E-TiCARET ENGEllERiNiN E-TiCARET KULLANMA EDiliMINE ETKisi: TRKiYE'DEKilHRACAT KOBi'lER ZERiNDE AMPiRIK BiR ARATIRMA

yn. Do. Dr. M. Hakan Altna

Uluda niversitesi iktisadi ve idari Bilimler Fakltesi

Dr. Fsun nar Altna

Uluda niversitesi iktisadi ve Idari Bilimler Faktesi

Prof. Dr. Tuncer Tokol

Uluda niversitesi iktisadi ve idari Bilimler Fakltesi

zet
alma internet temelli elektronk ticaret (EC) engellerinin Trkiye'de faalyet gsteren kk ve ona boy iletmelerin (KOB) e-ticaret kullanma elimleri zerindeki etkisni aratrmaktadr. E-ticaret engelleri 2 deiken, e-ticaret kullanma eilimi ise bir deiken ilc llmtr. Aratrma web taban l anket yardmyla, e-ticaret kullanmayan, 204 KOB zerinde gerekletirilmitir. Ilk nce e-ticaret engellerinin temel gruplarn belirleyebilmek zere aklayc faktr analizi gerekletirilmi ve dn grup saptanmtr. Bu gruplar; kltrel adaptasyon, teknolojik adaptasyon, piyasa olgunluu ve sre zelliidir. Piyasa olgunluu dorulayc faktr analizine gre iyi bir uyum dzeyine sahip olmad iin analiz dnda tutulmutur. Daha sonra, hipote kurulmu ve yapsal denklem modellernesi (SEM) yardmyla test edilmtr. Sonulara gre, KOB'lerin E-ticaret kullanma eilimi anlaml bir ekilde teknolojik adaptasyondan (H2) ve sre zellinden (H3) etkilenmcktedir. Sonu olarak hipotezlerden ikisi kabul, biri reddedilmitir. Teknolojik adaptasyonun alt deikenleri olarak alanlarn eitimi ve teknik becerisi ilc sre zelliinin bir alt deikeni olan yatrm belirsizlii e-ticaret kullanma eilimi zerinde en byk etkiye sahiptir. Anahtar Kelimeler: E-ticaret, engeller, KOB, Trkiye, planl davran teorisi.

The Impacts of E-Commerce Barriers on E-Commerce Intentions: An Empirical Analysis of Exporting SMEs in Turkey Abstract

Adoption

The study investigates he effec of inernet-based electronic commerce (EC) balTiers on e-commerce adoption intentions of smail and medium-sized enterprises (SMEs) in Turkey. EC barriers were measured with 2 variables and adopion intention was measurcd by one variable. The survey conducted on the data was obtained from a sample of 204 SMEs with non-adapters by a web-based questionnaric. First, an exploratory factor analysis was conducted to find the main groups of e-commerce baniers and four groups were found. These were cultural adaptation, tcchnological adaptation, market marurity and duration attribute. Market maturity factor was excluded from the analysis beeause it was not suitable for confirmatory factDr analysis. Then, hree hypotheses were established and test ed to see the effect size of each factor on adoption inentions by strucrural equation modelling (SEM). it was found that EC adoption intentian of SMEs was significantly influenced by technological adaptation (H2) and duratiOll attribue (H3)factors. As a result, twa hypoteses were accepted, and ane hypotesis rejected. Employee training and technical skills as sub-vaiables of technological adaptation and investment uncenainy as a sub-variable of duratian attribute has the biggest impae on adoption intentions. Keywords: E-commerce, barriers, SMEs, Turkey, theory of planned behavior.

U.

------

__

38

e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 61-4

E-Ticaret Engellerinin E-Ticaret Kullanma Eilimine Etkisi: Trkiye'deki hracat KOB'ler zerinde Ampirik Bir Aratrma

GiRi
Kk ve orta boy niteliindeki iletmelerin algladkIarl e-ticaret engellerine ilikin birok alma gcrekletirilmitir (JONES, vd., 2003; FLYNN, 2001; MACGREGOR, 2003; LAWSON, vd., 2003; MACGREGOR IVRAZALIC, 2005; STOCKDALE/STANDING, 2004). Bu almalardan bazlar dorudan karlalan e-ticaret engelleri zerinde younlarken bazlar daha zellikli konularla balantsn kurmutur. Dier yandan, baz aratrmaclar ise konuya planl davran teorisi erevesinde bakarak e-ticaret srkleyicilerin ncler olduunu belirleyen eitli almalar gerekletirmilerdir (PAYLOUlCHAL, 2002; RIEMENSCHNEIDER/MCKINNEY, 2002). RiemenschneiderIMckinney, (2002) planl davran modeli ve dnlm eylem teorisinin her ikisi asndan uygulanabilecek belirli baz admlarla yneticilerin e-ticarete geilerindeki engelleri aratrrmlardr. lgili yaznda eticaret engellerinin belirlenmesine ynelik birok alma bulunmasna karn e-ticaret engellerini alglanan davran kontrol olarak ele alarak ynetimin eticaret kullanma eilimi zerindeki etkisini belirlemeye alan ok fazla sayda inceleme yoktur. Buradan hareketle aratrmada e-ticaret engelleri planl davran modelindeki alglanan davran kontrolleri olarak ele alnrmtr. Zira beklenen engeller gemi deneyimler kadar alglanan davran kontrol ierisinde yer almaktadr (AJZEN, 1988). Aratrmada kullanlan e-ticaret engelleri-ne ynelik ifadeler firma tarafndan iselolarak kontrol altnda tutulabilecek veya davran etkileme zelliine sahip dsal kontrol niteliindeki ifadeleri iermektedir (KIDWELLlJEWELL, 2003) ve Notani'nin (1998) nerdii zere belirli bir konuya ynelik inanc veya gveni temsil eden bir yap gstermektedirler. eitli KOB'lerin engeller c-ticaret sistemine girerken veya uyum salarken karlarna kmaktadr. Bu engellerin belirlenmesi, iletmelerin bu

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altinta - Tuncer Tokol e E-Ticaret Engellerinin E-Ticaret Kullanma e

39

engelleri zmek zere belirleyecekleri stratejik karar mekanizmas ile daha etkili sonulara ulalmasna yardmc olacaktr. Gunasekaran ve Ngai (2005) kurduklar kavramsal atda e-ticarete bavurmay ve uygulamay etki Ieyen unsurlardan biri olarak sz konusu engelleri gstermektedirler. Jennex ve Amoroso (2004) ise yaptklar incelemede kk iletmelerin e-ticaret baarsnda zellikle altyap balanunda etkili olacak eitli faktrleri belirlemilerdir. Bunlar; bilgili alanlar, teknik altyap, mteriyle kurulan gven odakl ibirlii, iletmenin isel altyaps ve e-ticaretin nasl yaplmas gerektiine ilikin yasal evredir. KOB'lerin e-ticarete uyum salamalar sadece tek basamakl bir ereve ierisinde deil aama modeli kapsamnda da incelenmektedir. Rao ve Metts (2003) gelitirdikleri modelde, KOB'lerin eticareti kullanmalarn bu kapsam iinde incelemiler ve her bir aamann kendine ait baz engelleri olduunu belirtmilerdir. Statik bir balangc ieren balang aamasnda firmalar web sayfas zerinde irketi ve rnlerini tantmaktadrlar. Bu aamann en byk engelleri finansal ve teknolojiye ait ekincelerdir. Mteriyle iletiime geilen ikinci aamadaki engel dil ve kltr farkllklardr. lem entegrasyon u aamasnda daha ok finansal ve yasal engeller baskn olmaktadr. irketin btnselolarak on-line sistemle btnleme salad son aamada karlarna kan engeller ise teknolojinin varl, ilem ve ticaret iin uluslararas standartlardr. KOB'lerin e-ticaret sistemini kullanmalarnda karlatklar engeller gerekletirilmesi ok zor ve i ile uygunluk (MACGREGORlVRAZALIC, 2005), teknik ve sosyal (LA WSON vd., 2003), isel ve dsal (STOCKDALE/ST ANDING, 2004; CHONG/BAUER, 2000), finans, insan ve bilgi (HOLLENSTEIN IWRTER, 2004) niteliindeki boyutlar kapsanunda snflandrlmaktadr. Ancak bu engeller e-ticaret uygulamalarnn kresel platforma tanmas ile birlikte deiebilmektedir. Bu anlamda Farhoomand v.d. (2000) yaptklar almada kresel anlamda e-ticaret engellerini teknik, siyasi, ekonomik, yasal ve organizasyonal kmelerde incelemilerdir. Ayrca Cragg ve King (1993) gerekletirdikleri almada kk iletmelerde bilgi teknolojilerinin geliiminde ve ynelmede engelleyici faktrler olarak eitsel, teknik, ekonomik ve ynetsel zaman eksikliini belirlemilerdir. Daha nceki almalar genelde e-ticaret engellerini belirlemeye yneliktir. Bu almann amac ise alglanan davran kontrolleri olarak eticaret engellerinin bir ilgi davran olan ynetimin e-ticaret kullanma eilimi zerindeki etkisini aratrmaktr. nk ynetimin bilgi teknolojilerine olan uyumu bir ilgi davran olarak ele alnmaktadr (RIEMENSCHNEIDER/ MCKINNEY, 1999). Aratrma bulgular KOB yneticilerinin veya sahiplerinin Trkiye'deki e-ticaret engellerinin etkilerini deerlendirme frsat veren bir yapya sahiptir. alma ksmdan olumaktadr. Birinci ksmda

