OBAVLJANJE POSLOVA U VEZI SA LINIM STATUSOM GRAANA Lini status graana Zbog toga to ljudska prava zahtijevaju stvarnu

zatitu i to predstavljaju osnovnu karakteristiku demokratije u dravi, zakonodavstvo BiH usvojilo je esnaest meunarodnih konvencija koje su sastavni dio Ustava BiH. Izmeu ostalog, prihvaena je i Evropska Konvencija o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda koja se u BiH zakonodavstvu direktno primjenjuje, i ima pravnu snagu veu od svih naih zakona. Poslovi u vezi sa linim statusom graana Poslovi koje dravni organi uprave obavljaju u vezi sa linim statusom graana obuhvataju: 1. uspostavljanje i voenje evidencija o linom statusu graana i 2. mijenjanje osnovnih elemenata linog statusa statusa graana u vezi linog imena, dravljanstva i evidencija o matinim knjigama. Lino ime Lino ime je pravo svakog ovjeka, a koritenje imena je njegova dunost. Ime se sastoji od imena i prezimena, a nain dodjele imena, kao i svi ostali poslovi u vezi sa linim imenom, utvreni su Porodinim zakonom. Kod promjene imena, ukoliko je u pitanju maloljetnik, neopohodan je sporazum roditelja, a ukoliko je dijete starije od 10 godina neophodna je i saglasnost djeteta. U sluaju voenja krivinog postupka, ne moe se vriti promjena linog imena dok krivini postupak traje. Rjeenje o promjeni linog imena donosi organ uprave. Dravljanstvo i dravljanski status Dravljanstvo je veza izmeu ovjeka i drave. Dravljanstvo se u teoriji shvata na dva naina i to, kao:

1. kao pravna cjelina i 2. kao pravni odnos. 1. Kao pravna celina, dravljanstvo predstavlja skup pravnih normi kojim se reguliu odnosi izmeu drave i dravljana. 2. Kao pravni odnos, dravljanstvo se shvata u javnopravnom smislu kao odnos izmeu fizikog lica (dravljanina) i suverene drave na osnovu kojeg to lice ima odreen status. Na osnovu njega, lice ima odgovarajue obaveze i formalno-pravno, njemu su dostupna sva graanska, politka i ekonomskosocijalna prava u toj dravi, bez obzira da li trenutno u njoj boravi ili se nalazi na stranoj teritoriji. Dravljani Dravljani su fizika lica koja su pravno vezana za odreenu dravu iz ega za njih proizilaze odreena posebna prava i dunosti. Dravljanima su dostupna sva politika, graanska i ekonomskosocijalna prava, bez obzira da li se nalaze na njenoj teritoriji ili u inostranstvu. Stranci Stranci su sva ona fizika lica koja nisu dravljani drave u kojoj borave. To su lica koje borave na teritoriji jodne drave, a dravljani su neke druge drave. Drava moe zabraniti strancima da ulaze na njenu teritoriji, odnosno, dozvoliti im da ogranieno u njoj borave. Obino se dozvoljava boravak strancima kao turistima na teritoriji jedne drave u trajanju od tri do est mjeseci. Lica bez dravljanstva Apatridi su lica bez dravljanstva. Njih nijedna drava ne smatra svojim dravljanima niti strancima, bilo iz razloga to nisu stekli dravljanstvo u momentu svog roenja, bilo zbog toga to su ga izgubili, a nisu stekli novo od neke druge drave.

