, , ,
2006
724
89.5
75
Hup
75 - . : -
, 2006 ., 388 .
ISBN 987-3517-03-0
- , . 196
, .
-, ,
, .
.
- , , , , ,
.
............................................................................................ 10
.................................................................................10
..............................................................................13
..........................................................................................14
.................................................................................................... 17
...........................................................................................................17
..................................................................................................19
.........................................................................................................22
- ................................................................23
......................................................................................................25
.......................................................................................................26
....................................30
, ...........................................................................32
..............................................................................................33
..........................................................................................................35
.........................................................37
.............................................38
...............................................................43
I (51 ) ......................................................... 44
1: .....................................................................................44
2: .......................................................................................46
3: ...............................................................................54
4: ................................55
5: .....................................................56
6: .................................................................................58
7: (I) ..................................60
8: (II) ..............................................................62
9: (III) ...............................................63
10: (IV) ..............................................................65
11: (V) .........................................................................67
12: ..................................................69
13: ..........................................70
14: ..................................................................................71
15: .................................................................73
16: ..........................................................76
17: ................................................78
18: ..............................................81
19: , .......85
20: ,
.....................................................................................................................................86
21: .........................................88
22: .............................................................................89
23: ................................................................91
24: .........................................................................93
25: ..............................................................................96
26: ....................................................................97
27: ........................................................98
28: ..........................................................................99
29: ....................................................................103
30: ........................................................................104
31: ..........................................................................106
32: (I) ..............................107
33: (II) ....................109
34: (III) ..........................................................111
35: (IV) ..................................115
36: (V) .......................................................117
37: (VI) ...................................................118
38: (VII) ..........................................119
39: (VIII) ...............................................120
40: ..............................................................................121
41: .............................................................123
42: ............................................................................126
43: .........................................................................130
44: .....................................................................134
45: ...................................................................136
46: ............................................................................137
47: .....................................................138
48: ............................................................................139
49: .....................................................................141
50: .........................................143
51: ...........................................145
13: .............................................................................169
14: , ............................................172
15: ............................................173
16: ......................................................175
17: ....................................................................................176
18: .............................................................................177
19: .............................................................................179
20: .....................................................................181
21: ....................................183
22: ........................................................184
23: ?....................................................................186
24: .........................................................................188
25: .............................................................................189
26: ...................................................................................190
27: .........................................................................191
28: ........................................................192
29: .....................................................193
30: ...............................................................................................195
31: .........................................................................196
32: ...........................................................................................197
33: .........................................................198
34: .......................................................................199
35: (I) ..............................................................................201
36: (II) ................................................................................203
37: (III) .............................................................................205
38: (IV) ..................................................................206
39: (V) ......................................................................207
40: (VI) .............................................................................208
41: .................................................................................................209
42: (VII) ........................................................................210
43: (VIII) ..........................................................................211
44: (IX) .........................................................................213
45: (X) .......................................................214
46: ..................................................................................................215
47: ..........................................................................216
48: ..............................................................217
49: ............................................................................................219
50: ...........................................................................221
51: .................................................................223
52: ................................................................................224
53: ...............................................225
54: .........................................................................................226
55: .................................................................227
1: ...............................................................................229
2: .................................................................................232
3: ...............................................................................233
4: ...............................................................................235
5: ..............................................................................236
6: .....................................................................................237
7: .........................................................239
8: ...............................................240
9: ..............................................................................242
10: ................................................................245
11: ............................................................................247
12: ............................................................................248
13: ...............................................................250
14: ..................................................................252
15: .............................................................................253
16: ..........................................................254
17: ...........................................................................255
18: ........................................................257
19: ..........................................................................258
20: [] .................................................259
21: ......................................................................................261
22: ......................................................................263
23: ....................................................................264
24: . . .............................................................266
25: .................................................................................267
26: .................................................................................268
27: ..............................................................270
28: .......................................................................................271
29: ..........................................................................272
30: ........................................................................................273
31: .........................................................274
32: ............................................................................275
33: .............................................................................276
34: .........................................................................277
35: ...............................................................................278
36: ..................................................................................279
37: ..................................................................281
38: ...............................................282
39: ..................................................................283
40: ..........................................................................................285
41: ....................................................................................................286
42: ..................................................................287
43: .......................................................289
44: .........................................................291
45: ...................................................................293
46: .. .................................................................295
47: ............................................................................296
48: .....................................................297
49: .........................................................................299
50: ...........................................................300
51: .............................................................................301
52: ..............................................................................302
53: ............................................304
54: ................................................................................305
55: .........................................................................306
56: ..........................................................................307
33: ..............................................................................357
34: .............................................................................................359
............................................................................................... 361
...........................................................................................................................361
...........................................................................................................................364
...........................................................................................................................364
...........................................................................................................................366
...........................................................................................................................366
...........................................................................................................................367
...........................................................................................................................367
...........................................................................................................................367
...........................................................................................................................368
..........................................................................................................................368
...........................................................................................................................369
...........................................................................................................................370
...........................................................................................................................371
...........................................................................................................................372
...........................................................................................................................373
...........................................................................................................................374
X...........................................................................................................................375
...........................................................................................................................375
.........................................................................................................................375
...........................................................................................................................376
.................................................................................... 377
......................................................................................................377
.......................................................................................................380
......................................................................................................383
.....................................................................................................386
* 1923 . , , .
* 1943 . .
* 1956 .
. .
* , :
1962 .;
1964 .;
1984 .;
1984 .
*
.
* ,
, ,
.
, , . . -, , . , ,
, , , , . ,
, . , ,
.
. , 1976 . , ,
, , . , ,
. : :
.
- , .
,
. , , , ,
, .
. ,
- . ,
, . , , ,
, . , ,
.
, , , . , , , .
, . ,
( ),
. ,
. .
, , , , , -
. ,
. (
) . , , , , .
, , .
, , , . ,
, , ,
. ,
, ,
.
, , .
: .
( ) , .
.
, ,
, , ,
.
.
, , .
. ,
, , ,
, .
: For Chapters on Freedom (Commentary on Yoga Sutras of Patanjali) Lectures delivered by Swami Satyananda Saraswati. The 3rd Edition. Bihar, 1989.
,
12 2003 .
-
.
, . ,
. ,
.
. .
. , , ,
. ,
.
.
,
[] .
, :
.
, . .
,
.
, ,
, , , ,
.
; , , .
1963 . ,
.
, -
, .
- ,
.
1968 . ,
, , .
,
.
,
.
1984 . , , , .
,
, ,
. , .
.
.
-
. 1964 ., ,
, ,
. -
,
.
1968 .
. , ,
.
,
, ,
. : ,
, ,
.
, , .
,
. .
. , , , . , .
.
, -, .
, - . ,
.
.
, . .
, , . , , .
, , - .
...
, .
, ,
.
.
, , .
,
.
:
, ,
. . : . : , ,
. , ,
. . ,
: ? , ? , ,
: , , , . , . ,
.
.
, . ... , ,
, . , .
,
.
: --,
. .
. , , , -
.
. , ,
, , -
. ,
, , . , . ,
[ ] .
, .
, ,
, (), - , ,
. . , , . , , .
, ,
.
.
, , . .
1. .
2. , -
, , .
3. , , ,
- .
-, , 196 (), .
,
. ,
; ,
.
, , .
.
. . ,
- .
. , , .
, .
, - .
.
1.
, 51 ,
:
;
;
( );
;
;
;
( );
;
;
;
.
2.
, 55 , :
( );
;
;
;
;
( );
;
( );
( );
;
;
( );
( );
( ).
3.
, 56 , :
();
();
();
(, );
;
.
4.
, 34 ,
:
;
( );
;
( );
;
;
;
;
.
;
. , .
.
. , - ,
.
;
, .
[ ]
[ ].
.
[ ] :
1. .
, .
2. ; .
3.
.
, . ,
.
,
: , ; ,
. .
. - ,
. - ( ).
( ). , ,
.
:
1. , .
2. .
3. .
4. , .
5. .
( ) , . , , , . ,
, .
. .
,
. :
.
, , : , , , , , , . ( ).
-
, - () (). , , , .
, 4 . .,
50 . .; , 400 . ., ,
5000 . ,
, 400 . .
, , , .
, . , ,
. , -
; , .
, , ,
: , .
, , , . , , -
, 500
. .
, ,
, . ;
. .
- . , ,
( ). : , .
. , , ,
.
, .
, , .
,
, , ;
, , , . , , . ,
.
, , , , .
.
, , .
,
- . -
, . ,
, , , , . -,
400 .
. . , . , ,
, , .
, , , , ,
. , , ,
. , , ,
.
, ; ( ?)
, . , , ,
, . ,
, ,
.
, . , , .
,
.
.
1. , ( ).
2. , ( 9 ).
3. , (11 ).
4. , (14 ).
5. , (19 ).
.
,
, , . , .
,
.
,
. .
1. ( ).
2. ( ).
3. ( ).
4. ( ).
5. ( ).
() . - :
6. ().
7. ().
8. ().
() .
, .
. ,
, . ( )
( ), ( ). -
5 () : (), ( ), (), ()
().
.
. .
:
();
( : , );
();
( );
(-).
:
();
();
();
();
( ).
,
,
.
, .
: ,
. , .
.
,
, .
,
.
186 , . , ,
. , . ,
. .
.
, , , . . :
, ,
.
, . []
[] .
.
, . ,
-,
. , ,
, . ., .
, , , . ., .
:
.
.
.
, .
, . [ ], , , ;
.
, .
, ,
(), , , ..
.
, , , - .
, . []
. ,
. ,
, , . ,
.
. ;
[] .
, .
. ,
.
, .
. -
; ,
[ ] .
, :
, , , , .
III: 10
,
, , ,
. []. :
, , , .
. 2,53
:
( ) .
( )
. , .
V 111113
, -, ,
, [] , . . : , , . , ,
. -
. :
, , . -
. ()
, , , , .
. 1:1,2,3
, .
, .
V. I: 68,69
.
?
, . , ,
, .
, .
, , . ,
,
.
.
,
( ). ,
(),
. , .
, . , , , ,
, . , .
, , .
,
, ,
. , . , . ,
, . .
, . , 1:3239
, , , . . 1:2729.
.
, :
;
;
;
.
, , , ,
,
.
:
, (. 1:23; 2:1; 2:45 . .).
, .
( 1:2729), ( 2:20, 21 ..), .
, .
, . .
, . , , ,
. ,
. .
,
, . , , ,
. .
.
( )
()
( ).
. 1:12
. . .
, ,
-
.
? ,
-.
: () (, , ). , ,
, ,
, . ,
.
() (). , , .
,
, . -.
- .
, , , .
,
, . ,
. ,
.
.
, , ,
, . , ( )
.
. ()
- ().
. (),
. () .
.
, ( )
. .
. , , ,
( 4:19). .
, ,
. , ; ,
. ,
, .
, ,
. , : , .
.
( ), (
), .
( ), ( ), , ( ).
( ),
(
),
,
,
.
, . , .
- ,
.
,
- ,
,
. .
1. ( , ).
2. , .
. , , ..;
.
3. , .
.
4. ,
.
; .
5. (- ). ,
, , .
,
.
6. . ,
.
7. .
.
, .
. .
. ,
, . ,
.
,
, ,
.
- .
. , , , . - . , , . ,
-. , ,
, ,
.
. , , .
- , .
, -.
, ,
. ,
. , , ,
.
.
.
, . ,
.
, . . , .
. ,
. , ;
.
,
.
, .
,
. , , , ,
,
.
, . .
, .
1:3239. 32 - . -
, . 33 .
, . 34 . ; . 35 36 , . , ..;
. 37 ,
.
,
; , . . 38 ,
. , 39 ; .
, , ,
.
1:31 ; , ,
, .
* .
,
. , , . ,
.
, , , , , , , -
unhappiness , , , . (. .)
. ,
.
-, :
(
) , , , .
. 2:3
.
:
, .
, , .
. 2:4
, , , .
,
.
, . .
1. () ,
, . , .
2. () , .
3. () ,
, .
, .
4. () ,
.
, . , ? :
, , - .
. 2:5
( ). .
, .
, .
. -.
() -, .
. :
() , -
. 2:6
-; . . .
,
.
:
. .
. 2:78
: ,
;
- .
, . :
, , , .
. 2:9
.
, , .
. ?
.
. 2:10,11
,
.
, .
, .
.
;
.
. ? [] , , .
, .
,
. ,
.
.
.
- , -, .
, ,
, .
. . , ,
, -
, - .
,
. , . , , .
, , .
