1

---
( )

2
-
-

, , ,
.
, , .
.



, ,
,
.

.
.
CRIMEAN ENGINEERING-PEDAGOGIKAL UNIVERSITY
THE CENTER FOR SCIENTIFIC RESEARCH MANUSCRIPT
UNDER THE CRIMEAN TATAR AND TURKISH CHAIRS
Transliteration from Arabic into Cyrillic script, annotations, the vocabulary of difficult words, the
bibliography of the aspirant of the Crimean Tatar and Turkish department Kirimov Tair Nuridinovich.
The most part of the compositions is printed for the first time.
Cyrillic and Arabic script are used in the collected volume.
: ..., . ..
: .
:
.. , ,
,
.
.. , ..
.
.. ,
.
. . , , ..
.
. -- /
.. : - , 2005. 135 .
.

1.

:
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.

()



?

,

19
22
28
31
35
37
39
42
46
49
52

( )
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.

, !
,

56
58
62
66
68
70
74
78
80
84
88
92
96
98
102
103
116
128
131
132

4

! XIX XX
,
-- ( )
. ,
, ,
.
.
() .
.
, ,
. ,
, ,
,
, ,
. , ,
, .
, .
,
-
, .
.
,
, ,
.
,
,
. ,
: , ,
, , .

: , , ,
, , , .
, :
, , , . ,
: ,
, , , , , ,
; , , .
, , ,
, ,
,
. ,

. - , - .
, .

.
,
.

5



( ) ,
.. , -
, . , ..

.. ; ,
,

.. , .. ,
.. , .. , . , .. , ..
, .. ; ..
, .. ; , 5 .. , 3-
.. , .. ; ..
; .. , .. ,
.. ,
..

.


. 1891 ,
() . (-)
, . (-) ,
. .
-, .1 ,
,
. 2
, ,
. .
1903 .
. 1909 ,
.
.3
-
. , 6 ,
1908 . 4
, . ,
1908 .
. (1909-1910 .)
1

, . . .
. . 1, . 1.; ,
(, , (?), , , ), , .
2
, . 1622, . 1, . 1, . 31.
3
, . . .
. . 1, . 3.
4
( . 1986. . 15.)
.
- ,
.
.. , ,

.

6
.
- . , 1910-1913
. , 1916 1919 . , 1
1919 1921 . , 1921 1929 . 2 -
1929 1937 ,
() .
,
.
, . .
.
. ,

.
, .. , . , . , . ,
.. , . , . , . ,
, ,
. .
- ,
, .3
.
. , ,
, -,

.


. , XIX XX
- , ,
. ,
.
50
,
. ,
,
.
.. , .. , .. , .. , .

.
, , ,
,
, .
, . ,
,
.
1

// . 1917. . 13.
1930 , .
98 . 1944 ,
... ( / . . . . II-. .: , 1991. 835 . . 760
761.)
3
. ( . ) // . 1986. . 15.
2

7
1917 -
,
. -
. 1917 .. ,
, .
1917 1920
.. , . . . -
. ,
.
.. , . , . , . , . , .
, . , . , , . , . ,
. , . , . -, . 1 , -,
.
. . ,

, 2 ,
. , ,
, ?, , ,
!, , ,
,
, ,
, ,
, , ,
. , ,
, 1917
I-
.
( 3) .
- 1929
.
: ()
.
,
...4 , . -
. .
, ,

.
, -
.
, ,


1

.., .. (1917- 1920) //

. 2004. 1 (6). . 16 24.
2
, . . .
. . 1, . 1.
3
.. (1920-1938). .: , 1997. 496 . . 216.;
, 1917 , , I-
. (
, . . . . . 2, . 1.)
4
oban-zade B. Krm-tatar edebiyatnda kurultayclk ve milletilik. Bu: Azerbaycan lmi tedkik institutu neriyat, 1929.
30 s. S. 22.

8
: ... //
[....] , .
, - .
[....]
. ,
19, 1918 ,
:
, ,
,
.
,
...
, 25-
1 , ,
.
,
.2
-
, .
, ,
, ...,
, !.., ,
---!, ,
.
1918 ,
:
,
,
,
.
, !
,

.
, ,
.
,
:
,
, ,

.

. ? // . 1918. . 23, 25.

oban-zade B. Krm-tatar edebiyatnda kurultayclk ve milletilik. Bu: Azerbaycan lmi tedkik institutu neriyat, 1929.
30 s. S. 23-24.
2

9
1,

2
.
,
!