40

e Ankara niversitesi SBF Dergsi e 61.4

kavramlar zerinde durularak, alglanan davran kontrolleri ve e-ticaret engellerinin ilikisi incelenmitir. kinci ksmda e-ticaret engellerine ilikin mevcut yazn incelemesi yaplmtr. Son blmde ise amaca ilikin izlenen aratrma sreci aklanarak sonular tartlmtr.

LITERATR TARAMAS
Kk ve Orta Boy iletmeler
Gelimekte olan lkelerin ekonomilerinde KOB niteliindeki iletmelerin yksek oranda bulunmas bu tr iletmelerin lkelerin ekonomik rekabet avantajlarna destek olduunu ifade etmektedir. Avrupa Birlii Komisyonunun KOB'lere ilikin yapt tanmlamalarda alan says, yllk ilem hacmi ve yllk bilano tutar ltleri kullanlmaktadr. Mikro, kk ve orta boy tanmlamasnda alan saysnn 250 ve altnda, yllk ilem hacminin 50 milyon EURO'nun altnda ve yllk bilano tutarnn ise 43 milyon EURO'nun altnda olmas gereklidir (EC COMMISSION REPORT). Trkiye'de ise eitli kurumlarn tanm farkldr. KOSGEB' e gre 1-50 ii altran imalat sanayi iletmeleri kk sanayi, 51-150 ii altran imalat sanayi iletmeleri ise orta lekli sanayi iletmeleri olarak kabul edilmektedir (KOSGEB KOB REHBER). lei ne olursa olsun, KOB'ler belirli bir rekabet avantaj yakalayabilmek iin artk geleneksel rekabet sistemi ile deil elektronik koullara uyum salayan bir yapyla hareket etmelidirler. Bu adaptasyon bilgi teknolojilerinin gelitii lkeler iin daha nemlidir. Bu kapsamda e-ticaret yerel ve evrensel rakiplerle mcadele etmek iin kullanlabilir. Ancak gelimekte olan lkelerde KOB' lerin bilgi ve iletiim teknolojileri ile tanmas ve rgtsel anlamda benimsemelerinde gerekli olan finans, insan kaynaklar ile yazlm ve donanm harcamalarn karlayacak kaynaklar yaratma sorunlar yaanmaktadr (UNCTAD, 2003). Dolaysyla KOB'lerin e-ticaret sistemini kullanmalar iin mevcut olan engellerin belirlenerek azaltlmas gereklidir. Bylelikle daha yksek bir performans art salanabilir. Trkiye' deki KOB'lerin e-ticarete ilikin temel ve alt grup uygulamalarna ait genel grnt incelendiinde, % 59.10 'u web ulamna sahipken, % 30.60'1 kendi web sayfasna sahiptir. E-ticaret yapsna bakldnda ise % 6.40 'SI satn alma, % 6.30' u ise satma oranna sahiptir. (KOSGEB). Bu durum gelime potansiyeli olan bir e-ticaret pazarn ifade etmesinin tesinde, KOB'lerin e-ticarete etkin olarak katlamadklarn gstermektedir. te bu noktada e-tcaret engellerinin katlma veya katlmama eilimi zerindeki etkisi dikkat ekici olmaktadr.

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altnta - Tuncer Tokol e E.Ticaret Engellerinin E.Ticaret Kullanma e

41

Elektronik Ticaret Kavram Elektronik ticaretin ilk biimleri olarak ortaya kan karlkl elektronik veri deiimi (EDI) kavram, zaman ierisinde elektronik ticaretin alt yapsn oluturmutur. E-ticaret bilgi ve iletiim teknolojilerinin i srelerinin elektronik olarak yrtlmesini ve bir iletme hedefinin gerekletirilmesi iin oluturulan uygulamalar ifade eder (WIGAND, 1997: 7). Schulze ve Baumgartner (2001) e-ticaret kavramn internet zerinden mamul ve hizmetlerin alnp satlmas olarak aklamtr. Chan ve Swatman (1999: 8) ise elektronik ticarete ilikin daha btnsel bir model nerisinde bulunurken eticareti aadaki ekilde vurgulamtr: "elektronik ticaret alar ve bilgisayarlar yardmyla ticari veya kiisel faaliyetlerin anlalmas ve bilginin, verinin ve iki veya daha fazla grubun deer-tabanl deer deiimidir". Wgand (1997) elektronik ticarete ilikin bir tipoloji gelitirmi ve bu tipoloji ierisinde yer alan ltlerin ounda etkileim olgusunun baskn olduunu belirtmitir. Ancak, e-ticareti tanmlarken tek bir boyut dahilinde dnmemek gereklidir. Holsapple ve Singh (2000) e-ticarete ynelik daha nce gerekletirilen tanmlar incelemi ve e-ticareti ticaret, bilgi deiimi, faaliyet, deer zinciri ve etki asndan snflandrmtr. Son dnemde e-ticaretin en nemli ekli olarak internet kullanlmaktadr. Dolaysyla internet temelli bir eticaret sisteminin KOB' ler tarafndan kullanlmasnda karlatklar veya karlaacaklarn dndkleri engelleri belirlemek gerekli olmaktadr. KOB' lerin E-Ticaret Sistemine Ynelmesi Ynetimin esas itibariyle internet sistemine bak as teknoloji temelli bir sisteme geii etkileyen unsurlardan biri olarak ele alnmaktadr (GOODE, 2002). Internet e-ticaret iin nemlidir, Kaynak vd., (2005) tarafndan gerekletirilen aratrmann bulgularndan biri de internet snrlamalarnn KOB'lerin E-ticareti kullanmalarn byk oranda etkilediidir. Dolaysyla internetin irket iin uygun olmad lt nemli bir tutum olarak ele alnmaktadr (W ALCZVCH vd., 2000). zellikle, internet temelli e-ticaret uygulamalar iin birincil koulolan internet kullanm ve internet sistemine uyum salama irketin ilgili sisteme hazr olmas ile yakndan ilgilidir ve irket kararlarn etkilemektedir (MERTHENS vd. 2001). Hazr olma sadece firmann kendisinden deil devletin kurduu altyap almalarndan (JUTLA, vd.,2002) ve verdii bilgi ve eitim desteinden etkilenmektedir (SCVPOLA, 2003). Buradan hareketle KOB' lerin e-ticaret sistemine katlmalar da benzer ekilde bir hazr olma kavramn gndeme getirmektedir. Oxley ve Yeung'un (2001) gerekletirdikleri aratrmann bulgular bir lkedeki e-ticaret geliiminin online pazarlardaki ilem doruluunu kolaylatran kurumsal evrenin

