A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr.

Hseyin AYAN zel Says

967~

RFDEN OSCAR WILDEA GL VE BLBL Gl Blbl From Rif To Oscar Wilde Nilfer TAN
mek ister blbl ann meger bir reng ile Gl budan mzcna gire urtara u Fuzl

Z nsan beyninin dinamii armlardr. Gl-blbl, zihinlerde uyandrd sonsuz armlarla asrlardr tm dnya edebiyatlarnda var olmutur. Bu almada, Rifnin Blbl-nmesiyle Oscar Wilden Blbl ile Gl (The Nightingale and the Rose) hikyesi metinleraraslk (intertextuality) balamnda karlatrlarak ortaklk, benzerlik ve farkllklar tespit edilmi, bylece insanlk leminin ortak konusu olan glblbl n farkl a, corafya ve kltrler iinde kazand yeni okuma biimleri ortaya konmaya allmtr. Bunun iin kronolojik sra takip edilerek nce Rifnin Blbl-nmesi tantlm, daha sonra Oscar Wilden hikyesinin Bat edebiyatnda gl semboll eserler arasndaki yeri tespit edilerek incelenmi ve iki eser karlatrlmtr. Anahtar Szckler: Rif, Blbl-nme, Oscar Wilde, gl, blbl, metinleraraslk, karlatrmal edebiyat. ABSTRACT The dynamics of the human brain are associations. Nightingale and rose have existed in all world literature for ages with the infinite associations which are brought to mind. In this study the partnerships, similarities and differences are identified comparing Rif's Blbl-nme and Oscar Wilde's tale of The Nightingale and the Rose in the context of intertextuality; thus it is possible to present new reading styles, gained in different ages, places and cultures of nightingale and rose, which is a common topic of all humanity. To do that a chronological way is followed and Rifais Blblnme is introduced first, and then the place of Oscar Wildes tale among the works with rose symbol in western literature is found and both works are compared. Keywords: Rif, Blbl-nme, Oscar Wilde, rose, nightingale, intertextuality, comparative literature.

GR

Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits: Doktora rencisi

TAED 39, 2009, 967-987

~968~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
ugne, bugnden dne, yahut dnden dne yneltilebilecek bir bakta adna kimi zaman tevard, bazen sirkat, bazen de intihal denen benzer syleyi rneklerine ska rastlanmaktadr. Eskilerin taklitilik diye aaladklar bu durum gnmz edebiyatnda zgnln ierikte deil, biimde aranmas anlayyla biimsel yeniliklerden biri olarak kabul edilmi ve metinleraraslk (intertextuality) terimiyle karlanmtr 1 . Hatta her metnin bir gndermeler mozaiinden olutuu ve yazarn kendi zmsedii edeb gelenein, bu mozaiin erevesini oluturduu ileri srlmtr 2 . Gerard Genette; bir yaptla ondan ncekiler ve sonrakiler arasnda kurulan ilikilerin okur tarafndan alglanmasna metinleraras ilikiler 3 adn verir. Buna gre okumak, ayn zamanda bir metni baka bir metinle ilikilendirmek, onda yeni bir tat bulmak, o metnin ilgin bir yann yakalamaktr. Genette buna; srekli dolam hlindeki edebiyat 4 adn verir ve tm yazarlarn sadece tek bir kitap yarattklarn tm kitaplarnsa sonsuz tek bir kitap 5 olduunu syler. Bu bilgilerin nda, bu almada, Rif (?-?)nin Blbl-nme mesnevsiyle Oscar Wilde (1854-1900)n Blbl ile Gl (The Nightingale and the Rose) hikyesi metinleraraslk (intertextuality) balamnda karlatrlarak ortaklk, benzerlik ve farkllklar tespit edilecek bylece insanlk leminin ortak konusu olan gl-blbl n farkl a, corafya ve kltrler iinde kazand yeni okuma biimleri 6 ortaya konmaya allacaktr. Bunun iin kronolojik sra takip edilerek nce Rifnin Blbl-nmesi tantlacak daha sonra Oscar Wilden hikyesinin Bat edebiyatnda gl semboll eserler arasndaki yeri tespit edilerek iki eserin karlatrlmasna geilecektir. Blbl-nme ve Blbl ile Gl alegorik/temsil birer eserdir. Alegori, bir olay, nasihat, dilek veya dnceyi, baka varlklar vastasyla ve onlara ait zelliklere boyayarak anlatmaktr. Bundan maksat, konuyu daha canl ve vurgulu bir ekilde anlatma ve okuyucuya zihn bir zevk vermektir. 7 19. asr Trk belgatileri Bat retoriindeki metaforu ak istiare; alegoriyi ise istire-i temsiliyye, istire-i mrekkebe veya mecz- mrekkebe terimleriyle
1 2

Ydz Ecevit, Orhan Pamuku Okumak, Gerek Yaynevi, stanbul 1996, s.31. Julia Kristevann bu konudaki grleri iin bkz. Kubilay Aktulum, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara 1999, s. 40-55 ve Jale Parla, Don Kiottan Bugne Roman, letiim Yaynlar, stanbul 2003, s. 26. 3 Aye-Zeynel Kran, Yaznsal Okuma Sreleri, Seckin Yaynevi, Ankara 2003, s. 303. 4 Aye-Zeynel Kran, a.g.e., ayn yer. 5 Aye-Zeynel Kran, a.g.e., ayn yer. 6 Aye-Zeynel Kran, a.g.e., s. 315. 7 Menderes Cokun, Klsik Trk iirinde Mrekkep stiare, Temsil stiare ve Alegori, Bilig, S. 38,Yaz 2006, s.58.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

969~

karlamlardr 8 .Bir hikyenin alegorik olabilmesi iin kahramanlarn ve dier varlklarn adlarnn yan sra, hikyedeki olayn da istiareli bir ekilde kurgulanmas gerekir. 9 Alegorik bir eserde okuyucu zevkini hikyenin ikiz mnsnn birbiriyle olan ilintilerini kefetmekten alr. 10 Dnya edebiyatnda bu anlatm tarzyla pek ok eser meydana getirilmitir. Guillaume de Lorris ve Jean de Meungn La Roman de la Rose (Gln Roman)u, eyhnin Har-nmesi, Fuzulinin Beng Bdesi, John Bunyann Pilgrims Progress (Hacnn lerleyii)i ile Yahya Kemalin Sessiz Gemi, Nazm Hikmetin Krk Haramilerin Esiri ve Behcet Necatigilin Kilim iirleri bunlardan bazlardr. Klsik Trk edebiyat alegorik eserler ynnden zengindir. Ancak eski belgat kitaplarnda bu eserlerin isimlendirilmesi ve tasnifi zerinde pek durulmamtr. Victoria R. Holbrook Alegorinin lm Hsn Akn zgnl balkl makalesinde bu konudaki dncesini u szleriyle ortaya koymutur: ...sanrm alegorinin bir anlat tr olarak- belgatte adsz kalmasnn nedeni yaygnlyd: Dvan iirinde anlat demek zaten alegori demekti.... 11 Rif ve Oscar Wilden almaya konu olan eserlerinin temel alegorlar gl ve blbldr. 1. Gl ve Blbl ...Gl, yabanisi ve slah edilerek bahelerde yetitirilen eitleri bulunan bir cins iektir. Yabani gln Orta Asyada ok eskiden bilindii anlalmaktadr. Bahe glne dair en eski bilgi Babil baheleri zerine Heredotes tarafndan verilmitir. Eski Yunan edebiyatnda da glden bahsedilir. Bu bilgilerden gln Doudan, Orta Dou, Anadolu ve Yunan Adalar yolu ile Batya gemi bir iek olduu karlmaktadr. Mitolojide eski Yunanllarn gzellik Tanras Aphroditein douu srasnda vcudundan akan kpklerden olutuuna inanlan gln, Hint efsanelerinde de din ve kozmogonik bir mns vardr. Eski Suriye ve Msrda gl zerine efsaneler bulunmaktadr. Roma dneminde ak ve nee iei saylan gl, geni apl ziyafetlerde vazgeilmez bir iek olarak dikkat eker. Hrstiyanln ilk alarnda Hz. sann semboldr. Hz. Meryeme de dikensiz gl denmitir... 12 Ha ortasndaki be yaprakl gl ortaa filozoflar tarafndan
8 9