.3
( )
,
, ,
. , ,
. ,
, ,
,
. . , . , . , . ,
. 1920
.
//
, .
. ,
. 1917 , 3-
:
.
: , , ,
, , , ,
... ,
.4 11-
:
58
. 1 () ,
,
. : . , .
.5 , . 1917
.
, .
, .
.
, (
)
. , . , . ,
, .. , . , .. , . , . , .
, . , . , . , . , .
. .
:
.
1

()

3
. // . 1918. . 20.
4
. () // . 1917. . 3.
5
. () // . 1917. . 11.
2

10
. .
.
.1
,
1917
, .
, .
,
.
, . , .
1917 ,
.2
,
. ,
.

.
.

,
,
. , ?,
, , , , ,
, , , , , ,

,
,
, , ,
, -
, .


,
, . , 1930
,

,
-
,
.
. , 1937 ,
27- ( ) 58-10 11 .
,
, , .3
. , ,
.. , .-, .
; ,
; , ;
. 1938
14- . 58-10 11 , 8 ()
.
1

. . // . 1919. . 20.
. // . 1943. . 16.
3
.. , .
.
2

11
1942 , 24-
, .1
,
, : ... 1938
.
.
. .
.
. , .
.
, .
.
.
.
,
- ,
....2 .
, ,
.
, ,
.
. ,
, .
: ...
1941 12- .
: . . . ...3
. 1941
, .
, 1941 , .
1942 ,
, .

, . . .
. . 1, . 1, 2.
2
. [. ] // . 1996.
4. . 51-53.
3

. . 53.

12

()
,
(1) 23
// .
:
, , //

.
,
-
,
-
. -
- (2)
- ,
, ,
, . ,
- .

.
,
//

.


.
:
-- / /
(3),
(4) .
, -

.
, , ,
- (5), (6),
(7), (8) (9) . -
.
,
.
, (10), (11),
(12) , ,
. // (13) ,
,

13
// , //
-
,
.
, /
/ -
.
.
, -
? ,
.

, -, , .
, , , , , , ,

.
. ,
. , , ,
. , , ,
. / / .
. -
- (13) ?, .
, ,
.
, -
- - (15)
. ,
// -
, ,
, ,
, .
/, /
, , (*). ,
, .
: ,
, , ,
, - .
. .
. , .
(16) ,
, - -
. 25
/
/ .
. .
. ,
.
(*) , - .
. 1917. . 13.

14

//
,
,
.
, . /,
/ . ,
- (1) .
, ,
.
. , ,
29
. -- /
/ // ,
,
, (2) , ,
,
, / /

,
, , ,
.
,

.
//,
// , . ,
, ,
, ,
,
//
// .
- - (3) -
, -- .

//,

. , /, /
, - , / /
, , - ,
he / / , , -
. (4)
,
. - [a]
, ,
, []
. , ,
, ,
. , ?
- (5) []
,

15
, , ,
11-
.
// .
, , , , , , , - ,
/, / ,
- -
(6) , -
. , 5-
, , , , -
,
- . -
,
- ,
// .
, / ,
, / -
,
-
, -

. - 20
, //
12 12 ,

// .
-,
, , -
// . , -
, - ,
- ,
, 128- /, /
40 , 88-
8
//
, ,
, (
), - .
/ / ,
, ,
, -

, .
( )
. 1916. . 9.

16

(81 )
- :
/ /
. , , ,
,
, /
/ .
// ,
4 , 5- , 6- . / /
. ,
, , , .
, , ?
: , ,

.
. 3- 15 / /
/, / / / .
,

. /
/ , ,
, , -
? -
,
.
.
4 , . : ,
, ,
. 4- , 7
. 5- 8 4 . ,
.
,
?
.
. ,
. ,
/ / , , ...
/ / / /
.
/ /
/- / / /
, . ,
, .
, ,
/ / . ,
, (
- ) ,
. : ,

17
. : ,
. :
,
. ,
/
/ , /- / ,
. , ,
,
.
- / /
, ,
, . -
, . -
, / / .
, ,
. , ,
. ,
, .
, , . :
, .
.
. .
? ,
, , , ,
.
, he
, . , , , , ,
he . , .
, , , , ,
, ,
?

.
, , , - (7)
,
, - -
he .
?!.

. 1916. . 14

18

, ,
,
/ / , ,
, , ,
, .
, ,
, , / /
,
, ,

,
, ,
.
,
/ /

,
,
/ / .
,
, , ,
,
.
, ,
. , ,

?
,
, / / ,
,
, / / ?

,
, , ,
, ,
, , ?
,
, ,
, , / /
, , ?
, ,
?
, ? ,
,
, , ,
?

19
,
? ,
/ /, -
?
,
. ,
, ? - ,
,
,
,

,
,
/ / .
, , -
.
! : , ,
, ,
/ / , ,
, .
. / /, ,
, , . ,
, , , ,
, - !
, , ,
! ,
, (1)
, ,
, - !
,
. , ,
,
!
/ / !..