I
(51 )
1:
Atha yoganushasanam
Atha
yoga
anushasanam
, ;
() ;
.
() , .
: ,
.
, , . , ,
, [] .
, , . , ,
, , ,
, , ,
; [] . , , , ,
. ,
, .
: .
: ; , . , , ; , . , . .
, , , .
, , .
-, , , . , , [] . ,
,
, ; .
, , , , . , : , , ,
, . ,
, .
2:
Yogaschitta vritti nirodhah
Yogah
chitta
vritti
nirodhah
;
;
[patterns] ;
, .
.
: , , , . , 195- .
. , , , .
, ,
, ,
. . , . [ ] ,
: ,
.
,
.
.
,
. []
, [,
] . ,
.
,
; .
.
? ,
, , ,
, ? , [
] . ,
. , , ,
.
,
. , ,
. , , ,
, [] , ,
. ,
. ,
, , .
, , ?
? , ,
.
,
, [] , , , . ,
. ,
, , ,
[] . , , - .
,
,
, , , .
, .
.
, .
[] , . ,
. ,
. , . , ,
, . ; , .
[ ] , . , , , .
. ,
, ; , ;
. ,
, , , . , ,
.
, , , ..,
, .
, .
, .
,
. [ ] ; [ ].
, -
. , .
. :
, , . ,
, . .
. ,
.
,
, , .
, .
[]
.
, [] . , ,
. * . , ,
, . ,
, , .
,
. , , .
,
. , , , -
.
. (. .)
, . ,
-
, , .
,
. , , . .
,
. , ,
. .
, .
.
, ,
, . ,
, ;
, .
.
.
. , . ,
. , ,
. ,
, .
,
, , . ,
, . [] .
.
.
, , , . , , , -
- .
, , , ,
, .
. . ,
[] . ; . .
, . , .
, , ;
.
,
. ,
. ,
,
. ,
,
, , .
,
. [ ] , . [] , , . , , , .
,
, , , . ,
,
, , . ,
, .
, ,
. , : , ,
.
. [] , , , .
[], , , ,
- - , , , , []
, . , , .
, , , , .
, ,
, ,
- .
, , ;
. ?
,
. , ,
.
- , , , , , . ,
. , . ,
. ,
. , ,
,
, , , , ,
.
,
: , , ,
.
, . , ,
, , , . ,
. , [ ] , . , , ? , , .
, . , , ,
.
, , . ,
. ,
.
.
. [],
, ; . , , [] ; . , , , . , ,
. ,
, , .
- , . ., .
, ,
.
3:
Tada drastuh swarupeavasthanam
Tada
drastuh
swarupe
avasthanam
;
;
;
.
()
.
, , . ,
, , [ ], .
,
, , , , . ., -.
, ,
. . , , . ,
.
4:
Vritti sarupyamitaratra
Vritti
sarupyam
itaratra
, ;
;
.
.
,
, ?
- , .
.
,
, ,
: , , , , .. ,
, , ,
, . , [ ] ,
,
.
, ,
, , ,
.
.
5:
Vrittayah pachatayyah klistaklistah
Vrittayah
;
pachatayyah ;
klista
, , ;
aklistah
.
;
.
.
, . , , [] . , ,
. . . , , . ,
:
. .
; ,
. . , , . , , . . , ; . ; : ,
.
. ?
, ,
, , ,
.
. , ,
.
, .
. .
, ,
, . , , . , , ,
, , , , ,
, .
,
.
.
, . , , ,
, , .
, , . , . , . . ,
. : , .
, ,
; , , . ,
, , ,
.
, , , , . .
, , , , , , , . , , .
6:
Pramana viparyaya vikalpa nidra smritayah
Pramana
Viparyaya
vikalpa
nidra
smritayah
;
;
, ;
;
.
,
, , .
. . ,
, . . ,
, . , , , , .
.
, , ,
, .
.
, . ,
, . , ,
[] .
, .
, , , ,
.
[] , , ?
, ? , , , , .
, ,
,
, . .
[]
, .
. ,
, , , ,
, ,
, ,
, , .
.
. . ,
, , , ; , . .
7: (I)
Pratyakshanumanagamah pramanani
Pratyaksha
anumana
agama
pramanani
, ;
;
, ;
.
,
.
, . , .
, . ,
. , : , .
, [ ]
. , ,
- . .
,
, . , , . , . , ,
.
, , , .
() ,
. -
,
. ,
, : ,
. .
, , .
. , , ,
.
, .
. ,
(apta), . , , , -, - . , . , ,
, , , ,
, ,
, . , , , .
, [] , .
8: (II)
Viparyayo mithyajnanamatadrupaprathistham
Viparyayah
mithya
jnanam
atat
rupa
prathistham
;
, ;
;
;
;
.
,
[].
, .
, . . ,
. , , , , , .
, , . . , . , ,
, . ,
, , , , , .
,
[] ,
, .
, . , .
9: (III)
Shabda jnananupati vastu shunyo vikalpah
Shabda
jnana
anupati
vastu
shunyah
vikalpah
, ;
;
;
;
;
, .
, , ,
.
[] . , [] . ,
, . ,
,
,
, ,
, . .
. , , , .
,
, .
, ,
, . ,
. ,
, .
, .
, , ,
. -
, , . , , ,
.
,
. , , , ,
. ,
,
. .
, ,
, . , , , , , .
, . ,
, , , ,
. .
10: (IV)
Abhtava pratyayalambana vrittihnidra
Abhava
Pratyaya
alambana
vrittih
nidra
;
;
;
;
* .
()
.
. ,
, , .
. ,
,
, .
,
. ,
, , - .
, . ; , . .
,
. , , , , ,
-. , .
, . ,
, . , , , ,
, . (. .)
. .
,
, . , .
[ .] ,
, , , , ,
, . . - .
,
. , .
,
.
,
, .
. , ( , ), . , . ,
. , , , ,
, , .
. , , .
11: (V)
Anubhutavisayaasampramosah smritih
Anubhuta
vasaya
asampramosah
smritih
;
;
;
.
[]
.
. : . . , . . ,
. : . ,
.
. ,
. ,
.
, ,
. , , .
, : , , , . ,
.
, , , .
, . ,
, , .
: , , , . , .
, , ,
. , , ,
. [] . , ,
. , .
12:
Abhyasavairagyabhyam tannirodhah
Abhyasa
;
vairagyabhyam
;
tat
;
nirodhah
, .
( )
.
. .
. ,
. []
, , [] []. , , . .
.
, . .
. , .
, ,
.
.
,
, . , , . ,
, , .
13:
Tatra sthitou yatnobhyasah
Tatra
sthitou
yatnah
abhyasah
, ;
, ;
;
.
( ) .
. , . ().
. , .
, - - . , , .
, . ,
,
.
() ,
, .
, , . ,
, . ,
, , , .
14:
Sa tu dirghakala nairantaryasatkarasevito
dridhabhumih
Sah
tu
dirgha
kala
nairantarya
satkara
asevitah
dridha
bhumih
();
;
;
;
;
;
;
;
.
, , , .
: ,
[] ,
.
, . , , .
,
. ,
.
.
.
. , , .. . ,
, ,
.
. ,
,
.
,
. , , . . , . , , , . ,
, .
, ,
.
. ,
, . ,
, ,
.
, . , ,
, , . ,
. , . , .
,
. , ,
. , . .
, , .
15:
Dristanushravika visayavitrisnasya vashikara
sajna vairagyam
Drista
Anushravika
visaya
vitrisnasya
vashikara
sajna
vairagyam
;
;
;
, (trisna ,
);
;
;
.
, , , , .
, ..,
, , .
,
. . , , . ,
, - .
- ,
, .
, .
, . . ,
[ ] , ,
. ,
,
, , . , .
, ,
, ,
. ,
.
.
, , . , ,
, ,
. , , ,
, . , , .
, ,
, [ ] .
. , . ,
, ,
, . .
, ,
, , , .
. ,
, , ,
, .
, , .
. ,
, ,
.
. . , ,
, . . .
, ,
.
. , , ,
, .
16:
Tatparam purusakhyatehgunavaitrisnyam
Tat
param
purusakhyathe
gunavaitrisnyam
;
;
;
.
,
.
:
. , .
.
, [
]
. , .
,
.
,
, .
. ,
, , . ,
.
. , .
,
.
, , , , , ,
. , -
, . , ,
. ,
.
, . : ,
, . ,
, .
, , . , . , . , ,
. ,
. (), , ,
, ,
. , .
. , .
, , ,
. .
.
, ,
.
, .
, , , , , . , ; , , . , -, - -.
- , ;
- , , ; - , , . . , ,
.
17:
Vitarka vicharanandasmitanugamat samprajnatah
Vitarka
vichara
ananda
asmita
anugamat
samprajnatah
;
;
;
;
;
.
, , .
. .
.
, , , . , , , , . .
, .
, . [] [] .
-
.
,
.
, . , ,
, .
,
,
. ,
, .
[ ]. [], . .
. ,
, [], , . , . , . .
, . ,
, , , , , . ,
. , , .
, .
, . , . , .
, .
. , .
. []
. ,
[ ] , , . ,
, , . , , [] , . , , . -
, , , .
(). . ,
, , , , , []
. , ,
, .
18:
Viramapratyayabhyasapurvah samskarashesanyah
Virama
pratyaya
abhyasa
purvah
samskarashesa
anyah
;
;
;
;
;
.
() .
.
, . ,
.
. , : , .
, . , . , .
. .
. . . , . , , , .
, .
. , -
, .
,
, , ,
,
. .
- .
. , [ ]
. [ ] . , , .., .
, . , . , . ,
. ,
: .
.
, . .
- - .
,
.
,
. , .
. , . .
, ,
. , ,
,
.
, . ,
. ,
.
, [] .
. , , . , .
. , , , ,
, ().
,
, , . , [ , ] [] . . ; .
,
, .
,
. .
* . . -
, ** , [] . .,
. ; .
, [ ] . , . -
, , .. . (. .)
**
,
, , ..
. (. .)
, . . ,
[ ] . , .
.
, ,
, , .
, , . []
, : ,
.
, , , .
.
19: ,
Bhavapratyayo videhaprakritilayanam
Bhavapratyayah
videha
prakritilayanam
;
;
, .
. (
.)
, ,
.
. ,
, , . ,
. , ,
. , , , , .
, ,
, .
- ,
, , . .
20: ,
Shraddhaviryasmritisamadhiprajnapurvaka itaresam
Shraddha
virya
smriti
samadhiprajna
purvaka
itaresam
;
, ;
;
, ;
;
.
(,
) , , ,
.
, , , , . ,
.
: ,
, . ,
, . , ,
[] . ,
, .
.
. ,
. . , . . , , ,
,
. , ,
, .
,
.
.
, .
, .
.
. , , , . , .
. , .
.
.
.
: ,
, , .
, . .
. .
, ,
, ,
, , .. , ,
[]
, .
21:
Tivrasamveganamasannah
Tivra
samvega
asannah
;
;
.
, , .
22:
Mridu madhyadhimatratvattatopi vishesah
Mridu
Madhya
adhimatra
tvat
tatoapi
vishesah
;
;
;
;
, ;
, .
, , ,
, .
, , , ,
.
, ,
, ,
. , .
. ,
, ,
.
. []
. [] . ,
,
.
. . , , , .
. ,
. , ,
. ,
, . , . , .
. , , .
, , ,
, .
, . , ,
. .
, ,
,
. .
23:
Ishvarapranidhanadva
Ishvara
pranidhanat
va
;
;
.
( ) .
. , .
, , .
, ,
.., , . , , [] , .
, , . . , .
, ,
, .
[] , , .
, ,
.
- . , , , . ,
. , ,
. , . -
-. , . , . , , .
.
, ,
,
. ,
[ ]. , , [] ,
, . , , ,
, ,
, .
, , ,
, .
, . ,
, , . , ,
.
, ,
.
24:
Kleshakarmavipakashayairaparamristah
purusavishesa Ishvarah
Klesha
* ;
karmavipaka ;
ashaya
;
aparamristah ;
purusavishesa ;
Ishvarah
.
, , ,
.
. []
. [ ]
, , ,
[ ] . ,
. : , , , ,
, . .
, , .
,
. , [ ], , . , [] -
*
klesha affliction , ,
, .
.
, , , (), (). (. .)
, . ,
,
[ ]. , , ,
, [] [] . ;
.
.
. , , ,
.
, , , .
, .
: , . , , ,
. .
, , . . , , . ,
, ,
.
.
, . .
, , ,
, , . ,
, ,
.
