http://www.khoavanhoc-ngonngu.edu.vn/home/index.php?

option=com_content&view=article&id=337:-gop-phn-nghiencu-huyn-thoi-va-thi-phap-huyn-thoi-trong-sang-tac-vn-hc&catid=94:ly-lun-va-phe-binh-vn-hc&Itemid=135

gp phn nghin cu huyn thoi v thi php huyn thoi trong sng tc vn hc Chu Xun Din
I. V KHI NIM HUYN THOI V THI PHP HUYN THOI Theo cch ni thng thng, t huyn thoi (myth trong thing Anh, mythe trong thing Php, trong ting Nga) thng c dng nh mt t ng ngha vi t sai lm, sai lc hoc o tng (nim tin sai lc). Nh trit hc Hi Lp c i Platon cng tng c thi ph nhn huyn thoi v cho rng huyn thoi lm cho con ngi lc li, lm ng. Theo cch hiu nh th v huyn thoi th m t, ch r mt nhn nh, mt iu hiu bit, mt s khng nh no l sai, l khng ng nh s tht, ngi ta thng pht biu: ch l mt huyn thoi!. Cng theo cch hiu nh th, din t vic xo b, vic ho gii iu sai lm tm ra s tht ch thc, ngi ta cng thng dng mt khi nim pht sinh t khi nim huyn thoi l gii huyn thoi. Nhng huyn thoi hiu theo cch ni thng thng nh trn l mt cch hiu ch mi ph bin trong thi hin i, mt cch hiu hin i. Thi c, t huyn thoi khng c ngha nh vy. T huyn thoi (myth) c ngun gc t ting Hi Lp l muthos. Muthos c ngha en l li, li ni, cu chuyn, l truyn thuyt, truyn thoi. Trong khoa hc v huyn thoi, huyn thoi thng c nh ngha l nhng truyn k thing ling, gii thch th gii v con ngi hnh thnh v c c dng tn ti hin nay nh th no. Huyn thoi theo ngha thng c hiu l nhng truyn v cc v thn, cc nhn vt c sng bi hoc c quan h ngun gc vi cc v thn, v cc th h xut hin trong thi gian ban u (thi gian khi nguyn), tham gia trc tip hoc gin tip vo vic to lp th gii cng nh vic to lp nn nhng nhn t ca n thin nhin v vn ho1. Cng vi t huyn thoi (myth) c hiu theo ngha trn y, cn c t huyn thoi (mythology) c dng ch tng th cc cu chuyn nh th, ng thi cng c dng ch h thng nhng quan nim hoang ng v th gii. Trong nhiu ngn ng chu u, mythology(mythologie, ) cng c dng ch bn thn ngnh khoa hc v huyn thoi (dch sang ting Vit l huyn thoi hc). Khoa hc v huyn thoi xc nhn s sng to huyn thoi l hin tng quan trng trong lch s vn ho nhn loi. Trong cc cng ng x hi nguyn thu, h huyn thoi l cng c, l phng thc c bn ca vic hiu bit th gii. H huyn thoi l s cu thnh ca nhng t tng c xa nht ca cc cng ng ngi. Trong huyn thoi, c s pha trn, an kt nhng yu t phi thai ca tn gio, trit hc, khoa hc v ngh thut. V sau, khi t h huyn thoi c tnh nguyn hp , cc h t tng khc nhau tch bit v pht trin ring r, th huyn thoi vn cn gi c vai tr quan trng ca n trong lch s vn ho, khng ch vi ngha l mt di sn ca th gii quan nguyn thu v ca hnh thc k chuyn c xa, m mt s c trng ca s nhn thc huyn thoi c th vn c bo tn lu di trong nhn thc ca nhn dn v cc hnh thi thc x hi khc nh trit hc, khoa hc, c bit l tn gio v vn hc ngh thut.
