Kapat ATATRK'N 100. DOUM YILINA ARMAAN KAN DVALARI Sosyal Antropolojik Yaklam Do. Dr.

Mahmut Tezcan Geniletilmi ve Gzden Geirilmi kinci Bas ANKARA - 1981 ANKARA NVERSTES ETM FAKLTES YAYNLAR NO : 99 KAN DVALARI Sosyal Antropolojik Yaklam Do. Dr. Mahmut Tezcan Geniletilmi ve Gzden Geirilmi kinci Bas ANKARA . 1981 . : sunu > - .

Elinizdeki yapt, Eitim Fakltesi, Eitim Sosyolojisi Krss Asistanlarndan Sayn Mahmut T an'm ayn fakltenin 1969-1970 renim yl Lisans-st Programndaki "Ky Sosyolojisi Asn i ve Toplum Kalknmas" konulu dersimiz iin hazrlad seminer devidir.' Kan dvas olay l&-rimizdeki toplumsal, ekonomik ve eitsel sorunlarn kr dm olduu bir noktadr. Konuyla gili aratrmalar yok denecek kadar azdr. Daha dorusu, teki aratrmalarda yan konu olarak ele alnabildii lde incelenmektedir. Bu arada konu, edeb baz yaptlarda da ilenmitir. sal deime, zellikle, kentleme sreci iinde kan dvas olay yeni eitsel, ekonomik ve to boyutlar kazanmaktadr. . '

Yazar, konuyla ilgili kaynaklar derinlemesine taram, mlakat tekniklerinden de yararl anarak konuyla ilgili rnek olaylar derlemitir. Bir Lisans-st seminerinin genilik ve ak ademik dzeyini aan cidd bir emek rn olan bu yapt, kukusuz, ileride giriilmesi gerekl n aratrmalaryla tamamlanmak zorundadr. Yapt, bu tr alan aratrmalar iin n hazrlk Alan aratrmalar, olayn nedenlerinden hangisinin ar bastn ortaya karabilir, byle a baz zm yollar getirebilir. Bu nedenle, yazardan alan aratrmalar da bekleyerek bunda onraki almalarnda da baarlar dilerim. 30.11.1971 Do. Dr. Cevat Geray Eitim Sosyolojisi Krss ' esi NSZ

retim

Kan gtme olaylar, lkemizde imdiye dein sosyolojik ve kriminolojik ynleriyle ele alnm konu deildir. Konu, esas olarak hukukular tarafndan ele alnm almakla birlikte yine de hukuksal ynden bir ka makale konusu olmaktan teye gidememitir. Olayn toplumsal ynleri ile ilgili olarak bir iki makale yaynlanmtr. Ayrca eitli toplumsal aratrmalarda kon a olarak deinilmitir. Biz kendi aratrmamzn verileri dnda. bu kaynaklardan da yararla

Olayn lkemizde toplumsal bir sorun olarak varl gn getike nemini arttrmaktadr. Bu b ynden bilinmesinde yarar vardr. zellikle olaylarn temel nedenlerinin bilinmesi nleml er alnmasnda .kolaylklar salayacaktr. Olay, tm halkmz ilgilendirdii gibi, zellikle ve hukuksal sorumluluk tayan kimseleri de yakndan ilgilendirmektedir.

Aratrmamz, konunun toplumsal ynden btn boyutlaryla ele alnmasnda bir.ballang nite u bakmdan, ilerde bu konu ile ilgili olarak yurt lsnde yaplacak geni aptaki toplumsal ma-lara bir k tutabilirsek kendimizi mutlu sayacaz. Esasen bu monografinin amac da bud ur.

Aratrmann tmn gzden geiren, btn aamalarnda gerek yakn ilgi, gerekse kaynak bakm gemeyen Fakltemiz Eitim Sosyolojisi Krss retim yelerinden hocam Do. Dtr. Cevat GERAY teekkr ederim. Aratrmann bu duruma gelmesinden kendisinin tevik ve emei oktur.

Yine, Fakltemiz "ocuk Sululuu" dersi asistan arkadam Dr. Esin Konan'tan da olayn ze hukuksal ynleriyle ilgili blmnde gerek gr ve gerekse kaynaklarn salanmas bakmndan rlandm. Kendisine de ayrca teekkr ederim. 10.11.1971 TEZCAN Ankara VII Mahmut

KNC BASKIYA NSZ

Aratrmann birinci basks 1972 ylnda yaplmt. Aradan on yi geti, konu hl lkamiad Bu konuda imdiye dein lke apnda bir aratrma yaplmad. Bu nedenle konu ile ilgili bil imiz artm deildir. Fakat, gzlemlerimize dayanarak, kan gtme blgelerinde tm toplumsal, konomik deimelere ramen yine de olaylarn belirli lde srdn belirtebiliriz. zellik lk gruplarnn, airet tipi toplumsal yaantmm kan davalarnda etkin rol srmektedir. Gee iinde alalede kan dvalar, siyas kan davalarna dnerek bir deiime urad. ok youn v ortaya kt, ideolojik olaylar kan davas biiminde kendini gsterdi. Binlerce insan ldrl yas kan davas" kavram gelitirildi. Yabanclarn Trk toplumsal karakteri olarak ileF sr "intikamc" kalp yangs adeta doruland. Zaman getike azalma bek-leniriken, siyas kan biimindeki olaylar giderek artt. 12 Eyll dneminden sonra birok reformlarn yapld u n davalarn azaltc nitelikteki hukuksal, toplumsal ve ekonomik nlemlerin etkilerini ksa zamanda gsterecei kukusuzdur. Bu nedenle gelecek asndan olumlu gelimeler sz konusudu

Kitab yeniden gzden geirerek gerekli yerlerde yeni eklemeler yaptm. lerde konunun deii ynleri ile lgili daha spesifik alan aratrlar ve ierik zmlemeleri yapmak arzusunday . 5.V.1981 t TEZCAN Ankara IX NDEKLER Saihife NSZ ......... ... ... ... .................. ... ...... ......... ......... 1 GR ................................................... ............ 1 . Mahmu

A.. YNTEM ................................................... 1. rnek Olaylar.......................................... . 2. Ak Grmeler.......................................... 3. literatr Taranmas.................................. ... B. C. ARATIRMANIN TEMEL VARSAYIMI ...... ............ 4 4 2 3

KAPSAM ............ ........'. 1.......................... ...

BRNC BLM I. TANIM, ZELLKLER VE DER TOPLUMLARDA KAN GTME A. 6 6

TANIM ..........................:....... ;........... ......

B. KAN GTMENN SOSYAL ANTROPOLOJK YN VE ZELLKLER ............ ..................... ......... 8 C. KAN GTMENN SOSYOLOJK YN VE ZELLKLER ... B 14

'. . PSKOLOJK YN VE ZELLKLER ........................ { D. KAN GTMEDE GZETLEN YAKINLIK DERECELER .. 15 16

E. DER LKELERDE KAN GTME........................... KNC BLM

II. KAN GTMEY DOURAN VE VE SREKLLN SALAYAN ETL NEDENLER ....................... 21 A. EKONOMK NEDENLER.................. .................. XI . Sahife 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. B. . Toprak Anlamazllklan.................................... 21 22 21

Snr Anlamazlklar ... ... ... ... ... ... ...... ... ......... sizlik, Yoksulluk....................................... Zenginlik ve Para le Adam Tutma........................ Kadmm Ekonomik 0eeri ................................. Sulardan Yararlanma ......... ........................... Otlaklardan Yararlanma........................ ............ TOPLUMSAL NEDENLER ................................. 26 23 25 26 26 23

. . 1. Kz Karma, Kadnla ilgili Nedenler ve Kadnlarn Kan .Gtmedeiki Rolleri ....................................... 26

2.

Silh Tama Gelenei ... ..................................

32

3. Adaletin Yerine Getirilmedii nanc ve Devlet Otoritesinin Zayfl.................. .............................34 4. a. b. c. d. e. f. g. Telkin ve Tevik Gelenei................................. Szl Telkin.................. ............................ Kanl GmleMer .'.............................' ......... lenin Eyasnn Tantlmas ........................... Phtlam Kann Korunmas ........................ 43 43 43 43 44 44 40 42 38 38

Braklan 25 Kurular .................................... Evde Duvarlara Aslan Fotoraflar ............ ...... Mezar Talarna Resim ...... ........................ ...

h. Dinsel nanlar........................... ............ 5.

Namus, eref Anlay ve evrenin Etkisi.........'.........

6. Kan Gtmenin Srdrlmesinden Yararlanmak steyen Blgedeki Nfuzlularn Etkisi........ ...:......... ...... "46 a. Mal, Mlk ve kar Koruma ............................ 46

b. Toplumsal, Siyasal, Dinsel ve Ekonomik Nfuzu Koruma......... .............. ......................... ...... 47 7; Kabadaylk, Yiitlik, Mertlik ... .;....... ... ............ ... 8. 9. 10. 11. 12. C. 1. 2. 3. XII ' , . . 4. . Sahife Gasp......................,......................'....... 53 . Senliik^Beniik Kavgalar........................ ...... ... opuk Kavgalar ve di Kavgalar ..................... 49 49 48 ;

Akraba Anlamazlklar .............................. ....... 51 Particilik............ ... .......:................ ......... Kltrel Yetersizlik-.................................'....... BREYSEL NEDENLER....................................... Benzetine ve YanlMklar ... .................. ... .., ...... Vasiyet ...... v.......................... ..............i ... Daa kma.............................. ... ......... ... ... 52 52 52 53 51 52 ,?

5.

ki-.................................. ..........,........... 53 54

53

6. Kumar.................. ... ...................... ......... 7. Karakter.................................................... D. KAN GTMENN LEN LE LGL KURALLAR ... NC BLM III. RNEKOLAYLAR ... ........................................'.. ... rnakolay: 1 Snr Anlamazl ... ......,......'............... rnekolay : 2 Hara Para steme ... ...... ..............V ... rnakolay': 3 Irza Geme ......... ........................... mekolay: 4 Snr Anlamazl ......... ...... ............ 60 58 59 54

57 57

rndkolay : 5 Kz Karma ... '....... ........................... mekOlay: 6 Kadn Yznden............... ... :........... rnekolay: 7 Snr Anlamazl ve Kadn .................. rnekolay: 8 Sulama .......................................... mekolay: 9 Arazi Anlamazl......................... ... mekolay: 10 Adi Kavga..................... .........."... ... makolay : 11 'Kz Yznden................................. rnekolay: 12 Kz Yznden ... .,....................... '...... rnekolay: 13 oculk Kavgas.................................. rnekolay: 14 oculk Kavgas ...........................____ rnekolay: 15 Kz Yznden ..."........................... ... rndkolay: 16 Benzetme............... ........................ rnakolay: 17 Zorla Mal Elde Etme .................. ...... rnekolay: 18 Kadn Karma.............................. 80 81 80 77 79 79 76 71 74 65 70 62 63 64

61

rnekolay: 19 Arazi Anlamazl...............................

meikolay : 20 Siyasal Nfuz ve Particilik............... ... ... 87 89 89 90

82

rraakolay: 21 Ad Kavga .................. ............ ... ..." rnekolay: 22 Cinayet.......................................... rnkolay : 23 Arazi Anlamazl...... ........................ rnekolay: 24 Arazi Anlamazl............... ... ... ... ......

rnekolay: 25 Su Anlamazl ... ...........,......'.:.......... DRDNC BLM III. OLAYIN HUKUKSAL YNLER ........................ ... ..... XIII '."".. ahife A. 1. 2, B. C. 1. 2. 3. 4. . . SLM CEZA HUKUKU ................................. ... Ksas...................................................... Diyet = Kanlk ... ................:....................... KURAN'I KERM VE KAN GTME ............ ......... TRK CEZA KANUNUNDA KAN GTME ... ............... 104 105 105 106 106 106 102 102 103 102

99

ntikam Sjki............................................. Sikin Yetersizlii........................................ Akrabaln art Olmad...... ......"..................... (Kan dvas ve Taammt ..................... ......... 107

. OCUK SULULUUNDA KAN GTME ...... ............

D. OSMANLI MPARATORLUU ZAMANINDA 31. KANUNUSAN 1327 (1908) TARHL MUSALAHA-1 DEM KOMS YONLARI........................ .............................. 109 E. 3236 SAYILI KANUN, UYGULANMASI VE ELETRS ... 110

F. ANAYASA MAHKEMESNN 3236 SAYILI KANUNUN BAZI MADDELERN PTAL KARARI VE GEREKES..... ...... 114 BENC BLM IV. LKEMZDE KAN GTME......... ......... ............... ..... A. B. BLGELER VE LLER BAKIMINDAN DURUM ............ BAZI ARATIRMALARDA KAN GTME ... .................. 119 123 119

ALTINCI BLM V. OLAYIN NLENMES VE KAN GTMEMEK .................. A. DEVLET TARAFINDAN ALINAN NLEMLER ... ...... ... 132 132 132 133 132

1. Hulkuteal nlemler ... .................................... a. b. dam.................................................... Silh Tama....................................... ...

c. , fd. XIV Sahife

Asayi Salanmas....................................

134 136

. Taahhtname ve Mteselsil Mesuliyet ............... ocuk Sululuunda Kan Gtmenin nlenmesi ...... 135

e. Cezaevleri............................................. f. Af Yasalar ............... ............................ g. Sosyal Hizmet Uzmanlar.................. ............. 2. a. b. c. 3.

136 136 136 137 137 137 138 138

Ekonomik nlemler...... ................................. Toprak Yetersizlii........................ ............ Aa-Kyi likisi ................................. ... Snr Anlamazlklar ................................. Eitsel nlemler...........................................

B. HALK TARAFINDAN UYGULANAN TOPLUMSAL NLEMLER............ ...................... ....................... 139 1. a. b. c. Toplumsal nlemler ... ................................. Barma............................................ ...... Kz Alp Verme.......................................... Gler................................................ 139 139 144 145 146 . 147

. Koruma.................................. ... ............ d. zel Konut Biimi....................................

2. Kan dvasnn Gdtaamesinide Psiko-Sosyal Nedenler ... .................................... 148 4. Dinsel Nedenler..................................;.......

147 - 3. Ekonomik Nedenle 148 149

SONU.......................................................... I. SUMMARY (THE TRADITION OF BLOOD FEUD N TURKEY) 150

II. KAN GTME LE LGL ATASZLER, DEYMLER VE AITLAR..................................... . ;................. 160.

III. GAZETELERDE OLAYLARIN HABER OLARAK VERL LE LGL RNEKLER ..................... ................ 169

IV. RNEKOLAYLARIN DERLENMESNDE VE GRMELERDE GZNNE ALINAN HUSUSLAR ................ ........ 176 V. GAZETE TARAMASINDA OLAYLARIN SAPTANMASI N

YARARLANILAN FORM ..................... ............ ... ;..

177 178 181

VL 3236 SAYILI YASA ............... ......................'.. ... VII. KAYNAKLAR.................................... .................. XV Giri

lkel bir gelenein rn olan kan gtme, bugn lkemizin baz blgelerinde hl grlmektedi de ayda bir, haftada bir, baz zaman ise daha sk olarak u balklara rastlamamz olanakld "Kan Dvasndan ki Aile att: 2 l, 8 yaran var.", "Kan Dvas Yznden kan Kavgada k olay, ok ksa olarak haber biiminde verilmekte, rnein olayn nasl olutuu, nedenleri, eri belirtilmemektedir. Bu yzden, olay btn ayrntlar ile ortaya koymakta byk yararlar kansndayz.

Olay, ksaca, "Kan Gtme" terimi ile ifade edildii gibi, halk arasnda daha ok "Kan Dvas" olarak adlandrlmaktadr. Bugn dnyann baz blgelerinde de hl grlen bu olaylar, henz e eriememi, gerek toplumsal, gerekse ekonomik bakmdan geri kalmln bir belirtisi olara rmza kmaktadrlar. Ancak uygarlik dzeyinin gelimesiyle kitleler, insanlk deerinin so deer olduunu kavrayacak ve bu gibi olaylar kendiliinden ortadan kalkacaktr.

Kkeninde " almak" arzusu bulunan kan gtme olaylar, eskiden uygulanan "ksas" geleneinin gnmze dein intikal etmi bir bidmidir. Olayn yerli filmlerimize ve edeb metinlere okkonu olmas da lkemizde cidd bir sorun olarak nemini gstermesi bakmndan ilgintir. Bu y pek ok aile ocaklar snmekte, kadnlar dul, ocuklar ksz kalmakta, arpanlar mutlaka da yararlanmaktadrlar. te olaylar yaratan bu kimseler ve blgeler belirli bir uygarlk ve kltr dzeyine eriememilerdir. Bu yzden de insana insan olarak deer verememekte, sn dar bir dnya grne sahiptirler. -r. A. YNTEM

Konuyu ele alnken yntem olarak "rnekolay" (ease study) ve "ak mlakat''tan yararlandk. ilindii gibi rnekolay yntemi, belirli ve karmak bir konunun enine boyuna, derinlemesi ne gzden geirilmesi, konunun eitli belirtilerini, hl ve durumlarn belirli zaman ve mek reveleri iinde etrafl olarak dorudan doruya betimlenmesini gerektirir'. Hatta bu yntem , baz 'konularda istatistik ve anket yntemlerinden daha da geerlidir. rnein kan gtme g ibi bir konuda olayn ilk k nedenleri, rnekolay-larla daha ak olarak ortaya kmaktad olay, bu yntemle ayrntlaryla birlikte anlatldndan kapal ve belirsiz noktalar azalma 1. rnekolaylar

Biz, rne'kolaylann bir ksmm Ankara Yar-ak Cezaevi, Ankara Kalaba oculk Islahevi ve Kes in Ceza Evi'nde kan gtme suundan yarglanm hkmllerden derledik. Hkmllerden al dm nu denetlemek iin resm dosyalar (karar kartonlarn) da gzden geirip kendi anlattklar arlatrdk.

rnekolaylann dier bir ksmn ise Eitim Fakltesi rencilerinden derledik. Yalnz, renc n, kendilerinin kan gtmenin grld blgelerden olmalarna ve gerek kendi aileleri, gereks krabalar ya da komular dolaysiyle uzaktan ya da yakndan olaylarn iine girmi olmalarn kat ettik.

Toplumsal olaylarn, genel ve geni kapsaml istatistik incelemelerle, survey biimi aratr malarla aklanmayacak kadar karmak koullar altmda olumas, bu tr aratrmalarn yannd lere, gzlemlere dayanan daha derinlemesine aratrmalar yaplmasn gerekli klar. Belli bi oplumsal olayn hangi koullar altnda gelitiini, olaya karan kii ya da gruplarn hangi

lerle hareket ettiklerini, olayn olumasna olumlu, olumsuz ynlerden etkide bulunan et kenlerin neler olduklarn, olayn ne gibi sonular dourduunu, toplumsal yapda, kurumlarda kii ve grup ilikilerinde ne gibi deimeler dourduunu, de-

1 Yasa, brahim: rnekolay Aratrmalarnda Gzlem ve Mlakat Metod-lannm nemi, S.B.F. Derg. ilt 15, Say 2, Ankara 1959, s. 3.

er yarg ve davranlarnda nasl bir deime olduunu ortaya karmaya, gstermeye yarayan lan gereksinim ortadadr2. Survey'ler, anketler, istatistikler tek bana bu amaca elv erili bilgiler salayamamaktadrlar, ite rnekolaylar, dier yntemlerin salayamad bu h lirtmekte geerli bir yntemdir. rnekolaylardan ne dereceye kadar genellemeye (gidilebilecei hususu, henz tartmal bir k onudur. Fakat olaylar ktlesini temsile elverili bir rnek alma yolu tutulduunda, gene llemeye elverili bilgiler toplanabilir3. Tdk tek olaylardaki benzeyen ve birbirin in ayn olan noktalar saptanr, bylece genellemeye gidilebilir. Sonra, rnekolay yntemi, kanaatimizce, konumuz gibi belirli bir konuda ok az yazl mate ryal bulunduu durumlarda da ba vurulabilecek bir yntemdir. Anglo-saksonlarda ok kullanlan bu yntem, lkemizde de yenlemektadir. rnein Prof. Ya s Ky Sosyolojisi ile ilgili aratrmalarnn bir ksmnda bu yntemi kullanmtr4.

Prof. Geray da toplum kalknmas alanndaki aratrmalarnda bu yntemden geni lde yararl .

rnekolaylann bir ksmn da eitli aratrclarn bu konu ile ilgili ya da ilgili olmayan n kardk.

Burada sunduumuz rnekolaylar, saptadmz rnek olaylarn hepsi deildir. Buraya aldklar n deiik ve daha ilgin drdklerimizdir. Okuyucuyu skmamak ve yersiz kabarkla meydan v iin 25 rnek olay sunmakla yetindik. 2. Ak Grmeler

Grmelerin bir ksmn olayn grld yerlerdeki eitli kimselerle yaptk. Gittiimiz ye ez, Silvan ka2 Geray, Cevat: Toplum Kalknmas rnekolay Aratrmalar Konusunda bir Deneme, S.B.F. Derg ., Cilt 23, No. 4, Ankara 1968, s. 187. 3 Geray, a.g.m., s, 188.

4. rnein bak: Yasa, .: Trkiye'de Kz Karma Gelenekleri ve Bununla lgili Baz dar Mes nkara 1962.

5 Bak. Geray, a.g. makale, ayrca: Ayn makalenin devam, S.B.F. Derg., cilt 24 No. 1. , Yine bak : Toplum Kalknmas Deneme almalar, Bnyan rnei, Ankara 1967. Ayrca Bak: To lknmas, Kooperatifilik ve Birka rnek olay, Amme daresi Derg., Cilt 4, S. 3, Eyll/1971.

zas ve Silvan yolu zerinde Kasm Ky, Ankara'nn Keskin Kazas ve Krkkale ve Akakoca'd rda olaylara tank olmu kimselerle grtk.

Grmelerin bir ksmm ise yine Ankara'da olaylara eitli vesilelerle karm ya da tank m yesi, avukat ve retmenlerle yaptk. Bylece olaylarn daha ayrntl ynlerine inebilmek l olmutur. 3. Literatr Taranmas

Yntemimizin tamamlayc ve son ksm ise konu ile ilgili basl kaynaklarn taranmas, gzde

mesi suretiyle onlardan yararlanmak biiminde olmutur. Yalnz u hususu belirtmek gerek ir ki, kan gtme sorunu, lkemizde sosyoloji ve sosyal antropoloji literatrnde hemen h emen hi ele alnmam tr denebilir. Yaplan birka monografide ok ksa olarak yer almtr llikle hukuksal yn zerinde durulmu ve bu alanda birka makale ve ett yaynlanmtr. Sr yu ele alan, alan aratrmalar yaplmamtr. Ayrca, Milliyet, Hrriyet ve Cumhuriyet Gazetelerinde olayla ilgili haberler gzden g eirilmitir. B. ARATIRMANIN TEMEL VARSAYIMI

Aratrmamzn temel varsaymn yle formle edebiliriz: Kan gtmenin varl, bu olaylann deki ky topluluklarn, iinde bulunduklar geni toplumla btiin-letirememenin bir sonucud te bu btnletirememe sreci ierisinde karlatmz iki temel neden, olaylann srekli u iki temel nedeni ekonomik (toprak yetersizlii) ve toplumsal (kz, kadn sorunlar) ol arak iki grupta toplayabiliriz. Burada, "Toprak yetersizlii"ni geni anlamda ele al dk. Ayn arazi zerinde eitli kimselerin hak iddia etmeleri ve snr anlamaz-lklan bu te ifade edilmitir. Yine, balk vermemek iin kz karmalardan doan kan gtmeler ve aile b ikonomik katks olan kz ve kadnlarn karlmalarndan ekonomik kayba urayan tarafn kar kan gtmeye yol amas da dier temel ekonomik nedenlerdir.

Toplumsal nedenler arasnda ise, zellikle ekonomik yn olmayan namus sorunu ve eitli gel enekler yznden kz ve kadn* larn ortaya kard kan gtmeler, ikinci temel nedeni olut

Bu ufak aptaki araKrmamzda saptayabildiimiz olaylar arasnda her iki nedenin de ayn ne e derecede rol oynadn grdk.

Ekonomik nedenle balayan bir olaya sonradan toplumsal nedenler karyor ya da bunun ai ksi de olabiliyor, rnek olaylar gzden geirdiimizde ounun bu iki temel neden etrafnda atn kolayca grebiliriz. Esasen ilerde greceimiz gibi bu olaylar ok ynldrler. Olay k eitli etmenler girmektedir. C. KAPSAM

Burada, olayn tanm ve zelliklerini, eitli lkelerdeki durumunu, olayn ortaya km sa ik ve toplumsal nedenleri, hukuksal ynlerini, lkemizdeki dalmn ve sonra da nlenmesi ' ularn ele alacaz. i. : .-, ; :" . - '. Blm Tanm, zellikler ve dier toplumlarda kan gtme

Bu blmde olayn tanmn yaptktan sonra eitli zellikle rine deineceiz. Daha sonra, ol baka dier toplumlardaki grnmne ksaca deineceiz. A. TANIM

Bir kimsenin ailesinden ya da akrabalarndan birini ldren bir 'kiiyi ya da onun akrab alarndan birinin, ldrlenin kanna karlk olmak zere ldrlmesi geleneidir. Baka bir me olay, bir aile, [kabile ya da airetin yelerine kar baka bir aile, kabile ya da aire yelerinin eitli nedenlerle duyduklar kin dolaysiyle birbirlerinin yaamlarna son verme eridir"'.

Lasswell de "Cemaat tipindeki samim ilikilerin bulunduu gruplar arasnda her iki tara fn da iddete ba vurulacan bekledii karlkl dmanlk ilikileri" olarak tanmlyor2

Yukardakilere benzer bir tanm da Etnoloji Szlnde gryoruz. "Aile yelerinden, akrabal e cemaat yelerinden birini ldren kimseyi ya da onun ailesinden, akrabalarndan, cemaa

tndan birini ldrmek suretiyle alma"3. 1 Yasa, brahim: Ankara'da Gecekondu Aileleri, Ank. 1966, S. 27. 2 Pospisil, Leopold: International Encyolopedia of the Social Sciences, Volume 5 , 1968. "Feud" maddesi. 3 rnek, Sedat Veyis: Etnoloji Szl, Ank. 1971, S. 130. Bizde, "kan dvas", "kan gtme", "kan intikamt" gibi terimlerle ifade edilen olay, ya banc literatrde "Btood Vmgeance", "blood feud", "blood vengeance feud", "Vendetta (vindict)" olarak geiyor.

italyanca'da Ltinceden gelen "vindlicta", "revenge", "vindi-care", bir kimsenin k endini savunmas anlamna gelen bu terim, kan gtme gelenei iin kullanlmaktadr4. Yni ld nin en yakn akrabasnn almaya zorunlu olmasn ifade eder. Bu durumda allmak bir gre ktadr. Bylece taraflar arasnda karlkl ldrmeler serisi sregelmektedir5.

Baka bir tanmda : "Devletin ie karmad durumda, dmem, ailelerin karlkl olarak bi landrmalar biimidir" deniyor6. Geri bugn devlet vardr ve duruma mdahale etmektedir. Bu tanm, olayn ilk kn gz nnde bulundurarak yaplm bar tanmdr. Falfcat bugn ve ge olaylarn yine devam etmesi, mevcut hukuk kurumunun etkin bir rol olmadn gstermektedir. Tabii ki etkin rol oynayamamas da ilerde greceimiz gibi, hukuk dzeni ve toplumsal pa y ilikilerindeki baz dzensizlik ve sorunsal noktalara bal kalmaktadr. Dr. Gzb.yk de yukardakilere benzer bir tanm yapyor7.

Tanmlarn hepsini gzden geirdiimiz zaman hepsinde ortak olan taraflar grmemiz olanakld unlar ayn zamanda olaylarm zellikleridir. Bu zelliklerden birisli, ldrlen bir kiinin tlaka alnmasdr, almak bir grev saylr'. Dier zellik, intikamn, len kiinin en yak lnmasdr. En yakn olanlar yoksa ya da bu ii yapamayacak kadar kk yata ie ondan sonr aknlar alr ya da kk ocuk 4 Encyclopaedia Britannica: "Vendetta" maddesi, Gilt 22, S. 944-945. 5 ajg. ansiklopedi, "Blood Feud" maddesi.

6 lken, H.Z: Sosyoloji Szl, st. 1969, Vendetta Maddesi, S. 317. Ayrca Bak: "Kan Gtme addesi.

7 Gzbyk, A.P.: Kan Gtme Crmleri, Ank. 1952, S. 1. "Herhangifoir nedenle ldrlm ol kan hsmlarndan olan erkekler kan gtme yni alma siki ile (ldrlenin kann almak i kan hsmlarndan herhangibir erkek kimseyi ldrmek kaydiyle crmlerin ilenmesi ve bylec adam ldrmelerin devam etmesidir". . .

byynce kendisi cn alr. Bir baka zellik de, ya ldren kimsenin ya da onun en yaknn

Pospisil, olayn dier bir zellii olarak, uzun bir devreyi kapsayan sre iersinde iddet h reketinin en azndan tane olduunu belirtiyor (ilk ldrme, ilk ldrlenin cnn alnmas tikam- injury, revenge and counterreven-ge)8.

Bir baka zellik de karlkl ldrmelenm aileler arasnda olduu gibi kabileler ve airetl da cereyan etmesidir.

Nihayet olayn son bir zellii de uzun bir devre srmesi ve bu uzun devrede olaylarn zam an zaman cereyan estmesidir9. Taraflar arasnda eitli kuaklar gelip gemektedir. ldrme o aylar ise belki 5, belki 10, belki 15, belki 20 yl iersinde bir kez, ba-zan 2, baza n :kez vulkubulmaktadr. rnein bir ocuun almas iin eli silh tutunoaya dein bekl eme sresi 15-20 yl olabilmektedir. Bu yzden kan gtmelerin uzatlm bir olay olduu kabul

ilmektedir. Devrenin bu kadar uzun olmas bazan taraflarn ne iin, hangi nedenle birbi rlerini ldrdklerini unutmalarna yol amaktadr10. Herki blmlerde olaylarn zelliklerini yeri geldike daha ayrntl olarak ele alacaz. B. KAN GTMENN SOSYAL ANTROPOLOJK YN VE ZELLKLER

Bilindii zere toplumsal antropoloji, genellikle ilkel toplumlarn kltrn ele alan bir da dr. Kan gtme olaylar da daha ok ilkel toplumlarda grlen bir gelenektir. Bu, balangta u akna biiminde idi. Bir cinayeti ileyenle cinayete kurban giden ayn aileden, ayn kla ndan ise, suluyu toplumdan dar atan, kabilenin bakandr. Fakat su ileyen ile bunun k r ayr toplumlardan iseler, ilkel ada bu ie 1 koyacaik stn bir otori8 Pospisil, a.g. madde. 9 Pospisil, a.g. madde, S. 390.

10 Aradan ok yl getii iin iki dman ailenin karlkl olarac hangi nedenle birbirleri bilememeleri, unutmalar konusunda Sa-mim Kocagz, "Gm ile Zelifoa" isimli yksnde dile tiriyor. .

te yoktur. Kurallarn inenmesi, bunu ineyenin btn ailesine de bulaan bir leke olduund aile sua ortak saylrd. Bylece toplu alma olaylar meydana gelirdi n. rnein bir kla arafndan, dier bir Mn yesine yaplan sakatlama eylemi, zarar gren tarafn mensup olduu nn btn yelerince dar-gmlk gstermek suretiyle yantlandrlr. Zarar grm kimsenin kla at ister ya da suluyu intihar cezasna arptrr. Buna "klan intikam" denir. Bazlarmda is u usul ikan dvas biiminde grlr. Klan tarafndan alndktan sonra sona erer12.

Daha sonralar kamu adaletine geilmi, devlet " ksas" yasa-latrm, sulu tarafn, zarar arafa tazminat demesini nce tevik etmi, sonra da zorunlu klmtr".

