F S IURIS ROMANI ANTIQUI

EDIDIT

CAROLUS GEORGIUS R NS

POST CURS THEODORI SENI

EDITIONIBUS aUINTAE

SEgTaE aD$IBITAS

SEPTIMUM EDIDIT

GRADENWITZ

PARS PRIOR
LEGES ET NEGOTIA

TUBINGAE L I B R A R I A . C. . M O S R I I(F. SIEBECK)

MCMIX.

Bruiisii Fontium hanc septim am editionem ita instruere ut

n

pro

non plane indigna, eins fuit quem seztae adornandaes-deatpriobu

socium adsumpserat Theodorus Mommsen. Qua in re non dubitavi viros doctos consulere : Franciscus Buechel8r, gaem repentina morte ereptum iam dolemus, legem Oscam tabulae Bantinae, Otto Lenel edictum perpetuum etiam huius editionis causa tractaverunt, Gott hold Gundermann leges a Frontino servatas perlustravit Franciscus Skutsch cippo antiquissimo edendo adfuit, Paulum Viereck de senatus consultis quibusdam adii. inscriptionibus tractandis Hermannus Dessau per totum fere opus consilio et opera editionem adiuvit, in papyris inde a . 161 Fridericus Preisigke; ad . 199 Udalricus Wilcken quae novissme legerat in lu' us libri usum concessit. In editione imprimenda Dr. phil. Witte operam mihi pra+estitit; idem in colligenda et praeparanda materia ad manum mihi erat. Scripsi Argentorati
m. Nov. a. 1908.

0. GBADENWITZ.

PRAEFATIO EDITION IS SEXTAS.

Ad editionem quintam praemonita pariter ad seg tam per. adiutorio nos usos esse quaeyeniunt. Ad hanc quoque Leneli tue ex instrumentis recognitis vel noviter repertis nobis ! querunt utilia, ea mutata adiectave esse opera nostra et ber ipse ostendit et potiora in n d ice praemisso notis adpostis declarantur. Hoc addertdiim pro uno editore hunc libellum nacttim esse duos eumque iam sextum prodire recensitum opera commuui. Praeter alia minora, quae perspicuitatis causa visum est aliter administrare, in negotiis ordinandis dispositionem ita mutavimus, ut primum locum teneant leges dictae rebus communibu g sacrisve, secundum leges dictae a privatis re suae, id est testamenta et reliquae mancipationes, tertium negotia ad ius rerum spectantia, qartm quae spectant ad ius obligationum ordine fexe Gaiano, ut eum nuper explicavit Pernice in parergorum tertio, scilicet ut praecedant quae re verbis litteris cirntrahuntiir ve solvuntur, comprehensa sub commun titulo pecuniae certae, . sequantur obligationes consensu contractae. Duae operis partes legum et negotiorum altera, altera scriptorum cum ad omnes harum rerum studiosos pariter pertineant, util visum est ita dispescere, ut seorsum tam ilia quam haec comparari posset. Scripsimus B eroln m. Maio a. 1893.
. MOrmSJ N.

O.

GRADENWITZ.

PRAEFATIO

EDITIONIS QUINTAS.
Litters et amicis postquam ereptus est Car0lu8 G eorOius Bruns, horum est, ut q uantum fier potest rt illarum euram eam succedant, . quam ipse p raestitisset, si fata sivssent. Quam ob rem

.
iusta facere amico, cuus angor desiderio, equidem ita decrebi, ut fontium iuris Romani antiqui, quorum cum auctore vivo tamquam communis mih cura fuit, futuram recognitivnem et cvntinuatio em post eius obitum immaturum in me susciperem. Prodit igitur iam syllogae eius editio quinta meis curis aucta et ezpolita. In ea opera duas res secutus sum, primum ut in summa re sylloge talis maneret, qualem auctor esse volut, deinde ut qu-ae ipsm, si .vizisset, emendaturum vel adiecturum fuisse persuasum habeo, es postuma hat opera mutarentur et adderentur. . Itaque quae ex monumentis librisve selegit Brunsius, suis lo is reliqui omnia neque quicquam sustuli, quamquam erant quae omitt possent. Nam in eiusmodi delectu cum alia aliis probentur et in multis a casu magis quam a iudicio editor pendeat, committere nolui, ut quae per quattuor editiones circumferuntur, in quinta hac desiderarentur. contrario meum esse existimavi, ut quae in hoc volmen recepta sunt, ita ibi lgantur, , ut qi eo utitur certo fandament insistat neque erroribus coniecturisve tacitis fallatur. Quam ob rem tam monumenta quam uctorum locos ad probas editiones ita recognvi, ut quatenus liber pervenit tradita lectio aut in ordinem verborum reciperetur ant, ubi expelli debnit, ex adnotatione id. intellegeretur. Deinde quod inter syllogae huius praecipua merita fuit, ut quotiens denuo ederetur, prodiret, id quod ipse Brunsius gnartae iure praescripsit, auctior emendatior, id in quinta ego cnrav ut retineret, ita tamen, ut abstinerem ab ea oneranda; ipsa enim brevitate sua vel , maxime et nitet _ et prodest. Praeter duo mon menta, legis fortasse Rubriae fragmentum Atestinum (p. 102) et decretum pontificum (p. 237), pro quartae editionis supplemento a me seorsum emissa a. 1881, quid in hac editione accesserit, ex tabula subiecta cognoscetur. Edicti perpetui reliquias cum viderem post egregias curas OttOnS Lenel (das Edictum perpetuum, ein Versuch zu dessen Wiederherstellung. Lipsiae 1883) non posse repeti, ut repetiverat Brunsius, ad recensionem Rudorffianam, ab ipso Lenelio impetravi, ut eum laborem in se reciperet. Praeter eum, qui tam insigni tractatu librum hunc exornavit, multi viri docti tam pbilologi quam iuris periti et Brunsii cansa carae memvriae viri et mea alii aliis locis me adiuverunt, quorum nomina snis locis reperientur.

ips,a editione curanda egregius iuvenis Behrendt Pick strenuam et sollertem operam mihi praestitit. Scripsi Berolini d. X . _ Nov. . MDCCCLXXXVI.

MOMMSEN.

PRAEFAT'WW

EDITIONIS QUARTAS.
ertiam vix emiseram hllls libelli editionem, eum
luceni prodiere iiiris rnonurnenta gravissima haec: tabulae ceratae Pompeianae, novae tabnlae Ursonenses, lex metalli Vipascensis. Quae libello deesse quo magis dolebam, eo libe tins bibliopolae cedo novam iam nunc poscenti editionem. qua adornanda hoc primum curavi, ut tria lla monumenta reciperentur; dein et alia quaedam minora et rgante amico colle.ga orationem Claiidii de iure honorum Gallis dando adieci. Cetera noii mutavi, nisi quod cuiicta novis curis pertractavi, praetoris edictum accuratius redegi, t n e tabulae epicrisin B eehelerus benevole adhibuit. De ratione philologa irnne eum filio ivone Bruns piiilologo potui deliberare. Scripsi B e r l i n i mense Octobri a. MDCCCLXXIX.

EX PRAEFATIONE DITIONIS TERTIAE.

hac riova editione suinmam opusculi rationeni atque dispositionem mntandam h rion esse arbitratus sum; singulas autem partes emendavi atque ampliavi: recipere potui legis coloniae ( enetvae Juliae fragmenta a. 1871 reperta et contractuum eautiones e triptychis Transsilvanis a }Iommseno in corpore inscr. Latin. editas; praetoris edictum perpetuum, quatenus servatum nobis est

1X

addidi, ut taceam de minoribns quibusdam tam legum quam negotiorum speciebns adiectis; lex Osca tabulae Bantinae auctore Fr. BnechPler, collega Bnnensi, interpretatione philologica instructa est lex collegii aquae fulloniae a Mommseno retractata; tbularum fontes accuratins adlegavi. Gratias ago Th. Mommsen, qui iii hac iit in priore editione consilio et pe ferenda me adiuvare nunquam destitit, et Herr. Oldenburg, philologo, cuius ope usus sum in quavis re ex art philologa diiudicanda. 1liense Octobri . . MDCCCLXXV.

EX F EDITIOIS SECNDAE.

n adornanda huius collectio is nova editione prioris fundamenta,

nsu comprobata, retinenda censui; ceterum id egi, ut addendo et emendando quasi manuale quoddam fontium iuris antiqui usque ad saeculum tertium p. Chr. n. nunc pararem. Retinui igitur trium partiurn dispositionem : legum negotiornm, scriptorum. Earum aiitem iu primam, praeter legum regiarum et XII tabularum reliquias, nunc leges, quae proprie sic appellabantur, omnes omnino recepi, quarurn verba geIiuina aut inscriptionibus aut libris nobis tradita sunt, ut uiio quasi in conspectu perspici atque inter se comparari possint ; eandemque secutus rationem etiam senatus consulta omnia, quae ad ius pertinent, adieci. ceteris senatus consultis itemque ex edictis privilegiis nonnisi gravissima quaeque, artiore vinculo cum iure

coniuncta, recepi. Pars secunda omnia nmic continet negotia, quae inscriptionibus nobis tradita sunt usque ad saeculum tertium. Additae sunt
titulorum quorundam sepulcralium partes ad ius negotiaque civilia spectantes. Tertia pars certa ratione certisque finibus circumscribi vix potest. Scr;ptores iuris consultos prorsus omisi, cum separatim editi sint in Huschkii iurisprudentia anteiustiniana. . Ex reliquis autem auctoribus remotiores tantum exscripsi, qui maiorem quandam in

7i

iuris doctrina habent auctoritatem. Quodsi vero quis dicat, etiam alios fuisse recipiensdo, ` aliosve ex iis fuisse eligendos 1Qcos, sibi habest, infitias ibo : liberum quoddam in tali re crnicedendum est arbitrium; utique cavendum mihi erat, ne nimia fieret libell
moles.

Penitus recedendum a priore editione mihi erat in constituendis tam legum quam ceterorum locorum lectionibus. Etenim abstinendum erat ab omni cui indulseram licentia, ne sermoiiem antiqnum in recentiorem converterem neve uIlo alio modo legitimas seripturas mutarem; praesertim in inscriptionibus ccuratissime archetyporum textum (etiam si orthographiam spectas) servavi. Necessarias vitiorum emendationes ubique aut notis aut litterarum forma indicavi; notas vero, tam criticas quam litterarias et exegeticas, ad artos libri manualis fines redegi. Quicunque igitur acciiratius aliquem 1 ocum tractare volet, ad uberiores inscriptionum collectiones aliosve libros accedat necesse est. Tantum etenim abest, ut avocare ab iis velim, ut invitare viamque ad eos aperire propositum habeam. In titulis sepulcralibus et in omnibus, quos e scriptoribiis arecepi, locis . brevitatis. studio multa quidem, quae ad rem meam facere mihi videbantur, omisi, semper autem certis quibusdam signis id indicavi. `S plus minusve secuerim, se fraude . esto.' Gratias go Th. Mommsen, qui inscriptionum apographa comiter mecum communicavit, et Henrico Drssel phlologo, quem de re grammatica consulebam. Mense. Decembri a. MDCCCLXX.

CONSPECTUS OPERIS.
(Numeris V VI VII quae otantur, accesserunt in editione quinta, sexta, septima.) (Quibus nihil adnotatur, ea aere lapide ligno papyro inscripta sunt.)

PARS
Cap. .

PRIMA.

LEGES.
Pag.

Leges regiae 1 VJ1 Additamentum. Cippus antiquissinnus in Foro Romano repertus 14 Cap. II. Leges ll tabularum 15 Tabula fastorum 41 Cap. . Leges publicae populi Romani post XII tabulas latae. 1. Lex Plaetoria de iurisdictione (e Censorino) . . 45 2. Lex Aquilia de damno (e Dig.) 45 3. Lex Silia de pcinderibus publicis (e Feste) 46 4. Lex PapirIa de sacramentis (e Feste) . ... 47 47 5. Lex Cincia de donationibus (e Vat. fr.) 47 6. Lex Atinia de usucapione (e Gellio) 48 7. Lex Sulpicia rivalicia (e Festo) 48 8. Lex Osca tabulae Bantnae 53 9. Lex Latina tabulae Bantnae 55 10. Lex Acilia repetundarum 73 11. Lex agraria 89 12. Lex Cornelia de XX quaestoribus . . . . ... 92 13. Lex Cornelia de sic riis et v eneficis (e Dig.) . 92 14. Lex Antonia de Termessibus Lex Mamilia Roscia Peducaea Alliena Fabia [vel potus 15. 95 Zulia agraria] (e grom.) 97 Cisalpna . . . 16. Lex [quae dicitur] Rubra de Gallig V 17. Legis fortasse eiusdem fragrnentum Atestinum . . . 101 18. Lex [tabulae Heracleensis, dicta] lulia municipalis . 102 19. Lex Falcidia (e Dig) 110 20. Lex Julia de vi publica et privata (e Dig) 111 112 21. Lex Iulia de adulteriis (e Dig.) 113 22. Lex Quincta de aquaeductibus (e Front.) 115 23. Lex Julia et Papia ea (e Dig.) 116 24. Lex Iunia Vellaea (e Dig) 117 25. Minora legum incertarum fragmenta 119 Lex convivalis quae dicitur Tappula
VI 26.

II

Pag. 120 27. Lex Tarentna 122 28. Lex coloniae Genetivae luliac s. Ursonensis . . Vi 29. Lex civitatis Narbonensis de flamonio provinciae . . 141 142 30 8 . Lex Salpensafla 147 30 . Lex N alacitana 157 VIt 31 . Fragmentum legis ftispaniensis 157 m 32. Fragmentum Tud ertinu 33. Fragmentum Florenti um 159 Vrt 338. Fragmentum legis Lauriacensis 159 V 34. Epistula incertorum imperatorum de Tymandenis V 35. Epistulae Ablabii praef. praet. et Constantini impera160 tors de iurc civtati Orcistenorum 164 16 170 170 171 176 180 185 189 189 190 191 193 193 194 194 194 195 198 200 202 202 203 204 204 204 205 207 211

Cap. V. Leges coloniarum et municipiorum.

Cap. V.

Senatus consulta 36. SC. de Bacchnalibus V 37. SCC. de Thisbaeis . 3. SC. de philosophis et rhetoribus (e Suet.) 39. SC. de Tiburtibus Vf1 40. SC. de rtificibus Graecis 41. SC. de Asclepiade V 42. SC. de Orupiis V 43. SO. de Aphrodisiensibus 44. Senatus consulta et edicta de campo Esquilino. V . SC. de pago Moritano B. Edictum praetoris 45. Senatus auctorits,s (e Cic ) V1 SCC. de ludis saecularibus 47. SC. de aquaeductibus (e Frontiiio) 48. SC. d mense Augusto (e Macrobio 49. SC. de collcgiis 5. SC. Vellaeanum (e Dig) 51. SC. Ostoriauum (e Dig ) 52. SC. Claudianum VI1 Orationes Claudii de decuriis iudicum et de accusatoribus coercendis 54. SCC. dc aedifics non dirpendis 55. SC. Trebeliianum (e Dig.) 56. SC. de imperio Vcspasiani 57. SC. Macedonianum (e Dig.) 58. SC. Rubi iaiumi (e Dig )' 59. SC. Iunciannm (e Dig.) 60. SC. e t m (e Dig.) 61. SC. de nundinis saltus Beguensis 62. SC. de Cvzicenis V! fi3. SC. de sumptib s ludorum 64. SC. Orfitiauum (c Dig.) . , ,
46. 53.

XIII
Edicta et decrta magistratuum, praefectorum, sacerdotum. 65. Edictum perpetuum praetoris urbani (e Dig. etc.) . . 211 66. Edicta aediliurn curulium 237 67. Edictum censo rm (e Suet) 234 !1 68. Edictum M. Antonii triumviri (e grom ) 239 V1169. Edictum Octaviani Caesars 239 70. Decretum proconsiilis Hispaniae ulterioris . . 240 71 d. Decretum proconsulis Sardiniae 240 V171 b. Epistula praefectorum praetorio 242 72. Edictum T. Juli Alexandri praefecti Aegypti . . 243 V11 7 3. Edictum Mettii Rufi de tabulis possessionum fundi 246 V1 74. Edictum XV virum sacris faciundis 248 V75 Decretum X V virum sacris faciundis 248 V 6. Decretum pntificuni 244 Cap. Vil. Constitutones, irnperatorum. 7. Edictum Augusti de aquaeductu Venafrano , 249 V11 78. Edictum de temporbus accusationum 251 253 7. Edictum Claudii de civitate Ariaunorurn 254 80. Epistula Vespasiani ad Vanaciuos 255 81. Epistula Vespasiani ad Saboreases 255 82. Epistula Domitiani ad Falerieuses 256 83. Epistula Traiani vel Hadriani VI 196. Epistula Hadriani de liberis militum . . 421 11 84. Rescriptum Pii ad Smyrnaeos 257 257 85. Decretum M. Aurelii et Commodi 254 saltu Biirunitano V 86. Decretum ()ommodi de 1187. Rescriptum Severi et Caracallac de longae possessi260 onis praescriptione 88. Rescrpta duo Severi et Caracallae de transaetionibus 260 . . 261 89. Epistula Severi et CaracaHae ad Tyranos 263 VI 90. Decretum Gordiani ad Scaptopare os 264 V1191. Rescriptum de cessione bonorum VI1 92. Rescriptum ad Aurelium Severum de litibus destitutis 264 V11 93. Rescriptum Phiuipporun ad colonos vici cuiusdam 265 Phry giae 265 V1 94. Edictum C stant ni de accusationibus 267 VI 95. Fragmentum constitutionis contra Caesarianos . . 288 V11 96. Edictum Juliani de auro cororiario provincia V11 97. Epistulae Valentiniani Valentis Gratiani de
Cap. VI.
Pag.

Asia.

. . .

2 70

Cap. VIll. Privilegia veteranorum. 98. Diploma militis peregrini (cf. p. 423-426)

99. Diploma militis civis Romani . . . . "" V11 100. Missio simplex equitis . 277 Cap. . ] uris iurandi 1 principem forrnulae. 101. ] iurandum Aritiensium

274 . 276

Peg.
278 12. Iue iurandum Assorum . . . . . . .. . . . salutationis sportularumque provinciae Numidiae 280 V 1Q8. Ordo

PARS

SECUNDA.

N EGOTIA. Cuip. I. Leges dictae rebus communi sacrove usui destnatis. 283 104. Leges lucorum, a) Lucerina, b) Spoletina . . . 283 Lex a vicanis Furfensibus templo dicta 105. 284 V186. Leges arae Augusti Narbonensis 286 V 107. Lex arae Iovis Salonitanae 287 . . . . . V 108. Lex dedicatonis Brixiaua 287 V109. Lex arae urbanae 288 110. Lex riv incerta Ex legibus incertis de aquaeductibus urbis (e Front.) 288 111. . . . . 289 112. Lex metalli Vipascensis . . . - . . . . . 293 V! 113. Eiusdem iegis fragmentum 295 vi! 114. Lex de villae Magnae colnis 300 Vi 115. Ara legis Hadrianae V!i 116. `Sermo' et epistulae procuratorum de terris vacus 302 excolendis .

Cap. . Testamenta et laudatinnes funebres. 304 117. Testanientum Dsum Testamentum Galli . . 308 118. . . . . . . . VIf 119. Testamentum C. Longinf Castors veterni per mancipationem factum 811 V1 120. Kaput ex testamento 315 V 121. Kaput ex testamento 316 122. Godicilli 316 123. Gesta de aperiundu testamento . . . . 317 Vi! 124. Cretiones Serapiadis 319 VII 125. Declarato bonorum propter vcesimam hereditats facta 320 126. Laudatio funebrs quae dicitur Turae . . . . , . 321 127. Laudatid funebris Murdiae . 326 Vil 128. Tabula memorialis Dalmat posita . . . . . 327 !1129 . Monimentum testamento militis fier iussum . . . 328 Cap.III. Mancipationes a. Emptionis causa pretio accepto. 130. Emptio pueri (cf. p. 427-432) . . . 329 131. Emptio puellae . t . . . . . . ^ 330 132. Emptio ancillae . . . . . . . , . . 3 S0 133. Emptio domus. . . . 881 b. Fduciae causa. VI 134. Emptio servnrum .. 185. Formula Baet ^. . ^' . . 834
. .

%V

Pag. Donationia caiisa. 136. Donatio Fl. Artemidor 335 137: Donatio Statiae Irene s 336 188. Donatio Iuliae Monmes 336 139, Donatio Flavii Syntrophi . . . . ..337 140. Aliae mancipationes donations c au sa ^ 3 38 Cap. V. 141. r praediorum 339 V!! 142. Fragmentum tabulae censuals 343 Cap. . Superficies. 143. Aedficium Putolanum . . . . . . . . 3 44 144. Aedificium post columnam div Marci . . . . 344 Cap. VI. Obligatones alimentariae municipales liaeque similes. 145. Ex institutone alimentaria Traiani 346 146. nstitutio alimentaria Pliniana (e. Plinio) 349 147. Obligato Atnas .349 V 148. Obligatio Tarracinensis 350 149. Obligatio Hispalensis , . 350 V 150. Obligatio Siccensis 350 151. Obligatio Ferentinas 351 152. Obligatio Ariminensis 351
.

Cap. Vil. Pecunia certa.

153. A. Credita
154. . Constituta 155. C. Commendata 156. D. Transscripta 157. . Apochata (Apochae Pompeianae) a. Apochae prvatae b. Apochae rei publicae VI! 158. Liberatio tutoris auctors 159. F. Indicii nomine promissa 352 353 353 353 355 . . . . .

359 361
361 . 363

Cap. 1. Emptiones sine mancipatione peiactae..:

V 160. Emptio areae scalis sepuleri faciendis
. . . . . . V 161. Emptio praedii 162. Emptio servi VI 163. Instrumentum venditionis Bavaricum (e cod. Pass.) '! 104. Add. Manumissio nter amicos aceepta pecunia . .

363
366 368

369
370 371 372

Cap. . Locationes.
165. Locationes operarum V1 Lex horreorum 167. Locationes rerum minores VI 168. Libellus Gemini Eutychetis coloni .: VI 169. Tabula deae Hludanae sacra 170. Locatio operis

373
374

374
376'

Cap. R. 171. Societas Cap. X. 172. Iura sepulcrorum.

XVI
A. Prohibitiones alienandi 13. Multae alienatnum prohibitarnm C. De s epu l cro violato et de mortuo inferendo D. De aditu ad sepulcrum Cognito de sepulcrs E. 173. Ius huspitii et clientelae Cap. RII. Cap. . Collega. 174. Collegum sympboniacorum 175. Collegium funeraticium Lanuvinum t76. Coilegium Aesculapii et Hygiae 17 7. Collegium funeraticium Alburnense 178. Collegium aquae 179. Collegium militum V 180. Collegium Slvani VI 181. Collegium eborariorum in Augustales collatae . 182. Inattutones duae VI! 183. Statua a collegio propter largitionem erecta
Cap. XIV. Causae forenses. 184. Sententia Minuciorum 185. . Sententia arbitr e x compromisso VI 186. Decretum L. Novii Rufi 187. Sententia de sepulcris 188. Lis fullonum .de pensione solvenda VI 189. Querela de testamenta nullo . VI 190. Hereditatis petitio ab intestato VI! 191, Denuntato ex auctoritate iudicii facta VIf 192. Res iudicatae secundum rescriptum de longi

377
378 380 383 385 386 388 388 391

393
394

97 39 399 4 0
400

.
.

401 404

404
405 406

407
410

praescriptione VIf 193. Testatio professionis liberorum VH 194. Pronuntiatio de praescriptione tempors Vi! 195. Dato tutoris petiti Additamentum : vi 196 Epistula Hadriani de liberis militum 421 Exemplar dptychi 423 Exemplar triptychi . 427 Addenda et corrigenda . . 433 VII Specimen: notis sol tis repetitur Lex quae dicitur Rubria (n. 16) 434

413 temporis 418 420 42 421

EXPLICATIO
SIGNORUM ET NOTARUM. Litterae cursivae in textu inscriptionum distinguunt quae a traditis
item

aut differunt aut absunt,

ea quae sunt editoris.

Latina versa

Graecis ; in adnotatjone

[JJncis quadratis] in scriptoriim locis distinguuntur a tradit s quae differunt aut desiderantur scilicet potiora; in textu inscriptionum, ubi haec expressa sunt litteris cursivis, uncos eos supplementis omnbus, emendationibus paucis apposuimus. (Uncis rotundis) in textu comprehensa sunt compendia ita soluta, in adnotatione Latina versa e Graecis. ((Angulis duplicibus)) lineolisve subductis signavimus quae in traditis delenda, (angulis simplicib2cs) quae traditis addenda videntur. Puncta . . . . significant verba vel litteras iii traditis aut deesse aut legi non posse neque satis certo posse suppleri. Lineola significat quaedam ex traditis omissa esse. Signum v' in textu inscriptinnum indicat in archetypo partem versus vacuam esse. Signum (in medio vocabulo finem versus inscriptionis indi t; quod signum , ubi lineae nostrae singulae binos inscriptionis versus continent, in finibus lineai urn ornisirnus, in margine numeris imparibus (1, 3, 5, 7, 9) notatis (e. g. n. 157,1 . 3 5 5). Ceterum numeris in margine positis prirnus eorum versuum indicatur, quorum principia linea nostra continentur (e. g. n. 153, . 352).
Ak. Abh. = akademisclie Abhandlungen: erl. ak. Abh. = Abh. d. Berliner Akad. d. Wissensch, phil.-hist. Classe. Mnch. ak. Abh. Abh. d. Mnch. Ak. d. W., philos.-philol. C1. Annali ^ annali dell' instituto di corrispondenza archeologica. Ber. = Berichte: Berl. Ber. = Monatsber. d. Ber1. Akad. d. Wissensch. Leipz. Bei. = Ber. li. d. Verhdl. d. Schs. Ges. d. W., phil.-hist. Cl, Wien. Ber. = Sitzungsber. d. Wiener Ak. d. W.
C. J. = Codex Justinianus. C. Th. = Codex Theodosianus. D. = ed. = Corpus inscriptionum Latinarum consilio acad. litter. Boruss.

Digesta.
Ed. VII.

B 3UNS, Fontes s.

V Dess. _ Dessau, inscriptiOflcS latinae selcctae; 1. 1892, 1. 1 1 ars. 1902, pars. [ 190. ut. = Gruteri thesau us inscr. ed. . 1602, cd. . 1707. Gi enel, Corpus lcguin ab mp. Rom. ante Iustin. latarum. 1857. H Haub. = Haubold antiquitatis Rom. rnonumeiita legalia, cd. Sp ngenberg. 1830. Hermes, Zeitschr. f. klass. Philologie, inde ab a. 1866. I u. = Huschke. J. lnstitutiones Justiniani. Jahi'b. = Jahrbucb d. gem. deut. R. ed. Bekker et Muther. 1857-1863. Kr, . = Tbinger krit. Zeitschr. f. Rechtsw. 1826-29. . = Mommsen (Ges. Schr. _ Gesammelte Schriften). . = Orcll inscript. Latin. collectio. 1828. Vol. . ed. Henze . 1856. Pap. Arch. = Arch. f. Papyruskunde ed. Wilcken et al, inde ab a. 1900. Sing l e papyrorum editiones. Amh. = Amherst II (edd. Grenfell et Hunt) 1899. Argent. = Gr. Pap. der Kais. U. u. L. Bibi. zu Strab rg . . ( cd. Prcisigke) 1906. . ( G.) U. = Berliner (Museum), Giecl ische Urkunden 1. 2. 3. 1891 squ. C. P. R. = Corp. Pap. Reineri . ed Wessely 1 J6. Fayfirn = Fayfirn Totivns (edd. Greiifell et Hunt) 1900. Fior. = Papiii Fiorentini . ed. Vitelli 1905/6. Lips. = Griech. lJik. der Pap. Samml. zu Leipzig (ed. Mitteis) 1906. Oxy = Oxyrhynchos I-V. (edd. Gi enfell et Bunt) 1898 sgti. Phil. = Philologus, Zeitscbi . f. d. klass. Altertum, mdc ab a. 1846. Rh. lui. = Rheinisches Museum f. Iur sprud. 1827-1835. Rh. Ph. = Rhein Mus. f. Philologie, inde ab a. 1827. Ri. = Ritschl, priscae latinitatis monumenta epigraphica, ad archetypon repracsentata. 1862. (tab. ]ithogi. ad gj Rud. R. G. = Rudorff, rm. Rechtsgeschichte. 1857. Spang. = Spaigenberg, iur. Rom. tblae negotiorum sollcnminrn. 1822. Wi. = Wilmaiins, exempla inscript. latin., 2 !. 1873: ZGR. = Zeitschi. f. gcschichtl. Rechtsw., edd. Savigny aliiqiic. 1815-1848. ZRG. -= Z. f. Rechtsgeschichte, edd. Rudorff, Bruns aliique mdc ab a. 1862. ZSSt. _ Zeitschrift der Savigny-Stiftung fui Rechtsgeschichte, edd. Bruns aliiquo inde ab a. 1880.

Niimeri Criiris I scr. Lat.

g

ciim iiQstris

collati.
Fon t es 79 184 172,6 108

1
196

Fon tes VII 9 10 18

C' 3

Fon tes 89 153,1

,C^

197 198
199

200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 556 577 603 1215 1409 1418 1464

11
39 12 41 14 16 18 25 25 25c 25 170 105 141,10 32. 33 172,35 141,9

781 930 933 934 937 940

1 54

944
94 1 948 949 hI 949 1 , 950 959 1933 2107 7000 3 2 . 924 . 853 6866 6998 7060 14191 15016 rs. 4
64

. 293 -412 Tab. fast.

,d

153,2 131 130 133 165,2 165,1 165,3 155 171 132 107 172,26 35 177 98 34 120 62 93 172,43

5050 7749 7454 s. 5 Suppl. Jt. C, 1273 @6 266 826 930 1016 1527 1585 a b 1884 2211 2963 :3823 4410 4416 5175 7788 8456 9404 8862 10219 10229 1236 10231 10233 10234 10235 10239 10240 10241 10284 10298 10562 10675 10848 12133

188 109 56 85 126 144 172,54 140,3 172,51 44 172,29 174 172,24 172,32 172,8 172,45 141,4 172,11 117 127 138 160 176 172,46 139 140,4 136 172,13 178 172,51 172,54 172,14 172,4$

172 72 11 4 1423 1963 1964 2633 4125 4332 5041 5042 S. 5181 5368 5439 6278 G 3 411

101 149 81 36 30 173,2 186 172,5 70 135 112 83 28 63 84

138 1136 i 4 S. 1 3340 r 5 463,3 700 952 2547 2548 2781 3472 3849

159,1 167,1 167,2 156

141,16 141,9 172,17 141,6 141,5 11.95 141,8 141,11

xx
6 12389 12905 13152 13203 13618 13823 14672 10247 19562 20661 20683 20278 28989 2196 22883 22915 26128 26445 26488 26940 27593 27627 27988 28567 29909 29913 29942. 3083'7 b 315 7 32323 32324 33747 33840 3646 8 68 271) (== 8S 11451) 1641

Fontes VII 172,57 140,5 172,12 172.2 172,19 172,47 172,52 137 172,49 172,15 172,59 140,2 172,18 172,1 172,3 17 2,33 172,20 172,16 172,23 172,4 172,28 172,21 140,1 172,22 172,7 172,25 172,44 109 44
j 74 j 46 166 168 172,41

Fontes VII 8 179 255 141,19 6357 86 10570 S. 14464) (= 103 S.17896

"

1 8038 8259 11 136 419 1147 3003 3743 4766 11. 12 2426 2493-95 4333 6038
C^

Fontes VII 80 76 172,27 152 1458 141,15 141,7 104 b 110 141,14 106 29 52 118

9 136 4 782 984 1455 1 29 2438 2827 3513 4321 4786 5420

172,10 172,30 104 172,39 145 b 172,56 71 185 105 141,2 141,13 82

13

1668 5 08

10 444 787 1285 141 1781 1783 2015 2039 3334 3678 369 3750 4480 4842 50 6 5853 6328 7457 7852 180 141,1 141,12 54 170 143 172,36 172,34 187 141,18 75 172,9 141,10 77 147 151 148 122 71

14 172,37 182,2 182,1 172,38 172,60 172,31 172,50 172,53 52 172,40 175 121 156 37

166 367 431 850 1135 1153 1473 1636 1668 1872 2112 2934 3471 3584 ts. 15 7171 Suppl. Jt. 1,898

173,1 61 150

159,2 26

PARS PRIMA.

L E G E S.
CAPUT .

LEGES REGIAE.
Scriptores Ro m ani omnia fere antiquissimi iuris vestigia, quae in enerunt, regum legibus tribuere consuerunt, non inquirentes utrum vere legibus cm moribus aliove modo essent introclucta; unde g apud nos exort est, dissensio qucienam his narrationibus fides habenda sit. Quare, cum accuratius in rem inquirere in hoc libro non liceat, omnes composui locos, quibus de regum institutis legibusque agitur, omissa quaestione de ver earum natura. Praemisi generalia veterum testirnonict tarn de legibus ipsis, qu rn de iure Fapiricino, quocl antiquissirnarn legum regiarum collectionem Ilornctni existimabant. Cf. Dirksen, Ueberbleibsel v. cl. Gesetzen d. . Knige. 1823 ( Versuche z. Kritik d. rm. Rechts Vl. 234-58). Voigt, i.b. d. leges regiae, 1876 (LeiJ2z. Abh. 7,555=826). Rubino, rm. Verf. 399-430. Schwegler, rm. Gesch. 1, 23-28. Zurnpt, rna. Crim-inalreclat 1, 15-41. Mommsen, rrr. Staatsrecht 2 3,36-47. [ Hirschfeld, Berl. Sitzungs-Ber. 1903, 2 sqq. 1) quae apud PomiL 1,2.2,39 laudantur `Manilii monumenta', eaclem apud Cic. de rep. 2,14,26 verbis 'legibus his gs i'ii monumentis hcibernus' signi/icari demonstrct t 2) `ius Papiriccnum' Cicero i notum non fuisse ex silentio loci acl fam. 9, 21 colligit.]
1. Pomponius enchiricl.

(D. 1,2,2,1.2); . . initio civitatis nostrae

populus sine lege certa, sine iure certo primurn agere institnit, omniaque rnanii a regibus gubernabantur. Postea aiicta ad aliquern modum civitate ipsum Romulum traditur popnhirn in triginta partes divisisse, quas partes curias appellavit, et ita leges quasdam et quae ipse curiatas ad populum tulit: tulerunt et sequentes reges. omnes conscriptae exstant in libro Sexti Papirii, qui fuit illis tempoprincipalibus ribus, quibus Superbus Demarati Corinthii filius, ex viris. is liber appellatur ius civile Papirianum. 2. Tacitus dein Numa (. 3,26) : Nobis Rornulus ut libitum irnperitaverat, 1 Ed. VII.
BRUNS, Fontes iuris.

Leges regiae.

g it, repertaque quaedam religionibus et divino iure populum devin praecipuus Servius Tullius sanctor legum fuit, TuH0 et Anco, sed Cicero (Tusc. 4,1,1): cum a prima quis etiam reges obtemperarent. 3. iirbis ortu regiis institutis, partim etiam legibus auspicia, caerimoniae, comitia, provocationes, tota res militaris divinitus esset constituta ) cet. 4. Dio?aysius (2,24,1) : 1 ( , LV c , ' _ c xz , _ cc . 5. Dion. (2,27,3): (de filio vendendo) . c ^, c r.. , 6. Dion. (2,73,4-74): 3 , ^ ^ \ , . , ' . c cuva_rc . 7. Dion. (3,36,4): cf , ' r, viccv ' x . . 8. Dion. (2,73,2): , ^^c (. nx) xxi , ^ , , , , , ^ . , c, ; ^ . . c . 9. Livius (6,1,2): (litterae) etiam si quae in commentariis pontificum aliisque publicis privatisque erant monumentis, incensa (a Gallis) urbe pleraeque interiere. (6,1,10) (insequenti anno tribuni militum) foedera ac leges, erant autem eae XII tabulae et quaedam regiae leges, conquiri quae non comparerent iusserunt; alia ex eis edita etiam in vulgus, quae autem ad sacra pertinebant a pontificibus nxime, iit religione obstrictos haberent mnititudinis animos, suppressa. Ins Papirianiim. 10. Pompon. encjzir. (D. 1,2,2,2): omnes (leges regiae) conscriptae exstant in libro Sexti Papirii, qui fuit illis temporibus, quibus Superbus Demarati Corinthii filius, ex principalibus viris. is liber appellatur ius civile Papirianum, non quia Papirius de suo quicquam ibi adiecit, sed quod leges sine ordine
1) (ille leges egregias, maxima ex parte non scriptas, nonnulas ver& etiam litters consignatas proponens.) 2) (hanc legem (de folio vendendo) reges tuebantur sive scriptam sive non scriptam, nil certi enim haben digere.) Cf. Rom. 10. 3) (quae Numa de rebus divinis constituerat, i partim legibus scriptis comprehensa, partem sine scriptis in consuetudinem et usum lOngaevum conversa.) 4) (aheneae columiiae nondum in usu tune erant, sed in rob reis tabulis incidebantur et leges et de sacris praecepta.) 5) (leges dant si quid sacrorum neo scriptis neo moribus comprehensum est, d i iudjeantes, quaedam leges et consuetudines id neae habendae sint.)

Leges regiae.

latas in unum composuit. 11. .Pomp. ench. D. (1,2,2,36) : Fuit in primis peritus Publius Papirius, qui leges regias in unum contulit. 12. Dion. (3,36,4): 1 ( ) , r , , a'. r^ 4 ( cc -j *' ^ T^1 "Il-' 2 .

13. Paulus ad 1. Iul. et Pap. (D. 50,16,144) : Granius Flaccus in libro de iure Papiriano scribit, paelicem nunc volgo vocari cet. 14. Macrob. (sat. 3,11.5) : Papiriano iure evidenter relatum

est, arae vicem praestre posse mensam dicatam. 15. Servius (in Verg. Aen. 12,836) : quod ait (Vergilius) morem ritusque sacrorum adiciam', ipso titulo legis Papiriae iisus est, quam sciebat de ritu sacrorum publicatam. I. ROMIJLUS.
) 1 us publicum. 1. Dio^^t. (2,9,1): 3 ` ` u

, ^ , , . , , .7 , , ; : z , _ , 29^rj c, a_ , ;,_.
, .

(lIarcius convocatis pontificibus saciorum commentarios, quos Pompilius composnerat, ab ipsis acceptos tabulis inscrpsit easque in for
1)

proposuit, quae vetustate tandem absumptae sunt; post exactos vero reges iterum publice in ]itteras relatae sunt per Gaium Papirium pontificem maximum.) Cf. Liv. 1,32,2: Ancus sacra publica ut ab Numa instituta erant, ex commentariis regiis pontificem in album relata proponere in publico iubet. Dion. 5,1,4: r (rex sacrorum) postquam potiores ab . 2) Sylburg. 3) (Romulus inferioribns secrevit, mox leges tunt et, quid utrisque faciendum esset disposuit: patric s cerdotiis et magistratibus fungerentur et iudicarent, plebe In vero agros colerent et pecns alerent et mercennarias artes exercerent. fidueiam vero patriciis traclidit plebeios, permittens unicuique quem ipse Cf. sibi vellet eligere patr num, patronatum appellans hoc patrocinium.) in clientelas principum Cic. de rep. 2,9,16: Romulus habuit plebem descrptam. 1

 Leges regiae. . 1 '}{ ' , ^ Dion. (2,10,1): 2. g ^ ' . , c^ ^ ' ^ c,i c^ < , c^ . a_ ^ ^ , c, -^ ^ c , , , c^ , ^ S ^ 4. ^ ^' r , , , , . cl , , , * f ^ . v. , .^ , s . _ , , c , ^ > < , , ., ^ , , , , ^ : 2 . .
3.

Dion. (2,12.1-14) : 3 ` ` . _ , - , , , 9ti -9^, , , , , ^ a_ . - ^, . (Constitutum tunc est ab illo ius patronatus tale: patricios oportebat clientibus suis ius nterpetri, lites pro eis, si iniuria afficerentur, intendere, agentibus adesse; clientes vero oportebat patronos suos iuvare in collocandis fliabus, s pai entes opibus carerent, ab hostibus rdimere eos si ipsi aut liberi ca,pti essent, et tam iudiciorum privatorum aestimationes quam publieas multas, si condemnati essent, pro eis solvere. Communite autem utrisque ius fasque erat invicem se accusare, testmonium adveisum alteiurn dicere ve] suffiagium contra eum ferre. Quod si quis eiusmodi alicuius facirioris convictus esset, proditionis lege, quam Romulus sanxerat, obnoxius fuit, condemnatumque interficere, utDiti sacrum, cuilibet lieebat.) Cf. Plut. Rom. 13. 2) 3'etus est disceptatio, utrum 41 generalis de proditione lex sit intellegenda, qua patronus
1)

quoque obnoxius fieri potuerit, an specialis de patroni adversus clientem fraude. Illud post alios defendit Dieck ( Versuche p. 15), alterum rectius Kstlin (perduellio, p. 21 7). Eandem esse legem, quam XII tabulae 8,21

exhibent, repetitam scilicet e Romuli legibus, veri simile est. Cf. Dirksen, leg. reg. 286. Mo., Forschungen 1,384 n. 52. 3) (Romulus eum haec constituisset, consultores iristitucre decrevit, quibuscum res publicas administraret, e patriciis C viros eligens. His constitutis distribuit potestates, quas unumquemque habere volebat. Ac regi quidem haecce attribuit iura: primum ut sacrorum et sacrificiorum haberet prineipatum, tum ut legum morumque patrorum esset custos, de gravioribus delictis ipse cognosceret, leviora senatoribus c ommitteret senatum cogeret et populum convocaret et in bello summum haberet imperium. Consilio senatus hane potestatem dedit, ut deliberaret et suff agt m ferret de qualibet re, quam

Leges regiae.

r , . r , ^ , x ^ r , , ' , r x, -- . . ., W c^ r, r^ cr t> x r^cp . . . x x _ x , , .< < ^ Gxc . c^ c^^r ov . r, . 4. Dion. (2,21.1,-22) : x . > r, 9 ,9. ^ , , , . x , 3 ,.. '_T x ur,- , -- ^ ^ , ,r ^ ^ ^ ^ . 5. ll^lacrobius (sat. 1,12,38; similiter Solin. 1,35.36) : Haec fuit Romiilo annua ordinata dimensio, qui annum rnensium, dierum er CCCIIII habendnm esse constituit mensesque ita disposuit, ut quattuor ex his XXXI, sex vero XXX haberent dies. 2

rex ad eum rettulisset. Populo vero haec tria concessit, magistratus ereare et leges sancire et de bello decernere, quando rex rogationem ad eum tulisset. Suffragia autem ferebat non simul totus populus, sed curiatim convocatus.) 1) (Multis personis sacra administranda adsignavit; legem posuit, ut ex s'ingulis curiis bini crearentur, L arrnis niaiores, quos ad certum aliquod tempus honores istos habere constituit, sed quamdiu viverent, immunes a militia propter aetatem, ab urbanis vero muneribus per legem. Omnes sacerdotes a curiis constituit creari, ab interpretibus vero rerum clivinarum per auspicia confirmari.) 2) Cf. 1Vlarc. 1,12,5: primum anni mensem genitori suo Marti dicavit, quem mensem primum fuisse vel et deinceps ex hoc maxime probatur, quod ab ipso Quintilis quintus est pro iiumero nominabantur.

 Leges regae.
6

Quando primum intercalatum Macrovia. s (st. 1,13,20) : Macer quidem Licinius eius re i originem sit, varie refertur, et RomiilO adsignat.
6.
b)

Famlia.

'. . ' c^ , . r , r , S' S . .

c 7. Dion. (2.25,1): ^ 2 ` ` . c, c^ , r' _ .. . s 4 , . , ^ c>>. S % 1 a'_ 8. Dion (2,25,6) : ^ , ~ ^ , , , S _ ^ , , - , , a_ va_ a. x c. 9. Flutarchus (Rom. 22) : ' , . ( , , . ^ , , , ` m ), c, S S a_n -,, , , ^ ^ ^ , S S, , . ScSc au C,a_ . .
,^

Nuinam Pompilium saci'orum causa id invenisse contendit. Iuni s Servium Tullium regem primurn mtercalasse commemoiat. Tuditanus refert decemviros, qui tabulis II addiderunt, de intercalando populum rogasse (cf. X1i. 11,2); Cassius eosdem scribit auctores. FuIvius autem id egisse . ' Acilium consulem dicit ab ii. c. airno 562, sed hoc arguit Varro scribendo, antiquissimam legem fuisse incisarn in columna aerea a L. Pinario et Furio cos. (282), cu mentio intercalaris adscribitur. Cf. Yoigt, ius cv. . gent. 187 n. 175. 11., Chronol. 11,31,40. Huschke, rm. Stud. 1,55-58. 2) (Romulus una lege lata ad modestiam adduxit mulieres. Quae lex haec erat: uxorem iustam, quae nuptiis saci'atis (conf rreat one) in manum mariti convenisset, comrnunjonem cum eo habere omnium bonorum et sacrorum.) 3) Ita Sintenis pro . 4) (De his cognoscebant cognati cum marto : de adulteriis et si qua vinum bibisse argueretur; hoc utrumque enim mOrte puriire R mulus concessit.) Cf. Fest. (L. 197) Osculum : Significatur etiam osculo savium, quod inter cognatos propinquosque institutum ab antiquis est, maximeque feminas. 5) (Constituit quoque leges quasdam, quarurn ilia dura est, quae uxori non permittit divertere a marito, at marito permittit u orem repudiare propter veneficium circa prolem vel subiectionem clavium vel adulterum commissum, si vero aliter quis a se dimitteret uxorem, bonorum eius partem uxoris fieri, partem Cereri sacram esse iussit; qui autem venderet uxorem, diis inferis immolari.) cf.
1) Macr. addit: Antias

Schlesinger, ZRG. 8,58.

Leges regiae.

10. Dion. (2,26,4.27: (` ` ) 0Usiav ' , , , , 2 . c3 , -- 3 , ' . _ .3 1-1. Dion. (2,15,2) : 4 ( ` .) s^y . , n , ^ , . n ^. ' , . , 4 Tc,3V n a. s ca_ ^ c . 12. Pluta^chus (Rom. 22): ^ '^ T a. ( ` ) nJ n . 13. SI NURUS, SACRA DIVIS PARENTUM ESTOD.

1) (Romulus omnem potestatem in filium patri concessit, idque toto vitae tempore, sine eum carcere includere, sive werberare, sive vinetuni ad opera rustica detinere, sive occidere wellet. Etiarn vendere filium permisit patri; quin etiam hoc concessit patri, ut usque ad tertiam venditionem per filium adquireret: post tertiam y ero venditionem liberabatur filius a patre.) 2) Cf. rapin. in C ll. 4,8: Cum patri lex regia dederit in filium vitae necisque potestatem. 3) Cf. .4,2. 4) (Necessitatem mposu it Romulus civibus, omnem virilem prolem educare et filias primo mut-o-genitas,crv lumfetin or,satum Ium auf monstrum statim post partum : hos a parentibns expon non prohibuit dummodo eos prius ostenderent qungue vicinis proximis, iique id comprobassent; in eos y ero, qui legibus istis non obtemperarent, poenas statut cum alias tum etiam hanc, bona eorum pro parte dimidia publicari.) Cf. .4,1. 5) (Singulare est, quod (Romulus), cum nullam in parricidas statuerit poenam, omne homicdium appellavit parricidium.) Cf. Leg. Numae 12. 6) Fest. (230): Plorare flere (inelamare ins. coc., 4ielet Mue.) nunc significat et cum praepositione inpiorare, id est [id est ,del.] invocare; at (sic cod.) apud antiquos plane inelamare. in regis Ro si nurus sacra divis parentum estod in Servi Tulli-mulietTagbs parentem Auer verberit ast olle plor assit paren ... Auer divis haec est s parentum sacer esto id est clamart dix ... [Sic codex teste Huelseno corruptis verbis nembrisque traiectis; scribendum fortasse: in regis Romuli et Tatii legibus haec est: `si parentem Auer verberit, ast olle plorassit pa-

Leges regiae.
. NUA POMPILIUS.

armis, iure Iegibusque ac moriblis de integro condere parat. animos propositis legibus his, quas jn 2. Cic. (de rep. 2,14,26) : monumentis habemus, religionum caerimoniis rnitigavit omnesque 3. Cc. (de rep. 5,2,3) : (Numa) partes religionis statuit sanctissirne. legum etiam scriptor fuit, quas scitis extare.
) lus sacrum.

(Numa) urbem novam, conditam vi et 1. Livius (1,19,1):

1. VXNO ROGUM RESPARGITO.2 2. PAELEX ARAM IUNONIS TANGITO;

G. UNON CRINITOLLTO.

BUS D % SSIS AGNUM FEMINAM CAEDIT0.3 3. SI ROI M FULMEN (?) OCCISIT,

SUPRA GENUA

HoM0 S FULMINE OCCISUS EST, I IUSTA NULLA FIRI OPORTET.I 4. CUIUs AUSPICIO CLASSE PROCINCTA OPI IIA S OLIA CAPIUNTUR,
IOVI FERETRIO BOVEM CAEDITO; QUI CEPIT, AERIS CCC DARI R O OR. J
SECUNDA

SPOLIA, IN MARTS AR AM IN

CAMPO

SOLITAURILIA,

UTRA VOLUERIT, CAEDITO ? [QUI CEPIT, AERS cc DATO.] TERTIA SPOLIA,

IANUI QUIRINO AGNUM MAR.EM CAEDITO ; C QUI CPERIT EX AERE DATO. Cuius AUSPICIO CAPTA, DIS PLACULUM DATO. 6
^

reris, puer divis parentum sacer estod.' id est clamarit. adicitur: 'si nurus, sacra divis parentum estod' in Servi Tulli. Divi parentun sunt dii nes; cf. 1 n. 1241 10 n. 4255: deis inferum parentum sacrum ni violato. . .] 1) Ita Halm pro fuisset. 2) Plin. . h. 14,12,88: Numae regis post eum [sic scripsi, cum praecedat Romuli mentio; posthumi vel postume libri . .] lex est: `vino cet.' 3) Fest. (P. 222) Paelices . Antiqui pro ie eam paelicem nominabant, quae uxorem habenti nubebat. eui generi mulierum etiam poena constituta est a Numa Pompilio hac lege: `paelex cet.' Item Gellius 4,3,3 ubi est tangit, apucl Festum tanget. 4) Fest. (F. 178) Occisum a necato distingui (scr. distinguunt) quidam, quod alterum a caedendo atque ictu fieri dicunt, alterum sine ictu. Itaque in Nu esse: `si hominem fulminibus (fulmene-macPopilrgsbuctm Iovis Scaliger) occisit tollito' et alibi: `homo cet'. 5) iovi feretrio daiier oporteat et bovem caedito qui cepit aeris CC traditur. fi) Fest. opima: M. Varro ait, esse etiam Pompili regis legem talem: `cius
cet.' Locurn corruptissimum acl emendationem Muelleri potissimurn dedi (cf. Hertzberg, Phil. 1,331-9). Verba utra voluerit cum Scaligero iaaterpretanda sunt vel m r vel lactentia. Cf. Plut. Marc. 8: , n xc c xai d '
c,

'

c^ ' ^t, : , . c c ^ ,

Leges regiae.

5. Cassius Hemina apud .Pliniuna (nat. hist. 32,2,20) : Numa

constituit, ut pisees, qui squamosi non essent, ni. pollucerent. j

6. Plinius (nat. hist. 14,12,88): ex imputata vite libari vina

diis nefas statuit (Numa).
2

n , .4 8. D'ion: (2,63,4-74) : 5 , c, . ( , 9 , c,i , , ^, , , .)

7. L y dus (de mens. 1,31): 3 " (

;c
.

9. Flutarchus (Numa, 10): 6 (VestaliU2s), xoii S c,

b) Familia. - 10. Dion. (2,27) : 7 c - , ok v 143 . , , . . 11. Plut. (icrna 12) : 8 ( ) ' KX'L , 0 L0V 6 ,
c c., 3 ocaxo ca, .

Serv. in Verg. Aen.

6,860; prima lovi suspendi, secunda Marti, tertia Quirino. merces liceat, sunt far, polenta 1) Cf. Fest. (253) Pollucere pisces, quibus est squama, praeter scarum (squatum cod.). 2) Cf. Plut. Numa 14:
c n 1: c c

(sine farre). 3) (Id quoque a Numa institutum est, ut sacerdotes aheneis forfieibus, ferreis tonderentur.) 4) sic secundum Wuenschium. 5) (Omnem de rebus divinis legislationem scriptis complexus in octo divisit partes, quot erant sacerdotum collegia.) Cf. Liv. 1,20,6: Pontificem legit (Numa), eique sacra omnia exscripta exsignataque adtribuit, quibus hostiis, quibus diebus, ad quae templa sacra fierent . Cetera quoque omnia publica privataque sacra pontf cs scitis sabiecit. ne quid divini iuris turbaretur. - 6) (Magnos Vestlibus dedit honores, inter quos testandi vivo patre ius, et reliqua sine tutore agendi, ut viverent ad exemplum earum, quae habent ius trium liberornm.) Cf. XlL 5,1. 7) (e legibus Numae, in quibus etiam haec est scripta : si pater filio permisert uxorern ducere, quae iure particeps sit et sacrorum et bnnorum, patri non amplius ius esse filium vendendi.) Cf. Plut. Numa 17. 8) (Numa officium lugendi secundum aetates et tempora constituit, ut puerum trmo mnorem

, , , z f z .- (^ ^ , x n , , > ^ ^ c :, . , , c oc , $ V c i c. . r(7 .
c) lus publicum.

10

Leges regiae (Numa).

12. SI QUI LIBERUM CIDAS EST .

DOLO

SCIENS MORTI DUIT, YARI-

13. Servios (in Vergilii ecl. 4,43) : In Numae legibus cauturn est, ut si quis 1nlprudenS occidisset hominem, pro capite occisi agnatis eius in continne 2 offerret arietem. 14. Maicellos . 28 digestorur (D. 11,8.2) : Negat lex rega, mulierem, quae praegnas mortua sit, humari, antequarn partus ei excidatnr; qui contra fecerit, spem animantis cum gravida peremisse videtur:

15. Fest. (. 6) : Aliuta antiqui diceb nt pro aliter ; hinc

est illud in legibus Nnrnae Pompili : si QmSQUAM ALIlJTA FAXIT,
IPSOS V SACER ESTO.

16. Dion. (2,74): 4 L G O, WV G . ,}c r. c7 zr, z7 7 r 7 quis ]ugeat, maioiem ne plures menses, qmm annos vixerit, usque ad decem: nee quemquain cuiusvis aetatis ultra; sed longissimi luctus tempus esse decem rnensiurn. Per qu0d spatiurn uxoribus quoque defunctorum a, secundis riuptiis abstinendum est; et si qua prius nupserit, bovem fetam immolare debebat ex iHius lege.) Cf. Vat. fr. 321: Lugendi autem sunt parentes anno, liberi maiores annorum aeque anno ( mensium), minores tot mensibus quot annorum decesserint usque ad trimatum : minor timo non lugetur sed sublugetur, rninor anniculo neque lugetur neque sublugetur. 1) Fest. (. 221) Parrici[dii] quaestores appellabantur, qui solebant creari causa rerum capitalium quaerendarum. Nam parricida non utique is, qui pareiitem occidisset, dicebatur, sed qualemcumque hominem indemt m. Ita fuisse indicat lex Numae Pompilii regis his composita verbis: `si qui cet.' Cf. Leg. Rom. 12. 2) Ita emendavit .Husehke pro et natis eius iii cautione. 3) Cf. Sery. in Verg. georg. 3,38 7: apud maiores homicidii poenam noxius arietis damno luebat, quod iri regum legbus legitur. 4) (de terminis agrorum legislatio : iubens unumquemque terminare agrum suum et lapides in finibus ponere, eos Iovi Termino sacravit: si quis vero termines sustulisset vel transtulisset, deo sacrum esse qui fecisset, sanxit.)
ne

Leges regiae.

11

r , . . ^ . , i &. . 17. .Plutarclaus (Numa 17): 2 " rr . a.. _ . .t, c , c , , , , S , , . _ 7 s -: ^ ' S c^ xx z '. . 18. Macrobius (sat. 1,13) : Numa (anno Romuli) 3 L dies addidit, ut in CCCLIIII dies, quibus lunae cursus confici credidit, annus extenderetur; atque his L a se additis adiecit alios VI, retractos illis V mensibus qui XXX habebant dies, factosque LVI dies in duos novos menses pari ratione divisit : ac priorem Ianuarium nuncupavit primurnque anni esse voluit, secundum dicavit Februo deo. Paulo post Numa in honorem inparis numeri uimm adiecit diem, quern ri dedit . Ianuarus igitur, Aprilis, unius, Sextilis, September, November, December, XVI censebantur diebus; 14lartius vero, Maius, Quinctilis et October dies XXX singulos possidebant, Februarius XXVIII retinuit dies. 5 19. Livius (1,19,7): (Nuina) nefastos dies fastosque fecit, quia aliquando nihil eum populo agi utile futni'um erat.

1.

TULLUS HOSTILIUS. Cicero (de re1^. 2,17,31): (Tullus) constituit ius, quo be11a
.

1) Fest. . 368) Terrnino sacra faciebant quod in eius tutela fines agrorum esse putabant. Denique Numa Pompilius statuit, eum qui termi num exarasset et ipsum et boves sacros esse. 2) (De ceteris eius institutis maximam admirationern habet plebis per aitificia distributio; haec vero fuit: tibicinum, aurificum, fabrorum tignuariorulIi, tinctorum, sutorum, fullonum, fabrorum aerariorum, figulorum; reliquas artes in unum coegit unumque ex iis omnibus fecit corpus; consortia et concilia et sacra cuique generi tribuens convenientia. 3) Cf. Leg. Rom. 5. 4) Impar numerus magis faustus habebatur. Gens. d. d. nat. 20,4. 5) Cens. d. cl. a Tarnat. 20,4: Postea sive a Numa, ut ait Fulvius, sive, ut Iunius, (Numa) ad cursus quinio 12 fact sunt menses et dies 355. Liv. 1,19,6: lunae in g menses describit annum intercaiariis mensibus interponendis. Ovid. fast. 1,43: At Numa mensibus antiquis praeposuit

duos. Plut. Numa 18,19; qu. R 'm. 19. Cf. Mo., Claron. 18-47. u.,

rm. Stud. 1,27-55.


12

Leges regiae (Tu llu s).

indicerentur, quod sanxit fetiali religione, ut omne bellum, quod denuntiatum jndictiimqlle esset, id iniustum esse atque impium iudicaretur. ?. Livius (1,26,5.6) : Rex (Tulliis) `Duumviros', inquit, 'qui HoratiO perduellionem iudicent, secundiirn legem facio'. Lex horrendj carminis erat : `Duumvir perdueHionem iudicent: si a duumviris provocarit, provocatioue certato : si vincent, caput obnubito, infelici arbori reste suspendito, verberato vel intra poineriurn vel extra porneriilm'. '2 3. Dn. (3,22,10): 3 r . Sc' ( ` , , , . , . . ^ ) ; , p , c, , , , , z ^ L, C Czl ., ;. a s rG'r . ^ : L - z ( M ) 4. Dion. (3,30,7) z ^ S ^ ^ r ( ) 2 z z z 2 cJ 2 2 ;. . cc. 5. Tacitus (an'n. 12,8) : Addidit Cludius sacra ex legibus Tulli regis piaculaque (propter incestum f ratris et sororis) Ier nttices danda.
. ANC

US

MARCI

US.

(1,32, 5 ): Ut tamen, qiioniarn Numa in pace r eligioes instituisset, a se bellicae caerimoniae proderentur, nec gererentur solum sed etiam indicerentur bella aliquo ritu, ius ab antiqua gente Aequiculis, quod nunc fetiales liabent, descripsit, quo res repetuntur. s
1. Livius

1) Verba caput suspendito Cieero (p. Rab. 4,13) legi Tarquinii Superbi attribuere videtur. 2) Cf. Fest. (297) Sororium tigillum : Horati et Curiati (curati cod.) cum dimicassent, Horatius interfecit eam (seil. sororem). Et quamquam a patre absolutus seeleris (sceleri cod.) erat, accusatus tamen parricidi apud duumviros damnatusque provocavit ad populum, cuius iudicio victor duo tigilla tertio superiecto, velut sub iugum missus, subit, - liberatus omni noxia sceleris est cet. Cf. Liv. 1,2,13: piacularibus sacrifics factis, quae deinde genti Horatiae tradta sunt. Cic. rep. 2,31,54. 3) (Lex lata est propter illum casum, iubens, s cu trigernini nascerentur fli, ei de publico alimenta ad pubertatem usque suppeditarj.) 4) (socs et proditionis consciis iudcia rex constituit et convictos secundum legem de desertorjbus et proditoribus interfecit.) 5) del. Kiesling, Cobet, Jacoby. " 6) Cf. leg. Tull. Bost. 1.

Leges regiae.

13

V. TARQUINIUS PRISCUS. 1. Cicero (de rep. 2,20,35): 'rarquinius, ut de suo imperio legem tulit, principio duplicavit pristinum patrum numerum, et antiquos patres `maiorum gentium' appellavit, quos priores sententiam r o gaba t , a se adscitos `minorum'. 1 2. Din. (3,611,62): 2 ( ) rsxv c r , ok , ; r r . r, ' n. r , , ' _ ^ f r . 4 , ' a'., S , .

VI. SERVIUS TULLIUS.

1. Livius (1,42,5): Censurn -- instituit, classes centuriasque et ordinem ex censu descripsit. 2. Dion. (4,15,6): 3 c ' c. c , . .c r . 3. Dion. (4,22,4) : 4 ` S r . _ r c , . . ( ) '.^ , , $ ^ . ^
r

1) Cf. Liv. 1,35,6. Dion. 3,67. 2) (Legati Etruscorum ader nt ferentes insignia mperii, quibus ipsi reges suos ornabant, portantes coronam auream, sellam eburneam, sceptrum aquila in capite ornatum, tunicam purpuream curo distinctam, togam purpuream pictam. Tarquinius tamen his honoribus non statim Usus est, ut plerique scriptorum Romanorum tradunt, sed senatus populique arbitrio pernnittens, an recipiendi honores essent, tum demum cum omnes consensissent eos accepit.) Etiam XII
Flut. Rom. 26 tradunt. Cf. Rubin, R. Verf. 396. 3) (incensis poenam

lictores Dion. hic refert, quos iam a Romulo sumpt s esse Liv. 1,8,2 et

constituit, bonis privari et virgis caesos venum darf.) 4) (Tullius servs manumissis civtatem habere concessit; ubens enim una cum liberis aliis Omnibus etiam libertos censeri, in quattuor tribus urbanas eos distribuit. - eosque ad omnia quae publica essent seque admisit ac teteros plebeios.)

Leges regiae (Servius).

14

c 4. Di n. (4,13,1) : 1, ^ , , , c^ U7 . x d_ .. c,i (' 5. Dion. (4,25) : " _ ' : ^ _ (1. ) , , , , sc , , , ^, . c, . r, ,

_ c ,

.. ' 6. SI PARENTEM PUER VERBERIT, AST OLLE PLORASSIT, PUER IVIs

PARENTU:` SACER ESTO. 3

V I I. TARQUINIUS SUPERBUS. . (4,43,1): 4 ( ` ) 4 ^ ,,, ^ , , , . , 'di ^ . G 7 cvN. ., '. "s , i , , r x r &.

[Vil] ADDITAMENTUM.
Cippus antiquissimus in Foro Romano repertus. Dess. 4913. Rep. a. 1899, in foro, ubi hoclie. Edd.: Garnur 18 99, 151 sqq. ; deinde inter alios Gomparetti, is_e-rin,otzdglscav rchaica 1900 et Ernnann, bull. de l'acad. imp. 1e Petersbourg 1899, crizione 263 sqq., qui lepem re,gi.am esse censet. Xos ordinern Thurneysenianum (Rh. Ph. 55, 484; 56, 16 1; cf. Skutsch, Vollmllers Jahresbericht, 1904, 453 sqq.) secuti sumus.
2

quoi ...
r
r

ho . . . . J . . .

3 sakros es led sora .

quos ri . . . .

. . . iasias m kaloto rem

egei . . . . . . . . . evam
15

. . . .

hab .

.1 r . . .

od iouxmenita kapia dota . . . . quoi ha m ite r . . . loivquiod.

1(

od iovestod velod

nequ . . . ( . . .

1) (leges cum de contractibus tum de delictis per ciirias tulit, erant autem riurnero fere quinquaginta.) 2) (ille iudiciis publieis seratis a privatis ipse quidem de eriminibus ad rem pubHcam pertinentibus suscepit co_ gnitionem, rerum autem privatarurn prvatos iudices esse iussit, quibus normas et regulas leges dedit a se conscriptas.) 3) Vide supra Leg. Rom. 13. 4) (Tarquinius leges a Tullio scriptas, per quas non, ut antea, in contractibus patrics vexabantur, omnes sustulit, et ne tabulas quidem, in quibus erant scriptae, reliquit, sed has quoque ex foro summover iubens delevit.) Cf. Dion. 5,2,2: (^ i l , c, t ' ,
.

Leges XII tabularum.

15

Haec fere agnosc posse censet Skutsch: q u i h u n c (vel 'hoc') .. `,sacer erit' . . . Deinde in 1. 5 (fortasse etiam in 7) videtur sermo esse de rege sive de rege sacrificulo. Pergitur in 1. 8: kalatorem hab [e a t] . .. iu m e n t a c a p i a t (kapia ante dota pro kapiad seriptum). In 1. 12 iovestod idem est quod posteriores dicebant iusto, cui adjungi videtur substantivum velod sive id voluntatem signifccat sive pro dvelod ( duello) scriptum est, ut vult IKretselzmer, Wiener Stud. 26,158 sq. In reliquis nihil agnoscitur praeter h am = h a n e (ite pro i te r scrp tum ante ri ?). Haec si vera sunt, comparari possunt talia qualia leguntur in lege Urson. 3,16 aedilibus . . praeconem . . habere ius potestasq(ue) esto et in Julia munic. 62sgq. quibus diebus virgines vestales, regem sacrorum flamines plostris in urbe . . vehi oportebit. Initium Izuiusmodi fuisse potest qui hu[nc loeum sive lapidem violaverit], sacer esto.

CAPUT .

LEGES xli TABULARUM.

HISTORIA.

Legum XII tabularum historiam accuratius enrraerunt Liv. 3,9 -57, Dion. 10,1-60, Pompon. in D. 1,2,2,3.4.24. . Liio quae huc pertinent exscripsi. Quaenanz Xli tabularum apud Romanos furint fata, quomodo capta a Gallis urbe interierint, num postea restitutae sint, quomodo tempor.m decursu textus earum sit mutatus, quinam ud veteres iis exstiterint interpretes, omnia optime exposuit Rul. Schoell, legis Xli tabularum reliquiae 1866, 1-39. Qui vero nostra aetat,e inde a saeculo XVI colligendis et restituendis XII tabularum reliquiis operam dederint scriptores ennarravit H. Dirksen, Uebersicht der bisherigen Versuche zur Herstellung les Textes der X11 Tafeln, 1824. Qui etiam rationem et viam, quae esset ingredienda, novam constituit tantaque eruditione absolvit, ut omnes qui post eum XII tabulas ecliderunt, in eo substiterint addentes vel emendantes. Quod z libro deest, ut legitima XIi tabulrum verba, si quae tradita n bis sunt, ex artis philologicae racione sub examen revocarentur, id scite perfecit Schoellius 1. l., quem paucis locis exceptis ex iuris ratione diiudican lis secutus sum. Quol constituit Dirksen systema XII tabularum licet non ubivis satisfaciat, ut Schoellius ita ego quoque retinui, ne modus citanli turbaretur. C Iam Ettore Pais (storia di Rorna 1898.99) quae dicuntur leges XII tab. unquam latas esse negat, legis lationem ex iure Flaviano, quo Appii Claudii scriba actiones ab Appio ad formam redactas publicavit, falsa geminatione con fzctanz ratus; quem secutus vel pot.ius exsuperans Lambert (1V. R. 26,149; Melanges Appleton) fragopinionem ,nenta XII tab. Sex. Aelio Cato Facto adtribuit; quam tarnen 1902) Erman (ZSSt., viris doctis non probaverunt: vide G'irard (NR. quae traduntur XII tabularum reliquiae, 23,450) Lenel (LSSt. 26,290) : plane non omnes ex tab. originem ducunt, quae ducunt, non omnes sermonem XTI


Leges XII tabularum.

16

l Journal des satab. cf. De sermone, XII tab. ser ant integrem. glossemata censet esse e. g. ac eram n e $r qui S vants 1 902 599; volet maiore (, 3).] sternito (I. 3); Aut si

C. Terentilius Arsa tribunus plebis eo anno 292) fuit. Is maxime in consulare imperium, tarnqiiam (u. c. nimium nec tolerabile liberae civitati, invehebatur : (9,4:) duos potestate, qui effrenati pro uno dominos acceptos infinita ipsi omiies metus legum verterent in plebem; (9,5:) quae ne aeterna illis licentia sit, legem se promulgaturum, ut V viri creent r legibus de imperio consulari seribendis.' (10,5:) Anno deinde insequenti (293) lex Terentilia a toto relata collegio novos aggressa consules est. (11,3:) patres in lege quae per omnes comitiales dies ferebatur, irnpedienda se) gerebant. (14,6:) per totum annum artibus lex elusa est. (15,1:) Nihil novi novus anniis (294) attiilerat; legis ferendae aiit accipiendae cura civitatem tenebat. (17,9:) nec lex tamen ferri potuit. (21 ,2: ) SCta fiunt, `it neque tribuni legem eo arino ferrent, neque cet.' (24,7:) tribuni (295) comitia quaestores habere de reo (Volscio), nisi stros negabant. (25,1:) consules prius habita de lege essent, pas^ facti (296) duas residuas ann. prioris causas exceperunt, (25,2:) legem impediebant . (25,4:) Cum Verginius maxirne ex tribunis de lege ageret, duum rnensum spatium consulibus datum est ad inspiciendam legem, ut, cum edocuissent populum, quid fraudis occult e ferretiir, sinerent deinde suffragium inire. Hoc intervalli datum res tranquillas in urbe fecit: (29,8:) Extremo anno agitatum de lege ab tribunis est; sed ne quid ferretur ad populum patres tenuere. (30,1:) initio anni (297), cnm foris otium esset, domi seditioiies - eadern lex faciebat, (30,2) : ulteriusque venturn foret, adeo exarserant animi, ni cet. (31,1:) Domi forisque otium fuit (298). (31,2:) sequente anno (299) legem omnibus contionibus suis celebrant (tribuni). (31,6:) (novi consules) aiebant `plebem et tribunos legem ferre non posse'. (31,7:) Tum abiecta lege, qiiae promulgata consenuerat, tribuni lenius agere cum patribus : `finem tandem certaminum facerent, cornmunitcr legum latores et ex plebe et exatrbus , qui utrisque utila ferrent quaeque aequandae liber tatis essent, sinerent creari.' (31,8:) Rem aspernabantnr patres, laturum leges neminem nisi ex patribus, aiebant. Curn de legibus conveniret, de latore tantum discreparet, missi legati Athenas Sp. Postumjus Albus, A. bIanlius, P. Sulpicius Camerinus, iussique nLivius (3,9,2):

Leges XII tabiilarum.

17

clitas leges S l nis describere et aliarurn Graecae civitatium instituta mores iuraque noscere. (32,1:) quietus annus (301) -- silentio tribunorum, quod legatorum, qui Athenas ierant, l egumque peregrinarum exspectatio praebuit. (32,6.7): Iam (302) redierant legati cum Atticis legibus. Et intentius instabant tribuni, ut tandem scribendarum legum initium fieret. Placet creari Xviros sine provoct one, et ne quis eo anno alius magistratus esset. Admiscerenturne plebei, controversia aliquandiu fuit; postremo concessum patribus. (33,1:) Anno trecentesimo altero, quam condita Roma erat, mutatiir forma civitatis ab consulibus ad. Xviros. (33,3:) Xviri creati Appius Claudius cet. (34,1:) Tum (303) legibus condend s opera dabatur; ingentique horniiiurn exspectatione propositis tabulis, populum ad contionem advocaveruiit: (34,3:) `se omb s, summis infimisque, iura aequasse.' (34,6:) Curn ad rumores horninum de unoquoque legum capite editos satis correctae viderentur, centuriatis cornitiis tabularum leges perlatae sunt, quae nunc quoque in hoc irnmenso aliarurn super alias acervatarum legum curnnlo fons omnis publici privatique est iuris. (34,7:) Vulgatnr deinde rr, duas deesse tabiilas, quibus adiectis absolvi posse velut corpus omnis Romani iuris. Ea exspectatio desiderium Xviros iterum creandi fecit. (3 7,4:) Iam et processerat pars maior (304) et duae tabulae legum ad prioris anni tabulas eran adiectae, nec quicquarn iarn supererat, si eae qiioque leges centuriatis comitiis perlatae essent, cur eo magistratu rei pubHcae opus esset. (57,10:) Prinsqiiarn iirbem egrederentur (consules cc. 306) leges decernvirales, quibus tabulis duodecirn est nomen, iri aes incisas in publico proposueru t. Sunt qui iussu tribunorurn aediles functos eo iiiinisterio scribant.

TABULA .
1. J
N IUS C , . T, S: IGITUR

CAPITO.

Ad versarius molesti Testimonia: , 1. Porjhyrio (iul Hor. sctt. 1,9,76: illius Horatium consulit, an permittat se antestari, iniecta manu extracturus lege XII tab. his ad praetorem, quod vadimonio non paruerit. De hoc autem (sic, non tiur, corlex) verbis cautum est: `Si jn us vocatiolli tantestaminigitur cod.) scilicet en capito'. Antestari est (an i ts. cod.) ergo ante testari (antestare parvis , Quinte, didicimus: antequam manum iniciat. Cic. (de leg. 2,4,9): alias eiusmodi leges nominare. Gell. `si in lus vocat' atque (at ins. coulcl,) RIa. ad. Ser (2,13,19) : Lege (20,1,25) : Verba sunt haec legis: ` s i iii ius vocat'. sanctum est, quod genus: ut in us eas, cum ius est id, quod iussu populi 2 BRUNS, Fontes iuris. Ed. VII.

Leges XII tabularum (tab. I). 18 IACITO. 3. SI MORBUS 2. SI CALVITUR PEDEMVE STRUIT, MANUM D SI NOLET, ARCERAM NE AEVITASVE VITIUM ESCIT, IUM NTUM D AT O.
STERNITO. .

ESTO; 4. ASSIDU 0 VINDEx ASSIDUUS

PROLETARIO I

CIVI QUIS

VOLET VIND x ESTO.

pro eum, ab eo, quod voceris. Fest. ( . 76) Em, tum. (77) Em [en G.] est 'is'. (P. 105) Igtur nunc quidem pro ergo; sed apiid antiquos ponebatur pro inde et postea et tiim. Verbct ut supra le ntur constituit iam, Gothofrejuol ito vocem inseruit de w Hei.ndo? f ZGR. 2,432-410. [D'lihi s, nisi c ito videtur rectius abesse. . .] 2. Fest. (F. 310): Struere antiqui dicebant pro adicere, augere; at [aut cod.] in X quod est: `si calvitur iacito', alii putant significare retrorsus ire, ali in aliam partem, ali fiigere [fure coi.], ali gradum augere, a1i minuere [exciderunt talia fere: sed struit is qui moratur] ac vix pedem pedi praefert, otiose it, remoratur. Fest. (210) : `Pedem struit' in XII significat `fugit', ut ait Ser. Sulpicius. . (6) Calvitur dictum est frustratur, tractnm a calvis mimicis, quod sint omnibus frustratui. Lucilius: `si it, capito', inquit, 'eum, et si calvitur, ergo fur clominum' [endo ferto manum Crrio.] D. 50,16,233 pr. 3. Gell. (20,1,25) : Verba sunt haec de lege Si in ius vocat : `si morbus aevitasve vitium escit' qui in ius vocabit `iumentum dato etc.'. Verba qui in ius vocabit inte^yretis esse vilit Schoellius. Yarro (de . . 5,140) : arcera, quae etiam in X tab. appellatur, quod ex tabuHs vehiculum erat f.actum ut arca. Cf. Gell. 20,1,12.24-30. Fest. (P. 77) escit erit (Schoell 98). n. (55): Arcera plaustrum est rusticum, tectum undique quasi arca. Hoc autem vehiculi genere senes et aegroti vectari solent. 4. Gell. (16,10,5) : Ennius verbum hoc (proletarius) ex X tab. accepit, in quibus, si recte commemini, ita scriptum est: `assiduo proletario

iam ciui (iam ciui omittunt codd. Gel.lii farnilia altera) cui quis uolet uindex esto.' [Scr. proletario quiqui volet. . .] Cic. top. 2,10: Cum lex (ins. aelia sentia libi) assiduo vindicem assiduum esse iubeat, locupletem iubet locupleti; locuples enim est assiduus, ut alt L. Aelius. Fest. ( . 9): Assiduus dicitur, qui in ea re, quam frequenter agit, quasi consedisse videatur; alii assiduum locupletem, quasi multorum assium, dictum putarunt; ali eum, qui sumptu proprio militabat, ab asse dando [assedendo .] vocatum existimarunt [aestimarunt libri.] (L. 377, 1V. 84.) Vindex ab eo, quod vindicat, quo minus is, qui prensus est ab aliquo, teneatur. Non. (67): Proletarii dicti sunt plebei, qui nihil reipublicae exhibeant, sed tantum prolem sufficiant. Varro de vita p. R. lib. : `quibus erant pecuniae satis, locupletis, adsiduos; contrarios prolet ros. ds duo nemjnem vindicem voluerunt locupleti' [idem: adsiduo neminem vindjcem esse voluerunt nisi adsiduum id est locupletem c niecit T crnebus]. (155) Proletarjj cives dicebantur, qui in plebe tenuissima erant et non amplius quam mille et quingentos aeris in censum deferebant. D. 2,4,22,1; 50,16,234,1.

Leges tabularum.
5. NEg . . . FORTI SANATI . .

19

6. REM U PACUNT, ORATO. 7. N PACiTNT, IN COMITIO AUT IN FORO ANTE MERIDIEM CAUSSAM COICIUNTO. COM PERORANTO AMBO PRAESENTES. 8. POST MERIDIEM PRAESENTI LITE ADDICITO. 9. Si
AMBO PRAESENTES, SOLIS OCCASUS SUPREMA TEMPESTAS ESTO. 10. Gellius cum proletarii et adsidui et sanates et VADES et sUBVADES et XXV asses et taliones evanuerint, omnis-

(16,10,8):

5. Fest. : Sanates : . . . nostra Festi) . . . Idem alibi tibus quod Foretibus. Fest. (. 102) Hoctum et forctum

in XII: nex . . . forti sanati (vide in epitome : In I cautum est, ut dem iurs esset Sana(. 84) Forstes, frugi et bonus, sive validus.

pro bono dicebant. Gell. (16,10,8): cum proletarii et assidui et sanates omnisque illa X tab. antiquitas consopita sit. Cf. fr. 10. 6 9. Rh. ad Her. (2,13,20). Pacta sunt, quae legibus observanda sunt, hoc modo: `rem cuicito' (sic libri). Gell. (17,2,10): `Sole occaso'; non insuavi vetustate est, in X gutem tabulis verbum hoc ita seriptum est: `ante meridiem causam eoniciunt (sic libri), cum perorant sol (solis ,cod. Paris.) occasus esto'. Prisc. (cle arte gramrn. 10,5,32): antiqui `pago' quoque dicebant, pro paciscor, citans ex Cicerone : pacta sunt quae legibus observanda sunt hoc modo: `rem ubi pagunt oratioiii (.sic libri) pagunt'. Quint. (1,6,11): cum legeremus in X tab.: `ni ita pagunt', Scauurus (de orthogr. . 2253) : (testantur) XII tab., ubi est ' pacuunt' per hanc formam, quod male quidam per C enunt ant, est enim praeteritum eius pepgi a pango. Censoria. (de die nat. 23): in X tab. nusquam nominatas horas invenies, sed: `ante meridiem'. Non. (267): coicere, agere. Afranius : `causam coicere hodie ad te voto. Ambon adestis? profuturos arbitror'. Ps. Asc. in Verrin. 2,1,27. Gai. 4.15. Varro (de . . 7,51): Supremum a superrumo dictum, itaque in X dicunt: `sols esto'. cr. (sat. 1,3,14) : sicut expressum est in XII tab. : `solis esto'. Cens. (d. d. nat. 24): plurimi supremam post occasum solis esse existimant, quia est in X tab. scriptum sic: `solis esto'. Fest, (305) Supp[remnurn] alias extre[mum] significt, u.t] in legibus : 'Solis [occasus suppre]ma tempestas esto'; [alias pro] maximo, cum duas [o yes et triginta boie]s suppremam m l[tm dicrnt]. Cf. Plin. (n. h. 7,60): XII tab. ortus tantum et occasus nominantur. Varro de 1. 1. 6,5; 7,51. Fest. ( . 362) Tempestatem pro tempore frequenter dixerunt antiqui. Com esse v, una, secum, invicem observavit Bergkies Rh. Ph. 19,605, probante Schoellio p. 102. 11mduce mo scribendum est: causam coiciunto, tum peroranto ambo praesentes,

Gaio 4,15: cum ad iudcem enerant, antequam apud eum causam perorarent,
solebant breviter et quasi per indicem rem exponere, quae dicebatur causae coniectio.

Deinde etsi sole occaso apud Gellium vetustum esse diciiur legiturque in solis occasus in lege laet ria (apud Censorinum 1. c.) ad solem oeeasum, unas consentiunt Varro Festur Macrobius Cens rinus, item ex libris GeUinis Vif Meridie scrptum feisse isque optimas : sol Gelliiini libri reliqui. . .] [ Usener demonstravit Jahrb. fr Fhilolog. 117,78.]
2*

20

tabularum (tab. I). Lege s s lege Aebutia lata eonsopita

que illa XII tabularum antiquita st

TABULA II.
de rebus N aeris plurisve D assibus, de mi-

ero L assibus sacramento contendebatur; nam ita lege XII noris y tabularuln cautum erat. [At] s de libertate hominis controversia erat, etiamsi pretiosissimus homo esset, tamen ut L assibus sacramento contenderetur, eadem lege cautum est . CUM HOSTE 2. . . . MORBUS SONTICUS . . AUT STATUS DIES
QUID

1. Gaizis (4,14) :

REOVE, EO DIES DIFFISSUS ESTO. HORUM FUIT UNUM IUDICI RB TROV YERTAS DIEBUS OB PORTUM 3. GUI TESTIMONIUM DEFUERIT, IS
STO.

OBVAGULATUM

TABULA IPI.
DENDE

1. AERIs CONFESSI REBUSQUE IURE IUDICATIS XXX DIES IUSTI

sUNTO. 2. OS MANUS INIECTIO ESTO. IN Ius DUCI O.
II, 2. Fest. (290): Sonticum morbum in XI significare ait Aelius Stilo certum cum iusta causa; quem nu ll putaut esse qui noceat, quod sontes significat nocentes. Gell. (20,1,27): morbum vehementiorem legum istarum scriptores morbum sonticum appellant. Fest. (. 111) Insons, extra culpam, a quo dici morbus quoque existimatur sonticus, quia perpetuo noceat. (344) [Sontica e]ausa dieitur a morbo [sontico, r ter quem, quocl est g]erendum, agere [reg ms.] D. 50,16,113; 42,1,60. Cic.. (de j . 1,12,37): Hostis

apud maiores nostros is dicebatur, quem nunc peregrinum dicimus ; indicant tab.: `gut hoste'. Cf. Fest. Status. D. 50,16,234 pr. (Ad iur mentum m,ilit re pertinet status condictusve dies apud Gell. 16,4,4 et Plaut. Curc. 1,1,4). Cpit alud Festum: Reus: nam (numa eod.) in secunda tabula secunda lege, in qua scriptum est: `Quid horum fuit unum (sic. cod., vitium em. (Jifiacins) iudici eo die diffensus (sic. cd.) esto' Ulp. (D. 2,11,2,3): lex II tab., s iudex vel alteruter ex litigatoribus morbo sontieo impediatur, iubet diem iudicii esse diffisum. Cf leg. Urson. c. 95. tab. , 2,21-36. [Scripsi diffisus, cum constet de infinitivo diffindere Gell. 14,2,11 et de perfecto
diffidi Lir. 9,38,15. . .] 3. Fest. (233) Portum in pro domo positum, omnes fere consentiunt: `cu ito'. Ideen (L. 375, 1110. 81): signfit

Vagulatio in l. quaestionem (sic vel quaestio libri) cum convicio: `cu ito'. I I. 1-4. Gell. (20,1,42-45): Confessi igitur aeris ac debiti iudieatis XXX dies sunt dati . Sic enim sunt, opinor, verba legis `aeris dato.' [VII Cf. leg. Urs. c. 61. tab. initium.] . 1. Gell. (15,13,11): Confessi g utem aeris, de quo fasta confessio est, in II tab, scriptum est his verbis: `aeris conf. rebusque (iure om.) iud. surto'. .De tempore iudjcatj cf. Gai. 3,78. D. 12,1,4,5.7. Schnell . 106 verba rebusque iure clele d et aeris eonfessi iudieatis coni nqed Genset, immemor. t videtur, de c esso iudicium non fieri iure R m t.

Leges tabularum.
3. IUDICATUM FACIT AUT QUIS

21

DUCITO, VINCITO AUT NERVO AUT COMPEDI US xv PONDO, MAIORE, AUT SI VOLET MINORE VINCITO. 4. S VOLET SUO . SUO VIVIT, QUI EUM VINCTUM , LI RAS ARRIS ENDO DIES DATO. S VOLET, PLUS DATO.

HNTO EO IN IURE VINDICIT, SECUM

5. Gellius (20,1,46-7) : Erat autem ius interea paciscendi

ac nisi pacti forent, habebantur in vinculis dies sexaginta. Inter eos dies trinis nundinis continuis ad praetorern in comitium producebantur, quantaeque pecuniae iudicati essent, praedicabatur. Tertiis
6. TERTIIS NU DINIS RU, SE FRAUDE ESTO. an

-temnudiscapobnt,urasTiempgvnubat. PARTIS SE CANTO. SI P L US MINUSVE SECUEAETERNA AUCTORI7.'AS

7. A.DVERSUS HOSTEVI
2. 3.

S,.

De manus iniectione cf. Gai. 4,21. Cf. Ter. Phorrn. 334: ducent damriatum domum. Don t.: secundum ius scilicet, qiio obaerati, cum non solvendo essent, ipsi manu eapiebantur. Liv. 8,28,8: iussi consules (a. 428) ferre ad populum, ne quis iii compedibus aut in nervo teneretur. Fest. (165) Nervum appellamus etiam ferreum vinculum, quo pedes inpedluntur, quamquam Plautus eo etiam cervices vinciri alt. In eo vindicit sicut in re vindicare l Gell. 20,10,7.9. Sch. 92. [Genius 1. c. ut recte distia xit ? e9iL, guam vintiicainus, t agrum, ii particula, puta glebct, in qu vindicainus, ita ubi haec distinctio locum habet, raeositio chnitti ofest, secl solns acccstivus; mihi in iure vocabuia ridenfur explicancla ea quae snt endo eo alscript esse ab intef1 ete ntiquissimo, gui recte omniuo eo referret al i.l quod raecedit in ius dueito. . .) Lectionem traditam minore maiore defendit Puclita, Inst. 179 not. i.; Lerba permutanla censent pterigue. H ., exun . 38, n. 100. [ VJI verba auf si volet minore glossema esse puta,t r l, Journal cles Sauants, 1902 . 607.] 4. farris libri ferri. Cf. Gai. lib. ad 1. xli tab. (D. 50,16, pro 234,2) : Verbum `vivere' quidarn putant ad cibum pertinere, sed Ofilius ait, his verbis et vestimenta et stramenta contineri. 6. Gell. (20,1,48-52): eam capitis poenam metuendam reddiderunt. Nam secare, si vellent, atque partiri corpus addicti permiserunt. Et quidem verba ipsa legis dicam, ne existimes invidiam me istam forte formidare : `tertiis esto'. Cf. Gell. l. c. 52: dissectum esse antiquitus neminem equidem legi neque audivi. Quint. 3,6,84: in tab. debitoris corpus Tertull. inter cred tores dividi licuit, quam legem mos publicus repudiavit. ipol. 4: iudicatos in partes secari a creditoribus leges erant: consensu tamen

? ai publico crudelitas postea erasa est. Dio Cass. fragm. 12: c c, ' ial , c. Multi de bonorum sectione intellegere volunt iianc legem, quos vnerito erstringit Niebuhr, rm. 179, not. n. Gesch. 2, 670-72. Cf. ucht, Inst. itemque: 7. Cic. (ule JJ'. 1,1,2,37) in loco supra , 2 exscripto auiulit:
`adv. ersus aiietoritas'.

22

Leges X11 tabularum.

TABULA .
tem p uer. tabulis insignis ad deformita PATRE LIBER ESTO. Y ENIJM DUUIT, FILIUS A 2. SI R FILIUM TER (phil. 2,28,69): Illam suam suas res sibi habere claves ademit, exegit. iussit ex XII tab., comperi, fem nam in undecimo mense 4. Gellius (3,16,12) : negotium quasi marito post mariti mortem peperisse, factumque esse mortuo postea concepisset, quoniam Xviri in decem mensibus gigni hominem, non in undecirnO scripsissent.
3. Cicero 1.

cito necatus tamquam ex Cicero (de leg. 3,8,19) :

TABULA V.
Veteres voluerunt feminas, etiamsi perfectae aetatis sint, in tutela esse; exceptis virginibus
1. Gaius (1,144-5):

IV. 1. necatus Pute r^.us, legatus libri. Cf. suprci Leg. Romuli 11. 2. Ulp. (fr. 10,1): lins ter mancipatus, ter manumissus sui iuris fit, id enim lex II tab. iubet his verbis: `si Pater esto'. Gai. (1,132): lex enim XII tab. tantum in persona filii de tribus maneipationibus loquitur his verbis: `si Pater a patre filius liber esto'. uenum dauit Ut,piirni liber, uenum d(uit?) Gai; de futuro hoc secundo lixit Schnell. p. 83. Cf. Gai. 4,79.
Dion. 2,27,3 postquam lixit iam a Rom,ulo (1. 10) hoc constitutum esse, addit:

o x. & , x w ff . Quem Dion. locum, ex quo

Dirkse ^s totam Romuli de p tri potestate legem in XIi receptm esse collegert, ad solara QenlitirnIem , lirum pertinere recte monet Schnell. . 52.

Cf. Gai. 1. ad XII tab. (D. 48,5,43): Si ex lege repudium missum sit cet. . a Dirkseno miss m recte inseruit Schnell 57. Dirtii formula posteriore tempore fuit: res tuas tibi habeto. D. 24,2,2,1. Plaut. Arnph. 928, Trin. 266; priore tempore fuisse: baete foras ostendit Buecheler, Jahrb. Phil. 105,565. Varro ap. Non. (77): annos multos quod garere ea non poterat mulierem foras baetere iussit. Plant, Gas. 210 : M. Semper tu huic verbo vitato ! C. Cui verbo? M. I foras mulier ! Mart. 11,104,1: Uxor, vade foras, auf moribus utere nostris. 3. non 4. Ul. d Sab. (D. 3816,3,9.11): ex lege XII tab. ad legitimam hereditatem is, qui in utero fuit, admittitur, si fuerit editus ; post decem menses mortis natus non admiltetur ad legitimara hereditatem. V. 1. Etia'm de Vestalium hereditatibus lege

videtur c lligi Posse ex Gellio (112,18):

in commentaris Labeonis, quae ad II tab. composuit, ita seriptum est: 'Virgo Vestalis neque heres est euiquam in

tab. cautuum fuisse

Lees

8 tabularum.

23

Vestalibus, quas liberas esse voluerunt : itaque etiam lege X tab. cautum est.

2. Gaius (2,47) : Mulieris, quae in agnatorum tutela erat, res

rnancipii usucapi non poterant, praeterquam si ab ipsa tutore [auctore] traditae essent: id[que] ita lege XII tab. [cautum erat]. 3. UTA LEGASSIT SUPER PECUNIA TUTELAVE STJAE REI, ATA IUS ESTO. 4. SI INTESTATO MORITUR, CUI SUDS HERES NEC ESGIT, ADGNATUS PROXIMUS FAMILIAM TILES F LIAM HABENTO.

H4BETO. 5. SI DG US NEC ESGIT, GEN-

iis ex lege X [ tabularum] agnati surrt tutores. 7. a. SI FURIOSUS LSCIT, DG UM GENTILIUMQUE IN EO PECU -

6. Gaius (1,155) : Quuibus testamento tutor datus non sit,

testato neque intestatae quisquam. Sed bona eius in publiciim redigi aiunt; id quo iure fi t, qiiaeritur'. Cf. 1. 1i. e 9.

Cf. Gai.. 1,157: olim quantum ad 1. XII tab. attinet, etiam feminae agnatos habebant tutores.
3. Saepi.ssi e hs legis zerba eteribcs er t r, dii' e.rso rnitem modo: 'uti legassit suae rei, . . e. (Gai. 2,224. nst. 2,22 pr, Pomp. D. 50, 16,120): 'uti legassit quisque de sua re, i. i, e'. ( 2 . 22,2 pr.); 'paterfamilias nti super familia peciiniaque sua legaverit (2el legassit), i. . e'. (Cic. de :nr. 2,50,14; Rh. ad Her. 1,13,23); uti legassit super pecuni tutelave suae rei, . i. e.' (Ulp. fr. 11,14). 3ccedit gtcod apud Pmuluin (D. 50,16,53 .) veba legis lauda tur haec : super pecuniae tutelaeve siiae, nend se -zileti . Certe non solcm, de re atque peciinia, sed et/am de tuteic lege c .isse c nfi t Gaus qu0que et Puuliis in D. 26,2,1 yr. 26, 2, 20,1. Ulp. (,fr. 26,1 = 0011. 16,4,1): cautum est lege XII tab. hac: `si intestato (intestatus Coll.) m. cui snus heres nec eseit (Cuiacius, est Col1., 0m. Ulpiani liber) habeto'. . ad Sab. (D. 28,2,9,2): haec verba: `si futestato moritur' ad id tempus referuntur cet. Ulp. ad ed. (1). 50,16,195,1) : Fam liae appellatio et in res et in personas deducitur, in res in lege I tab. his verbis: 'adgnatus habeto'. iliims accurate Cic. (de . +. 2,50,148) dicit: Lex (est) : 'Si paterfamilias intestato rnoritiir, familia pecuniaque eius agnatf m gentiliumgue esto'. Generaliter legen commem ni Gai. 3,1,9,11, 4.

2.

Pa.ul. sent. 4,8, mp. D. 50,16,162 pr., alii. sit, eadem lex 5. Ulp. lib. regul. (0011. 16,4,2): Si agnatus defuncti non `si agnatus nescit (nec escit tab. gentiles ad hereditatem vocat his verbis: Cuiac.) habeuto (heres lib, i)'. Cf Gui. 3,17. Paiil. in Coll. 16,3,3. Cic.
+

sb n. 4 cit. (tutores) dicuntur, qui ex 6. Ulp. ( fr. 11,3): per eminentiam Iegitimi per conselege tab. introducnntur, seu palam, quales sunt agnati, seu quentiam, quales sunt patroni. Cf. D. 26,4,1; 4,5,7 pr. Lex, si furiosus 7. a. Rhet ml er. (1,13,23) = Cic. (de im . 2,50,148):

24

Leges XII tabularum (tab. V). b. . . .

AST CUSTOS NEC ESCIT

inum (D. 27,10,1 r.): Lege X tab. rd go c. Ulpi nus ctd S interdicitTir bonorum suuorum administratio. Ulp icus (fr. 12,2) : Lex XII tab. prodigTinl, cuui bonis interdictum est, in curatione
lebet esse agnatorum. Civis Romani liberti hereditatem lex S. Ulpictnus (fr. 29,1) : libertus decesXI tab. patrono defert, si intestato sine sao herede Cum de patrono et liberto sert. Ulp. c d ed. (D. 50,16,195,1)): loquitur lex, Ex EA FAMILIA, inquit, IN EAII FAMILIAII. 9. Gordianus (G. 3,36,6): Ea, quae in nominibus sunt, ipso ure in portiones hereditarias ex lege X tab. divisa sunt. Dioclet. (C. 2,8,26): ex lege XII tab. aes alienum hereditai'iurn pro portionibus quaesitis singulis ipso iuure divisum. (familiae erciscundae) proficiscitur e lege X tabularum.
escit (esset zet erit vel existet l-ibr:) esto. Cic. (Tuse. 3,5,11) : insanam furore distinguimus. Qui ita sit affectus, eum domiunm esse rerum suarum vetant XII tab. Itaque est scriptum : `Si insanus', sed: 'si furiosus escit (esse incipit libri)'. Pciul ad ed. (D. 50,16,53 pr.): cum dicitur apud veteres: `adgnatorum gentiliumque cet'. Cf. D. 27,10,13; 26,1,3 pr. Gai. 2,64. b. Fest. 162); `Nec' cnniunctionem positam esse ab antiquis pro 'non', ut et in X est: `ast escit'. Item: `si adorat cet'. Cf. Fest. Ast. Haec e la priori legi post vocem escit inse'cit Sch. 109; cct custode Jieri
potuit ut aqn atorum potests exclurleretur, nisi custodem intellegas aut patren aut tuto? em, quocl a.dmitti . potest; ad aliam igitur rein spectent hec v erb a necesse est, fortasse a l deiicta furiosi. [Custos furiosi cur non possit accipi enuntiative de patre t ctoreque pro re .inctis, non perspicitur, neque 0ravit r Sehoellius. . .] c. .. 1,28,3: Furiosi quoquc et prodigi in curatione sunt agnatorum ex lege tab. Cf. D. 27,10,13. Schoellius prodigum ornittit; expresse autem cle eo cauti&,n fuisse loci citt. cperte indicctnt. 8. Gai. (3,40) : ita demum lex XII tab. ad hereditatem liberti vocabat patronum, si intestatus mortuus esset libertus rnillo suo herede relicto. Cf. Coll. 16,8,2; 9,2. Gaiug 1,165 = Inst. 1,17: Ex eadem lege XII tab. libertarum et impuberum libertorum t tela ad patronos liberosque eorum pertinet, quae et ipsa tutela legitima vocatur, non quia nominatim ea lege de hac tutela cavettir, sed qui a proinde ccepta est per interpretationem, atque si verbis legis introducta esset. 9. Prior locus ad ctiva.m, alter ad passivc rn obligationem spectat, i quoci neglexit Schoell. 132. Cf. D. 10,2,25,9.13. C. 4,16,7; 8,35,1. 10. Fest. ( . 82) : Erctum eltum (Scci.liger, citumque libri) fit inter COnsortes, ut in lIhris legum Romanorum legitur. Ercturu a coercendo dictum,

ESTO. MAQUE EIDS POTESTAS

10. G is

cid

ed. pr incic le (D. 10,2,1 jr.); Haec aetio

Leges XII tabularum.

25

TABULA VI.
1. Cum U1' FACIET MANCIPIUMQUE, UTI LINGU NUNCUPASSIT,
ITA IUS ESTO.

Cicero (de ff : 3,16,65): cum ex XII tab. satis esset ea praestari, quae essent lingua nuncupata, quae qui infiti tus esset, dupli poenam subiret, a iuris consultis etiam reticentiae poena est constituta. 3. Cicero (top. 4,23) : usus auctoritas fundi biennium est, ceterarum rerum omnium annuiis est usns. 4. Gaius (1,111) : lege X tab. cautum est, ut si qua nollet eo modo (usu) in mannm mariti convenire, ea quotannis trinoctio abesset atque eo modo (usnm) cuiusque aiini interrumperet. 5. a. S QUI IN IURE MANUM CONSERUNT. .. -b. Paul. manual. ( Vat. f r. 50) : et rnancipationern et 1 lUl'e cessionem lex X tab. confirmat. 2.
citum a cieiido. Gell. 1,9,12: anticum consortium quod iure atque verbo Romano appellabatur `ercto cito'. VI. 1. Cincius apul Festm : Nuncupata pecuiiia est nominata (nomina coca.), eerta, nominibus propriis pronuntiata: 'cum esto', id est (ita cocl.) uti nominarit locutusve erit, ita ius esto. Cic. (de . 1,57,245:: ut totum illud: `uti lingua nuncupassit' non in XII tab., sed in magistri carmine scriptum videretur. Paul. in Vat. fr. 50: et m nciptionem et in iure cessionem lex tab. eonfirmat. Cf. Gai. 1,119; 2,104. Varro cle . . 6,60. [VII Nexum

tractaverwnt in ZSSt. Mitteis, 22,96; IVIo. 23,348; Becker 23,13.439; Lenel 23,64, bler 25,254; cf. Schlossnn, l.tisches Schu,idrecht i Schulclverj'ahren (de quo libro vide bler, Berl. Ij chenschrift /r klass. Phil.. zum wm lt. Schuldr.] 1904, 175-185. 206-212) et Nexum, 3. Ciceronis locu& integer c ec habet: Quod in re pari valet, valeat in
hac, quae par est; ut: Quoniam usus auctoritas fundi biennium est, sit etiam aedium ; at iii lege aedes non appellantur et sunt ceterarum rerum omnum, quarum annuus est usus: valeat aequitas, quae paribus in causis paria iura desiderat. Cic. (p. Caec. 19,54): Lex usum et auctoritatem fundi iubet esse biennium. Gai. 2,42: (Ilsucapio autem ) mobilium quidem rerum airno completur, fundi vero et aedium biennio et ita lege II tab. cautum est. 54: lex tab. soli quidem res biennio usucapi iussit, ceteras vero anno. ^t1. in Cic. top. 1, c.: Hic igitur aedium usus (!) auctor tatem bienn o fier sentit (Cieero). 4. Gell. (3,2,13) : trinoet um, quod abesse a viro usurpandi causa ex XII tab. deberet cet. (Husclike, con5. a. Gellius (20,10,7): Manum conserere est rem eam serere nam libri), de qua re disceptatur in iure, cum adversario simul manu prendere, et in ea re sollemnibus (omnibus libri) verbis vindicare, id est uindicia. Corrept o (consertio?) maaus in re atque in loco praesenti apud prae-

26

Leges tabularum (tab.

VI).

V C ONCAPIT SOLYITO. Lex X tab. neque 8. Ulpianus ad eictwm (D. 47,3,1 pr.): solvere permittit tignim furtivum aedibus vel vineis hrncturn neque in duplum dat vindicare, sed in eum, qui convictus est iunxisse,
7. TIGNUM IUNCTUM AEDIBUS

Advocati (Verginiae) postulant, ut 6. Livius (3,44,11.12): vindicias det secundum libertatem. (Ap. Claudius) lege ab ipso lata

actionem.

9.

..

QUANDOQUE SARPTA, DONEC DEMPTA ERUNT . .

1.

TABULA V . Varro (de . . 5,22): XII tabularum interpretes ambitum

parietis circuitum esse describunt. Festus: Ambitus dicitur circuitus aedificiorum, patens pedes duos et sernissem. Maecianaus (assis distr. 46) : Sestertius duos asses et semissem (valet), lex XII tab. argumento est, in qua duo pedes et semis `sestertius pes' vocatur.
torem ex XII tab. fiebat, in quibus ita scriptum est: `si cui (sic libri) in eonserunt'. b. Pauli locus integer Iaaec habet: Pompouius putat, iion posse ad certum tempus deduci (usumfructum) nec per in iure cessionem nec per mancipationem, sed tantum transferri ipsum posse; ego didici, et deduci ad tempus posse, quia et maneipationem confirmat. Hunc loc.m cum priore coniungen.d , m esse, verisimile r est, quia in in iure cessione contravindicatio manibas eousertis locuin non, habuit. Cf. Gai. 2,24. 6. Pornp. enchir. (1). 1,2.2,24) : Verginius cum animadvertisset, . Claudium contra ius, quod ipse ex vetere iure in XII tabulas transtulerat, vindicias filiae suae a se abdixisse, et secundum eum, qui in servitutem petierat, dixisse cet. Cf. Dion. 11,30. Li'i. 3,56,4.6. 7. 8. Fest. (L. 364, . 76): Tignum solum in aedifieiis, quo utuntur, appellatur sed etiam in vineis, ut est in XII: `tignum uineave et COncapit (e compage Bosius et i'iio., e concape 0. 1llueller, e coneapi Schoell, sei concapit Haschke) ne solvito'. Paulus ad ed. (D. 6,1,23,6): Tignum alienum aedibus iunctum nec vindicari potest propter legem I tab., nec eo nomine ad exhibendum agi , sed est actio antiqua de tigno iuncto quae in duplum ex lege XII tab. descendit. Videantur J. 2,1,29. D. 46,3,98,8. Cf. Hic., ad 1. XlI tab. de tg iuncto. 1837. Windscheid. Pand. 188. n. 10-15. 9. Fest. (348): Sarpiuntur viueae, . e. putantur, ut in X : 'quandoque erunt'. Fest. (P. 323, F. 322) : Sarpta vinea, putata, id est pura facta; sarpere enim antiqui pro purgare ponebant. Iulic&n. ex. Min. (D. 6,1,59): alienis aedificiis conexa, simul atque inde dempta essent, continuo in pristinam eausam reverti. Suple nenta Huschkii quae sunt haec : [neque vinea] quandoque sarpta, donec dempta erunt, [tigna vindicito] refutat Schoellius .
104--106.

Lege s X

tabularum.

27

2.

Gaius 1. IV leg. XII tab. (D. 10,1,13): Sciendum est

in actione finium regundorum illud observandum esse, quod (in X tab.) ad exemplum quodamrnodo eins legis scriptum est, quann Athenis Solonem dicitur tulisse. Nam illic ita est: ' x. 3. . Plinius (n. ii. 19,4,50): In XII tab. nusquam nominatur villa, semper in signficatione ea ` hortus', in horti yero `herednm'. b. Festus (F. 355): [Tngu] ria a tecto appellantur [domicilia rusticorum] sordida, quo nomine [Dlessalla in explana-] tione X ait etiam . . .[signifi]cari. 4. eicero (de ley. 1,21,55): usus capionem X tab. intra V pedes esse noluerunt. 5. . Sr IuIRGANT . . b. Cic. (de ley. 1,21,55): controversia est nata de finib s, in qua e XII tres arbitri fines regemus. 6. Gaius ad ed. pr inc. (D. 8,3,8): Viae latitudo ex lege I tab. in porrecturn octo pedes habet, in anfractum, id est uubi flexum est, sedecim. 7. VIAM MU\IU\TO: \ SAM DELAPIDASSIYT, QUA VOLET IUMENTO
AGITO.

8. . S AQUA PLUMA \OCET, . . b. Paulus ad Sab. (D. 43,8,5): Si per publicum locum rivus aquae ductus prvato nocebit, erit actio privato ex lege X tab., ut noxa domino sarciatur.
VII. 3. Fest. (1'. 102) Hortus apud antig os omnis villa dieebatur, quod ibi, qu( arma capere poss(nt, arirentur. Cf. Heredium. D. 50,16,180. 5. a. Cic. cle rep. (4,8 . Non. (430)): Iurgium levior res est; siquidem inter benevolos aut propinquos dissensio vel concertatio iurgium dicitur; inter inimicos dissensio lis appellatur. M. Tullius de rep. 1. : `admiror, nec rerum solum, sed verborum etiam elegautiam: `s( iurgant', inquit; benevolorum oncertat( , non lis iiiimicorurn, iurgium dicitur'. Et in sequent( :`i rgare ig(tur lex putat inter se vicinos, rion litigare'. b. exisres r e XII tres li.b,i. 6. Cf. Varro de . l. 7,15: Anfractum est flexum, ab eo leges iubent D. in directo pedum VIII esse, in anfracto X , id est in flexu. Fest. Viae. 8,3,13,2; 8,6,6 i. f. iii anfracto fle]xuque pedes latas esse vias, 7. Fest. Viae : Lex iubet X [ sam delapidassint (sic .; sandilapiut [adicat:] `viam muniunto: libri; cf. sas das vel omsamdi lapidas . . sunt vel dionisam lapides sunt Cie. eas Fest. s. v. et alibi: delapidata lapide strata) qua volet iumento agito'. ForCaec. 19,54) : si via alt immunita, lubet qua velit agere iumentum. . 21) : amsegetes dicuntur quorum tasse ad e cndem, locum respic .t Festis (

( .

ager viam tangit. Et quod ita scriptum est: 8. . Pomp. ex Piautio (D. 40, 7,21 pr.) : tab. 'videbitur', pro hoc accipi debet: 'videri poterit'; sic et verba legis %

28

Leges tabularum (tab. VII).

tab. efficere voluit, Ulp. ccd ed. (D. 43,27,1,8) : lex X boris cireumcidaiitur. b. Pomponius ut XV pedes altius rami ai ex vicini fundo vento inclinata in ad ScU. (D 43,27,2) : Si arbor ea recte agere potes. tnum fundum sit, ex lege XII tab. de adimenda lege XII tab., ut 10. riinius (n. it. 16,5,15): Cautum est glandem in alienum firndiiin procid.entern liceret colligere. et traditae t 1. Iustiniani Insti-tutio^tes (2,1,41) : Venditae is venditori pretium (res) iion aliter emptori adquiruntur, quarn si solverit vel alio modo satisfecerit, velnti expromissore aut pignore dato; quod cavetnr lege X tab. 12. Upict tus (fr. 2,4): Sub hae condicione liber esse iussus 'si decem milia heredi dederit', etsi ab herede abalienatus sit, emptri dando pecnniam ad libertatem perveniet: idque lex X tab.

9. .

iubet
T BULA

VIII.

1. a. QUI MALUM CARMEN I NCANT ASSIT . . b. Clcer0 (de re. 4,10,12 ap. A u g. de c ivit. lei 2,9): XII tab. curn perpaucas res
veteres interpretati sunt 'si aqua pluvia nocet', id est `si nocere poterit'. ( Difestis est nocet; $eIl scribendu) nocebit propter ce teceles videbitur. [At Jiaec comj)osuit Pom onius, ut positive dictc ostenleret ccii posse de iis quoCic. (top. 9,39): aqua que quae fieri possunt,, itaque nihil t td. pluvia nocens iubetur ab arbitro coerceri. b. Noxa domino sarciatur Mo.; noxae domkio cavetur trccditr. 9. Cf. PauL (sent. 5,6,1.9): Arbor, quae imminet in vicini agrum, s a domino sublucari non potest, isque conveniendus est, ut eam sublucet. Fest. (348): Sblucare arbores est, ramos earum supputare et veluti suptus lucem mittere, conlucare autem, succisis arboribus locum inplere luce. 10. Gcci. t. 1V l . tab. (D. 50,16,236,1) Glandis appellatione omnis fructus continetur. Cf. D. 43,28,1, 11. Cf. Pomp. 1 Q. Muc. (D. 18,1,19) : Quod vendidi non aliter fit accipientis, quam si aut pretium nobis solutum sit aut satis eo nomine faetum. f Bechmtnn, der e f. ? 21.39.44. Leist, dlancipation. 510-25. 12. . ad Q. Jluc, (D. 40,7,29,1): quoniam lex X tab. emptionia verbo omnem alienationem complexa videretur cet. 1llodest. di'erent. (ib. 25):
$. Di.]

Statu liberos venum dari posse leges XII tab. putaverunt. Cf. Fest. Statuliber. VIII. 1. a. Plin. (n. h. 28,2,10- 17): quaestionis est, polleantne 1quid verba et incantamenta carminum. QuId? non et legum ipsarum in tab. verba sunt: `qui fruges excantasst' et alibi: `qui malum carmen incantassit' ? [VII Cf. Huvelin, Les tablettes magiques et le droit Romain, 4.]; 1. b. Cic. (Tuse. 4,2,4) : X tab. declarant, condi iam tum solitum esse carmen, quod ne liceret fier ad alterius iniuriam lege sanxerunt. (Fest. 181) ` Occentassit' (occentassint cod.) antiqui dicebant, quod nunc `convicium fecert'

Leges XII tabularum.

29

capite san gissent, in his hanc quoque sanciendam putaverunt: si quis occentavisset sive carmen condidisset, quod infamiam faceret flagitiumve alteri. 2. S MEMBRTJM RUPCS)IT, NI crn EO PACIT, ALI ESTO. 3. MANU
FUSTIVE SI OS FREGIT LIBERO, CCC, SI SERVO, CL POENAM UBITO. 4. .^ INIURIM FAXSIT, VIGINTI QUINQUE POEKAE SUNTO. dicimus, qiiod id cl re et cum quodam canore fit, ut rc l exaudiri possit; quod turpe habetur, quia non sine causa fier putatur. Arnob. (acl y . gent. 4,34): Carmen malum conscribere, quo fama alterius coinquinetur et vita, Xviralibus scitis evadere noluistis impune cet. Hw'. (sat. 2,1,82): Si mala coiidjderjt in quem quis carmina, ius est iudkiumque: sed bona si quis ? solventur risu tabulae. Porph. 09 '. . c.: lege ( tab.) cautum erat, ne quis in quemquam maledicum carmen scriberet. Hor. (ep. 2,1,152) : lex malo quae nollet carmine quemquam describi Paul. (sent. 5,4,6): Iniuriarum actio introdueta est lege XI tab. de famosis carminibus cet. Gornutus (in Pers.

sat. 1,13 7 ): lege XII tab. cautum est, ut fustibus feriretur, qui publice invehebatur. : Utranque 'vocem incantassit et occentassit in. XlI tab. scrii,tcnn uisse, earurnque alteram acl artes magicas alte?'ctm convicia famosa spectsse e locis supra allatis patet. Unde efficitur, ci m,e malum et ew'men fainosum di ersam in XII tab. hbisse vim, q arnquam Iloratiu.s eusque interpretes c a i malo 2 m, fwnosi subieceruia,t. Dirks., et Schoell. malum cctrmen ee m cum. malo veneno (fr. 25) eoniungunt. [VII De ,flgi.tio cf. Usener, Rh. Ph. 56,1 sgg.] 2. Fest. (L. 363, 1t1 -. 72): Talionis mentionem fieri in ( tabulis ins S.) alt Verrius hoc modo: `si m. rapserit (sic fere Festi libri, rupit Gelli mi, rupsit Schoell) esto. Neque Id quid (quod R. R.) sgnificet, indicat,
puto quia notum est; permittit enim lex parem vindictam. Gell. (20.1,14).' Nonnulia in istis legibus ( tab.) ne consistere quidem visa sunt, velut illa lex talionis, cuius verba, s memoria me fallit, haec sunt: `si m. rupit fli cum e pacto talio esto'. Gai. (3,22 3 ): Poena iniuriarum ex lege XII tab. propter membrurn quidem ruptum talio erat, Cf: Paui. (sent. 5.4,6): rrum actio introducta est lege XII tab. de membris ruptis et ossibus fractis. isc. (gi 9e. 6,13,69): Quidam veterum `ossum' proferebant Cato tamen `os' protulit in . orig.: `Si quis membrum rupit aut os fregit, tal one proximus cognatus ulciscitur'.
3. 4.

Paul. cle iiwr. (Coll. 2,5,5): Iniuriarum aetio legitima ex

lege XII tab.: qui iniuriam alteri facit, v et xx sestertiorum poenam subit. Quae lex generalis fuit; fuerunt et speciales velut: `manu fustive si os (sic poenam subito (subitos extertioLachmann, ZGR. 10,311; manifestos iib'i) rum Zibri)'. [Haec ipsa legis verbc sunt, seci aeque atque quae praecedunt Panli ad legitima accommociatci sic estituenda: velut: manu fustive si os fre. .] git libero, trecentorum, si servo, CL poenam subit sestertioriim. Gai. (3,223) : Propter os fractum aut conlisum CCC assium poena erat, si 2 all. Gell. libero os fractum erat, at si servo CL. Cf. Paui. et Prisc. supra l, (20,1,32) : iniurias atrociores, ut de osse fracto, non liberis modo, verum etiam servis factas impensiore damno vindicaQerunt. Gai. (3,220): Iniuria com-

Leges X tabularum (tab. V).

5. . .

I{tiP[sjIT . . . SARCITO.

pr.) : Si qudrupes 6, Ulptcnzts 1. XVIII ctd ed. (D. 9,1,1 pauperiem fecisse dicetur, lex ( tab.) voluit aut dari Id quod nocuit aiit aestirnatiOflem noxiae offerri. 7. U cs 1. XLI acl Sabinu c (D. 19, 5,14,3): Si glans ex immisso pecore dearbore tua in rneurn fundum cadat, eamque ego pascam, neque ex lege XII tab. de pastu pecoris, quia in

tuo pascitur, neque de pauperie agi posse. i 8. a. QUI FRUGES EXCANTASSIT. b. . . NEVE ALIENA SEGET}M PELLEXERIS . . . mittitur, cum quis pugno puta aut fuste percussus erit. Gell. (20,1, 12): ita de iniuria oenienda (in ) scriptum est: `si iriiuriam alteri (alteri deleuit Schoell) faxsit, viginti quiflque aeris poenae sunto'. Fest.: Viginti quinque poenae in XII signficat XXV asses. Gai. (3,223): propter ceteras vero iniurias XXV assium poena erat constituta. Gell. (16,10,8): cum `proletarii' et 'vigititi g g e asses' et taliones evanuerint omnisque illa X tab. antiquitas cet. cf. ,pag. s,'2; tab. in fine. 5. Fest. (265): Rupst in (sic Scaliger, rupit in 11., Rh. Ph. 15,464, rupitias codex) XII significat damnum dederlt (. 264: rupitia damnum dederit signmcat). Idem (322) : Sareito in X Ser. Sulpicius alt significare `damnum solvito, praestato'. Ulp. ad ed. (1). 9,2,1 pr.) : Lex Aquilia omnibus, legibus, quae ante se de damno iniuria locutae sunt, derogavit, sive XII tab. sive alia quae fuit. (ioni ge ds esse s Festi locos ia.mdu lwrn comunis (iiit iv. dd. opin.io. [Sed cf. propter posteri em liuius tabuiae fr. 10 et 14. . .] Friorem 111o nnsenus l. c. emenhiatum, ut supra adnota imus, coniecit ed fr. 2 esse referendum. At Festi intelrettionen : rupsit = damnum dederit convenire cum eb rupto et tcilione, recte monuit A. Pernice, SCtChbesch[d. . 3; scilicet sarciri iuserunt xli tabulae ect quoque, quae praeter ebrm, qis rupsit. Vocem rupitias retinendctu i'utat Sell, Die actio de rup i tiis sarcie) dis, 1877. 6. inst. (4,9 r.): Animalium nomine si pauperiem fecerint, lis actio lege XII tab. prodita est: quae ml si noxae dedantur, proficiunt reo ad liberationem, quia ita lex tab. scripta est. Cf. Fest. Pauperies. Noxia. [V!I Fest. Sareito huc e tnere posse et Seckel, collato loco D.9,1,11: aut noxam sarcire aut in noxai (ledere te e c.f. Vil. 8b. pr.] 8. a. . l nius l. c. su,r at 8,1. Sen. (nat. qu. 4,7,2): in tab, eavetur, ne quis alienos fructus excantassit. b. Seri. (Verg. ecl. 8,99): `traducerc messes'. Magicis quibusdam artibus hoc fiebat, unde est in X I tab. : 'neve pellexers'. Aug. (civ. dei 8,19) quod hac pestifera scelerataque doctrina fructus alieni in alias terras transferr perhibentur: nonne in X I tab. Cicero commemorat esse conscriptum et ei, qui hoc fecerit, supplicium constitutum? l. (l. 47) : Magia tab. propter ineredundas frugum inlecebras interdicta. Formm pellexeris merito sus,peeta7n liabet Sch ell. 49,76, attarnen lex neque reiicienda neque cum

Leges XII tabularum. 9.

31

Plinius (nat. hist. 18,3,12) : Frugem aratro quaesitam noctu pavisse ac secuisse puberi XII tabulis capital erat, suspensumque Cereri necari ubebant, inpubem praetoris arbitratu verberari noxiamve duplionemve decerni. 10. Gaius 1. IV ad Xli tab. (D. 47,9,9) : Qui aedes acervumve frumenti iuxta domnm positum combusserit, vinctus verberatus igni necari (XII tab.) iubetur, si modo sciens prudensque id comrniserit; si vero casu, id est neglegentia, aut noxiam sarcire iubetur, aut, si minus idoneus sit, levius castigatur. 11. Plinius ( n at. hist. 17,1,7) : cautum est XII tab lis, ut qui iniuria cecidisset (succidendi vocabulo lex usa est) alienas (arbores), liieret in singulas aeris XXV. 12. S7 NOX FURTUM FAXSIT, SI 4 OCCISIT, IURE CAESUS ESTO. 13. LUC . . . SI SE TELO DEFENDIT, . . . ENDOQUE PLORATO.
priore confundenda eSt: nam excantare est lamnum dre, pellicere lucrum facere; 'illuct respiit idi cs (am. 3,7,31) : ca.rmine laesa Ceres sterilem vanescit in herbam; hoc J?linius (n. h. 18.6,41-43): C. Furius Cresimus , cum
in parvo agello largiores Iructus perciperet, quam ex amplissimis vicinitas, in invidia erat magna, ceu fruges alienas perliceret venefic is; quamobrem ab Cp. Albino curuli ( aedile ) die dicta instrumentum rusticum in forum attulit et dixit: veneficia mea, Quir tes, haec sunt. 9. [Noxiamve duplionemve decerni lbri, recte opinor, scilicet ut :er7ie rum poena afficiatur impubes pupillus, noxia dupliove spectet ad iml)uberem liuin fcnili.cs (Gci. 4,75); el m lectione .tlt noxamqne dupliove decerni. . .]

10. Cf. 9lassc eod. Leidensis Voss. fol. 82 (Loe ce prodrona. c pors glessao . . 100; . C h , ZSSt. 2. . 112): noxam sarcito damnum solvito. 11. Paul. ad. & . (D. 47,7,1): S furtim arbores caesae sint, et ex lege AquiHa et ex XII tabularum dandam actionem Labeo ait. Gai. (4,11): quod

lex XII tab. ex qua de vitibus succisis actio competeret, generaliter de arboribus succisis loqueretur. l ad e. (D. 12,2,28,6): Colonus, cum quo propter succisas arbores agebatur , si iuraverit se non succidisse, sive e lege XII tab. de arboribus succisis sive e lege Aquilia convenietur, defendi poterit. Cf. D. 47 7,5 pr.: Caedere est non solum snccidere, sed etiam ferire caedendi causa.

12. Macr. (sat. 1,4,19) : Xviri in tab. inusitatissime 'nox' pro 'noctu' dixerunt; verba haec sunt: `si nox furtum factum sit (faxsit em. Cuiacius) si
esto'. in quibus verbis etiam id votandum, quod non `eum' - sed 'irn' XII tab. 'nox' pro `noctu' dixeruiit. (Fest. Im). Gell. (8,1 ind.) : Xviri dixerunt. (20,1,7): nisi duram esse legem putas, quae nocturnum furem ius occidendi tribuit. tab. recitavit, 13. Cic. (p. Tu!l. 20,47): Atque ille legem mihi de X quae permittit, ut furem noctu liceat occidere, et luci, si se telo defendat.

32

Leges

tabularum (tab. VIII).

ceteris manifestis furibus libe14. Gellius (11,18,8) : Ex ei, cui furtum factum ros verberari addicique iusserunt (Xviri) et e sag o praecipitari; sed esset ; servos verberibus affici pueros impubereS praetoris arbitratu verberari voluerunt noxiamque sarciri. 15. . Gai.us (3,191) : Concepti et oblati (furti) poena LICIO . . . lege XII tab. tripli est. b. . . . LANCE 2
ex

(21,50): Furem luce occidi vetant XII tab. , nisi se telo defendit, inquit; etiamsi cum telo venert, nisi utetur telo eo ac repugnabit, rion occides; quod si repugnat, endoplorato, hoc est couclamato, ut aliqui audiant et conveniant. (Fest.): `Sub vos placo' precibus id quod supplco, ut in legibus `transque dato' et `endoque plorato'. Prisc. (g r. 6,18,93): Ennius in XVI annalium: `si
luc, si nox cet'. Dubit ri potest inde, utruvz lex furem occidere permiserit an vetuerit nisi . Cc. (l. c.) hcibet utn&mque, Gci. cicl ed. (D. 47,2,55,2) dicit: Furem interdiu deprehensum non aliter occidere lex tab. permisit, quam si telo se defendat. De soli permissio ze loguuntur Gai. ad ed. (D. 9,2,4,1): Lex XII tab. furem noctu deprehensum occidere permittit, ut tamen id ipsum cum clamore testificetur: interdiu antem deprehensum ita permittit occidere si is se telo defendat, . Gell. (11,18,6.7): Xviri furem tum demum occidi permiserunt, si aut, cum faceret furtum, iiox esset, aut interdiu telo se defenderet Cic. (. .l^Iil. 3,9): X tab. nocturnum furem quoquo modo, diurnum autem si se telo defenderet, interfici impune voluerunt. Ulp. d ed. (Coll. 7,3,2): furem nocturnum lex XII tab. omni modo permittit occidere, aut diurnum aeque ]ex permittit, sed ita demum, si se telo defendat. 14. Gai. (3,189): Poena manifesti furti ex lege tab, captalis erat. nam liber verberatus addicebatur ei, cui furtum fecerat; utrum autem servus efficeretur ex addictione, an adiudicati loco constitueretur, veteres quaerebant. in [servuml aeque verberat[um animadvertebatur]. Gell.. (20,1, 7): nsi duram esse legem putas, quae furem manifestum ei, cui furtum factum est, in servitutem tradit. 15. . Cf. Gai. (3,186 7): Conceptum furtum dicitur, cum apud aliquem testibus praesentibus furtiva res quaesita et inventa sit; oblatum furtum dicitur, cum res furtiva tibi ab aliquo oblata sit, eaque apud te concepta sit. b. Fest. (P. 117): Lance et licio dicebatur apud antiquos, quia qui furtum ibat qliaerere iii domo aliena licio cinetus intrabat lancemque ante oculos tenebat propter matrum familiae aut virginum praesentiam. Gai. (3,192): les

( tab.) praecipit, ut qui quaerere velit nudus quaerat licio (linte liber)

cinetus, lancem habens; qui si quid invenerit, iubet id lex furtum manifestum esse (cf. , 193). Gell.. (11,18,9): furta quae per lancem liciumque coneepta essent, proinde ac si manifesta forent, vindicaverunt (X tab,). Idem (16,10,8): cu m proletarii furtorumque quaestio cum lance et ]'xcio evanuerint omnisque ilia X II tab. antiquitas cet. (cf. pag. .30 n. 5) Inst. gl. Taur. (ZGR. 7,44 . 466): =

Lege s Xll tabularum. 1 6. S ADORAT FURTO, QUOD

PLIONE DAMNUM DECIDITO.].
NEC

33'

MANIFESTUM ERIT , ^DU-

17-. (Gi. 2,45): furtivam (rem) lex

18. a.

XII

tab. usucapi pro

-hibet.

Maiores --- in legibus posiverunt furem dupli condemnarj, feneratorem quadrnpli.

Tacit. ( . 6,16). XII tabulis sanctum, ne quis 1mciario fenore amplius exerceret. b. Cato (de ctgri cult. prae f.): 19.
20.

Paulus (coll. 10,7,11):

a.

Ex causa depositi lege

X I

tab.

in duplum actio datur .

s an ea actione, quae propoiiitur ex lege XII tab. adversus tutoren in duplum, singuli in solidum teneantur. 21. PATRONUS SI CLENTI FRAUDEM FECERIT, SACER ESTO. 22. QUI SE SIERIT TESTARIER LBRIPENSVE FUERIT, N TESTIMONIUM

TIlpianus 1. XXXV ad ed. (D. 26,10,1,2): Seiendiirn est suspecti crimen e lege XII tab. descender e. b. Tryphoninus disputat. (D. 26,7,55,1): Si tutores rem pupilli furati sunt, vdea-

FATIATUR. INPROBUS INTESTABILISQUE ESTO.

23. Genius (20,1,53): ex XII tab. si nunc quoque qui falsum testimoniurn dixisse convictus esset, e saxo Tarpeio deiceretur.
ingrediebatur discum fictilem in capite portans utrisque manibus detentus (fort. detentum.) Rud. Res. 2,352 n. 21. 16. Fest. (F. 162) : `Nec' coniunctionem positam esse ab antiquis pro `non', ut et in XII est: item: `si erit'. (Gai. (3,190) : Nec manifesti furti poena per legem XII tab. dupli iurogatur . Gell. (11,18,15) : furtis Omnibus, quuae nec manifesta appellantur, poenam imposuerunt dupli. Fest. (P. 19) : `Adorare' apud antiquos sgnficab t agere, unde et legati oratores dicuuntuur, quia mandata populi agunt.

17.

Cf. Gai. 2,49. J. 2,6,2. D. 41,3,33 r. 20. a. Cic. (de . 3,15,61): dolus malus et legibus erst vindieatus, ut

(in) tutela XII tabulis. alter b. Cic. (de or. 1,36,166-7): turpi tutelae iudicio et paullo post: 2lus lege agendo petebat, quam quantum lex in X tab. permiserat. tab. ven t, 21. Serv. (ad Aen. 6,609): `fraus innexa elienti'; ex lege X Diti in quibus seriptum est: `patronus esto'. 31. (Forsch. 1,384) ins.: [VII Cf. 4 . patri, r ter leg. Romuli 2, ubi est t sakros esed, cap. I. Add. 2 sq.] Item ex iisdem tabulis id quoque est: `qui testf22. Gell. (15,13,11) : libri) inprobus esto'. Gell. monium fatatur (coniecit Schnell 92 .seg., fariatur `testabilis' verbum est legis ipsius Horatiae; eontrarium est in

(7,7,2.3):

X tab. seriptum: inprobus esto'. Cf. J. 21,0,6. BRUNS, Fontes iuris. Ed. VII.

34

Leges XH tabularum (tab. VIII).

MAGIS QUAM ECIT, aries sublc24. . S L MANTT G Frugem furtjm pavisse tur. b. Plin. (. h. 18,3,12): II tabulis capital erat (8,9) gravius quam in hoinicidio. Qui vene25. Gaius 1. IV ad XIi tab. (D. 50,16,236 r.): num dicit, adicere debet, utrum malum an bonum; nam et medica-

menta venena sunt.

26. 27.

Latro (decl. in Cat. 19): tab. cautum esse cognoGaius 1. 1V ad XIi tab. (D. 4 7,22,4): His (sodalibus)

scinus, ne qui in urbe coetus nocturnos agitaret. potestatem facit lex ( I tab.), pactionem quam velint sibi ferre, dum ne quid ex publica lege corrumpant; sed haec lex videtiir ex lege Solonis translata esse.

TABULA VIIII.
1. 2.

Cic. (de leg. 3,4,11; 19,44): `Privilegia ne inroganto;

de capite civis nisi per maximttm comitiatnm ne fernnto'. Leges praeclarissimae de II tabulis tralatae duae, quarurn altera prv legia tollit, altera de capite civis rogari nisi maximo comitiatu vetat.
24. a. Cic. (top. 17,64): iacere telum voluntatis est, ferire quem nolueris fortunae: ex quo aries subicitur ille in vestris actionibus, 'si iecit'. Cic. (. Tull. 22,51): Quis est, cui magis ignosei conveniat, quoniam me ad XII tab. revocas, quam si quis quem knpriidens occiderit? Tamen huiusce rei veniam maiores non dederunt; nam lex est in XII tab.: 'si fugit ma[gis quam iecit]'. Cic. (de or. 3,39,158): Nonrninquam brevitas translatione conficitur, ut illud: `si fugit'. August. (de lib. arb. 1,4): homicidium potest accidere aliquando sine peccato, cui forte invito atque imprudenti telum manu fugit. Fest. (34 ) Subiei ar[ies dieitur, qui pro occiso datur,] quod fit, ut ait Cincius, exemplo At[heniensium, apud quos] expiandi gratia aries [inigitur ab eo, qui invitus sce]1 admisit, poenae [endendae loco.] (351) Subigere arietem in eodem libro (scilicet in cornrnentario XV iuris pontifici citato acl verbum quod praecedit) Antistius esse ait dare arietem, qui pro se agatur, caedatur. Leg. Nu,nae 13. b. Quuienarn fue?it homiciclii poena, Zeteres n bis non tradiderunt. VIIII. 1. 2. Cic. (l. c. 19,44): In privatos homines leges ferr noluerunt, Id est enim privilegium, quo quid est iniustius, cum legis haec vis sit, scitum et iiissum in omnes. Ferri de singulis [debuit esse de capite civis . .] nisi centnriatis comitiis noluerunt; diseriptus [sic scr., descriptus libri . .] enim populus censu, ordinibus, aetatibus, plus adhibet ad suffragium consilii, quam fuse in tribus eonvocatus. Ci.c. (p. Sest. 30,65): cum et saeratis legibus et XII tab. sanctum esset, ut neque privilegium irrogari lceret, neque

Leges Il tabularum.

35

3. Gellius (20,1,7): duram esse legem putas, quae iudicem arbitrumve iure datum, qui ob rem [iu]dic[a]ndam pecuniam accepisse convictus est, capite poenitur ? 4. Pomponius enchirid. (D. 1,2,2,23) : quaestores qui capitalibus rebus praeessent, appellabantur quaestores parricidii, quorum etiam meminit lex XII tab. 5. 1,Vlarcianus (D. 48,4,3): Lex I tab. iubet eum, qlii hostem concitaverit quive civem hosti tradiderit, capite puniri. 6. Salvianus (de gubern. clei 8,5,24): Interfici indemnatum quemcunque hominem etiam XII tabularm decreta vetuerunt. TABULA X.1 1.
HO INE ORTUU IN URBE N SEPELITO NEVE URIT.

de capite nisi comitiis centuriatis rogari cet. Cic. (de domo 17,43): vetant tab. leges privatis hominibus irrogari, id est enim privilegium. Cic. (de rep. 2,36,61): laus est C. 1 (Xviri . ) quod se legem illam neglecturum negaret, quae de capite civis Rom. nisi comitiis centuriatis statui vetaret. 3. ob rem dicendam Gellii libri. 4. Fest. (258) : Quaestores [dicebantur, qui quaererent de rebus] capitalibus, unde [iidem etiam . . quaestores parri]cidi appellantur. Parrici (supra . 10,12 n. 1). 6. Salviani locum Schoell'ius (p. 58) ad homieidium (8,24 c) pertinere pz tat, indemnatum intellegens integrurn et liberum; locis z tem sur allatis evidenter probatur, potius de supplicio surnendo hic agi. Cf. Valer. . (7,2, ext. 15): leges Lycurgi de indemnatis supplicium sumi vetabant. Vellei. (2,45,1) : Clodius legem tulit, qui civem Rom. indemnatum interemisset, ei aqua et igni interdiceretur, cuius verbis etsi non nominabatur Cicero, tamen solus petebatur. Cic. (de dorno 4,9): Eos damnare debui, quorum lege perfectum est, ut ego indemnatus damnatorum poenam sustinerem? Cic. (in Pis. 13,30): indemnati civis proscriptio. Cic. (cle l. agr. 2,21,56): Sulla cum bona indemnatorum civium funesta illa sua auctione venderet cet. D. 28,

1,9: Si quis post accusationem in custodia fuerit defunctus indemnatus, testamentum eins valebit. Aug. (de civ. dei 1,19): vos appello, leges iudicesque
Romani: nempe post perpetrata facinora nec quemquam scelestum indemnatum impune voluistis occidi. . 1. Cic. (de leg. 2,23,58): Video quae sint in pontmcio iure, sed quaero, ecquidnam sit in legibus? ea non tam ad religionem spectant, quam ad ius sepulcrorum; `hominem mortuum', inquit le g in : 'in urbe urito'. Credo vel propter ignis periculum.

1) Totum huius tabulae argumentum uno contextu relatum et tractatum exhibet Cic. de leg. 2,23.24. (Cf. Hic., ZRG. 1,1138-42.) 3*

36

Leges XII tabularum (tab. X).

FACITO: ROGUM ASCEA NE POLITO. 2. . . . HOC PLUS NE Extenuato igitur sumptu tribus reci3. Cicero (de leg. 2,23,59): bus tollit etiarn lamentationem. niis et tunicula piirpurae et decem tibicin MULLERES GENAS RADUNTO, NEYE LESSUM FUNERIS ERGO 4.

. FUNDS FCI. 5. . MORTUO NE OSSA LEGITO, QUO POST b. Ci,cero (l. c. 24,60). Excipit bellieam peregrinamque mortero. in legibus : `ser6. a. Cicero (l. e.): Haec praeterea sunt vilis unctura tollitnr ornnisque circnmpotatio'. `Ne sumptuosa
2. Cic. (1. c. 59): m eetera. in X minuend sumptus sunt l mentation sque funebris, tra.nslata de Solonis fere legibus: `hoc plus', inquit, `ne polito'. 3. Cic. (l. .): Nostis guae sequuntur: discebamus enim pueri , ut carmen necessarium, quas iam nemo discit. + xtenuato igitur et reliqua ut szc rcc; uimela vel uincla pro tunicula libri. (ib.cl. 25,64): sumptuosa funera et lamentabilia Solonis lege sublata sunt, quam legem eisdem prope verbis nostri Xviri in decimam tabulam con ecerunt; nam de tribus recin is et pleraque ilia Solonis sunt. Cf. .Fest. (274): Recinium omne vestimentum quadratum ii (hi cod.), qui XII interpretati sunt, esse dixerunt: Verrius togam, qua mulieres (vir toga mulieres corl.; emend. Lipsizs) utebantur, praetextam (praetextum cocl.) ckvo purpureo. . (371): Ricnium (Ricinum libri), quod nunc mafurtium dicitur, palliolum femineum breve. Varro de vita p. R. . 'Ex (et libri) quo mulieres in luctibus, cum omnem vestitum delicatiorem ac luxuriosum ponunt, ricinia sumunt'. 4. Cic. (l. c. 25,64): De lameutis expressa verbis sunt: `mulieres habento'. Ibiul, (23,59): tollit etiam lamentationem: 'mulieres habento'. L. Aelius lessum quasi lugubrem ciulationem, ut vox ipsa signrncat, quod eo magis iudieo verum esse, quia lex Solonis id ipsum vetat. Cic. (Tcsc. 2,23, 55): fletus (scr. lessus) quem XII tab. in funeribus adhiberi vetant. Plin. (n. h. 11,58,157): Infra oculos malae , quas prisci `genas' vocabant XII tab. interdicto radi a feminis vetantes. Serv. (ad Aen. 12,606): cautum lege XII tab., ne mulieres carperent faciem, his verbis: 'mulier faciem ne carpito'. Fest. (273): Radere ge[nas vetitum est in] lege XII, Id est unguibus [lacerare malas.] 5. a. Cic. (de leg. 2,24,60): funebria, quibus luctus augetur, XII sustulerunt: `h m ', inquit, `mortuo faciat'; credoque quod erat factitatum, ut uni plura (funera) fierent lectique plures sternereiitur, id quod ne fieret, lege sanctum est; excipit mortem. Verba credoque quod est in codd. legunt r post inpositam iubet (vicle adn. ad 8,7); transposuit ea ita ut nos dedimus Schoemann ( usc. 3,386), quem sec tus est Sch. 55. Dirksenus alg e rprian ex iis legem constituerunt, . 143 ea inseri iussit ost praetereantur (. 6 ), perperam. Cf. Cuiac. ad Papin. qu est. . , ad D. 3,2,25,1. 6. a. Circumpotatio libri boni: circumportatio alii, quod praefert . . 139. Reliqua guoque dedimus ut tradita accepimus, nisi quod libri nee acerrae; Manutius et Huschkius post respersio inss. sit et pro acerrae praetereantur scribunt acerrae praeferantur. Cf. Leg. Numae 1. Fest. Resparsum. Acerra.

Leges X I tabularum.

37

respersio, ne longae coronae, ne acerrae.' b. Fest.: Murrata potione usos antiquos indicio est, quod X tab. cavetur, ne mortiio indatur. 7. QUI CORONAM PARIT IPSE PECUNIAVE EIDS (HONORIS) VIRTUTISVE ERGO ARDUUITUR L+ . . . . NEVE AURUM ADDITO. AT CUI AURO DENTES IUNCTI
ESCUNT. AST IM CUM ILLO SEPELTFT URETVE, SE FRAUDE ESTO.

9. Cicero (de leg. 2,24,61): rogum bustumve novum vetat propius LX pedes adigi aedes alienas invito dornino. 10. Cicero (leg. 2,24,61): forum bustumve usueapi vetat.

