OKS-ASETLEN BORU KAYNAI

KLS MESLEK YKSEKOKULU

r. Gr. mit Deniz AKYAVUZ

1. BORULARIN KAYNAA HAZIRLANMASI 1.1. Markalama 1.2. Kesme 1.3. Temizleme 1.4. Altrma 1.5. Kaynak Az Ama 2. KAYNAK ALEVN AYARLAMAK 2.1. Alev Ayar eitleri 2.1.1. Yumuak (Karbrl) Alev 2.1.2. Normal Alev 2.1.3. Sert Alev 2.2 . Kaynak Alevinin Ayarlanmas 3. ELK BORULARI OKS-ASETLEN KAYNAI LE BRLETRMEK 3.1. Puntalama 3.2. Yatay ve Dey Boruya Kaynak ekmek 3.2.1. Yatay Boruya Kk Paso ekmek 3.2.2. Yatay Boruya Dolgu ve Kapak Paso ekmek 3.2.3. Dey Boruya Kk Paso ekmek 3.2.4. Dey Boruya Dolgu ve Kapak Paso ekmek 3.3. Yatay ve Dey Boruya Askda Kaynak ekmek 3.3.1. Yatay Boruya Askda Kk Paso ekmek 3.3.2. Yatay Boruya Askda Dolgu ve Kapak Paso ekmek 3.3.3. Dey Boruya Askda Kk Paso ekmek 3.3.4. Dey Boruya Askda Dolgu ve Kapak Paso ekmek 3.4. Farkl aptaki Borularn Kaynatlmas 3.4.1. Birbirinin Devam Olan Farkl apl Borularn Kayna 3.4.2. Daraltma (Redksiyon) Borusu Kayna 3.4.3. Kol Alma KAYNAKA 14 16 21 22 22 23 24 27 27 28 28 29 29 30 31 33 10 10 11 11 12 2 3 5 6 8

www.akyavuz.com

Sayfa 1

1. BORULARIN KAYNAA HAZIRLANMASI

Akkanlarn (sv ve gaz) iletilmesi, borularn kaynaa hazrlanmasn nemli klmaktadr. Borulara; hatasz ve dayankl ek yaplabilmesi iin iyi bir kaynak hazrlnn yaplmas gereklidir. zellikle yanc veya patlayc akkanlar borular iinde iletilecek ise, kaynan kusursuz olmas art vardr. Hatasz bir kaynan baarl bir ekilde sonulanmas ise, doru kaynak hazrlklaryla balar. Borularn kaynaa hazrlanmas bir dizi hazrl gerekli klmaktadr. Yaplacak kaynak hazrlklar, aadaki aamalardan oluur: * Markalama * Kesme * Temizleme * Altrma * Kaynak az ama

1.1.

Markalama

Yaplacak i paras iin, imalat resminden, imal edilmi paralardan veya verilen bilgilerden l ve ekiller aktarmaya markalama denir.

www.akyavuz.com

Sayfa 2

yi bir kaynakl birletirme yaplabilmesi iin borularn hatasz ve doru markalanmas gerekir. Markalama, ie uygunluu orannda nemlidir. Verilen resim lleri dikkatli bir ekilde izlenmeli, marka izgileri temiz ve hatasz izilmelidir. Markalamann tam lsnde yaplmas, hatalarn en aza inmesini, zaman, i ve maliyet kaybnn nlenmesini salam olur. Kaynak srasnda, marka izgilerinin kaybolmamas iin gerektiinde noktayla iz almaldr. Borular stne uygulanabilecek markalama yntemleri ekil 1,1de gsterilmitir. Boru yzeylerinin kavisli olmas, markalamay gletirir. Markalamay kolaylatrmak iin boru aplarna uygun modeller hazrlanmas, iin hzl ve pratik yaplmasn salar. Olabilecek hata paylarn en aza indirir.

1.2.

Kesme

Borularn istenilen boy ve llerde paralara ayrlmas ilemine kesme denir. Borular, boru keskisi (boru makas), testere, talama /zmpara(disk fleks) makinesi ve oksijen ile kesilebilir. Kesilecek yerin konumu, ulalabilirlii, boru ap, boru serbestlii, zaman ve eldeki imknlar gz nnde bulundurularak kesme tipi seilir.

www.akyavuz.com

Sayfa 3

Tesisat stndeki borularn ve her tr byk apl siyah demir borunun kesilmesinde ve delinmesinde oksijen kullanlabilir. Oksijenle sert, elik tr gerelerin hzl oksitlenip yanmasndan yararlanlarak kesme yaplr. Birok elik tr, 1100 C civarnda ekillendirme scaklndadr. Bu scakla kadar stlan gere, saf oksijen iinde kalarak hzla yanmaya balar. Bu yanma sonunda cruf ve s aa kar. elik 1500 C de erime scaklna ular. Basnl oksijenin itme gc sayesinde oksit tabakas, kesme alanndan uzaklatrlr. eliin oksijenle oksitlenerek kesilmesine oksijenle yakarak kesme denir. elik dkm, elik ve elik alamlar yakarak kesilebilir. Basnl oksijen, erimi gere molekllerini kesme alanndan uzaklatrr. Oksijenle kesme ilemi, serbest elle veya aparatla yaplr. ekil 1.4 de serbest elle kesme ilemi gsterilmitir. Oksijenle kesme ileminde, otomatik kesme aparatyla, kesme (ekil 1.5), serbest elle kesmeye gre daha dzgn ve seri olur. Tesisat ilemleri genellikle inaat ortamnda yapld iin, serbest elle kesme daha yaygn olarak kullanlr. ki tr kesme ileminde de kesilecek yer, yeterli miktarda stlr. Istma alevi para stne 90 tutularak n stma yaplr. Kesme ilemine, oksijen verme koluna baslarak devam edilir. Alevin kesmeye balamasyla kesme ynnde flece (aloma) 7580 kadar eim verilir.

www.akyavuz.com

Sayfa 4

1.3.