. 1917. 21.

20


. / / ?
/ / ? . ,
/ / ? .

- / / -

? . ! -
,
- - ,
, .
.
.

/ /, . ,
/ /
/ / , .
, / / .
,
- . - .
.
/ / .
/ / ,
, .
/ /, , ,
, , .

/ / . -
/ / ,

,
,
- ,
, . ,
/ /
.
,
/ / -
,
- - , - ,
- , / /
, .
,

.
. -
/ /

21
, . ,
.

, - / /
- ,
, , ,
,
/ / .
, / / ,
, - /
/ / /,
/ / , / /

/ / , ,
/ / , ,
,
. ? ?
, ,
, .
, ,
/ / ,
. , ,
, ,
/ / /: /,
. , .
. . ,
,
/ / ,
, ,
.
.
// - ,
/ /
, .
- ,
- ?
/ /!

/ / / /
! ,
- / /.
!
, ,

/: / .
!

/ /.
- / / .
!

, , ,

22

,
,

,
/ / !.. -
/ / ,
.

. 1917. . 15.

23
?

. : -
(1) ,
/ / ,
(2), (3), (4), (5), (6)
(7) /
/. , , - (8) - - (9)
.
,
4-5
/ / . . ,
. , - ,
- .
, / /,
/ / -
, / / / /
/ /, / /
,
.
-

,
.
, / / -
/ / , / /
- / /
.
,
, - (9) / /
, -
. , -
: , , , ,
, .
.
/ / .
. . 4-5
,
4-5 , (11), , , ,
/ / .

- / /
- , - / /
/ / .
,
-
/ / ,
, ,
. , / /

24
. ,
.
, , .
, ,
, .

. 1916. 5.

25

/ /
, -
. , / /
. .
/ /, / / / /
/ /
.
, , -
/ / ,
-
/ /.
, . , .
,
. , -
, .
/ / .
, , ,
. . .
/ / . ,
,
,
.
. .
. , ,
.
,
/ /
/ /

/ /, .
, , ,
. , .

/ /.
, ? , ?
/ /! , ,
- , .
, , ,
.
/ /
(
).
,

/ / / /
/ /
/ / ,

26
/ /
.
,
. ,
. ,
/:
) .

. 1916. . 2.

27
, !
, /
/ .
/ / ,
. , .
. , -
. ,
,
/ /
.
- -
, . ,
, .
, . ,
. .
.
, -
, . -

/ /

.
/ /
. ,
. . ,
!
- !
?
,
/ / ?
/: /
? ,
,
/ /, -
/ /
? , ,
,
, .
. / /
.
,
/ /, .
, , ,
/ / ,
- , - . ,
. , ,
, , .
/ / , .
, -, - .

28
, / / .
, , / /
. ,
. , . , -
. - .
- , /
/ -, , .
, .
, , . ,
, . .
.
, . ,

. , ,
. .

/ / . ,
. / / ,
, , .

. 1917. 29.

29

,
/ /
. , , ,
. ,
. - .

. ,
. .
.

, - -
/ /
?.. -,
?
, ,
/ /
, , ,
,
/: / .
?
-
? ,
- ! -
,
. -
, .
. ,
/ / ,
/ / ,
. .
, , ,
.
- ,
. ,
/ / ,
-, , .
. - / /
. ,
/ /.

/ / , ,
, .
/ ) /
/ .
:

30
.
,
.
, 50-60
, .
,
.
, .
-

, .
,
- ,
,
.
, .

. .
:

?
, ,
?

,
,
,
, , .
, ?
!
,
.
!
,
,
!
,
. , ,
.
/ / ,
/: /,
/ / ,
! , .
! -
,

- .
.
.
, :
, , ,
.

31
, 8 150-200
.

, ?

, ?
- ,
, , ?

. 1917. . 10.

32

17 - -
, -
.
/ /
. / /
/ /
. -
,
, ,
. : , / /,
,
/ / -
.
,
. ,
.
- / / , -


-
/ /
.
/ /, /
/, (1), - /
/ .
,

, .
/ / , / /
, .
. ,

/ / . -
/ /
, / /
.
,


.
: -
/- / .
- , -
. / /
, - /: /
/ / / /

33
, - ,
/ /
-
,
, .
,
,

, -
,


.
,
. ,
,
. -
- .
, , - .
/ / -
/ , / ,
- . -
- .
, / /.
, ,
- / / ,
.
- / /
- ,
/ / - ,
, , /
/ - .
- / / ,
.
/ / , :
,
.

.

. 1916. . 15.

34


,

, / /
. , ,

- / /
, ,
. ,
. , -
, - .
/ / .
/ /, , .
/: /
, - , ,
,
/ / . , ,

, ,
, , - .
. / /,

, - / /
. -
/ / .

