1A8lPl PAklkA1LA8

(lbrahlm Arvas'in PaLiraLi)

?argioglu MaLbaasiAnkara 1964
Iasi|7
Sz buraya gellnce menhus ve melun kurLulukLen de blraz bahseLmek lsLerlm Asil Larlhesl ;udur
Merhum ?avuz SulLan Sellm aldiran harblnde kendllerlne hlzmeL ve sadakaL gsLeren kurL beylerlne
derebeyllk unvanini verml;lerdl ve bu l;l LaLblkl lln de SeyylL ldrlsl 8lLllsl lle Akbiyik MehmeL a;ayi
memur ederek u sinif uzerlne Lesls eLml;Ll 8lrlncl sinif vall makaminda ldl ulger lkl sinif La onun
malyeLl ldller Asil devleLe kar;i vergl vermekle mukellef blrlncl sinif ldl ulger lkl sinif blrlnclye
vergllerlnl verlr o da Lopladigi parayi da onlara ekleyerek blr heyeLl mahsusa lle lsLanbula gnderlr
ldl SulLan Mahmud zamanina kadar bu vazlyeL devam edlp glLLl
8edlr Pan 8ohLan minLikasi emlrl ldl Merkezl Clzre kasabasi ldl 8abanzadelerln merkezl Suleymanlye
;ehrl ldl kr MehmeL a;anin merkezl 8evandiz kasabasi ldl Pakkarl emlrl MehmeL beyln merkezl
lemerlk kasabasi ldl 8a;kale emlrl lshak a;a merkezl 8a;kale kasabasi ldl Po;ab kasabasi ve
kalesl Po;ab mlrlerlnln merkezl ldl 8ayezlL emlrl lle Plzan emlrl ve 8lLlls emlrl 5erefhan Cevar
(?uksekova) emlrl MehmeL aga ldl 8unlar nefyedlldlkLen sonra yerlerlne hukumeL Le;kllaLi kuruldu
lsLanbul'da 8edlrhan pa;anin vefaLindan sonra buyuk oglu 5amll a;a bu akil ve nefl harekeLlnl
hazmeLmeyerek slnsl slnsl mukabll blr Le;kllaL yapmak lsLedl l;Le kurLulugun ba;langici budur
8edlrhan pa;a ok dlndar oldugu lln byle aykiri harekeLlere Levessul eLmeml;Llr unku adl;aha ve
Pallfeye lsyani kufur addeLml;Llr
CumhurlyeLln llk on be; yilinda lsLanbulda ve Ankarada mekLepLe okuyan 5arkli Lelebe arasinda bu
menfl propaganda slnsl slnsl devam eLmekLedlr ve bu muzir flklr maalesef yuksek mekLeplerde
ne;vunuma bulmakLadir
PaklkaLLe 1urk asilli olup buyuk hadlsaL ve vukuaLla kuLleden uzak du;erek dlllerlnl kaybeLml;
bulunan bu vaLanda;lari hor grmek ve 1urke konu;amadigi lln kendlslne a;agilik blr sifaL Lakmak
dogru deglldlr Per vllayeL kaza nahlye ky ldare amlrlerl lle muhLar ve memurlari 1urkeyl
greLmek lln mekLepLen ba;ka kurslar kurmalidir ve mukafaLlarla Lerglp ve Le;vlk eLmelldlr 8yle
samlml ve clddl sureLle ali;ildigi Lakdlrde azaml drL be; sene zarfinda 1urke konu;mayan lnsanlar
ok azalir
Iasi| 17
lsyan yalniz ve yalniz 5eyh Sald lle abakur halkinin lsyanidir
Iasi| 24
8lzlm eba an ced gelen aLalarimizin mensubu bulundugu LarlkaLlerl kapaLLik Masonluk La kku
di;arida blr ?ahudl LarlkaLindan ba;ka blr ;ey deglldlr


Iasi| 26
Celal 8ayarin ba;vekllllgl zamaninda en buyuk hadlse uerslm lsyani olmu;Lur uerslm lsyani
zamaninda Meclls kursusunden uerslm'e hlLab eden 8a;vekll Celal 8ayar 24 saaL blr mehll verml; bu
muddeL zarfinda Lesllm olmayanlara en buyuk ceza LaLblk edlleblleceglnl syleml;Ll Cndan sonra
uzerlerlne buyuk harekaL olmu; ve pek ok lnsanlar Lelef olmu;Lur

k0ADAN IMAkA1CkLUA CSMANLI
Carollne llnkel
1lma; ?ayinlari lsLanbul 2007
klMLlk 8unALlMl