Menderes Cokun, a.g.e., s. 52. Menderes Cokun, a.g.e., s. 64. 10 Menderes Cokun, a.g.e., s.65. 11 Victoria R. Holbrook, Osmanl Divan iiri zerine Metinler, hzl. Mehmet Kalpakl, stanbul 1999, s. 403. 12 Kif Ylmaz, Gl TDEA, C.3, Dergh Yaynlar, stanbul 1973, s. 382-383.

TAED 39, 2009, 967-987

~970~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
anasr- erbaa (toprak, su, hava, ate)nn zerinde bir eleman olan saf z (quinta essentia) temsil eder. Dnya apnda bir kardelik tarikat olan Gl-Ha Biraderleri de adlarn gl ile hatan almlardr 13 . slam kltrnde gl, Hz. Muhammedin Mira gecesi Tanrnn huzurunda Cebrail ve Burakla terler dkt, Burakn terinden sar gl, Cebrailin terinden beyaz gl ve Hz. Muhammedin terinden de krmz gln meydana geldii rivayetinde yz gsterir. Bu inancn etkisiyle dn gnlerde ve mevlit gibi trenlerde gl suyu ikram edilir. Klsik Trk iirinde natlerde gl, Hz. Muhammetin sana, yanana; gl kokusu kokusuna, terine; gl goncas azna; gl fidan boyuna mebbehn bih olmutur. 14 Gl, Hz. Muhammede isnat edilen; Krmz gl, Allahn grkeminin tezahrdr. szne dayanlarak ilh gzelliin de sembol olarak kabul edilir. ranl mutasavvf Ruzbihan Bakl Ahbrel-kn adl eserinde Tanrnn ilah bir varlk olan krmz gl gibi tecell ettiini bu yzden ruh blblnn sonsuza kadar bu gle k olduunu yazar 15 . Burada insan ruhunun bir baka kua deil de blble benzetilmesi de tesadf deildir. nana gre Nemrut tarafndan atee atlan Hz. brahimin nnde saf balayan kulardan birisi onunla birlikte kendisini atee brakr ve Tanrnn elisine elik eder. Kendisine ho gelen bu hareketi nedeniyle Tanr onu dllendirmek ister ve Cebrail vastasyla ne dilediini sorar. O da Tanrnn bin isminden yalnzca yzn bildiini syleyerek kalan dokuz yznn de retilmesini ister. te Tanrnn btn isimlerini rettii o ku, kyamete dek gnlleri balayan sesiyle Tanrnn isimlerini haykran blbldr. 16 1.1. Klsik Trk iirinde Gl ve Blbl Blbl ve gl arasnda var olduuna inanlan ak, dvnlara dalm binlerce beyitte anlatlmtr. nk iir, musik, estetik gibi airlerin arad her ey bu hikyede vardr: Blbl gl sobetiydi didgm iitdgm Geh terennm geh tebessm gh geh er idi skpl shak elebi Bazen ark, bazen glmseme, zaman zaman da iirler okuyarak dediim iittiim hep gl ve blbl sohbetiydi. 17 Klsik airlere gre gl ve blbln mnasebeti ok eskilere dayanr:
13 14

Beir Ayvazolu, Gller Kitab, tken Yaynlar, stanbul 1992, s. 101. Emine Yeniterzi, Divan iirinde Nat, TDV Yaynlar, Ankara 1993, s. 274. 15 Nezahat ztekin, Eski Trk Edebiyatnda Gl, Kubbealt Akademi Mecmuas, Y. 34, S. 4, Ekim 2005, s. 22. 16 mr Ceylan, Kular Dvn Osmanl iir Kular, Kap Yaynlar, stanbul 2007, s.64. 17 mr Ceylan, a.g.e., s. 71.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

971~

admdr u blbl gllerle yetde ubu ata bile binmiler eyym- abvetde Cinn Blbln gllerle olan mnasebeti bir hayli eskidir. ocukluk gnlerinde denek ata bile birlikte binmilerdir. 18 Gl ei benzeri olmayan bir gzeldir. Blbl de gzel sesiyle ona ho hikyeler anlatan bir sevgilidir: Gl-onca far- sn ile geri yegnedir Blbl de lk hid-i rn-fesnedir Slim Dvn, G. 81/1 Gonca gl, gzelliiyle esizdir ama blbl de ho hikyeler anlatan bir sevgilidir. Blbl, gle olan karlksz ve riyasz akn aklayamaz: Gle blbl edemez derdini bir ho ilm Zam- yr yle degildir ki demek mmkin ola Slim Dvn, G. 267/4 Blbl derdini gle bir trl anlatamaz. Ak acsn anlatmak mmkn deildir. Gl, gzelliiyle marurdur. Akla yanan blblden haberdar bile deildir. Ancak blbl yine de gnn birinde kavuma midiyle alayp inlemeye devam eder: snne marr olup gl guna oymazsa da Blbl-i rde gemez nle v feryddan eyhlislam Yahya Gl, gzelliiyle gururlanp k blbln szlerine kulak vermese de o inleyip feryat etmekten vazgemez. 19 Ancak blbln akn ikr eden bu feryatlar akn gizleyip lenlerin ehit olacaklarna inanan 20 airlerce knanr: Hneri var ise ketm-i eer-i a itsn
18 19

mr Ceylan, a.g.e., s.64. mr Ceylan, a.g.e., s.67. 20 Bu inan Hz. Muhammede atfedilen Akn gizleyip, iffetini muhafaza ederek len ehittir. szne dayanr.