TABULA

1. Cicero (de re. 2,36,61 -37,63): (Decemviri) cum tabulas

7. Plin. (. h. 21,3,7): ad certamina in circum per ludos et ips descendebant, et servos suos equosque mittebant. Inde illa XI tab. lex: 'qui coro m parit ipse peeuniave eius (honoris iraseruit Schoell collato loco Festi . ergo: statua donatus est honoris virtutisve ergo) vrtutisve ergo (si inseruit Schoell) arguitur (sic vel duitur libri Pliuiaui, arduuitur Schoell) ei'. Quam servi eqnive meruissent, `pecunia partam' lege dici, nemo dubitavit. Cic. (de leg. 2,24,60): 11a iam significatio est, laudis ornamenta ad mortuos perti ere, quod coronam virtute partam et ei, qui peperisset, et eius parenti sine fraude esse lex impositam iubet. Post ei supylet Sch. pareritique eius, se fraude esto. llo. Staatsrecht 1 3,426 n. 2 verba sic constiluit: qui eoronam parit ipse pecuniave eius, virtutisve ergo duitur ei, [ast ei parentive eius mortuo domi forisve inponetur, se fraude esto]. 8. Cic. (de lep. 2,24,60): Qua in lege eum esset: `neve addito', quam humane exeipiat altera lex [intellegite nimirum similiave excide t. . .] praeeepit altera lege: `at (ut libri) cu a. d. iuncti escunt (essent libri) esto'. 9. 10. Cic. (. c.): Duae sunt praeterea leges de sepuleris, quarum altera privatorum aediilciis, altera ipsis sepulcris cavet; nam quod `rogum domino', pedes adigi (sic 11ladrigius, adici libri) . a. invito domino incendium veretur acerbum; qiiod autem forum, id est vestbulum sepulcri, bustumve usucapi vetat, tuetur ius sepulcrorum. Fest. (. 84): Forum sex modis intellegitur: primo negotiationis locus ; alio, in quo iudicia fieri, cum populo agi, contiones haberi solent; tertio, cum is, qIIi provincae praeest, forum agere dicitur, eum civitates vocat et de controversiis eorum cognoscit; quarto, cum id forum antiqui appellabant, quod nuno vestibulum sepuleri dicari solet cet. (P. 32): Bustum proprie dicitur locus, in quo mortuus est combustus et sepult s, diciturque bustum quasi bene ustum (bene iustum M.), ubi vero combustus quis tantummodo, alibi vero est sepultus, is locus ab urendo ustrina (ostrina 11) vocatur; sed modo busta (modo obusta .) sepulcra appellamus. . 1. Cf. Dion. (10,60,5): l " auyyFc-, x ` ] -r. ,}

38 summa

Leges XI1 tabularum (tab. XI).

legum aequitate prudentiaque conscripsissent, in annum alios subrogaverunt, qui duabus tabulis inquaposterum Xviros rum legum additis conubia ut ne plebi cum patribus essent, inh manissi na lege sangeruut.
2. Macrobius (sat. 1,13,21): Tuditanus refert, Xviros, qui

decem tabulis duas addiderunt, de intercalando populum rogasse. Cassins eosdem scribit auctores. 3. Cic. (ad. Att. 6,1,8) : quibus (libris de rep.) unum ante Xviros non c r requiris de Cn. Flavio Anni f. Ille vero fuit. Quid ergo profecit, quod protulit fastos? Occ ltatam tant quodam ternpore istam tabulam, ut dies agendi peterentur a paucis.
^ o x : . Liv. (4,4,5): Hoc ipsum, ne conubium patribus eum plebe esset, non Xviri tulerunt paucis his annis pessimo exemplo publico cum summa iniuria plebis? Gai. . VI ctcl XII tab. (D. 50,16,238): Plebs est ceteri cives sine
: ^ , ,

senatoribus. 2. Macrobii locum a Goth. et Dirk, reiectum vindicavit huic tabulae 1blo. Chronol. 31,210; C. I. L. 1,361. Cf. Leg. Ro mcli 6. Macr. (sat. 1,13,12.15) : alternis anns binos et vicenos, alternis ternos vicenosque intercalabant post vicesimum et tertium diem eius (Februarii) intercalabant, Terminalibus scilicet iam peractis; deinde reliqu s Februarii mensis dies, qui erant V, post intercalationem subiungebant. Cens. (d. d. nat. 20,6): cum intercalarium mensem XX et (vel libri) X dierum alternis annis addi placuisset, mense potissimum Februario inter Terminalia et Regifugium intercalatum est. Celsus dig. (D. 50, 16,98,1): Cato putat, mensem intercalarem additicium esse; omnesque eius dies pro momento temporis observat egtremoque diei mensis Februarii attrib it Q. Mucius. Cf. Mo. Chronol. 18-40. .Hu. rrn. Stud. 1,54-60. 3. Ex hoc Ciceronis loco ej ecit Mo. (Chron. 31,210; Is . 361 (''- . 283) regis Nurnae tabulm fastorum, ex penetralibus pontificum prol tam XIi tabulis insertam esse. Quam sententiana, secutus Sch. (63,156) non dubitavit universam tab. XI fastis explere, prout ex Iulianis restitui possunt. Id quod iusto audacius fecisse mini videtur, cu^, fastos qua ratione Xviri perscripserint certa ratione constitui possit. Cf. Hu. Stud. 279. ihilominus fastos Iulianos

XII tabulis subicere placuit. Cf. Cic. (p. Mur. 11,25): Posset agi lege necne,
pauci quondam sciebant; fastos enim vulgo non habebant. Erant in magna potentia qui eonsulebantur, a quibus etiam dies tamquam a Chaldaeis petebantur. Inventus est scriba quidam, Cn. Flavius, qui corncum oculos confixerit et singulis diebus ediscendis fastos populo proposuerit. Plin. (n. h. 33,

1,17): Hic (Cn. Flavius) publicatis diebus fastis quos populus a paucis principum cotidie petebat cet. Liv. (9,46,5): Cn. Flavius c vile ius, repositum in penetraljbus pontificum, evulgavit fastosque circa forum in albo proposuit, ut quando lege agi posset, sciretur. hacr. (sat. 1,15,9): Priscis ergo temporbus, antequam fasti a Cn. Fla y jo scriba invitis patribus in omnium notitiam proderentur cet. Val. Max. 2,5,2. Diod. 20,36.

Leges XII tabularum.

39

TABULA

X.

1. Gaius (4,28). Lege Gutem introducta est pign r s tapio, veluti lege XII tab. adversus eum, qui h s ti m emisset nec pretium redderet; item adversus eum, qui mercedem non redderet pro eo iumento, quod quis ideo locasset, ut finde pecuniam acceptam in daem, id est in sacrific um, impenderet. 2. a. S SERVUS FURTUM FAXIT NOXIAMVE NO{X]IT. b. Gag. (4,75.76). Ex maleficiis fil r rn familias servorumque noxales actiones proditae sunt, uti liceret patri dominove auf litis aestimationem sufferre auf noxae dedere . Constitutae sunt auf legibus auf edicto praetoris : legibus velut furti lege XII tabularum cet. 3. Si VINDICIAM FALSAM TULI', SI VELIT IS ... OR RBITROS
TRIS DATO, EORUM ARBITRIO . . . FRUCTUS DUPLIONE DAMNUM DECIDITO.

4. Gciius 1. VI ad XII (D. 44, 6', 3). Rem, de qua controversia est, prohibernur (lege X I tab.) in sacrum dedicare: alioquin dun poenam patiirnir, sed dupJiirn utrum fisco an adversario praestandum sit, nihil exprimitur. 5. Livius (7, 17, 12) : in XII tabulis legem esse, ut quodcumque postremurn populus iussisset, id ius ratumque esset. FRAGMENTA INCERTAE SEDIS. 1. Festus: Nancitor (nanxitor llfueller) in XII nactus erit,
. 1. Cf. Fest. Daps. D. 50,16,238,2. 2 a. Ulp. ad ed. (D. 9,4,2,1): Celsus differentiam facit inter legem Aquiliam et legem XII tab. Nam in lege antiqua, si servus seiente domino furtum fecit , servi nomine actio est noxalis, nec dominus suo nomine tenetur; at in lege Aquilia, inquit, dominus suo nomine tenetur, non servi. Sed si placeat, quod Iulianus scribit: ` s nocuit (noxit em. Pithoeus)', etiam ad posteriores leges pertijiere, poterit dici, etiam servi nomine cum domino agi posse nogali iudieio. Cf. Fest. Noxia. D. 47, 6, 5; 50, 16, 283, 3. Paul. sent. 2, 31, 7. 3. Fest. Vindiciae. Totum locum v. in Festi eitome nostra. 4. Pro fisco Gaius scripserat aerario, mutaverunt Tustiniani. 5. Liv. (l. c): In secundo interregno (a. 399) orta contentio est, quod duo patricii consules creabantur ; intercedentibusque tribunis interre g Fabius aiebat: 'in esset'; iussum populi et suffragia esse. Cf: Liv. 9, 34, 6. 7 ex oratione P. SemprOnii tr. .. nemo eorum (censorum) XII tab. legit? nemo id ius esse, quod postremo populus iussisset, sct? Immo vero omnes sciverunt.

ex Schoelliana ap endice fr. 7: Aug. (de . dei 21,11) : Oeto genera poenarum `in legibus' esse, scrbit Tullius. Fortasse addendum
1) Omisi

40

Leges Xll tabularum (fragm. incertae sedis).

12, 1 respicitur; nam etiam in prenderit. Fortasse ad XII. foedere Latino est: si quid pignoris naneitur. XI cum c littera ultima 2. Festus (258) : Quando hodie constat. . 14.]. scribitur [Intellegi quandoc 3, Festus (309). `Sub vos placo' in precibus fere ciini dicitur, significat id qiiod `supplico' (snpplicio cod.), ut in legibus `transque Cf. 8, 13. Sch. 29. dato', 'endoque (edendoqnae cod.) plorato'.
`malo' ;{ c est, quia sic in XII tab. veteribus scriptum est. 5. Cicero (de rep. 2,31,54): ab omni iudieio poenaque rvocari licere indicant XII tabulae cornpluribiis legibus. 6. Gicero (de off: 3,31,111). Nullum vinculum ad adstringenda n fidem iiireiiirando maiores artius esse voluerunt? id idicnt leges XII tabulis. 7. Flinius (nat. liist. 7,60,212). XII tabulis ortus et occsns norninantnr. -- Cf. 1, 9. 8. Gius (1,122). olim aereis tantum nummis utebantur, et erant asses, dupundii, sernisses, quadrantes, nec ullus aureus vel argenteus niimmiis in AsIl erat, sicuti ex lege X tab. intellegere possumus. Cf: Mo. Miinzwesen. . 175.

4. Don t. (acl Ter. Eun. 515): `dolo malo' quod addidjt

9.

Gciius l. V ad Xli (D. 50,16,237) : Duobus negativis ver-

bis qnasi permittit lex (X tab.) magis quam prohibuit: idqne etiam Servius (Snlpicius) anirnadvertit. 10. Gctius 1. VI acl XlI (D. 50,16,238,1) : Detestatum' est testatione denuntiaturn.
`

Per ipsum fere tempus, ut decemviraliter loquar, lex de praescriptone tricennii fuerat 'proqiiiritata'.

11.

Siclonius 4pollin ris (ep. 8,6,7):

duicensus propter glossam lexici Fhiloxenic i: duieensus . ( t a bulls emendat Vulcanius), ;, collato loco Festi ep. . 66: duicensus dicebatur cum altero, id est filio census. Cf. . Cohn, ZSSt. 2,113.

Tabula fastorum Iulianorum.

41

TABULA FASTORUM IULIANORUM.

Fastorum qui fuerunt ante Caesarem tabula ad nos non pei'venit, airni Iuliani una paene integra, aliarum fragmenta maiora minora, quae omnia edita et illustrata sunt a Mommseno 1, . 293-412, ciii supple et addideiurit idem in Eph. epigr. l. 3 . 5 -10. 85. 86. vo l. 4 . 1. 2. et Henzenus 6,625-636. Voluminis primi illius altera quae mox prodibit editio fastos eos exhibebit retractatos et auctos. [ Jam exstant 1, 2 . 203 sgq.] Cum autem a Caesare in fastis nil sit mutat um, nisi quod novos dies mensibus g dierum inseruit et ferias quasdam adiecit, fasti antiqui in universum etiam ex ul ans intellegi possunt. Ilia tabula, quae dicitur Maffeiana, eonfecta videtur inter a. 746 et 757 ii. c. n parte supei'iore effracta quaedam ex aliis fastis supplevi. Tabulam exhibui e Mo. recensione (. 303-309.412.) [VII 1, 222 sqq.] omissis tantum iis quae in hac, ut iii reliquis fastorum tabiilis, litter minoribus adnotata eraiit ad ludos sacrave pertent a. Diei'urn numeros adieci. Ceterum qui accuratius

rem perspicere vult, legat necesse est, quae Mo. disputavit de differentiis inter hos cetcrosque fastos deque usu fastorum i n iudiciis ordinandis p. 366.
367. [vrI 1, . 289sq.] Litterae continuo repetitae dies nundinales (quasi hebdomadis,

sed octo dierum) indicant. Dierum nominatorum compendia baec iriveniiiritur: {(alendae), Nori(ae), Eid(us), Pr(idie), g a), rm(ilust 'um), August(alia), Car(mentalia), Cer(i lia), Cons(ualia), Div(alia), Equ(irria), Fer(alia), Font(inalia), Ford(icidia), Furr(inalia), Lar(entalia), Lem('uria),

Lib(eralia), Lucar(ia), Luper(calia), Matr(alia), Meditr(inalia), Nept( l), 1( ), Opic(onsiva), Pai (ilia), Poplif(ugia), Port( l ), Q(uandoc) R(ex) C(omitiavit) F(as), Q(uandoc) St(ercus) D(elatum) F( s), Quin(quatrus), Quir(inalia), Regif(ugi m), Rob(igalia), St( ]), Ter(mrnalia), Tub( lustrium), Vest(alia), Vin(alia), VoIc(analia), Volt(urnalia). Diei condicionem indicant Iitterae singulares : FP

C. his piima significat diem fastum, quinta endotercisum ive intercisnm, sexta comitialem. De notis et (pro qua etiam ' inventur) ambigitur; quamquam ad nefastos dies utramque spectaro extra controversiarn est. Alteram significare posse, ut nilt putai unt, N(ef). P(osterior) e1 Pr or), P(arte), (rinc pio), . 367 [iam] ostendit. Dies signati a diebus ' sive notatis ita differie arbitratur Mo., ut ilil tristes sint et cum religione coniuncti, hi ferias habeant hilares, (Fest. Nep.), ande Hec. (Stud. 238) notas ita explicat: N(ef.) P(urus) vel N(ef.) F(eriatus) forma. vel F(estus). Mo. notam ortam esse putat ex vetere litterae 23. Aug. 19) . 193 cxNotam denique FP inventam ter (Febr. 21. Apr. plicat F(astus) P(urus), Mo. cogitat de interpretatiofle F(astus) P(rincipio).

42

Tabula fastorum Iulianorum.

1
2 3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

F . . ,, 4
3 PR. NON.
8

C C F

R K. FEB. 4 3 R. C

D . MAR.
6

F
G

F
G

C C AGON. () 4 C CR. C PR. D E EID. ' G CAR. ) C 17 C 16 C 15 C 14 C 13 C D C 12 C 11 F 10 C G 9 C C 8 7 C C 6 C D 5 C * 4 -f-F * F 3 F') PR. G C

7 6

F G

19

EID. 16 LUPER.

C D

-( ) 8 7 6 5 4 3 .R.

A

C

C 4 C 3 -j- R. NON. F
8

C K. A[PR. F] D 4 [F] 3 C F PR. C

NON.

()

7
6 5

-j- 1

D
F

7
6 5 4 3
EQ. EID.

F C C
C C

C D

4 3
PR.

G
R

F G

14

QUI R. 12

C D

11
10

C C

17 LIB. 15
QUIN.

'

C D FERAL. F S C L

13

TER. G REGIF.

5 4
EQ. PR

C Q. REX C. F 8 C D C 7 C *D E G F t1 5 G C F R 4 C G H 3 C
PR.
C

12 C 11 B TUBIL. 1

C D E F G

EID. 18 FORD. : 16 15 14
CR. R. 10
VIN.

12

8 ROB. 6

C
1

F
C

4 3
PR.

-^-1
C C

* Asterscus distinguit dies Caesare adiectos. Cur eos Caesar n in extremis mensibus eolloearit, disputat Hu. rm. Stud. 1,119. 1) Sic reposui ex fastis Caeretanis; N? Praenestini, N Maffeiana tabula errore ut videtur. Mo. 313.368.

Tabula fastorum Iulanorum.

43
g.[AUG.-j-] 4 [ ] 3 C PR. C NON. F 8 F C 7 C D 6 C 5 - F 4 C 3 G C H PR. C EID. 19 F ^ C 18 C F G H A

1 2 3 4 5 6 7 8
9

[ . AiAI. F]
[

[C F G

5
4

C]
[C]

3 PR.

C C

10 11 12 13 14
15

C D E

NON. 8 F LEM. 6 C LEAI. 4 --

[ K. ]. 4 F 3 C C PR. C D NON. (N) 8 F 7 VEST. 4 AlART. C PR. D EID. 18 F Q. SLD. 1+' 6 0 G C 15 14 C

C D 13 12

C D F

6 5 4 - - POPLIF. PR. v.

K. 1.

LEI.
PR. EID. 7 16 15 14

7 6 5 4 3

C
C

C
1

16 17
18 19

C C C

C
C

20 21 22 23

D 13 C E AGON. 1 F G TUB. H Q. REX C. F

8 7 C

11 10
9

1+' G

C

8
6 5 4

C C C C
C C C C

25

26 27
28 29
3

C
C
C

D EID. 17 F D 17 C 16 F C ' E PORT. 15 C G 15 C H LUCAR. G VI. C 13 13 C LUCAR. () A CONS. C 11 11 C D NEPL C VOLC. 9 9 C D F FURR. . 1 7 C C F G

PR.

C
D

6
4 3

G VOLT. t F F C

5
4

C *D

C
C

3 PR

5 0 * 4

C
D

3
PR.

C *
C C

31

PR.

3 PR

-j- Crux distingait ferias a Caesare Augustove adiectas, quorum dierum .quae ante ferias additas nota fiuerit, hlerumque ignoratur. () Uncis rotundis c m rehensae notae dierum deficientes omissaeve in tabula Majfei ct hic dsz^m tae surrt ex aliis, uno loco (lan. 9) ex coniectura.

44
1
[D . SEPT. ] 4 -j-N 3 - F C G .

Tabula fastorum Iulianorum.

2 3 4 5
6

7
8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

B . OCT. ] ' A . INov. F] F 4 F B 6 C 3 [C] CC 5 D PR. [C] C D 4 C NO[ N. F] 3 R NON. F F F 8 C F PR, F G 8 C 7 H NON. FG C 7 C 6 F H 8 C C A 6 C 5 7 C A B D 5 4 C B 6 C C 4 3 C I C D i DIR.(1) C 3 F C PR. N AUGUST. j-P D . G H EID. F FONT. ' E EID. F 18 F G PR. 18 C 17 EID. G 17 N H 16 C 16 C A 7 F H C 15 C 15 D C B 16 C A 14 C C 14 15 C B C F 13 C D ARM. 1' C C 13 12 12 G C C C D 13 11 C F 11 12 C C 10 C G 10 11 C C F 9 9 10 C G C C s C A 9 8 C H C D 7 C B 8 7 C A C 6 C C 7 6 C B C C D F 5 6 5 C C C 4 5 G C E 4 C 01) * 3 F F 4 C * 3 F PR. 00- 3 C F PR. C

[G. K. DEC. N]
1 [ [

PR.
NON.

4 3

[C [D

] ] C] F]

01 4 A AGON. B PR.
C
ID.

7 6 5

F]
C C
1^

19
CONS.

' F

F 17 C G SAT. (Ni 15 C A OPAL. 1 13 C C DIV. ' D 11 C

LAR.

F G

9 8 7
6

C C

C
C

*C *D

5 4 3 PR.

F
C

PR.

Leges.

45

CAPUT .

LEGES PUBLICAS POPULI ROMANI POST XII TABULAS LATAS.

1. Lex

Plaetoria

de

iurisdictone (e Censorino).

Aetas legis incerta est. Cum praetor in ipso legis exordio urbanus pelletur, Mo. (Staatsr. 1 3 , 384 n. 2 et 2, 194. 195) putat legem latam esse non posse nisi praetore peregrino introducto, id quod evenit c. . u. C. 512. (Censorinus de die nat. 24,3: 11'1. Plaetorius tribunus plebiseitum tulit, in quo script m est:)

Praetor urbanus, qui nunc est gig e posthac fiat, 1 duo lictor es apud se habeto usque siipremarn ad solem occasum iusque inter cives diCl.to 2.
2.

Le g Aquilia

de

damno (e Dig.).

Latam esse legern Aquiliam tempore secessionis plebis, tertiae scilicet c. . 467, curn XII tabulis posterior sit, dicunt Byzantii, Anon. al Bas. 60, ^, 3,1: k1 r,& c' n' . Theoph. 4,3,15: r ^ r r.. Cf. Pernice, Lehre . d. Sachbeschdigungen . 11 -20. (Gaius 1. Vil d cd. .: 3 Lege Aquilia capite primo cavetur:)

quis 4 servttm servamve alienum alienamve quadrupedemve pecudem 5 nuria occiderit, quanti id ' in eo anno plurmi fuit, tantum aes ero s dare damnas esto y.
Si 1) Jahn cum Modio einend.: fuat, Mo.: fiet. 2) isque supremum solem occasum iusque nter cives dielto traditur; dedi e.ct em. Lachmanns probante Iahnio, item Mommseno, nisi quod hic comma ad solem occasum interpreti tribuit; iusque ad supremam inter cives dicito Schoell leg. XII tab. p. 3; isque supremam ac solem occasum usque ius i. c. d. Bergk. Phil. 32,566. 3) D. 9,2,2 cf. Gai. 3,210-14. J. 4, 3 pr. 9. 4) Ita Gai; D. ut qui; Bas. Sch. . 5) quadrupedemve pecudem Rotoman, obs. 7,7. cum Byzantiis; D. quadrupedem vel pecudem; Gai. quadrupedem quae pecudum numero sit. 6) Gai. et Inst. ea res. D. 1. 21 pr. a.it lex: quanti is homo. ) fuit D. 1. c. Gai. 210 (?) = Inst. pr., fuerit Gai. 214 = Inst. 9, fuisset D. 1. 21 pr. 8) Ita Cuiac. propter D. h. t. 11,6: actio ero competit, hoc est dornino. D. 1. 2 et Gai.: domino. 9) In D. additur : et infra deinde cavetur, ut adversus infitiantem r,in duplum aetio esset. In Bas. Sch. ipsa lex ita continuatur: ad

 46

Lex Aquilia.

quanti ea res est, tanti pecuniam in fraudem stipulatoris acceptam fecerit, actio constituitur.) ( Ulpianus 1. XVIII ad edict .cm: ' Tertio autem capite ait eadem lex Aquilia:) Ceterarum rerum ((pr eter hominem et pecudem occsos)) 2 si

(Gaius inst. 3,215: Capite secundo (adversus) a.dstipulatorem, qui

quis alteri damnum faxit, quod usserit fregerit ruperit iiiiuria, quaIiti ea res erit 3 in diebus XXX proxirnis, tanturn aes ero 4 dare damnas esto.
3. Lex

Silia

de

ponderibus publicis (e Festo).

Quando vixerint et tulerinth nc legem hi duo Sil, constat. Haubold, quern secutus est Rud. RG. 1,92, st tuit . 510, nullo argumento. De ponderibus ipsis cf. I3oecich, metrol. Unters. 17. (Festus 246 .: Publica perndeia [ad legitimam normam exacta esse] ex ea causa lunius in . . . [colligi]t quod duo Sil P. et M., trib.
Ex

1., rogarunt his verbis:)

ponderibus publicis, quibus hac tempestate populus oetier ((qul)) solet, uti co equatur s se dolo malo, t quadrantal vini LXXX pondo siet; congius vini p(oiido) siet 8 ; VI sextari COngillS siet vini; duodequinquaginta 9 sextari quadrantal siet vini; sextarius aequus aequo cum librario 11 siet; sex decemque Iibrari in modio 1 2 sient. Si quis magistratus adversus hac d(olo) m(alo) pondera nodiosque vasaque pubHca modica minora maiorave faxit iusseritve 13 fieri, dolumve adduit, quo(d) ea fiant, eum qui((s)) volet magistratus multare((tr)) 14 , dum minore parti 1 5 familias taxat liceto; sive quis in sacrum iudicare voltterit, liceto.
c ., . c (probationes) (3 . Fraeterea etiam multam lege Aqu. esse constitutam indicat Cic. Brut. 34: (aecusator cum multam lege Aquilia petivisset.) Cf. Fern. 102.

'quanti in triginta diebus pro g imis fuit'. 4) Cf. . 45 n. 8. 5) silli cod. 6) uti coeret praetor Hu. (Multa 251 n. 2) [eoaequator (deleto uti) Mo. apud Hultschium metrol. script. 2 . 78 cf. praef. p. viii]. 7) se dolo male uti Scaliger, sedulum ut hi codex. 8) siet] is cod. 9) duoquinquagirita (id est I1L) cod. 10) quadrantat cod. 11) [aequo conlibrato, id est exaequata parte summa. cf. Cato de a. c. 19. . .] 12) dequinque librae in modio cod. [Magis credideris delendam esse voc. librae cf. Cato de a. g. 19. . .] 13) [sic scripsi, iussit uere cod. . .] 14) multare q(uantum) v(olet) p(ecuniam) em. . 15) patris cod.

1) D. 9,2,27,5. Gai. 3,217.218. 2) Haee verba insiticia videri, recte monet Fern. 14. 3) Itci Dig., Gai. fuerit. D. 1. 29,8 h. t.: haec verba

Leges. 4. bex Papiria de sacramentis (e Festo).

47

Inter a 511 et 630 hanc legem esse latam probat Mo. Staatsr. 2, 3 580.

piri,

(Fest. 344 M.: Sacramentum aes tr. pl., sanctum est bis verbis:)

significat. Qua de re lege L. -

Quicumque praetor posthac t factus erit, qu inter cives ius dicet, tres viros capitales populum rogato, hique tresviri [capitales] 2, quicumque [posthac fa]cti erunt, sacramenta ex[iguntoJ iudicantoque eodemqne iure sunto, uti ex legibus plebeique scitis exigere iudicareque (esse) esseque oportet.
5. Lex

Cincia

de

donationibus

a. 550

(e Vat. fr.).

(Paulus 1. LXXI. ad edictum, ad Cincia^z: 3 ersonae igitur cognatorum excipiuntur his verbis:)

sive quis cognatus cognata inter se, dum sobrinus sobrinave propiusve eos, et 4 sive quis in alterius potestate manu mancipiove 5 erit, qui eos hac cognatione attinget, quori irnve is) in potestate manu mancipiove 5 erit, eis omnibus inter se dona.re capere liceto. (Item excipit tutorem, qui tutelam gerit, item excipit :) . . s quis mulieri virginive cognatus dotem conferre volet.
. .

(Item excipit:)$

.. s quis a servs quique pro serv i s servitutem servierunt

accipit isve duit .

6. Lex

.`^

Atinia de usucapion e (e Gellio). Aetatis incertae. At,inii tribuni plebis annorum 555' et 622 nominan 32,29,3 et 33,22,2 et epit. 59. -turapdLiv. (Gellius 17,7: Legis veteris Atiniae verba sunt:) Quod subriip'turn erit, eius re aeterna auctoritas
1)

esto.

posthoc cod. 2) spat. vac. in cod. hoc loco et proximis luobus coniecturci expletis. 3) Yat. fr. 298. 4) pi opiusve eo sit em. Mo. 5) mmve, id est matrimoniove, cod.; cm. Wenck. 6) ins. Mo. 7) Vat_ fr. 304-5. 8) Yat. fr. 307. 9) Ita Mo., accipit dult s cod.; accipit duitve iis Iiu., at contra ' 309: ne excepti videantur, ut capere lex s permittat. 10) Cf. Ulp. D. 41, 3 ,4,6: Quod autem dicit lex Atinia, ut res furtiva usucapiatur, nisi in potestatem eius, cui subrepta est, revertatur, si(c) acceptum est, ut iii domini potestatem debeat reverti.

48

Leges.

7. Lex Sulpicia rivalicia (e Festo).

sic est, [quae Fest.: Sifus . .. [pro tu]bis . . . [in lege rvalicia lata est rogant]e populum Ser. Sulpi[cio] 1:) . . . [mon]tani paganive si[fis gam dividunto] : donec earn ]s 2 iudicatio esto. nter se [diviserint,

8. Lex Osca tabulae Bantinae. Fragmentum iabulae aheneae, in Lucani prope Bantiam a. 1790 (cum nationali adserV f ustulis minoribus) repertum, hodie Neapoli in museo fere pars. Utrimvatum, latum m. 0,38, ltum 0,26, totius tabulae sexta que leges inscriptae sunt, ex altera parte lex Osca, ex altera Latina. Legis Latinae quae servata sunt capita extremam tantum legis p rtem i. e. generales scinctiones continent, unde ipsius legis sententia cognosci non potest. Oscam legem acl rem municipalem Bantinam spectasse capita servata satis docent, Latinam populi Romani fortasse iudiciariam fuisse legen comprobasse videtur Kirchhoff, Stadtr. v. Bantia . 90-97, non aclsentiente tamen . C. I. L. 1,46-47. Aetatem legis Latinae 'intrci a. 621 et 6 3 6 certa ratione constituit Mo., Oscam, si prior fuit, ci. 570 antecedere non potuisse ilocuit Kir. l. c. Lex Osca tabulae incisa erat binis paginis, quarum altera, intuenti dextera, fracta tabula deperiit, alterius pcirs media servata est, superior et inferior effractae. Sin,qulct capita nonnisi spatiis admodum parvis distincta sunt numerorawn notis non adiectis. Singula verba plerumque punctis interpositis disiunctci sunt, neglegenter vero tam positis quam amissis. Legis editio accuratissima est: Mo., die unteritalischen Dialecte (18 5 0) . 145-68. Archetypi ectypon ed. Zvetaieff, sylloge inscript. Oscarum (1877) 1, 7 5-8; 2, XIX. Interpretandae legis quasi funclamenta posuit Iirchho ff, quem in quibusdam cum supplevit tum emendavit Lange (Osk. Inschr. cl. tab. Bant. 1853); consentiebant de summa re philologi omnes, .singula tantum accuratius perscrutantes et corrigcntes. Cf. Encleris, Formen:lehre d. osk. Spr. 1871. Plane cliversam interpretationem proposit . .: Osk. u. Sabell. Sprachdenkm. (1856) . 59-140, eamque iterum clefendit 1874 in libro: die Multa, p. 61.504. Cui cum Rud. (RG. 2,420 Anm.) dstipulatus esset, rem iam in edit. cum philologo summae hac in re auctoritatis, Fr. Buecheler Bonnensi, iterum pertractctvi, per quem persuasissimum mihi est nimium ingenio indulsisse Ru., eaque legis verba, e quibus tota fere res pendet, vcluti deivaum, zicolom, nesimom, contra rationes .grammaticas ab eo esse explicatas, incleque universam eius interpretationem 1) ICtum Ser. Sulpicium consulem a. 703 1,215 (cf. ZGR. 15,209), nulla certa ratione nisus. intellegit Rud. RG. 2) [praetori]s Urs., at cura llquarum ante Augustum censorum fuit atque aedilium curuliuna; Front. 94 -97. Cf. Mo. Staatsr. 23,462,3.

Lex se tabulae Bantnae.

49

in errores abiisse. Qua de causa etiam in hac edit. veterem versionem paucis mutatis repetivi; interpretationes et etymologiae in notis additae Buecheleri sunt. [Iam consulendi in imis Planta, Gramm. der osk. umbr. Dialekte (1897) . 494 ss. et Conway, the italic dia[ects (1897) . 22 ss.]

(28 ) . . . . o/nom/ust izic ro . . (18) . . . . 1 . (19) . . . sva f/l/vs q. moltam angitu . . (4) . . mit . . (10) . . 2 . . (18) . . . deivast 1 maimas carneis senateis tanginud am[pert 2] 3 iurabit l maximae partis senatus sententia, dummodo2 . . (5) . s XL 4 osii . . pon 5 ioc egmo c mparascuster fi . Svae 4 [non minus] 7 XL 4 [ad fuerint] cum ea res consulta erit 0. Si pis pertemust, pruterpan [perternest], deivatud sipus comenei perum 5 quis peremerit priusquam [perimet], f iurato sCiens 9 in comitio sine dolom mallom siom ioc comono mais egm[as tovti])cas amnud pan 6 dolo malo, se ea comitia magis rei publijcae causa qmm pieisum brateis avti cadeis 10 amnud, inim idic siom dat senateis cuiuspiam grcttiae aut inimicitiae 10causa, idque se de senatus tanginud maimas carneis pertumum. Piei ex comono pertemest,

S,

sententia maxi.mae partis perimere.

Cui sic comitia perimet,

izc eizeic zicelei comono ni hipid. cv is eo die comitia ne habuerit. 1) Hanc vocern, quae reclit v. 5.9.11, Hu. derivat a dubius et vertit morari. At stirpes deiv et du coniungi non possunt; verburra deiv-aum tem flexum esse deiv -a = diva ostendit .Kir. (48), quocum consentiunt
omnes. 2) De hac voce v. p. 50 . 10. 3) Hu. (Multa, 505 . l.) neglegentiae me arguit, quod v. 1-4 verba, quae in lapide (?) legi possent, omiserim. Certe supplementa omisi, quae ipse confinxerat olirn, nunc vero pro genuinis habere videtur. Equidem Neapoli in tabula ipsa v. 1-4 accuratissime perscrutatus iam in ed. . 311 litteras, quae legi possunt, notavi, quas nunc repeto. Nimirum passim litterae temporum iniuria ita mutilatae atque adtritae sunt, ut multarum vix vestigia remaneant. 4) Littera L certa; litterae licet bis fractae tamen vestigia laaud dubia restant. 5) Littera ce,rta videtur; litterae minus clarae quiclem sunt, sed ita ut vestigia bene conveniant Buecheleri coniecturae N 6) parase. s. parse = Lat. pose -ere, ortum e pore-se, cognatum cum proe -are; significat rogare; rem in consilio conrogare idem est ac consulere. L. Urs. 125: cum ea res consulta erit. ) Coniectura Buech. Cf. l. Urs. 126: cum minus L, cum ea res consuletur, adfuernt. -- 8) sc. intercessione. 9) i. e. sincere. ) Adsurnpsimus verba usitata in iure Romano (D. 5,1,15,1; 22,5,21,3; 1.). Bratom est munus vel lucrum, ut in tit. Peltuinati Vestino ( 9,3414) aliisque, cf. Buech. lexicon Italicum p. V. Contra cadeis comparandum cum , r, c (apte Iiesychius (3c xaxaae e), Lat. cadamitas quod olim fuit pro calamitate, Got. hatis.
Bxuxs, Fontes iuris.
Ed.

V.

 50
(2.) Pis

Lex Osca tabulae Bantinae.

meddis dat pocapit post exac comono hafiest

en
2 J

Qui quandoque post hac comitia habebit magstratus de

9 castrid lovfir . . 2 f'undo liberi [et]

eituas 3,

factud. povs tovto deivatuns

in pecunias 3 , facito ut populus iurati

dat eizasc idic tangineis deicum, pod tanginom deicans, siom 5

valaemom 6 tovticom tadait eznni, nep fefacid pod pis dat eizac
optimum 6 publicum censeat esse, neve fecerit quo quis de ea. 11 egmad mins deivaid dolud malud. Svaepis contrud exeic fefacust s Siquis contra hoc fecerit re minus iuret dolo malo.
s estud n. cIo clo. In svaepis 12 avti comono h st, rnolto etan to Et siquis aut comitia habuerit, multa tanta 0 esto: n. M1bI.

sententiam dicant, se de eis id sententicie dicere, qu d

ionc fortis meddis moltaum herest, ampert minstreis aeteis

11i

eum fortius magistratus multare volet, dumtaxcct 10 minoris partisll 13 eituas moltas moltaum licit d. pecuniae multas multare liceto. Similis formula in iure iuranclo iudicum Atheniensium ;c' ' & (Dernostlienes 57,63 . 1318). 1) hafiert. 2) Lectio incerta : fortasse lovfir. [inj supplendum. Brcl alque lovfit sive lovfir (quasi lubet, lubeatur) pro particula vel, avti (v. 13) habent. 3) ei-tu- , fortasse ab i(ei)-re, ut reditus, :, Einkommen, est pecunia; scribitur etiam eitiuva, ut: suvad eitiu. = sua pecunia (. 11,21); eitiuvam paarn tristaamentud deded = pec. quarn testamento dedit (. 11,16); eitiuvad moltasikad = pec. multaticia, aire moltatieod Or. 3147. 4) Coniunetio pluralis deivatuns deicans cum singulari siom deicum et tadait eadern est atque in l. Salp. 26: iuranto se quod censeat --- dicturum, et l. Bant. Lat. v. 24.25, l. Acil. v. 36.37. 5) stom. 6) valae- = vale-re, -mom est superlativi (ut pri-mum, nesi-mom), ergo validissimum; v. tovticom tadait e. iclem est atque in l. Salp. 26: ut ex re communi municipum censeat fore et in l. de imp. Vespas. 15: cum ex re publica censebit esse. d = censeat, cf. - consulto, - . -- 7) fepacid. 8) elg fefacust. 9) Scriptum esse antea ferebatur, sed non est scriptum v. 26 etanio, unde Hu. verbum confingit etaneo = evitaneus; qua.m nunc exhibemus scripturam confirmat tab. Iguv. 5b,6: etantu mutu = tanta multa. signi ficat permagnam multam, sed introducit solum ac de/Init multam, quae sequitur. 10) am -pert: am est particula privativa, sicut v. 22: an -eensto = in -census; pert = trans, ut in cippo Abell. 33 (. 3) pert viarn trans viam. Itaque ampert _ non trans, i. e. eatenus, dumtaxat, tantumml. 11) Minstrejs aeteis Hu. vertit menstruae aetatis, i. e. menstrui spatii. At littera e duravit in verbo , t, merisis, mesine, menzne; verba mins, minstro et mais, .mestru ( Umbr.) aequalia sunt verbis Latinis miuus, minister et magis, maior, magister. Verbum aetis autem non idem

Lex Osca tabulae Bantinae.

51

(3.) Svaepis pru meddixiid altrei castrovs avti eituas zicolom 14 Siquis pro magistratu alteri fundi aut pecuniae diem dicust, izic comono ni hipid ne pon tovtad petirupert dixerit, is comitia ne habuerit nisi cum apud populum quater urust t sipus perum dolom mallom, in trutum zico(lom) tovto 15 oraverit i sciens sine dolo malo et definitum diem populus peremust petiropert, neip mais pomtis 2 com preivatud 3 actudf perceperit quater, neve magis quinquies 2 cum privato 3 agito pruter pam medicatinom 4 didest, in pon posmom con preivatud 16 prius quam iudicationem dabit, et cum postremum cum privato urust, eisucen ziculiid zicolom 5 XXX nesimum 6 comonom iii 17 oraverit, ab eo die diem 5 XXX proximum comitia ne hipid. Svaepis contrud exeic fefacust, ionc svaepis herest meddis 1 habuerit. Siquis contra hoc fecerit, eum siquis volet magistratus moltaum Hcitud, ampert mistreis aeteis eituas licitud. ti multare li.ceto, dumtax t minoris partis pecuniae liceto.

(4.) Pon censtur bansae tovtam 7 censazet, pis cevs bantins Cum censores Bantiae populum censebunt, qui civis Bantinus

19

est atque ae(vi)-tas, sed ortum ex antiquiore al-tis, cognatum cuan Grec = signi fi care videtur rtem, ut in cippo Abell. 53 [a]ittiom alttram alttros herrins, ubi communis Nolanis et Abellanis pecuniae rtium alteram alteri i. e. tantundem utrique accipere iubentur. De re ipsa cf. Gell. 6,3, 37: minus dimidium familiae multa esto, l. Sil.: dum minore parti familias taxat, 1. Bant. Lat. v. 12. 1) ur-um = or -are. Fest: orare antiquos dixisse pro tigere; urde orare litem vel causam etiarn dicit Cic. de off. 3,10,43. Brut. 12,47. Nec ante quarta-m nec post quintam actionene iudicare (lebet, ergo certe 2) in quinta. Cf. Cic. de domo 17,45: ter ante magistratus accuset; quarta

sit accusatio trinum nundinum, pr dict die, qua die iudicium sit futurum. Lange, 65-85. ., .. Stra fr. p. 169. 3) privatum pro reo dictum esse v. Lange, p. 46-58. 4) meddix apud Oscos nomen magistratus est (Fest.), unde meddixud p testate meddicis, medicatom decretum eius, medicatinom iuulicationem. 5) zicolom derivat Hu. a , dita, et
intellegit poenarn s. multam. At syllaba di Osce mutata esse nequit in zi; neque enim simplex d transit in z, sed coniunctae di vocali subsequenti con z, ut Diovis = , = za, dies = zes, diaeta = zaeta;-trahuni quare z-i -colo nil liul est nisi dii-kolos (E. 18,49) s. di -e-cula = dies. 6) nesimum rette quidem Hu. coniungit cum Lat. nexus; cum gutem zie. nes. interpretatur ditas coniunctas, neglegit quod nesi-mum superlativus est ideoque nexissimum s. proximum significat, ut Iguv. tab. 6 ,9: nesimei =

pr xme. 7) sansae tavtam.

4*

52 20

Leges tabulae Bantinae.

in

fust, censamur esuf

erit, censetor ipse

eituam, poizad ligud

lege

^ iuse 3 censtur

et pecuniam, qua

censores

censaum anget zet. 4 Avt svaepis censtomen nei cebnust dolud

in censum venerit dolo censere proposuerint. 4 At siquis

21

mallud

in

eizeic vincter, esuf comenei lamatir 5

pr.

meddixud

pr(aetoris) magisterio malo et eius vincitur, ipse in comitio veneat 5 dolo

22

tovtad praesentid perum dolum

populo praesente sine

mallom, in amiricatud allo et immercato s cetera malo,

23

famelo in ei(tuo) sivom 7 paei ezeis fust, pae ancensto fust,

familia et pecuni.a tota quae eius erit, quae incensa erit,

tovtico estud. cv
publica esto. (5.) Pr.
24

svae praefucus pod

post

exac bansae fust, svaepis

Bantiae erit, siquis

Praetor sive praefectus apud eos s cum altero

posthac

eizos s com a(l)trud ligud acurn herest avti pru medicatuds

lege agere volet aut pro iudicatos

2 5 manim aserum eizazunc egmaznm, pas exaiscen ligis scriftas quae hisce in legibus scriptae rerum, m anum asserere earum
set, ne pim 1 pruhipid

mais zicolois nesimois. Svae pis

Si quis

sunt, ne quem prohibuerit magis diebus proximis.

1) esuf Oscis et Umbris esse, quod Latine ipse, putavit Buecheler (tab. Igu. 2b,40; 4,15. . 13,28. .Rh. Ph. 30,436); demonstrativi pronominis eso forma est ampliata. Cf. Dion. 9,36: c t cc ' . Minus probanda videtur noua Langii interpretatio (Rh. Ph. 30,296): esuf = esus = erus = heredium. 1Vam ut taceam de philologica ratione, antiqua Romuli heredia censu Bantino saeculi Vil a ceteris praediis, quae sunt `censui censendo', se arata esse minime credibile est. Veterem interpretationem istic, ibi docte defendit Danielsson (Pauli, altital. Stud. 3 . 142). 2) licud. 3) asc. 4) Etymon incertum, an praepositio videtur; 'proposuerint' sumpsimus ex l. Iulia rnunic. . 148. 5) lamatir = venum detur tanquam praeda, a lav- unde , , latro? Sic in devotione Osca (Rh. Ph. 33,76) . 4 Ileri-lamatir = Cereri tradatur obligatus. Incensi ex forma eensualj veniri iubentur (Gaius 1,160 itemque Cic. Dion. Ulp.). eaedatur Danielsson. 6) i. e. sine uenditione. 7) ei per compendium scriptum pro eituo. (Cf. p. 50 n. 3.) Sivom, Umbr. sevom, idem valet quod totum, cf. lexieon Ital. p. XXV. Structura dubia,

aut: eituas sivom = , libere interiectum. 8) i. e. aut potius sivom tanquam vel apud pod Osc' ponebant pro sive cf. svai poh praetrem prae fectumve. svaein devotione (Rh. Ph. 33, 77) . 10 et 11. 9) i. e. pro ioudicatod manus inieetio, ut in 1. Lucerina i nfra edita. 10)

phim.

Lex Latina tabulae Bantinae:

53

contrud j exeic pruhipust, molto etanto estud n. o. In svaepis 26 contra hoc prohibuerit, multa tanta esto: n. M. Et siquis ionc meddis moltaum herest, licitud, j [ampert] minstreis aeteis 27 eum magistratus multare volet, liceto, dumtaxat minoris partis eituas moltas moltaum licitud. cv pecuniae multas multare liceto. (6.) Pr. censtur bansae [ni pis fu]id, nei svae [q.] fust, 28 Praetor censor Bantiae [ne quis fuer]it, nisi [quaestor] erit, nep censtur fuid, nei svae pr. fust. In svaepis pr. in svae neve censor fuerit, nisi praetor erit. Et siquis praetor et si [pis] . . (10) . . . q. . . (5) . . . um 1 nerum 2 fust, izic post 29 [quis] . . . quaestor . . . nobilium 2 erit, is post eizuc tr. pl. ni fuid. Svaepis 1 [contrud exeic medd]is 30 ea trib. pleb. ne fuerit. Siquis [contrct hoc magistratus] facus fust, izic amprufid facus estud. Idic medicim eizucj . . (15) . . 31 factus erit, is improbe factus esto. Eum naagistratum eo [cib anno . . [pjocapid bansa[e] . . (17) . . medicim c 3 VI nesimum quo] quandoque Bantiae . . . magistratum, annum proximum 1 . . 8. Lex Latina tabulae Bantinae.
1,45. n. 197 (2 n. 582) Ri. tab. 19. De tabula et lege cf. quae supra . 48 in exordio notata sunt. Supplementa sunt Mommseni. Huius legis uno ordine versuum perscriptae tabula per mediurn fracta omnium versuum initia perierunt. Nescimus igitur, num singulis capitibus indices fuerint praescripti. Finito capite reliqua pars versus vacat.

. . . . (64) . . . . n]eque prov[inciam]

(45) 1 ^ . . (42) . . in sena[tu seiv]e in poplico ioudicio ne sen[tentiam 2 rogato tabellamve nei dato . . (32) . . . . (42) . . n eive is testumon]ium 3 deicito neive quis mag(istratus) testumoniurn poplice ei de[ferri [sinito. Neive iouclicem eum neive arbitrum 4 neive den]ontiari neive recupe]ratorem dato. Neive is in poplico luuci praetextam neive soleas h[cibet]o, neive quis [mag(istratus) ibei praetextam 5 soleasve habere eum 2-ini]to. Mag(istratus) queiqiiomque comitia conciliumve habebit, eum sufragium ferre nei sinito, [neive eum 6 censor in senatum legito neive in senatu] relinquito. '

1) Haec nondum potuere restitui; in aere litterae obscuratae, ab Avellino traditae non vacuae errore. 2 nerum ( ) patriciorum vel principum civitatis. 3) Sonorem intra quinquennium non licet iterare, . 1Vlalac. 54; cf. l. munic. Tar. 44: sexennio proxumo.

 54 7

Lex Latina tabulae Bantinae.

(,) [Sei tr(ibunus) pl(ebei), q(uaestor), Illvir cap(italis), quei ex hace IIIv-ir (greis) d(andeis) ( dsignandeis), ioudex], plebeive scito factus erit, senatorve fecerit gesseritve, quo ex lege [Guae fleri oporteat minus fiant, quaeve e]x. h(ace 1(ege) 8 hace lege facere oportuerit oportebitve non fecerit sciens d(olo) m(alo);

magistratus exsigito. Sei postulabit quei petet, ( raetor) recupedato, iubetoque 1 ratores j [ . . (31) . . quos quotgue dari opo]rteat eum, sei ita pariat, condiirnnari popul(o), facitoque ioudicetur. [erit, qucnti condenctus erit, praedes] ad li Sei condemnatus q(aestorem) urb(annrn) det, t bona eius poplice possideantnr 12 facito. Sei quis mag(istratus) multam inrogare volet [quei volet,, dum minoris] partus familias taxsat, liceto, eig(ue) omnium pequniam, 13 rerum slrernps lexs esto, quase sei is haace lege

[sciens d(olo) m(alo),. Hs . . ( m) populo dare dctmmas esto et] eam peg niam quei volet
seive advorsus hance legem fecerit

quae s(upra) s(cripta) e(st), exigeret]. cv 14 (3.) [Go(n)s(ul), pr(aetor), aid(ilis), tr(ibunus) pl(ebei), q(u.aestor), Illvir cap(italis), IIlvi.r c(yreis d(andeis) (dsignandeis), qu]ei nune est, is diebus V proxsumeis, qubus
15 queique eoriim seiet Ii(ance) l(egern) popolurn plebemve [iousisse, iouranto, utei i( fr) s(eript^n) est. Item] die(tator), co (n)s(ul),

pr(aetor), mag(ister) eci(uitum), cens(or) aid!ilis), tr(ibunus) pl(ebei), q(uaestor), r cap(italis), r a(greis) d(andeis) 16 a(dsignandeis), ioudex ex h(ace) 1(ege) piebive scito [factus . . . lueiguomque eorum ] ost lc factus erit, eis in diebus V proxsume s, quibus quis jue eorum mag(istraturn) eriurnve inierit, 1 iouranto, [utei i(nfra) s(criptum) est. Eis consistunto pro ae]de Castorus palam luci fornm vorsns, et eidem in diebus V 1 apud q(uaestorern) iouranto per e deosgne [Penateis: sese quae ex h(ace) l(ege) oport]ebit factururn, neque sese advorsum h(ance) 1(egem) facturnm scieritern d(olo) m(alo), neque seese 1 facturum neque intercesurum, [guo, quae ex h(ace) l(ege) oportebit, minus /lant. Qu]ei ex h(ace) 1(ege) iouraverit, is m agistratiirn inperiurnve nei petito neive gerito neive habeto,

1) Pro formula, quam Mo. acl verba legis Oscae (v. 11-12.26) molto etanto estud n. r supplevit, c

niatur, praeferenda vicletur altera: damnas esto dare, guam Rud. ZGR. 1 5, 271 prim. s proposuit, postea ipse defendi (ZRG. 3,.36 5) , nuper etiam . (Multa 251 n. 6) comprobaujt

m hciec in legibus Romanis nusquam inve-

Lex Acilia repetundarum.

55

utei s(upra) s(criptu yn) e(st) iouravit nomen persc]riptum siet; gnaestorque ea nomina accipito, et eos, quei ex h(ace) I(ege) apud. sed iurarint, facito in taboleis [poplicei.s perscribat]. ti J 22 (4.) [ Quei senator est eritve inve senatu sententijam deigerit 23 post hance legem rogatam, eis in diebus prog sumeis, quibus quisqu[e eoruna sciet hance legem popolum plebemve iousisse, 24 i,[onranto apud quaestorem ad aerarium palam mci per Iovem deosque Penate[is: sese qziae ex h(ace) 1(ege) oportebit facturum 5 esse, neque se]se advorsiim hance legem facturum esse, neque seese, quorniniis sei (20) . 1 . (32) . . se hoice leegei .. (30) . . anodni .. uraver[i.nt . (24) . . . 1 26

neive in senatu [sententiam deicito deicereve eactn] ni quis sinito, 20 neive eum censor in senatum legito. Quei ex h(ace) 1(ege) ioudicaverjt, is facito apiid q(uaestorem) urb(anum) [eius quei ita 21

. .

27

(70)

.
^

e quis magistratus p

. . (24)

. . .

28 29

(70) . . (72) . . . (74)

. .

u]ti in taboleis popl[iceis . . (24) . . . 30 . tr]irnirn nondin{urn . . (28) . . . 1 31 is erit uu . . . (30) . . . J 32

10. Lex Acilia repetundarum a. 631 vel 632.

Saeculo XVI Ronzae XI fragmenta tabulae alzeneae extabant, cui ex antica parte levigata lex repetunclarunz fuerat inscripta, e postica scabra lex agraria, illa satis eleganter accurateque exarat , haec neglegenter litterisque rninoribus pressiusque scripta. Qio tempore loco modo reperta sint frgrnenta ignoratur. Duo (Aa, Ab) iarn a Zac. Mazochio transcripta a. 11121 in libro eius `Epigrrnrnct ant. urb. Romae' ( 180) edita sunt; quorurn alterum (Ab) postea interiit, ut eius hodie unum Mazoclzianum exemplum supersit; cilterurn ceteraque fragmenta postea cardin. Petro Bembo comparata in eius museo serv bantur. Quo viro mortuo (a. 1547 ) b heredibus venditione dispersa sunt. Post varia fata unum (E) in Galliam translatum ibi periit c. finem saec. XVI, cuius extant exenzpla tria, duo descripta in Gallia a Brisson:io et (neglegenter) Boissardo, tertium originis incertae editum ab U rsino. Duo fragmenta (C, Dd) Vindobonam migrarunt, ubi in museo antiquo adservantzur; cetera omnia Xe poli^n perveneru t, ubi in museo extant. Omnia haec fragrnenta unius esse tabulae iam Ursinus viderat, quornodo vero inter se iungenda sint, nostra demunz giem aetate docuerunt Klenzius Rudorffius II'Iommsenus, gui totius tabulae e.ff composuit (cuius schema adieci), unde et quae sit fragmentorurn inter se ratio, t quot fere in hiatibus pererint litterae, cogn sci possit. Tabula integra latior fuit quam altior; in latitudinem patuerit plus 2 yrmtra ne-

b6

Lex Aciha repetundarum.

cesse est, in altitudinem id quod hodie superest 0,82 m. aequat, neque vero in $ne multum deesse videtur. Quae omna accuratius expl n vit . in 1,49-54, Ges. Schriften 1,1sgq. Legem Aciliam ediderunt Mo. G 1,49 n.198 (122 n. 583). Ri., tab. 23-25. Rudorff, ad leg. Acil. de pec. repet.1862, De repetundis hanc legem esse latam ex ipsius versu 3 patet; Zumptius (Rm. Grim.R. . 1,105 -110) tamen generalem de magistratuum delictis lege.m iacdic ariarn fuisse contendit. Legem esse Serviliam repetundarum (c. . 643), cuius apud Ciceronem fit naentio, iam inde ab Sigonio (1574) communis fuit opino tenuitque eam licet impugnataa cib Augustino et Ursinn etiam Klenzius, qui a. 1825 primus totam legem singulis fragmentis certa ratione coniunctis isto nomine inscriptam edidit. Deinde Mo. legem esse dciliam (. 631 vel 632) ab eodem Cicerone laudatam demonstravit 1,54-57), cui additis novis argumentis cidsensit etiam Rud. . c. . 431 -8. Novissime de legis argumento disputaverunt: Zumpt, Rm. Crim.R. II. 1,99. Huschke, ZRG. 5,46. In hac mea editione textum a Mo2mnseno constitutum eiusque fere supplementa recepi, interdum Rudorf /iurn secutus. [Novae eclitionis causa supplementa vel ut verius dicentur interpretamenta denuo recognovi; in adnotatione autem monui, in gravioribus scilicet, cum de iis quae ex Rudorffian -is retinere placuit tum de ciliis quae nunc demum accesserunt. . .] Lex in capita divisa est titulis praescriptis; ea vero cum neque numerorum notis signata neque per capita versuum distineta sint, quot olim fuerint certo constitui non potest: .Klen. putabat esse 24, . 57, Rud. 70, Quo in discrimine cum neque Mo. neque Rud. numerorum notas adposuerint. ego quoque modum citandi receptum turbare nolui. Nostro tamen more singula cctpita separavi indicesque litteris latius dispositis distinxi. Numeris litterarum, deperditarum simul comprehensae sunt restitutae. Quibus numeris ne quis nimium confidat, Mo. ipse monuit.

57

58

r^

Lex Acilia repetundarum.

59

1 Quoi 2 socium no]minisve Latini exterarumye natianum, quoive in arbitratu dicione potestate amicitiav[e populi Romani, . . . (65 180) . . ab eo quei dic(tator), co(n)s(ul), pr(aetor), mag(ister) 2 eq(uitum), cens( r), aid(ilis), tr(ibunus) l(ebei), q(uaestor), Illvir cp(italis), Illvir (greis) d(andeis) a(dsigncindeis), tr(ibunus) mi]1(itum) 1(egionibus) prirnis aliqua earum fuerit, queive filius eorum quoius erit, (queive) quoius(ve) pater senator siet, in annos singolos pequniae quod siet arnp[lius Hs . . . (ummum) . . (6511 205) 3 . . . pro inperio prove potestate ipsei regive populove ipsius, parentive ipsius, queive in potestate mn mancipio suo parentisve sui siet fuerit quo[ive ipse parensve 3 suos filusve suos heres siet, abl tum eaptum coacturn eoneiliatum aversumve siet: de ea re eius petitio iiorninisque delatio esto, [pr(aetoris) quaestio esto, ioudicium ioudicatio leitisque aestumcttio, queiquomque ioudicium ex h. 1. erunt, eorum hace lege esto (100 i i 201) . . Sei quis deicet praetorem nomen 4 ex h. l. ita non recepisse utei delatum esset, neque ioudicium ex h. 1. ita datu]rn esse utei peteret : de ea re eius petitio nominisque delatio esto, pr(aetoris) quaestio esto, ioudieiurn ioudicatio leit sge aestumatio, qiiei quomque iondic[ium ex h. 1. erunt, eorum hace lege esto . . (102 J 62) . . ]s iu . . . (140) . . . De quo ex . l. ioudi- 5 eatum erit sei contra h. l. fecisse deicetur, postquam ea res ioud]icata erit, aut quoins nomen praevaricationis caussa delatum erit, aut quoium nornen ex h. 1. ex reis exemptum erit: seiquis eius nornen a[d praetorem denuo detolerit, . . . quaestio eius pr(aetoris) esto; ioudicium ioudicatio leitisque (102 60) aestumatio quei quom- 6 que io dicium ex h. 1. erunt, eorum h. 1. esto. Sei quis ali]eno nomin[e . . . (134) . . . ex h. 1. petere nomenve deferre volet, de ea re eius petitio nomini-sque delatio esto,] quaestio eius pr(aetoris) esto;
1) Plenam legis praescriptionem v. infra in lege Quinctia. Litteris maioribus eana legibus superscribere solebant Romani; in hac yero lege cum expleret, pro regr ndi tabulae latitudine pri pum versum exordiuna non ex ipsa lege quae in primum versum recepta sunt item litteris maioribus versu perierint litscript sunt, ita ut uciores in primo quarr in secundo ad pecunias civi Romano terae. 2) [ciuei Romano ins. Rudor f flus ; sed male ereptas hanc legem pertinuisse demonstrari non potest. . .] 3) ipsei parenteve.

[M'. Acilius? . . . , . . . . . tr(ibuni) pl(ebei) lebem iore rog verunt, plebesque ioure scivit in . . . ( te) d(iem) . . . . Tribus . . principium fuit, r tribu . . preimus scivit . . (140) . .


Lex Acilia repetundarum. 60

e)) ioudicatio leitisque aestumatio, quei quomque ioudi dic^^ Is eum unde petet in ious cium ex h. 1. erunt, eorum h. 1. esto. ucito ad pr(aetorem), quoius ex h. l. in eum annum quaestio erit, ed[(102 (J 59) n erunt et nomen deferto] . . . et ante k. Sept. quae eo deque eo homine de [h. 1. . . . (127) . . . ita uti i. s. est res ag tor. Post k. Sept. sei quod nomen deferetur, sei is quei petet volet, Qu]oius eorum ita nomen is praetor de ea re recuperatores dato. ex h. 1. post k. Sept., quae eo anno fuerint, delatum erit, quei eoquanti eius rei slis ae[stumata r m eo ioudicio condemnatus erit, 8 erit, tantam pequniam quei eum condemnaverit dato .. (102 J J 54) . , eaque pequnia quei eum condemnaveri]t eius esto. Pr(aetor) t quei ex h. 1. g[uaeret, facito, quidquid ita . . (124) . . ioudicatul m erit, id utei privato solvatur, quei [eoru]m petet. cv De heisce, diem mag(istratum) atzt inperium habeDic (tator), cos., jr., mag. eq., bunt, i u d i u m non f i e t. [cens. aid. tr. , q., Illvir ca , Illvir a. cl. . tr. mil. leg. 11112 1. , 9 [cens., , primis aliqua earum, dum mag(istratum) aut inperium 9 habebit, nei in ious ed2 citor . . (10211 52) . . .Quei eorum e]x eo mag(istratu) inperiove abierit, quo min[us in ious educatur, e(ius) h. 1. n(ihilum) r(ogato) . . (121) . . ^, De patroneis dandeis. r Quei ex h.] 1. pequniam petet nomenque detulerit, quoius eorum ex h. 1. ante k. Sept. pet:itio erit, 1 sei eis volet sibei patronos in eam rem darei, pr(aetor), ad quem nomen detulerit . . (102 J[ 47) . . patronos civeis Romanos ingenuos ei dato, dum] nei quem eorum det sciens d(olo) m(alo), quoiei is t -;n;,l q[uoius nomen delatum erit, . . (120) . . gener socer vitricus privignusve siet, queive eiei sobrinus siet pro]piusve eum ea eognatione 11 attigat 3, queive ei)e sodalis siet, queive in eodem conlegio siett qu0iave 1 fide is erit mai0resve 1 malorum fide fuerl(n)t, {quewe in fide eius erit, maioresve in maiorum fide fuerint . , (102 39) Ji . . queive] quaestione(m) io dcioque 4 puplico condemnatu[s siet, quod circa eum in senatum legei non lir.eat, . . (118) . . neive eum que]i ex h. 1. ioudex in eam rem erit, neive eum que(i) ex h. 1. patronu& datus erit. cv De patrono re p udian n_ i (' ; , ,.,,,,a +Q.
1) . : [ co nclemnaveri]t, [pecuni] Rudor ff, In Ritschelii tabula potius litterae quam vestigia cognosc Rud. monet. [Ego aes secutus sum, ut legi ego, non delineationem Minervinanam. . .] - 2) Cf. lin. 2. . 3) tgat. 4) ioudiciooue.

Lex Acilia repetundarum.

61

erit, sei is mori[bus suspectus erit, is quoi ex h. 1. datus erit eum repudiato . . (102 38) . . Tum quos ex h. l. p a tro n os dare licet, 12 eor]um pr(aetor), quei ex h. 1. gnaeret, alium patronum eiei quei s[ibei darei petet dat,o t (106) De CDLvireis in hunc ] num legundis. z cv Pr(aetor), quei inter peregrinos ious deicet, is in diebus proxum(eis), quibus h. 1. populus plebesve iouserit, facito utei CDLviros legat, 3 quei in hac eivit[ate equom publicum habe bit habuerit . . (10211 35) . . 13 dum nei quem eorum legat, quei tr. pl., q., Illvir cap., tr. mil. . 1111 primis aliqua earum, i]ru a. d. a. siet fueritve, queive in senatu siet fueritve 4, queiv[e mercede conductus depugnavit depugnaverit . . (104) . . queive quaestione iouclicioque uplico conde]mnatus siet quod circa eum in senatum legei non lceat, queive minor anneis XXX maiorve annos LX gnatus siet, queive in urbem Romam propiusve u[rbem Romam p(assus) cdomicilium non habeat, queive eius mag(istratus), quei s(upra) s(criptus) e(st), pater frater fi.lius e siet, queive eius, quei in senatu siet fueritve, pater (10211 33) 14 fruter fi.liusve siet, queive trans mar]e erit. Quos legerit, eos patrem tribn(nu)m cognomenque indicet. 5 Q[uei ex h. l. in hunc annum quaeret, . . (100) is die . . ex quo legerit, eorum, quei ex] h. 1. CDLvireis in eum annum lectei erunt, ea nomina omnia in tabula, in albo atramento scriptos , patrem triburn cognomenque tributimque discriptos hab[eto, eosque propositos suo magi.strcctu servato. Sei quis describere volet, is pr(aetor) permittito potestatemque scribendi, quei (1021 31) volet, facito. Pr(aetor), quei legerit, quos e]x h. 1. 15 CDLvros legerit, facito recitentur in contione iuratoque sese [eos ex h. l. legise, de quibus sibei consultum siet . . (100) . . optumos eos ioudices futuros esse quosque oetiles io]udices exaestumaverit esse; eosque CDLviros, quos ex h. 1. legerit, is p(raetor) omnis in taboleis puplicis scriptos in perpetuo habeto. rv Pr(aetor) quei De CDLvireis quotannis post h. l. rogatam ex h. l. ioudex factus erit . . (102 27) . . is 16 in diebus proxumeis, quibus quis]que eorum eum mag(istratum) coiperit, facito utei CDLviros ita legat, quei ha[ce civitate equom lublicum habebit habuerit . . (99) . . d]um ne quem eorum legat,
% 1

[legundis. ti

Gesamrnelte Schriften . 28. 2) Hoc caput et sequens .16-18; invicem se explent. ad verbum fere consonant cum duobus capitibus 6) scriptes. 7) descriptes. 3) lecat. 4) fuerint eie. 5) ioudicet.
1) Cf. Mo.

Lex Acilia repetundarum. 62

tr. mil. 1. I primis aliqua earum, qilei tr. p1., q., IIIvir cap., in senatu siet fueritve, queive triumvir a. d. a. siet fueritve, queive queive quaestimerc[ede con.ductus depugnavit depugnaverit one ioudicioque puplico condemnatus siet quod circa eum in senatum XXX maiorve a]nnos 11 26) queive minor anneis 17 legei non liceat, (102 in urbe Romae propiusve urbem Roma[m LX gnatus siet, queive p(assus) domicilium non habeat (90) queive eius mag(istratus), quei s(upra) s(criptus) e(st), pater frater filiusve siet,] queive eius quei in senatu siet fueritve pater frater filusve siet, queive trans rnare erit. cv Quos legert, eos patrem tribnm cognomenque indicet . ' Quei ex h. 1. in eu[rn annum quaeret, is die . . ex quo 18 legerit, quei ex h. 1. CDLvireis in eum annum lectei erunt, (1021127) in tabula, in albo atramento scriptos, patrem tribu(m) cognomenque tributimque discriptos habeto, eosque propositos suo ma[gistratu servato . . (85) . . Sei quis describere volet, is pr(aetor) permittito, potestatem]qe scribundi, qIlei volet, facito. Pr(aetor) quei legerit, s eos 2 quos ex h. 1. C[DLv]iros legeri(n)t, facito in conctione 3 recten)tur, iouratoque sese eos ex h. 1. legise, de gnibus sibei consu[ltum siet optumos eos ioudices futuros esse, quosque oetiles ioudices exaestumaverit esse; eosque CDLviros, quos ex h.. 1. legerit, is pr(aetor) omnis (1021128) in taboleis pupliceis scriptos in perpe19 tuo habeto.] cv
De nomine

deferundo iudicibusque legundeis. cv Quei ex h. 1. pequnia,m ab [rvorsario petet, . . (82) . . is eum, ende petet, postquam CDLvirei ex h. 1. in e]um annum lectei erunt, ad idicem in eum a n num , ge ex h. 1. ^ fact2cs) ert, in bus educto nomenque eius deferto; sei deiuraverit calumniae causa po{stu20 lare, is pr(aetor) nomen recipito facitoque, . . (102' 28) . . utei die . , ex eo die, quo quoiusque quisque nomen detolerit, is quoius men delatum e]rit de CDLvireis, quei in eum annum ex h. 1. lectei erunt, arvorsario edat eos om[nes, . . (82) . . quoi is queive ei, quoius nomen delatum erit, gener socer vitricus pri]vignusve siet, queive ei sobrinus siet propiiisve eum ea cognat[ione] 4 attingat, queive ei sodalis siet, queive in eodem conlego siet; facitoque C ram arv[orsario is quei ita ediclerit iouret: in CDLvireis, quei in 21 eum cinnum ex h. 1. lectei sient, non reliquisse se (102 ( j 30) nisei
1)

ioudices. 2) eos delet Mo. 3)

sic aes. 4) eognat . . . , m.

Lex Acilia repetundarum.

63

quei se earum aliqua necesitudine quae s(upra) s(cripta) s(ient) attigeret, scientem d(olo) m(alo); itaque is edito, iouratoque 1 . Ubei is ita ediderit, tum in ea[m quaestionem quei quoiusque ita nomen cletolerit, is praetor, quoius ex h. l. quaestio e]rit, facito utei is die vicensumo ex eo die, quo quoiusque quisque n[ornen] detolerit, Cviros ex eis, quei ex h. 1. CDLvire[i] in eum annum lectei erunt, quei vivat, legat e[datque . . (102 ii 32) . . dum nei quis ioud]ex 22 siet, quoi is queive ei, quei petet, gener socer vitricus privignusve siet, queive ei sobrinus [siet propiusve eum ea cognatione attingat, . . (73) . . queive in eodem conlegio siet, queive e]i sodalis siet, queive tr. pl., q., r cap., IIIvir a. d. a., tribunus 2 mil. 1. prim[is aliqu]a^^e) earurn siet fueritve, queive (queive) in senatu siet fueritve, queive 1. Rubr[ia lllvir col(oniae) ded(ucendae) creatus siet fueritve . . (102 33) . . queive ab urbe Roma plus . . . passuuri] aberit, queive trans mare erit: neive arnplius de una familia iinrnTi, neive eum [legat edcctve, quei pecu i e captcie condefmaat.us est erit (67) aut quod cum eo lege Calpu]r aiit lege Iunia sacramento actum siet, aut quod h. 1. nomen [delatum sie]t. Quos is Cviros ex h. 1. ediderit, de eis ita facito iouret palam apud se coram a[rvorsario nullum se edidise scientem d(olo) m(cilo), quena ob earum causarum al i quarn, quae supra scriptcc sient .. (102 j 34) inter Cviros edere liceat, queive se earu aliqua] 24 necesitudine atingat, quae supra scripta sient. Q. 3 unde petiturn erit, quomi[nus . . (66) . . Sei is quei petet, ita Cwiros ediderit iuraritqne, t m eis pr(aetor) facito, utei is unde petetur die L[X ])ostquam] eius nomen delatum erit, quos C is quei petet ex 1. 1. ediderit, de eis iudices qu[os volet L legat . . (103 35). Quei ex 25 h. l. nomen detolerit, sei is q"uoius nm]en ex h. 1. delatum erit, L iudices ex h. 1. non legerit edideritve seive [ex CDLvireis, quei in eum annum ex h. l. lectei erunt, (66) quei se ctdflnitate cognation]e sodalitate atingat, queive in eodem conlegio siet, ex h. 1. non e[di4 derit, tuna ei pe]r eum pr(aetorem) advorsariumve mora er[it quo]minus legat edatv[e quos .volet L de eis C, quos ex h. 1. ediderit . . (104 j 38) . . dum nei quem eorum, quem ex h. l. legere 2 1r legat. Quei ita lectei non liceat, sciens d(olo) m(alo) 'i.oudic]em erunt, eis in eam rem ioudices sunto eorumque ein[s rei ex h. 1. ioudicatio slitisque aestumatio esto. - (66).
23'

is; sane eouratoque. 2) tribuni. 3) Mo. olim emendavit 4) morm_ q(uaestor) quomodo hic nominari potuerit parum intellegitur.
1)

64

Lex Acilia repetundarum.

Idicum patronorumga e n omina] utei scripta i Pr(aetor), qiiei ex h. 1. quaeret, fac[ito t a b ole i s h a b e a n t xi r. cv is quei petet et unde petetur ex h. 1. legerint eos L viros, qu]os ex h. 1. dederit . . ed[iderintl, eosque pat[ronos, quos quei petet taboleis popliceis scriptos habeat. nomina 27 (106 !( 42) . . in quei petiverit et unde petitum erit, quei eorum volet ex taboleis popli[ceis describendi is pr(aetor) potestatem facito . . Eisdem ioudices unius re in perpetuom sient. ^ Quei iudices e{x h. 1. lectei erunt,] quam in rem eis iudices leete er[ic^t, eius re ioudices in perpetuom sunto . . (13511 43) . . q]uei pequniam ex [h. l.] capiet, eum ob eam rem, 28 quod pequniam ex h. 1. ceper[it, nei . . (66) . . . neive tribu mo]veto, neive equom adimito, neive quid ei ob 1 eam rem fraudei esto. cv (3) [s c] r i p t a s e n t. Pr(aetor) quei ex h. 1. 29 . . (1361148) [De iudicio in eum, quei mortuos e]rit aut in exili m ab e r i t. Quoium nomen ex h. 1. delatum eri[t, sei is ante mortuos erit . . (66) . . ict in eziliu]m abierit, quam ea res iudicata 2 erit, pr(aetor), ad quem eius nomen d[elatum erit, eam] rem ab eis item quaerito, [quei ioudicium ex h(ace) 1(ege) erunt, quasei sei i s quoius nomen ex h. 1. delatum erit, viveret inve ceivitate 30 esset . . (1371 151) D e i nq u i s i t i o n e fa c i e n d a. c Praetor de eo, gico]iu[s] nomen ex h. 1. ad se delatum erit, facito, utei ioudicium p[rimo quoque clie /Iat, eique, (66) quei ex h. 1. nomen detolerit, dies quot sibi videbitur det, ictei g]uod recte factum esse volet, dum nei quid advorsus h. 1. fiat, [ad inquisitionem fac]iundam ; neive post h. [l. roga3i tam . . (1381151) . . iubetoque] conquaeri in terra i talia in oppedeis foreis conciliab[oleis, ubei iure deicundo praesse solent, (68) aut extra Italiam in ocppedeis foreis con]ciliaboleis, ubei ioure deicundo praesse solent. In quibus di[ebus eum quei petet prae]tor quei ex 32 h. 1. quaere[t, conquaerere iouserit . . (139 1151) . . cv T est i b us ut d en u n ti e t ur. cv Pr(aetor) ioudiciumque postquam] audierit, quod eius rei quaerundai censeant refere, et c[ sam probaverjt, quibus is quei petet denuntiaverit, eos homines d(um) t(axat) IIL testimonium (68) deic]ere iubeto et quom ea 3 res ageei 1) eins; debuit auperscribi ei ob. -2) indicata. 3) ei.

(6 6)..]

cv

Lex Acilia repetundarum.

65

tur quam in rem quisque testis er[it, in eam rem facito eis] omnes adsient testimo[niumque deicant, dum nei quem testimonium deicere iubeat, quei . . ( 14 01 51) . . qubicwe in fide is unde petetur siet, 33 maioresve in maior]um eius fide fuerint, 1 queive in fide eius siet, mioresv[e in maiorum eius fide fuerint, (65) queive eius, quoius ex h. l. nomen delatum erit, c]ausam deicet dum taxat unum, queive eius parentisve eius l[eibertus leiberta]ve siet. -De inro[ganda multa. cv . . (144((51) , 34 De testibus ta bulisque custodiendis. i'i.. Is quei petet, sei quos ad testimonium deicendum evocari]t seeumve duxerit dumtaxat homines IIL earum re[rum causa, de quibus id ioudicium fiet . . (61) . . e]a, quai ita conquaesiverit et sei qua tabulas libros leiterasve pop[licas preivatasve produ]cere proferrequ[e volet . . (146 J 51) . . ]ive de ea re volet apud pr(aetorem), is praetor ei 35 moram ne faci[to, quominus . . (66) . . ]at. ti r a e t or ute n t e r r o g e t. cv Pr(aetor) quei ex h. 1. q[uaeret . . (1 78 1 51) . Ioudices utei iourent antequam considant. < (r,etor) quei ex h. l. quaeret, quei in ea]m rem ioudices erunt, ante quarn primum caussa d[icetur . . ( 71) . . apud se iourent fuicit]o. Iudices, quei in eam rem erunt, omnes pro rostreis in forum [vorsus iouranto . . (178 ( 51) . . facturumque se, utei quod recte fac- 37 tum esse vo]let, utei testlum, quei (in) eam rem erunt, verba audiat, [ . . (74) . . neque se facturum quo] eam rem minus ioudicet, nisei seiquae causa erit, quae eie[i ex h. l. quo eam rem minus ioudicet permittet . . (180 51) . . Quei ita pud se iourarint eorum 38 nomina is praetor facito in contione r]eeitentur, proscripta propositaque palam apud for[um habeto, . . (76) . . neve nisei ita iourarit de ea re considere sinito quemquam eorum quei ex e]is C dices L lectei erunt. 39 Ioudex nei quis disputet. 2 . . (178 51) . . < id] . . . . ; Sei . . causam sibi esse deicet, quominus izd (e)iudicium adesse possit, de ea re praetori, quei ex hac[e lege quaeret cognoscere . . (85) ius esto. ti De iudicio proferendo vel refere]ndo. cv Quam rem pr(aetor) ex h. 1. egerit, sei eam rem proferet, quoi . . (1771151) . . 40 ' 1) quaerat. cf. v. 11. 2) Cf. Arist. pol. 2,8: . n x c c c; c
1 1

11

BRUNS, Fontes iuris. Ed.

66

Lex Acilia repetundarum.

nomen referre . . (91) . . sei refer]re poterit, facito quoius deicet ad sese veniat aut adferatur coram eo, quei postula it utei is 1 51) . vo]let, quoius ex h. 1. nominis 2 delatio erit, 41 ver[it . . (176 [ ea re hace lege iudicium ei eins rei pe[titio esto . . (102) de]que litisque aestumatio essto, quasei sei eius . . (175 51) . . 42 [,5'ei jouclex, g] ei eam rem quaeret, ex h. 1. causam non nver[it . . (113) . . is prcetor c]oram [iudici]b s in eontione pro ` fec[isse ideri' . . (173 ,{51) 43 rostris sententia ita pronontiato : Sei de ea re] iudicium fieri oportebit, ter[tio die facito iudicium flcit . . (112) . . Sei ioudex, quei e m r]em gnaeret, ex h. 1. causam q[uaeret . . (170 ( ( 51) . . 44 non noverit, rr(aetor) quei ex h. 1. Io dices utei ioureut, in consilium antequant eant Pr(aetor), quei ex h. l. quc eret, ioudices, quei ex h. l. in eam rem erunt, in consilium an]te quam ibunt, facit o) iurent: sese [. . (128) . . neque facturum q]no quis suae alterius sententiae 45 certior siet, gnod p{er dolum malaom /itt . . (17 ( 1 51) . . laturum esse. cv d ce[s] multam suprema^m) de[be nt. 3 . . (128) . sei ioudex, quei eam rem qu] eret causam non noverit, quei eo46 rum ioudex [. . (170 51) . . excu]satione primo quoque die deferatnr, isque quaestor [. . (126) . . < ludices in co]nsilium quomodo eant. ti Pr(aetor), quei ex h. 1. iu[dicium exercebit . . . . ludex quei ad id delectus erit, 4 sei rem, de qua . . (170 51) . . agitur, plus tertiae parti iudicum, quei aderunt, quom ea res get]tcr, {non lique]re deixerit, praetor quei) ex h. 1. quaeret ita pronon[tiato et ad rem denuo agendam lum diem dato . . (120) . . eoque die eorum iudicu]m quei quom44 que aderunt iudicare [iubeto. . . (170 52) . . Ad quer praetorem ita relatum erit iudicum plus tertiam partem negare iu]dicare, is HS n(ummum) ccI, quotiens quomque amplius bis in iino iu[dicio iud icccre negarint, . . (119) . . singulis quei iudicare negarint mult dicito. Tu]m quam ob rem et quantnm pegn[niae dixerit, 49 publ-ice proscribito] 4 .. (170j 45) .. De] r e s quomodo iudicetur. Ubi duae partes iudicum, quei ader[unt, cccusam sibi liquere deixerint . . (111) . . pr(aetor), quei de ect re quaeret, utei eis iudice]s, quei iudicare negarint, se

hominis. 3) delea vel dei aes, scr. debeant. [Rudorf'fianum inuentum in prima actione ampliationem a maiore parte iudicum decerni posse, in secunda nonnisi a partibus duabus, nee ratione
4)

1) uteius. 2)

Lex Acilia repetundarum.

67
50

movant[ur facito . . (170 1 42) . .1 rem agito. Tum praetor quom soueis viatoribus apparitoribusque nei de i[udicio iudex discedat curato . .

(108) . . sitellamque latam digitos . . altam digitos] XX, quo ioudices sorticolas conieciant [apponi facito . . (170 37) . . 51 quoius]que iudicis is praetor sorticolam unam buxeam longam digitos , la[tam digitos . . ab utraque parte ceratam . . (107) . . in qua sorticola ex a l tera p rti l-ittera scripta siet, ex alte]ra part i C, in mann palam dato a[ltercirnque utrarn velit litter m eum iudicem inducere iubeto . . (170 32) . _ Iudex ita inducito] eamque 52 sortem ex hace lege apertam bracioque aperto lit(t)eram digiteis opertam pala[m ad eam sitellam cleferto eamque sortem in populum . . (106) . . i]temque in eos ceteros singilatim in[dices versus ostendito, itaque in eam sitellam coniecito . . (170 26) . . c 53 Sententiae quornocio pr nontientur. Quei iudex pronont,itionis fccci]undai causa ad sitellam sorti veniet, is in eam sitellam manum demitito, et e `' devexam popul[o ostendito . . (50) . . i]udicium [. . (50) . . quamque in eum r]eum sententia[m ea sors hab]uerit, is ei [. . (172, 23) . . pclam pronontiato, ube littera 54 scripta erit ` psolvo', ubei C littera scripta erit `con]denno', ubei nihil scriptum erit sene suffrgio'. Ex qua sorti pronontiarit, eam sortem proxsumo iud[ici . . (29) . . in man]um transdito. 55 De n[umerandis sententiis. - . . (255Jj21) . . c` e r e o a p s o l v e n d o. ti Nisei eae sententiae ibei pluruma e erunt condemno', pr(aetor), quei ex h. l. quaeret, eu yn reum pronontiato non fecisse videri. De quo reo pr(aetor) it pronontiaverit, quod postea non fecerit aut qu]od rraevarieationis causa factum erit, is ex hace lege eius rei apsolutus esto. c^^ D e r e o c o n d e m n a n[ d o. Sei ea.e sententia]e ibei plurumae erunt ` condemno', pr(aetor), qu[ei ex h. l. quaeret, eum reum pronon56 ticcto fecisse videri . . (252 13) . . cv D e eaclem r e n e bis a g a t ur. c Quei ex h. l. eondemnatusj aut apsolutus erit, quom eo (li.> 1., nisel quod post ea fecerit, aut nisei quod praevaricationis caussa factum erit, au[t nisei de litibus] aestumandis aut nisei de sanctione hoinsce legis, actio nei es[to . (250W11) De praedib s dandis bonisve possidendis.
57

Iudex,

de fenditur nec paucis quae supersunt. Mi1ii re denuo eonsiderata lacus dedi. TH. .] . 47-49 sic fere videtur posse restitui ut supra ] ) sincilatim. 2) iteam vel tam aes. 5*

68

Lex Acilia repetundarum.

quei eam rem quaesierit, earum rer]um, quei ex h. 1. condemnatus erit, q(uaestori) praedes facito det de consili maioris p a rts sentennon erunt, bona tia, quantei eis censuer[int; sei ita p]raedes datei eius facito puplice possideantur icong[ aerantur venent. Quantae pequniae ea bona venierint, tantam pequniam iudex, quei eam rem quaesierit, ab emptore exigito . . (2481! 9) . . quaestorique eam pe58 quniam et quanta fuerit] scriptum transdito ; quaestor accipito et n taboleis poplceis scriptum habeto. D e l e i t b u s a e s t u m a n d e i s. cv [ Quei ex] hace lege condemnatus erit, ab eo quod quisque petet, quoius ex hace lege peti[tio erit, id praetor, quei eam rein quaesierit, eos iudices, quei eam 59 rem iudicaverint, aestum re iubeto . . (244 J 8) . . quod ante h. rogatam consilio probabitur captum coactum ab]latum avorsum conciliatumve esse, es) res omnis simpli, ceteras res omnis, quod 1 post hance legem rogatam co[nsilio probabit]ur captum coactum ablatum avorsum coneiliaturnve esse, dupli ; idque ad qua[estorem, quantum siet quoiusque nomine ea lis aestumata siet, facito de feratur. De equnia ex aerario solvenda. cv Quei iudici, quei 60 eam rem quaesierit, consilioque eius maiorei parti . . (2421 8) . . satisfecerit, nomine su]o parentisve snei, quoive ipse parensve suos heres siet, leitem aestumatam esse; queive eiei iudicei consilioque eius maiorei pa[rti eorum sa]tis fecerit, regis ppuleive ceivisve suei nomine litem aestumatum esse sibei: q[unta ea pequni erit, 61 is iudex facito . . (240 8) . . sei de ea re praedes dati erunt seive quant e pequniae eae lites aestumatae erunt, tanta pequnia ex] hace lege in aerario posita erit ob eam rem quod eo nomine lis aestumata erit, in triduo proxsumo, quo ita satis [f'actum erit,] ex hace lege solvatur; neive quis iudex neive quaestor facito sciens dolo 62 m[alo, quo minus ita satis fiat, itaque solvatur . . (238 8) . . ti De tributo i n d i c e n d o. cv Quanti iudex quei eam rem quaesierit, leites aestumaverit, sei is iud]ex ex hace lege pequniam omnem ad quaestorem redigere potuerit, tum in diebus progsumeis, quibus [quae potue]rit redacta erit, iudex quei eam rem quaesierit, queive iudex hace lege fac[tus erit, tributum indicito . 63 (236 8) . . diemque edito, qua is quoius parentisve quoius eiusve quoi ipse parensve suos heres siet, ita lites] aestumatae erunt, (ut)
.

ti

1)

quos aes.

Lex Acilia repetundarum.

69

quoius regis populeive nomine lis aestumata erit, legati adessint, d(e)um nei longius C dies edat. cv [D e t r i b] u to s e r v a n d o. Ubei ea dies venerit, quo die iusei erunt adesse, iudex, quei e[am rem quaesierit, qua n ta pequnia de eius, quei ex h. 1. condemnatus est, bonis redacta erit, tantam pequniam in eas lites, quae aestumatae erant, pro portioni tribuito . . (235118) . . Queique ei iudici consilioque eius maiori parti eam litem aestunatam esse sibei satis] fecerit, ei primo quoque die quaestorem solvere iubeto, quaestorque eam pequniam eis sed fr(a)ude sua solvito. rv R e l i q u 0m] i n a e r a r o s i e t. rv Quod eorum nomine, quei non aderit, tributus factus [erit, quaestor in aerario servcito . . (22 7118) . N D e t r i b u to p r 08 c r i b e n do. Quei] praetor ex hace lege tribuendei causa prodeixerit, is, utei quod recte factum esse volet facito, quomodo prode[ixerit ea omni m]aiore parte diei ad eam diem, donec solutum erit, apud forum palam, ubei de plano r[ecte legi possitur, proscripta propositaque habeat . . (200) . . praetor, quei eum tributum] 11 fecerit, die[s . . prox]umos, ex ea die, qua tributus factus erit, apud forum palam, ubei de plano recte legi possitur, proscri[bito.

64

65

66

Pequnia] post quinquenium populei fiet. Quae pequnia ex hace lege in aerarium posita erit, quod in anneis qu[inque proxumeis ex ea die, qua tributus factus erit, eius pequniae quaestor ex h. l. non solverit, populei esto. '. De pecunia a praedibus exigenda. cv Quaestor quoi aerarium provincia obvenerit, quoi quaestori ex h. l. praedes datei erunt, queive quaestor deinceps] (201) 11 eandem provin[ci]am habebit, 67 eis faciunto, utei quod recte factum esse volet, quod eius is reus solverit, ab eis pr[cieclibus primo quo]que die pequnia exigatur. r^ Pequnia in fiscis opsignetur. cv Quae quo nque pequnia ex hace lege ad q[uaeslorem redacta erit, is quaestor ea equnia facito in fascis siet, fiscique signo sub opsignentur, . . (201) . . singulisque fiscis inscribcitur] 11 quis praetor litis aestumaverit et unde 6s ea pequnia redacta siet quantumque in eo fisco siet. Quaestor, quei quom[que erit, utei quod] recte factum esse volet, facito in diebus V proxumeis, quibus quomque eiei aerarium provincia obvenerit,


Lex Acilia repetundarum.
ea

70

Q a e s t o r t e i s o l v a t. Quoi] p equniam ex hace lege, quod sine malo pequlatu(m) fiat, pr(aetor), quei ex hace lege quaeret, darei solvi iuserit, id quaestor [quei aerarium pro]vnciam optinebit, sed fraude sua extra ordinem dato solvitoque. < Quaestor moram nei facito. ' Q[uaestor . . (200) . . cv 7 Iudicium nei quis inpediat. ti Quod] ex hace lege iudicim fieri oportebit, quom ex hace lege fieri oportebit, nei quis magistratus prove magistratu prove [quo inperi,o potestateve erit facito, quojmiiuis setiiisve fiat iudiceturve; neive quis eum, quei ex hace lege iudicium exercebit, neive eum, que[i ex h. l. iudica bit, neive eum, i/uei ex h. l. petet neive eum, unde petetur, . . (200) . . 71 ab eo iudicio aocato neive] j avocarier inbeto, neive abducito neive abducier iubeto, neive facito quo qnis eorurn minus ad Id iudicium adesse poss[it, quove quoi eo;m minus in eo iuclici]o verba audeire in consilium eire iudica.re liceat; neive iudicium dimitere iubeto, nisei quom senatu[s ioure vocabitur . . (200) . . ctut nisei quom centuriae aut] [ tribus intro vocabuntur, extra quam sei quid in saturam feretur. c 7 2(79) udex2 deinceps faciat Iudex`' deinceps faciat principe cessante, item pr[incipe cessante, item l Sei is praetor q u a e s t o r. 3 Sei is praetor g u e s to r. 3) quei ex hace lege quaeret, sei[ve is quei ex hace lege quaeret seive is quaestor quoi aerarium vel ur- quccestor, quoi aerarium] vel urbana provinc]ia obvenerit, (eo ma- baria provincia obvenerit, eo magistratu) ioudiciove inperiove abie- gistratu . iudicive inperiove abier t abdicaverit mortuosve erit rit abdicaveritv[e mortuosve erit ante quam ea omnia ioudica[ta ante quam ea omnia ioudicata soluta factave erunt, quae eum soluta factave erunt, quae eum praetorem eumve quaestorem ex praetorem eumve quaestorem e h. l. iudicari iubere solvere f cere h. l. iudicari iubere solvere facere oportet: queiquomque deinceps oportet : queiquomque deinceps 1) ndium aes. 2) Qui sequuntur versus 72-78 ad verbum redire
6 9

et sei [fisci resignentur, erit, denuo opsignentr . . erit, ibei inventa

pequnia, qum in eo /lsco esse inscriptum

(201) . . ti

videntur v. 79-85, unde Mommsenus acute coniecit, dittographiam a scalptore ad emendanda quaedam, quae adnaiserat, vitia hic esse factam, quocum consentit Rudorffiacs (p. 419-20. 514-26) dissentierte Zumptio (p. 418 . 98). Ut si'rnilitudo fragmentorum commodius perspici examinarque posset, sngu-

lis versibus versus dittographos typisminoribus subieci. [ Dittographosopp sui.] 3) $aec rubrica v. 72 omisa est, sed ex spati intermisso liquet, novum

Lex Acilia repetundarum. praetor ex h. 1. quaeret, queive quaestor aerarium vel urbanam . . (200) provinciam habebit, is, utei quod recte factum] esse

71

praetor ex h. 1. quaeret, queive quaestor aerarium vel urbanam . . (201) . .] provinciam habebit 73 (80)

volet, facito, utei ea omnia quod ex hace lege factum erit faciant, fiantque quae ex hace lege fieri oprtere(t), sei [apud
eum ea res acta esset; deque ea re eiei] praetori quaestorique omnium rerum, quod ex hace lege

is utei qu[od recte factum esse vo]let, facito, utei ea omnia, {quod
ex hace lege factum non erit faciant, fiantque quae ex hace lege fieri oporteret . . (92) . . sei] apud eum ea res acta esset; deque ea

eiei praetor(i) quaestor(ique) omnium rerum, quod ex [hace lege

re

factum non erit, siremps lex esto, qua[sei sei apud eum ea res
acta esset . . (200) . . : De rebus ex lege Calpurnia luniave iudicatis. ti Quibusquom ioudicium] fuit fueritve ex lege, quam L. Calpurnius L. f. tr(ibunus) pl(ebei) rogavit, exve lege, quam M. s D. f. tr. pl. rogavit, quei eorum eo [ioudicio apsolutus vel condemnatus est eritve, quo] magis de ea re eius nornen hace lege de f'eratur quove ngis 1 de ea re quom [eo ex h. 1. agatur, eius h. l. nihilum rogato. Queique contra h. l. fecise dicentur, . . (200) . . nisei lex rogata erit ante quam ea res facta] erit, quom eis hace lege actio nei esto. <v De praevaricatione. c Pretor, quei ex hace lege quaeret, qua de re ei prae[tori

factum non erit, siremps lex esto, qusei sei apud eum ea res acta esset . . (200) . . De rebus ex lege Calpurnia luniave iudicatis. cv Quibusquom fj ioud]icium fuit fue- 74(81) ritve ex leg[e quam L. Calpurnius L. f.] tribunus plebei rogav[it, exve lege, quam M. Iunius D. f: tr. 1. rogavit, quei eorum eo ioudicio . . (97').. apsolutus vel condem]natus est eritve, quo magis de ea re eius nomen hace lege deferatur quove magis de e{a re quom eo ex h. 1. agatur, eius h. l. nihilum rogato. Queique contra h. 1. fecise dicentur, . . (200) . . nisei lex rogata eri]t, ante 75 (82) quam ea res [fact erit, quom eis hace lege a]ctio nei [esto. c' De praevaricatione. ^ Pr etor, quei ex hace lege quaeret, qua quis de re ei praetori

hic incipere caput. [Egregie Rudorffius deincipis vocabulum agnovit; cf. Fest.:
Deincipem antiqui dicebant proxime quemque captum, ut prncipem primnm

pretamur sive cum Brunsio eum qui fungi desiit, vix apte inseritur. L. .] 1) deiuraturum quove magistratus; cf. 1. gen. v. 81.

captum. Sed quod posuit

principe defuncto, defunctum sive mortuum inter-


72 Lex Acilia re etundarum.

eisque iudicibus, quei ex h. . ad (50) eam rem io]udcandam adfuerint, quei vivent, eorum maiorei parti((s)) satis factum erit, nomen quod ex [h. 1. quis detolerit praevaricationis c usa eum detubisse . . (201) De ceivitate danda. 76 (83) Sei quis eorum, quei ceivis Rornanus non erit, ex hace lege (78) . . [ad praetor]e quoius ex hace lege quaestio erit, detolerit, et is eo ((eo)) iudicio hace lege condernnatiis erit, tu[m eis quei eius nomen detolerit, quoius eorum opera maxime unius ewrn condemnatum 7 (84) esse constiterit . . (201) sei volet ipse filieique, quei eiei gnatei erunt, quom] ceivis Romanus ex hace lege fiet, nepotesque tum eiei filio gnateis ceiveis Roe iustei sunto [et in quam tribum, quoius is nomen ex h. . detolerit, sufragiu tulerit, in eam tribum (82) su f'ragiu]m ferunto inque ea(m) tribnm censento, militiaeque eis vocatio 1 esto, aera stipendiaque o[mnia eis merita sunto. Nei qui magistratus prove -magistratu 8(85) . . (201) . . eius h. 1.] nihilum rogato. c\. De p rovocation[e vocation]eque 2 danda. Sei quis eorum, quei [nonainis Latini sunt . . (83) . . quei eorum
alterei norneii . .

eisque iudici bus, qnei ex h. . ad (102) ea]m rem ioudicandam adfuerit, quei vivent , eorum maiori parti satis fecerit e[urn quei ex h. l. nomen detolerit, praevarieationis causa id detulisse . . (200) . . De ceivitate danda.] Sei q[uis eorum, quei ceivis Romanus non erit, ex hace lege alterei nomen . . (136) . . ad praetorem, quoius e]x hace lege quaestio erit, detuler[it, et i]s eo ioudicio hace lege condemnatus erit, tum eis qu[ei eius nomen detolerit, quoius eorum opera maxime unius eum condemnatum esse constiterit . . (2021156). sei volet ipse f lieique, quei eiei gnatei erunt, quom . . ceivis Romanus ex hace lege fiet, nepotesque t]um [eiei filio gnateis ceiveis Roaanei iustei sunto et in quam tribum, quoius is nomen ex h. . detolerit, su fragium tulerit, in eam tribum su fragium ferunto inque eam tribum censento militiaeque (140) ei]s catio 1 esto aera stipendia[que eis] omnia merita sunt( ). Nei qui magistratus pr[ove magistratu . . (204 156) . . eius h. l. nihilum rogato. De provocatione vocationeque danda. ct, Sei] quis eorum quei nominis Latini sunt quei eorum

cv

vo-

i.

1) i. e. vacatio, proposuit I-lud.

ut in l. Iul. mun.

93.

2) sic Mo., immunitateque

Lex Acila repetundarum.

73

in sua quisque civitate dicta]tor in sua quisque civitate dictator praetor aedilisve fuerint, praetor aedilisve non fuerint, ad praetorem, quoius e g hace ad praetorem, quoius ex h. 1. lege qiiaestio erit, [ex h. 1. alterei quaestio erit, ex h. 1. alterei nomen detolerit, et is eo iudicio nomen detolerit et is eo iudicio h. 1. condemnatus erit, tum quei h. 1. condem]natus erit, tum quei eius nomen detolerit, quoius eo- eiu[s nomen] detolerit, quoius eorum opera maxime unius eum con- rum opera ma[xirne unius eum condemnatum esse constiterit, sei cei- d emnatum esse constiterit, sei ceivis Romanus ex h. 1. /ierei nolet, vis Romanus ex h. 1. fierei nolet, (201) ei postea ad p. R. prouo- (215) ei postea ad . R. provocare liceto tanzquam sei ceivis care liceto tamquam sei ceivis omanus esset. Item iysei filieisRomanus esset. Item ipsei fllieisque ne])otibusque ex fclio] eius que nepotibusque ex filio eius 79 (86) mlitiae munerisque poplici in su{a 9nilitiae munerisque poplici in sua quoiusque ceiv]itate 1 cw [voctio quoiusque ceivitate vocatio imrzmunitasque esto. munitctsque esto.] 1( 1 6) . . i pe.tetnr, de ea re eius [optio est]o, iitrum velit vel 86 in sua ceivitat[e . . (215j 156) . . 1za]bere liceto. cv [Sei quis cei]vis Romanus eg hace lege alte[rei nomen detolerit . . (216)] 7 j(156). . cv Quoi ex h[ace lege provo]ctio erit esseve oportebit . . (227)] j 88 ,(190) . . [praetor quei inter pe]regrinos ious [deicet . . . . (233)] (191) . . . . . . . . . atei q . . . . . . . (235) ] ) 90

ti

S9

11. Lex agraria . 643 -- 111 a. Chr.

rk 1,175 n. 200 (1 2 n. 585) un de fere supplementa sumpsi. Ri. tab.26-28 Ad subvertendas C. Gracchi leges agrarias post necem eius tres le a,gro publico latas esse leges Appiccnus (bell. civ. 1,27) tradit: prima ( . 633 = 121) possessoribus Gracchanis agros adsigrzatos vendere permissum esse; secunda, Sp. Thorii, ( . 635 = 119) privatorum ossessiones esse con frm tas vectigali imposito; tertia (a. 643 111) vectigal abrogatum esse. Legis Thoriae fragmenta nostra esse iarn Sigonius (1576) putabat et sub eodcrn nornine eticirn a Rudorffi . 1839 ( ZGR. 10,1, quocum cf. Hu., Krit. Jahrb. 10,579) edita sunt. Iarn vero ad tertiam potius legem referend ea esse Mo. osten lit, cum v. 19. 20 vectigal tolli potius quam imponi vi le tur. Nomen auctoris nec ab Appiano refertur nec aliu de erui potest; a. 64.3 latam esse legem e . 95 Rud. effecit. Idem tres legis partes, de Italia (1-44), Africa (45-95), Corintho (96-105), distingui posse ostendit. Legis capita nec inscriptionibus nec notis designata sunt, sed parvis tantum spat,iis intermissis distincta, quare 1) Post hanc vocem faber medium sermonem abrupit, parvoque spatio relicto ante scripta repetivit, rubricam quam supra omiserat supplens. cf. _ 70 n. 2.

74

Lex agraria.

r aut conici possunt. spr tia intermissa aut conspiciuntu 1

non pssit, in hac ut in repetundairum cum certus eorum numerus constitui sed nostro more ea seiungenda curavi, ubi lege numeros nolui adponere,

(92) . . [tr(ibuni) pl(ebei) plebem ioure rogarunt

Tribus . . princi]pium fuit, plebesgue ioure scivit pro tribu Q. Fabius Q. f. primus scivit.1

Quei ager poplicus populi Romanei in terram Italiam . Muucio L. Calpur[nio cos.' fuit, extra eum agrum, quei ager ex lege plebeive sc(ito), quod C. Sempronius Ti. f. tr(iburnis) pl(ebei) roga2 vit, exceptum cccvitumve est nei divideretur . . (150 82) . . quem quisque de eo agro loco ex lege plebeive sc(ito) vetus possesor sibeil agrum locum sumpsit reliqiiitve, quod non modus rnaior siet, quam quantum unuin hominem ex lege plebeive sc(ito) sibei sumer[e relinquereve licuit; quei ager publicus populi Romanei in terra Italia P. Muucio L. Calpurnio cos. fuit, extra eum agrum, quei ager ex lege plebeive sc(i.to), quod C. Sempronius Ti. f. tr. pl. rogavit, exceptum cavitum3 ve est nei divideretur . . (150 100) . . qem agrum locum] quoieique de eo agro loco ex lege plebeive sc(ito) IIIvir sortito ceivi Romano dedit adsignavit, quod in eo agro loco est, quod ultr[a 4 . . (,215 j 102) . . quei ager publicus populi Romanei in terra Italia P. Muucio L. Calpurnio cos. fuit, extrc& eum agrum, quei ager ex lege plebeive scito, quod C. Sempronius Ti. f. tr. pl. rogavit, exceptum cavitumve est nei clivideretur, de agro loco quei ager locus ei, quei agrum privatum in publicum commutavit, :pro eo agro loco Illviro datus cornrnutatus re]dditus est; cv quei ager publiciis populi Romanei in terra t li P. Muucio 3 Calpurnio cos. fuit, extra eum agrum, quei ager ex lege [plebei.ve sc(ito), quod C. Sempronius Ti. f. tr. pl. rogavit, exceptum 3 cavitumve est nei divideretur . . (214 102) . . quod ei s qu2sq]ue agri locei publicei in terra Italia, quod eius extra urbem Roma(m) est, quod. eius in urbe(m) oppido vico est, quod e us r dedit 6 adsignavjt, quod . . (211 Jf 102) . . [tum cum haec lex rogabitur habebit possidebitve; quei ager publicus populi Romcmnei in terra Italia P. Muucio
L. 1) De hac praescrptione v. p. [59 n. 1]. Znitium legis ipsius exordio adiunctum est nullo spatio interiecto. --- 2) . u. c. 621= 133). 3) Mnueio.

Lex agraria.

75

L. Calpurnio cos. fuit, extra eum agrum, quei ager ex] lege plebive scito, quod C. Sempronius Ti. f. tr. pl. rog(avit), exceptum cavit mve est nei divideretur, quod quoieique de eo agro loco agri locei aedific[iei . . (140) . . q]uibu[s . . (68J 102) i]n terra Italia IIIvir dedit adsignavit reliquit inve formas tabulasve retulit referive iusit : cv

ager locus aedificium omnis quei supra scriptu[s est . . (134) . . extra eum agrum locum de quo supra except]um cavitu[mve est, privatus esto . . (66 J 102) . . eiusque locei agri aedificii emptio ven- 8 cliti]o ita, utei ceterorum locorum agrorum aedificiorum privatorum est, esto; censorque queicomque erit fa[c]ito, utei is ager locus aedificium, quei e[x hace lege privatus factus est, ita, utei ceteri agri loca aecli/icia privati, in censum referatur . . (127) . . deque eo agro loco aed]ificio eum, quoium [is ager locus aedificium erit, eadem profiterei iubeto, quae de cetereis greis (651 102) loceis aedificieis 9 quoium eorunt quisque est pro fiterei iusserit . . . .1 est; neive quis facito, quo, quoius eum agrum locum aedificium possesionem ex lege plebeive scit[o ess]e oportet oportebitve, eum agrum 1[ocum aedifi-cium possesionem minus oetatur fruatur habeat possideatque . . (124) . . n]eive quis de ea re ad sen[at'urn ref'erto . . (63 Jj 102) . . 18 neive pro magistratu inpe]riove sentetia(m) deicito neive ferto, quo quis eorum, quoium eum agrum locum aedificium posse[sio]nem ex lege plebeive scito esse oport[et oportebitve . . (121) . . eum agrum locum aedificium possesionem minus oetatur fruatur Ii beat possid]eatque quove possesio invito, mor[tuove eo heredibus eius inviteis ciuferatur. Quei ager publicus populi Romanei in terram Italiam . 1Vluucio L. Calpurnio cos. fuit . . (60 102) . . quod eius Illvirei 11 a(greis d(andeis) a(dsignancleis) viasiei]s vicaneis, quei in terra Italia sunt, dederunt adsignaverunt r eliquerunt : neiquis facito quo minus ei oetantur fruantur habeant po[ssideantque, quod eius p sses r . . (120) . . agrum locum aedifici] m abalienaverit, extra eum (eum) a[grurn . . (5811 102) . . extra]que eum agrum, quem 12 h. 1. venire dari r eddive oportebit. Quei ager locus aedificium ei, quem in [vi]asieis vicanisve ex s(enatus) c(onsulto) esse oportet oportebitve, [ita datus adsignatus relictusve est eritve . . (118) . . quo magis is ag]er locus aedificium pr vatus siet, quove mag[is censor, queiquomque erit, eum agrum locum in censum referat . . (53][ 102) . . quove magis is ager l cus 13 aliter, atque ujtei est, siet, e g h. 1. n(ihilum) r(ogato). ti

ti

76

Lex agraria.

Quei ager locus publicus populi Romanei in terra Italia . eum agrum, quei ager ex lege Muucio L. Calpurnio cos. fuit, extra pl. rogavit, exceptum plebive [scito, quod C. Sernpronius Ti. f. trib. cavitumve est nei divideretur . . (110) . . e]xtraque eum agrum, quem vetiis possesor ex lege plebeive [scito sibei sumpsit reliquitve, quod n n modus maior siet, quam quantum unum hominem sibei sumere 14 relinquereve licuit, sei quis tum cum hctec lex rogabitur (45 102) agri colendi cau]sa in eum agrum agri iugra amplius XXX possidebit habebitve: [i]s ager privatus esto. cv Qiiei in agrurn compascuom pequdes maiores non plus scet, quae[que ex eis minus annum gnatae erunt postea quam gnatae erunt . . (106) . . queique ibei pequdes minores non plus . . .] pascet, quaeque ex eis minus annnm gnatae erunt post ea qua[m 15 gnatae erunt: is pro iis pequdibus . . (44 102) . . populo aut publicano vectigal scripturamve nei debeto, neive de ea re sati]s dato neive solvito. ".. Ager publicus populi Romanei, quei in Italia P. Mucio L. Calr cos. fuit, eius agri IIlvir a(greis) d(andeis) a(dsignandeis) ex lege plebeive scito sortito qiioi ceivi Roma[no agrum dedit adsignavit . . (104) . . quod eius agri neque is abalie]navit abalenaveritve, neque heres eius abalienavit abalienav[eritve quoive cib eo hereditate testamento deditioneve obvenit queive ab eorum quo emit, 16 (41 1 102) quei eorum de ea re ante eidus Martias primas in ious aclierit ad eum, quem ex h. l. de eo agro ius deicere oportebit, is de ea re ita ius deicito d]ecernitoque i, utei possesionem secundum2 eum heredemve eius det, g sorti is ager datus adsignatusve fuerit, quod eius agri abalienatum erit ita utei s(upra) s(criptum) est. cv [Ager publicus populi Romanei quei in Italia P. Mucio L. Calpurnio cns. fuit, (100) quod eius agri Illvir . d. . veteri possesori prove ve]tere possesionem dedit adsignavit reddidit, quodque eius agri [vir . d. . in urbe oppido vico dedit adsignavit 17 reddidit, (39 102) quod eius agri neque is abalienavit abalienaveritve neque heres eius, quoive ab eo heredidate testamento deditioneve obveni]t, queive ab eorum quo 3 emit: quei eorum de ea re ante eidus Martias primas in bus adierit ad eum, quem ex h. 1. de eo agro ius deicere oportebjt, is de ea re ita ius deicito d[ecernitoque utei possesionem secundum eum hered emve eius det . . (100) . .]
1) ecrrnitoque. 2) secundo. 3) quei.

Lex agraria.

77

quoi is. ager vetere prove vetere possesore datus adsignatusve redditusve fuerit), queive a[grurn in urbe oppido vico cce erit . . (36 1(103) . . 18 Sei quis eorum, quorum age]r s(upra) s(criptus) est, ex possesione vi eiectus est, quod eius is quei eiectus est possederit, quod neque vi neque clam neque precario possederit ab eo, quei eum ea ssesione(m) vi eiec[erit: quem ex h. l. de ea re ious deicere o ortebi.t, sei is quei ita eiectus est, ad eum de ea re in ious adierit ante eidus (100) Mar]tias, quae post h. 1. rog. primae erunt, facito, utei is, quei ita vi eiectus e[st, in eam possesionem unde vi eiectus est, restituatur. (34 j 102) 19 Quei ager locus aedificium publicus li Romani in terra Italia . Muucio L. Calpurnio cos. fuit, quod eius ex lege plebeive sci]to exve h. 1. privatum factiirn est eritve, pro eo agro loco aedific o proque scriptura pecoris, quod in eo agro pascitur, post quam vectigalia eonstiterint, quae post h. 1. [rogatam primum c nstiterin t: nei quis mag(istratus) rove mag(istratu) . . (99) . . facito, quo q is populo aut ]ublicano pequnia(m) scripturam vectigalve 1 det dareve debeat, neive quis [ facito . . (33 102) . .1 quove quid ob 20 eam rem populo aut publicano detur exsigaturve, neive quis quid postea quam [vec]tigalia consistent, quae post h. I. rog. prmim constiterint, ob eos ag[ros locos aedifici poulo aut publicano dare debeat, (85) neive scripturam pecoris, quod in eis ag]reis pascetur, populo aut publicano dare debeat. Ager locus publicus popul[i Romanei., quei in terra Italia P. 1Vluucio, L. Calpurnio cos. fuit, . . (32 j 102) . . extra eum agrura, 21 quem agrum L. Caecilius Cn. Domitius censores] a(nte) d(iem) [] 2 k(alendas) Octobris oina g3 agro, quei trans Curione est, locavermit, quei in eo agro loe[o civis] Romanus sociumve nominisve Latini, qiiibus ex formula togatorum [milites in terra Italia inperare solent, . . (82) . . agrum lo]cum publicum populi Romanei de sua possesione vetus pnssesor prove vetere possesor[e dedit, quo in agro loco oppidum col niave ex lege plebeive scito constitueretur deduceretur conlocaretur, . . (33 11 102) . . quo in agro loco Illvir 22 i]d oppidum coloniamve ex lege plebeive sc(ito) constituit deduxitve conlocavitve: quem agrum [locum]ve pro eo agro locove 4 de eo agro loco, quei publicus populi Roman[ei in terram Italiam P. Muucio L. Calpurnio cos. fuit . . (82) . . extra eum z]grum locum quei
1) vecpigalve. 2) . 3) i e.

una cum. 4) locumve.

78

Lex agraria.

ager locus ex lege plebeive sc(ito), quod C. Semproni(us) . f. tr. cauitumve est nei di,videretur, . . (34 102) . . 23 pl. rog(avit) exscep[turia Illvir cleclit reddidit adsignavit, eius quoi is ager datus redditus adsignatus erit] quoive ab eo heredive eius is ager locus t estamento hereditati deditionive obvenit obveneritv[e, queive ab eo emit e]meritve 1, queive ab emptore eins emit emeritve, is ager privatus
esto.

ti

Que[i ager publicus populi Romani fuit, quern Illvir de eo agro loco pro eo agro loco, (76) qu]o eoloniam deduxsit ita utei s(upra) s(criptum) est, agrum locnm aedficium dedit reddidit adsignavit, quei [pr(aetor) consolve de eo agro ex h. l. ious deicet, 24 (33 102) quo de eo agro ante eidus Martias primas in ious aditum er i t, is de ea re ita 'ious deicito decernitoyue, utei possesionem secundum eum h]eredemve eius det, quoi IIIvir eum agrum locum pro eo agro loco, qu eoloniam deduxit, dedit [reddicli]t adsignavitve; facitoque is pr(aetor) consolve, quo de ea re in ious aditiirn 2 erit, [utei . . (73) . . Ager locus quei sup]ra scriptus est, quod eius agrei locei post (h.) 1. rog. publicum populei Romanei erit, extra eum ag[rum locum, quei publico usui destinatus est vel publice locatus est, in eo 25 agro quei volet pascito . . (3411 102) . .] neive is ager compascuos esto, neive quis in eo agro agrnm oqupatum habeto neive defendito, quo m[nus quei v]elit compascere liceat. Sei quis faxsit, quotiens faxit, in agri iugra singula L [IIS n(ummos . . (67) . . dar]e debeto ei, queiquomque id publicum fruendnm redemptum comductumve habebit. 26 Boves, equ[os, mulos, asinos . . (36 102) . . in eo agro loco, quei post h. l. rog. publicus populi Romanei erit, pascere ad eum numerum pecudum, que]i numerus pecudum in h. 1. scriptus est, liceto, neive quid quoi ob eam rem vectigal neive sc[ripturam dare de]beto. " Quod quisque pecudes in calleis viasve publicas itineris causa indu[xerit ibeique paverit . . (66) . , pro eo pecore, quod eius in calli]bus vieisve 3 publiceis pastum inpulsum itineris causa erit, neiquid populo [n]eive publicano d[are debeto . . (3811 103) . . Quei ager publicus populi Rom. in terra Italia P. Muucio L. Calpurnio cos. fuit, de eo agro loco quem agrum locum populus 1) spatium inter obveneritu et meritue non capit plus vii litteras. 2) aditun. 3) VIELIQE.

Lex agraria.

79

ex publico in privatum c]ommutavit, quo pro agro loco ex privat& in publicum tantum modum agri locei commutav[it: is ager locus do]mneis privatus ita, utei quoi optuma lege privatus est, esto. Quei ager ex priva[to in publicum commutatus est, (66) quo pro agro tantus modus agri publici ex pjub]ico imprivatum commutatus est: de eo agro siremps lex esto, quansei is ager P. Mucio L. C[alpurnio cos. publicus fuisset. Quei ager pro agro patrito ex publico in privatum commutatus est, . . (39 104) . . pr(aetor) consolve quanti agri patriti publi- 28 c ni publicum L. Caecibio Gn. Dom]itio cens(oribus) redemptum habe[n}t, censoribus, queiquomgne post hac facteis erunt, ei faciu[nto id publicum, sei] volent, tantidem pro patrito redemptum habeant . . 1 supsignent. cv IIvirum, qu[ei . . (66) . . quae viae publicae ]er terram Italiam P. Mucio L. Calpurnio cos. fuerint. 2 eas facinto 2 pateant vacuaeqiie sien[t . . (401 i 106) . . 2 Quod quieique ex h. l. ita,] utei s(upra) s(criptum) est, in agreis, qu[ei in Ita]lia sunt, quei P. Mucio L. Calpurnio cos. publiceis populi R[omanei fuerunt, ceivi] Romano facere licebit, item Latino peregrinoque, quibus . Livio L. Calpurnio [cos. in eis agris id facere . . (66) . . ex lege pleb]eive sc(ito) exve foedere licuit, sed fraude 2 sua facere 2 liceto. c Quod ex h. 1. ita, utei s(upra) s(criptum) est, in agreis, que[i s(upra) s(cripti) sunt, .Latinum peregrinumque facere vel facere oportebit . . (41 jj 106) . . sei eorum] quis qu[d eum ex h. l. f]a- 3 cere oportuerit, fecerit, quodve quis eorum [h. 1. proliibitus erit, fecerit : mag(istratus)] prove mag(istratu), quo de e)a re in bus aditum erit, quod ex b. 1. petetur, item iudicium iudi[cem recuperatoresve facito ei, quei ex h. l. petet, et in eum ita det, utei ei (66)] et in eum iudicium iudicem recuperatoresve ex h.' 1. dare oporteret, sei quis de ea re iudiciu[m petisset, quod civem Romanum contra 31 h. 1. fecisse diceret. . . (42j1 130) . . Sei quei colonieis seive moi]nicipieis seive quae pro moinicipieis colo[nieisve sunt civium Rom(anorum)] nominisve Latini poplice deve senati sententia ager fruendus datus [est, seive quei in trientabuleis est: quei colonei rraoinicipesve prove moinicipieis . . (66) . . fruentur, queiv]e pra colonia moinicipiove prove moinicipieis fruentur
1)

Mo.: (ro) p(atrito), Ru.: ( ro) p(raede). 2) pro f aes habet e.

80

Lex agraria.

1.35) . quod eius 32 que ve in trientabule[is fruentur . . (44 j agri colonei moinicipesve prove moinicipiei.s habebunt queive a colonia moinicipiove prove moinicipieis habebunt quodve eius agri eis in trientabuleis testamento hereditate deditione ob]venit obveneritve, quibus ante h. [l. rog. eunz agrum locum con]ductum habere frui possidere defendere licuit, extra eum agrum locu[m, quem ex h. 1. . . (66) . . venire dari reddi]ve oportebit, Id, utei gnicquid quoiei ante h. 1. r. licuit, ita ei habere o[eti frui possidere defendere -que 33 post h. 1. rog. liceto . . (46 ( 136). -^ Quei ager locus publicus p[opuli Romanei in te]rra Italia P. Mncio L. Calpurnio cos. fiiit, quod eius agri loci ex l[eg]e [plebeive scito exve h. 1. privatum factum est, ante eidus Martias primas (66) sei qu]id de eo agro loco ambigetur, co(n)s(ulis) pr(aetoris) quei quomque erit, de ea re iuris [dictio, iudici iudicis recuerato34 mm datio esto . . (48 ] 137) . . neive mag(istratus) prove magistratu de eo agro loco ious deicito neive de eo agro dec]ernito neive iudicium n[eive iudicem neive r]ecuperatores dato, nisei co(n)s(ul) pr(aetor)ve. Quod vadimonium eius rei c[ausa promissum erit, mctg(istrat'us) adpellati (66) quo minus eius r]ei causa decernant, eius h. 1. n(ihilum) r(ogato). Quod iudicium iudex recuperator[es dati erunt sei magistrcctus adpellati erunt, quoi eorum e re publica non esse videbitur, quo minus id impediat vel intercedat, eius h(ac) 3 5 1(ege) n(ihilum) r(ogato) (49 138). Quei ager locus post h. 1. rog publicus ( opuli) R(omani) in terra Italia erit, sei quid de eo agro loco ambigetur,] co(n)s(ulis) pr(aetoris) cens(oris) queiquom[que tum erit, de ea re iu]ris dictio, iudici iudicis recuperatorum datio esto i(ta) u(tei) e(is) e r(e) p(ublica) f(ideque) s(ua) [v(idebitur) e(sse) . . (68) . . neive mag(istratus) prove mag(istratu) nisei co(n)s(ul) pr(aetor) cens(or) de e]o agro loco bus deicito neive de [eo agro de]cernito neive iudicium [neive iudicem neive recuperatores dato. Quod vadimonium eius rei causa promissum erit, mag(istratus) adpellat.i, quo minus eius rei causa 36 decernant, e(ius) h(ac) l(ege) n(ihilurn) r(ogato). 54 139) Quod iudicium iudex recuperatores dati erunt, sei mag(istratus) adpellati erunt, quoi eorum id e r(e) p(ublica)] esse videbitur, quo [minus impediat veil intercedat, e(ius) h(ace) 1(ege) n(ihilum) r(ogato). Quoi pubHcano e( ) h. 1. pequnia debebitu[r, nei quis rnay(istratus) . . (68) . . quid ob eam r]em facito, quo quis pro agro 1) De his v. Liv. 31,13, 9.

Lex agraria.

81

minus aliterve scripturam v[ectigalve det, atque utei ex h. l. dare debet debebitve . . (57 140) . . Sei quid publicanus eius rei causa 37 sibi deberi] darive oportere de[icat, de ea re co(n)s(ul) prove co(n)]s(ule) pr(aetor) prove pr(aetore), quo in bus adierint, in diebus prog sumeis, qu[ibus de ea re in ious aditum erit, . . (65) . . recuperatores ex ci]vibus L, quei classis primae sient, XI dato; inde alternos du[m taxat quaternos is quei petet et is unde petetur, quos volent reiciant facito . . (57 ff 144) . . quei supererunt tres plures- 38 ve, eos primo quoque die de ea re iudicare iubeto,] quae res soluta [ siet inve iuciici]o siet udicatave non siet, quod eius praevaricationus [causa . . (63) . , vel per dolum malum petitorum patronoru]mve factum siet. Sei maior pars eorum recuperatoru[m . . (57j 146)] id sententia [pronontiat, quod eius] rei iou- 39 dicandae maxsume verum esse comm))perrit, facitoqu[e . . (61) . . quod ita ioudicatum e]rit, se dolo malo t utei is, quei iudicatus erit dare oport[ere, solvat . . (57j( 155) . . 40 Quas in leges pl(ebei)ve sc(ita) de ea re, quod, quei agrum publicum (ouli) R(omani) ita habebit possidebit fruetur, utei ex h. l. licebit, eum earum q]ilae ag[rum, quem ita habebit, h]abere possidere fru(e)) vetet: quasve in leges pl(ebei)ve sc(ita) de ea r[e, quod earum quae ei, quei agrum publicum (opuli) R(ornani) (61) aliter habebit] possidebit fruetur 2, quam ex h. 1. licebit, eum agrum, quem [ita habebit, habere possidere frui permittat, is, quei earum legum pl(ebei)ve sc(itorum) quo iurare iubetur iubebitur, non iuraverit: ei poena mu l ta ren2issa esto . . (57] 178) . . neive ei ob eam 4 1 rem mag(istratum) q]uem rniniis petere capere gerere habereque liceto, neive q[uid ei ea res fraudi esto. (61)] cv Si quae lex plebeve sc(itiirn) est, quae mag(istratum) 3, quem ex h. 1. [de aliqua re decernere oportet, de ea re decernere vetet, is magistratus de ea re nihilo minus decernito . . (57j( 180) . . 4 2 quaeque eis legibus lebive scitis facere quis prohbetur, quod quem eorum haec lex facere iubebit, ea omnia ei sed f]raude sua facere liceto, inque eas leges pl(ebei)ve sc(ita) de ea re, quod ex [h. . decernere oportebit, sed fraude . . (71) . . non decernere aliterve] sua nei iurato, neive [ei ea res fraudi rnultae poenaeve . .
esto
. .]

180) . tus est, dedit adsignavitve, quemve agrum locum de eo

2) fauetur.

43

1) sedulomn aes sedulo m(ora) n(uHa), guschke.

3) mas. Biuiws, Fontes urs. Ed. VII.

82

Lex agraria.

1[ co . . (74) . . ex lege] pl(ebeive) sc(ito), quod M. Baebius a)e deducend[ae rogavit . . (57j 178) . . 44 tr(ib.) pl(eb.) IIIvir coloni datu)m adsignatum esse fuiseve ioudicaverit, utei iii h. 1. sc(riptum) est, quei 1[ . . (76) . .] extra eum agrum locum, quei ager locus in eum agrum 45 ea cen[turia su]3sicivove . . (57 177) . . extraque] locum, quem ex h. 1. colonei eive quei in colonei numero [scriptei sunt obtinebunt . . (80) . . oportet] oportebitve, quod eius agri locei m]anceps prae46 quoieique emptum est, [. . (5711 176) . . neive magis vides praediaque soluti sunto: eaque nomina mancup[um . . (85) . . quaestor,] quei aerarium provinciam optinebit in tableis [publiceis 47 scripta habeto . . (57 175) . . nei qui d]e mag(istratu) Romano emit, is pro eo agro loco pequnia(m) neive praevides nei[ve praedia populo dato . . (91) neive de ea re quis ob eam] rem, quod praes 48 factus est, populo obligatns est[o . . (57 174 . . quei ob eu]m agrurn locum manceps praesve factus est, quodque [pr]aedium ob [ eam re m in publico obligatum est . . (102) . . q]uei ager locus in 49 Africa est, quei Romae publice . . (57 11 173) . . eius esto, isgne ager locus privatus vectigalisque u. . . (113) . . tus erit; quod 50 eius agri .locei extra terra Italia est . . (57 1 110) . . [socium nominisve Latini, qui bus ex formula t]ogatorum milites in terra Italia inperare solent, eis po[puleis, . . (112) . .]ve agrum locum quei51 qnomque habebit possidebit [ fruetur, . . (57 170) . . eiusv]e rei procurandae causa erit, in eum agrum locum, in[mittito . . (125) . . se dolo m]alo. cv 52 Quei ager locus in Africa est, quod eius agri [. . (57 170) . habeat pos]sideat fruaturque item, utei sei is ager locus publi[ce . . (128) . . Ilvir, quei ex h. l. factus creatusve erit,] in bidno proxsumo, 53 qiio factus creatusve erit, edici[to 1 . . (57 ] 170) . . in diebus] XXV proxsurneis, quibus edictum erit [. . (128) . . datu]m adsignatum 54 siet, idque quom profitebitur cognito[res . . (57j 170) . .] mum emptor siet ab eo quoius homin[is privatei eius agri venditio fuerit . . (126) . . L.] Calpurn () cos. iacta siet, quod eius postea neque pse 55 n[eque . . (57 170) . .] praefectus milesve in provinciam er[it . . (120) . . colono eive, quei in colo nei nu[mero scriptus est, datus 56 adsignatus est, quodve eius . . (9) . . ag . . (57 170) . . []t curator eius profiteatur, item ute[i . . (119) . . ex e]o edicto, utei 5 is, quei ab bonorum emptore magistro curato[reve emerit, . . (5811 170)
agro

1) eiici. --

2)

ique.

Lex agraria.

83

. . Sei quem quid edicto Ilvirei ex h. 1, r fiter oportuer]it, quod edicto IIvir(ei) professus ex h. 1. n[on erit, . . (117) . . ei eum agrum lo]cum neive emptum neive adsignatum esse neive fuise iudicato. Q. . . (56 170) . .] quei ager publice venieit, dare 58 reddere commutareve lceto. llvir, q[uei ex h. l. f'actus creatusve erit . . (51 f 170) . . de] 59 eis agreis ita rationem init(i)o, itaque h. . . (108) . . et, neive unius hominis nomine, quoi ex lege Rubria quae fuit colono eive, quei [in colonei numero scriptus est, agrum, quei in frica est, dare o o'rtuit licuitve . . (48 170) . . data adsign]ata fuise iudicato; 60 neive unius horninus [nomine, quoi . . (107) . . colono eive, quei in colonei nu]mero scriptus est, agrum quei in Africa est, dare oportuit licuitve, amplius iug(era) CC in [singulos homines data ad.signata esse fuiseve iudicato . . (43 170) . . neive maiorem n'umerum 61 in Africa hominum in coloniam coloniasve deductum esse fu]iseve iudicato quam quantum numer[um ex lege Rubria quae fuit . . (106) .. a Illviris colonia dedu[cendae in Africa hominum in coloniam coloniasve deduci oportuit licuitve. .) Ilvir, quei [ex h. l. factus creatusve erit . . (3 172) . .] re 62 Rom . . (10) . . agri [. . (40) . . d]atus ad[s-ignatus . . (50) . , quod eiu]s agri ex h. 1. adioudicari licebit, quod ita comperietur, id ei heredeive eius adsignaturn 2 esse iudicato [. . (33 255) . . quod 63 quand]oque eius agri locei ante kal. [. . (29). . . quoiei emptum] est ab eo, quoius eius agri locei hominus privati venditio fuit tum, quom is eum agrum locurn emit, quei . . (2911252) . . et eum 64 agrum locum, quem ita emit emer]it, planum faciet feceritve emptum esse, g[uem agrum locum neque ipse] neque heres eius, neque quoi is heres erit abalienaverit, quod eius agri locei ita planum factum erit, r ita [. . (27 1 250) . . dato re]ddito, quod is emp- 65 tum habuerit quod eius publice veniei[t. Item llvir, sei is] ager locus, quei ei emptus fuerit, publice venieit, tantundem modum agri locei de eo agro loco, quei ager lo[cus in Af'rica est, quei publice non venieit, ei quei ita emptum hctbuerit, dato reddito . . (24 248) . . Queique ager loeus ita ex Ii. l. datus redditus erit, e i, 66 quoius ex h. l. f]actus erit, HS n(ummo) emptus esto, isque ager locus privatus vectigalisque ita, [utei in h. l. supra] scriptum est, esto. Quoi colono eive, quei in colonei numero scriptus est, ager 1) oportebit. 2) adsignato.
*

84

Lex agraria.

locus in ea centuria supsicivov[e de eo agro, quei ager in Afric est, datus adsignatus est, quae centuria quodve supsicivom .Romae 67 publice venieit venieritve . . (1911246) . . si quid eius agri Ilvir, quei ex h. l. factus creatusve erit, ei colono heredeive eius minus adiudicaverit, tum tantundem modum agri locei pro eo agro loco de eo a]gro loco, quei ager locus in Africa est, quod eius publice non venieit, ei he[ redeive ei]us IIvir, quei ex h. 1. factus creatusve erit, reddito. cv Quoi colono eive, quei in colonei numero scriptus est fuitve, 244) supsicivove de eo agro, quei in Africa 68 [ager in ea centuria (17 est, datus adsignatus est, quae centuria quodve supsicivom Romae publice venieit venieritve, si quid eius agri llvir, qnei ex h. l. factus creatusve erit, ei quei cib eo colono heredeve eius emit habuitve minus adiudicaverit, tum tantundem modum agri ei, quem ita emise habui]seve comperietur, heredeive eius de agro, quei ager in Africa est, pro eo agro [Ilvir reddi]to quoieique ita reddiderit, ei adsignatum fuisse iudicato. Quoi agrum de eo agro, quei ager in Africa est, quei colono e[ive, quei in colonei numero scriptus est fuitve, datus adsigncitus 66 est, magistratus omae publice vendiderit . . (1511242) . . seiquid eius agri llvir quei ex h. l. factus creatusve erit ei, quoi ita emptum esse comperietur, emptorive eius pro curatoreve eius heredive quoius eorum minu]s adiudicaverit; tum tantundem modum agri ei, quoi ita emptum esse comperiet[ur, emptorive ei]us pro curatoreve eius heredive quoius eorum de eo agro, quei ager in Africa est, pro 7 eo agro IIvir reddito ; quoi ita reddiderit, [ei adsignatum (1311240) fuisse iudicato. Quantae quis pequniae b populo mercassitur gzcam pequniam qui agrum locum publicum in Africa emerunt emerintve pro eo agro loco populo dare debent debebuntve, . . . quod eius yjequniae adsignatum discriptum adsignatumve in tabuleis publiceis est eritv[e: tantam pequ]niam populo ex eid(ibus) 14lart(is), quae, post ea quam vectigalia consistent, quae post h. 1. r. primum con71 sistent, primae erunt, in{ferto. (13 11 238) Quam pequniam quei agrum locum publicum in Africa emit emeritve pro eo agro loco populo dare debet debebitve, b eo quei eam pequniam ab pocvulo mercassitur ex eidibus 1Vlartis eisdem exigito . . . . neive quis eam pequniam propiore die exigito, atque] uteique in h. 1. s(criptum) est; neive, quod pequniae ob eam rem propiore(m) die exactum er[it, atque uteiqu]e in h. 1. s(criptum) e(st), is quei pequniam populo dare debebit ei, quei eo nomine ab

Lex agraria.

85

populo mercassitur, ob eam rem pequniam ei nei [minus solvito . . (14 236) . . pla}num fiat; neive quis mag(istratus) neive pro mag(istratu) facito neive quis senator decernito, q[uo ea peg nia,] quae 72 pro agreis loceis aedficieis, quei s(upra) s(cripti) sunt, populo debetur debebiturve, aliter exsigatur atque uteque in h. 1. s(criptum) est. [Quei agrum locum publicum in Africa emit emeritve . . (14j( 235) . . sei ea pequnia, quam eo nomine l debet debebitve, in diebus . . proxsumeis, quibus is ager locus Romae publice 73 venieit] venierit, populo soluta erit: is pro eo agro loco in diebus CXX proxsumeis ea[rum summarum nomine] quae s(upra) s(criptae) s(unt), arb(itratu) p(raetoris), quei inte(r) ceives tum Romae ious deicet, satis supsignato. Pr(aetor), quei inter ceives Romae bus dei[cet . . (14 235) . . nisei] praedium ante ea ob eum agrum locum in publico obligatum 1 74 erit in publicu[mve praes datus erijt, agrum locum, quo pro agro loco satis ex h. 1. arb(itratu) pr(aetoris) supsignatum erit, pequnia praesenti vendito. Que[i . . (14 ( 227) . . Que}i ager locus in Africa est, quei Romae publice veniei[t] venieritve, quod eius agri [locei, quei popul]eis libereis in Africa sunt, quei eorum (in) ameicitiarn populi Romanei bello Poenicio 75 proxsumo manserunt, gneive a[d imperatorem populi Romanei bello Poenicio roxsumo ex hostibus er fcgerun.t, quibus propterea ager datus adsi,gnatus est d(e) s(enati) s(entent i a), eorum quisque habuerunt, . . (14 j 200) . . pro eo egro loco 11vir in diebus . . proxsumeis, qu]ibus IIvir ex h. [l. fact]us creatusve erit, facito, quan- 76 tum agri loei quoiusque in populi leiberei inve eo agr[o loco, quei ager l]ocus perfugis datus adsignatusve est, ceivis Romanei ex h. 1. faetum erit, quo pro agro loco ager loc[us ceivi Ro]mano ex h.1. jJ [commutatus redditusve erit, tantundem modum agri loci quoieique 77 l leibero perfugeisve det tsignetve . . (201) . . II]vir, quei ex h. 1. factus creatusve erit, is in diebus CL proxsumeis gnibus factus creatusve erit, facito, quaii{do Xvirei, quei ex] lege Livia factei createive sunt fueruntve, eis hominibus agrum in Africa dederunt adsignaveruntve, quos stipendiurn [pro eo agro populo Romano pendere oportet, sei quid eius agri ex h. 1. ceivis Ro- 78 manei esse oportet oportebitve, . . (201) . . de agro, que ublieus uli Romanei in Africa est, t ntundem, quantum de agro sti endia.rio ex h. 1. ceivis] Romanei esse oportetet oportebitve, is stipen1) obligaium.

86

Lex agraria.

s det adsignetve idque in formas publicas facito ute[i refediarie ratur i(ta) u(tei) e r(e) ( ublica) f(ide)]q(ue) e() e(sse) v(idebitur). -' 1. factus creatusVe erit, is facito in diebus IIvr, quei ex . s, quibus 1. [ l.] populus plebesve iuserit, j [utei extra 79 CCL proxsume eum agrum locuna, quei ex lege Rubria quae fuit colono eive, quei in colnei numero scriptus est, d tus ads igncitus est . . (201) . . quo pro agro l c ager locus com]rriutatrts redditusve erit: extraque eum agrurn, quei ager intra finis populorum leiberorum Uticensiurn H[adrumtinOrztm T] ampsitanorum Leptitanorum Aquillitanorum Usalitanorum Teudalensiurn, quorn in ameicitiam populei 80 Romani proxumum [[ [venerunt, fuit; extraque eum agrum locum, quei ager locus eis homini bus, quei ad imperatorem pouli Romani bello Poenicio proxsumo ex hostibus per fugerunt, . . (201) . . datus adsignatusve est de s(enati)] s(ententia); extra(que) 2 eum agrum, quei ager ex h. 1. privatus factus erit, quo pro agro loco ager locus redditus cornmutatusve [non erit; extra]que eum agrurn locum, quern r ex h. 1. stipendiarieis ded erit adsignaverit, quod eius ex h. 1. 8 Ifl [f]ormam publicam rellaturn [erit extraque eum agrum, quem agrum . . (200) . . . Cornelius imperator leib]ereis regis Massinissae dedit, habereve friiive iusit 3 ; extraque eum agrum locum uibei oppodum Char[tago] fuit qu[ondam; extraqu]e eum agriim locum, queiii Xvirei, quei ex [lege] Livia factei createive fuerunt, Uti82 censibus reliqnerunt adsignaverunt: ceterum [ [agrum omnem, quei in frica est, quei de eo agro vectigal decumas scripturamve pro pecore populo aut publicano dare debebunt, quei ager eis ex h. . datus redditus commutatus erit, habeant possideant fruanturve et pro eo agro loco vectigal decumas scripturamve, quod post h. . fruetur, l aut publicano dent . . (200) . . Queiquomgne de eo agro vectigal decumas scripturamve pr]o pecore ex lege Sempronia dare non solitei sunt, quei ager eis ex h. 1: datus redditus cornmutatus eri[t, quei eor]u{m eum agrum habebit] possidebit frueturve: pro eo agro loco nei(ve) vectigal neive decumas ne ve) seripturam, quod post h. 1. r. fruetur, dare debeto. cv
83

[Quem agrum locum populus Romanus ex h. l. locabit, quem agrum locum Latinus peregrinusve ex h. l. possidebit, is de eo agro loco . . (200) . . vectigal decumas] scripturam populo aut publicano
1) leiberl rum. -= 2) expra. 3) iusii. 4) ex h. 1. Livia aes.

item dare debeto, utei pro eo agro loco, quern agrum locum popii-

Lex agraria.

87

lu[s Romanus ex h. 1. locabit, que]m agrum locum ceivis Romanis ex h. 1. possidebit, dare oportebit. Pr(aetor), quoius arb(itratu) pro agro loco, quei Romae publice venierit, e() h. 1. [satis supsignari oportet . . (200) . . praedia 84 empto]ris ter tanti inv to 1 eo quei dabit accipito, facitoque, quei ex h. 1. praedia dederit, utei ei satis supsig[netur neive quis quid fax]sit, quo minus ex h. 1. praedium queiquomque velit supsignet pequniamve solvat praesque, quei qiiomque ex h. 1. fieri volet, fiat. (^ [Quantum vectigal deeumas scripturamve pecoris eum, quei 85 agrum locum aedi ficium in A frica possidebit, . . (200).. quei ager] locus populorum leiberorum, perfugarum non fiierit, pro eo agro aedificio locoque ex 1(ege) dicta, q[uam L. Caecilius Cn. Domitius cen]s(ores) agri aedifici loci vectigalibusve publiceis fruendeis locandeis vendundeis legem deixerunt, publicano dare oportuit: [tantun- 86 dem post h. 1. rog. quei agrum locum aedificium in Africa possidet possidebit . . (200) . . publicano vectigal decumas scriptura]mque pecoris dare debeto, neive amplius ea aliubeive aliterve dare debe t), pequsque ne[i aliter alieisve legibus] in eo agro pascito. cv Quae vectigalia in Africa publica populi Romani sunt, quae L. Caecilius Cn. Domiti(us) cens(ores) fruenda [locaverunt vendide- 8' runtve, queiquomque mag(i.stratus) post h. 1. rog. ea vectigalia locabi-t vendetve, quominus publicano eam legem dicat . . (200) . . quo pl]us l dare debeat solvatque, e(ius) h. 1. n(ihilum) r(ogato). Mag( stratus) prove mag(istratu), queive pro eo inperio iudicio [potestateve erit . . (48) . . queiquomque, quae] publica populi Romani in Africa sunt eruntve, vectigalia fruenda locabit vendetve, quom ea vectigalia fruenda locabit vendetve, f [nei eis vectigalibus gg legem deicito, quo inviteis ieis, quei eum agrum possidebunt, publicano, quid facere liceat, . . (201) . . quod ei non licuit facer]e ex lege dicta, quam L. Caeci(lius) Cn. Dom(itius) cens., quom eorum agrorum vectigalia fruenda locaverurit [vendideruntve . . (50) . . eis agris lege]m deixerunt; neive quod in eis agris pequs [pas]cetur, scripturae pecoris lege rn) de[i]cito, quo inviteis eis, quei eum .agrum possidebunt, jj [aliter pascatur quam pastum est ex lege dicta, guama 89 L. Caecilius Cn. Domitius censores, quom eorum agrorum vectigalia fruenda locaverunt vendideruntve, legem deixerunt. (201) Quae vectigalia fruenda in Africa Cn. Paperius cosvendidit 1 vcavitve, qu]ominus ea lege sient pareantque, quam legem Cn. 1) invito.

