Bir Ekoloji Hareketi Olarak Yeyiller

Hareketi; Trkiye`de Yeyiller Partisi

Giris
evrecilik ve Ekoloji
EKOLOJI HAREKETI OLARAK YESILLER HAREKETI
Dnya`da Yesiller
Trkiye`de Yesil Hareketin Gelisimi
Trkiye`de Yesil Hareketin Siyasallasmasi
Yesiller Partisi (1988-1994)
Yesiller Partisi (2008)
Sonu
Kaynaklar
Giris
Teknolojik devrimle birlikte ortaya ikan hizli retim artisi ve doganin bilinsizce tketilmesi,
teknolojide ilerleme kaydedilirken dogaya verilen zararin sorgulanmamasi birtakim evreci
anlayislari gndeme getirmistir. Modern evreci dsnce, teknolojik ilerlemelerin dogaya
olumsuz etkilerinin azaltildiginda evreye zarar vermeyecegi grsndedir (Sezer 2006:6). Bu
aidan ekoloji egilimi olan yesillerin evreye bakisina deginmeden nce, evrecilik denen
olguyu kisaca tartisalim.
evrecilik ve Ekoloji
Yesil hareketi bir ekoloji hareketi olarak tanimlamak mmkn iken; evrecilik ve ekoloji
terimleri arasindaki belirsizlik nedeniyle, yesiller, kimi yerlerde ekolojist olarak
tanimlanmasina karsin ogunlukla evreci olarak anilmaktadir. Oysa ki; 'evreciler, bozulan
insan-doga iliskilerinin toplumun var olan yapisi ierisinde dzeltilebilecegine, mevcut
kurumlarda yapilacak kismi degisikliklerle bu isin stesinden gelinebilecegine inanirlar. ..
Bu yoldaki nerileri de evre ile ilgili bakanliklara ve evre arastirmalarina bteden daha
Iazla pay ayrilmasidir. evrecilik bu aidan, sanilanin aksine 'radikal degil, 'muhaIazakr
bir tutum sergilemektedir (nder 1998:23 Akt. Sezer 2006:6).
evrecilik, 'gnmz insaninin davranislarinin temelinde yatan, insanin dogaya hkmetmesi
gerektigi anlayisini sorgulamaz; tam tersine tahakkmn neden olacagi tehlikeleri azaltacak
teknikler gelistirerek bu tahakkmn nn amamizi gzetir, tahakkm nosyonunu
sorgulamaz (Grmez 2003:13 Akt. Sezer 2006:6).
Trkiye Yesil Hareketinin iinden bir isim ise syle aiklamaktadir. 'evrecilik yaklasimi
genel olarak, evre sorunlarinin kirlenme boyutunu n plana ikarmakta, evre sorunlarini
teknik bir dzeyde ele alip zmlemeye alismaktadir. Her ekolojist ve yesil son tahlilde
evreciligi esitli biimlerde ierse de evreciler yesil ya da ekolojist degildir. nk
evrecilik, herhangi bir siyasal program iermeyen, bir anlamda teknisist bir toplumsal
harekettir (Demirag. Yayima hazirliyor).
evrecilik ve ekoloji arasindaki Iarki Esat z syle aiklamaktadir. 'evre hareketi ya da
'ekoloji hareketi denildiginde . Iki deyim arasindaki temel Iark, 'ekoloji hareketi ne
'evre hareketine gre biraz daha genis anlam yklenmesinde yatar. 1970'lerin basindan
itibaren olusan yeni gruplar, 'geleneksel evre koruma hareketinden Iarkliliklarini
vurgulamak amaciyla yesillerle birlikte bu kavrami kullanmayi tercih etmislerdir. Ekoloji
hareketi denildiginde hareketin hem politik yn, hem de 'klasik evrecilige gre daha
kktenci, btncl bir hareket oldugu vurgulanmaktadir (z 1989:28 Akt. Sezer 2006:6-7).
Ekoloji hareketi sorunlari zmede evrecilik ile ok ayri noktalarda bulunmaktadir. Foster`a
gre; 'evreci anlayisin ekolojik sorunlari zmek iin nerdigi reeteler ok yetersiz
kalmaktadir. nk bu reeteler, yeni uluslar arasi anlasmalar yapmaya, insanlari nIus ve
tketim artisini kismaya, evre dostu teknolojiler denilen bir avu teknolojiyi benimsemeye
davet etmekten uzaga gidememektedir. Bu nedenle dnyadaki krizi, bir doga krizi degil, bir
toplum krizi olarak grmek gerekmektedir. Bunun nedeni de tarihsel ve toplumsaldir.
Sorunun kkleri retim iliskilerinde, teknolojik sorumluluklarda ve egemen toplumsal
sistemin ayirici zelligi olan ve tarihsel olarak kosullanmis demograIik egilimlerdedir (Foster
2002:12 Akt. Sezer 2006:7).
Bu toplum krizi Naes`e gre humanizmadan kaynaklanmaktadir. Naes, modern evreciligin
insan merkezli bir doga grsne sahip oldugunu belirtmektedir. Bu grs doga ve insan ayri
ayri degerlendirdigimizde insana dogaya hkmetme hakkini vermektedir (Naes 1995:151 Akt.
Sezer 2006:7).
'Bookchin`e gre ise, ekolojik bir toplumun sorunlariyla basa ikma abasinda 'evrecilik
terimi bizi yaniltmaktadir. nk 'evrecilik giderek daha ok arai bir duyarliligi
yansitmaktadir(Bookchin 1996:62). Bu aidan dogaya egemen olmak iin gelistirdigimiz
aralar arttigi lde, yasadigimiz srece bu aralara hizmet etme zorunlulugumuz da
artmaktadir(Horkheimer 2002:122). Bu dsnce, modernizmin, akil yrtme ve bilim yoluyla
insanin dogaya egemen olmasi ve bylece insanin dogaya karsi zgrlesecegini ngren
dsnceyi sorgulamis olmaktadir (Sezer 2006:7).
'Ekolojik ynelim ile evre korumaci ynelim arasindaki Iarkliliklar kisaca su sekilde de
zetlemek mmkndr: (nder 2003(a):602-3 Akt. Sezer 2006:8-9).
