquantum scilicet
nihil horum quae in creaturarum ordine
inspicimus Deum a^stimamus, aut Deo con-
veniens. Secundario vero, per excessum;
non enim creaturarum perfectiones ut vi-
tam, sapientiam, et hujusmodi, Deo auferi-
quse important deficientem cognitionem,
cum dicit « et opinio, » quae deficit a scien-
tia, « et phantasia, » quae deficit a certitu-
dine sensus. Et subdit ea quae pertinent ad
manifestationem cognitionis, et dicit « et
principaliter, « in nomen, » quod est signum intellectus, et
alia quaecumque pertinent ad cognitionem
vel significationem. Et e contrario « neque
intelligitur, » neque sentitur, « nec dici-
tur » aut
, nominatur. » Et quomodo
, utrumque istorum omnium sit, manifestat
subdens Deus enim « non est ahquid
:

mus propter aliquem defectum Dei sed , existentium, » sed supra omnia existentia
propter hoc quod omnem perfectionem et ideocum per intellectum et alia praedicta
creaturse excedit, propterea removemus ab cognoscantur existentia, nullo praedictorum
eo sapientiam ,
quia sapientiam omnem per cognitionem alicujus existentium Deus
excedit. Tertio, secundum
causalitatem cognoscitur. Rursus Deus est omnia in ((

omnium dum consideramus quod quid-

, omnibus » causaliter, cum tamen nihil sit
quid est in creaturis, a Deo procedit sicut a eorum qua; sunt in rebus essentialiter ; et
causa. Sic ergo nostra cognitio contrario ideo quidquid in rebus existens cognosca-
modo se habet cognitioni Dei. Nam Deus tur vel intellectu vel sensu, vel quocumque
creaturas quidem per suam naturam co- prsedictorum modorum, in omnibus istis
gnoscit, nos autem Deum per creaturas. cognitis quodammodo cognoscitur Deus
Deinde cum dicit « Propter quod et in
: sicut causa, cum tamen ex nuUo cognos-
omnibus Deus cognoscitur et sine omni- catur sicut est.
J3us, » infert conchisionem ex dictis^ et Deinde cum dicit : « Etenim et hoc recte
 ,

opuscuLUM vn. 523

de Deo dicimus, et ex existentibus uni- bih profunditate divinae sapientiae provenit

versislaudatur secundum proportionem nobis.
omnium quorum est causa, » ostendit quo- Deinde cum dicit : « Et quidem ex omni-
modo conclusio inducta sequitur cx prie- bus, quod dixi, ipsa est cognoscenda, »

quod hoc recte de Deo dici-

missis, et dicit manifestat quoddam quod dixerat, scihcct
mus secundum quod cognoscitur et non quod Deus ex omnibus cognoscatur, et
cognoscitur ex omnibus cnim entibus co-
; dicit quod ideo est, quia ipsa divina sa-
gnoscitur et laudatur secundum quod ha- pientia est omnium causa etrectiva , in-
bent proportionem ad ipsum, ut quorum quantum res producit in esse, et non solum
est causa.Rursus autem est aUa perfectis- rebus dat esse, sed etiam esse cum ordine
sima Dei cognitio, per remotionem scilicet, in rebus, inquantum res invicem se coadu-
qua cognoscimus Deum per ignorantiam nant in orclinem ad uUimum finem; et
per quamdam unitionem ad divina supra uUerius cst causa indissolubiUtatis hujus
naturam mentis, « quando » scilicet « mens » concordia» et hujus ordinis, quae semper
nostra « recedens ab omnibus » aliis, « et manent, quaUtercumque rebus immutatis.
postea etiam dimittens seipsam unitur su- Modum autem hujus ordinis subjungit
persplendentibus radiis » deitatis, inquan- quia semper fmes primorum, » id est
((

tum scilicet cognoscit Deum esse non soUim
super omnia quae sunt infra ipsam, sed
etiam supra ipsam, et supra omnia quai ab
ipsa comprehendi possunt. Et sic cognos-
inUma supremorum, conjungit « principiis
secundorum, » id est supremis inferiorum,
ad modum quo supremum corporahs crea-
turae sciUcet corpus humanum
, infimo ,

cens Deum in tah statu cognitionis ihumi- intellectui vel natura;, sciUcet animse ra-
natur ab ipsa profunditate divinai sapien- tionaU, unit, et simile est videre in aUis et ;

titfi, quam perscrutari non possamus. Quod sic operatur pulchritudinem universi per
etiam intelHgamus Deum esse supra omnia, « unam omnium conspirationem, » id est
non solum qua^ sunt, sed etiam qua3 ap- concordiam « et harmoniamS » id est debi-
prehendere possumus, ex incomprehensi- tum ordinem et proportionem.

LECTIO V.

Quse sapientise adjungunlur.

Ratio autem Deus laudatura sanctis eloquiis, non
tantum quoniam et rationis, et mentis, et sapien-
tife est largitor, sed quoniam omnium causas in
seipso uniformiter praeaccepit, et quoniam per om-
nia vadit, pertingens, ut eloquia dicunt, usque ad
finem omnium; et ante hoc, quoniam super omnem
simplicitatem divina significatur ratio, et ab omni-
bus et super omnia secundum supersubstantiale
absoluta. Hsec ratio est simplex et existens existen-
tis veritas, circa quam sicut mundam et non erro-
neam totorum cognitionem, divina fides est, quse
est nianens credentium collocatio, quse istos
collocat in veritate, et in ipsis veritatem intrans-
mutabili identitate simplicem veritatis cognitionem
habentibus credentibus. Si enim cognitio est uni-
tiva eorum qui noverunt, ignorantia autem est sem-
per transmutationis causa, et divisionis ignoranti
ex seipso credentem in veritate, secundum sermo-
; esse solam veram et simphcem Dei cognitionem.
nem sanctum, nihil movebit a causa quse est se-
cundum veram fidem, in qua perftianentiam habe-
bit immobilis et intransmutabihs identitatis. Bene
enim novit qui veritati unitus est quam bene
habet, quamvis multi corripiant ipsumsicutextasim
passum. Latet quidem, sicut est conveniens, ipsos
ex errore per veram fidem extasim passus veritati
unitus^. Ipse enim novit seipsum, non secundum
quod dicunt illi, furentem, sed ab instabili et va-
riabiU partitione, circa largissimam erroris varie-
tatem per simplicem et semper secundum eadem
et eodem modo habentem veritatem liberalum. Ita
igitur nostrse sapienti<ne principes et duces pro veri-
tate moriuntur omni die testificantes, sicut est
conveniens verbo omni et opere, et unitiva christia-
norum vera Dei cognitione, omnibus ipsam esse et
diviniorem et simpliciorem; magis autem ipsam
^

« Ratio autem laudatur Deus a sanctis minavit de sapientia, hic determinat de his
eloquns non tantum quoniam et rationis, et quae sapientiae adjunguntur; et primo, de
mentis, et sapientiae est largitor, sed quo- ratione; secundo, de veritate et fide, ibi :

niam omnium causas in seipso uniformiter « Ha?c ratio est simplex et existens veri-

praeaccepit. » Postquam Dionysius deter- tatis veritas. »

Al. : « et amicitiam. » — » Al. deest « unitus. In cit. translatioae : « et unam simplicem.

524 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
ergo primo quod Deus in sacra
Dicit totius entis, circa quam rationem vel veri-
Scriptura laudatur ut « ratio » quod , puram et non erroneam cogni-
tatem, sicut
maxime ex Scripturis sacris accipi potest tionem omnium, consistit fides quae qui- ;

in eo quod Deus dicitur Yerbum, secun- dem divina fides est quaedam permanens
dum illud Joan., i : Et Deuserat Verhum, coUocatio credentium, inquantum scihcet
Logos enim in graeco, ut Augustinus dicit, firmiter locat eos in veritate, et veritatem
et rationem et verbum significat. Ex no- in ipsis, prout credentes habent simphcem
mine autem rationis quatuor intelliguntur. cognitionem veritatis absque dubitatione et
Primo quidem dicitur esse quaedam co- , inquisitione, secundum quamdam intrans-
gnoscitiva virtus, et sic Deus dicitur ratio mutabilem identitatem, quia scihcet eodem
causaliter , inquantum ipse est largitor modo et intransmutabihter in veritate per-
omnis cognitionis, scilicet rationis et men- manent. Et propter hanc fidei firmitatem
tis et sapientige et omnium hujusmodi. Alio Apostolus fidem substantiam dixit, quasi
modo ponitur pro causa, ut cum dicitur : quoddam fundamentum et cohocationem.
Qua ratione hoc fecisti? id est qua de causa, Deinde cum enim cognitio
dicit : « Sicut
et sic Deus dicitur ratio, non solum quia est unitiva eorum
qui noverunt, ignorantia
ipse est omnium causa, sed quia etiam autem est semper transmutationis causa et
omnes causas secundas in seipso causaUter divisionis ignoranti ex seipso; credentem
praeaccepit non tamen per modum compo- in veritatem, secundum sermonem sanc-
sitionis, sed per modum uniformitatis et tum, nihil movebit a causa quae est secun-
simphcitatis. Tertio modo dicitur ratio dum fidem, » probat praedictam fidei fir-
etiam computatio, sicut habetur Matth., mitatem triphciter. Primo quidem, per
xvni quod rationein ccepit ponere ciun
,
rationem cognitionis quia cognitio est ,

servis suis. Et sic dicitur Deus ratio, quia unitiva mutuo eorum qui cognoscunt, non
ipse est summa rerum dispositio, quae per sohim ex eo quod omnes cognoscentes ve-
omnia vadit, pertingens, ut dicitur Sap., ritatem in una veritatis cognitione uniun-
a fi)ie usque ad finem omniumforti-
VIII, i, tur, sed etiam quia qui cognoscit' verita-
ter, et disponens omnia suaviter. Quarto tem, semper eodem modo permanet in
modo dicitur ratio ahquid simplex abstrac- una et eadem veritate ignorantia vero
, ;

tum a muhis, sicut dicitur ratio hominis id e contrario est causa ut ignorans ex seipso
quod per considerationem abstrahitur a transmutetur% hoc modo iUud opinans ut
singularibus, ad hominum naturam perti- dividatur ab alUs quia ignorantium di-
:

nens. Et quantum ad hoc dicit quod supra versi diversa opinantur et ideo, secundum ;

omnia ha3c Deus est ratio magis proprie, sermonem sacrae Scripturae, eum qui credit
quia divina ratio est magis simplex « super in veritate divinae fidei, nihU potest remo-
omnem simphcitatem, » et « absohita » est, vere a vera fide inquantum habet im-
,

id est separata vel abstracta, « ab omni- permutabUem permanentiam dicit enim ;

bus, inquantum secundum suam super-

)) x\postohis Roman., viii Certus sum quia :

substantialem est super omnia. neciue mors^neciue vita, necjue alicpcid aliud
Deinde cum dicit « Ha^c ratio est simplex : potest me separare a caritate Dei.
et existens existentis veritas, » agit de ve- Secundo, ibi « Bene autem novit qui
:

ritate et fide et primo, proponit quod in-

; veritati unitus est quam bene habet, » pro-
tendit; secundo manifestat propositum, , bat idem ex judicio credentium. lUe enim
ibi : « Sicut enim cognitio est unitiva qui veritati per fidem unitus est, bene
eorum qui noverunt, ignorantia autem est cognoscit quam bene sit ei, sic veritati fidei
semper transmutationis causa et divisionis adha^rendo, « quamvis multi reprehendant
ignoranti cx seipso credentem in veritate, ; ipsum sicut extasim passum, » id est sicut
*
secundum sermonem sanctum, nihil mo- fatuum, et a se aUenatum etenim latet ;

vebit a causa quae est secundum fidem. » ipsos reprehendentes ex eorum errore,
Dicit ergo primo quod, sicut ex ratione quod ipse sine dubio per veram fidem est
humana causatur aliqua fldes, ita ista di- passus extasim veritatis, quasi extra om-
vina ratio est quaedam simplex veritas nem sensum positus, et veritati supernatu-

'
Parm. : « quia cognoscens veritatem. » * Al. — :
3 Al. : « et non latet. »
« nunc ignoraiis ex seipso, ut liansmutetur. » —

raliconjunctus, quia ipse credens novit de
seipso quod non est furcns, ut ipsi dicunt,
sed est liberatus per veritatem simplicem,
et semper eodem modo se habentem, ne
circumferatur per instabiles et variabiles
ventos diversorum errorum.
Tertio, ibi « Ita igitur nostra^ sapienti»
: ut verius dicamus, ipsa sola est vei a et una
principes et duces pro veritate moriuntur
omni die, » probat idem exemplo apostolo-
rum, qui sunt principes et duces sapientiae
christianae, et pro veritate mortilicantur
tota die, contestantes, ut est conveniens,
CAPUT OCTAVUM.
DE VIRTUTE, JUSTITIA, SALVATIONE, LIBERATIONE,
Sed quoniam divinam veritatem et supersapien-
tem sapientiam, et sicut virtutem laudant, et sicut
justitiam tlieologi, et sicut salvationem, et sicut
liberationem, age, et istas Dei nominationes, sicut
est possibile nobis, reseremus. Et quod quidem
thearchia ab omni quocumque modo, et existente,
et cogitata virtute segregata est, et superat, non
arbitror aliquem in divinis eloquiis conversatorum
ignorare. Multoties enim theologia, et dominatio-
nem ipsi, et ipsarum ccelestium virtutum, determi-
nans, tradita est. Quomodo igitur ipsam theologi et
sicut virtutem laudant ab omni segregatam virtute
aut quomodo in ipsa, virtutis nominationem acci-
piamus? Dicimus igitur quod virtus est
omnem virtutem in seipso prsehabens et super-
habens, et sicut omnis virtutis causa, et omnia
secundum virtutem indeclinabilem et incircumu-
nitam producens, et sicut ipsius, quod est esse vir-
tutem, aut totam, aut particuiarem causa existens,
et sicut infinitse virtutis, non tantum eo quod om-
nem virtutem producit, sed et eo quod est super
omnem et ipsam per se virtutem, et eo quod su-
« Sed quoniam divinam veritatem et su-
persapientem sapientiam, et sicut virtutem
laudant, et sicut justitiam theologi, et sicut
salvationem, et sicut hberationem, age, et
ista Dei nominationes, sicut est possibile
nobis, reseremus. » Postquam determinavit
Dionysius de Dei sapientia, hic determinat
de veritate et justitia. Sicut enim processus
sapientiae minus se extendit quam proces-
sus vitae, eo quod non omnes viventes co-
gnitionem habent, ita processio veritatis et
justitise deficit a sapientiai processione.
Circa hoc ergo duo facit. Primo, dicit de
^ Al. : « egrediens. »
»
OPrSClILTJM VII m^
non solum verbo, scd etiam opere, et per
vcram Dei cognitionem, quai est unitiva
christianorum, quod ipsa Dei cognitio in
qua christiani uniuntur, est simpUcior et
divinior quacumque Dei cognitione qua^. in
hoc mundo ab hominibus habetur; imo,
et simplex Dci cognitio. Qua^cumque enim
alia Dei cognitio discordat a communi
christianorum cognitione, qua^ cathoUca
fides nominatur, magis dicenda est error
quam Dei cognitio.
LN QUO ET DE IN^QUALITATE.
LECTIO I.
perpotest et infinitae infinitas alias ab existentibus
yirtutibus producere, et eo quod nunquam possunt
infinitEe et in infinitum productse virtutes, super-
infinitam ipsius virtutem facientis virtutis hebetare
actionem et eo quod inelfabilis, et ignota^ et inco-
;
gitabilis est, cuncta excedens ipsius virtus, quse
^
propter abundantiam possibilis et infirmitatem
firmat, et ultimas resonantiarum ipsius continet, et
fortiter lenet quemadmodum et in possibilibus
;
secundum sensum videmus quod super splendida
lumina et usque ad hebetes visiones perveniunt et
: magnos sonos dicunt ad auditus non valde, facile
recipientes sonos, introire. Quod enim est omnino
Deus sicut non audiens, neque audit, et quod universaliter non
videns est, neque videt. Ipsa igitur infinitae virtu-
tisDei distributio ad omnia existentia vadit, et nihil
est existentium cui perfecte ablatum sit habere
quamdam virtutem: sed aut intellectualem, aut
rationalem, aut sensibilem, aut vivificam, aut sub-
stantialem habet virtutem, et ipsum etiam esse, si
fas est dicere, virtutem ad hoc quod sit, habet a
supersubstantiali virtute.
quo est intentio; secundo, exequitur pro-
propositum, ibi « Et quod quidem thear-
:
chia ab omni quocumquemodo et existente
et cogitata virtute segregata est, et supe-
rat, non arbitror ahquem in divinis eloquiis
conversatorum ignorare.
Dicit ergo primo quod, quia divina veritas
et sapii^tia super omnem sapientium exis-
tens laudatur in sacra Scriptura et sicut vir-
tus et sicut justitia, et sicut salvatio, et
sicut hberatio, id est sicut salvationis et
hberationis causa, istas etiam Dei nomina-
tiones exponemus, sicut est nobis possibile,
 ;; ;

COMMENTARIA JN LIB. DE DIYINIS NOMINIBUS.

Deincle cum dicit : « Et quod quidem primum^ duo facit. Primo, ostendit quo-
thearchia ab omni quocumque modo et modo virtus attribuatur Deo secundo, qua ;

existente et cogitata virtute segregata est^ ratione virtus Dei inflnita dicatur, ibi : « et
et superat, non arbitror aliquem in divinis sicut infinitse virtutis. »
eloquiis conversatorum ignorare, » exequi- Dicit ergo primo quod virtus attribuitur
tur propositum et primo, determinat de ; Deo propter tria. Primo quidem, secundum
virtute secundo, de justitia, quse est virtu-
; goc c[uod omnium rerum virtutes in ipso
tis species, ibi « Justitia autem rursus lau-
: primordiahter et supereminenter existunt
datur Deus » tertio, de salvatione et hbe-
; sicut et de vita et sapientia chctum est,
ratione, et in aequahtate, qua3 sunt justitise secundo vero, secundum hoc quod est causa
etfectus, ibi : « Igitur ipsa divina justitiaet omnis virtutis tertio vero, secundum hoc
;

salvatio totorum laudatur. Prima pars di- ))

quod ipse operatur producendo omnia « se-
viditur per partes duas. In prima determi- cundum virtutem indechnabilem, )) id est
nat de Dei virtute in secunda solvit ; quam- quse non potest minorari aut fatigari, et
dam objectionem contra inflnitatem clivinae « incircumflnitam, » sicut et sapientia Deo
virtutis, ibi : « et cjuod dicit Elymas ma- attribuitur, inquantum in ipso praeexis-
gus. » Circa primum duo facit. Primo, mo- tit omnis inquantum ipse est
sapientia, et
vet qusestionem quomodo virtus dicatur de sapientiae causa, inquantum habet sa-
et
Deo secundo, solvit questionem, ibi « Di-
; : pientise actum cognoscendo, et non solum
cimus igitur quod virtus, » etc. *. est virtutis causa sicut largiens virtutem,
Dicit ergo primo quod nullus qui ha- sed quia ipsam virtutem causat, sive acci-
buit consuetudinem in sacris elocjuiis, igno- piamus virtutem universalem, sive virtu-
rat quod principahs deitas est separata ab tem particularem.
omni virtute, quse quocumque modo in re- Deinde cum dicit « et sicut infinitae vir-
:

bus Separatur
existit vel cogitari potest. tutis, » quia dixerat quod Deus producit
autem ab omni virtute, non quasi ab ea omnia secundum virtutem infinitam, se-
deflciens, sed eam superans et excedens; cundo ostendit quomodo virtus Dei infinita
unde et sacra Scriptura tradita est, quse picatur, et circa hoc duo facit. Primo, dicit
attribuit Deo et dominationem coelestium secundum quam rationem virtus Dei infi-
virtutum, secundum ihud Psalm. xxm, 10 : nita dicatur; secundo, manifestat infinita-
Dominus mrtutum ipse est rex cjloride; et in tem chvinse virtutis per exempla, ibi :

multis locis dicitur Dominus exercituum •

ex quo datur intehigi quod si ccelestes vir-
tutes excedit, muUo magis alias cum ergo
divinitas sit ab omni virtute segregata, po-
test quseri quomodo vel ipsi qui sacras
Scripturas ediderunt, Deum sicut virtutem
laudaverunt, juxta ihud I Corinth., i, 24
Christum Dei virtutem et Dei sapientiam
et iterum quomodo nos, qui sacras Scriptu-
ras exponimus, accipimus in divinitate vir-
tutis nominationem.
Deinde cum dicit Dicimus igitur quod
virtus est omnem virtutem in
Deus
seipso prsehabens et superhabens, et sicut
omnis virtutis causa, » solvit propositam
qusestionem, et circa hoc duo facit. Primo,
ostendit quomodo virtus accipiatur in Deo
secundo, ostencht processum virtutis a Deo
in singula, ibi « Ex ipsa sunt deiformes:
angehcorum ornatuum
« Quse propter abundantiam possibihs, et
infirmitatem firmat, et ultimas resonantia-
; rum ipsis continet et fortiter tenet. »
Est autem considerandum quod inflni-
tum inDeo non dicitur per extensionem,
sicut in quantitate continua, sed per nega-
: tionem, quia scihcet non fmitur aut deter-
minatur ahquo. Sic ergo virtus Dei quintu-
pliciter dicitur inflnita. Primo quidem, quia
non determinatur ad ahquem effectum, sed
omnem virtutem producit. Secundo, non
: « sohrni propter hoc, sed eo quod non ter-
sicut minatur per commensurationem alicujus
virtutis, sed est super omnem virtutem
particularem, et ulterius super omnem ip-
sam per se virtutem^ quia hoc ipum quod
nomine communi virtutis intehigitur, est
minus divina virtute. Tertio, quia non ter-
minatur per ea quae sunt, sed potest inflni-
virtutes. » Circa tis modis et inflnitas alias virtutes produ-

' ^ Parm. omittit « Circa primum duo

: facit. Prlmo, quod virtus, » etc. —
^ K\. « circa quam positio-
:

movet qusestionem quomodo virtus dicatur de Deo; nem. » - ^ Parm. omittit « particularem, et ulte-
:

secundo, solvit qusestionem, ibi : « Dicimus igitur rius super omnem ipsam per se virtutem. »
 ; :

OPUSCULUM YII. 527

cere praeter eas qiise siirit. Quarto, qiiia si sunt valde splendida possunt videri ctiam
infinitis modis etiam infinitas virtutes pro- ab eis qui hal)ent dcbiles visus, ct magni
duceret preeter ea qua^ sunt, non propter soni perveniunt ad auditus debilcs qui non
hoc hebetaretur aut debilitaretur ejus actio de faciU recipiunt sonos et uUra hoc non;

superinfmita, quse est factiva omnis virtu- potest sc extendere virtus UuTiinis et soni,
tis et sic etiam patet quod nec sua actione
;
quia quod omnino non habet auditum, non
fmitur, secundum quod actio ad effectus potest audire quantumcumque magnum
terminatur. Quinto, dicitur infmita, eoquod sonum, quod totaUter non videt, non
et

non terminatur intellectu ; est enim ineflabi- potest videre splendidum lumen. Sic igitur
Us et ignota, et quse cogitari non potest, concludit quod distributio divina^ virtutis
divina virtus cuncta excedens. propter sui infmitatem procedit ad omnia
Deinde cum dicit « Qua^ propter abun- : existentia, et nuUum est existens quod non
dantiam possibilis et infirmitatem firmat, » habcat aUquam virtutem, sed oportet Ua-
manifestat infmitatem divinse virtutis per beat aut virtutem inteUectualem, » sicut
«

signa et exempla, et dicit quod divina angeU, aut rationalem, » sicut Uomines,
((

virtus per « abundantiam possibilis, » id « aut sensibilem, » sicut animaUa, aut ((

est potestatis, etiam qua sunt infirma, viviflcam, » sicut planta^, aut substantia- ((

((firmat, » id est conservat continens, et lem, » sicut aUa; et non solum existentia,
fortiter tenet » etiam illas res in quibus sed etiam ipsum esse Uabet virtutem ad
((

est ultima resonantia virtutis, id est quae hoc quod sit, a supersubstantiaU Dei vir-
minimum quod est
participant de virtute tute. » Et dicit si fas etdicere, » quianon
: ((
;

signum videmus in
infinita^ virtutis, sicut sic proprie dicitur quod esse sit, sed quod
potentiis sensibiUum, quod lumina quse per esse aUquid sit.

LECTIO II.

Processus divinee virtutis in speciali.

Ex ipsa sunt deiformes angelicorum
virtutes, ex ipsa et esse intransmutabiliter habent,
et omnes ipsorum intellectuales et immortales
sempiternos motus, et fortitudinem ipsam, el non
minorabile desiderium boni ab inliniti boni virtuto
ornatuum esse facit, et temporis circumvolutiones discernit
quidem processibus, congregat autem restitutioni-
bus; et ignis virlutes inextinguibiles facit, et aquse
influxiones indeficientes, et aeream eflfusionem ^
terminat, et terram in nihilo collocat et vitse ge-
;

acceperunt, ipsa immittente ipsis posse, et esse ista
et desiderare quod semper est, et ipsum posse de-
siderare quod semper possunt. Procedunt autem
ea quse sunt indeficientis virtutis et ad liomines et
animalia et plantas, et totam omnis rei naturam
et tirmat unita ad sui invicem amicitiam et com-
munionem, et discreta ad hoc quod sint singula
secundum propriam rationem et definitionem in-
nerativos ipsius partus indifferentes custodit, et
elementorum in se invicem harmoniam et concre-
tionem inconfusam et indivisibilem salvat, et
animse et corporis conjunctionem continet, et
plantarum nutritivas et augmentativas virtutes
sursum movet, et fortiter tenet substantiales toto-
rum virtutes, et omnis rei indissolubilem mansio-
nem firmat et deificationem ipsam donat, virtutem
,

confusa et incommixta, et omnis rei ordines et di- ad hoc his quae deificantur prsebens; et totaliter
rectiones ad bonum proprium salvat et immortales ; nihil est universaliter existentium ab omnipotentis
angelicarum unitatum vitas immaculatas custo- firmitate et ambitu divinse virtutis segregatum;
dit et ccelestes et illuminativas et stellares sub-
; quod enim universaliter habet nullam virtutem,
stantias, et ordines invariabiles, et sevura posse neque est, neque erit aliqua ipsius omnino positio.

(( Ex ipsa sunt deiformes angeUcorum duo Primo, ostendit processum di-

facit.

ornatuum virtutes. » Postquam Dionysius vina? virtutisad superiores creaturas, sciU-

ostendit in communi processum divinse cet angelos secundo, ad inferiores, ibi
;

virtutis ad entia, Uic ostendit in speciaU; (( Procedunt ea quse sunt indeficientis

et primo, distinguendo res in quas effectus
divinae virtutis proveniunt secundo, dis-
tinguendo ea quae a divina virtute inve-
niuntur in rebus, ibi Et firmat unita ad:
sui invicem amicitiam. » Circa primum
virtutis, et ad Uomines, et animaUa, et
; plantas, et totam omnis rei naturam. »
Dicit ergo primo quod ex divina virtute
(( procedunt omnes virtutes angeUcorum or-
natuurn, quse sunt Deo conformes. Apparet

^ Al. : « infusionem.
 528 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
autem * in angelis virtiis quantiim ad ipsum invariabihter substantias, et ordines coeles-
esse, et secundum hoc dicit quod ex divina tium corporum et luminarium, scihcet solis
bonitate« habent esse intransmutabile. » et luna3 et stellorum. Tertio, quantum ad
Secundo, quantum ad intelligere, et se- «vum, quod mensurat substantiam coeh,
cundum hoc dicit quod ex divina virtute quod divina virtus facit quod possit
et dicit
habent sempiternos motus intellectuales
(( esse sevum, quod est simplex mensura
et immortales,
» quia sciUcet semper actu essendi et quantum ad tempus, quod est
;

intelhgunt. Tertio, quantum ad appetere, mensura motus coeh^ subjungit quod di-
et quantum ad hoc dicit quod acceperunt <( vina virtus omnes circumvolutiones tem-
a virtute infinita boni ipsam fortitudinem, » poris discernit processibus et congregat
((

per quam bonum desiderant absque dimi- restitutionibus. Attribuit autem tempori
)>

nutione taUs desiderii. Heec quidem omnia circumvolutionem, eo quod sequitur circu-
habent a divina virtute, inquantum divina larem revolutionem cceh. Est autem in motu
vu^tus immittit eis et
« esse et posse » res- cceh duo considerare. Primo quidem, quod
pectu ipsorum, et quod desiderant absque inmotu cceli semper fit renovatio situs, se-
fastidio, habentes ea quae semper eis cundum transitum de loco ad locum ; se-
adsunt, et hoc ipsum quod est posse « de- cundo vero, quod coelum redit ad eumdem
siderare quod semper possunt, » est eis a situm secundum circularem motum. Ita
Deo. etiam est et in tempore, quia secundum
Deinde cum dicit Procedunt autem : <( processum motus, succedit tempus tempori
ea quse sunt indeficientis virtutis, et ad ut hora horae, et dies diei, et quantum ad
homines et animalia et plantas, et totam hoc dicit quod tempus discernitm' processi-
omnis rei naturam, » ostendit processum bus. Secimdum autem reditum ahcujus
divina3 virtutis ad inferiores creaturas, et coelestis corporis ad eumdem locum, etiam
dicit quod effectus indeficientis Dei virtutis tempus restituitm^ in id quod praeterierat,
procedunt et ad homines et ad animaha, , et sic quod erat futurum quodammodo ad
et ad plantas, et ad omnes res natm^ales. praeteritum congregatur puta, cum dies :

Deinde cum dicit Et firmat unita ad

: (( et mane incipiens terminatm', iterum re-
sui invicem amicitiam et communionem, » ditur ad mane, et idem apparet in mense
ostendit quae inveniantur in rebus divina et in anno. Quarto, ostendit effectum di-
virtute et primo, quantum ad ea quae sunt
; vinai virtutis ex elementis, et dicit quod
communia omnibus, quorum primum est divina virtus (( facit virtutes ignis inextiu-
unitio, et quantum ad hoc dicit quod di- guibiles enim ignis in hac materia
; )> licet
vina virtus omnia quae sunt unita confir- extingui possit, tamen ignis universaliter
mat ad quamdam amicitiam sui et com- inextinguibihs est. Facit etiam indeficien- ((

munionem. Secundum est discretio, et tes fluxiones aquae, » quod dicit propter
quantum ad hoc dicit quod divina virtus perpetuum^ fluxum fluviorum, et commo-
firmat ea quae sunt discreta ad invicem ad (c tiones maris, quae apparent in fluctibus, et
hoc quod singula secundum propriam ra- fluxu et refluxu maris. Qui etiam termi- ((

tionem » et defmitionem conservet incon- (( nat effusionem aeream. » Hoc autem dicit,
fusa et incommixta » ad invicem. Tertium qui aeri maxime competit proprietas hu-
est ordo, et quantum ad hoc dicit quod midi, ut non bene terminetm^ termino
divina virtus conservat cujushbet rei ordi- proprio et ideo quantum est de se aer
; ,

nes secundum quos res ad invicem ordi- habet omnimodam effusionem, sed divina
nantm% et iterum dirigit unumquodque in virtute terminatm^ intra limites sui natura-
ordine ad fmem, quod est proprium bonum lis loci. Divina etiam virtus coUocat ter- ((

rei. Deinde ponit ea quae pertinent ad sin- ram in nihilo, » quia semper divina virtute
-gula et primo, quantum ad angelos dicit
; in medio mundi coUocatm, et nihU est quod
quod divina virtus (( custodit immaculate a
» ipsam sustentet. Divina etiam virtus con-
quacumque corruptione (( immortales vitas servat « generativos partus ipsius » terrae,
angelicarum unitatum, » id est substantia- scilicet plantarum et aliorum quae ex terra
rum simplicium ipsorum. Secundo, quan- nascuntur, « indifferentes, » id est unifor-
tum ad corpora ccelestia dicit quod custodit miter in sua natura manentes, dum sciUcet

^ Al. : « etiam. » ~ « Parra. omittit : « eceU. » ^ Parm. : « quia det perpetuum.

 ;;

OPUSCULUM VIL 529

ex seminibus terrae mandatis similes planta3 in altum producitur. Deinde quantum ad

nascuntur, et non solum ea quse ad singula omnia universaliter subdit quod divina
elementa pertinent, divina virtus facit, sed virtus (( fortiter tenet substantiales » et na-
etiam qua^ pertinent ad commixtioncm turales omnium, « et cujuslibet
(( virlutes »

elementorum ad invicem. In qua quidem rei mansionem »

firmat indissolubilem ,

commixtione tria inveniuntur. Necesse est inquantum scilicet omnia gradum sibi prae-
enim esse primo quamdam proportionem tixum a Deo conservant. Ulterius autem ef-
elemeAtorum ad invicem, quam Dionysius fectum divin* virtutis ostendit in his quai
hic nominat harmoniam. Secundo, requi- pertinent ad gratiam, et dicit quod divina
ritur quod cujuslinet elementi remaneat virtus dat ipsam deificationem,
(( id est ;>

virtus propria incorrupta, aUoquin non participationem deitatis, quai est per gra-
esset mixtio, sed corruptio, et quantum ad tiam. Et ne aliquis credat quod hanc parti-
hoc dicitconcretionem inconfusam. »
: « et cipationem aliquis sua virtute possit acqui-
Tertio, requiritur quod elementa sint con- rere, subdit quod Deus praebet virtutem ad
creta, et simul commaneant, et non statim hoc ut aliqua praedicto modo deificentur.
ab invicem separentur, et quantum ad hoc Ultimo autem universaliter concludit quod
dicit « et indivisibilem salvat. » Quinto
: universaliter nihil est in entibus quocl sit
etiam, ponit effectum divinee virtutis in segregatum et non contentum a continen-
rebus animatis, et universaliter quidem tia divinse virtutis, qua3 rebus per suam
dicit quod divina virtus in unum tenet omnipotentiam dat tirmitatem. Sicut enim
« conjunctionem animse et corporis ; » et a divina vita non potest esse segregatum
specialiter de plantis adjungit quod movet quidquam nisi quod caret vita, ita a divina
sursum virtutes plantarum nutritivas et virtute non potest esse segregatum nisi
augmentativas : nutritivas quidem , in- quod caret virtute. Quod autem universa-
quantum alimentum per radices attractum liter nullam habet virtutem, omnino non
usque ad cacumen plantai sublevatur est, neque habet aliquam positionem, id
augmentativas vero inquantum ipsum , est ordinem in universo, seu flrmitatem.
corpus plantae ex terra procedens paulatim

LEGTIO III.

Objectiones contra virtutem divinam.

Et quidem dicit Elymas Magus Si omnipotens :

est Deus, quomodo dicitur aliquid non posse a
nostro theologo? Improperat aulem divino Paulo,
qui dixit Deum non posse negare seipsum. Appo-
nens autem hoc, nimium timeo ne sluliitise debeam
risum, puerorum effrenorum et super areuam et
infirmas sedificationes dissolvere moliens et sicut
contra quamdam impossibilem intentionem jacu-
laristudens contra Uieologicam de isto deliberatio-
nem. Etenim suiipsus negatio causa est a veritate
veritas autem existens est; et a veritate casus, ab
exislente est casus. Si igitur veritas exislens est,
inexpertos, qui multoties infirmos esse adversarios
supponentes, secundum quod videtur sibiipsis et
contra absentes illos viriiiter umbran] pugnse fa-
cientes et aerem vanis plagis confidenter percu-
tientes, opinantur adversarios ipsos obtmuisse, et
prsedicantseipsos, neque scientes illorum virtutem.
Nos autem dicta theologi, secundum quod est
possibile, conjectantes, Deum superpotentem lau-
damus, sicut omnipotentem, sicut beatum et so-
lum polentem, sicut dominanlem in potestate sua
sevo, sicut secundum nihil ab exislentibus exci-
dentem magis autem et superhabentem et praiha-
;

negatio autem veritatis est ab existente casus, ab bentem omnia existentia secundum virtutem su-
existente cadere Deus non potest. Et hoc non esse persubslantialem, et omnibus existentibus posse
non est. Sicut si aliquis dicat non posse, potest esse, et hoc esse secundum abundantiam exce-
non et non scire secundum privationem non novit. dentis virtutis copiosa effusione largientem.
Quod sapiens non intelligens imitatur pugilum

Et quidem dicit Elymas Magus

c( Si : autem hoc, nimium timeo ne stultitiae de-

omnipotens est Deus, quomodo dicitur ali- beani risum ; » tertio, exclusa dubitatione,

quid non posse a nostro theologo ? » Post- asserit veritatem, ibi : (( Nos autem dicta

quam determinavit Dionysius de divina theologi, secundum quod est possibile,

virtute, hic excludit quamdam objectionem, conjectantes, Deum superpotentem lauda-
et circa hoc tria facit. Primo, ponit objec- mus. »
tionem; secundo, solvit, ibi : « Apponens Primo ergo ponit dubitationem quam
XXIX. 34
 »

530 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

Elymas Magus, de qiio in Actibns legitur, habere perfectam scientiam. Per hoc ergo
objecit contra Paulum dicentem II Timoth., quodDeus non potestnegare seipsum, nihil
H, quod Deus negare seipsum non potest, detrahitur ejus potentiae ab impossibili^;
quod ejus omnipotentise videtur contra- sed idem est ac si diceretur quod Deus non
rium. potest non esse verus et ens et potens.
Deinde cum dicit « Apponens autem : Deinde cum dicit « quod sapiens non in-
hoc, nimium timeo ne stultitise debeam telligens, imitatur pugilum inexpertos, »
risum, » solvit propositam dubitatiouem, reprehendit objicientis praesumptionem, et
et circahoc tria facit. Primo, prsemittit dicit quod Elymas, qui se sapientem repu-
suam excusationem de hoc quod intendit tabat, non inteUigens praedictae solutionis
ad tam debihs objectionis solutionem se- ; rationem, similis erat pugilibus inexpertis,
cundo, solutionem ponit, ibi « Etenim : qui frequenter adversarios contra quos
suiipsius negatio casus est a veritate ; » pugnare debent, supponunt esse infirmos,
tertio redarguit objectionis praesumptio-
, secundum quod eis \ddetur, et dum sunt
nem, ibi a Quod sapiens non intelligens,
:
absentes, contra eos audacter ictus proji-
imitatur pugilum inexpertos. » ciunt quamdam similitudinem pugnae
,

ergo primo quod super praemissam

Dicit facientes et absque timore percutiunt
,

dubitationem addit quod miiltum timet ne earem inutihbus plagis, et sic opinantur se
ipse debeat derideri de stultitia, sicut ah- vicisse adversarios, et de hoc laudant seip-
quis qui conaretur destruere domunculas a sos, quamvis nondum sciant adversariorum
pueris dissolutis factas, quae nec funda- virtutem. Ita etiam est et de illis qui debiles
mentum* firmum habent, eo quod super objectiones facientes, cum non est qui eis
arenam aedificatse sunt, et in seipsis in- resistat, se obtinuisse arbitrantur.
flrmse sunt, eo quod absque caemento con- Deinde cum dicit : « Nos autem dicta
glutinatae sunt; et ita posset videri quod theologi secundum quod est possibile,
,

cum ipse intendit loqui contra deliberatio- conjectantes, Deum superpotentem lauda-
nem de rebus divinis, quam de proposito mus, excludit primo objectionem contra
))

verbo habuit praedictus Elymas, quasi omnipotentiam divinam; secundo, Apostoli

qu«dam jacula immittat contra ahquam scientiam commendat dicens quod nos ,

positionemimpossibilem. Positio enim ejus considerantes dicta Apostoli , secundum

est manifeste impossibihs, in seipsa infir- nostram possibilitatem, « laudamus Deum,
mata, quia veritate non confirmatur, et in- qui excedit omnem potentiam, « sicut om-
nititur frivolai rationis, sicut debili funda- nipotentem » inquantum ejus potentia
,

mento. ad omnia se extendit, « sicut beatum, »

Deinde cum dicit : « Etenim suiipsius inquantum habet plenitudinem omnis boni,
negatio casus est a veritate, » solvit propo- nullo indigens, « et sicut solum potentem »
sitam quaestionem, et dicit quod cum Deus ex seipso (omnes enim alii potentes, non
sit ipsa veritas, Deum negare seipsum nihil sunt ex se potentes, sed ex Deo), « et sicut »
aliud est quam Deum decidere a veritate. per suam potestatem « dominantem a3V0 ; ))

Cum autem verum idem sit quod ens, se- alii enim dominantes dominantur his quae
quitur quod excidere a veritate idem sit sunt in aevo aut in tempore, sed ipse toti
quod excidere ab esse. Quod ergo dicit aevo dominatur. Et iterum laudamus eum
Deum non posse negare seipsum, idem est ((sicut secundum niliil excidentem ab exis-
ac si Deum non posse deficere
diceretur tentibus, » et quod nihil quod est in eo,
ab essendo. Hoc autem quod est non defi- potest ab eo recedere. Creaturae vero, etsi
cere ab essendo, idem est ac si diceretur aliquae inveniantur quae non excidant ab
quod Deus non est non ens; quo quidem esse simpliciter, possunt tamen excidere
magis significatur ipsum esse sicut et si ; ab aliquo, inquantum sunt mutabiles, sed
dicituf quod Deus non potest non posse, Deus, qui est omnino immutabilis, secun-
non ostendit quod sit impotens, sed quod dum niliil potest excidere ab esse. Yel
sit maxime potens; et similiter si dicatur sumuntur ha^c verba ex his quae Apostolus
quod non cognoscit se nescire, ita quod I Timoth., ult., 15, dicit Quam suis tem- :

habet scientiae privationem, hoc est ipsum poribus ostendet beatus et solus potens Rex

^ Al, : « firmamentum firmum. » — 2 Parm. : « nihil detrahitur ex omnipotentia. »

 ;,

OPUSCULUM VI 531

regum et Dominus dominantium, qui solus virtutem, » id est sicut effectus sunt per

habet immortalitatem, qiiam designat per
hoc quod dicii « Secunduin niliil ab exis-
: excedentis omnem substantiam. Et non
tentibus excidentem, Et non solum ista )>
Deo conveniunt, sed excellenter ea habet
unde subdit quod adhuc ampHus possumus
laudare Deum sicut supereminenter ha-
bentem virtutem, et sicut « pr«habentem
omnia existentia, » id est
rebus non quidem eodem modo quo in
rebus est, sed o secundum substantialem
virtutem in causa secundum modum causae
solum supereminenter haic ei conveniunt,
sed etiam causaUter; unde subdit quod
omnibus existentibus dat posse et esse de-
terminatum. Et hoc convenit ei ex abun-
dantia suae excedentis viriutis, quae dat
quidquid est in omnibus bonitates copiose effundendo. Dat
enim omnibus abundantery ut dicitur Ja-
cob., I.