/ / ? . ,
,
,
, .
, ,
/ )
.
,
,
, . , ,
/: / ,
, , ,
, - .
. ,
,
.
, ,
, ...
/ / , ,
.

35

,
. / /
/ / , ,
.
/ /,
, ,
, .
: / /
. / /, ,
.
/
/ . ,
,
, / /
,
. ,
. .
, ,
,
.

. ,
.
. :
. ,
, .
, .
/ /
. , , ,

.
, . ,
. ,
. ,
, ,
. , , ,
. - ,
, .
, , ,
.
,
,
.

. 1917. . 29.

36
!
,
,
, ,
, ,
, / / ,
, . ,
. , ,
, .
, ,
, ,
, .
, , . , ,
.
, , ?
, 11 . 11
, . ,
11 , ,
, 11 -, , -, - ,
, , / / .
- , ,
, ,
,
- - ,
. , . .
,
.

.
. , ,
. ,
. .
- 32 ,
. ,
,
/ /
- , - /
/ ,
, , - . , -
-
, , ,
-
.
, .
,
.
- -
. . ,

37
, , ,
/ / .
,
,
, ?
- ,
, .
,
, ,
, - ,
, -
. . ,
?
, , ,
, -
?
.
. ,
/ / . , - ,
, , .
, 11 / /
, - -
, ,
, .
, .
, - 11
, ,
, ,
- - - , ,
.

. 1917. . 4.

38

, , ,
, ,
1 , ,
, , .
, , , ,
,
, ,
- .
,
, 2
- -,
, , , .
? ,
, , ,
, . , , ,
, . 3
4 , ,
, , .
- , ,
-: , , .
, , ,
, , 5
, ,
, , !..

. 1920. 1. . 15. . 7.

3

4
, -
5

2

39

! , !
.
: ,
.1
: , - ,
, 2 .
, ,
, , ,
: , ,
, .
, , ,
, 3 .
: , ,
, .
, ,
, , .
: ,
4 5 .
, ,
.
: , , ,
, .
, ,6
, .
: , ,
.
7 ,
, .
! , !
, .
, , , ,
, , .
, , , , ?
, .
, , , 8 ,
1

, ,
3

4
;
5

6

7

8
, ,
2

40
- .
! ,
, 1 ?
,
.

1917. . 3.

41

,
, 1
2 ,
, .
, , 3
4 ,
5 ,
.
,
,
- ,
, .
- , , ,
, , , , -
.
.
,
-.
,
6 .
7 ,
.
8 ,
.
,
.
, ,
! .

. 1918. 31.

,
(; ; ; )
3

4

5
( )
6
,
7
, ()
8
,
2

42

,
. 1
,
.
,
.

?

- .
2 ,
.
?
?
, ,
.

. 1917. . 1.

1
2

43
!
!
1 ,
2
.
-!3
,
-4
! .
, ,
,
,
, .
, ,
.
,
, .
!

!
.
!
, .
,
, .

. 1918. 28.

;
,
3
-
4
-
2

44

- ,
.
, -,
.

.
, -,
:
,
,
,
.
, !
,

.
, ,
.
,
:
,
, ,

.
, 1

2
.
,
!

.
,
3 .

................. .

(1)
. 1918. . 20.

()

3
,
2

45
, !
, , ,
.

.
- ?
?
, ,
?
: 1 ,
, .
,
.
, .
, .
,
.
, ! , 2
! .
, ,
.
! , ,
! , .
.
, ! .

(1)
(2)
(3)

! .
! .
! .
! .

. 1917. 16.

1
2

(, )

46
, !
!
, .
,
. , ?
, ,
, . 1
!
?

, .
2
, ?
,
, .
!,
, .

. 1917. . 3.

1
2

47


, . 1
,
, , .

(1)
(2)

.
2
, , ,
.

, , .
!3 ,
-.

(3)

- ,
.
4 ,
5 . 6
, ,
,

, , .
, !
7 !
,
!
-8 ,
, ,
- ,
, -!

(4)
(5)

(6)

(7)

! ? 9
- ?
?
?
! , , , , , , ,
, , , , .
1

,
3

4

5
()
6

7

8
- ()
9

2

(8)

48
? ?
, , !

(9)

, ,
, .
, , ,
, !

. 1918. 31.

49
!
,
: !
, 1
:
,
---!2
,
,
, , , ,
,
,
: !

(1)
(2)

3 ,
,
, , , ,
,
, , ,
, !
, , ,
, , ,
,
, ,
, -
, !
,
,

4 ,

, : !
- 5 ,
- 6 ,
, , 7
- 8
!
, !

---
3
()
4
( )
5
- ()
6
-
7
.
8
-
2

(3)
(4)
(5)
(6)
(7)

(8)
(9)

50
9

,
,

,

, , !..

