Kilavuz

T.C.
EVRE VE ORMAN BAKANLII

evre Ynetimi Genel Mdrl

ANKARA
2011

(2009 - 2020)
T.C.

Hava Ynetimi Dairesi Bakanl

EVRESEL GRLT
EYLEM PLANI

T.C.
EVRESEL GRLT LM
VE DEERLENDRME KILAVUZU

EVRESEL GRLT
EYLEM PLANI

S a y f a | III

evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrl
Ankara - 2011

TEEKKR

Bu klavuzun hazrlanmas srasnda karlalan sorunlarn zmne ynelik grlerini
Bakanlmzdan esirgemeyen;
Prof. Dr. Nevzat ZGVENe,
Prof. Dr. Mehmet ALIKANa,
Prof. Dr. Selma KURRAya,
Do. Dr. Haluk EROLa,
teekkr eder, almalarnda baarlar dileriz.

Ayrca,
Klavuzun hazrlanmas aamasnda;
Danmanlk hizmeti niteliinde desteini esirgemeyen,
Bizlere deerli vaktini ayran,
almalarn ve deneyimlerini paylaan kymetli hocamz;

Prof. Dr. Sevtap YILMAZ DEMRKALEye

Teekkr Ederiz

S a y f a | V

Ankara - 2011

NSZ

Bu klavuz; l evre ve Orman Mdrlkleri ile 2872 sayl evre Kanununun 12 nci
maddesine istinaden yetki devri yaplan Belediye Bakanlklar ve dier kurum/kurulu
personelinin, eitli kaynaklar tarafndan oluturulan evresel grltnn lm ve
deerlendirilmesinde rehber olarak kullanlmak zere hazrlanmtr.
Klavuzla; ticari faaliyet niteliindeki (iyeri, atlye, imalathane, elence yerleri ve sanayi
tesisleri vb) grlt kaynaklarndan meydana gelen evresel grltnn tanm, kiiler
zerindeki olas etkileri, evresel grltnn nitelendirilmesi adna kullanlan lm
sistemleri, lm parametreleri ile lmlerin yaplmas ve deerlendirilmesi konularnda
genel bilgilerin sunulmas hedeflenmektedir.
Bu klavuz hazrlanrken; evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi
Ynetmeliinde atfta bulunulan standartlar (TS ISO 1996-1 ve TS ISO 1996-2) dikkate
alnmtr. Bununla birlikte; sz konusu standartlarda ak olmayan hususlar hakknda dier
lkelerdeki (Almanya, ngiltere, Fransa, ABD, Avustralya . vs.) uygulamalar aratrlm,
bu lkelerdeki uygulamalar nda lkemiz koullar iin en uygun olaca dnlen
hususlara klavuzda yer verilmitir.

HAZIRLAYANLAR

Safiye BLGL : ube Mdr
Ersin GRTEPE : Uzman
Esin TRKEL : Ziraat Y. Mhendisi
H. Muharrem ALTINOLUK : evre Mhendisi
Nuray HSMEN : Fizik Mhendisi
Ayin BTN : Fizik Mhendisi
Hale ERTORUN : Y. ehir Plancs

S a y f a | VII

indekiler
NSZ .................................................................................................................................................................. V
indekiler ........................................................................................................................................................... VII
Tablolar Dizini ...................................................................................................................................................... X
Resimler Dizini ...................................................................................................................................................... X
ekiller Dizini ...................................................................................................................................................... XI
GR ................................................................................................................................................................ XIII
DAYANAK ......................................................................................................................................................... XV
KAPSAM ............................................................................................................................................................ XV
YETKL PERSONELN SORUMLULUKLARI .......................................................................................... XV
BLM I
1. SES, GRLT, GRLT KAYNAKLARI VE GRLTNN ETKLER ...................................... 3
1.1 Ses ve Grlt ............................................................................................................................................ 3
1.2. Grlt Kaynaklar ................................................................................................................................... 4
1.3. Grltnn nsan Sal zerine Etkileri ............................................................................................. 5
1.4. Baz Grlt Kaynaklar ve Grlt Seviyeleri ..................................................................................... 8
BLM II
2. EVRESEL GRLT VE LM PARAMETRELER (DEERLER) .......................................... 13
2.1. evresel Grlt ve Trleri ................................................................................................................... 13
2.1.1. Frekans spektrumu asndan grlt trleri .............................................................................. 13
2.1.1.1. Srekli geni bant grlts .................................................................................................... 13
2.1.1.2. Srekli dar bant grlts ....................................................................................................... 13
2.1.2. Zamana bal olarak grlt trleri .............................................................................................. 14
2.1.2.1. Kararl (srekli) grlt........................................................................................................... 14
2.1.2.2. Kararsz grlt ....................................................................................................................... 14
2.2. evresel Grlt lm Parametreleri ................................................................................................ 14
2.2.1. Ses Seviyesi ve Ses Gc Seviyesi .................................................................................................... 14
2.2.2. Oktav Bantlar ve Grltnn Frekans Dalm ......................................................................... 15
2.2.3. Arlklamalar .................................................................................................................................. 16
2.2.3.1. Frekans Arlklamalar .......................................................................................................... 16
2.2.3.2. Zaman Arlklamalar ............................................................................................................ 18
2.2.4. Edeer Srekli Grlt Seviyesi (Leq) ......................................................................................... 18
2.2.5. Ses Etkilenim Seviyesi (SEL) ........................................................................................................... 19
2.2.6. statistiki Ses Seviyesi ....................................................................................................................... 19
2.2.7. Maksimum ve Minimum Grlt Seviyeleri ................................................................................. 21
2.2.8. evresel Grltnn Rahatszlk Seviyesi ..................................................................................... 22

S a y f a | VIII

BLM III
3. LM SSTEM , DENETM EKB, LM HAZIRLIKLARI ........................................................ 25
3.1. lm Sistemleri ...................................................................................................................................... 25
3.2. Grlt lmnn Planlanmas .......................................................................................................... 25
3.3. lm Sistemlerinin Hazrlanmas ....................................................................................................... 26
3.3.1. n kontroller ................................................................................................................................... 26
3.3.2. Kalibrasyon ...................................................................................................................................... 26
3.4. lm Ekipmanlarna likin Genel Bilgiler ........................................................................................ 27
3.4.1. lm aleti tipleri ........................................................................................................................... 27
3.4.2. lm ekipman tipik zellikleri ..................................................................................................... 28
3.4.3. Aksesuarlar/Yardmc elemanlar .................................................................................................... 28
3.5. LM/DENETM EKB .................................................................................................................. 29
BLM IV
4. GRLT LM PROSEDRLER ....................................................................................................... 33
4.1. GENEL BLGLER ................................................................................................................................. 33
4.2. LLEN PARAMETRELER .............................................................................................................. 34
4.3. LM NOKTALARI .......................................................................................................................... 35
4.4. KAYNAK GRLTSNN LM LKE VE ESASLARI .......................................................... 38
4.4.1. lmler ne zaman yaplmaldr? .................................................................................................. 38
4.4.2. Ne Kadar Sre ile lm Yaplmaldr? ....................................................................................... 39
4.4.3. Nerede lm Yapyoruz? ............................................................................................................. 41
4.5. Arkaplan (Background) Grltsnn lm lke ve Esaslar ......................................................... 42
4.5.1. lmler Ne Zaman Yaplmaldr? ................................................................................................ 42
4.5.2. Ne Kadar Sre ile lm Yaplmaldr? ........................................................................................ 43
4.5.3. Nerede lm Yapyoruz? .............................................................................................................. 44
BLM V
5. LMLERDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR ............................................................. 47
5.1. DI KAYNAKLI DER GRLTLER ............................................................................................ 47
5.2. YEREL METEOROLOJK KOULLAR ............................................................................................ 47
5.3. LM ALANINDA DER NSANLARIN OLMASI ..................................................................... 50
5.4. DEERLENDRLEN GRLT KAYNAININ DURUMU.......................................................... 50
BLM VI
6. GENEL TAVSYELER ................................................................................................................................... 53
6.1. OKUNAN/LLEN DEERN GEERLLN ETKLEYEBLECEK FAKTRLER ....... 53
6.2. LMLERDEK GZL TEHLKELER .......................................................................................... 53
6.3. PROBLEM SAPTAMA .......................................................................................................................... 54
6.4. SES LERN BAKIMI ........................................................................................................................ 54
6.5. DESBELLERDE LEMLER .............................................................................................................. 54
S a y f a | IX

BLM VII
7. RAPORLAMA, LM SONULARININ DEERLENDRLMES VE SONULANDIRILMASI ........ 57
7.1. SONULARIN RAPORLANMASI ...................................................................................................... 57
7.2. YAPTIRIMIN ZLENMES ................................................................................................................... 58
7.3. ARVLEME SSTEM VE NEM .................................................................................................... 58
EKLER
EK-I KAYET DEERLENDRME MEKNZMASI ............................................................................... 61
EK-II SES LERN KALBRASYONU ........................................................................................................ 67
EK-III DESBEL & dB LEMLER ................................................................................................................ 69
EK-IV Leq & SEL................................................................................................................................................ 73
EK-V GRLTNN TONALTE, DARBESELLK VE DK FREKANS ER AISINDAN
RDELENMES ................................................................................................................................................... 77
EK-VI KAYNAKA ............................................................................................................................................ 85

S a y f a | X

Tablolar Dizini
Tablo 1.1: Grltlerin Snflandrlmas .................................................................................. 6
Tablo 1.2: Grlt Asndan Etkenler ...................................................................................... 6
Tablo 1.3: Grlt Seviyesindeki Deiimin Toplum Tarafndan Alglanmas ......................... 7
Tablo 1.4: Baz Ses Kaynaklarnn (dB) Deerleri .................................................................... 8
Tablo 1.5: Deiik Kaynaklarn Ses Seviyelerinin Karlatrlmas ........................................ 9
Tablo 2.1:Ses iddeti, ses basnc ve ses gc bantlar ....................................................... 15
Tablo 2.2: Oktav Bant Merkez Frekanslar ............................................................................. 16
Tablo 2.3: Frekansa gre arlk katsaylar ........................................................................... 17
Tablo 5.1: Seviyeler arasndaki farklara bal olarak saf kaynak grltsn bulmak iin
uygulanacak dzeltme deerleri ............................................................................................... 47
Tablo III.1: Desibellerde Toplama lemi ............................................................................... 70
Tablo III.2: Desibellerde karma lemi ............................................................................... 70
Tablo V.1: Baz Dk Frekansl Seslerin Atmosfer Etkisiyle Azaltm .................................. 82

Resimler Dizini
Resim 1.1: Ses ve Grlt .......................................................................................................... 3
Resim 2.1: Zaman arlklamalar (F,S,I) ............................................................................... 18
Resim 3.1: Kalibrasyon lemi ................................................................................................. 26
Resim 4.1 : D meknda mikrofon konumu ............................................................................ 35
Resim 4.2: Engel durumunda d mekndaki mikrofon konumu ............................................. 36
Resim 4.3: meknda mikrofon konumu ................................................................................ 37
Resim 4.4: Genel lm konumu ............................................................................................. 41
Resim II.1 : Kalibrasyon srecinde yaplan ilemler ............................................................. 68

S a y f a | XI

ekiller Dizini
ekil 1.1: Akustik Ynden Grlt Kaynaklar .......................................................................... 4
ekil 2.1: A ve C arlklamalar ............................................................................................. 16
ekil 2.2: ehir ii bir yerin, 24 saatlik srede grlt seviyelerinin istatistiki dalm. L
10
ve
L
90
gnn her saati iin belirtilmitir. ...................................................................................... 20
ekil 2.3 (a): statistiki ses seviyesi ve ama olasl ............................................................. 21
ekil 2.3 (b): statistiki ses seviyeleri ve L
Aeq
ilikisi ............................................................... 21
ekil 2.4: Zaman arlklkl L
max
deerleri arasndaki iliki .................................................. 22
min
deerleri arasndaki iliki .................................................. 22
ekil 3.1: Ses seviyesi lm aleti iin bek izenei .............................................................. 26
ekil 5.1: Rzgr Etkisi ............................................................................................................ 48
ekil 5.2: Ses nlarn scakla bal olarak yn deitirmesi ............................................. 49
ekil I.1: ikyetlerin Deerlendirilme Meknizmas ............................................................. 61
ekil I.2: Kayt ve Eleme Sistemi ............................................................................................. 62
ekil I.3: Kayt Sisteminin nemi ............................................................................................ 63
ekil I.4: Eleme Sisteminin nemi .......................................................................................... 63
ekil I.5: Etkin Bir Grlt Ynetim Sistemi-1........................................................................ 64
ekil I.6: Etkin Bir Grlt Ynetim Sistemi-1I ...................................................................... 65
ekil II.1: Kalibrasyon Prosedr .......................................................................................... 67
ekil III.1: dB Bants .......................................................................................................... 69
ekil III.2: Desibellerin Toplanmas ...................................................................................... 69
ekil III.3: Desibellerde karma lemi ................................................................................ 69
ekil IV.1: L
eq
ve SEL Arasndaki liki ................................................................................... 73
ekil IV.2: SEL Deerinin Farkl Grltlerin Kyaslanmasnda Kullanm ......................... 75
ekil IV.3: Deiik Durumlara Ait SEL lmleri ................................................................. 76
ekil V.1: 1/1 Oktav Bantl Frekans Analizinde Tonalitenin Tespit Edilmesi ......................... 80
ekil V.2: 1/3 Oktav Bantl Frekans Analizinde Tonalitenin Tespit Edilmesi ......................... 80
ekil V.3: Dk Frekansl Seslerin Tespitinde Karar Meknizmas ...................................... 84

S a y f a | XIII

Ankara - 2011

GR
Gnmzde yaadmz evrenin kalitesini ve insan saln olumsuz ynde etkileyen
nemli faktrlerden biri de grltdr. Grlty, hoa gitmeyen, istenmeyen, rahatsz edici
ses olarak tanmlayabiliriz. Ses, nesnel bir kavramdr. Yani llebilir ve varl kiiye bal
olarak deimez. Grlt ise znel bir kavramdr. Tanmdan da anlalaca zere bir sesin
grlt olarak nitelenip nitelenmemesi kiilere bal olarak deiebilir. Kimilerinin severek
ve elenerek dinledii mzik dierlerini rahatsz edebilir.
zellikle hzl byyen ehirlerde, mesken ve sanayi alanlarnn plansz ve i ie gelimesi,
trafik younluunun artmas, elektrik, elektronik ve meknik aletlerin gnlk hayatmza daha
ok girmesiyle birlikte grltden rahatszlk artmakta ve giderek insanlarmzn
dinlenebilecekleri, alabilecekleri ksaca huzurlu ekilde yaayabilecekleri meknlar
azalmaktadr.
Dier taraftan, bakalarnn istirahat hakkna saygnn ve evre hassasiyetinin yeterince
gelimedii durumlarda, elence ve dier gnlk faaliyetlerden kaynaklanan grlt, youn
ikyetlere ve bata iitme kayb ve uyku bozukluu olmak zere ciddi fiziksel ve ruhsal
rahatszlklara sebep olmaktadr.
Bu klavuz; l evre ve Orman Mdrlkleri ile 2872 sayl evre Kanununun 12 nci
maddesine istinaden yetki devri yaplan Belediye Bakanlklar ve dier kurum/kurulu
personelinin, eitli kaynaklar tarafndan oluturulan evresel grltnn lm ve
deerlendirilmesinde rehber olarak kullanlmak zere hazrlanmtr.
Klavuzla; ticari faaliyet niteliindeki (iyeri, atlye, imalathane, elence yerleri ve sanayi
tesisleri vb) grlt kaynaklarndan meydana gelen evresel grltnn tanm, kiiler
zerindeki olas etkileri, evresel grltnn nitelendirilmesi adna kullanlan lm
sistemleri, lm parametreleri ile lmlerin yaplmas ve deerlendirilmesi konularnda
genel bilgilerin sunulmas hedeflenmektedir.
Grlt lm ve deerlendirmeye ynelik uygulamada birlik salamak zere bu klavuz
hazrlanmtr.

S a y f a | XV

Ankara - 2011

DAYANAK
Bu klavuz evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmeliinde belirtildii
zere her trl aklayc dokmanlarn Bakanlka hazrlanaca ve yaymlanaca
hkmne dayanlarak hazrlanmtr.
KAPSAM
Klavuzda, genel olarak Sanayi/Ticari Faaliyetlerden kaynaklanan;
o evresel Grlt lmlerinin Planlanmas,
o Saha lmlerinin Yaplmas,
o Yaplan lmlerin Deerlendirilmesi ve Raporlanmas,
konular ele alnmaktadr.

YETKL PERSONELN SORUMLULUKLARI
Denetim ekibi personelinin, bu klavuzda belirtilen ilem ve prosedrlere ok olaand bir
duruma maruz kalnmadka bal kalnmas salanmaldr.

BU KILAVUZDA TAVSYE EDLEN LM METOTLARI,
TESSLERN SES GC SEVYELERNN BELRLENMES SIRASINDA
KULLANILAN LM METOTLARINI ERMEZ.

BLM I
SES
GRLT
VE
GRLTNN
ETKLER

S a y f a | 3

Ankara - 2011

1. SES, GRLT, GRLT KAYNAKLARI VE GRLTNN ETKLER

1.1. Ses ve Grlt
Gnlk yaamda, seslerin varl, insanlarn kendilerini iyi hissetmesi iin gereklidir.
Konuma, mzik, doadaki sesler, yaantmz iin vazgeilmezdir.

Ancak, istenmeyen ses olarak tanmlanan grlt, insan saln olumsuz olarak etkiler.
Gnmzde grltnn olumsuz etkileri, eskiden olduu gibi, sadece fabrikalarda uzun sreli
grltye bal iitme kayb durumlarnda incelenmemektedir. Aratrmalar, ak alanlar ve i
meknlardaki her tip grlty kapsamaktadr. (Baknz: Resim 1.1)

Resim 1.1: Ses ve Grlt

Ses Seviyesi
o Sesin iki temel karakteristii frekans ve iddettir.
o Frekans birim zamandaki titreim says olup, birimi Hz dir.
o Btn titreimler kulak tarafndan duyulmaz.
o nsan kula 20 Hz ile 20.000 Hzlik frekans aralnda sesleri duyar.
o Kulan en duyarl olduu frekans aral 1.000 - 4.000 Hz arasdr.
o Ses basn seviyesi birimi desibeldir ve dB simgesi ile gsterilir.
o dB bir ses deerlendirme birimidir.
o Ses seviyesinin birimi, kullanlan arlk erisine gre dBA, dBB ya da dBC dir.
o dBA insan kulann en duyarl olduu orta ve yksek frekanslarn zellikle vurguland bir ses
deerlendirme birimidir.