LECTIO IV.

De justitia Dei,

Justitia autem rursus laudatur Deus, sicut omni- existentium dignitatem et uniuscujusque naturam
bus secundum dignitatem distribuens et commen- in proprio salvat ordine et virtute. Si dicat aliquis :

surationem, pulcbritudinem, et bonam ordinatio-

et
nem et ornatum, et omnes distributiones, et
, adjutos a pravis cruciatos. Ad quod dicendum quod
ordines segregans, unicuique secundum vere exis-
tentem justissimam definitionem et omnibus pro-
prise operationis ipsorum causa existens. Omnia
enim divina justitia ordinat et terminat, et omnia
ab omnibus immixta et non convenientia unicui-
que donat secundum dignitatem unicuique exis-
tentium supervenientem. Et si ista recte dici-
mus, quicumque improperant divinse justitise,
latet se, suiipsorum injustitiam manifeste condem-
nantes. Dicunt enim debere inesse mortalibus
immortalitatem et imperfectis perfectum, et per se
mobilibus per aliud mobilem necessitatem, et va-
riabilibus identitatem, et infirmis esse perfecte po-
tentia et temporalibus esse seterna et natura motis
esse immutabilia et temporales delectationes esse
seternas ; et totaliter ea quae sunt aliorum, aliis
Non est justitise, homines sanctos dimittere non
si illi quos dicis sanctos, diligunt quidem ea quse
sunt super terram. ab inhsereutibus materise zelata
a divino omnino ceciderunt amore, et non movi
quomodo sancti vocentur injuriam facientes vere
amabilibus et divinis propter inzelabilia et inama-
bilia ab eisdem non religiose reprobatis. Si autem
vere existentia amant, laBtari convenit qusedam
desideranter, quand.o desiderabilia consequuntur.
Aut numquid tunc magis appropinquant angelicis
virtutibus, quando, sicut est possibile desiderio
divinorum recedunt a materialium passibili affec-
tione, luctantes ad hoc valde viriliter in adversita-
tibus pro bono ? Quare verum est dicere quod hoc
divinse justitise magis est proprlum, non mollire et
destruere optimorum animositatem materialium do-
nationibus neque si aliquis conetur hoc facere,
;

attribuunt. Oportet autem videre divinam justitiam dimittere non adjutos, sed collocare ipsas in pul-
in hoc vere existentem veram justitiam ^ quod om- chra et inflexibili statione, et attribuere ipsis tali-
nibus attribuit propria secundum uniuscujusque bus existentibus secundum dignitatem.

(( Justiiia autem rursus laudatur I)eus. » mum duo Primo, osiendii quid perti-
facii.

Postquam Dionysius determinavit de virtuie neat ad rationem divinae jusiiiiae secundo, ;

Dei, hic determinat de jusiiiia; est enim solvit quorumdam objectiones contra
jusiiiia viriutis species. Considerandum esi divinam jusiiiiam, ibi : (( Ei si ista recte
auiem quod inier virtutes morales sola dicimus, quicumque improperant divinae
justitia potest Deo magis proprie attribui. justiiiae, suiipsorum injustitiam
laiei se,
Aha enim morales virtuies suni circa^ pas- manifesie condemnanies. » Circa primum
siones, quae in Deo locum non habeni, duo facii. Primo, ostendit secundum quos
sicut temperaniia circa concupiscentias actus jusiiiia Deo conveniat secundo, ma- ;

fortitudo circa timores et audacias; sed nifestat quod dixerat, ibi : « Omnia enim
justiiia esi circa aciiones, puta circa distri- divina jusiiiia ordinai et terminat. »

butiones vel retributiones, quae Deo com- Convenit auiem jusiiiia' Deo secundum
peiere possunt. Dividiiur auiem pr«sens tres actus. Primo quidem, secundum hoc
pars in duas. In prima determinai de jus- quod est distribuere. Commutaiiva autem
titia Dei; in secunda, de effeciibus divinae justitia in Deo locum non habei sicui est
justitiae, ibi : (( Ipsa igiiur divina jusiiiia, in vendiioribus ei emptoribus, quia, ut
et salvatio totorum laudaiur. » Circa pri- dicitur Roman., xi, 35 Quis prior dedit ei
:

^ In cit. translatione : « in hoc veram justitiam. » tit : « justitia. »

^ Parm. : « sunt passiones. » — Parm. omit-
^
 ,

532 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

et retribuetuT ei? Sed attribuitur ei distri- manifeste condemnantes, solvit duas du-
))

butiva justitia, quse non observat aequalita- bitationes divinam justitiam circa
circa ,

tem quantitatis, ut sequalia omnibus det, sed quarum primam tria facit. Primo, ex prae-
sequalitatem proportionis, ut det unicuique missis ostendit quod ilU qui divinam justi-
secundum quod dignus est. Et ideo dicit tiam reprehendere nituntur, se ignorare
quod justitia laudatur in Deo inquantum praemissa ostendunt, et hoc est quod dicit
ipse distribuit omnibus secundum eorum quod si praemissa ratione sunt dicta, sci-
dignitatem. Est autem distributor bono- licet quod justitiae est dare unicuique se-
rum. Bonum autem, ut Augustinus dicit, cundum suam dignitatem quicumque ,

consistit inmodo et specie et ordine. Modus arguere vohmt divinam justitiam, quae hoc
autem unicuique propriam mensuram pras- facit, ipsi ignorant quod dum volunt divi-
figit, ut ipse dicit. Ut ergo significaret Deum nam justitiam reprehendere, suam injusti-
esse totius boni distributorem, dicit quidem tiam manifestant.
qnantum ad modum, commensuratio- ((
Secundo ibi , Dicunt enim debere
: ((

nem » quantum ad speciem, « pulchritu-

;
inesse mortalibus immortalitatem, » ponit
dinem^ » vel formam, secundum aliam
(( ))
eorum objectionem. Dicunt enim quod
translationem quantum autem ad ordinem,
; cum Deus sit optimus, et per hoc ei com-
dicit bonam ordinationem et orna-
(( et petat optime facere unumquodque, deberet
tum, seu « dispositionem » secundum
)) ,
etiam his quae sunt mortaUa, dare immor-
aliamtranslationem. Et accipithic ornatum talitatem , utpote quod homines et ani-
pro decentia ordinis. Non solum autem maha nunquam morerentur, et imperfectis
pertinet ad justitiam quod distribuat di- dare perfectionem , utpote quod homines
versa diversis secundum eorum dignita- statim nascerentur perfecti, et per se mo-
tem, sed etiam quod liujusmodi diversita- bilibus dare necessitatem per aliud mobile,
tem inconfusam servet, ne scihcet unus id utpote quae hominibus per se competunt,
quod est alterius sibi usurpare prsesumat. quia per se moveri possunt et ad bonum
Et quantum ad hunc secundum actum et ad malum. Yellent autem quod Deus
justitiae, dicit quod divina justitia distribuit daret hominibus vel aliis rationahbus crea-
unicuique omnes distributiones, » et or-
<(
turis ,
quod non possent peccare quod ,

dines secundam quamdam determinatio- esset habere necessitatem quod semper ex

nem, qua^ vere est justitia, ut sciHcet unum
in id quod est alterius non irrumpat. Ter-
tius vero actus justitiae
que quod est sibi conveniens, operetur;
id
propter quod et quodam modo justitia
dicitur omnis virtus, et quantum ad hunc
tertium actum subdit quod divina justitia
est causa omnibus propria? operationis
eorum. »
Deinde cum dicit Omnia enim divina
justitia ordinat et terminat,
quod rationem assignans praedic-
dixerat,
torum. Ideo enim praemissa ad divinam
alio moverentur. Non enim ahter compe-
teret ut ad malum deficere non possent,
est ut unusquis- nisi quadam coactione ab aliis moverentur,
non ex libero arbitrio. Sanctis enim ex
ipsa perfectione competit ut deficere non
possint, ut patet in beatis qui sunt conflr-
mati in bono. Dicunt etiam quod deberet
variabilibus inesse identitas, ut scilicet sem-
per eodem modo se haberent omnia, et quod
: ((
inflrmis esset perfecta potentia, et quod
» manifestat temporalia essent aeterna, et quod ea quae
secundum suam naturam moventur, essent
immutabiha et quod delectationes quae
,

justitiam pertinent, quia justitiae proprium sunt temporales, essent aeternae. Et secun-
estquod ordinem in rebus statuat, et quod dum suum judicium universaliter « at-
unicuique rei terminum pr^figat, ultra tribuunt aliis quae sunt aliorum, id est, ))

quem non progrediatur et quod hujus- ,

inferioribus ea quae sunt superiorum
modi ordinationem et terminationem abs- entium.
que confusione conservet, et quod ulterius Tertio, ibi « Oportet autem videre divi-
:

rebus sic ordinatis et terminalis unicuique nam justitiam in hoc vere existentem ve-
donet de supervenientibus donis secundum ram justitiam, » excludit eorum judicium
propriam dignitatem sibi pr^stitam a Deo. perversum, et dicit quod oportet conside-
Deinde cum dicit a Et si ista recte di- :
rare de divina justitia, quod in hoc vere
cimus, quicumque improperant divinae justitia est quod onmibus dat secundum
justiti» latet se suiipsorum injustitiam
; ,
propriam dignitatem, et quod uniuscujus-

que naturam conservat in proprio ordine
quod in his quae sunt
et virtute, ita scilicet
secundum suam naturam immortalia, con-
servat immortalitatem et in mortalibus , possimt. Consequuntur autem ea cum afflic-
mortalitatem, et sic de aliis quae supra
tacta sunt.
Secundam objectionem ponit, ibi « Sed
dicat aliquis. Non est justitia? homines
sanctos dimittere non adjutos a pravis cru-
ciatos, » et circa hoc duo facit.
nit objectionem. Posset enim aliquis obji-
cere non esse justum quod Deus permittit
homines sanctos cruciari a pravis homini-
bus, et non dat eis auxilium ut non cru-
cientur. Secundo, ibi « Ad quod dicendum :
est, )) solvit prsedictam objectionem, et di-
cit quod si isti qui dicuntur sancti, « amant
ea quas sunt super terram, » pro quibus
zelant homines, rebus materialibus inhse-
rentes, « omnino ceciderunt a divino
amore. » Quod intelligendum est, si ita ea
amant quod in eis fmem constituant et
quod propterea spiritualia bona contem-
nant. Et hoc est quod subdit quod ipse
nescit quomodo dici debeant sancti
faciunt injuriam rebus divinis, quae sunt
vere amabiha, ut reprobent ea contra reli-
gionis debitum propter bona temporalia,
quae non sunt amanda principahter, nec
pro eis est zelandum. Sed si ipsi amant
De
Ipsa igitur divina justitia et salvatio totorum
laudatur, propriam uniuscujusque et mundam ab
aliis substantinm et ordinem salvans et custodiens,
et causa mundse existens in totis proprifB operatio-
nis. Si autem aliquis salvationem laudet et sicut
ex pejoribus tota salvatorie abripientem omnino
^ minus habens et paterne infirmitatem ^ supportans,
alicubi, et hunc nos laudatorem largissime recipie-
mus salvationis Et hanc primam salvationem
totorum rogjabimus ipsum definire qui omnia in
seipsis intransmutabiiia, el non pugnantia, et fortia
contra pejora salvat, et omnia custodit non pu-
gnanlia ei non bellantia, singula suiipsorum ratio-
nibus ordinata^, et omnem insequalitatem et alie-
nam operationem ex totis exterminat, et proportio-
nes uniuscujusque constituit, non valentes cadere
ad contraria, nec transire. Quoniam et ita salvatio-
nem aliquis laudabit, non longe ab intentione
sanctae theologise, sicut omnia existentia salvatoria
omnium bonitate, a casu propriorum bonorum
liberantem, secundum quod uniuscujusque eorum
quse salvantur, suscipit natura. Propter quod et
liberationem ipsam nominant theologi, inquantum
In cit. translatione :
' ex prioribus. »
OPUSCULUM VII. 533
bona spirituaha, quae vere sunt existentia,
quia sunt sempiterna, debent laitari, si ea
desidcrant, quando oa desiderata consoqui
tione in rebus temporalibus patientes, quo-
dam fervore amoris spirituaUbus magis in-
: haerent. Tuncenim magis per simiUtudinem
appropinquant angeUcis virtutibus, in qui-
bus nuUa est materiaUum rerum afTectio,
Primo, po- quando homines secundum suam possibiU-
tatem ex desiderio rerum divinarum rece-
dunt ab affectione materiaUum rerum. Et
hoc quidem faciunt quando « pro bono, »
id est amore Dei, et pro justitia et virtute
luctantur viriliter in adversitatibus existen-
tes. Et sic si vere sancti saecuU istius in ad-
versitatibus consequuntur quod desiderant,
sciUcet contemnendo
temporaUa bona,
adhaerere spirituaUbus, non male cum eis
agitur, sed bene. Unde vere dici potest
quod proprium est divinae justitiae quod
animosam virtutem non destruat aut emol-
Uat per coUationem prosperitatis, sed si aU-
quis conatur hoc facere, ut sciUcet pugnet
ilU qui pro veritate, quod ipse non dimittat tales
sine adjutorio, sed flrmet eos in pulchra et
firma statione spirituaUum bonorum, per
quae in adversis consolantur, et uUerius
quod taUbus retribuat in futuro secundum
proprii meriti dignitatem.
LEGTIO V.
effectihus divinde justitiss.
non sinit vere existentia ad nihil esse cadere, et
inquantum, etsi aliquid ad peccatum et inordina-
tum fallatur, et minorationem quamdam patiatur
perfectionis propriorum bonorum, et ha3C a pas-
sione et infirmitate, et privatione liberat, implens
et suscitans a malo magis autem statuens in bono,
;
et percussum bonum adimplens, et ordinans, et
statuens, et ornans inordinationem ipsius, et mor-
natum et integrum perficiens, et ab omnibus ina-
cuiatis solvens. Sed de istis quidem, et de justitia
dictum est, secundum quam omnium sequalitas
mensuratur et definitur, et oamis insequalitas quae
est secundum privalionem sequalitatis, quae est in
ipsis singulis. exterminatur. Etenim insequalitatem
si quis accipiat differentias in toto totorum ad tota,
et hujus justitia est salvativa non concedens com-
mixta tota in totis facta turbari, custodiens autem
existentia omnia, secundum speciem unumquod-
que in qua unumquodque esse secundum'* natu-
ram habet.
— * Ibid. ornata. » — ' Al. : « et poBnae infirmitatem. »
 :

534 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

(( Ipsa igitiir divina justitia et salvatio niat, quod prima ratio salvationis consistat
totorum laudatur. » Postquam Dionysius in conservatione in bono. Qua; quidem
determinavit de justitia divina, hic deter- conservatio in bono multipliciter fit. Quai-
minat de effectibus divina^ justitise; et dam enim conservantur in bono a Deo, qui
primo, de salvatione secundo, de libera- ; constituit ea intransmutabilia in seipsis,
tione, ibi « Propter quod et liberationem
: sicut sunt corpora ccelestia, quse suntlonge
ipsam nominant theologi; » tertio, de inae- a corruptione, et beati, qui peccare non
qualitate, quam quodam modo justitia fa- possunt. Secundo, prout aliqua quae in-
cit, quodam vero modo removet, ibi « Sed : transmutabiha sunt conservantur ut non
de istis quidem
de justitia dictum est.
et )) habeant aliquam contra pugnantiam, sicut
Circa primum tria facit. Primo, ponit sal- aliquando videns Deus aliquos esse inflr-
vationis propriam rationem secundo, po- ; mos, non permittit eos tentari, et sic salvat
nit quamdam aliam rationem salvationis eos, conservando eos in bono. Tertio, ex
ab ahis assignatam, ibi Si autem ahquis : (( eo quod permittit quod aliqui impugnentur,
salvationem laudat et sicut ex pejoribus sed dat fortitudinem ut resistere possint
tota salvatorie abripientem omnino alicubi, contra impugnantia, sicut « fortia contra
et hunc nos laudatorem largissime recipie- pejora, » id est contra inflrmiora et ita ;

mus salvationis ; )> tertio, ostendit quomodo (( omnia custodit )) facit ea

et salvat, neque
hae du* rationes se habent ad invicem, ibi pugnantia, » neque bellantia, » utpugna
(( ((

« Et hanc primam salvationem totorum referatur ad actualem impugnantiam, bel-

rogabimus ipsum definire. » lum vero ad habitualem. Et hoc convenit
Dicit ergo primo quod divina justitia lau- quod impugnationem non habeant prout
datur sicut salvatio omnium, quia scilicet singula » sunt « ordinata, » id est flrmiter
((

omnia inquantum scilicet custodit

salvat, disposita, in his quae pertinent ad proprias
et conservat in unoquoque tria. Primo qui- rationes. Et non solum facit aliqua non
dem, substantiam uniuscujusque » con-
(( pugnantia, sed etiam exterminat, » id est
((

servans, « et propriam, » id est in proprie- destruit ab omnibus rebus, « omnem inaequa-

tate suse naturae, « et mundam, )> id est litatem et alienam operationem, » ut inae-
absque permixtione extranei. Secundo, si- qualitas referatur ad id quod est extraneum
militer conservat « ordinem » uniuscujus- in essentia aut virtute aliena operatio ;

que proprium et mundum. Tertio vero, est autem ad id quod est extraneum in opera-
causa in omnibus rebus « proprise et mun- tione. Constituit etiam divina justitia sal-
dae operationis. » Et sic omnis ratio sal- vans proportiones cujuslibet rei non va-
vationis consistit , secundum quod res lentes decidere ad inconvenientiam, neque
conservantur in his quse eis conveniunt qualitercumque transire. Transitus enim
secundum suam proprietatem. superiorum ad inferiora casus dici potest;
Deinde cum dicit « Si autem aliquis : inferiorum vero ad superiora transitus om-
salvationem laudat et sicut ex pejoribus nino dicitur, non casus, sed secundum se
tota salvatorie abripientem omnino alicubi, transitus. Non est autem mirandum quod
et hunc nos laudatorem largissime recipie- dicit transmutabilia non pugnantia , nec
mus salvationis, » ponit secundam ratio- transire ad contraria ,
quamvis in multis
nem salvationis, et dicit quod si ahquis inveniatur pugna et permixtio extranei et ,

velit dicerequod ratio salvationis consistit transitus ad contraria, quia in omnibus

in hoc quod Deus omnino eripit a malis, transmutabilibus semper permanet aliquid
non est ei in hoc repugnandum sed debe- ; non transitum et non permixtum et non
mus recipere eum, qui sic laudat largiter impugnatum, sicut subjectum non transit,
divinam salvationem, non solum quantum quando flt transitus secundum formam. Et
ad conservationem in Deo, sed etiam quan- haec tria quae secundo ponit respondent
tum ad separationem a malo. tribus primo positis, non tamen eodem or-
Deinde cum dicit « Et hanc primam sal- : dine. Nam id quod inter secundam et ulti-
vationem totorum rogabimus ipsum de- mam ponit, cum dicit : « et proportiones
fmire, » comparat has duas rationes ad uniuscujusque constituit » respondet ei ,

invicem, et dicit quod ipse rogat humiliter quod inter prima primo posuit, cum dixit :

persuadendo eum qui secundam rationem (( in seipsis intransmutabilia. » Quod autem

salvationis assignat^ quod ipse hanc defi- secundum est inter ultima, scilicet « et om-

^
 ,, ;

OPUSCULriM VII. 535

nem inaequalitatem et alienam operationem quod erat percussum, » id est minora-
«

ex totis exterminat, » respondet ei quod su- tum et debilitatum, adimplet restaurando ;

pra ultimo dixerat, « et fortia contra priora et quod ad peccatum defluxerat, « statuit, »
salvat. » Quod vero dicit primo inter ul- id est hrmat, et ornat, » id est cum de-
((

tima a et omnia custodit non pugnantia

: centia quadam disponit, et sic omnem in-
et non bellantia, » respondet ei quod primo ordinationem et indispositionem ad inte-
in medio posuerat « et non pugnantia. »
; gritatem perducit, et ab omnibus maculis
Sic igitur, quia ratio salvationis in lioc con- peccatorum solvit.
sistit primo et principalitcr ut aliqiiid in Deinde cum dicit Sed de istis quidem
: ((

bono conservetur, non erit longe ab inten- et de justitia dictum est, » determinat de
tione sacra3 Scriptura^ si quis salvationem inaequalitate, et primo, ostendit quam inae-
Dei velit laudare, inquantum ipse Deus sal- qualitatemjustitiaexcludat; secundo, quam
vat omnia per propriam bonitatem, libc- inaequalitatem constituat, ibi « Etenim :

rando a malo, quod est casus a propriis inaequalitatem si quis accipiat differentias
bonis. Et hoc dico secundum quod patitur in toto totorum ad tota, et hujus justitia
natura eorum quee salvi dicuntur. Aliter est salvativa. » Inaequalitatem enim pro-
enim restituuntur ea quse cadunt secun- portionis justitia distributiva excludit
dum liberum arbitrium, atque aliter ea inaequalitatem autem quantitatis causat
quae cadunt secundum naturalem corrup- secundum quod dat majora vel minora se-
tionem. cundum proportionem dignitatis cujushbet
Deinde cum dicit « Propter quod et
: naturae.
liberationem ipsam nominant theologi, » Dicit ergo primo quod, « de istis, » id est
determinat efTectum hberationis et dicit , salvatione et liberatione, « et de justitia
quod sacri doctores nominant divinam jus- dictum est, » secundum quam « mensura-
titiam Uberationem et liberationis causam, tur et defmitur ', aequalitas » proportionis,
inquantum salvat a malo, et hoc multipli- quae est in omnibus « exterminatur, » id est
;

citer. Primo, inquantum non permittit ea excluditur, « omnis inaequalitas, » quae di-

qua? sunt vere entia a substantiis cadere ad citur « secundum privationem aequalitatis ))

hoc quod nihil sint, sed semper eis sub- proportionis, quae est in singulis rebus. Ad
stantiarum aliquid remanet. Secundo justitiam enim pertinet quod det unicuique
quantum ad hoc quod si aliquid vere exis- secundum propriam proportionem et sic ;

tens decidat ad aliquod peccatum in ac- aequalitas proportionis secundum justitiam

tione, in aliquam inordinationem inchna- determinatur, secundum quod non est
tione appetitus et ad aliquem defectum
, eadem capacitas omnium, et necesse est
propriae operationis, Deus liberat id quod ut diversis diversa distribuat; et sic cau-
sic cadit a passione, quae ad peccatum in- sando a^qualitatem proportionis causat ,

ducit, et infirmitate, ex qua aliquid ordi- inaequalitatem quantitatis. Et ideo subdit :

nem debitum non tenet, et privatione, quae Si quis vellet accipere inaequalitatem se-
pertinet ad minorationem perfectionis. Et cundum differentiam quae est in universo
sic haec tria respondent primis tribus. Et omnium ad omnia, per quam differunt,
ut ostendat quomodo ab his liberat, subdit et aliquid est melius alio secundum quam-
alia tria primis tribus praemissis respon- cumque perfectionem, hujusmodi inaequa-
dentia. « A privatione » enim « liberat, » litatis justitia et conservativa, dum non per-
inquantum adimplet quod minus habeba- turbationem seu confusionem
mittit fieri
tur; ab « infirmitate » autem liberat, in- in rebus per hoc quod omnia omnibus
quantum paterno et misericordi affectu commisceantur et sic conservat justitia
;

supportat inflrmitatem nostram « a pas- ; omnia existentia secundum species suas,

sione » autem liberat, « suscitans, » id est prout uniuscujusque natura recipit et re-
revocans « a malo » et quod plus est
, ; quirit.
firmiter « statuens in bono, » et id bonum

Al. : « et dividitur.
536 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

CAPUT NONUM.
DE PARVO, MAGNO, EODEiM, ALTERO, SIMILI, DISSIMILI, STATIONE, SESSIONE, MOTU, iEQUALITATE.

LECTIO h
De parvo.

Quoniam autem et magnum et parvum attribu- inquantum ipsa ab omnibus participata, secundum
tum est omnium causse, et idem, et alterum, et doni effusionem non minorata omnino sunt,
infiniti
simile, et dissimile, status et motus, age, et
et et eamdem habent superplenitudinem, et non mi-
horum insignium, quibus Deus nominatur,
in norantur participationibus, sed et magis superma-
qusecumque sunt nobis manifesta, contemplemur, nant. Magnitudo hsec et infinita est, et sine quan-
Igilur magnus quidem in eloquiis Deus laudatus titate, et sine numero et hic est excessus secun-
;

est et in magnitudine, et in aura subtili, divinam dum absolutam et superextentam infinite acceptse
manifeslante parvitatem. Et idem, quando dicunt magnitudinis effusionem.
eloquia tu autem idem ipse es; et alter, quando
: Parvum autem, id est subtile, in ipso dicitur
sicut multse figura) et multse formse ab eisdem quod omne pondus, et distantiam excedit, et per
eloquiis componitur; et similis, sicut similium et omnia sine prohibitione vadit. Et quidem et om-
similitudinis substantificator, et dissimilis omnibus, nium causa est parvum nunquam enim invenies
:

sicut quod non sit ipsi simile, et stans, et immobi-
lis, et sedens in ssecula, et motus, sicut ad omnia
ambulans; et queecumque alise istis fequipollentes
Dei nominationes ab eloquiis laudantur. Igitur
magnus quidem Deus nominatur secundum ma-
gnitudinem quse seipsam tradit omnibus
ipsius,
seternaliter magnis et extra omnem magnitudinem
superfusa et superextenta, omnem locum conli-
nens, omnem numerum supergrediens, omnem
infinitatem transiens, et secundum superplenum
ipsius et magnificum et fontana ipsius dona.
, ipsum autem incomprehensibiie.
parvi formam non participatam. Ita igitur in Deo
parvum est accipiendum, sicut ad omnia et per
omnia sine impedimento vadens, et operans, et
pertingens usque ad divisionem animse et corpo-
ris, etcompagum, et medullarum, et intentionum
cordis, magis autem existentium universorum.
Non enim est creatura occulta in conspectu ejus.
Hoc parvum sine quantitate est et sine numero; et
incomprehensibile, non valens teneri, sine ter-
mino, sine definitione et comprehensivum omnium,

a Quoniam autem et magnum et parvum et parvum. Dividitur ergo in tres partes.

attributum est omnium causae, et iclem et In prima, ostendit de quo est intentio in ;

alterum, et simile et dissimile, et status et secunda, ostendit quod singula praedicto-

motus, age, ethorum insignium, in quibus rum de Deo dicuntur, ibi : (( Igitur magnus
Deus nominatur qusecumque sunt nobis
, quidem in eloquiis Deus laudatus est ; » in
manifesta, contemplemur. » Postquam Dio- tertia , ostendit secundum quam rationem
nysius determinavit de nominibus divinis de Deo dicantur, ibi : « Igitur magnus
quffi accipiuntur secundum processiones quidem Deus nominatur secundum magni-
perfectionum absolute rebus convenien- tudinem ipsius. »
tium, sicut est bonum, esse pulchrum, ,
Dicit ergo primo quod, quia Deo, qui est
vita, sapientia et virtus hic determinat ; omnium causa, attribuitur et magnum et
de nominibus Dei quae sumuntur secun- parvum et aha praedicta, oportet conside-
dum processiones in quibus importatur rare circa haec insignia quibus Deus no-
habitudo unius ad alterum sicut de ; minatur, quaecumque nobis possunt esse
magno et parvo, quas important excessum manifesta.
et defectum secundum quantitatem de ; Deinde cum dicit : « Igitur magnus qui-
eodem et altero, quae important conve- dem in eloquiisDeus laudatus est, » osten-
nientiam et difFerentiam secundum sub- dit quod pra;missa de Deo dicantur. Lau-
stantiam et de simili et dissimili
; quae , datur enim in sacra Scriptura Deus sicut
important convenientiam et differentiam magnus, et in magnitudine existens, se-
secundum qualitatem et de statione et ; cundum illud Psal. cxliv, 3 Magnus Do- :

motu, quoniam ratio stationis quidem con- minus et laudahilis nimis, ct magnitudinis
sistit in hoc quod aliquid similiter se habet ejus non estfinis. Et quia subtilitas quaedam
nunc et prius ; de aequalitate,
et ulterius parvitas est, parvum. etiam attribuitur Deo
quae importat convenientiam secundum in Scriptura, ut dicitur III Reg., xix, quod
quantitatem, et est medium inter magnum apparuit in sibilo aurae tenuis quae quidem ,
 ::

OPUSCULUM VII 537

tenuitas seii subtilitas manifestat divinam Circa primum

tria facit. Primo, attribuit
parvitatem. Quandoque etiam in Scriptura magnum Deo secundum rationem causaH-
Deus dicitur idem, secundum illud I^s. ci, 28 tatis secundo, per rationem cujusdam si-
;

Tu autem idem ipse es. Attribuitur etiam militudinis, ibi Et extra omnem magni-
: <(

ei alteritas,inquantum diversa; figurffi et tudinem est superfusa et superextenta » ;

diversa? species rerum ei comparantur in tertio, secundum dissimihtudinem , ibi :

sacris Scripturis, sicut quod aliquando de- « Magnitudo haec et infinita est, et sine
signatur in figura vel specie hominis vel quantitate et sine numero. »

agni vel leonis vel lapidis. Dicitur autem Dicit ergo quod Deus dicitur
primo
similis in Scripturis, inquantum ipse facit magnus, secundum quod magnitudinem
aliqua similia et est causa ipsius similis, suam, qu« essentialiter ei convenit, « aiter-
secundum illud Gen., i, 26 Faciamus ho-
: naliter tradit omnibus magnis; » sicut et
minem ad imaginem et similitudinem nos- dicitur sapiens inquantum sapientiam tra-
,

tram. Dicitur etiam Deus dissimilis omni-
bus, ubi Scriptura dicit quod nihil est ei
simile, secundum illud Psal. lxxxv, 8
Quis similis tihi in diis, Domine ? Describi-
tur etiam Deus in Scripturis ut stans, se-
cundiim iUud Amos, vii, 7 Ecce Deus stans
dit omnibus sapieulibus. Yel potest aliter
legi, quod Deus magnitudinem suam tradit
: omnibus qua? sunt essentiahter magna,
id est a principio creaturae usque in sempi-
ternum.
: Deinde cum dicit : « Et extra omnem

super murum laterum. Describitur et im- magnitudinem est superfusa et superex-

mobiUs, secundum illud Malach.,, iii, 6 :
tenta, » attribuit ei magnum secundum
Ego DominuSy et non mutor. Et sedens in quamdam rationem similitudinis etprimo, ;

ssecula,secundum illud Isa., ix, 7 Super : quantum ad ejus substantiam secundo, ;

solium David sedebit amodo , et usque in quantum ad ejus efTectus, ibi « Et secun- :

sempiternum. Describitur autem et motus, dum superplenum ipsius. » Manifestum est

sicut ad omnia ambulans seu procedens, autem quod magnum creaturis attribuitur
secundum illud Gen., iii, 9 Cum audissent : secundum rationem excessus; illa enim
vocem Domini Dei deamhulcmtis in para- magna dicuntur qua3 inveniuntur alia exce-
diso ; et Sapient., vn, 24, dicitur quod dere. Excessus autem in rebus creatis mul-
omnihus mohilihus mobilior est sapientia. tiphciter attenditur. Uno modo secundum
Attingit autem uhique propter suam mobi- dimensionem longitudinis latitudinis et ,

litatem. Et multa alia istis spquipollentia secundum hoc dicitur ah-

profunditatis, et
in Scripturis de Deo dicuntur. quid magnum respectu aUerius, inquantam
Deinde cum dicit « Igitur magnus qui-
: superexcedit quantitatem ejus, et sic Deus
dem Deus nominatur secundum magnitu- dicitur magnus simpliciter, inquantum
dinem ipsius, » ostendit secundum quam magnitudo ejus « extra omnem magnitudi-
rationem pra^dicta de Deo dicantur et ; nem est superfusa et superextenta. » Et di-
primo, de magno et parvo secundo, de ; citur « superfusa »ad similitudinem rerum
eodem et altero, ibi : « Idem autem est, su- humidarum ,
« superex-
ut aeris et aquse ;

persubstantialiter seternum; » tertio, de si- tenta » vero ad similitudinem corporum

mili et dissimiU , ibi : Similem autem
<( siccorum et sohdorum. Alio modo attendi-
Deum si dicat aliquis quidem ut eumdem, tur excessus in rebus creatis secundum
sicut totum per totum sibiipsi singulariter et locum, et sic locus dicitur esse major qui
indivisibiUter existentem similem ; non est est magis continens. Unde et Deus dicitur
improbanda nobis similis Dei nominatio » ; simpliciter magnus, inquantum continet
quarto, de statione et sessione et motu, ibi omnem locum. Tertio, excessus invenitur
(( Quid autem et de divina statione aut ses- in rebus secundum numerum, et sic etiam
sione dicimus? » quinto, de sequalitate, ibi dicitur Deus magnus simpliciter, inquan-
« Si autem aliquis in eloquiis Dei nomina- tum supergreditur numerum omnem, quia
tionem, ejusdem autem justitiai in aequali omnis numerus a divina sapientia procedit,
sumat ; dicendum «qiialem esse
est, res distinguente in cujus potentia est
,

Deum. » Circa primum primo determinat plures rerum differentias producere. Vide-
de magno secundo, de parvo, ibi « Par-
; : tur autem in rebus maximum infinitum
vum autem, id est subtile, in ipso dicitur esse quod omnia excedit. Sed ut in rebus
quod omne pondus et distantiam excedit. » creatis invenitur, nihil dicitur infmitum
538 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
quin sit secundiim aliquid finitum, scilicet sine mensura. Numerus enim habet pri-
secundum speciem. Unde Deus, qui est mam rationem mensurse, cum per eum
omnibus infmitus, excedit omnem invini- quantitates continuse mensurentur. Yel
tatem. quod dicit « sine quantitate, » refertur ad
Deinde cum dicit a Et secundum super-
: quantitatem continuam quod autem dicit ;

plenum ipsius et magnificum, » attribuit c(sine numero refertur ad quantitatem dis-

