Ma inski i faku ultet Banja ka aLuk

SIST TEMIZ BRAZO NJESM ZAOB OVAN MJEEKODOTOMOTO ORA

Sapos sebnimo osvrtomnasavre emenes sistemed direktno ogubrizg gavanjab benzina

N Nenad Rad dovi,7894 4

Apri 2011 il

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

Sadraj:
1) Uvod
1.1) 1.2) 1.3) 2.1) 2.2) 2.3) 3.1)

3
3 4 5

UlogaizadacizapripremusmjeekodOtomotora Istorijairazvoj Podjela Elementarnikarburator Sisteminakarburatoru Prednostiinedostacisistema

2) Sistemisaobrazovanjemsmjeeukarburatoru

6
6 7 8

3) Sistemisaindirektnimubrizgavanjembenzina

9
9 9 10 11 11 15 17 17 18 19

3.2)

Sistemisaubrizgavanjembenzinauusisnucijev(SPIsistemi) 3.1.1) BoschMonoJetronicsistem 3.1.2) BoschMonoMotronicsistem Sistemisaubrizgavanjembenzinauvietaaka(MPIsistemi) 3.2.1) Sistemisamehanikomregulacijom(BoschKJetronic) 3.2.2) Sistemisaelektromehanikomregulacijom(BoschKEJetronic) 3.2.3) Sistemisaelektronskomregulacijom 3.2.3.1) BoschDJetronic 3.2.3.2) BoschLJetronic 3.2.3.3) BoschLHJetronic

4) Sistemizaelektronskopaljenjeiubrizgavanjebenzina(Motronicsistemi) 5) Sistemisadirektnimubrizgavanjembenzinaukomoruzasagorjevanje
5.1) 5.2) Razvoj Sistemdirektnogubrizgavanja 5.2.1) Osnove 5.2.2) Verzijepojedinihproizvoaa BoschDIMotronic Osnovneprednostiinedostacisistemadirektnogubrizgavanjabenzina Mogunostkombinovanjasadrugimsistemimanavoziluinekisavremeniprimjeri primjenesistema

21 24
24 25 25 30 34 37 38

5.3) 5.4) 5.5)

6) Zakljuak 7) Literatura
NenadRadovi,7894

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

1. Uvod
1.1) Ulogaizadacisistemazapripremusmjeekodotomotora
Osnovnaulogasistemazaobrazovanjesmjeekodotomotorajestedaobezbjedioptimalan sastavsmjeekojaesagorjetiucilindrumotora.Iakosekaogorivoumotorimamogukoristitirazni ugljovodonici, uzevii u obzir najrasprostranjeniju primjenu benzina, ovaj rad e biti baziran na sistemimazamotorepogonjeneovimgorivom.Sobziromnaprirodubenziskoggoriva,dabismjea bilaoptimalnapotrebnojedafazebududobroizmjeane,tedasmjeabudetoviehomogenaisa to veim udjelom parne faze goriva. Takoe, s obzirom na usku granicu upaljivosti smjee, neophodnojedasastavistebudepreciznodefinisan,kakobibiloobezbjeenosigurnoupaljenje.Za potpuno sagorjevanje jednog kilograma benzina potrebno je 14,9 kilograma vazduha i taj omjer se naziva stehiometrijskim. Odstupanje stvarno usisane koliine vazduha od potrebne za stehiometrijskosagorjevanjeizraavasekoeficijentomvikavazduhalambda().Eksperimentalna ispitivanja na jednocilindrinom motoru su pokazala da su granice upaljivosti smjee benzina i vazduha definisane vrijednostima 0,40<<1,35. Kos viecilindrinih motora ovo podruje je znatno uezbogneravnomjerneraspodjelesmjeepocilindrima. Ukoliko nakon zavretka procesa sagorjevanja u produktima sagorjevanja ostane nesagorjelog goriva, onda se radi o bogatoj smjei tj. <1, a ukoliko se u produktima sagorjevanja dobije viak kiseonika, smjea je siromana tj. >1. Upaljenje siromane smjee nemogue je zbog nedovoljne toplote razvijene na svjeici i nemogunosti zagrijavanja velike mase vazduha, dok kod bogatesmjeeimamosluajdasavkiseoniksagorisamalomkoliinomgorivaaostatakgorivaugui processagorjevanjauslednedostatkakiseonika. Pored ovih osnovnih zahtjeva, sistem za obrazovanje smjee treba da ispuni jo niz drugih, kaotosu: o Razvijenaefektivnasnaga o Ekonominostradamotora(potronjagoriva) o Toksinostizduvnihgasova o Mogunostprilagoavanjaalternativnimgorivima o Pouzdanost o Uglaenrad o Niskitrokoviproizvodnjeiodravanja o Mogunostpovezivanjasadijagnostikimureajima o Velikiopsegrazliitihuslovaekslopatacije o Mogunostpoveanjasnagemotora(tjuniranja) Oiglednojedasunekiodovihzahtjevapotpunousuprotnosti,tetakonepostojisistemkoji moezadovoljitisvenavedeno.Zbogtogaseizboripodeavanjesistemavriuskladusapotrebamai namjenommotoranakojemsesistemprimjenjuje.Savremenielektronskikontrolisanisisteminude viemogunostipodeavanjaioptimizacijerada,pajetakomogueiistovremenozadovoljenjevie zahtjeva.

NenadRadovi,7894

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA 1.2) Istorijairaz zvojsistema azapriprem musmjee

P Prvobitnioto omotoribilisuopremlje enijakojednostavnimsis stemimazap pripremusm mjee,koji suseuglavnomzasn nivalinausis savanjuvazduhaigoriva poddejstvo ompodpritiskaizcilindra amotora. Sistem k koji se do dananjih d dana zadrao u primjen kod nekih motora je karburatorski. Prvi o ni h e karburat tori pojavili su se ve krajem deve etnaestog vijeka i do d dananjih da princip njihovog ana funkcion nisanja u su tini je nepro omjenjen. Karburatori su tokom 80ih godina u uglavnom po otisnuti iz upotrebe eidanassenalazesamo onamotorim maspecijalne enamjene. P sistemi sa ubrizgava Prvi anjem goriva pojavili su se ve tride a esetih godin dvadeseto vijeka. na og Prvazab biljeenaupo otrebaubrizg gavanjabenzina bilaje 1925.godine ekodvedskoginenjer raJonasa Haselma ana.Zbogmo ogunostifunkcionisanja aipoduticaje emvelikihG Gsilaovisiste emisunaliprimjenu kodborb benihaviona aizDrugogs svjetskograt ta.Jedanod dprvihkome ercijalnihsist temaubrizga avanjasa mehani kim upravlja anjem na tr rite je izba acila kompan Bosch 1 nija 1952e godin Drugi sis ne. stem iste kompanije koristio je Pore kra ajem ezdes setih i poe etkom sedam mdesetih go odina.Kugelfischerov delima2000/ /2002Tii,kao oinekimodeliPeugeota aiLancia sistemubrizgavanjakoristiojeBMWnamod e.Prvikomercijalnis sistemubrizgavanjasae elektronskim mupravljanje emproizvela jekompanij jaBendix 1957eg godine.Kom mpanijaBosch hjeizbacila svojsistem podnazivom mDJetronic 1967egodine.Ovaj sistemb biojeprilago oenzaupot trebunavozilimaVolksw wagen,MercedesBenz,S Saab,Citroen n,Volvoi Porsche, dok je kom , mpanija Luca po licenci izraivala opciju za ug as o gradnju u au utomobile ko ompanije Jaguar. Kompanija B Bosch tada postaje lider u proizvod sistema za napajanj gorivom benziskih r dnji je b motora, teizbacijen novesisteme e,LJetronic 1974egodine,LHJetronic1982eg godine,izkoj jihsesei razvilisa avremenisist temiubrizgavanjabenzin na.

Prvikomerci ijalnisistemdirektnogub brizgavanjab benzinaukomoruzasag gorjevanjepr redstavila P je komp panija Mitsu ubishi i na e evropsko tr ite je stig gao 1997e godine u m modelu Caris sma GDI. Skraeni icajenastala aodsintagmenaenglesk komjezikuG GasolineDirec ctInjection.NakonMistu ubishijai ostaleko ompanijekao otosuVolk kswagen(FSI),Renault(IDE),AlfaRomeo(JTS),M MercedesBenz(CGI)i druge ra azvijaju svoje verzije sistema direkt e tnog ubrizgavanja benzin Kompanija Hyndai je 2011e na. godine p predstavila motor Theta koji je jed od poslednjih pred dan dstavljenih m motora sa sistemom s direktno ogubrizgavan njabenzina.

NenadRadov vi,7894

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

1.3)

Podjela

S Sistemi za pripremu smjee kod oto motora mogu se podijeliti p a prema vie razliitih kriterijum mainavienaina. O Osnovna podjela je na s sisteme sa o obrazovanjem smjee pu m utem karbur racije i na sis steme sa obrazova anjem smje ee putem ubrizgavanja goriva. Sistemi sa ubrizgavanjem su uglavnom bili a m indirektn ni,auposled dnjojdecenij jisvesevieprimjenjujudirektnisistemiubrizgav vanjabenzin na. P Premamjest tuubrizgavan njabenzinas sistemimogu ubiti: o Siste emisaubrizg gavanjemuu usisnugranu(SPIsistemi) o Siste emisaubrizg gavanjemuu usisnivodpo osebnozasva akicilindar(MPIsistemi) ) o Siste emisadirekt tnimubrizgav vanjemucili indarmotora a. B Budui da su kod sav vremenih au utomobilskih motora uglavnom za h astupljeni sis stemi sa ubrizgav vanjembenzina,aunov vijevrijemes svevieupra avosistemi direktnogub brizgavanja, njimae bitiposv veenainajv veapanjau uovomradu u,dokekar rburatorskii sistemiindirektnogubrizgavanja bitisamo oopisani.

NenadRadov vi,7894

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

2. S Sistemisa aobrazova anjemsm mjeeukar rburatoru u

P Principfunkc cionisanjaka arburatorske epripremesmjeezasniv vasenaVen nturijevomefektu.To jefizika apojavadap prilikomstru ujanjafluida krozdifuzor r(cijevprom mjenljivogpoprenogpresjeka)na mjestima suenja do olazi do pad pritiska n osnovu ega se goriv usisava u struju fluid i tako da na vo u da raspruje iznad usis grane. S e sne Strujanje vazduha (usisa avanje) uzro okovano je t taktom usisavanja u motoru, tj.pomjeran njemklipakaunutranjo ojmrtvojta kiistvaranjempodpritis skaucilindru u.Gorivo buratordopr remaputempumpezagorivo,naje emembran nskogtipa. seukarb

2.1) 2

Elem mentarnikarburator

E Elementarnim karburato orom naziva se karbura a atoor koji sa adri samo osnovne dijelove, tj. element tenneophodnezaobrazo ovanjesmje e.