Germen ve Frank hukuk tarihleri, para vererek uzlama yolunun nce kolaylatrlp, sonra da zorunlu klnarak, merkez iktidar tarafndan kan gtmenin nasl nlendiini gstermektedir1

Germen hukukunda, bir su ileme durumunda gelenek ve grenee, sulunun deyecei diyet tari esi konulmutur. Su kurbannn kendisi ya da miraslar adalet yoluna ba vurarak bu tarif eince sulunun kendilerine diyet demesini isterlerdi. Bununla beraber, bu devirde, d evlet diyet istemee zorlamad iin saldrya urayan taraf, ikan gtme yoluna gidebilirdi. sonralar, Frank monarisi srasnda geliime tamamland. Artlk ne zarar grenin kendisi, n e temsilcileri diyet almay red edemiye-ceklerdir15. Barbar yasalar, adam ldrmede "We rgeld" adn alan bir barem kurmulardr ki, diyetin tutarnn suun ilendii koullara ve s kiiliine gre deimesi ngrlyordu. Cinayet kurbanlarnn kiiliine gre denecek para esine btn ilkel adalet kurallarnda ve hatta Roma'hla-rn XII Levha Kanununda da rastl anmaktadr16. 11 Rousselet, Marcel: Adalet Tarihi, (ev. Adnan Cemgil), istanbul 1963, S. 6. 12 Erdentu, Nertnin: lkel Topluluklarda Hukuk, A.tLD.T.C.F. Derg., Cilt 24, Say 12. 13 Rousselet, a.g.e., s. 7. 14 Rousselet, a.g.e., s. 7. 15 Rousselet, a.g.e., s. 7. . ; 16 Rousselet, a.g.e., s. 8. Kamu iktidarnn parayla uzlamay zorunlu dolmas, bir anlamda ilkel hulkukun bir derece ...'

daha gelimesi anlamna gelmektedir. Son bir aamada devlet, baz sularn, toplumu zedeleye n, kamusal sular olduunu iln etmitir. Bu durumda parayla uzlamay ortadan kaldrm oluy

imdi, ilkellerde kan gtmenin bu geliim aamalarn Prof. Hilmi Ziya 1 Jce n'in bir etd de yarattlanarak daha ayrntl olarak grelim.

Ortaklaa sorumlulukta zel alma, aileye bal ve ortaklaa bir karakter tard. Sulunun onunla birlik saylr ve uzlama parasn onunla birlikte derlerdi. Aile evresinde alma tktan uzun zaman sonra bile, sorumluluun bu ortaklaa biimi srp gitmitir18, ilkel adal e (kiisel sorumluluk olmad gibi, baz kerelerde, eski alarda sulunun 'klna bile doku yaknlarndan birini cezalandrarak vurmak istenirdi. Eski Hammurabi Yasasndaki bir hkme gre: "ayet ev yklarak, sahibinin ocuunu ldrrse, evi yapann ocuu lm cezasna a am kle olmayan bir kadna vurup ocuunu drtrse 10 gum siki der. ayet kadm lrse v bylece bir lnn yerine bir kimsenin ldrlmesiyle yerine getirilmi oluyor!9. Yni esas n yerine bakas geiyor.

tikellerde duygusunun iddetti, uygar insanlar iin anlala-mayacak derecede kkl ve esa Adairs'e gre kzilderililer kana kar kan dkmdk iin byk bir 'duygusuyla tutuurlar. zaman kendilerini ldrrler20. Bir Afigan ataszne gre "yz yllk on henz st dileri vardr"21. Sami Tanrs, babalarn on oculklandan ve ocuklarn ocuklarndan tekler22. 17 Rousselet, a.g.e., s. 8. 18 Rousselet, a.g.e., s. 9. 19 Rousselet, a.g.e., s. 10.

20 lken, H. Ziya: tima st Yap Olarak Hukuk TetSriklerine Giri, Sosyoloji Derg, Say 2 . 1943, s. 33. 21 lken, a.gjn., s. 33. . .: 22 lken, a.g.m., s. 33. 10

lkellerde iddetle hkm sren alma duygusu, onlarn iinde yaadklar doal ve toplumsa dan ileri gelmektedir. Etrafndaki hayvanlar ve insan zmreleriyle srekli sava durumun da ve srekli tehlikeler iinde bulunan vah, tek bana, yaayamamaktadr. Kitleler halinde planmak zorunluluunda kalrlar. Kendi klan dnda onun ayr varl yoktur. Onu klanndan r tr lme mahkm etmelk demektir23

Birlikte fkelenir ve hareketi birilikte kabul ederler. Bir ilkele yaplan kabahati btn kln sanlki topuna birden yaplm gibi benimser, bir vahinin (kann aktmak Ikln ktir. Btn klan elemanlarnn grevi onun cn almaktr. de evlenme ve mlk gibi ortakla .

Sir. G. G r e ylin sylediine gre Avustralya kabilelerinde bir cinayet olduu, hele sul u kat zaman genel bir karamsarlk hkm srer. Zira akrabalar kendilerini sulu sayarlar nz aile ile hibir ilikisi olmayanlar kendilerini gvenlik iinde his-sederler. Bu cinay et, iki aile, iki Ikln arasnda sava iln demektir. Bu savalar iki taraf birbirini tketi ceye dein aralksz srp gider. Zira bir cinayet almak iin bir lm ister, o da buna ka istedii iin, bu durum o kadar srer ki bazan ilki klan da bitkin derler.

Kadnlar ve ocuklardan da alnr, tslkandinavyahlar beikteki yeni domu ocuklar bile Zira Eddaslara gre "Mini mini ocukta bile kurt pusudadr". Yunanllar, 8 yandan byk erk

cuklardan alyorlard. Yailnz kadnlar ve gen kzlar alnmaktan hari tutulmaktayd25

TalionnKsas, "Cana can, gze gz, die di, ele el, ayaa ayak, paraya para, yana yank, tikel toplumlarn eitlik duygusuna tam karlk olan "adalet" dncesi bu Talion yasasdr2 ....

Vendetta'larn tehlikesinden korunmak iin ortaya km ve ilkellerin alma duygusunu kar larn yaantsnda geni bir yer alm olan Talion, tre durumunu alarak kaide ve 23 ken, a.g.m., s. 34. 24 lken, a.g.m., s. 34. 25 lken, a.gjm., s. 35. 26 lken, a.g.m., s. 36. 11

zene konmutur. Btn klanda, nce, toptan alma hakk vard. Byle bir dzenleme ile o a e kendisinden alnacak kiilerin says snrlanmaya balad.

Bedevilerin ve hemen hemen btn Araplar'm alma yasas olan Ahzsar, be akrabalk dereces e bulunan her bireye bu be derece dahil kaatilin herhangilbir akrabasn ldrmek hakkm ve iyor. Prof. lken, bu gelenein genel olduunu ileri sryor. Zira Gertmenlerde ve Skandin avlarda da bu detin varln kant olarak gsteriyor.

Bu gelenek su alann snrlamakla birlikte, yine kurbanlarn seilmesi hususunda geni bir veriyordu. Nitekim bra-nilerde bunu da snrlamak ve c yalnz sulu ile snrlamak iin pe iimler grlr Jehovh, yle bir emir veriyor : "ocuklar iin babalarn ve babalar iin o k gerektir. Herkes kendi gnah iin ldrlecektir" rj. Fakat alma hakkna sahip grlen saysn snrlamak daha g olmutur. duygusu, ancalk kurbann en yakn akrabas bunu uyg edilebiliyor. Talion, vendettay kurala balayarak ve snrlayarak ilkel insan ikenceye s okan ve krletiren duygunun teskin edildiini gsterdi. nsan, artlk bu suretle btn klan a aile zerinde kr krne almaya kalkmyor, yalnz suludan, almakla kanmaya alyor darbeye kar darbe, lme kar lm olarak kalyordua.

Atina gibi bir ticaret kentinde, toplumsal dzeni 'kurmak gerei Vendettalan kurala balamak ve sulular cezalandrmak iin srekli bir mahkeme kurmaya olanak verdi. ngiltere' e 10. yzylda kral Alfred zamannda gelenek ve yasalar ailelerin henz cinayet yznden zel savalar iln etmelerine msaade etmiyordu29.

duygusu, ksasla hakem meclisleriyle ne kadar snrlandrlm olursa olsun, yine temelli nilmez bir biimde duruyordu. Onun kaldrlmas iin toplumun daha derin bir deiiklik geir i gerekirdi. Bu da, snfl toplumun ve mlkiyetin domas id. zel lerin dzensizliini o maya yarayan mlkiyet, ilk kez arpmalar ve sularla evrili aileler iersinde ortaya 27 lken, a.gjm., 28 lken, a.g.m., 29 lken, a.gjm., 12 s. 28. s. 39. s. 40.

kmaya balad30. Mlkiyet, ilkel toplumlardaki dzeni bozmak ve yemi duygular ve tutkular uyandrmak zere ortaya kt. Kabileden airet ve siteye geildii, feodal retimin balad un doduu srada zel mlkiyet bu suretle kurulunca, ar-t!k kan kanla demek biimindeki a kaybolarak onun yerine kan mlkle demek biimi domaya (balad. Bylece ksas, deiime u deimesi klelik ve kle ticareti ile kolaylat. Kle ticareti, dzenli bir surette kurulan

k uluslararas ticarettir. Canl insanlarn kzler, silhlar ve dier eya ile deitirilme rine kann baka bir bedelini demeye insanlar altrd32. O zaman cana can, die di yerin die ve dier yaralara kar hayvan, demir ya da altn istenir. Kfrler kz isterler, tsk lar, Cermenler bu i iin paray kullanmaya balamlardr M.

lkel toplumlarn deimelere almas ve zmreler arasndaki srekli ekonomik ilikiler, onl armaik toplumlar meydana getirmelerine neden olmu; bu toplumlarda ortaklaa ve snrsz biimi, cana can biiminde snrl alma, yni ksas biimini dourmutur. Fakat toplumun laa mlkiyet yerine 'kiisel mlkiyetin douu, servetin ve parann ortaya kmas, ceza bi ararn madd bir lyle taz min edilmesini ve yalnz bu tazminde kan ilgililerinin tam bir snrlama ile nihayet sulumun ahsna kadar indirilmesini dourmutur ki, kiisel mlkiyet k nun gelimesiyle denk olan bu toplumsal kuruma "mesulliyet duygusunun kiisellemesi" diyebiliriz M.

Olaylarn bir baka antropolojik yn, akrabalk sisteminin nemini gsterir. Bu yrelerde ak alar aras dayanma ve ballk olduka gldr. ki ayr hsmlk gruplar arasnda srp grubu kemdi akrabasnn cn alr. Akrabalar birbirlerine yakn, itenlikle baldr. C- KAN GTMENN SOSYOLOJK YN VE ZELLKLER

Olayn sosyolojik ynlerinden birisi, evrenin bireye almasn tevik etmesidir. nk ev elerin genel gr, 30 lken, a.g.m., s. 41. 31 32, 33, lken, a.g.m., s. 41, 42. 34 lken, a.gjn., s. 44. 13

almann bir "eref" olduu hususu etrafmda toplanmaktadr. Burada birey, kendi iradesi ya nnda bulunduu evrenin ortaklaa tasavvurlarnn etkisinde 'kalmaktadr. Bilindii zere or tasavvurlar, Durkheim'e gre bir toplumda kuaklar boyunca srp giden, bireylere ve kua klara gre pek deimeyen ortaklaa duygular ve inanlardr3S.

Bylece , toplumsail yaantmzda gelenek, grenek ve inanlar bazan da suu etkileyen, anti yal davranlara yol aan en nemli gler olarak karmza kmaktadr. Anababa ya da akrab kimselerin cn almayan kiiler, erefi ve haysiyetli kimseler olarak evrelerimde yaayamaz ar.

Olayn baka sosyolojik bir yn ise bir "toplumsal sorun" oluturmasdr. Toplumsal sorun, n telii bakmmdan dzeltilmeye gereksinim gsteren ve Ibu hususta toplumsal glerin ya da to lumsal aralarn uygulanmasn gerektiren bir durumdur36. Ad adam ldrme her toplumda grl l bir durumdur. Fakat adam ldrmelerin says geni lde antlt ve normal snr ap k n, toplumsal dzensizlie yol aan, ortada bir toplumsal sorun ile kar Ikaryayz demektir - PSKOLOJK YN VE ZELLKLER

Kan gtmede "ihtiras" ve "kin" biimlerinldekfi .ruh durumlarn grmek olanakldr. Dnce sabit fikir"den ne an lyorsak psikolojik alanda "tutku"dan da onu anlamaktayz37.

Tutku, d lemim yalnz belirli bir noktasn aydnlatan ve baka alanlarn karanlkta bra melekelerin belirli bir dorultudan ayrlmasna engel olan bir durumdur3S. Bu tanm kan g meye uygulayacak olursak, dmanm ldrmeyi kafasna koymu bir kimse, er ya da ge onu ld r. Bu ruh durumu, onda, artk sabitlemi bir durumdadr. Tutku, muhakemeyi etkilemekte, akl eylemle birlikte bulunup akla stn gelerek onu ynetir, istedii yne yrtr39. Tutku klilik egemendir. Geici deildir. Btn psikolojik yaanty kapsar. 35 Topuolu, Hamide: HukuUc Sosyolojisi Ders Notlan, Cilt 2, Ankara 1966, s. 10. 36 Topuolu, Hamide: Hukuk Sosyolojisi Dersleri, Ank. 1963, s. 227.

37 Erem, Faruk: Adalet Psikolojisi, Ank. 1959, s. 74. 38 Erem, a,g.e., s. 74. 39 Erem, a.g.e., s. 75. 14 Kan gtmedeki baka bir ruh durumu "kin"dir. Kin, nefretin srekli ve daha sert (bir b iimidir. Kan gtmeden kinin amac almaktr. Kii, dmanndan alarak kinini giderir.

Olayn baka bir psikolojik yn ise, ocuun ok ufak yalardan itibaren almas iin sre lkine tabi tutulmasdr. Telkin biimlerini baka bir blmde ele alacaz. Bylece o-cuk, ikolojik olarak bir renim srecine (katlmakla ilerde almaya hazrlanm olmaktadr, ile unlat zaman almak istemese bile birgn bilinsiz olarak silha sarlp gidip almakt kiilikli bir insan yaratlm olmaktadr. D^ KAN GTMEDE GZETLEN YAKINLIK DERECELER Burada, dereceden, akrabalk dereceleri anlalmaktadr<0.

a) ldrlen kmse ana, baba, karde gibi peik yaknlardan ise alma ii de o derece idde ulk yaplr ve dvadan kolayca vazgeilmez. Kan gden kimse, a'lrlken, bir eitlik gzler drlen babas ise ldrenin babasn, kardei ise ldrenin kardeini ldrr. Eer bunlar h yn derecede strap verebilecek yaknlkta birisi ldrlerek bu eitlik korunmaya allr

Bu eitlik rnein Nbalar arasmda o kadar spesifiktir ki sadece er*kek ldrlmse kar ir erkein ldrlmesi, kadn ldrlmse, bir kadnn ldrlmesi gerektii gibi ldrlece balkrandan da lenin ya ile denk ya da ona ok yakn olmas gerekir41.

Yine, Kuzey Afrika'da Berber kavimlerinde bu eitlik kesin bir biimde uygulanr. Eer b ir (grupta bir erkek kar taraftan bir kadn ldrmse, kar taraf ldren erkei ldrmey r kadn ldrrler42. 40 ztrk, sa: Kan gtme, Ky Enstitleri Derg., Cilt 1, Say. 4, Ekim 1945, s. 528. 41 Pospisil, a.g.m., 42 Beattie, John: Other Cultures, s. 175. 15

b) Bazan eitlik gzetilmez, alma ak iddetli olur. Bir kii yerine iki kii ldr ni ise, geride ala-cak kimsenin kalmamas, o ailenin kkn kurutmak arzusudur. Bu yzden blgelerde halk mmkn olduu kadar ok ocuk sahibi olmay ister. Rizede bir kan dvasn i ye giden bir gazeteci ile o blgeden olan ofr arasnda yle bir konuma geer43. "Ka kard Arif?" "Dokuz", "Maaallah anma oksunuz". "Burada ne kadar ok olursan eyidur bey... i inki vurmay-nan bitmeyeceksun..."

c) Bazan da kan gdlenin kendisine hibir zarar vermeden onun ok sevdii bir kimse ya da birey yk edilmek suretiyle alnr. rnein, bir babanm .kardeine kan (gdlyorsa bir tak olu varsa, amcasnn yarine bu oculk ldrlerek alnr. Bylece amcaya byk b lur. Gdlenin herzaman ahs olmas art deildir. Onun ok sevdii herhangibir hayvan (at, buza) ldrlerek de hn alnr.

) Bazan gdlene hibirey yapmak olana bulunmad zaman ona madd zarar verme yolu tutul ayvanlar iin depo edilen ot ve saman ynlarnn gizlice atelenmesi, hayvanlarnn gizlice i gibi.

E- DER LKELERDE KAN GTME

Kan gtme, daha nce szettiimiz gibi ilkel toplumlarda grlm, toplu almadan kiisel k lkelerde grlr.

Gronland'da yaayanlar arasnda bir adam ldrlmesi, kaati-lin yahut ocuklarnn ya da yak abalarndan birinin ldrlmesini gerektirir. Eer akrabasndan kimse yoksa, komusu ldrl

Balkanlarda Karada, Arnavutluk ve Arap topluluklarnda grlr. Arap lkelerinin bir ksmnd ulu yenine cezaya arplan kimseler yalnz erkek kardeler, erkek ocuklardr45.

Arnavutlukta, Ikodra'da bir adam ldrlnce btn ailesi kan dvasn takip ederler. Orta z beri devam eden Dukain 43 Hrriyet Gazetesi, 11. Temmuz. 1971. 44 Erem, a.g.e., s. 78. 45 Erem, a.g.e., s. 78. 16

Yasasna gre aktlan kan kaybolmamaldr. tki yara bir kan demektir46. Bir adama silh eke isabet ettirmemi olsa bile erefini alm demektir. lk frsatta ldrlmelidir. babadan, ta toruna kadar intikal eder.

A.B.D. de 19. yzylda kan gtmeler Apalaj Dalar'nm gney taraflarndaki federe devletlerde yaylmtr. Yine bu olaylara, Chuk chi, Papago, Tallensi, Tlingit, Jivaro ve Marshall A dallar arasnda da sk sk rastlanr47. Kaliforniya civarndaki yerlilerin bazlarnda bir lden en iyi almann onun sevdiklerinden birini ldrmek olduu yolunda bir gelenek yerlem ir48.

Avustralya yerlileri arasnda da kan gtmenin yerini tutan arpmalara sk sk rastlanr. Me esia'da Trobriand Adalarnda Afrika Sudan'nda da grlr. eref anlay, almay gerektir iyasal otoritelerinin kurulmas, genellikle bu olaylarn bastrlmasnda nemli bir rol oyna r *. zellikle hukuksal ekil ve prosedrn yok olduu yerlerde grlmektedir. talyan topluluklarnda da grlmektedir. rnein Sicilya ve Sardinya adalarnda bu olaylara sk rastlanr50.

Kan gtmenin en ok grld yerlerden birisi de Korsika'dr. Nederileri ise Korsikallarn n gelen aknlara kar kendile rini korumak zarureti ve Cenevizlilerin hkm srmek iin blm politikas idi. Olayn balca ilkeleri: a) b) Tecavz edenin ailesi, bir trenle kar tarafa haberdar edilir. ldrlenin en yakn akrabas kar taraftan alr51.

Olaylar, Korsika'da 17. ve 18. yzyllarda nemli sonular dourmutur. Bugn, gelenek ve gr klerin zayflamas ve hkmet eylemleri ile azalmtr. 46 Ojier, Y.P. Mark'dan eviri: Arnavutlukta Hl Kan Gtmenin Kalkmad Yerler Var. Kurum azetesi, 27 Mart 1935, s. 7-8. 47 Encyclopaedia Britannica, cilt 22, s. 944-945, Vendetta Maddesi. 48 Erem, a.g.e., s. 78. 49 a.g. Ansiklopedi, "Bood Feud" maddesi.

50 a.g. Ansiklopedi, "Vendetta" maddesi. 51 Grand Larousse, Encyolopedique, Cilt 10, s. 717, Vendetta Maddesi. 17

Prof. Jacques Lambert, Korsika kylerinde, eski Yunan sitelerinde ve Caucase Kabil elerinde ldrlenin evinin kapatldn, siyaha boyandn, kadn ve ihtiyarlarn darya beslemesi gereken ocuk ve genler nnde akam vakitleri hazin yinler yapldn, kadnla nan ve lene ait kanl gmlein banda aladklarn, ldrlenin mezar banda, intikam al ln edildiini yaptnda belirtmektedir52. Aileden birisinin ldrlm olmas, btn aile y m bir hakaret olarak karlanr. almamak, aile birliinin zayflna, savunmaszla, vermemee, kendinden olanlarn kanlarna kar saygszl gsterir 53.

Kan gtme, Korsika'da iyi rgtlenmi bir hukuksal sistemin yokluunda toplumsal denetimde nemli bir rol oynamtr. Eer kaatil bulunamazsa aile yelerinden birisi kurban der. Ara , bazan kan gtmenin sona ermesi iin zorla taraflara yemin ettirip olayn sona ermesi nde baarl olurlar54.

Siyasal otoritenin yokluu yznden burada kan dvalar uzun sre grlmtr. Olaylar yasala an kaldrlmamakla beraber, gl bir siyasal otorite, bunlarn kaldrlma ve azaltlmasnda lmaktadr55. Fransz hkmeti, Korsika'da Vendettalar ok yakn zamanlarda kaldrmay baard

Korsika'daki kan dvalar edebiyata da konu olmutur. Bu konuda Fransz yazar Prosper Me rime e'nin gerek olarak cereyan etmi "Coomba" adndaki roman ak okunmu ve dnyaca tann ann konusu zetle yledir57. rlandal bir albay, kzyla birlikte Korsika'ya turist olarak der. Yelkenli ile giderlken, yanlarna bir rastlant sonucu olarak lkesine dnmekte ola n Korsikal, yarm aylkla aa ikarlm bir sttemeni (Orso) de alrlar. Dost olurlar. nda temen olan Orso, Korsika'da uzun yllar ayr kalmt. Waterloo Savandan 52 Pekiner, Visalettin: Kan gtme Crmleri ve 3236 sayl Kanun. Ankara Barosu Dergs., 1 960, yl 17, Say 3, s. 87. 53 Pekiner, a.gjn., s. 87. 54 Encyclopaedia Britannica, s. 944-945. 55 Encyclopadia of the Social Sciences, Vol MI, 8. Cilt, "Blood Vengeance Feud" Maddesi. 56 Utken, a.g.m., s. 41. 57 Merimee, Prosper: Colomba, ist. 1958, Varlk Yay. 18

sonra doduu yer olan Korsika'ya dnmektedir. Albay olan babas Korsika'da ldrlmt. lk . yzylda iki komu aileden birisinin bir kznn kar tarafa batan karlmasndan ortay sonra ldrme olmamtr. nk Cenova Hkmeti iki tarafa da eit bask yapm, genler yur ile de birok kuaklar boyunca gl temsilcilerden yoksun kalmt. Sonra bu iki aileden bir e Avrupa'da tesadfen karlarlar, dost olurlar, fakat Korsika'da kye dnnce eski dostluk aynen kalmaz. Fakat ikisi de normal olarak lrler. Sonra bunlarn oullar biri avukat, ' biri asker olur. Grmelerine frsat olmaz. Fakat avukat, Korsika'da oturduklar bucakta belediye bakan olduktan sonra Albay da yarm aylkla aa karlmtr. O da Korsika'da a (Orso'nun babas). Bundan sonra aralarnda eitli vesilelerle atmalar olur ve dmanlkl su yzne kar. Bingn Albay, esrarengiz bir biimde ldrlr. Orso, Korsika'ya gelince k lom-ba'y grr. Colomba, daha nce babasnn ls nnde at (bal-lata-Vocero) syler. Kar nsa'ya, (kaatilin kim olduunu syleyen mektuplar gnderir. Orso, Korsika'ya almak iin d eil, kz kardei Colombay evlendirmek ve arsalarm satp Fransa'ya yerlemek iin gider. Or nun Kara Avrupasnda geirdii yllar ve ald eitim, iindeki "kan dvas" eilimini zayf

ay stne Barrioini (dman taraf) ailesini temize karan resm makamlarn yorumuna akl yat balar. Fakat yaknlarnn ve kzkardei Colomba'nm szleri, yorumlar, stelemeleri adamn i ma duygusunu yeniden alevlendirir. Colomba, almann aile reisine dtne, bunun aile rei in erefi olduuna gelenek icab inand iin kendisi almyordu. Birgn Colomlba ile Orso ler. Colomiba, babasnn ld yeri gsterir. Eve gelince de balbasmn kanl gmleini- ve k rir. Kardeine almas iin srekli terkinlerde bulunur. Sonra dmanlar atlarn ldrrl ldrmenin almay ifade ettiini kardeine anlatr. Bu cinayeti kurunla demesini, eer a bu hareketinin erkeklik olmadn kendisine srekli olarak syler. Orso, nceden tant i kye getirmeye gider. Giderken at ldrenleri uzaktan grr. Fakat oradan uzaklar. Sonra ne birisini grnce ate eder. Dmann ldrr. Kendisi de yaralanmtr. Sonra iki arkada r. Yaralar sarlr ve gider. Turist dostlar eve gelmitir. Vurduu dmannn 19

oullarnn cenazesi evin nnden igeer. Sonra Lydia (turist kz) ve Colom'ba Orso'yu grmey iderler, Orso iyiletir. Colomba, alndnn sevinci iersindedir, iki kz Orso'yu at sr etirirler. Jandarmlar iki gen kz' tutuklarla!-. Fakat vali onlar salverir. Orso ateler e yalnz karlk verdii iin mahkemede beraat eder. Lydia ile evlenir ve hep beraber Paris'e dnerler.

Morgan, Amerikan yerlileri arasndalki kan gtmeden de sz ediyor. Irokua'lardaki ve ze llikle senekalar tribsndeki gens'i ele alyor ve her gens iindeki geleneklerden szederk en kan gtme ile ilgili olarak u noktalara deiniyorM: Gens yeleri yabanclar tarafmdan y aplan bir satamann cn birlikte almak zorunluluunda idiler. "Eer gens'e yabanc biri o lerinden birini ldrrse, lenin btn gens'i bu cinayetin cn almakla ykmlyd..." nce ranrd; kaatilin gens'i toplanr ve ldrlenin gens Konseyine, ounlukla zntiMerin bil armaanlar sunaraik, ii dzeltme nerilerinde bulunurdu. Eer bunlar kabul olunursa, soru n kalmazd. Aksi durumda, saldrya urayan gens, kaatili izleyip ldnmekle ykml bir ya ka -alc tayin ediyordu. Bunlar, grevlerini yapt takdirde, ldrlen adamn ('kaatili yakmmaya hibir hakk yoktu; sorun bitiyordu". Bir gens yesinin ldrlmesi dolaysiyle, kef ret ba (wergeld, kan helli) ya da kan dvasn konsey kararlatrr. 58 Angels, F: Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, Ank. 1971, s. 122. 20 2. Blm Kan gtmeyi douran ve srekliliini salayan eitli nedenler

lkemizin baz blgelerinde grlen bu olaylarn eitli nedenleri vardr. Fakat biz varsaym belirttiimiz gibi olaylarn iki temel nedeni olduunu, bunlarn balca, ekonomik ve toplum sal olaraik iki grupta toplanabileceini belirtmitik. unu belirtmek gerekir ki bu iki neden zerine arlk vermekle hem de bir varsaym olaraik kaibul etirtekJe dier nedenleri ihmal ediyoruz anlam karlmamaldr. Olaylarn ou, bu iki temel neden yznden kmakta k olaylar ve literatr incelemesinde olaylarn bu iki nedenle iktm grdk. Bylece, vars orulanm oldu. nce bu temel nedenleri grdkten sonra dier nedenden de de alacaz. A- EKONOMK NEDENLER Bunlar da eitli gruplar aknda toplayarak ele almak istiyoruz. Bu gruptaki olaylar eitl i biimler gstermekle beraber hep sinin kkeni ekonomik bir karakter tamaktadr. 1. Toprak Anlamazlklar

Toprak dvalar mlkiyet konusundan ortaya kmaktadr. Tarmsal karakterin egemen olduu ky izde toprak ktl, 21

eitli atmalara yol amaktadr. Belirli bir arazi zerinde eitli kimseler ha'k iddia et tapularnn 'kendilerinde olduklarm ileri sifcmekte, bu yzden iki tarafta 'kuaklar boyu nca sren cinayetler zinciri grlmektedir. Bundan toprak hukukumuzun karmakl da rol oyn ktadr. Osmanl mparatorluundan kalan yasalarmz vardr. Osmanl mparatorluundan kalan y vardr. Meden kanunun getirdii yenilikler tam anlamyla uygulanamamaktadr. Yllardan beri tapulu ya da tapusuz olara'k belirli bir arazide tasarrufta bulunmu olan bir iftin in karsna ayn topralk zerinde hak iddia eden "kiiler ortaya kmaktadr. Toprak zerind rufta bulunan kii, tasarruf yetkisini aadaki kaynaklardan birinden almaktadr. a) b) c) Mlkiyet halklkndan zel 'kiilerden kiralanmasndan Hazine arazisinin kiralanmasndan

) Hlilbir mlkiyet hakk ve 'kira anlamasna dayanmakszn arazide sadece zilyedlie sahi .

Kan gtmeye kadar giden arazi anlamazlklarnn ou, zellikle bu son eden ortaya kmakt Kylerimizde mlkiyet halkkma tecavzler de olduka oktur. Bu atmalarn ou 5917 sayl rilmeye allmaktadr. Fakat yine de atmalarn, kavgalarn nne geilememektedir. Miras yznden kan mal, konut ve toprak dvalar da akrabalar arasnda kan gtmeye gidecek ylara yol amaktadr. Topran azl ve nemi, onun korunmasnda ho gry nlemekte, ona ayca balanamamakta, ar teplkilerle karlanp silh kullanmaya varanakitdr. 2. Snr Anlamazlklar

Ekonomik nedenlerin yukarda incelediimiz birinci nedene bal olan ikinci bir grn de, s lamazlklardr. Bir kar toprak iin eitli snr anlamazlklarndan kan gtmeler domak n da nedeni topralk ktldr. Toprak ktl, birinin dierinden alaca birka metrelik to lara yol amaktadr. Bunda da arazi mlklerinin, snr22 larnm, tapu kadastro ilerinin dzenlenmemi olmas geni lde rol oynamaktadr.

Derlediimiz 25 rnekolaydan 7 tanesi snr anlamazl yznden ikmtr. Ayrca dier sresince toprak anlamazlklar da araya girmitir. (Baknz: r-nekolay, 1, 4, 7, 9, 19, 23 4). 3. sizlik, Yoksulluk

Kan gdlen blgelerdeki ekonomik durgunluk, i alannn olmamas yznden halkn ou isiz gin bir durumdadr. Bu durum bireylerin miza ve siniklerinde bir gerginlik yaratmakt a, en ufak bir az kavgas ksa zamanda kanl d durumunu almaktadr1.

Ekonomik bakmdan olduka geri kalm blgelerimizde zel likle Douda yoksulluk egemendir. B yzden, bir kar topraktan elde edilecek rn iin snr atmalar, bir aa yznden kav unun (yn) yanmas yznden hayvanlarnn kn. yiyeceksiz kalmasyla iki taraf, kanl at birlerinin tarladaiki dkinini atee verip, yakarlar, kavaklarn, mee aalarn, ban ba ler2.

Sonra, yoksulluk, almay da tevik etmektedir. Kan gden, yoksul olunca "Adam sende ben lrsem yahut mahkm olursam geride neyim kalacak," diye muhakeme yrtr. Bylece almakt nmez. 4. Zenginlik ve Para le Adam Tutma

Baz varlkl kimseler, genellikle servetleri ve yaamak arzular yznden yaamlarn tehlik mak istemezler. Fakat erefsizlik damgasn tamamak iin arac kullanarak arzularn yerin irler. Parayla adam tutup dmanlarndan lerini alrlar3.

Kan gdlen blgelerde para ile adam tutma usul ok yaygndr. zellikle babo dolaan ya k yapan, hrsz, pa1 Bozarslan, M. Emin: Dounun Sorunlar, Ank. 1966, s. 93 vd. 2 Bozarslan, M. Emin: a.g.e., s. 95. 3 ztrk, a.g.m., s. 528. 23

raya gereksinimi olan ya da kan gdlene herhangibir nedenle bir dmanl, hnc olan kims ra ile kandrlarak kan gdlen kimse ldrtlr4.

