Teoria e tregtis dhe investimeve ndrkombtare

Prof.dr. Besim BEQAJ

Objektivat e t msuarit

T kuptohen teorit se pse shtetet duhet t tregtojn T familjarizohemi me faktort q ndikojn shtetet n sjelljen e tyre tregtare T kuptojm se pse aftsit e shtetit pr eksport jan dinamike T kuptojm s pse faktort e prodhimit levizin ndrkombtarisht Te ekzaminohet se cili biznes apo forc ekonomike prcakton modelet e tregtis T studiohen ngjajshmrit dhe dallimet n mes Prof.dr. ndrkombtare t tregtis dhe investimeveBesim BEQAJ

Supozimet baz t tregtis ndrkombtare

N tregtin e brendshme, faktort e prodhimit jan t lvizshm por n tregtin ndrkombtare faktort e prodhimit lvizin me veshtiresi npr vende t ndryshme. Si rrjedhoj e ksaj tregtia shrben si zvendsues i lvizjes t faktorve t prodhimit.
Prof.dr. Besim BEQAJ 3

Globalizimi

N dy dekadat e fundit eksporti i mallrave sht rritur nga 11% n 18 % t GDP-s botrore. Q nga viti 1980, Shrbimet jan rritur nga 15% n 22% t totalit t tregtis botrore 1/7 e rasteve t tregtimit t kapitalit n mbar botn prfshijn nj t huaj si pal kontraktuese Shitjet botrore t degve (filialeve) t korporatave multinacionale, tani shum leht mund t tejkalojn totalin e eksportit botror
Prof.dr. Besim BEQAJ 4

Teorit

Teoria e tregtis ndrkombtare shpjegon levizjen e t mirave dhe shrbimeve prtej kufijve shtetror. Teorit e tregtis ndihmojn menaxhert dhe krijuesit e politikave qeveritare t fokusohen n kto qeshtje:

Cilat produkte duhet t importohen dhe eksportohen Sa duhet t tregtohet me t tjert Me kend duhet t tregtohet

Prof.dr. Besim BEQAJ

Teorit e tregtis

Disa teori sygjerojn se qeverit duhet t ndikojn n sjelljen tregtare, ndrsa t tjerat propozojn trajtim laissez-faire t tregtis

Teoria e investimeve ndrkombtare shpjegon levizjen e kapitalit, t teknologjis

dhe t burimeve t tjera.

Prof.dr. Besim BEQAJ

Natyra e tregtis/ aktuale

Sa? ka? Me knd?

Raportet n tregti/pritjet
Int qev. Sa ka Me kend

Teorit

Merkant
Neomerk Prp abs Prp krah Madh e vendit Prop i fakt Ngjaj vendeve

x -

x x x x x

x x

po
po jo jo -

x
x -

x
x x -

x
-

Cikli jetsor
Diamantet

x
x

x
-

Theksi i teorive kryesore: Daniels/Radebauch/Sullivan - 2007

Prof.dr. Besim BEQAJ 7

Teorit inetrvencioniste

Merkantilizmi

propozon q nj vend duhet t provoj t ket bilanc tregtar t favorshm (eksportin m t madh se importin) dhe ket ta ket t shprehur n rezerva ari. gjithashtu krkojn bilanc tregtar t favorshm por qllimi i tij sht arritja e disa objektivave sociale ose politike.
Prof.dr. Besim BEQAJ 8

Neomerkantilizmi

Teorit e tregtis s lir

Teoria e prparsive absolute

Adam Smith ka zhvilluar teorin e prparsis absolute,

e cila thekson se konsumatort do t jen n pozit me t mir nese ata do t mund t blejn produktet e prodhuara jasht vendit me mime m t ulta se ato vendase. Sipas teoris s prparsis absolute vendi mund t prodhoj produktet n menyr me efektive si rezultat i prparsive natyrore ( lnda e par ose klima) ose sepse ka njohurit e krkuara pr prodhim (njohurit teknologjike). David Rikardo thot se totali i outputit global mund t rritet prmes tregtis s jashtme, edhe nese nj vend ka prparsi absolute n prodhim t t gjitha produkteve.