S a y f a | 4

Ankara - 2011

Grlt Seviyesi
Grlt; istenmeyen, rahatsz edici ya da sal tehdit eden seslerdir. Tm dnyada olduu
gibi lkemizde de toplum saln ve konforunu eitli biimlerde etkileyen yaygn kirlilik
trlerinden biri grlt kirliliidir.

o dB(A) olarak llmektedir.
o dB(A) skalas logaritmik bir yapya sahiptir.
o Duyma snr / eii 0 dB(A) olup 120130 dB(A) ise ar eiidir.
o Yaklak olarak bir ses 610 dB(A) artrlrsa insan kula tarafndan 2 kat olarak hissedilir.
o Trafik akndaki younluun yarya drlmesi yaklak olarak 3 dB lik bir azaltm salarken,
younluun iki kat artrlmas yaklak olarak 3 dB lik bir arta neden olur.

1.2. Grlt Kaynaklar

Grlt kaynaklar deiik ynlerden gruplandrlabilir. Seslerin dou biimlerine gre
havada ve kat ortamlarda doan grltler, ekil 1.1 de gsterildii zere akustik ynden
noktasal, izgisel ve dzlemsel kaynaklardan yaylabilirler.

ekil 1.1: Akustik Ynden Grlt Kaynaklar
Noktasal Kaynak
izgisel Kaynak
Dzlemsel Kaynak
S a y f a | 5

Ankara - 2011

Akustik kirlilik oluturan grltler; kaynak ve alclarn bir evredeki konumuna ve yaylma
yollarna bal olarak iki grupta incelebilir:

Ak alanda mevcut olan grlt kaynaklar: Yaplarn dnda yer alan kaynaklardan
retilen ve gerek yap iindeki hacimleri ve gerekse yap dndaki ak alanlar kullanan
kiileri etkileyen grltlerdir. Bunlar da u ekilde gruplandrlabilir:
o Ulam grltleri (Karayolu, denizyolu, demiryolu, uak ve havaalan grltleri)
o Endstri grltleri (endstriye ait ara, gere ve makineler ile iyerlerindeki eitli
faaliyetlerden doan grltler)
o Yapm (antiye) grltleri (yol ve bina yapm ilerinin ve yapm makinelerinin grltleri)
o nsan etkinliklerine ilikin grltler (yksek sesle konuma, barma, ocuk sesleri, spor
alanlar, at alanlar, radyo TV ve mzik sesleri vb)
o Elence ve ticari amal grltler (ak hava sinemalar, elence yerleri, ykseltilmi
reklamlar, satc sesleri, kaset ve plaklarn mzik sesleri gibi)

Yap ii grlt kaynaklar: Yaplarn iinde yer alan kaynaklardan doan seslerdir.

o Konuma sesleri

o Adm sesleri

o Ev aralarnn grltleri

o Ykseltilmi mzik sesleri

o Darbe ve eya srtnme sesleri

o Kap arpmalar

o Bro grltleri

o Garaj grltleri

o eitli makine ve donanmlarn grltleri (asansr, tesisat v.b.)

o Yap iinde yer alan her trl iyerinden gelen zel grltler

1.3. Grltnn nsan Sal zerine Etkileri

Grltnn etkisine kar insan davranlar iki grupta toplanmaktadr. Birincisi, ancak duygu
ve duyularn aklanmasyla belirlenebilen psikolojik rahatszlk, ikincisi ise; eitli lme
metotlaryla belirlenebilen fizyolojik rahatszlktr. Bu sebeple, insan sal ve konfor artlar
asndan mimari tasarm aamasnda grlt kontrol yaplmas gerekir.

Grltnn insan zerindeki etkileri incelenirken nemli etken gz nne alnabilir:

o Can skmas,
o letiimi engellemesi,
o Devaml duyma bozukluu riski,

Bunlarla beraber, hacmin kullanm, hangi zamanda kullanld, grltnn sresi ve tipi gibi
dikkate alnmas gereken birok etken bulunmaktadr. Tablo 1.1 de grltnn etkilerine
ynelik bir snflandrmas yaplrken tablo 1.2 de ise grlt asndan etkenler verilmektedir.

S a y f a | 6

Ankara - 2011

Tablo 1.1: Grltlerin Snflandrlmas

I. Derecedeki Grltler
30 65 dBA

- Konforsuzluk
- Rahatszlk
- Sklma duygusu
- Kzgnlk
- Konsantrasyon
- Uyku Bozukluu
II. Derecedeki Grltler
65 90 dBA

- Fizyolojik grlt
- Kalp atnn deiimi
- Solunum hzlanmas
- Beyindeki basncn azalmas
III. Derecedeki Grltler
90 120 dBA
- Fizyolojik grlt
- Ba ars
IV. Derecedeki Grltler
120 140 dBA

- kulakta bozukluk
V. Derecedeki Grltler
140 > dBA
- Kulak zarnn patlamas.

Tablo 1.2: Grlt Asndan Etkenler

1) Fiziksel Etkenler - itme Hasarll
2) Fizyolojik Etkenler - Vcuttaki Bozukluklar
- Kalp atnn bozulmas
- Kesiklik
- Metabolizmada bozukluk
- Uyku bozukluu
3) Psikolojik Etkiler - Sinir sistemi dejenere olur
- Ar tepkiler
- Honutsuzluk, tedirginlik duygusu
4) Performans Etkileri Eylem zerindeki etkisi
- Konuma ile giriim olaynn olmas
konumann kesilmesi
- Dinleme ve anlama gl
- Konsantrasyonun kesilmesi
- Dinlenmenin etkilenmesi
5) Dinlenme ve bozukluu

S a y f a | 7

Ankara - 2011

Fizyolojik rahatszlk yaratan grlt seviyelerinin balang deerlerinin kolaylkla
belirlenmesine karlk, psikolojik rahatszln snrlarn izmek kolay olmamaktadr. nsan
topluluklarnn ve bireylerin grltye kar tepkileri toplumdan topluma bakalklar
gsterebilmektedir. Tablo 1.3 de grlt seviyesindeki arta bal olarak toplumun bu
deiimden etkilenmesi zetlenmektedir:

Tablo 1.3: Grlt Seviyesindeki Deiimin Toplum Tarafndan Alglanmas

Seviyedeki
Art (dB)
Deiimin Toplum Tarafndan
Alglanmas
Grltnn Etkisi
0 Fark edilmez Yok
3 Deiim Ancak Fark Edilebilir ok Az
3-5 Deiim Kolayca Fark edilebilir Az
5-7 Aralkl ikyetler Grlebilir Orta Seviyede
7 Rahatsz Olunur Orta Seviyede
7-10 Aralkl ikyetler Yksek
10-15 Geni apl ikyetler ok Yksek
15-20 Grup Reaksiyonlar Grlebilir ok Yksek

S a y f a | 8

Ankara - 2011

1.4. Baz Grlt Kaynaklar ve Grlt Seviyeleri

Tablo 1.4 ve 1.5 de baz grlt trlerinin dB dereceleri ve sbjektif deerlendirilmeleri
verilmektedir.

Tablo 1.4: Baz Ses Kaynaklarnn (dB) Deerleri

(dB) rnekler
Subjektif
Deerlendirme
140 Jet motoruna yakn
Hasar verici 130 Arnn balangc
105 Kuvvetli rock mzik
100 3 m uzaklkta otomobil klakson sesi
ok yksek 90 ehir cadde grlts
82 Fabrika grlts
80 Akustik yaltm yaplmam okul, kantin grlts
Yksek
62 Ak trafikli yol
62 Tal bir yolun grlts
Orta
50 Bro grlts
40 Konutta dk dzeyde alnan mzik Dk
20 Fslt
ok dk 8 nsann nefes al-verii
0 itmenin balangc

S a y f a | 9

Ankara - 2011

Tablo 1.5: Deiik Kaynaklarn Ses Seviyelerinin Karlatrlmas

Grlt
seviyesi,dB

Evle ilgili

Trafik

Uak

nsan tepkisi

160
Kulak iin
srekli hasar

150

Kulakta geici
olan iddetli
arlar

140 130

Jet uak motoru
(15m uzakta)
Konumann
imknsz olma
durumu

120

IC Aero motor
(15m uzakta)

110

Tankn gemesi
durumunda
150m ykseklikte
jet ua iin
Yalnz bararak
konumak olas

100

Hava basnl matkap
(183 m ilerde)

90

Metroda bulunan tren
durumu
Sivil uan kabin
iinde
Ykseltilmi
sesle konuma

80

Motor klaksonu

70

Yksek dzeyde
radyo mzii
Ar trafik

60

Yksek sesle
konuma
Tren veya otobs
iinde

50

Konuma Tali yol trafii

Normal
konumak olas

40

zel bro

30

Saat tkrts Sessiz cadde

20

Sessiz bahe
0 - 10 itme balangc

BLM II
EVRESEL
GRLT
VE
LM
DEERLER

S a y f a | 13

Ankara - 2011
2. EVRESEL GRLT VE LM PARAMETRELER (DEERLER)

2.1. evresel Grlt ve Trleri
evresel Grlt; Ulam aralar, kara yolu trafii, demir yolu trafii, hava yolu trafii, deniz
yolu trafii, ak alanda kullanlan tehizat, antiye alanlar, sanayi tesisleri, atlye,
imalathane, iyerleri ve benzeri ile rekreasyon ve elence yerlerinden evreye (darya)
yaylan, istenmeyen veya zararl ak hava seslerinin btn ile yap iindeki meknik
sistemler ve dier kaynaklardan doan ve dier bir mekn iinde bulunan insanlar olumsuz
etkileyen yap ii grltleri ifade eder.
Yaplan almalar baz belirli karakteristik zelliklere sahip seslerin insanlar tarafndan
grlt olarak hissedildiini ortaya karmtr. rnein ses dar bant aralnda skmsa, bu
ses ayn enerjideki daha geni banta yaylan sesten daha grltl olarak alglanmaktadr.
Baka bir rnek ise sesin ykselme periyodu ile ilgili. Ayn enerjideki iki sesten hzl ykselen
ses daha grltl olarak alglanr. Dzensiz, deiken bir ses kararl bir sese gre daha
grltl olarak alglanabilmektedir.

Bir grltnn karakteri, Grltnn;
Frekans spektrumu,
Seviyesinin zamanla deiimi ve
Ses alannn zelikleri ile tanmlanabilir.

2.1.1. Frekans spektrumu asndan grlt trleri

Frekans spektrumuna bal olarak grlt,
o Srekli spektrum (geni bant grlts)
o itilebilir ayr tonlardaki spektrum (dar bant grlts) olarak ikiye ayrlabilir.

2.1.1.1. Srekli geni bant grlts

Birok grlt tr srekli bir spektruma sahiptir. Yani; grlty meydana getiren sesin
frekans, bir veya birka frekans aralna deil, btn frekanslar ierecek ekilde tm
frekans boyunca yaylmtr. Srekli geni bant grltsne rnek olarak bir beyaz grlt
olan konuma sesi grlts verilebilir.

2.1.1.2. Srekli dar bant grlts

Bu gruba giren seslerde genel olarak birka frekans youn olarak yer alr. Dier bir deyile,
grlt iindeki belirgin tonlar ak olarak iitilebilir. rnek olarak; daire testerenin kard
ses zellikle yksek frekanslar ihtiva eder ve bu snf iinde yer alr.

S a y f a | 14

Ankara - 2011
2.1.2. Zamana bal olarak grlt trleri

2.1.2.1. Kararl (srekli) grlt

Hi kesintiye uramadan, ayn modda alan ekipmanlar tarafndan oluan grltdr. rnek
olarak; pompalarn ve fanlarn oluturduklar evresel grltler verilebilir.

2.1.2.2. Kararsz grlt

Gzlem sresinde grlt seviyesinde nemli deiiklikler olan grltlere denir. Kararsz
grltler kendi iinde e ayrlr.

Dalgal grlt

Gzlem sresince seviyesinde srekli ve nemli lde deiiklikler olan grltlere denir.

Kesikli grlt

Gzlem sresince seviyesi aniden ortam grlt seviyesine den ve ortam grlt seviyesi
zerindeki deeri bir saniye veya daha fazla srede sabit olarak devam eden grltlerdir.
Trafik ve durup yeniden alan vantilatr grltleri bu grlt trne en gzel rneklerdir.

Vurma (darbe) grlts (anlk grlt)

Her biri bir saniyeden daha az sren bir veya birden fazla vuruun kard grltdr. Bir
seste hzl ve ksa deiimler yaanyorsa bu seste darbesel karakteristik var demektir. Aniden
oluan yksek seviyeli arpma, darbe ve patlama grltleri bu tiptendir. Kazk akan inaat
makineleri, darbeli alan presler, ta ocaklarnda dinamit patlatmalar veya matbaa
makineleri bu grlt trne rnek olarak verilebilir. Rahatszlk etkileri daha fazladr.

2.2. evresel Grlt lm Parametreleri

2.2.1. Ses Seviyesi ve Ses Gc Seviyesi

Ses g seviyesi (PWL) kaynan bulunduu yeri (hacmi) gz nne almadan kaynak
tarafndan yaylan grltnn gcn veya sesin miktarn ifade eder. Ses g seviyesi
(PWL), kayna evresinden bamsz olarak deerlendirmek iin kullanlr. Dier taraftan,
Ses iddet seviyesi ( ) IL ve ses basn seviyesi (SPL) sesin iitildii hacmin akustik
karakteristiine baldr.

Baz genel ve kolay anlalr ses seviyelerinin desibel karlklar tablo 2.1 de verilmitir.

S a y f a | 15

Ankara - 2011
Tablo 2.1: Ses iddeti, ses basnc ve ses gc bantlar

Ses iddet
Seviyesi
Ses Basn
Seviyesi
Ses G
Seviyesi
Birim IL , dB

SPL, dB PWL, dB
Bant
10 log
o
I
I
20 log
o
p
P
10 log
o
W
W

Birimler I (watt/cm
2
)

P dyne / cm
2
W (Watt)
Referans ses basn seviyesi
olarak genellikle
iitilebilinen en kk dzey
alnr.
o
I =10
-16

Watt/cm
2
P
o
= 2x10
-4

dyne/ cm
2
veya 0.0002 mikrobar

W
o
= 10
12
watt
itilebilen en kk deer IL = 0 dB SPL = 0 dB

PWL = 0 dB
Dayanlabilen en yksek
deer
I = 10
3

watt/ cm
2

P=2x10
2
dyne/cm
2
....
Dayanlabilen en yksek
deer
IL = 130 dB SPL = 120 dB ....

2.2.2. Oktav Bantlar ve Grltnn Frekans Dalm

ittiimiz sesler, aral olan 20 20 000 Hz arasnda yaklak olarak 20 000 tane frekanstan
oluur, bu 20 000 tane frekansta ilem yapmak olduka zor ve zahmetli olduundan 20 000
tane frekans baz aralklara blnmtr. Ses analizlerinde incelenecek frekans aralklarna
oktav band denir ve bir oktav bandnda, bandn st limit frekans alt limit frekansnn iki
katna eittir. Her oktav bandnda ok sayda frekans vardr, alak frekanslarn zellikleri ok
sk aralklarla deitiinden, alak frekanslarn oktav bantlarnda frekans says az, yksek
frekansl oktav bandnda frekans says daha fazladr. Bu say alak frekanslardan yksek
frekanslara doru artar. Tablo 2.2 de oktav bantlar ve merkez frekanslar verilmektedir. Her
oktav bandnda ok sayda frekans bulunmaktadr. Bu frekanslar temsil etmek iin merkez
frekanslar bulunur. Merkez frekanslar bandn geometrik ortalamasn verirler.

Yani;

2 / 1 2
2
) (
2 1
1 2
2 1
= =
=
=
f f f
f f
f f merkez f
(Denklem 2.1)

yazlr.

: f Merkez veya orta frekans
:
1
f Oktav bandn alt snr frekans
:
2
f Oktav bandn st snr frekans

S a y f a | 16

Ankara - 2011
Oktav bantlarda st snr frekansnn alt snr frekansnn iki kat olacak ekilde
tanmlanmasnn nedeni kulan yapsndan dolaydr. Kulak, frekans oranlar tam say olan
iki sesi benzer ses olarak alglar.

evresel grlt lmlerinde genel olarak 1/1 ve 1/3 oktav bantlar kullanlmaktadr. 1/1
oktav bantta; incelenen ses, 8 merkez frekansa ayrlarak ilem yaplrken 1/3 oktav bantta
incelenen ses 24 tane merkez frekansa ayrlarak daha detay analiz etme imkn salar.

Yukarda ifade edilen oktav bantlar dnda gerek grlmesi hlinde 1/12 ve FFT (Fast
Fourier Time) gibi ok daha veri imkn salayan frekans analiz durumlar da mevcuttur.
Standart olarak kabul edilen evresel grlt lmlerinde sklkla kullanlan oktav bantlar
ve merkez frekanslar tablo 2.2 de gsterilmitir.