TAED 39, 2009, 967-987

~972~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
Aybdur blbl-i rdeye feryd itmek Nb Eer bir hneri varsa ak acsn gizlesin. Perian blble feryat etmek ayptr. 21 Klsik iirde airliin art aktr. Karlksz ve riyasz sevme yeteneine sahip olan air gzellikte gle benzeyen sevgilisine akn anlatmak iin feryat ve fignla iirler sylemekte blbl geride brakmtr: Geri kim blbl bana virr seba feryddan Yeg olur kird-i kmil dostlar stddan Zt Ey dostlar! Her ne kadar blbl ettii feryatlarla bana ok ders vermise de yetenekli renci hocasn gemitir. 22 Gl, Nect ve Fuzl gibi airlerin yaadklar zamann padiahlarna sunduklar kasidelerde redif olarak kullanlmtr. airler bu tercihle dnyevi iktidarn en kudretli semboln, estetik deerler manzumesinde en ideal yere yerletirmilerdir. 23 Adil sultan devrinde zulm biter. Bu yzden gl de uygunsuz taknlklarna son vermeli klarn incitmemelidir: Bbn suln- dil devridr tenbh l Urmasun gl-zre te ulm dp zinhr gl Fuzl Bahvan! Zaman dil sultan zamandr. Gle tembih et, gl bahesini atee vermesin. 24 1.2. Klsik Trk Edebiyatnda Blbliyye, Gl Blbl ve Blblnmeler Klsik Trk edebiyatnda ba kahramanlar gl ve blbl olan zel mesnevler de kaleme alnmtr. Aratrmaclara gre gl-blbl isim ve semboll bu eserlerin ilk rnekleri, Feridddin Attar (1119-1193) n Husrevnmesi (Gl Hsrev/Gl Hrmz) ile Attara atfedilen 25 Blbl-

21 22

mr Ceylan, a.g.e., s.65. mr Ceylan, a.g.e., s.73. 23 Aydn Krman, Muhibbinin Gl Redifli Gazellerinde Gl Tasavvuru, Tunca Kortantamer in, Ege niversitesi Yaynlar, Edebiyat Fakltesi Yayn, No:6, zmir 2007, s. 359. 24 Tunca Kortantamer, Gl Kasidesi II, Dergh, C.1, S.3, Mays 1990. 25 Son aratrmalar bu eserin Feridddin Attara it olmadn, XV. yzylda yaayan Attar- Tn ya da Attar ad veya mahlasl bir kii tarafndan yazldn gstermektedir. M. Nazif ahinolu, Attar, Feridddin TDVA., C. 4, stanbul 1991, s. 98.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

973~

nmedir. Trk edebiyatnda Anadolu sahasnda bu tarzda yazlm ilk eser 26 ise Mevln Celleddin Rmye ait olduu dnlen Blbl-nme adl 55 beyitlik kk mesnevdir. Bunu, Mevlnya atfedilen Hikye-i Blbl-nme balkl bir dier mesnev takip eder. Hikye-i Blbl-nmenin Mevlnya ait olmad dnlmektedir; yazar belli deildir. Dil zellikleri XIV. yzyln sonlar ile XV. yzyln balarna ait olduunu gsteren eser Attara atfedilen Blbl-nmenin geniletilmi, mensur bir evirisi eklindedir 27 . XIV. yzyln sonlar ile XV. yzyln balarnda yazld dnlen bir dier Blblnme Rifye aittir. Gl-blbl konulu eserler, XVI. yzylda artm ve gl glbl adyla yazlmaya balanlmtr. Bu yzyla ait ilk Gl Blbl Vhidye aittir. Onu, gl blbl mesnevlerinin en mehuru Fazlnin Gl Blbl izler 28 . 1541-1553 yllar arasnda Amasyada yazlan eserin tenkitli neri, Nezahat ztekin tarafndan 1987 ylnda doktora tezi olarak hazrlanm ve 2002de yaymlanmtr 29 . Fazlnin eserini, 1553te Mnrnin Attarn Blblnmesinden genileterek tercme ettii Glen-i Ebrr; 1565te Baknin ve 1602de Gzi Giray Krmnin Gl Blblleri ile 1636da Fudnin yine Attarn Blbl-nmesinden evirdii Blbliyyesi izlemitir. XVII. yzylda bir dier Blbl-nme yazar da Slim Tezkiresinde ad geen Esad Efendidir. Eser, Padiah I. Ahmede sunulmutur 30 . Fudnin Blbliyyesi, Manisal Birr tarafndan 1705te nesre aktarlmtr. Manisal Birrnin Blbliyyesinin tenkitli metnini, Adnan al ve Vicdan zdingi hazrlamlardr 31 . XVIII. yzyln ikinci eseri Hayat mahlasl bir aire ait, mensur bir gl blbldr. Eserin ad ve Hayatnin yaam hakknda kaynaklarda bir bilgi yoktur. Hayatnin eseri 1806da lm tarafndan Blbliyye
26

Hseyin Ayan transkripsiyonlu metnini yaymlad Rifnin Bbl-nmesinin gsterdii dil zelliklerine gre XV. yy. sonlar, XVI. yy. balarnda yazlm olabileceini; bu durumda eserin Trk edebiyatnn bu trde bilinen ilk eseri olabileceini tespit etmise de (Hseyin Ayan, Blbl-nme Rif, Emek Matbaas, 1981, s. 6.) Gencay Zavotu Mevlnya it olduunu dnd bir Bbl-nmeden sz etmektedir. (Gencay Zavotu, Trk Edebiyatnda Gl ve Blbl, Trkler, C. 5, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, s. 896.) 27 Gencay Zavotu, a.g.e., s. 896. 28 Fazlnin Gl Blbl Batda en ok yank uyandran eserlerden biridir. Batl aratrmaclarn da dikkatini eken mesnevnin tamam veya baz blmleri eitli Avrupa dillerine evrilmi ve yaymlanmtr. Eseri zgn bulan Hammer mesnevnin tamamn Almancaya evirmi ve 1834te Trke aslyla birlikte Petede Gl Blbl das Ist Rose und Nachtigall adyla yaymlanmtr. eviride kafiye uygunluuna dikkat eden Hammerin yan sra Dora Distria baz blmlerini Franszcaya, E. J. W. Gibb de ngilizceye evirmilerdir. (Gencay Zavotu, a.g.e., s. 899.) 29 Nezahat ztekin, Fazl, Gl Blbl, Akademi Kitabevi, zmir 2005. 30 Adnan nce, Tezkiret-uar Slim Efendi, AKM Yay., Ankara 2005, s.169. 31 Yard. Do. Dr. Adnan al-Yard. Do. Dr. Vicdan zdingi, Blblyye Birr Mehmed Dede, Akademi Kitabevi, zmir 2004.

TAED 39, 2009, 967-987

~974~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
adyla nazma ekilmitir. XIX. yzylda yazlm bir dier Gl Blbl Abdurrahim Utzmenye aittir. Tatar Trkesi zellikleri gsteren eserin yazar Tatar Trklerindendir. Kazan Hanlnda yaamtr. XIX. yzyla ait dier eserler gah Osman Paa ve Yeniehirli Avnnin Blbl-nmeleridir 32 . Trk Edebiyatnda gl blbl ve blbl-nmeler dnda Gl Sab, Gl Nevrz, Gl Hsrev gibi kahramanlarnn birisi gl olan eserler de bulunmaktadr 33 . 1.3. Gl ve Blbl Hikyelerinin Kayna Blbln gle olan ak, ona kann ve cann verii, dnyann her yerinde ortak motiftir. Bu ortak motife dayal efsaneler farkl varyantlarla anlatlr: Efsaneye gre gl, ilk yaratldnda soluk renkli bir iektir. Ona lgnca k olan blbl, aln grebilmek iin dikenlerine aldr etmeden geceler boyunca dallarna konup yalvarr. Gl bu yalvarmalara aldr etmez. Ne zaman ki blbl mecalsiz kalp kendinden geer, gl dikenlerini batrp barn kanatr. Bylece canndan olan blbln kan, gln dikenlerine szp goncaya renk katar. te gle krmz rengini veren de blbln ak iin aktt kandr.34 Gl-blbl konulu hikyeler Ortaada yaygnlk kazanmtr. Bu hikyelerin kaynann ran Edebiyat olduu dnlmektedir. ran ve Arap edebiyatlar Emev-Abbs dneminde birbirini etkilemitir. Aratrmaclara gre bu dnem Arap iiri Kuzey Afrika ve Sicilya yoluyla spanyaya Endls Emevlerine geerek, spanya corafyasnda yeni motifler, temler kazanrken ran iirine has zellikleri ve bu arada gl ve blbl konusunu da spanyaya tamtr. H. Ritter, XI. yy.da yazya geirilen Franszlarn en eski manzumesi Chanson de Roland (Rolan arklar)da Anter Kssasnn etkisinden bahseder. M. Lanson ise 1277de yazya geirilen Fransz romans Le Roman de la Rose (Gln Roman)un Fransaya spanya yolu ile girmi ran asll bir Dou hikyesi olduunu syler. Bu dnemde Dou edebiyatnn Bat edebiyatna etkisi bu konuyla snrl kalmamtr. XIII. yzyla kadar yarm kafiyeyi kullanan Franszlar, daha sonraki iirlerinde Arap kafiyesini kullanmaya balamlardr. 35