88

Lex agraria.

perius cos. eis venduneis (locandeis deixit) e(ius) h. (1) n(ihilum) r(ogato). cv Quei [ager in Africa est, . . (78) . . quae viae in eo] agro ante quam Cartago capta est fuerunt: eae omnes p blicre siinto limi(201) . . 90 tesque i nter centuria(S) . . [Ilvir, quei ex h. 1. factus creatusve erit, sei apud eum, quoi ager in Afric adsignatus est, eum agrum professus erit, ei eum agrum, quem a]grum in eo numero agri professns erit, quo in mero eum agrum, quem is, quoi adsigna[tus est, pro fessus erit, prof teri non oportuit, . . (82) . . nei dcilo] neive reddito neive adiudj Quei eam rem [ita] indicio ifuerit, ei eius agri, quod is in-cato. 91 dicio eins, j [quei eam rem ita inclicaverit, in eo numero agri quo non oportuit, professus esse iudicatus erit, . . (201) . . partem . . mci. gistratus, qu i de ea re iudicaverit, dato adsignato. Quibuscum tran]sactum est, utei bona, quae habuisent, agrumque, quei eis publice adsignatus esset, haberent [possiderent fruerentur, eis . . (83) . . quantus] modiis agri de eo agro, quei eis publice [datus 92 adsign]atus fuit, publice venieit, tantundem modum [agri de eo agro, quei publicus p opu l i Romani in Africa est, quei ager publice non venieit, . . (201) . . magistratus commutato. Quei in Africa agrum possesionemve agrive possesionisve superf cium habet possidetv]e fruturve, quem agrum possesionemve quoiusve agri possesionisve superficium q(uaestor) pr(aetor)ve pu[b lice vendiderit . . (86) . . o]b eum agrum locum possessione[m agrive super93 /c]inm scripturam pecoris nei dato neive [vectigl solvito . . (200) . .] is ager ex s(enatus) c(onsulto) datus adsignatus est, ei agrei, quei s(upra) s(criptei) s(unt), possesionesque, ea omnia eorum h[ominum . . (92) . . dem wgistratus quo de] ea re in ious aditum erit, [ita esd ea re iudicium de]t, utei de ea re in (h.) 1. s(criptum) est, 94 neive . . (200) . . os comportent, g ibus ex h. 1 ager locus datus redditus commutatus adsignatus [est . . (97) . . agrum locum ex h. l.] dari reddi adsignar[i. . . (19) . . ejum agrum locum ceivis R[oma95 nus . . (200) . . qui fructus in eo a g r o loco natei erunt] quodque in eo agro loco vinei oleive fiet, quae messis vindemiagne P. Cornelio L. C[alpurnio cos. posteave fcet . . (102) . . eo]s fructus . . (20) . . 96 [q]uei eum agrum tum . . (5 ii 200) . . [Quei ex h. 1. Ilvir factus creatusve erit, is in diebus . . proxsunae]is, quibus ex h. 1. r factus creatusve erit 2, ag[ru]m locum, 1) scripiuram. 2) drit.

Lex agraria.

89

quei Corinthiorum [fuit . . (133) . . e]g tra eum ag[rum locum . . (711 202) .. agrum loc.um,] quem ex h. 1. venire oportebit, omnem 97 me[tiun]dum terminosque statui [curato. . (136) . . eu]m a[grum. . (22 j 204) . . opu]sqiie loc[at] eique operei diem deicito, u[bei per f ]ec- 98 tum siet; facitoquo . . (156 Jj 215) . . [quod eius] agri loci aedifici 99 quoieiqu[e emptum] erit, is eius pecuniae, q[uam . . (156 [ 215 . . 10 manceps prae]videsque nei magis solutei sun[to; eaque] nomina mancupu[m praevidum is quaestor, quei aerarium provinciam optinebit, in tabuleis publiceis scripta habeto . . (156 )! 215) . . ab ipsis 101 here]dibusque eorum persequtio e[sto. Quei] ager locns aedif[icium . . (156 ( 216) . . populo] dare 102 damnas esto. Pr(aetor) [prove pr(aetore), quo de ea] re in bous adi[tum erit . . (156 227) . . i venierit n. . . (15) . . iei (156) ( 103 [ (233) . . . possesi[ones] . . . (190) 1 (235) . . . pli . . . (191) 104/5

12. Lex Cornelia de XX quaestoribus c. a. 673 (= 81). 1 n. 202. [1, 2 ] Ritschl tab. 29. tabula ahenea (a. 0,8 n., . 1,07), Romae saec. X VI repert, hodie Nea o li adservata. Tabulam octavam esse de XX quaestoribus in summa margine dn ttum est. Tot quaestores a Sulla a. fere 673 institutos esse cum e Tac. ann. 11,22 constettempus et nomen legis definita sunt. .Praescripti legis maximis litteris per omnes tabulas continuata fuit, ita ut in hac tabula verba principium fuit pro tribu versum prirnum totum exple nt. Tabulam quae sequebatur nonam tam praescriptionis quam legis ipsius finem continuisse veri sirnillimum est, Lex ps binis columnis exarat est; capita ita distincta sunt, ut primus quisque singulorum capitum versus in tcibulae marginem binis vel ternis lit. teris promineat, q i scribendi modus inde ab illa aetate in Omnibus fere Romanorum legibus bservatus est. [! Cf. no. 14.] Capita in hac lege non numerantur.

VIII de XX q(uaestoribus). PRINCIPIUM FUIT, PRO TRIBUI [ d] q(uaestorem) urb(anum), quei aerarium provinciam optinebit, eam mercedem deferto, quaestorque quei aerarium provinciam optinebit, eam pequniam ei scribae scribeisque heredive eius solvito, idque eb sine fraude sua facere liceto, quod 5 sine malo pequlatuu fiat, olleisque hominibus earn pequniam capere liceto. Cos. quei nunc sunt, iei ante k. Decembreis primas de eis, quei
1) Praescr. tab._
fuit: . . .

primus scivit.

 90

Lex Cornelia de

XX quaestoribus.

cives Romanei sunt, viatorem unum legunto, quei in ea decuria viator appareat, quam decuriam viatorem ex noneis Decembribus primeis quaestoribus ad aerarium apparere oportet oportebit. Eidemque cos. ante k. Decembr. primas de eis, quei cives Romanei sunt, praeconem unum legunto, quei in ea decuria praeco appareat, quam decuriam praeconum ex noneis Decembribus primeis 15 quaestoribiis ad aerarium apparere oportet oportebit. Deinde eidem consul(es) ante k. Decembreis primas viatorem nnum legnnto, quei in ea decuria viator appareat, quam decuriam viatorum ex noneis Decembribus secundeis quaestoribus ad aerarium apparere oportet oportebit. 20 Eidemque cos. ante k. Decembreis primas praeconem irnum legunto, quei in ea decuria praeco appareat, quam deciiriam praeconum ex noneis Decembribus secundeis quaestoribus ad aerarium apparere oportet oportebit. Deinde eidem cos. ante k. Decembreis primas viatorem 25 unum legunto, qiiei in ea decuria viator appareat, quam decuriam viatorum ex noneis Decembribus tertieis quaestoribus ad aerarium apparere oportet oportebit. Eidemque cos. ante k. Decembreis primas praeconeni iinum legunto, quei iii ea decuria praeco appareat, quam 30 decuriam praeconurn ex noneis Decembribus tertieis quaestoribns ad aerarium apparere oportet oportebit. Eosque viatores eosque praecones omneis, quos eo ordine dignos arbitr, legunto. Quam in quisque abuntur, decuriam ita viator lectus erit, is in ea decuria viator 35 esto item utei ceterei eius decuriae viatores erunt. Quamciue in quisque decuriarn ita praeco lectus erit, is in ea decuria praeco esto ita utei ceterei eius decuriae praecones erunt. Sirempsque eis viatoribus deque eis viatoribus q(uaestorj) mnum rerum iuus lexque esto, quasei 40 sei ei viatores in eam decurjam in tribus viatoribus antea lectei sublectei essent, quam in quisque decuriarn II eorum ex hac lege viator lectus erit. Sirempsque eis
1) [Vtl Ex hoc loco d 11, 18 collegit Josef Keil, Wiener Studien 24,

548, decurias viatorum non, ut vult Mo. Is , vel XTI virrum sed vel 1V virorum feisse, ut ipsi Mo. placuerat Rh. Ph. 6,8.]

Leg Cornelia de XX quaestoribus. praeconibus deque eis praeconibus quaestori omnium rerum iuus lexque esto, quasei sei ei praecones in eam decuriam in tribus praeconibus antea lectei sublectei essent, quam in quisque decuriam eorum ex hac lege praeco lectus erit. Quos quomque quaestores ex lege plebeive scito viatores legere subiegere oportebit, ei quaestores eo iiire ea lege viatores legunto sublegunto, quo iure qua lege q(uaestores), quei nunc sunt, viatores legerunt sublegerunt; g sge quomque quaestores ex lege plebeive scito praecones legere sublegere oportebit, ei quaestores eo inre ea lege praecones legunto sublegunto, quo iure qua lege quaestores, quei nunc sunt, praecones legerunt sublegerunt, dum ni quem in eis viatoribns praeconibus legundeis sublegundeis in eius viatoris praeconis lociim viatorem praeconem legant sublegant, quoius in locum per leges plebeive scita viatorem praeconem legei sublegi licebit; itaque de eis quattuor viatoribus quaestor que quomque erit viatores sumito habeto, utei ante hanc legem rogatam de tribus viatoribus viatores habere sumere solitei sunt; itaque de eis quattuor praeconibus quaestor gneiquomque erit praecones sumito habeto, utei ante hanc legem rogatam de tribus praeeonibtis praecones habere sumere solitei sunt. Itemque eis viatoribus praeeonibus, quei ex hac lege lectei erunt, vicarium dare subdere ius esto licetoque, utei cetereis viatoribus praeconibus, qua in quisque decuria est, vicariurn dare subdere iuus erit licebitque ; itemque quaestor(es) ab eis vicarios accipiunto, utei cetereis viatoribus praeconibns vicarios accipei oportebit. Viatores praecones, quei ex hac lege lectei sublectei erunt, eis viatoribus praeconibus magistratus prove mag(istratii) mercedis item tantundem dato, quantum ei viator(ei) praeconei darei oporteret, sei is viator de tribus viatoribus isque praeco de tribus praecoiibus esset, quei ante hanc legem rogatam utei legereiitur institutei sunt. Quas in decurias viatorum praeconum consul ex hac
lege viatores praecones legerit, quorum viatorum

91

10

15

20

25

30

35

 Cornela de sicaris et venefies.

92

L ex

decurieis ad aedem Saturni 40 praeconum nomina in eis g ' oxume ante hanc legem . . . . in parete intra caulas sicariis et veneficiis c. a. 673 13. Lex Cornelia de (e Dig.).

(.

81)

Scinio, obs. ud 1. Corn. de sic. 1817; Cf. Dig. 48,8 et Co11. 1,2.3; 9-38. m t, Rm. Crim.R. 11,2, 9-38. 1711 de officio proconsulis: Capte primo legs Corne_

liae de sicariis cavetur, ut: 3) Is praetor iudexve quaestionis, ciii sorte obvenerit quaestio de sicariis, eius, qu d in urbe Roma propiusve passus factum sit, uti quaer t 3 cnm iudicibus, qu ei ex lege sorte obvenerint, de eapite eins, qui cum telo arnbulaverit hominis necandi furtive faciend factum erit. causa, hominemve occiderit, cuiusve id dolo malo ubet lex iudicem quaestionis cum (Cicero p. Cluent. 54,148: de veneno 4. In quem quae- iis iudicibus, qui ci obvenerint, quaerere
rere?

(Ul s

Infinitum est:)

quicurnque [venennm malum hominis necandi causa 5] fecerit vendiderit ernerit habuerit dederit . . . (Quid eadem lex statim adiungit? Recita:) deqiie eiiis capite quaerito, qui tribunus militiim legionibus prirnis, quive quaestor, tribuiius plebis, (deinceps omnes magistratus nominavit) quive in senatu sententiam dixit dixerit, qui eorum coiit coiert convenit convenerit (consensit) consenserit falsumve testimo- (d ixit) dixerit'', quo quis iudicio publico coridemnaretui
14. Lex Antonia de Terrnessibus a. 683 (--71). 1, . 204. [1 2 , n. ] Ri. tab. 3 1. Dess. 38. tabula ahenea (a. 0,81 in, 1.1,05 m.) Romae saec. XV1 reperta, hodi-e Neapoli adservata. Ter-

legis tabulam laanc esse cum ndice in summa margine notato patet, tum ex raescriptione legis quae mctxiniis litteris tribus versibus per omnes tabulas perscripta erat (cf. n. 12 in exordio), unde quattacor vel quinque tabulas

messus m ior Pisidiae oppidum fuit, cui autonomia hac lege datur. Prmam

1) cavias; locum emendavit Lachmann. Caulae suntsaepta. 2) (joll.1,3,1. 3) Verba ut is et uti quaerat non consonant; prius ut Ulpiani, alterum legis esse videtur, quamvis in
.i . .]

sequenti capite scriptum sit quaerito. [Imperativum lex requirit; coniunctivu^ a Ulpianus posuit. 4) Capite legis quinto hoc iussum esse dicit Marcian. D. 48,8,3 pr. . 5) Iloc addunt et Marcian. in D. 1. c. 1,1 et 3,1 et Faul. in sent. 5, 23,1. 6) Verba consenserit dixerit Cic. refert c. 57,157. ) Minus accurate totam legem Marcian. D. 48,8,1 refert; addit autem dua alia eapita:

Lex Antonia de Termessibus.

93

deesse concluditur. Duabus columnis tabula inscripta est, quarum altera hodie valde corrupla saec. XVI adhuc integra extabat et a Maringelo Accursio descrpta est. Verba, quae hodie non leguntur, [uncis] inclusi. Capitum distinctio eadem est atque in l. Corn. de quaest. Legis interpreationem scripsit Dirksen, Versuche 136-202. de Termesi. Pisid. mai. 1 C. ANTONIIIS M. F., CN. CORNE[LIUS] C. FUNDANIUS C. F. TR. PL., DE S. S. 2 PLEBEM PREIMUS SCIVIT.3 Quei Thermeses maiores Peisidae fuerunt, queique eorum legibus Thermesium maiorum 4 Pisidarum ante k. April. quae fuerunt L. Gellio Cn. Lentulo cos.5 Thermeses maiores Pisidae factei sunt, queique ab ieis prognati sunt erunt, iei omnes postereique eorum Therrneses maiores eisid.ae leiberi amicei socieique populi Romani sunto, eique legibus sueis ita utunto, itaque ieis omnibus sueis legibus Thermensis maioribus Pisideis utei liceto, quod advorsus hanc legem rion fiat. Quei agrei quae loca aedificia publica preivatave Thermensium maiorum Pisidarum intra fineis eorum sunt fueruntve L. Marcio Sex. Iulia cos. s quaeque insulae eorum sunt fueruntve ieis consolibus, quei siipra scriptei sunt, quodque earum rerum ieis consulibus iei habuerunt possederunt us[ei fructeique] sunt, quae de ieis rebus locata s[unt, utei antea habeant possideant; q]uaeque de ieis rebu[s agreis loceis aedificieis locata su]nt, ac ne locentur [sancitum est sanctione, q]uae facta est [ex] 1[ege rogata L. Gellio Cn. Lentulo cos., eja omnia Ther[meses maiores Pisidae habean]t possideant; ieisque [rebus loceis agreis aedificieis utantur fr]uantur
quive cum magstratus esset publicove iudicio praeesset, operam dedisset, quo quis falsum indicium prfiteretur, ut quis innocens conveniretur; et: quive magistratus iudexve quaestonis ob capitalem causam pecuniam acceperit, ut publica lege reus fieret. 1) Termesi(bus) Pisid(is) mai(orbus). -- 2) tr(ibunei) pl(ebei), de s(enatus) s(ententia). 3) De supplenda hac legis praescriptione disi ad legem Quinetiam. n. 22. 4) maiorem. 5) . 682 (= 72). 6) . 663 = 91).

10

15

20

94
25

Lex Antonia de Termessibus.

ita, utei ant[e MitridatiS bellum, quod pjreimiim fuit 1, habueru[nt possederunt usei frnct]eique sunt. Quae Thermensorum m[aioru]m Pisidarum publica preivatave praeter 2 loca agros aedificia sunt fueruntve ante bellum Mitridatis, quod preimum 3 factum est, quodque earum rerum iei antea habuerunt possederunt usei fructeive sunt, quod eius ipsei sua volnntate ab se non abalienarunt, ea omnia Termensium maiorum Pisidarum, utei sunt fuerunt, ita sunto, itemque ieis ea omnia habere possidere uutei frueique liceto. 35 Quos Thermenses maiores Pisidae leiberos servosve I bello Mitridatis ameiserunt, magistratus pr[ove] magistratu, quoia de ea re iuris dictio erit qu[oque] s de ea re iii bus aditum erit, ita de ea re ious deicunto iudicia recuperationes danto, utei ie[ij 5 eos recuperare possint. Nei quis magistratus prove magistratu legatus ne[iv]e quis alius meilites in oppidum Thermesum maiorum Pisidarum agrumve Thermensium maiorum Pisidarum hiemandi caussa introducito, neive 0 facito, quo qnis eo meilites introducat quove ibei meilites hiement, nisei senatus nominatim, utei Thermesum maiorum Pisidarum in hibernacula meilites deducantur, decreverit; neive quis magistratus prove magistratu legatus neive qIlis alius facito 15 neive inperato, quo quid magis iei dent praebeant ab ieisve auferatur, nisei quod eos ex lege Porcia dare praebere oportet oportebit. Q1 ae leges quodque bus quaeque consuetudo L. Marcio Sex u1 cos. inter civeis Romanos et Termenses 20 maiores Pisidas fuit, eaedem leges eidemque bus eademque consuetudo inter ceives Romanos et Termenses maiores Pisidas esto; quodque quibusque in rebus loceis agreis aedific eis oppideis iouris rferi maiorum Pisidarum iejs consulibus 25 que supra scriptei sunt, fuit, quod eius praeter [locata inserui et hoc loco et infra , 2. . .] -- 3) quoive Accursius, 4) eds. 1) Coepit a. 666 (_ 88). 2)

Lex Antonia de Termessibus. loca t agros aedificia ipsei sua voluntate ab se mm abalienarunt, idem in eisdem rebus loceis agreis aedificie s oppideis- Termensium maiorum Pisidarum ious esto; et 2 quo minus ea quae in hoc capite scri.pta sunt ita sint fiant, eius hac lege n hilum rogatur. Quam legem portorieis terrestribus maritumeisque Termenses maiores Phisidae capiundeis intra saos fineis deixserint, ea lex ieis portorieis capiundeis esto, dum nei quid portori ab ieis capiatur, quei pubhea populi Romani vectigalia redempta habebunt ; quos per eorum fineis publicanei ex eo vectigali transportabunt [eorum fructuum portorium Termenses ne capiunto]. 15.. Lex Mamlia Roscia Peducaea Alliena Fabia [vel potius lulia agraria] a. 695 (-59) (e grom.).

95

30

Tria huius legis capita in collectione scriptorum gromaticorum nobis

servata Bunt: Rm. Feldmesser, ed. Lachmann 1,263. Forum secundum d verbum fere redit in c. 104 legis col. Genetivae Iuliae, tertium in D. 47, 21,3 laudatur praemissis verbis: lege agraria quam C. Caesar tulit. Icm vero, cum etiam in lege col. Gen. c. 97 legis Iuliae (sc. agrariae) mentio /kt, recte Mo. st tuit, capita haec pro/icisci ex lege Zulia agraria a. 695 lata quamquam quo spectent quinque no nina in corpore gromaticorum praescripta rum apparet. Rm. Feldm. 2,221..Ephem. epigr. 2,210; cf. ZRG.12,1OO.

Quae colonia hac lege deducta quodve municipium praefectura forum conciliabulum constitutum erit, qui ager intra fines eorum erit, qui termini in eo agro statuti erunt, quo in loco terminus non stabit, in eo loco is, cuuius is ager erit, terminum restituendum curato, uti quod 4 recte factum esse volet 5 ; idque magistratus, qui in ea colonia municipio praefectura foro concilia bulo iure dicundo praeerit, facito ut fiat. K. L. II1I. Qui limites decumanique hac lege deducti 7 erunt, quaecumque fossae limitales s in eo agro erunt, qui ager hac lege 9
11 ef. . 94 not. 2. 2) et fortasse delendum. 3) [Sigui ficatur auf k(aput) LIII auf k(apitu)1(um) IIl; certe in ipsa lege numeri soli fuerunt, kapitis kapitulive vocabulum addiderunt compilatores corporis gromaticorum. . I.] 4) ut quae vel que (om. ut) libri. 5) uelit libri. 6) hac lege] intra fines coloniae Genetivae Gen. 7) factique ins. Gen. -- 8) limites libri. 9) qui lege] qui iussu C. Caesars dict. imp. et lege Antonia seng t. qui c. pl. que
c.

K. L. 3.

ager Gen.

96

Lex Mamilia Roscia Peducaea Alliena Fabia.

2 datus adsignatus erit, ne quis eos 1 limites decumanosque obsaeptos neve quid in eis molitum neve quid ibi opsaeptum 4 habeto, neve fossas opturato neve opsaepito, 6 quominus eos arato, neve eis 5 suo itinere aqua ire fluere possit. Si gnis adversus ea quid fecerit, otienscum que fecerit, HS 8 colon s mu_ is 7 iii res singulas, g y, dare damnas esto, nicipib sve eis, in quorum agro id factum erit eiusque pecuniae 10 qui volet petitio hac lege 11 esto. K. L. V. Qui hac lege coloniam deduxerit, municipium praeconstituerit, in eo agro qui ager intra fect ram forum conciliabulum 12 fines eins 3 coloniae municipii fori conciliabuli praefecturae erit, limites decumanique ut fiant terminique statuantur curato: quosque 4 fines ita statuerit, 15 fines eorum sunto, dum ne extra agrum colonicum territorimrIve 16 fines ducat. Quique termini hac lege statuti erunt, ne quis eor m quem eicito neve loco moveto sciens dolo malo. Si quis adversus ea fecerit, is in terrninos singulos, quos eiecerit locove moverit sciens dolo malo, HS V rn(ilia) n(ummum) jn publicum eorum, quorurn intra fines is ager erit, dare damnas esto 17; deque ea re curatoris g i hac lege erit iuris dictio reciperatorumque datio addictio esto. Ciirn curator hac lege non erit, tum quicumque magistratus in ea colonia municipio praefectura foro conciliabulo iure dicundo praeerit, eius magistratus de ea re iurisdictio iudicisque datio addictio esto; inque eam rem is qui hac lege iudiciiiin dederit, testibus publice dumtaxat in res singulas 18 denuntiandi potestatem fcito ita, ut ei e re p blica fideque sua videbitur. Et si is unde ea pecunia petita erit condemnatus erit, eam pecuniam ab eo deve bonis eius primo quoque die exig to; eiusque pecuniae quod receptum erit partem dimidiam ei cuius unius opera maxime is condemnatus erit, dato 19, partem dimidiam in publicum redigito. Quo ex loco terminus aberit, si quis in eum locum terminum restituere volet, sine fraude sua liceto facere, neve quid cui is ob eam rem hac lege dare damnas esto. 1) eos om. Gen. 2) decumanosque Gen., decumanosne similiterve libri scripti. 3) in eis molitum] immolitum Gen. 4) oppo-situm libri. 5) eis libri mmliores et Gen., requiritur eas vel quis. 6) opsaepito] qui saepito libri. 7) is om. libri. 8) s ob Gen. 9) eolonis faetum erit] c(olonis) c(oi.) G(en.) J(ul.) Gen. 10) eiusque pecuniae] pecuniaeque libri. 11) hac lege] persecutioque Gen. 12) conciliabula libri. -13) eiusqui vel eiusquae libri. 14) quoque vel quique libri. -- 15) ii]si libri alii, alii om. 16) ve] ut libri adesto libri. 18) ] Turnebus; alii alii om. 17) dare damnas esto] ss vel ss x mlia vel sedsitertius decem milia libri. -- 19) dato om. libri.

Lx Rubra.
16. Lex

97

quae dicitur] Rubria de Gallia Cisalpina.

ahenea (a. 0,54 m., 1. 0,72 m.) . 1760 inter parietinas Veleiae antiqae in vico Macinesso prope Placentiam reperta, hodie Parmae adservata. Duabus columnis inscripta est; capita solu?n eodem quo in lege Cornelia distincta sunt modo, sed e.tiam numeris in margine adscriptis. Quartam eam esse legis tabula'rn nota inter utramque columnam posita indicat; quot tabulae secutae sint, cognosci potest. Iurisdictionem magistratuum munieipalium in Glli Cisalpina hac lege ordintam esse ipsa docet, unde latam eam esse e f ficitur, postquam Caesar a. 7 05 (= 49) eam provinciam civitate donavit, ante vero quam Augustus (a. 712 = 42) eam Italiae adscripsit ( fi
' ).

1,205 [1, 2 ] 11,1146. Ri. tab. 32. tabula

App. b. c. 3,30; 5,3.22. Dio 41,36,3; 48,12,5. . 1,118. Bethm. Holl2v. Proc. 2,29-31. De intefpretatione legis cf. Mo., Jahrb. 2, 319 (= Ges. Schr. 162). Hu., Gaius 203-242. [V11 Legern infra repetimus notis non solutis. Mo., Bormannheft p. 239 l. Rubriam hac lege citari, non contine.ri putat.

. o. . c. p. f. v. c. c. t. ve = o(ppido) m(unicipio) c(olouia) p(raefectura)

f(oro) v(eico) c(onciliabulo) c(astello) t^erritorio)ve. q. d. r(e). d. e. r. = de) e(a) r(e).]

r. = g( ) d(e)

tab. I

iussum iudicatuinve erit, Id ratuin ne esto; quodque quis_ que quornq(ue) d. e. r. decernet interdeicetve seive sponsionem fierei iudicareive iubebit iudiciumve quod d. e. r. dabit, is in id decretun interdictum sponsionem iudicium exce tio_nem addito addive 5 iubeto : `Q. d. r. operis novi nuntiationern IIvr, IIIIvir praefectusve eius municipei remeisserit'. cv XX. Qua de re qu sque, et a quo, in Gallia Cisalpeina darnnei infectei ex forrnula restipularei satisve accipere volet, et ab eo quei ibei i(ure) d(eicundo) j(raerit)) postulaverit, idque k(alurnniae) k(aussa) se facere iuraverit: tiim is, quo d. e. r. in iiis aditum erit, eum, quei in ius eductiis erit, d. e. r. ex formu_la reprornittere et, sei satis dar ei debebit, satis dare iubeto de_cernito. Quei eoriim ita non reprorneisserit aut non satis dede_r t, sei quid interim damni datum factumve ex ea re aut ob e(am) r(em) eo_ e nomine erit, quam ob rem, utei damnei infectei repromissio satisve datio fierei 15 2 postulatum erit: tum mag(istratus) prove mag(istratu) iubeatur) , IIvir IIIIvir praefec(tus)ve, quoquomque d. e. r. in iiis aditum erit, d. e. r. ita ius deicito iudicia dato iudicareque iiibeto cogito, proinde
... 1) iudicaveritve, quod Mom^nseno insiticium potius quam corruptum ins. Mo. [ Vjj Fortasse scrividetur. [VII Alii iudicareive emendant.] 2) bendum est fieret pro fierei.] 7 BR.uNS, Fontes iuris. Ed. V I I,

^.

'

Lex Rubria. 98 atque sei d. e. r., quom ita postulatum esset, damxi[e]i infectei ex formiila recte repromissum satisve datum esset. D. [e. r.] qiiod. ita iudicium datum iudicareve iussum iudicatumve erit, iiis ratumque 20 sei damnei infectei repromissum erit, esto, dum in ea verba, iudicium det itaque indicare ubeat: 1 ` (udex) e(sto). S(ei), antequam2 d. r. a(gitur) factum est, Q. Licinius damni infectcj `id iudicium . `eo nomine q. d. r. a(gitur) eam stipulationem, quam is quei Romae albo propositam habet, L. Seio 25 `inter peregrei2 nos ius deicet in `repromeississet : tum quicquid eum Q. Liciiiium ex ea stipulatione `L. Seio d(are) f(acere) o or_teret ex f(ide) b(ona) d(um)t(axat) HS 3 `e(ius) i(udex) Q. Licinium L. Seio, sei ex decreto IIvir(ei) `vir(ei) praefec(tei)ve Mutinensis, quod eius (is 4) IIvir IIIIvir prae`fec(tus)2 ve ex lege Rubria, seive Id pl(ebci)ve sc(itum) est, decreverit. 3) `Q. Licinius eo nomine qua d. r. a(gitur) L. Seio damnei infectei re`promittere no_1 t, c(ondemnato); s(ei) n(on) p(aret), a(bsolvito)'; aut sei damnei infectei satis datum non erit, in ea verba iudicium det: `(de) e(sto). S(ei), antequam id indicium q. d. r. a(gitur) factum 5 `est, Q. Licinius damnei infectei eo nomine q. d. r. a(gitur) ea stipu35 'latione, quam is quei Romae inter peregrinos ius deicet in albo `propositam habet, L. Seio satis dedisset: tum q(uic)q(nid) eum Q. Li'cinium ex ea stipulatione L. Seio d(are) f(acere) oporteret ex f(ide) `b() d(um) t(axat) 6 , e(ius) i(udcx) Q. Llcinlu112 7 L. Seio, sei eg `decreto IIvir(ei) IIIIvir(ei) praef(ectei)ve M t2nensis, quod eius is r IIIIvir praefect(us)(ve) ex lege Rubria, se 2 e id pl(ebei)ve 4 `sc(itum) est, decreverit, Q. Licinius eo nomine q. d. r. a(gitiir) L. Seio `damne infectei satis dare nolnit, c(ondemn to); s(ei) n(on) p(aret), a(b'solvito)'; dum r r i(ure) d(eicundo) praefec(tus)ve d. e. r. ius ita deicat curetve, utei ea no2mina et municipium colonia locus in eo iudicio, qiiod ex ieis quae proxsume s(cripta) s(unt) accipie(n)tur, includantur concipiantur, quae includei concipei s(ine) d(olo) m(alo) 45 oporteret debebitve 4, ne quid ei quei d. e. r. aget petetve captionei ob e(am) r(em) aut eo nomine esse possit: neive ea nomina, qua(e) in earum qua formnla (quae) 10 s(upra) s(cripta) s(unt), aut Mutina(m) in eo iudicio includei concipei curet, nise(i) 1cl, quos inter Id ludi1) De formulis, quae sequuntur, cf. Ru., Gaius, p. 203-242. antfquam. 3) Summae taxationis in tabula spatium vacuum relictum est. 4) is addit . . . 238 ex v. 38. 5) exactum. 6) desunt HS et summa in v. extremo. 7) conicit: oportere ei videbuntur. Ljejnjus 8) includentur. 9) . 10) quae delet collato u. 1, 49 Grcidenwitz
2)

Lex Rubra.

99

ciiirn accipietur leisve contestabitur, ieis nnminibus fuerint, quae in earum qua formula s(upra) s(cripta), s(unt) 1 , et nisei sei Mutinae

ea

50

res agetur; neive quis mag(istratus) prove mag(istratu), neive quis pro quo imperio potestateve erit, intercedito nei_ve quid ld fa tab. cito, quo minus de ea re ita iudcium detur iudiceturque. cv 1 . quoquomq(ue) pecunia certa cr edita, signata forma p(ubliea) p(opulei) R(omanei), eorum quo o. m. c. p. f. v. c. c. t.ve2, quae sunt eruntve in Gallia Cisalpeina, petetur, quae res non pluris HS XV erit, sei is eam peeuniam in iure apud eum, quei ibei i(ure) d(eicundo) p(raerit), ei quei eam petet, aut ei quoius nomine ab eo 5 petetur, d(are) (portere) debereve se confessus erit, neque id quod confessus erit solvet satisve faciet, aut se sponsione iudicioque utei(ve) oportebit defendet, seive is ibei d. e. r. in iure non responderit, neque d. e. r. sponsionem faciet neque iudicio utei oportebit se defendet: tum de eo, a quo ea pecunia peteita erit, deque eo, quoi eam pecuniam d(arei) o(portebit), s(iremps) res lex ius caussaque i0 o(mnibus) o(mnium) r(erum) esto atque utei esset esseve oporteret, sei is, quei ita confessus erit, aut d. e. r. non responderit aut se sponsione iudicioque utei opnrtebit non defenderit, eius pecuniae iei quei eam suo nomine petierit quoive eam d(arei) (portebit), ex iudicieis dateis iud_careve recte insseis iure lege damnatns esset fuisset. Queique 3 quomque IIvir r praefec(tus)ve ibei 4 i(ure) d(eicundo) p(raerit), 15 is eum, quei ita quid confessus erit neque id solvet satisve faciet, eum(ve) quei se sponsione iudiciove utei(ve)) oportebit non defenderit aut in iure non responderit neque id solvet satisve faciet, t(antae) ( ecuniae), quanta ea pecunia erit de qua tum inter eos am_bigetur, dum t(axat) [11S 51 XV s(ine) f(raude) s(iia) duci iubeto; queique eorum quem, ad quem ea res pertinebit, duxserit, id ei fraudi poenaeve 20 ne esto: quodque ita fac_tum actum iussum erit, id ius ratumque esto. Quo minus in eum, quei ita vadimonium Romam ex decreto eius, quei ibei i(ure) d(eicundo) p(raerit), promeisserit aut vindicem locupletem ita dederit, ob e(am) r(em) iudicium recup(erationem) is, quei ibei i(ure) d(eicundo) p(raerit), ex h. l. det iudicareiqiie d. e. r. ibei curet, ex h. 1. n(iliilum) r(ogatur). cti . quo quid praeter pecuniam certam creditam, signatam 25 forrna p(ublica) p(opiilei) R(omane ), in eorum quo o. m. c. p. f. 6 v. 1) s. s. est. 2) Cf. p. 97 ante v. 1. 3) quoique. 4)
5)

ubei.

HS orn.

spatio vacuo relicto.

6) e. 7*

1.00
c.c.

Les Rubria.

uae sunt eruntVe in Gallia cis Alpeis, petetur, quodve t. ve q ea res erit, non pluris HS XV erit, et sei q ag etur, quae res ibei ius deicei iudiciave darci ex h. 1. (d.) de qua re omnei pecunia petetur deve ea re 2 cum o(portebit), sei is eam rem, quae ita ab z) petet deve ea re aget 3, aut iei quoius 3 agetur, ei quei eam (re ab eo petetur quornVe eo age_tur in iure apud eum, quei ibei nomine i(iire) d(eicundo) p(raerit), d(are) f(acere) 4 p(raestare) restituereve oportere aut se debere, eiusve eam rem esse aut se eam habere, eamve rem de qua arguetur se fecisse obHgatumve se eius rei noxsiaeve esse confes_sns erit deixseritve neque d. e. r. satis utei opor3 2 tebit faciet aut, sei sponsionem fier ei oportebit, sponsionem non faciet, (aut) non restituet, neqiie se iudicio utei oportebit defendet, aut sei d. e. r. in iiire nihl responderit, neqne d. e. r. se iudicio utej oportebit defendet: tum de eo a g ea res ita petetur quomve 5 d. e. r. ita agetur, deque eo, quoi eam rem d(arei) ftierei) p(raestarei) 40 restitui satisve d. e. r. flerei oportebit, s(iremps) 1(ex) r(es) i(us) e(aussa.)q(ue) 0(mn bs) O(innlln) r(erum) e(sto), atque utei esset esseve OpOrteret, sei is, quei ita quid earum reriirn confessus erit aut d. e. r. responderit neci( ue ) se iudicio utei oportebit defenderit, de ieis rebus Romae apud pr(aetorem) &imve quei de ieis rebus Romae i(ure) d(ecundo) (rae)esset in iure confessus esset. ant ibei d. e. r. nihil 45 respondisset aut iudicio se non defendisset ; p(raetor)q(ue) isve quei d(e) e(is) r(ebus) Romae i(ure) d(eicundo) p(raerit) in eum et in heredem eius d(e) e(is) r(ebus) om_nibus ita ius deicito decernito eosque duci bona eorum possidei'i proscreibeive veneireque iubeto, ac sei is heresve eius d. e. r. in iure apud eum pr(aetorem) eumve quei Romae i(ure) d(eicundo) ( ( . ) praesse(t), confessus esset aut d. e. r. 50 nihil respondisse(t) neque se iudieio utei oportuis_set defendisset; dum ne quis d. e. r. nisei pr(aetor) isve quei Romae i(ure) d(eicundo) p(raerit) eornm quoius bona possiderei proscreibei veneire duceque eum iubeat. ' X . Queiquornque in eorurn quo . m. c. p. f. v. c. C. t. ve quae in Gal_1 Cisalpeina sunt erunt, i(ure) d(eicundo) p(raerit), is 55 iiiter eos, qi de f m _lia((e) erceiscunda deivdunda iudiciiim sibei darei reddeive in eorum quo o. m. c. p. f. v. c. c. t.
Cf. p. 97 ante v. 1.
ve 6,

quae s(upra)

IV '

97 ante v.1.

2) Exspectes deve qua. [vll Cf. tamen Gai. 3^ ^ 3) agei. 4) e. 5) Exspectes quo (cf. v. 29). -- 6) cf.

Fragmentum Atestinum..

101

s(cripta) s(unt), post l_laverint, ita ins deicito decernit iudicia dato iudicare iubeto, utei in eo o. m. c. p. f. v. c. c. t. ve , in quo is, quoius [de boneis agetur, domicilium habuerit . . . 17. Legis fortasse eiusdem fragmentum t e s t u m.
Tabula ahenea reperta a. 1880 Ateste in Gallia Transpadana. Ediderunt Fiorellius, Notizie degli scavi di antichit Romae 1880 . 213; Hilarius Alibrandi in Eph. Romana studi e documenti di storia e diritto 1. 2 (1881) addito comment rio; Th. Mommsen in IJermae 1.16 (1881) . 24 sgg. (= Ges. Schrr. , 175) item addito commentario. Legis Rubriae fragmentum esse negat Alibrandius, probabile nec tamen certum esse ait Mommsen. Iioc extra dubium est legem, cuius particulam tenemus, secutoriam fuisse alterius latcie a. 705 (= 49), quam Rosciam esse ex hoc aere didicimus, de civitate Romana danda Galliae tam Transpadanae quam Cisalpinae universae.

[Quei post hanc lege m rogatccm n eorum quo oppido municipio co lonia praefetura foro veieo conciliabulo eccstello territoriove, quae in Gallia Cislpeina sunt eruntve, ad Ilvirm lilivirum praefectumve in iuclicium /lduciae aut pro socio aut] mandati aut tutelae siio nomine quodve ipse earum rerum quid gessisse dice 2, aut quod furti, quod. ad h _minem liberum libe--tur,adce ramve pertinere deleatur 3, aut r_arum agatur : sei is, a quo petetur quomve quo agetur, d(e) e(a) r(e) in eo rnunicipio colonia praefectura iudicio cert _ re wolet) et si ea res HS ccha minorisve erit, quo minus ibei d(e) e() r(e) index arbiterve addicatur detur, quove minus ibei d(e) e( ) r(e) iudieium ita feiat, utei de ieis rebus , quibus ex h(ac) l(ege) iudicia data erunt, iudiciurn fierei exerceri oportebit, ex h. 1. ri(ihilum) r(ogatur). Quoius rei in quoque 6 municipio c l praefectura quoius- 10 que r(i) eiusve, qui ibei lege foedere pl(ebei)ve sc(ito) s(enatus)_ve c(onsulto) institutove iure dicundo praefuit, ante legem, sei_ ve illud pl(ebei) sc(itum) est, quod. L. Roscius a. d. V eid. Mart. populum plebemve rogavit, guod privatim arnbigetur, iuris dict[i iiidicis 15 arbitri recureratorum datio addictiov[e fuit] quantaeque rei pequniaeve fuit: eins rei pegnn[iaeve] quo magis privato Romae revocatio sit qu[owe ni]_nus quei ibei i(nre) d(icundo) p(raerit) d(e)
5

1) Of p. 97 ante v. 1. 2) addicetur. 3) Cf. Ed. praet. verb. D. exhibebuntur, in dominos 39,4,1 pr.: si hi ad quos ea res pertinebit i. e. sestertium decem milium. sine noxae deditione iudicium dabo. 4) 5) excidit fortasse de. 6) quemque.

Lex Iulia municipalis. 102

arbitrumve det] utei ante legem, sive e() r(e) iiis dicat iudiGe{flb V eidus Mart. po) sc(itum) est, [quod L. Roscius a. d.] 20 illud 1( ebe b eo quei ibei i(icre) d(icundo) (raerit) l m lebe ['rnve rogavit, umVe dari o ortuit, ex h(ac) 1(ege) (ihilum) ius di]ci [ dicem arbit y r(ogatur).] 18. Lex [Vil tabulae Heracleensis, dicta] 1 municipalis, a. 709 (= 45).
C4 1,206 [, ]. Bi. tab. 33.34. Dess. 6035. er^nagna tabula ahenea (. 1,3.3 m., 1. 0,38 m.) ex antica parte Graece inscripta, cuius dimidia f ere pa rs inferior &i alveo Salandrellae fluv prope Heracleam antiquam . 1732 reperta postea i nuseum regiunt Nea olitanum inlata est; pars saperior . 1735 clemum reperta Brit nnoque cuidam vendita in Angliam rnigravit, 'ubi a. 1760 Ph. Carteret Webb, cuius tunc fuit, libellum de ea edidi:t; postea ve ro precibus Caroli regis e. motus Webbius suam tabclae partem Neapolim remisit, ubi cum altera coniuneta in museo hodie ext t. Tabulam esse artem legis municipalis a C. Iul-io Cae,sare . 709 (= 45) lctta.e Savigny (verm. Schr. 3,279) docuit. [Ccero ad Leptam cum scripsit (ad fam. 6,18) exeunte . 708: simul atque accepi Seleuco tuo litteras,

statim quaesivi e Balbo per codicillos, quid esset in lege; rescripsit eos qui facerent praeconium, vetari esse in decurionibus, gui fecissent non vetari (intellegitur huius legis v. 94), lex haec nondum rogata fuerit necesse est: nam in lege publice proposita quid esset, ex actis urbanis cognosci
potuit vel ex ipso aere ab eo qui vellet, et ineptum de tali re municipalem l ominem consuluisse virum consularem, consularem eum quaesivisse ex Caesaris ami.co et quodctmmodo actore publico. Itaque cum lex utpote Iulia licta perlata sit ab ipso (Jaesare, eam rogarit necesse est reversus ex Hispania . 709 (= 45) extremo, reiecta opinione nuper defensa a Nisseno (Rh. Ph. 45,101) legem l t esse ante scriptam epistulam illam .708( =46). . .] [VIl Cf. tamen lackel, Wiener Studien, 1902 . 542.] Quanta vero legis pars supersit, constitui non potest. Capita eadem qua in l. Cornelia ratione distincta sunt, numeri adscripti nulli. Commentarios scripserunt Mazochi, comm. in tab. Her. 1 754. vo1. fol.; Marezoll, fragm. tab. Heracl. 1816; Dirksen, obs. cd tab. Heracl. 1817; idem, civ. Abadl. 2,145. 1820; Savigny l. c. 1838. 1843. 1849.

. . . Quem h(ac) 1(ege) ad co(n)s(ulern) profiterei oportebit sei is, quom eum profiterei oportebit, Romae erit, tum quei eius 2 negotia curabit, is ea(fdem omnia, quae eum, quoius negotia curabit, 3 sei Romae esset, 1. 1. profitere oporteret 1 , item isdemque diebus ad cos. profitem no.

ti

1) oportebjt.

Lex Iulia municipalis.

103

Quem h. 1. ad cos. profiterei oportebit, sei is pup(illus) seive 4 ea (11) erit, tum quei eius pup(illi) (pillae)ve tutor erit, item eadem_que omnia in iisdem diebus ad cos. profitemino ita utei et 1 5 quae qubusque diebus eum eamve, sei ( illus) pu(pilla)ve non es(se)t, h. 1. profitere oporteret. cv 6 Sei cos., ad quem 2 h. 1. professiones fierei oportebit, Romae 7 erit, tum is, quem profiterei oportebit, quod eum profiterei oportebit, ad pr(aetorem) urb(anum) aut, sei is Romae erit, ad eum 8 pr(aetorem), qnei inter peregrinos ius deicet, profitemino, ita utei eum d cos., sei tum Romae esset, h. 1. profiterei oporteret. cv 9 Sei ex eis cos. et pr(aetoribus), ad quos h. 1. professiones fierei 10 oportebit, nemo eorum Romae erit, tum is, quem profiterei oportebit, ((et)) quod eum ((eum)) profiterei oportebit ad tr(ibunum) pl(ebei) pro- 11 fitemino, ita utei 3 eum ad cos. pr(aetorem)(que) urb(anum) eumque quei inter peregr_ nos ius deicet, sei tum Romae esset, h. 1. profi- 12 terei oporteret. cv Quod quemquem h. 1. profiterei oportebit, is, apnd quem ea 13 professio fiet, eius que(i) profitebit r nomen, et ea quae pro_fessus 14 erit, et quo die professiis sit, in tabulas publicas referunda curato, eademque omnia quae uteique in tabulas rettulerit ita in tabulara 15 in album referunda (curato), idque aput forum, et quom frumentum populo dabitur, ibei ubei frumentum populo dabitur cottidie maio- 16 rem partem diei propositum habeto, u(rtde) d(e) p(lano) r. 1. . 5 cv Qiieiquomque frumentum populo dabit 6 damdumve curabit, nei 17 quo-i eorum, quorurn nomina . 1. ad cos. pr. tr. pl(ebei) in ta_bu- 18 1 in albo proposita erunt, frumentum dato neve dare iubeto neve sinito. Quei ad versus ea eorum quoi frurnentum dederit, is in tr(f- 19 tici) m(odios) I HS popnlo dare darnnas esto, eiusque pecuniae quei volet petitio esto. cv Quae viae in urbem Rom. propiusve u(rbem) R. p. ubei con- 20 tinente Iiabitabitur, sunt erunt, quoi s ante aedificium earum quae via(e) erit 10, is eam viam arbitratu eius aed(ilis), quoi ea pars urbis 21 h. 1. obvenerit, tueatur 11; isque ed(ilis) curato, uti quorum ante 22 aedificium erit quamque viam h. 1. quemque tueri oportebit, ei omnes eam viam arbitratu eius tueantur, neve eo loco aqua 12 co n- 23 sistat, quominus conmode populus ea via utatur. ti
e. singulos sestertium quinqua) dabunt. 7) ge 8) quei. 9) i. gnta mlia. 10) erunt. 11) Mo.: tueto. 12) .

1) ei. 2) atque. 3) utet. 4) eta. 5) r(ecte) 1(egi) p(ossit).

104
24

Lea Iulia municipalis.

Aed. cur. aed. p1., quei nunc sunt , queiquomque post h. 1. r. factei :createi erunt eumve mag. inierint, iei in diebus V progumeis quibus eo mag(istratu) designatei erunt eumve mag(istratum) mnje25 partei iirbis quisque rint, inter se paranto aut sortiunto, qua in urbem Roma(m), propiusve u(rbem) R(omam) 26 eorum vi as publicas in p(assuS) 2, reficiundas sternendas euret, eiusque rei procuratioh. 1. obvenerit, eius 27 nem habeat. Quae pars quoique aed(ilei) ita partei erunt viarum reficien_ darum 28 aed(ilis) in eis loceis quae in ea tuemdarum procuratio esto, utei h. 1. oportebit. cv Quae i nter 3 aedem sacram et aedificium locumve publicum 30 et inter aedificium privatum est erit, eius viae partem dimidiam is aed(ilis), quoi ea pars urbis obvenerit, in qua parte ea aedis 31 sacra erit seive aedificium publicurn seive locus publicus, tuemdam locato. cv 32 Quemquomqne ante suiiiii aedifici m viam publicam h. 1. tueri 33 oportebit, quei eorum eam viam arbitratu eius aed(ilis), quoius oportuerit, tuebitur, eam viam aed(ilis), quoius arbitratu eam tuerei 31 oportuerit, tuemdam locato; isque aed(ilis) diebus ne minus antequam locet apnt forum ante tribunale suom propositum habeto, 35 quam viam tuendam et quo die locaturus sit, et 4 quorum ante 36 aedificium ea via sit; eisque quorum ante aedificium ea via erit, procuratoribusve eorum domum denuntietur facito, se eam viam 1 caturum et quo die locaturus sit; eamque locationem palam in foro per q(uaestorem) urb(anum) eumve quei aerario praerit facito. 38 Quamta pecunia eam viam locaverit, tamtae pecuniae eum eosque, 39 qnorum ante aedificium ea erit pro portioni, quamtum gloillsqe ante aedificium viae in longitudine et in latitudine erit, q(uaestor) 40 urb(anus) queive aerario praerit in tabula(s) publicas pecuniae factae referundum curato. quei ea.m viam tuemdani redemerit, 41 tamtae pecuniae eum eos_ve adtribuito sine d(olo) m(alo). Sei is qnei adtributus erit eam pecuniam diebiis XXX progumeis, quibus 42 ipse aut r _ curator eius seiet adtribntionem factam esse ei, quoi 43 adtributus erit, solverit neque satis fecerit, is quamtae pecuniae adtributus erit, tamtam pecuniam et eius dimidium ei, quo 44 adtribntus erit, dare debeto, inque eam rem is, quo quomque de
29

[ 1) Post verba quei nunc sunt addi debuit in diebus V rxumeis post haue legem rogatam; item: erravit de loco Nissen, Rh. Ph. 45,100. Ta. M.] 2) ; cf 20..
3)

viam per. 4) ei.

Lex Iulia municipalis.

105

ea re aditum erit, iudcem iudiciumve ita dat6, utei de pecunia credita (iudicem) iudicium((g))ue dari oporteret 1. Quam viam h. 1. tuemdam locari oportebit, aed(lis), quem eam 46 viam tuendam locare oportebit, is eam viam per q(uaestorem) urb(a- 4 num) queive aerario praerit tuemdam locato, utei eam viam arbitratu eius, quei eam viam locandam curaverty tueatur. Quamtam 48 pecuniam ita quaeque via locata erit, t(amtam) p(ecuniam) q(uaestor) urb(anus) queive aerario praerit redemptorei, quoi e lege locations 4, dari oportebit, heredeive eius damdam adtribuendam curato. Quo minus aed(iles) et IIIIvir(ei) vieis in urbem purgandeis, 5 IIvir(ei) vieis extra propiusve urbem Rom(am) passus (14) purgan- 5t deis, queiquomque erunt, vias publicas purgandas curent eiusque re potestatem habeant, ita utei legibus pl(ebei)ve se(itis) s(enatus)(ve) 52 c(onsultis) oportet oportebit, eum 2 h. 1. n(ihilum) r(ogatur). . Quoius ante aedificium semita in loco erit, is eam semitam, eo 53 aedificio perpetuo lapidibus perpetueis integreis continentem con- 54 stratam recte habeto arbitratu eius aed(ilis), quoius in ea parte h. 1. viarum procuratio 3 erit. ' 55 Quae viae in ii(rbem) R(ornam) sunt erunt intra ea loca, ubi 56 contnenti habitabitur, ne quis in ieis vieis post k. Ianuar. primas 57 plostrum interdiii post solem ortum, neve ante horam diei ducito agito, nisi quod aedium sacrarum deorum inmortaiiurn caussa aedi- 53 ficandarnm operisve publice faciumdei causa adv(e)hei ortari opor- 59 tebit, aut quod ex urbe exve ieis loceis earum rerum, qnae publice demolienda(e) loca(tae) erunt, publi_ce exportarei oportebit, et 6 quarum rerum caussa plostra h. 1. certeis hominibus certeis de cau6t seis agere ducere licebit. Quibus diebus virgines Vestales regem sacrorum flamines - 62 streis in urbe sacrorum publicorurn p(opuli) R(omani) caussa vehi 63 nportebit, quaeqiie plostra trinmphi caussa, quo die quisqiie triumphabit , ducei oportebit, quaeque plostra ludorum 8 , quei Romae 64 aut urbei Romae (p(ropius) p(assus) publice feient, inve pompam ludeis circiensibus ducei agei opus erit: quo(ve) minus earum 65 rerum caussa eisque diebus plostra interdiu in urbe ducantur agantur, e(ius) h(ac) 1(ege) n(ibilum) r(ogatur). cv

ti

aut est bolae Bethmanno-Sollu+ egio oblatae, Ber. 1868 . 45-53. 2) eum 4) rex. 5) triumid quod eorum aut emendandunt eius. 3) procurator. supplevit ex . 17. phavit. 6) xcidit fortasse eaussa. 7) .

1)

oportebit. De c. 10 [vi! vv. 20-45; cf: quae scripsi in libro: S,ym-

106 66

Lex

lulia municipalis.

urbem inducta erunt, quo minus ea Quae plostra noctu in plostra inania aut stercoris exportandei caussa post solem ortum 67 in u(rbe) R(oma) et ab u(rbe) h(oris) diei bubus iumenteisve iuncta n(ihilum) r(ogatur). R(oma) p(assus) esse liceat, e(ius) h. 1. in u(rbe) R(oma) p(roQuae loca publica porticuSVe publicae 68 pius)ve u(rbei) R(omae) p(assus) sunt erunt, quorum locorum quoaedilium eorumve mag(istratuom), quei vieis loceiss9 iusque porticus g e publiceis u(rbis) R(omae) p(ropius)Ve u(rbei) R(omae) p(assus) M procuratiO est erit, nei quis ieis ' purgandeis praerunt, legibus loceis inve ieis porticibus quid in aedilkaturn inmolitumve habeto, 7 iieve ea loca p rtic n e quarn possideto, neve eorum quod saeptum 7 2 clausumve habeto quo rniniis eis loceis porticibusque populus utatur pateantve, nisi qnibus uteique leg(ibus) pl(ebei)ve sc(itis) s(enatus)ve c(onsultis) concessum permissnmve e(st). 7 3 Quibus loceis ex lege locationis, quarr censor aliusve quis ma1 g(istratus) publiceis vectigalibus ultrove tributeis fruendeis tuendeisve dixit, digerit, eis, quei ea frueiida tuendave conducta habe75 bunt, ut utei fruei liceat cut utei ea ab eis custodiantur, cautum est, ei quo minus ieis loceis utantur fruantur ita, utei quo(i)que 76 eorum 2 [ex lje[ge loca]tionis 3 1eiS [sine d(olo) m(alo)] utei fruei licebit ex h. 1. n(ihilum) r(ogatur). Quos lud[os] quisque Romae p(ropius)ve u(rbei) R(omae) p(as 7 sus) 11 faciet, quo minus ei eorum ludorum caussa scaenam pulpi tum ceteraque, quae ad eos ludos opiis erunt, in loco publico po-78 -9 nere statuere eisque diebus, gnibus eos faciet, loco publico utei liceat, e(ius) b. 1. n(ihilum) r(gtr). 8 Quei scribae librarei nagistratibus apparebunt, ei quo minus 8 loceis publiceis, ubei is, (quoi) quisque eorum apparebunt, iuserit, apparend caussa utantur, e(ius) h. 1. n(ihilum) r(ogatur). 82 Quae loca serveis publiceis ab cens(oribus) habitandei uteiidei caussa adtributa sunt, ei qiio minus eis loceis utantur, e(ius) h. 1. n(ihilurn) r(ogatur). ti

ti

8 3

Queiqiiornque in municipieis coloneis praefectureis foreis conciliabule s c(ivium) R(omanorum) IIvir(ei) Il r(e) erunt aliove 84 quo riomine mag(istratum) potestatemve sufragio eorum, quei quoius85 que municipj(a) eolonjae praefecturae fori conciliabuli erunt , ha2) Hic explicit aes Britannicum, incipit Neapolitctnurn. 3) suppl. M zocjzi. 4) foro. 1)

in molitomve.

Lex Iulia municipalis.

107

bebunt: nei quis eorum que(rn) in eo municipio colonia(e) praefectura((t)) foro conciljabulo (in) senatum deciiriones conscriptosve legito 86 neve sublegito neve co((a))ptato neve recitandos curato nisi in de- 87 mortuei darnnateive locum eiusve quei confessus erit se senatorem decurionem conscreiptumve ibei h. 1. esse licere. ", 88 Quei minor annos XXX natus est erit, quis eorum post 89 k. r. secundas in municipio colonia praefe_ctura IIvir(atum) 90 IIIIvir(atum) neve quem alium mag(istratum) petito neve capito neve gerito, nisei quei eoriim stipendia equo in legione aut pedestria 91 in legione VI fecerit, quae stipendia in castreis inve provincia maiorem 1 partem sui quoiusque anni fecerit, aut bina semestria, quae 92 ei pro singuleis ann(u)eis procedere oporteat 2, aut ei vocat(i) rei 93 militaris legibus pI(ebei)ve sc(itis) exve foidere erit, quocirca eum inveitum merere oporteat. Neve quis, que(i) praeconium dis- 94 signationem libitinamve faciet, dum eorum quid faciet, in m _cipio 95 colonia praefectura IIvir(atum) IIIIvir(atum) aliumve quem mag(istratum) petito neve capito neve gerito neve habeto, neve ibei se- 96 nator neve decurio neve conscriptus esto neve sententiam dicito. Quei eorum ex eis, quei s(upra) s(criptei) s(unt), adversus ea fece- 97 rit, is HS > p(opulo) d(are) d(amnas) e(sto), eiusque pecuniae quei volet petitio esto. ti Queiquomqne in municipio colonia(e) praefectura post k. 98 Qui(1)Ct(ileS) prim(as) comitia lIvir(eis) r(eis) s aleive quoi mag(istratni) rogando subrogandove habebit, is ne quern, quei minor 99 anneis () natus est erit, IIvir(um), ()vir( m), quei(ve) ibei alium mag(istratum) habeat, renuntiato neve renuntiarei iii- 100 beto, nisi quei stipendia equo in legione , aut sti _ penda pe-101 destria in legione VI fecerit, quae stipendia in castreis inve provincia maiorem partem sui quoiusque anni fecerit, aut bina semestria, 102 qua(e) ei rro singuleis annueis Procedere oporteat, cum eo quod 103 ei legibus pl(ebei)ve sc(iteis) procedere oportebit, aut ei vocatio rei militaris legibus pl(ebei)ve sc(iteis) exve foedere erit, quo circa eum 104 invitum merere oporteat. Neve eum, quei praeconiurn dissignationem libitinamve 4 faciet, dum eorum quid faciet, IIvir(um) - 105 vir(um), queive ibei mag(istratus) sit, renuntiato, neve in senatum
hic verba 1) maiorei vel maiora aes: 2) Mo. recte censet excidisse guae redeunt v. 102-103: cum eo quod ei legibus pl(ebei)ve sc(iteis) procedere oportebit. 3) llr vir. 4) libitinanve.

108

Lex 1 municipalia.

e decurionum conscriptorum(ve) m r legito sublegito 106 neve in 107 coptato neve sententiam rogato neve dicere neve ferre iubeto sc(iens) fecerit, s HS p(opuk) d(are) d(olo) m(alo). Quei adversus ea eiusque pecuniae quei volet petitio esto. cv d(amnas) esto, Quae municipia colonia(e) praefectura(e) fora conciliabula c(i1 vium) R(omanorllrn) sunt eruit, nei quis in eorum quo municipjo conciliabulo (in) senatu decurjonjbus 19 colonia praefectura (foro) ibi in eo ordine senten((te tiam 110 c nscreipte sque esto, neve quoi 1 deicere ferne liceto, quei furtei quocl (pse 2 fecit fecerit condemnatus 3 pro socio, tutelae, man111 pactusve est erit; queive iudicio fiducio datei, iniuriaruln deve d(olo) m(alo) condemnatus est erit; queive 112 lege Plaetoria ob eamve rem, gnod adversus eam legem fecit fe113 cerit, eondemriatus est erit : queive depugnandei caussa auctoratus est erit fuit fuerit; queive in iure 1 abiuraverit, bonamve copiam 114 iuravit iuraverit; quei(ve) sponsoribus creditoribusve sueis renuntiavit renuntiaverit se soldum solvere non posse: aut cnm eis 115 pactus est erit se soldurn solvere non posse; prove quo datum de-. 116 pensum est erit; qiioiusve bona ex edicto eius, qu(e)i (i(ure)) d(ei praefuit praefuerit, praeterquam sei quoiils, quom pupillus -cundo) 117 esset reive publicae caussa abesset neque d(olo) m(alo) fecit fecerit quo magis r(ei) (ublice) c(aussa) a(besset) 5, possessa pro118 scriptave suiit erunt ; qiieive iudicio publico Romae condemnatus est erit, quo circa eum hi Italia esse non liceat, neque in integrum 119 resti(tu)tus est erit; qneive in eo municipio colonia praefectura foi'o conc liabulo, quoius erit, iudicio publico condemnatus est erit; 12 quernve k(alumniae) praevaricationis caussa accussasse fecisseve 121 quod iudicatum est erit ; quoive aput exercitum ingnominiae caussa ordo ademptus est erit; quemve imperator ingnominiae caussa ab 122 exei'CitA decedere iusit iuserit; queive ob caput c(ivis) R(omanei) referundum pecuniam praemium aliudve qnid cepit ceperit; queive 123 corpore 6 quaestum fecit fecerit; queive lanistaturam artemve ludi124 c(r)am fecit fecerit; queive kiiocinium faciet. Quei adversus ea in rnunicipio colonia praefectura(ve) foro conciliabulo (in senatu) decu1) quoe. 2) ispe. 3) fiduciae scrib. [VIj attraxit iudicio.] 4) [VIl abiuravit onanino ins., bonam copiam ab(uravit ins. .Mo.; ereditum ;el rem ereditam supplendum ante abiuravit censet Mazochi; pecuniam ered(t navult Wlassak, Pauly - Wissowa sunt erunt inserenda esse censet 1110. , 102.] 5) possessa proscrptave 6) eorpor.

Lex Iulia mun c palis.

109

rionibus conscripteisve fuerit sentemtiamve dixerit, is HS > ( - 125 pulo) d(are) d(amnas) esto, e usque pecuniae quei volet petitio esto. Quoi h. 1. in municipio colonia praefectura foro conciliabulo 126 senatorem deeurionern conscriptum esse, inque eo ordine sentemtiam 127 dicere ferre licebit, nei quis, quei in eo municipio colonia praefectura foro conciliabulo senatum decuriones conscriptos habebit,128 eum in senatum decuriones conscriptos ire iubeto sc(iens) d( 1) 129 m(alo) ; neve eum ibei sentemtiam rogato neive dicere neive ferre iubeto sc(iens) d.(olo) m(alo); neve quis, que(i) in eo municipio 130 colonia praefectura foro conciliabulo sufragio eornm maxurnam p testatem habebit, eorum quem ibei in senatum decuriones conscriptos 131 ire, neve in eo nurnero esse neve sentemtiam ibei dicere ferreve 132 sinito sc(iens) d(olo) rn(alo); neve quis eius rationem cornitieis conciliove (habeto, neive quis quem, sei adversus ea comitieis concili.ove 2) ereatum est renuntiato; neve quis, quei ibei magiistratum) potesta--133 temve habebit, eum cum senatu decurionibus conscript(eis lud)os spectare neive in eonvivio publ co esse sini.to 3 se(iens) d(olo) m(alo). ' 134 Quibiis h. 1. in municipio colonia praefectura foro conciliabulo 135 in senatu 4 decurionibus conscripteis esse non licebit, quis e r 1 3 G in municipio colonia praefectura foro cnclbnl ir(tum) lilivir(atum) aliamve quam potestatem ex quo honore in eum ordinem 137 perveniat, petito neve capito; neve quis eorum ludeis, 0 curnve gla- 38 diatores ibei pugnabunt, in loco senatorio decurionum conscriptorum sedeto 5 neve spectato neve conviviurn publicurn is inito; neive quis, 139 sei adversus ea ereatum r enuntiatum erit, ibei IIvir r esto, 140 neve ibei m(agistratum) potestaternve habeto. Quei adversus ea fecerit, is HS > p(opulo) d(are) d(amnas) esto, eiusque pecuniae 141 quei volet petitio esto. ti Quae municipia coloniae praefecturae e(iviurn) R(omanorum) in 142 Italia sunt ernnt, quei in eis municipieis eoloneis praefectureis 143 maximum mag(istratum) m e s potestatem ibei habebit tum, cum censor aiiusve quis rnag(istratus) Romae populi censum aget, 144 is diebus LX proxurneis, quibus seiet Romae censum 9 populi agi, 145 omnium rnunicipium colonorum suorum queique eius praefecturae erunt, q(uei) c(ives) R(omanei) erunt, censum agito 10, eorurnqiie 146
nive. 2) Sup levit . 3) sineto. 4) sinatum. 5) sedito. creatus renuntiatus erit]. 7) quif. 6) quei [VII cum Dess.: quei adversus ea 10) agunto. 8) maximumve. 9) cinsum.
1)

110

Lex Julia municpalis.

nomina praenomina patres aut patronos tribus cognomina et quot annos gnisque eorum habet, et rationem pecuniae ex formula census, 147 148 qllae Romae ab eo, qui tum censum populi acturus erit, proposjt a erit, ab ieis iurateis accipito; eaque omnia in tabulas publjcas sui muilicipi referunda curato; eosque libros per legatos, quos maior 149 pars decuriOmlm conscriptorum ad eam rem legarei mittei censuerjnt 15 tum, cum ea((s j) res consuleretur, ad eos, quei Romae censum agent, mittito ; curatoque, ntei, quom amplius dies LX reliquei erunt ante 151 152 quam diem ei, queiquomque Romae censum aget `', finem popim ce(n)sendi faciant, eos adeant 3 librosque eius municipi coloniae praefectnrae edant ; isque censor, seive quis alius mag(istratus) censum 153 populi aget, diebus V proxumeis, quibus legatei eius munieipi. colo154 niae praefecturae adierint, eos libros census, quei ab ieis legateis 155 dabuntur, accipito s(ine) d(olo) m(alo), exque ieis libreis, quae ibej scripta erunt in tabulas publicas referunda curato, easque tabulas 156 eodem loco, ubei ceterae tabulae publicae erunt, in quibus censiis poruli perscriptns erit, condend (s) curato. ti Qui pluribus in rniinicipieis coloneis praefectureis domicilium 157 158 habebit et is Romae censns erit, quo magis in municipio colonia praefectura h. 1. censeatur, e(ius) h. 1. n(ihilum) r(ogatur). t, Qnei lege pl(ebeive) sc(ito) permissus est fuit, utei leges in 159 160 municipio fundano rniinicipibusve eius municipi daret, sei quid is post h. 1. r(ogatam) in eo anno proxnmo, quo h. 1. populus iuserit, 161 ad eas leges ;, rnurtieipi(ei)s fundanos item teneto, utei oporteret, sei eae res ab eo tum, quom prirniim leges eis municipibus lege 162 pl(ebei)ve sc(ito) dedit, ad eas leges additae comrniitatae conrectae 163 essent: neve quis intercedito neve quid facito, quo minus ea rata sint., gove minus municipis fundanos tenea(n)t eisque optemperetur. 19. Lex Falcidia a. 714 (= 40) (e Dig.). (Paulus 1. sing. acl 1. Flc. s : Lex Falcida lata est, quae primo capite liberan legandi facultatem dedit his verbis:) Qui cives Romani sunt, qui eorum post hanc legem rogatam testamentnm facere volet 7, ut eam pecuniam easque res quibusque dare legare volet, ius potestasque esto, ut hac lege sequenti 8 licebit. 1) arieis. 2) agei. -- 3) adeam. 4) quis. 5) addiderit commutaverit conrexert supplet Mazochi. 6) videntur excidisse. 8) Delendam esse hanc D. 35,2,1. 7) Quaedam vocero Mo. censet.

Lex Falcdia.

111

(Secundo capite modum legatorum constituit his verbis:) Quicumque civis Romanus post hanc legem rogatam testamentum faciet, is quantam cuique clvi Romano pecuniam iure publico dare legare volet, ius potestasque esto, dum ita detur legatum , ne minus quam partem quartarn liereditatis eo testamento heredes capiant, eis 2, quibus quid ita datum legatumve erit, eam pecuniam sine fraude sua capere liceto isque heres, qui eam pecnniam dare iussiis 3 damnatus erit, eam pecuniam debeto dare, gnam damnatus est . 20. Lex Iulia de vi publica et privata (e Dig.).
Utrum Caesaris sit an Augusti ' constat. Cf. Rudor f f, RG. 1, 85. Coll. 9,2; sententia legis etia'm D. 22,5,3,5 relata est e Callistrati 1. de cogn. ( Ulpianus 1. Vilil de f f'cio proconsulis sub titulo ad l,. iuiiam de vi publica et privata : Eadem lege gnibusdam testimordum om-

nino, quibusdam interdicitur invitis. c. L'VII et c. LTYVIII; iii haec verba his hominibus: 5 Hac lege in reum testimonium dicere ne liceto, qui se ab eo rentee eins, libertove cuius eorum libertive libertave liberaverit 6, quive impubes erit, quive {iudicio publico damnatus erit qui 7] eorum in integrum restitutus est, quive in vinculis custodiave publica erit, quive depugnandi causa auctoratiis erit, quive ad bestias depugnare se locavit locaverit, praeterquam qui iaculandi causa ad urbem missus est erit, [gnaeve] palam 8 corpore qnaestum faciet feceritve, quive ob testimonium dicendum [vel non dicendum] pecu m accepisse indicatus erit, neve quis eorum hac lege in renm testirnonlum dicat . (Capite octogesimo septimo his: tO) t in reum testimonium ne dicunto, qui sobrinus est ei reo
itz. 1) Cuiac.: detur legetur. ita detur legatum delet Graden 4) Aut scr. 2) eisque Mo. 3) Delendam esse hanc vocem Mo. censet. 5) in haec verba his quam dare d. e. auf haec quattuor verba delenda. Rudorff ber verbis hominibus codd.; in hoc y ero his verbis his hominibus Mo., liden (ib. de ff. proc. p. 314. 6) libertive libertiue liberaverit] 8) quaeve palam D., palamve bertus liberauerit codd. 7) Dig. ins. ins. libri, Coll. 9) nee volens q. e. h. 1. in r. t. dicit. 10) homines delet Mo.

112 gnusve eluS erit.

Lex Iulia de adulteriis.

propioreve cognatione coniunctus, quive socer gener vitricus privi-

21.

Lex Iulia de adulteriis a. 736 (= 18). (e Dig.).

2 .

p c . ( Ulpi,anus 1. de adulteriis malo.

Haec verba legis:) ... ne quis posthac stuprum adulterium facito sciens dolo

cap. II ( Ulpianus 1. de adulteriis 3 : Quod alt lex:)

[Pater si] in filia [sua qiiam in potestate habet, aut in ea, quae eo) 4 auctore eum in potestate esset, viro in manum COnvenerit,] adulterum [domi suae generive sui] deprehenderit, [isque in 5 eam rem socerum adhibuerit, ( lex permittit] ut is pater eum adulterum sine fraude occidat, ita ut] in continenti filiam occidat. cap. V ( Ulpianus 1. II ad 1. Iuliam de adulteriis s : Capite quinto legis Iuliae ita cavetur nt: . . [viro adulterum in uxore sua deprehensum, quem aut nolit aut non liceat occidere, retinere horas diurnas nocturnasgne continuas non plus quam XX] testandae eius rei gratia [sine fraude sua iure liceto . .] cap. Vil ( Ulpianus 1. de adulteriis 7 : Legis Iuliae de adulteriis capit septmo ita cavetur:) . . ne quis nter reos referat eum, qui tum sine detrectatione rei publicae causa aberit . . cap. inc. ( Ulpi.anus 1. 1V de adulteriis lex ita 1cnta est:) . . . [qui uxorem in adulterio deprehensam retinuerit], adulterum in domo deprehensum dimiserit, . .
S :

pr vignusque codd. 2) D. 48,5,13(12). Cf. Paul. in Coll. 4,2: primum caput legis Iuliae de adulteriis prioribus legibus pluribus obrogat (abrogat libri); secundo vero capite permittit patri cet. 3) D. 48,5,24(23),
1)

pr. 4. Verba inclusa Paulus . 1. refert. Cf. Coll. 4,12,1. Paul. sent. 2,26,1. 4) Ins. Pithoeus. 5) isque in Schulting, isve in Mo., in quem libri. 6) D. 48,5,26(25), pr. 5 verba uncis inclusa postquam ad sententiam rettulit commentatusque est, pergit sic: Quod adicitur : testandae' cet. 7) D. 48,5,16(15),1.2. 8) D. 48,5,30(29), pr. Cf. Paul. sent. 2,26,8. Coll. 4,12,7.

Lex Quinctia. 22. Lex Quinctia de aquaediicfibus a. 745 (= 9)

(e Frontino).

113

Haec lex a Frontino in librum de aquis urbis Romae c. 129 recepta omnium populi Romani legum, n integra cum plena pr escription.e tradita est. Textum corruptum emendavit et supplevit Buecheler in ed. Frontini . 1858, sed usus recognitione libri Casinensis non optima, quam emendavit explevitque Fetschenig, Wiener Studien 6 (1884) . 249 sq. Libri Casinensis imaginem phototypam ecliulit Clemens Herschel, The two books of the water supply of the city of Rome of Sextus Iulius Frontinus. Boston 1899.

?^,

T. Quinctius Crispinus consul popiiliim iure rogavit populusqiie iiire scivit in foro pro rostris aedis divi Iuli p(ridie) k.2 Iulias. Tribus 3 Sergia principium fuit, pro tribu S. Sex(tius) L. f. Virro Quicumque post hanc legem rogatam rivos specus fornices flstitlas tubulos castella lacus aquarttm publicarum, quae ad urbem 5 ducuntur, sciens dolo malo foraverit ruperit foranda rumpend ve curaverit peioremve 5 fecerit, quo minus eae aquae 6 earumve quae queat in urbem Romam ire cadere fluere 8 pervenire duci s quove minus 1 in urbe R et in iis locis, quae i aedificia nrbi continentia siint erunt, in is hortis praediis locis, qnorurn hortorum 10 praediorum locorum dominis possessorjbus u(su)f(ructuariis) 2 aqua data vel adtributa est vel erit, saliat distribuatur dividatur in castella lacus inrnittatur, is populo Rornano [HS] ceiiturn milia dare eorum ita fecerit, id omne sarcire re damnas esto; et quidquid restituere aedificare ponere tollere dernoliri 15 damnas esto 15 -ficer sine dolo malo; eaque s omnia ita, ut coercenda multa dicenda
1) In hiatu codicis trium (non octo) litterarum potest interciclisse de s(enatus) s(eutentia) Mo.; immo noluit librarius in fine uersus spatium explere (Gndermann). 2) . . R. codex. 3) tribui codex. 4) protribus. sex . L. +' . uirro . Quicumque codex, explicazit Gundermann. Cogitauerant de Sex . Vibidio Virro e (Prosopogr. imp. Rom. . 418, 33) et primus sciuit addiderant cum Brissonio. 5) sc. aquam (Gundermann) ; peioraue Schultz. 6) eae aquael eaea qua cod. 7) queat Gundermann; qua cocl.; rs Buecheler ; quaqua Mommsen ita ut cum edd. post duci adpossit. 8) fluis cod. 9) duei cod. 10) manus cod. 11) in

Bueiis locis quae] qua Mommsen; in iis locis aedificiis quae loca aedificia solis aedificiis recte convenit. cheler; sed quod sequitur ui bi continentia pnssessoribusve 12) possessoribus . U. F. codex, explicavit Gundermann; Mommsen, Rm. Strafrecht 1020,5; edd. cum F thoeo. 13) quidquid] 14) tollere] Gunderquidquid cod.; q d(oio) m(alo) quid Buecheler. cod. 16) eaque mann; excidere Mommsen; et celere cod. 15) demolire Mommsen St.-R. 2 3,464 . 2; aquae cod. 8 BRUNs, Fontes iurs. Ed. VII.

derent

 114

Lex Quinctia.

si eurator aquarum sunt 1 , quiciimqUe curator aquarum est erit 2, nemo erit, tum is praetor, qui i nter cives et peregrinos ius dicet, si curator multa 3 pignoribus cogito exerceto 4 ; eique curatori aut, nomine cogendi 6 pignoris capiendi 20 non erit, tum ei praetori eo 5 ins potestasque esto . Si quid eorum servus fecerit, dorninus eius HS centum milia populo 8 d(are) d(amnas) e(sto) 9. Si quis 10 circa rivos specus fornices fistulas tubulos castella lacus aquarurn publicarum, quae ad urbem Rornam dueuntur et ducentur, terminatus 25 est et erit , neve 12 quis in eo loco post hanc legein rogatam qiiid opponito molito obsaepito figito statuito ponito conlocato arato se praeterquam earum facienrito 3 neve iii eum quid immittito darum reponendarum causa, praeterquam quod hac lege Heebit oportebit. Qui adversus ea quid fecerit, ei adversus eum 6 siremps 30 lex ius 1 causaque ornnium rerum omnibusque esto, atque uti esset esseve oporteret 18, si is adversus hanc legem rivum specum rupisset forassetve. Quo minus in eo loco pascere herbam fenum secare sentes [tollere liceat, e(ius) h(ac) 1(ege) n(ihilum) r(ogato) 19]. Curatores aquarum qui nunc sunt quique eriint [faciunto, ut in eo loco, 35 qui] circa fontes 2 0 et fornlces et muros 2! et rivos et specus terminatus est, arbores vites vepres sentes ripae maceriae 22 salicta
14, > >

1) ita ut quicumque codex, interiecta uerba ab exsilio (nota 6) revocavit Gundermann; ita ut [recte factum esse volet], quicumque Mommsen, 2) aut addiderat Brissonius. 3) dicit mult cod. 4 ) exercito cod. ; coerceto edd. 5) praetorio eo cod. 6) cog . Decoercenda . multa dicenda sunt . pignoris codex, cf. nota 1; cogendi coercendi multae dicendae sive pignoris edd. est cocl. 8) Romano addiderat Buecheler, quem inconsulto reprehendit gu. (Multa 260 n. 35), guod nunquam in legibus haec vox addita sit, quae in l. agr., 1. Rubria, l. de Term., l. de imp. pesp. saepissime occurrit; solam 1. Iuliam munic. consuluisse videtur vir doctissirnus. 9 d. d. e.] Ursinus; det cod. 10) qui ]oeus Buecheler. 11) est et erit] Buecheler; steterit cocl. 12) neve Gundermann; neque cod. 13) obponit . molit . obsepit . figit . statuit . ponit . conlocat . arat . serit . cod. 14) immidtit cod. 15) scilicet aquarum publicarum (Gundermann). praeterquam rerum faciendarum reponendarum causa quod Mommsen. 16) et adversus eum cod.; delenda esse censet .; ego cum Heinrichio et solum sustuli, cum de eo siremps in l. Rubr. 2,10.40 scriptum sit; ei adversus eum (scilicet locum terminatum) Gundermann coll. lege Acilia repet. 73.80 et lege (Jornelia de XX quaest. 139. 112. 17) si rem publicam ex iussu cod. 18) esseque oportere cod. 19) hiatus 15 litt. in cod. 20) qui nunc

sunt . circa fontes quique erunt . cod., sententiam suppl. Buecheler. 21) et fortuni /// et murorum cod. 22) maceria
cod.

Lex Iulia et Papia Poppaea.

115

harundineta tollantur excidantur effodiantur excodicentur, uti quod recte 1 factum esse volet; eoque nomine iis pignoris capio multae dictio eoercitioque esto 2, idque iis sine fraude sua facere lieet( ), ius potestasque esto . Quo minus vites arbores, quae villis aedificiis maceriisve inclusae sunt, maceriae 4, quas curatores 5 aquarum causa cognita ne demolirentur dominis permiserunt, quibus inscripta insculptave s essent ipsorum qui permisissent curatorum nomina, maneant, hac lege nihilum rogat(i)o. Quo minus ex iis fontibus rivis specibus fornicibus aqu m sumere haurire iis, quibuscumque curatores aquarum permiserunt permiserint, praeterquam rota calice machina licea(t), dum ne qui puteus neque foramen novum fi t, eius hac lege nihilum rogato. 23. Lex Iulia a. 736 (= 18) et Papia Poppaea a. 8 p. C.
(e Dig.). Harum legum auctore Augusto populo reluctante perlatarum (v. Rud. RG. 1,54) verba legitima c tantum nobis servata sunt. Ipsas componere et restituere temptaverunt: Icw. Gotjio fredus, fontes 1V iur. civ. (1653) . 264-350. Heineccius, ad leg. Iul. et . . (1726). den Tex, fontes iur. civ. (1840) . 31-40. Demelius, legum quae ad ius civ. spect. fragment,a (1857) . 45-58. 1Vumeri quos singulis eapitibus praeposui sunt editionis Heineccianae.

40

45

() (Pazclzcs l. ad 1. Iuliam et Pccpi.am- : Lege 1 ita eavetnr:} Qui senator est, quive filius, neposve ex filio, proneposve ex [nepote] fil nato cuius eorum est erit, ne quis eoriim sponsam uxoremve sciens dolo malo habeto libertinam, aut eam, quae ipsa cuiusve pater materve artem ludicram facit fecerit; neve senatoris filia, neptisve ex filio, proneptisve ex nepote filio nato nata s Hbertirio eive, qui ipse cuiusve pater materve artem ludicram facit fecerit, sponsa nuptave sciens dolo malo esto, neve quis eorum dolo malo sciens sponsam uxoremve earn habeto. (VI) (Paulus . ad l. Iulianz et Pcpim 9:) Qui libertinos duos pluresve a se genitos natasve in sua potestate habebit, praeter eum, qui arteni ludicram fecerit quive operas suas, ut cum bestiis pugnaret, locaverit: ne quis eorum
cod. 3) isto 1) rectum cod. 2) capto multae dicipo //o//rcitquesto sequente hiatu 12 litt. c 1. 4) maceriaeve Mommsen. 5) curatorum 8) Del. Mo. cod. 6) ve Mommsen. que cod. 7) D. 23,2,44, pr. 9) D. 38,1,37, pr. 10) Mo. coni.: ex se (g)natos. 8*

116

Lex Iunia Vellaea.

causa patrono operas doni muneris aliudve 1 quicquam libertatis blpatronae liberiSVe eorum, de quibus luraverit vel promiserit gatusve erit, dare facere praestare debeto. ad 1. Iuliam et Papiam 2: Quod alt lex:) () ( Ulpianus Divortii faciendi potestas libertae, quae nupta est patrono, ne esto, quamdiu patronus eam uxorem esse volet . . [neve] invito patrono 3 [alii nubere potestas esto]. ( V) ( Ulp. 1. Vil ad 1. Iuliam et Papiam 4 : Si vero maritus dotalem servum voluntate eius (mulieris) manumiserit, alt lex :) . . . quod ad eum pervenit, et si dolo malo aliquid. factum est, quominus ad eum perven at, . . quanta pecunia erit, tantam pecuniam dato 5.
.

24. Lex

Iunia Vellaea,

a. 28 p. C. (e

Dig.).

scilicet imperante Tiberio a. 781 (28 . C.). Cf. Mo. ad D. 26,2,10,2 et ad V, 517 . 4921. Restant frustula tantum quaeclam in D. 28,2,29,12.14, quibus supplendis operam dederunt: Muehlenbruch (Glueck, 36,202-36), Vangerow (Pand. 2,220), Leist (bon. poss. 2,241), Schmidt (Notherbr. 30-34). Aliter ego e Dig. legem restituere conatus sum.

Videtur haec lex novissima esse earum, quae ad populum latae sunt,

. (Scaevola 1. VI quaest.: Nunc de lege Vellea videamus, et videtur primum caput eos spectare, qui cet. Ita verba sunt :) Qui [civis Romanus post hanc legem rogatam ] testamentum faciet, is omnes virilis sexus, qili ei suus heres futurus erit 7, [heredes instituendi (nominatimve exheredandi) potestatem habeto 8; quique heredes instituti (exheredative ita) 9 erunt, si nascentur testamentum ne rumpunto 10] etiamsi parente vivo nascentur 11
1) aliudve doni muneris conj. Mo. 2) D. 24,2,11 pr. 1. 3) Haec
verba ex eodem Ulp. libro referuntur in D. 23,2,45,5, praemissis verbis: Deinde ait lex, quae explicantur principio eius loci. 4) D. 24,3,64, pr. 6.7.10. 5) Perperam editores in exordio eitt. omnes hunc locum non de servo manumisso, sed de universa dote intellexerunt. 6) Haec auf similia verba addenda suppeditat lex Falcidia, supra p. 110. 7) -Tn Dig. hic addjtur et tetera, tunt sequuntur capitis verba extrema etiamsi cet. 8) L. 29 cit. 15: superiore capite ut liceat institu nondum natos, qui

cum nascentur sui erunt, permittit (lex). 9) D. 28,3,3,1: qui post testamentum factum in vita nascuntur, ita demum per legem Velleam rumpere testamentum prohibentur, si nomnatim sirrt exheredati. 10) D. 28,5,6,1: nepotes et deinceps ceteri, qui ex lege Vellea instituti non rumpunt testamenta. 11) Flor. corrupte: vovente patre . Mo. haec verba ad legem

Fragmenta legum.

117

exheredati erunt, testamentum ne rumpunto, neve id ob eam rem minus ratum esto, quod] in locum suorum siii heredes succedunt 3.
25.

. Si quis ex suis heredibus suus heres esse desierit, liberi eius 1 [vel nepotes pronepotes ?, qui heredes instituti nominatimve

Minora legum incertarum fragmenta.

a) Fragmenti Florentini pars antica.

1,207. 208 [1 2, ]. Ri. tab. 3 et B. Quo loco et tempore repertum sit hoc fragrnentum lamminae aheneae ignoratur, hodie Florentiae adservatur. Leges inscriptas aetatis fere Graccltanae esse e scriptura collegit Mo., ad quaestiones perpetuas eas pertinere argummnt nt ostendit.

. p]ronontiat[o . . . . scripta sunt an . . . . eorum, quosve is p . . ]equnian ceperit c a . . ceperit, quoive eius, qu . . . a erit literaive testium . . . e]xemptus erit quei ab eo . . damn]as esto eiusque pequnia[e . . . . cjuarn ex h. 1. sibei deica[t . . . facito utei is eam pequ[nictm . . ut]ei ex h. 1. oportebit quod e . . . pr. h. 1. agetur } non sit a . . . . e]t eum uiide petetur e . . . . i9]etiverit condemnatu[r . . . . ijn iudiciu[m . .
b) Fragmenti Florentini pars postica .

10

15

. .

iudic]is omnis iur[are iubeto . .

pertinere negat, at ef. 11: voluit (lex) vivis nobis natos non rumpere. 15: isque nascatur vivo patre suo. verba 1) In Dig. hic ut not. 2 additur et cetera, tum sequuntur capitis e x trema: in locum cet. 2) L. 29 cit. 13: sequenti parte ita interpretandum est, ut si et filium et nepotem et pronepotem habeas cet.
permittit institui, sed vetat rumpi ne3) L. 29 15: posteriore capite ve ob eam rem minus ratum esset, quod succedit; D. 28,3,13: nominatim nepotem necesse est instituere vel exheredare ne succedendo rumpat, idque lege Iunia Vellea provisunI est. 4) acetur. . 485-487. 5) Scripsit de hac parte Rudorff, lex ci.

118

Fragmenta legum.

15

esi easque pilas 1 [nes . . . . ntur aequenturqu[e . . . . pr(aetor) facito ubei pilae o[rnnes aequatae . . . sorticolis singolis sing[illatim . . quoius nomen ibe]i scriptum erit, eius nom[en pronontiato quoius nomen ex 7.] 1. pronontiatum erit, eu[rn . tabol]amque, quae in tribun[ali . . pr(aetor)] aliter ea e deleto neiv[e . . pr. iud]ices omnia ita sortiri iu[beto . . sentent]iam tolerint, quom omni[s iudices ad fierint . . . . mat in eam tabolam qu[ae in eo tr-ibunali . . 'in g2-ribus pileis li]terae duae aut niilla au[t .. . . e[r]unt, in quibus pileis li 1 [terae . . . u]dicis siet h. 1. eas pilas om[nes . . oportebit tum . .

c)

Fragmentum Clusnum.

postea deperdita, Gorio (inscr. Etrusc.) 1726 edita indeque Mo. desumpta. . . queis m. ulaium eius 2 . .

1,209 [1 2 , ]. Lamella ahenea Clusii (hodie Chiusi) in Etruria reperta, ^

. . oque utei ea fima f 2 primo [quogace die . . bojneis praedibusve eius ex [h. 1. venditis . . . t quoque uxorei mati . . quoius o]pera maxurne eum reum [condemnatum esse . 5 . . t eique eam pequniam p{ersoleito . . . . q]uoius h. 1. quaestio erit. co[ndernnat,o . . quoi]ve ipse parens sit, quove . . . . p]equnia quae de ea re ex n . . 1 ifdd2 pilis iud'icum Ascon. in Milon. p. 34 (Or. 40) haec habet: (Lex Pompeia) lubebat, ut coram accusatore ac reo pilae, in quibus nomina iudicum inscripta essent, aequarentur; dein sortito iudicum fieret, ita ut numerus iudicum LI relinqueretur. Ad quos LI iudices Klenze (Lex Servil. p. IV) litteras extremas versus 14 huius fragmenti LI referre voluit, quem refellit Mo. In Ritschelii tabula EI potius quam LI scriptum vide1) De

tur. 2) Corruptos hos versus ne Mo. quidem temptare voluit.

Lex convvals.
d) Fragmentum MedoIanense.

119

1,556 n. 1502 [12, ]. Lamella aerea Mediolani in bibliotheca Trivulti na adservata; quae et ubi quandoque reperta sit et cui legi adtribuenda, incertum est.

squei . . adversus h. l[egem . . quod quis-] que adversus [h. l. fecerit . . ei multa esto HS. . eiusque pecuniae] qui volet acti{o esto . . eamque pecun,iam vel] populi iudieio [petere vel 1 in sacrum iudicare liceto]. Quod quisque [huius rogationis ergo adversus alias rogationes .1 fecerit, du[m ne . . is ro[gato.

VI

26. Lex convivalis quae dicitur Tappula (aetatis forte Augusti).

Dess. 8761. tabacla ahenea a. 0,14 m., . 0,11 m., mutila undique, rep. a. 1882 Vercellis. Edd. Mo. bull. dell' ist. di corr. arch. 1882 . 186, Kiessling index schol. Gryph. 1884/85 . 1V, Pernice Z.&.St. 7, 91. Pais suppl. I tal. 1 n. 398 [VIf Premerstein, .Hermes 39,327; Marx, Lucilius . 415]. Leges convivales fictis nominibus iocose imitabantur formas legum publicarum populi Romani; cf. Festus p. 363: Tappulam
legem convivalem ficto nomine conscripsit iocoso carmine Valerus Valentnus, cuius m[eminit] Lucilius hoc modo: Tappulam rident legem consere opimi. Nominibus quoque helluones indicari facile perspicies.

[Lex] Tappula . . . . ius 2 Tapponis f. Tappo cis[tella] [posita ad e]dicta conlegarum eoru[m ad quos e() r(es) p(ertinet)] . Multivori P. Properoc[i Me]ronis plebem Romanam [iure rogavit, pl]ebesque Romana iure sciv[it . . . . . . . in ae]de Herculis a. d. XI k. Unde[cembres prirnus pro trib]u Satureia principi[o scivit 2 Tapponis f. pane repeti[to] . . . e qui quaeve
. . . .

10

1) petere in lieeto proponit Seckel. 2) [L. Valer]ius Dess. 3) Procerocibi

Hirschfeld.

Lex Tarentina.

120

CAPUT IV

MUNICIPIORUM. LEGES COLONIARUM

municipiorum quae supersunt hoc capite pro[Leges coion arum et tudinem. Sunt autem fere ponuntur coniunct e propter argumenti simil ad edictum pretoris (c f. Staatsex genere iegiirn, quod prope accedit nis eivibus Romanis factis leges datae echt 2 3, 609); quales fuerunt Camp (Liv. 9,20,5). Narn datam esse legem co L. Furio praetore a. 436 (= 318); Antoniove, non latam ipsa ait c. 67, ]oniae Genetivae a dictatore Caesai'e nec dubium est idem obtinere de lege quae sequitur, quam coloniae Narbonensi et simul universae provinciae posuit ut videtur imperator Caesar Augustus. Item leges Flaviae municilxlOrum Latinorum Hispaniae ad eundem ordnem pertinent. . M.] [ Cf: Mo. eph. ep. 9 . 5.]
'! 27. Lex T a r e n t i n a (aetatis Ciceronianae). Dess. 6086. tabula ahenea, reperta Tarenti a. 1894, nune 1Ve poli in museo asservata. Fuit tabula nona legis municipio Tarentino datae ab eo qui constitit municipium, cf: Mo. 1. c. p. 3; aetatem Ciceronianam indicant et orthogrphia et sermo; pagin prior ex sex fragmentis integra fere composita est, paginae alterius versuum initia quaed m supersunt. Descr. qui repp. Viola, edd. Gatti Monum. dell' acc. dei Lincei 6,411 cum co fam. Scialjae et J. de Petra; Scialja repetivit Bull. dell' ist. di dir. Rom. 9,1 sq. 88, deinde Mo. (cum revidisset Hermannus Schoene) Ephern. epigr. 9,1 sqq.

1 . ne esse liceat neive qu{is] quod. eins municipi pequniae publicae 2 sacrae religios(s)ae est erit fra[u]dato neive avLo]rtito neive facito 3 quo eorum quid fiat, neive per 1i[tt]eras publicas fraude nve 2 publicum d peius facito d(olo) m(alo). Quei faxit, quant[i] ea res erit quadru3 plum multae esto, eamque eg mu[n]icipio dare damnas esto 6 eiusque pequniae magistratus quei quomque in rnunieipiO erit petitio exactioque esto. 7 II Ivir(ei) aedilesque 3) quei h. 1. primei erunt quei eorum 8 rentum venerit, is in diebus XX proxurneis quibus post h. 1. datam
1) Capitis de peculatu fi,nis; c f. legem peculatus D. 48,13,1. 2) per li[tt]er s .. fraiidemve. , facito] frauden)ve ( r argentum aes) publicum peius fiat Scialoja l. c. coll. D. 48,13,1. 'Sed cum in lege col. Gen. c. 81 legatur: neque se fraudem per litteras facturum esse .. tolerabimus quae traduntur'

(. 1. c.). Excidisse quae lam ccnset Dessau. Fortasse scribendum est: nelve per litteras publicas fraudem ( facito neiw e publicum peius facito d. m. 3) Magistratuum nomina passim mut ntur: IIIIvir Ilvir aedilisve 1. 39; r aed. ve 1. 14; r 1. 9. 12. llaec nomina Tarenti vix in usu fuisse putat Dessau l. c.

Lex Tarentina.

121

primum Tarentum venerit. facito quei pro se praes stat praedes 9 praediaque ad IIIIvir(os) det quod satis sit, `quae pequnia public[a sa]cra religiosa eius municipi ad se in suo magistratu' `pervenerit, 11 eam pequni[a]m municipio Tarentino salvam recte esse futur[a]m', eiusque rei rationem r[ed]diturum ita utei senatus censuerit'. Is- 12 que IIIIvir, quoi ita praes dabitur, ac[c]ipito idque in tabu[leis 13 p]ubliceis scriptum sit facito. Quique quomqu[ej comitia duovireis 14 a[ed]ilibusve rogandeis habebit, is antequam maior pars curiarnm 15 quemque eorum quei magistratum eis comitieis petent renuntiabit, 16 ab eis quei petent praedes quod satis sit accipito, `[q]uae pequnia 17 publica sacra religiosa eius municipi' `[ad] quernque eorum in eo 18 magistratu pervenerit, eam pequniam municipio' ` Tarentino salvam 19 rec[te] ess[e f'utu]ra[rn, ei]usque rei ration[e]rn redditurum' `ita utei 20 senatus ce[nsu]erit', [i]dque in [tabul]eis publiceis scriptum sit facito, quodque [quoi]que neg[oti b]lice in m[unicipi] de s(enatus) 21 s(ententia) datum erit negotive publicei gesserit pequniamque publi- 22 cam [deder]it exegerit, is quoi ita negotium datum erit negotive 23 quid publice gesser[it] pequniamve publicarn dederit exegerit, eins 24 rei rationem senatui reddito refertoqne in di[eb]us proxume[is] 25 quibus senatus eius municipi censuer[i]t sine d(olo) iii(alo). Quei decurio rnunicipi Tarentinei est erit queive in municipio - 26 renti[no 2] senatu sententiam deixerit, is 1 o[pp]ido Tarentei aUt 27 intra eius muni[cipi] fineis aedificium quod rnirn.i{s] MD tegu- 28 larum tectum sit habeto [sine] d(olo) m(alo). Quei eorum ita aedi- 29 ticium suom non habebit seive quis eornrn aedificium ernerit inan- 3 cupiove acceperit qiio hoic legi fraudem f [axit], is in anrios singulos 31 15 n. 1J) municipio Tarentino dare damnas esto. 1Tei quis in oppido g d eius municipi e[r]it aedificiu n detegito 32 neive dem{olito] neive disturbato nisei gnod non deterius restitu- 33 tnrus erit ijisei d[e] s(enatus) s(ententia). Sei quis adversus ea faxit, 34 quant[i] Id. aedificium f[u]erit, tantam pequni[a]m municipio dare 3 5 damnas esto eiusque pequniae [qu]ei vol[e]t petiti[oJ est. Magi. 36 quei exegerit dimidium in [p]ublicurn referto dirnidium in 1[] deis quos publice in eo rnagistratu facie[t] consumito, seive ad monu- 37 rnenturn suom publico consumere volet 1[icet]o, idqne ei s(ine) 38 f(raude) s() facere liceto. Sei quas vias fossas cloacas IIIIvir IIvir aedilisve eius municipi 39
1)

. confert inaneeps, dem praes; Fest. v. manceps p. 151.

122
40

Lex Ursonensis.

cere immittere commntare aedificare munire volet, caussa publice f intia eos fineis quei eius municipi erun[t], quod eiiis sine j nj urja 41 42 fiat, Id ei facere liceto. Quei pequniam municipio Tarentifl[Oj non debebit sei quis eo43 ]r , quo exeire 44 rum quei municeps erit neque eo sexennio [ volet, duovirum 2. 28. Lex
colonice

Genetivae Iuliae s. Ursonensis a. 710 ( 44).

iussu Caesaris a. 710 M. Antonio Ursonem (hodie Osuna) deducta est, quam civitatem Hispaniae ulterioris verisimile est sublatam esse, quod in bello civili Fornpeii partes secut pertinaciter adversus Caesarem dimicaverat (bell. Hisp. c. 22.26. 28.41.42). Lex ab Antonio colonice data tabulis non minus octo inscripta finit, capita plus 134 continens in tabularum margine numeris [VII p stea adiectis: Dess. rm nn eft .11.14] notata. Supersunt legis tabulae quattuor, qu rum terti integra est, licet media diffracta, alta m. 0,62, lata 1,62, quinque paginis scripta, ceterae ternas tantum cntinent binis ut videtur effractis. Servata sunt in tab. c. 61-69, in tab. c. 69-82, in tab. c. 91-106, in tab. 1V c. 123 134. Tab. et IV repertae a. 1870 adservabantur cae in domo 9nrchinis de Casa Loring, tab. et repertae a. 1874 Matriti in museo regio archaeologico [VII ubi hodie etiam tab. et 1V]. Editae et illustrte sunt in Hispana a M. R. de Berlanga, advocato Malacitano, Malacae 1873. 1876; in Germania a Mo. et .Huebner in Eph. ep. 2,105.221; 3,87 (quas editiones equidem repetivi in ZRG. 12,82; 13,383); in Galli g a C. Girud, Par. 1874. 1877. Dissui et signi tabulas et paginas ad ordinem eapitum; editi ni Mo. et Huebneri priori haec mea sic respondet. ego Mo. et Hue. tab. col. 3 tab. [j pag. 9 col. 4 pag. 10 col. 5 pag. 11 tab. col. 1 tab. V pag. 12 col. 2 pag. 13 col, 3 pag. 14 tab. col. 1 tab. pag. 1 col. 2 pag. 2 col. 3 pag. 3

2s, 5439. Dess. 6087. Colonia civium Romanorwm Genetiva Julia

1) privatorum inserit Scialoja.

Explicit pagina prior; alterius supersunt versuum initia ex qubus haec ultimorum versuum a f ferre placet : testamento . .

2)

facto mor[tu . . .] oporteret .. item iei omn[es] .. sei ceivitate . .^ .frau ) ^ ) . . . [ de q [ eode[rn] . . . ^ fine . . . iuris . . ^ . de ite.

Lex Ursonensis.

123

col. 4 c1. 5 tab. 1V col. 1 col. 2 col. 3

tab. pag. 4 pag. 5 tab. pag. 6 pag. 7 g. 8

(desunt tabulae c. quattuor et primae quae hodie est eolumnae duae.) c. c. Tab. I.

G. . -= c^oloni) c(oloniae) G(enetivae) I(uliae).

[LXI. . . . . Cui quis ita ma]col.3. num inicere inssns erit, iudicati iiire manus iniectio esto itgne ei s(ine) f(raude) s(iia) facere liceto. Vindex arbitratu Ilviri qui(q)ue i(ure) d(icundo) p(raerit) locuples esto. N i vindicem dabit iudicatum(q)ue faci5 et, secnrn ducito. re civili vinctum habeto. Si quis in eo vim faciet, ast eius vincitur 1, dup11 damnas esto colonis(que) eius colon(iae) HS ccI ccI 2 d(are) d(amnas) esto, eiusque pecuniae cui let petitio, IIvir() qui(q)ue i(ure) d(ic.) p(raerit) exactio iudicati- 10 que esto ^. IIviri quicumque erunt, i(s> r(i') in eos singulos LXII. lictores binos, accensos sing(ulos), scribas binos, viatores binos, librarium, praeconem, 15 haruspicem, tibicinem habere ius potestasque esto. Quique in ea colonia aedil(es) er nt, s aedil(ibus) in eos aedil(es) sing(iilos) scribas sing(ulos), publicos cum cincto lirno , praeconem, haruspicern, tibicinem habere ius potestasq(ue) esto. Ex eo ?r) numero, qui eius coloniae coloni erunt, habeto. Iisque IIvir(is) aedilibusque, dum eum mag(istratum) hab(ebunt), togas praetextas, funalia, cereos liabere ius potestasq(ue) esto. Quos quisqiie eorum ita scrihas lictores accensos viatorem 25 tibicinem haruspicem praeconem habebit, iis omnibiis eo anno, qiio anno quisque eorum apparebit, militiae vacatio esto, neve quis eum eo anno, quo mag(istratibus) apparebit, invitum militem facito neve fieri iubeto neve eum
1) Cf. r.a vcz& legum Gortyniaru t , 22; Buecheler, Rh. Ph. 40,476 sq. 2) i. e. XX milia sestertium. 3) De interpre(atione huius capitis cf. Exner, ZRG. 13,392.

124
cogito

Lex Ursonenss.

neve ius iuraridiim adigito neve digi iubeto neve sacrame n to rogato neve 30 rogari iubeto, nisi tumultus Italici G-allici ve causa. Eisque merces in eos singul(os), qui ris apparebiuit, tanta esto: in scribas sing(ulos) }IS clo cc, in accenss sing(ul s) 11S Dcc, in lictores sing(ulos) }IS DC, in viatores sing(iilos) S cccc, in li brarios sing(ulos) 15 ccc, in haruspices sing(ulos) #1S D, praeconi IIS ccc, qiii aedilib(us) appareb(unt): in scribas sing(ulos) 1-5 DCCC, in haruspices sing(ulos) JIS c 1, in tibicines sing(ulos) 1IS ccc, in praecones siitg(iilos) }LS ccc. 2 lis s(ine) f(rande) s() kapere liceto. IIviri, qui pr mi ad pr. k. ur. mag(istratum) habebunt, appariLXIII. tores totidem habento, 3 sing(ulis) apparitores ex h. 1. habere licet(o). sque apparitorib(us) merces tanta esto, 3 quantam esse oporteret, si partem I anni apparuissent 4 , ut pro portione, quam diii apparuissent ;, mercedem pro eo kaperent, itque iis s. f. s. 6 c(apere) 1(iceto). r quicumque post colon(iam) deductam erunt, ii in die10 L. bus proxurnis, quibus eum mag(istratum) gerere coeperint, at decuriones referunto, cum non minus duae partes aderint, quos et qiiot dies festos esse et quae sacra fieri publice placeat et quos ea sacra facere placeat. Quod ex eis rebus decurionum maior pars, qui 15 tum aderunt, decreverint statuerint, it ius ratumque esto, eaque sacra eique dies festi in ea colon(ia) sunto. Quae pecunia poenae nomine ob vectigalia, quae LXV. colon. G. 1. erunt, in publicum redacta erit, eam 2 0 pecuniam ne quis erogare neve cui dare neve attribuere potestatem habeto nisi at ea sacra, quae in colon(ia) aliove quo loco colonorum nomine fia(n>t, neve quis aliter eam pecuniam s. f. s. 6 kapito, neve quis de ea pecunia ad decuriones referundi neve quis 2 5 de ea pecunia senteijtjam dicendi ius potestat(em)1) Mo. corr. D ut v. 3 6. 2) Mo. Itque ins. Mo. 4) arripuissent. 5) apparuissint. 7) nive.

col. 4

iis ut . 9. 3) quot 6) s(ine) f(raude) s(ua).

Lex Ursonensis.
que

125

habeto. iamque pecuniam ad ea sacra, quae in ea colon( ) aliove quo loco colonoru yrt nomine fient, IIviri s(ine) f(raude) s( ) dato attribuito itque ei facere ins potestasg(ue) esto. Eique clii ea pecunia dabit r s(ine) f(raude) s(ua) kapere liceto.

30

Quos pontifices quosque augures G. Caesar, quive LXVI. iussu eius colon(iam) deduxerit, fecerit ex colon( ) Genet(v), ei pontifices eique augures c. G. I. sunto, eig(ue) t[f ces `' auguresque in pontificum augu] ram conlegio in ea colon() sunto, ita uti qni 3 optima lege optumo iure in quaque colon( ) pontif(ices) augures sunt erunt. isque pontificibus auguribusque, qui in gnoque eoriirn collegio erunt, liberisque eorum militiae munerisqne publici 3 vacatio sacro sanctius esto uti pon- 1. col. 3 tifici R o mano est erit, a)er)aque militaria ei omni merita sunto. De auspieiis quaeque ad eas res pertinebunt augurum iuris dictio iiidicatio esto. Eis 5 que pontificb(us) auguribusque ludis, quot publiee ma- gistratus facient, et cum ei pontific(es) augures sacra publica c. 8-. I. facient, togas praetextas habendi ius potestasq(ue) esto, eisque pontificib(us) augurib(us)q(ue) ludos gladiatoresg(ue) inter decuriones spectali) re ius potestasque esto. Quiciimque pontif(ex) quique augur(es) c. G. I. post h(anc) 1(egem) daLXV I. tam in conlegium pontifie(um) augurumq(ue) in demort damnative loco h(ac) 1(ege) lectus cooptatusve erit, is pontif(ex) augurq(ue) in c(olonia) 1() in conleginrn pontifeg augurq(ue) esto, ita uti qui optuma lege in quaque colon(ia) pontif(ices) auguresq(ue) sunt ernnt. Neve quis quem in conlegium pontiflcum kapito sublegito cooptato nisi tiine cum minus tribus pon tificib(us) ex iis, qui c. G. sunt, erunt. Neve quis quem in conlegium augurum sublegito cooptato ni- si tum cum minus tribus auguribus ex eis, qui colon(iae) G(enetivae) ( uliae) sunt, erunt.
1) colonori. 2) ponii/ /ces. 3) publiee.
4)

15

21)

fortasse saneta.

Lex Ursonensis. 126

25

Ilviri praef(ectus ve cornitia pontific(um) augurlimq(lie), quos h(ac)1(ege) oportebit, ita habeto, prodicito 2, ita uti LXVII. habere 1 (portebit). IIvir( m) creare facere sufficere h(ac) 1(ege) primi erunt, iei in suIIviri qui post colon(iam) dednctam 3 in coloii(ia) ul(i ) erunt, ii j LXIX. o mag. et quicumq(ue) IIvir( ) diebns LX proxumis, quibus eum mag(istratnm) gerere coeperint, ad decuriones referunto, cum non minus XX aderunt, uti redemptori redemptoribnsque, qui ea redempta habebiint gn e ad sacra res(que) divinas opus eriint, pecunia ex lege locationis adtribuatur solvat rg(e). Neve quisquarn rem ali at decnriones referunto neve quot deeiiri-am eis r edemponum decrettum) faciunto antequam toribns pecunia ex lege locationis attribuatiir solvaturve d. d. 6, dum ne minus XXX atsint. cum e() r(es) consnlatur. Quot ita decreverint, ei IIvir(i) redemptori redemptoribus attribuendnm _ Tab. 11. solvendnmque curato, dum ne ex ea pecunia col. 1. solvant adtribnant, quam pecuniarn ex h(ac) 1(ege) [ad e]a sacra, quae in colon(ia) aliove quo loco blice fiant, dari adtribui oportebit.

35

10

15

IIviri quicu[m]qiie erunt ei % praeter eos, qui primi [L]. post h. 1. [fa]cti erunt, ei in suo mag(istratu) munus 1 dosve scaenicos Iunoni Minervae deis deabusq(ue) quadriduom m(aiore) p(arte) diei, qiiot eius fieri poterit 8, arbitratu decurionum faciunto inque eis ludis eoque munere nnusquisqne eorum de sua pecunia ne minus HS cc cc consumito et ex pecunia publica in sing(iilos) Ilvir(os) d(um) t(axat) HS cc sumere consumere liceto, itque eis s(ine) f(raude) s( ) facere liceto, cbm ne quis ex ea pecun(ia) sumat neve adtributionem faciat, quam pecuniam h(ac) 1(ege) ad ea sacra, qnae in Colon( ) aliove quo loco public(a)e fient, dari adtribui oportebit. prodigito. 3) deduciam. 4) iei del. Witte. 5) m ag(stratu). 6) d(ecurionum) d(ecreto). 7) del. Dessau.
1) Scr.

facere. 2)

8) oportebit.

Lex Ursonensis. Aediles quicumq(ue) erunt in suo mag(istratu) rnirniis lu- LXXI. dos scaenicos Iunoni Minervae trid m maiore parte diei, qnot eius fieri pote-

127
20

col. 2.

nt, et unum diem in circo aut in foro Veneri faciunto, inque eis lndis eoque munere urnisquisque eorum de sua pecunia ne rnirnis HS oQ oc 25 consumito deve publico in sing( l s) aedil(es) HS sumere liceto, eamq(ue) pecuniam IIvir praef(ectusve) dandam adtribuendam curanto itque iis s(ine) f(rande) s( ) c(apere) liceto. Quotcnmque pecuniae stipis nomine in aedis 30 LXXII. sacras datum inlatum erit, quot eius pecnniae eis sacri(i)s superfuerit, quae sacra, iiti h(ac) 1(ege) d(ata) oportebit, ei deo deaeve, cniiis ea aedes erit, facta f26e1> (9b)t 1, ne quis facito neve curato neve intercedito, quo minus in ea aede consurnatur, ad 35 quam aedem ea ec stipis nomine data conlata erit, neve qiiis eam pecuniam alio c.onsumito ne[ve] quis facito, qno magis in 1 alia re consnrnatur. Ne qllis intra fines oppidi colon(iae)ve, aratro circiirnductmn erit, horninem mortuom LXXIII. i.nferto neve ibi hiimato neve iirito neve homi5 ais mortui monimentum aedificato. Si quis adversus ea fecerit, is c. c. G. 1. HS d(are) d(amnas) esto, eiusque pecuniae cui volet petitio persecutio exact og. esto. Itque quot inaedific tum erit IIvir aedil(is)ve dirnoliendum curanto. Si 10 adversus ea mortuus inlatus positusve erit, expianto uti oportebit. Ne quis ustrinam novam, ubi homo mortuus combustus erit, prop(r)ius oppidum pasLXXIV. ss D facito. Qui adversus ea fecerit, HS c. c. G. 1. d(are) d(arnnas) esto, eunsque pecnniae cui volet peti- 15 tio persecutioq(ue) ex h(ac) 1(ege) esto. Ne quis in d colon(ia) 1() aedificum detegito LXXV. neve demolito neve disturbato, nisi si praedes
1)

Supplet Dessau.

 Lex Urs nensis. 128

, aAt IIvir( m) arbitratli dederit se redaedilkaturllm nisi decuriones decreverint, dum ne minus L ad20 quis adversus ea fece^rit^, sint, cum e( ) r(es) consulatur. Si pecuniae qiii volet peq. e. r. e., t. p. c. c. G. 1. d. d. e., eiusg. l titio persecutioq(ue) ex . 1. esto. Figlinas teglarias maiores 3 tegularum CCC tegu1( ia) ne quis habeto. Qui 25 LXXVI. lariumq(ue) in oppido colon(ia) habuerit it(a) aediticium isque locus publicus colon. u1(iae) esto, einsg(ue) aedificii quicumque in c(olonia) s. G. 1. i. d. p., s. d. m. 5 eam pecuniam in piiblicum redigito Si quis vias fossas cloacas lvir aedil(is)ve publice 3) LXXVII. facere inmittere commutare aedificare rnunire intra eos fines, qui colon(iae) 1(iae) erunt, volet, quot eius sine iniuria privatorum fiet, it is face liceto. -re Qiiae viae publicae itinerave piibliea snnt fuerunt 35 LXX . intra eos fines, qui colon(iae) dati erunt, quieurnq(ue) limites quaeque viae quaeque itinera per eos agros sunt erunt fueruntve , eae viae eique limites eaque itinera publica sunto.

Qui flnvi rivi fontes lacus aquae stagna paludes 4 LX. sunt in agro, qui colon(is) h[ui]usc(e) colon(iae) dvisus 1 erit, ad eos rivos fontes lacus aquasque stagna paludes itus actus aquae hstus is item esto, qui eum agrurn habebunt possidebunt, uti iis fuit, qui eum agrum habuerunt possederunt. 5 Itemque s, qui eum agriim habent possident habebunt possidebunt, itineris aquarum le g iusque esto. Quot cuique negotii piiblice in colon(ia) de decur(ionum) senLXXX. tentia datum erit, is c u negotium datum erit eius rei ratjonem decurionib(us) reddito referto
eraedficaturum. 2) q(uanti) e(a) r(es) e(rit) t(antam) p(ecuniam) c(olonis) c(oloniae) G(enetivae) 1( iae) d(are) d(amnas) e(sto) eiusq(ue). 3) maioris. 4) xidisse talia: ert, proponit Mo. 1. 1. . 112. qui volet petitio esto, quantique ea res
(cf. p. 97). 1) r

col. 3.

10

5) i(ure) d(icundo) p(raeerit), s(ine) d(olo) m(alo). 6) redicito. 7) Pro verbis quicumq(ue) fueruntve Mo. proponit: quique limites per eos agros sunt erunt

Lex Ursonensis.

129

que in dieb(us) CL pro g imis (quibus) it negotium confecerit quibusve it negotium gerere desierit, quot eius fieri poterit s(ine) d(olo) m(a.lo). Quicumque IIvir( ) aed(iles)ve colon(iae) 1(iae) erunt, ii scribis LXXXI. sus, qui pecuniam publicam colonorumque rationes scriptnrus erit, antequam tabulas publicas scribet tractetve in contione palam mci nundinis in forum ius iurandum adigito per Iovem deosque Penates `sese pecuniam pu`, `blicam eius colon(iae) concustoditurum rationes- `que veras habiturum esse, u. q. r. f. e. . ' s(ine) d(olo) m(alo), ne'que se fraudem per litteras facturum esse sc(ientem) (olo) m(alo)'. Uti quisque scriba ita iuraverit, in tabulas . publicas referatur facito. Qui ita non iuraver t, is tabulas publicas ne scribito neve aes apparitorium mercedemque ob e(am) r(em) kapito. Qui ius iurarnlum non adegerit, ei HS multa(e esto, eiusq(ue) pecuniae cui volet petitio persecutioq(ue) ex h(ac) 1(ege) esto. Qui agri quaeque silvae quae(que) aedificia c(olonis) c. G. . LXXXII. quibus publice utantur, data adtributa erunt, ne qllis eos agros neve eas silvas vendito neve locato longius quam in quinquen, neve ad decuriones referto neve decurioriilm consultum facito, quo ei agri eaeve silvae veneant aliterve locentur. Neve si venierint, itcirco rniiius c. G. 1. sunto. Quique iis rebus fructus erit, quot se emisse dicat, is in iuga sing(ula) inque annos sing(ulos) HS. C c( ls) c. G. 1. d(are) d(amnas) [esto, eiusque pecuniae cui volet petitio persecutioq(ue) ex 4 h(ac) l(ege) esto.
(Des'nt tabulae hodie secundae columnae duae.)

15

20

25

30

35

[Si quis ex hac lege decurio augur pontfex coloniae

XCI.
tab.

G(ene-

III.
1,

col.

tivae) Iul(iae) factus creatusve] 1 erit, tum quicumque decurio augur pontifex huiusque col. domicilium in ea col. oppido propiusve it oppidum p(assus) non habebit annis V proxumis, unde pignus eius quot satis 1) u(ti) q(uod) r(ecte) f(actum) e(sse) v(olet).
9

BRUNS, Fontes iuris. Ed. VIl.

 130 Lex Ursonenss.

sit capi possit, is in ea col(onia) augur pontif(ex) decurio ne es5 to qui(q)ue r in ea col(onia) erunt, eins nomen de decurionibus sacerdot busqu e de tabulis publicis eximendum curanto, u. q. r. f. e. v. 1 , idq(ue) eos r(os) s. f. s. f. 1.2 habebunt, ei de legatior quicumqne in ea colon. g. 3 XCII. nibus publice mittendis ad decuriones referunto, cum eius colon(iae) aderit, quotque de his rebus 1 m. p. decurion. ; mafor pars eorurn qui tum aderunt constituerit, it ius ratumque esto. Quamque legationem ex h. 1. exve d(ecurionum) d(ecreto), quot ex h. 1. factum erit, obire oportuerit neque obierit qui lectus erit, is pro se vicarium ex eo ordine, uti hac lege de.ve (d.) d. . ^, dato. ita dederit, in 15 res sing(ulas), quot es ita fecerit, HS ccI colon(is) huiusque colon(iae) d. d. e. h, eiusque pecuniae cui volet petitio persecutioque esto. Quicumque IIvir post c o l on. dediictam factiis creatusve 28 XCI I. erit quive praef(ectus) quiab IIvir( ) e lege huius coloniae relictus erit, is de loco publico neve pro loco publico neve ab redemptore rnancipe praed(e)ve donum rnurms mercedem aliutve quid kapito neve accipito neve facito, quo quid ex ea re at se suorumve quem perveniat. Qui at25 versus ea fecerit, is HS ccIo ccI c(olonis) c. G. 1. d. d. e. 9, eius que pecuniae cui volet petitio persecutioque esto. Ne quis in hac colon( ) ius dicito neve cuius in ea colon() XCIV. iuris dicto esto nisi r() aut quem r(( praef(ectum) reliquerit aut aedil(is), iiti h. 1. o (portebit ). Neve quis pro eo 30 imper(io) potestat(e)ve facito, quo quis in ea colonia ius dicat, nisi quem ex h. 1. dicere oportebit s. Qui reciperatores dati erunt, si eo die quo iussi erunt XCV. iudicabunt, IIvir praef.ve 9 iibi e. r. . 10 eos rec.11 eumque cuius res a(gitur) adesse iubeto diemque cer1 tum dicito, quo die atsint, usque a teo, dum e() r(es) iudicata erit, facitoque, uti e( ) r(es) in diebus XX proxumis, qiiibus d(e) e( ) r(e) rec.11 dati iussive e-

cal.

2.

1) ( ti) q(uod) r(ecte) f(actum) e(sse) v(olent). 2) s(ine) f(raude) s() flacere) 1(iceto). 3) col(onia) mag(istratum). 4) m(aior) p(ars) decurio(um). 5) de(cur onum)ve d(ecreto) d(ari) o(portet). 6) d(are) d(amnas) e(sto). 7) redemptor. 8) oporteri. 9) praef(ectus)ve. 10) e()

r(es) a(gitur). 11) rec(iperatores).

Lex Ursonensis.

131

runt iudicare, iudic(etur), ii. q. r. f. e. v. 1 Testibusque in eam rem publice dumtaxat h(ominibus) XX, qui colon(i) 5 incolaeve erunt, quibus (h)is qui rem quaeret 2 volet, denuntietur facito. Quibusq(ue) ita testimon um denuntiatum erit qiiique in testimonio dicendo nominati erunt, curato uti at it iudicium atsint. Testimoniumq(ue) 10 si qllis quit earum rer(um) quae res tum agetur, seiet aut audierit, iuratus dicat facito, uti q. r. f. e. . 1 , dum ne omnino amplius h(omines) XX in iudicia singiila testirnonium dicere cogantur. Neve quem invitum testimo- 15 nium dicere cogito, lui ei, c 4 r(es) tum agetur, gener socei, vitriciis privignus, patron(us) lib(ertus), consobrinus (sit) propiusve eum ea cognatione atfin tate(m)ve contingat. Si Ilvir praef(ectus)ve qui ea re colon(is) 5 petet, ade- 20 rit 6, ob eam rem, quot ei morbus sonticus, vadmonum, iudicium, sacrificium, funus familiare feriaeve denicales 7 erunt, quo minus adesse possit sive is propter magistra25 tus potestaternve p(opuli) R(omani) minus atesse poterit : quo m.agis eo absente de eo c i(i)s negotiiim facesset recip(eratores) sortiantur reiciantur res iudicetur, ex h. 1. n(ihiliim) r(ogatur). Si privatus petet et is, cum de ea re iudicium fier oportebit, non aderit neque arbitratu IIvir(i) praef(ecti)ve ubi e( ) r(es) a(getur) excu- 3 sabitur ei 8 harum quam caiisam esse, quo minus atesse possit, morbum sonticum, vadimonium, iudicium, sacrificium, funus familiare, ferias

denicales eumve propter mag(istratus) potestatemve R.10 atesse non osse 11 : post ei e rm rerum, quarum 12 35

coni. Dernburgii: quae; cf. Cic. Verr. 1,54,142: cuia res est. 5) . ex caretur ex re colon(iae). 6) Mo. putat exc disse quaedam, quibus signif aderit. llviro absente litem /eri eius propter culpam, deinde pergi si 11) possit. 7) dedicales. 8) et. 9) ferae. 10) p(opuli) R(omaniL 12) rerum quarum] quarum r. r.

1) Cf. . 130 not. 1. 2) quaereJre. 3) renuntiatum. 4) cui ei

9*

 132 h. 1.

Lex Ursonensis.

quaestio erit, actio ne esto. Deq(ue) e( ) r(e) siremps lex resque esto, qua si 1 si neque iudices relecti 2 neq(ue) recip. col. 3. in eam rem dati essent. ab IIvir. praef(ecto)ve postulabit Si quis decuriO eiiis colon(iae) de pecunia publica deXCVI. uti 3 ad decuriones referatur, que multis poenisque deque locis agris aedificis ^ publieis quo facto qu()er iiidicarive oporteat: tum IIvir(()) qui((q))ue iuri dicundo praerit d(e) e(a) r(e) primo quoque die decuriones cousulito decurionumque consultum facito fiat, cum non minus m(aior) p(ars decurioniirn atsit, cum ea re(s) -1 consuletur. Uti m(aior) p(ars) 10 decurionum, qui tum aderint censuer(int), ita ius ratumque esto. Ve quis IIvir neve qus pro potestate in ea colon(ia) XCVII. facito neve ad decur(iones) referto neve d. d. facito fiat, quo quis colon(is) colon(iae) patron(us) sit atoptetur15 ve praeter eum, cui s c(olonis) a. d. a. i(us) ex lege Iulia est, eumque, qui eam colori(iarn) deduxerit, liberos posteros(g)ue eorum, nisi de m(aioris) p(artis) decurion(um) eriintper tabellam sententia((m)), cum minus L aderunt, cum e() r(es) 20 consuletur. Qui atversus ea feceri(t), HS colon(is) eius colon(iae) d. d. 9 esto, eiusque pecuniae colon(is) eius colon(iae) cui volet petitio esto. Quamcumque munitionem decuriones huiusXCVIII. ce coloniae decreverint, si m (aior) (rs) 10 decurionun 25 atfuerit, cum e() r(es) consuletur, eam munitionem fieri liceto, dum ne amplius in annos sing(ulos) inque homines singulos puberes operas quinas et in iumenta plaustraria iuga sing(ula) operas ternas decernant. Eique munitioni aed(iles) qui tum 30 erunt ex d(ecurionum) d(ecreto) praesunto. Uti decuriones censuerint, ita muniendum curanto, dum ne invito eus opera exigatur, qui minor annor(um) III quos. 2) . : delecti, IIu.: reiecti. 3) vii. 4) .Formula redit praeter hanc legem [ 1 e. ,q. 1. 19.] etiam in SC. de Bacchan. v. 7.9 et in 1. lul. mun. v. 150. 5) d(ecurionum) d(ecretum). 6) que. ) a(grorum) d(andorum) a(tsignandoi,jm).
1)
9)

tasse d. d.

8) ins. qui tum ad-. d(are) d(amnas). 18) post m. p. in aere erasae sunt litterae duae, for-

Lex

Tlrsonensjs.

133

aut maior annor(um) LX natus erit. Qui n ea colon(ia) intrave eius coton(iae) fines 1 domicilium praediumve habebit neque eins colon(iae) colon(us) erit, is ei- 35 dem munitioni uti colon(us) pare(n)to. Quae aqua.e publicae in oppido colon(iae) Gen(etivae) col. 4. XCVIIII. adducentur, r, qui tum erunt, ad decuriones, cum duce partes aderunt, referto, per quos agros aqiiam ducere liceat. Qua pars 2 maior decurion(um), qui tum aderunt, duci deereverint, dum ne per it aedificiurn, gt eius rei caiisa factum 5 sit, aqua ducatur, per eos agros aquarn diicere i(us) p(otestas)qne esto, neve quis facito, qiio minus ita aqua ducatur. Si quis colon(us) aquiam in privatum caducarn ducere C. 1 volet isque at IIvir(um) adierit postnlabit- ( )ue, uti ad decurion(es) referat, tum is r, a quo 1 ita postulatum erit, ad decuriones, cum noii minus XXXX aderunt, referto. Si decuriones m(aior) (ars) qui tum atfuerint., aquam caducam privatum duci 15 censuerint, ita ea aqua utatur 3, quot sine priva- tim> iniuria fiat, i(us) potest(as)que e(sto). Quicumque comitia magistrat(ib)us creandis subroganCI. dis habebit, is ne quem ' eis comitis pro tribii accipito neve renuntiato neve renuntiar iubeto, qui (ira) erum qu(ae) causa erit, (e) qua. (et)) h. 1. in 20 colon(ia) decurionen nominari creari inve decui'ionibus esse oporteat non liceat. IIvir qui h. 1. gnaeret d. > exercebit, gnod iudicium uti uno die fiat h(ac) 1(ege) praestitu(tu)m est, ne quis CII. eorum ante h(oram) neve post horam XI diei quaerito 25 neve iudicium exerceto. Isge IIvir in singul(os) accnsator es , qui eorum delator erit, ei h(oras) , q ui subscriptor erit, h(oras) accusandi potest(atem) facito. Si qnis aecusator de suo ternpore alteri concesserit, 30 quot eius cuique concessum erit, eo amplius cui

1) finis. 2) Aras. 3) sic aes. 4) qua. 5) qui eorum quae; cf. 1. Mal. 54. 6) iud(icium)ve leg. 7) L.


134 Lex Ursonensis.

concessum erit dicendi potest(atem) facito. Qui de siio tempore alteri concessert, quot eius cuique concesserit, eo minus dicendi potest(atem) facito. Quot horas omniflO omnib(us) aceusatorib(us) in sing(ulas) actiones dicendi potest(atem) fier oporteb(it), totidem horas et alter35 um tantum reO quiVe pro eo dicet in sing(iilas) actiones dicendi potest(atem) facito. Quicumque in col. Genet. r praef.ve i. d. 1 praerit, is 2 colon(os) incolasque contributos(que) quocumque tempore coloniae C. fi(i n) de f ,adendorum causa armatos educere decuriones cen(suerint), quot m(aior) p(ars) qui tum aderunt decreverint, id e(i) s(ine) 5 f(raude) s() f(acere) 1(iceto). Isque IIvir + aut quem r arrnatis praefecerit idem ius eademque anim(a)adversio esto, uti tr(ibuno) rnil(ituni) (l ) R(omani) in exercitu p(opul) R(omani) est, itque e(i) s(ine) f(raude) s(ua) f(acere) 1(iceto) i(us) p(otestas)que e(sto), dum it, quot m(aior) p(ars) decurionum decreverit, qui tum aderunt, fiat. 10 Qui limites decumanique 5 intra fines c. G. deducti facti- CIV. s que erunt, quaecumq(ue) fossae limitales in eo agro erunt qui iussu C. Caesaris dict(atoris) imp(eratoris) et lege Antonia senat(us)que c(onsultis pl(ebi)que s(citis) ager datus atsignatus erit, ne quis limites decunlanosque opsaeptos neve quit immoliturn neve 15 quit ibi opsaeptum habeto, neve eos arato, neve eis fossas opturato neve opsaepito, quo miirns suo tinere aqua ire fluere possit. Si quis atversns ea quit fecerit, is in res sing(ulas), quotienscumg(ue) fecerit, HS c(olonis) c. G. I. d(are) d(amnas) esto, eiusq(ue) pecun(iae) cui volet petitio p(ersecutio)q(ue) esto. 20 Si quis quem decurion(um) indignum loci aut ordinis deCV. curionatus esse dicet, praeterquam gnot libertinus erit, et ab IIvir( ) postulabitur, uti de ea re iudici3

col. 5,

1) praef(ectus)ve i(ure) d(icundo). 2) scr. eum. 3) sic aut tuen- dr m Mo., dividendorum aes. 4) scr. Eique IIvir( ). 5) decumani- qui 6) Hoc caput desumptum est

. 95, ubi vide. ZRG. 12.99.

ex c. 54 legis Iuliae agrariae supra

Lex Ursonensjs.

135

um reddatur, IIvir quo de ea re in ius aditum erit, ius dielte iudiciaque reddito. Isque decurio, qui iudicio condemnatus erit, postea decurio ne esto neve in decurionibus sententiam dicto neve Ilvir(atum) neve aedilitatem petito neve quis IIvir comitis suffragio eius rationem habeto neve IIvir(um) neve aedilem renuntiato neve renuntiar sinito. Quicumqne c(olonus) c. G. erit, quae iussu C. Caesaris dict(atoris) ded(ueta) CVI. est, ne quem 1 in ea col(onia) coetum conventum coniu[r tinem] . . .
(Deest tabula continens CVI fin.

25

30

Vil CXXXII. CXXXIII princ.)

ubi

Tab. IV. col. 1.

iudicibus, apud quos e( ) r(es) agetur, m iri parti planum f actum erit, eum de quo iudicium datum est decurionis loco i.ndignum esse, eum] qui accusabitur ab his iudicibus eo iudicio absolv 1 iubeto. Qui ita absolutus erit, quod iudicium [pr]aevarication(is) causa factum 4 non sit, is eo iudicio h(ac) 1(ege) absolutus esto. Si quis decurio c. G. decurionem c. G. h. 1. de indignitate acCXXIIII. cnsabit, eum quem accusabit eo ndcio 1 . 1. condemna- 5 rit, is qui quem eo iudico ex h(ac)1(ege) condemnarit, si volet, in eius locum qni condemnatus erit sententiam dicere, ex h. 1. liceto itque eum s. f. s. s iure lege recteq(ue) fa1) neque. 2) Hccec tabula quarta mire a ceteris diifert: litteris exarata est minoribus et ma.gis pressis; capp. 129-31 litteris minutis seripta

[ CXXIII. 2 Ilvir ad quem d(e) e() r(e) in ius aditum erit,

post tempus adiecta esse videntur; praeterea formulae fusius conceptcce sunt, totaque tabula interp lati nibus aut inanibus aut ineptis abundat. Poste iore igitur tempore eam scriptanc esse necesse est, in locum fortasse tabulae deperdit e substituta, licet ratio interpokindi ne sic quidem satis intellegatur. [VII Interpolationes illccs M. Antonio triuncviro deberi, qui post C. Caesaris dictatoris mortem ideo senatores cum imperio patronos fieri vetuerit (c.130, cf. 97), quia non pauca municipia Brutum et Cassium patronos sumpserint putat Fabricius in Ilerma 35, . 205. 21.5. Sed Dessau (Bormannheft . 244) iudicat; quae c. 128, . 5. 6 leguntur Baetieae praeert' non tisse inseri ctb Antonio quippe cum Baeticam provinciam. constituerit August,us.] Ipse Dessau mavult legem totam Domitiani temporibus aeri inscriptam esse, praesertim cum et litterae, id quod iam monuit Mo., aetati Caesaris minime conveniant.] 3) aevarcanon. 4) iaitum. 5) accusabit eum quem accusabit] requiritur accusarit eum(que) quem accusarit. 6) s(ne)
f(raude) s(ua).

 136

Lex Ursonensis.

cere liceto, eiusqfle is locus in decurionibus sententiae dicendae rogaridae h(ac) 1(ege) esto. 10 Quicumque locus ludis decurionibus datus atsignatus CXXV. relictusve erit, ex quo loco decuriones ludos spectare o(rortebit), ne quis in eo loco nisi qui tiim decurio c. G. erit, quive tum magist[r]atus imperium potestatemve colonor(um) 2 suffragio geret iussuque C.Ikiesaris dict(atoris) co(n)s(ulis) prove 15 co(n)s(ule) habebit, q ive pro quo imperio potestateve tum in col. Gen. erit, quibusque locos s in decurionum loco ex d(ecreto) d(ecurionum) col(oniae) Gen(etivae) d(ari) (portebit), quod decuriones de c)r(everint), eum non minus dimidia pars decuiionurn adfuerit cum e( ) r(es) consulta erit, ne quis praeter eos, qui s( r) s(cripti) s(unt), qui locus decurionib s datus atsignatus relictusve erit, in eo loco sedeto neve quis alium in ea loca sessnm ducito neve sessum kl]uci iubeto s c)(ieaas) d. m. 4 Si quis dversus 5 ea sederit sc. d. m. [sivje quis atversus ea sessum duxerit ducive iusserit sc. d. m.4, 25 is in res sing(ulas), quotienscurnqne quit d(e) e( ) r(e) atversus ea fecerit, HS c. c. G. I. d. d. esto, eiusque pecunia(e> cu i eorms volet rec(iperatorio) iudicio aput IIvir(um) praef(ectum)ve actio petitio persecutio ex [h(ac) l(ege)] i(us) potest(as)que e(sto). IIvir, aed(ilis), praef(ectns) quicumque c. G. I. ludos scaenicos faciet, si 39 CXVI. ve quis alius c. G. I. ludos scaenicos faciet, colonos Genetivos incolasge lospites que atventoresque ita sessum ducitu, ita locurn dato distribuito atsignato, uti d(e) e( ) r(e) de eo loco dando atsignando decuriones, cum non min(us) L decuriones, eum e( ) r(es) c(onsuletur), in decurionibus adfuerint, 35 decrevernt statuerint s. d. m. 9 Quot ita ab decurionib(us) de loco dando atsignando statutum io decretum erit, it h. 1. . r.q. 11 esto. Neve is qui ludes faciet aliter aliove modo sessum ducito neue duci iubeto neue locum dato
2) colonos. 3) locus. 4) sc(iens) d(olo) m(alo). 5) adversue. 6 ) atuifsus. 7) d(are) d(amnas). 8) [requiritur qui: con fudit qui aes scripsit locutiones duas vetustam qui eorum volet et recentorenz cui volet. , .] 9) sine) d(olo) rn(alo). 10) statuendo aes; attribuendo statutum Huebner. 11) i(us) r(atum)que. 1)

designatus.

Lex Ursonensis.

137

ne(ve) dari iubeto neve locum attribuito neve attribui iubeto neve locum atsignato neve atsignari iubeto ne- 40 T e quit facito, quo((d) aliter aliove modo, adque uti locus datus atsignatus attributusve erit, sedeant, ne ve facito, quo quis alieno loco sedeat, sc. d. m. 1 Qui atverfecerit, is in res singulas, quotien[sc]umque quit atversus ea fecerit, c. c. G. I. d. d.' e(sto), eiufsqu]e pecuni- 45 ae cui volet rec(iperatorio) iudicio aput 3 IIvir(m) pr()ef(ectum)ve actio petitio persecutioque h(ac) 1(ege) ins potestasque esto. Quieumque ludi scaenici c. G. I. fient, ne quis in orCV. chestra(m ludornrn spectandor(um) causa praeter mag(i- 1
sus ea

col.

2.

stratum) prove rnag(istratu) p(opuli) R(ornani), quive i(ure) d(icundo)

p(raerit) [e]t si quis senator p(opuli) R(omani) est erit fuerit, et si quis senatoris f(ilius) p. R. est erit fiierit, et si quis praef(ectus) fabrum eins mag(istratus) prove magistratu ,

qui provinc(iarum) Hispaniar(um) ulteriorem Baeticae pra-

erit optinebit, erit 6, et quos ex h: 1. decurion(um) loco decurionem sedere oportet oportebit, praeter eos qui s(upra) s(cripti) s(unt) ne quis in orchestrarn ludorum spectandorum causa sedeto, neve quisque mag(istratus) prove rnag(istratu) p(opuli) R(omani) q(ni) i(ure) d(icundo) p(raerit) ducito, neve 10 quern quis sessum dncito, neve in eo loco sedere sinito, uti q. r. f. e. [v.] s. d. m.7 (vir) aed(ilis) pra(e)f(ectus) c(oloniae) G(enetivae) (uliae) quicumque erit, is suo quoque anno 5 mag(istratu) CV. irnperioq(ue) facito curato, quod eius fieri poterit, . q. r. f. . v. s. d. m. 7 mag(istri) ad fana templa delubra, que(m) 15 ad n dum decuriones censuerin[t], suo quo- que `i anno fiant eiqu[e] d(ecurionum) d(ecreto) suo quoque anno ludos circenses, sacrificia pulvinariaque facienda curent, que(r) [ a]d modum quitquit de iis rebus, mag(istris) ereandis, [lu]dis circensibus faciensc(iens) diolo) m(alo). 2) d(are) d(amnas). 3) aiut. 4) (puli) R(oman). 5) magistrato. 6) erunt. 7) ( ti) q(uod) r(ecte) f(actum) e(sse) (sic etiam 1. 14 leg.) v(olet) s(ine) d(olo) m(alo). 8) Cf. v.15, et 16; sui quoiusque anni est in L. lul. mun. v. 92.101. 9) quem/que. 10) eaqu . .
1)

38
20

Lex Ursonensis.

25

30

sacrificiis procu[r]andis, pulvinaribus faeiends decuriones statuerint decreverint, nt. Deque iis omnibiis rebus ea omnia ita fi quae s(iipra) s(criptae) s(unt) quotcumque decuriones statuerint decreverint, it ins ratumque esto, eig(ue) omnes, at quos ea res pertinebit, quot quemque eorum Si quis ex h. 1. facere oportebit, faciunto s(ine) d(olo) m(alo). atversus ea fecerit quotiens cu fa)que quit adversus ea fecerit, HS ccI c. c. G. I. d. d. e(sto), eiusque pecun(iae) cui 1 eorum volet rec(iperatorio) iudic(io) aput IIvir(um) praef(ectum)(ve) actio petitio persecutioq(ue) e( ) h. 1. ius pot(estas) esto.
dis,

35

lIvir(i) aediles praef(ectus) c(o]oniae) G(enetivae) ( uliae) quicumqu(e) erunt decurionesq(ue) c. G. I. quiCXXXI%." cumq(u)e erunt, ii omnes d(ecurionum) d(ecretis) diligenter parento optemperanto s(ine) d(olo) m( 1) faciuntoge uti quot qucmg(ue) 3 eoriurn) decurionum d(ecreto) agere facere oportebit) ea om agant faciant, u(ti) q(uod) r(ecte) f(actum) e(sse) v(olent) s(ine) d(olo) m(alo). Si quis ita non fecerit sive quit atversus ea fecerit sc(iens) d(oio) m(alo), is in res sing( ls) HS ccI (c(olonis)) c. G. I. d(are) d(amnas) e(sto), eiusque pecuniae eui [ejorium) volet rec(iperatorio) iudic(io) aput r(um) praef(ectum)ve actio petitio persecutioque ex h. 1. ius potestasque e(sto).

Ne quis IIvir ed ilis) pr ef(ectus) c. G. I. quicunque erit ad decur n(es cxxx. c. G. referto neve decurion(es) 40 consulito neve d(ecretum) d(ecurionum) facito neve d(e) e() r(e) tabulas p(ublicas) referto neve referri iubeto neve quis decurdo) d(e) e( ) r(e), q(ua) d(e) r(e) ( getur), in decurionib(us) sententiarn dicito neve d(ecretum) d(ecurionum) scribito, neve in tabulas pu[b]licas referto, neve referundum curato, quo quis senator senatorisve f(ilius) p(opiili) R(omani) c(oloniae) G(enetivae) patronus atoptetur sumatur fiat nisi de tr um partium d(ecurionum) d(ecreto) senten[t(ia)] per tabellam f cto 4
et

4 5

tum referetur consuletu[r, l(ecretum)] d(ecurionum) fiat, e() r(es) a(getur;, in Italiam sine imperio s privatus

nisi de 80 homine, d j

qui cum

. . 136 n. 8. 2) De tribus capp. sequentibus cf. . 135 n. 2. 3 cnmq. 4) facta .Fabricius; cf. col. 3 1. 5. 5) impeeio.
1)

erit. Si quis adversus ea ad [dec]urion(es) rettulerit d(ecurionum)ve d(ecretum) fecerjt faciendumv[e] -----

Le.x Ursone sis.

