VN

HC VIN CNG NGH BU CHNH VIN THNG
K TON QUN TR
(Dng cho sinh vin h o to i hc t xa) Lu hnh ni b
H NI - 2007
Su t m b i: www.daihoc.com.vn
HC VIN CNG NGH BU CHNH VIN THNG
K TON QUN TR
Bin son : Th.S. inh Xun Dng Th.S. Nguyn Vn Tn TH.S. V Quang Kt
LI NI U
Vit nam ang tin hnh ci cch ton din, trit h thng k ton theo yu cu i mi c ch qun l kinh t. Yu cu qun l kinh doanh trong c ch th trng i hi nhng thng tin a dng, phc v cho cc quyt nh kinh t, iu hnh thnh khi nim v h thng k ton ti chnh, k ton qun tr. K ton qun tr - Mt b phn cu thnh ca h thng k ton, c hnh thnh v pht trin. Thng tin do k ton qun tr cung cp phc v ch yu trong ni b doanh nghip, tho mn yu cu thng tin ca ch doanh nghip, cc nh qun l iu hnh kinh doanh. phc v cng tc ging dy v hc tp, Khoa Qun tr kinh doanh 1, Hc vin Cng ngh Bu chnh vin thng t chc bin son Ti liu ging dy k ton qun tr. Cun sch c bin son trn c s tham kho ti liu trong v ngoi nc do Th.S inh xun Dng, Trng b mn Ti chnh k ton - Khoa Qun tr kinh doanh 1, ch bin vi s tham gia ca nhiu ging vin b mn Ti chnh k ton. Tham gia bin son gm: 1/ Th.S inh xun Dng - Chng I, III, IV v VI. (15+51+21+49)=136 2/ Th.S Nguyn vn Tn - Chng VII. (15) 3/ C nhn V quang Kt - Chng II v V. (38+19)=57 Mc d rt c gng hon thnh ti liu ny vi ni dung, kt cu hp l v khoa hc, p ng nhu cu o to trong giai on mi. Song do ti liu c bin son ln u nn khng trnh khi thiu st, chng ti rt mong nhn c nhiu kin ng gp ca bn c. Xin chn thnh cm n.
Ch bin Th.S inh Xun Dng
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr
CHNG I NHNG VN CHUNG V K TON QUN TR

1.1- KHI NIM BN CHT K TON QUN TR.
Chc nng ca k ton l cung cp thng tin v hot ng ca mt n v, mt t chc. Trong cc doanh nghip, thng tin k ton khng nhng cn thit cho ngi ra quyt nh qun l bn trong doanh nghip m cn cn thit cho cc i tng bn ngoi doanh nghip. Do c phm vi cung cp, phc v thng tin khc nhau nn k ton doanh nghip c chia thnh k ton ti chnh v k ton qun tr. Khc vi cc thng tin ca k ton ti chnh ch yu phc v cho cc i tng bn ngoi doanh nghip, k ton qun tr cung cp thng tin tho mn nhu cu ca cc nh qun tr doanh nghip, l nhng ngi m cc quyt nh v hnh ng ca h nh hng trc tip n s thnh bi ca doanh nghip . K ton qun tr khng nhng cung cp thng tin cho cc nh qun tr cp cao ra quyt nh kinh doanh, quyt nh u t v s dng cc ngun lc m cn cung cp c cc thng tin v cc mt k thut cc nh qun l tha hnh s dng thc thi trch nhim ca mnh. Xut pht im ca k ton qun tr l k ton chi ph, nghin cu ch yu v qu trnh tnh ton gi ph sn phm nh gi ph tip liu, gi ph sn xut; nhm ra cc quyt nh cho ph hp, xc nh gi tr hng tn kho v kt qu kinh doanh theo tng hot ng. Dn dn cng vi s pht trin ca khoa hc qun l ni chung, khoa hc k ton cng c nhng bc pht trin mnh m, c bit t nm 1957 tr li y, nhiu quc gia c nn kinh t pht trin trn th gii i su nghin cu, p dng v s dng nhng thng tin k ton phc v cho yu cu qun l. S pht trin mnh m ca k ton t ra hng nghin cu cc cng c kim sot v lp k hoch, thu nhn v x l thng tin phc v cho vic ra quyt nh qun tr gi l k ton qun tr. Nh vy, k ton qun tr l mt khoa hc thu nhn, x l v cung cp thng tin v hot ng sn xut, kinh doanh mt cch c th, phc v cho cc nh qun l trong vic lp k hoch, iu hnh, t chc thc hin k hoch v qun l hot ng kinh t, ti chnh trong ni b doanh nghip. T rt ra bn cht ca k ton qun tr nh sau: - K ton qun tr khng ch thu nhn, x l v cung cp cc thng tin v cc nghip v kinh t thc s hon thnh, ghi chp h thng ho trong cc s k ton m cn x l v cung cp cc thng tin phc v cho vic ra quyt nh qun tr. c c cc thng tin ny, k ton qun tr phi s dng cc phng php khoa hc phn tch, x l chng mt cch c th, ph hp vi nhu cu thng tin ca nh qun tr. H thng ho cc thng tin theo mt trnh t d hiu v gii trnh qu trnh phn tch theo cc ch tiu c th, phc v cho cng tc qun tr doanh nghip. - K ton qun tr ch cung cp nhng thng tin v hot ng kinh t ti chnh trong phm vi yu cu qun l ni b ca mt doanh nghip. Nhng thng tin ch c ngha i vi nhng ngi, nhng b phn v nhng nh iu hnh, qun l doanh nghip, khng c ngha i vi 3
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr cc i tng bn ngoi. V vy ngi ta ni k ton qun tr l loi k ton dnh cho nhng ngi lm cng tc qun tr, trong khi k ton ti chnh khng phc v trc tip mc ch ny. - K ton qun tr l mt b phn ca cng tc k ton ni chung v l mt cng c quan trng khng th thiu c i vi cng tc qun l ni b doanh nghip.
1.2- MC TIU K TON QUN TR.

Mc ch v yu cu ca k ton qun tr l phi tnh ton c chi ph sn xut tng loi sn phm, tng ngnh hot ng, tng cng tc dch v...., phn tch c kt qu tiu th tng loi sn phm, kt qu cung cp tng cng trnh, dch v t , tp hp c cc d kin cn thit d kin phng hng pht trin trong tng lai ca doanh nghip. Ngoi ra, k ton qun tr cn phi bit theo di th trng n nh mt chng trnh sn xut v tiu th hp l, mt mt p ng cc nhu cu do th trng i hi, mt khc tm cc bin php cnh tranh tiu th hng ho, nghin cu cc chnh sch gi c, tnh ton c cc bc pht trin, m rng doanh nghip trong tng thi k, tng giai on theo chiu hng c li. Nh vy, k ton qun tr l mt phng php x l cc d kin t c cc mc tiu sau y: - Bit c tng thnh phn chi ph, tnh ton v tng hp chi ph sn xut, gi thnh cho tng loi sn phm, tng loi cng trnh dch v. - Xy dng c cc khon d ton ngn sch cho cc mc tiu hot ng. - Kim sot thc hin v gii trnh cc nguyn nhn chnh lch gia chi ph theo d ton v thc t. - Cung cp cc thng tin cn thit c cc quyt nh kinh doanh hp l.
1.3- NI DUNG K TON QUN TR

K ton qun tr c ni dung rt rng, sau y l nhng ni dung c bn: - Nu xt theo ni dung cc thng tin m k ton qun tr cung cp, c th khi qut k ton qun tr doanh nghip bao gm: + K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh (bao gm: Hng tn kho, ti sn c nh, lao ng v tin lng). + K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm. + K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh. + K ton qun tr v cc hot ng u t ti chnh. + K ton qun tr cc hot ng khc ca doanh nghip. Trong cc ni dung ni trn, trng tm ca k ton qun tr l lnh vc chi ph. V vy, mt s tc gi cho rng k ton qun tr l k ton chi ph. - Nu xt qu trnh k ton qun tr trong mi quan h vi chc nng qun l, k ton qun tr bao gm cc khu: + Chnh thc ho cc mc tiu ca doanh nghip thnh cc ch tiu kinh t. 4
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr + Lp d ton chung v cc d ton chi tit. + Thu thp, cung cp thng tin v kt qu thc hin cc mc tiu. + Son tho bo co k ton qun tr. Nh vy, thng tin ca k ton qun tr khng ch l thng tin qu kh, thng tin thc hin m cn bao gm cc thng tin v tng lai (k hoch, d ton...). Mt khc, thng tin k ton qun tr khng ch l cc thng tin v gi tr cn bao gm cc thng tin khc (hin vt, thi gian lao ng...).
1.4- I TNG K TON QUN TR.

K ton qun tr khng nhng c p dng cho cc doanh nghip m cn c p dng c cho nhng t chc nh nc, cc on th... Di y ch cp n i tng ca k ton qun tr trong doanh nghip - cc t chc v mc tiu li nhun.
1.4.1- K ton qun tr phn nh i tng ca k ton ni chung di dng chi tit theo yu cu qun tr doanh nghip.
L mt b phn ca k ton doanh nghip, tt nhin i tng ca k ton qun tr cng l i tng ca k ton ni chung. Tuy nhin, nu k ton ti chnh phn nh sn nghip v kt qu ca doanh nghip di dng tng qut th k ton qun tr phn nh chi tit ca s tng qut : - K ton qun tr phn nh sn nghip ca doanh nghip mt cch chi tit. Sn nghip ca mt php nhn (hay th nhn) l hiu s gia tng s ti sn ca h vi cc khon n phi tr: Sn nghip = Ti sn - N phi tr (1.1)
K ton qun tr phn nh, tnh ton gi ph ca tng loi ti sn c nh, ti sn lu ng, phn nh chi tit tng khon n phi tr i vi cc ch n, t c th tnh ton chi tit c sn nghip (hay ngun vn ch s hu ca doanh nghip) di dng chi tit nht. - K ton qun tr phn nh doanh thu, chi ph v kt qu ca doanh nghip di dng chi tit. Kt qu (li, l) = Doanh thu - Chi ph (1.2)
K ton qun tr tnh ton xc nh doanh thu, chi ph ca tng loi sn phm, hng ho, dch v, xc nh chi ph theo tng a im pht sinh chi ph (tng trung tm chi ph), cng nh theo tng i tng gnh chu chi ph (tng loi sn phm, hng ho, lao v, dch v...). T nh qun tr c th xc nh c kt qu hot ng kinh doanh mt cch chi tit nht theo yu cu qun l. 1.4.2- K ton qun tr phn nh hot ng ca doanh nghip. K ton qun tr da trn cch thc huy ng v tiu dng (s dng) cc ngun lc. Nh vy, k ton qun tr gn lin vi t chc v cng ngh ca doanh nghip. M hnh t chc ca doanh nghip trong qun tr c in, cc chi ph c phn b cho cc b phn ca doanh nghip. Cc b phn ny (phn xng, b phn hnh chnh, b phn kinh doanh...) c gi chung l trung tm chi ph s tiu dng (s dng) cc chi ph. Sau chi ph ca tng trung tm c phn b cho cc sn phm, cng vic, lao v v dch v lin quan. 5
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr Trong m hnh ny, khi nim "hot ng" khng xut hin, v m hnh ny c xy dng trong thi k sn xut theo kiu Taylor - cng nghip c kh. Mi phn xng, b phn sn xut c t chc thc hin mt hot ng duy nht, hay ni cch khc, c s trng lp gia khi nim "hot ng" vi khi nim "b phn". T cui nm 1980, m hnh t chc doanh nghip tr ln chung hn. Ngi ta c xu hng biu din doanh nghip bng nhng "qui trnh" hoc l nhng "hot ng" hn l thng qua s t chc ca doanh nghip. Do , cc "hot ng" ca cc b phn c a vo trng tm ca s k ton qun tr. M hnh ny c gi l m hnh ABC - xc nh gi ph trn c s hot ng (xem bng s 1.1) Bng s 1.1 Sn phm c nhiu thuc tnh (tnh cht, thi hn...) C c nh vo vic tiu dng Hot ng c cung cp bi Cc b phn, n v (Trung tm) Nhng b phn ny dng Cc ngun lc Theo m hnh ny, cc b phn huy ng cc ngun lc (vic ny to ra nhu cu ti tr), sau s tiu dng nhng ngun lc ny (vic ny lm pht sinh chi ph). b vo, cc b phn ny sn sinh ra cc hot ng. Nhng hot ng ny cu thnh nn nhng quy trnh cho ra sn phm. Di y s cp n cc yu t ca m hnh ABC - m hnh bao trm tt c cc m hnh k ton qun tr: A- Cc b phn tiu dng ngun lc. C th phn bit thnh hai loi hnh b phn: a- Trung tm trch nhim: L cc trung tm c mt s quyn t ch trong vic s dng ngun lc c cp nhm t c mt mc ch c th. chnh l nhng b phn c s ca k ton qun tr v kim sot x l. b- Trung tm thc hin: L cc trung tm m ti tin hnh thc hin nhng nhim v c th. Cc trung tm thc hin khng c quyn t ch nh cc trung tm trch nhim. iu khng c ngha l ngi ta khng quy trch nhim cho cc trung tm ny. cc trung tm thc hin, vn c kim sot v vn c th nh gi hiu nng ca chng thng qua vic so snh mc doanh thu (hoc chi ph) d kin (nh mc, k hoch) vi doanh thu (hoc chi ph) thc t ca trung tm . 6 tiu
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr Mt trung tm trch nhim bao gm mt s trung tm thc hin, nhng khng c iu ngc li. Nh vy, khi nim chi ph kim sot c ch gn vi mt trung tm trch nhim no , khng gn vi mt trung tm thc hin. B- Cc b phn cung cp hot ng. Mt hot ng l mt chui nhng cng vic phi lm, tng ng vi mt mc tiu nh (v d: Lp ho n, kim tra ti khon nh cung cp, thanh ton, sn xut...). Ton b cc hot ng b sung cho nhau hnh thnh nn mt quy trnh (VD: Pht trin mt loi sn phm mi, hiu chnh mu m mt loi sn phm...). Nh vy, hot ng ngy cng tr nn phc tp, khi ngi ta chuyn t quan st mt trung tm thc hin sang quan st mt trung tm trch nhim. Cn ch l mt hot ng c th khng nht thit phi tng ng vi phm vi ca mt trung tm thc hin hay trung tm trch nhim. Vic phn tch nhng hot ng cho thy mi lin h nhn qu theo chiu ngang (i vi hot ng 1) nhng c th xut hin mi quan h nhn qu ca hot ng 2 v hot ng 3 trong trng hp hot ng ny ko theo vic thc hin mt hot ng kia hoc khi m hiu qu hot ng ny tc ng n hiu qu ca hot ng khc. C- Sn phm ca vic tiu dng cc ngun lc. Sn phm l kt qu ca qu trnh lin kt mt s tc nghip cn thit trong vic thit k, sn xut v bn sn phm ny. Nh vy, sn phm l s kt tinh mt nhm cc hot ng. Khi nim ny dn n hai h qu: - bit c gi ph, gi thnh ca mt loi sn phm, cn phi tp hp gi ph ca cc hot ng cn thit sn xut ra sn phm ny. - tc ng ln gi ph ca sn phm, cn phi tc ng ln chnh gi ph ca cc hot ng to nn sn phm. Nh vy, hot ng c hai chc nng: - Cho php thc hin phn b chi ph vo sn phm; - Hot ng l i tng ni ti ca cng tc qun l. 1.4.3- K ton qun tr phn nh qu trnh chi ph trong hot ng ca doanh nghip. 1.4.3.1- Mng li phn tch cc lung ch ph. Thc cht, i tng ca k ton qun tr l qu trnh chi ph ca doanh nghip. Vic m t doanh nghip theo cch thc ni trn dn n xut hin mt mng li chu chuyn cc lung chi ph, hay cn c gi l mng li phn tch th hin qua bn giai on (Bng 1.2). - Ngun lc (chi ph c phn loi theo tnh cht kinh t). - B phn (Trung tm phn tch v trung tm thc hin). - Hot ng. - Sn phm 7
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr Mng li phn tch cc lung chi ph. Bng 1.2
Ngun lc (Chi ph theo tnh cht)
B phn (Cc trung tm chi ph)
Hot ng (Chi ph hot ng hoc quy trnh)
Sn phm cui cng
1.4.3.2- Xy dng cc m hnh trong mng li phn tch cc lung chi ph. a- Phn b ngun lc tiu dng (chi ph) cho cc b phn v cc hot ng: Phn ln chi ph thng c th quy np trc tip cho cc trung tm chi ph hoc cc hot ng lin quan. Tuy vy, mt s chi ph lin quan n nhiu b phn, nhiu hot ng. K ton qun tr ng trc 3 la chn: - Khng phn b cc chi ph chung cho cc b phn hoc cc hot ng, ngha l khng phn b cc chi ph ny cho sn phm. iu ny khng cho nh qun tr bit c gi thnh y ca sn phm. Vn l ch tnh mc ch v li ch ca cc thng tin ny. Cn lu l khng phn b cc chi ph chung khng c ngha l khng qun l cc chi ph ny. - S dng mt c s phn chia (tiu chun phn b) phn b cc chi ph chung cho cc i tng lin quan. Cch ny ch c th c chp nhn nu tiu chun phn b ny phn nh c quy lut kinh t ca cc chi ph ang xem xt. - u t hoc t chc li c th quy np trc tip cc chi ph cho cc i tng s dng chi ph. Cch lm ny t ra vn l phi xem xt kh nng sinh li v chi ph c hi ca hot ng u t hoc t chc li cc b phn trong doanh nghip. Khi thc hin s la chn ny, cn phn bit r rng hai mc tiu khc nhau (thm ch c th mu thun nhau) l: - Mc tiu k thut: Xc nh c gi ph, gi thnh ca mt loi sn phm, cng vic hoc lao v nht nh. - Mc tiu kim sot chi ph: Tc ng ln chi ph bng cch s dng cc nhn t ngun pht sinh chi ph cho php kim sot v qun l c cc chi ph ny. 8
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr Vic s dng cc tiu chun phn b chi ph gin tip c th cho php t c mc tiu th nht, nhng kh c th cho php t c mc tiu th hai. b- Cc tiu chun phn b chi ph v yu t pht sinh ngun chi ph: Vic phn b chi ph c th xy ra bn trng hp sau y: (Bng 1.3) Bng 1.3
B phn ch x l mt loi B phn x l nhiu loi sn phm sn phm B phn ch thc hin mt hot Trng hp 1 ng B phn ng gp vo vic Trng hp 3 thc hin nhiu hot ng Trng hp 2 Trng hp 4
Vic phn b chi ph pht sinh ti mt b phn cho nhng hot ng v sn phm ca b phn ny rt n gin trong trng hp mi b phn ch thc hin mt hot ng v hot ng ny ch lin quan n mt loi sn phm duy nht (trng hp 1). Trong trng hp ny, ton b chi ph ca b phn c tnh ht cho sn phm ang xem xt m khng phi qua cc bc tnh ton, phn b trung tm. Nu b phn ch thc hin mt loi hot ng v hot ng ny phc v cho vic sn xut nhiu loi sn phm (trng hp 2) th cn phi la chn tiu chun phn b thch hp phn b chi ph ca b phn v hot ng cho cc sn phm lin quan. i lng ca tiu chun phn b c la chn gi l n v cng. Nu mt b phn thc hin nhiu loi hot ng nhng ch sn xut mt loi sn phm duy nht (trng hp 3) th vic tp hp chi ph cho sn phm rt n gin. Tuy nhin, nh qun tr vn mong mun bit c chi ph ca tng hot ng m b phn thc hin. Khi cn phn bit hai trng hp: - Cc ngun lc (phng tin) c s dng ring r cho tng hot ng: Cc chi ph cho tng loi hot ng c tp hp mt cch trc tip. - Cc ngun lc (phng tin) u vo c lin quan n nhiu hot ng ca b phn: Trng hp ny cng phi la chn tiu chun phn b cc chi ph cho tng loi hot ng. Trng hp mt b phn tin hnh nhiu hot ng v cc hot ng ny li lin quan n nhiu loi sn phm khc nhau (trng hp 4) th cn phi phn b chi ph ca mi loi hot ng cho tng loi sn phm. Cch thc phn b chi ph nh sau (Thng qua 1 v d c th). (Bng 1.4)
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr Bng 1.4
Trung tm qun l sn xut
Hot ng lp k hoch sn Hot ng theo di cc phn Hot ng qun l hng tn xut xng kho
n v cng: S lnh sn xut
n v cng: S lng sn xut
n v cng: S mt hng c trong kho
Sn phm A
Sn phm B
Sn phm C
Cn nhn mnh l i lng ca tiu chun phn b (n v cng) l mt bin s m t bin ng ca chi ph trong mng li phn tch chi ph nhng khng phi l nguyn nhn lm pht sinh chi ph. Mt n v cng khng nht thit l mt yu t ngun gc pht sinh chi ph v ngc li. n v cng l mt bin s c tng quan n nhng bin ng v chi ph, iu khng dn n vic n v cng ny c tc ng ln chi ph. Chng hn, nu chi ph lp k hoch sn xut c mi lin h tng quan vi s lng lnh sn xut phi thc hin, th nh qun tr cng cn cn phi bit ti sao doanh nghip phi thc hin mt s lng lnh sn xut nh vy. Cu tr li chnh l yu t pht sinh ngun chi ph ca chi ph lp k hoch sn xut. c- Phng php b phn ng nht - la chn mt tiu chun phn b cho nhiu loi chi ph: Khi mt b phn (trung tm thc hin, trung tm trch nhim) c nhiu loi chi ph khc nhau, v nguyn tc mi loi chi ph c phn b cho cc hot ng v sn phm theo mt tiu chun phn b nht nh. Tuy nhin, nu nh vy th khi lng cng vic tnh ton phn b s rt ln, cc mng li phn tch chi ph s rt phc tp. Vn t ra l nn v c th la chn mt tiu chun phn b cho cng nhiu loi chi ph hay khng v iu kin no th thc hin c iu . V d: Chi ph sn xut chung ca mt phn xng bao gm nhiu loi chi ph khc nhau (chi ph nhn vin phn xng, chi ph vt liu, cng c, dng c, chi ph khu hao, chi ph dch v mua ngoi, chi ph bng tin khc...). V nguyn tc, mi loi chi ph ny cn phi c phn 10
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr b cho tng loi hot ng v sn phm ca phn xng theo tng tiu chun phn b khc nhau. iu ny s m bo kt qu tnh ton chnh xc hn nhng cng phc tp v nng n hn l phn b ton b chi ph sn xut chung cho cc i tng lin quan theo mt tiu chun phn b duy nht. iu ny c gi l phng php b phn ng nht. Phng php ny gn n v cng cho tng b phn ca t chc. Li ch ca phng php ny l rt r rng. Tuy nhin thc hin c, phi lm sao cho tt c cc loi chi ph c tp hp phi c cng nh hng i vi mt sn phm lm pht sinh cc hot ng v tiu dng cc chi ph ang cn phi phn b. Phng php ny ch p dng thch hp khi cc hot ng - trung gian phn b chi ph cho cc sn phm - phi ng nht v ch c th bao gm mt chui rt hn ch cc tc nghip. Trong trng hp khc, nu p dng phng php ny (x l chi ph theo khi) s c th gp cc ri ro v thng tin.
1.5- PHNG PHP CA K TON QUN TR.

1.5.1- c im vn dng cc phng php k ton trong k ton qun tr. L mt b phn ca k ton doanh nghip, k ton qun tr tt nhin cng p dng cc phng php ca k ton ni chung l phng php chng t k ton, phng php ti khon k ton, phng php tnh gi v phng php tng hp cn i. Tuy nhin, vic vn dng cc phng php ny c c im khc so vi k ton ti chnh. 1.5.1.1- Phng php chng t k ton. Ngoi vic s dng nhng thng tin v cc nghip v kinh t ti chnh pht sinh v thc s hon thnh trn cc chng t bt buc, mang tnh php l cao, k ton cn s dng rng ri h thng chng t hng dn phn nh cc nghip v kinh t "ni sinh" trong ni b doanh nghip. Cc chng t ny do doanh nghip quy nh trn c s hng dn ca Nh nc hoc doanh nghip t lp ra theo cc yu cu qun l c th doanh nghip. Vic thu thp, kim tra, x l v lun chuyn chng t cng c xc lp theo cch ring, nhm m bo cung cp cc thng tin c th, nhanh chng v thch hp cho vic ra cc quyt nh qun l. Ngoi ra, cc thng tin k ton qun tr cn da vo cc thng tin khc, khng c th hin trong cc chng t bt buc cng nh chng t hng dn. iu ny to nn s khc bit gia thng tin ca k ton qun tr vi thng tin ca k ton ti chnh nh cp phn trn. 1.5.1.2- Phng php ti khon k ton. c s liu mt cch chi tit, t m phc v qun tr doanh nghip, k ton qun tr phi s dng nhng ti khon chi tit p ng yu cu qun l tng ch tiu c th. Trong thc t k ton qun tr m thm cc khon cp 2 m Nh nc khng quy nh, cc ti khon cp 3, cp 4... v chi tit cc ti khon theo tng a im pht sinh chi ph, tng loi sn phm, hng ho, dch v... cc doanh nghip cn c vo h thng ti khon k ton Nh nc ban hnh cho k ton ti chnh m cc ti khon chi tit v t chc m ho h thng ti khon phc v cho k ton qun tr. Ngoi ra, mt s nc trn th gii, m hnh k ton qun tr c thit lp c tnh c lp tng i vi k ton ti chnh. Trong nhng trng hp ny, k ton qun tr cn s dng c cc ti khon tng hp (cp 1) cung cp thng tin cho nhu cu qun tr doanh nghip. Chng 11
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr hn cc ti khon loi 9 - Ti khon phn chiu trong h thng ti khon k ton ca Cng ho Php (1982) c dnh ring cho k ton qun tr. Tip Khc (c), h thng ti khon 1989 cng dnh ring 1 s loi ti khon cho k ton qun tr (gi l k ton ni b doanh nghip). 1.5.1.3- Phng php tnh gi. Trong k ton ti chnh, phng php tnh gi c vn dng theo cc nguyn tc, chun mc quy nh thng nht ca mi quc gia trnh by cc thng tin trn bo co ti chnh mt cch thng nht. i vi k ton qun tr, vic tnh gi cc loi ti sn mang tnh linh hot cao hn v gn vi mc ch s dng cc thng tin v gi theo yu cu qun tr doanh nghip. Cc d liu tnh gi khng ch cn c vo cc chi ph thc t pht sinh m cn da vo s phn loi cc chi ph thch hp cho tng quyt nh c bit, c bit l cc quyt nh mang tnh ngn hn. Nh vy, phm vi, ni dung ca chi ph trong gi ph ca k ton qun tr khng ging, thm ch c nhiu khc bit so vi k ton ti chnh. 1.5.1.4- Phng php tng hp cn i. Cc bo co k ton - hnh thc biu hin ca phng php tng hp cn i trong k ton qun tr l cc bng cn i b phn (cho tng b phn, trung tm chi ph, loi ti sn...). Cc bo co ny cn c gi l Bo co k ton ni b, c lp theo k hn ngn hn cc bo co ti chnh. Ngoi cc ch tiu v tin t, cc bng cn i b phn cn s dng rng ri cc thc o v hin vt v thi gian lao ng. ng thi, ngoi cc tng hp cn i v cc ch tiu qu kh, ch tiu thc hin, k ton cn thit lp cc cn i trong d ton, trong k hoch gia nhu cu ti chnh v ngun ti tr, gia yu cu sn xut - kinh doanh v cc ngun lc c huy ng... 1.5.2- Cc phng php k thut nghip v s dng trong k ton qun tr. Nh phn trn ni, thng tin k ton qun tr ch yu nhm phc v qu trnh ra quyt nh ca cc nh qun tr. Thng tin ny thng khng c sn, do k ton qun tr phi vn dng mt s phng php nghip v x l chng thnh dng ph hp vi nhu cu ca cc nh qun tr. Cc phng php thng c vn dng l: 1.5.2.1- Thit k thng tin thnh dng so snh c. Thng tin s v dng nu thiu cc tiu chun so snh vi n. T cc s liu thu thp c, k ton qun tr s phn tch v thit k chng thnh dng c th so snh c. Chng hn, k ton qun tr phi chung cp cc thng tin thc hin c th so snh vi k hoch, nh mc hoc d ton chi ph, cc gi ph, gi thnh, mc li nhun ca cc phng n ang la chn... Qu trnh quyt nh ca nh qun tr phi da trn s phn tch, so snh ny nh gi v ra cc quyt nh. 1.5.2.2- Phn loi chi ph. Nghin cu, phn loi chi ph theo nhiu tiu thc khc nhau nhm to lp cc thng tin thch hp cho vic ra cc quyt nh l mt c th ca k ton qun tr. Ngoi cch phn loi chi ph theo tnh cht, ni dung kinh t ca chi ph v phn loi chi ph theo cng dng ca chi ph ca k ton ti chnh, k ton cn s dng nhiu cch phn loi chi ph khc nh: 12
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr - Phn loi chi ph theo mi quan h ca chi ph vi khi lng hot ng: phn bit chi ph bt bin, chi ph kh bin, chi ph hn hp. - Phn loi chi ph theo thm quyn ra quyt nh: phn bit chi ph kim sot c v chi ph khng kim sot c. - Phn loi chi ph khc cho vic ra quyt nh: chi ph c hi, chi ph chm, chi ph chnh lch... Cc cch phn loi chi ph ny s c cp c th chng 3. Cc cch phn loi chi ph ni trn gip k ton qun tr thu thp c cc thng tin chi ph thch hp cho tng loi quyt nh; l cn c phn tch mi quan h chi ph - khi lng - li nhun - mt trong nhng ni dung quan trng khi xem xt cc quyt nh kinh doanh. 1.5.2.3- Trnh by mi quan h gia cc thng tin k ton theo dng phng trnh. Dng phng trnh rt tin dng cho vic tnh v d on mt s qu trnh cha xy ra cn c vo cc d kin c v mi quan h rng buc gia cc bin s trong phng trnh. Phng php trnh by thng tin theo dng phng trnh l cn c tnh ton lp k hoch v phn tch d bo trong k ton qun tr. 1.5.2.4- Trnh by cc thng tin di dng th. Phng php ny cng c k ton qun tr s dng kh thng dng. th l cch th hin d thy v r rng nht mi quan h v xu hng bin thin mang tnh quy lut ca cc thng tin do k ton qun tr cung cp v x l.
1.6- PHN BIT K TON QUN TR VI K TON TI CHNH.

K ton ti chnh v k ton qun tr l hai b phn ca k ton doanh nghip, chng c mi quan h cht ch, ng thi cng c nhiu im khc bit nhau. 1.6.1- S khc nhau gia k ton qun tr v k ton ti chnh. Do c i tng s dng thng tin khc nhau, mc ch s dng thng tin khc nhau nn gia k ton qun tr v k ton ti chnh c nhiu khc bit v c bn: a- V i tng s dng thng tin: i tng s dng thng tin ca k ton qun tr l cc thnh vin bn trong doanh nghip: Cc ch s hu, Ban gim c, qun l vin, gim st vin, cc qun c... Trong khi , thng tin ca k ton ti chnh ch yu li cung cp cho cc i tng bn ngoi doanh nghip nh cc c ng, ngi cho vay, khch hng, nh cung cp v chnh ph (c quan thu, c quan qun l ti chnh...). b- V nguyn tc trnh by v cung cp thng tin: Thng tin k ton ti chnh phi tun th cc nguyn tc, chun mc v ch hin hnh v k ton ca tng quc gia, k c cc nguyn tc, chun mc quc t v k ton c cc quc gia cng nhn. Tri li, trong nn kinh t th trng, do yu cu phi nhy bn v nm bt nhanh cc c hi kinh doanh a dng nn thng tin k ton qun tr cn linh hot, nhanh chng v thch hp vi tng quyt nh c th ca ngi qun l, khng buc phi tun th cc nguyn tc, 13
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr chun mc k ton chung. Cc quy nh ca Nh nc v k ton qun tr (nu c) cng ch mang tnh cht hng dn. c- V tnh php l ca k ton: K ton ti chnh c tnh php lnh, ngha l h thng s, ghi chp, trnh by v cung cp thng tin ca k ton ti chnh u phi tun theo cc quy nh thng nht nu mun c tha nhn. Ngc li, t chc cng tc qun tr li mang tnh ni b, thuc thm quyn ca tng doanh nghip ph hp vi c th qun l, yu cu qun l, iu kin v kh nng qun l c th ca tng doanh nghip. d- V c im ca thng tin. - Thng tin ca k ton ti chnh ch yu di hnh thc gi tr. Cn thng tin ca k ton qun tr c biu hin c hnh thi hin vt v hnh thi gi tr. - Thng tin ca k ton ti chnh l thng tin thc hin v nhng nghip v pht sinh, xy ra. Trong khi , thng tin ca k ton qun tr ch yu t trng tm cho tng lai v phn ln nhim v ca nh qun tr l la chn phng n, n cho mt s kin hoc mt qu trnh cha xy ra. - Thng tin k ton ti chnh ch yu l cc thng tin k ton thun tu, c thu thp t cc chng t ban u v k ton. Trong k ton - qun tr, thng tin c thu thp nhm phc v cho chc nng ra quyt nh ca nh qun l v thng khng c sn, nn ngoi vic da vo h thng ghi chp ban u ca k ton, k ton qun tr cn phi kt hp vi nhiu ngnh khoa hc khc nh thng k, hoch ton nghip v, kinh t hc, qun l tng hp, phn tch v x l thng tin thnh dng c th s dng c. e- V hnh thc bo co s dng: - Bo co c s dng trong k ton ti chnh l cc bo co k ton tng hp (gi l cc Bo co ti chnh) phn nh tng qut v sn nghip, kt qu hot ng ca doanh nghip trong mt thi k (gm Bng cn i k ton; Bo co kt qu hot ng kinh doanh; Bo co lu chuyn tin t; Thuyt minh bo co ti chnh). - Bo co ca k ton qun tr i su vo tng b phn, tng khu cng vic ca doanh nghip (nh bo co chi ph sn xut v gi thnh, bo co n phi tr, bo co nhp xut v tn kho ca hng tn kho...). g- V k bo co: K bo co ca k ton qun tr thng xuyn hn v ngn hn k bo co ca k ton ti chnh. Bo co ca k ton ti chnh c son tho theo nh k, thng l hng nm, cn bo co ca k ton qun tr c son tho thng xuyn theo yu cu qun tr doanh nghip. 1.6.2- im ging nhau gia k ton qun tr v k ton ti chnh. K ton ti chnh v k ton qun tr c nhiu im ging nhau v l hai b phn khng th tch ri ca k ton doanh nghip. Nhng im ging nhau c bn l: - K ton qun tr v k ton ti chnh u cp n cc s kin kinh t trong doanh nghip v u quan tm n ti sn, n phi tr, ngun vn s hu, doanh thu, chi ph v kt qu 14
Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr hot ng v qu trnh lu chuyn tin t ca doanh nghip. Mt bn phn nh tng qut v mt bn phn nh chi tit, t m ca cc vn . - K ton qun tr v k ton ti chnh u da trn h thng ghi chp ban u ca k ton. H thng ghi chp ban u l c s k ton ti chnh son tho cc bo co ti chnh nh k, cung cp cho cc i tng bn ngoi. i vi k ton qun tr, h thng cng l c s vn dng, x l nhm to ra cc thng tin thch hp cho vic ra quyt nh ca cc nh qun tr. K ton qun tr s dng rng ri cc ghi chp hng ngy ca k ton ti chnh, mc d c trin khai v tng thm s liu cng nh ni dung ca cc thng tin . - K ton qun tr v k ton ti chnh u biu hin trch nhim ca ngi qun l. K ton ti chnh biu hin trch nhim ca ngi qun l cao cp, cn k ton qun tr biu hin trch nhim ca cc nh qun l cc cp trn trong doanh nghip. Ni cch khc, k ton ti chnh hay k ton qun tr u l cng c qun l doanh nghip.
15
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh
CHNG II K TON QUN TR CC YU T SN XUT KINH DOANH

tin hnh hot ng sn xut kinh doanh cn thit phi c cc yu t c bn, l t liu lao ng, i tng lao ng v sc lao ng. Trong hot ng sn xut ca doanh nghip, nguyn vt liu l i tng lao ng, ti sn c nh v cc cng c dng c khc khng tiu chun ti sn c nh chnh l t liu lao ng, cn lao ng ca con ngi l yu t sc lao ng. Nu khu sn xut nguyn vt liu c coi l yu t c bn th khu lu thng (bn hng), hng ho c coi l yu t trung tm. K ton qun tr cc yu t SXKD trong DN l k ton qun tr nguyn vt liu, cng c dng c khc (vt t), hng ho; k ton qun tr ti sn c nh v k ton qun tr lao ng tin lng (tin cng).
2.1. K TON QUN TR VT T, HNG HO.

2.1.1. Phn loi vt t, hng ho Do tnh cht c th trong sn xut kinh doanh nn mi doanh nghip s dng nhng loi vt t khc nhau. Phn loi vt t l vic nghin cu, sp xp cc loi vt t theo tng ni dung, cng dng, tnh cht thng phm ca chng nhm phc v cho yu cu qun tr ca doanh nghip. Cn c vo ni dung v yu cu qun tr doanh nghip, cc loi vt t c chia thnh nguyn vt liu cng c, dng c. a. Nguyn vt liu Nguyn vt liu bao gm nguyn vt liu chnh v vt liu ph. + Nguyn vt liu chnh: trong nhng doanh nghip khc nhau th nguyn vt liu chnh cng gm cc loi khc nhau nh st, thp, xi mng, gch trong xy dng c bn, vi trong doanh nghip may, l nhng i tng lao ng cu thnh nn thc th sn phm. Nguyn vt liu chnh dng vo sn xut hnh thnh nn chi ph vt liu trc tip (trong ngnh bu in khng c nguyn vt liu chnh) + Vt liu ph l cc loi vt liu c s dng lm tng cht lng sn phm, hon chnh sn phm hoc phc v cho cng vic qun l sn xut, + Nhin liu c s dng phc v cho cng ngh sn xut sn phm, cho phng tin vn ti, my mc, thit b hot ng trong qu trnh sn xut kinh doanh nh xng, du, than, ci, kh gas + Ph tng thay th, gm cc loi ph tng, chi tit c s dng thay th, sa cha nhng my mc, thit b sn xut, phng tin vn ti + Thit b xy dng c bn, bao gm cc loi thit b cn lp v thit b khng cn lp, cng c, kh c, vt kt cu dng cho cng tc xy lp, xy dng c bn. + Vt liu khc l cc loi vt liu khng c xp vo cc loi k trn, cc loi vt liu ny do qu trnh sn xut loi ra, ph liu thu hi t vic thanh l ti sn c nh 16
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Cn c vo ngun gc nguyn vt liu th ton b nguyn vt liu ca doanh nghip c chia thnh nguyn vt liu mua ngoi v nguyn vt liu t ch bin, gia cng. Cn c vo mc ch v ni s dng nguyn vt liu th ton b nguyn vt liu ca doanh nghip c chia thnh nguyn vt liu trc tip dng vo sn xut kinh doanh v nguyn vt liu dng cho cc nhu cu khc nh qun l phn xng, qun l doanh nghip, tiu th sn phm. b. Cng c, dng c c im c bn ca cng c, dng c l nhng t liu lao ng tham gia vo nhiu chu k sn xut kinh doanh, n cng b hao mn dn v mt gi tr song do thi gian s dng ngn hoc gi tr thp cha iu kin ca quy nh v TSC. Nhng t liu lao ng khng tiu chun l TSC c xp vo cng c, dng c. Cng c, dng c cng c nhiu tiu chun phn loi khc nhau: - Theo cch phn b vo chi ph th cng c, dng c bao gm: + Loi phn b 100% (1 ln). + Loi phn b nhiu ln. Loi phn b 100% (1 ln) l nhng cng c, dng c c thi gian s dng ngn v c gi tr nh. Loi phn b nhiu ln thng l nhng cng c, dng c c gi tr ln hn hoc thi gian s dng di hn. Loi ny c chia thnh loi phn b 2 ln v loi tr dn. - Theo ni dung cng c, dng c bao gm: + Ln tri tm thi, gio, cp pha dng trong XDCB, dng c g lp chuyn dng cho sn xut. + Bao b tnh gi ring dng ng gi hng ho trong qu trnh bo qun hng ho hoc vn chuyn hng ho i bn + Dng d dng bng thu tinh, snh s. + Qun o bo h lao ng. + Cng c, dng c khc. - Theo yu cu qun l v yu cu ghi chp k ton cng c, dng c bao gm: + Cng c, dng c. + Bao b lun chuyn. + dng cho thu. - Theo mc ch v ni s dng, cng c dng c bao gm: + Cng c, dng c dng cho SXKD. + Cng c, dng c dng cho qun l. + Cng c, dng c dng cho cc nhu cu khc. Mi cch phn loi c yu cu, mc ch ring, phc v cho cng tc qun l vt t ca doanh nghip theo nhng yu cu c th. 17
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh 2.1.2. Tnh gi vt t hng ho. a. Nguyn tc tnh gi vt t, hng ho Vt t, hng ho hin c cc doanh nghip c phn nh trong s k ton v bo co k ton theo tr gi vn thc t, tc l ton b s tin doanh nghip b ra c c s vt t, hng ho . Qu trnh vn ng ca vt t, hng ho doanh nghip chnh l qu trnh vn ng ca vn kinh doanh. V vy, k ton phi s dng nhiu ti khon k ton phn nh qu trnh hnh thnh tr gi vn ca vt t, hng ho. S hnh thnh tr gi vn ca vt t, hng ho c phn bit cc giai on khc nhau trong qu trnh sn xut, kinh doanh nh: + Tr gi vn ca vt t hng ho ti thi im mua hng l s tin thc phi tr cho ngi bn (cn gi l tr gi mua thc t). doanh nghip p dng phng php khu tr thu GTGT th tr gi mua thc t l s tin ghi trn ho n khng k thu GTGT tr i cc khon chit khu, gim gi, hng tr li (nu c). cc doanh nghip p dng phng php tnh thu GTGT trc tip trn gi tr gia tng th tr gi mua thc t l tr gi thanh ton (gm c thu GTGT) tr i cc khon gim gi, chit khu v hng tr li. + Tr gi vn ca hng mua nhp kho l tr gi mua thc t ca hng mua nhp kho cng vi cc khon chi ph pht sinh trong qu trnh mua hng nh chi ph vn chuyn, cc chi ph v kim nhn nhp kho v thu nhp khu (nu c). + Tr gi vn ca hng xut kho l tr gi vn thc t ca hng ti thi im nhp kho. + Tr gi vn ca hng tiu th, bao gm tr gi vn thc t ca hng xut kho cng vi chi ph bo qun, phn loi, chi ph bn hng v chi ph qun l doanh nghip phn b cho s hng tiu th. b. Cc cch tnh gi vt t, hng ho b1- Tnh gi vt t hng ho theo gi vn thc t: Hng ngy, k ton ghi chp s bin ng ca vt t, hng ho theo gi vn thc t. Gi vn thc t ca vt t, hng ho nhp kho l cc khon chi cn thit cu thnh tr gi ca vt t, hng ho c a vo ni sn sng cho s dng hay bn. Gi vn thc t ca vt t, hng ho xut kho, tn kho, c th s dng mt trong cc phng php sau: - Phng php nhp trc, xut trc (FIFO- FIRST IN FIRST OUT) Theo phng php ny, gi thit s hng no nhp kho trc th xut kho trc v ly tr gi mua thc t ca ln nhp tnh tr gi hng xut kho. Tr gi hng tn kho cui k c tnh theo s lng hng tn kho v n gi ca nhng l hng nhp sau cng. - Phng php n gi thc t bnh qun:
18
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Theo phng php ny, sau mi ln nhp kho, gi vn thc t bnh qun ca n v vt t hng ho (n gi thc t bnh qun) c xc nh theo cng thc: Gi vn thc t n gi thc t bnh qun = hng tn kho u k S lng hng tn kho u k + + Gi vn thc t hng nhp kho trong k S lng hng nhp trong k
Tr gi vn thc t ca hng xut kho theo tng ln xut c tnh: Gi vn thc t hng xut kho = n gi thc t bnh qun x S lng hng xut kho
n gi thc t bnh qun c s dng xc nh tr gi vn thc t hng xut kho cho n khi nhp l hng khc cn tnh ton li n gi thc t bnh qun tnh gi vn thc t ca hng xut kho tip theo ( n gi thc t bnh qun lin hon). Tuy nhin, nu doanh nghip hch ton hng tn kho theo phng php kim k nh k th vic tnh n gi thc t bnh qun phi tnh vo cui k. n gi thc t bnh qun = Gi vn thc t hng hin cn u k S lng hng hin cn u k + + Gi vn thc t hng nhp kho trong c k S lng hng nhp trong c k
Gi vn thc t ca hng hin cn cui k
S lng hng hin cn cui k
n gi thc t bnh qun
Gi vn thc t ca hng xut kho trong k
Gi vn thc t ca hng hin cn u k
S lng hng nhp trong c k
Gi vn thc t ca hng hin cn cui k
- Phng php ch danh: Theo phng php ny, hng xut kho thuc l hng no th ly ng n gi nhp kho ca chnh l hng tnh gi vn thc t ca hng xut kho. Gi vn thc t ca hng hin cn trong kho c tnh bng s lng tng l hng hin cn nhn vi n gi nhp kho ca chnh l hng , ri tng hp li. - Tnh theo phng php nhp sau, xut trc (LIFO- LAST IN FIRST OUT) Theo phng php ny, ngi ta gi thit s hng no nhp kho sau th xut kho trc. Hng xut thuc l hng no th ly n gi mua thc t ca l hng tnh. Tr gi ca hng tn kho cui k c tnh theo s lng hng tn kho v n gi ca nhng l hng nhp c v n gi ca nhng l hng nhp sau khi xut ln cui tnh n thi im xc nh s tn kho. b.2. Tnh gi vt t, hng ho theo gi hch ton. i vi cc doanh nghip mua vt t hng ho thng xuyn c s bin ng v gi c, khi lng v chng loi vt t hng ho nhp, xut kho nhiu th c th s dng gi hch ton 19
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh tnh tr gi vn thc t ca hng xut kho. Gi hch ton l loi gi n nh do doanh nghip t xy dng, gi ny khng c tc dng giao dch vi bn ngoi. Vic nhp, xut kho hng ngy c thc hin theo gi hch ton. Cui k k ton phi tnh ra gi thc t ghi s k ton tng hp. tnh c tr gi thc t ca hng xut kho, trc ht phi tnh h s gia gi thc t v gi hch ton ca hng lun chuyn trong k (H). Tr gi thc t ca hng cn u k Tr gi hch ton ca hng cn u k + + Tr gi thc t ca hng nhp trong k Tr gi hch ton ca hng nhp trong k
H s gi ca vt t hng ha c th tnh theo tng loi hng, nhm hng hay tng mt hng tu theo yu cu qun l ca doanh nghip. Sau tnh tr gi thc t ca hng xut trong k v hin cn cui k: Tr gi thc t ca hng xut trong k = Tr gi hch ton ca hng xut trong k x H
Tr gi thc t ca hng hin cn cui k
Tr gi hch ton ca hng cn cui k
Mi phng php tnh gi vn thc t hng xut kho v tn kho cho kt qu khc nhau. V th cc nh qun tr cn lu nh hng ca phng php tnh gi hng tn kho c k ton s dng. 2.1.3. Lp danh im vt t, hng ho. Vt t, hng ho trong doanh nghip thng a dng v chng loi, qui cch, kch c. Bi vy trn c s phn loi vt t, hng ho doanh nghip cn lp danh im vt t, hng ho, c bit trong iu kin s dng tin hc vo cng tc k ton. Lp danh im vt t, hng ho l qui nh cho mi th vt t, hng ho mt k hiu ring (m s) bng h thng cc ch s (c th kt hp vi cc ch ci) thay th tn gi, qui cch, kch c ca chng. Danh im vt t, hng ho phi c s dng thng nht gia cc b phn qun l lin quan trong doanh nghip, nhm thng nht trong qun l i vi tng th vt t, hng ho. Mi doanh nghip c th lp danh im vt t, hng ho theo cch ring, song cn m bo yu cu d ghi nh v hp l, trnh nhm ln hay trng lp. Chng hn, trong k ton ti chnh qui nh cc ti khon cp 1 ca loi 1 nhm 5 - h thng ti khon k ton doanh nghip phn nh nguyn vt liu, cng c, dng c, hng ho, thnh phm... C th l TK 152 nguyn liu, vt liu; TK 153-Cng c, dng c; TK 155-Thnh phm; TK 156 -Hng ho... V vy, k ton qun tr c th da vo k hiu TK cp 1 v da vo vic phn loi vt t, hng ho theo cc cp t loi, nhm, th, lp danh im vt t, hng ho. i vi nguyn vt liu (NVL) bao gm cc loi NVL chnh, vt liu ph, nhin liu... Mi loi NVL li gm nhiu nhm, v d vt liu chnh trong doanh nghip xy lp gm cc nhm : xi mng, st, gch, ngi... 20
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Mi nhm vt liu li gm nhiu th, v d nhm xi mng gm : xi mng trng, xi mng P500, xi mng P400... v vy c th lp danh im NVL ca doanh nghip nh sau: TK 152 - Nguyn liu, vt liu (TK cp 1) TK 1521- Nguyn liu, vt liu chnh; TK 1522- Vt liu ph... (k hiu cho loi NVL bng TK cp 2) 15211, 15212, 15213,... hoc 152101, 152102, 152103,... l k hiu ca tng nhm trong loi vt liu chnh. Tu thuc vo s lng nhm vt liu trong loi m k hiu ca tng nhm vt liu c th 6 s (152101) hay 5 s (15211). C th, nu 2 s lng nhm vt liu trong mt loi 9 th k hiu nhm l 5 s, nu 99 s lng nhm vt liu trong mt loi 10 th k hiu nhm vt liu l 6 s. 152111, 152112, 152113,... hoc1521101, 1521102, .... hoc 1521011, 1521012,... l k hiu ca th VL 1, 2, 3,... hoc k hiu ca th VL 01, 02,... thuc nhm 1 loi VL chnh (loi 1). Nh vy k hiu ca tng th VL (danh im vt liu ) c th l 6 s, 7 s, hay 8 s,... tu thuc vo s lng th vt liu trong tng nhm, s lng nhm vt liu trong tng loi NVL. Doanh nghip cng c th kt hp s dng h thng ch ci t k hiu cho th vt liu . V d 15211A l s danh im ca th vt liu A trong nhm 1, loi 1. Nu cng mt th VL c bo qun cc kho khc nhau th c th gn ch ci u ca tn th kho hay s th t kho theo s La m vo danh im vt liu. V d: 152111T l s danh im ca th VL 1 trong nhm1, loi 1 kho ng Thnh hoc 152111 l s danh im ca th VL 1 trong nhm1, loi 1 kho th I,... i vi CC, DC cng c th t m s cho tng th tng t nh NVL. Song, do chng loi CC, DC trong doanh nghip thng khng nhiu, nn s ch s trong danh im CC, DC thng t hn. V d 153112 l s danh im ca th DC xng xc t thuc nhm 1 (nhm dng c cm tay) trong loi 1 (loi CC, DC sn xut). i vi hng ho cng c chia theo loi, nhm, th (mt hng) v c th c bo qun cc kho khc nhau, v vy k ton cng lp danh im cho hng ho tng t nh vt liu v CC, DC. V d: 15610111 l s danh im ca mt hng 1 thuc nhm hng 01 loi hng in t (loi 1) kho s I. Vic la chn cch lp danh im vt t, hng ho khng i hi s nht qun gia cc doanh nghip, nhng i hi s nht qun gia cc b phn lin quan trong ni b doanh nghip nhm thng nht qun l vt t, hng ho trong tng doanh nghip. 2.1.4. Lp k hoch mua hng i vi doanh nghip sn xut th cn lp k hoch mua nguyn vt liu cn i vi doanh nghip thng mi th cn lp k hoch mua hng ho. vic lp k hoch mua hng st
21
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh vi tnh hnh thc t nhu cu sn xut kinh doanh c ngha rt ln, quan trng trong h thng d ton sn xut kinh doanh ca doanh nghip. Lp k hoch mua hng l vic d tnh tng s lng mt hng cn phi mua vo trong k p ng nhu cu sn xut kinh doanh v d ton gi tr hng cn mua vo trong k ca doanh nghip. * Cn c lp k hoch mua hng l: - D ton khi lng nguyn vt liu tiu hao trong k k hoch (i vi n v sn xut kinh doanh ); d ton khi lng hng ho tiu th (i vi n v thng mi). - D ton hng tn kho cui k. - nh mc n gi hng mua vo trong k k hoch. * Phng php lp k hoch mua hng. Lp k hoch mua hng cho tng mt hng c nhu cu cho sn xut kinh doanh trong k k hoch c v s lng v gi tr tin. Tng hp gi tr tin hng mua vo trong k k hoch thnh d ton hng mua vo. Lng hng cn mua vo trong k k hoch Lng hng cn cho nhu cu sn xut (bn ra) trong k k hoch Lng hng cn cho tn kho cui k k hoch Lng hng tn kho u k k hoch
D ton gi tr hng mua vo trong k k hoch
Tng lng hng cn mua vo trong k k hoch
nh mc n gi hng mua vo
2.1.5. Hch ton chi tit vt t hng ho m bo cung cp thng tin nhanh v thng tin nh k v tnh hnh nhp, xut, tn kho vt t, hng ho c ch tiu hin vt v ch tiu thnh tin theo tng th (mt hng), tng nhm, tng loi tng ni bo qun, s dng vt t, hng ho hch ton chi tit vt t, hng ho phi m bo cc yu cu sau: 1. T chc hch ton chi tit vt t, hng ho tng kho v b phn k ton ca doanh nghip. 2. Theo di hng ngy tnh hnh nhp, xut, tn kho ca tng loi, nhm, th (mt hng) ca vt t, hng ho c ch tiu hin vt v ch tiu gi tr. 3. m bo khp ng v ni dung cc ch tiu tng ng gia s liu k ton chi tit vi s liu hch ton chi tit kho; gia s liu k ton chi tit vi s liu k ton tng hp vt t, hng ho. 4. Cung cp kp thi cc thng tin cn thit hng ngy, tun k theo yu cu qun tr vt t, hng ho.
22
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Trch nhim qun l vt t, hng ho trong doanh nghip lin quan n nhiu b phn, nhng vic qun l trc tip nhp, xut, tn kho vt t, hng ho do th kho v b phn k ton hng tn kho m nhn. V vy gia th kho v k ton phi c s lin h, phi hp trong vic s dng cc chng t nhp, xut kho hch ton chi tit vt t, hng ho. Hch ton chi tit vt t, hng ho c bn vn s dng cc chng t v hng tn kho trong h thng chng t k ton do B Ti chnh ban hnh. Tuy vy, m bo phn nh cc ni dung chi tit lm c s cho ghi s chi tit hng tn kho, k ton qun tr s dng cc chng t hng dn mt cch linh hot. Doanh nghip c th hch ton chi tit vt t, hng ho theo mt trong cc phng php sau: a. Phng php ghi th song song * Ni dung: + kho: Th kho s dng th kho ghi chp hng ngy tnh hnh nhp, xut, tn kho ca tng danh im vt t, hng ho, tng kho theo ch tiu s lng. Th kho do k ton lp ri ghi vo s ng k th kho trc khi giao cho th kho ghi chp. Th kho c bo qun trong hm th hay t nhiu ngn, trong cc th kho c sp xp theo loi, nhm, th (mt hng) ca vt t, hng ho m bo d tm kim khi s dng. Hng ngy khi c nghip v nhp, xut vt t, hng ho thc t pht sinh, th kho thc hin vic thu pht vt t, hng ho v ghi s lng thc t nhp, xut vo chng t nhp, xut. Cn c vo cc chng t nhp, xut kho th kho ghi s lng nhp, xut vt t, hng ho vo th kho ca th vt t, hng ho c lin quan. Mi chng t c ghi mt dng trn th kho, cui ngy th kho tnh ra s lng hng tn kho ghi vo ct "tn" ca th kho. Sau khi c s dng ghi th kho, cc chng t nhp, xut kho c sp xp li mt cch hp l giao cho k ton. + phng k ton : Hng ngy hay nh k 3-5 ngy, nhn vin k ton xung kho kim tra vic ghi chp ca th kho, sau k xc nhn vo th kho v nhn chng t nhp, xut kho v phng k ton. Ti phng k ton, nhn vin k ton hng tn kho thc hin vic kim tra chng t v hon chnh chng t ri cn c vo cc chng t nhp, xut kho ghi vo th (s) chi tit vt t, hng ho, mi chng t c ghi vo mt dng. Th (s) chi tit c m cho tng danh im vt t, hng ho tng t th kho ghi chp hng ngy tnh hnh nhp, xut, tn kho theo ch tiu s lng v ch tiu thnh tin. S liu trn th (s) chi tit c s dng lp bo co nhanh v vt t, hng ho theo yu cu qun tr vt t, hng ho. Cui thng hay ti cc thi im no trong thng c th i chiu s liu trn th (s) chi tit vi s liu trn th kho tng ng, nhm m bo tnh chnh xc ca s liu trc khi lp bo co nhanh (tun k) vt t, hng ho. Cng vo cui thng, k ton cng s liu trn cc th (s) chi tit, sau cn c vo s liu dng cng th (s) chi tit ghi vo bng k nhp, xut, tn kho theo th, nhm, loi vt t, hng ho. Bng k ny c th c s dng nh mt bo co vt t, hng ho cui thng. bng k nhp, xut, tn kho ca hng ho th k ton ghi danh im hng ho v tn hng ho vo ct "danh im" v ct "tn hng". Trng hp doanh nghip s dng gi hch ton chi tit hng tn kho th thm ct "n gi hch ton" vo sau ct "n v tnh" ca bng ny. 23
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh * u, nhc im v iu kin p dng ca phng php ghi th song song. + u im: n gin, d lm, d kim tra i chiu s liu, m bo tin cy cao ca thng tin v c kh nng cung cp thng tin nhanh cho qun tr hng tn kho. + Nhc im: Khi lng ghi chp ln (c bit trng hp doanh nghip c nhiu chng loi vt t, hng ho), ghi chp trng lp ch tiu s lng gia k ton v th kho. + iu kin p dng: Thch hp trong cc doanh nghip c t chng loi vt t, hng ho, khi lng cc nghip v nhp, xut t, pht sinh khng thng xuyn, trnh ca nhn vin k ton cha cao.
Mu th kho v bng k nh sau: Bng 2.1 TH KHO Th s:10
Ngy lp th: .. Kho : T s : . Tn hng: M s: . n v tnh: .
Chng t SH Ngy Din gii Tn u k
Ngy nhp xut
S lng Nhp Xut Tn
Ch XN KT
k ca
Cng s pht sinh Tn cui thng
24
BNG K NHP XUT TN KHO VT T (SN PHM, HNG HO) Thng. Bng 2.2
Danh im 151101 151102 . Cng 152201 152202 Cng .. Tng cng
Tn hng
n v tnh
nh mc d tr Ti thiu Ti a
Tn u k SL S.Tin
Nhp trong k SL S.Tin
Xut trong k SL S.Tin
Tn cui k SL S.Tin
Vt liu A Vt liu B .. nhm 1 Vt liu C Vt liu D nhm 2
25
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh b. Phng php ghi s i chiu lun chuyn. * Ni dung: + kho: Th kho s dng th kho ghi chp ging nh phng php ghi th song song. + phng k ton : nh k, sau khi nhn c cc chng t nhp, xut kho t th kho, k ton thc hin kim tra v hon chnh chng t. Sau , thc hin tp hp cc chng t nhp, xut theo tng th vt t, hng ho (c th lp bng k nhp, bng k xut vt t, hng ho thun li cho vic theo di v ghi s i chiu lun chuyn cui thng). S i chiu lun chuyn c k ton m cho c nm v c ghi vo cui mi thng. S c dng ghi chp tnh hnh nhp, xut, tn kho ca tng th vt t, hng ho thuc tng kho. S theo di c ch tiu s lng v ch tiu thnh tin trong c thng ca hng nhp, xut, tn kho. Mi th vt t, hng ho c ghi mt dng trn s. Sau khi hon thnh vic ghi s i chiu lun chuyn, k ton thc hin i chiu s liu trn s ny vi s liu trn th kho v s liu trn s k ton ti chnh lin quan (nu cn). Mu s i chiu lun chuyn nh sau: Bng 2.3 S i chiu lun chuyn Nm . D u Lun chuyn trong D u Lun chuyn thng 2 thng 2 thng 1 thng 1 Nhp Xut ST SL ST Nhp SL ST Xut SL ST trong .... ... ... D 31/2 SL ST
Danh im vt t hng ho
Tn hng
VT
SL ST SL ST SL
* u nhc im ca phng php ghi s i chiu lun chuyn: + u im : Vi phng php ny khi lng ghi chp c gim bt so vi phng php ghi th song song. + Nhc im: Vn trng lp ch tiu s lng gia ghi chp ca th kho v k ton. - Nu khng lp bng k nhp, bng k xut vt t, hng ho th vic sp xp chng t nhp, xut trong c thng ghi s i chiu lun chuyn d pht sinh nhm ln sai st. Nu lp bng k nhp, bng k xut th khi lng ghi chp vn ln. - Vic kim tra, i chiu s liu gia kho v phng k ton ch c tin hnh vo cui thng, v vy hn ch chc nng kim tra ca k ton . - Theo phng php ny, lp bo co nhanh hng tn kho cn phi da vo s liu trn th kho.
26
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Theo yu cu cung cp thng tin nhanh phc v qun tr hng tn kho th cc doanh nghip khng nn s dng phng php ny. c. Phng php mc d (ghi s s d) * Ni dung: + kho: Ngoi vic s dng th kho ghi chp tng t hai phng php trn, th kho cn s dng s s d ghi chp s tn kho cui thng ca tng th vt t, hng ho theo ch tiu s lng (SL). S s d do k ton lp cho tng kho, m theo nm. Cui mi thng s s d c chuyn cho th kho ghi s lng hng tn kho trn c s s liu t cc th kho. Trn s s d vt t, hng ho c sp xp theo th, nhm, loi. Mi nhm c dng cng nhm, mi loi c dng cng loi. + phng k ton: nh k nhn vin k ton xung kho kim tra vic ghi chp trn th kho ca th kho v trc tip nhn chng t nhp, xut kho. Sau khi kim tra, k ton k xc nhn vo tng th kho v k vo phiu giao nhn chng t ri mang chng t v phng k ton. Ti phng k ton, nhn vin k ton kim tra li chng t v hon chnh chng t sau tng hp gi tr (gi hch ton) ca vt t, hng ho theo tng nhm, loi hng nhp, xut ghi vo ct "thnh tin" ca phiu giao nhn chng t. S liu thnh tin trn phiu giao nhn chng t nhp (xut) vt t, hng ho theo tng nhm, loi hng c ghi vo bng k lu k nhp v bng k lu k xut vt t, hng ho. Cc bng ny m theo tng kho hoc nhiu kho (nu cc kho c chuyn mn ho). Cui thng, cng s liu trn bng lu k nhp, bng lu k xut vt t, hng ho ghi vo cc phn nhp, xut trn bng k tng hp nhp, xut, tn kho ri tnh ra s tn kho cui thng ca tng nhm, loi hng tn kho v ghi vo ct "Tn kho cui thng" ca bng k ny. ng thi, vo cui thng sau khi nhn c s s d t th kho chuyn ln, k ton tnh gi hch ton ca hng tn kho ghi vo s s d ct "thnh tin" (TT). Sau cng theo nhm, loi vt t, hng ho trn s s d, s liu ny phi khp vi s liu ct "tn kho cui thng" ca nhm, loi vt t, hng ho tng ng trn bng k tng hp nhp, xut, tn kho cng k. S liu trn bng k tng hp nhp, xut, tn kho cn c s dng i chiu vi s liu trn s k ton ti chnh lin quan (nu cn). * u, nhc im v iu kin p dng phng php mc d (ghi s s d). + u im: - Gim bt c khi lng ghi chp do k ton ch ghi ch tiu thnh tin ca vt t, hng ho theo nhm v theo loi. - K ton thc hin c vic kim tra thng xuyn i vi ghi chp ca th kho trn th kho v kim tra thng xuyn vic bo qun hng trong kho ca th kho. - Cng vic dn u trong thng, nn m bo cung cp kp thi cc s liu cn thit phc v cho qun tr vt t, hng ho. 27
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh + Nhc im : - Do phng k ton ch ghi ch tiu thnh tin ca nhm v loi vt t, hng ho vy c thng tin v tnh hnh nhp, xut, hin cn ca th hng no phi cn c vo s liu trn th kho. - Khi cn lp bo co tun k v vt t, hng ho phi cn c trc tip vo s liu trn cc th kho. - Khi kim tra i chiu s liu, nu pht hin s khng khp ng gia s liu trn s s d vi s liu tng ng trn bng k nhp, xut, tn kho th vic tm kim tra cu s rt phc tp. + iu kin p dng: - Nn p dng trong cc doanh nghip s dng nhiu chng loi vt t hay kinh doanh nhiu mt hng, tnh hnh nhp, xut vt t, hng ho xy ra thng xuyn. - Doanh nghip xy dng c h thng n gi hch ton s dng trong hch ton chi tit vt t, hng ho v xy dng c h thng danh im vt t, hng ho hp l. Nhn vin k ton hng tn kho c trnh cao, ng thi th kho ca doanh nghip va c kh nng chuyn mn tt, va thc c y trch nhim trong qun l vt t, hng ho.
28
Bng 2.4 S S D VT T Kho:.. Nm:...
Danh im 151101 151102 . Cng 152201 152202 Cng . Tng cng
Tn hng
n v tnh
Gi hch ton
nh mc d S d u S d tr nm thng 1 Ti thiu Ti a SL S.Tin SL
cui S d thng 2 SL
cui .
S d cui thng 12 SL S.Tin
S.Tin
S.Tin
SL
S.Tin
Vt liu A Vt liu B .. nhm 1 Vt liu C Vt liu D nhm 2 .. .. ..
29
2.2. K TON QUN TR TI SN C NH