42

e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 61-4

bulunmasna bal olduu grn desteklemektedir. Dolaysyla iletme zelinde e-ticaret sistemine girite irketin hazr olmas ile kurumsal bir evrenin bulunmas gereklilii sz konusudur. Igbana vd. (1997) kk iletmelerde kiiselolarak teknoloji uyumunu etkileyen faktrleri teknoloji kabul modelini kullanarak incelemitir. Ancak KOB' lerin e-ticaret sistemine uyum salamalarnda statik nitelikte veya tek bir yapda model nermek, bu iletmelerin sahip olduu eitli farkllklar nedeniyle etkin bir hareket biimi deildir (TA YLORJMURPHY, 2004). Quayle (2002) gerekletirdii almada KOB' lerin e-ticarete ynelik stratejik farkndalklanna ynelmi ve iletmelerin e-ticaret yapabilirlikleri konusundaki en nemli etkenin mteriler olduunu saptamtr. jeffcoate vd.(2002) ise KOB'lerin e-ticarete uyum salamalarnda kritik baar faktrlerini balang, gelime ve olgunluk aamalar erevesinde incelemi ve genelolarak katlm, ierik, fiyat duyarll, kolay ulam, kontrol, etkileim, marka imaj, ortaklk, sre iyiletirme ve btnleme olarak belirlemitir. E-ticaretin temelinde bilgi teknolojisinin iletiim boyutunda kullanlmas vardr. Riggns (1999) makalesinde Hammer and Mangurian'nn iletiim teknolojisinin etkileme zaman, blge ve ilikiler temelinde kullanmna odaklanan bir ekilde kurgulad yapya etkileimin yapsn, yeni rnleri sunma frsat vermesini ve web taban l bir e-ticaret atsn uygulama boyutunu eklemitir. irketlerin e-ticarete ynelik bekledikleri engeller bir anlamda onlarn teknolojik bir sisteme adapte olup olmadklann da gstermektedir. Bu anlamda Davis v.d.(1989) teknoloji adaptasyonuna ilikin bir model gelitirmitir. lgili model iki temel inan arasnda nedensellie dayal bir balanty zelletirmektedir. Bunlar, alglanan fayda ve alglanan kullanm kolayl ile kullancnn tutum, eilim ve gerek bilgisayar uyum davranlardr (DA ViS vd.,1989:983). Model Fishbein ve Ajzen' nin (1980) nedenselletirilmi eylem teorisini (TRA) temel almaktadr. Ayrca kk iletmelerin web tabanl e-ticarete uyum salamalannda hangi unsurlarn ncl nitelikte olduu Ajzen tarafndan gelitirilen ve yine nedenselletirilmi eylem teorisine dayanan planl davran teorisi ile daha iyi anlalaca belirtilmektedir (RIEMENSCHNEIDERJMCKINNEY, 2002: 101). Bu modelin temelinde davran eiliminin temel tetikleyicileri tutumlar, normlar ve davransal kontrol unsurlar bulunmaktadr. nk davransal kontrol bir davrann gereklemesi iin gerekli kaynak ve frsatlarla ilgili inanlar temsil etmektedir (AJZEN, 1991). Dier bir ifade ile davransal kontrol deikenleri bir irketin web taban l e-ticarete katlmnn ne kadar zor veya kolayolacan ifade eder (RIEMENSCHNEIDERJMCKINNEY, 2002: 101). Pavlou ve Chai (2002) benzer ekilde gerekletirdikleri aratrmada, alglanan davran kontroln,

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altnta - Tuncer Tokol.

E-Ticaret Engellerinin E-Ticaret Kullanma.

43

eilim zerinde etkisi olduu varsaynundan hareketle, e-ticarete geiin bir belirleyicisi olarak yorumlanutr. E- Ticaret Engelleri KOB' lerin e-ticaret sistemine gemeleri her eyden nce bir yatnmdr ve her yatnnun belli maliyetlerinin olmas kanlmazdr. Dier bir ifadeyle her yatnnun belirli bir oranda ve karl biimde geri dnmesi gereklidir. Bilgi teknolojilerine yaplan yatnmlarn geri dn ynetici zellikleri ile firma zelliinin yannda gei srecinde etkili olan bir unsur olarak ele alnmaktadr (VAN AKKEREN, vd.,1999). Chrcu ve Kaufman (2000) gelitirdikleri tipolojide sz konusu engelleri bilgi teknolojilerine ynelik gerekletirilen yatnmlarn olas deerinin gerekleen deere dnm srecinde firmalarn karlatklar bir yap kapsanunda deerlendirmitir. Benzer ekilde balang yatnmlarnn riskten kaan bir iletme iin bir engelolaca varsaym olarak gsterilmektedir (JOHANSSONIW AGNER, 2003). Whelan ve Mcgrath (2002) bir e-ticaret yatrnun toplam yaam dngsne ilikin maliyetler asndan incelemi ve maliyetleri kurulu maliyeti ile bakm ve gelitirme maliyetleri olarak gruplandrnutr. letmenin bu maliyetleri karlayp karlayamayaca nemlidir. Avram (2001) ise iletmelerin e-ticarete ynelik temel giri maliyetlerini donanm, internet ulanu, e-ticaret sistemini yrtecek olan yazlm, ulam hizmetleri ve belirli bir domain ismi almak olarak belirtmi iletmenin abalarna bal olmak kaydyla donanm ve yazlm baknu ile personel maliyetleri iin gerekli sermaye maliyetinin ok yksek olmadn belirtmitir. E-ticarette, e-ticarete gei eilimi, gei ve gei sonras ortaya kacak olan faydalar dier bir ifadeyle srkleyiciler nemli olmaktadr (DANIELIWILSON, 2002). Daniel (2003) firmalar tarafndan alglanan gereklemi faydalarn sistemle btnleme dzeyindeki artla birlikte arttn bulmutur. Dolaysyla beklenen fayda sisteme adaptasyonu etkilemektedir. E-ticaret sisteminden beklenen faydalar ise yatrm olgusuna benzer bir yapdadr. E-ticaret yatnmlar etkinlik, etkililik ve stratejik anlamda fayda ltlerine gre snflandnlabilir (RIGGINS, 1999). Hillam ve Edwards, (2001) yaptklar aratrmada birok KOB yneticisinin stratejik olarak katsz bir ortam ile ticari faaliyetlerin daha gelimi bilgi desteiyle yrtlmesini amalad n belirlemitir. E-ticaret bilgi teknolojileri zerinde kurulan bir yap olmas baknundan ou KOB iin yenilii ifade eden bir olgudur. Yenilie duyulan ekincelerin e-ticaret asndan gereklemesi beklenir. zellikle mteri veri tabannn alnmas gibi korku temelli (LEWIS/COCKRILL, 2002) yaklamlar gvenlik unsurunu gndeme getirmektedir. Gvenlik unsuru firmalarn e-ticaretin yaygnlamasnda pozitif etkiye sahip deikenlerden biridir (HOLLENSTEINIWRTER, 2004). Ayrca,

44

e Ankara niversijesi SBF Dergisi e 61.4

Min ve Galle (1999) gvenIii en nemI i engellerden biri oIarak beIirlemitir. E-ticaretin irketin ihtyaIar iIe uyumluIuu nemIidir. Bu durum e-ticaret ve yeniIie adaptasyon anIamnda inceIenmitir. Bir e-tcaret ihtiyac oIduunun aIglanmas daha hzl bir adaptasyonu ortaya karmaktadr (KENDALL vd., 2001). Mirchandani v.d. (2001) gerekletirdii almada kk iletmeIerin eticarete geiIerini etkiIeyen faktrler arasnda irketin iiyIe uyum gstermesi faktrn belirlemitr. Nath vd. (I 998) ise yneticilerle gerekletirdii grmelere dayanan buIgularnda yukarda sz edilen gvenlik ve kuruIu maIiyeti deikenIerinin yannda yasaI. eitim ve bakm, beceri kI i alan ile belirsizlik ve biIgi eksiklii faktrlerini ortaya koymutur. Bunun yannda belirlenecek oIan internet temeIli i modellerinin nemi sz konusudur. Timmers (1998) bu modelleri geIenekseI i yapma modellerinin eIektronik ortamda gerekletiriImesinden, daha yeniIiki yollara kadar geniIeyen bir boyut oIan yeniIikilik iIe tek fonksiyonIu i modellerinden fonksiyoneI oIarak tamamen btnIemi modellere kadar oIan bir yap eklinde iki ana boyut erevesinde inceIemitir. Btn bu biIgiIer ve iIgili yazn inceIendiinde cticaret engelleri geneI oIarak aadaki gibi zetIenebilir (Bkz.Tablo.1).