Deo magnum secundum rationem excessus, cretam » et sic per magnitudinem divi-
;

qui consideratur ex parte effectuum. Sunt nam attenditur excessus 'causahtatis di-
autem tria consideranda in effectibus ejus. vina3, quod effundit univereahter et super-
Primo quidem, quod effusio eftectus proce- abundanter suam infmitam magnitudinem,
dit ex plenitudine causse, sicut quod non qua3 non accipitur a creaturis in ejus infi-
est plenum calore, non potest calorem nitate, secundum suam capacitatem
sed
effundere. Secundum similitudinem vasi fmito modo eam accipiunt.
loquimur, quod nisi sit plenum aqua, non Deinde cum dicit Parvum autem, id
: ((

potest aquam efFundere. Secundo, quia si est subtile, in ipso dicitur quod omne pon-
sit magis plenitudo fit magna effusio. ,
dus et distantiam excedit, » ostendit quo-
Tertio,quod quanto prior est efFusio, tanto modo parvum dicatur in Deo, et circa hoc
id quod efTunditur, prius recipitur in eo in tria facit.Primo, ponit rationes parvi; se-
quod effunditur humor, nisi infusio terrae cundo, attribuit eas Deo, ibi Ita igitur : ((

prius ab ea recipiatur. Et hsec tria in effec- in Deo parvum est accipiendiim tertio, ;

tibus Dei sunt consideranda. Primo enim, ostendit differentiam hujus parvi ad aha
ex parte Dei invenitur superabundans ple- parva, ibi « Hoc parvum sine quantitate
:

nitudo bonitatis secundo ex hac abun-

; , est etsinenumero. »
danti plenitudine sequitur quod magis Circa primum considerandum est quod
faciat tertio, ex hoc quod ipse est primor-
;
subtihtas qusedam parvitas est : sive acci-
diahs causa, sequitur quod dona ipsius piatur subtilitas prout est quahtas qua^dam,
sunt fontana, id est primordialia. Quidquid secundum quod corpora subtilia rara di-
enim a quacumque causa recipitur, prsR- parum de quantitate
cuntur, prout habent
supponit id quod a Deo recipitur. Ita dicit sub eisdem dimensionibus sive accipiatur ;

ergo « secundum superplenum ipsius » subtihtas prout est differentia qusedam

,

quantum ad primum, « et magnificum » circa quantitatem; sicut enim longum et

quantum ad secundum, et fontana ipsius
dona quantum ad tertium, inquantum
))
ipsa dona participantur ab omnibus secun-
dum effusionem doni, quod est infmitum
ex parte donantis donahujusmodi omnino
; ergo tres proprietates parvi sive subtilis,
non minorantur, sed semper habent eam-
dem superabundantem plenitudinem et
nunquam minorantur quantumcumque
(( breve se habent ad hneam, latum vero et
strictum ad superficiem, ita subtile et gros-
sum ad corporis profunditatem. Unde sub-
tihtas parvitatem quamdam signat. Ponit
quarum prima est quod « excedit omne
,
pondus » et omnem « distantiam. » Et dicit
« pondus » secundum quod subtile dicitur

participentur imo quanto magis partici-

;
quod est rarum, tale enim maxime leve
pantur, intantum magis desuper manant, invenitur ; distantiam, » secun-
dicit vero ((

quia quanto ahquid plus recipit de divinis dum quod opponitur grosso, in
subtile
donis, tanto phis redditur aptum ad reci- quo tanta distantia est, magna scihcet pro-
piendum; et ex parte influentis, quod ex fimditas, in subtili vero parva. Excessus
infmitse virtutis influentia minorari non autem iste, quo parvum et subtile excedit

potest. omne pondus et omnem

distantiam, non
Deinde cum dicit « Magnitudo hsec et
:
attenditur secundum majoritatem quan-
infmita est, et sine quantitate, et sine nu- quae opponitur parvitati, sed sicut
titatis,

mero, (( exponit magnitudinem divinam per unitas excedit numerum, quia mensurat
distantiam ad alias magnitudines, et dicit ipsum, et non mensuratur ab eo. Secun-
quod magnitudo divina est « infmita, » quia dam proprietatem parvi ponit quod vadit ((

nulli magnitudini creatse convenit; et est per omnia sine prohibitione » est enim ;

etiam « sine quantitate, » quia non est in de ratione subtihs quod sit penetrativum.
genere quantitatis, sed Dei magnitudo est Tertiam proprietatem parvi ponit quod
esse ejus et est « sine numero, » id
; est « parvum est omnium causa, » et hujus

probationem indiicit quod nihil invenitur
quod non participet formam parvi. Par-
vum enim invenitur in magnis, scd ma-
gnum non invenitur in parvis. Participatum
autem videtur csse causa participantis
unde et principia in omnibus generibus
sunt parva quantitate, sed magna virtute.
Deinde cum dicit « Ita igitur in Deo :
parvum est accipiendum sicut ad omnia et
per omnia, et sine impedimento vadens et
operans, assignat prsedictas rationes parvi
Deo, prsecipue secundam, et dicit quod in
Deo accipitur parvum, inquantum sine im-
pedimento vadit ad omnia, implendo ea et
suis effectibus et sua praesentia, quia ipse
in omnibus iterum per omnia opera-
est, et
tur, sicut per propria instrumenta. Et ad
hoc probandum inducit auctoritatem Apos-
toli ad Hebr. iv et primo specialiter os-
, ;
tendit quod Deus penetrat omnia qu« per-
tinent ad humanam naturam, in qua primo
invenitur compositio anima^ et corporis,
quorum distinctionem et unitionis modum
divina sapientia cognoscit et operatur. Et
ideo dicitquod pertingit « usque ad divi-
sionem animae et corporis. »
homine est compositio
quae etiam est Deo nota
medullarum, » quantum ad ea
quse intra
membra continentur. Tertio, subdit de his
quae pertinent ad animam, inter qua^ inten-
tiones cordis sunt maxime occultse, et
tamen sunt Deo notae ; et ideo subdit « et
intentionum cordis. » Et quia ista sunt oc-
De eodem
Idem autem est supersubstantialiter
inconversibile, in seipso manens, semper secun-
dum eadem, et eodem modo habens, omnibus
eodem modo prsesens, et ipsum secundum seipsum
in seipso firaie etincontaminate in optimis finibus
abundantis identitatis coUocatum, intransmutabile,
in oppositum non volens cadere, forte, invariabile,
mundum, immateriale, simplicissimum, non indi-
gens, non augmentabile, non minorabile, ingeni-
tura non sicut nondum genitum aut imperfectum,
aut sicut ad hoc, aut istud non factum, aut nus-
quam nullo modo existens, sed sicut omne ingeni-
tum, et absolute ingenitum, et semper existens, et
per se perfectum' existens, et idem existens se-
cundum seipsum, et a seipso uniformiter, et iden-
titatis forma delerminatum et idem ex eodem
omnibus ad participandum convenientibus super-
splendens, et alia aliis coordinans, abundantia et
causa identitatis in seipso, et conlraria eodem
^ Al. : « et semper per se perfectum.
;
OPUSCULUM VII. 539
cultissima, multo magis pertingit per suam
scientiam ad entia universalia; nulla enim
creatura est occulta vel indivisibilis, in con-
spectu ejus, ut dicitur ad Ilebr., iv.
Deinde cum dicit : « IIoc parvum sine
quantitate est et sine numero, manifestat
»
divinam parvitatem per differentiam ad
aUa parva. Et primo quidem consideran-
dum quod parvum est in genere quantita-
iis, sed parvum quod de Deo dicitur, « est
sine quantitate » sicut enim est sine quan-
;
titate magnus, ita est sine quantitate par-
vus. Secundo, considerandum est quod
omne parvum de faciU mensurari potest,
sed parvum quod de Deo dicitur, est « sine
numero ; » non enim aliqua mensura com-
prehendi potest. Tertio, considerandum est
quod aUqua res parva de faciU detinetur,
sive per hoc quod a cursu suo impeditur,
sive per hoc quod de faciU capitur, sed di-
vinum neutro modo potest teneri, quia
ejus virtus non potest impediri, nec Deum
aUquis perfecte capere potest. Quarto, con-
siderandum est quod ex hoc sunt aliqua
parva quod cito terminantur in termino
Secundo, in quantitatis, vel deUniuntur defmitione sub-
partium corporis, stantiae comprehendente substantiam, sed
; et ideo subdit « et divinum est « sine termino et sine deflni-
tione. Quinto, considerandum est quod ea
quae sunt parva, parum comprehendere
possunt, sed ipsa de facili ab aliis compre-
hendantur; divinum autem parvum est
« comprehensivum omnium, » sed est « in-
comprehensibile » ab omnibus.
LECTIO II.
et altero. — Alterum attribuitur Deo.
seternum et modo prsehabens, secundum unam et singularem
excedenlem causam.
totius identitatis
Alterum autem, quoniam provisive Deus omni-
bus adest, et omnia in omnibus propter omnium
fit salvationem,manens in seipso, et propria iden-
titate, inegressibiliter secundum operationem
et
unam impausabilem stans, et seipsum donans
et
indeclinabili virtute ad deificationem converso-
rum, et alteritatem variarum figurarum Dei secun-
dum multiformes visiones; altera qusedam praeter
hoc quod apparent apparentibus significare putan-
dum est. Sicut enim si animam ipsam scrmo for-
maret corporaliter, et partes corporales simplici
circumponeret, aliter intelligeremus in ipsa partes
circumpositas simplicitati secundum proprietatem
, auimas; et caput quidem mentem, coHum autem
opinionem, sicut in medio rationis et irrationabili-
tatis pectus autem furorem, ventrem autem con-
;
cupiscentiam, crura autem et pedes naturam dice^
»
 540 COMMENTAR[A IN LIB. DE DIVlNfS NOMINIBUS.
remus partium nominibus signis potentiarum
, rantia. Sed ne lateamus nosmetipsos ex reseratione
utentes multo magis alteritatem formarum et
: figurarum alteritatis et formarum, incorporales Dei
figurarum in eo qui est super omnia, sanctis et nominationes his quge sunt per signa sensibilia,
Deo conv.enientibus et mysticis reserationibus
, commiscentes, propter quod de istis quidem in
purgari convenit. Et si vis triplices corporum S3^mbolica theologia; nunc autem ipsam divinam
tiguras impalpabili et infigurabili I>eo circumpo- alteritatem non variationem quamdam superin-
nere, latitudo quidem divina est dicenda superla- conversibiHs identitatis suspicemur, sed unitivam
tus Dei ad omnia processus longitudo autem virtus
; ipsius multiplicem formationem et uniformes
,

super tota extenta, profunditas autem omnibus multse fecunditatis ad omnia processiones.
existentibus incomprehensibile occultum et igno-

« Idem autem est supersubstantialiter habeant ad ipsum, provenit ex variatione

seternum et inconversibile, in seipso ma- quae contingit circa res.
nens, semper secundum eadem, et eodem Deinde cum dicit Et ipsum secundum
: <(

modo habens. » Postquam determinavit seipsum in seipso flrme et incontaminate

Dionysius de magno et parvo, hic determi- in optimis finibus abundantis identitatis
nat de eodem et altero; et primo, ostendit collocatum, » exponit ea quae summarie
quomodo idem attribuatur Deo secundo, ; tetigerat; et primo, hoc quod dixerat « in
quomodo attribuatur ei alterum, ibi : « Al- seipso manens; » ea per quae
et excUidit
terum autem, quoniam provisive Deus posset impediri mansio alicujus in aUquo,
omnibus adest. » Circa primum duo facit. quse quidem sunt quinque. Primo, enim
Primo, proponit modos in quadam forma unumquodque manet in loco qui convenit
quibus idem attribuitur Deo secundo, ma- ; ei per se et secundum suam naturam, fa-
nifestat eos, ibi « Et ipsum secundum
: cile autem removetur a loco qui convenit ei
seipsum in seipso firme et incontaminate per accidens, et quantum ad hoc dicit quod
in optimis fmibus abundantis identitatis Deus coUocatur « in seipso secundum se-
collocatum. » ipsum, id est per se, et non per accidens.
))

Attribuitur autem idem Deo secundum Secundo, aliquid manet ubi flrmatur unde ;

ejus immutabilitatem, prout in Psalm. ci, aliqua affiguntur clavis ut permaneant, et

28, legitur Tu autem klem ipse es. Im-
: hoc est quod subdit « firme » flrmatus ;

mutabilitas autem Dei primo quidem atten-
ditur quantum ad hoc quod non transmu-
tatur secundum esse et non esse sicut
generabilia et corruptibilia
quod Deus idem seternum, inquantum
est
est supersubstantialiter a^ternus. Sed quia
quaedam habent quamdam aeternitatem in-
quantum non deficiunt penitus in non esse,
in aUqua aUa convertibilia ad hoc exclu-
dendum consequenter
bile. Secundo, excludit motum localem
))
per hoc quod dicit « in seipso manens. »
Deus enim seipso continetur ut loco sine
loco. Tertio, excludit motum
augmenti et diminutionis, cum dicit quod
semper habet secimdum eamdem formam
stare, quia sciUcet non mutatur de forma
in formam, ut de albo in nigrum, vel de
quantitate in quantitatem, ut de parvo in
magnum, quia nihil in eo intenditur aut
remittitur;quod enim est aUbi, habet se
est enim in seipso secundum infmitatem
suae virtutis. Tertio, contingit quod aUquid
, flrmatum in aUquo non potest manere in
; et ideo dicit ipso, quia accidit corruptio aut putrefactio
ejus quod flrmabat, sicut lapides non ma-
nent in pariete, corrupto cemento; et ad
hoc excludendum a Deo, subdit « et incon-
taminate. » Quarto, prohibetur aliquid ma-
, nere, quia non est optime coUocatum, sed
dicit « inconversi- potest ad melius perduci, et ad hoc exclu-
dendum dicit « in optimis flnibus, » id est
summitatibus. Quinto, prohibetur aUquid
permanere propter diversitatem eorum
alterationis et quae ad institutionem rei concurrunt, quo-
rum unum trahit huc, et aliud illuc; et
quantum ad hoc dicit « abundantis identi-
tatis, » quia in Deo est perfectissima iden-
titas, omnem diversitatem excludens.
Deinde cum dicit « intransmutabile, in
oppositum non valens cadere, » etc, expo-
nit quod dixerat « semper secundum
:

quidem secundum idem, sed non eodem eadem et eodem modo habens; » et primo,
modo. Quarto, excludit motum qui est se- quantum ad alterationem, et dicit quod est
cundum habitudinem ad res, et dicit quod « intransmutabUe, » inquantum non potest

ipse, inquantum est ex parte sui, semper variarisecundum magis et minus, et in <(

est eodem modo omnibus praesens, sed oppositum cadere non valens, « inquantum
quod omnia non semper eodem modo se non mutatur de forma in formam opposi-

tam. Deinde exponit dictorum
Quod enim aliquid non transmutetur vel
non cadat in contrarium, una causa potest
esse, quia liabet fortem virtutem activam
ad resistendum, ut patct in igne, et quan-
tuni ad hoc dicit « forte. » Alia causa potest
esse, quia non habet in seipso mutabiUtatis
principium, et quantum ad hoc dicit « in-
variabile. » Hoc autem principium variabi-
htatis est quandoque quidem ex permix-
tione extranei, et ad hoc exchidendum
dicit « mundum, » vel « purum, » secun-
dum aham translationem. Purum enim vel
mundum dicitur, quod est extraneo na^vo
impermixtum. Quandoque vero principium
variabihtatis est potentia *
quod variatur propter quam^ ab agente
reducitur in aham dispositionem, et ad hoc
exchidendum dicit « immateriale. » Quan-
doque vero variabilitatis principium est
compositio ahcujus rei ex diversis, sicut
corpora mixta ^ variabiha sunt non solum
quia sunt materiaha, sed etiam quia sunt
ex contrariis composita, et ad hoc exclu-
dendum dicit « simphcissimum.
que vero variationis ratio est indigentia
ejusquod variatur; quod enim est imper-
fectum, naturahter tendit in perfectionem
suam ad hoc excludendum dicit « non
et
indigens. » Deinde ad exchidendum motum
augmenti subdit « non augmentabile » ad
excludendum vero motum decrementi sub-
dit non minorabile » ad exchidendum
(( ; specificum non per seipsum totum, sed per
vero transmutationem generationis sub-
jungit « ingenitum, » id est non genera-
tum. Sed hoc multiphciter dicitur\ Quan-
doque autem dicitur ahquid non generatum,
quia nondum accepit esse per generatio-
nem, sicut ea quae in futuro generabuntur.
Ad iUum modum excludendum subdit « non
sicut nondum genitum. » Quandoque au-
tem dicitur ahquid non generatum, quia
ejus generatio est incepta
summata, et ad hoc excludendum
« aut imperfectum. » Quandoque autem dici-
tur ahquid non generatum non simphciter,
sed secundum quid, sicut si dicamus istum
hominem non esse generatum ab
sidicamus hoc non esse generatum homi-
nem, sed esse generatum animal, et ad hoc
exchidendum dicit « aut non sicut factum : Deum aha
Parm.
^ : « principium. »^ Parm. —
« propter
quam. » — ^ corporum ista. » — * Parm.
Al. : «
Qmiltit : « sed hoc muUiphciter dicitur. » — ^ Parm.
OPUSCULUM VII. 541
caiisam. ad hoc, id est ab aliquo determinato gene-
rante, aut istud, » quantum ad certum
gcnerationis terminum. Quandoque autem
dicitur non generatum aut non factum,
quod impossibile est esse, uthominem esse
asinum, et ad hoc excludendum subdit
« neque sicut nusquam, » id est nuUo loco,
vel « nunquam, » id est in nuUo tempore et
nuUo modo existens. Deinde quahter de
Deo dicatur ingenitum per oppositum ad
pra^missa, subdit dicens quod Deus dicitur
« ingenitum, sicut omne, » id est quia ipse
quodammodo est omnia, inquantum omnia
in ipso praeexistunt. Et ideo hoc opponitur
ei quod dixerat « neque sicut nusquam :
materia^ in eo nuUo modo existens. » Dicitur etiam inge-
nitum non secundum quid, sed absolute,
contra hoc quod dixerat « aut sicut ab :
hoc^, » etc. Dicitur etiam ingenitum, non
sicut nondum genitum, sed sicut « semper
existens. » Dicitur etiam ingenitum, non si-
, cut imperfectum, sed sicut « per se perfectum
existens. » Sic ergo ostendit differentiam
Dei ad ea quse non dicuntur generata. Unde
» Quando- consequenter ostendit differentiam Dei ad
ea qua3 dicuntiu' generata. Omnis enim ge-
neratio est transmutatio ex hoc toto in hoc
totum ex quo sequitur quod non sit sem-
;
per idem, et ad hoc excludendum dicit « et
idem existens. » Quod autem res generata
;
non sit semper idem, ex duobus contingit.
Primo quidem, quia determinatur ad esse
aliquam sui partem, scihcet per formam, et
propter hoc corrumpitur et generatur, se-
cundum quod una forma separatur a ma-
teria, et advenit aUera. Quod autem est
forma tantum ^ determinatur secundum
seipsum totum ad suum esse specificum.
Secundo, quia res generata determinatur
ad suum esse non a seipso, sed ab actione
generantis et ideo ad hoc excludendum a
;
, sed non con- Deo, dicit quod Deus existit « idem » sicut
dicit « determinatum ad hoc quod « uniformi-)>
ter » se et secundum
habeant formam »
, ((
non secundum aliud aut ab aho,
identitatis,
sed « secundum seipsum et a seipso. »
isto, vel Deinde cum dicit « Et idem ex eodem :
omnibus ad participandum convenientibus
supersplendens » ostendit quomodo per
,
identitatem habent, et hoc du-
: omittit « Dicilur etiam ingenitum non secundum
:
quid, sed absolute, contra hoc quod dixerat « aut :
sicut ab hoc, » etc. —
^ Parm. omittit « tantum. )> :
 ,

842 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

pliciter. Uno modo seciindum quod tribuit non semper eadem manent et ideo ut ;

identitatem rebus in propria natura exis- conservent se secundum simihtudinem spe-

tentibus, et dicit quod hoc idem quod est ciei similia sibigenerant. Et ad hoc exclu-
Deus, supersplendet omnibus ad hoc quod dendum propria identitate. » Se-
dicit « et
participant suam identitatem secundum cundo quia actio agentis qua facit sibi
, ,

uniuscujusque convenientiam. AUcui enim simile, est aliquid egrediens ab agente in

dat quod sit idem simpliciter. Et his quae patiens, quod in Deo locum non habet, quia
sunt secundum se diversa, dat identitatem ejus actio est ejus substantia. Unde ad hoc
ordinis, secundum quod aUa aliis coordi- excludendum dicit « et inegressibiliter. »
nat. AHo modo secundum quod res quae in Tertio, quia agens creatum facit se in di-
propriis naturis sunt diversa^, sunt idem versis secundum diversas operationes, quod
prout sunt in Deo, et quantum ad hoc dicit Deo non convenit. Et ideo subdit « secun-
quod hoc est propter abundantiam suse dum operationem unam. Quarto quia ))
,

« identitatis, » et propter hoc quod ipse est actio agentis facientis sibi simile non est
omnis « identitatis causa. » Et contraria continua et sempiterna, sicut actio Dei et ;

prsehabet in seipso, non diversimode, sed ideo dicit u et impausabilem. » Quinto,

eodem modo, sicut diversi efTectus sunt quia agens naturale simul et patitur et mo-
uniformiter in eo quod est una et singu- vetur et ad hoc excludendum a Deo sub-
, ,

laris per excessum causa « totius identi- dit « stans. » Sexto, quia virtus agentis
tatis. )) naturahter in sua actione debilitatur, prop-
Deinde cum dicit « Alterum autem, : ter hoc quod simul patitur, et ad hoc ex-
quoniam provisive Deus omnibus adest, » chidendum dicit quod Deus « indechnabili
ostendit quomodo alterum attribuatur Deo. virtute donat « seipsum » per quamdam
»

Et ponit duos modos, quorum primus est sui participationem « ad deificationem con-
quod alterum attribuitur Deo, inquantum versorum, » id est, ut assimilet sibi ea quse
adest omnibus sicut participantibus ipsum ad se convertit.
per quamdam simihtudinem secundum Deinde cum dicit « Et alteritatem va-
:

perfectiones quas ejus providentiam reci- riarum figurarum Dei secundum muUifor-
piunt, quia propter salutem ' et bonum om- mes visiones , » ponit secundum modum
nium, fit omnia in omnibus, inquantum quo aherum attribuitur Deo et primo
;

scihcet nulla perfectio est in rebus qua^ non ponit istum modum;
secundo, ostendit
sitahqua Dei simihtudo, ita ut dici possit eum ad propositam intentionem non perti-
semper per suse simihtudinis participatio- ^
nere, ibi « Sed ne lateamus nos ex resera-
:

nem in sapientibus sapientia, in justis jus- tione figurarum alteritatis et formarum. »

titia, in viventibus vita et in potentibus Dicit ergo primo quod Deo etiam attri-
virtus, et sic de Et ne ahquis male
aliis. buitur alteritas diversarum figurarum
intenigeret quod Deus sit omnia in omni- secundum multiphces visiones propheta-
bus, excludit a Deo modos quibus una crea- rum, in quibus ahquando visus est ut leo,
tura fit in alia. Quod quidem contingit du- ahquando ut agnus, ahquando ut homo,
phciter. Uno modo per transmutationem quai quidem diversimode signant. Alia qui-
ejus quod in aho fieri dicitur, sicut ignis fit dem signant praiter ea qua:'< in superficie
in corpore mixto per hoc quod in corpus apparent, et hoc manifestat per exemplum
convertitur. Unde ad hoc exchidendum di- in anima. Si enim aliquis veUet describere
cit « manens in seipso. » Alio modo aliquid animam ad modum corporis, quamvis ipsa
fit in ahero per hoc quod sua actione trans- sit simplex, ahter quam in corpore inteUi-

mutat illud in sui similitudinem, sicut ignis geremus in ipsa partes corporeas attributas
generans sibi formam secundum sui simi- simplicitati, Nam per caput inteUigeremus
htudinem fit quodammodo in igne gene- mentem qua3 pra^sidet omnibus partibus
,

rato et hoc ahquo modo accedit ad modum

; animse, sicut caput omnibus partibus cor-
quo dixerat Deum in rebus fieri, sed muUi- poris. Per coUum autem opinionem, quse
phciter deficit. Primo quidem, quia ea quae medio modo se habet inter rationem scien-
in rebus naturahbus generant sibi simiha, tem veritatem et inter irrationabiles partes

^ Al. « et hic propter salutem. »

: ^ ^\^ ^^ sem-
— .
similitudinis, »
per suse similitudinis » Parm. « secundum suae
; :
 OPUSCULUM VII. rU3

animse scientia veritatis carentes. Per pec- tenditur, pcnetransomnia a summo usque
tus autem intelligeremus furorem, id est ad imum;
profunditas autem Dei dicetiu"
irascibilem, propter pectoris fortitudincm. occuUa ct ignorata Dei essentia, quae est
Per vcntrem autem concupiscibilem, prop- incomprehensibihs omnibus existentibus.
ter ventris mollitiem vel quia concupis-
; Deindc cum dicit « Sed ne lateamus nos
:

centia deservit ventri, sicut et irascibilis ex reseratione ligurarum aUeritatis et for-

habet sedem in corde, quod est in pectore. marum, ostendit praedictam varietatem ad
Sed per crura et pedes diceremus signifi- propositum non pertinerc et dicit quod ,

cari naturales vires anima^ nutritivae, per non debemus nosipsos decipere, exponendo
quas sustentatur vita. Et ita uteremur nomi- Dei nominationes, quae sunt secundum for-
nibus partium corporalium quasi quibus- mas et hguras, quia per hoc commiscere-
danl signis potentiarum animae secundum mus istam doctrinam symbohcae theolo-
similitudinem quamdam. Unde multo ma- giae ad quam pertinet exponere corporales
'
,

gis diversitatem formarum et figurarum in Dei nominationes quae accipiuntur per

,

Deo, qui est super omnia, oportet purgari
a corporalibus phantasiis per sanctas expo-
sitiones Deo convenientes et mysticas, quia
scihcet accipiunt occultum ex manifesto.
Unde est quod si ahquis Deo, qui est im-
palpabihs et intigurabihs veht attribuere
, tem, sed per hoc intehigamus formationem
tres dimensiones corporum, sicut Aposto-
lus facit ad Ephes., ni, dicendum erit quod
signa sensibilia. Sed ad praesens proposi-
tum pertinet ut aheritatem Deo attributam
non suspicemur esse aliquam variationem
Dei, qui habet superminentem et inconver-
sibilem, id est intransmutabilem, identita-
secundum quam muhiphces formas attri-
buit et tamen omnia in unum ordinem
,

latitudo Dei nihil est ahud quam processus reducit, et e converso, uniformitatem mul-
divinae providentiae, quiomnibus superfer- torum processuum divin* fecunditatis ad
tur quasi continens omnia; longitudo au- omnia, quae pertinent ad primum alteritatis
tem Dei dicetur virtus, quae super tota ex- modum supra assignatum.

LEGTIO IIL

De simili et dissimili.

Similem autem Deum si dicat aliquis quiclem ut tem simili speciem in causa autem et causatis non
;

eumdem sicut totum per totum sibiipsi singulari- recipiemus conversionem. Non enim solis istis vel
ter et indivisibiliter existentem similem non est ; istis simile esse donatum est. Omnibus autem
improbanda nobis similis Dei nominatio. Theologi similitudinem participantibus Deus fit causa quod
autem existentem super omnia Deum, secundum sint similia, et erit et ipsius substantificator simi-
quod ipse est, nulli dicunt esse similem. Ipsum htudinis; et quod est in omnibus simile, vestigio
autem similitudinem divinam dare his qui ad quodam divinee similitudinis est sirnile, et unitio-
ipsum existentem super omnem definitionem et nem ipsorum complet. Et quid oportet de isto
rationem convertuntur secundum virtulem imita- dicere? Ipsa enim theologia dissimilem ipsum esse
tione et est divinae simiUtudinis virtus quee adve-
: prsedicat, et omnibus non coordinatum, sicut ab
nientia omnia ad causam convertit. Ista igiturv omnibus alterum. Et hoc quidem est inopinabilius,
dicere convenit similia Deo, et ea secundum divi- quod neque esse aliquid simile ipsi dicit. Et qui-
nam imaginem et assimilationem neque enim ; dem non est contrarius sermo assimilationi ad
ipsis Deum esse similem, quoniam neque proprie ipsum. Etenim eadem similia sunt Deo et dissi-
homo imagini est similis. Etenim in coordinatis niilia. Hoc quidem secundum contingentem non
quidem possibile est et similia ipsa sibi invicem imitabilis imitationem; hoc autem secundum quod
esse et convertere ad alterutra similitudine, et esse causata minus habent causa et mensuris infinitis
ambo sibi invicem similia secundum praeceden- et incomparabilibus deficientia.

« Similem autem Deum si dicat ahquis determinat de simih et dissimih; et primo,

quidem ut eumdem, sicut totum per totum de simih secundo, de dissimih, ibi « Et
; :

sibiipsi singulariter et indivisibiliter exis- quid oportet de isto dicere?» Circaprimum

tentem similem, non est improbanda nobis duo facit. Primo, ostendit quomodo simih-
simihs Dei nominatio. » Postquam Diony- tudo attribuitur Deo secundo, quod Deus
;

sius determinavit de eodem et diverso hic , est simihtudinis causa, ibi « Omnibus au- :

1 Parm. omittit : « theologise.

 ,

m COMMKNTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMfNIBUS.

tem similitudinem participantibus Deus fit secundum aequalitatem, sed per quamdam
causa quod sint similia. » Circa primum assimilationem et privationem ratio imagi-
duo facit. Primo, attribuit Deo similitudi- nis sumitur. Et quod taUs sit simiUtudo
nem, secundum quod ipse dicitur sibi simi- rerum ad Deum, ex hoc apparet, quia non
lis; secundo, per comparationem ad alia, dicimus esse Deum similem aliis rebus,
ibi « Theologi autem existentem super
: sicut neque homo dicitur esse simiUs suse
omnia Deum secundum quod ipse est
, imagini. In his enim quae sunt unius ordi-
nulli dicunt esse similem. » nis, potest dici quod aUqua mutuo sint sibi
Dicit ergo primo quod si quis velit di- invicem similia ita quod simiUtudo ad al-
;

cere quod Deus sit similis sibiipsi, talis terutrum convertatur, ita quod dicamus
non est im-
expositio divina; similitudinis hoc esse simile iUi, et iUud isti; ambo enim
probanda. Excludit autem duo a Deo per possunt dici invicem similia, propter hoc
quse aliquid potest esse sibiipsi dissimile. quod simiUa dicuntur secundum quod par-
Uno modo, quia non semper manet idem, ticipant unam formam, quae praeexistit in
sed mutatur de forma in formam, aut de causa communi, ad quam utrumque coor-
dispositione in dispositionem. Secundo, dinatorumhabet simUem habitudinem. Sed
potest dici aliquid sibi dissimile, quia est non debet recipi con-
in causis et causatis
compositum ex contrariis vel ex dissimili- versio Causatum enim et
simiUtudinis.
bus partibus. Et ad hoc excludendum dicit quod deducitur ex aUo non potest dici
« totum per totum » Deum « sibi similem. » simile causae a qua deducitur, sicut nec
Et quia totum consuevit dici quod in partes imago homini. Et hoc ideo quia causa non
dividitur, vel subjectivas, sicut totum uni- dependet ab efTectu, ut solum isti vel ilU
versale, vel integrales sicut totum inte- suam simiUtudinem donet; sed efFectus
grale, ideo ad excludendum rationem totius dependet a caiisa, a qua sola participat
universalis, dicit a singulariter ; » ad exclu- similitudinis rationem. Et haec dependentia
dendum vero rationem totius integrahs, designatur, cum
dicitur effectus esse in sua
dicit (( indivisibihter. » causa. Cumvero dicitur quod coordinata
Deinde cum dicit « Theologi autem : sunt sibi invicem simiUa, designatur de-
existentem super omnia Deum secundum , pendentia utriusque ad unam causam. Sic
quod ipse est, nulli dicunt esse similem, » igitur patet quod Deus, qui est omnium
agit de simiUtudine Dei per comparationem causa, non potest dici aUis similis, sed alia
ad aha, et dicit quod divinorum tractato- ei simiUa esse dicuntur.
res, Deum, qui super omnia existit, secun- Deinde cum dicit Omnibus autem si-
: ((

dum quod in suo esse consideratur, nuUi militudinem participantibus Deus fit causa
rei dicunt esse similem sed dicunt quod ; quod sint simiUa, » ostendit quomodo Deus
ipse datsimiUtudinem suam rebus, qua:». quod
est causa similitudinis rebus, et dicit
convertuntur, » id est accedunt ad ipsum
(( omnia quaecumque participant similitudi-
secundum quamdam imitationem possibi- nem, hoc habent a Deo, sicut a causa quod
lem secundum eorum virtutem; non ita simiUa sint. Similia enim dicuntur aliqua,
quod perfecte ipsum imitari possint, quia secundum quod conveniunt in aliqua for-
ipse est « supra omnem deflnitionem, » et ma; omnis autem forma est a Deo. Et non
distinctionem, id est supra terminos cujus- solum est causa similium, sed etiam est
cumque « et supra omnem ratio-
naturae, causa ipsius simiUtudinis, sicut et supra
nem, » supra omnem apprehen-
id est dictum est, quod non solum est causa vi-
sionem. Et virtus hujus simnitudinis ad ventium, sed etiam ipsius vitae. Et quidquid
Deum, quae a Deo rebus donatur, in hoc dicitur simile in quibuscumque rebus crea-
apparet; quod omnia quse proveniunt a tis, dicitur simile (( quodam vestigio, » id
Deo sicut effectus a causa, convertuntur est quadam
repraesentatione divinae simili-
per desiderium ad ipsuni;, sicut ad propriam tudinis, ex qua perficitur non solum simi-
causam; quod non esset, nisi omnia ha- litudo, sed etiam omnis unitio quae est in
berent aliquam similitudinem ad Deum. rebus.
Unumquodque enim amat et desiderat Deinde cum Et quid oportet de
dicit : ((

simile sibi. Quia ergo omnia convertuntur isto dicere? »determinat de dissimili, et
per desiderium in Deum, conveniens est dicit quod ideo oportet de hoc amplius
dicere quod omnia sunt similia Deo, non dicere, quod Deus non est simiUs rebus,
 ;

OPUSCIJLUM VII. 545

sed magis similitudinis causa, quia sacra perfecte imitabilis a creatura, secundum
doctrina pra^dicat ilhim esse dissimilem, et quod convenit ei, id est inquantum possi-
non ejusdem ordinis cum aliis, quia ipse bile est creaturaj; dissimilia autcm, secun-
est ab omnibus diversus, ut patet Isa., xl, dum quod causata minus perfectionis ha-
18 : Cui slmilem fecistis Dewn? Et^ quod bent quam causa. Ne tamen aliquis inteUi-
magisvidetur inopinabile, nihil dicunt esse geret per hoc quod dicit « minus, aliquam )>

simile Deo, secundum Psalm. lxx, 19 : proportionem, sicut contingit in rebus qua3
Deus, quis similis tibi? Et iterum Psalm. sunt unius generis, quorum unum est altero
Lxxxv, 8 Non estsimilis iuiindiis, Domine.
: perfectius, subjungit quod creatura* defi-
Et tamcn hoc non est contrarium ei quod ciunt a Deo, non secundum ahquam de-
supra dictum est de assimilatione totorum terminatam mensuram, sed infinite et in-
ad Deum eadcm enira possunt dici Deo et
; comparabiliter , et pro tanto dicuntur ei

simiha et dissimiha; similia quidem, se- dissimilia.

cundum quod imitantur Deum, qui non est

LECTIO IV.

De statione, sessione et motu.

Quid autem et de divina statione aut sessione sermone permittitur. Et rectum quidem intelhgere
dlcimus? Quid autem ^liud quidem prseter hoc convenit indeclinabilem et inflexibilem processum
(juod manet in seipso ipse Deus, et immobili operalionum, et ex ipso totorum generationem
identitate singulariter est fixus et supercollocatus ;
obliquum autem stabilem processum, generativum
et quod secundum eadem, et circa idem, et eodem statum secundum circulum autem identitatem et
;

modo operatur et secundum quod ipse intrans-

; media, et extrema circumdantia, et circumdata
mutabilis est ex seipso omnino; et quod non
potest ipse in contrarium moveri, et totaliter est
immobilis, et hoc supersubstantiahter? Ipse enim
est omnium stationis et sedis causa, qui est super
omnem sedem et stationem, et in ipso cuncta con-
sistunt ex propriorum bonorum statione incommota
custodita. Quid autem et quando rursus theologi
et ad omnia procedentem et motum dicunt immt)-
bllem ? Non ut decet Deum et hoc est intelligen-
^ per omnia similem illorum invicem ambulatio-
dum? Moveri enim. ipsum religiose sestimandum
est,non secundum portationem aut alterationem,
aut modalem aut localem motum, non directum,
non circularem, non ex ambobus, non intelhgibi-
lem, non animalem, non naturalem, sed eo quod
substantiam agat Deus, et contineat omnia,
tahter eo quod adsit omnibus
omnia provideat, et
omnium circuitu immensurabili, et ad existentia
omnia provisivis processibus et operationibus. Sed
et motus Dei immobiUs, ut decet Deum, laudari
continere, et conversionem ad ipsum eorum quse
ab eo processerunt. Si autem aliquis in eloquiis
Dei nominationem, ejusdem autem justitise in
sequali sumat, dicendum est sequalem esse Deum,
non solum sicut simplicem et indechnabilem, sed
et sicut ad omnia et per omnia eequahter proce-
dentem, et sicut ipsius per se sequahtatis substan-
tificatorem, secundum quam sequaiiter operatur
nem, et suscipientium sequalem participationem
secundum singulorum opportunitatem, et sequalem
secundum dignitatem ad omnia distributam dona-
tionem, et secundum hoc quod omnem prseaccepit
sequalitatem intelligibilem, intellectualem, ratio-
et to- nalem, sensibilem, substantialem, naturalem, vo-
luntariam, segregate et unitive in seipso, secun-
dum virtutem omnis sequahtatis effectivam, super
omnia existentem.