(1)evre korumaci anlayis, yasam evresinin, ulusal, kltrel ve dogal mirasin korunmasi gibi
sorunlarla ilgilenmektedir. Ekolojik anlayis ise, siyasi geleri ve ideolojisiyle evre
korumaciliktan ayrilmaktadir. 1970'lerden sonra ortaya ikan Friends oI the Earth (Yeryz
Dostlari) ve Greenpeace (Yesil Baris) gibi rgtler, korumaci derneklerden Iarkli olarak, ileri
sanayi toplumlarinin nkleer enerji, sanayi kirliligi, asit yagmurlari gibi sorunlar zerinden
temel bir toplumsal degisme gereksinimini gndeme getirmektedirler.
(2)Korumaci yaklasim mevcut toplumsal-siyasal dzeni ve onun kurallarim benimser,
toplumun hakim degerlerini sorgulayici bir tutum ierisine girmez. Toplumsal sistemin iinde
kalarak amalarina ulasabilecegi inancina sahiptir. AlternatiI ekolojik toplumsal degerler
dizisi ise, bireysel degerlere ve insani bir toplumsal dzene vurgu yapmaktadir. Modern
toplumun hiyerarsik ve brokratik rgtlenmesi karsisinda, kk lekli ve komnal
rgtlenmeyi savunur.
(3)Ekolojik anlayis, dogrudan eylem modeliyle daha aik ve katilimci bir siyasi sistemi
pratige geirmeye abalamaktadir. Toplumun bireyi kontrolnn degil, bireyin toplumu
kontrolnn gerekliligine inanmaktadir. Ekolojik anlayis, ideolojik yapilandirilmis eylem
tarzina sahiptir.
Trkiye yesil hareketinin yillardir iinde olan Demirag ise evrecilik ile ekoloji arasindaki
Iarki su sekilde rneklemektedir.
'nk, hayli yogun bir yayin Iaaliyeti sonucu, bu konuda epey bir literatr olusmasina
karsin, hl evrecilik laIzinin ortalikta dolasmasina ve lkemizde degerli bir dostumun
iIadesi ile, 'nc Batililasma Hareketi olan 'evreci etiketini haksiz yere gaspeden bir
takim derneklerin varolabilmesi, toplumsal cehaletimizin bir disavurumu olsa gerek. Trkiye
Erozyonla Mcadele Agalandirma ve Dogal Varliklari koruma VakIi (TEMA), Dogal Hayati
Koruma Dernegi (DHKD), evre ve Kltr Degerlerini Koruma VakIi (EKL) vb kallavi
'burjuva STK`larin lkemizde olduka hayirli islere imza atmis bulunan Yesiller`in hilaIina,
ekoloji hareketini temsil edebilmesine yregim dayanamiyor. (Demirag. Yayima hazirlaniyor)
Bu haliyle yesiller hareketi iin 'zellikle ekolojist ama 'elbette evreci bir hareket demek
mmkndr.
EKOLOJI HAREKETI OLARAK YESILLER HAREKETI
zer`e gre; 'Ekolojik sorunlara karsi, siyasal liderler hala eski klasik kuramlarin dar
kaliplarini asamamakta, sorunlara parali yaklasim egemenligini srdrmektedir. . Bu
ikmazlar ierisinde, yesil hareket, sorunlara zm bulabilmek iin ortaya ikmistir (zer
2001:67-8 Akt. Sezer 2006:19).
Yesil hareketin dogusu ve gelismesi iin Tanil Bora sunlari sylemektedir. 'Yesil elestiri,
1970'lerde kapitalist bati lkelerinde ykselmeye basladi. nceleri, yerlesik iktisadi retim
dngsnn ayni ivmesiyle srmesi halinde, yeryznn enerji ve hammadde kaynaklarinin
insanligi beslemeye yetmeyecegini ileri sren, grece soyut ve teorik bir elestiri olarak
gndeme gelmistir. Bu elestiri, kapitalist sanayi dzeninin dogayi, kentsel ve toplumsal
hayati, dolayisiyla insan iliskilerini yozlastiran ve yabancilastiran etkilerine dnk tepkilerle
birleserek siyasallasmaya ynelmistir. 1970'lerin ikinci yarisinda gncellesen nkleer enerji
sorunu ve anti-nkleer hareket, bu ynelime radikal ve popler bir nitelik kazandirmistir. .
Genis kitleler, evresel sorunlarin otoritelerin, uzmanlarin keyIine birakilamayacak kadar
hayati ve nemli oldugunu en aik bir biimde, anti-nkleer hareket temelinde Iark ettiler
(Bora 1990:39 Akt. Sezer 2006:19).
Yesil hareket siyasallasirken kendi ideolojisini yaratiyordu. Bora`ya gre bu ideolojinin syle
bir zelligi vardir. 'Yesil sorunsal, hareketin siyasallasmasiyla birlikte, elestirisini, dogayi,
evreyi ve insani metalastiran, nicellestiren kapitalist sistemde odaklastirmaktaydi. Yesil
sorunsalin ve hareketin kapitalizme getirdigi elestiri; reel sosyalist sistemin de kapitalizmin
mantigiyla paylastigi, hatta rtstg etmenleri aiga ikarmaktaydi (Bora 1990:40 Akt. Sezer
2006:19). Yesil hareket kapitalist sistem kadar, sosyalist dsncelerle de ayrildigi noktalar
ortaya ikiyordu. Bu durum Bookchin`e gre; 'Amerikali eko-anarsist Murray Bookchin,
varolan otoritelere meydan okumak yerine sadece onlarin islerini daha iyi yapmalarina
yardimci olan evrecileri siddetle elestirmektedir. Ona gre evreciler islemeyen bir sistemi
isler kilmaya alisarak sorunu daha da agirlastirmaktadirlar. Oysa hem liberal ve hem de
Marxci kuramlar, dogal dnyayi yagmalamanin ideolojik temellerini hazirlamislardir
(Bookchin 1996:100 Akt. Ceritli 2001:215).