SulLan Abdulmecld 3 kasim 1839'da 1opkapi Sarayi'nin di; bahesl Culhane'de 1anzlmaL dnemlnl
resmen ba;laLan ve Culhane PaLLi Pumayunu dlye blllnen fermanini aikladi
Culus llaninda kendlslne 'dlndarlarin emlrl ve Allah'in yeryuzundekl hallfesl' olarak deglnmekle
kalmami; dlnln veclbelerlne uyarak gunde be; vaklL namaz kilmayanlara ho;gru gsLerllmeyeceglnl
de aiklami;Li de aiklami;Li Sadrazamina hllafeLln kendlsl lln blr mlras ve hak oldugunu ve yuce
;erlaLin her konuda uygulandigini grmeyl lsLedlglnl yazmi;Li ALalari glbl o da LarlkaL uyeslydl
Abdulmecld'ln ve klml yakin dani;manlarindan bazilarinin LarlkaLi nak;lbendllerln Palldl koluydu
PirlsLlyan Avrupa lle Csmanli kulLurlerl arasindakl derln gru; farkliliklarini vurgulami;Li
SulLan Abdulmecld uyruklarina dln zgurlugu garanLlsl verlyor ve 'dlndll yada irk' Lemellne dayali
ayrimlarin 'ldarl proLokolden ebedlyen slllnmeslnl' usLlenlyordu Per lnanLan kl;llerln yenl slvll ve
askerl okullara glrmesl ve geleneksel olarak Muslumanlarin ogunlugu olu;Lurdugu devleL
dalrelerlnde ls aramasi lln kapi ami;Lir
Csmanli'nin l l;lerlne yabancilarin yakindan kari;Ligi dnemln ba;langici olan 1830'larda hemen
Lumuyle Muslumanlardan olu;an blr evlrl burosu faallyeLe geml;Llr
19 yuzyilin lklncl yarisinda Cayrlmusllmlerl yasal olarak Musluman nufusLan farkli gren lslaml
Loplum duzenl kendl llnde Csmanli lmparaLorlugu'nun ku;unun Lohumlarini barindiriyordu ama
bu duzenlemenln kendl manLiginin sonuna glLmeslnl saglayan sz konusu 'ayriligi' vurgulamaya hazir
di; gulerln mudahalesl oldu ?uzyillarca blr ok CrLodoks Csmanli lmparaLorlugu'nda genel olarak
guvence alLina alinan lbadeL zgurluklerlne deger verml; ve LaLln 8aLi'nin ogu kez o denll ho;grulu
olmayan yneLlmlerlne Labl olma eglllml gsLermeml;lerdl
1anzlmaL reformlarinin Musluman ve gayrlmusllm arasindakl aLlagi derlnle;Llrdlgl ve her lkl
Loplulugun da ho;nuLsuzlugunu arLLirdigi aikLir Cayrlmusllmler Csmanli uevleLl di;inda daha lyl
olablleceklerlnl du;unmeye ba;ladilar ve yabanci gulerln onlarin davalarini desLeklemeye hazir
olmasi bu ruyayi gerekle;Llrlleblllr kildi

1978 8erlln AnLla;masina gre Csmanli'nin ba;ini agriLan raklp mllllyeLlllkler AvusLuryaMacarlsLan'a
yayilmi;Li 1 AvusLuryaMacarlsLan ;lmdl gene Csmanli lmparaLorlugu glbl farkli mllllyeL ve
dlnlerden olu;an blr devleLLl gene Csmanli lmparaLorlugu glbl farkli mllllyeL ve dlnlerden olu;an blr
devleLLl gene Csmanli lmparaLorlugu glbl muLLeflkl olan 8usya'ya dayanamayacak kadar da zayifLi
lSLAM lMA8A1C8LuCu
1arlh 2 Abdulhamld'l Lum dlger padl;ahlardan ok daha serL yargilami;Lir Cnu gunlerl sayili blr
hanedanin acimasiz ve paranoyak evladi glbl gsLeren ve gunumuze kadar gelen 'Melun Abdul' yada
'kizil SulLan' lfadelerl gzlerl kiskanlikla onun Lopraklarina evrllml; Avrupali devleL adamlarinin
gru;lerlnl yansiLiyordu
uogu Sorunu'nun sonu Abdulhamld'ln paralanmakLa olan lmparaLorlugunu blr arada LuLmak lln