2.2.1. Phn loi ti sn c nh. Do TSC trong doanh nghip c nhiu loi, vi nhiu hnh thi biu hin, tnh cht u t, cng dng v tnh hnh s dng khc nhaunn thun li cho qun l v hch ton TSC, cn sp xp TSC vo tng nhm theo nhng c trng nht nh nh phn theo hnh thi biu hin, theo quyn s hu, theo dc trng k thut, Mi cch phn loi c cc tc dng khc nhau i vi cng tc hch ton v qun l. a.Phn loi TSC theo hnh thi biu hin. Theo cch phn loi ny, TSC trong doanh nghip bao gm TSC hu hnh v TSC v hnh. TSC hu hnh: L nhng TSC c hnh thi hin vt c th nh nh xng, my mc thit b, phng tin vn ti, vt kin trc TSC v hnh: L nhng TSC khng c thc th hu hnh nhng i din cho mt quyn hp php no v ngi ch s hu c hng quyn li kinh t. Cc v d v TSC v hnh l: Chi ph thnh lp doanh nghip, chi ph nghin cu v pht trin, bng sng ch, pht minh Phn loi TSC theo hnh thi biu hin gip cho ngi qun l c mt cch nhn tng th v c cu u t ca doanh nghip. y l mt cn c quan trng xy dng cc quyt nh u t hoc iu chnh phng hng u t ph hp vi tnh hnh thc t. Ngoi ra, cc phn loi ny cn gip doanh nghip c cc bin php qun l ti sn, tnh ton khu hao khoa hc v hp l i vi tng loi ti sn. b. Phn loi ti sn c nh theo quyn s hu. Cn c quyn s hu, TSC ca doanh nghip c chia thnh hai loi: TSC t c v TSC thu ngoi. - TSC t c l cc TSC c xy dng, mua sm v hnh thnh t ngun vn ngn sch cp hoc cp trn cp, ngun vn vay, ngun vn lin doanh, cc qu ca doanh nghip v cc TSC c biu, tng.. y l nhng TSC thuc quyn s hu ca doanh nghip v c phn nh trn Bng cn i k ton ca doanh nghip. - TSC thu ngoi l TSC i thu s dng trong mt thi gian nht nh theo hp ng thu ti sn. Tu theo iu khon ca hp ng thu m TSC i thu c chia thnh TSC thu ti chnh v TSC thu hot ng. - TSC thu ti chnh: L cc TSC i thu nhng doanh nghip c quyn kim sot v s dng lu di theo cc iu khon ca hp ng thu nh. Theo thng l Quc t, cc TSC c gi l thu ti chnh nu tho mn mt trong cc iu kin sau y: + Quyn s hu TSC thu c chuyn cho bn kia thu khi ht hn hp ng. + Hp ng cho php bn i thu c la chn mua TSC thu vi gi thp hn gi tr thc t ca TSC thu ti thi im mua li. 30
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh + Thi hn thu theo hp ng t nht phi bng 3/4 (75%) thi gian hu dng ca TSC thu. + Gi tr hin ti ca khon chi theo hot ng t nht phi bng 90% gi tr ca TSC thu. TSC thu ti chnh cng c coi nh TSC ca doanh nghip, c phn nh trn Bng cn i k ton v doanh nghip c trch nhim qun l, s dng v trch khu hao nh cc TSC t c ca doanh nghip. + TSC thu hot ng: l TSC thu khng tho mn bt c iu khon no ca hp ng thu ti chnh. Bn i thu ch c qun l, s dng trong thi hn hp ng v phi hon tr cho bn cho thu khi kt thc hp ng. Phn loi TSC theo quyn s hu gip cho vic qun l v t chc hch ton ph hp theo tng loi TSC, gp phn s dng hp l v c hiu qu TSC doanh nghip. c. Phn loi TSC theo c trng k thut. Theo c trng k thut, tng loi TSC hu hnh v TSC v hnh c phn loi, sp xp mt cch chi tit, c th hn. - i vi TSC hu hnh gm: + Nh ca, vt kin trc: Gm nh lm vic, nh , nh kho, xng sn xut, ca hng, gara xe, chung tri chn nui, ging khoan, b cha, sn phi, cu cng, ng s, hng ro + My mc, thit b: Gm cc my mc thit b ng lc, my mc thit b cng tc v cc loi my mc thit b kh dng trong sn xut kinh doanh. + Phng tin vn ti, truyn dn: t, my ko, tu truyn ca n dng trong vn chuyn; h thng ng ng dn nc, dn hi, xy, kh nn, h thng ng dy dn din, h thng truyn thanh thuc TSC ca doanh nghip. + Thit b dng c qun l: Gm cc thit b s dng trong qun l kinh doanh, qun l hnh chnh, dng c o lng, th nghim. + Cy lu nm, gia sc c bn. + TSC khc: Gm cc loi TSC cha c xp vo cc loi TSC ni trn (tc phm ngh thut, sch bo chuyn mn k thut). - i vi TSC v hnh, gm: + Quyn s dng t: L gi tr t, mt nc, mt bin hnh thnh do phi chi ph mua, n b, san lp, ci to nhm mc ch c c mt bng SXKD. + Chi ph thnh lp doanh nghip: L cc chi ph pht sinh thnh lp doanh nghip nh chi ph thm d, lp d n u t, chi ph huy ng vn ban u, chi ph hi hp nu nhng ngi tham gia thnh lp doanh nghip xem xt, ng coi nh mt phn vn gp ca mi bn v c ghi trong vn iu l ca doanh nghip. + Bng pht minh sng ch: Gi tr bng pht sinh sng ch l cc chi ph doanh nghip phi tr cho cc cng trnh nghin cu, sn xut th c Nh nc cp bng pht minh, sng ch hoc s tin doanh nghip mua li bn quyn bng sng ch, pht minh.
31
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh + Chi ph nghin cu, pht trin: L cc chi ph doanh nghip t thc hin hoc thu ngoi thc hin cc cng trnh c quy m ln v nghin cu, lp cc n, k hoch, d n u t pht trin nhm em li li ch lu di cho doanh nghip. + TSC v hnh khc: Gm quyn c nhng, quyn thu ngoi, bn quyn tc gi (tc quyn), quyn s dng hp ng, c quyn nhn hiu v tn hiu Quyn c nhng l cc chi ph m doanh nghip phi b ra c c c quyn thc hin khai thc cc nghip v quan trng hoc c quyn v th trng, c quyn sn xut mt loi sn phm theo cc hot ng c nhng k kt vi Nh nc hoc mt n v nhng quyn. Quyn thu nh l cc chi ph sang nhng, chuyn quyn m doanh nghip nhn cho tc gi c quyn pht hnh v bn cc tc phm ca mnh. c quyn v nhn hiu v tn hiu l chi ph phi tr cho vic mua li nhn hiu hng ho hoc tn hiu doanh nghip no . Phn loi TSC theo c trng k thut gip cho vic qun l v hch ton chi tit, c th theo tng loi, nhm TSC v phng php khu hao thch hp i vi tng loi, nhm TSC. Ngoi cc cch phn loi ni trn, trong k ton qun tr cn c cc cch phn loi TSC khc nhm p ng cc yu cu qun tr c th ca doanh nghip nh phn loi TSC theo cng dng kinh t, phn loi TSC theo tnh hnh s dng 2.2.2. nh gi ti sn c nh Xut pht t c im v yu cu qun l TSC trong qu trnh s dng TSC c nh gi theo nguyn gi v gi tr cn li. a. Nguyn gi TSC. Nguyn gi TSC (cn gi l gi tr ghi s ban u) l ton b cc chi ph bnh thng v hp l m doanh nghip phi b ra c ti sn v a TSC vo v tr sn sng s dng. Nh vy, nguyn gi TSC c nh gi theo nguyn tc gi ph (mua hoc t sn xut), bao gm ton b cc chi ph lin quan n mua hoc xy dng, ch to, k c cc chi ph vn chuyn lp t, chy th v cc chi ph hp l, cn thit khc trc khi s dng, c th l: * Gi ph mua = Gi mua thun thng mi ( khu tr cc khon chit khu, gim gi). Cng (+) thu nhp khu. Cng (+) cc loi thu khng th thu hi (thu gi tr gia tng khng c khu tr, thu ti sn). Cng (+) chi ph vn chuyn. Cng (+) chi ph a vo s dng c phn b vo nguyn gi. Theo chun mc k ton quc t s 16 (IAS 16). Cc chi ph a TSC vo s dng c phn b vo gi ph (nguyn gi TSC) gm: - Chi ph chun b mt bng. - Chi ph lp t. - Chi ph th lao cho mi gii. 32
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Cc chi ph sau y thng khng c tnh vo nguyn gi TSC (tr ph c lin quan trc tip n vic a TSC vo s dng): - Chi ph khi cng. - Chi ph chung v chi ph hnh chnh. Trong trng hp mua TSC thanh ton chm, c pht sinh li v tn dng (nh trng hp thu mua TSC), nguyn tc xc nh nguyn gi TSC l gi tr hin ti ho cn phn chnh lch (tin li tn dng) c hch ton vo chi ph tr trc trong sut thi hn tn dng. Tuy vy, chun mc k ton Quc t 23 (IAS 23) cho php vn ho li tn dng vo gi ph TSC. * Trng hp TSC do doanh nghip t xy dng, ch to s dng. Nguyn gi TSC cng c xc nh theo nhng nguyn tc ging nh trong trng hp xc nh nguyn gi TSC c mua sm bao gm ton b cc chi ph lin quan n sn xut, xy dng hay ch to ti sn . Tin l trn cc khon vay dng vo u t TSC cng c th c tnh vo nguyn gi TSC (chun mc 23 - IAS 23). * Cc trng hp c bit khc: - Nguyn gi TSC nhn ca n v khc gp vn lin quan l tr gi tho thun ca cc bn lin doanh, cng cc chi ph trc khi s dng (nu c). - Nguyn gi TSC c cp l gi ghi trong Bin bn bn giao TSC ca n v cp v cc chi ph lp t, chy th (nu c). - Nguyn gi TSC c tng, biu l gi tnh ton trn c s gi th trng ca cc TSC tng ng. Vic ghi s TSC theo nguyn gi cho php nh gi tng qut nng lc sn xut, trnh trang b c s vt cht, k thut v quy m doanh nghip. Ch tiu nguyn gi TSC cn l c s tnh ton khu hao, theo di tnh hnh thu hi vn u t ban u v xc nh hiu sut s dng TSC. K ton TSC phi trit tn trng nguyn tc ghi theo nguyn gi. Nguyn gi ca tng i tng TSC trn s v bo co k ton ch c xc nh mt ln khi tng TSC v khng thay i trong sut thi gian tn ti ca TSC doanh nghip, tr cc trng hp sau: + nh gi li TSC. + Xy dng, trang b thm TSC. + Ci to, nng cp lm tng nng lc hot ng v ko di tui th ca TSC. + Tho d bt cc b phn lm gim nguyn gi TSC. b. Gi tr cn li ca TSC. Gi tr cn li (cn gi l gi tr k ton) ca TSC l hiu s gia nguyn gi TSC v s khu hao lu k. Gi tr cn li = Nguyn gi - Khu hao lu k. Trng hp nguyn gi TSC c nh gi li th gi tr cn li ca TSC cng c xc nh li. 33
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Thng thng, gi tr cn li ca TSC sau khi nh gi li c iu chnh theo cng thc: Gi tr cn li ca TSC sau khi nh gi li = Gi tr cn li ca TSC nh gi li x Gi tr nh gi li ca TSC Nguyn gi ca TSC
Ngoi phng php chun ni trn, chun mc 16 (IAS 16) cn quy nh phng php thay th c chp nhn: Gi tr cn li = Gi tr nh gi li - Khu hao lu k. 2.2.3. i tng ghi ti sn c nh. phc v cho yu cu qun tr TSC trong doanh nghip, TSC cn c ghi s theo tng i tng ghi TSC (i tng TSC). i tng ghi TSC hu hnh l tng vt kt cu hon chnh vi tt c cc vt g lp v ph tng km theo; hoc l nhng vt th ring bit v mt kt cu dng thc hin nhng chc nng c lp nht nh: hoc l mt h thng gm nhiu b phn ti sn lin kt vi nhau cng thc hin mt hay mt s chc nng nht nh m thiu bt k mt b phn no trong th c h thng khng th hot ng c. i tng ghi TSC v hnh l tng TSC v hnh gn vi mt ni dung chi v mt mc ch ring nh khon chi v thnh lp doanh nghip, chi v bng pht minh sng ch hay khon chi v li th thng mi... tin cho vic theo di, qun l i vi tng i tng TSC hu hnh, cn phi nh s TSC. nh s TSC l qui nh cho mi i tng ghi TSC hu hnh mt s hiu ring theo nguyn tc nht nh, m bo s dng thng nht trong phm vi doanh nghip. Tng i tng ghi TSC, k c ang s dng v ang d tr u phi c s hiu ring. S hiu ca tng i tng ghi TSC khng thay i trong sut thi gian bo qun, s dng TSC ti doanh nghip. K ton khng c s dng s hiu ca nhng TSC thanh l, nhng bn, biu tng, a i lin doanh, mt (TSC gim) cho nhng TSC mi tng thm. Mi doanh nghip c cch nh s TSC ring ph hp vi iu kin c th ca doanh nghip, song cn m bo yu cu: s hiu TSC phi th hin c loi, nhm v i tng ghi tng TSC ring bit. V d: Trong h thng ti khon k ton doanh nghip qui nh k hiu 211- TSC hu hnh. Do TSC hu hnh trong doanh nghip c chia thnh cc loi: nh ca, vt kin trc; my mc thit b; phng tin vn ti, truyn dn; dng c qun l... Trong tng loi TSC c th gm nhiu nhm, nh loi nh ca, vt kin trc c nhm nh ca, nhm vt kin trc. Trong nhm TSC l nh ca gm nhiu to nh, cn nh, v vy c th nh s cho cc TSC trong nhm nh ca nh sau: 211111 S hiu nh s 1 trong nhm 1 (nhm nh ca) thuc loi 1 (loi nh ca, vt kin trc). 211112 S hiu nh s 2 trong nhm1 (nhm nh ca) thuc loi 1 (loi nh ca, vt kin trc). 34
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh 211121 S hiu vt kin trc s 1 trong nhm 2 (nhm vt kin trc) thuc loi 1 (loi nh ca, vt kin trc)... Hoc dng tp hp s c sp xp theo th t nht nh ch loi, nhm ri dng cc ch ci ch i tng ghi TSC trong nhm. V d 21111A S hiu nh A trong nhm 1 (nhm nh ca) thuc loi 1 (loi nh ca, vt kin trc); 21111B S hiu nh B trong nhm1 (nhm nh ca) thuc loi 1 (loi nh ca, vt kin trc);... 21112C S hiu vt kin trc C trong nhm 2 (nhm vt kin trc) thuc loi 1 (loi nh ca, vt kin trc); 21112D S hiu vt kin trc D trong nhm 2 (nhm vt kin trc) thuc loi 1 (loi nh ca, vt kin trc)... S lng ch s trong s hiu TSC cng tu thuc vo s lng i tng ghi TSC trong nhm v s lng nhm TSC trong loi. Tuy nhin, s lng i tng ghi trong mt nhm TSC v s lng nhm trong mt loi TSC thng t hn i vi hng tn kho, nn s hiu TSC thng t ch s hn. S hiu TSC hu hnh c th c gn trc tip cho tng TSC tin vic qun l theo di. Vic gn s hiu vo tng TSC c th thc hin s dng bin s bng g hay bng kim loi. 2.2.4. K ton chi tit ti sn c nh. Trong qu trnh s dng TSC vo sn xut kinh doanh, gi tr ca TSC b hao mn dn v chuyn dch tng phn vo chi ph sn xut kinh doanh. Nhng TSC hu hnh vn gi nguyn hnh thi vt cht ban u cho n khi h hng. Mt khc, TSC c s dng v bo qun cc b phn khc nhau trong doanh nghip. Bi vy, k ton chi tit TSC phi phn nh v kim tra tnh hnh tng, gim, hao mn TSC ca ton doanh nghip v ca tng ni bo qun, s dng theo tng i tng ghi TSC. Ngoi cc ch tiu phn nh ngun gc, thi gian hnh thnh TSC, cng sut thit k, s hiu TSC, k ton phi phn nh nguyn gi, gi tr hao mn, gi tr cn li ca tng i tng ghi TSC ti tng ni s dng, bo qun TSC. a. K ton chi tit TSC ti cc ni s dng, bo qun TSC Vic theo di TSC theo ni s dng nhm gn trch nhim bo qun, s dng ti sn vi tng b phn, t nng trch nhim v hiu qu trong bo qun s dng TSC ca doanh nghip. Ti cc ni s dng TSC (phng, ban, i sn xut, phn xng sn xut...) s dng "S TSC theo n v s dng" theo di tnh hnh tng, gim TSC do tng n v qun l, s dng. Mi n v s dng phi m mt s ring, trong ghi TSC tng, gim ca n v mnh theo tng chng t tng, gim TSC, theo th t thi gian pht sinh nghip v tng, gim TSC (doanh nghip c th s dng mu s ny trong h thng k ton doanh nghip xem mu s phn sau). b. K ton chi tit b phn k ton doanh nghip. Ti b phn k ton doanh nghip, k ton chi tit TSC s dng th TSC, s ng k th TSC, s TSC ton doanh nghip theo di tnh hnh tng, gim, hao mn TSC. Th TSC do k ton TSC lp cho tng i tng ghi TSC ca doanh nghip. Th gm bn phn: 35
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Phn u: Ghi cc ch tiu chung v TSC nh tn, k, m hiu, qui cch (cp hng), s liu TSC, nc sn xut... Phn 2: Ghi cc ch tiu nguyn gi t khi bt u hnh thnh TSC v nguyn gi thay i theo cc thi k do nh gi li, xy dng, trang b thm hoc tho bt b phn... v gi tr hao mn trch qua cc nm. Phn 3: Ghi s ph tng, dng c, ngh km theo TSC. Phn 4: Ghi gim TSC, phn nh s, ngy thng ca chng t gim TSC v l do gim TSC. Mu th TSC trong phn hng dn v chng t k ton - h thng k ton doanh nghip -Xem mu th TSC phn sau. Th TSC c lu phng (ban) k ton trong sut qu trnh s dng TSC. V vy, phi c hm th bo qun. Trong hm th, cn b tr cc ngn ng th TSC c sp xp mt cch khoa hc theo tng nhm loi TSC v theo tng ni s dng to iu kin thun li cho vic tm kim khi dng th. S ng k th TSC: Ngoi vic bo qun th TSC trong hm th, k ton sau khi lp th cn ng k th vo s ng k th TSC nhm d pht hin nu th b tht lc. S TSCD: Mi loi TSC (nh ca, vt kin trc, my mc thit b, phng tin vn ti...) c dng ring mt s hoc mt s trang trong s theo di tnh hnh tng, gim, khu hao ca cc TSC trong tng loi. Nu mt loi TSC c nhiu nhm th nn chia s thnh cc phn phn nh cc i tng ghi TSC thuc tng nhm gip cho vic s dng s liu lp bo co nh k v TSC c thun tin. (Mu s TSC xem phn sau). Cn c ghi vo th TSC, s TSC, s TSC theo n v s dng l cc chng t v tng, gim, khu hao TSC v cc chng t gc c lin quan trong hng dn v chng t k ton - H thng k ton doanh nghip, l: - Bin bn giao nhn TSC (mu s 01 - TSC) - Bin bn thanh l TSC (mu s 012 - TSC). - Bin bn giao nhn TSC sa cha ln hon thnh (Mu s 04-TSC). - Bin bn nh gi li TSC (mu s 05-TSC). - Bng tnh v phn b khu hao TSC - Cc ti liu k thut c lin quan (h s TSC). Khi c nghip v tng TSC, k ton cn c vo cc chng t lin quan lp th TSC theo tng i tng ghi TSC, sau ghi vo s ng k th TSC ri bo qun th vo hm th. ng thi, k ton cn c vo cc chng t lin quan n tng TSC ghi vo s TSC (phn ghi tng TSC). Khi pht sinh nghip v gim TSC, k ton cn c vo chng t gim TSC ghi vo phn gim TSC trn th TSC lin quan. ng thi, ghi gim s ng k th TSC v lu th TSC gim vo ngn ring trong hm th. Mt khc, cn c vo chng t lin quan ghi vo phn gim TSC v xc nh s khu hao lu k ca TSC gim ghi vo cc ct lin quan trn s TSC . 36
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Cn c vo s liu trn cc bng tnh v phn b khu hao, nhn vin k ton tng hp s khu hao hng nm ca tng i tng ghi TSC v xc nh gi tr hao mn cng dn ghi vo phn lin quan trong th TSC v s TSC ton doanh nghip.
37
Bng 2.5 S TI SN THEO N V S DNG Nm 200... Tn n v (Phng,ban hoc ngi s dng):
Ghi tng ti sn v cng c lao ng Chng t SH Ngy thng nm 2 Tn, nhn hiu, qui dch VT TSC v cng c lao ng nh 3 4 S lng n gi S tin
Ghi gim ti sn v cng c lao ng Chng t SH Ngy thng nm 9 10 11 12 13 L do S lng S tin Ghi ch
7 (5x6)
Ngi ghi s (K, h tn)
Ngy.....thng.....nm 200... K ton trng
38
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Bng 2.6 n v:............ a ch:........... Mu s: 02 - TSC TC/Q/CKT s:1141Ngy 1 thng 11 chnh Ban hnh theo Q nm1995 ca B Ti
TH TI SN C NH S : ......... Ngy.... thng.... nm....lp th.... K ton trng (k, h tn)......... Cn c vo bin bn giao nhn TSC s....ngy....thng... nm 199 Tn, k m hiu, qui cch (cp hng) TSC.... S hiu TSC....... Nc sn xut (xy dng).......... Nm sn xut .............. B phn qun l, s dng........... Nm a vo s dng............. Cng sut (din tch) thit k............. nh ch s dng TSC ngy.....thng......nm 199.... L do nh ch................................................................................ S hiu Nguyn gi ti sn c nh CT Ngy, Din gii Nguyn gi thng, nm A B C 1 Gi tr hao mn ti sn c nh Nm Gi tr hao Cng dn mn 3 4
Tn, qui cch, dng c, ph tng A B
VT C
S lng 1
Gi tr 2
Ghi gim TSC chng t s........ngy.......thng.....nm199............... L do gim .......................................................................................... (K, h tn) 39
Bng 2.7 S TI SN C NH Loi Ti sn..
Ghi tng ti sn c nh S th t 1 Chng t Ngy thng nm 3 Tn, c Nc im, k sn hiu TSC xut 4 5 Thng Nguyn nm a gi S hiu vo s TSC TSC dng 6 7 8
Khu hao TSC Khu hao T l Mc KH KH 9 10
Ghi gim TSC Khu Chng t hao Ngy trch thng nm S 11 12 13 L do ghi gim 14
SH 2
Ngi ghi s (K, h tn)
Ngy.....thng.....nm 200... K ton trng
40
2.3. K TON QUN TR LAO NG V TIN LNG (TIN CNG)

2.3.1. Phn loi lao ng trong doanh nghip. Vic phn loi ngi lao ng c ngha quan trng trong vic qui hoch lao ng, phc v trc tip cho vic tnh ton, lp d ton cho vic tnh ton chi ph lao ng trc tip, gin tip. C nhiu tiu chun phn loi c mc ch, ngha v yu cu qun l khc nhau. Cn c vo tnh cht cng vic m ngi lao ng m nhn, lao ng ca doanh nghip cng nh ca tng b phn trong doanh nghip c chia thnh 2 loi: Lao ng trc tip v lao ng gin tip. - Lao ng trc tip gm nhng ngi trc tip tin hnh hot ng SXKD to ra sn phm hay trc tip thc hin cc cng vic dch v nht nh. Theo ni dung cng vic m ngi lao ng thc hin, loi lao ng trc tip c chia thnh: Lao ng SXKD chnh, lao ng SXKD ph tr, lao ng ca cc hot ng khc. Theo nng lc v trnh chuyn mn, lao ng trc tip c phn thnh cc loi: + Lao ng tay ngh cao: Gm nhng ngi qua o to chuyn mn v c nhiu kinh nghim trong cng vic thc t, c kh nng m nhn cc cng vic phc tp i hi trnh cao. + Lao ng c tay ngh trung bnh: Gm nhng ngi qua o to chuyn mn, nhng thi gian cng tc thc t cha nhiu hoc nhng ngi cha c o to qua trng lp chuyn mn nhng c thi gian lm vic thc t tng i lu c trng thnh do hc hi t thc t. - Lao ng gin tip: Gm nhng ngi ch o, phc v v qun l kinh doanh trong doanh nghip. Theo ni dung cng vic v ngh nghip chuyn mn, loi lao ng ny c chia thnh: Nhn vin k thut, nhn vin qun l kinh t, nhn vin qun l hnh chnh. Theo nng lc v trnh chuyn mn, lao ng gin tip c phn thnh cc loi: + Chuyn vin chnh: L nhng ngi c trnh t i hc tr ln c trnh chuyn mn cao, c kh nng gii quyt cc cng vic mang tnh tng hp, phc tp. + Chuyn vin: Cng l nhng ngi lao ng tt nghip i hc, trn i hc, c thi gian cng tc tng i lu, trnh chuyn mn tng i cao. + Cn s: Gm nhng ngi mi tt nghip i hc, c thi gian cng tc thc t cha nhiu. + Nhn vin: L nhng ngi lao ng gin tip vi trnh chuyn mn thp, c th qua o to cc trng lp chuyn mn, nghip v, hoc cha qua o to. Phn loi lao ng trong doanh nghip c ngha ln trong vic nm bt thng tin v s lng v thnh phn lao ng, v trnh ngh nghip ca ngi lao ng trong doanh nghip, v s b tr lao ng trong doanh nghip t thc hin quy hoch lao ng, lp k hoch lao ng. Mt khc, thng qua phn loi lao ng trong ton doanh nghip v tng b phn gip cho vic
41
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh lp d ton chi ph nhn cng trong chi ph SXKD, lp k hoch qu lng v thun li cho vic kim tra tnh hnh thc hin cc k hoch v d ton ny. C cu thnh phn cc loi lao ng trong doanh nghip nh hng trc tip n vic thc hin k hoch SXKD, v vy trn c s phn loi lao ng cn phi hch ton c tnh hnh hin c v s bin ng v lng lao ng theo tng loi lao ng trong doanh nghip. thc hin vic ny, doanh nghip dng "S danh sch lao ng ca doanh nghip" v "S danh sch lao ng ca tng b phn trong doanh nghip". S ny do b phn lao ng tin lng lp lm 2 bn. Mt bn c s dng b phn lao ng tin lng ca doanh nghip, mt bn chuyn cho phng k ton doanh nghip. Khi c s bin ng v s lng lao ng, cn c vo cc chng t nh quyt nh tip nhn lao ng, giy thuyn chuyn cng tc, quyt nh cho thi vic, quyt nh ngh hu... k ton v b phn lao ng tin lng ca doanh nghip ghi vo s . S liu trn s danh sch lao ng c s dng lp bo co lao ng hng thng, qu, nm v phn tch s lng, c cu lao ng phc v cho qun l lao ng trong doanh nghip. 2.3.2. Hch ton thi gian lao ng v kt qu lao ng. Hch ton thi gian lao ng l theo di vic s dng thi gian lao ng i vi tng ngi lao ng tng b phn trong doanh nghip. thc hin cng vic ny, doanh nghip thng s dng cc bng chm cng. Bng chm cng c lp cho tng t kinh doanh hay b phn cng tc, do t trng hay ngi ph trch b phn ghi (chm cng) hng ngy. Bng c treo cng khai ni thch hp ngi lao ng c th theo di, kim tra. Ngoi bng chm cng, doanh nghip cn c th s dng cc chng t nh phiu bo lm thm gi, phiu ngh hng BHXH... tng hp tnh hnh s dng thi gian lao ng, doanh nghip c th s dng "bng tng hp thi gian lao ng". Trong bng ny, phi phn nh c s ngi lm vic thi gian theo ch (26 ngy trong thng v 8 gi trong ngy), s ngi lm vic khng thi gian theo ch (theo cc mc thc t c th). S ny l c s lp bo co v tnh hnh s dng thi gian lao ng. V d: T cc chng t hch ton thi gian lao ng (cc bng chm cng, phiu bo lm thm gi) thng 2 nm 2000 ca mt doanh nghip, tng hp c s lng lao ng v thi gian lm vic thc t ca ngi lao ng bng sau:
Bng 2.8 Bng tng hp thi gian lao ng Thng 2/2000 S lao ng tnh S gi lm vic S gi lm vic trong Tng s gi lm vic theo ngi mi ngy/ngi thng /ngi trong thng ca DN 200 100 250 550 8 gi 10 gi 8 gi X 26 ngy 20 ngy 22 ngy X 41.600 gi 20.000 gi 44.000 gi 105.600 gi
42
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Thng qua s liu bng ny cho php cc nh qun tr doanh nghip bit c tnh hnh s dng thi gian lao ng trong doanh nghip, t c quyt nh ng trong vic b tr nhn lc hin c ca doanh nghip. Hch ton thi gian lao ng va phc v cho vic qun l s dng thi gian lao ng, va l c s tnh lng i vi b phn lao ng hng lng thi gian. Hch ton kt qu lao ng l ghi chp kt qu lao ng ca ngi lao ng. Kt qu lao ng c biu hin bng s lng (khi lng)sn phm, cng vic hon thnh ca tng ngi hay tng nhm lao ng . Chng t thng c s dng hch ton kt qu lao ng l phiu xc nhn sn phm hoc cng vic hon thnh. Hp ng giao khon, bng theo di cng tc ca t... Tu theo iu kin c th ca tng doanh nghip s dng cc chng t thch hp, nhng trn cc chng t hch ton kt qu lao ng cn phi phn nh c: H tn ngi lao ng, tn cng vic, thi gian thc hin cng vic, s lng v cht lng sn phm, cng vic hon thnh c nghim thu. Hch ton kt qu lao ng l c s tnh tin lng (tin cng) theo sn phm cho tng ngi hay tng nhm ngi (tp th) hng lng sn phm v xc nh nng sut lao ng. 2.3.3. Tnh lng v phn b chi ph nhn cng. tnh tin lng (tin cng) m ngi lao ng c hng v xc nh chi ph nhn cng vo chi ph SXKD, hng thng k ton phi tnh ton s tin lng phi tr cho ngi lao ng, ng thi phn b chi ph nhn cng vo chi ph SXKD ca i tng s dng lao ng lin quan. Vic tnh tin lng phi tr cho ngi lao ng hng thng, c da trn c s cc chng t hch ton lao ng v chnh sch ch v lao ng, tin lng hin hnh. Tu theo vic phn cng trch nhim trong doanh nghip m vic tnh lng c th do nhn vin k ton doanh nghip m nhn hoc do nhn vin kinh t cc phn xng (t i sn xut) thc hin, sau k ton doanh nghip kim tra li v thanh ton lng cho ngi lao ng. Trong cc doanh nghip tn ti hai hnh thc tin lng : Hnh thc tin lng thi gian v hnh thc tin lng sn phm. Mi hnh thc tin lng ng vi cch tnh tin lng ring. a. Tinh lng thi gian. Tin lng thi gian c tnh cn c vo thi gian lm vic v bc lng, thang lng ca ngi lao ng. Tin lng phi tr theo thi gian = thi gian lm vic x mc tin lng thi gian. (Mc tin lng thi gian c p dng cho tng bc lng). Tu theo yu cu v trnh qun l m doanh nghip c th tnh mc lng thi gian theo mc lng thng, lng ngy, lng gi, lng cng nht. Mc lng thng l s tin lng quy nh sn i vi tng bc lng cc thang lng tr cho ngi lao ng hng thng. Mc lng thng thng c p dng tr lng cho lao ng gin tip, mc lng thng gm: lng cp bc (chc v) v ph cp khu vc (nu c). Trong cc doanh nghip Nh nc, thng thng Nh nc ch huy nh mc lng ti thiu, cn cc mc lng cao hn c xc nh theo h s cp bc lng. Cng thc tnh nh sau: 43
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh M i = Mu + H i Trong : Mi l mc lng ca lao ng bc i Mu l mc lng ti thiu Hi h s cp bc lng bc i Mc lng thng Mc lng ngy = 26 ngy Mc lng ngy thng p dng tnh tr lng cho lao ng trc tip hng lng thi gian trong nhng ngy hi hp, hc tp v tnh tr cp BHXH thay lng trong nhng ngy m au, thai sn, tai nn lao ng... Mc lng ngy Mc lng gi = 8 gi Mc lng gi thng dng tnh tr lng cho ngi lao ng trc tip trong nhng gi lm vic khng hng lng theo sn phm. Lng cng nht: L tin lng tnh theo ngy lm vic, p dng i vi nhng ngi lao ng tm thi cha xp vo thang lng. H lm vic ngy no hng tin lng (tin cng) ngy y, theo mc lng quy nh cho tng loi cng vic. Tin lng thi gian c xc nh theo ni dung trn y c gi l tin tng thi gian gin n. Trong thc t ngi lao ng hng lng thi gian cn c th c hng khon tin thng v m bo ngy cng, gi cng, nng sut lao ng cao... Tin lng thi gian gin n kt hp cng vi khon tin thng hnh thnh hnh thc tin lng thi gian c thng. Doanh nghip c th xy dng h s tnh thng theo cc mc thng khc nhau. b. Tnh lng theo sn phm , phng php chia lng sn phm tp th. Tin lng tnh theo sn phm l s tin tng tnh tr cho ngi lao ng cn c vo s lng sn phm do h sn xut ra t tiu chun cht lng quy nh hay khi lng cng vic ngi lao ng lm xong c nghim thu v n gi tin tng ca sn phm, cng vic . Tin lng sn phm phi tr cho ngi lao ng Khi lng sn phm hoc cng vic hon thnh n gi tin lng sn phm
n gi tin lng sn phm l mc tin lng sn phm tr cho mt n v sn phm, cng vic hon thnh t tiu chun quy nh. Trong cc doanh nghip thng mi, dch v, lng sn phm c tr theo doanh thu bn hng, bng vic xc nh n gi tin lng tnh cho 1.000 ng hay 1.000.000 doanh thu c phn bit theo tng nhm hng vi gi bn khc nhau. Nu tr gi bn thp, kh nng tiu th km th n gi tnh tin lng cho 1.000 hay 1.000.000 doanh thu cao v ngc li. V d: nhm hng A c tr gi bn thp v kh nng tiu th kh khn, cn nhm hng B tr gi bn cao v kh nng tiu th d dng, doanh nghip xc 44
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh nh n gi tin lng tnh cho vic bn 1.000.000 doanh thu ca mt hng A l 20.000 , mt hng B l 15.000. Khi lng sn phm hoc cng vic c xc nh cn c vo cc chng t hch ton kt qu lao ng. Tin lng tr theo sn phm bao gm nhiu hnh thc c th: Tin lng tr theo sn phm c nhn trc tip, tin lng sn phm tp th, tin lng theo sn phm c nhn gin tip, lng sn phm lu k.... i vi nhng cng vic do tp th ngi lao ng cng thc hin th tin lng sn phm tp th sau khi c xc nh theo cng thc trn, cn c tnh chia cho tng ngi lao ng trong tp th theo phng php chia lng thch hp. Doanh nghip c th thc hin chia lng sn phm tp th theo cc phng php: *. Phng php chia lng sn phm tp th theo h s lng cp bc ca ngi lao ng v thi gian lm vic thc t ca tng ngi. Theo phng php, cn c vo thi gian lm vic thc t v h s lng cp bc ca tng ngi tnh chia lng sn phm tp th cho tng ngi theo cng thc:
Li =
Lt xTiHi TiHi
Li : Tin lng sn phm ca lao ng i Ti: Thi gian lm vic thc t ca lao ng i Hi: H s cp bc lng ca lao ng i Lt: Tng tin lng sn phm tp th n: S lng lao ng ca tp th *. Phng php chia lng sn phm tp th theo mc lng cp bc v thi gian lm vic thc t ca tng ngi. Theo phng php ny, cn c vo thi gian lm vic thc t v mc lng cp bc ca tng cng nhn chia lng sn phm tp th cho tng ngi theo cng thc:
Li =
Lt
TiMi
i =1
xT i M
Trong Mi l mc lng cp bc ca cng nhn i.
*. Phng php chia lng sn phm tp th theo h s lng cp bc hoc theo mc lng cp bc v thi gian lm vic thc t ca tng CN, kt hp vi bnh cng chm im. Phng php ny p dng trong trng hp cp bc k thut ca tng cng nhn khng ph hp vi cp bc cng vic c giao. Theo phng php ny tin lng sn phm tp th c chia lm 2 phn: -Phn tin lng ph hp vi lng cp bc c phn chia cho tng ngi theo h s lng cp bc hoc mc lng cp bc v thi gian lm vic thc t ca tng ngi. - Phn tin lng sn phm cn li c phn chia theo kiu bnh cng chm im. 45
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Trong thc t mt ngi lao ng trong mt thng c th va lm nhng cng vic hng lng tnh theo thi gian, va lm nhng cng vic hng lng tnh theo sn phm. Mt khc, ngoi tin lng thi gian v lng sn phm ngi lao ng cn c th c hng cc khon khc nh ph cp trch nhim, tin n ca, ... i vi doanh nghip Nh nc chi ph cho ba n ca c ly t li nhun li cho doanh nghip. Hng thng sau khi tnh ton tin lng v cc khon khc ngi lao ng c hng cho tng ngi, thuc tng b phn, k ton phn nh vo bng thanh ton tin lng (c th dng mu s 02/LTL ban hnh theo quyt nh s 1141/TC/Q/CKT). Trng hp doanh nghip tr lng 2 k 1 thng, th k 1 l s tin tm ng lng, k 2 l s tin cn li phi tr cho ngi lao ng sau khi tr s tm ng lng k 1 v cc khon phi khu tr vo lng (nu c). Ni dung cc khon ny u c phn nh trong bng thanh ton tin lng. Bng thanh ton tin lng c lp theo tng b phn trong doanh nghip , trong phn nh s tin lng, cc khon ph cp thuc qu lng v cc khon ph cp khc ca tng ngi lao ng trong tng b phn. Cn c vo cc bng thanh ton tin lng k ton lp "Bng tng hp thanh ton tin lng ca ton doanh nghip". Trong bng ny, mi b phn ca doanh nghip c phn nh 1 dng trn c s s liu dng cng ca tng bng thanh ton lng. Cc bng thanh ton lng ca tng b phn v bng tng hp thanh ton tin lng ca ton doanh nghip l cn c tr lng cho tng ngi lao ng, tng hp qu tin lng thc t v l c s tnh ton, phn b chi ph nhn cng vo chi ph SXKD ca doanh nghip. tr lng cho tng ngi, ngoi bng thanh ton tin lng k ton cn c th lp s lng hoc phiu tr lng cho tng ngi. Trong ghi r khon tin lng v cc khon khc m ngi lao ng c hng. Tin lng phi c pht tn tay ngi lao ng hoc thng qua i din ca b phn ni ngi lao ng lm vic. Nhng khi pht lng ti tng ngi, cn c y k nhn ca h lm c s php l cho vic ghi s k ton. i vi khon BHXH tr thay lng trong thng m ngi lao ng c hng khi h m au, thai sn, tai nn lao ng... Cn c vo chng t lin quan (phiu ngh hng BHXH mu 03 - LTL v cc chng t gc khc), k ton tnh ton s tin BHXH phi tr cho tng ngi lao ng theo cng thc:
S tin phi tr
BHXH =
S ngy ngh x tnh BHXH
Lng cp bc x BQ/ngy
T l % tnh BHXH
S tin BHXH phi tr cho tng ngi theo tng nguyn nhn (m, con m, sinh ...) c phn nh vo bng thanh ton BHXH. Bng ny l cn c tng hp v thanh ton tr cp BHXH tr thay lng cho ngi lao ng v l cn c ghi s k ton cng nh lp bo co quyt ton BHXH vi c quan qun l BHXH. Tu thuc vo s lng ngi c hng tr cp BHXH thay lng m k ton c th lp bng ny cho tng b phn hoc lp chung cho ton doanh nghip. Trng hp doanh nghip p dng ch tin thng cho ngi lao ng, k ton cn lp bng thanh ton tin thng (c th s dng mu s 05/LTL theo di v chi tr. c. Phn b chi ph nhn cng vo chi ph sn xut kinh doanh ca doanh nghip . 46
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh Trong nn sn xut hng ho, tin lng l mt b phn ca chi ph SXKD cu thnh nn gi tr sn phm. Bi vy ngoi vic tnh ton, phn nh chi tit tin lng v cc khon khc phi tr cho tng ngi lao ng, qua kim tra vic thc hin chnh sch, ch i vi ngi lao ng. K ton qun tr doanh nghip cn phi tnh ton, phn b chi ph nhn cng vo chi ph SXKD phi ph hp vi yu cu phn loi chi ph sn xut kinh doanh, hch ton chi tit chi ph SXKD v tnh gi thnh sn phm. Chi ph nhn cng trong chi ph sn xut kinh doanh gm: Cc khon tin lng (tin cng), cc khon ph cp phi tr cho ngi lao ng khi h thc hin cc cng vic sn xut, bn hng, qun l kinh doanh,... v cc khon trch theo t l nht nh tnh trn tin lng (tin cng) (trch BHXH, BHYT, KPC). K ton qun tr cn phi xc nh ni dung chi ph nhn cng tnh vo chi ph sn xut kinh doanh ca i tng s dng lao ng lin quan. Trong h thng ti khon k ton doanh nghip quy nh vic s dng cc ti khon cp 1 v cp 2 phn nh chi ph nhn cng, l TK 622 - chi ph nhn cng trc tip, TK 6271- Chi ph nhn vin phn xng, TK 6411- Chi ph nhn vin (bn hng), TK 6421 - Chi ph nhn vin qun l, ... k ton qun tr c th m cc TK cp 2,3... ca cc ti khon 622, 6271, 6411, 6421 phn nh chi ph nhn cng ca tng i tng c th. V d: TK 6221 - Chi ph nhn cng trc tip - phn xng 1, TK 6221A - Chi ph nhn cng trc tip PX1 - SPA, TK6221B- chi ph nhn cng trc tip PX1- SPB; TK 6222 - Chi ph nhn cng trc tip PX2, TK 6222C -Chi ph nhn cng trc tip PX2 - SP C.... TK 62711 - chi ph nhn cng qun l PX (b phn) 1, TK 62712- Chi ph nhn cng qun l phn xng (b phn) 2,... Hng thng k ton cn c vo cc bng thanh ton tin lng, bng tng hp thanh ton tin lng v cc chng t gc lin quan tng hp, xc nh s phn b chi ph nhn cng vo chi ph sn xut kinh doanh ca i tng s dng lao ng lin quan. Vic tnh ton, phn b chi ph nhn cng cho cc i tng s dng c th thc hin bng phng php trc tip hay bng phng php phn b gin tip. Kt qu tnh ton, phn b c phn nh trong"Bng phn b tin lng v cc khon trch theo lng". ghi vo cc ct thuc phn "Tin lng v cc khon khc thuc qu lng" k ton cn c vo bng thanh ton tin lng v cc chng t hch ton thi gian lao ng, kt qu lao ng thc hin tp hp, phn loi chng t theo tng i tng s dng trn c s xc nh s tin lng (phn tch theo lng sn phm, lng thi gian) cc khon ph cp v cc khon khc thuc qu lng ca doanh nghip phi tr cho ngi lao ng ghi vo cc ct tng ng. Cn c vo t l trch bo him x hi (BHXH), bo him y t (BHYT), kinh ph cng on (KPC) v c s tnh trch (tin lng thc t phi tr hoc tin lng c bn theo qui nh) theo tng i tng s dng tnh ra s tin trc BHXH, BHYT, KPC ghi vo cc ct tng ng ca phn "cc khon trch theo lng". Cn c vo kt qu tnh trch trc tin lng ngh php theo k hoch ca cng nhn trc tip sn xut ghi vo ct "khon trch trc tin lng ngh php ca cng nhn sn xut", cc dng i tng s dng lin quan thuc chi ph nhn cng trc tip (chi ph NCTT). S liu ct "tng cng" ca bng phn b ny cho bit chi ph nhn cng tnh vo chi ph sn xut kinh doanh ca cc i tng s dng lin quan. Cn lu rng trng hp doanh 47
Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh nghip thc hin trch trc tin lng ngh php cho cng nhn sn xut th trong chi ph NCTT khng bao gm tin lng ngh php thc t phi tr cho CNSX trong thng. Hng thng k ton cn c vo cc bng thanh ton tin lng, bng tng hp thanh ton tin lng v cc chng t gc lin quan tng hp, xc nh s phn b chi ph nhn cng vo chi ph SXKD ca i tng s dng lao ng lin quan. Vic tnh ton, phn b chi ph nhn cng cho cc i tng s dng c th thc hin bng phng php trc tip hay bng phng php phn b gin tip. Kt qu tnh ton, phn b c phn nh trong "Bng phn b tin lng v cc khon trch theo lng".
48
Bng 2.9 Ni dung chi ph i tng s dng
BNG PHN B TIN LNG V CC KHON TRCH THEO LNG Tin lng v cc khon khc thuc qu Cc khon trch theo lng lng Lng sn phm Lng thi gian Cc khon ph cp Cc khon khc Cng Khon trch BHX H Khon Khon trch trch BHYT KPC Cng Khon trch trc Tng cng tin lng ngh php ca CNSX
(Bng phn b chi ph nhn cng vo chi ph sn xut kinh doanh )
Chi ph nhn cng trc tip 6221Cp NCTT phn xng 1 +6221A (Sn phm A) + 6221B (Sn phm B) 6222 Cp NCTT phn xng 2 + 6222C (Sn phm C) + 6222D (Sn phm D) Chi ph nhn cng qun l + 62711Chi ph NC qun l px1 + 62712Chi ph NC qun l px2 Chi ph nhn cng bn hng Chi ph nhn cng QLDN Cng
49
Bng 2.10
BNG PHN B TIN LNG V CC KHON TRCH THEO LNG Ti khon 334 Phi tr CNV Lng sn phm Lng thi gian Cc khon ph cp Cc khon khc Cng c TK33 4 Ti khon 338 Phi tr, phi TK 335 Chi Tng np khc ph phi tr cng 3382 KPC 3383 BHX H 3384 Cn BHYT g TK 338
(Thng Nm. ) Ni dung chi ph TT i tng s dng
Chi ph nhn cng trc tip 6221 phn xng 1 +6221A (Sn phm A) + 6221B (Sn phm B) 6222 phn xng 2 + 6222C (Sn phm C) + 6222D (Sn phm D) Chi ph nhn cng qun l PX + 62711Chi ph NV qun l px1 + 62712Chi ph NV qun l px2 Chi ph NV bn hng Chi ph nhn cng QLDN Cng
50
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm
CHNG III K TON QUN TR CHI PH V GI THNH SN PHM

