J E N I E R E T/Gardiant e Sulltanit Skllevrit-ushtar q formuan ushtrin e par moderne dhe q pr pes shekuj me radh vendosn fatet e Perandoris Osmane

Mendoni nj ushtri si e kemi parasysh ne sot, me uniforma, paga t rregullta dhe reparte. Tani, vendoseni n nj sfond historik. E bt? Nse keni ecur pas n koh maksimumi deri n Tetqindn e

luftrave napoleonike, prgatituni pr nj surpriz: pioniert e artit modern t lufts erdhn n kulmin e Mesjets. Dhe duke i par nga kndvshtrimi i kryqzatave ishin edhe "t pafe", apo m mir, mysliman. N agim t ushtrive moderne kan qen n fakt jeniert, kmbsoria elit e Sulltanit, pr nj koh t gjat gogol. por edhe model eficence pr armatat e Europs.

Data e lindjes s ksaj ushtrie mendohet t jet diku n mesin e viteve treqind: osmant - t cilt nj shekull m von do t bheshin nj perandori duke u ngritur mbi rrnojat e Bizantit t lasht - ishin ather nj fuqi e vogl n luft me emirate t tjer t Anadollit, si dhe t prfshir n shum luftra kufijsh me klanet nomad vendas. Gjrat ndryshuan me ardhjen e nj sulltani ambicioz dhe vizionar, Murati I, i cili nisi nj politik t ekspansionit drejt Europs, duke filluar q nga Ballkani. Dhe krahu i armatosur i ksaj strategjie ishin pikrish jeni er-t, n turqisht "trupat e reja".

Rekrutuar me forc

Pr t shtuar organikn e milicis s sapokrijuar mendoi instituti i devshirme-s, apo "leva e fmijve hara", nj taks pr t'u paguar n qenie njerzore, t ciln duhej q ta paguanin t gjith popullsit e krishtera t territoreve t nnshtruar. Skuadra rekrutuesish osman "rekuizonin" nj t pestn e fmijve nga 6-7 vje e lart: m pak t mirt shkonin pr t shrbyer n oborr, ndrsa ata me trup m t mbushur shkonin pr t vazhduar vite t tr strvitje ushtarake n kazermat osmane. "Prgjithsisht", shpjegon Michele Bernardini, docent i historis s Perandoris Osmane n Universitetin Oriental t Napolit, "rekrutuesit prpiqeshin t shmangnin rekrutimin e jenierve t ardhshm nga klasa sociale q konsideroheshin gjenetikisht m pak t prshtatshme pr luft: bijt e fshatarve, pr shembull, preferoheshin shum m tepr n krahasim me ata t artizanve".

Q nga periudha e formimit, shum e rnd deri n limitet e njerzores, m t mirt - apo m sakt t mbijetuarit - dilnin t transformuar n jenier: kurajoz dhe rezistent, repart udhheqs i ushtris, por mbi t gjitha roje personale t sulltanit q pr t gjith ishte "hija e Perndis n tok" dhe pr ta ishte nj at-padron pr t cilin nse ishte e nevojshme mund t jepej edhe jeta.

Shum besnik

Jo m pak absolute duhej t ishte besnikria ndaj Islamit, fe n t ciln pak a shum t gjith jeniert e ardhshm konvertoheshin pak a shum me forc. "Etnia m e prfaqsuar mes jenierve ishte ajo sllave: boshnjak, serb, bullgar kryesisht", saktson Bernardini. "Por kishte edhe shqiptar dhe, n nj

mas m t vogl, grek. N fillim ishin pak, afro 2000 dhe kryesisht shiheshin me sy t keq, mbi t gjitha nga kavaleria osmane, e cila i kishte zt ata".