139

curaverit inve tabulas p [ublicas] rettulerit referrve ussert sive quis in decurionib(us) sententiam di[x] erit d(ecurionum)ve [d(ecretum) scrips]erit n(ve) tabulas publicas rettulerit referendumve curaverit, in res sing(ulas), quo[tienscu]mque quit atversus ea fe cerit, is HS cccIa c(olonis) c(oloniae) G(enetvae) (uliae)" d(are) d(amnas) e(sto), eiusque pecuniae cui [eorium) 3 vole]t rec(i- 50 perat.) iudi(cio) aput IIvir(um) interregem praef(ectum) actio petitio persecutioqu[e ex h(ac) l(ege) i(us) pot]est(as)que e(sto). Neve qu sKllvir aed(ilis) praef(ectus) [c(oloniae (G(enetivae) (uliae) quicu]mCXXXI. que erit ad decuriones c. G. referto neve d(ecuriones) concol. 3 sulito neve d(ecretum) d(ecurionurn) facito neve d(e) e() r(e) in 1 tabulas publicas referto neve referri iubeto neve quis decurio d(e) e( ) r(e) in decurionib(us) sententiam di -cjtonevd(rum)ionscbteve in tabulas publicas referto neve referundum curato, quo quis senator senatori[s]ve f(ilius) p(opuli) R(omani) c(oloniae) G. I. hospes atoptetur, hospitium tessera((s))ve hospitalis 4 cum quo fi[at, nlisi de m ioris s p(artis) decurionum sententia per ta- 5 bellam facito et riisi de eo [h]omine, de quo tum referetur consuletur, d(ecretum) d(ecuroum) fiat, qui cum e(a) r(es) a(getur), in Italiam sine imperio privatus erit. Si quis adversus ea ad decuriones rettulerit d(ecretum)ve d(ecurjonum) fe{cJerit facieridumve curaverit inve tabulas publicas rettulerit ref[e]rrive iusserit sive quis in decurionibus sententiam dixerit d(ecretum)ve d(ecurionum) scripserit in(ve) tabul(as) public(as) rettulerit referendumve cu- 10 raveiit, [i]s in res sig ulas) quotienscumque quit adversus ea fecerit. RS ccI c(olonis) c(oloniae) G(enetivae) l e d(are) d( m s) e(sto), eiusque pecuniae cui eorum 3 volet recu(peratorio) iudic(io) aput lr(um) ir(a) efectm )ve actio petitio persecutioque h(ac) 1(ege) ius potest(as)que esto.
Ne

quis iii c. G. post h(anc) 1(egem) datam petitor kandidatus, 15 CXXXII. quicumque iii c. G. I. mag(istratum) petet, [m]agistratus(ve)
p eten-

di causa in eo anno, quo quisque anno petitor kandidatus mag(istratum) petet petiturusve erit, mag(istra-

tus) pemaiosis. 1)/x. 2) CCI. 3) . . 136 n. 8. 4 hospiiaies. 5)

6) Cf. p. 136 n. 8.

140

Lex Ursonensis. tendi eonvivia facito neve at cenam quem(ve) d(olo) m(alo), neve coiivivium habeto neve facito s(ciens) quo quis `-' suae petitionis caiisa convi(vi)um habeat ad cenamve quem(ve) vocet, praeter dum quod ipg(istratum) petat, se kandidatilS petitor in eo anno, (quo vocar[it] dum taxat (in.) dies sing(iilos) h(ominiim) VIIII habeto, si volet, s(ine) d(olo) m( 1). Neve quis petitor kandidatus donum munus aliudve ciuit det largiatur petitionis causa sc(iens) d(olo) m(alo). Neve quis alterius petitionis causa conviva facito neve quem ad cenam vocato neve convivium habeto, neve quis alterius petitionis causa cili quit d[on]um munus aliiitve qu[it] dato donato largito sc(iens) d(olo) m(alo). Si quis atversus e fecerit, HS x c(olonis) c(oloniae) G(enetivae) (uH e) d(are) d(amnas) e(sto), eiusque pecuniae, cui 3 eor(um) volet rec(iperatorio) iudic () aput Ilvir(um) praef(ectum)(ve) actio petitio persec(utio)que ex h(ac) 1(ege) i(ns) potest(as)que esto.

convi(vi)um

25

30

35

40

CXXXIII. Qui col(oni) Gen(etivi) ul(ienses) h(ac) 1(ege) sunt erunt, eorum omnium iixores, quae in c(olonia) G(enetiva) (l) h(ac) 1(ege) sunt, ee mulieres legibus c(oloniae) G(enetivae) (uliae) virique parento iuraque ex h(ac) 1(ege), quaecumque in hac lege scripta sunt, omni lm rerum ex h(ac) 1(ege) hab[en]to s(ine) d(olo) m(alo). CXXXIV. Ne quis IIvir aedil(is) praefectus c(oloniae) G(enetivae), quicumque erit, post h(anc) 1(egem) ad decuriones c(oloniae) G(enet ae) referto neve decuriones consult neve d(ecretum) d(ecurionum) facito neve d(e) e( ) r(e) in tabulas publicas referto neve referrj iubeto neve quis decurio, cum e( ) r(es) a(getur), in decurionibus sententiam dicito neve d(ecretum) d(ecurionum) scribito neve in tabulas publicas referto neve[e 1) 2) quit. 3) Vide ad p. 136 . 8. 4) nive.

Lex civitatis Narbonensis.

141
45

re]ferundum curato, quo cui pecunia publica a[liutve] quid honoris habendi causa ; munerisve dandi pol] licendi (prove> statua dand y ponenda detur do[netur] .. . Vi 29. Lex civitatis Narbonensis de flamonio provinciae. (aetatis Augusti). r 12.6038. Dess. 6964. tabula ahenea fracta alta

m. 0,22 crassa m. 0,014, rep. anno 1888 Narbone inter rudern balnei antiqui. Descr. rthmieu Narbonensis. Repetivit Aiibra'ndi bull. dell ist. di dir. R m. 1, 173sq. Lex de o f ficiis flaminis Augustalis data videtur esse ab Augusto fortasse tum cum colonice Nrb nensi cognomina Iuliae Paternae attribuit, flanzinem provinciae instituens ad similitudinem flaminis Dialis urbis Romae. Legern civitatis esse finde intellegitur, quod v. 17 ad civitatem nomen non enuntiatur : flamen tamen sine dubio pertinuit ad provinci m univers m.

[De homini

bus

flaminis.]

. . . . [Na]rbone [. . . . /lamen curn rem divina-m faciet sacri. fccab]itque, lictores [qui magistrati.bus apparent, ei apparent secundum lege]m iusque eius provinciae . . . . ei in deeurionibus senatuve [sententiae dicendae signandigace item . . . inter decuriones s]enatoresve subsellio primo spectan[di ludos publicos eius provinciae ius esto . uxor fla]minis veste alba aut urpurea vestita f[esti.s diebus . . neve invita iurato 2 neve corpus hominis rnor[tui attingito neve 3. nisi necessa]rii hominis erit eique spectaculis pnblicis eius [provinciae loco . . interesse biceto].
.

De honoribus eius qui flamen f[2 erit]. Si qui (lamen fue]rt adversiis hanc legem nihil fecert, tum 10 is qui flarnen erit c['urato per duoviros ut . . . . per tabell]as urati 1 11

1) Signandi (ef. 1. 15) vocabulurn obscururn fortasse referendu'n est ad sententiam in curia latam per tabellam, scilicet signo nottm.
2)

Cf. Gell. 10, 15, 31: Sacerdotem Vestalem et flaminem Dialem in omni

mea iurisdicti ne iurare noii cogam. 3) funus exequitor nisi necessa] Hirschfeld; convivid interesto nisi Id in domo necessa] Mo. 4) urati

sunt auf decuriones`:eius civitatis, unde flamen oriundus fuit, t qui sunt in concilio provinciae. Illa opino eo commendatur quod honores (v. 14) non ad solum concilium spectant, sed item ad singulas curias; nihilominus altera fortasse praeferenda. [ l! decurione]s priores editiones; per tabell]as Mispoulet Bull. critique 1898 . 254.]

142
decernant

Lex munic lis Salpensana.

placeatne qui flamonio abierit permitti sta[tuam sibi ius esse sta]tuae ponendae nomenque 12 ponere. Cui ita decreverint suum patrisque et unde sit et quo anno fla[men fuerit inscribendi, fines eius templi statuae ponendae ius esto, nisi 13 ei Narbo]ne intra [Gctesar Au ,qustus interdixerit. Eidem i[n euria sua 1 4 ciii imperator et concilio provinciae Narbonensis inter sui ordinis secundum le ] sententiae dicendae signandique ius esto, item specta[gena -5 [edendo nter decuriones interesse prae]_ culo publico in provincia 13 textato eisque diebus quibus cum flamen esset, sacrificium fecerit, ea veste pu[blice uti, qua in eo faciendo usus est]. '2. Si flamen in civitate esse des[ierit] 17 neque subrogatus erit, Si flamen in civitate esse desierit 15 Narbone erit] in triduo quo 19 tum uti quis[que /iamen? certior factus erit et poterit, Narbone 3 sacra facito [eaque omnia 2 secundum hanc legem per reli,quam] partem eius anni eo ordine habeto quo annuorum flamin[unz sacra habe,ntur, eique si ea habuerit 21. p er dies non minus] XXXsiremps lex ius causaque esto quae flam Augus[tabi ex hac lege facto erit]. 23 Quo loco conciliu[m provinciae habendum sit]. 24 Qui in concilium provinciae convenerint N[ctrbonem, ibi id 25 habento. Si quid extra Nrboa em finesve Narbone]_sium concilio habito actum erit, it ius ra[turnque ne esto]. 26 De pecu[nia sacris destinatct]. Qui flamonio abierit, is ex ea pecunia [quae sacris destinata 2 er it quod eius superfuerit statu]_as imaginesve imperatoris Caes[aris 28 August -i . . arbitr tu eius qui eo anno pro]_v nciae praeerit intra idem t[emplum dedicato . . . . seque omnia sic, ut hac lege cautum 29 est de] ea re, fecisse apud eum qui ra[tiones provinciae putabit 3 probato] . . . . . . . templ . . . 30. Lex Salpensana a. 81-84.
2,1963. Dess. 6088. Anno 1861 in Hispania prope urbem lagam duae tabulae ahenae effossae sunt, altera 1. m. 0,93. . rn. 0,76, duabus columnis inscripta, altera 1. m. 1,29, . m. 0,94, quinque colu'nnnis inscripta. Consilio, non casu, in terra condit,ae esse videntur, cum eruderatae sint tegulis substructis impositae telaeque linteae reliquiis involutae; unde contigit, ut prorsus integr e optimeque servatae in lucem prodierint. 1V ec tamen leges integras tabulae exhibent, sed capita tantum aliquot, minor c. 21

1) Cf. p. 141 n. 1. 2) Cf. Hirschfeld, Z.S.St. 9,403. 3) narboni.

Lex municipals Salpensana.

143

superscriptis 4listincta sunt. Singulis rubricis littera R praescripta est. Esse partes legum municipalium Salpensae et Malacae municipiorum ipsae ostendunt, quas leges a Domit-iano intperatore inter a. 81 et 84 datas esse cum ex eognomine munipiorum Flavii Salp. et Flavii Mal. (S. 26. 28. 29. . 8. 61. 62. 64) intellegitur tum ex formula iuris iurandi aliisque indiciis. (S. 25. 26 et 22-24. . 59.) Cum autem Domitiano c o gno m e n `Germanici', quod 84 p. C. accepit, nondunt additum sit, intra a. 81 et 84 scriptae sine necesse est. ditae et illustratae sunt primum in .Hispania a. 1853 R. de Berlanga, advocato Malacitano, in Germania 1855 Mommseno (Die Stadtrechte der lat. Gem. Sal. u. Mal.), novissime ab .Huebnero in cit. Eduardum Laboulaye de fide tabularum dubitantem (Les tables de M. et S. 1856) refutarunt C. Giraud (Les tables de S. et . 1856. La Lex Malac. 1868) et L. Arndts, 7RG. 6,393. Comrrtentarii novissimi sunt: van Lier, de aere S. et . 1865, van Szvinderen, de aere S. et . 1866. Salpensa oppiclurn est prope lispalim.

29, maior c. 51 -69, quae capita numerorum notis adiectis rubricisque

[R(ubr-ica.) Ut magistratus civitatem Romanam conseq uan tur. [. . . Qui Ilvir aedilis quaestor ex hac lege factus erit, cives Romcni sunto, cum ost annum magistratu] abierint, cum 1 parentibus coniugibusque ((h))ac liberi(s^, qui legitumis nuptis quae_ siti in potestatem parentium fuerint 1, item nepotibus ac neptibus 2 filio iia(tal)is (na.tabus), qui quaeque in potestate parentiiim fue- 3 rint; dum ne plures c(ives) R(omani) sint, qua m) quod ex h(ac) 4 1(ege) mgistratus
creare

oportet. ti

R.

Ut qui civitat(em) Roman(am) consequantur, maneant 5 6 nn)potestate. -. in eorundem m(aIiicipi)0 m( imp(eratoris) 7 Il. Qui quae((g))ve ex h. 1. e g ve ((ex)) edicto Caesaris Aug(usti) Vespasiani, irnperatorisve Titi Caesaris Au -gusti),amp(eroCsiAngutDomap(ris)consecutus consecuta erit, is
ea in 9

triae) civitatem Roman(am)

manu 1 eius, qui c(ivis) R(omanuS) h(ac) 1(ege) factus erit, potestate Romana 2 mutatus mutata mancpo, cuius esse deberet, si civitate haberet, si a 12 non esset, esto idque jus tutors optandi habeto, quod 13 ta esset. cive Romano ortus orta neq(ue) civitate mutatus mu_t
del.; v. 12.18.

1) fuerunt. 2) Romana

144 R.

Lex mrniicipa!iS Salpensana.

Ut qui c(ivitatem) R( m) consequentur, iura libertorum retineant. h(ac) 1(ege) exve edicto irnp(eratoris) . Qui quaeve (ex) 14 Caes(aris) Vesp(asiani) Aug( usti), imp(eratoris)ve Titi Caes(aris) Vespasian(i) Au(gusti) aut imp(eratoris) Caes(aris) Domitiani Au15 g(usti) c(ivitatem) R(omanam) consecutns consecuta erit: is in 16 libertos libertasve suos suas paternos paternas, qui quae in c(ivitatem) venerit, deque bonis eorum earum et is, quae liber1 7 R(omanam) 18 tatis causa inposita surit, idem ius eadernque cnndicio esto, qiiae 19 esset, si civitate mutatus mutata(e)) non esset.

R. De praefecto irnp(eratoris) Caesaris Domitiani A u g ( st ). . Si eius rnilnieipi decuriories conscriptive municipesve 20 Caesari(s)) Domitian(o) Aug(usto) p(atri) p(atriae) 21 imp(eratori 22 II iratum communi nomine municipum eius municipi de_tulernt 2 irnp(erator) q)ue Domitianus 3 Csaris)) Aug(ustus) p (ater) p (atriae) 23 eum IIviratum receperit et loco suo praefectn n quem esse iusserit : 24 is praefectiis eo (i) ( r)e esto, quo esset si eum IIvir(um) i(ure) d(icundo) ex h(ac) 1(ege) solum creari oportuisset isque ex h(ac) 25 1(ege) solus IIvir i(ure) d[icundo) creatus esset.

R. De iure praef(ecti), qui a IIvir() relictus sit. XXV. Ex IIviris qui in eo municipio i(ure) d(icundo) p(rae27 erunt), uter postea ex eo municipio proficiscetur neque eo die in 28 id munic p(i)um esse se rediturum arbitrabitur, quem praefecturn 29 municipi minorem quam annnrum XXXV ex decurionibus con30 scriptisque relinquere volet, faeito ut is iuret per Iovem et divom Aug(ustum) et div(o)m Claudiurn et divom Vesp(asianum) Aug(u31 stum) et divom Titum Aug(ustum) et Genium imp(eratoris) Caesaris 32 Domitiani ( gusti) deosque Penates; quae IIvir( ) - , qui i(ure) d! cundo) p(raeest), h(ac) 1(ege) facere oporteat, se, dum praefectus 33 erit, d(um) t(axat) 5 quae eo tempore fieri pussint facturum, neque 31 adversus ea ( f)acturu n scientem d^ 1 ) m(alo); et cum ita iura35 verit, praefeetum eum eius municipi relinquito. Ei s qui ita praefectus relictus erit, donec in Id municipium alteruter ex IIviris 36 adierit, in omnibus rebus id ius eaque potestas esto, praeterquam
2 6

5?

1) Inutatjs 2) dejtulerant. 3) Domitjanj Caesaris. d. p. 6) ii. 7) erque.

4)

IIvir,

Lex mun c lis Salpensana.

145

de praefect_to relinquendo et de c(ivitate) R(omana) consequenda, 37 quod ius quaeque potestas h(ac) 1(ege) IIviri(s qu)i(n) iure dicundo 38 praeerunt datur. Isque dum praefectus erit quo_tiensque munici- 39 pium egressus erit, ne plus quam singulis diebus abesto. R. De iure iurando IIvir(um) et aedil(ium) et q(uaestorum).
40

XXVI. Duovir(i) qui in eo municipio i(ure) d(icundo) p(rae- 41 sunt) 1, item aediles qui) in eo municipio sunt, item quaestores 42 qui in eo municipio sunt, eorum quisque in diebus gni q(u) proxu- 43 mis post h(anc) 1(egem) datam; quique r(i) aediles quaestoresve postea ex h(ac) 1(ege) creati erunt, eorum quisque in diebus quin- 44 que proxumis, ex quo r aedilis 2 quaestor esse coeperit, prius- 45 col. 2 quam decuriones conscriptive habeantur, iuranto pro contione per . Iovem et div() m Aug(ustum) et divom Claudi_um et divom Vespasianum Aug(ustum) et divom Titum Aug(ustum) et Genium Domitiani Aug(usti) deosque Penates: se, quodquomque ex h. 1. 3 ex qe re 3 communi m(unicipum) m(unicipi) Flavi Salpensani cen- 4 seat, recte esse facturum, neque 4 adversus h(anc) 1(egem) remve commu_ne[z] municipum eius municipi facturum scientem d(olo) 5 m(alo), quosque proh_bere possit prohibiturum; neque se aliter 6 consilium habiturmii neq(ue) aliter daturun neque sententiam 5 7 dicturum, quam ut ex h(ac) 1(ege) exque s re communi mliiiicipum eius rnunicipi censeat fore. Qui ita non iuraverit, is HS (milia) 8 municipibns CillS municipi d(are) d(amnas) esto, eiusque pecuniae 9 deque ea pecunia m _ nicipum eius municipi cui volet, cuique per 10 11 hanc legem licebit, actio peti_t persecutio esto. R. De intercessione IIvir(um) et aedil(ium) (et) q(aestorurn). XXVII. Qui IIvir( ) aut aediles aut quaestores eius municipi 12 erunt, his IIvir(is) inter se et cum aliquis alterutrum eorum aut 13 utrumque ab aedile aedilibus aut quaestore(s) quaestoribus appel- 14 labit, item aedilibus inter se , inter_cedendi, in triduo pro gnmo 15 quam appellatio facta erit poteritque intercedi, quod eius adversus 16
1) f. d. p. 2) aediles. 3) quod 4) necve. 5) sentintiam. 6) quam ut ) item quaestoribus nter se ins.
BRUNS, Fontes uris. Ed. V I I.

quemque ex h. 1. ex quod re. (vel vi vel ve) h. 1. ex qua re.

10

 146
17

Lex municipals Salpensana.

h(anc) 1(egem) non fiat, et dum ne amplius quam semel quisque eorum in eadem re appelletur, ius potestasque esto, neve quis ad18 versus ea quid, quom intercessum erit, facito. R. De servis apiid IIvir(um) manumittendis. V. Si quis municeps municipi Flavi Salpensani, qui 20 Latinus erit, aput IIvir(os), qui iure dicundo praeerunt eius muni21 cipi, servom suom servamve suam ex servitute in libertate(m) 22 23 manumiserit, liberum liberamve esse iusserit, dum ne quis pu24 pillus neve quae virgo mulierve sine tutore auctore quem quamve 25 manumittat, liberum liberamve esse iubeat: qui ita manumissus 261iberve esse iussus rit, liber esto, quaeque ita manumissa liberave (esse) iussa erit, libera esto, uti qui optumo iure Latini 27 libertini li_beri sunt erunt; dum 3 is qui minor XX annorum erit 2 5 ita manumittat, si causam manumittendi iusta(m) esse is nume29 rus decurionum, per quem decreta h(ac) 1(ege) facta rata sunt, censuerit.
19

R. De tutorum datione. XXIX. Cu tutor non erit incertusve erit, si is eave 4 muni31 ceps municipi Flavi Salpensani erit, et pupilli pupillaeve non erunt, et ab Ilviris, qui i(ure) d(icundo) p(raeerunt) eius municipi, 32 postu_laverit, uti sibi tutorem det, (et) eum, quem dare 5 volet, no33 minaverit: tum s is, a quo postulatum erit, sive unum sive plures 34 collegas habebit, de omnium colle_gar m sententia, qui tum in eo 35 municipio int ave fines municipi eiiis erit, causa cognita, Si ei 36 videbitur, eum qui nominatus erit tutorem dato. Sive is eave, euius nomine ita postulatum erit, pupil(lus) pupillave erit, sive is, 37 a quo postulatum erit, habebit collegam, (collega)((g))ue eius 38 in eo municipio intrave fines eius municipi nemo erit : tum is, a 39 quo ita postulatum erit, causa co_gnita in diebus proxumis, ex 4 0 decreto decurionum, quod cum duae partes decurionum minus 41 adiuerjnt, factum erit, eum, gut nominatus erit, quo ne ab iusto tutore tutela ((h))abeat ei tutorem dato. Qui tutor h(ac) 1(ege) 42 datus erit, is ei, cui datus erit, quo ne ab iusto tutore tutela ((h)) 43 beat, tam iustus tutor esto, quam si is c(ivis) R(omanus) et s adgnatus proxumus c(ivis) R(omanus) tutor esset.
denwtz.

30

1) quicquam. 2) optume. 3) tum. 4) ereve. 5) dari Gra6) dum. 7) cum. 8) ei ins. .

Lex municipalis Malacitana. 30. Lex Malacitana a. 81-84.

147

@ 2,19 64 (cf. p. 876). Dess. 6089. Cf. quae praemisimus Legi Salpensanae supra Nr. 29.

[R. De nominatione candidatorum.

col. 1 LI. Si d quem diem professionem] fieri oportebit, nullius nomine aut pauciorum, quam tot quod creari oportebit, professio facta erit, sive ex his, quorum nomine professio facta erit, pauciores erunt quorum h(ac) 1(ege) comitiis rationem habere oporteat, quam tot (quot) creari oportebit : tum is qui comitia habere debebit proscribito, ita (t) d(e) p(lano) r. . -2, tot nomina eorum, quibus per h(anc) 1(egem) eum honorem petere licebit, quod derunt ad eum numerum, ad quem creari ex h(ac) 1(ege) oportebit. Qui ita proscripti ernnt ii, si volent, aput eum, qui ea comitia habiturns erit, singuli singulos eiiusdem condicionis 3 norninato, ique item, qui tum ab is nominati erunt, si volent, singuli singulos aput eundem ea(n)demque condicione nominato; isque, aput quem ea nominatio facta erit, eorum omnium riornina proponito, ita ut (u(nde 4 d(e) p(Iano) r. 1. . 2, deque s 0mnibus item comitia habeto, perinde ac si eorum quoque nomine ex h(ac) 1(ege) de petendo honore professio facta esset intra pr aestitutum diem petereque eum honorem sua sponte c( )epssent neque eo proposito destitissent. R. De comitiis habendis. Ex IIvris qui nunc sunt, item ex is, qui deinceps in eo municipio iIviri erunt, L. 4) ut 1) prgfessio. 2) r(ecte) 1(egi) p(ossiIit). 3) condiciones. (t) Dess. eoll. 1. 8.
10*

10

15

28

25

148

Lex municipalis Malacitana.

35

40

uter maior natu erit, aut si ei causa quae inciderit q(uo) m(inus) comitia bere, positem sit, tum alter ex his comitia lIvir(is), aedilibus, item qtiaestoribus rogandis subrogandis h(ac) 1(ege) habeto; utique ea distributione curiarnm, de qua supra conprehensum est, suffragia ferri debebunt, ita per tabellam ferantur facito. Qniqne ita creati erunt, ii annum unum aiit, si in alterius locum creati ermit, reliqua parte eiius anni in eo honore sunto, quem suffragis erunt consec ti.
R. In

qua curia incolae suffragia ferant.

45

50

Quicumqne in eo municipio comitia lIviris, item aedilibus, item quaestoribus roganLIII. dis habebit, ex curiis sorte ducito unarn, in qua incolae , qui cives R(omani) Latinive cives erunt, suffragium ferant, eisque in ea curia suffragi l tio esto.
R.

Quorurn comitis rationem haber oporteat.

60

fi5

Qui comitia habere debebit, is primum IIvir(os) LIV. qui iure dicundo praesit ex eo genere ingenuorum hominum , de quo h(ac) 1(ege) eautum conprehensumque est, deinde proximo quoque tempore aediles, item quaestores ex eo genere ingenuorum hominum, de quo h(ac) 1(ege) cautum conprehensumque est, creando(s) curato; dum ne cuiiiis comitis rationem habeat, qui IIviratum petet et)), qui minor annorum XXV erit, quive intra quiitquennjum in eo honore fiierint; item qui aedilitatem quaesturamve petet, qui minor quam annor(um) XXV erit, quive in earum qua causa erit, propter
1) suffragio.

Lex municipalis Malaeitana.

col. 2

149 1

quam, si c(ivis) R(omanus) esset, in numero deciirio- num conscriptorumve eum esse non liceret. R. De suffragio ferendo. Qui comitia ex h(ac) 1(ege) habebit, is municipes cuLV. riatim ad suffragium ferendum vocato ita, ut vocatu omnes eurias in suffragium vocet, eaeque singulae in singulis consaeptis suffragium per tabellam ferant. Itemque curato, ut ad cistam cuiiusque curiae ex municipibus eiius municipi terni sint, qui eiius curiae sint, qui suffragia custodiant, diribeant, et uti ante quam id faciant quisque eorum iurent : se rationem suffragiorum fide bona habiturum relaturum-' que. Neve prohibito. g() m(inus) et qui honorem petent singulos custodes ad singulas cistas ponant. Iique custodes ab eo qui comitia habebit, item ab his positi q1 honorem petent, in ea curia quis que eoriim suffragium ferto, ad cniius curiae cistam custos positus erit, eorum= que suffragia perinde iusta rataque sunto ac si in sua quisque curia suffraginm tulisset. R. Quid de his fieri oporteat, qui suffragiorum numero pares erunt. Is qui ea comitia habebit, uti quisque curiae cuiius plura quam alii suffragia habueLVI. r t, ita priorem ceteris eum pro ea curia factum creatumque esse renuntiato l, donec is numerus, ad quern creari oportebit, expletus sit. Qua(m) in curia totiden>~ suffragia duo pluresve habuerint, maritum, quive maritorum numero erit,
1) eqrum suffragio. 2) renuutiatg.

10

15

20

25

30

150
35

Lex municipalis Malacitana.

40

4 5

caelibi liberos habenti, qui maritorum numero non erit; habentem libehaben ros non habenti ; plures lberos habenti pr eferto priorem-tempauciors que nuntiato ita, ut bini liberi post no men inpositum aut sngul piiberes amis_ si Urive 2 potentes amissae pro singulis sospitibus nurnerentur. Si duo pluresve totidem suffragia habebunt et eusdem condicionis erunt, nornina eorum in sortem c icito, et uti cniiusque 3 nomen sorti ductum erit, ita eum priorern alis renuntiat( ).
R. De

sortitione curarum et is, qui curiarum numero par(t)es erunt.

Qu comitia h(ac) 1(ege) habebit, is relatis ornniurn 58 LV. curiarum tabulis nomina curiarum in sortem coicito, singularumque curiarum no et ut cuiiusque curiae -rniasoteduc, nomen sorte exierit, quos ea curia fecerit, pronuntiari iubeto; et uti quisque prior 5 5 maiorem partem numeri curiarum c nfecerit, eum, cum h(ac) 1(ege) iuraverit caveritque de pecunia communi, factum creatumque renuntiato, donec tot magistratus sint quod h(ac) 1(ege) creari oportebit. Si totifio dem curias duo pluresve habebunt, uti supra conprehensum est de is qui suffragiorum numero pares essent, ita de is qui totidem curias habebunt facito, eademque ratione priorem quemfi5 que creatum esse renuntiato.
R. Ne

quid fat, b e a nt u r.

quo minus

comitia

ha-

Ne

quis intercedto neve quit aliut faLVi. cito, quo minus in eo mun(i)cipio h(ac) 1(ege) 1) pauoores. 2) utrive. 3) quiiusque.

Lex municipalis Malacitana.

151

col.

comitia habeantur perficiantur. 70 Qiii aliter adversus ea fecerit sciens d(olo) m(alo), is in res singulas HS X(milia) mu- 1 nicipibus municipii 1 Flavi Malacitani d(are) d(amnas) e(sto), eiiusque pecun ae deque ea pecun(ia) municipi eius municip qui volet, cuique per h(anc) 1(egem) licebit, actio petitio persecutio esto. 5 R. De lure iurando eorurn, qui maiorem partem niirneri cliriarum expleverit. Qui ea cornitia habebit, uti quisque eorum, LIX. qui rt aedilitatem quaesturamve petet, maiiorem partem numeri euria- rum expleverit, priusquam eum factum creatumque renuntiet, iusiurandurn adigto in contionem palam er e et divom Augustum et divom Claiidiurn et divom Vespasianum Aug(ustum) et divom Titum Aug(ustum) et Genun imp(eratoris) Caesaris D(oaazta)ni Aug(usti) deosque Penates se (eum) qu(a)e ex h(ac) 1(ege) facere oportebit facturum, neque adversus h(anc) 1(egem) fecisse aut facturum esse scientem d(olo) m(alo). R. Ut de pecunia cornmuni municipum caveatur ab is, qui Ilviratum quaesturam e petet. Qui in eo municipio IIviratu n quaesturamve petent gnique propterea, quod pauciorum LX. nomine quam oportet professio facta esset, nominatim in eam cnndicionem rediguntur, ut de his quoque suffragiurn ex h(ac) 1(ege) ferri oporteat : quisque eorum,
quo die comitia habebuntur, ante quam

10

15

20

25

suffragiurn feratur arbitratu eius qui ea comitia habebit praedes in cornrnune rnunicipum dato pecuniam comrnunem eorum, qilam in honore sno tractaverit,
1) municepii.

30

152

Lex

municipalis Malacitana.

35

salvam is fore. Si d(e) e() r(e) is praedibus minus cautum esse videbitur, praedia subsignato arbitratu eiiusdern. Isque ab iis praedes praediaque sine d(olo) m(alo) accipito, quoad recte cautum sit, uti quod recte factum esse volet. Per quem eorum, de quibus IIvirorum quaestorumve comitiis suffragium ferri oportebit, steterit, q(uo) m(inus) recte caveatur, eius qui conitia habebit rationem ne habeto.
R. De Ne

patrono cooptando.

quis patronurn publice rnunicipibus muncip Flavi llalacitani cooptato patroc n45 LXI. umve cui deferto, riisi ex maioris par ti s decurioniim decreto, quod decretum factiim erit, cum duae partes non minus adfuerint et iiirati per tabellam sententiam tu50 lerint. Qui aliter dverss ea patronurn publice municipibus municipii Flavi = lacitani cooptaverit patrocininrnve cui detulerit, is HS ( milia) n(umrnnrn) in publicm `' municipibus municipii Flavi Malacitani d(ar e) d(amnas) e(sto) ; et is, 55 qui 3 adversus h(ane) 1(egem) patronus cooptatus cui ve patrocinium delatnm erit, ne magis ob eam rem patronus municip(i)um municipii Flavi Malacitani(tanii) esto.
R. Ne

60

gnis aedificia, quae restitutuerit, destruat.

rus Ne

quis in oppido municipii Flavi MalacitaLXII. ni qiiaeque ei oppido continentia aedificia erunt, aedificium detegito destruito demoliundumve curato, nisi ; Jecurionurn conscriptorumve sententia, cum maior pars eorum adfuerit, quod restitu^tu)rus intra progi2) dublicum. 3) eisque. Excidisse videtur formula sollemnis eiusque pecun ae esto, ut in c. 58.62.67. Salp. 26. ZRG. 3,364 . 80. - 4) cu/ius. 5) inserendum fortasse de.

65

1 1 eiusque.

Lex municipalis Malacitana.

153

mum annum non erit. Qui adversus ea fecerit, is quanti e(a) r(es) e(rit), t(antam) p(ecuniam) municipibus municipi Flavi lYlalacitani d(are) d(amnas) e(sto), eiusque pecuniae deque ea pecunia municipi eius municipii, qui volet cuique per h(anc) 1(egem) licebit 1, actio petitio persecutio esto. R. De locationibus legibusque locatio proponendis et in tabulas municipi referendis. Qui IIvir i(ure) d(icundo) p(raeenit), vectigalia ultroque tributa, LXIII. sive quid aliut communi nomine municipum eus rnuriicipi locari oportebit, 1 cato. Quasque locationes fecerit quasque leges dixerit, quanti quit locatum sit et (g2ci,) praedes accepti sint quaeque praedia subdita subsignata obligatave sint quique praediorum cognitores accepti sint, in tabulas communes municipum eius municipi referantur facito et proposita habeto per omne reliquom tempus hononis sui, ita ut d(e) p(lano) r(ecte)1(egi) p(ossint), quo loco decuriones conscniptive jroponenda esse censuerint. R. De obligatione praedum praediorum cognitorurnque. Quicumque in municipio Flavio Malacitano LXIV. in comrnune municipum eus municipi praedes facti sunt eruiit quaeque praedia accepta sunt erunt, quique eorum praediorum cognitores facti sunt erunt : ii omnes et quae cuiiusque eorurn tum ( fueru^at) erunt, cum praees cognitorve factus est erit, qaeque postea esse, eum ii obligati esse coeperunt c( )eperint 2, qui eorum soluti liberatique non sunt erunt aut sine d(olo) rn(alo) sunt erunt, eaque omnia, quae(que) eorum soluta liberata-
1) licerit. 2) coeperiint ceperint. tAdde praeterea omnes. . .
70

col. 4

10

15

20

25

30

154

que

Lex municipalis Malacitana.

35

40

45

50

55

n011 sunt non erunt aut sine d(olo) m(alo) sunt erunt, in commune municipum eiius municipii item obligati obligta(^e)que siinto. uti ii ea(e)ve p(opulo)R(omano) obligati obligatave essent, si aput eos, gni Romae aerario praessent, ii praedes iique 1 cognitores facti eaque praedia subdita subsignata obligatave essent. Eosque praedes eagne praedia eosque cognitores, si quit eorum, in quae cognitores f acti erunt, ita non erit, q quaeve soluti liberati soluta liberataque non sunt nori erunt aut non sine d(olo) m(alo) sunt erunt, llviris, qui ibi i(ure) d(icundo) praerunt, ambobus alteri(us ve eorum ex deeui'ionum conscriptorumque decreto, quod decretum cum. eorum p rtes tertiae non minus quam duae adessent factum er(t, vendere 2 legemque his vendnndis dicere ius potestasque esto; dum em) legem is rebus vendundis dicant, quarn legem eos, qui Rornae aerario praeerunt, e lege praediatoria praedibus praedisque vendun -dis dicere oporteret, aut si lege praediatoria emptorem inveniet, quam legem in vacuom vendendis dicere oporteret; et dum ita legem dicant, uti pecun in fore 3 municipi Flavi Malacitani referatur luatur solvatur. Q uaeciue lex ita dicta (e)rit, iusta rataque esto.

60

R.

Ut ius dicatiir e lege et praedis vendundis.

dicta

praedibus

Quos praedes quaeque praedia quosque cogLXV. nitores IIviri municipi( Flavi Malacitani h(ac) 1(ege) vendiderjnt, de iis quicumque
additum supra lineam. 3) Sic aes. Mo.: pecunia inde redacta in commune. Lab.: in foro. Dernb.: in pobl. Secundum col. V v. 12 et 20 emendandum est: pecunia in publicum municipum.
1) inque. 2) vendere

Lex municipalis Malacitana.

155
65

(ure) d(icundo) p(raeerit), ad quem de ea re in ius aditum erit ita ius dicito iudiciaque dato, ut ei, qui eos praedes cognitores ea praedia mercati erunt, praedes socii heredesque eorum ii.que 2, ad quos ea res pertinebit, de is rebus agere easque res petere persequi rec- te possit. R. D e multa, que dicta erit.

70

Multas in eo municipio ab ris praeco]. 5 LXVI. fectove dictas, item ab aedilibus quas ae1 diles dixisse se aput Ilviros ambo alterve ex s professi erunt, IIvir, qui i(ure) d(icundo) p(raeerit), in tabulas communes municipum eiius municipi referri iubeto. Si cui ea multa dicta 5 ert aut nomine eiius alius postnlabit, ut de ea ad decuriones conscriptosve referatur, de ea decurionum conscriptorumve iudicium esto. Quaeque rnultae 10 erunt iniustae a decurionibus conscriptisve indicatae, eas multas IIviri in publicum municipum eiiiis municipii redigunto. R. De pecunia communi municipum deque rationibus eorundem. Ad quem pecunia communis munic pum LXVII. eus municipi pervenerit, heresve eiius isve ad quem ea res pertinebit, in diebus XXX proximis, quibus ea pecunia ad eum pervenerit, in publicum muni- cipum eiius mnnicipi eam r eferto. Quique rationes communes negotiumve quod commune municipum eius munici gesserit tractaverit, is heresve eiius (isve 4) ad quem ea res pertinebit in diebus XXX
1) Cf. Cic. de domo 18,48: praedem socium. muni. 4) om.; cf. . 40.
2)

15

20

25
3)

isque.

com-

156

Lex rnunieipalis Malacitana. proximis, quibiis ea negotia easve rationes gerere tractare desierit quibusque decuriones cor iscriptiqlle habebuntur, rationes edito redditoque decurionibus `' conscriptiSVe cuive de his accipiendis cognoscendis ex decreto decurionm coriscriptOrumVe, gnod decretiim factum erit eum eorum partes non mimis quam duae tertiae adessent, negotiiim datum erit. Per quem steterit, q(uo) m(inus) ita pecunia redigeretur referretur quove miniis ita rationes redderentur, is, per quem steterit q(uo) m(inus) rationes redderentnr qnove minus pecunia redigeretur, referret[ur], heresque eius isque ad qnem ea res qua de agitiir pertinebit, q(uanti) e( ) r(es) erit, tantum et alterum tantnm municipibus eiius municipi d(are) d(amnas) e(sto), eiusque pecuniae deque ea pecunia municipum municip Flavi Malcitni, eius ea ec mimicipuin m. F. .) qui volet euique per h(anc) 1(egem) licebit, actio petitio persecutio esto.

30

35

44)

45

50

55

constituendis patronis eaiisae, curn rationes reddentiji'. Cum ita rationes reddentur, r, qui decurioLXVIII. nes conscriptosve habebit, ad decuriones conscriptosve refer to, quos placeat publicam causam agere, iique decuriones conscriptive per tabellam iurati d(e) e( ) r(e) decernunto, tum cum eorurn partes minus quam duae tertiae aderunt, ita ut tres, quos plurimi per tabellain legerint, causam publicam agant, iique qui ita lecti erunt tempus a decurionibus c oncripti(s)ve, quo causam cognoscant actionemque suam or1)

R. De

60

rn ones. 2) decuricn/rus.

Fragmentum legis Hispanensis. dinent, postulanto, eoque tempore quod is datum erit transacto eam causam uti quod recte factum esse volet agunto.
R. De

157

iudicio pecuniae communis.

Quod m(unicipum) m(unicipii) Flavi Malacitani nomine peLXIX. tetur ab eo, qui eius municipi municeps i incolave erit, quodve cum eo agetur quod pluris HS sit neque tanti sit, ut [de ea re pro consulem ius dicere iudiciaque dare ex hac lege oporteat: de e re llvir praefectusve, qui iure dicundo praeerit eius municipii, ad quem cle ea re in ius aclitum erit, ius dicito iudiciaque dato] . . . . Fragment m legis Hispaniensis (saec. ). Frope Sevillam repertum dicit apud quem nunc est Farisiensis de Bourgade; vidit Hron de Villefosse. Fragmento quae continentur ex V, 38-47. Cf. Dessau, Bormannheft 246 sqq.a-hibetmlxMcn Suppl. sunt Dess., qui nec Salpensanae nec 'lalacitanae, sed tertio oppido destinatae legis partem censet esse : Mo. Eph. 9,10. Hibner-Dessau Eph. 9,261; ibid. p. 9. . 1 3 3 alius legis fragmentum invenies.
31.

69

is per que]m steterit quom[inus rationes redderentur quove minus] pecunia rediger[etur referretur heresque eius isque ad q]uem e() r(es) qua de agi[tur pertinebit quanti ea res erit tan]tum et alterum [tantun municipibus eiius municipi d(are)] d(amnas) esto eiiu[sque pecuniae deque ea pecunia municipu]m mun[icipii Flavi (?) qui volet cuique per h. 1. li]eebit [actio petitio persecutio esto] ...sit.. Fragmentum Tudertinum. ^ 1, 1409 (1 2 , ). Ri. tab. 35. Fragmentum tabulae aheneae, (alt. m. 0,25, lat. m. 0,27) .1729 in Tiberis alveo prope antiquum Tuder (hodie Todi) erutum, nunc Neapoli adservatum. Legem inscriptam colonicam esse, non populi Romani, Mo. probavit adversante . Multa p. 27 7. Lamina, utpote inferior tabulae pars, tam a superiore quam a dextra et laeva parte fracta, finem tantum legis continet. tletatis ugustae videtur esse. Supplevit Mo. . . [ Quae poenae ob iura sepulcrorum violata cautum iure Qui]ritium comprehensumve est uti dentur p(opulo) R(omano), u[ti
32. 1)

municipes.

158
2

Fragmentum Tudertnum.

esto . . . . utique magistratus eede n dentur colonis eius colonice, ius eorum qui quoque anno inferiarum sacri[s eius colo iae, si quis] fungentur, propter eam rem apud se damnatus erit, tantam pecu3 niam, quantam is damnatus erit, ei coloniae d]andam adtribuendam

curent. [Quae quem ex hac rogatione facere opor]tet, agito facito, neve quid adversus hanc rog[ationern ag ito facito cl(olo) rn(alo). Si quis sciens d(olo) m( 1), 5 quid adversus hanc rogationem egerit f'eceri]t 1, eiusque pecuni[ae qui volet magistratus petitio ei multa esto HS 6 esto, . . . . eamque pecuni m vel] populi iudicio petere vel in sacrum iudicare licet[o. . Si quis quid aclversus alias rogationes] huius rogationis ergo fecerit, quodve e g earum [aliqua facere eum oporteret, huius 8 rogctionis ergo . . . . n]on fecerit, id ei fraudi multae poenae ne esto. Ne quis hanc rogationem ctbrogato neve huic rog]ationi ob9 rogato neve de hac rogatione derogato, [quod eius contra leges 10 publicas populi Romani . . . . senatusve populi Romani iu]ssionem 11 factum erit. Quod aliter rogatum e[rit in hac rogatione . . . ; e(ius)] h(ac) 1(ege) n(ihilurn) r(ogatur).
4

33. Fragmentum Florentinum. ^

1,1409

(1 2 , ). Lamina est Tlorentiae in museo Riccardiano ad -

servata, duabus paginis scripta, fracta a parte et superiore et inferiore et dextra. Quo loco et tempore reperta sit non constat.

1
2 3
4

1
2 3 4

. . . in res singulas HS c. e. c. d. d. e(sto) 2, [i]sque locus, ubi quis adversus ea humtus sepultusve erit, piirus et religne sol tus est, eumque s(ine) f(raude) s( ) qui volet e art. Item n quis alvos apium . [cum Ilviro praefejct(o)ve de [e]a re cog[noscere non licebit legibus] eius c(oloniae) ita uti lege Aeli[iz . . (24) . . cautum] est, d. d. ad p. 3 de ea re refe[rto isque praetor propon ere d cereque debet eam [rem] . . 1) id est decies. 2) c(olonis) e(ius) 3) d(ecreto) d(ecurionum) ad p(raetorem). c(oloniae) d(are) d(amnas) e(sto).

Epistula de Tymandenis.

159

33. Fragmeiitiim legis Lauriaeensjs (a. 210-213). tabula ahenea rep. a. 1906 Lauriaci prope Enns in castris legionis. - Ed. Bormann, Jahreshefte des sterr. archolog. Instituts 9 (1906) . 315 sqq., cuius et supplementa sunt; nos quae Bormann ex Legum Salpensanae capite XXVI, Malacitanae capite LIV deprompsit, litteris rectis damus quadratis uncis inclusa. [Ex IIviris qui in eo municipio i(uri) d(icundo) pr(aesunt) uter postea] i

t aliave qua causa et [necessitate ex eo municipio 2 proficiscetur p eque eo die in id mnnicipium esse se rediturum] arbitrabitur, quem p[raefectum municipi ex decurionibus 3 conscriptisque relinquere volet non minorem quam] annorum XXXV, praese[ntibus decurionibus con- 4 scriptisque non minus ... facito, ut is ... sicut hctc lege cautum com]prehensurnque est 2, iu[ret per Iovem et divom Aug. 5 ceterosque divos omnes et genium imp. Caesaris ML Aureli Antonini] Pii Aug. Part(hici) max(imi) Brit(annici) [max(imi) deosque 6 Penates V 34. Epistula cert r m irnperatorum de Tyrnandenis. Tym.andus oppidum (hodie Yatz Veran) in Pisidia situm est
tribus

horis orientem versus ab Apollonia. Ibi qui titulum repperit praefectus tum instituto Atheniensi Americanorum Sterrett dedil nobis et ut hoc loco prodiret liberaliter permisit. lam legitur 3 S., 6866, Dess. 6090. Quorum imperatorum sit, non liquet, nec magis novimus Lepidum praesidem ut videtur Pisidiae; litteratura similis est Diocletianae. [ Mo. Herr. 22, 321 sqq. =

Ges. Schr. , 550.]

ovi pentus . . . . . . . Tymandenis item . . . . ad scientiam nnstram . . . . tua pertulit, contemplati sumus [Tyrnan]denos voto praecipuo, summo etiam studio optare, ut ius et dignitatem civitatis praecepto nostro consequantur, Lepide carissime. Cum itaque ingenitum nobis
1) Desuni multa. Bormann pr nit exempli gratia municipes incolascausa armatos educe]t collato legis Ursonensis capite CI11 que colon(os) incolasque c ntrbut s(que) quocumque tempore colon(iae) fin(um), defendendorum causa armatos educere .... 2) sicut ... cautum Bor-

mann secundum leg. Malac. 1, 59.

160

Epstulae de Orcstenis. sit, ut per universum orbem nostrum civinumerus augeatiir eostatum honor que eximie cupere videamus, ut civitatis nomen honestatemque percipiant, isdem maxime pollicentibus, quod apud se decurionum sufficiens futura sit copia, cre didimus adnuendnm. Quare volurnus ut eosdern Tyrnandenos hortari cures ut voti sui conpotes reddit s)^ cum ceteris civitatibus nostris ea, que ipsos consecutos ius civitatis con petit recognoscer e, obsequio suo nitantnr inplere. Ut autem sic uti ceteris civitatibus iiis est coeundi in `' curiarn, faciendi etiam decreti et gerendi-) cetera, que iure permissa sunt, ipsa. quoque permissu nostro agere possit, et magistratus ei itemque aediles, quaestores qiioqne et si qua alia necessaria facienda sunt, creare delebiint. Qnem ordinem agendarum rerum perpetuo pro civitatis merito custodiri conveniet. Niimerum autem decurionum interim qung ginta hominum in -stiuer deb is.Deorumauteminmortaliun favor tribuet, ut aucti[s e] rum 3 viribus adque numero mai[or e]orum haberi copia possit.

10

15

20

25

30

35

[ 1']

35.

Epistulae Ablabii praef. praet. et Constantini imperatoris de iure civitatis Orcistenorum.

Oreistus, hodie Eski Alikian, oppidum fuit Phrygiae salutaris in ipso confino Galatiae longe a Pessinunte situm; ibi prostat basis haec tribus lateribus inscripta, scilicet antica nobis est pagina , latus intuenti dextrum , intuenti sinistrum ; quartum latus muro opinor olim applicitum eat. Eius oppidi ircolae datis precibus ad Constantinum Magnum feliosque eius Crispum et Constantinum et Constantium (id est inter a. 323 et 326), quarum principium superest ( 17=34) reliqua pars alteri opinor basi olim
1)

supra.

2)

coeundun.

3)

aucti.corum.

Epistulae de Orcistenis.

161

inscripta deflcit, petierunt, ut sibi ius civitatis restitueretur, idque impetraverunt. Adest integrum fere imperatoris de ea re rescriptum datum ad Ablabium tum prae fectum praetorin ( , 8 , 16) praemissis ex more litteris inscriptione nescio quomodo destitutis Ablab ad Orcistenos (I1-7), per quas imperatoris rescriptum ad eos transmittit. Accedit rescriptum eius -dem G'onstantini alterum totam paginam tertiam occupans, post tempus opinor in latere antea vacuo re.licto adiectum, scriptum die lun. 30 . 331 ad ordinem Orcistenorum, quo beneficium confirmatur. .Harum quattuor e istularum tres ad apographum Pocockianum aliaque minora subsidia edidi , 352; sed nuper demum successit optimo amico Ramsayo Anglo, ut lapidem pro deperdito habitum primum investigaret, deinde denuo in locum devium eius rei causa pro fectus euna lectu clif/icillirnum transcriberet et expleret (nam ex precibus quae supersunt 17-34 Pocockius non descripserat) et maioris partis ectypum faceret. Eum cum edendum mihi committeret, parui libenter; nam cum antea eum ab hc sylloge excluserim utpote nimis corruptum, iam quamquam loca quedam dubia restnt, omnino dignus est qui huic corpori inseratur. Iam emendate ed. est 3, 7000. Dess. 6091.
col.
1.

[Ut alia s]ic hae(c) 1 quae in precem con[tuljis[tis et nomirais] et dignitatis reparationem iure quae[runt obtine)re. Proinde vicari intercessione qua[e fuerant nzut]ilata ad integrum prisci 2 honoris r[eduxit imp(erator) super omnes re5 tr] pius 3, ut et vos oppidumque dilig[entia vestra tui- t]um expetito legum adque appellationis s[plendore iure decreti] perfruamini infrascribti. Have Ablabi carissime nobis. Incole Orcisti, iam nu n)c oppidi et 1 11 civitatis, iucundam munificien- tiae nostrae materiem praebner t, Ablabi carissime et iiicuudissime. Quibus enm studimn est urbes vel novas condere vel longaevas erudire vel in termortuas reparare, id quod petebatur acc[e-]- ptissimurn fuit. Adseruerunt enim vicum suum spats prioris aetatis oppidi splendore floruisse, ut et annuis magstratu(u)m fascibus ornaretur essetque curialibus celebre et l 20 civium plenum. Ita enim ei situ adque ingenio
1)

1HAEQVAE.

Huius versus qui lateris huius primus est, de/kiunt litterae c. principio v. 5 legit Ramsay. 2) prisgi. 3) POPIVS in
11

8 ante

BRuNS, Fontes iuris. Ed. V .

162

Epistulae de Orcistenis. locus opportunus esse perhibetur, ut ex quattuor partibus [e]o totid.ern in sese congruant viae, quibus omnibus [p]ublicis mansio [e]a me[li]alis adque accommoda esse dicat[u]r. Aquaru[m] ibi abundantem aflu[e]ntiam, labacra quoqu[e] publica privata[que] eorurn istatuis veterum principum ornata, [et p]opulum 1 comm[a]nentium ali ibidem sunt, adeo celebre[m] [fa]cile compleantur pr[ovi]sa 3 ex decursibus praeterfluentium [aq] uarum, rum 4 numerum copiosum. Quibus cum omnibus memoratus locus abundare dicatur, c{ont]igisse adseruerunt, ut eos Nacolenses si[bi a]dnecti ante d temporis postularent. Quo[desJt indignum temporibus nostris, ut tam o[p.pjortunus locus civitatis nomen amittat, et inutile commanentibus, ut depraeda[t]ione potiorum omnia sua commoda utlit[ -] tesque deperdant. Quibus omnibus quas[] quidam cumulus accedit, quod omnes [i]bidern sectatores sanctissimae religionis habitare dicantur. Qui cum praecarentur, ut sibi ius antiquum nomenque civitatis concederet nostra clementia, sicuti adnotationis nostrae [subiecta] 5 cum precibus exem la testantur 6, huius modi sententiam dedimus. Nam haec quae in pre[ce]m contulerunt et nominis et dignitatis reparationem iure quaerunt obtinere. Proinde [gra - ] vitatis tuae interces[sione] quae fuerant mu[tilcita] ad integrum prisci % [honoris re]duci sancimus, ut et ipsi [o]ppidumque diligent[ia sua

25

30

J^

40

45

2.

} ORN ATAM/OPVLVM. 8) sic ad ectypum; CELEBREMO////ES///EIALVAVLj litteris fugientibus exemplum. 3) IR// //. 4 AVERQVI antea ap paruerunt; AQVIIIGVN exemplum. 5) ADNOPATIONITNOL/AE SRNEC///0. 6) EXEML AVESTANTVR. ) prsgi.

EpistuIae de Orcistenis. t]uitum expetito legum [adq]ue appellationis splendore perfruantur. Par es[ti,q]itur sinceritatem tuam [q]uod promptissime pro tempo[ri]s nostri dignitate concesl sim]us, erga supplicantes fe[sti]nanter implere. Vale Abla[bi ca]rissime et iucundissme nobis. ti Exemplum precum. rv [Aid auxilium pietatis vestrae [con f]ugimus, domini impp. 1 Constantine [Maxi]me victor semper Aug. et Crispe, [Cons]tantine et Constanti nobb. Cae[s. Fatri]a nostra Orcistos vetust[issimu]m oppidum fuit et ex antiquis[sim]is temporibus, ab origine etia[m civ[itatis dignitatem obtinuit. [Id] in medio confino Galatiae [erbe] ae 2 situm est. Nam quattuor via[rum tr]ansitus ex[h]ibet: id est civita[tis F]essinuntesium quae civita[s distat] a patria nostra tricensim[o fere l]apide; nec etiam civitat[is .Mi quae et ipsa est a [ patria] -d]aitnorum, [et civinostra in tricensimo miliario ; t]atis Amorianorum, quae posita (reliqua desiderantur). eo]. 3. [A]ct(um) prid(ie) kal(endas) Iulias [C]onstantinopoli. [1]mp. Caes. Constantinus Maximus Guth(icus) victor ac trium[f]ator Aug. et F1(avius) Cla(udius) Constantinus Alaman(nicus) et F[l(avius) Ijul(ius) Constantius nnbb. [C]aess. salutem dicunt ordini civit(atis) Orcistanorum.
Bestitutio dubia. 1) altera p dubia. 2) (vel R) I//J //. 11*

163

10

15

25

3U


164
10

SC. de Bacchanalibus.

Actuin est induigentiae nostrae munere ius vobis civitatis tribntum honore modo, verum libertatis etiam privilegium custodire. Itaque colensium iniuriam ultra in15 dulgentiae nostrae beneficia perdurantem praesenti rescribtione removemus idque oratis vestris petitionique deferimus, ut pecuniarn, quarn 2 pro cultis ante solebatis inferre, minime deinceps dependatis. Hoc igitur ad virum praest[ -] ntissimum rationalem Asia25 nae dioeceseos lenitas nostra perscribsit, qui, secutus formm indulgentiae concessae vobis, pecuniam deinceps pro supra di c t a spece egpeti a bis postularique prohibebit. 30 Bene valere vos cupimus. [Blasso et Abla[bio] cons.

CAPUT V.

SENATUS CONSULTA,
36. SC. de Bacchanal bus . 568 (= 186). (. 0,27 m., 1. 0,28 m.) . 1640 in vico Piriolo Calabriae effossa, nunc C^ 1,196 (1 2 , ). Cf. 1,10,104. Ri. tab. 18. Dess. 18. . tabula ahenea

Vindobonae adservata. Litteris exiguis, sed elegantibus est scripta; capita non sunt distincta, spatia quaedam passim sine causa, ut videtur, vacua relicta. Bacchanalium coniurationem et de ea re decreta senatus ad . 568 enarrat Livius 39,8-19. Raec autem tabula proprie epistulam exhibet consulibus datam ad magistratus nescio quos agro Teurano (in Bruttiis) prae fectos cum adiecto vel potius praemisso senatusconsulto.

Q.] Marcius L. f., S(p.) Postumius L. f. cos. senatum consoluerunt n(on s) Octob. apud aedem Duelonai.

SC. de Bacchanalibus.

165

Sc. arf. 1 . Claud. 2 M. f., L. V leri. 2 P. f. Q. Dlinuc . 2 C. f. 2 De Bacanalibus quei foideratei esent ita exdeicendum censuere: 2 Neiquis eorum Bacanal 3 habnise velet; sei ques esent, quei 4 sibei deicerent necesus ese Bacanal habere, eeis utei ad pr(aitorem) urbanum Romam venirent, deque eeis rebus, ubei eorum 5 verba ^ audita esent, utei senatus noster decerneret, dum ne minus 6 senatorbus 6 C adesent [g ra e]a '^ res cosoler. ettr. 8 vir nequis adiese 9 velet ceivis Romanus neve nominus 7 Bacas Latin neve socium quisquam, nisei rr. rb m adiesent y, isque 8 [d]e senatuos sententiad, dum ne minus senatoribus C adesent quom 9 ea res cosoleretur, iousisent 10. Ce[n]suere. Sacerdos nequis vir eset; magister neque vir neque mulier 10 quisquam eset. ^; Neve pecuniam gnisquam eorum comoine[ h]a- 11 bnise ve[l]et; neve magistratum, neve pro magistratud 11, neque 12 virum [neque tul]ierem quiquam fecise velet. cv Neve post hac 13 inter sed conioura[se nev]e comvovise neve conspondise neve con- 14 promesise velet, neve quisquam fidem inter sed dedise velet. Sacra 15 in oquoltod 12 ne qusgam fecise velet; cv neve in poplicod neve iii nisei 16 preivatod neve exstrad urbem sacra quisquam fecise velet, n pr. iirbanurn adieset 9, isque de senatuos sententiad, dum ne minus 17 senatoribus C adesent quorn ea res cosoleretur, ionisisent 10 . Cens ere. 18 Homines plous V oinvorsei virei atgne mulieres sacra ne quiS- 19 quam fecise elet, neve iiiter ibei virei plous dnobus, nulerbus 3 20 plons tribus arfuise velent, nisei de pr. rb senatuosque sente!i- 21 22 tiad, te suprad scriptum est. ,^; Haice tei in coventionid exdeicatis ne minus trinum noun- 23 dinum, senatosque sententiam utei scientes esetis , eorum sententia ita ft : 'sei ques esent, quei arvorsum ead fecisent, 24 'qm s prad scriptum est,. eeis rem cap talem faciendam cen- 25 `suere' cv atgne utei hoce in t bolam he inceideretis, ita 26 senatus aqu censuit, uteique eam figier io beatis, ubei facil med 27 bnoscier potis t; cv atque ntei ea Bacanalia, sei qua s t, exstrad 28
1) sc(ribendo) arf(uerunt). 2) Claudi(us) etc. 3) sacanal. 4) i. e. ei, f iam eis antiqua forma nomin. plur. est pro i, ut facteis in l. agr. . 28. 5) utr a. 6) De suppressa littera v. l^i. . 122 col. 3. 7) quom e de/icit spatio vacuo relicto. 8) i. e. bacchas. Liv. 39,9.10.13: bacchs nitiari. 9) i. e. adsse cet. 10) ser. iousiset. iousiseiit defendit Weissbrodt, spec.

^.

qra?mn. p. 16 et denuo miscellanea epigr. num. yramm. (Brunsb. 1883) et ltenburg Jahrb. f class. Phil. suppl. 2 4, 1898 . 518. 11) magistratuo. 12) dquoltod. 13) expectanms mulieres.

166
9

SCC. de Thsbaes.

ita utei suprad scriptum est, iii d1equam sei quid ibei sacri est, quibus vobeis tabelai datai erunt, faciatis ute dismota sient. 30 bus , q iii agi o Tearall0 1. V 37 SCC. de

Thisbaei s

a. 584 (= 170).

in Boeotia ibi ubi fuer unt antiquae Tabula m rmorecc repertct .1871 publico quod centrale diThisbae ad vicum Lalcosi, etct Athens in museo cunt. Descripsit et edidit primus Foucartus in ephemeride `archives des missions scientifcques et littxires' . 1872 . 322 sq. (unde repetivit Mo. eph. epig^ . . 278 sq.), sed mendis plurimis et gravissimis inquinatam, quarum recogn'ito arelietypo quasdam sustulit Otto Lueders (apud Mo. eph. epigr. 2,102), plures Iohannes Schmidt (Mitth. des athen. Instituts 4,235; Z.S.St. 2,116). Instructa est co ramentariis ab editoribus omnibus, a nostratibus etia yra versione Latina. [ VII Dittenberger Inscr. Graec. Vil, 2225. Nuperrirrae Scc. tr ctavit Foucart, 1Vlmoires de cdmie des inscriptions, 37,2, 1905, . 309 sqq.] Inscriptio continet versionm Graecam duorum SCorum, quorum prius (v. 1-1 ? ) a. d. VII id. Octobres, post,erius pridie idus factum est; annum docuerunt nomina duo eonsulis (. 42) A. Hostl 1tiTnci i, qui a. 584 cum A. Atilio Serrano fasces gessit, et Q. Maenii praetoris noti e Livii libro XLIII.

(.) ^ cr c,L' c . [W] ^ ' W . 1^ xCD v rc_ ' 1V ' [ ], c . " c , [] , rj c 7,v V, L6 ^ , [] -3 _ c
.

Maenius T. f: praetor senatuart consuluit in comitio . d. VII idus Octubres. Scribendo ad fuerunt 1Vl'. Acjljus M'. f: Vol(tinia), . .Numi.s :us T. f. Quod Th jsbaei verba fecerunt de rebus ad se pertinentibus y2ii in amicitia nostra p ermanserunt, ut sibi darentur, quibus res. ad se pertinentes exponerent,
(.)
Q.
--^.

1) De agro

Teurano v. Mo. C 10,13.

SCC. de Thisbaeis. , , . " - r r [] , ^ ] . . * 1.

167

10

(.) ' .

y^ . cav >3 , - ^S , . ^ 1) ct:v i, 2 . [] r, ^ [] ,

b)

15

a_u s20

[]

c - c$, &

>3 L .' e i r 3 a_ .xde ea re ita censuerunt: ut Q. Maenius praetor ex senatu

quinque dele,garet, qui sibi e re publica /ldeque sua viderentur. Censuere 1. (II.) Pridie idus Octobres. Scribendo ad fuerunt P. 1Vlucius Q. f., Claudius 117 f., '. Sergius M'. f. 1) Item quod iidem 2 verba fecerunt a) de agro et de portubus reditibusque et de saltibus, quae eorum fuerant, ea per nos habere licere censuerunt. b) de magistratibus et de delubris reditibusque eorum ut ipsi obtinerent, de ea re ita censuerunt : qui in amicitiana nostram [ve1) Explicit SC. prius, inci it alterum. Magistratus c nsulentis et loci indicatio omissa est, quoll sine dubio iidem erant atque in priore SC. .Hoc alterum septem habet capita sive sententias, quarum prima secunda quarta quinta in complures partes divisae sunt, ut duodecim discessionibus opus fuerit ad id SC. con ficiendum. 2) Verba si ita fuerunt in exemplari Romae confecto, Maenius de rebus Thisbaeorum secundo die senatum ita consuluit, ut pergere se diceret in accione proximo senatu ceta. Sententi huius capitis una relatione videtur proposita esse, a senatu gutem in tres partes divisa et diversis c ndici nibus decreta. 3) Sul. .

168 ,

SCC. de Thsbaeis.
,

25

c)

^ ^ r` c , ` . '^^ []. [] ' c ^ , c, , ^ <, . . r . , [ .]

38

, , , , [] c c L , ,' 1,, x 2 ^ [] $ } S^ ^ , ^ x , r 3. r ` ' > " x _i ^ . L ^

".

2)

3i

^ 3) ` [ ^ r, , " , , . r, , [] . 3, , [] [] ' . 4) ' r, [] y

'

2 ) '

nerunt], antequam C. Lucretius exercitum ad oppzdum Th2sbas admovit, ut ii decem annis proximis obtinerent. Censuere. c) de agro et aedibus et bonis suis, cuiuscumque quid eorum f'uit, ut sua sibi habere liceret. Censuere. ibi exules essent , arcem 2 iis ut communire liceret, et ibi ii habitarent, uti signi ficaverunt 3, ita censuerunt : ut ibi ha bit arent et id communirent. Censuere. 2 ) Oppidum communiri censuerunt.
3) Item quod, iidem verba fecerunt, aurum, quod contulerant in coronam, ut in Capitolio coronam ponerent, iis (?), uti significave runt 2, ut ipsis redderetur, ut eam corona in Capitolio ponerent, 2) Item quod iid em verba fecerunt, ut qui trans fugae ipsorum

ita reddi censueruaat.

4) Item quod iidem verba fecerunt cari videntur trans fugae Thisbaeo, cm qui Romae exulaverant (non exulabant) iam reversi domum. 2) [VI1 In exemplari Latino cstellum
1) Signi f

fuisse ex forma (l. 30) colligit Viereck.] 3) Verba p hic et infra v. 34 signi ficant eos homines qui supra . 23 et 24 in amieitiam p. R. venisse d icuntur ante C. Lucretii expeditionem.

SCC. de Thisbaeis.

119

) , [ ] , [] , [] Vl , . 40 b) t '. c , r ra- ' o [` ] , r [) c , ;c Twv [] .. ". 45 >) c [ ] c^.v " , a'. , 1 c , ,, , , ^, , , , c^ . . ^^l1 5 ) `SG a.. L% cV [ G 50 ] Ta_

) homines, qui adversus rem public m nostram ipsoruntque

essent, ut ii detinerentur, de ea re, uti Q. Maenio praetori e re publica fideque sua vid eretur, ita fieri censuerunt. b) qui in alia oppida abierunt neque ad praetorem a nobis missurn ad fuerunt, ut ne in ordinem regrederentur, de ea re ad A. .Hostilium consulem litteras dari censuerunt, ut de ea re animadverteret, uti ipsi e re pub lica fideque sua videretur. Censuere. 5) Item quod iidem verba fecerunt de causis Xenopithidis et Mnasidis ut Chalcide dimitterentur, et Damocritae Dionysii jilia Thebis eas ex civitatibus di mittendas esse censuerunt, et ut Thisbas ne redirent. Censuere. 5 ) Item quod eas mulieres urnas cum pecunia ad praetorem tulisse dixerunt,
1)

Foucart.

, , [ ; [ ] ^ . l cc ^ ,, - , , c ] , c^ z r, } , 6) [ c] c , ' [] s] 1 (3 , 55 j w. , [ S . , ^ . , , ; c ^ 7) ` c_ : . c w. za. z c c ' . . c ^ x ` ^, , ' ' , ^ c ) c . r

170

SC. de Tiburtibus.

fi } ' z

,l

de ea re posthac coram C. Lucretio deliberandum esse cen-

saerunt.
6) Item quod iidem Thisbaei significaverunt de frumento et oleo

sibi societatem cum Gnaeo Pandosino fuisse, de ea re, si iudices accipere vellent, iis iudices dandos esse censuerunt. 7) Item quod iidem verba fecerunt de litteris dandis Thisbaeis Aetoliam et Phocidem, de ea re Thisbaeis et Coronaeis in Aetoliam et Phocidem et si quo ad alias civitates vellent, litteras benignas dandas esse censuerunt. 38. SC. de philosophis et rhetoribus a. 593 (= 16 ) (e Suet.).
(Suetonius de claris rhetoribus c. 1: vetus SC., item censorum edic-

tum 2 subiciam :)

C. Fannio Strabone, M. Valerio Messala cos. . Pomponius praetor senatum consuluit. Quod verba facta sunt de philosophis et de rhetoribus, de ea re ita censuerunt : ut M. Pomponius praetor animadverteret curaretqe, uti s ei e republica fideque sua videretur, iiti Romae ne essent. 39. SC. de Tiburtbns c. a. 595 (= 159). r^ 1,201 f1 2 , ] ; 14, 3584. Dess. 19. tab. ahenea, quae saec. X VI Tibure reperta aut periit aut latet. Primum edita est ab llrsino (ad Au1) tabula. 2)

Utrumque exhibet etiarn Gell. 15,11; edictum censorium dabitur infra. 3) uti Gelliani libri, ut si Suetonian.

SC. de artificibus Graecis.

171

gust. de leg. 22), postrerno e tabula ipsa ab nnio Quirino Visconti (icon. rom. 1,89). scriptam esse per bellum soeiale . 664 Vise. coniecit, per oniurationem Sertoricincim (. 676) . 1. 1.; Ritschelius (Rh. Ph. 9,160) L. Cornelium praetorem eundem esse iudicavit atque L. Cornelium Cn. f. Lentulum Lupum consulem a. 598, adsentiente postea Mo. (Bph. e igr. 1,289) propterea quod tribus in nominibus testium omissa ad eam aetatem ducit. Rabemus autem non ipsum SC., sed epistulam praetoris datarn ad SCtum, conversa oratione ex tertia persona in secundam, id quod post Urs. demonstravit Mo.

L. Cornelius Cn. f. pr(aetor) sen(atum) cons(uluit) a. d. t nonas Maias sub aede Kastorus. Scr. adf. A. Manlius A. f., Sex Iulius . . ., L. Postumius S(p.) f. 2 Quod Teiburtes v. f1 quibusque de rebus vos purgavistis, ea senatus 3 aiiimrnn advortjt ita iitei aequom fuit: nosque ea ita audiveramus, ut vos deixsjstjs vobeis nontiata esse. Ea nos animum nostrum 5 non indoucebamus ita facta esse propter ea quod scibamus ea vos merito nostro facere potuisse, neque vos dignos esse, quei ea faceretis, neque Id. vobeis neque rei poplicae vostrae oitile esse facere. Et postquam vostra verba senatus audivit, 1) tanto magis animum nostrum indoucimus, ita utei ante arbitrabamur, de eieis rebus af vobeis peccatum non esse. Quonque de eieis rebus senatuei purgati estis, credimus vosque animum vostrum indoucere oportet, item vos populo Romano purgatos fore.
vtI 40. SC. de artificibus Graecis a. 6423 (= 112;1). Delphis in stylobato olirn Thesauri Atheniensium lapides reperti fossionibus Francogallorum. Edidit et illustravit Colin Bull. de eorrespondance hellnique 1899 . 13 sqq. Repet. Dittenberger syll. inscript. graec., 936 cum adnot tionib: s. De hoc S. C. Fauluni Viereck consului.

. . . . , 1 [' ] [ a'_ , < . .] [ ^ .c[ . . . . , .. . . . n - 2 r ^ , ^ ^ . c, . 1^ h ., 1^ ] 3 , :[, %, Y c c(^ c . c . . - 4 . . ]^ [ ' ] [

L. Calpurnius L. f. Piso consul senatum consuluit ante diem . . idus Iunias in comi,tio. Scribendo ad fuerunt : .
..

1) v(erba) f(ecistis).

Aemilius 11 f. Scaurus Camilia, Ser. . . . Ser. f L. f Cornelia, . . . P. f: Papiria. Quod legati Atheniensium (sequuntur nomina) viri boni, tmici populi boni amici sociique nostri verba fecerunt, gratiam am"icitiam foedus renovarunt, senatum appellar cnt de . . . rata ma- neat sicut . . . secundum senatus consulta . . . de senatus sententia . . . . quod si quis non pareret . . . senatum, c ncordes nos factos, sed di cunt pactiones factas contra mandata quae suscperant nonnulli arti- ficum Peloponnesiacoruin, et ob eam rem eas irritas esse, neque i"n pactionibus permanent., operaque nostra nos prohibent contra ius, pecuniasg. e nostras communes sibi vindicant, cum vero coissent Sicyonem conventum fecerunt contra S. C., quod factum est P. Cornelio con- sule, quo censuere s os convenire (debere) Thebas et Argos, et magi

signi ficari P. Cornelius Scipio Nacica, cos. a. 616 (= 138), ante P. (Jornelius Scipio Aemilianus altera c nsulatu, a. 620 (= 134). Dessau.

1)

SC. de

artficbus Graecs.

173

0] [] G [ ]V[ ] [ V ], ; 23 ` [ , ] [ c ] [. , 24 r' , ] G [ [ ] [ dG ]r - 25 o i r, jd '__[ , _ -r c^. ], 26 ` [] [] [ L G] Y [, ] Gt[] [' - 27 . ' ] >3 c [_ - 28 [ ] [ 29 ] . [ a'_n ] c; v cvuc0v ] ' [ - 3) x , . [ , ] [ 31 ^ : ^ { a_ 32 ' r , ] c[ ] .(.) r c(), _ [ 1 ,. , ] a '_; - 33 [] ^ ' - o []G ;[] [%] ' . , x , '. [ [] 3 4 . c[. ][ ] c - 3 5 , ' , , [ ], o cz`. 7 Ni , - 36 G v , GUrTOU x 37

stratus constituerunt et communium pecuniarum red-itibus abusi sunt ... contr communes leg es rtificum, nobis legatis missis Rortam et appellato Senatu . . . quod vero maximum, ne hoc quidem secuti sunt, sed etiam cum nos consultum accepissemus . . . contradicentes nobis, nihilo minus opera nos prohibent, pecuni s nostras sibi vindicant, contionem Sic yone congerunt contra S. C. quod factum est Cornelio cos. et contra oracula Apollinis. Fetimus igitur a Senatu . . . . extra eas tres partes. Et quod legati Di nysiacorum artificu n missi eorum qui con ferunt in Isthmum et Nemeam (nomina) declaraverunt senatui artifices Atticos actione adversus collegium d praetorem, in Macedonia . . . instituta et litteris collegio redditis ab eis praetoris, ut legatos mitteremus in diebus . .; et cum misissemus legatos de eis rebus de quibus iusserat praetor, defensuros nos apud eum (nornina), legatos autem mandata non perfecisse, contempto S. C.
1)

de C. Cornelio Sisenn cogitat Dittenberger.


SC. de 174

artificibus Graecis.
, ^ _ rx . , , t^ _
^

u,
)

^ ^ .,
^ ^

^
39

^ ' , [] ^`} G a_ ... ^ ` _ , : ,,, G ^ [] ) , 40 Or'Gz z , - , , () , ro z , 41 c^ O^ _ , , , , ' _ ,^., , a_n Ga_ 'l , , ^ , , , ' , . ) 42 c , , , r [.] . c^ .^ r a_ ; , , , 0: x [] WV, n , a. ^ , ^ ^, , _ _^^ ^ G, , 44 . ^ _ G x , , ,, , z 5 ,^ 5 45 , c^ ^ ] _ Gwc x 4 6 ;^ rv , , , . x . 47 Gr _, _ ; _ _ , , _ ,} GU[], Gu`J Gd_ X 4S U. ) ^ / ^ _49 o v O w. ^ a_ r ., x ^ _ . .. , , , , ^ ^ , G x L^ , 50 f J , 51 o !G [, , [] GC G 3 ^

Gr] ^ ' 't vzc, c[

^

prccetore et collegio, curn venissent Pellarm pactiones fecisse curn eis qui Athens se artifi,ces esse dicebant, multamque irrogaverunt contrc collegium talenta X. quapropter et cum eis actio data esset secundum le g es collegii, praesentes Thebis clamnati sunt, et idcirco,
et

Itclsumptis nonnull-is Thebanis et Boeotiis artificibus, litteris collegii vi arreptis abierunt, et, cum descivissent proprim conventum fecerunt inter se, contraria facientes conventui et communi iuri, iurisdictionem-

que percusserunt artificum, quae sacerdot-ia habebant, vades dabant, pecunias et dona auferebant et sacras coronas quae reddiderunt ne iulhuc quidem, sacri ficia et libationes prohibuerunt facere secundum morem collegii Dionysio et ceteris deis et communibus patronis Romanis. Rogctmus igitur senatum, iam antea collegio auctorem sum morum bonorum factum, ut, conservet qui ex antiquis temporibus dati sunt honores et beneficia, et curet, ut reddantur pecuniae et do n a et coronae collegio publico quod confert [in] Isthmum et Nerneam quae d ona etc. habent Thebani arti fcces et quidam ex Boeotia qui

desciverunt, pactionesque quae fecerunt ut irritae fiant, siquidem

SC. de

artificibus Graecis.

175

r"^ x [] 55 x r . [], V . 56 ; r, r [][] ' 57 . 4. ' r ' [] - 58 , ' ^ ouaiv x 59 ' x .[] r ^) 4+^ c . " n^ [ ]r . r -, 61 -r. & . - 62 r nj, x [] , , - 63 ^, lv x n 1 . . " 64 ' r l, 65

[ ] [7 ] , 53 ' x ciiptoi c;J . [] c^ [] ' 54

. . . . . . . . .

, 52

fecerunt . . . contra quae eis mandata erant et ob eam rem damnati sunt secundum collegii ius, utque ius L et N. artificum ratum sit. De eis rebus ita censuere: Atlieniensium legatis benigne respond endun esse . viros bonos et am-icos populi boni et anaici socque nostri appellare; gratiam amicitiam societatemque renovare. Quod autem verba fecerunt, quod rogaverunt vel decreverunt , inter se artifices L et . quo minus simul cum iis artifices Attici operam clent, id ut tollant. quod autem pactum factum est inter artific.cs A.tticos et I. et : coram Cn. Cornelio Sisenna praetore vel proconsule, huic pacto standum censuere. Ubi prius ex senatus consulto conventus f'a ce r e soliti sunt, ibi conventus in posterum ut fiant. censuere. De pecuniis publicis vel communibus quod verba fecerunt, ut M. Livium consulem adeant, isque cognoscat, decernat, sic ut ei e re publica fideque sua videatur. censuere. Utque L. Calpurnius

1) exspectes

176

SC. de Asclepiade.

$ i u 66 `. , S ' 5 .

consul Athenie'zsibus munus ex formula quaestorem mittere iubeat, r. Censuere. sic ut ei e re publica fideque sua videret

41. SC. de

Asclepiade Clazomenio sociisg e . 676 (= 78).

Gr. 14,)951. Ri. tab. 30. 1,203 [1 , ]; Inscr. Graec. Sic. et Ital. (= L+' tabzala ahenea, cui SC. utraque lingua inscriptum est, Latina in superiore, Graeca in inferiore parte. Pars Graeca paene integra servata est, Latin e. tantummodo extrema pars. Versionis Graecae . 1.2.3.32.33

litteris ryraaioribus scripti sunt. Tabu(a Romae saec. X VI reperta hodje .Ncapoli adservatur. Pertinet SC. ad tres nauarchos Graecos propter merit erga rempublicam Romanam in amicorum populi Romani formulam referendos. IIaucl raro singuli homines in populi , micitiam ita recepti sunt; ita ad a. 583 Liv. 44,16,7 ait: senatus in formulam sociorum eum (Onesimum Macedonem) referri iussit, locum lautia praeberi, iisdem fere verbis usus, quibus hoc SC. v. 7 et 8 superstitibus. Anno 676 id factum esse, praseriptio ostendit. [Consulibus Q. Lutatio Q. f. Catulo M. emilio Q. f. M. . Lepido, praetore urbano et inter peregrinos L. Cornelio . . f. Sisenna, mense Maio. Q. Lutatius Q. f: Ctulus cos. senatum consuluit a. d. XI k. Iunias in comitio. Scribundo adfuerunt L. Fabertius L. f: Ser(gi ), C. L. f. Pqp(lilia), Q. Petillius T. f. Ser(gia). Quod Q. Lutatius Q. f. Catulus consul verba fecit, Ascle-

,^ 2 [ ] x 0 1, [ ... 3 'sov] , . ` . r^ 4 [ .] 2 ^x S ' . c na. , 5 [ . . . ] _ 3, . , . { '

1)
. -

2) T . 3)

c. 4) .

SC. de

Asclepiade.

177

piadem Philini filium Clazomenium, Polystratum Polyarci filium Carystium, Meniscum Irenaei, qui fuit Meniscos Thargelii 1, filium Milesium, nauarchos in navibus advenisse bello Italico incipiente 2, eos operam fortem et fidelem rei publicae nostrae navasse, j eos se ex senatus consult in patrias dimittere velle, si sibi 2 videretur, ut pro rebus bene gestis ab eis fortiterque factis in rem publicam nostram honor eis haberetur :
de ea re ita censuerunt: Asclepiadem Philini filium Clazome-

nium, Polystratum Polyarci filium Carystium, Meniscum Irenaei filium, qui fuit Meniscus antea Thargelii, Milesium, viros bonos et amicos appel ari. Senatum populumque Romanum existimare eorum operam bonam et f'ortem et fidelem e re publica nostra fuisse; quam ob causam senatum censere, uti ii liberi posterique

, ' [] , - 6 , 1 a_, c 2, [, ] 7 n ' [ ^ 3, c . [ ] _ , . r 4 8 r' , v 5 c , ' [ ] s r`, 9 , , _^ ' [ ] , a`_ , 10 11 , c[ ]_ ` . c . 8 [ ] , ' 9 12

Thargelii filius adoptione filius Irenaei factus est. ^) [Intellegitur puto bellum vere Italicum, scilicet Marsieum a. 664-66 (= 90-88) finitum civitate Italicis concessa, Sullanum a. 671.672 ( = 83.82), quamquam hoc et ipsum, cum propterea quod illius pars et sequela fuit tum propter Sarnnites a Sulla debellatos, recte ita appellari potuit et propius abest ab anno eo, quo nauarchis praemia senatus attribuit. TH. .] Goettling; sed intellegitur consul. 6) . 4) rn. 5)
1)
.

2)

7) . 8) .

9)

BRUNS, Fontes inrs.

Ed. Vil.

12


SC. de

178

Asclepade.

et tributorum immueorum in suis patriis vaeui omnium rerum ex bonis eorum ex a c ta sunt, postquam nes sint : si qua tribut ea iis redd ntur rerei publicae nostrae c a usa profecti. sunt, ut agri aedificia b eorum venierunt, poststituantur; et si qui causa profecti sunt, ut ea quam e patr i a rei publicae nostrae et si qui dies constitutus omnia eis in in.tegrum restituantur; ca u sa profecti sunt, exierit, ex quo e p tr'ia rei publicae nostrae eam causam minus ne quid ea res eis noceat neve quid eis ob debeatur neve quid minus eis persequi exigere liceat, quaeque 1 hereditates] eis leiberisve eor[um obvenerunt ut, eas habeant pos2 sideant fruanturque; quaeque ei liberi posteri uxoresve eorum ab altero persequentur, sive quid] ab eis leibereis postereis ug[oribusve 3 eorum alii persequentur, ut eis liberis posteris uxoribusve eorum ius et potestas sit, seive i n patria suis legibus velint iudi]cio cer-

x, & a_ . , a'_ _ a'. . 13 c[] c c 1 ^ , & . 2 14 . 3 a'_ . cx n _ r r _, a_ 15 4 9 . 5 , ' rr n c , , ', ^ ^. ^ (^ 16 % _ , & 17 . , W 8 & ' ' , 18 ' , 9) c ( 9) 19 [] , . , ^ , 7^ 1
1) c. 5) .

2) 6)

c. . 10)

3)

c c //.

4)

et

7)

inseruit Mo.

c.

8) et

c .

9)

[Inter

manu antiqua

(de

SC. de Asclepiade.

179

R(omani) manseru[nt, ubei velint utei ibei iudicium de eis rebus fit. Sei qua [iudicia de eis absentibus postquam e patria pro fecti sunt, facta sunt, ea uti in integrum restitu]antur et de integro 5 iudicium ex s(enatus) c(onsulto) fiat. Sei quas pecunias ci[vitates eorum publice debeant, nei quid in eas pecunias dare debeant; 6 magistrat]us nostri queiquomque Asiam Euboeam locabunt vectigalve Asiae [Euboeae imponent, curent ne quid ei dare debeant. Utei- 7 que Q. Lutatius, M.] Aemilius cos. a(lter) a(mbove), s(ei) e(is) v(ideretur), eos in ameicorum formulam referundos curarent, eis[que tabulam aheneam amicitiae in Capitolio ponere sacrificiumque 8 facere liceret, munusque eis e formula locum lautiaque q(uaestorem) nrb(anum) eis locare mittereq[ue i]ube[rent. Seique de suis
g

tare seive apud magistratus [nostros Italicis iudicibus, seive in civitate libera aliqua earum, quae semper in amicitia p(opuli)

' , . ^ S ` , - 2 0 " , cn c^. '. & r 21 ' ^ ' ' " ' _ ^ , ^ c ' , r 22 ' , L r^ c ' 23 r , ' ti4 ^ ' , , . " 2, ' , 24 ^ e c , 3 , , 4 25 [ r]_ ^ n ^ _ 7 , 26 , , ,6 c, \ \ 7 - 27 c ^ ,
1 y ` 1^ 5 ,

antiquitate additamenti dubitare me vetuit Ruelsenus aere inspecto) innam iudicium apud magistratus serta est littera H, perperam si quid video; iudicium iudicum Italicorum tantum abest, ut recte sibi Romanos et . M.] nantur, ut Italici iudices dari nequeant nisi a magistratu Romano.
1)
.

2)

3)

e.

4)

?.

5)

te.

6) a7CO-

e.

12*

180
9

SC. de Oropiis.

1 velle et]
p (ublica)

leibereis postereisque eorum legatos venire mittereque liceret. ( lter) a(mbove),] sei (vi1 IIteq[ue Q. Lutatius, M. Aemilius cos. magistratus nostros, quei Asiam Macedodeatur) e(is), litteras ad magistratus eorum mitta[nt, senatum niam provincias optinent, et ad aequcm censere ea ita fierei cv ita u(tei) e(is) e r(e)
eis

rebus legatos ad sen

tum mitt]ere lega[teive] veneire vellent, uti

f(ideque) s() v(ideatiir). C(ensuere).

,

^ > _ 28 ^ ^ , > ' > c, yj 1^. , ^ <, , ^ , a. 29 , c, , ^ ^ . r, , c,: 30 , a" x 2 - cS Y^ / 31 , .

3 .

cv

32

, ^ ' r_^ [].

33 . x

[ ] .

V 42. SC. de

Oropiis

a. 681 (= 73).

Magna tabula marmorea reperta m. Iulio a. 1884 in oppido Boeotiae Oropo ubi oraculum Amphiarai fuisse notum est. Edidit eam prmus S. Bases Graecus 'L cc 1884 . 98, cf. 1886 . 46, deinde Mo. Hermae vol. 20 . 268 sg.; uterque editor versionem Latinam adiecit et commentarium. Habent item Viereck sermo Graecus (Gottingae 1889) n. g VII1 et Dittenberger inscr. Graec. Vil 413. Continet tabula epistulam consulum . 681 ad Oropios datam (v. 1-16), per quam iis transmittunt cum decretum ex iussu senatus anno praecedente facto de consilii sententia redditum inter Oropios et publicanos ( . 16-59) tum senatus consultum quo decretum con firmatur (. 59-69). Nomina eorum qui in consilio fuerunt cur epistulae subiuncta sint, infra p. 184 n. 6 explicatum est. Decreto adiuncta sunt instrumenta partibus in actione illa prolata, scilicet publicanis caput ex lege censoria (cf. p. 183 n. 1) locationis (. 35 -42) ab Oropiis pars decreti Sullani et quo id confirmabatur senatus consulti ( . 42 -57). Sumptum autem est decretum ex commentariis consulum, quorum mentio fit . 31.58, senatus consultum ex volumine actorum senatus.

1)

c^s c.

2)

3) 3 t.

SC. de. Oropiis.

181

[]; , [ ] ' n , 2
.

(A. .Epistulo, consulum a. 681 decretum ex consilii sententia continens.)

, []. ` , ^ 3 xr [ ]_ 4 , : 1 ' c 5 [ c,] ' . ' t^ . [] ' cv (et quattuordecina alii, in his octavo loco 7 ). 8 & ' , 17

' () l _ ' n r , cv 19 () . G 20
4 , t. r , . n r, rv _
,

r _ , 18

21

' -

22

. Terentius M. f. Varro Lucullus, C. Cassius L. f. Longinus cos. Oropiorum magistratibus ordini populoque salutem. Si valetis, bene est. Scire v o s volumus, nos ex senatus consulto facto L. Lieinio M. Aurelio cos. 1 de controversiis eorum qui [res curant?] dei Amphiarai et publicanorum qui fuerunt cognovisse pridie idus Octobres in bsilica Porcia. f. Arn(ensi) MarIya consilio adfuerunt Claudius 1VI. octavo loco M. Tullius . f. Cor. cellus
(.)

(et quattuordecim alii, in his

Cicero). Quod Hermodorus Olympichi f. sacerdos Amphiarai, qi antea De senatu socius appellatus est, et Alexidemus Theodori f. [et] fecerunt, maenetus Theotelis f, legati Oropiorum, verba L. Sulla deorum imcum in lege locationis ii agri, quos mortalium aedium sacrarum tuendarum c a usa concessit, exagitur, L. Sulla deo cepti sint, eosque reditus, qua de re
verbum cum v. 5 redeat, hoc loco delendum censet Mo. c ve fba . 21 repetita 680 (= 74). 4) c Consules .sunt hoc loco delet Mo.
1)
c


SC. de 182

Oropiis.

" n ^. ^ + ^^ '^^ _ ^ c^ c c ' c^. _ ' ' 1 i 1l 24 ^ ^ -.. u VCEl.W G t 25 '- & , ^. 26' ' , . , ^ ' 27 r ^ , 28 . , . 3 29 ^ ^ ' _ Y r ^^ ' 30 . ^ < , < ^, cV, 31 , . 4 ' ' c, $ 32 , , r 33 ^ ^ , , , _ . 34

23

Amphiarao attribuerit, ut pro iis agris reditum publicano ne pendant;

et quod L. Domitius Ahenobarbus 1 pro publicanis dixit, cum in lege locationis ei agri excepti sint, quos L. Sulla.

deorum immortalium aedi.um sacrarum tuendarum causa concessit, neque Amphiaraus, cui ei agri concessi esse dicuntur, deus sit 3, ut eis agris frui liceat publicanis;
de consilii sententia sententiam tulimus; quod cgnovimus ad senatum referemus, id quod etiam in commentariorum tabulam ret-

tulimus :
de agro Oropio, de quo controversia erat adversus publ i canos, ex lege locationis is exceptus est, ut ne publicanus eo fruatur. Ex senatus consulto cognovimus.
1) Consul postea a. u. c. 700 ( 54). 2) Cf. Cicero de deorurn nat. 3,18,49: an Amphiaraus ert deus et Trophonius? nostri quidem

publican cum essent agri in Boeotia excepti lege censoria, negabant immortales esse ullos, qui aliquando homines fuissent. 3) c. 4) Vocabulum hoc loco commentarios consulum signifccat, qualis est codex ansatus proconsulis Sardiniae (cf. decretum eius infra
cap. VI).

SC. de

Oropiis.

183

(. 1) ' Tci, r
'

(. Instrumenta in actione prolata.)

3 L

35

. 42 (.) '_ _ 43 7 . cv ^" i :i ' 44 , 45 , '

4 r 36 [ J y . r k - 37 ^ r > 38 , ^, , cc 39 - 40 6 ^ , 41

^ '

c,

' .,4

46

(. . 1) In

lege locationis sic videtur 3 exceptum esse:

et extra quam (?) si quid senatus consulturn imperator imperatoresque nostri h0noris deorum immortalium aediumque sacrarum tuendarum causa) 5 fruendum dederunt reliquerunt, extraque ea quae L. Cornelius Sulla imperator de consilii sententia deorum immortalium aediumque sacrarum tuendarum causa fruenda dedit, quod idem senatus confrmavit neque postea senatus consulto irritum factum est. s (II.) L. Cornelius Sulla de consili.i sententia sententiarn videtur dixisse: voti reddendi causa aedi Amphiarai agrum tribuo undequaque pedum mille, ut hic quoque ager sacer sit.
item deo Amphiarao consecrasse 1) Ex lege locationis cit ta supra v. 20.25. 33. duo capita afferuntur, rius (. 36-38) tr laticium ut videtur, alterunt (v. 38-42) Sullanis tem-

Scilicet consulibus consilioque poribus additurn. 2) c. 3) . L emeneorum constabctt haec sic scripta esse in lege censoria. 4) U dat Bases parum rette, nam utrumque genus decretorum hoc loco requiriperatoriur n , et obstat praeterea Ordo verborum. tur tam urbanum quam ir 21 et 26 omissum videtur irrepsisse -- 5) `x addidit Pick. 6) v. aedium sacrarum deorum immortalium ex V. 37; cf. lex Zulia munic. v. 8: 3. uss aedificandarum. 7) Cf. p. 183 n.

SC. de Oropis. , , , . S $ c,3 n , 47 , ' ' ' ^ ^ ,^ , ^ , * , ^ . ac . 4 8 49 ^ , c^ c, c, 50 ` , . , , , , " ' 51 U, ` . , v_ c cv , 52 , ^ 2 1 , ' 53 ' '. 54 3 , ' TWC ` c c1 ' 55 a'_ ) o 56 , ; r^ 57 7r. 5^ ' c c 59 (3 5. 184
^ ^

urbis et agri portuumque Oropiorum reditus omnes in ludos et sacrificia, quae Oropii deo Amphiarao faciunt, item quae posthac ob victorictrn imperiumque populi Romani facient, extra agros Hermodori Olympichi f. sacerdotis Amphiarai, qui perpetuo in amicitia populi Romani mansit. De ea re senatus consultum L. Sulla Epaphrodito, Q. Metello

Pio cos. factum videtur esse, quod senatus decrevit et 2 haec verba:
quaeque deo Amphiarao et aedi eius L. Cornelius Sulla de consilii sententia attribuit concessit, eadem senatus ei data coneessa esse existimavit.

In eonsilio fuerunt iidem qui 2 rerum consultarum tabula prima,

cera quarta decima.

1) Sulla eodem te^npore senatu appellatus est et Felix et Epaphroditus, ut in actis publicis populi Romani (+raece conceptis hoc vocabulo uteretur pariter ut illo in Latinis. 2) . 674 (= 80). 3) Cf. . 183 n. 3. 4) xa'I Bases delendum censet, recte ut videtur. 5) Verba . extrema sunt decreti consulum (nam instrumenta quae proxime praecedunt partem eius decreti e f f ciunt) et ad id ipsum re ferenda. Nomina eorum qui in consilio sunt cum praescribantur in sententia de Adramytenis (Staatsr. 3,967 n. 3), subscribantur in decreto Sardo (infra cap. V1), plenaria forma huiusce decreti bis ea exhibet tam in principio quam in fine, quamquam hic non indicantur nisi remissione.

SS. de ApBrodisensbus.

185

6 x na `. . r cv 61 (et duo 1). ^ ^ , 62. 63 , 64 n n ` W c.^ ^ 65 , ^ ^ , , r ' 4 x 66 , , 1. - 67 , , , cv 68 r , 69

.

(C. SC. con firnans decretum consulum a. 681 ( 7 ).) ,

Sentus consultum hoc factum est: A. d. XVII kal. Nov. in comitio. Scribend ad fuerunt . aenius . f. Lem( ni) (et duo alii). Quod M. Lucullus C. Cassius c s. causa cognita rettulerunt de agro Oropio et publicanis cognovisse se: Oropiorum quoque agrum exceptum videri esse ex lege l catinis, non videri publicanos eis frei, ita, ut eis e re publica fideque sua visum esset, censuere 1.
(C.)

43. SC. de Aphrodisiensibus c. a. 712 (= 42).

C. I. G. 2,2737 inde; Viereck sermo Graecus cet. p. 5. Aphrodisias, Cariae oppidum, vel ut plene dicuntur in nummis ' "c l non sive, ut in hoc marmore, ' c, libertatem accepit tam a Caesare dictatore quam ex actis eius quae dicebantur a M. Antonio . 710 (= 44) una cum confirmatione iuris asyli, quarn me^norat Taeitus ann. 3,62: Aphrodisienses posthac et Stratonicenses dictatoris Caesars
ob vetusta in partes

merita et recens dvi Augusti decretum attulere . . . .

Antiquissima igitur est consuetudo actorum synhodalium aetatis Christianae, quae item ubi plene serv ta sunt incipiunt a recensu praesentium, jiniunt in subscriptionibus eorundem. pars decreti perturbata omissis formulis tralaticiis qualis 1) Extrema esse debuerit, intellegitur ex senatusconsulto de Asclepiade; scilicet post re lationem magistratuum, quae finit v. ,`}ac, ponendum fuit l
. L . t ,

& c

186

SC. de

Aphrodisiensibus.
et

Aphrodisiensium civitas Veneris, Stratonicensum Iovis iiem tuebantur.

et argumentum relatum in senatus consulto; ex decreto rmabatur, quod videtur esse t adlegatum virum r. . c., quo id conf in epistula Antonii, non superest nisi argumentum solum in idem senatusconsultum receptuin. Quod secundo loco in epistula nominatur , eius bona pars superest; tertium iusiurandum quarta lex, quibus foedus sanciebatur, pererunt. Tempore extrema, in ordine solito more prima est epistula M. Antonii triumviri r. p. c. et cos, des. II et , id est scripta inter . 715 et 719, per quam haec instrument omnia Aphrodisiensibus misit; ea integra superest. Lapidem semel tantum descriptum Sherardo edidit primus Chishull in antiquitatibus Asiaticis (1738) deinde Boeckhius, Q. . Gr. . . [VII Dittenberger Or. Gr. inscr. sel. 453-455]. Supplementa eo minus certa sunt, quod de hiatuum ambitu pctrurn constat; sunt autem alia priorum, alia mea, alia Viereckiana [ VI! et Dittenbergeriana. In versione Latina quaedam mutata sunt].

Triviae religioEius decreti in lapide non superest nisi inscriptio -

- [ ' x

'_ncScS] .., 1 ' [ "] [c] avS cv r [] (S 5 zr, x ' y r, ^ " ' ^ ^r ^ ' &, ^ c 10 o . . , [

r _, , ^ , [ ] r, , _ z & 6 G _ . -

15

20

25

30

Antonius M. f. imperator, cos.] designatus iterum et [tertium], trium virum rei publicae constituendae Plarasensium et Ap hrodisiensium magistratibus ordini populo salutem. valetis bene est; valeo equidem cum exercitu. Solo Demetrii f, legatus vester, qui diligen.tissime res publicas vestras curavit, non contentus constitutionibus anterioribus, etiam nos hortatus est, ut decreti vobis redditi et senatus c nsulti et iuris iurandi et legis expressa e tabulis publicis vobis mitteremus
Si

SC: de AphrOdse sbus. c, Totoikov . ' >3 " , 35 . ^. , * t ` r ' 40 rS, v N. . 1.

31

187
41

45

50

[ r . ' , c:` . 2 &] [] . 1 [] [ _] 2 ' c r [ ' ] 3 ' 3

exempla; ideo collaudatus a me Solo acceptior mihi factus est eum notis mihi habui, eidemque beneficia quae par erat tribui,-quein, dignum iudicans virum qui nobis honoraretur. Yobis autem gratulor quod talem habetis civem. Sunt autem exempla beneficiorum vobis tributorum infra scripta : quae vos in tabulas vestras publicas referre volo. Epistula Caesari,s. [ Quod
verba fecerunt

de ea re ita censuerunt: placere senatui Plarasenses et Aphrodisienses, sicut decrevit C. Caesar imp., ex] aequo et bono posthac liberos esse, et iure [iudiciisque (?) suis civitatem] Plarasensium et

Aphrodis i ensium uti, neque vadimonium [Romam eos ad decretum quodvis] et iussum promittere 3; quaeque praemia honores beneficia
1 .Epistula Ces ris ipsa et quae sequebantur perierunt. 2) [ V1f 3) Supplements Chishul suppl. Mo.; non probat Dittenberger.] liana a Boeckhio fere retenta i [? t i' cum defendi nequeant, magis crediderim hoc loco ] caveri, Aphrodisiensis civis ne iussu magistratus Romani Romani evocetur

1)

188

SC. de

Aphrodisiensibus.
]

x t, ] c TW 1 x w 4rt 11 [ _ ] 12 l, ui ;1 [

r] 1 [ .

[ . ^ , ] , , 5 ' _ ] . , [ , , 6 r r [ ,\ , c , . , ^ ] , 7 ' ^ , ] n 8 [ \ ^ ^ z cc{ , r^ c;^ . ^ ` r^ ] ' / ,

[ 4

\,

13

, ' . xuw x [ a , ] 2.
[ ' -

14 & '

x G.,

tresviri] rei publicae constituendae suo decreto Pl[arasensibus et Aphrodisiensibus] attribuerunt attribuerint concesserunt concesserint, ea [omnia rata esse] fieri; item placere senatui populum Plarasensium [et Aphrodisiensi]um libertatem et immunitatem ips s omnium rerum [ habere]` uti quae civit,as optimo iure optimaque lege est, [quae civitas a] populo Romano libertatem et immunitatem habet, amica et socia [eius facta est]; templum autem deae Veneris in civitate Plarasensium et Aphrodisiensium [] esto eodem iure eademque religione, qua
[

iure quaque religione [templum deae] Ephesiae est Ephesi, et in ambitu eius sacrarii si quod templum sive [sacrum est, is] locus

esto:

utique civitas et cives Plarasenses [et Aphrodisienses cum quibus] vicis agris ca.stellis saltibns reditibus in amicitiam [po -

et propterea vadimonium facere cogatur. Similiter (quem

Kaibelio) Dionysius 11,32.
1)

locum debemus c . delet Boeckhius. 2) Cf. Tacitus . 3,62: non modo tem

plum, sed duobus milibus passuum eandem sanctitatem

tribuerunt; decretum de Oropiis (.180) v . 44. Spatium omitti potuit, quonictin agitur de loco consecrando, sed de loci sacrati iure
asyli eonf rmando.

Edicta de Esquilino.

189

] . 2 [] 16 , [ ' _ ] , ' - 17 , c[ ".]

[ r 1, ] 15 , . [ .

puli Ronzani venerunt, ea habeant] possideant utantur fruantur omnium rerum immunes, [neve quod tributu m] ex quacumque causa illarum rerum dare inferreve debeant, [sed ipsi omnibus in rebus secundum] futurana posthac de suis rebus potestatem utantur [fruantur habeant. Censuere].
44.

Senatus

consulta et

edicta

de campo

Esquilino.

V A. SC. de pago Montano.

C 6,3823. 31577. Dess. 6082. cippo opisthographo (. 1,54, . 0,74) Romae a. 1875 re erto, qui est in aedibus conservatorum. SCti, non legis esse reliquias inde e f ficitur, quod decreta enuntiantur non imperativo, sed eoniunctivo modo. De decretis ipsis v. Mommseni commentarium in C. Cf. in fra legein .l;ucerinam.

eisque curarent tu[erenturque . ar]bitratu aediliurn pleibeium, [quei]comque essent, neive ustrinae in eis loceis regionibusve nive foci ustrinae( e caussa fierent, nive stercus terra[m]ve intra ea loca fecisse 5 coniecisseve veli[t] quei haec loca ab paago Montano
. . .

[redempta habebit; et uti, si qui stercus in eis loceis fecerit terramve . in ea] loca iecerit, in [eum HS . ma]nus iniectio pignorisq. ca[pio siet]. 2
B. Edictum praetoris.
Cippi duo lapidis Tiburtini idem edictum continentes reperti Romae locis antiquis, scilicet extra muros Seruianos, alter metr. 176 = ped. Rom. e. 600 ab aggere, quo is proximus est, ante portam Viminalem prope castra praetoria; alter metr. 185 = ped. Rom. c. 625 ab aggere ante portam Esquilinam prope S. Eusebii; inscriptiones ita collocatae sunt, ut ad urbem respiciant. Terminant cippi hi (itemque decretum edictumve quod sequitur eodem fere quo alter ex his cippis loco eruderatu9n) eam partem campi Esquilini, quo aetaie liberae rei publicae licebat conicere et alia omnia et ipsa Supplementa suggessit Piekius sumpta ex SC. Narthaciensi (Bull. de eorr. hell. 6,356) 21. 2) iunge .
1)

190

Senatus auctoritas.

cadavera (cf. Becker, Topogr. der Stadt Rom p. 554). Edidit eos Landani, . 58. Praetor potest ball. della comm. grch. comun. 1882 . 159 et 1884 ti L. Sent C. f. cus aetate Sullana esse auf is cuius extant denarii inscri (rm. Mnzwesen p. 579) auf potius fllius eius praeterea ignotus. Edctum praetoris urban hoc esse verisimile est cum propter praescriptionem tum propter verba Tertulliani de pudic. 1: o edictum cu adscrib non terit: bonum facturo, imitanturque edicta magistratuum ludicra popularice relata apud Suetonium Caes. 80 et Vitell. 14. Betinui tamen hoc loco, ne separarem a titulo eo qui praecedit, cum praesertim edictum magistratus et senatus consultum saepe ita Bibi respondeant, ut vidimus fieri in tabula de cchnalibus (p. 160 in exordio). Dess. 8208.

L. Sentus C. f. p(raetor) de senatus) sent(entia) loca terminanda coer(avit). B. f. 1) Nei quis intea 5 terminos propius urbem uustrinam fecisse velit neive stercus cadaver iniecisse velit.

In altero eippo subscriptum est litteris flOfl incisis, sed pictis tantum :

Stercus longe aufer, ne malum habeas.

45. Senatus auctoritas a. 703 (= 51) (e Cic.).

Ad illustrandam formam senatus consulti vel potius senatus auctoritatis cum intercessione subscr ipta unam elegi ex notis illis, quae pr. kal. Oct. . 703 factae initium quodammodo erant belli inter Pompeium et Caesarem. Cf. Cic. l. c. Mo. rm. Gesch. 3,365. (Caelius apud Cic. ad fam. 8,8,6: saepe re dilata et graviter

acta SC., quod tibi misi, factum est, auctoritatesque perscriptae : 2) Prd. kal. Octobr. in aede Apollinis. Scrib. adfuerunt L. Domitus Cn. f. Fab. Ahenobarbus (et sex aii). Quod . Marcellus cos. v(erba) f(ecit) de provinciis, d(e) e() r(e) i(ta) c(ensuerunt) : senatum existimare, nemnem eorum, qui potestatem habent intercedendi mpediendi, moram adferre oportere, quominus de r(e) p(ublica) p(opiili) R(omani) g(uam) p(rimum) 3 ad senatum referri senatique consultum fieri possit 4; ]) ( onum) f(actum). Cf. Cic. ad fam. 1,2,4: De bis rebus senatus auctoritas gravissima intercessit, cui cum Cato et Caninius intercessissent, tamen est perscripta. Dio 55, 3,4: , c

ci (3, ; i . . ,`} . 2) [de republ. q. p. quod traditur ita solvendum est. . .1 3) posse traditur.

SCC. de ludis saecularibus.

191

qui impedierit prohibuerit, eum senatum egistimare contra rem publicam fecisse. Si quis huic SC. intercesserit, senatui placere auctoritatem perscribi et de ea re ad senatum populumque 2 referri 3.

Huic SC. intercessit C. Caelius, L. Vinicius, P. Cornelius, C. Vibius Pansa [tribuni plebis_ ]. VI 46. SCC. de ludis saecularibus . 737 (= 17) et 800.
XVvirum sacris faciendis commentarium ludorum saecularium quintorum editorum . u. c. 737, euius pars non exigua nuper Romae eruderata est edita cura q nea primum iussu academice Romance regiae Lynceorum in eius monumentis crnliquis vol. 1 (1891) . 617 sqq., deinde Eph. epigr. 8, 225 sqq. , inter alia (v. 50 64 partis recuperatae) continet senatusconsulta . duo ad eos ludos pertinentia facta a. 737 Mai. 23, ea quae infra sequuntur sub numeris I. IL Eorundem senatus consultorum pars iam saec. XVI Romae inventa et ab Ursino primum edita, servata autem hodie in museo Vaticano (C VI, 877 b) acta nuper inventa aliquatenus explet. Praeterea ex actis ludoruin saecularium aut Claudianorum aut Domitianorum fragmentum ad nos pervenit inventwm saec. XVI cum eo quod modo memoravimus, hodie deperditum ( VI, 877 ), continens senatus consultum anni incerti, cui insertum est principiurn senatusconsulti facti de ludis saecularibus a. 737 Febr. 17, quod in actis eius anni cum eorum parte priore desideratur neque in decreto hoc posteriore progreditur ultra exordium. Nos haec duo senatusconsultorum fragmenta rettulimus VI, 4,2. 32323. 32324.] sub n. . 1V. [ (.) A. d. k. u. in saeptis [lulis scribundo ad- 50 fuerunt] . . . Aemilius Lep[id]us, L. Cestius, L. Petronius 51

Rufus. Quod C. Silanus {co(n)]s(ul) v(erba) f(ecit) ludos saecularis

52

post complur[es annos eo qui nunc est facientibus (?) imp. Caesare] August() et M. [gripp] 5 tribunic(ia) potestate futuros, quos 53 [quod spectare quam plurimos convenit] propter rel[igione]m at- 54
8, permitque 6 etiam quod tali spectaculo [nemo iterum intererit qui nondum sunt tendum videri . . . lu]dorum eo[ru]m [diebu]s

Del. Mo. Forsch. 1,77 . 2. 1) tum s. e g istimari traditur. 2) hic deest, adest in auctoritatibus simul re3) referre traditur. 4) tr. pl. Quintos ludos (saeculares) C. Furlatis. 5) Censorinus de d. nat. 17,11: Silano cos. a. 737 Caesar Augustus et Agrippa fecerunt. Cf. C. Monum. tlncyr. 4,36. 6) atqu . 7) go^ VII ' L Mo. ollato v. 56.] ] die claro totesque grata nocte frequentes. 8) [

 SCC. de ludis saecularbus.

sua ut adsint, q(uid) d(e) e( ) r(e) f(ieri) maritati 1, sin[e fraude r(e) i(ta) c(ensuerunt), ut quoniam ludi iei] p(laceret), d(e) e() ultra quam semel ulli causa sun[t in]stituti neque 56 religio[nis] mor[talim eos spectare licet, . . ., ludos] quos [m]ag(istri) XVvi57 r(um) s(acris) f(aciundis) [ed]ent, s(ine) f(raude) ( ) spectar e liceat ordinibus 2 tenentur. ieis qui lege de marita[ndis ibidem sc(ribundo) [id]em adfuer(unt) et se58 (.) Eodemque die ii atuscOnSultum factum est. Quod C. Silanus co(n)s(ul) v(erba) f(ecit) pe[rti]nere ad con59 servandam memoriarn tantae b[eaevolen.tiae deorum commentarium colum[n]arn aheneam et marmoream in60 ludorum] saecularium in eo loco, 6 1 scribi st[atuique ad futurcim rei memoriam utramque] ubi mdi futu[ri s]int, q(uid) d(e) e( ) r(e) f(ieri) p(laeei'et), d(e)e( ) r(e) i(ta) c(ensuerunt). uti co(n)s(ules) a(lter) a(rnbo)ve ad fu[turam rei memoriarn c,o62 lrn] aheneam et alteram [m]armoream, in quibus commentari[um ludorum eorum inscriptum sit, eo loco statuant et id opus ui ue raetorib s , q(ui) [ aerario ] ( raesunt in erent , 63 eidem] locent ] ), uti redemptoribus ea[m summam qua locaverint solvant].
55
(.)

192

(Praescriptio deest.)

cos. v(erba) f(ecerunt) de lucari 3 2 ludorum sa[eculariurn 4, qui senatus dec evit . . . uti] ferent, g(uid) d(e) e() r(e) f(ieri) p(laceret), d(e) e( ) r(e) i(ta) c(ensuere) : uti, 3 quoniam ant[e . . annos, cum item decreti essent ludi] saeeulares, 4 XVir(is) sacr(is) faciund(is) 5 in summa eonstitu[enda senatus s-- cutus et sacerdotibus pro ludis], quos pro salute Caesaris fecerunt , 5 lucaris nomine cons[titutam, co(n)s(ules) iis qui aerario p)raesun]t inperent, uti eam pecnniarn dandam adtribuendam [ludorum 6 redemptoribus curent, qua eo] anno C. Slano C. Furnio eos. 7 . 7 d. XIII k. Mart. senat[us decrevit uti ludi tum edendi propter
1

[Quod]

saecularibus ludis iuvenes utriusque sexus prohibuit ullum nocturnum spectaculum frequentare nisi cum aliquo maiore natu propinquorum. 2) Lex Iulia de maritandis ordini bus rogata est a. 736 (=18).
3) Fest.: Lucar appellatur aes, quod ex lucis captatur. Plut. qu. R om. 88:
^r.ap , ( l u c ) &, x i ,9' .. 4) De notione sae-

1) Suet. Oct. 31:

culi v. Mo. C

hronol.172-194, de ludis saecularibus Marquardt, rm. Staatsverw. 3,385 sgq. . 5) De his . Marquardt, n. 3 cit. 3,379- 397: Decretum eorum habemus infra cap. VI. 6) Cf. Monum. Ancyranum 2,15. 7) . u. c. 7.37 (-17),

SC. de mense Augusto.

193

sac]rificium saeculare locarentur in ea verba, q[uae i('nfra) s(cripta)

sunt :]

k. Mart. in curia I]ulia. Scribundo ad- 8 fuerunt M. Iunius M. S ^ lanus ... rnus, C. ], Asnius Cn. f. 9
[11-io].

(IV.) [A. d. XIIL

47. SC. de aquaeductibus a. 743 (= 11) (e Frontino).

c. 127: Quae omnia SCto., quod subieci, provisa sunt:) Quod Q. Aelius Tubero, Pauliis Fabius Maximus cos. v(erba) f(ecerunt), aquarum quae in urbem venirent itinera occupari monumentis et aedificiis et arboribus conseri, q(iiid) f(ieri) p(laceret), d(e) e() r(e) i(ta) c(ensuerunt) : cum ad refic endos rivos specusque iter aquae 2 et opera publica corrumpantur, placere, circa fontes et fornices et muros ut'aque ex parte quinos denos pedes patere, et circa rivos qui sub terra essent et specus intra urbem et extra urbem continentia aed ficia utraque ex parte quinos pedes vacuos reling i ita, ut neque monnmentum in is locis neque aedificium post hoc tempus ponere neque conserere arbores liceret: si quae nunc essent arbores intra id spatium, exciderentur 3, praeterquam si quae villae continentes et inclusae aedificiis essent. Si quis adversus ea commiserit, in singulas res poena HS dena milia essent, ex quibus pars dimidia praemium accusatori daretur, cuius opera m axime convictus esset qui adversus hoc SC. commisisset, pars autem dimidia in aerarium redigeretur ; deque ea re iudicarent cognoscerentque curatores aquarum.

(Frontinus, de aqui.s urbis ,'omae

48. SC. de m e n s e Augusto a. 746 (= 8)

(e

Macrobio).

(Macrobius, Sat. 1,12,35': Augustus deinde (mensis) est, qui

Scxtilis antea vocabatur, donec honori August daretur ex SC. 4, cuius

verba subieci:) Cum imperator Caesar Augustus mense Sextili et primum consulatum inierit et tr umphos tres in urbem intulerit et ex Ianculo legiones deductae secutaegne sint eius auspicia ac fidem, sed. et
Buecheler 1858) c. 100.104.106.108.125.127 sex SCC 1) Frontinus fed. rum unum recepi. 2) fiter . 743 (11 . C.) de aquaeductibus refert, qu 3) exciperentur cod. 4) Anni 746 aquae Gundermann, per que cod. esse SC. Cens. de d. nat. 22 dicit. Cf. Suet. Oct. 31, Dio 55,6,6.7. 13 Forstes uris. Ed. VII.
BRUS,

194

SC. Ostorianum.

tus hoc mense in potestatem populi Romani redacta sit finisAegyp que hoc mense bellis civIlibus inpositus sit, tque ob has causas hic mensis huic imperio felicissimus sit ac fuerit, placere senatui, ut hic mensis Augustos appelletur 1 49. SC. de collegiis.
(Caput ex SC. de collegiis titulo collegii Lanuvini insertum est, quem integrum v. inter Negotia cap. X1II. Augusto hoc SC. adtribuit '. de collegiis p. 81.)

50. SC. V e l l a e a n u m a. 46 (e Dig.).

2: Postea factum est SC., cuius (Ulpianus XX1X cid edictum

SCti verba haec sunt :) Quod M. Silanus et Vell(a)eiis Tntor cos. 3 verba fecerunt de obligationibus feminarum, quae pro aliis reae fierent, quid de ea re fieri oportet, de ea re ita censuere: quod ad fideiussiones et mutui dationes pro aliis, quibus intercesserint feminae, pertinet: tametsi ante videtur ita ius dictum esse, ne eo nomine ab his petitio (sit) neve in eas actio detur, cum eas virilibus officiis fmigi et eius generis obligationibus obstringi sit aequum, arbitrari senatum, recte atque ordine facturos, ad quos de ea re in iure aditum erit, si dederint operam, ut in ea re senatus voluntas servetur. 51. SC. O s t o r i a n u m, ante a. 47 (e Dig.). rum liquet. Cum in . 3,8,3 scriptum sit: SCto, quod Claudianis temporibus factum est Suillo Rufo et Ostoro Scapula cos., dubium est, utro
[Consulum, sub quibus consultum factum est, prior quo nomine fuerit,

loco erraturn sit. Solet praeferri quo institutiones ducunt Suillii nomen crediturque esse is qui saepius c mmem ratur apud Tacitum sub nomine P. Suillii, Suillius Ru fus appellatus apud Plinium h. n. 7, 5,39, P. Suillius Ru fus consul loco secundo (prior de/icit lapide rupto) in titulo urbano Mur. 304,4 = 171 24729. Sed res prorsus incert. . M.] Contra Osto-

cum . Silano a. 46 consul fuit, mox se abdicasse Dio 60,27 narrat. Cui su f fectum esse Q. Sulpiciwm Camerinum apparet ex edicto Claudii infra cap. Vfl relato. Huus in locum kal. Iuliis successisse videtur Pellaeus (ita enim hoc nomen scribendum est) is, a quo derivatum est voea ulum senatusconsulti ab auctoribus reeeptum.

1) Macr. addit: Item plebiscitum factum ob eandem rem Sex. cuvio tr. pl. rogante. 2) D. 16,1,2,1. 3) Valerium Asiaticum, qui

SC. Ciaudianam.

195

rius Scapula sine dubio is est qui Britanniam rexit a. 47 saepe commemoratus apud Tacitum; itaque SC. ad certum alterius consulis nomen appellare malui, cum etiam alia SCta a secundo consule nomen traxerint, ut Vell. Trebell. luvent. Quo anno consules ii fasces gesserint, ignoratur, nisi quod ex supra dictis intellegitur factos esse ante a. 4 7.

1 : SCto, quod factum est Claudianis temporibus Veli(a)eo Rufo et Ustero Scapula cos. de adsignandis libertis in haec verba cavetur:) Si 2, qui duos pluresve liberos iustis nuptiis quaesitos in potestate haberet, de liberto libertave sua significasset, cuius ex liberis snis eum libertum eamve libertam esse vellet, is eave, quandoque is, qui eum eamve manumisit inter vivos vel testamento, in civitate esse desisset, solus ei patronus solave patrona esset, perinde atque si ab eo eave libertatem consecutus consecutave es(se)t. Utique, si ex lIberis quis in civitate esse desisset neque ei liberi ulli essent, ceteris eius liberis, qui manumisit, perinde omnia iura serv(ar)entur, ac si nihil de eo liberto eave liberta is parens significasset.
.

(Ulpianus

XIV acl Sabinuna

52. SC. Clandiajuim (oratio Claiidii) de iure honorum Gallis dando a. 48.
13,1668. Dess. 212. tabulci enea, . 1528 Lugduni reperta, ubi in museo urbano dSCrv tr. Tabula tam alta quirn lata est 1,95m.: p rs superior periit, inferior serwata est fracta medi it, ut paucae tntum perierint litterae. Inscripta est duabus columnis, capita distincta sunt ut supra ( . 90.121 d). Continet orationem Claudii in senatu de iure honorum Gallis dando habitam, g de re v. Tae. Ann. 11,23-25. Editct est a multis [VII cf. l. c. p. 232sgq.], in his secundum ipsam tabulam ab A. Boissien, inseriptions de Lyon, 1846-54, pa,,g. 136; nos damus reco,gnitam ad aes ab Ottone Hirschfeld.

. . . mae rerum no{straru]m sit u . . (26)

Equidem primam omnium illam cogitationem hominum, quam maxime primam occnrsuram mibi provideo, deprecor, ne quasi novam istam rem introduci exhorrescatis, sed illa 5 potius cogitetis, quam multa in hac civitate novata sint, et quidem statim ab origine urbis nostrae in quot 3 formas statusque res p(ublica) nostra diducta sit. Quondam reges hanc tenuere urbem, nec tamen domesticis successoribus eam tradere contigit. Supervenere alieni et quidam exter1)

D. 38,4,1 pr. 2) Uti si scr. 3) quod.

13*

196
10

SC.

Claudianum.

ni, ut Numa Romulo successerit ex. Sabinis veniens, vicinus quiexternus ; ut Anco Mareio Priscus Tarquinius. [Is] dem sed tune propter temeratum sanguinem, quod patre Demaratho C[o]rintbio iiatus erat et Tarquiniensi matre, generosa sed inopi, ut quae tali marito necesse habuerit succumbere, cum domi re gerendis honorib s, postquam Romain migravit, 15 pelleretur a regnum adeptus est. Huic quoque et filio nepotive eius, nam et hoc inter auctores discrepat, insertus Servius Tultiiis, si nostros seqIlirnur, captiva natus Ocresia, si Tuscos, Caeli quondam Vjvennae sodalis fidelissimus omnisqiie eius casus comes, post20 quam varia fortuna exactus eum omnibus reliquis Caeliani exercitns Etruria excessit, moritein Caelium occupavit et a duce suo Caelio ita a.ppellita( i)t(us), mut toque. nomine, nam Tiisce Mastarna ei nomen erat, ita appellatus est, ut dixi, et regnun summa cum rej p. 1 iitilitate optinnit. Deinde postquam Tarquini Superbi mores in25 visi civitati nostrae esse coeperunt, ipsius qua filiorum ei[w], nempe pertaesmxi est rnentes regni et ad consules, aiinuos magistratus, administratio rei . 1 translata est. Quid nunc commemorem dictaturae hoc ipso consulari imperum valentius repertum apiid maior es nostros, quo in a[s] 38 perioribus bellis aut in civili rnotu difficiliore uterentur? aut in auxilium lebis creatos tribunos plebei ? quid a consulibus ad decemviros translatum imperium, solutoque postea decemvirali regno ad consules rusus reditum? quid in [pl]uris distributurn consulare imperium tribunosque mil[itu]m 35 consulari imperio appellatos, qui seni et saepe octoni crearent r? quid communicatos postremo cum plebe honores, imperi solum sed sacerdotiorum quoque? Iam si narrem bella, a quibus coeperint maiores nostri, et quo processerimus, vereor ne nimo insolentior esse videar et quaesisse iactationem gloriae pro40 lati imperi ultra oceanum. Sed illoc potius revertar. Civitatem . . . . . . . (40) . . [po]test. Sane novo m[ore] et divus Aug[ustus av]onc[ulus m]eus 2 et patruus . Caesar omnem florem ubique coloniarum ac municipiorum, bonorum scilicet virorum et locupletium, in hac curia esse voluit. 5 Quid ergo? non Italicus senator provinciali potior est? Iam vobis, cum hanc partem censurae rneae adprobare coeper o, quid
1)

p(ublicae) )

Expleujt 0. Hirschfeld, Wiener Stud. 1881

. 268.

SC. Claudianum.

197

de ea re sentiam, rebus ostendam, Sed ne provinciales quidem, si modo ornare curiam poterint, reiciendos puto. Ornatissima ecce colonia valentissirnaque Viennensium, quam longo iam tempore senatores huic ciiriae confert ! Ex qua colo- 10 ni inter paucos equestris ordinis ornamentum L. Vestinum familiarissime diligo et hodieque in rebus rneis detineo, cuius liberi fruantur quaeso primo sacerdotiorum gradii. postmodo cum annis promoturi dignitatis suae incrementa; ut dirum nomen latronis taceam, et odi illud palaestricum procligium, quod ante in do- 15 mum consulatum intulit, quam colonia sna solidum cfvitatis Romanae beneficium consecuta est 1 . Idem de fratre eius possiirn dicere, miserabili quidem indignissimoque hoc casu, ut vobis ntilis senator esse possit. "Tempus est iam, Ti. Caesar Gern anice, detegere te patrib s conscriptis 20 "quo tendat oratio tna; iam enim ad extremos fines Galliae Nar"bonensfs venisti" 2. Tot ecce insignes iiivenes, quot intiieor, non magis sunt paenitendi senatores, quani paenitet Persicum 3 nobilissirnum viriirn, arni25 curn meiirn, inter imagines rnaioruni suorum Allobrogici no- men legere. Qiiocl si haec ita esse consentitis, quid ultra desideratis, uivam ut vobis digito dernonstrern, solum ipsum ultra fines provinciae Narbonensis iam vobis senatores inittere, quando ex Luguduno habere nos nostri ordinis viros non paenitet. 30 Tirnide quidem, p. c. 4 , egressus adsuetos farniliaresque vobis pro- vinciarum terminos sum, sed destricte iam Cornatae Galliae causa agenda est, in qua si quis hoc intuetur, quod bello per decen annos exercuerunt divom Iulimii, idem opponat centum annorum immobilem fidem obsequiumque multis trepidis rebus nostris plus quam expertum. 11 patri meo Druso G -errnaniam 35 subigenti tutam quiete sua securamque a tergo pacem praestiterunt, et quidem curn a(d) census tum opere 5 et inadsueDe Valerio Asiatico dicit, de quo . Tac. .11,2.3. 2) `Haec verba non sunt imperatoris qui ipse se interpellet, sed senatorum acclamantium et simul oratorem prolixum irridentium, perscripta, ut fit in acclamationibus, ?aullus loquentium nominibus nulls adiectis'. Mo. Eph. ep. 7,394. 3) [ J Fabius Persicus cos. a. 34, de qu cf. Henzen act. Arv. p. 186'. Dess. 1. c.) 4) p(atres) c(onscrpti). 5) Cf. Livius ep. 139 ad a. 742: civitates Germaniae . . . . oppugnantur a Druso et tumultus qui ob censum exortus in
1)

Galliis erat componitur.

 Orationes Claudi.

198 to

40

esset; quod opus quam arGailis ad bellum advocatus eum maxime, quamvis nihil ultra, quam duum sit nobis, nunc ut publice notae sint facultates nostrae, exquiratur, nimis

magno experimentO cognoscimus. V11 53. Orationes Claudii de decuriis iiidicnrn cusator bus corcendis.
et de

ac-

papyro Aeyyptiaccz, BU 611. Descr. Gradenwitz et Krebs. Commentarios scrips. Blass Litt. Centr lblatt 1897, . 687; Mitteis Hermes 32,639; Dareste, Nouu. Revue historique, 22,687; Cuq ibid. 23,110. Brasloff; LSSt. 22,169. Claudium indicat sermo (cf. e. g , 50 cum no. 52 , 2). Col. .1

.
10

. . .]ave videtur . [glu nque . decuriis in iungi . . . .]d . certe . face[r]e . ut . c veatis . nequis . q2c]ttr . et . vi[gi]nti . m . reciperator . . .1 neque . enim . [i,] cm . est . ut . puto . Iios . . .1 servititis . [li]bertatisque . indicare . . .] tes suas ag[en]das . nihil . legis . Laetoriae . . a]ux l . . . p]iito . p . c . saepe . quidem . et . alias . sed . hc . tem]pore . arii[m]a(a)clvertisse . me . mirificas . . .artes . qn[i . s]ttbscript . idici . cum
sequuntur fines unclecim li.nearum 11-21.2 Col.
.

tenuisse . caussam . petitri . expediat Hae . ne . procedant , artes . male . agentibus . si vobis . videtur . p(atres) . c(onscripti) . decern mus . ut . etiam prlatis . rebiis . iis . dicibns . necessitas . iudicandi impon tur . qui . ntra . rerum ^.^ agendartm . dies incohata . iud[i]eia . . peregerint . nec defuturas . ignoro . fraudes . monstrose . agentibus multas . adversiis . quas . excogitav mus . sp[e]ro
In initiis col. suppl. Gradenwitz et Krebs: . 4 detur; 5 prO. biberi causas; . 6 qui vel ad Iijtes; 1. 7 iuventur aJnxilio; . 9 maxime tem]pore; 1. 10 accusatorum]. Su plementa Braslo f fii sunt: . 2 i )d; 1. 4 sumatur; 1. 5 caussas; 1. 6 qui ad li]tes; 1. 7 egeant a]uxilio. 2) Legi possunt linearum ultimae litterae: 11 . .]m . iudicem . 1 2 et nec . 1 3 s. inter.. 14 stet ori . profi . 1G cite . 17 giunt . 1 8 rem . est . 10 antur. 20 ae . 21 ore . ne.
1)

Oratones Claudii. remedia . interim . hanc . praeclsisse nimium . volgatam . omnibus . malas . lites habentibus . satis . est ; nam . quidem . accusatorum . regnum . ferre . 11 . modo . possum
cu m

199

10

qui . apud . curiosum . consilium . inimicos . suos reos . fecerunt . relincunt . e s . in . albo . pendentes et . ipsi . tanquam . nihil.. egerint . peregrinantur cum re[r]um . magis . natura . quam . leges . t[am] accusatorem . quam . reum . [. .]culatum 1 . constr[ic]tumque 2 . h[a]beat . adiuvam[. .] . quidem . hoc [vox erasa] pro[ ]situm . accusa[to]rum . et . rerum del[i]ciae . q[ui]a . min[u]s . invidio[s]um . sit . e rum tle . factum . qui . iam . sq[ ]lrem . sumere barbam[qu]e . et . capillum . [su]mmittere 3
Col. .

15

20

su . causs . qu . magis . miserab[i]lis . [sit] 4 fastidiunt . sed . vide[an]t . . [ ] bia [. . .] data . inst[r]umen[tu]m . . [ ] [. . . .] cat [] bis qu . [ ] am[. . .] hanc . [. . . .]ni . impot[ ] [. .] [potestatem] 4 faciam[u]s . praetori . p[raeteriti]s . inquisiti[onis] di[e]bus [voc]andi . acc[usatores] . et . si . neq[ue ]deru[nt] 4 . neque . excusa[buntur] . [pro]nontiet . c[ognita] caussa . negotium . r[etiquis]se . . videri [eos]. Haec . p . c . si . vobis . placen[t . p al]am signi[ cate] 4 simpliciter . et . exanim[2 vestri] 4 . sentent[ia . sin] displicent . aliam . reper[it]e [.] sed . hic . in[tra] templum . remedia . au[t . si . ]d cogitandum voltis . s[um]ere . tem[p]us [. sumit]e . laxsi . s[patii] ] fueritis[. . . .] dum qu[ocu]mque . loci [
mem[iner]itis . vobis . di[cendam] . esse . sen[tentiam] c . m[aiestatem] ]t . min[uere . id] enim . de[bet] . [ huius . [o]r[di]nis/ . / hic . un[um ta]ntum modo

10

15

consule[m] . designatum [. .] scriptam . relatio[n]e 5 . consulum . a[d ver]bum 4 . dicere

constr[ic]tumque Hirschfeld. 3) Cf. Mo. Stra fr. p. 391. 4) Dareste. 5) [con]scriptam [ex] relatio [Ii}e Dareste.
1)

20

iug. Mitteis, vin]e? ma]e?

2)

200

SCC. de aedificiis.

senten[tia]m . ceteros . unum . verbum . dicere] `adsentior' ; deinde . c[. . . .] . ierint . dix[i]:
54.

SCC. de aedificiis non diruendis, a. 44-56.

g 10,1401. Dess. 6043. Haec SCC., quorum alterum intra a. 44 46, alerum . 56 factum est, uni tabulae inscripta Herculanei circa . 1600 reperta sunt. Tabula ipsa periit, edita autem est a. 1607 Capaccio (hist. Neap. 2, 3); alterum exemplar idque diligentius descripturn a Mommseno Parisiis investigatum . 1850 editum est Leipz. Berichte 4,272; tertium est in epistulario Reinesii (Lips. 1660) . 202; sed pendent exempla tria czb eodem archetgpo habentque mendas communes paucas. Utriusque SC. interpretationern dedit: Bachofen, ausgew. Lehren des rm. Civ. R. . 187, textu Capaccii usus. [Hadrianus in epistula scripta . 127 ad Hadrianopolitas Strcitonicenses nuper in civitatis formam redactos (Bulletin de corr. hell. 11 . 1887 . 111) quod seribit: Tt[(3.] l

[ ] t r'

[]

c , t-

. & t (sic) &, ostendit eatenus imperatores ciorum extendisse, ut eticirn in provinciis dorrzini aedes suas curam aedif collcibentes cogerentur aut refccere aut vendere. . .] ,

I. Cn. flosidio Geta, L. Vagellio cos. k. Octobr., S(enatus) C(onsultmii). Cum providentia optumi principis tectis quoque urbis nostrae et totius Italiae aeternitati prospexerit, quibus 5 ipse non solum praecepto augustissimo set etiam exsemplo suo prodesset, conveniretq(ue) felicitati saeculi instantis pro portione publ corum operum etiam privatorum custodire 2, deberentque apstinere se omnes cruentissimo genere negotiationis, ne(que) inimicissimam pace faciem inducere 1 ruinis domum villarumque, placere; si quis negotiandi causa emisset quod 3 aedificium, ut diruendo plus adquireret quam quanti emisset, tum duplam pecuniam, qua mercatus eam rem esset, in aerarium inferri, utique de eo nihilo minus ad senatum referretur. Cumque aeque oportere(t) malo exsemplo vendere quam 15 emere, ut 4 venditores quoque c ercerentur, qui scientes dolo malo contra 5 hanc senatus voluntatem vendidissent, placere: tales venditiones inritas fieri. Ceterum testari senatum, dominis

(nihil

[cum ab]iernt Dareste. 2) custodiac vel quod proposuit Mo. 4) emerint. 5) intra. custodia. 3) quod6) dominio.
1)

SCC. de aedificiis.

201

constitui, qui rerum suarum possessores futuri uas q (partes) earum mutaverint, dum non negot.iationis causa id factum (sit). Censuere. senatu fuerunt CCCLXXIII. . [ Q.] Volusio, P. Cornelio cos. VI non. Mart., S(en.) C(onsultum). Quod Q. Vlusius, P. Corneljus verba fecerunt de postulatione necessari[orum] Alliatoriae Celsil[l.]ae, q. d. e. r. f. p., d. e. r. . C.:

20 21 22 23

Cum SC., quod factum est Hosidlo Geta et L. Vagellio cos. 24 clarissimis viris, ante diem () k. Oct. auctore divo Claudio, 25 cautum esset, ne 2 quis domum villamve dirueret, quo plus 3 sibi 26 adquireret, neve quis negotiandi causa eorum quid emeret venderetve, poenaq(ue) in emptorem, qui adversus id S.C. fecisset, con- 27 stituta esset, [ut] qui quid emisset duplum eius quanti emisset in 28 aerarium inferre cogere_t r et eius qui vendidisset inrita fieret 29 venditio, de iis autem, qui rerum suarum possessores futuri ali- 30 quas partes earnm mutassent, dum modo non negotiationis causa 31 mutassent, nihil esset novatum; et necessari Alliatoriae Celsil[l]ae, 32 uxoris Atilii L perci ornatissimi viri, expos is_sent huic ordini, 33 patrem eius Alliatorium Celsum emisse fundos cum aedificis in regione Mutinensi 4, g vocarentur campi 14lacri, in quibus locis mer- 34 catus agi 5 supe_rioribus solitus esset temporibus, iam per aliquod 35 annos desisset haberi, eaque aedificia l ng vetustate dilaberentur 36 neque refecta usui essent f tur, quia neque habitaret n s 37 quisquam nec vellet in deserta ()c ruentia cornrnigrare: ne quid fraudi multae poenaeq(ue) esset Celsl[l]ae, si ea aedificia, de qui- 38 bus in hoc ordine actum esset, aut demolita fuissent, aut ea con- 39 dicione 6 sive per se sive cum agris vendi_dsset, ut emptori sine 40 fraude sua ea destruere tollereque liceret; in futurum autem ad- 41 monendos ceteros esse, ut apstinerent se a tam foedo genere negotation[is], hoc praecipue saeculo, quo excitari nova et ornari (in) 42 nniversa, quibus felicitas orbis terra_r m splenderet, magis conve- 43 veniret, quam ruinis aedificiorum ullam partem deform[are] Italae 44 et adhuc retinere priorum temporum [incuriam quae universa af%cisset], 8]. 45 ita ut diceretur senectute ac tum[ulo iam rem Romanam perire 46 Censuere. senatu [ fuerunt] . . . .
1) ante decim [ V/I decim(um

diem)?] 2) Ab hoc verbo casque ad voeem

venditio (. 29) SC. ad verbum fere relalum est a Paulo in D. 18,1,52. _ ' Dig. 4) Mulniensi. 5) aei. 3) quam vel quod exempla, quo plus Suppl. Mo. 6) conditione. 7) deformem. 8)

202

SC. de imperio Vespasiani.

55. SC. Trebellian m . 56 (e Dig.).

(D. 36,1,1,1.2. Consules qui nominantur suffecti sunt anni ut videtur 56. Ulpianus . fi.deicommissorum : Facturo est SC. temporibus Neronis, V. kal. cuius verba haec sunt :)

Sept., Annaeo Seneca et Trebellio Maximo cos.,

Cum esset aequissirnurn in ornnibus fideicommissariis heredjtatjbus si qua de his bonis iudicia penderent, ex Iiis eos subire, in quos ius fructnsque transferretur, potius quam cuique periculosam 2 esse fidem suam : placet, ut actiones, quae in heredem heredibusque dari solent, eas neque in eos neque his dari, qui fidei suae comnissum sic, uti rogati essent, restituissent, sed his et in eos, quibus ex testamento fide com issum restitutum fuisset : quo magis in reliquum confi rrneiitur supremae defimctoriim voluntates. 56. SC. de imperio Vespasiani a. 69. 11 6,930. Dess. 244. tabula ahenea Romae saee. XIiii reperta,
hodie in museo Capitolino adserzata. Capita 'more solito distincta sunt. De quaestione, utrum lex haec fuerit an SC., . Mo. Staatsr. 23, 876-9. . . . . foedusve curn quibus volet facere liceat ita, uti licuit divo g.3,

Ti. Iulio Caesari Ang., Tiberioque Claudio Caesari Aug. Germanico ; utique ei senatum habere, relationem facere, remittere, senatus consulta per relationem discessionemque facere liceat 5 ita, iiti licuit divo Ang., . 1 Caesari Aug., Ti. Claudio Caesari Augusto Germanico ; utique cum ex voluntate auctoritateve iussu mandatuve eius praesenteve eo senatus habebitur, omnium rerum ius perinde habeatur servetur, ac si e lege senatus edictus esset haberetur que ; 1 UtigUe g11oS magistratum potestatem imperium curationemve cuius rei petentes senatui populoque Romano commendaverit quibusque suffragationem suam dederit promiserit, eorum comitis quibiisque extra ordinem ratio habeatur; utique ei fines pomerii proferre promovere curn ex re publica 15 censebit esse, liceat ita, uti licuit Ti. Claudio Caesari Aug. Germanico ; utique quaecunque ex usu rei publicae maestate qu) divinarum huma(na)rum publicarurn privatarumque rerum esse (e) censebit, ei agere facere ius potestasque sit, ita uti divo Aug.,
1) Mo. coni. eas lites. 2) perieulosum cod.
3)

Aug(usto).

SC. Macedonanum. Tiberioque Iulio Caesari Aug., Tiberioque Claudio Oaesarj Aug. Germanico fuit;

203 20

utique quibus legibus plebeive scitis scriptum fuit, ne divus Aug., Tiberiusve Iulius Caesar Aug., Tiberiusque Claudius Caesar Aug. Germanicus tenerentur, iis legibus plebisque scitis imp. Caesar Vespasianus solutus sit; quaeque ex quaque lege rogatione 25 divum Aug., Tiberiumve Iulium Caesarem Aug., Tiberiumve Claudium Caesarem Aug. Germanicum facere oportuit, ea omnia imp(eratori) Caesari Vespasiano Aug. facere liceat; utique quae ante hanc legem r ogatam acta gesta decreta imperata ab imperatore Caesare Vespasiano Aug. 30 iussu rnanilatuve eius a quoqiie sunt, ea perinde iusta rataq. sint, ac si populi plebisve iiissil acta essent. Sanctio. Si quis huiusce legis ergo adversus leges rogationes plebisve scita senatusve consulta fecit fecerit, sive quod eum ex lege rogatione 3 5 plebisve scito s(en.)ve c(ons.) facere oportebit, non fecerit huius leg s ergo, id ei ne fraudi esto, neve quit ob earn rem populo dare debeto neve cui de ea re actio neve iudicatio esto, neve quis de ea re apud [s]e agi sinto.

57. SC. 11lacedonianum. a. 69-79 (e Dig.).

(D. 14,6,1. De aetate SCti hoc loco nil dictum est: sed quod, ait Suetonius Vesp. 11: Auctor senatui fuit (Vesp.) decernendi, ne filiorum familiarum feneratoribus exigendi crediti ius unquam esset, videtur de hoc SC. intellegendum esse, quamquam similia iam antea auctore Claudio decreta sunt (Tacitus n. 11, 13). Ulp. 1. XX1X ad ed.: Verba SCti Macedoniani haec sunt:)

Cum nter ceteras sceleris causas 14lacedo, quas lli natura ad-

alienum adhibuisset et saepe materiam peccandi malis moribus praestaret, qui pecuniam ne quid amplius diceretur incertis nomnibus erederet: placere, ne cui, qui filio familias mutuam pecuriiarn dedisset, etiam post mortem parentis eius, cuius in potestate fuisset, acto petitioque daretur : ut scrent qui pessimo exemplo faenerarent, nullus posse filii familias bonum nomen exsp ectata patris morte tieri.
ministrabat, etiam aes

^ .._^ . ^ ^` ^.

204 58. S C.

SC.