32

Trk edebiyatnda gl blbller hakknda ayrntl bilgi iin bkz: Gencay Zavotu, Trk Edebiyatnda Gl ve Blbl, Trkler, C. 5, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, s. 896-902. 33 Bu eserler iin bkz: gh Srr Levend, Trk Edebiyat Tarihi, C. 1, TTK Bas., Ankara 1973, s. 139; Dvan Edebiyatnda Hikye I, TDAY Belleten 1967, TDK Yaynlar, Ankara 1989, s. 108. 34 skender Pala, Gl ile Blbl, Zaman, 29 Ocak 2004. 35 Nezahat ztekin, Fazl, Gl Blbl, Akademi Kitabevi, zmir 2005, s. 34.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

975~

Dou kltrnn ve doulu motiflerin etkileri, Rus edebiyatnda da grlmektedir. Bu etki nl Rus airi Aleksandr Sergeyevi Pukinin 1827 tarihli Solovey i Roza (Blbl ve Gl) iirinde olduka belirgindir: Bahelerin sessizliinde, bahar gecesinin sisinde, Gle syler dou blbl. Fakat tatl gl hissetmez, i geirmez. n syledikleri karsnda salnr ve uyuklar. Kendine gel, ey air, arzuladn nedir? O dinlemiyor, seni hissetmiyor. Bak nasl da canl, seslenmen cevapsz. 36 A. V. Azbukina, Pukin ve A. V. Koltsovdaki gl ve blbl temasn incelerken Rus iir sanatnda, gl ve blblle i l g i l i bu Dou motifi, kendi anlatmn kazanmtr. Gl ikinci plana gemi, birinci plna harika tyle ba kahraman olarak blbl yerlemitir. demektedir. 37 KARILATIRMADA ESAS ALINAN ESERLERN NCELENMES 1. Rifanin Blbl-nmesi almaya konu olan Rifnin Blbl-nmesinin tenkitli metni 38 Hseyin Ayan tarafndan yaymlanmtr. Hseyin Ayan, gsterdii dil zelliklerine dayanarak eserin XV. yzyln sonlar ile XVI. yzyln balarnda yazlm olabileceini sylemektedir 39 . Blbl-nmenin yazma nshas Paris Mill Ktphanesi Farsa Yazmalar 7 (A. F. 2147) numarada kaytldr. Tezkirelerde Rif ad veya mahlasn kullanan bir air bulunmamaktadr. Latf Tezkiresinde tezkire yazanlar arasnda Rif veya Ref adnda bir airden sz edilse de bunun Blbl-nmenin mellifi olduuna dair bir kayt yoktur 40 . Mesnev sadece iki msra birbiriyle kafiyeli olan, en az iki veya daha ok msradan oluan ve aruzun ksa kalplaryla yazlan bir nazm ekli deil, tr olarak da mesnev eklinin kullanlmasyla yazlan hikye ve destan kitaplarnn,

36

Fikret Trkmen, Doulu Konularn Rus Edebiyatnda lenmesi Meselesi, Turkish Studies / Trkoloji Arastrmalar, C.1, S.4, Bahar 2007, s.684. 37 Fikret Trkmen, a.g.e., s.684. 38 Hseyin Ayan, Blbl-nme Rif, Emek Matbaas, 1981. 39 Hseyin Ayan, a.g.e., s.5. 40 Hseyin Ayan, a.g.e., s.3.

TAED 39, 2009, 967-987

~976~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
dn, ahlk ve ansiklopedik bilgiler veren eserlerin genel addr 41 . Anlatma esasna dayal edeb metinler erevesinde deerlendirilen 42 mesnevler belirli bir tarih devirde toplumumuzda roman ihtiyacn da karlamtr. 43 Romanlarda yakalamaya altmz tipler, sosyal evre, anlatm teknikleri, psikolojik zmlemeler ve hepsinden nemlisi romancnn ortaya koyduu model insan, mesnev ad verilen bu ark anlatmlarnda da vardr. 44 Belli bir konuyu ileyen, bamsz bir kitap olarak yazlm mesnevlerin plnlar genellikle birbirine benzer: giri blm, konunun ilendii blm ve biti blm 45 . Rifnin Ali Paaya sunduu 327 beyitlik Blbl-nmenin giri blmnde ilk 7 beyit mnct; 8.-12. beyitler nat; 13-16. beyitler drt byk halife hakknda medhiyedir. air bu beyitlerde, udy yz ramn sensn ell bendeyz suln sensn Rif ciz r u acildr Dev senden ilh asta-dildr szleriyle Tanr karsnda kulun yerini ve deerini anlatm gelenein hazrlad imkndan yararlanarak dnya grn, bal olduu deerler sistemini ifade etmitir 46 . 17.-39. beyitlerde eserin sebeb-i telifi anlatlr. 40.-58. beyitler baharn anlatld bir kasdedir. Bu blm eserde ortaya konulacak fiktif/itibr/kurmaca lemi daha iyi anlamaya, deerlendirmeye ve yorumlamaya hizmet eden n bilgilerle okuyucuyu hazrlar 47 . Giriten sonra 59. beyitte balayan Blbl-nme 322. beyitte sona erer. Eserin sonunda be beyitlik bir htime bulunur. Blbl-nme, mefln/ mefln/feln kalbyla yazlmtr. Eserde 22 gazel vardr. Bu gazellerin 13. ve 14.s yine mefln/mefln/feln kalbyla yazlmtr. 16, 18 ve 21 numaral gazellerin kalb
41