Por nj opinion i till do t ndryshonte shum shpejt fal edhe kurrikulumit luftdashs t "trupave t reja": beteja e Nikopolit e vitit 1396, nj humbje shum e rnd pr kavalerin franceze aleate e mbretit t Hungaris; marrja e Kostandinopojs, q n vitin 1453 i dha goditje prfundimtare Perandoris Romake t Lindjes; beteja dhe prplasja e madhe e vitit 1514 n aldiran, ku kundrshtart pers paguan shtrenjt prmimin aristokratik q kishin ndaj armve t zjarrit. Jan vetm disa prej siprmarrjeve ushtarake n t cilat gjat dy shekujve t ardhshm, jeniert dhan kontributin e tyre.

Pararoj

Ekspert n luftn trup m trup me kordha dhe kama, ata zbuluan shum shpejt edhe nj talent si harktar, por mbi t gjitha u specializuan n armt e zjarrit: artistt osman shpesh her i paraqisnin me armn e tyre t preferuar, jataganin. Mjeshtria me barutin dhe armn e zjarrit nuk ishte paraprirja e vetme e ushtarit modern. "Mbi t gjitha jeniert vishnin nj uniform, e cila mbeti e pandryshuar pr shekuj t tr, elementi m karakteristik i t cils ishte nj allm e lart dhe e bardh, e zbukuruar me pend afke", shpjegon Bernardini. "Pastaj kishin nj marsh t tyrin ushtarak, mehterin, q n Turqi mbijeton dhe sot e ksaj dite si muzik pr banda ushtarake. Shefi i tyre ishte agai, domethn nj gjeneral. Batalionet e tyre, q quheshin orta, dalloheshin shpesh pr shkak t standardeve dhe simboleve q shpesh her jeniert i bnin tatuazh n trup dhe ata ishin t ndar n reparte t specializuar: q nga tufekijt, domethn musktiert, deri tek xheniert q merreshin me minimin e fortifikimeve. Megjithat, risia kryesore prfaqsohej nga taktika ushtarake futuriste: nuk vendoseshin n radh kompakte si kundrshtart, por hidheshin n sulm duke formuar nj lloj gjarpri njerzor q vazhdonte prpara me nj zig-zag duke provokuar hutim dhe konfuzion tek armiku. Nj tjetr element moderniteti ishte pagesa e tyre: jeniert paguheshin n mnyr t rregullt edhe n koh paqeje, ather kur limitoheshin duke br ruajtsit e rendit n qytete. Me kalimin e kohs pr ta pati edhe lshime territoriale, prjashtim nga taksat e madje edhe mundsia q t trhiqeshin me nj pension kur bheshin pleq apo invalid".

Shrbyes

Kto veanti n sjellje ushqenin mes jenierve nj frym korpusi pothuajse prej murgjish; nse i shtojm ksaj edhe detyrimin fillestar t prkoris seksuale, at t lnies s zotrimeve t tyre n trashgimi regjimentit si dhe prkushtimin e prbashkt pr nj padron, mistikun iranian Haxhi Bektash, kombinimi

mes jenierve dhe urdhrave ushtarak t perndimit t krishter si pr shembull templart mund t tinglloj i vrtet. Por ngjashmrit ndalen ktu.

Ndonse n mes t luksit, ata ishin n kushte shrbyesish, t paktn n fillim. Kt gj e nxjerrin n pah shum detaje: q nga detyrimi pr t rritur vetm mustaqet dhe jo t gjith mjekrrn, deri tek referimet e shumt q lidhin traditn dhe hierarkin e jenierve me botn e kuzhins.

Komandanti i do orte quhej iorbak (ai q shrben supn) dhe oficert quheshin aga bas (kryekuzhinier). Vet ena ishte nj element i rndsishm: nj loj rituale e aftsis s jenierve ishte nj lloj "flamuri" ku trupa duhej t linte t rrzohej dhe t kapte n nj koh sa m t shkurtr t ishte e mundur gavetn e vet n mes t t tjerave. Mbi t gjitha, tigant dhe tasat t prmbysur n mens jepnin pr ushtarakt nj sinjal t qart dhe me kalimin e kohs gjithnj e m t shpesht: at t revolts.