Temizleme

Kesme uygulamalarndan hangisi uygulanrsa uygulansn, boru ii ap aznda apaklar meydana gelir. Bu apaklar, boru apn daraltr. stenen miktarda (debide) akkann akmasn engeller. Ayn zamanda, ileride akkan yolunun tkanmasna sebep olabileceinden, kaynak ncesi bu apaklarn temizlenmesi gerekir. Boru azlarnda kesme apaklarnn yan sra, yzey kirleri de kaynakl birletirmeye engel olur. Boru yzeyinde bulunan ya, kir ve zamanla oluan pas (korozyon) bu yabanc maddelerin en nemlileridir. eitli takmlarla kaynak az ve yzeyleri temizlenerek oksi-asetilen kaynana hazr duruma getirilir. Temizleme yntemleri unlardr: * Zmpara kdyla temizleme * Boru raybas ile temizleme * Eeyle temizleme * Zmpara talaryla temizleme

www.akyavuz.com

Sayfa 5

1.4.

Altrma

Kaynakl birletirme yaplacak boru kenarlarnn birbirini tam karlamas iin yaplan ileme altrma denir. Boru azlarnn birbirini tam karlamas gereklidir. Arada, kaynak boluu dnda meydana gelecek boluklar, kayna zorlatrr ve kaynak kalitesini drr. yi bir kesme yaplmam boru ular, birleecei boru ile karlanca istenmeyen boluklar ve eiklikler meydana gelir. Kesim sonu temizliin iyi yaplmamas, boru azlarnn karlamasn engeller. yi ve kaliteli bir boru kayna yapabilmek iin boru azlar birbirine altrlmaldr. Borular her zaman u uca kaynatlmaz. Uygulamalarda farkl aplarda birletirme olabilir. Boru stnde; dik (90), eik (45) ve pantolon paas biimli (Ana boru sonunda ayn noktadan saa-sola ve aayukar kolon balantlarnda) kol almalar yaplr. Yn deitirmelerde, dirsek balant kaynaklar vardr. Hatta baz durumlarda, dirsek ve borunun karlamas farkl aplarda olabilir. Btn boru karlamalarnn, birbirine altrlmas gerekir.

Boru birletirme azlarnn kaynak iin altrma uygulamalar, ee, zmpara talar ve oksijenle yaplabilir. Kk apl borularn altrma ilemleri, eelerle yaplabilir. Boru birleim yerinin durumuna gre ee eidi seilir. Altrmalarda, markalama izgilerini esas alnz. Markalama izgileri yoksa eeleme srasnda, arada bir, dier boru birleim yerine konularak altrma ilemleri gerekletirilir. Altrmann orta younlukta olduu ve kk apl borularn kaynak birleimlerinde, zmpara ta kullanlr. Zmpara ta, iin altrma sresini ksaltr. ekil 1.9 da doru ve yanl altrmalar gsterilmitir. Altrmada, oksijenin kesme etkisinden yararlanlabilir. Oksijen, gerelerden byk paralarn kartlmasnda ve byk apl borularn kaynak altrmasnda kullanlr. Oksijenle altrma yaplan boru yzeyi przl olabilir. Bu gibi durumda el zmpara tayla yzey dzeltilmesinin yaplmas gerekir.

www.akyavuz.com

Sayfa 6

www.akyavuz.com

Sayfa 7

1.5.

Kaynak Az Ama

Kaliteli ve iyi bir kaynak basn, yk ve gerilmelere kar dayankl olmaldr. Boru et kalnlna kaynan daha iyi ilemesi iin ve dayanklln artrmak iin boru zerine alan girintilere, pahlara, kaynak az denir. Borularn aplarna ve zelliklerine gre et kalnl(cidar), artar veya azalr. Et Kalnl 4 mm den itibaren borulara, nfuziyetin artrlmas amacyla kaynak az alarak kaynak dikii ekilir. Genellikle boru birletirmelerinde V ve Y ekilli kaynak az alr. Borunun biimi, ancak bu tr kaynak az amaya uygundur. Her iki biimde de kaynak az as 50~ 80 kadar olmaldr. Bu, iki boru birleiminin yapaca adr. V biimli kaynak az, boru d yzeyinden al olarak et kalnl i kesine doru yaplr. A, i kede dzgn bir biimde sfrlanr. Boru ap bydke, et kalnl da artar. Bu durumda, Y biimli kaynak az kullanlr. Y biimli kaynak aznn al ksm, boru et kalnlnn 2/3 orannda alnr (ekil 1.11). Birleen iki borudan birine, kaynak az alarak birletirme mmkndr. zellikle bindirme yaplan boru kaynaklarnda, tek tarafl kaynak az alr. Kaynak az, dzgn bir kesim ve temizlemeden sonra, talal retim aralar ve (ee, zmpara ta, oksijen v.b.) uygun takmlar kullanlarak yaplr. Ee ve zmpara tayla ilenen yzeyler, daima dzgn kar; ancak, oksijenle yaplan iilik, dikkat edilmezse bozuk bir yzey oluturur. Bu durumda yzey, dier aralarla temizlenir.