Sl.1 1:Elementarni ikarburator

NenadRadov vi,7894

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

P dejstvom potpritisk iz motora, difuzor (De Lavalov ko Pod m ka , e onvergentno divergentni mlaznik) usisava vazduh kroz preista i tako stvara Venturijev efekat koji u z e uvlai gorivo iz rezervoa preko o ara e(raspriva a)postavljeneuzonina ajmanjegpritiska,tj.najv veebrzine strujevazdu uha.Nivo mlaznice gorivaurezervoaru karburatora ajeuvijeeks stalanidozir raseprekop plovkadane ebiuticaonakoliinu usisanog goriva. Otv leptira d g vor diktira brzinu vazduha u difuzoru, t u u time veliinu depresije i koliinu u i usisanog goriva. Kar g rburator dak mora da izvrii mjea kle anje vazduha i goriva u omjeru zavisnom od a reima r rada motora ali i da zad ekonom a, dri minu potronju na niskim i srednjim obrtajima motora i m m pouzdan nrad.

Sl.2:Karakte eristikaelemen ntarnogkarbu uratora

2.2) 2

Siste eminakarb buratoru

S obzirom da motori tokom eksp S ploatacije ne rade sa konstanim brojem obr rtaja niti konstant tnimoptere enjima,aniuslovitoko omeksploata acijesuprom mjenjljivi,ele ementarnika arburator niej u st taanju da is spuni zahtjeve motora za smjeom To se vidi i uporeiv m. i vanjem karak kteristike element tarnogkarburatora(Sl.3i ikarakteristikeidealnogkarburatora(Sl2):

Sl.3:Karakte eristikaelementarnogkarbu uratora

NenadRadov vi,7894

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

Sobziromnagorenavedenoitenjudasekarakteristikaelementarnogkarburatorapriblii idealnoj,nakarburatorseugraujupomoniureajikaotosu: o Ureajzaosiromaenjesmjeenamaliimisrednjimoptereenjima o Ureajzaobogaenjesmjeenapunomoptereenju o Ureajzaubrzanjemotora o Ureajzahladanstart o Ureajzaprazanhod

2.3)

Prednostiinedostacisistemasakarburatorom

Osnovne prrednosti karburatorskog sistema pripreme smjee su dobro rasprivanje goriva,

jeftinaizrada,prostakonstrukcijairelativnojednostavnoodravanje.Nedostacisuslabamogunost regulisanja sastava smjee u irem opsegu optereenja i broja obrtaja, te nemogunost nezavisne pripremesmjeepocilindrima. Sve stroiji ekoloki propisi koji su postavljani pred savremene automobile iziskivali su komplikovanije a time i neisplative konstrukcije karburatora, koji su zbog toga danas potisnuti iz automobilskihmotoraizamjenjenisavremenijimsistemimaubrizgavanjabenzina.

Sl.4:Pierburg2Ekarburator

NenadRadovi,7894

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

3. Sistemisaindirektnimubrizgavanjembenzina Kodsistemaindirektnogubrizgavanjabenzina,gorivosepodpritiskomubrizgavauusisnugranu,u
jednoj ili vie taaka. Ubrizgavanje u vie taaka moe biti ubrizgavanje u vod ili ispred usisnog ventila. Ubrizgavanjetakoemoebitiperiodinoilikonstantno.Periodinoopetmoebitisimultano(istovremeno zasvecilindre),grupno(istovremenozagrupucilindara)isekvencijalno(posebnozasvakicilindar).

3.1)

Sistemisaubrizgavanjembenzinauusisnucijev(SPIsistemi)

Iakosuprvisistemiubrizgavanjabenzinabiliuvietaaka(Multipoint),rasprostranjavanjem ovihsistema,radinjihovogpojednostavljivanjaijeftinijekonstrukcije,dolosenaidejudasenapravi sistem sa ubrizgavanjem benzina u jednoj taki u usisnu granu. Tako je faktiki samo difuzor karburatora zamjenjen elektromagnetnom diznom koja je pruala vee mogunosti u pogledu regulacijeipraenjaradasistema.TakosuovisistemiidobilinazivSinglePointInjectioniliSPIsistemi.
Sl.5:emaprostogSPIsistema

3.1.1)BoschMonoJetronicsistem
NajpoznatijisistemSPItipajesvakakoBoschMonoJetronicsistem.KompanijaBoschjeovaj sistem za ubrizgavanje izbacila na trite 1988e godine i zadrao se u upotrebi do polovine devedesetihgodina.Radiseoindirektnom,elektronskikontrolisanomsistemusajednomdiznomna usisnoj grani motora. Dizna ubacuje gorivo u struju vazduha prinudno pod pritiskom 0,751 bar. Vrijemeubrizgavanjaikoliinagorivadefinieelektronskaupravljakajedinicapomoupodatakasa sledeihsenzora: o Uglaotklonaleptira o Brojaobrtaja o Temperaturemotoraiusisanogzraka o Lambdasonde o Senzoraklimaureajaiautomatsketransmisije EUJ zatim alje signal sa senzora u mikroprocesor koji ih obrauje i vraa u EUJ koja izdaje nareenja aktuatorima koji upravljaju sistemom. Upravljaka jedinica sistema MonoJetronic kontroliesamoprocesubrizgavanjagoriva,neiprocespaljenja.Ovajsistemnemaprotokomjeraniti senzoravakuumauusisnojgrani,panjegovoispravnofunkcionisanjeprvenstvenozavisiodpovratne spregesalambdasenzorom.

NenadRadovi,7894

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

Sl.6 6:emaBosch hMonoJetron nicsistemaub brizgavanjabe enzina:1rezervoarzagoriv vo;2elektrin napumpa; 3f filtergoriva;4 4regulatorpri itiskagoriva;5 5Solenoidnib brizga;6senzortemperatu urevazduha;7EUJ;8 akt tuatorleptira; ;9potenciometarleptira;1 10ventilzai enje;12lam mbdasenzor;1 13senzortem mperature motora;14razv vodnikpaljenja a;15akumula ator;16preki idazastartov vanjemotora; ;17relej;18p prikljuak zad dijagnostiku;1 19centralnajedinicazaubr rizgavanje

3.1.2) BoschMonoM Motronicsis stem O Ovajsistemnastaojekao onaslednikM MonoJetron nicsistema.P Predstavljen je1990ego odinei zadraoseuupotreb bidokrajade evedesetihg godinaipojavenovihsist tema.Ovoje ebioprvipot tpuno elektron nskisistemup pravljanjaradommotora asalambdakontrolomu uniojkompa aktnojklasiv vozila. G Glavnapredn nostuodnos sunaMono Jetronicjem mogunostm mapiranjapal ljenjaipostiz zanja istijihiz zduvnihgaso ova.Hardvers skeizmjeneuodnosuna asistemMon noJetronic: o Integ grisansistem mkontrolepa aljenja o Distr ributorbezp podeavanja o Naprednadijagn nostikasabrz zimprenosompodataka o Dete ektovanjepromjenjauok kruenjuius slovaeksploa atacije

NenadRadov vi,7894

10 1

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA Principfunkcionisanjazasnovanjena/nkontroli.Toznaidasevrijemepaljenjaikoliina

ubrizganoggorivadefiniukorekcijompodatakadobijenihsasenzorapoloajaleptiraisenzorabroja obrtaja,podacimadobijenimsasenzoratemperatureilambdasenzora.

Sl.7:emaBoschMonoMotronicsistema:1rezervoar;2preistagoriva;3senzorpoloajaleprita;3a regulatorpritiska;3bdizna;3csenzortemperaturevazduha;3daktuatorleptira;4senzortemperature rashladnetenosti;5lambdasenzor;6EUJ;7ventilzaienjekanistera;8bobina;9svjeica;10senzorbroja obrtaja;11kanister. Glavninedostakovogsistema,zbogkojegjeiprestaodaseprimjenjujejestebrizga.Na unutranjimzidovimausisnegraneformiraosetankifilmgorivakojijeprilikomzagrijavanjamotora isparavaoitakojenastajaovelikiprocenatugljovodonikauizduvnimgasovima.

Sl.8:BoschMonoMotronicsistemnamotoruvozilaVWsamotoromzapremine1.8litara

NenadRadovi,7894

11

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA 3.2) Sistemisau S ubrizgavanj jembenzina auvietaa aka

K ovih sis Kod stema, benzi se ubrizga pomou vie brizgaa posebno u usisni vod svakog in ava u cilindra.Ubrizgavanjeseobinov vriispredusisnogventil la. O Ovisistemip pojavilisuse evekrajem XIXvijeka,a aliihjepronalazakkarbu uratorastavioudrugi
plan. Ko ompanija Bos je radila na razvoju pumpe viso sch a okog pritiska za benziske sisteme od 1912e a e godine, da bi njihov sistem kon v nano bio se erijski ugrae u avionsk motor 1937e godine Upravo en ki e. avioindustrija daval je poticaj za razvoj ovih sistema, jer karbura la , atori nisu mogli ispuniti zahtjeve avionskihmotora.

Sl.9:em maprostogMP PIsistema

P Prva uspjen primjena Boschovih sistema ov tipa uslijedila je 50 godina. Jedan od na h vo ih J najslavnijih modela sa ovim sistemom sva akako je Me ercedesov 3 300SL Gullwing. Razvoj je zatim uslijedio vrlo brzo, p su se tak pojavili elektronski (D o pa ko DJetronic 19 967, LJetron 1973) i mehaniki nic m kontrolis sani (KJetro onic 1976) s sistemi. Poto su se ja om avljala nova unaprijeen i kombinacije sa nja raznims sistemimaradikvalitetnij jegupravljan njairegulacije,svedom masovnepoja avesistemad direktnog ubrizgav vanjakrajemdevedesetih hgodina.