,
, ,
. . ,
, , ,
. , ,
-. , . . , , , .
25:
Tatra niratishayam sarvajna bijam
Tatra
Niratishayam
sarvajna
bijam
( );
;
;
, .
26:
Purvesamapi guruh kalenanavachhedat
Purvesam
, ;
api
;
guruh
;
kalena
;
anavachhedat .
, .
27:
Tasya vachakah pranavah
Tasya
vachakah
pranavah
;
, ;
.
, .
28:
Tatjapastadarthabhavanam
Tat
japa
tat
artha
bhavanam
;
;
;
;
.
( ) , .
[]
-. , . .
[] , , . ,
. ,
. ,
, .
. [] . ,
[] .
, , , . . /
, (). , . . , ,
.
,
. , ,
. . ,
,
, . ,
,
.
, . / . ,
, , . , , ,
,
, .
,
,
. , , :
, . . , , , .
, ,
,
, .
. . , . .
.
,
.
. , . , ,
. . . ,
.
. , , .
. [] , ,
, , . . ,
, . , .
, .
. , =2. . , , . . ,
, ,
, .
, , ,
, , , . ,
. .
.
, , . []
. , , , .
: , , , , . : . , . , , [] .
.
; , . . ,
.
, . , , .
,
. , , -
- . ,
.
, []
, ,
[ ] - . , .
, []
.
.
. , . .
. .
: , , . [ ], , , . ,
. , -, -, . . ,
[] .
, , ,
, , ,
.
29:
Tatah pratyakchetanadhigamopyantarayabhavashcha
Tatah
Pratyak
chetana
adhigama
api
antaraya
abhava
cha
( );
; ;
;
;
;
;
;
.
.
:
. ,
. . ,
, 23 29. ,
, , [ ] , , , . ,
, , .
, 2329
. ,
, .
30:
Vyadhistyanasamshayaapramadalasyaviratibhrantidarshanalabdhabhumikatvanavasthitatvani
chittaviksepasteantarayah
Vyadhi
styana
samshaya
pramada
alasya
avirati
bhrantidarshana
alabdhabhumikatva
anavasthitatva
chittaviksepah
te
santarayah
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
.
, , , , , , , .
, . . , [
].
, , [] , . , ; .
[] .
,
. ; , ,
.
, ,
. , , . , , .
,
.
, . .
31:
Duhkhadaurmanasyangamejayatvashvasaprasasa
viksepasahabhuvah
Duhkha
Daurmanasya
angamejayatva
shvasaprasvasa
viksepa
sahabhuvah
;
;
;
;
.
, ,
.
, ,
[ ] . . , ,
. ,
, , .
, , ,
, [] .
,
.
, , , , ,
, .
, , [], , [ ] ; [] . , , .
32: (I)
Tatpratisdharthamekatattvabhyasah
Tat
;
pratisdhatham ;
eka
;
tattva
;
abhyasah
.
( ) .
, , ,
[], , .. ,
,
.
. . ,
. ,
. ,
. , ,
, , . , ,
, . , , . , .
. [] , , . , ,
. , , , -- , , -
.
,
- , . []
; , , .
, . .
, .
. , ,
.., ,
, . ,
--. ,
, , ,
33: (II)
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
, .
[] , , , , .
, ,
. . . . , , , [] , , []
. ,
. . , [] , , , , , , -
.
. [] , ,
: , . .
.
, , . . , ,
. , ,
.
, . .
. , , . . .
.
.
, ,
, .
34: (III)
Prachchhardana vidharanabhyam va pranasya
Prachchhardana
vidharanabhyam
va
pranasya
;
, ;
;
.
( ) .
.
- , -.
, , . , , , . ,
.
. , , ; . .
,
, , , . . . , ..,
, .
,
. .
, .
, - ,
. .
, . , * .
, , , , . . . (. .)
*
, , , , :
, . . , .. [ ], 21,51 100 .
.
,
.
, : .
, .
, .
. ,
. : , , , .
: , , , . . . , , ,
, . . .
.
. . .
. , .
.
. .
,
,
.
. .
15 . .
. . : , , , , , , ,
, , , , , , ,
. 72 , . , :
, . ,
. . , . , medulla oblongata * .
. .
, : , . -.
:
, .
, .
, . , . . , .
.
, , .
, , , 12 . , ; , . [
] , .
.
. , .
, ,
. . . .
, , .
. .
, .
(.) ,
. (. .)
*
.
, . . , , . , ,
.
.
.
. , , , . 18 8 . 32 10 . 12 , 25. 29 19 . 13
120 . , , , 8 , 5 .
.
, , .
.
35: (IV)
Visayavati va pravrittirutpanna monasah
sthitinibandhani
Visayavati
va
pravrittih
utpanna
manasah
sthiti
nibandhani
;
;
;
;
;
;
.
.
, , -
. ,
, - .
[] . , , . . : , , , .
. , ,
, ,
. . . ,
, , , .
.
,
,
[].
.
, , ,
,
. []
. [] . .
. .
, .
[ ]
. .
[]
.
, .
,
.
. . - , .
, ,
. , . [] , . . 24 , .
36: (V)
Vishoka va jyotismati
Vishoka
va
jyotismati
;
;
, .
( ) ,
.
* . , , ;
.
. .
, . .
.
.
,
. ;
().
,
,
. (. .)
*
37: (VI)
Vitaragavisayam va chittam
Vitaraga
visayam
va
chittam
,
;
;
, ;
.
,
[] .
, , . . .
.
, , , , . -
, , ,
, . , ,
.
38: (VII)
Svapnanidrajnanalambanam va
Srapna
nidra
jnana
alambana
va
;
;
;
, .
( ),
, [] .
, . . , ,
. , , [] .
[] .
. ,
. . , , . , . , .
- . [],
.
, . , .
39: (VIII)
Yathabhimatadhyanadva
Yatha
abhimata
dhyanat
va
;
;
;
.
( )
.
. , ,
, , ,
, . . ,
, (). , .
40:
Paramanuparamamahattvantoasya vashikarah
Paramanu
;
Paramamahattva ;
antah
;
asya
;
vashikarah
.
,
.
, : , , . . ,
, , [ ] .
,
. , , , ,
. , . . ,
. , ,
, .
,
. ,
. , ,
.
.
, .
.
.
, .
. , .
, . , , ,
. .
,
[] . , . , ,
, .
,
. .
, . , , .
, , . , , , [ ,
] , [] .
. ,
. , ,
. , , .
.
41:
Ksinavritterabhijatasyeva manergrahitrigrahanagrahyesu tatsthatadajanata samapattih
Ksinavritteh
abhijatasya
iva
maneh
grahitri
grahana
grahyesu
tatstha
tadajanata
samapattih
;
, ;
, ;
;
;
;
;
;
;
.
* ,
, ( , , ) , , ,
, .
, ,
.
: , , , . . , . , . ,
, . ,
.
. ,
, . , .
*
. , , . , . . . (. .)
,
. ,
, . . [ ]
. ,
, , ,
, . . . , .
, , .
. .
, ,
, ,
, , . , .
.
, ,
. , .
, , ,
, . , , ,
, , . [], , , , ,
.
, . ,
, . ,
, ,
- .
, . . , : , * . , -
, .. . (. .)
, .
[] .
,
, .
* .
, . (. .)
42:
Tatra shabdarthaajnanavikalpaih sankirna
savitarka samapattih
Tatra
shabda
artha
jnana
vikalpaih
sankirna
savitarka
samapattih
, ;
, ;
;
;
;
, ;
;
.
()
, ; .
, [] . , . ,
: , , , . .
. , , .
.
, : , []. ,
.
, :
, , , . . . , .
, . , , -
, , .
(), . . , ,
. , ,
, , .
, , .
. .
, ,
- - .
. , , ..
, [ ]. , , , . . , ,
. [] . . ,
. , , .
. , . ,
.
. ,
.
. , : , .
.
, ,
. , , .
.
[] . , -
, . , .
, , , . ,
, , .
. .
,
, , , . , . .
,
. , , , , .
.
[]
. ,
-
. ,
,
, ,
, , . . , ,
. , . ,
.
.
. . [ ], , . ,
[] , .
,
. -
,
, , . [] ,
, . . ,
. , , [] .
.
. ,
, . ,
. [ ]
. . ,
,
[].
43:
Smritiparishuddhau svarupashunyevarthamatranirbhasa nirvitarka
Smriti
pari
shuddhau
svarupa
shunya
iva
artha
matra
nirbhasa
nirvitarka
;
;
;
;
;
;
, ;
;
;
.
, ,
.
, , , .
, .
. . . [ ] , . [, ] , . ,
. , . . , , .
,
, , . .
, -. , , . ,
, , , [ ]. ,
, , , . , , . , .
. .
, [] . . [ ] , , [] . , , . , - , , ,
. , ,
. , ,
, [ ].
,
. . -. : , . , ,
, . .
; . []
. ,
. ,
. .
.
.
, [ ], , , .
, [ ] . . , , .
.
.
, ,
. , ,
, , . , , . , .
, . ,
; , . .
.
, .
, . . , .
,
. . , ,
- ,
- [] . ,
[], , ,
. , ,
, , , .
, . , - . . ,
[] ,
.
.
. , . . , , [ , ] ,
.
44:
Etayaiva savichara nirvichara cha suksmavisaya
vyakhyata
Etaya
;
eva
, ;
savichara
* , [];
nirvichara
;
cha
;
suksmavisaya ;
vyakhyata
.
,
.
, : , , .
: , [ ]
. , , , , . , , .
[] ; .
.
.
, [] .
[] [] , .
, , , ,
, , - .
.
*
With reflection , , , , , . . (. .)
, . : , [] .
, . , . . - , .
. . , . .
. , .
. ,
. , ; . .
,
. , . . , . ,
, - ,
.
, ,
, . *
() . (. .)
45:
Sukshmavisayatvam chalingaparyavasanam
Sukshmavisayatvam
cha
alinga
paryavasanam
;
;
;
.
.
. ,
. , . - , .
, . , . . , , , , . . , , ,
, . ,
, .
. ,
, , , ,
. . [] . . , .
, [], : , .
[], ,
. , . , , .
, .
46:
Ta eva sabijah samadhih
Tah
eva
sabijah
samadhih
;
;
;
.
(, ),
.
, , . . , ,
, , . ,
, . , .
, . . . , ,
, . .
, [] .
. , . .
, .
, . . , []. , , [], . , ,
. , ; . , .
, . .
47:
Nirvicharavaisharadyeadhyatmaprasadah
Nirvichara
vaisharadye
adhyatma
prasadah
;
, ;
;
.
.
.
, . . .
. , , . , .
, , , , . ,
. , . , , , . . , . , ,
, , , , ,
.
, , , - .
. . , , . , .
48:
Ritambhara tatra prajna
Ritambhara
tatra
prajna
;
;
.
( ) .
, . ,
. ,
, ,
. , . , . . , . , . , .
, . .
, . . .
, .
, , .
, . ,
, , .
. , [] . -
. , . ,
; , .
. . , ,
; ?
[] -? .
, .
[] , .
49:
Shrutanumanaprajnabhyamanyavisaya
vishesarthatvat
Shruta
anumana
prajnabhyam
anyavisaya
vishesarthatvat
;
;
;
;
.
,
, .
: . , , , . .
. .
: , , , . . ,
[]. .
.
. , . , . ,
, , , . . , , . ,
, , .
, , ,
, . , ,
, . , . . -
, . ,
, - ,
,
.
. : , , .
50:
Tajjah samskaroanyasamskarapratibandhi
Tajjah
samskarah
anya
samskara
pratibandhi
;
;
;
;
, .
, ( ), .
(),
. , , . ,
.
; . ,
, . []
. , ,
, , .., .
, , . , .
,
, . . .
, .
, .
, : , , , . , . , -
, , .
. . .
,
. , .
. : ,
.
, , .
-, , [] .
, , .
,
. .
, , ,
. ,
, , : . , , .
.
.
51:
Tasyapi nirodhe sarvanirodhannirbijah samadhih
Tasya
api
nirodha
sarva
nirodhan
nirbijah
samadhih
;
;
;
;
;
;
.
,
, .
.
, , . , , ..
. , , .
, ,
, . , , .
, , . , ,
. . . - . , ,
[] .. , ,
.., . ,
. .
, . , , . . ,
. , ,
; [] .
. , , , , .
. , , , .
II
(55 )
1: []
Tapahsvadhyayeshvarapranidhani kriyayogah
Tapah
svadhyaya
ishvara pranidhana
kriya yoga
;
, ;
;
.
, .
, , . , ,
, ,
,
. ,
, , , , .