Iuventianum.
103(?)

R u b r i a n u m a.

(e Dig.).

(D. 40,5,26,7'. Annus incertus est, cum Mo. Forsch. 1,51. Ulpianus l. V fideifecti sint; . 103 proposuit
ribus divi Traiani Rubrio

consules nominati su f-

commissorum: Subventum libertatibus est SCto, quod factum est tempo-

Gallo et Caelio Hispone 1 cos. in haec verba:)

Si hi, a quibus libertatem praestari oportet, evocati a prae-

tore adesse noluissent, si causa cognita praetor pronuntiasset libertatem his deberi, eodem iure statum servari, ac si directo manumissi essent. 59. SC. u c nm a. 127 (e Dig.).
(D. 40, 5,28,4. Ulpianus l. V fid eicommissorum : Factum est SC., Aemilio Iunco et Julio Severo cos., 1 haec verba:)

Placere, [ut] si quis ex his, qui iideicommissarn libertatem ex quacumque causa deberent servo, qui mortis tempore eius, qui rogavit, non fuerit isqne , adesse negabitur : praetor cognoscat: et si in ea caiisa esse videbitur, ut, si praesens esset, manumittere cogi deberet: id ita esse pronuntiet. Cumque ita pronuntiasset, idem iuris erit, quod esset, si ita, ut ex fideicommisso manumitti debuisset, manumissus esset.
60. SC. (D.

Iuventianum a. 129 (e Dig.).

.

de petitione hereditatis cum forma SCto sit data, optimum est ipsius SCti interpretationem facere, verbis eius relatis :) Pridie idus Martias Q. ls Balbus et . Iuventius Celsus Titius Aufidius Oenus Severianus consules verba fecerunt de his, quae imperator Caesar Traianj Parthjcj Iilius divi Nervae nepos Hadrianus Augustus imperator maximusque princeps proposuit 3 quinto nonas Martias quae proximae fuerunt libello 4 complegus esset, quid fieri placeat ? XV 1) Plin. ep. 4,9: Caepio Hispo. Or. 3 670: Caepioni Hisponi cos. Cf . . . 2) isque Dig., delevit Mo. 3) Exordium restiluendum est ita: Pridie idus Martias. Quod Q. Iulius Balbus, P. Iuventius Celsus Aufidius Hoenus Severianus cos. v. f.

5,3,20, 6. Ulpianus

ad edictum :

Ttus de his quae imp. Caesar, dvi Tra-

iani Parthici f. divi Nervae n., Traianus Hadrianus Augustus optimus maximusque princeps j(ater) p(atriae) (pro proposuit Pithoeus). Consules duo sunt, non quattuor, id quod putavit Rud. RG. 1,117; alter est sicut infra in SC. Beg. M. 1Vonius Mucianus (c f. Mo. Hermes 3,75). 4) orato, . 22 et 40 h. t.

SC. de nundinis saltus Beguensis.

205

i re ita censuerunt : cum, antequam partes caducae ex bonis Rustici fisco peterentur, hi qui se heredes esse existimant 2, hereditatem distraxerint, placere : redactae ex pretio rerum venditarum pecuniae usuras non esse exigendas ; idemque in similibus causis servandum. Item placere : a quibus hereditas petita fuisset, si adversus eos iudicatum esset, pretia, quae ad eos rerum ex hereditate venditarum pervenissent, etsi eae ante petitam hereditatem deperissent deminutaeve fuissent, restituere debere. Item: eos, qui bona invasissent, cnm 3 scirent ad se non pertinere, etiamsi ante litem contestatam fecerint, qno minus possiderent, perinde condemnandos, quasi possiderent; eos g utem, qui iustas causas habuissent, quare bona ad se pertinere existirnassent, usque eo dumtaxat, quo locupletiores ex ea re f cti essent. Petitam gutem fisco hereditatem ex eo tempore existirnandum esse, quo primum scierit quisque eam a se peti, id. est, cum primurn auf dnuntiatum esset ei, auf litteris vel edicto evocatus esset. Censuerunt.

de

qua

61. SC. de nundinis saltus Beguensis a. 138.

8,270 = 8 S., 11451. Duo lapides eundem hune titulurn continentes reperti sunt in loco dicto Henschir Bega.r in regno Tunetano, alter . 1860 V. Gurin (voy. arch. 1,391), alter a G. Wilmanns .1873, qui coniunctos eos edidit Eph. epigr. 2,271 commentario cum 1Vonmseni notis adiecto. [VI! Nuper lpiles in rnuseurn Tunetanum translatos contulit lblorlin, cuius notis uti licuit; in distributione linearum usque ad 1. 9 prius exemplunt secuti sumus.] Illustrantur hoc titulo loci iam dudum noti de nundinarum iure privatis concesso: D. 50,11. C. 4,60. Flin. ep. 5,4. Suet. Claud. 12. Cf. 3,523 n. 4121: mp. Constantin s undinas die solis perpeti
anno constituit.

SC. de nundinis saltus Beguensis in t(erritorio) Casensi, descriptum et recognitum ex libro sententiarum iii. senatu dictarum Kari Nigri 5, C. Pompo Camerini cos. 8 , in quo scripta erant A{fr]icani iura et id
1) corr. ea. 2) L. 20 12: ita senatus locutus est: `eos qui exstimassent'. 3) L. 25 2: alt senatus : bona q u a e scirent. 4) Front. grom. 53: in Afrca saltus non minores habent privati, quam res publica territora, immo longe maiores. 5) [ `Xarus Iunius Niger appellaba6) () tur alter consulum . 138 cf. dipl. mil. 3 . 2328,61 '. Dess.]. 8) i. e. possessiones et s(ulum). 7) i. e. Lucilii Africani infra nominati.

latifundia, in quibus ut nundinas habere sibi permitteretur petierat.

206
5

SC. de Cyzicenis.

quod i(nfra) s(criptum) est. Idibus Oct. . . . In comitio in curia 1 [l(ia)] i adfuerunt Q. Gargilius Q. f. Antig(u)uS, Ti. C1. 3 . . . . Pa[i.] Quar[t]inus, C. Oppius C. f. Vel. Severus, C. Herennius C. f. Pa[l.] Caecilianus, M. [1.] DI. f. Quir. Claros, P. Cassius P. f. Cla. Dexter g.- , P. Nonius . f. Ou[ f.] Mac-

rinus q. 4 . In senatu fuerunt C. SC. per discessionem factum. Quod P. Cassius Se1 c ndus, P. Delphius Peregrirms Aleius Alennius Maximus Curtius Valerianus Proculus M. Nonius Mucianus coss. verba fecerunt de desiderio amicorum Lucili Africani c. . 6, qui petunt: ut ei permittatur in provincia Afric(a), regione 15 Beguensi, territorio Musulamiorum 7, ad Casas, mindinas nonas Novemb. et XII k. Dec., ex eo ornnibus meiisibus non. et XII k. sui cuinsg(ue) mensis instituere habere, quid fieri placeret, de ea re ita censuerunt : permittendum Lucilo Africano, c. v., in provineia Afric(a), regione Beguensi, 2 territorio Musulamiorum, ad Casas, nnndinas non. Novemb. et XII k.Decembr. et ex eo omnibus mensibus II I non. et XII k. sui cuiusq(ue) mensis instituere et habere, eoque vicinis a.dvenisq(ue) nundinandi dumtaxat causa coire convenre sine iniuria et incommodo cuiusquam liceat. 25 Actiim idibus Octobr. P. Cassio Secundo, M. Muciano. Eodem exemplo de eadem re duae tabellae signatae sunt. Signatores : T. Fl(avi) Cornini scr ib(ae), C. uli Fortunati scrib(ae), M. Caesi Helvi Euhelpisti. Q. Metili. Onesimi. C. t1 Periblepti. L. Verati. Pbile(rotis). T. Fl(avii) Crescentis. 62. SC. de Cyzicenis a. 138-160.
lapide in Cyzici ruinis a. 1876 reperto, deinde Londinium in museum Britannicum translato. Ed., suppl., illustr. Mo. 1) [VI! In utroque exemplo videtur esse

C 3 S., 7060. Eph. epigr. 3,156. Dess. 7190.

comitiorum; quid subsit ignoratur.] 2) Curia lulia aedificata eodem loco quo fuerat Iiostilia, scilicet in comitio; cf. supra SCC. 2.5.6: . 3)
epigr. 2,283 d . 8. 5) Consul , sicut Iuventius Celsus supra 204 . 3. 6) c(larissimi) v(iri). 7) Tac. Ann. 2,52: Musulamiorum

Cl(audius). 4) Cla(rus) Dexter q(uaestor). De quaestors quaestorumve adscriptione . Mo., Eph.

valida gens, et solitudjnjbus Africae propinqua nullo etiam tum urbium cultu. .Ptolem. 4,3,24: 1lc c
cf. Wilm. 278-9.

Senatus consultum de sumpt bus ludorum,

207

[SC. de p]ostulatione Kyzicenor(um) ex Asia,

qui dicunt, ut corpus, quod appellatiir Ne 1 et habent in civitate sua, auctoritate [amplissimi o]rdinis confirmetur 2. Scri[bendo a d fue]runt . Aelius irnp(eratoris) Titi Aeli [ Hadrianj An]tonini f. Pap. Aurelius Ve[rus], s M. f. G 1. Verus, M. Hosidius . f. . . . [ Get] , M. Annius M. f. G al. Libo, Q. Pompe[ius] Q. f. Hor. Bassianus, L. Fl(avius) L. f. Quir. Iulianus, L. Gelli s L. f. Ter. Severiis, q. 3. Sententia 4 dicta ab Appio G 11 co(ri)s(ule) desig(nato) relatione concedente imp(eratore) Caes[are Tito A]elio Hadriano Anto[nino Aug. Pio] relatione sua [h'yzicen]os ex Asia, [quos neos a [pp ellant

10

15

63. Senatus consultum de sumptibus ladorum gladiatorum minuendis (a. 176/7).

II S., 6278. Dess. 5163. tabula ane . 1888 prope Italicam Hispaniae Baeticae urbem primariam eruderata. Descr. Huebner et Berlanga. Tractavit Mo. in Eph. ep. 7,388 demonstravitque (l. 1. . 394) sententiam dictam a senatore q'uodam hcic tabula contineri ; cf. n.4.

. . . . ta tam illam pestem nulia medicina sanari posse. Nec poterat: verum nostri principes quibus omne studium est quanto bet morbo salutem publicam mersam et enectam refovere et integrae 2 3 valetudini reddere, in primis anima adverterunt quae causa morbo vires daret, unde foeda et inlicita vectigalia ius haberent, quis auctor et patronns esset usurpandis gnasi legitimis, gnae 4 omnibus legibus et divinis et humanis prohibentur.
illi

1) Mo. intellegit , i. e. iuvenum. Cf. quae saec. tertio Callistratus D. 48,19,28,3 scripsit: SoIent quidam, qui volgo se iuvenes appellant, in quibusdam civitatibus turbulentis se adclamationibus popularium accommodare. qui fustibus caesi dimittnntur. 2) .De hac confermatione v. Mo. St.R. 2 3 , 886 n. 5. 3) g(uaestor) vel q(uaestores), cum non

constet quot testes quaestores fuerint; ef. Mo. 1. 1. .157. 4) Refertur sentencia eius senatoris, qui primus censuit cuique probabile est reliquos adsensisse. Recedit hoc forma consueta: Quod cos. verba feeerunt cet. 5) De iure 1111 relationum 2. Mo. St.R. 2 3 , 898 n. 4.

208
5

Senatus consultum de sumptbus ludorum.

Fiscus dicebatilr: fiscus sibi, set qui lanienae aliorum praetegeretur, tertia vel quarta parte ad licentiam foedae rapinae s. Itaque fiscum removerunt a tota harena. Quid. enim 6 _tat cavendum fisco cum hare_ ? 7 Marci Antonini et [Luci Commodij omnis pecunia horiim rrincipurn [ ] ura 2 est, nulia cruoris Iiumani 8 adspergine coiitarninata, nullis sordibus foedi g e_stus inquinta, et quae tam sanctae paratur quam insumitur. Itaque facessat sive m seu trecenties est; satis amplum patr[9 illut ducentiens () mo] m 3 imperio parati(s) ex - parsimonia vestra. Quin etiam ex 10 reliquis lanistarum, quae (sestertium) quingenties su_pra sunt, pars lanistis condonetur. Ob quae, oro vos, rnerita? Nulia sane, inqiiiirnt, 11 merita, set prohibiti talibus grassaturis sola_c m ferant et in posterum tanto pretio invitentur ad opsequiurn humanitatis. 0 magni irnpp. , qui scitis altius funJari remedia, quae etiam 12 malis consnlunt, qui se etiam necessarios fecerint! Et iarn fructus 13 t n_tae vestrae providentiae emerget. Legebatnr etiam nunc apud nos oratio; sed ubi rumore delatu[m e]st questus lanistarum recisos, 1 4 fis_cnm omnem illam pecun am quasi contaminatam reliquisse, statim 15 sacerdotes fidelissimarm Galliarum vestrarum concurs re, gaudere, inter se loqui. 16 Erat aliquis, qui depioraverat fortunas suas creatus sacerdos, qui augilium sibi in provocatione ad principes facta constituerat. 17 Sed ibidem ipse primus et de consilio amicornm: `quid mihi iarn cum a.ppellatione ? Omne onus, quod patrimonium menm opprimebat, 18 sanc_tssim impp. remiserirnt; iam sacerdos esse et cupio et opto et, 'editionem muneris quam olim detestabamur, amplector'. 1 9 Itaque gratiae appellationis non solum ab illo, verum et a ceteris etitae ; et quanto plures petentnr ! Iam hoc genus causarum 20 diversam formam habebit, ut appellet qui n sunt creati sacerdotes, im() 6 populus. Quae igitur tantis tam salutarium rerum consilis vestris alia priina esse sentent a 7 potest, quam ut, quod singuli sentiunt, quod 22 universi de pectore intirno cl m nt((e) 4 , ego censeam? 23 Censeo^ig tur in primis agendas ma g imis impp. gratias, qui salu2) sic Buecheler, cura aes. 3) patrocinium. 4) Buecheler. 5) delatu/st in ectypo cernitur videturque fuisse aut delatu est aut delatumst. 6) ex im postea factum videtur esse imo. 7) sentententia fuit, sed emendatum est. 8) elamante factum ex elamans; clamant Buecheler. 21

1) erasum, ita tamen ut cernatur in aere.

Senatus consultum de sumptibus ludorum.

209

taribils remedis, fisci ratione post habita, labentem civitatium statum et prae_c2p tantes iam in ruinas principalium virorum fortuna(s ) 24 restituerunt: tanto qu idem . magnificentius, quod, cum excusatum esset reti_nerent quae ali instituissent et quae Ionga consuetudo confir25 masset, tamen olli peraeque nequaquam sectae suae congruere arbitra t sunt male instituta servare et quae turpiter servanda essent 26 instituere(t). Quamquam autem niilli arbitrentur de omnibus, quae ad 27 nos maximi principes rettulerunt, una et siiccincta sententia censen tamen, si vos probatis , singula specialiter persequar, verbisd-um, 28 ipsis ex oratione sanctissima ad lucem sententiae translatis, ne qua ex parte pravis in_terpretationibns sit locus 1 . 29 Itaque censeo, uti munera, quae assforana 2 appellantur, in sua forma mane(a)nt nec egrediantur sump_tu (sestertium) XXX (milia). 30 Qui autem supra (sestertium) XXX (milia) ad LX (milia) usque munus edent, is gladiatores tripertito praebeantur numero pari. Summum pre_tium sit (. 31-34 sequuntur pretia gladiatorum). 31 Et haec sit summo ac formonso 3 gladiatori denita quantitas. 35 Utique in omnibus muneribus quae generatim distincta sunt, lanista dimidiam copiam universi numer promisque nulttu_dnis praebeat 36 exque his qui gregari appellantur,, qui melior [l]acertat[u]s erit duobus milibus sub signo pugnet, nec quisgnam ex eo numero mille 37 nummum minore. Lanistas etiam promovendos vili studio questus: [sibi] copiam dimidiae parts praebenda[e negantes] 5 esse ex nu_mero 38 gregariorum uti sciant inpositam sibi necessitatem de certeris quos meliores opinabuntur transferre tantisper plendi umeri gregariorum 39 gratia. Itaque is numerus universae familiae aequis partibus in singulos dies dispartiatur, [ne]que s ullo die minus quam dimidia 40 pars gregariorum sit ibi qui eo die dimicabunt. Utque ea opservat(i)o a lanistis quam diligentissime exigatur, iniungendum his qui 41 provinciae praesidebunt et legatis vel quaestorib ts vel legatis legionum vel iis qui ius dicunt c(larissimis) v(iris) aut procurator[ibus] magimorum prucipum quibus provinciae rector mandaverit; 42 is etiam procurator(ibus) qui provinciis praesidebunt. Trans Padum
fortasse quae edebat lanista qui vellet per oppidorum fora asses a spectatoribus pro locis exigens; cfr. Sueton. Vitell.12: circummeliori acerforaneus lanista. 3) famoso Hirschfeld. 4) sic uecheler,
1) loeis.
2)

s praebendas esse. tatis g es. 5) negem sibi copiam dimidiae pa rt 6) atque. 7) procuratores. 14 BRuNs, Fontes iuris. Ed. VII.

210
43

Senatus consultum de sumptibus ludorum.

er ue omnes Italiae regiones arbitrium iniungendum praeq autem nentorum^dan, si aderunt, vel viae curatori aut, si nee fectis al is praeseflS erit, iuridicO vel tum classis praetoriae praefecto. 44 Item censeo de exceptis ita opservandum, ut praecipuum mer4 5 paciscatllr, eius pecuniae quae ob hane cedes gladiator sibi quisque 1 cipi_ebatur, qiiartarn portionem liber, serw)us autem 46 causam e quintam excipiat. De pretis autem gladiatorum opservari paulo ante escrip_tum divinae orationis, sed ut ea pretia 4 censui secundum pr ad eas civitates pertine ? a)t, iii quibas ampliora gladiatorum pretia flagrabant. Quod si qubus cjvitatjbus res publica tenuior est, non 48 eadem serventm', gnae aput fortiores civitates script sunt nec supra modum virium onerent, sed hactenus in eundem, ut qu a)e 2 in 49 publicis privatisque rat onibus repper entur pretia summa ac media 50 ac postrema, si quidem provinciarurn eae civitates sunt, ab eo quT praesidebit provinciae opserventur, ceterarnm autem iuridico vel curatori provinciae 3 vel classis praetoriae praefecto vel procurator 51 maxumorum principum, uti cuiusque ClvitatiS potestasque ibi prima erit. Atque ita rati nibus decem retroversum annorum inspectis, 52 exemplis munerum in quaque civitate edito[rum]- 1 consideratis, conserventur ab eo cuius arbitrium erit de tribns pretis : vel si melius 53 ei videbitur ex eo mode quem persequitur effici a)t et trifariam pretia deducantur eaqiie forma etiarn in posterum servetnr. Sciantque 54 v(iri) c(larissimi) , qui procon_sules paulo ante profecti sunt, intra suum quisque annum it negotium exsequi se oportebit, ii etiam, 55 qui snrtito provincias regant, intra annum. 56 Ad &aHiam sed et princeps , qui 6 in civitatibus splendidissimarum Gafliarrnn veteri more et sacro ritu expectantur, ne 5 ampliore pretio laiiistae praebeant, quam binis milibus. Cum maximi principes oratione sua praedixerint fore, ut damnatum ad gladium 58 procurator eorum . . . . nisi plure quarr sex aureis et nisi iuraverit.
59
60

Sacerdotes quoque provinciarurn quibus riullu[rn] cu[m] lanistis nego[tium eri]t 8, gladiatores a prioribus sacerdotibus sus_ceptos vel

6t

sibimet auctoratos recipiunt, at post editi[o]ne[m eod)e[m] p[re]tio in succedentes tra[mi]t[t]iint 1; neque singulatim aliquem rei ga1) quisquis em. Bueciieler. 2) emend. Buecheler. 3) 10 curatori viae. 4) edito erunt. 5) oportere eos requiritur. ) princeps qui ectypa: sed hiat oratio. 7) excidisse quaedarn videntur. 8) n ego . . . . . . t ectypa. 9) editi(] 5) in ectypa. 10) tr . . . tiunt eetypa.

Edicta praetorum.

211

diatoriae causa vendat plure quam lanistis est pretium persolutum . Is autem qui aput tribunum plebei c(larissimum) v(irum) sponte 62 ad dimicandum profitebitur, cum habeat ex lege pretium duo mlia, liberatus si dscri_men instauraverit, aestimatio eius post hac (ses- 63 tertium) XII (milia) non excedat. Is quoque qui senior atque inabilior operam suam denuo 64 64. SC. Orfitianurn, a. 178 (e Dig.).
(D. 38,17,1 pr. 9.12. Cf: . 3,4 jr.: ut liberi ad bona matrum

intestatarum admittantur, SCto Orfitiano effectum est, quod latum est Orfito et Rufo eos. divi Marci temporibns. Codicem Flor. constanter scribere Orphitianum monet Mo. Ulpiccn.us 1. Xli a d Sabinuna: Sive ingenua sive libertina mater est, admitti possunt liberi ad hereditatem eius ex SCto Orphitiano. ) Si nemo filiornm eorumve, quibis simnl legitima hereditas defertur, volet ad se eam hereditatem pertinere, ius antiquum esto. (Ait senatus : ) . . . quae iudicata transaeta finitave sunt, rata maneant . .

CAPUT VI.

D I C T A.
O.

65. Edictum perpetiium praetoris urbani.

Recognovit LENEL.

`Edicta praetorum, quae supersunt, fere omnia lustiniani libris dige`storum tradita sunt; perpauca lantum Cicerone Festo aliis. Inscriptionibus `nihil ad nos pervenit. In Digestis autem quae sunt edicta lri^a ex Ul piani ad edietum libris recepta sunt, quem conslat non genuina vetera sed `perpetuum illud edictum esse secutum iussu Radriani a Salvio Iuliano Icto Deperditorum argumenta magna quidern ex parte e di`compositum `gestis aliisque libris concludi possunt; atque summopere hac de re meruit `Rudorffius (ed. perp. quae reliqua sunt. 1869). Cuius tamen docta cona'mina nolui hic repetere ipsas tantum edictorum reliquias propositurus. l`tummodo certa perditorum argumenta breviter indicavi simulque actionum `formulas, si quas habemus, in n tis adieci. Uncis inelus quae ad intelle`genda verba edictalia e commentariis addenda erant'. xS. In hac edicti recensione fines terminosque Cl. Viro operi constitutos nolui egredi.
14*

Edicta praetorum.

[. P.], ed. 1907) Edictorum verba e libro meo (das Edictum Perpetuum ad verbum expressa traduntur, repetii, perpauca immutavi. Quae autem n riis restituenda erant, praetermisi nisi ad cetera melius insed e cornrr ent tellegenda aliquid conferre videbantur. Titulorum seriem praecipue ad Ulpiani Paulique libros in margine adnotatos restitui, qua de re cf. . . . 5 sgq. Controversias hoc loco omittendas esse censui.
(Pars prima. De litis exordio.) 'Negue in partes neque in libros divisum fuisse edictum perpetuum `inter omnes constat; titulis ctutem sing cla edicta, quae ad eandem rem per'tinent, comprehensci fuisse tam Ulpianus qu m alii dicunt; titulis rubricae `inscriptae eran. , quae ngna ex parte in digestis repetitae suni, veluti 'de 'in ius voccindo', `de i. i. restitut.', 'de reb. creditis' etc. Gai. 4,46. D. 3,1,1; '4,1,1; 12,1,1; 43,1,2,3; 50,16,195,3. Titulorum series ex Ulpiani aliorum'qce libris ad ed. facile cognoscitur; quccenam fuerit disponendi ratio, vehe`menter adhuc disceptatur. Erat autem edwtum (ut dicam quid sentiam) 'ricque c dex iuris neque ordo iudiciarius neque liber actionum. 1Vimirum 'natura eius non potest recte iudic ri nisi ex f ficio praetoris ius dicentis. `Haec enim praecipue illi erant observand : 1, ut litis exordium ordinaret; '2. ut actiones quibus litigare possent constitueret; 3. ut in fine litis opem `ferret adversus reum vel condemnaturn vel confessurn vel defensum, `actoribus tarn si,ngulis quam pluribus, qui in bona eius concurrerent. Quo 'ordine in lisponendis edictis servato effectum est, ut tres principales pos`sint clistinyui partes, quibus quarta accedit nova iurisdictionis praetoriae `instituta continens : interdicta, exceptiones, stipulationes praetorias. Di f fi`cilior est explicat ratio ordinis titulorum secundae partis, qua de re videas `Rudorff i com ent tionem in RG. 3,53, licet surnrnam g ille propo'sit divisionem in edicta de iure et de posse.ssione equidew non comproba've.rin'. BRIINS. In his omnibuS cloctissimi viri sententLae lubenter subscribo. Secundae autem edicti partis tituloru^ ordinem eum esse arbitror, ut primum locum teneant iudicia ordinaria i. e. quae tempore quo res aguntur re ldi solent, deinde sequantur extraordinaria iurisclictionis auxilia i. e. quae semper obtineri possu.nt, cf. . . . 25 sqq. Qua ratione totum edictum in quinque partes divisi. Is tarnen ordo non in omnibus clestricte a praetore servatur, cuma interdum ea quae propinquitate aliqua vel similitudine argument.i inter se coniunct smt, etiam praeter ordinem sub eodern titulo collocentur.

212

I. De his g2.ci in municipio colonia foro iure dicundo

prae g unt

p: i:

iudicium dabo).

1. Si quis ius dicenti non obtemperavert 2, (quanti ea res erit,

1) Cf. Lenel, RG. 15, p. 16 sqq. 2) Suut verba Rubr. D. 2,3; persaepe enim edictorum verba initialia digestorum titulis ut rubricae inscripta esse videntur.

Edicta praetorum.

213

b. Si quis in ius vocatiis non ierit sive quis eum vocaverit, quem ex edicto debuerit 1 (iudiciurn dabo).

c. (1)e

daynno infecto.) . . . eins rei . . dum ei, qui aberit,

prius domum denuntiari iubeam . . . . In eum qui quid eorum quae supra scripta sunt, non curaverit, quanti ea res est, cuius damni infecti nomine cautum non erit, iudicinm (da(o) 2. d. D e fugitivis 3. e. De vadimonio Romarn facienclo 4.
II. De iurisdictione^.

U. 2, . 2.

U. 3, 1. De albo corru.pto . . 3. 2. Quod quisque inris in alterum statuerit, ut ipse eodern iure utattv 7. Qui rnagistraturn rotestaternve habebit, si quid in aliquem novi iuris statiierit sive quis apud eum, qui magistratura potestatemve habebit. aliquicl novi iuris obtinuerit, quandoque postea adversario eius postul nte ipsum e dera inre uti oportebit 8, praeterqam si quis eornm g2.id contr eum fecerit, qui ipse eorum quid fecisset 9. 4rgentariae mensae eger. De e d e n d o citores ei, qui izverit nora cc lum iae cs ostulare edi sibi rationem quae ad se pertinet, edent adiecto die et consule 1 Argentario eive, qili iteriim edi postulabit, eansa cognita edi iubebo 12 U. 4, IV. D e a c t s e t c o n v e n t o n i b u s. Pacta conventa, gnae . 3. eq e dolo malo iteque adversus leges piebis scita senatus consulta edieta decreta principum negu quo frais cui eorurn fiat facta

erunt, servabo 13. V. D e in i u s vocando . 1. n ius vocati, ut eant aut cl icem dent 1 ^. 2. Parentem, patronum patronam, liberos parentes patroni patronae in jus sine ermissu meo ne quis vocet ^. Si quis parentem, patronum patronam, liberos 3 4) D. 1) Rubr. D. 2,5. 2) D. 39,2,4,1.5.7. 3) D. 11,4,1,4-8. 2.11,1; 50,16,3 pr. 5) Rubr. D. 2,1. 6) D. 2,1,7pr. 7) Rubr. D. 2,2. . . . 59. 3) D. 50,16,8 . 9) D. 2,2,1,1; 4. . . . 58. 10) 12) D. 213,6,8. 13) D. 2,14,7,7. 1 1) D. 2,13,4 pr. ict. 6,2; 9,3. ius vocati ut eant aut satis vel 14) Rubr. D. 2,4. 15) Rubr. D. 2,6: `in Cf. Gai. 1V, 46. 16) D. 2,4,4,1. Formulam huic edicto
cautum dent'.
adiectam refert Gai. 1V, 46.

U. 5,
. 4.

Edicta praetorum)
214

parentes patroni patronae, liberosve suos [eumue quem in potestate vocabit : qualiscumque vinhabebiti vel uxorem vel nurum iri ius 1 d ex 2 accipiatur 3. dederit, si neque pote. bona e us, qu vindicem 4 4 statem sui faciet neque defendetur, iri inbebo quis eum, qui in ius vocabitur, vi eximat neve faciat Ne
t
5.
U. s,
.

5.

non audzt s annis decem et septerm, surdus qui prorsus habebunt advocatiim, ego dabo . 3. Qui r aliis ne postulent. Mulieres, caecus utrisque lu-

dolo malo quo magis eximeretur 5. VI. De p o s t ul a n d o . 1. Qui omnino

ne postulent. lblinor

minibus orbatus, qui corpore sua 'muliebri.a passus erit, qui capitali crimine darnnatus erit, qui operas suas, ut cum bestiis depugnaret, locaverit 9 . . . .

3. Qui nisi p ro certis pe rsonis ne postulent. Qui lege plebis scito senatus c slt edicto decreto principurn nisi pro certis personis postulare prohibentur, hi pro alio, quam pro quo licebit, in iure apud me ne postule.nt 10. Qui ab exercitu ignominiae causa ab imperatore eove, cui de ea re statuendi potestas fue.rit, dimissus erit: qui artis lndicrae pronuntiand ve causa in scaenam prodierit: qui lenociniiim fecerit: qui in iudicio p blico calumniae praevaricationisve causa quid fecisse iudicatus erit: g i furti, vi bonorum raptorum, niuriarum, de dolo malo et &aiide suo nomine damnatus pactusve erit: qui pro socio, fiduciae, tutelae, mandati, depositi 11 suo nomine [non contrario iudicio] damnatus erit: qui eam, quae in potestate eius esset, genero mortuo, cum eum m rt esse sciret, intra id tempus, quo elugere virum moris est, antequarn virum elugeret, in matrimonium collocaverit eamve sciens [quis] 1 2 uxorem duxerit iuSSu eius, in cuius potestate esset: et qui eum, quem in potestate haberet, eam, de qua supra comprehensum est, uxorem ducere passus fuerit: quive suo nomine non iussu eius, in cuius potestate esset, eiusve nomine quem quamve in potestate haberet bina sponsalia binasve nuptias [in] eodem tempore constitutas habuerit: qui ex his omnibus, qui supra scripti sunt, in integrum restjtutus non erit: pro alio ne
iudicium. 2) Dig.: fideiussor 3) D. 2, 8,2,2. 4) Dig.: iudicio sistendi causa
1) Dig.:

iudicio sistendi causa.

5) D. 42, 4 ,2 pr. cf: D. 2,8,2,5. . . . 71 sq. 6) Rubr. D. 2, T ict. eod. 3,2; 4,2. 7) Rubr. D. 3,1. 8) D. 3,1,1,3.4. 9) D. 3,1,1,5.6. 10) D. 3,1,1,8. 11) Gai. 4,182.

fideiussorem.

12) quis del.

Ed cta praetorum.

215

postulent, praeterquam pro parente, patrono patrona, liberis parentibusque patroni patronae, l berisve suis, fratre sorore, uxore, socero socru, genero nuru, vitrico noverca, privigno privigna, pupiilo ll, furioso furiosa, cui eorum a parente aut de maioris partis tutorum 1 sententia aut ab eo, cuius de ea re iurisdictjo fuit, ea tutela curatiove data erit 2. U. 7, VII. De v a d i m o n i i s 3 . 1. Qui satisdare cogantur vel iurato . 6.7. promittaiit vel suae promissioni committantur 1. 2. Si ex noxali causa agatur, qiiemadmodum caveatur . in eadem causa elim exhibere in qua tune est, donec iudicium accipiatur . 3. De eo per quem factum erit, quo rninus quis vadimoniurn U. 8-10, sistat %. . 8. 9. V. De cognitoribus et procuratoribus et defensor b u s S. 1. Qui ne deut cognitorem et qui eam, quam in potestate habet, genero mortuo, cum eum mortuum esse sciret, in matrimonjum collocaverit eamve sciens uxorem duxerit, et qui eum, quem in potestate haberet, earum gnam uxorem ducere passus fuerit: quaeve virum parentem liberosve suos uti moris est, eluxerit: quaeve cum in parentis sui potestate noii esset, viro mortuo, cum eum mortuum esse sciret, intra id tempus, quo elugere virum moris est, nupserit s . . . . 2. Qui ne dentur cognitores 1. 3. Cognitorem 11 ad litem suscipiendarn datum, pro quo c nsentiente dominus iudicatiim solvi exposuit, iiidiciiirn accipere cogam 2_ 4. Ei qui cognitorem (dederit, causa cognita permittarn eum
abdicare vel muta)re 13. 4. 5. Quibus alieno nomine agere liceat 1 6. Alieno nomine, item er alios agendi potestatem noii faciam
1)

Mnemos. 1V,S. 17,388. 2) D. 3,2,1 ict. 3,1,1,9.11; 3 pr. De huius edicti De varis edictis restitutione cf. ZRG. 15, . 56 sq. ict. Gai. 4,182. 3) Rubr. D. 2,8; cf. Gai. 4,185. sub hoc titulo propositis v. . . p. 80. 4) quo minus 5) Rubr. D. 2,9. 6) D. 2,9,1 pr. 7) Rubr. D. 2,10: rubr. fr. Vat. 317. 9) Fr. Vat. quis in iudicio sistat. 8) Rubr. D. 3,3, 320. Quod fr. ad tilulum de cognitoribus pertinere docuit Karlowa, ZRG. 9, 11) Dig.: pro. 220 sq. Cf. D. 3,2,15.17.19. 10) Cf. Fr. Vat. 322. Fr. Vat. 341. 13) curatorem. Cf. Gai. 4,101. 12) D. 3,3,8,3. 14) Cf. D+ . . 29.

Cave quid mutes: arq. D. 46,7,3,5, cf. 26,7,3,1.7. (Jf. I. C. 11Vaber,

216 comprehendit 1.

Edicta praetorum.

in his causis, in quibus ne dent cognitorem neue dentur edictum

2. 7. Quibus municipum nomine agere liceat

8. Cuius nomine ghis actionem darf sibi postulabit, is eum viri boni arbitratu defendat : et ei quocum aget quo nomine aget id ratum habere eum, ad quem ea res pertinet, boni viri arbitratu satisdet 3.
9. Quoll adversus municipes agatur 4.

. 10.

U. 10,

U. 11-13, . 11. 12.

10. Quoll cuiuscumque universitatis nomine vel contra eam agatur 11. De negotiis gestis. S quis negotia alterius sive quis negotia, quae cuiusque cum is moritur fuerint, gesserit, iudicium eo nomine dabo . IX. D e c al u m n a t o r bus. In eum qui, ut calumniae causa negotium faceret vel non faceret, pecuniam accepisse dicetur, intra annum in quadruplum eius pecuniae quarr accepisse dicetur, post annum simpli (iudicium labo) 7. X. De in integrum restitutionibus 8. 1. Quod metus causa gestum erit, ratum non habebo 9. 2. Quae dolo malo facta esse dicentur, si de his rebus alia actio non erit et. iusta causa esse videbitur, intra annum iudicium dabo 1 . 3. Quod cum minore quam viginti quinque annis natu gestum esse dicetur, uti quaeque res erit, animadvertam . 4. Qui quaeve, posteaquam quid cum his actum contractumve sit, capite deminuti deminutae esse dicentur, in eos easve, perinde quasi id factum non sit, iudicium dabo 1 2. 5. Quod eo auctore, qui tutor non fuerit, 13, si Id actor ignoravit, dabo in integrum restitutionem t4. In eum qui, cum tutor non esset, dolo malo auctor factus esse dicetur, iudicium dabo, ut, quanti ea res erit, tantam pecuniam condemnetur 1 1) Fr. Yat. 322. 2) D. 3,4,3 cf. 7 pr. 3) D. 3,3,33,3. 4) D, 3,4,7 pr. 5) Rubr. D. 3,4. 6) Rubr. D. 3.5; 3,5,3 pr. 7) Rubr. D. 3,6;
3,6,1 pr. De ceteris huius tituli edictis cf. . . p.105 qq. 8) Rubr. D. 4,1. 9) D. 4,2,1. 10) D. 4,3,1,1. -- D. 4,4,1,1. 12) D. 4,5,2,1. 13) Rubr. D. 27, 6: quod falso tutore auctore gestum esse dicetur. Nec tamen de quovis negotio, sed de iudicio accepto hic praetorem egisse arbitror. Cf. D. 27,6,5; 7,3. 14) dabo i. . rest.] videntur haec praetoris esse. 15) D. 27,6,7 pr.

Edicta pratorum.

217

6. Si cuius quid de bonis, cum is metus aut sine dolo malo rei publicae causa abesset inve vinculis servitute hostiumque potestate esset, posteave (non utendo deminutum esse) sive cuius actjonjs eorum cui dies exisse dicetur: item si quis quid usu suum fecisset aut, quod non utendo amissum sit 2, consecutus actioneve qua solutus ob id, quod dies eius exierit, cum absens non defenderetur inve vinculis esset secumve agendi potestatem faceret aut cum eum invitum in ius vocari non liceret neque defenderetur, cumve magistratus de ea re appellatus esset, sive cui per magstratus 3 sine dolo ipsiiis actio exempta esse dicetur: earum rerum actionem intra annum, quo primurn de ea re experinndi potestas erit, item, si qua alia mihi iusta causa esse videbitur, in integrum restituam , quod eins per leges plebis scita senatus consult edicta decreta principum licebit .
7. De lite restituenda 5.

8. Quae alienatio iudicii mutandi causa facta erit (dolo malo,

in in tegrum restituam)
6. 1 1'3 14'

1. Qu arbitriun pecunia compromissa XL D e r e c e p t s. receperit, (eum sententiam dicere cogam) . 2. Nautae caupones stabularii g d cuiusque saivum fore receperint nisi restituent, eos iudicium dabo S. 3. Argentarii quod pro alio solvi receperint ut solvant
.

De satisdando 10.

U. 14,
15 4 '6.

XIII.

Quibus causispraeiudicium fieri non oportet^ l , (Pars secunda. De iudiciis ordinariis.)

U. 22. 23, ^2 XIV. D e i u d i cii s 1. De interrogationibus in iure facien- , 7. 1 8. Qui in iure interrogatus (an Iceres vel quota ex parte sit) dis 14 responderit, (in eum ex sua resp nsione iudicium dabo) ornnino non respondisse 1 ^ Si is cum quo agetur condicione delata 2. De iureiurando iuraverit (sive id iusiurandum ei remissum f icerit) ', eius rei, de qua
13 . 1 .

3) Dig. 1) Haec e Bas. 10,35,1 ins. Mo. 2) Cf. D. 4,6,21 pr. 5) . . 45. pro magistratu. Cf. .D. 4,6,26,4. 4) D. 4,6,1,1. 8) D. 4,9,1 r. 9) Cf. 6) D. 4,7,8,1; 4,3; 3,4. ) D. 4,8,3,2; 15. 136 sqq. ZR G. 15, . 62 sq. 10) . . . 130 sqq. 11) . . . 11,34,139 sqq. 13) Rubr. 12) Rubr. D. 5,1. Paul. sent. 1,12. Cf. . . . 14) D. 11,1,4, 1. 15) D.11,1,11,5 ict. 11,4. 16) Rubr.

D. 11,1. Cf. 11,1,2 D. 12,2. 1 D. 12,2,6; 9,1.

Edicta praetorum.
218

ipsum neque iusiurandum delatum fuerit 1, neque in 2 ea res pertinet, actionem dabo
4. De

in

eum ad quem

Si is, in cuius potestate noxalibus actionibuS 4 sna potestate servum habere : utrum actor esse dicetur, negabit se in volet, vel deierare iubebo in sua potestate non esse neque se dolo malo fecisse, quo minus esset, vel iudicium dabo sine noxae deditone5. C Se iudex litem suam fecerit 7. 5. De vacationibus . XV. De his quae cuiusque in bonis sunt. 1. De Pu bliciana in rem actione. Si qiiis Id, quod traditur ex iusta causa domino et nondum usucaptum petet, iudicium dabo 8. ,19: 2. De his qui deiecerint vel effuderint. a. Unde in eum locum, quo volgo iter fiet vel in quo consistetur, deiectum vel effusum quid erit, quantum ex ea re damnum datum factnmve erit , in eum, qui ibi habitaverit, in duplum iudiciurn dabo. Si eo ictu hom o liber perisse dicetur, sestertiurn quinquaginta milium nurnmorum 9 iudicium dabo. si vivet nocitumque ei esse dicetur, quantum ob eam rem aequum iudici videbitur eum cum quo agetur condemnari, tanti iudicin dabo. si servus insciente domino fecisse dicetur, in iudicio adiciam: aut noxae 10 dedere 1 1. b. Ne quis in suggrunda protectove supra eum locum, qi io volgo iter fiet inve quo consistetur, Id positum habeat, cuius casus nocere cui possit. qui adversus ea fecerit, in eum sestertium decem milium nummorum `' in factum (?) iudicium dabo. si servus insciente domino fecisse dicetur
U.16 . 19.

ndo eum praescriptione agere oporteat 3. 3. Q

1) de qua iusiur. delatum fuerit) praetori haec abiudicat Gradenwitz, ZRG. 21, . 275. 2) D. 12, 2, 3 pr., 7 pr. Sequebatur edictum de actione, quae ex causa iursiurandi accommodatur. D. 12,2,9,1. 3) Cf. . . 55.56. - 4) Rubr. D. 9,4. 5) D. 9,4,21,2. 6) D. 50,5,13; 5,1,1 pr.; Cic. Brut. c. 31 117. ) D. 50,16, 36. E. . 59. 8) D. 6,2,1 pr. Sed haec non esse genuina praetoris verba ostendit Lenel, Beitr. z. K. d. prit. Ed. 1878. De variis ad h. l. coniecturis ef. Erman. ZiG. 24, . 225 sqq., Lenel, ibid. 33, 11 sqq. Praetorem haec habuisse crediderim : `s quis id quod mancipio datur traditum ex iusta causa et nondum et rel.' Formulam actionis v. Gai. 4,36. Ad formulam ea quoque pertinere suspicor, quae ut praetoris verba referuntur D. 6,2,7,11: `q ui (quem Aulus Agerius scr.?) bona fide emit'. 9) Dig. ( . 11): quinquaginta aureorum. 10) D. (n. 11): noxam. 11) D. 9,3,1 pr. 12) D. (n. 13): solidorum decem. 1 3) D. 9,3,5,6. In D. sequuntur verba aperte rnendosa: `aut noxae dedi lubebo' E. . . 169 n. 5.

Edicta aetorum.
3. De

219 2s,

U recepisse persuasisseve quid ei dicetur dolo malo, quo eum eam de- 1 9

servo corrupto. Qui servum servam alienum alienam

teriorem faceret, i n eum quanti ea res erit iri duplum iudicium dabo 1. si servus servave fecisse dicetur 2,
4. De

aleatoribus. Si quis eum, apud quem alea lusum esse dicetur, verberaverit damnumve ei dederit sive quid eo tempore 19. e domo .; eius subtractum erit, iudiciuiii dabo. in eum, qui aleae ludendae causa vim intulerit, uti quaeque res erit, animadvertam 4
5.

Si hereditas petatur 5.

Si pars hereditatis petatur 6.

De '2:
2i ^ ,

possessoriis actionihus. De fideicommissaria her. pet. . 6. Si singulae res petantur s .

7.
`^ 1

U. 17, Si ager vectigalis petatur .. U 17 8. Si usus fructus petatur vel ad alium pertinere negetur 11 . 8. 9. Si servitiis vindicet r vel ad lm pertinere negetur ^ . 10. De modo ag'i 13. 11. 51 quadrupes erem fecisse dicetur 1 4 . (De pastu pe- p. 22:
2. 2 ' 28 '

coris) 1 5.
12. Ad

1 smplum 17
b. 13.

legem gilan 1 6 .

a.

Si fatebitur iniuria occsun

ib.

esse:

U. 18, . 2 2.

In factum adversus izautas caupones stabularios

s 2, Finium regundoru n. Familiae erciscnndae. Communi di- . 23. 24.

U. 20-22, . 24. 25,

vidundo 9.
14.

De /Ideiussore et sponsore 20 .

4) D. 11,5,1 D. 11,3,1 pr. 2) D. 11,3,5,3. 3) Fl. `dolo'. pr. 3. 5) Paul sent. 1,3". D. 5,3 6) Rubr. D. 5,4. 7) Cf. D. 5,5; 5,6. Hoc loco formulae propositae erant et aetionis, qua fi leieorr missarus de universitate certat, et actionum utilium, quae bonorum possessori fideiD. 6,1: de rei vincommissarioque de singulis rebus accommodantu r. 8) dcatione. Formulam vindicationis v. Gai. 4,41.51. Cic. in Verr. 2,2,12. .1,'ubr. D. 6,3. In edicto r9) Tribon. adi_ : `id est empbyteuticarius' . 10) vel tributarium petatur'. vinciali sequebatur rubr. `si praedium stipendiariu m Pauli sent. 2, 17', 4. 11) Rubr. D. 7,6. 12) Rubr. D. 8,5. 13) 15) . . ZRG. 17, p. 190 sq. 14) Rubr. D. 9,1. Cf. Coll. 7,3. 76, D. 50,16,31. 16) Rubr-. D. 9,2. 17) 0011. 2,4; 12,7. Utroque dicere, doceret, loco scriptum est : 'in simplum et cum (al. eum) diceret (1. rr u doeere)'. Cf. Mommsen in collationis ed. ad h. 1. Equidem de hac c 19) Rubr. D.10,1-3. tela tollenda icvrn desperaverim. 18) D. 4,9, 6.7. 20) Paul. sent. 1,20. . . . 207 sqq. 1)

2 20
U.24

Edicta praetorum.

15. Si mensor falsum modum dixerit

16. Ad

exhbeud n 2.

U. 25,

3 . . Sive V. De religiOSis et sumptibus funerum liomo rnortuiiS ossave hominis mortui in locum purum alterjus aut quo ius non fuerit, illata esse dicentur 4, . . . in id sepulchrum, iu 2. De sepulchro violato 5. Cuius dolo malo sepulchrum violaturn esse dicetur, in eum ill factiirn (?) iudicium dabo, ut ei, ad quem pertineat, quanti ob eam rem aequurn videbitnr,, condemnetur. si iiemo erit, ad quem pertineat, sive agere nolet: quicumque a.gere volet, ei sestertium centum miliurn nummorum 6 actionem dabo. si plures agere volent, ciiius iustissima causa esse videbitur, ei agendi potestatem faciam. si quis in sepulchro dolo malo habitaverit aedifici mve aliud quam quod sepulchri causa factum sit, habuerit, in eiim, si qiiis eo nomine agere volet, sesterti2.cm dncentorum milium orum iudicium dabo. 3. Quod funeris causa siirnptus factus erit, eius reciperandi nomine in eum, ad quem ea res pertinet, iudicium dabo 8.

U. 26-2 , . 28. 29.

1. Si certuin petetiir 10 . XVII. De r e b us c r e d i t i s y. eum a quo iusiurandum petetur, solvere aut iurare cogam 1 i . . . . Sacerdotem Vestalem et flaminem Dialern in ornni mea iurisdictione iurare non cogam 1 2. 2. De eo quod certo loco dari oportet 3 3. De pecunia constituta. Qui pecuniam debitam cotistituit 14
(se solutur2.cm eove nomine se satisfacturum esse, in eum iudicium

dab0 15

misit: sub hoc titulo praetor et de commodato et de pignore edixit'.

v. Gai. 4,41.50. 11)

1) Rubr. D. 11, 6. 2) Rubr. D. 10, 4. 3) Rubr. D. 11, 7. 4) D. 11,7,2,2. Sequuntur verba (interpolata scilicet) : qui hoc feeit, in factum actione tenetur et poena pecuniaria subicietur. 5) D. 47,12. ) D.: centum aureorum. 7) D.: ducentorum aureorum. 8) D. 11,7, 12, 2. 9) D. 12,1,1,1: `quoniam multa ad contractus varios pertineIitia iuia sub hoc titulo praetor inseruit, ideo rerum creditarum titulum prae-

tum petetur' merito suspicatur Gradenwitz, ZRG. 21, . 275. De clausula ad referendi facultatem pertinente v. C. 4,1,9. 12) Gell. 10,15,31. Quae in D. 13,5,16,2.4; 18 pr.1 re feruntur, ea non edicti sed formulae verba esse . l. doeui.
13) Rubr. D. 13, 4. 14) D. 13,5 rubr. et 1,1. 15) Cf. E. P. 97.

10) Rubr. D. 12,1: de R. C., si certum petetur . . . Formulam condictionis D. 12,2,34,6. .Edictum habuisse 'eum a quo cer-

Edicta praetorum

221

4. Commodati vel contra . Quod quis commodasse dicetur, de eo iudicium dabo 2. 5. De pigneraticia actione vel contra 3. 6. De compensationibus 4.
cum magistro navis, institore eove, qui U. 28.29, in aliena potestate es, negotium gestum esse dicetur.

XVIII. Quod

1. De exercitoria actione s. Quod cum magistro navis gestum erit eius rei nomine, cui ibi praepositus fuerit, in eum, qui earn navem exercuerit, iudicium dabo 6. Si is, qui navem exercuerit, in aliena potestate erit eiusque voluntate navem exercuerit, quod ciim rnagistro eius gestum erit, in eum, in cuius potestate is erit qui navem exercner t, iudicium (dabo) ^. 2. De institoria actione 4. 3. De tributorja actione 4. 4. Quod cum eo, qui in aliena potestate est, negotium gestum esse dicetur 1. a. (De peculio, de in rem verso, quod iussu) 11. Qiiod cum eo, qui in alterius potestate esset (?), negotinrn gestum erit 12, . . b. Post rnortem eius qui in alterius potestate fuerit, posteave quam is emancipatus manumissus alienatusve fuerit, dumtaxat de peculio et si quid dolo malo eius, cuius potestate f acerit 1{ factum erit, quo rnirius peculii esset, in anno, qno prirnum de ea re experiundi potestas erit, iudiciurn dabo 14. c. In eum qui enanc patus aut exheredatus erit gnive abstinuit se hereditate eius, cuius in potestate curn moritur fuerit, eius rei nomine, quae cum eo contracta erit, curn is in potestate esset, sive sua voluntate sive iussu eius, ifl CuiuS potestate erit, contraxerit, sive in peculium ipsius sive iii patrimonium eius, cuius in potestate fuerit, ea res redacta fuerit, actionem causa cognita dabo in quod facere potest 15 5. Ad senatus consultiim Vellaeanum 1 ^. 11, U. 30-32, . D e b o n a e fi d e i i 2 d i c i i s. 1. Depositi Vel contra
Rubr. 2) D. 13,6,1 pr. 3) Rubr. D. 13,7. 4) D. 16, 2. Formulam , qua rgentarius exper'itur, exhibet Gai. 4, 64. 5} Rubr. D. 14,1. 6) D. 14,1,1,1-18. 7) D. 14,1,1,19. 8) Rubr. D. 14,3. 9) Rubr. D. 14.4. 10) Rubr. D. 14,5. 11) Triplex edietum: D. 15,1,1,1. 12) D. 15,1,1,2. 13) Dig. 'est'. 14) D. 15,2,1 pr. Rubr. 15) D. 14,5,2 pr. 16) Rubr. D. 16,1. Cf. ibid. 8,7-15. 17) contrario iudicio edixerit, v. DD. 16,3. Iiaud scio an praetor etiam de

1) Rubr. D. 13,6.

16, 3, 5 pr.

222

Edicta praetornm.

U. 33. 34, 35-37.

U. 34. U. 34.

Quod neque tumultus neque incendii neque ruinae neque naiifragii causa depositum sit (erit scr. ?) , in simplum , earum aiitem rerum, quae supra comprehensae sunt, in ipsum in duplum. in heredem eius, qiiod. dolo malo eius factum esse dicetur qni inortmis sit, in simplum, quod ipsius, in duplum iudicium dabo 1. 2 --7. Ficluciae vel contra 2, mandati vel contra 3, pro socio 1, empti venditi , locati conducti 6, de aestirnato XX. D e re uxoria s. 1. Soluto matrimonio dos quemadmodum petatur 9; 2. cl,e alterutro 0 ; 3. le rebus a rotis . .De l i b e r i s et d e v e n t r e. 1. De agnoscendis liberis 12. 2. De inspiciendo ventre cnstodiendoque partu 13. Si mlier mortno marito praegnatem se esse dicet, his ad quos ea res pertinebit prociiratoribusve eorum bis in mense denuntiandum curet , iit mittant, si velint, quae ventrem inspicient. mittantur autem mulieres liberae dumtaxat quinque haeque simul omnes inspiciant, dum ne qua earum dnm inspicit invita muliere ventrem tangat. mulier in domu honestissimae feminae pariat, quam ego constituam. mulier ante dies triginta qnarn parituram se putat, denuntiet his ad quos ea res pertinet procuratorbusve eornrn, ut mittant, si velint, qui ventrem custodiant. in quo conclavi mulier paritura erit, ibi ne plures aditus sint qiiam unus: si erunt, ex utraque parte tabulis praefigantur. ante ostium eius conclavis liberi tres et tres liberae cum binis comitibus custodiant. quotienscumqu e ea miilier in Id conclave aliudve quod sive in balineiim ibit, cu stodes, si volent, Id ante prospiciant et eos qui introierint excutiant. custodes, qui ante conclave positi erunt, si volent, omnes, qui conclave aut domum introierint, excntiant. mulier, cum parturire incipiat, his at quos ea res pertinet procuratoribusve eorum denuntiet, ut mittant, quibus praesentibus pariat.
1) D. 16, 3,1,1. Duplicem actionis formulam, tam in ie s quam in faetum conceptam exhibet G i. 4,47. 2) Cf. ZRG. 16,104 sqq., 177 sqq. 3 Rubr. D. 17,1. 4) Rubr. D. 17, 2. 5) Cf. Rubr. D. 19,1. For-

mulam . Gai. 4,40.59.131 , Cic. de ff. 3,16,66. 6) Rubr. D. 19,2. ) Cf. Rubr. D. 19,3: de aestimatora'. Ibid. 1 pr.: `actio de aestimato

proponitur tollendae dubitationis

gratia'. De loco huius formulae v. Lenel, Palingenesia , . 1250 n. 4. Praescriptis verbis actionis formulam generalem praetor non proposuerat. 8) Cf. Rubr. fr. Vat. 94-122. ) Lubr. D. 24,3. 10) C. 5,13,1,3 : 'edictum praetoris, quod de

introductum est'.
13) Rubr. D. 25, 4,

alterutro

11) Cf. Rubr. D. ?5, 2.

12) Rubr. D. 25, 3.

Edicta praetorum.

223

mittantur mulieres liberae dumtaxat quinque, ita ut praeter obstetrj duas in eo conclavi ne -ces plures mulieres liberae sint quam decem, ancillae quam sex. hae, quae intus futurae erunt, excutiantur omnes in eo co clavi, ne qua praegnas sit. tria lumina, ne minus, ibi sint. quod natum erit, his ad quos ea res pertinet procuratoribusve eorum, si inspicere volent, ostendatnr. apud eum educetur, apud quem parens iusserit. si autem nihil parens iusserit aut is, apud quem voluerit educari, curam non recipiet, apud quern educetur, causa cognita constituam. is apud quem educabitur quod t m erit, quoad trium rnensum sit, bis in mense, ex eo tempore quoad sex mensum sit, semel in rnense, a sex mensibus qiioad anniculus fiat, alternis mensibus, ab arn:iieulo quoad fari possit, semel in sex mensibus, ubi volet, ostendat. si cui ventrem inspici ciistodirive adesse partui licitum

erit facturnve quid erid, quominus ea ita fiant,

uti supra comprehensum est: ei, qiiod natum erit, possessionem causa cognita non dabo : sive quod natiirn erit, ut supra cantum est, inspici

non licuerit, quas utique actiones me daturum polliceor his, quibus ex edicto meo bonorum possessio data sit, eas, si mihi iusta causa videbitur esse, ei non dabo . 3. Si ventris nomine muliere in possessionem missa eadern possessio dolo malo ad alium translata esse dicatur'. 4. Si mulier ventris nomine in possessione calum iae causa fuisse U. 34.
dicetur 3. .. De tutelis 4 .1-7. De a hministratio e lutorum; de falso tutore 5; de suspectis tutoribiis; arbitrium tulelae; rationibus distrahendis ; de eo, qui pro tiitore negotia gessit; de mag-istratibus COnveniendS
G.

.35.36,

de tigno iuncto . XXIII. De f u rti s . 1 . Si is, qui testamento liber esse iussus erit, ` 2 post mortem domini ante aditam hereditatem subripuisse aut corru risse

P 39 ^

quid dicetur .

b. Furti adversus nautas caupones stabularios

5) . . cetur'. Index Flor.: `fuisse dicatur'. 4) Rubr. D. 26,1. 47, 2, ^ 121.122. 6) Cf. Rubr. D. 26,10; 27,3-5.8. , ) Rubr. D. huius tituli Ulpianus earum actionum, quae iure cf. D. 50,16,195,3. Initio peregrino de civili ex furto oriuntur, formulas tractavit. Forrnulae, qua cum 8) $ubr. D. 47,3. furto nec mani festo agitur, partem exhibet Gai. 4,37. 9) Sequuntur actiones, quas ipse praetor ex causa furti introduxit. i 1) Rubr. D. 47, 5. 10) Rubr. D. 47, 4.

1) D. 25,4,1,10. 2) Rubr. D. 25,5. 3) Rubr. D. 25,6: `esse di-

224

Edicta praetorum.
. c. Si familia furtum fecisse dicetur d. Quod familia publicanorum furtum fecisse dieetur

2.

U. 38,
.

40.

e. Arborum furtim caesarum 3. XXIV. De i ure p at r o n a t us 4. 2. Si ingenuus esse dicetur 6.

1. De operis libertorum ;.

(Pars tertia. De iuris auxili i s extraordinciri i s.)

U.39 45, . 41-43.

XXV. De bonoriim possessionibus '. A. Si tabulae testamenti extabunt j (non ninus quam s ep t e rn testivan signis signatae) 9 . 1. De bonorttm possessione contra tabulas . 2. De legatis praestandis c. t. bonorum possessione 13. 5. De petita 11. 3. De collatione bonoriirn 12. 4. De dotis collatione
coniungendis cum emancipato liberis eius
1 4.

6. De ventre in possessionem mittendo et curatore eius ventrem cum liberis possessionern esse iubebo 16 ..
7. Edictum Carbonicinurn 17,

8. De bonorum possessione secnndurn tabulas 18. 9. De bonis libertorum 19 a Si quis manumissus manumiSSa moritur 20 . . . . b. Si donum munus operas redemerit 21
(libertus, pcttrono bonorum possess i onem non dabo).

10. Si quid in fraudem patroni factum sit22. 11. De liberis patroni 23.
12. Quibus bonorum possessio liberti non datur 24

1) Rubr. D. 47, 6. - 2) D. 39, 4,12,1. Quae in Dig. hoc loco leguntur: `item si damnum iniuria fecerit et id ad quos ea res pertinet non exhibetur, in dominum sine noxae deditione iudicium dabo' a Triboniano
inserta esse suspicor, v. infra sub tit. XXXJ1. - 3) Rubr. D. 47,7. -

ambigitur et tabulae testamenti obsignata non minus multis signis quam e lege oportet ad me proferentur, secundum tabulas testamenti potissimum possessionem dabo. Quae verba posterioribus praetoribus paulo commutata sunt. E. P. 149. - 19) Rubr. D. 38,2. - 20) Prob. Einsidl. 51. - 21) D. 50,16,53 pr. 194. - 22) Rubr. D. 38,5. - 23) . . 152. 24) E. F. 153.

4) Rubr. D. 37,14. - 5) Rubr. D. 38,1. - 6) Rubr. D. 40,14. - 7) Rubr. D. 37,1. - 8) Rubr. D. 37, 2. - 9) Cf. Gai. 2,119.147: Ulp. 28,6. 10) Rubr. D. 37,4.- 11) Rubr. D. 37, 5. - 12) Rubr. D. 37,6. - 13) Rubr. D. 37,7. - 14) Rubr. D. 37,8. Hoc edictum in D. 37,8,1 pr. ict. 38,6,5 pr. ad verbasm fere transcriptum est. - 15) Rubr. D. 37,9. - 16) D. 40,4,13,3. - 17) Cf. Rubr. D. 37,10. -- 18) Rubr. D. 37,11. Quod veteres praetores de b. p. s. t. edicebant, exhibet Cic. in Verr. 2,1,45: Si de liereditate

Edicta praetoriim.

225

13. In eo qui a patre avove paterno proavove paterni avi patre

(manumissus moritur, idem ius servabo atque si ex servitute manumissus esset) .

liberi

14. De bonorum possessione ex testamento militis 2. . Si tabulae testament nullae extab nt 3. 1. Unde .46.47, . 42.
4.

2. Tum quem ei heredem esse oporteret, si intestatus mortuus esset ;. 3. Unde cognati 6. 4. Ude familia patroni 7 . 5. Unde patronus patroni S . 6. Unde uir et uxor s. 7. De postumis 10. 8. Unde
cognati manunaissoris
.

C. C l a u s u l a e generales. 1. Quibus non competit bonorum possessio 2. 2. Ut ex legibus senatusve consultis bonorum possessio detur. Uti me quaque lege senatusve consulto bonorum possesssionem dare oportebit, ita dabo 13. 3. Successorium edictum 14 : qliis ordo in bonorum possessionibus servetur 5,

U.48.49, . 44.

5, XXVI. D e t e s t a m e n t i s 6. 1. De condicione iurisiurandi 1 , U.45. 46. 2. Testamenta quema.d dun aperiantur inspiciantur et describantur 18. 3. Si quis ornissa causa testamenti ab intestato [vel alio modo possideat hereditatem 2. 4. Quorum testamenta ne aperiantur 21 1 Ut legatorum servan- : 41: 52; XXVII. De l e g a t i s 22
.

1]

1) D. 37,12,1,1.2. - 2) Rubr. D. 37,13. - 3) D. 38, 6 rubr. et 1,1.

Diversa erat conceptio `veteris edicti tralaticii', quam exhibet Cic. in Verr. 2,1,44: `si tabulae testament proferent r, tum uti quemque potissimum heredem esse oporteret, si is intestatus mortuus esset, ita secundum eum possessio daretur'. Cf. Leist, Forts. v. Glck Pand. 1, 76 -82. 4) Rubr. D. 38,6: Si tab. test. nullae extabunt: unde Hberi'. - 5) D. 38, 7,1. - 6) Rubr. D. 38, 8. - ) . . 159. D. 50,16,195.196. 8) . . 160. - 9) Rubr. D. 38,11. - 10) . . 1 61 . - ) . . ^ 162. Ulp. 28,7. - 12) Rubr. D. 38,13. - 13) D. 38,14,1 pr. - 14) Cf: Rubr. D. 38,9. - 15) Rubr. D. 38,15. - 16) D. 28,5,32.33: 'Gai. lib. I. II de testam. ad cd. pr. urb.' - 17) Rubr. D. 28,7. - 18) Rubr. D. 29,3. 19) vel alio modo] Iustinianorun esse videntur. - 20) Rubr. D. 29,4. 21) Rubr. D. 29,5. - 22) D. 30, 65.69.73: `Gai. 1. . . de legatis ad ed. praet.' E. . . 353 sqq.
BRUNS, Fontes nris. Ed.

VII

15

226

Edicta praetorum.

dorum causa caveatllr 1 . 2. Ut in p9ssessionem legatorum servandorum causa esse liceat 2. U.52, V . De operis novi nuntiat one3. Damni nfecti suo nornirie U. 53, . De d a m n o i n f e c t o 4 . promitti, alieno satisdari iubebo ei, qui iuraverit calumniae causa id se postulare eumve CUiflS nomiiie aget postiilatiirurn fiiisse, iii eam diem, quarn causa eognita statuero. si controversia erit, dominus sit necne qui cavebit, sub exceptione satisdari iubebo. de eo opere, quod in flumine publico ripave eius fiet, in annos decem satisdari eum, ciii ita non cavebitur, in possessionem eius rei, cuius iubebo nomine, ut caveatur, postulabitiir, ire et, ciirn iusta causa esse videbt r, etiam possidere iubebo. in eum, qui neque caverit neque in possessione esse neque possidere passus erit, iudicium dabo, iit tantu praestet, quantum praestare eum oporteret, si de ea re ex decreto meo eiusve, cuius de ea re iurisdictio fiiit qiiae mea est, cautum eius rei nomine, in cuius possessionem misero, si ab eo fuisset qui in possessione erit, damni infecti Tiomine non satisdabitnr, eum, ciii non satisdabitur, simul n possessione esse iubebo

4 '

XXX. De aqua et aquae pluviae arcendaeG. . D e l i b e r a l c au s % . 1. Si ex servitute in libertatem petatur. 2. Si ex libertate i'i servitutem petatur . 3. Si controversia erit, utrum ex servitute in libertatem petatur an ex liberta.te in servitutem 9 XXXII. D e p u b l i c a n i s l . Quod publicarnis eius piiblici 11 5i:

U.

mine vi ademerit quodve familia publicanornm, si Id restitutiirn non erit, in duplum ant, si post annum agetur, in simplum iudieium dabo. item si damnum iniuria [furtumvej factum esse dicetur, iudicium dabo. si hi ad quos ea res pertinebit non exhibebunt r 12, in dominos sine noxae deditione iudicium dabo ^ 3. U. . De praediatorjbus 14. 53' 1) Rubr. D. 36,3. 2) Rubr. D. 36,4. 3) D. 39,1,9: 'Gai. ad ed. b. tit. de operis novi nuntiatione'. 4) 1). 39,2,8.19: `Gai. ad ed. pr. urb. tit. de damno inf.' 5) D. 39,2,7 r. . . 175. 6) Rubr. D. 39, 3. Ibi.cl.13: arcendae'. 7) Rubricam exhibet Gai. D. 40,12,2.4.6.9.11. 8) . . 178.179. 9) C. 7,16,21. Cf: D. 40,12,7,5. Thalel. in schol. Bas. 48,20,21. 10) D. 39,4,5: `Gai. ad
ed. pr. urb. tit. de publicau s'. 11) Fior.. c . 12) D. 39,4,1,6. 13) `Gai. ad ed. pr. urb. tit. de aquae pluviae

`publicani' Basil. 56,I,1:

hibet Gai. D. 23,3,54.Cf.

. 50,16,39.40.

D. 39,4,1 pr. 14) Rubr. ex-

Edicta praetorum.
XXXIV. De vi turba incendio rel.

227
U. 56. P. 54.

1. De hominibus armatis coactisve, vi bonorum raptorum et de turba 1. Si cu dolo malo hominibus armatis coactisve damni quid

factum esse dicetur sive cuius bona rapta esse dicentur, in eum, qui id fecisse dicetur, iudicium dabo. item si servus familiaue fecisse dicetur, in dominum iudicium noxale dabo 1. Cuius dolo malo in turba damni 3 quidactum amissumve quid esse dicetur, in eum in auno, quo primurn de ea re experiundi potestas fuerit, in du lm, post annum in simplum iudicium dabo . 2. De incendio ruina naufragio rate nave expugnata s. In eum U qui ex incendio ruina naufragio rate nave expugnata quid rapuisse recepisse dolo malo damnive quid in his rebus dedisse dicetur: in quadruplurn in anno, quo prirnum de ea re experiuncli potestas fuerit, post annum in simplem iudicium dabo. item in servum et in familiam iudicium dabo 6. XXXV. D e i n i u r i i s'. 1 s Qui gutem niuriarum agit, certum dicat, quid iniuriae factum sit 9, et taxationem ponat non maiorem quam quanti vadmonium fuerit 10 2. Qui adversus bonos mores convicium cui fecisse cuiusve opera factum esse dicetur, quo adversus bonos mores convcium fieret: in eum iudicium dabo 11 3. Ne quid infamandi causa fiat. si quis adversus ea fecerit, prout quaeque res erit, animadvertam 12. 4. Qui servum alienum adversus bonos mores verberavisse deve eo iniussu domini quaestionem habuisse dicetur, in eum iudicium dabo. item si quid aliud factum esse dicetur, causa cognta iudicium dabo 13.
1) Rubr. D. 47, 8. 2) D. 47, 8,2 pr. Si iuris consultorum commentarios accuratius inspexe is, Tribonianum complura genuin edicti verba omisisse facile intelleges. Cf. E. P. 187. Formulam familiae nomine propositam exhibet Cic. pro Tull. 3,7; 13, 31. 3) Flor.: `damnum'. Cf. D. 47,8,4,4.6 ict. 2 pr. 4) D. 47,8,4 pr. 5) Rubr. D. 47, 9. 6) D. 47, 9,1 pr. 7) Rubr. D. 47,10. 8) Gell. 20,1,13: `praetores . . . aestumandis recuperatores se daturos edixerunt'. 9) D. iniuriis 47,10,7 pr. Verba, quae sequuntur, in dig. omissa, leguntur in Coll. 2,6,1. 10) 0011. 2,6,4: 'formu]a proposita est: quod Auli Agerii pugno mala percussa est'. 11) D. 47,10,15, 2. 12) D. 4 7, 10,15,25. Formulae misit (illum innnisit partem exhibet Coll. 2,6,5. `quod Ns NS illi libellum D. 47,10,15,34. Cdd.) ' ( Cdd.) infamandi causa'. 13)
15*
U. 56. 57, . 55.


2 28

Edicta praetorum.

5. Si ei, qui in alterius potestate erit, inuria facta esse dicetur et neque is, cuius in potestate est, praesens erit neque procurator quisquam existat, qui eo nomine agat : causa cognita ipsi, qui iniuriam aceepisse dicetur, iudicium dabo .
(Par.s quarta. De extre m is iurisdictionis) 2.
. ss'

. De re iudicata 3. S vat

Condemnatus, ut pecuniam sol-

P. ss:
U.59 -61,

XXXVIa. D e c o n f e s s i s et in c.le fea2sis. XXXVII. Qui neque sequantur neque ducantur5.

Qui iudicatus ) ' e 'iudicato erit ga ,'ve ita ut oportet defensus 8 2. Qui non erit . . . . cuius de ea re iurisdictio est
1.

. 57. 58.

.V. Quibus ex caiisis in possessionem eatur.

ex lege Julia bonis cesserit. 3. Quod cum pupillo contractum erit, si eo -a mine defendetur, eius rei servand e cansa bonct eius possideri iubebo. 81 is pupillus in suam tutelam venerit eave pupilia

viripotens fuerit et recte defendetur, eos, qui bona possident, de possessione decedere iubebo Q 4. Qui fraudationis causa latitabit, si boni viri arbitratu non defendetur, eius bona possideri veridique 1 iiibebo . 5. Qui absens indicio defensus fuerit 12, (eius b possideri iubebo), et eius, cuius bona possessa sunt a creditoribus, veneant, praeterquam u il et eius, qui rei publicae causa sine dolo rnalo afuit 3 G. a. Cui heres non extabit 14 b. De iure deliberandi. Si tempns ad deliberandum petet, dabo 15 c. Si pupilli pupillae nomine postulabitur tempus ad deliberan1) D. 47,10,17,10. 2) In hac parte praetor edixit: 1. de iure duetionis; 2. de bonis possidendis et venden lis; 3. de sententiis in duplu'n revocandis. E. . . 389 sqq. 3) Rubr. D. 42,1; cf. eod. 7; 25,2,2: 'Gal.

Gai D. 50,16, 48. . . P. 201. 6) Rubr. D. 42, 4. 7) E. P. ^ 202. 8) D. 42,1,5 pr. Edictum, cuius verba hoc loco referuntur, quo pertineat, pro certo non dixerim. 9) D. 42,4,5,2. 10) mendique] edictumhabuit: proscribi venirique ; cf. p. 229 n. 4. -11) D. 42,4,7,1. Cic. pro Quinctio 19,60: edictum `qui fraudationis causa latitart'. 12) Ole. pro Quinctio 19, 60. 13) D. 42, 4, 6,1 V) ) Cic. pro Quinctio 19, 60. . 15) D. 28,8,1,1.

ad ed. pr. urb. tt. de re iudicata'. 4) D. 42,1,4,3. 5) Rubr. exhibet

Edicta praetorum.

229

dum, an expediat eum hereditatem retinere, [et hoc datum sit, si iusta causa esse videbitur] bona interea deminui nisi [si] causa cognita boni viri arbitratu vetabo 1. d per eum eamve factum erit, quo quid ex ea hereditate amoveretur , (abstinendi potestatem non faciam).
7. Qui capitali crimine damnatus erit .

XXXIX.
d u n d is 4 .

De bons possidendis proscribendis ven- i 'SS.SS'

1. Qui ex edicto meo in possessionem venerint, eos ita videtnr in possessione esse oportere. quod ibidem recte custodire poterunt, id ibidem custodiant. quod non poterunt, id auferre et abducere licebit. dominum invitum detrudere non placet . 2 Si quis, cum in possessione bonorum esset, quod eo nomine fructus ceperit, el, ad quem ea res pertinet, non restituat : sive, quod impensae sine dolo malo fecerit, ei praestabitur: sive dolo malo eins deter or causa possessionis facta esse dicetur, de ea re iudicium in factum (?) dabo h. 3. Si quis dolo malo fecerit, quo minus quis permissu meo eiusve cuius ea iurisdictio fuit, quae mea est -, in possessionem borum sit, in eum in factnm (?) iudicium, quanti ea res erit , ob quam in possessionem missus erit, dabo .
4. De magistris faciend'i.s bonisque 1)roscribendis et vendundis.
U. 63. 64,

XXXX. Que^^2 ad anodum a bonorum emptore vel con - . 6.6.

tr a e u m a g a t r. 1 2. De privilegi.ariis creditoribus

1. De Rutiliana actione 1.

3. Quod postea contractum erit, quarn is, cuins bona venierint, consilium fraudandorum creditorum 12 ceperit, fraudare sciente eo qui contraxerit, ne actio eo nomine detur 3
4. De Serviana ccctione
4

5. De separationibus 5. XLI. De c u r a t o r e b o n s d a n d o 16. 1. De constituendo cura- '

17. tore et administrati0ne eius

1) D. 28,8,7 pr. 2) D. 29,2,71,3. 3) Vetustam illarra clausulam `qui exsilii causa solum verterit' (Cic. p. Quinetio 19,60) in edictum perpetuum transisse veri dissimile est. 4) Cf. Prob. 5,24: `b. e. e. p. p. v. q. i. = bona ex edicto possideri proscribi venirique iubebo'. Gai. 3,79. 5) Cic. p. Quinctio 27, 84. 6) D. 42,5,9 pr. ) Cf. D. 39,2,7 pr. S) D. 43,4,1 pr.: fuit. Cf. eod. 1,5. --- 9) D. 43,4,1 pr. De huius fragmenti inscriptione v. E. . . 408 n. 8. 10) . . 218. Gai. 4,35. receperit. 13) D. 42,5,25. 11) . . 219. 12) Ita coni. Mo., Dig.: 16) Rubr. D. 42,7. 14) . . 222. Gai. 4,35. 15) Rubr. D. 42,6. 17) . . 224.

u. 66,

causa gesta erunt cum eo, qui fraudem ignoraverit, de his curatori bonorum [vel ei, cui de ea re actionem dare oportebit,] intra annum, quo experiundi potestas fuerit [actionem idque etiam adversus ipsum, qi.ii fraudem fecit, servabo 2. dabo] 1. L. De sententia in d2.pl2, m revocanda3.
2. Quae fraudationis

230

Edicta praetorum.

(Pars quinta. Additarnenta: interdictorum exceptiomirn stipu lationum f'ormulae.)

XLIII. Interdicta. U. 67. 6s, 1. a. Q u o r u m bonorum ex edicto meo lli possessio data est, 63. 64. quod de his bonis pro herede auf pro possessore possides possideresve, s nihil usucaptum esset, quodque dolo male fecisti, uti desineres possidere, id illi restituas b. Quo d de his bonis (quorum possessio ex edicto meo -illi data. est) , 1 e g a to r u m nomine non voluntate (illius) possides quodque dolo malo fecisti quo minus possideres, (id), si (eo nomine) satisdatum est si(ve) per (illun) non stat ut satisdetur, (illi restituas) . c. Quam hereditatern i . . . d. Ne vis fixt ei, qui (legatorum serv ndrum causa) in possessionem missus erit. Ne vis fiat ei, quae (ventris nomine) in possessionem missa erit s. e. De tabulis exhibendis. Quas tabulas Lucius Titius ad causam testamenti sui pertinentes reliquisse dicetur, si hae penes te sunt aiit dolo malo tuo factum est, iit desinerent esse, ita eas illi exhibeas. item si libellus aliudve quid relictum esse dicetur, decreto comprehendam 9.
.

(f. Interdictuan 7) ssess riumn. g. Interd. sectorium) 10

P.sss.

2. Ne quid in loco sacro (religioso sancto) fiat ll . . In loco sacro facere inve eum immittere quid veto 12 b. De mortuo inferendo. Quo quave illi mortuum inferre in1) Praetor hoc loco non actionem pollicitus est, sed restitutionem, arg.

. 4,6,6. Cf. . . 225. 2) D. 42, 8,1 pr. 3) . . 226. 4) Flor.: 'quod quidem'. 5) D. 43,2,1 pr. 6) D. 43,3 ict. fr. Vat. 90, ubi utile Qu. leg. hac formula: 'Quod de his bonis legati nomine possides

4,145.146. 11) Rubr. D. 43,6. ]2) D. 43,6.1 pr.

quodque iiteris frueris quodque dolo male fecisti, quominus possideres utereris fruereris'. E. P. 228. ~) Ulp. instit. fr. Vindob 4. 8) Rubr. D. 43,4 ict. eod. 3; 36,4,5,27. ) D. 43,5 rubr. et 1 r. 10) Gai.

Edicta praetoruni

231

vito te ius est, qiio minus illi eo eave mortuum inferre et ibi sepelire liceat, vim fieri veto 1. c. De sepulchro aedificando. Quo illi ius est invito te mortuum inferre, quo minus illi in eo loco sepulchrum sine dolo malo aedificare liceat, vim fieri veto 2. lo cis et itineribus publicis 3. a. Ne quid in loco publico vel itinere fiat. Ne quid in loco pubHco facias inve eum locum immittas, qua ex re quid liii damni detur, praeterquam quod lege senatus consulto edicto decretove principum tibi concessum est. de eo, quod factum erit, interd ctum dabo . b. In via publica itinereve publico facere immittere quid, quo ea via idve iter deterius sit fi t, veto . c. Quod in via publica itinereve publico factum immissiim habes, quo ea via idve iter deterius sit fiat, restituas 6. d. Quo mirms illi via publica itinereve publico ire agere liceat, vim fieri veto ^. e. De loco blc fruendo. Quo minus loco piiblico, quem is, cui locandi ius fuerit, fruendum alicui locavit, ei qui conduxit soc ove eius e lege loctionis frui liceat, vim fier veto s. f. De publica et itinere publico reficiendo. Quo minus illi vam publicara iterve publicum aperire reficere liceat, dum ne ea idve iter deterius fi t, vim fieri veto ". 4. De f 1u m in b s. a. Ne quid in flumine publico ripave eius U 68 fi t, quo peins navigetnr. Ne quid in flumine publico ripave eius facias neve cjuid iii flmi e publico neve in ripa eius immittas, quo stato iterve navigo deterior sit fiat 10. b. Quod in flumine pubiico ripave eius factum 11 sive quid in id flumen riparnve cius immissum habes, quo st tio iterve navigio deterior sit fiat, restituas 2 c. Ne quid in flumine publico ripave eius fiat, quo aliter aqua flu t atque uti priore aestate fluxit. In ilumine publico inve ripa eius facere aut in id flumen ripamve eius immittere, quo aliter aqua flut, quam priore aestate fluxit, veto 13
3. De 1) D. 11, 8 rubr. et 1 pr. 2) D. 11,8 rubr. et 1, 5. 3) Rubr. ) D. 43,7. 4) D. 43,8,2 pr. 5) Ibid. 2,20. 6 Ibid. 2,35. Ibid. 2,45. 8) D. 43,9 rubr. et 1 pr. 9) D. 43,11 rubr. et 1 pr. 10) D. 43,12 rubr. et 1 pr. 11) Flor. fiat; cf. D. 43,12,1,22. 12) Ibid. 1,19. 13) D 43,13 rubr. et 1 pr.

232

Edicta praetorum.

U. 69, . 65.

d. Quod in flumine publico ripave eins factum sive quid in id flumen ripamve eius irnmissum habes, si ob Id aliter aqua fluit, atgtte uti priore aestate fluxit, restituas . e. Ut in flum ne publico navigare liceat. Quo minus illi in Ilurniiie publico navem ratem agere quove minus per ripam eius oiierare exonerare liceat, vim fieri veto. item, ut per lacum fossam stagnum publicum navigare liceat, interdicam 2. f. De ripa munienda. Quo minus i11i in flumine publico ripave eins opus facere ripae agrive qui circa ripam est tuendi causa liceat, dum ne ob Id navigatio deterior fi t, si tibi damni infecti in annos decem viri boni arbitratu [vel cautum vel] satisdatum est aut per ilhtm non stat, quo minus viri boni arbitratu [caveatur vel] satisdetur, vim iteri veto 3. a. Unde in hoc anno tu illum 5. De vi et de a r m a t a 4. vi deiecisti aut familia tua deiecit , cum ille possideret, quod nec vi nec clam nec precario a te possideret , eo illurn quaeque ille tiinc ibi habuit restituas 7. post annum de eo, quod ad eum qui vi deiecit pervenerit, iudicium dabo . b. Unde tu illum vi hominibus coactis armatisve deiecisti aut familia tua deiecit, eo llum quaeque ille tune ibi habuit restituas 9. c. Si uti frui prohibitus esse dicetur
d. Ne vis fixt ei, qui damni infecti in possessionem missus erit 11.

U. 69. 70, . 65.

6. a. U ti nunc p o s s i d e t i s eum fundum, quo de agitur, quod nec vi nec clam nec precario alter ab altero possidetis, ita possideatis. adversus ea vim fieri veto 12. b. Uti eas aedes, q. d. ., n. v. n. cl. n. pr. alter ab altero possidetis, quo minus ita possideatis, vim fieri veto 13 c neque pluris, quam quanti res erit, intra annum,
1) D. 43,13 rubr. et 1,11. 2) D. 43,14 rubr. et 1 pr. 3) D. 43,15 rubr. et 1 pr. 4) Rubr. D. 43,16. 5) D. 43,16,1 pr. Veterem huius

clausulae conceptionem ezhibet Cic. p. Tullio 19,44. 6) Cic. 1. c., v. E. . . 447. 7) Cic. p. Caec. 30,88 ict. D. 43,16,1 pr. Cf. E. . . 448 sqq. 8) Haec clausula ad in factum actionem pertinet, de qua v. fr. Vat. 312. Dig. interdicti verbcc et edicti, quo praetor hanc in factum actionem pro^nisit, irnmutata et in unum conglutinata sunt. 9) . . . 450. Vetus interdictum: `Unde tu aut familia aut procurator tuus illum vi hoCic. pro Caec. passim, ad famil. 15,16,3. 10) Cf. fr. Vat. 91. 11) D. 43,4,4 pr. 4. 12) Fest. . possessio. 13) D. 43,17,1 pr.

minibus coactjs armatjsve deiecisti, eo restituas'.

Edicta praetorum.
facere

233

quo primum experiundi potestas fuerit, sponsionem restipulationemque

permittam.

d. Uti eo fundo . . . . utimini fruimini z 7. . quo fundus petetur, si rem nolit defendere3.
Quem fundum
4

b. quo usus fructus petetur, si rem nolit defen -der. Quem usumfructum . . . . vindicare vult , (si
rem nolis defendere eoque nomine tibi satisdatum est aut per te stat quo minus satisd etur, restituas) .

8. D e s u p e r f c e b u s. Uti ex lege locationis [sive conduc- U. 7. tionis] superficie q. d. .. nec vi n. cl. n. pr. alter ab altero fruimini, quo minus i tc fruamini, v. f. v. Si qua alia actio de superficie postulabitur, causa cognita dabo Q 9. D e i t n e r e a c t u u e p r i v a t o . a. Quo itinere actuqu e : 66' [privato] s, q. d. a., [vel via] R hoc anno nec v. n. c. n. p. ab illo usus es, quo minus ita utaris, v. f. b. Quo itinere ccctt. que q. d. a. is, a quo ernisti, hoc anno n. . n. c. n. p. ab illo usus est, quo minus ita utaris, v. f. . c. Quo itinere actuque hoc anno noii v. n. c. n. p. ab llo usus es, quo minus. id iter actumque, ut tibi us est, reficias, v. f. v. Qui hoc interdicto uti volet, s adversario damni nfecti, quod per

eins operis 11 vitium datnm sit, caveat 2. 10. De aqua cottidiana et aestiva. a. Uti hoc anno aquam, q. d. a., noii v. n. cl. n. p. ab illo duxisti , quo minus ita ducas, v. f. .13 b. Uti priore aestate aquam, q. d. a., nec v. n. cl. n. p. ab illo duxisti, quo minus ita ducas, v. f. .14 c. Item inter heredes emptores (?) et bonorum possessores interdicam 5 . d. Quo ex castello liii aquam ducere ab eo, cui eius rei us fuit, permissum est, quo minus ita uti permisslim est duicat, v. f. v.
. 1) Dig. `agere'. Ad sponsionem pertinere laanc clausulam coni. E. 3) D. 39,2,45 inscr. . 454. 2) Cf. fr. Vat. 90 ict. D. 43,18,1 pr. 4) Ulp. institut. fr. Vindob. 4. 5) Fr. Vat. 92, ict. cirg. Paul. sent. 1, Delenda. 11,1. 6) D. 43,18 rubr. et 1 pr. 7) Rubr. D. 43,19. 8) 11) Cf. D. 43, 9) D. 43,19,1 pr. 10) Cf. D. 43,1,2,3; 43,20,1,37. D. 43,20,1,29. 19,5 i. f. 12) D. 43,19,3,11. 13) D. 43,20,1 pr. 14) 15) D. 43,20,1,29.37. Cf. autem Lenel, palingen.
,

829 n. 4.

234

Edicta praetorum.

Quandoque de opere faciendo interdictum erit, damni infecti caveri iubebo . e. D e r i s. Rivos specus septa reficere purgare aquae ducendae causa quominus liceat liii, dum ne aliter aquarn ducat, quam uti priore aestate (iioc ) non v. n. c. n. . a. te duxit, v. f. .2 f. D e f o n t e. Uti de eo fonte , q. d. a., hoc anno nec v. n. cl. n. p. ab illo usus es, quo minus ita ntaris, v. f. v. De lacu puteo piscina item interdicam 3. g. Quo minus fonte n, q. d. a., purges reficias, ut aquam coercere utique ea poss s, dum ne aliter utaris atque uti hoc anno . n. c. n. p. ab illo usus es, v. f. .4
U. 7.

11. De cl o a ci s. a. Quo minus illi cloacam, quae ex aedibus eius in tuas pertinet, q. d. a., purgare reficere liceat, v. f. v. Darnni infecti, quod operis vitio factum sit, caveri iubebo b. Quod in cloaca publica factum sive [ea] immissum habes, quo usus eius deterior sit fi t, restituas. item ne quid fiat immittaturve, interdicam . 12. Q u o d vi a t c l a m factum est, qua de re agitur, , d, si non plus quam annus est cum experiundi potestas est, restituas S.

U. ;

U. 7.

13. a. De r e m i s s i o n i b u s. Quod ius sit illi prohibere, ne se invito fit, in eo nuntiatio teneat. ceterum nuntiationem missam facio . b. Quem in locum nuntiatum est, ne quid operis novi fieret, q. d. r. a., qiiod in eo loco, antequam nuntiatio missa fieret aut in ea causa esset, ut rernitti deberet, factum est, Id restituas c. Quern in locum nuntiatum est, ne quid operis novi fieret, q. d. r. a., si de ea re satisdatum est, quod eius cautum sit, aut per te stat quo minus satisdetur : quo minus illi in eo loco opus facere liceat, v. f. .11

. 7.
. 7.

14. De precario. Quod precario ab illo habes aut dolo malo fecisti, ut desineres habere, q. d. r. a., Id illi restituas 12 15. a. D e a r b o r i b u s c a e d e n di s. Quae arbor ex aedibus tuis in aedes illius impendet, si per te stat, quo minus eam adimas, 1) D. 43,20,1,38. 2) D. 43,21,1 pr. 9. 3) D. 43,22,1 pr. 4) D. 43,22,1,6. 5) D. 43,23,1 pr. 6) D. 43,23,1,15. ) Cf. D. 43,24,

15,4-6. 8) D. 43,24,1 pr. 9) D. 43,25,1 pr. 10) D. 39,1,20 r. 11) D. 39,1,20,9. 12) D. 43,26,2 pr.

Edcta praetorum.

235

tune, quo minus illi eam arborem adimere sibique habere liceat, v. f. v.1 b. Quae arbor ex agro tuo in agrum illius impendet, si per te stat, quo minus pedes quindecim a terra eam altius coerceas, tunc, quo minus ilIi ita coercere lignaque sibi habere liceat, v. f. .2 16. De glande l e g e n d a. Glandem, quae ex illius agro in tuum cadat, quo minus illi tertio quoque die legere auferre liceat, v. f. .3 17. a. De homine lib ero exhibendo. Quem liberum dolo malo retines, exhibeas 4. b. De liberis exhibendis, item ducendis. Qui qu ev in potestate Lncii Titii est, si is eave apud te est dolove malo tuo factum est, quo minus apud te esset, ita eum eamve exhibeas 5. Si Lucius Titius in potestate Lucii Titii est, quo minus eum Lucio Titio ducere liceat, v. f. .6
c. De libei to exh-ibendo
^.

U. 7.

18. U t r u b i hic homo q. d. a. maiore parte huiusce anni nec . n. c. n. p. ab altero fuit, quo minus is eum ducat, v. f. .8 19. a. De migrando. Si is homo, q. d. , , non est ex his ss' rebus, de quibus inter te et actorem convenit, ut, quae in eam habitationem, q. d. a., introducta importat ibi nata factave essent, ea pignori tibi pro mercede eius habitationis essent, sive ex his rebus est et ea merces tibi soluta eove nomine satisfactiim est aut per te stat, quo minus solvatur : ita, quo minus ei, qui eum pignoris nomine induxit, inde abducere liceat, v. f. .9 (b. Salvianurn interdicturn 10. Fornulae cti onis Servianae et
quasi Se'vianae)
11

20. Quae Lucius Titius f r a u d a n d i causa sciente te in bonis, 68' quibus de [ea re] 12 agitur, fecit: ea illis [si eo nomine, q. d. a., actio ei ex edicto meo cornpetere] esseve oportet 13 [ei] 12, si non plus quam annus est cum de ea re, q. d. a., experiundi potestas est, restituas. Interd m causa cognita, et si scientia rion sit, in factum actionem permittam 4
1) D. 43,27,1 pr. 2) D. 43,27,1,7. 3) D. 43,28,1 pr. 4) D. 43,29,1 pr. 5) D. 43,30,1 r. 6) D. 43,30,3 pr. 7) Cf. Gai. 4,162. 8 ) Cf. D. 43,31,1 pr. Gai. 4,160.150. 9) D. 4.3,32,1 pr. 10) 1). 43,33. 11) . . ' 267. 12) Delenda. 13) si eo uomine . . . . oportet (cf. Gradenwitz, ZRG. 21,255 sq.)] praetorem haec habuisse suspicor: quos eo nomine q. d. a. ex edicto meo in possessionem ire esseve oportet. 14) i. f. aet. permittam] haec quoque suspicionem movent.

236

Edicta praetoriim.

.74, . 69.

cunia peterettr b.f. quod ' ' sine dolo malo rei publicae causa af'uerit,

XLIV. Exceptiones. 2. . . . Si quis vadiJnoniis l obtemperaverit non convenit, ne ea pecti conventi: si inter ' ' et ' "'

quod valetudine tempestate vi ftuminis prohibitus, quod sine dolo malo ipsius a magistratu retentus, quod rei capitalis antea conlemnatus fuerit, gzod dolo malo ` factum sit, quo ninus vcdinaonium sisteret 4.

2. E. litis dividuae et rei residuae5.

. 74.

3. Si a l i e n o mm n e a g a tu r: e cognitoriae, procuratoriae

tutoriae, curatoriue etc.

U. 74,

. 69.

4. . E. m e r c i s n o n t r a d i t a e: Si ea pecunia, q. d. a., non pro ea re petitur, que venit neque tradita est ^. b. E. redhibitionis . 5. . annalis 9. 6. Quod p r a e u d c i u m liereditati (fundo partive eius) non
fi t 10.

U. 75.

. 75,

. 70.

.76.

7. E. rei iudicatae vel 2 iudicium d eductae: si ea res, q. d. a., iudicata (non est inve iudicium deducta) non est 8. E. rei ven ditae et traditae 2 9. . E. d o l i m a l i : si in ea re nihil dolo malo ' ' factum est neque flt 1 3 b. E. me tus; si in ea re nihil metus causa factum est 4 10. Quarurn rerUl actio d tur 15. (. E. iurisiurandi; b. negotii in alea gesti; c. onerandae libertatis causa) s 1) Dig.: 'cautionibus in iudicio sistendi causa factis'. 2) Rubr.
D. 2,11. 3) Gai. 4,119, cf. D. 2,11,2 pr. 4) D. 2,11,2,1.4-9; 4 pr. 1; 5 pr.; 22, 3,19,1. Praeterea ct: D. 2,11,5; 1.2. 5) Gai. 4,122. 6) . . 271. 7) D. 50,16,66; 19,1,25. Gai. 4,126 . 8) D. 21,1,59; 44,1,14. 9) D. 44,3,1. 10) D. 44,1,13.16.18; 10,2,1,1. 11) Cf. D. 44,2, 9,2. Praetorem non duas exceptiones alteram rei iud. alteram rei in iud. ded. propositas habuisse, sed utramque speciem una in albo formula comprehendisse et Gai. 4,121 et commentarii docent. 12) Rubr. D. 21,3. 13) Gai. 4,119. D. 44,4,2,1.3-5. 14) D. 44,4,4,33. 15) Rubr. D. 44,5. Sub hoc titulo propositae erant exceptiones ex iis causis descendentes, ex quibus actionem se denegaturum esse praetor superioribus edicti partibus edixerat. 16) D. 44,5,1.2.

U. 76,
. 71.

. 76,

Edicta praetorum.

237

tuIli

11. Si quid contra legem senatusve consultum fac- 7s, esse dicetiirl. XLV. Stipulationes praetoriae.

1. Vadimoniu n sisti2.

U. 77. U. 77, . 74, U. 78. U. 79. U.79, . 75.

2. Pro praede litis et vindciarum3. 3. Iudicat un solvi^.

4. De con ferendis bonis et dotibus5.

5. S cu plus quarn per legem Falcidiam liciierit legatum esse dicetur . (3. Evicta hereditate legata reddi7. 7. Usufructuarius quemadmodum caveats. 8. Legatorum servandorum c ls . 9. Rem pupilli salvam fore o 10. Ratam rem haberi
11. 12. De auctoritate12. Ex o ,peris novi nuntiatione13

U, 79, . 75. U. 79, . 75. U. 79, . 75. U. 79, . 76. U. 80, . 76. U. 80. 8 , . 76. 77. U. 81. U. 81, . 78.

13. Damni infecti14 66. Edicta aedilium cur U1l 15 1. De inancipiis v e n d u n d s 16. Qui mancipia vendunt, certiores faciant emptores, quid morbi vitiive cuique sit, gnis fugitivus errove sit noxave solutus non sit; eademque omnia, cum ea mancipia venibunt, palam recte pronuntianto. q , uod si mancipium adversus ea venisset sive adversus quod dictum promissumve fuerit, cum veniret fuisset, quod eius praestari oportere dicetur: emptori omnibusque, ad quos ea res pertinet, (in sex mensibus, quibus primum de ea re experiundi potestas fuerit,) iudicium dabimus, ut id mancipium red1) Gai. 4,121.

4) Rubr. D. 46,7. - 5) . . , 283. - 6) Rubr. D. 35,3. - 7) D. 5,3,17; 29,4,1,9. - 8) Rubr. D. 7, 9. - 9)Cf. Rubr. D. 36,3. - 10) Rubr. D. 46,6. - 11) Rubr. D. 46, 8. - 12) Formulam actionis, quae dicitur auctoritatis,

. . 279. - 2) .. 280. - 3) . . , 281.-

hoc loco propositarn f'uisse ostendi E. P. p. 518 sq. Cui actioni satisdationis secundurn mancipium forniuiam adiunctam fuisse suspicari licet. 13) D. 39,1,13,1; 45,1,4,2. - 14) D. 45,1,4,2. - 15) D. 21,1, ubi ex Ulpiani libris ad ed. aed. cur. recepta sunt. - 16) Gell. 4,2,1: `in edicto
aedilium curulium ,

qua parte de mancipiis vendundis cautum est'.

238

Edicta aedilium curulium.

hibeatur, si quid autem post venditionem traditionemque deterius emptoris opera familiae procuratorisve eins factum erit, sive quid ex eo post venditionem natum adquisitum fuerit, et si quid alind in venditione ei accesserit, sive quid ex ea re fructus pervenerit ad emptorem, ut ea omnia restituat, item, si quas accessiones ipse praestiterit, ut recipiat. Item si quod manciriurn capitalem fraudem admiserit, rnortis consciscendae sibi causa quid fecerit, inve harenam depugnandi causa ad bestias intromissiis fuerit, ea omnia in venditione proniintianto: ex his enim causis indiciurn dabimus. Hoc amplius, si quis adversus ea sciens dolo malo vendidisse dicetur, mdiciuni dabimus . U. 2, 2. D e i u 3 e n t 1 8 v e d un d is. Qui inmenta vendunt , alam . 2. recte dicunto, quid in quoque eorum morbi itiique sit, utique optime ornata vendendi causa fuerint, ita ernrtoi'iblls tradntur 2. si quid ita factum erit, de ornamentis restituendis iumentisve ornamentorum nomine redhibendis in diebus sexaginta, morbi antern vitiive causa inemptis faciendis in sex mensibus , vel quo minoris cum vertirent fuerint, in anno iudiciurn dabirnus. si iumenta paria simul venierint et alteram in ea causa fuerit, ut redhiberi debeat, iudicium dabimus, quo utrumque redhibeatur . Qnae de iumentorum sanitate diximus, de cetero quoque pecore omni veriditores facinnto 4. U. 2, 3. D e f e r i s. Ne quis canem verrem [vel minorem] aprum . 2. lupum ursum pantheram leonem, qua volgo iter fiet, ita habuisse velit, ut cuiquam nocere damnumve dare possit . si adversus ea factum erit et homo liber ex ea re perierit, sestertium ducentorum milium nummorurn , si nocitum homini libero esse dicetur, quanti bonum aequum iudici videbitur, (iudicium dabiraus). ceterarum rerum, quanti damnum datum factumve sit, dupli (iudicium dabimus) s. U. 4. Duplae stipulatio 9. 2' 1) D. 21,1,1 pr. Exordium veteris edicti apud Gell. 4,2,1 ita refertur: `ttulus servorum singulorum scriptus sit curato ita, ut intellegi recte possit, quid rel.' Formulae reclhibitoriae partem exhib. D. 21,1,25, 9. Cf.

. . . 531. 2) Praetorem etiam de servorum vestimentis et ornarnentjs edixisse verisimile est, cf. . . . 539 -- 3) D. 21, 1,38 pr. 4) D. 21,1,38,5. 5) `maialem' coni. Huschke, z. Pandektenkritik p. 52; . ta rn en b"cialoja, bullett. XlII p. 75sgq. 6) D. 21,1,40,1; 42. Quae ibid. 1 leguntur, verba edicti non esse primus perspexit .Bruns (in priori bus huius collectionis edd.). 7) D.: `solidi ducenti'. 8) Cf. D.21,1,42. 9) . . ^ 296.

Edicta censorum.

239

67. Edictum censorum a. 662 (= 92) (e Suet.). (Suet. de ret. e. 1 1 : Cn. Dornitjiis Ahenobarbus L. Licinius Crassus censores ita edixerunt:) Renuntiatum est nobis esse homines, qui novum gernis disciplinae instituerunt, ad quos iuventus in lndum conveniat; eos sibi nomen imposuisse Latinos rhetoras; ibi homines adulescentulos dies totos desidere. Maiores nostri, quae liberos suos discere et qnos in ludos itare vellent, instituerunt. Haec nova, quae praeter consuetud e ac morum m r fiunt, neque placent neque recta videntur. Qnapropter et s 2, qui eos ludos habent, et iis'', qui eo venre cmisuerunt, videtur 3 faciundiirn, ut ostenderemus nostram sententiam nobis non placere. 68. Edictum M. nt u triumviri a. 720. (e ,grom.)
Ex collectaneis gromaticis p. 246 Laclzm.

. Antonius IIIvir r. p. coiistituiendae cos. II des. dicit 4: Redditurn sumit quibus est, uti finibus antiquis sic teneant, neve si qiii minus multa iugera professus est capiatur neve si nimis ut iugera professus est teneat. 1/I1 69. Edctum Octaviani Caesaris.
Iieuue 22, 69. Scriptum b itomine latini ser^raonis minus perito.
Vcrso .

. 17. 628 verso ef : . 78. Ed. Gradenwitz. Cf. Dareste, .

p. cum Manius V1 ens veteranus ex. [.] ter recitasserit partern edi[cjti hoc quod infra seriptum est: Imp. Caesar ^.D] filius trim[] ir rei pnblicae corisul ter dicit. Visum [estjedicendurn mi[ki, vete]ranis dare omn[ibus] ut trbntis
corniti [is s que{m]

laiatus
Vers . dire

maio . po 1 . . bro [. .] ipsis pare tibu[s lib]erisque eorurn e[t uxo]ribus qui sec[mnJ qne `' eruiit irnrnIu.jnitatem oinnium rerum d[a]re, utique optimo iure optamoque 10 legis eives Romani s nt ll immunes
supra p. 17() . 2. 2) his Gell. ;) visum est Gell. 4) Sic Mo.: 1 t p. eonstituende cons ss designatus et tertio trud2tur 5) nimis Mo., quis traditur. 6) ex[ac]tor fuit recitasse ait c ni. Dareste. -- 7) Fortasse non excidit constituendae, sed const(ituendae) iter(um). const. ter(tium) Wilcken. 8) exemp[ti c ni.. 9) qui snnt qiiique coni. Mo. 10) Octaviae coni. Dar. 11) sunt

10

]) Idem refert Gell. 15,11,2; cf.

Dar.

supra lin. additum.

240

Decreta proconsulum.

snnto liberi . . . . [. mi]litiae muneribusque publicis fu[ngenvocat[i}o, [it]em in[. . . .]s tribu s(upra) s(cripta) suffragium 1] i f'e]rendi c[e]nsendi[que] potestas esto et si a[b]sentes voluerint [ [c,e]nseri . . tur quod [cum] que iis qui s(upra) s(cripti) sun[t i]psis parentes [co]n[iu]ges liberisq[ue] eorum item quem . . t 1 veterani imm[u]ne. esint et a [. 2 . . .] esse volni que [. . . .] sacerdotia . .]tia qu[o]sque hon[or]es qu(a)eque praemia [b]eneficia commoda habuerunt item ut habeant utantui' fruantnr que permit . . 5 . o invitis iis neq[ue] magistr[at]us cete[ros] neque laegatum [9] eqiie procuratorem [ne] que em [1]torem t[ri]bntorum esse [i]lace neq[ue] in domo eorum divertendi emendique c nsamge es quem detuei place. 70. Decretiim proconsnlis Hispaniae ult. a. 565 (= 189).
2,5041. Dessau 15. . lmina ahenea (a. 0,15m., 1. 0,22 n.), hodie Parisiis servata, reperta a. 1866 in Hispania a Gadibus orientem versus in vico Alcal de los Gazules, ubi probabile est fuisse Lascutam antiquaryn nominatam a Plinio 3,1,15 inter oppida stipendiaria Baeticae. Rasta Regia sita est Gcidibus acl septentrionem. L. Aemili s L. f: is ipse, qui p o stea Fersen devicit, praetorio iure Hispaniam lministrvit vere . 563 d aestatem . 565, imperator acclamatus, ut videtur, aestate . 564. Lascutanos eo fere iure servos fuisse, ut Helotae servi fuerunt Spartanorum - , agrum colentes suum, sed Hastensibus vectig lem Mo. ostendit Herr. 3,265-267 [= Ges. Schr. IV, 56-623.

L. Aimilins L. f. inpeirator decreivit, utei gnei Hastensium servei in turri Lascutana habitarent, leiberei essent; agrum oppidumqu., quod ea tempestate posedisent, item possidere habereque iousit, dum poplus senatusque Romanus wellet. Act. in castreis a. d. k. Febr. 71 a. Decretum proconsulis Sardjnjae a. 69. p. C.

in

^ 10,2,7852. Dess. 5947. tabula ahenea ( . 0,40, . 0,55) .1866 Sardina reperta ibique edita, tum Mommseno repetita et explicata: Hermes 2,102; 3,157. ZRG. 8,159. [Ges. Schr. 5,325 sqq.] 1) que m[adm]otum? cf. lin. 17 detuci. 2) immunes et intactos Dar

Decretum proconsulis.

241

Imp. Othone Caesare Aug. cos. k. Apriles descriptum 1 2 et recognitum ex codice ansato 1. L. $elvi AgrIppae procons(ulis) quem protulit Cn. Egnatius Fuscus scriba qiiaestorius in quo 3 scriptum fuit it quod infra scriptum est tabula V 0 2 VI1I et 4 VIII et : idus Mart. L. Relvius Agrippa proco(n)s(ul) caussa cognita pronuntiavit: Cum pro utilitate publica rebus iudicatis stare conveniat et 5 de caussa P tulcensi_um M. Inventius . Rixa vir ornatissimus procTt- 6 rator Aug(usti) saepius pronuntiaverit fi_nes Patulcensium ita ser- 7 vandos esse, ut in tabula ahenea a. M. Metello ordinati essent, 8 ultimoque proriuntiaverit: Galillenses frequenter retractantes controver_si m 3 nee parentes 9 decreto suo se castigare voluisse, sed respectu clementiae optumi maximique principis contentum esse edicto admonere, ut quie- 10 scerent et rebus indicatis starent et intra k. Octobr. primas de lt praedis Patulcensium recederent vacuam_que possessionem trade- 12 reut; quod si in contumacia perseverassent, se in auctores sedi- 13 tionis severe anima(dversurum et postea Caecilius Simplex vir 4 cls,rissi_mus ex eadem caussa aditus a Galillensibus dicentibus: tabu15 lam se ad eam rem pertinentem ex tabiilario principis adlaturos, proituntiaverit: t6 humanum esse dilationem probationi darf, et in k. Decembres trium mensum spatium dederit, in_tr quam diem nisi forma 17 allata esset, se eam, quae in provincia esset, secuturum : ego quo- 18
i. e. codice tabularum eolligatarum ansa adiuncta. 2) [Nota 3 quod vocabulum significet c littera incipiens, parum constat. Caput quominus interpretemur, obstat quod in decreto Oropio supra . 184 legitur (. 59) n , r. c c ; cera quominus legatur, impedit quod quomodo plures cerae una tabula contineantur non perspicitur. Apucl Iosephum ant. 14,10,10 legitur sin iliter [] ` . In senatusconsulto Lebas-Waddington .1627... , ipsum vocabulum desideratur. . .] , lVll Iam Mo. Ges. Schr. 5,326. 506 c(eram) admittit.] 3) controversiae.
1) BRUNS, Fontes iuris. Ed.

16


242

Epistula praef. praet.

forma allata que aditus a Galillensibus excusantibus, quod nondum Februarias quae p(roximae) f(uerunt) spatium dederim, 19 esset, in k. illis possessoribns intellegam esse c_ 20 et moram dam &alilenses per vim occupaverant ex finibiis Patulcensium Campanorum, quos Apriles primas decedant. Quodsi huic pronuntiationi 2 1 intra k. longae contumaciae et iam saepe denun 22 optempera erint, sciant se futuros. 23 tiatae animadversioni obno g ios In consilio fuerunt : . ls Atilins Sabinus, q(uaestor) pro 24 Rornulus, leg(atus) pro pr(aetor e). T. (et quinque alii) . . . . . Sig 25 pr(aetore). M. Stertinius Rnfus f(iHus) aliorum) . . . 26 natores : Cn. Pompei Ferocis, Aureli Galli (et novem
1

1. Epistula pr efectornm praetorio G. a. 1 6 8.

9,2438. Lapis exesus et, squalens extat Saepini antiquo loco portam Bovianum ducentem , per quam ad hunc diem cal,lis ovium (c f. 1 . 15) ducit; post a.lios titulum edidi . . descriptum dili ,genter a Dresselio. 1

Bassaeus Rufus et Macrii)us 2 Vindex mag(istratisalutem. Saepinat(ibus) bus) 3

(1)

Exemplum epistulae scriptae nobis a Cosmo Aug(usti) Hb(erto) rationibus cum his quae iuncta erant subiecimus, et admonem5 us abstineatis iniuris faciendis conductoribus gregum oviaricorm cum rnagna fisci iniiiria, ne necesse sit recognosci de hoc et in factum, si ita res fuerit, vindicari. 8 (2) Cosmi Aug(usti) lib(erti) a rationibns scriptae ad Basseum 9 Rufum et ad Macrin(i)um 2 Vindic(em) pr(aefectos) pr(aetorio) e(mi10 nentissimos) v(iros) . > Exemplum epistul(ae) scriptae hi a Sep11 timiano colliberto et adintore meo subieci, et peto tanti faciatis sc(r)ibere mag(istratbus) Saepin(atibus) et Bovian(ensibus), uti de12 sinant iniuriam conductoribus gregum oviaricorum qui sunt (sunt) 13 sub cura mea facere, ut be(ne)ficio vestro ratio fisci indemnis sit. cv 14 (3) Script(ae) a Septimiano ad Co_smum. (Cum) conductores gregum oviaricorum, qui sunt sub cura tua, in re presenti 15 subinde mihi quererentur per itinera callium frequenter iurm) 1 se accipere a stationaris et mag(istratibus) Saepino et
1) moras. 2) Maerinus lapis plerumque; sed requiritur erinius. 3) magg. lapis et hic et vv. 11.16.23. 4) Caput hoc loco signiflcatur non spatio vacuo relicto, ut alibi, sed interposito signo

>.

Edictum praef. Aegypti.

243

eo, quod in tra(n)sit iumenta et pastores, quos conductos habent 17 (retineant) dicentes fugitivos esse et iumenta abactia habere et 18 siib hac specie oves quoque dominicae sibi pereant 1 in illo tu- 19 multu : necesse habe(b)amus etiam (et etiam) scribere, quietius g_erent, ne res dominica detrimentum pateretur; et cum in eadem 20 contumacia perseverent, dicentes non curaturos se neque meas lit- 21 teras neque si tu eis scrips[er'ts ha]ut fieri re{m], r g, domine 2, 22 si tibi videbitur, indices Bsseo Rufo et Maci'in(i)o 3 Vindici pr(ae- 23 fectis) pr(aetorio) e(minentissimis) v(iris), ut epistulas emittant ad eosdem mag(istratus) et stati_ onarios [t]andiu t[eme]re (?) 24 {irJriturn (?) factum est. c'..
72. Edictum Ti. Iuli Alexandri praefecti Aegypti . 68 p. C.
C. I. Gr. 3,445 n. 4957. Hoc edictum a. 1818 in Aegypti superioris o si maiore in primo propylo templi muro incisum a F. Cailliaud Francogallo in entum primum eclituin est in itineris descriptione: Yoyage l'oasis de Tlzbes . 115 tab. 24. Cum commentario repetivit Rudr ff; Rh. Phil. 2, 64.138. [ VII lum de curis Bissingii et .Nloritzii cf. Wileken . Archiv. . 171.] Edicti emissi ad tollendas pravas consuetudines, quibus sclibus Aegyptii a magistratibus vex banin vectigalibus aliisque rebus f tur, admodum longi eam tantum partem, quae d ius privatum pertinet, fere sextam totius recepi, le qua praeter Rud. cit. ef. ZRG. 1,127. Bachofen, rm. Pfandr. 241. Bechmann, rm. Dotalr. 1,112. Schrader, Ti binger kr. . 1,2,129 sq. Czylharz, rrn. Dotalr. 411. [ VII Dittenberger, Or. Gr. Inscr. sel. , 669.]
S , 2 , < , , , ^ < , , ^ , _ a ,,, Sc a_ -

(1.)

' , ' c []_ ,

x . ,

L '

Aouxiou ' %,

' d ,G' .c 8.

Iulius Demetrius, strategus Oasis Thebaidis, edicti a dourino praefecto Ti-. Iulio Alexandro mihi transmissi exemplar vobis subieci ut cognito eo benef ciis fruamini. Anno L. Livii Augusti Sulpici-i Galbae imperatoris, Phccophi % Iulia Augusta 8.
(1.)

bipi cideant videtur esse in lapide. 2) domini. 3) Cj`: . 242 apdiutia . re . . litteris incertis. 5) n. 2. 4) u. quam a
1)

Aegyptiaci nomorum praefecti sunt. 6) L nota in monumentis Aegyptiacis annum significat. 7) Dies 28 mensis Sept. De mensibus Aegypt. v. Ideler, ChronoL 1,97.143. 8) Diei designatio eponymica.
16*

Edictum praef. Aegypti.

244

' . (2.) 'l i 4-15 ^ ' ' , c a_ , ocav 1 c 7, &' a.; 16 p C,> JG G G r, 2 WV V ^ ( ^ , , Tf n _ G ,G 17 <, , , , , , ^. , . $ , ^ _ r, , ' L, r^ , , , 18 _,

(4 ) 'L S^ ^ -

'. . ' ^ , S , , . , , , ^ ^ c .. , 20 , V, G : r

, ^, ^ a. a. G $ a cx , V ., S G 3 ^V ^ G `. , , _ 19 : r ._,
(5.)

(2.)

Tiberius Iulius Alexander dicit :

Cum quidam praetextu public,orum etiarn propter debita aliena sibi cessa in pignerarium quosdam coniecerint et in alias (4.) custodias, quas vel ob id ipsum sublatas novi, ut debitorum exactiones e bonis, non e corporibus fierent, divi Augusti voluntati obtemperans iubeo, ne quis sub praetextu publz:corum aliis debita sibi cedere faciat, quae non ipse ab initio crediderit, neve omnino homines liberos in custodiara qualemcumque includat, nisi male ficum, neve in pignerarium nisi qui dominicae rationi obnoxii sunt. (5.) Ne autem umquam publicorum nomen privatorum contrctibus molestiam fferat, neve communem fidem in fringant 3 privilegium exigendi ubi non licet usurpantes, etiam de hoc proscribere necessarium fuit. Saepe enim mihi denuntiatum est, quoci quidam hypothecas legitime constitutas tollere conati sint, nec non debita soluta ab iis qui acceperint per vim reposcere, et emptiones irritas facere emptoribusque res emptas eripere, quippe qui con1)

i. e. Schuldgefngnss

perperam additur. 3) [VII

berger p. 394.]

(. e. turbent) coni. Dobree, cf. Ditten-

= exigere). 2) mutum saepius

Edictum praef. Aegypti.

245

, [3 [] 1 21 r, , 2, n 4, . ^ , ^ , ^, . 22 , , ^^^ # ,^^ , , 3 . n, [ ] , r 23 . . ' $ , a_ , nrJ _ , S() - 24 r , r ,9 S() , r _ r , S ., ^ , , '. . - 2 5 cS , . '.$S., ' fj v 26

.

traxissent cum jis qua spec2es devehends fisco aCCepissent 1 vel cum strategis vel cum t. belli0nibus 2 vel cum aliis publicae rationi obnoxiis. Iubeo igitur, si quis posth c procurator Caesaris aut dispensator suspectum aliquem eorum habeat, qui in publicis negotiis verszntur, aut nomen eius detineri 3 aut proscribz:, ne quis cum eo contrahat, aut partes bonorum eius pro debitis retineri in publicis tabularii.s. Si quis autem alicui cuius neque nomen detentum est neque bona possessa, credider'it hypotheca legitime accepta, ciut quae crediderit antea ab eo receperit, aut ab eo emerit aliquid, neque nomine neque bonis detentis, nihil negotii ei fiet. Dotes enim, cum alienae sint neque virorum qui eas acceperant, etiam divus Augustus iussit et prae fecti fisco mulieribus reddi, quarurn privlegium exigendi firmum servari oportet.

[VI! Si Ditspecies (vita Aurelia7zi 45), anabolicarii (Vat. fr. 137). TM. M.J. tenbergerum sequimur, intelleguntur ei, quibus mora () pendendi guod debebunt publico concessa erat.] 2) [Cf. Dig. 48,19,9,4. 3. .] 3) [VJJ ` pass. structuram enuntiati paululum turbat' Dittenberger. Verba c L abundare videntur.]

1) [Intellegi videntur qui ex Aegypto Romam dewehunt anabolieas

246
VII 73.

Edictum Mettii Rufi. Edictum 14[ettii Rufi de tabulis possessionum fundi (a. 89).
et

M, ^ , . ' 28 , [] [ ^ []
2i
.

, VIII 27sgg. edd. Grenfell pap. Oxy. 2,23 21 papyrzcs Arch. 2,183 sqq.

Hunt.

Cf. Mitteis,

^ cS xxca, ; s r, x 34 (). _& . .

n r 32 [3r , , ^, , , _ . .

. ^3 , , ' S ^ ^. . 30 rr, ^,^r [] , , ^. , , '. .

.1.]

_ -.

. sYlettius
Rufus, prae fectus Aegypti, dicit: Claudius Arius Oxyrynchiti strategus notum fecit mihi nec privatas nec publicas res eam quae deceret habere administrationem, quia in longo tempore non quemadmodum oporteret relatum esset in tabulas iuris praed iorum bibliothecae, etiamsi saepe decretum esset ab eis qui ante me fuissent praefectis ut eam quae deceret acciperent emendationem. Quod non bene procedet, nisi ab initio fient exempla. Iubeo igitur omnes possessores intra menses sex pro fiteri suas possessiones in iuris praediorum bibliothecam et creditores quas habeant hypothecas et ceteros quae habeant iura, notum facientes unde unicuique bonorum obeenerjt possessio. Adscribant vero etiam mulieres indiciis maritorum si secundum quoddam regionis ius tenebuntur bona;

Edictum Mettii Rufi.

247

-, c (()) r; , x - : x.. _ 36 ' . x . [ c^ , ] L ' r L ^ 38 n. ' r c , (()) _ _ , , ' c . 40 [] ' oJv n . c - r^(()) na_ r ^ , [] l "_ - 42 (.._ ' .

similiter gutem liberi quoque rentum quibus usus per publica bligatus est instrumenta, possessio gutem post mortem ad liberos redit, ne paciscentes per ign rantim deciVelo etiam scribas piantur. cere et tabelliones quicquam non iussos a librorum custodibus perf seientes nihil prodesse talia; sed etim ipsi ut contra mandata facientes enam ferent eam quae par erit. Quodsi erunt in bibliotheca pr fessi nes priorum temporum, cum omni diligentia custodiantur, similiter gutem et tabulae ut si quae t requisitio in posterum de eis quae non ut oportet professa Bunt ex illis nota fint. Ut g utem firmas et in perpetuum maneat tabularum usus ne iterum pro fessione egeant, mando librorum custodibus, ut quinto quoque anno renovent tabulas ita ut trans feratur in novas ultimum cuiusque nominis in-

dicium, secundurn vieos et seeundum

genera. Anno nono Domitiani, mense Domitiano 4.

248
VI 7 4 .

Decretum XVvirum.

Edictum XVvirum sacris faciunds de luctu feminarum minuendo p er ludos saeeulares (a. 737 = 17).

p. 191, nr. 46 in exordio dixiEx eommentario XVvirum, de quo supra mus, inter alia eorum edicta ad ludos saeculares pertinentia laoc visum est recipere; est ibi v. 110-114.

XVvir(i) s(acris) f(aciundis) dic(unt). Cum bono more et proind [e c]elebrato frequentibus exsemplis quandocumq[ue i]usta laetitia.e publicae caussa fuit, minui luctus matrona[r]um placuerit, id112 que tam sollemnium sacrorn[m l]udorumque tempore referri dili113 genterque opserva[r]i pertinere videatur et ad honorem deorum et ad [m]emoriam cultus eorum statuimus offici nostri esse per edictum 114 110 denuntiare femins, uti luctum minuant. V 75. Decretum XVvirum sacris faciundis (a. 289). Iy 10,3698; Or. 2263. Dess. 4175. tabula narmorea Cumis prope
castellum Baianum reperta a. 1785, edita post alios a me 1. 1. Continet decretum decurionum Cumanorum factum die 23. m. Maii a. 289, quo sacerdos Matris Deum creatur (v. 1-15), et epistulam Vvirum Romanorum datam die 17. Aug. eiusdem anni, quo sacerdos creatus confirmatur. Decretum. E)istu la.

1 M. Magrio Basso, L. Ragonio Quintiano cos. l k. Iunis. Cumis in templo divi Vespasiani, in ordine decurionum, 5 quem M. Mallonius Undanus et Q. Claudius Acilianus praet. coegerant. Scribundo sorte ducti adfuerunt Caelius Pannychus, Curtius Votivos, Considi10 us Felicianus. Referentibus pr.3 de sacerdote faciendo Matris Deae Baianae in locum Restitut sacerdots defunct placuit universis Licinium Secundum 1 5 sacerdotem fieri.
.

XV. sac. fac. 4 pr. 3 16 et magistratibus Cuman. sa1.5 Cum ex epistula vestra cognoverimus creasse vos sacerdotem Matris Denm Licinium Secundum 20 in locum Claudi Restituti defuncti , secundum voluntatem vestra(m) permisimus ei occavo et corona dum taxat intra fines coloniae vestrae uti. 25 Optamus vos bene valere. Pontius Gavius Maximus pro magistro suscripsi XVI kal. Septembres M. Umbri Primo, T. Fl(avio) Coeliano cos. 30

praet(ores). 3) pr(aetorbus' 4) XV(viri) sac(ris) fac(iundis). 5) Cuman(js) sal(utem). 6) defunc/cu.

29.30.

1) Consules ordinar . 289

2)

sunt v. 12, eiusdem anni suffecti in fine.

Constjtutjones imperatorum.
76.

249

Decretum pontificum.

10,2,8259. Dess. 8381. Prope Tarracinam nuper repertum loco antiquo in pilis duabus collocatis hinc inde ad ingressurn sepulcri. Cf. titulus urbanus C 1884. Dess. 1792: reliquiae treiectae (scilicet ex Selinunte Ciliciae _1Romam) ex permissu collegii pontificum piaculo
facto.

. [D(is)] DI(anibus). [ C]ollegi[] m pon[tif] icum [de]5 crevit, si ea ita sunt que libelo [c]ontenentur, pla 18 cere per [mitte]re puela[r, de] g() agatu[r, s]acelo
i

. [exirnere et i]ter[um ex] pra-

[escr]ipto [d] eponer 5 e et scriptrm tituii at pristinam formam rest10 ituere piaculo prius dato operis faciend ove atra.

CAPUT VII.

CONSTITUTIONES IMPERATORUM.
77.
g

Edictum Augusti

de

aquaeductu Venafrno.

10,4842. Dess. 5743. Hoc edictum Mommsenus e lapide marmoreo, quem muro insertum Eena fri invenit, primus edidit (ZGR. 15,287); postea ab Henzeno ex gypseo lapidis ectypo suppletum prodiit in annalibus instit. archeol. Rom. 1854 . 6 ( imagine photographica adiuncta) et Or. 6428; .1876 lapis Mommseno rogante e pariete extractus est et adservatur hodie

1) Fpatium quod vacat cum non plus duas litteras capiat, quadratarius errarit necesse est quibusdam omissis; notio permittendi ita requiritur, ut ea sublata decreti tenor solvatur: neque enim eximunt corpus et deponunt ponti fcces, sed pernnittunt, ut eximatur et deponatur. Itaque non recte pro eo vocabulum amicus quidam commendavit spatio sane aptum
peregre.

250

Edictum Augusti.

[esaris uqusti ] norum i[ e . . . . ius sit lice]atque. (desunt versus sex) Venafr 8 que aquae [ducend]ae 9 Qui rivi specus saepta fon[tes] . . . . infrave libram [ facti aedi]ficati structi 10 refici ndae causa supra eius aquae ducendae ref[ici]undae causa 11 sunt, sive quod aliut opus factum est, uti quidquid earum r[er]um 12 supra infrave librarn habere itaque reficere reponere restituere re13 factum est, ita esse canales tubos ponere, aperturam 14 sarcire semel saepius, fistulas aliut eius aquae ducen_dae causa opus [er]it, 15 committere, sive quid in fundo, qui Q. Sirini (?) L. f. 16 facere placet : dmri qui locus ager Ter. [est esseve] dicitur, et in fundo, qui L. Pornpei M. f. Ter. Sullae 1 est esseve dicitur, rn[acerjia saeptus est, per quem locum subve 18 quo loco speciis eius aquae p[erve]nit, ne ea maceria parsve quae 19 eius maceriae aliter diruatu[r tollat]ur, quam specus reficiundi aut 20 iiispiciendi cau_ sa: [neve quid ibi pri]vati sit, quominus ea aqua 21 ire fluere ducive poss[it] . . (20) . . Dextra sinistraque circa eum 22 rivom circaque ea o {l era , qu e eius g] ae ducendae causa facta 23 sunt, octonos pedes agrum {u]acuo[m esse placet] 1 ; p[e]r quem loeum 24 VenafranIs eIve, qui Venafranorum [nomine opus su]m[et?], iter fa25 cere eius quae ducendae operurnve eius aquae [ductus facien.dor] [ m] reflciendorum (causa 2 >, quod elus s(ine) d(olo) m(alo) fi t, 26 ius sit liceatque, quaeque ea[runa rer]urn cuius faciendae reficiendae 2 causa opus erunt, quo proxnme poterit advehere adferre adpor28 tare, quaeque inde exempta erunt, quam maxime aequaliter dextra 29 s nistraque p(edes) VIII iacere, dum ob eas res damn[i] infecti 30 rato promittatur. Earumque rerum omnium ita habendarum co1( is) (?) Ven[ fra]nis ius potestatemque esse placet, dum ne ob id 31 opus domi us eorum cuius agri locive, per quem agrum locumve 32 ea aqua ire fliiere ducive solet, invius fIat; neve ob Id opus minus 33 ex agr o suo in partem agri quam tr ansire transferre transvertere
[L+ d] ict [um

oppidum fui Venafri in aedibus Ianuari 1. eo esse exstru m, deducta est. uaedu m q quo ab Augusto colonia constitutum ex aliis ins riptionibus Venafri reperts e iq u e ius hoc edicto quae distinxi in lapide versibus in marginem una . probavit. Capita littera prominentibus notata sunt.

im] p.

Ca

1) [VH Dess. con fert @ 10, 4843 = Dess. 5744: iussu imp. Caesaris Augusti circa eum rivom qui aquae ducendae causa factus est, octonos ped. ager dextra Siflistraq(ue) vacuus relictus est.] 2) excidit in lapide, ins.
Mo.

Edictum de temporibus accusationum.

251

recte posst; neve cui 1 eorum per quo_rum agros ea aqua ducitur, 34 eum aquae ductum corrumpere abducere aver_tere facereve, quominus 35 ea aqua in oppidum Venafranorum recte duci fluere possit, liceat. rv 36 Quaeque aqua in oppidum Venafranorum it finit ducitur, eam 37 aquam distribuere discribere vendundi causa, aut el re vectigal 38 inponere consti tuere IIviro virs praefec(to) praefects eius colo- 39 niae ex maioris partis decuri _ onum decreto, quod decretum ita 40 factum erit, cum in decurionibus minus quam duae partes 41 decurionum adfuerint, legemque el dicere ex decreto decurionum, 42 quod ita ut supra scriptum est decretum erit, iiis testatemve 2 43 esse placet : dum ne ea aqua, quae ita distributa discripta deve qua ita 44 decretum erit, aliter qiiam fistulis plumbeis d(um) t(axat) ab rivo p(edes) L ducatur; neve eae fistulae aut rivos nisi sub terra, quae 45 terra itineris viae publicae lim_tisve erit, ponantnr conlocentur; 46 neve ea aqua per locum privatum in t eo, cuius Is locus erit, 47 ducatur. Quamque legem e aquae tuendae [e]_ribusve, quae eius 48 aquae ductus ususve causa facta sunt erunt, tuendis [Ilviri. 1)rae- 49 fect]i [e]x decurion(um) decreto, quod ita iit s(upra) s(criptum) e(st) firjmn (?) ratamque esse pla- 5 factnm erit, dixerin[t eam cet cv . . (desunt versus undecim) . . (30) Venafranae s . . . (8) 51-62 (20) . . atio quam colono aut incola[e aut] . . . da . . . . . . . is 63 64 cui ex decreto decurionum ita ut supra comprensum est ne_g tm 65 datum erit, agenti, tum, qui inter civis et peregrinos ius dicet, iureddere, testibusque 66 dicium reciperatorium in singulas res HS dum taxat denun_tiand[ q]uaeri placet; dum reciperatorum re- 67 iectio inter eum qui aget et eum quocum agetur ita fi[et alt ex lege, 68 69 q]uae de iudicis privats lata est, licebit oportebit.

VI! 78.

Edictum

de

temporibus accusationum.

. Eg emplum edicti. . id quoque 1 multis bene factis consultisque divi parentis mei 2 iure nobis praedicandum pu[t]o [q]uod causas qiie a[dj priiicipalem 1) qui. 2) immo potestatemque.
Col.

Commentario instruxerunt Mitteis, Hermes 32 . 630 sqq., qui dubitanter Tiberio adscribit, Dareste, Nouu. revue 22, . 689 sqq., Cuq, ibid. 32,111 sqq., qui Neroni attribuunt. Mo. (Strafrecht . 472 n. 5) tertii saeculi edictum utat esse. Supl. sunt Mo. Mitteisii, Gradenwitzii (cf. nr. 69).

. B. U. 628 . Ed. Gradenwitz, emendaverunt Mo. Mitteis.

252
3

Edictum de temporibus.

prgvocatae vel [rem]issae fuissen[t i]mposita quanotionem [vel] 8 es]se pers[p]exsit ne [aut] prob[i] dam nec[ess]itate a[d'mitt]eflda[ [c]onflictar[e]ntur di[ut]ina mor[cI a]ut call[id] ores fruc5 h[] mines rot]rahend litem [aucu]paren[tu]r, quod tu[m ca]pere [ali]quem [ multo[s] annos ev[en]ire, et ^[] git tum animadverf[ti]sset lam [ er] [ex p]rovinsalub[ri]ter 2 praefini_t[is] tempr[ibus] intra que [c]um ] rte[s] nec disce[de]10 ciis [a]d a{gendJum veni _ [sse]nt utrae[qu]e [ i[ntrodu]cti [es]se[nt ] rent priusqu[amj ad disceptan_ [d lm scirent fore u[t al]tera parte d _ t 3 ser[v]aret[ujr sententi aut n vero] neut[er] liti[sec]undum pr ese[^de] r nt_ [ retur; 4 s i ga[nti]em adfuisset ex[cid]ere tum eas [lites] e[x or]dine cognitio]rcul . cio iam [dudum] id. obtinendum 5 15 num offic nostri. E[t fuit [cu]m a pres^r pto eiiis ed [c]ti satis super_q[ue tempo]ris quasi ] de x . . es conive[n]tibus nobis tra[ s]cocurrerint . e[t ] rento tem[pore ] io [ ] n. ed (.] imis [ ] conti[. .] ] ation [ [
cleperiit ayri pars g .csdam l ineas continens

B.

] ed [. . .] . . . ]s in Italia q[ ]t sex menses t[ran]salpinis [ autenz et transmarinis] aIlnurn qui nis[i] adfuerint vel [defensi fuer&it . . . . cum] querelae eorum noscantur.

Col. . A. sciant fore et 6 stetur sentent[i]ae et aec[us]atores ad petendam poenam in re rogantur; sed quoniam

capitale[s] causae aliquid [][i]l m conctationis a dmittun[t e]t accusatoribns et rei[sl It[a]lia qu[i]dem 5 novem [^nen]ses dabuntttr t[ra]nsalpinis andem 8 et transmar n's annus et sex menses intra quos nisi a . . adfuer[in]t fore iam nu[n]c sciant ut cu[m] proseeutoribus [v]eneant 9; quod [ e]que grave [ e]que durum videri potes iis 1 0 tain prol[i]xum tempus i[nd]ulserim ; 10 et opinor qui aliqua di[gni]tate censer[i] possunt
habemus (nr. 53) censet Dareste. sin . 9 sq.: deflete virum

1) notionern corr. ex notjorem. 2)

3)

Edictum hic citatum id esse quod Cug l. c. con fert Seneeae Apocolocyntho-

quo iion alius potuit citius discere causas, et neutra. 4) liti^a[nti]um fuisse ratus Mitteis ita restituit. 5) id ob in particula separata servatur; huc pertnere vidit Mitteis. -- 6) ut coni. Sku.tsch. 7) is corr. ex es. 8) leg. autem. -9) leg. veniaut. 10) potes s] potest cum iis fuisse coni. Mo. mm tantum paite audita, saepe

Edictum Claudjj.

253

tanto [. . . .] i debent so[lli]citi [esse u]t iis quae praecepta

sunt ma[t]urato obsequantur cu[m] praesentem reputent interesse hones[t]atis suae ut quam primum
molestia careant. Appellationes vero quae ad magistratus et sacerdotia et alios honores pertinebunt habe[nt] formam tem[ pojris sui. Set ea [g]uaequae sunt er [ ] rump[ ] umqu[e , . ajd notion[em] . copr ( 8) bo
deperierunt quaedam lineae (c f. pag. 252,
f
.

15

1 7)

79.

Edictum Claudii
.

de

civitate Anaunorum
C.

46

rz 5,5050. Dess. 206. tcibula ahenea, quae a. 1869 prope Triden. 0,38), primum edita Mo. Herr. 4,99 (indeque, in ZRG. 9,179 [Ges. Schr. 4,291J), post eum a F. Kenner, Ediet d. Kais. Clciud. 1869, cum tabula acl archetypum depicta et commentario.
tum in vico 'Cles' vallis `di Non' effosa est (a. O,Sm.,

M. i Silano Q. Silpicio Camerino cos. idibus Martis Bais in praetorio edictum Ti. Claudi Caesaris Augusti Germanici propositurn fuit id
quod
infra

scriptum est:
5

maxim. trib. potest. V imp. , . cos. 2 designatus dicit: Cum ex veteribns controversis pendentihus 3 aliquamdiu etiam temporibus Ti. Caesaris patrui mei, ad quas orclinandas Pinarium ollinarern miserat, qu ae tanturn modo inter Comenses essent, quantum mernoria refero, et Bergaleos 4, isque primurn apsentia pertinaci patriii rnei, deinde etiam Gai principatu quod ab eo exigebatur referre, rion stulte quidem, neglexserit, et posteac detulerit Camurius Statutus ad e, agros plerosque misi et saltus mei iuris esse: in rem praeseiitem Plantara Iulium arniciirn et comitem meum, qui cum adhibitis procuratoribus meis quis)que iii alia regione quique iii viciu a erant, sun)rna cura inqui praesertim? 2) pout(ifex) maxim(us) trib(uBi1) praesentes Mitteis. 3) petenticia) potest(ate) VI imp(eratOr) X p(ater) p(atriae), co(ri)s(ul). Bergell' sive `Bregaglia'. 5) que delendum. bus. 4) Rodie `Val di

Ti. C'laudius C2esar Augustus Germaiiicus pont.

10

15

254

Epistula Vespasiani.

sierit et cognoverit, cetera quidem, ut mihi demonsfacto ab ipso sunt, statuat pronun20 trata commentario tietque ipsi permitto. et SindunoQuod ad condiciOnerfl Anaunorum et Tnlliassium rm pertinet, qilorum partem delator adtributam Tridentinis, partem ne adtributa. m quidem rguisse dicitur, 25 tarnetsi animadverto non niiuium firmam Id genus homin m habere civitatis Rom n e originem : tamen cum longa usiirpatione iii possessionem `' eins fuisse dicatur et ita permixtum c m Trideutinis, ut didnci ab is sine gravi splendi di) municipi iniuria possit, patior eos in eo iure, in qno esse se existima30 verunt, permanere benific o meo, eo qu dem libentius, quod pleris)que ex eo genere horninum etiarn militare in praetorio meo dicuntur, gnidam vero ordines quoqiie duxisse, nonnuHi collecti 3 in decurias Romae res iudicare. Quod beniikiiirn is ita tribuo, ut quaecuinque tancivam 35 cives Romani gesserunt egeruntque, aut inter se aut eum Tridentinis alisve, rt esse iubeat 4, nominaque ea, qiiae habuerunt antea tanqiiam cives Romani, ita habere is permittam.
80. Epistula Vespasiani ad Vanacinos c. a. 72.

ry 10,8038.
Corsi.cae.

. 4031. lamina aerea, reperta in vico quodam

m. Caesar Vespasianus Augustus magistratibus et senatoribns Vaiiacinoriim sahitem dicit. 5 Otaciliurn Sagittam, arnicum et procu_ratorem meum, ita vobis preftlisse, iit testimonium vestrum mereretur, delector. De controversia fin um, quam habetis cum Marianis , pen10 denti ex is agris, quos a procuratore meo Publilio Memoriale emistis, nt `, finiret Clandius Clemens procn_rator meus, scripsi ei et mensorem misi. 15 Benefici tributa vobis ab divo Augusto post septimum snla_tum, quae in tempora G lb e reti_nuistis, contirmo.
1) lie ` n, D las, Saone', in pago ` Giudicaria' prope Tridentum. 2) nin dert s possessionem civitatis, ut infra p. 262 n. 4 possessio-. nem privilegii. 3) leg. llecti. 4) leg. rata esse iubeam. 5) 0iw (apud Ptolemaeum) et Mariani populi erant in parte septentrionali Corsicae insulae.

Epistula Domtiani.

255
20

o Egerunt legati Lasemo Leucani f. sacerd(os) Aug(usti) Eunus Tomasi f. sacerd(os) Aug( st ) C. Arrunt o Catellio Ce^ lere, . Arruntio Aqiiila cos. . idus Octobr. 81. Epistnla Vespasian ad Saborenses . 78. 2,1423. Dess. 6092. . lamina ahenea, in l ^

Ca ete (intra Malagam et Sevillam) saec. XVI reperta, qucIe nunc ubi sit ignoratur.

m. Cae[s.] Vespasianus Aug. tifex maximus tribuniciae potestatis VIlII, imp. , consul VIII, p(ater) p(atriae), salutem dicit IIIIv ris et decurionibus Saborensium. 5 o Cum irniltis difficultatibus infirmit tem vestrarn premi indicetis, per_m tto vobis oppidum sub nomine meo, iit voltis, iii planurn extruere. Vecti_galia, quae ab divo Aiig. accepisse dici tis, 10 custodio; si qua nova adicere 1_ tis, de his proco(n)s(ulem) adire debebitis; ego enim nullo r espondente c nstitu _ ere nil possum. Decretum vestrum accepi VIII. ka. August.; legatos dimi_si . 15 ka. easdem. Valete. o IIviri C. Cornelius Severus et M. Septimi_us Severus publica pecunia in aere inciderunt. 82. Epistula Dornitiani a. 82. C^ 9, 5420; Or.
. 1595.
3118. tcibula ahenea Falerione in Ficeno effossa

gustus pontifex max., trib. pustest., imp. , cos. VIII designat. VIIII , p . p ., salutem dicit

oI mp. Caesar dvi Vespasiani f. Domitianus 5

r s et decurionibns Faleriensium ex Piceno. o Quid constitiierirn de subsicivis cognita causa inter vos et Firmanos, ut notum haberetis, huic epistulae subici inssi. 18 k. Augustas. o P. Valerio Patruino ! ! ! ! ! ! 2 cos. Aug. adhio Imp. Caesar divi Vespas ni f. Domitianus bitis utriusque ordinis splen ddis viris cognita causa inter Fale 15 rienses et Firmanos pronuntiavi quod suscriptum est. Firo Et vetustas litis, quae post tot annos retractatur a vehementer me movet, cum posmanis adversus Falerienses,
1)

Domitianus voc. erasum est.

2)

terius consaclis nomen erasum.