1

iu lm cho huyn thoi v vn hc ngh thut c mi quan h c bit khng kht khng phi ch trong ci ngun m c trong cc giai on pht trin sau ny, l ch huyn thoi c mt thuc tnh quan trng l s ti hin nhng quan nim chung nht trong mt hnh thc c th cm tnh. Thuc tnh ca huyn thoi cng chnh l bn thn thuc tnh ca vn hc ngh thut tc l ci m ta vn gi l tnh hnh tng c trng cho ngh thut v l ci c ngh thut k tha t chnh huyn thoi. V vy trc ht khi nim thi php m khoa nghin cu vn hc vn dng ni v nhng th php ngh thut, nhng phng tin din t, phong cch v v nhng vn khc na cng c th c dng ni v nhng vn tng t trong khoa hc v huyn thoi. Nhng nh ni, huyn thoi l mt hnh thc nhn thc c tnh nguyn hp bao hm trong n khng ch mm mng ca ngh thut, trc ht l ngh thut ngn t, m c nhng mm mng ca tn gio, trit hc, v vy khi nim thi php huyn thoi c dng y bn cnh ngha chung vi khi nim thi php trong vn hc ngh thut ch thc, cn bao hm ngha thi php ca huyn thoi di ci nhn huyn thoi nh l tin s ca vn hc. iu ny yu cu c s phn bit nht nh trong cch tip cn thc ngh thut trong huyn thoi vi thc ngh thut trong vn hc ngh thut ch thc. Yu cu ny n lt n li t ra yu cu cn c s hiu bit su sc v bn cht ca huyn thoi. iu ny theo chng ti l rt cn thit vic nghin cu mi quan h gia huyn thoi v vn hc c kh nng c c nhng bc tin mi ng gp vo vic nghin cu huyn thoi v thi php huyn thoi trong sng tc vn hc nc ta hin nay. II. V BN CHT CA HUYN THOI V VN THI PHP HUYN THOI TRONG SNG TC VN HC Ti liu huyn thoi th gii m nhn loi hin nay bit n thng c gii khoa hc phn chia thnh hai nhm ln: nhm cc h huyn thoi ca cc nn vn minh c i nh Hi Lp, La M c i, Ai Cp, Ba T, n v nhm huyn thoi ca cc x hi cng ng nguyn thu (khi nim nguyn thu y c dng ch cc x hi c trnh pht trin c xa hn x hi c i, v vy c khi c thay bng khi nim c s). Cc h huyn thoi ca cc nn vn minh ln a Trung Hi v Chu tng c bit n t lu v tng l i tng nghin cu ca nhiu ngnh khoa hc x hi v nhn vn. S hiu bit v huyn thoi thng qua lnh vc nghin cu ny gp phn lm hnh thnh nhiu quan im l thuyt v trng phi nghin cu huyn thoi. Nh cch gii thch phng d, n d v huyn thoi, xem huyn thoi nh nhng biu tng trit hc, nhng n d thi ca; cch gii thch lch s (Euhemerism) xem ngun gc ca cc hnh tng huyn thoi l s pht trin t cc nhn vt lch s c thn thnh ho; l thuyt c gi l chng bnh ca ngn ng, da trn nhng kt qu nghin cu so snh lch s v cc ngn ng n u c i, gii thch s ny sinh cc huyn thoi l do nhng chuyn dch v ng ngha ca nhng khi nim tru tng vn c ngi nguyn thu din t bng nhng du hiu c th; t l thuyt ny hnh thnh trng phi c gi l trng phi t nhin v huyn thoi c h coi l nhng biu tng v cc hin tng t nhin nh mt tri, mt trng, cc hin tng kh tng Cc h huyn thoi ca cc nn vn minh c i l ti liu nghin cu rt quan trng tm hiu bn cht ca huyn thoi v c bit tm hiu ci ngun ca cc nn vn minh y.
2

Song phn ln cc h huyn thoi y khng cn gi li c nguyn vn nhng c trng nguyn thu ca n. Phn ln huyn thoi Hi Lp c k li, do b thay i, sp xp, h thng ho li bi Hsiode v Homre hoc bi nhng ngh nhn ht rong, nhng ngi ghi chp huyn thoi. Nhng truyn thng huyn thoi ca Cn ng v n c bin son li bi cc nh thn hc, cc tu s. V vy t na sau th k XIX khi nhng ti liu huyn thoi su tm, ghi chp trc tip t cc cng ng dn c ca cc x hi c s Chu , Chu Phi, Chu M, Chu c v Chu i Dng c tch lu ngy cng nhiu v c kho st theo phng php ca khoa dn tc hc so snh, th loi ti liu huyn thoi ny c gn cho mt tm quan trng ln hn nhiu, dn n xu hng thin v vic nghin cu huyn thoi, tm hiu bn cht huyn thoi bt u t vic nghin cu huyn thoi