, , ,
. ,
,
, . .
, , .
,
, , .
. , .
. 32 .
. ,
. , , , , .
, , ,
. .
,
, .
, . ,
, .
,
. .
, , , . .
. , , ,
, . 32.
.
.
, , . . . , , , , . . .
,
. , .
, . .
. , [] , . .
. . ,
- . ,
, .
. , . . , , , , , , ,
.
. , .
2:
Samadhibhavanarthah kleshatanukaranarthascha
Samadhi
bhavanarthah
klesha
tanu
karanartha
cha
;
;
* ;
;
, ;
.
( ) .
. . . .
,
. [ ] . ,
,
.
[],
, , , []
.
, : , . , [
] .
.
. . 1:24. (. .)
3:
Avidyasmitaragadvesabhiniveshah kleshah
Avidya
asmita
raga
dvesa
abhiniveshah
kleshah
;
;
;
, ;
;
.
, , ,
.
: .
, . . - , [. . ].
, , ,
, , , .
,
. ,
, [
] .
. ,
, . ,
. , , .
. , , .
, [ -
] . , , ,
, ,
. . ,
, .
,
. ,
. .. [],
, ,
, . , [ ] , .
[].
.
4:
Avidyaksetramuttaresam
prasuptatanuvichchhinnodaranam
Avidya
ksetram
uttaresam
prasupta
tanu
vichchhinna
udaranam
;
;
;
;
;
;
, .
() ,
, .
, .
. , .
.
, .
, . ,
, .
, .
, ,
. .
, , - [ ] . . ,
, . [ ] , .
, , .
, , .
. ,
. , .
.
. . . , , .
, , .
. , .
, , ,
. , .
,
.
. , , , , , .
5: (I)
Anityashuchiduhkhanatmasu
nityashuchisukhatmakhyatiravidya
Anitya
ashuchi
duhkha
anatmasu
nitya
shuchi
sukha
atma
khyati
avidya
;
;
;
-;
;
;
;
;
;
.
, , () , , .
. [ ], . []
. , .
, . , .
, . ,
, .
. ,
. , ,
. , .
, ,
. -
,
, . .
,
[] .
. , . .
. , , . [].
.
, -
.
- , , . . . .
, , . , . ,
, . . .
[] . , . . . , . . .
.
: .
,
. .
[] ,
.
* , .
, , . (. .)
*
6: (II)
Drigdarshanashaktyorekatmatevasmita
Drig
Darshana
shaktyoh
ekatmata
iva
asmita
, , , [] ;
, ; ;
;
;
;
-.
, , .
, ,
. , . . , , , ,
. .
.
.
, ,
, , , , ,
, . , . . , , . [] .
, .., , , . .
,
. [] ,
.
,
(), , ,
. , ,
, . ()
().
,
. .
, .
. , , .
.
, , . ,
: , , . ,
. , ,
, . .
, ().
, . , ( ) ( ).
, , [] .
. , ,
,
. .
: ,
, , . . , , , .
7: (III)
Sukhanushayi ragah
Sukha
anushayi
ragah
;
;
.
, .
, , , , , , . .
. , ,
. *
8: (IV)
Duhkhanushayi dvesah
Duhkha
anushayi
dvesah
;
;
.
, .
.
, , . ,
. .
,
. ,
. , . . - . , [ ] , .
, . . . , , , . ,
, ,
[ ].
9: (V)
Svarasavahi vidusoapi tatharudhoabhiniveshah
Svarasavahi
vidusah
api
tatha
rudhah
abhiniveshah
;
;
;
;
;
, .
, , [].
, [], . [ ] . , , .
[ ] , , . . , .
. . .
[ ] .
, , [ ]
, . . 35 45 [] . [ , ] . ,
.
[]
. , , , , , , . . .
. [ ] [] : , , , . , -
. . , , .
. , , [ ] , . .
,
. [ ] ,
.
10:
Te pratiprasavaheyah suksmah
Te
pratiprasava
heyah
suksmah
();
;
;
.
;
.
11:
Dhyanaheyastadvrittayah
Dhyana
;
heyah
;
Tadvrittayah .
.
. , :
, , . ,
.
. , .
. , .
,
.
.
, .
[] [ ] . [ ] . ,
.
, . [] ; .
[], , , . ., .
, . , ,
, , , -
,
. ,
[] . ,
. ,
, , .
[] .
, [] . []
( ), . - ,
. -, ,
[].
,
. , pare,
,
.
,
. . ,
. [ ] .
, , .
, .
, , , . , .
,
, ,
. , , [
] .
, , -
, .
.
[ ] .
. , , , .
, ,
.
, , . []
. , .
, .
. - ,
. , - - . [], , [] .
.
, . [ ] ,
. []
. - ,
. . , . ,
, .
. .
, : . , .
,
[] ,
.
,
. ,
. , ,
. , [ ] .
12:
Kleshamulah karmashayo
dristadristajanmavedaniyah
Klesha
mulah
karm
ashayo
drista
adrista
janma
vedaniyah
;
;
* ;
;
, ;
, ;
;
.
, , ,
.
. ,
, . ,
[ ]
[ ]. ,
. . , ,
, ,
. [ ] ,
: , . , .
; . (. .)
13:
Sati mule tadvipako jatyayurbhogah
Sati mule
tat
vipakah
jati
ayuh
bhogah
, ;
;
;
, ;
;
.
, , , , .
, , ,
, [ ].
, . ,
. . , ,
. , ,
. . , :
, . . , [ ].
,
, .. , .
.
, ,
, . . , . , , , ,
. .
, , , -
. . ,
, . . . , .
.
; . , , .
; . ,
.
. . ,
.
, .
,
.
, . . ,
, . . .
.
; . .
. , , . , , .
". , . ; . , . .
, . . -
,
, ,
, . . ; . ,
, .
, , , .
, ,
. [] ,
.
.
14: ,
Te hladaparitapaphalah punyapunyahetutvat
Te
hlada
paritapa
phalah
punya
apunya
hetutvat
;
;
;
;
;
;
.
( . .)
, .
, .
; . , .
.
, . , , .
, , .
.
. , . , , ,
.
, , ..,
.
15:
Parinamatapasamskaradukhairgunavrittivirodhachcha duhkhameva sarvam vivekinah
Parinama
tapa
samskara
duhkhaih
guna
vritti
virodhat
cha
duhkham
eva
sarvam
vivekinah
, ;
;
;
;
() ;
;
, ;
;
;
;
;
, .
, (), ,
- , , , -
.
, , ,
,
,
: , , . . , [] ,
, : , .
, - .
,
. , ,
, .
, . .
(). ,
, [ ] . .
(). ,
, , . . , . ,
. . .
. , . , , .
,
. .
, . ,
. , , .
,
.
.
, .
[] .
, . . , . ,
.
. , , . ,
. . ,
. ,
. ,
, .
. ,
, .
.
, ,
. .
, , ,
; [] .
16:
Heyam duhkhamanagatam
Heyam
Duhkham
anagatam
;
;
.
, , .
, []
, . ,
, , []
.
, ,
. . .
, , ,
, . ,
, , ,
. , ,
, ,
, .
, .
, , , . , ,
. , , . , . ,
. , , , .
17:
Drastridrishyayoh samyogo heyahetuh
Drasiri
Drishyayoh
samyogo
heyahetuh
;
;
;
; , .
(,
).
, , . , []
. . .
.
: , . , ,
, .
, , , , ,
. . .
.
, [ ] , . . ,
, , . , . .
18:
Prakashakriyasthitishilam bhutendriyatmakambhogapavargartham drishyam
Prakasha
kriya
sthiti
shilam
bhuta
indriya
atmakam
bhoga
apavarga
artham
drishyam
, ;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
.
() * , ;
.
, : , .
, , . . []
, : .
, .
, [] ,
, , . . , . . - . , .
, : , ,
[]. [ ]
, , . ,
, .
() , . (. .)
, . .
. , . ,
, .
. * .
, : ,
.
. , . , [ ] , . ,
. .
,
. , ,
. ,
. , , .
, . , , . ,
,
: . , .
. : , , , .
; . , , : , , .
. : .
, , , , [] . ,
, .
*
, , .
. . (. .)
19:
Visheshavishesalingamatralingani gunaparvani
Vishesha
avishesa
lingamatra
alingani
gunaparvani
;
;
;
;
.
, , .
[]. . [] . . , . . , , . , .
.
.
[], .
. , [ ] . , . ,
.
, . . . .
. , ,
. , (),
.
. .
, ,
. , []
, , .
20:
Drasta drishimatrah shuddhoapi
pratyayanupashyah
Drasta
drishimatrah
shuddho
api
pratyaya
anupashyah
, ;
;
;
, ;
;
, .
, , , , .
, [ ] . ,
, , .
, , . ,
,
. [] , . , , ,
... , - . []
, , ,
, . . .
, .
, , . . , , ,
? , : . , ,
. .
, .
[] .
, , , , ,
. , .
,
, , , , ..
, , ,
, , . ,
.
[] [ ], .
,
. , , ,
, . . .
, , , , , , , . ,
, , - , , , .
, , , , .
21:
Tadartha eva drishyasyatma
Tadartha
eva
drishyasya
atma
();
;
;
.
() .
.
,
. . [ ] , . , .
.
,
. , [ ]. .
. . , . . , .
, , ,
, , . .
22:
Kritartham prati nastamapyanastam
tadanyasadharanatvat
Kritartham
, ;
prati
;
nastam
;
api
;
anastam
;
tat
;
anya
;
sadharanatvat , .
, , , ,
.
[]
, , . ,
[]. ,
, , [] .
, ,
, , , . , , : , ,
. . , . [] . , ,
,
, , ..
.
, , [] , ,
.
, . , ,
, , . . , . , , . .
23: ?
Svasvamishaktayoh svarupopalabdhihetuh
samyogah
Sva
svami
shaktayoh
svarupa
upalabdhi
hetuh
samyogah
;
;
;
;
;
;
.
[] [ ] .
: - [-] , . , , [] .
, .
. . , , , .., , ,
.
,
. ,
.
,
. ,
, . .
, . []
. [] ,
, .
24:
Tasya heturavidya
Tasya
Hetuh
vidya
();
;
.
.
. . . .
. :
, ?
;
.
, .
[ ]. ,
.
, , . ,
,
.
,
[ , ] .
, .
, , .
, , . , , .
25:
Tadabhavat samyogobhavo hanam taddrisheh
kaivalyam
Tat
abhavat
samyoga
abhavah
hanam
tat
drisheh
kaivalyam
();
- ;
;
;
;
();
;
.
( ) .
(), .
, , ,
. , . (). ,
.
26:
Vivekakhyatiraviplava hanopayah
Viveka
khyatih
aviplava
hanopayah
;
;
;
().
()
.
, , , [] , , ,
, , . ,
, .
, . .
, ,
. ,
, , . , , . , , , , ().
, .
.
. .
27:
Tasya saptadha prantabhumih prajna
Tasya
saptadha
prantabhumih
prajna
, ;
;
;
.
.
, ,
[] . . ,
.
:
1) [] , ;
2) ;
3) ;
4) ;
5) ;
6) ;
7) .
, .
28:
Yoganganusthanadashuddhiksaye
jnanadiptiravivekakhyateh
Yoganga
anusthanat
ashuddhi
ksaye
jnana
diptih
avivekakhyateh
;
;
;
;
;
;
,
, , .
, , ,
. ,
, . .
. ,
. , . ; .
[] , ,
, .
. , , . . , , .
.
29:
Yamaniyamaasanapranayamapratyaharadharanadhyanasamadhayoastavangani
Yama
Niyama
asana
pranayama
pratyahara
dharana
dhyana
samadhi
asta
angani
;
;
;
;
;
;
;
;
;
.
, , , ,
, , .
. ,
, ,
. , .
, , ,
. , .
, : . , , . . ,
,
. [ ,]
, , , . , ,
.
.
, ,
,
. , ,
, . , - [], [].
.
, ;
. .
, . , [ ], ;
.
, .
, . , [ ].
, , , [] , [ ].
,
- .
,
. ,
. -
.
30:
Ahimsasatyasteyabrahmacharyaparigraha yamah
Ahimsa
satya
asteya
brahmacharya
aparigraha
yamah
;
;
;
, [] ;
;
.
, , , [] .
.
,
.
31:
Jatideshakalasamayanavachchhinnah sarvabhauma
mahavratam
Jati
desha
kala
samaya
anavacchinnah
sarvabhauma
mahavratam
;
;
;
;
, ;
;
.
, , , , .