Teorija e prparsive komparative

Teoria Hecksher-Ohlin, thot se vendet priren t specializohen n prodhimin e produkteve q prdorin n menyr intenzive burimet e tyre me t bollshme.

Paradoksi i Leontievit raporti i kapitalit dhe fuqis puntore n ekonomin e SHBA-ve. Leontievi e shpjegon paradoskin si produktivitet i puns me i madh te amerikanve n krahasim me partnert.
Prof.dr. Besim BEQAJ 9

Teorit q shpjegojn qasjen n tregti

Teorija e madhsis s vendit thot se vendet m t mdha mund t jen me konkurente se ato t vogla sepse ato mund t ofrojn varietete t shumta t resurseve dhe jan t vetqendrueshme. Teorija e proporcionit t faktorve thot se posedimi i faktorve t prodhimit siq jan toka, fuqia puntore dhe kapitali determinojn shpenzimet relative dhe reportet e ktyre faktorve. Shpenzimet e faktorve do t dceterminojn se cilat produkte mund t prodhohen me efikasitet m t lart n vend.
Prof.dr. Besim BEQAJ 10

Teorit q shpjegojn qasjen n tregti

Teorija e ngjajshmrive n mes t vendeve, shumica e tregtis zhvillohet n mes t vendve t zhvilluara sepse ato kan ngjajshmri dhe ato prodhojn dhe shpenzojn m shum se vendet e pazhvilluara .

Kjo sht si rezultat i mundsive t vendeve t zhvilluara n investim dhe n hulumtim. Tregtia me mallra nuk diktohet nga shpenzimet por nga ngjajshmria e produkteve t krkuara. Puna fokusohet n preferancat dhe krkesat e konusmatorve.

Sot: Teoria e ngjajshmrive t produkteve definon segmentimin e tregut.

Prof.dr. Besim BEQAJ 11

Teorit q shpjegojn qasjen n tregti

Teoria e ciklit t produktit

Sipas TCP, lokacioni i prodhimit pr shum produkte leviz nga nj vend n tjetrin, mvarsisht se n ciln faz t ciklit jetsor sht

Raymond Vernon Fokusi n produkt, jo n proporcionin e faktorve t tij Dy premisa t bazuara n teknologji
Prof.dr. Besim BEQAJ 12

Teoria e ciklit t produktit: Premisat e Vernonit

Inovacionet teknike t cilat kan sjell produkte te reja dhe profitabile krkojn sasi t mdha t kapitalit dhe fuqis puntore t kualifikuar Produkti dhe metodat pr prodhim kalojn npr katr faza t maturimit (pjekjs)
Prof.dr. Besim BEQAJ 13

Fazat e ciklit t produktit

Faza 1: Njohja (Futja n prdorim) Inovacioni si prgjigje ndaj nevojave t vrejtura Eksporti nga vendi inovativ Evoluimi i produktit Faza 2: Rritja (Zhvillimi) Rritja e eksportit nga vendi inovativ Rritja e fuqis s kapitalit M shum konkurrenc Nj pjes e prodhimit jasht vendit Faza 3: Pjekuria Rnia e eksportit nga vendi inovativ Standardizim m i madh i produktit Rritja e fuqis s kapitalit Rritja e konkurueshmris si rezultat i faktorit mim Prodhimi fillon n LDCs (lesser developed countries) vendet m pak t zhvilluara Faza 4: Rnia Koncentrimi i produktit n LDCs - vendet m pak t zhvilluara Vendi inovativ bhet importues neto Prof.dr. Besim BEQAJ 14

Prof.dr. Besim BEQAJ

15

Cikli i produktit dhe implikimet n tregti

Theks m i madh pr ndikimi i teknologjis n koston e produktit Investimi ndrkombtar i shpjeguar T metat M e prshtatshme pr produktet teknologjike Disa produkte nuk karakterizohen leht nga fazat e pjekuris s produktit sht m relevante pr produktet e prodhuara prmes prodhimit masiv
Prof.dr. Besim BEQAJ 16