ca cc x hi c s v cc x hi truyn thng. S d nh vy v tuy huyn thoi ca cc x hi nguyn thu cng tng tri qua nhiu bin i khi n c cc nh dn tc hc bit n v ghi chp, song v c bn vn phn nh c trng thi nguyn thu ca n, v trong cc x hi , cc huyn thoi vn ang sng, vn ang thc thi vai tr v chc nng lm nn tng v bin bch cho ton b cch c x, ton b hot ng ca con ngi. Da trn kt qu nghin cu ca khoa dn tc hc so snh v loi ti liu huyn thoi ny, mt trng phi mi ra i vo na sau th k XIX, thng c gi l trng phi nhn loi hc, c nhng kin gii mi, ng gp vo s hiu bit khoa hc v bn cht ca huyn thoi. Trng phi ny (vi i din tiu biu l E. Tylor, tc gi cng trnh nghin cu ni ting Vn ho nguyn thu) xut pht t tnh ng dng v tm l ca nhn loi v t nguyn l tin ho n tuyn ca cc nn vn ho, cho rng huyn thoi pht sinh bng con ng nhn thc thun tu l tnh v lgic ca ngi nguyn thu khi h tm cu tr li cho nhng vn do nhng hin tng m h cha hiu ni lm ny sinh ra trong tr c h. Trng phi nhn loi hc c nh hng ln trong khoa hc, song do quan im tin ho lun my mc, nn quan nim v huyn thoi ca h c nhng hn ch nh khng tha nhn ni dung ngh thut c o ca huyn thoi v theo h th cng vi s pht trin vn ho, huyn thoi dng nh cng hon ton mt i ngha c lp ca n v tr nn ch cn l nhng tn d, nhng cch gii thch ngy th, tin khoa hc v th gii. Khoa nhn loi hc trong th k XX vt qua nhng hn ch trn y v a ra c nhng cch hiu y v su sc hn v huyn thoi. Theo s tng kt ca E.M.Meletinsky th c th tm tt ni dung nhng cch hiu thnh bn im nh sau: 1. Trong cc x hi nguyn thu, huyn thoi c quan h cht ch vi ma thut, vi nghi l v thc hin cc chc nng duy tr cc trt t t nhin v x hi v chc nng kim tra, gim st x hi. 2. T duy huyn thoi c nhng c tnh ring v mt lgic v tm l. 3. S sng to huyn thoi l hnh thc t duy c xa nht ca con ngi, l mt th ngn ng tng trng m con ngi dng m hnh ho, phn loi v gii thch t nhin, x hi v bn thn mnh. 4. Nhng c tnh ca t duy huyn thoi c s ging nhau nht nh vi nhng sn phm ca tr tng tng ca con ngi khng nhng ch trong nhng thi k c xa nht m c trong nhng thi k lch s khc na. Do vi t cch l phng thc t duy thng tr ton x hi th huyn thoi vn l mt hin tng c trng cho cc nn vn ho c s, song vi t
3

cch l mt mnh hoc mt trnh nht nh no th huyn thoi vn cn tn ti trong cc nn vn ho khc nhau, c bit l trong vn hc ngh thut l cc hnh thi phn no c nhng c tnh chung vi huyn thoi (nh tnh n d chng hn) 1. S quan tm v tham gia c hiu qu vo vic nghin cu huyn thoi ca khoa nhn loi hc v cc khoa hc x hi v nhn vn khc nh x hi hc, trit hc, tm l hc, lch s tn gio, nghin cu vn hc trong th k XX to nn mt s bng n cc l thuyt v trng phi nghin cu huyn thoi cha tng c trong lnh vc khoa hc ny. C th k ra mt s l thuyt v trng phi chnh sau y: 1- Trng phi nghi l v trng phi chc nng vi nhng i din tiu biu nh nh nhn loi hc ngi Anh James George Frazer, nh nhn loi hc ngi Anh gc Ba Lan Malinowski Quan im ca hai trng phi c quan h vi nhau ny, l: V nguyn tc, huyn thoi v nghi l trong cc nn vn ho nguyn thu v c i hp thnh mt th thng nht (v th gii quan, v chc nng, v cu trc); trong x hi nguyn thu, huyn thoi khng c ni dung l lun, khng phi l mt phng tin nhn thc khoa hc hoc tin khoa hc, huyn thoi ch thc hin mt chc nng thc tin n thun l duy tr truyn thng, duy tr s lin tc ca nn vn ho b lc, bng cch hng ti ci thc ti siu nhin ca nhng s kin tin s. 2- Trng phi x hi hc Php vi i din tiu biu l nh x hi hc ngi Php Lucien Lvy Bruhl v l thuyt v t duy tin lgic v thn b ca ngi nguyn thu. Theo ng, c mt nguyn l c bit ca ngi nguyn thu c gi l lut