, [], , [ ] . . [] . - [], ,
, .
[ ], , [] , [], .
32:
Shauchasantosatapahsvadhyayeshvarapranidhanani
niyamah
Shaucha
santosa
tapah
svadhyaya
ishvarapranidhanani
niyamah
;
;
, ;
;
;
.
, , , ,
[] .
33:
Vitarkabadhane pratipaksabhavanam
Vitarka
badhane
pratipaksa
bhavanam
;
;
;
.
, .
,
. . , .
[]. [ ] . , , . , , ,
. , - , ,
,
.
, . ; .
, . [ ].
,
,
. ,
. .
34:
Vitarka himsadayah kritakaritanumodita
lobhakrodhamohapurvaka mridumadhyadhimatra
duhkhajnananantaphala iti pratipaksabhavanam
Vitarka
himsadayah
krita
karita
anumodita
lobha
krodha
moha
purvaka
mridu
madhya
adhimatra
duhkha
ajnana
ananta
phalah
iti
pratipaksa
bhavanam
;
.;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
.
, , , ., , , , . []
, . , , .
, , .
, -
, , . , , ,
. .
- , , . . , .
, .
. , , . - , , , . [] , . .
35: (I)
Ahimsapratisthayam tatsannidhau vairatyagah
Ahimsa
pratisthayam
tatsannidhau
vaira
tyagah
;
;
;
;
.
[] .
, , , .
, [ ] .
,
. .
- , , , .
, . . . , . [ ] , [], - , ,
. , [
].
, . (), ,
[] . ,
, , , [ ].
, ,
.
, . . . . ,
,
, . . , , .
, ; . ,
. .
, ,
. , , , . ,
. , , . .
, ,
, ,
.
, . . . , []
. [ ]
.
36: (II)
Satyapratisthayam kriyaphalashrayatvam
Satya
pratisthayam
kriya
phala
ashrayatvam
;
;
;
;
.
, * .
,
, , , .
.
, , , .
.
,
[ ] . , ; , .
. , , . ,
. , , , ,
,
, .
, , , . , , -
...depending on it. (. .)
. [] .
, .
,
, , . [ ], [] . , , , ,
. -, ,
.
37: (III)
Asteya pratisthayam sarvaratnopasthanam
Asteya
pratisthayam
sarva
ratna
upasthanam
;
;
;
;
.
.
, ,
.
,
.
, .
, , , ,
,
. , , , . ,
. ,
, .
, .
,
.
38: (IV)
Brahmacharyapratisthayam viryalabhah
Brahmacharya ;
pratisthayam ;
virya
;
labhah
.
.
[] , ,
, . , , . .
, .
, .
.
, . , , ,
,
. [ ] .
, .
, , . .
, , , . , ,
. .
,
. , ,
, . . ,
. ,
.
39: (V)
Aparigrahasthairye janmakothantasambodhah
Aparigraha
sthairye
janma
kathanta
sambodhah
;
;
;
;
.
,
() .
. , . , .
, , , , .
.
[ ]. ,
.
. , ,
, . ., . , . , .
,
, , . ,
,
. ,
:
, . . , ,
, , , [] .
40: (VI)
Shauchatsvangajugupsa parairasamsargah
Shauchat
svanga
jugupsa
paraih
asamsargah
;
;
;
;
.
.
. , . [] . , . ,
.
.
41:
Sattvashuddhisaumanasyaikagryendriyajayatmadarshana yogyatvani cha
Sattvashuddi ;
saumanasya ;
ekagrya
;
indriyajaya
;
atmadarshana ;
yogyatvani
;
cha
.
, , .
.
,
,
,
, , .
42: (VII)
Santosadanuttamasukhalabhah
Santosat
Anuttamah
sukha
labhah
;
;
, ;
.
.
,
,
.
, -
.
, , ,
. , .
, ,
. , , (). ,
, . .
.
43: (VIII)
Kayendriyasiddhirashuddhiksayattapasah
Kaya
Indriya
Siddhi
Ashuddhi
ksayat
tapasah
;
;
;
;
;
.
.
, .
,
. , , [ ].
, , , .
, .
[ ] , . - . , ,
, , ,
.
, . ,
, , , . . .
, ,
, , . . . .
1. , .
2. , .
3. , .
4. .
5. .
[] ,
.
44: (IX)
Svadhyayadistadevatasamprayaogah
Svadhyayat
-, -;
istadevata
;
samprayogah .
- .
, [] . [] , ,
[] .
45: (X)
Samadhisiddhirishvarapranidhanat
Samadhi
siddhi
ishvara
pranidhanat
;
;
;
.
.
, , . , . , , . . , .
,
.
,
. , .
46:
Sthirasukhamasanam
Sthira
Sukham
asanam
;
;
.
.
[] .
. ,
- , . , , , , . , . . [], . , .
,
. , ,
..,
. , .
, ,
. ,
,
.
47:
Prayatnashaithilyanantasamapattibhyam
Prayatna
shaithilya
ananta
samapattibhyam
;
;
, ;
.
, .
, , , , . , . ; [
-]. -,
.
. ,
.
.
.
,
- . ,
. ,
, , ,
, .
48:
Tato dvandvanabhighatah
Tatah
;
Dvandva
;
anabhighatah .
- .
, . : ,
[], [ ], []
. . .
[]. . ,
, . , , .
.
,
. ,
. ,
. ,
, .
, , , . . . . .
. ,
, , , , . -
, . , . , .
49:
Tasminsati shvasaprashvasayorgativichchhedah
pranayamah
Tasmin
sati
shvasaprashvasayah
gati
vichchhedah
pranayamah
;
[];
, ;
;
, ;
.
(movement) .
,
, .
. [ , ] , ;
.
, . , , . , . , , . , , , , -
, . ,
, , .
, . , ,
. , .
.
- ,
, -
[] . , , , , .
. , [] .
. , .
, ,
. . []
[] .
. , : , . ,
, : .
, ,
. ,
. .
, .
, , .
* [ ] , . , ,
.
. (. .)
50:
Bahyabhyantarastambhavrittirdeshakalasankhyabhih
paridristo dirghasuksmah
Bahyah
;
abhyantara ;
stambhavrittih ;
desha
;
kala
;
sankhyabhih ;
paridristah
;
dirgha
;
suksmah
.
, ; ,
.
, , . , , , .
, [] .
.
, . , .
, , .
.
. , .
. ,
[] 6:8:6.
20:80:40.
1:4:2, .. ,
. ,
[ ] []. -
20:80:40 , ,
.
.
, ,
. 6:8:6 , 20:80:40 . ,
.
51:
Bahyabhyantaravisayaksepi chaturthah
Bahya
Abhyantara
visaya
aksepi
chaturtha
;
;
;
;
.
, .
, . ,
. , , . [-]
, ,
, , ,
. -, . -,
. . , .
, . . ,
,
.
,
. .
52:
Tatah ksiyate prakashavaranam
Tatah
ksiyate
prakasha
avaranam
;
;
;
.
[], , .
[], , . .
[ ]
.
[, ]
. .
, , . , , - ,
, [ ] .
,
. ,
.
53:
Dharanasu cha yogyata manasah
Dharanasu
cha
yogyata
manasah
;
;
;
.
( ) .
,
. , , , . , .
54:
Svavisayasamprayoge chittasyasvarupanukara
ivendnyanam pratyaharah
Sva
visaya
asamprayoge
chitta
svarupa
anukarah
iva
indriyanam
pratyaharah
;
;
;
;
;
;
;
;
.
.
, ; [] , . ,
, , ,
, .
,
. .
55:
Tatah parama vashyatendriyanam
Tatah
parama
vashyate
indriyanam
;
;
;
.
( ).
,
. , , , , .
.
,
.
, .
, , . . []
; . , .
,
. .
, , .
, , , . ,
, , .
, ,
, , , ..
.
,
. - . ,
, , . ,
. ,
.
. .
III
(56 )
1:
Deshabandhashchittasya dharana
Desha
Bandha
Chittasya
dharana
;
;
;
.
() .
. , , : , . ,
, .
, .
, . ,
, , .
.
, . , ,
, - , .
[] . , .
.
, . , . ,
, . , . . . . ,
.
, . .
[] . - , , ,
. , ,
. [] . , , : ,
. ., .
, . , - . .
.
, ,
,
. , , . , . , []
. ,
, . [ ]
. []
.
,
[] .
, . , .
,
. . , .
. , . [ ] , . , , . , .
.
2:
Tatra pratyayaikatanata dhyanam
Tatra
Pratyaya
ekatanata
dhyanam
( );
;
;
.
.
, ,
, .
,
, , [], -
, , . .
. ,
[ ]. .
* , [], [ ]. ,
. .
, [ ] , . , , ,
. .
, : ,
, . . ,
. .
to visualize , , . (. .)
3:
Tadevarthamatranirbhasam svarupashunyamiva
samadhih
Tadeva
artha
matra
nirbhasam
svarupa
shunyam
iva
samadhih
;
;
;
;
;
;
;
.
, , .
, ,
.
, ,
, . . .
. ,
.
, . , ; , . ,
, , ,
.
.
, [ ] ,
. ,
. . , .
, :
. ,. , ,
. [], .
,
, ,
. , - , .
.
. , . : , .
,
,
, .
4:
Trayamekatra samyamah
Trayam
Ekatra
Samyamah
;
;
.
(, ) .
, . : , . , .
. .
, .
,
[ ].
, . ,
- .., .
, . . . , , , ,
. , [] , . . , , ,
[] . . [], , .
5:
Tatjayatprajnalokah
Tat
jayat
prajna
alokah
;
;
;
.
() .
, ,
. .
, .
- , . ,
. , , , .
, .
[- ] , , ,
. .
.
, .
. ,
,
.
6:
Tasya bhumisu viniyogah
Tasya
bhumisu
viniyogah
;
;
.
( )
.
[] ,
.
. , . , , ,
. ,
.
. , , . ,
.
. ,
,
. []
. . .
, , , ,
, .
, , . , , . , ,
. -
, []
. .
, , - .
.
7:
Trayamantarangam purvebhyah
Trayam
antarangam
purvebhyah
;
;
.
.
(, )
,
, , , .
. , , , , ,
. , ,
. .
, .
, , , ,
. .
, , , .
; .
, , , .
8:
Tadapi bahirangam nirbijasya
Tadapi
bahiranga
nirbijasya
;
;
.
( ) .
,
, . , ,
, . , .
, , , , , ,
, .
, , , . ,
, . , . , , , . , , . . .
,
.
, , ,
, . . , , ,
( ), , . ,
.
9:
Vyutthananirodhasamskarayorabhibhavapradurbhavau nirodhaksana chittanvayonirodha parinamah
Vyutthana
;
nirodha
;
samskarayoh ;
abhibhava
;
pradurbhavau ;
nirodhaksana ;
chitta
;
anvayah
;
nirodha
;
parinamah
.
, ,
.
, .
, , , [ , ]
[] . . , .
.
.
. . ,
. .
,
. ,
,
. : -
. , .
[] ; [].
. . ,
, . ,
, . , ,
. .
. ,
. , [ ] [] . [ ]
[ ] . [] ,
[ ].
, .
,
. .
[] . ,
.
. .
, .
.
,
. [ ] .
, ,
, .
.
. ,
, , ,
. .
.
, . , ,
.
. , , .
.
,
. , ( ) , [ ] . ,
,
, .
[] .
, .
. , ;
, . .
; .
. [ ], , [ ] ,
, .
, [] [] , , . .
, , .
, , .
.
10:
Tasya prashantavahita samskarat
Tasya
prashanta
vahita
samskarat
;
;
;
.
[].
, . - . [] .
, . , , .
,
. ,
, , . ,
.
[] ,
, . ,
. ,
[] , , . . ,
[] . . . - ,
, [ ]. [
] , , .
, [ ]. [] . [] . []
[ ] . . , . [ ] []
.
, ,
, , . , * . .
[ ], ,
.
, .
. , [] , , .
, .
11:
Sarvarthartaikagratayoh ksayodayau chittasya
samadhiparinamah
Sarvarthata
ekagratayoh
kshayodayau
chittasya
samadhi
parinamah
;
;
;
;
;
.
[, ] .
, . : . , , [ ]
. [].
, [] , , . .
, .
[], (). ,
. [ ],
.
, .
[ ]
.
. . [] . .
12:
Tatah punah shantoditau tulyapratyayau
chittasyaikagrata parinamah
Tatah
Punah
Shanta
uditau
tulya
pratyayau
chittasya
ekagrata
parinamah
;
;
;
;
;
;
;
;
.