« autem et de divina statione aut

Qiiid nem tripliciter. Primo quidem, quantum ad
sessione dicimus? » Postquam determi- hoc quod ipse in se existit, et hoc est quod
navit Dionysius de simih et dissimih, hic dicit quod de divina statione et sessione,
determinat de divina statione et sessione et per quae immobihtas qusedam designatur,
motu; et primo, de statione et sessione; nihil aliud dicere possumus praeter hoc
secundo, de motu, ibi a Quid autem et : quod ipse non stat aut sedet tanquam sus-
quando rursus theologi et ad omnia proce- tentatus in ahquo altero sicut nos, sed in
dentem et motum dicunt immobilem? » seipso manet non quidem
; mobiliter, sicut
Circaprimum duo Primo, ostenditfacit. homo sedet in sede a qua potest removeri,
quomodo sessio aut statio attribuatur Deo ; neque secundum aliquam diversitatem sui
secundo, determinat causahtatem divinae a se, sicut differt homo a loco in quo sedet
stationis aut sessionis, ibi « Et hoc super- : aut stat sed secundum immobilem identi-
;

substantialiter. » tatem neque iterum communi modo, sicut

;

Attribuit autem Deo stationem et sessio- quselibet res quodammodo est in seipsa,

'
Al. : « Non enim ut decet.
XXIX. 35
 ,

546 COMMENTARiA liN LIB. DE DIVINIS NOMINiBUS.

inquantum continetur
naturas sed singulariter est simplex in
, aherum, sicut de minus albo in magis
seipso. Sic enim sibiipsi innititur quod a
niiUo alio dependet, et est fixus, et omni-
bus supercoUocatus. Secundo attribuit Deo
stationem et sessionem quantum ad opera-
tionem, et hoc est quod dicit quod Deus
operatur semper secundum eamdem sa-
pientiam, virtutem et bonitatem et hujus-
modi, et circa idem quantum ad objectum
infra terminos sua3 quid movetur de uno modo ' manendi in
album, vel de minori quantitate in majo-
rem, aut secundum motum localem, ut
rectum, vel circularem, vel obhquum ex
duobus compositum; neque etiam secun-
dum motum intelhgibilem, secundum quod
intellectus creatus mutatur de conceptione
intelhgibhi in aliam; neque secundum mo-
tum animalem secundum quod animal
,

suse operationis, quia semper ejus operatio mutatur de una apprehensione in aliam, vel
est circa seipsum, inquantum intelhgendo de una affectatione in aliam neque etiam ;

et amando se, omnia operatur, et eodem secundum motum naturalem, secundum

modo secundum modum operationum
,
quod ahquid transmutatur de una natura
prout operatur ad operationem non enim ; in aham, sed dicitur Deus moveri, inquan-
debilitatur aut fortificatur in agendo. Ter- tum omnia ducit ad hoc quod sint, et in-
tio, Deo stationem et sessionem
attribuit quantum continet omnia in suo esse ; et
per remotionem omnis passionis vel trans- non sohim agit ad substantiam, et in ea
mutationis ab ipso, et dicit quod statio aut continet res, sed inquantum universaliter
sessio attribuitur Deo, et secundum quod omnia providet, dans rebus et vitam et sa-
non habet ex seipso aliquam causam suae pientiam et virtutes et aha hujusmodi, et
transmutationis et secundum quod non
, in eis conservat. Ex istis autem effectibus
potest ab ahquo exteriori moveri in con- Deus moveri duphci ratione. Primo
dicitur
trarium, sed totahter est immobilis. quidem, quia ipse providendo omnibus,
Deinde cum dicit « Et hoc supersub-: adest omnibus quodam circuitu, qui men-
stantialiter, » causahtate divinae
agit de surari non potest, omnia concludendo. Cum
stationis et sessionis, et dicit quod ea quse enim ipse sit mensura omnium, a nuUo
prsedicta sunt, attribuuntur Deo supersub- mensuratur. Sic dum circa diversa suam
stantiahter, quia ipse est causa omnis sta- praesentiam exhibet, quaedam simihtudo
tionis et sessionis quae in rebus creatis motus in eo apparet. Nos enim diversis ad-
invenitur inquantum est super omnem
, esse non possumus, nisi moveamur. Alia
sessionem et stationem, et omnia stabi- ratione propter praedictos effectus dicitur
huntur in ipso Deo, qui custodit ea, ne moveri, inquantum operationes et proces-
commoveantur a statione vel permanentia siones donorum, quae ex sua providentia
in propriis bonis. rebus confert, ad omnia existentia perve-
Deinde cum dicit « Quid autem et : niunt. Et sic quadam simihtudine motus in
quando rm^sus theologi et ad omnia proce- Deo apparet, dum primo consideratur es-
dentem et motum dicunt immobilem? » sentia aut sapientia aut aliquid hujusmodi
determinat de motu divino ; et primo, os- in Deo, sicut in summo rerum vertice, et
tendit quomodo motus attribuitur Deo; deinde derivatur quasi per quemdam de-
secundo, quomodo attribuantur Deo diffe- fluxum ad alias res. Et non solum theologi
rentiai motus, ibi : « Et rectum quidem motum Deo attribuunt, sed et nobis per-
intehigere convenit. Dicit ergo primo » mittitur ut decenter laudemus motum Dei
quod quando sacra; Scripturae doctores di- immobihs.
cunt Deum, qui est immobilis, moveri, et Deinde cum dicit « Et rectum quidem
:

ad omnia procedere intehigendum est

^ , intehigere convenit indechnabilem et in-
sicut decet Deummoveri'. Religiose enim flexibilem processum operationum, et ex
et secundum rectam fidem existimandum ipso totorum generationem, » ostendit quo-
est quod Deus moveatur, non sicut ea quse modo Deo attribuuntur differentiae motus.
ab ahis portantur, aut quocumque modo Et quia illud quod in recto movetur, move-
per se mutantur, vel per alterationem, qua tur uniformiter a quodam principio usque
ahquid mutatur de quahtate in quahtatem, ad finem, dicit quod rectum motum intel-
aut secundum motum modalem, quo ah- hgere convenit in Deo, secundum quod

< Parm. omittit : « ad. » — ^ Parm. omittit : « mo- veri. » Al. : « movendi.
 OPUSCULUM VII. 547

operationes ipsiiis procedunt iiicleelinabili- attribuitur ei ut causae, ibi : « Et sicut

ter et inflexibiliter ; ejus enim operatio ipsius per se cBqualitatis substantificato-
non curvatur, scd semper in directum pro- rem; » tertio, qualiter attribuitur ei ut
cedit, secundum Dei dispositionem. Possu- omnem aMpialitatem prsehabenti, ibi : « Et
mus et per motum intelligere
rectum pro- secundum hoc quod omnem prseaccepit
ductionem rerum omnium ab ipso ; sic aequahtatem intelligibilem. »
enim ejus causalis operatio procedit per Dicit ergo primo quod si quis in sacra
omnia media in directum usque ad ulti- Scriptura veht in nomine aequahtatis acci-
mum. Obliquus autem motus ex diversis pere nominationem divinae identitatis, aut
componitur. Et sic motus obliquus Deo at- divinse justitiae, poterit hoc convenienter
tribuitur, inquantum in ejus operatione facere, aequahtas enim est unitas quantita-
simul intelligitur et processio, et statio.
, tis. ergo ista unitas attribuatur Deo se-
Si
Processus quidem quantum ad rerum pro- cundum seipsum, dicetur Deus esse sequa-
ductionem, statio autem quantum ad inva- hs ratione unitatis divinse, quse attenditur
riabilitatem divina^ operationis. Sic igitur et secundum ejus simphcitatem, quia non
quia processus Dei non est sine stabilitate, est compositus ex muKis, et secundum im-
dicitur processus stabilis quia vero statio ;
mobihtatem, quia semper uno modo se
Dei non est sine rerum productione, dicit habet, et hoc est quod dicit « Dicendum :

statum generationem. In motu autem cir-
Primo quidem,
culari tria est considerare.
quod quodlibet punctum signatum in cir-
culo est idem et principium et fmis. Se-
cundo, quod in ipsa linea circulari est
considerare concavum et convexum et ex
parte quidem concavitatis continet alia, ex
est Deum esse sequalem sicut simph-
cem et indechnabilem. » Si vero considere-
tur divina unitas per comparationem ad
effectus, circa quos uniformiter operatur,
quantum est ex parte sui, sic sequahtas ei
; ei attribuiturinquantum procedit, diffun-
dendo effectus « ad omnia sequahter, et ))

parte vero convexi contineri ab aliis po- « per omnia. « x^.d omnia » dicit quantum
))

test. Tertio, quod id quod circulariter mo- ad hoc quod omnia recipiunt influentiam
vetur, redit suo circulari motu ad primum divinse operationis;« per omnia » vero

a quo incipit moveri. Sic ergo dicitur se- inquantum divina operatio transit per
dicit
cundum circulum moveri, inquantum in se totam rem a principio usque ad fmem, et
continet omnem identitatem, et omnia iterum inquantum per unam rem transit
media, et omnia maxima, in quo tangit ad aham, dum utitur una re tanquam in
proprietatem primam; et inquantum con- aha agente. Sic igitur unitas simphcitatis
tinet circumdantia, quod pertinet ad ra- et immobihtatis pertinet ad rationem iden-
tionem concavitatis, et circumdata, quod titatis divinse, unitas autem operationis in
pertinet ad rationem convexitatis, in quo effectus, pertinet ad rationem justitise ; et
tangit secundam proprietatem
inquan- ; et ideo dixerat quod in sequahtate intehigitur
tum coatinet conversionem ad ipsum, sicut Dei nominatio et ejusdem et justitise.
ad fmem eorum quae processerunt ab ipso, Deinde cum dicit « Et sicut ipsius per se
:

sicut a principio, in quo tangit tertiam aequahtatis substantificatorem, » ostendit

proprietatem. quomodo attribuitur aequahtas Deo sicut
Deinde cum dicit « Si autem aliquis in
: causse, et dicit quod dicimus Deum esse
eloquiis Dei nominationem, ejusdem autem aequalem, « sicut substantificatorem, » id
justitiae in dicendum est
aBquali sumat, est causam, « ipsius per se sequahtatis, » id
sequalem esse Deum, non solum sicut sim- est ipsius sequahtatis in abstracto conside-
plicem et indeclinabilem, sed et sicut ad ratse, secundum quam quidem sequahta-
omnia et per omnia aequaliter proceden- tem in rebus causatis Deus res facit a:?qua-

tem, determinat de sequalitate. Supra

)) les duphciter. Primo, quidem quantum ad
enim de insequalitate determinaverat, prout actiones et passiones, sive communicatio-
est effectus justitiai, quae potest insequali- nes et receptiones, et hoc est quod dicit
tatem vel excludere, vel causare nunc vero ; quod Deus secundum a^quahtatem causa-
determinat de aequalitate secundum se, et tam, «quahter operatur in omnibus, et
circa hoc tria facit. Primo, ostendit quali- simihter omnia se invicem perambulant,
ter sequalitas Deo attribuitur, sicut cui con- dum scihcet actio divina pertransit in om-
venit ipsa a^qualitas; secundo, qualiter nia, et operatur aequalem participationem
548 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
siiscipientiiim, inquantam scilicet unum- attribuitur Deo, secmidum quod praehabet
quodque passivum snscipit effectum agen- omnem aequalitatem, et dicit quod dicimus
tis. Sed non intelligenda est similitudo et Deum esse aequalem, « secundum quod
aequalitas ambulationis et susceptionis prse- praaccepit in se omnem sequahtatem, »
dictse, secundum aequalitatem quantitatis, scilicet (( intenigibilem et intehectualem, »

quia una res est magis receptiva quam quantum ad angelos, qui dicuntur inteUi-
alia, sed secundum sequalitatem proportio- gibiles secundum quod intehiguntur et ,

nis, quia unumquodque proportionaliter inteUectuales, secundum quod inteUigunt;

agit aut patitur secundum modum suum, (( rationalem » quantum ad homines
, ;•

et hoc est quod dicit « Secundum singu- :

(( sensibUem, » quantum ad animalia;
lorum opportunitatem. » Alio modo a?qua- « substantialem, » quantum ad omnia quae

litas potestconsiderari in rebus secundum quocumque modo sunt naturalem, » ; ((

ea quse rebus insunt, sicut formae, quanti- quantum ad ea quae natm^aUter fiunt « vo- ;

tates ,
qualitates hujusmodi et
, et alia ; hmtariam^ » quantum ad ea quae fiunt a
quantum ad hoc dicit quod Deus operatur proposito. Hanc, inquit, omnem aequalita-
sequalem donationem distributam ad om- tem « praeaccepit » Deus, et « in seipso, »

nia. Quod iterum non est intelligendum de non ut haberet eo modo quo est in singu-
aequalitate quia non omnia
quantitatis, Us, sed « segregate, » id est singulari modo
alba habent aequalem albedinem, neque prae aUis , neque secundum aUquam diver-
omnia magna sequalem magnitudinem, sitatem, sicut in creaturis difTert aequaUtas
sed est intelhgendum de sequaUtate pro- inteUigibiUs a rationaU, sed « unitive, » id
portionis, quia unumquodque habet de est secundum aUquod unum, sciUcet se-
donis divinis secundum sequalem propor- cundum virtutem, » quae est effectiva om-
tionem, et hoc est quod dicit « secundum nis aequaUtatis ,
quae etiain est existens
dignitatem. » super omnia; omnes enim effectus prae-
Deinde "cum dicit : « Et secundum hoc existunt virtuaUter in sua causa secundum
quod omnem prseaccepit aequahtatem intel- ejus virtutem.
hgibilem, » ostendit quomodo sequahtas

CAPUT DECIMUM.
DE OMNIPOTENTE, VETERE DIERUM; IN QUO ET DE .EVO, ET DE TEMPORE.

LEGTIO I.

Vide autem verbo multorum nominum Deum, omnitenens, contenta omnia secundum unam ex-
sicutomnipotentem, sicut veterem dierumlaudare. cedentem omnia continentiam firmans, et non
Hoc enim dicitur quidem propter lioc quod om- dimittens ipsa decidentia a seipsa, sicut ex essen-
nium ipse est, omnipotens sessio, continens et tia perfecta mota destrui. Dicitur autem omnite-
circumveniens tota, et collocans et fundans, et nens thearcliia et sicut omnia tenens, et immixte
circumslringens, et firmum in seipso omne perfi- gubernatis principans, et sicut omnibus desidera-
ciens, et ex seipso tota, quemadmodum ex radice bilis, et interminabilis existens, et supermittens
omnitenente producens, et ad seipsum omnia, omnibus voluntarias leges, et dulces partus divini
quemadmodum et plantalionem omnitenentem et omnipotentis^ et indissolubilis amoris ipsius bo-
convertens, et continens ipsa, sicut omnium sessio nitatis.

« Vide autem verbo muUorum nominum secundum comparationes unius ad alte-

Deum, sicut omnipotentem, sicut veterem rum; hic exponit quaedam nomina quae
dierum laudare. » Postquam Dionysius ex- dicuntur de Deo secundum rationem uni-
posuit divina nomina quae signant perfec- versalis principii esse et durationis rerum.
tiones rebus inhserentes, vel absolute, vel Dicitm^ enim Deus omnipotens, inquantum

Parm. omittit : « quantum ad ea quse naturali- ter fiunt ; « voluntariam.

 ;; ;

OPUSCULUM VIT. 510

est universale principium omnis esse re- unde omnia corpora naturaha in suis locis
rum; antiquus vcro dicrum dicitur, in- quiescunt, ct quantum ad hoc dicit « et :

quantum cst principium omnis durationis.
Et quia nomina durationis sunt sevum et
tempus, ex consequenti determinatur de
sevo et tcmpore. Et hoec tanguntur mani-
feste in titulo qui talis est
tente, veterc dicrum
de tempore. » Dividitur
lum in trcs partcs. In prima, detcrminat
de omnipotente; in secunda, de antiquo
dierum, ibi a Dierum autem antiquus
: aham. Potest enim locatio ad hoc pertinere
laudatur Deus propter hoc quod omnium
ipse est et sevum ct tempus » in tertia, de
aevo et de tempore, ibi « Oportet autem,
sicut arbitror, et lemporis, et aevi
cohocans. » Ahqua vero flrmantur super
ahquod quod eis substat, sicut parieti sub-
stat fundamentum, et cohimnse basis, et
quantum ad hoc dicit « et fundans. » Quae-
: « De omnipo- dam vero flrmantur pcr ahquod ligamcn-
; in quo et de aevo, et tum, sicut. patet in dohis, quae circuhs flr-
autem hoc capitu- mantur, et quantum ad hoc dicit « et cir-
cumstringens. » Et hi tres modi flrmitatis
pertinent ad hoc quod una res flrmatur per
in universo quod creaturse inferiores flr-
; mantur quodammodo per superiores, quse
: sunt loca inferiorum, sicut corpora coeles-
naturam tia inferiorum corporum fundatio vero ad ;

ex eloquiis videre. » hoc quod formae fundantur in materiis, et

Circa primum duo facit. Primo, dicit de
quo est intentio, et dicit quod Deus qui
est multorum nominum, verbo » sacrae
c(
Scripturae laudatur, et sicut omnipotens,
secundum illud Genes., xvn, 1 Ego Deus
omnipotens, Ambula coram me, et esto per-
accidentia in subjectis; circumstrictio vero
ad hoc quod elementa flrmantur in mixto,
et universahter omnes partes in toto. Quar-
tus auteni modus flrmitatis est, secundum
: quod unaqusequc res habet flrmitatem in
sua natura; et hoc est quod dicit « et :

fectus ; et sicut vetus dierum, secundum flrmum in se omne perflciens. » Yel potest
illud Daniel., vn, 9 : Antiqiius dieriim se- ahter dici quod cohocat et fundat et con-
dit. stringit flrmans omnia divina sessio in se-
Secundo, ibi : « Hoc enim dicitur qui- ipsa, quasi diceret Ipse Deus est et locus,
:

dem propter hoc quod omnium ipse est
omnipotens sessio, » ponit quomodo Deus
dicatur omnipotens, et circa hoc duo facit.
Primo, assignat rationem omnipotentiae
secundo, exponit quaedam qua^ dixerat,
ibi :Et continens ipsa, sicut omnium ses-
<(
sio omnitenens contcnta omnia. » Ratio-
nem autem omnipotentiai ostendit secun-
dum quatuor in quibus ratio potentiae
consideratur. Primo quidem, secundum
ambitum dicitur enim esse magna poten-
; tionis
tia, sive in naturalibuS; sive in rebus hu-
manis, quse multa sub se continet, et hoc
est quod dicit quod
et fundamentum, et vinculum connectens
omnia. Tertio vero, ostendit rationem om-
nipotentia3 secundum productionem; dici-
tur enim magna potentia quse multa pro-
ducere potest, sicut virtuosa radix dicitur
quse multa producit germina, et quantum
ad hoc dicit quod divina sessio producit ex
sui virtute omnia, sicut ex quadam radice
omnipotente. Quarto, manifestat rationem
dmnipotentise secundum rationem attrac-
; dicitur enim magna potentia, quse
ad se aliqua attrahere vel convertere po-
test, et quantum ad hoc dicit quod conver-
dicitur Deus omnipo- tit ad se omnia, sicut ad quamdam planta-

tens propter hoc quod ipse est « qua?dam tionem omnitenentem. In ipso enim omnia
omnipotens sessio, » quadam stabiUtate plantantur sicut in. primo principio.
« continens tota, omnia, inquan-
» id est Deinde cum dicit « Et continens ipsa,
:

tum omnia ejus potestati subduntur, « et sicut omnium sessio omnitcnens, contenta
circumvcniens, » inquantum omnia ejus omnia, » ostendit qua^dam qu* dixerat; et
providentiiB subsunt. Secundo vero, quan- primo, quomodo deitas dicatur continens
tum ad firmitatem; dicitur enim magna secundo quomodo dicatur omnitenens
, ,

potentia, qua) et in se est immobil>3, et aha ibi : « Dicitur autem omnitcnens thear-

immobiUter tenere potest et quantum ad ; chia. » Dicit ergo primo quod divinitas
hoc dicit « et collocans, et fundans, et
: dicitur continens, » inquantum ipsa est
circumstringens, et flrmum in seipso omne « sessio, » id est flrmitas vel immobihtas,
perflciens » et tangit quatuor modos qui-
; omnium, quae omnia sub se existentia flr-
bus ahquid flrmatur. Firmatur enim ah- mat, non sicut aliquod principium quod sit
quid, inquantum est in suo loco naturah de essentia rerum, quod diversiflcatur in
550 COMMENTARIA IN LTB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
sed secimdum unam communem
ciiversis, Sed Deus est sic desiderabilis quod est
continentiam, qua? excedit omnia; et in- omnino « interminabilis ; » unde ex neces-
tantum est fortis ista continentia quod non sitate tenet omnem desiderantem, dum in
solum dat flrmitatem rebus sub se conten- quohbet desiderato objecto ipse desidera-
tis, sed etiam non permittit eas omnino tur. Nihilenim est desiderabile nisi in-
destrui, et in nihilum redigi ea quae deci- quantum habet aliquam participationem
dunt ab ipso Deo. Et dicuntur a Deo deci- summi boni. Posset autem iterum contin-
dere, qui est perfecta essentia, quaecumque gere quod aliquis principans, in persona
removentur a sua perfectione; nec ipsa sua desiderabilis esset, sed leges graves
enim in nihilum rediguntur. subditis daret, quas ipse non teneret; et
Deinde cum dicit « Dicitur autem omni-
: ideo subjecti non efficaciter sub ipso tene-
tenens thearchia, et sicut omnia tenens et rentur. Sed hoc a Deo excludens subdit
immixte gubernatis principans, et sicut quod « omnibus supermittit voluntarias
omnibus desiderabilis et interminabilis leges. » Lex enim Dei est cuilibet creaturae
existens, » ostendit quomodo deitas dicitur infixa naturalis inclinatio ipsius ad agen-
omnitenens, et dicit quod divinitas dicitur dum id quod convenit ei secundum natu-
omnitenens, inquantum omnia tenet, eo ram. Et ideo sicut omnia tenentur a desi-
modo quo ille qui principatur ahquibus, derio divino, ita tenentur a legibus ejus,
dicitur eos tenere. Nam et possessionem secundum Psalmi cxlv, 6 Praeceptum
illud :

dicitur aliquis tenere, quae ejus curse sub- posiiit , et non

"preeterihit , super aliqua
est. Si autem ahquis aliqiiibus principetur creatura. Et propter hoc etiam dicitm^ Sap.,
tanquam unus de numero eorum existens, vni, de divina Sapientia, quod suaviter
tenet quidem eos inquantum est princi- omnia disponit. Unde quod omnibus leges
pans, sed et tenetur ab eis, inquantum eis divinitus infixse sunt voluntarie, ostenditur
permiscetur, et sub eorum ordine incki- per id quod subditur « Et dulces partus :

ditur. Deus autem sic omnia tenet quod a
nullo tenetur, et hoc est quod dicit « Im-
mixte gubernatis principans. » Contingit
autem aliquem aliquibus principari dupli-
citer. Uno modo per modum timoris, et
iste modus principandi non est efficax ad
subditos tenendum. Qui enim contra pro-
priam voluntatem subduntur, qui timore
serviunt, data opportunitate, servitutis ju-
gum excutiunt. Alio modo per modum
amoris, et hic modus principandi estefficax
ad tenendum subjectos qui voluntarie sub-
duntur, et hunc modum principandi Deo
divini et omnipotentis et indissolubihs
: amoris ipsius bonitatis. »
Ubi considerandum est quod ex amore
et desiderio fmis exoritur desiderium ejus
quod est ad fmem adoptatum. Ultimus au-
tem omnium fmis est bonitas divina, ad
quam sicut ad fmem ordinantur omnes
prsevii et particulares fmes, in quos res
naturaliter inchnantur. Sic igitur ipsae na-
turales inclinationes rerum in proprios
fmes, quas dicimus esse naturales leges,
sunt quidam partus, id est efPectus « dul-
ces id est consoni naturali appetitui ef-
))

attribuit, cum omnibus de-

dicit « et sicut fectus * effectus, dico, vel partus amoris,
;

siderabilis; » omnia enim ipsum deside- quo divina bonitas amatur; qui quidem
rant , ut pluries dictum est. Contingit amor est divinus, et omnia tenens et inso-
autem aliquod particulare bonum licet , lubilis, sive hoc intelhgatur de amore quo
desideretur, non efficaciter tenere deside- ipse Deus amat suam bonitatem, per quam
rantem, quia cum sit terminatum et fmi- omnia tenet et insolubilis est, quia ex ne-
tum, non habet in se omnia quae desiderari cessitate se amat sive dicatur divinus amor
;

possunt et ideo qui ipsum desiderat prop-

; qui est divinitus omnibus rebus inditus,
ter ahquam bonitatem in eo inventam, non per quem omnia tenentur a Deo, et qui
totahter in eo quiescit, sed ad aliud transit, non potest, quia omnia ex necessitate
solvi
in quo bonitatem inveniat quae ei deest. Deum amant saltem in ejus effectibus.

^ Parm. omittit : « dulces, » id est consoni natu- rali appetitui efifectus.


Dierum autem antiquus laudatur Deus propter
hoc quocl omnium ipse est et revum, et (empus,
et ante dies, et anle eevum et tempora. Et (luidem
et tempus, et diem, et quartam partem anni, et
sevum, ut decet Deum, ipsum dicere convenit,
sicut existentem secundum omnem motum in-
transmutabilem et immobilem, et in lioc quod
semper movetur manentem in seipso, et sicut aevi
et temporis et dierum causam. Propter quod in
sanctis mysticarum Dei visionum apparitionibus
et canus et novus componitur; seniore quidem
a Dieriim autem antiqims laudatm' Deus
propter hoc quod omnium ipse est sevum
et tempus. Postquam Dionysius determi-
)>
na\4t de omnipotente, hic determinat de
antiquo dierum et circa hoc tria facit.
,
Primo, ostendit quare Deus dicatiu* anti-
quus dierum secundo, exponit assignatam
;
rationem, ibi « Et quidem et tempus, et
: inquantum ipse est intransmutabihs et
diem, et quartam partem anni, et sevum, ut
decet Deum, ipsum dicere convenit; » ter-
tio, manifestat quod dixerat per auctorita-
tem Scripturse, ibi « Propter quod et in : motus, ex hoc quod ipse Deus semper mo-
sanctis mysticarum Dei visionum appari-
tionibus ot canus et novus componitur. »
Est autem considerandum quod apud nos
dicitur aUquid antiquum duphci ratione.
Primo quidem, quia habet multum tem-
poris; secundo autem, quia praecedit in
tempore ea quse sunt juniora. Antiquum
dicitur quod est in prseterito,
prsesenti, et tempore prius. Sic
hoc est
ergo dupHci ratione dicitur Deus antiquus
dierum. Primo, quia ipse prsehabet om-
nium durationem et sevi et temporis, ut
per sevum intelhgatur duratio quse mensu-
rat ipsum esse, per tempus autem duratio
quse mensurat ipsum fieri vel moveri. Se-
cundo, quia ipse est ante omnes dies et
ante sevum et ante tempora.
Deinde cum dicit « Et quidem et tempus,
: adducit ad pra-missorum manifestationem
et diem, et quartam partem anni, et sevum,
ut decet Deum, ipsum
exponit assignatas et primo rationes
primam; secundo secundam, ibi « Et
, :
sicut aevi et temporis et dierum causam. »
Dicit ergo primo quod cum dicimus
Deum esse tempus vel ahquam partem
^ Parm. omittit : « et omnino immobilis.
, ,
OPUSCULUM VH.
LECTIO n.
De Deo antiquo dierum.
signante antiquum et a principio existentem, ju-
niore autem sine senectute; aut aml)obus docen-
tibus ipsum a principio usque ad fiuern per omnia
procedore; aut sicut divinus noster sanctilatis per-
fector dicit, divinam principalitatein utro({uc mons-
tranle , seniore quidem primum in tempore, ju-
niore autem secundum numerum principalius
habento; quoniam unitas, et ea quse sunt circa
unitatem, sunt principaliora numeris qui multum
processerunt.
temporis, ut puta diem, et quartam partem
anni, et cum dicimus ipsum esse aevum,
oportet hoc intehigere eo modo quo Deo
convenit; non quidem ita quod Deus sit
ahquid cujus esse sit ahquid successivum
et divisibile, aut aUeri adjacens, sed dicitur
sevum quod est mensura permanentis
,
omnino immobihs* secundum omnem mo-
tum, quia scihcet nuho aho motu movetur.
Dicitur autem tempus quod est numerus
vetur eo modo quo supra, in cap. ix, « De
motu, dictum est. Non tamen sic movetur
))
quod in motu ejus sit ahqua successio,
quahs est in motu qui numeratur per
tempus, sed ipse Deus semper est perma-
nens in seipso.
Deinde cum dicit « Et sicut aevi et tem-
:
remotum a poris et dierum causam, exponit secun-
))
dam rationem. Dicitur enim esse ante dies
et aevum et tempora, non per modum prae-
teritionis, sicut ea quse dicuntur antiqua
apud nos, sed per modum quo causa prior
est effectu; ipse enim est causa et aevi et
temporis et dierum.
Deinde cum dicit « Propter quod et in
:
sanctis mysticarum Dei visionum appari-
tionibus et canus et novus componitur, »
auctoritates Scriptura3, et dicit quod propter
dicere convenit, » praemissa, in « apparitionibus occuUarum
; Dei visionum » Deus describitur tanquam
« novus, » et tanquam « canus. » Novus
quidem, secundum ihud Isa., lxh, 2 : Vo-
, nomen novum; canus autem,
cahitur tihi
secundum ihud Psalm. lxx, 18 Et usque :
»
552 COMMENTARIA
in senectam et seniiim, Deiis, ne derelinquas
me;et illud Isa., xlvi, 4 Usque ad senec- : cundum Hierothei sententiam, quem no-
tam ego ipse, et usque adcanos egoportabo.
Per hoc autem quod dicitur
senior, significatur antiquitas ejus, quod
semper
scilicet a principio seternitatis ipse
existit per hoc autem quod dicitur novus
;
vel junior, significatur quod ipse est anti-
quus sine senectute, id est sine aUqua defi-
cientia vel etiam praeteritione, quia, sicut
supra dictum est, movetur, immobilis ma-
nens in seipso. Vel quia senectus et anti-
quitas ad principium pertinere videtur
propter sui prioritatem juventus autem ad;
fmem propter sui posteritatem per hoc
^
quod ambo Deo attribuuntur docemur
quod ipse prsecedit omnia a principio usque
Oportet autem, sicut arbitror, et
naturam ex eloquiis videre. Etenim non omnino
et absolute ingenita, et vere seterna, ubique dici
seterna ;sed et incorruptibilia, et immortalia, et
invariabilia , et existentia eodem modo , sicut
quando dicit Elevamini portse seternales, et similia.
: tem venerandissima eloquia inconversibiliter,
Multoties autem et antiquissima, aevi nominatione
figurat, et totam rursus temporis appositionem
secundum nos , quando sevum appellat , se-
cundum quod et proprietas sevi est antiquum
et invariabile, et totum secundum totum metiri.
Tempus autem vocant quod in generatione, et
corruptione et variatione, et aliquando aliter se
babet. Propter quod et nos hic secundum tempus
terminatos , sevo participaturos tlieologia dicit,
quando incorruptibile et semper eodem modo
babens sevum consequemur. Est autem quando
in eloquiis et temporale sevum glorificatur, et
« Oportet autem, sicut arbitror, et tempo-
ris et sevi natm^am ex eloquiis videre.
Postquam Dionysius determinavit de anti-
quo dierum, hic determinat de aevo et de
tempore et primo, dicit de quo est intentio;
; conveniant, ibi « Oportet igitur non sim-
secundo, exequitur propositum, ibi « Ete-
nim non omnino et absolute ingenita, et
vere aeterna, ubique dicit seterna. »
Dicit ergo primo quod necessarium est
considerare ex sacris Scripturis naturam
temporis et aivi. Ubi considerandum est
quod SBVum hic pro aeterno accipit.
Deinde cum dicit « Etenim non omnino
: natur pro aho, ibi « Est autem quando in
et absolute ingenita et vere seterna, ubique
< Parm. omittit « prioritatem; juventus autem
: ditur
ad finem propter sui. » —
In cit. translatione ad-
'^
IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
ad fmem. Tertiam expositionem ponit se-
minat suum perfectorem, id est magistrum
canus vel in rebus divinis, qui dixit quod per utrum-
que istorum pra^missorum demonstratur
prioritas ipsius Dei, et quod ipse est princi-
pium. Per hoc enim quod dicitur senior,
demonstratur prioritas ejus in tempore;
ea enim dicimus seniora qua? sunt tempore
priora. Sed per hoc quod dicitur junior,
designatur prioritas vel principaUtas, quae
est secundum rationem numeri; junior
enim dicitur qui minus processit in tem-
pore. Quanto autem in numeris aUquid
,
minus procedit tanto prius est unitas
, ;
, enim, et numeri propinqui unitati, sunt
priores his qui multum processerunt.
LECTIO m.
De dsvo et de tempore.
temporis et sevi seternum tempus quamvis scimus ipsis magis et
,
"magis proprie existentia sevo, et ea quse sunt in
generatione, tempore et dicta et monstrata. Oportet
autem non simpliciter coceterna Deo, qui est ante
ante sevum, arbitrari seterna dicta. Sequentes au-
seterna quidem et sine tempore secundum cot
gnitos sibi subaudire modos media autem exis-
;
tentium et factorum, quaecumque secundum
aliquid quidem sevo, secundum aliquid vero tem-
pore participant. Deum autem et sicut sevum et
sicut tempus laudare convenit, sicut temporis
omnis et sevi causam, et antiquum dierum, sicut
ante tempus, et super tempus, et variantem qua-
tuor partes anni et tempora, et rursus ante sa^cula
existentem, inquantum ante sevum est^ et regnum
ipsius regnum omnium sseculorum. Amen.
dicit seterna, » determinat naturam aevi et
)> temporis, et circa hoc duo facit. Primo,
exponit significationem aevi et temporis;
secundo, quomodo aevum et tempus rebus
:
: phciter coseterna Deo, qui est ante sevum,
arbitrari seterna dicta. » Circa primum tria
facit. Primo, ostendit quot modis dicitur
sevum secundo, quid proprie sit aevum et
;
tempus, ibi « Secundum quod et proprie-
:
tas sevi est antiquum et invariabilem » ;
tertio, ostendit quomodo unumquodque po-
:
eloquiis et temporale sevum giorificatur. »
: « et super sevum
 .

OPUSCULUM VII. 553

Ponit ergo primo quatiior acceptiones terius, ctsic quidquid mensurat, secundum
aevi, sive a^terni. Primo cnim vcre et pro- se totam mensurat.
prie dicuntur aterna ea quai sunt ingenita, Deinde cum dicit « Tempus autem vo-
:

id est qua^non habent causam, ut ea qua^ cant quod in generationc et corruptione et

de Deo dicuntur. Non tamen Scriptura ubi-
que accipit sic a^ternum, sed aliquando ea
quae sunt incorniptibilia quia nunquam
esse desinunt, et immortalia, quia nun-
quam desinunt vivere, et invariabilia, quia
non variantur de forma in formam, vel de
quantitate in quantitatem, et semper exis-
variatione ahquando ahter sc habet, » os-
tendit quid proprie sit tempus, et dicit quod
,
proprie tempus dicitur quod secundum se
estmensura gencrationis et corruptionis, et
cujushbet variationis et omnis diversae ha-
bitudinis
Deinde cum dicit « Propter quod et nos
:

tentia eodem modo, quse semper in eadem hic secundum tempus terminatos, aevo par-
habitudine se habent, sicut sunt angeli, de ticipaturos theologia dicit, » confirmat dic-
quibus in Psal. xxni, 7, dicitur : Elevanwii tam dilferentiam temporis et aeternitatis
portBe seternales ; et illud Psal. lxxv, 5 : per auctoritatem Scripturae, quae dicit nos
Illnminans tu mirabiliter a montibiis seter- in hac vita transmutabih esse contentos
nis, et alia hujusmodi. Hic est secundus sub tempore et quod tunc participabimus
;

modus. Tertio modo signantur nomine aeternitate quando consequemur vitam in-
aevi vel seterni, omnia quse sunt antiquis- corruptibilem et semper eodem modo se
sima, licet sint corruptibilia, sicut est ilhid habentem, prout dicitur Matth., xxv, quod
Deuteron., xxxni, 15 J)e pomis collium
: ibunt justi in vitam aeternam et Apostolus ;

seternorum. Quarto modo tota congeries dicit, II ad Corinth., iv, 18 Qude videntur, :

nostri temporis appellatur sevum vel seter- temporalia sunt ; quee autem non videntur,
num, ut est illud Roman., ult., 25 Se- : deterna.
cundum revelationem mysterii temporibus Deinde cum dicit : « Est autem quando
seternis taciti. in eloquiis et temporale aevum glorifica-
Deinde cum dicit : « Secundum quod et tur, )) ostendit quomodo in sacra Scriptura
proprietas aevi est antiquum et invaria- unum dicit quod in
ponitur pro altero, et
bile, » ostendit quid proprie dicitur aevum quandoque id quod cst tem-
sacris eloquiis
et tempus, et circa hoc tria facit. Primo, porale, nomine aevi, sive aeterni, laudatur,
ostendit quid proprie sit sevum; secundo, ut supra dictum est, sicut dicuntur montes
quid proprie sit tempus, ibi a Tempus : vel colles aeterni propter antiquitatem.
autem vocant quod in generatione, et cor- Quandoque autem aeternitas temporaU no-
ruptione, et variatione, et aliquando aliter mine designatur, secundum illud Psal. ci,
habet »
; tertio, probat per auctoritates 28 Tu autem idem ipse es, et anni tui non
:

Scripturae, ibi :Propter quod et nos hic

((
deficient, quamvis sciamus quod ea quae
secundum tempus terminatos, aevo partici- magis proprie immobiliter existunt, descri-
paturos theologia dicit. » buntur per aeternitatem quae autem exis- ;

Dicit ergo primo quod omnia praemissa tunt in generatione et corruptione, descri-
signantur nomine aevi, secundum quod buntur per tempus.
ahquid participant de proprietate aevi. Nam Deinde cum dicit : « Oportet autem non
proprie aevum est quod est « antiquum, » simphciter coaeterna Deo, qui est ante
id est non de novo incepit esse, et quod est aevum, arbitrari aeterna dicta, » ostendit
« invariabile, » quia non est mensura quomodo res se habeant ad aeternitatem et
motus, sed ipsius esse intransmutabiUs, et tempus, et dicit quod ea quae dicuntur in
quod « totum secundum totum » metitur, Scripturis aeterna, non oportet arbitrari
per quod difFert a tempore totum enim ; esse simpUciter et aequaliter simul aeterna
tempus non mensurat totum secundum se Deo, qui est ante aeternitatem participatam;
totum, sed secundum diversas sui partes sed sequendo intellectum Scripturarum,
mensurat diversas partes motus est enim ; oportet aliqua intelligere esse aeterna se-
tempus numerus motus secundum prius et cundum certos modos, sciUcet inquantum
posterius. Sed quia esse quod mensurat existunt immutabiliter et sine tempore,
aeternitas, non habet prius et posterius, sicut sunt hujusmodi angelici spiritus. Sed
cum sit manens et invariabile et ipsa aeter- ; iUa quae sunt media inter existentia immo-
nitas est simplex non habens prius et pos- biliter et ea quae generantur et corrumpun-
 ;

554 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

tur, secundum aliquid participant tempore, tempus intelliguntur participata a creatura
et secundum aliquid seternitate sicut cor- ; et convenit etiam eum laudare sicut anti-
pora ccelestia conveniunt quidem cum quum dierum, prout est prior et superior
superioribus spiritibus inquantum sunt in- omni tempore quod ipse variat quatuor
; et
corruptibilia secundum substantiam, et partes anni et omnia tempora, et tamen
secundum hoc participant seternitatem in- ; ipse existit immobiliter ante omnia saecula,
quantum autem transmutantur secundum inquantum ipse est non solum prior et
locum, conveniunt cum generabilibus et superior tempore sed etiam sevo id est
, ,

corruptibilibus, et sic participant tempore. aeternitate, prout participatur a creaturis;

Sed Deum
convenit laudare communiter et et sic regnum
(( ejus » est regnum om-

per aevum per tempus, quia ipse est causa

et nium saecuiorum, » tam temporalium quam
et temporalium et seternorum, et est supra ceternorum.
eeternitatem et tempus, prout aeternitas et

CAPUT UNDECIMUM.
DE PACE,
ET QUID VULT PER SE ESSE, QU^ PER SE VITA, ET QU.E PER SE VIRTUS, ET QU^ ITA DICUNTUR.

LEGTIO I.

Age igitur, divinam et principem congregatio-
nis pacem hymnis pacificis laudemus, Ipsa enim
est omnium unitiva, et universorum consensus et
connaturalitatis generativa et operativa ; propter
quod et omnia ipsam desiderant, divisibilem ipso-
rum multitudinem convertentem ad totam unita-
tem, et naturale omnis rei bellum unientem ad
coiiformem cohabitationem. Participatione divinse
pacis, digniores congregativarum virtutum et ipsae
ad seipsas, et ad alias invicem uniuntur, et ad
unam totorum pacis principatum et subjecta
uniunt, et ipse ad seipsa, et ad unum et perfectum
omnium principium pacis et causam. Quae simpli-
citer superveniens totis, sicut quibusdam vectibus
diversorum conclusivis, omnia definit, terminat et
firmat, et non sinit divisa eflfundi ad interminatum
etinfinitum, inordinata et non collocata, et deserta
a Deo facta, et ab unitione suiipsorum exeuntia,
et in se invicem omni mixtione conspersa.

