ok Etnikli ve ok Uluslu bir

Kbrs Kurmak
ok Kltrlle Giri
Future Worlds Center 2008
Yazar: Larry Fergeson
Editr: Yiannis Laouris
Bu kitapk, ok Etnikli ve ok Uluslu Kbrs iin, Avrupa Deerleri,
Blgesel ve Uluslararas Bar Destekle projesi erevesinde
hazrland. Projenin ana amac; ok etnikli ve ok uluslu bir Kbrsn
Avrupa deerlerine nasl hizmet edecei, blgesel ve uluslararas
bar nasl ileri gtrecei konusunda Kbrs toplumunun bilincinin
ileri gtrlmesi ve bu yndeki duyarlln artrlmasdr.
Bu amaca ulamak iin; proje kapsamnda, ok kltrl ve ok etnikli
bir Kbrs iin ok zel ektinlikler tasarland. renci, retmen ve
ebeveynlere ynelik bu atlye ve etkinliklerle, ok kltrl bir toplum
vizyonunun gerekletirilmesi hedefendi.
Bu projenin egdmn salayan kurulu; merkezi Lefkoada
bulunan Future Worlds Centerdir [Gelecek Dnyalar Merkezi] (yasal
kayd; Cyprus Neuroscience and Technology Institute-Kbrs Nrobilim
ve Teknoloji Enstits olarak yaplmtr). Projeye ortak konumundaki
kurulular unlardr: Kbrs Yetikin Eitimi Birlii, nsan Haklar ve
Eitimi A, Kbrs niversitesi (Siyasal Bilimler Departman) ve Gen
Bilim nsanlar A.
Proje; UNDPnin birlii ve Gven in Giriim Eyleminin (ACT)
bir parasdr. Amerikan halknca USAIDnin salad hibe yoluyla
desteklenmektedir.
Bu kitapk; birlii ve Gven in Eylemin mali yardm ile
hazrlanmtr. Bu dokmann ieriinin yegane sorumlusu Future
Worlds Centerdir [Gelecek Dnyalar Merkezi] (yasal kayd; Cyprus
Neuroscience and Technology Institute-Kbrs Nrobilim ve Teknoloji
Enstits olarak yaplmtr) ve hibir art ve halde UNDPnin
pozisyonunu yanstr ekilde addedilemez. Bu yaynda ifade edilen
grler, muhakkak surette, Birlemi Milletlerin veya onun ye
devletlerinin, UNDPnin veya USAIDnin grlerini yanstmazlar.
Copyright 2008: Future Worlds Center (legal reg.: Cyprus Neuroscience
and Technology Institute), Nicosia, Cyprus
All rights reserved ISBN: 978-9963-677-33-7
2
indekiler
ok Kltrlle Giri......................................................4
ok Kltrllk Nedir?.....................................................5
ok Kltrllk ve Avrupa Birlii.........................................6
Meydan Okuyular...........................................................7
ok Kltrl Kbrs...........................................................9
3
ok Kltrlle Giri
Gnlk yaamn her alannda giderek daha fazla iitilen ve bir
kavram haline gelen ok kltrllk; eitli balamlarda tartlyor.
Bu konu, Kbrstaki okullarda ana dilleri Yunancann dnda bir dil
olan rencileri says gmen aknna bal olarak hzla artmas
sorunuyla nasl baa kaca sz konusu olduunda ok byk bir
nem kazanmtr.
ok kltrllkten sz ettiimiz zaman neyi kastediyoruz?
ok kltrllk, eitim balamnda nasl anlalabilir? ok
kltrl ileri gtrmek ve ok kltrl derslikleri en iyi ekilde
deerlendirmek iin eitim toplumu, yani retmenler, renciler
ve ebeveynler ne yapabilir? retmenlerle renciler, giderek artan
etnik ve kltrel eitliliin ortaya kard meydan okumalarla
nasl baa kabilirler? Herkes, toplum iindeki deiimden nasl
yararlanabilir?
Bu kitapk yukardaki sorular ve meydan okuyulara yantlar
aramakta, gvensizlikler ve glklerin stesinden nasl gelinecei
konusunda birtakm girdiler vermeye almaktadr.
4
ok Kltrllk Nedir?
ok Kltrllk, 1960l yllarda, ngilizce konuulan lkelerde,
Avrupal olmayan gmenlerin kltrel ihtiyalar balamnda
ortaya kt. ok Kltrllkten, kltrlerin oulculuu veya
okluu olarak sz edilebilir. Antropolog Franz Boasa gre,
kltr, toplum mensuplarnn kendi dnyalar ve birbirleriyle ba
etmek iin kullandklar nesilden nesile renme yoluyla aktarlan
paylalan inan, deer, gelenek-grenek, davran ve insan yapm
eyler sistemini tanmlamaktadr. Bylelikle, ok kltrllkte,
bir toplum ierisinde bir kltrler eitliliinden sz edilmektedir.