(10)
(11)
(12)
(13)

. 1918. . 2.
. 1918. . 16.

51

-!
?
1 !
?

.
,
.
?
, ?
,
, ?
,
2 - .
,
.
, 3
, .
-
, , , .
4 , 5
, ,
, , 6 ,
.

, :
-, ,
, .

?

, ?
,
.
,
.
1

,
3
:
4
,
5

6

2

52
, 1 , ,
,
2
.
! , , 3
.
, ?
! , !

...

.
,
, 4 .
, , 5 ,
!..

. 1918. . 8.

, ,
3
,
4
,
5
,
2

53

. 1
.
, ,
.
, .
2 .
, 3
, .

(1)
(2)
(3)

! .
, , .
,
, , ? .
, ,
(4)
, , , , , , .
, .
.
(5)
, 4
- . 5
, ,
, , , , .
- , ,
, .
- , ,
, .
- , - ,
, .
, ,
, , .
, ,
, - .
, ... ...
...6
, -
, .
, ,
, .
1

3

4

5

6

2

(6)

(7)
(8)
(9)

(10)

(11)

54
,
, .1
, ,
.

(12)
(13)

! ?
, ?
(14)
, ?
? , .
,
-.
, , ?
, .

(15)

, ?
(16)
, , 2 ,
, - .
, , ! (17)

. 1917. 6.

1
2

,
,

55

,
.
,
, .
, ,
, , .
,
, .
,
.
,
. 1
,
.

.
, ,
, , .2

, , , . 3

. 1917. . 21.

3
, , ,
2

56

,
, .
,
.
, ,
.
, ,
, .
... ... ,
, , -
,
.
,
- .
, - 1
.
-,
2
, ?
- . 3
,
, .
,
.
,
, 4 .
5 .
-, - .
, 6
. 7
,
8 .
. 1917. . 11.
1

- ()
,
3
;
4
,
5

6

7
,
8

2

57

,
,
,
!..
, , 1 , , 2
- , !
-,
() (, ), , .
, ,
3 , ,
, ,
4?!.
:
, ,
,
!
, ,
.
, 5 6 ,
, , .

. . . - .
. .
: ,
1923. 98 . . 74-75.

(- )

3

4

5
()
6

2

58

.


.
.



.


.
.

.

. :



!

59

! !

:

:
.

.
:


.
:


.
:


.
:


.
:


.
! !
.

.

60

.
!

!
.

61

.



.



.



.



.
.


.



. !

62

.








.

63

!



.



. !







.
!

!
.
!
.

.

64

:



.
!


.

.

:



.



.

.

.

65


........ ..........

66

!



.




:
.

.
.
.

.
! !
.!

.
!
!

. !
!
!
.!
.!

67

!
!
.
.
.





.
... ...




.

68

.
.

.



.

.
!


.
.
.



.

!

!
.


. !
!



.!

69
.

.



.

70

! :

:

!





! :





!





!





! :





!

71





!..

72

!

!




.







.



.



.

:

.





.

73
.



!..
!


!

...

.



!..

74

.
.

.
.


.
. !
.

.

.

.
.


.
.
.

.
.
. .

. .


... ...

75


.
""


.
!


.

.

. !

...
. .
!

76

.



.



.







.

77

.
... ...


.



.



.







.



.

78

!..

!-

. )( )(



!.
:


!



.

79

. 1917. . 13.

(1) (1885 1918). ,

, , . 1908
.
. 1917
. 1918
.1
(2) - ;
. 2
(3)
(1825 1902). , , -,
. . h
(1895 1896) 2- . , ,
. ..
.3
(4) (1818 1889). , ,
. .
, .

. 30- .
-, -
.4
(5) ()
(1857 1921). .
1881 . . 1891
(. -
/ . -
. 1906 1908, 1913 1917 . - ,
. 1917 ( /
(
/ . ,
.5
(6) (1868 1941).
, , , . 1892 1896 .
.. , 1896 1898 .
1

.. XIX-XX. . : , 1997.
2.
2
Osmanlca-Trke Lugat. / Haz. Ferit Develliolu. Ankara: Aydn kitabevi yaynlar, 1997. 1195 s. S. 567.
3
/ . .. . :
, 1999. 690 . . 388.; .. (1883 1914). : ,
1999. 690 . . 64, 313.
4
. 690 . . 344.; .. . . 42, 119.
5
. 690 . . 63.

80
. 1906 1918 .
. - .
. 1933 .
. , 1956 . .1
(7) .
(8) (1875 1949). , ,
. , -, - -, ,
, . -
. 1917 1930 . .
1930 , . 2
(9) , (
) (1873 1942) . 1846

; -.