lslam'i blr LuLkal olarak kullanmasi glbl nemll olaylar lmparaLorlugun sona ermesl ve onun yerlnl alan
ulusal devleL lln yenl ve guvenll blr bllm arayi;indakl acili sure lln l;areL nokLalari
olu;LurmakLadirlar
Abdulhamld'ln blrlncll ncellgl Csmanli Lopraklarindan gerl kalanlarina sahlp ikabllmekLl ve daha
sonrakl pollLlkalari da bu amaca yneldl
Csmanlilar dlnlerlnl blr lklncllllk l;areLl olarak saymiyorlardi 1erslne Abdulhamld bunu blr vun
meselesl yapiyor uyruklarinin ogunun lnanci olan lslam'i Avrupali kar;iLlarinin savundugu eLnlk ve
dllsel mllllyeLlllge paralelllk saglayacak blr bllme sokuyordu
187780 arasinda lngllLere'nln lsLanbul'dakl ellsl Slr Penry Layard'a gre Abdulhamld hllafeL
konumunu padl;ahlikLan usLun LuLuyor ve ona daha ok nem verlyordu2 Lger durum byleyse
bunun nedenl lmparaLorlugu kurLarmak lln ba;ka yol grememeslydl
3Avrupa devleLlerl l;lerlne geldlgl zaman padl;aha hallfe dlye hlLap edlyorlardi Ama ona hallfe
koruyuculari olarak daha ok ba;vuranlar Avrupa'nin smurgele;LlrmekLe oldugu Asya devleLlerlnln
Musluman llderlerlydl4
5lmdl Csmanliligin yerlnl 'lslamcilik' aldigindan Csmanli padl;ahinin lslam'in kuLsal yerlerlnln ba;
hamlsl olarak rolu her zamanklnden nemllydl
Abdulhamld'ln hesapli blr ;ekllde hllafeLln slyasl oLorlLeslnl usLlenmeslne yakin dnemdekl
seleflerlnln uygulamalarindan farklila;maya yol aLi
8u dnemde arLik buyuk ogunlukla Musluman olmasina ragmen Csmanli lmparaLorlugu homo[en
deglldl 8esml dlnln 1urkkurLArapArnavuLSunnl ve 5ll ve usL usLe geml; bu kaLegorllerlnln
hlblrlne uymayan lnan ve lbadeL nuanslarina hlLap eLmesl gereklyordu 5llllk Sunnl Csmanli uevleLl
lln poLanslyel olarak 8alkan PirlsLlyanlarinin mllllyeLlllgl kadar yikiciydi ve uogu Anadolu'nun
1urkmen nufusunun lnanlari esklden berl devleL lln kaygi konusu olmu;Lur 1arlh boyunca Csmanli
lran lll;kllerl lsLanbul'un 5ll sempaLlzani oldugundan ku;kulanilanlari kendl yanina ekmeyl
amalayan serL ynLemlerl evreslnde gell;ml;Ll ve Csmanli'nin 8asra8agdaL ve Musul
eyaleLlerlndekl nufusun ogunlugu lle ?emen'dekl Zeydller 5llydller 5lllerln ve Sunnlllge Lers du;en
lnan sahlplerlnln padl;ahhallfeye sadakaLlerlnl onurlandirma ve dullendlrme yoluyla saLin almanin
yani sira lslam'in resml verslyonu mlsyonerler ve eglLlm araciligiyla yayginla;Lirildi 3
Csmanlilar Musluman dlnda;lari usLunde dogrudan konLrol kurmaya ali;miyorlar ve LuLumlari Lakdlr
edlllyordu6 ?abanci Musluman llderlere bol bol nl;an ve payeler verlllyordu 1880'de SulLan
Abdulmecld'ln Mecldl nl;ani'ni alan Zanzlbar SulLani7 ve 1894'Le bllgl Loplama grevlyle
lsLanbul'dan gnderllen zel blr Lemsllclnln Csmanli bayraklari sundugu kuuk Afrlka kabllelerlnln
relslerl bunlara rnekLl
Abdulhamld'ln onun gru;unce 8alkan eyaleLlerlne lmparaLorlukLan ayrilma firsaLi saglayan yerlnden
yneLlme duydugu korku lkLldari kendl ;ahsinda Loplamasinda en u lfadeslnl buluyordu
lmparaLorlugun hayaLLa kalabllmesl lln bu reeLe 1anzlmaL lylmserllglnln gerek blr Lemsllclsl olan