, [ ], ,
.
[] . , , . [],
[] , , .
,
; .
[ ] .
,
[] [ ] .
[] ,
.
. ,
, [ ] . [] ,
. :
.
- . .
13:
Etena bhutendriyesu
dharmalaksanavasthaparinamah vyakhyatah
Etena
bhuta
indriyesu
dharma
laksana
avastha
parinamah
vyakhyatah
;
;
;
, ;
;
;
;
.
( ,
) .
, ,
[] . , [],
,
, . . ,
.
. , , ,
.
.
* .
.
1. , ().
.)
. ( ) . (.
2. , [] .
3. , , . . .
. .
,
. , .
, ,
, . . , . , , .
.
, , , , , , ,
.
, ,
, ,
, . .
. ,
.
,
. ,
, , .
, .
,
. , [] , , ,
.
.
14:
Shantoditavyapadeshyadharmanupati dharmi
Shanta
, ;
udita
;
avyapadeshya ;
dharma
;
anupati
;
dharmi
.
() : , .
, , , ,
,
. , ,
.
, , , , , . ,
, . . ,
.
- . , , , ,
.
. ,
, . ,
, , , .
15:
Kramanyatvam parinamanyatve hetuh
Krama
anyatvam
parinamah
anyatve
hetuh
;
;
;
;
.
.
,
[] . , ;
.
. , ,
, .
[ ] , .
[ ] ,
. , , , , .
, . .
16:
Parinamatrayasamyamadatitanagatajnanam
Parinama
Traya
samyamat
atita
anagatah
jnanam
;
;
;
;
;
.
() .
, . []
, .
[]
. ; . ,
, . .
. . ,
, , ,
.
17:
Shabdarthapratyayanamitaretaradhyasat sankarastatpravibhagasamyamat sarvabhutarutajnanam
Shabda
artha
pratyayanam
itaretaradhyasat
sankara
tat
pravibhaga
samyamat
sarvabhuta
ruta
jnanam
;
;
;
- ;
;
;
;
;
;
;
.
, -
. [ ] ()
.
- , .
, . , [] , , , ,
. ,
,
.
, . , ,
, , . .
. , . , -
[] , ,
. , ,
[] .
,
, . ,
[]. .
18:
Samskarasaksatkaranat purvajati jnanam
Samskara
;
saksatkaranat ;
purva
;
jati
;
jnanam
.
() .
: [] . [] , .
[] , . , [] ,
-. ,
, ,
. , ,
, [] .
.
19:
Pratyayasya parachitta jnanam
Pratyayasya
para
chitta
jnanam
;
;
;
.
()
.
, [] .
20: []
Na cha tat salambanam tasyavisayibhutatvat
Na
cha
tat
salambanam
tasya
avisayibhutatvat
;
;
;
;
;
.
( )
,
.
, ,
, ,
[] . . []
, ,
, .
. -
; ,
. , , , . .
[ ] ,
[ ] . ,
. ,
, .
, , , , , . . , . ,
[] .
.
,
. ,
, ,
.
, . . ,
,
, .
,
. [
] , . [ ]
.
21:
Kayarupasamyamat tadgrahyashaktistambhe
chaksuhprakashasamprayogeantardhanam
Kaya
rupa
samyamat
tat
grahya
shakti
stambhe
chaksuh
prakasha
samprayoga
antardhanam
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
.
, , ( ).
,
, [ ]
, . , . .
. , , , - . , , , .
, .
.
.
. . -
.
, -
,
. -
. , [] , . []
, .
22:
Etena shabdadyantardhanam uktam
Etena
shabdadi
antardhanam
uktam
;
.;
;
.
, ,
.
. ,
, , ,
. . .
.
23:
Sopakramam nirupakramam cha karma
tatsamyamadaparantajnanamaristebhyo va
Sopakramam
Nirupakramam
cha
karm
tat
samyamat
aparanta
jnanam
aristebhyah
va
;
, ;
;
;
;
;
;
;
;
.
: . , [ ] [] .
. ,
. , - . ,
, .
[], , . [] , []
.
. , , , .
. ,
; .
.
, .
[ ], , , , , . . [] . . , .
24: . .
Maytryadisu balani
Maitri
adisu
balani
;
..;
.
. .
.
, , , .
. , ,
. , , , , , .
25:
Balesu hastibaladini
Balesu
Hasti
Bala
adini
;
;
.
. .
. . () .
- [ ]: , - .
, , , ,
.
[] .
.
, . , ,
.
26:
Pravrityalokanyasat
suksmavyavahitaviprakristajnanam
Pravritti
aloka
nyasat
suksma
vyavahita
viprakrista
jnanam
;
;
;
;
;
;
.
, () .
36 ,
, .
,
. . , , .
, [ ] , , .
, , , , . ,
, . .
, . ,
.
.
, ( ). -
.
, [ ] , .
27:
Bhuvanajnanam suryesamyamat
Bhuvana
jnanam
surye
samyamat
;
;
;
.
.
:
1. , .
2. , .
3. , .
. , ,
, , [], . . ,
.
.
, - , . . - , , , .
,
. ,
, , ,
, .
28:
Chandre taravyuhajnanam
Chandre
tara
vyuha
jnanam
;
;
;
.
29:
Druve tadgatijnanam
Druve
Tat
gati
jnanam
;
;
;
.
.
28 ,
. ,
, .
. , .
30:
Nabhichakre kayavyuhajnanam
Nabhi
Chakre
kaya
vyuha
jnanam
;
;
;
;
.
.
, , ,
.
31:
Kanthakupe ksutpipasa nivrittih
Kanthakupe
ksut
pipasa
nivrittih
;
;
;
.
.
,
, . .
, , .
32:
Kurmanadyam sthairyam
Kurmanadyam ;
Sthairyam
.
.
: . ,
.
. , . .
,
. , , . , []
.
, , .
33:
Murdhajyotisi siddhadarshanam
Murdha
jyotisi
siddha
darshanam
;
;
;
.
()
.
. , .
.
, ,
. ,
,
. ,
.
,
, . ,
,
.
34:
Pratibhad va sarvam
Pratibhat
va
sarvam
;
;
.
[] ().
, [ ] ,
. ,
.
45
. [] .
, .
, , , .
.
, . . ,
[]. ,
, .
35:
Hridaye chittasamvit
Hridaye
;
Chittasamvit .
.
, .
. , .
36:
Sattva purusayoratyantasankirnayoh pratyayavisheso
bhogah pararthatvatsvarthasamyamat purusajnanam
Sattva
purusayoh
atyanta
asankirnayoh
pratyaya
avishesah
bhogah
pararthatvat
sva
artha
samyamat
purusajnanam
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
;
.
. - . .
, ,
. , , [ ] . ,
[ ], ,
. . , , , . *
.
, ,
.
. -
.
. (. .)
, .
. , . .
, [] , . . [ ] . . , . .
, .
37:
Tatah pratibhashravanavedanadarshasvadavarta
jayante
Tataha
pratibha
shravana
vedana
darsha
asvada
varta
jayante
;
;
;
;
;
;
;
.
, [ ] , , [] , .
, , , .. ,
. .
.
, , , : , , , . , , [ ] , . . . , , , . ., .
38:
Te samadhavupasarga vyutthane siddhayah
Te
samadhau
upasarga
vyutthane
siddhayah
;
;
;
;
.
( )
,
.
, ,
, , , . . , [] .
.
- , . , .
, , . , ,
, , . ,
, .
.
, , .
39:
Bandhakaranashaithilyatpracharasamvedanachcha
chittasya parashariraveshah
Bandha
karana
shaithilyat
prachara
samvedanat
cha
chittasya
para
sharira
aveshah
[ ];
;
;
;
;
;
;
;
;
.
[ ] .
. .
.
, ,
, . : [ ];
, [ ].
[ ] , [] .
, . , , ,
. , ..
, -
. . , [ ] ,
.
,
. . , .
.
40:
Udanajayajjalapankakantakadisyasanga
utkrantishcha
Udana
jayat
jala
panka
kaniakadisu
asanga
utkrantih
cha
;
;
;
;
. .;
;
;
.
[] , , . ., .
, ,
. .
. ,
, . . ,
, ,
, .
. . , .
41:
Samanajayajjvalanam
Samana
jayat
jvalanam
;
;
.
.
, .
.
,
. [] , , .
42:
Shrotrakashayoh sambandhasamyamaddivyam
shrotram
Shrotra
akashayoh
sambandha
samyamat
divyam
shrotram
;
;
;
;
;
.
() .
, ;
, .
[] ,
[] .
,
. , , , , , , .
.
, , , .
,
. , []
. . ,
;
[].
. [] . ,
, .
,
. ,
, . , , .
, . , [], , .
43:
Kayakashayoh sambandhasamyamallaghutula
samapatteshchakashagamanam
Kaya
akashayoh
sambandha
samyamat
laghu
tula
samapatteh
cha
akasha
gamanam
;
;
;
;
;
, ;
;
;
;
.
[] .
,
.
, ,
. .
, ,
, [ ]
. ,
[, ] . ,
. ,
,
. ,
. , ,
, .
.
. , . .
, [] [] .
.
44:
Bahirakalpita vrittirmahavideha tatah
prakashavaranaksayah
Bahih
akalpita
vrittih
mahavideha
tatah
prakasha
avarana
ksayaha
;
(unimaginable);
;
;
;
;
;
.
[] , [], , .
, . , :
1. [, ] , ,
.. .
2. , .
.
,
,
. ;
.
,
, , , . . -
, []
.
. .
, , . , []
, , , . , , . ,
.
45:
Sthulasvarupasuksmanvayarthavattvasamyamad
bhutajayah
Sthula
;
svarupa
;
suksma
;
anvaya
;
arthavattva ;
samyamat ;
bhutajayah .
, ,
, .
, :
, , ,
.
. [] ; . .
, .
. , .
[] ,
, , , . ,
.
[],
[], [] .
* ,
, [ ],
() ** .
. , , *** , -
. :
*
,
**
,
***
. (. .)
[ ], [ ] . .
, .
, [ ] .
, : , , , , , [] .
.
46: ..
Tatoanimadipradurbhavah
kayasampattaddharmanabhighatashcha
Tatah
;
animadi
. .;
pradurbhavah ;
kayasampat ;
tat
;
dharma
;
anabhighatah ;
cha
.
() ( . ),
.
, , , , ,
.. , - . , : . , .
,
:
1. , .
2. .
3. .
4. .
5. .
6. .
7. , .
8. .
. . ,
[] .
47:
Rupalavanyabalavajrasamhananatvani kayasampat
Rupa
lavanya
bala
vajrasamhananatvani
kaya
sampat
, ;
;
, ;
;
;
.
, ,
.
, [],
.
48:
Grahanasvarupasmitanvayarthavattvasamyamadindriyajayah
Grahana
svarupa
asmita
anvayarthavatva samyamat
indriyajayah
;
;
;
;
.
, , , .
, ,
:
1. .
2. .
3. ,
.
4. ,
.
. , , ,
; ,
.. , , . ,
.
5. . []
. [] , : .
. , -
, . . [] .
[], . [
], [] [] . .
49:
Tato manojavitvam vikaranabhavah
pradhanajayashcha
Tatah
manojavitvam
vikaranabhavah
pradhanajayah
cha
;
;
;
;
.
, ,
-
.
, :
1. .
2. .
3. .
[] , []
, - .
. .
, . [] ,
, ,
.
[]
. , , , .
,
,
. ,
.
, ,
[ ] .
50:
Sattvapurusanyatakhyatimatrasya
sarvabhavadhisthatritvam sarvajnatritvam cha
Sattva
purusa
anyata
khyati
matrasya
sarva
bhava
adhisthatritvam
sarvajnatritvam
cha
;
;
;
;
;
;
;
;
;
.
,
, .
, : ,
.
, .
, .
. ,
, .
.
51:
Tadvairagyadapi dosabijaksaye kaivalyam
Tat
vairagyat
api
dosa
bija
ksaye
kaivalyam
- ;
- ;
- ;
- ;
- ;
- ;
- .
() .
, : , [] ,
. (). .
[] , .
. , ,
. , .
.
.
-
. . ,
.
. ,
. ,
.
52:
Sthanyupanimantrane sangasmayakaranam
punaranistaprasangat
Sthani
upanimantrane
sanga
smaya
akaranam
punah
anista
prasangat
();
;
;
;
;
;
;
.
, .
, ,
[] . [ ]
. . [] . ,
.
:
1. .
2. , , .
3. .
4. . [], .
,
. -
, , . ,
. , , ,
, . . [] . ,
, .