Osnovni naini sticanja dravljanstva Dravljanstvo kao pravni odnos izmeu fizikog lica i suverene drave stie se na osnovu odreenih naina sticanja dravljanstva, a prestaje na osnovu odreenih naina prestanka prestanka. Naini sticanja dravljanstva mogu biti dvojaki: 1. osnovni i 2. dopunski. Propisima o dravljanstvu pojedinih drava najee je u primjeni tzv., kombinovani nain sticanja dravljnstva, prema kojem se dravljanstvo moe se stei na pet osnovnih naina: 1. po porijeklu (ius sanguinis), 2. po roenju (ius soli), 3. naturalizacijom, 4. usvojenjem i 5. na osnovu medunarodnih ugovora. Sticanje dravljanstva po porijeklu U odnosu na porijeklo, dravljanstvo se moe stei u sluaju: a) ako su oba roditelja u trenutku roenja djeteta dravljani jedne drave, bez obzira na mjesto roenja djeteta; b) ako je jedan roditelj dravljanin jedne drave, a dijete je roeno u toj dravi; c) ako je jedan roditelj dravljanin jedne drave, a dijete je roeno u inostranstvu, odnosno, u drugoj dravi, ukoliko bi ono bilo lice bez dravljanstva; d) dijete je roeno u inostranstvu, a jedan roditelj mu je dravljanin, pod uslovom da se do odreene godine ivota: 1. upie u knjigu dravljana drave iz koje mu je roditelj; 2. da ima stalno mjesto boravka u dravi ije dravljanstvo prima. Sticanje dravljanstva roenjem na teritoriji odreene drave (ius soli) Ako su oba roditelja djeteta nepoznata ili su bez dravljanstva, dijete e stei dravljanstvo one drave na ijoj teritoriji je roeno. Na taj nain zastupljen je teritorijalni princip ius soli. Na ovaj nain steeno dravljanstvo moe prestati ukoliko se do

navrene odreene dobi ivota dravljanstvo njegovih roditelja. Sticanje dravljanstva usvojenjem

djeteta

utvrdi

strano

Usvajanjem se stie dravljanstvo jedne drave lica koje je mlae od 18 godina, a koje je usvojio dravljanin drave koja dodjeljuje dravljanstvo. Sticanje dravljanstva prirodenjem (naturalizacijom) Priroenjem (naturalizacija), predstavlja osnov sticanja dravljanstva za strance, odnosno, dravljane druge drave. Uslovi su: - da ima navrene odreene godine ivota, - da poznaje jedan od jezika koji se kao slubeni govore u dravi dravljanstva koje stie - da mu nije izreena mjera sigurnosti protjerivanja iz drave dravljanstva u pitanju, - da nije pravosnano osueno za izvrenje krivinog djela na kaznu u odreenomm vremmenskom trajanju. - da se odrekne ranijeg dravljanstva. U pojedinim dravama postoji tzv. olakana naturalizacija koja podrazumijeva sticanje dravljanstva ukoliko je strani dravljenin imao zakljuen brak sa dravljaninom drave ije dravljanstvo stie odreeno lice u neprekidnom trajanju od odreeni broj godina i ukoliko se odrekao ranijeg dravljanstva. Sticanje dravljanstva na osnovu meunarodnih ugovora Sticanje dravljanstva na osnovu meunarodnih ugovora, predstavlja nain sticanja dravljanstva koji postoji po meunarodnom pravu, na osnovu usvojenih konvencija o dravljanstvu. Prestanak dravljanstva i dvojno dravljanstvo Dravljanstvo prestaje na neki od slijedeih naina: 1. po sili zakona (kada lice stekne dravljanstvo neke druge drave); 2. odricanjem od dravljanstva; 3. otpustom iz dravljanstva; 4. oduzimanjem dravljanstva i po meunarodnim ugovorima.

Bipatridnost, odnosno, dvojno dravljanstvo podrazumijeva da domai dravljani mogu imati i dravljanstvo druge drave, pod uvijetom da postoje zakljueni bilateralni sporazumi izmeu domae drave i drave ije dravljanstvo trai odreeno lice. Evidencija o linom statusu graana Jedan od naina vrenja materijalnih radnji jeste i voenje evidencija o linom statusu graana koju vode organi dravne uprave. Radi se o evidencijama ije je voenje obavezno. One sadre line podatke o injenicama koje su vezane za sva lica koja se upisuju u javne evidencije ije voenje je regulisano zakonom i podzakonskim aktom. Pod evidencijama o linom statusu graana podrazumijevamo: 1. matine knjige i 2. evidencije o dravljanstvu. Matine knjige U matine knjige se upisuju lina stanja u odnosu na roenje, vjenanje i smrt, pa s toga postoje tri vrste ovih knjiga i to:
a) Matine knjige roenih