ve ayriliki eglllmlere kar;i ikmanin en lyl yolunun 'lyl hukumeL' ln yararlarini gsLermek olacigini
du;unen MldhaL a;a'nin flklrlerlnln Lam Lerslydl
Abdulhamld hukumeLl 1890'larin orLasinda uogu Anadolu'dakl ;lddeL olaylari nedenlyle gene
yurLdi;indan ele;Llrllere maruz kaldi8erlln AnLla;masi'nin yaraLLigi hayal kirikligi sonucu blr dlzl
mllllyeLl Lrmenl rguLu kurulmu;Lu 8unlardan lklsl 1887'de Cenevre'dekl mulLecller Larafindan
kurulan Pinak ve 1890'da 1lflls'Le kurulup daha 8usya kar;iLi olan 1a;nak rguLlerl Lrmenllerln
bagimsizligini saglamak lln ;lddeL ynLemlerlnl benlmslyor ve yabancilarin dlkkaLlnl ekmek lln
Muslumanlari mlslllemeye ki;kirLmakLan gerl kalmiyordu8 1891'de uzak ve zor ldare edllen uogu
Anadolu 8usya'nin olasi glrl;lmlerlnden eklnen Abdulhamld blgeyl deneLlemek ve acll blr guvenllk
gucu saglamak uzere kurLlerden ba;ibozuk 'Pamldlye' slpahl blrllklerl olu;Lurdu kurL a;lreLlerl
bagimsizliklari konusunda LlLlzdller ve Abdulhamld onlari resml blr rguLlenmeye sokarak ayni
zamanda yasadi;i eylemlerlnl sinirlamayi ve uzakLakl merkezl hukumeLe sadakaLlerlnl arLLirmayi
umuyordu9 8u mudahalenln zamanlamasi daha Lallhslz olamazdi ve Lamda Lrmenllerln devrlmcl
faallyeLlerlnln arLmasiyla ayni zamana rasLlayarak blgede mukemmel olmasada mevcuL olan gu
dengeslnl bozdu Pamldlye alaylari bu karga;aya dahll oldular ve 1894'Le 8lLlls eyaleLlndekl Sason'da
onlarla Lrmenller arasinda meydana gelen son derece kanli aLi;malar lngllLere lransa ve 8usya'nin
ldarl reform nerllerlyle mudahalelerlne yol aLi ancak kendl aralarinda anla;amiyorlardi ve padl;ah
onlarin LarLi;malarina kaLilmiyordu Plblr llerleme kaydedllmeslne fkelenen Pinaklar meselelerlnl
lsLanbul'a La;idilar ve o sirada surmekLe olan gru;melerln sonucunu eLkllemek amaciyla 30 Lylul
1893'Le blr dlleke sunmak uzere hukumeL blnasina zorla glrmeye ali;Lilar ?olda askerlerle aLi;Lilar
ve ikan karga;ada blr ok lsLanbul Lrmenlsl Musluman gruplarca lduruldu10
Ancak 1899'da Abdulhamld'e ve pollLlkalarina uzun vadede Lrmenl komlLacilarin ;lddeLl kadar yikici
olacak farkli blr muhalefeL bllml rguLsel blr yapiya kavu;maya ba;ladi C yil askerl Lip okulundakl
bazi grencller me;ruLlyeLl gerl geLlrmeyl hedefleyen glzll blr rguL kurdular Ama rguL orLaya
ikarildi ve rguLun LuLuklanmadan kaabllen uyelerl arls'e glderek adl;ah'a muhalefeLl buradan
surdurduler Abdulhamld yneLlmlne dlrenl; 1894'Le blrle;Ll ve e;lLll glzll gruplar halk arasinda
!nLurkler dlye blllnen 'lLLlhaL ve 1erakkl komlLesl' (l1k) ;emslyesl alLinda blr araya geldller11
l1k'nln zor durumda olmasi nedenlyle Sebahaddln ve LuLfullah Csmanli re[lmlne Lum muhallflerln
kaLilacagi blr kongre nerdller LoplanLi 1902'de lransiz hukumeLlnln renslerln ve onlarin davasina
lkna olan lransiz mllleLveklllerl gazeLecllerl ve devleL adamlarinin yogun lobl ali;malari sonucunda
Csmanli hukumeLlnl kinayarak gerekll lznl vermeslnden sonra arls'Le yapildi