Tablo 2.2: Oktav Bant Merkez Frekanslar

Merkez Frekans [Hz] Alt Snr Frekans [Hz] st Snr Frekans [Hz]
63 44 88
125 88 177
250 177 355
500 355 710
1000 710 1420
2000 1420 2840
4000 2840 5680
8000 5680 11360

2.2.3. Arlklamalar

Ses ler sistemi tarafndan bir sesin lm srasnda, deerlendirilen ses, havadaki basn
deiimlerine duyarl hassas diyaframlara sahip mikrofonlar tarafndan elektrik akmlarna ve
ykselte (amplifikatr) vastas ile uygun akm sinyallerine dntrlr. Elde edilen
sinyallerin analizi iin eitli arlklama filtreleri kullanlr. Bu filtreler, sesin frekansna ve
kullanlan ekipmann deerlendirilen sese kar tepki zamanna bal olarak ikiye ayrlr:
2.2.3.1. Frekans arlklamalar

Kullanlan ekipmanlar tarafndan llen sesin insan kula tarafndan nasl alglandn
gsteren bu filtreler genellikle A,B,C ve D arlklama olarak bilinirler. Bu arlklamalar
arasnda evresel grlt lm ve deerlendirmelerinde genellikle kullanlmakta olan A ve C
arlklamalar aada aklanmaktadr. (Baknz: ekil 2.1)

ekil 2.1: A ve C arlklamalar
S a y f a | 17

Ankara - 2011
A-lml Ses Basn Seviyesi (A-Arlklama)

evresel grlt lm ve deerlendirmelerinde A- lml ses basn seviyesi sklkla
kullanlmaktadr. A-lml ses basn seviyesinde, dk frekanslarn younluu, orta ve
yksek frekanslardan dktr. A- lml ses basn seviyesinin birimi dB(A) dr. nsan
kulann iitme sistemi, en ok 1000-4000 Hz arasndaki orta frekans aralna daha
duyarldr.

dB lleni Verir
dBA Kulamzn alglad sesi verir

C-lml Ses Basn Seviyesi (C-Arlklama)

31.5-8000 Hz frekanslar arasndaki tm frekanslara eit nem verilir. Yaklak olarak dz bir
frekans tepkisi vardr.

Tablo 2.3 te frekanslara gre A, B ve C arlklandrmalarnn yaplabilmesi iin kullanlan
katsaylar verilmitir.

Tablo 2.3: Frekansa gre arlk katsaylar

Frekans (Hz) A arlkl (dB) B arlkl (dB) C arlkl (dB)
10 - 70.4 - 38.2 - 14.3
12.5 - 63.4 - 33.2 - 11.2
16 - 56.7 - 28.5 - 8.5
20 - 50.5 - 24.2 - 6.2
25 - 44.7 - 20.4 - 4.4
31.5 - 39.4 - 17.1 - 3.0
40 - 34.6 - 14.2 - 2.0
50 - 30.2 - 11.6 - 1.3
63 - 26.2 - 9.3 - 0.8
80 - 22.5 - 7.4 - 0.5
100 - 19.1 - 5.6 - 0.3
125 - 16.1 - 4.2 - 0.2
160 - 13.4 - 3.0 - 0.1
200 - 10.9 - 2.0 0
250 - 8.6 - 1.3 0
315 - 6.6 - 0.8 0
400 - 4.8 - 0.5 0
500 - 3.2 - 0.3 0
630 - 1.9 - 0.1 0
800 - 0.8 0 0
1,000 0 0 0
1,250 + 0.6 0 0
1,600 + 1.0 0 - 0.1
2,000 + 1.2 - 0.1 - 0.2
2,500 + 1.3 - 0.2 - 0.3
3,150 + 1.2 - 0.4 - 0.5
4,000 + 1.0 - 0.7 - 0.8
5,000 + 0.5 - 1.2 - 1.3
6,300 - 0.1 - 1.9 - 2.0
8,000 - 1.1 - 2.9 - 3.0
10,000 - 2.5 - 4.3 - 4.4
12,500 - 4.3 - 6.1 - 6.2
16,000 - 6.6 - 8.4 - 8.5
20,000 - 9.3 - 11.1 - 11.2
S a y f a | 18

Ankara - 2011

Belirli tipteki yksek ve alak frekanslar, A-lmnn saptayacandan daha
rahatsz edici ve zararl olabilmektedir. Bu sebeple, youn olarak alak ve
yksek frekans ieren grltlerin incelenmesinde, Dnya Salk rgt
(WHO) , A arlkl lme ek olarak C arlk lm de tavsiye etmektedir.

2.2.3.2. Zaman arlklamalar

evresel grltler her zaman kararl (zamanla deimeyen) bir yapya sahip olmayp
zamanla byk deiimler gsterebilmektedir. Grltnn karakteristik yapsndaki bu
deiimlerin grlt lm ve deerlendirmelerinde kullanlan lm sistemleri, tasarmlar
sebebiyle ortam grltsnn ani ykselme ve alalmalarna annda ulaamazlar. Bu seviyeyi
yakalayabilmeleri iin ksa da olsa bir ykselme ve snmlenme sreleri vardr.

Ses lm cihazlarnn sabit tondaki sinyallere kar verecei tepkiler Uluslararas
Elektroteknik Komitesi (IEC) tarafndan standart hale getirilmitir. evresel grlt
lmlerinde kullanlan ses seviyesi lerlerin tepki sresini belirlemek zere farkl zaman
arl seilebilir. llecek grltnn karakterine gre, hzl, yava ve darbeli zaman
arlklar seilmelidir. (Baknz resim 2.1)

Hzl (F) zaman arlklar: 1 saniyede 8
lm kaydnn yapld, hzl lm modu
olarak anlan, abuk deiim gsterebilen
grltnn deerlendirilmesinde kullanlan
moddur.
Yava (S) zaman arlklar: Saniyede
bir lm kaydnn yapld, zamanla fazla
deimeyen grltler iin veya ani ve
istenmeyen grltlerin (kap arpmas
gibi) lm etkilememesi iin deiim
gstermeyen kararl grltnn
deerlendirilmesinde kullanlan lm
modudur.

Darbeli (I) zaman arlklar: 35 mikro
saniyede bir lm kaydnn yapld ve
patlama, darbe gibi ok ani olarak deiim
gsteren grltlerin deerlendirilmesinde
kullanlan lm modudur. Resim 2.1: Zaman arlklamalar (F,S,I)

2.2.4. Edeer Srekli Grlt Seviyesi (Leq)

Edeer srekli ses basn seviyesi (L
Aeq,T
) belirli bir T zamandaki ortalama ses basn
seviyesini tanmlamak iin kullanlr. Ortalama zaman T nin tanmlanmas nemlidir. T,
saniye, dakika ya da saat olabilir. Genellikle L
eq
, A lml filtreler kullanlarak
llmektedir. Bu sebeple literatrde L
Aeq
,

T olarak ska gemektedir. T zamandaki ortalama
ses enerjisini bulduu iin, bu ileme enerji ortalamas da denilebilir.

S a y f a | 19

Ankara - 2011
L
Aeq,T
nin llmesinde, ses seviye lerlerinin zaman entegrasyonunun, hzl ya da yava
tepki zamanl olmas nemlidir.

Birlemi Milletler evre Koruma Blm L
eq
gstergesinin genel olarak evresel
grltnn lm ve deerlendirmesinde temel olarak kullanlma gerekeleri;

Grltnn insan zerindeki etkileri ile mkemmel uyumakta olmas,
Kesin, basit ve pratik olmas,
Hem planlamada hem uygulamada kullanlabilir olmas,
Halen kullanlan metotlarla ok benzerlik gstermekte olmas,
Kullanlan lm cihazlarnn standartlara uygun ve piyasada kolay
bulunabilmesi,

2.2.5. Ses Etkilenim Seviyesi (SEL, L
E
)

Ksa sren ve ykseldikten sonra alalan tekil grlt olaylarnn tek bir deerle ifade
edilebilmesinde ses etkilenim seviyesi (SEL, L
E
) kullanlr.

SEL parametresi her zaman iin 1 saniyeye normalize edildiinden lm sreleri farkl olan
olaylarn karlatrlabilmesinde de kullanlabilir.

lm cihazlarnn gelimesiyle beraber SEL parametresi dorudan doruya cihaz zerinden
takip edilebilir bir hale gelmi ve farkl noktalardaki grltlerin birletirilmesi veya
karlatrlmas amacyla da kullanlmaya balanmtr.

2.2.6. statistiki Ses Seviyesi

L
N
olarak gsterilen istatistiki ses seviyesi, belirli bir zaman dilimi iinde llm grlt
ortamn anlatmakta olup zamann yzde N inde alm grlt seviyesi anlamna
gelmektedir. evresel grltnn deerlendirilmesinde, istatistiksel dalmlarn llmesi ve
incelenmesi olduka faydaldr.

statistiki ses seviyesi, belirli bir olay srasnda (rnein ara trafii) dalgalanan grlt
seviyelerini belirtir. Kapsad zaman herhangi bir uzunlukta olabilir, fakat genellikle bir saat
ya da daha fazla olur. Deiik arlk faktrleri de kullanlabilir ama genellikle A-arlkl ses
seviyesi kullanlr.

L
10
, L
50
, L
90
en ok kullanlan istatistiki deerlerdir. L
10
, yksek dzey ve ksa sreli
grltlerin ortalama bir lmn verir. L
50
, orta ses seviyesidir ve zamann %50 sinde
alan ses seviyesini gsterir. L
90
ise zamann %90 nda alan ses seviyesini gsterir.

L
10
ile L
90
, arasndaki fark, grlt seviyelerinin zamann yzde 80inde geirdii alan
gsterir. Belirli bir zamanda, grlt seviyelerinin standart sapmas, istatistiki dalgalanmay
gsterir.

S a y f a | 20

Ankara - 2011

L
10
, toplam grlt, lm sresinin %10u kadar bir sre iinde alan grlt
seviyesini gsterir. Geri kalan %90lk srede, grlt seviyesi bu seviyenin altnda
kalmtr. Bu parametre, llen grltnn maksimum seviyesi hakknda bilgi
ierir.

L
50
, toplam grlt, lm sresinin %50si kadar bir sre iinde alan grlt
seviyesini gsterir. Bu parametre, lm yaplan evresel grltnn ortalama
seviyesi hakknda bilgi ierir.

L
90
, toplam grlt, lm sresinin %90 kadar bir sre iinde alan grlt
seviyesini gsterir. Geri kalan %10luk srede, grlt seviyesi bu seviyenin altnda
kalmtr. Bu parametre, lm yaplan evresel grltnn arka plan seviyesi
hakknda bilgi ierir.

ekil 2.2 de, ehir ii bir yerin, 24 saatlik srede grlt seviyelerinin istatistiki dalm
verilmitir. ekil 2.3 (a) da istatistiki ses seviyesi ve ama olasl bir grafik zerinde
anlatlmtr. ekil 2.3 (b) de ise istatistiki ses seviyeleri ve L
Aeq
ilikisi verilmitir.

ekil 2.2: ehir ii bir yerin, 24 saatlik srede grlt seviyelerinin istatistiki dalm. L
10
ve
L
90
gnn her saati iin belirtilmitir.

S a y f a | 21

Ankara - 2011

ekil 2.3 (a): statistiki ses seviyesi ve ama olasl

ekil 2.3 (b): statistiki ses seviyeleri ve L
Aeq
ilikisi

2.2.7. Maksimum ve Minimum Grlt Seviyeleri

lm sresi iinde ulalan maksimum ve minimum grlt seviyelerinin, A-Arlkl
frekans filtresi ve hzl, yava ve darbeli zaman arlklamalar kullanlarak belirlenmesi de
nemlidir.

ekil 2.4 de grld zere; L
AFMax
, L
ASMax
ve L
AIMax
, parametreleri, lm sresi ierisinde
gzlenen en yksek evresel grlt seviyelerini gstermektedir.

S a y f a | 22

Ankara - 2011

ekil 2.4: Zaman arlkl L
max
deerleri arasndaki iliki

Buna karn, ekil 2.5 de gsterilen L
AFMin
, L
ASMin
ve L
AIMin
, parametreleri, lm sresi
ierisinde gzlenen en dk evresel grlt seviyelerini gstermektedir.

min
deerleri arasndaki iliki

2.2.8. evresel Grltnn Rahatszlk Seviyesi

Darbeli, tonal veya kesikli evresel grltnn insanlar zerinde yaratt rahatszln
deerlendirilmesinde, edeer srekli ses seviyesi yetersiz kalmaktadr. Byle durumlarda,
tonal deiim, darbesellik etkilerinin de dhil edildii Etkilenim Seviyesi (L
Ar,Tr
)
kullanlmaktadr.

Ayn deerdeki seslere maruz kalan kiilerin etkilenme seviyeleri ayn olmayabilir. r: Ayn
deerdeki zil sesi (tonal deiim ierebilir), fan sesi (dk frekans ve tonal deiim
ierebilir) ve mzik sesleri (dk frekans ierebilir). Gerek etkilenim seviyesinin
belirlenmesi amacyla L
Ar,Tr
tanmlanmtr. Gerek Rahatszlk (Etkilenim) Seviyesi
aadaki bant ile bulunur:

L
Ar,Tr
= L
Aeq(T)
+ K
I
+ K
T
+ K
R
+ K
S
(denklem 2.1)
L
Aeq(T)
: T sresince llm edeer srekli ses basn seviyesi
K
I
: Ani deiim ayarlamas
K
T
: Tonal deiim ayarlamas
K
R
: Zaman dilimine bal dzeltme *
K
S
: Kaynak trne bal dzeltme**

* GDYY snr deerler belirlenirken bu erevede gerekli dzenlemelerin yaplm olmas,
** Kaynak tr erevesinde sanayi faaliyetleri iin tavsiye edilen dzeltmenin sfr olmas,

gerekeleri ile bu klavuzda K
R
ve K
S
dzeltmelerine deinilmemitir.

BLM III
LM
SSTEMLER
&
LM NCES
HAZIRLIKLAR
&
KALBRASYON
&
LM EKB

S a y f a | 25

Ankara - 2011
3. LM SSTEM , DENETM EKB, LM HAZIRLIKLARI
3.1. lm Sistemleri
ekil 3.1 de gsterilen dzenek 4 ana bileenden oluur:
1) Mikrofon ya da dntrc: Basnca hassas bir diyafram sayesinde, ses basncndaki
deiimleri, deiik elektrik akmlarna dntrr.
2) Amplifikatr: ok kk elektrik akm sinyallerini kullanlabilir bir seviyeye ykseltir.
3) A-arlkl ebeke ya da dier elektronik filtreler: Elektrik sinyalini analiz eder.
4) Saya: Elektrik sinyallerinin analog ya da dijital deerlerini dB olarak gsterir.

ekil 3.1: Ses seviyesi lm aleti iin bek izenei

Bir ses seviyesi ler genellikle hzl ve yava konumda alabilir. Hzl konum, saniyenin
8de 1inde ortama grlt seviyesini olduka doru bir ekilde verir. Bylece bir akustik
sinyalin zamana bal kalitesi kolayca analiz edilebilir. Ama doru lm yapabilmek iin
zaman ok ksa olabilir. Yava konum, 1 saniyelik bir zaman iin lm yapar.

Birok ses seviyesi lerde A, B ve C arlkl ebeke bulunur. Bunlar sesin yksekliini
insan kulann hassaslna gre ayarlamak iin gelitirilmilerdir. Gnmzde B - arlkl
lmler tercih edilmemektedir.

A-arlkl ebeke, 500 Hzin altndaki ses seviyelerinin arln azaltr, 1000-4000 Hz
arasndaki ses seviyelerinin arln arttrr. Bu, insan kulann sese tepkisine gre
ayarlanmtr ve yksek frekans seslerinin alak frekans seslerden daha rahatsz edici
olmasna gre tasarlanmtr. C-arlkl ebeke ise, 100 Hzin altndaki ve 5000 Hzin
stndeki ses seviyelerinin arln azaltr, dier frekanslar iin deiiklik yapmaz.

3.2. Grlt lmnn Planlanmas

Saha almalarna balanmadan/gidilmeden nce lm yaplacak grlt kayna, grltye
maruz kalan yap hakknda gerekli bilgiler toplanmaldr. Mmkn olmas hlinde gidilecek
alana ait google earth kts zerinde ikyet kayna ve mahalli belirlenmeli, incelenmeli,
olas lm noktalar belirlenebilmelidir.

Grlt lmleri ncesinde grltnn hangi amala, ne ekilde, ne kadar sre ile
deerlendirilecei, deerlendirme zaman dilimi konularnda bir planlamann yaplmas
byk kolaylklar salayabilmektedir.

1. 3
S a y f a | 26

Ankara - 2011

Genel olarak grlt lm amalar:

o Gelen Bir ikyeti Deerlendirme,
o Yasalara Uygunluu Denetleme,
o Maruz Kalan Kii Saysn Belirleme,
o Aratrmalar,
o Kalibrasyon Dorulama,
o Arazi Kullanm Planlamas veya evresel Etki Deerlendirmesi (ED),
o Grlt Haritalama,
o nlemlerin Etkinliini Deerlendirme,
olarak sralanabilir.

Yukarda ifade edilen amalara bal olarak grlt lm ekipman, ekibi, lm
sreleri, lm noktalar ve zaman dilimleri hakknda dzenleme ve ayarlamalar deiim
gsterebilir. Planl ve/veya plansz yaplacak denetim alanlarna ait Google Earth
verileri/haritalar ve/veya yreye ait krokiler ile denetim mahallinin yapsn grmek,
grlt kaynaklarnn konumlar hakknda bilgi sahibi olmak, lm yaplacak
noktalarn tespitine ynelik avantajlar salayabilmektedir.

3.3. lm Sistemlerinin Hazrlanmas

3.3.1. n kontroller
Saha lmlerine geilmeden nce baz kontrol ve hazrlklarn yaplmas gerekmektedir.
Bunlar arasnda lm cihaz donanmnn kontrol dilmesi, batarya durumlarnn gzden
geirilmesi gibi ilemler yer almaktadr.

Ayrca, ekipmann kontrol yaplmal, doruluunu test etmek amacyla cihaz kalibratr ile
kalibrasyonu yaplmal, grlt kayna, grltden etkilenen alanlar ve grltnn yaylm
yollar hakknda gerekli bilgiler toplanmal, aratrmalar yaplmaldr.

3.3.2. Kalibrasyon

Her lm ncesi ve sonras lm cihaznn (mikrofonun) kalibre edilmesi gerekmektedir.
Kalibrasyonda esas olarak yaptmz ilem, spesifik bir frekansta ses lerin hassasiyetini
kontrol etmektir. (zellikle 1kHz ve 94 dBA) (Resim 3.1)

Resim 3.1: Kalibrasyon lemi
S a y f a | 27

Ankara - 2011

Bu ilem, cihazn almasnn bir kontrol olmasnn yan sra, yksek hassasiyetle doru
sonularn elde edilmesini ve daha nce yaplm olan lmlerle de karlatrlabilirlii
salamaktadr. Bu sebeple kalibrasyon lmlerden nce ve sonra yaplmaldr.

Saatler srebilecek lmlerde kalibrasyon daha sk kontrol edilmelidir.

Neden Kalibrasyon Yaplmal?