(( Age igitur, divinam et principem bus, secundum quod per se in abstracto

congregationis pacem hymnis pacificis considerantur, ibi : (( Sed quoniam et alibi
laudemus. » Superius Dionysius exposuit per epistolam me interrogasti quid forte
divina nomina quibus signantur perfectio- dicam per se esse, per se vitam et per se
nes procedentes a Deo in creaturas. Una- sapientiam ..., necessarium arbitratus sum,
quaeque enim res appetit suam perfectio- sancte Dei vir, et ab hac dubitatione in
nem, quam a Deo participat, et amat eam, nobis te absolvere. » Prima autem pars di-
et *
cum adepta eam fuerit, quiescit appeti- vidltur in duas. In prima determinat de
tus ejus , in qua quiete consistit quies et pace, secundum quod pertinet ad divinam
ratio pacis. Et ideo in lioc capitulo Diony- naturam in secunda, secundum quod per-
;

sius de pace divina determinat, et etiam de tinet ad Christi incarnationem, ibi Quid : ((

ipsis perfectionibus procedentibus a Deo in dicat quidem aliquis de benignitate pacem

creaturas, secundum quod in abstraclo effundente secundum Christum ? » Circa
considerantur. Esse enim in abstracto con- primum duo facit. Primo, dicit de quo est
sideratum dicitur per se esse, et similiter intentio secundo, exequitur, ibi
; Ipsa : ((

de aliis. Et haec duo apparent in titulo. Di- estenim omnium unitiva. »

viditur ergo capitulumistudinduas partes. Est autem considerandum quod proprie
Prima determinat de divina pace in se- ; ahquid habere pacem dicitur in seipso ex
cunda de perfectionibus a Deo procedenti- eo quod quiescit appetitus ejus in proprio

< Parm. : « ut. »

 ,,

OPOSCULUM VIL 555

bono adepto quod quidem contingit, cum
;
cundum hoc etiam pax in rebus natura-
non est aliquid repugnans quod talem Et ideo Dionysius dicit quod
lilius dicitur.

quietem impediat, neque interius neque divina pax est « unitiva omnium, » quan-
exterius. Sic ergo pacem aliquid habere tum ad primum, inquantum scilicet facit
diciturad seipsum et ad alia ex quadam omnia communicare in uno; et iterum
unione, qua omnis rcpugnantia excluditm'; ((generativa » quantum ad primam insti-
quae quidem unio in nomine congregationis tutionem, et operativa » quantum ad gu-
((

hic intelligitur, cum dicit quod debemus bernationem, « consensus et connaturalita-

laudare pacem divinam, qua3 est principalis tis universorum, » ut consensus referatiu"

congregationis causa. Hanc, inquam, divi- ad concordiam voluntatum connaturali- ,

nam pacem, secundum quod in se est, quia tas ad concordiam naturalium appetituum.
laudare non sufficimus, oportet quod Ubi considerandum est quod etsi aliqua
« laudemus » eam « hymnis pacificis, » id discordent quantum ad fmes proprios
est laudibus sumptis ex hoc quod pacem in omnia tamen concordant in appetitu fmis
rebus facit. ultimi.
Deinde cum dicit : « Ipsa est enim om- Deinde cum dicit : (( Propter quod et
nium unitiva, » exequitur propositum; et omnia ipsam » ostendit quo-
desiderant,
primo, determinat veritatem ; secundo, ex- modo divina pax est causa fmalis omnium
cludit objectiones, ibi : « Quomodo autem, rerum. Est autem naturale cuilibet rei ut
dicat aliquis, desiderant omnia pacem? » unitatem desideret, sicut et esse et bonum,
Circa primum duo facit. Primo, ostendit quia per divisionem res deficit et corrum-
causalitatem divinse pacis in communi se- ; pitur, et bonitas rei minoratur. Et quia
cundo, exponit eam in speciaU, ibi « Igi- : divina pax causat unitatem in rebus, ideo
tur de ipsa quidem divina pace neque , concludit quod omnia suo modo desiderant
dicere, neque cogitare ahcui existentium, divinam pacem, inquantum etiam est om-
neque est fas, neque possibile. » Circa pri- nium unitiva et hoc est quod dicit « Di-
; :

mum duo facit. Primo, ostendit quid divina visibilem ipsorum n^ultitudinem conver-
pax faciat in rebus; secundo, quaUter hoc tentem ad totam unitatem, » quia scilicet
diversimode faciat in diversis, ibi « Parti- : ea quae sunt in seipsis divisa, in toto adu-
cipatione divinae pacis digniores congre- nantur, ad minus^ inquantum sunt partes
gativarum virtutum et ipsse ad seipsas et universi ; et similiter inquantum , sicut
ad aUas invicem uniuntur. » Circa primum supra dixit, est generativa et operativa
duo facit. Primo ostendit causaUtatem
, consensus et connaturalitatis, cui respondet
effectivam divinae pacis; secundo, quomodo quod hic subditur : « Et naturale rei bel-
est causa fmaUs, ibi « Propter quod omnia : lum unientem ad conformem cohabitatio-
ipsarn desiderant. » nem. » Ea enim quae naturaliter se invicem
Quia vero recte nomen pacis magis fre- impugnant propter contrarietatem quam
qaentatur in rationaUbus creaturis in , habet in propriis naturis, concordant in
quibus manifestius ratio pacis invenitur, ordine universi, secundum quem quodam-
ex eis considerandum est quid proprie sit modo uniuntur, atque cohabitant in mundo;
pax et in quo ratio pacis consistat hoc est ; et hoc est ex participatione divinae pacis,
quod divina pax effective in rebus produ- quae inquantum ab omnibus desideratur,
cit. Dicuntur autem aUqui homines habere habet rationem fmis.
pacem quando voluntates eorum concor- Deinde cum dicit Participatione divinae
: ((

dant in uno sic enim unus alteri non ad-

; pacis digniores congregativarum virtutum
versatur. Quod autem muUi concordant in et ipsae ad seipsas, et ad alias invicem
unum, contingit ex hoc«uod in aliquo uno uniuntur » ostendit quomodo praedicta
,

communicant puta, qui communicant in

: divina pax efficiat in diversis; et primo,
una civitate, concordant ad bonum com- quomodo in supremis creaturis secundo, ;

mune civitatis, et simile patet in aliis. Sic quomodo in inferioribus, ibi : (( Et subjecta
igitur ad rationem pacisduo concurrunt. uniunt et ipsa ad seipsa, et ad aUa invi-
Primo quidem, quod aliqua sint unita se- ; cem ; tertio, quomodo cummuniter in om-
cundo, quod concordent ad unum, et se- nibus , ostendens modum prsedictorum

* Parm. omittit : « ad minus. »

 , ,

556 COMMENTARIA IN LTB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

ibi : c( Quae simpliciter superveniens totis . .
.
est ad tranquillitatem ordinis ut rerum dis-
omnia defmit, determinat et firmat. » tinctarum nulia exeat limitem suae naturae,
Est autem considerandum quod sicut et ad hoc pertinet quod dicit « terminat. » :

alias perfectiones a Deo procedentes, ita Tertio, requiritur quod

defmitio et liaec
istas abundantius aliis supremae creaturae *
terminatio stabiliatur, et ad hoc pertinet
participant, ut per eas possint quodam- quod dicit « et firmat. » Alioquin si rerum
:

modo ad infimas derivari. Supremas ergo
creaturas dicit esse digniores de
congregativarum virtutum quia scilicet in
tanta abundantia congregationi divinae
pacis participant, ut etiam aliarum congre-
gativee siiit. Harum enim virtutum una-
quaeque per participationem divinae pacis
triplicem unionem Iiabet. Una quidem est
ad seipsas secundum quod unaqugeque
, si multae tabulae exiguntur secundum ali-
defmitio et terminatio non esset flrma, sed
numero una res a termino suo egrediens, alterius
,
'fmes invaderet, confunderetur ordo rerum,
et sicnon esset tranquillitas ordinis. Dicit
autem quod « omnia deflnit, et terminat,
et flrmat, sicut quibusdam vectibus con-
clusivis diversorum, » utens similitudine
sensibilium rerum. Consuetum est enim,

earum secundum se est aliquod unum. quem ordinem, ut quidam vectes inseran-
Alia vero unio est secundum quod una tur, quibus erectae tabulae flrmentur. Ita
unitur adaliamin ordine vere unius. Tertia rerum distinctio et terminatio perfectio-
vero unio est secundum quam uniuntur ad nibus et virtutibus rebus a Deo inditis,
unum principium pacis omnium rerum, quasi quibusdam vectibus rerum distincta-
id est ad Deum. Et sicut ipsae tripliciter rum, flrmatur. Modum autem flrmationis,
uniuntur, ita tripliciter uniunt ea quse eis qui pertinetad conservationem pacis
subduntur, et lioc est quod dicit : « Et manifestat subdens « Et non sinit divisa
:

subjecta uniunt, » unumquodque scilicet efi^undi ad interminatum et inflnitum, in-

eorum ad seipsum, et ea ad invicem, et
omnia ad unam causam, et ad perfectum
principium pacis omnium, scilicet Deum,
in quem, sicutin ultimum fmem etprimam
causam, omnia reducuntur.
Deinde cum dicit « Qu« simpliciter su-
: et infmitum, » ut scilicet operationes et
perveniens totis, sicut quibusdam vectibus
diversorum conclusivis omnia defmit, ter-
minat et flrmat, » ostendit quid divina pax
faciat communiter in omnibus et dicit
ordinata et non collocata, et deserta a Deo
facta, et ab unitione suiipsorum exeuntia,
et in se invicem omni mixtione cons-
persa, » et dicit quod Deus non permittit
res distinctas efTundi « ad interminatum
transmutationes rerum non tendant in ali-
quem certum terminum et flnem, quasi
sint « inordinata » et « non collocata, » id
, est flrmata in aliquo principio conser-
,

quod prima causa pacis omnibus supervenit vante. Ista autem effusio in inflnitiim op-
simpliciter, quia licet diversa sint in quibus poneretur unitioni rerum triplici, quam
operatur; tamen ex parte operantis non supra dixit fieri in rebus per participaiio-
est aliqua diversitasnec in operatione nec nem divinae pacis. Tolleretur enim unio ad
in modo operandi. Ostcndit autem quod primum principium non perveniendum, et
supervenit rebus et ad conservandam uni- quantum ad hoc dicit « et deserta a Deo
:

tatem pacis et ad instituendam. Unitas facta. » Tolleretur et unio rei ad seipsam,

autem pacis in tranquillitate ordinis con- et quantum ad hoc dicit « et exeuntia ab
:

sistit, ut Augustinus dicit XIX De civitate unitione suiipsorum. » Tolleretur et or-

Dei, ad quam quidem tranquillitatem or- dinata unitio unius ad alterum, et quantum
dinis tria requiruntur.Primo quidem, ut ad hoc dicit « et in se invicem omni mix-
:

ab invicem distinguantur non enim potest ; tione conspersa, » per quamdam confusio-
esse ordo nisi distinctorum, et ideo dicit nem rerum ab invicem supple essent ; ,

quod « omnia defmit. » Secundo, necesse omnia, si ad infmitum effundi sinerentur.

Al. : « sicut alias perfectiones a Deo proceden- tes abundantius alise supremaj, » etc.

OPUSCULUM
LEGTIO
De pace
Igitur dc ipsa quidem divina pace, quodcumque
est, et silentio, et quod sanctus Justus ineirabilita-
tem vocal, et ad omnem cognitum processum
immobilitatem, et quomodo quiescit et silentium
agit, et quomodo
in scipsa et intra seipsam est, ct
ad seipsam totam tola superunita est, et neque ad
seipsam ingrediens, et nmlliplicans seipsam, de-
relinquit suiipsius unilionem, sed et procedit ad
omnia, intus tota mancns, per excessum omnia
superantis unitionis; neque dicere neque cogitare
alicui existenlium, neque est fas neque possibile;
sed sicut ineffabile, et hoc ignotum ipsi allribuen-
tes, sicut existenti super omnia, intelligibiles ipsius
et dictas participationes ; hoc ut
est possibile
et
viris, et nobis, a multis bonis viris deficientibus,
inspiciemus. Et primum quidem hoc est dicendum
quod ipsam per se pacem, et totam particularem
subsistere facit, et quod omnia ad se invicem con-
creta facit secundum inconfusam ipsorum unitio-
nem, secundum quam indivisibiliter unita et in-
distanter, tamen pura singula secundum propriam
speciem subsistunt, non velata per concretionem
ad opposita, neque hebetantia aliquid unitivse dili-
genliai et puritatis. Unam igitur quamdam et sim-
plicem pacificse unitionis contemplemur naturam
unientem universa sibiipsi, et illis ipsis, et sibi
invicem, et salvantem omnia in non confusa om-
nium continentia, et immixta et concreta. Propter
« Igitur de ipsa qiiidem divina pace,
quodcumque est» et silentio, et quod sanctus
Justus ineffabilitatem vocat, et ad omnem
cognitum processum immobilitatem _,
neque dicere neque cogitare alicui existen-
tium, neque est fas neque possibile. Post- )>
quam Dionysius ostendit causalitatem di-
vinae pacis in communi, bic prosequitur de
ea in speciali, et circa lioc duo facit. Primo,
ostendit quod de divina pace dici possit in
speciali; secundo, manifestat propositum,
ibi : Et primo quidem hoc est dicendum
({
quod ipsam per se pacem, et totam parti-
cularem subsistere facit. »
Dicit ergo primo quod neque Ucitum est
neque possibile non solum alicui homi-
num, sed neque ahcui existentium creatu-
rarum dicere ore aut cogitare corde ipsam
divinam pacem, secundum quod in se est,
et ipsum divinum silentium, quod quidam
sanctus nomine Justus vocabat ineffabilita-
tem Dei quia scihcet neque nos Deum
, ahquid quod in seipso quidem unum est,
effari possumus neque ipse sic effatur
, sed tamen intra seipsum non est unum,
nobis quod nos ipsum secundum quod est,
perfecte cognoscere possimus. Adjungit
autem silentium paci, quia signum pertur-
batse pacis solet esse strepitus et clamor.
;
VII. 557
II.
in speciali.
quam divinte mentes unitae intelleclibus suis
uniuntur et unitis, et rursum ad ignotam ascen-
dunt super mentem collocalorum conjunclionemv;
Propter quam animtc largissimas ipsarum rationes"
unientes, et ad unam inlelleclualcm congreganles
purilalem, perveniunt juxta proprietatem suam via
et ordine, per immaterialem et simplicem inlellcc-
tum unitionem. Propter quam una et indissolubilis
omnium complexio secundum divinam ipsius
harmoniam consistit, et concordatur consonantia
perfecta, et consensu et connaturalilate, et congre-
gata inconfuse, et indissolubililer conlenta. Transit
enim perfectse totalilatis pax ad omnia existentia,
secundum simplicissimam illius et immixlam uni-
fica3 virtutis prsesentiam, uniens omnia, et conjun-
gens extrema per media extremis, secundum unam
connaturalem conjuncta amicitiam, et frui ipsa
donans, et extremis omnis rei terminationibus et
omnia consentientia faciens unitatibus, identitati-
bus, unitionibus, congregationibus, indivisibiliter,
videlicet divina pace stante, et in uno omnia mons-
trante et per omnia proficiscente et a propria
, ,
identitate non recedente. Procedit enim ad omnia,
et tradit omnibus seipsam, juxta ipsorum proprie-
tatem, et supermanaL abundantia pacificse secun-
ditatis, et manet propter excessum uuitionis, tota
ad totam, et secundum totam seipsam superunita.
Adjungit etiam paci immobihtatem Dei ad
omnem processum, qui a nobis cognosci-
tur quamvis enim procedere dicatur, se-
;
cundum quod suam simihtudinem in res
diffundi, tamen ipse secundum omnem
hujusmodi processum in seipso immobilis
manet. Conjungitiu* autem quies et immo-
bihtas paci, sicut et silentium, quia ea quse
pacem habent, et hoc ipso quietem quam-
dam habere videntm\ Hsec ergo nos de
divina pace, et silentio, et qiiiete dicere aut
cogitare non possumus, quomodo scilicet
quiescit et silentium agit, sicut dictum est,
et quomodo tota supereminenter unita in
seipsa et intra seipsam et ad seipsam to-
tam sit divina pax. Unitio autem, ut supra
dictum est, ad rationem pacis pertinet. In-
veniuntm^ autem ahqua quse in seipsis
diversa sunt sed uniuntur in ahquo uno,
sicut multi homines uniuntur in una domo
sed Deus in seipso unitus est. Est autem
sicut unus homo intra seipsum non est
unus, quia multa et diversa intra seipsum
continentur. Sed Deus intra seipsum est
unus, quia nuha diversitas invenitur in
 ;; ;

558 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

ipso. Invenitiir etiam aliquid qiiod intra Deinde cum dicit « Et quod omnia ad se
:

seipsum est unum, quia non componitur invicem concreta facit, » ostendit causali-
ex divisibilibus partibus, sed tamen non tatem divinae pacis quantum ad ea quae
totum sibi toti unitur, quia una .pars ejus participant pacem et primo, in communi
;

non est unum cum altera. Sed Deus totus secundo^ in speciali, ibi Propter quam : ((

ad se totum unitur, quia in eo nullus est divinae mentes unitse intellectibus suis
numerus partium, sed est omnino simplex uniuntur. »ergo primo quod dicen-
Dicit
et tanta est ejus unitio quod neque cum dum est quod divina pax facit omnia ad se
ingreditur ad seipsum, intelligendo scilicet invicem concreta. Nihil enim est in rebus
et amando, neque cum multiplicat seip- quod non habeat cum ahquo alio unionem,
sum, per hoc quod multiplices sui simili- vel per convenientiam in specie vel in ge-
tudines imprimit rebus, derelinquit pro- nere, vel in aliquo quocumque ordine. Sed
priam unionem; sed propter excessum quia haec unitio distinctiones rerum non
unitatis ejus, quse superat omnem unita- toUit, ideo dicit quod est « inconfusa, » et
tem, sic deitas omnia per sui
procedit ad ad hoc exponendum subdit quod secundum
similitudines rebus communicatas quod praedictam inconfusam unionem sunt om-
tamen tota manet intra seipsam, sicut si- nia unita indivisibiliter, et indistanter, »
((

gillum quod imprimit suam imaginem et
similitudinem diversis ceris, et tamen idem
manet identitate quod est. Hujusmodi
ergo, cum sint ineffabilia et ignota nobis,
oportet attribuere soli Deo, qui se perfecte
cognoscit, eo quod ipse existit super om-
nes participationes ejus, quae intelligi et
quae dici possunt ab intellectu creato. Deus
enim est supra omne esse et supra omnem
vitam, et supra omnia hujusmodi quse a
creaturis participantur et ita, cum conna- ;
turale sit intellectui quod intelligat
creato
et dicat Dei participationes,ipsum Deum,
qui super omnia hujusmodi est, neque per-
fecte intelUgere, neque perfecte dicere po-
test. Hoc est ergo quod de divina pace
dicere intendimus, ipsius scilicet
pacis participationes, sicut
nobis, qui deficimus ad intelligendo divina,
quia scihcet unionem quam Deus rebus
indidit, nihil est quod auferre possit, vel
dividendo, vel faciendo magis distare. Non
enim quod album et paUidum
est possibile
^
vel dividantur secundum genus, vel tan-
tum distent quantum album et nigrum. Et
quamvis omnia sint unita, tamen singula
conservantur in pmitate propriae speciei;
et homo, licet uniatur aliis prsedictis modis,
tamen non est in alia specie quam humana.
Ad hanc autem speciei puritatem consequi-
tur puritas et cognoscibilitatis etvirtutis.
Unumquodque enim cognoscitiu' per spe-
ciem suam. Quia ergo unumquodque re-
manet in puritate propriae speciei, conse-
quens ad aham per
est ut unitio unius rei
divinae quamdam convenientiam, non sit ei in
est possibile velamentum, quin ab aUis possit dicerni,
et hoc est quod dicit « Non velata per
:

non solum ab angehs, sed et a viris bonis concretionem ad opposita, » ut puta album
et perfectis. habet concretionem cum nigro, inquantum
Deinde cum dicit « Et primum quidem
: convenit cum eo in genere; tamen haec
hoc est dicendum quod ipsam per se convenientia non impedit quin album in
pacem et totam particularem subsistere propria natura cognoscatur, secundum
facit, )) ostendit in speciali cauSalitatem quod distat a nigro. Similiter etiampropria
divinse pacis; et primo,quantum ad ipsam virtus uniuscujusque sequitur speciem
pacem creatam secundum se consideratam ejus ; et ideo, conservata puritate speciei,
secundo, quantum ad ea in quibus inveni- non hebetatur virtus propria consequens
tur pax, ibi « Et omnia ad se invicem con-
: speciem, et hoc est quod dicit : « Neque
creta facit. ergo primo quod hoc
» Dicit hebetantia aliquid unitivae dihgentiae et
primo dicendum est quod ipsam pacem per puritatis, » quia scUicet neque puritas rei
se consideratam in abstracto facit esse, et hebetatur per diligentem, id est perfectam,
in universali et in particulari considera- unionem, neque e converso sicut album ;

tam. Accipitur enim hic subsistere commu- per hoc quod differt specie a nigro secun-
niter pro esse. Non est enim ahqua pax^ dum puritatem suae speciei, non impeditur
creata per se subsistens. quin uniatur ei secundum genus, neque e

Al. : « se per se. » — ^»

Al. : « pars. »
 ;:

OPUSCULUM VH. 559

converso.iEx his igitur concliidit quod de-
bemus considerare unam quamdam sim-
plicem naturam, quae per modum unionis
facit pacem in rebus scilicet naturam divi-
nam, qua», unit omnia
sibi assimilatper influentiam suorum do-
norum, et ad se ordinat sicut ad ultimum
fmem, et iterum unit universa illis ipsis, id
est quamlibet rem ad scipsam. Intantum
enim unumquodque est
vicem sibi, id est unit
prout una res convenit cum altera quo-
cumque modo. Haec enim divina natura sic
Primo enim, anima dicitur habere largissi-
mam rationem, inquantum ratio se ad di-
versa dilfundit, ex multis actibus vel effec-
, tibus naturam rei investigando. Sccundo,
sibi ipsi, dum omnia largitas rationis reducitur ad unitatem
intellectualis puritatis seu simplicitatis
nullum enim effectum haberet investigatio
rationis, nisi ad intelligibilem veritatem
perduceret. Tertio, quodam ordine per
sibi unitum, et in- hujusmodi immaterialem et intellectualem
unam rem alteri, veritatem pervenit anima secundum pro-
prietatem suse virtutis, ut uniatur Deo, qui
est supra intellectum cui non ita perfecte
;

conservat omnia secundum quamdam con- anima in hac vita uniri potest sicut angeli
venientiam non confusam, id est* ordina- boni.
tam ad invicem, ut simul sint incommixta, Deinde cum dicit Propter quam una
: ((

id est non mixta, et tamen concreta. Non et indissolubilis omnium complexio secun-
mixta quidem, dum unumquodque rema- dum divinam ipsius harmoniam consistit, »

net in puritate suse speciei, et concreta, ostendit effectum divinse pacis quantum ad
secundum quod coordinantur ad invicem. totum universum, et circa hoc duo facit.

Deinde cum dicit « Propter quam di- : Primo, ostendit quid divina pax perficiat
vinse mentes unitae intellectibus suis uniun- in universo; secundo, ostendit per quem
tur, ostendit causalitatem divinse pacis
)) modum, ibi :Transit enim perfectse tota-
((

quantum ad ea quae participant pacem in pax ad omnia existentia. Dicit ergo

litatis )>

speciali; et primo, quantum ad angelos; pr;mo quod propter prsedictam simplicem

secundo, quantum ad animas rationales, naturam est qusedam una et indissolubilis
ibi « Propter quam animse largissimas
: complexio omnium, secundum scilicet quod
ipsorum rationes unientes ..., perve- omnia conveniunt in uno ordine universi,
niunt ..., ad eam quse est super intellectum qui indissolubilis manet, secundum quod
unitionem «tertio, quantum ad totum uni-
; ex Deo in ipso universo qusedam harmonia,
versam, ibi « Propter quam una et in-
: d est proportionata concordia, causatur,
dissolubilis omnium complexio secundum et hoc est quod exponit subdens Et : ((

divinam harmoniam consistit. » • concordatur consonantia perfecta. » Nihil

.Dicit ergo primo quod propter primam et
simpHcem causam pacifice unientem, di-
vinse mentes, id est angeU, tripUciter
)>
uniuntur. Primo quidem, unusquisque se-
cundum proprium intellectum; secundo,
prout quidam uniuntur ordine quodam aliis
angelis unitis tertio, secundum quod ulte-
; autem ad concordiam naturalis appetitus,
rius ascendunt ad hoc quod conjungantur
rebus divinis, quse sunt collocata^ super
omnem mentem,
nobis ignota.
enim est aliud harmonia quam concors
<( consonantia. Hsec autem concors consonan-
tia inrebus causatur secundum consensum
et connaturalitatem, ut scilicet consensus
referatur ad concordiam voluntatis in his
quse voluntatem habent; connaturalitas
Hsec autem harmonica complexio, sive con-
cors consonantia, et ordinem habet et fir-
et hsec conjunctio est mitatem. Unde quantum ad ordinem dicit
« et congregata inconfuse. » Confusio enim

Deinde cum dicit « Propter quam ani- : ordinem tolUt unde illa inconfusse congre-
:

mse largissimas ipsorum rationes unien- gantur quse secundum ordinem quemdam
tes ..., perveniunt juxta proprietatem suam, complexionem habent ad invicem. Quan-
via et ordine per immaterialem et simpH- tum autem ad firmitatem subdit et in- : ((

cem intellectum ad eam quse est super dissolubiliter contenta. (( Est enim indisso-
intellectum unitionem, » ostendit effectum lubihs firmitas in rerum complexione, non
divinse pacis in anima rationali, prout sci- ex congregatorum multitudine, sed ex vir-
Ucet ad unitatem reducitur. In qua quidem tute unius causse continentis, et in unum
reductione triplex gradus consideratur. congregantis.

* Al. : « non ordinatam. »

 »

560 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

Deinde cum « Transit enim per-
dicit : nis in quadam unitate perflcitur; et ideo
fectse totalitatispax ad omnia existentia, » secundum modum unitatis attenditur mo-
ostendit quomodo preedicta harmonia con- dus connexionis. Est autem consideran-
cors statuatur in rebus ex divina pace. dum, qnod unitas attribuitur rebus multi-
Hunc autem modum connexionis exponit pliciter. Ahquid enim est quod est simpli-
tripliciter. Primo quidem, quantum ad ea citer et secundum se unum, sicut aliquid
quse connectuntur ; secundo, quantum ad simpliciter dicitur unum in seipso; et
ipsam connexionem, ibi « Et omnia con-
:
quautum ad hoc dicit quod omnia facit
sonantia faciens unitatibus ;
» tertio, quan- consentientia unitatibus. Dicitur autem ali-
tum ad causam connectentem, ibi : « Yide- quid simphciter unum ' non secundum
licet divina pace stante. » seipsum, sed per relationem ad ahquid
ergo primo quod ideo dictum est
Dicit quod est alterum vel ratione, aut nomine
;

quod propter divinam naturam una et in- '

tantum, sicut si Marcum dicamus idem
dissolubilis connexio in omnibus consistit, Tulho ' vel vestem indumento aut est al- ;

« quia pax perfecte totalitatis, » id est pax terum secundum rem, sicut si dicamus :

quae est a causa universali perfecta, secun- Socrates Platoni est idem specie, et
dum quod causae totales dicuntur universa- equus bovi est id est genere et quantum ;

les causa? liaec, inquam, pax pertransit a

;
ad Iioc dicit « identitatem. » Unum enim
prima causa « ad omnia existentia, » secun- dicitur absolute, sed idem relative. Aliquid
dum quod virtus unifica primae causse vero est quod non est unum simpliciter,
((uniens, » id est faciens unitatem in re- sed quasi ex multis adunatum, sicut omne
bus, est pr^sens omnibus « simpliciter, id compositum, et quantum ad hoc dicit
est absque aliqua sui multiplicatione, et « unitionibus. » Aliquid vero est quod
immixte, » quia rebus non permiscetur, neque simphciter, neque se(?undum se
sed secundam suam essentiam est rebus unum dicitur, sed per relationem ad alte-
absoluta. Haec quidem pax divina ad omnia rum, congregatorum et ideo
sicut unitas ;

transit, omnia uniendo, per hoc quod redu- subdit « congregationibus. » Congregata
cit omnia in quemdam ordinem. Qui qui- enim minus habent de ratione unitatis
dem ordo consistit in hoc quod qua^dam quam unita. Nam unitum absolute potest
extrema conjunguntur aUis extremis per dici unum, licet non simphciter, sed con-
media. Nam suprema influunt infimis per gregata absolute quidem sunt multa, sed
media, et infima convertuntur ad recipien- secundum quid unum. Indivisibihs ergo
dum a supremis per media; et sic omnia consensus constituitur ex divina pace in
conjunguntur secundum unam connatura- rebus, secundum quod unitatem conse-
lem amicitiam. Et non solum divina pax quuntur, sive per modum simplicis unita-
conjungit extrema extremis per media, sed tis, sive per modum identitatis, sive per
etiam ulterius omnia conjungit sibiipsi, msdum unitionis, sive per modum congre-
inquantum dat omnibus suo modo ut ipsa gationis.
divina pace fruantur, et infimee creatur^e, Deinde cum dicit : « Videlicet divina pace
et quidquid est inflmum in quacumque stante, et in uno omnia monstrante, » os-
creatura, et hoc est quod dicit « et extre- :
tendit modum pra^dicta^ connexionis ex
mis omnis rei terminationibus. » Nihil parte causse connectentis , et dicit quod
enim infimum in rebus quod non
est ita pra^dicta connexio in rebus statuitur secun-
aliquo divino dono participet ex qua par- ;
dum quod divina pax primo quidem consi-
ticipatione sortitur ut habeat connaturalem deratur ut stans immobiliter in seipsa se- ;

amicitiam ad alias creaturas, et ut ordine- cundo autem consideratur ut unum exem-

tur ad Deum sicut ad ultimum flnem, qui plar, in quo exemplariter omnia quai ad
est frui Deo. pacem pertinent, demonstrantur ; tertio,
Deinde cum dicit « Et omnia consen- :
consideratur secundum quod suam simili-
tientia ^
mo-
faciens unitatibus, » ostendit tudinem omnibus tradit. Secundum hoc
dum prsedictse quantum ad
connectionis enim dicitur per omnia proflcisci et tamen
ipsamconnexionem. Ratio autem connexio- a propria identitate non recedere. Ipsa enim

^ Parm. hic et infra : « consonantias. » — *Parm. : circulo.

^ idem. » — ^ Parm. : « si arcum dicamus idem
 OPUSCULUM VH 561

divina pax procedit ad omnia, secundum totum uniri toti. Non enim tota linea est
quod per suam similitudinem omnibus se unum cum tota, quia sic oporteret quod
tradit,juxta proprietatem uniuscujusque quaelibet pars lineaj esset unum cum qua-
rei et tamen supermanet secundum abun-
;
libet parte,sed in simplicibus totum est
dantiam pacifica^ fecunditatis, quia scilicet unum toti. Addit autem « et secundum se :

plus est in Deo de virtute ad faciendum totam, » quia non est una participatione,
pacem, quam sit in rebus ad suscipiendum. sed essentialiter. Punctum enim, etsi totum
Et ideo emanatio pacis a Deo est supra sit unum non tamen secundum se
toti,

omnem susceptibilitatem rerum et licet

; totum, sed secundum unitatem quam par-
susceptio pacis sit secundum rerum pro- ticipat. Si autem ipsa unitas separata sub-
prietatem,cum divina pax sic procedat ad sisteret, esset tota una toti, et secundum se
omnia secundum emanationem efrectuum, totam. Et sic intelligendum est de Deo, qui
tamen ipsa manet immobilis in seipsa su- est unitus totus ad totum secundum se
pereminenter unita tota ad totam^ quia non totum, per hoc quod est simpiiciter et es-
est ibi diversitas partium, quae impediat sentialiter imus.

LECTIO III.

Quomodo omnia pacem desiderant, cum sint diversa.

Quomodo autem, dicat aliquis, desiderant omnia
pacem? Multa enim alteritate et discretione gau-
dent, et non aiiquando velint sponte quiescere. Et
si quidem dicens lioc, dicit alteritatem et discre-
tionem uniuscujusque existentium proprietatem,
et quod lianc neque unum existentium existens
quod est, velit aliquando perdere non quidem
; variationibus, et instabilitatibus gaudent, et isti
neque nos ad hoc contradicemus, sed et hoc pacis
desiderium esse nuntiamus. Omnia enim diligunt
ad seipsa etpacem liabere, et uniri, et sua et quse
sunt suorum, esse immobilia, et cadere non valen-
tia; et est et mundse singulorum proprietatis per-
fecta pax servativa, providentiis ipsius pacem do-
nantibus, omnia non bellantia, et inconfusa, et ad
seipsa et ad se invicem salvans, et omnia stabili et
indeclinabili virtute ad suiipsorum pacem et im-
mobilitatem staluens. Et si mota omnia non
quiescere, sed moveri semper ipsorum motu ve-
lint; et hoc desiderium est totorum divinse pacis,
omnia in seipsis cadere non valentia salvantis, et
omnium motorum proprietatem et motivam vitam
immobilem et cadere non valentem custodientis in
eo quod mota ad seipsam pacem habentia, et eo-
dem modo habentia, operantur ea quse sunt sui-
ipsorum. Si autem secundum causam a pace alte-
ritatem dicens, conatur probare non esse omnibus
amabilem pacem, maxime quidem nihil est exis-
tentium quod ab omni perfecte unitione ceciderit.
Quod enim est omnino instabile et interminatum,
et incollocabiie, et indefinitum, neque existens est,
neque in existentibus. Si autem istos dicit paci et
pacis bonis inimicari, qui litibus et furoribus, et
obscuris imaginibus pacifici desiderii tenentur, a
passionibus multum moventibus impugnati, et
istas sedare stulte desiderantes, et arbitrantes ad-
impletione semper fluentium pacem habere seip-
sos, non consecutione delectationum se detinen-
tium perturbatos. Quid dicat quidem aliquis de
pacem effundente secundum Chris-
benignitate
tum? secundum quam non jam dicimus bellum
facere, neque nobis ipsis, neque aliis, neque ange-
lis, sed et cum ipsis divina secundum virtutem
operabimur secundum providentiam Jesu, omnia
in omnibus cooperantis, sed et facientis pacem
ineffabilem, et ex sseculo prsedefinitam, et recon-
ciliantis nos sibiipsi in spiritu, et per ipsum, et in
ipso Patri. De quibus supernaturalibus donis in
Theologicis hypotyposibus sufficienter dictum est,
testimonium perhibente nobis sancta eloquiorum
inspiratione.

c( Quomodo autem, dicat aliquis, deside- non vokmt, sed semper moveri desiderant.
rant omnia pacem ?
Postquam Dionysius
» Cum autem ratio pacis in unitate et quiete
determinavit de pace, hic movet dubitatio- consistat, hsec omnia rationi pacis adversari
nem circa praideterminata. Dixerat enim videntur.
supra quod omnia desiderant pacem, hic Deinde cum dicit : « Et si quidem dicens
circa hoc quaestionem movet. Primo ergo hoc, dicit alteritatem et discretionem unius-
movet dubitationem secundo, solvit, ibi
; : cujusque existentium proprietatem, » etc,
« Et si quidem dicens hoc dicit alteritatem
, solvit propositam dubitationem secundum
et discretionem uniuscujusque existentium tres intellectus dubitationis propositae, quo-
proprietatem ... non contradicemus. » rum primum primo prosequitur ; secundo,
Quaerit ergo primo quomodo possit dici secundum, ibi « Si autem
: secundum
quod omnia desiderent pacem, cum multa casum a pace alteritatem dicens conatur
sint quse in hoc gaudeant quod sunt aha ab probare non esse omnibusamabilempacem,
ahis discreta, et propria sponte quiescere maxime quidem nihil est existentium quod
XXIX. 36
 :

562 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

ab omni perfecte unitione ceciderit ; » ter- una res non contineretur
intra limites pro-
tio, tertium, ibi : (( Si autem istos dicit paci prios, sed quodammodo
invaderet alienos.
et pacis bonis inimicari qui litibus, et furo- Sic igitur per hoc quod divina providentia
ribus, et variationibus , et instabilitatibus servat ' omnia non bellantia et inconfusa,
gaudent, et istiobscuris imaginibus paci- et unumquodque ad seipsum, et diversas
fici desiderii tenentur. » Circa primum duo res ad invicem, statuit pacem in rebus et ;

facit.Primo, ponit solutionem secundo, ; hoc est quod subdit quod omnia secundum
manifestat eam, ibi Et est et mundse
: (( stabilem et indeclinabilem virtutem statuit
singulorum proprietatis perfecta pax ser- « ad sui pacem et immobilitatem, id est, )>

vativa. » ut immobihter in propria natura perma-

Dicit ergo primo quod si ille qui prsemis- neant, et sic ad se pacem habeant. Et quia
sam dubitationem movet, cum dicit quod jam dubitationem quantum ad hoc
solvit
multa gaudent alteritate et discretione, in- quod dictum erat, quod multa gaudent et
telligatde alteritate et discretione quae alteratione et discretione consequenter ;

competit unicuique secundum suam pro- cum dicit « Et si mota omnia non quies-
:

priam naturam, per quam alia ab aliis dis- cere, sed moveri semper ipsorum motu
tinguuntur, quam quidem propriam natu- velit, et hoc desiderium est totorum di-
ram et distinctionem consequentem nuUa vinse pacis, n solvit eodem modo dubitatio-
res perdere vult contra hunc intellectum
;
nem quantum ad hoc quod dictum est quod
non oportet nos contradicere, sed dicemus multi non volunt sponte quiescere, et dicit
quod desiderare talem discretionem est de- quod si illa in quorum natura est quod mo-
siderare pacem. Per hoc enim omnia dili- veantur, non volunt quiescere, sed volunt
gunt ad semetipsa pacem habere, et sibi- semper moveri proprio motu hoc etiam ;

metipsis uniri, quod volunt sua et quae ((

desiderium est pacis, quae a Deo est in
sunt suorum, » id est suas proprias naturas omnia derivata, per quam omnia conser-
et qusecumque ad eadem pertinent, immo-
vantur in seipsis, absque hoc quod cadant
bihter et absque casu permanere. Per hoc
ab eo quod competit eis secundum pro-
autem quod id quod est proprium uniuscu- priam naturam et per consequens per di-
;

jusque rei conservatur, et servatur pax' et
unitas rei ad seipsam. Unde sequitur quod
desiderare discretionem quse consequitur
propriam naturam, est desiderare pacem.
Deinde cum dicit « Et est et mundce
:
singulorum proprietatis perfecta pax ser-
vativa, » manifestat prsedictam solutionem
per efficientiam divinae pacis. Praedictam
enim discretionem in rebus statuere ad
divinam pacem pertinet unde non est
contrarium desiderio pacis, si taUs discretio
desideretur. Hoc est ergo quod dicit quod
« perfecta pax, » scilicet divina, conservat
proprietatem, id est propriam naturam sin-
gulorum, in sua munditia et puritate, non
permixtam extraneo, sed discretam ab eo.
Et hoc quidem pertinet ad providentiam Dei,
secundum quod pacem rebus donat quam
quidem providentiam plurahter nominat
propter diversas providenti* participatio-
nes. Et hoc sic apparet. Pertinet enim ad
providentiam Dei, secundum quod pacem
facit in rebus, ut bellum a rebus excludat,
quod adversatur paci. Bellum autem in
rebus esset, nisi confusio toheretur,
^ Parm. « per hoc autem quod est proprium
:
uniuscujusque rei, couservatur pax. »—2 a1. « ob-
vinam pacem conservatur proprietas om-
nium mobilium et motivorum. Prima autem
motiva sunt immobilia, quia cum in mobi-
libus nonprocedere in infmitum, necesse
sit
est devenire ad aliquod primum moven-
tium immobile, ut probatur YIII Physi-
corum. Primum vero movens immobile
necesse est esse vivens, ut probatur in
,
XI Metapliysicorum. Et ideo signanter dicit
; « Et motivam vitam immobilem. » Sic
autem custoditur per divinam pacem pro-
prietas mobilium, et vita immobilis moti-
vorum, ut non excidant a naturali statu.
Intantum autem conservatio proprietatis
mobilium et motivorum pertinet ad divi-
nam pacem, inquantum ea quae moventur,
sic habent^ ad seipsa pacem, et eodem
; modo se habent in sua mobilitate, secun-
dum quod operantur ea quae ad ipsa perti-
nent. Moveri enim est propriiim opus mo-
bilis, inquantum est mobile. Quod autem
propriam operationem retinet, habet ad se
pacem. Unde patet quod cum ea quae natu-
raliter moventur, volunt moveri semper et
quia non quiescere, pacem desiderant.
servat. » — ^ Al. : « se habent. »
:
 ; :

OPUSCULUM VII. 563

Deinde cum dicit : « Si autem secundum appetit et amat id quod est sibi conforme,
casum a pace alteritatem dicens, conatur refugit autem contrarium. Impossibile enim
probare non esse omnibus amabilem pacem, est esse aliquod ens quod totaliter unitio-
maxime quidem nihil est existentiam quod nem refugiat, et appetat alteritatem et
ab omni perfecte unitione ceciderit, » solvit discretionem quae est secundum casum a
dubitationem molam quantum ad secun- naturali pace.
dum intellectum dubitationis, et dicit quod Deinde cum dicit : « Si autem istos dicit
si ille qui dubitationem movet, cum dicit paci et pacis bonis inimicari qui litibus, et fu-
quod multa gaudent alteratione et discre- roribus, et variationibus, et instabilitatibus
tione,non intellexit de alteritate et discre- gaudent, et isti obscuris imaginibus pacifici
tione naturali, quai pertinet ad rationem desiderii tenentur, » solvit dubitationem
pacis sed intellexit de alteritate et discre-
; secundum tertium intellectum, prout id
tione « secundum casum a pace, » id est quod dictum est, quod « multa sunt quae
secundum quod aliquid excedit ab unione alteritate et discretione gaudent, non re- )>

in quo consistit ratio pacis, et sic velit pro- feratur ad appetitum naturalem, ut in prae-
bare quod pax non est omnibus amabilis missis, sed ad appetitum voluntarium, et
contra hunc opponentem sic erit dicendum dicit si ille qui movet dubitationem,
quod,
quod nihil est quod totaUter excidat ab dicat illos homines inimicari paci et bonis
omni uriione, in qua consistit ratio pacis. ejus, qui gaudent in exterioribus htibus et
Et hoc sic probat, quia nuUo modo pptest interioribus commotionibus animi quas vo-
esse aliquid existens per se, vel aliquid in cat furores, qua:^. duo pertinent ad divisio-
existentibus ut accidens vel pars, quod
, nem paci contrariam; et iterum gaudent
omnino ceciderit ab unitione. Quem quidem variationibus ^
et instabilitatibus ,
quae vi-
casum quadruplicem per quatuor loquitur. dentur paci contrariari, et hoc quantum
Primo quidem, quantum ad ipsum casum, ad secundum partem dubitationis motae ' :

cui opponitur statio, secundum quod ali- dicendum est quod tales etiam homines
quid stat in naturali unitione, et quantum detinentur a desiderio pacis secundum
ad hoc dicit « instabile. » Deinde ea tangit quamdam obscuram simihtudinem. Et hoc
ex quibus casus accidit. Cadit autem aliquid, sic manifestat. Tales enim homines mul-
dum tolluntur ea per quse stabat. Stat autem tum impugnantur a passionibus quibus ,

aliquid in naturali unitione per tria. Primo commoventur, et sic per hujusmodi pas-
quidem, per terminum quo continetur ne siones eorum pax interior perturbatur. Hu-
effluat nam et sicca continentur proprns
; jusmodi ergo impugnationem passionum
terminis, et humida continentur terminis ex desideriis pacis sedare volunt, non sa-
alienis, et forma, per quam unaquseque res pienter, sed stulte. Putant enim quod pos-
continetur in suo esse, terminus dicitur, et sunt habere interiorem pacem, implendo
quantum ad hoc dicit « interminatum. » superflua et inordinata sua desideria, quse
Secundo aliquid habet stationem per ali- incitantur secundum varias passiones sed ;

quid extrinsecum continens, sicut corpora
continentiu* loco ; et secundum hanc
litudihem omne exterius continens et non
conservans, locus dici potest, et quantum
ad hoc dicit « incoUocabile. » Tertio, aliquid
habet stationem in sua propria operatione
ex fme, quia enim artifex habet fmem de-
terminatum suae operationis, regulariter
operatur secundum regulam fmis, quod
autem non habet fmem determinatum, sed
vagatur circa diversos fmes, oportet quod
per hoc magis perturbantur, dum non pos-
simi- sunt consequi delectationes a quibus deti-
nentur; impossibile est enim quod homo
superfluis et inordinatis desideriis subja-
cens, omnia desiderata consequi possit ; et
ideo tales quaerentes pacem, lites commo-
vent ut sua desideria impleant. Et quia
variis desideriis subjacent, variationibus
gaudent. Sapienter autem hanc impugna-
tionem passionum sedarent, si multa desi-
deria reprimentes ad unum desiderium
,

sit fluctuans et instabile circa propriam verse pacis converterentur.

operationem, et quantum ad hoc dicit « in- Deinde cum dicit a Quid dicat quidem
:

defmitum. » Sic ergo nihil totahter excidit aliquisde benignitate pacem effundente
ab unitione pacis, unumquodque autem secundum Christum? determinat de pace
* Parm. omittit « animi quas vocat furores, quae
: iterum praudent variationibus. » — "^
i^arm. omittit
duo pertinent ad divisionem paci contrariam; et « motaj. »
564 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
facta per Christi incarnationem , dicens tur omnia in omnibus, et qui facit iUam
quod non potest de
sufficiens aliquid dici « inefFabilem pacem » quse est ab seterno
pietate Dei, quae effundit pacem in mun- pra3ordinata ;
per quam pacem reconciha-
dum per Christum « secundum quam » ; mur ipsi Christo in Spiritu sancto, qui est
pacem jam hberari a peccato « didicimus » Spiritus dilectionis et pacis, « per ipsum »
doctrina et exemplo Christi , et interiori Christum, et « in ipso » Christo simul re-
Spiritus sancti inspiratione , « non facere concihamur Deo Patri. De his autem super-
beUum peccando, neque contra nosmet-
» naturahbus donis pertinentibus ad pacem
ipsos, neque discordando a sanctis angehs, factam per Christum dictum est sufflcien- ,

sed per hanc pacem secundum nostram ter in hbro De theologicis hypohjposibus,
virtutem operamur ea quae Dei sunt simul et hoc secundum testimonia Scripturarum
cum sanctis angehs, et hoc a secundum pro- a Deo inspiratarum et ideo hic de his bre-
;

videntiam » et gratiam « Jesu, » qui opera- viter pertransivimus.