Dnya`da Yesiller
'Ilk yesil parti 1972'de Yeni Zelanda`da kuruldu. Avrupa`da ise Ekoloji Partisi adiyla Birlesik
Krallik`taki ilk yesil parti 1973 yilinda Iaaliyete geti. Daha sonra 1987'de adini Yesil Parti
olarak degistirdi. 1989'daki Avrupa Parlamentosu seimlerinde Ingiltere`deki oylarin 15'ini
kazanmasina ragmen Ingiliz seim sistemi sebebiyle Avrupa Parlamentosu`na temsilci
gnderemedi. Belika`daki 1981 seimlerinde 5 oy alarak Avam Kamarasi`nda 4, Senatoda
5 sandalye kazanmasi, bir yesil partinin ilk nemli basarisiydi. Almanya`da ise 1980 ile 1982
arasinda Yesiller Partisi alti eyalet parlamentosunda temsil edildi. 1983 genel seimlerinde de
5.6 oy alarak Federal Meclis`te 27 sandalyeye sahip oldu (Ayvaz-Tekalan 1992:4).
'Fransa`da da ekolojiye dayali politik hareketin baslangici 1974'lere dayanir. Avusturya,
Isvire, Hollanda, Irlanda, Finlandiya, Italya, Ispanya ve Isve gibi birok Avrupa lkesinde
ve Trkiye`de de yesil partiler mevcuttur (Ayvaz-Tekalan 1992:4).
Bununla birlikte 21 Subat 2004'te Avrupa Yesil Partisi kuruluyor. Kurucular arasinda
yalnizca AB`nin yesil partileri degil ayni zamanda Rusya, Ukrayna, Grcistan, Isvire,
Norve, Bulgaristan ve Romanya`nin yesil partileri de bulunuyor. Sre; AB`nin tm Avrupa
cograIyasini kapsayacak sekilde genislemesi Iikrini israrla savunan Avrupa yesil partileri
arasinda 1984'te bir koordinasyon olusturulmasi, bu koordinasyonun 1993'te bir Iederasyona
dnstrlmesi ve 2004'te de Avrupa Partisi kurulmasi olarak gelisiyor. Bu tarihte Trkiye
Yesilleri Delegasyonu olarak Roma`da bulunan mit Sahin`in aktardigi bir anektod ise
ilgintir. mit Sahin; 'Kongrenin ilk gnnde 4. Avrupa Yesil Partiler Kongresi yazarken,
ikinci gnk trenden sonra 1. Avrupa Yesil Partisi Kongresi yazmaya basladi her yerde
(Sahin 2004).1 diyor.
Trkiye`de Yesil Hareketin Gelisimi:
Trkiye`de evre sorunlari adina gsterilen tepkiler 70'li yillara kadar uzanmaktadir. '1975'de
Murgul`da Iaaliyete geen Etibank bakir isletmelerinin bitki rtsne verdigi zararlar
sonucunda yre halkinca dava ailmasi, buna benzer biimde, arsamba Ovasi`nda
1970'lerden sonra ailan Iabrikalarin tazminat davalarina konu olmasi, 1975'de Samsun`da
bakir isleme tesislerinin tarim rnlerine verdigi zarari protesto etmek iin yre halkinin bir
yrys gereklestirmesi, 1977'de Ankara`da Elmadagli kyllerin yredeki barut ve imento
Iabrikalarinin tarim etkinliklerine verdigi zarari belediyeleri araciligiyla Ankara`ya sikayet
etmesi, yine ayni yil SiliIke Tasucu Balikilar KooperatiIi yelerinin, Akkuyu`da nkleer
santral yapilacagi sylentileri zerine hareket geip deniz aralariyla gsteri yapmalari rnek
olarak verilebilir (Duru 2002:181).
'Bati`daki yesil hareketin ykselisini en az on yillik bir gecikmeyle takip eden Trkiye yesil
hareketi (Sahin 2007)`nin 1980 sonrasindaki ykselisinde, batili lkelerde oldugu gibi,
Duru`ya (2002) gre; 'serbest piyasa ekonomisine geis srecinin, . sanayi sektrnn
glenmeye baslamasi(nin), . zel sektrn tamamen denetimsiz birakilmasi(nin) etkisi
vardir.2 Ayrica '12 Eyll 1980'de gereklestirilen askeri darbenin . evre hareketlerinin
gelisimini olumsuz ynde etkiledigi sylenebilir. . Ancak bir baska aidan, tam tersine,
evre hareketinin varligini, lkede yaratilan bu baskici ortama borlu oldugu, digerlerine gre
zararsiz, belirli bir siyasal akim etraIinda gelismeyen bir evreciligin bu dnemde, en azindan
tehlikeli grlen akimlarin ugradigi bastirilma sanssizligina ugramayarak, hos karsilandigi da
sylenebilir. . Kktenci ideolojilerden, akimlardan biri olmayisi, tam tersine, ideolojiden
arinmis bir dsns ve eylem biimi olarak algilanmasi (Duru 2002:182).`nin Trkiye`de
yesil hareketin gelisimine olumlu ynde etkidigi de dsnlebilir.