Kalibrasyon o gnn almalarnn kaybolmadn gsterir.

Herhangi bir grlr arzann olup olmad tespit edilir.

Standartlar ve ynetmelikler kalibrasyon verilerini istemektedir.

ok olaand evre koullar lm sonularn etkileyebilir.

Yaplan lmlerin doruluu ve birok deerlendirme (planl / programsz denetimler v.b.)
sonucunun adli makamlara tanabilecei durumlarnn gz nnde bulundurularak
kalibrasyon ve kontrollerin yaplmas gerekmektedir. Kalibrasyon hakknda detay bilgiler,
lm klavuzu Ek-II de sunulmaktadr.

3.4. lm Ekipmanlarna likin Genel Bilgiler

Bu blmde; lm ekipmanlarnn genel zellikleri, sahip olmalar gereken minimum
kriterler, yardmc aksesuarlar ve tipleri zerinde genel bir deerlendirme yaplacaktr.

3.4.1. lm aleti tipleri

Mikrofon, rzgrlk, kablo ve kaydediciler IEC 61672-1:2002 de anlatlan Tip 1 ve Tip 2
standartlarna uygun olmaldr. Ses lm cihazlarnn zelliklerini tarif eden eitli
standartlar bulunmaktadr. Ses lm cihazlar ile ilgili standartlar arasnda iki tanesi
nemlidir. Bunlar;

o IEC 651: Ses lm Cihazlar ve
o IEC 804: ntegral Alabilen Ses lm Cihazlar.

Bu standartlar ses lm cihazlarn hassasiyet derecelerine gre drt gruba ayrmaktadr.
Drt hassasiyet seviyesi birbirinden toleranslarndaki farkllklar sebebiyle ayrlmaktadr. Tip
numaras ykseldike tolerans aral genilemektedir. Farkl hassasiyet dereceleri farkl
lmleri hedeflemektedir.

Tip 0: Laboratuar standard olarak tespit edilmitir ve en dar tolerans aralklarna sahiptir.

Tip 1: Byk bir hassasiyet ve dorulukla gerek laboratuar koullarnda gerekse sahada
lmler yapmaya yneliktir. Birok lke standartlarnda veya ynetmeliklerinde lmn
resmi nitelik tamas iin cihazn en az Tip 1 koullarn salamas gerektii belirtilmektedir.
S a y f a | 28

Ankara - 2011

Tip 2: Genel amal kullanmlar iindir. Sahada kullanlmak zere dnlmtr. Herhangi
bir raporlama gerektirmeyen kontrol amal lmler iin tercih edilebilir. evresel grlt
lmlerinde yaygn olarak kullanlan ekipmandr. Daha uygun bir fiyata sahiptir. Duyarll
+/- 2 dB olup saha almalarnda genellikle tercih edilir. Yalnz frekans analizi yapabilme
zellii tamamas ve i grlt seviyesinin birok alandaki mevcut arka plan grlt
seviyesinden daha yksek olmas en byk dezavantajlardr.

Tip 3: Kontrol lmleri iin tasarlanm olmasna ramen elektronik sektrnde kaydedilen
ilerlemeler ve tolerans limitlerinin ok geni olmas sebebiyle bu tip cihazlara artk piyasada
rastlanmamaktadr. an gereksinimlerini karlayamadndan tercih edilmemektedir.

Sonu olarak evresel grltnn deerlendirilmesinde kullanlan ekipmanlar Tip 1 ve Tip 2
olup, uluslararas standartlarda Snf 1 ve Snf 2 olarak yeniden adlandrlmtr.

3.4.2. lm ekipman tipik zellikleri

Genel olarak bir lm ekipmannn aadaki zelliklere sahip olmas tercih edilmektedir:

o L
Aeq,T
lebilmeli,

o TS 8535 e gre Tip 1 mikrofonu olmal,

o Standart frekans arlklar IEC 61672-1de belirtildii gibi A arlkl ve C arlkl
olmal,

o Zaman arlklar IEC 61672-1de belirtildii gibi F, S ve I arlkl olmal,

o A ve C frekans arlkl, darbeli, dalgal ve periyodik sesler iin toplama ve ortalama
ilemi yapabilmeli (IEC 804 e uygun),

o statistiksel dalm (L
AN,T
) vermeli.

o 1/1 ve 1/3 oktav bant analizi yapabilmeli,

3.4.3. Aksesuarlar/Yardmc elemanlar

a) Mikrofon

lm ekipmannn en nemli parasdr.

b) Kalibratr

Her lm ncesi ve sonrasnda ses lerin doru sonular verdiini teyit etmek amacyla
kullanlan bir cihazdr. Kalibratr, tek ya da ok tonlu, mikrofon zerine yerletirildiinde
belirli bir ses reten bir alettir.

c) Mikrofon Uzatma Kablosu

zellikle hassas lmlerde ses lerin mikrofonun hassasiyetine etki etmemesi iin uzaktan
kumanda etmek amacyla kullanlan bir aksesuardr.

S a y f a | 29

Ankara - 2011

d) Mikrofon Koruma Kp

zellikle rzgrl havalarda rzgrn oluturduu ekstra grlt ile toz gibi mikrofona zarar
verecek etkilerden korumak amacyla kullanlan bir paradr.

e) Ayaklk

evresel grlt lmlerinde mikrofonun yerden yksekliinde sabitlendirilmesi srasnda
kullanlan etkili bir paradr. Elle yaplan ok uzun lmlerde ses lerin sabitlii belli bir
sre sonra salanamama durumuna ynelik olarak kullanlmas kanlmaz olan
aksesuarlardandr.

Genel olarak, mikrofonun lm ekipmanna bal olarak bulundurulmas tavsiye edilmekle
birlikte, ok dk ses seviyelerinde ise operatrn lmler zerindeki etkisini minimize
etmek iin mikrofonun destee sabitlendirilip bir lm kablosu yardmyla ekipmana
balants gerekletirilmelidir. Bu nedenle, bakaca belirtilmedii ve uygun olduu srece
lm ekipmannn bir destek zerine konulmas gerekmektedir.

f) Veri Transfer Kablosu:

Verilerin PC gibi ortamna aktarlmasnn ihtiya olduu durumlarda kullanlan paradr.

evresel grlt lm ve deerlendirmelerinde kullanlacak ekipman ve donanmn doru
olarak seilmesi, yaplan lm ve deerlendirmelerin salkl olmas asndan byk nem
tamaktadr. Bu tercih srasnda, deerlendirilecek kaynak ve gerekli talepler birlikte
deerlendirmeye alnmaldr.

rnein, elence yeri grltsnn lmnde; L
eq
lm yapabilen, A/C arlkl,
Hzl(Fast)/Darbe(Impulse) konumlarnda lm yapabilme, 1/1 ve 1/3 oktav bant analizi
zelliklerini tayan snf 1 tr lm sisteminin tercih edilmesi faydal olacaktr.

Zira ilgili mevzuat dhilinde A ve C arlkl snr deerlerle birlikte 1/3 oktav bant analizi
istenmektedir.

3.5. LM/DENETM EKB
2872 Sayl evre Kanunu kapsamnda programl, programsz veya ikyeti deerlendirmek
amacyla yaplacak denetimler; belediye snrlar ve mcavir alan ierisinde 2872 sayl evre
Kanununa istinaden yetki devri yaplan belediyelerce; belediye snrlar ve mcavir alan
dnda yetki devri yaplan il zel idarelerince; yetki devri yaplmad takdirde ise l evre ve
Orman Mdrlklerince, gerektiinde dier mevzuat kapsamnda yetkili klnan kurum ve
kurulularn (kolluk kuvvetleri) da destei alnarak yaplr.

Denizlerimizde bulunan gemi ve deniz aralarndan kaynaklanan evresel grltnn
denetimi 2692 sayl Sahil Gvenlik Komutanl Kanununda belirtilen sorumluluk alanlar
iinde, 2872 sayl evre Kanununa istinaden yetki devri yaplan Sahil Gvenlik
Komutanl bals Bot Komutanlklarnca yaplr.
S a y f a | 30

Ankara - 2011
ikyetleri deerlendirme, denetim ve idari yaptrm konusunda grev yapacak kurum ve
kurulularda; Bakanlka esaslar belirlenmi uzmanla sahip en az 2 personelin
grevlendirilmesi gerekmektedir.

Motorlu kara tatlarndan kaynaklanan evresel grltnn denetimi, 2872 sayl evre
Kanununa istinaden yetki devri yaplan, 2918 sayl Karayollar Trafik Kanununca belirlenen
denetleme grevlilerince yaplr.

BLM IV

GRLT
LM
PROSEDRLER

S a y f a | 33

Ankara - 2011
4. GRLT LM PROSEDRLER
4.1. GENEL BLGLER

Ama meru lmler yapmak olduuna gre, lmlerin baz etkenlere bal olduunu
unutmamak gerekir:

o llen olay
o llmekte olan olay zerinde lmn etkisi
o evresel koullar
o Kullanlan aletlerin zellikleri
o Aletlerin kullanm ekli
o lm yapan kii

Herhangi bir lmde, sonulara bakp uygun olup olmadklarn anlamak gerekir. Eer
sonular doru grnmyorsa, olas hata kaynaklarn incelemek gerekir. Bu hatalar, zayf
balantlar, yanl yerdeki kablolar, elektrik olmamas, dk enerjili piller, yanl ayarlanm
kontroller, hasarl aletler veya manyetik alan olabilir.

lmlere doru yaklamak iin her bir lmn kesinliini, hata payn anlamak gerekir. Bu
deer, laboratuvar ortamnda 0.1 dB doruluk oranna ulaabilirken, alan lmlerinde 0.5 dB
olabilmektedir.

te yandan, yaplan lmlerin ses seviyesi ortalamalar olduunu da unutmamak gerekir. Ses
seviyelerinde eitli belirsizlikler vardr ve dzeyler her zaman duraan deildir, bu yzden
ortalama alnmaktadr.

Genel olarak belirsizlikler aadaki nedenlerden kaynaklanabilmektedir:

o Kullanlan aletlerin deitirilmesi
o Grltnn karakteristik yaps,
o Meteorolojik faktrler,
o Ses kaynann zellii,
o lm yapan kiinin tecrbesi

lm Teknikleri

Hata yaplmamas, para ve zaman kayb yaanmamas iin nceden gerekli hazrlklar
yaplmaldr. Verinin doruluundan emin olmak iin lme balamadan ve hemen lm
sonras kullanlan cihaz kalibre edilmelidir.

S a y f a | 34

Ankara - 2011

lmlerde genel olarak aada verilen prosedr izlemek yararldr:

o Bir aletin kullanlmas iin reticinin salad kullanma klavuzu
incelenmelidir.
o Pil kontrol edilmeli ve gerekiyorsa deitirilmelidir.
o Eer tama kasasnda herhangi bir hasar varsa aletin kendisi de batan sona
kontrol edilmelidir.
o lmden nce kullanm klavuzunda anlatld zere kalibre edilmeli, ayrca
kullanlan tm aletlerin, reticisi, model numaras ve seri numaras da
kaydedilmelidir.
o lmn belgelenmesi iin, aletlerin konumu, zaman, herhangi bir olaand
durumu da kaydetmek gerekir.
o lmn sonunda da kalibrasyon kontrol yaplmaldr.

4.2. LLEN PARAMETRELER

evresel grlt lmlerinde, grltnn, alclar zerindeki etkisinin deerlendirmesinde
genellikle aadaki parametreler kullanlmaldr.

lmlerde Genel Olarak Bulunmas Gereken Parametreler:

o Edeer Grlt Seviyesi [L
eq
, L
eq(T),
L
eq
, L
AeqT
]
o Ses Etkilenim Seviyesi (SEL, L
E
)
o En yksek ses seviyesi (L
max
)
o En dk ses seviyesi (L
min
)
o En yksek tepe deeri (MaxP, Peak)
o Anlk ses seviyesi (SPL)

llecek parametrelerin zellikle ilgili mevzuatta bir edeeri bulunan parametre olmasna
dikkat edilmesi gerekmektedir. rnein, yzdelik amlar veren L
N
veya grltye bal
olarak SEL parametreleri maruz kalma etkisini gstermede yaygn olarak kullanlan birer
parametre olmalarna karn ilgili mevzuatta karlklar tam olarak bulunmadndan genel
olarak llmesi tercih edilmemektedir. Yalnz unutulmamaldr ki, belirtilen parametreler,
deerlendirilen grlt hakknda genel bir fikir vermekle birlikte kimi zaman birbirine
dnebilen zellikleri de tamaktadrlar. (SEL parametresinin L
eq
parametresine
dntrlebilir olmas gibi) (Detay Bilgi iin Bknz: Ek-IV)

S a y f a | 35

Ankara - 2011

4.3. LM NOKTALARI

Bir ses kayna bolukta asl ise, evresinde hi yanstc yzey ya da engel yoksa kaynak
tarafndan oluan ses, kaynaktan kresel biimde yaylr. Geni yanstc bir yzey kaynaa
yakn olduunda, ses yine kresel biimde yaylr ama yansma yznden ses seviyesi
kuvvetlenir. Geni yanstc yzeyler ayn zamanda ynelmeyi de etkiler.

lm noktalar, mmkn olduu srece serbest alan zelliklerini gsteren noktalarda
seilmelidir. Bir aktiviteden yaylan grlt sadece bir parsel alannda llecekse, lm
noktas o alandaki en yksek grlt seviyesinin lld nokta olmaldr.

Grltnn yayld alanlardan grltye duyarl alanlarda noktalar seilebilir. Ancak,
grltye hassas tm noktalarda lm yaplamad durumda, lm yaplan noktalar dier
noktalar hakknda fikir verebilmelidir.

Daha nceden deerlendirilen bir kaynaktan yaylan grltnn tekrar deerlendirilmesi
durumunda; daha nce seilen lm noktalarnn aynen seilmesi, daha nceki lmlerle
bir kyaslama imkan sunmu olacaktr. Tm lm noktalarnda bu artn salanamamas
durumunda en az bir noktada lm yaplarak yine bir kyaslama yaplmaya allmaldr.

D meknda mikrofon konumu

lm noktalar kaynaktan yaylan grltnn aka duyulduu noktalarda seilmelidir
ki kaynaktan gelen grlt deerlendirilebilsin.

(Bakaca belirtilmedike) lm noktalar yer dndaki yanstc yzeylerden 3,5 m
uzakta konumlandrlmaldr. Eer bu konum iin yeterli alan yoksa yzeye 1m de
konumlandrma yaplmaldr. (Yanstc yzeyden 1 m uzakta llen deer 3,5 m
mesafede llen deerden 2,5 dB fazladr. Bu yzden bir dzeltme yaplmaldr, yalnz
baskn tonlarn tespiti hlinde bu dzeltme yaplmayabilir.) (Baknz resim 4.1)

Resim 4.1 : D meknda mikrofon konumu
S a y f a | 36

Ankara - 2011
(Bakaca belirtilmedike) Mikrofonun zeminden ykseklii 1,2-1,5 m (kulak hizasnda)
olmaldr. (Baknz Resim 4.1)

lm noktalar yle belirlenmelidir ki yakn bina veya toporafik yap akustik bir etki
oluturmamal, baz etkiler ak alandaki yaylmda ses basn seviyesini artrabilmektedir.
Engelleme v.b. etkilerin olumasn nleyecek ekilde bir konumlandrma yaplmaldr.

Mikrofonun konumlandrlaca alann nnde veya civarnda bir engel tekil edebilecek
duvar, it v.s. gibi yaplarn olmas durumunda mikrofon, o engel zerinden itibaren
maksimum 2,5 m ykseklikte olacak ekilde konumlandrlabilir. (Baknz: Resim 4.2)

Resim 4.2: Engel durumunda d mekndaki mikrofon konumu

Kaynak ile alcnn bitiik ve ayrk olma durumlarna gre aadaki esaslara uyulmaldr.

Kaynak ile alc ayr yapda ise;

lmler d meknda yaplmaldr.

Mikrofon Konumu;

Yanstc yzeyden en az 3-3,5 m mesafede,
Yerden 1,2-1,5m yksekte olmal,
Ak bir pencerenin en az 0,5 m nnde olmaldr.

lmler;

Birka deiik noktada yaplmal,
Noktalar aras fark 5 dBA y gemeyecek ekilde lm noktalar
belirlenmeli,

Belirli bir noktadaki durumu deerlendirmek iin o noktada lm yaplmaldr.

S a y f a | 37

Ankara - 2011
Meknda Mikrofon Konumu
o Odada etkilenen insanlarn zaman geirdii, eit olarak dalm en az 3 nokta
seilmelidir.

o Genel olarak, yzeylerden en az 0,5-1,0 metre uzakta, pencere ya da hava alma boluklar
gibi nemli ses gei elemanlarndan en az 1,0-1,5 metre uzaklkta, dier mikrofon
noktalarndan ise en az 0,7 metre uzaklkta yerletirilmelidir. (Baknz resim 4.3)

Resim 4.3: meknda mikrofon konumu

o Eer hkim alak frekans grltsnden phelenilirse, dnen mikrofon kullanlmamaldr
ve lm noktalarndan biri kede seilmelidir. Kede seilen nokta en ar duvarlarn
arasnda, tm yzeylerden 0,5 m ve tm duvar aklklarndan en az 0,5 metre uzakta
olmaldr.

o Baz durumlarda, sadece A arlkl lmler yaplyorsa ve alak frekansl seslerin nemli
etkisi yoksa tek bir mikrofon pozisyonu yeterli olabilmektedir.

o 300 m
3
ten daha byk odalar iin daha fazla mikrofon pozisyonu belirlenmeli ve alak
frekansl grltler iin te biri ke noktalarda bulunmaldr.

Bina Durumu

o Komu aktiviteleri normal seyrinde olmal,
o Bina ii havalandrma, soutma, asansr vb sistemler normal seyrinde olmal,
o Havalandrma blmlerinden en az yars lm srasnda ak olmal,

lmler

o Birka deiik noktada (en az 3 nokta ) lm yaplmal,
o Noktalar aras fark 5dBA y gememeli (gemesi durumunda 5 lm noktas)

S a y f a | 38

Ankara - 2011

o Mmkn olduu srece; Kaynak alrken ve almazken yaplan lmler
ayn noktalarda olmaldr.

o Mmkn olmad (kaynan almasnn durdurulamad zamanlar gibi)
durumlarda; Yrenin akustik zelliklerini aynen yanstacak ekilde seilen
noktalarda arka plan lmleri yaplmaldr.