NenadRadov vi,7894

12 1

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA 3.2.1 Sistemis 1) samehani komregula acijom(Bosc chKJetroni ic)

SistemKJe etronickomp panijaBoschpredstavila jesedamde esetihgodina aXXvijeka.R Radiseo ki anom sistem indirektnog, kontinua mu alnog ubrizg gavanja benz zina. Naziv KJetronic K mehani kontrolisa upravop potieodko ontinualni.Ko oliinaubrizganoggorivaodreujes sepremako oliiniusisanogzraka. 1976e godine za a ameriko tr ite izraivana je i varijanta KUJetronic, sa lambda zatvorenom petljom.
Sl.1 10:emasiste emaKJetronic c:1rezervoar r;2elektrinapumpa;3akumulatorgori iva;4preista agoriva; 5 regulatorhla adnogstarta;6brizga;7u usisnagrana;8 8ventilzahla adanstart;9d distributorgoriva;10 senz zorprotokava azduha;11ve entil;12lambdasenzor;13 3termodava; ;14razvodnik kpaljenja;15 ureajza dovo odpomonogvazduha;16p prekidaleptir ra;17EUJ;18 8starter;19a akumulator

G Gorivo se d doprema do zajednikog voda pom g mou elektri ne pumpe, a koliina usisanog vazduha se mjeri s senzorom za protok vazduha. Ovaj senzor uk a j komponovan je sa siste emom za doziranje egorivaisku upainejedi inicuzakont trolusmjee. .
Sl.11:Ureajzaregulacijusm mjee:1proto okomjer;2dis stributorgoriv va

NenadRadov vi,7894

13 1

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

G Gorivosedo opremaizre ezervoarapo omouelektr rinepumpe edoakumulatoragoriva akojiima ulogu da zadri od dreeni priti isak u sistemu i nakon n anja motora radi ponovnog startova anja, a zatim m iskljuiva preko v vodova do distributora Regulator primarnog a. r g pritiska odrava prit tisak u ovom sistemu na priblino 5 m a 5 ak raa u rezer rvoar. Nakon n bar i vi dovedenog goriva vr doziranja u distributoru, gorivo se dovodi do brizgaa a o a koji se otvaraju na odree enom pritisku i motor dnosnadbjev vajugorivom m. neprekid D Dokjeusisni iventilzatvo oren,dovede enogorivose e skladiti do otvaranja ventila. Dodatno o obogaivanje e vri om a smjee v se priliko hladnog starta pomou brizgaa za hlada start koji ubrizgava dodatnu koli an inu goriva u u usisnu g granu sve do termodav ne poka dovoljno ok va ae o visokute emperaturu. .Obogaivan njesmjeese etakoevri prilikom punog optereenja, a pomou ureaja za ali a anje koji pre epoznaje veli pad pritis u usisnoj iki ska zagrijava grnai us sled veeg otvora lept tira i vri o obogaivanje e smjee. Sl.12:B Brizga

mponenkeKJe etronicsistem ma:1akumula atorzagorivo; ;2elektrinap pumpazagor rivo;3 Sl.13:Osnovnekom preista goriva;4reg gulatorzagrija avanja;5ure ajzaregulaci ijusmjee;6v ventilzahlada anstart;7ter rmodava; 8brizg gai;9ureajzadoodpomo onogzraka;10relej

NenadRadov vi,7894

14 1

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA 3.2.2) Ureajisaelektromehanikomregulacijom(BoschKEJetronic)

BuduidaseistomehanikaregulacijakodKJetronicsistemanijepokazalakaodovoljnajer nijebilomogueuobziruzetinizdrugihparametaramotora,kojisubilineophodnidabisejovie smanjila emisija izduvnih gasova. Stoga je kompanija Bosch nadogradila KJetronic sistem i tako je osamdesetihgodinanastaoKEJetronic. Ovo je vrsta elektronski kontrolisanog mehanikog ubrizgavanja sistema. Budui da mu je osnova Kjetronic, od njega je nasledio osnovu. Razlika je u tome to ovaj sistem, pored mjerenja koliine vazduha koju motor usisava,u obzir uzima jo mnotvo podataka sa raznih senzora na motoru, koji se zatim obrauju u EUJ koja dalje upravlja sistemom preko elektrohidraulikih aktuatora.Usluajuelektronskogkvara,sistemidaljefunkcioniemehaniki.

Sl.14:emaKEJetronicsistema:1rezervoar;2elektrinapumpa;3akumulatorgoriva;4preistagoriva;5 regulatorprimarnogpritiska;6protokomjer;6asenzorskaploa;6bpotenciometar;7distributor;7akontrolni klip;7bkontrolnaivica;7cgornjakomora;7ddonjakomora;8brizga;9usisnagrana;10ventilzahladan start;11termoprekida;12leptir;13senzorpoloajaleptira;14ureajzapomonizrak;15termodava;16 EUJ;17elektrohidraulikiaktuator;18lambdasenzor;19razvodnikpaljenja;20relej;21starter;22 akumulator NenadRadovi,7894

15

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

Najvee prednosti ovog sistema ogledale su se u manjoj potronji goriva, manjoj emisiji tetnih izduvnih gasova i munjevitom prilagoavanju razliitim uslovima rada. Ove prednosti pogotovo su dolazile do izraaja u krajnjim sluajevima eksploatacije, prilikom hladnog starta, optereenja i sl. Takoe, ovaj sistem omoguio je postizanje vee snage po litru zapremine jer je obezbjeivaoboljepunjenjemotoraikraiputubrizgavanja. tosetiehardverskeosnove,ovajsistemjejakoslianKJetronicsistemu.Gorivoseiovde dobavlja preko elektrine pumpe i akumulatora do distributora kojim upravlja protokomjer, ali i elektrohidraulini aktuator u ovom sluaju. Razlika je kod distributora jer u ovom sluaju imamo diferencijalne ventile koji uvijek zadravaju pritisak u sistemu. I kod ovog sistema se obavlja obogaivanje smjee prilikom hladnog starta dodavanjem goriva u usisnu granu pomou ventila za hladanstart,aobogaivanjesmjeepripunomoptereenjuobavljaseprekoaktuatora. Ovaj sistem takoe posjeduje dodatne funkcije, kao to su prekid dovoda goriva prilikom preoptereenja, ogranienje broja obrtaja i prilagoavanje smjee na velikim nadmorskim visinama zbog rjeeg vazduha. Takoe, EUJ koristi zatvorenu petlju sa lambda senzorom za upravljanje sistemom i procesom ubrizgavanja. Ovo je posebno vano jer je tada mogue drati vrijednost priblino1tokomcijelogopsegaradamotora,tejemoguekvalitetnijeizdvajanjetetnihmaterijaiz izduvnihgasovapomoukatalizatora.
Sl.15:SistemKEJetronicnamotoruvozilamarkeAudizapremine2.3litra

NenadRadovi,7894

16

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA 3.2.3) Sistemisaelektronskomregulacijomubrizgavanja Kao to smo ve napisali u uvodu, prvi elektronski sistem ubrizgavanja benzina razvila je

kompanijaBandix1957egodineibiojekorienuglavnomnaamerikomtritu.Boschjesvojprvi komercijalnisistemovogtipanatriteizbacio1967egodinepodnazivomDJetronicgdjejeslovoD poticaloodnjemakerijeidrucktoznaipritisak.

3.2.3.1)BoschDJetronicsistem Ovaj sistem prvi put je ugraen u vozilo VW 1600 i predstavljen je na sajmu automobila u
Frankfurtu1967egodine.Izzapremine1600kubnihcentimetaraizvuenesu54konjskesnage,toje u to vrijeme bio odlian rezultat. Ovaj sistem omoguio je drastino smanjenje tetne emisije i zadovoljavanjestrogihpropisakojisunametnutiutovrijeme.Zbogtogaseza5godinaukupno18 proizvoaaodluilonaugraivanjeovogsistemausvojavozila. Princip funkcionisanja sistema se zasnivao na usisavanju vazduha pod dejstvom podpritiska usled pomjeranja klipa ka UMT i ubrizgavanja goriva ispred usisnog ventila pod pritiskom u struju vazduha, pojedinano za svaki cilindar. Gorivo se dopremalo do solenoidnih brizgaa pomou elektrine pumpe pod odreenim pritiskom. Ovo je periodini sistem ubrizgavanja i koliinu ubrizganog goriva definisalo je vrijeme otvorenosti brizgaa, kojim je oept upravljala EUJ. EUJ je vrijemeotvorenostibrizgaaraunalanaosnovu: o Poloajaleptira o Pritiskauusisnojgranimjerenogpomousenzora o Temperaturerashladnetenosti o Temperatureokoline Takoe, bilo je neophodno EUJi saoptiti i podatak o poloaju klipa to se inilo preko senzoranarazvodnikupaljenja.

Sl.16:emasistemaDJetronic

NenadRadovi,7894

17

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA 3.2.3.2)BoschLJetronicsistem

OvajsistemkompanijaBoschjepredstavila1974namodeluPorsche914,ivrlobrzojeuaou
upotrebuudostaevropskihmodelaautomobila,azatiminekolikojapanskih.Radiseoelektronskom sistemu ubrizgavanja, a naziv potie od njemake rijei luft to znai vazduh. Sistem je nastao usavravanjemstarijegDJetronica. Principfunkcionisanjaovogsistemazasnivasenamehanikommjerauprotokavazduhakojije davaosignalproporcionalanzapreminivazduha,pasubilineophodniidodatnisenzoriatmosferskog pritiska i temperature da bi se izraunala masa vazduha. Osnovne varijable koje utiu na sistem su brojobrtajamotoraikoliinausisanogvazduha.Poredosnovnih,postojijonizmjerenihvrijednosti kojesekoristezakorekcijusastavasmjee.

Sl.17:emasistemaLJetronic

Najvanija razlika izmeu ovog i sistema DJetronic je u nainu mjerenja koliine usisanog vazduha. Kod ovog sistema princip se zasniva na mjerenju sile kojom struja zraka djeluje na pokretnu klapnu u protokomjeru i tako daje signal na senzoru poloaja klapne koji se obrauje logaritamski i alje u EUJ.
S Sl.18:protokomjersistemaLJetronic

NenadRadovi,7894

18

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

EUJ zatim obrauje ovaj, kao i signale sa ostalih senzora na motoru i upravlja vremenom otvorenosti brizgaljki. Poto se radi o periodinom sistemu ubrizgavanja, koliinu goriva definie vrijemeotvorenostibrizgaa. Glavne prednosti ovog sistema su precizno upravljanje i brzo prilagoavanje operativnim uslovima.Takoe,izduvnigasovisumnogoistijiusledpreciznodefinisanemjeavine,kaoisnagapo litri zapremine. Poveanje snage je mogue kreiranjem aerodinamikih usisnih kanala jer se gorivo ubrizgavadirektnonausisniventilinezadravasenazidovimausisnegrane.