To su knjige koje sadre evidencije u koje se upisuju: ime i prezime djeteta, spol, dan mjesec i godina roenja, as, mjesto roenja, dravljanstvo, datum i mjesto roenja oba roditelja, prebivalite i adresa. Naknadno se upisuje: priznavanje i utvrivanje oinstvamaterinstva, pozakonjenje, usvojenje, prestanak usvojenja, starateljstvo, brana stanja, promjena imena i prezimena, promjena dravljanstva i smrt. Rok za upis roenog u matinu knjigu iznosi 15 dana od dana roenja djeteta (za mrtvo dijete, rok upisa je 24 sata). Odreivanje imena roenog djeteta mora se izvriti u roku od dva mjeseca. b) Matine knjige vjenanih U njih se upisuju injenice koje su vezane za zakljuenje braka (ime i prezime, dan, mjesec i godina roenja, mjesto roenja, dravljanstvo, prebivalite, adresa, ime i prezime roditelja

branih drugova, ime i prezime i prebivalite svjedoka, slubena lica) . Takoer, u matine knjige vjenanih se upisuju podaci o prestanku braka, kao to su: oglaavanje braka nepostojeim, ponitenje braka i prestanak braka razvodom, smru, nestankom i proglaavanjem nestalog lica za umrlo itd, podaci u vezi sa promjenom imena nekog od branih drugova. c) Matine knjige umrlih Osim injenice o smrti, u matinu knjigu umrlih se upisuju i lini podaci umrlog, spol, godina, mjesec, dan i sat, kao i mjesto smrti, dan mjesec i godina roenja, mjesto roenja, brano stanje, dravljanstvo, prebivalite i adresa stana. Takoer, u matinu knjigu umrlih se upisjuju promjene branog stanja. injenica smrti se prijavljuje matinom uredu mjesta u kojem je smrt nastupila. Smrt koja je nastala u saobraajnoj nezgodi prijavljuje se matinom uredu gdje se umrli sahranjuje. Potvrdu o smrti izdaje ljekar koji je konstatovao smrt. Matine knjige se vode u dva primjerka. Jedan primjerak koji se naziva izvornik uva se u matinom, odnosno, uredu, a drugi primjerak jeste kopija i ona se uva u prostorijama MUP-u. Evidencija o dravljanstvu U matine knjige roenih lica upisuje se dravljanstvo kada se utvrdi da to lice ispunjava zakonske uslove za sticanje dravljanstva odreene drave po osnovu: a) porijekla, b) roenjem na teritoriji BiH; c) usvojenjem. Ove matine knjige vode se na teritoriji drave, kao i u njenim diplommatskokonzularnim predstavnitvima. Dravljanstvo po osnovu naturalizacije se vodi u u matinim knjigama koje se uvaju u MUP-u, a uvjerenje o dravljanstvu izdaje organ koji vodi matine knjige roenih. UPRAVNOPRAVNI OBLICI NASTANKA DRAVNE SVOJINE Pojam dravne imovine Dravnu imovinu ini pravo svojine na dobrima od opteg interesa, dobrima u opoj upotrebi, prirodnim bogatstvima, na nepokretnim i pokretnim stvarima, novanim sredstvima, hartijama od vrijednosti i drugim imovinskim pravima (stvarna,