3.1- PHN LOI CHI PH SN XUT KINH DOANH TRONG K TON QUN TR.
3.1.1- Phn loi chi ph sn xut, kinh doanh theo u vo ca qu trnh sn xut, kinh doanh doanh nghip. Nu nghin cu chi ph phng din u vo ca qu trnh sn xut, kinh doanh th ton b chi ph sn xut - kinh doanh c chia thnh chi ph ban u v chi ph lun chuyn ni b. 3.1.1.1- Chi ph ban u. Chi ph ban u l cc chi ph doanh nghip phi lo liu, mua sm, chun b t lc u tin hnh cc hot ng sn xut kinh doanh. Chi ph ban u pht sinh trong mi quan h ca doanh nghip vi mi trng kinh t bn ngoi nn cn c gi l cc chi ph ngoi sinh. Cn c tnh cht kinh t v hnh thi nguyn thu ca chi ph, cc chi ph ban u c chia thnh cc yu t chi ph khc nhau, khng k chi ph dng lm g v pht sinh a im no. Ton b chi ph ban u c chia thnh cc yu t chi ph sau: - Chi ph nguyn liu, vt liu: Bao gm cc chi ph nguyn vt liu chnh, vt liu ph, nhin liu, ph tng thay th, vt liu v thit b xy dng c bn... - Chi ph nhn cng: L cc chi ph v tin lng, tin cng phi tr cho ngi lao ng v cc khon trch bo him x hi, bo him y t, kinh ph cng on trn tin lng, tin cng. - Chi ph khu hao ti sn c nh: L ton b chi ph khu hao ca tt c ti sn c nh trong doanh nghip. - Chi ph dch v mua ngoi: L s tin phi tr cho cc dch v mua ngoi phc v cho hot ng sn xut kinh doanh trong doanh nghip. - Chi ph khc bng tin: L cc chi ph khc bng tin pht sinh trong qu trnh sn xut kinh doanh ngoi cc yu t chi ph ni trn. Chi ph ban u bao gm cc yu t chi ph c ni dung kinh t khc bit, khng th phn chia c na v ni dung kinh t, v vy mi yu t chi ph l cc chi ph n nht. 3.1.1.2- Chi ph lun chuyn ni b. Chi ph lun chuyn ni b l cc chi ph pht sinh trong qu trnh phn cng v hip tc lao ng trong ni b doanh nghip, chng hn: Gi tr lao v sn xut ph cung cp cho nhau trong cc phn xng, b phn sn xut ph v cung cp cho cc phn xng sn xut chnh; gi tr bn thnh phm t ch c s dng lm vt liu trong qu trnh ch bin... 51
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Nh vy, chi ph lun chuyn ni b pht sinh do c s kt hp cc yu t u vo ca qu trnh SXKD: S kt hp gia lao ng, i tng lao ng v t liu lao ng. V vy, chi ph lun chuyn ni b l cc chi ph tng hp, c cu thnh bi nhiu yu t chi ph n nht ban u. Phn loi chi ph sn xut - kinh doanh thnh chi ph ban u theo yu t v chi ph lun chuyn ni b c ngha rt quan trng i vi qun l v m cng nh i vi qun tr doanh nghip. - Chi ph sn xut kinh doanh ban u theo yu t l c s lp v kim tra vic thc hin d ton chi ph sn xut kinh doanh theo yu t; l c s lp cc k hoch cn i trong phm vi ton b nn kinh t quc dn cng nh tng doanh nghip (cn i gia d ton chi ph vi k hoch cung cp vt t, k hoch lao ng - tin lng, k hoch khu hao TSC...). - L c s xc nh mc tiu hao vt cht v tnh thu nhp quc dn ca doanh nghip, ngnh v ton b nn kinh t. 3.1.2- Phn loi chi ph sn xut kinh doanh theo mi quan h ca chi ph vi cc khon mc trn bo co ti chnh. Theo cch phn loi ny, chi ph sn xut kinh doanh c chia thnh chi ph sn phm v chi ph thi k. 3.1.2.1- Chi ph sn phm. Chi ph sn phm l nhng khon chi ph gn lin vi qu trnh sn xut sn phm hay qu trnh mua hng ho bn. Nh vy chi ph sn phm bao gm chi ph nguyn liu, vt liu trc tip, chi ph nhn cng trc tip v chi ph sn xut chung. Nu sn phm, hng ho cha c bn ra th chi ph sn phm s nm trong gi thnh hng tn kho trn Bng cn i k ton. Nu sn phm, hng ho c bn ra th chi ph sn phm s tr thnh "gi vn hng bn" trong bo co kt qu hot ng kinh doanh. 3.1.2.2- Chi ph thi k. Chi ph thi k l cc chi ph hot ng kinh doanh trong k, khng to nn hng tn kho m nh hng trc tip n kt qu li nhun ca k m chng pht sinh. Theo h thng k ton hin hnh, chi ph thi k bao gm: - Chi ph bn hng. - Chi ph qun l doanh nghip. Nh vy, chi ph sn phm v chi ph thi k khc nhau ch: Chi ph thi k pht sinh thi k no c tnh ngay vo k v nh hng trc tip n li tc ca k m chng pht sinh. Ngc li, chi ph sn phm ch phi tnh xc nh kt qu k m sn phm c tiu th, khng phi tnh k m chng pht sinh. Tuy nhin, chi ph sn phm cng nh hng n li tc ca doanh nghip, c th n li tc ca nhiu k v sn phm c th c tiu th nhiu k khc nhau.
52
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm 3.1.3- Phn loi chi ph sn xut kinh doanh cn c vo mi quan h ca chi ph vi quy trnh cng ngh sn xut sn phm v qu trnh kinh doanh. Theo cch phn loi ny, chi ph sn xut kinh doanh bao gm: - Chi ph c bn. - Chi ph chung. 3.1.3.1- Chi ph c bn: L cc chi ph c lin quan trc tip n quy trnh cng ngh sn xut sn phm, nh chi ph nguyn liu, vt liu trc tip; chi ph nhn cng sn xut sn phm: khu hao ti sn c nh dng trc tip vo sn xut, ch to sn phm. 3.1.3.2- Chi ph chung: L cc chi ph dng vo t chc, qun l v phc v sn xut c tnh cht chung. Thuc loi ny c chi ph qun l cc phn xng (i, tri) sn xut v chi ph qun l doanh nghip. Cch phn loi ny gip cc nh qun tr doanh nghip xc nh c phng hng v cc bin php tit kim chi ph, h gi thnh sn phm. i vi chi ph c bn l cc chi ph lin quan trc tip n qu trnh cng ngh sn xut sn phm, thiu chng th khng th sn xut; ch to c sn phm, v vy khng th ct b mt loi chi ph c bn no m phi phn u gim thp cc nh mc tiu hao vt liu, lao ng, khu hao... hoc ci tin cng ngh, hp l ho sn xut, tm kim vt liu thay th, v.v... Ngc li, i vi chi ph chung, cn phi trit tit kim, hn ch v thm ch loi tr cc chi ph khng cn thit, tng cng qun l chi ph chung theo d ton tiu chun v ch chi tiu, v.v... 3.1.4- Phn loi chi ph sn xut, kinh doanh theo mi quan h v kh nng quy np chi ph vo cc i tng k ton chi ph. Theo tiu thc ny, chi ph sn xut kinh doanh c chia thnh chi ph trc tip v chi ph gin tip. 3.1.4.1- Chi ph trc tip: L nhng chi ph ch quan h trc tip n vic sn xut mt loi sn phm, mt cng vic, lao v hoc mt hot ng, mt a im nht nh v hon ton c th hch ton, quy np trc tip cho sn phm, cng vic, lao v,... . 3.1.4.2- Chi ph gin tip: L cc chi ph c lin quan n nhiu sn phm, cng vic, lao v, nhiu i tng khc nhau nn phi tp hp, quy np cho tng i tng bng phng php phn b gin tip. Cn phn bit cp chi ph c bn - chi ph chung vi cp chi ph trc tip - chi ph gin tip. Cc chi ph c bn thng l chi ph trc tip, nhng chi ph c bn cng c th l chi ph gin tip khi c lin quan n hai hay nhiu i tng khc nhau. Chi ph chung l chi ph gin tip nhng cng c th l chi ph trc tip nu phn xng (hoc doanh nghip) ch sn xut mt loi sn phm. 53
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Cch phn loi ny c ngha thun tu i vi k thut hch ton. Trng hp c pht sinh chi ph gin tip, bt buc phi p dng phng php phn b, la chn tiu thc phn b ph hp. Mc chnh xc ca chi ph gin tip tp hp cho tng i tng ph thuc vo tnh hp l v khoa hc ca tiu chun phn b chi ph. V vy, cc nh qun tr doanh nghip phi ht sc quan tm n vic la chn tiu thc phn b chi ph nu mun c cc thng tin chn thc v chi ph v kt qu li nhun tng loi sn phm, dch v, tng loi hot ng trong doanh nghip. 3.1.5- M hnh vn ng ca chi ph trong doanh nghip. 3.1.5.1- Phng thc gii quyt cc chi ph sn phm v chi ph thi k trong doanh nghip. Cc chi ph sn phm v chi ph thi k khi pht sinh c hch ton khc nhau ph hp vi bn cht v ni dung tng loi chi ph. Bng sau y tm tt cch gii quyt cc chi ph thi k v chi ph sn phm trong doanh nghip thng mi v doanh nghip sn xut (xem bng s 3.1) Bng s 3.1. Loi doanh nghip Thng mi Chi ph sn phm Gi vn hng ho mua vo bn ra Chi ph thi k Cch gii quyt Chi ph ny c hch ton vo ti khon hng tn kho cho n khi hng ho c bn ra: Khi hng ho c chuyn qua ti khon gi vn hng bn. Cc chi ph ny c hch ton vo ti khon hng tn kho cho n khi sn phm c em bn. Khi sn phm c bn ra, chi ph ny c chuyn qua ti khon gi vn hng bn
Sn xut
+ Chi ph vt liu trc tip. + Chi ph nhn cng trc tip. + Chi ph sn xut chung
Thng mi v sn xut
+ Chi ph bn hng.
Cc chi ph ny pht sinh c hch ton vo cc ti khon ph tn xc + Chi ph qun l nh li thun ca hot ng sn xut doanh nghip kinh doanh.
3.1.5.2- M hnh vn ng chi ph sn xut kinh doanh trong doanh nghip sn xut. Do c im vn ng, tun hon v chu chuyn vn ca n, k ton qun tr trong lnh vc chi ph v gi thnh ch yu p dng cho loi hnh doanh nghip sn xut. doanh nghip, khi u ca s vn ng chi ph l vic hnh thnh cc chi ph sn phm, bao gm: Chi ph nguyn liu, vt liu trc tip; chi ph nhn cng trc tip v chi ph sn xut chung. M hnh sau y th hin qu trnh vn ng ca chi ph sn xut kinh doanh trong doanh nghip 54
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm sn xut qua cc giai on khc nhau, c th hin trong Bng cn i k ton v bo co kt qu hot ng kinh doanh. (S 3.1) S 3.1
Chi ph sn phm
Nguyn liu, vt liu trc tip
Nhn cng trc tip
Sn xut chung
Chi ph sn xut d dang Doanh thu bn hng (-) Thnh phm Tiu th Gi vn bn hng (=) Li gp (-) Chi ph thi k (=) Li thun trc thu Qua m hnh vn ng trn y ca chi ph ta thy chi ph sn phm (chi ph vt liu trc tip, chi ph nhn cng trc tip, chi ph sn xut chung) c kt chuyn vo ti khon "Chi ph sn xut d dang". Khi sn phm hon thnh, chng c chuyn t ti khon chi ph sn xut d dang qua ti khon "thnh phm". Khi thnh phm c bn ra, tr gi ca thnh phm tn kho c chuyn qua ti khon "Gi vn hng bn". Lc ny, cc b phn ca chi ph sn phm pht sinh trong qu trnh sn xut, tr thnh cc yu t chi ph xc nh kt qu hot ng kinh doanh trong k. Cc chi ph sn phm to nn ti sn ca doanh nghip, chng c phn nh trn cc ti khon hng tn kho (ti khon "Chi ph sn xut d dang" v ti khon "Thnh phm") trn bng cn i k ton cho ti khi sn phm ny c bn ra v kt thc tiu th. Chi ph bn hng Chi ph qun l
55
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Chi ph bn hng v chi ph qun l doanh nghip l chi ph thi k, chng c hch ton vo ti khon ph tn v c th hin trn bo co kt qu hot ng kinh doanh. 3.1.6- Cc cch phn loi chi ph khc s dng trong k hoch, kim tra v ra quyt nh. 3.1.6.1- Phn loi chi ph trong mi quan h vi khi lng hot ng. Nh chng ta bit, ln ca chi ph trong doanh nghip ph thuc vo nhiu nhn t khc nhau. Nu nghin cu mi quan h ca chi ph vi cc nhn t nh hng n ln ca chi ph th c th biu din phng trnh chi ph di dng: C = f(a, b, c..., x, T) (3.1)
Trong : C: Tng chi ph (Chi ph ton b). a, b, c, ...., x, cc nhn t nh hng n ln ca chi ph T: S biu hin tin t (gi tr) ca chi ph. Gi nh cc nhn t khc (K thut, cng ngh, t chc... ) khng thay i th c th biu din phng trnh ca chi ph trong mi quan h vi khi lng hot ng (s lng sn phm hon thnh, doanh thu thc hin...) di dng: C = f(x). Trong x l khi lng hot ng ca doanh nghip. Theo mi quan h ca chi ph vi khi lng sn phm (doanh thu thc hin) cc chi ph c phn bit thnh: - Chi ph kh bin (gi tt l bin ph). - Chi ph bt bin (gi tt l nh ph). - Chi ph hn hp. a- Chi ph kh bin (bin ph). Bin ph l cc chi ph thay i v tng s t l vi s thay i ca mc hot ng. Khi lng (hay mc ) hot ng c th l s lng sn phm hon thnh, s gi my hot ng, s km thc hin, doanh thu bn hng thc hin... Nu gi: X1 l mc hot ng 1. - X2 l mc hot ng 2 (X2 > X1). - C1 l tng chi ph kh bin tng ng mc hot ng 1. - C2 l tng chi ph kh bin tng ng mc hot ng 2 (C2 >C1). - Cj1 l chi ph bnh qun mt n v khi lng tng ng vi C1 v X1. - Cj2 l chi ph bnh qun mt n v khi lng tng ng vi C2 v X2.
Cj =
C X
(3.2)
56
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Th v phng din l thuyt, s bin ng ca chi ph trong mi quan h vi khi lng hot ng c th xy ra 3 trng hp, tng ng s c 3 loi chi ph kh bin: -
X2 C2 : X1 C1
= 1 v C j2 = C j1
(3.3)
C2 X 2 : > 1 v C j2 > C j1 C1 X 1 C2 X 2 : < 1 v C j2 < C j1 C1 X 1

Vi : -
(3.4)
(3.5)
Trng hp 1:
C2 X 2 : = 1 C j2 = C j1 C1 X 1
Trng hp ny tng ch ph kh bin quan h t l thun trc tip vi khi lng hot ng thc hin, cn chi ph trung bnh ca mt n v khi lng hot ng th khng thay i: Bin ph trng hp ny gi l bin ph t l. Thuc chi ph ny c chi ph nguyn vt liu trc tip, chi ph nhn cng trc tip, chi ph khu hao theo sn lng, hoa hng cho i l... ( th 3.1) Chi ph C C
Cj
Mc hot ng (X) th 3.1- th bin ph t l Trng hp 2 Vi : -
C2 X 2 >1 : C1 X 1
C j2 > C j1
Trng hp ny, ton b chi ph kh bin tng nhanh hn tc tng khi lng hot ng, v vy chi ph trung bnh mt n v khi lng hot ng cng tng ln. th tng chi ph v chi ph trung bnh mt n v khi lng: ( th3.2)
57
Cj
X th 3.2 Trng hp ny c th gii thch nh sau: Khi cng lao ng vt qu mc bnh thng, hiu lc ca cc yu t sn xut s gim i (v d: xut hin nhiu sn phm hng hn...), hoc khi c s tng thm tip tc khi lng sn xut, i hi phi tng cng nhiu hn cc chi ph sn xut. Trng hp 3: Vi : -
C2 X 2 : < 1 ; C j2 < C j1 C1 X 1
Trng hp ny ton b chi ph kh bin tng chm hn khi lng hot ng, do chi ph trung bnh ca mt n v khi lng hot ng gim xung. th tng chi ph kh bin v chi ph trung bnh mt n v khi lng hot ng c biu din nh sau: ( th 3.3)
C C
CJ
th 3.3
Hin thng ny xy ra c th gii thch l: Trong khi tng khi lng hot ng to nn cc iu kin s dng c hiu qu hn cc yu t ca qu trnh sn xut (v d: gim c hao ht vt liu v gim ph liu, kh nng s dng c hiu qu cng sut my mc thit b khi tr lng theo sn phm v pht huy c ti a kinh nghim ca ngi lao ng...). b- Chi ph bt bin (chi ph c nh - nh ph).
58
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Chi ph bt bin (nh ph) l cc chi ph m tng s khng thay i khi c s thay i v khi lng hot ng thc hin. Trong qun l doanh nghip cn phn bit cc loi nh ph sau y: + nh ph tuyt i : L cc chi ph m tng s khng thay i khi c s thay i khi lng hot ng, cn chi ph trung bnh ca mt n v khi lng hot ng th gim i. V d: chi ph khu hao ti sn c nh theo phng php ng thng, tin lng tr theo thi gian... th ca nh ph tuyt i c biu din nh sau: ( th 3.4) C
Cj
X th 3.4 + nh ph tng i (nh ph cp bc): Trng hp tr lng (kh nng) ca cc yu t sn xut tim tng khai thc ht, mun tng c khi lng hot ng cn phi b sung, u t cc kh nng sn xut tim tng mi. Trng hp ny s xut hin chi ph bt bin cp bc. Chng hn, sn xut t 5.000 - 10.000 sn phm mi thng, cng ty cn phi thu nh xng ht 10.000.000 ng mi thng. Nu cng ty mun tng nng lc sn xut trn 10.000 sn phm mi thng th phi u t thm vo nh xng, chi ph thu nh xng s tng ln. Trong trng hp ny, khi lng sn xut sn phm khng phi l nhn t trc tip nh hng n ln ca chi ph bt bin m quy m sn xut cn thit phi thay i kh nng, tr lng v nng lc sn xut. th ca chi ph bt bin cp bc nh sau: ( th 3.5) C C Cj
X th 3.5 59
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm + nh ph bt buc: L nh ph khng th thay i c mt cch nhanh chng v chng thng lin quan n ti sn c nh v cu trc t chc c bn ca mt doanh nghip. nh ph bt buc c 2 c im: - C bn cht s dng lu di. - Khng th gim bt n s khng trong mt thi gian ngn. Do nh ph bt buc c bn cht s dng lu di v c nh hng n mc tiu ca doanh nghip nn khi quyt nh u t vo ti sn c nh, cc nh qun tr cn phi cn nhc k lng v mt khi quyt nh th doanh nghip s buc phi gn cht vi quyt nh trong mt thi gian lu di (chi ph khu hao ti sn, bo him ti sn...) Ngoi ra, nh ph bt buc khng th tu tin ct gim, d ch cho mt thi gian ngn v n s nh hng n qu trnh sinh li v mc ch lu di ca doanh nghip. Do , d mc hot ng c b suy gim hoc nh n mt thi k no , nh qun tr vn phi gi nguyn nh ph bt buc, khng c thay i nu vn mun theo ui v t c mc ch lu di ca doanh nghip. + nh ph tu (khng bt buc) : nh ph tu l cc nh ph c th c thay i nhanh chng bng cc quyt nh ca cc nh qun tr doanh nghip. K hoch ca cc nh ph tu l ngn hn, thng l mt nm. Cc chi ph ny c th s c ct gim trong nhng trng hp c bit cn thit. Cc v d v nh ph tu l: Chi ph qung co, chi ph o to nhn vin, chi ph nghin cu pht trin... Cn ch l khi nim nh ph bt buc v nh ph tu ch l khi nim tng i, tu thuc vo nhn thc ch quan ca cc nh qun tr doanh nghip. C nhng nh qun tr ny nhn nhn mt khon nh ph no l bt buc nn rt ngn ngi khi phi iu chnh. Ngc li, c nh qun tr khc cho rng nh ph l tu v do thng xuyn xem xt li v iu chnh khi c iu kin. c- Chi ph hn hp. Chi ph hn hp l loi chi ph m bn thn n gm c cc yu t ca nh ph v bin ph. Cc v d in hnh v chi ph hn hp l chi ph in thoi, Fax, chi ph sa cha, bo tr... V d 1: Chi ph thu in thoi: - Chi ph thu bao (68.000ng/thng): L chi ph bt bin (nh ph) vi s ln gi khng qu 150 ln/thng. - Chi ph in thoi ca cuc gi th 151 tr i (ni ht) l bin ph. Nu ngoi tin thu bao, cng ty phi tr thm 1000 ng/cuc cho cc cuc gi ph tri v nu trong thng cng ty gi 250 cuc, th tng chi ph in thoi phi tr l: 68.000 + (100 x 1000) = 168.000 ng/thng. Chi ph hn hp dng ny c biu din nh sau: ( th 3.6)
60
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Chi ph
Bin ph nh ph Mc hot ng
th 3.6 V d 2: Cng v d trn nhng nu cc cuc gi in thoi ng di cng ty u phi tr thm tin ngoi tin thu bao v s tin gi ng di phi tr l 250.000 ng trong thng th tng chi ph in thoi cng ty phi tr trong thng l : 68.000 + (100 x 1000) + 250.000 = 418.000 ng. Chi ph hn hp trong trng hp ny c biu din nh sau: ( th 3.7)
Chi ph Bin ph nh ph Mc hot ng
th 3.7 Nh vy, bin ph trong trng hp ny xy ra khi: - Khi lng hot ng vt qu mc c bn (ging v d 1). - Bin ph pht sinh ngay khi c hot ng khc vi loi hot ng c bn. V d 3: Bu in Tnh thu mt xe du lch hot ng vi gi thu c nh l 12.000.000 ng/nm. Ngoi ra hp ng cn quy nh mi km hot ng phi tr thm 1000 /km. Nu trong nm cng ty s dng 10.000km th tng chi ph thu xe s l: 12.000.000 + (10.000km x 1000 ) = 22.000.000 ng. th chi ph hn hp trong trng hp ny c dng: ( th 3.8)
61
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Chi ph
Bin ph nh ph Mc hot ng
th 3.8 Nhm phc v cho vic lp k hoch, kim sot v ch ng iu tit chi ph hn hp, cc nh qun tr doanh nghip cn phi phn tch chi ph hn hp thnh cc yu t nh ph v bin ph. Cc phng php phn tch chi ph hn hp thng c p dng l phng php cc i cc tiu v phng php bnh phng b nht. Sau y s gii thiu phng php cc i - cc tiu l phng php n gin nht v thng c p dng ph bin. S dng phng php cc i - cc tiu trong qu trnh phn tch chi ph hn hp i hi phi xc nh s liu chi ph c 2 mc hot ng cao nht v thp nht. Chnh lch chi ph gia 2 cc c chia cho chnh lch mc hot ng ca 2 cc nhm xc nh cc yu t bin ph. Cn c kt qu tnh c, mc hot ng v tng chi ph mc hot ng , s xc nh c cc yu t ca nh ph. Sau khi xc nh c cc yu t nh ph v bin ph, nh qun tr s thit lp c phng trnh ca chi ph hn hp c th . V d: Chi ph in nng ca mt DN Bu in c quan st qua cc thng sau y: (Bng 3.2) Thng 1 2 3 4 5 Gi lao ng trc tip (gi) 7.200 6.400 7.800 8.200 8.400 Bng 3.2 Qua kt qu quan st, chng ta thy s gi lao ng trc tip (mc hot ng) tng th chi ph in tng, nh vy c yu t ca bin ph trong chi ph in. tch yu t chi ph kh bin khi chi ph bt bin, p dng phng php cc i - cc tiu s c kt qu sau: (Bng 3.3) Chi ph in (ng) 2.550 2.500 2.600 2.700 2.900
62
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Bng 3.3 Gi lao ng trc tip Mc cao nht (cc i): Mc thp nht (cc tiu): S chnh lch: 8.400 6.400 2.000 Chi ph in 2.900 2.500 400
Chi ph kh bin cho 1 gi lao ng thc t
Chnh lch chi ph Chnh lch mc hot ng
400 2000
0,2 /1 gi LTT
Xc nh nh ph hot ng trong thng: nh ph = Tng chi ph - bin ph. + Mc cao nht: nh ph = 2.900 - (8.400 x 0,2) = 1.220 (thng 5). + Mc thp nht: nh ph = 2.500 - (6.400 x 0,2) = 1.220 (thng 2). Xc nh phng trnh biu din ca chi ph in: Y = 1.220 + 0,2X Trong : Y : Tng chi ph, bin s ph thuc bin s X. X : Mc hot ng, l bin s c lp hay bin s nguyn nhn ca Y. Phng php cc i - cc tiu n gin, rt d p dng nhng c nhc im l ch s dng 2 im xc nh cng thc xc nh chi ph hn hp, do kt qu phng php ny thng khng chnh xc tr khi cc im xy ra ng v tr phn nh mc trung bnh ca tt c cc giao im ca chi ph v cc mc hot ng. Vic phn bit nh ph, bin ph v chi ph hn hp c ngha quan trng trong vic thit k, xy dng cc m hnh chi ph trong mi quan h gia chi ph, sn lng v li nhun, xc nh im ho vn v cc quyt nh quan trng khc trong qu trnh sn xut kinh doanh. Ngoi ra, vic phn bit nh ph, bin ph cn gip nh qun tr xc nh ng n phng hng nng cao hiu qu ca chi ph: - i vi bin ph: Phng hng chnh l tit kim tng chi ph v chi ph cho mt n v khi lng hot ng. - i vi nh ph: Cn phn u nng cao hiu lc ca chi ph trong sn xut - kinh doanh. 3.1.6.2- Phn loi chi ph theo thm quyn ra quyt nh. Theo cch phn loi ny, cn phn bit chi ph kim sot c v chi ph khng kim sot c. Chi ph kim sot c mt cp qun l no l chi ph m cp c thm quyn ra quyt nh. V d, chi ph vn chuyn l chi ph kim sot c ca b phn bn hng, chi ph 63 (3.7)
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm nhn vin qun l phn xng l chi ph khng kim sot c ca b phn bn hng v b phn ny khng th quyt nh c vic tuyn dng hay sa thi nhn vin qun l phn xng sn xut. Vic xem xt chi ph kim sot c v chi ph khng kim sot c ch c ngha thc t khi t n phm vi mt cp qun l no v c cc nh qun tr ng dng lp bo co kt qu (li, l) ca tng b phn trong doanh nghip. Bo co l, li ca tng b phn ch nn lit k cc khon chi ph m b phn kim sot c. 3.1.6.3- Cc chi ph c s dng trong la chn cc phng n. a- Chi ph c hi. Chi ph c hi l li ch b mt i do chn phng n v hnh ng ny thay v chn phng n v hnh ng khc (l phng n v hnh ng ti u nht c th la chn so vi phng n c chn). Nh vy, ngoi cc chi ph SXKD c tp hp, phn nh trn h thng s k ton, trc khi la chn cc phng n, nh qun tr cn phi xem xt chi ph c hi pht sinh do nhng yu t kinh doanh c th c s dng theo cch khc nhng vn mang li li nhun cho h. V d: Vi 100 triu ng, nu u t vo sn xut kinh doanh c th mang li li nhun 15% mi nm, nu gi vo ngn hng vi mc li sut 0,9%/thng th mi nm cng thu li 10,8%/nm. Mc li nhun ny l chi ph c hi m chng ta phi tnh n khi quyt nh phng n s dng s vn ca mnh. b- Chi ph chnh lch. Nhng khon chi ph c phng n ny nhng khng c hoc ch c mt phn phng n khc c gi l chi ph chnh lch. Chi ph chnh lch l mt trong cc cn c quan trng la chn phng n u t hoc phng n sn xut kinh doanh. c- Chi ph chm. Chi ph chm l loi chi ph m doanh nghip s phi gnh chu, bt k la chn phng n hoc hnh ng no. Do chi ph chm c mi phng n nn khng c tnh chnh lch v khng phi xt n khi so snh la chn phng n, hnh ng ti u. V d 1: Chi ph khu hao TSC ca mt chic my l chi ph chm v lun tn ti trong mi phng n c lin quan ti sn phm m chic my sn xut ra. V d 2 : Mt Doanh nghip ch to cho Cng ty A mt chic my vi gi thnh sn xut thc t l 200.000.000 ng. Tuy nhin, n thi im giao hng th cng ty A b ph sn. Doanh nghip ng trc mt trong 2 la chn: - Chp nhn ci to, sa cha chic my ny theo ngh ca khch hng B. Hoc - Thanh l chic my ch to. 64
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm D la chn phng n no th s tin 200.000.000 ng b ra v doanh nghip khng ly li c na, v vy 200.000.000 ng trong trng hp ny l chi ph chm.
3.2- CC LOI GI THNH C S DNG TRONG K TON QUN TR.

3.2.1- Phn loi gi thnh theo phm vi tnh ton chi ph. phc v cho mt quyt nh c th, ch tiu gi thnh c th c tnh ton theo cc phm vi chi ph khc nhau. Theo tiu thc ny, cn phn bit cc loi (Ch tiu) gi thnh sau y: 3.2.1.1- Gi thnh sn xut ton b. Gi thnh sn xut ton b l gi thnh bao gm ton b cc chi ph c nh v chi ph bin i thuc chi ph nguyn vt liu trc tip, chi ph nhn cng trc tip v chi ph sn xut chung. M hnh gi thnh sn xut ton b c m t bng sau (xem bng s 3.4). Bng s 3.4 - Gi thnh ton b ca sn phm sn xut. Bin ph sn xut: Bin ph trc tip trong gi thnh + Bin ph gin tip trong gi thnh + nh ph trc tip trong gi thnh + nh ph gin tip trong gi thnh
Bin ph trc tip
Bin ph gin tip
nh ph sn xut
nh ph trc tip
nh ph gin tip
Gi thnh ton b ca sn phm SX Da vo gi thnh sn xut ton b, doanh nghip c th xc nh c kt qu sn xut sn phm l li hay l. Do bn cht ca n, gi thnh sn xut ton b thng thng ng vai tr ch yu trong cc quyt nh mang tnh cht chin lc di hn: Quyt nh ngng sn xut hoc tip 65
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm tc sn xut mt loi sn phm no . V vy, ch tiu gi thnh sn xut ton b c ngha quan trng trong qun tr doanh nghip. Tuy vy, i vi doanh nghip sn xut nhiu loi sn phm khc nhau, vic tnh ton xc nh gi thnh ton b ca tng loi sn phm mt cch thng xuyn (v d hng thng) l ph thc t (vic tnh ton ny rt phc tp) v mang li rt t li ch nu nh doanh nghip khng phi ng trc s la chn mang tnh quyt nh no. Trong gi thnh ton b ca sn phm sn xut, ton b nh ph tnh ht vo gi thnh sn xut nn phng php xc nh gi thnh sn xut ton b cn c gi l phng php nh ph ton b. 3.2.1.2- Gi thnh sn xut theo bin ph. Gi thnh sn xut theo bin ph ch bao gm cc bin ph sn xut, k c bin ph trc tip v bin ph gin tip. Nh vy, trong phng php xc nh gi thnh sn xut theo bin ph, cc chi ph sn xut c nh c tnh ngay vo bo co kt qu kinh doanh nh cc chi ph thi k trong nin m khng tnh vo gi thnh sn xut. (Bng s 3.5) Do gi thnh sn xut ch bao gm bin ph sn xut nn gi l gi thnh sn xut b phn. Trn c s gi thnh sn xut b phn, doanh nghip s xc nh c li gp trn bin ph (hay cn gi l phn ng gp) v cho php m hnh ho mt cch n gin mi quan h gi thnh khi lng, li nhun. Mt cch tng qut, chng ta c m hnh sau: ZTT = v.Q + F Trong : ZTT : l gi thnh thc t ton b.
v : Bin ph n v sn phm. Q: Sn lng sn phm sn xut. F: Tng nh ph. T m hnh trn cho php xc nh im ho vn (theo sn lng)
Q=
F P-v
P: Gi bn n v. v: Bin ph n v. F: Tng nh ph.
Trong : Q: Sn lng ho vn.
66
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Bng s 3.5 - Gi thnh sn xut theo bin ph. Bin ph sn xut
Bin ph trc tip
Sn phm tn kho Sn phm c sn xut
Ti sn trn bng cn i k ton
Bin ph gin tip
nh ph sn xut nh ph trc tip
Bin ph ca sn phm bn
Doanh thu
nh ph gin tip Chi ph thi k
nh ph sn xut Chi ph thi k Li gp trn bin ph Kt qu
u nhc im ca ch tiu gi thnh sn xut theo bin ph: - u im: + Tnh ton n gin, nhanh chng. + L c s xc nh im ho vn (sn lng ho vn v doanh thu ho vn). + Cung cp s liu cho cc nh qun l ra cc quyt nh ngn hn. Nh vy, ch tiu gi thnh sn xut theo bin ph ch yu c s dng trong mi trng kim sot hot ng, trong nh qun l phi a ra cc quyt nh thun tu, tc thi v th yu. - Nhc im: V qu n gin v l gi thnh b phn nn ch tiu gi thnh sn xut theo bin ph c nhiu nhc im c bn. 67
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm + Khng ch c bin ph mi l thng tin thch hp cho cc quyt nh ngn hn. Nhng quyt nh thng xuyn c th nh hng di hn n nh ph, v d: Khi buc cc b phn chc nng phi thc hin thm cc tc nghip hnh chnh s lm tng cc phng tin s dng trong cc b phn ny v v vy lm tng nh ph ca doanh nghip. + Vic phn bit gia bin ph v nh ph ch l tng i. Mt chi ph c th l bin ph ca mt b phn nhng li l nh ph i vi ton doanh nghip (v d mt chi ph c phn b cho mt phn xng theo quy m hot ng). + Ch tiu ny thng hng cc nh qun l vo cc mc ch ngn hn, b qua chi ph c nh, chi ph m h khng kim sot c. iu ny cho thy r l c th chun ho chi ph c nh hn l b qua chi ph ny. V vy, ch tiu gi thnh sn xut c phn b hp l chi ph c nh cng c s dng rng ri trong k ton qun tr. 3.2.1.3- Gi thnh sn xut c phn b hp l chi ph c nh. Ni dung gi thnh sn xut c phn b hp l chi ph c nh bao gm: + Ton b bin ph sn xut (trc tip v gin tip). + Phn nh ph c phn b trn c s mc hot ng thc t so vi mc hot ng chun (theo cng sut thit k v nh mc). Nh vy, ch tiu gi thnh sn xut c phn b hp l chi ph c nh c th c biu din bng cng thc: Ztt = v.Q + F .
n N
(3.8)
Trong : N : Mc hot ng chun (bnh thng). n : Mc hot ng thc t. Phn nh ph cn li (= F.
N -n ) gi l chi ph hot ng di cng sut v c coi nh N
chi ph thi k (tnh vo kt qu trong k). V d : - Tng chi ph c nh trong k sn xut sn phm l 10.000, tng ng vi mc hot ng chun l 1000 gi. - Mc hot ng thc t trong k l 800 gi. - Chi ph c nh tnh vo gi thnh sn xut s l: 10.000 x
800 = 8.000. 1.000
Ch tiu gi thnh sn xut c phn b hp l chi ph c nh khc phc c nhc im ca ch tiu gi thnh theo bin ph v c s dng trong kim sot qun l doanh nghip.
68
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm 3.2.1.4- Gi thnh ton b ca sn phm tiu th. Gi thnh ton b ca sn phm tiu th gm gi thnh sn xut cng cc chi ph bn hng v chi ph qun l doanh nghip, c th l: (3.9)
Gi thnh ton b sn phm tiu th Hoc : Gi thnh ton b sn phm tiu th Hoc Gi thnh ton b sn phm tiu th = =
Gi thnh sn xut ton b
Chi ph bn hng
Chi ph qun l doanh nghip (3.10)
Gi thnh sn xut theo bin ph
nh ph sn xut
Chi ph bn hng
Chi ph qun l doanh nghip (3.11)
Gi thnh SX c phn b hp l chi ph c nh
Chi ph hot ng di cng sut
Chi ph bn hng
Chi ph qun l
Ch tiu gi thnh ton b sn phm tiu th ch xc nh khi sn phm tiu th v c s dng xc nh kt qu tiu th ca doanh nghip. 3.2.2- Phn loi gi thnh theo thi im v c s s liu tnh gi thnh. Theo tiu thc ny, gm c cc loi gi thnh: - Gi thnh k hoch. - Gi thnh nh mc. - Gi thnh thc t. Trong gi thnh nh mc c s dng rng ri trong k ton qun tr so snh vi gi thnh thc t tm ra nhng chnh lch, bn cht ca cc chnh lch ny (v gi c, v nng sut...) v tm ra nhng nguyn nhn ca cc chnh lch . Ni cch khc, gi thnh nh mc c s dng cho mc ch kim sot qun l.
3.3- I TNG K TON TP HP CHI PH V I TNG TNH GI THNH.

3.3.1- i tng k ton tp hp chi ph. i tng k ton tp hp chi ph (hay gi tt l i tng tp hp chi ph) l phm vi, gii hn tp hp chi ph nhm p ng yu cu kim sot chi ph v tnh gi thnh sn phm. Gii hn (hoc phm vi) tp hp chi ph sn xut c th l: + Ni pht sinh chi ph: Phn xng, i tri sn xut, b phn chc nng... + Ni gnh chu chi ph: Sn phm, cng vic hoc lao v do doanh nghip ang sn xut, cng trnh, hng mc cng trnh, n t hng...
69
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Nh vy, thc cht ca vic xc nh i tng tp hp chi ph sn xut v i tng tnh gi thnh chnh l xc nh ni cc chi ph pht sinh v cc i tng gnh chu chi ph. Xc nh i tng k ton tp hp chi ph sn xut l khu u tin rt quan trng trong ton b t chc cng tc k ton qun tr chi ph sn xut v gi thnh sn phm. Khi xc nh i tng tp hp chi ph sn xut, phi da vo v cn nhc hng lot cc nhn t sau: - c im v cng dng ca chi ph trong qu trnh sn xut. - c im c cu t chc sn xut ca doanh nghip. - Quy trnh cng ngh sn xut, ch to sn phm. - c im ca sn phm (c tnh k thut, c im s dng, c im thng phm...). - Yu cu kim tra, kim sot chi ph v yu cu hch ton kinh t ni b ca doanh nghip. - Yu cu tnh gi thnh theo cc i tng tnh gi thnh. - Kh nng, trnh qun l ni chung v hch ton ni ring. .... Tu thuc vo c im tnh hnh ca doanh nghip cc ngnh m i tng tp hp chi ph sn xut c th l: - i vi ngnh Cng nghip: Tng loi sn phm, cng vic, nhm sn phm cng loi, tng chi tit, b phn sn phm, tng phn xng, b phn, giai on cng ngh, tng n t hng... - i vi ngnh Nng nghip: Tng loi cy trng, con gia sc, tng loi sn phm ch bin; tng nhm cy trng, nhm gia sc hoc nhm sn phm ch bin cng loi... - i vi ngnh Xy dng c bn: Tng cng trnh, hng mc cng trnh, tng phn xng sn xut hay i xy dng... Xc nh ng n i tng tp hp chi ph sn xut v tp hp chi ph sn xut mt cch kp thi, chnh xc theo ng i tng tp hp chi ph sn xut xc nh l c s, tin quan trng kim tra, kim sot qu trnh chi ph, tng cng trch nhim vt cht i vi cc b phn, ng thi cung cp s liu cn thit cho vic tnh cc ch tiu gi thnh theo yu cu qun tr doanh nghip. 3.3.2- i tng tnh gi thnh. i tng tnh gi thnh l cc loi sn phm, cng vic, lao v doanh nghip sn xut, ch to v thc hin cn tnh c tng gi thnh v gi thnh n v. Vic xc nh i tng tnh gi thnh tng doanh nghip c th cng phi da vo rt nhiu nhn t c th. + c im t chc sn xut v c cu sn xut. + Quy trnh cng ngh sn xut, ch to sn phm. + c im s dng sn phm, na thnh phm.
70
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm + Cc yu cu qun l, yu cu cung cp thng tin cho vic ra cc quyt nh trong doanh nghip. + Kh nng v trnh qun l, hch ton.... Nu doanh nghip t chc sn xut kiu n chic th tng sn phm, cng vic... l mt i tng tnh gi thnh (v d tng cng trnh, hng mc cng trnh trong doanh nghip XDCB, tng con tu trong cng nghip ng tu...). Nu doanh nghip t chc sn xut hng lot th tng loi sn phm, tng n t hng... l mt i tng tnh gi thnh (v d: tng loi bn, gh trong x nghip mc, tng lot my cng c trong doanh nghip c kh ch to...). Trng hp doanh nghip t chc sn xut nhiu vi khi lng ln th mi loi sn phm l mt i tng tnh gi thnh (V d: tng loi bnh, ko trong doanh nghip bnh ko, tng loi vi trong cng ngh dt...). Quy trnh cng ngh sn xut, ch to cng c nh hng quyt nh n vic xc nh i tng tnh gi thnh. Nu doanh nghip c quy trnh sn xut gin n th i tng tnh gi thnh ch c th l sn phm, dch v hon thnh ca qu trnh sn xut. nhng sn phm c quy trnh cng ngh phc tp kiu lin tc th tu theo yu cu qun l, c im s dng na thnh phm (bn ra ngoi, nhp kho...) v kh nng tnh ton m i tng tnh gi thnh c th ch l thnh phm hon thnh giai on cui cng v cng c th bao gm c thnh phm v na thnh phm tng giai on cng ngh. i vi sn phm c quy trnh cng ngh phc tp kiu song song th i tng tnh gi thnh c th l tng b phn, chi tit sn phm hoc sn phm lp rp hon chnh. Cc yu cu qun l, c bit l yu cu thng tin cn thit cho vic ra cc quyt nh kinh doanh trong qun tr doanh nghip cng l mt cn c quan trng trong vic xc nh i tng tnh gi thnh. iu ny th hin r tnh mc ch c th ca thng tin k ton. Tuy nhin, vic xc nh i tng tnh gi thnh c th nh th no (mc tng hp, hay chi tit...) cn ph thuc vo kh nng qun l ni chung v trnh hch ton ca doanh nghip. 3.3.3- Mi quan h gia i tng k ton tp hp chi ph v i tng tnh gi thnh. i tng k ton tp hp chi ph sn xut v i tng tnh gi thnh l hai khi nim khc nhau nhng c mi quan h rt mt thit. Vic xc nh hp l i tng k ton tp hp chi ph sn xut l tin , iu kin tnh gi thnh theo cc i tng tnh gi thnh trong doanh nghip. Trong thc t, mt i tng k ton tp hp chi ph sn xut c th trng vi mt i tng tnh gi thnh. Trong nhiu trng hp khc, mt i tng k ton tp hp chi ph sn xut li bao gm nhiu i tng tnh gi thnh sn phm. Ngc li, mt i tng tnh gi thnh cng c th bao gm nhiu i tng k ton tp hp chi ph sn xut. Mi quan h gia i tng k ton tp hp chi ph sn xut v i tng tnh gi thnh mt doanh nghip c th s quyt nh vic la chn phng php tnh gi thnh v k thut tnh gi thnh doanh nghip .
71
3.4- PHNG PHP TP HP CHI PH SN XUT.

Tu thuc vo kh nng quy np chi ph vo cc i tng k ton tp hp chi ph sn xut, k ton s p dng phng php tp hp chi ph sn xut mt cch ph hp. 3.4.1- Phng php tp hp trc tip. Phng php tp hp trc tip p dng i vi cc chi ph c lin quan trc tip n i tng k ton tp hp chi ph xc nh v cng tc hch ton, ghi chp ban u cho php quy np trc tip cc chi ph ny vo tng i tng k ton tp hp chi ph c lin quan. 3.4.2- Phng php phn b gin tip. Phng php phn b gin tip c p dng khi mt loi chi ph c lin quan n nhiu i tng k ton tp hp chi ph sn xut, khng th tp hp trc tip cho tng i tng c. Trng hp ny phi la chn tiu chun hp l tin hnh phn b chi ph cho cc i tng lin quan theo cng thc: Ci =
C
i =1
Ti
x Ti
(3.12)
Trong : Ci : L chi ph sn xut phn b cho i tng th i. C : Tng chi ph sn xut tp hp cn phn b.
i =1
Ti : Tng i lng ca tiu chun dng phn b.
Ti : i lng ca tiu chun dng phn b ca i tng i. i lng ca tiu chun dng phn b (mt s tc gi gi l n v cng) c la chn tu thuc vo tng trng hp c th. tin cy ca thng tin v chi ph thuc vo tnh hp l ca tiu chun phn b c la chn.
3.5- K TON TP HP CHI PH SN XUT.

3.5.1- K ton chi ph vt liu trc tip. Trong k ton qun tr, ti khon 621 "Chi ph nguyn vt liu trc tip" c m chi tit theo tng i tng tp hp chi ph sn xut xc nh. Chi ph nguyn vt liu trc tip s dng sn xut sn phm phn ln l chi ph trc tip nn c tp hp trc tip cho tng i tng lin quan cn c vo chng t xut kho vt liu v bo co s dng vt liu tng phn xng (i, tri, a im) sn xut. Trng hp cn phi phn b gin tip, tiu chun phn b thng s dng l : - i vi chi ph nguyn liu, vt liu chnh, na thnh phm mua ngoi c th chn tiu chun phn b l: Chi ph nh mc, chi ph k hoch, khi lng sn phm sn xut... 72
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm - i vi chi ph vt liu ph, nhin liu c th chn tiu chun phn b l: Chi ph nh mc, chi ph k hoch, chi ph thc t ca nguyn liu, vt liu chnh, khi lng sn phm sn xut... V d : Mt doanh nghip sn xut 2 loi sn phm A v B. i tng tp hp chi ph sn xut xc nh l qu trnh sn xut ca tng loi sn phm. Doanh nghip k ton tng hp hng tn kho theo phng php k khai thng xuyn. Trong thng c cc ti liu lin quan n k ton chi ph nguyn vt liu trc tip nh sau: (1) Cn c s liu tp hp t cc phiu xut kho nguyn liu, vt liu chnh, tr gi thc t ca nguyn vt liu chnh s dng trc tip sn xut tp hp trc tip l: + Cho sn phm A + Cho sn phm B : 33.350.000 . : 11.400.000 .
Cng : 44.750.000 . (2) Doanh nghip mua vt liu ph t bn ngoi, gi mua theo ho n (cha c thu gi tr gia tng) l 8.800.000 (cha tr tin ngi bn) em vo s dng trc tip sn xut hai loi sn phm, khng qua nhp kho. (3) Bo co s dng vt liu ca phn xng. - Vt liu chnh s dng cho sn phm A cn tha nhp li kho l 500.000 . - B phn sn xut sn phm B c thu hi ph liu nhp kho l 250.000 (4) Cui thng tnh ton phn b v kt chuyn chi ph nguyn vt liu trc tip theo mc thc t. Cn c s liu trn, k ton tp hp chi ph v ghi s theo cc nh khon sau y: (1) N TK 621 Chi tit SPA Chi tit SPB 44.750.000 33.350.000 11.400.000
C TK 152 44.750.000 (2) Phn b chi ph vt liu ph cho tng loi sn phm theo mc chi ph nguyn vt liu chnh: + Xut dng cho sn phm A 33.350.000 + Tr vt liu tha nhp kho + Chi ph thc t 500.000 32.850.000
+ Xut dng cho sn phm B 11.400.000 + Tr ph liu thu hi + Chi ph thc t 250.000 11.150.000
Vt liu ph phn b gin tip theo chi ph nguyn vt liu thc t: 73
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm 8.800.000 32.850.000 + 11.150.000
H s phn b = Phn b cho: Sn phm A
= 0,2
= 32.850.000 x 0,2 = 6.570.000
Sn phm B = 11.150.000 x 0,2 = 2.230.000 Cng = 8.800.000 K ton ghi s theo nh khon: N TK 621 Chi tit SPA Chi tit SPB 8.800.000 6.570.000 2.230.000
C TK 331 8.800.000 (3) N TK 152 750.000
C TK 621 750.000 Chi tit SPA Chi tit SPB 500.000 250.000
(4) Kt chuyn chi ph vt liu trc tip cho cc i tng: N TK 154 Chi tit SPA Chi tit SPB 52.800.000 39.420.000 13.380.000
C TK 621 63.800.000 3.5.2- K ton chi ph nhn cng trc tip. Chi ph nhn cng trc tip thng c tnh trc tip vo tng i tng chu chi ph lin quan. Trng hp chi ph nhn cng trc tip c lin quan n nhiu i tng m khng hch ton trc tip c (nh tin lng ph, cc khon ph cp, hoc tin lng theo thi gian ca cng nhn sn xut thc hin nhiu cng tc khc nhau trong ngy...) th c tp hp chung, sau chn tiu chun thch hp tnh ton phn b cho cc i tng chu chi ph c lin quan. Tiu chun phn b chi ph nhn cng trc tip c th l: - Chi ph tin cng nh mc (hoc k hoch). - Gi cng nh mc. - Gi cng thc t. - Khi lng sn phm sn xut....
74
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Cc khon trch Bo him x hi, Bo him y t, kinh ph cng on c tnh cho tng i tng cn c t l trch quy nh hin hnh v s chi ph tin lng tp hp (hoc trc tip, hoc phn b gin tip) ca tng i tng. V d : mt doanh nghip sn xut, trong thng c sn xut 2 loi sn phm A v B. C cc ti liu lin quan n chi ph nhn cng trc tip nh sau: (1) Cn c s liu tp hp t bng thanh ton tin lng ca cng nhn trc tip sn xut, tin lng v ph cp phi tr cho cng nhn sn xut sn phm A : 6.000.000 ; cho cng nhn sn xut sn phm B : 3.800.000; tin lng ngh php ca cng nhn sn xut sn phm B l 2.000.000 . (2) Doanh nghip thc hin trch trc tin lng ngh php ca cng nhn theo k hoch hng thng, bng 3% tin lng phi tr. (3) Trch BHXH 15%, BHYT 2% v kinh ph cng on 2% tnh vo chi ph theo ch quy nh. (4) Cui thng tnh ton kt chuyn chi ph nhn cng trc tip v phn b cho cc i tng chu chi ph. Cn c s liu trn, k ton ghi s nh sau: (1) N TK 622 (Chi tit SPA Chi tit SPB N TK 335 9.800.000 6.000.000 3.800.000) 2.000.000
C TK 334 11.800.000 (2) Trch trc chi ph tin lng ngh php ca cng nhn sn xut theo k hoch: N TK 622 (Chi tit SPA Chi tit SPB 354.000 180.000 174.000) (= 11.800.000 x 3%)
C TK 335 354.000 (3) Trch BHXH, BHYT v kinh ph cng on (gi thit u tnh theo tin lng thc t phi tr): - BHXH - BHYT - KPC : 11.800.000 x 15% : 11.800.000 x 2% : 11.800.000 x 2% Cng Trong : + SPA: 6.000.000 x 19% + SP B 5.800.000 x 19% = 1.140.000 = 1.102.000 75 = 1.770.000 = 236.000 = 236.000 2.242.000
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Cng K ton ghi: N TK 622 (Chi tit SPA Chi tit SPB 2.242.000 1.140.000 1.102.000) 2.242.000
C TK 338 2.242.000 (4) Kt chuyn chi ph nhn cng trc tip cho tng loi sn phm: - Chi ph nhn cng trc tip sn phm A: + Tin lng trc tip + Trch tin lng ngh php + Trch cc khon theo lng 6.000.000 180.000 1.140.000 Cng: 7.320.000 - Chi ph nhn cng trc tip sn phm B. + Tin lng trc tip + Trch tin lng ngh php + Trch cc khon theo lng 3.800.000 174.000 1.102.000 Cng: 5.076.000 N TK 154 Chi tit SPA Chi tit SPB C TK 622 12.396.000 7.320.000 5.076.000 12.396.000
3.5.3- K ton chi ph sn xut chung. Trong k ton qun tr, chi ph sn xut chung c tp hp theo tng a im pht sinh chi ph (phn xng, i, tri sn xut...). Trng hp mi n v, b phn sn xut ch tin hnh sn xut mt loi sn phm, mt loi cng vic hay lao v nht nh, chi ph sn xut chung ca b phn, n v l chi ph trc tip v c kt chuyn trc tip cho loi sn phm, cng vic hoc lao v . Nu c nhiu loi sn phm, cng vic hoc lao v, chi ph sn xut chung ca tng b phn, n v c phn b cho cc i tng lin quan theo tiu chun phn b nht nh. C th phn b theo tng s chi ph sn xut pht sinh, cng c th phn b theo tng b phn chi ph sn xut chung tp hp c trn cc ti khon cp 2 ca ti khon 627 - Chi ph sn xut chung. Tiu chun s dng phn b chi ph sn xut chung c th l: - Chi ph nhn cng trc tip. - Chi ph nguyn vt liu trc tip. 76
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm - Tng chi ph sn xut c bn (bao gm chi ph nhn cng trc tip v chi ph nguyn vt liu trc tip). - D ton (hoc nh mc, chi ph sn xut chung)..... Trong mt h thng tnh gi thnh linh hot hn, chi ph sn xut chung c th c tnh cho cc i tng lin quan theo nh mc, hay d ton. Phn chnh lch gia mc thc t v d ton c x l cui k k ton theo mt phng php nht nh. (Vn ny s c cp mc 3.7). V d : Trong k k ton, mt doanh nghip cng nghip sn xut 2 loi sn phm A v B tp hp c chi ph sn xut chung trn ti khon 627 - Chi ph sn xut chung nh sau: - Chi ph nhn vin, cn b qun l (gm c tin lng v cc khon trch theo lng) (TK 6271): 3.570.000 - Chi ph vt liu qun l (TK 6272) - Chi ph cng c, dng c qun l (TK 6273) - Chi ph khu hao TSC (TK 6274) - Chi ph in, nc v dch v mua ngoi (TK6277) - Chi ph khc bng tin 1.000.000 500.000 10.000.000 1.930.000 1.594.000 Cng: 18.594.000 Nu phn b chi ph sn xut chung cho sn phm A v B theo chi ph nhn cng trc tip (xem mc 3.5.2) th c kt qu sau: H s phn b chi ph sn xut chung + Mc phn b chi ph sn xut chung: - Cho sn phm A - Cho sn phm B K ton ghi : N TK 154 Chi tit SPA Chi tit SPB 18.594.000 10.980.000 7.614.000 7.320.000 x 1,5 5.076.000 x 1,5 = 10.980.000 = 7.614.000 = 18.594.000 12.396.000 = 1,5
C TK 627 18.594.000 3.5.4- K ton tp hp v phn b chi ph ca cc b phn sn xut ph tr. Ngoi vic tiu dng cc yu t sn xut (lao ng, i tng lao ng, t liu lao ng) c chun b, mua sm t bn ngoi, cc b phn sn xut chnh ca doanh nghip cn c th s dng sn phm, cng vic hoc lao v ca cc b phn sn xut ph tr cung cp. ng thi, gia cc b phn sn xut ph tr cng c th c quan h cung cp, s dng sn phm, lao v ln nhau. V vy, trc khi tnh gi thnh thc t sn phm, lao v sn xut ph tr phn b cho cc b 77
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm phn sn xut chnh, cn phi c phng php tnh ton, phn b hp l phn chi ph gia cc b phn sn xut ph tr. Trong thc t, c th la chn mt trong cc phng php sau: 3.5.4.1- Phng php i s: Bng cch lp v gii phng trnh i s, trong n s l gi thnh thc t n v sn phm, lao v ca tng phn xng, b phn sn xut ph tr, s tnh c gi thnh thc t ca tng b phn mt cch chnh xc v phng din ton hc. V d : Mt doanh nghip cng nghip c 2 phn xng sn xut ph tr l phn xng sa cha v phn xng vn ti. Chi ph sn xut trong thng tp hp theo tng phn xng nh sau (n v : 1.000). Khon mc chi ph 1. Chi ph vt liu trc tip 2. Chi ph nhn cng trc tip 3. Chi ph sn xut chung Cng PX sa cha 8.000 10.000 2.000 20.000 PX vn ti 40.000 15.000 8.600 63.600
- Chi ph sn xut d dang ca phn xng sa cha l: + u k + Cui k : 5.400 : 2.000
- Kt qu sn xut trong thng: + Phn xng sa cha hon thnh 5.000 gi cng sa cha, trong phc v cho PX vn ti 3.500 gi, cho sa cha TSC PX sn xut chnh s 01 l 1.500 gi. + PX vn ti hon thnh 4.000 tn/km, trong phc v cho PX sa cha l 400 tn/km, cho tiu th sn phm l 3.000 tn/km v cho bn ngoi l 600 tn/km. Gi thnh thc t n v sn phm, lao v tng phn xng theo phng php i s c xc nh nh sau: Gi X l gi thnh thc t 1 gi cng sa cha. Gi Y l gi thnh thc t 1 tn/km vn chuyn. Ta c h 2 phng trnh: 5.000 X = 5.400 + 20.000 2.000 + 400Y 4.000 Y = 63.600 + 3.500 X -> 46.500 X = 297.600 -> X = Thay X = 6,4 vo ta tnh c Y = 21,5.
297.600 = 6,4 46.500
78
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Nh vy, gi thnh thc t 1 gi cng sa cha l 6.400 ng v gi thnh thc t 1 tn/km vn chuyn l 21.500 ng. T kt qu ni trn, chi ph ca tng b phn sn xut ph tr c tnh ton phn b nh sau: * PX sa cha: - Phn b cho PX vn ti : 3.500 gi cng x 6.400 = 22.400.000 - Phn b cho chi ph sn xut chung ca phn xng sn xut chnh s 01 : 1.500 gi cong x 6.400 = 9.600.000 . * PX vn ti: - Phn b cho PX sa cha : 400 t/km x 21.500 = 8.600.000 . - Phn b cho tiu th (chi ph bn hng) l : 3.000 t/km x 21.500 = 64.500.000 . - Phn b cho bn ngoi (gi vn hng n) 600 tn/km x 21.500 = 12.900.000 . Phng php i s m bo tnh chnh xc, song tnh ton phc tp, c bit khi c nhiu b phn sn xut ph tr, do t c p dng trong thc tin. 3.5.4.2- Phng php phn b theo n gi chi ph ban u. Theo phng php ny, cn c vo s chi ph ban u (khng bao gm chi ph nhn ca n v khc v cha tnh tr phn chi ph phn b cho b phn khc) v khi lng sn phm (lao v) hon thnh ca tng phn xng, b phn sn xut ph tr tnh n gi chi ph ban u ca mt n v sn phm (lao v), sn xut ph tr. Sau dng n gi chi ph ban u phn b ni b trong cc b phn sn xut ph, lm c s tnh gi thnh thc t phn b sn phm (lao v) sn xut ph tr cho cc b phn khc trong doanh nghip. Cng thc tnh ton nh sau: - n gi chi ph = ban u Tng chi ph ban u Khi lng sn phm (lao v) hon thnh (3.14) - Tng gi Chi Chi ph thnh thc ph sn xut t (tng b + = ban d dang phn sn u u k xut ph tr) Chi ph nhn Chi ph cung Chi ph ca b phn cp cho b sn xut + SX ph khc - phn SX ph d dang theo n gi khc theo n cui k ban u gi ban u (3.15) (3.13)
79
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Tng gi thnh thc t Khi lng sn phm (lao v) hon thnh Khi lng sn phm (lao v) cung cp cho b phn SX ph tr khc
- Gi thnh thc t n v sn phm (lao = v) sn xut ph tr
V d : Cng theo s liu ca v d mc 3.5.4.1 (phng php i s), kt qu tnh ton nh sau:
- n gi chi ph ban u 1 gi = cng sa cha
20.000 5.000
=4
63.600 - n gi chi ph ban u 1 = tn/km vn chuyn 4.000 = 15,9
- Tng gi thnh thc t lao v sa = 5.400 + 20.000 + (400x15,9) - (3.500x4) - 2.000 = 15.760 cha
- Gi thnh thc t 1 gi = cng sa cha
15.760 5.000 - 3.500
15.760 1.500
= 10,5
- Tng gi thnh lao v = 63.600 + (3.500 x 4) - (400 x 15,9) = 69.000 vn chuyn
- Gi thnh n v 1 = tn/km
69.000 4.000 - 400
= 19,16
Sau khi tnh c gi thnh thc t 1 gi cng sa cha v 1 tn/km s dng n gi ny phn b cho cc i tng khc c s dng sn phm, lao v sn xut ph cung cp. Phng php phn b lao v gia cc b phn sn xut ph tr theo chi ph sn xut ban u c n gin hn so vi phng php i s, nhng kt qu cng km chnh xc hn. 3.5.4.3- Phng php phn b theo gi thnh n v k hoch. V thc cht, cch tnh ton theo phng php ny cng tng t phng php phn b theo n gi chi ph ban u, tuy nhin k ton s dng gi thnh n v k hoch ca sn phm, lao v sn xut ph lm cn c phn b khi lng s dng ln nhau gia cc b phn sn xut ph.
80
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm V d : Cng ly s liu v d trn v gi thit gi thnh n v k hoch 1 gi cng sa cha l 4,5 v gi thnh k hoch 1 tn/km vn chuyn l 16, ta c kt qu tnh ton sau: - Tng gi thnh thc t = 5.400 + 20.000 + (400x16) - (3.500x4,5) - 2.000 lao v sa cha = 14.050.
- Gi thnh thc t 1 gi cng = sa cha
14.050 1.500
= 9,36
- Tng gi thnh thc t = 63.600 - 6.400 + 15.750 = 72.950 lao v vn chuyn
- Gi thnh n v 1 tn/km
72.950 3.600
= 20,26
Phng php phn b theo gi thnh k hoch n gin nht trong 3 phng php nhng mc chnh xc ca gi thnh thc t ph thuc vo s hp l ca ch tiu gi thnh k hoch.
3.6- PHNG PHP NH GI SN PHM D DANG.