thng quan (loi de participation) chi phi ton b t tng v to thnh c s cho s sng to huyn thoi ca h. 3- L thuyt biu trng v huyn thoi vi i din tiu biu l nh trit hc ngi c E. Cassirer. ng pht trin quan nim coi hot ng tinh thn ca con ngi (trong tiu biu nht l s sng to huyn thoi vi t cch l dng c xa nht ca hot ng y) nh l mt hot ng mang tnh cch biu trng. Trong cun T duy huyn thoi (tp th hai trong mt cng trnh nghin cu ba tp nhan Trit hc v cc hnh thc biu trng) ng miu t mt s c im c bn v dng thc cng nh v cu trc ca t duy huyn thoi, v v tnh n d biu trng ca huyn thoi. 4- L thuyt phn tm hc, vi i din tiu biu l nh tm l hc ngi Thy S C. G. Jung. ng xut l thuyt v nhng biu tng nguyn s (archetype bng mu gc, c mu, siu mu) v quan nim cc biu tng nguyn s c cha ng trong lp v thc tp th l nhng hin tng gn gi vi ci thng c gi l cc mtip huyn thoi; do huyn thoi khng n thun l nhng phng d v cc s kin vt th m ng sau n trong mt mc no l i sng tinh thn ca cc b lc nguyn thu. Huyn thoi hng v lp su thm ca tm l tp th nh l v ci ngun ca s to lp u tin ca v tr con ngi, v ci khi nguyn tinh thn, v s tri nghim tp th ci ngun gc chung, ci tng khi nguyn. 5- L thuyt v huyn thoi ca nh nghin cu lch s tn gio ngi M gc Rumani Mircea Eliade. Trn c s tip nhn mt s quan im ca trng phi nghi l chc nng v l thuyt v cc biu tng nguyn s, ng nhn mnh vo ci m ng gi l ni dung siu hnh, ni dung trit l c o ca con ngi thi c s. Theo ng, trong huyn thoi, khng
4

nhng ch thc ti m c gi tr ca s tn ti ca con ngi u c qui nh bi quan h ca con ngi vi thi gian huyn thoi thing ling, vi nhng hnh ng nguyn mu ca cc v t thing ling. V vy con ngi truyn thng khng thy lch s l mt phng thc c trng ca s tn ti ca mnh, ch c tnh chu k, tnh lp li mi em li cho cc bin c mt tnh hin thc cao. Trong mc Vn chng truyn ming vit cho b Lch s cc nn vn hc (do Raymond Queneau ch bin) thuc phn ni v s hnh thnh cc nn vn hc, ng nu ln mt s kin m ng cho l quan trng: l s sng to c nhn trong vn hc cho n tn ngy nay vn cn tip tc lp li mt vi khm ph ca cc x hi c s1. 6- L thuyt cu trc vi i din tiu biu l nh nhn loi hc ngi Php Claude Lvi - Strauss. i vi Lvi - Strauss, huyn thoi trc ht thuc lnh vc nhng thao tc lgic v thc. Theo ng, huyn thoi va c tnh lch i (vi t cch l nhng truyn k lch s v qu kh) va c tnh ng i (vi t cch l cng c ct ngha hin ti v c tng lai). Theo nguyn tc phn tch c cu, ng phn tch huyn thoi thnh nhng n v di dng nhng cu tm tt nhng bin c c k li. Mi tng quan gia nhng n v ny va theo chiu ngang (lch i), va theo chiu dc (ng i). Chiu ngang tng ng vi s trin khai ct truyn c tnh c php, cn thit i vi vic c huyn thoi, cn chiu dc c tnh h hnh, cn thit i vi vic hiu huyn thoi. ng hng vic nghin cu huyn thoi vo vic tm ra nhng m hnh cu trc, tc phn tch cu trc ca th gii c miu t trong huyn thoi, pht hin ra cu trc ca hnh nh v thc ti c miu t theo cch hiu ca huyn thoi. Thng qua vic phn tch c ch ca t duy huyn thoi, ng cho rng t duy y hon ton c tnh lgic v c c tnh khoa hc na, do n c gi tr thao tc v kh nng nhn thc, kh nng khi qut, phn loi v phn tch. Mt s iu miu t tm tt trn y c th cho thy s bng n ca cc l thuyt v trng phi nghin cu huyn thoi trong th k XX c ngha nh th no i vi vic tm hiu su sc v ton din v huyn thoi. Bn cht ca huyn thoi ni chung v cc h huyn thoi ni ring c soi sng v kho st c th t cc gc khc nhau ca nhiu ngnh khoa hc x hi v nhn vn khc nhau cho thy khng nhng huyn thoi vi tnh cch l mt hnh thi thc x hi c tnh nguyn hp c vai tr to ln nh th no trong lch s