.
(10) () (1866 1936).
. .
, 1895
. 1911 .
. 1913 . ,
() . 1917 1918 .
, 1918 . - .
. .. - .3
(11) (1862 1918).
, , . ,
( , , , ,
) . 1880
-. 1882
. 1892-1918 .
. .4
(12) () (1878 1954).
. 1905 1907 .
. 1905 1913 .
. 1918 . , , , ,
, , , ,
. 60 .
. 5 (
1905 1906
2000 6 , .
,
. .
, .. )

/ . .. . :
, 1999. 690 . . 336.
2
. 690 . . 76.
3
. 690 . . 91.
4
. 690 . . 36.
5
. 690 . . 230.
6
. 2000 // . 1905. 101, 104; 1906. 8, 9, 11, 13, 14, 19,
21, 23, 24, 25, 29, 35, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 47, 60, 61, 71, 73, 77, 78, 79, 80, 81.

81
(13) II. (1868 1918).
(1894 1917).
. . 1
(14) - , -
.
(15) -- . .
(16) , . ,
.2.

. 1916. . 9, 14.
(1) (1876 1943).
. 1913, 1916, 1917, 19273
1929 1930 . . , . , . ,
, -
.4 1913 . .-

.5 1937 .
1938 10
. , 1957
.6
(2) 28 ,
.
(: )
. : () [], []
; () [], [] ; () [], []
.
(3) - , , , , , , , .7
(4) () ()

. ( ): , , ,
, , ha, , , , , , , , , , , , , ,
, , , , h, . ( ): , , ,
, , , .8
(5) - (), - () : () ()
.

.. . .: . 18 . III / .
. .. . : - , 1974. 631 . . 11.
2
Osmanlca-Trke Lugat. /Haz. Ferit Develliolu. Ankara: Aydn kitabevi yaynlar, 1997. 1195 s. S. 1119.
3
.. (1883 1914). : , 1999. 408 c. . 242.;
// . 1917. . 29.; .. . : ,
1927. 62.
4
. .
5
.. (1883 1914). : , 1999. 408 c. . 256.
6
.. (1)
. .: (1921 1944).
/ . . . .. . : , 1999. 240 . . 44-45.
7
Osmanlca-Trke Lugat. / Haz. Ferit Develliolu. Ankara: Aydn kitabevi yaynlar, 1997. 1195 s. S. 384.
8
. 1195 s. S. 685, 695.

82
(6) - , .9

. 1917. 21.
(1) , , ,
.

. 1917. . 15.
?

. 1916. 5.

(1) - :
(2)
(3)

(4)
(5)
(6)

(7)

.
.

:
,
( /
.2
() .
.3
,
. - - - . - .
, , ,
, , ,
.
, . , -
.4
-
. :
. -
.
! ,
, . .

. 1195 s. S. 1021.
. . : - , 2004.
280 . . 131.
3
. 280 . . 125.
4
. 280 . . 20.
2

83
. ,
. .
.1
(8) - - .

.2
(9) - - -
.
(10)
- : .
- , , . 1883
.3
(11)
,
.
(12)
, , .
(13)
.

. 1916. . 2.
, !

. 1917. 29.

. 1917. . 10.
-

. 1916. . 15.
(1) .4


. 1917. . 29.
!
1

. . : - , 2004
280 . . 77.; Seyfettin Yazc. Aklamal ibadet rehberi (Resimlerle abdest ve namaz). kinci bask. Ankara. 1994.
204 s. S. 197-198.
2
. (). : -
, 2002. 256 . . 228.
3
smail Bey Gaspral (1851 1914) / Haz.: Do. Dr. Nadir Devlet. Ankara: Babakanlk Basmevi, 1988. 138 s. S. 12.
4
Osmanlca-Trke Lugat. / Haz. Ferit Develliolu. Ankara: Aydn kitabevi yaynlar, 1997. 1195 s. S. 429.

84
. 1917. . 4.

. 1920. 1. . 15. . 7.

1917. . 3.
Trkiye dndaki trk edebiyat antolojisi 13c. Krm trk-tatar edebiyat. Ankara, 1999.
S. 472-473.
,
-.

. 1918. 31.

. 1917. . 1.
!
. 1918. 28.

. 1918. . 20.

(1)
.
, !
. 1917. 16.
. .: ., 1976. 100 .
. 92-93. (: ).
. 1996. 4. . 57-58. (: 1996).

85
. (XIII-XX ) /
, . :
,
2003. . 264-267. . (: ).

(1) ( );
(2) ( , 1996, );
(3) ( , 1996, ).
, !
. 1917. . 3.

. 1918. 31.
. 1996. 4. . 55-56. (: 1996).
. (XIII-XX ) /
, . :
,
2003. . 268-271. . (: ).