LEGTIO IV.

De^divinis perfectionibus.

Sed quoniam et alibi per epistolam interro- me facientQs dixerunt quos vere et proprie dicendum
;

gasti, quid forte dicam per se esse, per se vitam, non existens, neque ipsi sciverunt, neque patres
et per se esse sapientiam; et ad teipsum dixisti eorum. Sed per se esse et per vitam. Divinitatem ^
dubitasse, quomodo Deum aliquando quidem per dicimus, et divinse, et causaliter unum omnium
se vitam dico, aliquando auLem per se vitse sub- superprincipale supersubstantiale principium et
stantificatorem necessarium arbitratus sum,
:
causam; participabiliter autem datas ex Deo im-
sancte Dei vir, et ab bac dubitatione in nobis te participabili provisivas virtutes, per se substanti-
absolvere. Et primum quidem , ut multipliciter licationem, per se vivificationem, per se deificatio-
dicta et nunc assumam-, non est contrarium per nem, quibus existentia, juxta proprietatem suam
se virtutem aut per se vitam dicere Deum, et per participantia^ et existentia, et viventia'*, et divina,
se vitse aut pacis aut virtutis substantificatorem. et sunt, et dicuntur, et alia similiter propter :

Hsec enim quidem ex existentibus, et maxime ex quod et primo ipsorum bonus substantificator
primo existentibus, sicut causa omnium existen- dicitur esse postea totorum ipsorum
,
postea ,

tium dicitur; illa autem sicut super omnia, et particularium ipsorum, deinde totaliter ipsis par-
etiam quse prius sunt , superexistens super- ticipantium. Et quid oportet de istis dicere?
substantiaiiter. Dicis autem Quid totaliter dici-
:
quando quidem divinorum quidam nostrorum
mus per se esse, aut per se vitam, aut qusecumque sanctorum, ipsius per se bonitatis aut dei-
et
absolute et principaliter esse et ex Deo primo , tatis substantificatricem dicunt superbonam et su-
subsistere ponimus? Hoc autem quod dicimus, perdeam per se bonitalem et deitatem dicentes ;

non est obliquum sed rectum et simplicem

, ,
habens manifestationem. Non enim substantiam
quamdam divinam aut angelicam dicimus esse
per se, quod est causa quod sunt omnia. Solum
enim quod sunt existentia omnia, et ipsum esse
supersubstantiale, est principium et substantia
et causa. Neque vitse -generativam aliam deitatem
dicimus, prajter superdeam vitam omnium quse-
cumque vivunt, et ipsius vitse per se causam ne-
que, ut colligendo dicamus, dicimus principales
existentium et causativas substantias et personas,
quas et deos existentium et causatores^ per se
esse et beneficum et deificum; ex Deo proveniens
donum;, et per se pulchritudinem, et per se pul-
^
cbrificam etfusionem, et totam pulchritudinem, et
particularem pulchritudinem, et totaliter pulchra,
et in parte pulchra, et queecumque alia secundum
eumdem dicta sunt et dicentur modum, monstran-
tia providentias et bonitates participatas ab exis-
tentibus ex Deo imparticipabili procedentes copiosa
; effusione, et supermanantes, ut dihgenter omnium
causa sit super omnia, et excedit omnino super-
substantiale et supernaturale existentia secundum
quamcumque substantiam et naturam.

c( Sed quoniam et ahbi per epistolam me abstracto considerantur , et circa hoc tria
interrogasti, quid forte dicam per se esse, facit. Primo, movet dubitationem ;secundo,
per se vitam, et per se esse sapientiam ,
solvit eam, ibi « Et primum : quidemr ut
necessarium arbitratus sum, sancte Dei muhiphciter dicta et nunc assumam, non
vir, et ab hac dubitatione in nobis te absol- est contrarium per se virtutem aut per se
vere. » Postquam determinavit Dionysius vitam dicere Deum, et per se vita^ aut pacis
de pace, quae in rebus constituitur per dona aut virtutis substantificatorem ; » tertio, so-
divina, hic determinat de ipsis divinis per- lutionem per dicta ihorum confirmat, ibi :

fectionibus, secundum quod per se in ((Et quid oportet de istis dicere ? »

^ In citat. translatione additur hic « esse. » — tatem. » — * Al. omittitur « et viventia.

^ Ibid. :« et creatoies. » Iblc —
« et per se dei-
'

Est ergo circa primum sciendum quod
Timotheus, in quadam epistola ad Diony-
sium dc duobus in ea interroga-
scripta,
verat. Primo quidem, quid sit per se vita et
per se sapientia. Talibus enim frequenter
Dionysius utitur, ut in praecedentibus pa-
tet.Secundo, Timotheus in eadem epistola
dixerat se dubitasse quomodo Dionysius
,
quandoque dicebat Deum esse per se vi-
tam, quandoque autem Deum esse causam
per se vitae; et ideo dicit Dionysius, quod
Timotheum ab hac dubitatione hberare vo-
luit, quantum in ipso fuit.
Deinde cum dicit : « Et
ut multiphciter dicta et nunc assumam,
non est contrarium per se virtutem aut per
se vitam dicere Deum, et per se vitae aut
pacis aut virtutis substantificatorem,
vit motas dubitationes,
primo secun- et
dam, ostendens quomodo Deus sit per se
vita, et causa per se vitse;
primam, ostendens quid sit per se esse et
per se vita, ibi « Dicis autem Quid tota-
: :
Hter dicimus per se esse aut per se.vitam,
aut quEecumque absohite et principahter
esse, et ex Deo primo subsistere ponimus? »
Dicit ergo primo quod non vuU nunc assu-
mere dicta quasi dicta simphciter et ideo,
quia per se vita non dicitur simphciter, sed
muhiphciter, non est contrarium quod di-
camus Deum per se vitam aut per se virtu-
tem; et iterum quod dicamus eum « sub-
stantificatorem, id est creatorem, « per se
)>
vitae,aut per se pacis, aut per se virtutis. »
Esset autem contrarium, si ista non muUi-
phciter dicerentur. Cumenim dicimusDeum
esse substantificatorem per se vitse et hu-
jusmodi, laudamus eum sicut causam om-
nium existentium, ex ilhs existentibus quae
maxime et primo existunt. Manifestum est
enim quod per se vita est prius
vens, et sic de ahis. Unde
horum primorum, est causa
vero dicimus Deum esse per se virtutem
aut per se vitam, laudatur Deus sicut exis-
tens super omnia, et super ea quae sunt
prima inter omnia, dicitur per se vita per
quemdam excessum.
Deinde cum dicit « Dicis autem Quid
: :
totahter dicimus per se esse aut per se vi-
tam, aut qusecumque absohite et principa-
hter esse, et ex Deo primo subsistere poni-
mus?» solvitprimam dubitationem, scihcet
quid sit per se vita et primo, repetit quaes-
; ipsius per se vitae. Et, ut in siimma omnia
tionem; secundo, excludit falsum inteUec-
OPUSCULUM Yll. 565
tum, ibi a IIoc autem quod dicimus, non
:
est obliquum, sed rectum tertio, determi-;
nat vcritatem, ibi « Sed pcr se esse et per
:
se vitam divinitatem dicimus. »
Proponit ergo primo ex persona Timo-
thei quid signiflcetur, cum dicitur per se
esse aut per se vita, et quaecumque aha
hujusmodi et dicit signanter « absolute, »
;
id est abstracte, « et principahter, » id est
sicut principia ahorum, nam per se vita
signiftcat principia viventium.
Deinde cum dicit « Hoc autem quod
:
dicimus non est obhquum, sed rectum, »
primum quidem, excludit erroneum inteUectum. Ad cujus
evidentiam sciendum est quod platonici po-
nentes ideas rerum separatas, omnia quae
sic in abstracto dicuntur, posuerunt in
» sol- abstracto subsistere causas secundum ordi-
: nem quemdam, ita scihcet quod primum
rerum principium dicebant esse per se
secundo, solvit bonitatem et per se unitatem; et hoc pri-
mum principium, quod est essentiahter
bonum et unum, dicebant esse summum
Deum. Sub bono autem ponebant esse, ut
supra dictum est , et sub esse ponebant
vitam, et sic de ahis. Et ideo dicebant sub
summo Deo esse quamdam divinam sub-
; stantiam quae nominatur per se esse, et
sub hac aliam quae nominatur per se vita.
Hoc ergo excludere intendens dicit quod id
quod supra dixerat, quod per se esse et per
se vita primo a Deo subsistunt, non est ali-
quid erroneum sed est rectum et planas
,
manifestationes habens. Non enim nomina-
mus per se esse ahquam substantiam divi-
nam aut angehcam, quae sit causa essendi
omnibus. Addit autem angelicam, quia
quos platonici deos secundos dicebant, nos
angelos nominamus. Solum enim ipsum
esse supersubstantiale divinum est princi-
quam vi- pium causa quod omnia
et substantia et
si Deus est causa existentia sint; ut hoc quod dicit princi-
omnium. Cum pium referatur ad ordinem naturae, secun-
dum quod esse divinum praecedit omnia
entia; substantia vero importet rationem
exemplaris; id enim cujus substantia est
suum esse est exemplar omnium existen-
,
tium. Quod autem dicitur causa, pertinet
ad hoc quod datesse existentibus. Simihter
autem cum dicimus per se vitam, non in-
teUigimus quamdamdeitatem causativam
vitae, quae aha praeter vitam summi Dei,
sit
qui est causa omnium quae vivunt, et etiam
coUigamus, non dicimus esse ahquas essen-

566 COMMENTARIA
tias et hypostases separatas, quse sint prin-
cipia rerumet creatrices earum, quas pla-
tonici dixerunt esse deos existentium et
creatores, quasi per se operantes ad rerum
productionem. Hujusmodi autem deos, si
vere et proprie loqui vohimus dicamus
non existere in rebus neque ilh qui tales
;
deos posuerunt, per aliquam certitudinem
scientise hoc invenerunt, aut ipsi aut patres
eorum, quia neque primi platonici neque
posteriores hujus rei scientiam per certas
et firmas scientias accipere potuerunt sed
per quasdam humanas rationes decepti
sunt ad opinandum.
Deinde cum dicit « Sed per se esse et
: « postea particularium ipsorum, » ut parti-
per se vitam, divinitatem dicimus, » ex-
cluso errore, solvit secundum
et dicit quod per se esse et per se vita, et
hujusmodi, duphciter dicuntur. Uno modo
dicuntur de Deo, qui est unum supersub-
stantiale principium omnium et causa. Et
dicitur Deus per se vita vel per se ens, quia
non vivit participatione ahcujus vitae, ne-
que est per participationem ahcujus esse,
sed ipse est suum vivere et sua vita, et
excedens omne esse et omnem vitam quae
participatur a creaturis, et existens princi-
pium vivendi et essendi omnibus.
autem modo per se esse et per se vita di-
cuntur virtutes vel perfectiones quaedam
secundum providentiam unius Dei impar-
ticipabihs datae creaturis ad participan-
, sunt bona, et per se deitatem quoddam
dum. Licet enim Deus, qui est harum vir-
tutum principium, in se imparticipabilis
maneat, et per consequens non participe-
tur, tamen dona ipsius dividuntur in crea-
turis, et partialiter recipiuntur
•participari dicuntur a creaturis; et secun-
dum quod participantur secundum pro-
prietatem uniuscujuque participantium
secundum hoc participantia et sunt et
dicuntur ex natura existentia, inquantum
participant esse; et viventia,
participant vita; et divina,
participant deitate, et simile est de ahis. Et
quia principium imparticipatum causa est
et participationum et participantium, ideo
Deus et participationum et participantium
autem
substantificator est. Participationes
ipsae triphciter considerari possunt. Uno
modo secundum se, prout abstrabunt et
ab universahtate et a particularitate, sicut
signatur, cum dicitur per se vita. Alio
modo considerantur in universah sicut
, ;
IN LTB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
dicitur vita totalis vel universahs. Tertio
modo in particulari, secundum quod vita
dicitur hujus vel ihiusSimihter et par-rei.
ticipantia duphciter considerari possunt.
Uno modo in universah, ut si dicatur vivens
, universale vel totale. Aho modo in parti-
culari, ut si dicatur hoc vel ihud vivens.
Et horum omnium Deus causa est. Et hoc
est quod dicit quod « bonus, » id est Deus,
primo quidem « dicitur esse substantifi-
cator ipsorum, » scihcet per se vitae et per
, se esse et hujusmodi, prout per se et abso-
lute considerantur postea totorum ipso-
; «
rum, )) idem universalis
esse, et similium
cularis esse, vel particularis vitae « postea ;
veritatem, totaliter participantium ipsis » viventis ,
universahs, et existentis universahs; post-
ea particulariter ipsis participantium ut ,
hujus vel ihius entis aut viventis,
Deinde cum dicit « Et quid oportet de
:
istis dicere? » conflrmat solutionem propo-
sitam per dicta ahorum, et dicit quod non
oportet de praemissis dubitare, cum ahqui
ex doctoribus divinae et christianae reh-
gionis, sicut Hierotheus et alii apostolorum
discipuh, hoc ipsum dicant, scihcet quod
Aho bonitas et deitas omnibus supereminens
est causa ipsius per se deitatis et bonitatis,
nominantes per se bonitatem quoddam do-
num ex Deo proveniens, per quod entia
Dei donum, per quod ahqui fmnt partici-
pative dii et simihter nominant per se
;
pulchritudinem ipsam efTusionem pulchri-
tudinis, per quam causatur et universalis
: unde et et particularis pulchritudo in rebus, et per
quam fmnt aliqua et universahter et parti-
dicendum
culariter pulchra. Et simihter est
de omnibus ahis quaecumque dicuntur
secundum eumdem modum quibus de- ,
monstrantur dona divinitus provisa, et bo-
inquantum nitates participatae ab entibus creatis, qua3
inquantum procedunt copiosa effusione, et superma-
nant a Deo, qui est imparticipabihs, cum
ipse non fiat pars ahcujus; ita quod ipse
Deus, qui est causa omnium, perfecte sit
super omnia et ipse Deus qui est su-
;
persubstantialis et supernaturahs, excedat
omnem substantiam et naturam, inquan-
tum neque participat neque participatur,
sed remanet in sua puritate simplex et
indivisus.
,
 OPUSCULUM VII. 507

CAPUT DUODECIMUM.
DE SANCTO SANCTORUM, RKGE REGUM, DOMINO DOMINORUM, DEO DEORUM.

LECTIO UNICA.

Sed quoniam et de qusecumque dicere

istis Etenim ex ipsa in uno collective subsistit et dis-
oportetconvenientem ut arbitror, acceperunt
, tributa est omnis munda diligentia omnis clarse
finem ; laudare nos convenit eum qui est infinito- munditiae, omnis existentium et ordinatio et or-
rum nominum, ct sicut Sanctum sanctorum, et natus, inconvenientiam et insequalitatem et in-
Regem regnantium, et Regnatorem sseculorum et commensurationem exterminans, et ad bene ordi-
in saecula, et adhuc ut Dominum dominorum, et natam identitatem et directionem exultans, et
Deum deorum. Et primum quidem est dicendum circumagens participatione ipsius quse sunt digna
quid quidem per se bonitatem esse arbilramur, habita, omnis omnium^ pulchrorum perfecta pos-
quid autem regnum, quid autem dominationem, sessio omnis providentia bona contemplativa et
;

quid autem divinitatem, et quid volunt nionstrare
eloquia duplicatione nominum. Igitur sanctitas
quidem ut secundum nos dicatur, ab omni
est,
immunditia libera et perfecta et omnino imma-
culata munditia regnum autem, omnis finis, et
; Sanctus sanctorum laudatur, et reliqua secundum
ornatus, et legis, et ordinis dislributio; dominatio
autem, non pejorum excessus tantum, sed omnis
et pulchrorum et bonorum perfecta, et omnimoda
possessio, et vera et cadere non valens fortitudo
(unde et ab eo quod est dominium facere, dicitur
aominatio et dominus, et dominans); deitas autem,
quae omnia videt providentia et bonitate perfecta,
omnia circumspiciens et continens et seipsa im-
plens, et excedens omnia providentia ipsa utentia.
Igitur hsec quidem in causa excedente omnia ab-
solute laudare convenit, et addendum est, ipsam
esse excedentem sanctitatem et dominationem et
regnum, superpositam et amplissimam deitatem.
contentiva provisorum, seipsam benigne tribuens
ad deificationem conversorum. Quoniam autem
superplenus est omnibus, qui est omnium causa
secundum unum omnia^ excedentem excessum,
superemanantem causam et segregatum excessum.
Sicut si aliquis dicat, inquantum excellunt non
existentibus existentia sancta et divina, aut domi-
nia, aut regalia, et rursus participantibus partici-
pationes, ita tantum coUocatur super omnia exis-
tentia, et omnium
participantium et participatio-
num imparticipabilis
causa. Sanctos autem. et
^
reges, et dominos, et deos vocant eloquia in sin-
gulis principaliores ornatus, per quos secundi ex
Dei donis accipientes illorum distributionis sim-
plicitatem circa suiipsorum differentias multipli-
cant, quorum varietatem prime, provisive et dei-
formiter ad unitatem suiipsorum congregant.

« Sed quoniam
et de istis qiisecumqiie
dicere oportebat, convenienter ut arbi-
tror, acceperunt fmem; laudare convenit
eum qui est infinitorum nominum. » Post-
quam Dionysius exposuit divina nomina
per quoe significatur emanatio perfectio-
num a Deo in creaturas, hic exponit no-
mina Dei quae designant rerum guberna-
tionem. In qua quidem gubernatione sunt
quatuor attendenda. Primo quidem, divina3
cognitionis providentia, ad quam pertinet
nomen deitatis secundo potestas exe-
;
, infmitis modis nominari potest in suis ef-
quendi sapientise divinse ordinationem, ad
quampertinet nomen dominationis tertio,
ipsa executio gubernationis, ad quam per-
qusedam gubernationis prsesidentia desi-
, gnatur. Circa hoc ergo duo facit. Primo,
dicit de quo est intentio; secundo, exe-
quitur propositum, ibi : « Igitur sanctitas
quidem est, ut secundum nos dicatur, ab
omni immunditia Ubera et perfecta et om-
nino immaculata munditia. »
Dicit ergo primo quod, quia secundum
suum arbitrium ad convenientem fmem
adducta sunt quse de praemissis dicere
oportebat, conveniens est ut Deum, qui
fectibus, laudemus nunc, « sicut Sanctum
; sanctorum, » secundum illud Dan., ix, 24,
secundum aliam litteram Cum venerit :

tinet nomen regis quarto, gubernationis

;
Sanctus sanctorum, « et sicut Regem re-
effectus, qui est munditia ab omni inordi- gum, )) secundum illud Apocal., xix, 16 :

natione, et ad hoc pertinet nomen sancti- Habet in vestimento et in femore siio scrip-

tatis. Unde in lioc capitulo agit de Sancto tum : Rex regum ei Dominus dominan-
sanctorum, Rege regum, Domino domino- tium; « et Regnatorem sseculorum, » se-
rum, Deo deorum, ut patet ex titulo. Si- cundum illud Psalm. cxliv, 13 Regnum :

militer etiam ex ipso modo loquendi quo tuum, regnum omnium s3eculorum; « et in
dicitur Sanctus sanctorum vel Rex regiun, ssecula, et adhuc, )) secundum illud Exod.,

^ Al. : « et in seipsa. » — ^ Ai. : « omnibus per- fecta, et omnium. » — ^ Al. deest « omnia. »
 ; ;

568 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

XV cap., 18 : Dominus regnabit in seter- tiam, inquantum passionibus immunditiae
num et ultra; et sicut « Dominiim domino- inquietatur, quae cum tolluntur, fit perfecta
rum, )) ut est ex Apocalypsi introductum munditia. Tertius gradus munditiae est ut
c( et Deum deorum , » secundum illud sit omnino immaculata. Maculari enim di-

Psalmista3, Psal. xlix, 1Deus deorum

Dominus locutus est.
vinas in Scripturis positas, in hoc capitulo
exponere intendit. Circa horum autem ex-
positionem sic procedere intendit, ut primo
dicat quid sit per se sanctitas, et quid re-
gnum, et quid dominatio, et quid deitas.
: citur quod non ab intrinseco, sed ab ex-
Has enim laudes di- trinseco inquinatur. Erit ergo omnino im-
maculata munditia, cum non solum in
seipso aliquis puritatem habet, sed etiam
nihil est exteriusquod eum ad immundi-
tiam trahere possit. Et in his tribus mun-
ditiae gradibus ratio sanctitatis perfecte

Deinde quid intendunt Scripturae demons- consistit.

trare per hujusmodi nominum dupUcita- Deinde cum dicit : « Regnum autem,
tem, cum dicitur Sanctus sanctorum vel omnis fmis, et ornatus, et legis, et ordinis
Deus deorum. distributio, )) ostendit quid sit regnum.
Deinde cum dicit : <( Igitur sanctitas qui- Nomen autem regni a regendo est as-
dem est, ut secundum nos dicatur, ab omni sumptum. In omni autem directione primo
immunditia libera et perfecta et omnino considerandus est fmis ad quem dirigens
immaculata munditia, » exequitur inten- perducere intendit secundo, consideranda
;

tum de praemissis; et primo, manifestat est facultas perveniendi ad fmem tertio, ;

primum, per unumquodque prse-

scilicet consideranda est regula per quam ahquid
dictorum quid sit intelligendum secundo, ; directe ad fmem perducitur (quae quidem
manifestat secundum, scilicet causam prae- regula in humanis actibus lex vocatur)
dictae reduplicationis in Scripturis, ibi : quarto vero consideranda est proportio
,

« Quoniam autem superplenus est omni- ejus quod ad fmem perducitur, ad fmem
bus ,
qui est omnium causa , secundum ipsum non enim quodlibet natum est con-
;

unum omnia excedentem excessum Sanc- sequi quemlibet fmem. Quia vero per no-
tus sanctorum laudatur. » Circa primum men regni datur intelligi, non unius tan-
duo facit. Primo, ostendit quid sit unum- tum directio, sed totius multitudinis hu-
quodque prsedictorum secundum se consi- manae, quae quidem non est uniformis, sed
deratum; secundo, qualiter Deo attribuan- habens multas varietates secundum diver-
tur, ibi « Igitur haec quidem in causa
: sas hominum conditiones et diversa officia,
excedente omnia absolute laudare conve- quae ad bonum statum multitudinis perti^
nit. )) - nent; ideo quamvis sit unus communis
Circa primum duo exponit. Primo, ex- totius multitudinis finis, tamen sunt multi
ponit quid sit sanctitas, et dicit quod se- et differentes diversorum fmes particula-
cundum nostram acceptionem per sancti- res : puta, medici sanitas, militis vict-oria,
tatem munditia » quse est
intelligitur « , ceconomici divitiae, et sic de ahis. Ad con-
« libera ab omni immunditia, et perfecta, sequendum autem diversos fmes, necesse
et omnino immaculata. » In quibus verbis est homines diversas facultates habere ex
tres gradus munditise designantur, qui ad diversis bonis quibus oriuntur, et diversis
sanctitatem requiruntur. Quorum primus legibus regulari. Aliae enim leges impo-
est Hbertas ab omni immunditia. Libertas nendae sunt militi, aliae emptori, aliae ven-
autem servituti opponitur. Servus autem ditori, et sic de aliis. SimiUter ad diversos
immunditiae existit qui totaliter ab im- fmes diversi ordines hominum instituendi
munditia vincitur, et ei subjicitur. Primus sunt. Non enim decet eosdem esse milites
ergo gradus munditise est ut aliquis ab et negotiatores, ne per confusionem impe-
hujusmodi* servitute immunditise libere- diantur officia. Quia igitur Rex est qui
tur. Secundus autem^ gradus est ut sit regendae multitudinis curam habet ad ,

munditia perfecta. Perfectum enim est cui eum pertinet primo quidem distribuere
nihil deest. Contingit autem quandoque fmes, ut nihU necessariorum multitudini
quod aliquis immunditiae quidem non sub- desit, ad eum etiam pertinet distribuere
jacet, deest tamen sibi aUquid ad mundi- bonorum ornatus, et distribuere leges, ut

^ Parm. : « ab aliqua servilute. » — * Al. : « etiam. *

 »;

OPUSCULUM VII. 569

scilicet singuli propriis legibus regiilentur fecta, » ostendit quid sit deitas. Et quia, ut
ad eum etiam pertinet distribuere ordines Damascenus dicit, hoc nomen Theos, quod
officiorum, et hoc est quod dicit quod « re- in gr«co signat Deum, a theaste, id est
gnum y> est distributio omnis finis, et orna- considerando omnia, dicitur ideo nomen ;

tus, et legis, et ordinis. » Dionysius secundum rationem

deitatis hic
Deinde cum dicit : <( Dominatio autem, providcntia^, exponit. In nomine autem
non pejorum excessus tantum, sed omnis providentiae intelligitur cognitio, non per
et pulchrorum et bonorum perfecta et om- modum speculationis tantum, sed secun-
nimoda possessio, » ostendit quid sit domi- dum quod est directiva et inchnativa ad
natio, ad quam tria requiruntur. Primo rerum gubernationem. Sic igitur in no-
quidem, superioritas gradus. Esset autem mine deitatis primo quidem, intelhgitur
:

indecens ahquem esse in superiori gradu, repectus divinus ad omnia secundo, con- ;

nisi et bonis potioribus abundaret et ideo ; tinentia qua omnia continentur sub Deo
secundo requiritur bonorum abundantia, certis quibusdam reguhs et mensuris ter- ;

quae etiam non sufflceret, nisi tertio adesset tio, communicatio divinae bonitatis in crea-
potestas continendi et coercendi subditos ;
turis, quse sub Deo continentur, et hoc est
ahoquin excessus secundum bonorum abun- quod dicit quod deitas est quae omnia videt.
dantiam faceret ditiorem vel meUorem, non Dicitur autem a theaste, quod est videre, ut
autem dominum ; et ideo tertio requiritur dictum est. Sed quahs sit ista visio om-
potestas regendi Hoc est ergo subditos. nium, quae in nomine deitatis intelligitur,
quod dicit dominatio non tantum
quod « exponitur per id quod subditur, quod ipsa
est excessus pejorum, » id est inferiorum, est etiam « omnia circumspiciens et conti-
qui pertinet* ad subhmitatis gradum, nens, et in seipsa implens, suam bonita-
»

(( sed » etiam est « perfecta et omnimoda tem communicando, et hoc secundum pro-
possessio et pulchrorum et bonorum. » Di- videntiam et bonitatem perfectam. Sed ne
citautem « pulchrorum et bonorum » non ; ahquis aestimaret divinam providentiam et
solum enim oportet eum qui dominatur bonitatem obhgatam esse ad istum cursum
abundare in bonis, sed etiam ad hoc quod et ordinem qui apparet in rebus ex guber-
in reverentia habeatur, oportet illa bona natione divina ad hoc excludendum sub-
;

esse conspicua, quod ad rationem pulchri- dit quod excedit omnia qua^ ejus
deitas
tudinis pertinet. Dicit autem omnis per- (( providentia utuntur, quia scihcet sapientia
fecta et omnimoda possessio, » ut omnia et virtus et bonitas ejus non hmitatur ad
bona habeat, et unumquodque eorum quae istum cursum rerum, sed in infinitum su-
habet, perfectum, et ut plene habeat
sit perabundat.
et non Quantum autem ad ter-
debihter. Deinde cum « Igitur haec quidem
dicit :

tium dicit et vera et cadere non valens

: ((
fortitudo, » quod potest exponi vel de for-
titudine virtutis interioris, quse est vera
fortitudo ab ea quse sunt hominis, et non
potest cadere nisi gratia divina sublata vel
potest referri ad exteriorem fortitudinem
quod sit vera et non ficta, sicut contingit
in aHquibus qui se ostentant esse poten-
tiores quam sint, et cadere non valent, sci-
licet de faciU, propter sufficientiam auxi-
liorum. Et quod hoc sit de ratione domina-
tionis, probat per derivationem nominis,
quia hoc quod signat « dominium facere, »
in grseco, a quo denominatur
tio, et dominus, et
et domina-
dominans, signat prae-
in causa excedente omnia absolute landare
convenit, » ostendit quahter praedicta Deo
attribuantur, et dicit quod in Deo, qui est
causa excedens omnia praedicta, laudari
; possunt absolute, ut dicatur quod in Deo
est sanctitas, regnum, dominatio et deitas.
Sed adhuc addere nos possumus aliqua ad
ipsius excessum pertinentia; sicut quod
dicamus quod ipsa prima causa est sancti-
tas, dominatio excedens, et etiam re-
et.
gnum supremum, et simphcissima deitas,
quia primae causae non convenit deitas per
participationem, sed per essentiam. Assi-
(( gnat autem consequenter rationem prae-
missorum et primo quidem, quantum ad
;

dicta. sanctitatem, quam dixit esse munditiam

Deinde cum Deitas autem, quae
dicit : « quamdam, et dicit quod omnis munditia
omnia videt providentia et bonitate per- quorumcumque existentium praBexistit in

^ Parm. : « quod pertinet; » al : « quas pertinent.

 ;

570 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

uno, quod est prima causa non quidem sam per quamdam participationem ad hoc
divisim, sed coUective, prout scilicet ea quod deificet eos qui
convertuntur ad ip-
quae sunt in effectibus multiplicata, in sum. Deificet, deos faciat per
dico, id est
causa inveniuntur simplicia, et ex ipsa participationem similitudinis, non per pro-
prima causa distribuitur munditia et puri- prietatem naturae.
tas ad omnia existentia, secundum quod Deinde cum dicit « Quoniam autem :

cuilibet competit. Sed notandum quod duo superplenus est omnibus, qui est omnium
adjungit munditiae , scilicet diligentiam et causa,secundum unum omnia excedentem
claritatem, quorum unum, scilicet diligen- excessum Sanctus sanctorum laudatm", »
tia, et munditiae operativa; diligenti enim respondet secundae quaestioni, scilicet quid
studio munditia conservari oportet ; alte- volunt eloquia monstrare per nominum
rum vero, scilicet claritas, ex munditia duplicationem et primo, ostendit qualiter
;

consequitur. Ea enim quae sunt depurata, dicatur Deus Sanctus sanctorum, Rex re-
sunt in seipsis magis evidentia, et perfec- gum, Dominus dominorum, Deus deorum
tius aliunde splendorem recipere possunt. secundo, ostendit qui sint isti sancti et
Deinde quantum ad rationem regni dicit, reges, quorum Deus dicitur esse Sanctus et
quod similiter in prima causa subsistit, et Rex, etc, « Sanctos autem et reges, et
ibi :

ab eo distribuitur ordinatio et ornatus, dominos, deos vocant eloquia in singulis

quae in ratione regni includuntur, per quae
exterminatur, id est tollitur, inconvenien-
tia, et insequalitas , et incommensuratio,
quae opponuntur justitiae quse per regnum
constitui debet, ut inconvenientia accipia-
tur per comparationem hominis ad suam
actionem, dum quod non convenit;
facit
inaequalitas vero per comparationem unius
hominis ad alium, dum non servatur justi-
tiae aequalitas inter homines incommensu- ; locutionis emanatio
ratio autem per comparationem hominis ad
ea quae habet, dum scilicet alicui plura
dantur aliquando praeter suam mensuram.
Haec enim omnia per ordinationem regni
excludi debent. Nec sufficit excludere vitia
nisi qui gubernantur per regnum, dirigan-
et
principaliores ornatus.
Dicit ergo primo quod Deus, qui est om-
nium causa, supereminenter omnibus ha-
bet plenitudinem bonitatis super omnia
alia. Ideo ad designandum hunc excessum
quo excedit omnia, dicitur in Scripturis
({ Sanctus sanctorum, » et reliqua, id est
Rex regum, Dominus dominantium etDeus
deorum. Designatur enim in isto modo
quaedam a causa supe-
riori, ut intelhgatur,cum dicitur Sanctus
sanctorum, quod ab ipso emanet sanctitas
in omnes sanctos, et sic de aliis. Designatur
etiam quidam excessus, secundum quem
Deus ab omnibus segregatur, quasi supe-
rior omnibus existens, ut sit sensus :

tur ad dcbitum fidem; unde dicit quod « Sanctus sanctorum, » id est Sanctus ex-

ordinatio divini regni ea quae habentur cedens omnes sanctos. Sic enim ea quae
digna ejus participatione exaltat, id est
, sunt sancta et divina, et dominantia, et
cum quadam laetitia elevat, et implendo regalia, excedunt ea quae non sunt talia et ;

circumstat ad quamdam « identitatem bene rursus, sicut participationes excedunt parti-

ordinatam, » id est ut conveniant in eodem
optimo ordine, « et directione, » id est ut
debitam rectitudinem sortiantur. Iste est
enim fmis regni, ut omnia sub uno, bono
ordine contineantur et dirigantur. Deinde
cipantia, ut sanctitas sanctum, ita colloca-
tur super omnia existentia ille qui est
superior omnibus existentibus, eo quod est
causa quaedam imparticipabilis omnium
participantium et participationum causa ;

quantum ad dominationem dicit quod in enim excedit causata.

uno, quod est omnium cansa, collective
subsistit et distribuitur omnis perfecta pos-
sessio omnium pulchrorum, quae pertinent
ad rationem dominationis, ut dictum est.
Quantum vero ad deitatem subdit quod in
eodem uno subsistit et in eodem
tur omnis bona providentia Dei quae est
considerativa et contentiva
providet, quae sub ejus ordine continentur,
inquantum ex sua benignitate
Deinde cum dicit : « Sanctos autem, et
reges, et dominos, et deos vocant eloquia
in singuhs principaliores ornatus, » osten-
dit qui dicantur sancti et reges, quibus
Deus comparatur, et dicit quod sancta elo-
distribui- quia nominant « sanctos, et reges, et domi-
nos, et deos, principaliores ornatus in sin-
eorum quibus gulis, » id est illos qui sortiuntur primos
gradus in singuhs ordinibus, sicut inter
tribuit seip- angelos supremi angeli, et inter homines

I
 ;

OPUSCULUM VII. 571

supremi homines et hoc ideo quia su- ; ,

premi in singulis ordinibus, accipiunt Dei
dona in majori simplicitate quia magis
assimilantur Deo, in quo est simplex et
uniformis deitas et bonitas. Et sic per prin-
cipaliores ex sui simplicitate illis distribuit,
et hujusmodi Dei dona multiplicantur in
inferioribus secundum eorum differentias
et rursus secundum ordinationem fmis,
primi et superiores varietatem provenien-
tem in inferioribus congregant per quam-
,
dam reductionem ad similitudinem suae
unitatis, per quamdam providentiam dei-
formem. Sic enim et Deus diffundendo sua
dona, et multiplicat, et rursus per opus
providentiae multipUcia reducit in ordinem
unius fmis.

CAPUT DECIMUM TERTIUM

DE PERFECTO ET UNO.

LECTIO I.