www.akyavuz.com

Sayfa 8

2. KAYNAK ALEVN AYARLAMAK

Asetilen gaznn oksijenle iddetli yanmasndan meydana gelen s kaynana oksi-asetilen alevi denir. Oksijen ( O2 ) yakc, Asetilen (C2 H2) yanc gazlardr. Alevin oluumu alomede (fle) karm odalar kanal ile olmaktadr. Metallerin ergitilmesinde, stlmasnda ve yzey sertletirme ilemlerinde ve kaynanda kullanlrlar (ekil 2,1).

Teorik adan baktmzda, oksi-asetilen kaynak alevinin olumas iin gerekli ortamda, 1 birim asetilen iin 2,5 birim oksijene ihtiya vardr. Ancak oksijen tpnden alnan oksijen miktar bu ilem iin 1 birimdir. Alev iin gerekli olan ve geriye kalan 1,5 birim oksijen, ortamdaki havadan alnr. Sonuta, kaynak iin gerekli olan her birim asetilen iin 1 birim oksijen, tpten kar. Oksijen ve hacim oranlarna gre, normal alevin ss 3233 C (baz hallerde 3200 C olarak) kabul edilir (ekil 2,2).

ekil 2.2: Oksi-asetilen alevinin scaklk dalm

www.akyavuz.com

Sayfa 9

2.1.

Alev Ayar eitleri

Gerelerin kaynanda alev trnn seimi ok nemlidir. Oksi-asetilen alevinde karm oranlarn deitirerek tr kimyasal karakter elde edilebilir Kaynak flelerinde (alome) oksijen ve asetilen karm miktarna gre eit alev oluur.

ekil 2.3: Oksi-asetilen kaynanda alev yaps

2.1.1. Yumuak (Karbrl) Alev

alomeden (fleten) kan asetilen oran fazla olan alevdir. Asetilen fazlas aleve, karbon verme yeteneinden dolay karbonlayc (karbrl) alev de denir. Asetilen miktar, oksijene gre fazladr. Alevin rengi krmz, turuncu ve sarya yakndr. ok yumuaktr. Beyaz ekirdek dnda uzun glge oluur (ekil 2,4). Yksek ve orta karbonlu alev, zellikle eliklerde (ince kalnlktaki elikler), nikelli eliklerde, alminyum ve alamlarnda, dkme demir ve kurun gibi oksitlenmeye hassas gerelerde kullanlr. Oksijenin normalden az almas isli alevi oluturur. Asetilen oran ok fazla geldii iin kurum olarak ortama karbon monoksit (CO) verir. Hibir gerecin kayna yaplamad gibi kan kurum rahatsz edici olur. Kurum (is), suyla birleince kemirici zellie sahip olur. Sala ve evreye zarar verir (ekil 2.5) .

www.akyavuz.com

Sayfa 10

2.1.2. Normal Alev

Alevin oluumunda fleten, bir hacim oksijen ve bir hacim asetilen karm ortaya kar. Bu karmn yanmas ile yumuak, i beyaz ekirdei kaln ve ak krmz renkte alev oluur. Normal alev, glge alevin ekirdek alev ucunda kaybolduu noktada ayarlanr (ekil 2.6). Bu alev elik dkm ve adi karbonlu eliklerin kaynanda kullanlr. Bunlar krom nikelli, oksitli ve elektrolitik bakr gibi ince kalnlktaki eliklerdir. Oksijen ve asetilenin eit miktarda karmnn saland alev ayardr. elik borularn kaynanda normal alev ayar kullanlmaktadr.

2.1.3. Sert Alev

Normal alevden daha koyu renkte ve daha ksa alev boyu vardr. Byle bir alevde ekirdek ksa ve koyu mavi renktedir. Hrt sesi tiz ve fazladr, sert lehimde(pirin kayna) kullanlr. Sert bir alevdir. Oksitleyici bir niteliktedir. Bu nedenle bu aleve oksitleyici alev de denir. Oksitlenmenin malzeme bileiminde metalrjik bir deiim yapmad metallerde kullanlr. Bunlar da genellikle inko ve pirin gibi metallerdir (ekil 2,7).

Alevin sert veya yumuak olmas basn regltrnden (drcden) gelen gazn Basnc ile gaz musluklarnn al deerine baldr. Asetilen fazlas alevler yumuak, oksijen fazlas alevler serttir. Her iki alevinde kaynak tekniinde ayr ayr kullanma alanlar vardr. En ok kullanlan alev, normal alevdir.

www.akyavuz.com

Sayfa 11

2.2.