obligaciona i intelektualna prava), kao i ona koja se steknu u skladu sa zakonom iz javnih prihoda koji pripadaju dravi. Oblici dravnog vlasnitva U pogledu razlikovanja stvari i javnih dobara osnovna podjela je ona koja podrazumijeva da stvari mogu biti predmet odreenog imovinsko pravnog prometa, dok su javna dobra uglavnom iskljuena iz takvog reima. Nastanak dravne imovine vezan je za razliite oblike upravno pravnog karaktera sticanja dravnog vlasnitva, a to su : 1. eksproprijacija, 2. agrarna reforma, 3. nacionalizacija, 4. konfiskacija, 5. rekvizicija i 6. arondacija. Eksproprijacija kao oblik sticanja dravnog vlasnitva na nekretninama Eksproprijacija predstavlja upravnopravni nain sticanja dravne imovine. To je institut koji je sadran u unutranjim pravnim porecima gotovo svih drava koji oznaava prisilno i zakonom ureeno oduzimanje nekretnina u privatnoj svojini od strane drave u opem, odnosno, javnom interesu. Medunarodno-pravna dopustivost eksproprijacije tumai se i opravdava time to se, zapravo, radi o zamjeni jedne imovine drugom, pri emu prijanji vlasnik, odnosno imalac prava na nekretninama, bilo da se radi o domaem dravljaninu ili strancu, prestaje biti njenim titularom uz odreenu pravinu novanu naknadu ili, sticanjem vlasnitva na nekoj drugoj nekretnini. Znaaj javnog interesa za eksproprijaciju Eksproprijacija se uvijek vri u opem (javnom) interesu, na nain i u postupku koji je propisan zakonom, za potrebe odreenog korisnika eksproprijacije. To moe biti: politiko teritorijalna zajednica razliitog nivoa organizovanja, privredna organizacija, ustanova, mjesna zajednica i dr. Eksproprijacija je strogo uslovljena postojanjem opeg (javnog) interesa. Taj interes je presudan u postupku koji je propisan zakonom o eksproprijaciji, a odnosi se na izgrdanju odreenog objekta ope drutvenog znaaja. Predmet i svrha eksproprijacija

Predmet eksproprijacije moe biti samo nepokretnost koja je u svojini graana, graansko pravnog lica, drutveno poliitkih zajednica i udruenja graana za koju se od nadlenog organa utvrdi postojanje opeg interesa i za koju nadleni organ donese pojedinani upravni akt. Nekretnina koja se na taj nmain moe transformisati u dravnu svojinu mora biti namijenjena u svrhu izgradnje privrednih, stambenih, zdravstvenih, prosvjetnih, kulturnih, vojnih i drugih objekata, ako i za izvoenje drugih radova od opeg znaaja, a naroito rada: a) izgradnje eljeznikih pruga, puteva, mostova; b) izgradnje elektrinih centrala i postrojenja; c) podizanje i proirenja fabrika i fabrikih postrojenja; d) izgradnje luka, pristanita, obala; e) regulacije vodotoka; f) poumljavanja; g) groblja i dr. Korisnik eksproprijacije (eksproprijant) Eksproprijacija se vri za potrebe korisnika eksproprijacije tako to ranijem vlasniku nekretnine prestaje pravo vlasnitva na nekretnine, a novom vlasniku ono se uspostavlja na nain to eksproprijacijom nepokretnosti korisnik eksproprijacije stie pravo da tu nepokretnost koristi za svrhu radi koje je eksproprijacija izvrena. Subjekti u iju se korist eksproprijacija vri mogu biti: politiko teritorijalna zajednica razliitog nivoa organizovanja, privredna organizacija, ustanova, mjesna zajednica i dr. Korisnik eksproprijacije nalazi se u upravno pravnom odnosu samo sa organom javne vlasti koji provodi postupak eksproprijacije, a ne sa vlasnikom eksproprisanom nekretnine. Vrste eksproprijacije a) Potpuna eksproprijacija Potpuna eksproprijacija je ona kojom se uspostavlja dravno vlasnitvo na eksproprisanoj nekretnini. Korisnik stie pravo korienja nepokretnosti u svrhu radi koje je eksproprijacija izvrena. Potpuna eksproprijacija uvijek obuhvata sve ono to