Tanta et de istis. Ad ipsum autem reliquum, si comprehensum, sed extendens se ad omnia simul,
videtur, sermonem brevissimum eamus; etenim et super omnia indeficientibus immissionibus, et
theologia de omnium causa, et omnia et simul interminabilibus operationibus. Perfectum autem
omnia praedicat, et sicut perfectum ipsum, et sicut rursus dicitur, et sicut inaugmentabile et super-
unum laudat. Igitur perfectum quidem est, non perfectum^ et sicut non miuorabile, sicut omnia
solum sicut per se perfectum, et secundum ss- in seipso prsebabens, et supermanans secundum
ipsum a seipso uniformiter segregatum, et totum unam impausabilem et eamdem et superplenam,
per totum perfectissimum, sed et sicut superper- et imminorabilem largitionem, secundum quam
fectum secundum omnium excessum, et omnem perfecta omnia perficit, et propria adimplet per-
quidem infinitatem terminans, super omnem au- fectione.
tem terminum extentum, et a nullo captum aut

« Tanta et de istis. Ad ipsum autem sermone, quia sacra Scriptura de Deo, qiii
reliquum, sermonem brevissi-
si videtur, est causa omnium, non solum praedicat
mum eamus. » Postquam Dionysius expo- omnia, sed etiam prsedicat de eo simul
suit divina nomina quae ad rationem pro- omnia, inveniuntur autem muUa in ahqua
videntiae pertinent , hic exponit divina una creatura sed non simul vel quia
, ;

nomiip quae pertinent ad providentise conveniunt ei, non tamen eodem tempore,
fmem Est enim providentise fmis ut sin- sicut corpus est album et nigrum, sed non
gula perfectionem propriam consequantur, simul vel quia conveniunt ei non secun-
;

et ulterius omnia reducantur in unum dum eamdam partem, sicut si aliquod cor-
fmem et ideo dicitur hic « de perfecto et
; pus sit secundum unam partem album, et
uno, ut ex titulo patet. Dividitur autem
)) secundum aham partem nigrum habet ,

hoc capitulum in partes tres. In prima, quidem muUa, sed non simul. Sed Deus
dicit de quo est intentio in secunda, exe- ; habet omnia in seipso, neque successive
quitur, ibi « Igitiir perfectum quidem
: secundum tempus, neque divisim secun-
est, non sohim sicut per se perfectum ,
dum partes, sed simul; et ideo, quia sic
sed et sicut superperfectum secundum om- habet omnia simul, laudatur sicut perfec-
nium excessum ; » in tertia, epilogat quae tum et sicut unum. Quod enim habet
in toto hbro sunt dicta, ibi : « Has nos in- multa non simul, sed successive, imperfec-
teUigibiles Dei significationes colhgentes, tum est, quia est mutabile; motus autem
sicut est possibile reseravimus. Dicit , )) est actus imperfecti; quod autem habet
ergo primo quod de prsemissis sufficit tot muha non simul, sed divisim secundum
dixisse; videtur autem rehquum esse ut suas partes, est compositum, et non vere
transeamus ad id quod est brevissimum in unum. Sic igitur brevissimo sermone om-

^ Al, : « semper perfectum. »

 »

572 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

nia quae supra de Deo dicta sunt, in nomine cundum praedictos modos attribuitur Deo
perfecti et unius comprehenduntur. esse perfectum, sed etiam dicitur perfectus,
Deinde cum dicit « Igitur perfectum
: sicut superperfectus, inquantum excedit
quidem est, non solum sunt per se perfec- perfectionem omnium rerum.
tum sed et sicut superperfectum se-
, Deinde cum dicit a Et omnem quidem :

cundum omnium excessum, » exequitur infmitatem terminans, » ostendit quid sit

propositum; et primo, determinat de per- de ratione perfecti, secundum quod Deus
fecto secundo de uno ibi
; , « Unum , : perfectus dicitur; et primo, excludit quae-
autem, quoniam omnia unitive est secun- dam a Deo quae sunt de perfectione crea-
dum unius unitatis excessum. » Circa pri- turae secundo
; ostendit quae sunt de
,

mum duo facit. Primum, ostendit quomodo ratione perfectionis divinae, ibi a Sed ex- :

Deo attribuatur perfectum; secundo, quid
sit de ratione perfecti, secundum quod Deo
attribuitur, ibi : « Et omnem quidem infi-
nitatem terminans, super
terminum extentum. »
Circa primum ponit
fectionis per differentiamad ea quae dicun-
tur perfecta in creaturis. Dicuntur enim
primo aliqua esse perfecta in creaturis non
per se, sed per aliquid extrinsecus adve-
niens, sicut aer per lumen receptum a
sole, et homo per gratiam habet a
Deo, sed Deus dicitur perfectus sicut per se
perfectus. Secundo, dicitur aliquid perfec-
tum per se quidem, quia per propriam
formam naturalem sed non secundum ,
seipsum, quia ipsum non est sua forma,
sed est ex forma et materia compositum,
sicut si dicamus lapidem perfectum, vel
quamcumque rem materialem nihil enim
hujusmodi habet quod sit perfectum se-
cundum se totum, sed secundum aliquid
sui. Tertio invenitur aUquid perfectum
, minum. Deus autem perfectus dicitur, non
secundum se, quia ipsum est forma qu«-
dam subsistens, sicut quaelibet substan-
tia immaterialis, non tamen est perf^ctum
a seipso, quia non habet esse a se, sed ab
alio. Et ideo ad hoc excludendum attri-
buit Deo « per se perfectum, et secundum
seipsum a seipso uniformiter segregatum,
scilicet ab omnibus aliis. Et ponit loco
perfecti segregatum ab aliis, quia unum-
tendens se ad omnia simul, et super omnia
indeficientibus immissionibus. »
Sunt autem tria consideranda in perfec-
omnem autem tione creaturae, quae excluduntur a Deo.
Quorum primum est quod perfectum oppo-
modos divinae per- nitur infmito, quia, ut dicitur in III Physic,
infmitum est cujus quantitatem acci-
pientibus, semper est ahquid ultra acci-
pere. Perfectum autem et totum est extra
quod nihil est. Sic igitur creatura perfecta
infmitati opponitur, sed Deus sua perfec-
quam tione omnem infmitatem terminat, quia
quodcumque infmitum divinae perfectioni
comparatum est fmitum et terminatum;
puta, si esset corpus infmitum secundum
quantitatem, esset terminatum secundum
genus et speciem, quam quidem termina-
tionem ex participatione divinae perfectio-
nis sortiretur. Secundo, considerandum est
; quod quaelibet creatura ex hoc perfecta
dicitur quod ad terminum suae naturae per-
tingit, et ad debitum suae quantitatis ter-
quasi habens terminum, sed sicut exten-
tus, ut ipse dicit super omnem terminum,
quia omnis terminatio ab eo derivatur.
Tertio, considerandum est quod quaelibet
creatura dicitur perfecta ex hoc quibusdam
certis limitibus continetur. Deus autem sic
dicitur perfectus quod tamen a nullo capi-
tur aut comprehenditur.
Deinde cum
« Sed extendens se ad
dicit :

quodque secundum quod sanctum est et omnia simul super omnia indeficientibus
et
perfectionem Iiabet, ab aliis segregatur. immissionibus et interminabilibus opera-
Quarto, considerandum est de perfectione tionibus » ponit
, quatuor quae sunt de
cujuslibet creatura^ ,
quod cum quselibet ratione divinae perfectionis. Primo enim,
creatura sit aliquo modo composita, et in considerandum est quod aUquid dicitur
quolibet composito sit aliquid alio perfec- imperfectum cujus virtus non se extendit
tius; nulla creatura est tota perfectissima ad implendum omnia opera propria, sicut
secundum se totam, sed secundum aliquid imperfectio regis esset, si ejus virtus non
sui, sicut perfectissimum in homine est se extenderet ad omnes suos subditos gu-
anima, et in animo intellectus. Et ad hoc bernandos et ideo per oppositum de Deo
;

removendum a Deo, dicit Deum esse to- dicitquod se extendit « ad omnia, » non
tum perfectissimum. Et non solum se- quidem successive ita quod attingendo
,
 OPUSCULUM VII. 573

unum deserat aliud, sed « simul, » neque ram, dicitur perfectum, non simpHciter,
per quamdam ad«quationem ad res, sicut sed secundum suam naturam. Deus autem
potentia hominis, sed « super omnia » dicitur simpliciter perfectus, quia simpH-
existens. Extendit autem se ad omnia citer omnia in seipso pra^habet, sicut ef-
« indeficientibus immissionibus, » inquan- fectus praeexistunt in causa ut supra ,

tum indeficienter rebus communicat sua multoties dictum est. Quarto, dicitur ah-
bona, « et interminabilibus operationibus, » quid imperfectum quod non potest aliquid
inquantum in omnibus interminabiliter sibi simile facere. Perfectum autem est
operatur. Sccundo, dicitur aliquid imper- unumquodque cum potest facere sibi si-
fectum, quia tendit in perfectionem, sicut mile, ut dicitur in lY Meteor.; et ideo de
puer dum est in statu augmenti, vel quia Deo dicit quod Deus dicitur perfectus in-
recedit a perfectione, sicut senex dum est quantum desuper manat suam perfectio-
in statu decrementi vel etiam quia non ; nem omnibus creaturis, et hoc non secun-
habet perfectionem semper inamanentem, dum diversas largitiones ex parte ipsius
sicut omnia mutabilia dicuntur imperfecta; Dei largientis, sed « secundum unam; »
et ideo per oppositum de Deo dicit quod quae quidem largitio non deficit, sed est
Deus dicitur perfectus sicut « inaugmenta- impausabihs, et eadem manens. Nec iterum
biUs , et semper perfectus , et sicut non est diminuta; sed cum det omnibus af-
minorabihs. » Tertio, dicitur imperfectum, fluenter, ut dicitur Jacob., i, ejus largitio
quia deest ei aliquid eorum quse debet ha- est superplena, ut quae nunquam minorari
bere sicut homo diceretur imperfectus si
; potest per suse copiam effusionis; secun-
non haberet manum aut pedem, aut scien- dum quam largitionem perficit omnia per-
tiam aut virtutem quod autem habet omnia
;
fecta, inquantum adimplet ea simihtudine
quae debet habere secundum suam natu- proprise perfectionis.

LEGTIO II.

Be uno.

Unum autem, quoniam omnia unitive est secun- processibus, sunt unum principio; et nihil est
dum unius unitatis excessum et omnium est , existentium quod non participet secundum ali-
unum ingiessibiliter causa nihil enim existentium ; quid uno quod in eo quod est singulare
,

est non participans uno sed sicut omnis numerus, secundum omnia et tota omnia et opposita
,

unitate participat et unus binarius et denarius

, et singulariter coaccepit; et sine uno quidem
dicitur, et dimidium unum et tertium et decimum non erit multitudo; sine multitudine vero erit
unum ita omnia et omnium pars uno participant,
, unum, sicut et unitas ante omnem numerum
et per id quod est unum, omnia sunt existentia. Et et multiplicatum. Et si omnibus omnia unita
non est quod omnium est causa, unum multorum aliquis supponat, omnia erunt in toto unum. Et
unum, sed ante omnia unum, et multitudinem aliter. Et boc sciendum est, quoniam secundum
determinans. Neque enim est multitudo non par- uniuscujusque praeexcogitatam speciem unita di-
ticipans uno, sed ea quse sunt multa partibus, sunt cuntur esse ea quse sunt unita, et omnium est
unum quae sunt multa accidentibus, sunt
toto, et unum elementatum. Et si auferas unum, neque
unum subjecto, et quse sunt multa numero aut totalitas neque pars neque aliud nihil existenti
virtutibus, sunt unum specie, et quse sunt multa erit ; omnia enim in seipso unum uniformiter
speciebus, sunt unum genere et quse sunt multa praeaccepit et circumaccepit.

Unum autem quoniam unitive est

((
,
propositum, ibi : « Nihil enim existentium
secundum unius unitatis excessum, et om- est non participans uno. »

nium est unum inegressibiliter causa. » ergo primo quod unum attribuitur
Dicit
Postquam Dionysius determinavit de per- Deo propter duas rationes. Primo quidem,
fecto, hic determinat de uno et primo, ; quia ipse « est omnia unitive, secundum
ostendit causalitatem unius in communi; excessum » suae singularis « unitatis, »
secundo, quomodo unum Deo attribuatur, sicut multoties supra dictum est, quod ef-
ibi : « Itatotam thearchiam
igitur theologia fectus sunt in causa, non ut multi, sed ut
sicut omnium causam laudat unius nomi- unum secundum unam causae virtutem ac ;

natione. » Circa primum duo facit. Primo, si diceremus quod omnes hneae progre-
proponit quod intendit; secundo, probat dientes a centro sunt unum in ipso. Se-
 »,

574 COMMENTARIA IN LIB. DE mVINIS NOMINIBUS.

cundo, uniim attribuitur Deo, quia unum tudo est quae non participet uno quia ,

secundum suam intentionem consideratum omnia muUa suntunum secundum aliquid,

a est omnium causa inegressibiliter. » Sic sicut ea quse sunt multa partibus sunt ,

enim ex uno diversa causantur, quod ta- unum toto « et » ea « qua? sunt multa ac-
;

men unum non egreditur a sua unitate. cidentibus, » ut album et musicum, « sunt
Deinde cum dicit a Nihil enim existen-
: unum subjecto ; et » ea (c quse sunt multa
tium est non participans uno, » manifestat numero, sunt unum specie, )> sicut muUa in-
propositum quinque rationibus. (juarum dividua, ut Socrates et Plato, sunt unum
prima talis est id quo aliqua participant in specie hominis. Addit autem (( virtuti-
est causa participantium, sicut albedo est bus, quia et in uno individuo ejusdem
»

causa alborum, sed nihil est existentium speciei sunt muUse virtutes, unam et eam-
quod non participat uno ergo unum est : dem speciem consequentes sive quia in ,

causa omnium existentium. Minorem au- diversis individuis sunt diversae virtutes
tem probat, ibi : (( Sed sicut omnis numerus secundum quod diversimode disponuntur
unitate participat , ita omnia et omnium ad actus speciei non enim est eadem po-
;

pars uno participant. » Et primo, probat testas aut virtus omnium hominum ad in-
propositum; secundo, excludit objectio- teUigendum. » illa « qu* sunt multa
« Et
nem, ibi :Et non est quod omnium est
<( speciebus, sunt unum genere, » sicut homo
causa unum multorum unum, sed omne et canis differunt quidem specie conve- ,

unum. » niunt autem in uno genere animalis et ; ((

Quod autem omnia participent uno, pro- uUerius ea « quae sunt multa processibus, »
bat per id de quo minus yidetur, scilicet conveniunt in uno principio sicut esse, et ,

per numerum, qui quodammodo opponitur vivere et intelhgere

, et hujusmodi sunt ,

uni, sicut divisum indiviso. Omnis enim diversse processiones procedentes ab uno
numerus participat uno, sive numerus ac- principio, quod est Deus, ut ex prsemissis
cipiatur secundum se, ut significatur cum patet. Et sic manifestum fit quod, cum om-
dicitur binarius vel ternarius; sive acci- nia quocumque modo sint multa, conve-
piatur numerus secundum quod denominat niunt tamen in aliquo uno nihil » enim ; ((

aliquam partem, ut cum

dicimus dimidium ((est » in entibus « quod non participet se-
vel tertium vel decimum. Et hoc probat per cundum ahquid » ipso « uno quod qui- ;
))

hoc quod unum utroque modo de numero dem secundum suam rationem est se- ((

praedicatur. Dicimus enim binarium et ter- cundum omnia singulare, » id est indivisum
narium vel denarium unum, et iterum Nam multa individua qua3 sunt unum
in se.
dicimus dimidium vel tertium vel deci- genere, multa sunt divisa secundum spe-
mum. Sicut ergo numerus uno participat, ciem ; et similiter omne quod est in aliquo,
ita omnia tota et omnium
uno par- partes est in eo per modum ejus in quo est, ut
ticipant. Et sic sequitur quod per id quod omnes effectus sunt in principio. Omnia
est unum, omnia existentia esse habeant, autem participata operantur ad id quod
sicut participantia per participatum. Unde re-
participant sicut ad principium.
Deinde cum dicit « Et non est quod
: linquitur quod unum, inquantum est sin-
omnium est causa, unum multorum unum, gulare in omnibus participatur singula- ,

sed omne unum, » exchidit objectionem. riter, id est indivisibiliter « coaccepit » in

Posset enim ahquis objicere quod unum se, sicut in principio uno, (( omnia » exis-
nori est causa omnium, neque muUitudinis tentia, « et tota omnia, » sicut universa
seu numeri, quia est pars qu«dam muUi- genera, « et opposita, » sicut sunt differen-
tudinis. Sed ipse respondet quod unum tise,quibus dividitur totum genus.
quod est omnium causa, non est ihud unum Deinde cum dicit « Et sine uno quidem :

quod est pars multorum, quia illud unum non erit multitudo, sine multitudine vero
est partiale et participatum sed est ante ; erit unum, » ponit secundam rationem,
omnem muUitudinem, non solum ordine quae talis est Illud a quo non convertitur
:

temporis et naturse, sed etiam ordine cau-
sse, quia determinat omne unum participa-
omnem muUitudinem, per modum
bile, et
consequentia essendi, est naturaliter prius,
et quodammodo principium. Sed unum est
hujusmodi quia sine uno non invenitur
,

quo participans determinatur ad formam aliqua multitudo, sed invenitur aliquod

per id quod participat. Nulla enim multi- unum absque omni multitudine. Unum igi-
 . ,
OPUSCULUM
tur est priiis omni multitudine et princi-
pium ejus. Cujus signum apparet in nume-
ris, quia unitas est ante omnem numerum,
qualitercumque multiplice tur
Deinde cum dicit « Et si omnibus omnia
: teria provenit a forma domus quae est in
unita aliquis supponat, omnia erunt in toto
unum, )) ponit tertiam rationem, quse pro-
cedit ex quadam suppositione,quod scilicet
omnibus omnia sint unita. Hoc enim ne-
gant soli illi qui non ponunt unum princi-
pium omnium, sicut illi qui dicunt quod
bonum et malum sunt duo prima principia,
et quod mala non coordinantur bonis. Sed
cum ex supra dictis sit manifestum, esse
unum principium omnium, quod est bo-
num, necesse omnia omnibus coordi-
est
nata esse et unita, saltem secundum ordi-
nem ad unum principium. Qusecumque
autem uniuntur ad invicem, se habent sicut
partes unius totius, quod per eorum uni-
tionem constituitur. Sic igitur si omnia
omnibus sunt unita, necesse est quod om-
nia conveniant in uno toto et sic omnia ; Uno modo, sicut participatum participan-
participabunt uno, sicut partes participant
forma totius. Erit igitur unum principium
omnium.
Deinde cum dicit : « Et aliter et hoc scien-
dum est, quoniam secundum uniuscujus-
que prseexcogitatam speciem unita dicun-
» ponit quartam
tur esse ea quae sunt unita,
rationem ex eadem suppositione proceden-
tem. Quse enim ad invicem sunt unita, non
sokim conveniunt in una forma totius sed
etiam secundum aUquam unam prceexco-
gitatam speciem unita esse dicuntur, sicut
partes domus, quae uniuntur in una forma
domus praeexcogitata ab artifice. Sic igitur
si omnia omnibus sunt unita, non solum
conveniunt in una forma totius, sed etiam
conveniunt in hoc quod sunt unita omnia
Quomodo unum
Ita igitur theologia totam thearchiam sicut om-
nium causam laudat unius nominatione. Et unus
Deus Pater, et unus Dominus Jesus Cliristus, et
unus et idem
Spiritus, propter excedentem totius
divinse unitatis simplicitatem, iu qua omnia sin-
gulariter congregata sunt et superunita, et prsesunt
supersubstantialiter. Propter quod et omnia ad
ipsam juste remittuntur et reponuntur, a qua et
ex qua, et per quam, et in qua, et ad quam omnia
sunt, et coordinata sunt, et manent, et continentur,
et adimplentur, et convertuntur. Et non invenies
aliquid existentium quod non in uno, secuudum
VII. 575
secundum unam formam ab eo excogita-
tam qui est auctor universorum. Ipsa enim
unitas universi procedit ab unitate divinai
mentis, sicut forma domus qua3 est in ma-
mente artificis.
Deinde cum dicit a Et omnium est
:
unum elementatum, » ponit quintam ratio-
nem, quod unum est omnium elementa-
tum. Est autem elementum ex quo compo-
nitiu' aliquid primo, et est in eo, et non
dividitur secundum formam. Manifestum
est autem quod in omni composito est ali-
qua componentiumx multitudo. Omnis au-
tem multitudinis elementum est unum
cum unum sit indivisibile, et unum sit in
multitudine, sicut id ex quo primo compo-
nitur multitudo. Relinquitur ergo quod
unum sit sicut principium elementare om-
nium elementatorum.
Patet ergo ex prsemissis quod unum
quinque modis habet rationem principii.
tium. Alio modo, sicut universale, a quo
non convertitur consequentia essendi. Et
hi duo modi procedunt secundum opinio-
nem Platonis. Tertio modo, sicut formatio
ejus, et principium formale, ex quibus
componitur totum. Quarto modo sicut ,
forma pr^eexcogitata ab artifice est princi-
pium eorum quse producunt effectum.
Quinto modo, sicut elementum est princi-
, pium. Et ita, probato multipliciter quod
unum sit principium omnium, quasi con-
cludendo subdit quod si removeatur unum,
neque totum, neque pars, neque aUquod
existentium remanebit, quia unum in se
omnia prseaccepit tanquam principium om-
nium.
LEGTIO IIL
attribuitur Deo.
quod omnis deitas supersubstantialiter nominatur,
hoc quod est, et perficietur, et salvetur. Et
et sit
oportet et nos a multis ad unum virtute divin»
unitatis conversos, unitive laudare totam et unam
deitatem, scilicet omnium causam, unum quod est
ante omne unum, et multitudinem, et partem, et
totum, et definitionem omnem, et infinitatem, et
terminum, et interminabilitatem, quod omnia exis-
tentia et ipsum esse detinit, et omnium est, et toto-
rum omnium, et simul, et ante omnia, et super om-
nia singulariter causa, et super ipsum unum exis-
tens, et ipsum unum existens terminat. Quoniam
 , ;

576 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.

existens unum qnod est in
existentibus numerabile
est numerus autem essentia participat supersub-
; ;
stantiale autem unum, et existens unum, et om-
nem numerum terminat, et ipsum est unius et nu-
meri et omnis existentis principium et
numerus et ordo. Propter quod et unitas iaudata,
et Trinitas, qu8e est super omnia deitas, non est
neque unitas neque Trinitas quse a nobis aut alio
super omnia supersubstantialiter superexistentis
neque nomen ipsius est, neque sermo, sed in
inviis segregatum. Et neque asserimus ipsum no-
men bonitatis sicut concordantes ipsi, sed deside-
causa et rio intelligendi aliquid et dicendi de ineffabili na-
tura illa, nominum dignissimum sanctificamus ipsi
primum. Et concordabimus quidem et hic ^ theo-
logis a rerum autem veritate deficiemus. Propter
;

quodam existentium sit cognita; sed et super unum
ipsius et deigenum vere laudamus Trinitatis, et
Unitas Dei nominationem supernominabilem no-
minamus, et existentibus superessentialem. Nulla
autem monas aut trinitas neque numerus, neque
unitas aut fecunditas, neque aliud aliquid aliter
existentium cognitum \ educit existens super om-
nia, et rationem et mentem, occultum
quod et ipsi per negationes assensum prsehonora-
verunt sicut exsuscitantes^ animam ab his quse
sunt ipsi connaturalia, et per omnes divinos intel-
lectus pergentem, a quibus segregatum est quod
est super omne nomen et omnem rationem et om-
nem cogitationem. In ultimis autem totorum ipsi
conjungentes, inquantum nobis illi conjungi est
superdeitatis possibile.

« Ita igitur theologia totam thearchiam Deinde cum dicit « Propter quod et om- :

sicut omnium causam laudat unius nomina- nia ad ipsam juste remittuntur, » manifes-
tione. » Postquam Dionysius ostendit quod tat rationem positam de causalitate divinae
unum secundum propriam rationem est unitatis et primo per auctoritatem Scrip-
;
,

principium omnium, hic ostendit quomodo turae secundo, per experimentum humanse
;

unum attribuatur Deo, et dividitur in par- rationis, ibi « Et non invenies aUquid exis-
:

tes prima, ostendit quomodo

duas. In tentium quod non in uno ..., et sit hoc
unum attribuatur Deo; in secunda, osten- quod est, et perflciatur, et salvetm\ »
dit differentiam hujus unius quae est ad Dicit ergo primo quod quia Deus lauda-
omne aliud unum, ibi a Et oportet et nos : tur un.us, sicut omnium causa, et sicut
a multis ad unum virtute divinae unitatis omnia in se praehabens, propter hoc in sa-
conversos unitive laudare totam et unam cra Scriptura « juste, » id est rationabihter,
deitatem, scihcet omnium causam. » Circa omnia « ad ipsam
remittun- » deitatem «

primum duo facit. Primo, assignat ratio- ad

tur, » id est reducuntur, sicut effectus
nem quare unum attribuatur Deo secundo, ; suam causam a qua procedunt. Addit au-
rationem etiam assignatam manifestat tem « et reponuntur, » quantum ad hoc
ibi « Propter quod et omnia ad ipsam
: quod effectus pra^existunt in causa. Dicit
juste remittuntur. » enim Apostolus, Rom., xi, 36 Ex quo om- :

Est autem advertendum quod tria supra nia, per quem omnia, in quo omnia ; qui-
dixerat de uno, scilicet quod sit omnium bus tribus Dionysius duo addit, scilicet a
causa; quod sit singulare, vel simplex et quo et ad quem, quae etiam non longe
indivisum, et quod omnia in se praeaccepit. sunt a traditione Scripturae. Quibus quin-
Unde per haec tria unitatem Deo attribuens, que habitudinibus quinque corresponden-
ex prsemissis conchidit quod sacra Scrip- tia ponit, ut intelhgatur quod a Deo sunt
tura « laudat totam thearchiam, » id est omnia sicut a principio, quod omnibus esse
principalem deitatem totius Trinitatis, « si- influit ; ex Deo autem « » om-
ordinata sunt
cut omnium causam, » in hoc quod nomi- nia, inquantum in se ordo rerum sumitur
nat eam unam. Dicit enim Apostolus I ad ex ipsa ratione divinae bonitatis per Deum ;

Corinth.,vm, 6 U?ius Deus Pater .... et

: ((manent » omnia, sicut per causam con-
unus Bominus Jesus Christus; et ibid., xn, servantem, in Deo continentur » omnia, ((

2, dicit Unus atque idem Spiritus hdec

:
sicut effectus in causa et ad Deum « con- ;

omnia operatur. Et sic attribuit singuKs vertuntur » omnia sicut ad flnem et « ad- ;

unitatem propter excellentem simphcita- implentur, » id est perflciuntur omnia.

tem divinam. In qua quidem simpUci uni- Ultima enim rei perfectio est ex eo quod
tate omnia sicut in causa sunt aggregata, attingit proprium flnem.
et supereminenter unita « singulariter, » Deinde cum subdit « Et non invenies :

id est indivisibiliter, et omnia praeexistunt aliquid existentium quod non in uno, se-
in ea, non per modum proprium, sed per cundum quod omnis deitas supersubstan-
modum ipsius Dei, scilicet « supersubstan- tialiter nominatur, et sit hoc quod est, et
tiahter. » perflciatur, et salvetur, » manifestat idem
^ In citata translatione : « neque aliud aliquid hoc. » — 3 Al. : « exsuscitantem. »
existentium aut alicui cognitum. » — ^ Ibid, : « in

1
 OPUSCULUM Vll. 577

per experimenlum humanae rationis, et di- et non solum existentium, sed etiam ipsius
cit quod si quis diligenter consideret, non esse. Nam ipsum esse creatum non est hni-
poterit invenire aliquid quod non liabeat et tum si comparetur ad creaturas, quia ad
esse et perfectionem et salutem, id est con- omnia se extendit; si tamen comparetur

servationem ,
per unum, « secundum quod ad esse increatum, invenitur deficiens, et
deitas » Trinitalis una « supersubstantiali- ex praecogitatione divinae mentis, propriae
ter nominatur. » rationis determinationem habens et ipsum ;

Deinde cum dicit Et oportet et nos a : c< unum divinum est causa omnium, ct non
multis ad unum virtute divinai unitatis solum particularium entium, sGd etiam
conversos, unitive laudare totam et unam « omnium totorum, » id est entium univer-

deitatem, scilicet omnium causam, » ostcn- sahum et est « simul » cum omnibus et
; <(

dit differentiam unius secundum quod de ante omnia, » quia scihcet sua seternitate
Deo dicitur, ad omnia alia quibus attribui- *
continet omnium durationes, et excedit ; et
tur unum^ et circa hoc tria facit. Primo, est (( super omnia
subhmitate suae na- »

ponit ordinem hujus unius ad aha^; se- turse, et singulariter » sua celsitudine ab
((

cundo, assignat hujus^ ordinis rationem, omnibus separatum existens; et cum sit
ibi : (( Quoniam existens unum quod est in unum supersubstantiale ipse est super ,

existentibus, numerabile est ; » tertio, con- omnia ipsum (( unum existens, » id est
cludit differentiam, ibi Propter quod et : « super unum
creatum, quod in existentibus
Unitas laudata, et Trinitas, quae est super creatis invenitur et ipsum unum exis- ; ((

omnia deitas, non neque unitas, neque

est tens terminat, » id est, dat terminationem
trinitas quse a nobis aut aho quodam exis- propria^ rationis uni creato, quod non est
tentium sit cognita. » superexistens sed existens, quasi intra
,

Dicit ergo primo quod oportet nos lau- genus existentium contentum.
dare totam et unam Trinitatis deitatem Deinde cum dicit « Quoniam existens :

a unitive, » id est secundum rationem unum quod est in existentibus , numera-

unius, ita quod convertamur a multis crea- bile est, » assignat rationem prsemissi or-
turis, qu* participant unum, ad id quod dinis, unum quod est Deus,
quare scihcet
vere unum est, scihcet Deum et haec con- ; est ante ipsum unum creatum, et ante
versio fit in nobis virtute divinae Unitatis. omnia aha et dicit quod hoc ideo est, quia
;

Dum enim consideramus quod divina Uni- unum existens quod est in genere creatu-
tas est virtuosior omni unitate omnia , rarum, estnumerabile, id est quaidam pars
rehnquentes, in ipsam convertimur. Et quia numeri. Omne enim quod est unum in
dixerat quod oportet unam deitatem laudare creaturis, connumeratur aUeri cum quo
unitive, quid hoc importet, exponit sub- convenit aut specie aut genere, aut in ah-
dens : <( scihcet omnium causam. » Est quo ordine; sed numerus participat exis-
enim de ratione unius causalitas, ut supra tentia, queedam species entis unde
cum sit ;

dictum est,
subcht : ((
creatum, et ante omnem muUitudinem,
et ante omnem « partem et totum, » de
))
quibus supra dictum est quod participant
unum et iterum est ante a omnem defini-
; uni creato et numero, inquantum ipsum est
tionem, et inflnitatem » oppositam, « et
terminum » oppositum ad « interminabih-
tatem. » Finis enim et terminus ad ratio-
nem unius pertinere videntur. Unumquod-
que enim inquantum est finitum et termi-
natum, secundum hoc habet unitatem in
simihter etiam prioritas unde ; per consequens unum quod est in rebus
Unum quod est ante omne unum » creatis, participat existentia. Sed unum
(( supersubstantiale, quod Deus est, non con-
numeratur aUeri, nec participat existentia,
sed dat terminationem proprise rationis et
principium^ et causa, et numerus, et ordo
unius creati, et numeri, et universahter
omnis entis. Dicitur autem esse principium
omnis entis, prout est ante omnia; causa
autem, secundum quodab ipso omniaproce-
dunt numerus autem, secundum quod est
;

actu. Sed unum quod est Deus, est ante mensura omnium, unicuique proprium mo-
omnem fmem e-t terminum et opposita dum statuens ordo autem est omnium, se-
;

eorum ; est et causa terminationis omnium, cundum quod omnia sua sapientia ordinat.
^ Parm. omittit « alia. » — * Parm. omittit
: : sum est principium, est causa, » etc.j Parm. : « at-
« unum. » 3 Parm. omittit —
« hujus unius ad alia. » : que ipsum est. r>

— "*
Parm. « prsemissi. » ^ Al.
: « antequain ip- — :

XXIX. 37
 578 COMMENTARIA
Deinde cum dicit « Propter quod et
: subdit
Unitas laudata, et Trinitas, qua^ est super
omnia deitas, non est neque unitas neque
trinitas quae a nobis, aut alio quodam exis-
tentium sit cognita, » concludit ex prsemis-
sis differentiam unius quod attribuitur Deo,
ad unum quod est in creaturis, et
quod quia unum, quod est Deus, est supra
omne unum creatum, et supra omnem nu-
merum, ideo cum in deitate, qu3e est supra
omnia, laudatur Unitas ac Trinitas, non est
accipiendum quod sit talis unitas aut trini-
tas quse sit a nobis cognita, aut a quo-
cumque existentium secundum naturalem
cognitionem, quia nec ipsi angeli ad co-
gnoscendam Unitatem et Trinitatem divi-
nam, prout est in se, per sua naturalia
pertingere potuerunt, sed tamen per gra-
tiam non solum angeli, sed et nos pertin-
gere poterimus ad videndum essentiam
unius «terni Dei, sed non ad comprehen-
dendum. Et quamvis ipsa Unitas et Trinitas
Dei non sit talis qualis nota est nobis, tamen
Deum, qui superessentialiter existit omnibus
existentibus, et qui est supra omne id quod
nominatur nominamus nomine divinae
, dem concordamus cum « theologis, » id est
Unitatis et Trinitatis, ut per liaec duo no-
mina « laudemus superunitatem ipsius, »
id est excellentiam unitatis ejus, quae est
IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
quod iUius occulti, quod est super
mentem etrationem, nec potest esse nomen
simplex, neque sermo compositus, expri-
mens ipsum ut in se est, « sed in inviis*
est segregatum. » Et loquitur ad simUitu-
dinem sensibilium rerum, in quibus ea
dicit sunt posita extra vias per quas homines
transeunt. Ita et essentia deitatis est oc-
culta, quia est prseter omnes vias quas ratio
aut mens creata excogitare potest.
Est autem considerandum quod platonici
posuerunt Deum summum esse quidem
super ens et super vitam et super inteUec-
tum, non tamen super ipsum bonum, quod
ponebant primum principium. Sed ad hoc
excludendum Dionysius subdit quod neque
ipsum nomen bonitatis afferimus ad divi-
nam prsedicationem sicut concordantes
ipsis, quasi hoc nomen per quamdam
aequiparantiam ei respondeat. Sed quia
desiderabile est nobis ut de iUa ineffabili
Dei natura aUquid quantumcumque modi-
cum inteUigamuset dicamus, consecramus
Deo primo et principaliter dignissimum
nominum, quod est bonum, et in hoc qui-
apostolis et prophetis ,
qui sacras Scriptu-
ras ediderunt, qui et hoc nomen Deo attri-
buunt sed multum deflciunt a rerum veri-
;

super omne unum ; a et vere laudemus tate. Manifestum est enim quod hoc nomen
deigenum » ejus, id est, ut nomine Trini- honum, cum sit a nobis impositum, non
tatis insinuetur
nobis divina processio, signat nisi quod nos mente capimus.
prout Filius generatur a Patre, et Spiritus Unde, cum Deus sit supra mentem nos-
sanctus procedit a Patre et Filio. Trinitas tram, superexcedit hoc nomen. Et quia
enim personarum non distinguitur nisi theologi consideraverunt quod omne nomen
per relationes originis, quibus designatur a nobis impositum deflcit a Deo, ideo ipsi
processio unius personai ab alia. Et quam- inter omnes modos quibus in Deum possu-
vis intendamus in Deo laudare superunum mus ascendere per intellectum, prseordina-
et deigenum ejus, nomine Unitatis et Tri- verunt eum qui est per negationes, per
nitatis, hoc retinendum
quod « nulla est quas quodam ordine in Deum ascendimus.
monas, » id est unitas, « aut trinitas, Primo enim anima nostra quasi exsuscita-
neque » universaUter quicumque « nume- tur et consurgit a rebus materialibus quae ,

rus, » aut qua^cumque « unitas, » sive sunt animse nostrse connatm^alia puta, :

qusecumque fecunditas, » neque quod-

<(
cum inteUigimus Deum non esse aUquid
cumque aUud, quod* a quocumque entium sensibile aut materiale, aut corporeum et ;

creatorum naturaliter cognoscatur, edu-
cit, » id est manifestat, et perfecte exprimit
iUud occiUtum superexceUentis deitatis,
quse supersubstantialiter superexistit
nibus. Quod quidem dico
propter sui defectum, sed quia existit supra
omnem et rationem humanam et mentem
angelicam. Et quia voce exprimuntur ea
qua3 ratione vel mente capiuntur, ideo
< Al. : « aliud sit quod. n — »
« sic anima nostra negando pergit, « per
omnes » divinos « intellectus, » id est per
omnes ordines angelorum, a quibus est se-
om- gregatus Deus, qui est supra omne nomen
occultum non et rationem et cogitationem. Ad ultimum
autem anima nostra Dco conjungitur as-
cendendo per negationes « in ultimis toto-
rum, » id est in supremis finibus universa-
liorum et exceUentiorum creaturarum. Et
Al. : « divinis. »

quidem conjunctio animre ad Deum fit, in-
quantum nobis possibile est nunc Deo
conjungi. Non enim conjungitur in pra^-
senti intellectus noster Deo ut ejus essen-
tiam videat, sed ut cognoscat de Deo quid
Has nos mtelligibiles Dei
gentes sicut est possibile, reseravimus non solum
ab earum intelligentia deficientes (hoc enim vere
et angeli dicant) neque a laude ipsarum ab angelis,
nam apud nos potentissimi theologi minus habent
quam illorum extremi, neque a laude philosophan-
tium illis\ aut comitantium, sed et nobis coordi-
natorum extreme et subjecte. Quare recte si qui-
dem habent dicta, et sicut secundum nos vere
tetigimus deliberationc reserationem Dei nomina-
tionum ad omnium bonorum causam
renda, quse dat primum dicere, postea bene dicere.
Et si aUquid sequipollentium est prietermissum, et
illud nos secundum easdem rationes et
gulas subaudire oportet. Si autem ista aut non
recte, aut imperfecte se habent, et a veritate aut
totaliter aut particulariter erravimus; tuse sit
beniguitatis dirigere non voluntarie ignorantem,
« Has nos intelhgibiles Dei significationes
colligentes, sicut est possibile, reseravi-
mus. » Postquam Dionyshis in hoc libro
exposuit divina nomina, hic epilogat ea
quse in hoc libro sunt dicta et primo, reca-
pitulat ea quse dicta sunt; secundo, conti-
nuat se ad sequentem hbrum, ibi « Sed
haec quidem quahter Deo erit amicum, ita
et habeantur et dicantur. » Circa primum
tria facit. Primo, ostendit quomodo divina
nomina exposuerit secundo inducit ad ; ,
reddendas Deo gratias de bene dictis, ibi
c(Quare si recte quidem se habent dicta ...,
ad omnium bonorum causas res est refe-
renda » tertio petit corrigi et dirigi si
;
,
qua sunt in quibus non bene dixit, ibi Si
autem ista aut non recte aut imperfecte se
habent ..., tuse sit benignitatis dirigere
voluntarie ignorantem. )>
Dicit ergo primo quod ipse in hoc Ubro
reseravit, id est exposuit,
possibiHtatem « inteUigibiles significatio-
nes » divinorum nominum, congregando
et redigendo in unum opus. Dicit autem
<( intelhgibiles » ad differentiam
symbolice vel metaphorice dicuntur de Deo,
quorum significationes sunt sensibiles. Et
ne aliquis intelhgat quod
se sufficienter exposuisse
'
Forte : « de illis. » — • Textus Dionysii habet
::
OPUSCULUM Yll. 579
non est. Unde haec conjunctio nostri ad
Deum, qme nobis est in hac vita possibiHs,
perficitur quando devenimus ad hoc quod
cognoscamus eum esse supra excellentissi-
mas creaturas.
LECTIO IV.
Epilogus.
significationes colli- et tradere rationes discere indigenti, et subvenire
sufficientem virtutem non habenti ,et sanare
segrotare nolentem. Et hsec quidem per teipsum,
alia autem per alios invenientem, omnia autem ex
bono recipientem, et ad nos transferre. Ne pigrite-
ris autem amico benefaciens. Vides enim quod et
nos nullum traditorum nobis thearchicorum ser-
n^onum ad nosipsos contraximus sed sursum
;
currentes, ipsos et vobis et aliis sanctis viris tradi-
dimus et trademus, sicut quidem et nos sumus
res est refe- sufficienles dicere, et quibus dicitur audire, secun-
dum nihil traditioni injuriam facientes, nisi forsi-
tan ad intelligentiam aut expositionem ipsorum
easdem re- infirmemur. Sed lisec quidem qualiter Deo erit
amicum, ita et habeantur et dicantur. Et sit qui-
dem iste intelligibilibus Dei nominalionibus se-
cundum nos finis; ad Symholkam autem theolo-
giam duce Deo transibimus.
divinorum nominum, ad hoc excludendum
subjungit quod non sohim in exponendo
significationes prsedictas defecit « ab earum
diligentia^ » id est ab earum perfecta ex-
; positione, secundum quod res requirit,
quia hoc neque angeU facere possent, cum
: non comprehendant divinam bonitatem et
divinum esse et divinum vivere et aUa hu-
jusmodi, de quibus dictum est. Nec solum
dicit se defecisse a laudando significationes
prffidictas sicut ab angeUs laudantur, quia
exceUentissimi tlieologi qui sunt apud nos,
deficiunt in minimis angelorum, sicut dici-
tur Matth., xi, quod qui minor est iii regno
, ccelorum, major estJoanne Baptista; neque
: (( etiam dicit se solum defecisse a laudando
significationes prsedictas sicut theologi phi-
non losophantes de rebus divinis, scilicet pro-
phetse et apostoU, aut etiam socii eorum,
qui canonicas Scripturas edideruut, ut
secundum suam Lucas et Marcus, secl asserit se deflcienter
et inscite dixisse per comparationem ad
aUos qui erant sui gradus et ordinis.
Deinde cum dicit Quare si recte qui-
: ((
eorum quae dem se habent dicta ad omnium bono-
,
rum causam res est referenda, » conclu-
dit quia ex quo ita deflcientem se cognos-
ipse prssumat cit in rebus divinis, si recte se habent ea
significationes qua dicta sunt, et si secundum deUberatio-
« intelligentia. »
S80 COMMENTARIA IN LIB. DE DIVINIS NOMINIBUS.
nem sibi proporlionatam vere tetigit expo- cipiat certum est enim quod recipiuntur
;

sitionem divinorum nominum referendum , a bono, quod est Deus; et accepta a Deo
est hoc cum gratiarum actione ad Deum, quahtercumque petit ad se transferri.
qui est causa omnium bonorum qui primo ,
Deinde cum dicit : « Ne pigriteris autem
quidem dat nobis virtutem loquendi, et amico benefaciens, » assignat rationem
postea dat nobis ut hac virtute bene uta- petitionis positse ; et primo quidem , ex
mm% bene ahquid dicendo. Et tamen si parte amicitise, quia non debet homo esse
aliquid est prsetermissum quod «quipoheat piger ad benefaciendum amico. Maximum
his quse dicta sunt, oportet hoc subinteUi- autem beneficium ahcui impenditur, si ab
gere secundum easdem rationes et regulas errore ad veritatem reducatur. Secundo,
secundum quas prsedicta exposita sunt. Et assignat rationem ex sui exemplo, quia
hoc ideo dicit, quia forte ahquod nomen in scihcet ipse nullum sacrorum sermonum
Scripturis dictum de Deo, non est exposi- sibitraditorum ad se contraxit, id est sibi
tum, quod tamen aequipohet ahcui pra;- avare retinuit sed currendo sursum ad
,

missorum. Yel si ahquis modus exponendi Dei imitationem ea quse sibi tradita sunt,
est pr«termissus in aliquo dictorum no- jam tradidit, et in futuro tradere intendit
minum, potest subintehigi ex ahorum no- et Timotheo, et ahis sanctis viris, secun-
minum expositione. dum quod ipse sufficiens est dicere, et ahi
Deinde cum dicit : « Si autem ista aut sunt sufficientes audire. Et in hoc in nuho
non recte aut imperfecte se habent , facit injuriam traditioni divinorum, cui flt
tuae sit benignitatis dirigere non voluntarie injuria, dum vel tradita avare retinentur,
ignorantem, » petit corrigi in non bene vel inconsiderate sparguntur. Sic autem
dictis et primo
; ponit petitionem se-
,
; ea quse. sibi sunt tradita, ahis tradere in-
cundo, rationem petitionis assignat, ibi : tendit, nisi forte in aliquibus ipse non sit
« Ne pigriteris autem amico benefaciens. » potens ad intelligendum aut ad exponen-
Dicit ergo primo quod si ista quse dicta dum aliis.
sunt ab eo in expositione divinorum nomi- Deinde cum dicit « Sed hsec quidem, :

num, aut non recte aut imperfecte se

((
quahter Deo erit amicum, ita et habeantur
habent, » et si ipse vel in toto vel in parte et dicantur, continuat se ad sequentem
)>

erravit a veritate, petit a Timotheo ut ex librum. Et quia quaedam dixerat ad futu-

sua benignitate dirigat eum, quia si ipse rum pertinentia, scilicet quod tradet aliis
ahcubi erravit, non hoc fuit ex vohmtaria quse sunt sibi tradita, ideo dicit quod hsec
ignorantia, et ideo vuU dirigi si qui enim ; ita habeantur Deo
et dicantur sicut est «
voluntarie ignorant, dirigi nolunt. Haec est amicum, » Deo placet, secun-
id est sicut
ergo prima conditio ex parte sui quare dum ihud Jacob.^, iv, 15 Pro eo ut dicatis : :

petit se dirigi, quia non vohmtarie igno-
ravit. Secunda conditio est, quia secundum
suam reputationem indiget addiscere; et
ideo tradenda^ sunt ei rationes quibus ad-
Si Dominus voluerit. Et in hoc sit fmis
expositionis intenigibilium divinorum no-
minum quantum ad ipsum. Sed intendit
ulterius transire Deo duce ad Symholicam
((

Supervacaneum autem vi-

discere possit. theologiam, » in qua scilicet exponit no-
detur tradere disciphnam ei qui se non mina quse symbolice dicuntur de Deo puta ;

reputat disciphna indigere. Tertia conditio quod dicitur leo, lapis, ignis, et alia hujus-
est, quia subveniendum est ei qui non re- modi, qui quidem liber apud nos non ha-
putat se sufhcientem virtutem habere. betur. Et nos post expositionem dictorum
Quarta conditio est, quia sanitatis cura beati Dionysii longe ab ejus intehectu defi-
impendenda est ei qui nolens «grotat. cientes, corrigi de non recte dictis postula-
Quomodo autem ipsum possit dirigere mus. Si qua autem bene dicta sunt, re-
ostendit, subdens quod qusedam potest ei ferendai sunt gratise bonorum omnium
tradere ad ejus directionem, qua? per seip- largitori, qui est trinus et unus Deus, vi-
sum Timotheus cognoscit qusedam autem ; vens et regnans per omnia ssecula saeculo-
quae potest invenire accipiendo ab ahis, ac- rum. Amen.