[],
[] .
53:
Ksanatatkramayoh samyamadvivekajam jnanam
Ksana
Tatkramayoh
samyamat
vivekajam
jnanam
;
;
;
;
.
[] [] .
.
,
. , , . . . .
,
. ,
, . ,
. . ,
.
54:
Jatilaksanadeshairanyatamavachchhedat
tulyayostatah pratipattih
Jati
laksana
deshayoh
anyata
amavachchhedat
tulyayoh
tatah
pratipattih
;
;
;
;
- ;
;
;
.
, , , .
, . []
, ,
. , . .
, . , ,
, , , , , , . .
, , .
, , .
55:
Tarakam sarvavisayam sarvathavisayamakramam
cheti vivekajam jnanam
Tarakam
sarvavisayam
sarvathavisayam
akramam
;
;
;
[-]
;
cha
;
iti
;
vivekajam jnanam , .
[-]
. .
. ,
. ,
.
.
.
, ,
.
56:
Sattvapurusayoh shuddhisamye kaivaiyamiti
Sattva
pumsayoh
shuddhi
samye
kaivalyam
iti
;
;
;
;
;
.
.
, . . [] .
, , .
[ ] , [],
. , , ,
, . , [] ,
.
.
[] . . , , . .
.
,
, , . []
.
, . [] , .
, , .
.
IV
(34 )
1:
Janmausadhimantratapahsamadhijah siddhayah
Janma
aushadhi
mantra
tapah
samadhi
jah
siddhayah
;
;
;
;
;
;
.
, [] , , .
. , , ,
, [], . , , .
. ,
- ,
.
. , . . .
, 32 .
, ,
; . , , .
, , LSD ,
.
, ,
, .
, ,
, . ., LSD . , [] .
. .
[] .
, [ ] [] , , [ ], .
.
.
.
. .
, . , , ,
.
, . , .
,
. .
2:
Jatyantaraparinamah prakrityapurat
Jatyantara
parinamah
prakriti
apurat
;
;
;
, .
( ) .
,
.
.
[ ] * .
, - , , .. , .
.
,
, . , ,
, , .
, , . , . , , . . , , ;
.
. (. .)
.
. , , . , . ,
. [] ,
.
. ,
, []. ,
, , * . ,
, , . ,
, .
*
,
.
. (. .)
3:
Nimittamaprayojakam prakritinam varanabhedastu
tatah ksetrikavat
Nimittam
aprayojakam
prakritinam
varana
bhedhah
tu
tatah
ksetrikavat
;
;
;
;
;
;
;
.
(natures), .
, , [.. ].
. , , , [ ] .
, ,
,
, .
.
[] . ,
,
. , ,
:
1) ;
2) ;
3) .
, .
. , . ,
.
,
. . . . ,
- . ,
.
, , . []
.
. ,
[]. . , .
4:
Nirmanachittanyasmitamatrat
Nirmana
chittani
asmita
matrat
;
;
;
.
.
,
.
. , , , [ ].
.
.
. , , ,
, .
, , , , , ..,
. . ,
, , .
. . [] ,
. , . .
,
[ ] .
5:
Pravrittibhede prayojakam chittamekamanekesam
Pravritti
bhede
prayojakam
chittam
ekam
anekesam
;
;
;
;
;
.
[], .
, ,
. , ,
. ,
.
.
.
.
,
[ ] , , [], .
6:
Tatra dhyanajamanashayam
Tatra
dhyanajam
anashayam
, ;
;
.
, [] , [] .
,
, .
, .
. ,
. ,
-.
, . ,
.
, , . , .
7:
Karmashuklakrisnam yoginastrividhamitaresam
Karma
Ashukla
akrisnam
yoginah
trividham
itaresam
;
;
;
;
;
.
, ; .
, ;
. , . .
, . ,
; , . , , ,
, .
; . ,
, , []
.
.
. , ,
, : [] , . , ,
, , .
8:
Tatastadvipakanugunanamevabhivyaktirvasananam
Tatah
tadvipaka
anugunanam
eva
abhivyaktih
vasananam
;
;
;
;
;
.
.
[
] , , . . [ ] . , , , , [],
, .
- ,
[].
, [ ],
.
, .
, . ,
,
.
,
. .
, ,
, , . ,
. ,
,
[] . , , . , . ,
.
, . ,
. , , .
, ,
, , . .
. ,
, .
, ,
, , .
. ,
, , , ,
.
, .
, .
, , . . , [ ]
, ,
[] .
9:
Jatideshakalavyavahitanamapyanantaryam
smritisamskarayorekarupatvat
Jati
desha
kala
vyavahitanam
api
anantaryam
smritisamskarayoh
ekarupatvat
;
;
;
;
;
;
;
.
, , ,
.
, , [ ]
.
, [] . , (),
.
.
,
, .
, , ,
- . . .
,
. [] ,
.
10:
Tasamanaditvam chashiso nityatvat
Tasam
anaditvam
cha
ashisah
nityatvat
;
;
;
;
.
.
[ ], [ ] . .
. , . .
, ,
.
. , ,
,
. , .
. ,
, , . , . , .
[] , . , .
. , , . .
, . , . .
11:
Hetuphalashrayalambanaih
sangrihitatvadesamabhave tadabhavah
Hetu
phala
ashraya
alambanaih
sangrihitatvat
esam
abhave
tadabhavah
;
;
;
;
;
;
;
.
, ,
[] .
, ,
. .
, ,
, . , : , , , . , . . ,
. ,
, ,
.
, .. ,
. ,
, , . , ,
, .
, . ,
. , , ,
. ,
. ,
, []
, .
12:
Atitanagatam
svarupatoastyadhvabhedaddharmanam
Atita
anagatam
svarupatah
asti
adhvabhedat-dharmanam
;
;
;
;
.
.
,
.
. , , ,
- . []
, .
. ,
, []. ,
, .
, , , , . ,
. , ; ,
. ,
. ,
, .
, .
, , [] . . .
, .
[ ]: [], [ ] . .
, ; - . . [ ],
, .
-
[-
]
.
(1)
[ ]. (2)
[] . ,
. , , [ ] ().
, ,
. , , . , , . , ,
, , . .
13:
Te vyaktasuksma gunatmanah
Te
vyakta
suksma
gunatmanah
;
;
;
.
, [] .
(). . [,
] , , , : , . , .
, [] .
,
. , , . , , [] , . , . , ,
, , .
, .
14:
Parinamaikatvadvastutattvam
Parinama
ekatvat
vastu
tattvam
;
- ;
;
.
.
,
.
.
, ,
.
, ,
[] . ,
, , , ,
[] .
[] ;
. [ ] ,
. , .
,
, , .
.
[]
.
15:
Vastusamye chittabhedattayorvibhaktah panthah
Vastusamye
chittabhedat
tayoh
vibhaktah
panthah
;
;
;
;
.
[]
[] .
.
, . - - . , , .
[]
.
16:
Na chaika chittatantram vastu tadapramanakam
tada kirn syat
Na
;
cha
;
eka
;
chitta
;
tantram
;
vastu
;
tat
;
apramanakam ;
tada
;
kim
;
syat
.
; , ?
[] ,
-
. , [ ].
.
. [],
, .
, . , .
, []
, .
,
[]. , [ ], , , , , .
[-] . ,
[ ]
, , - . , . , , , ,
, [] ? , .
17:
Taduparagapeksitvachchittasya vastu jnatajnatam
Taduparaga
apeksitvat
chittasya
vastu
jnata
ajnatam
;
- ;
;
;
;
.
.
,
. , , .
, , ; ,
. ,
, . ,
.
, ,
, .
18:
Sada jnatashchittavrittayastatprabhoh
purusasyaparinamitvat
Sada
jnatah
chittavrittayh
tatprabhoh
purusasya
aparinamitvat
;
;
;
;
;
.
,
.
, , . , ..
. , , ,
. , , , .
19:
Na tatsvabhasam drishyatvat
Na
tat
svabhasam
drishyatvat
;
;
;
.
, .
, .
, .
, , . [] .
, , , . [, ] .
. ,
. , . , , .. , ,
. , . []
, .
, .
20:
Ekasamaye chobhayanavadharanam
Ekasamaye ;
cha
;
ubhaya
;
anavadharanam
.
.
.
, , . ,
[] .
, .
.
21:
Chittantaradrishye buddhibuddheratiprasangah
smritisankarashcha
Chittantaradrishye
buddhibuddheh
atiprasangah
smriti
sankarah
cha
, ;
;
;
;
;
.
,
, .
. , . : , , , . . ,
. ; . - .
, ,
, , ,
.
22:
Chitterapratisankramayastadakarapattau
svabuddhisamvedanam
Chitteh
apratisankramayah
tadakara
apattau
svabuddhi
samvedanam
;
;
;
;
;
.
, ,
.
, ,
. ,
, [ ] ,
, .
, . , ,
. , . .
. , ..
, .
, .
. .
,
.
, ;
. , , [ ] , . . [] , , ,
, . []
.
. , , , . ,
.
[] , ,
, .
, . .
. ,
,
, . . .
.
. .
.
, -.
. ,
,
. ,
, ,
.
.
23:
Drastridrishyoparaktam chittam sarvartham
Drastri
drishya
uparaktam
chittam
sarvartham
();
;
;
;
.
, , .
[]
, [ ],
.
.
, [] [ ] , . ,
,
.
,
,
, . , .
. -,
. , . ,
. , . . , .
, , .
- , , - .
24:
Tadasankhyeyavasanabhishchitramapi parartham
samhatyakaritvat
Tat
asankhyeya
vasanabhih
chitram
api
parartham
samhatyakaritvat
;
;
;
;
;
;
- .
, , .
. . .
. ,
,
, , , ,
[ ] .
.
, , -
, ,
, . , .
, ,
.
, [] , . . .
. , ,
,
, , .. .
,
,
. , . ,
. , .
, , .
, , , ,
,
. ,
.
25:
Vishes adarshinah atmabha vabhavana vinivrittih
Vishesa
Darshinah
atmabhava
bhavana
vinivrittih
;
, ;
;
;
.
,
.
, .
. [], , ,
. . ,
, , . () . ,
,
.
[],
, , .
.
. , ; .
. , ,
, ,
.
. ,
.
.
26:
Tada vivekanimnam kaivalyapragbharam chittam
Tada
;
vivekanimnam
;
kaivalyapragbharam ;
chittam
.
-
.
, , ,
. , ,
, .
,
, .
. , , , ,
. [ ] , ,
, , , . ,
.
, ,
, . ,
. , . : , -
, . - .
, .
. , , .
[] . , []
.
,
. [] .
,
.
, . , , , , .. , .
, . -
-.
, ,
, .
, . , ,
.
27:
Tachchidresu pratyayantarani samskarebhyah
Tachchidresu
;
pratyayantarani ;
samskarebhyah .
() .
, ,
,
, . ,
, ,
, ,
.
- ( ), , , . , [] . .
[ ] .
, ,
, , , , . [] . . , , , ,
: []
, .
. , -
,
, . .
, ,
. - [] , [] , . . .
28:
Hanamesam kleshavaduktam
Hanam
esam
kleshavat
uktam
;
;
;
.
(),
.
. , , ,
.
. . ,
[ ] .
.
, , , . ,
()
,
, [] ,
.
29:
Prasankhyaneapyakusidasya sarvatha
vivekakhyaterdharmameghah samadhihi
Prasankhyane
api
apiakusidasya
sarvatha
vivekakhyateh
dharmameghah
samadhi
;
;
, ;
;
;
;
.
, .
, , , , . , .
, .
.
. ,
.
. ,
- - , . . ,
- . . ,
, ,
* .
, .
. (. .)
. . , . , .
. .
, .
. , , ,
,
. , ,
(drowsiness),
--. .
, , , . . [] ,
--.
, . . ,
,
, . ,
, . , . . ,
, .
,
.
.
30:
Tatah kleshakarmanivrittih
Tatah
Klesha
Karma
Nivrittih
;
;
.
() .
--, .
, ,
.
, .
,
. ,
. []. , []
. * . []
. . ;
.
,
. :
, .
,
, , .
, , , .
, , (), ()
. (. .)
, , . , .
.
.
, : ( ). .
, - , .
, . . ,
, .
. , :
. , - ,
. , , , . .
[] ,
.
: .
[] , . . ,
. ,
. ,
,
. , , , .
. , , .
. , ,
. . , . ,
, .
31:
Tada sarvavaranamalapetasya
jnanasyanantyajjneyamalpam
Tada
Sarva
avarana
mala
apetasya
jnanasya
anantyat
jneyam
alpam
;
;
;
;
, ;
;
;
;
.