Tablo.l. KOBi'lerin Karlatklar E-Ticaret Engelleri

E-Ticareti Engelleri Kullanma ncele)'en Quayle(2002); Ratnasingam(2000); Riquelme(2002); Van Akkeren and Cavaye(l999); Lewis and Cockri(2002); Chapman vd.(2000) ;Whelan ve McGrath (2002); ReimenschneiderIMckinney(200 i). Johansan Wagner (2003). Avram (200 I) WhelanlMcGrath (2002) Van Akkeren/Cavaye (1999) Chircu/Kaufman (2000) Farhoomand vd.(2000) Van Akkeren/Cavaye(l999); Poon/Swatman(l999)

Kurulu Maliyeti

Bakm ve Dier Maliyetler Yatrnun Geri Dn (belirsizlik) Uygun E-ticaret zm Geleneksel i yapma biimi Uygulama iin geen sre

Walczuch vd.( 2000); Van Akkeren/Cavaye(l999) Van Akkeren/Cavaye(l999); Quayle(2002); Nath vd.(l998);Lewisl Cockri(2002); Chapman vd.(2000) ; Chircu/Kaufmann (2000); Simpson/Docherty(2004) Van Akkeren/Cavaye(l999); Quayle(2002); Farhoomand vd.(2000); Riquelme(2002);Nath vd.(l998); Chapman vd. (2000); Jennexl Amoroso ( 2004) Van Akkeren/Cavaye( 1999); Nath vd.(l998);Cragg/King (1993)

Karmaklk

Kalifiye eleman alanlarn eitimi

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altnta - Tuncer Tokol e E.Ticaret Engellerinin E.Ticaret Kullanma e

45

Gvenlik Mterilerin kullanm Yasal Alt yap irket ihtiyalarna uyum alanlarn teknolojiyi kullanabilmeleri irket kltrne uyum irket modeline uyum irkete fayda sunmas Gven Bilgisizlik. Piyasada yaygnlamama Al yap eksiklii

Quaylc(2002);Oxley/Yeung (200 i); ReimenschneiderIMckinney (2001); Riquelme(2002);Van Akkeren/Cavaye(l999); Poon/ Swatman (l999);Udo(2ool); HollensteinlWrter (2004); Min/Galle ( 1999) BakoslB rynjol fsson(2oo0); Min/Galle( 1999);GunasekaranINgai(2005);HoffmanINovak ; RaolMetts(2003) Kendal vd.(2001); McgregorlVrazalic(2005); 2001) RaolMetts(2003) (1997)

Mirchandani vd.

RaolMetts(2003) Bakos/Bryjolfsson (2000); Farhoomand vd.(2000); Poon/Swatman (1999) ;Mehrtens vd.(2001); Mcgregor/ Vrazalic( 2005) Goode(2002); Quayle (2002);Chaui/Hui Daniel! Wilson (2002) Van Akkeren/Canaye(l999); Cragg/King(l993);Mehrtens Colecchia(on-line) (2001) ; Daniel (2003);

Guzey ( 200 i ). vd.(2001); HollensteinlWrter (2004)

; Oxley/Young ( 2001) vd.(20oo)

Kaynak vd.( 2005); Goode (2002);Walczuch

METODOLO.1
Aratrmann temel aratrma problemleri unlardr: (1) KOB' lerin algladklan e-ticaret engellerine ait boyutlar nelerdir? (2) Bu boyutlardan hangisinin e-ticarete katlma eilimi zerinde daha fazla etkisi vardr? Yukardaki sorular Trkiye'de faaliyette bulunan ihracat KOB'ler zerinde gerekletirilen bir aratrmann yardnuyla yantlannutr. meklem ve Veri Toplama Aratrma probleminin ve konunun zellii asndan aratrma yaplacak firmalarn belirlenmesi iin izlenen yol u ekildedir: Trk hracatlar Birliine kaytl olan ihracatlarn bir listesi oluturulmutur. Bu anlamda almann ana ktlesi szkonusu birlie kaytl olan ihracat firmalardr. Ancak bu kaytlar ierisinde e-posta adresi olan 3000 ihracat firma almaya dahil edilmitir. Belirlenen rneklem yntemi eitli aratrmaclar tarafndan

46

e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 61-4

homojeniteY,i salamas baknundan tercih edilmektedir (CALDER, vd.1981: 200). Dolaysyla ihracat KOB'lerden veri toplamak iin aratrmacnn ynettii inceleme yaklam kullanlnutr. Veriler web tabanl anket yoluyla elde edilmitir. Web tabanl anket almas, ana ktlenin iyi belirlenmesi durumunda, aratmlan konuyu dorudan temsil eden veya yakn bulunan denekleri bir araya getirme gc aclOdan bir eleme fonksiyonuna sahiptir (CORBlTT, vd., 2003). Bu firmalarn e-posta adreslerine aratrmaya katlmalar ricas ieren bir e-posta mesaj gnderilmitir. Katlan btn iletmeler KOB niteliindedir. almada genel bir bak as yakalanmak istendiinden sektrel ayrm ifade eden bilgi toplanmanutr. alma yaklak ay devam etmi, bu sre sonunda toplam 239 yant alnnutr. Ancak yaplan n deerlendirme sonucunda 204 yant analiz edilebilir olarak almada kullanlnutr. Geri dn oran % 15'dir. Bu rakam KOB' ler zerinde gerekletirilen geri dn oranlar ile karlatmldlOda yeterli kabul edilmitir. Sorularn Oluturulmas ve Test Edilmesi E-ticaret engelleri eitli unsurlar dahilinde llmektedir. Bu almada, beklenen e-ticaret engellerini (kontrol inanlarn) lmek zere 21 adet unsur belirlenmitir. Aratrmaya katlanlar her bir e-ticaret engelini nem derecesine gre deerlendirmitir. Bu sorularn yannda ilgili firma ynetiminin e-ticarete ilikin eilimini aklayan bir ifade yer almaktadr. Btn deerlendirmeler 5 noktal Likert lek ile gerekletirilmitir 0= kesinlikle katinuyorum, 2= katmyorum, 3 = kararszm, 4= katlyorum, 5= kesinlikle katlyorum). leklerin Geerlilii Gvenilirlik Bu almada, isel tutarllk deeri cronbach alpha deeri ile llmtr. Balangta hesaplanan genel gvenilirlik deeri .764' dir. Ancak 5 deikenin karlmas durumunda isel tutarllk .806' ya ykselmektedir. karlan deikenler unlardr: e-ticaret iin gerekli olan ilk kurulu yatmnu ok yksektir, e-ticaret iin bakm ve dier maliyetler yksektir, alanlarmz ilerini alk olduklar ekilde yapmay tercih etmektedir, e-ticarete ynelik Internet alt yaps yetersizdir, e-ticaret iin yasal altyapnn eksiklii bulunmaktadr. Ayrca rneklem uygunluk deeri olan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO), faktr analizi iin uygun bir yapy gstermektedir ( .78) .

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altnta - Tuncer Tokol e E.Ticaret Engellerinin E.Ticaret Kullanma e

41

Yapsal Geerlilik 204 adet firmadan elde edilen veriler varimax rotasyonlu asal bileenler teknii ile gerekletirilen faktr analizi ile incelenmitir. Bu almada 16 deikeni n faktrlere dahil olmalannda zdeerlerinin LO' dan ve faktr yklerinin .60'dan byk olma kriterleri tercih edilmitir. Sonuta aklanan toplam varyans .56.80 olan drt faktr belirlenmitir. Faktr ykleri .60 ve altnda olan deikenler faktrlere dahil edilmemitir. Bu anlamda ifade analiz dnda braklmtr. Bunlar gvenlik sorunlan ciddi bir sorunlarmz arasndadr, e-ticarete gvenmiyoruz ve e-ticaret hakknda bilgi eksikliimiz bulunmaktadr eklindeki ifadelerdir. Sonuta 13 deiken faktrler ierisinde yer almtr. Faktrlerin isimlendirilmesi srasyla kltrel adaptasyon, teknolojik adaptasyon, piyasa olgunluu ve sre zelliidir (Bkz. Tablo.2) Elde edilen veriler incelendiinde daha sonraki analizler iin uygun bir geerlilik sz konusudur. Bu noktadan sonra yapsal geerliliinin test edilmesinde yapsal denklem modellernesi sreci kullanlmtr. Kurulmas dnlen modelin lmnn deerlendirilmesinde kullanlan ak aadaki gibidir (SEGARS/ GROVER,1993) (1) hipotezleri temsil eden bir n modelin gelitirilmesi (2) kurulan n modelin meklem verilerine uygunluunu belirlemek (3) parametre tahminlerini ve uyum indekslerini gre zm deerlendirmek ve (4) verilerin uyumuna gre modeli revize etmek.