Sebahaddln 8ey'ln hlzbl arls kongresl'nln ardindan Lrmenl ArnavuL ve Makedonyali muhalefeL
gruplariyla gulu lll;kller surdurdu ve kar;iLlarinca Abdulhamld re[lmlnl devlrmek lln di; yardim
aramakla sulandi adl;ah'in onlara kar;i ba;laLLigi kararli kampanyaya grup lnglllz desLeglyle
ayrinLili blr darbe plani hazirlayarak yaniL verdl Ahmed 8iza'nin Sebahaddln 8ey'ln hlzblyle Laban
Labana ziL blr ldeolo[lyl benlmseyen koallsyonu lse gelecek lln saglam blr rguLsel Lemel olu;Lurmak
uzere yogun aba harciyordu 8unlar guduk lmparaLorlugun Lum halklarini ya da en azindan onlari
Lemsll eLLlklerl varsayilan devrlmcl gruplari kendllerlne kaLilmaya agirdilar Ahmed 8iza ve
yanda;lari padl;ahin uyruklarini Lanimlamak lln 'Csmanli' yerlne '1urk' szcugunu Lerclh
edlyorlardi ve 1urk olmayan (bununla gayrlmusllml kasLedlyorlardi) muhalefeLle orLak blr amaca
ula;mak abalarini hayalclllk sayiyorlardi lslam'a blr dln olarak dogmakLa olan ulusal blllncln odak
nokLasi olacak blr ara olarak deger verlyorlardi
l1k desLekll adaylarin kar;isina l1k' ye du;man olan kl;llerln desLekledlgl yenl kurulan PurrlyeL ve
lLllaf lirkasi adaylari ikLi 1908 Lylul'unde uzun surgununden gerl dnen Sebahaddln 8ey Pll'ln
kurucularindan deglldl ama glzll dani;maniydi ve parLl onun homo[en olmayan eyaleLlerde ademl
merkezlyeLl yneLlmln en lyl bllm oldugu gru;unu savunuyordu
ArnavuLluk'La oldugu glbl lmparaLorlugun Arap eyaleLlerlnde de yerel ve yresel klmllkler genelde
dar dlnl mulahazalardan daha blrle;Llrlcl oluyorlardi
l1k'nin glderek merkezlyeLl pollLlkalarini serLle;Llrmesl ve blr 'Csmanlilik' sadakaLl yaraLmak amaci
uyarinca Lemsll lln yerel farkliliklari kabul eLmeyl reddeLmesl Arap duyarliligini lnclLLl l1k'nin
lmparaLorlugun orLa okullari ve mahkemelerlnde 1urke' yl dayaLmasi klml Arap evrelerlnce
yalnizca onlarin Arapliklarina degll 1urk lle Arap'i blrle;Llren dlne darbe olarak algilandi
Mucadele Saml Muslumanlar lle 1urk Muslumanlar arasindadir 1emel mesele irkLir ve 1urk lle blr
Arap arasindakl flzlkl fark blr beyglr lle blr yari; aLi arasindakl fark kadar buyukLur
Agirsaklndegl;mezoLokraLlkmaddecldu;unmeyenesLeLlk yani olmayan 1urk lle
zeklharekeLlldemokraLlkslyaslromanLlksanaLsalok ynlu Arap arasindakl enLelekLuel ve manevl
fark lse daha buyukLur12
IIk1INADAN NCLkI SUkUNL1
CLe yandan uzun zamandir ok eLnlslLell lmparaLorluklarin uyruklarinin nemll keslmlerlnln
zlemlerlnl LaLmln edemedlklerl aika orLaya ikmi;Li ve genel gru; gelecegln dalgasinin ulusal
devleLler olacagiydi Sorunun yaniLinin blr ulus devleL llnde mandalar ve eLklnllk alanlari oldugu
du;unuluyordu bu lLllaf devleLlerlne 19 yuzyilda 8alkanlar'da yapLiklari glbl ekonomlk ve slyasl
ikarlarini surdurme olanagi saglayacakLi Csmanli lmparaLorlugu'nda sava; sonrasi yapilacak
duzenlemenln bellrlenmeslndekl dlger blr dlger krlLlk fakLrde Avrupa'nin emellerlne bu kadar uzun
zamandir meydan okumu; olan Musluman devleLl cezalandirma firsaLiydi 8u amala rnegln