(1) ( 1996, );
(2) ( 1996, );
(3) ( 1996, );
(4) ( 1996, );
(5) ( 1996, );
(6) ( 1996, ),
( );
(7) ( 1996,
);
(8) , , , , ! , ! ( 1996,
);
(9) ( 1996, );

. 1918. . 2.
. 1918. . 16.

. 1996. 4. . 54-55. (: 1996).

. 2001. . 6. (: ).
. (XIII-XX ) /
, . :

, 2003. . 254-257. . (:
).

86
., . . .
: - , 2001. . 244-245.
(: . . ).
8- ,
.
(1)
--- ( 1996,
, , . . );
(2)
( 1996, );
(3)
(, ,
).
1;
(4)
(, ,
), . , ,
, , ,
2;
( 1996, ,
);
(5)
(, , ).
.
,
3;
(6)
(, ,
). .
, 4;
( 1996, , ), (.
. );
(7)
( 1996, ,
, . . ), ( 1996,
, );
(8)
-
5; - - ( 1996,
);
(9)
- .
- , ,
, ,
6; - ( 1996,
, , . . );
(10)
( 1996, ,
, . . );
(11)
( 1996, ,
, . . );

Osmanlca-Trke Lugat. / Haz. Ferit Develliolu. Ankara: Aydn kitabevi yaynlar, 1997. 1195 s. S. 128.
. . : - , 2004
280 . . 90.
3
. 280 . . 15.
4
Osmanlca-Trke Lugat. / Haz. Ferit Develliolu. Ankara: Aydn kitabevi yaynlar, 1997. 1195 s. S. 453.
5
. 1195 s. S. 549.
6
. . : - , 2004
280 . . 67.
2

87
(12)

( 1996, ,
, . . );
(13)
( 1996, ,
, . . ),
( : ),
, .

. 1918. . 8.

. 1917. 6.
. .: ., 1976. 100 .
. 88-91. (: ).
. 1992. 2. 122-123. (: . 1992).
Gnsel. 1999. 2. S. 42-43. (: Gnsel).

(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)

() ,
(1) (. 1992);
(2) ( , . 1992);
(3) (. 1992);
(4) (. 1992);
(5) (. 1992);
(6) ( , . 1992);
(7) ( , . 1992);
(8) (. 1992);
(9) ( : )
,
;
( , . 1992);
( );
( ), ( ,
. 1992);
( );
( , / ( , .
1992);
( ).

. 1917. . 21.

88

1917. . 11.

. . . - . .
: , 1923.
98 . . 74-75.

1910
:1

?
?

,
, ,
,
, ,
, , ?
:
, .
,
, .
, ,
, ?!.

. . . : , 2003. 43 . . 15.

89

,
, ()
( )
1) , ; 2) ,

()

,




-
()
,
-


( ,
, )
- ,

-
-
,

, , ,

, ,

, ,
, ,
( ,
)
.


()

,

,
,

1. ; 2. ,
,
,
;

,

,
,
,

( , )

,
, ,

,
()
,

;
,
, ,
, -

: ,

-

(; ; ; )
, ()
:

90
()
-
; ;
,



-

,
, (, )

,
, , , ,

() ,

, ,

(,
)
,
-
,

,

,
,

,

-
(, )
( )

;

,
,

,
,
,


, ;
,
-



,

, ()



, , ,
, ,

,

,
(, .: )

, ,
(, )

1. ; 2. ,
()

( )
,
,
()

(
)
1. ,
; 2. ,



,

91

1. , ;
2. , ,
--


: ,
,
,


,


,

-

,
,

,
(, )
,

,

-

( )
,

,
,

()
( )

( )
-- -

,
, ()

( )
,

,

()
,


,
,

,
; ( )
,
,


,

1. ; 2. , ,

-
,

;
,

, ,

,
,

:
, ,
,
, ( )
,


()

,

, ,

,
()
-

92
,
;

:

,
: ,



(, )


,
()



, ;
,

(,
)


, ,

,
,

, ;
, , -, ,

()
()

,


-
, ,

, ,
1) . 2) , -
, , ,
,
,

() ,
()
, , ,

()
,

()
,
, , ,

()

,
:
(.:
)

,

, ()
;
()
,
; , , ,

: ;
- ,

-

,

;

,
.

93
:
-

--
,
,
()

,
,
1. , 2.
1. ,
; 2.
; 3.


()

-

--

, ,
,
,

,
,
,

, -,

() -, ,
-

,
,

,


, ,

;
,

1. ,
; 2.
() , ,
-

; ,

- (
)
-

, ,

, , (,
)
,


()
, , ,

; ;

94
1. , ,
2. 3.


()

,

( ,
)
.