Para nerenler, nerdikleri kimseye yakalandklar takdirde hapiste besleyeceklerini ve iyi avukat tutacaklarm vadederler. Bu kimseler ayn Ikyden tutulduu gibi balka kylerden de salanmaktadrlar. Verilen parann miktar ise eitli yerlere gre deiiklik gsteriyor. ar, fiyat, pazarlk yeteneklerine gre eitli miktarlardan saptyorlar. Bu miktar, H. Ayte kin'in gzlemlerine gre Karadeniz blgesinde Akakocann Karatavuk kynde 2000-10.000 aras deiiyor5. Karatavuk kynde cinayetler en ok gz aylarnda ileniyor. nk fndk parala bu aylarda geiyor. Bazan ilki taraf da ayn adam kiralamak ister. O zaman hangi tar af nce davranp daha fazla para verirse, o, dmann daha nceden ldrtr. Bylece adam l ya karlarak kiralk kaatil salanmaktadr6.

Samsun'un Havza lesinde, gazeteye de gemi bir olayda, kardei ldrlen bir kii, ldren ek iin be bin liraya iki sabkal kimseyi kiralad belrtiliyojr7.

rndkolay 1 de dmann ldrlmesi iin 17.000 liraya iki kii tutulmutur, rnekdlay 3 de 2 aya kiralanan adam, hasm ldrmtr, rnekolay 6 da ise kaatil 24.000 liraya kiralanmtr. alk kaatiller bazan anlat tairafla da yetinmeyip ldrlmelk istenen kar tarafa gidip rinin daha fazla para verdikleri takdirde onlarn dmanlarn ldreceklerini sylyorlar. 6 olayda kiralk kaatil gidip kar tarafa haber vermitir. nk ldrecei adamn kzn alac te ve 7 de de kiralk kaatil sorunu grlmektedir.

Fikret Karadeniz, 1964 ylnda yaynlanan bir makalesinde son on ylda Tonya evresinde pr ofesyonel vurucularn adan ldrmeyi geim kayna durumuna getirdiklerin/den, bunun iin bi orsa olutuundan ve adam ldrmenin fiyatnn en aa 4 ztrk, a.g.m., s. 529. 5 Harmandalolu,: Kangtme V : Konumayan Ky: Karatavuk, Forum Derg., Say 170. 6 Harmandalolu: Kangtme IV, Forum Derg., Say, 168. 7 Milliyet Gazetesi, 5. XII. 1961. 24

5.000.-TL. dan baladn kaydediyor8. Bunlar hatr iin de adam ldrmekte ve tabii ki ld i yaparlarlken grnmemek kuralna uyarak dada, krda, msr tarlalarnda pusuya yatmaktadr Yazar, Tonyallarn bu konudaki u szn durumu aydnlatmak bakmndan nemli buluyor: "Tarl saat 6 dan sonra sokaa iklmaz". Bunun anlam, bir evden bir eve (Dank yerleme yznden kyden bir kye gidilmez demektir. Yine yazar, profesyonel vurucunun ldrd kimsenin ldr iin herhangibir kanl eyasn, kimin hesabna almsa ona teslim ettiini, bazan da bu d n bir uzvu da olabildiini kaydediyor.

5. Kadnn Ekonomik Deeri

Kadn ya da kz karmalar da onlarn ekonomik deerleri bakmndan kan gtmelere neden olmak Kadm ya da ikiz eitli ekonomik grevleri olan bir kimsedir. Adeta ok ynl bir iidir. Ha nlara bakar, tarlada ahjr, ot bier, ormana oduna gider, ailesel grevleri yerine getir ir. Sadece yneticilik grevlerini zerine alm erkee oranla kadn daha fazla alr, ret eni rol oynar. F. Karadeniz, ad geen makalesinde bir Tonyal'nm evindeki kzlarnn says aki ineklerine ekleyerek gelirini hesapladn belirtiyor9. Yine ayn yrede, lkemizin bir yerlerinde olduu gibi, kz seven kimseden ok, fazla balk veren alr. Kz seven fakat ba meyen kimseler onu kaurmaktadrlar. te bu yzden iki taraf da kan gtmelere kadar "giden kanl atmalara girmektedirler.

Ekonomik nedenlerle kan gtmeler, dier toplumlarda da grlmektedir. Thurnwald, bakasnn t rlalarna, otlak ya da ayrlarna ya da av alanlarna tecavzden kan gtmelerin doduunu be yor10. Afrika'da Nuer kabilelerinde de Nuerlerin kavgaya ve savala ok eilimli olduklar, sik irbirlerini ldrdkleri belirtiliyor. Bu ldrmelerin nedenlerini de bir Nuer, yazara yle 8 Karadeniz, Fikret: Tonya'da Kan c Problemi, Trk Folklor Aratrmalar Derg., Ekim 1964 , Say 183. 9 Karadeniz, Fikret: a.gjn. /

10 Thurnwald, R.: Blood Vengeance Feud, Enoyclopaedia of the Socdal Sciences, Vo l. MI, 8. Cild. 25

sralyor " : Bir inek yznden, bir inak ya da keinin bir kimsenin darsn yemesinden, kur evsimde sulardan yararlanma hakk yznden, mer'adan yararlanma yznden. 6. Sulardan Yararlanma

Karadeniz Blgesinde zellikle bat taraflarnda, tarlalarn sulanmas iin mevcut sulardan y rarlanmada taraflar birbirleriyle atmakta ve kan gtmeye kadar gitmektedirler. rnekola y 8, tarla sulanmas yznden, rnekolay 25 ise, deirmende su yznden bir anlamazlk neden ortaya kmtr. 7. Otlaklardan Yararlanma

zellikle Dou Anadoluda kyller birbirlerinin otlaklarna tecavz ederler. Kyller kazaen da kasten komunun tarla ya da otlana hayvanlarn brakarak zarar verir ve bu suretle kan gtmelere yol aan atmalar balar.

Gney Amerikadaki Jbarolarda da ekonomik nedenlerden kan kan gtmeler oktur. rnein ekon k yaantlarnda nemli bir yer tutan domuz, ormanda serbest olarak dolamaya braklr. Faka omu ailenin akili ajrazisine girdii ve rne zarar verdii zaman, Ikomu, verilen zararn t zminini ister. te bu biimde ortaya kan kavgalar kand dler durumuna gelirla. B- TOPLUMSAL NEDENLER Toplumsal nedenler de ok eitli biimlerde karmza kmaktadr. 1. Kz Karma, Kadnla lgili Nedenler ve Kadnlarn Kan Gtmedeki Rolleri

^ Karadeniz ve Gneydou Anadolu Blgelerimiz'deki kan dvalarnn ounluu kz karma yz

Gneydouda evlenmede balk miktarnn, dn giderlerinin ve eitli hediye isteklerinin fa

karmalara neden 11 Pritchard, E.E. Evans : The Nuer, A Description of The Modes of Liveli-hood a nd Political Institutions of A Nilotic People, 1967, s. 151. la Karaten, Rafael: Blood Revenge, War And Victory Fea&ts Among The Jibaro Indian s of Eastern Ecuador, s. 8. 26

oluyor. Kandan kz geri alnmak iin, ailesi ve akrabalarnca peine dlyor. Bylece ka lhl atmalara giriiliyor. Karan kimse ve kz, genellikle vuruluyor. Hatta Gneydouda lermde kz karan taraf mutlaka vurulduu gibi kaan kz da "ldrlr", yaatlmaz (Bakn nk kamakla ailenin namusunu lekelemitir. Balk paras yznden kz karma olay Urfa' n etmektedir. nk bu gibi durumlarda cezalandrana, yasaya braklmayp bizzat kz ailesi t fndan yaplmaktadr. Hatta bu gibi olaylarn tehlikeli kan dvalarna neden olacan bilen ailesi bile olunu cezalandrabilir a. Bazan kaan kz, ailesince, yine evine kandr. Bu k z kar taraf yine kz almak iin giriimde bulunur ve atmalar balar (rnefcolay : 5). B kz eve geldikten sonra yine ayn kiiye kamaktadr (rnekolay: 7). rnekolay 11 deki eitl lar kz karmalarla gelimitir. rnekolay 15 de ise amcasnn kzn seven ocuk, aralar a ye memi, fakat kzn bakasna verildiini duyduu zaman amcasn vurmutur. Irza gemek de kan gtmeye yol amtr (rnekolay 12).

Trkiye'den Almanya'ya almaya giden iiler arasnda da kan gtme olaylarna rastlamaktay olaylardan birisi, rza gemek yznden ikmtur. Mehmet Yldrm ile Trabzonlu Ahmet Doan, ki arkadaitr. A. Doan'n 5 yanda bir kz vardr. Mehmet Yldrm'n 17 yandaki olu H sonra Almanya'ya gelir. Geldiinin ikinci gn A. Doan'n kzn kirletir ve korkarak kaar Doan, Mehmede, teslim olmu olunu gidip ldrmesini syler. Mehmet'de, "Olumu nasl vuray r. Bunun zerine Ahmet, namus iin kaatil olur ve en sevdii arkadan drt kurunla yere se '2*

Kadm karmalardan doan kan gtmeler de vardr (rnekolay 18). Bakas tarafndan sevilen ve yulan kadn, elden karlnca, kocas tarafndan kslkanid iin kan gtmelere neden olur r. Ona evrilen bir kem gzn ve uzatlan elin sahibi lm halk etmitir. F. Karadeniz'in ad akalesinde de belirtildii gibi, evrede, bir yandan kans iin adam 12 Gzelolu, A. Kadir: Urfa'da Kyn Gerekleri, Urf-a 1969, s. 17, Urfa Maiyet Memurluu Kaymakamlk Tezi, (oaltma). 12a Milliyet Gazetesi, 24 Ocak 1972, s. 3 . 27 ldren vlr, dier yandan da ldrlenin cnn alnmas gerektiine inanlr.

N. N r u n da bir yazsnda, bu konudaki gzleminden yle szediyor13: "Gneydou illerimi kanaatmzca, kan dvasna meydan vermemek amac ile, bir bakas ile gizli ilikide bulunan i bir kadn ya da beOcr Ibir kzn bu zina ve fuhu hali hissedildiinde, ailenin ya uygun r olan ocuuna bu kadn ya da kz ldrtlmektedir".

Aik yznden sevdii kz alamayan kimselerin kan gtmeye gittikleri, alayn dier ynlerind dir. Bu konuda bir rnek olarak, sadece ak yznden km bir olay, bir gazeteye ayjnntl gemitir. Daa kaan taraflardan birisi (Mevljt) gazete aracl ile bar istemektedir. O 'nin Kam-boz Ky'nde geer. Hasmlardan biri olan evket, okul sralarndan beri sevdii kz lenmek ister. Kz, evket'in imdiki hasm Mevlt'n akrabasdr, Mevlt kzn evketle evlen kz bakasna verilir. evtket, balkasyla evlendirilen bu gen kadn daa karr. Sonra, kibi sonucu kard kadm getirip teslim eder. Birgn kadnn kald eve pusu kurar ve at . evket yakalanp hapse girer, sonra duruma sonulanmadan kaar. Katktan sonra ilk kayp n ailesinden olmutur.

Olay yerine giden gazeteciye taraflarn yaknlar, bundan sonraki kayp listesini yle akl ar :

"-evket, cezaevinden katktan bir sre sonra kardei kesildi. Bunun zerine Mevlt'n babas uldu. Sonra bara gidildi. Ama anlama olmad. Sonra Mevlt'n kardei vuruldu. Bunun zerin evlt, hasmnn akrabasnn evine paket iinde bir bomba yollad. Gen ikan-koca, yaknlarnd ii bildirilen bu paketi sevinle atlar. Kapa kaldrdfldar srada evleriyle birlikte ha lar".

Gazeteci, "Anlattklarna gre, paralar bile bulunamamt... Havaya uan karnkocanm drt imdi ocuklar ana-sz-balbasz kalmt. ki taraftan da er kii lm, iki ev havaya um 13 Nirun, Nihat: Su Hdisesinin Sosyal Sebepleri, Aratrma Derg, Saj 6, Anikara 1968, s. 169. 14 Hrriyet Gazetesi, 12 Temmuz 1971; Dadan Gelen Mektubun Hikyesi: ' Gel Baralm. (2), s. 3. 28

Gney Amerika'daki Jibaro kabilelerinde de kadn yznden kan pek ok kan gtme olaylarna anmaktadr. Jibarolarda poligami egemendir ve kadnlar yksek bir itibara sahiptirler. Kendilerine ok iyi muamele edidir. Erkekler ok kskantrlar. Zina, muhalklkak surette cezalandrlr. Koca, sadk olmayan karsna mzralk ya da bakla, fena muamele yapar. Bazan adn ldrr. Bu durumda kadnm akrabalar araya girer ve onun ma sum olduunu sylerler. E balarnn kanaatna gre kadn yanl bir ekilde ya da gereinden fazla bir iddetle cezala sndan onun cn almaya alrlar. Bu koullar altnda kayn birader ya da kayn baba taraf fazla Jibarolu ldrlm olur.

Jibarolar arasnda alelade kadn karmalara da saik sk rast lanmaktadr. Kulkusuz bu olay kan gtmeye yol amaktadr. Bir Jibaro, baka bir yerlinin karsn rzas almadan ya da rz k karr. Bunun zerine kadnn kocas, arkadalarn arr ve adaim eziyet ederek ldr

Ksas dncesi, Jibaro yerlisince tamamen benimsenmitir. Onun almak arzusu, adalet duygu unun bir ifadesidir. Bu ilke, gze gz, die di, hayata hayattr14a Kadnlarn Kan Gtmede Rolleri

Kadnlardan, genellikle erkekten aa statde olduklar iin alnmyor. rnekolay 6 da g rumlusu olan kadn ldrmediini, nk kendi blgelerinde (Gaziantep )lkadndan almann di. Yine, toplumda teden beri az nemsendiklerinden ve fizik yaplarnn da erkekten az e lverili olduklarndan onlardan almak beklenmiyor.

Kadnlar, genellikle olaylarn oluumuna yardm etmekte, arac olarak kullanlmaktadrlar, r , pusu kurmak, ocua telkinde bulunmak, kocalafrm kkrtmak gibi. Harmandalolu, Ka-rata Ky'nde kadnn pusu kurmaya yardm konusunda yle bir olay anlatldn belirtiyor15. 15 Harmandalolu,: Kangtme V, Konumayan Ky: Karatavuk, Forum Derg., Say, 170. . 14aKarsten, a.g.e., s. 10. 29

"Yllardr dmanlarn pusuya dremiyen bir aileden kadnn biri, tanklk iin mahkemeye den ile, tornavida ile vcudunu delik deik ediyor, sonjra da "yetiin" diyerek feryad ba syor. Amac, o gn kendisi ile birlikte mahkemeye sevkedilen dman tarafn erkeklerini ba toplayp pusuda bekleyen adamlar ile bunlarn birer birer ilerini bitirmek".

Yine ayn kyde, yazar, kadnlarn, i baa dt zaman bir erkek kadar binicilik ve atc e yardm ettiklerinden sz ediyor.

Diyarbakr Kylerinde ise kadnlar pusu kurmada yardmc oluyorlar. Kadn pusudayken dman ocasna iapret ediyor. Kocas da iareti grnce silh atyor. '(Diyarbakr'da ky retmenl Alp ile yaplan grmeden)

Mardin kylerinde ise kadnlar olaylar srasnda alndktan sonra evin damna kp bir e k erkekleri heyecana getirmektedirler. (Mardin'li bir renci M.. ile yapilan grmeden).

Mu kylerinde ise, kadnlarn barmak bakmmdan rol oluyor. Sulu taraf, kar tarafa bar dii zaman artk kar taraf baryor. nlk sulu taraf, karsn gndermekle, namusunu g ara teslim etmi saylyor. Karsn gndermek, namusunu teslim etmenin byk kant saylyo

Ndir durumlarda kadnlar da dmanlarn ldrmektedirler, rnein Sivas kadnlar hapishanes n bir rportajda 6 aylk gebe bir kadnn, kan dvas yznden kocasn ldrecek olan adam ile ldrnn yks kendi azndan anlatlmaktadr ".

Yine 1935 ylnda Bitlis'de bir kadn, Glizar adndaki dmannn kardeini ve babasn ld l'a giden, kardeini ve babasn vuran kadm istanbul'da ldrmtr 18. 16 Malazgirt' F. Erdem ile yaplan mlakattan. 17 apn, Halit: Kadnlar Hapishanesi, Milliyet Gazetesi, 11 Mays 1964, s. 5. 18 Cumhuriyet Gazetesi, 5 Haziran 1935. 30

Bazan kadnlardan da alnd grlyor. rnein, Samsun' un Gller Ky'nde emeden su a " . .

Bir Jibaro, muhakkak surette, hereyden nce suu^ ileyen kimseden almak ister. Falkat o nu yakalamak mmkn olmazsa, onun yerine akrabalarndan birinden c alr. ldrlecek akrabal bir karde, baba, hatta anne ya da kz karde olabilir19a.

Kadn bir baka biimde de kan gtmelere neden oluyor. rnein Trabzon'un Vardall Ky'nde olay cereyan etmitir: - Kumarda hereyini kayderek yenilen bifr kii, son olarak karsn o rtaya (koyuyor ve onun stne oyuna devam ediyor. Bu durumu hazmedemeyen orada bulun an kadnn akrabalar, enitelerini vurmular ve buradan kan gtme balamtr20. Prof. Veli d ede olu, kadn konusundaki bir yazsnda, Rize'ye gittiinde orann savcsnn sine naklettii u olay anlatyor21:

'"Krk yl kadar nce bir erkek ldrlm. Kaatil 15 yl hapis yatp ktktan sonra intikam orkarak kentten gizlice kam. Kocas ldrld srada gebe olan kars, sonradan dnyaya leri ve "babann acs n alacaksn" telkini ile bytm, kk yatan itibaren, babasnn sonucunda, kaatilden almak, ocuk iin doal bir gereksinim durumuna gelmi. Esasen blge kan dvas blgesi. Aradan bir on yl daha gemi, kaatil, memleketim zlemi ve tannmamak i al brakaraik Rize'ye dnmek zere vapura binmi. Kadn gurbetteki hemehrilerinin mektuplan dan onun hangi vapurla geleceini renince ddikanih olunu arm, "Olum ite grevini ya ldi; al u tabancay; bugn vapurdan iskeleye kacak adamlar iersinde u isimde ve u grn olacak. O, baban ldrmtr. Gerisini sen bilirsin", demi. Delikanl gitmi, beklemi, ara lmu, daha kente kmadan onu iskelede ldrm ve kadn mahkemede btn bunlar adeta iftiha m". 19 Milliyet Gazetesi, 16 Haziran 1969. 19aKarsten, a.g.e., s. 11 20 Eitim Fakltesi rencisi, B. Ulutan ile yaplan mlakattan.

21 Velidedeolu, H. Veldet: Trk Kadnnn Hukuk ve Gerek Sosyal Du rumu, Kadnlarn Kurtu . 21. ve Ycel, Dr. Mustafa: Kadn Sululuu, Adalet Dergisi, Yl, 60, Kasm 1969, Say 11, s 700. 31

Bekir Yldz da bir yksn bu konuya ayrmtr. Kocas vurulan kadn, kk olunu yetiti r. Kadm, oluna, kylerine yeni gelen bir adamn babasnn kaatili olduunu sylejr. ocuk da n ak yaayabilmek iin (nk almazsa kendisine a verilmeyecek, kz verilmeyecek, ba i dze ekeceklerine yokua srecekler) derhal atma atlar ve yal adam bulur ve baklayara O srada orada bulunan kyller olay seyrederler. Ayrmaya kalkmazlar nlk ocuun o ada aca vardr21".

Olunu bu i iin yetitiren bir annenin, dmannn yzne kar aka, "Bu olan senin i tler savurmas da grlen durumlardandrn.

Kadnlarn olaylardaki en byk rolleri, kukusuz, ocuklarn almak iin telkin etmeleri in biimleri ilerde ayr bir balk altnda incelenecektir. 2. Silh Tama Gelenei

Karadeniz, Gneydou ve Dou Anadolu blgelerimizin kylerinde ocuklara kk yatan itibare ullanma retilir. Bu, bir bakma da kylnn gvenlik gereksinmesinden domutur. Devlet g erektii biimde ulatrlamad yerlerde 'kyl kendisini bizzat korumak iin silha sarl

Bitlis'in Mutki kazasna bal bir ky retmeni ile yaptmz grmede23 retmen, ocukla htadan ya-pihm aralarla, krma tfeklerle ky ortasnda dll nian alma yanlarmm ve tali yapldn syledi. Yarmada kaybedenin silh elinden alnyor. Silh elinden alnan kims yor. nk silh onun namusudur. Elinden alnnca namusu da elden gitmi saylr. Bu durumla iin ocuk, nian talimlerine ok nem vermektedir, dl olarak at, koyun, para da verilmekt dir24. Yine, ayn retmen, herkesin yiyecei ya da giyecei bile olmasa silhnn muhakkak m ut olduunu, hayvann satp mutlaka bir silh temin ettiini belirtiyor. 21aYldz, Bekir: Obalarn Yasas, Sahipsizler stanbul 1971, s. 61-73. 22 Nirun, a.g. ett, s. 169. 23 Uran Ky ilkokulu retmeni Zeki Kurban ile yaplan mlakat. 24 a.g. ahsla yaplan mlakat. 32 . ' '

Esasen srekli olaraik savam bir toplum olarak tedenberi silhlanma geleneimiz var. "At, avrat, silh", Trklerin en fazla deer verdikleri eydir. tedenberi halkmz ekiyalarda ni korumak iin silhlanmak gereini duymutur. Frof. Dnme-zer, bu gerekliliin silh tama neinin yerlemesinde, nemli bir ge olduunu belirtiyor25. Gelenein bugn de srmesini ise eleri belirli bir nedene dayanaralk rasyonel olarak teekkl edip, sonradan nedenin kaybolup, eklin devam ettii biiminde aklyor.

Silh kullanmak, ayn zamanda yiitlik semboldr. "Aalk vermekle yiitlik vurmakla" atasz rei ifade etmektedir. Silhlar, genellikle, kylere kadar giden kaaklardan salanmak-ta lhlar iinde byyen, her an onlarla beraber olan ocuk, en ufak atmalarda derhal silh k or ve kan gtme olaylarna neden oluyor.

Diner B a y k u 1 , Kaymakam velkili olarak bulunduu Ar-deen'de bir yl iinde yaplan ge nel silh aramasnda ruhsatsz silh tayan 11 kiiden 9 kiinin bu silh, hasm sahibi old aile ile kan dvasndan tr aralarnn bozuk olduundan dolay tadklarm beyan ettikleri

ocuklar, kk yatan itibaren ekiyalk yapm kiileri bir kahraman gibi grmektedirler ve lann, hal ve hareketini kk yatan itibaren masal gibi dinlemektedirler. Bunun sonucu oc uklar, kk yatan itibaren zehirlenmekte, ekiyala zenip ilerinde silh sevgisi ile by r27.

Bu yzden kaak silh yapm tevik edilmi oluyor. Bylece kaak silh yapm, silh saysn ve kolay para kazanmak hrsn arttrmas ve devlet otoritesinin sarslmas gibi olumsuz ynd onular dourmaktadr.

Sinop evresinde en ok ilenen bir su da ky dnlerinde det zere tabanca ile havaya ate i sonucu tedbirsizlik ve

25 Trk Toplumu Silhlanyor mu? Milliyet Gazetesi, Dnenlerin forumu, Yneten Ali Gevgili i, 19 Nisan 1970, Oturuma Ord. Prof. Dr. Sulhi Dn-mezer, Prof. Dr. Cahit Tanyol v e Prof. Dr. zte&in Tosun katlmlardr.

26 Baykul, Diner: Rize Vilyetinde Ruhsatsz Silh Tama Sebepleri zerinde nceleme, Sino 964, s. 34. (Sinop Maiyet Memurluu Kaymakamlk tezi). 27 Baykul, Diner: a.g. ett, s. 4 v.d. 33

dikkatsizlik yznden meydana gelen olaylardr. Hemen her ky dnnde iki etkisiyle havaya kurunlardan bir kii ya yaralanmakta ya da lmektedirM.

Silh, bu evrelerde halikn gnllk yaantsnda nemli bir rol oynamaktadr. Her eit yin lerde kullanlan bir icra aracdr. Dnlerde, doumda, hacca giden ya da dnen leri karla yayla enliklerinde silh patlatma uur saylr29, ki ime ve elence silhsz olmaz. Hatt baz bl gelerinde uzun sre kynden ayr kalm kimseler silh kullanarak kylerine dnmek 0. 3. Adaletin Yerine Getirilmedii nanc ve Devlet Otoritesinin Zayfl

Bu neden ise, olay bir kez baladktan sonra, onun srekliliini salayan, pekitiren bir ne dendir. GeneEikle denilebilir 'ki, kan dvalar, kamu otoritesinin ya da devlet gcn sulu yu yakalayp cezalandrmak olanan bulamad zamanlarda ve devirlerde deta kamu otoritesi idermek iin meydana gelir. Bylece bir kez gelenek halini aldktan sonra, kamu otorit esinin glenmesine ramen yerlemi bir gelenelk halinde varln srdrr31. Bylece blge oritesinin kendini koruyamayaca sansna kaplarak silh tamak zorunluluunda kalmaktadr t otoritesinin yokluu ya da zayf oluu, suluyu takip edememesine yol amaktadr. Bu yzden halk, sorunlarn kendi eliyle zmlemek yoluna gidiyor. Yni su iledii halde devlet tara tutuklanmayan kiiyi kar taraf silh kullanarak cezasn kendisi veriyor. Kendi gvenliini rumak silh tamay gerekli klyor. Bylece bir taraf kar tarafn kendisini ldrmesine m mek iin kar taraftan nce davranarak onu ldrr.

zellikle Dou Blgelerimizde kaatiller hemen cezaya arpt-nlamamaktadrilar. Sulular, gve k kuvvetlerinin yetersizliinden dolay yakalanamamakta, ya da yarglanmalar yllarca sr28 Taan, Berin: Sinop evresinde Kriminolojik bir Aratrma, Adalet Derg., Yl 57, Say 89, Austos-Eyll 1966, s. 683.

29 Trkdoan, Orhan: Beikdz ve Dursunbey Blge Monografileri, Erzurum 1966, s. 45 (oalt . 30 Dnmezer,: a.g. forum. 31 Dnmezer, Sui: Kriminoloji, st. 1962, s. 194. 34

inektedir. Bu durum, kar tarafn hncn ve alma duygusunu tahrik etmektedir. Hatta silk rlan af yasalam da bu duygunun tahrik ve krklenmesinde nemli bir rol oynamaktadr. nk bir zaman sonra kaatilin elini kolunu sallayarak kyde dolamasna kar taraf tahamml edem emektedir. rnein bir maiyet memurunun 1968 ylnda Urfa'da yapt bir aratrmaya gre, ol eni bir biimde cereyan ettii il kylerinde asayi kuvvetlerinin kadrosu ve olanaklarnn yetersiz olduu grlmtr. 2026 yerleme merkezinden ancak 42 tanesinde karakol ve telefon ulunduu ve bunun 21 tanesinin bucak merkezlerine ait olduu saptanmtr32. Her karakolda ortalama 6 jandarmann bulunduu kabul edilirse, btn il kylerindeki asayi kuvvetlerinin 252 kadar olduu grlr. Buna gre her 1100 kylye ortalama 1 Jandarma dmektedir33. Tonya'da da adalet ve gvenlik mekanizmasnn yetersizlii, olaylarn ayr bir nedeni olmakt adr. Bylece hemen herkesin silhl dolamak zorunluluunu duymalktadr M.

Kylerdeki ulam durumu ve Jandarmann motorize gc gz nne alnrsa, zellikle k aylar erinin daha dar bir blgede etkin olduklar grlr. Bylece, devlet gsz durumda olduu za gelerdeki insanlarda ok fazla silh tamak eilimi gstermektedirler.

Amerikal kriminologlar, zellikle Kentucky ve Kuzey Caro-lina'nm dalk arazisinde devl et gcnn ve rgtnn kendini yeter derecede gsterememi olmasn da buralarda bu gelenekl tmesinin balca nedenlerinden bini olarak saymaktadrlar35.

imdi, burada, bu konu ile ilgili olarak, yni siyasal otoritenin zayf ya da gll ile k e arasndaki ilikileri ilkel toplumlarda kltrleraras bir aratrmadan sz etmek istiyoruz urada birtakm varsaymlar ele alnm ve bunlarn geerlii de32 Gzelolu, a.g. ett, s. 10. 33 Gzelolu, a.g. ett, s. 11. 34 Karadeniz, a.g. makale.

35 Kunter,Nurullah: Kan gtme Gelenei ve Alnmas Lzm Tedbirler, Cumhuriyet Gazetesi, 1 bat 1953, Say 10240. nenmitir36. Buradaki varsaymlar ve .sonulann lkemizde konu ile ilgili olarak, yaplacak baka aratrmalara k tutacan sanyoruz.

Antropolojik kuramda evrimseloilerin (evoutionists) varsaymna gre bir toplumda siyas al organizasyon dzeyi ne kadar yk-sdkse :kan gtme olaylar o kadar az olur. Daha yaJk m zamanlarda ise antropologlar (rnein Hodbel) ilevsel bir yaklam temel aldlar. Bunlar angi etmenlerin kan gtmeyi dourduunu (nedenler) ve hangi durumun sistemini dzenledii rinde durdular. Van Velzen ve Van Wetering gibi iki Hollandal antropolog, airet ti pi yzyze ve iten ilikilerin gl olduu topluluklarda (fraternail interest groups) bu n kte olmayan toplumlara oranla daha fazla kan gtmenin bulunduu haikkndaki varsaym* la rnn dorulandn grdler.

Kan gtmelerin varln ya da yokluunu aklamada kullanlabilecek baka bir varsaym da to i ilikilerin (inter societal relations) topilumun i yapsn etkileyecei yalklammdan h t eden varsaymdr.

Bir baka yaklam, zellikle sk sk sava durumunda olan toplumlar, d ilikilerinde bar ara oranla daha fazla bir i dayanma (internal cohesion) ierisinde olurlar ve kan gtme gibi olaylarn says azalr.

Aratrma, kan gtme konusunu 50 toplumu iine alan bir r-neklem ile bu varsaym deneyen raras bir incelemedir.

Eer lenin akrabalar, alyorlarsa kan gtme, buralarda sk olarak gplr sanlmtr. E minat kabul ediyorlarsa kan gtme ok sk grlmyor sanlm, eer su ileyeni ayr bir ka

dryorsa orada kan gtme yok saylmtr37. Aratrmada bamsz deiken kullanlmtr. Bunlar: a) Airet tipi ilikilerin gl olduu gruplarn varl (fra-terna'l interest groups) 36 Otterbein F. Keith-Otterbein S. Charlotte: An Eye for an Eye, A Tooth for a Tooth: A Cross Oultural Study of Feuding, American Anthropolo-gist, Vol 67, Nnnbe r 6, No. 1, December 1965, s. 1470-1482. 37 Otterbein- Otterbein: a.g. ett, s. 1470. 36 ib) Topluluun stnde bir kaza otoritenin varl, c) Savan var oluu

Siyasal deikenler- Cherry, Hoebel ve Service gibi yazarlarn bulunduu gruba gre eer bir toplum siyasal bakmdan daha karmak bir yapda ise yarglar ve mahkemeler topluluk iinde i atmalara mdahale ederler. Cinayet srasnda siyasal otoriteler kar tarafn almasn e siyasal bakmdan yksek derecede karmak olan toplumlarda kan gtme azdr. Bu tartma old makul grlm, birok kereler yinelenmi ve antropolojik kuramn tartma kabul etmez bir k rmutur. Verilende, siyasal bakmdan karmaJkllk dzeyinin yksek olduu zaman kan gtmenin lduu biimimde bir iliki grlmemitir 3S.