lngllLere'de Musluman Csmanli nufusu Lanimlamak lln kullanilan bagnaz mllllyeLl Lerlmle '1urk'
ebedlyen yok edllmell ve lmparaLorlugun gerl kalan PirlsLlyan ve ?ahudl uyruklari kendl kaderlnl Layln
yoluna ynlendlrllmellydller


Csmanlilar lln sava;in sonu muLLeflklerl 8ulgarlsLan'in 1918 Lylul'unde ku;unun ardindan geldl ve
lsLanbul'u lLllaf devleLlerlnln saldirisina aik birakLi kablne aLe;kes lsLedl ve pazarliklar 30 Lklm
1918'de kuzey Lge'de Llmnl adasindakl Mondros aiklarinda demlrleml; blr lnglllz gemlslnde sonuca
ula;Lirildi
MusLafa kemal emlrlere uymadi ?akin dosLlari olan ve sllahsizlandirma grevlnde kendlslne yardimci
aLanan kazim karabeklr lle 8efeL (8ele) ondan nce doguya doguya glLml;lerdlr ve sirasiyla Lrzurum
ve Slvas'La bulunuyorlardi u adam ;lmdl l;gal kar;iLi harekeLle lsLanbul hukumeLlnln oLorlLesl
arasindakl lll;klyl Lumuyle koparip aLacak blr yola glrlyorlardi 8unun nemll blr gesl bagimsiz blr
dlrenl; harekeLl rguLlemekLl MusLafa kemal ve arkada;lari bu amala mesa[larini yaymak lln
Anadolu ve 1rakya'dakl subaylara yogun Lelgraf haberle;mesl yapLilar13 Per keslm den lnsan bu
agriya yaniL verdl ve Anadolu'nun e;lLll yerlerlndekendllerlnl Lanimlamak lln kullandiklari sifaLla
'mllllyeLller'ln kongrelerl yapildi bunlarin en nemlllerl 1919 yazinda yapilan Lrzurum ve Slvas
kongrelerlydl usLunde anla;ilan llkeler gelecek faallyeLler lln blr program olu;Luruyordu Csmanli
Lopraklari muLareke sinirlari llnde bagimsizlik ve buLunlugunu korumali azinlik haklari olmamali ve
8um ve Lrmenllerln Loprak lddlalarina kar;i ikilmali
Celecege lll;kln bu vlzyonun lkl nemll gesl vardiMlsaki Mllll'de lmparaLorlugun sava; sonrasi kalan
Lopraklarini Lanimlamak uzere Avrupa'nin yuz yillardir Csmanli uevleLl lln kullandigi '1urklye' adi
kabul edlldl Ancak lmparaLorlugun Lrmenl ve 8um uyruklarinin kendl hukumeLlerlne kar;i yabanci
desLegl lsLemeye yaLkinliklari dlkkaLe alinarak gayrlmusllm nufusun blr rlsk olu;Lurdugu kainilmaz
blr verl olarak kabul edlldlgl bu nedenle me;rulyeL llkesl olarak Csmanlilik'Lan vazgelldlgl halde
bunun yerlnl alan '1urkuluk' degll Musluman duygularina samlml blr agri oldu MusLafa kemal'ln
1919 Aralik ayindakl blr konu;masinda aika bellrLLlgl glbl Araplarin geleceglnln lmparaLorluk
di;inda olacagi arLik belllydl dolayisiyla bu agri somuL olarak 1urk ve kurLlerln dlnl duygularina
ynelml;Ll32 8u LarlhLe dlrenl; harekeLl lln mllllyeLlllk Musluman 1urk ve kurLlerln Csmanli
lmparaLorlugu'nun varlslerl oldugu anlamina gellyordu
Csmanli heyeLl gallplerln hazirladigi anLla;mayi lmzalamak uzere arls di;indakl Sevr'e agrildi 10
AgusLos 1920'de yapilan Lrende Csmanli Lemsllcllerl yurLLa;lari adina 1rakya'yi ?unanlsLan'a
vermeyl ve lzmlr blgeslnln be; yil boyunca ?unan egemenllglnde kalmasini kabul eLLller bu sure
sonunda yrenln ?unanlsLan'in blr parasi olup olmayacagina MllleLler CemlyeLl karar verecekLl