Sl.19:PrimjersistemaLJetronicuvozilumarkeAlfaRomeo

3.2.3.4)

BoschLHJetronic

OvajsistemjezasnovannasistemuLJetronic.Tanije,ovajsistemnastaojeunapreenjem pomenutogLJetronica1982egodinekadajeBoschpredstavioprvinezavisnimaseniprotokomjer. Upravo u tome i lei sutinska razlika izmeu ovih sistema. Naziv potie od njemakih rijei Luftmasse-Hitzdraht koje znae masa vazduha i vrela ica. Osim protokomjera, ostatak sistema j identianonomkodLJetronica. Ovaj sistem su uglavnom koristili skandinavski proizvoai vozila i neka rijetka evropska sportskavozila(Porsche928). Princip rada protokomjera sa uarenom icom zasniva se na promjenljivom otporu uarene ice prenika 70 mikrometara. ica se zagrijava elektrinim putem a usled strujanja zraka temperatura joj se mijenja. Provodljivost i temperatura usiisanog vazduha se uvode kao veliline u hibridnokolokojealjesignalproporcionalankoliiniusisanogvazduhauEUJ.ZarazlikuodLJetronic sistema,ovdeEUJsmjeupodeavapremaparametrimaoptereenjamotoraibrojaobrtaja.

NenadRadovi,7894

19

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

Sl.20:M Maseniprotok komjernakod dsistemmaLH HJetronic:1h hibridnokolo;2Poklopac;3 3metalnikontakt;4 venturijevacijevsauare enomicom;5 5kuite;6sit to;7dihtung

O Ovimsistemomzavrena ajepriaos sistemimaindirektnogub brizgavanjab benzina.Kao otosmo moglivid djeti,svestroijiekolok kizahtjevisukonstantnovrilipritisa aknainenje eredasepro onaeto kvalitetn i precizn sistem fo niji niji ormiranja sm mjee u upr ravljanja procesom sag gorjevanja, jer je tu najvea mogunost uticanja na kvalitet izd duvnih gasov Vidjeli smo da su k va. karburatori ve 80ih v godinas skorosasvimpotisnutiiz upotrebe,u unatonekim msvojimprednostima,upravozboge ekolokih propisa.Iakosukons struisanisist temizaubriz zgavanjedali idobrerezul ltateupogle edupotronjegorivai emisije tetnih gaso ova, rigorozn ekoloki zahtjevi i sve vei zaht niji tjevi za boljim performa ansama i ujednom manjompotr ronjom,dov velisudoraz zvojasistemadirektnogubrizgavanja abenzinaok kojimae bitirijeupredstoje emdijelura ada.

NenadRadov vi,7894

20 2

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

4)Sistemizaelektronskopaljenjeiubrizgavanje(Motronicsistemi)
Prije nego to preemo na sisteme direktnog ubrizgavanja benzina, daemo kratki uvod u sisteme koji objedinjuju upravljanje urizgavanjem i paljenjem smjee, a kasnije i kompletnim procesom rada motora. Ovo je potrebno kako bismo stekli uvid u sutinu problema to efikasnijeg procesasagorjevanjaraditomanjeemisijetetnihgasovaiboljegiskoritenjagoriva. KompanijaBoschsvojesistemeovogtipanazivaMotronic.OnisuuglvnomizvedeniizJetronic sistema koji su upravljali samo ubrizgavanjem benzina. Skraenica Motronic izvedena je iz Motorelektronik i ovi sistemi pojavili su se krajem osamdesetih godina. Uporedo sa sistemima ubrizgavanja,neprekidnosuusavravaniisistemielektronskogupravljanjamotorom.Takojenakon 1995e godine i omasovljenja pojave elektronske komande gasa, upravljanje motorom postalo potpuno elektronsko.Ovi sistemitakoeimajuznaajnuulogu u praenju cjelokupnogoperativnog stanja automobila preko OBD dijagnostike na ta se troi gotovo polovina njihovih raunarskih i memorijskihresursa.NervnicentarMotronicsistemajemikrokontrolersaprogramskommemorijom (EPROM ili Flash) u kojoj se skladite svi procesni algoritmi. Ulazne varijable utiu na rezultate algoritamaiformirajunaredbezaaktuatore. Motronicsistemsepojvaljujeuvievarijanti: MMotronic je sistem upravljanja koji objedinjuje elektronsko paljenje i ubrizgavanje. Cjelokupnaelektronikakojomseregulieradmotora,sasvimregulacionimiupravljakimfunkcijama, nalazi se u elektronskoj upravljakoj jedinici (EUJ). Potrebi podaci i parametri koji karakteriu rad motoraprikupljajusepomouraznihdavaaisenzora.Takosistemstiepodatkeosistemupaljenja, poloaju bregaste osovine, brzini vonje, poloaju mjenjaa, klima ureaja itd. Posebnu grupu ine analogni ulazni signali: napon akumulatora, temperatura vazduha i motora, kolicina usisanog vazduha,ugaoprigunogleptira,lambdasenzor,knocksenzor,kaoibrojobrtajamotora.Ovisignali seodmahnaulazu,prekoulaznihstrujnihkola,pripremajuzamikroprocesor.Obraujucisvesignale, mikroprocesor odreuje radno stanje motora i prema tome izraunava vrijednosti upravljakih signala. Zatim se upravljaki signali pojaavaju u izlaznom stepenu i pomou njih se preko izvrnih organaupravljaradommotora. Ovaj nain upravljanja motorom omoguuje da se u svim reimima rada motora ostvaruje optimalnoubrizgavanjekvalitetnopropremljeneradnesmee,uznajpovoljnitrenutakpaljenja. Osnovne funkcije sistema su paljenje i ubrizgavanje kao i prikupljanje i obrada osnovnih parametaraoradumotorairazliitihinformacijaimjernihveliina. Dodatne upravljake i regulacione funkcije, vezane su za optimalizaciju potronje goriva i kvaliteta izduvnh gasova. To su, prije svega, broj obrtaja u praznom hodu, lambda regulacija, regeneracijaisparenoggorivairecirkulacijaizduvnihgasova,radismanjenjaemisijeazotnihoksida.U zavisnostiodkonstrukcijemotoratusujoupravljanjeradomturbopunjacauciljupovecanjasnage motora, podeavanje bregaste osovine radi smanjenja potrosnje goriva i emisije tetnih materija u izduvnimgasovima,kaoizatitaoddetonantnogsagorjevanja,prekoraenjebrojaobrtajamotorai brzinekretanjavozila. Povezivanjemcentralneupravljakejedinicesaupravljakimjedinicamadrugihsistema,M Motronicpotpomaeiusklaujeraditihsistema.Naprimjer,povezivanjesaupravljakomjedinicom automatskogmjenjaaomoguavasmanjenjepotiskatokomprenosa,totitimehanizammenjaai poveava udobnost vonje. Zajedno sa ABS I ASR sistemima poveava stabilnost vonje i onemoguavaproklizavanjetokova.

NenadRadovi,7894

21

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

Sl.21:emaMMotronicsistemazakontroluradamotoranavoziluOpelCalibraTurbo:1rezervoar;2 ventil;3rezervoarzaaktivniugljenik4kontrolalera;5senzortemperaturezraka;6senzorpoloajaradilice;8 Knocksenzor;9razvodnikpaljenja;10senzortemperaturerashladnetenosti;11Lambdasenzor;12 turbopunja;13kontrolerpritiskapunjenja;14MAFsenzor;15starter;16kontrolnajedinicazapritisak punjenja;17filtergoriva;18brizga;19regulatorpritiska;20ventilzahladanstart;21interkuler;22 potenciometarleptira;23pumpa;24kontrolapritiska;25konektorzadijagnostiku;26senzorprvebrzine;27 senzorrikverca

MEMotronicjeMMotronicsistemunaprijeenelektronskomkomandomgasaikontrolom svjeegpunjenja,kaoinekimdrugimdodatnimfunkcijama.Glavni zadatakMEMotronicsistemaje prvenstveno da podesi rad motora prema uslovima vonje, odnosno zahtevima vozaa. Zato se poloaj pedale za gas u raunaru uzima kao potrebna zahtevna vrijednost za obrtni moment motora.Prematome,raunarizraunavaiodreujeitavnizveliinakojimaseupravljaradomato su: Punjenjecilindaravazduhom Ubrizganakoliinagoriva Ugaopaljenja Poredosnovnih,MEMetronicostvarujeviedodatnihupravljakihiregulacionihfunkcija,a tosu: Regulisanjeobrtajaupraznomhodu lambdaregulacija UpravljanjeradomEVAPventilaregeneracije Recirkulacijaizduvnhgasovazasmanjenjeemisijeazotnihoksida

NenadRadovi,7894

22

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

Upravljanjesistemomse ekundarnogvazduhazas smanjenjeemisijenesag gorjelihugljov vodonika Ov vefunkcijesu uneophodneradiispunj jenjazakons skihnormati ivaipropisauvezisakv valitetom izduvnih hgasovaipot tronjegoriv va,kaoisvev vecihzahtjev vazaudobni ijuisigurniju uvonju. Do odatno,sistem mmoevrit tiisledeefu unkcije: Up pravljanjerad domturbopu unajaiprekopavanjeusisnecijevir radipodeavanjasnagem motora Pre ekopava bregastu osov vinu radi em misije u izduv vnim gasovima potronj goriva i podeava je p snagum motora tit tioddetonacije,ograniavabrojobrtajaimaksim malnubrzinu uvozila,radizatitemoto ora.

Sl.22:emasistem maMEMotro onicverzijaM ME7:1rezervoa araktivnogug gljenika;2kon ntrolniventil;3 3ventilza nje;4senzorp pritiskauusisn nojgrani;5vod dzagorivoib brizga;6svje ica;7senzortakta;8elektr ronska ien pumpaz zadoziranjese ekundarnogv vazduha;9ven ntilzadoziranj jesekundarno ogvazduha;10 0MAFsenzor; r;11sklop leptira a;EGRventil;1 13Knocksenz zor;14senzorbrojaobrtaja; ;15senzortem mperatureras shladneteno osti;16 lambda asenzor;17EU UJ;18dijagnos stikiinterfejs; s;19lampicaz zaupozorenje; ;20imobilajze er;21senzorp pritiskau rez zervoaru;22skloppumpeu urezervoaru;2 23pedalagasa a;24akumula ator

DIMotronic (u poetk MEDMo c ku otronic) je sistem koji posjeduje dodatne otvorene i s zatvoren petlje za kontrolu visokopritisno sistema napajanja go ne og n orivom kod m motora sa direktnim d ubrizgav vanjem benz zina. Budui da e u n narednom poglavlju biti govora o sistemima direktnog d ubrizgav vanja,iovajs sistemkontroleradamot toraebitip pojanjenun narednomdij jelurada.