Namk Akgz, Mesnev Trk Dnyas Edebiyat Kavramlar ve Terimleri Ansiklopedik Szl, C.4, AKM Yay., Ankara 2005, s. 356. 42 erif Akta, Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Aka Yaynlar, Ankara 2000, s. 11. 43 erif Akta, Roman Olarak Hsn Ak, Trk Dnyas Aratrmalar, S. 27, stanbul Aralk 1983, s. 94. 44 Pervin apan, Ali r Nevy ve Fuzlnin Leyl ve Mecnn Mesnevlerinin Anlatm Tarzlarnn Mukayeseli Tahlili, Osmangazi niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Karlatrmal Edebiyat Blm I. Uluslararas Karlatrmal Edebiyat Kongresi, Eskiehir 15-17 Ekim 2003, s. 228. 45 smail nver, Mesnev, Trk Dili Trk iiri zel Says II (Divan iiri), Y. 36, C. LII, S.415416-417, Ankara 1986, s. 432. 46 erif Akta, Roman Olarak Hsn Ak, Trk Dnyas Aratrmalar, S. 27, stanbul Aralk 1983, s. 95-96. 47 erif Akta, a.g.e., s.96.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

977~

mefln/mefln/mefln/meflndr. Dierlerinin ise filtn/ filtn/filtn/filndr. Yer yer mesnevnin akn durduran bu gazeller okuyucuya nefes aldrmak, konuya nfuz etmesini salayarak evk ve heyecann artrmak, gerilimin ykseldii anlarda yaanan duygu younluunu daha etkileyici bir ekilde ifade etmek gibi fonksiyonlarla eserde yer alrlar 48 . Blbl-nmenin mstensihi sonradan deiik mrekkeple yazmak iin blm balklarnn yerini bo brakmtr. Sadece 152.-153. beyitler arasna rastlayan ksma Nme-i Sivum ikyet-i Blbl ez-Hl-i Hod baln Farsa olarak yazmtr. 49 1.1. Blbl-nmenin Konusu Gl ile Blbln hikyesinin anlatld eserde olaylar bir bahar mevsimi, rem ba denen bir gl bahesinde geer. ok gzel olan Gl, bu bahede bir kkte yaamaktadr. Ssen ve Nesrin adl her srrna ortak iki arkada vardr. Blbl Hicaza giderken rem bandan geer. Pencereden etraf seyreden Gl grr grmez k olur. Kendinden geerek feryat ve figna balar. Saba bu sesleri duyar ve Blbln derdini renerek Gle anlatr. Gl Sabadan Blbl imtihan etmesini ister. Saba bu niyetle Blble sefere kmasn syler ve bu seferde kendini rakibi olan Harn yaralamasndan; Gl ise dile dmekten korumasn ister. Ancak Blbl ayrla dayanamayacan, bir gazelle anlatr. Gl de gazeller syleyerek naz eder. Saba iki sevgilinin gazellerini ve mektuplarn iletir. Ak acsna yenik den Blbl hastalanr, yataa der. Ssen ve Nesrin Blbln iyilemesi iin Gle ya gzelliinin zekt olan yzn gstermesini, ya da hatrn sormak iin Nar gndermesini tavsiye ederler. Glden gelen Narla bir anda iyileen Blbl sefere kar. Ancak Glden uzak kalmak Blbl tekrar hasta eder. Sararp solan Blbl gece gndz uyumadan, dinlenmeden ak acs ekmektedir. Bu acyla akln yitirir. Alamaktan gzleri de grmez olur. Sabann Glden haber getirmesiyle gzleri alr. Blbln uzaklarda oluu Gl de mutsuz eder. Gl zaman Blbln gl bahesinde olmas gerektiini syler. Ancak Gl ve Blbln ak Leyla ile Mecnunun akna benzedii iin kavuamayacaklardr. Blbln Gl yoluna cann feda ettiini anlatt bir gazelle hikye sona erer. 1.2. Blbl-nmenin Tahlili 1.2.1. Anlatma Problemi ve Bak As
48

Namk Akgz, Anlatma Problemi Asndan Fuzlnin Leyl v Mecnnundaki Gazel ve Murabbalar Tunca Kortantamer in, Ege niversitesi Yaynlar, Edebiyat Fakltesi Yayn, No:6, zmir 2007, s. 188. 49 Hseyin Ayan, a.g.e., s.5.

TAED 39, 2009, 967-987

~978~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
Blbl-nme, hazrlk, k olma, sevgiliyi isteme, engeller ve sonu eklinde epizotlara ayrlarak 50 incelenebilecek basit bir kurguyla yazlmtr. Mnacat, nat, medhiye, baharn konu edildii bir kaside ve sebeb-i teliften oluan giri blmyle okuyucunun kurmaca dnyaya hazrland Blbl-nmede olay, tanrsal bak asyla 3. tekil ahs tarafndan anlatlr: ikyet iden ol merd-i san sz Bu resme eylemidr sze z Dimi var idi ol dn-y lem Bu devrn ire bir glzr- urrem Beyit: 58-59 Blblnmede olaylar anlatma teknii ile nakledilmitir. Bunun yannda metin halkalarnn sonundaki hle mnasip gazellerle olaylar kahraman anlatcnn azndan aktarlmtr 51 . Bu gazeller kahramanlarn yaad cokuyu okuyucuya hissettirmekte etkili olmutur. Gazellerin sonunda bir frsatn dnerek mahlasn kullanan Rif, eser boyunca okuyucunun yanndan ayrlmam 52 , dile hkimiyeti, tebih, tezat, hsn-i talil gibi sanatlar kullanmaktaki maharetiyle airlik yeteneini ortaya koymutur: Ey gz sevdy bu glimi b-mr eyleyen Kendden ayri amudan b-zr eyleyen ru bar durur dvnei ar-b iden Zlfi cellddur uu dr eyleyen Yaramad ala yr olal ey yr ua Gl yzdr bu cihnda yirm r eyleyen Derdmi dilde nihn idem dir idm ill yo addm egrisidr dorusn ihr eyleyen Bu Rif cn virp valu diler dirdm didi

50 51

Bu metodu Fikret Trkmen halk hikyelerini incelemek iin gelitirmitir. Namk Akgz, Leyl ile Mecnn Mesnevsinin Yaps, Mill Kltr, S. 59, Ankara, Aralk 1987, s. 43. 52 Hseyin Ayan, a.g.e., s.5.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

979~
bzr

Byle eyleyen

erzn

kim

durur

elnle

Beyit: 228-232 1.2.2. Vaka Anlatma esasna dayal metinlerde vaka asl unsurdur 53 . Blblnmede Blbl ve Gln maceras konu edilerek ak temas ilenirken metin halkalar kronolojik bir dzende art arda sralanmtr. Olay rgsnde tesadfler nemli yer tutar. Blbl Hicaza gitmek zere yola kmtr. Yolu rem bana der. (83. beyit) Tesadfen grd (87. beyit) Gle ilk grte k olur. (88. beyit) Ancak kader bu akn sonunu hsran olarak tayin etmitir. (313. beyit) Alegorik bir eser olan Blbl-nme ift kahramanl bir ak hikyesidir 54 . Blbl , Gl sevgiliyi temsil etmektedir. klarn arasna giren engel ayrlk ve gln dikenleriyle temsil edilen rakiplerdir. ift kahramanl ak hikyelerinin tmnde olduu gibi k Blbln de akn ispat edip olgunlamas engelleri amasna baldr. ki sevgilinin arasnda iletiimi salayan Sabadr. Klsik iirde saba, kla mauk arasnda daima haberleme aracdr. Blbl, Gln hasretiyle hastalanp yataa dnce Gl ona klsik iirde sevgilinin yz, yana, duda ve eitli azalarna benzetilerek en ok sz edilen meyve olan Nar gndermitir. Burada baka bir ey ya da meyve deil de narn tercih edilme sebebi tedavi edici zellii olabilir. Ayrca bu kelimede tevriye dnlerek nr sevgilinin ak atei; onu gndermesi ise Gln Blbln akna karlk vermesi olarak da deerlendirilebilir. Hikyede Blbln alamaktan gzlerinin grmez olmas Yusuf peygamber kssasna telmihtir. 1.2.3. Zaman Anlatma esasna bal metinlerde drt ayr zamandan sz etmek gerekir: 1. Olay zaman: Anlatlan olaylarn yaand zaman. 2. Anlatma zaman: Kurmaca metinde olaylarn anlatld zaman. 3. Yazma zaman: Eserin yazya geirildii zaman. 4. Okuma zaman: Eserle okuyucu arasnda geen zaman. Yazma ve okuma zamanlar eserin dndadr. Olay zaman ve anlatma zaman ise edeb eser gibi kurmacadr 55 . Blbl-nmede olaylar ilkbahar ve sonbahar arasnda meydana gelmitir. Blbl bir bahar vakti Hicaza giderken
53 54