N fakt, duke filluar q nga shekulli XVI koht e arta nisn q t zbehen. Plot me para dhe me privilegje, jeniert u shndrruan n gurin e peshores n luftrat pr pushtet. "Gjat konflikteve t vazhdueshm t brendshm t nxitur prej trashgimtarit t parashikuar t fronit pr t cekuilibruar antagonistt e mundshm, jeniert luanin nj rol t pazvendsueshm", thot Bernardini. "Mbshtetja e tyre vendoste gjithnj e m shpesh fatin e nj sovrani. Nj shembull pr t gjith: n Gjashtqindn, vllai i Sulltanit Murati IV, Ibrahimi, kaloi njzet vite burgim n haremin perandorak, i mbyllur mes grave t bukura dhe ushqimeve t jashtzakonshme, pr t shmangur vrasjen e tij nga sundimtari. Ishin pikrisht jeniert q e liruan at pasi prmbysn Muratin, si dhe t liroheshin prej tij pasi shpalln paaftsin mendore".

Ndrkoh, dobsimi i ksaj milicie vazhdonte: n fundin e gjashtqinds jenierit i lejohej q t martohej, t kishte pun t dyt dhe t tret (shum prej tyre ishin tregtar), por mbi t gjitha q t bnin karrier nprmjet nepotizmit dhe rekomandimeve. Fundi i prkoris dhe heqja mnjan e devshirmes e shndrruan praktikisht n nj zanat q kalohej nga babai tek i biri dhe ndonjher nj parkim i sigurt pr pasardhsit e familjeve turke.

Rezultati: jeniert prfunduan s qenuri nj burim dhe filluan t jen nj problem, n mos nj krcnim. Dhe n t gjith kndvshtrimet ata u shndrruan n nj kast, sa nervoze, aq edhe e kushtueshme dhe e kot, sepse bashk me disiplinn jofleksibl dhe strvitjen e fort kishte ikur edhe eficenca ushtarake.

Likuidimi

Kt e demonstruan nj seri humbjesh djegse si ajo e vitit 1683 n portat e Viens, q prvese i dhan fund nj her e mir ekspansionit osman n Europ, rezultoi edhe t gjith dobsin e turqve prball ushtrive europiane, q ndrkoh kishin rimarr veten, kishin fituar avantazh taktik dhe teknologjik. "Perandoria Osmane, q n kulmin e saj kishte mbrritur deri n Poloni, tashm kishte ngecur dhe jeniert prbnin tashm vetm nj anakronizm ushtarak", thot Bernardini. "Nuk qe rastsi q shprbrja e tyre erdhi prej Mahmudit II, i pari sulltan i tetqinds dhemodernizues i madh: prioriteti i tij ishte reformimi i ushtris dhe ai kuptoi q pengesa kryesore vinte pikrisht prej "gardianve" t tij.

Fundi, q nga kronikat sht paraqitur si ngjarje e lumtur, erdhi n vitin 1826 nga nj masakr e vrtet: si reagim ndaj revolts s disat, t paktn 4 mij jenier u vran n kazermat e Stambollit, t shkatrruara me topa. M pas vazhduan ekzekutimet, mrgimi dhe shprndarja e t mbijetuarve n reparte pa fam e mbi t gjitha pa pretendime. Epopeja e ish "qenve roje" t sulltanit prfundoi me gjakderdhje; tashm, perandoria e gjysmhns do t'i kapte n librat e historis vetm m pak se nj shekull m von.