256

Epistula Traiani vel Hadriani.

divi Aiigusti, diligentissimi et in_ dulgentissimi erga quartanos suos princip s, epistula, qua adinonhlit eos, ut omnia subpsiciva sua collige rent et venderent, qnos tam salubri admonj25 tioni paruisse noii dubito ; propter quae possessorum ius confirmo . Valete. D(atum) k. Ang. in Albano, agente curam T. Bovio Vero, 30 legatis P. Bovio Sabino, P. Petronio Achille. D(ecreto) d(ecur um) p(ubliee). 83. Epistula Traiani vel Hadriani.
rL S, 5368. lamina alienea, quae in is prope Sevillam in parietinis anti.qui oppidi Italicae (lci Talca), de quo v. IHuebnerum rs 2,145, . 1868 effossa nune Sevillae ciclservcitur. Lamina, 1. rn. 0,22, . 0,16, paene undique fiacta est. Litterarum forma ei similis est, quarn prior tabula Ursonensis (s pra . 122) exlaibet, qucire ipsa quoque videtur saeculi esse primi exe,cntis vel ineuntis secundi. Videtur continere aut Traiani aut Hciclrictni epistulcun; nam, e Flin. paneg. 35-6 constat Traiano demum ordinem iudiciorim pri torum al causas fiscales translatum esse, licet praetor, qui inter /iscum et privatos ius diceret, iam Nerv introductus sit (". D. 1,2,2,32). Flinius dicit: tribunal excogitatum piincipatui est, par ceteris. Sors et urna fisco iudicem adsignat, licet reicere, flcet exclamare: 'hunc noIo'. Lamina edita est primum Berlanga in ed. legis Urson. addita laminae imagine, postea Mo. (Eph. ep. 2,149) qui dubitanter supplevit. Cf. ZRG. 12,126. /] eri

20 sessorum securitati vel m_ nus multi anni sufficere possint, et

cog]nitio

i
[Ad f scum meum si quae cuiuscumque rei] nuntiationes 5 [postluic fient, in iudice uno ecidem] observari debe[bunt, quae cu m inter privcitos ad
3

unu]m iudicem ibitur;

[reciperatores autem ubi de ea re sortientur, eodem modo [ut in causa fisci sortiantur fieri d]ebet, quo ut recipe[ratores de rebus privatorum sortiant]tur, lege, quam vobis

10

[cledit,] fit.

133, 9-13: cum divos Vespasianus subsiciva omnia, quae non veniissent, sib vindicasset, Domitianus per totam Italiam subsiciva possidentibus donavt. Cf. Front. de contr. ngr. 53-54. Rud r f f, rm. Feldmesser 2,456. 3) De nuntiati nibus, quae ad fiscum fiunt, v. D. 49,14,1.

1) i. e. milites legiones IV. 2) Hygin. de gen. eontrov. (ed. Lachm.)

Decretum M. Aurelii et Commodj. VI1 8 4. Rescriptum Pii

257 a. 139.

erasso marmore, iam imminuto. Preces Smyrnaeorum, quibus constitutionis ladrianae de festis instituendis exemplum a Pio getunt; lineas mutilas omittimus, neque damus nisi (II) rescriptum imperatoris cum () actis de exemplo impetrato signatoque.

C 3,411. C. I. Gr. 3175. Dess. 3 3 8. Rep. Smyrna.e in

ad

Smyrnaeos

Caes. . Aelius Hadrianus Antoninus Augustus Pius 8 Sextilio Acutiano . Sententiam divi Patris mei, si quid pro sententia 9 dixit deseribere tibi permitto. Rescripsi. Recogn(ovit) 2 undevicensimus. Act(um) VI idus April. Romae Cae(are) Antoiiino II et Praesente II 10
(II.) Imp.
COS. (SJ

(.)

c c4

^ -

11
12

' ' S3 ' , -

. . ^

. .

^,

1, 117 , z . . ., . , . 1l ' G , . 13
. , .

L.

c^ " 3 , rv

Stasime, Dapeni, edite

ex

forrna sententiam vel constitutionem. 14

1. 11 -13: Siynata Romae a. d. III. nonas Maias imperatore Caesare T. Aelio Ilcuulriano Antonino II, C. Bruttio Praesente coss. Ad fuerunt . Fl. lkfacrjnus Silnonas Latanius, Flavius Demostltenianus Laetius, lermogenes Aelici ..., 11jL Antonius Cris us, L. Licinniz.cs Albinianus, . Cosconius Caricus, Ti. Glccudius Actius.

85. Decretum 31. Aurelii et Comrnodi a. 176-180.

rf- 6,1016. Dess. 375 (cf. Ephem. epigr. 4 n. 787). Huius decreti exemplaria singula videntur proposita fuisse ante singulas portas urbis Romae, quorum ad nos pervenerunt quattuor, in his unum adhuc superstes s damus duabus c lumnis.J integrum repertum ante portara Salariara. [ /1

1 Imp. Caesar M. Aurelius 2 Antoninus Aug.

3 Germanicus Sarmat., et 4

imp. Caesar L. Aurelus

1) Nomen legati Smyrnaeorum.

5 Commodus Aug. 6 Germ nicus S rm tc. 4 hos lapides constitui iussernt 5 7 8 propter controversias, quae 2) `Rescripsi' in ipso rescripto fuit cf. o eodem qui

manu imperatoris, recognoscente undevicensim p 3) ceter mus se p;te . C 3 p. 78 in fine et decretum Commodi 4, 9. exemplari, erasum Commodi nomen remansit in uno testes fuisse. 4) lexandri. 5) In uno est in tribus, substituto pro eo in uno nomine exemplo inseritur maxime. 17
B uxs, Fontes iuris. d. VII.

258

Dec etum Commodi. promercalium secundum veterem legem semel dumtaxat exigundo.
12 13 14

9 inter rnercatOreS et mancipes 10 ortae erant, uti finem 11 demonstrarent vectigali foriculari(i) et ansarii

86.

Decretum Cominodi de salto Burunitano . 180-183.

8,2,10570 et 8 S, 14464; cf. Ephem. epigr. 5 n. 470. Dess. 6870. Lapis altus 0,7 m., latus 0,9 rn. repertus a. fere 1879 in A frica in loco qui vocatur Szk el-{hmis hoclie, a Romanis saltus Burunilanus. Non longe inde in vico Gctsr-Mezuar prodiit sinailis querela cum adiecto simili decreto imp. Gom11. 8 S, 14428; sed ex ea quae modi . 181, edita Ephem. epigr. 5 . 465 et supersunt frustula parum intelleguntur. De Burunitano decreto commentalus sum Hermae vol. 15,386 sqq. (Ges. Schr. 3,153 seq.).
col. 1.
. .

iinearwm quinque primarunm fines: -tius (`') -os (3) -rm ()c (5) t.

col.

[Procuratoris tui intellegis praevar'icationena], quam 2 nn modo curn 2 Allio Maximo adv[e ] _ sario nostro, set cum omni3 bns fere [con]_ductorib( s) contra fas atq(ue) in perniciem ratio5 rnirn tiiarum sine mode exercuit, ut solum cognoscere per tot retro annos instantibus ac suplicantib(ns) vestramq(ue) divinam 8 subscriptionein adlegantibus nobis supersederit, ve _ mm etiam hoc 10 eiusdem Alli Maximi [c]ondnctoris ai tibus gratiosissimi [an ?]imo 12 indulserit, nt rnissis rnilitib(us) [in e]undem saltum Burunitanum 13 1 _ [os nos]trum adprehendi et vexari, ali _ [os vinc]iri, nonnullos 15 cives etiam Ro _ [manos] . . virgis et fustibus effligi iusse _ [rit, 17 scilic]et eo solo merito nostro, qu_ [od euntes] in tam gravi pro 18 modulo me [diocritat]is nostrae tamq(ue) manifesta [iniuria im]28 ploratum maiestatem tu_ [ m, immodesta] epistula usi fuissemus. 21 Cu _ [iacs nostrae in]iuriae evidentia, Caes(ar), [inde pro fec]to potest 23 aestimari qu_ [ocl] quidem, quem maiesta [ex] 25 sistimarrms vel pro t omnino coguos plane grati 27 :cat mum invenerjt nostris, quibus 30 . . bamus cogni beret inte tare operas . . . ret 33 ita tot pe ieri . . . .
2.

(cle ficiunt quaedam.)

1) Quod genus veetigalium in

lum in ripa Tiberis repertum ,
rium

2) modicum.

(i. e. usui ipsius emptoris destinatum)

C 6,2,8594 = Or. 3348:

tellegendum sit, non liquet. Cf. titu-

invehjtur, nsQ md debet.

Decretum Commod.

259

. . . . [Idque co]mpulit nos miserrimos homi_[ es lam rur]sum 1 divinae providentiae [tuae suppl]icare. Et ideo rogamus, s cra- 3 tissime imp(erator), subvenias. Ut kapite le gis Hadriane, quod 5 supra scriptum est, ad_em tum est, ademptum sit ius etiam proccb. 1, 6 nedum conductori, adversus colonos am pliandi partes agrarias 7 aut operar(um) prae bitionem iugorurnve; et ut se habent littere 9 proc(uratorum), quae sunt iii ta(b)ulario tuo tractus Kar thag(i1 niensis), non amplius annnas quam binas aratorias, binas sartorias, 12 binas messo rias operas debeamus 2 itq(ue) sine ulIa contro versia 13 sit, utpote cum in aere inciso et ab omnib(us) ornnino undig(ue) 15 versum viciriis nostr[is] 3 perpetua in hodierniirn forma pra[e]st[i- 16 t]_ tum et proc(uratorum) litteris, quas supra scripsimus, ita con- 17 f[ir]matum. Subvenias, et cum h ni_nes rustici tenues manu(u)m 19 nostrarum ope ris victum tolerantes conductori profusis largitio- 20 nib(us) gratiosis(si)mo impares aput proc(uratores) tuos simu[s], 22 quib(us) [pe]r vices snccess _ (is) per condicionem conductionis 23 notus est, miserearis 4 ac sacro rescripto tuo non ampli us prae- 24 stare nos, quam ex lege Hadriana et ex litteras proc(ur torum) 26 tuor(um) debemus, Id est ter binas operas, praecipere digneris, ut 27 bene ficio maiestatis tuae rustici tul vernulae et alumni sal- 28 tu()m tuorum n(on) iiltr(a) a conduc torib(us) agror(um) fiscalium 30 inquietem[ur].
co1.4. [Imp.

Ca]es. M. Aurelius Commodus [ toni]nus Aug(ustus) 1 Sarmat(cus) Germanicus maximus Lurio L cu l et nomine a_liorum. 3 Proc(uratores) contemplatione disfcipulinae et instituti ; mei ne plus 5 quam ter binas operas curabunt, ne quit per iniuram contra 6 perpetuam formam a vobis exigatur. Et alia manu : Scripsi. Re- 8 cognovi.
procc. = procuratori1) Errore quadre tarii; littera b abun. dat; forma m instrumentuna bus, geminata littera c pluralis significandi causa, per tot ut araadhibita est. 2) In lapide MezuxjrenSi lacero toto leguntur haec: Verba lecto legis capite ita toras ll, sartorias 1 , messicias 11 . 3) inserit Mo. cum in aere iiisit ut culpa quadratarii ornissa post nostr(is) ut a vicinis nostris perp. forma praeceptu(m) cis(um) (pro inciso) prqponit Joh. Schmidt. 4) miserinus t proc. lit. confirmatum m t instituti ( Commodi el miserianus. 5) [ Co l. 4 initium usque ad

(deficiucnt quaecla^n)

periit) redit in lapide quodam C 8 S, 14451, cuius in parte sinistra haec unc, quae verba praemissa sunt: exe(mplum) sac(rum) prelscrilptuim m sacri rescrpt censet Mo.1 barbare corrupta esse ex for'mula exemplu ) Comma ne operas insiticiu videtur. 17'

260
10

Rescripta duo Severi et Caracallae.

22

Exemplum epistulae proc(uratoris) e(gregii) v(iri). Tussanius Aristo et Chrysanthus Andronico suo salutem. Secundum sacram 12 subscriptionem domini ri(ostri) sanctissimi imp(eratoris), quam ad 14 [misit] . . . . (erasi versus sex) 15^ libellum suum datam Lurius Lucullus [Et ali]_a manu: [Upt]amus te eli_cissimum be[ne vive]re.

Vale. Dat(a) pr(idie) idus Sept. Karthagine. Feliciter consummata et dedicata idibus M[a]is Aureliano 25 cos[s.], cura agente C. Iulio . . . ope Salaputi 27 et Corne_lian[ ]
24

mag(istro). VII 87. Reseriptum Severi et Caracallae de longae possessionis praescriptio e (. 199). pctp. B. U. 267. Ed. Krebs, comment riis instruxerunt Dareste. -

velle Revue 1894, 692, Mitteis, Iierrnes 30, 612 s 1., . Z. S. St. 16,195. 22,143 (Ges. Schr.1,477. 2,369 not.1). Cf. Paul. sent. 5,2,4. Cf. caputXlV.

1 [ca. 20] ( ) [ ][ _ j [_.^r - [3 ] [] [] [ ' ' S] 5 ] x ^[] _ [?' r.] f ' []_ S 8 . [] _c() l [] [] ' [ ] 9 . r ^ 11 S r, 12 a'. i. , S r S . 14 ' _ c r L , .
Imp. Caesar L. Septimius Severus Pertinax Augustus Arabicus Adiabenicus . . . Parthicus Maximus et Imp. Caesar M. Aurelius Antoninus Augustus Iulianae Sostheniani filiae per Sosthenem maritum. Longae possessionis raescriptio eis, qui iustum initium habuerunt et sine ulla controversia in possessione fuerunt, adversus eos qui in a lia civitate degunt annorum vginti numero firmatur, adversus eos autem qui in eadem (degunt) annorum decem. Proposita Alexandriae die 30. Dec.

(Ges. Schr. 2,369).

pap. Arnherst II 63. Deser. Grenfell et Hunt. Mo. Z. S. St. 19,14 $

88. Rescripta duo Severi et Caracallae de transactionibus (a. 200).

r[] [ . ] [] ' ] ` ' ^ [] [] ^[

. [ ] 1l

Epistula Severi et Caracallae. [xoii. ] r [ ] [ r' ] ' 4 ' .

261

] x c ] ' c ( ) .

z. Caesar L. Septimius Severus Pius Pertinax Aug. Arabicus Adiabenicus Parthicus Maximus et Imp. Caesar M. Aurelius Antoninus Pius Aug. Artemidoro cui et Achilli.. Eis [quae conve erunt?] cum consenseris sero repreheudis quae [?]. Proposita ?;e driae.

II. (ca. ) ] c,w i

(10) ] [] r (10) ] 7 r [][][] c ] [ ?] ] . [. . .] . . [ ] . . & ' ] () [.] x& [' ]

89.

'

10

Epistula Severi et Caracallae ad Tyranos

201.

3, 781 cf. p. 1009. Dess. 423. tabula 'marrnorea, . 1847 in ripa fluminis Tyrae (hodie Dniestr) in Bessarabia prope urbcnz 4k-germ. n ef[ossa, primurn edita in aetis soc. hist. Odessit nae. Initium supplevit i%fo. In tabula extat extrema pars rescripti impp. Severi et Caracallae, quocl, aliecta epistula ad alium scr-ipta, resili provincite trctnsmiserunt Tyranis edenclum. ro-mulg tur hoc icipicle acllito epilogo grcaeco.
.L.

[Wisimus tibi epstulam ad .Heraclitum, unde intelleges, quid statueri us d e immunitate, quasn Tyra zi si bi concessam esse contendu9 t. Quam licet a lmittere non soleanius nis privile]-

gi auet[ itcte perpensa et origine ^munitatis inspecta, quod us[urpatum esse diu qua]qua ratione videbatur, cum iusta [moderati]one servavimus, ut neque ipsi cons[zcetudi.]ne diuturna pellerentur, et in poster [m] decreta civium adsumendorum consil[iis] pi aesidis provinciae c(Iarissimi) v(iri) perpenderentu[r]. Exemplum epistulae ad Heraclitum.
1) De instrumento (solutionis?) vicletur trcictari propter tr nsactionem irrito facto; ceterum de sententia parum c nst t.

262

Epistula Sever et Caracallae.

Quamquam Tyranorum civitas oreginem dati beneficii non ostendat, nec facile, quae 10 per errorem aut licentiam usurpata sunt, praescriptione temporis confirmentur 1, tamen, quoniam divi Antonini parentis nostri 2 litteras, sed et fi'atrum imperatorum 3 cogitamus, item Anton Hiberi gravissimi praesidis, quod attinet 15 ad ipsos Tyranos quique ab iis secundurn leges eorum in numeruIn civium adsumpti sunt, ex pristino more nihil mutari volumus. Retineant igitur quaqua ratione quaesitam sive possessam 20 privilegii causam in promercalibus quoque rebus, quas tamen pristino more piofessionibus ad discernenda munifica mercimoniorum edendas esse meminerint. Sed cum Illyrici fructum per ambitionem deminui oporteat, sciant 25 eos, qui posthac fuerint adsumpti, fructum immunitatis ita demum habituros, si eos legatus et amicus noster v(ir) c(larissimus) iure civitatis dignos esse decreto pronuritiaverit. Quos credimus satis abundequae sibi cnsultum, si grati fuerint, exi30 stimaturos, quod origine beneficii quaesita dignos honore cives fieri praeceperimus. , c c c^ . ' c. _, r 35
r

'_

7 s

i, r ,

r, , ^.

Ovi,nius Tertullus magistrat,ibus ordini ul Tyranorum salutem. Exemplar divinae epistulae, mi.ssae mihi a dominis nostris invictis felicissimis imperatoribus, meis litteris his praemisi, ut

1) Cf. D. 1,3,39: Quod introductum errore primum, deinde consuetudine obtentum est in aliis non obtinet. 2) i. e. divi Pii. 3) i. e. . Aurelii et L. Yeri. -- 4) Nota possessionem prvilegi, ut supra p. 254 . 2 poss. eivitatis. 5) i. e. vectigalis regionum a Danuvii fontibus usque
ad mare Ponticum; v. App. Illyr. 6. 6) D. 49,15,9: Ovinium Tertullum, praesidem provin p jae Mysiac (i. e. Moesiae) iiiferioris.

Decretum Gordani. n , , c^ ' ' . ' ; n (... ' ^ ' ^ lla:, '. ' ' 2, . .3.

263

40

45

cognita divina erga vos muaificentia Ge^tio eorum gratias aga.ts. Val.ere vos cupio et multis annais felz:citate gaudere. Accepta ante diem Xlii kal. Mart. Lenaeone Vill 9. Proposita 1Vluciano et Fabano coss. anno ChLV 2, arclaonte . Ael-io Cal purnio.

" 9. Decretum Gordiani ad Scaptoparenos a. 238.

Petitio vicanorum Scaptoparenorum qui vicus fuit in territorio Pautaliensi prope eum qwi nunc est Dschumaja in Bulgaria) directa ad imperatorem Gordianum propter exacliones militum per agros eorum transeuntium a Mo. tractata est in ZSSt. 12,244 (Ges. Schr. 2,172 sqq.). Iloc loco inde non repetimus nisi () praescriptionem pograpl.i et (II) precibus praemiss m adnotation.em, adiect m videlicet ab iis qui epistulis principis praefuerunt, ) deinde decretum imperatoris; ipsas yreces Graece scriptas collocatas inter adnotationem et lecretu2ia neque integras servatas omisimus. (I.) Bona fortuna. Fu!vio Pio et )t Proculo cons.

XVII kal. . descriptum et recognitum 5 factuin ex iibro libellorum rescriptorum 6 a domino nostro imp. Caes. 7 M. Antonio Gordiaiio

Felice Aug. et propositoium Romae in porticu tliermaruiii Traianarum in verba g(ae) i(nfra s(cripta) s(unt) , (.) Dat(um) per Aur(elium) Purrurn mil(item) coli(ortis)

1) Mensis anni Mi.(esiaci. 2) i. e. a. 145 stg a Romanis .57 . C. Rm e dicionis facta et Tyra. 3) i. e. magistratus 'rnunieipalis
Tyrani, qui adscripsit et diem quo accepit epistulam ( ), et annum, quo publice proposita est ( ). 4) rotin. 5) it recocnitum. 6) fxii bro ubellorum reseripturum. ) eais. 8) Docuit nuper demum inventus lapis hic etiam rescripta proponere in usu fuisse imperatoribus, nee iam dubitatur, quid velit propositio in subscriptionibus constitutionum saepissime adscripta. Cf Karlowa Rm. Rechtsgesch. 1,651, . l. c. . 258 sq. 9) it propociturum fomai. 10) portico. iprmarum tr. iana-

rum in vebaiss.

264

Rescriptum ad Aurelium.

G]ordiana[e] [centuria] [pr(aetoriae) (iae f(idelis) canu[m] 2 et con[ ] ossess[ ] rem

s. preces)

Proculi con[vi]-

(Sequuntur

(III.) Imp. Caesar M. Antonius Gordianus Pius Felix Aug. vikanis per Pyrrum mil. conpossessore[m]. Id genus qu[ae]rellae praeeibus intentum an[te] iustitia pr{aesi]dis potus super his quae adlegabuntu r instructa discinge [q]uam rescripto principali certam formam reportare debeas. Rescripsi. Recogr ovi.-} Signa.
V11 91 . Rescripturn de cessione bonorum (a. 200).
pap. BU 473, e l. Ttiileken. Cf: Mitteis, Hermes 32,651 sqq. , , ,

L z c [] Z[^.w. r ^, ] ' ' 3(.3 [ r. ] 1'lo% () ' % [] ' c. . ^_ $ [. . . . . .] rr ^ ^ , r c r 5 ; ^ ^ u ^ 7 ^ ^% ^ S [. .] ^OV.O^Yi ^ O [ ? c _ ] & 6 6 S [ ^ ]

1
'. 12 6, [&?] (sequentia non intellequntnr) . ( ) " 8 .9[ . .] ". [] ' ; ' ((il) (sequuntur alia).

Irperator Caesar

L. Septimius Severus Pius Pertinax Arabicus

Adiabenicus Parthicus Alaxinaus et Imp. Caesar 111: Aurelius Antoniia2rs Pius Augusti . . . . Abstines bonorum (possessione?) . . . post cessionea l eg es tulisse, non portere eos qui bonis cesserunt teneri nec p lilicis nec privatis lebitis nec alia solutione urgeri, (sequentia non intelleguntur) Anno 8. Pharmuthi . . . . Vctle. Auretio Apollonio cui et Soteri magistro pagi. (Sequuntur ali.)

11

. Amherst , 27, descr. Grenfell et Hunt. Commentariis instruxerunt Mo. ZSSt. 22, . 194, qui partem collectionis esse vidit; Graden-

92. Rescriptum ad Aurelium Severum de litibus destituts, Diocletiani ut videtur (a. 293?).

1) reeordianaic. 2) eoncanun. 3) conpposess. rem. 4) Rescripsi, seil. imperator. Recognovi, scil. ab actis qui

Scaptoparenis misit; cf. Diploma militis peregrini , 5 et decretum Commodi 4, 9. 5) Tortasse scriptum . 6) .Intellege 1. 5 c, 1. 7 c, . 8 f , x &. 7) c Mittejs. 8) Mart./ April 200 p. Chr.

hoc exemplar cum descripsisset et recognovisset (c f. Decretum proconsulis Sardiniae v. 2).

Rescriptum Philipporum.

265

witz ZSSt. 23, . 356 sqq., qui Diocletiano et anno 293 attribuit propter genus dicendi. Lin. 16 vel 15 aliam partem collectionis incipit, forte ex libro de extraordinariis iudiciis desumpta. (vestigia octo linearum.)

debere . [q] . pat. yd . . . bus fiet ac Const. 9 ) c{sul [ 1 ]Aurelio Severo . [ . ] . . . c . e Rescriptum 1 . . . . . se . . . ationibus impetraturn si contra reum narratio falsi 11 eligitur posse nocere constat; neque litem institutam diu trahi iui'a 12 [pe]rmittunt; si quidem contra eum etiam qui post litem institutam desti_tit, huiusm[o]di passis quaestionem c[ . . .] operies tuo 2 desti- 13 tutori a . . . r . o . s consulan _ tur 3; propter quod aditns rector 14 provinciae pro e . . . . tore . . . are [8] rogen [ . . ] litem institutam 15 aut de[. .] . . rneg . . . ro saepe constitutum . . . c[is] repete po. n. 16 inonil . . [. . . .] , . . ast . . . x . t . de e g traordinariis iudiciis [10] nondum actionem . . . [ . .1. dit agere . . . o com . . . . en [ 17
] ("vesti.gia quinque linearum.) VI1

93. Rescriptum Philipporuni ad c ol onos vici cuiusdam Phrygiae.

3 S, 14191. Rep. a. 1897 prope Altyn Tasch in vico Yapuldjan Appiae Phrygiae. Ed. gui repperit J. G. Anderson, Journal of hellenic studies 17,418; 18,340; repet. Schulten, acti Inst. Germ. Rom. 1898 .2.32; Scialoja Bullettino lell' ist. di dir. rom. 11, 58. Nos, ut in n. 90, preces mutilas graece scri tas omisimus. est epistola in precibus citata, II rescriptum id preces ltm. I. Quae libello compleYi esti[s, ad procos. miSimuSj, qui dabit

36

operam, ne d[iu]tiu(i)s querell[i.s locus sit]. 1 . ' 43 y. [11 Iulius Philigr 2 . Caes. 1. [Iuli'iis Pjhi[lippus p. f. Aug.] et ]s n[ojbilissimus C es. . [r(elio) Eglecto] 4 per Didynum mili[t]e[m 3 f ]rum. 5 Proconsule v. c. perspecta fide eorum quae [dlegastis, si] quid iniuriose geratur, ad sollicitudinem suam revocabit [V] [lje.

VI 94. Edictum Constantini de accusationibus.

Edicti Constantini de accusationibus p eter epitornam, cluam servarunt tria exemcodices constitutionum duo Tlieoclosiauus 9, 5 ,1 et Iustiniciuus 9, 8 ,3
1) = caesaribus consulibus, hic est finis r ecelentis rescripti. 2) sic 3) destitiren fell et Hunt; e[dict]o perpetuo Gradenwitz e simulacro. 2 omine concilii preces mitutoria formula consulatur exspectes. 4) Is sert. 5) miligenerum.

266

Edictum Constantini.

plaria lapidi incisa ad nos pervenerunt, primum sine dubio in Asiae civitate aliqua oli,n propositum indeque saec. XVI delatum Patavium, edi5,2781; secunclurn nuper repertum Lytti in tum autem culn Patavinis g Creta a Friderico Halbherr, editum in Eph. epigr. 7,416, tertium nuperrfio repertum in oppido Lyciae Tlo. Damus, minoribus rime a Bennd praetermissis, secundum fragmentum Cretense ad id etiam versibus nu'meratis, in quo deficientia quae e Patavino adsumuntur, uncis quadratis quae ex Lycio, linea subducta notavimus, scilieet expressa omnia litteris rectis; iclinatis quae dantur, suppleta sunt coniectura.

[] xemplum sacri edicti . (4) ips (5) pi'obatum est plurimos [s]o[lum] fortunis (22) accusationis (5) [iz]onnum[quam] (8) eiusmodi causis tam e{o}s qui accus[a.n]tur 5 quam qui [ad test]imonium voc[an]tui' gravissimis vexatio[ni]bus adfici. Un[de c]ons[] lentes se[cur]itati provineiarum nosstr rum eiusmodi remedi[ ] prospeximus, ut accusator quidem omnimodo 2 de iudicio repellatur, verum quicumque intentionibus sus probationes ad[der]e confidit. habeat 10 adeundi iudicis liberam potestate[m ac ma]nifestis indiciis commissi 3 reum detegat, ut pro qua[litate] factorum conpetenter in eum qui convictus fuerit vind c[et]ur. Quod si minime potuerit ea quae intentaverit conprobare, sc re debet severiori [se] sententia subiugandum. Sane si quis aHc[ui] maiestatis crimen 15 intenderit, cum eiusmodi obiectus minime quemquam privilegio dignitatis alicuius a strictiori inquisiti[o]ne tueatur, scia[t] se quoque tormentis esse subdendum, si al[iis m]anifestis indiciis atque argumentis accusationem [su]am non potuerit conprobare, cum in eo, qui huius esse temer tatis deprehen20 detur, illut quoque tormentis erui oporte[at, _ c]uius consilio atque instinctu ad aceusationem accessisse vlide]atur, ut ab omnibus tanti comm[issiJ conscii.s vindicta possit r{epo]rtaii. Delatoribus autem quod adeundi quoque iudici[s tam] statutis parentum nostrorum quam etiam nostris sanc[tio]nibus inter25 clusa sit facultas, omnibus cognitum est, cum eiusmodi hominibus 4 audicnti[anon] debeat commodari, qua[ndo] quidem eos pro tanti sceleris audacia poenae conveni[at] subiugari.
sic Cret.: in epitome est imp. Constantnus Aug. ad Maximum praef. praet. 2) ab odo incipit Pat. 3) a ommissi
4) Omnibus 1)

Cret.

incipit Lyc.

Fr gmentum constitut onis.

267

servis quoque sive libertis, qui dominos vel [p]atronos accusare aut defPrre temptant, eiusmodi legem iuxta [ ]tiqui quoque iuris statutum observandam esse censu mus , ut 3 [s]cilicet professio tam atrocis audaciae statim in admissi ipsius exordio per sententiam iudicis conprimatur ac de[ne]gata audientia `' tibulo adfixus qui ad [e]iusmodi desperationem processerit, exemplum ceteris praestet, ne quis in posterum aud[ac]iae similis exis_tat. Sane ut undique versum securitati inn[o]centiiim consulatur pla36 eet etiam famosos libellos admitti. Q[u]os sine nomine pi'opositos si qui invenerit, statim det[rah]ere atque scindere vel igni debebit exurere. In qu bus [eti]am iudicum eiusmodi observantiam esse rtebit, ut, si forte ad se ta- 4 Iis libellus perlatus fuerit, igni eum praecipiat concremar[i], cum eiusm[odi scr]ipturam ab audientia iudicis penitus rteat [submov]eri; manen[te contra eos inquisitione qui libell[os eiusm]odi proponere ausi fuerint, ut [rejpert{ij debits t[enzeri]-[t]atis suae poenis subiciantur. 45 [S]uper i[taque o]rnnibus tam ad praefectos nostros quam [etiam et p]raesides et ration lem et magistrum privat[ae script]a direximus quorum exempl[c ]i alio [e)dicto no[stroj [pr] [o]dit[oJ cuiusmodi lege[m s]tatutumque eont[ineat, pl]enissirne declaratur .
. . kal. . Volusiano et Anniano cos. s
95. Fragmentum constitutionis contra Caesarianos. absit 5, 2781 . 31 ?4. ` .xtremum caput textus Fatavini cum ab exernplo Creten:si et caput id quod in Cretensi ultimum est contineat quae leges omnes fere clauclit clausuiaw de forma promulgation.is, sine dubio pars est constitutionis diversae. Arqumentum quoque ei coniecturae favet; nain extremum caput textus Fatavini speciem prae se fert exordi.i 7.417. legis contra Caesarianorun lelicta emissae.' Mo. Eph. epigr.
VI

eam

31 [Ficlem, uf ] stis, conscientia vestra, quae testis est, pi'aebet, 32 summam clementiae [n ostrae res]pectibus et fuisse senper et 1)

finit Lyc. 3) prae censernus Lyc. -- 2) in denegatur (sic) audien magistrapraefectns intellege. 4) Imperator epistulas, quas ante ad -tori 5) Sequitur in tus li erit, ait romulgare se edicto ad populum emisso. textu Fatavino caput quocl subiunqitur sub n. 95. 6) Ut inscri tio plena altera ita subscriptiO adest in epitoma sola. Errata autem sit necesse est item utra; nam a. 314 lan. 1 prae fectus urbi fuit Rufcus Volusianus urbi fuit ab .. 319 Sept. 1 consul; contra Valerius Maxi?nus prclefeet?1S usque ad a. 323 Sept. 1.

268 esse

Edictum Iuliani.

curarum, ut beatitudo urbis Romanae, [quae nutibus] nostris obtemperat, adversus omnes omnino calumnias, quas i n universum Caesarianorum desperatio porrigebat, firmissimis munita
[ibi genu]s
33

securitatibu s

[tuta

sit].

\ l c] [] ^ . . [] [ a] - [] .. r . [] ^ ^ pag. l I, 1 [] 06 ^ 6 []V 2 ,,. , VV 1 ' , <, 1} ,u Y ^ ^. , ^ ^ ^ , ^ . ; w. 3 S , , , , S ^^. ^ c . , ^ . . 4 c^`} , , 5 c vLV , '

^

20; edd. Grenfell et Hunt et Hog rth, qui verba passirn . yt gel. Anz. 1901 .36 corrut restituerunt (nonnullct emend. }Tjilamnowitz Gott. 327). Iuliani esse demonstravit Dessan not. 3 et Buecheler Rh. Ph. 56 . pagina haec tantu?n su ersunt.) revue 1 e philologie 1901, 285. (Ex priore

96. Edictum l n de auro coronario (a. 361).

s % 5[] ov ,- r r^ ^ , , , , . ^ , , ^ 7 _ , , c;: c [ c] c^ , , a ^ , o 8 c . x cc_ x r, a. 9 3, a_ . & , ' r ,- ' [ c] 4 ,

Ss

r, [] ^c. ,

ne manifestum facientes quccntopere gaudeant me pervenisse ad im erium, ipendere cogantur lus quctm facere possint. Unde cepi mi res meos, imperatores sunzma admiratione dignos, imitari volui, quoracm, eticcm in aliis instituta, aemulari in animo est; ianz, nisi misera publicarurn rerum inopia impedimento esset,
multo manifestiorern rnctgnctnimitatern meam demonstrarem nec de -esm,quoin et si quae prcceteriti temporis ex eiusmodi tributo consilium non carens exemplis, quibus Traianum et Marcum,

cumulctta clebebantur et quae acl Caescirjs nonzinationem nomine eoronarii decreta antea sunt et qucce decernentur ob eandem causam ab oppidis, etiam ea remitterenz. Sed id quidem non opinor, propter id 1) x coni. Wilamou-itz 2) ' titilamo2vitz; antea legebatur . 3) 's Wilct3nowitz; concedunt G. et . 4) [ i J , ef. v. 2.

Edictum Iulian.

269

c,, S nS. c 10 a`_, ' ' [ ] 11 ^ ' '. ^ r , ' . ; - 12 r, '. '. .., 13 c , . S ^ & ^ , S ' r_ '_ [ ] .' . ^ - 1 4 r . r, [], G O to 0 v d'. w. . o 15 L _ G[] [ L ] , 16 . .^ y, ' VGa ' . ' 1 , , r^ Sr w.c c- 1 [d'.]n ca_, 3r. ^ d. ,. . c^;^- [0] - 19 , ' 7 t9'U S d. rxs c ^ ^ rc rooc , 20 ^ _L 06 c 21 ^^ c r r_ ^ c 7_. --^ &' rv 22 S.
^

quod paulo antea dixi, ea vero sola (nec ampl-ius) prciestcire opp2da (cquanturn video) posse me non effugit. Qua de causa sciccnt omnes mnibus in oppidis et Itc li e et in aliis provinciis me pecuni s qu e occasione initii mper naei-, ad quod et cupientibus et precantibus omnibus perveni, pro aureis coronis fdecretae?] sunt eis remittere, id autem me non o& abunclanticcm divztaarum f'acere, sed mea ipsius voluntate, qua se^nper, ex quo die Caesar sum, adnitebar iabentia sustentare, no n /inium proferendorum desiderio sed moderatione, dum ne ad privatam rena impensae fiant. Neque enim illud mihi ^nags st,udio est, nt ex omni bus rebus pecuniam Iaauriam, immo hunz.anitate et beneficii:s amplifacem hoc imperium, ut etiam pr efecti mei ad proeurationes a me dele ,qciti, quos post diligentissimarn aestimationem et selectionem delegavi, etiam illi studeant, ut quam moderatissimos se prccestent. 11lccgis enim magisque provinciarum rectores discant, quanto studio parcere et providere provinciis quibus praesunt eos deceat, si quidem iussi sint omnes Caesarem intueri tanta urbanitate et moderatione et temperantia regnum admini1)

suppl. Wilamowitz.

 , ^ , ^v. S ^.. 23 4`} r . () , G .

270

Epistula Valentiniani.

mei edicti exempla uni.us cuiusque oppidi strntean. Iluius magistrcttus curent in publico quam maxime ponere in conspectu legentibus. VH 97 . Epistulae Valentiniani Valentis Gratiani de provincia Asia ( . 370/371).
Rep. Heber ley, Anzeiger der Kais. Akademie (Wien) 1905 NX., Jahreshefte des sterr. Arch. Inst. 8, Beibl. 71. Schulten, ibid. 9, . 40. Heberdey, ibid. . 182. Mitteis, Z. S. St. 26,490squ. Suppl. sunt Sch. et Heb. a) Epistula ad Eutropium proc. Asiae de moenibus restituendis et de

reditibus fundorum eivitatium.

1

D. D. D. n. n. . 1 Auggg. Valentinia[nus, Yalens], Gratianus.

Hab(e), Eutropi car(issim)e nobis.' ^ quo]s intra Quod ex red]itibus fundoriim iuris re[i p 2 Asiam diversis quibusque civitatibus ad instaurand [am mo]enium 3 fac[iem . . . . . . . . pr] certis [partibu]s habita aestimatione concensimus 5 capere quidem urb[e]s singulas beneficii nostri uberem fruc4 tum et pro [temporum r]efers felici[tate nostror]um a foedo prior]m squalore ruinarum s in antiquam sui faciem nova reparatione consurgere, verum integram gra[tiana con]cessi ad [z.cr]bes sin5 gulas beneficii [perv]enre 81 quidem pro partibus praestitis reditus cvitatibus potius q[] m ipsi cum reditibus fundi fuerint restitu[end]i 6 et ministrandi, idem redtus ab acto[ri]bus pr]ibatae rei nostrae et diu miserabiliterque poscantur et vix aegr((aeque tribuantur adque id quod amplius e[x i]sdem fundis super statutum canonem [c]olliga(n)tur, et isdem civitatibus pereat eorundemqu((a)e actorum 8 fraudibus devoratum nihil tarneii aerario nostro adiciat augment 8 possitque a curialibus vel e g cultione rnaiore vel propensiore diligentia nonnullus praestitionis cumulus ad gratiam concessionis acce9 dere, igitur cuncta diligenti coram investigatione perspe gimus. (%. Et
"

1)

super . 2 instaurandam. 3) ,S'upplendum est aut prvatae aut publieae. 4) de hoc suppl. et de . 5 potius q [ua]m v. Heberdey Jahreshefte 9,183, .185 contra Schulten. 5) leg. concessimus. 6) Ad motus terrae . 358 et 3 65 imperatorem alludere monet Schulten. 7) leg. privatae. 8) de actoribus rei priv. cf. @. 3,26,8.9. Schulten l. c. p. 47.

Domin nostri. 2) Primae lineae maioribus litteris scriptae finis

Epistula Valentin n.

271

primum Efesenae urbi, quae Asiae caput est, missa ad nos dudum legatone poscent[i p]artem redituum fundorum advertjrnus 10 fuisse concessam; unde illi interim quam esse omn um maximam nulia dubitatio est, in parte co[ c]essa cum eo fundo quem 11 Leucem nomine nostra iam liberalitate detentat, tra[di] centum iuga promulgata sanetione mandavimus, ut eius exemplo qu d adhoc ista 12 in reparandis moenibus profecerit intuentes an reliquis praestandum sit similia, decernamus. Hac sane quia ration[e] plenissima, quod intra Asiam rei publicae iu[g]a esse videantur cuiusque qualitatis 13 quantumve annua praestatione dependant, mansuetudo nostra instructa [c]ognovit, offerendam experientiae tu[ae] credidimus optionem, ut, 14 si omnern hanc iugationem quae est per omnem diffusa(m) r vi ciam, id est sex milia septingenta triginta sex semis opim[aJ adque idonea iuga, quae praeter vinum solidorum ad fixum semel 1^ canonem trea milia extrinsicus 2 snlidorum anriva praestare referuntur, sed et septingenta tr[ia deserta] et iam defecta [a]c sterilia iuga 16 quae p[e]r illa quae idonea diximus sustinentur, suscipere propria restatione abnuis, 3 petitis maiestas nostra COnsen[tiat,] s[c.]ili[c}et 17 [t] arbitrio tuo per curias sing (as omni i gatione dispersa retracto eo redituum modo quem unicuique civitatum propria largitate concen[simus 4 r]eliquam summam per officium tuum rei pi ivatae 18 nostrae inferre festines, ut et omnem usuram diligentia^^m)) avidis eripiamus actoribus et si quid extrinsi[cus] [luc]ri est, cedat ratio- 19 nibus civitatum. Sane quia rerum omnium integram cupimus habere notitiam et ex industria nobis tuam expertam diligeri[ti]a[m pol- 20 lic]emur, plena te volumus ratione disquirere per omnem Asiam provnciam fundos iugationemque memoratam , qui in praesentem diem ha[bita lcituti]one possideant et quantum per iuga singula rei pri- 21 vatae nostrae annua praestatione dependant, qui etiam opimi adque utiles fundi . . . . ]o gr[ . . . 5 si]ngulis quibusque potentissimis s 22 fuerint elocati 7 et qui contra infecundi ac steriles in damnum rei nostrae paenes actores f]uerint d[erelicti s]cilicet ut omni per 23
vidit Mitteis ZSSt. 1) VINVM corruptum esse ex VI _ sex milium 26,493 iarn consentiente Reberdey l. c. 9,188 n. 7, qui tamen VIll (unde VIN) i. e. Eutropius fuisse mavult. 2) Intellege tris milla extrinsecus. 3) leg. coneessimus cf. lin. 3. ipse fisco tenetur, cf. Schulten p. 55. 4) 11,59,10. qui per potentiam fundos opi5) fisco gr[ ti] Schulten. 6) mos ac fertiles occuparunt. 7) Cf. legem Arae Hadrianae 1. 10.

272

Epistula

ad

Festum.

c) (?) confectis quam diligentissime brevbus idoneos ratioiie discussa a mansuetudini nostrae veri fidem nunt[i]es, u[t i-n.st]ructi super om24 um nibus ampliss mum efficacis industriae praestantae tuae testimon deferamus.
Epstula ad Festum proc. Asiae de luds provncialibus (a. 375). unicipales muneribus etiam in C. Th. 15,5,1. Schulten l. c. p. 61 sqq. alia civitate funyi, ut liceat, in decurionatuna alius civitatis transire, ne liceat, sancitur. Cf. Eclicta Prae f. Aey. Ael.
b)

D. D.] D. . n. n. Auggg. Valen[t]inianus, Valens, Gratia[ ] us [Hab(e) ?j Feste, [car(issim2)e njob(is). Honorem Asiae ac totius pi'ovinci[a]e dignitatem quae ex iudi2 cantis pendebat aibitrio, [ex]emplo Illyri[cz] [d]que [It]alarum ur3 bium recte perspexi[maus] esse firmatum. Nec enim utile videbatur, u[t po]nra conventus publici unius arbitrio gereretur, qu[a]m con4 suet{u]dinis instaurata deberet solemnitas exhibere. Es sententia deni[q]ue factum est, quod divisis offics per quattuor civitates, quae met[r]opolis apu[cl] Asiam nomiiiantur 2, lustralis cernitur edi[t,io?] 5 constituta, ut, dum a singulis ex[hi]bitio postulatur, desit rvinciae coronatus nec gr{ct]vis cuiquam erogatio sit futura, cum ser6 vatis vicibus qu[in] _ to anno civitas praebeat editorem. Nam et [illu]d quoque libenter admisimus quod in minoribus m[ ] niciiis 7 generats, qnos popularis animi gioria maior attollit, facultatem tribui edendi mu[ner]is postulasti, videlicet ut in metropoli fesen3 a[lia] e civita)te asiarchae sive alytarchae pro[cecla]n[t ac] s[ic] 8 officiis melioribus nobilitate contend{an]t. Unde qui desideriis sub secnli nostri felicitate ferv[entib]us gaudiornm debeamus f[orn] en [t] a 9 [] raes[t]are cele _ brandae editionis dedimus potestat[e]m, adversum Id solum voluntatem contrariam ref[. . . .]tes, - ne suae civitatis oblit 1 e[i]us in qua ediderin[t] munera, cu[ria]e socientur, Feste carissime ac iucundissime. L ud t) ergo experientia tua n(ost)ri potius prae11 cepta sequatur arbitrii, ut omn[es] qui ad lios h[on]ores transire festnant, c[ujnctas primitus civitatis suae restituant functiones, u[t 12 p]eraetis curiae muneribus a[cl h]onorem totiu[sJ provinciae debito

fabore festnent p[er]cepturj postmodum, si tamen voluerint, senaAlias usque ad septem provinCiae Asiae nominantur cf. Marquardt, Staatswesen 1,343. 3) Ephesus, re uera caput Asiae, 2 nominatur, c f. Marquardt l. c. 4) ref[eren]tes tempta.t Schulten. 5) leg. favore.
1)

D(omini) n(ostril.

2)

Epistula ad Festnm.

273

to[r]iam dignitatem, [ita tam]en, ut satisfacien[te]s legi in locis s[uis] alteros dese( ant substitutos. Ceterum nequaquam ad com13 modum credimus esse iustitiae, ut e g pensis rebus suis laboribusque transactis velut novus tiro ad curiam transeat alinam, cum rectius 14 honoribus fultus in sua debeat vivere civitate. yj ' , 15 ^ , " ' [] ' - 16 [] 1 [], r[] . 1 . ' [] C , G - 18 ' c 2 , n . , , , , ..' - 19 ' n , ^, _, 20 []. , _a. " n, 21 . r a'_ , ' W - 22 " , , , , , , , , .^ . , [] - . 23 ', ^ : . ' 24 , r ^ , (3 n a_, , [ - 25 , . `H ' []_ . 1 26 n n . / '_ , 27 1 , n a'. , [] . , [] a_ , [][] - 28 c:. , , , , 29 1 ^ 3 . () c,;
r^ ^

1) Intellege 1.16 , 1. 26 et 30 , 1. 28 BBrn{S, Fontes iuris. Ed. V I I

. 2) cf. .

272 . 2.

18

274

Privilegia veteranorum.

, S [ ] . ci () [][] 30 c [ ] c ( ) ( ) [ ] .

CAPUT VIII.

PRIVILEGIA VETERAN RUM.

Civitas vel conubium aetate liberae rei publicae lege tantum dari potuit populo. Quod ius sumpserunt quidem sibi postea im eratores, semper tamen beneficia illa legis vicern habebant aerique incisa in loco publico proponebantur. Donabantur autem ita post impieta stipendi legitima milites, sive militantes sive dimissi honesta missione, peregrini civitate, cives conubio cum peregrinis, atque solebant imperatores una constitutione co9nplecti exercitus provinciarum singulos singulasve classes. Quae constitutio, ad scriptis omnium nominibus, in Capitolio f f gebatur, urde honorato ita exemplum descriptum et in formam diptychi redactum dabatur, quo ius suum probaret. magna eiusmodi diploinatum copia per omnes imperii provincias dispersa hodie extant ad centum in diversis regionibus reperta. Quae etsi imperatorum sunt a Claudio usque ad Diocletianum, cum et argumento et formulis simillima sint inter se, su f fcit duoruw generum, scilicet civibus datorum et datorum peregrinis, singula exempla proponere; in notis adieci, si quae occurrunt ninores differentiae. Collectionem edidit post alios plenissi9nam et accuralissima9n, Commmntario totam rem illustrante adiecto, Mo. in @ 3,2,843-919; suppl. . 1956 -2038. 2212. 2213. 232864 -232872. Quae nuperri9ne prodierunt, edita sunt Korrespondenzbl. der zvestd. Zeitschr. f. Geschichte u. Kunst 1906 . 20. Mitth. des archaeol. Inst. Rom. 1907 . 434.

98. Diploma militis peregrini, . 71 p. C.

duabus tabellis aheneis in formam diptychi redactis, quae Salonae saec. g repertae hodie Berolini in bibliotheca regia [ia9n in antiquario musei regii Ta. .] adserucrntur, ub.i ipse eas descripsi. Cf. . . 853. Aequales sunt et forma et nnagnitudine, . 0,167, . 0,128. [De forma et magnitudine vide exemplaria diptychi et triptychi quae huic editioni acced nt] : Orbiculi, quibus litterae a, b, e, d adscriptae sunt, loeos indicant, quibus tabulae per foratae sunt. Per foramina b et d ahenea (e et f) ducta sunt, quibus tabulae ita coniungebantur, ut libelli duorum foliorum sive quattuor paginarum instar essent; continent autem paginae 2 et 3 scripturam primariam eandemque interiorem, pagina 4. scripturam exteriorem ccurate ex interiore repetitam, pagina 1 signa et signatorum nomina. Clauso

Privilegia veteranorum.
scilcet labello per forainina

75

a et c triplex (i. e. tripliciter torturn) fllum ahe-

neum ducbatur, cui colligato in pagina 1 signa a septem testibus imponebantur nominibus bipertito adscriptis. Cum sirnilem formam etiana in con= tractuum et testamentorum tabulis ligneis ceratis veteres observaverint, nisi quod filis linteis in iis utebantur, illustratur inde locus Paul. sent. 5,25,6;

ordo decrevit tabulas ita signari, ut in summa marginis ad mediam partem perforatae triplici iiiio constringantur, atque impositae supra linum cerae signa imprmantur, ut exteriori scripturae fidem interior servet. Cf.
Suet. Ner. 17.

Imp. Caesar Vespasianus Aug., pont. max., tr. pot. II, imperator VI, p. p., cos. , desig. , veteranis 1, qui militaverunt 2 in classe Ravennate siib Sex. Lucilio Basso, qui sena et vicena 3 stipendia aut plura meruerunt et sunt deducti in Pannoniam 4 , quorum nomina subscripta sunt, ipsis liberis posterisque eorum civitatem s dedit et conubium cum uxoribus, quas tune habuissent, cum est civitas is data, aut si qui caelibes essent cum iis, quas postea duxissent, dumtaxat singuli singulas. Non. April. Caesare Aug(usti) f(ilio) Domitiano, Cn. Pedio Casco cos. Platori Veneti f(ilio), centurioni, Maezeio 8. Descriptum et recognitum ex tabula aenea, quae fixa est Romae in Capitolio ad 1) In aliis dipl,: equitibus et peditibus vel trierarchis et remigibus, vel classicis. 2) In aliis: qui militant. 3) In classicis norninantur
stipendia XXVI (posteriore aetate XXVIII), in militibus auxiliaribus XXV, in legionariis XX, in praetorianis XVI. 4) In aliis: et sunt dimissi honesta missione, vel emeritis et dimissis hon. miss., vel coniunctim in aliis autem: curn sequentibus : honestam missionem et civitatem dedit; qui militant, item dimissis hon. miss. 5) In aliis liberi posterique

10

15

ex mulieribus, quas secum concessa consuetudine vi gisse probavernt. ) singulis ex6) In al. additurn : Romanam, qui eorum non haberent. Verba: e^nplun utrumque. 8) Dio 55,.32,4: Capitolio usque ad finem, in utranon Apr. Maezeio, itemque infra in
c ',i'. 111 t ,

ornissi sunt, in aliis additum est: ipsis filiisque eorum, quos susceperint

que tabula litteris tenuioribus postea adiecta esse monet Mo. (p. 850), seitestibus factam. licet, ut observat idem (p. 904) , post recognitionem 18 * tabula adiecta verba illa litteris inclinatis scripsi.

276

Privilegia veteranorum.

aram gentis Iuliae , de foras podio sinisteriore, tab. pag. II. loc. 2. 99. Diploma militis civis Romani a. 76 p. C.
lamina reperta in litore ',naris nigri prope oppiduna Bulgarieum I{ustendje; iuncta ei altera desideratur. Quindeciin tantum diplomata ci. 2031 et p. 232865; hucusque reperta sunt: vide Mo. 3 suppl. Huelsen Roena. Mitth. 1907 . 434.

Imp. Caesar Vespasianus Augustus, pontifex maximus, ti'ibunic(ia) potestat(e) VIII, imp. XVIII, p(ater) p(ati'iae), censor, cos. VII, design(atus) VIII. Nomina speculatorum qui in praetorio 5 meo militaverunt, item 3 militum qui in cohortibus novem praetoriis et quatt r urbanis subieci 4, quibus fortiter et pie militia functis ins tribuo 4 conub , dum taxat cum singulis et primis 10 uxoribus, ut etiamsi peregrini iuris feminas mati'imoriio sno iunxerint, proinde liberos tollant, ac si ex duobus civibus Romanis natos. A. d. IV non. Decembr., 15 Galeone 'i'ettieno Petroniano, M. Fulvio Gillone cos. Coh(ortis) VI pr(aetoriae) L. Ennio L. f. rlr(mentina) Feroci, Aquis Statellis 6. Deseriptum et recognitum ex tabula 20 aenea, quae fixa est Romae in Capitolio n basi Iovis Africi. 1) in aliis alia loca sunt scri t, post Domitianum yero semper: n muro post templum divi Aug(usti) ad Minervam. 2) Nomina testium
in tabula adiecta videas; omnes sunt Dalmatae ex oppidis D lmaticis Salona, itauro, Ladere, Risinio. 3) In eeteris diel. praetorianorum speculatores hic rimum locura tenentes non nominantur. 4) Ubi duo Augusti loquuntur: subiecimus, tribuimus. 5) Quae sequuntur verba usque ad finem . 13 in Omnibus diel. eadem sunt illustranturque loco Gai.
1,57:

veteranis quibusdam concedi solet principalibus constitutionibus conubium cum his Latinis peregrinisve, quas primas post missionem uxores duxerint, et qui ex eo matrimonjo naseuntur, et cines Romani et in potestatem parentum fiunt. 6) Q idum Liguriae hodie Acqui.

Iuris iurandi formulae.

VII

277

tab. altera cerata di tychi (altera pert) in mus. Cairensi ass., ubi cum duabus aliis (apud nos infra) repperit qui descripsit Seyrnour de Ricci. Ed. S. de Ricci l. Revue 1906 . 471 cu cornrn. ipsius et P. F. Girardii, qui missionis sine aeribus (coll. pap. B. U. 113, 1ll0. r.^ S. . 208, exe^nplunz esse vidit (l. c. p. 488 sg.). Suppl. sunt S. de Riccii.

100. Missio simplex equitis (a 122).

M. Acilio ni l et Pansa cos. pridie nonas Ian arias. 1 T. Haterius Nepos praef. Aeg. 1 L. Valerio Nostro equiti 3 alae Vocontiorum turma Gaviana emerito h0ne_ 5 stam missionem dedit. 7 [Pe ?]rlegi o(mnia) s(upra) s(cripta) e(t) h(onestam) m(issionem) 8 dedi prid(ie) non(as) 2.

CAPUT .

IURIS IURANDI

IN PRINCIPEM FORMULAE.

Iuris iurandi Gaio principi p'raestiti in ipso regni exordio (nam obiit Tiberius . d. XVII k. Apr., praestiterunt id A?itienses Lusitani post dies duo et quinquaginta), ex consensu ut videtur universorum rnmtio ab urbe Roma per provincias sprso, duo exemplaria quae supersunt coniuncta eclicli in Ephem. epigr. 5,154. [VII Cf. Iusiuran lunz qud Papl lagnes ciiiquot annis post regionem illarn provinciae Romanae adiectanz ugust Caesari iurciuerunt, Dess. 8781; Dittenberger, Orient. Gr. inscr. sel. 532, . 7 sgq.]

101. Ius iurandnm Aritiensium.

2,172. Tabella ahenea reperta . 1659 in Lusitania ad Tagum amne-m inter rurlera oppidi raro menzorati Aritii, hodie deperdita.

C. Ummidio Durmio 4Zuadrato, leg(ato) C. Caesa.ris Germanici imp(eratoris) pro pr(aetore). Ius iurandum Aritiensium. Ex mei ariirni sententia, ut ego iis inimicus ero, quos C. Caesar 5 Germanico inimicos esse cognovero, et si quis periculum ei salutig(ue) eius in f rt inferetque 3 armis bello internicivo terra marig(ue) persequi desinam, quoad poenas ei persolverit: neq(ue) me neque) liberos 1 meos eius salute eariores habebo, eosq(ue), qui in eum hostili animo fuerint, mihi hostes esse ducam: si sciens fallo fefelierove, tum me
qui, rziliterve exempla. subscriptio r efecti, 1) Praef(ectus) Aeg(yPti). 2) ]rlegi no(nas) loco imperatoris, hanc rnissionem dedit. 3) inperi in inperque si-

278

Iuris iurandi formulae.

15 liberosq(ue) meos Iuppiter optimus maximus ac divus Augustus ceterig(ue) omnes di immortales expertem patria incolumitate fortunisque omnibus faxint. [. d.] V idus Mai[as] in Aritiense oppido veteri Cn. Acerronio Proculo, C. Petronio Pontio Nigrino cos., mag(istris) Vegeto Tallici, . . . ibio . . . arioni. 102. Ius iurandum Assiorum.
Tabella ahenect reperta .1881 Assi in Troade, edita a Lawtono Americn, Ppers of the arch. Institute of America, classical series , Boston, 1882, .133.

20

' ' 3 _ . r^c ' . 4 ' r ' t`} 5 7 . rj , ^ S , , , . \ , c , , 8 1 , S r '& 2 9 c , , vCv L, 10 S ^ ^ ` 12 xx c;: r ' 13 x ` 14 xoii c' S & r 15 S_ , xa_ i, 16 r y , 1
17 .

Cn. Acerronio Proculo et C. Pontio Petronio Nigrino eoss. Decretum Assiorum de populi consensu. Cum ex voto omnibus hominibus speratus C. Caesaris Germanici Augusti principatits nuntiatus sit nullumque modum laetitiae inveniat mundus, omnis autem civitas omnisque gens ad dei adspectum festinaverit, quasi gratissimo Iiominibus saeculo iam coepto, placuit ordini et negotiantibus apud nos Romanis -et populo Assiorum decerni legationem ex primis et optimis Romanis et Graecis adituram et gratulaturam ei petituramque, ut in memoria et cura civitatem habeat, sicut et ipse, cum primum cum Germanico patre advenit in provinciam eivitatis nostrae, promisit.
1) 2) acwvou.

Iur s iurandi formulae.

279

" ' .
' r 19 ; _ 2 , c;^ , , 22 , []_. L 23 , i . 24 25 , 26 , 2 , 28 , 29 ' ^ , 30 r . t, v - 31 4 r .. 33
,,

Iusiurandum Assiorum. Iuramus per Iovem conservatorem et divum Caesarem gustum et patriam virginem sanctam benevolos nos futuros esse erga C. Caesarem Augustum et universam domum eius, et amicos iudicaturos, quos ipse elegerit, et hostes, quos ipse censuerit. Vere iurantibus autem nobis bene eveniat, periurantibus vero contra. Legati pro fessi sunt suis impensis : C. Varius C. f. Vol. Castus, Sermophanes Zoili f., Ctetus Pisistrati f., Aeschrio CalLiphanis f., Artemidorus Philomusi f., qui etiam ob salutem C. Caesaris ugusti Germanici supplicantes Iovi Capitolino sacrum fecerunt nomine civitatis.

 280

Ordo salutationis.

13.

ORDO SALUTATIONIS SPORTULARUMQUE PROVINCIAE NUMIDI E

(. 361-363).

primus edidit Poulle, recueil de Constantine 22 (1882) . 401 sq.; deinde Ioh. Schmidt in Ephem.epi,gr. 5,386; postea recognovi ipse ad ectypum et inscriptionem cum comnentario edidi Eph. e. 5, 629. Continet inscriptio ordinem salutationis (v. 1-12) et sportularum (12 fin.) constitutum consulari Numidiae inaperante Iuliano ( . 361 -363).

lapide alto 2. 1,17 VIII S, 17896 recognitum a Dessavio. foro. Titulum lato m. 0, 53 reperto in oppido Nunaidiae Thamugadi in

Ex au[ctori]tate Ulpi Mariscia_ni v(iri) c(larissimi) eonsularis sexfascalis, promoti primo a domino nostro invicto prineipe Iuliano, oi'do sa_lutati nis factus et ita at perpetui_[t]atis memoriam

aere incisus: Primo senatores et comites et ex comitibus et admin[ist]ratores. Secundo rin_ces, cornic[] lar[ius, Pa]Iatini. Ter[t] co_ronati [provi] n c] iae]. 10 [Quart]o promoti of_ficales, . . . . tus cum ordi_ . . . [Quinto? o f fi]ciales ex ordine. Item qu mt[ com]moda consequi debeat ri_ceps: Ad off[i15 cia]lem intra civitatem dan_dum Italc[os] tritici modios quinque aut pretium frumenti; intra [r] _mum modios septem aut pretium m _diorum septem; etiam per dena mi_lia bini modi vel eorum 20 praetia subcrescant; s[iJ mitte[n]dns sit tra_ns mare, centum modi vel modio_rum centum praetium sufficiet. Cornicularius et commentarien_sis medietatem huius summae 25 cm_modi nomine consequentur. Sco_lastici in postulatione simplici quincue modios trittici vel quin_que modiorum praetia consequen_tur; in contradictione decem 30 modi_os tritici vel decem modiorum prae_tium consequantur; in urguenti quae 1 finienda sit, quindeci modios vel quindeci modiorum praetia consequan_t r. 35 Exceptores in postulatio ne quinque modios tritici veI quin_ que modiorum praetium consequan_tur; in contradictione duodeci m()_ dios tritici vel duodeci modiorum praetium consequantur; (i)n

1) qui.

Ordo salutatons.

281

definita cau_sa viginti modios trittici vel viginti modiorum praetia 40 consequantur. Car_ta in postulatioe singuii tumi 1 suffici_unt maiores; in con 2 maiores ; in def inito nego_tio numquam 45 -tradjconbusqei amplius sex a liti_gatore exigi oportebit. Libellensis in libello uno duos modios tritici vel duorum modiorum pretium debebit accipere. Of_ficialis missus intra civitate duos mo_dios trittiei vel duorum 50 modiorum pretium consequatur.
1) 'id est tomi' Schmidt.
2) quaternos.

PARS SECUNDA.

CAPUT .
LEGES DICTAS REBUS COMMUNI SACROVE USUI DESTINATIS.
[Legem ut suae rei quivis recte dicit (Dig. 23,4,20,1), ita populus quoque vel quaevis res publica ad po p uli similitudiuem constituta, neque fere dictio ea a privata recedit nisi in rebus communi sacrove usui destinatis. Nam quae populi sunt vel collegii corporisve cuiuscumque, iis saepissime secundum certas leges aut omnes utuntur aut aliquod hominum genus; id quod iuris privati fines excedit. Supersunt autem non pauca eius generis instrumenta, quae cum ad hanc syllogen omnno pertineant, quo loco potissirnum collocentur dubitari potest; sed magis placuit, ut inter privata instrumenta referrentur, cum ea quoque quae populi sunt esseve videntur non tam a publico iure pendeant quam a rei dominio. Id luculenter ostendit iIiter alia lex infra edita vici Furfonensis; nam vicus cum iure publico collegiis aequiparetur neque rem publica,n habeat iiisi ea ratione, qua item corpori cuicumque tribuitur, hanc legem privatam esse dubitari non potest. autem lex re differt a lege quam populiis Romanus dixit viae Appiae et Appiae aquae. Accedit quod haec legum dictio quamquam lure ad populum spectat neque dubium est ` leges de singulis aquis latas' Frontini (de aquis 94) intellegi publicas populi Romani, saepenumero perficitur edietis magistratuum sive populi de ea re iussu sive sua potestate rem ordinantium. Denique multotes eius generis instrumenta quae ad nos pervenerunt a quonam proficiscantur parum apparet, id quod cadit inter alias in leges antiquissimas duas Lucernam Spoletinamque. Itaque haec omnia re certe coniuncta hoc capite proposui. Potuerunt addi edicta Augusti de aquaeductu Venafrano (supra n. 77) et ipsum conditors magis iure propositum quam principis et L. Sentii praetoris de campo Esquilino (supra . 44 a); sed ea magis visuin est aliis capitibus relinquere. . .]

Lex vicanorum Furfensum. 104. Leges lucorum a) Lucerina, b) Spoletna. ) C 9,782 cf. . 667. Dess. 4912.

283

lapide, in Apuliae oppido Lucera (antiqua Luceria colonia Latina) reperto, primum edito . 1861 in: d'Amelis, stora di Lucera, postea Mo. Ephem. epigr. 2,198, indeque in Z.RG.12,127. Lapis periit. b) Cf. supra n. 44 . Is 11, 4766. Dess. 4911. lapide a. 1876 prope Spoletium reperto (alto m. 0,57, lato 0,54, crasso 0,24) ab utroque latere inscripto, Spoletii in pinacotheca publica aclservato. Titulum edidit E. Bormann in miscellaneis Capitolinis, quibus `Instituto arcliaeologico C semestra feliciter peracta gratulati sunt iuvenes Capitolini Bormann Duhn aliique', .Romae 1879.

a) Lex Lucerina. In hoce loucarid 1 stircus ne [qu]is fundatid 2, neve cadaver proiecitad, neve parentatid 3. Sei quis arvorsu 4 hac faxit, [in] ium 5 quis volet pro ioudicatod n(ummanum iniect[ i] mum) estod. Seive mac[i]steratus volet moltare,
[li]cetod.

b) Lex Spoletina. Ronce loucom s ne qu(i)s violatod, neque exvehito neque exferto quod louci siet, neque cedito nesei 8 quo die res deins anua fiet; eod die quod rei dinai 9 causa [ f]at, sine dolo cedre i0 [l]icetod. Sei quis violasit, Iove bovid 11 piaclum datod; sei quis scies 12 violasit dolo malo, Iovei bovid piaclum datod et a(sses) CCC moltai suntod; eius piacli moltaique dicator[ei] 13 exactio est[od].

10

15

105. Lex a vicanis Furfensibus templo dicta (a. u. c. 696).

lapide in ruinis FurC 9,3513 1,603. Pi. tab. 82. Dess. 4906. fonis antiqui reperto. Furfo vicus ad rem publicam Feltuinatium, civitatis
proicito neve parentato. 4) = ad1) = luco. 2) = fundito. 3) = quinquaginta, non quinquaginta milia. versus. 5) Mo. conicit L, scilicet 8) _ nisi. 9) = divina; dvi6) = h unc l ucum. 7) = caedito. Dicator bove. 12) = SCIeIIS. 13) nae. 10) = caedere. 11) =

est, qui dieat rem sacram.

284

Leges arce Augusti.

Sabinae, pertinebat. Difficultates, quas titulus praebet, Mo. corruptelis tribuit, Hu. (Jahrb. f. cl. Phil. 5, 857) e lingua Sabina, rectius Jordan (Hermes 7,201) e rustico sermone explicandas esse censet.

L. Aienus L. f. Q. Baebatius Sex. f. aedem dedicarunt Iovis liberi Furfone a. d. idus Q,uinctileis, L. Pisone A. Gabinio cos., olleis legibus illeis regionibus, utei 3 mense Flusare 1 , comulateis 2 4 extrernae undae quae lapide facta hoiusque aedis ergo, uteique ad columnae stant citra 5 eam aede(m) scalasque lapide stauctiiendo 4 6 sca.las ad aedem versus stipitesque aedis, huius tabula_mentaque, ritei tangere sarcire tegere devehere defigere mandare ferro oeti 7 promovere referre liceat) fasque esto. Sei qiiod ad eam aedem 8 donum datum donatum dedicatum_que erit, ntei liceat oeti, venum 9 dare. Ubei venum datum erit, id profanum esto. Venditio locatio aedilis esto, qiiem quomque veicus Furfens(is) fecerit, quod se sentiat 7 10 earn rem sine scelere sine piaculo W endere locare) alis ne potesto. 11 Quae peqiinia recepta erit, ea pequnia ernere conducere locare dare, quo id templurn melius honestius seit, liceto. Quae pequnia 12 ad eas res data erit, profana esto, gd d(olo) m(alo) noii erit 13 factum. Quod emptum erit aere aut argento, ea pequnia, qiiae pequnia ad id templum 8 data erit quod empturn erit, eis rebus ea14 dem lex esto, quasei sei dedicatum sit. 15 Sei qui heic sacrum surupuerit, aedilis multatio esto, quanti volet; idque veicus Fiirf(ensis) m[a]i{or] pars fifeltares sei apsol16 vere volent sive condemnare, liceto. Sei quei ad boc 10 templum rem deivinam fecerit Iovi lbero 1 7 ant Iovis genio, pelleis coria fanei sunto. 1 106. Leges arce Augusti Narbonensis a. p. Chr. 11 et 12/13. G 12,4333; Or. 2489, Dess. 112. Ara marin. orea a. 1566 Narbone
e/fossct, ubi extat in museo. Scriptam esse non Augusti ipsius, sed Antoninorum aetate ostendunt et scriptura et rthgr hia; itaque gram Pio imperante incendio deletam mox restitutam esse rette coniecisse videtur Herzog.

1) i. e. Florali = 1 . Mo. Chron. 219. 2) comula - teis lapis, in quo diei ferati quandam indicationem vetustam latere conicit Mo. 3) Quid
significetur, paruma constat. Cf. legem Narbonensema II, 10 squ. (n. 106). 4) STAVCTVENDO lapis; structa endo Iordan, structas struendas Mo. dubitans. 5) humus. 6) Or. mundare, Hu. emendare. 7) sentiunt. 8) Mo.: emendum. 9) Vox corrupta, Ru. fingit vocem Sabinam fifla = fibula, fifeltares = fibulati, i. e. patricii Furfenses! 10 huc.

Leges arce Augusti. Votum susceptum est die 22. Sept. a. p. Chr. 11

285

(I v. 1-3), cui anno coneenit Augusti tribunicia potestas XXXVII (v. 9i; ara ipsa declicata est per Augusti trib. potestatem XXXV, id est x.12/13.

I. In antica. T. Statilio Taur[o] L. Cassio Longino cos. k. Octobr. 1 Numini Augusti votum susceptum a plebe rb nensium i - 4 perpetuom. Quod bonum faustiim felixque sit ( eratori) Caesari div! 7 f(ilio) Augusto p(atri) p(atriae) pontifici maximo trib(unicia) pote -st(ae) I coniugi liberis gentique eius, senatui popiilo- 9 que Romano et colonis incolisque c( l e) ( uliae) P(aternae) 11 N(arboriis) M(artii), qui se Numini eius inperpetuurn colendo obli- 12 gaverunt! Pieps arbonen_sium aram Narbone in foro posuit, ad quarn 13 quot annis VIII k. Octobr., qua die eum saeculi felicitas orbi 15 terrarum rectorem edidit, tres equites Romani a plebe et tres 16 libertini hostias singu _ las inmolent et colonis et incolis ad sup- 1 plicandum Numini eius thns et vinum de suo ea die praestent ; et 2 8 VIII k. Octobr. thus vinum colonis et incoHs item prae2stent: 21 k. quoque r. thus et vinum colonis et incolis praestent; 23 VII quoq(ue) idus Ianuar. qua die primum imperium orbis ter- 24 rarum auspicatus est, thure vino supplicent et hostias singul(as) 26 in molent et colonis incolisqiie thiis ea die praestent. w 27 Et pridie k. uis, quod ea die T. Statilio Taiiro .' Aemilio 29 Lepido cos. i.udicia plebis decurionibus coniunxit 1, liostias sin- 31 gul(as) inmolent et thus et viiium ad supplicandmn Nurnini eius 33 colonis et incolis pr aestent. cv Exque is tribus equitibus Ro- 34 36 man[is tribusve] ljbertinis unu[s] vit ! ! 4 [Plep]s Narbonesis [ram] Numinis Augnsti de[tli]c
11. In

latere.

! ! ! ! ! ! 3 legibus iis q(uae) i(nfra) s(criptae) s(unt) :

adsentiuntur solentque ubi similiter usurpantur referri ad magistratus lecuriones, in creandos: itaque hoc sjynificatur Augustum effecisse, ut quorum potestate tuen videtur fuisse nzayistratuum creatio, eos facerent cf. Dessau 112 n. 7 et 4, 1074.] quos creari vellet populus. [ VII Versus 3 fin., 4.5 init. in lapide erasi sunt; quae verba ibi fuerint, non 3) perspicitur.
1) . p. Chr. 11. Mai. 31. 2)
Iudicia

sunt eorum qui comprobant et

286
6

Lex arce Iovis.

Numen Caesaris Aug(usti) p(ati'is) p (atriae), quando tibi hodie hanc aram dabo dedicabo_ que, his legibus hisque regioni_bus dabo dedicaboque, quas hic hodie palam dixero, uti in9 l rum_que est 1: 11 fimum solum huiusque arae tit si quis tergere ornare reficere volet, quod benificii causa 13 fiat, ius fasque esto; sive quis hostia sacrum faxit, qui 2 magmentum nec pro15 tollat, id_circo tamen probe factum esto; 17 si quis huic arae donum dare au_gereque volet, liceto, eadem18 q(iie) lex ei dono esto, quae arae est ; 20 ceterae leges huic arae titulisq(ue) eaedem sunto, quae sunt 21. arae Dianae in Aventino 3. 23 Hisce leg bus hisque regionibus, sic uti dxi, hanc tibi aram 24 26 pro imp(eratore) Caesare Aug(usto) p(atre) p(atriae) pontfice 2 7 max_mo tribunicia potestate XXXV, coniuge liberis genteque 2 eius, senatu populoque R(omano), colonis incolisque col(oniae) 31 1( iae) Patern(ae) Narb(onis) Mart(ii), qui se Numini eius in 32 per_petuum colendo obligaverunt, doque dedicoque, uti sies volens 34 propitium.

107. Lex arae Iovis Salonitanae a. 137.

magno Salons in Dalmatia reperto, quod bipertitum descripsit Petrus quidam Tragurinus (c. a. 1435) et post eum alii; pars posterior hodie extat Patavii in porta prope pontem S. Benedicti. Quae hodie non exstant, inclusimus uncis quadratis.

C 3,1933. Dess. 4907. Ex epistylio

[L. Aelio Caesare II . Coelo B]albino Vibullio Pio cos. 2 [VII idus] Octobres. 3 C. Domitius Valens IIvir i(ure) d(icundo), prae[eunte C. Iulio 4 Severo pontif(ice), ] legem dixit in ea verba quae infra scripta sunt ( .): 5 [Iuppiter optime maxime, quandoque tibi] hodie hanc aram 6 dabo dedicaboque, ollis legib(us) ollisque regionibus dabo dedicaboque, quas hic] hodie palam dixero, uti infimum solum huus arae est 4 : 3) Scilicet ea edesque prima videtur fuisse quam Bonzan dedicarint scripta lege proposita. 4) Intellege sic:
ara

1) Cf. n. 4. 2) immo quod; cf. infra p. 287 n. 1.

ibi arce termini sunt, ubi solum incipit planum esse.

illis legibus dedicabo, quas hic hodie palam dixero; illis regionibus dedicabo, uti infimum solum huius arce est. Nam

Lex arce urbange.

287

[si quis hic hostia sacrum faxit, quod magmentum n]ec pro- 7 tollst 1, it circo tamen probe factum esto; ceterae [leges huic arce eaedem 2 sunto, quae arce Dianae 8 sunt] [i]n Aventino monte dictae 3. Hisce legibus hisce regionib(us) [sic, uti dixi, hanc tibi gram, 9 Iuppiter optime maxime, do]. dico dedicoque, uti sis volens propitius mihi collegisqu[e] [meis decurionibus colonis incolis colonice Mar- lo tiae] [I]iiliae 4 Salonae, coniugibus liberisque nostri[s].
V

108. Lex dedicationis Brixiana.

V suppl. Italicum n. 1273. Dess. 4910. tabula marmorea litteris optimis scripta compluribus paginis, quarum unius quinque versus integri, sequentis quinque versuum initia servata sunt; descripsi in museo Brixiano.

itque eadem lege sacrum esto. Si quot donum pecuniave aut stipes huic signo dono datae erunt 6 itq(ue) si IIviri decurionesg(ue) colon coloniae Civicae Aug(ustae) Brixiae vendere volue[rint] [ fu ?]neris c[ausa ?] . . . fieri iu[sserit] . . . . . facito . . . . Si hosti 7 caeder secun . . . 109. Lex arae urbanae a. 84-96.
6,826 = 30837"; Or. 736. Dess. 4914. Tituli compluria exemplaria videntur prodiisse Romae, unurn in Quirinali ex fundamentis ecclesiae S. dreae, alterum loco incerto; neutrum ex iis recte descriptum habemus; tertii notitia tantum superest. [ Quae una columna praebet lapis, damus duabus columnis.]
2

10

Haec area, intra hanc definitionem cipporum

1)

clausa veribus, et ara, quae est inferius, dedicata est ab

3 4

Intell.: quamvis exta deponat. 2) eadem tradunt auctores meliores. 3) Cf. supra p. 286 n. 3. 4) Marta c. Iuliae Tragurinus. 6) Similia sunt in lege 5) Haec littera sola e praescriptione superest. Furfonensi ( . 89) . 8. 7) Agitur de hostiis caedendis; cf. leges Fur fonensem . 15, Narbonensem v. 15, Salonitanam . 7.

288
5

Ex

legbus

de aquaeductbus. sorti obvenerit, sacrum faciat 4 aliusve quis magistratus Volcanalibus X. k. Septembres Omnibus annis vitulo roben et yerre 5 ... r. ac precationibus infra scriptam aedi ... k. Sept. ianist ... darf .... quaes . . quod imp. Caesar Dornitianus Aug. Germanicus poet. max. constituit q ... . fier.

imp. Caesare Domitiano g. Germanico ex voto suscepto, quod diu erat neglectum nec redditum, incendiorum arcendorum causa, 10 quando urbs per novem 2 dies arsit Neronianis temporibus. Hac 3 lege dedicata est, ne cu liceat intra hos terminos aedificium exstruere, manere, 15 nego[t]iari, arborem ponere aliudve quid serere, et at praetor, cui haec regio

20

25

110. Lex rivi incerta.

12, 2426. lapide in Savoia prope oppidum Echelles ad flumen Gaper a. 1787 reperto. Mo. Hermes 4;283.

Lex rivi Si quis in eo m ixserit spurcit(iam) 4 fecerit , in tem(plum)

. . . .

Ivis d(omestici?) d(ato). De- 5 1(atoris) pars dim(idia) esto s, nesi 1. . .9

111. Ex legibus incertis de aquaeductibus urbis R o m a e (e Front.).

(Frontinus de aquis urbis Romae c. 94: dum altius repeto leges, de singulis collata 10 quaedam apud veteres aliter observata inveni. apud autiquos cautum ita fuit:)

1) Verba ab imp. Caesare Domitano Aug. in exemplo primum invento

erasa fuerunt. 2) Scilicet cum sexto die incendio, quod accidit a. 64, finis factus esset, mox denuo erupit teste Tacito cinn. 15,40. 3) et hae ex. . 4) sacrum faciat ex. II, litaturum se seiat ex. . 5) Bic finit ex. ; quae sequuntur in ex. II, lacera sunt et parum bene lecta. 6) Cf. lVo. 104 et infra cap. XI, 23 squ. 7) i. e. denarium. 8) Praemium delationis in titulis sepuleralibus saepius additur; c f. in fra cap. XI, 38 ; Wilm. 298: qui detulerit accipere debebit sum(mae) s. s. quartas; ' 3,125 n. 684: delatori den.cc n. 9) otae quid (= nisi cf. 104 b , 6) 1(egi) p(arcere) v(olet), significent, non liquet. [ VII nesi scilicet si delator etiam suam (dimidiam) partem lovis d( mestici?) arcae inferre navult, proponit Seckel.] 10) collata Gundermann, qui lata cod.

Lex metalli Vipascensis.

289

8 Addi potest fragmentum quod servavit Festus in glossa lacera . 340 sifus (= tubus) sumptum ex [le]ge rivalicia lata [roga.nt]e populum Ser. Sulpicio : [mon]tani paganive si[fis quam dividunto]: donec earn nter se [diviserint] , . . . . s .^ iudicatio esto. 112. Lex metalli Vipascensis.
2 S., 5181. Dess. 6891. tabula ahenea . 1876 in Lusitni e parte meridionali prope vicum Aljustrel in aerifodinis vetustis nuper le apertis reperta (. 0,82, 1. 0,53), effracta a latere lextro ita ut tricenae fere in quovis versu periernt litterae. Tertiarn fuisse legis tabulan numerus ostenclit in im tabula positus. Fuit lex fIscauis metallo, g . d . 2 Vipascense appellatur, cib imperatore dicta, qua solum res metallria sed in universum quidquid acl vicum territoriumve metalli, ut . 37 dicitur, pertinebat tamquam lege colonica ordinabatur. [ VII Datcim eam esse post Haclricini tempora fragmentum . 1906 inventum ( .113) ostenclit.] Tabulae utrumque latus eandern inscriptionern proponit, nisi quocl in alterius initio accedunt versus undecirn, in fine alterius septern, ut priore exemplo pro]2ter causas nescio quas improbato in altera parte ciiterum incisum esse virleatur. Secundae scripturae versus cum pressius script.i sint, prior scriptura quaedam habet deficientia in secunda. Lex in cctpita divisa est, quibus rubricae praescriptae sunt, numeri non arliecti. Eclitiones sunt: Soromenho, la table de bronze 1 'justrel, Lisbonne 1877. Huebner in Eph. ep. 3,165-189. Bruns ZR G.13,372. Wilmanns, Zeitschr. f. Bergrecht 19,2. J. Flach, Paris 1879. Berlccnga, liispaniae Anteromanae Syntagma, p. 625. In hac e litione ea, quae ex priore scriptura suppleta sunt, lineolis subductis indicavi; cetera supplernenta sunt Huebneri, 1V ., auiorum. [VII Cf. Bueclaeler Arch. f. Lexicogr. 2, 605.]

Ne quis privatus aliam 1 ducat quam quae ex lacu humum accidit 2. (haec enim sunt verba et leges: id est quae e g lacu abundavit; eani nos caducam vocamus. c. 97: in isdem legibus adiectum est ita:) Ne quis aquam oletato dolo malo, ubi publice saliet; s quis oletarit, sestertiorum decem milia multatum 3 esto.

Centesimae argentariae stipulationis.

{rum venditionum quae per 5 auctio]-

Conductor ea-

cod. Posteadd. Buecheler. 2) accidit Graeuius, aceedit m, quod servavit tr rore te'mpore ne hoc quidem licebat. In cc pite l caducam neminem vo10 ducere nisi qui meo (sic Frontinus c. 111, sic est: Cf. supra leg. cod., non nostro) beneficio aut priorum principuim habent. sed cuinam Ursinus; [praetoris Urson. c. 100. 3) multatum c1. 4) Tir. .] 5) -btueb.: hane iudicationem lx cominiserit, definiri non potest.
1) aquam

stipulatioiium quae ob.

Bxuxs, Fontes uris. Ed. V II.

^9

290

Lex metalli Vi ascenss.

2 nem intra fines metalli Vipascensis fient, exceptis iis, quas proc(ura3

tor) metallorum iu[ssu imp(eratoris) faciet, centesimam a vendito]re accipito. Conductor ex pretio puteorum, quos proc(urator) me-

tallorum vendet, cen[tesirnam ab emptore accipito.] Si instituta auctione universaliter omnia addicta fuerint, nihilo 4 minus venditor ce[ntesimam con.ductori socio acto]rive eius praestare debeto. Conductori socio actorive eius, si volet stipulari a v[enditore, is promzttito. Conductor] s socius actorve eiiis eius) quoque summae, quae exeepta in auctione erIt, centesimam exigito. 1. [ Qui res sub praecone] habuerit, si eas addixerit et intra dies decem, quam sub praecone fuerint, de condici[one vendiderit, nihilo minus con]8 ductori socio actorive eius centesimam d(are) d(ebeto). Quod ex hoc capite legis conduct[ori socio actorive eius debebitur,] 9 nisi in triduo proximo quam debere coeptmn erit, datum solutum satisve factum erit, du[plum d(are) d(ebeto) ]. S c r i p t u r a e p r a e c o n i i. Qui praeconium conduxerit, prae1 conem intra fines praeb[eto. Pro mercede ab eo qui venditionem] 11 L 2 minorernve fecerit, centesimas duas, ab eo qui maiorem 3 C fecerit, centesimam exig[ito. Qui mancipia sub praecone venum] 12 dederit, si quinque minoremve nrirnerurn vendiderit, capitularium in singula capita [ . . ., si nzaiorem numerum vendi]derit, in singula capita $ conductori socio actorive eius dare debeto. Si quas [res proc(urator) metallorum nomine] fisc ven14 det locabitve, iis rebus conductor socius actorve eius praeconem praestare debeto. Q[ui inventari]um cuiusque re vendundae nomine proposuerit, conductori socio actorive eius y d(are) d(ebeto). Puteorum, qiios proc(urator) metallorum vendiderit, cm ptor centesimam d. d. Quod si in triduo non dederit, duplum d. d. Conductori socio actorive eius pignus cape(re) liceto. i Qui mulos mulas asinos asinas caballos equas sub praecone vendiderit in k. sing. 4 d. d. Qui mancipia aliamve quam re[m sub] 18 praeconem subiecerit et intra dies xxx de condicione vendiderit, conductori socio actorive eius [idem d(are) d(ebeto) ]. 1 e f r u e n d . Conductor baline sociusve eius omnia sua inpensa balineum, [quod ita conductum habe]bit in
"

13

15

19

13,380. Cf. v. 15-16. 2) Aut hic scribendum C, aut: postea L. 3) Hic incipit exemplum prius. 4) K(apita) singuta).

1) Cf. ZRG.

Lex metalli Vi scensis.

291

pr. k. 1. 1 primas omnibus diebus calfacere et praestare debeto a 20 prima luce in horam septim[am diei mulieribus] et ab hora octava in horam secundam noctis viris arbitratii proc(uratoris) qui metallis 21 praeerit. Aquam in [c lveum 2 usque ad] summam ranam 2 hypocaust s et in labrum tam 3 mulieribus quam viris profiuentem recte 22 praestare debeto. Conductor a viris sing(ulis) aeris semisses et a mulieribus singulis aeris asses exigito. Excipiun- 23 tur liberti et servi [Caes(aris) qui proc(uratori)] in officis 4 erunt vel commoda percipient, item inpuberes et milites. Conductor socius 24 actorve eius [instrurnentum balinei et e](t)) omnia quae ei adsignata erunt integra conductione peracta reddere deb to nisi 25 si qua vetustate c[orrupta erunt]. Aena quibus utetur lavare tergere unguereque adipe e recenti tricensima qua- 26 que die recte debeto. [Si qua necessaria re fectio ipedi]ert , quo minus lavare recte possit, eius temporis pro rata pensio- 27 nem conductor reputare deb[eto. Praeter] haec et siquid aliut eiusdem balinei exercendi causa fecerit reputare nihil debebit. 28 Conductori ve[ndere liyna] nisi ex recisaminibus ramorum quae ostili idonea erunt ne liceto. S i adversus hoc 29 quid fecerit, in singul[as venditiones HS] centenos n(ummos) fisco d. d. Si Id balinenm recte praebitum erit, tum proc(uratori) metallo- 30 rum multam conductori quo[ti]ens recte praebitum erit usque d CC dicere l ceto. Lignum conductor repositum omni tem- 31 [satis sil.] pore habeto, quod diebus S u t r i n i. Qui calciamentorum quid loramentorumve, quae 32 sutores tractare so[lent, fecerit clavomve cali]garem fixerit venditaveritve sive quid aliut, quod sutores vendere de- 33 bent, vendidis[se intra fi nes convictus erit, is] conductori socio actorive eius duplum d(are) d(ebeto). Conductor 34 clavom ex lege ferrariar[um vendito. Conductori soci]o actorive eius pignus capere liceto. Reficere calciamenta nulli licebit 35 nisi cu[rn S dominive 7 quis curaverit refece]ritve. Conductor omne genus calciamentorum praestare debeto : ni ita 36 fecer[it unicuique ubi volet emendi] ius
esto.

37

1) pr(idie) k(alendas) Iul(ias). 2) Partes balinei; cf. Flach p. 42. 3) tan. 4) offiois. 5) Ita Flach, Mo.: Si non per conductorem factum [ vij Si vis maior erit. Ilud praeferendum videtur propter sequens aliut. Hueb. et Wilm.: damnumve fatale inpedi- Hirschfeld ud Dessae.] 6) propter, relata vote ad v. 25: Aena cet., non recte. 7) Cf. v. 40. 19*

292

Lex metalli Vipascenss. o n s t r i n i. Conductor frui debeto ita, ne alius in

v[ico me-

talli Vipascensis inve]

territoris eius tonstrinum quaestiis causa faciat. Qui ita tonstrinum 38 ] zf T fecerit, in sin[gulos ferramentorum usus actorive eius d(are) d(ebeto) et ea ferramenta com39 conductori socio missa condnctori sunto. [Excipiuntur servi] qui 40 dominos aut conservos suos curaverint. Circitoribus, quos conductor [ n miserit, tondendi ius ne es]to. Conductori socio actorive eius pignoris captio esto. Qui pignus capien41 V d(are) tem prohibuerit, [in singulas prohi]bitiones 42 debeto. Conductor nnurn pluresve artmces idoneos in portionem recipito. T a b e r n a r u m f 11 r m. Vestimenta rudia vel recu43 rata nemini m[ercede polire nis i cui conductor so]44 cius actorve eius locaverit permiseritve liceto. Qui convictus fuerit adversus ea qui[d fecisse, in singulas la]cinas 45 conductori socio actorive eius d(are) d(ebeto). Pignus condetori socio aetoriv[e eius capere liceto]. Scripturae scaurariorum et testariorum. Qui in 46 finibus met[alli Vipascensis scau]ri4 as argentarias aerarias pulveremve ex scaureis rutraminawe) 1 ad mesuram pondu[sve purgare tundere ure]re 2 expe48 dire frangere cernere lavare volet quive lapicaedinis opus quoquo modo facien[dum suscipiet, quos ad id] faciendum 49 servos rnercennariosque mittent, in triduo proximo profiteantur et solvan[t conductori quo]que mense 5 intra pr(idie) k(alendas) quasque: ita fecerint, duplum d. d. Qui ex alis locis ubertumbis ae[ris argentive ru]tramina l in 51 fines metallorum inferet, in p(ondo) C conductor socio actorive eius d. d. Qu[od ex hoc capitel legis condu52 ctori socio actorive eius debebitur neque ea die, qua deberi coeptum erit, solu[tum sati.sve factum erit], d(uplum) d. d. 53 Conductori socio actorive eius pignus capere liceto et quod eius scauriae pu 3 [rgatum tunsum ustum expeditum frac - ] 54 tum cretum lav tumque erit quive lapides lausiae e gpeditae in lapicaedi[nis erunt, commissa ei sunto, nisi
quid-]

1) Cf. Buecheler l. c. 2) Plin. n. h. 33,4 69: Quod effossum est, tunditur, lavatur, uritur; molitur. Cf. Flach p. 53. 3) Hic f nit exemplum secundum.

Eiusdem legs fragmentum.

quid

293
55

debitum erit conductori

socio

actorive eius solutum erit; ex-

[cipiuntur servi et libertil 1

flatorum argentariorum aerariorum qui flaturis dominorum patrn[ rumque operam dant].

56

L u d i m a g s t r . Lud magistros a pro(curatore) metallorum immunes esse placet]. Usurpationes puteorum sive pittaciarium. Qu intra fi[nes metalli Vipascensis puteum locum]dicta,

57

58

qne putei iuris retinend causa usurpabit occupabitve e lege metallis 59

b[iduo proximo quod usurpaverit occupa]verit apud conductorem socium actoremve huiusce vectigalis profitea- 60 tu [r ViI 113. Eiusdem legis fragmentum, a. 1906 repertum.
tabula ahenea, e pluribus non prima, fortasse ultima; rep. . 1906. Desc. qui repp. Burthe, ingnieur de la socit des mines; edd. Cagnat, Journal des savants 1906 . 441 sqq. et p. 671 sq. cum simulacro; Mispoulet, Nouv. revue hist. 31 . 20 sqq. .m comnientario, Mitteis . S. St. 1906, . 356 sq. Agitur de occupatore putei, qui et pretii dimidiam partem fisco dare et opus sine intermissione facere debet; si cunctabitur, alii occupandi ius dabitur, qui ipse partem dimidiam fisco clebebit. Soeiorum ius Xli tabulis morosum debitorem tractantibus si'mile est. .Fiscus partem suam vendere solet, eique, qui fisco ewit, alii ex colonis vendere licet. Sequuntur regulae de puteis agendis cum poenis eorum, qui contra eas regulas facient; liberi servigue finibus metallorum excludentur, praeterea servi /lagellis caedentur, liberorum bona in fiscum redigentur. . . . .] driani]
Aug.

Ulpio Aeliano suo salutem.2

. . . [pretia secundwrn liberalitatem sacratissimi irnp(ercitoris) Sapraesens numerato. Qui ita non fecerit et convictus erit prius eog isse venam quam pretium sicut supra scriptum est solvsse pars occupatoris commissa esto et puteum universum proc(urator) metallorum vendito. Is qui probaverit ante colonum venam cog isse quam pretium partis dimidiae ad fiscum pertinentis 3 merasse partem quartam accipito. Putei argentari ex form[] egerceri debent quae hac lege continetur; quorum pretia secundum 5
Cf. v. 39. 2) i. e. [procurator provinciae] procuratori metalli Vipascensis. Cf. Mispoulet l. c. p. 5. 3) Cf. quod de thesuris refert J. 2,1,39: Thesauros, . . . divus Hadrianus naturalem aequitatem secutus
1)

. . . si quis in Caesars loco invenert, dimidium inventors, dimidium Caesars esse statuit.

 294
6

Eiusdem legis fragmentum.

liberalitatem sacratissimi imp(eratoris) Hadriani Aug. obser_vabuntur it{aJ ut ad eum pertineat proprietas partis quae ad fiscum pertinebit, qui primus pretium puteo fecerit et sestertia quatuor milia nummum fisco

ntulerit. Qui ex numero puteorum quinque nnum ad venam perduxerit, in ceteris sicut supra scribtum est opus sine intermissione facito; ni ita fecerit [alii] occupandi [ius] esto. Q post dies XXV praeparationi impensarum datas opus quidem sta10 tim facere coeperit, diebus autem continuis decem postea in opere cessaverit alii occupandi ius esto. Puteum a fisco venditum continuis sex mensibus iiitermissnm alil occupandi ius [es]to ita ut cum venae ex eo proferentur ex more pars dimidia fisco salva sit. 0[ccu_ ] tori puteorum socios quos volet habere liceto ita ut pro ea parte qua quis socius erit impensas conferat. Qui ita fecerit tum is qui impensas fecerit rationem impensarum factarum 15 a se continuo triduo in foro frequentissimo loco propositam habeto et per praeconem denuntiato sociis ut pro sua quisque portione impensas conferat. Qui ita non contulerit quive quid dolo malo fecerit quominus conferat quove quem quosve ex sociis fallat, is eius putei partem ne habeto eaque pars soci sociorum ut qui impensas fecerit esto. Et ii[s] coloni[s] qui impensam fecerint in eo 20 puteo in quo pluris socii fuerint repetendi a sociis quod bona fide rogatum 2 apparuerit lus esto. Colonis inter se eas quoque partes puteorum quas a fisco emerint et pretium soluerint vendere quanti quis potuerit liceto. Qui vendere suam partem quive emere volet apud proc(uratorem) qui metallis praeerit professionem dato; aliter emere aut vendere ne liceto. qui debito[r] fisci erit donare partem suam ne liceto. Venas quae ad puteos prolatae [i]acebunt ab ortu solis in occasum ii quorum erunt in officinas vehere debebunt, qui post occa_sum solis [us]q(ue) in [r]tu[m] venas a puteis sustulisse convictus erit, HS nummos fisco inferre debeto. Venae furem s servos erit procurator caedito et ea conditione vendito ut in perpetuis vinculis sit neve in ullis metallis 29 territorjsye metallorum moretur; pretium servi ad dominum pertineto; liberum procurator confiscato et finibus metallorum in perpetu[] m prohibeto.
25

orationeDivi Marci guae socio qui cessantium porones insulae restituerit, dominum totius rei dedit. 2) erogatum Mitteis.

1) Cf. D. .17, 2, 52,10 de

Lex de villae Magnae colonis.

295
30

Putei omnes diligenter fulti destinatique sunto proque putri materia colonus cuiusque putei no vam editionem sub[i]cito. Pilas aut fulturas firmamenti causa relictas attingere aut violare dolove malo quid facere quominus eae pilae fulturaeve firmae et sint ne liceto. [Q]ui puteum vitiasse labefactasse aliutve quid dolo malo fecisse quominus is puteus firmus sit convictus erit si servos erit flagellis arbitratu proc(uratoris) caesus ea conditione a dom[i]_no veneat ne in ullis metallis moretur; liberi bona proc(urator) in fiscum cogito et fi b s ei metal lorum in perpetuum interdicito.

35

Qui puteos aerarios aget a cuniculo qui aquam metallis subducet recedito et minus quam quinos denos pedes utroque latere relinquito. [] niculum violare ne liceto. Proc(urator) explorandi novi metalli causa ternagum a c niculo agere permittito ita ut ternagus iion plures latitudinis et altitudinis quam quaternos pedes habeat. [ ] enam infra quinos denos pedes ex utroque latere a 40 cunicnlo quaerere caedereve ne liceto. [Q]ui aliter quit in ternagis fecisse convictus erit, servos flagellis arbitratu proc(uratoris) caesus ea condi_tione [a] domino veniet ne in u11is metallis moretur; liberi bona proc(urator) in fiscum cogito et finibus ei metaHorurn in perpetuum interdicito. Qui puteos argentarios [aget] a cuniculo qui aquam metallis subducet recedito et non minus quam sexagenos pedes utroque latere rel n quito et eos puteos quos occupaverit ad- 45 signatosque acceperit n opere uuti determinati erunt habeto nec ultra procedito neue ecbolas colligito neue ternagos ita agito extra finis putei adsignati ritt] VI1 114. Lex de villae Magnae colonis data ad exemplum legis Mancianae.
lapide reperto a. 1896 in frica non longe a Sagrada in ruderibus dictis Henchir Mettich. Edcl. Toutain l'inscription d'Henchir Mettich (Mimoires resentes & l'Acdnie des inscr. ser. vol. 11,1 . 31 sqq.), 1897; Schulten die lex Manciana (Abh. l. Gtt. Ges. cl. Wiss. 3), 1897; recognoverunt ille IVouvelle revue historique de droit 1899, hic Rhein. Ph. 56, 1901 . 120 sqq. 187sgq. Cf. retere Scialoja et Vaglieri bull. dell' Istit. di diritt romano 9, 1897 . 185 sqq.; Seeck Zeitschr. f. Sozial- und Wirthsch ftsyeschichte VI, 1898 . 305 sgq., Neue Jhrb. f. d. klass. Alterth. I, 1 898 . 628 sqq.; H. Krger ZSSt. 20, 1899 . 267 sqq. Loca nonnulla di fficiliora rogatus a Dessavio nobis contulit Merlin.

296

Lex de villae Magnae colonis. ec lex scripta a Lur(i)o Victore

Odilonis magistro et Flavio Geminio defensore; Felice Annobalis Birzjljs. Pro sal]ute 1 Aug(usti) ri(ostri) im{p(eratoris)] Caes(aris) Traiani prin[c(ipis)] totiusqu[e] domus divine 1 optimi Germ nici Pa[r]thici. Data a Licinio ? [llla]ximo et Feliciore Aug(usti) lib(erto) procc(uratoribus) ad exemplu[m] 2 [i]ntra fundo villae Magleg]is Manciane. 1. 4 Qui eorum ne Variani id est Mappalia Siga 3, eis eos agros qui su[b]ces va sunt excolere permittitur lege Manciana ita iit eas qui excoluerit usum proprium habe) t. 4 Ex fructibus qui eo loco nati erunt, dominis aut condnctoribus vilicisve eius f(undi) partes e lege nciana prestare debeb nt hac condicione: coloni fructus cuiusque eult r e quos ad area[m] deportare et terere debebunt, summas de[fer]ant arbitratu 15 [s]uo conductoribus vilicis[ve ei]us f(undi) et si conductores vilici(s)ve eius f(undi) iii. assem pa[rtes co]1(ort)icas 6 daturas renuntiaverint tabellis[que obsignatis . . .] S es 9 caveant eius fructus r tes, qu[as presta]re debent, conductores vilic s))ve 10 eius f(undi) [colo]ni eolonie? as partes prestare debeant. 2 4. Qui in f(undo) villae Magnae sive Mappalia Siga villas habent habebunt dominicas 11 eius f(undi) aut conductoribus vilicisv[e] eorum in assem partes fructu u)m et vinea(ru)m ex consuetudine Manciane cu[i]usque gene1) Offendit domus divine' elocutio cum a Traiani temporibus abhorrens tuen nter imperatoris nomen et cognomina interposita. 2) Ex hoc articulo `Qui eorum colligitur funlum villae Magnae partem esse eius territorii, de cuius colonis (c f. IV 23) tractabant versus legis Mancianae antecedentes. Verbi gratia: Qui coloni agros excolere volent, qui eorum intra

basi lapidis sub prima pagina: [H]

fundos vi!larum morabuntur, eis eos agros ... et pro permittitur lege Manciana fuit: permittitur hac lege. 3) Requiri habitabunt monet Schulten
toll. 1V 23,33; idem disserit de nomine Mappalia Siga (Poeno) et de villa Magna plurium fundorum. 4) 1 de emphyteutis ut agri rudis cultoribus, 2 de eis qui cultae iam terrae incubuerunt. 5) Vaglieri; quot priores. 6) par[tes] eolieas Seeck ex imagine; pa[rtes co]lieas Schulten .Rh. Ph. ex lpide (ante legerant .... ieas). 7) Exspectes (se) daturj os; ttrax'it partes' femininu9n prope antecedens. 8) suppl. Seeck. 9) es vel fs; [s(ine)] f(raude) s(ua) Seeck. 10) conductores vilici((sve Schulten, conductoribus vilicisve H. Krger. 11) dominis ins. Schulten.

Lex de villae Magnae colonis.

297
25

ris habet prestare debebunt: tritici ex ream partem tertiam, hordei ex aream [part]em tertiam, fabe ex aream partem qu[ar]tam, vinu 1 de laco partem tertiam, 1[ei co]acti partem tertiam, mellis in alve[is] mellaris sextarios singulos. 3. Qui supra quinque alveos habebit in tempore quo [vin]demia mellaria fu[it fuerit], dominis aut conduct[oribus vili]cisve eius f(undi) qui in assem [colunt] 2 d(are) d(ebebit). Si quis alveos, examina, apes, [vasa] mellaria ex f(undo) villae Magne sive Mappalie Sige in octonarium agru[m] transtulerit quo fraus aut dominis au[t] conductoribus vilicisve eis qu m 3 fit, 1[] ei(s), exam(in)a, apes, vasa mellaria, mel qui in [eo f(undo)] erunt conductoribus v[iii]corumve in assem e[ius] f(undi) erunt. 4. Ficus aride arbo[res . . . q]ue 5 extra pom[a]rio erunt, qua pomariu[m in]tra villam psam sit, ut amplus iu{ ] . . at 6, col[oia]us arbitrio suo co[actorum fructuu]m con[ducto]ri vilicisve eius f(undi) par[tem d(are) d(ebebit)}. 5. Fceta ve[te]ra et oliveta, que ante ]aa[nc lege]m [sata sunt, ex] consuet[u]dine(m) fructum conductori vilicisve eius presta[re] debea(n)t. 6. Si. quod ficetum postea factum erit, eius fic[eti] frnct(uct)um per continuas ficationes quinque arbitrio suo eo 7 qui sernerit percipere permittitur, post quintam flcatioriem eadem lege((m) qua s(upra) s(criptum) est conductoribus vilicisve eius [f(undi)] ( restare) d(ebebit). 7. Vineas serere colere loco veterum permittitur ea condicione [ut] ex ea satione proxnmis vindemi[s] quinque fructu[m] earum vinearum is qui ita fuerit 8 suo arbitr(i)o per2) colunt supplevi collato libello Geminii Eutychetis (cf. infra) 1, 2: in asse colens, et h. . IV, 24. 3) usquam proposuerim vel eis qu(i) (in) a(sse)m male correptum. 4) conductorum scr. 5) quae 6) iu[geris tot 19a]teat vel iu[sta vindernia fi]at proposuit Schulten. secuerit certurn est. 7) eo] sic lapis. 8) severit emendavit Seeck,

30
.

10

15

20

25

1) sic lapis.

Schulten (Rh. Ph. 56,131).

298

Lex de villae Magnae colonia.

^

i]at itemque post quinta(m) vindemia(m) quam ita sata cip[ erit, fructus partes tertias e lege Manciana conduc1 v{ilicisve] eius in assem dare debebu[nt. 8. 0]livetum serere colere in eo ioc{oJ qua quis incultum excoluerit permittitur ea condici^ci)one 5 t ex ea satione eius fructus oliveti quid ita satum est per olivationes proximas decem arbitrio suo permittere debeat 1 , item post olivationes (decem) ole[i] coacti partem tertiam [c]onducto1 ribus vilicisve eins f(undi) d(are) d(ebebit). 9. Qui inseruerit oleastra post [olivat-ion.es qui]nque par] 2 in f(undo) tem tertiarn d(are) d(ebebit). 10. [ ville Magne Var[iani] si[ve] Mappaliae Sige sunt eruntve ex[tra eo]s agros qui 15 vicias habent, eorum a[gr]orurn fruct u)s conductoribus vilicisv[e e]ius d(are) d(ebebunt) ; custodes exigere debebu(n)t. 11. Pro pecora [que i]ntra f(undum) ville agne sive Mappalie Sig[e] pascentur, in pecora singula aera quattus 3 conductoribus vilicisve do20 minorun eius f(undi) prestari debebu[n]t. 12. Si quis ex f(undo) ville Magne [siv]e Mappalie Sige fructus stantern pendentem, maturum inmaturum cae[cide]rit exciderit, exportaverit deportaverit conbuserit desequerit 4 seq[. .]en s detrimentum conductoribus vilicisve eius f(undi) V 1 colon erit ei cu de[. . . .^ tantum prestare d(ebebit). 13. [Si qui in f (ndo) ville Mag]ne siv(e) Mappalie Sige [arbores frugiferas se]verunt severint [iis eius super ficiei u.sum]

30

toribus

1) permittere debeat] percipiat vel perc. permittitur f'uitne in l. M.? cf. 27/28 -- 2 1 {Qui agri in herbis consiti] Schulten, Rh. Phil. p. 131. Rostowzew sic legit: q[ui ] gr[i herbosi]. 3) de quattus vocabulo cf. Buecheler, Arch. f. lat. Lexicographie 1, p. 102; Rh. Phil. 57, . 325. 4) Sic Toutain = desecuerit. 5) seq[(uentis bi]en Schulten; fuitne sequens, vel ut monet Hirschfeld seq[u]ens nde, scilicet ut iungantur: sequens detrimentum conductoribus (=== detrimentum quod emerserit conductoribus) coloni erit ( a colono resarcetur conductoribus) ? 6) ei cui de[bet p. colonicas alterum] suppl. R. Krger.

Lex de villae Maue c lnis.

299

qui e legitimo [ ] 5 1 testamen[ . sp]erficies . . . hoc tempus lege Ma[nciana] rtu 2 . . . fiduceve data sunt dabuntur , . . [id] . . ve ius fiduciae lege Manciana serva[bitur . . . 14. Qui] superficiem ex inculto excoluit excoluer[it ibique] 10 . . aedificium deposuit posuerit eive 3 qui [coluit colere] desierit perdesierit eo tempore, quo ita ea superfi[cies] coli desit desierit ea quo fuit fuerit ius colendi dumtaxad bienn(i)o proximo ex qua die colere desierit servatu[r] servabitur; post biennium conductores vilici((s))ve eor[um . . . 15 Ea superficies que proxumo anno (f)culta 5 fuit et coli [desi]erit conductor vilicusve eius f(undi) ea s superficies esse dictur denuntiet superficiem cultam denuntiationem denuntiatur . . . '^ testa[. . .] itemque nsegnentem annum at ea sine que[re- 20 8 post biennium conductor vilicusve 8 co[lere de]1] eius ((eus)) f(undi) beto. 15. Ne quis conductor vlicus[ve eoru]m 9 inquilinum [eius] f(undi) 10. 16. Coloni qui intra f(undum) ville Magne [sive] Mappalia Sige habitabunt dominis aut conduct[oribus vilicisve] in assem [qu]25 odannis in hominibus [singulis in arati]ones ope] 11 generis ras n(umero) II et in messem [ singulas operas bin[as] pr[estare debebunt]. 17. Coloni inquilini eius f(undi) intra . . . anni omina sua conductor[ibus vilicisve . . . . i]n custo30 Jnent t2 dias singulas qu[ qu e legitimo [matritestamen[to relinquere licet .. . .] collato loco legis monio procreati sunt] drianae: heredi relinquend . Equidem ad sensum propono: eis] qui e legitimo [iure ad hereditatem eius venient vel] testamen[to instituti heredes
1) 1. 5 et 6 sic restituit Seeck: [post. . . annos liberis]

erunt] scilicet ut non solum legitirnus sed quilibet heres in colonatunt suceedat. 2) ritu] [pigno]lri . . temptarim sive fuit pignjoribu[sJ sive pignori(s) t[itulo] (quod et Dessauio et mihi in mentem venit) sive alia. 3) leg. isve. 4) eo co[lere] ? 5) An fuit exculta ? 0) ins. ei cuius ? 7) essegabit vel essechatis Schulten (Rh. Phil. . 196) ad lapidem, . . . sigales ide^n ex ectypo et phot. 8) eius f. post conductor vilicusve transp. Schulten. 9) sic Schulten; vilicusve [s]er[vu]m Toutain. 10) Excidisse plus quam . . . prestare cogat coni. Schulten; 22/23 inquiHlJumtv]/ e coloni iungit Toutain. 11) [et in sarritiones cuiusque generi] suppl. Schulten. 12) qu[s] agr[is] Schulten secundis curis, de litteris gr dubitans.

300
35

Ara

legis Hadrianae.

ratam seorsu[m . . .]um. 18. Stipendiarior[u m qui in f (undo) ville Magne sive 1'VI] lie Sige habitab[unt . . . .]uas conductoribus vii [icisve . . .]custodias f(undi) servis dominic[. . .]nit est
quae sequuntur quinque lineae legi possunt.

1 115. Ara legis Hadrianae.

Basis tribus lateribus inscripta, rep. a. 1892 in Africa ad Ain-Wassel non longe a Thugga et Thubursico Bure (cf. 8,15470 sqq.), est Tunete. Ed. qui repperit Carton revue arch. ser. 3 vol. 19, 1892 . 214, vol. 21, 1893 . 21; La Blanchre collections du Muse Alaoui p. 134, alii , tractaverunt Mispoulet nouvelle Revue hist. 1892 .117, Schulten Herr. 29, 1894 . 207; post repertum lapidem n. 116. Carcopino m l. de l'Ecole fr. le Rome 26, 1906 . 440, Mispoulet Nouvelle Revue hist. 1907' . 43. Nobis textum constituit Dess. Linea subducta notavimus quae redeunt in simili mento n. 116 vel supplernenta ex eo adsumpta.

1. salute et incolumitate] 1 [imp. Caes. L. Septimi Severi Pii] [Pertinacis Aug. et imp. Caes.] [M. Aurelii Antonini Aug.] 1 [et L. Septi]mi Severi Get[ae] 2 [Caes. et Juliae D]omnae Aug. matr.
[pro

[cast]rorum, aram legis dvi Hadriani Patroclus Auggg. 3 lib. 5 proc. instituit et legem infra scr)ptam intulit. Egemplum 4 legis Hadrianae in ara proposita . Sermo procuratorum. Qui[ 6 Caesar n(oster) pro in] 10 fatigabili cura(tor) per quam adsidue pro bumani s litatibus e g cubat omnes partes agrorum qua[e] 7 tam oleis 2.
[aut vineis quam frumentis aptae]

3)

6)

1) Supplementum incertum. 2) Get . , litteras erasas agnovit Merlin. tertia g e.rasa. 4) intulit (ad) egemplum Schulten . 230, refragante lapide, in quo v. 7 novum caput ineipit. 5) Requiritur propositum. quid. 7) quam.

Ara legis Hadranae.

[sunt excoli iubet, idcirco permissu] [providentiae eius potestas /t} [m bus etiam eas partesJ [occupandi] quae in centu[ri.s] [elocat s saltus Blandian (et)

301

Uden[sis] et [in] iis partibns su[nt] quae ex saltu Lamiano et Dom[i]tiano iunctae 1 Thusdrtano sunt nec a conductorilus ex[er]centur 2 ; isque qui occupaverint possidendi ac fru[en]di(i) 3 eredique s[] relinquendi id ius datur quod et lege Ha(dria)na 4 comprehensum de rudibus agris et iis qui per an(n)os continuos inculti sunt; nec ex Blandiano et densi sal((sal)tu maiores [p]artes fruc3.

15

[tuurn] . . [si quis lo]c] neglecta a conduc]toribus occupave[rit, quae dari so]lent tertias part[es fructuum da]-

bit. De his quoque r[egionibus quae] ex Lamiano et Doni[tiano saltu iun]ctae s Thusdritano sunit tantunclem da]bit. De oles quas quisg[ue aut in scro]bibns posuerit auf oleastris [ise]ruerit, captornm fructuum nu[lla rs] decem proximis annis exiget{ur]; set nec de pomis septem annis proximis; nec alia pom(a) in divisione(m) umquam cadent qu{ajm s quae venibunt a posses1) Sic, et rleinde Th contignatum (iuncta Ih- primi editor es). 2) Suppotius plevit Schulten. 3) fruidii. 4) . 5) dartes. 6) Sic recte viquam [iun]cta lapis (cf. not. 1). 7) Supplevit Mispoulet (. . bibus editores; cf. Merlin .glio 8, detur lectum esse La Blanch, . .. rbus plerique 1908 . 156); cf. Columell. 3,13 cet. 8) qum.

302

Sermo procuratorum.

soribus. Quas partes aridas fruct[uj15 um quisque debebit dare, eas pr[o]ximo buinquennio ei dabit in cuius conductione agr(um) occupaverit; post it tempus rationi.
VI! 116. Sermo' et epistulae procuratorum de terris

vacuis egcolendis.
quattuor lateribus inscriptus', rep. . 1906 in Africci, loco dicto Ain-Dschemala, circ. 20 chil. a n. 115 orientem versus, 6 chil. a Thignica. Ed. qui repperit Carcopino m l. de l'Ecole fran. de Rome 26, 1906 . 365 sqq. cum inzaginibus, adiecto commentario. Tractaverunt 11^Iispoulet Nouvelle Revue historique 1907 . 5 sqq. ; Schulten Klio 7, 1907 . 188 sqq.; denuo Carcopino Klio 8, 1908 . 154 sqq. Linea subd2.ccta notavimus quae redeunt in sirnili monumento n. 115 vel supplementa ex eo adsumpta. 1.
Rnc ut praecedentum libellunz damus secundum Dessavium : Lapis in

tuant 2, rogamus, procurato[res, per pr]ovidentiam vestram, quam [nomine Ca]esaris praestat s, velitis nobis [et utilitat]1 3 illius consulere, dare n o(b5 b[is eos agros] qui sunt in paludibus et in silvestribus instituendos olivetis et vineis lege Manciana condicione [s]altus Neroniani vicini nobis cu . . . . eremus 4 hanc pe[tit]ionem nostr[amJ 1 . . ndum suprascriptum n . . . [i]ncrementum habit . . .6
1 . . . .

2.

t[atorum] supplet Primus editor.

1) Scilicet Caesaris (i. e. fisco). (Lapis hoc loco integer; nihil deficit.) 2) .. ivani vel ... tuni vel ... tuant. 3) Supplevit Schulten. 4) Cu[m edieremus. 5) [ fulndum suprascriptum N[eronianum). 6) habi-

Sermo procuratorum. iubeas. Sermo procurato[rum im]p. [C]aes. Hadriani Aug. Quia Cae[sar n. pr o] infatigabili cura sua, per qu[am adsi]due (pro) humanis utilit(at)ibus egcu[bat, om]nes partes agrorum, quae tam oleis aii{tj vineis quam frurnentis aptae sunt [ex][c j oli iubet, itcirco permissu((m)) prov[id][en]tiae eius potestas fit omnibus e[tia]m 2 eas partes occupandi quae in c[ent][ulris elocatis saltus Blandiani e[t UJ[cle]nsis (et) i[ illi]s partibus sunt q[uae ex]
[saltu Lanziano et Domitiano iunctaeJ [Thusdritano sunt nec a conductoribus]

303

L ercentur cet.
3.
3 . . .

[si quis lo]ca neglecta a co[ndu]-

[ctori.bus o]ccupayerit, qua[e da][ri sole]nt tertias partes fructuu[m] [dabit. De] eis quoq. regionibus qua[e ex] Lamiano et Domitiano [saltu] iunctae Tuzritano sunt [tantum idem] dabit. De oleis quas quis[q. in] [scrobibu]s [po]suerit aut oleas[tr]5

[is inseruerit], c[aptorJum fruct[uum]

[nulla pars decem proximis annis exige][tur] cet.
4.

[E]arinus et Dor[ypho]rus Primige[nio] [s]uo salutem. E g emplum epistulae scriptae nobis a Tutilio Pudente egregio viro ut notum haberes et it quod subiectum est [ce]leberrimis locs propone 4 . Verridius Bassus et Januarius Martiali suo salut[em].
3) Reliquias litterarum exiguas numero litterarum quae periisse vihas enotavit Carcopino, adieclo quoque (8). 4) Sie podentur: . . (4) . . . . (8) . . ob (vel d) . . .. (8) ... mm.. . . tius lapis quam proponi. 1)

paes. 2) Suppl. Carcopino.

304

Testamentum Dasumii.

qui sil]estres aut palustres in eo sal[tuum trac][tu, v]olentis lege Mancia{na . .

Si qu agri cessant et rudes sunt, s[i

CAPUT .

TESTAMENTA ET LAUDATIONES FUNEBRES.

117. Testamentum Dasumii (a. 108 p. C.).
6, 2,10229. Magnae tabulae naarmoreae , cui inscriptum erat hoc testamentum (a. 3 m., 1. 1 m.), frustula qu edam . 1820 et 1830 prope Romam reperta servantur in horto Instituti archaeologici Germanici; quibus totius tabulae altitudo fere integra con ficitur, latitudinis vix septima pars. Reliquiae media e tabula effractae sunt; initio minor numerus litterarum deesse videtur quam in fine; omnino singulos versus octogenas litteras continuisse intellegitur ex versuum 6112 et 6314 supplementis certis. Supplementa temptaverunt Ambrosch, annali 1831 . 388, plenius paulloque audacius Rud. ZGR. 12,301; novissime ea retractavit Mo. in @ 1. 1., unde hic repetuntur. Annum indicaverunt consulum nomina . 124 servata. Testatorem fuisse Dasumium quendam probabile est; qui num fuerit auctor SC. Dasumiani, cuius in D. 40,5,36. 51, 4 mentio fit, non constat. [Notus est L. Dasumius Tullius Tuscus (( 6,1526) filius naturalis P. Tull Varronis, adoptatus sine dubio a nescio quo L. Dasumio Tusco; eius Tusci hoc esse testamentum et Varronis filium hereclem primo loco in eo institutum sub nominis ferendi condicione, cum Borghesi putaverim, quamqua,m ipse Borghesius postea reiecit; initium formavi , quasi haec certa essent. Tii. .]

t rem cum nomine filio relinquere, quoniam mihi natura neg it,] amicus rarissim[us P. Tullius Varro quem genuit filium natu primum, si eum Pater nome]n meum laturum po[llicitus erit, . .
5 . .

[Test]amentu[m L. Dasumi Tusci?] [Quoll post vitae cursum con]fectum praest[antissimum est,

mearum fortu]narum ex uncia [heres esto . . . cernitoque in diebus C prox]imis quibus scie[rit teritque. . . Item Dasumia . . filia mea p]ientissima mihi [heres esto ex . . cernitoque eadem condicione. Item .... f ]la Servian ex [. . mihi heres esto cernitoque eadem condicione. Item ....]us meus mihi heres [esto ex . .

10

cernitoque eadem condicione. Item .... et . . mihi heredes sunto

Testamentum Dasumii.

305

[ex . . cernunt,oque eadem condicione. Denique . . eadern condicione ex . . m]ihi heres esto .

Si Da[sumia filia n creverit, . . ex . , mihi heres esto, item ex . . mihi heres e]sto, iique cernunto [in diebus C proximis quibus scierunt poteruntque. Si nec eorum quisquam] creverit, tune Sy 2 [. . mihi heres esto . . .]

o [. .. Amicis] infra scriptis qu[isquis mihi heres erit dare 13 damnas esto singul]is auri p(ondo) libras: 1 [ . . . . . . . .] no, Volusio l , [. . . . . . . . Plinio ('?) ) Secuiido , Cornelio [Tacito (.2) A]uspicato; singnlis [argenti p(ondo) . . . . . . . . Mi]- 19 nico Iusto, Fabul . . . . (multisque aliis) 3 (19-26) o [. . . Pro (?)]culo iurisconsulto, Ateio [. . . . . .] no, Cornelio 27 Seni, Iulis Tiirep[to et . . . . . .]oro adfini meo``z CXXV co[. . . i o . . . fideiq]ue eius eorumque comitto n[t . . . . . . sub inscriptione 3 0 nominis m]ei consecrent; Cordubae it[em . . . . . . sub inscrip]tione norninis mei consec[rent . . . . . . TVOlo] opera supra scripta fiant ei[us eorumque arbitratu . . . . . . fcdei]que eius eorumque commit[to ut perficiantur . . . . . . ita ut supra scriptuna] est. 35 Dasumiae Syche nutric[i do lego . . . . . . Venugum Arrum piscator[es . . . . . . item . . quae] elegerit praeterquam o . . . item argenti es]cari et potor[i] ex meo quod e[legerit . . . o . . . item chartm si]ve philurarn calculatoriam . . . . o [. . . . e]t Sabinum notarium et y(. . . . . . rat]ionibus red- 40 ditis cum cont{ubernalibus suis liberos esse volo. Item . . . .]m cocurn et Cramrnicurn c[. . . . . .] et Diadumenum notarium [. . . o . . . item . .]onern sumptuarium ration[ibus redditis cum contubernali sua ita ut earn in rn]atrirnoitio habeat fidele. [ beo . . . 45 o . . . in a]rciilis pusillis eoiiiponi. . . . . ... cI^; Dasumiae Sy[che libertae [C]olono lib(erto) o clo; Heliopaedi 1(iberto) s cI^; Ca[. . . . . .] sino . . . li]b;erto) 50 cIo ; Eurotae lib(erto) [. . . . . . volo dar]i. gulis Eros vestiarius ratione u[t oportet reddita . . . . . . paeda]gogus ratione reddita, Pho[ebus . . . . liberi sunto. Si que]m ex his alio scripto liberum [esse vetuero, is liber ne esto. . . . 3 o . . . Quodcum]que vicensimae nomine e[x lege publica debe- 5
Sequitur virgula capitis indicandi causa, hic et v. 55. 2) Recte fortasse editores priores nome n Syches nutricis hic suppleverunt e v. 35. 3) Fieri potest ut etiam vi'. 27 et 28 ad hoc caput trahendi sint.
1)

BJIUNS, Fontes iuris. Ed.

20

306

Testamentum

Dasumii.

55

bitur . . . . . . propter eos omn]es quos liberos esse iussi, eo s[oit]em luto iis qui solverunt heredes meos reddere volo fideique

eorum committo.1 Quis[quis mihi heres erit dato . . et . . . . . . denarios . . ita liberto f'unut ii deut tri]buant concedant sine ull[a controversia . dum . . . . . . preti denariorusn . . et ho]c amplius V et hoc ampli{us . . .; item ut supra nominati . . . . . . nci llae] cum primum manumissa [fuerit, dent tribuant concedant . . . . . . ]rculam, Thalsupra nomin]ati deut tribuant 68 [l]um ornato[rem . . . . . . item ut concedan[t sine ulla controversia . . . . . . Thau]masto Anatellonti liberti[s in singulos annos qu ndiu quis eorum vivet, initio cuius an]ni vestiari nomine singul[is denarios . . . . . . item Te]rpno -que nomine Achlli Heliopaedi lib[ertis initio cuiusque anni vestiari singulis in sing]ulos annos quandiu quis eo[rum vivet denarios . .; 65 item . . . : . . libertis quandi]u quis eorum vivet initio e[uius
anni vestiari nomine denarios . ., idque ita danto cura]n-que tove dare.

Infra scriptis c[ondicionibus do lego Septumae Secundini materterae meae patera]m auream meam magima[m . . . . . . es]t et Diadumenum cubicul[arium : . . . . . e]t Stephanum dropacatorem 7 0 [. . . . . .]orem et Faustum sutorem e[t . . . . . . paria m]ularum quae elegerit cum [carrucis. Do lego Septumae materterae meae 1iienti]ssimae hoc amplius Epaphro[ditum . . . . . .]tum medicum, Philocyrium [. . . . . . item s ig n a mea a.ure]_ a et argentea omnia 75 et ima[gines argenteas meas omnes . . . . . . Rogo autem, Septuma, pie]tatem tuam, ut cures in pub[lico proponi signa deorum imperatrumque,] quae ubique habeo, in amp( liorem nominis nostri honorem. Rogo item ut . . . . d]ispensatorem rationibus [redditis . . . . . . et . . . .]em et Eutychen cubicul(arium) maio[rem (?) manumittas . . . Hoc amplius do lego mat]erterae Septumae Secundin[i . . . 80 ' . . . Menecraten Paede]rotem. Menecraten et Paedero[tem rogo ne -r anumittas, sed in eodem o]pere illos habeas donec viv[ent, quo h abui ego, . . . . . . quoniam n]ullo merito meo tam valde [o 7enderunt . . . . . . gestione improba et

ini]qua. Septumae materterae m[eae hoc amplius do lego . . . . . .] us meis habuit fideique eius 85 n[. . . . . . committo. Hoc ] mplius Septumae matertera[e meae do
1)

Sequitur virgul x capitis indicandi causa ut v. 11.

Testameutum Dasum.

307
8

lego . . . . . . cu]rsorem, Encolpium actorem [. . . . . . denique sestertiu]m seg agies quod beneficio . . . [Memoriae meae colendae c us] intra biennium quam mo[rtuus ero, quisquis mihi heres heredesve erit eruntve, eorum fidei

com]mtto, uti praedium, in quo[d per eos, quorum curae mandavi ut secundum verba testamenti hui]us reli[quias] meas cond[crent, reliquiae] meae inlatae fuerint, cui[cumque sive antea sive testamento hoc libertatem dedi sive codicillis ded]ero, prae[t]erquam Hymno pess[ime de me merito, . . . . . . iis cum adiacen]tibus silvis instructum ma[ncipi det ita, ut ne de nomine eorum

90

exeat, neve . . . . . . vendant, pig]nore dent, cedant, condonen[t; eius autem qui ex his decesserit portionem reliquis volo adcrescere,' 95 done]c in rerum natura esset un[us eorum. Quodsi liberti libertaeque in rerum . . . . . . natura omnes esse de]sierin[t, t]unc ad libertorum [meorum posteros, donec in rerum natura sit unus eorum, idem volo perti]nere ; quod si esse desierit, [ultimus

-rum]. . . . . [Cum a]utem in tam multas partes [id praedium distribuerim . . . . . . nec pariter om]nes un[ijversa possidere rel[icta sibi possint, . . ex iis . . . . . . curatores praedii eius AJchillen, 100 Heliopaeden, Cym[aeum (?) constituo, omnium autem, quibus in id . . . . . . ius est su f fragio cur]atorem substitui curatori [qui decesserit iubeo, et b eorum uno, quem ipsi curatores elegerint,] alimenta omnia computar[i et reditus distribui volo. Sic enim eff`'ectum iri exist]imo, ut ab omnia percip[iant omnes] . . . . [Fidei omnium her]edum meorum committo, t[uae gutem maxime, carissima filia, . . . . . . ne pati]aris post me quemquam 105 ill[o loco sepeliri neque eorum quos ipse manun isi . . . . . . neque in post]erum libertorum tuorum. P[orro monimentum meum colere volo ex libertis . . . . . . meis praeci]pue Thaumastum et Anat[ellontem, aditum autem et ambitum eo volo habere omn]es, quos s[i]ve ante testamen[tum sive testamento posteave manumisi, praeter te, Hymne, qui quamvis] plurimum tibi praestitiss[em . . . . . . ipse recordaris qua]e a te 110

passus sim aut timuer[im.] . . . [Corpus meum] Ursi Serviani domini mei et [. . curae commendo . . . . . . lectu]m ferri volo per Serviani mei li[beros. Monirnentum vol . . liberti cura . . . . . intra dies .. postquam defu]nctus ero consummari, in q]uod impendantur denariorum milia
20*

308
114. . . . . .

Testamentum Galli.

Sumptuum rationem eu]m reddere volo Servano me{o. Item cura eius volo lapidi incidi . . . . . . testamenti huius exem115 et poni ad latus monimen[ti mei]. plu]m [Quisquis here.s heredesve . . . . . . mihi erit eruntve, e]lim eosque rogo fideique eu[s eorumque committo, ut quae cui hoc . . . . . . testamento dedi ljegavi, ea vicensimis omnib[us non deductis persolvantur, et aut reddant quod solutum erit vicensimae] nomine aut vicensimae rl[ornine cuna eo ad guem ea res pertinebit . . . . .

pacis]cantur aut decidant ant in [arbitrum compromittant.] . . . [Si quid codicillis alio]ve quo ge[ner]e scriptum sig[na120
tumque reliquero, valere volo, quasi testamento . . . . . . scriptum signatu]mque reli[quisse]m. Liturae [inductionesque quae in hoc . . . . . . testamento inveniuntur, i]am testam[ent]i fac[i]undi [et signandi tempore ibi fuerunt ^. [Testamentum scribendum curavi per . .]ntidiu[m C]ampa124 num testa[mentarium . . . . Aeljio [adria] et Trebatio Pr[isco cos.]
125

[Quisquis mihi heres erit], do lego damnasq[ue esto dare

. . . . . . imp. Caesari Nervae Traia]no Aug. Germanic[ Dacico, . . . . . . Sos]io Senecioni singu[lis . . . . . . arge]nti p.
129

V; Otacilio

04 . . . . .] medico HS . T[tem . . . . . .]s CCCC, ex qujorum reditu . . . . . .] Eurota lib[. . . . . .]tione di[. . . . . .]c ex 118. Testamentum Gaili cuiusdam civis Romani. (Saec. p. C.) .3 13,5708. Des. 8379. Hoc testa'rnenti fraqrnentum folio membranaceo

(cuius marginibus imrninutis paginae prioris versuum quorundam litterae primae, posterioris extremae perierunt) saec. servatum in bibliotheca Basleensi a W. Wackernagel repertum ab Ad. Kiessling (Anecdota Basileensia, 1863) primum editum est; denuo cum notis criticis et exegeticis ab E. Huebner, annali 36,200. Id apparet descriptum esse de monumento Lingonis cuiusdam in Gallia Lugdunensi (II, 6). Bene igitur Hu. testamentum cum iure civili conceptum sit, factum esse conicit post Lingones ab imperatore Othone civitate Romana donatos (Tac. hist. 1, 78), neque vero multo post, cum stricta iuris observatio et genus dicendi saec. indicent. [`Id etiam nepotis n `minibus comprobari mihi videtur, cum ipse vel potius pater eius nomina `quae sunt Sex. Iulius (II, 3) ab eo quo in civitatem, receptus sit, acee`pisse censendus sit; is autem, nisi egregie fallor, Sex. Iulius Frontinus fuit, `qui strategem. 1V 3,14 ipse de se refert, Lingonum civitatem; quae ad Ci-

Testamentum Galli.

309

wilena desciverat, cum adveniente exercitu Caesars [Domitiani] populatio'nem timeret, a se [scilicet a. 70] ad obsequium redactam septuaginta milia

`armatorum sibi tradidisse. Si igitur Sex. Iulius Aquilinus pater illo tem-

`pore fortasse pro meritis nescio quibus erga Romanos Romana nomina cum `civitate accepit, testamentum nostrum circa Traiani fere aetatem incisurn `esse conicere licet'. Hirschfeld, cuius causa Duemmler professor Basileensis locos nonnullos dubios inspexit.] Textum mendose descriptum emendarunt cum Kiessling et Huebner tum Mo. el Henzenus in notis apud Huebnerum [Vif et in C]. Tractavit etiam Hu. Multa .?05-7.

. . [cellam, quam a]edifleavi memorice, erfici volo ad exemplar quod dedi ita, iit exe(d)ra sit eo loco), in quo statua sedens ponatur marmorea ex lapide quam optumo transmarino, vel 1 aenea ex aere tabulari quam optumo, alta(m) ne minus p(edes) V. Lectica fiat sub exedra et II subsellia ad duo latera 5 ex lapide transmarino. Stratui ibi sit quod sternatur per eos dies quibus eella memorice aperietur, et Il lodices et cervi calia duo par(ia) cenator(ia) et abollae II et 3 tunica. Araq(ue) ponatur ante Id aedific(m) ex lapide Lunensi quam optimo sculpta quam optume, in qua ossa mea reponantur. Cludaturq(ue) 4 id aedilLl(ciurn) lapide Lu nensi ita, ut facile aperiri et denuo cludi possit. 10 Colaturq(ue) id aedificium et ea pomaria et lacus arbitratu Philadelphi et Veri libert rum meorum, impensaq(ue) praestetur [ccd rdkiendurn restituend(um) , si quid ex iis vitiatum c rru;p)t mq(ue) fuerit; colaturq(ue) a tribus topiaris et discentib(us) eorum, et si quis s ex iis decesserit decesserintve subtra c)tusve erit in vicem eius eorumve alius al(ove substi- 15 tuant(ur) ; accipi tq) e singuli ex tribus tritici modios LX in arin(os) sing(ulos) et vestiar(i) nomine XXX '. Aquila autem nepos meus et h(eredes) eius haec praestare debeto debento. Inscribanturq(ue) 8 in aedificio extrinsecus nomina mag(istratuum), quibus coeptum erit id aedificium et quot annis vixero. Si quis alius aliave unquam in iis pomariis, quemadmodum 20 ndussi 9, comeos . . (12) . . eri . (5) . ac umii . . (20)
ubi. 2) legtica. 3) abollet . 4) claudatur rnutatum in cludatur. 5) stetur 1/ reficientium. 6) quid. 7) Mo. dari triticum pu ne n onetae depravatio libertis noceat, unde 'post Neronem conditum -ta, esse testamentum colligit. Hen. coni. . 8) 1 (corr. fortasse ex ) scribanturq.; em. u. 9) u.: [locos coli, cons]eri, [ erfici], a[ditjum [ad in[cl]ussi. eos fieri i]ussi. Mo.: [hortos det]er[rninavi et ljaeum [margine] [t]um [ulum . . .] n[cl]ussi. Ilirsehfeld: [hortos cippis tJ er[minavi] ac
1)

510

Testamentum Galli.

22 bustus sepultusve confossusve conditusve consitusve propiusve iis adversus ea facturus fuerit, _ maris (erit sive aliquis) aliquid 1 quae s(upra) s(cripta) s(unt), id h(eres) h(eredes)q(ue) mei (heredis sinito sinunto idemque quae s(upra) s(cripta) s(unt) d(amnas) 2)
ne

d(amnates) esto sunto ea omnia ita fieri neq(ue) aliter fieri. 25 Loco autem huic leg haec in perpetum dicitur neq(ue) quisquam post me do minium postestatemve eorum locorum habeto nisi in hoc, (ut) melius c lantur et conserantur perficianturq(ue). Aditum c(ium) (20) (18) habeant quicumque] ad [itum actum ad id aedif 29 il colendum 3 pedib(us) et vehiculis et staticulis [adibunt . . . . t Si quis] 4 combustus suffossusve monimentumve 5 factum illatave . quibus factum fuerit i[n 7] s 2 nssa propiusve iis posita quidve pomariis et locis et s(a)eptis eorum, que( yn> ad modum supra scripsi, Sex. Iul(ius), Sex. Iuli Aquilini fll(iiis), Aquila et h(eres) h(eredes)q(ue) elus s(upra) s(criptus) s(cripti) (si per eum eosve steterit, quod 8) ita factiim fuerit adversusve aliquit factum 5 fuerit, aut caver(int) ab herede heredibusque suis, ut ita omnia serventur, quem ad modum s(upra) [s(cripsi), d(are) d(amnas)] d(amnates) e(sto) s(unto) rei public(ae) 9 civitatis Ling( m) HS n(umnmm) C 10 . Haec poena 1i Omnibus domini[s] huius possessionis perpetuum 12 inferatur. Omnes autem liberti mei et liber[tae], quos et vivos et quos hoc testarnento manumisi , stipem conferant quotannis singul[i nummos s-ing(ulos). Et] Aquila nepos meus et (h(eres) eius) pr[a]estet 10 quotanni[s n.(ummos) . .], ex quibus edulia [quisq(ue) sibi 13] paret et t , quod profane(( ))tur infra ante ce[l] _lam memoriae quae est Litavicrari 14, et ibi con sumant 15 morenturque ibi donec eam sumrnam consumant. 1) pomeris aliguid. [Supplevi ego. . .] [VI! Iam p(edes) m(ille) ante erit coni. Mo. Fortasse pro pom . ris fuit in lapide p. m. erit.] 2) . conj.: heredesque mei heredis propter , 17. , 3.5.9. [Reliqua a.ddidi ego. . .] 3) colentjum. 4) Ru. recte: Si vero, quae s. s. s., faeta non fuerint, sive quis alius unquam. 5) monimeni-jve. 6) propius impon 1 queant. [Emendavi ego. $. .] [VI! Iam propius (p(ecles)> m(lle) pon[ej ve[l] ant[e] qui[djv[e] coni. 1Vlommsen i l. c. 7) ibi. 8) [Addidi ega. . .] 9) mndum desit public., explevit Mo. 10) Intellege C, i. e. centum milia. 11) [nserendum ab. . .] - 12) perpetua. 13) Erasae litterae quinque. 14) Utrum loci an personae hoc sit nomen, nOn
liquet. In mentem revocat Kiessling Litavicum Haeduum e Caes. bell. gall. 7, 37: 15) Spatum vacat in codice.

Testamentum C. Longini.

311
13

Vielbus ex se cura_tores ad hoc offieium nominent, qui id officium annuum 1 habeant, habe_antque potestatem exigendi hos

nummos; manduque hanc curam Prisco Phoebo Philadelpho [ ] ero 2 15 pos[terisq(ue) eor]um 3 , curatoresque 4 ita nom(2)_ t s(acra) f(aciant) 5 quotannis in ara quae s(upra) s(cripta) est kalendis Aprilibus Maiis _ niis Iuliis August(is) Octobrib(us) 6. Mando autem curam funeris mei (et) exequi _ arum et rerum omnium et aedificiorum monumentorumque meorum Sex. Iulio Aquilae nepoti meo et Macrino Regini f(ilio) et Sabino Dumnedor.. .7 o f(ilio) et Prisco 1(iberto) m(eo) et procuratori, et eos rogo agant 20 curam harum reru(m) omnium, eorumque probatio sit earum rerum, quas iussi post mortem meam fieri. Volo autem omne instrumentum meum, quod ad e_nandum et aucupandum paravi 8, mecum cremari cum lanceis, gladei(s), cultris, retibus, plagis, laqueis, thalamis 9, tabernaculis, formidinibus, bal- 25 nearibus, lecticis, 1 sella gestatoria et ornni medicamento [et] o instrumento illius studi, et navem Liburnam 11 e[ ] scirpo 12, ita (ut) de nihil subtrahatur, et vestis polymit(ae) et plumariae 13 o quidquid 14 reliquero, et stellas 15 ornnes ex 16 cornibus alcinis

VI1 119. Testamentum C. Longini Castoris veterani per

mancipationem factum, cum codicillis (a. 189).

. . U. 326. Fap. duabus col. inscr. descr. Krebs. Edd. Mo. Berl. dk. Abh. 1894 . 47 = Ges. Schrr. I p. 429 (rep. Z. S. St. 16 .198 =

1) annua. 2) ex vel ero Kiessling; ero, ante e ticletur fuisse V fragmentatum Duemmler. Cf. , 11. 3) terris coril dubitanter legit ii Duemmler. [VII ps[t obitum me]um mavult . ] Kiessling, pos 4) qui. 5) s(acra) f(aciant) .; sacrificent Kiessling; qui coct. 6) octobris. 7) In memoriam revocat Kiessling Dumnorigem, prncipem Haeduorum, Lingonibus confinium, e Caes. b. g. 1, 9. 8) Venatum et aucupium Romanorurn moribus aliena fuisse constat. Cf. Tac. cnn. 2,56: venatu et quae alia barbari celebrant. 9) pro hoc vocabulo in margine adiecto ealamis, scilicet aucupatoriis, e Mart. 14,218 conieeit Hercher. 10) Spctium vacat in codice. 11) Ibis Liburnis inter alta navium. Hor. epod. 1,1. 12) et scurfo Kiessling emendavit e Blin. h. . 7,206: naves in Nilo ex Papyro ac scirpo. 13) plumari quod, cui locutioni fortasse subesse aliud al equorum ornatum pertinens monet Hirschfeld. 14) corr. a li a manu ex quicquid. 15) Kiessling commendat sellas. 16) corr. ex et.

 Teatamentun C. Longin.
312

` ] ^ (). , , , . ] [] . [ a' S ]r [c] . [ a_ ] , , , , ^; ] ' [] ,[] c,, [' , $ ^ [ ] c, [] at x ;.] 5 [ ,' ' [ N.. .2 [ . c ] [[] ( ^ N ' , [ ] r [. ..] c _. c[]c^ , , ^ ^ [ 3 r - d,_] 3 , , , [ ] 4 ^ v [] , '. c 5 , ' ] 0 [ S] [][.] S [0] r [ ] a_ [] , < ^ c [] _ :,7 r"^ , , cv : r^ _ ; r`.', [] [ 14 [] [], c cScx,a. c
,
',

Scialoja bull. dell' ist. di dir. Rom. 7 . 1. = ColGes. Schrr. . 442); cum notis Darestii. IKarlowa, 1Veue lignon, Nouvelle Revue 18 . 573 Heidelb. Jahrb. 4 . 189 sq.