erif Akta, Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Aka Yaynlar, Ankara 2000, s. 45. gh Srr Levend, Dvan Edebiyatnda Hikye I, TDAY Belleten 1967, TDK Yaynlar, Ankara 1989, s. 73. 55 erif Akta, a.g.e., s. 107-108.

TAED 39, 2009, 967-987

~980~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
rastlad rem banda konaklad bir aylk (85. beyit) mddette Gl grp k olmu, Gln istei zerine tekrar yola km, sevgilisinden ayr kalmaya dayanamayarak hazan mevsiminde lmtr.

1.2.4. Mekn ve ahs Kadrosu Mesnevde olaylarn tamam grenlerin cennetten bir ke zannettikleri gl bahesinde geer. Cenneti andran bu bahe de zaten rem ba diye anlmaktadr: Mzeyyen b idi ran mam ol Grenler dir idi drs-selm ol Girenler iine bulurd d rem ba ile mehr ad Beyit: 58-59 rem, Yemendeki d kavminin hkmdar olan eddadn cennete benzeterek yaptrd bahenin addr 56 . Zevk ve nee kayna olan bu bahenin suyu gl suyu, topra amberdir. i hurilerle doludur. Asl kahramanlardan Gl, bu bahedeki kknde yaamaktadr. Gne kadar parlak bir yze, hille benzer kavisli kalara, kk ve biimli bir aza, gl kadar krmz yanaklara, gm gibi bir gerdana ve tm bunlarla uyum iinde bir endama sahiptir. Dostlar Nesrin ve Ssenle gle oynaya vakit geirir. Blbl ise her trl hnerle ilim ve hikmet sahibi, zarif ve ince yaratll, bir mzisyen olarak kiiletirilmitir. Anlatc, Blbl tantrken sz Mecnuna getirerek bir tr erken anlatmla okuyucuya hikyenin seyri hakknda fikir verir: arf tab nzk szi mevzn Ki -mereb idi mil-i Mecnn Ad Blbl idi ol nev-cevnu ekpdi cevrini devr-i zamnu Beyit: 81-82 Blbl Mecnuna benzemektedir. Zamann eziyetlerini ekmektedir. Demek ki az nce anlatlan gzeller gzeli Gle k olacak ve Mecnun gibi elemlere decektir. Nitekim hikyenin sonunda bu durum ortaya kar: Didiler pes meger b-re Blbl Aa kr eyledi n asret-i Gl Nite kim irmedi Leylye Mecnn Bu da mr evinden old brn Beyit: 314-315

56

skender Pala, Ansiklopedik Dvan iiri Szl, Aka Yaynlar, Ankara 1995, s.70.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

981~

Mesnevnin ahs kadrosunda yer alan Gl, Blbl, Nesrin, Ssen ve Saby hikyedeki ilevlerine gre snflandracak olursak Gl ve Blbl asl kahramanlar; Nesrin, Ssen ve Sab yardmclardr. rem Ba tasvir edilirken sz edilen huriler, iekler, aalar da dekoratif unsur durumundaki kahramanlardr. atmay meydana getiren unsurlardan arzu duyulan nesne vuslat, kar g gelenek, ynlendirici kader, alc Blbldr. Gle k olan Blbl, Gln istei zerine kt yolculukta hasrete dayanamayarak lmtr: Uran evvelde bu u essn Cef stine va itmi binsn Beyit: 313 2. Oscar Wilden Blbl ile Gl 1854-1900 yllar arasnda yaayan Oscar Wilde Dublinde domutur. Babas nl bir cerrah, annesi Speranza takma adyla yazlar yazan bir edebiyatdr. renim dnemi eitli burslar kazanmasn salayan baarlarla geen Wilde, 1874'te Oxford Magdalen College'den mezun olduktan sonra sanat eletirmeni olarak almaya balamtr. 1878'de Ravenna adl iiriyle Newdigate dln kazanan Oscar Wilden Poems (iirler) adl ilk kitab 1881'de baslmtr. Dorian Grayin Portresi, Lady Windermeren Yelpazesi, nemsiz Bir Kadn, Salome, Ciddi Olmann nemi, Reading Hapishanesi Balad eserlerinden bazlardr 57 . Blbl ile Gl Oscar Wilden 1888de yaymlanan Happy Prince and Other Tales (Mutlu Prens ve Dier Hikyeler) kitabnda yer almaktadr. Wilde bu hikyelerinde babasnn yarm brakt, annesinin bitirdii halk ykleri sekisinden yararlanmtr 58 . 2.1. Blbl ile Gln Konusu Fakir bir renci sevdii kz dansa gtrmek ister ve cesaretini toplayp ona teklifte bulunur. Kz, eer kendisine krmz bir gl getirebilirse sabaha kadar dans edebileceklerini syler. Fakat mevsim henz gl mevsimi deildir. Buna ramen delikanl byk bir sevinle krlara koar. Arayp tarar, ama gl bulamaz. Bu umutsuzlukla alamaya balar. Bu arada onu iiten kertenkele, kelebek, papatya, meneke hep ona acyarak bakarlar. Bir tek Blbl, onun ahsnda gerek bir grr. Kendisinin, bir mr boyunca akn ackl arklarn
57

Oscar Wilde, Mutlu Prens, eviren: zg elik, Say Yaynlar, stanbul 2004. Eserin incelenmesinde de ayn eviri esas alnmtr. 58 akir Eczacba, Oscar Wilde Tutkular, Aclar, Glmseyen Deyiler, Remzi Kitabevi, stanbul 2002, s. 46.