NenadRadov vi,7894

23 2

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

5) Sistemisadirektnimubrizgavanjembenzinaukomoruzasagorjevanje
Sistemisadirektnimubrizgavanjembenzinaukomoruzasagorjevanja(cilindar),kaotoimi sam naziv kae, vre ubrizgavanje benzina direktno u cilindar, nakon to klip kretanjem ka UMT uvuedovoljnukoliinuvazduha.Principfunkcionisanjaslianjeubrizgavanjukoddizelmotora,alise radi oznatnomanjimpritiscimapaseikonstrukcijasistemaznatnorazlikuje.Ovisistemiomoguuju precizno definisanje sastava smjee u zavisnosti od raznih parametara, i to je njihova najvea prednost.

5.1) Razvoj OvakvisistemiprviputsusepojavilisredinomXXvijeka.Prviautomobiluserijskojproizvodnji

sa Boschovim sistemom direktnog ubrizgavanja benzina bio je legendarni MercedesBenz 300 SL. Pomou ovog sistema, iz estocilindrinog motora je izvueno 215 konjskih snaga, skoro dvostruko vie od karburatorske verzije. Ovaj automobil je bio u stanju da razvije brzinu i do 260 km/h u zavisnosti od finalnog prenosa, koji je birao sam kupac. U to vrijeme, ovo je bio najbri serijski automobil.Najveiproblemprvogsistemaubrizgavanjabiojetajtosegorivonastaviloubrizgavatii nakonprekidapaljenja,jerjesistembiomehaniki,isapiralouljesazidovacilindra.

Sl.23:MercedesBenz300SLprviserijskiautomobilsadirektnimubrizgavanjem

Nakonovogautomobila,skoro40godinanijedanproizvoanijeugraivaosisteme direktnogubrizgavanjausvojaserijskavozila.Razlogtomejeznatnojeftiniji,adovoljnoefikasan sistemindirektnogubrizgavanja,aliiinedostatakdovoljnomonogsistemazaupravljanje.Sistem direktnogubrizgavanjaponovosepojavionatritu1996egodine(Evropa1997e),predstavljanjem motorasaoznakomGDIkompanijeMitsubishi.Ubrzonakontoga,sviveisvjetskiproizvoaisu predstavilisvojesistemedirektnogubrizgavanja.NekiodnajpoznatijihsistemasuVolkswagenovFSI (FuelStratifiedInjection),MercedesBenzovCGI(ChargeGasolineInjection)iAlfaRomeovJTS(Jet ThrustStoichiometric)sistem.

NenadRadovi,7894

24

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA 5.2) Sistemdirektnogubrizgavanja 5.2.1) Osnove Zarazlikuodindirektnogsistemaubrizgavanja,kodovihsistemagorivosedirektnoubrizgava

u cilindar motora. Princip finkcionisanja samog sistema je slian MPI sistemu, a glavna razlika je u poveanom pritisku pod kojim se gorivo dovodi do brizgaa, to je rezultovalo i odreenim promjenama ukonstrukcijisistema.Iakosepokazalodaregulacijaoptereenjamotoraubrizganom koliinom goriva ima znatne prednosti (manji pumpni gubici), kod oto motora primjenu ovog koncepta(osimpripunomoptereenju)oteavafiksnatakaizvorapaljenjatj.svjeica.Ovozahtjeva dodatniuslovdaupravljanjeformiranjemsmjeemorabiriprostornoivremenskikontrolisanodabi seodralostabilnosagorjevanje.Pripremaodgovarajuesmjeenacijelompodrujuradamotoraje glavni problem jer je proces mjeanja goriva i vazduha zavisan od mnogo vremenski promjenjljivih varijabli.Upravozbogtoga,kodovihmotoranajodgovornijajeuloganasistemupripremesmjee,tj. ubrizgavanja goriva. Tako prvi sistemi ubrizgavanja, zasnovani na rjeenjima sa dizel motora, uglavnomnisumoglizadovoljiti.Unovijevrijemedolojedoznatnognapretkaurazvojutehnologije upravljanja, to je omoguilo i dalja istraivanja na sistemima za direktno ubrizgavanje. Da bi bio efikasan, GDI sistem mora da zadovolji najmanje dva, a optimalno tri i vie razliita moda ubrizgavanja. Priniimoptereenjimamotora,tj.prilikom kretanjakonstantnombrzinom,bezpotrebeza ubrzavanjem vozila i viim obrtnim momentom, sistem streba da obezbjedi takozvano slojevito punjenje. To praktino znai da se ubrizgava samo mala koliina goriva u taktu sabijanja, samo u prostor oko svjeice kratak vremenski period prije paljenja. U vremenskom periodu od zavretka ubrizgavanja do poetka paljenja, tok vazduha u komori za sagorjevanje stvara smjeu povoljnu za upaljenjeuokolinisvjeice,dokostatakzapreminecilindraispunjavavazduhiliizduvnigasovi,ukoliko motorposjedujeEGRsistem.Ovakavmodubrizgavanjaomoguavaformiranjejakosiromanesmjee kojasekodBoschovihsistemakreeod22do44:1,akodMitsubishijevogsistemaakido55:1,to omoguava znatnu ekonominost prilikom rada u ovom reimu (kod MPI sistema smjea je rijetko siromanijaodstehiometrijske). Pri viim optereenjima i veim brzinama rada motora, koristi se homegoni mod punjenja. Kodovodmoda,ubrizgavanjepoinjeutaktuusisavanja,takodagorivoimadovoljnovremenadase dobro izmjea sa vazduhom i formira homogenu smjeu u cilindru. Prilikom ovog moda, Boscovi sistemi koriste stehiometrijski omjer vazduha i goriva (14,7:1) dok Mitshubishijevi sistemi koriste promjenjljivomjerod13do22:1. Naprelaskuizslojevitoguhomogenopunjenjeiobratno,sistemmoekoristitiihomogeno siromanoubrizgavanje,tj.ubrizgavatimanjukoliinugorivaodstehiometrijskipotrebnealiutaktu usisavanjadabisepostiglahomogenasmjea. Na kraju, mogue je ak i homogenoslojevito punjenje. Ovaj nain punjenja koristi se pri prelaskuizslojevitoguhomogenopunjenjeifunkcionietakotoseubrizgavanjevriudvanavrata. Inicijalno ubrizgavanje vri se u taktu usisavanja i daje gorvu dovoljno vremena da se pomjea sa vazduhomistvorihomogenusmjeu.Zatim,utaktusabijanja,ubrizgavasedrugakoliinagorivakoja stvara bogatiju smjeu u okolini svjeice koja se lako pali i prenosi front plamena na siromaniju smjeuuostatkuzapremine.Kodovognainaubrizgavanja,75%gorivaubrizgavaseinicijalno,dokse naknadnoubrizgava25%goriva.

NenadRadovi,7894

25

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA Postoje takoe i specijalni modovi, homogeno anti detonantno ubrizgavanje, slojevito

ubrizgavanje prilikom zagrijavanja katalizatora i bogato homogeno ubrizgavanje koje se koristi prilikom regeneracije NOx katalizatora. Svi ovi modovi imaju specifine omjere gorivo/vazduh koji omoguavajupostizanjeodreenihkarakteristikaizduvnihgasova,performansimotoraisl.

Sl.24:Dvaosnovnanainaubrizgavanjagorivaucilindar

Abiseodrediosastavpotrebnsastavsmjee,tj.koliinagorivazaubrizgavanje,potebnojje znatikoliinuusisanogvazduha.TojekodGDsistemaznatnoteeodrediti,jerponekadrecirkulisani izduvnigasovimoudaineveinuzapremineucilindru.ZbogtogaseporedMAFsenzorakodovih sistema koristi i MAP senzor, tj. senzor pritiska u usisnoj grani (Manifold Air Pressure). Mjerenjem razlike izmeu pritiska koji bi stvorila usisana koliinaa zraka istvarnog pritiska u usisnoj grani, odreujeseudiorecirkulisanigasova. Takoe, za razliku od konvencionalnih MPI sistema, GDI sistem ne koristi standardni leptir gasa,tj.nezatvaraseuvijekklapnomusisnivoditakosesmanjujupumpnigubici.Takojekodovog sistmaveidiovremenaklapnakonstantnootvorenaaizlaznimomenatsereguliekoliinomgoriva, kaokoddizelmotora.

Sl.25:Poloajleptirauraznimmodovimaubrizgavanja

NenadRadovi,7894

26

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

Prilikom niskog optereenja i brja obrtaja motora, tokom slojevitog punjena, leptir gasa je potpunootvorennezavisnoodpoloajapedalegasa,asmjeajsiromana.Uodreenommomentu, kadazahtjevizaobrtnimmomentompstanuvei,dolazidoprebacivanjanahomogenimodpunjenja iotvoreleptiraseodreujepremapotrebnomobrtnommomentuasmjeaseodravaugranicama stehiometrijskedokraja. Izbor pritiska ubrizgavanja jako je znaajan za sam proces formiranja smjee. Ukoliko je pritisakprevisok,atomizacijagorivaebitibolja,alieistotakoesticegorivaimativeuprodornu moidospjevaenazidovecilindra,tonijepovoljansluaj.Ukolikojepakpritisakmali,gorivonee biti dovoljno raspreno i nee imati dovoljno veliku mo prodiranja kroz struju vazduh, to e rezultovatiteimpaljenjemsmjee.UpraksisepokazalodasunajoptimalnijipritiscizaGDIsisteme izmeu4i13MPa.Sobziromnapritiskeubrizgavanjakodsavremenihdizelmotorakojiiduipreko 200MPa,ovosurelativnomalipritisci,aliuporeenjusapritiscimakodMPIsistemaod0.25do0.45 MPa oni su i dalje znatno vii. S obzirom da sistem ubrizgavanja mora biti u stanju da obezbjedi i kasno ubrizgavanje za slojeviti mod, i rano ubrizgavanje za homogeni mod, i da je potrebno u oba sluajadagorivobudedovoljnoraspreno,upraksisekaonajefikasnijipokazaocommonrailsistem saelektromagnetnimbrizgaljkama.
Sl.25:Commonrailsistembenziskogmotorasadirektnimubrizgavanjem