Tablo.2. Deikenlerin Faktr Ykleri

Faktr Ykleri <Kl~iirel ';.,'.Teknoljik';fjyasa .ada:ptlsYQt()Adaptasyrin . Olgunluu

-"l'
" . ~;;.. . 0.0::

"'"1."'

':."

Sre zellii
(SZ)

l~J(tfaaeler:::. Yatrmn geri dn belirsizlii Uygun e-ticaret zm

k' '. '(KAti);

,::

(TAm,'

. "(POL),

.092 ,047 .123 .119 -.120 .147 .146 .086 .778

-. 5
.459 .043 .634 .711 .736 -.010 .151 .032

.236 .002 .024 -.119 .196 .026 .804 .697 .094

.690 .558 .711 .317 -.081 -.085 .055 .070 .131

Uygulama iin geen zaman Teknolojik karmaklk Teknik eleman alanlarn eitimi Mterilerin kullanm Piyasada yaygnlamama irket ihtiyacna yant verme

48

e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 61-4

alanlarn irket kltr irket modeli Fayda bilinci zdeerIer Aklanan

teknolojik gc

.137 .835 .878 .739 4.2098

.724 .217 .068 -.064 2.2592 16.840

.102 .035 .010 .262 1.462 11.193

.017 .012 .038 .151 1.1719 10.492

Varyans

18.367

Aklayc faktr analizinde elde edilen sonular balamnda kurulan n model u ekildedir( Bkz.ekiU). Dorulayc Faktr Analizi Oluturulan modelin yapsal geerliliini test etmek iin dorulayc faktr analizi gerekletirilmitir. Dorulayc faktr analizi isel! dsal geerlilik asndan nemli ve gOlUbir testtir. Modelde grld zere btOn gstergeler rtk baml deiken olan ynetimin e-ticaret eilimi zerine yOklenmitir. Drt faktrlO yaplan dorulayc faktr analizi sonucunda 3. faktr (Piyasa Olgunluu- mterinin kullanm ve piyasada yaygnlk), istatistiki anlamlln dOk olmas nedeniyle, uyumu bozduu grld iin analiz dnda braklmtr. Tekrar 3 faktrl olarak zelletirilen (ll gstergeli) dorulayc faktr analizi neticesinde faktrl yapya gre hipotezlenen modelin uyum lmlerinin sonular Tablo.3 'de verilmitir. Elde edilen uyum indeksleri (RMSEA, CFI ve GFI ) belirlenen ltler dahilindedir. Tek lt olmasa da indekslerin genelolarak kabul edilebilir snrlann aadaki gibi zetlemek mmkndr (SCHERMELLEH-ENGELlMOOSBRUGGER, 2003: 52; SEGARS/GROVER, 1993: 522). Bu almada elde edilen deerlerin hepsi, zellikle e-posta rneklemleri incelendiinde (SEGARS/GROVER, 1993) kabul edilebilir uyum ltleri ierisindedir veya bu kriterlere ok yakndr. Dolaysyla elde ettiimiz veriler SEM teknii iin uygundur.

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altnta - Tuncer Tokol e E.Ticaret Engellerinin E.Ticaret Kullanma e

49

05 06 07
08

A"
Y

0,0

O O

ii

12

15

II

ekil. 1. Drt -faktr Dorulayc Faktr Analizi Modeli: Ynetimin E-Ticaret Eilimi

50 _ Ankara niversitesi

SBF Dergisi _ 61-4

Tablo. 3. Model Uyum lmleri: Faktrl Modele indirgenmi Uyumlm Kabul Edilebilir Uyum
2df

Mevcut alma (e-posta rneklerni)

x,2
P deeri lldf RMSEA SRMR NFI NNFl CFI GFI AGFI

< x,2 ~

3df

.01 ~P ~ df2

.05

.000 2.75 .06

< x,2Idf~ 3

~o,o ~o,o
0,9~ 0,95~ 0,95~ 0,90~ 0,80~

.o
.85 .86 .94

.92
.87

Hipotezler Oluturulan modelde faktrler bamsz rtk (latent) deikenleri, ynetim eilimi (YOE) ise baml rtk deikeni ifade etmektedir. E-ticaret engellerinin yaplan gerei e-ticaret kullanmn veya desteini olumsuz etlUleyeceinden hareketle kurulan modelin hipotezleri unlardr:. H 1: irketin kltrel adaptasyonu ynetimin e-ticaret desteini pozitif etkiler. ynde H2: irketin teknolojik uyumsuzluu ynetimin e-ticaret eilimini negatif etkiler. ynelik belirsizlii ynetimin e-ticaret

H3: irketin sre algsna eilimini negatif ynde etkiler.

Yapsal modelin ok deikenli test sonular TabloA.'de grlebilir.

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altnta - Tuncer Tekel e E-Ticaret Engellerinin E-Ticaret Kullanma e

51

TablaA. Parametre Tahminleri

Hipotez~r ( Nedensellik likisi) KAD T AD 2 Parametre Tahmini Standart hata 0,071 0,078 0,097 t deeri p Sonu

~
i i i

-7 -7

YOE 11 YOE 11 YOE 11

0,032 -0,170 -0,568

0,46

.650 .003**
.O()()

Red Kabul Kabul

.2,20 -5,80

SZ 3 -7

Goodness-of Fitness Index (GFI)= .90 Adjusted GFI= .85 Bentler-Bonnet Normed Fit-Index (NFI ) = .80 Bentler-Bonnet Non-Normed Fit Index (NNFI ) =.82 ; RMSEA=.06 KAD= Kltrel Adaptasyon; TAD: Teknolojik Adaptasyon; SZ= Sre zellii; YOE= Yneimin E-ticaret kullanma eilimi

* p<O.O. ** p< 0.05

Modele ilikin uyum indeksleri kabul edilebilir snrlar ierisindedir. Hipotezler .05 anlamllk dzeyinde test edilmi ve elde edilen deerlere gre anlaml bir p deerine sahip olmad iin (p= .65) birinci hipotez (HI) reddedilmi buna karn 2. ve 3. hipotezler (H2 ve H3) kabul edilmitr. Dier bir ifade ile teknolojik adaptasyonun olmamas (P= -.170) ile e-ticarete ynelik sre zellii (P= -.568) yneticilerin e-ticaret eilimlerini negatif ynde etkilemektedir. Dolaysyla teknolojik adaptasyon gl ve e-ticarete ilikin sre zelliklerine ait engeller azaldka ynetimin e-tcaret uygulamalarna gei destei artacaktr. Her ne kadar HI hipotezi ynetsel destek ile pozitif ynl bir iliki ierisinde grlse de yukarda akland zere anlaml olmad iin reddedilmitir.

SONU VE TARTIMA
Bu alma ihracat KOB' lerin algladklar e-ticaret engellerinin, eticaret kullanma eilimleri zerindeki etkilerini aratrmay amalanutr. Daha nce gerekletirilen aratrmalar genelde e-tcaret engellerinin belirlenmesine odaklannutr. Mevcut alma ise e-ticaret engellerinin eilim zerindeki etkisini planl davran modeli erevesinde kurgulayarak gerekletirmitr. Bilgimize gre, Trkiye'de faaliyet gsteren ihracat KOB' lere ynelik bu kapsamda bir alma sz konusu deildir. almann temel k noktas sadece e-tcaret engellerini belirlemek deildir. Szkonusu engeller planl davran teorisinde belirtilen alglanan kontroller eklinde dnlm ve bunlarn teoride davrann ncl olan eilim zerindeki etkisi saptanmaya allrutlr.