TAED 39, 2009, 967-987

~982~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
sylemekle beraber bylesine alayamadn dnr ve delikanlya yardm etmeyi aklna koyar. nk ak, dnyann btn hazinelerinden ve btn mrlerinden daha deerlidir. Blbl hemen imenlie koar, btn gl fidanlarn tek tek dolar. Hepsinden, delikanl iin ertesi sabah krmz bir gl verip veremeyeceklerini sorar. Yalnzca bir tek fidan, ertesi sabah kendisine krmz bir gl aabileceini, ancak bunun iin bir art olduunu syler. Dallar iddetli kn etkisiyle buz tutarak krld iin blbl kann ona verebilirse iyileip gl aabilecektir. Blbl bu art, ak uruna can vermek olarak grp kabul eder. Tesadf eseri o gece mehtap kmtr ve Blbl, kalbini gln dikenine dayayp arklar sylemeye balar. O gece, btn teki arklarndan daha gzel arklar sylediini fark eder ve bu coku ile kendinden geerek sabaha kadar yepyeni besteler yapar. Sabaha kar gl fidannda esiz gzellikte krmz bir gl amtr ama Blbl, fidann ayaklar ucunda, imenler arasnda, kalbinde dikenle cansz yatmaktadr. Delikanl sabahleyin sonsuz bir sevin iinde krmz gl dalndan dikkatle koparp doru sevgilisine koar, ancak kz oral bile olmaz. nk snftaki bir baka delikanl ona dans teklifi etmi ve karlnda mcevherler gndermitir. Delikanl krmz gl fkeyle yere frlatr, alayp akn sama bir ey olduunu; felsefeye dnp metafizik okumannsa daha yararl bir i olduunu dnrken yere att gln zerinden bir otomobilin tekerlekleri geer. 2.2. Blbl ile Gln Tahlili 2.2.1. Anlatma Problemi ve Bak As Blbl ile Glde en eski hikye anlatma yntemlerinden ereve hikye tekniiyle iki ayr hikye anlatlmtr. Bunlardan ilki fakir renci ile profesrn kznn, ikincisi ise Blbl ile Gln hikyesidir. Oscar Wilde ok bilinen bir efsaneyi kurgulad erevenin iinde kullanm, iki hikyeyi birbiriyle ilikilendirmitir. Hikyede anlatc tanrsal bak asna sahip nc tekil ahstr. monologlarla rencinin duygu ve dnce dnyas aktarlr. 2.2.2. Vaka Hikyede gerilim kz ile renci arasnda gibi grnse de, asl gerilim gen rencinin kendi iinde yaad ak, akl ve g arasnda aranmaldr: Ah, ak ne kk eylere bal! Bilge adamlarn yazd her eyi okudum ve btn gizli felsefeler benim, ama bir krmz gln yokluu yznden hayatm perian oldu.59 Mutlu ol diye bard Blbl, mutlu ol; krmz glne kavuacaksn. Onu ay nn mziinden yapacak ve kalbimin kanyla
59

Oscar Wilde, Mutlu Prens, eviren: zg elik, Say Yaynlar, stanbul 2004, s. 39.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

983~

boyayacam. Karlnda senden istediim tek ey, gerek bir k olman, nk ak felsefeden daha bilgecedir, her ne kadar felsefe bilgeceyse de ve gten daha kudretlidir, her ne kadar g kudretliyse de. 60 Sonunda kazanan akl ve g olmutur: Ak ne aptalca bir eymi dedi renci uzaklarken. Mantn yars kadar ie yaramaz. nk hibir eyi kantlamyor ve hibir zaman olmayacak eylerden birini sylyor, insan da gerek olmayan eylere inanyor. Aslnda tamamyla kullansz, bu ada kullanllk her ey demek olduu iin, felsefeye dnp metafizik alacam. 61 Blbl ile Gldeki gen renciye ait olan bu tarz dncelere sahip bir kahramanla Oscar Wilden tm eserlerinde karlamak mmkndr. Yazar aka inanmadn bu kahramanlarn azndan her frsatta dile getirir: -Sanat stne ne dnyorsunuz? -Sanat, hastalk... -Ak? -Bir yanlsama -Din? -nan yerine geen moda karlk. -Siz bir kukucusunuz. -Asla! Kukuculuk inancn balangcdr. -Nesiniz siz? -Tanmlamak, snrlamaktr... 62 Hikyede klar fedakrln timsali iken sevgililer kymet bilmezler. renci gen kza ktr, ama fakirdir, akndan baka verecek bir eyi yoktur. Blbl de gerek a belki de aka ktr. Bunun iin tek varl olan cann vermekten ekinmez. Gen kz rencinin gln rengi elbisesine uymad gerekesiyle reddetmekte tereddt gstermez. renci ise kendisi iin cann veren Blbln duygusuz olduunu dnr: Biim var dedi kendi kendine, aal yolda yrrken hakkn teslim etmek lazm, ama duygular da var m? Aslnda, o da ou sanat gibi; srf slup, hi itenlik yok. Dierleri iin kendini feda etmezdi. Sadece mzii dnyor ve herkes bilir ki sanatlar bencilcedir. Yine de sesinde baz gzel notalar olduunu itiraf etmek gerek. Hi bir anlama gelmemeleri ya da hibir ie yaramamalar ne yazk. 63
60 61

Oscar Wilde, a.g.e., s.42. Oscar Wilde, a.g.e., s. 46. 62 Oscar Wilde, Dorian Grayin Portresinden. akir Eczacba, a.g.e., s. 170. 63 Oscar Wilde, a.g.e., s. 43.

TAED 39, 2009, 967-987

~984~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
Blbln gerek tarifi klsik iirdeki k tipiyle benzerlik gsterir: te sonunda gerek k dedi Blbl. Onu tanmamama ramen, geceler boyu onun arksn syledim: Geceler boyu yldzlara onun hikyesini anlattm ve imdi gryorum. Sa smbl iei kadar kara ve dudaklar arzulad gl kadar krmz; ihtiras yzn ak fildii rengine evirmi ve znt alnna sevdiinin mhrn yerletirmi. 64 Gl, i ie yer alan her iki hikyede de ak temsil etmektedir. 2.2.3. Zaman Oscar Wilden hikyesi bir gnlk zaman dilimini anlatr. Bir sabah gen kz iin krmz gl bulma derdindeki renci, ertesi gn Blbln yapt fedakrlktan habersiz isteine kavuur. Ancak krmz gle sahip olmas gen kz ikna etmesine yetmez. 2.2.4. Mekn ve ahs Kadrosu Olaylar ak meknlarda geer. Asl kahramanlar birinci hikyede renci ile profesrn kz ikinci hikyede Blbl ile Gldr. Bahedeki kertenkele, kelebek, papatya, meneke dekoratif unsur durumundadr. 3. Rifnin Blbl-nmesi ile Oscar Wilden Blbl ile Glnn Karlatrlmas Farkl alara ait, farkl edeb geleneklerin rn olan Blblnme ve Blbl ile Gl hikyesi gerek konu, gerekse ileni tarz bakmndan benzerlik gstermemektedir. Ancak her iki hikyede de ak temas gl-blbl motifiyle anlatlmtr. Hikyelerde gl ak, blbl hakiki temsil etmektedir. klar Blbl-nmede gelenee, Blbl ile Glde moderniteye teslim olmulardr. Tasavvuf gelenek, fni olan gzele deil, hakk sevgili olan Tanrya kavumay ngrr. Modern zamanlarda ise madd deeri olmayan eylerin ve zellikle akn hibir ekilde yeri yoktur. te yandan Oscar Wilden hikyesi iinde yer alan blbln kanyla gle krmz rengini vermesi motifi Fuzulnin Su Kasdesindeki; mek ister blbl ann meer bir reng ile Gl budan mzcna gire urtara u beytinin deta nesir eklindeki yorumudur65 . SONU
64
65

Oscar Wilde, a.g.e., s. 39. skender Pala, Gl ile Blbl, Zaman, 29 Ocak 2004.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