'80'lerin ikinci yarisindan sonra sesini giderek etkili bir biimde duyuran buna karsilik 'daha
ok, evrenin korunmasi ynnde kamuoyu yaratmak, halki bilinlendirmek, zellikle
devletten kaynaklanan . uygulamalara karsi tepki gstermek gibi eylem trlerini yeglendigi
yesil harekette, 'sanayilesmeden, asiri kentlesmenin doga zerindeki yikici etkilerinden,
dnyanin yok olma srecine girmesinden, insanin giderek rettigine, kendisine ve topluma
yabancilasmasi gibi byk lekli ya da kresel sylemlerin bulundugunu sylemek Duru`ya
gre 'pek gereki olmayacaktir (Duru 2002:182). 'Daha ok, doga sevgisi zerinde
ykselen, belirli bir yredeki doga parasini kurtarmak, kirliligin nne gemek, kentlerin
daha dzenli olmasini saglamak trnde bilinlendirici ve egitici etkinliklerde
yogunlasilmaktadir (Duru 2002:182). Bu islev, Bora`ya gre; 'egemen ekonomik dzenin,
. glenerek srdrlmesine de yardim etti. Bir baska anlatimla, kapitalizm, yesil hareketin
tm can alici aralarini ve sylemini elinden alip kullanarak onu uslandirma abasina
girismistir. Hareketin egemen rgtlenme trlerini (dernek, vakiI gibi) kullanmasi da bu
sreci hizlandirmistir (Bora, 1990: 51 Akt. Duru 2002:182). Duru`ya gre; 'Belki de gl
bir akim haline gelebilecek olan Yesil Hareket, . evre sevgisinin, doga dostlugunun resmi
organlarca . benimsenmesi, evre Bakanligi`nin kurulmasi, yasal dzenlemelerle hareket
sinirlari izilen, birok evreci dernegin/vakIin ortaya ikmasi, niversitelerde evre ile ilgili
blmlerin ailmasi, meslek odalarinin evre komisyonlari kurmasi ve sonunda bir evre
pazarinin olusmaya baslamasi .(Bora 1993:6, Atauz 1994:21 Akt. Duru 2002:183) ile
'1980'lerden itibaren, kitle iletisim aralarinin da destegiyle, evre ile ugrasma, evrecilik,
birdenbire 'moda akimlardan biri durumuna geldi (Duru 2002:183).
Trkiye`de Yesil Hareketin Siyasallasmasi
Duru`ya gre; '1980'lerin sonuna dogru Trkiye`de evre hareketinin bir lde
siyasallasmaya baslar (Duru 2002:183). Bunu ortaya konan etkinlik biimlerindeki
Iarklilasmadan ve bu hareketin beslendigi dsnsel kaynagin degisimini gzleyerek saptar. O
dnemde gereklestirilen etkinlikler sunlardir.
'Bu yillarda Trkiye`de gereklestirilen ilk eylem yurtdisi kkenliydi. 1983'de Trkiye`deki
insan haklari ihlallerini ve baskici ynetimi protesto etmek zere, Almanya`dan gelen yedi
yesil, Ankara Kizilay`da kendilerini birbirlerine zincirle baglamislardi. Bu gsteri, dnemin
karmasali ortaminda pek duyulmamis, kamuoyunu etkileyememisti. Ancak, yesil hareketin
salt doga korumacilik anlamina gelmedigi Trkiye`de ilk kez gsterilmis olmasi evre
hareketinin ulastigi bir basamak olarak degerlendirilmelidir (Bora, 1989:20 Akt. Duru
2002:183).
'1984'ten baslayarak Gkova termik santralinin yapimina ve isletilmesine karsi
gereklestirilen etkinlikler; 1986'da Ankara`da ZaIerpark, 1987'de Gvenpark iin dzenlenen
kampanyalar; 1987'de Dalyan`da yapilmasi tasarlanan turistik tesis iin gsterilen tepkiler;
1989'da Taskisla`nin otele ve Maka Kislasi`nin borsa binasina dnstrlmesini, Aliaga`da
termik santral kurulmasini engellemeye ynelik etkinlikler; 1990'da Pamukkale`nin
kurtarilmasi iin baslatilan kampanya; 1993'de olusturulan 'Nkleer Karsiti PlatIorm ve
'Nkleer Karsiti Kongre; 1994'de 'II. Nkleer Karsiti HaIta kapsaminda gereklestirilen
etkinlikler, Data`da yapilan I. topyalar Toplantisi, Akkuyu`da yapilacak nkleer santral iin
olusturulan gbirligi; 1990'larda baslayip bugne degin gelen Bergama Direnisi. (Duru
2002:183)
Duru`ya gre yesil hareketin beslendigi dsnsel kaynak ise 'Eyll 1992'de S.O.S Akdeniz`in
girisimiyle yayimlanmaya baslayan Agakakan Dergisi olacaktir. Bu dergide, S.O.S.
Akdeniz`de etkin bir biimde alisan toplulugun yanisira, trl yesil gruplar, eko-sosyalistler,
eko-Ieministler, derin ekolojistler, anarsistler dsncelerini kagida dkme olanagi buluyorlar:
Dergi, evre sorunlarini irdelerken, bunun, ekonomik, siyasal dzenle, egemen dsnce
kaliplariyla, emek-sermaye eliskisiyle olan ilintilerini n plana ikartiyor. Kapitalizm,
milliyetilik, yeni dnya dzeni, egitim, din, toplumsal cinsiyet gibi konularda yogunlasan bu
kktenci tutum Dergiyi ve izleyicilerini diger evre korumaci gruplardan ayiriyor (Bjedug
1994: 7 Akt. Duru 2002:184).
Yesiller Partisi (1988-1994)
evre hareketlerinin siyasallastigi bu yillarda 'pek ok gnll kurulusun hem g birligi
yapmalarini saglayabilecek hem de onlarin kimi eksik ynlerini kapatabilecek bir st
rgtlenmeye gitmenin gerekliligi ortaya ikmisti. Bu dsncelerle kurulmasi tasarlanan
Yesiller Partisi, diger yerlesik partilerin olusumunda izlenen yoldan ayrilarak kendine gre bir
yntem gelistirdi. Sz konusu yapinin parti mi yoksa dernek mi olacagini saptamak iin pek
ok toplanti yapildi. . Bir anket kagidi hazirlandi. Bu metinle, evrecilerin bir dernek mi,
yoksa bir siyasal parti atisi altinda mi toplanmayi yegleyecekleri, hareket disindaki kalmis
kesimlerin bu srece katilip katilmayacaklari grenilmek istendi (Ergen 1994: 22-3 Akt. Duru
2002:184). 'Sonuta, anketlerden alinan yanitlarin etkisi de olsa gerek, partilesmeye karar
verildi (Duru 2002:184). Partilesmeye gidilmesinin sebeplerini,Yesiller Partisi`nin Izmir
Grubu`ndan Melih Ergen, 'Mali kaynak saglama kolayligi, yerel ynetimlerde iktidari ele
geirebilme olanagi, Trkiye`de dernek kurma gelenegi olusmadigindan, partinin dernege
gre daha etkili bir baski unsuru olmasi, brokratik engelleri asma yolunda parti olmanin
saglayacagi yararlar (Ergen, 1887: 38-9 Akt. Duru:2002:184). olarak, partinin kurucu
yelerinden Nil Gn; Trkiye`de baski gruplarinin islevinin olmadigini bu yzden zorunlu
olarak partilesmeye gittikleri (elik 1988:31 Akt. Duru 2002:184), ilk genel baskan Celal
Ertug ise; 'Bir Ak imento protestosu yapabilmek iin Trkiye Hava Kirliligiyle Mcadele
Dernegi`nin hkmi sahsiyetinden yararlanarak izin alabildik. Binbir msklatla karsilastik.