Kltrel eitlilie odaklanan, liberal ok kltrllk, etnik
eitlilii vmekte ve hogry retmektedir. Birbirleriyle
balantl ve etkileimli, daha nce varolmu kltrlerin varln
varsayarken, eletirel ok kltrllk, ok kltrll aznlklar
kadar, ounluklar ilgilendiren bir konu olarak addetmekte ve
tm toplumu oluturan kurum ve uygulamalarla ilgilenmektedir.
ktidar eitsizlikleri ve rkl temel olarak grmekte, tanma
ve haklara vurgu yapmakta ve toplumun ok kltrellemesini
savunmaktadr.
Kbrsn durumunda, ok kltrllk terimi, hem Kbrs Rum ve
Kbrs Trkleri, hem de Ermeni, Latin ve Maronitlerin, Kbrsl
toplumdaki kltrel eitlilii ve buna ek olarak da adaya gelmekte
olan etnik gmen gruplarn oluturduu giderek byyen eitlilii
kapsamaktadr. Bir kavram olarak ok kltrllk etnik ve kltrel
gruplarn eitliliini onaylayan ve bu gruplar arasnda karlkl
hogry ve kabullenmeyi ileri gtren bir kavramdr.
5
ok Kltrllk ve Avrupa Birlii
Avrupa Birlii; kltrel eitlilik kavram, bar ve demokrasi iin,
farkl lke ve kltrlerin barl ve uyumlu etkileimi kavram
zerine ina edilmitir. Muhtemelen Avrupa Birlii, bar, eitlik,
sayg ve tm yurttalarn aktif ve demokratik katlmn ileri gtren
ok kltrl bir yapnn en iyi rneidir.
AB yalnzca, yaamn kiisel ve sosyal alanlarnda en iyi rnei
oluturmakla kalmamakta, tzk, ynetmelik, antlama,
mktesebat ve tm ye devletlerdeki yarglama yetkisi yoluyla,
ok kltrl deerleri de glendirmektedir.
Maalesef, ok kltrl bir topluma ulamak iin, kural ve politikalar
gelitirmek gerekmektedir. Toplum iinde, farkl kltr gruplarna
belli bal haklar ve stat veren ok kltrl bir politika, farkl
gruplarn hakim bir kltre asimile olmak yerine, farkl kltrler
olarak devam etmelerini gvence altna almaktadr. eitlilie
gsterilen bu sayg, hak verilmesi veya ok kltrl politikalarn
yaratlmas olarak kendini ifade etmektedir. ok kltrlln ayrt
edici zellii; farkl kltrlerdeki eitliliin iyi olarak alglanmas
ve o kltrlerin doasnda olan deerlerin yani bir kltre ait
olmann, insan olmann nemli bir paras olarak anlalmasdr.
Eitliin aynlkla edeerde olmadnn gzlemlenmesi gerekir.
ABnin Haklar Beyannamesinde, Eitlik baln tayan ksmdaki
22. Maddede, Eitlik, eitlilie saygnn, eitliin ayrlmaz bir
paras olduu eklinde tanmlanrken, Madde 13 EC, Toplulua,
(dier eyler yannda) rk ayrmna kar yasa yapma konusunda
ak yetki vermektedir. Benzer bir ekilde, 6. ve 14. Maddeler
zgrlk ve eitim haklarna vurgu yapmaktadr. 1993 Kopenhag
kriterleri, aday lkelerin, kurumlarn istikrarn salamalarn
ve aznlklara sayg ve korunmay garanti etmelerini aka
istemektedir.
Haklar Beyannamesi, Maastricht Antlamas ve Kopenhag
Kriterleri, bunlarn yan sra, tm Mktesebat oluturan dier
kural ve direktifer ABnin insan haklarna, aznlk haklarna nemli
bir deer verdiini ve AB ye Devletlerinden istenen demokrasi
standartlarnn ayrlmaz bir paras addettiini gstermektedir.
6
eitliliin tannmas ve sayg gsterilmesi, ok kltrl bir
ynetimin birlik kaynadr. Tam da kendi varln simgeleyen bir
slogan haline gelen, eitlilik yoluyla birlik fkri tek ileri yoldur.

Meydan Okuyular
ok kltrllk, bir bakma siyasi bir sava alan haline gelmi
olup, baz ye devletlerde muhalefetle karlamaktadr. En ar
derecede, bu; ok kltrl toplumlarn zde hatal olduu, bunun
nedeninin de bu tr toplumlarn ounluktaki rkn sulanmasna
yol at ynnde bir iddiay ierirken; bu argmann daha incelikli
versiyonlar ok kltrll kt olarak deil de, daha ziyade
imkansz olarak sunmakta ve bu imkansz hedefe ulamaya
girimenin, yurtseverlik ve ballktan yoksun ve en sonunda
uyumazla yol aan, paralanm bir topluma yol atn iddia
etmektedir. ok kltrl toplumun yaratt meydan okuyulara
nihai bir zm nermek imkansz olsa da, bylesi bir toplumda
doal deeri ve sonu itibaryla byle bir zmn araynn
ivediliini savunmak ok nemlidir.