hnh thnh cc nn vn mnh vn ho t ci ngun xa xa m cho ti nay huyn thoi vi tnh cch l mt kiu t duy vn khng ngng sn sinh ra nhiu s kin vn ho c ngha trong i sng x hi ca cc dn tc. gc tip cn huyn thoi nh mt loi hnh ngh thut, iu chng ti mun nhn mnh y trc ht l nhng khm ph v l thuyt v kho st c th cc h huyn thoi c ngha nh th no i vi vic xc nh khi nim thi php huyn thoi ni chung v cc phng thc miu t c th cc yu t thi php huyn thoi. Tuy cng c xem xt nh l nhng h thng thi php ca s sng to ngh thut, nhng thi php huyn thoi v thi php vn hc li thuc hai h thng khc nhau. S khc nhau gia hai h thng ngh thut ny cn c th hin c th trong vic xc nh v miu t cc yu t thi php huyn thoi thot ra khi khuynh hng rp khun vic xc nh v miu t cc yu t thi php ca vn hc. Thnh tu ca vic nghin cu thi php huyn thoi theo hng ny dn ti mt s nhng th nghim c hiu qu trong vic miu t thi php huyn thoi, nh trong vic xc nh v miu t cc ch v ti ct truyn huyn thoi (cc ch suy nguyn lun, cc ti v s sng to vn
5

ho v cc kiu dng m hnh ho th gii, v lch tit v cc m hnh lp li nguyn mu), vic xc nh v miu t nhn vt (cc nhn vt bc tin t, ng sng to, anh hng vn ho, cc hnh tng nhn vt sinh i, nhn vt bp bm khn ranh), vic xc nh v miu t thi gian (thi gian ca gic m, thi gian khi nguyn, quan h gia thi gian thing ling v thi gian phm tc) v.v H qu ca vic xc nh c nhng c trng v cch thc miu t h thng thi php huyn thoi l kh nng pht hin ra c ngy cng nhiu nhng yu t ca thi php huyn thoi nhiu khi nm n su, kh nhn thy trong cc sng tc vn hc. Ni chung, c th d dng thy trong sut tin trnh lch s vn hc th gii, sng tc vn hc k tha v s dng thng xuyn cc truyn thng huyn thoi vo nhng mc ch ngh thut a dng ca mnh nh th no. Nh trit hc v m hc Hi Lp c i Arixtt, tc gi cun Thi php hc ni ting tng nhn xt rng s thi, bi kch thot tin mn ni dung nhng cu chuyn huyn thoi n gin, sau mi t ti nhng nh cao v vang. Nh trit hc v m hc c th k XVIII Shelling khi ni v mi quan h huyn thoi vn hc, khng nh mt nhn xt c tnh quy lut: huyn thoi l iu kin thit yu v cht liu u tin ca mi ngh thut, huyn thoi l vt cht nguyn s, t sinh ra mi ci, l th gii ca cc hnh tng nguyn thu tc l nhng yu t ban u, l mnh t v h bin ho ca ton b ngh thut. Khong nhng nm 50 th k XX, phng Ty ra i v pht trin mnh m mt trng phi nghin cu v ph bnh vn hc, c tn gi l Trng phi nghi l huyn thoi. S ra i ca trng phi ny bt ngun t vic khai thc thc tin sng tc ca ch ngha hin i trong vn hc th k XX v t vic tng kt qu trnh xm nhp ca nhng l thuyt dn tc hc ca th k XX vo lnh vc vn hc. Trong nghin cu v ph bnh vn hc ca trng phi ny do thy th hin r khuynh hng dn tc hc ho vic nghin cu vn hc, biu hin ra ch phi hp vic nghin cu cc huyn thoi truyn thng vi nghin cu vn hc. Cc nh nghin cu ph bnh thuc trng phi ny c gng pht hin ra cc yu t huyn thoi v nghi l trong sng tc ca bt c nh vn no, t nhng nh vn c khuynh hng s dng huyn thoi mt cch c thc nh D.H.Lawrence, J.Joyce, G.Eliot, T.Mann, n nhng nh vn m cc yu t huyn thoi kh nhn ra hn hoc nm su trong sng tc ca h hn nh F.Kafka, W.Faulkner, v c nhng nh vn thuc cc dng hin thc ph phn hoc t nhin ch ngha ca th k XIX nh Stendhal, Balzac, Zola l nhng nh vn hng ch yu vo vic miu t mt cch khoa hc quyt nh lun v i sng hin ti. i biu ln nht ca trng phi ny l nh ph bnh vn hc ngi Canada N. Frye vi cng trnh quan trng nht ca ng l cun Gii phu hc ph bnh vn hc (Anatomy of criticism 1957). N.Frye khuynh hng a vn hc v huyn thoi li gn nhau th hin ra mc cao, lm cho vn hc ho tan vo huyn thoi. ng hng vic tm kim cn r ca sng tc vn hc vo cc m hnh nghi l huyn thoi, hn na ng cho rng vn hc khng ch c ci cn r m cn c c ci bn cht bn trong, ci c s ca tr tng tng ngh thut trong nghi l huyn thoi. ng coi huyn thoi trong vn hc c chc nng nh mt th n, mt th cng, phc ho (design), v so snh vai tr ca huyn thoi trong vn hc vi vai tr ca k h hc trong hi ho. Do , theo ng hon ton c c s phn tch vn hc bng cc thut ng huyn