EXPLIGIUNT
OPUSCULA CONTRA GUILLELMUM DE S. AMORE, DE SACRAM. ALTARIS, CONTRA ERRORES GRiECORUM,
SER.MONES DOMINICALES AC FESTIVI, ET COMMENTARIA IN LIR. DE DIVINIS NOMINIBUS.
 INDEX
EORUM QU^ IN HOC VOLUMINE CONTINENTUR,

Pilefatiungula Cap. 17. Quod episcopi possunt absolvere sub-

ditos parochianos sine licentia cu-
ratorum 23
OPUSCULUM I.
18. Quod religiosi possunt licite praedi-
care et confessiones audire in pa-
Coiitra impugnantes Dei cultum
rochiis curatorum ex commissione
et religionem.
episcoporum et superiorum prsela-
Procemium 1 torum 26
19. Quod religiosi sunt idonei et capaces
PARS PRIMA. ut committatur eis quod prsedicent
et confessiones audiant 26
Cap. unicum. Quid sit religio, et in quo con- 20. Quod expedit saluti animarum, ut
sistat religionis perfectio. ... 3
committatur aliis quam sacerdoti-
bus curatis audientia confessionum
PARS SECUNDA.
suorum parochianorum 28
Cap. 1. An religioso liceat docere 5 21. Quod aliqua religio potest institui de
2. Quod non licet religiosis habere plu- licentia prselatorum ad prsedican-
res scholas in eodem collegio. . 6 dum et confessiones audiendas. . 29
3. Quod prEcdicta positio est erronea, et 22. Responsiones ad inducta contra veri-
unde habuit ortum error istorum. 6 tatem supra in primo articulorum. 30
4. Quod licet religiosis docere. ... 7 23. Responsiones ad inducta contraveri-
5. Responsio ad inducta superius contra tatem superius in secundo articulo. 32
veritatem in primo articuio. . . 9 24. Responsiones ad inducta contra veri-
6. Responsio ad inducta superius contra tatem superius in tertio articulo. 33
veritatem in secundo articulo. . 12 25. Responsiones ad inducta contra veri-
7. An religiosus licite possit esse de col- tatem superius in quarto articulo. 34
legio ssecularium magistrorum. . 13 26. Responsiones ad inducta conlra veri-
8. Quod proedicta sententia 'est repro- tatem superius in quinto articulo. 36
banda, quia damnosa est, et falsa 27. An religiosus teneatur manibus labo-
ac frivola 14 rare 36
9. Responsio ad inducta superius in 28. Multse auctoritates per quas suam
primo capitulo hujus secundse par- perversam doctrinam religiosorum
tis contra veritatem 16 adversarii probare' nituntur. . . 37
10. An religioso liceat praedicare, si cu- 29. Ostendit dictam positionem esse er-
ram non habeat animarum. . . 19 roneam, et unde ortum habuit er-
11. An liceat religiosis confessiones au- ror iste 38
dire 20 30. Quod non omnes rehgiosi tenentur
12. Anliceat religiosis prsedicare vel manibus laborare 38
confessiones audire ex commis- 31. Responsiones ad inducta circa istum
sione Papse aut episcoporum. . . 21 errorem contra veritatem. • .
• • ^l
13. Utrum religiosis liceat prsedicare vel 32. An religiosis liceat omnia sua rclin-
confessiones audire cum privilegio quere et sibi nihil retinere in j)ro-
apostolicse Sedis 22 prio nec in communi 45
14. An licitum religiosis petere licentiam 33. Quod dicta assertio est erronea et
a sacerdotibus curatis, vel episco- unde habuit ortum error iste. . . 47
pis praedicandi, vel confessiones 34. Ordo processionis ad destructionem
audiendi 22 illorum 48
15. Unde prsedictus error sumpsit origi- 35. Quod paupertas non solum habitua-
ginem 23 sed etiam actualis, qua scilicet
lis,

16. Ordo dicendorum ad destructionem omnia relinquuntur propter Chris-

dicti erroris 23 tum, pertinet ad perfectionem evan-
582 OPUSCULA THEOLOGICA.
gelicam unde ; est laudabilis et per- laudabilis generaliter et maxime
fectissima 48 in religiosis 77
Cap. 36 Quod non requiritur ad perfectionem Cap. 6. Responsiones ad inducta superius
prsedictse paupertatis, ut habeant contra veritatem 79
possessionesin communi, sed etiam 7. Quomodo religiosos impugnant quan-
perfectius est non habere. . . . SO tum ad opera caritatis 80
37. Quod non omnes rehgiosi qui carent 8. Quod religiosi possint se intromittere
possessionibus in communi tenen- de aliorum negotiis pertractandis,
tur de necessitate ad laborandum ex caritate 81
manibus Sl 9. Responsio ad inducta contra verita-
38. Responsiones ad objecta per istos tem 81
adversarios inducta contra verita- 10. Quomodoreligiososimpugnant quan-
tem 52 tum ad discursum pro salute ani-
39. An religiosus de eleemosynis vivere marum 81
possit S6 11. Maxime preedicatores possunt disce-
40. An liceat religiosis eleemosynas pe- dere de loco ad locum pro aliorum
tere mendicando S8 salute 82
41. Ansaltem religiosi prsedicantes pos- 12. Responsio ad inducta superius contra
sint de eleemosynis vivere vel illas veritatem 82
petere 59 13. Quomodo religiosos impugnant quoad
42. Utrum talibus eleemosynse sint dan- studium 83
dee. . , 60 14. Quod insistentes officio prsedicationis
43. Quod dicta positio est erronea, et debent vacare studio 83
unde habuit ortum error iste. • . 61 15. Quod iidem debent prsecipue vacare
44. Proponuntur quatuor fundamenta ad studio Scripturarum, sed et aliis
destructionem aliorum quatuor fun- studiis 84
damentorum quibus isti adversarii 16. Responsiones ad inducta superius
suam positionem fundare nituntur. 61 contra veritatem 83
43. Quod religiosi qui propter Deum om- 17. Quomodo religiosos impugnant quoad
nia relinquerunt possunt licite de ordinatam praedicationem. ... 85
eleemosynis vivere 62 18. Quod religiosi et alii debent compo-
46. Quod prsedicatores specialiter, quam- site et ornate prsedicare et legere
vis non sint prselati, possunt licite
de eleemosynis vivere illorum qui- 19. Responsio ad inducta superius contra
bus prsedicant 63 veritatem. 87
47. Quod religiosi vel prsedicatores pos- 20. Quomodo judicium pervertunt in re-
sunt licite non solum de eleemo- bus, religiosos infamando. ... 88
synis eis oblatis vivere, sed etiam 21. An religiosi possint seipsos vel sta-
illas petere mendicando, quamvis tum suum per se vel per alios com-
sint corpore validi 65 mendare 88
48. Quod prsedictis pauperibus mendican- 22. Quod possunt statum suum,
religiosi
tibus qui omnia reliquerunt prop- et aliquando seipsos licite com-
ie» Christum sunt maxime eleemo- mendarc 89
synse dandae 66 23. Responsio ad inducta supra contra
49. Responsiones ad inducta superius veritatem 89
contra veritatem in primo articulo. 68 24. Secundo de hoc quod religiosi de-
50. Responsionesad inductasuperiuscon- tractoribus suis resistunt. ... 91
tra veritatem in secundo articulo. 71 25. Quod religiosi possunt aliquando li-

51. Solutiones ad inducta superius con- cite resistere detractoribus. . . 92

tra veritatem in tertio articulo. . 72 26. Responsio ad inducta superius con-
52. Solutiones ad inducta superius contra tra veritatem 92
veritatem in quarto articulo. . . 74 27. Tertio de hoc quod religiosi in judi-
cio contendunt 93
TERTIA PARS. 28. Quod licet religiosis se in judicio
defendere, et procurare quod ar-
In qua ostenditur quomodo religiosorum famam cor- mis defendantur 94
rumpere nituntur, in multis eos frivole impu- 29. Responsio ad inducta superius con-
gnando. tra veritatem 94
30. Quarto de hoc quod religiosi perse-
Prologus 76 cutores suos puniri procurant. . 97
Cap. 1. Proponuntur duo modi principales 31. Quod possunt inferre
religiosi licite
quibus isti adversarii pervertunt poenam aut malum, vel procurare
judicium contra religiosos. ... 76 quod ab aliis inferantur ad correc-
2. Fervertunt judicium tripliciter. . . 76 tionem 97
3. Primus modus detractionis. ... 76 32. Responsio ad inducta superius contra
4. An vilitas vestium in religiosis sit veritatem 98
contemnenda 77 33. Quinto de hoc quod religiosi placere
5. Quod e contrario vilitas vestium est hominibus volunt 99
 INDEX. t83
Cap. 3i. Quod
religiosi debent dare operam Cap. 7. De secunda
via perfectionis, quae est
ut placeant hominibus 99 per dimissionem temporalium. . 120
35. Responsio ad inducta superius contra 8. De secunda perfectionis via, quae est
veritatem 100 per abdicationem corporalium af-
36. Sexto de hoc quod religiosi gaudent fectionum et matrimonii. ... 121
de his quse per eos Deus magnifice 9. De his quibus homo juvatur ad con-
operalur 101 tinentiam servandam 123
37. Quod religiosi gaudere debent de illis 10. De tertia via perfectionis, quse est
quse Deus per eos magnifice ope- per abjectionem propri» volunta-
ratur 101 tis 125
38. Responsio ad inducta superius contra 11. Quod tres viae praedictae perfectionis
veritatem 101 proprie ad statum religionis perti-
. 39. Septimo de hoc quod religiosi curias -
nent 127
principium frequentant 102 12. Contra errores illorum qui praesump-
40. Quod religiosi possunt licite conver- serunt diminuere meritum obe-
sari in curiis principum et magna- dientiae vel voti 128
tum 102 13. De
perfectione dilectionis proximi,
41. Responsio ad inducta superius contra quae est necessaria ad salutem. . 131
veritatem 103 14. De perfectione dilectionis proximi,
42. Quomodo pervertunt judicium in in- qu8B cadit sub consilio 133
famiam personarum religiosarum. 104 13. De perfectione dilectionis proximi
43. Primus modus detractionis. . . . lOS quantum ad intentionem. ... 134
44. Secundus modus detraclionis dubia 16. Perfectione dilectionis proximi quan-
asserendo, quod scilicet religiosi tum ad efifectum 135
favorem mundi quserunt et suam 17. Quod requiratur ad statum perfectio-
gloriam, et non Christi 106 nis 136
45. Tertius modus detractionis falsa , 18. Quod esse in statu perfectionis con-
confingendo, quod scilicet religiosi venit episcopis et religiosis. . . 137
sunt pseudo-apostoli, pseudo-pro- 19. Quod status pontificalis est perfectior
phetse et pseudo-christi. ... 106 quam status religionis 138
46. Quartus modus detractionis, crimina 20. Solutio rationum quibus impugnari
imponendo quse Ecclesia toto tem- videbatur perfectio pontificalis sta-
poris processu patitur scilicet , tus 139
quod sunt lupi, fures,
religiosi ^ 21. Quod status episcopalis, quamvis sit
latrones et penetrantes domos. . 107 perfectior quam status religionis,
47. Quomodo mala quse in finali Ecclesia non tamen est ambiendus. ... 141
timentur, religiosis imponunt, pro- 22. Rationes quorumdam qui astruere
bare volentes quod e vicino instent conantur, quod presbyteri curati
tempora antichristi 109 et archidiaconi sunt in statu per-
48. Quomodo probare nituntur quod re- fectiori quam religiosi, et earum
ligiosi nuntii sunt antichristi. . . 112 solutiones 143
49. Quomodo religiosorum manifesta 23. Rationes quorumdam destruere vo-
bona, ut orationes, jejunia et hu- lentium immediate determinatum
jusmodi, pervertere nituntur, et veritatem 145
suspecta ostendere 115 24. Rationes ad ostendendum quod di-
missio curae non sufficit ad pro-
bandum quod presbyteri curati
OPUSCULUM II. vel archidiaconi non sint in statu
perfectionis 147
De perfectione vitae spiritualis. 25. Solutio rationum praemissarum, in
quibus probari videbatur quod cu-
rati vel archidiaconi sunt magis in
AUCTORIS INTENTIO 117
statu perfectionis quam religiosi. 148
Cap. 1. Quod perfectio spirituah's vitae atten- 26. Solutio rationum quse inducebantur
ditur simpliciter secundum carita- ad probandum quare defectus
tem 117 solemnis benedictionis vel con-
2. Quod perfectio attenditur tam secun- secrationis non derogat statui per-
cundum dilectionem Dei quam fectionis presbyteri curati vel ar-
proximi 118 chidiaconi 152
3. De perfectione divinae dilectionis, 27. Solutio rationum quae inducebantur
quse soli Deo convenit 118 ad probandum quod non derogat
4. De perfectione divinae dilectionis, statui perfectionis presbyteri vel
quae convenit comprehensoribus. 118 archidiaconi quod curam dimit-
5. De perfectione divinae dilectionis quse tere possunt 153
in statu hujus viae est de necessi- Quae opera ad religiosos pertinere
tate salutis 119 possunt 155
6. De perfectione divinae dilectionis
quae cadit sub consilio 119
584 OPUSCULA THEOLOGICA.
Serm. 15. De eadem, ex Evangelio. .. .
201
16. Dominicse infra octavam Epipha-
OPUSCULUM IIL
nise, ex Epistola 202
Gontra pestif eram doctrinam retrahentium
17. De eadem 202
homines a religionis ingressu. 18. De eadem, ex Evangelio. . . . 203
19, Dominicse primse post Epiphaniam,
ex Epistola 203
Cap. 1. Auctoris intentio. 137
2. Rationes quibus astruere quidam ni-
De eadem, ex Evangelio. . . . 204
tuntur non deberi aliquos ad reli-
De eadem 205
Dominicse secundse post octavam
gionem admitti antequam fuerint
Epiphanise, ex Epistola. . . . 206
in prseceptis exercitati 1S8
De eadem, ex Evangelio. . . . 206
3. Quod prsedicta assertio locum non
'De eadem 207
babet in pueris 160
De dominica tertia, ex Epistola. . 207
4. Quod locum non
prsedicta assertio
De eadem, ex Evangelio. . . . 208
babet in his qui de novo conver-
De eadem 209
tunturadfidem 162
De dominica quarta, ex Epistola. 209
5. Quod prsedicta assertio locum non
De eadem, ex Evangelio. . , . 210
habet in peccatoribus per poeni-
Dominicse in Septuagesima , ex
tentiam conversis 162
Epistola 211
6. Destructio radicis erroris praemissi. 163
Solutio rationum adversariorum.
De eadem, e: 211
7. . 166
De dominica Sexa gesima, ex
8. Rationes inductae ad astruendum
Epistola 21i
quod ante religionis ingressum,
De eadem, ex Epistola 213
debet quis diu et cum multis deli-
De eadem, ex Epistola 214
berare 170
De eadem, ex Evangelio. . . . 215
9. Reprobatio prsedictse positionis. . 170
De dominica in Quinquagesima, ex
10. Solutio rationum contra veritatem
Epistola. 215
supra inductarum 174
De eadem, ex Evangelio. . . . 216
11. Rationes quibus astruere nituntur
De dominica prima in Quadrage-
quod homines non debent se ad
sima, ex Epistola 217
religionem obligare per votum. . 176
De eadem, ex Evangelio. . . . 217
12. Improbatio erroris prsemissi, et os-
De dominica secunda in Quadrage-
tensio quod opus virtutis factum
sima, ex Epistola 218
cum voto, magis est meritorium. 177
De eadem, ex Evangelio. . . . 219
13. Solulio rationum inductorum. . . 180
De dominica tertia in Quadrage-
14. Rationes contra perfectionem religio-
sima, ex Epistola 220
sorum non habentium possessiones
De eadem, ex Evangelio. . . . 221
in communi 182
De dominica quarta in Quadrage-
15. Confutatio erroris prsemissi. . . . 183
sima, ex Epistola 221
16. Solutio rationum contra prsedictam
De eadem, ex Evangelio. . . . 222
perfectionem inductorum. . . . 188
De beata Virgine, ex Evangelio. . 223
De mortuis 223
OPUSCULUM IV. De mortuis 224
De mortuis 224
Sermones pro dominicis diebus et pro De mortuis 225
sanctorum solemnitatibus. De mortuis 225
De mortuis 226
De duplici manu Dei, exEvangelio. 226
SERMONES DOMINICALES.
In dominica de Passione, ex Epis-
Sermo 1. Dominicse primse in adventu Do- tola 227
mini, ex Epistola. . . . 191 In dominica de Passione, ex Evan-
2. De eadem, de quadruplici die 192 gelio
3. De eadem, ex Evangelio. . 192 De eadem, ex Evangelio. . . .

4. De eadem materia, ex Epistola 194 Dominicse in Ramis palmarum, ex

5. Dominicse secundse in Adventu, ex Epistola 229
Epistola 194 De eadem, ex Evangelio. . . . 229
6. De eadem, ex Epistola. . . 195 Infesto Resurrectionis, ex Epistola. 230
7. De eadem, ex Evangelio. . 195 De eadem, ex Evangelio. . . . 231
8. De eadem 196 In feria secunda post Pascha, ex
9. De dominica tertia Adventus, Evangelio 232
Epistola 197 De dominica in octava Paschse, ex
10. De eadem, ex Evangelio. . 198 Epistola
11. De dominica tertia, ex Epistola 199 De dominica in octava Paschse, ex
12. De eadem, ex Epistola. . . 199 Evangelio 233
13. De eadem, ex Evangelio. . 200 De Dominica prima post octavam
14. Dominicse infra octavum Nativita,- Paschae, ex Epistola 234
tis 200 De eadem Dominica, ex Evangelio. 235
 INDEX. 385
Serm. 66. De dominica secunda, ex Epistola. 235 Serm. 126, De eadem, ex Evangelio. . . . 273
67. Ad idem, ex Evangelio 236 127. De dominica decima nona, ex epis-
68. De dominica tertia, ex Epislola. . 237 tola 273
69. De dominica quarta, ex Epistola. 237 128. D"e eadom, ex Evangelio. . . . 274
70. De dominica quarla, ex Evangelio. 238 129. De dominica vigesima, ex Epistola. 275
71. De cadem dominica, ex Evangelio. 239 130. De eadem, ex Evangelio 276
72. Ad idem, ex Evangelio 239 131. De dominica vigesima prima, ex
73. Rogationibus, ex Epistola.
In . 240 Epislola 277
74. In Rogationibus, ex Epistola. . . 240 132. De eadem, ex Evangelio. . . . 277
75. Ad idem, ex Epistola 241 133. De dominica vigesiraa secunda, ex
76. In die Pentecostes, ex Evangelio 241 Epislola 278
11. De eadem, ex Evangelio. . . . 242 134. De eadem, ex Evangelio. . . . 279
78. In dominica prima post Pentecos- 135. De eadem 279
ten, ex Epistola. v . .... 243 136. De dominica vigesima tertia, ex
79. Ad idem, ex Evangelio 243 Epistola 280
80. De dominica secunda, ex Epistola. 244 137. De eadem, ex Evangelio. . . . 280
81. De eadem, ex Evangelio. . . . 245 138. De dominica vigesima quarta, ex
82. De dominica tertia, ex Epistola. . 245 Epistola 281
83. De eadem, ex Evaugelio. . . . 246 139. De eadem, ex Evangelio. . . . 282
84. De eadem 246 140. De dominica vigesima quinta, ex
85. De dominica quarta, ex Epistola. 247 Epistola 283
86. De eadem, ex Evangelio. . . . 248 141. De eadem, ex Evangelio. . . . 284
87. De dominica quinta, ex Epistola. 248 142. De eadem 284
De eadem 249
De eadem 249
De eadem, ex Evangelio.
SERMONES FESTIVI.
90. . . . 249
91. De eadem 249
92. De dominica sexta, ex Epistola. . 250 Sermo 1. In vigilia Nativitatis Domini. . . 285
93. De eadem, ex Evangelio. ... 251 2. In Nativitate Domini, ex Epistola. 286
94. De eadem;, ex Evangelio. ... 251 3. De eadem, ex Evangelio. . . . 287
95. De eadem 251 4. In festo sancti Stephani, ex Epis-
96. De dominica septima, ex Epistola. 252 tola 288
97. De eadem, ex Evangelio. . . . 252 5. In festo aancti Joannis 288
98. De dominica octava, ex Epistola. 253 6. De eodem, ex Epistola 289
99. De eadem, ex Evangelio. . . . 254 7. In festo SS. Innocentium, ex Epis-
100. De dominica nona, ex Epistola. . 255 tola 290
101. De eadem, ex Evangelio. . . . 255 8. In festo sancti Thomse 290
102. De dominica decima, ex Epistola. 256 9. De eodem, ex Evangelio. . . . 291
103. De eadem Epistola 256 10. In festo sancti Sylvestri. . . . 292
104. De eadem, ex Evangelio. . . . 257 H. De eodem, ex Evangelio. . . . 292
105. In dominicaundecima,ex Epistola. 258 12. In Circumcisione Domini, ex Epis-
106. De eadem Epistola 258 tola 293
107. De eadem, ex Evangelio. . . . 259 13. De eadem, ex Epistola 293
108. Ad idem, ex Evangelio 259 14. In Epiphania Domini, ex Epistola. 294
109. De dominica duodecima, ex Epis- 15. De eadem, ex Evangelio. . . . 295
tola 260 16. In festo SS. Fabiani et Sebastiani,
110. De eadem, ex Epistola 260 ex Epistola 296
111. De eadem, ex Evangelio. ... 261 17. De eodem, ex Evangelio. . . . 297
112. De dominica decima tertia, ex 18. In festo sanctse Agnetis, ex Epistola. 297
Epistola .262 19. De eodem, ex Evangelio. . . . 298
113. De eadem, ex Evangelio. ... 263 20. In festo sancti Vincentii. . . . 298
114. De dominica decima quarta, ex 21. De eodem 299
Epistola 264 22. In Conversione sancti Pauli. . . 299
115. De eadem Epistola 264 23. In Purificatione B. Marise, ex Epis-
116. De eadem 264 tola 300
117. De eadem, ex Evangelio. ... 265 24. De eadem, ex Evangelio. . . . 300
118. In dominica decima quinta , ex 25. In festo sanctse Agathse. ... 301
Epistola 266 26. De eodem 302
119. De eadem Epistola 266 27. In Cathedra sancti Petri. ... 302
120. De eadem, ex Evangelio. . . . 267 28. In festo sancti Matthise apostoli. . 302
121. De dominica decima sexta , ex 29. In festo sancti Gregorii, sx Evan-
Epistola 268 gelio 303
122. De dominica decima septima, ex 30. In festo sancti Benedicti, ex Epis-
Epistola 269 tola 304
123. De eadem, ex Evangelio. ... 269 31. De eodem, ex Evangelio. . . . 304
124. De eadem 270 32. In Annuntiatione beatse Mariae, ex
125. De dominica decima octava, ex Epistola 304
Epist6la 271 33. De eadem 305
 .

586 OPUSCULA THEOLOGICA.

Serm. , 34. De sancto Ambrosio 306
35. De eodem, ex Epistola 307
36. In Paschali
festo 307
OPUSCULUM V.
37. In festo sancti Georgii, ex Evange- Officium de festo Corporis Christi,
lio 307 Ad mandatum Urbani papae IV dictum festum institueatis.
38. In festo sancti Marci, ex Evangelio. 308
39. De eodem, ex Evangelio. ... . 309 Ad primas Vesperas 335
40. In Inventione sanctse Crucis, ex Ad Completorium 336
Epistola 309 Ad Matutinas 336
41 In festo sancti Joannis ante portam
In Laudibus 340
Latinam, ex Evangelio. , . . 310 Ad Missam 341
42. In festo sancti Barnabse apostoli,
ex Epistola 310
43. In festo Ascensionis 311 OPUSCULUM VL
44. In Pentecostes.
vigilia .... 312
Gontra errores Graecorum,
43. In die Pentecostes 312
46. In festo sanctse Trinitatis, ex Epis- Ad Urbanum IV, P. M.
tola 313
47. De eodem 313 Procemium 344
48. In festo sancti Joannis Baptistse,
ex Evangelio 314
LIBER I.

49. In festo SS. Joannis et Pauli, ex Cap. 1. Quomodo intelligatur hoc quod dlci-
Epistola 315 tur Filius habet esse a Patre siCut
50. In festo SS. Apostolorum Petri et causatum a causa . 345
Pauli 315 2. Quomodo intelJigatur cum dicitur
51. In Commemoratione sancti Pauli. 316 quod Filius sit secundus a Patre,
52. De beata Margarita 316 et Spiritus sanctus sit tertius. . 316
53. In festo sanctse Marise Magdalense. 317 3. Quomodo intelligitur hoc quod dici-
54. In festo sancti Jacobi, ex Evangelio. 318 tur, quod Spiritus sanctus sit ter-
55. In festo sancti Petri ad vincula. . 318 tium lumen 316
56. In festo sancti Dominici 319 4. Quomodo intelligatur quod essentia
57. In festo sancti Laurentii, ex Epis- sit genita in Filio, et spirata in
tola 319 Spiritu sancto 347
58. In Assumptione B. Marise Virginis, 5. Quomodo intelligitur quod Jesus di-
ex Epistola 320 citur Filius paternae essentise. . 348
59. In festo B. Bernardi 321 6. Quomodo intelligitur quod quse sunt
60. In festo sanctiBartholomaei. . . 321 propria naturaliter Patris sunt pro-
61. De
beato Augustino 322 pria Filii 348
62. InDecollationeS.JoannisBaptistse. 323 7. Quomodo intelligitur quod Pater ne-
63. In Nativitate beatse Marise. . . 323 que Filio neque Spiritu sancto in-
64. In Exaltatione sanctae Crucis. . 323 diget ad sui perfectionem. , . . 348
65. In festo sancti Matthsei aposloli. . 324 8. Quomodo intelligitur quod Spiritus
66. In festo sancti Michaelis. . . . 325 sanctus dicitur ingenitus. . . . 349
67. De eodem 326 9. Quomodo intelligitur quod Spiritus
68. De beato Francisco 326 sanctus dicitur medius Patris et
69. De sancto Dionysio 327 Filii 349
70. De eodem 327 10. Quomodo hoc quod dici-
intelligitur
71. De sancto Luca Evangelista. . . 328 tur quod Spiritus sanctus sit imago
72. Deeodem 328 Filii 349
73. De SS. Simone et Juda, ex Evan- 11. Quomodo intelligitur quod Filius sit
gelio 328 in Patre sicut in sua imagine. . 351
74. In festo omnium Sanctorum, ex 12. Quomodo intelligitur quod Spiritus
Evangelio 329 sanctus sit verbum Filii. ... 351
75. De sancto Martino 330 13. Quomodo intelligitur quod dicitur
76. De sancta Csecilia 330 quod nomine Christi intelligitur
77. De sancto Clemente 330 Spiritus sanctus 351
78. De sancta Catharina 331 14. Quomodo intelligitur quod dicitur :

79. De sancto Andrea, ex Eyangelio. 331 Spiritus sanctus non mittit Filium. 3ol
80. Deeodem 332 15. Quomodo intelligitur quod dicitur
81. De sancto Nicolao, ex Epistola. . 332 quod Spiritus sanctus vere per
82. De beata Lucia 333 Filium operatur 352
83. De sancto Thoma apostolo. . . 333 16. Quomodo quod dicitur in
intelligitur
Ecclesia, Deus non erat per gra-
tiam in hominibus ante Christi
incarnationem 352
17. Quomodo divinam essen-
intelligitur
tiam increatam, conceptam esse et
natam 253
 INDEX. 587
Cap. 18. Quomodo intelligitur cum dicitur Cap. 13. Quod Filius sit fons Spiritus sancti. 366
deitas homo facta 353 16. Conclusio ex omnibus quod Spiritus
19. Quomodo intelligatur quod Filius sanctus procedit a Filio 306
Dei assumpsit humanam naturam 17. Quod ad ostendendum processionem
in sua essentia 334 Spiritus sancti, eisdem rationibus
20. Quomodo intelligitur cum dicitur utantur graeci et latini doctores. . 367
hominem esse assumptum. . . 334 18. Quod Spiritus sanctus distinguitur a
21. Quomodo intelligitur quod dicitur Filio per hoc quod ost ab eo. . . 367
quod Deus fecit hominem esse 19. Quod oportet distinctionem persona-
Deum 334 rum esse secundum aliquem ordi-
22. Quomodo intelligitur amotam esse a nem naturse 368
Christoimaginem primi parentis. 335 20. Quod credere Spiritum sanctum esse
23. Quomodo intelligitur quod dicitur a Filio, est tde necessitate salutis. 368
quod creatura non potest cooperari 21. Quod Pontifex romanus est primus et
Creatori 335 maximus inter omnes episcopos. 369
24. Quomodo quod dicitur
intelligitur 22. Quod idem Pontifex in totam Eccle-
creaturam Creatori non esse pro- siam Christi universalem prselatio-
priam 333 nem liabet 369
23. Quomodo quod in angelis
intelligitur 23. Quod idem habet in Ecclesia potesta-
quantum ad naturam, non dicimus tis plenitudinem 370
esse secundum et tertium. 333 . . . 24. Quod in eadem
potestate quseest
26. Quomodo intelligitnr quod dicitur collata est Petro a Christo. . . 370
quod, docente Paulo, etiam sera- 23. Quod ad eum pertinet determinare
phim addiscit 356 « quse sunt fidei 370
27. Quomodo intelligitur cum dicitur 26. Quod romanus Pontifex est Prselatus
quod spiramen quod inspiravit aliorum 371
Deus in faciem hominis, non est 27. Quod romano Pontifici subesse sit de
anima rationalis, sed sancti Spiri- necessitate salutis 371
tus elTusio 336 28. Quod corpus Christi conficitur de
28. Quomodo intelligitur quod eum qui pane azymo 371
semel blasphemavit impossibile , 29. Quod purgatorium, in quo pur-
est
est non blasphemare 356 gantur animae a peccatis quse non
29. Quomodo intelligitur quod dicitur in vita prsesenti purgantur. . . 372
quod fides non sit prsedicabilis. . 337 30. Conclusio 372
30. Qnomodo inteiligitur quod dicitur
quod fides non sit nobis ministrata
per angelos 337
31. Quomodo intelligitur quod dicitur
OPUSCULUM VII.

littera mortalis etiam Novi Testa-

In librum beati Dionysii de divinis
menti 337
nominlbus commentaria.
32. Quomodo intelligitur quod sola defi-
nitio nicseni concilii est unica et
Prologus 374
vera possessio fidelium 337
PROLOGUS 357
CAPUT PRIMUM.
LIBER II. Quse sermonis mtentio et quae de divinis nominibus
Cap. 1. Quod Spiritus sanctus est spiritus traditio.
Filii 338
Quod Filius mittit Spiritum sanctum. Legtio 1. Compresbytero Timotheo Diony-
2. 359
sius presbyter 373
3. Quod Spiritus sanctus accipit de eo
quod est Filii 360
2. De ratione divinorum nominum. 382

4. Quod Filius operatur per Spiritum

3. Quomodo Deus nominari possit. . 390

sanctum 361
5. Quod Spiritus sanctus sit imago Filii. 361 CAPUT SECUNDUM.
6. Quod Spiritus sanctus est a Patre per De unita et discreta theologia, et quas est divina
Filium 362 unitio et discretio.
7. Quod Spiritus sanctus sit a Filio. . 363
8. Quod simul est a Patre et Filio. . . 363 Lectio 1 397
9. Item quod Filius spirat Spiritum 2. Quae sit unitio et discretio in divi-
sanctum 364 nis 401
10. QuodSpiritussanctusemanat aFilio. 363 3. Qusedam est propria unitio sub
11. Quod Spiritus sanctus profluit a communi modo discretionis . . 406
Filio, et quod ab aiterno. ... 365 4 409
11. Item quod Filius deoriginat Spiritum 5. Verba sanctissimi Hierothei de
sanctum 363 laude Jesu 413
13. Quod Filius est auctor Spiritus sancti. 363 6 413
14. Quod Filius est principium Spiritus
sancti 363
588 OPUSCULA THEOLOGICA.

CAPUT TERTIUM. CAPUT SEPTIMUM.

Qu3e orationis virtiis, et de beato Hierotheo, et de De sapientia, mente, ratione, veritate et fide.
revereniia et Tradatu theologico.
Lectio 1 514
Legtio 2. Causalitas divinse sapientise primo
1 418
in generali 516
CAPUT QUARTUM. 3. Quomodo Deus cognoscit per divi-
nam sapientiam 519
De hono, Inmine, pulchro, amore, extasi et zelo, et
4. Quomodo cognoscatur Deus. . . 521
quod m.alum neque existens, neque ex existente,
5. Quae sapientise adjunguntur. . . 523
neque in existentibus est.

Lectio 1 424
CAPUT OCTAVUM.
2. Bonitas divina in irrationalibus. 430 De virtute, justitia, salvatione, liberatione, in quo
3. De nomine luminis 433 et de inxqualitate.
4. De lumine, quomodo lumen intel- Legtio 1 525
ligibile atlribuitur Deo. . . . 436 2. Processus divinse virtutis in spe-
b. De pulchro divino, et qualiter at- ciali 527
tribuitur Deo 439 3.<Objectiones contra virtutem divi-
6. . . . 443 nam 529
7. Motus angelorum et animarum 4. De justitia Dei 531
quales sjnt 445 5. De effectibus divinse justitise. . . 533
8. Conclusio causalitatis et pulchri
et boni 447 CAPUT NONUM.
9. De ipso amore 4S0 De parvo, magno, eodem, altero, simili, dissimili,
10. De extasi; de zelo. . . . • . 456 statione, sessione, motu, aequalitate.
11. Quare Deus dicitur amor et dilec-
tio 458
Legtio 1. De parvo , . 536

12. Verba sancti Hierothei ex amati-

2. De eodem et altero. — Alterum
vis hymnis 460
attribuitur Deo 539

Quod malum neque existens, ne- 3. De simili et dissimili 543

13.
que ex existente neque in ,
4. De statione, sessione et motu. . . 545

exislentibus. 463 CAPUT DECIMUM.

14.Solutiones qusestionum dictarum 464
15. Unde proveniat malum in rebus. 466 De omnipotente, vetere dierum ; in quo et de sevo, et

de tempore.
16. Solutiones dubitationum. . . . 468
17 474 Lectio 1 548
18. Quod in creaturis malum non sit 2. De Deo antiquo dierum 551
aliquid 476 3. De sevo et ^de tempore 552
19. Neque dsemones sunt natura
mali 477 CAPUT UNDECIMUM.
20. Quomodo sit malum in animabus. 481 De pace, quid vult per se esse, qux per se vita,
et et
21. Malum non est in rebus naturali- quae per se virtus, et quse ita dicuntur.
bus 483
Legtio 1 554
22. Utrum malum ex bono causetur. 487
2. De pace in speciali 557
23. Quomodo mala possint esse, divina
3. Quomodo omnia pacem desiderant,
providentia existente 492
cum sint diversa. ., ... 561
4. De divinis perfectionibus. ... 564
GAPUT QUINTUM.
De existentc, in quo et de exemplis. CAPUT DUODECIMUM.
Legtio 1 494 De Sancto sanctorum, Rege regum, Domino
2. Deus est causa particularium en- dominorum, Deo deorum.
tium ^. . . 503 Legtio uniga S67
3. De exemplaribus rerum 507
CAPUT DECIMUM TERTIUM.
CAPUT SEXTUM. De perfecto et uno.
Dc vita.
Lectio 1 571
Legtio 1 509 2. De uno 573.
2. Causalitas quantum ad proprietates 3. Quomodo unum attribuitur Deo. 575
humanse vitse 512 4. Epilogus 579

FINIS INDICIS VOLUMINIS VIGESIMI NONI.

VESUNTIONE. — EX TYPIS J. BONVALOT.

 o
I

PONTinCAL INSTirUTE OF
MEDIAEVAL STUDIES
59 QUEENS PARK CRESCENT
TORONTO-5, CANAOA
1529-