ok kltrllk balamndaki etnik iddiaclk (zgven); aynlk
anlamndaki eitlik fkrini, farkllk anlamndaki eitlie dntren
daha geni bir kimlik politikasna ilikin daha geni bir akmn bir
paras haline gelmitir. Bu, szde ntr liberal demokrasilerin,
sistematik olarak aznlklar etnikliklerinden arndran veya
marjinalletiren hegemonyac kltrlerin bir paras olduuna ilikin
varlan sonucun temelini oluturmaktadr. Bu yzden, aznlk kltr,
norm ve simgelerinin devlet arzna ve kamu mekannda olmaya
ve salt kltrel olarak ksrlatrlm bireyler olarak deil, gruplar
olarak tannmaya haklar olduu iddias ortaya atlmaktadr. ok
kltrllk terimi; belli bir sosyal mekann demografsi ierisinde,
kltrel ve etnik eitliliin tannmasn anlatmak iin kullanlr.
Baz lkelerin, birleik bir toplum ierisinde, farkl kltr veya
kltrel kimliklerin muhafazasn amalayan resmi veya yasal
ok kltrllk politikalar vardr. Bu balamda, ok kltrllk
7
farkl kltrel ve dini gruplara hakkaniyetli stat veren bir
toplumu savunmaktadr. Dier devlet, ulus ve toplumlarda, yasal
kltrel heterojenlik ve kozmopolitliin fili koullar resmi tanma
olmakszn vardr.
ok kltrlle ilikin resmi politikalarn benimsenmesini
(veya srdrlmesini) savunanlar sklkla kltrel eitliliin,
bir toplumun ulusluluk veya kltrel kimlii asnda pozitif bir
g olduunu savunmaktadr. Resmi ok kltrllk, (byle bir
terim sadece geriye dnk olarak kullanlmsa da) resmi olarak
benimsenmi olan tek kltrllk biimleriyle elimektedir. Tek
kltrllk normatif (kuralsal) bir birlii veya kltrel homojenlii
ima etmektedir. Bir ulusun st dzeylerde lkeye g kabul ettii
yerlerde, baat kltr normlar dorultusunda kltrletirme
biimlerini (veya bu normlarn korunmas biimlerini) tevik
etmeye ynelik asimilasyoncu politika ve uygulama trleri tek
kltrlle elik etmitir.

8
ok Kltrl Kbrs
Kbrs bnyesinde birok farkll barndran bir adadr. Afroditin
doum yeri, Marc Anthonynin Kleopatraya verdii bir armaan,
Otello ve Desdemonann yurdudur Kbrs, uygarln bandan
itibaren, Mikenli Yunanllar, Orta a Venediklileri, Hal
Ordularndan Aslan Yrekli Richard ve Osmanl Sultan Muhteem
Sleyman tarafndan braklan grkemli kalntlarnn deposu
olarak da yaygn olarak kabul edilmektedir.
Kbrs, huzur arayndaki farkl gemi ve kltrlere sahip insanlar,
Akdeniz meltemi, havas ve plajlar nedeniyle ekmektedir. Kbrs,
tarihsel olarak, Ermenilerden Maronitlere kadar, birok farkl kltre
ev sahiplii yapmtr. Son yllarda ve bilhassa giderek artan bir
oranda ABye katlmdan sonra daha fazla insan eitli araylarla
adaya ekilmektedir. AB ierisinde insanlarn serbest dolamndan
yararlanan Avrupallarn dnda, farkl lkelere mensup insanlar,
i umutlar, daha yksek yaam standartlar veya Irak ve Lbnan
gibi kendi lkelerindeki atmalardan dolay Kbrsa tanyorlar.
Maalesef birou, Kbrs toplumuna entegre olurken, ya kendini
dlanm hissediyor ya da zorluklarla karlayor. Bu dlama
sadece kiisel veya sosyal dzeyde olmayp, zaman zaman
yasalar tarafndan da empoze edilmektedir. Kbrstaki toplumsal
ve kurumsal yaplar, entegrasyonu ileri gtrmeye ynelik olarak
farkl etnik gruplar arasnda salkl bir etkileimi destekleyen
aralardan yoksundur.
Kbrstaki insanlar arasnda, gnmzn globalleen dnyas ve
AB norm ve tzkleri altnda, ulus ve millet modasnn getii
ynndeki bilin daha da ykseltilmelidir.
9
Building a Multi-Ethnic and Multi-National Cyprus to promote
European Values and Regional and International Peace
IMPLEMENTED BY:
Future Worlds Center (legal reg.: Cyprus Neuroscience and Technology Institute)
Human Rights Education Network
University of Cyprus
Cyprus Adult Education Association
Young Cypriot Scientists Network
SPONSORED BY:
RTBAT BLGLER:
Future Worlds Center
(legal reg.: Cyprus Neuroscience and Technology Institute)
5 Promitheos Street, offces 4 & 9
1065 Lefkosia, Cyprus
Tel: +357 22873820
Fax: +357 22873821
www.futureworldscenter.org
Copyright 2008: Future Worlds Center (legal reg.: Cyprus Neuroscience
and Technology Institute), Nicoisa, Cyprus
All rights reserved
ISBN: 978-9963-677-33-7