Parti olunca iletisim aralarina kolay ulasabilme, yerel seimde bagimsiz bir adayi
desteklemek veya katilmak suretiyle kamuoyunda bir yansima uyandirma sansi var (Tempo:
33 Akt. Duru 2002:184). olarak aiklamistir. Duru`nun aktardigina gre bu sebeplere,
Trkiye`de dernekler zerinde partilerinkine oranla daha agir bir denetimin uygulanmasi,
partilerin kapatilmasinin derneklerin kapatilmasina oranla daha zor olmasi (Simsek 1993:38
Akt. Duru 2002:184), derneklerin siyasetle ugrasmalarinin yasaklanmasi da eklenebilir
(Abacioglu 1993:38 Akt. Duru 2002:184). Bylelikle 5 Haziran Dnya evre Gnnde
kurulmak istenen parti, o gnn pazar gnne denk gelmesi sebebiyle ertesi gn, 6 Haziran
1988 de kuruldu.
O dnem siyasi parti geleneklerine gre olduka Iarkli bir konumda bulunan parti,
programinda siyasi amacini su sekilde aiklamaktaydi. 'Yesiller Partisi, tabanda iktidar
olusturmadan, hkmet ya da koalisyon ortagi olma amaci gtmeyen, devleti ve kurumlarini
elestirmeyi, temel muhaleIeti esas grev edinen bir parti olacaktir. nk hkmet olmaya
yarisan partiler oyununun kurallarina uymak zorundadirlar. Oysa temel muhaleIet yapabilmek
iin hkmet olma hesaplarindan, nimetler ugruna dn vermekten kainmak gerekmektedir.
Bylece parlamenter demokrasinin kisiligine kavusmasi saglanmis olacaktir (Parti programi,
gereke).
Kurulan Yesiller Partisi; 'Ekolojik dengenin korunmasini ve bozulmasinin nlenmesini (parti
tzg, m. 2-a), dogrudan demokrasiyi (parti tzg, m. 2-b) ve tm aykiriliklari zenginlik
kabul eden, insan haklari, baris, zgrlk ve esitlige dayali (parti tzg m.2-c), her trl
dayatma, baski ve siddete karsi ikna, hosgr, esitlik ve dayanismayi ortaya ikaran
antimilitarist bir anlayisa ulasmayi ama bilmektedeydi (parti tzg m.2) Parti tzgnde;
'Bymenin (endstrializmin), retim ve tketim aliskanliklarimizin yeniden sorgulanmasini,
srdrlebilir tek uzun dnemli ekonominin ekolojiden getigini benimser (parti tzg m.
2). denmekteydi. Celal Ertug bu tutumu, 'hkmet olmayi degil, tabanda iktidar olmayi
amalayan bir dsnce (Tempo 1988: 32 Akt. Duru 2002:186) olarak aikliyordu. Yesiller
partisinin gereklestirdigi etkinlikler ise sunlardir.
'1988'de, TEKEL`in, Izmir amalti Tuzlasi`nda, tuz retimi sirasinda tatli su dolasimini
engelleyip dogal dengeyi bozan menIezleri amamakta direnmesi zerine yrede Yesiller
Partisi nclgnde bir gsteri dzenlendi; ailan imza kampanyasiyla da 3199 kisinin
TEKEL`in bu tutumuna ynelik olumsuz grs belgelendi. Kampanyanin basarili oldugu
sylenebilirdi; sz konusu arazinin Orman Bakanligi`na devredilmesi; sorunun zmnde bir
adimin atilmis oldugunu gsteriyordu (Ergen, 1994: 28). Kusadasi`ni Seluk`a baglayan
yoldaki asirlik agalarin yol yapimi nedeniyle kesilmesi zerine dzenlenen gsterinin
Yesiller Partisi`nin ilk resm eylemi oldugu sylenebilir (Abacioglu, 1993: 6). Bunun disinda
yine Izmir`de Basin Sitesi`nde ve amalti Tuzlasi`nda da esitli eylemler dzenlendi. Agustos
1989'da, Yesiller Partisi Ankara Il Baskanligi, o yillarda, cezaevlerinde mahkmlara getirilen
tek tip elbise kuralini protesto etmek iin tek tip elbise giyme kampanyasi baslatti (Sokak,
1989: 27). Yine Ankarali partililer, dzenlenen Uluslararasi Silah Fuari`na karsi protesto
gsterisinde bulundu. Bu ikinci eylem nedeniyle haklarinda dava aildi (Bora, 1989: 20).
Yesiller Partisi`nin nclgnde baslatilan en byk ve etkili eylem, 6 Mayis 1990'da
Aliaga`ya Termik Santral kurulmasini nlemek amaciyla binlerce kisinin katildigi 'insan
zinciri oldu (Anadol, 1991; Abacioglu, 1993: 6 Akt. Duru 2002:188).
Bununla birlikte Eyll 1990'da Amasra`da yerel halkla birlikte, kurulacagi sylenen termik
santrale karsi ikmak iin bir eylem dzenlenir. Ancak yrede parti kimligi n plana
ikarilmaz. Melih Ergen`e gre bu durum partinin ayirt edici zelligidir. Syle
aiklamaktadir; 'Simdiye degin, mevcut tm partiler (hakli olarak) kendilerine bimis
olduklari 'nclk misyonu geregi, sahip olduklari alisma tarzi ile; a) Etkinlik yaptiklari
yerde insanlari bilinlendirmek, b) Onlari kendi nderliklerinde harekete geirmek, c) Dolayli
olarak partilerinin propagandasini yapmak ve kendileri iin g toplamak amacina
ynelmislerdir. Oysa Amasra`ya giden Yesiller`de bu ama da yoktu (Ergen, 1994: 60 Akt.
