C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

Trc ht chng ta s tm hiu s lc v cu to c th ngi. Cc b phn trong c th ngi c cu trc t nhng phn t cc nh gi l t bo. Cc t bo vi cng mt chc nng tp hp vi nhau to thnh cc m. Cc m khc nhau tp hp thnh cc c quan. Ta c th tng tng mt cch n gin v c th ca ngi nh sau:

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

C th con ngi da trn mt b xng. Bao ph bn ngoi l mt lp da lm nhim v bo v, trao i nhit v cn bng th dch. Bn trong l nhng c quan chc nng nh h hp, tiu ha, tun hon, tit niu, v.vCc c quan ny c nhim v thu nhn khng kh, thc n, nc, vn chuyn vt cht v thi cht thi ra ngoi.

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

Nh vy con ngi c th tip nhn v hp th phng x theo nhiu cch. C th b cc tia phng x chiu trc tip qua da i su vo cc c quan, b phn trong c th. C th n, ung v a cc cht c kh nng pht tia phng x vo c th. C th h hp ht vo c th cc cht c kh nng pht tia phng x...

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

*Cc bc x ion ha nh tia X, tia gamma, cc ht alpha, beta v neutron u tng tc vi vt cht khi i qua mi trng. Ch yu gm hai hiu ng l kch thch v ion ha nguyn t vt cht. Kch thch l qu trnh m nguyn t hoc phn t khi hp th nng lng t tia bc x chuyn ln mt trng thi nng lng mi, khng bn vng gi l trng thi kch thch. Nguyn t hoc phn t trng thi kch thch d dng v nhanh chng pht nng lng hp th c di dng nhng photon, bc x nhit hay phn ng ha hc tr v trng thi ban u trc khi tng tc vi tia bc x.

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

Ion ha l qu trnh m nng lng t tia bc x lm bt electron qu o ca nguyn t hoc phn t ra ngoi. Nguyn t lc u trung ha v in nay tr thnh mt cp ion: ion m (hoc electron b bt ra) v ion dng (phn cn li ca nguyn t hoc phn t). Mt ht tch din khi i qua vt cht ch mt mt phn nng lng ca mnh do ion ha nguyn t hay phn t.

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

Do dc theo ng i ca mnh qua vt cht, ht tch in c nhiu ln va chm v c th to ra rt nhiu cp ion. V vy nng lng ca ht tch in gim dn trn qu o. cui qu o, cc ht tch in khng cn nng lng ln ion ha vt cht, s lin kt vi cc ion tri du thnh nguyn t hay phn t trung ha v in hoc tn ti t do trng thi chuyn ng nhit. Nh vy dc theo qu o ca ht tch in xut hin nhiu cp ion. Cc ion ny khng tn ti lu m gy nn cc phn ng ha hc tip theo hoc kt hp vi nhau thnh nhng phn t trung ha v in.

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

*i vi tia X v tia gamma qu trnh tng tc khng gy ra s ion ha trc tip nh trn. Trong cc hiu ng quang in v to cp, cc electron b bt ra s gy ion ha mi trng, l qu trnh ion ha gin tip.

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

S kch thch v ion ha nguyn t hay phn t nu trn lm thay i tnh cht ha hc hay sinh hc ca cc phn t sinh hc, hay ni khc i lm tn thng cc phn t sinh hc.

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

Khi nhng tc nhn ny vo c th s tc ng ln c th ngi. Ngi ta phn thnh hai c ch tc ng bc x ln c th con ngi: C ch trc tip: bc x trc tip gy in ha cc phn t trong t bo lm t gy lin kt trong cc gen, cc nhim sc th, lm sai lch cu trc v tn thng n chc nng ca t bo.

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

C ch gin tip: Khi phn t nc trong c th b ion ha s to ra cc gc t do, cc gc ny c hot tnh ha hc mnh s hy hoi cc thnh phn hu c trong t bo, nh cc enzyme, protein, lipid trong t bo v phn t ADN, lm t lit cc chc nng ca cc t bo lnh khc. Khi s t bo b hi, b cht vt qu kh nng phc hi ca m hay c quan th chc nng ca m hay c quan s b ri lon hoc t lit, gy nh hng n sc khe.

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

By gi ta s xt tc ng ca tia bc x i vi t bo: Qu trnh phn chia t bo:

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

Khi bc x chiu vo t bo trong bt c giai on no ca chu trnh t bo th t bo cng b tn thng. Tuy nhin giai on M t bo nhy cm nht, tc l d b tn thng nht, cn giai on S, n t nhy cm nht i vi bc x. Mt trong cc tc ng ca bc x l ko di chu trnh t bo, tc l lm chm qu trnh phn bo, hay cn gi l c ch phn bo. Vi liu chiu thp th s phn bo c hi phc sau khi b c ch, cn nu liu chiu x cao, t bo b cht sau mt s chu k t bo (cht sinh sn hay cht phn bo).

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

S tn thng t bo bi bc x, ch yu do cc hiu ng trn DNA v c th gm 3 hiu ng chnh nh sau: T bo c th cht. Cht liu di truyn ca t bo c th thay i v s thay i ny c truyn qua cc t bo mi. S thay i c th xy ra trong t bo v t bo c th dn ti s phn chia d thng.

C ch tc dng phng x ln c th ca con ngi

S ph hy cu trc hay lm cc t bo b tn thng chnh l nguyn nhn lm cho con ngi b cc bnh nh ung th, t bin gen, d tt di truyn...