Snadbjevanje gorivom sistema vri se pomou elektrine pumpe niskog pitiska, koja se obinonalaziurezervoarusagorivomidopremagorivopopritiskom0,5MPa,imehanikepumpe visokog pritiska koja die pritisak u sistemu do odreene vrijednosti. Pumpaniskog pritiska neophodna je i prilikom startovanja hladnog mtora jer je potreban dui period da bi mehanika pumpa stvorila potreban pritisak ubrizgavanja, to bi znatno otealo paljenje. Veliki problem kod ovihhpumpi,iuopteGDIsistemajepoveanabukaipodmazivanjepumpe.Naime,dabiseizbjeglo razblaivnjegoriva,pumpavisokogritiskasepodmazujegorivom,kojenemaoddgovarajuamaziva svojstva pa je habanje neto izraenije. Ovo se donekle sprjeava hidrodinamikim nainom podmazivanja.
NenadRadovi,7894

27

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

J Jedna od na ajzahtjevnijih komponenti GDI sistema su sva h akako brizga aljke. Ored osnovnih zahtjeva koje moraju da zadovo i brizgalj MPI siste olje jke ema,za brizg galjke GDI sis stema neophodno je jo: o Spos sobnostpove eaneatomizacijegoriva a o Nepropusnostga asovaizkom morezasagor rjevanje uivanjeosci illacijaiglebrizgaadabi iseizbjeglon neeljenodo odatnoubrizgavanje o Prigu o Man njatolerancij janapromje enjljivprotok k o Veinaglasakna akontrlimo iprodiranjasprejagoriva a ornostkataloenjunasla aga o Otpo o Nepromjenjljivekarakteristik keprotokap priveimtem mperaturnimgradijentima o Mog gunostproiz zvodnjemlaz zapoduglom mzarazliite ezahtjevesis stema. Brizgai za GDI sisteme se projetk e ktuju tako da obezbjed to precizniju koliin dobro d de nu B raspren noggorivasa aSauterovim mprenikom kaplicaman njimod25m mikrometara. .Iakosudug gogodina razvijane za dizel m e motore, brizg galjke sa mla aznicama nis se pokaza kao efika su ale asne za GDI sisteme. Mlaznice esavieotvo orastvarane estabilnojezg groplamenakadaseupa alisamojedn nimfiksiranim mizborm paljenja. Takoe, zo sa bogat . one tom smjeom su preblizu zona sa siromanom s m u smjeom, pa se front a plamena ne prostir jednako po cijeloj k a re komori za sagorjevanje. Konstrukci koja je trenutno s ija najraire enijauupotr jebrizga rebi aljkazavojno ogtipasaiglo omkojaseo otvarakaunu utranjostib brizgaljke, sa jedni izlaznim otvorom i raspnom o im operativno pritiskaizme 5 i 10 M p u MPa. Ove brizgaljke b konstruiusetakod daporedaks sijalnog,mlazugorivada ajuradijalnimomentta akotogoriv voprolazi krozniztangencijaln nihotvoraiu ulaziuzavojn nukomoru.G Gorivosezat timpootvar ranjuiglebrizgaairi pokomo orizasagorje evnjeusprej juoblikaup pljekupesauglomkojim moevariratiod25paa akdo180 stepeni. SMDkodov brizgaljki sekreeod 14do25mikrometara. Poredtoga vih toefikasnopretvara energiju pritiska u o obrtni mome i tako po ent ospjeuje ra asprivanje g goriva, ovaka nain kon av nstrukcije brizgaljk poboljav i ostale karakterist ki va tike mlaza (SMD, pro otok, uee velikih estica...). e

Sl.26:Geomet S trijamlazabri izgaazavojno ogtipa

NenadRadov vi,7894

28 2

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

Poloajiorjentacijabrizgaauodnosunaizvorpaljenjasunajvanijigeometrijskiparametri za dizajn i optimizaciju sagorjevanja kod GDI sistema. Tokom homogenom moda punjenja, brizga mora obezbjediti to bolje mjeanje sa vazduhom i njegovo najbolje mogue iskoritenje, a opet tokom slojevitog moda mora da omogui formiranje lako zapaljive smjee u okolini svjeice. Nemogue je potpuno zadovoljiti oba zahtjeva, pa je izbor poloaja brizgaa i svjeice skoro uvijek kompromis. Da bi se smanjila duina puta plamena, smanjila mogunost detonacije i tendencija samozapaljenja i obezbjedilo simetrino irenje plamena, svjeica se gotovo bez izuzetka postavlja centralno. Postoji mogunost ugradnje dvije svjeice, ali je ta mogunost dodatno oteana ionako smanjenimprostorom. Budui da je za smjetaj svjeice rezervisano centralno mjesto, brojni su faktori na osnovu kojihseproraunavapoloajbrizgaa.Najvanijisu: o Prostornaogranienjacilindarskeglave,ventilaiusisa o Karakteristikasprejakojibrizgaproizvodi o Strukturaijainakretanjavazdunestrujeucilindru o Geometrijakomorezasagorjevanje o Geometrijaelaklipa o Temperaturnaogranienjatijelaivrhabrizgaa o Dizajnsvjeiceidozvoljenizazorelektrode Generalno,izbjegavasepostavljanjebrizgaljkisaizduvnestranezbogpovienetemperature. U pravilu, postoje dva naina postavljanja brizgaa, centralno pored svjeice, i bono. Prednostiimanecentralnopostavljenogbrizgaasu: o Veastabilnostpaljenjanaitavomopsegurada o Velika mogunost slojevitog ubrizgavanja ali u kratkomvremenu o Omoguavadobrouniformisanudistribucijugoriva o Pogodnazahomogenimodpunjenja o Nezavisnaodgeometrijeelaklipa o Zahtjevnainstalacijaiuklanjanje o Smanjenpromjerventila o Viatemperaturaimogunoststvaranjanaslaga o Mogue da zahtjeva specijalne svjeica sa veim zazoromelektrode Prednostiimanebonopostvljenihbrizgaa: o Mogunostpostavljanjaveihventila o Duevrijemepripremesmjee o Olaktanainstalacijaiuklanjanje o Vrh brizgaa hlaen usisanim zrakom, manja tendencijastvaranjunaslaga o Vieodgovarazapostavljanjevodazadovodgoriva o Slabo funkcionisanje slojevitog moda i velike fluktuacije o Veamogunostdospjevanjagorivanazidcilindra o Veamogunostrazblaivanjauljazapodmazivanje

NenadRadovi,7894

29

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA
Danasjezastupljenijerjeenjesabonopostavljenimbrizgaima. Sobziromnageometrijukomereipozicijusvjeica,odnosnobrizgaljki,razlikujemotrisluaja voenjasmjee:

Kod prvog sluaja, mlaz goriva se usmjerava pomou geometrije ela klipa i glave motora, kod drugog sluaja mlaz se usmjerava pomou vazdunihstruja unutar cilindra koje izaziva kretanje klipa,autreemsluajusprejgorivajetajkojidiktiraformiranjesmjeeukomorizasagorjevanje.U najnovije vrijeme pojavom piezoinjektora poslednja varijanta je dosta zastuplejna, ali jo uvijek je prilinoskupapajezastupljenasamokodluksuznijihvozila.

5.2.2) Verzijepojedinihproizvoaa Prvi motor kompanije Mitsubishi razvijen 1996e godine bio je zasnovan na standardnom 4G93 motoru. Ovaj motor je koncipiran kao redni etverocilindrini sa dvostukim bregasitm osovinama u glavi motora i esnaest ventila po cilindru. Glavne izmjene u odnosu na ve postojei motorsunapravljenenacilindarskojglavi,eluklipaipumpivisokogpritiska,kojisuprilagoeniGDI sistemu.Sistemkoristidvostrukikatalizatorzapreiavanjeizduvnihgasova.Prvikatalizatorkoristi istiiridijumipreiavagasovenastaletokomsagorjevanjasiromanesmjee,adrugikatalizatorje klasinisaplatinomipreiavagasovenastalesagorjevanjemstehiometrijskesmjee. OsnovnekarakteristikeMitsubishijevog4G93GDImotora: o Promjerxhodklipa81x89mm o Zapremina1864cm3 o Kompresioniodnos12:1 o Centralnopozicioniranasvjeica o Sfernidizajnelaklipakojisluizausmjeravanjesmjee o Brizgapozicioniranispodusisnihportovaiizmeuusisnihventila o Visokopritisnibrizgazavojnogtipa o Commonrailsistempritiska5MPa o Odnosgorivo/vazduhakdo40:1 o EGRsistem o Snaga112kWpri6500min1 o Obrtnimomenat128Nmpri5000min1

NenadRadovi,7894

30

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

Mitshubishi navodidaje eovimrjee enjemekono ominostzna atnopobolja anja,dokje ubrzanje do100km/h d hskraenoza a5%isnagapoveana10 0%usledpov veanekomp presije.

a b
Sl.27:M Mitsubishi4G93GDImotor( (a)ioblikelaklipa(b)

K KompanijaT ToyotaGDIs sistemprvip putprimjenju ujenaserijskom3SFSE motoru.Ov vajsistem takoe kombinuje s varijabilnim upravljan sa njem vremenom otvaranja ventila (VVTi). Spe ecifinosti na drugi zavojni i elo klipa specifinog dizajna za to bolje i, a g sistema su dva usisn voda, jedan ravan i d mjeanje smjee i formiranje povoljnij odnosa gorivo/vazd e to jeg duh u okolin svjeice. Osnovne ni karakter ristikeToyota ainogmotorasu: o etir ricilindrauliniji o Pre nikxhodklipa86x86mm m 3 o Radn nazapremina1998cm o Kom mpresioniodn nos10:1 o Svjeicablagopo omjerenaizc centracilindra gapozicioniranispodus sisnogportabezzavoja o Brizg o Dovo odgorivavarijabilnogprotiska,izme u8i13MP Pa o Dvos stepenoubrizgavanjeielektronskak kontrolagasa a o NOx xredukcija elektronski kontrolisan EGR,NOxkatalizatoris standardnitr rostepeni kata alizator 1 o Snag ga107kWpr ri6000min1 o Obrt tnimomenat t196Nmpri i4400min1

NenadRadov vi,7894

31 3

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

ab
Sl.2 28:ToyotaD4GDImotor( (a)ioblikela aklipa(b)