Duru 2002:189).
Duru`ya gre; 'Yesiller Partisi, siyasal partiden daha ok, bir dernek, bir baski grubu islevine
sahipti; semen tabanini genisletmeye ynelik bir politika gelistirmis degildi (Duru
2002:189). Yesiller Partisi 'evre sorunlari iin yerel halkla beraber gsteriler, kampanyalar
dzenlemek; evre rgtleriyle isbirliginde iinde olmak, dayanismaya girmek; seminer,
konIerans, toplanti dzenleme gibi egitsel etkinlikler gereklestirmek; imza toplama
kampanyalari dzenlemek; uluslararasi ya da yabanci evre rgtleri ve yesil partilerle iliski
kurmak; kimi merkezi ve yerel ynetim birimlerine uyarilarda bulunmak; evreye zararli
Iaaliyetlerde bulunan kisi ve kuruluslar iin su duyurusunda bulunmak (Simsek, 1993: 63-8
Akt. Duru 2002:189). gibi konular zerinde odaklanan bir partiydi.
Bununla birlikte; parti ii gelismeler neredeyse evrecilik ve ekoloji kavramlari arasindaki
atismayi gsterir niteliktedir. Duru`nun verdigi bilgilere gre; 'Yesiller Partisi, kurulusundan
bir yil sonra, iindeki muhaliI grubun parti politikasini begenmeyip sesini ykseltmesi zerine
blnmenin esigine geldi. Parti ierisinde belli basli iki grsn arpistigini sylenebilir:
Kurulu dzen ierisinde gereklestirilecek dzeltimlerle evre sorunlarinin stesinden
gelinebilecegini savunanlarla, bu tr sorunlarin zm yolunun ancak gndelik yasamda,
toplum ve ynetim biiminde kkten degisikliklerden getigine inananlar. Ynetimdekiler -
gereki, dogal olarak da uzlasmaci tutumlarini yansitan bir deyisle 'realos olarak anilanlar-
'Iundiler olarak adlandirilan hizip taraIindan, dzen partilerinden Iarkli davranmamakla,
yalnizca evreci politikalar retmekle sulandi. Izmir kkenli Yesillerin nclgnde gelisen
bu 'aykiri sesler, daha kktenci politikalar retilmesini, insan haklari, Krt sorunu,
Ieminizm, savas karsitligi gibi konularda daha etkin bir tutum takinilmasini istiyordu.
Ekonomik grslerde de Iarkliliklar gze arpiyordu. Ynetimdeki Celal Ertug grubu,
'srdrlebilir kalkinma sznde anlatimini bulan byme modelini savunuyordu: 'evreyi,
insani smrmeyen, ekolojik dengeyi bozmayan bir byme politikasi. Buna karsilik, ikinci
grup ise ekonomik anlamda ilerlemeye ve srdrlebilir kalkinmaya daha elestirel
yaklasiyordu. Ortaya ikan bir evre sorununa karsi gsterilecek tepkinin biimi ya da
gereklestirilen eylemlerin tr konusunda en kkten neriler hep bu grubun yelerinden
ikiyordu. Bu kktenci grubun nde gelenleri, ordusuz, hapishanesiz, okulsuz, devletsiz bir
toplum dsn esitli yazilarinda dile getirirlerken, ilk gruptakilerin brokrasi ile yakin iliski
iinde bulunmalari yine ideolojik Iarkliliklarin sonucuydu. Parti`ye bir sirketten kosullu
yardim alinmasinin yarattigi gerginlik de bu ideolojik ayrimdan kaynaklanmisti (Demirag,
1989: 29 Akt. Duru 2002:189-90).
Parti iinde bu ikilik srerken '1991'de yapilan olaganst kongrede ilk baskan Celal
Ertug`un grevi de sona erdi; yeni baskan Bilge Contepe oldu (Duru 2002:190). Daha
sonrasinda Aydin Ayas baskanliginda 19 Haziran 1993'deki kongrede tm yelikler Ieshedilip
15 kisilik bir alisma grubu kurulur. Bylelikle parti uygulamada kapanirken 10 Nisan
1994'de hukuksal varligi, Anayasa Mahkemesi karariyla son bulur. (Duru 2002:190)
Celal Ertug basarisizlik iin; parti ii kisisel kavgalarin (Abacioglu 1993:7 Akt. Duru
2002:191), 'koltuk sendromunun, Parti`nin Trkiye apinda rgtlenmesine karsi ikilmasi
(Ertug 1995:17 Akt. Duru 2002:191) gibi nedenleri; 'Izmir Grubu`nun basini ektigi kktenci
kanat, bu durumu, yalnizca evre sorunlari ile ilgilenilmesi; escinselleri, Ieministleri,
savaskarsitlarinin bnyesinden dislanip 'ahlaki bir tutum takinilmasi; kurulu dzene karsi
olunamamasi; daha da ileriye gidebilme gizilgcn tasiyan yesil hareketin nnn kesilmesi
(Abacioglu 1993:7 Akt. Duru 2002:191) olarak aikliyordu. Celal Ertug`a gre ise 'Partiye;
existansiyalist, bohemce yasama tutkunlari, tatmin olunmamis solculuk atiklari, marjinallik
gibi egilimler hakim kilinmak, parti olmayan parti ve benzeri Fundamentalist egilimler
sokulmak gruplasmak isteniyordu. (Ertug 1995:17 Akt. Duru 2002:191). Parti disindan
kaynaklanan elestirilerde 'Yesiller Partisi yelerinin eylemci bir topluluk haline gelememesi;
birbirleriyle yakin kisisel iliskileri bulunan gruplarin, partiyi bu iliskilerini daha da
gelistirmelerini saglayabilecek bir ara ya da mekn olarak kullanmasi; isten ok konusma
retilmesi; parti islerinin ikinci planda kalmasi (Gnl, 1990: 28); diger yerlesik partilerden
Iarkliliginin vurgulanamamasi; toplumun beklentilerine yanit verilememesi; yeni bir yasam
biimi kurma yolunda politikalarin saptanamamasi, bu dogrultudaki elestirilerin basinda
geliyordu (Bjedug 1990: 76-7 Akt. Duru 2002:192).