-
, [] .
. -,
[] , -, .
. , , ,
[ ] , .
, [] , () . ,
, , [] .
,
, [ ] .
, ,
, . [ ] , .
, , , . [] -
, . .
, , , . , .
, , . [] , . , ().
.
1. : ,
.
2. : .
3. : ().
4. : .
,
.
, [] .
.
.
[ ] .
32:
Tatah kritarthanam
parinamakramasamaptirgunanam
Tatah
kritarthanam
parinama
krama
samaptih
gunanam
;
;
;
;
;
.
, , .
, , . ,
. ,
. []
. , .
33:
Ksanapratiyogi parinamaparantanirgrahyah kramah
Ksana
pratyogi
parinama
aparanta
nirgrahyah
kramah
;
;
;
;
;
.
, ,
.
. , . , , - ,
[ ] , .
. [ ] , . ,
. . [ ] , ,
. .
:
1. .
2. .
3. .
4. .
5. .
.
, .
, -
. , [ ] .
,
. .
. , ,
,
.
, , , , . . , . ., ,
. ,
.
, . ,
. ,
. ,
.
34:
Purusarthashunyanam gunanam pratiprasavah
kaivalyam svarupa pratistha va chitshakteriti
Purusartha
shunyanam
gunanam
pratiprasavah
kaivalyam
svarupa
pratistha
va
chitshakteh
iti
;
;
;
;
;
;
;
;
( ).
,
, .
.
; , []
. , , . []
.
, , ,
, . ., . .
, , ,
, . , , , . , , .
.
,
. , , , , .. ,
, , , ,
( ).
, ,
. , , , , ,
, . , ,
.
, , ..; , , [] .
, ,
, .
, . , ,
.
abhava
abhibhava
abhivyaktih
abhijatasya
abhimata
()
abhinivesha(h)
abhyantara
()
abhyasa(h)
abhyatma
avaranam
; []
avasthanam
avidya
; ;
;
avirati
avishesa
avyapadesha
agama
adarsha
ajnana
ajnatam
adhigama
adhimatra
adhisthatritvam
adhyatma
akalpita
akasha
aklistah
akusidasya
aksepi
alabdhabhumikatva
alambana
alasya
alinga
alokah
, []
alpam
anavadharanam
anavasthitatva
()
anavachchhinna(h)
anavachhedat
He
anagatah
anaditvam
ananda
ananta
anantaryam
; ,
anastam
anantyat
anatmasu
He- [-]
angamejayatva
anima
()
anitya
antaraya
antaranga
antardhanam
antah
anubhuta
anugamat
anumana
anupati
anupati
anushasanam
anushravika
anyata
anyah
apavarga
aparamristah
aparanta
aparanta
aparigraha
; ( )
aparinamitvat
apattau
apeksanam
apektsivat
api
apramanakam
apunya
; ;
apurat
aristebhyah
artha
; ;
asana
asannah
asvada
asamprajnata
asamprayoga
asampramosah
asankhyeya
asevitah
asmita
asteya
( )
asya
atat
atiprasangah
atita
()
atma(n)
atmabhava
, []
atha
atyanta
aushadhi
ahimsa
( )
ashaya
ashisah
ashraya
, []
ashrayatvam
; []
asta
ashuddhi
ashuchi
bala
balani
, []
bandha
bahiranga
bahya
bidjam
brahmacharya
buddhi
; (
)
buddhibuddheh
bhava
bhavana
()
bhavana(m)
bhavanatah
bhavapratyayah
bhakti yoga
bhedah
, ,
bhrantidarshana
bhumih
bhuta
bhutajaya
vairagyabhyam
()
vairagya(m)
vairatyagah
vaisharadye
varana
varta
[]
vasanam
vasananam
vastu
vastusamye
vahita
vachakah
()
vashikara(h)
vashitva
()
vedana
vibhaktah
viveka
vivekakhyati
vivekanimnam
videha
Vijnana Bhikshu
vidharanabhyam
,
()
()
vikalpa(h)
vikaranabhavah
viksepa
viksipta
vinivrittih
()
viparyaya(h)
virama
virya
; ;
()
visaya(h)
vitaraga
vitarka
; ;
vitrisnasya
vichara
vichchhedah
vichchhinna
visayavati
vishesah
; ;
vishoka
vrittayah
vritti
vyuha
vyakta
vyakhyata
Vyasa
vyadhi
gati
guna
grahana
grahita
; . ,
; ;
grahyesu
gunavaitrisnyam
gunatmanah
guruh
; ;
daurmanasya
darshana
darshanashakti
( )
darshinah
dvandva
dvesa
desha
Jala
janma
japa
jati
, , ,
()
jnana(m)
jnanasya
jnata
jneya
jyotismati
jyotismati
()
divya(m)
dirdha
dosa
; ;
dirgha
drigshakti
drishimatra
drishyatvat
; () driina; drishya(m)
duhkha
dharana
dharma
dharmameghah
dharmi
, ;
-- (,
)
dhruva
dhyanajam
iva
indriya
itaratra
itaresam
ishitva
istadevata
()
(deity)
indriyajaya
ishvara
; ;
; ;
ishvara pranidhana
( )
yoga
yoganga
; ,
yjgyata
()
kaivalya(m)
kaya
kala
; ;
;
kaivalya pragbharam
kalena
kamavasitva
karana
karma
karmavipaka
karma yoga
karmashaya
( )
karuna
klesha
klista
; ;
()
krama(h)
; ;
kriya
kriya yoga
()
kritartha(m)
kritarthanam
krodha
, kurma, kurmanadyam
;
khyati
khyati
ksayat
ksana
ksetram
kshinavritti
()
ksipt(a)
,
()
ksut
()
labha(h)
laghima
()
laghu
laksana
lingamatra
lobha
mithya
mridu
madhya
mudha
maitri
mudita
manasa
maneh
matra
()
mula(h)
mahavratam
moha
murdha
mahavideha
mahima
()
manojavitvam
mantra
mala
na
nabhi
nairantarya
nastam
nibandhani
nivrittih
; ;
nidra
niyama
nimitta
niratishayam
nirbija
( )
nirbhasa
nirvitarka
nirvichara
;
[]
nirgrahyah
nirgunopasana
nirmana
nirodhah
nirodhaksana
; ;
nitya
pantha
panchatayah
paravairagya
param
paramamahattva
paramanu
parartham
pari
parinama
; ;
pipasa
pravibhaga
pravrittih
prajna
prayatna
prakamya
prakasha
prakriti
prakritilayanam
pramada
pramana
pramanani
pranavah
pranayama
pranasya
pranidhanat
prapti
paryavasanam
prasadanam
; ;
prasankhyane
prasupta
[]
prati
pratibha
pratiyogi
pratipaksa
pratipattih
()
pratiprasava(h)
: pratisedhartham
()
pratistha(m)
pratyabhijna
pratyaya
pratyak
pratyaksa
pratyahara
[ ]
prachchhardana
()
prashanta
punah
punya
purvaka
purvah
purvesam
purusa
purusavishesa
purusajnanam
purusakhyateh
purushartha
()
phala(m)
raga
rajas
ritam
ritambhara
rupa
ruta
savikalpa
,
,
savitarka
savichara
sagunopasana
sada
sadhaka
sadhana
saksatkaranat
samadhiprajna
samaya
samana
samapattih
savbandha
; ;
;
()
sambodha(h)
samvega
samvedanam
samyoga
samprajnatah
samprayogah
samskara
samskarashesa
smshaya
sanga
sanjna
()
sankara(h)
sankirna
santosa
( )
sarvabhauma
sarvabhuta
sarvajna
sarvajnatritvam
()
sarva(m)
sarvartham
satya
( )
satyam
satkara
sattva
sah
sahabhuvah
sva
svabuddhi
svabhasam
svadhyaya
swami, svami
svapna
svarupa
svarupyam
siddha
siddhi
smaya
smritayah
smritih
stambhe
styana
sthani
sthiti
sthitou
sthula
subija
( )
sukha
suksma
surye
tada
tadakara
tadanjnanata
taduparaga
tamas
tantram
tanu
()
tapa(h)
tara
;
; (
)
taraka
tasya
tat
tatah
tatprabhoh
tatstha
()
tattva(m)
tattva darshana
tattva chintana
()
tatra
; ;
tvat
tivra
trisna
tulya
turiya
()
tyaga(h)
;
;
()
traya(m)
ubhaya
udana
udaranam
udita
uktam
()
upasarga
uparaktam
utkrantih
utpairna
hanam
hridaya
chaksuh
chandra
chaturtha
( )
chetana
chitram
chitta
chittabhedat
,
,
-
chittaviksepah
chittani
chittantaradrishye
chittasamvit
chittasya
chittishakteh
shabda
; ;
shaithalya
shakti
sharira
shaucha
( )
()
shvasaprashvasa
shilam
shravana
shraddha
()
shrotra(m)
shruta
shuddhau
(yah)
shunyanam
shunyah
yama
yatnah
1. () , .
2. .
3. () .
4. .
5. ; .
6. , , , .
7. , .
8. , [].
9. , , ,
.
10. .
11. []
.
12. ( )
.
13. ( )
.
14. ,
, , .
15. , , ,
, .
16. ,
.
17.
,
.
18. ()
.
.
19. . ( .)
20. (,
) , , , .
21. , ,
.
22. , , , , .
23. ( ) .
24. , , , .
25. .
26. , .
27. , .
28. ( ) , .
29. .
30. , , , , , ,
,
.
31. , ,
.
32. (
) .
33. [] , ,
, , .
34. ( ) .
35.
.
36. ( ) , .
37. , [] .
38. ( ),
, [] .
39. ( )
.
40. ,
.
41. , , ( , , ) , , , , .
42. ()
, ; .
43. , ,
.
44. ,
.
45. .
46. (, ), .
47. .
48. ( ) .
49. , , .
50. , ( ),
.
51. ,
, .
1. , .
2. ( )
.
3. , , ,
.
4. () , , .
5. , ,
- () , , .
6. , , .
7. , .
8. , .
9. , ,
[].
10. ,
.
11. .
12. , , ,
.
13. , ,
, ,
.
14. ( ..)
, .
15. , (), , -
- , , ,
- .
16. , , .
17. (,
).
18. () , ;
.
19. , , .
20. , ,
, , .
21. () .
22. , , , , . . .
23. [] [] .
24. .
25. ( ) . (),
.
26. () .
27. .
28. , , ,
.
29. , , , , , , .
30. ,
,
,
[]
.
31. , , , ,
.
32. , , , , [] .
33. , .
34. , , ,
., , , , .
[] , .
, ,
.
35. [] .
36. , .
37. .
38.
39. ,
() .
40.
.
41.
,
,
.
42. .
43. .
44. -
.
45. .
46. .
47.
.
48.
- .
49.
(movement) .
50. , ; , .
51. , .
52. [], , .
53. ( ) .
54. .
55. (
).
1. () .
2. .
3. , , .
4. (, ) .
5. () .
6. ( ) .
7. .
8. ( ) .
9. ,
, .
10. [].
11. [, ]
.
12. , [
], , .
13. ( , ) .
14. () : , .
15. .
16. () .
17. , - . [ ] ()
.
18. ()
.
19. ()
.
20. ( )
, .
21.
, , ( ).
22. , , .
23. : . , [ ]
[] .
24. . .
.
25. .. ()
.
26. , () .
27. .
28. .
29.
.
30.
.
31. .
32. .
33. () .
34. [] ().
35.
.
36. . -
.
.
37. , [ ]
, , [] , .
38. ( ) ,
.
39. [ ]
.
40. [] , , . ., .
41. .
42. ()
.
43.
[]
.
44. []
(inconceivable) ,
[], , .
45. , , , .
46. ( . ),
.
47. , ,
.
48.
, , , .
49. , ,
- .
50. , .
51.
() .
52.
,
.
53. [] [] .
54. , , , .
55.
[] . .
56. .
1. , [] , ,
.
2. ( ) .
3.
, .
4. .
5. .
6. , , .
7. , ; .
8. .
9. , , , .
10. .
11. , , [] .
12. .
13. , [] .
14. .
15.
.
16. ;
, ?
17. .
18. ,
.
19. ,
.
20. .
21. , , .
22.
, , .
23. , , .
24. ,
, .
25. ,
.
26. - .
27. ()
.
28. (), .
29. , .
30. () .
31. - , [] .
32. , , .
33. , ,
.
34. , , .
. .
02.11.05. 60X881/16
. . . . . 24,25.
. 1000 .