Interpretatio testamenti.
C. Longinus Castor veteranus honeste missus ex classe prae-

toria Misenatium testamentum fecit. Liberas esse volo .Marcell m ancillam meam maiorem annis [triginta et Cleopatram] ancillam meam maiorem annis triginta; eaeque heredes ex aequis partibus mihi sunto; reliqui omnes exheredes sunto. Adeant autem heredes pro sua quaeque parte quando . . . . se heredem meam
esse, ne liceat iis vendere neve pignerare; si vero aliquid humanitus

acciderit Marcellae supra scriptae, tunc partem hereditatis eius ad S rapionem et Socratem et Longum pervenire volo; similiter si Cleopatrae, partem eius ad Nilum pervenire volo. Quicunque mihi heres erit, damnas esto dare facere praestare omnia quae

1) cf. Gai. , 18.

Schubart.

2j

. .

v del. Mo. 3)

[]

et

i, e. de cernenda hereditate cogitat Dareste. 5) lex imperfecta rebus dicitur, cf. Mo. p. 54, qui Seaev. D. 30, 114,14. 32,38, 4. 35,71 pr. adfert.

4)

de

] .

.,

Testamentum

C. Longirii.

313
15

c ^ , , , >, [. ..] S^ cr , .] S n ^.. ^ ]_^oc, 1 _

^ r' , ^ nc []i . [_] - , a'_n 7 ]

[] [

c -

. ^ C - 20 c, [c.] 1 c^., y c r &G c, 21 . . ' [.] crvxc [] [] 1 j S c,G' , ] ^. . ' z . " _. f r cSr [] [^] ,9. a_ ^ S ^' , , , 3 . [] S .,9-ix . '1^ 4 cc , ^ c
;.'

in hoc me testamento scripta surrt, et fidei eius committo. Sarapias, antilla mea, filia Cleopatrae libertae mece libera esto (eigne?) do lego tritici aruras quinque, quas babeo circa paguro Caranidem in. loco qui dicitur & ; item aruram unam et partem quartcm item partem tertiam domus mece et partem tertiam domus quam emi antea a Prapetheute (matre Thaseute), item partem tertiam palmeti quod haben pr e fossam quae dicitur veterem. Sepeliri llingi 2 voto cura et pietate heredum meorum. Si quid postea scriptum reliquero mea ipsius mcinu qu libet modo, ratum esse voto. Huic testamento dolus malus abesto. Pamiliam pecuniamque hoc testamento facto emit Zulius Petronianus sest. num-

1) De partitione legata cogitare videtur Mo. 2) Sic Mo. ex corpore glossari rum vertit. 3) r naavult . . 50, coll. fdrmula ab hoc

monumento dolus malus abesto. cf. p. 340, flO. 141, 4

6.

 d' 1 , 5 [ ] ` , , ^ 1`^ [r] []. . c;^ [ ], . ' ^. ^ [] ^ 2 , L 3 [] [.] ' [] '. ' ^ . , [] c6G y . ^ ' [] : ' e -j c r r , 5 L^ . Aouxiou r . ^() V ' , 1 , ' ^, l ' , ' l[] . 15 . ' . . 3- ; ivmo , libripende C. Lucretio Saturnino 1 , antestato . Sempronio Heracliano 1 . Testamentum factum est in vico Caranide pagi Arsino'itici ante diem XV kal. Nov. duobus Silanis coss., cwmo XXX imp. Caesaris M. Aurelii Commod-i Antonini Felicis Aug. Armenici Medici Parthici Sarmatici Germanici, Athyr 21. Sin autem aliud quid manu mea scriptum reliquero valere volo. Apertum et rec tatum Arsino in urbe in Augusti

314

Testamentum C. Longni. ,

foro in statione vic,esimae hereditatum et manumissionum ante diem kal. Mart. consulibus qui sunt, anno altero imp. Caes. L. Sep-

timii Severi Pertinacis Aug. 1Vlecheir Vil. Ceteri signatores C. Longinus Aquila, 1, Iulius Volusius, M. Antistius Petronianus, Iulius Gemellus veteranus. Interpretatio codicillorum in diptyclio scriptorum. C. Longinus 1) Vox obscura. ) Oct. 18. 3) Adnumerantur Cmmd anni . Aurelii patris, 111 . ZSSt. p. 202. 4) Sic Blass ( = , i. e. apertum est); antea legebatur (similiter . 21 ).
5) Febr. 19.

Kaput ex testamento.

315

- 16 _ [] 1 ' r, . . . . ' ' a_ ' , 2, ' , ., 2, - 20 , ' ,. ' 2 '. + ^ 21 +, .

^ ^

c^

Alia mau. . [ ]

i , .

' -\

Castor veteranus missus honeste ex classe pra.etoria Misencitium codicillos feci.. M. Semyronium Heraclianum amicum et familiarena feci tutorem 1 /icle i sius. Cognato Iulio Sereno do lego sestertioruna nummorum quattuor milia. Ante diem VII idus Febr. mea ipsius manu scripsi. Signaverunt Longinus Aquila et Valerius Priscus. Signatores C. Longinus Aquila, , Iul-ius Philoxenus, C. Lucretius Saturninus , C. Longinus Castor, Iulius Gemellus veteranus. Aperti et recitati eodem die quo testmentum solutum est. C. Lucius Geminianus, iuris peritus Romanus interpretatus sum suprascriptum exemplurn, quod consonat genuino testamento.

VI 120. g aput e g testamento.

ola, quem deseriptum a Sterrettio Afne icano edidi Ephem. epigr. 5,585; finis deest.

C 3 S, 6998. Dess. 7196. titulo reperto in oppido Phrygiae

14-

g aput ex testamento P. Aeli Onesimi Aug(usti) li[berti]. Civitati Nacolensium patriae meae amantissirnae quamvis p[lu] . -rimudeba,pocritmenulodariv
1) . . 52 de procuratore cogitat. 2) Cf. p. 314 n. 1. 3.

316

Codiclli.

BS CC n(ummum) ea condicione, uti arbitrati-i Corneli . . . ini etCorneli [He]syci faeneretur ea pecunia et ex usuris q[uod conf;ectum fuerit, p[ro]1 tribuant, ut q[uo]d{qjuod annis possit e[ ] 5 ximo triennio in sitonico frumentum comparari. Et peracto triennio volo eius omnis pecuniae usuras gnodquod annis civibus meis dividi politograp[hia] facta, die felicissimO natali domini n(ostri) Traiani Hadriani. Sport[u]li[s] autem partem dimidiam eins usurae tribui volo sic, ut [1 9 ] ar[s]quae . . . .]idia appellantur, er[ogetu]r . . . . 10 dimidia die festo eoru[m, V 121. Kaput ex testamento a. 385. 11' 14,2934. Dess. 8375. Orelli 4360. Praeneste in basi statuae dedicatae.

Postumio Iuliano c. m. . 4 ob meritum amorem et relig onern, quam erga cibes universus habere satis dig_natus est. . . . Ex(em)rl(um) tes(ta)m(enti) partis : 14 `Pos. lus v. c. 5 , sanus, salbus, sana quoq. mente in1 5 tegroq(ue) consilio, memor condicionis omane G testamentu(m)' feci. Inter cetera: `Civibus Prae(nestinis) orniiibus dari bolo ex massa Prae(nestina) kasam cui vocabulum est Fulgerita, regione Camp(ania) terr(itorio) Prae(nestino), ita ut ad memori(a)m 2 0 meam per singulos annos sine dubio colant spiritum meum, ita tam(en) ut conlocent statua(m) nomin(is) me.i in foro et hoc ipsum ex. pl. testam. ascribant ibi, et non hab(ean)t potest(atern) dextraendi , ut si qua()do alienare 9 boluerint, fiscus possideat.
2

V122 Codicill (a. 175). @ 10,7457. Dess. 8377. Or. 4359. Exemplum codicillorum. Have mihi, domine Pater 1
Vocabulo Graeci pro pecunia frumentaria utuntur. 2) lit.ographia hic est eivium reeensus ante clivisionem faciendus. 3) De functus est Iulicinus XVI kal. Dec. d. n. Arcadio Aug. (. 385). 4) c(larissimae) m(emoriae) v(Tro). et Bautoni v. c. conss. 5) ^ r) c(larissimus). -6) Intell. hnmatjae ) ipsu(m) ex(em)pl(um) testam(entj). 8) Intelldistraheudj. 9 alienar.

lapide magno Cephledii

. .

in

&icilia reperto, quem post alios descripsi et eclidi ego C

1)

Gesta de aperiundo testamento. Vale mihi, domine Pater! Cum ad te haec dictarem, infelicissimum te aestimavj, ut eras, cum me hoc mitteres. Peto, ut m me turn mihi facias dignurn iuventuti rneae. A te peto Eutychianum alumnum meum rnanumttas vindictaque liberes; item Aprilern serviirn meum qui s lus ex ministerio meo superavit. Scripsit XV kal. April. Sirrni L. Calpurnio Pisone P. Salvio Juliano

317

10

cos.

123. Gesta de aperiundo testamento a. 474.

Servatur Parisiis in bibliotheca natinnali n. 8842 papyrus scripta Ravennae saec. (secundum Marinium) sexto ineunte, continens in paginis g :e supersunt octo gesta, quini de a.periendis testamentis quinque diversae etatis nec temporum rdine relata. Horum testamentorum id quod exhibemus seriptum paginis tertia quartaque ntiquissimum est. Omnia ediderunt Maurini a. 1757 in operis Nouveau trait de diplom tique vol. 3 extr. (cf. p. 629), unde repetiverunt Marinius papiri diplomatici 1805 . 110; Spang. 90; Savigny verrn. Schriften 3,122. [ d archetypum nostra causa recognovit . Hauler Vinclobonensis; qui quae emend vit eorum non l tavimus nisi poti-ora. . .]

Leone iun. (er)( etuo) Aug(nsto) s(ub) d(fe) prid. rionar. - , 8. vembr. Rav(ennae) apud Pornpuliu[m Prei.ecticium i. et Fl. Proiectum,

2 mag (istr tus praesentib]us Aelio Marino Commodiano Constanto. 3 iun,, Ocremodio Victore, Popilio Calomnioso et Melminio Cassiano principalibus 5, Pascasia h(onesta) f(ernina) d(i)x(it). `Offero carta(m) testamenti, q(uo)d [Constan.tius maritus meus 10.
et iterum

Consules sunt ordinarii a. p. C. 175. 2) Forrnula et iterum sic solet inseri in his testamentis inter nomen nominave eorum apud quos res agitur et vocabulum mag. [SignifIcat, pariter atque in fastis consularibus, nzagistratus eos de quibus agitur locum tenere anno tertio. . .] 3) eonstantio om. Marinius quique eum compilarunt, non Maurini. 4) ocremodio parum certum est; videtur quiddam emendatum esse, fortasse ore mutatum in cre. 5) i. e. primatibus inter curiales; cf. C. Th. 12,1,151: Municipalia gesta non aliter fieri volumus, quam trum principalium praesentia. (396 p. C.)
1)

318

Gesta de aperiundo testamento. suscipi iubeatis. Testibus praesentibus ostendi, fecit. Fe to ut] eam ut si signacula vel superscribtiones suas recognoscunt, dignentur edicere; eam resignari praecip atis, linum in[cidi, aperiri
et per ordinem recitari faciatis, quo voluntas defuncti possit agnosci.'

Pornjpulius Preiectic us 2 iiin. et Fl. Proiectus mag(istratus) d(i)(erunt) 3: `Snscipiatur carta testamenti, quae offertur; testibus praesentibus nstendatur, ut, si signacula vel superseriptiones [suas recognoscunt, singul i edicere non morentur.'
12.

fcti)] p(raetori)o d(i)x(it):

Cumque ca]rta testamenti suscepta f(uisset) et testibus praesentibus ostensa, Fl. Bonifacius , v(ir) d(evotus), apparitur s inl(ustris) [p(rcte-

`In hoc testamento interfui. Agnosco signaculum et superscribtionem meam.`

^ . . .

Heraclius . . .

dixi,t:

superscribtionem meam; sed et infra 9 subscribsi.' Fl. Probacius (ir) . d evotus) app(aritor) sedis s(upra) s(criptae) d(i)x(i) : ` hae voluntate interfui. Agnosco 10 [s i gnaculum et superscribtionem meam; sed et] i 1 intrensicus subscribsi.' 14. t iterum mag(istratus) d(ixerunt) : Quid [et de aliis testibus, quorum] signaculum hoc testamento infixa [vidimus?]' , 1. Fl. Bon facius, Proba[cius], Heraclius vvv. ddd. 11 d(ixerunt: `Constat una nobiscum Simplicium . . , qui mortuus est, Ex uperium v(irum) h(onestum) 12, Pamonium v(irum) d(votum) et

`]go in hoc testamento interfti, agnosco anuli mei signaculum,

eam Maurin; in codice ante suscipi cernitur e , quod potest esse eam vel eum vel eas. 2) sic cod. 3) dxx cod. 4) praesentibus om. edd. 5) sic cod., Bonifatius. 6) id est apparitor. [Sed recte fortasse Pick commendat apparitlor) v(i)r(i). . .]. 7) [mi (vel mi) cod., non inbpo, ut est in edd.; esse debuit opinor nl. ppo. $. .] 8) erscribtionem fere evanuit. 9) et infra fere evanuit. [Fuit opinor intra. . .] 10) sco fere evanuit. --' 11) Quae sunt in edd. inde a uu. intrensicus subscribsi (. 13 in f.) usque ad Heraclius vvv. ddd. hodie ita
1)

desiderantur. ut in mediis apices elenaentorum quidam supersint, in fne litterae liu //// dd. 12) h, potius quam quod est in edd. d.

Cretiones Serapiadis.

319

Georgio viro devoto, qui absentes snnt, in hoc testamento interfuisse, quorum signacula et superscribtiones recognoscimns.' Mag(istratus) d(ixerunt) : ` Quoniam de agnitis signaculis vel superscribtionibus testium r esponsio patefecit, nunc carta testamenti resignetur, linum incida[tur], aperia[tur], et per ordinem reci[tetur] 1; et inciso lino ex offi(cio) reci(tatum) est: `Fl. Constantius v(ir) h(onestus), tinct(or) publicus, procedens sanus sana mente integroque consilio , cogitans condiciones humanas et repentini casus, praesenti_bus testibus numero competenti, in hac cartula testamentum feci, idque scribendum dictavi Domitio 2 Iohanni for(ensi), cuique ipse 3, litteras ignoraras, subter manti propria signum feci; quod testamentum meum, si quo casu civili sen praetorio vel alia quaelibet iuris ratione valere potuerit, etiam ab intestato vice codicellorum meorum valere i11ud volo, hac valeat, ratamque hanc volirntatem meam esse cupio et iubeo : Pascasia, h(onesta) f(emina), iugali[s mea heres mihi esto 5].
VI1
L+

124. Cretiones Serapiadis. a. 170.

. 1906 Nouvelle Revue 30 . 479 sqq. Comm. Girard ibid. p. 490. Script.
. Cretzo hereditatis maternae. Valeria Serapias, Antinois virgo, per procuratore L. Val(erio) Lucretiano Matidio q(ui) e(t) Plutinio Antinoensio fratri eius, testata es(t) se hereditatem Flaviae Valeriae matris eius adiisse creviss(a)eq(ue) 6 seq(ue) heredes 7 esse secundum tabules testam(enti) eius. Actum Aeg(ypto), nomo Arsinoite, Metropoli. Kal(eiidas) Oct(obres) ( arco) Cornelio Cethego Sex. Servilio Claro cos. 9 Anno XI Imp. Caesaris M. Aureli Antonini Aug. Armeniaci Medici Parthici Maximi. Mense Phaophi Die II ,
1) post reci spatium vacat. 2) [domino malim. . .] 3) ipse oro. Marinius cum sqq. 4) casu uel civili vel praetorio Marinius (cum sgq.),
rette Maurin. 5) Charta aperturae ipsa integra est, sed non recepit nisi principium testamenti. 6) hic incipit pag. 4 (tab. 2 ext.), pag. 1 valde mutila. 7) leg. heredero. 8) leg. tabulas. 9) debuit esse C. Eruci& Claro cf. Girard p. 490. 10) i. e. 29. Sept. 170. Annum mperatoris script. int. non habet.

dipt. Rep. in Museo Cairensi Seymour de Ricci et descripsit

interior cera, exterior atramento confecta est (cf. no. 100). Subscriptum est Graeca lingua.

320

Declaratio bonorum.

, ^ ^ ^ , r- x, , ., x , ^ - S '^ n , . 2 ; r , ^^ Ln
-Valeria Serap as adii hereditatem matrs meae secunclum tabulas testa,menti eius; L. Val. Lucretianus tutor eius scripsi pro
ea impubere.

B. Cretio hered'itatis aviae. Valeria Serapias, Antinois Virgo, per procuratorem L. Val. Lucretiano Matid(io) q(ui) e(t) Plotinio Antinoensi[o] fratris eius testata est se hereditatem Lucretiae Diodorae, aviae de patre, adisse creviss(a)eq(ue), seque heredem esse secundum tabulas 3 t(e5tamenti) eius. Actum Aeg(ypto) nomo Arsinoite, Metropoli, Kal(endas) Claro cos. octobr(es), ( arco) Cornelio Cethego Sex(to) X I Imp. [ Cjaesaris M(arci) Aureli Antonini Aug(usti) Armen(iaci) Medici Parthici Maximi mense Phaophi die . 6, a'_ ; , ' ll , , ^ t , - x 2 r zc} Vr (^Tx . Lucci Sem[. . . . ] ani, T(iti) Flavi Juliani, L. J[ . . . ] Numeriani, G. Juli Antoni G. Rufi Ptolomai, G. Juli Germani, L. Val(eri) Lucretiani.
(Nomina signatorum):
Cr.

'! 125. Declaratio bonorum propter vicesimam here-

d tatis faeta (a. 246 p. Chr.).

papyro timherst 72, Edd. Grenfell and Hunt; cf. Mitteis Z. S. St. 22,198.

[ ] c []v []^ x , , , 2 [ n( ) [ ] ' -

1

x.

Aurelio Marcio qui et Nemesiano coactori vectigalium admin istranti munus magistri pagi Herrrzopolitani Aurelia fllict Tinutis,

cretionis hereditatis maternae.

1) i. e. . 2) i. e. . 3) script. interior habet tabulae. 4) cf. . 319 . 9. -- 5) = 29. Sept. 6) aviae a patce, cet. cf. subscr.

Laudatio quae dicitur Turiae.

321

_ [] _[] " 1 4 ' [] .r . ( ) 5 [] c [] : [] [ ][] - 6 []. r^ [] 7 f^ :r n _ ' 8 ' ^ 4J. . r []_ [ ] '. , ^ 9 f^ r`^ 2, - 10 , , _ . , xai. - 11 [ ] c , 12 ' . [- 13 ] [] ; . ( ) x[ 14 ] [] ' 15 [] ' nc_[ 16 . [] (3. 3 c (^c) 17 i () []_ ' c [xal 19 ] . 20

filii Hermini, Herm litun adiutore marito Aurelio Dioscoride filio Ammonii ab eadem urbe. Declaro d te intra dies praestitutos ius hereditatis patrui mei Chaeremonis rcratinis filii cb eadem urbe mortui sine liberis et intestati me sola herede relictct, cuius hereditatis statim misi illustri pr e fect Valerio Firmo bonorum possessionis petitionem 2 salvo omni quocl haben iure, et declaro relicta ab eo omnia esse talentorum trium, et iuro per 1V1. uliorum Philipporum Caesarum dominorum Augg. fortunam id itci esse. Anno Imp. Caes. 1V1. lul. Phil. Ang. Fel. et M lul. Phil. nobilissimi et illustrissimi Caes. Augq. Pauni 22. 3 A. . H. cum adiutore meo marito Aurelio Dioscoride filio Ammonii petivi et iuravi.

126. Laudatio funebris 4 quae dicitur Turiae 746-752 . u. (= 8-2).

inferior pars a lhuc exstatRomae, superioris tria frusta saec. XVI descripta
1) Grenfell et Hunt notant, naritum hic non tutorem sed adiutorem esse. 2) i. e. possessione bonorum antea petita iam quanti sint bona, 4) Laudeelaratur. 3) Hic incipit subscriptio Aureliae Tinutidis. dationum funebrium habitarum mulieribus (id quod inde ab a. 364 usu venisse refert Liv. 5,50,7) duarum marmori incisarum ad nos pervenerunt reliquiae, cf. Vollmer, laudationum funebrium historia, 1891.

6,1527 cf. 31670. Dess. 8393. Tabulae, cui laudatio haec inscripta fuit,

Biurns, Fontes nris. Ed. .

21

322

Laudatio quae dcitur Turiae.

(duo ab I. M. Suarez, tertium ab Iacobo Sirmond), hodie latent; latuit etiam G. B. de Rossi in biblioSirmondianum apographum usque ad .1860, quo theca Parisiensi inventum est. Totius tabulae reliquias e lidit commentario adiecto Mo. Zwei Sepulcralreden, 1864 (Berl. Ak. Abh. 1863 . 455 = Ges. Schriften I p. 395sq.). [ VII Fraqrnentum, `quod angulum dextrum totius tabulae occupabat, a. 1898 prodiit, .. edidit Vaglieri, Notizie degli scavi 1898 aioribus . 413 ' (Dessau). Cuius fragmenti sunt pr. vocabulum `uxoris' m 1-10; itaque quae priori bus editionilitteris praescriptum toti titulo et , bus 1, nobis 11 est linea. Suppl.. , 1-10 damus secundum Dess.] Textus repetitus est in: ZRG. 5,161, cl'isputatione addita Huschkii de iis, quae ad ius in laudatione spectant. Maritus, qui ipse hanc laudationem uxori de fi nctae scripsit, cum (II, 1-20) proscriptum se ab ea servatum et leinde Caesare restitutum esse dicat, Mo. vidit esse Q. Lucretium Vespillonem eum, quem proscriptum ab uxore Turia morti ereptum esse Val. . 6, 7,2 narrat. De functa esse videtur inter annos u. c. 746 et 757 [ V Quae opinio nunc novo fragmmnto reperto re futata est, cf. Dess. p. 928: 'virum illum non Romae delituisse immo fuga servcttum esse ex novo frag^nento eolli.gitur, ut viderunt Vaglieri l,. c. et Hirsch fell Bort nhe ft p.1 sqq.; hic (l. c. p. 4) cogitavit de Acilio, quena et ipsum inter proscriptos ab uxori= bus servatos enumerat Appianus b. c. 4,39' (cf. 2,4).] Capita in tabula ipsa eminenti bus in marginem litteris clstincta sunt.
V]xors.1 ,

. 2 rum . . . . . . . . . permansisti prob . . . Orbata es re[pente ante nuptiar]um diem utroque pa[rente nefaria multi] tudine 2 una o{ccisis. Per te mcxi]me cum ego 5 in Macedo[niam abissem], vir sororis tua[e C. Cluvius in Ajfricam provinciarn, [non remansit inulta] mors parentum. Tanta cum industria m[unere es pjietatis perfuncta ef[flagitando et] vindicando, ut, s pres[to fu]iss[e]mus 3, amplu[s praestitissemus. At] haec habes communia cum [s]anctissima femina s[orore tua].
rrao]rum probit[ate Quae dum agitabas, ex patria domo propter custodia[m pu dicitiae sumpto] de nocentibus supplicio, e vest[i]gio te in domiim

ma[tris mece 4 c ntulisti, ubi] adventum meum expectast[i]. Temptatae deinde estis, ut testamen[tum patris], quo nos 14 eramus heredes, rupt[um diceretur coemptione facta cum ugore
1)

dia fugae meae pr. multo maioribus litteris incisum. 2) sic Hirschfeld; [in rustica soli]tudine Mo., [in penatium soli]tudine Dess., -- 3) [ fujissimua: traditur. 4) sic Duerr; materterae Mo., mariti .

Ex praescriptione hoc unum vocabulum superest positum supra II, 1

Laudatio quae dicitur Turiae.

323

ita necessario te cum universis pat[ris Uonis in] tutelam eorum, 15 qui rem agitabant, reccidisse : sororem omni[um rerum] fore expertem, quod emancupata esset Cluvio. Qua mente ista acc[eperis, qua 'iis prae] senti animi restiter s, etsi afut, conpertum habeo. Veritate caussam communem [t]utata es: testamentum rnptum esse, ut [uterque potius] hereditatem teneremus, quam omnia bona sola possideres, certa qui[dem sententia] te ita patris acta 20 defensuram, ut si non optiiinisses, partiturarn cum s[orore te adf _nar es : nec sub condicionem tutelae legiturnae venturam, quoius r] per [legem in te ius non] esset, neque enim fam lia[e] gens ulla probari poterat, quae te id facere [cogeret:] nam etsi patris testamentum ruptnm esset, tamen s, qui intenderen[t, non esse id] ius, quia gentis eiusdem non essent. o Cesserunt constantiae tuae neque amplius rem sollicitarunt: 25 quo facto [reverentae in patrem,] pietatis in sororem, fide[i] in nos patrocininrn succeptum sola pereg sti. o Rara sunt tam diuturna rnatiimonia, finita morte, non divertio in[te tcc : cr contigit] nobis, ut ad annum X sine offensa perduceretur. Utinarn vetust[urn ita extremam sub]_isset mutationen vice m[e] , qua instiiis erat cedere fato maiorern. Domestica bona pudici[t]iae, opsequi, cornitatis, facilitatis, lanificiis 30 tuis [adsidit t'is, religi0nis] sine superstitione, o[r]natus non conspiciendi, cultus I110dic1 cur [r?2ernorern ? cur dicam de tuorurn casi]_ tate, familiae pietate, [c]urn aeque matrem meam ac tuos parentes col[ueris eandemque quietem] illi quam tnis curaveris, cetera innumerabilia habueris c mmun[i cum omnibus] matronis dignam f{a]mam co[l]entibus ? propria sunt tua, qiiae vindico, ac [quorum pauci in] similia inciderunt, ut talia paterentur et prestarent: quae rara 35 ut essent [hominum] fortuna cavit. o Ornne tuom patrimonium acceptiim ab parentibus communi diligentia cons[erv virnus : ] neque enim erat adquirendi tibi cura, quod totum mihi tradidisti. Officia [ita par] titi sumus, ut ego tu[t]elam tuae fortunae gererem, tu meae custodiam sust[ineres. iliulta] de hac parte omittam, ne tua propr a mecum communi- 40 cem : satis sit [hoc] mi[Iai tuis] de sensibus [indi]casse. o [Liberali]tatem tuam c[u]m plurumis necessars tum praecipue pietati praesti[tisti clornesticcie. Feminas egregias licet facile [tui quis ex tu]is alias nominaverit, unam dumtaxat simillimam . . h]abuisti sororem t m: nam propinquas vestras d{igncis eius- 44
2 *

324
45

Laudatin quae dicitur Turiae.

modi . . vestrae consequi possent, dotes ii{t condicio _ nem di n am famili]ae comm]uni consilio ego parastis: quasquid[^ a vobis constitutas et C. Cluvius excepimus et probantes [liberalitatem, n e vestro

of]ficiis domibiis vestris apud nos educavistis. Eaedem

sub[didimus patrimo]nio vos multaretis, nostram rem familiarem nostraque praedia] in dotes dedimus. Quod non venditandi nostrj sed ut illa consi]lia vestra concepta pia liberalitate 5 c[ausa rettuli,
5
52

honori rlo[s duxisse consta _ ret exequi de nos]tris. tua praetermittenda [duxi] . . . [Complura alia benefici]a
(perierunt lineae conzplures)

[subsi]dia fugae meae praestitisti ornamentis [divenditis], cum omne aurum margaritaque corpori [detracta trad]idisti mihi et subinde familia nurnmis fructibus [deceptis a]dversariorum custodibus apsentiam 5 meam locupletasti. [Experiri vim mil]itis, quod ut conarere viitus tua te hortabatur, [destitisti: tutiorem viam tibi m]unibat clementia eorum contra quos ea parabas. [In tanta calamitate nulla indi.gn v]ox tiia est firm tate animi emissa. [ce]rtis hominibus a Milone quoius domus emptione egu[t] belli civilis occasionibus inrupturum 9 [def'e]ndisti domum nostram. (perierunt nonnullae lineae) [Iure Caesar 11 dixit tibi accept^'m esse referendum] me patriae redditum a se, [na]m nisi parasses quod servar[et, etiam Caesar] inaniter opes suas pollice[ret]ur; ita non minus pietati tu[ae quam clementiae illius] me debeo. Quid ego nunc interiora [no]stra et recondita 15 consilia s[ecreto pectoris] eruam, ut repentinis nu{nt]iis ad praesentia et inminen[tia vitanda excita] _ tus tuis consiliis cons[er]vatus sim? Ut neque audaci[ abripi me] temere passa sis et mod[es]tiora cogitanti rece[ptacula pararis] sociosque consilioru[m t]uorum ad me servandum d[ederis sororem] tuam et virum eius C. Clu[vium], coniuncto omnium per[iculo? non finiam] si attingere coner; 20 sat [es]t mihi tibique salutariter m[e latuisse]. Acerbissimum tamen in vi[ta] mihi accidjsse tua vice fatebo[r reddito iam 'inutil]j cive patriae benificio et i[ud]icio apsentis Caesaris Augusti [quom per te] de restjtutjone mea M. L[epi]dus conlega praesens interp[ellaretur et ad eius] pedes prostrata humi, 25 [] modo adlevata, sed tra[cta et servilem in] modum rapsata, Hvori[bus c]orporis repleta firmissimo [animo eum admone] res 27 edicti Caesaris cum g[r]atulat one restitiitjonjs me[ae, et iniuri] _ am contumeliosis et cr[ud]elibus e g ceptis v lneribus pa[lam praeferxes,]
1

Laudatio quae dictur Turiae.

325

quod fecit].

ut auctor meorum peric[ul]orum notesceret, quoi noc[uit mox 28

o Quid hac virtute efficaciu[s] ? Praebere Caesari clementia[e locum et cum cu] _ stodia spiritus mei not[a]re inportunam crudeli30 tatem [egregia tua] patientia? o Sed quid plura? parcamu[s] orationi, quae debet et potest e[xire, ne viliter maxi] _ ma opera tractando pa{rjum digne perag mus, quom pr[o documento] meritorum tuorum oc[ulis] omnium praeferam titulum [vitae servatae]. o Pacato orbe terrarum, res[titut]a re publica quieta deinde 35 n[obis et felicia] tempora contigerunt; fue[ru]nt optati liberi, quos aliqiia[mdiu sors invi] _ derat; si fortuna procede[re e]sset passa sollemnis inservie[ns, quid utrique no] _ strum defuit ? Procedens [ et]as 2 spem [ f ]iniebat. Quid agitav[eris pr0pter hoc quae] _ que ingredi eonata sis, f[or]sitan in quibusdam feminis [conspicua et adnir bi] lia, in te quidem minime a[clmi]randa conlata virtutibu[s 90 tuis reliquis, praetereo 3]. o Diffidens fecunditati tuae [et d]olens orbitate mea, ne tenen[do in matrimonio] te spem habendi liberos [dep]onerem atque eius caussa ess[em in felix, de divertio] 4 elocuta es, vocuamque [do]mum alterius fecunditati t[e tradituram, n alia] mente nis ut nota con[co]rdia nostra tu ipsa mihi di[gnam con] _ dicionem quaereres 45 p[ara]resque. ac futuros liberos t[e communes pro] _ que tuis habituram adf[irm]ares, neque patrimoni nos[tri quocl adhuc] fuerat commune, separa[ti]onem facturam, sed in eoclern [arbitrio meo id] et si vellem, tuo rninisterio [fu]turum; nihil seiunctum, n[ihil separatum te] habituram, sororis so[crusve] officia pietatemque mihi d [ein ceps praestituram]. o Fatear necessest adeo me exa[r.si]sse, ut excesserim mente, 50 adeo ex[horruisse ac] _ tus tuos, ut vix redderer [mi]hi ; agitari divertia inter nos [ante quam f ]ato dicta lex esset, poss[e te ct]Jiquid concipere mente, qua[re viva desineres] esse mihi uxor, cum paene [e]xule me vita fidissuma perman[sisses]. o Quae tanta mihi fuerit cu[pid]itas aut necessitas habendi 1[iberos, ut propterea] fidem exuerem, rnutare{m c]erta dubiis? sed a 5
eivis servati Vollmer. 2) [et]as Siebourg, antea: a l ias temptabatur. 3) iam eloquar Dess. 4) esses, cvnsilium diverti Vollmer. 5) [1! -exule me vita iungendum esse monet Hirschfeld Wiener Studien
1)

1902 .235.]

326

Laudatio Murdiae.

60

aput me; neque enim ced[er]e tibi sine 56 quid plura? [permansisti] poteram. dedecore meo et co[mmuni infelici] _ tate Tibi vero quid memorabi[lius] quam inserviendo m l [peut, quom ex te liberos ha[b]ere non possem, per ram dedisse te] ] te tamen [liuiberem et dif f _ dentia partus tui alteriu[s c]oniugio parares feciinditat[ern?] Utinam patiente utriusq[e a]etate procedere coniugirnn [i o tuisset, donec e] _lato me maiore, quod iu[sti]us erat, suprema mihi praesta[res, antea vero super] stite . te excederem orbitat[ e f ]ilia

mihi siipstituta. Praecucnrristi fato; delegast[i] mihi luctum desiderio tui nec 65 libe[ros habentem solum vi] _ rum reliquisti; flectam ego quoque sensus meos ad iudicia tu[a, a te dest.natam adopt ns]. Omnia tua cogitata praescri[p]ta cedant laudibus tuis, ut sint mi[hi documento, quantopere ego desiderem, quod inmort[ali]tati ad me norim consecrat[arn tradidi J. Fructus vitae tuae derunt [m]ihi ; occurrente fama tua firm[atus et] doctus aetis tuis resistam 0 fo[rt]unae, quae mliii omnia erip[u.t, cum laudi] _ bus crescere tui memoriam [pas]sa est; sed gd tranquilli status e[rat, tecum] amisi, quam speculatricem e[t ]ropugnatrcem rneoriim pericu1[oram cogitans calaai] _ tate frangor nec pernane[re] in promisso possum. Naturalis dolor extorqiiet const[] tae vires: maerore mersor et quibu[s angor luctu taedioque] in nec utro mihi consto: repetens[s p]ristinos casus meos futurosque eve[ntus ab omni spe de] i 5 cido: mihi tntis t libusque pr[aesi]diis orbatus, intuens famam tuarn n[on tm fortiter pci] _ tiendo haec quam ad desider[ium] luctumque reservatus videor. Ultumum huius orationis erit omn[ia] rneruisse te neque omnia contigisse mih[i ut praestarem] tibi; legem habui mandata tu[ ] : quod extra mihi liberum fuerit, pr[aestabo].
+9

Te di manes tui ut quietam pat[ian]tur atque ita tueantur opto. 127. Laudatio funebris Murdiae (Saec. p. C.).
C 6,2,10230. Dess. 8394. Oratio subscripta dedicationi lapidi duabus paginis inscripta fuit, quarum altera a Winckelmanno reperta C. Fea .1 784 edita est (Storia delle arti di Winckelm. 3,202), indeque 1?udor f fio denuo edita commentarioque illustrata (Berl. Ak. Abh. 1868, 217; Z.RG. 9,287). Extat adhuc 1?omae. Murdiae matri fllius habuit vel seripsit hanc

Tabula memorals. laudationem, quam orthographia

C' 1. 1. ^ et

327
Mo.

scriptura aetati Augusti addici, ait

[c^ Dis Manibus] . . Murdiae L. f. matris. cv . sed propriis viribus adlevent cetera, quo firmiora . probabilioraque sint. Omnes filios aeque fecit heredes, partitione filiae data. Amor maternus caritate liberum, aequalitate partium constat. Viro certam pecuniam legavit, ut ius dotis honore iudici augeretur. Mihi, revocata memoria patris eaque in consilium et fide sua adhibita, aestumatione facta, certas res testamento praelegavit, neque ea mente, quo me fratribus meis quom eorum 1 aliqua contumelia praeferret, sed memor liberalitatis patris mei reddenda mihi statuit, quae iudicio viri sui ex patrimonio meo cepisset, ut ea, ussu suo custodita, proprietati meae restituerentur 2. 128. Tabula memorialis Dalmatio posita (Saec. V p.C.).
Prope Magyar Boly oppiclum a. 1901 reperta; ed. cum cafiam. Mo. Sitzungs-Berichte cler Berliner Akademie 1902, 836 sq.; Mitteis . S. St. 23,443 sq. ( Cf. etiam in fra statuam a collegio erectam)

10

Jus ad iustitiam revocare aequumque tueri Dalmatio lex est, quam dedit alma fides. Bis sex scripta teilet praetorisque omne volumen, Doctus et a sanctis condita principibus 3. Hic idem interpres legum legnmque minister Quarn prudens callet tam bonus exequitur. Multis pro meritis, Valeri, iustissime rector, multis pro meritis haec stat imago tibi, Quam positi longe testantes piiblica vota usque procul patriae mittimus in gremium. Hnc praefecturae summos venramiir 4 honores, hoc te gaudentes ornine prosequimur. Quisquis scire volet. quorurn celebreris amore, ille hoc iudicium sumserit ex titulo: Dalmatio posuit provincia Lugdunensis tertia patrono grata clienta suo.
guntur in ue. 3 et 4 leges duodecim tabularum (= bis sex scripta), ius praetorium, constitutiones imperatorurn. 4) pro veneramur.
1)

10

15

forum. 2) Qui sequuntur VV. septendecim omisi. 3) Intelle-

328
VIl

, Mancipatones. 129 , Monimentum testamento militis fieri iussum.

lapide rep. a. 1902 Kistanie (vetere Burno, castris legi nis 1 us Vespasiani tempora), vico Croatiae, a. 0,89 m., lat. 0,64 m. Dead que scr. et cum comm. edidit H. Liebt Bormannheft p. 381; ex instrumentis in incisis colligit testatorem vel medicum legionis fuisse vel certe inter
lapide

eos qui aegris praesto sunt (cf. D. 6,7,6).

Sjatr[ius f (ilius)] Cam(ilia) Rufus Ravenna miles leg(ionis) XI C(laudiae) p(iae) f(idelis) 5 centuria Fabrici Veri

a. XXXIII stip(endioruni) XV t(estamento) f(ieri) i(ussit). C. luscius Maternus

et

Asuvius Crescens her(edes) f(aciendum) c(uraverunt).

C.

10

CAPUT .

MANCIPATIONES.
a.

Emptionis causa pretio accepto.

Mancipationes quae sequuntur quattuor priores et octo alia instrument infr relata sumpta sunt e tabellis ceratis in formam triptychor-urn conscriptis, in metallis aurariis Transsilvanicis prope oppidum Verespatak inde ab a. 1786 usque 1855 repertis. De forma eorum diptychis aeneis supra (. 274sq.) descriptis simillima pauca addam. Ligneae nimirum adliibebantur in privatis negotiis tabulae, tenuissima cera inductae, cui scriptura stilo i-nciclebatur. Quae, ne lciederetur, ita coniungebantur tabulae, ut sex fierent paginae, quarum quattuor interiores inscriberentur, binae exteriores, cera non inductae, pro operculo scripturam interiorem tuerentur. Cf. exemplar huic libro adiunctum. Maynitudine diptychis aeneis pares fere erant, longae m. 0,14-16, latae m. 0,06-0,13. Perforatae ut diptycha filo linteo colligabantur, obsignatio autem ita perficiebatur, ut pagina secunda et tertia interiorem scripturam continerent signis clausam, quarta cum signa et signcctorum nomina tum initium exterioris exempli, quinta eius finem. Flus XL tabellae repertae sunt, integra triptycha IV, ceterorum nonnisi tabulae singulares valdeque mutilae, ita ut multarum argurr2entum dubium sit. Servantur ple,raeque Pestini in museo nationali. Scriptae sunt omnes litteris cursivis lectu ta7n di f ficilibus, ut a. 1840 demum primum explicandi et eclend periculum faceret F. Massmann (libellus aurarius). Post eum alii alias ediderunt, omnes Mo. in 3, 921-959, adiutus a Zangemeistero. Habemus nunc viginti quinque caution.um reliquias, quarum tredecim ad1) Cf. Dess. 5676: bonor(um) dederunt HS centen a mil(a) n.

possessur(es) Dolabellae

in hoc

opus

Emptio pueri.

329

modum mutilas omisi. Seriptae sunt ab anno 131 p. C. usque ad annum 167 (initium belli Marcomannici), pleraeque in vico Alburno maiore, prope quem repertae sunt, nonnullae in vicis vicinis, una in canabis vel in castris legionis gem., quae postea facta sunt municipium Apulum (Mo. 1. c. . 182). Ad ius I1omanum pertinent omnes, sed qui eontrahunt magna ex parte peregrini sunt ex gente Dalmatica Pirustarum (ef. Caes. b. g. 5,1): quos ex auri fodinis Dalmaticis in Dacicas Traiano imp. deductos esse verisimile est (Mo. 1. c. p. 214).

130. Emptio pueri a. 142

3,940.

. C.

Dasius Breucus emit maneipioque accepit puerum Apalaustum, 1 sive is quo alio nomine est, n(atione) Grecum, apocatum pro uncis 3 duabus, DO de Bellico Alexandrj, f(ide) r(ogato) M. Vibio Longo. 4 Eum puerum sanum traditum esse 2, furtis noxaque solutum, erronem, 5 fugitium 3 , caducum esse, prestari, et si quis eum puerum q(uo) 7 d(e) a(gitur) partenve 4 quam quis ex eo evicerit, q(uo) m(inus) 8 emptorem s(upra) s(criptum), eunve ad q(uem) ea res pertinebit, 9 uti frui habere possidereq(ue) recte liceat, tune quantum id erit, 1 quod ita ex eo evic tum fuerit, (= II 1) t(antam) p(ecuniam) duplam 12 p(robam) r(ecte) d(ari) f(ide) r(ogavit) Dasius Breucus, d(ari) f(ide) p(romisit) Belliciis Alexandri, id[enZ] fide sua esse iussit Vibius 14 Longus; proque eo er, g(ui) s(upra) s(criptus) est, retium eius 16 DC accepisse et habere se dixit Bellicus Alexandri ab Dasio 18 Breuco. Act(um) kanab(is) leg(ionis) g(eminae), XVII kal. Iunias 19 20 Rufino et Quadrato cos.
(Signatores septem v. exenaplar 6.) i. e. apochatum, ut infra . 132 . 3. Mo. intellegit eum, de cuius pretio is, qui eum Bellico vendiclerat, pretii auri unciarum duarum auri emptori apocham dedit. [ Appleton La clause Apochatum pro uncis duabus" et l'histoire de l'as sextantaire (Studi in onore di V. Scialoja, 1904), uncias aeris non auri duas = quattuor asses = sestertium nummum unurn esse putat, collato (1Iust. 7.8,53,37: Verba superflua quae in donationibus poni solebant, id est sestertii nummi unius, assium quattuor.) 2) esse supra lineam additum. 3) Exterior fugitivum. 4) Exterior partemve. 5) duplam supra lineam additum. 6) Inter signatores sunt ipse venditor eiusque ficleiussor, ita ut quinque tantum reliqui haberi possint testes. Idem est in ceteris triptychis, nisi quod in Vil, 1 praeter debitorem duo tantum testes adsunt, et in V, 2 tres vel quattuor praeter debitorem fideiussoremque. Qua de re v. Mo. p. 922. Bruns, d. sieben Zeugen d. rm. Rechts.
1)

330

Emptio ancillae. 131. Emptio puellae a. 139

. C.

; periit . 3,937. tript. Transs. tab. et

Maximus Batonis puellam nomine Passiam, sive ea quo alio m circiter p (lus) m(inus) sex, empta sportellaria 1, 3 nomine est, r emit mancipioque accepit de Dasio Verzonis, Pirusta ex Kavieretio, 4 z puellam sanam esse, a 3 furtis noxis5 ? ducentis quinque. < que 4 solutam, fugitium 5 erronem esse, praestari: quot si quis 9 eam c puellam, pai'temve quam ex eo quis evicerit, quominus 11 Maximum Batonis, quo_ve ea res pertinebit, habere possi_dereque 13 recte liceat, tum quanti ea puella empta est, tan)tam pecuni a)m 14 (= , 1) et alterum tantum dari, fide rogavit Maximus Batonis, 16 fide promisit Dasius Verzonis, Pirusta ex Kaviereti o); proque ea i 18 puella, quae s(upra) s(cripta) est, ducen _ tos quinque accepisse et 19 habere se dixit Dasius Verzonis a Maximo Batonis. Actum Karto XV k. Apriles, Ti'ito Aelio Caesare Antonino 20 22 Po II et Bruttio Praesente II cos. (m signatorum :) Maximi Veneti prineipis. Masuri Messi dec(urionis). Anneses Andunocnetis. Piani Verzonis Sclaietis. Liccai Epicadi Marciniesi. Epicadi Plarentis, qui et Mico. Dasi Verzonis ipsius venditoris.
1

132. Emptio ancillae a. 160. . C.

tript. Transsil y . integwo. 3,959. Emendationes quasdam bella ab girsch feldio collata., ed. Mo. Eph. ep. 2,467.

Cl. Iulianus mil. leg. XIII g. s p 9 C1.Mari, emit mancipioque accepit mulierem nomine Theudotem, sive ea quo alo nomine est, n(atioiie) Creticam, apochatam 10 pro uncis duabus, y quadringentis viginti de 11 CI(audio) Phileto f(ide) a(ccepto) Alexandro Antipatri. Eam mulierem sanam traditam esse emptori s(upra) s(cripto), et si 1) Vox ignota. Mo. puellam intellegit non suo pretio ernptam, sed in
emptione matris sportulae causa quasi munusculum adiectam. 2) Ext. eam. 3) Ext. 0m. 4) Ext. noxaque. 5) Ext. fugitivam. 6) em int., eam ext. 7) Sic etiam ext., certe quia generali contractuum forma utebantur, in qua scriptum erat: hominern partemve ex eo. Mo. p. 923; eodem modo ex licari poterit c bulum fugitium v. 7. 8) mii(es) leg(ioDis) XlII g(eminae). 9) i. e. centuria. 10) cf. p. 329 v. 1-13. 11) Int. de de, ext. de.

Emptio domus.

331

quis eam mulierem, q. d. a., partemve quam quis ex ea g id evicerit, q(uo) m(inus) emptorem s. s. eumve, at 2 quem ea res pertinebit, uti frui liabere possidereque recte liceat, tune quantum id erit, quot ita ex ea quit 3 , ) evictum ablatunve fuerit, sive quot ita licitum non erit, tantam pecuniam pi oharn recte dari f(ide) r(ogavit) Cl. Iulianus mil(es) s. s. d(ari) f(ide) p(romisit) Cl. PJiiletus. Id fide sua esse iussit Alexander Antipatri. Jnque ea(m) mulierem, quae s. s. est, pretimn eius CCGCXX accepisse et habere se dixit C!(audius) Philetus a Claudio l mil(ite) s(upra) s(cripto). Act(um) canab(is) leg. 1 g. I nonas Octobres Bradua et Varo cos. (Nom. sign.. Val(eri) Valentis le)g. X g(eminae). Cn. Vari A. ae. Ael(i) Dionysi vet(erani) leg(ionis). Paulini s . . . ris. Iu1( ) Victorini. ^ 5 a_ 4 . CI(audii) Phileti venditoris ibsiiis.

(=

10

15

19

133. Emptio domiis a. 159 . C.

C 3,944. tri t. Transs. integro. R,epetivi ut sernper, exe nplvm interius; curn vero exemplum exterius qnelius servatum sit, supple nenta inde dprompta litteris rectis expressi uncis quaulrcttis inclusa.

Andueia Batoreis emit rnanci[pioque] aecepit domus partem dimidiam, interantibus partem [dex]tram, que estAlb. maiori vico Pirustar[um in]t[er ad[fines Platorem Accep]tianum et Ingenum C llisti trecentis de Veturi[o Valente]. Eam domus partem dimidiam 7, q. d. . 4, cum su[is s]aepibus, sae- pimentis, finibus, dt bus, claustris, fienestris, ita nti dao fixsa et optima maxirnaque est h(abere) r(ecte) l(iceat); [e]t si quis eam domum parternve quam quis [e]x [ea] . evicerit, q(uo) m(inus) Andueia Batonis e(ive), (d) q(uem) e. r. p., h. , c. 1 r(ecte) 1(iceat); qu[ojd ita licitum ii[o]n erit 2, t(antam)
Alexander AntiExt. ad. 3) Ext. om. 4) i. e. fideiussorem, quem vulgo patri secundus auctor signavi. D. 21,2,4 pr.: Ext. addit: filium et si auctorem secundum vocant. 5) Alb(urno). 6) eam domum. 8) g() ) .Ext. et viam publicam.
1)

10

quis ext.

2)

qui ali adfines sunt Andueia Batonis. ] 0) e(a) r(es) p(eitinebit), d(e) a(gitur). 9) Ex t. ins.: 12) Ext. ins.: tum quan$(abere) p(ossidere). 11) Ex t. usuque capere. erit]. ita habere poss.idere licitum tum id erit qu[od

332

Emptio servorum.

2, fide promisit, p(ecuniam) r. d. l f(ide) r(ogavit) Andueia Batonis Veturius Valens. Proque ea do[mu partem CCC Vetur[ius V]ales 4 dim]idiam 3 pretium (= , 1) a[b AJn[du]ei[a ] tonis accepiss[e et] ab[ere se digit]. Convenitq(ue) int[e]r eos, [uti] Veturius Va[lens, pro ea] 15 domo tributa usque ad recensum dep[e]n[dat]. Act(um) Alb(urno) maiori prid. nonas Maias Qui[ n]tiilo et Prisco cos. T. Fl. Felicis. (1Vom. sign.:) L. Vasidius V[i]ctor sig(navit). 20 M. Lucani Meloris. Platoris Carpi. T. Aiii'eIi Prisci. Batonis Annaei. Veturi Valentis venditoris.
(Enaptiones sine mancipatione peractas damus Cap. VIII.) b. Fiducae causa.

134. Emptio servorum a. 61. tabulis ceratis mutilis Pompeiis a. 1887 rep., ass. in museo Neapolitano. Transcrr. de Petra et 1llau, edd. de Petra Notizie degli scavi di antichit 1887 . 415-420, Rendiconti (cett.) della Societ reale di Napoli 1888, . 48 sq.; Mo. Ilerrn. 23,157-159; Scialoja Bull. dell' ist. di dir. Rom. 1,5-15.205-227; Alibrandi ibid. 16-20; Eck ZSSt. 9,60-97, cf. 151; Tardi f, Nouvelle Revue historique de clroit fran;ais et tranger 1888, 472 sq. et diptychi, C D triptychi partes fuisse cum ex eis quae tabulis continentur, turn inde apparet, quod et illae duae eiusdem magnitudinis sunt et hae tres. Emptionem mancipiorum, de qua agitur in diptycho, non veram esse sed imaginariam fiduciae causa contractam animadvertit Gradenwitz (Bull. dell' ist. di dir. Rom. p. 164) , demonstravit Eck (l. . . 72 sq.); re fragantibus Alibrandio , qui de lege commissoria cogitat et garlowa, rrn. Rechtsgesch. 2,378.573. Bam opinionem commendat inter alia quod v. 4 mancipia negantur `ali' ulli obl.gata esse, item particula `ob' in pignorum instrumentis saepissime pecuniae creditae anteposita, denique venditrix (tab. .) eadem debitrix (tab. C.). Obligationis eius, quae hoc ficlucicie pacto confirmatur, reliquias simul inventas proponit triptychon simul inventum.

A. Poppaea Prisci liberta Note iuravit pueros Simplicem et Petrinum, sive ea mancipia alis nominib [us] sunt, sua esse seque possidere, neque ea mancipia . . . ali ulli obligata esse neque sibi cum ulo com[munia] esse, eaque mancipia singula sestertis nu[mmis sin-] 1) r(ecte) d(ari). 2) Ext. ins. dari. 3) Ext. dimidia. 4) Ext. [ Va]lens. ea [do]mu

proque

Eintio Servorum. gulis Dicidia Margaris emit ob seste[rtios . . et] mancipio accepit de Poppea Prisc[i liberta Note] tutore auctore A. Caprasio . Libripende in singula P. C. [an-] testata est in singula Poppea Prisci lib[erta Note] uti ea manc[ipia B.

333

10

didu mit ea . pro duobu[s mnis m[i]hi ere[dive meo atusve /1 nt . Si ea pecun[ia k. Novem . prims solu[ta non erit ea mancip[ia i]dibus D[ecembribus Pompeis in foro luce palam tibi egi, neve heres mi[hi a si mi de dolo malo eave tatur. Si quo minoris e[a] manoipia did venie[rint cem d[e] bebiin [t]ii {r] mih[i h] erediv[e ea mancipia ada veni[erint . ered [ive . ea pecunia Utique ea mancipia sumtu inpu . . [Dcidi-] id mihi tecum eonvenit u . . Margaris Poppea [P]risci lib(erta) Note tute ? . . . nsa persc. Supra hec inter [e]as conveneru[nt cos. inter se sunt. Ac[t(um)] Pompeis IX k. [ L. Iunio Caesennio . . P. Calvi[s]io Rusone

15

20

25

30

C. HS. n. LD argentum probum recte dari stipulata est Dicid[ia Margaris, spopond[it Poppea] Prisci liberta N{ote
(desunt plura)

35

40

1) L D

e . 34 suppl.

334

-Formula Baetca.

D. Actum Pornpeis VIII . . L. Iunio Caesennio Paeto P. Calvisio R se cos.

("desunt plura)
.
45
m

re Actum Pompeis
In margine tabulae, uti apud nos indices libris inscribuntur :

Firmata (?) foenorum scriptio. 135. Formula Baetica. (Saec. III p. C.)
. 0,26 m.), nc Sevillae iure in isi . 1867 ad ostia Baetis fluminis reperta, privato se.rvata. clide unt eam cum commentcirio: Degenkolb, ZRG. 9,117,407. Kriger, krit. Versuche, p. 41-58. R2-cd. ZRG. 11,52. Saeeulo propter formam litterarum tabulm c cltribuit Huebner, dubitantibus Kruegero et Mo. Cum partem tantmn instrumenti tabula exhibeat, altera acliuncta fuerit necesse est, secl neque liptychi pars est tabula, deest enim scriptura exterior, neque neg tium de quo agitur unquam vere contractum est: videtur formula tantum ficisse, secundum quam talia egotia concipienda essent, ut clocuit Rud. p. 76.

C 2,5042, cf. 2 S, 5406. tabula aenea (a. 0,156 m.,

Dama L. Titi ser(vus) fundum Baianum, qui est in agro, qui o Veneriensis vocatur, pago Olbensi, uti optumus maxumusg(ue) o esset, HS n(ummo) et hominem Midam HS n(ummo) fidi fiduciae causa man 2 cipio accepit ab L. Baiaiiio, lipripende 1 , 5 antest(ato) - 2. Adfines fundo s dixit L. s L. Titium et C. Seium et populum et si quos dicere oportet. Pactum comventum factum est inter Damam L. Titi ser(vum) et L. Baianium, (uti) quam pecuniam L. (Titius L.) (i)o; dedit dederit, credidit crediderit, ex pensumve tulit tulerit, sive quid pro eo promisit promiser t, sponpondit (spoponderit?, fideve 1 quid sua esse iussit iusserit, usque eo is fundus eaque mancipia 11 fidci ( e) essent, donec ea omnis pecunia fides _ ve persoluta 4 L. Titi 1) libripendl. 2) Nomina libripendis et antestti bmissa'su t, quia
forma tantum contrahendi, non verus eontractus fuit. Cf. n. 137 . 11.12. - 3) eundo. 4) Transpositis verbis legendum esse censet Deg. pecunia. persoluta fidesve. [Si quid mutandum est, delendurn persoluta, ut iungantur

pecunia soluta, fides liberata. Tu. .]

Donatio FI. Artemjdorj.

335

soluta liberataque esset; s pecunia sua qua que die L. Titio h(e- 12 red)ve eius data soluta ion esset, tum uti eum fundum eaque mancipia, sive qiiae mancipia ex s vellet 1 L. Titi s h(eres)ve eius vellet, ubi et quo die vellet, pecunia praesenti venderet. 15 Mancipio pluris HS n(ummo) I invtus ne daret, neue s tis secundum mancipium daret, neue ut in ea verba, quae in verba satis s(ecundum) m(ancipiurn) darf solet, reprornitteret, neue simpl m neue [duplam] . . . 18 c. Donationis causa. 136. Donatjo F1. Artemjdorj. (Saec. I p. C.)
6,2,10241. Dess. 7912. cippo marrnoreo, qui prope Romam repertus postea in tingliam transicitus est. Or. 4358, Wi. 310, cf. Huschke, Syntr. don. p. 7. J7 1--3 litteris pernaagnis incisi sunt.

D(is) m(anibus) M. Herenni Proti; v(ixit) a(nnos) XXII 1 o m(enses) II d(ies) V. Fecerunt parentes 141. Herennius Agricola 4 et Herennia Lacena filio. 6 Chirographiim: 011 r ri(umero) , cineraria n(umero) , intrantibus r _ te laeva, que sunt in monumeiito T. Flavi 9 Artemidori, quod est via Salaria in agro Volnsi B silidis 2 ienti- 11 bus ab urbe parte sinistra, do n t onis causa mancipio s accepit 13 o 141. Herennius Agricola de T. Flavio Arternidoi'o IIS n(urnmo) , 14 libripende . Herennio st; antestatus est T. Inlium Ero- 16 tem, inqile vaciiam possessionem earum ollarum et cinerariorum 18 T. Flavius Arte midorns Herennio Agricole ire aut mittere ossa- 20 que inferre per misit, saerurnqiie quotiens face re vellit Herennius 22 Agricola heredesve eius, permisit, clavis q^ e eius rnoiiumeiiti pote- 24 stateni factu rum se dixit, dolurnque malum huic rei abesse afu- 26 tummele e. )se. Haec recte dari fieri pr estar que stipulatus 2 8 30 est 141. Herennius Agricola, spepondit T. Flavius Artemidorus. Act(um) V II k. r. C. Calpurnio Flacco, L. Trebio 31 32 o Gerinano cos. -
Basilides. 3) [VJJ cf. VI 25192. 1) [vellet del. . 11] 2) in quo posita est cet. sinisteriori, ita Des. 7913: dis manbus cet. locum suis posterisg(ue) eorum.] 4) Consules ut mancipatio continet et sibi et Hadrani temporibus adscripsit Borghesius opp. 3 . 386.

336
137.

DonatiO Iuliae Monirnes.

Donatio Statiae Irenes (252 p. C.).

. 1554 effossa 6,2,10247. tab'. la marmorea, quae Romae postea periit. Susclake, SJntr. don. 7, Wi. 311, cf. Brummer, ad leg. Cinciam, ( . 1668) c. 14.

Monumentum, quot est triurnphale `' inter miliarium secun1 3 dum et tertiurn euntibus ab urbe parte laeva, in clivo Cinnae, . 1 et a 5 et est in agro Aureli Prirniarii fictoris pontificum cc. 6 pella tur Terentianorum, iuxta monumentum Claudi quondam Pro8 culi et si qui ali atfine s sunt et qua quemque tangit et popu9 lum, Statia Irene, ius 2 liberorum habens, . Licinio Timotheo 11 donationis mancipationisque cau s HS ii(ummo) 3 mancipIo dedit, 12 libripende Claudio Dativo, antete)stato Cornelio Victore ; inque 13 vacua(eua)m pnssessionem monumenti s(upra) s(cripti) cessit, `' et 15 ad id monumentum itum aditum ambitum (d)qu a)e haustum, co16 ronare, vesci, mortuum mor tuas mortuosve ossa inferre uti liceat. Quot milii Licinnio Timotheo tu Statia Irene i(us) 1(ibero17 18 rum) h(abens) monumentum s(upra) s(criptum) S S n(ummo) 3 19 mancipio dedisti, de ea re d lm abesse afuturumque esse a te, 21 herede tuo et ab bis ornnibiis, ad quos ea res pertinebit, haec sic 22 recte dari fie _ ri praestarique stipulatus est Licinius _ moteus, spopondit Statia Irene i(us) 1(iberorum) h(abens). 24 Ac _ tum pr. kal. Aug. impp. dd. ll . 4 Gallo Aug. II et Volusiano Aug. coss. 26 Isdem coss. eadem die Statia Irene i(iis) lib(erorum) b(abens), 27 donationi monumenti s(upra) s(cripti) sicut supra scriptum est, con28 sensi, sub _ scripsi . . . et atsignavi. Actum

138. Donatio Iuliae Monimes (Saec. 1

4 6

p. C.).

6,2,10231. cippo Romae reperto a. 1773. Or. 4947.

Locus , sive is ager est, qui est Appia inter miliarium secundum et euntibus ab Roma e parte dexteriori, in agro

Curtiano Talarchiano in praedis Iuliaes Monimes et sociorum, 7 locus 5, in quo aedificata est schola sub por(Licu) consacrata S 18 vano et collegjo eius sodalic(i), mancipio acceperunt immunes et 1) i. e. clarjssjmorum vrorum. 2) Stati Airenelus. 3) N. L. traditur. 4) i. e. dominis nostris. 5) Scribendum initio fuisse loeum idem
vocabulum omittendum versu 7, adnotat Mo. C 1. 1.
-que

Donatio Flavii Syntrophi.

337

curator et pieps universa collegi eius de l Monime et socis 1 eius sestertio nummo uno donationis causa, tutore C. Memio Orione 12 Iul aes Monimes, et ad eum locum itum actum aditum ambitum 13 sacrificia 1 facere vesci epulari ita lieeat 2, quandiu is collegius 14 steterit; quod si aliter factum fuerit, quod ad collegium pertinet 6 [Si]lvani, is lociis sacratus restituetur . . . . [s]ibi sine iilla 1'T controversia. Haec . . . ti sunt. 19 139. Donatio Flavii Syntrophi (Saec. II p. C.). C 6,2,10239. lapide, cuius exigua tantum pars Romae adhuc

exstat, duo vero apographa saeculi Vil, quorum alterum a Ritschelio Romae in bibl. Vallicellina repertum ab Hu. (Fl. Syntrophi instrum. donat. 1838) editum est, alterius ( . Castellino descripti) a Mo. in bibl. risi reperti varia lectio edita est Leipz. Ber. 1,288, unde Or. 7321, Wi. 313. Tabula icim saec. XVII mutila erat, ut in apographis desint litterae finales omnium versuum 20-40. Supplementa sunt Hu., passim emendata Mo. Quattuor capita, quae distinxi, in apographo Pallic. distincta sunt magnis interpositis virgulis; quae in Cast. desunt.

'3'

T. Flavus Syntrophus, priusquam bortulos Epagathianos Dadu- 1 [chianos . . 10 . . ianosque] cum aedificio et vneis maceria clusis, ita uti instructi sunt, qui sunt via Labic[ana nter milarium et ] euntibus ab urbe parte laeva ad viam, Aithale liberto suo maneipio daret, test[atus est se in hanc condi] _ cionem mancipare, ut 4 infra scriptum est 3. Si tibi hortos Epagathianos Dad[uehianos . . 10 . . ianosque] qu(ibus) d(e) a(gitur), q(ui) s(upra) s(cripti) s(unt), mancipio dedero 5 vacuamque possessionem tradidero, tum per te no{n fieri factumve iri neque] per heredem tuum, eumve ad quem ea res g( ) d(e) ciumve sit com]a(gitur) pertinet pertinebit, quominus ii ho[rti aedif mune tibi cum conlibertis tuis utriusque sexus, qui a me testamento codicillisv[e honorati erunt, cumque is fru]_aris, parque portione inter eos reditum eius custodiatis ita, ut die.parentali [meo, item Xi (.2) k. 5, item llI Apr. die viola] _ ts 5, item XII k. Iunias die rosationis quisque vestrum 10 anuar. die natali meo, cu[m nmrtuus ero, tum ut] vivet, quive e g vobis geniti erunt, aut a quo vestrum quis ma[numissus erit, ad quem unum] pluresve portio similiter huius loci aedificive
,; recte monet, simplicem sagrifieia. 2) liclat. 3) . . 22 potius dationem ob causam ut in donationem hanc esse, ut superiores, sed die violarum rosarum: D. 39,5,19,5.6. 4) vos mavult Mo. 5) i. e.
1)
Fontes urs.

,,:

^l BRUNS,

Ed.

VII.

22

338

Mancipationes donationls causa.

ta dividatis; et si quis] bi 12 pertinebit, id ex formula su[pra scri inhabitare voluerit ex communi omrnum consensu maiorisve partis [eorum qui vivent, id ei liceat]; quae autem membra aedific vaca-

bunt, in reditu sint ita, ut huic volunta[ti parentes, deducta summa] impensae et quod ad tutelam aedifici opus erit, quod reliquom erit, 15 inter v[Os di.vidatis; et sic horti cum aedi] _ fieis instrumentoque omni, quod die morts meae ibi Iiabuero, usui vestro [deserviwnt, qu mdiu viveti,s]. Quive ex vobis novissimus moi'ietur, eodem niodo testamento suo [caveat, ut horti s(upra) s(cripti) per eos q(ui) s( r) s(cripti) s( nt), qui e] ex iis prognati erint, aequaliter in familiam nominis mei permanea[nt, eodemque semper iure sint. Et] o ab hac re promissioneque dolus malus cuius vestrum, de quibus agitur, [aLsit. Si aclversus ea f(aetum) erit, q(uanti) e(ct) r(es) e(rit),] o tantam pecuniam dari, et amplius poenae nomine HS L m(ilia) 20 ri(ummnm) stipulatu[s est T. Flavius Syntrophus,] spopondit T. Flavius Aithales libei'tus. Tum hortulos cum aedifieio e[t vineis m ceria clusis, ita ut] o empti sunt et quae postea iis accesserunt, mancipio accepit T. Flavhis Aitha[les de T. Flavio Syntropho S n(umrn)o ] libripende Ti. Claudio Phi]eto. Antestatus est T. Flavium Theoporn[pum; et in vacuam possessi. nem horto] _ rum, q(iii) s(upra) s(cripti) s(unt), ex causa supra scripta ire aut mittere iussit T. Flav us Sy[ntrophus T. Flavium Aithalem, seque] inde excessisse desisseque possidere(que dixit, salva volun2 [tate si qua ossa deinceps supra dictis] hortis inferri consacrarive voluerit. Act(um) . . . s M[artias? . . . . cos.]. M. Clodi 27 Saturnini, A. Cascelli Doryphori, T. Flavi P, T. St , \, 'i, Claudi Phile[ti]. 140. Aliae mancipationes donationjs causa.
1. Romae.
I.-^ CC

6,4,27988. Or. 4567.

donavit L. Salvio Symphoro mancu3 pavitque sestertio nurnmo uno.

2. Romae.

Hoc monimentu(m) L. Titurius Sabinus se viv-

6,3,20278. Or. 4571.

D(is) M(anibus) Sex Iulio Stratonjco amico 3 optimo M. Aur. Fortunatus et M. Aur. Alexander daede-

ura praediorum. runt donaveruntque, ciii et fruendum rnancipatjoiiem 1 fecerunt SS n. I. Tunc post 1. Stratonicus - fecit sibi et Clodiae Mercurine couugi suae et libertis libertabusquae posteris quae aeorurn. H. m. s. d. m. 2 concessum est.
3. Romae.
Is

339

7 9

6,2211. Or. 2984.

Cosmus, aedituus matris d{eurn . . . .] Antiocho sacerdote annis XII, eiusd[em rogatu] ab imp. Augusto gratis rnaniimissus, 1[lcs . . quae] supra sunt, HS n. donationis causa mancip[avit].
4. Romae.

6,2,10240. Fabretti, inscr. 50,283.

D(is) M(anibus). Hoc monnmentum sive 1 sepulchrum cum aria sua T. Fuficius Felix de 3 1 Rufina donationis causa rnancipio ccept 5 HS. n. uno, quod comparavit Fuficiae A.mpliatae 7 coningi karissimae et liberis suis, item libertis liber- 9 tabusque posterisque eorum et P. Aelio Natali arnico karissimo et 11 Aeliae Restitutae libertae eius locum ponendi corporis utrorumque. 13
5. Romae. 6,2,12905. Or. 4544. Dess. 7908,.
1

C. Avillio Lescho . Claudius Buccio columbaria , 11( aria) VIII se vivo a solo ad fastigium mancipio dedit.

3 5

CAPUT IV.
141.

IURA PRAEDIORUM.

1. Porrapeiis. rz. 10,787 = 1,1252. Ri. tab. 94 f. Dess. 5915.

M. Holconius Rufus d uum)v(ir) i(ure) d(icundo) tert(ium), C. Egnatius Posturnus d. v. . d. iter(um), ex d(ecreto) d(ecurionurn) ius lrnninum opstruendorum HS cI c cI^ redemerunt, parietemqlie
2) H() m( numentum) s(ine) d(olo) 1) Intellege manc atione . m(alo). 3) i. e. sestert. tribus milibus. 22*

 34
6

Iura praediorum.

privatum col(oniae) Ven(eriae) Cor(neliae) 1 usque at tegulas faciundum coerarunt.

2. Coppiti in dioecesi Aquilana. Dess. 3480. 9,4321 = 1,1291; Ri. tab. 62b.

Itus actusque est in hoce delubrum Feroniai ex hoce loco in via poplicam

5 Campanam qua

progsimum est . cbccx

3. In termino reperto in medio alveo Tiberis, edito a Lancianio bull. della comm. arch. comun. 1885 . 99 . 107. 6,29781. Dess. 6003.

. Agrippa
4. Romae.

privat(um)
6,2,8862; Or. 4391.

iter.

Iter privatum publica per hortum, pertinens ad monimentum sive sepulchrum, quod Agathopus Aug(usti) lib(ertus), invitator, 5 vivus et Iunia Epictesis fecerunt 2 Ab iis omnibus dolus malas abesto et ius civile 3.
5. Ateste. 5,2548. Dess. 6005. 6. Ateste. 5,2547. Dess. 6004. 7. Lorii. C 11,3743. Or. 5069. Dess. 6008.

Via priva- ta C. Q. Lar- gis L. f. et C. Oli Saivi. 5 Iter debet- ur fundo Eniano et . .

[lt]er 4 Q. Critonii. Iter debetur [ Q.] Critonio Q. f. et . . . Pomponio Siloni, [ali] 11.

Iter privat(um) Anni Largi. Precario utitur Antonius Astralis.

8. Veronae. @ 5,3472. Cf. 3473: Iter T. Vibi T. 1(iberti) Eronis ( edes) II S 1(atum). Dess. 6011.

Iter

precar(ium)

Q. Gavi

Phari.

1) i. e. coloniae a Cornelio Sulla Pompeios deductae.

2) Etiam

tituli, qui ad ipsum Agathopi et Epictesis monumentum pertinent, reperti sunt, 6,885961 3) Cf. 6,12,133 . Ur. 4374: buius monustud. iur. Cf. n. 5 et 7.

(ment) dolus mal(us) abesto et i ursconsult(us). 4) Ex coni. S. Erman, habet: [P]er Q. Critoni iter debetur cet.

Iura praediorum.
9. Tergeste. Dess. 6010.

341

5,700 _ 1,1464.

10. Neapoli. g 10,4480 = 1, 1215; Ri. 69d; Or.4339; Dess. 6009.

Vieam precaream.
11. Peronae. ' 5,3849. ^

Privatum precario adeitur.

12. Nolae. g 10,1285. Dess. 6017 .

1 2
3

Huius monimenti emptioni accesit iter actus ad pu-

teum haustus 5 aquae e g subur- bano Rutiliano.

Precario aqua recipitur teg'iil(is) LXXXX.

13. Fori Novi (hodie Vescovio pro e Torri) in agro Sabino. integra; pars posterior est apud Grut. 180,6. Dess. 5767.

9,4786

P. Faianius P[le]beius IIvir iter(um) aquam ex ag[ro] suo in 1

municipium Forum Novom [pe]cunia sua adduxit et lacus om[ne]s 3 fecit et in piscinam, quae in campo est, saliendam curavit 5 idemque probavit. Et cum venditor soli, in quo balneum est, 7 o parum cavisset emptori de aqua ut posset in balneo fluere, 8 o aquam suam in id balneum, ne carerent commodo municipes, 1 o P. Faianius Plebeius dedit. 12
14. Alby, quod Albinnum fuit, non longe a Genava, tribus exem lis.

^ 12,2493--2495. Orelbi 199. Dess. 5768. De tubis et tubulis v. D. 8,2,13;

43,23,1, 6.

C. Sennius C. f. Vol(tinia) Sabinus 2 praef(ectus) fabr(um) 1 o balineum campum porticus ag[uas iusque] earum aquarum tubo 2 ducendarum, [ita ut recte] praefluere possint, vicanis Albinnen- 4
s[ibus d(e) suo d(edit) ].

15. C 11,3003. Viterbii in specu aquae luctus antiqui. Or. 6634. Bu ll. 1864 . 106. Dess. 5771.

Mummius Niger Valerius Vegetus consular(is) aquam suam 1 Vegetianam, quae nascitur in fnndo Antoniano maiore P. Tulli 4 gi[t] s Varronis, cum s eo loco, in quo is fons est emancipatus, du 7 o per millia passuum VDCCCCL in vil 1am suam Calvisianam, quae est ad aquas Passerianas suas, compara_tis et emancipatis sibi 9 locis itineri busque eius aquae a possessoribus sui cuiusque fundi, 11 per quae aqua s(upra) s(cripta) ducta est per latitudinem struc- 13 14 tu r s pedes decem, fistulis per latitudi _ nem pedes sex, per fundos
1. D. 48,18.1. 3) Benz. coni. c(larissimi) liri) esse ad firmavit Bormann. Eiusdem nominis hominem inveniemus apud 1) iecit traditur. 2) ex; sed cum in lapide

342
16

Iura praediorum.

m) maiorem et Antonianum mino(rem) P. Tulil VarAntonian( ronis et Baebianum et Philinianum Avilei Commodi et Petro8 nianum P. Tulli Varronis et Volsonianum Herenni Polybi et 20 Fundanianum Caetenni Proculi et Cuttolonianum 1 Corneli Latini 22 et Serranum inferiorem Quintini Verecundi et Capitonianum 23 Pistrani Celsi, et per crepidinem sinisterior(em) viae publicae 25 et Scirp anum Pistraniae Lepidae, et per viam 27 Ferentiensis 2, Cassiam in villam Calvisianarn suam, item per vias limitesque 28 3 publicos ex permissu s(enatus) c(onsulti).
16. Rune titulum saec. X VI Sabionetae prope Mantuam in domo ducali . P. Manutio descriptum hucusque nondum publici iuris factum edendum Mo. mihi concessit. Origine autem urbanum esse Sabionetamque 5,43* . 463 , 3* . Dess. 6034. transveetum idem dnotavit in

t
4

Dis M(anibus). Ab ostio introitus partem dex _ teriorem, porticum, sub solariurn 3, aediclam et ollaria fructuario rum 4.
17. Titulus Romae detectus a. 1819, editus Hafniae a. 1820 . Thorlacio Dano; inde Or. 4331. Dess. 6034.

In his praedis insula Sertoriana bolo esse Aur. Cyriacetis, 4 5 filie rneae, cinacula n(urnero) VI, tabernas n. XI, et repossone subiscalire 5. Feliciter.
1

18.

10,3678. Miseni. Dess. 5689.

T. Fl. Avito Forensi, 3 vir(o) iter(um), q(uin)q( el) omnib(iis) muneribus functo. . . Hic 5 idem ad lavacrum bal near(um) publicar(urn) ligni 7 duri vehes n(umero) CCCC en thecae s nomine in per9 petuum obtulit, ita tamen ut magistratuus 11 quodannis successorib(us) suis tradant cet. 1

1) Nomen hoc incertum esse monet Borm. 3) [Videtur siyni/icari porticus facta

4) 011aria (i. e. loculi, in quibus ollae 'rnortuorum cinere impletae ponuntur) fructuariorum esse posse mirum est, cum ususfructus morte finiatur neque usufructuarius ipsum locu n religiosum facere possit. D. 11,7,2,7. 5) Intellege repositiones subscalares, i. e. repositoria sub scalis parieti insert. -- 6) Entheca est dos vel peculim praedii, id est praestatio quaedam cum praedio in perpetuum coniuncta. Cf. Gotho fredus ad C. Th. 15,1,12.

2) Ferentenses. sub horologio solario. Ts. .]

. .

Fragmentum tabulae censualis.

343

V 19. @ 8,6357. Dess. 6868. Lapidem repertum in castello M starensi (prov. Numidia) descripsit Wilmanns. Con ferendum est SC. de nun-

diis saltus Beguensis, supra n. 61 . 205.

Nundinae [habe]ntur hic in castello 14lastarensi die kal. Septemb. primarum et die idum Septembrium [s]ubsequentium et deinceps suo quoque mense ex per- missu M. Aiireli Comini Cas- siani leg(ati) Augg ; (ustorum) pr(o) pr(aetore) c(larissimi) v(iri).
V11 142. Fragmentum tabulae censualis.
!

1
3 5

7
9

tab. marm. alt. et lat. ca. 0,50 m., Arausii a. 1904 rep. Edd. Dechelette, Mr toires de l'Aeadmie de Vaucluse 1904, . 209 sqq.; Esprandieu, Revue pigraphique 1904, . 97 sgq. et 0.-R. de l'Acadrnie des Inscriptions, 1904, . 497 sqq.; Schulten, Iler-mes 41, 1 sqq. cum commentario latiore. Simulacrum add. Esprandieu et Schulten. Tabulam esse censualem, similem fragmaentis minoribus ( 12,1244 et 5427) nec tamen formae censualis colonice dictatore Caesare deductae iudicat Schulten, sed e censu posteriore, forsitan cum Augusti temporibus Gallia censeretur (i. C. partiurn), factam. 11 f , sex binae singulis anancipibus adscribuntur. Deperierunt descriptiones et II, nomina ancipum V et VI. Mancipibus accedunt fideiussores.

[]anc(eps) C. Naeviiis Rusticus in perpet(uum) eius rei fide iussor C. Vesidius QiiaAd .3 dratus Meris in fronte p(edes) V XLXIXS S. et meri in front(e) p(edum) XXXV in ann(os) sing(ulos) X Manc(eps) C. Naevius Rusticus in perpet(uum) eius rei fide[usso C. Vesidius Quadra Ad . tus Meris V in fronte p(edes) LVS XC[ et meris VI ad liidum [in fronte] p(edum) LXXV [in ann(os)]
sin.g(ulos)]
Monemus mancipibus in etuum locari 'dinem). 4) in anos quinque. 3) ad ( ex dimensionibus colligit Schulten.
2) 1)

18

15

interfecto sc. squ.) altera 1 g' videtur erasa fuisse,cf. Mittcis, Erbpacht, . 25 squ.), g
non agros fuisse

Geta'. Dess.


Superficies.

344

CAPUT V.
SUPERFICIES.
143. Aedificium Puteolanum. (Saec. . p. C.) Tenpoli adservatum, edidit post cilios Degenkolb, ZRG. 4,474.

g 10,1783. Dess. 5919. Lapide'rn a. 1861 Futeolis repertuin, hodie

non. Septembr. in curia templi basilieae Augusti Annianae. 2 Scribundo adfueruiit: Q. Granius Atticus, M. Stlaccius Albinus, A. Clodius Maximus, M. Amullius Lupus, M. Fabius Firmus. c' 3 Quod T. Aufidius Tlirasea, Ti. Claudius Quartinus IIviri v(erba) f(ecerunt) de desiderio Laeli Atimeti optimi civis, q(uid) d(e) e( ) r(e) f(ieri) p(laceret), d(e) e( ) r(e) i(ta) c(ensuerunt) : 4 Cum M. Laelius Atimetus, vir probissimus et singulis et 5 versis karus, petierit in ordine nostro, uti s lrium aedifici, quod extruit in transitorio, remitteretur sibi ea condicione, ut ad diem vitae s eius usus et fructus potestasque aedifici sui ad se pertineret, postea autem rei (ublicae) nostrae esset, placere huic ordini : tam gratam 7 voluntatem optimi civis admitti remittique ei solarium, cum plus ex pietate promissi eins res publica nostra postea consecutura sit. In curia f(uerunt) n(umero) LXXXXII. 1 144. Aedificium post columnam divi Marci (193 p. C.). C 6,1585 . b. b= Dess. 5920. Duos lapid es, r aedi ficii de quo agitur
insertos, a. 1777 repertos ediderunt C. Fea, fasti 77. Rud., ZRG. 11,219. Mo., ibid. 15,335 [= Ges. Schr. 3,102]. Or. 39, quem lapide altero inspecto corre it Henzen, Or. 3,1 d n. 39.

. 1
2 4 s 7

Libellus L. [Septimii Aug(ustorum) l(iberti) Adrasti, ex o f ficio] operum publ[icorum in verba haec], scripta Severo [Augusto:] Domine permitta[s rogo, ut rectius fungar of] _ ficio meo, post colu[mnam centenariam divorum] Marci et Faustin[ae pecunia mea

loco publi co] pedibus plus min[us . . aedificium me es_tru]ere et 9 in matri[culam referri, quod sine in]iuria euiusqua[m fiat; et reliqua 1 f eri] secundum litter[as Aeli Achillis, Cl. Perpetui] rationalium
12

[tuorum, quas huic libello] subieci. Da[tum . . Romae Falcone et Claro cos.1] 1) Hic e licit C 1585 : `F alia epistula ad eandem rem pertinente videtur superesse frustulum VI, 1585. ' Dess. ad b.

Superficies. b. Exemplaria litte _ rarum rationali- um dominorum nn(ostrorum) scriptarum, pertinen- tes ad Adrastum Augg. . 1 lib(ertum) quibus aei permissum sit aedfi _ care loco cannabae a solo 2 iuris sui pecunia sua, prestaturus solari- um sicut caeteri. Aelius Achilles, Cl. Perpetu _ us Flavianus Eutychus Epaphrodito suo salutem. Tegulas omnes et inpensam de casulis, item cannabis et aedificiis idoneis adsigna Adrasto, procuratori columnae divi Marci, ut ad voluptatem suam hospi _ tium sibi exstruat, quod ut 3 habeat sui iuris et ad he _ redes transmittat. Litterae datae VIII idus Aug. Romae Falcone et Claro cos. Aelius Achilles, Cl. Perpetu _ us Flavianus Eutychus Aqui- lio Felici. Hadrasto Aug. lib. 4 ad aedificium quod custodi- ae causa columnae cente _ nariae pecunia sua exstruc- turus est, tignorum vehes decem, quanti fisco consti- terunt, cum pontem neces se fuit compingi, petimus dari iubeas. Litterae datae I kal. Sept. Romae Falcone et Claro cos. Rationales Seio Superstiti et Fabio Magno. Procura- tor columna e) centenariae divi Marci, exstruere habi- tationem in conterminis locis iussus, opus adgredietur, s auctoritatem ves _ tram acceperit. Petimus igitur aream, quam demo _ nstraverit Adrastus lib(ertus) domini n(ostri), adsignari iubea_tis, praestaturo secundum exemplum ceterorum so _ r ium. Litterae datae VII idus Sept. Romae; red ditae idus Sept. Romae isdem cos.

345 1
3

5
7 9

11
12 14 16

18
20

22
24

26 27
29 31 33 35 37 39

40
42 46 48

50
52 54

cium . .] 4) Aug(usti) lib(erto).

cum Albino Caesare'. Dess. 2) aedifi1) `videtur intellegi Severus aut cogitatione supplendum est aut inserendum. - 3) [malim et.

345

Obligationes alimentarae.

CAPUT

I.

OBLIGATION ES ALIMENTARIAS MUNICIPALES ALIAEQUE SIMILES.

145. Ex institutione alimentaria Traiarii. lam 1Vervam i-ner torena puellas puerosque natos parentibus egestosis sumptu publico per Italiae oppida ali iussisse Aur. Vict. ep. 12,4
narrat. Qacod incohaverat Nerva, perfecit Traianus tam solida stabilique ratione, ut usque ad Diocietianum perrr nserit eius institutio. Cert s ad hunc uswm pecunias singulis oppidis a.dtribuit, quarunz ex reditu alimenta per certos m gistratus praestarentur. l dtributionem autena neque ita in.stituit, ut nostro wore pia c lr, quae personarum vice fungere.rz.tur, constitucret, ncgue ita, ut ecnias ipsis cz:vitatibus a hninistrnds eoncederet, sed pr ivatis hominibus, fundos possidentibus, ecunis fenori leclt. qui praedia sua tam pro sorte qua'm pro usuris inaperatori vel reipublic e obligarent. Errore Sauigny (verm. Schr. 5,57) et Puelata (Inst. .^ 118) privato fiduc,iarum vel Iaypothecaruna i'ure eam obliyationcm tctam esse putaverunt; m colligitur e lege Malac. c. 60.63 sola praediorurn subsignatione in tabulas publics relcita eana percictam esse, ut -naos erat in omnibus privatoru'm aclversus rem publicana obligationibus. Ita opus non erat longo manci ationum et remancipationuna circuitu, quo Plinius simil i in re usum se esse dicit (infra . 146), id quod putaverunt Bachofen (rm. Pfandr. 1,226) et Henzen (tab. aliw. Baeb. 25.26). Ex omnibus per universam Italiam tune conscriptis praediorum obligationibus duo tanturn ad nos pervener2.ent professionum indices, alter Veleiatiurn, alter Liguruw Italicie inferioris, quoru'm satis habui recij2ere quibus sumwci rei illustraretur. Neque enim ipsana obtigationena vel subsignationem praedioruna iis contineri, secl eius perficiendae causa factum indicem quendam verba sollemnia: professus est accipere debet et obligare, declarant. Totius institutionis alimenta.riae histor-iaw conscripsit Henzen 1. c. 7-57, cui adde Mo. Berl. Ber. 1861 p. 87, 2,1174, Hermes 3,101.124.
a.

Tabula Veleias (a. 103-112 p. C.).

n., 1. 3 m.) septem columnis (772 versibus) inscripta, quibus praescriptio litteris maioribus s erscri ta est, reperta a. 1747 in ruinis Veleiae antiquae, hodie Parrnae adservata. Edita est F. A. Vl f, Stiftung Traians, 1808, . de La'ma,

^ 11,1147. Dess. 6675. Tabula permagna (a. 1,35

tav. alim. Vellej. 1819, Desjardins, de tabulis alim. 1854, quocwm cf. eiusdem libellum : Velleia: Rom e 1858.
Praeser.,

Obligato pi aediorum ob HS deeiens quadraginta quattuor milia (1044000), ut e g indulgentia optimi maximique principis mp. Caes.

Obligationjs alimentariae.

347

Nei'vae Traiani Aug. Germanici Daeici pueri puellaeque alimenta 2 accipiant: legitimi n(umero) CCXLV singulos HS XVI n(ummum)l, f(iunt) HS XLVllXL 2 (47040) n(umm.), legtimae n(umero) XXXIV sing(ulae) HS XII n(umm.), f(iunt) Hs I p DCCCXCVI (4896) n(umm.), spurius I HS CXLIV (144), spuria I HS CXX (120), summa HS LIICC (52200) quae fit usura =_3 soi tis supra scribtae. (1) C. Volumnius Memor et Volumnia Alce per Volum(nium) 1 Diadumenum libertum suum professi sunt fundum Quintiacum, Aurelianum, collem Muletatem eum silvis, qui est in Veleiate pago Ambitrebio, adfinibus M. Mommeio Persico, Satrio Severo et pop(ulo), HS CVIII (108008); accipei'(e) debet HS VIIIDCLXXXXII (8692) n(ummum) et fiindurn (supra) s(criptum) obligare. (2) M. Virius Nepos professiis est praedia rustica, deducto vecti- 5 gali, HS CCCXDXXXXV (310545) n.; accipere debet HS XXVCCCLIII (25353) n., et obligare fundum Ylanianum, qui est in Veleiate pago Iunonio cet. (10.) M. vibius Q. f. per M. Vibiun Verum f(ilium) suum pro- 11 12 fessus est praedia rustica HS C (80000), accipere debet ES VICCCCXXXVIII (6438) . et obligare fund(um) Miician(um) , 14 15 quem professus est HS LVI (56000), in HS V (5000), item fund. Gelllanum quem professus est HS (24000), in HS CDXXXVIII (1438) n. (13.) M. Mommeius Persicus professus est praed(ia) rustica in II 36 Veleiate et Placenteno, deducto vectigali et eo quod Cornelius Gallicanus obligavit CL XXDC ( 1 180600) n., accip(ere) debet HS CIIIIDCCLXV (94765) n. et oblig(are) fund. Attianum cet. (16.) C. Coelius Verus per Onesimum ser(vum) suum prof(essus) 11 est praed(ia) rustica in Plac(entino) , deducto vectigali et is, quae ante Corne_li s Gallicanus et Pomponius Bassus obiigaveruiit, HS cet. DCCCXLII(I)DCC C LXX.VIIII (843879) n., accipere debet IH 52 (17.) L. Annius Rufirnis nomine suo et C. Anni Veri frat(ris)
In lcgit,imis menstrua, in spuriis anflua alimenta computata sunt. cant, 2) Numerorum notae, quibus lineae superscriptae sunt, milia signif cantur 3) Signif quae lines inclusae sunt (n. 13.17.43), centena milia.
1)

usurae quincunces.

 alimentariae.

348

Obligationes

professus est praediia) rustica, deducto vectigali et quod Pomponius Bassus obligavit HS ) I C (1014090) ., accipere debent cet. (43.) Coloni Lucenses publice professi sunt saltus praedaque Bitunias, sive quo alio vocabulo sunt, pro indiviso pro parte tertia, quae pai's fiiit C. Atti Nepotis, (71) et saltus praediaque Velianium vectigal(es) et vectigal(es), sive alis nominib(us) vocabulisque sunt, qui sunt in Lucensi et in Veleiate et in Parmense et in Placentino et montibus (75) deductis reliquis colonorum et usuris pecuniae et pretis mancipiorum, quae in (inemptione eis cesserunt, habita ratione etiam vectigalium, HS XVIi (1600000); accipere debent HS C XVIIIDCC_LX XX (128780) n., et obligare saltus sive praedia, quae s(upra) s(cripta) s(unt), deducta parte quarta. Item obligatio praediorum faeta per Cornel um Gallicanum Vll 31 o ob HS LXXII (72000), ut e x indulgentia optimi maximique principis o imp. Caes. Nervae Traiani Augusti Germanici 1 , pueri puellaeq(ue) o alimenta accipiant; legitimi n(umero) X I iri singulos HS XVI n(ummum), fiunt HS IIICCCCLVI (3456), legitima HS ; fit summa utraque HS DC (3600), quae fit usura : + --'' summae I s(upra) s(criptae). VII 37 (1.) C. Coelius Verus professus est saltus Avegam qui sunt in Ve_leate pag(is) Albense et Velleio, adf(inibus) rep(ublica) Lucensium et rep(ublica) Ve_(veleiatium HS XC (90000); accipere debet HS (9000); item professus est cet.

b. Tabula Baebianorum

(101 p. C.).

C 9,1455. Dess, 6509. Haec tabula a. 1831 prope Beneventum e ffossa,

deinde adservata Canzpol tt ri, icirn Romae est in museo publico. Tribus columnis inscripta est, quarum primoe pars dimidia deest. Edita est cum comrnentario ab Henzeno, tab. al. Baeb. 1843, postea tabula denuo excussa Mo., Inscr. Neap. 1354; inde a Desjardins, p. 198 n. 3 cit. Or. 6664.
Praescr., 2

[Imp(eratore) Caes(are)] Nerva Traiano Aug. G[ermanic] , [ Q.] Articulejo Paeto [cos. Qui i(nfrci) s(cripti) s(u t,) ex praecepto optim]i magimig(ue) rincipis oblgarunt prae[dia, ut ex em]pto Ligures Baebiani 3 [usuras

1) Hic in tabula ipsa addita est obligatio altera iam antea per Gallicanum prae fectum alimentorum facta (i. e. accepta), cum Traianus nondum Dacicus cognominabatur, id est ante a 102. Cf. supra .13.16.17. 2) quincunx ut p. 347 n. 3. 3) Intelleguntur Ligures ad XL milia victi a. 572 et

Ubligationes alimentarae.
semestres i(nfra) s(cri)?tas) percipiant e]t

349

puellaeq(ue)

al [imenta

] ccipiant.

ex indulgenta eius pueri

[Debentur 1: (18.) Crispia Restituta fund(i) P omponianj, pertica Benevent ana ^ ]

II 5

pago Aequano in Ligustino, adf(ine) Nasidio Vitale, aest(imati) HS L (50000) in HS I DXX (3528): IEIS L (88). (42.) C. Valerio Pietate, fund(i) Herculeiani, adf(ine) Caes(are) n(ostro), aest(imati) HS XXV (25000), in HS (2000); item oblig(atione) V 2 fund(i) Vibiani, pago s(upra) s(crpto), adf(ine) Marcio Rufino, aest(imati) HS (15000), in HS MD (1500); f(iunt) HS %XXg (40000), in S l D (3500) : HS LXXXVIIS (871/2). 146. Institutio alimentaria Pliniana. (97-100 p.C.
Hermes 3,101. [Ges. Schr. 4, 435.]
[e Plinio]).

17

Plinius epist. 7,18. De tefapore, quo fa,eta sit haec iaastitutio, . .,

C. Plinius Canino suo s. Deliberas mecum, quemadmodum pecunia, quam municipibus nostris in epulum obtulisti, post te quoque salva sit. Numeres reipublicae summam ? Verendum est ne dilabatur. Des agros ? [It publici neglegentur. Equidem nihil commodus invenio, quam quod ipse feci. Nam pro quingentis milibus nummum, quae in alimenta ingenuorum ingenuarumque promiseram, agrum ex meis longe pluris actori publico mancipavi, eundem vectigali inposito recepi, tricena milia anniia daturiis. Per ]ioc enim et rei publicae sors in tuto nec reditus incertus, et ager ipse pi'opter id, quod vectigal large supercurrit, semper dominum, a quo exerceatur, luveniet.
V 147.

0 b 1'igatio Atin as.

@ 10,5056. Dess. 977. Atinae. [.] Helvio T. f. Basilae aed(i]i), pr(aetori), pro co(n)s(ule)

i
3

legato Caesaris Augus(ti), qui Atinatibus HS cccI999

cccI999

cccI999 cccI999 (400000) 4

publico sumptu a Cornelio et Baebio consulibus traducti in agrum publicum, qui erat in Samnitibus prope Beneventum. Liv. 40,37.38. Priorum septendecim obligationu' nonnisi fragmenta in tabula 1) Haec verba, tribus tabulae locis repetita, indicare videntur extant. 2) imperatoris largitiones praediorumque obligationes huic deeimae novem -15. praecessisse; cf. Henzen 1. c. . 14

350
5 8

Obligationen liment rie.

10

legavit, ut liberis eorum ex reditu, dum in aetate[m] pervenirent, frumenfu[m] et postea sesterti[aJ singula millia darentur; Procula filia posuit.

148. Obligatio Tairacinensis.

,. 10,6328. Dess. 6278. Tarracinae. J. Caelia C. f. [c]rin[ ] ex [test]ament[o] cet. . . i Eadem in memoria[m] Macri fili sui Tarricinensibus HS ^ l 3 r[eli]quid, ut ex reditu eius pecuniae darentur cen[t]um pueris ali4 mentor[u]m nomine sing(ulis) mensib[us si]ng(ulis) pueris colon s ^ V, puellis colonis s[i]ng(ulis) in mens(es) sing(ulos) , pueris 5 usq(ue) ad annos VI, puellis [usque ad] annos , ita ut semper C pueri, C puellae per successiones accipiant. V 149. Obligatio Hispalensis.
'rol. . 1861

2,1174 Hispaii. Restitui ego, sententia'm scilicet, in actis Be. 87. Fabia non instituit nova alimenta, sed auget instituta antea a Iunco gda (fortasse cos. a. 127), unde pueri nppellati sunt luncmni; muellarum nom en excidit.

Fabiae Q. f. [adrianil]_1 e, consularis [f(iliae), senatoris uxori] 3 senatoris sorori, senatoris matri. 4 [Qui sunt in r(e) p(ublica) (ostra) mueri.] ingenui Iuneini 5 item puellae i[ngenuae , eis] quodannis in annos singulos G HS L mHi[um usuras semisses] dari volo, quam summam bis in 7 ann{o, natali C. Seii viri mei] k. Mais et meo VI k. Maias, in 8 aliment[orum ampliationem] accipiant, pueri ingenui HS XXX nummos, 9 pu[ellcie ingenuae HS XL n(ummos). Quam] _ quam summam suffieere credo, si tamen numerus Lpuerorum puellarumque s(upra) s(criptorum) 1 s(criptarum)que] maior erit, pro porcione, qua inter masculos [ut 11 distribuatur cavi], distribui omnibus volo. Quod si amplius er[it 12 in legato, item aequabil-i] _ terque i inter eosdem distribuant[ur qui supererunt nummi]. 1
V 150. Obligatio Siccensis.

r.z. 8,1641. Dess. 6818. Siccae Veneriae in 1

4

titulo dedicato:

. Licinio M. f. Quir(ina) Papiriano, procur(atori) Augg. imp.

Caes. M. Aureli Antonini Aug. Germanici Sarmatici maximi p(atris) 6 p(atriae) et [di]vi Veri a rationibus cet.
1) phove

traditur.

Obligatjones alimentarae.

351

Municipibus :eis Cirthensibus Siceensibus carissimis mihi dare 1 volo HS ' ( . Vestrae fidei committo municipes carssimi, ut 3 ex usuris eins summae quincuncibus quodannis alantur pueri CCC 5 et puellae CC 2, pueri(s)) ab annis tribus ad annos XV et accipiant 7 singuli pueri # IIS 3 menstruos, puellae ab annis tribus ad annos 8 XIII # 4. Legi autem debebunt municipes item in colae, dum- 10 taxat incolae, qui intra continentia Coloniae nostrae ae2 dificia mora- 12 buntur, quos si vo 2b s videbitur, optimum erit per Ilviros cuiusque 14 anni leg; cura2ri autem oportet, ut in locum ad2ulti vel demortui 16 cuiusque sta 2 tim substituatur, ut semper ple s numerus alatur. 18

151. 0 bligatio Ferentinas.

10,5853. Dess. 6271. Ex inscr. Ferentinate illustrata a Mo. .germ. 12,123. Cf. inst. Flin. n. 146 . 349 et apocham n. 156, . 125 (pag. 360).

A. Quinctilio A. f. Pal(atina) Prisco ob eximiam munificent(iam) 1 3-6 quam in munic(ipes) suos contulit, senat(us) statua.m publice ponend(am) 7 in foi'o, ubi ipse vellet, censuere. (onore) a(ccepto) i(mpensam) 8 r(emisit). Hic ex s(enatus) c(onsulto) fund s Ceponian(um) et Roianum 9 et Mamiari(um) et pratum Exosco ab r(e) p(ublica) redem(it) HS 10 LXX m(ilibus) n(ummum), et in avit um) r(ei) p(ublicae) reddid(it), ex quor(um) reditu de HS IV m(ilibus) CC quodannis VI id. Mai. 11 die natal(i) suo perpet(iio) daretur praesent(ibus) municipib(us) et 12 incol(is) et mulierib(us) nuptis crustul(i) p(ondo) , mulsi cet. 152. Obligatio Ariminensis.
Ex inscr. Ari'minensi ly' 11,419; Or. 3116, cf. 3,270; Dess. 6663.

L. Septimi Liberali Vlvir(o) Aug(ustali), vicani vici Cermali 1 ob merita cius, quot dec rion(ibus) et vicanis vicor(um) VII singulos 5 in annos * in perpet(uiim) re[l(iquit)^] et in eam rem fundos 7 XXI obligari iussit, quorum partem V I legis Falc(idiae) nomin(e) 9 deductam ab tutoribus Septimiae Priscae, matris suae, Lepida 6 11 14 Septimina populo concessit. decies = 1 300 000. 2) Adnotat Wilmanns pro CC scri CCCCL quotannis bendum esse CCC; aliter enim usurarum den.arii I i. e. den.aros binos. superessent. 3) i. e. denarios binos semissern. 4) 5) re traditur. 6) lepidie traditur.
1) i. e. ter

352

Pecunia certa.

CAPUT VII.

PECUNIA CERTA.
153. A.

Credita.

centum quadraginta sortis et eorum usuras ex ea die quandiu abstinuerit', Id utrumque probos 3 sing(ulas) centesimas 1, 4 recte dari f(ide) r(ogavit) Anduenna Batonis, d(ari) f(ide) sua 5 promisit Iulius Alexander ; quos eae reddere debe _ bit, qua die 3 et 7 petierit, cum usuris s(upra) s(criptis). Id utrumque sorte(m) 8 usuras probos rec te dari fide rogavit Anduenna s(upra) s(cripta) . 9 dari fide sua promisit ls (=II 1 ) Alexander. Actum Deusare XII kal. Iulias Rustico II et Aquilino cos.4 11
1.

trpt. Transs. integro.

3,930. . 162.

^ 3,934. tript. Transs. tabb. et ; periit . . 162. 2. X LX q( ) d(ie) p(etierit), (robos) r(ecte) d(ari) f(ide) 2 rogavit 1( ius) Alexander, dari f(ide) p(romisit) Alexander Cari(cci) s 3 et se eos LX, q(ui) s(upra) s(cripti) s(unt), mutuos numeratos 4 accepisse et debere se dixit ; et eorum usuras ex hac die in dies 5 xxx 8 dari 1() Alexandro e(ive) (d) q(uem) e() r(es) s p(ertinebit), f(ide) r(ogavit) 1(ius) Alexander, dari f(ide) p(romisit) 7 Alexander Caricci ( = II 1 ). Id fide sua esse iussit Titius Primitius, . 8 d(ie) s(upra) s(cripta) s(ortem) cum u(suris) r(ecte) (robe) s(olvi). 9 Act(um) Alb(urno) maiori, XIII k. Novembr. Rustic(o) I et Aquilino c[] s. (Nom. sign.:) L. Vasidii Vi[c]toris . . . ctati . as. Batonis Pr . . . vi. Tovetis. Titius Primitius. Alexandri Caricci i[p]sius debitori[s].
1) i. e. in XXX dies, ut scriptum infra n. 2 . 4. Ita usurae cente-

simae in iure semper intelleguntur. Centesimae singulae dicuntur, quia etiam bnae centesimae deberi potuerunt, ut C. 4,32,2. Recte igitur . suppleri vetat sing(ulis) sc. diebus. -- 2) 1V4agis significatur, ' quamdiu eos nummos abstinuerit debitor ab ea ad quam iure pertinent' quam quamdiu creditor abstinuerit a petendo', nam etiam post petitionem currunt usurae. 3) Int. sorte, ext. sortem. 4) Nomina signatorum plene legi nonpossunt. 5) Omnia haec verba in scr. ext. percripta sunt. 6) Caricci ext. 7) Similiter in D. 45,1,135 pr. 8) i. e. centesmas singulas. Cf. supra not. 1.

Pecunia certa.
353

Consttuta.^ 3,933. tript. Trass. tab. ; perierunt et 1. Primus Detle fsen, Wien. Ber. 27, 89 tabulam legit ediditque, perperam vero ad emptionem ea'm rettulit. r
,

154.

'

[ r, , , ^ [ ] x. [] . ^ , , G. [V], W [] _ .

(5)

[]

` N

^`^

r` r^_ ] '
] -

L Y ^ x^'. '

.Reliquorum XX . .. * XXIii et horum centesimam me soluturum ex die supra scripta in diem 1V k. Oct.; si vero tibi non reddidero in diem constitutam, reddam pro accessione amplius XXV. Act. Alb. mai.

155. C. Commendata.
.

167.

3,949, . tript. Transs. tab. ;

et

perierunt.

Vero Quadrato cons. kal. Iunias quinquaginta L commendatos 1 Ls Ca se accepisse et accepit a Iulio -rentisdx [9.l]e g andro, quos ei reddere deb[e]t sine ulla contraversia. Actum Albur[] maiori . . . .
156. D.

Transscripta.

. 14, 3471. Titulum repertum in agro Tiburtino primus edidit qui descripsit Zdekauer: bull. dell' inst. di corr. arch. 1882 . 252. Nuper contulit Iluelsen. ? estituta per eum vera tituli lectione, de interpretatione iam dubitari non potest. Praedia, scilicet ea ipsa in quibus titulus inventus est , subsignata vstendu: t agi debitis publicis, sive populo Romano duo nomina haec debebantur sive Praenestino alve mavnicipali. Debitor fuit C. Cae[sius] Bassus (quem nihil i^npedit quO'mifluS habeamzus pro amaeo Persii); praedia eius debiti causa subsignata fuerunt A. Furii R[uf]i. Eorurn nonzin'um cuma dies venisset, debitor autem absens, ut ait titulus, praedia illa vendere possent, eo non svlveret, aerario qui praeerant eum iure non usi sunt, sed transscripserunt nvmaina illa a debitore in d minum in personam praediorumz, secundurn praeceptum Gaii R,130: persona

debet, tibi Id espensum transcriptio fit veluti si id quod mihi Titiusquod Rufus debitor factus nisi tulero, id est si Titius te delegaverit mihi,
1) Respo D.16,3,24 pr.: centum commendasti .

nem locum habere;

quid

est enm aliud commendare, g uam

de onere?t10

. BRmq s, Fontes iuris. Ed.

23

354

Pecunia certa.

ex delegatione, sed sola creditoris transscriptione, id quod iure est praediatorio creditori licuisse iam apparet. Ru fus cum nomina illa solrisset itaque praedia liberavisset, ne postea de iis lis sibi moveretur id ipsum in is perscribi iussit, adscripto ad solutiones earum anno. Eorum annorum de altero dubitari non potest; priorem vix licebit referre ad a. 46, cum quod ad collegam M. Iunii Silani D. (ut videtur) Valerium Asiaticum vestigia secundi nominis ( deficientibus deinde litteris circiter quinque) parum quadrant, tum propter intervallum decennii in tali re nimium; magis crediderim su ffectos esse anni alicuius a secundo non longe remoti. V. 5.6 cum litteratura declaret post tempus adiectos esse, duo nomina in priore tituli parte perscripta ostendunt eama eo consilio incisam esse, ut ei posterior adderetur soluta summa altera. 5 fin. et 6 quid fuerit , non apparet; agebatur fortasse de solutione usurarum.

A. Furius R[ fu]s, quod in eum transscriptum est a C. Cae[sio] Basso, apsente [de]bitore

nominibus [du]obus, subsignatis praedis solvit: M. Iunio Silano . . . . cos. i m(ilia) n(ummum); 5 [IS LVI m(ilia) n(ummurn) solvit [Saturnin]o et Scipione 2 . [a]diect . . .
3

. .

157.

E.

Apochata (Apochae Pompeianae).

Pompeis a. 1875 cista lignea ceratas tabulas continens e f fossa et in cubiculo quodam domus, quae fuisse videtur L. Caecili Iucundi. In ea fuerunt diptycha VI, triptycha CXXI, valde mutila e fere omnia ceraque sublata in plerisque, ita tamen ut litterae tam stilo cerae impressae quam atramento inscriptae ligno non prorsus perierint. Et ex sexaginta quidem triptychis non supersunt nisi nomina signatorum, reliquae autem tabulae plus minus lectae sunt. De ratione conficiendorum diptychorum et triptychorum egimusp. 274 et 328 in exordio. Continent omnes hae tabulae apochas pecuniae solutae a Iucundo aut propter auctiones pro aliis institutas aut ex conductionibus rerum ad coloniam Pornpeianorum pertinentium. Edita sunt a Iulio de Petra, le tavolette cerate di Po npei, Romae 1876. Comrnentariumi scripsit Mo., Hermes 12,88-141 [VI! Ges. Schrr. 'hp. 221 sqq.], quem repetitum et auctum publicavit in Giornale degli scavi di Pompei, 1879, p. 70-115. Addidit XX triptycha emendata ab ipso et ab A. Mciu et C. Zangemeister. [Brunner, zur Rechtsgeschichte der rmischen und germanischen Urkunden . 1880 p. 44; Erman, zur Geschichte der rmischen Quittungen und Solutionsacte, Berlin 1883; Hruza in Gruenhutiana ephemeride 12,249. Huius editionis causa Zangemeister noster editor e rum futurus quae nos recepimus omnia diligenter recognovit. $. .] [VII IcVm cf. C 4, S. 1, 3340 CLII.] 1) Cf. Exordium. 2) p. Chr. 56. 3) post intervallum temporis incisa esse.

. 5 et 6 Buelseno videntur

Pecunia certa.
a. Apochae prvatae.

355

Professiones in scripturam collatae.

Diversa

propria carent appellatione. Di f ferentiae causa dubia est. Mo. eas tabulas quibus formula dixit se accepisse inest, acceptilationes continere putat. Contra ego dsputavi in ZRG. 13,362 sqq. Videtur mihi formula illa id negotium significare, quod in C. 8,42,14 describitur : Pecuniae solutae professio [i. e. coram testibus facta confessio] collata instrumento, quae gestae rei probationem continere dicitur; idem igitur est, quod saepe in tabulis Transsilvanicis occurrit verbis : dixit se accepisse, fatetur se locasse cet.

dixisse dicitur se accipisse, aut ipse scribit: scripsi me accepisse, aut interiore scriptura dixisse eum legitur , exteriore ipse loquitur: scrpsi me accepisse. Apochae quas ipse scripsit chirographa appellatae sunt, ceterae

occurrunt privatarum apocharum genera: aut enim creditor

Cf. supra n. 130-133. 153, 2. 155.165,1.2. Numeri praemissi ad editionem Iulii de Petra spectant [ VII numeri uncis quadratis inclusi ad editionem Zangemeisterianam 4 suppl.]. . 1[ 1]. D i p t y c h o n a. 15 . C. Scriptura interior i. 1 HS. n. DXX ob mulum venditum [.] Pomponio 3 5 7 9 11
13 15

M. 1(iberto) Niconi, quam pequniam in stipulatum [L.] Caecili Felicis redegisse dicitur M. Cerrinius Euprates, eam pequniam omnem, quae supra scripta est, [n]umeratam dixit se [a]ccepisse M. Cerrinius . 1. []uphrates ab Philadelpho [C]aecili Felicis ser(vo). Actum Pompeis V k. Iunias Druso Caesare C. Norbano Flacco cos. . 2 [2]. r i p t. a. 27. Scrit. exterior '.

stipulatum] HS. n. CCC . . . quae [p]ecn[nia in L. Caecili lucundi [veni]t [ojb [auctionem] pr[imas] M. Allei Carpi in idus D[e]cembr(es) mercede minus, n[umerata habere se] Iucundo]. dixsit M. Alleius Carpus ab L. Caeci[lio Act(um) Pomp(eis) V k. Dec. [L.] Calpurn[i]o M. Licinio [cos.] 4 Scr. ext. 5 . 3 [5]. Tript. a. 54 .
1)

Rubr.:

Per[scriptio . Alleio Carp o].

Paginae externae neque scripturae neque signorum vestigia habent. est. 3) Rubrica in hac 2) Atramento scripta. Scr. int. penitus extincta ^er atr^ e st s^ ^ Perscriptio o ut in aliis apochis in margine tab. : maCf. idem est ac solutio in . 139 et 147.. IVa. 5)Atramento sw pt, gimem huius tabulae dedit de Petra 23 int, extincta.

356

Pecunia certa.

LXXXV, quae pecunia in stipulatu(m) venit L. HS. n. oo C C. ul Onesimi Caeci(li) Iucund ob auctionem buxiaria(m) minus, numeratos accepiss in idus Iulias primas, mercede Fabio Agathino e 1 dixit C. Iulius Onesimus ab M. nomiiie L. Caecili Iucundi. VI idus Maias 5 Actum Pompeis (octo signatores). M'. Acilio Aviola M. Asinio Marcello cos. 2 . 39 [49]. T r i p t. a. n c. Scr. ext. Rubr. Perscriptio [L. Cornel] Ma[xs]. HS. n. VCCC, quae pecunia in stipulatum L. Caecili Iucundi venit ob manc(i) duo veterana vendita r(atione) hereditaria L. Corneli Terti, soluta habere se [dixsi]t L. Cornelius Maxsimus 5 ab L. Caecilio Iucundo . . . (novem sign., inter quos L. Corn. Maxs.) Chirographa.
Scripta sunt aut a creditore ipso (115.128) aut a servo eius (19.112) aut a tertio quodam rogatu creditoris (14.27).

. 115 [45]. r p t. . inc. Scr. int. 3 1 . . . . o L. Iunio 4 cos. VI k. Septembres P. Alfe3 nus Varus, trecena _rius Augussti scri[ps]i 5 me a(c>cepisse ab L. Cae _ cilio Iuqundo HS vigin7 ti quinque quadrin _ gentos triginta nove(m) 9 nummo[s] eg auctione ve1 naliciaria P. Alfeni Pollionnis de. (?) N. Epri Niciae 13 pro parte eiiis, quam stipulatus est ex 15 delegatu eorum. Acctum Iulianis Cos. 17 sta[t]i[on]e Nucherina. (quinque signa, bina utriusque Alfeni.) . 20./21 [25]. Tript. a. 56. [Persc]riptio [M. A ll]eio Carpo. 1 Int. Q. Volusio Saturnino P. Cornelio Scipione cos. 3 [VIII] k. Iulias [M. Alleiu]s Carpus scripsi 5 me a[ccepi]sse ab L. Caecflio [Iucndo HS] mille trecen 7 [tos octoginta] s[e]g s nummo[s ex auctione venalic?]iaria.
ser., int. extinta.

gitur, ut ostendit exemplum exterius, L. Iunius Gallio Senecae philosophi frater, consul anni incerti, sed post .. 52'. Z
ngemeister.

1) 'Fortcisse issle correctum est in ise se'. Zangemeister. 2) Atr. 3) Ext. in. parte servata non differt. 4) `Intelle-

Pecunia certa.

357

18 19 21 23

M. Alleius Crpus scripsi me

Q. Volusio Saturnno P. Cor nelio cos. V k. Iul.

accepisse ab L. Caecilio cd HS CCCXXCVI ob auctione me( ) sup sti _ pulatu eins.

Aetum Pomp. (quattuor signa, cuncta Allei Carpi ipsius.) :. 40 [50]. D i p t. a. inc. Ser. int.

s [cos] . . Dece. 1 C. Novellius Fortunatu[s scripsi me accepisse] 3 HS n. MCC [a]b L. [Caec. Iuc. ob auctione mea] 4 sub stipu[latu eius] . . . (quinque signa, quoru n duo Fortunati.) 5 . 19 [20]. Tript. a. 56. ubr.: Perscriptio [Vesta]lis. Scr. int.: Q. Volusio Saturnino [P. Corn elio cos.] 1 V k. ulias. Vestalis [opidiae] servos 1 scripsi me [accepsse ab] 2 L. Caecilio Iuc[undo, merce] _ de mirnis `-', [HS n . .] . . . 4 qu[ae . . . in stipulatu] eius venit [ex auctione] 6 domina[e meae] . . Actum Po[mp.] 8 Scr. ext.: Chirograpuin [Vestalis] Popidiae . 1t ab L. C[aecilio Iucundo] ob mancipia . . 1 13 stipula(tu) ven(it) [ob auctionem] Popid[iae] . . 113 [23]. T r p t. . 56. Scr. int.3 [Q. Volusio Sjaturnin[o P. Cor_neli Scipi]one [cos.] idus t s Umbriciae Antiochidis ser[vos scripsi ea]m 4 Novembr. accepisse ab L. Caec[ilio Iucundo] sestertios nurnmos sescentos s [quadragi]nta quinque [ob au]ctionern [ . cumj rebus 7 inpositicis ve[nditaricm] . . . eg qua surnrna [accepit ante Iaanc diem 4] 1 s[esterti]os viginti et access[ione]s 11 o sestertios ducentos, [in 5] arbitria hac d[ie reli]quos ego sestertios 13 HS X et minus HS L et 15 tree[entos] seg saginta nurnrnos. Actum Pompeis. . 112 [6 J. r i p t. a. 54. Scr. int. Pubr.: [Ch]irograpum '. Acilio Aviola M. Asinio cos. 11 k. Iunias Salvius heredum N. Nasenni Nigidi Vaccnlae servo[s] ] scripsi me accepisse ab L. Caecilio Iucundo sesterti[ nummum tria milia quinquaginta nove(m)
6 2) [ 1 `sequitur aut ob . . aut summae 1) serus in seruos c rrect. signis. 4) accepit numeratos temptat numeri' C.] 3) Ext. periit cum l1o. 5)

1
..3 5 7

et Mo,

G)

Ext. periit.


358
9

Pecunia certa.

nummos ob auctione mea, [qu?]em 1 11 [i]n stipulatu eius redegi, quae minutati(m) quem accepi in hanc diem. -13 admodum volui, ab eo signa, quorum duo Salvii..) 15 Actum Pompeis. (quattuor . 14 [24]. T r i p t. a. 56. Scr. int. 2 Rubr.: [Pers]criptio Trophimo. 1 L. Duvio Avito P. Clodio cos. TTTT idus Decembr. Umbriciae Antiocbidis eam s . Helvius Catullus scripsi rogatu nummos ob 5 accepisse ab L. Caecil o Iucundo HS VICCLI eius, mercede minus, 1 auctionem Trophimi Ser vi 9 [pers lutos?]. Act. Pompeis. . 27 [30]. Tript. a. 5 7. Scr. int. 1 [Nero]ne Cae[sare L.] Calpurn[io cos.] 3 VII k. [Febr.?] Ti. Claudius Syn . . 5 scripsi rogat{u et] mandatu Abasc[anti] Caesaris Au[g. Phi] _ lippiani eu[m acce9 pisse ab L. [Cae]cilio [cd] sestertia duo [milia] 11 septingentos [tri] _ ginta dnos nummos 13 [ob] res quas in st[i _ l] tu eius . . . Act. Professiones cum chirographo coniunctae. . 34 [40]. Tript. a. 57. 1 Scr. int.: HS n. DLXII quae pecunia in stipu3 _latum L. Caecili Iucundi venit ob auctionem Tulliae Lampuridis, 6 mercede minus, persohta habere se di g sit Tullia Lampyris ab 1 L. Caecili(o) Iucundo. Act. Pomp. k. anuar. Nerone 3 Caesare L. Caesio 14'larti(ale) cos. 1 Scr. ext.: Nerone Caesare I 5 L. Caesio Martiale cos. k. 4 Ianuarias Sex. Pompeius Axiochus scripsi rogatu Tulliae Lampy6 ridis eam accepisse ab L. CaecHio ^ucu d sest ert)ia nummum octo 8 quingenti se g ages dupun _ di s ob aiictionem eius ex interrogatione ii facta tabellarum signatarum 6 (8 sign., inter quos Sext. Pomp.
Axiochus.)

. 15. Tript. . 56. Rubr.: [Perscriptio] Umbricia[e Ianuariae].

1) [it]em . 2) Ext. servata non 4) [VII vel quos.] 5) [VIl postea insertum: differt. 3) Ext. periit. act. Pompeis.] 6) Cf. . 30: facta in
terrogatione tabellarum.

Pecunia certa.

359

Scr. int.: HS n. ccI X XXVIIII, quae pecunia in stipulatum L. Caec li Iucundi venit 3 ob auctionem Umbriciae Ianuariae, mercede minus, persoluta habere se 7 dixsit Umbrcia _ ria ab L. Caecilio 9 Iucundo. Act. Pom[p.] pr. id. Dec. 11 L. Duvio P. Clodio cos. 13 Scr. ex t.: L. Duvio Avi[to P. C]lodio Thrasea cos. pr. [id.] Decembr. 1 D. Volcius Tha[llus] scripsi rogatu Um- 2 briciae [] riae eam accepisse ab L. Caec. Iuc. HS. n. g IXXXIX 4 ex auction[e eius], mercede minus, ex inter[rogati]one facta s tabellaru[m signat.] . . A[ct.?] [Porn.pe?]is. (9 signatores, inter quos Volc. Tlaallus.) 23 [28]. Tript. a. 57. Scr. int.: HS n. ccIx CCCV, quae 1 pecunia in stipula tum L. Caecili Iucu- 2 ndi venit ob aucti _ onem M. Fabi Secundi, 4 mercede minus, persoluta haber e se s dixsit M. Fabius' Secundus ab L. Caecilio Iucundo. 8 Act. [m.] idib. [r.] Nerone Caesa. II 1 12 L. Cal[p]urni[o} cos. Scr. ext.: [Nerone cet. M. F]abius Secundus [scri] si m[e acceisse] ab L. Caec. Iuc. sest. [de]ce milia trecentos quinque [nujmmos ob auctione mea ex [inter]rogatione facta tabellaru[rn signa]tarum. (octo signatores, inter quos Fab. Seeundus.)

b.

Apochae r e publicae.

. 119 [143]. Tript. a. 59.

Scr. int.: Cn. Pompeio Grospho, Grospho Pompeio Gaviano IIvir. iur. dic. VI idus Iulias. Privatus colonorum coloniae Veneriae Corneliae Pompei- anorum ser(vus) scripsi me accepisse ab L. Caecilio Iucundo sestertios mille sescentos quinquaginta nummos nummo Verani libellas quinque ex reliquis ob fullonica t anni L. Act. Pom. Hupsaei et Albuci Iusti d. v. i. d. solut(os). M. Ostorio Scapula T. Sextio Africano cos. (quinque signa, quorum duo Privati sunt.)
1)

i
2
4 6 8

1
12 14

15

Ad f'ullonicam pertinent etiam

. 118 [142]. 120 [144].

360
1
Ser. ext.:

Pecunia certa.

Duobus Grosphis d. i. d. VI idus Ili. c. c. V. C. s.1 3 chirograpum Privati fullonic(am) anni ter[ti] T. Sextio M.Ostor. c(os.) Rubr. : 4 HS DCLIS ob 1 ob 1 Chirograpu. Privati c. c. [ V. C. s.] HS. DCLIS fullonic{al d. v. i. d. 3 anni terti duobus Grospis VI idus Iulias. 5 M. Ostorio T. Seg tio . cos. . 117 [141]. Tript. a. 58. Scr. int.2 Sex. Pompeio Proculo C. Cornelio Macro II ir. i. d. 1 3 XT k. Mart. Privatus coloniac ser(vus) 5 scripsi me accepisse ab L. Caecilio Iucundo sest_ertios mille sescentos reliquis anni unius. 8 quiiquaginta duo num_mos ob fullonicam 3 ex 11 Act. Pom. Nerone Aug. II 13 M. Messala cos. (quinque signa, quorum duo Privati ipsius.) . 121 [145]. Tript. a. 57. Scr. int.` 1 C. Cornelio Macro Sex. [Pompeio] Proculo duurnviris i. d.. 3 nonis Ianuars. Privatus coloniae Pompeianor. 5 ser(vus) scripsi me accepisse ab L. Caeeilio ucd sestertia 7 duo millia sescentos septuaginta quin[que] 9 nummos ex reliquis ob pasquam 5 Anni Modesti 11 et Vibi Secundi IIvir. i. d. Act. Pom. 13 Nerone Caesare 11 M. Mesalla Corvino [cos.] (quinque signa, quorum duo Privati sunt.) i Rubr. atramento scr. in latere exteriore tab. .: Solutio ob pasqua 2 aniii primi Privato duumviris Pompeio et Cornelio. 4 Debuera anni superioris Hs DCLXXV. . 125 [138]. D i p t. a. 53. fi 1 Scr. int.: [Q. C]oelio Caltilio usto L. Helvio 2 Blaesio Proculo llvir. i. [d.] pr. idus Martias 4 Secundus [c l o [lonoru] m coloniae Ven[e]riae Corneliae servo[s] 6 accepi [] Terentio Prim[ ] 7 HS DCCLXXVI reliqu s s ob avitum [et] patritum 9 fundi Audiani 8 nomine Stali Inventi

5)

Etiam . 122.124 pertinent ad pasquam vel vectigal publicorum pasquorum, iisdem fere verbis. 6) Roc explicavit Mo. Herr. 12,123 [= Ges. Schr. 3,25 6]. Cf. supra . 150 . 10 et 1. agr. . 28. Cic. Tuse. 1,19: `patritam

1) Cf. scr. int. . 4. 2) Scr. int. et rubr. similes sunt atque in . 119. 3) Ad fullonicam pertinent etiam . 118. 120. 4) Scr. ext. periit.

illam et avitam, ut ait Theophrastus, philosophiam'. avto et patrito more piecabamur. 7) p pro a
lin. 7 et 8 additum.

Parro
8)

. Non. 161:

9) Etiam . 12 6: ex reliquis ob avitum fundi Aud.

tabella.

reliquos intra

Pecunia certa.

361

quorum unum deperiit.) Ser. ext.: Q. Coelio cet. c. c. V. C. ser. scripsi me accepisse ab . Terentio Prim[] HS. DCCLXXVI reliquos ob avitum [fun]di udiani et accepi ante [h]anc d[ie]m HS VCCXXIIII. Act. cet.
papyro Lond. 470, Ed. Kenyon, cf. Wilcken . Arch. 3,244 sq. ; Mitteis . S. St. 25, 375 sq. Civis .Romaanae maritus peregrinus tutori

(quiwqe

iussu Caltili Iusti et Helv Procu[li]. Act. Pomp[eis] D. Iunio Torquat [ o Sil ] ano Q. Hateri 9.nt[onino cos.] 1 8
signa,
12

V11 158. Liberato tutors auctoris (a. 168).

uxris, qui acceptilcttioni avctor factus erat, litteras mittit quibus eum
utpote propter auctoritatem in id quod interest obligatum debitore pecunia liberat.

iam accepta a

[] ' [] [cc][] ' [xJ 1 ' ['] [] . ' ' []- 3 c;, . ' [] [] r 5 [] r^ _ - 7 r^ u. _ 2 [] [] 3 ' - 9 11__, l. - ll c 7 . () r 13

Sarapion filius Isidori qui et Pnatis nepos Ammonii qui et Athenodori Sosicosmius qui et Althaeeus 1 Anton io Tiberin veterano salutem. Cum adscriptus sis tutor uzori meae dum acceptum fert mutuum matre eius datum (secundurn ius Romanum 2 tertiae partis3), Amatiae Priscae (quae et Lucia) 4, inde te solvo liberoque quoniam mulier quod cceptum tulit recepit. (sequitur annus, mensis, dies.)
159. F. Indicii nomine prromissa. 4,64 (cum ad l. . 191) et tab. II, 1. 1. Pompeis, inscr. ariet. picta.

Urna aenia pereit de taberna. Sei quis rettulerit, dabuntur 1 3 HSp J_ XV; sei furem dabit, unde [rem] servar[e possim]
5

2. lamtella ahenea quadrata mz. 0,055, per anulum ad collum servi adligata. Extat Romae in museo Kircheriano, ubi ipse eam descripsi. Ed. ffe in mus. peron. 262,4. Or. 4319. Dess. 8731. Sirniles den.untiationes, at sine promissione, v. [VII 15, 7171sq. Dess . 8726 sq.] De tutelae iure potius 1) Cf. Kenyon, Fap. Arch. 2, . 70 sq. 2) 4) Vel mater vel ipsa quam de hereditario cogites. 3) Scil. hereditatis. 1,1254 legerat: dabitur uxor. 5) Sic Zangemeiste r in Addit. Mo.

duplum a Varo.

362

Pecunia certa.

d(omno) m(eo) Zonino Fugi; tene me; cum revocaveris t me accipis solidum.
a. C., ed. a Letronne, Rcompense 3. papyro Aegyptiaca . 146 promise cet. 1833. Brunet de Presle, in: Notices des manuscrits de la bibl. imp. 18,178. 1865. Locum adtulit ad hanc quaestionern Tzschirner, D. de indole prorniss. . 1869. . 25.

. ' , " , , c^ , . , x v ()(a_) (3, 2, ' 3 " ^, . , x, . , . 2 . , 2 , ' . " , , , , C , . .(), cL x . ;

Fuer au ficgit Alexandriae, cui nomen Hermo

annorum circa

duodeviginti habens circa corpus tunicam et subligaculum. Eum qui reduxerit, accipiet aeris talenta duo tria milia drachmarum, in templo

2 indicans talentum unurn draclimarurn duo milia, apud homi-

nem idoneum et iudicio responsurum, talenta tria drachmarum quinque milia. Indicato autem qui volet o f facio strategi. Est etiam qui simul cum illo fugit Bio, servus hune qui reduxerit eadem accipiet quae etiam pro supra scripto. Indicato cio strategi. autem etiam hunc o f f

9 7 :) praeco cum servo publico haec proclamavit: `Puer aberravit annorum circa XVI, nomine Giton. S quis eum reddere aut commonstrare voluerit, accipiet nummos mille.'
4. (Petron. sat.

Is cuius filius nun comparebat, edigit se certam pecuniam daturum ei, qui filium sibi exhibuisset: quidam mortuum ostendit, petet indicivam. Contra dicitur. An cum promiserit, e g solvere debeat; an debeat, quod mortuum ostendit? Cuiusdam servus fugerat; libello proposito vel per praeconem nuntians dixit daturum
1) revocuvers. 2) [VII . . . postea adiecta, ut augeatur indicva, monet Schubart.] 3) sc. in quod re fugerit. 4) Rhet. lat min. ed. .Halm. . 390. 5) Ibidem p.

5. (Iulius Victor, ars rhet. 4,4:) 4

6. (Chirius Fortunatianus, ars rhet. 1,18:)

95. Alia exempla v. Tzschirner in exordio prom. 3.

Emptio praedii.

363

se denarios mille ei, qui ad se servum perdu g isset. Quidam perduxit; perductus in libertatem adsertus est et liber pronuntiatus. Petit ille mille denarios ; contra dicit qui dominus fuerat.

CAPUT VIII.

160. Emptio areae scalis sepuleri faciendis a. 211 p. C.

(^3 6,2,10233. Prope Romm. Ad apographum saec.

EMPTIONES SINE MANCIPATIONE PERACTAE1.

Orell. 4570.

. Aelius Chrestus et Cornelia Paula hoc scalare adplicitum huic sepulchro quod 2 emerunt a fisco, agente Agathonico proc(uratore) Augustorum nostrorum, quod habet scriptura infra scripta. Gentiano et Basso cons. VII kal. April. Martialis Augg. lib(ertus) prox(imus) tab(ulariorum) 3 scripsi me accepisse ab Ael(io) Chresto pro podismo structionis scalaris, quod est via Ostiensi parte leva inter mil(iaria) et II, quod condueturn habet Sulpicianus ex bonis Aeliorum Onesi mi et Fortis 4, in praedis Amarantianis secundum renuntiationem mensor(urn) pro are(a) ped(um) . . (umm s) . 17 161 . Emptio praedii a. 153/54.
papyro Aegyptiaca in insula Elephantine reperta quam edidit cum tabula Letronne 1Votices et extraits des manuscrits de la bibl. imp. 18,2 n. 17 pl. XXI; quaedam corrextit K. Wessely, Wiener Studien 7 (1885) . 70 sq., plura qui nostra causa instrumentum d (abulam recognovit U. Wilcken.
1) Mancipationes v. cap.
.

10

2)

quod abundat. 3) Scilicet cum

vendit fiscus, venditione^ia ipsam perficit procurator puta praediorum Amarantianorurm, pecunia solvitur proximo tabulariorum. 4) gi fortasse do'mini fuerunt praediorum antequam (isci facta sunt. 5) Quod traditur s(estertios) n(ummos) C. pedes . n . e sic fere emendandurrt ped(um) L

 Empto praedii.

364

^ , , ^ ^ , [L ' ] 1 ] :^S . 1 [' ' , , ,' , , ` c . , , [ ] c,^ c^. ' - [. . .] . . . . ' ` , ` [ . () (?) L ^ )-^ , ] , c;^ ^ (c;) , 5 ' [ ' a'_ S] ", . " 4 , _ [ ^ $. r ^ ( c^ )] ] , [ ] r^ , ^ [ . , , , , , ^ ", ^ c ] ( ) [ 10 , c $ c [ x ], , r . ' ^ G L _ [ GJ ]() ^ W u.1 r ] r . 13 ' , . : , a'.n

[Anno xvi] imp. Caes. T. Aelii Hadriani Antonini Aug. Pii,

Pharmuthi XXX 1 [In] urbe (vico) Thebaidis, nomi Elephantine, Rufillus Nigri f: agoranomus instrumentum perfecit. Vendidit [Paris r], matris Tanapotis, ex Elephantine metropoli, heres de functi patris sui Paridis, annorum circiter (?) XX111, mediae staturae, albus colore, cicatrice . partem suam dimidiccm cell rum duarum, quae sunt in media regione Elephantines [in. vico] Hermonis, secundum prolatam suam ex chirographo divisionem, quae facta est [ praesenti] mense Pharmuthi. Vicini totius casae: meridie casa Tachomta Hermonis, septentrione [. . . .], occasu locus dictus Phancalateis, oriente casa Petorzmethis Zmen [. . . . sive] qui circumquaque ad fines sint, secundum explicationem venditoris. Pro qua [emptrix solvit] pretium de quo convenit argenti Augustorum nummos drachmas [duodetriginta] = XXVIII, quas et habuit ab emptrice de manu ex arca. Emit Thinsen[pos Sarapamm]onis, matris Thinsenpotis, ex eadem Elephantine, cum tutore , suo consanguineo fratre Pachnume Sarapammonis
1) i. e. a.

ex

153

Apr. 25.

Emptio praed.

365

[' .] 14 [ ], - 15 cl , [] . c, ' [ n] y^ c, L ' _ [ ] ( ) ] _ c . [ t .... [JC . `n L ' '. ' . 1

. [] c^ - 20 [] c [] _ [ ] ^. ' i, Y^ . []
.

, , , , ^ r [] ' ^

23

eadem Elephantine. Fideiussor et r,onfirnmtor eorum quae ad emptionem lianc pertinent omnium Paris Parii venditor, quem accep it Thinsenpos Sarapammonis emptrix, cui etiam tradi.dit divisionem ex chirographo factana. Paris Parii, matris Tancpotis, ex Elephantine, supra scriptus constituo propositccm emptionem partis quae mea est dimidiae cellarum duarum quae sunt in 'm edia regione Elephantines et habeo pretium drachmarum argenti d odeviginti de manu ex arca et firmabo sicut proponitur. Quintus C . . i2cs scripsi pro eo litteras nesciente n XVI imp. Caes. T. Aelii Iladricini Antnini Aug. Pii Pharmuthi i. Thinsnmmpos Sarapammonis, matris Thismempotis, supra scripta cum tutore fratre c nsanguine meo Pachnube Sarapammonis emi sicut propon.itur. Socrates Ammonii scripsi pro ea rogatus propterea quod litteras ign rat. Hermogenes Caecilii c nduc,tor tributi emptionum eorumque quae sunt sub scri-batu regio et Ammonius Socratis herPs patris sui de-

1)

i. e. a. 153 Apr. 25.

366

Emptio serv.

(). 24 [] c,^ , , , , ^, ^. L , [] 25 ^ . , , c .1 L, ' .

functi, qui mihi socius fuit, Thinsempoti Seropionis salutem. Habuimus a te tributum emptionis propositae. . XVII imp. Caes. T. Aelii .Hadriani Antonini Aug. Pii, Thot XVI 1. Ammonius adsensi.

162.

Emptio servi

a.

359.

' papyro reperta Arsinoe in Aegypto, servata Berolini in museo anti-

quitatum Aegyptiacarum. Edidit eam et illustravit U. Wilcken, Sermes 19, 417; iterum edidit BG U 316. Papyrus continet instrumentum emptionis factae a. 359 Ascalone in Phoenicia; annus indicatus est nominibus consulum et aera Ascalonitana, cuius annus 462 incipit a. d. V kal. Nou. a. 358.
` ( ) (. ) c [

j ,
5

]_ 1' ]. f , a'_ ' [], ,

2.

ll [ ]

'
^ [ ]

( ) -

c ,

' ] _ c,i , [], "

( ) ' . [] . [ ]

9 c,,

viv

[. ...]

^
^

1 1 ^ ^

= -

[ ] ^

Consulatu Flavii Eusebii et Flavii Hypatii virorum clarissimorum ante diem 1V id. Oct., b num factum, in colonia Ascalone fida et libera anno quadringentesimo sexagesimo secundo mensis G rpiaei die XIV 2. Emit bona condicione Flavius Vitalianus biarchus vexillationis equitum cat hractari rum consistentium nunc in civitate Arsinoe Aegypti sub Dorotheo tribuno a Flavio Agemundo senatore numeri auxiliarium Constantiacorum sub Vario tribuno nunc [praeposito ?] ibidem commoranti familiae fortissimorum militum Con1)

i. e. a. 154 Sept. 13. 2) i. e. a. 359 Oct. 12.

Emptio serv.

367

, t [ ] ' , . " 12 [] , , ^. [ ] _ , , , , '[], cx - 15 [] c; [ ], r^ [ ] _ [ ( )] , x c;i [( )] , 20 [ ] [r] . [] ' , [ , ] t 25 %c;, () r` c; _ . ^ . ^ ^ ^ , , , , , . d - 29 ti, ^ , . ^ , , 7 , c 7^ 32

^ ^

stantiacorum servum eius nomine Argutem, sive quo is alio nomine appellatur appellabiturve, natione Gallum, annorum circiter quattuordecim plus minus, albi coloris, subsimum, bene oculatum, recto [naso] , pretio de quo inter eos eonvenit solidorum domini nostri eorumque scripulorum quaternorum, imaginibus binis duodev iginti quos pretii solidos duodeviginti accepit et plenos habuit qui vendidit ab emptore secundum [praesens] instrumentum et de m et tradidit ei [supra scriptum] servum pro suo habendum et domini iure possidendum vendendum habendum quo modo volet cib hoc die et in omne tempus. Et si quis venditum servum sibi vindieet vel quiequam contra eum obiciatur qualicumque ratione, venditor successoresque eius suis impensis satisf ciet emptori vel solvet ei statim pretium et damnum et quidquid ipsius suecessorumque eius intersit. De comitiali morbo et ulcere vetere et vitio latente per menses sex et de fuga per menses duodecim, similiter venditor successoresque eius cavebunt emptori successoribusque eius vel ei pretium

1)

Verba xai [ ] postea inserta Bunt inter versus 23 et 24.

368
33
u.

Instrumentum Bavaricum.

' , ^ r, G ,

, r [], 36 , vLV ^ ^ ^ ^^ ' ^ [] c,.i ' ^ ^ , . ^ . [] r, [ 39 xai

34

'

3i

40 [ 41 [ 42 c; [ ]

[.] .

[. . . .] [

4.

.]

1 ]

solvent et damnum et quidquid ipsius successorumque eius intererit, ut exactio omnium permittatur emptori de venditore bonisque eius quae nunc habet posteave habiturus est in omni specie vel genere, ita ut quidquid eorum secundum speciem et secundum genus et nominatim hypothecae pignorisve iure [tenetur], ut liceat emptori . . . .
1

163.

Instrumentum venditionis Bavaricum (saeculi VII et VIII) (e cod. Passav.).

.Editum in monumentorum Boicorurn vo l . 28 b. . 5 et accuratius a Brunnero (Zur Rechtsgeschichte der rmischen und germanischen Urkunde . 254). Instrumentum venditionis quod sequitur repertum in codice traditionum Fassaviensi f. 2 inter instrumenta pagi Rottachiensis, originis tamen incertae (vicus enim Fonalva alibi non memoratur), manu scriptum saec. et interpositum inter cTiartas duas saec. VIII exeuntis; quamquam sic ut legimus sine dubio Brunnero recte relatum est ad saeculum septimum vel incipiens octavum, propter formulas vere Romanae aetatis (maxime quod venditores dicuntur fide spondere) et ab illorum temporum instrumentis plane abhorrentes dignum visum est, quod in hac sylloge, licet extra ordinem, collocaretur. Frincipium quod deficit, ita fere fuisse pi tat Brunnerus: escripsi ego Quartnus rogitus a Maiorano Dominico et Do-

minieante eos vindidisse runcum

in

vieo . . . Idem adeundus est propter

formularum orignem et interpretationem. . . . quantum praecium vinditoris ad emtoris de presente ac-

ceperunt et rememorat m ru cum tra.diderunt emptor demenio 1 in perpetuo possidendi. emptor fidem querit, vinditoris fide spondiderunt et sic dig erunt : 2 sed de prog imis aut de eg tranes personis contra hunc strumentum refregare voluerit, tune se spondiderunt vinditores ernptori dupla pecunia esse reddituri et pagina vero strumenti in summ permaneat firmitatem stipulatione interposita 2. Actum in vico Fonalvae die consule; et testes de presente
1) id est dominio. 2) sed de

pyris saepissime adhibentur.

interposita] hae formulae in pci-

Manumissio inter amicos.

369

rogaverunt. sign. manus Mairani, Dominic et Dominicantes que strumentum fecerunt. sign. manus Floriti praepositi 1 testes. sign. manus Vigili milites testes. ego Quartinus qui escripsi. VI!

164. Manumissio inter arnicos accepta pecunia. (. 221).

.4mherst. Ed. Seymour de Ricci, Proceedings of the Society of biblical rchaeology 26, 145 sqq. in textu Latino tertia, in Graeco prima persona usurpatur. Ceterum uterque textus accurate congruit, nisi quod in Graeco adiecta est: ' c' notissima ex papyris formula.