(, , )

-
,
; (
)
,

, ,
,




,
, -



-
-
1. ; 2.
,
-
()

, ,
, ; ,

, ; ,


()
-
(
)

,
,

(
)

-

()
,

,
,
()
-

,
,
,
1. ; 2.
,

95
: ,

,

(, )
, ()
-

,
- ,

()

96

( )

1. // . 1918. . 20.
2. // . 1916. . 9, 14.
3. // . 1917. 21.
4. // . 1917. . 15.
5. ? // . 1916. 5.
6. // . 1916. . 2.
7. , // . 1917. 29.
8. // . 1917. . 10.
9. . // . 1917. . 13.
10. ! // . 1917. . 4.
11. // . 1916. . 15.
12. // . 1917. . 29.

1.
2.
3.
4.
5.
6.

// . 1920. 1. . 15. . 7.
// . 1917. . 3.
// . 1918. 31.
// . 1917. . 1.
// . 1918. 28.
. . . . .
. . . . .
. . .
. . / . :
, 1976. 100 . . 78-100.
7. // . 1917. 6.
8. . . . . . // 1992.
2. . 122-125.
9. // 1918. . 20.
10. , ! // . 1917. 16.
11. , // . 1917. . 3.
12. // . 1917. 20.
13. // . 2002. 17.
14. // 1918. . 2.
15. // 1918. . 16.
16. . . . . .
. // 1996. 4. . 54-59.
17. // 2001. . 6.
18. . . . . .
. // .

97
(XIII-XX ) / ,
. :
, 2003. 786 .
. 264-267. .
19. // 1918. . 8.
20. // . 1917. . 21.
21. // . 1917. . 11.
22. // . . . -. - . .:
, 1923. 98 . . 74-75.
23. Cenk meydan // Gnsel. 1999. 2. S. 42-43.
24. Tataram! Derdli, arl qardalarmz. Krmtatar poeziyasndan evirmeler, maqaleler /
Tertib edeni: lgar Qasmov. Bak: Vektor Neler Evi, 2005. 205 s. S. 46-47.


1. . // .
2005. 3. . 46, 47.
2. . // . 1992. 2. . 118122.
3. [.
] // . 1917.
. 3, 4, 7.
4. -. // .
1942. . 20.
5. .. XIX XX
. : , 1998. 184 .
. 120, 122.
6. .. . (. 100-
) // 1990. 90. -31.
7. .. . [.
] : , 1994.
56 . . 10, 24, 57.
8. .. // 1988.
7.
9. .. . . .:
, 1995. 352 . . 321, 341.
10. .. (1920-1938). .: , 1997. 496 . . 211,
216.
11. .. // . 2005. 3.
. 52.
12. .. XIX-XX. 16. . .:
, 1997.
13. .. . .:
(1921-1944). / . . . .. . .:
, 1999. 240 . . 118-119.
14. .
. .: , 2002. 192 . . 20, 130, 144.

98
15. . [.
] // . 1996. 4. . 48-53.

16. .., ..
(1917- 1920) // . 2004. 1 (6). . 16, 17, 18,
19, 20, 21, 22.
17. [. 1917
] // . 1917. . 11.
18. . . .: , 2000. 223 . .
57- 58.
19. -
. () //
. 1917. . 13.
20. . ? . // . 2005.
1. . 8.
21. . ( ). // .
1995. 5-6. . 162.
22. .. -. . . . :
- , 2004. 276. . 168,
225.
23. .. - -:
// . II. , 1998. 275 . .14.
24. ., . // . 1998.
6. . 122.
25. ., . . .
: - , 2001. 640 .
. 179, 181, 235, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 264.
26. . /
. . ; , ,
. . ; . . ;
. . . : , 2003.
200 . , , , .
27. . // . 1986. . 15.
28. .C. ( ). [.
..
] // . 1916. . 14.
29. . . // . 1917. . 19.
30. . . // .
1919. . 20.
31. - . // . 1993. 1.
. 14.
32. - . //
. 1943. . 20.
33. . [.
] //
. 1918. . 21.
34. .. - 20-
XX ( . -, . ,
. .) // . 1997. 2. . 236, 242.

99
35. oban-zade B. Krm-tatar edebiyatnda kurultayclk ve milletilik. Bu: Azerbaycan
lmi tedkik institutu neriyat, 1929. 38 S. S. 22-24.
36. Sanat, tarihi, edebiyat ve musikisiyle Krm. Yeni Trkiye yaynlar / Editr prof. Dr.
Oktay Aslanapa, 2003. 259 s. S. 180, 188.
37. Trkiye dndaki trk edebiyat antolojisi 13c. Krm trk-tatar edebiyat.
[. - ] Ankara, 1999. 600 s.
S. 472-474.

:








.
.

.

..