Unutulmamaldr ki, lgili mevzuat ile belirlenen snr deerlerin salanp salanmad;
kaynan saf grltsnn hesaplanarak bulunmas ve bu bulunan sonucun
deerlendirmelerde kullanlmas ile yaplmaktadr. Bu kapsamda, grlt lmleri kaynak
alrken ve almazken (arkaplan) yaplmal ve bu iki durum esas alnarak gerekli
deerlendirme yaplmaldr.

4.4. KAYNAK GRLTSNN LM LKE VE ESASLARI

4.4.1. lmler ne zaman yaplmaldr?

evresel grlt lmlerinin yaplaca zamanlar lm amacna uygun olarak
belirlenmelidir.

Planl bir denetim esnasnda; yaplacak lmler denetimlerin vukuu bulduu zaman
diliminde gereklemelidir.

Yalnz, yaplan bu lmlerin sonular, lmlerin yapld zaman dilimini kapsadndan
dolay genellikle (zellikle de arka plan belli bir seviyede almas n grlerek konulan snr
deerler iin) arkaplan deerinin yksek olmasna bal olarak gerek maruz kalmay
belirleyememektedir.

Plansz olarak yaplan denetimler (genellikle ikyetlerin deerlendirilmesi ilemleri)
esnasnda ise lm zamanlar, ikyetlerin yaand zaman diliminde gerekletirilmelidir.
Zira gece zaman diliminde bir grlt kaynana ynelik yaplan ikyetin deerlendirilmesi
amacyla gndz zaman diliminde lmlerin yaplmas arkaplan deerinin deiebilme
ihtimaline bal olarak gerek deerin ve maruz kalmann belirlenmesini mmkn
klmayacaktr. Bu hususa zellikle dikkat edilmeli, durumun salanmad anlarda lm
raporuna gerekli bilgiler ve aklamalar girilmelidir.

ikyete istinaden yaplan denetimler srasnda, lmlerin ikyet esnasnda
gerekletirilemedii zamanlarda, yine gerek maruz kalma ve dolaysyla yaplan
ihlal tespiti belirlenmedii gibi yaanan maduriyet de giderilememektedir. Bu
nedenle gerekli zenin gsterilmesi salanmaldr.

S a y f a | 39

Ankara - 2011
4.4.2. Ne Kadar Sre ile lm Yaplmaldr?

o lm amacna,
o lm trne,
o lm moduna,
o lm konumuna,
o Grlt trne,
o Grlt kaynana,

bal olarak deiim gsterebilmektedir.

zellikle, meteorolojik faktrlerin lmler zerindeki etkisine bal olarak denklem 4.1 de
yer alan bantdan yararlanlabilir.

(denklem 4.1)

h
s
: kaynak ykseklii (m)
h
r
: alc ykseklii (m)
r: kaynak-alc aras mesafe (m)

o Leqnun normal lm iin, eer trafik younluu dk veya arkaplan grlts yksek
ise, Leq seviyeleri tekil olay lmleri, Ses Etkilenim Seviyesi (L
E
)den hesaplanmaldr.

o Ksa dnem ortalamalar iin, eer denklem (4.1) geerli deil ise, yaylm yolundaki hava
koullar deiimlerinin ortalanmas iin en az 10 dakika lm yaplmaldr.

o Eer denklem (4.1) karlanyorsa, 5 dakikalk lmler yeterli olmakta, fakat mutlaka
srenin kaynak iletim zamanna (periyodik olmasna bal olarak en az birka iletme
periyodunu kapsayacak sreye) uymas gerekmektedir.

o Ses etkilenim seviyesi, SEL (L
E
), lerken, tm nemli grlt katklarn ierecek kadar
uzun lm yaplmal ve llen olay gei olay ise, ses basn seviyesi, maksimum
seviyenin en az 10 dB altna dene kadar lm yaplmaldr.

lm yaplan gnn zaman dilimi iyi seilmelidir.

Bu erevede;
o Faaliyetin ilem saatleri (grlt kaynann alma saatleri)
o Grlt seviyesindeki deiimler,
o Hava ve ulam aktivitelerinden dolay gn ierisindeki grlt
seviyesinin deiimi,
o Gndz, akam ve gece zamanlarnda grlty deerlendirmek iin
olas ihtiyalar,

gz nne alnarak deerlendirme yaplmaldr.

S a y f a | 40

Ankara - 2011

Her ne kadar denklem 4.1, grlt yaylm zerinde meteorolojik faktrlerin etkinliine
bal olarak lm sresinin belirlenmesi amalanyorsa da, grld zere, normal
koullar (zamanla deiim gstermeyen grlt yayan bir grlt kayna, meteorolojik
faktrlerin etkisiz olduu ve denklem 4.1 in de saland koul gibi) dhil olmak zere
tavsiye edilen minimum lm sresi 5 dakikadr.

Bu sreden az olacak ekilde yaplan lmler salkl sonu oluturmayacaktr. Genel
uygulamalarda (yurtdnda yaplan uygulamalar dhil), tavsiye edilen sre 5-15 dakika
arasnda deimekle birlikte tercihen 10 dakikadr.

* zellikle kararl bir grlt yaps sergilemeyen elence grltsnn llmesi mmkn
olduu srece 10 dakikann altna inmemelidir.

o Lmax, hzl (F) veya yava (S) lm koulunda llmelidir. Hzl lm insan algsna
daha ok hitap ederken, yava lm tekrarlanabilirlii gelitirmektedir.

o Eer alcdaki grlt karakteristiinde duyulabilir tonlara rastlanyorsa, tonal grltnn
en iyi duyulabildii noktalar mikrofon pozisyonu olarak seilmeli ve uygun srede
yaplacak lm ile tonal analiz yaplmaldr. Genelde, odalarn modlar nedeniyle tonal
analiz tavsiye edilmemektedir. Baz frekanslar iin bu durum cephe nnde de sorun
yaratmaktadr.

Meknda ses kayna devreye girmedii zaman bile duraan dalgalar pasif halde
bulunmaktadr. Kaynan devreye girmesiyle duraan dalgalar aktif hale gelmektedir. Bu
durum karsnda meknn 3 boyutunun birbirlerine gre oranlarna, duvarlarn karlkl
birbirine paralel olmasna ve duvarlarn biti malzemesine bal olarak sesin ierideki
homojenlii bozulmaktadr. Dalga trne ve meknn iki paralel duvar arasndaki mesafesine
bal olarak baz yerlerde ses seviyesi maksimum olurken baz yerlerde minimum
olabilmektedir. zellikle kelerde maksimum ses basnlar olumaktadr. Bu zelliklerden
dolay i meknda genelde, odalarn modlar nedeniyle tonal analiz tavsiye edilmemektedir.

Ancak, ikyetlerin olumas ihtimali veya devam etmesi durumunda, tonal analiz,
i meknlarda da yaplabilir.

o ISO 1996-1 standardnda bahsedilen arkaplan grlts lm, farkl kaynaklarn
ayrtrlmas gereklilii, d hava artlar (rzgr etkisi gibi) ve grlt kaynaklarnn
karakterleri nedeniyle sorun oluturabilmektedir. Bu sorunlarn zm iin bir sonraki
lm sonularnn deerlendirilmesi- Arkaplan grlts blmne baklabilir.

o Grltnn frekans ierii gerekiyorsa, baka trl belirtilmedii takdirde 63, 125, 250,
500, 1.000, 2.000, 4.000 ve 8.000 Hz oktav bantlarnda ses basn seviyesi lm
yaplabilir. stee bal olarak, 1/3 oktav bantlarda ve orta bant frekanslar 50 Hzden
10.000 Hze lm yaplabilir.

o Bcek, rzgr, trafik gibi grlty deitirici etki yapabilecek faktrlere dikkat edilmeli,
gerekmesi hlinde, daha sonra birka noktada tekrar lm yaplarak nceki lmlere
ait sonular tekrar kontrol edilmelidir.

S a y f a | 41

Ankara - 2011
4.4.3. Nerede lm Yapyoruz?

Genel olarak; evresel grlt lmleri alcya en yakn noktalarda (ikyet mahallinde
yaplmas veya belli noktalarda yaplmas) tavsiye edilmektedir.

o ikyet Mahallinde,

o Kaynaa Bakan Ynde,

o Kayna Grecek ekilde,

Yansmalarn etkisini en aza indirgemek iin yanstc yzeylerden uzakta,

Kaynan etkilerini tam olarak yanstacak birka noktada, lm yapmak
gerekmektedir.(baknz resim 4.4)

lm noktas seilirken kayna aka
grecek ekilde bir konumlandrma
yaplmaldr. Bylelikle sesin mikrofona
ularken engellenmesinin nne geilmesi
salanm olacaktr.

rnein;
Bir elence grltsnn lm en ok
maruz kalnan cephede yaplmaldr.

Resim4.4: Genel lm konumu

Yalnz, gz nnde bulundurulmas gereken farkl durumlar da vardr. rnein, eitli
yksekliklerde llen evresel grlt seviyeleri farkllklar gsterebilir. Kaynaa olan
uzaklk, engeller ve cephelere de bal olarak deiimler grlmektedir. Bu deiikliklerin not
edilmesi gerekmektedir.

rnein; trafik grltsne maruz kalan sakinler iin yaplacak evresel grlt lmleri,
yola yakn noktalarda deil, sakinlerin ikmet ettii blgelerde seilen uygun noktalarda
yaplmaldr. Kaynaa yakn alanlarda lmlerin yaplmas, sonrasnda grlt yaylmnn da
gz nnde bulundurularak, alcdaki deerin hesaplanmasn gerektirmektedir. Tabii ki,
bunlar beraberinde baz hatalar da oluturabilmektedir. Bu tr hatalarn nne gemek iin
alcda lmlerin yaplmasna zen gsterilmelidir.

S a y f a | 42

Ankara - 2011

Dier Koullara Gre Tahmin Yrtmek

Eer, arkaplan grlts alc noktasnda lme engel oluyorsa o alc
noktas lm iin baka noktadaki bir lmden tahmin yrtlebilir.

Grlt lmleri kaynan ne ok yaknnda (yakn alanda) ne de ok
uzanda (iletimde ok az hava etkileimi istenmektedir) gerekletirilmelidir.

Kaynak ile alc arasndaki yolda gerekleen azaltm bulunarak kaynan
grlt emisyonu hesaplanabilir. Bu hesaptan baka bir alc noktasndaki
grlt seviyesi tahmin edilebilir.

lk alc noktasnn seiminde kaynak ve mikrofon arasnda engel olmamasna
ve hava koullarndan en az derecede etkilenmesine dikkat edilmelidir.

4.5. Arkaplan (Background) Grltsnn lm lke ve Esaslar

Arkaplan Grlts: Bir evrede incelenen sesler bastrldnda verilen konumdaki ve
verilen durumdaki geriye kalan toplam sesi ifade etmektedir.

o Arkaplan grlts, llen ses basn seviyesinden 10 dB ya da daha fazla dkse
herhangi bir dzeltme yapmaya gerek kalmaz. llen deer, direk olarak kaynak
grlts deerini vermektedir.

o Arkaplan grlts ile llen ses basn seviyesi arasndaki fark 3-10 dB aralndaysa
denklem 4.2 de verildii gibi logaritmik kartma yaplarak saf kaynak grlts
hesaplanmaldr.

o Arkaplan grlts, llen ses basn seviyesinden 3 dB den az ise belirsizlik ok yksek
olduu iin dzeltme tavsiye edilmemektedir. Byle durumlarda, lm noktalarnn
deitirilerek lmlerin yenilenmesi daha salkl olacaktr.

4.5.1. lmler Ne Zaman Yaplmaldr?

Kaynan almasnn durdurulmas mmkn olduu srece; kaynak grltsnn
deerlendirildii zaman dilimi zarfnda lmlerin yaplmas en uygun yntem olmakla
birlikte kaynan durdurulamad anlarda da ihtiya duyulan koullarn salanabildii an ve
meknlarda lmler yaplabilmektedir.

Gzlem altndaki bir grlt kaynann yayd grlt seviyesinin tespitinde; llen
deerden arka plan grlt deeri logaritmik olarak karlarak kaynan sahip
olduu grlt seviyesi belirlenmelidir.

dB (denklem 4.2)
) 10 10 log( 10
10 / 10 /
arkaplan llm
L L
dzeltilmi
L =
S a y f a | 43

Ankara - 2011
Grlt kaynann susturulamad durumlarda arkaplan grltsnn llmesi:

Eer faaliyet saatleri biliniyorsa, faaliyete geilmeden hemen nce veya faaliyet sonrasnda
evredeki durumun da gzlemlenmesi artyla arkaplan lmleri alnabilir. evre
koullarnn gzlemlenmesi zellikle deerlendirilen grlt kaynann elence yeri olmas
durumunda byk nem tamaktadr. nk faaliyet ncesi veya sonrasnda elence yerine
gelen veya oradan ayrlan insanlarn ve tatlarnn oluturaca grlt, arkaplan
deitirebilmektedir. Bu durumun gzlemlerle raporda belirtilmesi gerekmektedir.

te taraftan, yukarda bahsedilen durumun uygulanamad anlarda;

o Kaynak grltsnn etkisinin nemsenmeyecek derecede olduu,
o Dier evre artlarnn benzerlik gstermesi (trafik durumu, hava durumu, dier
grlt kaynaklar v.b.)

art ile farkl alanlarda da arkaplan lmleri alnabilir. Bu durumun da raporda detayl
olarak belirtilmesinde fayda grlmektedir.

Kaynan susturulamad ve yukarda ifade edilen durumlarn uygulanmad anlarda,
L
90
parametre deeri yol gsterici olabilmektedir. L
90
deeri, dier birok lkede
arkaplan grlts olarak deerlendirilmektedir.

Kaynak grltsnn L
90
deerinden belli seviyede yksek olduu durumlarda , (kaynak
alrken; llen L
eq
deerinin, llen L
90
deerinden 10 dB den daha byk olmas
durumunda) L
90
deeri arkaplan deeri olarak ele alnarak gerekli ilemler yaplabilir.
(Konuya ilikin rnek bir deerlendirme klavuzun ek-III blmnn sonunda sunulmaktadr.)

L
90
parametresinin kullanm iin gerekli artlar:

o Birden ok iletme varlnda, hlihazrda her bir iletmenin arkaplana olan katksnn
hesaplanmas gerektii, bu erevede de deerlendirilen grlt kaynaklarnn
susturulmas gerektiinden hareketle sadece tekil grlt kaynaklarnn (tek elence
yeri, tek iyeri gibi) evresel grlt lm ve deerlendirmelerinde kullanlmaldr.

o Arkaplan grltsnn ok deiken olabilecei durumlarda (zellikle trafik kaynakl)
L90 parametresinin kullanlmas iin trafikten etkilenmeyecek bir konumda lm
yaplmas gerekmektedir.

o Tercihen elence, inaat (antiye) grlts gibi zamanla ok deikenlik gsterebilen
grltlerin deerlendirmesinde olduka baarl bir yntemdir.

o Kararl (srekli) grlt sergileyen (havalandrma sistemleri, soutucular, jeneratr
gibi kaynaklarn) deerlendirilmesinde kullanlmamaldr. Zira kararl grltlerde
L
90
deeri ile L
eq
deeri birbirine ok yakn deerler olabilmekte olup gerek maruz
kalmann bu yntemle tespit edilememe olasl olduka yksektir.

4.5.2. Ne Kadar Sre ile lm Yaplmaldr?

Arka plan grlts, deerlendirilen alann genel karakteristik bir gstergesi olduundan
dolay esas itibari ile ksa srelerde ve yer deiimlerinde byk farkllklar
gstermemektedir. Genel olarak 5-15 dakikalk lmler yeterli olabilmekle beraber kaynak
almasnn durdurulamad ve/veya ok ksa sreli durdurulabildii (zellikle elence
S a y f a | 44

Ankara - 2011
sektrnde) durumlarda 5-8 dakika gibi ksa sreli olabilmektedir. te yandan, d kaynakl
seslerin olmas durumunda (tekil ulam arac geii ve/veya hayvan sesleri v.b.) ise d
kaynakl etkilerin minimize edilmesi iin lmlerin duraklatlmas sonucu lm sreleri
daha uzun olabilmektedir. Bu durumlarn ve oluturabilecei etkilerin nitel/nicel gzlemleri
lm raporunda deerlendirilmek zere lmler srasnda not edilmelidir.

4.5.3. Nerede lm Yapyoruz?

Esasnda bir arka plan lm, geni bir alan zerindeki d ortam koullarnn bir
gstergesini salamay amalamaktadr. yle ki, arka plan grlt seviyesi lm yerinin
dei
mesine ramen ok byk deiiklikler gstermemelidir. lm noktalar yreyi temsil
edecek ekilde seilmelidir.

o Mmkn olduu srece; arkaplan lm noktalar, kaynak alrken yaplan
lmlerle ayn noktalarda olmaldr.

o Mmkn olmad (kaynan almasnn durdurulamad zamanlar gibi)
durumlarda; yrenin akustik zelliklerini aynen yanstacak ekilde seilen (kaynaktan
uzak noktalarda kaynak grltsn duymayacak ekilde mevcut arka plan grlt
seviyesini gsterecek nitelikte) noktalarda ayn zaman diliminde olmak kouluyla,
arka plan lmleri yaplmaldr.

BLM V

LMLERDE
DKKAT
EDLMES
GEREKEN
HUSUSLAR

S a y f a | 47

Ankara - 2011
5. LMLERDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR
5.1. DI KAYNAKLI DER GRLTLER
lm alanndaki d kaynakl sesler o alandaki akustik zellii yanstan grlty
yanstmayan/temsil etmeyen seslerdir. Bir yol yaknnda seilen lm alanndaki d
kaynakl sese en gzel rnek olarak oradan geen bir ara grlts verilebilir. D kaynakl
sesler lmler srasnda mmkn olduunca izole edilmelidir.

llen toplam grlt seviyesi ile arkaplan grlt seviyesi arasndaki aritmetik fark en az
10 dB ise llen toplam grlt seviyesi, deerlendirilen kaynan grlts olarak
alnabilir.

Aradaki farkn 10 dB den daha az olmas durumunda tablo 5.1 de verilen dzeltmelerin
yaplmas gerekmektedir.