8agimsiz blr Lrmenl devleLlnln sinirlari A8u 8a;kani Woodrow Wllson Larafindan bellrlenecekLl
Cuneydogu Anadolu'dakl kurL blgelerl ;lmdlllk Csmanli egemenllglne kalacak kurLlerln bagimsiz
olup olmayacaklari MllleLler CemlyeLl'nln kararina bagli olacakLi
1urklye'nln Musluman ogunlugu llnde nemll kurLAraperkezCurcuAbazaLazArnavuL ve dlger
gruplar vardi ama lmparaLorluk yerlnl cumhurlyeLe birakirken eLnlk 1urkler ogunluga geLller
PllafeLln bylesl Lepeden blr kararla kaldirilmasindan sonra lslamcilik nemlnl kaybeLml;Ll ulke lln
lalk blr gelecek Lanimlandi ve dln ya;amin zel alanina havale edlldl ?enl cumhurlyeLln sellml;
lnsanlarinin 1urkler oldugu ama ayni zamanda Csmanli lmparaLorlugu'nun son varlsl olan bu yenl
cumhurlyeLln barindirdigi halklarin klmllklerlne uyum lln kurulmadigi flkrlnln olgunla;masi zaman
aldi llkre son bllml blr yandan Csmanli 1urk kulLurunun eskl lzgllerlneLe yandan dnemln baLi
du;unceslne ve zamanin havasina uygun blr pragmaLlzme dayanan slyasl ve Loplumsal muhendlsllk
abalariyla verlldl

Celeneksel olarak hukukl ve ldarl aidan Csmanli uyrugu nufuslarin ana bellrleylclsl eLnlk kken degll
dln olmu;Lu Crnegln Csmanli burokraslslnln belkemlglnl olu;Luran vergl kayiLlarinda eLnlslLlye lll;kln
Lek lpucu kaydedllen adlardi
Csmanli'nin llk dnemlerden berl blr 1urkluk duygusu varolmu;Lu ama 16 yuzyildan sonra sonra
soylarini CrLa Asya'ya gLuren raklp hanedanlarin yenllmeslyle bu konunun neml kalmadigindan
Csmanli klmllglnln 1urkluk geslnln vurgulanmasindan vazgellml;Ll Csmanli yazininda da eLnlk
kaLegorller kullanilir ve buralarda '1urk' Lerlml 'kurL' ve 'Arap' glbl ogu kez 'cahll' yada 'yalanci'
sifaLlari eklenerek genelllkle kuumseylcl blr anlam La;irdi '1urk' szcugu zaman zaman 16 yuzyilda
Safevl 5ahi lsmall yanlilari ya da 17 yuzyilda merkezl hukumeLe kar;i lsyan bayragini kaldiranlar glbl
devleLln buyruklarina kar;i ikan sapkinlar lln de kullanilmi;Li
Slyasl blr gu olarak 1urk mllllyeLlllgl eLkln blr bllmde gell;Llrlldl ve genel eglLlm ve askerllk
hlzmeLlnln kadlfe eldlvenl llnde demlr blr yumrukla muhalefeL ve slyasl farkliliklar ezllerek nufusa
benlmseLlldl CumhurlyeLln llk yillarinda mllllyeLl aydinlar yenl 1urk devleLlne baglilik odagi
yaraLmak ayni zamanda da onun olu;umunu me;ru kilabllmek amaciyla halkLa gell;Llrllecek degerlerl
Lanimlamak lln ali;Lilar
1urklye CumhurlyeLl nufusunun Lumuylu 1urk olarak yenlden Lanimlanmasinin en u bllml kurL
klmllglnln nasil 1urkluk llnde erlLlldlglyle rnekleneblllr
lmparaLorlugun dagilmasi 1urkler lle kurLlerl blrle;Llren padl;ahlik;erlaL ve hllafeLl yok eLml;Ll ve
MusLafa kemal'ln yaraLmayi umdugu modern lalk 1urklye geleneksel ynLemlerlne bagli llderlerln
ba;ini ekLlgl zerk blr eLnlk gruba lzln veremezdl Cnlarinda yenl aga ekllmelerl gerekLl 1um
yurLLa;larin hl ayrimsiz e;lLllgl llkeslhomo[en blr ulus ln;a pollLlkasinin ldeolo[lk dayanagi oldu ve
kurLler bylece fermanla 1urk oldular76