52

e Ankara nversitesi SBF Dergisi e 61-4

E-ticaret engellerinin etkisini daha zneI bir ekiIde belirleyebiImek iin yaplan akIaycl faktr analizinde topIam drt faktr saptanmtr. Bylelikle temeI grupIar asndan etki anaIizini gerekIetirmek mmkn oImutur. BeIirlenen temeI grupIar kItreI adaptasyon, teknoIojik adaptasyon, piyasa olgunIuu ve sre zelliidir. Ancak, piyasa oIgunluu faktr doruIaycl faktr analizi neticesinde kurgulanan modeli bozduu gerekesiyIe analiz dnda tutulmutur. Yapsal denklem modellemesi yardmyla gerekletirilen analiz neticesinde kItreI adaptasyonun eilim zerindeki etkisini inceIeyen HI hipotezi test ediImi ancak, anIaml bir iliki buIunamadl iin reddediImitir. TeknoIojik adaptasyon ile sre zelliinin eilim zerindeki etkisini inceIeyen H2 ve H3 hipotezleri ise kabul edilmitir. TeknoIojik adaptasyon ierisinde en byk etkiye alanIarn eitimi (.780) ve alanlarn teknik gc (.760) sahiptir. Sre zellii asndan ise yatnm belirsizlii (.600) dier aIt deikenIere gre daha yksek bir etki gcne sahiptir. DoIaysyIa KOB' Ierin e-ticarete ynelmeIerinde etkide buIunan iIk deiken alanIarn teknik gc, alanIarn eitimi ve yatnmn belirsizliidir. EIde edilen sonuIan eitIi alIardan yorumIamak oIasdr. ncelikIe e-ticaret belirsizIiine ilikin bir tutum, kltreI anlamda Hofstede'nin(2001) ulusaI kltr modeli erevesinde belirsizlik boyutu ierisinde inceIenebiIir. zellikIe irket giriimcilii asndan uIusaI kItrn etkisinin rgtseI kItrn yerine geebiIdii dikkate aInacak oIursa (ALLEN vd.,1994), kltreI etkenIer KOB' Ierin e-ticaret sistemine katlImaIarn etkiIemektedir (LING,200l). Ancak beIirsizIii sadece kltr odakl dei i iIetme mant erevesinde eIe almak yine bir engeI oIarak dnImektedir (NATH vd.,1998). FinansaI adan yaanan belirsizliin giderilmesi asndan bakldnda ise LeahyIWhited (1996) beIirsizlik aItnda yaplan yatnmIara iIikin teoriIeri iki boyut dahi Iinde inceIemitir. Bu boyutIardan birincisi firmann evresine ait baz unsurlardaki deiime kar izoIe oIduunayneIik teoriler, ikincisi, dier firmaIarla iliki iinde oIan ve yatnm projeIerinin geri dnnde edeiikIik unsuruna younIaan firmaIar inceIeyen teoriIerdir. Buradan hareketIe aratrmaya katlan KOB' Ierin karlat e-ticaret engelleri ierisinde yer aIan yatnmn belirsizIii deikeninin e-ticaret kullanma eiIimi zerindeki etkisini firmann evresinden soyutlanma veya dier firmaIarla birlikte hareket etme yapsna gre anaIiz etmek gerekmektedir. Aratrmaya katIan KOB' Ier e-ticaret sistemini kullanmayan (non-adopters) bir gruptur. Bu tr grupIarda alanlarn tecrbesi nemli bir klst veya engeI oIarak incelenmektedir (V AN AKKEREN/ CA V A YE, 1999). EIde edilen buIguIar yine becerikli eIeman(teknik gc) ve eitim engellerinin nemli oIduu sonuIaryIa (NATH vd.,1998) uyumludur. RAO vd.(2003) teknoIojik dengelemeyi sisteme iIk giri aamasnda nemIi bir engeI oIarak gstermektedir. Trkiye'deki KOB'Ierin alanIar asndan

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altnta - Tuncer Tokol _ E-Ticaret Engellerinin E-Ticaret Kullanma _

53

eitim yapsnn ilkretim (% 52.60), lise (% 23.76)ve niversite (%8.30) dzeyinde olduu ve %59.10'unun irketlerinde internet kuand dikkate alnrsa (KOSGEB), e-ticarete ynelmede alan faktrnn nemli olduu ve aratrmadan kan sonucun bunu destekledii grlecektir. Dolaysyla n teknolojik adaptasyon ksmen tamamlansa da bunu gelitrecek stratejik anlamda eylemlere gerek olduu grlecektir. Kltrel adaptasyon ile e-tcaret arasnda anlaml bir iliki kurulamamas aratrmaya katlan KOB' lerde teknoloji taban l bir anlaynn olmamasndan kaynaklandn gstermektedir. Aslnda temel hipotezin dorulanmas gerekirdi. Ancak, kan sonu KOB' lerin e-ticaret asndan irket kltr, irket modeli, fayda bilinci ile yant verme deikenlerini ifade eden bir yapya henz ulamadklarn ifade etmektedir. Kltrel adaptasyon belirli dzeyde bir koordinasyon eksikliinden de kaynaklanmaktadr. Ancak, bu anlamda firma ii koordinasyonun KOB'ler asndan bir sorun olmad, temel iletme srelerinin yeniden dzenlenmesinin e-ticaret uygulamalarnn etkinliini salamadan yetecei belirtilmektedir (PEREIRE/FIFE,2002). Dolaysyla anlaml bir iliki kurularnamasnn arka plannda iletme srelerinin e-ticarete uygun olarak dzenlenemedii olgusu vardr. Sonu olarak, Trkiye'de faaliyet gsteren KOB' lere daha etkin bir etcaret sistemine katlmalarn salayacak temel neri getirilebilir. Birincisi, her eyden nce yatrmn belirsizliini gidermek anlamnda eitli uzmanlardan destek anlamnda gr alnarak neler salayacann renilmesi gerekmektedir. kincisi, en temel faaliyet olarak alanlarn teknolojiye adaptasyonu ksa vadede, eitimi ise orta vadede tamamlanmaldr. ncs ise ihracat olarak bu engeerin almas durumunda irket kltrne uyum salayan bir organizasyon yaps kurulmaldr. Bu noktada e-ticarete ynelik stratejik yatnmlarn yrtlmesinde bir ara olarak kuanlan Balans Skor Kart uygulamas (TIW ANA, on-line) gerekletirilebilir. alma KOB' lerin eticarete ynelmelerinde etkiye sahip engelleri belirlemenin yannda, bu engellere younlaarak veya zmleyerek e-ticaret sistemine daha kolay adapte olunabilecei sonucuna da ulamaktadr. nerilen model asndan KOB' lerin e-ticaret sistemini kullanma eilimi belirsizlik hissinin azaltlmasna, alanlarn teknik alt yapsnn kuvvetlendirilmesine ve eitim sorunlarnn giderilmesine baldr. almaya ilikin temel snrlamalar sadece ihracat yapan ve e-ticaret kuanmayan KOB'lerin aratrmaya dahil edilmesidir. Dier olas kst ise e-ticaret engellerinin tek bir lek dahilinde incelenmesidir. Belki, daha fazla lek kullanlarak deiik sonulara ulamak mmkn olacaktr. Ayrca, KOB'lerin e-ticaret kullanma eilimi tek bir alt deiken ile llmtr, dolaysyla eilimi ifade eden daha fazla deiken ilavesiyle analiz yaplabilir. Son olarak sektrel bir ayrm yaplmamas da bir snrlama olarak

54 _ Ankara

niversitesi SBF Dergisi _ 6+

gsterilebilir. Aratrmadan elde edilen bulgular genel bir yapy gstermektedir. Bu anlamda gelecek arattrmalar asndan sektr, i tecrbesi, teknolojik uyum ve e-ticaret kullananlaf ve kullanmayanlar asndan farkl analizlerin gerekletirilmesi Trk KOBj leri iin nemli bilgiler sunacaktr.

Kaynaka
AJZEN, AJZEN,

i
Behavior," Organizational Behavior and Human

(1991), "The Theory ofl Planned Decisian Processes, 50: 1f9-211. Attitudes, personat'ty,

. (1988),

and Behaviar, (Chicago: Dorsey).