Teoria e re e tregtis Tregtia strategjike

Dy kontributet e reja Paul Krugman-si ndikohet tregtia kur n tregjet prkatse nuk ekziston konkurrenca perfekte Michael Porter- E ka analizuar konkurrueshmerin e industrive n baza globale

Prof.dr. Besim BEQAJ

17

Tregtia Strategjike
Ekonomit e shkalls (Krugman):
Konsumatort preferojne zgjedhje t ndryshme t brendave, Prodhimi favorizon ekonomin e shkalles. (Krkesat per produkte t ndryshme)

Ekonomit e shkalls t brendshme

Ekonomit e shkalls t jashtme

Prof.dr. Besim BEQAJ 18

Tregtia Strategjike

Qeveria mund t luaj nj rol prfitues kur tregjet nuk jan plotsisht konkurruese. Teoria zgjerohet me rolin e qeveris n tregtin ndrkombtare. Jan katr faktor (kushte) q prfshijn konkurrencn jo e plot n t ciln mund t aplikohet tregtia strategjike.
Prof.dr. Besim BEQAJ 19

Tregtia strategjike
Katr faktort (kushtet) q mund t prfshijn konkurrencn jo t plot:

mimi

Kostoja

Prsritja

T jashtmet
Prof.dr. Besim BEQAJ 20

Tregtia strategjike

Porters Diamond (Diamanti i Porterit)

Inovacioni sht shtyts dhe mbshtets i konkurrueshmris Katr komponentet e konkurrencs Kushtet e faktorit Kushtet e krkess Industrit e lidhura dhe prkrahse Strategjia e ndrmarrjes, struktura dhe rivaliteti
Prof.dr. Besim BEQAJ 21

Teorit e tregtis si udhrrfyes n vendimmarrje

Pikpamja e kostove krahasuese

Konkurrenca e mimeve Prodhimi ose importi i produkteve nga vendi me shpenzime t ulta Prshtatjet sipas ndryshimeve n konkurrenc
Prof.dr. Besim BEQAJ 22

Cikli jetsor i produktit (PLC)

Cila teori e tregtis na mson lidhur me efektet e tregtis s lir?

Efektet e efiencs ndrkombtare Efienca n prodhim Efienca n konsum Efektet e rishprndarjes Efektet e ekuilibrit t pjesshm Efektet afatshkurta Efektet afatmesme Efektet afatgjata Vendet e vogla vs. vendet e mdha Ndryshimi n mim Ndryshimi n efienc
Prof.dr. Besim BEQAJ 23

Teoria e investimeve ndrkombtare

Lvizja e kapitalit ka mundsuar q investimet e huaja direkte t lvizin an e mban globit

Prof.dr. Besim BEQAJ

24

Teoria e investimeve ndrkombtare

Ndrmarrjet si krkuese Krkimi i resurseve Krkimi i prparsive t faktorit Krkimi i njohurive Krkimi i siguris Krkimi i tregjeve

Prof.dr. Besim BEQAJ

25

Teoria e investimeve ndrkombtare

Ndrmarrjet si Shfrytzuese t paprsosmris Paprsosmria n hyrje Paprsosmria e lvizjes s faktorve Paprsosmria n menaxhment Ndrmarrjet si (Internacionalizues) Krijimi i aktiviteteve t veta multinacionaleinternacionalizimi i prodhimit Prparsit konkurruese si rrjedhe e besueshmeris

Prof.dr. Besim BEQAJ

26

Pyetje pr t diskutuar:

Kompania juaj sht e interesuar pr importim t vers nga Kosova n Bashkimin Evropian. Si pjes e analizave fillestare, ju dshironi t identifikoni prparsit (ant e forta) t ofertuesve kosovar t vers. Ju lutem na jepni nj prshkrim t shkurt t statusit aktual t eksportit t vers nga Kosova (n baz t llojeve) dhe hartoni listn e 10 top vendeve importuese t vers nga Kosova.

Prof.dr. Besim BEQAJ

27