3.6.1- nh gi SPLD cui k theo chi ph nguyn vt liu chnh trc tip hoc chi ph nguyn vt liu trc tip. Theo phng php ny gi tr SPLD cui k ch tnh phn chi ph nguyn vt liu chnh trc tip hoc chi ph nguyn vt liu trc tip, cn cc chi ph khc tnh c cho sn phm hon thnh. Ngay c phn chi ph nguyn vt liu chnh hay nguyn vt liu trc tip cng tu thuc vo c im tnh hnh, yu cu qun l chi ph ca tng doanh nghip m c th tnh theo mc hon thnh ca SPLD. Tuy nhin n gin, gim bt khi lng tnh ton, m vn c th m bo mc chnh xc kh cao, ngi ta tnh cho sn phm hon thnh v SPLD phn chi ph nguyn vt liu nh nhau theo cng thc sau: (3.16) SPLD cui k = Chi ph u k + Chi ph trong k Sn phm hon thnh + Sn phm lm d x Sn phm lm d
Th d : Mt doanh nghip sn xut SP A, c cc ti liu sau (n v tnh 1000). SPLD u k tnh theo chi ph nguyn vt liu trc tip : 10.000 Trong chi ph nguyn vt liu chnh trc tip : 8.000. - CPSX trong k tp hp cho ton doanh nghip gm: + Nguyn vt liu trc tip : 190.000
Trong nguyn vt liu chnh : 172.000 + Nhn cng trc tip : 14.400 81
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm + Chi ph sn xut chung : 10.800
- Kt qu sn xut: Hon thnh 150.000 SP A, cn li 50.000 SPLD. Nh vy nu tnh cho SPLD cui k theo chi ph nguyn vt liu trc tip ta c: SPLD cui k = 10.000 + 190.000 150.000 + 50.000 x 50.000 = 50.000
Cn nu ch tnh theo chi ph nguyn vt liu chnh trc tip th: SPLD cui k = 8.000 + 172.000 150.000 + 50.000 x 50.000 = 45.000
i vi nhng doanh nghip c qui trnh cng ngh sn xut sn phm kiu phc tp lin tc, sn phm phi qua nhiu giai on ch bin lin tc, k tip nhau th SPLD cui k ca cc giai on sau c nh gi theo chi ph ca na thnh phm giai on trc. 3.6.2- nh gi SPLD cui k theo mc hon thnh tng ng. Theo phng php ny, SPLD cui k phi chu ton b cc khon mc chi ph, theo mc hon thnh ca chng. Do vy khi kim k SPLD cn phi xc nh c mc hon thnh ca chng, qui i ra sn phm hon thnh tng ng m xc nh chi ph d dang. n gin th khon chi ph nguyn vt liu trc tip (hoc chi ph na thnh phm ca giai on trc) tnh cho sn phm hon thnh v SPLD nh nhau, cn cc khon mc chi ph nhn cng trc tip v chi ph sn xut chung tnh cho SPLD theo mc hon thnh. Vic tnh ton chi ph cho SPLD cui k theo tng khon mc nh sau: + Khon mc chi ph = nguyn vt liu trc tip Chi ph u k + Chi ph trong k SP hon thnh + SP lm d (3.17) x SP lm d (3.18) + Khon mc chi ph cng trc tip, ph sn xut chung nhn chi = Chi ph u k + Chi ph trong k SP hon thnh + SP qui i x SP qui i (3.19)
Trong SP qui i = SPLD x mc hon thnh.
Th d : Mt doanh nghip sn xut SP A, c cc ti liu sau (n v tnh 1.000). - SPLD u k gm: Nguyn vt liu trc tip Nhn cng trc tip : 15.000 : 4.050
Chi ph sn xut chung : 2.000 - Chi ph sn xut trong k tp hp chung cho c doanh nghip: Nguyn vt liu trc tip Nhn cng trc tip 82 : 135.000 : 20.250
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Chi ph sn xut chung : 11.500 - Kt qu sn xut: Cui k hon thnh nhp kho 120 SP A, cn li 30 SPLD vi mc hon thnh 50%. Chi ph tnh cho SPLD cui k theo tng khon mc, theo mc hon thnh nh sau: + Chi ph nguyn vt liu trc = tip 15.000 + 135.000 120 + 30 x 30 = 30.000
+ Chi ph nhn cng trc tip
4.050 + 20.250 120 + (30 x 50%)
x 15 = 2.700
+ Chi ph sn xut chung
2.000 + 11.500 135
x 15 = 1.500 Cng : 34.200
Trong thc t, do vic xc nh mc hon thnh ca SPLD i hi tn nhiu thi gian, c bit cc doanh nghip c qui trnh cng ngh phc tp kiu lin tc, sn phm hon thnh phi qua nhiu giai on ch bin lin tc, nn c th qui nh mc hon thnh ca SPLD l 50% do vy cn c phng php vi tn gi "nh gi SPLD cui k theo mc hon thnh 50%". 3.6.3- nh gi SPLD cui k theo chi ph nh mc. Trong cc doanh nghip xy dng c h thng nh mc, d ton chi ph cho sn phm, th nn p dng phng php nh gi SPLD cui k theo chi ph nh mc. Theo phng php ny cn c vo khi lng SPLD v mc hon thnh ca chng, cng nh yu cu qun l chi ph ca doanh nghip tnh phn chi ph cho SPLD cui k. Chi ph tnh cho SPLD cui k n gin c th ch tnh phn chi ph nguyn vt liu trc tip, cng c th tnh theo c 3 khon mc chi ph. Th d : Mt doanh nghip sn xut SP A phi qua 2 giai on ch bin lin tc, c cc ti liu sau (n v tnh 1.000 ): Chi ph sn xut nh mc cho mi n v SP tng giai on l: (Bng 3.6) Bng 3.6 Khon mc chi ph Chi ph NVL trc tip (hoc NTP) Chi ph NC trc tip CPSX chung Cng Giai on 1 1.200 200 100 1.500 Giai on 2 1.500 200 100 1.800 83
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Kt qu sn xut: - Giai on 1 hon thnh 6 NTP chuyn sang giai on 2 tip tc ch bin, cn li 10 SPLD vi mc hon thnh 40%. - Giai on 2 hon thnh 50 SP A, cn li 10 SPLD vi mc hon thnh 60%. Nu ch tnh cho SPLD cui k phn chi ph nguyn vt liu trc tip th, SPLD cui k tng giai on nh sau: - Giai on 1 : 10 x 1.200 = 12.000 - Giai on 2: V giai on 2 nhn NTP ca giai on 1 tip tc ch bin, nn chi ph v NTP giai on 1 tnh c cho sn phm hon thnh v SPLD ca giai on 2 nh nhau. Tng khon mc chi ph ca NTP giai on 1 tnh cho SPLD cui k giai on 2 l: Nguyn vt liu trc tip Nhn cng trc tip CPSX chung : 10 x 1.200 : 10 x 200 : 10 x 100 Cng = 12.000 = 2.000 = 1.000 = 15.000
Cn nu tnh theo c 3 khon mc chi ph th chi ph tnh cho SPLD cui k ca tng giai on s l: - Giai on 1 : Z nguyn vt liu trc tip Nhn cng trc tip CPSX chung : 10 x 1.200 : 4 x 200 : 4 x 100 = 12.000 = = 800 400
Cng = 13.200 - Giai on 2 : Nguyn vt liu trc tip Nhn cng trc tip CPSX chung : 10 x 1.200 : 10x200 + 6x200 : 10x100 + 6x100 = 12.000 = 3.200 = 1.600
Cng = 16.800 nh gi SPLD cui k theo phng php ph hp vi c im tnh hnh c th ca doanh nghip s m bo xc nh ng phn chi ph cu thnh nn gi thnh sn phm, gip cho vic xc nh kt qu SXKD c chnh xc.
3.7- TNH GI THNH SN PHM, LAO V, DCH V.

Nh trnh by, gi thnh sn phm bao gm gi thnh sn xut sn phm v gi thnh ton b (gi thnh y , hay gi thnh tiu th sn phm). Phn ny chng ta ch cp ti vic tnh gi thnh sn xut ca sn phm trong tng phng php xc nh chi ph.
84
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm 3.7.1- Phng php tnh gi thnh sn phm trong trng hp xc nh chi ph theo ton b qui trnh cng ngh sn xut sn phm. Trong thc t c nhiu doanh nghip xc nh, tp hp chi ph cho ton b qui trnh cng ngh, nhng i tng tnh gi thnh li khng ging nhau do vy phi cn c vo chi ph tp hp chung cho qui trnh cng ngh m vn dng cc phng php k thut tnh ton khc nhau tnh gi thnh sn phm. 3.7.1.1- Trng hp qui trnh cng ngh sn xut gin n, khp kn, sn xut nhiu, chu k sn xut ngn k tnh gi thnh ph hp vi k bo co l hng thng. Trong trng hp ny ta p dng phng php tnh gi thnh trc tip da vo s chi ph sn xut tp hp c ring theo tng khon mc chi ph cng nh kt qu nh gi sn phm lm d tnh ra tng gi thnh v gi thnh n v sn phm. Th d: Mt doanh nghip sn xut SP A vi qui trnh cng ngh gin n khp kn, chu k sn xut ngn, sn xut khi ln, xen k lin tc. Trong thng 9/N c cc ti liu sau (n v tnh 1000). - SPLD u thng 9: Chi ph nguyn vt liu trc tip Chi ph nhn cng trc tip Chi ph sn xut chung : 10.000 : 5.000 : 6.000
- CPSX trong thng 9 ca c qui trnh cng ngh: Chi ph nguyn vt liu trc tip Chi ph nhn cng trc tip Chi ph sn xut chung : 190.000 : 83.000 : 90.800
- Kt qu sn xut: Cui thng hon thnh nhp kho 800 SP A, cn li 200 SPLD vi mc hon thnh 40%. Trnh t tnh gi thnh SP A theo khon mc nh sau: 1. nh gi SPLD cui thng 9. Chi ph nguyn vt liu trc tip : 10.000 + 190.000 800 + 200 Chi ph nhn cng trc tip : 5.000 + 83.000 800 + (200x40%) Chi ph sn xut chung: x 80 = 8.000 x 200 = 40.000
85
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm 6.000 + 90.800 800 + 80
x 80 = 8.800 Cng : 56.800
2. Lp bng tnh gi thnh SP A. (Bng 3.7) Bng 3.7 - BNG TNH GI THNH SP A Thng 9/97 SL : 800 Khon mc SPLD u CPSX k trong k 190.000 83.000 90.800 363.800 SPLD cui Tng gi Gi thnh k thnh n v 40.000 8.000 8.800 56.800 160.000 80.000 88.000 328.000 200 100 110 410
Chi ph NVL trc 10.000 tip Chi ph nhn cng 5.000 trc tip CPSX chung Cng... 6.000 21.000
Nh vy gi thnh thc t mt n v SP A thng 9/97 l 410 theo khon mc tng ng. Tt nhin tng khon mc chi ph ny c th c chi tit hn na th d nh chi ph sn xut chung c th tch thnh nh ph, bin ph chi ph sn xut chung v nh gi bn sn phm v xc nh kt qu tiu th cho ph hp vi yu cu qun l, chin lc nh gi, tiu th ca doanh nghip. 3.7.1.2- Trng hp trong cng mt qui trnh cng ngh, ngoi sn phm chnh cn thu c sn phm ph. Vi yu cu qun l v m, vic phn chia sn phm chnh hay ph ca mt qui trnh cng ngh khng nht thit, nhng vi yu cu qun tr doanh nghip th cn phi phn bit v xc nh ring c gi thnh ca sn phm chnh, sn phm ph c th xc nh gi bn cho hp l i vi sn phm chnh. Ngoi ra trong qu trnh sn xut c th c sn phm hng, hoc c lao v dch v ca cc phn xng, b phn sn xut ph cung cp phc v cho sn xut chnh cng cn c loi ra khi tng chi ph, khi tnh gi thnh sn phm chnh. Trong trng hp ny tnh c gi thnh sn phm chnh, ta cn c vo tng s chi ph tp hp cho ton b qui trnh cng ngh tr i phn chi ph tnh cho sn phm ph hoc phn chi ph thit hi v sn phm hng hay chi ph lun chuyn ni b phc v ln nhau, tnh nh sau: (3.20) Tng gi thnh sn = phm chnh Tng CPSX Chi ph SPLD Chi ph SPLD + u k trong k cui k Chi ph cn loi tr
Chi ph loi tr v sn phm ph c th tnh theo gi k hoch chi ph thit hi v sn phm hng v chi ph phc v ln nhau c th tnh theo chi ph nh mc hoc gi k hoch cho n gin. i vi sn phm hng nu c khon bi thng vt cht cng cn loi ra.
86
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm V cc khon chi ph loi tr c th tnh cho khon mc chi ph nguyn vt liu trc tip gim bt khi lng tnh ton. Th d: Mt nh my sn xut ng, trong thng 9/97 c cc ti liu sau (n v tnh 1000). - SPLD u thng tnh theo chi ph nguyn vt liu trc tip : 30.000 - CPSX trong thng ca ton b qui trnh cng ngh, gm: Chi ph nguyn vt liu trc tip Chi ph nhn cng trc tip Chi ph sn xut chung : 558.000 : 14.000 : 28.000 Cng : 600.000 - SPLD cui thng xc nh c l : 40.500
- Kt qu sn xut: Nhp kho 140 tn ng thnh phm, thu c 2 tn r ng, gi k hoch 1 tn r l 750. n gin chi ph tnh cho 2 tn r ng l 1.500 ta tr lun vo khon chi ph nguyn vt liu trc tip. Ta c kt qu tnh gi thnh nh sau: (Bng 3.8) Bng 3.8 - BNG TNH GI THNH NG Thng 9 /97 Khon mc CP NVL trc tip CP NC trc tip CPSX chung Cng SPLD u k 30.000 30.000 CPSX trong k 558.000 14.000 28.000 600.000 SPLD cui k 40.500 40.500 SL : 140 tn Chi ph Tng gi Gi thnh SP ph thnh n v 1.500 1.500 556.000 14.000 28.000 598.000 3.900 100 200 4.200
Phn chi ph cho SP ph: 1.500 cng c th tch ring theo tng khon mc, s c s liu chnh xc hn nhng v ch chim mt t l rt nh do vy s khng hiu qu nu tnh ton qu chi tit c th. 3.7.1.3- Trng hp trong cng mt qui trnh cng ngh vi cng mt loi nguyn vt liu li thu c nhiu loi sn phm khc nhau. Vi trng hp ny chi ph sn xut cng tp hp cho c qui trnh cng ngh, nhng i tng tnh gi thnh li l tng loi sn phm trong lin sn phm thu c. Trnh t tnh gi thnh nh sau: - Cn c vo c im kinh t k thut ca cc loi sn phm xc nh h s gi thnh cho tng loi sn phm. - Qui i sn lng thc t tng loi sn phm theo h s gi thnh lm tiu chun phn b: 87

n
Tng s n lng qui i = s n lng thc t SPi x H s SPi

i =1
(3.21)
- Tnh h s phn b chi ph (gi thnh) tng loi sn phm. H s phn b = SPi Sn lng qui i ca SPi Tng sn lng qui i
(3.22)
- Tnh gi thnh thc t tng loi sn phm: Tng gi thnh SPi = SPLD u k + CPSX Trong k SPLD cui k x
(3.23) H s phn b SPi
Th d : Mt doanh nghip sn xut trong cng qui trnh cng ngh ng thi thu c 2 loi sn phm khc nhau : SP A v SP B, trong thng 9/97 c cc ti liu sau (n v tnh 1000) - H s gi thnh qui nh cho: SP A l 1,0. SP B l 1,2. - Chi ph v SPLD u k l 75.000, trong : Chi ph nguyn vt liu trc tip Chi ph nhn cng trc tip Chi ph sn xut chung : 50.000 : 10.000 : 15.000
- Chi ph sn xut tp hp cho c qui trnh cng ngh l 589.000, trong : Chi ph nguyn vt liu trc tip : 450.000 Chi ph nhn cng trc tip : 59.000
Chi ph sn xut chung : 80.000 - Chi ph v SPLD cui k nh gi c l 31.000, trong : Chi ph nguyn vt liu trc tip Chi ph nhn cng trc tip Chi ph sn xut chung : 20.000 : 6.000 : 5.000
- Kt qu sn xut: Cui thng hon thnh 120 SP A v 150 SP B. Ta tnh gi thnh tng loi SP theo trnh t sau: Tnh tng sn lng qui i lm tiu chun phn b: SP A : 120 x 1 = 120 SP B : 150 x 1,2 = 180
Cng = 300 H s phn b tng loi SP:
88
SP A :
120 = 0,4 300 180 SP B : = 0,6 300
Tnh gi thnh SP A (Bng 3.9) Bng 3.9 - BNG TNH GI THNH SP A Thng 9/97 SL : 120 Khon mc CPNVL trc tip CP NC trc tip CPXS chung Cng SPLD u k 50.000 10.000 15.000 75.000 CPSX trong k 450.000 59.000 80.000 589.000 CPLD cui k 20.000 6.000 5.000 31.000 Tng gi thnh 480.000 63.000 90.000 633.000 0,4 SP A H s Z 192.000 25.200 36.000 253.200 J 1.600 210 300 2.110
Bng 3.10 - BNG TNH GI THNH SP B Thng 9/97 SL : 150 Khon mc CPNVL trc tip CP NC trc tip CPXS chung Cng SPLD u k 50.000 10.000 15.000 75.000 CPSX trong k 450.000 59.000 80.000 589.000 CPLD cui k 20.000 6.000 5.000 31.000 Tng gi thnh 480.000 63.000 90.000 633.000 0,6 SP B H s Z 288.000 37.800 54.000 379.800 J 1.920 252 360 2.532
Gi thnh n v SP A l 2.110 v SP B l 2.532 ch l mt s ngu nhin m thi. Vi cch tnh ton gi thnh sn phm tng loi nh trn ngi ta gi l phng php tnh gi thnh theo h s. 3.7.1.4- Trng hp trong cng mt qui trnh cng ngh kt qu sn xut thu c l nhm sn phm cng loi vi cc chng loi, phm cp, qui cch khc nhau. i tng tnh gi thnh sn phm trong trng hp ny l tng chng loi, qui cch sn phm. Do vy ton b chi ph sn xut tp hp c cho qui trnh cng ngh cn c phn b cho cc qui cch, chng loi phm cp sn phm khc nhau. Mun tnh c gi thnh ta tin hnh theo trnh t sau: 89
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm - Chn tiu chun phn b tnh t l phn b gi thnh thc t cho tng qui cch, chng loi trong nhm sn phm. Tiu chun phn b c th l gi thnh k hoch, gi thnh nh mc (tnh ring theo tng khon mc). (3.24) - Tnh tng chun phn b tiu =
i =1
Sn lng thc t qui cch , chng loi i
Tiu chun phn b i (3.25)
- Tnh t l gi thnh theo tng khon mc. T l gi thnh theo khon mc =
SPLD u k + CPSX trong k - SPLD cui k Tng tiu chun phn b
- Tnh tng gi thnh tng qui cch, chng loi sn phm (theo tng khon mc) bng cch ly tiu chun phn b tng qui cch sn phm nhn vi t l tnh gi thnh. Qua cc ni dung tnh ton trn ta thy thc cht phng php tnh theo t l l bin tng ca phng php tnh theo h s. Th d : Mt doanh nghip sn xut sn phm A vi 2 qui cch khc nhau l A1, A2, trong thng 9/97 c cc ti liu sau (n v tnh : 1.000). - Gi thnh nh mc tng n v qui cch sn phm nh sau: Khon mc Chi ph NVL trc tip Chi ph NC trc tip Chi ph sn xut chung Cng - SPLD u thng 9/97 gm : Chi ph NVL trc tip Chi ph NC trc tip Chi ph sn xut chung : 30.000 : 5.000 : 4.500 A1 500 100 100 700 A2 800 150 150 1.100
- Chi ph sn xut trong thng 9/97 tp hp cho c qui trnh cng ngh: Chi ph NVL trc tip Chi ph NC trc tip Chi ph sn xut chung : 204.000 : 39.000 : 29.250
- Chi ph v SPLD cui thng 9/97 nh gi c nh sau: Chi ph NVL trc tip Chi ph NC trc tip Chi ph sn xut chung - Kt qu sn xut trong thng 9/97: 90 : 17.000 : 8.250 : 2.250
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Hon thnh nhp kho 100 SP A1 v 150 SP A2. Ta s tnh gi thnh tng qui cch sn phm nh sau: * Tnh tng tiu chun phn b gi thnh: Khon mc NVL trc tip 50.000 NC trc tip CPSX chung 10.000 10.000 SP A1 SP A2 120.000 22.500 22.500 Cng 170.000 32.500 32.500
* T l gi thnh theo tng khon mc nh sau: Chi ph nguyn vt liu trc tip: 30.000 + 240.000 - 17.000 170.000 5.000 + 39.000 - 8.250 32.500 4.500 + 29.250 - 2.250 32.500 = 1,3
Chi ph nhn cng trc tip:
= 1,1
Chi ph sn xut chung:
= 1,0
Bng 3.11 - BNG TNH GI THNH SP A1, SP A2 Thng 9/97 SP A1 (SL: 100) T l Tng tnh gi Tiu chun gi thnh phn b thnh 1,3 1,1 1,0 50.000 10.000 10.000 65.000 11.000 10.000 86.000 SP A2 (SL: 150) Gi thnh n v 650 110 110 870 Tiu chun phn b 120.000 22.500 22.500 Tng gi thnh 156.000 24.750 22.500 203.200 Gi thnh n v 1.040 165 150 1.355
Khon mc
CPNVL trc tip CP NC trc tip CPSX chung Cng
3.7.2- Phng php tnh gi thnh sn phm trong trng hp chi ph sn xut tp hp theo phn xng, t i sn xut hay giai on cng ngh. i vi cc doanh nghip c qui trnh cng ngh sn xut sn phm phc tp kiu lin tc, hay song song m sn phm hon thnh phi qua nhiu phn xng (giai on cng ngh) ch bin lin tc hoc song song nhau th chi ph sn xut pht sinh cn phi tp hp ring theo tng a im pht sinh chi ph: tng phn xng, t i sn xut hay giai on qui trnh cng ngh, cn i tng tnh gi thnh li l sn phm hon thnh bc cng ngh cui cng hoc l cc b phn chi tit sn phm ca tng phn xng giai on cng ngh (nu c nhu cu theo di v gi tr v tiu th, bn ra ngoi). Sau y chng ta s cp n phng php tnh gi thnh trong tng trng hp c th. 91
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm 3.7.2.1- Phng php tnh gi thnh i vi doanh nghip c qui trnh cng ngh sn xut sn phm phc tp kiu lin tc. Vi loi hnh doanh nghip ny, sn phm hon thnh phi tr qua nhiu giai on cng ngh ch bin lin tc, kiu nc chy. Sn phm hon thnh (na thnh phm) ca giai on trc l i tng tip tc ch bin ca giai on sau v cho ti giai on cui cng ca qui trnh cng ngh mi thu c sn phm hon thnh - thnh phm. V thng ng vi tng giai on cng ngh nht nh l mt phn xng (t i) sn xut do vy ngi ta phi xc nh chi ph sn xut ca tng phn xng sn xut, c s liu tnh gi thnh sn phm. Mt khc do i tng tnh gi thnh c th l na thnh phm ca tng giai on cng ngh v thnh phm hon thnh bc cui cng ca qui trnh cng ngh hoc ch l thnh phm cho nn c 2 cch tnh khc nhau ph hp vi i tng tnh gi thnh xc nh. 3.7.2.1.1- Trng hp i tng tnh gi thnh l na thnh phm tng giai on v thnh phm bc cng ngh cui cng. Trong trng hp ny trc ht ta phi cn c vo chi ph sn xut tp hp c ca tng phn xng (giai on cng ngh) tnh ra gi thnh na thnh phm giai on , sau cn c vo chi ph ca giai on tip theo bao gm 2 b phn: - Phn chi ph v na thnh phm giai on trc chuyn sang. - Phn chi ph b thm giai on . tnh gi thnh ca NTP giai on sau, c nh vy cho ti bc cui cng ta s tnh c gi thnh thnh phm. Vi cch tnh ton nh trn ngi ta gi l phng php phn bc c tnh gi thnh na thnh phm theo cch kt chuyn tun t chi ph. Vic kt chuyn tun t chi ph NTP giai on trc sang giai on sau c th tch ring theo tng khon mc chi ph, cng c th theo con s tng cng do vy ngi ta gi tng ng l kt chuyn tun t tng khon mc v kt chuyn tun t tng hp. Nu kt chuyn tun t tng khon mc th ta s tnh c gi thnh ca NTP bc sau v bc cui cng (thnh phm) theo khon mc gi thnh qui nh ngay. Cn nu kt chuyn tun t tng hp th gi thnh NTP t giai on 2 tr i li gm chi ph v NTP bc trc theo con s tng cng cng cc khon mc chi ph khc b thm ca giai on sau, do vy gi thnh thnh phm khng th c ngay theo khon mc qui nh c, mun c phi tnh hon nguyn ngc tr li theo khon mc ban u m vic tnh ton li rt phc tp, nn trong thc t t s dng cch kt chuyn tun t tng hp. C th khi qut trnh t tnh gi thnh theo phng php phn bc c tnh gi thnh NTP bng cch kt chuyn tun t chi ph nh sau: Gi s sn phm sn xut phi tr qua n giai on cng ngh tng ng vi n phn xng sn xut. (S 3.2)
92
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Giai on (PX1) 1 Chi ph NVL + trc tip Chi ph khc giai on 1 Gi NTP1 thnh
Giai on (PX2)
Chi ph NTP1 + chuyn sang
Chi ph khc giai on 2
Gi NTP2
thnh
Giai on (PXn)
Chi ph NTPn-1 + chuyn sang
Chi ph khc giai on n
Gi thnh thnh phm
S 3.2 Vic tnh gi thnh c minh ho bng th d sau: Mt XNCN sn xut SP A phi qua 2 giai on ch bin lin tc, trong thng 9/97 c cc ti liu sau (n v tnh 1000). - Chi ph v SPLD u k: Giai on 1 : Chi ph NVL trc tip : 15.000 Nhn cng trc tip Chi ph SX chung Giai on 2 : Khng c SPLD u k. - Chi ph sn xut trong thng ca tng giai on tp hp nh sau: (Bng 3.12) Khon mc Chi ph NVL trc tip Chi ph NC trc tip Chi ph SX chung Bng 3.12 - Kt qu sn xut: Giai on 1 hon thnh 150 NTP cn li 50 SPLD vi mc hon thnh 60%. Giai on 2 nhn 150 NTP1 tip tc ch bin, cui thng hon thnh nhp kho 130 TP A, cn li 20 SPLD vi mc hon thnh 50%/ Gi thnh sn phm A tnh nh sau: * nh gi SPLD cui thng giai on 1: Chi ph nguyn vt liu trc tip: 15.000 + 185.000 150 + 50 x 50 = 50.000 Giai on 1 185.000 24.400 47.200 Giai on 2 37.800 39.760 : 8.000 : 6.800
93
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm 8.000 + 24.400 150 + (50x60%) 6.800 + 47.200 150 + (50x60%)
Chi ph nhn cng trc tip:
x 30 = 5.400
Chi ph sn xut chung:
x 30 = 9.000 Cng : 64.400
Lp bng tnh gi thnh NTP1 (Bng 3.13) Bng 3.13 - BNG TNH GI THNH NTP1 Thng 9/97 SPLD u CPSX k trong k 15.000 8.000 6.800 29.800 185.000 24.400 47.200 256.600 CPLD cui k 50.000 5.400 9.000 64.400 SL : 150 Tng gi Gi thnh thnh n v 150.000 27.000 45.000 222.000 1000 180 300 14.80
Khon mc
CPNVL trc tip CP NC trc tip CPXS chung Cng
* nh gi SPLD cui k giai on 2: Thc cht chi ph ca giai on 2 (giai on sau ni chung) lun bao gm phn chi ph giai on trc: Giai on 1 v phn chi ph ca giai on ny: Giai on 2 b thm tip tc ch bin. Do vy chi ph tnh cho SPLD cui k cc giai on sau cng cn c tch ring thnh 2 b phn: - Phn chi ph NTP ca giai on trc tnh cho SPLD cui k giai on ny. - Phn chi ph ca giai on ny tnh cho SPLD cui k giai on ny theo mc hon thnh. Chi ph NVL trc tip: Chi ph NC trc tip : 20 x 1000 20 x 180 + = 20.000
37.800 x10 = 6.300 130 + (20 x 50%)
Chi ph SX chung
20 x 300 +
39.760 x10 = 8.840 130 + (20 x 50%)
Chi ph NTP giai on trc
Chi ph giai on sau Cng : 35.140
94
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Bng 3.14 - BNG TNH GI THNH SP A Thng 9/97 Khon mc CPSX G1 G2 37.800 39.760 77.560 Cng 150.000 64.800 84.760 299.560 SPLD cui k G1 20.000 3.600 6.000 29.600 G2 2.700 2.840 5.540 Cng 20.000 6.300 8.840 35.140 SL : 130 Tng gi thnh 130.000 58.500 75.920 264.420 Gi thnh n v 1000 450 584 2.034
CP NVL 150.000 trc tip CP NC 27.000 trc tip CPSX chung Cng 45.000 222.000
Trng hp cc giai on sau c SPLD u k ta s b sung cc ct lin quan n SPLD v tu thuc vo vic giai on sau nhn chi ph v NTP giai on trc l bao nhiu m ta cn c vo s lng v gi thnh n v NTP bc trc tnh c xc nh. V khng t trng hp NTP ca giai on trc hon thnh s nhp kho sau mi chuyn dn sang giai on sau tip tc ch bin, hoc mt phn bn ra ngoi. Vi vic tnh gi thnh ca NTP tng giai on s gip cho cc nh qun tr doanh nghip bit c s bin ng ca NTP gia cc giai on khng ch v hin vt m c gi tr, hn na s thun tin cho vic xc nh kt qu tiu th (trng hp c bn NTP ra ngoi) hoc quyt vic sn xut hay mua ngoi NTP v hch ton kinh t ni b, xc nh kt qu hot ng SXKD ca tng b phn, phn xng sn xut... l nhng vn lun c cc nh qun l doanh nghip quan tm. 3.7.2.1.2- Trng hp i tng tnh gi thnh ch l thnh phm hon thnh bc cng ngh cui cng. tnh c gi thnh trc ht cn c vo s chi ph sn xut tp hp c ca tng phn xng, giai on cng ngh tnh phn chi ph ca phn xng, giai on cng ngh trong thnh phm hon thnh theo cng thc sau: (3.26) CPSX gi trong TP = SPLD u k + CPSX trong k - SPLD u k Sn phm hon thnh gi + SPLD gi x Thnh phm
Tu thuc vo phng php nh gi SPLD cui k m c cn thit phi qui i SPLD ca tng giai on theo mc hon thnh hay khng. V iu cn lu l xem xt ti mi quan h t l gia NTP bc trc vi bc sau v bc cng ngh cui cng. Sau tng cng chi ph ca tng giai on trong thnh phm ra s c gi thnh ca thnh phm: (3.27) Tng gi thnh = thnh phm CPSX g1 trong + thnh phm CPSX g2 trong + ... thnh phm + CPSX gn trong thnh phm 95
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Vi ni dung, trnh t tnh gi thnh trn, c th khi qut nh sau: (S 3.3) Giai on 1 (PX1) Giai on 2 (PX2) . .. Giai on n (PXn) S 3.3 Cng vi cc s liu cho mc 3.7.2.1.1 ta s tnh gi thnh TP A nh sau: Xc nh CPSX giai on 1 trong thnh phm. 15.000 + 185.000 150 + 50 8.000 + 24.400 150 + (50x60%) 6.800 + 47.200 180 x 130 = 50.000 x 130 = 23.400 x 130 = 39.000 Cng : 192.400 - Xc nh CPSX giai on 2 trong thnh phm. Chi ph nhn cng trc tip: Chi ph sn xut chung: 37.800 130 + (20x50%) 39.760 130 + 10 x 130 = 35.100 x 130 = 36.920 Cng : 62.020 Bng 3.15 - BNG TNH GI THNH SN PHM A Thng 9/97 Khon mc CP NVL trc tip CP NC trc tip CP sn xut chung Cng CPSX gi trong TP g1 130.000 23.400 39.000 192.400 g2 35.100 36.920 62.020 SL : 130 Tng thnh 130.000 58.500 75.920 264.420 gi Gi thnh n v 1000 450 584 2.034 Tng CPSX giai on n CPSX gn thnh phm trong Tng CPSX giai on 1 CPSX g1 thnh phm trong
Tng CPSX giai on 2
CPSX g2 thnh phm
trong
Tng gi thnh thnh phm
Chi ph nguyn vt liu trc tip: Chi ph nhn cng trc tip: Chi ph sn xut chung:
96
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Vic tnh ton nh trn c phn n gin hn so vi trng hp c tnh gi thnh na thnh phm. Tuy nhin li khng theo di c s bin ng ca NTP tng giai on v gi tr, khng xc nh c hiu qu SXKD ca tng phn xng, b phn sn xut, khng cung cp thng tin cn thit cho ch doanh nghip quyt nh cc phng n SXKD ph hp vi iu kin, tnh hnh c th mt cch nhanh nhy. 3.7.2.2- Phng php tnh gi thnh i vi doanh nghip c qui trnh cng ngh sn xut sn phm phc tp kiu song song. Vi qui trnh cng ngh ny th sn phm c sn xut ch to nhiu phn xng, b phn sn xut hay giai on qui trnh cng ngh khc nhau nhng c lp, song song vi nhau. Sn phm bao gm nhiu chi tit, b phn. Cc b phn, chi tit c gia cng ch bin ring r tng phn xng, theo cng ngh ring. Do vy tnh c gi thnh sn phm trc ht phi cn c vo chi ph sn xut tp hp ring cho tng phn xng, giai on cng ngh, sau tnh ra gi thnh cc b phn chi tit ca sn phm cc phn xng khc nhau. Cui cng cn c vo s sn phm hon thnh, lp rp khu cui cng tng cng chi ph ca cc b phn, chi tit cu thnh nn thnh phm ta s tnh c gi thnh sn phm. Th d : Mt doanh nghip SX SP A cc PX nh sau: PX1: Ch to b phn sn phm 1 PX2: Ch to b phn sn phm 2 PX3: Ch to b phn sn phm 3 PX4: Lp rp cc b phn thnh phm. n gin ch minh ho cc s liu lin quan n chi ph cu thnh trong tng b phn sn phm tng PX. Cn vic tnh gi thnh tng b phn chi tit cng c p dng cc phng php ph hp. Bng 3.16 - Bng tnh gi thnh n v SP A Khon mc CP NVL trc tip CP NC trc tip CP SX chung Cng PX1 b PX2 b PX3 b PX4 phn sn phn sn phn sn ph phm 1 phm 2 phm 3 rp 30 8 6 44 15 6 6 27 25 10 5 40 10 12 22 chi lp Cng 70 34 29 133
tnh gi thnh ca tng chi tit, b phn sn phm ta cng cn c vo s chi ph sn xut tp hp c cho tng phn xng, kt qu sn xut ca phn xng v ti liu v chi ph tnh cho SPLD u k, cui k (phn ny khng minh ho).
97
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm 3.7.3- Phng php tnh gi thnh sn phm trong trng hp chi ph tp hp theo tng sn phm, cng vic hay n t hng. Phng php ny p dng khi m i tng tp hp chi ph v i tng tnh gi thnh l ph hp nhau. Cc chi ph sn xut lin quan n tng sn phm, cng vic hay n t hng c th pht sinh nhiu a im khc nhau nhng phm vi cn tp hp chi ph li l cc sn phm, n t hng. V chnh nhng sn phm, n t hng cng l i tng cn tnh c gi thnh. Do vy phm vi p dng phng php ny l cc doanh nghip t chc sn xut n chic hoc hng lot nh, va theo cc n t hng. Mt hng sn phm nhiu, khi lng t, chu k sn xut di. V k tnh gi thnh ph hp vi khi kt thc, hon thnh n t hng. Vic sn xut v tiu th sn phm trong trng hp ny coi nh c d nh trc theo hp ng k kt gia doanh nghip vi khch hng. Tuy chu k sn xut di, nhng vn m s tp hp chi ph sn xut (s tnh gi thnh) ring cho tng n t hng theo tng thng. Sau khi n t hng hon thnh s tng cng chi ph cc thng ca n t hng ta s c gi thnh n t hng hon thnh. Nu n t hng c sn xut, ch to nhiu phn xng khc nhau th phi tnh ton xc nh chi ph ca tng phn xng lin quan n n t hng . Cc chi ph trc tip lin quan n n t hng no th tnh thng cho n t hng , cn cc chi ph lin quan n nhiu n t hng cn la chn tiu chun phn b thch hp. Th d : Mt doanh nghip c 2 PX sn xut, tin hnh sn xut 2 n t hng: n t hng A v n t hng B bt u t 1/97 v n t hng C bt u t thng 2/97. C cc ti liu: Chi ph sn xut trong thng 1/97 tp hp theo tng phn xng v n t hng nh sau:
Bng 3.17 - CHI PH SN XUT THNG 1/97 Chi ph PX 1541: PX1 H A H B 1542: PX2 H A H B 621 CPNVL trc tip 500.000 150.000 350.000 800.000 300.000 500.000 622 CPNC trc tip 100.000 40.000 60.000 150.000 50.000 100.000
n v tnh : 1.000 627 CPSX chung 130.000
225.000
98
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Bng 3.18 - CHI PH SN XUT TRONG THNG 2/97 n v tnh : 1000 Chi ph PX 1541: PX1 H B H C 1542: PX2 H B H C 621 CPNVL tip 800.000 350.000 450.000 700.000 300.000 400.000 trc 622 CPn NC tip 100.000 45.000 55.000 125.000 55.000 70.000 200.000 trc 627 CPSX 150.000 chung
Kt qu sn xut: Thng 1 hon thnh 5 sn phm ca H A giao ngay cho khch hng, H B vn cha hon thnh. Thng 2 hon thnh 10 SP ca H B, giao cho khch hng, H C vn cha hon thnh. Vi phng php tnh gi thnh theo n t hng (cng vic) khi bt u sn xut ta phi lp cho mi n t hng mt s tnh gi thnh nh sau: Bng 3.19 - S TNH GI THNH H A Ngy sn xut : 1/97, hon thnh 28/1/97 n v tnh : 1.000 Thng 1 Chi ph PX 1541: PX1 1542: PX2 Tng gi thnh Gi thnh n v NVL trc tip 150.000 300.000 450.000 90.000 NC trc tip 40.000 50.000 90.000 18.000 CPSX chung 52.000 75.000 127.000 25.400 Cng 242.000 245.000 667.000 133.400
99
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Bng 3.20 - S TNH GI THNH H B Ngy sn xut : 1/97, hon thnh 25/2/97 Thng 1 Chi ph 1541: PX1 1542: PX2 Cng thng 1 2 1541: PX1 1542: PX2 Cng thng 2 Tng gi thnh Gi thnh n v PX NVL tip trc NC tip 60.000 100.000 160.000 45.000 55.000 100.000 260.000 26.000 trc CPSX chung 78.000 150.000 228.000 67.500 88.000 155.500 383.500 38.350 Cng 488.000 750.000 1.238.000 462.500 443.000 905.500 2.143.500 214.350
350.000 500.000 850.000 350.000 300.000 650.000 1.500.000 150.000
Trong cc s tnh gi thnh trn ta thy s chi ph sn xut chung ca tng PX phn b cho cc H theo chi ph nhn cng trc tip, c th: Thng 1: PX1 tng chi ph sn xut chung l 130.000 tnh cho H A l : 130.000 40.000 + 60.000 130.000 100.000 x 40.000 = 52.000
H B l :
x 60.000 = 78.000
PX2 tng chi ph sn xut chung l 225.000 phn b cho: H A l : 225.000 50.000 + 100.000 225.000 150.000 x 50.000 = 75.000
H B l :
x 100.000 = 150.000
Tng t nh vy ta tnh c s chi ph sn xut chung ca thng 2 thuc tng PX cho tng n t hng l: PX1 : H B l 67.500 H C l 82.500 PX2 : H B l 88.000 H C l 112.000 Tuy H C cha hon thnh nhng khi bt u sn xut ta vn phi m s tnh gi thnh:
100
Chng III - K ton qun tr chi ph v gi thnh sn phm Bng 3.21 - S TNH GI THNH H C Ngy bt u sn xut : 2/97, hon thnh. . . . . . . . n v tnh : 1.000 Thng 1 Chi ph 1541: PX1 1542: PX2 Cng 3 ....... PX NVL trc NC tip tip 450.000 400.000 850.000 ....... 55.000 70.000 125.000 ....... trc CPSX chung 82.500 112.000 194.500 ....... Cng 587.500 582.000 1.169.500 .......
Trn y l trnh by ton b phng php tp hp chi ph sn xut theo nhng phm vi, gii hn: - Theo ton b qui trnh cng ngh sn xut sn phm (ton doanh nghip). - Theo tng phn xng, t i sn xut hay giai on cng ngh. - Theo tng sn phm, cng vic, n t hng. ng thi gii thiu cc phng php nh gi SPLD cui k thng c p dng trong cc doanh nghip. Gi thnh sn xut sn phm tnh c tu tng trng hp s c ghi s k ton: N TK 155 N TK 632 N TK 157 ... C TK 154 (631). Nu nhp kho thnh phm. Nu xut bn ngay. Nu xut gi bn ti cc i l, k gi.
101
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh
CHNG IV K TON QUN TR DOANH THU V KT QU KINH DOANH

4.1- NH GI BN SN PHM TRONG DOANH NGHIP.
4.1.1- L thuyt kinh t ca qu trnh nh gi sn phm. Trong iu kin nn kinh t th trng nhng quyt nh ca qu trnh nh gi sn phm l nhng quyt nh quan trng m cc nh qun tr doanh nghip lun phi xem xt v c gng thc hin sao cho ph hp vi nhng qui lut khch quan vn c ca nn kinh t l qui lut cung cu; qui lut cnh tranh; qui lut gi tr... Chnh v s nhn thc khng y nhng qui lut vn c ca nn kinh t th trng m mt s khng t cc nh qun tr doanh nghip cho rng vic nh gi bn ca sn phm (vt t, hng ho tiu th) l khng cn thit v theo h quan nim l do th trng t iu tit bi cung - cu do s tho thun gia ngi mua - ngi bn. Nu ch n thun suy ngh theo quan im th doanh nghip kh c th tn ti c ch cha ni n kh nng pht trin khng cn quan tm ti vic xc nh gi bn sn phm v sn phm cc doanh nghip sn xut ra cnh tranh trn th trng vi gi c xc nh sn. H ch quan tm ti khi lng sn phm cn sn xut m bo ng cht lng m thi. Tuy vy, ngay c trong trng hp ny m doanh nghip khng c chnh sch, quyt nh ph hp cho vic nh gi sn phm th kh c th t c mc ch cui cng l li nhun ti a. Trong chng 3 chng ta thy r tc dng to ln ca vic k ton qun tr chi ph sn xut v gi thnh sn phm trong vic nh gi bn sn phm bi v gi bn m doanh nghip mong mun y phi l gi b p trang tri cc chi ph v c li. Do cn phi nghin cu, xem xt k cc chi ph c tnh ton xc nh nh th no trong qu trnh nh gi sn phm cho ph hp vi yu cu qun tr doanh nghip. Gi bn sn phm l nhn t c nh hng ln, trc tip n doanh thu, li nhun ca doanh nghip. Ch doanh nghip bit rng, gi bn sn phm cho li nhun ti a khi m s chnh lch dng gia tng doanh thu v tng chi ph l ln nht. V phn mnh tng doanh thu ln nht khi khi lng tiu th ln nht v gi bn n v l cao nht. Cn tng chi ph nh hng bi khi lng sn phm tiu th v chi ph tnh cho mt n v sn phm tiu th. Nhng hiu bit v cc vn nu trn chnh l s hiu bit v kinh t v m vn dng vo qu trnh nh gi sn phm, chnh l l thuyt kinh t ca qu trnh nh gi sn phm. Trong qu trnh vn dng l thuyt kinh t ca qu trnh nh gi bn sn phm tng tng doanh thu, cc ch doanh nghip cn thy c cc vn quan trng sau y: 1. Gi bn ca sn phm chu tc ng bi nhng nhn t khc nhau nn khng th l mt gi "n nh tuyt i" vi mt khi lng sn phm tiu th qu ln. 102
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh 2. Doanh nghip c th tng tng doanh thu, khi c chnh sch gim gi vi mt khi lng sn phm tiu th ln hn. Song, tc tng cng s ti mt mc nht nh ri s gim, khi m gi bn sn phm gim dn. 3. Khi lng sn phm tiu th tng s lm cho tng chi ph tng ln, nhng khng phi hon ton theo mc t l thun nh nhau. 4. Doanh nghip thc hin chnh sch tng tng doanh thu th thi gian u t l tng doanh thu s cao hn t l tng chi ph. iu m c ngha l sn xut, tiu th cng nhiu th cng li nhiu. Song, ti mt mc nht nh tc tng chi ph s t bng tc tng tng doanh thu, khi vic sn xut thm sn phm nhm mc ch tiu th mt khi lng ln l phng n cn c xem xt la chn. Phng n ny s m bo cho doanh nghip thu c li nhun cao nht vi khi lng sn phm tiu th v gi bn hp l nht. Tuy nhin, li nhun d kin cao nht cng ch da trn khi lng sn phm tiu th v gi bn hp l theo d kin. Chnh v vy vic xy dng k hoch doanh thu, li nhun lm mc tiu phn u cho k hot ng tip theo l cn thit (vn ny s cp phn sau). Song, trn thc t, c khng t vn m ni dung d kin li khc vi thc t hot ng ca doanh nghip, v vy cc nh qun tr doanh nghip cn phi nhn thc c cc vn sau: 1/ S liu, thng tin v tng chi ph, doanh thu ca cc loi sn phm hay ring tng loi ch l s k hoch m trong qu trnh sn xut, tiu th sn phm s chu nhng tc ng nht nh lm thay i s liu d kin. 2/ Nhng vn v vic vn dng l thuyt kinh t vo qu trnh nh gi sn phm nu trn mi dng li vic xc nh gi bn sn phm trong mi quan h vi khi lng sn phm tiu th v trong iu kin th trng cnh tranh hon ho gia cc doanh nghip. M trn thc t, th gi bn cn chu nh hng ca nhiu nhn t khc khng km phn quan trong na nh: Mc thu nhp, s thch, th hiu ca ngi tiu dng, mc p ng nhu cu tiu dng ca sn phm, chnh sch thu ca Nh nc... Cc ch doanh nghip u c nhng nhn thc, hiu bit l thuyt v qu trnh nh gi bn sn phm da vo l thuyt kinh t vi m nh gi bn sn phm theo nhng phng php thng thng nhm mc ch trang tri b p chi ph lin quan n khi lng sn phm tiu th v t c mc li nhun mong mun. 4.1.2- Phng php nh gi bn sn phm thng thng. Quan im t c li nhun mong mun l quan im chung ca nhiu ch doanh nghip trong vic ra quyt nh gi bn sn phm theo phng php nh gi sn phm thng thng. Ni dung ch yu ca phng php ny l vic xc nh gi bn sn phm trn c s cc b phn chi ph sau: 1. Chi ph gc (chi ph c s). 2. Phn chi ph cng thm vo chi ph gc. Chi ph gc l c s xc nh gi bn sn phm. Chi ph gc c th c xc nh l: - Chi ph sn xut, ch to sn phm (bao gm chi ph nguyn vt liu trc tip, chi ph nhn cng trc tip v chi ph sn xut chung). 103
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh - Ton b bin ph v sn xut, tiu th v bin ph qun l. Cn phn chi ph cng thm vo chi ph c s xc nh gi bn l mt t l m bo cho doanh nghip c th b p tt c chi ph v tho mn mc hon vn mong mun. Mc hon vn mong mun c tnh nh sau: (4.1) Mc hon vn mong mun = T l hon vn mong mun x Vn hot ng bnh qun
Nh vy, chi ph c s nh gi bn sn phm thng thng c th bao gm cc khon chi ph khc nhau do vy c 2 phng php nh gi bn sn phm thng thng: - nh gi bn sn phm da vo gi thnh sn xut sn phm. - nh gi bn sn phm da vo bin ph trong gi thnh ton b. 4.1.2.1- nh gi bn sn phm da vo gi thnh sn xut sn phm. Gi thnh sn xut sn phm l ton b cc chi ph lin quan n vic sn xut, ch to sn phm hoc thc hin lao v dch v hon thnh, bao gm: + Chi ph nguyn vt liu trc tip. + Chi ph nhn cng trc tip. + Chi ph sn xut chung. Cn c vo ti liu do b phn k ton chi ph sn xut, gi thnh sn phm cng nh kt qu nh gi sn phm lm d cui k ta s tnh c gi thnh sn xut sn phm ring theo tng khon mc trn. Gi thnh sn xut c s dng lm chi ph gc ca sn phm. Cn c vo chnh sch nh gi sn phm ca doanh nghip m xc nh t l phn trm chi ph cng thm vo chi ph gc xc nh gi bn sn phm, sao cho b p c phn chi ph bn hng, chi ph qun l doanh nghip tnh cho sn phm hng ho tiu th v t c mc li mong mun. Vic nh gi bn sn phm da vo gi thnh sn xut c minh ho bng th d sau: Ti mt doanh nghip sn xut v tiu th sn phm A, trong nm 1999 c cc ti liu sau (n v tnh 1000). I- Ti liu k hoch: 1. S vn u t vo hot ng sn xut kinh doanh l 800.000. 2. D kin mi nm sn xut, tiu th : 780 sn phm A. 3. D ton chi ph sn xut v tiu th: 408.000, trong : - Chi ph nguyn vt liu trc tip - Chi ph nhn cng trc tip - Chi ph sn xut chung - Chi ph bn hng - Chi ph QLDN 4. T l hon vn u t mong mun l 10%. 104 : 150.000 : 75.000 : 80.000 : 20.000 : 83.000
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh II- Ti liu thc t v sn xut v tiu th sn phm A. 1. Tng gi thnh sn xut ca 800 sn phm A gm cc khon mc nh sau: - Chi ph nguyn vt liu liu trc tip : 160.000 - Chi ph nhn cng trc tip - Chi ph sn xut chung Trong : + Bin ph sn xut chung l + nh ph sn xut chung l 2. Tng chi ph bn hng l : 24.000 Trong : Bin ph bn hng l : 16.000 : 22.000 : 66.000 : 80.000 : 88.000
nh ph bn hng l : 8.000 3. Tng chi ph QLDN : 96.000 Trong : Bin ph QLDN nh ph QLDN : 28.800 : 67.200
Vic nh gi bn sn phm s tin hnh theo trnh t sau: (1) Trc ht, xc nh t l phn trm chi ph cng thm vo chi ph gc (cn c vo ti liu k hoch, d kin). T l cng thm = (10% x 800.000) + (20.000 + 83.000) 150.000 + 75.000 + 80.000 183.000 305.000 = 60%
(2) Xc nh chi ph sn xut gc (cn c ti liu thc t) Bng 4.1 Khon mc Chi ph nguyn vt liu trc tip Chi ph nhn cng trc tip Chi ph sn xut chung Trong : Bin ph nh ph Cng Tng gi thnh 160.000 80.000 88.000 22.000 66.000 328.000 S lng : 800 Gi thnh n v 200 100 110 27,5 82,5 410 105
(3) Xc nh phn chi ph cng thm: Tng chi ph cng thm = 60% x 328.000 = 196.800. V tnh cho mi n v sn phm l 246. (4) nh gi bn sn phm: Tng gi bn l 328.000 + 196.000 = 524.800. Gi bn n v l : 410 + 246 = 656. Vi vic nh gi sn phm nh trn, nu doanh nghip tiu th ht 800 sn phm A th kt qu tiu th nh sau: Tng doanh thu Gi vn hng bn Chi ph bn hng Chi ph QLDN : 524.800 : 328.000 : 24.000 : 96.000
Kt qu tiu th l li : 76.800 Nh vy, phn chi ph cng thm tnh l 196.800 b p phn chi ph bn hng v chi ph QLDN ng thi doanh nghip cn t s li l 76.800. Vi kt qu li 76.800 th t l hon vn u t doanh nghip thc hin c l :
76.800 = 9,6% 800.000