se na nekretnini nalazi, kao to su zgrade, objekti, nasadi, zasadi, ograde itd. b) Nepotpuna eksproprijacija Nepotpuna eksproprijacija predstavlja takav oblik sticanja nekretnine kod koje ne dolazi do promjene vlanirva na eksproprisanoj nepokretnosti, nego se ustanovljava ograniavanje prava vlasnitva. Uspostavlja se slubenost na nekretnini za odreeno vrijeme. Postupak eksproprijacije Neki od autora smatraju da provoenje postupka eksproprijacije podrazumijeva tri faze, a to su: 1. faza utvrivanja opeg interesa, 2. faza donoenja rjeenja o eksproprijaciji i 3. faza utvrivanja naknade za eksproprisanu nekretninu. Pripremne radnje za eksproprijaciju Ako se vlasnik zemljita tome protivi ili budui korisnik ne uspije postii sporazum sa dosadanjim vlasnikom nepokretnosti o stupanju u posjed radi vrenja odreenih radnji koje se mogu sastojati od snimanja , premjeravanja ili cijepanja nekretnine itd. U tom sluaju budui korisnik eksproprijacije podnosi prijedlog nadlenom organu da mu dozvoli da na odreenoj nepokretnosti izvri odreene pripremne radnje. Utvrivanje opeg interesa To je osnovni uslov za eksproprijaciju nekretnbine, a smatra se da je opi interes utvren u sljedeim sluajevima: a) ako je akt o izgradnji objekta donijelo predstavniko tijelo ili vlada; b) opi interes se moe utvrditi i posebnim aktom svih organa, odnosno, zakonom, uredbom, odlukom, rjeenjem i sl.; c) ako je donesen regulacioni plan po propisanoj proceduri i koji je usvojen od strane predstavnikog organa nadlenog za njegovo usvajanje; d) opi interes za istraivanje prirodnog bogatstva utvruje se dozvolom nadlenog dravnog organa.

Donoenje rjeenja o eksproprijaciji Prijedlog za eksproprijaciju moe se podnijeti tek poto je prethodno utvren opi interes za izgradnju nekog objekta. 1. Prijedlog za eksproprijaciju podnosi korisnik eksprorpijacije Prijedlog se podnosi opinskom organu uprave nadlenom za imovinsko-pravne poslove. Ako je opi interes utvren rjeenjem opinskog vijea, prijedlog za eksproprijaciju se moe podnijeti u roku od dvije godine od dana donoenja rjeenja kojim je utvren opi interes. 2. Rjeenje o prijedlogu za eksproprijaciju donosi organ uprave za imovinsko-pravne poslove opine na ijem se podruju nalazi nepokretnost za koju se eksproprijacija predlae. 3. Korisnik eksproprijacije stie pravo na posjed eksproprisane nepokrernosti danom nastupanja pravosnanosti rjeenja o eksproprijaciji ili danom koji je tim rjeenjem odreen, a koji ne moe pasti prije pravosnanosti rjeenja o eksproprijaciji. Naknada za eksproprisanu imovinu Vlasnik eksproprisane nepokretnosti (eksproprijat) ima pravo na tzv. pravinu naknadu, koju plaa korisnik eksproprijacije (eksproprijant). Svrha isplate ove naknade jeste u tome da se kompenzuju posljedice provedene mjere. Na taj nain, isplatom se nadoknauje gubitak vrijednosti oduzete nekretnine i otklanjaju pogorani uslovi ivota i rada ranijeg vlasnika koji su nastali prestankom prava vlasnitva, a samim tim prestankomm korienja na nepokretnosti. Naknada za eksproprisanu nepokretnost daje se u gotovom novcu, a uz odreene uslove, moe se umjesto u novcu, naknada odrediti u davanju drugog zemljita. Za eksproprisano obradivo poljoprivredno zemljite zemljoradnika, kome je prihod od tog zemljita uslov za egzistenciju, naknada se odreuje davanjem u svojinu drugog odgovarajueg zemljita (osim kada korisnik eksproprijacije nema i ne moe da pribavi takvo zemljite). Za oduzeta prava u pogledu zgrada i drugih graevinskih objekata, pravno lice ima pravo na naknadu u visini koja je potrebna za kupovinu takve zgrade, odnosno, objekta, ili u visini njihove graevinske vrijednosti.