T Toyota navo da je ov sistemom smanjena emisija azo odi vim m a otnih oksida ak za 95% prema a % Japansko voznom ciklusu. Tak om koe, navod se da je sa etveroste di epenim auto omatskim mj jenjaem ostvaren nautedagorivaod30%, ,auistovrije emeubrzanjedo100km m/hskraeno oza10%. S Sistem kompanije Merc cedes se za asniva na centralno po e ozicioniranom brizgau, i bono m postavlje enoj svjeici. Ovaj pristu omoguav da elo klipa ostane ravno, alije zato kompl up va k e likovanija kontrukc glave i tei pristup brizgaima. Mercedes je ovim sis cija stemu na sv vom prototipu uspio ostvariti tedeupotro onjigoriva uzsmanjenjeemisijeazotnihoksida ado35%.Svojsistem znaajneu direktno ubrizgava og anja Merced naziva C (Stratifie Charge Gasoline Inj des CGI ed jection)Karak kteristike Mercede esovogprot totipaGDImotorasu: o Jedn nocilindrini,etiriventila apocilindru o Prom mjerxhodkl lipa89x86,6mm o Radn nazapremina585,6cm3 o Kom mpresioniodn nos10,5:1 o Svjeicalocirana aizmeuusis snihventilaiublizinuvrh habruzgaa tikalnicentra alnopostavljenbrizga o Vert o Varij jabilnipritisa akgorivaod4do12MPa a o Spre ejoblikakupe esavarijacijomuglaizmeu75i105 5stepeni o Kasn noubrizgavanjezaslojev vitopunjenje e o Rano oubrizgavan njezahomeg gnopunjenje e Mercedes je uspjeno n e nastavio sa istraivanjem na ovom polju, pa je tako 2006e godine m predstavljen nadrugagen neracijaCGIs sistemasap piezobrizgalj jkamaipritis simaubrizga avanjaod 5 5 do 12 MP a 2010e godine je predstavljen i trea ge Pa, e na eneracija ko kombinuj sistem oja je direktnogub d brizgavanja,v varijabilnogu upravljanjav ventilimaivi estrukogpa aljenjasmje e(Multi Sparkignitio S on).Kodovegeneracijesistemapritis sakubrizgava anjasepenje eido20MPa a.

NenadRadov vi,7894

32 3

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

Sl.29:emafu S unkcionisanjaprototipamo otorasadirekt tnimubrizgav vanjemkompa anijeMercede esbenz

VAG je svo istraiva oja anja na pol direktno ubrizgava lju og anja zapoe na proto eo otipskom Audijevom t A trocilindrino motoru sa pet ventila po cilindru. Osnovne karakterist om e tike ovog motorasu: o Troc cilindrini,po otpunoaluminijumskizap premina1,2litra o Petv ventilapocil lindrutriusis sna,dvaizdu uvna o Vert tikalniravanusisnivod o Vert tikalnoposta avljenasvjei ica o Brizg gasmjeten nizmeuusis snihventila,ispotusisno ogporta o Pritisakubrizgav vanja10MPa ga55kWpri550min1 o Snag o Mak ksimalniobrt tnimomenat t115Nmpri3000min1 V Volkswagen grupacija je takoe uspjeno nasta e avila razvijanje svog sist tema, koji je kasnije nazvan FSI (Fuel Str ratified Injec ction) i uspj jeno ga ugrauje u ve eliki broj svo vozila. Najnovija ojih N tehnolog gija ove kompanije kombinuje sis stem direktn nog ubrizgavanja i turbo punjenja u cilju a postizan to bolje ekonomino i performansi a sve to uz sman nja osti e njenje zapremine motor koja je ra danasak ktuelna(dow wnsizing).OvajsistemnosioznakuTSI.

Sl.30:VAGFS SIsistemdirek ktnogubrizgavanja

NenadRadov vi,7894

33 3

 5.3)

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA BoschDIMotronic

Kaotosmovevidjeli,kompanijaBoschzauzimavodeemjestomeuproizvoaimatose tie sistema za ubrizgavanje goriva i upravljanja radom motora. Tako je i sa sistemima direktnog ubrizgavanja,paemoovdedetaljnijeobjasnitiprincipfunkcionisanjasistemaDIMotronic,upoetku poznatogkaoMEDMotronic(MotronicEletronicThrottleDirectInjection). Kao to sam naziv govori, ovaj sistem kombinuje direktno ubrizgavanje goriva sa Motronic sistemom za upravljanje radom motora. Ovaj sistem primjenjiv je sa razliitim izvedbama sistema direktnog ubrizgavanja, a mi emo ovdje opisati princip funkcionisanja u vozilima kompanije Volkswagen.

Sl.31:emaBoschDIMotronicsistema

Kao to smovidjeli, FSI tehnologija podrazumjeva sistem direktnog ubrizgavanja goriva kod kojeg se gorivom upravlja geometrijom ela klipa, odnosno glave motora (wall guided). Brizga je postavljen bono pod uglom od 70 stepani, a mlaz goriva ulazi u komoru pod uglom 20 stepeni u odnosunabrizga.Kompanijajepoelasaprimjenomovogsistema2000tegodineiplaniralajeda do 2005e sve svoje oto motore prilagodi direktnom ubrizgavanju benzina, u emu je i uspjela. Takoe,ovajsistemimatrimodaoperisanja:

NenadRadovi,7894

34

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

Sl.32:TrinainaradaF FSIsistema

M Mod slojevitog ubrizga avanja se koristi do srednjih br rzinskih opt tereenja i spoljnih opteree enja motora Gorivo se ubrizgava u okolinu sv a. u vjeice i form zapaljiv smjeu, a ostatak mira vu a zapreminecilindrais spunjavasvjezrakirec cirkulisaniizd duvnigasovi.Uovommodulambda sekree do i ent aj red optereenja i brzine, od 1,6 d 3. Da bi menadme motora koristio ova mod, por niskog o potrebno je i da te o emperatura rashladne t tenosti bud de iznad 5 stepeni, NOx senz 50 zor spreman za rad i tempera atura NOx k katalizatora da je izme 250 i 50 u 00 stepeniC Celzijusa. U Utaktuusisa avanja,kod slojevitogpu unjenja,lept tir je otvor koliko je mogue (n do kraja jer mora biti ren e ne odreen vakuum zbog recirkulacije gasova a klapna u ni a) usisnoj g grani zatvara donji kana kako bi usisani vazdu a al uh krozgor rnjikanalust trujavaobre eucilindari itakostvara ao aerodina amike uslov pogodne za smjeta ve e anje goriva u okolinisvjeiceiform miranjezapa aljivesmjee. . G Gorivo se u ubrizgava u poslednjoj treini takt ta sabijanja Poinje k a. kod 60 step peni prije spoljne mrtv ve take i z zavrava se 45 stepeni prije SMT. Z formiranj Za je smjee na raspolag ganju je sa amo 40 do 50 stepen o ni avanja goriv va koljenastog vratila, pa momenat ubrizga morabit tijakopreciz znodefinisan n.Smjease etransportuj je uokolinusvjeicetu urbulencijom musledspecifinogoblik ka ajemvazduha akojiustruja avaucilindar. elaklipaipodutica Sagorjev vanje je p povoljnije z zbog manjih toplotni ih gubitaka a.

NenadRadov vi,7894

35 3

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

M Mod si iromanog homoge enog ubrizgav vanja se kor risti u prelaznom periodu i kod ovo moda u og itavoj zapre emini cilindr se ra nalazi siromana homogena smj jea kod koj se je lambdakreeoko1,55. I Ikodovogm moda,leptirj jeotvorenko oliko jje mogue, a klap pna zatvoren kkako b se na, bi smanjili gubici i inte enziviralo kre etaanje vazd duha unutar k komore. Za razliku od s slojevitog moda, ovde se gorivo ubrizgava oko 300 stpeni prije SMT, da akle u taktu usisavanja. Ovo daje vie u vremena za formir a ranje homogene smje u e itavom cilindru, a k koliinu goriv odreuje EUJ va omedalamb bdabude1,5 55. premato K Kod visokih opteree h enja i brzi ina motora, koristiseho omogenimo odpunjenja iu tehiometrijska, ovom sluaju smjea je st odnosno lambda je 1.Kod ovog moda, lep o g ptir moe bit otvoren ili zatvoren, u zavisnosti od ti u poloaja pedale gasa. Klapna na usisnoj gra a a ani jeprima anjimbrzina amaazatvore ena,dokse pri veimbr rzinamaioptereenjimaotvarakako obi se usisala vea koli iina vazduh Gorivo se ha. ubrizgav u taktu us va sisavanja, ok 300 stepe ko eni prije SM Energija za isparav MT. a vnje goriva se uzimma od vazduha iz cilindra, imme se on a , dodatno ohladitoom moguavapo odizanjestep penakompre esije.Vrijemepaljenjasm mjeejeglav vnifaktor kojiodre eujemomenatmotora,potronjuie emisijuizduv vnihgasova. R elektron Rad nske upravljake jedinic je baziran a potrebi motora za o ce n obrtnim momentom. Unutran njifaktoriko ojiutiunara adUJsu: o Hlad danstart o Zagr rijavanjekata alizatora o Kont trolalera o Ogra anienjesnag ge o Ogra anienjebrzine o Kont trolalambda asonde S Spoljanjifak ktorisu: o Kom mandevozaa a o Auto omatskimjen nja(momen ntizmjenest tepenapreno osa) o Koionisistem(E ESP,koenjemotorom) o Klim maureaj o Tem mpomat N Nakon to E izrauna potrebni obrtni mome EUJ enat, ostvaru ga na sv naina, ko uje va ontrolom koliine ubrizganog goriva u slo ojevitom mo odu, i kontro olom momen paljenja u usisanog vazduha nta ostaladv vamoda.

NenadRadov vi,7894

36 3

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

S Sistem za d dovod goriva sastoji se od dv podsistema, san a niskim pritis skom (15) i visokim i pritiskom m(611).