Sumner'dan Coser'a kadar birok sosyolog ve sosyal psikologlar (Muzaffer erif gibi) grup ii atmann grup dayanmasn salamaktaki etkisini tartmlardr. Kan gtme, b ktur. Bylece, aratrmada, yukardaki kurama dayanarak toplum ii atmann en iddetli bii savan varlnn ilkel toplumda kan gtmeyi azaltaca varsaym olarak ifade edilmitir.

zet olarak, ilkel toplumlarda airet tipi ilikilerin gl olarak bulunduu gruplarn varl ernal interest groups) kan gtmeleri dourduu varsaymlanmtr. Fakat bu gruplarn varl torite ve sava durumu ile denetlenmitir.39.

Aratrmada bu varsaymlar kltrleraras yntemin kullanlmasyla denenmitir. Aratrma son asal btnlemenin en yksek dzeyinde bulunan toplumlalrn^eer srekli olarak sava durumun eler- kan gtmeyi nledikleri bulunmur-tur. Aa siyasal dzeyde olan toplumlarn kan gtme yemedikleri ve bu toplumlarda hem sava ve hem de kan gtmelerin varl grlmtr, rnekle plumun 37 sinde kan gtmenin varl ya da yokluu doru alarak tahmin edilmitir. Eer bir t umun, nce, siyasal btnlemesinin dzeyi gz nne ah-nacalksa: 38 Otterbein-Otterbein; a.g. ett, s. 1476. 39 Otterbein-Otterbein; a.g. ett, s. 1479. 37

Yksek dzeydeki bir toplumda, o toplumun, srekli olarak sava durumunda bulunmad ve air tipi ilikilerin bulunduu gruplarn var olduu durumlarda kan gtmenin var olduu tah min e dilmitir. Aa dzeydeki toplumlarda da airet tipi ilikilerin gl olduu gruplarn varl gtmenin var olduu talimin edilmitir. 4. Telkin ve Tevik Gelenei

Daha nceden kan gtme olayna karm bir ailede erkek ocuk varsa, annesi tarafndan srek ak babasnn, aabeyinin, amcasnn, dedesinin, daysnn cn almas iin telkin edilir. Te kle kadnlar tarafmdan yaplmaktadr. ocuun annesi "cn almazsan stm sana hell etmem , eitli biimlerde yaplmaktadr. a) Szl telkin

Evde ocua eitli zamanlacrda ve konuma aralaranda szle almas sylenir. Szd telkin yelerince yaplr. Akrabalar tarafndan da yaplr.

Burada, Turan O f 1 a z o 1 u'nun "Kezban" ismindeki bir oyununa deinmeden geemeye ceiz*'. Oyunda bir nine, torununa dedesinin ve babasnn cn almak iin srekli olarak tel lerde bulunur. ocuk nce almaya istekli grlmez. Fakat ninesinin telkinleri iine o kada ilemitir ki nihayet dman taraftan bir evli kadn karr. Dada dmanlaryla arprke e vurur, sonunda kendisi de vurulur. Fakat ninesi, torununun kard kadnn, torunundan ge e olduunu duyunca sevinir ve ocuun domasn bekler. nk doacak ocuk yine alacaktr

Oyundan szle telkin biimine ilgin grdmz birka rnek vermek istiyoruz. Bu rnekte bir torununla telkinlerini grmekteyiz. Niye kahveye gitmez oldun? Yoksa korkuyor musun? dlek 40 Oflazolu, Turan: Kezban, st. 1967. 38 Erkek dediin cn kendi alr. Gc yetmezse mahkemeye bavurur. ller dirilerle sevinirler Ali. Sen onlardan hi deilse birini gebertip yollasaydn cehennemine, gerisi umurumda olm azd. Babanla emminin ruhlar yatmak isterler.

Yeermi ekinine hayvan srdler, bostannn suyunu kestiler, lne dirine svdler, sevdi ettiler, ses yok. Sen tavuk bile kes&mezsin Ali, anladm. Yediin ekmee lyk olamadn.

Telkinler, erkekler tarafndan da yaplmaktadr. rnein bir hkml, babasnn telkinini y 1: "Kkken babam beni kucana alr :" "Olum bir byrse sa tarafna tam 250 kaymelik bir sol tarafna da bir balk takacam, ayaklarna bir izme, altna da bir doru at alacam. dedesinin cn alacak, deil mi olum?" gibi telkinlerle bydm. "Babam, dmanmzn ocuklarn dvmemi tenJbih ederdi. Bunu yaptm zaman da beni okar, ndirir-di".

"Bak, Fazl Aa'nn olu, amcasnn cn nasl alm, imdi de aln ak olarak hapishanede n babamd. Bu szler hergn birka kez yineleniyordu"43.

Bitlis'de de kadnlar, yetimi ocuklarna biran nce almalar iin yle sylyorlar: "Se in, erkek dediin byn burar da gezer"**.

Telkin ve tevik geleneini baka lkelerde de grmekteyiz. rnein Gney Amerika'dalki yerli bilelerden Jibaralarda erkek ocuun eitimi, cesur ve maharetli bir cengver yetitirmeye dayanr. Eer kan gtmeye karmlarsa ocuk hengn dmanna kar41 Aagiller, Hicabi: Mahkumlar Konuuyor, Ank. 1957, s. 63. 42 Aagiller, Hicabi: a.g.e., s. 63. 43 Aagiller, Hicabi: a.g.e., s. 64. 44 Uran Ky retmeni Z. Kurban ile yaplan mlakattan. 39

 uyank olmaya, kinini srekli olarak korumaya sistematik bir biimde aba sarfedilir.

Babas ya da dedesi, kardei ldrlen ya da annesi, kzkar-dei karlan, ekleri yaklan bi ya tevik edilir. nk kan suu henz temizlenmemitir. almann onun grevi olduu, eer rna tabi olaca, her tuttuu ide iyi ansn daima onunla beraber olaca, uzun mrl olac nlarn ldrmeye muktedir olaca, aalarnn bol meyval, domuz, pili gibi evcil hayvanla inik tarda olaca, evinde hibir zaman yiyecek: sknts ekmeyecei srekli olarak telkin . Bu szler, ocuun babas tarafndan her sabah uyand zaman kelimesi kelimesine aynen yin nir. Tabii bu suretle bu szlerin ocuun kafasndan kmaya olanak yoktur44a. b) Kanl Gmlekler

Bizde ve baka lkelerde de en ok kullanlan, klsik olmu bir telkin biimi de lenin kanl lerinin sandklarda saklanp zaman zaman karlp ocua gsterilmesidir. Byle bir yol ile sunun kklemesi salanmaiktadr.

rnein, Urfa kylerinde ocuun annesi bu gmlei sandktan ikariir, yzne srer, sonra o m u zaval kardeinin kann, rahat uyusun mezarnda" der45. Hatta erketk ocuk dnyada yok le gmlekler sandkta saklanr. Sonra erkek ocuk dnyaya gelip byyp eli silh tutacak, r yaa geldii zaman sandklar alr. Bundan sonra artik srekli telkinlerde bulunulur. Mala ya'nn Ptrge'de de ayn teilkin biimi uygulanr*. Annesi sand aar "al" bu babann taba a kanl gmlei. Ben seni bugn iin byttm. Babann dmanlarn l-drmezsen ak stm sa isterim der. Urfa'da Bucak Ailesi ile ilgili kan dvsmda (rnekolay 9) kyller, kadnlarn ocuklarn ak telkin ettiklerini, ve 44aKarsten, R.: a.g.e., s. 2. 45 Nimetolu, t. Halil: Kan Dvalar, Urfa 1969, s. 9. (Urfa Maiyet Memurluu, Kaymakam lk Tezi), (oaltma) Yine Bak: Kavalal, Mmin: Kangtme, Adalet Derg., Yl 54, Say 3-4 M.N./63 s. 273. 46 Harmandalolu, Kangtme I., Forum Derg., Say 164. 40

lenlerin kanl gmleklerini ve kanl eyalarn saklayarak ocuklarna gsterdiklerini syle

Tonya'da da kanl gmlelkler sandklarda saklanp, byyen erkek ocuklara anneleri tarafmda yandan sonra gsterilmektedir47. Burada kadnlar, ocuklarndan baka, kocalar varsa bu d onlar da telkinleri ile itmektedirler.

Kanl gmlekle telkin gerei edebiyatta da ilenmitir. Daha nce szn ettiimiz Kezban is da, bir ninenin (Kezban) torunu (Ali) na almas . iin kanl gmlekleri nasl gsterdiini ki bir biimde sahnelendiini gryoruz. Buraya ad geen sahne ile ilgili bir ksm mek ol oruz:n. Keziban:...... Emmini ldr ense, be ylla kurtuldu, netliler neyledilerse. Hem, isterse krk yl yatsnlar ierde, kinim diner mi benim Kanla denir kan.

(Birden, yandan beklenmiyen bir eviklikle yerinden frlar, bir kedeki sanda koar, k rr, dner, sedire oturur. Bohay okya okya, pe pe aar; iinden kanlarn stne kap uunur ylece. Derken ban kaldrr anszn, gzleri kin ve fkeden akmak akmaktr. Kanl ryarak) Emminin gmlei bu, [emminin!

Babanla bir karnda yatan [kiinin! (Gmlei, aknlk ve korku iinde bekleyen Ali'nin sura atarak) Ka yerinden girmi kurun, iyi bak!

Kendi elimle kardm zerinden, delik deik gvdesinden. Ali (gmlei, irkilerek alr yznd korkuyla ve saygyla tutarak) : Ayan peyim, etme eyleme nine, iimi paralama yine. Keziban : (br gmlei de Ali'nin suratna frlatarak) : Babann gmlei bu da, babann! Senin tohumunu eken adamn! 47 Karadeniz, a.g. yaz. 48 Oflazolu, a.g.e., s. 12. 41 Yine, daha nce szettiimiz "Colomiba" romannda da ayn tama ilenmitir49.

"Orso odasna kt. Colomba da ardndan geldi az sonra, elinde kk bir ekmece vard, masa ydu. At, geni kan lekeleriyle kapl bir gmlek kard iinden. te babamzn gmlei, Orso. Gmlei kucana att. Bu da onu vuran kurun. Sonra gmlein stne iki pasl kurun koydu. Orso, kardeim diye haykrd, kollarna atld, onu kuvvetle skt. Orso! cn alacaksn

Ferdi M e r t e r 'in "Knal Yapncak" isimli oyununda da kanl gmlek temas var49*. Olan nnesi Fatma, sedir altndaki bohadan iki kanl gmlek karr, gsnde skar sonra oluma g Bah : bu gadar zaman geti emme [ganlar stpstcah. Gani gan soutur.

Dalmaya'nn islv kadnlar da ocuklannda duygusunu uyandrmak iin ldrlen balballar irler50. c) lenin Eyasnn Tantlmas Karatavuk Ky'nde annenim telkini ile ilenen bir cinayet de yle:

Yllarca nce Ibir gm tabaka yznden iki kii arasnda kan bir tartmada biri dierini ads hmile. ocuk douyor, byyor, 25 yl sonra babasnn tabakasm bir pazar dnnde a uk.

"Sen misin babam ldrp de gm tabakasn elinden alan herif?" diyor ve bdlimddki naca am delik deik edi49 Merimee, a.g.e., s. 55. 49a Merter, Ferdi: Knal Yapncak, s. 38. 50 lken, a.g. ett, s. 33. 42

yor ve bylece 25 yl nce ilenmi bir cinayetin cn eliyle alm oluyors. d) Phtlum Kann Korunmas

Prof. e n s o y, Dou ve Gneydou Anadolu Blgelerinde uzun yllar bulunmu bir savcdan n ediyor : "ldrlenin pht-lam ve ok dikkatli bir surette korunmu kan, yln belirli g lmek suretiyle istenilen kin ve gayz tevlit edilinceye ve ocuk belirli bir yaa gel inceye kadar srekli telkine maruz bu-lundurulmabtadr"52. e) Braklan 25 Kurular

Do. zgen de Karadeniz'de grlm yle bir telkin biiminden sz etti. Anne, kocasnn mez trr. Her sabah mezarn stne 25 kuru brakr. ocuu her sabah baheye ikmca o paray o ulur. Gelip annesine yine 25 kuru bulduunu syler. Annesi de o paray hergn babasnn by nun cn almak iin kendisine braktn syler53. f) Evde Duvarlara Aslan Fotoraflar

Trabzon evrekrinde ise len kimsenin resmi bytlr ve evin ok grlen bir kesine asl bu fotorafla kar karya byr M. g) Mezar Talarna Resim

Karadeniz ve Gneydou Anadolu blgelerinde ldrlen kimsenin mezar tama hangi aletle ldr o aletin resmi kaznr. Geride kalanlarn, mezara gidip geldike bu resmi grerek alma arz lar kamlanr. A y t e k i n, gezi notlarnda byle resimli mezarlar grdn kaydediyor. a mezarlara tabanca, bak resimleri yapilyor55. 51 Harmandalolu: Kan gtme V, Forum Derg., Say 170. 52 ensoy, Naci: ocuk Sululuu - Kklk - ocuk Mahkemeleri ve nfaz Messeseleri, ist. 18. 53 Do. Dr. Eralp zgen nakletti. 54 Trkdoan, a.g.e., s. 45. 55 M. Alp ile yaplan mlakat. 43

Bekir Yldz, gneydou blgesinde geen kan dvas ila ilgili bir yksnde ocuun, elinde mezarnda beyaz tan stne bir tabanca resmi iziini de tasvir etmektedir M. h) Dinsel inanlar

slm Hukukunda belirttiimiz gibi olayn dinsel bir nedeni 3'Olk. Fakat kan gdlen blgeler eki insanlnda lenin cnn alnd talkdirde alann cennete gidecei, cennetlik olaca u suretle, lenin, mezarnda rahat yataca, rahat uyuyaca, ruhunun d olacana inanlr. ar, su ilemeye tevik edilmi oluyor.

Ayn dnceye yabanc kabilelerde de rastlamaktayz. rnein Jibarolarda ldrlen kimsenin akrabalarndan dmannn cnn mutlaka alnmasn gerektirir. Bu ruh, en kimsenin oulla nin ryalarna girerek onlar zaman zaman cnn alnmas iin ziyaret eder. Eer bu grev ye rilmezse fkeli, arzusu ile dolu ruhun aksi etki yapacana inanlr5621. 5. Namus, eref Anlay ve evrenin Etkisi s

Birey, ailesinden annesi, kars, kzkardeine kar gelebilecek herhangibir olayda (kfr, l ma, kz karma, dedikodu gibi) namusunu temizlemek iin gerektiinde yaamn da feda etmeye

zrdr. Esasen geleneksel ky topOululklarnda namus, en deerli manev bir edir. Namusuna e srecek her olay, evin erkeini her trl sululua yneltecek hareketlere yneltir, zelli amus ve eref anlaynda kat olan, bunu bir onur meselesi durumuna getirerek namus ve ere fini kurtarmak iin almay bir grev sayar.

Gaziantep'de sylenen u sz namusun deerini aka belirtiyor sanrz: "Kann diyeti be y i bin kesedir".

Genellikle gelenek grenekler, insanlar iyi eylem ve hareketlere ynelttii halde, baza n da sularn ilenmesine ve antisosyal eylem ve hareketlerin doumuna neden olmaktadr. a mamann erefsizlik saylmas, bu olumsuz ynlerden biridir. 56 Yldz, Bekir: Reo Aa, "Pala Hamo" hikayesi, s. 22. 56aKarsten, a. g. e., s. 11. 44

ocuk, bydnde aile yelerinin birinin ldrlmesinden dolay ailede ortaya kan gergiri izlii dzeltmezse toplulukta iyi bir gzle karlanmaz. Karadeniz Blgesinde bu tip sularda cezasn ekip hapishaneden kan bireyler "Aabey", "Bey", "Paa" nvanlanyla cemaat nazar eer kazanrlar. Cesaretsizlik ho karlanmayan bir davran biimidir57.

Yine Dou Anadolu blgesinde alacak kimse, daima komularnn ve baz kkrtc (kimseler dadr. O kimseyi grenler boyuna namus, eref, cesaret gibi stn niteliklerden, ayptan, er keklikten szederler5S. alnmaz ya da vazgeilirse iinde bulunduu topluluk tarafndan nlar ayplanr. Nereye gitse korcaiklikla itham edilirler. Kendilerine kz verilmez. O k imsenin toplumsal stats olduka der. Hatta ky ocuklar, kzlar ve kadnlar bile byk o kimse ile alay etmee balarlar. Bylece o kimsenin ruhsal yaam altst olarak evresindek insanlarn olumsuz yarglarn kaldrmalk ve aln ak gezebilmek iin almaya karar verir

Gneydou'da Urfa'da kan gdlmemesi erefsizlikle itham edilir. alma toplumca onaylanmakt dr. "Namusunu temizledi", "Kardeinin kann yerde brakmad", "babasnn n ald" diye k edilir. Urfa maiyet memuru H. Nimetol u'na yal bir kyl, u olay anlatr : Urfa kylerin irinden, bir kan gtme faili, byk kentlerden birine kaar. ldrlen kimsenin kar* delerin biri, adam takibe koyulur, yerletii yeri saptar, orada yerleir ve iyi bir i bulur. By kentin yaay kendisini ok etkiler. Kardeini ldren yasa kaa, kaatilin peini brak n aikraba ve kardeleri sonucu meralk etmektedirler. Bunun zerine kylerinden kalkar ve kardelerinin yanma gelirler. Kardelerinin, kaatilin peini brakm ve izini kaybetmi o masndan ierlenerek kardelerini ldrrler60. cn alann, artk cennete gidecei inanc yerlemitir. Hele ldren kimse sa ise, alacak kimse de varsa, o kimse evrede aln olarak gezebilmek n mutlaka dmann ldrme57 Trkdoan, a.g.e., s. 45. 58 ztrk, a.g.m., s. 527. 59 ztrk, a.gjn., s. 526. 60 Nimetolu, a.g.e., s. 10. 45

lidir. nk dmann elini kolunu sallayarak evrede gezmesi kar tarafn ayplanmasna ned

evrede almay tevik iin birok szler sylenmitir, rnein, "Ksas kyamete kalmaz", " iyidir", "kanla denir kan", "ey ksz braklan ldr ki yayasn", "gn geer kin gemez" ayabildiklerimizden bklka. Dier deyimler iin kitabn sonundaki ekler ksmna -baklabilir

Bu blmle ilgili dlarak olaym bir dier zellii de almann halkn duygulannca halkl gr . Bu durum, alan kimse iin de byledir. alan, hakl bir davranta bulunmu saylr. 6. Kan Gtmenin Srdrlmesinden Yararlanmak steyen Blgedeki Nfuzlularn Etkisi Bu kimseler ya mal, mlk gibi karlarn koruma, ya da toplumsal, siyasal ve dinsel nfuzla rm srdrmelk iin kan gtmelere yol amaktadrlar. a) Mal, Mlk ve kar Koruma

zellikle Dou ve Gneydou Blgelerimizde nfuzlular ve aalar halk birbiri aleyhine kkr lar halkn birbirine dman olmasndan, birbirini krmasndan geni lde yararlanr, kar arasnda birlik olduunda bunlaon karlarna, tahakkmlerine yer ve olanalk kalmayaca do Fakat halkn aras ak olduunda bunlar araya girmekte, bazan bir taraf tutmakta, bazan da iki tarafa birden dost grnp, ikisinden de menfaat elde etmektedirler62.

tle merkezlerindeki nfuslular halk arasndaki anlamadklarda rvet al verilerine de ar tadrlar. Anlamazlklarla ilgili memurlarla taraflarn arama girip trl trl birtakm kar evirip, aldklar rvetin bir ksmn ilgili memura verip, bir ksmn da kendilerinin ald tedir. 61 Pospisil, a.g. madde, s. 389. 62 Bozarslan, M. Emin: Dounun Sorunlar, Ank. 1966, s. 96. 63 Bozarslan, a.g.e., s. 96. 46 b) Toplumsal, Siyasal, Dinsel ve Ekonomik Nfuzu Koruma:

Eskiden aalar tam egemenlikleri anda nfuz blgelerini arttrmak iin birbirleriyle mcad derlermi. Bu mcadeleyi kendileri bizzat yapmayp halk ikullanrlarm. ki blgedeki aa h n birbirleriyle savarlarm. Herbiri kemdi aasnn ann ve arefini ylkseltmdk iin k kadar ok insan ldrmek istenmi. imdi ise aktan aa olmamakla beraber halk perde ark birine drmektedirler64.

Urfa ve dolaylarnda ikylerin ou aa mlkiyetindedir. Kyde oturanlar, aann ortaks ya .

Aa, emrindeki kimselerden, baka alanlarda ve arzularnn tatmininde de yararlanr. Kyller n aaya canlar pahasna da olsa ballklar, onlarn hereyden nce aaya ekonomik ynden b dolaydr. Bylece aa, etrafndakilere gvenerek kan gtmekten ekinmez.

Airetleraras mcadelede kan gtme, iki aileyi ilgilendirmekten kp airetleraras bir 'ka urumuna gelir. rnein Gazi-antep'de yabanc iki airet arasnda bir katil olay meydana gel diinde aralarnda derhal dmanlk balar. Kaatilin airetine mensup her bireyin mal, can dan itibaren tehlikeli bir durum alr. ldrlenin aireti, lenin cn almay ikendilerine r ve kar aireti zarara uratacak hereyi yapmaktan geri kalmazlar. Araya dedikoducu ve kkrtc kimseler de girerek "yazk size, falann hayfn alamadnz, eer o sa olsayd on iye aireti tahrik ederler66.

zellikle Trabzon ve evresindeki kan gtme olaylarnda her iki hasm kabile arasnda sra il kan gdlerek cinayetlerin ile-nilegeldii grlmektedir. Kendi kabilesinden kan gtme sik le bir kiinin ldrlmesinden hemen sonra lenin kabilesinden bir kimse bir nceki olay fai lini ya da kan hsmlarndan birini, evvei-ce katledilen akrabasnn kann almak amacyla l e ve 64 Bozarslan a.g.e., s. 97. '

65 Nimetolu, a.g. ett, s. 9-11. 66 Sadk, Enver: Cenub Anadolu Trkmenleri Arasnda Kan Gtme ve Kan Salamak, Halk Bilgis i Haberleri Dergisi, 1 ubat 1931, say 16, s. 86. 47 dier kabile efrad bu ana kadar ikinci bir katil ya da katle girimemektedirler 67.

Bir rencimizin derledii, Mu'un Bulank ilesi, Doantepe kynde cereyan eden bir kan dv laynda (rnekolay 24) olayn balang noktasnda aalarn krkntmalar nemli rol oynamt etine mensup Doantepe'ye yerleen karde ve bunlarn oullar, torunlar arasnda cereyan , ilk olay 1907 ylnda balam, imdiye dein eitli aralklarla 13 olay cereyan ederek 29 edenler, toprak darl, birbirini ekememe ve civardaki aalarn e altndan kkrtmalar v rdm etmeleridir. Aalar bu kardei himayeleri altna almak istemiler, fakat baaramaync arn aralarn amaya balamlardr. Silh ve cephane yardm yaparak olayn srekliliim sa olaydan 9 yl gemi, aralarnda kz alp vermek suretiyle barma olmutur68. 7. Kabadaylk, Yiitlik, Mertlik

zelikle Dou Anadolu Blgesinde birtakm kabaday insanlar, holanmadklar ya da kendilerin oyun emeyen kimseleri herkesin gz nnde ar ve ky ortasnda dver, sver ve trl hak hareketlere dayanamayanlar da bir-gn bu zorbalar vurur ve kan dvalarna yol aarlar. O nlar da yiitlie leke srmemek iin alrlar69.

Harmandalol u'nun gzlemlerine gre, Malatya'nn Ptrge kylerinden birindeki kabilede ada me, bir yiitlik mertlik ii saylr. Blgenin insanlar srf kendilerine yiit, mert dedirt n ellerini kana bulamaktadrlar. Yiitlii, mertlii herkes kendisine mal etmdk iin kabil eler, airetler arasnda yar yaplr. yle ki, blge iinde bir adamn cesareti ve mertlii says ile llr. len tarafn adamlar ldren taraftan bir kimsenin vcudunu ortadan kal le ve airet iinde dlek, korkak, erefsiz saylr70. 67 Kavalal, Mmin: Kan Gtme, Adalet Derg., Yl 54, Say 3-4, s. 272. 68 Gkda, Dursun: Doantepe Ky Monografisi, Ank. 1969, A. . Eitim Fak. Mezuniyet Tezi. 69 Bozarslan, a.g.e., s. 97. 70 Harmandalolu, Kan Gtme III, Bir Dert ki., Forum Derg., Say 167, s. 14. 48 te yiitlik taslayan, hayat kendince hie sayan bir tutuklunun szleri:71. "Bo ver be atol! Hapishane istirahathanemiz, kelepe kol saatimiz, srgn tebdili havamz , bak morfinimiz, idam salncamz..." 8. Senlik - Benlik Kavgalar

Senlik-Benlik kavgasndan kan kan gtme odaylan kiilerin nfuz yarmasndan kt gibi a ve ayn kydeki mahalleler aras atmalardan da kmaktadr. Yok muhtar bizim kabileden o , yok sizin kabileden olacak. Yok muhtarl size vermeyiz, sizin mahalle kk, bizim mahal le byk, yok biz sizden daha glyz, sen ilerdesin, ben niye geride kalaym, araziyi daha azla tapulamak, ilaha fazlasn kapmak gibi sen-ben kavgalar kan gtmeye varacak kadar tehlikeli sonular douruyor. Arazi ve snrlanl hukuksal dzenlerimin karkl sonucu ol me intikal eder. Yllarca gidip gelmeler devam eder. Sonunda gnn birinde uramalar, gid ip gelmeler adamn canna tak der ve dmann ldrr n. 9. ocuk Kavgalar ve d Kavgalar

Saylar az olmakla beraber ailelerin ocuklarnn kendi aralarndaki kavgalar da iki aileyi birbirine drmektedir. rnek-olay 13 de, ocuk, davar gderken komunun bana sokar. Baa rir. Bunun zerine komular da ocuu dver. Bylece aralarnda kan gtme balar.

Yine rnekolay 14 de, Adana'da Bcekli Ky'nde iki ocuk kavga etmitir. Bu yzden ocuklar recede dkn olan aileler birbirlerini ldrerek kan gtmeye yol amlardr.

Yine bir hi yzmden ortaya kan basit kavgalar da kan gtmeye kadar gitmektedir. rnekolay 10 da garsondan su isteme yznden kan kavgada bir kii lr. ldren kii Antep'ten Adana' tii halde ldrd kimsenin kardei tarafndan Adana'da ldrlerek alnr. 71 Aagiller, a.g.e., s. 75. 72 Harmandalolu, Kan Gtme I, Forum Derg., Say 164. 49

Traktre ta atan bir ocuk yznden balayan kan dvasnn yks ekler ksmmda grlebilir Yine, Cahit Ata y'da "Yangn Memet" isimli oyununda oyunun kahramanlarnn dedelerinin bir aka yznden kan gtmeye yol atklarn belirtiyor73.

Ferdi Merter de "Knal Yapncak" isimli oyununda ou zaman olaylarn ilk balang nedenini tulduunu belirtiyor. Bylece unutulmu bir neden ya da bir hi yznden kan olaylarn yll vam ettiini belirterek, bunlar da cehalete balyor. Oyunun bir blmnde balba ile oulu nuturuyor73a: "Osman Buba, bu bizim dvas nirden gopup geliyo?

Murat Ne sen sar ne ben syliyeyim. nkim herkes gibi ben de unuttum. Yalnz beiimde s n ninnileri gald gulamda... Esasn sorarsan dava mava bahane, herkes garnndaki ekisi ak iin kz altnda buzaa aryo... Cehalet, cehalet, hepsi cehalet... Bi bakyon, igi gomu slerini datl datl geirmi, gelmi. ttikleri su ayr getmez. \Bd gnn birinde sd bozuk ki kyo, vay bizim gomunun gznn stnde ga va diyo, ekiyo dabancay... Gm gm... \o erce gm gme gm gm... Osman Gznn stnde gan va dimesi iin bi sebep olmal... Murat Cehalet didik ya... Osman ... Cehaletse o gne gaddar da vard o?

Murat O gne gadar da vard emme o sra gomu herhangi-bir ite, ine bilem ben, belki hasa dda, belkinem giz alp virmede, belkaem de baka bii de gomusundan stn vlmutur... teki apek bii yok. Netsin? inde, yenik den gii hemencecik guvvete ba vurur ezilmemek iin. ba guvvete..." 73 Atay, Cahit: Karalarn Memetleri, (Yaygn Memet) Anfk. 1965, s. 57. 73a Merter, a . g. e, s. 13-14. 50 10. Akraba Anlamazlklar

Kan Gtmeler sadece kabileler, komular arasnda deil, akrabalar arasnda da cereyan etme ktedir. rnekolay 2 de dman, hkmlnn daysdr. Yni, olaylar, ayn soy soptan gelen, a mezhep ve etnilk zellik fiark dl'mayan gruplar arasnda ilemmektedir. rnekolay 4 ve 20 deki olaylar da akrabalar arasnda cereyan etmitir.

Yine bir olayda amcaoullar74, baka bir olayda tezye oullar 75 arasnda kan gtmeler cer

n etmitir. Ankara'nn Davutlu Ky'nde amcaouillan arasndaki kan gtmede amcaolu ldrlmtr76. rnekolay 9 dalki Bucalk Ailesi de bir airet olmakla beraber aslnda taraflar her iki reisin akraba ve yaknlardr.

Yine Trabzon'un Arsin lesinin Bl Kynde aikraba ldr lerek kan gtme devam ettirilmit

Bazan kan dvalarnn iki ky halk arasnda airetler gibi ilendiini de gryoruz. Bylece ky halk katlm oluyor. rnein, Diyarbakr mar lesi, Celi ve Nivi Kyleri arasndaki dir78. Yine, Mardin'in Mazda lesinde 1961 ylnda cereyan eden bir olayda kan dvas yz ye ayrlan ile halk ateli ve eitli silhlarla birbirini; girmitir79. 11. Particilik

Demokratik yaantmzda eitli siyasal partilere mensup kimseler arasnda da kan gtmeler ce eyan etmektedir. rnein bir olayda btn ky, aalk ve particilik yznden ikiye ayrlm, irbirini takip etmitir80. 74 Hrriyet Gazetesi, 5.4.1964. 75 Hrriyet Gazetesi, 30.5.1963. 76 Hrriyet Gazetesi, 5.12.1954. 77 Milliyet Gazetesi, 26.2.1961. 78 Hrriyet Gazetesi, 16.2.1954. 79 Cumhuriyet Gazetesi, 25.12.1961. 80 Hrriyet Gazetesi, 20.9.1966. 51

rnekolay 20 de, iiki aile arasnda siyasal nfuz ve particilik ekimesi yznden kmtr. de de particilik ie karmtr. 12. Kltrel Yetersizlik

Olayn temel nedenlerinden birisi de blge haliknn tamamen cahil olmasdr. rnekolaylar g geirdiimizde olaya karanlarn ounun chil ya da ilkokuldan ayrlm olduklarn grr sizliinden kendi dar dnyalarnda doal duygularyla babaa kalan bu insanlar hrn ve ha -tadrlar. Eitim, insanlarn tutum ve davranlarn olumCu ynde deitiren bir sretir. B n eitim dzeyi ne kadar artarsa insanilik deerini kavramas da o derecede artar. renim d eyinin art adam ldrme sularn o derecede azaltmaktadr. C- BREYSEL NEDENLER Bireylerin kendilerinin neden olduu eitli bireysel nedenler de vardr. 1. Benzetme ve yanllklar

rnekolay 16 da grld gibi olayn balangc bir benzetmeye dayanmaktadr. Bu olayda uzak nederek ate edip vuran kimse, ldrd adamn dman olmadn grmtr. Dman zanneder i ile aralarnda kan dvas balamtr.

H. A y t e k i n, Diyarbakr'daki gzlemlerinde yanllkla lenlerin saysnn ok olduunu r. Yazar, yanllkla ldrlenlerin yolda yanyana giden bir ankada ya da gelen bir konuk,

pazarda, mahkeme koridorlarnda bir rastlant sonucu olarak len kimseler olduunu beli rtiyor81. Ayrca atmalar srasnda kazaen len ve yaralananlarn says da az deildir. 2. Vasiyet

ldrlen kimse ya da ailenin yal bir yesi (dede, baba, nene) ld zaman, daha nceden tinde bulunmusa vasiyet edilen kimse de bunu yerine getirmeye alr82. 81 Aytekin, Halil: Douda Ktlk Vard, Ank. 1965, s. 321. 82 ztrk, a.g.m., s. 527. 52 3. Daa kma

rnein Malatya'da, ocuk, telkinlerle byd zaman silha sarlp pusuda frsat bekleyip d a tabancay annesinin nne att zaman o da, artk kendisini o evrede yaatmayacaklarn b a gider teslim olur, ya da silahyla daa kar. Bundan sonra yol keser, adam ldrr83.