1923 5ubaL'inda ulyarbakir'in kuzeylnde paLlak veren ve 5eyh Sald'ln adini alan ayaklanma bu Larlh lle
1930 arasinda kurL eyaleLlerlnde meydana gelen blr dlzl lsyanin yalnizca llklydl
Cnce kamusal yerlerde kurLe konu;ulmasi yasaklanmi;Li eglLlm dlllnln 1urke olmasi kurLlerln
eglLlmlnl engelllyordu 'kurdlsLan' szcugu cografya klLaplarindan ikarilmi;Li ve 1urk askerlerl kurL
kylerlne baskin yapiyor parasini demeden hayvan ve ylyecek aliyorlardi lsyan 13 5ubaL' La alulu
nak;lbendl 5eyhl Sald'ln a;lreLlnden on kl;lnln resml makamlarindan deylmlyle ' e;kiyalik' nedenlyle
kendl kendllerlnl LuLuklamak lln gnderllen [andarmalara Lesllm olmayi reddeLmelerl uzerlne ikLi
ekl;me u hafLa kadar surdu ve bu sirada kurL a;lreLlerlnden bazilari asllerl desLekledller 7 MarL'La
bunlar ulyarbakir kenLlnl ku;aLma alLina almi;lardi lsyan uogu Anadolu'nun van Clu'nun baLisindakl
buyuk blr keslme yayildi yerel askerl guler lsyani nlemeye yeLmeylnce sikiyneLlm llan edlldl ama
bu da yeLerslz kaldi dlger yerlerden asker geLlrlldl ve ayaklanma kanli bllmde basLirildi ulyarbakir'i
ku;aLanlar 13 nlsan'da Lesllm oldular Mayis sonunda ayaklanmanin son lzlerl de ezllml;Ll Aika
hem kurL hem lslamci nlLellkLekl lsyan degl;lmln sonularina blr Lepklydl ve blgenln ;eyh olan
buyuk Loprak agalarinin sureglden cumhurlyeLl devrlmln kurbanlari olma korkusunu yansiLiyordu
8lrok kurL asildi blrogu da baLiya Lehclr edlldl 1urk ordusunun 5eyh Sald lsyaninda kurLulu;
Sava;i'ndan daha fazla lnsan kaybeLLlgl sylenml;Llr77

Modern 1urklye'de kamusal ya;am 1urk mllllyeLlllglnln MusLafa kemal'ln eylem ve szlerlnde
grulen ve devleLln askerl 'bekllerl' Larafindan yorumlanan verslyonu olan 'kemallzm' lle
erevelldlr lnsani efsaneden ayirmak kolay blr l; deglldlr MusLafa kemal 1urklye'nln her yerlnde
zelllkle de cumhurlyeLln kurulu;undakl nemll gunlerln anilmasinda kendl onuruna heykeller
dlkllmeslnl Le;vlk ederek blr kulL yaraLmi; ve uygulama onun mlrasinin bekllerl Larafindan dlrenl;ln
ve cumhurlyeLln kurulu;unun dlger kahramanlarinin 88 aslinda herhangl blr unlu kadin ya da
erkegln hemen Lumuyle di;lanacagi blr bllmde surdurulmu;Lur
kemallzm 12 Lylul 1980'dekl askerl darbeyle kamusal ya;amda muLlak blr egemenllk elde eLml;Llr
Askerler ve 1urk devleLlnln beklllgl ve kemallzm'ln me;aleslnl ayakLa LuLma yukunu onlarla
payla;mak uzere kendllerlnl grevll kilan slvll desLekllerl MusLafa kemal'ln mlrasini modern
cumhurlyeLln yurLLa;larini onun slmgeledlgl degerlere uyma lkna amaciyla surdurmekLe ve
yorumlamakLadirlar bu degerler yalnizca lalslzm ve kamusal ya;amda gelecege ynellk modernlLe lle
sinirli kalmakLa muhalefeLln ezllmesl ve lfade zgurlugunun kisiLlanmasi glbl oLorlLer eglllmlerl de
kapsamakLadir MusLafa kemal'ln eylemlerl lkLldarda oldugu yillardakl Lehllkelerle bellrlenml;Ll ama
zaman degl;Llrml;Llr ve 1920'lerln ldeallerlnln ve korkularinin yaraLLigi zumler 21 ?uzyilin geLlrdlgl
sorunlara ve meydan okumalara ok da uygun deglllerdlr