6

thoi, nghi l, mu gc. Cc mu gc huyn thoi khng mt i, m ch bin dng, v s phn tch vn hc c th v cn tm ra nhng mu gc y. Cc quan im l thuyt v phng php phn tch ca trng phi nghi l huyn thoi c nhiu nh hng trong thc tin nghin cu v ph bnh vn hc phng Ty th k XX. Cc tc gi cun s tay bch khoa ting Nga nhan Cc khi nim v thut ng ca cc trng phi nghin cu vn hc Ty u v Hoa K th k 20 trong mc Ph bnh thn thoi hc nhn xt rng y l mt khuynh hng c thanh th trong nghin cu vn hc Anh, M th k XX1.. Wilbur S. Scott, tc gi cun sch vit v ph bnh vn hc nhan Nm cch tip cn ca ph bnh vn hc xc nh v miu t mt trong nm cch tip cn di ci tn l Cch tip cn c mu: vn hc di nh sng ca huyn thoi. (The Archetypal Approach: Literature in the Light of Myth)2 III. GP PHN NGHIN CU HUYN THOI V THI PHP HUYN THOI TRONG SNG TC VN HC. Trn y chng ti trnh by mt cch vn tt mt s thng tin m chng ti c c v tnh hnh nghin cu huyn thoi v thi php huyn thoi trong sng tc vn hc. gp phn y mnh hn na lnh vc nghin cu ny m chng ti ngh rng hin nay cha p ng c bao nhiu so vi yu cu pht trin ca khoa hc v huyn thoi cng nh khoa hc v vn hc Vit Nam, c th xut ba loi vn sau y: 1- Vn gii thiu cc l thuyt v cc cng trnh nghin cu tiu biu Phi nhn rng trong lnh vc ny cc di sn khoa hc cng nh nhng thnh tu khoa hc mi nht trn th gii n vi chng ta cn qu t cng vic nghin cu ca chng ta c kh nng cp nht v mang li nhng kt qu c th c nhng ng gp khoa hc nht nh. C th khc phc tnh trng ny bng hai cch. Th nht l tng cng cung cp nhng bi vit tng thut thng tin khoa hc v th hai l t chc dch v cng b nhng cng trnh l thuyt v nghin cu nc ngoi mt cch c chn lc v c h thng. Theo chng ti, cch th hai mang li nhng hiu qu thc cht hn. Rt ng mng l khong thi gian mt thp nin tr li y, nhng cng trnh dch thut cc ti liu c lin quan n lnh vc nghin cu huyn thoi v thi php huyn thoi trong sng tc vn hc tng hn ln. Nhng cng trnh dch thut cho chng ta c iu kin tip xc trc tip vi mt phn nhng cng trnh nghin cu tr thnh c bn i vi lnh vc nghin cu ny. C th dn mt s th d, nh nhng cng trnh v trch on cng trnh ca J. Grimm v Huyn thoi c, ca C. Lvi - Strauss v Cu trc ca huyn thoi, ca C.G.Jung v B n ca nhng siu mu, trch on tc phm Ci thing v ci phm ca M. Eliade phn ni v khng gian thing v s thing ling ho th gii, thi gian thing v cc huyn thoi, cc bi vit gii thiu Ph bnh huyn thoi hc gii thiu Gibut Durand v phng php ph bnh huyn thoi hc, cc bi vit phn tch thi php huyn thoi trong sng tc ca Zola, ca Beaudelaire, nhng cng trnh nghin cu Cc huyn thoi v ngun gc ca la ca J. G. Frazer, v Vn ho nguyn thuy ca E. Tylor v c bit gn y l cng trnh nghin cu quan trng v Thi php ca huyn thoi ca nh nghin cu ngi Nga E.M. Meletinsky, v.v 1
7