T l hon vn u t thc t l 9,6% xp x vi t l hon vn u t mong mun l 10%/ 4.1.2.2- nh gi bn sn phm da vo bin ph trong gi thnh ton b ca sn phm tiu th. Trong cc chng trc chng ta cp n cch phn loi chi ph thnh chi ph c nh (nh ph) v chi ph thay i (bin ph) phc v cho yu cu qun tr doanh nghip. Cc chi ph lin quan n vic sn xut, tiu th sn phm u c th phn chia thnh nh ph v bin ph. nh gi sn phm da vo chi ph thay i trong gi thnh ton b sn phm tiu th l cn c vo cc chi ph thay i tnh chi ph gc, bao gm: - Chi ph nguyn vt liu trc tip. - Chi ph nhn cng trc tip. - Bin ph chi ph sn xut chung. - Bin ph chi ph bn hng. - Bin ph chi ph QLDN.
106
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh Cng tng t nh phng php nh gi sn phm da vo gi thnh sn xut ta phi xc nh phn chi ph cng thm theo mt t l hp l so vi chi ph gc, c th b p cc nh ph v chi ph sn xut chung, chi ph bn hng v chi ph QLDN, ng thi c li. Cng vi v d nu mc 4.1.2.1 nhng t l phn chi ph cng thm l 90% ta s nh gi bn sn phm nh sau: (1) Xc nh bin ph (chi ph thay i) trong gi thnh ton b ca sn phm tiu th. Bng 4.2 Bin ph Chi ph nguyn vt liu trc tip Chi ph nhn cng trc tip Bin ph chi ph sn xut chung Bin ph chi ph bn hng Bin ph chi ph QLDN Cng Ton b sn phm 160.000 80.000 22.000 16.000 28.800 306.800 S lng : 800 n v sn phm 200,0 100,0 27,5 20,0 36,0 383,5
(2) Tnh phn chi ph cng thm cho ton b sn phm l: 90% x 306.800 = 276.120 V tng ng cho mi n v sn phm l 345,15. Gi bn ca ton b sn phm tiu th l : 306.800 + 276.120 = 582.920. Tng ng cho mt n v sn phm l : 383,5 + 345,15 = 728,65. Vi cch nh gi bn sn phm theo bin ph trong gi thnh ton b sn phm tiu th, th kt qu tiu th l : Tng doanh thu Tr gi thnh ton b : Trong phn bin ph : 306.800 : 582.920
nh ph chi ph sn xut chung: 66.000 nh ph chi ph bn hng nh ph chi ph QLDN Kt qu tiu th l li : 8.000
: 67.200 : 134.920
Nh vy, ton b chi ph cng thm theo phng php ny ta tnh c l 276.120 b p phn nh ph chi ph sn xut chung, nh ph chi ph bn hng, nh ph QLDN v m bo s li l 134.920.
107
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh Qua kt qu nh gi sn phm thng thng theo 2 cch nu trn ta thy kt qu tiu th sn phm c s chnh lch kh ln, bi gii hn, phm vi chi ph tnh vo chi ph gc lm c s cho vic nh gi v t l phn trm phn chi ph cng thm, cng nh tnh st thc ca vic lp k hoch d ton chi ph... 4.1.3- nh gi bn sn phm hng ho theo chi ph nguyn vt liu v chi ph nhn cng. Phng php ny p dng thch hp vi cc doanh nghip dch v xc nh gi bn dch v (dch v sa cha, t vn php l...). Gi bn dch v gm 2 b phn: - nh gi chi ph nguyn vt liu. - nh gi chi ph nhn cng. Ni dung, trnh t tnh ton tng khon nh sau: * nh gi chi ph nguyn vt liu trong gi bn. xc nh mc gi nguyn vt liu trong gi bn ngi ta cn c vo 3 yu t sau: - Gi nguyn vt liu ghi trn ho n. - Ph ph nguyn vt liu tnh thm vo gi nguyn vt liu trn ho n. Phn ph ph nguyn vt liu c tnh bng cch ly gi ghi trn ho n nhn vi t l hp l, l mt t l m bo c chi ph b p cc khon chi ph v giy t, vn phng phm, chi ph phc v, chi ph lu kho, lu bi... v mc li nhun tnh cho chi ph nguyn vt liu . (4.2) T l thu ph = nguyn vt liu T l li nhun tnh cho T l b p chi + nguyn vt liu ph khc (4.3) x T l ph ph nguyn vt liu
Vy, gi tr nguyn vt liu tnh trong gi bn l: Gi nguyn vt liu + theo ho n Gi nguyn vt liu theo ho n
* nh gi chi ph nhn cng trong gi bn. V nguyn tc chi ph nhn cng trong gi bn cng c xc nh tng t nh i vi nguyn vt liu, bao gm: Chi ph nhn cng trc tip. Phn ph ph b p chi ph khc. Phn tnh theo li nhun mong mun v chi ph nhn cng. Phn chi ph nhn cng trong s sn phm dch v bn c cn c vo s gi cng tnh bnh qun cho mt n v sn phm dch v v n gi chi ph nhn cng trong gi bn.
* Tnh gi bn sn phm dch v. 108
(4.4)
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh Gi chi ph nhn Gi chi ph Gi bn sn + = cng nguyn vt liu phm dch v V d : Mt cng ty sa cha t tin hnh sa cha n t hng A vi cc ti liu sau: (n v tnh 1.000). Tng s chi ph tin cng trc tip tp hp c l: 16.000 Chi ph tin cng ca cc b phn khc Tng s gi cng ca CNSX trc tip : 8.000 : 2.000
Li nhun mong mun v chi ph nhn cng (cho 1 gi cng) l 3. S gi cng hon thnh cng vic sa cha n t hng A l 50 gi. Gi nguyn vt liu ghi trn ho n tnh cho n t hng l : 6.000 T l ph ph nguyn vt liu b p chi ph khc l 30%. T l li nhun mong mun v chi ph nguyn vt liu l 15%. Vi cc ti liu trn ta xc nh gi bn i vi cng vic sa cha n t hng A nh sau: nh gi chi ph nguyn vt liu: Gi ho n : Ph ph b p chi ph khc : 6.000 : 1.800 (6.000 x 30%).
Li nhun mong mun : 900 (6.000 x 15%). Cng : 8.700 nh gi chi ph nhn cng: Chi ph mt gi cng :
16.000 =8 2.000 8.000 =4 2.000

3 Cng 15
Ph ph b p chi ph khc Li nhun mong mun :
n t hng sa cha ht 50 gi vy chi ph nhn cng trong gi bn l : 50 x 15 = 750. Gi bn ca n t hng A s l : 8.700 + 750 = 9.450. Cch xc nh gi bn ny ph hp vi cc doanh nghip sn xut, kinh doanh dch v theo n t hng, khi lng sn phm t, mt hng sn phm nhiu. 4.1.4- Xc nh gi bn sn phm mi. Sn phm mi hiu theo ngha rng bao gm nhng sn phm cha c trn th trng hoc nhng sn phm tng t nh sn phm c (i vi cc doanh nghip sn xut ch to ln u) nhng khc v mu m, thay i v cht lng... 109
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh i vi nhng sn phm mi cha h xut hin trn th trng th vic nh gi bn chng i vi cc doanh nghip l vic lm kh khn, c tnh cht thch thc v khng chc chn, v khng th c c nhng thng tin chc chn tin cy v kh nng tiu dng, v th hiu hay v kh nng thay th cho nhng sn phm c. Mc ch ca cc doanh nghip khi ch to, sn xut sn phm mi l chim lnh th trng tiu th mi, c c quyn trong mt thi gian nht nh... t ti mc ch cui cng li nhun ti a. Song, sn xut ra c bn c hay khng, bn vi gi no, kh nng tiu th nhiu hay t ? ... C bit bao cu hi t ra i vi cc ch doanh nghip. Nhng mt trong nhng vn c quan tm hn c l bn vi gi no ? Do vy vic xc nh gi bn i vi sn phm mi l cng vic c ngha quan trng v phc tp. Thc t cc doanh nghip khi ch th sn phm mi t c nhng thnh cng, kt qu tt cho thy vic nh gi bn sn phm mi thng nh trn c s tip th, gii thiu, qung co sn phm mi. Vic tip th, gii thiu sn phm mi cn c tin hnh nhng ni xc nh, la chn, m c kh nng tiu th c nhiu nht v nhng vng khc nhau. Cn c vo khi lng sn phm tiu th v gi bn sn phm mi nhng vng, khu vc khc nhau m tin hnh phn tch, nh gi a ra mt mc gi hp l nht cho vic sn xut tiu th sn phm mi trong cc k SXKD tip theo. Xt gc ngi tiu dng th i vi nhng ngi c iu kin, kh nng h lun lun mun c nhng sn phm mi, h cng mun th nghim vic tiu dng nhng sn phm mi vi nim kiu hnh v tm l ca h l nhng sn phm mi thng c sn xut, ch to vi cng ngh cht lng tt hn, c nh vy mi cnh tranh hoc thay th nhng sn phm c c trn th trng. Vi quan im ca ngi sn xut v ngi tiu dng nh vy nn gi bn sn phm mi thi gian u thng c nh gi bn cao hn sau mt thi gian s gim dn khi m th trng dn c m rng. Vi cch nh gi bn sn phm mi cao ri gim dn, nu thc hin c th cc ch doanh nghip s t c li nhun ti a trong mt thi gian ngn hn. Cho ti khi gi bn gim dn th nhng khon li nhun ti a m doanh nghip thu c, cng lm hi lng h. Mt khc, vi ngi tiu dng vic gim dn gi bn s d chp nhn hn l vic tng gi bn. Cch nh gi bn cao ri gim dn i vi sn phm mi c thnh cng hay khng cng ph thuc rt nhiu vo kin ca cc khch hng tiu dng nhng sn phm mi u tin, do vy vic thm d kin, t chc qung co thng qua khch hng, t chc cc hi ngh khch hng l vic lm cn thit, khng th thiu c. Tuy nhin, trong thc t c nhiu doanh nghip khi nh gi bn sn phm mi li theo mt chin lc nh gi khc tc l gi bn sn phm mi lc u xy dng mc va phi c th trang tri b p c cc chi ph v c li nht nh. Sau khi m sn phm mi tr thnh thng dng, chim lnh c th trng th h s tng gi dn ln, nhm thu c li nhun nhiu hn. Nhng, v tm l ca ngi tiu dng vic tng gi dn t li nhun cao hn ca nhng thi gian sau nhiu khi li kh thc hin c, v khi sc cnh tranh c th b gim st, v sn phm thng dng, nhiu nh sn xut khc s lao vo sn xut, iu ny tt s dn n vic sn xut, tiu th gp kh khn. Nh vy, i vi sn phm mi d nh gi bn cao ri gim dn, hay thp ri cao dn u nhm mc ch cui cng l li nhun ti a. nh gi theo phng php no tu thuc, chu nh 110
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh hng ca rt nhiu nhn t khc nhau. Doanh nghip cn phi tht nng ng trong vic nghin cu, tm kim th trng, bit c kh nng cnh tranh, chim lnh th trng ca mnh... c c chin lc nh gi bn sn phm mi hp l nht.
4.1.5- nh gi bn sn phm trong trng hp c bit.

Ngoi cc trng hp nh gi bn sn phm trnh by trn, doanh nghip cn phi c quyt nh nh gi sn phm trong trng hp c bit, khng bnh thng sau y: 1. Th trng tiu th mi. 2. Khch hng nc ngoi. 3. Khi lng n t hng nhiu. Trong trng hp c bit nu trn, i hi cc doanh nghip phi nghin cu, nh gi ng c nng lc sn xut, kh nng cnh tranh v nhng kh khn ca mnh c th dnh c nhng hp ng, th trng tiu th mi vi khi lng ln. T m c chnh sch nh gi sn phm cho hp l. Thng cc doanh nghip phi xc nh c mc gi thp nht c th b p, trang tri c nhng bin ph v chi ph sn xut sn phm, bin ph chi ph bn hng, bin ph chi ph qun l doanh nghip. Ni cch khc, y chnh l gi gc m chng ta cp mc 4.1.2.2 cng chng. Sau doanh nghip phi xc nh c phm vi gi linh hot tc l phn tin cng thm vo chi ph gc (mc gi thp nht) c th b p c phn nh ph chi ph bn hng, nh ph chi ph QLDN v c c li nhun mong mun. Vi cch nh gi bn sn phm trong trng hp c bit nu trn th: Chi ph NVL trc tip Gi bn sn phm mong = mun Chi ph nhn cng trc tip Bin chi ph sn sut chung Bin chi ph bn hng Bin chi ph QLDN + Phn tin cng thm (4.5)
Bin ph + Phn tin cng thm
Song, i hi doanh nghip cn phi xem xt trong tng trng hp, iu kin c th sau y: 1/ Nu nh kh nng, nng lc sn xut cha tn dng ht, nhng doanh s hng bn khng th tng thm vi gi bn hin ti th doanh nghip c th phi chp nhn sn xut sn phm theo cc n t hng v bn vi gi thp hn gi bn mong mun, nhng phi cao hn gi gc (mc gi thp nht) tc l ln hn bin ph sn xut, tiu th sn phm. 2/ Nu doanh nghip gp kh khn trong vic sn xut, tiu th sn phm, nh khi lng sn phm tiu th trn th trng gim nhanh, iu kin kinh doanh kh khn th doanh nghip nn chp nhn gim gi, ch khng nn nh ch ton b hot ng SXKD. 111
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh 3/ Nu doanh nghip phi cnh tranh thu cc n t hng mi, hoc c th trng tiu th mi th vic nh gi theo "Gi linh hot" nu trn s gip cho doanh nghip a ra gi trng thu v nu c th doanh nghip c kh nng m rng pht trin SXKD v tng thm li nhun. Vi cch nh gi bn sn phm theo phng php nh gi trc tip da vo bin ph v phn chi ph cng thm lm gi bn mong mun, cc nh hoch nh chnh sch gi s c c thng tin c th chi tit hn so vi vic nh gi da vo gi thnh sn xut ca sn phm tiu th, ng thi nhng thng tin ny li c s tng ng vi ni dung ca mi quan h gia chi ph khi lng v li nhun. Mt khc, cch nh gi ny, cung cp cho ngi nh gi mt phm vi gi linh hot, nu c th c c quyt nh nhanh trong vic nh gi sn phm, c bit trong trng hp cnh tranh thng thu cc n t hng.
4.2- K TON QUN TR DOANH THU.

4.2.1- Cc loi doanh thu trong doanh nghip. Doanh thu bn hng l s tin v s sn phm vt t, hng ho, lao v, dch v tiu th hoc thc hin cho khch hng theo gi tho thun. Trong iu kin nn kinh t th trng, hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip mang tnh tng hp. Cc doanh nghip tin hnh nhiu loi hot ng SXKD khc nhau, trong mi loi hot ng li c th bao gm nhiu nghip v kinh doanh, sn xut ch to nhiu loi sn phm hoc cung cp thc hin nhiu loi lao v dch v khc nhau. Ton b hot ng SXKD ca doanh nghip c chia thnh: Hot ng SXKD thng thng. Hot ng ti chnh. Hot ng bt thng. Hot ng SXKD thng thng c hiu l hot ng sn xut tiu th sn phm; mua bn vt t hng ho v thc hin cung cp lao v dch v. Trong tng hot ng trn li c th gm nhiu nghip v khc nhau. Hot ng ti chnh l hot ng lin quan n cc nghip v u t ti chnh ngn hn, di hn nh u t chng khon, u t gp vn lin doanh, cho vay, kinh doanh bt ng sn... Hot ng bt thng l nhng nghip v khng pht sinh mt cch thng xuyn trong doanh nghip nh cc nghip v bi thng, tin pht vi phm hp ng, trn lu thu, thanh l, nhng bn TSC... Tng ng vn tng hot ng SXKD nu trn hnh thnh cc loi doanh thu sau: - Doanh thu bn hng (thuc hot ng SXKD thng thng). - Doanh thu hot ng ti chnh. - Doanh thu bt thng. Cn c vo Lut thu gi tr gia tng doanh thu ca tng hot ng SXKD c ghi nhn nh sau: 112
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh i vi cc c s kinh doanh thuc i tng np thu gi tr gia tng theo phng php khu tr thu th: + Doanh thu bn hng l ton b tin bn hng, tin cung ng dch v (cha c thu GTGT) bao gm c ph thu v ph thu thm ngoi gi bn (nu c) m c s kinh doanh c hng. + Thu nhp hot ng ti chnh, thu nhp bt thng l thu nhp cha c thu GTGT. i vi cc c s kinh doanh thuc i tng np thu GTGT theo phng php trc tip trn GTGT v i vi hng ho, dch v khng thuc i tng chu thu GTGT: + Doanh thu bn hng l ton b s tin bn hng, tin cung ng dch v, bao gm c ph thu v ph thu thm ngoi gi bn (nu c) m c s kinh doanh c hng (tng gi thanh ton bao gm c thu). + Thu nhp hot ng ti chnh, thu nhp bt thng l tng thu nhp (tng gi thnh ton). Khi bn hng, cung cp thc hin lao v dch v cc c s kinh doanh phi thc hin y cc chng t, ho n qui nh ca php lut lm cn c k ton thu GTGT bao gm: - Ho n bn hng. + Mu 02/GTGT theo Quyt nh 885/1998/Q-BTC ngy 16/7/1998. + Theo Quyt nh 1141/TC/Q/CKT ngy 01/11/1995 v Quyt nh 54/TC/TCT ngy 20/2/1991 (tr H c x ri 91). - Ho n gi tr gia tng. - Bn k bn l hng ho, dch v v cc ho n t in, chng t c th 4.2.2- T chc k ton qun tr doanh thu. Cc nh qun tr doanh nghip lun lun cn thit thng tin mt cch chi tit c th v chi ph - doanh thu v kt qu ca tng loi hot ng, tng loi sn phm, lao v dch v p ng yu cu qun l v m, c c nhng quyt nh ng n cho s pht trin doanh nghip khng ch trong thi gian hin ti m c v tng lai lu di. Vic k ton chi tit chi ph doanh thu - kt qu s gip cho cc ch doanh nghip quyt nh nn m rng hay thu hp qui m hot ng, m rng, thu hp nh th no, ti mc no hay nh ch, quyt nh tip tc SXKD hay chuyn hng hot ng. Vic t chc k ton chi tit doanh thu tiu th phi c tin hnh ring thnh doanh thu tiu th ra bn ngoi v doanh thu tiu th ni b v thnh cc khon doanh thu tng ng sau: - Doanh thu bn hng. - Doanh thu bn hng b chit khu. - Doanh thu ca hng ho bn, lao v cung cp b tr li hoc khng c chp nhn thanh ton. - Doanh thu b gim gi do gim gi hng bn. Ngoi ra doanh thu bn hng ra bn ngoi v doanh thu bn hng ni b u phi c t chc k ton chi tit cho tng loi hnh kinh doanh, trong tng loi li phi t chc k ton chi tit theo tng loi sn phm, hng ho dch v... nhm phc v cho vic xc nh y , chnh xc 113
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh kt qu kinh doanh theo yu cu qun l ti chnh v lp bo co kt qu kinh doanh ca doanh nghip. Cc khon gim doanh thu: Doanh thu hng bn b tr li, khon gim gi hng bn pht sinh thc t trong k (thu tiu th c bit, thu xut khu ca hng bn) phi c hch ton chi tit ring trn cc ti khon, s k ton lin quan. Vic hch ton doanh thu bn hng phi tn trng nguyn tc chi ph v doanh thu ca hot ng sn xut kinh doanh thc t pht sinh phi ph hp theo nin k ton. Ring i vi nhng sn phm, dch v doanh nghip cung cp cho khch hng v c khch hng tr trc mt ln cn hch ton ring thnh khon doanh thu nhn trc, sau s tnh ton kt chuyn s doanh thu tng ng ca tng k vo khon doanh thu bn hng. Tu thuc vo phng thc bn hng m doanh thu tiu th, cn cn c t chc k ton chi tit thnh: - Doanh thu bn hng thu tin ngay. - Doanh thu bn hng ngi mua cha tr. - Doanh thu bn hng tr gp. - Doanh thu bn hng i l (k gi). - Doanh thu nhn trc. Cc doanh nghip c hot ng xut khu cn phi m s chi tit theo di doanh thu hng xut khu. Trng hp hng bn phi chu cc thu sut khc nhau, doanh nghip cn phi theo di chi tit doanh thu theo tng loi thu sut. Cn c vo yu cu qun tr kinh doanh m vic k ton qun tr doanh nghip cn c thc hin trn cc TK, s k ton ph hp vi loi hnh, c im hot ng SXKD ca doanh nghip. i vi s doanh thu bn hng ra ngoi c phn nh tng hp trn TK 511 "Doanh thu bn hng". Ti khon ny phn nh gi tr ca sn phm hng ho, lao v dch v m doanh nghip bn, cung cp cho khch hng (doanh thu thc hin hoc thu tin ngay, hoc c ngi mua chp nhn thanh ton), cng nh cc khon gim gi hng bn, hng bn b tr li v thu tiu th (thu tiu th c bit, thu xut khu) xc nh doanh thu thun kt chuyn sang Ti khon 911 "Xc nh kt qu kinh doanh" tnh li, l v hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip. theo di chi tit doanh thu ca tng loi hot ng TK 511 c m thnh 4 TK cp 2: TK 5111 : Doanh thu bn hng ho. TK 5112 : Doanh thu bn thnh phm. TK 5113 : Doanh thu cung cp dch v. TK 5114 : Doanh thu tr cp, tr gi.
114
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh Tng TK cp 2 nu trn li c m chi tit hn cho tng loi hng ho, sn phm, dch v, th d TK 5112 c th m thnh: 51121 - Doanh thu bn thnh phm A. 51122 - Doanh thu bn thnh phm B. i vi cc doanh nghip c thc hin tiu th ni b, th doanh thu bn hng ni b c phn nh chung trn TK 512 "Doanh thu bn hng ni b" v cng m chi tit thnh cc TK cp 2 tng ng cho tng loi hot ng. 5121 : Doanh thu bn hng ho trong ni b. 5122 : Doanh thu bn sn phm trong ni b. 5123 : Doanh thu cung cp dch v trong ni b. Cc ti khon cp 2 trn cng c m chi tit hn tu theo yu cu qun tr ca mi doanh nghip. Trng hp khch hng thanh ton tin hng trc thi hn quy nh hoc v mt l do u i no m c doanh nghip gim tr s c thanh ton ring thnh khon chit khu bn hng, ng thi theo di khon chit khu ny ring bit cho tng hot ng tiu th: hng ho, thnh phm v cung cp dch v. Mc ch ca vic tiu th, bn hng l thu c tin b p trang tri cc chi ph lin quan n vic sn xut, ch to sn phm hay cung cp thc hin lao v dch v v cc chi ph lin quan trong qu trnh bn hng, chi ph QLDN. Do vy cng vi vic thc y qu trnh tiu th sn phm hng ho, dch v l qu trnh thu hi kp thi s tin m khch hng phi tr v nhng sn phm, hng ho, dch v doanh nghip cung cp. Vic theo di, kim tra v n c khch hng thanh ton kp thi c nh hng ln n qu trnh thu hi vn tip tc sn xut kinh doanh ca doanh nghip. Do vy i vi nhng khch hng cn n doanh nghip, cng cn phi t chc k ton chi tit ring theo tng khch hng trn cc ti khon, s k ton lin quan. Ton b s tin cn phi thu ca khch hng cng nh tnh hnh thanh ton ca khch hng c phn nh tng hp trn TK 131 "Phi thu ca khch hng". Song, cc doanh nghip phi m chi tit TK 131 thnh cc TK cp 2 ring cho tng khch hng, th d: TK 1311 - Thanh ton vi khch hng X. TK 1312 - Thanh ton vi khch hng Y. Vic theo di chi tit theo tng khch hng, ngi mua trn s chi tit thanh ton vi ngi mua gip cho doanh nghip bit c s tin cn phi thu i vi tng khch hng, thng qua m c bin php n c kp thi, thu hi . Trng hp nhng khch hng c tnh hnh ti chnh km, khng c kh nng thanh ton, qu hn thanh ton lu... cn c theo di ring trch lp d phng cc khon phi thu kh i tnh vo chi ph QLDN hoc c bin php x l cho ph hp. V nguyn tc, cn c lp d phng l phi c nhng bng chng ng tin cy v cc khon n phi thu kh i (khi khch hng b ph sn, b tn tht, thit hi ln v ti sn... hoc lm th tc i n nhiu ln nhng khng i c).
115
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh i vi nhng khon phi thu kh i ko di trong nhiu nm, nu doanh nghip c gng mi bin php nhng khng thu n c v khch hng thc s khng cn kh nng thanh ton th cn xo cc khon n phi thu kh i trn s k ton v chuyn sang theo di chi tit thnh khon n kh i x l. Ngoi vic m cc ti khon chi tit theo di chi tit tng loi doanh thu cng nh khon thanh ton vi tng khch hng, cn phi m cc s k ton chi tit tng ng theo di ph hp vi yu cu qun tr doanh nghip. S chi tit doanh thu bn hng ca tng loi sn phm, hng ho, dch v cn phi m bo c cc ni dung sau: - Ngy thng ghi s. - S hiu v ngy lp ca chng t. - Tm tt ni dung ca chng t (nghip v kinh t pht sinh). - TK i ng. - S lng, n gi, thnh tin ca sn phm tiu th. - Cc khon tnh tr doanh thu. Mu s chi tit doanh thu bn hng c th kt cu nh sau: (Bng 4.3) Bng 4.3 - S chi tit doanh thu bn hng Tn sn phm (hng ho, dch v) Ngy thng Chng t S Ngy Ni dung Doanh thu TK i n Thnh tng S lng gi tin Cc khon tnh tr Khc Thu tiu th
Cng pht sinh Doanh thu thun Gi vn hng bn Li gp Trong nhiu trng hp doanh nghip c th kt hp s chi tit doanh thu bn hng vi s chi tit xc nh kt qu kinh doanh. S chi tit thanh ton vi khch hng c m ring cho tng khch hng theo di tnh hnh thanh ton gia khch hng vi doanh nghip. Trng hp pht sinh cc nghip v bng ngoi t th phi theo di ring c nguyn t v qui i ra ng Vit Nam. Cng c th m s theo di thanh ton vi khch hng bng tin Vit Nam ring v bng ngoi t ring. Song, trong nhiu doanh nghip ngi ta thng kt hp vi nhau v kt cu nh sau: (bng 4.4)
116
BNG 4.4 - S CHI TIT THANH TON VI NGI MUA (KHCH HNG) TK 131 - Phi thu ca khch hng Tn khch hng:.............................
Chng t Ngy thng ghi s TK i ng
Ng y
Ni dung
T gi
Thi gian c chit kh u
S pht sinh N Ngoi t Tin VN N/t Qui ra Tin VN VN C Ngoi t N/t
S d N Ngoi t N/t Qui ra Tin VN VN C Ngoi t N/t Qui ra VN
Qui ra Tin VN VN
1. S d u k. 2. S pht sinh trong k .............. Cng s PS 3. S d cui k
117
4.3- K TON CHI TIT KT QU KINH DOANH.

4.3.1- Phng php xc nh kt qu kinh doanh. Kt qu kinh doanh ca doanh nghip sau mt thi k hot ng chnh l chnh lch gia u ra v u vo ca hot ng SXKD. Tuy nhin s chnh lch ch mi ni ln kt qu li (l) tng hp ca ton b hot ng SXKD. Do hot ng SXKD ca doanh nghip gm nhiu loi hot ng khc nhau nn kt qu kinh doanh ca doanh nghip trc ht c chia thnh 3 loi: 1/ Kt qu hot ng SXKD thng thng: Kt qu tiu th sn phm, kinh doanh mua bn vt t hng ho, cung cp thc hin lao v dch v. Kt qu hot ng SXKD thng thng l s chnh lch gia doanh thu bn hng vi tr i cc khon: Gim gi hng bn, hng bn b tr li, thu tiu th c bit, thu xut khu, gi vn hng bn, chi ph bn hng v chi ph QLDN. V ph hp v thun tin cho vic tng hp s liu lp cc ch tiu trn bo co kt qu hot ng kinh doanh th kt qu hot ng SXKD thng thng c xc nh theo trnh t sau: (4.6) a. Doanh thu thun = Tng doanh (theo H) thu Cc khon gim tr
Cc khon gim tr gm: - Gim gi hng bn. - Doanh thu hng bn b tr li. - Thu tiu th c bit, thu xut khu phi np.
b.
Li nhun gp
Doanh thu (thc thu)
thun
Gi vn hng bn
(4.7)
c.
Li nhun thun Li = (Kt qu kinh doanh) gp
nhun
Chi ph bn Chi ph hng QLDN
(4.8)
Li nhun thun (kt qu kinh doanh) chnh l s li (l) v hot ng sn xut kinh doanh thng thng. 2/ Kt qu hot ng ti chnh. Kt qu hot ng ti chnh l li nhun thun t hot ng v u t chng khon, cho vay, kinh doanh bt ng sn... Li nhun t hot ng ti chnh l s chnh lch gia doanh thu (thu nhp) hot ng ti chnh vi chi ph v hot ng ti chnh. Li nhun thun hot = ng ti chnh Doanh thu hot ng ti chnh Chi ph hot ng ti chnh (4.9)
118
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh 3/ Kt qu bt thng: y l s chnh lch gia doanh thu bt thng vi chi ph bt thng: Li nhun bt thng = Doanh thng thu bt Chi ph bt thng (4.10)
Kt qu tng loi hot ng tnh nh trn cng mi th hin s tng hp v doanh thu, thu nhp, chi ph xc nh kt qu tng loi hot ng, xong vi cc nh qun tr doanh nghip iu quan trng cn thit hn l h phi bit c kt qu li (l) khng ch ring cho tng hot ng m trong tng hot ng cn phi bit c th cho tng loi sn phm, tng loi lao v dch v, tng loi nghip v (chng khon ngn hn, di hn, u t gp vn lin doanh ngn hn, di hn....). chnh l cng vic ca cc cn b k ton phi cung cp y thng tin cho cc nh qun tr doanh nghip ra c cc quyt nh ph hp: Sn xut tip hay thi, m rng qui m hay thu hp, chuyn hng SXKD, u t cho vay hay sn xut... Ni cch khc, cn thit phi t chc k ton chi tit kt qu kinh doanh. 4.3.2- T chc k ton qun tr kt qu kinh doanh. Vic t chc k ton qun tr kt qu kinh doanh ca tng mt hng, sn phm, tng loi lao v dch v... cn phi c tin hnh mt cch ng b v bt u t khu t chc k ton chi tit chi ph sn xut, gi thnh sn phm xc nh c tr gi vn hng bn, ti vic k ton chi tit doanh thu, thu nhp v vic phn b cc chi ph thi k: Chi ph bn hng, chi ph qun l doanh nghip. Trong tng khu cn phi t chc h thng chng t, ti khon v s k ton chi tit c th tp hp nhng s liu, thng tin lin quan m xc nh c chi tit kt qu kinh doanh tng mt hng sn phm, tng loi lao v dch v. Tr gi vn hng bn c th c tnh theo nhng phng php khc nhau, tu thuc vo c im hnh thnh v s vn ng ca hng bn trong tng loi hnh doanh nghip v vic ng k phng php tnh tr gi thc t hng xut kho ca doanh nghip. i vi DNSX tr gi vn hng bn chnh l gi thnh sn xut (tnh ring theo tng khon mc) thc t ca sn phm bn. Gi thc t (tr gi vn) hng bn trong cc doanh nghip ny c th tnh theo mt trong cc phng php sau: 1/ Phng php n gi bnh qun. a- Bnh qun u k. b- Bnh qun gia quyn. b1- Bnh qun lin hon (sau mi ln nhp - xut). b2- Bnh qun ca hng lun chuyn trong k (bnh qun ton b s hng tn u k v nhp trong k). 2/ Phng php nhp trc - xut trc. 3/ Phng php nhp sau - xut trc. 4/ Phng php gi ch danh. 5/ Phng php h s gi. 119
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh i vi cc doanh nghip thng mi kinh doanh mua bn vt t hng ho th tr gi vn hng bn c xc nh bng tr gi mua cng vi chi ph mua phn b cho s hng bn. Tr gi mua ca hng xut kho bn c tnh theo mt trong cc phng php nu trn nh cc DNSX. Chi ph mua phn b cho hng xut kho bn c cn c vo ton b s chi ph mua ca hng nhp kho tp hp trn cc TK, s k ton lin quan ri phn b theo cc tiu thc hp l, thng th phn b theo tr gi mua nh sau: (4.11) Chi ph mua phn b cho = hng xut kho bn Chi ph mua ca + hng tn u k Tr gi mua ca + hng tn u k Chi ph mua ca hng nhp trong k Tr gi mua ca hng nhp trong k Tr gi mua ca hng xut trong k (4.12) Chi ph mua phn b cho hng xut kho bn
Sau tnh tr gi vn hng xut kho bn: Tr gi vn hng = xut kho bn Tr gi mua hng + xut kho bn
Theo qui nh hin hnh ca ch k ton ti chnh, chi ph bn hng v chi ph qun l doanh nghip tp hp trong k c kt chuyn ton b tr vo li nhun gp tnh ton, xc nh kt qu li nhun thun ca hot ng SXKD thng thng. Tuy nhin p ng yu cu qun tr doanh nghip cng nh vic tnh ton chi tit kt qu kinh doanh ca tng loi sn phm, lao v, dch v m chi ph bn hng, chi ph qun l doanh nghip trong nhiu trng hp phi phn b cho c s sn phm, vt t hng ho tiu th v s sn phm vt t hng ho sn xut ra hoc mua vo cha c tiu th (cn tn kho). Thng cc doanh nghip tin hnh phn b chi ph bn hng, chi ph QLDN cho hng bn theo tiu chun gi vn hng xut bn nh sau: (4.13) Chi ph bn hng (chi ph QLDN) phn b = cho hng bn Tr gi vn x hng bn Tr gi vn hng Tr gi vn hng tn trong k + nhp trong k u k CPBH (CPQLDN) ca CPBH (CPQLDN) + hng tn u k pht sinh trong k
i vi cc khon gim t doanh thu: Gim gi hng bn, doanh thu hng bn b tr li v thu xut khu (nu c) cng phi c t chc k ton chi tit trn c s cc chng t gc hp l ghi s k ton chi tit theo tng mt hng sn phm, lao v, dch v. k ton qun tr kt qu kinh doanh ca tng mt hng, sn phm, tng loi lao v dch v, doanh nghip c th m kt hp c s chi tit doanh thu v s chi tit kt qu kinh doanh thnh mt s "S chi tit tiu th v kt qu" nh mu sau: (Bng 4.5)
120
Chng IV - K ton qun tr doanh thu v kt qu kinh doanh S CHI TIT TIU TH, KT QU Tn sn phm (hng ho, dch v) S TT Ngy thng ghi s Chng t S Ngy Din gii Doanh thu Cc khon gim tr ... Chi ph bn hng Chi ph QL DN Bng 4.5
tm tt ni dung S chng t lng
n Thnh Chit Gim gi tin khu gi
Li (l)
Vic k ton qun tr thu nhp, chi ph v kt qu tng nghip v i vi hot ng ti chnh v cc nghip v bt thng cng c tin hnh trn c s cc chng t gc v s k ton chi tit c m ph hp vi yu cu qun tr doanh nghip. Vi vic t chc k ton chi tit doanh thu v kt qu kinh doanh tng hot ng, tng mt hng, sn phm, lao v, dch v cc nh qun tr doanh nghip c th thc hin vic phn tch, nh gi tnh hnh thc hin k hoch doanh thu v k hoch li nhun cng nh vic xc nh mc nh hng ca cc nhn t: Khi lng sn phm tiu th, kt cu mt hng, gi thnh sn phm... n li nhun ca doanh nghip t m ra c cc quyt nh ph hp cho s pht trin SXKD ca doanh nghip.
121
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun
CHNG 5 PHN TCH MI QUAN H GIA CHI PH - KHI LNG - LI NHUN

5.1. , NGHA
Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun l xem xt mi quan h ni ti ca cc nhn t : gi bn, sn lng, chi ph kh bin, chi ph bt bin v kt cu mt hng, ng thi xem xt s nh hng ca cc nhn t n li nhun ca doanh nghip . Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng -li nhun c ngha v cng quan trng trong vic khai thc kh nng tim tng ca doanh nghip, l c s a ra cc quyt nh nh: chn dy chuyn sn phm sn xut, nh gi sn phm, chin lc bn hng v.v... thc hin phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun cn thit phi nm vng cch ng x ca chi ph tch ton b chi ph ca doanh nghip thnh kh bin, bt bin, phi hiu r bo co thu nhp theo s d m ph, ng thi phi nm vng mt s khi nim c bn s dng trong phn tch.
5.2. MT S KHI NIM C BN, S DNG TRONG PHN TCH MI QUAN H GIA CHI PH - KHI LNG - LI NHUN.
5.2.1. S d m ph ( CM- contribution margin) S d m ph (hay cn gi l Li trn bin ph) l chnh lch gia doanh thu v chi ph kh bin. S d m ph khi b p chi ph bt bin, s di ra sau khi b p chnh l li nhun. S d m ph c th tnh cho tt c loi sn phm, mt loi sn phm v mt n v sn phm. - Nu gi x: s lng, g: gi bn, a: chi ph kh bin n v, b: chi ph bt bin. Ta c bo co thu nhp theo s d m ph nh sau: Tng s 1. Doanh thu 2. Chi ph kh bin 3. S d m ph 4. Chi ph bt bin 5. Li nhun gx ax (g - a) x b (g -a ) x - b Tnh cho 1 sp g a g-a b/x
T bo co thu nhp tng qut trn ta xt cc trng hp sau: Khi xn khng hot ng sn lng x = 0 li nhun doanh nghip : P = -b ngha l doanh nghip l bng chi ph bt bin. 122
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun Ti sn lng xh m s d m ph bng chi ph bt bin li nhun doanh nghip: P = 0, ngha l doanh nghip t c im ho vn. (g - a)xh = b
xh =
b g a
sn lng ho vn =
Chi ph bt bin S d m ph n v
Ti sn lng x1 > xh li nhun xn P1 = (g-a) x1 - b Ti sn lng x2 > x1 > xh li nhun xnP2 = (g- a) xx -b Nh vy khi sn lng tng 1 lng l x = x2 - x1 Li nhun tng 1 lng l P = P2 - P1 P = (g - a) (x2 - x1) Vy
P = (g- a) (x2-x1)
Kt lun : Thng qua khi nim s d m ph ta c mi quan h gia sn lng v li nhun. Mi quan h l : Nu sn lng tng 1 lng th li nhun tng ln 1 lng bng sn lng tng ln nhn cho s s d m ph n v. * Ch kt lun ny ch ng khi doanh nghip vt qua im ho vn. - S dng khi nim s d m ph s thy c mi quan h gia sn lng v li nhun, tuy nhin n c nhng nhc im sau: Khng gip ngi qun l c ci nhn tng qut gic ton b doanh nghip, nu doanh nghip sn xut kinh doanh nhiu loi sn phm, bi v sn lng ca tng sn phm khng th tng hp ton doanh nghip. Lm cho ngi qun l d nhm ln trong vic ra quyt nh, bi v tng rng tng doanh thu ca nhng sn phm c s d m ph ln th li nhun tng ln, nhng iu ny - c khi hon ton ngc li. khc phc nhng nhc im ca s d m ph, ta kt hp s dng khi nim t l s d m ph. 5.2.2. T l s d m ph ( CMR- contribution margin ratio) - T l s d m ph l t l phn trm ca s d m ph tnh trn doanh thu. Ch tiu ny c th tnh cho tt c cc loi sn phm, mt loi sn phm (cng bng mt n v sn phm). - T l s s d m ph n v =
g a x100% g
-T nhng d kin nu trong bo co thu nhp phn trn, ta c: 123
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun Ti sn lng x1 Doanh thu : gx1 li nhun P1= (g-a)x1 -b Ti sn lng x2 > x1 Doanh thu: gx2 li nhun P2=(g-a)x2-b Nh vy khi doanh thu tng 1 lng gx2 - gx1 Li nhun tng 1 lng l : P = P2 - P1 P = (g-a) (x2-x1) P = (g-a) (x2-x1) P = Vy :
( g a) (x2-x1)g g
P=
( g a) (x2-x1)g g
Kt lun: Thng qua khi nim v t l s d m ph ta rt ra mi quan h gia doanh thu v li nhun, mi quan h l: nu doanh thu tng 1 lng th li nhun tng 1 lng bng doanh thu tng ln nhn cho t l s d m ph. - T kt lun trn ta rt ra h qu sau: Nu tng cng 1 lng doanh thu tt c nhng sn phm, nhng lnh vc, nhng b phn, nhng doanh nghip v.v... th nhng doanh nghip no, nhng b phn no c t l s d m ph ln th li nhun tng ln cng nhiu. hiu r, c im ca nhng doanh nghip c t l s s d m ph ln, nh ta nghin cu khi nim kt cu chi ph. 5.2.3. Kt cu chi ph. Kt cu chi ph l mi quan h t trng ca tng loi chi ph kh bin, bt bin chim trong tng chi ph. Nhng doanh nghip c chi ph bt bin chim t trng ln th kh bin chim t trng nh t l s d m ph ln, nu tng, gim doanh thu th li nhun tng, gim nhiu hn. Nhng doanh nghip c chi ph bt bin chim t trng ln thng l nhng doanh nghip c mc u t ln, v vy nu gp thun li tc pht trin nhanh, ngc li nu gp ri ro doanh thu gim th li nhun gim nhanh, hoc sn phm khng tiu th c, th s ph sn din ra nhanh chng. Nhng doanh nghip c chi ph bt bin chim t trng nh kh bin chim t trng ln, v vy t l s d m ph nh, nu tng gim doanh thu th li nhun tng, gim t hn. Nhng doanh nghip c chi ph bt bin chim t trng nh l nhng doanh nghip c mc u t thp v vy tc pht trin chm, nhng nu gp ri ro, lng tiu th gim hoc sn phm khng tiu th c th s thit hi s thp hn. V d: Gi nh bo co thu nhp ca doanh nghip X v Y nh sau:
124
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun XN X 1. Doanh thu 2. Chi ph kh bin 3. S d m ph 4. Chi ph bt bin 5. Li nhun 100.000 30.000 70.000 60.000 10.000 100% 30% 70% XN Y 100.000 70.000 30.000 20.000 10.000 100% 70% 30%
- Doanh nghip X c chi ph bt bin chim t trng ln kh bin chim t trng nh t l s d m ph ln : 70% - Doanh nghip Y c chi ph bt bin chim t trng nh kh bin chim t trng ln t l s d m ph nh : 30%. * Gi nh nu tng doanh thu ln 30% th : Li nhun doanh nghip X tng: (30.000x 70%) = 21.000 v li nhun ca doanh nghip X lc ny l 31.000, v vy tc pht trin ca doanh nghip X rt nhanh. Li nhun doanh nghip Y tng: (30.000 x30%) = 9.000 v li nhun ca doanh nghip Y lc ny l 19.000, tc pht trin ca doanh nghip Y chm hn. * Gi nh nu doanh thu gim 30% th: Li nhun Xn gim (30.000 x70%0= 21.000 v li nhun ca doanh nghip lc ny l (-21.000 + 10.000) = -11.000 (l 11.000). iu ny cho thy, nu v mt l do no doanh thu gim th kt qu ca doanh nghip gim rt ln v s thit hi nhiu hn. Li nhun doanh nghip Y gim (30.000 x 30%) = 9.000 v li nhun ca doanh nghip Y lc ny l (-9.000) + 10.000 = +1.000. iu ny cho thy nu v mt l do no doanh thu gim th li nhun ca doanh nghip Y gim t hn v s thit hi thp hn. 5.2.4. n by hot ng (operating leverage) n by hot ng ch cho chng ta thy vi mt tc tng nh ca doanh thu, sn lng bn ra s to ra mt tc tng ln v li nhun. Mt cch tng qut l : n by hot ng l khi nim phn nh mi quan h gia tc tng li nhun v tc tng doanh thu, sn lng bn ra v tc tng li nhun bao gi cng ln hn tc tng doanh thu : Tc tng li nhun n by hot ng = Tc tng doanh thu(sn lng bn) V d: Vi bo co thu nhp v d trn - Ti doanh nghip X nu doanh thu tng 10% li nhun tng 10.000 x 70%= 7.000 tc tng li nhun 70% (7.000/10.000) >1
125
n by hot ng doanh nghip :
70% =7 10%
- Ti doanh nghip Y nu doanh thu tng 10% Li nhun tng 10.000 x 30% = 3.000 tc tng li nhun 30% (3.000/10.000) n by hot ng doanh nghip Y =
30% 10%
* Gia nh c 2 doanh nghip cng doanh thu v li nhun, nu tng cng mt lng doanh thu nh nhau, th nhng doanh nghip c t l s d m ph ln, li nhun tng ln cng nhiu, v vy tc tng li nhun ln hn v n by hot ng s ln hn. iu ny cho thy nhng doanh nghip m t trng chi ph bt bin ln hn kh bin th t l s d m ph ln t n by hot ng s ln hn v li nhun s rt nhy cm vi s thay i doanh thu, sn lng bn. V d: - Doanh nghip X, chi ph bt bin chim t trng ln, nn t l s d m ph ln (70%) n by hot ng ln hn (7). V vy c 1% tng doanh thu th li nhun tng 7 ln (7%). - Doanh nghip Y, chi ph bt bin chim t trng nh, nn t l s d m ph nh (30%) n by hot ng nh (3). V vy c 1% tng doanh thu th li nhun tng 3 ln (3%). * Vi nhng d kin cho trn ta c: Ti sn lng x1 doanh thu gx1 li nhun P1 = (g-a)x1 -b Ti sn lng x2 doanh thu gx2 li nhun P2 = (g-a)x2 -b Tc tng li nhun =
P2 P1 ( g a )( x 2 x1 ) x100% = P1 ( g a ) x1 b gx 2 gx1 x100% gx 2
Tc tng doanh thu =
n by hot ng =
( g a )( x 2 x1 ) gx1 ( g a ) x1 x = ( g a ) x1 b gx 2 gx1 ( g a ) x1 b
Vy ta c cng thc tnh ln n by hot ng. S d m ph n by hot ng = Li nhun Nh vy ti mt mc doanh thu, sn lng cho sn s xc nh c n by hot ng ti mc doanh thu , nu d kin c tc tng doanh thu s d kin c tc tng li nhun v ngc li. V d: Ti doanh nghip Y vi mc doanh thu l 100.000 ta c n by hot ng l: 126 =3
30.000 n by hot ng = 10.000 Nu tng doanh thu ln 10% li nhun tng: (10%x3) = 30% Li nhun tng 3.000 (10.000 x 30%). Ngc li nu li nhun tng c 60% doanh thu cn thit phi tng ln l : =3
60 = 20% doanh thu tng 20.000 (100.000 x 20%). 3

Sn lng tng ln, doanh thu tng ln, li nhun tng ln v ln n by hot ng ngy cng gim i. n by hot ng ln nht khi sn lng m vt qua im ho vn. V d: 1. Doanh thu 2. Chi ph kh bin 3. S d m ph 4. Chi ph bt bin 5. Li nhun n by hot ng 150.000 90.000 60.000 60.000 0 200.000 120.000 80.000 60.000 20.000 4 250.000 150.000 100.000 60.000 40.000 2,5 300.000 180.000 120.000 60.000 60.000 2
5.2.5. Mt s ng dng quan h chi ph - khi lng - li nhun vo qu trnh ra quyt nh. Nhng vn l thuyt v mi quan h gia chi ph, khi lng, gi c v li nhun c nghin cu v ng dng rt nhiu trong thc t. y thc s l ngh thut ca s kt hp khai thc cc yu t v chi ph, gi c, khi lng nhm thc hin mc tiu ti a ho li nhun cng ty. thun tin cho qu trnh theo di, nghin cu mt s ng dng ca quan h chi ph, khi lng, li nhun vo qu trnh ra quyt nh, chng ta vn tip tc s dng s liu ca cng ty GM. Cng ty ny sn xut v kinh doanh mt s loi sn phm. Nm qua sn lng sn phm tiu th l 1.000 chic, cc s liu v doanh thu, chi ph v kt qu li nhun c tm tt nh sau: Tng s Doanh thu B in ph S d m ph T sut s d m ph nh ph Li nhun Kt qu li nhun 18.000 c xc nh 127 100.000 55.000 45.000 45% 27.000 18.000 Tnh cho 1 n v sn phm 100 55 45 45%
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun Sn lng tiu th x S d m ph - nh ph = Li nhun 45 - 27.000 = 18.000 hay Doanh thu x T l s d m ph - nh ph 100.000 x 45 - 27.000 = Li nhun = 18.000 1.000 x
ci thin hn na kt qu kinh doanh, cng ty ang xem xt mt s phng n cho nm ti nh sau: a. Thay i nh ph v doanh thu C phng n xut cng ty nn tng cng chi ph qung co tng doanh thu. S tin chi cho qung co d kin tng thm 7.000 (ngn ) v hy vng doanh thu tng 15%. Vy nh gi v phng n ny nh th no? Gii: Doanh thu tng 15% lm tng s d m ph tng: 100.000 x 15% x 454% Tr nh ph qung co tng thm Li nhun gim = 6.750 7.000 (250)
Vy phng n ny khng tt hn, li nhun ch c th t mc 18.000 - 250 = 17.750 (ngn ) b. Thay i bin ph v doanh thu Cng Cng ty GM, phng n th hai xut: Cng ty c th s dng mt s vt liu r hn sn xut lm cho bin ph mi n v sn phm c th gim 5 n. Nhng do cht lng sn phm thay i sn lng tiu th ch c th t 970 sn phm. Vy phng n ny c tt hn khng? Gii: Bin ph n v gim 5 n, gi bn khng thay i, lm li trn bin ph n v tng t 45 n 50 (ngn ), nhng sn lng tiu th gim cn 970 sn phm. Vy: Tng s d m ph mi s l 970 x 50 = Tng s d m ph hin ti Tng s d m ph tng thm 48.500 (ngn ) 45.000 3.500 (ngn )
nh ph khng thay i, tng s d m ph tng thm 3.500 (ngn ) cng chnh l s li nhun tng thm. S li nhun mi c th l 18.000 + 3.500 = 21.500 (ngn ). Vy phng n ny tt hn. c. Thay i nh ph, gi bn v doanh thu Phng n 3 cho Cng ty GM thnh thc y tng sn lng tiu th bng cch gim gi bn ng thi tng cng qung co. Gi bn mi n v d kin gim 3 (ngn ), cng vi n 128
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun qung co d kin tng 1.800 (ngn ), hy vng sn lng tiu th s tng 15%. Li nhun ca phng n ny s nh th no? Gii: Gi bn gim 3 (ngn ) sn phm lm cho s d m ph n v gim cn 45 - 3 = 42 (ngn ). Sn lng tiu th tng 15% ngha l t mc 1.000 x 15% = 1.150 sn phm. Vy:
Tng s d m ph mi 1.150 sp x 42 ngn = Tr tng s d m ph hin ti Tng s d m ph tng thm Tr chi ph qung co tng thm Li nhun tng
48.300 45.000 3.300 1.800 1.500
Phng n ny tt hn tnh hnh hin ti, li nhun c th t mc 18.000 + 1.500 = 19.500 (ngn ). Nhng thp hn phng n 2. d. Thay i nh ph, bin ph v doanh thu Mt phng n khc cho rng cng ty GM c th ci tin hnh thc tr lng nhn vin bn hng, thay v tr c nh 5.000 (ngn ) s tr theo hnh thc hoa hng, mi sn phm bn c l 10,2 (ngn ). Hy vng rng vi hnh thc ny s kch thch ngi bn hng ci tin phong cch phc v v do vy sn lng tiu th s tng 25%. nh gi v phng n ny nh th no? Gii: Thay i lng thi gian bng hnh thc hoa hng y l s thay th chuyn dch mt b phn chi ph c nh sang chi ph bin i. Vi phng n ny nh ph gim cn 27.000 5.000 = 22.000 n nhng bin ph n v tng ln 55 + 10,2 = 65,2 (ngn /SP). Gi bn khng i vy s d m ph n v s gim t 45 (ngn ), xung cn 34,8 n/sp. Vy:
Tng s d m ph mi: Tr tng s d m ph hin ti Tng s d m ph gim Cng nh ph gim Li nhun tng
1.000 x 125% x 34,8 ngn =
43.500 45.000 (1.500) 5.000 3.500 21.500
LN = 18.000 + 3.500 = 21.500 hay 1.250 x 34,8 - 22.000 =
Nh vy vi phng n ny li nhun ca Cng ty tng t 18.000 ln 21.500 (ngn ), bng kt qu ca phng n 2.
129
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun Sau khi lng ho cc phng n theo mc tiu li nhun (Pa1 li nhun gim 250, Pa2 li nhun tng 3.500, Pa3 li nhun tng 1.500, Pa4 li nhun tng 3.500 ngn ) ngi qun l cn phi so snh nh gi quyt nh chn ly 1 phng n ph hp. Trong cc phng n d dng nhn thy Pa1 c kt qu thp hn tnh hnh hin ti vy phng n ny d dng b loi b. Phng n 3 kt qu c cao hn nhng khng bng cc phng n khc. Phng n 2 v 4 em li kt qu li nhun nh nhau. Vy ta hy nh gi 2 phng n ny. Phng n 2 c th c t sut li nhun/doanh thu, li nhun/gi thnh cao hn phng n 4 nhng cht lng sn phm gim, iu d lm tn hi n uy tn ca cng ty trong cnh tranh v thc t cho thy phng n ny sn lng tiu th gim. V vy v lu di phng n 2 s a cng ty n ch thu hp quy m hot ng v rt lui khi th trng. Cn phng n 4, chnh s ci tin bn trong a mc tiu th v li nhun ca cng ty ln cao hn so vi cc phng n khc. y l bin php tch cc lu di, bng chnh nhng kh nng tim n bn trong gip doanh nghip ngy cng m rng th trng tiu th v a kt qu li nhun ln cao. Vy ta nn chn phng n 4. Lu khi la chn, nh gi cc phng n bn cnh cc thng tin nh lng cn phi lu n cc thng tin mang tnh nh tnh trong mi phng n. e. Thay i kt cu gi bn Gi s ngoi sn phm tiu th bnh thng cng ty GM ang c mt c hi bn bun 300 sn phm cho mt n t hng. hai bn cng c li, cng ty ang xem xt t gi cho l hng ny. Mc tiu ca cng ty l vi hp ng ny s em li khon li nhun tng thm 6.000 (ngn ). Bit rng nh ph pht sinh do hp ng ny l 1.500 n. Vy cng ty phi nh gi bao nhiu hai bn cng chp thun? Gii: Gi bn cho hp ng ny c xy dng t bin ph n v, nh ph tng thm cho mi n v v li nhun mc tiu cho mi n v.
Bin ph n v nh ph tng thm mi n v Li nhun mc tiu mi n v Gi bn
55
1.500 = 300
6.000 = 300
5 20 80
Vy gi bn cho hp ng ny ch l 80 (ngn ). Nhng phi xt n cc yu t nh tnh ca hp ng ny nh khu vc th trng tiu th v phn ng ca khch hng quen thuc.
130
5.3. PHN TCH IM HO VN.