Tablo 5.1: Seviyeler arasndaki farklara bal olarak saf kaynak grltsn bulmak iin
uygulanacak dzeltme deerleri

Kaynak alrken ve almazken ki
lmler arasndaki fark
Saf kaynak grltsn bulmak iin toplam lm
deerinden karlacak aritmetik deer
>10 dB(A) 0 (<0.5) dB(A)
9 dB(A) 0.6 dB(A)
8 dB(A) 0.7 dB(A)
7 dB(A) 1 dB(A)
6 dB(A) 1.3 dB(A)
5 dB(A) 1.7 dB(A)
4 dB(A) 2.2 dB(A)
3 dB(A) 3 dB(A)
< 3 dB(A) Dzeltme tavsiye edilmemektedir.*

* Kaynak alrken ve almazken llen deerler arasndaki farkn 3 dB den kk olmas
durumunda, deerlendirilen kaynan grlts tam olarak ayrt edilmeyebilir. Uygun
olduu srece farkl alanlar/noktalar seilmelidir.

5.2. YEREL METEOROLOJK KOULLAR

Meteorolojik faktrler, rzgr trblans gibi faktrlerden dolay bir alandaki hem d grlt
seviyesini hem de alcya kadar iletilen grltnn artna veya azaltna etki yapabilir.
Esasnda bu etkiler nemli olabilir ama alanda alan aratrmac (denetim ekibi) tarafndan
fark edilmeyebilir. Bu yzden d lmler srasnda meteorolojik faktrlerin kayt
edilmesinde fayda vardr.

S a y f a | 48

Ankara - 2011

a) Rzgr

Rzgr hznn yksek olduu durumlarda rzgrn da bir grlt kayna olarak llen
grlt deerini ykseltebilecei ngrsyle rzgr hznn 5 m/sn yi getii durumlarda
lmlerin yaplmamas gerekir. Yksek seviyeli grlt lmlerinde (hzar, yolcu aralar
v.b.), rzgr hz etkisi (ekstra bir etki oluturmayaca dnldnden) dikkate
alnmayabilir. Yalnz bu durum lm raporunda belirtilmelidir. Bu kstlamalar, rzgr
santrallerinin grlt lmlerinde uygulanmamaldr.

Rzgr etkisi, rzgrn estii ynde yaplan lm deerlerinde bir art salarken rzgr tersi
ynnde ise bir glge alan oluturur.

Rzgr hz elle tutulan bir anemometre aracl ile llebilirken yn kumpas araclyla
tayin edilebilir.
Rzgrn zemine yakn (rnein, zemin zerinden iki metre ykseklikte) yatay dorultuda
deiiklikleri dey dorultudaki deiikliklerinden yaklak olarak %50 daha kuvvetlidir.
Rzgr hz ve scaklk, zeminin seviyesinden ykseklie bal olarak deiir, sesin hznn da
ykseklikle deimesine yol aarlar.
Zemin ile hava hareketi arasnda srtnme nedeniyle ve atmosferle zemin arasndaki scaklk
deiiminden dolay yer seviyesinde sezilebilir scaklk erisi ve rzgr erisi bulunur. ekil
5.1 de rzgr etkisiyle ses nlarnn durumu grlmektedir.
ekil 5.1: Rzgr Etkisi

Rzgr deiimi ses nlarn yukarya doru kvrr, rzgr stnde glge blgesi meydana
gelir, rzgr altnda ise nlar aaya doru kvrlr, glge blgesi meydana gelmez. Ses
nlarnn dalga boylar uzun olduu iin, hibir zaman parlak ve glge blgesi snr keskin
deildir, bu durum ise ses nlarnn salmas nedeniyle olmaktadr.

Neden rzgr ynnde lm yapmalyz?

o Dk mesafelerde (yaklak 50 m ye kadar) llen ses seviyesine rzgrn etkisi
azdr. Daha byk mesafelerde ise etki olduka yksek olabilmektedir.

o Ayn yndeki lmler, rzgr hzna bal olarak, genellikle 2-3 dB lik bir arta
neden olurken, rzgrn aksi veya yan ynndeki lmlerde, rzgrn hz ve
mesafeye bal olarak, 20 dB zeri (daha az) bir etki oluturabilmektedir. Bu yzden
ayn yn tercih edilir, sapma az olup sonular koruyucudur.

S a y f a | 49

Ankara - 2011

Rzgr varken yaplan lmlerde mikrofonda grlt oluabilir. Bir mikrofona hava
flenmesi, basn fark ve trblans yaratr, oluan bu basn deiimi yoluyla grlt
oluur. Kullanlan ses seviyesi lere, bir rzgrlk eklenmesi basnc ve trblans
mikrofondan uzaklatrr ve havann dzgn akn salar.

Bu nedenle d alan lmlerinde mmkn olduu srece mikrofon koruma kp
(rzgrlk) kullanlmaldr.

b) Scaklk ve Bal Nem

Scaklk deiimleri de rzgr deiimleri gibi etkiler gstermekle birlikte her ynde ayn
etkiyi gstermeleri bakmndan farkllk gsterir.

ekil 5.2 de grld zere; scak, rzgrsz bir gnde, scaklk ykseklikle azalp bir glge
etkisi olutururken, ak bir gecede ykseklikle birlikte scaklk art gstereceinden dolay
yer yzeyindeki grltde art salanmaktadr.

ekil 5.2: Ses nlarn scakla bal olarak yn deitirmesi

Nem: Ar durumlarda, baz mikrofonlar neme kar hassas olabilirler. Eer nem,
diyaframn arkasnda skr ve svlarsa, atrdama ya da kk bir patlama sesi
duyulabilir. Bu, lm cihaznn inesinin hareketinden anlalabilir. Bu ar nem
durumu, mikrofonu 5-10 dakika kadar scak bir ampuln altna koymakla
dzeltilebilir.

Scaklk ve bal nem de uygun aralarla tayin edilmelidir.

Scaklk: Scaklktan en ok etkilenen ses lm sistemleri mikrofonlar ve pillerdir.
Ortam scakl azaldka, pillerin kullanm mr de azalr. zellikle sfrn
altndaki scaklklarda 8 saatlik bir pil mr 6 saate kadar inebilir. Bunu nlemek
iin zel kutular vardr. Baz mikrofonlar eer ok yksek ortam scaklna maruz
kalrsa zarar grebilir.

S a y f a | 50

Ankara - 2011
c) Ya

Yal havalardaki yan oluturduu ekstra sesler, yksek nem ve yan ekipmann
duyarllna zarar verme ihtimaline kar yal havalarda lm yaplmamaldr.

d) Bulutluluk

Havann bulutlu olmas basncn dk olduunun gstergesi olduundan
bu durum not edilmelidir.

e) Yerin etkisi

Yerin zellii akustik olarak ses yaylmn etkilemektedir. Sert zeminler llen deere art
salarken, yumuak (im v.b.) zeminler azaltm salarlar. Ayrca yalarda yer etkisini
deitirebilmektedir.

5.3. LM ALANINDA DER NSANLARIN OLMASI

lm mikrofonunun yaknnda bulunan insanlar, elde edilen lm sonucunu
etkileyebilmektedir. Kritik lmlerde, mikrofonun kablo veya kumanda ile uzaktan kontrol
edilmesi uygun grlmektedir. Kablonun olmad durumlarda mikrofonun arkasnda veya
nnde bulunmaktan ziyade mikrofonun yannda durulmaldr. lm yapan kii dndakiler
ortamdan uzak tutulmaldr. Konuma, hareketlilik hli ve ses karan giysilerden
kanlmaldr.

5.4. DEERLENDRLEN GRLT KAYNAININ DURUMU

Deerlendirme srasnda gzlenen kaynan iletme koullarnda olmasna dikkat edilmelidir.
lm yapan kiinin her eyin normalde seyrettiini grmesi yaplan lmlerin doruluu
asndan byk nem arz etmektedir.

lmler Srasnda Dikkat edilmesi Gereken Genel Hususlar

o Rzgrn estii ynde lmleri yapmaya dikkat edilmeli,

o 5 m/s zerindeki rzgr hzlarnda lmler yaplmamal,

o Hava koullar, incelenen durumu yanstacak ekilde seilmeli,

o zelikle incelenmesi amalanmad srece, karayolu ya da demiryolu yzeyi kuru
olmal, yer yzeyi karla, buzla kapl ya da donmu, suyla dolmu olmamal,

o Her lm ve sonras mutlaka kalibrasyon yaplmal,

o lmler srasnda ani olarak ykseli gsteren grltler elimine edilmeli,

BLM VI

GENEL
TAVSYELER

S a y f a | 53

Ankara - 2011
6. GENEL TAVSYELER
6.1. OKUNAN/LLEN DEERN GEERLLN ETKLEYEBLECEK
FAKTRLER

o Uzun sreli lmlerde lm sisteminin akustik veya elektrik asndan dzenli
olarak kontrol edilmemesi (gnde en az bir veya iki kez dzenli olarak kontrol
edilmeli),

o lm Yapan Personelden Kaynaklanan Hatalar,

o Dk Bataryalar,

o Vcudun Engel Etkisi (Mikrofonun vcuda yakn tutulmas nedeniyle gelen sesin
absorbe edilmesi veya yansmas),

o Engel Etkisi (lm yapan kii veya farkl nesnelerin grlt kayna ile ses lerin
arasnda yer almas)

o Rzgr Grlts (5 m/s hzdan yksek rzgrn oluturduu grltnn llen
deere katk salamas),

o Mikrofon zerindeki veya ses lerin ierisindeki nem,

Grlt lmleri Ne Zaman Tekrarlanmaldr?

Grltye maruz kalmann aadaki durumlara bal olarak deiim gstermesi
hlinde lmlerin tekrar edilmesi yararl olacaktr:

o Bir iletmede bulunan grlt kaynaklarndan herhangi birisinin
kaldrlmas veya yeni bir kaynan daha faaliyete gemesi.

o letmenin alma koullarnn deierek grlt seviyesinde byk
deiimler oluturmas. (Kapasitenin veya alma zaman dilimlerinin
artmas v.b.)

o letmeye herhangi bir yap elemannn eklenmesi veya kaldrlmas (duvar,
cam v.b.)

o letme grltsne maruz kalan alcnn grlt kaynana bakan
cephedeki kalma seviyesindeki art (Grlt Kaynan gren alc
cephesindeki alcnn daha uzun kalmas)

6.2. LMLERDEK GZL TEHLKELER

o Mikrofonun yanl yerletirilmesi veya lm annda dmesi (zellikle de tripod kullanm
srasnda),

o Personel tarafndan cihaz mikrofonunun kurcalanmas (mikrofona frmek v.b.),

o Grlt deerlendirmesinde alan personelin esasnda o alanda almyor olmas,

o alma srasnda maruz kalan blgenin yanl tayin edilmesi.
S a y f a | 54

Ankara - 2011
6.3. PROBLEM SAPTAMA

zellikle ikyete konu durumlarda yaanan sorunun tespitine ynelik olarak saha almas
srasnda ikyet sahibi, ailesi veya komularna aadaki sorularn iletilmesi ile problemin
saptanmas mmkn olmakla birlikte uygulamada da byk kolaylklar sunacaktr.

o itilen grlt tr nedir?
o lk olarak ne zaman duydunuz?
o Sresi ve sesin nitelii ne idi?
o Kaynan ne olduunu dnyorsunuz?
o Aile Bireylerinden baka duyan var m?
o Komulardan duyan var m?
o Grlt sizde ne gibi etkiler oluturmaktadr?

6.4. SES LERN BAKIMI

Ses lerlerin ok hassas yapya sahip olmas ve olduka pahal olmalar sebebiyle dzenli
olarak bakmlarnn yaplmasnn yannda aada yer alan basit uygulamalarla da sz konusu
cihazlarn kullanm mrleri uzatlabilmektedir.

Ses lerlerin Uzun Sreli Kullanlabilmesi in Dikkat Edilmesi Gerekilen Hususlar

o Gereksiz yere on/off yaplmamal

o Zayf bataryalar deitirilmeli

o Kalibrasyonuna zen gsterilmeli

o Aada sralanan etkilere maruz braklmamal:

Yksek Scaklk
Nem
Yksek toz (zellikle de mikrofon)
Elektromanyetik Alan Oluturan Ekipmanlar

o Kullanm sonucunda zel antasnda muhafaza edilmeli

6.5. DESBELLERDE LEMLER

Bilindii zere, evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmeliinde
kaynaklara bal olarak belirlenen snr deerler, kaynaklarn saf grlt deerlerine ynelik
belirlenmi deerlerdir. Oysaki lmler sonucu elde edilen deerler, ortamda bulunan tm
grlt kaynaklarnn katklarnn dhil edildii toplam deerlerdir. Bu deerler integral
alabilen lm sistemlerinde logaritmik olarak toplanmaktadr. Dolaysyla kaynan saf
grltsnn bulunmas iin yine logaritmik ilemlerin yaplmas gerekmektedir. Bu
hesaplamalara ynelik detay bilgi ve rnek deerlendirmeler klavuzun Ek-III nde
sunulmaktadr.

BLM VII

RAPORLAMA
&
LM
SONULARINN
DEERLENDRLMES
VE
SONULANDIRILMASI

S a y f a | 57

Ankara - 2011
7. RAPORLAMA, LM SONULARININ DEERLENDRLMES VE
SONULANDIRILMASI

7.1. SONULARIN RAPORLANMASI

Raporlamada aada verilen bilgilere yer verilmesi deerlendirmede byk kolaylklar
salayacaktr.

o Grlt Kaynana Ait Bilgiler
Adresi, bulunduu alann nitelii
letmeci/sorumlu kii ad soyad unvan
Faaliyet tr (endstri tesisi, iyeri, atlye v.b.)
Meknn boyutlar, alan ve kapal/ak /yar ak durumu
Tesis/iletme/faaliyetin alma sresi
letme iinde grltye neden olan kaynan tanm (grlt tr, kaynak says,
alma saatleri v.b.)

o Maruz Kalan Alana Ait Bilgiler
Mahallin tanm
Alcnn bulunduu yapnn kullanm amac
Alcnn bulunduu meknn tesis/iletme/faaliyete uzakl
Grltden etkilenen evredeki tahmini kii says
ikyeti veya grltye maruz kalan sahadaki yapnn yasal olma durumu

o Yaplan lmlere Ait Bilgiler
lm yaplacak noktalar, yerleri ve says (kroki zerinde gsterimi)
lm sreleri, parametreleri ve llen deerler (dzeltme gerekiyorsa yaplan
ilem) v.b.
lm nedeni (ikyet, planl denetim vb)
ikyetin yaand veya denetimin yapld zaman dilimi
ikyetin oluma skl

o Sonularn Deerlendirilmesi

evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii (GDYY) erevesinde;
evresel grlt dzey deerlendirmesi
GDY Ynetmelii ihlali
(hlal olmas durumunda evre Kanunu kapsamnda) Uygulanacak idari yaptrm
zleme sreci (hlalin giderilmesine ynelik verilen sre sonunda alnan kontrol
tedbirlerinin gzlemlenmesi)

o Dier Bilgi ve Belgeler
Yreyi gsterir harita (Google earth ktlar, kroki v.b.)
lmler anndaki atmosferik koullar (varsa deerleri ve lmler zerindeki olas
etkileri)
Kullanlan standartlar ve deerlendirme yntemleri
Kullanlan ses ler sistemleri (seri numaras belirtilerek)
Ses lm cihaz ve kalibratrnn kalibrasyon tarihleri

S a y f a | 58

Ankara - 2011
7.2. YAPTIRIMIN ZLENMES

zellikle ihlalin tespit edildii durumlar sonrasnda nlemlerin alnmas iin verilen sre
dhilinde iletmede ne gibi nlemlerin alnd, nasl bir iyiletirme salad, nlemlerin
etkinlii ve sorunun devam edip etmediini grmek amacyla yaptrmn izlenmesi de en az
sorunun tespiti kadar nemli olabilmektedir.

Bu kapsamda;

o Halk bilinlendirme programlar dzenlenmeli,
o Yasal ykmllkleri hatrlatlmal,
o (letmecilerin) Kendi imknlar ile grlty azaltabilecei ynnde
bildirimde bulunulmaldr.

Yalnz, btn bu ilemlerin yaplmas iin;
o Planl/Plansz (ani) denetimlerde yetkili merciinin izledii yol,

o ikyetlerin alnmas ve deerlendirilme meknizmalarna,

ynelik olarak uygun sistemler retilerek uygulanmaldr.

7.3. ARVLEME SSTEM VE NEM

Deerlendirilen grlt kaynana ilikin olarak yinelenen denetimlerde;

o Yaplan lm sonularnn kyaslanmas,

o Yaplan denetimlerin etkinliinin deerlendirilmesi,

amacyla lmlere ait raporlarn saklanmas ve ihtiya duyulduunda tekrar kullanlmaya
ynelik bir ariv sisteminin oluturulmas uygulamalarda byk kolaylklar salayacaktr.

EKLER

S a y f a | 61

Ankara - 2011
EK-I

KAYET DEERLENDRME MEKNZMASI

Gelien teknoloji ile beraber her geen gn art gsteren grlt kirliliine bal olarak
yaanan ikyet saylarndaki art beraberinde yetkili merciler iin deerlendirme problemleri
de oluturmaktadr.

Bu kapsamda; evresel grlt konularnda yaanan ikyetlerin sistematik bir ekilde ele
alnmas ve deerlendirilmesi; yaanan sorunlarn/darboazlarn zmnde byk fayda ve
kolaylklar salayacaktr.

Etkin bir ekilde mdahale ve zamannda alnacak nlemlerle grltnn zararl etkilerinden
halkn korunmas salanr. Aada rnek bir ikyet deerlendirme sistemi ve ilgili aamalar
gsterilmektedir.

ekil I.1: ikyetlerin Deerlendirilme Meknizmas

ekil I.1 de yer alan ikyetlerin Deerlendirilme Meknizmasnda yer alan ilemler adm
adm aada basit bir ekilde ifade edilmeye allmtr:

Adm 1: Yetkili birime iletilen ikyet ilk olarak kayt-eleme sistemi dhilinde
deerlendirmeye alnr.

S a y f a | 62

Ankara - 2011
Adm 2: Bu aamada ikyete ilikin detay bilgiler alnarak saha almalar ncesinde
gerekli hazrlklar yaplr.