Daa km kimseler, rastgele ate ediyorlar. Yoddan geenleri zevk olsun diye hedef olarak a kullanyorlar. Bu suretle len kimsenin geride kalanlar olay aratrp kimin vurduumu eri zaman dadaki kimsenin kydeki akrabalarndan alyorlar. Bylece kan gtme zinciri ba . 4. Gasp

17. rneko'ayda zorla bakasnn ilettii bir kulp gasbedilir. Bunu hazmedemeyen kulbn es hibi de gasbedenleri vurur.

Yine, rnekolay 2 de daysnn zorla hara para istemesinden daysn vuran 'nin yks anla n days daha nce de 'nin babasndan hara para istemi, babas da vermeyince babasn vurm 5. ki

Kylerde evlenme ve snnet trenlerinde kklerin ar derecede iki imeleri hogr ile k iken iledikleri cinayetler kan gtmelere yol amaktadr85. rnekdlay 10 da da olay bir elence srasnda iki ierken ortaya kmtr. 6. Kumar

Kumarda yenilmeden de olaylar kmaktadr. Bu konuda bir rnek olarak "Kadnlarn Kan Gtmede Rolleri" bal altnda Trabzon'da kars zerine kumar oynayan bir kocann, kadnn akrabal sz etmitik. 83 Harmandanolu, Kan Gtme I, Forum Derg., Say 164. 84 Karadeniz Blgesi Vardall Ky'mden, renci B. Ulutan ile yaplan mlakat. 85 Aknc, T.-Atakan, T.: Sua Giden ve Su ileyen ocuklar, 1968, s. 42. 53 Aadaki rnek de kumar yznden lkan bir kan gtmedir.

Olay, 1965 ylnda Adapazar li Hendek lesinin bir kahvehanesinde geer. ahslarn her ik kumarbazdr ve ayn zamanda arkadatrlar. Biri, dierinin bir akam ok para kazandn gr nden bor para ister. Fakat ters yant alr. Paray vermemekte direnen adam kahvehaneden kar ve onfoe, yirmi adm gider. Fakat arkasndan takip eden adamn bak darbeleriyle can

rir. 0 da bir an silhna sarlr. Fakat silhn atelemek mmJkn olmaz. Gecenin ge saati in sakin bir yer olduu iin kimse grmez. Ve adam kan kaybndan lr.

Bir saat sonra lenin arkadalar durumdan haberdar olurlar. Derhal silhlarna sarlarak ka atili aramaya baarlar. Bu arada kaatil polise kendisi teslim olur ve nezarete alnr.

len ahsn 13 yalarnda bir erkek kardei vardr. Onun iin tek ey, aabeyinin kaatilinin neden kmasn beklemek mmikn almadna gre, kaatilin kardeini vurmak dncesidir. Kaa onsekiz yalarnda daha nce basit bir sutan yarglanp cezasn doldurduilatan sonra ceza den kar. Fakat eve gider gitmez len adamn kardei tarafndan vurulur. (Eitim Fakltesi rencilerinden Ersin Altnta'tan derlenmitir.) 7. Karakter:

Karadeniz halknn kiisel karalkteri itibariyle abuk kzmas da olaylara yol ayor. Ayrca ve Gneydou kiilii de abuk kzmad halde kolayca adam ldrebilmektedir86. Bu farkllk k yetitirme yntemlerinden ileri gelmektedir. Ar derecede gurur ve mistik yap, bu yrele ddki kan gtmeye uygun kiilik zellikleri olarak karmza1 kmaktadr. D- KAN GTMENN LEN LE LGL KURALLAR Olaylar yllardan beri taraflarca kabul edilmi, gelenekler tarafndan dzenlenmi ibirsta km dmanlkta ilgili kurallara dayan-

86 Gven, Bozkurt: Etnolojik ve Sosyal (kltrel) Antropolojik Aratrmalar. Tebli (Trkiye Sosyal Aratrmalarn Gelimesi Konferans) Ank. 1970, s. 105. 54

maktadr87. Baka bir deyimle, ilki grubun dmanlklar, bir takm davran kalplarna ve k gre biimlenmitir. Biz bu kurallardan birkan burada belirtmek istiyoruz. a) b) Kar taraftan en sevilen kimsenin ldrlmesi bir kural durumuna gelmitir. Akl hastas bir kimseden alnmaz.

c) Bir kimse sarho durumunda iken ldrlmez. Bekir Yldz "Pala Hamo" isimli yksn bu ayrmtr. Babas ldrlen 16 yandaki ocuk, bir an nce kar taraftan almak ister. babasnn lmmden sonra ilk kez grdnde adam sarho halinde grr. Adam sarho halde k k ate etmek ister. Fakat amcas, "sarho ksmna ate almaz" diyerdk ocua engel olmaya ulk sz dinlemez. Tam ate edecei sra amcas, sarhoa ate at iin ocuu vurur88.

d) almamann ayp saylmas, o kimsenin evrede adam yerine konulmamas, ona kz veri onunla her frsatta alay edilmesi, erefsiz saylmas da olayn grld her yrede bir kura a gelmitir. e) ocuklara ilerde almak iin silh kullanmay retmek de dier bir kuraldr.

f) Tonya'da yallarn sylediklerine gre 30-40 yl nceki kan c olaylarnda daha mert ta, rnein dmanlar birbirlerini uykuda, yemekte ya da namazda yakalarlarsa ldrmemek-te idiler89. Bu uygulama blgelere gre deimektedir. Fakat genellikle byle durumlara bugn d e uyulmaktadr.

g) Kadnlarn, ocuklarm, kocalarn, akrabalarn almaya tevik etmeleri, telkinde bu a gelenekler arasndadr.

h) Ali ahin, Trkmenlerdeiki kan gtme geleneklerinden szederlken lenin akrabalarnn a dein yas tuttuklarndan szediyor90. lenin annesi, babas, kardeleri, siyalh-

87 Pospisil, a.g.m. 88 Yldz, a.g.e. 89 Karadeniz, a.g.m. 90 ahin, Ali: Gney Anadolud Beydili Trkmenleri ve Baraklar, Ark. 1962, s. 78. 55 .

lar giyiniyor, sa sakal uzatyor, glp elenmiyorlar. Yas tutma 7 yl sryor. Bu arada zam zaman atlar syleniyor. alndnda ise siyahlar kalkar, sa sakalar tra edilir, davull

1) Barma, kz alp vererek akraba olma, tazminat vererek barma gibi olay nleyici nleml yine ok uygulanan gelenekler arasndadr.

Esasen olay, tm olaralk bir gelenektir. Biz, eitli blmlerde bu gelenekleri daha ayrntl laralk ele almaktayz. 56 3. Blm rnekolaylar RNEKOLAY : 1 Snr Anlamazl Yznden kan Kan Gtme Olay, Ordu'nun kazas Fatsa ve Kabakda Ky'nde geer.

1963 ylnda smail nolu'nusn aabeyi Osman ile daysnn olu smail'in snr anlamazl ail'in koyunlar Osman'n ekin tarlasna girer. Osman obana kzar ve ona iki tokat atar. Osman'n oullar Hasan ve Kemal bu duruma sinirlenirler. Osman "ldrmek iin" Fatsa'ya git tiini renince yollar beklerler. Tarlada Osman'n karas ve ocuklan a lrken Osman'a k Osman'n kardei Sleyman Fatsa'da belediye zabta memuru olan smail'e durumu bildirir. Fatsa'da arda bulunan Osman'da durumu renir ve onlara arda kfreder. Kar taraf kf Osman kye gider, Birka gn sonra kasabaya iner. Kardei smaille grr. Kyn Hocas ve k isterler. Osman ve smail raz olurlar. Barrlar. Bartktan iki saat sonra Fatsa'da 9 ik birden bir ember kurup Osman' ve olunu ldrrler. smail iinde almaktadr. Haberi yo caddeye kalabala girer ve lleri grr. Cenazeleri kye gnderirler. Kaymakam smail'i a at eder. Sonra birka kii kyden smail'e gelir. 9 kiiden 3 kii tevkif edilmitir. 3 kiiy e g ettireceklerini sylerler ve dierleriyle de barlmasn renirler ve smail kabul ed g edecek olanlar hl kyden ayrlmazlar. Kydakiler smail'i ldr57

mek iin 17.000 liraya iki kii tutarlar. Bu iki (kiiden birisi ismail" in arkada kar ve onu ldremez. Gelir smaile haber verir, ismail'e aabeyini ldren adam tevik eden ve kul Tccar Ali Rza Erolu'nun bu ii yaptn syler. Ali Rza ile 17.000 liraya smaili ldrm syler. Bir bayram gn Ali Rzalarn tarafla ismail ve kardei karlkl olarak binbirlerin erler. smailin kardei yaralanr. Ali Rza lr. smailin kardei 36 yla ve smail'de 20 y olur. ismail 6.5 yl yatmtr. Halen, 3 yl sonra tahliye olacafc. Kardei 5. snftan ayr mail ilkokul mezundur. Olaya kansan dier kiilerin ou ilkokul mezunudur. 14 Mays 1970 Ankara Yar-Auk Ceza Evi'nde hkml smail nolu'dan derlenmitir. RNEKOLAY : 2 Hara Para steme Yznden ki Akraba Arasnda Kan Gtme

Olay, Trabzon'un Akaabat lesi'miri Akpmar Ky'nde geer.

brahim avu'un babas Mustafa avu, brahim'in days Ali avu'a 10.000 lira para verir. u'un kyde dkkn vardr. Sonra Ali paray vermez, Mustafa paray isteyince Ali vermek iste ve Mustafay ldrr. Alli avu dik ve sert bir insan olduu iin kyde herkes ondan korkar yzden kimse ahit ol maz ve 2 ay hapiste yatp kar. Mustafa avu'un olu brahim, bu duru ler ve daysn ldrmeyi (kafasna koyar. brahim, dkknda aabeyi Yusufla beraber alr. iken, days Ali, yine ibrahim'den para ister. Vermedii takdirde ikisini de vuracan syle erek tehdit eder. ibrahim Ali'nin istedii paray vermez. Birgn 1966 yl Ocak aynda brahi , Pazarck Nahiyesi' ne dkknlarna mal almaya gider. Kye dnnce daysna rastlar. Days mi tehdit ederak para ister. brahim vermez ve orada daysn vurur ve kendisi teslim ol ur. Hem babasn ldrd iin hem de para istedii iin vurur. Mahkeme 18 ay srer. 4000 li giderleri olur. ibrahim o zaman 18 yan doldurmamt. 24 yla mahkum olur. indirimler ve flardan yararlanarak cezas 6 yla iner. 1948 doumlu olup imdi 22 yandadr. brahim ilko mezunudur. Aabeyi, askerden gelip dkkn satm, Samsun'a emikli Ky'ne g etmitir. Tra rsalarn satmlardr. Daysnn iki olu var. len babas illkofkul mezunu58 dur. Daysnn okuryazarl varm, brahim hapishanede matbaaclk renmitir.

brahim evde daysnn ldrlmesi iin hir telkin olmadn syledi. nk len, days id as 'kyde ok seviliyormu, brahim eski kyden bir kzla cezaevinde nianlanm. Daysnn i barmak istemi. Fakat br olu alacan sylemi. brahim in aabeyi olayn devamn la barm. Fakat imdi kslermi. 14 Mays 1970 Ankara YarMk Ceza Ev'inde hkml brahim avu'tan derlenmitir. RNEKOLAY: 3 Erkek Kardein Irzna Gemeye Teebbsten kan Kan Gtme

1925 ylnda drt karde, Selnikten arambaya gelir. aramba'da kz kardeleri vardr. K hmet Kadem-olu'na verirler. Mehmet Kademolu, daha nce erlkak kardeinin rzna gemek iste en Filkri'yi ldrerek hapse gdrmi ve 7 yl yatmtr. M. Kademoluna 26 yl sonra Ikar t r) en ufaik kardei Cemal, kurun atar fakat ldremez. 1 yl sonra en byk aabeyleri demolu'nu bir arkada ile Samsun Cumhuriyet Meydannda 25.000 lira ile kiralad Dursun K aman'a vurdurur. Aradan ay geer. Hasan, aramba'da Mustafa Kandeer tarafndan vurulur. ehmet Kademolunun oteline bakan Ktip Mustafa Uysal, Mustafa Kandeeri para ile tutmutu r. Ktip bu ii Hasan tarafndan ldrlmek korkusu ile yapmtr. Bu yzden ktip, Alian Ak elen drt kardeten biri) ve M. Kandeer hapse girerler. Alian Mustafa Kandeeri tanmaktad . Alian daha nce bir bakasn kiralam fakat kiralad adam kar taraf ldrememitir. ederler. Vuran kiralk adam 30 yla mahkum olur. Mahkeme devam ederken Krolu'nun orta nca olu Nurettin, Alian'm kardeini vurur. Fakat kardei lmez. Onlar temyize verir, tem yiz bozar, yeniden muhakeme olurlar. Alian tdkrar hapse girer. 5000 lira kafaletl e tahliye olur. Bu arada hkim deiir. Sorgu hkimi davaya bakar. Alian ve Mustafa Kandee 30 yla mahlkum olurlar. Aftan vjs. yararlanan A'lian 12 yl hapistedir. kmasna 80 gn ' almtr. Ankara YarnAk Cezaevi'nde Alian Akda'dan derlenmitir. 59 M. Kademolu, ilkokul 4. snftan ayrlm. Alian, Hasan, ilk-dkul mezunu. Mustafa Kandeer il. Ktip liseden ayrlmtr. 14 Mays 1970 RNEKOLAY : 4

Snr Anlamazl Yznden kan Kan Gtme

Olay, Ankara'nn Krkkale kazasnda geer. imdi 17 yanda olan brahim Blge'nin amcas Ey snr anlamazl yznden Eyp Yaylac tarafndan vurulur. Eyp Yaylac, brahimin annesini c mahkum olur, 3.5 yl sonra kar. brahim'in babas da tfakle Eyp Yaylac'yi vurur. Faka mez. Muhtar ikisini bartrr. brahim'in babas Eyp'n olu Halili evlendirir. 5.000 lira f yapar. Evlendikten 3 ay sonra Eyp'n olu Halil Yaylac, brahim'in babasn vurur. Fakat ahimin babas lmez. Hastaneye yatar. brahim, babas has-tahanede iken evden kaar. Babas hastahaneden knca brahim'i kat iin dver, Bunun zerine brahim, babasn kurunla v ahim yine kaar eve hi uramaz. Kyde Eyp Yaylac'nn bakkal dkknna gider. Eyp, onun h nnederek silh kerek ikovalar. Bir bayram gn brahim, anne babasyla barmak zere kyde ne giderken yolda Keskin Cezaevinden olunu ziyaretten gelen (brahim'in babasn vuran Eyp'n olu) Eyple Krkkale Cumhuriyet meydannda karlar. Eyp, elini cebine sokup sil en brahim daha abuk davranp 1968 ylmn k mevsiminde Eyp' vurur.

brahim childir. Eyp ilkokul mezunudur. brahim 25 yl tutukludur. ndirimlerden v.s. yara rlanarak 15 yl 3 ay ceza almtr. imdi cezann drlmesi iin temyize mracaat etmitir. brahim hapishanede boncuklardan saat kordonu yapmaktadr. Kadn antas ve terlik yapmay d a renmitir.

brahim, silh, Ankara'da Asri mezarlkta bir kahvede kumar oynayanlardan 550 liraya sa fn alm. brahimin babas silh kaakl yapyormu. Henz kk olan 4 erkek kardei va Keskin Cezaevi'nde tutuklu brahim Blge'den derlenmitir. 60 brahim, almas iin hibir telkine maruz jkaknadm syledi. 3.500 liralk avukat giderleri olmu. 7 Mays 1970 RNEKOLAY: 5 Kz Karma Yznden Kan Gtme Olay, Trabzon'un Tonya Kazasnn Arky'nde geer.

tik olayda N.K'nun babasnn arkada vurulur. Babas yaralanr. Babas arkadam vuran vuru r babasn vuramazlar. Olay kapanr. Sonra N.K.'nm amcasnn karsnn akrabas bir kz kar lar kz geri alrlar. N.K.'nm amcas kz geri almak iin onlarn peine gider. Kz tarafn . Vuran adam kaar. N.K.'nm babas vuran adama kendisini affettiini kardeinin haksz old uunu gelip kyde evinde oturmasn belirten haber gnderir. Kardeinin halksz olduunu, kz r almaya gitmemesi gerektiini syler. Adam gelir, kyde silhlar atar, caka satar. N.K. 'nm babasn kzdrr. Bunun zerine babas adam kyde vurur. Hapse girer 7.5 yl sonra ka ir sre geer, N.K.'nm amcasnn olu birgn kavga eder. Kavgada, kavga ettii ahs, "Baban idip anlarla kavga et, bana ne atyorsun" der. Bunun zerine o da gider babasn vuran vur ur. Hapse girer 9 yl yatar. O hapiste iken vurulann kardei (S), para ile adam tutup N.K.'nm aabeyini ldrtr. 1 yl sonra da N.K.'nm babas S. tarafndan vurdurtulur. 1 yl s a N.K.'nm amcasnn olu ldrlr. N.K.'nm bykannesi Trabzon'da bir ev alr ve N.K.'y amc la kente gtrr. S. yi vuran N.K.'nm amcasnn olu hapisten kar. Aradan bir yl geer. S. dei Z. kz karr. Bu yzden hapse girer. Kz tarafyla anlap 2.5 ay sonra kar. Hapiste evi nnde N.K. Z.yi vurur. Z. lr. N.K. hapse girer. 1 yl sonra N.K.nm amcasnn olunu vu A., kyde vurulur. Vuran belli olmad iin N.K. nm amcasnn olu ve yeeni halasnn koca dilir. N.K. ile beraber yatp 18 ay kaldktan sonra beraat edip karlar.

N.K. mahkum olduunda 17 yandadr. 24 yl verilir. Cezas 12 yla der. Ailesi Trabzon'dan . Baka bir yerde arsa alrlar. N.K. ilkokuldan ayrlmtr. Aabeyi ilkokul mezunu idi.

61 Dier kiiler childir. N.K., 9 yllk hapishane yaantsnda Trabzon'da terzilik, Ankara'da baaclk renmitir. Olayda N.K. tarafndan 4 kii (amcas, aabeyi, babas, amcasnn olu) lr. Kar taraftan N.K.nn sadece 2000TL'lk avukat gideri olmutur. 14 Mays 1970 Ankara Yan-Ak Cezaevi'nde hkml N.K. dan derlenmitir. RNEKOLAY: 6 Kadn Yznden Kan Gtme Olay, Gaziantep'in Nizip Kazas, Bayndr Ky'nde geer.

Abdurrahman Bayndr'n amcas o kyden olmayan ve nereden olduu bilinmeyen bir ikadnla evl nir, bir erkek, 2 kz ocuu olur. Amcas muhtardr. Kadn ayn kyden kendisine bir dost tut Kadnn dostu olan Hac, Abdurrahman'm uzaktan akrabasdr. Kadnla Hac, Albdurralhman'm a sn ldrmek iin pln hazrlarlar. Bir gece amcas, ocuklar ve kars evde yatarken Hac rs sessizce kalkp kapy aar ve kadnn kocasn uyuoiken kurunlayp ldrr. Kadn su le amcasnn dier (kardelerine ykler. Mahkemede kadn ifadesini durmadan deitirir. Kadn una kaar, babas beraat eder ve iki amcas da 4 yl yattktan sonra gn almadan karlar. Am da hapisten knca Hac'dan almak ister, Amcas, ya nmda alan yanama ile Hac'yi ld ama 24.000 lira verilir. Fakat yanama kallelik yapar gidip Hacya durumu anlatr. nk Hac 25 yanda olan yanamaya eski karsndan olan kzn vermek iin dalha nceden sz vermitir durrahman'm amcasnn (2. amcas) kzlarna, karsna dirlik vermez. Kavga karr. Nihayet y arlada tfekle Abdur-rahman'n amcasn vurur. Bunun zerine babas daha fazla dayanamaz. Ha c'dan almak iin babas, Abdurrahman'a Hac'y ldrtr.

Abdurrahman Hacy ldrdnde 13 yanda idi. Tabanca ile ldrmtr. Abdurrahman, Kaza'da drmtr. Cezas af ve indirimlerle 6 yl 8 aya dmtr. 4 yl yatm olup halen ocuk sl 62

Aibdurrahman burada okula gidiyor. llkkul 4. snftadr. Okula slahevinde balamtr. Bab . 1 kz ve 6 erkek kardei var. En bykleri Albdurrahmandr. Hacnn 13 yanda bir olu va dulklan iin barmlar Hacnn ve amcalarnn renimi yoktu. Babasnn da renimi yok. Ai aevinde hem okuyor hem de demir atelyesinde alyor. Kaynak yapyor. Hacnn kars kasabay ip bir beki ile evlenmi. Aibdurrahman, kadn da vuracaklarn fakat ayplanmamak iin vurm arn syledi. Hacnn kydeki vey kardeleri de ldne sevinmilerdir. Abdurrahman'n 4.0 gideri olmu. 17 Mays 1970 Ankara, Kalaba ocuk Islahevinde hkml Abdurrahman Bayndr'dan derlenmitir. RNEKOLAY : 7 Snr Anlamazl ve Kz Yznden kan Kan Gtme Olay, Zonguldak'n aycuma lesi Turfalhatipler Ky'nde geer.

Necmi Hatr'n babas kyn dleri gelenlerindendir. Kmr ocanda ii (avu) olup kyde se . Babasnn arkada da kyn ileri gelenlerindendir. Ktip diye anlr. kisi arasndaki ilk kyde birbirlerinin arazilerinin snr blgesinden geen bir derenin yerinin deitirilmesi den kar. Komusunun (Baolu sllesi) kz Necminin aabeyini sever ve kz kaar. Onlar k Fakat kz tekrar kaar. Onlar dava aarlar. Kz istedii tarafa verilir. Kat ocukla evle taraf durumu hazmedemez. Neominin babas kmr ocandan iznini geirmek zere kye gider. 1 da yolda giderken vurulur. Neomiler davac olur. Bir sonu kmaz. Nihayet komularnn (kt

abasn bir bakasna vurdurttufklar anlalr. Vuran kimseler, babasndan daha fazla para v takdirde ldrmekten vazgeeceklerini sylemilerdir. Fakat babas raz olmaz. Vuran kimsele aka kydendir. Necmi'nin aabeyi de kyn iinde, babasnn cn almak iin 1958 de Ktip'i mahkemeye intikal eder. Aabeyi 13 yl alr. 6 yl yatp kar. kmasna ilki ay kala Ktip' at, Neomi'nin en byk 63

aabeyini vurur. Necmiler be kardetir (Erkek). 2 de kz kardeleri var. Byk aabeyini vur en Neomi'nin annesi de vurulur. O srada Necmi'de yaralanr. Ktibin olu Cevat, idama m ahkum olur. Sonra mebbet hapse evrilir. Halen hapistedir.

Aradan bir yl geer. Necimi ilkokulu bitirince Cevat'a yol gsteren, ona yardm eden ki mseyi bir dnde vurur. Necmi, adam vurduu zaman 14 yandadr. 15 yl alr. Cezas 5 yl, faz, iyi hal'den 6 yl, 7 aya der. imdi kmasna bir ay kalmtr. Halen Sanat Okulu 2. s nguldak'ta renimine devam edeceini sylyor. imdi 21 yandadr. Aabeylerinden biri de N n ldrd adamn olunu vurdu gerekesiyle mahkum olur. Amcasnn olu ile beraber halen ha 16 yl ceza aldlar. imdi iki aabeyinden biri marangozluk yapmakta dieri de kmr ocand adr. Aabeylerinin hepsi ilkokul mezunudur. 17 Mays 1970 Ankara Kalaba ocuk Islahevi'nde hkml Necmi Hatr'dan derlenmitir. RNEKOLAY : 8 Tarla Sulanmas Yznden kan Kan Gtme

Olay, Krehir'in Kaman lesi Kzlz Ky'nde geer. uhadar Gedik'in babas eskiden su me cip Aslan'la d-r. Tarlay sulamak yznden drler. Sen sulayacaksn ben sulayacam adar'n babas 4 kiinin hcumuna urar ve bacandan vurulur. Babas da onlardan birini yara . Her iki taraf da ceza alr. 2.5 yl yatp karlar. Hapisten ktktan sonra babasnn d ar babasn kurunlar. Babas da onlara kurun atar. Bu esnada kar ta-rafm kurunlan, uhad enesine isabet eder ve nenesi lr. ldren adam (Refik) ceza alr drt yl yatp lkar. Sav iki taraf bartrr. Sonra Necip Aslan'n kzn uhadarla nianlarlar. Ozaman Necip 8-9 y l gitmektedir. Kz da ilkokuldadr. Aradan 8-10 yl geer. Kzn kardei ben dmanma kz ve p kz bakasna verdirir. Kz evlenir. uhadar 1966 ylnda akrabalarna bir dnde dn o tabancay gidip alr. Sonra kahveye gider. Kt oynar. Kzn kardei de oradadr. Orada d r ayrrlar. kisi de 64

birbirlerine tabanca eker. Mehmet Aslan omuzundan yaralanl'. Bir sre sonra lr. Ozaman uhadar 14 yandadr. 19 yl ceza alr. 3.5 yldan beri -yatmaktadr. Simidi 18 yandadr. h evinde ortaokula gidiyor. 4.000 TL. lk avukat giderleri olmutur. uhadar hapiste i ken kar taraf silh atp amcasnn karsn ldrrler. imdi amcas Anikara'ya, babas da lan ilkokul mezunu idi. uhadar'm babas childi. uhadar Islahevinde ayn zamanda kaporta cllk reniyor. 17 Mays 1970 Ankara, Kalaba ocuk slah Evinde hkml uhadar Gedik'den derlenmitir. RNEKOLAY: 9 Arazi Anlamazl ve nder Olma Tutkusundan kan Kan Gtme (BUCAK ALES)*

Urfa'da, bata kyler olmak zere, ok sayda airet ve aalar vardr. Bunlardan bazlar ken emi olmakla birlikte, kkleri yine kylerdedir. Bu airetlerin ou arasnda bata kan dva zere, eitli anlamazlklar vardr. Urfa'da kan dvas deyince alkla ilk olarak, "Bucaklar" gelir. Bu ailenin yllardr sren

(kan dvas, kan gtme olaynda ister istemez dikkati ekmektedir. a) Bucak Ailesinin Tarihi:

Asl kkleri "Zaza" ve "Krt" olan Bucak aireti, Diyarbakr' in Hazro Buca'nda yaamakta i 150 yl nce bugnk Siverak blgesine g etmilerdir. zellikle aylarba, Tarakl, Kalem n, Karafork ve dier kylere yerlemilerdir.

Bucak airetinin en eski bilinen nderi Halid'dir. Halid'ir lmnden sonra nderlik sfat 'e geer. Bekir'in lmnden sonra da olu mer, bundan sonra da, nderlik Ali'ye geer. Ali' reislii srasnda Hazrp'dan Sdverek'e g edilir. Ali reislii srasnda Hazro'da iken ky l yapar. Siverek blgesine yerletikten sonra da Saadettin Ky'nde de bu hocalna de* Bucak Ailesinin yks Hrriyet Gazetesinin 9.8.1966 tarihli saysnda da vardr. 65

vam eder. Zamanla zenginleen Ali, Hacca gider. mer olu molla Ali, daha sonra mollalk sfatn efendilie eviriyor. Bu suretle molla Ali iken Hac Ali Efendi olur. Airet reisli asnda ismi ile snrlarm aarak "Bucaklar" her tarafta nam salyor. H. Ali Efendi'nin 4 ol oluyor, bunlardan biri lyor, geriye kalan 3 olundan bir ok torunu dnyaya geliyor.

Bucak ailesi Diyarbakr'da iken iki kola ayrlm olarak karmza ikyor. Bu ayrla ram raberlik bozulmuyor. Bu iki kola verilen isimler unlardr: Abik Bucaklar ve Kazo Bu caklar. Abik Bucaklara o zaman reislii yapan Mehmet Abik'e izafeten bu isim veril mitir. Kazo Bucaklara ise, Diyarbakr'da yaadklar Kazo Ky'nn isini veriliyor. Bucak a , Siverek'e yerletikten sonra tek bir reisin ynetimi altna giriyorlar. Bu ynetimi, d aha ak sayda kye sahip olan, "Abikler" zerlerine alyorlar. b) lk Kan 150 Yl nce:

Bucaklar daha Diyarbakr'da iken 150 yl nce Hazro'da arazi yznden kan bir atmada Alb klardan biri Kazo Bucaklarn dedesini ldryor. Ancak bu bir kan dvas olarak ilerlemiyor. Hemen araya giriliyor, kan bedeli (diyet) Abik Bucaklardan Kazo Bucaiklara denme lk suretiyle olay kapatlyor.

Siverek'e yerleildikten sonra az nce belirttiimiz gibi uzun sre airetin ynetimini Abik Bucaklar ellerinde tutuyorlar. Bu nderlik srasnda zaman zaman Abiklerle, Kazolar ar asnda arazi anlamazlklar kyor. Fakat bu anlamazlklarn ounun, silhl olmaktan ok klu kavgalar biiminde olduunu anlatyorlar. Bu biim anlamazlklarn sonucu olaraik, aire ileri gelenleri, birbirleriyle dargn duruma geliyorlar. Bylece yllar nce kan arazi an lamazlklar bugnn kan dvasnn ilk (kvlcmlar olmu oluyor. c) Kem Dvasnn Balamas: v

Grld zere Bucak airetinin kan dvasnn balang nedeni, arazi anlamazlklardr. K u u ekilde anlatyor: "Aslna bakarsanz btn sorun topraktan geliyor. Yllardan beri biz eziliyorduk. Zira kim sesiz, tutanmz yoktu. Vakta ki biz 66

bydk, akllandk, bata Halil ve Mustafa Aabeylerim olmak zere biz airette sz sahibi o llerimizin haklarn istemeye balaynca olanlar oldu, dargnlklar kt". aa) Abiker Ne Diyor? : Bucak airetinin dier kolu olan Abikler toprak dvasn bir kenara atarak, bunun sadece bi ir kan dvas olduunu sylyorlar. Bu kolun reisi olan M. Cell Bucak yle anlatyor:

"Her ey 27 Mays ihtillini takip eden gnlerde oldu. Bizim ileri gelenlerimizi aa diye i hbar edip, ceza evlerine yatrdlar. Btn amalar aireti ellerine geirmekiti. "Bilindii 27 Mays sonras 55 ler diye isimlendirilen gruba Abik Bucaklardan airet reis'i H. Ali Bucalk bata olmak zere, avukat Faik Bucaik (daha sonra ldrld), eczac Mithat Bucak gib bucaklar da dhildi. Albi'klerin reislerinin bu ekilde ayrlm olmas zerine Kazolarm nd olan hsan Bucak kendisini Bucalk ailesinin geici reisi olarak iln etmi ve ynetimi ta mamen eline almtr. Bu srada Atiklerin reislerine, "sizleri hsan Bucak ve Halil Bucak ihbar etmi, sebebi de aireti ele geirmek" diye haberler iletilmi. Bu durum ailenin i ki kolu arasnda bir uurumun almasna neden olmutur. bb) Kzo Bucaklar N\e Diyor?

Kazolarm reisi hsan Bucak, ihbar meselesini red ediyor ve devamla unlar sylyor:

"Hac Ali sirgn edildii gece beraberdik,... ne kadar zldm bilirdi. Fakat ona durumu tarak kafasn elmi-ler. 1963 ylnda srgnden dndk sonra H. Ali Bucak ve yaknlar bizi ya baladlar. Hac Ali benim daymdr. O isterse benimle konumasn ben yine konuurum, elin perim... demitim".