Kaynak Alevinin Ayarlanmas

Oksijen ve asetilen tplerindeki yksek basn kaynak iin kullanlmaya elverili deildir. Oksijen tp basnc150 atmosfer, asetilen tp ise 25 atmosfer civarnda doluluk oranna sahiptir. Tplerdeki basnc kullanma basncna dntrmek iin basn regltrlerini kullanrz. Oksijen basn drcsnn rengi mavi, asetilen ise krmz veya sar renklidir. Tpteki basn deise de ayarlanan kullanma basnc hi deimez. Oksijen ve asetilen basn drclerinin (reglatr) kelebek vidalarnn bota olduunu grdkten sonra, oksijen ve asetilen tplerinin vanalar alr. Asetilen kazan kullanlacaksa karpit koyarak yeterli miktarda su verilir. Vanalarn (valf) sonuna kadar almasna gerek yoktur. 1 -1,5 tur dnen vana yeterli gaz kn salar. Tplerin gstergelerinden (manometre) kullanma basncn ayarlarz. Oksijen iin 1,5- 3 atmosfer, kesmede 5 atmosfer,asetilen iin 0,5-1 atmosferlik kullanma basnc yeterlidir.

zellikle asetilen kullanma basncnn 1,5 atmosferi gememesi lazmdr. 1.5 atmosferden fazla basn ve scaklk, kendisini (asetilen) oluturan karbon ve hidrojene ayrr. Bu ortama gelmi asetilen, yanma ve tutuma olmadan 11 kat basnca ular ve patlar. Basn 2 atmosferi atnda zel emniyet tedbirleri almak lazmdr. Basn drclerin manometrelerinde (Basn gstergesi), basn birimleri atm, bar, kg/cm olarak grebilirsiniz. Yaklak 1 atmosfer (atm )1 bar 1 kg/cm dir. Kaynak alevi elde edilmesi iin nce alome (fle, hamla) zerinde bulunan oksijen valfi alr. Ardndan asetilen valfi alr ve zaman kaybetmeden akmak yardm ile karmn alev almas salanr. Bu bir kuraldr. Oksijeni amadnz takdirde yanma yine gerekleecektir. nk asetilen havadan ald oksijen sayesinde yanacaktr, ancak alev olduka gsz ve islidir. Ardndan hemen oksijeni asanz bile baarl bir yanma elde etmeniz mmkn olmayacak, ou kez alev snecektir. Bu esnada geri tepme olay meydana gelerek yangna ve patlamaya sebep olunabilir.

www.akyavuz.com

Sayfa 12

fle zerindeki musluklarla, oynayarak uygun alev bykl bulunur. Oksijen fazla alrsa sert alev, oksijen azaltlrsa yumuak alev, her iki gazn uygun miktarda karm salanrsa da normal alev oluturulur. alome zerindeki oksijen gaznn musluu mavi, asetilen musluunun rengi ise krmz veya sar renktedir. alomedeki musluklardan, alma nceliine gre, nce oksijen, sonra asetilen valfi (musluk) bir birim alr; daha sonra karm akmakla yaklr (ekil 2.10). ekirdek alevle glge alevin snrlar birbiriyle akacak biimde normal alev ayar yaplr. alomenin sndrlmesinde ise ncelikli olarak asetilen valfi kapatlr. Daha sonra da oksijen valfi kapatlr. Sndrme ileminde ise nce asetilen musluu sonra ise oksijen musluu kapatlr. Tersi ilemde yine geri tepme olayna sebebiyet verilir. Geri tepme hortum ve borular iinden yanmann asetilen kazanna veya asetilen tpne gitmesi ve patlamaya sebebiyet verilmesidir. ve can gvenlii asndan yakma ve sndrme ilerinde belirtilen kurallara uymak zorunluluu vardr.

www.akyavuz.com

Sayfa 13

3. ELK BORULARI OKS-ASETLEN KAYNAI LE BRLETRMEK

Kaynaa hazrlk aamasndan geirilen borular, kaynak birletirme aamasna getirilmi kabul edilir. Bu aamada, borular istenilen birleim zelliklerini verebilmelidir. Kaynak srasnda eksen kaymalar ve arpklklar olmamas iin puntalama yaplr. Puntalama ileminden sonra kaynak ilemine geilir. yi bir kaynak dzgn puntalamadan sonra gerekletirilir.

3.1. Puntalama
Borularn kayna srasnda meydana gelebilecek eksen bozukluklar ve kaynak ekmelerine kar, aralkl ve kk geici kaynaklara punta denir. Puntalamada iki boru arasnda kullanlacak kaynak teli ap kadar boluk braklr. Punta uzunluu 5 mm den az olamaz Kaynak, punta ileminden sonra yaplr. Boru birleimindeki dzgnlk, puntalama srasnda ayarlanr. Puntalamann dzgnl orannda kaynak dzgnl elde edilir. Borular silindirik biimlidir. Boru kesiti, yatay ve dikey eksenle drt noktada kesiir. Puntalama, bu drt nokta stnde yaplr. 50 mm den byk apl borularda, drt noktada yaplan puntalama az gelir. Puntalamann dayanmn arttrmak iin, daha fazla sayda ve yeteri kadar punta yaplr. Gaz geen tesislerde 50 mmnin (2") st borularn oksi asetilen kayna ile birletirilmesine izin verilmez (EN 287) Punta, iki boru kenarnn birbirini tek noktada balayacak byklkte olmaldr. Zayf yaplan punta, kaynak srasnda krlr. Fazla yaplan punta ise, yaplacak kaynan yzey dzgnln bozar. Puntalama bykl her iki boruya en az 1~ 2 mm binecek ekildedir ve 5 mm boyundan az olamaz. ki boru arasnda boru et kalnlna bal olarak yaklak kaynak tel ap veya tel apnn yars kadar boluk braklr.