Tuy nhin, nu i chiu vi th mc cc cng trnh thuc lnh vc nghin cu ny m ta c th tm thy trong nhng trang cui ca nhiu cng trnh nghin cu nc ngoi, ta s thy nhng vic m chng ta lm c cn qu t i v thiu h thng. Theo chng ti trc mt c th tip tc dch gii thiu mt s cng trnh nghin cu c tnh cht c bn v ni ting nh Cnh vng ca J. G. Frazer, Trit hc ca cc hnh thc biu trng ca E. Cassirer, T duy nguyn thu ca L. Lvy Bruhl, T duy hoang d v Lgic huyn thoi ca Claude Lvi - Strauss, Huyn thoi trong tm l nguyn thuy ca Malinowski, Dn lun huyn thoi hc ca C. G. Jung v K. Karngi, Huyn thoi v s thi ca G. Duml, nhng cng trnh nghin cu ca M. Eliade v huyn thoi nh Cc phng din ca huyn thoi, Huyn thoi v s ti hi bt tuyt, Ci thing v ci phm, Lun v lch s tn gio, cng trnh ca N. Frye Gii phu hc ph bnh, v.v Cng vi vic dch v gii thiu cc cng trnh nghin cu c bn nh trn, c th bin son nhng tuyn tp bi dch kiu nh tuyn tp Truyn k thing ling Ti liu c v l thuyt huyn thoi do Alan Dundes bin tp, Huyn thoi v vn hc: l thuyt v thc tin nghin cu do J. B. Vickery bin tp, v. v 2- Vn nghin cu mt cch ton din v c h thng v huyn thoi cc dn tc Vit Nam Vit Nam l mt quc gia dn tc a tc ngi. Tnh thng nht v tnh a dng v vn ho x hi cc tc ngi l mt c im ni bt ca cng ng quc gia Vit Nam. c im ny tng c cc nh khoa hc thuc cc ngnh khoa hc x hi v nhn vn khc nhau xc nhn v chng minh c th. Tnh a dng y v cc hnh thi lch s x hi vn ho khin cho Vit Nam tr thnh mt mnh t v cng qu gi cho vic nghin cu so snh v huyn thoi. Trn mnh t , t vn nghin cu mt cch ton din v c h thng v huyn thoi ca cc dn tc Vit Nam l mt cch t vn c tnh cht thc tin. Vic lm trc tin phi tin hnh khn trng l su tm ghi chp di sn huyn thoi ca cc tc ngi. chng ti phng on di sn ny rt phong ph. C hai s kin khin cho chng ti tin nh vy. S kin th nht l s ra i ca mt s cng trnh nghin cu y n v huyn thoi Giarai ca nh dn tc hc ngi Php J. Dournes, nhan Rng, n b, in lon. Cng trnh ny c vit trn c s hng trm huyn thoi m tc gi ghi chp c t tc ngi Giarai vo thi gian cch y vi thp nin. S kin th hai ang din ra l d n su tm v bo tn s thi cc dn tc Ty Nguyn m kt qu giai on u cho ta thy y c mt tr lng tc phm s thi dn gian v cng phong ph, thm ch c th vt qua c d kin ca k hoch su tm. Nhng di sn vn ho dn gian ni chung, huyn thoi ni ring ca cc dn tc Vit Nam ang tri qua nguy c mt i mt cch nhanh chng do nhng bin ng vn ho x hi din ra mt cch nhanh chng hin nay ti cc cng ng ngi ny. V vy su tm ghi chp di sn huyn thoi phong ph, a dng v mt lch s vn ho tc ngi lm c s cho vic nghin cu mt cch ton din v h thng l vic lm u tin cn phi tin hnh ngay. Vic nghin cu di sn huyn thoi cc dn tc Vit Nam thc ra t lu c quan tm v c nhng thnh tu ng qu. c nhng cng trnh nghin cu so snh v mt ch
8

, mt kiu truyn nh V truyn Qu bu m Vit Nam v Huyn thoi v nn hng thu v ngun gc cc tc ngi ca ng Nghim Vn, T truyn qu bu Lo n huyn thoi lt ca Nguyn Tn c, nhng cng trnh nghin cu so snh lch s nh Ngi anh hng lng Dng ca Cao Huy nh, Cn bn trit l ngi anh hng Ph ng v Hi Dng ca Trn Quc Vng, nhng cng trnh nghin cu so snh huyn thoi ca cc tc ngi c trnh pht trin x hi khc nhau nhm phc nguyn cc dng c s ca huyn thoi nh Th xy dng li h thng huyn thoi Vit - Mng ca Phan Ngc v Phan ng Nht, v.v Cc cng trnh nghin cu nh vy t nhiu ng dng mt cch c hiu qu cch tip cn ca ngnh nghin cu huyn thoi so snh v mt s quan im l thuyt v phng php nghin cu huyn thoi hin i. Song nhng cng trnh nh vy cn qu t so vi mnh t huyn thoi phong ph Vit Nam, hn na phn no cn c tnh cht tu hng, thiu mt nhn quan v h thng cc ti nghin cu. Cn tin ti c mt cng trnh nghin cu quy m c tnh cht tng hp, ton din v su sc v huyn thoi cc dn tc Vit Nam sau khi thc hin c mt h thng ti nghin cu ring bit nh vy. ng gc ca ti huyn thoi v vn hc, chng ti thy cn phi c nhng cng trnh nghin cu huyn thoi cc dn tc Vit Nam c thc hin theo hng s dng cc cng c khi nim v nh ng