Trokove postupka eksproprijacije snosi korisnik eksproprijacije, a naknada u novcu se isplauje u roku od 15 dana od dana dostavljanja pravosnanog rjeenja kojim je odreena naknada u novcu. Ukoliko se ne postigne sporazum o naknadi u roku od 30 dana od dana pravosnanosti rjeenja o eksproprijaciji naknadu e odrediti stvarno i mjesno nadlean opinski sud. Eksproprijacija kompleksa komunalne izgradnje za potrebe stambene i

To je takav vid eksproprijacije kojim se vri prenos prava vlasnitva na kompleksu zemljita koje se eksproprie za potrebe stambene i komunalne izgradnje samo ako je za taj kompleks donesen regulacioni plan. Raniji vlasnik zemljita parcele koja ulazi u kompleks za potrebe stambene i komunalne gradnje ima prvenstveno pravo koritenja te parcele u povrini koja je potrebna za izgradnju zgrade. On mora u roku od 3 godine izvriti znatnije radove na izgradnji objekta. Eksproprijacija na podrujima elementranim nepogodama koja su zahvaena

Za ovu vrstu eksproprijacije postoji samo jedan nain utvrivanja opeg interesa , a to je da opi interes mora biti utvren rjeenjem od strane opinskog vijea, protiv ijeg se rjeenja ne moe izjaviti alba, ali se moe pokrenuti upravni spor. Administrativni prenos prava koritenja ili drugoh prava na nepokretnosti u dravnoj svojini u svrhu izgradnje Zakonom je ustanovljen institut administratiuvni prenos prava koritenja ili drugog prava na nepokretnosti u dravnoj svojini. Ovaj institut se sastoji iz 3 dijela: 1. prenos prava koritenja u svrhu izgradnje administrativnim putem vri se ako pravna osoba kojoj pripada pravo koitenja na odreenom zemljitu ne pristaje sporazumno da drugom licu ustupi pravo koritenja tog zemljita. 2. ustanovljavanje prava slubenosti na zemljitu koje je u dravnoj svojini moe se ustanoviti

samo slubenost, a ne i zakup. Ovo pravo slubenosti ne moe se ustanoviti u korist graana. 3. privremeno zauzimanje zemljita radi izgradnje objekta od opeg interesa mogue je da takvo zauzimanje u korist drutveno politike zajednice, mjesne zajednice. Konfiskacija - konfiskacija nije redovni nain nastanka dravne svojine, jer se provodi kao posljedica izvrenja krivinog djela. Agrarna reforma - prema agrarnoj reformi, zemljite prelazi u dravnu svojinu kao posljedica socijalne revolucije. To je jedan vid eksproprijacije kojim se ukidaju veliki zemljini posjedi. Nacionalizacija - nacionalizacija se razlikuje od konfiskacije po tome to je ona posljedica jedne privredno - politike mjere i to se provodi u cilju jaanja dravne svojine Provodi se, u pravilu, sa naknadom za nacionalizovanu imovinu. Rekvizicija - Rekvizicija je institut pretvaranja privatne imovine u dravnu svojinu, ali, koji za razliku od eksproprijacije podrazumijeva da se moe provesti samo u odnosu na pokretne stvari. S toga je rekvizicija u odnosu na pokretne stvari isto ono to je za nepokretnost, eksproprijacija, kao upravno-pravni nain nastanka dravne svojine na ovim stvarima. Provodi se izuzetno u dreenim specifinim prilikama kao to su u miru elementarne nepogode ili, u ratu upotreba privatne pokretne imovine za potrebe voenja rata. Rekviziciju sprovodi opinski organ uprave, a mogu je sprovesti i starjeine ranga komandanta bataljona ili vieg ranga. Obavezni otkup Ovaj vid sticanja dravne imovine postojao je u periodu administrativnog socijalizma u Jugoslaviji nakon Drugog svjetskog rata. Uglavnom, obuhvatao je poljoprivredne proizvode. Obaveza otkupa nastaje donoenjem upravnog akta (rjeenja), dok su ugovori imali samo nadopunjujui znaaj. Zajedniko za sve naine nastanka dravne svojine je bilo to to je bilo neophodno donijeti, na osnovu zakona, upravne akte (rjeenja) za odreena lica. Svi akti su bili deklarativnog, a ne konstitutivnog karaktera, jer je imovina postajala dravna

direktno na osnovu zakona, a ne na osnovu rjeenja, odnosno, akta koje je u konkretnom sluaju doneseno.