Day kaatili ve Kzo Bucaklarn reisi ihsan Bucak, aralannda balayan kan dvasn yle anla

"Bir gazinoda iki ien H. Ali Bucak sarho bir vaziyette evine giderken, eczahanenin nn de benimle karlat. Bana ok ar hakaretler etti. Ben de, sen 55 yanda bir adamsn sana derim dedim ve yoluma devam ettim. Fakat bu srada elini sil67 hna att ve bir mermi skt. Ben gsmden yaralanmtm, yere ykldm, o elindeki tabanca geliyor ve tabancasn kafama doru tutuyordu. Bu srada ben de yerden bir el ate ettim. O, olduu yere cansz yld. Fakat ben de kanlar iinde idim".

Bu olay, adliyeye intikal etmi ve hsan Bucak tutuklanm. Anoaik bir sre sonra, nefsini mdafaa iin daysn ldrd sabit grldnden mahkemece beraatine karar verilmitir. B ikler kanmz kendimiz alacaz... Kzolara lm" parolas ile silhlara sajrlmlar.

H. Ali Bucak'n ldrlmesinden sonra, alt yl iinde, her iki taraftan 29 kii ldrlmt kylleri ile fedaileriydi. Bunlar, kendi aa ve reislerinin hayatn korumak yolunda can kaybetmilerdir. Zaman gelecek, belki de, bunlarn ocuklar da "kan dvasna" katlacak ve e rafa ate saacaklardr.

Austos 1967 de Urfa'da cadde zerinde, ldrlen Halil Bu-cak'm kardei hsan Bucak en son o arak unlar anlatyor :

"Btn bunlar benim yzmden oldu. Hedef benim. Beni bulamaynca, bizden kime rastlarlarsa ldryorlar... Zaten Abikler (ibeikte greceimizi de ldreceiz) dememiler miydi? Esas iz. Kyller ise kahval/tdr. Aibikler bir kylmze rastlyorlar, kahvalt diye vuruyorlar. yemek Halil aabeyimle bendim. Halil aabeyimi yediler, imdi sra bende... Ben diyorum ki, lm artk temizlik oldu. Kylerimizdeki topraklarmz milyonlar eder. Fakat yzer liray vereceiz, alan yok. Bakalar 'korkudan almak istemiyor, ite byle yldracaklar, teker te er temizliyecek-ler bizden kimse kalmaynca da, ele geirecekler topraklarmz. Hkmet nere i isterse oraya gideriz, buna razyz. Fakat bu lme raz deiliz. Biz burada kaldka gzm u iin altnda kalacak deiliz. Bu kan bu ekilde uzar gider yoksa".

hsan Bucak, bu ekildeki ifadesiyle, lm bekliyenlerin z-drbm dile getiriyor. Daha son n Bucak ilk barmalarn yle anlatyor :

"Halil aabeyim iyilik taraftaryd. Bu iin bar yoluyla zmlenmesine sevinmiti. Jandarm Kumandan ve ileri Bakan gelmiti. Kuran Kerime el bastk artk ldrmeyeceiz diye.

68

Fakat yine ldrdler. imdi barm durumdayz. Btn dileimiz, bu dva bitsin artlk". Abiklerin reisi de yle sylyar:

"Sra bende... imdi de bizi ldnrndk istiyorlar. Zaten sadece bir ruh tayoruz. Yllardr, orkusu iinde kvranyoruz." d) Bucaklarn Kan Dvasnda Tarafsz ahslar Ne Diyor?

Bucak ailesinin kan dvas, yalnz Siverek'de deil, yurdun her tarafnda halkn dikkatini i, herkes birbirine bu iin sonu ne olacak diye sorar olmutur.

Bir Siverekli yle sylyor: "Topran kymetlenmesinden sonra aralarnda rekabet balad. utkusu, saysz insanlarn ocaklarnn snmesine neden oldu".

Bir bakas da yle sylyor: "Aslna bakarsanz bu bir vahettir. Bunlar hep ayn soydan ge r, yakr m hi byle hareket etmek". e) Bucaklardaki Kan Dvas ve Kadnlar :

Bu konuda, Kzolarm reisi olan, ihsan Bucaik unlar sylyor :

"Biliyorsunuz bu dva srasnda ok kylmz ldrld. len taraflarmzn kars ve ocukla betteki yapyoruz. Yalnz geriye nemli bir sorun kalyor. 0 da u; len taraflarmz tabii k ucaik olduu iin vurulmutu. Kars bunun cnn mutlaka alnmasn ister. Bu insanlara man r. Kar taraf kadnlarnn b ilerde parmaklar olduunu biliyoruz. Btn erikekleri onlar Dier ahslar yle sylyorlar:

"Zincirleme devam eden bu kan dvasnda lenlerin yaknlar, kz kardeleri, kars daha ok ile almlardr. yle ki, ilenen cinayetlerde kaatillerin daha ok kk yata olma? lan larn gayret gsterdiklerine inandryor bizi. Ayrca airet geleneklerine gre, kadnlar her trl tecavzn dnda kalduklatrmdan dolay konuda rol oynayabil. 69

inektedirler. Kadnlar, lenlerin kanl gmleklerini ve kanl eyalarn saklamakta, ocukla erine duygusunu telkin etmektedirler". . Mays 1970

Urfa Maiyet Memuru . Halil Nimetolu'dan alnmtr. 1970 den sonraki olaylar buraya alnmam RNEKOLAY: 10 ' di Kavga Yznden kan Kan Gtme

Yl 1955, Gaziantep'in Nizip Kazas'nn Karkam Nahiyesi, Demiryolu Lokali. Memurlar bira raya toplanmlar, byk bir elence var. Masalairda iiler dolup boalyor. Hepsi zil zurna o. Bu srada garson gelir. Ali Kkaslanolu, Ketken Airetinin, Almamat boyuna mensup olan Yahya Klkasilan, garsondan su ister. Bu arada dier masada Adanal Niyazi'de su ister. Garson Yahya'ya su getirir. Niyaziye getirmez. Zil Zurna sarho olan Niyazi garson a kr. Bunu giren Yahya, dede yadigr olan ve airetinin kmelendii yerde Karkam'ta mde akrabalarnn arasnda Ikendisi iin garsona posta koyan Niyazi'yi saygya davet eder.

Bu arada Niyazi bu nazike davran suistimal eder ve Bakla Yahya'nn zerine saldrr. B Yahya yere dm, 'kanlar iinde yatmaktadr. Haber Ketikeni Aireti'nin reislerine gidene adar Niyazi ortadan, kaybolur. Kan dvas bu andan itibaren balamtr. Reis, Almamadan boy una halber gnderir. Bu olay airet iin yz karasdr. En yakn zamanda cn alnmas koulu matlar, Kvrck ve akrolu gibi Karka-m'a yakn olan kylerde toplanmtr. Hemen toplan ve kim vurmaldr sorunu tartlr. O zaman bunlarn en yaikn olan kardelerine grev veri rdelerinin ikisi evli, biri bekrdr. Bek)r olan grevi yapacana dair andn ier. And i olan Hasan Kkaslan henz 14 yandadr. Ateli olan Hasan, bir an nce, kardeinin cn e oculklarn yzn ldrmdk, airetin bu ykn kaldrp ereflice yaamay ister.

Yahya'nn lmnden ay gemitir. Airet ml olana salamtr. Hasan', Niyazi'yi vurm e karar vermitir. Fakat Hasan Niyazi'yi tanmamaktadr. Niyazi'yi ak70

Tabalarndan tanyan Albo Karalar'da Hasan ile gnderilir. Niyazi' ye bu arada kendile rini takip ettiklerine dein haberler iletilmektedir. Vurulmazdan bir gn ncede bir t el almtr. Karkam'tan "Seni vuracaklar, uyank ol Niyazi". Hasan, Adana Garnda portakal atmaktadr. Tabanca kasann iindedir, dolu olarak. Abo durumu 10-15 metre ilerde izle mektedir. Niyazi bu srada Fevzipaa' dan gelen posta arabasndan bir polisle iner. Al bo, Hasan'a iaret eder. Hasan talimat almtr ve el ate eder. O srada Niyazi yere d erinde bir polis memuru bir de demiryolu memuru yklrlar. Niyazi knemitir diye Hasan d aha da yaklar ve bir el daha ate eder, perondan kamaya balar. Kalabalk onu tutmak iste rse de gz kzarm kaatilin zerine yaklamak kimin cesaretine. Fakat Hasan Adana'yi bilmem ktedir. Polisler arkadan kavuur ve yakalarlar. Adliyeye kar, idamlk verilir. Fakat y a kklnden 31 yl hkm giyer. Hasan, Adana Cezaevinde yatmakta devam ededursun, akraba ka sevinlidir. Hasan 31 yl ile de kalmaz, eitli aflarla cezas 24 yda iner. Bir ksmn ede yatmak suretiyle 15 yl 5 ay yatar kar. Akrabalar bu arada kendisini Mara Cezaevin den 4 taksi 5 otbsle Karkam'a kadar davul zurnayla getirirler. Hasan bugn Kvrck Ky' , vatan grevini bir aydan beri ifa etmi blunmalktadr. Yaptna piman deildir. Bu dva skunetiyle sona ermi grnyor. Nisan 1970 Gaziantepli, Nizip'in Kvrck Ky'nden Mslim Klparlar'dan derlenmitir. RNEKOLAY: 11 Kz Yznden kan Kan Gtme Rize'nin Pazar Kazasna bal kylerden biri. Her kyde ayjn kabileler oturur. Uzaktan akr aba saymalarma ramen, her hususta rekabet etmeleri hayret verici.

Olayn ilk nedeni bir kzla bir erkein birbirlerini sevmeleri. Suat Kyndeki Hacfazlol esindeki Zakiye'yi Bakolu kabilesinin dostlar olan Mehnetaal'lardan ibrahim seviyor. A ncak kzm kendi hsmlarndan birine verilmesi karar alnm. Kz sevdii brahim'e kayor Bu suretle Hac71

fazloullar ile Mehmetaal'larn dostu olan Bakolu'lar arasnda olaylar zinairlenmeye ba Kzn 'kamasna kzan H.F.O. pusu kurup kz geri almak iin faaliyete geer. Zekiyeyi br dei Osman karrken kz kurtarmak iin pusuda bakliyen Hseyin'le Osman arasnda bakl b . nce Hseyin Osman' yaralar ldrdm sanmtr fakat Osman lmemitir, Hatta Hseyin'e b da kendindedir.

Nitekim att balkla Hseyin'i ldrr ve (kendi akrabalar Mehmet agahlara snr. Hacf n kydeki Topalolu Rza'ya verirler. lk kurban H.F.O. larndan verilmi olur. sras H.F.O. larna geer.

Tarlasnda gece bekilii yapmakta olan Balkolu'lardan 60 yandaki bir ihtiyar, srf al c ile tabancayla ldrlr. Neden sadece alma. Artk olaylar geliir, ihtiyar Hseyin'i H armda Cemal vurur. Cemal, ilik len Hseyin'in amcasnn oludur. Sra B.O. lara gelmitir. ihtiyarn 12 ya ndaki olu Mustafa, ailesi tarafndan babasnn cn alabilmesi iin sil limi ile yetitirilir. lm sras Ce mal'deydi. Mustafa'nn byle at talimleri yapmas Cem dulk-a korkutur. Mustafa, bir yllk talimden sonra Cemal'in geebilecei yollarda pusu kurmaya balar. Nih ayet, Cemal, baka bir kydeki akrabalarna giderken pusuda bekliyen 13 yandaki Mustafa' nn kurunlarna hedef olur. Ald yaralarn aclar ile bir hafta kvranr ve lr. Mustafa yakalanp hapse der ve Tifodan lr. imdiye kadar taraflar ikierden drt tane kurban verir ve sra Hacfazloullarna gelir. Olaylarn gelimesine yine bir kz sevme neden olur. Bu ke2 Bakolu'la\rdan Fatmay H.F.D. larmdan Rifat sever. Tabii B.O. lar da kzlarn dmanlarnn oluna vermezler.

Kz dmanlarndan karmalk amac ile entepedeki Hasan'a verirler. Ancak Fatma Rfat' sev im Hasan'n yannda kalmayp Rfat'a kaar. 72

Olaylar biraz daha geniler. Fatma'nn aabeyleri entepe'deki Kara Dursun Ali'nin imece leri olarak almaya gelmilerdir. Ha-san'm babas kzar. yle ya olunun yannda kalmayp s kaan gelinin aabeylerini altran Dursun Ali'nin belki de kabahati vard onca. imecelerin yanma gidip, D. Ali ile kavigaya balar. kisinin elinde de balta var. nce Hasah'm ba bas Mustafa D. Aliye bir balta ve kafasndan yaralar. D. Ali de Mustafaya bir balta sallar baldrndan keser, kan kaybndan l.r Hasan'n babas. Grld gibi bir kydeki ka i iki akrabay birbirine drmtr. Bereket enstepe kyndekiler, sonradan uyuurlar ve me nr. len Mustafa'nn karas u szlerle acsn her an tazeler. avuumu ldrdler i(Mustafa), Dnyam hatrdlar, Sahipsiz braktlar, Mallarm yaktlar. . ' :

entepe'de olaylar kapanrken B.O. larla Hacfazllar arasnda kan dvas btn iddeti ile s

Rfat'a kaan Fatma, birgn tarlada alrken, Bakolu'lardan kzn amcasnn olu Rami, kz ve onunla evlenir. Kz bu suretle kendi akrabalarnn eline gemi olur.

Aradan drt ay gemitir. Kz (Fatma) daa gidiyorum diye Rami'yi kandrp yine eski kocas kaar. Kz alan Rfat, areyi kz da alp balka bir yere gitmekte bulur. Samsun'a kamay Rfat kardei Nuri ile Fatmay alarak Pazar'dan motorla Rize' ye geerken haber alan B. olu'lardan Rami da yolundan Rize'ye gidip isikelede pusu kurar. Rfat, Nuri ve Fatma gemi bekliyorlard.

Rfat yolda yemek iin azk almaya kente doru yrr. skelede Nuri ve yengesi Fatma kalr. P da bekliyen Rami, nce kza ate eder ve denize drr. Daha sonra Nuri'yi de ldrr. Bu ar muhafaza memuru Rami'yi yakalar brakmaz. Silh seslerini duyan Rfat geri dner ve hem en ate aar. Hem Rami, hem de memuru yaralar. Rami de Rfat' yaralar, birden hastaneye

73

kaldrlr. Rfat lr. Memur ve Rami kurtulur ve Rami hapse girer, uzun zaman ierde kalr ( yl). Raini hapiste iken destan yazmaya balar. Rize merkezinde ald silh Davranamadmsa oda bir 'bel Beni gryordu yaradan tnevl Beni n insan olur mu lk kurunda Fatma Sandala dt Nuri Sesmez can havaya utu Dakika srmedi Rfatda dt Beni acmayan ansan olur mu ;

Kalayc (Rfat) yaktn benim canm Ailemi yaptn oda hanm Akttm m pnar gibi kann Ben olur mu.

Rami hapisten sonra Samsun'a g eder. Bu suretle dmanlarndan uzaklam olur. Fatma'ya ge ce Rfat'n kardei Ali ile evlenir. Ancak doum esnasnda lr. u anda 30 yla yakn bir zaman oluyor ki, olay hi bir patlama vermiyor. Nisan 1970 Eitim Fakltesi rencisi Rizeli Kemal Bozac'dan derlenmitir. RNEKOLAY: 12 Kz Irzna Gemekten kan Kan Gtme Olay Nizip Kazas'nm Karkam Nahiyesi'ne bal, Tilhabe Ky'nde geer.

Trkmen Aireti'ne bal ves, Ayp, Salman Trkmenoul-lan, z kardelerdir. Ouzelinde akra snda yaamaktayken kardei ves'in akrabalarndan bir adam vurmasyla Ayp ve Salman memleke i terkederek, aileleriyle birlikte, Tilhabe Ky'nde Krdl Airetinin yanma snrlar.

Krdl Aireti'nin Barakta yni gneydouda Ahulatey (Ketken) Ahu senem yni (Trkmen airet annda sz ediknez74 '

di. Fakat buna ramen, Trkmen Aireti'nden olup, yine bu airetten adam ldren Salmam Trkm nolugil bunlarn yanma gelirler. Amu Aihulateylerin ounluunun bulunduu Kvrck ve akr ayrlmazlard. 5 yl Krdllerin Tilhabe Ky'nde yarcs olarak alan Salman ve Ayp ka ilerini idare etmedii iin her yl dier Anadolu fakirleri gibi ukurova'ya pamuk toplama ya giderler. Krdllerden Hac Verdi Misey denen adamn olu da ailesiyle beraber Adana'ya gider ve pamuk toplar. Salman'n kzma tecavz eder. O zaman Salnanlar daha evvel kanl o lduklar iin kzlarna tecavz eden Hasan Uzun-aslan'a birey yapamaz, nlk o kam kyn k dn Salmanlar kye dndklerinde Salman, Krdllerin reisi olan Hac Ahmed'e durumu anl n'a vermek niyetindedir. Fakat bunu kabul etmezller. Salman Trkmenoullar bir ara bun larla dvrler ve arada Salman'n olu Hac Verdi Cuma'nn olu Hacy tabancayla vurarak daha evvel kanl olduklar akrabalarnn yanma snrlar. Akrabalar Ouzelindeki kendileri l eder ve bu davaya yklenirler. Salman'n olu Antep Cezaevine yatar. Fakat Krdl Aireti rmi olduu kurbannn cn almak iin, Salnanlarn en kuvvetlisi olan Salman' vurmak iin tedir. Aradan iki yl gemitir. Yl 1963. ocuun drdnc mahkemesi. Her iki taraftan adliy elmektedirler. Krdlllerden 17 yandaiki Memet Uzunas-lan' Trkmenler tanmamaktadr. Mem inde bulunan Alman Venteriyle yirmiye yakn fieiyle Antep Adliyesi nndedir. O srada amc as olunu vuran Ahmet Trkmenolu 4 jandarmayla durumaya getirilmektedir. Memet Uzunasla n Salman' beklemektedir. nk ancak Salman amcas olu Hacnn kadasm deecektir. Memet de ' vurursa hem o aileye byk zarar vermi olacak, hem de akrabasnn ykn kaldracaktr. Salman gelmektedir. Yl 1963, vakit le zeri. Memet Salman' grr grmez tanmakta fakat n onu tanmamaktadr. Bu arada Salman yaklatka yaklar. Memet 5 metre kala Salman'a ate r. Salman yere ylr ve lmtr. Polis yetiineeye dein Memet kaar, fakat yakalanmalktan

az. eri atftr. Du1 ves bu arada mahpustadr. Az sonra Antep Mahpusunu yarar ve Halep'e kaar ve bir da ha da gelmez. 75 rum o gnden bugne kadar gergin olmasna ramen bir kurban vermemitir. Nisan 1970 Eitim Fakltesi rencisi Gaziantepli Mslim Klparlar'dan derlenmitir. RNEKOLAY : 13 ocuk [Dvlmesi Yznden kan Kavga ve Arkada Yznden Kan Gtme

Urfa canavar diye Adana'da mteaddit cinayetten lme mahkm ve idam edilen Mehmet'in yks ir zamanlar Urfa'da iki nfuzlu kii vardr. Bunlar bir bakma kabadaylk ya da hovardalkta yana hretli. Bunlardan biri Arap Reo diye anlr ve psrk bir olu vardr. Mehmet, ite hretli kaatil bir psrk Mehmet'tir. Bir de ho Hoca vardr. O da zengin ve nfuzlu say an. Arap Reo, yenir yutulur kii deil. Mill Mcadelede yararll grlm, Reo'nun olu erken Hoca'mn bana sokar Ziyanlk yapar. Hocann olu Mehmet'i dver. Kt syler. Mehmet h 2-13 yalarndadr. Babasna (Reo) anlatr. Reo nem vermez ya da yle grnr. ki rnasas aim ile iiyor. 'ki etkisini gsterir. Ali Saim, benim yeenin dvlmesi ne demektiir diye lar. ho-larm bana hcum eder. Tabancasn ekmi, barp armaktadr. Deneyimli Kurnaz ekle Ali Saim'i vurdurur. Ali Saim lr. Ozamana kadar Reo gelir. Bastrmak ister, faka t bu i burada kalmaz der. Ayn tfekle Reoya'da ate ettirir. Reo yine ii souk kanl tut attrmak ve lmemek aresi arar. Yaralanr, fakat yaral iken de tekrar ate edilir. Nihay da lr. Artk Arap Reo'nun olu sokakta kahvede gezemez olur. Gzlerde bsbtn devletiril nn ldrlmesi iin intikama tevik edilir. Artlk Mehmet de pusu kurar ve babasnn kaatiH? . Daa kar. Zamann ileri gelenlerinden Belediye Reisi onu korur. Evinde barndrr. Onun d amac Mehmed'i kendi dmanlarna kar kullanmalktir. Belediye reisi, zamann nfuzlu kii n Aa'y ldrmefk iin tevik eder. Ama Mehmet babasnn ansna saygs nedeniyle bu ii ya le Osman Aa ayn partiden ve arkadatlar. Bununla birlikte tevike uyar. Kemer altnda pus u kurmutur. Fakat ate edemez. Gider elini 76

per. Hac Tevfi'k bu kez dier iki dmann ldrmek iin Meh-med'i tevik eder. Bunun kar ra vereceini syler. Paray ister. Alamaz. Tabanca ile karlar. Kendini korumak zere tab a ker, Hac Tevfii de ldrr. Mehmed'i barndracak kimse kalmamtr. Yakalanr, idam ed Nisan 1970 Urfah Hseyin Taplamacolun'dan derleyen M. Hayrettin Gndeniz'den alnmtr. I RNEKOLAY : 14 ocuk Kavgas Yznden kan Kan Gtme

Olay Adana li; Bahe Kazas, Haruniye Nahiyesi'nin Bcekli Ky'nde 1969 tarihinde cereyan etmitir. Bu kye bal Kadirler Mahallesinde Metliler Sllesinden Mehmet Kk ile Abdullah (Kanllar Sllesinden) isimli kiilerin lm ile sonulanmtr.

Olayn dou nedeni; Mehmet Kk'n ocuu ile Abdullah Cuma'nn yeeni (aabeyinin ou) me latrken, keilerin zerine binmek isteyen Abdullahn yeeni ile br ocuk kavga ederler. Bu gren Mehmet Kk, iki ocuun da kulaklarn ekerek birer tane de tokat atar. Abdullah Cum

yeeni olan ocuk eve geldiinde babasna alayarak kendisini Mehmet Kk'n dvdn ve o a eder. Bu aileler ocuklarna ar derecede dkndr. Bu mahallede ailenin itibar ve stat uklarn saysna gre nitelendirilir.

Akamdan toplanan Kanllar Sllesi Mehmet Kk' ldrmeye karar verirler: Dvldn iddi arnda. Bu konuda plnlarn hazrlarlar akamdan. Tarlada alan Mehmet Kk'e bir pusu ha dullah Cuma ve yeeni hayat alllarnn aprana av tfeiyle gizlenirler. Atma ot yklemi binmi olan Mehmet Kk hereyden habersiz olarak evine gelirken, Abdullah Cuma tarafndan vurulur. Fakat yannda bulunan yeeninin eline tfei verip mahallenin meydanndan kap eve itmesini syler ve ocuk yle yapar. Etraftan Mehmedin vurulduunu grenler yetiirler. Mehm et, bunlaira, kendisini Abdullahn vurduunu syledikten sonra lr. 77

Mahkeme kararySa yakalanan ocuk, korkudan nce gerei itiraf eder, sonra ailenin basksyl kendisinin vurduunu ileri srer. Mahkeme, ocuun yan kk bulduundan onu serbest b r r sllesinin Askerlik grevini yapan Sll K-k isminde bir oullar daha vardr. Terhis o y kalmtr. Metliler bunun gelmesini beklerler.

Nihayet Sll gelir. Aabeyinin ldrlmesi onda ok etkisi yapar. 2.500 TL. bir umman tabanc alan Sll, Abdullah ke bucak takip etmeye balamtr. Hergn evine gelen Sll ihtiyar snn gz yalar ile karlar. Babas, "Abdullah ldr, seni dilenerek ku st ile besle u konuda tevik eder. Ailesinin emirlerine harfiyen uyan ve onlarn dediklerinden dar km yan Sll, Abdullah' kyn kahvesinde bulur. Kahveye gitmeden tabancasnn azna mermiyi s ceketinin arkasna gizliyen Sll, kahvenin kesinde iskambil oynayan ve kahvedekilerdn Sl l gdiiyor demesine aldrmayan Abdullah'n zerine 7 kurunu boaltr. Kahvede bulunanlar, S urmas idi. Abdullah vuracakt diye tanklk yaparlar. Olay yerinde uzaklaan Sllye bir yak evinde karlatm, (kaakt) Yznde derin bir mutluluk ifadesi vard. Sll'nn babas, "ih ramen 25 yanda hissediyorum kendimi" diyordu ve hatta "lsemde gam yemem gzlerim ak git ez. Olumun cn aldm" diye sevinten drt ke oluyordu. Nihayet Sll de adalete teslim o

len her iki ahs da ilkokul mezunudur. Ailede ilkokuldan teye gitmi kii yok. Metliler s esinden bir ocuklar orta okul II. snfta iken bu olaylarn kmas nedeniyle okumaktan al utur.

ldrme daha k tabanca ya da av iin kullanlan tfeklerle olmaktadr. Sll'nn, Abdullah' bylk lde memnunluk yaratmtr. Ailenin kadnlar erkekler kadar sze sahiptir. Hatta ndeki otoriteleri erkekten fazladr.

Yeni vakalarn domamas iin Metliler ailesinin ky dei-tiranesi suretiyle olay yattolm i gelenlerinin tavsiyesi zerine (Muhtar) len kiilerin almak iin bir vasiyeti yoktur. - Nisan 1970 Eitim Fakltesi rencisi Adanal Hasan Kalecikten derlenmitir. 78 RNEKOLAY : 15 Kz Yznden kan Kan Gtme

Olay, 1966 ylnda Mardin'de geer. ki karde beraber ticaret yaparlar. Bir ara geimsizlik baflaynca ayrlrlar. Kardelerden birinin bir 'kz, brnn iki erkek ocuu var. Erkek risi, amcasnn kzn sever. Falkat aralar ak olduu iin isteyemezler. Bir sre sonra Ma t Anadolu'dan bir memur atanr. Memur kz ister, kzn babas da kz verir. Bunu duyan oc daha evlenmeden amcasn vurur. Vurulan amcasnn karsnn kardei ise enitesinin cn alm

ocuk hapiste olduu iin onu vuramaz. Fakat ocuun kardeinden alr. Bylece iki taraf a arasnda kan gtme zinciri srp gitmektedir. Aileler, Mardin'de Seydo ve Kado slleleri olarak anlrlar.

. Mardinli M.. den derlenmitir. RNEKOLAY: 16 Benzetme Yznden Kan Gtme

Mays 1970

Olay, Trabzon'un Beikdz Buca, Vardall Ky'nde cereyan etmitir.

Fahrettin Ycesan'm amcas, kyde Mustafa Ycesan tarafndan kendisinin dman zannedilerek zetme yoluyla ldrlmtr. Fahrettin ise dier amcasnn telkinleriyle byyor. Niha yet 1 okul son snfa geldii zaman bir seim gn caminin nnde amcasn vuran ldryor. Fahrettin amcasnn ldnde henz domamt. Halen hapistedir. Mart 1970 Eitim Fakltesi rencisi Trabzonlu B. Ulutan'dan derlenmitir. 79 RNEKOLAY: 17 \

Zorla Mal Ele Geirmek Yznden kan Kan Gtme

Olay, Mara'm Kazas Elbistan'da vuku bulmutur. Olayn nedeni ise ismet Narin'in kulbn el geinmeye uraan smet Hseyin ve Kocaba kardelerin tutkusudur. Nihayet kulb zorla ele ler. Bunu kendisine yedireniyen smet Narin eline yedi altmbelik tabancay alarak kulbe elir. smet Narin'in geldii saat tam onilkidir. Onlar sanlki delloya davet eder gibi aaya armtr. karde aaya iner inmez ismet Narin, smet Sar' ya ate ederek on ini alamayarak dier kardelere ate aar. Fakat yaralanan kardelerden Hseyin ise tabancay la smet Narin'i delik deik ederek ldrr. Yaralanan smet Sar hastahaneye kaldrlmtr rde de olay yerinden 'kamtr. Halk ise olay acaba hangisi ldrecek diye heyecanla izler astahaneye kaldrlan smet San bir hafta sonra lr. len ve ldrlen kiiler arasnda bir oktur. Olunun lmne dayanamayan anne, dier kardelere "Eer olumun cn almazsanz size ve emeklerimi haram ederim" diye bar bar barr. Gn getike olunun zdra-bma dayanamayan a Narin, olunun lmnden bir hafta sonra lr. Kardeinin ve bunun zerine annelerinin lm in aclarna bir ac daha katmtr. Sanki bir ete gibi yedi karde silhlanarak smet Narin abalarn aramaya koyulmulardr. Olaydan tam bir ay sonra Fatma Narin'in kk olu Mehmet N n, Hseyin Sar'y bulmu elinde tabancayla birbirlerine ate amlardr. kisi de yaralanm hl srmektedir. len smet Narin'in btn sllesi ve ldren Hseyin Sar'nn btn sll lmilerdir. ' Nisan 1970

Eitim Fakltesi rencisi Marah Ahmet Gzel'den derlenmiti!-. RNEKOLAY : 18 Kadn Karma Yznden Kan Gtme Olay, Mardin'in Nusaybin Kazas'nm Demirtepe Ky'nde geer. 80 Ramazan, 1963 ylnda nikhl (mam nikhl) bir kadm ka-rur. Kadnn aslki kocas Ahmet, mazan ldrr.

Ahmet hapse girer. Ahmet hapse girince kars baikasyla evlenir. 4 yl yatp kar. Ramazan kardei Ali ise almak; isteiyle hapisten kan Ahmedi bir bada ldrr. Ali hapse girer a mahkum olur. 3 yl aftan yararlanr. Ali'nin iki kz ocuu var. Ahmetlerin tarafta hale n 8 erkek var. Olaya karanlarn hepsi ilkokul mezunudur. Ky 500 kiiden ibarettir. Taraflarn meslei iftiliktir. Nisan 1970 Mardinli M.. den derlenmitir. RNEKOLAY: 19 Arazi Anlamazl Yznden kan Kan Gtme

Arazi anlamazl yznden Artvin'in Borka Kazas'na bal bulunan Ambarl Ky'nde Mays 1 ahibi uayip'-in olu Ahmet, yine ayn kyden BoLkvaze Sllesi tarafndan kendi evlerinin ya da tabanca ile vurularak ldrr. Hemen olaya hkmet el koyar. Bolkvaze sllesinden drt if edilir. Tevkif edilenlerin hepsi kardetirler. Sonunda su birinin zerinde kalr ve dierleri hapishaneden karlar. Fakat Bolkvaze sllesinin nderi bulunan ve bizzat dlay y en Hikmet, bu olaylar hi nazar itibare almaz. Kar tarafn kendisine birey yapamya-cam ne eylemlerine devam edeceini durmadan syler. Ha roketleri ve konumalar kar tarafn ha demiyecei bir duruma gelmitir.

Hikmet, Etibank Bakr iletmesinde (Murgul) almaktayd. Hafta tatili Cumartesi gn evine irken, evine on dakikalk bir mesafede kk bir rman etraflar allkla kapl yerinden g avzer tfekle vurularak hemen yere der ve lr. Tabi Hkmet takibata geer. Evvelden vuru elerden on kiiye yakn kimse tevkif edilir. Soruturma srer. Sonunda drt kii kalr cezaev nde. Bu drt kii alt ay doldurunca (kant yeter-sizliinen) mahkeme serbest (brakr. Bugn cezaevinde yatan yoktur. Tahsil dereceleri lkokul mezunudur. Nisan 1970 Eitim Fakltesi rencisi Yusuf A.'dan derlenmitir. 81 RNEKOLAY: 20 Siyasal Nfuz ve Particilik ekimesi Yznden kan Kan Gtme /- Olay Yeri Hakknda Ksa Bilgi:

Bur Bucak merkezi, Gaziantep'in Kuzey batsnda olup il mer kezine yaklak olarak 18 kilo metre uzaklktadr. Yol durumu iyidir ve yaz k geie elverilidir. Halk, geimini genellik baclk, fstklik ve zellikle hububat tarmyla salamaktadr. Gaziantep kentinin bir olmas nedeniyle, kyde ipek dokuyan kk aile tezghlar kurulmutur. 20 kadar ii nin a kumaclar arasmda bir birlik kurulmamtr. Fakat birleme istei bulunmasna karn, nd destei olmadndan bu konuda bir gelime kaydedilememitir. Bu yzden, Gaziantep'te dkkn imaltlarn verdii tezghlarda onlara ait iplikler dokumaktadrlar. Bylece, olk ilkel t rla alarak sadece iilik almaikta, gndelikleri 10-12 liray bulmaikitadr- Toptan fiyat ra olan her top iin iilik ancaJk 5-5.5 lira tutuyor.