Sl.3 33:emasistemazadobavu ugoriva:1Re ezervoar;2El.p pumpa;3Filt ter;4Ventilza akoliinu gor riva;5Regula atorpritiska;6 6Pumpavisok kogpritiska;7 7Vodvisokogpritiska;8Vo odgoriva dobriz zgaa;9Senzorpritiskagor riva;10Regul latorpritiska,11Brizgai

5.4)

Osno ovnepredn nostiinedos stacisistem madirektnog gubrizgavan nja

Osnovnepre O ednostizbogkojihjesiste emdirektnog gubrizgavan njaizaivio,j jesu: o Smanjeni troko eksploata ovi acije vozila kroz smanje potronj i nie tak usled enu ju kse man njegzagaen nja o Smanjenozaga enjeokoline e vanjeprirodnihresursa o Ouv U poreenju sa ostalim mjerama z smanjenje potronje i emisije te U u m za e etnih gasova sistem a, direktno ogubrizgavan nja(ukombinacijisajo nekimsiste emima)poka azujenajveipotencijal. Problemi sa visok kom cijenom izrade us m sled nedosta atka odree enih materij jala i tehno ologija su uglavnom u prevazi eni,takoda asusadaovisistemiiro okodostupn niimoese reidasuu potpunosti potisnuli starijesi istemeindire ektnogubriz zgavanja.Osn novniproble emteegpre eiavanjaiz zduvnihgaso ovauslad rada sa siromanom smjeom se takoe prilino usp m pjeno rjeav vaju skladit tenjem NOX i zatim X pretvara anjemuazot,iliugradnjo omtrokompo onentnihkat talizatora.

NenadRadov vi,7894

37 3

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

5.5) Mog gunost kom mbinovanja sa drugim sistemima na vozilu i neki savremeni a m u primjeriprimjenesiste ema S obzirom na nagli razvoj siste S ema uprav vljanja, dire ektno ubriz zgavanje se danas e uspjeno preko e elektronske upravljak jedinice automobila kombinu i uskla ke uje auje sa mrjeenjim maisistemimanavozilu.Prviprim mjeriovek kombinacijesubiliogranienje razliitim maksim malnebrzine evozila,zati imkontrola aobrtnogm momentaus sluajuaktiviranjaESPsistema isl.Pok kazaloseda adirektnou ubrizgavanje ebenzinad dajejakodo obrerezulta ateukombi inacijisa sistemim varijabilnog upra ma avljanja ven ntilima pa je tako o ovaj nain primjene uveliko rasprost tranjen. Neke od na ajnovijih in novacija su primjena dvostepen nog nadpunjenja i varijabilnogupravl ljanjaventil limaikorit tenjepiezo obrizgaljkiv visokepreciznostiipri itiskado 200bar r.Takoeza animljivajeimogunos stkoritenja asistemadirektnogub brizgavanjaumjesto elektrop potretaa k kada je vo ozilo zagrija ano. To om moguava d prilikom npr. Staj da m janja na semaforu ili u koloni vozilo z zaustavi rad motora, a zatim na pritisak pe a edale gasa ponovo startuje motor bez asistencij elektropokretaa, ime se ost e je tvaruju dod datne uted Ovaj de. sistemp poznatjepo odnazivomStartstopsistem.

Sl.34 4:Startstopsis istembezasistencijeelektro opokretaa

NenadRadov vi,7894

38 3

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

K Kaojedano odnajboljihprimjerako ombinacijesistemanasavremenimmotorim ma,ovdje emon netodetalj jnijenapisat tioVWovo omTSImot torukojijed dvijegodine ezaredomosvajao tituluI Internationa alEngineof oftheYear kaoititulu uGreenEn ngineofthe eYear.Skraenica TSI (Tur rbocharged Stratified Injection) u d upuuje na to da se r radi o moto koji kombinuje oru turbopu unjenje,up prvomslua ajudvostruk ko,idirektn noubrizgav vanjebenzin na.Ovateh hnologija jeprvob bitnoprimje enjenanam motoruzapr remine1,4l litraokojem memodet taljnijeipisa ati,alije kasnijeprilagoena aiostalimm motorimaV VWgrupacije. O Ovajmotor rprviputjepredstavlje en2005eg godinenasa ajmuautom mobilauFra ankfurtu, a razvija je u VW an Wovim pogo onima u Ch hemnitzu. Radi se o m R motoru radn zapremine 1390 ne cm3,mehanikim kompresorom,turbop punjaemi direktnimu ubrizgavanjemgoriva. Sveovo doprinje je da m elo maksimalna snaga bud 125 kW to je 14% vie od 2.0 FSI mo de W % otora, uz potron smanjen za 5%. P nju nu Pored nabr rojanog, ovaj motor p posjeduje si istem konti inualnog upravlja anjevremen nomotvara anjausisnihventilaipu umpuzago orivokojaostvarujepritisakdo 150bar r.Radommo otoraupravljasistemB BoschMotro onicMED9.5.10. a Oznakamotora Tip Za apremina Pro omjerklipa Hodklipa H Brojven ntilapocilin ndru Komp presioniodn nos Maksi imalnasnag ga Maks simalniobrt tni momenat m Upravlj janjemotor rom Gorivo Tretm manizduvni ih gasova Standard S BLG Redni, e etverocilindrini 1390cm3 76,5mm m 75,6mm m 4 10:1 125kW

240Nm BoschMotronicMED 9.5.10 SuperplusRO ON98 Glavnikataliz zator, la ambdakont trola Euro4

Sl.35:T Tehnikekarak kteristikeidija agramsnageiobrtnogmom i mentaVWTSI Imotora

NenadRadov vi,7894

39 3

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

Sistem ubrizgavanja goriva je klasini FSI sistem kakav smo opisali u prdhodnom poglavlju,samotojemaksimalnipritisaksada150bar.Takoeibrizgaljkesuprilagoene ovom motoru. Osnovna razlika izmeu ovog i FSI motora predstavlja kompresor i turbopunja.

Sl.36:VWTSImotor

MehanikikompresorjeRootsovzavojnikompresorkojiseobrebrzinom1.5puta veom od brzine koljenastog vratila. Kompresor je u pogonu preko magnetnog kvaila i u funkciji je do maksimalno 3500 min1. Upotreba mehanikog kompresora poboljava karakteristike motora na niim brzinskim reimima i omoguava brz porast pritiska. Ne zahtjevadodatnopodmazivanjenitihlaenjeiradisamokadajepotrebno(naleruneradi). Loastranamehanikogkompresorajeutometozapogonkoristisnagumotoraiutome tokonstantnoproizvodipritisaknezavisnoodbrojaobrtajakojisemorakontrolisatiitako opet imamo gubitke. Kompresor radi konstantno sam do 2400 min1 kada se ukuljuuje i turbopunja.Popotrebikompresormoedanastaviraddo3500min1 ukolikojepotrebna dodatna snaga da bi se izbjegla turbo rupa. Nakon 3500 min1 nadpunjenje motora vri iskljuivo turbo punja. U sluaju kada je mala potreba za snagom, regulaciona klapna je potpuno otvorena i motor prkatino radi bez nadpunjenja jer se kompreso ne pokree a snagaizduvnihgasovajemaladabipokrenulaturbopunjadovoljnobrzo.

NenadRadovi,7894

40

SIST TEMIZAOB BRAZOVAN NJESMJEEKODOTOMOTORA

Sl.36:Reim miradakompr resoraiturbopunjaa

M Motorjeta akoeoprem mljeninterk kuleromko ojitemperat turusabijen nogvazduhasputa sa oko 200 stepen Celzijusa na temper ni raturu neto viu od te o emperature okoline. Hlaenje e H ovanosadv vaodvojena atoka,jedan nzablokmotoraadru ugizaglavu. .Ovakva motorajeorganizo izvedbaimanizpr rednosti,br rezagrijava anjebloka, boljehlae enjecilinda ara,manjat termika optere enjainakr rajumogun nostpovea anjastepenakompresij je. O Ovajmotor rjebioprviusvijetukojijekomb binovaodvo ostrukonadpunjenjei direktno ubrizgav vanje benzi ina. VW je kasnije ova koncept primjenio i na drugim svojim mo aj i m otorima. Takoe, razvijen je i slian koncept ali samo sa tu , e urbo punja em promje enjljive geo ometrije. Buduidajeizvedb basamehanikimkom mpresoromi iturbopunj jaemprili noskupaza aizradu, ja ilne geome etrije koji b mogao z bi zadovoljiti potrebe nastoji se razviti turbo punj varijabi motora naniskim obrtajima, kakobise izbjeglaug gradnjameh hanikogko ompresora. Takose predvi da e u a uskoro ova koncept biti potis aj snut konceptom jedn nog turbo punjaa promjen njljivegeom metrije.

NenadRadov vi,7894

41 4

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

6) Zakljuak
Nakonsagledavanjacjelokupneistorijerazvojasistemazapripremusmjee,kaoiuopteoto motora, moemo zakljuiti da je ona uvijek bila uslovljena sve stroijim zahtjevima za manjom potronjomitomanjomemisijomtetnihgasova.Naravno,poredtogatujeistalnirastpotrebaza toboljimperformansamamotora. Take,daseprimjetitidajenaglirazvojiusavravanjebenziskihmotorapoeokrajemXXog ipoetkomovogvijekaidasedanasjakomnogoulaeurazvojtehnologijazaotomotore.Direktno ubrizgavanjebenzinajejednaodtehnologijakojomsepostiunajveeutedeugorivuiznatnoistiji izduvni gasovi, ali koja jo uvijek ima mnogo prostora za usavravanje ove, prvenstveno na polju kontrolesagorjevanjaiboljegtretmanaizduvnihgasova.

NenadRadovi,7894

42

SISTEMIZAOBRAZOVANJESMJEEKODOTOMOTORA

7) Literatura
1. Tomi M.; Petrovi M. Motori sa unutranjim sagorjevanjem, MainskifakultetBeograd2004 2. FilipoviI.Motoriimotornavozila,Mainskifakultetutuzli2006 3. Zhao F.; Lai M.C.; Harrington L.M. Automotive sparkignited direct injectiongasolineengines,ElsevierScienceLtd.1999 4. Gasoline Fuel Injection System KJetronic Technical instruction, RobertBoschGmbH2000 5. GasolineEngineMenagament:MotronicSystems,RobertBoschGmbH 2003 6. Electrically Controlled Gasoline Fuelinjection System With Lambda ClosedLoopControl:KEJetronic,RobertBoschGmbH 7. Gasoline Fuel Injection System LJetronic Technical instruction, RobertBoschGmbH1995 8. MotronicMED9.5.10,SeatSA2004 9. SelfStudyProgramme359,VolkswagenAG2006 10. SelfStudyProgramme377,AudiAG2006 11. SelfStudyProgramme253,VolkswagenAG2002 12. http://www.vwvortex.com 13. http://www.boschmotorsport.de 14. http://www.mitsubishimotors.com 15. http://www.autozine.org 16. http://www.volkswagen.com 17. http://www.emercedesbenz.com 18. http://www.volkspage.net 19. http://autospeed.com 20. http://www.caranddriver.com 21. http://www.wikipedia.org/

NenadRadovi,7894

43