www.akyavuz.com

Sayfa 14

Puntalar, belirli bir sraya gre yaplr. Her yaplan punta, boruyu punta yaplan tarafa doru ekerek dzgnln bozar. Ayn tarafa biden fazla yaplan punta, borunun tekrar dzeltilmesini engeller. Bu nedenle puntalama, daima karlkl yaplr. Her yaplan puntadan sonra gerekli dzeltme ve gnye kontrol yaplr( ekil 3,2) Borularn birbirini takip eden eksenlerde veya istenilen alarda eklenmesi istenir. Borular, silindirik yzeyli olduklar iin birletirme dzgnlnn ayarlanmasnda zorluklarla karlarz. Bu zorluklar kolaylatracak ve ayn hizaya getirebilecek zel dzenekler kullanlabilir. Bu dzenekler, bir kebent stne iki boruyu sktrma ve gerekirse ebad boru apndan kk iki kebent arasnda ikenceyle sktrma biiminde olabilir. ekil 3,3 de grld gibi zel aparatlar kullanmak puntalamay kolaylatrr. Puntalamay bitirdikten sonra, dzenekler bir sonraki i iin, saklanmaldr.

ekil 3.2: Puntalama yerleri ve sras

Oksi asetilen boru kaynanda, puntalama ilemine balamadan nce, borular kaynaa hazrlama aamalarndan geiriniz. Et kalnl3 mm ye kadar olan borularn arasnda bir miktar boluk braklarak kaynak yaplr (yaklak et kalnlnn yars kadar). Eksenleri ayn hizada olacak ekilde drt taraftan puntalanr, puntalarn curuflar tel fralar ile temizlenir. Kayna yaplacak gerecin (borunun) kendisinden kesilecek ek teli en iyi birletirme gerecidir. Kaynak tellerini piyasadan istenilen ebatta temin edebiliriz Oksi-asetilen kaynanda kullanlan kaynak tellerinin aplar; 1.6-2.0-2.5-3.25-4.0-4.8-6.35 ve 8.0 mm dir ve 1 m boyda satlrlar. Kangal (yuvarlak biimde sarlm, kilo ii satlan) teller ise kaynak teli zelliine sahip deildir. Bu tellerin kaynak teli olarak kullanlmas yanl bir uygulama olur. Borular aln alna (borularn merkezlenmesi) getirilir. Kaynak yaplacak boruyu et kalnlna uygun apta kaynak teli ile en az drt yerinden puntalamak gerekir. nce uygun alevle boru stlr. Borunun alev tutulan ksmnda sv eriyik oluur. Sv eriyik oluturulduktan sonra, kaynak teli eriyik svsna batrlarak puntalama yaplr.

www.akyavuz.com

Sayfa 15

3.2. Yatay ve Dey Boruya Kaynak ekmek

yi bir kaynak ekebilmek iin belirli oksi-asetilen kaynak yntemlerinin bilinmesi gerekir. Bu yntem ve kurallara uyumlu olarak kaynak dikii ekilmelidir. www.akyavuz.com Sayfa 16

ekil 3.4: Kaynak az alm borularn kayna

Boru ekinde kaynan yeterli etkileiminin salanmas iin boru ucuna kaynak az almas gerekir. Kaynak az alan borularn eklerinde yeterli dayankll elde etmek iin de st ste kaynak dikii ekilir. Kaynak az alm ve i dikii ekilemeyen borularda, birinci (kk) diki kayna anahtar az ekli oluturularak ekilir. Kaynak balangcnda bu delinme kastl olarak yaplr. Sonra bu delik kapatlarak kaynaa devam edilir. (ekil 3.4). st ste ekilen kaynaklarda sola kaynak uygulamas yaplr. Bu yntemde alev, snma blgesinde daha ksa srede younlar. Kk diki(paso) ve yan kaynak dikilerinde saa kaynak uygulamas yaplarak boru et kalnlnn delinmesi nlenir. Dndrlebilen byk apl borularn kayna, kk paralar halinde ve serbest olarak yaplr. Dndrlerek kaynak yaplabilen paralarda kaynaa balama noktas, boru eki st ksmdr. Boru apnn (drtte bir) kaynak yapldktan sonra dndrlr. Devam olan nn kayna yaplr. Bu ekilde boru evresince kaynak tamamlanr. Kaynak dikii saa ve sola kaynak yntemi ile yaplr. Srekli dndrmenin mmkn olmad yerlerde nce boru evresinin yars stten saa ve sola; boru dndrldkten sonra tekrar saa ve sola kaynak dikii ekilir.