Kyde, belediye kurulmas son yl iinde kararlatrlmtr. Mart 1968 de Belediye almaya Kyde, bakkal, iki kahvehane, bir frn vardr. Bucakta, bucak mdrnden baka, bir karai r trahom tedavi evi ve bir de okul vardr. ller Bankasnn ky kalknma fonundan ayrd bi r para ile deirmen kurulmutur. Deirmen ylda 8.000 liraya verilmitir. Bylece kyl salma kurtulmutur. 65 bin liraya malolan bu deirmende halikn katks 10 bin liraya yakndr. K elektrik getirme giriimi yaplm, hatta yetkili bir milletvekili de bunun ksa srede gere

letirilecei vaadinde bulunmutur. Ancak, muhtar aradan uzun sre gemesine karn elektrik onusunda herhan-gibir ilerleme olmadndan yaknmakta, hatta "kylnn yzne bakamyorum al demektedir. II- Olayn Meydana kmas:

Olay, ilk kez siyasal nfuz ve particilik ekimesi nedeniyle patlak vermitir. 1960 ylna kadar kyn ynetimine ve kaderine sahip olan "Kk Ailesi" idi. Fakat 27 Mays devriminden onra, muhtarlk onlardan alnm, "Servetler Ailesi"ne verilmitir. -te muhtar Mustafa Serv t, bir gece gizlice 1962 Austosunda yara82

lanm ve gnderildii hastahanede lmtr. vey daysnn ocuklar sank olarak tutuklanmu rsizliinden bir sre sonra, beraat etmilerdir. 1963 ylnda ldrlen Mustafa Ser-vet'in v ys Ahmet Kk, Mustafa'nn olu kke Servet tarafndan gpe gndz ky meydannda ldrl flar yattrlmsa da, bir sre sonra iki grup arasnda kan bir kavgada kklerden kke kke Bahri Gkdemir ve olu Mehmet Gkde-mir ile bir jandarma eri hafif yaralanmtr. Ahme erine bir yl gemeden 1964 de eniltesi Mehmet Servet, Ahmet Kk'n amcazadesi olan Fevzi tarafmdan ky meydannda taibanca ile vurulmutur. Bu aamaya kadar sadece iki aile arasn da srdrlen olaylar zincirine, bu iki aileden olmayan bir nc kii de karmtr. Bugn yelerinden biirinin olu olan Ahmet Bulut, Servetlerden yana karak Muslta-fa Servet' in daysnn olu Ali Trker ile birlikte geceleyin tarladan gelirken Mehmet Kk'n nne banca ile ldrmlerdir (1965). Olaydan hemen sonra, Ahmet Kk'n amcazadesi olan Firuzan Mustafa Servet'in anadan kardei olan retmen Cell zta' ky meydannda kurunla ldrm

ldrme olaylar kyn meydannda cereyan etmitir. kisi geceleyin karanlkta ilenmitir. B birinin faili mehul kalmtr. Su arac olarak taibanca ya da av tfei kullanlmtr. III- ldren ve lenler Arasndaki Yaknlk Derecesi: Genellikle olaylar da mezhep ve etnik nan ve gelenekler na sapmaktadrlar.

akrabalar arasnda meydana gelmitir. Ayn soy soptan gelen, aralarn zellik fark olmayan gruplar arasndadr. Olaya karanlar arasnda farkl yoktur. Sanklar aka ve merte sularn kabul etmekten ok, kaamak ve Tanklarn % 80 i bulma ve dzme kiiler olup yalanc tanMk etmektedirle

Olaylar, genellikle u noktalarda birbirine benzamefktedir. Hepsi de ailenin kk yata o lanlarna ilettirilmektedir. Farkllk ise su ileme yeri, zaman ve su aralar 'bakmnd rn ikisi gece ilenmi ve gizli kalmtr. ise gndz ve ky meydannda ilenmitir. o arlanlm, fakat iki olayda tabanca kullanlmtr. Aileden olmayan bir kii de sua ortak k 83

lm sras taraftan en itibarl ve nfuzu olan kiiye yneltilmektedir. imdi srasnn Tp yan bir gente olduu sylenmektedir. IVBugnk Durumu:

Olaylar yznden Servetler'den ve Kkler'den er aile Bur'u brakarak Gaziantep kentine g tki soydan geri kalanlar, birbirlerine "surata" "merhaba" derler ve resm toplantla rda biraraya gelebilirler. Buna kar, olay bitmi saylamaz. Heran yeni bir olay patlai k verebilir.

Olaylara karan sanlklardan Mustafa Servet'i ldrd iddia olunanlar, uzun sre tutuklu k n son da, kant yetersizliinden beraat etmilerdir. Kara Aihmet Kk' vuran ise, ya k 0 yllk cezas 14 yla indirilmitir. Mehmet Servet'i vuran henz tutukludur. Mehmet Kk dan ikisi de tutukludur. Bunlarn yarglanmalar devam etmektedir. Cell z-ta' vurann dur da ayndr.

V-

Taraflarn Toplumsal, Ekonomik ve Siyasal Gleri:

Servetler 15 hanedir 7-8 erkek ve 15 kadn nfusa sahiptir. Kkler ise, 20 hanedirler.

Servetlerden bir kk memur, bir tp rencisi, iki kii ticaretle uramaktadr, (biri topt i kabzmal) Geri kalanlar ise ifti olup baclk ve hububat tarm yapmaktadrlar ve genell orta hallidirler.

Kklerden nakliyatdr, birer kamyonlar vardr. Dr d Gaziantep Belediyesi'nde iid k yapmaktadrlar. Nislbeten daha zengindirler. Servetler 1930'dan bu yana ounlukla CHP, lidirler. lerinden yalnz biri (komisyoncu) TP lidir. nderleri, ancak rgt varken CHP bakan idi, bugn ise temsilcisi durumundadr.

Kk ise Aidalet Partisine mensuptur. Daha nce DP li idiler. Muhtar Kklerdendir. Ancak, m srasnda CHP li gzkp sonradan AP ye gemitir. 84

Servetlerin hepsi ilkretimini yapmlairdr. Bir de yksek renimde olan ocuklar vardr kidenberi okur yazar kimseler olduu anlalmaktadr.

Kklerin ancak yars ilkokulu bitirmitir. Evlenme durumunda olanlann hepsi iki ailede de evlidir. Kklerden bir kiinin daiha nce kan gtmeyle ilgili olmayan bir sutan dolay sa vardr. Bundan otuz yl nce Krt Aibbas denen Yldzlar ailesinden biri Kklerden biri tar yaralanm, yaralanan babas da onun iini yarm saat iinde bitirmitir. Servetlerde byle olay grlmemitir. Kklerden bir kiide frengi vardr, bunlardan biri tedavi altndadr. i aile de ky tarafndan zorba olarak tanmr. VI- Olayn Yanklar:

Kyller gerekten olaylardan ac duymulardr. nk ldrlenler genellikle konuk arlayan mi. znt bugn de devam etmektedir. Cenaze treninde arasnda karklklar olmutur.

mam, hutibede taraflara tler vermi, bir hac da her iki taraf bartrmak istemi, fak sureli olamamtr. Kyller arasnda "iyi oldu birbirlerini temizlediler" diyenler dlduu gibi tepki gsterip , taraflar destekleyenler de olmutur.

Kulak gazetesi Bur'ta grevini yapm, lf tama ve "mna-flklk"ta roln gstermitir. " rine dmezlerse bize de lf dmez" denilmektedir, tki 'byk aa dikilmi, bunlar arasnda iemez.

Bunlar birbirlerini temizlerlerse, tekilerde bundan yararlanarak geliebilirler. "B u balkmdan kkrtma, mnafklk, daha nceden bu ileri hazrlama dokusu kendini hissettiri unafkn paras olmaz, mnafikm sermayesi mnafkl, dilidir." denilmektedir. "Senin kadn adam seni sevmiyor" gibi lflar tanyor. Bu toplumda, on be yl nce dahi bir kadna laf lsa bugn de etkisini gsteriyor. Her iki taraf da, geride kalann ailesine yardm ediyor, onlan ie koyuyor, hatta okut uyor. Avukat tutmakta da yardm ediyor. Mehmet Servet bu yzden 65.000 liralk toprak satmak zorunda kalmtr. 85

Her iki aile de, kendi ilkarlar yannda, kye de baz karlar salamlardr. Kooperatifin nek gsterilebilir. Her iki taraf da konuk arlamada, faikiri evlendirmede rol alr. Byl ece, bir tampon mekanizma grevini yerine getirir.

Gazeteler ve yersel basn, olaya ilgi gstermitir. evre kylerden cenazeye galenler olmut ur. Gemii ve gelenei olmadndan bu olay iin herhangibir at yaplm deildir.

Olayn yanks devam ediyor. Gvensizlik yaygn. Her evde silh bulunduruluyor. Bir zarar do unur diye halk genellikle bunlardan yana grnmekten ve onlarla temas etmekten kanyor. Zaten her iki taraf da ayr ayr mahallelerde oturmaktadr. Davann sonucunu bilmemeleri de bunda etkili olmaktadr. Siyasal evreler kendi taraflarnn korunmas ve savunmas konusunda ilgi gstermektedirler.

Halk, mahkemelerin yava ilediinden yaknmaktadr. "Sratle ilese ve annda sulular cezal , ipe ekilse bu olaylar devam etmez" kans halk arasnda yaygndr. VII- Hazrlayc ve Srdrc Nedenler : Siyasal ve Ekonomilk nfuz olayn balca nedenidir. a) Balattran Nedenler: . -

Etkinin Derecesi ok Orta Az Hi b) Devam Rttiten Nedenler X

Adaletin suluyu mutlak olarak cezalandrmamas Kiinin aile onurunu temizleme erei . X X X

Ailede yal erke-Merin teviki Ailede yal kadnlarn teviki Kabile ya da airet ileri gelenlerinin tepkisi Toplumun etkisi, iten deil, yapmack bir tepkidir. X c) 86 ok Orta Biraz Hi Mal, mlk ve (kiisel karlarn koruma amac Aile reislerinin prestijlerini koruma amac Toplumun kurallarn yerine getirme amac Dinsel nderlerin etkisi Siyasa'l dnce farkllamalannm yaratt tepkiler X . X X X X Kan Gtmenin Srdrlmesinden Yararlanmak steyenlerin Etkisi Byktr :

Nisan 1970 Prof. Cevat Geray'dan alnmtr. RNEKOLAY : 21 ,

Kavga ve Eski Bir Dmanlk Yznden kan Kan Gtme

Olay, Gaziantep'in Kilis lesi'ne bal Eylen Ky'nde geer. Ky, 255 nfuslu, 50 evi bulun ank olarak yerlemi bir da kydr. Eylen'in e blnne neden olan kan gtme olayn kyller yle anlatmlardr :

ne Cellilerin olu olak Mehmet, Mehmet Ylmaz'n babas Mennan' vuruyor ve Suriye'ye Ika nbe yl kadar orada kalyor. Genel aftan yararlanarak kyne dnyor. Bu cinayetin nedeni bi hrszllk olaydr. Kyde bir ev soyuluyor. olak Mehmet, bunu Mennan'dan biliyor. Bu yzde ralarnda kavga oluyor. Neticede kavga, Mennan'n ldrlmesiyle sona eriyor. Geri cinayett en sonra araya bartrclar giriyorsa da, bu, kan gtmeyi nlemeye yetmiyor. Cinayet, bir . gnlk nedeniyle olduu iin iki aile birbirlerine kan vermek suretiyle baryorlar. Aradan 5 yl gemesine ramen bu iki aile karlatklarnda selmlarlarsa da hibir suretle birbi mezler.

Kyde kan gtmeyi iddetlendiren ikinci cinayet yine Celliler tarafndan iilenmitir. Horo yas kardei olu Akif Sahur zaman Zibil (gbre) dkerken vurulur. Vurann kim olduu biline zse de aralarnda kan gtme olduu iin Cellilerden kuku duyulur (yl 1959). Bundan sonra k n gtme yeniden alevlenir. Ertesi 87

yl (1960) Cellilerden olak Mehmet'in olu Mustafa vurulur. Onlar da Horalardan kukulanr lar. Vurulan Horo, khyann kendi gveysiydi. Bu cinayet de ispat edilemez. Tekrar bir yl sonra olak Mehmet'in yeeni Nveyran Haro ikhyay ve Horo khyann halas olu tbo'yu n iinde vurur. Cinayet, bir .kahvede N veyranla karlaan Horo Khya-bo arasnda dosta ikram edilirken cereyan etmitir. Nveyran ikisine sigara ikram ederken derhal taban casn ekip vurur. (1961 Ekim). Bir yl sonra Horo khyann olu olak Mehmet'i Kilis yolund . (27 Eyll 1962). lk cinayet 1929 da Mehmet Polat tarafndan istenmitir. Mehmet Polat 'm kz kardeini Horo Yldz kanmtr.

Mehmet Polat, hem kz kardeini hem de Horo Yldz ldrr. Bir sre dada ekiyalk yaptkt lanr. Be yl hapiste kalr. Sonunda genel aftan yararlanarak kar. Horo ailesiyle aralarn aki kan gtmeyi kaldrmak iin Mehmet Polat'a Horo Yldz'n amcas, kzn verir. Bylece ik rr ve akraba olurlar'. Mhmet Yldz, "Bu kan gtme -vcudumuzda verem gibidir. Bir trl ruz. Bakn bu Mehmet Polat'a hl hrmet ederim. Kendisine kz verdim bartk. Kymzn de ada srada ona kzdm olur." demesi zerine Mehmet Polat : "len ihtiyarlma falan bakmay izin ailenin tmn temizlerim. Korkunuzdan, bana kznz nasl verdiniz" diye kkredi. Bunu ne Mehmet Yldz: "Bire emmi artk yakamz brak akraba deil miyiz? diye yant verdi. Gere ehmet Polat Horo Yldz ldnm ise de karlan kz kardei olduundan dvada hakk daha b Babas kan gtme yznden ldrlen Mehmet Yldz bu duygusunu yle anlatt.

"Babam ldrenler kyn civarndan geerken yreim hl cz eder. Geri onlarla kz almak s olduk barmak iin. Bana da kzlarn vermek istediler, fakat ben almadm. Ama akrabalarmd alan oldu. imde kan gtme, bu akrabalk yznden kllenmi gibidir. Allah ras olsun. Onlar enim bulunduum yere pek gelmezler. Gzme grnmekten saknrlar." Nisan 1970 Prof. Dr. Cahit Tanyol'm "Eylen Ky" isimli monografisinden alnmtr.

RNEKOLAY: 22 d Bir Cinayet Yznden kan Kan Gtme Antep Hapishanesinde Yaylack Cinayetinden hkml Mehmet Aber'in azndan:

Bundan 41 yl nce Ahmet Khya adnda biri vuruldu kymzde. Ahmet'in 10 yanda bir ocuu uk yetti byd, evlendi. 6 tane olan, ocuu dnyaya geldi. Sonra bunlar sra ile ormanda olda belde ldrld velhasl ldrld, ldrld... Evde kran art son kalan oluna geli ki c almak iin dedesini ldreni ekip ldrd, t iddiaya binince sonra tuttu onlar da o den kyden 9 hane g etti. tedenberi gelenek byledir. Vurulan taraf oalnca, vuran taraf iliyi prty toplar, kyden g eder. Bylece o gnden bu yana kymzde en az 22 kii kuru Bu lenin 15 tanesi bizzat ya kendisi ldrd ya da ldrtt. Ortaklk bir sre yatt. Son tin ailesi ile, bu tarafn Akda ailesi arasnda bdr kz alp karma yznden bir-kapma da Bizim (burada gelenek byledir. Kz karan taraf mutlaka vurulur. Sonra tutar onlar da o nlar. Nisan 1970 H. Aytekin'den alnmtr. RNEKOLAY : 23 Arazi Anlamazl Yznden kan Kan Gtme Antep Hapishanesinde bir hkmlnn azndan:

Adm brahim Aslan. Nizip'in Kzlcakent kyndenim. Kym 350 hane. Okulda e kadar okudum. evlendim. 30 yama kadar kyde ift ubukla uratm. 5 ocuum oldu. O gnlerde bir arazi al olduumuz taraf, kardeimi pusuya drp ldrdler. Durulur mu hi? ben de onlardan iki e kavga kardm. Tabancalar yanlarnda idi. Tam atarlarken ben onlardan nce davranp ikisi i de ldrdm, idam hkm giydim. Sonra cezam 24 yla indi. Sonra af kt. Derken dar k bir kardeimi daha vurmular. Ben evlendim. 89 Hasm tarafndan biri vuruldu. Beni tekrar hapse aldlar. Kardelerimin ikisi de hapiste . Avukatlara 9500 lira harcadk. Nisan 1970 H. Aytekin'den alnmtr. RNEKOLAY : 24 Toprak Anlamazl ve Kiisel ekime Yznden kan Kan Gtme

kinci Merutiyetin ilnndan ok nce Douda aalarn hkm srd devir. Bir rivayete gre bir rivayete gre Urfa'nn Suehrinden Cbranl Airetine mensup karde Ali, Yusuf ve Hac Ry'ne yerleirler. Bunlardan Ali ile Hac'nm ana babalar bir, Yusuf'un anas ayrdr. ey t syanna katlan ve daha sonra Bitlis'te idam edilen Halil Bey'i Cibri, bunlarn airet reisidir.

Civar kylerde yayan aalar bu kardei himayeleri altna almaya alr falkat baarama alarn amaya urarlar. Aalar bunlara, silh, cephane yardm yaparlar. Gerek nfus art rl ve gerekse (asl olan da bu) aalarn el altndan yardm ve almalar sonunda kardel zulur. Aalardan birinin olu (evki) bu kardelerden Yusuf'un evine gelir. Yusfanlar evki 'ye; falan aa sizin bize gelmenizi iitemiyor derler. Buna kar evki "sizin hatrnz olma

ben onlar atmn bilmem neyine de saymam" der. Bunu kar taraftan bir kadn duyar ve evine gelirken kendi taraflarndan olan bir gence rastlar. Delikanl, kadna, nereden geliy orsun diye sorar. Kadn : "Siz lmsnz bende mezarnzdan geliyorum" der ve meseleyi anlat

Mevsim Sonbahar, Sultan Reat Devri, yl 1907. Olay dinleyen delikanl silhn alr ve o an darya ikm olan evki'ye "Sen byle byle demisin yle mi" der ve ate eder. evki ie lk olay patlar. Bu olayda karlkl arpma tam 4 gn srmtr. arpmann bilanosu : 12 zere 13 l. -Hkmetin zayf zamandr. Kaatiller daa kar ve bir yl sonra iln edilen t neideniyle kar90

lan aftan yararlanrlar. Bu olayn olutuu srada Mu Mutasarrflktr. imdiki elur (Meei 'm otla idi. eyhler araya girerler ve kardelerden Yusuf, elur'a yerleir. Ali ve Hac is ahberat'ta kalrlar.

Cihan Sava gelip atm, ky Rus ve Ermeni Kuvvetlerince igal edilmiti. Kyller, ky te asar damda dmana kar mevz alrlar. Ermenilerle yaplan bir atmada, Ermenileri bozgu Ele geen silh ve cephaneyi sen aldn, ben aldm derken, afoberatta kalan Ali ve Hac kard elerin arasndaki tartma dmana kar birleen silhlarnn, bu kez biri-birlerine evril le son bulur. Bylece nce anlam olan iki kardein de aras alr. Bunlar iki yl Urfa, sinde arptktan sonra tekrar ahberat'a dnerler. Bylece 2.5 yllk bir ayrlktan sonra nl kyde birleirler.

Harpten sonra; Ali-Hae'nn torunlarndan sa, Mal almak iin Niftik Ky'ne gider. (Niftik K e elur'dan geilerek gidilir). sa mal alp elur'dan ahberat'a geeriken, Yusuf'un torunl an Sleyman' Hello sa'nn ardna der. sa'm bundan haberi yoktur. Sleyman sa'ya bir el . (sa ilk byk atmada Sleyman'n sol gzn kurunla kr etmitir). sa yaral olarak e 'nn kardei Halef, kardeinin bana gelenleri dinledikten sonra peine der. Faikat c man'dan almay dnmez. Tannm, mevki sahibi olan Sleyman'n amcas olu Yzba Tacdin'i tasarlar. Tacdin'i Ferro'nun elur'da bir deirmeni vardr. Kendisi bu deirmene gelirk en Halef Taodin'i vurur ve kaar. Bir sre dalarda dolatktan sonra Tronk Ky'nde kendi lerinden olan Halit'i Beko'nun evine gelir. Vurulan Tacdin'i Ferro lmemitir ve gar ip bir rastlant olarak o da Haleften habersiz Tronktaki akraba Halit'i Beko'nun evi ne gelir. Halef ve Tacdin birbirlerinden habersiz ayn evde misafirdirler. Bu iki dmann Halit'i Beko'nun bersiz ayni evide konukturlar. Bu iki dmann Halit'i Beko'nun le r yapmak, ortal kartijrmak ve bu iki dman birbirine drtp ldrtmek iin, Tacdin' sahibi Halit'i Be-ko'ya, "Halefi ar yanma gelsin, konualm" der. Halef ieri girdii zam kendisi tarafndan vurulan Tacdin'i bir kede, Sadi Aay da teki kede oturmu bulur. Ks tan sonra, kendisi tarafndan vurulan, fakat lmeyen Tacdin'e doru ilerler ve elini pe r, Sadi Aa armtr. Bu srada Halef Sadi'ye dneT 91

ve aynen yle syler. "Bu benim amcamdr. Ben bir kpeklik ettim, bunun ayan tuttum, yar in ban tutacam." Sadi aa geldiine bin piman kp gider. Ev sahibi Halit'i Beko bu so derece memnundur. Bu olaydan sonra Tacdin, Halefi yaptna karlk evine davet eder, giydi rir, silhlandrr ve bir hafta da konuk ettikten sonra bizzat kendisi elur'dan alr ahreb at'a gtrr; bylece barm olurlar. Bu olayn zerinden uzun bir zaman geer. Bu srada Yusu-farilardan byk olaralk Muhiyettin , Alianlardan ise Sabri vardr. Bunlar bir taraftan kendi durumlarn dzeltinken, bir t araftan da bu kan dvasn yrterek frsat buildulka birbirlerini ldrrler.

Muhiyettin-i Ferro emiran Danda Salbri'nin tarafndan olan Mehmet Emin Arslan'n nn kes k ldrr (Muhiyettin-i Ferro Meeii (elur) Ky'nde oturmaktadr.) Mehmet Emin'in lm z nin adamlar silhlanp Muhiyettin'in zerine yrr~ve akralbalanndan olan Rza'nm olu Must iye birini ldrrler. nc sefer Alianlar taraf, Yusuflardan Ahmet ve erkez i Kulungo Ya a obanlk yaparken ldrmlerdir.

Kulungo yaylasnda ldrlen Ahmet'in 6-7 yalarnda bir olu vardr. Ad Sadi. Amcalar, ola e anlatrlar ve "elin silh tuttuunda babanla amcann cn alman senden bekliyoruz" diye t inde bulunurlar. Aradan zaman geer ve Sadi byr. Bir gn, babasn ve amcasn ldren Ezma rat'a gelir. Bunu gren Sadi silhm alr ve Ezmain'in geecei yol zerindeki bir harabede p suya yatar. Ezmain kyden kp iyice kendisine yaklanca, Sadi ayaa kalkar ve Ezmain'e y r: "Sen gemi tarihte, Kulungo Yaylasnda benim babam ve amcam ldrdn. Simidi ya beni de sn, ya da ben seni onlara kurban edeceim". Ezmain Sadi'nin szlerine nem vermiyerek; Ulan sen ocuksun, gelirsem kafan ezerim" der ve yoluna devam eder. Bunun zerine Sad i silhna sarlr ve bir el ate eder. Kurun Ez-main'in bacan deler, atn ldrr. Sadi yere den Ezmain'in ikafasma ikinci bir kursum skarak onu da ldrr. Yukardaki cinayeti ileyen Sadi, Ezmainan tfeini de alp firar eder. Yusufanlar Alianl ar ikyet ederler ve bunlardan 7 kii yakalanarak Mu Cezaevi'ne hapsedilir. Mu Adliyesin de yaplan birka durumadan sonra da Bursa Cezaevine srgn edilirler. O sralarda yine Yus ufanlar Alianlardan olan Halefi askerlik 92

yapmam, asker kaa diye ikyet ederler. Halef : Bizim 7 adammz hapis, eer ben de aske an dmanlar bizim namusumuzu "Payimal" ederler diyerek firar eder. Bu srada Bursa Ce zaevinde olan 7 kiiden ikisi (Meihmet Arsilan ile Hsn Arslan) esrarengiz bir ekilde sylentiye gre zehirlenerek ldrlmlerdir.

Asker kaa Halef, Bursa Cezaevindeki Mehmet'in lm haberini alm, olduka zgndr. Bir g gibi firar ve e-kiya olan arkada Ali ile emiran Da eteinde, yol kenarndaki bir aac nde uyuyordu. Gzclk yapmaikta olan Ali, alt atimin yoldan getiini grnce Halefi uyand anan Halef, geenlerin Yusufanlardan olduunu grnce yle barr: "Siz benim akrabalarm iz ve hapse attrdnz, iki adammz Bursa'da ld. imdi ben de sizden iki kii ldreceim" lef, Ramazan ve Baram diye iki amcaolunu ldrr ve tekrar daa kar.

Bursa Cezaevinde len Mehmet ve Hsn'nn kk oullan Filit ve Mehmet Nuri kyde obanlk y ar. Bir iddiaya gre bu iki-oiban kendi aralannda, Yusufanlardan emso (emsettin) tanklk yapt ve onun tankl zerine babalarmz yakaland ve Bursa Cezaevinde ldler. Biz de on iye karar alrlar. Bir gn emso olu zzettin ile Bitlu Ky'nden gelirken, Filit ve Mehmet ti nlerine karak her ikisini de ldrrler. Dier bir iddiaya gre emsettin'in olu zzet ve herkes tarafndan sevilir. zzettin 1956 da Mu'un ova kylerinin birisinde 2.500.liraya bir at alr ve arkada olduu bir ka kii ile bahse girerek; Gogak Ky^Seydani kpr da, atlar yara srerler. Yarta zzettin ndedir. Ganisipi Ky'n geince atnn aya k lanm zzettin'in kolu ve ba krlmtr. Ganisipi Kylleri yardma koarlar. zzettin'in eserler ve orada gmerler. Kendisi de Bitlu Ky'ne getirilir. zzettin an kardei Kutbett in ve be amcas olu olay srasnda asker, kk kardei Selfittin ise, 12 yanda olup he larna gidiyor, ham de yeni yaz okuyor. Babas emsettin ise, 50 60 yalarnda olup olunun ana gelenleri duyar duymaz Bitlu Ky'ne gider.

Alianlar taraf olay duymutur. Bunu frsat bilerek len akrabalarnn ocuklarn arp o ttin'e tuzak kurmaya ikna ederler. 11 silhl kii emsettin ile olu zzettin'in geecei yo rine pusu kurarlar. Bunlar tuzak ku93

radursunilar, hereyden bihaber emsettin; olunu atn zerine balam, kendisi de atn ba Bitlufaan kye gelmektedir. Balba ve olunu ldrlmesini zerlerine alan 11 kii 9 u mevziye yatarlar ve ikisi de ileri giderek emsettin'i karlarlar (Bunlar ayn zamanda emsettin' in de akrabalardrlar). Bu iki kii hal hatr sorup Izzettin'le pp koklatktan sonra i andan geenleri anlataraktan yollarna devam ederler. Bu arada bunlardan birisi atn gem ini emsettin'in elinden alr, neden kendilerine haber vermedii iin de sistem ederler. Tam pusuya yatanlarn hizasna geldikleri zaman; bu iki kiiden biri yaral zettin'e bir el ate eder, dieri de yine zzettin'e sylendiine gre 40 bak vurur. Dier mevzidefkile msettin'i ldrrler. Kylerine dnp Arincikliler (ahlberat'la Bitlu arasnda bir ky) bizi mlarmz ldrdler diye yaygaray koparrlar. Dier taraftan yine kendileri, gidip karakola

i verirler. Tutulan ilk zabtta verdikleri ifade ile su Arineik'iten bir ka kiinin zer ine atlr. Savc, hkim, doktor ve ilgililer olay yerine tahkikata gelmi, ikotmu kyler ol y yerine dklm ve mahej bir kalabalk sonucu hayretle beklemektedirler. Hayret, lm ol tin ban yerden kaldrm ve etrafndakilere yle diyor : "Neden kayorsunuz, tanrnn me kaldrd ki ifadem doru alnsn ve kanm kaybolmasn". Kendisini ve olu zzettin'i, Sabri' unu, yeenlerini ldrdn syler ve olum Sela-hattin'e isyleyin cm o alsn dedikten s yanmamak zere gzlerini kapar.

Selhattin o srada 12 yandadr. Babasnn vasiyetini yerine getirmek zere Aabeyisi zzet eini alp firar etmi olan kaatillerin ardna der. Yl 1956, Selhattin'in candan yanacak yakn kalmamtr. eh Veili Ky'nde aturan daylar onu yanlarna alr ve Selhattin 3 ay r. Bahar olunca drdnc ayn birinde almak iin tfeini alp kendi kyne tekrar dner.

emsettin ve zzettin'i ldren asl kaatiller ellerini kollarn sallayp gezerken suu zer n dier iki kii Mu. Cezaevi'nde yatmaktadrlar. te Selhalitin bu asil kaatillerin aridm ve 7. 4.1957 de Mu'da hapis yatan masumlar kurtarmak iin Doante-pe'den hareket eden ve asl sulularn da iinde bulunduu 7 kiilik silhl ve zerlerinde, sylendiine gre 4 para bulunan a kafileyi takip ederek Varto'ya bal tbalhan Ky altnda ya94

it ve amcas olu Gyasettin'le birliklte nlerini keserler. Babasnn ve kardeinin gerek lerinin ikisini de ldrrler. Hac. Sabri ve baka iki kiiyi daha yaralarlar, kurtulan atl ar geri ah-berat'a dnerler ve olay Karaal Buca'na iletirler. Yaplan telefon muhaberel sonucumda Mu - Bulank, Varto mfrezeleri harekete geer, -

Mevsim lkbahar. Kar yeni kalkyor, souk, ayn zamanda Ramazan Ay. Bu iki amca olu tam 12 gn dalarda kalrlar. 12 gn sonra dker Bayramna 2 gn 'kala ahrebat'a komu Koyunal ahiyettin ve kardei Nurettin bu iki amca oluna dada rastlar ve alp evlerine gtrrler. taraftan gizlice, afaberat'taki Hac Sabri'ye gidip; 10.000 lira para ve Selhat-tin' in elindeki tfeini kendisine verdikleri takdirde ocuklar kendilerine teslim edebilecei ni syler. Hac Sabri, eyh'in koullarn kabul eder. ocuklar hayatlar zerinde oynanan i mardan habersiz, 12 gnn verdii yorgunlukla derin derin uyunken, eyh'-de gece kendile rini koruma grevini zerine almitr. Selahttin'in kendi deyimi ile "eyh eytan" bunlar u da iken silhlarn alp pencereden Sabri'nin 12 silhl adamna teslim eder, sonra da on lar ocuklarn uyuduu odann kapsn aar. eri dalan 12 silhl, yatakta iken Gyasettin'in lar. Selhattin'i de balamaya urarken, kim olduklarn sorar. -Oda (karanlktr- kar ta risi kendilerini tantr ve kalkn der. Selhaittin, bir k yaklmasn ister. Amac, gele arma olup almadn renmektir. eyh eytan elindeki lmbay yaknca, Selahttin, karsn eyerek "Yahu niye bu kadar az geldiniz" der. Sonra eyh eytan'a dnerek yle syler "Ulan dinsiz, vicdansz, beni teslim ediyordun Hkmete teslim edeydin, niye dmanlarmn eline ve din." eyh'te ses yok. 12 kii Gyasettin'i ve Selhatltin'i kaldrarak ellerini birbirine balarlar. Bu srada Gyasettin "beni ldrn Selahatotin'e karmayn" der. Fakat kar tar en, ne de Selahttin kurtulacak" diye yant verir.