* Phn tch im ho vn l mt ni dung quan trng trong phn tch mi quan h gia chi ph -khi lng - li nhun . N cung cp cho ngi qun l xc nh c sn lng, doanh thu ho vn, t xc nh vng li, vng l ca doanh nghip. 5.3.1. Xc nh im ho vn: * im ho vn l im m t doanh thu bng chi ph hoc s d m ph bng chi ph bt bin . Vi nhng d kin cho phn trn ta c: - Doanh thu - Chi ph kh bin : - Chi ph bt bin - Tng chi ph: : ax + b : gx ax b
Ti im ho vn ta c : Doanh thu = chi ph Gi xh l sn lng gxh = axh + b Vy Sn lng ho vn = Li trn bin ph n v xh =
b g a
Chi ph bt bin
T cng thc (1) x h =
b g a y g
gx h =
b g a g
gx
b a g'
Chi ph bt bin Vy Doanh thu ho vn = T l li trn bin ph hoc: Doanh thu ho vn = T l chi ph kh bin trn gi bn (T l chi ph bt bin trn doanh thu) Ch cng thc tnh doanh thu ho vn trn rt cn thit tnh doanh thu ho vn ca ton b cng ty nu cng ty sn xut kinh doanh nhiu loi sn phm. 5.3.2. th mi quan h gia chi ph -khi lng - li nhun. a. th im ho vn + v th im ho vn ta c 2 ng: 131
Chi ph bt bin
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun - ng doanh thu : y = gx - ng chi ph : y im ho vn Chi ph y = ax + b (1) (2) Doanh thu
xh
(sn lng ho vn) x
Ngoi th trn ta c th v th im ho vn chi tit hn bng cch tch ng tng chi ph y = ax + b bng 2 ng: - ng chi ph kh bin: - ng chi ph bt bin : y = ax y=b
ta c th chi tit hn nh sau:
y
im ho vn (y=ax)
ng doanh thu ng tng chi ph (y=ax+b) ng chi ph kh bin (y=ax)
ng chi ph bt bin (y=b)
Xh b. th li nhun
* Mt loi th khc trong th v mi quan h gia chi ph khi lng v li nhun l th li nhun. th ny c u im l d v v phn nh c mi quan h gia sn lng vi li nhun, tuy nhin n khng phn nh c mi quan h gia chi ph vi sn lng. * Vi nhng d kin cho phn trn ta c mi quan h gia sn lng v li nhun c biu din bng hm s sau: y = (g-a) x-b 132
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun * th li nhun c biu din nh sau: y ng li Li ng ho vn L
b x4 = y a
V d: Gi s c XN X hng k (thng, qu...) c s liu sau: - Chi ph kh bin n v:60, chi ph bt bin:30.000, gi bn n v :100 Sn lng ho vn = - th im ho vn: ng doanh thu : ng chi ph : y = 100x y = 60x + 30.000
30.000 30.000 = 750sp , doanh thu ho vn = = 75.000 100 60 40%
y = 100x y = 60x + 30.000
75.000 60.000 30.000
xh = 750 sn phm
- th li nhun: Ta c ng li nhun y = (100-60)x -30.000
133
y y = 40x-30.000
xh =750sp
-30000 c. Phn tch li nhun. * Nu gi p l li nhun, ta c ti im li nhun p > 0 th : S d m ph = chi ph bt bin + li nhun hoc: Doanh thu = chi ph kh bin + chi ph bt bin + li nhun Gi xp l sn lng ti im li nhun p (g-a) xp = b+ p xp =
b+ p g a
Chi ph bt bin + Li nhun Vy : Sn lng ti im li nhun p = S d m ph n v
T cng thc (1)
xp =
b+ p ga y g
p
gxx
b+ p ga g
Chi ph bt bin + Li nhun
Vy :
Doanh thu ti im li nhun p = T l s d m ph
T cng thc trn px p =
b+ p a 1 g
134
Chi ph bt bin + Li nhun Doanh thu ti im li nhun p = 1 T l chi ph kh bin trn doanh thu (hoc gi bn)
* Nh vy da vo cc cng thc trn, khi bit chi ph bt bin, s d hoc t l s d m ph nu d kin c li nhun s xc nh sn lng, doanh thu ti im li nhun v ngc li. d. S d an ton (margin of safety) * S d an ton l chnh lch gia doanh thu t c (theo d tnh hoc theo thc t) so vi doanh thu ho vn. S d an ton = Doanh thu t c - Doanh thu ho vn * S d an ton ca cc x nghip khc nhau do kt cu chi ph ca cc x nghip khc nhau. Thng thng nhng x nghip c chi ph bt bin chim t trng ln, th t l s d m ph ln, do vy nu doanh s gim th l pht sinh nhanh hn v nhng x nghip c s d an ton thp hn. * nh gi mc an ton ngoi vic s dng s d an ton, cn kt hp vi ch tiu t l s d an ton. S d an ton T l s d an ton = Doanh thu V d: Xn A 1. Doanh thu 2. Chi ph kh bin 3. S d m ph 4. Chi ph bt bin 5. Li nhun 200.000 150.000 50.000 40.000 10.000 100% 75% 25% XnB 200.000 100.000 100.000 90.000 10.000 100% 50% 50% x 100 %
- Doanh thu ho vn Xn A = - Doanh thu ho vn Xn B = * S d an ton:
40.000 = 160.000 25% 90.000 = 180.000 50%
Xn A: 200.000 - 160.000 = 40.000
Xn B: 200.000 - 180.000 = 20.000 135
* T l s d an ton Xn A = Xn B =
40.000 x100% = 20% 200.000
20.000 x100% = 10% 200.000
Nh vy x nghip B c chi ph bt bin chim t trng ln, t l s d m ph ln hn, nn s d an ton nh. Doanh s gim th li nhun gim nhanh, c th nu doanh th gim 20.000 th x nghip B t im ho vn, trong khi x nghip A doanh thu gim 40.000 th doanh s mi n im ho vn. 5.3.3 ng dng phn tch im ho vn trong vic ra quyt nh. Cc khi nim v im ho vn cng c s dng rt nhiu trong qu trnh ra quyt nh v lp k hoch. Cng vn s dng s liu ca cng ty GM ta c: Sn lng tiu th trong nm qua l 1.000 SP, gi bn 100 (ngn ), b in ph n v 5 5 (ngn ), s d m ph n v 45 (ngn ), nh ph 27.000 (ngn ) v li nhun 18.000 (ngn ). Vi s liu sn lng ho vn l 600 sn phm hay 60.000 (ngn ). Ta hy kho st thm cc trng hp sau. a. D nh s li phi t c. Gi s mc tiu ca cng ty trong k ti li nhun tng 25% v thc hin c mc tiu ny Cng ty c k hoch tng cng chi ph qung co 4.500 (ngn ). Vy sn lng tiu th cn phi t c bao nhiu sn phm p ng c mc tiu ny? Trong trng hp sn lng ho vn l bao nhiu v t l an ton nh th no? Gii: Li nhun mc tiu trong k ti tng 25%, hay t mc 18.000 x 125% = 22.500 (ngn ). nh ph cn phi b p l 27.000 + 4.500 = 31.500 (ngn ) Vy sn lng t c mc tiu ny s l:
31.500 + 22.500 = 1.200 (sn phm) 45

Sn lng ho vn l:
31.500 = 700 (sn phm ) 45

T l an ton l:
1.200 700 x 100% = 41,66% 1.200
Vy trong trng hp ny sn lng cn tng 20% v t l an ton v doanh thu ca cng ty tng 41,66% - 40% = 1,66% so vi tnh hnh hin ti.
136
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun n gin hn, tr li cu hi trong mc 5.1.1 nu mc tiu ca Cng ty trong nm tip theo mun tng li nhun 10% v nu cc yu t khc khng i th cng ty ch phi tiu th c mt khi lng sn phm l:
27.000 + 18.000 x 110% = 1.040 sn phm ch khng phi 1.100 sn phm 45

b. Quyt nh khung gi bn ca sn phm c trng ca c ch th trng l s cnh tranh trong gi l v kh cnh tranh rt li hi. Bit tn dng nhng c hi iu chnh gi hp l n c th em li nhng c hi tng li nhun cao, nhng nu cc bin php s dng gi khng hp l c th a doanh nghip n b vc thm ho ph sn. Ngi qun l cn phi thu sut c im ny v phi nm vng khung gi cho tng sn phm cc mc sn lng khc nhau t tu theo cc iu kin c th m c cch ch ng iu chnh gi ph hp. Khung gi bn l gi bn ho vn cc mc sn lng khc nhau. p Gh = + bp SL Khung gi bn ca Cng ty Gm c xy dng cho cc mc sn lng khc nhau nh sau:
Sn lng (1) 600 800 900 1.000 1.200
Tng nh ph (2) 27.000 27.000 27.000 27.000 27.000
nh ph 1 sn Bin ph 1 sn Gi bn ho vn phm phm (3) 45 33,75 30 27 22,5 (4) 55 55 55 55 55 (5 = 3 + 4) 100 88,75 85 82 77,5
Nh vy, vi nh ph khng i gi bn cng c th gim khi sn lng tiu th cng tng. mc 600 SP, Cng ty GM phi bn vi gi 100 (ngn )/sp mi t ho vn, nhng mc tiu th 1.200 SP gi bn ch cn 77,5 (ngn ) t ho vn. Hin cng ty ang tiu th mt khi lng 1.000 SP, mc tiu th ny gi bn ho vn ch l 82 (ngn ), nhng cng ty c s li 18 (ngn )/sp. y chnh l mc an ton v gi ca cng ty mc sn lng t 1.000 sp. Ti mc ny, trong iu kin cnh tranh v gim, Cng ty c th gim gi 18 (ngn ) hay (18 : 100) x 100% = 18% mc gi hin ti trc khi lm vo tnh trng thua l. c. Quyt nh nhn hay t chi n t hng 137
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun Vn trng hp ca Cng ty GM, bnh thng Cng ty tiu th 1.000 SPA, ti mc ny gi thnh n v sn phm l (27.000 : 1.000) + 55 = 82 (ngn ), gi bn 100 (ngn ), li nhun 18.000 (ngn ), sn lng ti a theo cng sut l 1.250 sp. Ngoi nhng sn phm tiu th nh bnh thng ni trn, nay cng ty nhn c mt n t hng t mua 200 SP vi gi 75 (ngn ). Vy cng ty c chp nhn n t hng ny khng? C kin cho rng gi thnh n v sn phm l 82, trong khi gi bn ch l 75, l mi n v l 17 (ngn ). Nu thc hin hp ng ny th s c s l l 200 x 7 = 1.400 (ngn ) v li nhun ca cng ty ch cn 18.000 - 1.400 = 16.600 (ngn ). Do vy khng nn chp nhn n t hng ny. Ngi qun l quyt nh nh th no trong tnh hung ny? Gii: Vi hot ng tiu th bnh thng hng nm cng ty c li. iu c ngha l ton b s nh ph trong nm c b p y , hp ng mi ny ch phi b p phn bin ph. D ton v doanh thu, chi ph v kt qu ca hp ng mi ny nh sau: Mt n v SP Doanh thu Bin ph nh ph Li nhun 75 55 _ 30 Tng s 15.000 11.000 _ 4.000
Vi d ton trn ta thy nu nhn n t hng ny th cng ty c thm mt khon li l 4.000 (ngn ), a tng s li ca cng ty t 18.000 ln 22.000 (ngn ). Do vy nn chp nhn n t hng ny. Tuy nhin cng cn phi xem xt n cc yu t nh tnh xung quanh hp ng ny nh khu vc th trng, phn ng ca cc khch hng khc. d. Quyt nh tip tc sn xut hay nh ch sn xut Loi quyt nh ny cng thng gp trong thc t. Do quy lut cnh tranh gay gt ca th trng, nhiu khi t doanh nghip vo tnh trng lm n thua l. Trc tnh hnh , doanh nghip phi c quyt nh hoc l tn ti tip tc sn xut, hoc l nh ch sn xut ng ngha vi t dit vong. c c s cho loi quyt nh ny chng ta nghin cu v d sau: Vn vi s liu ca Cng ty GM nhng gi s tnh hung nm ti gi bn sn phm A trn th trng gim xung ch cn 75 (ngn )/sp, thp hn gi thnh. Cha c phng n s dng c s vt cht cho sn phm A sn xut sn phm khc trong nm ti c. Vy nn quyt nh nh th no trong tnh hung ny. Gii: c c s cho quyt nh trn y ta xt cc trng hp sau: - Trng hp tip tc sn xut:
138
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun Nu tip tc sn xut v sn lng tiu th vn t 1.000 sp th cng ty phi chu mt khon l l: 1.000 x (75 - 82) = 7.000 (ngn ) - Trng hp nh ch sn xut: Nu nh ch sn xut doanh nghip khng phi b chi ph bin i v cng khng c doanh thu nhng vn phi b chi ph c nh 27.000. Do vy s l trong trng hp ny l 27.000 n. So snh hai phng n thy tip tc sn xut s tt hn cho doanh nghip. e. Cc quyt nh thc y i vi cc doanh nghip sn xut v kinh doanh nhiu mt hng khc nhau, trong qu trnh sn xut kinh doanh, ngoi cc hot ng v kt qu bnh thng doanh nghip cn c th c nhng s d tha c gii hn li sn xut kinh doanh nhiu mt hng khc nhau. Vy yu t d tha nn dng thc y cho mt hng no ti a ho li nhun cng ty? y cng l loi quyt nh rt thng gp trong thc t. Thng thng loi quyt nh ny khng phi ct gim mt loi sn phm m thc y sn phm ln hn so vi cc sn phm khc trong iu kin tim nng cc yu t c gii hn. C th c nhiu yu t gii hn khc nhau, c nhng yu t ny sinh t pha doanh nghip nh kh nng di d v s gi my, gi cng hoc di d v vn lu ng cng c nhng yu t tim tng c pht hin t pha th trng nh kh nng tiu th thm c gii h v s lng cc sn phm hoc kh nng v gi tr sn phm tiu th thm.. Vi mi yu t gii hn, sn phm s c thc y trc tin l sn phm cho li nhun (s d m ph) cao nht trn yu t tim nng c gii hn . V d: Cng ty T c cp n mc 5.1.5.2 sn xut v kinh doanh 3 loi mt hng l A, B v C, cc s liu v tnh hnh tiu th, chi ph v kt qu c lin quan c tm tt v iu chnh li nh sau:
Sn phm A Sn lng Gi b n Doanh thu Tng bin ph Tng s d m ph (1) (2) (3) (4) (5) 1.000 100 100.000 55.000 45.000 B 2.000 75 150.000 75.000 75.000 C 5.000 50 250.000 150.000 100.000
Trong qu trnh sn xut kinh doanh, Cng ty pht hin ra nhng kh nng tim tng c th khai thc. Gi s tn ti mt cch c lp trong nhng trng hp sau: T1: Th trng c kh nng chp nhn thm 200 SP. 139
Chng V- Phn tch mi quan h gia chi ph - khi lng - li nhun T2: Kh nng chp nhn ca th trng tng thm 50.000 gi tr sn phm. T3: Nng lc p ng s gi my ca cng ty cn c th khai thc thm 200 gi my. Bit rng s gi my sn xut mi sn phm A l 3 gi, mi sn phm B l 2 gi v mi sn phm C l 1 gi. Vi mi trng hp gii hn trn, cng ty nn quyt nh thc y sn phm no trc? Gii: ti a ho li nhun, vi mi yu t gii hn sn phm no c s d m ph trn yu t cao nht l sn phm c chn thc y trc. V vy chn c sn phm cn thc y vi mi yu t gii hn trc ht ta tnh s d m ph trn yu t , sau chn sn phm no c gi tr tnh ton cao nht s c thc y trc. C th:
C s la chn
Sn phm c la chn A B 37,5 50% 18,75 C 20 40% 20*
- S d m ph n v (5) : (1) - T sut s d m ph (5) : (3) - S d m ph 1 gi my (T1): gi my/sn phm
(T1) (T2) (T3)
45* 45% 15
Trng hp T1, yu t gii hn l s lng sn phm tng thm. Sn lng A c s d m ph n v cao nht v vy sn phm ny c chn thc y trc. Trng hp T2, yu t gii hn l gi tr sn phm tng thm. Sn phm B c t sut s d m ph trn doanh thu cao nht v vy n c chn thc y trc. Trng hp T3, sp gi my tng thm l yu t gii hn. Sn phm C li c mc s d m ph ca 1 gi my cao nht v vy sn phm ny c thc y trc. Lu : - Vi mc ch n gin ho, mi trng hp nu trn gi nh rng ch c mt yu t gii hn cn cc yu t khc c kh nng m bo cho yu t gii hn. - Trong trng hp cng mt lc c nhiu yu t gii hn (rng buc cht) ta phi lp hm mc tiu tng s d m ph
n
f ( x) =
c
j =1
x j max
cc
rng
buc
a
j =1
ij
x j b ca n. Sau gii bi ton quy hoch tuyn tnh, chng ta s c c s cho
quyt nh thc y hp l.
140
Chng VI: K ton qun tr cho vic ra quyt nh
CHNG VI K TON QUN TR CHO VIC RA QUYT NH

6.1- THNG TIN THCH HP CA K TON QUN TR CHO VIC RA QUYT NH NGN HN.
6.1.1- Thng tin thch hp ca quyt nh ngn hn. 6.1.1.1- Khi nim quyt nh ngn hn. Ra quyt nh l mt chc nng quan trng v xuyn sut cc khu qun tr doanh nghip, n c vn dng lin tc trong sut qu trnh hot ng ca doanh nghip. Phn ln thng tin ca k ton qun tr cung cp nhm phc v cc nh qun tr ra cc quyt nh. Qu trnh ra quyt nh ca nh qun tr doanh nghip l qu trnh la chn phng n tt nht, c li nht v hiu qu nht t nhiu phng n khc nhau. Th d: - Chp nhn hay t chi mt n t hng c bit (vi gi gim)? - Ngng hay vn tip tc sn xut mt mt hng no (hoc tip tc hot ng mt b phn no )? - T sn xut hoc mua mt loi chi tit no ? - C nn m thm mt im kinh doanh mi hoc sn xut mt loi sn phm mi hay khng? - Nn bn ngay bn thnh phm hay tip tc sn xut ch bin ra thnh phm ri mi bn? .... Cc nh qun tr doanh nghip thng phi ng trc nhng s la chn c tnh cht tri ngc nhau. Mi phng n c xem xt l mt tnh hung khc nhau, cc thng tin v thu nhp, chi ph ca mi phng n cng rt khc nhau... Do vy i hi cc nh qun tr doanh nghip phi xem xt, cn nhc cc phng n ra quyt nh ng n v c hiu qu nht. Cc quyt nh ca nh qun tr s nh hng n kt qu v hiu qu hot ng ca doanh nghip c hin ti v tng lai. Xt v mt thi gian th mt quyt nh c xem xt l quyt nh ngn hn nu n ch lin quan n mt thi k (k k ton) hoc ngn hn. Xt v mt vn u t th quyt nh ngn hn l quyt nh khng i hi vn u t ln. Nh vy c im ca quyt nh ngn hn l: Mi tnh hung trong quyt nh ngn hn nh hng ch yu n thu nhp trong ngn hn, cho nn phng n ph hp la chn cho quyt nh ngn hn l li nhun m doanh nghip s thu c trong nm hoc di mt nm ti cao hn cc phng n khc. - Mi tnh hung trong quyt nh ngn hn l vn s dng nng lc sn xut, hot ng hin thi ca doanh nghip, khng cn thit phi u t mua sm hoc trang b thm ti sn c 141
nh tng thm nng lc sn xut, nng lc hot ng. V vy vai tr ca ngi k ton qun tr trong vn ny l gip cc nh qun l xc nh phng n c kh nng sinh li nhiu nht trong vic s dng cng sut (nng lc) sn xut hin c: 6.1.1.2- Tiu chun chn quyt nh ngn hn. Xt v mt kinh t th tiu chun chn quyt nh ngn hn l thu nhp cao nht (hoc chi ph thp nht) ca phng n la chn. Tuy nhin khng phi lc no nguyn tc thu nhp cao nht hoc chi ph thp nht cng c vn dng mt cch n gin v d dng chn quyt nh ngn hn. V vy cn cn b sung thm cc nguyn tc chn cc khon thu nhp v chi ph thch hp cho qu trnh ra cc quyt nh nhanh chng hn, l: - Cc khon thu nhp v chi ph duy nht thch hp cho vic ra quyt nh l cc khon thu nhp v chi ph c tnh cho k ti khc vi thu nhp v chi ph ca cc phng n khc. Nhng khon ny thng c gi l thu nhp v chi ph chnh lch so vi cc phng n khc. - Cc khon thu nhp kim c v cc khon chi ph chi cc phng n c (c tnh cht lch s) l khng thch hp cho qu trnh xem xt v ra quyt nh. iu cho thy rng cch tip cn ra quyt nh ngn hn ngi ta thng dng l xc nh cc cch tt nht d ton (c tnh) c thu nhp cho mi phng n mt cch nhanh chng v n gin nht, sau da trn thu nhp c tnh cho mi phng n la chn phng n ti u. 6.1.1.3- Phn tch thng tin thch hp cho qu trnh quyt nh. Qu trnh ra quyt nh c th c khi qut theo s sau: (Bng 6.1) Nhng thng tin (d liu) m k ton qun tr cung cp cho qu trnh ra quyt nh cn phi t c nhng tiu chun c bn: + Ph hp. + Chnh xc. + Kp thi. Thng tin m k ton thu thp c c th c rt nhiu, a dng. Nhng i khi thu thp thng tin mt cch y d ton thu nhp v chi ph ca cc phng n theo cch trnh t bi bn nh phn tch im ho vn hoc ng dng phn ng gp n v (s d m ph) ra quyt nh kinh doanh gp nhiu kh khn. Mt khc lm nh th c th khng p ng c yu cu tnh kp thi ca quyt nh. Do vy trong cc thng tin m k ton thu thp c, ta phi bit la chn nhng thng tin ph hp cho vic ra quyt nh.
142
Bng 6.1 1. Chn lc nhng vn Q
2. nh r cc tiu chun Q
3. Nhn dng cc phng n.
4. Pht trin m hnh Q Nhim v k ton qun tr
5. Thu nhp d liu Phn tch thng tin thch hp
6. Ra quyt nh
Thng tin v chi ph v thu nhp thch hp cho vic ra quyt nh l nhng thng tin phi t 2 tiu chun c bn: + Thng tin phi lin quan n tng lai. + Thng tin phi c s khc bit gia cc phng n ang xem xt v la chn. Nhng thng tin khng t mt trong hai tiu chun trn hoc khng t c 2 tiu chun trn c coi l nhng thng tin khng thch hp. Th d : Doanh nghip BC- VT ang la chn c nn mua mt my mi, hin i hn thay th cho chic my c ang dng, (my c ang dng c mua cch y 2 nm m n cn s dng c 5 nm na). - Doanh thu d kin hng nm : 250 triu ng. - Chi ph bn hng v chi ph qun l hng nm d kin: 50 triu ng. Cc ti liu khc lin quan n cc phng n trn thu thp c bng di y: (Bng 6.2). + Thng tin thch hp l: - Chi ph hot ng hng nm (v c chnh lch v lin quan n tng lai) - Chi ph khu hao - Gi bn my c - Gi mua my mi (c chnh lch) (-) 143 (-)
Bng 6.2
(n v tnh : triu ng).
Ch tiu 1- Gi mua mi 2- Thi hn s dng (nm) 3- Chi ph hot ng hng nm 4- Chi ph khu hao 5- Gi tr cn li trn s k ton 6- Gi bn my c nu mua my mi 7- Gi tr thanh l thu hi sau 5 nm + Thng tin khng thch hp l : - Doanh thu d kin - Chi ph bn hng v chi ph qun l - Gi tr thanh l thu hi
My c 70 7 100 10 50 20 -
My mi 100 5 60 -
(khng c chnh lch) (-) (-)
- Gi tr cn li trn s k ton (khng lin quan n tng lai) Khi nhn dng thng tin thch hp ngi ta cn phi cn c vo cc tiu chun nh gi thng tin ca mi tnh hung c th. Tuy nhin c mt s loi chi ph lun lun l chi ph thch hp hoc chi ph khng thch hp cho bt c tnh hung no. V d : - Chi ph c hi lun l thng tin thch hp. - Chi ph chm lun l thng tin khng thch hp. Qu trnh phn tch thng tin thch hp i vi vic xem xt ra quyt nh c chia thnh 4 bc: + Bc 1 : Tp hp tt c cc thng tin v cc khon thu nhp v chi ph lin quan n cc phng n ang c xem xt. + Bc 2 : Loi b cc khon chi ph chm, l nhng khon chi ph chi ra, khng th trnh c mi phng n ang c xem xt v la chn. + Bc 3 : Loi b cc khon thu nhp v chi ph nh nhau cc phng n ang xem xt. + Bc 4 : Nhng khon thu nhp v chi ph cn li l nhng thng tin thch hp cho qu trnh xem xt, la chn phng n ti u. Th d : Gi s doanh nghip BC- VT chi ph cho vic nghin cu thc hin mt d n l 100 triu ng, c tnh phi chi ph thm 150 triu ng na hon tt d n ny trong nm ti. Doanh thu d tnh ca d n khi hon thnh ch 140 triu ng. Chi ph c tnh c th cho d n nu c tip tc nh sau: 144
- Nguyn vt liu - Chi ph nhn vin - Chi ph chung Cng Cc thng tin khc:
60 triu ng. 50 triu ng. 40 triu ng. 150 triu ng.
- Hp ng mua nguyn vt liu 60 triu ng c k kt, nu khng s dng nguyn vt liu ny cho d n th s phi thanh l, chi ph thanh l l 3 triu ng. - Chi ph nhn vin c tnh 50 triu ng pht sinh thm bao gm lng tr cho 4 ngi lm vic trc tip mi ngi 11 triu ng mt nm, cn li l khon tin phn b cho chi ph nhn vin gim st d n l 6 triu ng. Bit rng nhn vin gim st ny chu trch nhim gim st mt s d n nghin cu ca DN. Nu d n ny khng c tip tc th DN phi bi thng cho 4 nhn vin trc tip v s b thi vic, vi mc bi thng 5 triu ng/ngi. - Chi ph chung d kin l 40 triu ng, trong c 20 triu tin khu hao nh xng, my mc cn li l nh ph chung phn b cho d n ny. Nu d n khng c tip tc th my mc, nh xng phc v cho d n s khng s dng c cho vic khc. Gi tr thanh l hin thi l 18 triu ng v thanh l sau mt nm na l 10 triu ng. thu c mt khon tin 140 triu ng trong nm ti m phi chi thm ra 150 triu ng ch ph, th c ngi cho rng l khng nn tip tc d n ny na v nhn thy khon l 10 triu ng nu c tip tc d n. Quyt nh nh vy c ng khng ? i n kt lun hy nghin cu bng phn tch bo co kt qu ca d n nh sau: (Bng 6.3). Qua bng trn ta thy nu tip tc d n th DN ch l 100 triu ng, cn nu ngng d n ti y th s l 211 triu ng, iu ny th hin qua chnh lch l 111 triu ng (gim l nu d n c tip tc) hoc tng li thun ca DN tng 111 triu. ng dng khi nim chi ph thch hp v trnh t phn tch chi ph thch hp tnh ton trong th d ny s n gin hn rt nhiu cho qu trnh ra quyt nh. Phn tch thng tin thch hp i vi quyt nh c nn tip tc d n nghin cu v pht trin na hay khng?. Bc 1: Tp hp cc thng tin c lin quan n phng n tip tc v khng tip tc d n (nh tm tt phn d kin u bi ca th d). Bc 2: Loi b cc chi ph chm: - Chi ph chi thc hin d n : 100 triu ng. (d tip tc hay khng tip tc d n ny th khon chi ph ny vn c). - Chi ph khu hao my mc, nh xng 20 triu ng. (my mc, nh xng c mua sm t trc).
145
Bng 6.3 Ch tiu 1- Doanh thu 2- Chi ph chi 3- Chi ph d kin thm + Nguyn vt liu + Chi thanh l vt liu + Nhn vin trc tip + Chi nhn vin gim st + Chi ph khu hao + nh ph chung khc 4- Thu thanh l ti sn 5- Li (l) thun (1-2-3+4)
(n v : triu ng)
Tip tc d Khng tip tc Chnh lch tip n d n tc/khng tip tc 140 (100) (150) (60) (44) (6) (20) (20) 10 (100) (100) (129) (60) (3) (20) (6) (20) (20) 18 (211) 140 (21) 3 (24) (8) 111
Bc 3: Loi b cc khon thu nhp v chi ph nh nhau cc phng n. - Chi ph nguyn vt liu : 60 triu ng. (V k hp ng mua nguyn vt liu, khng s dng cho vic khc c nu khng dng cho d n c tip tc). - Chi ph nhn vin phn b cho gim st: 6 triu ng (v ton b tin lng ca nhn vin gim st l chi ph s pht sinh cho d d n c c tip tc hoc khng). Bc 4: Nhng khon thu nhp v chi ph cn li l thng tin thch hp: - Doanh thu khi d n hon tt : 100 triu ng. - Chi ph thanh l nguyn vt liu (tit kim c nu d n tip tc) - 3 triu ng. - Chnh lch tin lng ca nhn vin trc tip khi d n tip tc v khng c tip tc: 44 triu - (4 x 5 triu) = 24 triu ng. - Chnh lch thu nhp thanh l nh xng, my mc khi d n tip tc v khng tip tc: 10 triu - 18 triu = - 8 triu ng. Tp hp thng tin thch hp: - Doanh thu tng do tip tc d n: - Chi ph nguyn liu gim do d n c tip tc: 140 triu ng 3 triu ng
- Chi ph tin lng chnh lch ca nhn vin trc tip: (24) triu ng - Thu nhp gim do thanh l ti sn : Tng li thun tng do d n tip tc: (8) triu ng 111 triu ng
146
Khi phn tch thng tin thch hp cn lu rng mi mt tnh hung quyt nh th thng tin thch hp c th khc nhau. iu c ngha rng thng tin thch hp trong tnh hung ny khng nht thit n s l thch hp trong tnh hung khc. V vy khng th vn dng thng tin thch hp ca tnh hung ny cho mt tnh hung khc c, m phi xut pht t quan im nhng mc ch khc nhau cn cc thng tin khc nhau. Quan im "thng tin khc nhau dng cho cc mc ch khc nhau" l quan im c s ca k ton qun tr v n c vn dng thng xuyn trong qu trnh ra cc quyt nh kinh doanh. 6.1.1.4- Cc thng tin khng thch hp i vi quyt nh ngn hn. Nh trn cp n nhng thng tin khng thch hp l nhng thng tin khng tho mn c hai hoc mt trong hai tiu chun: - Lin quan n tng lai. - C s khc bit gia cc phng n ang xem xt v la chn. Cc khon chi ph chm lun lun l thng tin khng thch hp v cc khon thu nhp v chi ph khng chnh lch gia cc phng n ang xem xt v la chn cng l nhng thng tin khng thch hp. a- Chi ph chm l thng tin khng thch hp. Chi ph chm l nhng chi ph chi ra, cho d nh qun tr quyt nh la chn phng n no i chng na th khon chi ph vn tn ti. Th d: - Chi ph chi ra thc hin mt d n ang c xem xt c c tip tc na hay khng. - Hoc chi ph khu hao ti sn c nh c mua sm hoc xy dng khi la chn phng n sn xut kinh doanh bng ti sn c nh . Chi ph chm nh vy l chi ph khng c tnh chnh lch gia cc phng n c xem xt, v vy n l thng tin khng thch hp cho qu trnh ra quyt nh. Nh th d phn 6.1.1.3 Doanh nghip BC- VT trong vic xem xt c tip tc hay khng i vi d n nghin cu v pht trin, th chi ph chi cho d n 100 triu l chi ph chm, v n pht sinh v nu d n c c tip tc hay khng th n c v vn tn ti. Hoc chi ph khu hao my mc, nh xng dng cho d n l 20 triu ng, thc cht y l phn phn b chi ph u t ti sn c nh hnh thnh t trc (cng ty chi ra), d d n c c tip tc hay khng th khon tin 20 triu ng mua ti sn pht sinh, nn n c gi l chi ph chm. Cc khon chi ph khng c s chnh lch gia vic tip tc d n hay khng tip tc d n, do vy n l thng tin khng thch hp trong qu trnh ra quyt nh. b- Cc khon thu nhp v chi ph khng chnh lch l thng tin khng thch hp. Khi i n quyt nh la chn phng n ny t b cc phng n khc l vic so snh thu nhp (hoc chi ph) c tnh ca phng n ny cao hn (hoc thp hn) cc phng n khc. Nh vy nhng khon thu nhp v chi ph nh nhau gia cc phng n khng cn phi xt n 147
trong qu trnh xem xt v la chn phng n, bi v chng khng c chnh lch gia cc phng n, ngi ta gi l nhng thng tin khng thch hp. Ngc li nhng khon thu nhp v chi ph c chnh lch gia cc phng n ng xem xt th s c xt n, ngi ta gi l nhng thng tin thch hp cho qu trnh quyt nh. Th d : Gi s Cng ty VMS cch y 3 nm c mua 1 chic my vi gi 30 triu ng, gi tr ghi s hin ti l 10 triu ng v ch cn s dng 1 nm na. ng gim c iu hnh ca cng ty ang phn vn xem c nn mua mt my mi thay th cho chic my c khng. Bit rng: Gi mua my mi l 40 triu ng sau thi gian s dng 1 nm gi tr thanh l thu c d kin l 23 triu ng. Gi tr thanh l my c ti thi im ny l 5 triu ng, sau 1 nm khng thu c khon tin no v thanh l. - Doanh thu d kin 1 nm: 250 triu ng. - Chi ph hot ng (vt liu, nhn cng trc tip) my c: 100 triu ng, my mi l 80 triu ng. - nh ph hot ng 1 nm : 50 triu ng. Tng hp thng tin lin quan n cc phng n xem xt: Bng 6.4 Ch tiu 1- Doanh thu 2- Chi ph + Chi ph hot ng + nh ph hot ng + Khu hao TSC c + Chi ph mua my mi 3- Thu thanh l ti sn c 4- Thu thanh l ti sn mi 5- Li thun - Thng tin khng thch hp: + Doanh thu khng chnh lch: 250 triu ng cho c 2 phng n. + nh ph hot ng khng chnh lch: 50 triu ng cho c 2 phng n. + Khu hao TSC c 10 triu ng l chi ph chm. - Thng tin thch hp: + Chi ph hot ng gim (100 triu ng - 80 triu) = 20 triu ng + Chi ph mua my mi tng 148 = (40) triu ng (100) (50) (10) 90 (80) (50) (10) (40) 5 23 98 20 (40) 5 23 +8 My c 250 (n v : triu ng) My mi 250 Chnh lch mi/my c my
+ Thanh thanh l ti sn c tng + Thu thanh l ti sn mi tng Tng cng thu nhp tng
= 5 triu ng = 23 triu ng = 8 triu ng
Khi xem xt cc thng tin ra quyt nh th ta cn xt n cc thu nhp v chi ph chnh lch (thng tin thch hp) khng cn xem xt cc thu nhp v chi ph khng c chnh lch (thng tin khng thch hp). 6.1.1.5- Mc ch phn bit thng tin thch hp v thng tin khng thch hp cho qu trnh ra quyt nh ngn hn. Phn bit thng tin thch hp v khng thch hp l xc nh nhng thng tin thch hp cho qu trnh ra quyt nh kinh doanh mt cch nhanh chng v kp thi nht. iu c ngha rt ln trong vic thu thp v x l thng tin ca k ton qun tr, l: - Gim thiu c thi gian v chi ph cho vic thu thp, tnh ton, x l thng tin v trnh by n. - Hn ch tnh trng qu ti v thng tin, lm phc tp ho qu trnh phn tch s liu, thng tin; lm gim s ch ca nh qun l vo nhng vn cn tp trung gii quyt. Nhng vn phn no th hin qua cc v d phn trn, n cho thy, d phn tch trn c s ton b thng tin (lp bo co d ton kt qu ca cc phng n) hoc ch da vo nhng thng tin thch hp th kt qu tnh ton vn ging nhau. Song nu ta tnh ton da trn ton b thng tin th s mt nhiu thi gian hn, dn n quyt nh c th chm tr hn. Mt khc cc thng tin cung cp cho nh qun tr qu nhiu, trong li c nhng thng tin khng cn thit phi hng s quan tm vo chng, lm rc ri thm trong qu trnh xem xt v quyt nh. V vy cch tt nht l tch ring nhng thng tin khng thch hp loi b khng cn a vo qu trnh tnh ton v xem xt ch cn nhng thng tin thch hp rt cn thit cho qu trnh phn tch v ra quyt nh. kha cnh khc mc ch phn bit thng tin thch hp v khng thch hp cn th hin my im sau: - Nhiu trng hp nhng thng tin sn c thng c th khng lp mt bo co kt qu hot ng kinh doanh d kin ca mt n v theo cch hon chnh v y . - Cc thng tin thch hp v khng thch hp nu khng c phn loi th trong qu trnh s dng cc thng tin s c s ln ln v phc tp. i khi c th s dng nhng thng tin khng thch hp no c tin cy khng cao th d dn n nhng quyt nh sai lm ng tic. Do vy cch tt nht l phn bit thng tin khng thch hp loi ra, ch tp trung vo xem xt, phn tch nhng thng tin thch hp. - Trong iu kin nn kinh t th trng, yu t tc tn dng thi c, ra quyt nh nhanh chng v chnh xc l yu t quan trng i vi s thnh bi ca doanh nghip. Vic phn tch thng tin thch hp v khng thch hp cng gp phn lm cho qu trnh ra quyt nh nhanh chng v chnh xc.
149
6.1.2- ng dng khi nim thng tin thch hp trong vic ra cc quyt nh ngn hn. 6.1.2.1- Quyt nh loi b hoc tip tc kinh doanh mt b phn. Hu ht cc doanh nghip c nhiu b phn kinh doanh ph thuc hoc kinh doanh nhiu ngnh hng, mt hng. Trong qu trnh hot ng c b phn hoc ngnh hng, mt hng b l l iu c th xy ra. C nhng nh qun l cho rng nhng b phn hoc mt hng b l th nn khng tip tc kinh doanh na, bi v chng lm gim tng li nhun ca DN. Nhng i khi nu suy lun mt cch n gin nh vy s dn n quyt nh sai lm. Nhng quyt nh c nn loi b (ngng) hay tip tc kinh doanh mt b phn hoc mt hng c bit no l mt trong cc quyt nh c tnh phc tp, v n chu tc ng ca nhiu nhn t. c c quyt nh ng n, nhanh chng v kp thi trong tnh hung ny, ta phi s dng thng tin thch hp phn tch v nh gi nh hng ca quyt nh n li nhun chung ca ton doanh nghip. Vic ng dng thng tin thch hp ra quyt nh trong tnh hung ny c th hin qua th d sau y: Gi s Cng ty VMS c 3 ca hng ph thuc kinh doanh trong cng mt thnh ph. Bo co kt qu kinh doanh trong nm va qua nh sau: (Bng 6.5). Bng 6.5 Ch tiu 1- Doanh s 2- Chi ph ca hng bn 3- Li gp 4- Chi ph bn hng 5- Chi ph qun l DN 6- Li nhun thun Tng cng 5000 3000 2000 650 1000 350 (n v : Triu ng) Ca hng s Ca hng s Ca hng s 1 2 3 1500 800 700 200 300 200 2500 1500 1000 300 500 200 1000 700 300 150 200 (50)
Cc thng tin khc c b sung nh sau: a- Bng phn tch chi ph bn hng v chi ph qun l DN: (Bng 6.6)
150
Bng 6.6 Ch tiu I- Chi ph bn hng 1- Lng nhn vin bn hng 2- Qung co ca ca hng 3- Tin thu ca hng 4- Khu hao thit b bn hng 5- Chi ph in, nc 6- Lng nhn vin giao hng 7- Khu hao thit b giao hng 8- Chi ph qung co chung II- Chi ph qun l DN 1- Lng qun l DN 2- Chi ph qun l ca hng 3- Chi ph phc v in nc Tng cng 650 210 35 120 110 40 40 40 55 1000 240 70 60
(n v : triu ng) Ca hng s Ca hng s Ca hng s 1 2 3 200 70 10 40 30 10 10 10 20 300 80 20 20 20 20 140 300 90 20 60 50 20 20 20 20 500 100 30 30 30 40 270 150 50 5 20 30 10 10 10 15 200 60 20 10 10 10 90
4- Chi ph bo him hng ho ( 60 ca hng) 5- Chi ph khu hao TSC qun 70 l 6- chi ph chung khc b- Cc thng tin khc: 500
+ Nu ca hng s 3 ngng hot ng th thit b bn hng ca ca hng ny chuyn sang cho ca hng s 1 v s 2. + Tin thu nh ca hng s 3 khng phi bi thng nu ngng hot ng v hp ng k c th chm dt bt k lc no. + Cng ty c mt i chuyn lm nhim v giao hng phc v ton cng ty. Nu ca hng s 3 ngng hot ng th mt nhn vin giao hng s ngh vic, lng ca anh ta 1 nm l 5 triu ng. + Nu ca hng s 3 ngng hot ng th nhn vin c giao nhim v qun l ca hng ny trn cng ty s chuyn sang lm nhim v khc cng ty; mt nhn vin vn phng cng ty s thi vic, mc lng ca anh ta l 5 triu/nm. + Cc nhn vin khc ca ca hng s 3 s thi lm vic nu ca hng b ng ca, tin bi thng cho mi nhn vin ny l 1 triu ng (5 nhn vin). 151
+ Doanh thu v chi ph ca hng bn d kin khng bin ng trong nm ti. + Chi ph phc v in nc, chi ph chung khc ca chi ph qun l ti l nh ph chung. Da vo cc thng tin trn ta thy rng cc thng tin sau y l thng tin khng thch hp s loi b khng cn xem xt n: - Khu hao thit b bn hng. - Khu hao thit b giao hng. - Chi ph qung co chung. - Chi ph in nc v chi ph chung khc thuc chi ph qun l. - Khu hao TSC qun l. - Chi ph qun l ca hng. Cc thng tin thch hp s c xt v phn tch s nh hng ca chng n tng li nhun ca ton cng ty. Ta c th lp bng phn tch chnh lch li nhun gia 2 phng n tip tc v khng tip tc kinh doanh ca hng s 3 nh sau: Bng 6.7 Ch tiu 1- Doanh s 2- Chi ph hng bn 3- Chi ph bn hng - Lng nhn vin bn hng - Bi thng nhn vin bn hng - Qung co ca hng - Tin thu ca hng - Chi ph in, nc - Lng nhn vin giao hng Cng chi ph bn hng 4- Chi ph qun l DN - Lng qun l DN - Chi ph bo him hng ho Cng chi ph QLDN 5- Li nhun thun 152 (240) (60) (300) 1255 (235) (50) (285) 1055 (5) (10) (15) +200 (210) (-) (35) (120) (40) (40) (445) (160) (5) (30) (100) (30) (35) (200) (50) (5) (5) (20) (10) (5) (245) (3000) (n v: triu ng)
Tip tc KD ca Ngng KD ca Chnh lch tip hng s 3 hng s 3 tc/ngng 5000 (2300) 4000 (700) 1000
Qua kt qu tnh ton bng trn ta thy rng nu tip tc kinh doanh ca hng s 3 th s lm tng li nhun ca ton cng ty tng ln 200 triu ng: (1255 - 1055 = 200) (n v triu ng). i n quyt nh tip tc kinh doanh ca hng s 3. Tuy nhin vic xem xt mt quyt nh c nn loi b hay tip tc cho mt b phn c bit hot ng thng c nhiu phng n khc na. Gi s tnh hung trn cng ty VMS, nu ca hng s 3 ng ca th c th doanh s cc ca hng s 1 v s 2 tng ln, do khch hng quen thuc thnh ph ca cng ty chuyn sang mua hng ca hng s 1 v s 2, th khi c quyt nh vn tip tc kinh doanh ca hng s 3 na hay khng? iu cn phi thu thp thm thng tin v s tng trng doanh thu cc ca hng s 1 v s 2 s l bao nhiu, tnh ton thm v ra quyt nh. Hoc Cng ty tn dng mt bng hoc c s sn xut, kinh doanh cho thu hay chuyn sang kinh doanh lnh vc khc cng c th c xem xt v quyt nh... Tng t nh ta c th vn dng xem xt quyt nh tnh hung c nn loi b khng sn xut hoc kinh doanh mt mt hng c bit no hay khng, hoc chuyn sang kinh doanh mt hng khc. Qua th d trn ta thy r hn rng vic thu thp thng tin phc v cho k ton qun tr s da vo: - K ton chi tit chi ph, doanh thu, kt qu phn tch cc thng tin theo mc ch s dng chng cho k ton qun tr. - Thng tin d on ca cc b phn lin quan m k ton qun tr thu thp c (B phn t chc lao ng; b phn th trng; k hoch, hp ng kinh t...). Vic thu thp thng tin k ton qun tr rt linh hot tu thuc vo tnh hung quyt nh. Cng c trng hp khi c tnh hung cn quyt nh theo yu cu ca nh qun tr th k ton qun tr phi c nhim v thu thp cc thng tin cn thit thng qua cc b phn lin quan phc v cho vic tnh ton v phn tch tnh hung, cng c th khng c y thng tin chi tit do b phn k ton chi tit cung cp. K ton qun tr da vo thng tin k ton chi tit tip tc phn tch s liu, tnh ton chi tit hn na theo mc ch s dng ca k ton qun tr, ng thi phi thu thp thm cc thng tin b sung khc lin quan cc b phn trong v ngoi n v nh: hp ng, lao ng, gi c th trng, nhu cu th trng... Chnh v vy kh c th a ra mt m hnh chun lm mu cho vic thu thp thng tin k ton qun tr cho cc doanh nghip ph hp vi cc tnh hung quyt nh nh l k ton ti chnh c. 6.1.2.2- Quyt nh t sn xut hay mua ngoi. Cc nh qun tr doanh nghip lun gp phi s la chn gia vic t sn xut hay mua ngoi cc linh kin, cc chi tit, hoc vt liu hoc bao b lp rp, ch to hay ng gi thnh phm... iu cng tng i kh khn v i khi cn c s sai lm trong vic la chn mua ngoi cc linh kin, chi tit, vt liu hoc bao b khi gi mua ngoi thp hn gi thnh sn xut hin ti ca doanh nghip. Quyt nh t sn xut hay mua ngoi cc linh kin, chi tit hoc vt liu sn xut thng c quan tm n 2 vn : 153
- Cht lng ca linh kin, chi tit hay vt liu. - Gi c (chi ph). Nu cht lng ca chng m bo theo ng tiu chun k thut cho d n c mua ngoi hay t sn xut, th nh qun l xem xt n chi ph chnh lch gia t sn xut v mua ngoi. Nguyn tc i n quyt nh t sn xut hay mua v chi ph sn xut phi nh hn chi ph mua ngoi th la chn phng n t sn xut v ngc li. Mt khc cn phi xem xt n cc chi ph c hi nu khng t sn xut th b phn hin ang sn xut cc linh kin, chi tit s nh th no ? N c c s dng na hay l khng? Gi s nh b phn s c c chuyn sang sn xut mt hng khc, hoc s dng cho thu hoc vi cc mc ch khc, th li nhun hng nm n mang li cho doanh nghip l bao nhiu? So snh vi chi ph tit kim c ca t sn xut so vi mua ngoi, nu s li nhun ln hn chi ph tit kim c th li chn phng n mua ngoi linh kin, chi tit hay vt liu. Chng ta hy nghin cu mt tnh hung c th qua th d sau y: Gi s cng ty ABC hin ang c mt b phn sn xut bao b ng gi thnh phm ca cng ty. Cng sut ca b phn sn xut bao b l 15.000 n v/nm. Tng nhu cu hin ti v bao b ng gi thnh phm ca cng ty l 10.000 bao b/nm. Chi ph lin quan n sn xut bao b trong nm va qua nh sau: (10.000 bao b). Bng 6.8 Khon mc - Nguyn vt liu trc tip - Nhn cng trc tip - Bin ph sn xut chung - Tin lng nhn vin qun l, phc v phn xng - Chi ph khu hao my mc TBSX - nh ph qun l chung phn b Cng chi ph Nh vy chi ph sn xut n v l 25.000/bao b. C mt ngun cung cp cho hng bao b nh ca cng ty vi gi 23.000 /bao b, cht lng tng ng cng ty t sn xut, s lng m bo p ng yu cu ca cng ty. Vy trong trng hp ny cng ty ABC nn quyt nh t sn xut hay mua ngoi bao b ng gi? Cc thng tin b sung: - D kin khi lng tiu th sn phm trong nm ti khng c s bin ng. - Tin lng nhn vin phn xng l bin ph. - B phn sn xut bao b khng s dng cho mc ch khc. (n v : 1.000 ng) Tnh trn 1 n v 10 5 2 2 4 2 25 Tng s 100.000 50.000 20.000 20.000 40.000 20.000 250.000
154
ng trng phng mua hng a ra kin l nn mua ngoi bao b ng gi v mua ngoi s tit kim c 2.000/bao b, trong c nm s tit kim c tng chi ph l: 10.000 bao b x 2.000 = 20.000.000 . Gim c cng ty yu cu phng k ton cho bit kin? Trng b phn k ton qun tr sau khi xem xt, phn tch cc thng tin thch hp lin quan n quyt nh ny cho kin l: Cng ty nn tip tc t sn xut bao b ch khng nn mua ngoi, bi v nu mua ngoi th khng phi l tit kim c 20 triu ng cho mi nm m ngc li t sn xut s tit kim c mt khon tin rt ln l 40 triu ng mi nm so vi mua ngoi. C th l nh sau: - V khng c phng n no khc s dng b phn sn xut bao b nu n ngng hot ng do mua ngoi bao b, th cc chi ph c hi khng pht sinh. - Cc khon doanh thu v chi ph sau y khng phi l thng tin thch hp cho quyt nh ny. + Doanh thu bn hng. + Chi ph khu hao TSC. + Chi ph chung (nh ph) phn b. - Cn li l cc thng tin thch hp s c trnh by qua bng phn tch sau: Bng 6.9 Khon mc - Nguyn vt liu trc tip (10x10.000 .v) - Nhn cng trc tip (5 x 10.000 .v) - Bin ph SX chung (2 x 10.000 .v) - Tin lng nhn vin PX (2 x 10.000 .v) - Chi ph mua ngoi (23 x 10.000 .v) Cng (n v : ng) T sn xut 100.000 50.000 20.000 20.000 190.000 Mua ngoi 230.000 230.000
Nh vy, nu t sn xut th cng ty s tit kim c 40 triu ng (190 triu ng - 230 triu ng) so vi mua ngoi. iu c th i n quyt nh l khng mua ngoi m vn tip tc t sn xut bao b ng gi. Tuy nhin quyt nh t sn xut nh trn cng c thuyt phc hn nu nh b phn sn xut bao b ny nng c cng sut hot ng thc t hn hin ti vi iu kin nhu cu bao b ca cng ty nng ln do khi lng sn phm tiu th ca cng ty tng ln, hoc cng ty c th bn bao b ng gi cho cng ty khc. Trong trng hp quyt nh nn mua ngoi hay t sn xut ny c th m rng cc tnh hung khc na, v d nh: - Nhu cu ca doanh nghip i vi linh kin, chi tit, bao b tng ln hoc c th bn chng ra bn ngoi c trong iu kin hot ng cha ht cng sut. 155
- Hoc trng hp cc ngun lc v phng tin s dng t sn xut linh kin, bao b nu khng s dng cho sn xut linh kin, bao b na c th c s dng cho mc ch khc... Trong cc tnh hung cn phi so snh li nhun hng nm thu c do s dng chng cho cc mc ch khc (hoc tng ln do nng cao cng sut hot ng) m ln hn chi ph tit kim c do t sn xut (hoc mua ngoi) th s quyt nh ngc li. V d trong th d trn, nu c s sn xut bao b ca cng ty ABC m cho thu, hng nm thu c khon li nhun ln hn 40 triu ng th s quyt nh mua ngoi bao b v cho thu c s sn xut ny. 6.1.2.3- Quyt nh nn bn ngay bn thnh phm hay tip tc sn xut ch bin ra thnh phm ri mi bn. Quyt nh ny thng c la chn cc doanh nghip m quy trnh sn xut ch bin lin tc nhiu cng on. Tc l quy trnh sn xut khi u t mt loi nguyn vt liu chung, qua qu trnh ch bin n cho nhiu bn thnh phm khc nhau, cc bn thnh phm c th tiu th c ngay sau mi giai on ch bin hoc s tip tc ch bin theo quy trnh ring ra thnh phm ri mi bn. Th d nh trong x nghip sc sn v ch bin thc phm; c th ngi ta bn ngay tht va mi m, m cng c th ch bin tip t tht heo ra cc sn phm thc phm ch bin sn nh: gi, ch, xc xch, lp sn... Hoc trong doanh nghip lc du, c th bn ngay sn phm l du th hoc tip tc ch bin ra xng, du nht ri mi bn... Hoc trong ch bin lng thc (bt m) c th bn ngay sn phm l m v hoc tip tc ch bin (xay) thnh bt m ri mi bn... Nguyn tc chung i n quyt nh tip tc ch bin thm ra thnh phm ri mi bn hay bn ngay bn thnh phm l phng n no c tng li nhun ca ton doanh nghip tng ln th ta chn. Tuy nhin c thng tin ta c th bng nhiu cch tnh ton, nhng bng cch xc nh v phn tch cc thng tin thch hp l nhanh chng v ngn gn nht. Phng php chung ca cch phn tch cc thng tin thch hp trong tnh hung ny l: - Xc nh gi bn cho tng loi sn phm cng sinh giai on cui cng (thnh phm). - Xc nh gi bn ca bn thnh phm ti im tch hoc tng giai on m doanh nghip c nh bn. - Tnh chnh lch gi bn hng ca thnh phm v bn thnh phm. - Xc nh chi ph ca qu trnh ch bin thm (nguyn vt liu, nhn cng trc tip, bin ph sn xut chung...) nh ph tit kim c do chm dt qu trnh ch bin thm nu bn ngay bn thnh phm. Tnh ton li (l) tng thm do qu trnh ch bin thm v ra quyt nh. (6.1)
nh ph tit kim c Chi ph tng thm Chnh lch gi bn ca Li (l) tng nu ngng ch bin ca qu trnh ch thnh phm vi bn thm do ch = thm bin thm thnh phm bin thm + Nu li th tip tc sn xut ch bin, ngc li nu l th khng ch bin thm na m bn ngay bn thnh phm.
156
Th d: Gi s ti cng ty ch bin thc phm t b. Cng ty va m mt lng b vi mt s tht b l 1 tn. Gi bn ngay 1kg tht b ti sng l 25.000 ng. Cn nu tip tc ch bin tht b thnh sn phm thc phm n sn c cht lng cao th bn c gi l 35.000/1kg thc phm n sn. Bit rng: 10kg tht b ti sng th ch bin c 8kg thc phm n sn, (do hao ht trong qu trnh ch bin thm), chi ph cho ch bin thm thnh 1kg thc phm n sn. - Nhn cng trc tip 2.000 - Chi ph khc (Bin ph) 2.500
Cng 4.500 Quyt nh bn ngay tht b ti va mi x tht hay ch bin thnh thc phm n sn ri mi bn? Qu trnh tnh ton s thc hin nh sau: - Gi bn thnh phm (thc phm n sn): 800kg x 35.000/kg - Gi bn tht b ti: 1.000kg x 25.000 - Chnh lch gi bn gia 2 phng n (tng thm) - Chi ph ch bin thm : 800kg x 4.500 - L 3.000.000 - 3.600.000 = 3.600.000 = -600.000 = 25.000.000 = 3.000.000 = 28.000.000
Nh vy nu ch bin thm th cng ty s b l thm 600.000 ng, do vy nn quyt nh bn ngay tht b ti. 6.1.2.4- Cc quyt nh trong iu kin sn xut kinh doanh b gii hn. Trong qu trnh hot ng cc doanh nghip thng gp phi nhng kh khn trong vic la chn quyt nh kinh doanh khi cc iu kin sn xut kinh doanh ca doanh nghip mnh b gii hn. V d nh: - B gii hn v mt bng kinh doanh. - B gii hn v cng sut hot ng ca my mc thit b. - B gii hn v nguyn vt liu cung cp. - B gii hn v mc sn phm tiu th. - Hoc b gii hn v vn. v.v... Thc t tu tng doanh nghip c th ch b gii hn bi mt nhn t hoc c th cng mt lc b gii hn bi nhiu nhn t khc nhau.
157
i n quyt nh s dng nng lc (ngun lc) hin c ca doanh nghip nh th no t hiu qu cao nht trong sn xut kinh doanh ca n v l iu cc nh qun tr doanh nghip u phi quan tm. Mc tiu ca cc quyt nh trong tnh hung ny vn l tng li nhun ca doanh nghip l cao nht. a- Trong trng hp ch b gii hn bi mt hoc hai nhn t: V mc tiu ca doanh nghip lm sao tn dng ht c nng lc ca nhn t c gii hn t c tng li nhun cao nht, nn trong trng hp ny doanh nghip thng phi tin hnh theo cc bc sau phn tch thng tin v ra quyt nh cho ph hp: - Xc nh nhn t gii hn ch yu (trng hp b gii hn 2 nhn t). - Tnh li trn bin ph trn mi n v ca nhn t gii hn ch yu ca tng loi sn phm, dch v cn sn xut, kinh doanh. - Sp xp th t kh nng sinh li ca tng loi sn phm hng ho, dch v (trng hp b gii hn bi 2 nhn t). Th t u tin c sp xp da trn phn ng gp trn mi n v (li trn bin ph) ca nhn t gii hn ch yu. Nu sn phm (hng ho) no c li bin ph n v cao hn s c u tin trc. - Xc nh tng s n v nhn t gii hn ch cht p ng cho tng loi sn phm hng ho, dch v cn sn xut, kinh doanh. - Tnh tng li trn bin ph loi sn phm hng ho dch v trong iu kin ca nhn t gii hn ch cht. Th d: Gi s cng ty ABC sn xut sn phm A, B v C, gi bn n v ca cc sn phm ln lt l 100; 150 v 200; Bin ph n v sn xut ln lt l: 40; 50 v 50. Nhu cu tiu th ca chng ln lt l : 1.000 n v, 500 n v v 800 n v. Trong khi cng ty ch c ti a l 5.000 gi my cho mi k. Bit rng sn xut n v sn phm A, B v C cn c s gi my chy ln lt l: 2 gi, 4 gi v 2 gi. Nu n gin ch so snh li trn bin ph n v cha tnh ton n nhn t b gii hn th cho ta quyt nh l u tin sn xut sn phm B n C sau mi n sn phm A. Bi v phn li trn bin ph n v ca sn phm B l cao nht (150-50=100), sau n sn phm C (12050=70) v sau cng mi n sn phm A (100-40=60). V nh vy quyt nh sn xut c 500 sn phm B; 800 sn phm C v s gi my cn li s dng sn xut sn phm A v s sn phm A s c sn xut l:
5.000 gi - [(500 SPB x 4 gi) + (800 SPC x 2 gi)] = 700 s n phm A 2 gi/SPA
Quyt nh nh vy s l sai lm. K ton s tnh ton li trn c s so snh li trn bin ph n v ca nhn t gii hn ch yu ca cc loi sn phm s sn xut. Nhn t gii hn y gm 2 nhn t: 158
- Nhu cu tiu th ca tng loi sn phm. - S gi my chy sn xut cc loi sn phm ch ti a l 5.000 gi, trong khi nhu cu cn l 5.600 gi: (1.000 SPA x 2 gi + 500 SPB x 4 gi + 800 SPC x 2 gi). Trong xc nh nhn tt gii hn ch yu l s gi my chy cho sn xut sn phm. Kt qu tnh ton s th hin qua bng phn tch sau: Bng 6.10 Ch tiu 1- n gi bn (1.000) 2- Bin ph n v (1.000) 3- Li trn bin ph n v (1-2) (1.000) 4- S gi my cho 1 n v SP (gi) SPA 100 40 60 2 SPB 150 50 100 4 25 3 1.400 350 35.000 SPC 120 50 70 2 35 1 1.600 800 56.000
5- Li trn bin ph n v trn 1 gi my (3:4) 30 (1.000) 6- Th t u tin sn xut 2
7- S gi my chy sn xut c th b tr c 2.000 (gi) (1) 8- S sn phm sn xut (7:4) 9- Tng li trn bin ph (8x3) (1.000) (1) c tnh ton nh sau: 1.000 60.000
- Sn phm C u tin s 1 s sn xut 800 SP x 2 gi = 1.600 gi. - Sn phm A u tin th 2, m s gi my chy cn li l: (5.000 gi - 1.600 gi) = 3.400 gi > 2.000 gi cn sn xut c 1.000 sn phm A nn s sn xut c 1.000 sn phm A. (1.000 SP x 2 gi) = 2.000 gi.
- Sn phm B u tin th 3, ch cn s gi my chy s dng cho n l: (5.000 gi - 1.600 gi - 2.000 gi) = 1.400 gi
Tng li trn bin ph theo cch tnh ny l: (60.000 + 35.000 + 56.000) = 151.000 nghn ng.
Trong khi theo phng n sn xut 500 SPB, 800 SPC v 700 SPA th tng li trn bin ph s l:
159
(700SPA x 60 + 500 SPB x 100 + 800 SPC x 70) = 148.000 nghn ng. Nh vy n s nh hn li trn bin ph ca phng n trn l: (151.000 nghn ng - 148.000 nghn ng) = 3.000 nghn ng. iu cng th hin l ra quyt nh cho mt tnh hung c th trong trng hp c nhn t gii hn th khng th ch s dng thng tin li trn bin ph n v ca sn phm sn xut n thun c m phi so snh li trn bin ph n v ca sn phm trn mt n v nhn t gii hn. Trng hp c 2 nhn t b gii hn cng lc s p dng phng php tnh ton nh th d trn thng l b gii hn bi mt nhn t l khi lng tiu th hn ch i vi cc mt hng v mt nhn t no khc nh: cng sut hot ng ca my mc thit b, din tch mt bng kinh doanh, hoc hn ch v vn... trong nhn t gii hn ch cht s khng phi l nhn t khi lng tiu th bi v khi lng tiu th ph thuc vo cc nhn t khc. Trng hp ch c 1 nhn t b gii hn th vic tnh ton, phn tch thng tin s n gin hn, khng cn phi sp xp th t u tin theo nhn t ch yu v thng xy ra trong tnh hung la chn sn xut mt mt hng trong nhiu mt hng khc ti a li nhun ca doanh nghip. b- Trong trng hp c nhiu nhn t b gii hn cng lc. y l trng hp cng lc c 2 hoc 3 nhn t ch yu b gii hn. Trong trng hp ny th khng th s dng phng php tnh ton v phn tch nh trng hp c mt nhn t gii hn hoc nh trng hp th d trn ra quyt nh c. Th d doanh nghip hot ng trong iu kin b gii hn khng ch l khi lng sn phm tiu th m cn b gii hn bi s gi my chy, vn hoc c nguyn liu cung cp... Vic la chn c cu sn phm sn xut nh th no c hiu qu nht l vn phc tp hn nhiu. Ngi ta thng s dng phng php phng trnh tuyn tnh tm phng n sn xut ti u. Trnh t ca phng php ny c thc hin theo cc bc: - Xc nh hm mc tiu v biu din n di dng phng trnh i s tuyn tnh. Hm mc tiu c th biu din dng li nhun ti a hoc chi ph ti thiu. - Xc nh cc iu kin nhn t gii hn v biu din chng thnh cc phng trnh i s. - V th ca h phng trnh i s. - Xc nh vng sn xut ti u trn th, n c gii hn bi cc ng th ca cc phng trnh nhn t gii hn v cc trc to . - Xc nh phng trnh sn xut ti u bng cch cn c vo vng sn xut ti u trn th v hm mc tiu. - hiu r hn v phng php tnh ton v phn tch theo trnh t nh trn ta hy nghin cu th d sau y: Gi s ti cng ty TOHADICO ang tin hnh sn xut hai mt hng X v Y. Cc thng tin cho bit: - Sn phm Y phi qua 3 cng on sn xut th hon tt. 160
- Sn phm X phi qua c 4 cng on sn xut th hon tt. - Tng thi gian my chy gii hn cho c 4 cng on l : 880 gi/thng. Trong : + Cng on 1 gii hn ti a l 300 gi. + Cng on 2 gii hn ti a l 250 gi. + Cng on 3 gii hn ti a l 180 gi. + Cng on 4 gii hn ti a l 150 gi. - Yu cu thi gian my chy sn xut sn phm mi cng on nh sau: Bng 6.11 Sn phm X - Cng on 1 - Cng on 2 - Cng on 3 - Cng on 4 15 10 10 5 10 10 10 (n v gi/sn phm) Sn phm Y
- Gi bn n v sn phm X v Y ln lt l : 100 v 150. - Bin ph n v sn phm X v Y ln lt l : 60 v 100. - Khi lng tiu th khng hn ch. - Cng ty TOHADICO ang ng trc s la chn c cu sn phm sn xut X v Y t c li nhun cao nht. Vn dng phng php phng trnh tuyn tnh ta tnh ton v ra quyt nh. Bc 1: Xc nh hm mc tiu: - Gi x v y l s sn phm X v Y cn sn xut. - Gi f l hm mc tiu, l li nhun ti a, cng nhiu cng tt. - Li trn bin ph n v: + Sn phm X : 100 - 60 + Sn phm Y : 150-100 = 40 = 50
Vy ta c phng trnh ca hm mc tiu: f = 40x + 50y -> max. Bc 2 : Xc nh cc nhn t gii hn v biu din bng phng trnh: - Cng on 1 b gii hn ti a l 300 gi my. 15x + 10y 300 (1)
- Cng on 2 b gii hn ti a l 250 gi my: 161
10x + 10y
250
(2)
- Cng on 3 b gii hn ti a l 180 gi my 10x 180 (3)
- Cng on 4 b gii hn ti a 150 gi my: 5x + 10y 150 (4).
Bc 3: V th ( th 6.1) X 30 25 20 18 15 14 10 Vng SX ti u 15x+10y=300 10x=180
3 th 6.1
8 10
15
20
25
30
Bc 4 : Xc nh vng sn xut ti u trn th: Vng sn xut ti u l vng trn th b gii hn bi cc ng biu din ca 4 phng trnh iu kin hn ch vi 2 trc to to thnh (xem trn th vng c du ). Trong vng c 5 im th hin c cu sn phm x v y sn xut l cc im 1, 2, 3, 4, 5 c to tng ng l (0;0); (18;0); (14;8) v (0;15). Nhng trong ch c 1 im l c c cu sn phm sn xut ti u tho mn hm mc tiu f -> max. Bc 5 : Xc nh phng trnh sn xut ti u. Phng trnh sn xut ti u c xc nh cn c vo vng sn xut ti u trn th c gii hn bi cc im s 1, 2, 3, 4 v 5, c to tng ng (0;0); (18;0); (18;3); (14;8) v (0;15), ng thi im to phi tho mn hm mc tiu f = 40x + 50y -> max.
162
Ta ln lt thay s to ca cc im vo hm mc tiu, nu im no (gc) mang li gi tr hm f ln nht th l c cu sn phm sn xut cn tm.(Bng 6.12) Bng 6.12
Gc im 1 2 3 (4)* 5
S sn phm SX SP X 0 18 18 (14)* 0 SP Y 0 0 3 (8)* 15
Hm mc tiu f = 40x + 50y ->max 40x 0 720 720 (560)* 0 50y 0 0 150 (400)* 150 f 0 720 870 (960)* 750
Cn c kt qu tnh ton c ta thy gc 4 (gc c to 14;8) l gc cho gi tr hm f ln nht. Vy c cu sn xut sn phm ca cng ty TOHADCO la chn l sn xut 14 sn phm X v 8 sn phm Y, li nhun mang li cao nht vi tng s li trn bin ph l 960 n v tin t. T th d trn ta c th vn dng quyt nh cc tnh hung khc trong trng hp hot ng c nhiu nhn t gii hn khc, nh: - ng thi b gii hn bi khi lng tiu th; cng sut hot ng ca my mc v vn. - Hoc ng thi b gii hn bi khi lng tiu th, cng sut hot ng ca my hoc lao ng v nguyn liu cung cp...
6.2- THNG TIN CA K TON QUN TR CHO VIC RA CC QUYT NH U T DI HN.