www.akyavuz.com

Sayfa 17

ekil 3.5: Borunun dndrlme yn

ekil 3.6: Saa kaynak yntemi

ekil 3.7: Sola kaynak yntemi

Dndrlebilen byk apl boruda saa kaynak ynteminde, alome nde, kaynak teli arkada olacak ekilde soldan saa doru yaplan uygulamadr. zellikle boru yanlarnn kaynanda ve kaln apl boru kaynaklarnda tercih edilir. Alev, diki stne dorudur. Kaynak annda, yeterli ylma elde edilir. Dndrlebilen kk apl borularn kaynanda, sola kaynak yntemi uygulanr. Srekli ayn ynde kaynak ekilecei iin kaynak kolayl salar. Dndrlebilen kk apl boruda sola kaynak ynteminde, alome arkada, kaynak teli nde olur. Kaynak dikii daima arkada kalr. Alev, kaynak alan ilerisini starak sadan sola doru ilerler. Bu kaynak yntemi Dz ve ince etli borularn kaynanda kullanlr. Boru kaynaklarnda genelde sola kaynak uygulamasna gidilir. (ekil 3.7) alome hareketi, yaplacak kaynan konumuna bal olarak deiir. Boru birleimleri dikey veya yatay konumdadr. Baz durumlarda da bu konumlar aldr. Borunun konumuna gre hareket seilir. Yere dik konumda bulunan kaynakta tavan, yan ve dz kaynak yapma zorunluluu vardr. Bu konumdaki kaynaa boru tabanndan balanr. Taban eksen birleiminde, yan eksen birleimine kadar tavan kayna uygulamas vardr. Yan eksen birleiminden, st eksen birleim blgesine kadar yan, st noktada dz kaynak geerlidir.

www.akyavuz.com

Sayfa 18

Genellikle alomeye dairesel hareket vermek, her konumdaki kaynak iin geerlidir. Tavan kaynanda yarm daire veya zik zak izerek kaynak yapmak eriyik akmasn nler. Kaynak teli ile alome ayn ynde hareket ettirilir. Eriyikte (metal sv banyosu) akma olmas durumunda alev uzaklatrlarak kaynak teli eriyie batrlp kartlarak alome ile birlikte hareket ettirilir ve bu ekilde kaynaa devam edilir. Boru stnde dz olan ksmlarda en uygun hareket, dairesel uygulamadr. Alev ucunda oluturulan eriyie birbirinin devam olan srekli halkalar yaptrlr. Dairesel izgiler eriyik zerinde oluturulur. (ekil 3.8)

ekil 3.8: Alev ve kaynak tel hareketi

ekil 3.9 : Kaynak az alm borunun yataklanmas ve dndrlerek puntalanmas

ekil 3. 10 : Dndrlebilen boruya yataklanmas ve dndrlerek puntalanmas

www.akyavuz.com

Sayfa 19

Borularn kaynak ileminde eer boru sabit deil ise, ilem olduka kolaydr. Borular bir tertibat yardm ile birbirleri ile ayn eksende olacak ekilde tutturulurlar ve sonra da puntalanarak birbirlerine balanrlar. Borular ayn eksene getirmek iin kullanlan tertibatn gelimileri gnmzde bulunabildii gibi atlyede hazrlanm bir V yata veya borunun apna uygun U profil demiri de bu ii rahatlkla grebilir (ekil 3.9). Kaynaa saatin 2 (14.00) pozisyonunda balanr ve yukar doru kaynak yaplr, st tepe noktaya gelindiinde de boru 30 derece dndrlr ve tekrar ayn ekilde kaynaa devam edilir. Burada dikkat edilmesi gereken konu puntalarn zerinden geerken bu puntalarn ergitilip kaynak ile btnlemesinin salanmasdr (ekil 3.10). Kaynak dikii ekilmesine ara verilmesi sonunda, tekrar kaynak uygulamasna balanrken, daima dikiin 5 mm kadar arkasndan balanmaldr. ki dikiin birletirilmesiyle iki diki ucuna homojen (eit) bir karm yaptrlr. nceki diki stnden ayn fle hareketiyle telsiz eriyik yrtlr. Bu ekilde diki balang ve bitiinde olumsuz deliklerin olumas engellenir. En ok kullanlan dairesel, zik zak ve yarm ay biimli alome hareketlerinin yan sra daha farkl hareketler de gelitirmek mmkndr. Kaynaknn becerisine bal olarak alomeye eitli hareketler yaptrlabilir (ekil 3.11).

ekil 3.11: alome hareket biimleri

ekil 3.12: Tel hareket biimleri

www.akyavuz.com

Sayfa 20

3.2. 1. Yatay Boruya Kk Paso ekmek

Kk paso, kaynak ek boluu doldurma dikiidir. Yaplacak boru kaynann salam olmas iin d ve i taraftan kaynak yaplmas gereklidir. Normal artlarda borunun i tarafnn kayna mmkn deildir. Borunun i taraf kaynann yaplabilmesi iin kaynak az aarz. Kaynak az alan borularn i taraflarnn birbirine iyi bir ekilde ilemesi (kaynamas) kk paso ile olur. Kk paso ierisindeki sarkklk en fazla kaynak teli apnn yars kadar olmaldr (ekil 3.13).