nghin cu ca phng php nghin cu thi php huyn thoi. i theo hng ny, chng ta c th vt qua c nh hng quen thuc m mc ch pht hin ra cc gi tr lch s x hi ca huyn thoi Vit Nam vn ph hp vi xu hng lch s ho ca di sn huyn thoi dn tc nhng li d lm lng qun gi tr nhn vn vn gn lin vi bn cht ca huyn thoi. Theo chng ti huyn thoi Vit Nam khng ch khc ho bn sc dn tc Vit Nam, m cn khc ho nhiu trit l nhn bn mang ngha ph qut. V vy m rng vic nghin cu huyn thoi Vit Nam sang nhng vn t tng c tnh cht nhn bn ph qut y thng qua vic ng dng cc phm tr thi php huyn thoi nh cc phm tr hn mang v trt t, nguyn mu v s lp li, s quay vng tun hon, t nhin v vn ho, sng v cht v.v , theo chng ti va th hin c tnh ton din ca vic nghin cu huyn thoi, va m ng cho sng tc vn hc khm ph v s dng nhiu yu t thi php quan trng v hu hiu i vi nhng mc ch ngh thut ca cc nh vn khi h mun th hin nhng vn mang tnh ton cu, nhng vn ph qut v s phn con ngi, s phn ca nhn loi v hnh tinh ca chng ta hin nay 3- Vn nghin cu thi php huyn thoi trong sng tc vn hc. Vn t ra y khng phi ch l vic phn tch cc yu t ca truyn thng huyn thoi trong sng tc vn hc. Vic lm ny chng ta tng lm. Vn t ra y l vic phn tch y c nng ln thnh mt cch tip cn ca nghin cu ph bnh vn hc: phng php tip cn ca ph bnh huyn thoi hc. V vn ny c th t cu hi: Nghin cu ph bnh vn hc Vit Nam c nhu cu s dng phng php tip cn ny cha? Vic gii thiu nhm a vo ng dng phng php tip cn ny Vit Nam phi chng ch tho mn mt nhu cu chy theo mt? Theo chng ti tr li cu hi trn, c th ch ti hai s kin. S kin th nht l trong gii nghin cu vn hc nc ngoi Vit Nam, cch tip cn ny tng c ng dng. Mt l s nghin cu ca Nguyn c Nam v J.Joyce, ca ng Anh o v Kafka, ca
9

Nguyn Trung c v Marquez, ca L Ngc Tn v Zola v.v l nhng th d trong nhiu th d khc. S kin th hai l xung quanh sng tc ca Nguyn Huy Thip t nht c 6 bi ph bnh bn trc tip v sng tc huyn thoi ho ca nh vn ny. Th d ny chng t khuynh hng sng tc huyn thoi ho trong vn hc Vit Nam hin i l mt thc t ang din ra, ko theo nhu cu ng dng cch tip cn ph bnh huyn thoi trong nghin cu ph bnh vn hc. Nhng vn s tr nn phc tp hn nu chng ta t cu hi v tnh hu hiu ca phng php ny. y l mt vn mun c cu tr li y , cn phi c mt thc t ng dng phng php ny mt cch ph bin v su sc hn na trong nghin cu ph bnh vn hc ca chng ta hin nay. Nhng vn huyn thoi v vn hc m chng ti nu ln mt cch s lc trn y, qua trao i v tho lun nu c th phn no li cun s quan tm v gy c cm hng tm ti khoa hc theo nhng hng cho ti nay chng ta cn t ch ti, th nh th cng l t c nhng kt qu m chng ti mong i. T.P H Ch Minh, thng 5, 2005

1 E.M.Mltinxki (ch bin): T in thn thoi. NXB Bch Khoa X Vit. M. 1991. Dn theo: Vn hc dn gian Nhng cng trnh nghin cu (Bi Mnh Nh ch bin). NXB Gio dc. 2001. Trang 74 1 E.M.Meletinsky: Thi php ca huyn thoi. NXB Khoa hc. M. 1976 (bn ting Nga. Trang 153) 1 Histoire des littratures. T.I:Littratures anciennes, orientales et orales. Encyclopdie de la Pliade. Volume publi sous la direction de Raymond Queneau. Gallimard 1955, pp. 23 24 1 I. P. Ilin v E. A. Tzunganova ch bin: Cc khi nim v thut ng ca cc trng phi nghin cu vn hc Ty u v Hoa K th k 20. NXB i hc Quc gia. H. 2003. Trang 357 2 Wilbur S. Scott: Five approach of literary criticism. N.Y 1962. Trang 246 312. Bn cch tip cn kia l: The Moral Approach, The Psychological Approach, The Sociological Approach, The Formalistic Approach. 1 Thng tin y hn v cc cng trnh dch thut ny, xin tham kho S tho th mc chuyn Vn hc v huyn thoi (ti liu ting Vit)

10