Sahin`e gre 'Bu hareketleri yaratanlar, soldan gelen, ogu 12 Eyll ncesi esitli sol
rgtlerde yer almis kisilerdi. Ama bu kadrolar yesil dsnceyi kendileri de daha yeni
greniyorlar, sosyalist teoriyle hesaplasmaya ve yeni bir yol bulmaya alisiyorlardi. Bu kadar
erken bir siyasallasmaya ragmen birka yil olduka basarili yryen ve rgtlenen yesil
hareket, yine ayni olgunlasmamislik nedeniyle dagilma srecine girdi, iinden anti nkleer
hareket, ekolojist ve yesil gruplar, dergi evreleri ve inisiyatiIler dogdu. Trkiye`de sre
tersten islemisti. Yurttas inisiyatiIleri ve alternatiI hareket yesil partiyi olusturmamis, yesil
partinin dagilmasi yurttas inisiyatiIleri ve alternatiI hareketlerin dogmasina ve ogalmasina
neden olmustu. Ancak sonuta bir yaniyla Bati`da yasanana benzer bir durumun Trkiye`de
de tekrarlandigi sylenebilir. O da ekoloji hareketlerinin, bambaska bir toplumsal ortam sz
konusu olmasina ragmen, yine isin en basinda siyasi bir gndemle ortaya ikmasidir (Sahin
2007).
Yesiller Partisi (2008)
1994'te kapanan Yesiller Partisi`nin sona ermesinin nedenlerini i dinamiklerle aiklayan
mit Sahin, 90'li yillari; evre alanindaki STK`larinin siyaset disina itilmesi olarak
degerlendirmektedir. Sahin`e gre 1996'daki Habitat zirvesi, sonra da '1999 depremini
izleyen Ion akisi , . 'zmn parasi olmaya alisan, bunun iin de proje retip Ion
aramaktan itiraz etmeye zamani kalmayan sivil toplum kuruluslarinin sayisini arttirdi ve
bunlari glendirdi. Buna karsilik 'ikisini yesil siyasi bir tarzda yapan evre ve ekoloji
hareketlerine asil darbeyi, sermayenin kendisi vurdu. Ekolojist olmayan, hatta birer evre
rgt olduklari bile sylenemeyecek olan byk sermaye destekli bazi vakiI ve dernekler, .
Bu trden rgtlerin en byk ve tipik rnegi olan TEMA, . sadece TEMA degil, Ayni
modele dayanan, yani demokratik olarak denetlenmeyen organlarca ynetilen, hibir sekilde
seIIaI olmayan, ama sahip oldugu parasal kaynaklar ve rettikleri projelere bulduklari Ionlar
sayesinde kamuoyunda grnrlk kazanan ve belli bir tabana yayilan ok sayida kurulus
vardir. mit Sahin`e gre bu kuruluslar kendilerini evreci ilan edip, bir anlamda da
Trkiye`de evreci olmanin tanimi olmayi basarmislardir. Sahin`e gre, baska nedenlerle de
aiklanabilir olmakla birlikte; 'Toplumsal hareketlerin, aslinin zayiIlayip taklidinin
glendigi yerde etki gcn srdrmesi kolay degildir (Sahin 2007). biimindedir. Bir
baska deyisle Sahin`e gre; Yesil harekette 90'li yillarin snk gemesinin nedeni, yani
Yesiller Partisi`nin kapanisindan sonraki sre; ekoloji hareketlerinin asillarinin zayiIlayip
taklidinin glendigi yerde etki gcn srdrmesinin zorlugu nedeniyle dahasi 'sermaye,
devlet ve medya baskilarina karsi direnme gdsnn de etkisiyle yasamaktadir (Sahin
2007).
2000'li yillarla birlikte yesil siyaset; 'Yesil Hareket, 'Yesiller, 'Yesiller Partisi Girisimi
isimleri altinda tekrar etkinlik gstermeye baslamaktadir. 2001'den itibaren her yil Aralik
ayinda Yesil Diyalog toplantilari dzenlenir, 2003'ten itibaren Ekoloji isimli dergi yayin
hayatina girer. 22-23 Ekim 2005 tarihlerinde Ukrayna`nin baskenti Kiev`de yapilan Avrupa
Yesil Partisi 3. Konsey toplantisinda gzlemci ye statsn elde eden girisim, ardindan 16
Aralik 2005'te yapilan 4. Yesil diyalog toplantisinda 2,5 yil ierisinde yesiller partisinin tekrar
kurulmasi iin gerekli donanimlarin neler oldugunu hesapliyor, Yesiller Partisini kurmak iin
hazirliklar yapiliyordu. Bu hazirliklara gre; kapsamli bir program, kendini ok iyi tariI eden
bir kurumsal yapi ve kimlik, son olarak ta ekip gerekliydi.. Bu ekip 'herkesten nce
genlerle ve 'deneyimlerini aktarmakla ok nemli bir role sahip . yasli yesiller ve eski
yesil parti yeleriyle olusmalidir (Sahin 2005). Sonrasinda 30 Haziran 2008 tarihinde
kuruculari arasinda eski yesillerden isimlerin de bulundugu 40 kisilik bir kurucular grubunun
basvurusuyla, resmi olarak kurulur.
Parti kendi tarihini syle tanimlamaktadir.