Boru et kalnlna gre uygun apta kaynak teli seilir. Kk paso tamamlandktan sonra, tel fra ile tm kaynak boyunca, ana metal ve kaynak metali titizlikle temizlenir. Boru balants, kk pasosunun bitmesinden sonra yaplacak dolgu paso tamamlanmadan kesinlikle hareket ettirilmez.

www.akyavuz.com

Sayfa 21

3.2. 2. Yatay Boruya Dolgu ve Kapak Paso ekmek

Dolgu paso, kk pasodan sonra yaplan borularn birbirleriyle tam birlemesini salayan pasodur. Dolgu paso borunun et kalnlna gre birden fazla yaplabilir. Byk apl borular drt pasoda kaynatlmaldr. Kk apl borular iki pasoda kaynatabiliriz. Scak paso, dolgu paso ve kapak pasoyu da tek paso olarak yapabiliriz.

Pasolarn balang noktalar bir nceki pasonun bitim noktasndan 5 mm uzaklkta olmaldr. Her pasodan sonra diki yzeyi uygun alet ve fra ile temizlenmelidir. Dolgu pasodan sonra, kapak pasonun dk olmasna neden olabilecek dk dolgu (diki kalnl) pasolar var ise bu noktalar, ek pasolar yaplarak dzgn hale getirilmelidir (ekil 3.15). Borular her pozisyonda tek paso (dolgu) veya ok paso (kk, dolgu ve kapak paso) ile Sa veya sol kaynak yntemi uygulanarak baar ile birletirilebilmektedir. Yntemin seimi balantnn tr, borunun ap ve et kalnl kaynan pozisyonu ve kullanlacak olan kaynak teli apna bal olarak belirlenir. Genelde paso says her 3 mm et kalnl iin 1 paso olmak zere belirlenir. 3 mm den daha fazla et kalnlna sahip borularda V kaynak az alr ve az as60 ila 80 arasnda deiir. Kapak paso, diki dzeltme, ykseklik verme ve her iki borunun kenarlarna bindirme dikiidir. Kapak pasonun dzgn olmas iin alomeye ok dzgn diki hareketi verilmelidir. Kapak pasonun ykseklii en fazla kaynak teli ap kadar olmaldr. Kenar bindirmeleri ise (genilii) en fazla iki (2) kaynak tel ap civarnda olmas gerekir.

3.2.3. Dey Boruya Kk Paso ekmek

Dey boruya kk paso ekme de yatay boruya kk paso ekmek (3.2.1.) de ki ilem sras uygulanr.

ekil 3.16: Dey boruya kk paso

www.akyavuz.com

Sayfa 22

3.2.4. Dey Boruya Dolgu ve Kapak Paso ekmek

Dey boruya dolgu ve kapak paso ekmede yatay boruya dolgu ve kapak paso ekmek (3.2.2).de ki ilem sras uygulanr. Dey boruya dolgu ve kapak paso yaplrken kaynak blgesinin stteki boruya yakn ksmnda ergiyin akmasndan dolay bir ukurluk oluur. Eer bu ukurluk boru seviyesinden aada kalyor ise bu blgeye bir kaynak pasosu daha yaplmaldr. Yaptmz kaynak ykseklii boru seviyesi ile en az ayn ykseklikte ve en fazla ise kaynak tel apn amamas gerekir. Kaynak yapm blgesinin dna tamamak iin kaynak blgesinin tebeir ile izilmesi hatal uygulama yapmamza engel olur.

ekil 3.17: Dey boruya dolgu ve kapak paso

www.akyavuz.com

Sayfa 23

3.3. Yatay ve Dey Boruya Askda Kaynak ekmek

Borularn tesisat stnde dndrlmesi mmkn deildir. Bu nedenle pek ok boru kayna uygulamas dz, dik ve tavan konumundadr. Bu durumda her pozisyonda kaynak yapma zorunluluu ortaya kar. Birletirilmi byk apl kk paralar veya uzun borular tesisat sistemine para para kaynak yaplarak devam ettirilir (ekil 3.19). Yatay ve dey dndrlemeyen (askda) durumda olan bir borunun dndrlme imkn yoktur. Byle bir borunun kaynak birletirilmesinde her kaynak pozisyonunun uygulanmas gerekmektedir. Burada sa kaynak ve sol kaynak yntemleri uygulanabilir. Sol kaynak ynteminde puntalama ileminde sonra, alt noktadan ( duruma gre saatin 5 (17.00) veya 7 (19.00) noktasndan ) kaynaa balanr. nce tavan pozisyonu ve sonra dik pozisyona ve en sonra da yatay pozisyona geilir. En tepe noktada kaynak ilemi durdurulur ve tekrar alt noktaya dnlerek ikinci yar taraf iin ileme devam edilir.

ekil 3.18: Dndrlemeyen askda) boruda kaynak yntemi

www.akyavuz.com

Sayfa 24

ekil 3.19: Dndrlemeyen borunun yan (dik) kaynak konumlar

Burada dikkat edilecek durum, punta yerleri ve tekrar balama noktalarnda ergimenin salanmas ve buralarn kaynak dikii ile btnlemesidir (ekil 3.18). Saa kaynak ynteminin uygulanmas halinde genel olarak nceden puntalanm parada kaynaa tepe noktadan balanr ve aaya doru devam edilir. Saat 6 noktasna gelince kaynaa ara verilir ve tekrar st noktaya gelinerek borunun ikinci yarm evresi iin de ayn ilem uygulanr (ekil 3.19).

www.akyavuz.com

Sayfa 25

Ekseni dik durumda olan borularn birletirilmesinde kaynak dikii dik dzlemde yatay kaynak pozisyonu biimindedir ve burada bu pozisyon iin belirtilmi olan konulara dikkat etmek gerekir.

ekil 3.21: Askda saa kaynan uygulanmas

ekil 3.22: Dik konumdaki borulara kaynak uygulamas

www.akyavuz.com

Sayfa 26

3.3.1. Yatay Boruya Askda Kk Paso ekmek

Yatay boruya askda kk paso ekme de yatay boruya kk paso ekmek 3.2.1. konudaki ilem sras uygulanr.