ALLEN, Jeffrey W. i DAVIS, Duane .1 MORRIS, Michael H. Morris (1994), "Fostering Corporate Entrepreneurship: croscultura Comparisons of the Importance of Individualism versus Collectivism," Jo rnal of International Business Studies, 25/1: 65-89. AVRAM, Gabriela (2001), "Evaluati n of Investments in E.commerce in the Romanian Business Environment," Electronk Journal of Informations Systems Evaluation, Paper: 3, Issue:1. i BAKOS, Yannis i BRYNJOLFSSON, ~ik (2000), Marketing Science, 19/1 63-82. "Bundling and Competition on the Internet,"

CALDER, B.J. i PHILIPS, Lynn W. it BOUT, A.M. (1981 l, "Designing Research for Application," Journal of Consumer Re earch, 8: 197-207. CHAN, E. i SWATMAN, P.M.C. (199 ), "Electronic CollECTeR Conference lon Eectronic Zealand). Comn:erce: A Component Model," 3rd Annual Commerce, 29 November (Wellington, New

CHAPMAN, Paul i JAMES-MOORE, ~ike i SZCZYGIEL, Michael i THOMPSON, Diana (2000), " Building Internet Capabirities in SMEs," Logistics Information Management, 13/6: 353360. CHAU, Patrick Y. K. i HUI, Kai Luhg (2001), "Determinants of Smail Business EDI Adoption:An Empirical Investigation~" Journal of Organizational Computing and Electronic Commerce, 11 14:229-25 CHIRCU, Alina M. i KAUFFMAN, Rp,bert J. (2000), "Limits to Value in Electronic CommerceRelated IT Investments,' Journal of Management Information Systems, 17/2: 59-80. CHONG, Sandy i BAUER, Christian (~OOO), "A Model of Factor Influences on Electronic Commerce Adoption and Diffusioh in Smail. and Medium-sized Enterprises," Pacific Asia Conference on Infor1' ation Systems, 2000 290- 301. http://www .pacisnet.org/file/2000/29001.pdf COLECCHIA, Alessandra, "Defining and Measuring Electronic Commerce Towards the Development of an OECD Methodolog-f," http://www.singstat.gov.sg/conferences/ ecl d8. pdf (ORBtTT, Brian J. i THANASANKT, ~heerasak i HAN, Yi (2003), "Trust And E-(ommerce: of Consumer Perceptio~s," Electronic Commerce Research And Applications, 215. i CRAGG, Paul B. i KING, Malcolm (1993), "Small-firm Quarterly (March): 47-~0. Computing: Motivators A Study 2: 203MIS In UK

and Inhibitors,"

DANJEL, Elizabeth (2003), "An Expl6ration of the Inside-Out Model: E-(ommerce Integration SMEs," Journal of sma Business and Enterprise Development, 10/3: 233-249.

DANIEL, Elizabeth i WILSON, Hugh (2002), "Adoption Intentions and Benefits Realised: A Study of E- Commerce In UK SMEs," Journal of Smail Business and Enterprise Development, 9/4: 331-348. DAVIS, Fred D.I BAGOZZI, Richard P. i WARSHAW, Paul R. (1989), "User Acceptance of Computer Technology of Two Theoretical Models," Management Science, 35/8 : 982-1003.

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altnta - Tuncer Tekel e E-Ticaret Engellerinin E-Ticaret Kullanma

55

EC

Komisyon Raporu, 12420030520en00360041.pdf

http://europa.eu.

intleur-lex/pri/en/oj

/datl20031124/l

FARHOOMAND, Ali F. / TUUNAINEN, Virpi Kristiina / YEE, Lester W. (2000), "Barriers to Global Electronic Commerce: A Cross-Country Study of Hong Kong and Finland," Journalaf Organizational Computing and Electronic Commerce, 10/1: 23-48 FILLlS, lan / JOHANSSON, Ulf / WAGNER, Beverly (2003), "A Conceptualisation Opportunities and Barriers to E-Business Development in the Smaller Firm," af Smail Business and Enterprise Development, 10/3: 336-344 of the Journal

FLYNN, Anthony / PURCHASE, Sharon (2001), "Perceptions of Barriers to E-Commerce," Australian and New lea/and Marketing Academy Conference (ANlMAC), (Auckland: Auckland, Massey University): 1: 1-6. GOODE, Sigi (2002), "Management Attitudes toward the World Wide Web in Australian Business," Information Systems Management, Winter: 45-48. GUNASEKARAN,A. / NGAI, E.W.T. (2005), "E-commerce in Hong Kong: an Empirical and Analysis," Internet Research, 15/2: 141-159 Small

Perspective

GZEY, Yldz Y. (2001), "Trust, Confidence and e-Commerce in Cyberspace, Management of Engineering and Technology," 2001 PICMET01. Portland International Conference on Vol:l, 29 July2 Aug.: 155-156 HILLAM, C. E. / EDWARDS, H. M (2001), "A Case Study Approach To Evaluation of Information Technology/Information Systems (IT /IS) Investment Evaluation Processes Within SMEs," Electronic Journalaf Informations Systems Evaluation, Paper: 1, Issue: 1. HOFFMAN, Donna L. / NOVAK, Thomas P. (1997), "A New Marketing Commerce," The Information Society, 13: 43-54. HOFSTEDE, Geert (2001), Culture's Consequences, 2nd Edition, Sage Pub. Paradigm for Electronic

HOLLENSTEIN, Heinz / WRTER, Martin (2004), "The Decision to Adopt Internet-based ECommerce an Empirical Analysis Based on Swiss Firm-level Data," 15th Biennial Conference of the International Telecommunications Society (ITS) Connecting Societies and Markets: Communication Technology, Policyand Impacts Berlin, 4-7 September. HOLSAPPLE, Clyde W. / SINGH, Meenu (2000), "Electronic Commerce: From a Definitional Taxonomy Toward a Knowledge-Management View," Journal Of Organizatlonol Computing and E/ectranic Commerce, 10/3: 149-170. IGBARIA, Magid / ZINATELLI, Nancy / CRAGG, Paul / CAVAYE, Angele L.M. (1997), "Personal Computing Acceptance Factors in Small Firms: A Structural Equation Model," MIS Quarterly, September: 279-305. JEFFCOATE, Judith / CHAPPEL, Caroline / FElNOT, Sylvie (2002), "Best Practice in SME Adoption of E-Commerce," Benchmarking: An International Journal, 9/2: 122-132. JENNEX, Murray E. / AMOROSO, Don / ADELAKUN, Olayele (2004), "E-Commerce Infrastructure Success Factors for SmaIL Companies in Developing Economies," Electronic Commerce Research, 4: 263-286. JONES, Paul / BEYNON-DAVIES, Paul / MUIR, Elizabeth (2003), "E-Business Barriers To Growth within the SME Sector," Journalaf Systems & Information Technology, 7/1-2: 1-26 http://wwwbusiness.ecu.edu.au/josit17(2)%20Special/ Jones.pdf JUTLA, Dawn / BODORIK, Peter / DHALlWAL, Jasbir (2002), "Supporting the E-Business Readiness of Small And Medium.Sized Enterprises: Approaches And Metrics," Internet Research: Electronic Networking Applications and Policy, 12/2: 139-164. KAYNAK, Erdener / TATOGLU, Ekrem / KULA, Veysel (2005), "An Analysis of The Faetors Affeeting The Adoption of Eleetronie Commeree By SMEs Evidenee From An Emerging Market," International Marketing Review, 22/6: 623-640.

56

e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 61-4

KENDALL, Jan O. i TUNG, Lai Lai i CHUA, Khoon Hui i HONG, Chia ING, Oennisl TAN, Suan Meng (2001), "Receptivity of Singapore's SMEs to Electronic Commerce Adoption," Journalaf Strategic Information Systems, 10: 233-242. KIOWELL, Blair i JEWELL, Robert O. (2003), "An Examination of Perceived Behavioral Control: Internal and External Influences on Intention," Psychology & Marketing, 2017: 625642. KOSGEB KOBi Rehberi, http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Oosyalar/BHgiBankasi/5/Kobi IOosyalar IYayin/130/saha%20arastirma%20on%20 Rehberi.