6.2.1- Khi nim u t di hn v c im vn u t. 6.2.1.1- Khi nim u t di hn. u t di hn l vic b vn vo cc d n u t nhm mc ch thu li nhun trong tng lai, vi thi hn hon vn u t thng vt qu 1 k k ton. c trng c bn ca u t di hn: - Cng vic u t phi b vn ban u vi mt s tin ln nht nh. - Thi hn thu hi vn di (nhiu k k ton). - u t lun gn vi ri ro mo him, nn cc nh u t phi c bin php phng nga v hn ch ri ro. - Mc tiu u t ca doanh nghip l hiu qu kinh t ti a ho li nhun. Trong qu trnh hot ng kinh doanh cc doanh nghip thng phi ng trc cc tnh hung u t v phi la chn trong cc tnh hung (hoc phng n) u t v quyt nh u t 163
theo phng n no c hiu qu nht. Cc quyt nh lin quan n vic u t di hn thng l cc quyt nh in hnh sau y: - Quyt nh v vic nn mua my mi hay vn s dng my c. - Quyt nh u t m rng quy m sn xut nhm tng nng lc sn xut kinh doanh. - Quyt nh la chn phng n mua hay thu ti sn c nh; mua ngay hay sau ny mi mua. - Quyt nh la chn thit b sn xut khc nhau... Cc phng n (d n) lin quan n quyt nh u t thng gm 2 loi: - D n loi b ln nhau (cn gi l d n xung khc hoc d n sng lc) l loi d n m trong mt quyt nh ch c quyn chn 1 d n cn cc d n khc b loi b. Nh vy nu chp nhn d n ny th buc phi t chi cc d n khc. Th d : Mt doanh nghip ang cn nhc c nn mua my mi thay th cho my c hay khng, th trong 2 phng n mua mi v vn s dng my c th ch c php chn mt phng n. - D n c lp (hay cn gi l d n ti u) l cc d n m khi thc hin chng khng nh hng g n d n khc, n c th quyt nh chn chng cng lc nu chng u hiu qu v doanh nghip c iu kin u t. Th d : m rng quy m v tng thm nng lc sn xut, doanh nghip c d nh mua thm mt my mi thay th cho my c, ng thi d nh xy dng mi mt nh xng... 6.2.1.2- c im ca vn u t di hn. Vn u t di hn thng l vn dng u t hnh thnh ti sn c nh (hu hnh v v hnh), n c 2 c im chnh sau: - Ti sn c tnh hao mn. - Thi gian hon vn u t di. a- Ti sn c tnh hao mn. V vn u t di hn thng hnh thnh nn ti sn c nh, nn c tnh hao mn trong qu trnh s dng n b hao mn dn gi tr ca n c chuyn dch dn vo gi tr sn phm, n khi ht thi gian s dng th chng thng c rt t hoc khng cn gi tr tn dng. Do vy tng gi tr (s tin) m ti sn c u t to ra trong qu trnh s dng khng nhng phi b p c s vn u t ban u m cn mang li cho nh u t khon li nhun mong mun. Ring nhng ti sn c hnh thnh t vn u t m chng khng c tnh hao mn (v d nh: t ai hoc cc ti sn c bit khc) th doanh nghip c th s dng mt thi gian sau bn chng i th vn c th thu c vn u t ban u, thm ch c th cn thu c nhiu hn s vn u t ban u.
164
c im ny ca vn u t cho bit l tng s tin (gi tr) c to ra trong qu trnh u t sau khi tr i s tin (gi tr) vn u t ban u, phn cn li mi l li nhun u t ca ti sn c tnh hao mn. Nu d n u t no c li nhun cao hn th d n c hiu qu hn. b- Thi gian hon vn u t di: c im ny th hin ch l tin chi ra mt ln hoc mt s ln trong qu trnh u t nhng tin thu v nhiu k trong qu trnh u t tng lai. Gi tr tin t cc dng tin chi v dng tin thu v ca d n u t cc thi im thu, chi khc nhau th chng khng nh nhau c. Hay ni cch khc gi tr mt ng tin thu c trong tng lai s khng bng mt ng tin chi ra hin ti. Do vy nh gi (tnh ton) li nhun ca mt d n u t ngi ta phi xem xt n yu t thi gian ca cc dng tin thu v dng tin chi ca d n, bng cch ngi ta quy chng v cng mt thi im so snh. Thi im c th l thi im trong tng lai, c th l thi im hin ti. Vic tnh ton chng theo cc cng thc xc nh gi tr tng lai, gi tr hin ti ca 1 ng tin t. - Gi tr tng lai dng tin n ca 1 ng tin t = (1+t)n
(1 + t ) - 1 - Gi tr tng lai dng tin t kp ca 1 ng tin t = t

- Gi tr hin ti dng tin n ca 1 ng tin t =
1 (1 + t )
n
- Gi tr hin ti dng tin kp ca 1 ng tin t= Trong :
1 1 [1 ] n t (1 + t)
- t : T l li sut (hoc chit khu). - n : K hon vn.
Phng php tnh ton ny c gii thiu c th mn ton ti chnh, ng vi mt t v n c th ta c gi tr hin ti hoc gi tr tng lai ca 1 ng tin cc bng tnh sn (ta c th tra bng phn ph lc). Nh vy vi c im ny cho ta thy v thi gian hon vn di nn khi nh gi, xem xt d n u t phi xt n yu t thi gian ca cc dng tin thu v chi ca d n. 6.2.2- Cc dng tin in hnh ca mt d n u t. Khi xem xt la chn v quyt nh mt d n u t, ngi ta phi nhn din cc dng tin thu v dng tin chi ra ca d n m so snh cn nhc v quyt nh. Cc dng tin c th ca mi d n c th khc nhau, nhng trong cc dng tin in hnh c tnh cht lp i, lp li trong cc d n l: - Dng chi bao gm: + Vn u t ban u hnh thnh ti sn. + Vn lu ng tng thm (vn hot ng hoc lun chuyn). 165
+ Chi ph sa cha, bo ch ti sn. + Chi ph hot ng tng thm (khng thng xuyn). - Dng thu bao gm: + Doanh thu thun c do d n mang li. + Gi tr tn dng ca ti sn c nh khi kt thc d n. + Chi ph tit kim c. + Vn lun chuyn c gii phng khi d n kt thc. Th d : Gi s doanh nghip ang cn nhc c nn mua my mi thay th cho my c hay khng? - Theo phng n s dng my c v hng nm sa cha: + Gi mua my c ban u + Gi tr hin cn trn s k ton : 300 triu ng. : 200 triu ng.
+ Gi tr th trng (nu nhng bn) : 100 triu ng. + My ny s dng c 5 nm na, vi iu kin n ht nm th 3 phi i tu vi chi ph l 50 triu ng. + Doanh thu hng nm : 100 triu ng, chi ph hot ng 40 triu ng. + Gi tr tn dng khi thanh l 10 triu ng. - Theo phng n mua my mi thay th. + Gi mua: 300 triu ng, thi gian s dng 5 nm. + Chi ph hot ng hng nm : 20 triu; doanh thu hng nm vn l 100 triu ng. + Gi tr thanh l khi ht thi gian s dng + Chi ph sa cha 1 ln vo cui nm th 3 : 40 triu ng. : 10 triu ng.
Cc dng tin thu v chi ca tng phng n th hin qua bng sau: Bng 6.13 Ni dung I- Dng chi: - Vn u t ban u - Chi hot ng (5 nm) - Khu hao my c (gi tr trn s) - Chi sa cha i tu 200 200 50 300 100 200 10 300 (100) (40) My c (n v: 1 triu ng) My mi Chnh mi/c lnh
166
Cng chi II- Dng thu: - Doanh thu (5 nm) - Bn my c - Thanh l ti sn Cng thu III- Li nhun
450
610
160
500 10 510 60
500 100 40 640 30
100 30 130 -30
Qua bng nhn din cc dng tin thu v chi ca 2 phng n v so snh dng tin thu v chi ca chng, ta thy nn chn phng n s dng my c, v chnh lch li nhun my c ln hn mua my mi l 30 triu ng (60-30 triu). Qua bng phn tch cc dng tin thu v chi 2 phng n trn ta thy rng vic phn tch thng tin trng hp quyt nh u t di hn ny ta cng c th ch cn da vo cc thng tin thch hp nh i vi quyt nh ngn hn phn tch, xem xt, khng nht thit phi xem xt y cc thng tin. Th d: theo th d trn: - Cc thng tin khng thch hp l: + Chi ph chm: khu hao my c (gi tr ghi s ca my c). + Doanh thu: l doanh thu khng chnh lch. Nhng thng tin ny loi b ra. - Cc thng tin thch hp: + Vn u t ban u my mi (300) triu.
+ Chnh lch chi ph hot ng my mi/c (5 nm) 100 triu. + Chnh lch chi ph sa cha, i tu my mi/c + Thu v bn my c + Chnh lch thanh l ti sn my mi/c Cng 40 triu. 100 triu. 30 triu. (30) triu ng
Vic a vo cc thng tin thch hp th s gip cho vic tnh ton, xc nh cc d liu nhanh chng hn phc v cho cc quyt nh cn thit. 6.2.3- Quyt nh u t di hn trong mt tng lai n nh. Quyt nh u t di hn c tm quan trng c bit c tnh chin lc trong mt thi gian di, n lin quan v nh hng n tng lai lu di ca doanh nghip. Mt quyt nh khn ngoan v ng n s mang li li ch lu di, ngc li mt sai lm trong u t di hn th doanh nghip khng phi d dng thay i n trong mt khong thi gian ngn c.
167
c quyt nh u t khn ngoan, cc nh qun tr doanh nghip phi cn c nhng phng php la chn d n u t. Trong phn ny s gii thiu mt s phng php xem xt la chn cc d n u t di hn trong iu kin tng lai n nh. 6.2.3.1- Phng php k hon vn. Phng php ny l phng da vo k hon vn ca cc d n u t ang c xem xt quyt nh la chn hay khng la chn chng. K hon vn u t l thi gian cn thit mt d n u t b p li chi ph u t ban u t cc ngun thu v n sinh ra. Phng php ny t ra vn l : "Cn bao nhiu thi gian thu hi li vn u t". Theo phng php ny, trc ht phi xc nh c k hon vn ca cc d n ang xem xt, sau la chn c k hon vn t tiu chun mong mun hoc c k hon vn nh hn cc d n khc ng thi cng t tiu chun mong mun. a- Tnh ton k hon vn: * Trng hp cc khon thu hng nm bng nhau, to nn mt chui thu nhp tin t ng nht. Khi ta xc nh k hon vn theo cng thc sau: K hon vn u t = Vn u t Dng thu tin thun tu hng nm (6.2)
Trong dng thu tin thun tu hng nm l tin thu t li nhun sau thu v khu hao ti sn c nh ca d n u t. Th d: Gi s doanh nghip X ang la chn 2 d n A v B, bit rng: Vn u t ban u c 2 d n u l 500 triu ng; thu nhp hng nm (bao gm li nhun sau thu v khu hao TSC) ca cc d n nh sau: (n v : triu ng) - Nm th nht - Nm th hai - Nm th ba - Nm th t - Nm th nm 125 A 125 125 125 125 140 = 500 125 500 140 = 4,0 nm B 140 140 140 140
- K hon vn ca d n A
- K hon vn ca d n B
= 3,6 nm
168
* Trng hp cc khon thu nhp ca cc d n to thnh dng tin khng ng u (bt thng). Khi khng th p dng cng thc tnh k hon vn nh trng hp cc dng tin n nh, m phi xc nh theo trnh t sau: - Xc nh s vn u t cn phi thu hi cui mi nm bng cch: S vn u t cn phi thu hi cui nm nay = S vn u t cn phi thu hi cui nm trc + S vn u t thm trong nm nay (6.3) Dng tin thu trong nm nay
- C tnh qua cc nm u t, n khi no s tin cn phi thu hi nh hn dng tin ca nm sau th ta lm php chia gia s tin cn phi thu hi vi dng tin thu ca nm sau tm thi gian cn cn thu hi vn (nu xc nh s thng th ly kt qu chia c nhn vi 12 thng). Th d: Gi s cng ty ABC ang d tnh u t mua mt my nghin kinh doanh: - Tr gi mua my mi: 300 triu ng. - Thi gian s dng d tnh 5 nm, khu hao bnh qun. Sau nm th 2 phi sa cha duy tu, chi ph d tnh l 50 triu ng, ht thi hn s dng gi tr thu hi khng ng k. - Li nhun trc thu ca cc nm c tnh: Nm th 1 Nm th 2 Nm th 3 Nm th 4 Nm th 5 120 triu ng. 100 triu ng. 80 triu ng. 60 triu ng. 40 triu ng.
- Thu thu nhp doanh nghip 32%. - K hon vn tiu chun doanh nghip t ra l khng qu 3 nm. Thu nhp hng nm ca d n s xc nh c nh sau: (Bng 6.13) Nm Ch tiu 1. Li nhun trc thu 2. Thu thu nhp 3. Li nhun sau thu (1-2) 4. Khu hao TSC. 1 120 38,4 81,6 60 2 100 32 68 60 128 3 80 25,6 54,4 60 114,4 4 60 19,2 40,8 60 100,8 5 40 12,8 27,2 60 87,2
5. Dng tin thu nhp hng nm 141,6 (3+4) Bng tnh k hon vn ca d n:
169
Bng 6.14 Nm 1 1 2 3 4 5 Vn u t u k cha b p 2 300 158,4 30,4 Vn u t thm 3 50 Tng vn u t cha b p 4=2+3 300 158,4 80,4 -
(n v : triu ng) Dng tin thu 5 141,6 128 114,4 100,8 87,2 Vn u t cui k cha b p 6=4-5 158,4 30,4
K hon vn ca d n ny l : = 2 nm + 80,4 triu 114,4 triu x 12 thng 2 nm 8 thng ri
Nh vy, k hon vn ca d n mua my nghin nh hn k hon vn tiu chun mong mun (2 nm 8 thng ri < 3 nm). b- La chn d n quyt nh. Tiu chun la chn d n theo phng php ny l: + Nu k hon vn ca d n ln hn k hon vn tiu chun mong mun th d n b loi b. + Nu k hon vn ca d n nh hn k hon vn tiu chun mong mun th xt n: - Nu cc d n xem xt l c lp th tt c cc d n u c chn. - Nu cc d n xem xt l xung khc vi nhau th d n no c k hon vn nh nht th s c chn. Nh cc th d trn: - Gia da n A v B ca doanh nghip X, gi s k hon vn tiu chun ca doanh nghip t ra l 4 nm th c 2 d n A v B u tho mn, nhng nu ch c chn 1 trong 2 d n (xung khc) th ta s chn d n B c k hon vn nh hn (3,6 nm < 4 nm). - D n mua my nghin ca cng ty ABC c k hon vn nh hn k hon vn tiu chun t ra (2 nm 8 thng ri < 3 nm) th s quyt nh u t (v y ch c 1 phng n). c- u nhc im ca phng n k hon vn: + u im: - n gin, d hiu, d lm, d p dng. - N thch hp vi cc doanh nghip c vn u t t i hi k hon vn ngn. + Nhc im (hn ch): 170
- Khng quan tm n tnh thi gian ca cc dng tin thu v dng tin chi ca d n, nn i khi c quyt nh sai lm. - Khng cp n li nhun thu c sau khi hon vn, do c s sai lm khi la chn k hon vn ngn nhng cha chc em li hiu qu cao (tng li nhun ca d n). - Kh khn trong vic la chn cc d n xung khc c k hon vn bng nhau v u nh hn k hon vn tiu chun t ra. 6.2.3.2- Phng php gi tr hin ti rng (hin ti thun) (NPV). Gi tr hin ti rng ca mt d n u t l chnh lch gia gi tr hin ti ca tt c cc dng tin thu v gi tr hin ti ca tt c cc dng tin chi ca d n u t . a- Phng php xc nh gi tr hin ti rng. + Bc 1: Xc nh cc dng tin thu v dng tin chi ca d n. + Bc 2: Xc nh gi tr hin ti ca cc dng tin theo cng thc: Gi tr hin ti ca dng tin = S lng ca dng tin x H s gi tr hin ti ca 1 ng (6.4)
Trong h s gi tr hin ti ca 1 ng xc nh bng cch tra bng gi tr hin ti (phn ph lc). + Bc 3 : Xc nh gi tr hin ti rng ca d n theo cng thc: Gi tr hin ti rng = Gi tr hin ti ca cc dng tin thu (6.5)
Gi tr hin ti ca cc dng tin chi
b- Tiu chun la chn: Khi cc d n c gi tr hin ti rng m (-) tc l gi tr hin ti cc dng tin thu nh hn gi tr hin ti cc dng tin chi ca d n, th d n u t khng c la chn. - Khi cc d n c gi tr hin ti rng dng (+) hoc bng 0 tc l gi tr hin ti cc dng tin thu ln hn hoc bng gi tr hin ti cc dng tin chi, th ta xem xt c th tng trng hp: + Nu cc d n ang xem xt l c lp, th vic u t c th c chp nhn. + Nu cc d n ang xem xt l xung khc th: Nu cc d n u c gi tr hin ti cc dng tin chi nh nhau th ta chn d n no c gi tr hin ti rng dng ln nht. Nu cc d n c gi tr hin ti cc dng tin chi khc nhau th c th khng la chn d n theo gi tr hin ti rng dng ln nht c, v nu quyt nh nh vy c th dn n sai lm. Trong trng hp ny ta li phi p dng phng php t sut doanh li ni b la chn d n u t. c- La chn t l chit khu (t l sinh li/t l hin ti ho).
171
Khi s dng phng php gi tr hin ti rng th cn phi la chn t l chit khu da vo a cc dng tin tng lai v hin ti. Trong thc t ngi ta thng s dng cc tr s sau y lm t l chit khu: - T sut doanh li vn u t mong mun. - Li sut vay ngn hng hin hnh. - T l chi ph vn ca doanh nghip. Trong ngi ta thng dng t l chi ph vn bnh qun ca doanh nghip lm t l chit khu. Chi ph vn l khon chi ph c biu din bng t l % gia s tin chi ph b ra huy ng vn vi tng s vn huy ng. Th d: Doanh nghip phi tr 1 khon tin li hng nm l 10 triu ng huy ng 100 triu ng vn. Vy t l chi ph vn l 10% (10 triu ng/100 triu ng). Nu ly t sut doanh li trn vn lm t l chit khu th a s cc nh qun tr doanh nghip cho rng cc doanh nghip trung bnh th t sut doanh li trn vn trc thu thng vo khong t 16% n 20% cn chi ph vn sau thu thng vo khong t 10% n 12% l hp l. d- Th d: Gi s cng ty XYZ ang d nh mua mt my in mi thay th cho my in c. + My in c : - Gi tr cn li trn s k ton 50 triu. - Gi tr thanh l hin ti + My mi: - Gi mua - Thi gian - Gi tr tn dng sau 10 15 triu. 400 triu. 10 nm. 10 triu. 20 triu. 30 triu. 40 triu.
- Chi ph sa cha, duy tu vo nm th 17 - Nhu cu vn lu ng b sung l - Chi ph hot ng tit kim hng nm
- Cng ty mong mun s u t ny s mang li doanh li vn hng nm l 10%. - Thu thu nhp : 32%. - Phng php khu hao TSC l phng php bnh qun. Vy cng ty XYZ c nn mua my in mi ny hay khng? Bc 1: Xc nh cc dng tin ca d n. - Dng tin thu : + Thu do bn my c + Thu khu hao my mi hng nm + Thu thanh l my mi 172 15 triu. 40 triu. 10 triu.
+ Thu do chi ph hot ng gim hng nm 40 triu (1-32%) = + Thu hi vn lu ng nm th 10 - Dng tin chi: + Mua my mi + Tng vn lu ng + Sa cha, duy tu nm th 7 400 triu. 30 triu. 20 triu. 27,2 triu. 30 triu.
Bc 2: Xc nh gi tr hin ti cc dng tin:(Bng 6.15) Ch tiu I- Dng tin thu - Bn my c - Khu hao my mi - Thanh l my mi - Chi ph hot ng gim - Thu hi vn lu ng Cng II- Dng tin chi: - Mua my mi - Tng vn lu ng - Sa cha, duy tu Cng III- Chnh lch dng thu/chi Bng 6.15 Gii thch cch tnh h s gi tr hin ti: (1) H s gi tr hin ti nm 0 (gc) l 1,0. (2) Tra bng gi tr hin ti dng kp: ct 10%, dng nm th 10. (3) Tra bng gi tr hin ti dng n: ct 10%, dng 10. (4) Tra bng gi tr hin ti dng n : ct 10%, dng 7. Bc 3 : Xc nh gi tr hin ti rng. 443,38 triu - 440,26 triu = 3,12 triu. 173 0 0 7 400 30 20 1,0(1) 1,0(1) 0,513(4) 400 30 10,26 440,26 3,12 0 1-10 10 1-10 10 15 40 10 27,2 30 1,0(1) 6,145(2) 0,386(3) 6,145(2) 0,386(3) 15,00 245,80 3,86 167,14 11,58 443,38 Nm th H s gi tr Gi tr hin S lng hin ti = ti dng tin dng tin 10%
Nh vy gi tr hin ti rng ca d n mua my in mi l 3,12 triu (dng), d n t trn mc tho mn v cng ty XYZ nn quyt nh mua my in mi ny (vn gi c t l doanh li trn vn l 10%). 6.2.3.3- Phng php t l sinh li iu chnh theo thi gian (IRR). (hay cn gi l t sut doanh li ni b). T l sinh li iu chnh theo thi gian c tnh bng cch tm ra t l chit khu (t) lm cn bng gi tr hin ti ca cc dng thu v gi tr hin ti cc dng chi ca mt d n. Hay ni cch khc t l sinh li iu chnh theo thi gian l t l chit khu (t) m s lm cho gi tr hin ti rng ca d n bng khng (0). a- Phng php xc nh. Bc 1 - Xc nh h s vn u t trn dng tin thu hng nm (hay h s gi tr hin ti) theo cng thc: (6.6) H s vn u t trn dng = tin thu hng nm Vn u t Dng tin thu hng nm
Bc 2 : Xc nh t l sinh li (t l chit khu) bng cch tra bng gi tr hin ti. - t h s gi tr hin ti vo bng gi tr hin ti ng vi dng s nm d n hot ng (n). - Ta s tm c t l chit khu (t) theo ct. Th d 1 : Nh my ch bin thc n gia sc Y d nh mua mt my nghin thc n gia sc vi gi 317 triu ng, thi hn u t d kin l 4 nm, gi tr thanh l khng ng k. Li nhun trc thu hng nm l 30,51 triu; thu thu nhp l 32%. Vy nh my c nn mua hay khng? Bc 1: Xc nh h s gi tr hin ti. - Vn ban u: 317 triu. - Dng tin thu hng nm: + Li nhun sau thu: 30,51 triu x (1-32%) = 20,75 triu. = 79,25 triu. Cng H s vn u t trn dng = tin thu hng nm 317 triu 100 triu =100 triu = 3,17
+ Khu hao hng nm: 317 triu : 4 nm
Bc 2 : Tra bng gi tr hin ti dng tin kp xc nh t l chit khu (t). - Dng 4 nm (n=4). - H s gi tr hin ti = 3,17. - Ta tm c t l chit khu (t) ct 10%. 174
Nh vy t l sinh li iu chnh theo thi gian ca d n mua my nghin thc n gia sc ny l 10%, ti y n lm cho gi tr hin ti rng d n bng 0. Tht vy, ta th li: - Dng tin chi (gi tr hin ti) : 317 triu x 1,0 - Dng tin thu (gi tr hin ti) : 100 triu x 3,17 Gi tr hin ti rng = 317 triu - 317 triu = 0 = 317 triu. = 317 triu.
Lu : Trng hp tm kim t l chit khu khng c sn trn bng gi tr hin ti (v trn bng ch c t l chit khu chn, nu t l chit khu cn tm l mt s l th s khng c trn bng), khi ta phi dng php ni suy tnh t l chit khu cn tm. Php ni suy c tin hnh theo trnh t sau: - Xc nh khong t l chit khu m h s gi tr hin ti nm trong . - Tnh t l chit khu cn tm theo cng thc. t = to + Trong : Ho - H Ho - H1 x (t1 - to) (6.7)
t: T l chit khu cn tm.
to v t1 l t l chit khu cn di v trn ca khong m h s gi tr hin ti tnh c nm trong . HoH1 l h s gi tr hin ti cn di v trn tng ng. Th d 2 : Gi s cng ty X d nh mua mt xe cu mi kinh doanh b xp. C 2 phng n mua xe cu mi. - D n 1: + Mua xe cu gi: 400 triu, s dng trong 4 nm, gi tr thanh l khng ng k (khu hao bnh qun). + Li nhun trc thu hng nm l : 40 triu. + Thu li thc : 32%. - D n 2 : + Gi mua xe cu : 600 triu, s dng trong 5 nm, gi tr tn dng sau 5 nm khng ng k (khu hao bnh qun). + Li nhun trc thu hng nm l : 50 triu. + Thu thu nhp doanh nghip : 32%. Vy cng ty X nn mua xe cu no? - D n 1 : + Vn u t ban u : 400 triu. + Dng tin thu hng nm: 175
Li nhun sau thu : 40 triu x (1-32%) Khu hao TSC : 400 triu : 4 nm
= 27,2 triu. = 100 triu.
Cng = 127,2 triu - H s gi tr hin ti H = 400 triu 127,2 triu = 3,14
Dng php ni suy tm t l chit khu: v h s 3,14 nm gia Ho = 3,17; H1= 3,037; tng ng to = 10%, t1 = 12%. t = 10% + 3,17 - 3,14 3,17 - 3,07 0,03 0,1 x (12% - 10%)
= 10% + - D n 2 : + Vn u t ban u : + Dng tin thu hng nm: Li nhun sau thu
x 2% = 10,6%
600 triu.
: 50 triu x (1-32%)
= 34 triu
Khu hao TSC hng nm: 600 triu : 5 nm = 120 triu Cng - H s gi tr hin ti H = Dng php ni suy tm t l chit khu: H s 3,896 nm gia Ho = 3,993; H1 = 3,791 tng ng to = 8% v t1 = 10%. t = 8% + 3,993-3,896 3,993 - 3,791 0,097 0,202 x (10% - 8%) 600 triu 154 triu = 154 triu 3,896
= 8% + b- Tiu chun la chn d n:
x 2% = 8,96%
- Khi t sut sinh li iu chnh theo thi gian ca d n nh hn chi ph vn (hoc li sut tin vay) th d n b t chi, v nu d n c thc hin th khng mang li li nhun cho doanh nghip. - Khi t sut sinh li iu chnh theo thi gian ca d n ln hn chi ph vn (hoc li sut tin vay) th: + Nu y l cc d n c lp th tt c cc d n u c chn. + Nu cc d n xung khc th d n no c t sut sinh li cao hn th s c chn. 176
Vn dng vo cc th d trn: Th d 1: Nh my ch bin thc n gia sc Y, t l sinh li iu chnh theo thi gian l 10%, nu chi ph vn hoc li vay ca nh my nh hn hoc bng 10% th d n mua my nghin thc n mi s c la chn, ngc li nu chi ph vn hoc li vay ln hn 10% th d n ny khng c chn. Th d 2: Gi s cng ty X c chi ph vn (hoc li vay) l 9% th c 2 d n trn u tho mn, nhng y l cc d n xung khc nn ta chn d n 1 c t l sinh li iu chnh theo thi gian ln hn d n 2 (10,6% > 8,96%). 6.2.3.4- Phng php ch s sinh li iu chnh theo thi gian. Phng php gi tr hin ti rng v phng php t sut sinh li iu chnh theo thi gian u ch trng xem xt tnh thi gian ca cc dng tin t ca d n, v vy chng c s dng nhiu trong qu trnh quyt nh u t. Tuy nhin c nhng trng hp la chn cc d n thuc loi xung khc m quy m vn u t ca chng khng ging nhau, th thng thng ngi ta li s dng phng php ch s sinh li iu chnh theo thi gian b sung cho phng php gi tr hin ti rng. Ch s sinh li ca d n c tnh theo cng thc. (6.8) Ch s sinh li ca = d n Gi tr hin ti ca dng tin thu Gi tr hin ti ca dng tin chi
Ch s sinh li biu hin mt ng gi tr hin ti ca vn u t chi ra ca d n s thu v bao nhiu ng gi tr hin ti. Ch s sinh li cng ln th yu cu ca d n u t cng tho mn cao v l tiu chun la chn u tin cc d n ang xem xt. Phng php ch s sinh li iu chnh theo thi gian lun cho ta thng tin chnh xc v tnh tho mn c v hiu qu ng vn v thi gian sinh li ca d n. Tiu chun la chn d n theo phng php ny c th nh sau: - Khi ch s sinh li nh hn 1, th d n khng c chp nhn (bi v gi tr hin ti dng thu < gi tr hin ti dng chi). - Khi ch s sinh li ln hn 1 th: + Nu cc d n c lp th c th chp nhn tt c cc d n. + Nu cc d n xung khc th d n no c ch s sinh li ln hn th s chn. minh ho cho cch s dng phng php ch s sinh li iu chnh theo thi gian, ng thi nh gi phng php ny vi cc phng php khc trc , ta s nghin cu mt th d sau: Gi s Cng ty TOHADICO ang nghin cu la chn mt trong 2 d n u t A v B. - D n A : Cn u t 500 triu ng, thi gian u t 2 nm, thu nhp mi nm u t l 320 triu ng. 177
- D n B : Cn u t 600 triu ng, thi gian u t 4 nm, thu nhp hng nm 220 triu ng. - Chi ph vn ca cng ty l 12% cho mi d n. Vy cng ty TOHADICO la chn phng n A hay B? a- Theo phng php gi tr hin ti rng: Bng phn tch gi tr hin ti rng ca d n A v B. Bng 6.16 S nm D n A 1. Dng thu 2. Dng chi 3. Gi tr hin ti rng (1-2) D n B 1. Dng thu 2. Dng chi 3. Gi tr hin ti rng (1-2) 1-4 0 220 600 3,037 1 667,14 600,00 68,14 1-2 0 320 500 1,690 1,0 540,8 500,0 40,8 n v : triu ng Lng tin H s GTHT t Gi tr hin ti = 12%
Da vo bng phn tch trn ta thy gi tr hin ti rng ca d n B ln hn d n A (68,14 > 40,8) nn ta chn d n B. b- Theo phng php t l sinh li iu chnh theo thi gian: + D n A :
H=
500 = 1,563 320
Tra bng gi tr hin ti dng tin kp vi n = 2; H = 1,563, th t nm gia to = 18%; t1 = 20%; Ho = 1,568; H1 = 1,528. Dng php ni suy ta c : t = 18% +
1,568 1,563 x (20%18% ) 1,568 1,528
= 18,25% + D n B :
H=
600 = 2,7272 220
Tra bng gi tr hin ti dng tin kp vi n = 4; H = 2,7272, th t nm gia to = 16%; t1 = 18%; Ho = 2,798; H1 = 2,690. 178
Dng php ni suy ta c : t = 16% + = 16% +
2,798 2,7272 x (18%16% ) 2,798 = 2,690
0,0708 x 2% = 17,3% 0,108
Theo kt qu tnh ton trn th c 2 d n A v B c t l sinh li ln hn chi ph vn (12%) v d n A c t l sinh li ln hn d n B (18,25% > 17,3%), do d n A s c u tin chn hn. Nh vy c s mu thun gia 2 phng php gi tr hin ti rng v phng php t l sinh li iu chnh theo thi gian. c kt lun chnh xc hn ta tnh ton theo phng php ch s sinh li iu chnh theo thi gian. c- Theo phng php ch s sinh li iu chnh theo thi gian. + D n A: Ch s sinh li ca d n A + D n B : Ch s sinh li ca d n B = 558,14 600 = 1,1135 = 540,8 500 = 1,0816
Theo kt qu tnh ton trn th ch s sinh li ca c 2 d n A v B u ln hn 1, trong ch s sinh li ca d n B ln hn d n A (1,1135 > 1,0816) nn d n B s c u tin chn. Tng hp kt qu ca cc phng php: Bng 6.16 D n - D n A -D n B Thi gian 1 4 Gi tr hin ti T l sinh li rng 40,8 68,14 18,25% 17,3% Ch s sinh li 1,0816 1,1135
- Nu xt theo phng php t l sinh li iu chnh theo thi gian th d n A c u tin hn d n B v nu sau 1 nm vn u t c gii phng ta c th tip tc u t vo d n khc c t l sinh li ln hn chi ph vn (12%). Cn trng hp vn u t c gii phng sau 1 nm khng tip tc d n khc th nn chn d n B v thi gian u t ca n di hn (4 nm) m t l sinh li vn ln hn chi ph vn. - Nu xt theo phng php gi tr hin ti rng v phng php ch s sinh li th d n B c u tin hn d n A. Tm li : D n B c u im hn nu trong trng hp doanh nghip trng vn hn, cn nu doanh nghip khng trng vn m ch c th u t trong thi gian ngn th d n A li u im hn. 179
- Nh vy phng php t l sinh li iu chnh theo thi gian thch hp trong trng hp nh gi d n u t vi u t nhanh, thu li cao nht, cn phng php ch s sinh li iu chnh theo thi gian thch hp trong trng hp nh gi d n vi u t di hn hn, vn u t ln (trng vn) v n nh. 6.2.3.5- nh hng ca vic p dng phng php khu hao TSC ti vic la chn quyt nh u t. Nh phn trn trnh by dng tin thu hng nm ca d n u t l bao gm li nhun sau thu v khu hao TSC. Vic trch khu hao TSC theo phng php khu hao nhanh hay khu hao bnh qun s cho ta kt qu li nhun trc thu ca d n l khc nhau. Mc d tng li nhun ca c i d n khng thay i, nhng li nhun trc thu hng nm s nh hng nu chng ta thay phng php khu hao bnh qun bng phng php khu hao nhanh. Nh th nhng nm u ca d n li nhun trc thu s gim v d nhin n s nh hng n thu thu nhp v li nhun sau thu v cui cng l nh hng n dng tin thu hng nm. Do ng v mt gi tr thi gian ca tin t, th dng tin thu hng nm ca d n c s thay i ng k c th lm o ln th t u tin ca d n u t ang xem xt la chn. hiu r hn vn ny chng ta tm hiu v d sau: Gi s cng ty BBC ang d nh mua mt my b tng trn b tng mi hot ng vi thi gian d nh l 5 nm. - Gi mua: - Nhu cu vn lu ng: 500 triu ng 50 triu ng.
- Chi ph sa cha, duy tu nm th 4 l : 60 triu ng. - Ht thi gian s dng, gi tr tn dng khng ng k. - Thu t khu hao v li nhun trc thu hng nm : 170 triu. - Thu thu nhp : 32%. - Chi ph vn : 10%. - Cng ty c php la chn phng php trch khu hao. Vy cng ty BBC c chp nhn d n ny hay khng? a- Trng hp cng ty la chn phng php khu hao bnh qun. - S tin khu hao hng nm :
500 tri u = 100 tri u 5 nm
- Li nhun sau thu hng nm (170 triu-100 triu)x(1-32%)=47,6 triu. - Tng doanh thu hng nm t khu hao v li nhun sau thu l: 100 triu + 47,6 triu = 147,6 triu. Gi tr hin ti rng theo trng hp nh sau:
180
Bng 6.17 Chi tiu I- Dng thu - T khu hao v li nhun - Thu hi vn lu ng Cng II- Dng chi - Chi mua my mi - Nhu cu vn lu ng - Chi sa cha duy tu Cng III- Gi tr hin ti rng 4 60 0 500 1-5 5 147,6 50 Nm Lng tin
(n v : triu ng) H s GTHT t Gi tr hin = 10% ti
3,791 0,621
559,55 31,05 590,6
1,0
500
0,683
41 591 0,4
Theo kt qu tnh ton bng trn ta thy gi tr hin ti rng l m (-0,4) do vy d n ny khng c chn. b- Trng hp cng ty la chn phng n khu hao nhanh theo phng php tng s. - Tng s nm s dng ti sn l 15 nm. - Bng tnh trch khu hao TSC nh sau: Bng 6.18 Nm th 1 - Nm th 1 - Nm th 2 - Nm th 3 - Nm th 4 - Nm th 5 Cng T l khu hao 2 5/15 4/15 3/15 2/15 1/15 15/15 (n v : triu ng) Gi tr TSC 3 500 500 500 500 500 x S tin khu hao 4 = (2 x 3) 166,7 133.3 100,00 66,70 33,3 500
Dng thu tin hng nm ca d n s xc nh nh sau:
181
Bng 6.19 Khu hao v li nhun Khu hao trc thu 2 170 170 170 170 170 850 3 166,7 133,3 100,0 66,7 33,3 500
(n v : triu ng) Khu hao thu Li nhun v li sau thu nhun sau thu 6= 4-5 2,24 24,96 47,60 70,24 92,96 238 7 = 6+3 168,94 158,26 147,60 136,94 126,26 738
Nm th
Li nhun Thu trc thu nhp 4 = 2-3 3,3 36,7 70 103,3 136,7 350
1 -Nm 1 -Nm 2 -Nm 3 -Nm 4 -Nm 5 Cng
5=1x32% 1,06 11,74 22,4 33,6 43,74 112,54
+ Gi tr hin ti rng tin thu t khu hao v li nhun: = (168,94 x 0,909) + (158,26 x 0,826) + (147,60 x 0,751) + (136,94 x 0,683) + (126,26 x 0,621) = 153,57 + 130,72 + 110,85 + 93,53 + 78,41 = 567,08 + Gi tr hin ti dng tin thu hi vn lu ng: = 50 triu x 0,621 = 31,05 triu.
+ Tng gi tr hin ti dng tin thu ca d n: 567,08 + 31,05 triu = 598,13 triu.
- Vy gi tr hin ti rng ca d n l : 598,13 triu - 591,0 triu = + 7,13 triu.
Kt lun : Cng ty BBC nn quyt nh mua my trn b tng mi hot ng v gi tr hin ti rng ca d n ny l dng (+7,13 triu). Nh vy r rng vic p dng phng php trch khu hao TSC u t c nh hng n vic la chn quyt nh u t. 6.2.4- Quyt nh u t di hn trong iu kin c ri ro. 6.2.4.1- Khi nim ri ro trong u t. Trong phn trc chng ta nghin cu cc phng php phn tch cc d n ra quyt nh u t trong iu kin kinh doanh n nh, tc l khng c ri ro. Trong khi kinh doanh trong c ch th trng th ri ro l iu hay xy ra, cc nh u t d gp phi nhng s kin ngoi mun v d on ca mnh.
182
Ri ro trong u t c th l s thay i ca c ch, s bin ng bt li ca th trng, gi c sn phm... Tt c s thay i, bin ng u tc ng n thu nhp ca doanh nghip. Do vy ri ro trong u t c hiu l s bin i thu nhp do ti sn c u t hy vng mang li. 6.2.4.2- La chn d n u t trong iu kin c ri ro. 1. Dng t l chit khu iu chnh theo mc ri ro. Theo phng php ny, th ngi ta tu thuc vo mc ri ro ca d n ang xem xt cao hay thp xc nh mt t l nht nh cng thm vo t l chit khu ca d n trong iu kin khng c ri ro hnh thnh nn t l chit khu ca d n u t c ri ro. T l chit khu ny c gi l t l chit khu y . Cc d n u t trong iu kin c ri ro phi c phn loi theo mc mo him (ri ro) ca n, d n no c mc mo him ln th t l chit khu y cao v ngc li. T l chit khu y c xc nh bng 2 phng php l: Ch quan v khch quan. Theo phng php ch quan th doanh nghip t n nh cho mi d n ang xem xt mt t l chit khu tu theo mc mo him ca d n m doanh nghip nh gi. Gi s : D n an ton (khng c ri ro) t l chit khu l 8%, d n c mo him thp th t l chit khu l 10%, d n c mo him cao th t l chit khu l 12%. Chnh lch t l chit khu gia cc mc mo him ca d n l 2% ngi ta gi l phn d phng b p ri ro. Theo phng php khch quan, th ngi ta da vo xc sut xut hin ri ro iu chnh t l chit khu y theo cng thc: (6.9)
T l chit khu y =
T l chit khu trong iu kin an ton 1- Xc sut xut hin ri ro
Th d : Gi s cng ty khai thc qung kim loi qu ang xem xt thm d khai thc 2 khu vc A v B. Trong 100 mu ly v mi khu vc cho thy: khu vc A c 50 mu v khu vc B c 80 mu t hm lng qung c th khai thc c. Chi ph vn ca cng ty l 8%. Nh vy xc sut ri ro khu vc A l 0,5 (1-0,5) cn xc sut ri ro khu vc B l 0,2 (10,8). T l chit khu y : - khu vc A = 8% 1- 0,5 8% 1- 0,2 = 16%
- khu vc B =
= 10%
Cng ty c nn u t khai thc qung 2 khu vc trn hay khng, khi cc s liu thng tin tp hp nh sau: 183
- Khu vc A : + Chi ph vn u t ban u mua sm my mc + Nhu cu vn lu ng + D tnh khai thc trong 5 nm m s cn kit. + Chi ph sa cha ng i li trong nm th 3 + Gi tr my mc thanh l khi ht s dng 10 triu 40 triu 350 triu 50 triu
+ Thu nhp t khu hao v li nhun sau thu hng nm 110 triu - Khu vc B: + Chi ph vn u t ban u mua sm thit b + Nhu cu vn lu ng + D tnh khai thc trong 10 nm m s cn kit. + Chi ph sa cha ng i li trong nm th 5 + Gi tr ti sn thanh l khng ng k. + Thu nhp t khu hao v li nhun hng nm sau thu 100 triu. y l 2 d n c lp, nu chng u tho mn cc iu kin v u t th u c chn. Theo phng php gi tr hin ti rng ta c bng phn tch sau: (Bng 6.20) Bng 6.20 Chi tiu 1 D n khu vc A - Dng thu + Thu t khu hao v li nhun sau 1-5 thu + Thu hi vn lu ng + Thu thanh l ti sn Cng - Dng chi + Vn u t ban u + Vn lu ng + Chi sa cha ng Cng - Gi tr hin ti rng 184 0 0 3 350 50 10 1,0 1,0 0,641 350 50 6,41 406,41 0,4 5 5 110 50 40 3,274 0,476 0,476 360,14 23,80 19,04 402,98 Nm 2 Dng tin 3 (n v : triu ng) H s gi tr Gi tr hin hin ti ti 4 t=16% 5-3x4 50 triu 500 triu 80 triu
D n khu vc B - Dng thu: + Thu t khu hao v li nhun + Thu hi vn lu ng Cng - Dng chi: + Vn u t ban u + Vn lu ng + Chi sa cha ng Cng - Gi tr hin ti rng 0 0 5 500 80 50 1-10 10 100 50
t= 10% 6,145 0,386 614,5 19,3 633,8 1,0 1,0 0,621 500 80 31,05 611,05 +22,75
Kt lun: Nu tnh n yu t ri ro ca u t (t khu vc A l 16% cn t khu vc B l 10%) th d n u t khai thc khu vc A b t cht, v gi tr hin ti rng m (-3,43); cn d n u t khai thc khu vc B c chp nhn, v gi tr hin ti rng l dng (+22,75). 2. Xc nh mc mo him bng lch mu. Theo phng php ny ngi ta vn gi nguyn t l chit khu, m ch xc nh s bin ng cc khon thu nhp hng nm. Trnh t tin hnh nh sau: - Bc 1: nh gi cc khon thu nhp cc mc khc nhau (thp, trung bnh, cao). - Bc 2: Xc nh xc sut mc khc nhau ca thu nhp (do kinh nghim thng k rt ra). - Bc 3: Tnh k vng ton ca cc khon thu nhp, thc l tnh thu nhp trung bnh hng nm, theo cng thc.
X = XiPi
i=1
Trong : Thu nhp trung bnh hng nm (k vng ton). Xi : Thu nhp nm th i. Pi : Xc sut tng ng ca Xi. - Bc 4: tnh lch mu xc nh s mo him ca d n, theo cng thc: =
2
( X i - X ) Pi --> ' =
2 i =1
( X i X ) 2 Pi
i=1
Trong :
: lch mu.
Xi : Thu nhp nm i. 185
X : S thu nhp trung bnh (k vng ton).