3.3.2. Yatay Boruya Askda Dolgu ve Kapak Paso ekmek

Yatay boruya askda dolgu ve kapak paso ekme de yatay boruya dolgu ve kapak paso ekmek 3.2.2. konuda ki ilem sras uygulanr.

www.akyavuz.com

Sayfa 27

3.3.3. Dey Boruya Askda Kk Paso ekmek

Dey boruya askda kk paso ekme de yatay boruya kk paso ekmek 3.2.1. konudaki ilem sras uygulanr.

3.3.4. Dey Boruya Askda Dolgu ve Kapak Paso ekmek

Dey boruya askda dolgu ve kapak paso ekme de yatay boruya dolgu ve kapak paso ekmek 3.2.2. konuda ki ilem sras uygulanr.

www.akyavuz.com

Sayfa 28

3.4. Farkl aptaki Borularn Kaynatlmas

Borularn denmesi esnasnda, boru hattnn devamnn salanmas iin borularn u uca eklenmesi, yn deitirilmesi ve ap deiiklii (ap kltme-bytme) ilemleri gerekmektedir. Bu ihtiya, boru kaynanda eitli uygulamalar gerekli klmaktadr. Bunlar, birbirinin devam olan farkl apl borularn kayna, ap daraltma (redksiyon) borusu kayna ve ana borudan kol alma uygulamalardr.

3.4.1. Birbirinin Devam Olan Farkl apl Borularn Kayna

Boru tesisatlar denirken nceden hesaplanm veya belirlenmi noktalarda denen apn, bir sonraki kk apa drlmesi gerekebilir.

7 ekil 3.23: Birbirinin devam olan farkl apl borularn kayna

www.akyavuz.com

Sayfa 29

3.4.2. Daraltma (Redksiyon) Borusu Kayna

Redksiyon, ap drc anlamna gelir. Daraltma ilemi, boru hattnn belirli noktalarnda byk aptan, kk apa ( 50 mm den 25mm gibi) drlme ilemidir. Daraltma borusu, scak ekillendirme yntemiyle (Daraltlacak boru stlr, eki ve uygun takmlarla dvlr. ap drlecek borunun ebadna eit hale getirilir) veya patent (Hazr daraltma paras) kullanlarak kaynak ilemlerine uygun hale getirilir. ap daraltmas ayn eksenli ve ayr eksenli (kak eksen) olarak yaplr.

ekil 3.24: Daraltma (redksiyon ) borusu kayna

www.akyavuz.com

Sayfa 30

3.4.3. Kol Alma

Boru tesisatlarnda ana boru hattndan, deiik noktalara (kullanm yerlerine) datlmas gereken akkanlar (sv-gaz) iin, farkl veya ayn apl boru balantlar yaplmas gerekir. Ana borudan kol alma dik (90) veya 45 lik alarla hazrlanan boru ile yaplr.

www.akyavuz.com

Sayfa 31

KAYNAKA
* ETNKAYA, Mevlt; Hseyin DEMR, Temel lemler Meslek Bilgisi, Yce Yaynlar, 2001, stanbul. * DEMR, Hseyin; Mevlt ETNKAYA, Istma Atlyesi ve lem Yapraklar, Yce Yaynlar, 2001, stanbul. * Engin Deniz SAYAR, Soutma ve klimlendirme Meslek Bilgisi Temel Ders Kitab I, MEB Devlet Kitaplar, STANBUL 2004. * http://fizikmuh.ankara.edu.tr/malzeme/mlz/malzeme.htm * Hsn KADIOLU, Doalgaz Yetkili Tesisatnn El Kitab, stanbul 1996. * KADIOLU, Hsn; Hseyin DEMR, Baykal ERGN, Yapda Doalgaz Tesisat, 2006 stanbul. * Kasm ADSAN, Oksi-Gaz Kayna Temel Ders Kitab, MEB Yaynlar, Ankara 1978. * Sabri KUMRAL, Tesisat Teknolojisi ve lem Yapraklar 10.snf, MEB Devlet Kitaplar, Ankara2003. * Sabri KUMRAL, Tesisat Teknolojisi ve lem Yapraklar9.Snf, MEB Devlet Kitaplar, Ankara 2003. * TLBENT, Kutsal; KALU, Erdin Gaz Ergitme Kayna ve Oksijen ile Kesme, MMO Yaynlar, Ankara 2001. * www.arimanhirdavat.com.tr/gazarmatur.htm * www.as-ko.com.tr/images/ * www.kamaskaynak.com/profil.html * www.palmet.com.tr/gas.htm * Y.Saip SERFEL, Elektrik Ark ve Oksi-Gaz Kayna, Form Ofset, Ankara 1997.

www.akyavuz.com

Sayfa 32