Adm 3: Yaplan saha almas sonrasnda yaplan almalara ynelik gerekli detay
bilgileri ieren rapor hazrlanr.

Adm 4: Deerlendirilen bu ikyet belli zaman sonrasnda yaplan yaptrm,
izlenmesi gereken yol, alnmas gereken tedbirler kapsamnda izlemeler yaplarak
ikyet sonlandrlr.

Adm 5: Yaanan bu ikyetin olas tekrarna ynelik olarak yaplan ilemlerin gzden
geirilmesi, sonrasnda yaplan deerlendirmelerle kolay kyaslanmas iin arivleme
sistemi kurularak gerekli meknizma hayata geirilir.

Yukarda genel format verilen ikyetlerin deerlendirilmesi prosedrnde yer alan
aamalarn detaylar ve bu aamalarn nemleri aada aklanmaktadr:

ekil I.2: Kayt ve Eleme Sistemi

Eleme Kayt sisteminin bir sistematik yapda kullanlmas yetkili mercilere olduka yararlar
salayabilmektedir. Kayt sistemi ile birlikte; yrenin basit bir grlt kirlilik haritasnn
oluturulmasnn yannda dier bir faydas ise gelen ikyetlerin younluu, says, tr
hakknda envanter bilgiler sunabilmektedir. Ayn zamanda eleme sistemi ile birlikte;
ynetmelik (GDYY) kapsam d konular belirlenerek i younluu azaltlabilir.

S a y f a | 63

Ankara - 2011

ekil I.3: Kayt Sisteminin nemi

ekil I.4: Eleme Sisteminin nemi

S a y f a | 64

Ankara - 2011
te yandan, yetkili birimlerde etkin bir grlt ynetiminin olumas asndan aada
Birleik Krallk (UK) lkelerinde uygulanan rnek evresel grlt ynetim sistemleri
verilmitir:

ekil I.5: Etkin Bir Grlt Ynetim Sistemi-1
S a y f a | 65

Ankara - 2011

ekil I.6: Etkin Bir Grlt Ynetim Sistemi-1I

S a y f a | 67

Ankara - 2011
EK-II
SES LERN KALBRASYONU

Ses lmleri yaplaca zaman kullanlan ses lerin ses basn seviyelerini doru lp
lmediini kontrol etmek amacyla uygun bir kalibratr ile ses lerin dorulanmas
gerekmektedir. Ses lm sistemlerinin kalibrasyon ilemleri lmler srasnda yaplan
kalibrasyon ve periyodik olarak yaplan kalibrasyon olmak zere iki balk altnda
incelenmelidir:

1. lmler Srasnda Yaplan Kalibrasyon lemleri

Esasnda ses lerler yaplar itibari ile dayankl olmalarna ramen ses lmlerinde
kullanlan ekipmann en nemli paras olan mikrofonun ok hassas olmas nedeniyle
kalibrasyon ilemlerinin yaplmas gerekmektedir.
Yaplan lmlerin doruluunu srekli teyit etmek amacyla her bir lm serisinden nce
ve sonra cihaz mikrofonunun kalibre edilmesi gerekmektedir.

Ses lerin kalibrasyonu iin ses kalibratrleri ad verilen ve o ses lere uygun cihazlar
kullanlmaktadr.

lm serilerinde yaplan kalibrasyon ilemi aada genel hatlaryla birlikte ematie
dklmtr:

ekil II.1: Kalibrasyon Prosedr

S a y f a | 68

Ankara - 2011
2. Periyodik Olarak Yaplan Kalibrasyon lemleri

lm sistemi (ses ler, mikrofon ve kalibratr) dzenli olarak duyarll, doruluu
kontrol edilmek zere bir Ulusal veya Uluslar aras geerlilii olan bir kalibrasyon
laboratuvarna gnderilmelidir.

lgili standartlar kapsamnda genel olarak ses ler kalibratrlerin ylda bir kez, ses lerlerin
ise 2 ylda bir yetkili laboratuarlarda kalibre edilmesi tavsiye edilmektedir.(Baknz resim II.1)

Resim II.1 : Kalibrasyon srecinde yaplan ilemler

S a y f a | 69

Ankara - 2011
EK-III
DESBEL (dB) LEMLER

1. Desibel Nedir?

Desibel, belirli bir referans g ya da miktar seviyeye olan oran belirten genelde ses iddeti
iin kullanlan logaritmik ve boyutsuz bir birimdir. Desibel daima iki deer arasndaki
karlatrmadr. Birimi dB dir. Bel biriminin 10 da biridir.

Logaritmik orann 10 ile arpm sonucun Bel yerine dB olarak elde edilmesini salar.

BEL: Bir telefon hattnda 1.6 km sonra oluan ses sinyalindeki kayb ifade eder. Orijinal ad
Transmission Unit olan bu byklk sonra Alexander Graham Bell ansna BEL olacak
ekilde deitirilmitir.

dB =10log
10
(p
2
/p
1
)

(p1: ilk sinyalin watt cinsinden gc)
(p2: ikinci sinyalin watt cinsinden gc)

ekil III.1: dB Bants

2. Desibellerde lemler

2.1. Toplama lemi

Bilindii zere desibel logaritma tabanl bir ileme sahip olduundan farkl iki veya daha ok
seviyenin toplanmas aritmetik olarak yaplmamaktadr. Birden ok seviyenin oluturduu
toplam grltnn hesaplanmasnda aada yer alan desibellerin toplanmasna ilikin forml
vastas ile bulunmaktadr:

ekil III.2: Desibellerin Toplanmas

2.2. karma lemi

Farkl iki seviyenin karlmas da yine aritmetik olarak yaplmamaktadr. ki seviye
arasndaki fark aadaki forml vastas ile bulunmaktadr:

ekil III.3: Desibellerde karma lemi

SPL(sound pressure level): ses basn seviyesi
) 10 10 10 log( 10
10 10 10
. . 2 . 1 Kaynak n Kaynak Kaynak
SPL SPL SPL
SPL + + + =

) 10 log( 10
10 10
. 2 . 1 Kaynak Kaynak
SPL SPL
SPL =
S a y f a | 70

Ankara - 2011
Basit Yntemler:

Desibeller ile ilgili ilemlerde gnmzde grafikler ve bunlara bal tablolar oluturularak
hesaplamalar daha da kolaylatrlmtr.

a) Toplama:
Toplamalara ilikin tablo aada yer almaktadr.

Tablo III.1: Desibellerde Toplama lemi

Tablonun Kullanm:

1. Toplanacak iki deer arasndaki fark aritmetik olarak bulunur.
2. Bulunan deer tablonun seviye fark ile balayan satrndaki yerine konulur. (Seviye
farknn tam deer olmamas durumunda en yakn tam deere yuvarlanmaldr)
3. Farkn yer ald stun ele alnarak dzeltme ile balayan satrdaki karl bulunur.
4. Bulunan deer yksek olan seviyeye ilave edilir.
5. kiden ok deerin toplanmasnn gerektii durumlarda nce 2 seviye toplanr, sonra
dier seviyeler teker teker bulunan toplam deer ile toplanr.

b) karma:
Desibellerde yaplan karma ilemlerinde zaman kazanmak amacyla aadaki tablo
kullanlabilir:

Tablo III.2: Desibellerde karma lemi

Tablonun Kullanm:

1. karlacak iki deer arasndaki fark aritmetik olarak bulunur.
2. Bulunan deer tablonun seviye fark ile balayan satrndaki yerine konulur. (Seviye
farknn tam deer olmamas durumunda en yakn tam deere yuvarlanmaldr)
3. Farkn yer ald stun ele alnarak dzeltme ile balayan satrdaki karl bulunur.
4. Bulunan deer yksek olan seviyeden dlr.

Desibellerde Toplama
Seviye
Fark
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Dzeltme 3.0 2.5 2.1 1.8 1.5 1.2 1.0 0.8 0.6 0.5 0
Ksaca 3 2 1 0
Desibellerde karma
Seviye Fark 3 4 5 6 7 8 9 10
Dzeltme 3 2.2 1.7 1.3 1 0.7 0.6 0
Ksaca -2 -1 0
S a y f a | 71

Ankara - 2011
rnek Bir Uygulama
L
K
= Kaynak Grlts
L
A =
Arka Plan Grlts

olmak zere yaplan bir lm sonucunda aadaki deerler bulunmu olsun.

(Kaynak alrken) L
K
+L
A
= 75 dBA
(Kaynak almazken) L
A
= 66 dBA

Yaplan lmlere gre kaynan saf grltsn ve arkaplan deerini ama miktarn
bulunuz.

Birinci Yol: Logaritmik Formllerin Kullanlmas

L
K
= 10 log (10
75/10
- 10
66/10
) = 74.4 dBA

Arkaplan ama miktar 74.4-66=8.4 dB

kinci Yol: dB Tablolarnn Kullanlmas

karlacak iki deer arasndaki fark aritmetik olarak bulunur.

- 75-66= 9 dB

Bulunan deer tablonun seviye fark ile balayan satrndaki yerine konulur.

Aradaki farkn 9 dB olduu durumda yksek dzeyden karlacak deer
tablodan da grlecei zere 0.6 dB

Farkn yer ald stun ele alnarak dzeltme ile balayan satrdaki karl
bulunur.
- 0.6 dB

Bulunan deer yksek olan seviyeden dlr.

75-0.6=74.4 dB (Saf Kaynak Grlts)
Arkaplan ama miktar 74.4-66=8.4 dB

Desibellerde karma
Seviye
Fark
3 4 5 6 7 8 9 10
Dzeltme 3 2.2 1.7 1.3 1 0.7 0.6 0
Ksaca -2 -1 0
S a y f a | 72

Ankara - 2011
L
90
parametresinin kullanm (rnek uygulama):
ikyete istinaden yaplan bir denetim srasnda yaplan lm sonular aada verilmitir:
o Kaynak alrken yaplan L
eq
lm sonucu (L
kaynak
)= 55 dB (A)(C)
o Kaynak alrken llen L
90
deeri= 43 dB (A)(C)
Bu erevede konuya ilikin deerlendirmeyi yapalm:
L
eq
(L
kaynak
) L
90
= 55-43=12>10 dB olduundan L
90
parametre deerini arkaplan deeri
olarak alnabilecektir.
Bu durumda;
L
kaynak
= 55 dB (A)(C)
L
90
= L
arkaplan
= 43 dB (A)(C)
ki deer arasndaki fark 10 dB den fazla olduundan hareketle tablo III.2 gereince kk
olan seviyenin byk olan seviyeye etkisi olmayp llen Leq deeri saf kaynak grltsne
eit olacaktr.
Bylece;
L
kaynak
= 55 dB (A)(C)
L
arkaplan
=43 dB (A)(C)
Sonu olarak bu deerler nda kaynaa ve o kaynak iin belirlenen snr deerlere bal
olarak gerekli ilem yaplarak ikyet sonulandrlr.

S a y f a | 73

Ankara - 2011
EK-IV
L
eq
&SEL (L
E
)
(Bu blm u aamada bilgi amal olarak sunulmutur.)

1. L
eq
ve SEL Nedir?

Seviyelerinde deiimler olan ses enerjilerinin gsterilmesinde kullanlan parametrelerdir. Bu
blmde L
eq
ve SEL parametrelerinin niin ve ne zaman kullanlmas gerektiine dair bilgiler
sunulacaktr:

Esasnda SEL ile L
eq
birbirlerine yakn anlamlara sahiptirler. yle ki, L
eq
parametresinde belli
bir sre zarfnda llen ses enerjisini o zamana yayarak ortalama deer elde edilirken SEL
parametresinde ayn ses enerjisi sadece 1 sn lik referans zamana yaylr ve L
eq
de olduu gibi
herhangi bir ortalama alnmaz. Bu durum ekil IV.1 de gsterilmektedir.

ekil IV.1: L
eq
ve SEL Arasndaki liki

Baka bir deyile, Ses etkilenim seviyesi (SEL), bir lm sresince elde edilen toplam akustik
enerjiye eit akustik enerji ieren bir saniyelik sabit ses seviyesi olarak tanmlanabilir.

2. SEL ve L
eq
Niin Kullanlr?

Esasnda birok ses seviye lmleri enerji ile dorudan ilikisi olmas nedeniyle RMS
deerleri cinsinden yaplmaktadr. Bu nedenle klasik ses lerler zamana gre RMS
deiimlerini gsteren Fast: Hzl (F), Slow:Yava (S) zamana gre arlklama tercihleri
mevcuttur. F modu genelde llen seste duraanllk varsa duraan bir yap sergilemektedir.
Klasik ses lm cihazlar ile L
eq
deeri ve lm srelerinin hesaplanabilmesi iin genellikle
deerlendirilen sesin duraan olmas veya ok uzun sre duraanlk gstermesi
gerekmektedir. Yalnz, sesin ok dalgalanmalar gstermesi hlinde; zamana gre toplam
enerjinin ortalama deerinin alnabilmesi iin integral alabilen ses lerlerin kullanlmas
gerekmektedir.

Ksa sren ve ykseldikten sonra alalan seslerin deerlendirilmesinde, edeer srekli ses
seviyesi (L
eq
) yeterli bilgiyi salayamaz.

SEL parametresi her zaman iin 1 saniyeye normalize edildiinden lm sreleri farkl olan
olaylarn karlatrlabilmesinde de kullanlabilir.
S a y f a | 74

Ankara - 2011
3. SEL ve L
eq
lmleri

Esasnda L
eq
lmleri bize birok faydal sonular sunabilirken bir uan ini/kalk
veya bir araba geii gibi durumlarn yaand geici grltlerde belirsizlii
giderememektedir. Byle anlarda arkaplan grlt seviyesi ile byk deiimler
oluabilmektedir. Eer sadece maksimum deer kaydedilmi ise maruziyet
deerlendirmesi hakknda nemli bilgiler sunabilen grltnn ne kadar srdne
dair bizlere herhangi bir bilgi sunamayacaktr. Bu durumda hzl ve yava olaylarn
kyaslanmas ve grlt tahminleri genel olarak mmkn olmayacaktr.

lm sresi, llecek sesin zelliine bal olarak seilebilir. nemli olan, llen
grltnn deiim gsterdii sreyi kapsayabilmektir. lmlere, sonucun
deitirmeyeceinden emin olununcaya kadar devam edilir. lm cihazlarnda
kaydedilen teknolojik ilerlemeler sayesinde L
eq
parametresi, integral tip lm
cihazlarnda dorudan doruya cihaz zerinden takip edilebilir.

L
eq
deeri bir enerji ortalama deeri olduundan lm periyodu ierisinde bulunan
maksimum deer (L
max
) genellikle toplam deere byk katk salayacaktr.
Bylelikle eer bir lm, arkaplan deeri ile balayp arkaplan deeri ile bitiyorsa,
Leq deeri lm sresine bal olacaktr. Byle anlarda SELin kullanlmas lm
sresinin etkisini elemine edecektir.

L
eq
deerinde ses enerjisi lm periyodu zerine btnlenirken SEL deerinde bu
deer referans sre olan 1 saniye zerine btnlenerek gerek maruziyet
deerlendirilebilmektedir. Bu nedenle SEL nmerik olarak toplamda ayn ses
enerjisine eit iken L
eq
toplam ses gc ortalamas ile orantldr.

Demiryolu ve havayolu aralarnn edeer srekli ses basn dzeyi, L
eqT
,
genellikle en iyi tekil olay ses lm, L
E
, sonularndan hesaplanabilir.
Kaynan edeer srekli ses basn dzeyi, L
eqT
, direk lm ancak grltnn
sabit veya zamana bal tekrar varsa, rnein karayolu ya da endstri,
gerekletirilebilir.
Karayolunda tekil olay lmleri ancak ok dk trafik aknda
gerekletirilebilir.

Dier taraftan, SEL parametresi iki tane ana uygulamaya sahiptir.

Bunlardan birincisi, aadaki ekilde olduu gibi, farkl kaynaklara ait gei grltlerinin
kyaslanmasn sunabilmektedir:

S a y f a | 75

Ankara - 2011

ekil IV.2: SEL Deerinin Farkl Grltlerin Kyaslanmasnda Kullanm

Burada ayn gei srelerine sahip olan bir otobs ile motosiklete ait lm sonular yer
almaktadr. Bu grlt kaynaklarndan oluan grltlerin maksimum deerleri arasnda 16
dB fark varken SEL deerleri arasndaki fark 12 dB e dmektedir. Bu da dk seviyedeki
grltlerin de daha uzun sre devam edebileceini gstermektedir. Dolaysyla gei
grltlerinin tanmlanmasnda maksimum seviyelerin yeterli bir indikatr olmadn
gstermektedir.

SELin ikinci uygulamasnda ise belirlenen
bir srede tekil SEL deerlerinin kullanlarak
L
eq
deerinin elde edilebilinmesidir.
Aralarndaki iliki aadaki formlde
gsterilmektedir:

Birden ok tekil SELin olmas durumunda da SEL deeri aadaki bant ile hesaplanabilir:

T
0
= 1 s
S a y f a | 76

Ankara - 2011
rnein aadaki ekilde gsterildii gibi farkl aralarn oluturduu tekil SEL deerleri
olabilir.

ekil IV.3:Deiik Durumlara Ait SEL lmleri

Ayrca makinelerin devirsel almalarnn oluturduu tekil SEL deerleri olabilmektedir.
Buna ilikin rnek bir uygulama aada sunulmaktadr:

Uygulama:
alan bir ii, grlt dzeyi SEL 100 dBA olan A makinasn gnde 50 kez, grlt dzeyi
SEL 110 dBA olan B makinasn 10 kez, grlt dzeyi SEL 90 dBA olan C makinasn 70
kez kullanmaktadr. 8 saatlik sre sonunda iinin etkilendii Leq deerini bulunuz.