Marcus Aurel[iu]s [A]mmonion Lupergu Sarapionis ex m[atr]e Terheutae 2 ab Hermiipoli m[aio]r(e) antiqua et splend(ida) Helenen ancillam suam vernam annorum circiter inter ami esse ius- -[c]osmanuitlber,q [si]t et accepit pr[o] liber[t]ate eius ab Aurelio Aletis Inaroutis a vico Tisicheos

nomi Hermupolitu dr(achmas) Aug(ustas) dua millia ducentas quas et i(s)pse Ales Inaroutis donavt Helen(a)e liberta(e) supra scripta(e). Actiim Hermupoli maior(e) antiqua et splend(ida) VII kal. Augustas Grato et Seleuco cos. anno Imp. Caesaris Marci Aureli Antonini Pii Felicis Aug. mense Mesore die I. 3 ^ r
' 1l ^ , , , [] . [ ' 4 . 5 ] *

10

15

20

[ ] y ' , . -

25

6 `

1) de praepositis v. Brunner, Rechtsgeschichte 2,177 n. 20. 2) suppl. Wilcken Pap. rch. , 309. 3) = . 221 1. 25. 4) id est ut suprascriptum est. 5) donavi. 6) Hic quamquam de manus iniectione cogitaris, tarnen terminus de omni in rem actione pristni domini usurpatur. 24 BRUNS, Fontes iurs. Ed. .

370

Locatones operarum.

r' ' . a) () () (

^() ()1.

CAPUT .

LOC S.
165. Locationes operarum.

1. C 3,948, . tript: Trans. tab. ; perierunt et . . 164.

et Celso cos. XIII kal. is Flavius Secundinus scripsi rogatns a Mem _ mb o Asclepi , quia se lit[ter]as scire negavit, it quod dixsit se locas[se] et locavit operas s[ua]s opere aurario Aurelo Adiutori ex ha[c] die [in] idus Novembres proxsimas [# se]ptaginta liberisque. [Mercede]m per [te[mpora accipere 5 debebit. S[uajs operas sanas va[le]ntes [ede]re debebit conductori
{MacriJno

Quod si invito condu[c]tore recedere aut cessare voluer[it, da]re debebit in dies singulos HS V numeratos [. . . Quodsi] fluor inpedierit, pro rata conputare debebi[t]. Conductor si tem[poj _ re peracto mercedem sol[v]endi moram fecerit, 10 ead[em] [oena] tenebitur exceptis cessatis tribus. 11-13 Actum Immenoso maiori. Titus Beusantis, qui et Bradua. Socratio Socrationis. [M]emmius Asclepi.
[s(upra) s(cripto)].
2. G 3,948,
t

tript. Transs. tab. II; perierunt et .

.164.

Laelia[no] et [Pa]store .cos. k[]1. Novembr. Adiutor cari scripsi rogatus [co]ram ipso pra[e]senti L. TJipio Valerio, quia s[e] litteras scire negavit, id g[uod] di_xit se loca[sse] et 1cavit Socrationi S[o]catis (sic) [] eras suas ex [ha]c [d]ie in i[dus] sequentes anno uno [sept(?)]aginta. Mer[c]edes suis tem[pori5 bus solv]entu[r]. Quas operas sanas lentes [ede]re debebit [... 6 conductor ... inpedierit ... [d]ebe[bit] ... dis_[c]edere vel ces-
8 sare ... cessatis ...

10

A[ct. A]1[b.]

ma[aiori.j ?

3.
1 . . . .

3,949, . tript. Transs. tab. ; perierunt et III.

cus scripsi rogatus per . . . m Restitutum agno [m(ine)]

1) id est scripsi pro eo scrbendi inscio.

Lex horreorum.

371

Senioris, quia se litter[a]s scire negavit: fatetu[r] se locasse et 3 [l] oca{e]it operas s]uas opere ur ar) _ io us 1 .... quidquit opus 5 fuerit ex hac die in id[o]s Novemb. proximas venturas Tito }3eu- 7 santis qui et Bradua * centiim quinque. Ex qua mer_ cede a[d]- 8 huc in cesso accepit viginti quin _ qu[e]. Reliqua(m) mercedem 9 per tempora acci[pe]re debebit. Quas operas sanas valen tes 10 edere debebit conductori supra) s(cripto). Quod si in[vi]to con- 12 ductore a re cessa[b]it, in dies . . . 14
V 1% Lex

horreorum.

@ 6, 4, 33747. Dess. 5414. Tabulae marmoreae pars dimidia sinistra (1. m. 0, 98, a. m. 0,88) rep. . 1885 Romae extra portam Salariam. Ed. et suppl. eam Ios. Gatti, bull. de lla commiss. czrch. cornmun.1885p.110-129; tractavit item V. Scialoja, rivista ital. per le scienze giuridiche I. Quamaquam ad Caesaris horreurn pertinet, legem posui inter negotia rnivata; vere enim non est nisi communis forma locationibus futuris ad id horreum pertinentibus in universum a domino stabilita ideoque publice proscripta, pariter atque tabernae cuiusvis dominus similia eavere potest et proscribere. Scilicet dominus tabernae si negotiis ibi ab eo quem ei proposuit contrahendis certam formam dare vult neque aliter teneri , legem praepositionis palam proscribat necesse est, ut ait Ulpianus Dig. 14,3,11,3: proscribere palam

accipimus claris litteris unde de l recte legi possit, ante tabernam scilicet vel ante eum locum , in quo negotiatio exercetur, non in evidenti . . .. Proscriptum . . in perpetuum esse oportet: ceterum si per id temporis, quo propositum non erat, vel obscurata proscrptione contractum sit, institora locum habebit. Hoc solo opinor haec nostrci proscriptio a
sic

vlgaribus recedit, quod hae atrarnento niniove fieri solebant (unde etiam Ulpianus 1. c. de abolitione per pluviam loquitur), in Caesaris horreis propter eausam perpetuam eae in marmore incidebantur. Supplementa . 1.8 fere Gatti sunt, v. 4 Alibrandii, reliqua mea. Admonuit Gattius (Mitth. d. rm. Instituts 1886 . 76) tituli alterius urban servati in codice Ba,rberinae bibliothecae XXX, 92 f. 162 et inde editi a Prellero (Regionen Roms . 104), quo licet nzale corrupto continetur lex nostrae similis ad hanc fere formam proscripta: In his horreis privatis ( 2) Q. [TJinei [S]acerdotis cl. m. [v.] (3) loc(antur) (4) [h]orrea, apothecae, compendiara,

armaris ex (^) hac die et ex k. Iuli[s]. Significatur in codice, errore opinor, hiatus 1 fin. post privatis, 3 ante et post loc.; praeterea pro qi in eis sacerdotis reposui monente Huelseno nomen consulis . 158; denique pro orrea posui horrea. Edocemur hoc progammate armaria, ( 5) intercolumnia et
loca

in eiusrnodi locationibus solitum fuisse proscribi locari loca aut a praesenti die aut ab ea, quae sollemnis est rebus locandis (Sueton. Tib. 35; @ 1, 138 quaeque ibi adnotauit Zngemeister), scilicet a kal. Iuliis.

1) auri oius legitur.

24*

372

Locationes rerum minores.

1 C]aesaris Aug(usti) loc(abuni [In h]orreis [im. et loca [cum eris 3 tur) [mercatoribus. frument]ar(iis) armaria Iulis] 2. 5 cella]rar(iorum) e g hac die et eg [k.
Lex horreorum.
6 Quisquis in annum futurum retinere volet quod conduxit ar-

soluta remarium aliud]ve quid, ante idus Dec(embres) pensione 7 nuntiet. Qui non [renuntiaverit, si volet retinere et cum horreario quanti aliter pro i]nsequente airno transegerit, tanti habebit, 8 eius gener(is) [armarium eo ibi locari solebit, si modo ali
locatum

n]on erit. Quisquis in his horreis conductum habet, elocandi et [sub9 stituendi ius non habebit. Invectorum in haec horrea cu]stodia 1 praestabitur. Quae in his horreis invecta inlata [erunt, pignori
erunt horreario, si quis pro pensionib]us satis ei [non fece]rit.

Quisquis in his horreis conductum habet et sua fuer(it) venia. [ Qui]squis in his horreis conduct(um) habet, pensione soluta 12 chirogr(apho) [liberabitur (.2^ Quisquis habens conductu]m horreum su[ci ibi] reliquer(it) et custodi non adsignaver(it), horrearius sine culpa erit.
11

167. Locationes rerum minores.

1. 4,138. Ex inscr. in pila aedi ficii in tectorio atramento scripta intra quadratum, Romanellii apographo parum accurato tradita.

Insula Arriana Polliana Cn. Allei 3 Nigidi Maii loeantur 4 ex i(dibus) 4 Iulis primis tabernae cum pergulis suis et c(o)enacul 5 equestria et domus. Conductor convenito Primum Cn. Allei 3 7 Nigidi Mai ser(vum).
1) Hadriani suppl. Gatti, non reet,e, cum eius aetate Caesar iam non
soleat collocari post cognomen primarium; litterarum forma cum credatur priori bus Caesaribus parum convenire, potest fuisse Nervae. -- 2) Suppl. ex titulo supra (in exordio) laudato. 3) Gn. Alifi traditur; corrigitur e multis titulis, qui Cn. Alleium Nigidium Maium nominant. 4,499. 5 04.1177-80.1483. 4) Sic traditur; Za. cum Or. 4324 proponit k(a!.) propter Suet. Tib. 35, sed cf. tit. praeced. et sequ. 5) Za. proponit equil(ia) tria. Mo. et vestbula. [Sed fortasse vulgari locutone lctutct cenacula, quae vel equiti Romano convenirent, equestria nongentum tabernas explicare in titulo dicta sunt; possisque simili ratione sequenti; nam eo vocabul equites equitumve genus signi ficari Plinius ait h. n. 33,2,31. .
.]

Libellus coloni.
Neap. in museo.

373

2. C 4,1136. Dess. 5723. Inscr. picta colore nigro in tectoro. Extat

In praedis Iuliae Sp(urii) f(iliae) Fellcis locantur balneum Venerium et nongentum 1, tabernae, pergiilae, cenacnla ex idibus Aug. primis in idus Aug. sextas anno[s co]ntinuo[s qujinque. S. q. d. 1. e. n. c.2
3. 4,807.

4 5

Hospitium hic locatur triclinium cum tribus lectis.

VI 168. Libellus Geminii Eutychetis coloni (a. 227).

6,4, 33840. 1. . rr. 0, 57, 1. m. 0, 86. Ed. Barnabei, Notizie degli scavi 1837, . 115. Repetiverunt inde Mo. qui'illustravit ZSSt. 8,248 = (Ges. Schrr. . 71 sqq.) et Scialoja Bull. dell' ist. di dir. Rom. 1.21. tld libellum coloni () de praedio collegii Faustiniani quinquennales eius collegii ta respondent, ut eptistulam () ad collegii scribas dirigant.

() Cum sim colonus hortorum olitoriorum, qui sunt via Ostiensi , 1 iuris collegi magni arkarum divarum Faustinarum matris et Piae 3, colens in asse 4 annuis SS XVI et quod excnrrit 5, per aliquod annos in ho_ diernum pariator 6, deprecor tuam quoq(ue) iustitiam, domine Salvi, sic ut Euphrata ( ir) o(ptimus) collega tuus q(uin)- 5 q(el s) Faustinae matris aditus a me permis(it) consentas exin gnadra_to; truere me sub monte memori lam per ped(es) acturus genio vestro gratias, si memoria mea in perpetuo tonst_ (habit(us) [habitura ?] itum ambitum. Dat(a) a Geminio Eutychete colono. () Euphrata et Salvius Chrysopedi, Pudentiano, Yacintho, Sophroni q(aestoribus et Basilio et Hypurgo scrib(is) salutem. 10 Exemplun libelli dati nobis a Gemini Eutychete colono litteris nostris adplicuimus; et cum adl[e]get 8 aliis quoq(ue) colonis permissum, curabitis observare. ne ampliorem locum memoriae extruat, quam quod libello stto professus est. 14 Dat(a) VIII kal. Aug. Maximo et Albino cos.

ponere: si quis desiderabit, locatricem eo nomine convento. . .] 3) de hoc collegio vide Mo. 1. c. p. 249 sq. 4) cf. Dig. 19,2,25, 6; 20, 6; 9 pr.; 47,2,26,1. = 5) cf. Dig. 16,3,26,2. 6) id est, qui reliquator nunquam fuit. 7) const babitus itum lis. 8) adliget.

1)

Cf. p. 372 n. 5.

2)

Notae nondum explicatae. [Possis talia pro-

374
VI 169.

Locatio opera.

Tabula deae Hludanae sacra.

Rep. Beetgum, prope Leeuwarden, ubi in museo provinciali adservatur. Edd. Pleyte in Verslagen der kgl. Akad., letterkunde 3,6,58; Boissevain in t der WestMnemosyne, 1888, . 439; deinde Zangemeister Korrespondenzblat deutschen Zeitschrift fr Geschichte und Kunst 8, nr. 1, col. 2-12 cum commentaro ipsius et Mo. ; Mo. etiam Bull. dell' ist. di dir. Rom. 1,129, de hoc titulo disseruit. C 13, 8330. Dess. 1461.

Deae Hludanae conductores 3 isc tus mancipe]

Q. Valerio Secu5 ndo v. s. 1. m.2

170. Locatio operis.

Lex parieti faciendo Puteolana

a. u. c. 649. (= 05.

C 10,1781 = 1,577. Ri. tab. 66; Or. 3697; Dess. 5317. tabula
marmorea (a. 0, 48, 1. 1, 32), tribus columnis scripta, Puteolis reperta, hodie Neapoli adservata. Ipsam inscriptionem aetate demum imperatoria incisam esse e scribendi dicendique genere ostendit Mo. [VII Cf. Wiegand Jahrb. f. klass. Philologie suppl. 20, 661.]

Ab colonia deducta airno XC, . Fufidio N. f. M. Piillio duovir(eis), P. Rutilio Cn. Mallio cos., operum lex . 5 Lex parieti faciendo in area, quae est ante aedem Serapi trans viam : qui redemerit, praedes dato praediagne subsignato duumvirum arbitratu. In area trans viam paries, qui est propter 10 viam, in eo pariete medio ostiei lumen aperito, latum p(edes) VI, altum p. facito. Ex eo pariete antas duas ad mare vorsum proicito longas p. II, crassas p. -- 3. Insuper id d limen robustum, long(um) p. VIII latum . -- 2 , altum (edis) ^ s(emissem) -- 2 15 inponito; insuper Id et antas mutulos robustos II, crassos s(emissem) ._ 2, altos p. proicito extra pariete in utramq(ue) partem p. IV. Insuper simas pictas ferro ( f )fig to. Insuper mutulos trabiculas 1) mancipi tabula. 2) rn vel vel IV uncias. v(otum) s(olverunt) 1(iberites) m(erto). 3) i, 4) id
delendum videiur. [ vrl l m retinetur.]

Locatio operis.

375

biegineas , crassas quoque versus s(emissem) (i)to 19 Il ferroque tigito ; inasserato asseribus abiegnieis, 1 sectilibus, crasseis quoque versus ` _ 1 ; disponito ni plus s(emisse)` 1 ; operculaque abiegnea inponito; ex tigno pedario facito. Antepagmenta abiegnea lata s. 1, crassa 2, cumatiumque inponito, ferroque plano figito, 5 portulaque tegito, tegularum ordinibus seneis quoque versus. Tegulas primores omnes in antepagmento ferro figito, marginemque inponito. Eisdem fores clatratas II cum postibus aesculnieis facito statuito ocludito picatoque ita, utei ad aedem l0 Honorus facta sunt. Eisdem maceria extrema paries qui est, eum parietem cum margine altum facito p. . Eisdem ostium, introitu in area quod nunc est, et fenestras, quae in pariete propter eam aream sunt, pariete(m) opstruito; et parieti, qui nunc est propter 15 viam, marginem perpetuom inponito; eosq(ue) parietes marginesque omnes, quae lita erunt, calce harenato lita politaque et calce uda dealbata recte facito. Quod opus structile fiet, in terra calcis 20 restinctai partem quartam indito; nive maiorem caementa struito, quam quae caementa arda 22 2 facito pendat p(ondo) XV, nive angolaria altiorem Il Locumque purum pro eo opere reddito. Eidem sacella aras signaque, quae in campo sunt, quae demonstrata erunt, ea omnia tollito deferto componito statuitoque, ubei locus demonstratus erit, duumvirum arbitratu. Hoc opus omne facito arbitratu duovir(um)
et

duoviralium 4 , qui in consilio esse solent Puteoleis, dum ni minus viginti adsient, cum ea res consuletur. Quod eorurrt viginti iurati probaverint, probum esto; quod ieis inprobarint, inprobum esto. pequn(iae): Dies operis: k. Novembr. primeis. Dies
Explicavit hunc 1) cf. p. 374 arinot. 2. 2) i. e. semiunciam. 3) locum Jahnius, bullet. archeol. 1841 . 11. 4) duoviralium.

10

376

Societas.

pars dimidia dabitur, ubei praedia satis altera pars dimidia solvetur 15 subsignata erunt; opere effecto probatoque. C. Blossius Q. f. HS cl D, i dem praes; Q. Fuficius Q. f., Cn. Tetteiiis Q. f., C. Granius C. f., Ti. Crassicius.

CAPUT

17. SOCIETAS.
.

167.

G 3,950. tript. Transs. tab. et ass. Berolini in antiquario musei regii; periit .

Inter Cassium Frontinum et l Alexandrum societas dani[st]ariae 1 ex kal. Ianuarias, q(uae) (roximae) f(nerunt) Pudente e[t] Polione cos. 2 , in prid[i]e idus Apriles proximas ventnras ita conves [i]t, ut quidq[ui]d in ea societati ab re natum 3 fuerit lucrum damnumve acciderit, aequs portionibus s[uscip]ere debebunt. In qua societate intuli[t Iuli]us Alexander numeratos sive in fructo [qu]ingentos, et Secundus 10 Cassi Palumbi servus a[ctor] intulit dncentos sexaginta septem pr . . . . tin = , 1 sum Alburno . . . . d[ebeb]it. In societ[ate] si quis d[olo maJlo fraudem fec[isse de]prehensus fue[rit], in a[sse] uno $ unum . . . . 15 [denarium] unum . . . , alio inferre deb[ebi]t, et tempore perac[t]o de[duc]to aere alieno sive summam s(upra) s(criptam) s[ibi recipere sive], si quod superfuerit, dividere d[ebebunt (?)]. Id d(ari) f(ieri) p(raestari)que stipulatus est Cassius Frontin[us, spopon]dit 1(ius) Alexander.
( 1.)

1)
3)

Sic Hirschfeld denuo collata tabella.

i. e. negotium mensae argentariae, a c. -

2)

. 166.

Iura sepulcrorum.

377 20

De qua re dua paria [ta]bularum signatae sunt 1. [Item] debentur Lossae L, quos a socis s. s. 2 accipere debebit. [Act(um) Deusa]re V kal. April. Vero et Quadrato cos.

CAPTJT . 172. IURA SEPULGRORUM.

A. Prohibitones alienandi.

Omnes fere qui sequuntur tituli aut liberis aut libertis aut utrisque posterisque eoru'rn seripti sunt; sed notandum est liberos ius sepeliendi habere, sive heredes patri exstiterint sive se abstinuerint, libertos autem non aliter, nisi heredes exstiterint patrono, quamvis quidam inscripserint monumentum sibi libertsque suis fecisse. D. 11,7, 6. 1. Romae. C 6,3.21096. Or. 4388. Dess. 8215. Integer titulus.

D(is) M(anibus). A. Larciiis Adiutor fecit monumentum sibi et suis libertis libertabusque posterisque enrum. Hoc m(onumenturn) veto veniri, veto donari 3.
2. Romae. 6,13203; Or. 4386.

hoc autem monumentum cum aedificio neque veniet neque donabitur neque pignori obHgabitnr, sed nec ullo modo alienabitur, ne de nomine exeat familiae suae.
3. Romae. 6,22083; 765,2; Or. 4403. Dess. 8273.

g 10

fecerunt sibi et suis libertis libertabusq(ue) posterisq(ue) 3 eorum, ut usque ad unum ex domo eorum gut extiterit possideat, 5 ne at externm perveniat.
4. Romae. r3 6,4,26940. Or. 4387. Dess. 8277.

fecit et sibi et suis posterisque eorum ita, ne de nomine libertorum libertarurnVe meorum posterisq(ue) eorum exeat. 1) Cf. supra n. 61 ro. 26. 2) s(upra) s(eriptis). [3) VIf Cf. Dess. 8269: sibi libertis libertabusque posterisque suis etProculi, qui testamento statu ibertatis relicti essent. Huic monimento vendundi potestas nulli sit.J

sepiikrOrlim.

378

s(ibi) viv(us); inq(ue) memoriam percoherentes sive suburbanum tradidit lib(ertis) li4 petuam hortos excepitg(ue), ne quis eos 6 bertabusq(u e) ex familia ux(oris), genus ipsorum posessio decurreret vel per 7 venderet, set per atnatos vel manumissos.

5. (."ordubae.

2,43.92. Dess. 8271.

u(ori).. . . f(ecit) et

h horti ita uti o(ptimi) m(axim)_que sunt, cineribus servte 7 meis ; nam cu ratores substituam, uti vescantur ex ho -- rum horto10 in perpetuo. Hos hortos rum redi_tu natale meo et per rosam 1 16 neque di i_d volo neq(ue) abalienare.
6. Montisferrati.
13

5,7454, cf. 10,504; Or. 4417. Dess. 8342.

7. Romae. 6,4,29909. Or. 7331. Dess. 8282. ne veneat, ne fidu ciare liceat, nec de nomine exire liceat secundum sen_ tentias pontificum c. c(larissimornm) . v(irorum) cet.
8. Romae.

6,2,8456.

11

ea condicione, ne fiducient, ne vendant, neve alio quo genere Id sepulchrum, sive monumentum est, alienare ulli potestas sit cet.
B. Multae alienationum et laesionum prohibitarum.

9. Puteolis.
"

10,3750; Or. 4430. Dess. 8351.

si qui hunc monnmentnm vendere volent,

9 tune ad

rem publicam colbniae Puteolanae pertinebit.

10. Brundisii. 9,136; Or. 4431. Dess. 8238.

neque ull]i 2 liquebit locationi[s

annis centum quan[ dog(ue) tr]ansvender e ; quo[d8 si qui adversus it fecerint, eorum bona pertinere 10 debebunt ad rem publicam Brundisinorum].
6 causa in] 11. Romae. 6,2,10219; Or. 4425. Dess. 8226.

eg iat ; quod si quis it mo _ nmentum 1 partenve eius vendere quis _ let, vel donationis causa cui manci- 11 pare 3 voluerit, aliove quo nomine eius monimenti partem alienare 13 temptaverit, dare damnas esto aerario populi Romani SS XV

ne de nomine meo

--^_
2)

[1) VII Cf. .174 . 15: item V id. Mai die ros e ... divderentur. ]

mentum dolo malo donations Post obitum nostrum quisque hunc mun- pomtitices (sic!) poenae nomine causa tradedsse voluerit, compellabitur a S S XXX .]

Uncis quadrat2s quae inclusimus laodie deperierunt. [3) VII Cf. 6, 2,10791. Dess. 8228 (Romae) ;

Iura sepulcrorum.

379
14

m(ilia) n(ummum) et collegio pontificum SS XV m. n. et emptor et venditor. Comparatu(m) autem est de 51 VIIII m(ilibus) n(ummiIm). H(uic) m(onimento) d(olus) m(alus) a(besto), H(oc) m(onimentum) ext(erum) h(eredem) n(on) s(equetur).
12. Romae. 6,2,13152; Or. 4427; Dess. 8229.

si quis hoc sepulchrum ve1 monimentum post obitum 6 meum vendere vel donare voluerit vel corpus alienum invehere 8 vellit, dabit poenae nomne ark(ae) pontif(icum) ES C n., et ei 10 cui donatum vel venditum fuerit, eadem poena t enebitur. 12
13. Romae.

6,2,10284. Dess. 7947. Cf. Mo. Staatsr. 2 3 . 71.

Hoc monumentum ne quis a nomine nostro alienare 2 5 audeat neve in eo corpus extraneum inferri patiatur: alioquin 6 sit facultas cuiciirnque ex familia nostra 1 adeundi per querellam 8 pontifices cc. vv., quorum de ea re notio est, et poenam HS L 9 m. n. arcae collegii eorum inferendorum exsequendi. 11
14. Romae. C 6,2,10848; Or. 4428. Dess. 8231. quod si quis hunc monimentum vel aedificium dona- 13
15 16

tionis causam vel alio que nomine temptaverit facere, dare damnas esto aerario _l Romani SS L m. n., item v(irginibus) V(estalbus) SS L m(ilia) n(ummum).
15. Romae. @ 6,3,20661; Or. 4421. Dess. 8272.

ita ut ne qliis ex hoc agro aedificis_ ve, quibus donationis 4 causa eman_cip tum erit, de nomine alienasse velit, nisi in per- s sona filiorum aut libertorum suorum, ne simili poena sepulchri 8 teneatur.
16. Veronae, sed eo delatas ex urbe. Maffei, museum Ver. p. 320. 6,4,26445; Dess. 8216;

huic munimento intercedet lex ne donatio fiat; quods quis admiserit, inferet aerario (li) R(omani) HS XXX n.
5,952; Or. 7337. Dess. 8239. Similiter C 5,979: si qus hanc arcam vendere mit emere aut exacisclare volet . . .; et 5,1102: 17. Aquileiae.

arcam aperuerit aut exacisclaverit et aliut

corpus pnsuerit.

s q(uis) hanc ar(cam) vender(e) aut emere aut exacis _ 1 0 12 claver(it) 2, tune poen(ae) nom(ine) dabit rei p(ublicae) Aquil(eien14 sium) HS XX n. Delator quart(am) accip(iet).
1) In algo lit. diclum est: [ei]us

re persecutio cuilibet de populo da-

tur, C 5, 8305. 2)

[ VII

Debuit esse: exacisclare volet.]


380

.Iura sepulcrorum.
18. In via Appia. 6,3,20989.

9
11

c dare debeb _ [it quo genere vender_ [e aut donarle voluerit, t HS L m. n.] aerario p(opuli) R(omani).
6,2,13618. Dess. 8231 not. Similiter Grut. 881,9 = 6,4, 19. Romae. 6,10876. 1600 (= Dess. 8092). 15405. 22609. Or. 2415. 4509. 4549. 4610.

quisq(iiis) [h]unc mun(imentlim) immutare alioque

voluerit, inferet virginib(us) Vestalibus HS xx n. aut aerario

p01ml! Romani cet.
20. Romae. Grut. 827,2 =

hoc monumentum sive locum si quis vendere vel donare

g 6,4,26128. si quis aiitem istam memoriam ex numero filiorum sibe libertorurn distrahere voluerit, inf(eret) aer(ario) p(ublico) p(opuli) R(omani) HS (?) m. n.
21. Romae. Grut. 835,8 = r^ 6,4, 27627.

si qnis autem hoc vendere voluerit, arkae ponteficum HS m. n. inferet, vel si gnis aJieniirn corpus hic intulerit, poenam supra scriptam inferet.
22. Romae. Fabretti, inscr. p. 49 n. 281 = LL. 6,4,28567.

monimentiim si quis donationis vel emancipatonis. causa ali tradere voluerit, prius inferet arce pontificum SS C .

hoc

denari cet.
C. De sepulcro violato et de mortuo inferendo.

23. Romae. Or. 4423 = C 6,4,26488.

huic monimento manus qui intulerit, dabit sestertios XX

24. Romae. @ 6,2,5175; Or. 7339; Dess. 8211.
4

locum hui si qlii manus intulerit, virginebus Vestalibus solvet poena HS n. V. xx .

25. Romae. Grut. 928,1. C 6,4,29913.

si gnis titulum meum violaverit, inferat aerario HS

26. Salonis. 3,2107; Or. 4429. Dess. 7236.

IX

cot si quis aeam arcam [po]st mortem eorum aperire 6 _ [lu]erit, in[f]er{et] decuriae meae 2 $ XXV . . .

27. Ravennae. Mur. 1131, 3.

Iy 11,136. Dess. 7311.

si

8 voluerit, inferet convibio veteranorum sive Martensium ^ C

qui vero post mortem nostram eandem arcam aperire

1) rtasse scr. V m(ilia). 2)

Scil. collegii fabrum et centonarorum.

Iura sepulcrorum.
28. Oxonii, orginis Romanae. Or. 4393 =

381
6,4 , 27593. Dess. 8210.

sibi libertabusque suis, ita ne quis ubi ego conquiesco, comurat aut cineres suas ponat; quae adversus (qui) 1 fecerit, virginibus damnas esto d(are) HS (decem milia) cet
29. Romae. 6,4410.

monumento ustrinum apli_ car licet. Cf. C 6,797 n. 3413. Dess. 8203: ne quis hic urina(m) faciat. Et Or. 7302: duodecim deos et Deanam et Iovem opt. max. habeat iratos quisquis hic mig erit aut cacarit. Huic

30. Canusii. L 9,405; Or. 7332. Dess. 8263.

in hoc monimento ali inuri licet nulli, nisi quorum nomina s(cripta) s(unt).
31. Ostiae. C 14,1153; Or. 7338. Dess. 8223.

quisquis hunc titulum deasciaverit (u)t 2 _laverit vendiderit, HS CC milia n. aerario populi Rornani damnas esto dare cet.
32. Romae. 6,2,7788; Or.2691; Dess. 8219.

si quis huic monimento post me aliquam controversiam 13 facere l erit aut de nomine auferre, inferet aera r p(opuli) 15 R(omani) HS V m. n. cet.
33. 11. Prope .Romam.

6,3, 22915. Or. 5048. Dess. 8221.

si quis eum titul(um) adulterav(e>rit, alienigenum cor- 8 p(us) aut ossa aut cineres in hoc monum(entum) inferre volens, adi- 10 tum 3 haber(e) et dare debeat ( erario) p(opuli) R(omani) HS L 11 m. n. Huic mon(umento) dol(us) mal(us) abesto.
34. Ruteolis. 10,2039; Or. 4422. Dess. 8311.

Dis Manibus P. Alfeni Anterotis. Locus exc(eptus) sepulcri 1 et itineris, in front(e) p(edes) X!, in agr(o) p. , et poena 4 egcepta HS XX cet.
dum fuit, de35. Sassinae Umbriae. 1,1418; Dess. 7846. Integra inclusa scripta est: hodie quae non supersunt, rectis litteris expressmus uncis quadratis.

[Hora[tius . . f] Balb[us] -- municipibus [su]eis incoleis- 1 dat , {extra auctor - 3 q(ue) [loca sepulturae d(e) s(ua)] p(ecunia) et quei [quae- 5 ateis et [quei sibei lagn]eo manus [attulissent 4]
Serv. in Perg. Aen. 12,603: 1) . 2) Dess. 3) adhum. 4) cautum fuerat in pontificum librs, ut qui laqueo vitam finisset, insepultus. abiceretur.

382
8 stum] spurcum

lura sepulcrorum.

[professi es]sent, singuleis [in fron]te p. X, n [inter po]Iitem Sapis cet. [In qub]us loceis nemo agrum p. [vi]vous monumentum fac _ et; in 14 huma [tus] erit, qui volet sibei ei d(um) t(axat) quei [h]umatus erit 1 quibus loceis hu_mati erunt, [fier]i licebit. 19 postereis [qu]e eius monumentum
36. Puteolis.

10,2015. Dess. 8235.

Aelia Decorata in me _ moriam Isionis b(ene) m(erentis) maritj una cum Sextilia Laurina nuru sua cubi culum superiorem ad 5 confrequen _ tandam memoriam quiescentium sibi suisque et posteris eorum extruxerunt. Tabernula autem cum suis superioribus nullo modo ab boc loco sacro et religio so ob tutelam obitorum i0 separari poterit. Quod si adversus ea aliqui inrumpere temptaverint, inferent singuli rei ( ublicae) Puteolanorum HS LL m(ilia) n(ummum), sic ut et foris in titulo scr i)ptum continetur in nomine Eucherior(um) nepotor(um); reditum autem terrulae et aedificii in 15 refectionibus cubi_ culorum sacrorum et aedificii s(upra) s(cripti) s er _ stites erogare curabunt.
V 37. Ostiae.

C 14,166.

T. Flavio T. f. Pal(atina) Vero equiti Romano aedem fecit Vibussia L. f. Sabina mater quae iubet se quandone in ea aede 5 poni et Gn. Ost(iensem) Hermete(m) maritum suum; neque heres meus neque heredive meor(um) 2 neque cuiquam licevit in ea aede ponere neque corpus neque ossa; quod si quis adversus ea fecerit, inferet aerario p(opuli) R(omani) HS L m. n., item rei pub(licae) o Ost(iensium) HS L m. n.; is autem qui detulerit accipere debebit sum(marum) s(upra) s(criptarum) quartas. (H)ypogaeu(m) et ce1 tera libertis libertab(us)q(ue) meis post(erisque) eor(um). Hic monimentus exteru(m) herede(m) sequitur, set nec donatione(m) facere. o In f(rontem) p(edes) XXVI, in a(grum) p(edes) XXXV.

38. Ostiae.

14, 850. Dess. 8209.

L. Cocceius Adiutor fecit sibi; idem denuntiat, ne quis velit o in parte sinisterore intrantibus neque commurere neq(ue) obruere 5 cadaver; sin autem, dabit rei p(ublicae) Ostiensium B8 L m. n.
o Delator quartas accipiet.
39. Compsae.

2)

Debuit esse neque heredi meo heredive heredum meorum.

1) [/ Mo. ZSSt. 16 . 207 not. 2 ad fert .Hor. sat. 1,8,10 sqq. ]

In quem induxi sarcofagum in quem dum receptus fuerit

C 9,984. Dess. 8237.

Iura sepulcrorum.

383

cor2 pns meum, numquam ullo liceat acced ere neque aperire et 3 vegare ossa mea, p eque filius neque nepotes neque de ad_ finitate 5 ullus ; si quis autem us s fuerit infringere vel aperire, inferet poene nomi _ ne rei pub(licae) C(ompsinorum) folies mille. Sane Neva Prisca, si permanserit usque in diem fi _ nitionis sues, reci- 10 pietur ibi iug ta maritum suu[m].
40. Ostiae in urnula.

14,1872.

Quicumque violaverit sive inmutaverit, sentiat iratos semper sibi.

V11

41. Romae.

6,4,36467. Dess. 8184.

Dis man(ibus). C. Tullius Hesper aram fecit sibi ubi ossa sua coiciantur. Qua si quis violave _ rit aut inde e xeme _ rit, opto ei, ut cum dolore corporis longo tempore vivat et cum mortuus fue rt, infer i eum rwn recipiant.
VH 42. Romae 6,4,29946 . Dess. 8185 .

Quisquis hoc sustulerit aut laeserit, ultimus suo_rum moriatur. VII 43. Prope rn^a Dalmatiae. 3 3,15016. Dess. 8248. Sarcofagum ita def_endunt, ut super _rm [su]orum corpora 1ml- 2 lu[s e]xtraneum ponat; quod si quis posuerit, det fis c o auri pondo dua. 4

44. Romae.

6,4,29942. Dess. 8207.

Inscriptor rogo te ut transeas hoc monumentum . . . quoius condidati nomen in hoc monumento inscriptum fuerit, repulsam ferat neque honorem ullum unquam gerat.
D. De

aditu ad sepulcrum.'

3 45. Romae. ' 6,2,9404; Or. 4085. Dess. 7249.

sibi et uxori et libertis libertabus posterisque 8 eorum omnibus. Taberna cum aedificio et cisterna monimento 12 custodia cedit. Lege publica uti liceat itum, aditum, ambit(um), 14 15 haustum aquae, ligna sumere.
46. Romae.

6,2,10235; Or. 4379^,^ Dess. 8364.

Iobacchus fecit excipit(ur) itus, actus, aditus, am- 2 bitus, item aquae, aeram(enta), funem, pistrini, furni, virgar(um), 9 ligni sacrifici s faciundis et cetera, quae in lege publica continen- 1 2 11 tur. Hoc mo _numentum heredem sequitur cet.

qui est cinctus maceria, et dieta aiuncta ianuae custodiae causa sepiilchro cedat,
1)

47. Romae. C 6,2,13823; Or. 4373. Dess. 8752. praecepit, ut ad it sepulchrum hortus, Cf. s r n. 137 . 14; n.

38 .

13. 2)

+ Z1 st anni

149

C.

384
9

lura sepulcrorum. itum aditum ambitum sacrifi _ cique faciundi causa proximis
48. Romae. 6,2,12133; Or. 4374. Dess. 8365.

et

eius recte liceat.

15

libertain hoc m o n umento itus ad[it]us ambitus libertis 16 busq(ue) meis omnib(us) pateat, heres clavem dato ad sacrificia facienda quotiens quomque opus erit.
49. Romae.
3

6,3,19562; Or. 4392. Dess. 7933b

L. Hostilius libertis libertabusque suis posterisque eorum fecit; exterae familiae aditus non datur, nec iure quis in hoc monumento ollas emet.
50. Ostiae. 14,1473; Or. 45,11.

C. Plarius Privatus sen(ex) se vibo cessit 1 _ riae Privatae libertae suae adcumbitorium cum condit_bum ita, ut liceat ei itum aditum ambitum humandumve sacrificandum caussa habere cet.

51. Romae. 6,2,10562 = Or. 4382. Dess. 8362. Simliter zs. 6,3626 6,2,10876. 6,3,17652.53. 6,4,26229. Or. 4830. 4500. 4509. 4513.

et in eo mon(umento) itu(m), act(um), amb(itum), in 1t(ionem), mor(tuum) mort(uam) inferre 1, coron(are), sacrif(icare), 10 sacrif(icium) 2 fac(ere) ei, (d) q(uem) e() r(es) p(ertinet) p(ertinebit), r(ecte) 1(iceto) fil(iae) pientissimae cet.
5

V1i 52. Prope Romam. @ 6,1467 2; Or. 1175. Dess. 8156.

D. m. Cerelliae Fortiinatae coniugi carissimae, cum qua v(ixi) anri. XL s(ine) (11) q(uerella). M. Antonius Encolpus fecit sibi et Antonio Athenaeo liberto suo karissimo et libertis libertabusque eorum et posteris excepto M. Antonio Athenione, quem veto in eo monimento aditum habere neque iter ambitum introitum ullum in eo habere, neque sepulturae causa reliquias eius posterorumque eius inferri; quod si quis ad_versus hoc quis 3 fecerit, tune is qui fecerit poenae nomine pontificibus aut antescolaris 4 virginum S L m(ilia) n(ummum) inferre de bebit, ideo quia me 1 pos multas iniurias parentem sibi amnegaverit et A. Lelo Apeliti clienti karissimo, quem boluerit do[n]ationis causa sarcofa_gum eligat sibi, opter 5 quod in tam mana clade non me reliquerit, cuius beneficia abeo cet. 1) Mo. in @ compendia sic solvit: inlat(ionem) mort(ui habere) mort(uum) inferre. 2) sacrif(icia) . 1. 1. -3) 1. quid. 4)

sat. 81:

an tescolanus. -- 5) [11 De opter

cf. Petron. cf. Bcheler Rh. Ph. 51, . 47 2.]

Iura sepulcrorum.

385

inurias parentem sibi amnegaverjt cet.

tune is qui fecerit poenae nomine pontificibus aut antescolaris 1 9 virginum HS L m. n. inferre de _ bebit; ideo quia me pos multas
V 53. Ostiae. ' 14,1636. Dess. 7926. ^

. Statilius Merciirj us fecit sibi et introitum exitum 1 omnem_que rem possidere quod mihi concessum est a T. Flavio 1 Rufino, in parte dimidia, intrantibus parte sinisteriore, in fronte 12 pedes XXXIII, in agro ped(es) XXX. , g 14 Euphrosyno et Hercliano ser(vis) C(aesaris) n(ostri) concessum 1 eis ab Flavio Rufino in monumento , quod est iuris 4 mei, intran _ tibus parte dexte _ ra, in triclinio in quo parie)te sunt 8 ollae ossuaria numero , et iii triclia sar_cophaga n(umero) 11 , quot cessi ego 2 ambas partes et Statilio Mercurio et 15 nominibus s(upra) s(criptis).
E. Cognitio de sepuleris.
54. Romae. C 6,2,10675; Or. 4515; Dess. 8386.

Aelius Dignus, Paccius Charito et socii hoc cepotaphium 2 muro cinetum cum suo iure omni ex auctoritate et iudicio ponti- 5 ticum possederiint. 55. Romae. @ 6,2963; Or. 4406. Dess. 8.382. Cf. D. 47,12,7: lapsum monumentum corporibus non contactis licet reficere. D. 11,8,5,1: sed s religiosus locus iam factus sit, pontfices explorare debent, quatenus salva religione desiderio reficiendi operis medendum sit.

petit a pontces, ut sibi permitterent reficere n(ostrum?) 4 monumentum iuris sui, lib(ertis) libertabusque sibi et suis poste- 7 9 risque eorum.
56. Ben,eventi. C 9,1729.

hoc vas disomum sibi et Felicitati suae posuit, et tribunal ex permissu pontif(icum) perfecit.
57. Romae. 1 6,2,12389; Or. 4355. Dess. 8388.

per aedl(es) 9 in hoc mo n umento sive sepulc(ro) corp(us)

inferri licebit.
58. Romae. 1, 21,1. D . 11,7,8.44. 6,1884; Or. 794, eoraend. 3,78; cf. Paul. sent.

Nigro et Apro- 6 abscessit Selinunte, pri. idus Augus.

1)

Cf. Petron. sat. 81: antescholanus.

2)

. s, Fontes iuris. Ed.

eco traditur.. 25

386
8

Ius hospitii.

nonas Febr. ex permissu nano cos. 1 ; reliquiae treiectae eius Catullino et Apro cos. 2 cet. 1 0 collegi pontific(um), piaculo facto,
59. IRomae. 7

6,3,20683. Dess. 8389. cet.

isdem corporibus tralatis perm(issu) trib(unorum) pl(ebis)

14,1135. Fragmenta quattuor eiusdem lapidis, conV 60. Ostiae. tinentia titulos tres praeter nomina pares.

D(is) m(anibus). Ti. Iulius Am a ranthus ob cessionem donationemq(ue) monumenti ex parte tota 3 ab _ ia Anthide posterisq(ue) eor(um). 9 et l ftio flerma lib(ertis) libertabusq(ue) et
1
10,8259. Dess. 8381. `Prope Tarracinam, loco antiquo, in pilis duabus, d ingressum ut videtur sepulcri'.
3

VI! 61.

m(anibus) [s(acrum). G]ollcgi[u]m pon[tif]icum d[e]crevit: 4 si ea ita sunt que libelo [c]ontenentur placere per . . . re puela [de] q. agatu[r s]acelo. (in pila altera) [eximere et i]ter[um ex] pra[escr]ipto [d]eponere et scripturam tituli at pristinam formam restituere piaculo prius dato operis faciendi ove atra 5.
[D(is)]

CAP UT .

73. IUS HOSPITII

ET CLIENTELAE,

Cf. Mommsen, das rm. Gastrecht u. d. rm. Clientel, in libro: Rm. Forschungen 1,319. Antiquissimas tantum recepi tesseras hospitales, alias . apud Or. 3056-63. [@ 2,1343.] 1. ( 8, 68. . lamina ahenea per Borgiam ex A frica in . 3 taliar advecta et Cortonae adservata. Primus edidit Marinius, atti de' frat. arv. (1795) 2,782. Or. 3693. Dess. 6095.

1)

gendum, collato loco Ulpiani Dig. 28,5,1,5.

. 117 . C. 2) . 130 p. C. 3) ex parte tta (non tta) le-

ille ex parte tota, ille ex tota . . . heres esto. 4) Plin. ep. ad Trai. 61. 5) Paul. sent. 1,21,4: qui Corpus perpetuae sepulturae traditum vel ad tempus alcui loco commen- datum nuda yerjt et solis radiis ostenderit, piaculum committit, atque ideo si honestjoi sit in nsulam, si humilior in metallum dari solet.

Ius hosptii.

387

P. Sulpicio Quirinio, C. Valgio cos. i

senatns populusque CiVitatjum stipendariorum pago Gurzenses 2 hospitium fecerunt quom L. Domjtjo Cn. f. L. n. Ahenobarbo 3 procos., eumque et postereis eius sibi posterisque sueis patronum coptaverunt, isque eos posterosque eorum in fidem clientelamque suam recepit. Faciundum coeraverunt: Ammicar Milchatonis f., Cynasyn(ensis); Boncar Azzrubalis f., Aethogursensis, Muthunbal Saphonis f., Cui. Nas. Uzitensis .
2. C 2,2633. .L tabula ahenea, quae hodie in musei Berolinensi.s antiquario adservatur, . 0, 32, 1. 0,20. Dess. 6101.

10

M. Licinio Crasso, L. Calpurnio Pisone cos. G II k. Maias gentilitas Desoncorum ex gente Zoelarum et gentilitas Tridavorum ex gente idem Zoelarum hospitium vetustum antiquom renovaverunt, eique omnes alis alium in 1dem clentelamque suam suorumque liberorum posterorumque receperunt. Egerunt Arausa Blecaen et Turaius Clouti, Docius Elaesi, Magilo Clouti, Bodecius Bnrrali, Elaesus Clutami, per Abienum Pentili magistratum Zoelarum. Actum Curunda. Glabrione et Homullo cos. s V idus Iulias idem gentilitas Desoncorum et gentilitas Tridiavorum eandem clientelam, eadem foedera receperunt : ex gente Avolgigorum Sempronium Perpetuum Orniacum, et ex gente
1)

10

15

. u. c. 742 (=12). 2)

Gorza, oppidum Africa'Zeugitanae prope

Uticam, Polyb. 1,74. In alia tessera (l. C. n. 69): Tac. an'!?'. 4,44. [VIIGos. a. 3) Avo imp. Neronis; cf. Suet. Nero 1-6.4) Debuit esse posteros. 738 (= 16), proc. Africa . 742 (=12)]. --Africa Byzacena. ) . 27 in 5) Hirt., b. Afr. 41,51: oppidum Uzitta, h. n. 3,3,28 inter Asturwm populos enumerat, alo . C. 7) Zoelas Plin. et oecano propinquam appellat; cf. loco (19,2,10) eam civitatem Callaeciae uebm. 1. c. p. 363. 8) . 152 p. C. 25*

civtas Gurzensis ex Afrca.

Collegium Lanuvium.
388

Visaligorum Antonium Arquium, et ex Cabruagenigorum Flavium Frontonem Zoelas. gerunt L. Domitius Silo et L. Flavius Severus, Asturicae.
CAPUT .

gente

LLEGIA.

174. Collegium symphoniacornm. 6,2,4416. Dess.4996. Unus de quadringentis titulis columbarii a.1847 prope Romam eruderati. Cf. Mo. ZGR. 15,353 (= Ges. Schrr. . 113). Dis manibus. Collegio symphonia _ corum, qui sacris publi _ cis 2 5 praestii sunt , quibus senatus c(oire) c(onvocari) c(ogi) permisit 6 e lege 1 3 ex auctoritate Aug(usti) ludorum causa. 175. Collegium funeraticium Lanuvinum (a. 136). C 14, 2112. Dess. 7212. tabula marmorea, quae exstat in oppido Civita Lavigna edita a 11. Ratti, atti d, accad. pont. 2,462. Inde eam repetivit et illustravit Mo., de collegs (1843) . 98-116 (cf. Huschke, ZGR. 12,207); postea lapide ipso excusso tilulum correxit ZGR. 15,357 = Ges. Schrr. . 115; ef. Or. 6086. Est tabula duabus columnis inscripta praescriptione per utranaque perscripta; capita sunt distineta.
Praescr.
.

[L. Ceionio] Commodo, Sex. Vettuleno Civica Pompeiano cos.

a(nte) d(iem) V idus Iun(ias). [Lanuvi in 5] templo Antinoi, in quo L. Caesennius Rufus, [patronu]s municipi, conventum haberi iusserat per L. Pompeium
1) Cf. @ 6,2191; Or. 2448; Dess. 4965: Collegio tibicinum et fidicinum Romanorum, qui s. p. p. s(unt) (111 p. C.). Sirniliter rs. 6,240 = Or. 1803,

C 6,1054 = Grut. 269, 2. Tibicinum seeessionem Tiburtinam enarrat Liv. 9, 30, 5 sq. 2) Illustrantur haec verba loco Dig. 3,4,1: neque collegium neque corpu s passim omnibns habere conceditur. collegia certa sunt, quorum corpus senatusconsults atque constitutionibus principum c on firmatum est. Inde passim in collegioru'rn titulis additur: quibus ex SC. coire permissum est vel licet, Or. 1567. 2787. 4075. 4115. 4235; in uno: quibus ex permiss(u) div(1) Pii arcam habere permiss(um) C' ^ 5,4428 = Or. 3913. In aliis appellantur corpora licite coeuntia, Grut. 399,4. 331,1. Cf Mo., de collegiis 80. 3) Caesaris videtur esse. Suet. Caes . 42: euncta collegia praeter antiquitus constituta distraxit. Aug. 32: collegia praeter antiqua et `legitima' dissolvit. 4) . 136. 5) [vii municipio in ins. Mo.]

Collegium Lanuvinum.
. . . . um,

389

q (uin)q(uennalem) cultorum Dianae et Antinoi, poll citus est se [. . . d]aturum eis ex liberalitate sua HS XV i m(ilium) n(um- 3 mum) usum, die [natal]is Dianae, idib. Aug., HS CCCC ., et die 5 natalis Antinoi V k. [Dec.], HS CCCC n., et praecepit legem ab ipsis constitutam sub tetr_ [stylo A]ntlnoi parte interiori perscribi in verba infra scripta : [. ntonio Hiber]o, P. Mummio Sisenna cos. 2 k. . collegium salutare Dianae . . . et Antinoi constitutum, L. Caesennio L. f. Quir(ina) Rufo dict(atore) ll idemq(ue) patr(ono). cv Kaput ex SC. p(opuli) R(omani). ' 1Q Quib[us coire co]nvenire collegiumq(ue) habere liceat. Qui stipem menstruam conferre _ len[t in fune]ra, in it collegium coeant, neq(ue) sub specie eius collegi nisi semel in men _ se c[oeant co]nferendi causa, unde defuncti sepeliantur. [Quod fa]ust[um fe]lix salutareq(ue) sit imp. Caesari Traiano Hadriano Aug., totiusque [do]mus [Aug(ustae)], nobis [n]ostris 1s collegioq(ue) nostro; et bene adque industrie contraxerimus, ut e]xitus d[efu]nctorum honeste prosequamur, itaq(ue) bene conferendo nniversi consentire debemus, u[t longjo tempore inveterescere possimus. Tu, qui novos in hoc collegio intrare vole[s, p]rius legem perlege et sic intra, ne postmodum queraris aut heredi tuo controver[si]am relinquas. cv Lexs collegi. ' [Plac]uit universis, ut, quisquis in hoc collegium intrare - 20 luerit, dabit kapitulari nomine HS C n. et vi[ni] boni amphoram, item in menses sing(ulos) a(sses) V.3 Item placuit, ut quisquis mensib(us) contin[uis se]x [?] 4 pariaverit et ei hum nitus acciderit, eius ratio funeris non habebitur, etiamsi [test]amentum factum habuerit. Item placuit: quisquis ex hoc corpo re ( ostro) pariatu[s] decesserit, eum sequentur ex arca HS CCC n(ummi), ex qua s umma decedent eg e_ quiari nomine HS L n., qui ad rogus dividentur; exe- 25
quiae autem pedibus fungentur.
[1)

efficiendum reditum an V emendat Eck probabiliter, cum ad

-numsetriDCucomptaisqnburetso-

3) Ita qui collegio adscriptus tertium VI m. n. $. .] 2) . 133. sive sestertios XV, reeipiuntur funeraticii est numerat annuos asses LX

' nomine sestertii CCC. 4) [VII Sic vel contin[is]

Dess.J.

 390
26

Collegium Lanuvinum.

lacut : quisquis 1 a municipio ultra milliar(ium) XX Item decessert et nuntiatum fuert, eo exire debebunt electi ex corpore ostro) homines tres, qui funers eius curam agant, et rationem ( et si quit in eis fraudis populo reddere debebunt sine dolo m[alo]; causa inventum fuerit, eis multa esto quadruplum. Quibus [ funeraticium] eius dabitur, hoc amplius vatici nomine ultro citro sing(ulis) Quods longus [ municipio su]pra mll(iarum) XX 3 HS XX . decesserit et nuntiari non potuerit, tum is qui eum funeraverit testa f [t r rem tabu]lis signatis sigillis cvium Romanor(um) VII, e[t] probata causa funeraticinm eius, sa _ [tis dato ampli]us neminem petiturum, deductis commodis et e equiario, e lege collegi dari [sibi co]llegio; dolus malus abesto. Neque patrono neque patronae 33 petito a . i neque d[omi,no] neque d[o]rninae neque creditori ex hoc collegio 11 petitio esto, nisi si quis testamento heres nomina[tu]s erit. Si quis intestatus decesserit, is arbitrio quinq(uennalis) et populi funerabitur. 3 Item placuit: q[uijsquis ex hoc collegio servus defunctus fuerit, et corpus eius a domino dominav[e] iniquit te sepulturae datum fuerit, neque tabellas fecerit, ei funus imag[ina]rium fiet. Item placuit : quisquis ex quacnmque causa mortem sibi ad^ sciveri[t], eius ratio funeris habebitur. Item placuit, ut quisquis servus ex hoc collegio liber factus fuerit, is dare debebit vini {bo]ni amphoram. Item placuit : quisquis magister suo anno erit ex ordine 1[ bi] ad cenam faciendam et observaverit neque fecerit, is arcae 1 inferet HS XXX n.; insequens eus dare debebit, et is eius loco restituere debebit.
g i

Ordo cenarum : VIII id. Mar. natali Caesenni . . patris; V k. Dec. nat. Ant[inoi] ; idib. Aug. natali Dianae et collegi; Il k. Sept. na[t. Caes]enni Silvani fratris ; pr. n[onas . .] natali patr(oni) munic[ipi]. 14[agistri cenarum ex ordine albi facti qu[oqu]o ordine ho- 1 mines quaterni 3 ponere debeb[unt] vini boni amphoras singulas et panes a(ssium) II, qui numerus collegi fuerit, et sardas [nu] _ mero quattuor, strationem, caldam cum ministerjo. Item placujt, ut quisquis quinquennalis in hoc collego factus 18 fuerit, is a s lhs eius tem oris quo ,
g

Corneliae Proculae matris; X X k. . na[tal. Cae]senni Ruf',

qunquennalis ert, mmunis

3)

1) [excidit non

, M.] 2)

pro inquitate.

Cf. n. 179 . 18.

Collegium Aesculpii:

391:
19

esse debebit; et ei ex omnibus divisionibus partes dup[las] dari; item scribae et viatori a sigillis vacantibus partes ex mni divisione sesqup[las] dari placuit. Item placuit, ut quisquis quinquennalitatem gesserit integre, ei ob honorem partes se[squi] _plas ex omni re dari, ut et reliqui

20

recte faciendo idem sperent. o Item placuit : si quis quid queri aut referre volet, in cmi- 23 ventu referat, ut quieti e[t] hilares diebus sollemnibus epulemur o Item placuit, ut quisquis seditionis causa de loco in alium 23 loeum transierit, ei multa es _ to RS n. cv Si quis autem in obprobrium alter alterius dixerit aut tu[mul J_ tuatus fuerit, ei mult esto HS XII n. ' Si quis quinquennali inter epul[as] obprobrium aut quit contumeliose dixerit, ei multa esto RS XX n. -' o Item placuit, ut quinquennalis sui cuiusque temporis diebus 29 sollemn[ibus ture] et vino supplicet et ceteris officiis albatus fun- 30 gatur, et die[bus natalibus] Dianae et Antinoi oleum collego in balinio publico pon[at, antequam] epulentur.
1 7 6. Collegium Aesculapii et Hygiae (a. 153).
6, 2,10234. Dess. 7213. tabula marnorea Romae in aedibus Barberinis adservata. Primum ed. in Sponii miscell p. 52, inde Or. 2417

Lex collegi Aesculapi et Hygiae. o Salvia C. f. 1Vlarcellina ob memoriam Fl. Apolloni proc(iira- 2 toris) Aug. qui fuit a pinacothecis et Capitonis Aug. 1(iberti) adiutoris eius mariti siiI optimi piissimi donum dedit cllegio Ae- 3 scula;pi et Hygiae locum aediculae cum pergula et signum 'marmoreum. Aesculapi et solarium tectum iunctum, in quo populus collegi 4 s(upra) s(cripti) epiiletur; quod est via Appia ad IYlartis intra milliarium et II ab urbe euntibus parte laeva inter adfines Vibium Calocaerum et populum; item eadem 14larcellina collegio s(upra) 5 s(cripto) dedit donavitgne HS L m(ilia) ii(ummTim) hominibus (umero) LX sub hac condicione, ut ne plures adlegantur, quam numerus s(upra) s(criptus), et ut in locum defunctorum loca veniant et liberi 6 adlegantur, vel si quis locum suum legare volet filio vel fratri vel dimidiam fue- 7 liberto dumta.xat, ut inferat arkae ri(ostrae) partem in alios usus ratici 1 ; et ne eam pecuniam s(upra), s(criptam) velint scrptis locum convertere, sed ut ex usuris eius summae diebus infra
1) De hoc capite scripserunt Mo. de colleg. 93, Hu. ZG.R. 12,185.

392
8

Coilegium Aescnlapii.

1 ex reditu eius sumrnae si quod comparaverint, confrequenta rent , sportulas hominib(us) n. LX ex decreto universorum quod gestum est in templo divorum in aede divi Titi con_ ventu pleno, qui dies 9 fuit V id(us) Mart(ias) Bruttio Praesente et Iunio R fino cos., uti XIII k. Oct. die felicissimo ( atali) Antonini Aug. n(ostri) P11 in templo divorum in aede 1 p(atris) p(atriae) sportulas dividerent 2: divi Titi C. fi1 Hermeti g(uin)g(uennal) p(er)p(etiio) vel qui tune , Salviae Marcellinae erit, X , Aelio Zenoni patri collegi II, cur(atoribus) sin11 matri collegi , imm(unibus) sing(ulis) I. Item pl(acuit) pr(idie) non(as) g(ulis) , populo sing(ulis) Nov(embres) n(atali) collegi dividerent ex reditu s(upra) s(cripto) VI, ad Martis in scholam n(ostram) praesentibus q(uin)q(uennali) 12 patr(i) colleg(i) X VI, matri collegi VI, imm(unibus) sing(ulis) , cur(atoribus) sing(ulis) X , panem [a(ssiurn)] ; vinum mensnras q(uin)q(uennali) S- 3 VIIII, patr(i) coll(egi) VIIII, imm(unibus) sing(ulis) S VI, cur(atoribus) sing(ulis) S V , l 13 sing(ulis) S . Idem pr(idie) non. . strenuas dividerent, sicut s(upra) s(criptum) est XIII k. Oct. Item VIII k. Mart(ias) die kare cognationis ad Martis eodem loco dividerent sportulas pane(m) et 14 vinum, sicut s(upra) s(criptum) est prid(ie) non. Nov. Item pr. Id. Mart. eodem loco cenam, quam Ofilius Hermes q(uin)q(uennalis) omnibus annis dandam praesentibus promisit, vel sportulas, sicut 15 solitus est dare. Item XI k. Apr. die violari eodem loco praesentibus dividerentnr sportulae vinu pane, sicut diebus s(upra) s(criptis). Item V id. Mai. die rosae eodem loco_ praesentib(us) dividerentur 16 spor_ tulae viiiu et pane sicut diebus s(upra) s(criptis), ea condicione 16 qua in conventu placuit universis, ut diebus s(upra) s(criptis) ii qui ad epulandum convenissent, sportt lae et pane et vinu 1 7 eorum venirent et praesentibus divideretur, excepto eorum, qui trans mare erunt vel qui perpetua valetudine detinetur. 18 Item P. Aelius Aug. lib(ertus) Zenon eidem collegio s(upra) s(cripto) ob memoriam M. Ulpi Aug. lib(erti) Capiton s fratris sui piissimi dedit donavitque HS m(ilia) n(ummum), uti ex reditu 19 eius summae in contri _ butione sportularum dividerentur. cv 4 Quod 1) nt infra lineam additum. 2) Condiciones quas Marcellina ipsa

dixit, decretumque de ea re postea factum hoc loco male contaminata esse monet Mo. C . . 3) sext r rum. -- 4) Spatium trigint fere litterarum.

Collegium Alburnense.

393

si ea pecunia omnis, quae s(upra) s(cripta) est, quam dedit donavit collegio s(upra) s(cripto) Salvia C. f. Marcellina et P. Aelius Aiig. 20 lib(ertus) Zeno, in alios usus convertere voluerint, quam in eos usus, qui s(upra) s(cripti) s(unt), quos ordo collegi n(ostri) decrevit, et uti haec omnia, q(uae) s(upra) s(cripta) s(unt), suis diebus ut ita 2 fiant dividantque, quod si adversus ea quid fecerint sive quid ita fecerint, tune q(uin)q(uennalis) vel curato _ res eiusdem collegi, 22 qui tune erunt, si adversus ea quid fecerint, q(uin)q(uennalis) et curatores s(upra) s(cripti) uti poenae nomine arkae n(ostrae) inferant HS XX m. n. Hoc decretum ordini ( ostro) placuit in conventu pleno, quod 23 gestum est in templo divorum in aede dlvi Titi, id. Mart., G. Bruttio Prae _ sente A. Iunio Rufino cos., g( ) g(uennali) C. Ofilio 2 4 Hermete, curatorib(us) P. Aelio Aug. lib(erto) Onesimo et C. Salvio Seleuco. 177. Collegium funeraticium Alburnense (a. 167). C 3, 2, 924. Dess. 7215 . tript. Transsily . integro; v. supra p. 328 in exordio item Mo. de coll. 94. Hu. ZGR. 12, 173. Descriptum et recognitum factum ex libello, qui propositus erat Alb(urno) maiori ad statione Resculi, in quo scriptum erat id quod i(nfra) s(criptum) est: Artemidorus Apolloni, magister collegi Iovis Cerneni, et Valerius Niconis et Offas Menotili questores collegi eiusdem posito hoc libello publice testantur: Ex collegio 3 s. s.-, ubi erant ho[m(ines)] LIIII, ex eis non plus remasisse ad Alb. 5, quam quot h. 6 XVII; Iulium 1 qiioque, commagistrum suum, ex die magisteri sui non accessisse 10 ad Alburnum, neq(ue) in collegio; seque eis, qni presentes fuerunt, rationem reddedisse, et si quit eorum (h)abuerat, reddedisset sive funeribus, 11. et cautionem suam, in qua eis caverat, recepisset; modoque autem neque funeraticis sufficerent 15 neque loculum (h)aberet, neque quisquam tam magno tempore diebus, quibus legi continetur, convenire 1) Haec quoque perturbata sunt a collegis. 4) s(upra) s(cripto). ) Ext -- 2) Ext. stationem. 3) Ext. remasisse Albur(ni). 6) h(omines).
scriptore parum perito'. Mo.
.

394

Col]egium aquae.

17

voliierint aut conferre funeraticia sive munera. hunc libellum publice testantur, Seque i[d]circo per colleut, si quis defunctus fuerit, ne putet se aliquem petitiogi um abere aut ab eis nem funeris (h)abiturum. Propositus Alb(urno) maiori, V idus Febr. imp. L. Aur(elio) Vero et Quadrato cos. Act(um) Alb(urno) maiori.
178. Collegium aquae (Saec. . C.).

6,2,10298. Ex inscriptionibus a card. F. Barberini saec. XVII collectis ed. Marinius, Arvali (1795) 1, 70; inde Dirksen, Beitr. (1825) . 216, Haub. 177; denuo collato ographo Rudorff, ZGR. 15,203, cui quaedam adiecit Mo. ibid. p. 345 (= Ges. Schrr. p. 108); novssime u., Multa 533. Quo loco prostiterit, ignoratur. Prima postremaque desunt et tota pars laeva, quam coniectura supplere conati sunt Rud. et .; supplementa a me recepta Mo. sunt, cuius cf. excursum infra adiectum. Numeri uncis inclusi capita Mo. distincta indicant.

[rnult]a esto a(ssinm) D. (1.) [Cui magisteriu]m ex h(ac) 1(ege) capere gerere licebit, 3 s[i is magister factus erit, ei, nisi luci pal]am in conlegio aquae 4 intra patcablum, quo die mag(isterio) [abibit, iuraverit se hoc conlegium re]mque hoiusce conlegi, quod quidquid penus sese venit, 5 [recte administravisse, neque se adversus h.] 1. fecisse scientem d(1) m(alo) in suo magisterio, snosque prohibuisse, [quominus cid versus h. 1. facerent, quod eius st]is sit, a(ssium) D multa esto. . ( 2.) [ Qui magister ita non iuraverit, is deinde ma]g(ister) 8 ni 2 esto nive suffragium inito ; si quis adversus ea faxit, multa [esto a(ssium) C. Ei, qui excusabitur, necesse sibi esse, i]re pere9 gre longius . cgx. reip. et litis 3 causa, magistrorum _ [de ea re iudicium esto. Qui ita post tempus excusabitur, ei mu l ta] esto 10 a(ssium) L. Idcirco nihiloinjnus deerato esto apud magistros [ita uti s(upra) s(criptum) e(st) : si n deieraverit ita,] uti s(upra) s(criptum) e(st), assium C multa esto. 11 (3.) [Nuntius, per quem quis ita se excusavit, tempore ius]to 12 si denuntiart, ipsius multam suffert, [aut cum eo tantae pecuniae, quantae quis ita multatus erit, ex hac] lege actio esto.
. . .

1 ) . . m. qui. 2) 1. 3) Ita

. pro: rei peritis.

Collegium aquae. (4.) [Magister

si

395
13

cui fulloni ex h. l. multam dicere volet,]

liceto, si semel si saepius volet; dictio esto a(ssis) . (5.) [Pro conlegio ni quis fulloniam fecisse] nive cretulentum 4 exegisse velit, iilsi in duabus lacunis p(opuli) R(omani) lus emet gerere, 15 liceto, magistrisve denuntjanjjno in biduo continuo; ni nuntiar(it)
[ei, qui quem impedierit qui ad fonte]m [qui contra fecerit, adversus eum qui volet rem conlegii]

V esto.
exeg] erit,

venerit, multa a(ssium)

16

(6.) [In eum, qui contra h. l. fulloniam fecerit cretulentumque

ex h. 1. magister magistrive iudiciurn danto. Qui ni iura-

verit t

[paratum se esse excipere iudicium praeto]ris, recuperatorem 1s

unum communem adeunto simulque iuranto: [se non calumniae 19 causa fecisse facturumve esse.] ita iurassit, multa esto a(ssium) D. (7.) [Quem magister ex h. l. iudicare iusserit, is ni] iudicassit 2 0 ita uti s(upra) s(criptum) e(st), multa esto recuperatore uno quotque [in consilio ei erunt in singulos a(ssiurn) V.] (8.) [Praeterquam si cui non liquebit, qua de re mag. fac]ito 21 uti iuret, isque sibi testjum causa esse dicet magis quam [iuris 2 2 rem dubiam, qui s. s. s. ex magistrorum eclictis perpe]tuis rem dicanto; ni ita iudicarint, ita multa esto recuper(atore) {uno quotque
ei in consilio erunt, ziti s. s. e.] (9.) [Praeterquam si qui iuraverit corporis vitium sibi im- 23 pedimen]to esse, ita gnatum esse, ni iudicassit, a(ssium) multa

esto. Id [vitium si

. . ., multa]

esto a(ssium)

24

hoc solo loco repertum est omnino, perperam solvit. Paticabulum vocabulum quo latemus, nam patifortasse significat locum qui patet, ut latibulum eum mordendo. Capite secundo eare a patendo derivari potuit sicut morsicare a per se recte ea quo H'ti. credit caveri, cur quis magister creari nequeat, nec comitia, . e. a calce ad caput eogitatum est (nam ab euratione ita relwmur ad deierationis vocabulum legitur, ut certum eit et omnino eo refutatur, quod v. 9 eiurationem spectare. Etinm quae sequuntur apud totum hoc caput et ipsum ad ^rofectus pereger, quod tam est La. multa continent parum apta, nt illud 1 quod sequitur restitutum abiet, et tinum quam futurum paullo ante ab Hu.

petur, et ipsa admitti poterit (cf: Lachvz. ad Lucr. . 286. Maclvip cle fi1 . y. 645). concinnitatem enuntiati, quod unum Huschkiaua restitutio ut in allis peecat,

apparet E x C u r s u s M o n ms e II i. Capits p r i m i argumentum evidenter agitur nimirum de iure iurando maglstratus abeuntis, quod imitatur eiurationem ut publieam (Staatsrecht 1 3, 625 . 4). Loeutio `quod quidquid enus sese venit', passim usurquidquici relativa vi careat, cum formula ququ moclo similiter

1)

Tab. qui iniuraverit.

396

Collegium aquae.

pro ss etiam pes in eiusmodi mensura longius ped m centum milia, quasi notari possint ab hac aetate abhorrenlocum obtineat, et centurn milia quasi l ane sanae lectioni CXX, i. e. centum tibus notis C. M., quas temere substituit p ut certissimae quaeque numerorum notarumque leges eadem et viginti rilia, Sed satis sit de istis. Mihi videtur tractatus qua grammaticae ruina pereant. de eiuratione ita continuari, ut primum qui eiurationem omiserit, praeter mulcontra eam legem facienti tam honore et suffragio deinceps careat, multa quoque adiecta, deinde pergatur ad excusationem eiurationis et iudicium de excusatione opnor per se ea nstituendum. Quod reposui, ut nequaquam certum est, excusationem autem admitti probabile; nempe iudicium pene s magistros esse, magistri, qui quo die magisterio ei abeundum sit, re publicae aut litis causa consistat in loco dierum sex pluriumve itinere ab urbe Roma remoto; eum, qui non ante diem eiurationis excusationem adleget, multam, exiguam tarnen assium L, sufferre debere; denique ab eiuratione recte excusatum nihilo minus quo tempore poterit einrare oportere, ut multa quoque, quamquam non gravissima, non eiuranti ita imponatur. Quae emendatio mihi admittenda fuit, ut haec ita ordinarentur, REiP . . L S pro REIPERITIS, ea Husclikio aceepta ferenda est. Capite t e r t i o quod posui, simplicitate opinor praestat invento Huschkiano et recte aptatur prioribus. Nempe absens si per alium se excusavit neque is iusto tempore nuntiavit, multa quidem eadem est, sed multam eam aut nuntius statim inferat necesse est, aut eam, si magister solvit, a nuntio repetere potest. Pro tantae pecuniae cui magis placebit, quod Hu. posuit, dupia pecunia, ei non contra dco. Capitis q u a r t i sententiam recte opinor perspexit Rdorffus: scilicet ut p aeter multas ex lege descendentes maiores praetori publico populi Romani permissum est civi cuivis multam dicere quam voca.nt maximam, id est non maiorem assium XX (Staatsrecht 13,158-160), ita magistro collegii fullonum simile ins adversus fullones tribuitur, modo asses singulos singulae multae ne excedunt. Capite quinto ante omnia ineptum illud PRITJS ita tollendum est, ut substituatur iusta interpunctione P- R- IUS. Quo posito probabiliter nde efficietur in collegium hoc eum admissum esse, qui duas lacunas, id est fontes publicos populi Romani utendos sibi ab eo comparasset, vectigal inde aerario solvens; ei condicioni qui satis fecisset, ius fuisse fulloniae exercendae exigendaeque pecuniae pro creta, id est opinor pro usu fontis ad lavanda et perpolienda vestimenta. Sequuntur cauta de eo qui con non impleta pro fullne se gerat. Primum eum qui vult manu im-a-dieonl pedire potest, sed ut denuntiet eum magistris (denuntiamino = denuntiator) intra biduum quod sequitur; nuntiationem si omiserit, multa el imponitur, sed, ut consentaneum est, perparva. Sequitur capite sexto iudicium contra eum qui sic ut diximus denuntiatus est ve1 deprehensus. Quae ibi posui, posse eum revocare ad iudicium praetoris eaque fori declinatione iureiurando firmata liberari a magistris; id autem qui non faciat, una cum actore rem collegii gerente ad exemplum actionis populars ad recuperatorem unum adire; utrumque autem calumniara iurare oportere multa non iuranti proposita, ea ut non omnia certa sunt, ita non habent opinor in rebus verbisve quod of^endat. Caput 8e p t i m u m aperte veriltur in quaestione, quomodo iudex ex hac lege factus cog possit iudicium reddere; sed pleraque incerta sunt. In priBcipio in universum videtur perseriptum fuisse, recuperatorem illum unum quique ei in

Coilegium militum.

397

consilio essent (ita enim suppleo propter pluralem v. 22 `iudicanto' iudicarent, multam sufferre oportere; restitui ita, ut inter et `udicarirat'), posuerim non perscriptum in parte nobis servata. Sequunturv. 20 et 21 intercap. octavo et n o egceptiones, quarum primam Hu. vidit agere de iis, qui sibi non liquere iurent. Secunda ni fa.11or eos complectitur, quibus morbus causave sontica est. Edicta perpetua horum magistrorum si qui mm probabunt, quidvis aliud substituant; nec magis nego mire omnino vitium corporis quocum natus sis, no 24. Sed manum de tabula, ne ut fit in talibus a certis ad probabilia,-minarv. a probabilibus ad lusus perveniatur. Ad aetatemquod attinet, lexante Tiberum scripta est, cum conlegi.m, non col.legzum in ea scribatur (v Ephem. epigr. 1, 79).

179. Collegium militum (a. 203).

baese in Numilia exstant. Ed. Renier, inscr. rom. de l'Algrie (1858) . 15 n. 70. Inde Henzen, Or. 3,517 n. 7420 ciw. C hn, rm. Vereinsr.129. Postre^nus Wilmanns C 1. c. Explicatio cornpenciiorum valde dubia; recepi in Corpore propositam.. [Vtl Similem legem coll. tubicinum ed. Cagnat, Klio 71907, . 183 sq.].

^ 8, 2557. Zemplo Aesculapii inscriptum, cuius parietinae adhuc Layra-

Pro felicitate et inco _ lurnitatem saeciili du- 1 minorum n. n. Auggg. 1 L. Sep(timii) Severi P11 Pertinacis 3 Aug. et M. Aureli Antonini Aug. [Part. Br t. Germ. 5 %.] 2 Aug. et ulae Aug. matri Aug. [ (ostri) 2] et castr(orum) 7 9 [et senatus et patriae 2], Antonini Aug. nostr [invicti z]. 11 Cor(nicines) leg(ionis) 3 Aug(ustae) p(iae) v(indicis): 12 Clodius Secundus opt(io) : C. nli s Felix ('et XXXIV alii). 30 Scamnari n(omine) dabnnt col(legae) qui fac(ti) fuer(int) DCCL. Si qui d(e) col(legis) tram(are) pro(ficiscetur), cum pr. s., acc. viat. pro. m. 5 r CC. eq. a. r. D 6. Item 7 vetranis anularium 8 nom(ine) D. D. Item si qui ex coll(egio) amplio(re) grad(u) prof., 9 accip(iet) Item si qili obitum naturae red., acc. her. ips. sive proc(urator) D. 35 Item, quod abom. 11 , si q(ui) locu(m) suum 1 2 amis., accipiet ' CCL.

Septimi Getae Caes(aris) s, 1) tertium G. erasum. 2) Erasum: 1. 6 et L. 1. 10 coniugis. 3) Cf. D Fulviae Plautillae Aug(ustae), . 8 duorum, . 9 ne milites collegia iii castris habeant. 4) i. e. pro introitu 47,22,1: pr(omotus) s(it), ace(ipiet) viat(icum) pror sedendo in scamnis c llegii. 5)
.187 et in col-

(eessus) m(iles)? InterpretatiO incerta est. [Vlf lam Cagnat 1. c. 6) eq(ues) a(utem) legio tubicinum et hoc loco non prs. sed per s. legit.]. eter(ani) quoque missi accid(abit)? 7) itim. 8) Cf @ 8,2554: ( 8) (7) quae anulara sua die piant kal. . anularium, singuli HS VI mil. n., 2553: ( 8) anulari u(o quaestor sine dilatione adnumerare curabit; ibidem n. 9) prof(iciscetur) sing[uli accipiant] cet. Cf. Or. 6790. Cohn p. 133. -mine) abom(inamur). 12) sun. 10) red(diderit), acc(ipiet) her(es) ips(ius). 11)

 398
3+ Item 1, Collegium Silvani.

qui arc(a) solut(i) sunt, et si quis de tironib(us) ab hac die satis arcae fec(erit), accipiet quitquit debet(ur). Lex fact(a) XI kal. Sep. [Plautiano] 2 et [Get ] 3 II cos. (Sequuntur nomina quattuor). 180. Collegium Silvani.

10, 444; Or. 6085. lapide magno in valle Silari fluvii superiore . 1834 reperto.

Silvano sacrum voto suscepto pro salute Domitian[i] Aug(usti) n(ostri). L. Domitius Phaon ad cultum tutelamque et sacri)ficia in 4 5 omne tempus posteru(m) iis, qui in collegio Silvani hodi.e essent quique postea subissent, fundum Iunanum et Lollianum et Perl0 cennianum et Statuleianum suos cum suis villis finbusque attribuit, sanxitque uti ex reditu eorum fundoru(m), q(ui) s(upra) scripti) s(unt), k. (ariis), idus Febr(uarias) Domitiae Aug(usti) n(ostri) natale, et V k. Iulias dedicatione Silvani, et 15 XII k. Iulias rosalibus, et k. Novembr. natal(e) Domitiani Aug(usti) ii(ostri), sacrum in re praesenti fieret, convenirentque ii qui in collegio essent ad epulandum cur ntibus sui cuiusque anni 20 magistris. Huc rei dolum malum afuturum quominus ea quae supr(a) scripta sunt fiant, manifestum est, cum pro salute optum[i] principis et domini i(nfra) s(cripti) fundi consecrat[i] sint desque sacrificiorum conpre_hensi. Praet[e]rea locus, sive ea pars 25 agri 5 silvaequ[e] est, in vivario, quae cippis positis circa Silvanum determinata est, Silvano cedet, et aditus ad Silvanu(m) per fundum Q^u)aesic anum omnibus patebit. Lignis quoque et 30 ex fundo Galliciano et aqua sacrifici causa et de vivario promiscue licebit uti. 3 3 Haec sic dari fieri praestari sine dolo malo iussit permisitque [L.] Domitius Phaon cuius omnis 6 locus fuit.

1) eistm lapis. 2) erasm. 3) errore erasum nomen Getae consulis, fratris imp. Severi. 4) [Respicitur fortasse ad fundorum indicem ipsi cautioni subiunctum hic ita omissum, ut exordio nomina breviter inserantur. . .] 5) agpi. 6) omines.

Collegum eborariorum.
VI

399

181. C o l l e g i u m e b o r a r i o r u m (Aetatis Hadrianae).

C' VI, 4,33885. Dess. 7214. tabula marmorea, rep. a. 1887 Traste vere, ass. Romae. Desideratur pars sinistra. Descr. Borsari (et ed. bull. della comm. arch. cornunale di Roma 1887 p. 3), et g uelsen, unde rep. Gradenwitz . S. St. 11,72; deinde iterum legit Huelsen et ed. Bull. dell' istituto arch. Germ: 1890 . 287, euius novam lectionem dedit etiam Z.S.St. 12,138. -- Posteriorem tabulam hanc nostram fuisse cum ex praesc ptione tum ex eo colligitur, quod lex collegii cib eis quae v. 4 sq. habemus, initium capere potuit. Swppl. sunt Mo., Hirschfeld, Huelsen. Iuiius] Aelianus ius scholae tetrastyli Aug. quo 1 r', conveniretur a negotiantibus . . . . eboraris dedit. 3 o [Item] placere, ut si alius quam negotiator eborarius aut 4 o

citriarius [ ] er [fr]audem curatoriirn in hoc colleginm adlectus 5 esset, iiti curatores eius [cau]sa ex albo raderentur ab ordine. 6 Debebunt utique curatores de eo [que]m adlecturi fuerint, ad quin- 7 q(uennalem) referre. c'..' o [Placere] item uti k(alendis) (uaris) strenuam (denarii 8 quinque) ex arca (ostra) a curatoribus n(umero) (quattuor) sui cuiusq(ue) [amzi et m]ustacium et palma et carica et pir[a] osch [da- 9 rentur. Item] VIII [Ikal.] Febr. [natali Ha]drianiAug(usti) sportulae 10 darentur V, et a curatorib(us) praestar pl[a]c(uit) [pcin. et] 11 vin[urn et] caldam passive iis, qui ad tetrastylum epulati fuerint. natali I]uJi Aeliani sportulae ex arca darentur (denarii 12 [item tres) et a cur(atoribus) [pan. et vinum et caldam pas]sive praestari 13 14 placuit iis qui ad tetrastylum epulati [f"uerint. Item natali I]uli Flacci fi1 sportulae ex arc(a) darentur (denarii tres) et a curatorib(us) [panem et vinum et caldam passiv]e praestari 15 placuit iis qui ad tetrastylum epulati fuerint. [Item uti] sport(ulae) 16 ex arc(a) darentur pan. et vin. et cald(a) passive iis [qui 17 ad tetrastylum epulati f ]uerint. Item placere ut cena rec(ta) . sportul(ae) 18 ] Idus Aug. die imperi [Hadriani Aug darentur a curat(oribus) n(umero) 1V 2 sui cuiusq(ue) anni. [Item 19 ] ... c ... omnibus annis divideretur. placere Item [curatores quaterni omnibus] 2 annis fierent ex albo per 20 ] t sui anni commoda euneta acci- 21 ordinem. Item placere [ perent.
Cf. Marquardt, .Privatleben . 208. 210. 2) 1Vlo. ex v.v. 8.18 et restituit v. 20 et interpretatus est coll. Lanuv. (n. 173) , 14.
1)

400
[Si yagulis

Status a collegio erecta.

annis k

quod supere]sset in arca corporis, 22 si quid tardius] in23 curatores dividerent aequis [portionbus aut ] 24 ferrent centesim(is) datis a curatorib(us) sing(ulis) [mensibus Item placere uti adlect[i om]ne eod(em) anno praestarent [et pariter 25 Item placere uti [quis 26 smpt] s ab utrisq(ue) erogentur guis adlectus e]sset, inferret arcae (denarios)

182. Institutiones duae in Angustales collatae.

1. C 14, 431 Ostiae; principium de/cit.

.#IS . L m . n. arcae eorum [intulit] excepta stipu3 latione, ut ex usuris . . m II s(ummae) s(upra) s(criptae quod1
4 5

annis idibus u is natali suo in [c]onventu inter praesentes hora I usque ad asse dividatur, deducta ornatione statuae S C n(urnmis). Quodsi ita factum non erit, tune ea H S. L m. n. dari rei p(ublicae) Ostiens(ium) sub eadem condicionem stipulatus est cet.
2. 14,367 Dess. 6164. Ostiae.

. . . excepta stipulatione [ut] ex iisuris semissibus et m. 2 12 s(ummae) s(upra) s(criptae) quodannis idib(us) Martis natali suo 13 inter praesentes hora II usque ad asse dividiatur, deducta orna14 tionee statue, et familiae Augustal(ium) Hs C n.: quotsi ita 15 factum erit, turnea HS XL m. n. dari rei p. Ost. sub eadem 17 condicione qua s(upra) s(criptum) est.
10

Vil

183. Statua a collegio propter largitionem erecta (saec. IV p. Chr.).

Dess. 8376. G+ tab. ahenea rep. a. 1903 in foro veteris Praenestis. Ediderunt Gatti, Notizie degli scavi 1903 . 575 sqq.; deinde Cuq, Nouvelle revue historique 28, . 265 sqq. Titulus positus est in basi statuae erectae a collegiis Praenestinis in honorem adulescentis donatoris, qui decedens a patre impetraverat, uti collegiis fundum proprium daret et traderet, hortos pretio V milium follium compararet, iisdem collegiis daret. Nam quod G. Gatti et Cuq editoribus placet, hortos collegiis pretio viliore redimendos o fferri, mihi non probatur; praesertim cum non `eis' sed `sibi' possessio comparanda dicatur.

ArlJenjj. 3
sed

2) Haec non intelleguntur, simillima inter se sunt 1,2 et 2,10. 3) 'Hoc scriptum in plintho basis'. Dess.

1) Scilicet Augustalium Ostiensium.

^clltent] Mlllticl0rlll.

401

kal., nob(ilissimus), lloneste vita moribus adque litteris educatus, cum die VIII kal. Iulias, agens annum octavum decimum, caelo desideratus corporeo carcere liberaretur, petit adque impetravit a Publio A]elio Apollinare v(iro) p(erfectissfmo) patre suo 1, actore causrum, preside provinciae Corsicae, praefecto vigilibus, uti fundum. q(ui) `ad duas Casas' con[f]inium territorio Praenestinorum, daret ac traderet collegiis Praenesti[nae] civitatis ea condicione, ut isdem vel iqiie 2 in eorum iura corpusque successerit [a]balienandi quocumque pact potestas esset 3 sed ex ipsius fundi fructibiis con[ via bis aiinua diebus supra scriptis exhiberentur; et quo auctior esset eiusdern voluntas, petit a supradicto patre suo ut qiiirique milibus follum 4 horti sibe possessio conpararetur quae eorum iiiri dque corpori cum supradicta condicione traderetur. Adque ita ob c causas) s. s. in fundum s. s. et hortos conparatos supra dicto modo pecuniae omnes collegiati inducti sunt. Propter quod veneficium f collegiati omnes statuam eidem togatam in foro conlocarunt. s

P. Aelius Apollinaris Arlenius, natus die

15

CAP J XIV. CAUSAE FORENSES.

tabula ahenea, a. C 1,199 [, 584 j== 5, 7749. IRi. tab. 20. Dess. 5946. 1506 prope Genuam reperta, hodie ibidem in curia adservata. 0, 37, 1. 0, 47, . isdem vel qui2) Aut isdem quique aut 1) Cf. codicillos . 102. HS. 5) i. e. sibi. 6) s(upr) eumque requiritur. 3) Cf.121, 22.23.-4) =nodum 121, 21. beneficium. 8) Cf s(eript . .) 7) i e.
BRUNs, Fontes iuris. Ed.

184.

Sententia Minucioruln

(a. u. c. 637 =

117).

VII.

26

02

Sententia Minuciorum.

prata littera in marginem proAddo Rudor f fium commentationem minet. De editionibus prioribus v. . repetisse in: ZRG. 1,168 (c f. ib. 2,473 et Rh. Mus. 18, 452). suam . 1861 [vil Foggi, Atti della societa Ligure di storia patria, 30]. Genuatium si quae cum civitas libera vicos castellaque vicina ita regebat, ut illis exoriebantur lites, arbit,ri petendi essent a senatu Romani. Dati ita a. 637 Q. et M. 11linucii Ruf fratres, nepotes fortasse eius Minucii qui Ligures a. 557 subegerat, Genuam profecti controversiam composuerunt et agros terminaverunt sententia Romae data coram utriusque partis legatis.
sunt, nisi quod v. 37 vocis Capita distincta non

Q. M. Minucieis Q. F. Rufeis de controvorsieis inter Genuateis et Veiturios in re praesente cognoverunt, et coram 2 inter eos 3 controvosias composeiverunt, et qua lege agrum possiderent et qua fineis fierent, dixserunt. Eos fineis facere terminosque statui 2 venire iouserunt. 4 iuserunt; ubei ea facta essent, Romam coram Romae coram 2 sententiam ex senati consulto dixerunt eidib(us) 5 Decemb(ribus) L. Caecilio Q. f., Q. Muucio Q. f. cos.: Qua ager privatus casteli Vituriorum est, quem agrum eos 6 vendere heredemque sequi licet, is ager vectigal. nei siet. , Langatium fineis agri privati : Ab rivo infimo, qui oritur ab 7 fontei in Mannicelo ad flovium Edem; ibi terminus stat. cet. Inde 8 flovio Lemuri susum usque ad rivom Comberane(am). Inde cet. 3 13 Agri poplci quod Langenses posident hisce fins videntur esse. 14 Ubi comfluont Edus et Procobera, ibei terminus stat. Inde Ede 15 flovio sursuorsum in montem Lemurino infumo ; ibei terminus stat. Inde sursum vorsum iugo recto monte Lemurino : bei termin u>s stat. Inde cet. 3 24 Quem agrum poplicum iiidicamus esse, eum agrum castelanos Langenses Veiturios po[si]dere fruique videtur oportere. Pro eo 25 agro vectigal Langenses Veituris in poplicum Genuam dent in anos singulos vic(toriatos) 4 n(ummos) CCCC. Sei Langenses eam 26 pequniam non dabunt neque satis facient arbitratuu Genuatium, quod per G-enuenses mo[r]a fiat, quo setius eam pequniam aci27 piant : tum quod in eo agro natum erit frumenti partem vicensumam, vini partem sextam Langenses in poplicum Genuam dare 28 debento in annos singolos.
1
i. e. Q. et M. Minucii, Q. fili, Rufi. Nam eis antiqua forma est nom. plur., vide supra p. 165 n. 4. 2) D. 4,8,27,4. 3) Finium descriptionem reliquam omisi. 4) Nummus illa aetate in Gallia Cisalpina
1)

vulgaris; vctoriati quattuor idem valent quod denarii tres; cf. Mo., Mnzwesen p. 389 et notam ad Fest: v. sestert.

Sententia Minuciorum.

403

Quei intra eos fineis agrum posedet Genuas aut Viturius, quei eorum posedeit k. Se g til(ibus) L. Caicilio Q. Muucio cos., eos ita posidere colereque liceat. Eis quei posidebunt, vectigal Langen-

29

sibus pro portione deut ita uti ceteri Langenses, qui eorum eo 30 agro agrum posidebunt fruenturque. Praeter ea in eo agro ni quis posideto nisi de maiore parte Langensium Veituriorum seutenti; 31 dum ne alium intro mitat nisi Genuatem aut Veitur um eolendi causa. Quei eorum de maiore parte Langensium Veituriiim sen- 32 tentia ita parebit, is eum agrum nei habeto nive fruimino. Quei ager compascuos erit, eo agro quo minus pecus [p]ascere 33 Genuates Veituriosque liceat ita utei in cetero agro Genuati com- 34 pascuo, ni quis prohibeto, nive quis vim facito, neive prohibeto g minus ex eo agro ligna materiamque sumant utanturque. 35 Vectigal anni primi k. Ianuaris secundis Veturis Langenses in poplicum Genuam dare debento. Quod ante k. Ianuar. primas 36 Langenses fructi sunt eruntque, vectigal invitei dare nei debento. ^ Prata quae fuerunt pro guma faenisicei C. Caecilio Q. Muucio 3 cos. in agro poplico, quem Vituries Langenses posident et quem 38 Odiates et quem Dectunines et quem Cavaturineis et quem Mentovines posident, ea prata, invitis Langensibus et Odiatibus et Dectunine- 39 bus et Cavaturines et Mentovines, quem quisque eorum agrum posidebit, inviteis eis quis sicet nive pascat nive fruatur. Sei 48 Langueses aut Odiates aut Dectunines aut Cavaturines aut Mento- 41 vines malent in eo agro alia prata inmittere defendere sicare, id uti facere liceat, dum ne ampliorem modum pratorum habeant, 42 quam pro g uma aestate habuerunt fructique sunt. Vitiiries, quei controvorsias Genuensium ob iniourias iudicati 43 aUt damnati 2 sunt, sei quis vinculeis ob eas res est, eos omneis solvei mittei leiber are)ique Genuenses 3 videtur oportere ante 44 eidus Sextilis primas. Sei quoi de ea re iniquom videbitur esse, ad nos adeant 45 primo quoque die et ab omnibus controversis et hono. publ. 1i.4 Leg(ati) Moco Meticanio Meticoni f., Plaucus Peliani(o) Pe- 46 lioni f. mihi iudicatus sive dam1) eus. 2) [ VII Cf. Gai. IV 21: quod tu tabula; Or. conicit: natus es.] 3) [ Genuenses del?] 4) Ita 1?i. sint^. At neque onerum publicorum mentio et one(ribus) publ(icis) Ii(beri) omnibus apta videtur et scribendum erat popL; requiritur fere: et ab controversis abstineant.
26 *

 404

Decretum Lex.

compromisso (Saec. p. C.). 185. Sententia arbitri ex

^ 9, 2827. Dess. 5982. l apide in agro .Histoniensi ad litus maris Mo., Stadtrechte p. 484 (= Ges. Schr. I p. 374). Sadr at ci reperto, edito a

Tillium C. Helvidius Priscus, arbiter ex conpromisso inter Q. et M. Paquium Aulanium, 4 Eryllum, procurato _. rem Tilli Sassi, actorem municipi Histoniensium, utrisq(ue) praesentibus 1 iuratus sententiam dixit in ea verba, q(uae) inf(ra) s(cripta) s(unt) : prolatus sit, 8 `Cum libellus vetus ab actoribus Hstoniensium et in eo scripturn 1 quem desideraverat Tillius Sassius exhiberi, per 11 fuerit, eorum locorum de quibus agitur fa ctam determinationem Norbano Balbo cos. 2 13 Q. Coelium Gal _ mm: M. unio Silano L. 15 VIII k. Maias inter P. Vaccium Vitulum auctorem Histoniensium 16 fundi Heriani ci et Titiam Flaccillam proauctorem 1 l Sassi 18 fund i Vellani, a(ctum) e(sse) in re praesenti de controversia finium, 19 ita ut utrisq(ue) dominis tum fundorum praesentibus Gallus termi naret, ut primum palum figeret a quercu pedes circa undec im, -21 23 abesset autem palus a fossa (neque apparet, quod pedes scripti 24 essent, propter vetustatem libelli interrupti in ea parte in qua 26 numerus pedum scri(p)tus videtur fusse), inter fos _ sam autem 28 et palum iter commune(m) esset, cuius prop(ietas soli Vacci 29 Vituli esset; ex eo palo e regione ad fraxinum notatam 1 m 31 fixum esse a Gallo, et ab eo palo e regione ad supercilium 1timi Iacus Serrani in partem sinisterio. 32 [rem d]erectam finem ab eodem Gallo (v. 32 in margine scriptur).
1
VI

186. Decretum L. Novil Rufi (193 p. C.).

2, 4125. Tarraconae rep., in hortis Ant. Augustini adservat. Post alios ed. Mo. Stadtrechte p. 487 (= Ges. Schr. . 378).

1 Imp(eratore) Caes(are) P. Helvio Pertinace princip(e) 3 senatus patre patriae Q. Sosio Falcone C. Iulio Eruci5 o Claro cos. idus Febr. sententiam quam tulit 7 L. Novius Rufus leg. Aug. pr. pr. v. c. inter compaganos rivi Larensjset Va1. 4 Faventinam descriptam et propositam pr. . Novembr. in v(erba) i(nfra) s(cripta) : Rufus leg(atus) c. c. c. 11 12 decretum ex tilia recitavit: leg(atus) Aug(usti) pr(o) pr(aetore) v(ir) c(larssimus). 4) Va(leriam.). -- 5) (um) c(onsilio) c(ollocutus).
2)

1)

. 402 n. 2.

. p. Chr. 19. -- 3)

Sententia de sepulcris.

405
13 15 17 19

` Congruens est tentio mea qua tus proximae argumentis parte prolatis rei . . . . . Aput me actu[m] est d inspectio itaq[ue] . . . [q]ui in priva amox....

187. Sententia de sepnlcris (Saec. II . C.).

10,1, 3334. Dess. 8391. Titulum 111iseni repertum, hodie autem deperditum descripsit primus Accursius loco anti quo, cuius unius exemplum fidum est; ceteri titulum interpolarunt; partem posteriorem totam confictam abiecimus.

[ his] aedificis et lOcis

[adi]acentibus aedificis, sive is locus ager est, [.] Aeli Ruilni militis, [omni]bus se possessorem esse ex causa emptionis . Aeli Abascanti, patr s sui, Alfenio Senecioni subpraef. class. pr. Mis. 1 probavit et meruit sententiam, quam lussu eiusdem Senecionis subpraef. 2 huic titulo proscripsit. Senecio c. c. c. 3 dixit: `Necessariam fuisse inspectionem aedificiorum et loci, de quibus apu[t] me actum est, re ipsa manifestatur. Cum igitur aedificia solo puro posita deprehenderim neque ullo sepulchro superposita vel coniuncta, paret venditionem eorum iure factam, ideoque ad Aelium Rufinum militem ex causa emptionis pertinere videntur Loci vero sive agri, quem adiacentem aedificis Aelius Abascantus, pater Rufini, ab heredibus Patulci Diocletis aeque mercatus est, cum habeat plurima et dispersis locis sepulchra, ius per venditionem transferri ad emptorem non potuit; set, cum pater Rufini et postea Rufinus, quamgm iure facta emptione, semper in possessionem fuerint, nullo iure eum locum vindicare sibi Patulci possunt. Plane eum in re praesenti nspexerim[c ippum, ubi nomen] erasum 4 Patulci dicunt, reman[ere tamen vestigia scripturae] exprimeiitia haec verb[ . . .
2) 1) classi(s) pr(aetoriae) Misenatis. 4) [1711 'Titulus sepulcralis in quo Patulcorum

10

15

20

subpraef(ect.) 3) . 404
nomina erasa'erunt

2.

5. extnbat Neapoli tempore Accursii.

10,2826' Dess.].

406

Lis fullonum.

de pensione solvenda (a. 244). 188. Lis fullonum tabula marmorea , quae Romae in Esquilino a. 1701 ^ 6,266. xa est musei Capitolini. reperta postea in duas partes dissecta parieti a f f v. 29 inscripta est, nunc quiPars dextra, cui extrema pars tituli inde dextro caret latere, integram vero descriptam exhibet Fabretti, dem mutila inclusa uncis quadratis. Alteinscr. 278; quae hodie desunt, proponuntur servavit Fabr. p. 279. De re ipsa cf. rius eiusdem tituli exempli partem Bremer, Rh. Mus. 1886 . 10, et Mo. 1. c. P. Clodius Fortunatus q. q. perpetuus huius loci.

Herculi

sacrum

posuit

Interlocutiones Aeli Floriani, Herenni Modestini et Faltoni Restitutiani, praeff. vigil. p. p. V. l 5 Florianus d.: 3 `Quantum ad formam a me datam pertinet, quoniam me convenis 4, de hoc inprimis tractandum est. Ita interlocutum me' scio esse hesterna die : `docere partem diversam 5 oportere hoc 10 `ex sacra auctoritate descendere, ut pensiones 6 'non dependerentur'; et respondit ; `se quibus`cumque rationibus posse ostendere, hoc `ex sacra auctoritate observari' ; et hodie hoc dicit s : `ex eo tempore', inquit, `ex quo Augustus 15 `rem publicarn obtinere coepit, usque in hodiernum ` num)quam haec loca pensiones pensitasse'. Et infra. Florianus d.: `Vidi locum dedicatum imaginibus sacris' . Et alio capite. Modestinus d.: `Si quid est iudicatum, habet 20 `suam auctoritatem, si est, ut dixi, iudicatum ; `interim aput me nullae probationes exhi` [be]ntur, quibus doceantur fullones in pen` [sione]m iu[r]e convenr'. Et alio capite. 1) g (uin)g(uennatis) collegii fullonum sive fontanorum. 2) i, e. praef(ectorum) vgil(um) p(erfectissimorum) v(irorum). 3) d(ixit). 4) Adloquitur prae fectus eum qui apud eum fullonibus pensionem petebat, fortasse curatorem aquarum operum publicorum vel advocatum /lsei pro eo verba faci,entem. 5) i. e. fullones, contra quos actum est. 6) i. e. fullonibus pro usu aquae publicae aerario solvendae. 7) Scl. pars diversa, i. e. fullones. 8) Fullones docuisse videntur locum, de quo agatur, sacrum esse.

Querela.

407

R[est]it[utia]nus c(um) c(onsilio) c. d. 1 : ` Manifestum est, quid ` iudicav[erint] pp. . 2 nam Florianus partibus `suis diligentissime functus est, qui, cum in `rem praesentem venisset, locum inspexit `et universis indiciis examinatis senten-3 `tiam de eo loco d[e quo cum maxime] `qu(a)eritur protu[lit, a qua provocatum] `non est.' Et in[fra. Restitutanus d.] 2: `Modestinus quo[que secutus res] a Floriano [iu]di[catas pensiones] `exig prohibu[it.' Et infra.] 2: `Illud servabitur Restitutia[nus d.] `fontanis, qno[d obtinuerunt] 'aput suos iudic[es et quod habue]`runt iii hodier[num sine pensione']. Actum idus Mar(tias) ann(i), q[uoj victoriam percepimus Ex Alexandro Au[g. II et Marcello II cos.] litigatnm est [in] Peregrino et [Aemiliano cos].^

VJ 189. Querela de

testamento

nullo (a. 124).

papyro C. . R. . 18, descripta a Wesselio Vindobonensi, primum eclifa cum comme.ntario a Mo. Z. S. St. 12,284 sq. Quae in margine superiore leguntur et subscriptio finde . 40 atramento rubro scripta sunt, quo et in corrigendo (3(3 ille Claudius utebatur, qui exemplar hoc nostrum stratego nom-i ll.rsinoitici rnissurus erat (= Ges. Schr. . 445 sqq.). Cf. Hunt, Gttinger Gelehrte Anzeigen 1897 . 461. in margine superiori: j/ / 5 [] ' naargine: [S ] stratego e Arsi(noites).

6) Cf. debuit, non est additus). Consules sunt annorum 226 et 244. nune mavult: () (c). . 243 n. 5. Wessely

ddhit). 2) Cf. . 462 n. 3. 3) Hic incipit exemplum alterum rnutilum. 4) actum percepimus habet ex. alteram solum. Litgatum est ex Alexandr Aug. et Mar5i Exenaplum alterum habet: (numerus dierum, qui addi celli II cos. in Peregrini et Aemiliani cos. dies
1) c(ollocutus)

 4 08 Qnerela. L 1( ' ' [ ] [] a. c [] 1

c

' . . rc [J [] [] []7. , [ ] [ ][] c [ ][] x [ c ] [] ` [] []-

3,

[] 4 .' c c ' ' [] ^ ^ r , ' ' [^^] . []c [] , , < ., ^ r c [c] _ ^ ^, , , , , [] c; [] r , c, ' ^ [ [ ' ^^ ^ ] )^ ` ' l ' 1 '_ 9 _ a_291'j[] [6] VaG ' ' c z [] r ;_ ^ [,][_] [] ^c [] [] [] r c4[] s , Ln t, ., [ x] ' [ _] _ r', ;_ [] [] [] cx, [] c_ c 5 [ ][]
E codice actorum Blaesii Mariani prae fecti 1 coliortis primae Flaviae Cilicum equitatae. Ex dele,gatione 2 Haterii Nepotis egregii prae fecti octavo imperatoris C esris Traiani Hadriani Augusti Pharmuthi XVIII 3, praesente Claudio Artemidoro iuris perito 3. AphrodisiusApollonii contra Ammonium Apionis filium. 1) Aphrodisio per Soterichum advocatum 4 dicente coisse in matrimonium se sine scriptis Saraputi cuidam mulieri et habuisse ex ea Origenem defunctum et alios; cum lex vocet patres ad hereditates liberorum quaesitorum ex [nuptiis] 5 sine scriptis habitis, adversarium velle ex testamento heredem esse Originis; iam cum non habeat ille secundum leges licentiam patre superstite in alius cuiusquam favorem scribere testamentum cumque ino f ficiosum 6 et iniustum testctrnentum esset SCriptum in favorem adversarii, petere se bona (llio rebicta; et 2) Ammonio per Marcianum advocatum respondente Aegyptiorum leges dare licen1) supra lineam addidit manus secunda. 2) Hanc vocem usurpatam plerumque ubi minore ad maiorem potestatem mittitur, hic (cf. b. . 20) delegatione m significare, probavit Mo. l. c. p. 292. 3) id est . 124. April. 13. 4) adsessore'm intellige: cf. v. 24. 5) De rhetoribus cf. Mitteis, .Reichsrecht und Volksrecht p. 191 f: 6) 0m. .
- ) ' ' i,gnotum nec tamen ' . ) si recte legitur,

mendose compositum (per ex

derare nitti in bona eius.

sequens omissum est.' Diels. 8) i. e. desi

Querela.

409

^ [] [] ' 0 [] [] [] cx. [] [] [] 0 c, [ ] [ ]. . ` ' [ ] [] r. ' c ^ [ ] [] [] 1 [ ] [] [ ] r r^ ' [ ][ ] a3 [] [][ ] [n ] . '. [, ] [ ] ' ^ [ '. ][] [ ] [] [] [ ] [ ][] , [ ], [] [] [] r [] n ^[c ] ^

20

25

[][] [ ] ' W [] [] [ ] 0 ' [], ' ^ [ ] c ,

30

[][] , [] ^

[ ] ,[ ' ] c [] r, .
[]

' [ ] . [] [] ' [][] '. [] 3 ,- [] . -

L `_

'

[]

tiam omnibus quicumque testarentur relinquere quibus vellent bona sua, t semet utpote consobrinum defuncti, relictum esse cum alio filio adversarii heredero et testamentum plenum habere testium numerum : 3) Blaesius Marianus : Recitetur Origenis te.st mentum. Quo recitato octavo anno Hadriaui domini die trigesimo Choiak 1 Blaesius 1Vlarianus praefectus cohortis primae Flaviae Cilicurn equitatae cum Artemidoro iurisperito collocutus de ea re dictavit decretum quod et recitatum est, ad haec verba: Origenes defunctus ex nuptiis sine scriptis procreatus contra leges scripsisse videtur heredem cum testarnenti factionem non habuerit patre superstite. Et 4) Ammonio dicente ex nuptiis scriptura interveniente contractis progenitum esse Origenem, 5) Aphrodisio autern con/lrmctnte ex nuptiis sine scriptis habitis eum progenitum esse 6) Blaesius Marianus praefectus cohortis primae Flaviae Cilicum equitatae: id ipsum Aphrodisius ostendet intra diem sexcIgesirnurn. 7) Aphrodisio desiderante rebus sic stantibus inventarium fieri eorum quae hic idem reliquisset, 8) Blaesius Marianus: iussi Isidorum.
1) i. e. testamentum factu'rn est a. 123. Dec. 27. 2) Wilcken Pap. Arab. p. 126. 3) Hunt l. c.

410

Flereditats

petito. , ,

[] [] 35 [] ., [][,] ' , r

[] . .

[ ][]. []
[

' ' , , , ] [] []

40

[ r ]r n[ J
[. . . .
]

. r^ .

na'.

[ [ [ c] , '

`
.1

praef'ectorium officialem facere id inventarium et tradere exemplaria eis ad quos ea res pertinet, clavi domus manente apud Ammonium obsignata. 9) Et pau lo post Isidoro nuntiante facta esse quae essent iussa Blaesius lllarianus iussit hanc prolationem in acta referri. Claudius
n

bibliophylax. Extat. Anno octavo irnpera-

toris Caesaris Traiani Hadriani Augusti Epeiph vicesimo primo. 1

V1

190. Hereditatis petitio

ab

intestato

(a. 135).

pa.pyro B. U. 19, duabus paginis scripta. Ed. Mo. Z. S. St. 14,1, curn commentario, denuo collata papyro, docuitque quaestionem qua de agatur, eam esse, an quod saepius cit.atur (1, 7.21. , 1.16) reseriptum Hadriani de nepotum neptiumque in aviae intestatae bona successione non solum ad Alexandrinos sed etiam ad Aegyptios pertineat. [Denuo illustravit Wilcken, Archiv 1V p. 387].
. '

[] . L & ' 2 c; . r ` [ ], 3 ,
Exemplar . Ex delegatione Petronii Mamertini prae fecti Aegypti n .

Hadriani Caesaris domin Mecheir XVII 2. causa Chenalexae contra Petesuchum et Dionysium. Menander iudex litigantibus dixit: Distuli praesens Wegotium, quippe quod generale 3 sit, donec
1)

facti quaestio vertatur.

i. e. a. 124. 1.15. 2) i. e. a. 135. Febr. 11. 3) i. e. cum iuris

Heredtats petiti.

411

_ , . [] ^[] ^ [] ` . ' r, [ ] , L U" ! [] a_ r ' ' n []^ 10 [ c ] iV ^ [] ' ' . [] 5 ; ' x [] [a'. ]L c . 15 `' [] a'_n r . ' [] [] 3 x r c a_' L 4 v , " s L, . 7 , '_ c . s ' 20 6 li . _ c; , r[] 1

'

scripsissem egregio prae fecto, . etiam Ae,gyptiorum nepotibus nept,ibusque data sint bona aviae beneficio domini Hdriani Caesaris. Recitabitur igitur epistola me scripta egregio praefec.to et ea quam ille mihi. rescripsit.' Quam iussit utramque recitari et commentariis inseri, habentes a d verbum sic: Petronio Mamertino egregio praefecto 1Vlenander quondam regius scriba Arsinoiti nomi salutem: Chenalexas Alexandri filiCL Aegyptia in praeterito conventu litigabat sub Heraclide iudice contrcc Petesuchum patruum suum et Dionysium 2 consobri un2 de aviae bonis quae dixit ad patrem suum de matre eius pervenisse. Iam cum Fetesuchictni confirmassent illos 3 ante matrem decessisse uinno I ladriani Caesaris domini 4, ipsa autem re scriptis promisisset, dilata est nn XV , idque ipsum probc s me contra eosdem sententa in probationem. Nunc delegat ad petiit' ut confugeret ad beneficium dei praesentissimi imperatoris qui eticim Aegyptiis concesserit % aviae hereditates, attulitque Gellii
requiritur. 3) ex1) dubiae hae duae litterae. 2) Chenalexam intellege adfirmare patrem suum, spectes. 4) . 117'. 5) 6) ad duas utpote a. 131 mortuum, aviae superuixisse. 7) () fuisse coni. partes spectat, 1 ad Chenalexam.

Wilcken.


412

Hereditatis petitio.

, ' , ^ r^ xcii. [] ,[ , cR. . , , << <, ^, , , , , t r r . v ' - 2 , -^ , ^, ] r, , x [] 5 ` ^ ^ ^^[ , , ; , , ` [] n, t, [, ], r '. ' L 3 r^ [()] , l^ `s r` , , 1 [ ], . ' , , []. 1 L & , ` ti. y ".. ' _ ( cx) (-) [] . [] [.J . [.] 15 [] , c [
^

Bassi egregii epistrategi decretum, quo iudicavit, etiam filiorum filios participes esse aviae hereditatis; est autem scriptum in eius decreto post alia sic: "quaecunque deferebantur 1 rerum filii ad eum de quo agitur ex Eudaemonidis testamento sive quae alia causa sit, ea pertinere ad eius liberos. lam curn quaesitum esset etiam id: avia defuncta intestata ante annum imperatoris 3 beneficii, capiatne neptis patris portionem ? scribo tibi, prae fecte mi, ut quod videbitur iubeas fieri. Valere te opto, domine praefecte. Anno XiX imerat.oris Caesaris Traiani Hadriani Augusti Mecheir . '4 Ad quam rescriptum est: Petronius Mamertinus Menandro quondam regio scribae Polemonis partis salutem: `Si nihil adhuc iudicatum est inter Chenalexam et Petesuchum . . . . patruum et Dionysium cnsobrinum de aviae eius bonis, oportet te secundum domini epistulam Chenalexae
1)
r;

requiritur.

2)

4) . 135. Febr. 8.

[] xv

., [] xc.v Wi. 3) .125.

Denuutiatio.

413 ).

xc , ' , ^ r _^ ^ [,) ' 17

". L ' 14 t'.2 ' ' ^ , , ^^ , [ j3( ),] 3
18

^ c []. 19 p ^ ' c ^ n G00U c,, , [ ]- 20 c , ^ c . Tc,w IIv [... 21

bonorum paternoruna 1 portionem, quam pater eius cepisset, si superstes esset, adiudicare. Vale. Anno XiX Mecheir XIV.2 Pronuntiavit: ` Thenalexae paternam portionem quam pater eius cepisset si superstes esset, competere videtur secundum ea qu e optimus prae fectus scripsit.'

# Asclepiades advoeatus: Reditus nostrae temporum per quae possederunt , adversarii redd nt.' Petesuchianis dicentibus, se . . . 11 191. Denuntiatio ex auctoritate iudicii facta
(.

368).

pap. Lips. 33. Damus secundum descriptionern Mitteisii (l. c. . 99 sq.; comment. p. 88 sq.) cum additamentis Wilckeni (Pap. Arch. 3,560. 4,187. 466). Cf. . M. Meyer, Phil. Wochenschrift 1907 . 550 sq. Mitteis 7. S. St. 1906 . 352 sq. 1907, 391 sq. Athenodorus medicus, proeurator Sarapiaene actricis, cum bis frustra privatm denuntiaverit, iam denuntiat ex auctoritate (Vat. 156) iudicii secundum decretum raesidis Thebaidis; id est, litteras quibus adversarios alloquitur, dirigit ad pr efectum ut is subnotatione facta litem peragat. Adf"ert etiam (l. 19-29) quae de his rebus in acta relata erant, cum praeses rogatus, ut denuntiatio ex auctoritate iudicii fiat permitteret. Casus utem est hic: Paxamos pater Sarapiaenae et quattuor aliarum filiarum decessit facto testamento, quo cluas filias maiores natu dotibus contentas esse iussit, tres reliqucw, nondum nuptas ut adparet, ex asse instituit. ( Quod convenit iuri papyrorum, ex gr. B. G. U. 592,8.) Iam cum alterus sororis (Dionysiae) heredes lite instituta iransegissent, alterius (Xemesillae) heredibus latitantibus vel cunctantibus lis ex oi dine cognitionum excidisset (cf: Mitteis, Hermes 30 . 223 ad B. G. U. 612), tempora repararat Strategius tum praesesThebidis (. 9); iterum vero eludentibus eis actricem Heracleios praeses ex auctoritate judicii denuntiari iusserat (v. 7). Itaque nunc denuntiatur de parte bonocf. v. 18. 2) nota eodem die a manu secunda additus est intra lineas rescribi a praefecto. 3) . 18 ordinarias, r^ c inductum in principio v. 19 utpote errore comprehensum illo additamento. 4) decisa lite ipsa iam de fruetibus contento incipit. 5) Suppl. , r;
1)

requiritur vel

x.

414

Denuntiatio.

scripto defuncti; desideratur dari ex tra ordincm cognirum patris testamento eadem re tractari vidit Wilcken, qui tionem (1. 16-18). Etiam col. de haec frustula restituit: 24/27. ] ' c.]{ [ ] ' '
[. .

2 8/29:

[] [ ' . . ] .

Becto

[ c ( ) ,] ] 1. 2 [ [] [ ' r[ ' ][ ^ ] a.[ _] c 2 G V [ ] V ` V[l [] ^ (?) . . . . '_ 3 ^ $ [ 3 _ ' i% ] d_ [&][] r [_ ]d. ()( ) 4 [] ' [] () rd_ [] c[ Tlf [.] ^ r '.^ [ ^ []. P ^' ' c [r] [] xa_ , 5 ^&, [ _ti^[]. 6, [] , l []. . [. . . .] [] r ,(] , c' []. [] , , , , , ^ [] , _ xa > c [-

Dd. nn. Fl. Valentiniano et Valente et Gratiano semper Augg. coss. iterum. Aurelius Athenodorus medicus publicus ab Hermupoli splendidissima qui sermonem f'acit pro Sarapiaene Paxam-i filia Toob (?) nepte, ex nzetropoli (ex mandato quod et in acta praesidis receptum est) salutem dat Fla.viis Heracleoni beneficiario et Isidoro officiali et 4r e, heredibus Nernesillae ab eadem urbe, adversariis. Ex concessione equidemAthenodorus vobisiamsaepe denuntiavi, defugite autem rectam viam . . . ambagibus usi quia etiam nunc ut exordio lis mihi careat fecistis, siquidem dominus meus clarissimus prae fectus Fl. Heraclius pronunatiavit fieri mihi debere di.latationem temporum, quam semel habueram cum tempora mihi elapsa sint. Qua de causa etiam nunc auctoritatem arripio, denuntio (vobis?) secundum pronuntiationem ita se habentem.
1) Tribus coss. praescriptis annos imperii cum consulatus contaminari monet Mitteis. 2) Rermupo(is . 164 . 3. 13 (. 369) `antiqua et splendida' vocatur. 3) . . . Wilcken, Too incerta. 4) ()() ( . 5) Quid quo eoncessum, parum liquet. 6) intellige .

Denuntato.

415

] [] r () " [] 1 [] [ ][] ' Strategius 8 . p. com. praes. Thebai. dei. Reparabuntur [t]empora si simel negotLum is t[ ] evol[u]tum est'. 2 . [ ] ` [ ] :3 9 , [] [] r []4 r [] n() " []^ 0 [ V], r [n] '. 10 [ .] [][ ] [] ` [] , , [], [] a'_ r [] [] 11 [], [] n [] . ' [ ] _ [ 12 ] [] ra_ , . 0[6] [] [] , i , [] , [. . .] n (] , 13 nG ^06GV . [] [] n

Fl. Heraclius praeses in clarissimus dixit; ,Cum eis exordio carere videatur, ex auctoritate iudicii denuntiabis.' Insinuo autem etiam reparationem sic esse factam: Strate-

gius (ir) (erfectissimus) com(es) Fraes(es) Thebai(dis) dei(xit): `Reparabuntur tempora si simel negotium iis tunc(.?) evolutum est' Seeundum Latina interpretatio: Fl. Strategiusvir perfectissimus comes et praeses dixit: `Rearabuntur tempora, si quidem semel eis excidit.' Fctxci,rnos enim Sarapiaenae et Dionysiae et Heliodorae et Throninae et Nemesillae pater tabulis testamenti cavit, Nemesillam et Dionysiam contentas esse debere dotibus, tres vero reliquas fclias reliquum aes habere. Cum autem Nemesilla et Dionysia maiores natu rebus suis adesse potuerint, liti gavi (cum eis). Et Dionysiae quidern heredes transegerunt mecum, vos vero et Socration, liberi Nemesillae, cunctationibus usi, nondum fecistis solutionem. Fropter
citantur ex 1. 28. 2) Cf. Cod. Theod. 11,31,1: Si possessor in iudicio superatus provocationis auxilio se defenderit et temporibus fuerit evolutur. 11,32,1: Si culpa iudicis gemino labreo .Nota Heracausa fuerit evoluta. 3) supra lin. additum. 4) c 1 .. 5) eg[edJere tum clium , Strategium defunctum restituit Mitteis, Hermes, 32,629 ad B. . 628 (nobis n. 78) 1,14. eas lites
1)
.

'

416
^

Denuutato.

^ , , ^] , r a_ _, [ ] ^^ ^^[^ 14 ^ r , n [] [] , , ' . [] [].^ , 15 ^ ^ . ] [ ] [], ] [ ,r , & c _ r -[ ]. c^^ , . [ . . ] . [ . 3 . [] 16 , ' [] . 1 , ^ , ^ , , 17 [] [] . , [ ][] []) , '. ,9 r,[] & 2 [] _ . , , () ' 18 ' ^n [ [15] ] . [ L cxc,v " n] ,9[ 10] . (3 , [ ] _c xf] [] ] c [20 ] [r^ . . .] []. [] [] , 20 _ [ . . .] . . ' ., > , < < , , , ^ ^ [] [] [ . ][]
quod litem institui cum saepe, tum nuper secundum formam; vobis gutem iterum frustratione usis exordio carere litem pronuntiatum est. Prtere denuntio vobis de infrascriptis rebus tertiam partem (ab indiviso?) vindicans, ut in pr rim partem respondeatis secundum sacrum edictum; Icirn enim docui magnitudinem domini mei presidis .... Scratinem Alexandriae esse constare. Titulum tertiae partes declaro secundum tabulas testamenti patris, actionem yero extra ordinem cognitionis, et peto ut solita subnotatione mihi data secundum ordinem peragatur lis. Est gutem causa .... Post (Latina?). [Helicon dixit :] Paxamos Pater flliarum [ ] Sarapiaen e, cui adsum, et Thronines et Heliodorae et Dionysiae et Nemesillae [ ] tabul'is testamenti relictis iussit Dionysiam Nemesill mque dotibus contentas esse, omnia gutem bona sua reliquarum trium filiarum esse. lam cum non resttuissent nostras partes Dionysia et Neme-

1) Ia'rn ut promiserat (l. 27) in denuntiando declarat titulum (= idipsum de quo agitur, partem scilicet bonorum patris testati) et actionem quam intendit (cognitionem extra ordinem). 2) Subnotatio hic petita ea ipsa videtur esse quae in Ve rso servata est; neque enim adversarios verbo adire potuit . thenodarus.

Denuntiato.

417

c [] [] [], [25 ] A- 22 ^(^ ^ [ [ti c ] [] [^ ], o [] [ ] , [] c c [] ' [` 23 , ^ ] . . . [ , ] ' [] [] %[] r. . [. . .] [25] [1] x[10 ][] L [ 10] [] 24 [. . .] . [ ] r [ n ti, ] 25 [ ] . [.] , ' [ ] [r] [. .] [20] ^ - 26 n[ ] rv ( > [v]. [3] [. ] L [] [20] n][] - 27 []. ' []c [] r [][] [] ' .' [ () 28 ` ][ ] r`, ' [] r '. [] [ x][] [].' ` [] [ ] [` 25] [ (?)].' - 29 [ j [][ () ] ` + . [. .] [20 1Vlanus altera] ' [10] ' r[ . . .1 1 30

sillae ei cui adsum filiae testatoris, litigavi . . . et Dionysiae quidem heredes tran,segerunt et solverunt, Nemesillae vero liberi, Heracleon beneficiarius et Isidorus offccialis et (Kyra et Socration pedem struitis) (?). Iam Socration Alexandriae moratur et libello con fessa est [? ?] dilationibus usi . . cum eis eis denuntiata sit secundum or linem, exceptionibus . . excogitant . . . dixit: `In commentarios receptione (?) . . ideo exordio carentem habentes litem . ad magnitudinem tuam venimus, ut sub sigillo iudicii . . denuntiemus ; in denuntiatione autem declarabimus titulum et actionem et rerum specialia.' Fl. Heraclius praeses vir clarissimus dixit: `Cum lis carere videatur exordio, ex auctor-itate iudicii denuntiabis.' .. Helicon
2 Fl. Heraclius praeses vir clarisdixit: `Per (of'ficialem) iubeas' simus dixit: `Mittatur . . . Athenodorus: `Ex mandatu non . . . . (Manus a l tera)

scil. denunturr (l. 31) legi nihil potest. 2) 1) Ex eis quae sequuntu tionem fieri.
BNS, Fontes iuris. Ed. RU

VII.

27

418
.

Res iudicatae.
(Manus tertia).

vcr8o

[. . . .] . . [20] [. . . .] . . . [20]

( ) [] ( ) [=] [] [] r, [] r r`, [10]

Manus tertia: Fl. Heraclius praeses provinciae Thebidis accepi denuntiationem hodie Mesore quinta . . .

V11

192. Res iudicatae secundum rescriptum de long

temporis praescriptione cum exemplis rerum iudicatarum (cf. 87).

pap. Argentor. . 22 edd. Preisigke (notis intruxit etiam Mitteis). Rhetor quidam, ut causam illustraret, epistulam imperatorum et res simi243 VII). Redit rescripliter praeiudicatas attulisse videtur (c f. Oxy. tum B. U. 273, nobis . 87.

II

' ' []^ . [] c^ ' . c[] 5 r [ ] , , 1, . ' L , x.. ' .v . . 10 L " . [] ;[]
. A. Divi Severus et Antoninus Iulianae filiae Sosthenis per Sosthenem

maritum.

Longae possessioni,s praescriptio eos qui iustam causam

habuerunt et sine ulla controversia in possessione fuerunt adversus eos qui in alia civitate degunt post annos viginti adiuvat adversus eos autem qui in eadem, decem. Proposita Alexandriae . 200 Pharmuthi 24. Subatiano Aquila prae fecto . 207 die 13m. Martii. Cum evocati erunt Sabinus et Maximus Dionysius et accessunt
1)

. .

requiritur.

Res

iudicatae.

419

' ' t ` ^ ^ L [] r [] [] y c^.[ ] ^ ^ S , r^ Tr ; ' ' x'. ` '., ` ' ,^ L c^. ; , , , ^ . S r, S. s, [ ] . c.'
.

15

20

` % L " ' ' . [] c[ ][].[ j , - [][]. ' ^' [] S . , ` r , C ] ?1 ^ c . ' + ^ ^ r` , 5[ ] [S] ' [. . .] . S . [. . .] d_ .
Post alia; Aquila dixit: `Quid respondes de tempore `possessionis, quod aiunt esse post emptionem Pausorapidis annorum `prope 14, et eus temporis silentium'? Asclepiades rhetor dixit: `Fuit.' Aquila dixit: `C,onstitutuna est ab imperatoribus de eis qui `in provinciis habitant: si alio possessio pervenit habente quodar a 'initium vel breve iustum tamen possessiw?is, silente eo qui putat `c d se pertinere, nec contr dicente plus decem annis, habere firmi`tatem eos qui possederint'. . 90 cl. 20 m. Novembris. Yocato . . Mettio Rufo praefecto Sallustio Capiton.e contra Iuliam Pytharem et dicente Maecianum scribam actorum audivisse de ea causci etc. Post alia. Mettius Rufus Capit.oni di.xit,: `Obrepere n potes, mulier enim in pos`sessione fuit per lonyum tempus. Apud nos autem, vide, annua `possessio su f fici t '.
27*

25

j()

420

Pronuntiatio. (a. 148). VIi 193. Testatio professionis liberorum

cum n. 124 ubi vide. Ex Prae fecti dipt. Repp. S. de Ricci una ^4.egypti commentariis Dioscoridi testatio fit, eum filiam professum esse.

G. Bellicio Calpurnio Torquat[o]. P. Salvio Iuliano cos., . Ilon(as) Novembr(es), anno I Imp(eratoris) Caesaris L. Ae1i Hadrjanj Antonini Aug(usti) Pii, mense Athyr [die VII] Alegandr(iae) ad

Aegyptum. Rescriptum et recognitum fac[tum] ex tabula albi profession[um ?J erat in atrio magno? libero]rum nator[um] quae tr[ fuji (?) et quod infrascriptum est: G. Bellicio Calpurnio Torquato, G. Salvio Iuliano cos., anno XII imp. Caesaris T. Aeli Hadriani Antoiiini Aug(usti) Pii, . Petronio Honorato praef(ecto) Aeg(ypti), professionis liberorum acceptae citra causarum cognitionem tabula V; (et post a li a) pag(ina) , XVIII k(alendas) Octobr(es) : Tib. ulius Dioscorides . . . fil(iam) na(tam) Iuliam Ammonum ex Iulia Amrnonario, XIII k(alendas) Septembr(es)
q. p. f. . . r (?) ad f. (?). G. Iuli Prisci, G. 1 Sereni, T. Fenii cedonis, M. Servili Clementis, G. uli Lecinniani, T. 1() Eutychi, L. Petroni Celeris.
(Nomina signatorum):

Vrt 194. Pronuntiatio de praescriptione temporis (a. 88).

pap. Fior. n. 61. Ed. Vitelli; cf. Mitteis Z.S.St. 26,485; 27,222.

W u.[ ] \ 60 ;) r^ z , Scx []_ r, _ _ [] S ^9 [][] c . ^ [] , 3x [] , c[] . [] ' . [ c 65 c . r[] [ ]c .

, )

'

Sept. Vegetus Phibioni : Dignus es flagello, qui per temet ipse

cletinueris hominem ingenuum et feminam; sed condono te plebi et humanior te ero. Quadragenarium ad fers mandatum. Dimidium eius temporis tibi condono. Post viginti annos redi ad me. -- Et iussit chirographum cancellari.

Epistula Hadrani.
V

421

Wicken,

pap. Oxy. 1V, 720. Edd. Grenfell et gunt cum simulacro; cf: .Pap. Arch. 3,313 sgq.; Mitteis Z. S. St. 25 374 sqq. _ Manus in gg ' numeris Latinis adnotavimus.

195. Datio tutoris petiti ( . 247).

I Scriba partium. [C]l.

Valerio Firm[o praef. Aeg.] ab Aurelia(e) Ammo[nario. Rogo domine des mi[hi anctorem Aurel. P[lutammonem 1 5 e lege Iulia et Titia 2 et . . . . [. . dat. dd. nn. Philippo Aug. II e[t
Philippo Caesarib 3 c[os.]

II Mubier.

[] ' [ ;

Tutor petitus(?) I V?

0 []r.

[] _N[

. 6

V Sc, iba re fecti.

Quo ne ab [iusto tutore tutela]

* V1 Prae fectus, eiusve delegatus.

abeat P1[utctmmonem e leg. 1. et ( Tit. auctorem 1 5 do . . * Le[g]i. s

ADDITAMENTUM.

196. Epistula Hadriani de liberis

militum (a. 119).

. . G. U. 140. Ec!. Wilcken, cuius et suppl. sunt. r ][] _ ' [ ]() c [( ) (10)
[=

L.]

[][ i

[ ^

` ] c ^

] [] , , , , [] [ -

4 5

[anno] tertio Exemplar epistulae dorrrini translatae . ... quae Traiani Hciclriani Augusti P. Aelio et Rustieo ess. Alexandriae (?)

Suppl. G. et . ex 1. 9 et 11, et est verisimile, licet spatium vix 3) b] de largiatur et ffend t 1. 9 feminina forrraa. 2) cf. Gai 1,185. est: consentio petitioni. Ricci. 4) id est: libellote adidi. 5) id Jan. 5. Haec cui adscribantur valde 6) anno quarto, Tybi 10 = . 247. 7) suppl. Wilcken dubium. Verba c litterae vicinissima sunt. coll. legis Salpensanae 1. 43 (cf. p. 146). 8) tutoren mavult Wengen, Stellvertr. (p. 102 u. 103). 9) Legi] Wilcken.
1)

 Epistula Hadrani.
]

422

[]( ) [] z[ () ] ][] '. 8 [] c () [] [ , , , t 1, [] ' [], n[n] []. 2 , [] , [ l ^ . [](), 10 , , , , , , _ [] , 7 12 c , [x ] 13 ( ] L ] ] 15 [] [] ^ c^ r ' ,[] r, ^ z[[ cxr ] [ ' ' : n ^ . . , ' . ` , , , , ^ , , 1 c,^ c 19 ,4 _[] . " [ ] 21 _[ ] [] .[ ] , , ^, , , , , , ^ 23 (] c_, .[] l ] [; ] ^ 25 . [1 _; ^ [] ]. 2 , z [ 29 L _ 30 ^ , x ^ ^, :. 32 ,

(?)

'

proposita est in castri.s hibernis legionis tertiae (Jyrenaicae et legionis vicesimae secundae Deiotariancte pridie nonas Augustas, quod est Mesore XI, in principiis. Scio, mi Rammi, eis, quos patres eorurn militiae susceperunt temporibus, ad paterna bona aditum denegari, neque id videbatur durum esse, siquidem illi adversus militarem disciplinam fecerunt. At libentissime ego largior occasiones, ob quas durius a retro principibus statutum humanius interpretor. Quemadmodum igitur sunt legitimi heredes patrum suorurn ii, qui militiae temporibus suscepti sunt, sic possessionem bonorum ex illa parte edicti, ex qua etiam genere eognatis datur, petere posse etiam illos decerno. Hoc meum beneficium et militibus meis et veteranis palam facere te oportebit, non ut eis id imputare videar, sed ut eo utantur si ignorant.^ 1) . 119 d. 4 ug. 2) [ ` c, non l B. U. suppl.] 3) [ser. ,i c. . .]

scribendum monuit Wilcken

Dptychi (n. 98) pag. I.

423

(s^uts IId j) :;

424

Diptychi pag. .

Uiptychi pag. .

425

426

Dptych pag.

1V.

IMP CAESAR VESPASIANVS AVG tPONT

- - -COS Ill

DESIG

mi . VETERNI

QVI MILITAVERVNT IN

CLASSE RAVENNaTE - SVB SEX LVC LIO

BASSO QVI SENA VICEN STPENDIA

AVT PLVRA MERVERVNT . SVNT DE DYCTI IN - QVORVM SPBSCRIPTA SVNT IPSIS LIBE RIS - POSTERISQVE EORVM CIVITATEM DEDIT ET CONVBIVM CVM - VXORIBVS QVAS TVNC HABVISSENT CVM - EST CIVI TAS 115 DATA AVT SIQVI CAELIBES ESSENT CVM IIS QVAS - POSTEA DVXISSENT DVM TAXAT SINGVLIS SINGVLAS
^-.

NON .

APRIL

CAESARE AVG 1' DOMITIANO CN PEDIO CASCO COS PLATORI VENETI . 1 CENTVI?IONI
DESCRIPTVM RECOGNITVM EX TABVLA QVAE FIXA EST ROMAE
IN

CAPTTOLIO . D R GENTIS IVLIAE DE FDRAS PODIO SINISTERIORE A

.PAG .

"'L CO X%%X

dQ

Trptychi pag. I. 427

^..

Triptych

pag. I. 4 29

430

Triptych pag. IV.

0
(s.u62s fl? )

^ "

^^ Ap,_,W W^ ^ ^

^^ ^C + ^H

W
U^

AAW ^, ^ , W

u.a

^^Z^--r a ^ W^rH^^C o^zz ^

^ ^

^^

W^g , ^^W^

C^

^? ^ ^ ^^^^ Au^zu^k w : :^ aw c^

Dptychi pag. V. 431

^ ^

^ ^ ^
/2

^
^

^ U1 - ^ ^ d^ .^ ^

~
ti ) ~ - ^ ..- -- = '' UZ pi ^^ W ^^^ G-
a
^ Q ^ -

`^^- ^

W Z

w^ ^

^ W ^ ^ ^ O O F+ ^ 2
a W^ W

^^ . o^y ^ o ( .^ .

aa

432
Triptychi

pag. VI.

Addenda et corrigenda.

. 53 ia^n ad Tab. l, cf. Bueche.ler, 11k.. Ph. 63 . 316. . 75 ad 1. 12 pro opoitcbitvc 1. oportebit (Hc.elsen).
.

76

ad 1. 13 plebive 1. pl[eb]eiv[e] (Huelsen).

ad
.

02

re Rom legi n n possunt (Hcelsen).

. 1 2

ad prena nenda. [ ViI Iam Mo., Eph. ep. 9, /5 (= Ges. Schr. 1, . 1 /53) negat, legem rnun'icipalern generalem ulkim extitisse.]
incisa monet inspecto acre F bricius.

. 138 cit t,ria litteris minutis seripta fC XIXC1) in rasra iuiis dictionem cvcrtci imt, quos es sacerdots redi l abcbant, pignori d b nt. -tus . 175 pro appellare renovare 1. appel!andos renovandos. . 239 . 8 pro moriim 1. mOrCfll.
.

174 sic vertas:

BRUN$, Fontes nrs. Ed- .

2S

434

Specimen (n. 16).

^ ^

:?
^
-.

, .,
f^i

.
rr.

^
-

. ^ fy ^ ~O O ,.., ^ Z ^ `^W ^W+z^; F ^ ^ ? r^- ^ 4' ' `^+ W z 4, ~ ^ `^, ; ^ ^ ^ F^:, W ^ ^ ^ ^ O ' ^`^ F W rn P W^ W P. ^ W ^^ ^ ^ W ^

W F

'

^
Q
^ ^ . ;r

W A . 'r F= W ^ ^ W ^ ^^^ W ^^ ^ ^ W ^ F ^ W r^ ^ ^ O P' ^ - rn ^ O F ^ W ^ ^ ^^' ^ ~ ^ ^

~ ^

^

W ~ ,^^ ^ `i

di

^
^-^ ,^

, ^- .

^ ^, I ,
.

^+ ~

rr

W - C^ ` , '^ ^ z l w ^^ W ^ W a ^ W ) . ^ z W , ^ W ^^ W A . W ~ - ^ ^ P ^^ ^ Z W ! ~ ^ ~ F - ^ ^ F W 3 Z . ^ ^^ W , ^ ^ 1 - A ^ ^ ` W W ^ `^ W^ ^ ^ ^ ^ W ^ d W ^+ W. r ^^ W fl n W W . ^ ^ a ^ ^ W y ^ ^, W ^ r^ W W ^ y . rr_ ^ ,Z W .^^ ^ ^ W W -' + ^ ^ ^, ^^, Z ^^ 'A . ^ F ` + W ^ O ' . W Wp, ^^/-' W A W

F^--, 4 `

^^

--

'^

^ DC

^ -

W' `^ A Z F^ H^ H^ O U^

W ^ ^ W

o A ^W ?

F ^ ^ ^ ^ ^ z ^ ' - W W^,. A . ' ,^- ^^.^ ^., F O ^^ ^ ^ ^ -, 4- ' ^ ^ Z ^ a a ^ A

^
^
F

Z
-

F^

- ^ . . c^ ^+ W F W A F^ ^ Q' F ^ H W w^ ^ W F a F r1 W^ ^ R+ W Wa, ^ W ^ - . ,) ^ W? ^ F W ^ 4 p H W rI^ ^ P+ H W A O U^ O ^i F W ~ d+ ^ F - -- - 4^ ^ O P c ~ ^ W A WF ^ ~ ^ A ~ A ^ ^+ ^ - ^ ^ ^ W^ ^ W ^ ^ ^ ~ ^ - - ^ r^ , ^ . Z W ^ ^ H ^i ^- ^

^ ^ ^ ^ ^ . ^

^^

^ ^ ^ ?^ ^

^ ^ W

^ ^

U
~

^ r

W ^ ^i

W^ - W F^-i Z W - 4 ^, A a W F ^ W A Z W u^ r1 F-- A
^ H

.,..,

W ^

7+

,i

^ c^ ^ .

4'

Specmen (n. 16).

435

^ ^

ti

~

4

g F W ^ z W ^ ~ C ^ ^ ' ^ ' F4+ ^ ^ 0. ' C ~^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ 4 ^ g ^ ^ ^^ . - `^ W W W W^ ,. ^ ~ W W q q ^^ ~ 4^ ^` ^, ` 4 w ^ z ^ 4 w z . ^., `" W .^ 4 ' ^ ^' W ^ . W^ ~ ^ C ' ^ ^ `W q Q' F ; ^ W ^^ ^ y 4 ~ ~ z^ ~ ^ ^ 4. z ^ ^ . ^ z ^ z ^^ . rn z ^ 4^ W^ W . m. + W G m W W, r C ri W W' m^ ti ^ ^ W -. ^ 4 . 4 - z W^. z ^ F f - rJ WO ^^ 4^ F 4 ^ w c- 4 ^ ^ Rw ^ " ^ F , ^ ., W -- ^ . ^ C r, z ^ w C. ^ = G+i ^^ ^ ~ ^ ~ ^ / ^i ^ ^. ^ -. ^ z ^, ^ ` 4 r4^ z , ^ . O Z 4 W ^ ^^ ti `^ ^ W ^ ^^^ ^ 4^ W U . A Z ^W ^^ . ' , W ^.: Fti WC C z G . ^ ^ ^^ ^ ^- ^ - W ~ ^ ^ u: - ^ L ^ ^ ^ ^ z W 4 9 O /. ^ ^ ^ = F ^ G 4 , ^ v c^ r FT; . N., =, C- - F ~ ^ -`/ ' ^ z _ . 4 W ^ ~ . z ^ __ W^ W . ' ^ ^ 4 112 , + ?~ a w 4 ^ ^ p^^ w W w ^ . ^ ^ ' ^ ' ^ ^ -^ W W ^^ ^ z- W W 0.^ y - 4 W 4 U1 F C ^ ^^ ^ - ^ ^ ^^ F r . C F^ C ^ W ^ ^ ^ ' ^ ^ z F4' ; '-- ,^ W G. W !1 ~ ~ W W . W - . ^ ^ W`, . , +1

-

^ ' . c^ ^ ^, ' pa ' W ^ ^ ^ ^ ^ Q ^^

' '

z '^ ^ ^ . Wz 4 T F4 4 ' ^ ^ z W F T N - ^ + W . A F 4 u . , F w' 4 z ^ . >4 ^ . - ^ ^ ^ ^ ^ 4 ^ ^ w ^ ^,^^ ^ :: c- `" ^ 4 ^ ~ ^ , ^ ^

^ ^
^

^. ^ ^ ^ ^ ^ Z ^ `' ^ z '^ _ ^

^,

P:

W W

. r, Q^ W F . Fy z> > -' -'- ^ ^

F~.

`,

^^ F
D"

`J . ._ . W ^,

^ . ,

`-> W W ^ W^^ z

4 G' 0.

33

4 ^ ^. ^ d . F` ^ ,..i
r

^~ A 4, ^ d z ^ ^ ^ ^ ^ -: ^ ^ ~ ^ j ^^ z ^ W i _ ^ -C o z 4 4^ ^^ v: Pi ^ ; '/, c Q--Ki 4^ 4^ p - w W ' 4 - P'

W ^ y ~

-4 ^

'

(12

^-

28 *

Notas sobre la edicin digital Esta edicin digital es una reproduccin fotogrfica facsimilar del original perteneciente al fondo bibliogrfico de la Biblioteca de la Facultad de Derecho de la Universidad de Sevilla. Este ttulo contiene un ocr automtico bajo la imagen facsimil. Debido a la suciedad y mal estado de muchas tipografas antiguas, el texto incrustado bajo la capa de imagen puede contener errores. Tngalo en cuenta a la hora de realizar bsquedas y copiar prrafos de texto. Puede consultar ms obras histricas digitalizadas en nuestra Biblioteca Digital Jurdica. Puede solicitar en prstamo una versin en CD-ROM de esta obra. Consulte disponibilidad en nuestro catlogo Fama . Nota de copyright : Usted es libre de copiar, distribuir y comunicar pblicamente la obra bajo las siguientes condiciones : 1. Debe reconocer y citar al autor original. 2. No puede utilizar esta obra para fines comerciales. 3. Al reutilizar o distribuir la obra, tiene que dejar bien claro los trminos de la licencia de esta obra.

Universidad de Sevilla. Biblioteca de la Facultad de Derecho. Servicio de Informacin Bibliogrfica. jabyn@us.es