QQf
KOSGEB.http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler degerlendirme. pdf

LAWSON, Robyn i ALCOCK, Carole/COOPER, Joan i BURGESS, Lois (2003), "Factors Affecting Adoption of Electronic Commerce Technologies by SMEs: An Australian Study," Journal of Smail Business and Enterprise Development, 10/3: 265-276. LEAHY, John V. i WHITEO, Toni M. (1996), "The Effect of Uncertainty on Investment Stylized Facts," Journal of Money, Credit and Banking, 28/1: 6'4-83. LEWIS, Rhiannon i COCKRILL, Antje (2002), "Going Global-Remaining Commerce on 5mall RetaH Firms In Wales," International Management, 22: 195-209. L1NG, Chong Yee (2001), " Model of Factors Influences on Electronic Oiffusion in Small. & Medium.sized Enterprises," mb. si i doctoral IStudentsl ECIS-DCChong. pdf : Some

Local: The Impact of E. Journal of Information Commerce Adoption and http:/ i ecis2001. fov. uni.

MACGREGOR, Robert C. i VRAZALlC, Lejla (2005), "A Basic Model Of Electronic Commerce Adoption Barriers A Study Of Regional Small Businesses In Sweden And Australia," Journal of Smail Business and Enterprise Development, 1214: 510-527. MACGREGOR, R. C. (2003), "Strategic Alliances And Perceived Barriers To Electronic Commerce Adoption In SMEs," Journal of Systems & Information Technology, 7/1: 27-48. http://www .business. ecu. edu. aul josit 17(2)%205pecial i MacGregor. pdf by

MEHRTENS, Jenni i CRAGG, Paul B. i MILLS, Annette M.(2001), "A Model of Internet Adoption SMEs," Information & Management, 39: 165-176. MIN, Hokey

i GALLE, William P.(1999), "Electronic Commerce Usage in Business.To.Business Purchasing," International Journal of Operations & Praduction Management, 19/9 : 909.921.

MIRCHANDANI, Dinesh A./MOTWANI, Jaideep (2001), "Understanding Smail Business Electronic Commerce Adoption: An Emprical Analysis," Journal of Computer Information Systems, 41/3: 70.73. NATH, R. i AKMANLlGIL, M. i HJELM,K.I SAKAGUCHI, T. i SCHULTZ, M. (1998), "Electronic Commerce and the Internet: Issues, Problems, and Perspectives," International Journal of Information Management, 1812: 91.101. NOTANI, Arti Sahni (1998), "Moderators of Perceived Behavioral Control's Predictiveness in the Theory of Planned Behavior: A Meta Analysis," Journal of Consumer Psychology, 7/3: 247-271. OAXLEY, Joanne E. / YEUNG, Bernard (2001), "E-Commerce Readiness: Institutional Environment and International Competitiveness," Journalaf International Business Studies, 3214: 705-723. PAVLOU, Paul A. i CHAI, Lin (2002), "What Drives Electronic Commerce Across Cultures? A CrossCultural Empirical Investigation of the Theory of Planned Behavior," Journal of Electronic Commerce Research, 3/4: 240.253. PEREIRE, Francis i FIFE, Elizabeth (2002), "Economic, Social and Cultural Factors Affecting of Adoption of E'commerce Applications in Smail and Medium Size Enterprises: ACross. Country Analysis," http://www .marshalL. use.edul ctm i publ icationsl PTG002Paperl

:Mf

M. Hakan Altnta - Fsun nar Altnta - Tuncer Tokol.

E-Ticaret Engellerinin E.Ticaret Kullanma.

57

POON, Simpson i SWATMAN, Paula M.C. (1999), "An Exploratory Study of Small Business Internet Commerce Issues," Information & Management, 35: 9-18. QUAYLE, Michael (2002), "E-Commerce: the Challenge for UK SMEs in the Twenty.first Century," International Journal of Operations & Production Management, 22/10: 1148-1161. RAO, Subba S. i METTS, Glenn i MONGE, Carlo A. Mora (2003), "Electronic Commerce Development In Small And Medium Sized Enterprises A Stage Model and Its Implications," Business Process Management Journal, 9/1: 11.32. RATNASINGAM, Pauline (2000), "The Influence of Power on Trading Partner Trust in Electronic Commerce," Internet Research: Electronic Networking Applicotions and Policy, 10/1:

56-62.
RIEMENSCHNEIDER,Cynthia K i MCKINNEY, Vicki R. (2002), "Assessing Belief Differences in Small Business Adopters and Non. Adopters of Web.Based E.Commerce," Journal of Computer Information Systems, Winter : 101-107. RIEMENSCHNEIDER,Cynthia K i MCKINNEY, Vicki R.(1999), "Assessing the Adoption of Web-based E.Commerce for Businesses," Electronic Markets, 9/1-2: 9.13. RIGGINS, Frederick J. (1999), "A Framework for Identifying Web-Based Electronic Commerce Opportunities," Journal of Organizational Computing and Electronic Commerce, 9/4: 297-310. RIQUELME, Hernan (2002), "Commercial Internet Adoption in China: Comparing The Experience Of Small, Medium, and Large Businesses," Internet Research: Electronic Networking Applications and Policy, 1213: 276-286. SCHERMELLEH-ENGEL, Karin i MOOSBRUGGER, Helfried (2003), "Evaluating the Fit of Structural Equation Models: Tests of Significance and Descriptive Goodness-of-Fit Measures," Methods of Psychological Research Online, 8/2: 2)-74. SCHULZE, Corinna i BAUMGARTNER, Jeffrey (2001), "Don't Panic, Do E.Commerce, A Beginner's Guide to European Law Affecting E-Commerce," European Commission's Electronic Commerce Team. http://europa.eu. intllSPO/ecommerce/books/dont panic.pdf SCUPOLA, Ada (2003), "Government Intervention in SMEs E-Commerce Adoption: An Institutional Approach," 7th Pasific Asia Conference on Information Systems, 10.13 July: 184. 195. SEGARS, Albert H. i GROVER, Varun (1993)," Re-Examining Perceived Ease of Use and Usefulness: A Confirmatory Factor Analysis", MIS Quarterly, December: 517-525. SIMPSON, Mike i DOCHERTV, Anthony J. (2004), "E-Commerce Adoption Support and Advice for UK SMEs," Journal of Smail Business and Enterprise Development, 1113: 315-328. STOCKDALE, Rosemary i STANDING, Craig (2004), "Benefits Marketplace Participation: An SME Perspective," Information Management, 17/4: 301.311 and Barriers The Journal Journal of Electronic of Enterprise

TAYLOR, Michael i MURPHY, Andrew (2004), "SMEs and E-business," and Enterprise Development, 11/3: 280-289 TIMMERS, Paul (1998), "Business Models or Electronic Markets," 21, http://www.imse.hku.hk

of Smail Business

September 9, Research Note #98-

TIWANA, Amrit, "Towards a Composite Metric for Electronic Commerce ROl: An Extension of the Balance Scorecard," http://www.singstat.gov.sg/conferences/ec/f113. pdf UDO, Godwin J. (2001), "Privacy And Security Concern As Major Barriers for E.Commerce: Survey Study," Information Management & Computer Security, 9/4: 165-174. UNCTAD (2003), E-Commerce And Development Report 2003, (Internet Edition). A

VAN AKKEREN, Jeanette i CAVAYE, Angele L.M. (1999), "Factors Affecting Entry-Level Internet Technology Adoption by Small Business In Australia: An Empirical Study," Proc. 10th Australasian Conference on Information Systems: 1071-1083.

58

e Ankara niversitesi SBF Dergisi e 61-4

WALCZUCH, Rita / BRAVEN, Gert Van / LUNDGREN Henriette (2000), "Internet Adaption Barriers for Smail Firms in the Netherlands," European Management Journal, 18/5: 561.572. WHELAN, Eoin / MCGRATH, Fergal (2002), HA Study of the Total Life Cycle Costs of An E. Commerce Investment. AResearch in Progress," EvaIuation and Program Planning, 25: 191-196. WIGAND, RaIf T. (1997), HElectronic Commerce: Information Society, 13: 1-16. Definition, Theory, and Context," The