Pi : Xc sut tng ng ca Xi. - Bc 5: Kt lun : lch mu cng ln th mo him ca d n cng cao, kh nng an ton thp. Do nu cc d n ang c xem xt l d n xung khc th d n no c lch mu nh hn s c chn (tuy nhin cc d n ny u c chp nhn trc khi la chn ly 1 d n c mo him thp). - Th d: Hai d n mua mt ca hng mi kinh doanh hay xy dng khch sn kinh doanh, ang c cng ty xem xt v la chn. Tng s vn u t vo mi d n l nh nhau: 1000 triu, bit rng iu kin kinh doanh bnh thng th c 2 d n u c chp nhn v gi tr hin ti rng dng. Nhng cng ty mun bit mc mo him ca mi d n l bao nhiu i n quyt nh chn ly 1 d n. - Bc 1: nh gi thu nhp hng nm cc mc . Bng 6.21 Gi thit - Gi thit mc thp (bi quan) - Gi thit mc trung bnh - Gi thit mc cao (lc quan) (n v : triu ng).
Thu nhp hng nm Thu nhp hng nm ca ca hng ca khch sn 600 800 1.000 400 700 1.000
- Bc 2: Xc nh xc sut cc mc khc nhau ca thu nhp. Theo kinh nghim thng k, xc sut ca gi thit bi quan l 0,2; gi thit trung bnh l 0,5; cn gi thit lc quan l 0,3 (lu l tng xc sut cc gi thit phi bng 1). Bc 3: Tnh k vng ton (thu nhp trung bnh hng nm) Bng 6.22 D n 1 1. D n mua ca hng Xc sut 2 0,2 0,5 0,3 1,0 0,2 0,5 0,3 400 700 1.000 Thu nhp 3 600 800 1.000 Thu nhp trung bnh 4= 2x3 120 400 300 820 80 350 300 730
Cng X 2. D n xy dng khch sn
Cng
X
- Bc 4 : Xc nh lch mu.
186
Bng 6.23 D n 1 1. D n mua ca hng Pi 2 0,2 0,5 0,3 = Xi 3 600 800 1.000 X 4=2x3 120 400 300 Xi=X
n v : triu ng (X1-X)2 6=52 48.400 400 32.400 2 7=6x2 9.600 200 9,720 =139,7
5=3x4 -220 -20 180
2
0,2 0,5 0,3 400 700 1.000 80 350 300 730 -330 -30 270 108.900 900 72.900
2. D n XD khch sn. 21.780 450 21.870 44.100 = 210
- Bc 5: Kt lun : lch mu thu nhp () ca d n mua ca hng nh hn lch mu thu nhp () ca d n xy dng khch sn (139,7 < 210), do u t mua ca hng s t mo him hn xy dng khch sn. Vy cng ty nn quyt nh u t mua ca hng. Lu : Trong trng hp 2 d n thuc loi xung khc m c lch mu thu nhp () bng nhau, th ta lm tip mt bc na l xc nh h s bin ng (H) da vo h s bin ng ny ra quyt nh. H s bin ng (H) c xc nh nh sau: H= Trong :
(6.10)
X
H : H s bin ng : lch mu v thu nhp.
_
X : Thu nhp trung bnh (k vng ton)

Nu d n no c h s bin ng (H) nh hn th d n c mc mo him t hn v ta quyt nh chn d n u t. 6.2.4.3- Phn tch nhy ca d n. Ri ro trong u t l s bin i thu nhp ca cc d n la chn, c nhiu yu t tc ng ti thu nhp nh: gi c, khi lng tiu th, thu sut... Phn tch nhy ca d n l cng vic 187
lm cho cc yu t tc ng ti thu nhp ca d n bin ng xem xt s bin ng ca chng ti thu nhp ca d n th no. C mt s phng php phn tch nhy ca d n, trong c phng php tm gi tr cc tiu ca i lng u vo. Gi s trong trng hp dng phng php gi tr hin ti rng la chn d n u t, tiu chun la chn d n l gi tr hin ti rng dng (>0) th khi phn tch nhy ca d n bng phng php tm gi tr cc tiu ca i lng u vo l ta cho cc i lng u vo (gi bn, chi ph vn, tm c th trng, tui th ca d n...) bin thin sao cho khng lm cho gi tr hin ti rng nh hn khng (<0). Hay ni cch khc l tm cc gi tr u vo sao cho gi tr hin ti rng = 0. chnh l gi tr cc tiu ca u vo. Trnh t tin hnh cc bc nh sau: - Bc 1: Chn cc i lng u vo thy khng an ton (c kh nng mo him). - Bc 2: La chn phng php tnh ton nh gi d n (phng php gi tr hin ti rng chng hn). - Bc 3: Cho gi tr hin ti rng = 0 v gii bi ton. - Nu i lng u vo c nhiu i lng khng an ton th ta ln lt cho tng i lng bin i trong khi cc i lng khc c nh gii bi ton tm gi tr cc tiu ca i lng bin i . Th d 1: Gi s cng ty TNHH Hong Hoa c d nh vay tin vi li sut 8% nm u t xy dng mt khch sn vi s vn u t: 500 triu ng, d nh u t trong 10 nm v mi nm thu nhp t li nhun sau thu v khu hao ti sn l 100 triu ng. Cng ty ang hoi nghi v kh nng hon vn. Vy thu nhp ti thiu ca d n ny hng nm l bao nhiu th d n khng b l? Theo d tnh th gi tr hin ti rng ca d n l: = (100 triu x 6,710) - 500 triu = 171 triu. (H s gi tr hin ti 6,710 tra t bng gi tr hin ti rng tin kp: dng 10 ct 8%). Vy nu gi tr hin ti rng ca d n = 0 th thu nhp hng nm ca n l bao nhiu? Gi y l s cn tm ta c: (y x 6,710 - 500 triu = 0 -> y =
5000 tri u = 74,52 tri u 6,710
iu c ngha l khi thu nhp hng nm ca d n ny ln hn 74,52 triu th d n lun c li. Th d 2: Trong khi cng ty TNHH Hong Hoa li c mt d n khc na l u t xy dng mt ca hng n ung, vi s vn u t ban u ch c 200 triu ng, d n ny d nh thc hin trong 5 nm, mi nm c th a li khon thu nhp t li nhun sau thu v khu hao TSC l: - Nm th 1: 188 50 triu.
- Nm th 2: - Nm th 3: - Nm th 4: - Nm th 5:
80 triu. 90 triu. 100 triu. 100 triu.
Cng ty mun chn d n xy dng khch sn khi d n ny c li hn d n xy dng ca hng n, vy thu nhp ti thiu ca d n khch sn phi l bao nhiu? Ta tnh gi tr hin ti rng ca d n xy dng ca hng n ung. = [(50x0,926)+(80x0,857)+(90x0,794)+(100x0,735)+(100x0,681)]-200 = (46,3 + 68,56 + 71,46 + 73,5 + 68,1)-200 = + 127,92 (Ghi ch: cc h s gi tr hin ti c tra bng gi tr hin ti dng tin n ct 8% vi cc dng 1, 2, 3, 4, 5 tng ng). Mun d n xy khch sn c li hn d n xy dng ca hng n ung th gi tr hin ti rng ca d n ny phi ln hn gi tr hin ti rng ca d n xy dng ca hng n (+127,92). Ta tm thu nhp ti thiu hng nm ca d n xy dng khch sn, gi y l s cn tm. Ta c: (y x 6,710) - 500 triu = 127,92 triu. --> y=
500 triu + 127,92 triu = 93,58 triu. 6,710
iu ny c ngha l d n xy dng khch sn ch c li hn d n xy dng ca hng n khi thu nhp hng nm t li nhun sau thu v khu hao TSC ln hn 93,58 triu ng. Th d 3: Vn cng ty TNHH Hong Hoa, khng nh d n xy dng khch sn hn hn d n xy dng ca hng n, cng ty cn mun bit tui th ti thiu ca d n. Ta gi H l h s gi tr hin ti cc dng tin cc khon thu nhp b p chi ph u t. Khi : Gi tr hin ti rng ca d n xy khch sn 100 triu x H = 500 triu. H= = 0 = (100 triu x H) - 500 triu
500 triu = 5,0 triu. 100 triu
Tra bng gi tr hin ti dng tin kp ct 8%, th gi tr 5,0 nm gia dng 6 nm v 7 nm (tc l gia 4,623 v 5,206). Tc l tui th ti thiu ca d n xy khch sn l gn 7 nm, nn chp nhn c (7 nm < 10 nm).
189
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut.
CHNG VII D TON SN XUT KINH DOANH V PHN TCH CHI PH SN XUT
Hoch nh v kim sot l hai chc nng ca qun tr. Hoch nh bao gm vic vch ra cc mc tiu tng lai v d ton k hoch t c mc tiu . kim sot l o lng, chn chnh thc hin nhm bo m cho k hoch t kt qu tt. Nh kim sot, nh qun tr nm c tnh hnh thc hin cc quyt nh ra c tin hnh n mc no, c vn g cn phi gii quyt.
7.1. KHI QUT V D TON

7.1.1. Khi nim D ton l nhng d kin chi tit ch r cch huy ng v s dng vn v cc ngun lc khc theo tng nh k v c biu din mt cch c h thng di dng s lng v gi tr. 7.1.2. Tc dng ca d ton Tc dng ln nht ca d ton i vi nh qu tr l cung cp phng tin thng tin mt cch c h thng ton b k hoch ca doanh nghip. Mt khi d ton c cng b th khng cn s nghi ng g v mc tiu m doanh nghip mun t v t bng cch no. Ngoi ra d ton cn c nhng tc dng sau: - Xc nh r cc mc tiu c th lm cn c nh gi thc hin sau ny. - Lng trc nhng kh khn khi chng cha xy ra c phng n i ph kp thi v ng n. - Kt hp ton b hot ng ca doanh nghip bng cc k hoch ca tng b phn khc nhau. Nh vy, d ton m bo cho cc k hoch ca tng b phn ph hp vi mc tiu chung ca doanh nghip. 7.1.3. K d ton D ton v mua sm ti sn c nh, t ai, nh xng... ni chung cho nhng khon mc thuc loi ti sn c nh thng c lp cho mt k thi gian di, c th l 20 nm hoc lu hn. Thi gian kt thc m bo c ngun vn lun sn sng p ng nhu cu mua sm ti sn c nh ca doanh nghip. - D ton hot ng sn xut kinh doanh hng nm c lp cho k mt nm, ph hp vi nm ti chnh ca doanh nghip tin cho vic so snh nh gi gia k hoch v thc hin. Trong phm vi chng ny chng ta ch nghin cu h thng cc d ton hot ng sn xut kinh doanh hng nm. - D ton hng nm c chia thnh 4 qu, sau qu mt c chia theo tng thng, cc qu cn li ca nm d ton, khi qu mt kt thc th qu hai c chia thnh tng thng... c th tip tc cho n ht nm. D ton hng nm cng c lp theo k 12 thng v c thng u k 190
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. thc hin xong th li cng thm d ton ca mt k vo k sau thng cui cng k . D ton lp theo cch ny c gi l d ton lin tc v lc no nh qun tr cng phi suy ngh v hoch nh trc cho k 12 thng sp ti. 7.1.4. Trnh t d ton D ton c chun b t cp c s tr ln. Trnh t chun b s liu d ton c m t trn s 7.1 di y: Bng 7.1 Hi ng qun tr
Qun tr cp trung gian
Qun tr cp trung gian
Qun tr cp c s
Qun tr cp c s
Qun tr cp c s
Qun tr cp c s
(Trnh t chun b d ton) S liu d ton ca cp c s c trnh ln qun tr cp trn xem xt v quyt nh ngn chn cc tnh hung d ton qu thp hoc qu cao dn n hot ng khng hiu qu v lng ph. Hi ng qun tr cn c trn s liu d ton chi tit ca cp di kt hp vi cch nhn doanh nghip l mt khi thng nht ca nhiu b phn ring r, s xy dng nn nhng bn d ton c c s v c tnh thng nht cao. Trnh t d ton nh trn c nhng u im sau: - Mi cp qun l ca doanh nghip, t thp n cao, u c gp phn vo qu trnh xy dng d ton. - D ton c lp t cp c s nn c tin cy v chnh xc cao. - Do c tham gia vo qu trnh d ton,v cc ch tiu c t t nn qun tr cp c s s thc hin k hoch mt cch ch ng hn, thoi mi hn v kh nng hon thnh k hoch s cao hn. Ngc li, nu khng hon thnh k hoch th trch nhim trc ht l cp c s. 7.1.5. H thng d ton hot ng sn xut kinh doanh hng nm H thng hot ng sn xut kinh doanh hng nm bao gm nhng bn d ton ring bit nhng c quan h qua li ln nhau nh sau:
191
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. Bng 7.2 D ton tiu th
D ton tn kho cui k
D ton sn xut
D ton ph tn lu thng v qun l
D ton chi ph lao ng trc tip
D ton chi ph nguyn liu trc tip
D ton chi ph sn xut chung
D ton tin mt
D ton bo co kt qu hot ng kinh doanh
D ton cn i ti sn
D ton bo co lu chuyn tin mt
(H thng d ton sn xut kinh doanh hng nm) T s ny ta thy d ton tiu th l d ton ch yu ca ton h thng. Tt c cc d ton khc u ph thuc vo d ton tiu th, do vy, nu d ton tiu th c xy dng mt cch tu tin th c qu trnh d ton s ch l mt vic lm v ch. D ton tiu th l cn c ra quyt nh v sn lng sn xut trong k lp d ton sn xut. D ton sn xut, sau khi c lp, n phin n s l cn c lp cc d ton nguyn liu trc tip, lao ng trc tip v chi ph sn xut chung. Nhng d ton ny to thnh c s lp d ton tin. Tm li, d ton tiu th l nhn t tc ng ton b dy chuyn xy dng cc d ton ca doanh nghip. Ring d ton ph tn lu thng v qun l th c c im va ph thuc va tc ng vo d ton tiu th s d pht sinh mi quan h qua li ny v tiu th r rng phn no ph thuc vo chi ph khuyn mi, v nhng khon chi ph ny qui m ln hay nh phi tu thuc vo mc tiu th.
7.2. XY DNG NH MC CHI PH SN XUT KINH DOANH

7.2.1. Phn bit nh mc v d ton D ton c xy dng cn c trn cc nh mc tiu chun. C th ni, nh mc c lp cho tng n v cn d ton c lp cho ton b sn lng. 192
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. Th d: nh mc chi ph nguyn liu trc tip ca mt n v sn phm l 5000. Nu d nh sn xut 1000 sn phm trong k th chi ph d ton s l 5 triu ng. Tm li nh mc l ch tiu d ton i vi tng n v sn phm. 7.2.2. Nguyn tc xy dng nh mc tiu chun Qu trnh xy dng cc nh mc tiu chun l mt cng vic c tnh ngh thut hn l c tnh khoa hc. N i hi s kt hp gia suy ngh vi ti nng chuyn mn ca tt c nhng ngi c trch nhim vi gi v cht lng sn phm. Ni chung, nguyn tc xy dng nh mc tiu chun c th tm lc l: Trc ht phi xem xt mt cch nghim tc ton b kt qu t c. Trn c s kt hp vi nhng thay i v iu kin kinh t v c im gia cung v cu, v k thut iu chnh v b sung cho ph hp. Nh vy, nh qu tr cn phi nhn thc y rng qu kh ch c gi tr ch lm cn c d ton tng lai, ni cch khc nh mc tiu chun phn nh mc hot ng hiu qu trong tng lai ch khng phi cc mc hot ng qua. 7.2.3. Cc hnh thc nh mc nh mc tiu chun c chia lm hai loi: nh mc l tng v nh mc thc t. - nh mc l tng: (cn gi l nh mc l thuyt). nh mc l tng l nh mc ch c th t c trong nhng iu kin hon ho nht. Chng khng cho php bt k mt s h hng no ca my mc hoc mt s gin on sn xut. chng cng i hi mt trnh nng lc rt cao m ch c th c nhng cng nhn lnh ngh, lm vic vi s c gng tt trong sut thi gian lao ng. V vy cc nh mc l tng khng c tnh thc t nn khng c dng trn thc t. Nu ly nh mc l tng lm c s nh gi bin ng gia thc t so vi nh mc s khng c ngha g, v ch l kt qu tt yu xy ra do nhng tng l nhng nh mc m trn thc t khng bao gi c th t c ch khng phi l iu bt hp l pht sinh, i hi nh qun tr phi c lp chng xem xt,tm bin php khc phc. - nh mc thc t nh mc thc t l nhng nh mc c xy dng cht ch nhng c kh nng t c nu c gng. Chng cho php c thi gian ngng my hp l, thi gian ngh ngi ca nhn vin. ng thi, chng cng cho php ngi lao ng c trnh lnh ngh trung bnh vi thc trch nhim y cng thm n lc ca bn thn s t v vt cc nh mc ny. Do vy, nh mc thc t, nu c xy dng ng n v hp l s c tc dng ng vin khuyn khch ngi lao ng. Ly nh mc thc t lm c s phn tch so snh gia thc hin vi nh mc s c nhiu ngha i vi nh qun tr v kt qu tm c phn nh nhng hin tng khng bnh thng; nhng ch km hiu qu cn xem xt, tm bin php khc phc; hay nhng tim nng cn tm hiu c bin php pht huy. nh mc thc t cn l c s cc nh qun tr tin liu, lp k hoch dng tin v cc k hoch tn kho, nhng i vi nh mc l tng th khng l c nhng vic ny v tch cht khng thc t ca chng cho nn cc con s k hoch da trn ch l nhng con s khng tng. 193
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. 7.2.4. Xy dng cc nh mc chi ph sn xut a. nh mc chi ph nguyn liu trc tip - nh mc c xy dng ring bit theo gi v lng cho cc yu t u vo. nh mc nguyn liu trc tip l s tng hp ca nh mc gi v lng ca nguyn liu trc tip. * nh mc gi cho mt n v nguyn liu trc tip phn nh gi cui cng ca 1 n v nguyn liu trc tip sau khi tr i mi khon chit khu. Th d: nh mc gi ca 1 kg nguyn liu X c tnh nh sau: Gi mua 1 kg:19000 Cng: Chi ph chuyn ch: 200 Cng: Chi ph nhp kho, bc xp: 100 Tr: Chit khu: (200) * nh mc lng cho mt n v sn phm v nguyn liu trc tip phn nh s lng nguyn liu tiu hao trong mt n v thnh phm, c cho php nhng hao ht bnh thng. Th d: nh mc lng nguyn liu X tiu hao trong mt n v sn phm Y nh sau: Nguyn liu cn thit sn xut 1 n v sn phm (kg): 2,2 kg Mc hao ht cho php: 0,2 kg Mc sn phm hng cho php: 0,1 kg nh mc nguyn liu ca 1 sn phm: 2,5 kg nh mc gi v lng nguyn liu trc tip c tng hp thnh nh mc chi ph ca 1 n v sn phm, v c xc nh bng cng thc sau:
nh mc gi nguyn liu
nh mc lng nguyn liu
nh mc chi ph mt n v sn phm
Theo v d trn ta c nh mc chi ph nguyn liu trc tip X cho mt sn phm l: 2.000/kg x 2,5 kg/sn phm = 5.000/sn phm. b. nh mc chi ph lao ng trc tip nh mc chi ph lao ng trc tip cng bao gm nh mc v gi ca 1 n v thi gian lao ng trc tip vi nh mc lng thi gian cn hon thnh 1 n v sn phm. * nh mc gi ca 1 gi lao ng trc tip bao gm khng ch mc lng cn bn m cn gm c cc khon ph cp lng, thu lao ng ca lao ng trc tip. Th d: nh mc gi ca 1 gi lao ng trc tip 1 phn xng c tnh nh sau: Mc lng cn bn ca 1 gi: 4.000 Thu lao ng (20% mc lng cn bn): 800 Ph cp lng (30% mc lng cn bn): 1.200 194
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. nh mc gi ca 1 gi lao ng trc tip: 6.000 nh mc gi thng c lp mt gi cho d trong mt phn xng, mc lng thc t ca cng nhn rt khc nhau. iu ny c chp nhn n gin ho qu trnh xy dng nh mc v s dng nh mc lao ng trc tip, ng thi n cng gip nh qun tr gim st c vic s dng lao ng trong cc n v. * nh mc lng thi gian cho php hon tt 1 n v sn phm l loi nh mc kh xc nh nht. nh mc ny c th c xc nh bng cch em chia cng vic hon thnh theo tng thao tc k thut, ri kt hp vi bng thi gian tiu chun ca nhng thao tc k thut ny nh thi gian tiu chun cho php tng cng vic, hoc xc nh bng cch theo di bm gi. Tuy nhin, d theo cch no, ni dung ca thi gian cho php cho tng n v sn phm cng phi c thm thi gian ngh ngi, thi gian gii quyt cc nhu cu c nhn, thi gian lau chi my (lm v sinh my) v thi gian my ngh. Th d: nh mc thi gian cho php ca 1 sn phm Y c tnh nh sau: Thi gian sn xut c bn ca 1 sn phm Y: 2,6 gi Thi gian dnh cho nhu cu c nhn: 0,2 gi Thi gian lau chi my: 0,1 gi Thi gian c tnh cho sn phm hng: 0,1 gi nh mc lng thi gian sn xut mt sn phm Y: 3,0 gi nh mc gi ca 1 gi kt hp vi nh mc lng thi gian to thnh nh mc chi ph thi gian lao ng trc tip sn xut 1 sn phm: nh mc gi lao ng x trc tip nh mc chi ph lao nh mc lng thi gian lao = ng trc tip ng trc tip
6.000/gi x 3 gi/sn phm = 18.000/sn phm c. nh mc chi ph sn xut chung * nh mc bin ph sn xut chung. nh mc bin ph sn xut chung cng c xy dng theo nh mc gi v nh mc lng thi gian cho php. nh mc gi phn nh bin ph ca n gi chi ph sn xut chung phn b. nh mc thi gian phn nh s gi ca hot ng c chn lm cn c phn b chi ph sn xut chung cho 1 n v sn phm. Th d: Phn bin ph trong n gi sn xut chung phn b l 1.500, v cn c c chn phn b l s gi lao ng trc tip th nh mc phn bin ph sn xut chung ca 1 sn phm Y s l: 1.500/gi x 3 gi/sn phm = 4.500/sn phm. * nh mc nh ph sn xut chung. nh mc nh ph sn xut chung cng c xy dng tng t nh phn bin ph, s d c tch ring l nhm gip cho qu trnh phn tch chi ph sn xut chung sau ny. do bn cht tc ng ca chi ph khc nhau nn khi phn tch cng khc nhau d cc phng php xc nh 195
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. bin ph v nh ph sn xut chung tng t nh nhau, u da trn n gi sn xut chung phn b v s gi c chn lm cn c phn b chi ph sn xut. Gi s phn nh ph trong n gi sn xut chung phn b l 3.500/gi v cn c chn phn b l s gi lao ng trc tip, vi 3 gi/sn phm, th phn nh ph sn xut chung ca mt sn phm Y s l: 3.500/gi x 3 gi/sn phm = 10.500/sn phm. Vy, n gi phn b chi ph sn xut chung l: 1.500 + 3.500 = 5.000/gi Chi ph sn xut chung sn xut 1 sn phm Y l: 5.000/gi x 3 gi/sn phm = 15.000/sn phm. d. Tng hp cc nh mc chi ph sn xut Sau khi xy dng cc nh mc tiu chun cho tng loi chi ph, ta lp bng tng hp cc nh mc chi ph. S liu tng hp c l nh mc tiu chun sn xut mt sn phm Y, l c s ca vic lp d ton chi ph v l cn c kim sot, iu hnh v phn tch kt qu hot ng Nh my vt liu Bu in Bng 7.3- Bng tng hp nh mc chi ph tiu chun
Khon mc
S lng cho 1 SP
n gi cho 1 SP 2000 /Kg 6000 /gi 5000 /gi
Chi ph sn xut cho 1SP 5000 /1SP 18000/1SP 15000/1Sp
Nguyn liu trc tip Lao ng trc tip Chi ph sn xut 1 SP Y (.mc)
2,5 Kg 3,0 gi 3,0 gi
7.3. LP D TON SN XUT KINH DOANH

7.3.1. D ton tiu th D ton tiu th l d ton c lp u tin v l cn c xy dng cc d ton khc. D ton tiu th c xy dng da trn mc tiu th c tnh vi n gi bn. Ngoi ra d ton tiu th cng cn nh km bng d kin lch thu tin ca cc qu trong k k hoch. Bng d kin ny l cn c xy dng d ton tin mt hng nm. Khon thu tin mt d kin ca qu gm khon thu t vic bn hng chm tr ca qu trc cng vi khon thu t hng bn qu hin hnh. Th d: D ton tiu th Nh my vt liu Bu in ca nm kt thc ngy 3/12/2001 c kt cu nh c trnh by ti bng 7.4.
196
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. 7.3.2. D ton sn xut Cn c trn d ton tiu th m nhu cu sn phm ca nm k hoch c xc nh v trnh by trn bng d ton sn xut. Sn lng cn sn xut trong nm c xc nh theo cng thc: Sn lng cn sn = xut Nhu cu tiu th + k hoch Nhu cu tn kho cui k Tn kho sn phm u k
Doanh nghip cn lp k hoch lng sn phm tn kho ch ng v trnh tnh trng tn kho qu nhiu lm ng vn v s pht sinh nhng chi ph khng cn thit. Mt khc, lp k hoch tn kho cng trnh tnh trng thiu sn phm dn n nhu cu sn phm cn sn xut vo nm sau qu ln, c th vt qu nng lc sn xut ca doanh nghip. Th d: Bng d ton sn xut ca Nh my vt liu Bu in cho nm kt thc ngy 3/12/2001 c dng nh trn bng 7.4 di y: Bng 7.4 Qu I Khi lng tiu th k hoch (bng 15.000 7.1) Cng: - Tn kho cui k(a) - Tng cng nhu cu - Tr: Tn kho u k Khi lng cn sn xut trong k
(b)
II 45.000
III 60.000
IV 30.000
C nm 150.000
9.000 24.000
12.000 57.000
6.000 66.000
3.000 33.000
3.000 153.000
3.000
9.000 48.000
12.000 54.000
6.000 27.000
3.000 150.000
21.000
(a) Nhu cu tn kho cui k l 20% nhu cu tiu th ca qu sau. (b) Ly t bng tng kt ti sn. D ton hng ho mua vo doanh nghip thng mi: i vi doanh nghip thng mi, thay v lp d ton sn xut, doanh nghip thng mi s lp d ton hng ho mua vo. V c bn, d ton hng ho mua vo cng c lp da trn cch tnh nh d ton sn xut, nh sau: Mc tiu th k hoch: xxx Cng: Tn kho u k: xxx Tng cng nhu cu: xxx Tr: Hng ho tn kho cui k: xxx Nhu cu mua vo trong k: xxx 197
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. 7.3.3. D ton nguyn liu trc tip Cn c vo nhu cu sn xut trong k m doanh nghip xy dng d ton v nguyn liu trc tip. Nhu cu nguyn liu trc tip phi tho mn nhu cu nguyn liu trc tip cho sn xut v nhu cu nguyn liu trc tip d tr (tn kho). Nh vy, nhu cu nguyn liu trc tip c xc nh theo cng thc sau:
Nhu cu nguyn liu trc tip trong = k
Nguyn liu Nguyn liu trc Nguyn liu trc trc tip cn + tip cn tn kho - tip tn kho u cho sn xut cui k k
D ton nguyn liu trc tip c tc dng m bo cho vic cung cp , ng cht lng nguyn liu trc tip v ng lc cho sn xut, gip cho qu trnh sn xut din ra nhp nhng v ng k hoch. Ngoi vic d ton v khi lng nguyn liu trc tip cn dng, doanh nghip cn phi d ton v thi gian thanh ton chi ph mua lng nguyn liu trc tip . D ton v thi gian thanh ton s l cn c ca vic xy dng d ton tin mt tng hp trong k. Th d: d ton nguyn liu trc tip Nh my vt liu Bu in c hnh thc nh trong bng 7.5 di y: Bng 7.5- D ton nguyn liu trc tip nm 2001 (n v : 1000) Qu I Khi lng cn sn xut 21.000 II 48.000 x2,5 120.000 6.750 126.750 6.000 120.750 x2 241.500 III 54.000 x2,5 135.000 3.375 138.375 6.750 131 x2 263.250 IV 27.000 x2,5 67.500 3.000 70.500 3.375 625 x2 134.250 C nm 150.000 x2,5 375.000 3.000 378.000 2.625 67.125 x2 750.750
nh mc lng nguyn liu ca mt sn phm Y x2,5 Khi lng NL trc tip cn cho sn xut (kg) Cng: NL tn kho cui k (a) Tng cng nhu cu Tr: Nguyn liu tn kho u k Nguyn liu mua vo (kg) nh mc gi 2000/kg Tng chi ph mua nguyn liu trc tip 52.500 6.000 58.500 2.625 55.875 x2 111.750
198
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. Bng 7.6- D ton lch thanh ton chi ph nguyn liu trc tip
Qu I Khon phi tr (31/12/1992) Khon phi tr qu I (b) Phi tr qu II Phi tr qu III Phi tr qu IV Tng cng 190.050 189.600 254.550 132.000 67.050 44.700 144.900 96.600 157.950 105.000 80.550 185.850 II III IV
C nm 132.000 111.750 241.500 263.250 80.550 829.050
(a) 5% mc nhu cu ca qu sau. (b) 60% phi tr ngay trong qu, 40% s tr qu tip theo. 7.3.4. D ton chi ph lao ng trc tip D ton chi ph lao ng trc tip c tc dng gip doanh nghip ch ng trong vic s dng lao ng, khng b tnh trng thiu hay tha lao ng m m bo lao ng v s dng lao ng mt cch hiu qu nht. Nhu cu chi ph lao ng trc tip c tnh da trn nhu cu thnh phm mi k (thng, qu...) vi nh mc thi gian lao ng trc tip cho mi n v thnh phm. Do tnh cht cng vic a dng nn nhu cu thi gian lao ng cho tng dng cng vic c xc nh vi nh mc gi ca lao ng tnh cho tng loi, ri cui cng tng hp tt c li thnh d ton chi ph lao ng trc tip ca doanh nghip. Th d: d ton chi ph lao ng trc tip Nh my vt liu Bu in nm 2001 c hnh thc nh c trnh by trn bng 7.7 di y: Bng 7.7-D ton chi ph lao ng trc tip nm 2001 Qu I Nhu cu sn xut (bng 6.2) 21.000 II 48.000 x3 144.000 x6 864.000 III 54.000 x3 162.000 x6 972.000 IV 27.000 x3 81.000 x6 468.000 C nm 150.000 x3 450.000 x6 2.700.000
nh mc thi gian sn xut ca 1 x3 sn phm Y Tng nhu cu (s gi) 63.000
nh mc gi 6000 ng/gi x6 (1000) Tng chi ph lao ng trc tip 378.000 (1000 )
199
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. 7.3.5. D ton chi ph sn xut chung D ton chi ph sn xut chung c xy dng theo nh ph v bin ph sn xut chung cn c trn n gi phn b chi ph sn xut chung v tng mc hot ng cn c k hoch. D ton chi ph sn xut chung cng l cn c xy dng d ton tin mt. Tuy nhin cn lu l chi ph khu hao ti sn c nh s c tr bt v l mt khon chi ph sn xut chung khng bng tin mt. Th d: d ton chi ph sn xut chung Nh my vt liu Bu in nm 2001 c dng nh sau: Bng 7.8- D ton chi ph sn xut chung nm 2001
Qu I Tng nhu cu lao ng trc tip n gi bin ph sn xut chung 63.000 x1,5 II 144.000 x1,5 216.000 393.750 609.750 100.250 509.500 III 162.000 x1,5 243.000 393.750 636.750 100.250 536.500 IV 81.000 X1,5 121.500 393.750 515.250 100.250 415.000
C nm 450.000 x1,5 675.000 1.575.000 2.250.000 401.000 1.849.000
Tng bin ph sn xut chung 94.500 phn b nh ph sn xut chung phn b 393.750 (a) Tng cng chi ph sn xut chung 488.250 phn b Tr: Chi ph khu hao 100.250
Chi tin mt chi ph sn xut 388.000 chung
(a) nh ph k hoch phn b c nm c chia u cho 4 qu. (450.000 gi lao ng trc tip x3,5 = 1.575.000:4 = 393.750 ng. ). 7.3.6. D ton thnh phm tn kho cui k Cn c theo nh mc chi ph lao ng trc tip v chi ph sn xut chung phn b, doanh nghip s xc nh nh mc chi ph sn xut ca mt n v theo nh mc, t xy dng d ton thnh phm tn kho cui k nh sau: Bng 7.9- D ton thnh phm tn kho cui k Thnh phm tn kho cui k k hoch Chi ph nh mc ca mt sn phm Y (1000) Gi tr thnh phm tn kho cui k. 3.000 X38 114.000
200
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. 7.3.7. D ton chi ph lu thng v qun l: D ton chi ph lu thng v qun l bao gm cc khon chi ph c tnh s pht sinh trong k k hoch lnh vc sn xut. D ton ny l bng tng hp cc d ton chi ph cc khu lu thng v qun l. D ton chi ph lu thng v qun l cng c lp theo tnh cht tc ng ca chi ph theo kt qu hot ng. Th d: d ton chi ph lu thng v qun l ca Nh my vt liu Bu in c trnh by trong bng 7.10 di y: Bng 7.10- D ton chi ph lu thng v qun l nm 2001
Qu I Khi lng tiu th k hoch (bng 15.000 6.1) bin ph lu thng v qun l c x2 tnh ca 1 sn phm Bin ph d ton nh ph qun l v lu thng Qung co Lng qun l Bo him Thu TSC Tng cng chi ph lu thng v qun 97.000 l c tnh 5.000 50.000 12.000 5.000 50.000 12.000 8.000 165.000 187.000 5.000 50.000 12.000 5.000 50.000 12.000 22.000 149.000 30.000 II 45.000 x2 90.000 III 60.000 x2 120.000 IV 30.000 x2 60.000
C nm 150.000 x2 300.000
20.000 200.000 48.000 30.000 598.000
7.3.8. D ton tin mt: D ton tin mt bao gm 4 thnh phn chnh: - Phn thu - Phn chi. - Phn cn i thu chi. - Phn ti chnh. a. Phn thu: bao gm s d tin mt tn qu u k cng vi tt cc khon thu tin mt trong k. b. Phn chi: bao gm ton b cc khon thu chi tin mt c d ton, gm chi mau nguyn vt liu trc tip, chi tr lng lao ng trc tip, cc khon chi ph sn xut chung... ngoi ra cn c cc khon chi thu, chi mua ti sn c nh (nu c) hoc chi tr tin vay ngn hng hoc tin li c phn. 201
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. c. Phn cn i thu chi: nu bi chi th doanh nghip c k hoch vay tin mt ngn hng. Nu bi thu, doanh nghip c th tr bt cc mn n vay hoc em u t ngn hn. d. Phn ti chnh: Phn nh mt cch chi tit vic vay v tr n vay, tr li tin n vay trong k h tr cho nhu cu tin mt ca doanh nghip. D ton tin mt c xy dng theo k thi gian cng ngn cng tt. Nhiu doanh nghip lp d n tin mt tun mt ln, nhng doanh nghip ln th lp d ton hng ngy. Tuy nhin, thng thng, d ton tin mt c lp theo qu hoc theo thng. Th d nh: d ton tin mt ca Nh my vt liu Bu in c lp nh bng 7.11 di y: Bng 7.11- D ton tin mt ca nm 2001. Bng Qu s I Tn qu u k (1) Cng:Thu trong k (a)Tng cng thu Tr: Cc khon chi Mua nguyn liu trc tip Tr lng lao ng trc tip Chi ph sn xut chung Chi ph lu thng v qun l Thu thu nhp(60.950) Mua sm TSC(d kin) Li c phn (chia li)(3) (b) Tng cng chi (c) Cn i thu chi: (a-b) (d) Hot ng ti chnh: Vay ngn hng u k Tr n vay cui k Li sut 30% /nm(4) Tng hot ng T/chnh Tin mt tn cui k (d-c) 613.000 400.000 280.000 400.950 613.000 280.000 (400.000) (493.000) (90.000) (126.900) 893.000 (893.000) 216.900 216.900 403.250 6-3 6-4 6-5 6-7 6-9 199.050 378.000 388.000 97.000 60.950 120.000 40.000 189.600 864.000 509.500 165.000 60.950 100.000 40.000 254.550 972.000 536.500 187.000 60.950 100.000 40.000 185.850 468.000 415.000 149.000 60.950 200.000 40.000 829.050 2.700.000 1.849.000 598.000 243.800 520.000 160.000 6.899.850 620.150 6-10 6-1
(2)
n v: 1000 C nm 420.000 7.100.000 7.520.000
II
III 400.950
IV 495.950
420.000 400.000
650.000
1.650.000 2.700.000 2.100.000
1.070.000 2.050.000 3.100.950 2.559.950
1.283.000 1.929.050 2.151.000 1.536.800 (213.000) 120.950 949.950 1.022.150
(490.000) (619.900) 495.950 403.250
(1) Qu tin mt phi lun lun m bo trn mc 400.000.000 (2) Ly t BTKTS nm trc 202
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. (3) Li c phn: 2.500.000 6,4%=160.000 (4) Li sut tr cng vn vay, c tnh theo di thi gian vay: Th d: Qu III:N gc 400.00030% 3/4nm = 90.000 Qu IV: N gc 213.00030% 4/4nm= 63.900 280.00030%3/4nm =63.000 126.900 7.3.9. D ton bo co kt qu hot ng kinh doanh. D ton bo co kt qu hot ng kinh doanh l mt trong nhng bng d ton chnh ca h thng d ton. D ton bo co kt qu hot ng kinh doanh l mt ti liu phn nh li nhun, c tnh thu c trong nm k hoch, c tc dng lm cn c so snh, nh gi qu trnh thc hin sau ny ca doanh nghip. Th d: D ton bo co kt qu hot ng kinh doanh ca Nh my vt liu Bu in nm 2001 c dng nh trnh by bng 7.12 di y: Bng 7.12 D ton bo co kt qu hot ng kinh doanh nm 2001 (n v: 1000) Doanh thu (bng 6.2)(150.000 x 50) Tr: Gi vn hng ho (150.000 x 38) Li gp Tr: chi ph qun l v lu thng Li thun t hot ng kinh doanh Tr: Chi tr n li vay Li thun trc thu Tr: Thu thu nhp (25%) Li thun sau thu 7.500.000 -5.700.000 1.800.000 -598.000 1.202.000 -216.900 985.100 -243.800 741.300
7.3.10. D ton Bng Cn i k ton (BCKT) Cn c vo BCKT ca nm trc v cc bng s ton c lp trn, doanh nghip xy dng BCKT d ton cho nm k hoch. Th d: BCKT d ton ca Nh my vt liu Bu in nm 2001 c trnh by nh trn bng 7.13 di y:
203
Chng VII - D ton sn xut kinh doanh v phn tch chi ph sn xut. Bng 7.13- Bng Cn i k ton d ton nm 2001 n v: 1000 ng Ch tiu TSC 1. Ti sn c nh a, Nh xng b, My mc thit b c, Hao mn TSC 2, TSL a, TSL sn xut Gi tr NVL tn kho (2625 Kg) b, TSL lu thng Gi tr thnh phm tn kho Tin mt Khon phi thu B, Cng n v vn CSH 1, Cng n Vay ngn hng Cc khon phi tr 2. Vn Ch s hu Vn c ng Tin li lI Tng n v vn CSH Mt s gii thch cc ch tiu: (1) 2.720.000 = 2.600.000 + 520.000 (Mua sm TSC) (2) Hao mn TSC: 2.201.000 = 1.800.000 + 401.000 (Chi ph khu hao) (3) 2.625 x 2 = 5.250 v 3.000 x 2 = 6.000 (4) Tin li li c tnh nh sau Tin li nm trc Cng li thun k hoch (bn 6.9) Cng: Tr chia li c phn Cn li 1.688.550 1.107.250 - 741.300 1.848.550 132.000 132.000 3.607.250 2.250.000 1.107.250 3.739.250 53.700 53.700 4.188.550 2.250.000 1.688.550 4.242.250
(3)
Nm trc 3000.000 2.600.000 2.200.000 (1.800.000) 739.250 5.250 5.250 734.000 114.000 420.000 200.000
D ton nm nay 3.119.000 2.600.600 2.720.000 (1) 2.201.000 (2) 1.123.250 6.000 6.000 1.117.250 114.000 403.250 600.000
160.000 (64% x 2.500.000)
204
Ti liu tham kho
TI LIU THAM KHO

1- Cc vn bn qun l Ti chnh K ton ca Tng cng ty Bu chnh Vin thng Vit nam. 2- K ton qun tr, PGS. TS. Vng nh Hu, TS. on Xun Tin, Trng H Ti chnh K ton H ni, NXB Ti chnh H ni - 1999. 3- Hng dn t chc K ton qun tr trong cc doanh nghip, PTS. Phm Vn c, NXB Thng k - 1998. 4- Gio trnh K ton qun tr, PTS. Nguyn Minh Phng, Trng H Kinh t quc dn, NXB Gio dc - 1998. 5- K ton qun tr doanh nghip, PGS. PTS. ng Vn Thanh, PTS. on Xun Tin, NXB Ti chnh H ni 1998. 6- ti khoa hc: Nghin cu, p dng K ton qun tr vo iu hnh sn xut kinh doanh ca cc Bu in Tnh, thnh ph trong Tng cng ty Bu chnh Vin thng Vit nam, Th.S. inh Xun Dng, Hc vin Cng ngh Bu chnh Vin thng.
205
Mc lc
MC LC
LI NI U .......................................................................................................................... 1 CHNG I............................................................................................................................... 3 NHNG VN CHUNG V K TON QUN TR...................................................... 3
1.1- KHI NIM BN CHT K TON QUN TR. ...............................................................................3 1.2- MC TIU K TON QUN TR. .......................................................................................................4 1.3- NI DUNG K TON QUN TR ........................................................................................................4 1.4- I TNG K TON QUN TR. ....................................................................................................5 1.4.1- K ton qun tr phn nh i tng ca k ton ni chung di dng chi tit theo yu cu qun tr doanh nghip. ..............................................................................................................................................5 1.4.2- K ton qun tr phn nh hot ng ca doanh nghip.....................................................................5 1.4.3- K ton qun tr phn nh qu trnh chi ph trong hot ng ca doanh nghip. ...............................7 1.5- PHNG PHP CA K TON QUN TR. ..................................................................................11 1.5.1- c im vn dng cc phng php k ton trong k ton qun tr...............................................11 1.5.2- Cc phng php k thut nghip v s dng trong k ton qun tr. .............................................12 1.6- PHN BIT K TON QUN TR VI K TON TI CHNH. .................................................13 1.6.1- S khc nhau gia k ton qun tr v k ton ti chnh. .................................................................13 1.6.2- im ging nhau gia k ton qun tr v k ton ti chnh. ...........................................................14
CHNG II ........................................................................................................................... 16 K TON QUN TR CC YU T SN XUT KINH DOANH................................ 16

2.1. K TON QUN TR VT T, HNG HO....................................................................................16 2.1.1. Phn loi vt t, hng ho.................................................................................................................16 2.1.2. Tnh gi vt t hng ho. ..................................................................................................................18 2.1.3. Lp danh im vt t, hng ho........................................................................................................20 2.1.4. Lp k hoch mua hng ....................................................................................................................21 2.1.5. Hch ton chi tit vt t hng ho ....................................................................................................22 2.2. K TON QUN TR TI SN C NH ........................................................................................30 2.2.1. Phn loi ti sn c nh. ..................................................................................................................30 2.2.2. nh gi ti sn c nh ...................................................................................................................32 2.2.3. i tng ghi ti sn c nh............................................................................................................34 2.2.4. K ton chi tit ti sn c nh..........................................................................................................35 2.3. K TON QUN TR LAO NG V TIN LNG (TIN CNG)..........................................41 2.3.1. Phn loi lao ng trong doanh nghip. ...........................................................................................41 2.3.2. Hch ton thi gian lao ng v kt qu lao ng............................................................................42 2.3.3. Tnh lng v phn b chi ph nhn cng. ......................................................................................43
CHNG III.......................................................................................................................... 51 K TON QUN TR CHI PH V GI THNH SN PHM..................................... 51

3.1- PHN LOI CHI PH SN XUT KINH DOANH TRONG K TON QUN TR. ..................51 3.1.1- Phn loi chi ph sn xut, kinh doanh theo u vo ca qu trnh sn xut, kinh doanh doanh nghip. ........................................................................................................................................................51 3.1.2- Phn loi chi ph sn xut kinh doanh theo mi quan h ca chi ph vi cc khon mc trn bo co ti chnh. .....................................................................................................................................................52 3.1.3- Phn loi chi ph sn xut kinh doanh cn c vo mi quan h ca chi ph vi quy trnh cng ngh sn xut sn phm v qu trnh kinh doanh. ...............................................................................................53 3.1.4- Phn loi chi ph sn xut, kinh doanh theo mi quan h v kh nng quy np chi ph vo cc i tng k ton chi ph. .................................................................................................................................53 3.1.5- M hnh vn ng ca chi ph trong doanh nghip. .........................................................................54
206
Mc lc
3.1.6- Cc cch phn loi chi ph khc s dng trong k hoch, kim tra v ra quyt nh. ...................... 56 3.2- CC LOI GI THNH C S DNG TRONG K TON QUN TR............................... 65 3.2.1- Phn loi gi thnh theo phm vi tnh ton chi ph. ......................................................................... 65 3.2.2- Phn loi gi thnh theo thi im v c s s liu tnh gi thnh. ................................................. 69 3.3- I TNG K TON TP HP CHI PH V I TNG TNH GI THNH. ................. 69 3.3.1- i tng k ton tp hp chi ph.................................................................................................... 69 3.3.2- i tng tnh gi thnh. ................................................................................................................. 70 3.3.3- Mi quan h gia i tng k ton tp hp chi ph v i tng tnh gi thnh............................ 71 3.4- PHNG PHP TP HP CHI PH SN XUT. ........................................................................... 72 3.4.1- Phng php tp hp trc tip. ........................................................................................................ 72 3.4.2- Phng php phn b gin tip........................................................................................................ 72 3.5- K TON TP HP CHI PH SN XUT........................................................................................ 72 3.5.1- K ton chi ph vt liu trc tip. ..................................................................................................... 72 3.5.2- K ton chi ph nhn cng trc tip. ................................................................................................ 74 3.5.3- K ton chi ph sn xut chung. ....................................................................................................... 76 3.5.4- K ton tp hp v phn b chi ph ca cc b phn sn xut ph tr............................................. 77 3.6- PHNG PHP NH GI SN PHM D DANG...................................................................... 81 3.6.1- nh gi SPLD cui k theo chi ph nguyn vt liu chnh trc tip hoc chi ph nguyn vt liu trc tip. ..................................................................................................................................................... 81 3.6.2- nh gi SPLD cui k theo mc hon thnh tng ng....................................................... 82 3.6.3- nh gi SPLD cui k theo chi ph nh mc................................................................................ 83 3.7- TNH GI THNH SN PHM, LAO V, DCH V. .................................................................... 84 3.7.1- Phng php tnh gi thnh sn phm trong trng hp xc nh chi ph theo ton b qui trnh cng ngh sn xut sn phm.............................................................................................................................. 85 3.7.2- Phng php tnh gi thnh sn phm trong trng hp chi ph sn xut tp hp theo phn xng, t i sn xut hay giai on cng ngh..................................................................................................... 91 3.7.3- Phng php tnh gi thnh sn phm trong trng hp chi ph tp hp theo tng sn phm, cng vic hay n t hng................................................................................................................................. 98
CHNG IV ........................................................................................................................ 102 K TON QUN TR DOANH THU V KT QU KINH DOANH.......................... 102
4.1- NH GI BN SN PHM TRONG DOANH NGHIP.............................................................. 102 4.1.1- L thuyt kinh t ca qu trnh nh gi sn phm. ....................................................................... 102 4.1.2- Phng php nh gi bn sn phm thng thng. ...................................................................... 103 4.1.3- nh gi bn sn phm hng ho theo chi ph nguyn vt liu v chi ph nhn cng. ................... 108 4.1.4- Xc nh gi bn sn phm mi. .................................................................................................... 109 4.1.5- nh gi bn sn phm trong trng hp c bit......................................................................... 111 4.2- K TON QUN TR DOANH THU................................................................................................ 112 4.2.1- Cc loi doanh thu trong doanh nghip.......................................................................................... 112 4.2.2- T chc k ton qun tr doanh thu................................................................................................ 113
Bng 4.3 - S chi tit doanh thu bn hng.......................................................................... 116

S pht sinh .................................................................................................................................................. 117 4.3- K TON CHI TIT KT QU KINH DOANH. ........................................................................... 118 4.3.1- Phng php xc nh kt qu kinh doanh. ................................................................................... 118 4.3.2- T chc k ton qun tr kt qu kinh doanh. ................................................................................ 119
CHNG 5........................................................................................................................... 122 PHN TCH MI QUAN H GIA CHI PH - KHI LNG - LI NHUN.. 122
5.1. , NGHA .............................................................................................................................................. 122 5.2. MT S KHI NIM C BN, S DNG TRONG PHN TCH MI QUAN H GIA CHI PH - KHI LNG - LI NHUN. ....................................................................................................... 122
207
Mc lc
5.2.1. S d m ph ( CM- contribution margin) ...................................................................................122 5.2.2. T l s d m ph ( CMR- contribution margin ratio) .................................................................123 5.2.3. Kt cu chi ph...............................................................................................................................124 5.2.4. n by hot ng (operating leverage).........................................................................................125 5.2.5. Mt s ng dng quan h chi ph - khi lng - li nhun vo qu trnh ra quyt nh.................127 5.3. PHN TCH IM HO VN...........................................................................................................131 5.3.1. Xc nh im ho vn:..................................................................................................................131 5.3.2. th mi quan h gia chi ph -khi lng - li nhun. ..............................................................131 5.3.3 ng dng phn tch im ho vn trong vic ra quyt nh............................................................136
CHNG VI........................................................................................................................ 141 K TON QUN TR CHO VIC RA QUYT NH.................................................. 141
6.1- THNG TIN THCH HP CA K TON QUN TR CHO VIC RA QUYT NH NGN HN...............................................................................................................................................................141 6.1.1- Thng tin thch hp ca quyt nh ngn hn. ...............................................................................141 6.1.2- ng dng khi nim thng tin thch hp trong vic ra cc quyt nh ngn hn. ..........................150 I- Chi ph bn hng ...................................................................................................................................151 6.2- THNG TIN CA K TON QUN TR CHO VIC RA CC QUYT NH U T DI HN...............................................................................................................................................................163 6.2.1- Khi nim u t di hn v c im vn u t. ........................................................................163 6.2.2- Cc dng tin in hnh ca mt d n u t. ..............................................................................165 6.2.3- Quyt nh u t di hn trong mt tng lai n nh..................................................................167 6.2.4- Quyt nh u t di hn trong iu kin c ri ro.......................................................................182
CHNG VII ...................................................................................................................... 190 D TON SN XUT KINH DOANH V PHN TCH CHI PH ............................. 190 SN XUT ........................................................................................................................... 190
7.1. KHI QUT V D TON................................................................................................................190 7.1.1. Khi nim .......................................................................................................................................190 7.1.2. Tc dng ca d ton......................................................................................................................190 7.1.3. K d ton ......................................................................................................................................190 7.1.4. Trnh t d ton ..............................................................................................................................191 7.1.5. H thng d ton hot ng sn xut kinh doanh hng nm ..........................................................191 7.2. XY DNG NH MC CHI PH SN XUT KINH DOANH....................................................192 7.2.1. Phn bit nh mc v d ton .......................................................................................................192 7.2.2. Nguyn tc xy dng nh mc tiu chun ....................................................................................193 7.2.3. Cc hnh thc nh mc..................................................................................................................193 7.2.4. Xy dng cc nh mc chi ph sn xut ........................................................................................194 7.3. LP D TON SN XUT KINH DOANH.....................................................................................196 7.3.1. D ton tiu th ..............................................................................................................................196 7.3.2. D ton sn xut .............................................................................................................................197 7.3.3. D ton nguyn liu trc tip .........................................................................................................198 7.3.4. D ton chi ph lao ng trc tip ..................................................................................................199 7.3.5. D ton chi ph sn xut chung ......................................................................................................200 7.3.6. D ton thnh phm tn kho cui k..............................................................................................200 7.3.7. D ton chi ph lu thng v qun l: ............................................................................................201 7.3.8. D ton tin mt: ............................................................................................................................201 7.3.10. D ton Bng Cn i k ton (BCKT).....................................................................................203
TI LIU THAM KHO ................................................................................................... 205 MC LC............................................................................................................................. 206

208
K TON QUN TR
M s: 417KQT370
Chu trch nhim bn tho TRUNG TM O TO BU CHNH VIN THNG 1

VN

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

VN

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

HC VIN CNG NGH BU CHNH VIN THNG

HC VIN CNG NGH BU CHNH VIN THNG

Ch bin Th.S inh Xun Dng

Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr

CHNG I NHNG VN CHUNG V K TON QUN TR

1.2- MC TIU K TON QUN TR.

1.3- NI DUNG K TON QUN TR

1.4- I TNG K TON QUN TR.

Ngun lc (Chi ph theo tnh cht)

B phn (Cc trung tm chi ph)

Hot ng (Chi ph hot ng hoc quy trnh)

Sn phm cui cng

Chng I: Nhng vn chung v k ton qun tr Bng 1.4

Trung tm qun l sn xut

n v cng: S lnh sn xut

n v cng: S lng sn xut

n v cng: S mt hng c trong kho

1.5- PHNG PHP CA K TON QUN TR.

1.6- PHN BIT K TON QUN TR VI K TON TI CHNH.

Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh

CHNG II K TON QUN TR CC YU T SN XUT KINH DOANH

2.1. K TON QUN TR VT T, HNG HO.

Gi vn thc t ca hng hin cn cui k

S lng hng hin cn cui k

n gi thc t bnh qun

Gi vn thc t ca hng xut kho trong k

Gi vn thc t ca hng hin cn u k

S lng hng nhp trong c k

Gi vn thc t ca hng hin cn cui k

Tr gi thc t ca hng hin cn cui k

Tr gi hch ton ca hng cn cui k

D ton gi tr hng mua vo trong k k hoch

Tng lng hng cn mua vo trong k k hoch

Mu th kho v bng k nh sau: Bng 2.1 TH KHO Th s:10

Ngy lp th: .. Kho : T s : . Tn hng: M s: . n v tnh: .

Chng t SH Ngy Din gii Tn u k

Ngy nhp xut

S lng Nhp Xut Tn

Cng s pht sinh Tn cui thng

Danh im 151101 151102 . Cng 152201 152202 Cng .. Tng cng

Nhp trong k SL S.Tin

Xut trong k SL S.Tin

Vt liu A Vt liu B .. nhm 1 Vt liu C Vt liu D nhm 2

Bng 2.4 S S D VT T Kho:.. Nm:...

Danh im 151101 151102 . Cng 152201 152202 Cng . Tng cng

nh mc d S d u S d tr nm thng 1 Ti thiu Ti a SL S.Tin SL

S d cui thng 12 SL S.Tin

Vt liu A Vt liu B .. nhm 1 Vt liu C Vt liu D nhm 2 .. .. ..

Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh

2.2. K TON QUN TR TI SN C NH

Bng 2.5 S TI SN THEO N V S DNG Nm 200... Tn n v (Phng,ban hoc ngi s dng):

Ngi ghi s (K, h tn)

Ngy.....thng.....nm 200... K ton trng

Tn, qui cch, dng c, ph tng A B

Ghi gim TSC chng t s........ngy.......thng.....nm199............... L do gim .......................................................................................... (K, h tn) 39

Bng 2.7 S TI SN C NH Loi Ti sn..

Khu hao TSC Khu hao T l Mc KH KH 9 10

Ngi ghi s (K, h tn)

Ngy.....thng.....nm 200... K ton trng

Chng II - K ton qun tr cc yu t sn xut kinh doanh

2.3. K TON QUN TR LAO NG V TIN LNG (TIN CNG)

Trong Mi l mc lng cp bc ca cng nhn i.

S ngy ngh x tnh BHXH