985~

Hibir edeb retim, kaynandan kt gibi saf kalamaz. Uluslararas kltr etkileimleri edebiyatta dnce, tr, konu, motif ve tip ortaklk ya da benzerlikleri eklinde kendini gsterir. Karlatrlan hikyelerde ortak olan ak temas rk, kltr, dil ve a farkna ramen blbl ve gl alegorlaryla anlatlm, blbl hakiki temsil etmitir. Rif de Oscar Wilde da gerek k iin sabr, fedakrlk ve sorgulamadan inanma vasflarn uygun grmlerdir. Blbln sonu lm de olsa gle duyduu ak onu ebedletirmitir: buld ile mri nihyet Onur dstn t ymet Beyit: 317 Sevgili her iki hikyede de marur ve ulalmazdr, sevenlerine ac ektirir. Ancak hibir ac insanolunu aktan alkoyamam belki de n en byk mkfat olmutur: Her insan ldrr gene de sevdiini Bu byle bilinsin herkes tarafndan, Kiminin ters bakndan gelir lm, Kiminin iltifatndan, Korkan pcnden, Cesurun klcndan! Kimi sevdiini genlikte ldrr, Yan ban almken kimi; Biri ehvetin elleriyle boazlar, Birinin altndr elleri, Yumuak kalpli bak kullanr nk ceset sour hemen. Kimi pek az sever, kimi derinden, Biri mteridir, dieri satc; Kimi vardr, gzyalaryla yapar bu ii, Kiminden ne bir ah, ne bir fign nk her insan ldrr sevdiini, Gene de lmez insan.66 Rifden Oscar Wildea gl ve blbln zaman, mekan, kltr... tm farklara ramen okuyucudaki karl k ve muktur. Metinleraraslk balamnda yaplacak almalarla bu tr tip ve motif ortaklklarna hatta fazlasna rastlamak her zaman mmkndr.

66

Oscar Wilde, Reading Hapishanesi Baladndan. Herkes Sevdiini ldrr, eviren: Meltem Ahska, Defter Dergisi, S. 14, Metis Yaynclk, stanbul 1990.

TAED 39, 2009, 967-987

~986~N.TAN:RifdenOscarWildeaGlveBlbl
KAYNAKA: AIKGZ, Namk, Leyl ile Mecnn Mesnevsinin Yaps, Mill Kltr, S. 59, s. 39-43, Ankara, Aralk 1987. ___________,Anlatma Problemi Asndan Fuzlnin Leyl v Mecnnundaki Gazel ve Murabbalar Tunca Kortantamer in, s. 187-200, Ege niversitesi Yaynlar, Edebiyat Fakltesi Yayn, No:6, zmir 2007. _____________, Mesnev Trk Dnyas Edebiyat Kavramlar ve Terimleri Ansiklopedik Szl, C.4, s.356-359, AKM Yay., Ankara, 2005. AKTA, erif, Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Aka Yaynlar, Ankara 2000. ___________, Roman Olarak Hsn Ak, Trk Dnyas Aratrmalar, S. 27, s. 94-108, stanbul, Aralk 1983. AKTULUM, Kubilay, Metinleraras likiler, teki Yaynevi, Ankara 1999. AYAN, Hseyin, Blbl-nme Rif, Emek Matbaas, 1981. AYVAZOLU, Beir, Gller Kitab, tken Yaynlar, stanbul 1992. CEYLAN, mr, Kular Dvn Osmanl iir Kular, Kap Yaynlar, stanbul, 2007. COKUN, Menderes, Klsik Trk iirinde Mrekkep stiare, Temsil stiare ve Alegori, Bilig, S. 38, s.51-70, Yaz 2006. ALI,A.-V. ZDNG, Blblyye Birr Mehmed Dede, Akademi Kitabevi, zmir, 2004. APAN, Pervin, Ali r Nevy ve Fuzlnin Leyl ve Mecnn Mesnevlerinin Anlatm Tarzlarnn Mukayeseli Tahlili, Osmangazi niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Karlatrmal Edebiyat Blm I. Uluslararas Karlatrmal Edebiyat Kongresi, s. 225-241, Eskiehir 15-17 Ekim 2003. ECEVT, Yldz, Orhan Pamuku Okumak, Gerek Yaynevi, stanbul 1996. ECZACIBAI, akir, Oscar Wilde Tutkular, Aclar, Glmseyen Deyiler, Remzi Kitabevi, stanbul 2002. HOLBROOK, Victoria R., Osmanl Divan iiri zerine Metinler, hzl. Mehmet Kalpakl, stanbul 1999, s. 403-412.

TAED 39, 2009, 967-987

A.. Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 39, Erzurum 2009~ Prof. Dr. Hseyin AYAN zel Says

987~

NCE, Adnan, Mirz-zde Mehmed Slim Dvn, Ankara 1994.

KIRAN, Aye-Zeynel, Yaznsal Okuma Sreleri, Seckin Yay., Ankara 2003. KIRMAN, Aydn,Muhibbinin Gl Redifli Gazellerinde Gl Tasavvuru Tunca Kortantamer in, Ege niversitesi Yaynlar, Edebiyat Fakltesi Yayn, No:6, zmir 2007, s. 355-384. KORTANTAMER, Tunca, Gl KasidesiII, Dergh, C. 1, S.3, Mays 1990. LEVEND, gh Srr, Dvan Edebiyatnda Hikye I, s. 71-117, TDAY Belleten 1967, TDK Yaynlar, Ankara 1989. ___________, Trk Edebiyat Tarihi, C. 1, TTK Bas., Ankara 1973. ZTEKN, Nezahat, Eski Trk Edebiyatnda Gl, Kubbealt Akademi Mecmuas, Y. 34, S.4, Ekim 2005, s. 20-29. ___________, Fazl, Gl Blbl, Akademi Kitabevi, zmir 2002. PALA, skender, Gl ile Blbl, Zaman, 29 Ocak 2004. ___________, Ansiklopedik Dvan iiri Szl, Aka Yaynlar, Ankara 1995. PARLA, Jale, Don Kiottan Bugne Roman, letiim Yaynlar, stanbul, 2003. SLM EFEND, Tezkiret-uar, hzl. Adnan nce, AKM Yay., Ankara

2005.
AHNOLU, M. Nazif, Attar, Feridddin TDVA., C. 4, stanbul 1991, s. 95-98. TRKMEN, Fikret, Doulu Konularn Rus Edebiyatnda lenmesi Meselesi, Turkish Studies / Trkoloji Arastrmalar, C.1, S.4, Bahar 2007, s.680-689. NVER, smail, Mesnev, Trk Dili Trk iiri zel Says II (Divan iiri), Y. 36, C. LII, S.415-416-417, Ankara 1986, s. 430-563. WILDE, Oscar, Mutlu Prens, eviren: zg elik, Say Yaynlar, stanbul 2004. ____________, Herkes Sevdiini ldrr, eviren: Meltem Ahska, Defter, S. 14, Metis Yaynclk, stanbul 1990. YENTERZ, Emine, Divan iirinde Nat, TDV Yaynlar, Ankara 1993. YILMAZ, Kif, Gl, TDEA, C.3, s. 382-385, Dergh Yay., stanbul 1973. ZAVOTU, Gencay, Trk Edebiyatnda Gl ve Blbl, Trkler, C. 5, Yeni Trkiye Yay., s. 896-902, Ankara 2002.

TAED 39, 2009, 967-987