'Yesiller, Trkiye`de yeni bir siyasi olusum degil. Trkiye`de 1980`li yillardan bu yana
ekoloji ve demokrasi mcadelesi veren yesil politik hareketler 1988-94 yillari arasinda var
olan eski Yesiller Partisi de dahil olmak zere ok sayida grup, dernek, yayin organi ve
yurttas insiyatiIlerinde rgtlenmis ve alismalarini kesintisiz olarak srdrmslerdir. Yeni
kurulan Yesiller Partisi bu tarihin bir parasidir ve yesil hareketin iinden dogmustur.3
Partinin kurulmasiyla ayni zamanlarda, tekrar alevlenen Trkiye`de nkleer santral
kurulmasina iliskin haberler ve ihale duyurulari, partinin en nemli etkinligini
olusturmaktadir. 26 Nisan`da henz parti kurulmadan Kadiky`de yapilan 'Nkleer Santral
istemiyoruz mitingi, daha sonra ihalenin yapilacagi 24 Eyll tarihine kadar, 3 Eyll 24
Eyll arasi 'Uyumuyoruz, 'Nkleer Ihaleyi Durdurun etkinlikleri en nemlileridir. Bu
kampanyalar sirasinda halktan toplanan imzalar milletvekillerine postalanmistir. Bu etkinlik
sresince 24 saat aik kalan Beyoglu Yesil Ev`de dzenlenen panel oturum ve Iilm
gsterileri ile nkleer santrale karsi bilinlendirme alismalari yapilmis, sanati ve aydinlari
agirlayan Yesil Ev, internetten srekli yayin yapmistir. 27 28 Ekim`de, Istanbul`da;
'Yesiller Kuraklik Sempozyumu; Iklim degisikliginin Trkiye zerine etkileri, 31 Ekim 1
Kasim`da, Istanbul`da, Grcistan, Rusya, Azarbeycan, Ukrayna, Moldova, Romanya,
Bulgaristan ve Trkiye yesil partilerinin yani sira Bati Avrupa yesil partilerinden ve Avrupa
Parlamentosu Yesiller grubundan temsilcilerin katildigi 'Karadeniz Yesilleri Toplantisi, 29
Kasim`da Ankara`da 'Ekolojik Kentler Yerel Ynetimler Toplantisi partinin diger
etkinlikleridir. 19-21 Aralik`ta dzenlenen 7. Yesil Diyalog Toplantisinda; inan, dsnce ve
iIade zgrlg, Trkiye`nin AB sreci, ekonomik kriz, Termik santrallara karsi mcadele,
polis devleti ve siddet gibi yalniz evre sorunlari degil Trkiye`nin en nemli gndem
konulari hakkinda paneller dzenlenmistir.4
Partinin temel ilkeleri; 1. dogaya uyum, 2. srdrlebilirlik, 3. kresel mcadele, 4. erkek
egemenliginin reddi, 5. siddetin reddi, 6. dogrudan demokrasi, 7. yerellik, 8. adil paylasim, 9.
zgr yasam, 10. esitliligin korunmasi (Parti Programi, Temel Ilkeler).
Bu ilkelerle hareket eden parti Trkiye siyasi partiler yasasi ile de atismaktadir.
'Kadinlar(in) partinin tm seilmis kurullarinda yzde 50 temsil kotasina sahip (Parti tzg
m.4.c) oldugu partide es szclk ilkesi ile rgtlenmesi, genel baskanlik gsterilmesinin
zorunlulugu ile atismaktadir. mit Sahin bu durumu syle aiklamaktadir.
'rgtlenmemizle siyasi partiler yasasi ile elisen en nemli sorun yesiller partisinin liderlik
mekanizmalarini reddetmesi, yasanin ise zorunlu tutmasidir (Sahin 2008).
Yesiller Partisi; 2 Aralik`ta yapilan parti meclisi toplantisinda, 29 Mart`ta yapilacak olan yerel
seimlere katilma ve kampanya baslatma karari alir. Bu karar yesiller hareketinin Trkiye`de
ilk kez bir seime katilacagini gsterdigi gibi hareketin partiye dnstgnn de gstergesi
olarak kabul edilebilir. Bu konuda sordugum soruya Sahin; 'yeni partiye hareketin partisi
diyebiliriz. Ya da hem hareket, hem de gerek bir parti (Sahin 2008). demektedir.
Sonu
Yesilleri; Trkiye`de ve Dnya`da evre duyarliliginin yanisira ekoloji biliminin verilerinden
hareket eden btncl bir toplumsal dnsm isteyen hareket olarak zetlemek mmkn.
Antropolojiden tanidigimiz terimlerle endstriyalizm`in, humanizma`nin, modernite`nin ve
ataerkil degerlerin karsisinda yer alan; endstriyalizmin yarattigi evre kirliligini,
humanizmanin insani stn tutan ynn, modernitenin getirdigi yabancilasmayi ve ataerkil
degerlerin getirdigi erkek egemenligi ve siddeti elestirmektedir. Kresel isinma ve iklim
degisiklikleri uyarilarinin olduka arttigi gnmzde isinma arttika yesil hareket de
glenecege benziyor.
Kaynaklar
AYVAZ, ZaIer., TEKALAN, Ali S. ' evre Koruma alismalarinda Gnll Kuruluslarin
Yeri ve nemi, evre Dergisi, Sayi 5, Ekim-Kasim-Aralik 2002:3-4
CERITLI, Ismail. 'evreci Hareketin Siyasallasma Sreci, C. . Sosyal Bilimler Dergisi,
Cilt 25, Sayi 2, Aralik 2001:213-226
DEMIRAG, Dilaver. 'Saniye Koridoru; Modernlesme ve Ekolojik Tepki, yayima hazirliyor.
DURU, Blent. 'Trkiye`de evrenin Siyasallasmasi: Yesiller Partisi Deneyimi, Mlkiye,
Cilt 26, Sayi 236, Eyll-Ekim 2002:179-200
SEZER, zcan. 'evre Korumaciliktan Radikal Ekolojiye, Sosyal Bilimler Arastirmalari E-
Dergisi, Yil 3, Cilt 3, Sayi 5 2006
SAHIN, mit. 'Ayieginde 32 Ta Yaprak, Bia Haber Merkezi, Roma, 26 Subat 2004
Bianet.org.
. 'Bir Sivil Toplum Temasi Olarak evrecilik:Ekoloji Hareketlerinin Siyaset
Disina Itilmesi, Sivil Toplum, Sayi 20, Ekim-Aralik 2007
. 'Yesiller Partisi: Nasil Bir Parti, Nasil Bir Gelecek?, Aralik, 2005
mir Sahin e-mail yoluyla soru-cevap.
Yesiller Partisi Programi ve Tzg, 1988, Ankara
, 2008, Ankara
Yesiller Partisi; www.yesiller.org