Leq = 10 log 10
SELi / 10
10 log T

Leq = 10 log ( 50- 10
10
+10 - 10
1.1
+ 70- 10
9
) 10 log (8- 3600) = 72,9 dBA

S a y f a | 77

Ankara - 2011
EK-V
GRLTNN TONALTE, DARBESELLK VE
DK FREKANS ER AISINDAN
RDELENMES

evresel Grltnn Rahatszlk Seviyesi
Bilindii zere; ayn deerdeki seslere maruz kalan kiilerin etkilenme seviyeleri ayn
olmayabilir.
Bu kapsamda; evresel grlt lm parametresi olarak yaygn bir kullanm alanna sahip
olan edeer srekli ses seviyesi (L
eq
); sesin darbelilik, tonalite veya dk frekans ierii gibi
etkilerinin insanlar zerinde yaratt rahatszln deerlendirilmesinde (zellikle de elence
grlts, soutma sistemleri grltsnn deerlendirme aamasnda) ou zaman yetersiz
kalabilmektedir. Byle durumlarda, deerlendirilen seste; tonal deiim, darbesellik, sesteki
dk frekans ierii etkilerinin de dhil edildii Etkilenim Seviyesi (L
Ar,Tr
)
kullanlmaktadr.

rnek:
Ayn deerdeki zil sesi (tonal deiim ierebilir)

Fan sesi (dk frekans ve tonal deiim ierebilir)

Mzik sesleri (dk frekans ierebilir)

Gerek Rahatszlk (Etkilenim) Seviyesi aadaki bant ile bulunur:

Bu Klavuzda, uygulamalarda sklkla karlalan sorunlarn zmne ynelik olarak
yalnzca K
I
ve K
T
(darbesellik, tonalite, dk frekans ierii konular) ele alnacaktr:

S a y f a | 78

Ankara - 2011

1. Sesin Darbesel eriine Gre Ele Alnmas [ Ani Deiim Ayarlamas (K
I
)]

Bir seste hzl ve ksa deiimler yaanyorsa bu seste darbesel karakteristik var demektir.
Aniden oluan yksek dzeyli arpma, darbe ve patlama grltleri bu tipdendir. Darbeli
grlt, kazk akan inaat makinalarndan, darbeli alan preslerden, ta ocaklarnda
dinamit patlamalarndan, matbaa makinalarndan kaynaklanabilmektedir. Rahatszlk etkileri
daha fazladr.

Bu durumda, grlt dzeyi (L
Aeq
) ve (L
C-peak
), llmelidir. Saniyedeki, dakikadaki, saatteki
ve gndeki darbe tekrar says mutlaka not edilmelidir. Bu deerler kullanlarak, ayn olayn
tekrarland sre ve tekrar says kullanlarak grlt dzeyi (L
Aeq
) ngrlebilir. Darbeli
grlt, lm cihaznda I (Impulse) modu seilerek gerekletirilmelidir.
Sesin darbesel ieriinin belirlenmesine ilikin ISO tarafndan belirlenen herhangi sabit bir
yntem bulunmamakla birlikte deerlendirilen seste darbesellik olmas durumunda llen
L
eq
deerine TS ISO 1996-1 standard erevesinde belirtilen dzeltmelerin uygulanmas
tavsiye edilmektedir.
te yandan; aada dier baz lkelerde sesin darbesel ieriinin belirlenmesine ilikin zel
bir deerlendirme metodu da anlatlmaya allmtr. Deerlendirilen seste rahatszlk
etkisinin yksek olmasna sebebiyet verdii dnlen darbe ieriinin olduu tahmin
ediliyorsa; aada yer alan ynteminde kullanlarak yaplan tahminin dorulanmas ve
akabinde sesin darbesel ieriine bal olarak ilgili standartta belirtilen ilave deerin,
hesaplanan L
eq
deerine (saf kaynak grlts deerine) aritmetik olarak eklenmesi suretiyle
gerekli dzeltme ilemlerinin yaplmas gerekmektedir.
Deerlendirilen Sesin Darbesellik Karakteristiin Tespit Edilmesi:

Ayn grlt iin ayn zaman diliminde Impulse (I) modunda yaplan lm ile Fast (F)
modunda yaplan lmlerdeki maksimum seviyeler (I
max
ve F
max
) arasndaki farkn 2 dB ve
daha byk olmas durumunda deerlendirilen seste bir darbesel etkinin olduu
sylenebilmektedir. Bu durumda hesaplanan L
eq
deerine (saf kaynak grlts deerine); bir
dzeltme ilave edilir.

lave edilecek deer aadaki koullara bal olarak belirlenir:

Koul I: Fark, 2 dB den byk ve 7 dB den kk (2 (Fark=X) < 7) ise ilave edilecek deer
farkn iki eksiidir (X-2).

Koul II: Farkn iki eksii 5 ten byk ( X-25) ise ilave edilecek deer 5 dB dir.

Yntemin daha net anlalmas iin ltfen aada yer alan rnek uygulamay inceleyiniz:

S a y f a | 79

Ankara - 2011
rnek Bir Deerlendirme
ikyete istinaden yaplan bir denetimde, ikyetinin beyanna
gre; rahatszlk veren grltnn darbesel bir karakteristii olduu
ileri srlmektedir. Bu durumu dorulamak zere; ayn lm
sresi ve koullarnda fast modunda yaplan lm sonucunda
bulunan F
max
; 86 dB, Impulse modunda yaplan lm sonucu I
max
;
94 dB olarak tespit edilmitir.
Bu durumda yaplmas gerekenler;
Ayn grlt iin yaplan deerlendirme sonucunda bulunan F ve I zaman arlklama
sonucunda llen maksimum deerler arasndaki fark:
o 94-86= 8 dB = X (fark) > 2dB olduundan ikyetinin varsaym dorulanm
olacaktr.
Bu kapsamda ilave edilecek deer iin gerekli hesaplamay yapyoruz.
o X (Fark) > 7 olduundan ikinci koula gre deerlendirme yaplacaktr.
o Farkn iki eksii = X 2= 8-2 = 6 dB > 5 dB

Sonu olarak bulunan saf kaynak grlts (L
eq
deerine) ikinci koul gereince 5 dB ilavesi
yaplarak snr deerlerle gerekli kyaslama yaplacaktr.
Sonuta da, ikyetin sonlandrlmas hususunda ikyete ynelik kaynakta gerekli tedbirlerin
alnarak sz konusu maduriyetin giderilmesi amalanmaldr.
te yandan ayn rnek iin lm ekipmannn uygun olmamas veya dier nedenlerden
tr, yukardaki metot yerine klasik olarak kullanlan aadaki uygulamann yaplmas
mmkndr.
Deerlendirmede bulunan yetkililer; herhangi bir ynteme bavurmadan, kulak
aracl ile seste darbesel etkinin olduu kansna varabilir. Bu durumda, yetkililerce
llen L
eq
deerine; TS ISO 1996-1 de ngrlen ve sesin darbesel ieriinin
byklne bal olarak 12 dB e kadarlk bir dzeltme uygulanabilir.

2. Sesin Tonal eriine Gre Ele Alnmas: [Tonal Deiim Ayarlamas (K
T
)]

Tonal Grlt; Elektrik motorlar, dili kutular, fanlar gibi sabit devir saysnda alan
makinalardan kaynaklanan, dar frekans bandnda younlaan, insan rahatsz eden grltdr.
Grltnn frekans yapsnn anlalabilmesi iin frekans analizi yaplmaldr.

Deerlendirilen Sesin Tonal Karakteristiin Tespit Edilmesi:

Baskn bir frekans spektrumu bileeninin (tonun) varln test etmek iin tipik olarak 1/1 ve
1/3 oktav bantta zaman-ortalanm ses basn dzeyi, ekil V.1 ve V.2 de gsterildii gibi iki
Impulse
(I)
Fast
(F)
S a y f a | 80

Ankara - 2011
yanndaki ses basn dzeyleri ile karlatrlr ve her ikisini de belirli bir dzey farkyla
gemek zorundadr. Bahsedilen belirli deer, frekansa gre deiiklik gsterebilir:

o Alak frekansl (25 - 125 Hz) 15 dB
o Orta frekanslarda (160-400 Hz) 8 dB
o Yksek frekanslarda(500-10000Hz) 5 dB

ekil V.1: 1/1 Oktav Bantl Frekans Analizinde Tonalitenin Tespit Edilmesi

ekil V.2: 1/3 Oktav Bantl Frekans Analizinde Tonalitenin Tespit Edilmesi

A arlkl ses ler ile 1/3 oktav bandnda 5-15 dk (artlara gre deikenlik gsterebilir)
arasnda lmler yaplmaldr.

S a y f a | 81

Ankara - 2011
rnek Bir Deerlendirme
ikyete istinaden yaplan bir denetimde, ikyetinin beyanna gre; rahatszlk veren
grltnn tonal bir karakteristii olduu ileri srlmektedir. Bu durumu dorulamak zere;
ayn lm sresi ve koullarnda 1/1 bantlarnda yaplan lmler sonucunda;
250 Hz orta frekans bandndaki deer 70 dB

komu frekans bantlarnda (Bknz: Tablo 2.2: Oktav Bant Merkez Frekanslar) ise bu
deerler;
177 Hz iin 60 dB,

355 Hz iin ise 61 dB olarak tespit edilmitir.

Bu durumda yaplmas gerekenler;
1/1 Oktav Bant Analizi sonucunda deerlendirilen grltnn bir orta frekans deeri olan
250 Hz teki seviye, komu bantlardaki seviyeleri 8 (den daha fazla) at iin kaynan
yayd grltnn tonal bir grlt olduu ve bylece ikyetinin varsaym dorulanm
olacaktr.
Sonu olarak bulunan saf kaynak grlts (L
eq
deerine) TS ISO 1996-2 standardnda da
belirtildii zere 6 dB ilavesi yaplarak snr deerlerle gerekli kyaslama yaplacaktr.

Frekans analizi srasnda birden ok frekansta (dk, orta ve/veya yksek
frekanslarda) tonal grlt tespiti hlinde sadece bir tane ayarlama
yaplmaldr.

te yandan; ayn rnek iin, lm ekipmannn uygun olmamas veya dier nedenlerden
dolay, yukardaki metot yerine klasik olarak kullanlan aadaki uygulamann yaplmas da
mmkndr.

Deerlendirmede bulunan yetkililer; herhangi bir ynteme bavurmadan, kulak aracl
ile seste rahatszla sebebiyet veren tonalitenin olduu kansna varabilir. Bu durumda,
yetkililerce llen L
eq
deerine; TS ISO 1996-1 de de n grld zere; sesteki
tonalitenin varl rahatlkla hissediyorsa +6 dB, ancak hissediliyorsa +3 dB lik bir
dzeltme uygulanabilir.

S a y f a | 82

Ankara - 2011
3. Sesin Dk Frekans eriine Gre Ele Alnmas:

Genel Olarak 20-200 Hz arasndaki frekanslar, alak frekanslar, yani kaln sesler olarak
tanmlanmaktadr:

Balca dk frekansl ses kaynaklar;
o Fanlar (kanat says az olanlar)
o Pompalar, Kompresrler
o Ses Ykseltici Kullanlarak Oluturulan Mzik
o Elektrik letim Hatlar
o Havalandrma Sistemleri
o Kanat says az fanlar
o Rzgr Trbinleri
o Karayolu, Demiryolu, Deniz ve Hava Ulam Aralar v.b.

nsan kula, alak frekansl seslere daha az duyarldr. Yalnz, alak frekanslar atmosfer
tarafndan ok daha az yutulurlar ve bu nedenle daha uzak mesafelerde daha ok etkili
olurlar. (r: Karayolu trafik grlts 1-2 km ya kadar etkili olabilmektedir)

Tablo V.1: Baz Dk Frekansl Seslerin Atmosfer Etkisiyle Azaltm

Ayrca, Alak frekansl sesler; aralklardan, menfezlerden ve kenarlardan dorultu
deitirerek, dnerek geer ve yaylr. Bu nedenle, genelde bitiik nizamdaki yaplarda;
altnda, stnde veya yannda bu sesi oluturan bir kaynak olmas durumunda, oluan sesler
duvarlardan kolayca geerek komuda rahatszlk oluturabilmektedir.

Dk Frekansl Seslerin Tespit Edilmesi

Dk frekansl grltnn tespiti yksek frekansa nazaran daha zordur. Binalardaki birok
sistem (havalandrma, stma, asansr v.b.) dk frekansl sesler oluturmaktadr. (Dk
frekansl sesler yorgunluk hissi oluturarak konsantrasyon bozukluklarna neden olurlar.
Unutulmamas gereken udur ki zellikle de binalardaki dk frekansl grltye sebebiyet
veren kaynak susturulmad srece varl hissedilmeyebilir (r: Havalandrma sistemleri)
Kaynak kapatld zaman byk bir rahatlama hissi olumaktadr.

20
0
C ve 70% Bal Nemde Dk Frekansl Seslerin Atmosfer
Tarafndan Yutulmas
Frekans (Hz) Azalm (dB/km)
63 0.1
125 0.35
250 1.1
S a y f a | 83

Ankara - 2011
evresel grlt lmlerinde genellikle A arlklama kullanlrken dk frekansl seslerin
tespitinde C arlklama daha iyi bir performans sergileyebilmektedir.

A Arlklama

o Dk frekansl sesleri filtreler.
o nsan kulann duyma grafiine benzer bir zellik tar.

C Arlklama

o ok dk frekansl sesleri filtreler.
o llen bir deerde C arlklama deerinin A arlklama deerinden byk
olmas sesin dk frekans ieriinin younluunu gsterir.

Dk Frekans Ayarlamas
lmlerde deerlendirilen grltnn rahatszlk oluturan dk frekansl sesleri ierip
iermedii basit yntemle ayn ses iin dBC ve dBA trnden yaplan lmler arasndaki
farkn 15 dB den byk olmas durumunda deerlendirilen seste dk frekansl seslerin
arlkl olduu tespit edilebilmektedir.

Byle bir durumda; ( ISO standartlarnda herhangi net bir dzeltme yer almyorken dier
birok lkede olduu gibi) sonu olarak bulunan saf kaynak grlts (A arlkl L
eq

deerine) 5 dB(A) ilavesi yaplarak snr deerlerle gerekli kyaslama yaplacaktr.
Yalnz llen ses seviyelerinin dk olduu durumlarda bu dzeltme yaplmamaldr. Zira
bu durumda dk frekansl sesler duyma eiinin altnda yer alacaktr.

o ncelenen grltde ayn frekanslarda birden ok ilave gerektirecek ayarlama tespiti
hlinde en yksek olan alnacaktr.

o Dier bir deyile, dk frekanslarda hem tonalite, hem de dk frekans ayarlamas
ihtiyac tespit edilmi ise bunlardan en yksek olan hesaplamaya dhil edilir.

o Farkl frekanslarda olmas durumunda btn ayarlamalar ilave edilecektir.

Bir akustik sinyali dinlemeden, sadece A ve C-arlkl deerlerine bakmak, basit
frekans analizleri yapmak iin yeterli olabilmektedir:

o dBC dBA 2 ise, grlt genel olarak alak frekansldr.
o dBC dBA = 0 ise, grlt geni bantldr, eit ses seviyesi frekansldr.
o dBC dBA 2 ise, grlt genel olarak yksek frekansldr.

S a y f a | 84

Ankara - 2011
Dk Frekans eren evresel Grlt ikyetlerine Ynelik Deerlendirme Prosedr

Dk frekansl seslerin hkim olduu ikyetlerde genellikle yetkililerce yaplan saha
almas srasnda sesin duyulmad durumda ilgililer tarafndan alma sonlandrlarak
maduriyet giderilmemektedir. Esasnda byle durumlarda daha detayl analizler yaplarak
(frekans analizi, C arlklama ile A arlklama sonularnn karlatrlmas veya ikyetin
tam olarak yaand zaman diliminde ikinci bir almann yaplmas gibi) kaynan tespiti
ve maduriyetin giderilmesi gerekmektedir.

Dk frekansl grltnn tespiti srasnda; mikrofon genellikle ses kaynann en ok
etkisinin olduu duvar yaknnda, 1.5 m ykseklikte, duvarlardan 0.4-0.5 m mesafede olacak
ekilde konumlandrlarak gerekli lmler gerekletirilmelidir.

Aada genel olarak dier lkelerde de kullanlan dk frekansl seslerin tespitindeki rnek
bir karar meknizmas verilmektedir:

ekil V.3: Dk Frekansl Seslerin Tespitinde Karar Meknizmas

S a y f a | 85

Ankara - 2011
EK-VI

KILAVUZUN HAZIRLANMASI SIRASINDA AAIDAK KAYNAKLARDAN
YARARLANILMITIR:

TS ISO 1996-1 Eyll 2005

TS ISO 1996-2, Mart 2009

evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii

lkemizdeki Elence Yerlerinden Kaynaklanan evresel Grltnn Kontrol, Ersin
GRTEPE (Uzmanlk Tezi, 2010),

Guidelines For Community Noise, WHO (1999,UK)

Environmental Noise, Brel&Kjaer, 2000

Noise Measurement Procedures Manual, Department Of Primary Industries, Water And
Environment, Australia, July 2004

A Review of Published Research on Low Frequency Noise and its Effects (DEFRA, May
2003)

Noise Measurement Manual, The State Of Queensland EPA (March 2000)

Environmental Noise Survey Gudance Document, EPA, Ireland (2003)

Low Frequency Noise And Annoyance, H.G. Leventhall,2004

Environmental Noise Management Program, University Of Queensland, Australia (2005)

Horizontal Guidance For Noise Part 1 - Regulation And Permitting (IPPC), Environmental
Agency, UK (2001)

Horizontal Guidance For Noise Part 2 Noise Assessment And Control (IPPC),
Environmental Agency, UK (2002)

Environmental Noise Survey Report(1996)

A Guide To The Noise Pollution Control Rules, Environmental Man. Aut. Spain (2001)

Low Frequency Noise Report, DEFRA (2001)

Assessment of Low Frequency Noise Complaints, G.P. van den Berg, and W. Passchier-
Vermeer, (Internoise 1999)

http://www.epd.gov.hk/epd/english/environmentinhk/noise/guide_ref/noise_guidelines.html

T.C.
EVRE VE ORMANBAKANLII
EVRESEL GRLT LM
VE DEERLENDRME KILAVUZU

LETM BLGLER
T.C. evre ve Orman Bakanl
Grlt ve Titreim Kontrol ube Mdrl
Stz Caddesi No:14/E 06560 Betepe/ANKARA
Elektronik Posta: gurultu@cob.gov.tr
Tel: 0 (312) 207 50 00 Fax: 0 (312) 207 65 35

Kilavuz

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Kilavuz

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

T.C.

EVRE VE ORMAN BAKANLII

Вам также может понравиться