SHQIPTARI Q PRMBYSI SULLTANIN

Fama e jenierit m rebel mes rebelve i takon nj shqiptari, Patrona Khalil, q jetoi n vitet 700. I futur n grupin e jenierve n mosh t madhe, pasi kishte shrbyer n nj anije lufte osmane, ai dezertoi dhe u strehua n Stamboll, ku takoi Musu Bese, ish-jenier i shndrruar n tregtar fasulesh. Me t dhe t tjer ushtar rebel ai nisi n vitin 1730 nj kryengritje popullore q prmbysi Sulltanin Ahmedi III. Pr disa jav, kryengritsit u bn zotr t Perandoris Osmane, aq sa edhe investitura e sulltanit t ri Mahmudi I ndodhi nn mbikqyrjen e Khalil, prgjegjs pr nj seri spastrimesh dhe emrimesh t reja n postet q kishin rndsi. Por e psuan: nj kasap grek q kishte financuar revoltn u emrua madje guvernator i Moldavis. Nj seri zgjedhjesh delirante q pasuan detyruan qeverin q t reagonte dhe e kaluara erdhi e trokiti n portn e Khalil: kundr tij doli agai, numri nj i jenierve. I ftuar n oborr me nj pretekst, shqiptari u vra n prani t sulltanit: ishte preludi i nj spastrimi q n pak dit pa t vriten 7 mij mbshtets t tij. Posted 12th July 2010 by Agjencia eMagic

E shtuna magjike Mozaik informacionesh

Classic Flipcard Magazine Mosaic Sidebar Snapshot Timeslide

JUL 23 Testet e uditshme t Oksfordit e Kembrixhit T dalsh nga skemat, t dish t improvizosh, t dish t tregosh forcn e karakterit: jan m t rndsishme se kultura e prgjithshme

Njohja e mir e lndve dhe notat e mira kalojn n plan t dyt

T prgatitur n shkollat m prestigjioze t Anglis, nga profesor q vijn nga po kto shkolla me tradita unike pedagogjike e me standarde nga m t lartat n rruzull, mund t thuhet me plot gojn se bhet fjal pr student mjaft t prgatitur. Por duket se nuk mjafton. Studentit, q synon t hyj n universitetet prestigjioze angleze t Oksfordit e Kembrixhit, nuk i mjafton thjesht t ket nota mbi mesataren, por duhet t zotroj at "klekn" q e bn t vetm e t pakapshm nga t tjert. Kultura e prgjithshme? Tejet e rndsishme. JUL 23 T gjitha dashurit e bots Nse trndafili sht br lulja e dashuris, "faji" sht i zbuluesve, poetve dhe muzikantve t oborreve mesjetare.

Q nga "Himni i Himneve" deri te "Romeo dhe Xhuljeta": t ndar nga mijvjear histori, por t bashkuar nga e njjta ndjenj

Kur vdiq n moshn 98-vjeare, anglezja Barbara Cartland kishte shkruar 723 romanca dashurie. JUL

23 E bukura e fjalve t pista Sipas ekspertve, jan fjalt e fundit "magjike". Fal tyre arrijm t shprehim ato q nuk mund t shprehim, nga seksi deri te surprizat. Prmes tyre arrijm t evitojm edhe kontaktet fizike

Pr Zigmund Frojdin, baban e psikanalizs, "ai q pr her t par i tha kundrshtarit nj fjal fyese n vend t nj fjale t mbl, ishte themeluesi i qytetrimit".

Ndrsa shkenctar t tjer mendojn kshtu: ndoshta fjala e par e thn nga njeriu ka qen nj fjal e pist. JUL 15 Europa dhe plazhet ku bhet qejf Muzik, ritme t mendura dhe shum sensualitet. Kta jan prbrsit e pamungueshm t beach party , festat popullore n plazh q i bjn do vit e m t nxehta pushimet e t rinjve europian. Edhe kt vit sajti online i revists Times n Londr ka br klasifikimin e 10 festave m t mira t organizuara n kontinentin e vjetr gjat periudhs s vers dhe plazhit. JUN 29 T fshehtat pas sferave prej guri te Kosta Riks Q nga viti 1930, qindra topa guri jan t dokumentuara, q variojn n madhsi nga disa centimetra n mbi dy metra n diametr. Disa peshojn 16 ton. Pothuajse t gjith ata jan br nga granodiorite, nj gur i fort vullkanik.

Nj nga misteret m t pazakonta n arkeologji u zbulua n deltn Diquis n Kosta Rika. Q nga viti 1930, qindra topa guri jan t dokumentuara, q variojn n madhsi nga disa centimetra n mbi dy metra n diametr. Disa peshojn 16 ton. SEP 12

Pablito dhe fundi i lumtur i nj p