Vaikit gece yars, dars gze parmak sdkuisa grlmeyecek kadar karanlk, hafife bir ya tedir. Elleri birbirine bal olduu halde ocuklar darya karlr. Bu srada Selahttin e 5.000 lira eyh'e verilir. Geriye kalan miktar bilhare verilecdktir. Bunlar alan ey h hemen geriye dnp evine girer. 95

Bu 12 kii Sellhattin'i ve Gyasettin'i, ahiberat'la Akrak (De-mirikap) arasndaki Tap Su yunun, Mu Bulank yollunun getii kprs altna getirirler. Tap Suyu olduka derin, ayn z kbahar mevsiminde eriyen kar sular ile de iyice kabarmtr. Bunlardan bir ksm bu iki ocu hemen ldrelim, dier bir ksm ise suya atp arkadan kurunlayalm diyorlar. Bunlar bu eki onuurlarken Selahattin ve Giyasettin elleri birbirine bal olduu halde kendilerini su ya atarlar. 12 kii hemen silhlarna sarlr ve bir ksm kprden teye geerek balarlar s a. Suya iki taraf devaml ate etmektedir. imdi bu ksm biz de Selahattin'in azndan dinle

elim: "Suya atldktan sonra, bir kere suyun yzne ktmz anmsyorum. Daha sonra suyun la ola bir sre gittik. Birden kendime geldiimde Murat'a 20-25 metre kalmt ki, burada Tap Suyu yaylr ve derinlii azdr. Tap'm Murat'a kart ada aalktr. Ben bir aacn k i yanma ektim, ama nerde, Giyasettin lmt. Aklm basmdayd ama elim kolum balyd. Kur ; kolumu ektiimde ipler elbise skt gibi t t krld. Cenazeyi orda brakp kendim A ". ocuklarn suya atld yerle Murat arasndaki 300-350 metrelik mesafede suya srekli kur adran 12 kii nihayet cenazeyi bulurlar. Kimi Selahattin der, kimi Giyasettin der ve kaybolan ikincisini arar fakat bulamazlar. Bu srada Selahattin srlsklam vaziyette ky e ular ve Hac Ali'nin penceresini alar. Hac Aliler Sahura kalk mulardr. Kapy ap Se i ieriye alrlar. Selahattin'in ve Gyasettin'in macerasn herkes bildii iin Hac Ali, Am olunun nerde olduunu sorar o da durumu olduu gibi anlatr. O gece orada kaldktan sonra ertesi gn Haci Ali kendisine bir silh, 100 tane de merm i verir. Selahattin amcasna haber gnderir ve olay bildirir. Bu arada Gyasettin'in ce nazesi kaybolmutur.

Liz Baavuu Feyzi avu, Mu alay Komutanlndan kaatil-leri bulmak iin kat'i emir alr. akalanr ve Selaha-tin'in kendisine verilen tfei evinde topraa gml olduu yerden lkar attin'in annesi ve amcas tfei tanr, tfek kendilerine teslim edilir ve 10-15 gn sonra d a Selahattin'in eline geer.

Kaatil tarafndan 25 kii daa km, mfrezeler bunlar aramaktadr. Hac Sabri kaarken Di izzat Feyzi avu 96 ' -. .

tarafndan yakalanp Bulank'a getirilir. Cenazenin yerini syleme leri iin gerek Saibri'ye, gerdkse daa kanlarn olulk ocuuna, \J yal ihtiyarna, akl almay er yaplr. Bir ay sonra, cenazeyi gmdkleri yerden gizlice ikarp Murat'a atarlar ve cese t Goak Ky'nn altnda kenara kar. Yaplan otopside iki -kurunla ldrld sapta . Mu Valisi, Alay Kumandan Selahattin'i grr, konuurlar j , fakat tevkif etmezler. :.. ; v .', .'.'':: ' '

Cenaze ikanldktan sonra tsyh eytan dahil 16 kiiyi hapse- -derler. Dada be kii kar , bir de Selahattin olmak zere 6 kii firar kalr. Bunlar birbirlerini aramaktadrlar. Nihayet ;-. 960 devriminden bir gn nce Hamirpet dalarnda karlasrlar. ; lk ate be alr, haberi olmad halde isabet alma- : yan Selahattin yere yatar ve mevzi alr. Selahat in'i vuruldu sanan kar taraftakiler yerlerinde.n frlayp pe pee komaya balarlar. ', Se attin tefk kurunla bunlardan ikisini vurur. Bunlar lmeyip topal olarak halen yaamal ktadrlar. Dierleri ise kaarlar.

1960 devriminlde herkes teslim olur, yalnz Sedahattin firardr. Bu srada Mu Garnizon K umandan, Binba Yzba kye gelip ' Selahattin'i ararlar. Selahattin gelir ve Garnizon Kum ndannn elinden per. Kumandan teslim olmas iin kendisine bir hafta nasihat der. Bu sre risinde dostlarla gr- " , p vedalatktan sonra 80 kadar tl ile Karaal Buca'na kada Buradan Bulank lesi'ne telefon edilir, ilgililer kendisini yan yolda jiple karlarlar . Jipe alnlar ve ubeye gtrrler. >''' (Devrimden 15 gn sonra teslim olmutur). Cezasn Bulank'ta, geriye kalann ise; Mu Cezaevinde tamamlar. Ya kk olduu iin ve ldrdk n birisini de boulan amcas olu zerine attklar iin, 6 yl hapis yatmtr. Hapisten son askerliini yapm, imdi ise, Mu'un iinde oturmakta-.dr. '.-_"-; .:: ;. -. , ' :,,j;

Dier taraftan Hac Sabr iki yl Mu Cezaevinde kalr, sonra reddi hkim ederek Ar'ya nakl r ve burada 5 ay sonra beraat eder. '

Bugn son olay zerinden 9 yl gemi ve aralarndaki bar

durumu devan ediyor. Birbirlerine kz alp vermiler ve konuuyorlar. Taraflar zerlerinde silh tamyorlar ve bu konuda karar almlardr. \ ..- ' '.:''' : '. ' -::.'\ .' ... = ;. /971. v \-: Olayn zeti: .

: . Olay, Cibranl Airetinden olup Doantepe'ye yerleen Ali, Hac ve Yusuf kardeler ile b unlarn oullan, torunlar arasnda olmutur. Nedeni toprak darl, birbirini ekememe ve ci ki aalar m el altndan yardm ve kkrtmalardr. , ' ,

1. Olay: 1907 ylnda Ali-Ha ile Yusuf'un taraflar arasnda olmu ve bir kadn 12 erike lmak zere 13 kii lmtr. Bu ilk arpma 4 gn srmtr.

2. Olay: Birinci Cihan Savanda, Mu'un dousundaki Ko-sor Da'nda ilk olayda Yusuf'a k ar birlemi olan Ali ve Hac'nm taraflar arasnda olmu ve iki kii lmtr. /

3. Olay: Ali'nin torunlarndan sa, Niftiik Ky'nden (komu ky) hayvan alp Doantepe'ye lirken birinci olaydan sonra "., elur Ky'ne gen Yusuf'un torunlarndan Sleyman' Hello tarafndan yaralanr. ". . , . i '-..-'.

4. Olay: nc olayda yaralanan sa'nn kardei Halef cn bizzat Sleyman'dan deil, ta bi olan amcas olu Yzba Taodin'i Ferro'dan almay dnr ve Taodin'i vurur. Fakat Taodin , , 5. Olay: Ysufanlardan Mulhiyettin-i Ferro emiran Da'nda, Alianlardan M. Emin Arsl an'n nn keserek ldrr.

_, _ 6. Olay: M. Emin'in lm zerine ARianlar silhlanarak Me-eii (elur) Ky'ndeki Muh n zerine yrrler. Rza'nm. olu Mustafa diye birisini ldrrler. 7. Olay: Alianlar taraf, Kulungo Yaylas'nda obanlk yapan ve Yusufanlar'dan olan Ahmet ve erkez'i ldrrler. .8. Olay: Kulungo Yaylasnda z'i ldren Ezmain'i ldrr kalanr ve Bursa Cezaevi 'ne ler. Bu srada Ali-anlar'dan

ldrlen Ahmet'in olu Sadi, eli silh tutunca babasn ve amc ve firar eder. Bu olaydan sonra ikyet zerine Alianlardan-7 ki srgn'edilir. Bursa'da Mehmet ve Hsn Aslan esrarl bir biim olan Halef hem elkiya, hem de asker kaadr.

9. Olay: Ekiya olan Halef emiran Danda Ysufanlardan olan; Ramazan ve Bayram adndaki ik i amca olunu ldrmtr. 10. Olay: Bursa Cezaevinde esrarengiz bir biimde len Mehmet ve Hsn'nn kk oullar e Mehmet Nuri, Yusuf anlamdan emsettin ve olu zzetini ldrrler.

11. Olay: ldrlen emsettin'in 13 yandaki olu Selahat-tin ve ayn yataki amcas olu , baihan Ky yakanlarmda babasnn ve kardeinin kaatili olan iki kiiyi ldrrler.

12. Olay: Tuzaa drlerek yakalanan Selahattin ve Gya-'" settin Tap Suyu'na atlr v an ikurunlanullar. salbet alan Gyasettin lr, Selahattin ise kurtulur.

13. Olay: Hamirpet Dalarnda dman olan be kiiyle karlaan Selahattin karlkl at i bacaklarndan yaralar. l ' . <

 '

' '

: Nisan 1970

Mu'un Doantepe Ky'nden E. Fakltesi, rencisi Dursun Gakda'dan alnmtr. / . . -. '.'' '_.. -' , ; RNEKOLAY: 25 . "

Su Anlamazl Yznden kan Kan Dvas '

1953 ylnn Sonbaharnda Diyarbakr'n nar lesi'ne bal' Aa Hanik Ky'ne retmen o

Ky, 150 hanelik ve Diyarbakr-Mardin'i birbirine balayan ana yolun kysnda idi. Okuldan alka tam tekiltl bir de Jandarma Karakolu vard. Kyde her aile toprak ve hayvan sahibi idi. Yni aa ve eyh hkimiyeti yoktu. Tarm iisi dnda kalan igcnn tm kara yollar kyde isizlik de sz konusu deildi. evre kylere nazaran Aa Hanik Ky-ls'nn ekonomik idi. Okulda 120 kz ve erkek rencimiz vard. ki retmendik. Ben hem retmen hem de ynet m. e baladmn nc haftasnda retmen arkadam ve karakol komutan ile birlikte Cum den eve gelirken kyn muhtar Mehmet Demirkrah bizimle evime kadar geldi. Oturup kahve lerimizi ierken muhtar: "Camiye ye gittiniz,' yoksa siz de mi CLO partisini tutuyors unuz?" diye (sorunca ardm ve nedenini sordum. "Bizim ky iki partilidir, aramzda kan dv s olduu iin biz kyn yars olan AKYOL aile-si olarak camiye gidemiyoruz" dedi. ."': :-->';- -: '. '>//-; " : 99

Muhtarn anlattklar ie, yeni bir sorunla kar karya idik. Ortada kyly ikiye blen ka k dnebildiimiz are olarak, karakol komujtan, imam ve kyn ileri gelen adam muhtarn b birlikte, Kaymakam ve Jandarma Komutan ile bar abalarna girimek oldu. Muhtarn evinde aptmz . toplantlardan bir sonu alamadk. . '

yl nce CLO Ailesinden biri, deinmende AKYOL ailesinden birini ldrm, su anlamazl arca dada gezdikten sonra Bat illerine kam ve izini kaybettirmiti. Kyde kalan AKYOL A si alma peinden komu ve 1950 ylnda Humut (Hamit) AKYOL Jandarma karakolunun iimde ja rma erinden kapt tfekle CLO Ailesinden yanyana duran iki kardei ldrm ve kk karde lamt. Kydeki sylentiye gre, Hmit Akyol o anda jandarma onbasna rvet vererek olay nin zerine yktrm, Hmit Akyol bir yl-llk, bir tutuklamadan sonra serbest braklmt. mahkm edilmi ve urad iftiradan dolay hapiste lmt. Ha* mit AKYOL'un "Para gcyle" tulup kyde dolamas CLO ailesi iin ekilmez ve hazmedilmez bir durumdu. te bu srada k nim km ve greve balamtm. Kaatil Hamit Akyol'un biri kz, dieri erkek olan iki ocu u oedenle Hamit Akyol geceleri a!k sk ziyaretime gelirdi. Bu kt Jcan dvasna son vermek iin iki aileyi banttnmak gerekti. Hamit

" de bunu istiyordu. Byk aibalar sonucu kan dvasn kapatmak iin Hamit, kzm, iki karde kendisini de yaralad Cilo ailesinden Kenan'a balksz vermeyi kaibul etti. Dn yapld kurulmutu. Fakat bu srada kyde ikinci bir sylenti clkt. Hamit Akyol, kzin KISIRLATIR N sonra Kenan'a yenmiti. Dmanndan ocuk olamazd. Gerekten

1 de aradan iki yl gemesine ramen, kadnn ocuu olmad. pler yine gerildi. Her iki aile den trnaa kadar silhland. Damat . Kenan, bir gece, dman kaynpederi Hamit Akyol'u ldrd.

ldrlen Hamit Akyol'un olu Kemalko (Kemal) rencimdi ve iki yl nce beinci snf bitir mal'e silh taline leri yaptrldn rendik. Bir yl sonra Kemal henz 14 yanda iken ba babasn ldren Kenan ve aabeyi Cilo, kant yetersizlii nedeni ile ksa srede hapisten l ve Akyol ailesinin dier biireyleri iin bu durum ekilmezdi. Kyn toplumsal yasalar bum u mirdi. "Kana kan". Nitekim yle oldu. Kemal o kck boyu ile nar Jandarma Karakolunun nnde Cilo ailesinin

olan ilo'yu 7 kurunla ldrd ve Jandarma, savc gelinceye dein tek bana cesedin zerind ad. Kemal, yann kk olmas nedeni ile hapisten ok ksa srede clkta. Nisan 1970 retmen Musa Alp'den derlenmitir. 101 Blm ,''.' ' ' 7 ' Olaylarn hukuksal ynleri ^ '

Kan gtme, toplumsal ve psikolojik bir sorun olarak hukukun konusuna da girmi ve ya ptrmlandrlmtr. "Bu blmde, nce, slm Ceza Hukukundaki gelimelere biz gz attktan alacaz. Sonra ocuk sululuunda kan gtme olayna deindikten sonra 3236 sayl yasay, uy e eletirisini gzden geirip bu yasann baz. maddelerinin Anayasa Mahkemesince iptali Ik ararn ele alacaz. <' . ' . A- SLM CEZA HUKUKU

tslm Ceza Hukukunda sululara verilen cezalar ve sular balca drt gruba ayrlrd1. Bunla 'ksas, b) diyet (kanlk), c) Hadd, d) Ta'zir. Biz, konumuzu ilgilendipnesi balkmmdan ksas-* ve diyet'i ele alacaz. ' ' ' 1. Ksas , ' ' .- ' * ' ; ;"''v ' ' . ~

Ksas, cinayette deme (takas da ayn kkden gelir) alaralk tanmlanabilir. Gerek ldrme ve ralama, gerekse herhangibir uzivun yok edilmesi ya da ie yaramaz duruma getirilme si biiminde ilenmi olan sularn faillerini de mmlkn ise iledikleri suun ayni ile ceza malardir. , . . 1 ok, Cokun: Trk Hukuk Tarihi, Ank. 1966, 4. Bask s. 61-62. . .-. ,,;_:./.

Cana kar ksas ve uzva kar ksas olmak zere ikiye ayrlr-, di. lkel topluluklarda rast as cezas, ilk zamanlarda do-nidan doruya sutan zarar gren ya da mirasilannca suluya uy ulanrd. Ayrca, ceza, sulunun yaknlarna da uygulanrd. slm Hukuku, mahkemece verilmi madka ksas cezasn uygulamam, cezann sulunun-yaknlarna uygulanmas--. n da kaldra una ileri bir adam attrm,, cezay ki-iselletirmi, yni cezann ancak su ileyene uygul ei il-kesini kabul etmitir2. . .

Cana kar ksas, candr. Yni birisini ldrm olan kimse ldrlr. Ancak ksas cezasna h ulunun su-u bilerek ve isteyerek (taammden) ilemi olmas gerekir. Bu? nun dndaki ld as cezasn gerektirmez3. Bu durum-larda akrabalar diyet derler. :.'... .,*'.

Hangi durumlarda ldrenin bilerek ve isteyerek ldrdn kabul etmdk gerektii zerinde me e gre farkl dnceler ileri srlmtr. rnein Elbu Hanife fiilin, yalnz uzuvlar birbi aryalbilecek bir aletle ilenmesini sulunun bu nu bilerek ve isteyerek ilediine Ikarin e sayar ve ksas cezas verir. Ayrca sulunun ergin ve mmeyyiz olmas, ldrlenin de msl s, kle olmamas gerekir.

Ksas uygulamak, ksas istemee hakk olana der. Ancak, nceden suun ispat edilmi ya. d fndan ksas'a hk-medilmi olmas gerekir. En yalkm akraba, ksas ya da diyet iste-mekte se ibesttir. Bunlardan birisinin Iksastan vazgemesiyle ksas der. Bumun yerine diyet deni Yararl lmeden nce kendisi de ksastan vazgeebilir. " x - .' , - "' (

Uzva Kar Ksas: Bir kimseyi bilerek ve isteyerek ve haksz olarak ldrmeyecek biimde yara ayan kimse mmknse ayn bi-imde yaralanr. Burada da cana kar lasasta aranlan koulla istisnalar vardr. 2. Diyet (Kanlk)

Bir lm ya da yaralama ile sonulanan bir su ilendiinde ksas istenmedii y da ksasn m umlarda mal 2 ok, a.g.e., s. 59. . .

3 Bu hller iim bak: ok, ajg.e., s. 59 v.d. 103 alarak verilmesi gereken bedele "Diyet" denir. Osmanl Kanunnamelerinde ou kez "kanlk " olarak geer. ldrme ve birok yaralama sular iin diyetin miktar sap-

tanmtr. Diyet, deve, gm ya da'altn olarak denir. slmiyet. ten nce bilerek ve isteyerek ldrmenin diyeti 10 dii deve iken sonradan 100 dii deve olmu ve bu miktar, Hazret-i Muhammed tarafndan da kabul edilmitir. 100 dii devenin ka rl 1000 altn dinar ya da 12.000 gm dirhemdir. Kadn diyeti erkeinkinin \ yansdr4. . '';'.'< B- KUR'AN-I KERM VE KAN GTME .

Yahudi Yasas kan gtmeden, ksas cezasna geii gsteriyor. Tevratta Levililer blmnn 24 cesinde die di, cana can, ibaresi geiyor. Tevrat'm 3. kitab Levitique'de yle denmekted ir : "Kim ki bir kimseyi ldrr, lmle cezalandrlacaktr. Ve kim ki yaknlarndan birini sa, ona da byle yaplr : Kra krk, gze gz; die di"5.

Kur'an-i Kerim'de, bilindii gibi, hem hukuksal hkmler hem * de akidelerle (inan) il gili hkmler vardr. Kan gtme ile ilgili olan hkmler hukuksal hkmlerdendir. Kur'an- Ke e Haz-reti Mhammede kendi kanunlarna (Tevrat) gre muhakeme edilmesi gereken bir dva geliyor. Orada H. Muhammed Tevrat'a gre hkm veriyor. Ve Ru'r'anda Maide Suresi 45. a yette bu dvadan . sz edilerek yle deniyor, "ve biz onlara (Yahudiler) orada (Tevratt a) emretmi idik. Cana karlk can, gze gz, buruna burun, "kulaa kulalk, die di ve yar as"6. : ' ' ;Kur'n- Kerim'iri Bakara suresinin 17. Ayetinde "ksas", ilke olarak kabul ediliyor. Fakat madur taraf tazminat da isteyebilir deniyor. Burada tazminatla affetmeyi tevik eden bir hkm geti: riliyor7. Yalnz sulunun ldrlebilecei kayd ile mukayyettir. (Kur'an ile). Ayrca XVII, 33'te intikamcnn suludan bakasn '. ldrmesi men edilmektedir8. 11, 178 v.d. "Ey m'minler, ksas'ta 4 ok, a.g.e., 61-62. 5 Rousselet, a.g.e., s. 7. T v ' ' . . _" . ,

6 Sdhaohit J.: Ksas, slm Asifclopedisi, 6, Cilt, Ksas Maddesi, s. 768."

7 Bu konuda ilahiyat Fakltesi Hadis Prof. Dr. Mehmet Hatipolu, kendisi ile yaptmz m atta tazminatn, affetmeyi tevik eden bir hkm olduunu syledi. . . . . 8 islm Ansiklopedisi, a.g. madde, s. 768. - . / .' '

10* v ..: -> :,v;v : . - -} ' :- "'-::'.:;' /: ' . " ' ' ''[

sizlere hr insana karlhk hr insan kleye karlk kle, kadna karlk da kadn ldrmek t her ikim din kardeimden af elde eder ve insafl bir tazminat istei karsnda kalrsa, h niyetle demelidir. Bu, Allahm size bahettii bir ltuf tur" ...Tabii ki ksas da zamann k mu otoritesi uyguluyordu. Kiilerin kendileri deil. Kur'an'da affetmeyi tevik eden p ekok yeitler vardr. rnein intikamdan bahsedilirken "...intikamdan . vazgeerek tvbe ede mtecavizini affetmesi ferahlk verir, hakknda hayrl olur (ura 42)9. denmelktedir.

.-.. . H.Z. lken, "Kur'an'da ncil'i hatrlatan ve "Talion'dan kurtulunmu olduunu [gste en yetler de vardr" demektedir10. C- TRK CEZA YASASINDA KAN GTME : '

Trc Ceza Yasasnda "kan gtme siki" iddet nedeni sayl-, mtr. (T.C.K. 450, 10) Yasada nm yoktur. Kan gtme faillerinin nakli hakkndaki yasada da tanma yer verilmemitir. Prof . Erem, ikan gtmenin yargtay itihatlarndan baz zelliklelri-ni karmtr11. Biz de yaz likleri buraya alyoruz. . : 1. ntikam Siki ' ' V ': ;

"Bu ge, mnhasran kan gtmenin kalbulne kfi deildir. Kan dvas, intikam almann bir gr kalbulne zorlayan ve lkenin baz blgelerinde devan eden ilkel bir zihniyetin rii-ile i enen sularda kabul edilebilir. Gerek 3236 sayl yasa ve ge-refc 450. maddeye sonrada n eklenen 10. bent, bu itiyad ortadan kaldrmak amac ile vazedilmitir. Su failinin kan hsmlarndan biri aleyhine ilenmi bulunan ilk ldrme fiilnin husule getirdii elem ve ga etkisi altnda kaliniyarak, mcerrit bu kt anneye tab ohnak suretiyle mulkalbil ldrme u ilemi ya da iletmi olmasnn sulbutu 10. bendin teekkl iin gerekli ve zarurdir12". - . / ,-V

9 Beligesay M. Reid: Kur'an Hkmleri ve Modem Htdcuik, Adalet'Dergisi, Yl 55, Say 2, ub t 1964, s. 22. 10 lken, a-gjm., s. 36. 11 Erem, Faruk: Ceza Hukulku, Cilt 2, Husus Hkmler, Anik. 1968, s. 247. 12 Brem, a.g.e., s. 248. V,'r 2. Sikin Yetersizlii , -

Bir kan dvasnn artlarnn fiilen tahakkukunun zarur olmad sonucuna varlm ve failin le hareket etmi olmas yeter saylmtr. "Kan gtme sikinin tahakkuku iin son hdise makt alka evvelki suun faili olmas art deildir. Hatta maktul nceki olayda beraat etmi dahi olabilir. Son olayda failin kan gtme 'kanaatine sahip olmas ve bu , saik altmda suu ilemesi kfidir"B. . '. , .-.* . 3. Akrabaln art Olmad

"Devam eden 'kan dvasnn ilgilisi olmak (bir tarafa mensup olmak) art da- aranmamaktadr . Bir tarafa hissen bal bulunmalk' dahi kf saylacaktr, yeter ki fail, kan drvs silk areket etmi olsun"14. . . , ' , 4. Kan Dvas ve Taammt - , , \,

"Kan dvas kavram iinde teammt bulunmak gerektir. Fakat byle anlalnca ayrca kan dva yer almas nedeni anlamamaktadr"15.

Prof. .'Dnmeze'r, kan gtmenin ldren ile ldrlen arasnda hibir sbjektif ilikinin bul il fiilinin deta bir grev duygusu ile ilendii durumlarda sz konusu olduunu belirttikte n sonra kan gtme sikinin taammt ile birleebildiini fakat daima ve zarur olarak birleme iini, kan gtme sikinin varln teslbit ile arlatc nedenin uygulanmas iin mutlaka t art T>knadn, taammdn kasdn kesit, bir derecesini oluturduu halde kan gtmenin bir ret olduunu belirtmektedir". .'... Bir hukuku da kan gtme ve teammlt farkn yle ..akl? yor : -. ,; , ... . ' : ..'. ' - :' . ''.": \.':.' > ' .". ... ;, ' "Kan gtme'ile taammt arasndaki incelik, birincide . daha nce bir vkanm-fiilin varl, ide ise tasarlama keyfiye13 Brem, ajg.e., s. 248. ' ' 14 Erem, a.g.e., s. 248. . ' ' . 15 Ereni, a,g.e., s. 248. ' '. . 16 Dnmezer, SulM: Ceza Hukuku; Husus Ksm: ahslara Kars' ve MaJ Aleydine Crmler, 967, s. 35. 106 v . ..' . ' \ ' . '. . : ',;.:. '; ; / y !' .".' : ' , '

tinin varldr. Taammt, failin, ileyecei suu nceden dnp skunetle ve soukkanll ri tedarik edip bu niyetinden vazgemiyerek fiili icra etmesidir17. rnein failin bir isini ldrmek niyetiyle tabanca satn almas, pusu kurarak ldrmek istedii, kiiyi uzun za beklemesi ve frsat dtnde istedii o kiiyi vuranaik iin ate etmesi ve ldrmesi... g ' ' . - ;. ' ; .... , '

Kan gtme, T.CK.nun Adam ldrme Crmleri bal, altnda 450. maddenin 19. bendinde yer al an gtme s-iikiyle ilenirse, fail, idam cezasna mahkum edilir" deniyor. Ancak bu kims elerin bazan fer erik olmas, bazan suun teebbs halinde kalmas, bazan da hafifletici se epiler grlmesi dolaysiyle lm cezas verildii pek grlmemektedir18. . ' -.: ; ^;- -.'' :" ' - OCUK SULULUUNDA KAN GTME

Kan gtme sularnn bir ksm da 18 yama gelmemi, silh kullanabilen ocuklara iletilmekt lar, muayyen bir grevi yerine getirdikleri ve bu biimde harekete zorunlu olduklar dnce ve kaygs ile bu suu ilemektedirler. nk aile yelerinden birisi ldrlen erkek oculk ibaren aile iinde almak iin srekli telkinlere maruz kalmaktadr. Telkin biimlerini yuk rda gzden geirmitik. ocuklar, telkinden baka ayrca aile yelerince ikaz ve tevik edilm edirler. Byle bir ocua kan gtmenin kutsall ve ilenen fiilin ykseklii o kadar derin mde telkin edilmitir ki, adam ldrmenin ne biimde olursa olsun nefret uyandran, insanlk d bir eylem olduunu anlatmak ok g ve bazan olanakszdrw. Ayrca ya kklnn cez isi de ana babalar ve akrabalar ocuklar su ilemeye tevike yneltmektedir. Suu kendile dikleri takdirde daha fazla ceza alacaklardr. Bu yzden ocuklara, "Seni cezaevinde b esleriz, avukat tutar kurtarrz" diyerek suu iletmektedirler. ; , - , ' ' "

Trk Ceza Yasasnda ocuklarn su ilemesiyle ilgili maddelere bir gz attmz zaman ocuk eitli bi-

17 Gkalp, Mehmet: Kan Gtme ve Taamnt, Adalet Dergisi, Yl 59, Say 9-10,.Eyll-Ekim 1 s. 513. ' . 18 Kuoter, a.gon. ... . ' ' ; ' 107

19 ensoy, a-g.e., s. 18. ." , ' . : , i ' ' ' ' ' : ' , ; .:' . ,- ""V , ... ' ;':' ": *) :

inilerde azaltldm grmekteyiz. rnein 53, maddede oribir ya-;' ':l: n bitirmemi ola a takibat yaplamayaca ve ceza :, verilemeyecei, ancak bu oculklarn terbiye ve slah iin Devlet ' ynetim ya da denetiminde bulunan bir kuruma konmas ya da va-

; sisine teslimi ngrlmekte, 54. maddede ise onibir yan bitirmi olup on be yan ara mmeyyiz olmadklar takdirde hibir ceza verilemeyecei ve yukardaki madde hkmle-;:,' in uygulanaca, fakat ocuun iledii fiilin bir su olduunu fank ve temyiz ile hareket et de suunun cezasnn indirilecei, 55. maddede ise onbe yan bitirmi olup onseriz yam rn da cezalarnm belirli oranlarda indirilecei belirtilmektedir. : ' - " : Yine, 64. maddede "Birka kii bir crm ya da kabahatin ic-

rasna itirak ettikleri takdirde fiiji irtikp edenlerden ya da dorudan beraber ilemi ol anlardan herbiri o fiile zg, ceza ile cezalandrlr. Bakalarn crm ve kabahat ilemee lere dahi ayni ceza hkmluniur" denmektedir. Ceza Yasasnda "Azmettirme" ve "Tevik" durumlarnda farkl* '..' ilmekte, azmettirenler asl fail saylmaktadrlar. nk bunlar bir kimsede su ilemek iradesi olmad halde o kimsede : dourmaktadrlar. Dblaysiyle cezalan, tevik cezalar ver

su ilemek irad

edenlere oranla daha ar olmaktadr. Oysaki, tevik edenler, bir 1 kimsede mevcut su ilem e iradesini glendirmektedirler. Do-laysiyle bunlar fer fail saylmakta ve azmettirenler e oranla daha. <. az ceza almaktadrlar.

Prof. Erem, azmettirme ile ceza mesuliyeti olmayan bir kimsenin bir suta icra vast as olarak kullanrulmas durumunun birbi-V ; riyle kantnlmamas gerektiini ve ceza mesuli

eti olmayan bir . kimseyi icra vastas olarak kullanan bir kimsenin azmettiren deil, suu ileyen kimse saylmas gerektiini belirtiyor1<B. Buna ramen ; / kan gtme i ilgili .uygulamada azmettirenlerin ve ceza mesuli-

yeti olmayanlar su ilemeye ara gibi kullananlarn cezalandrlmadn grmekteyiz. Sapt n tanesinde ' : onbir yandan kk oculklar su ilemilerdir. Kan gtme ola-, ynda hem hem tevik ve telkin hem de su ilendikten sonra mzaheret ve muavenette bulunma olduu halde belirttiimiz bu buisuslara katlanilann gerek asl fail ve gerekse fer fail 19aErem, a.g.e., s. 48. 108

olarak cezalandmlmadlklar bir gerektir. Sadece suu ileyen ocuklar mahkum olmaktadr. r olay 6 ve 11 deki su ileyen ocuklar, suu iledikleri zaman 13 yanda ve 7 ve 8. rnek o -dakilerde ise 14 yamda idiler. Oysaki kan gtme siki ile ilenen sularla ilgili uygulam ada, azmettirenler ya da tevik edenler ceza-landrlmamaktadr. Bunun nedenlerinin ele al mas da yine aratrlmas gereken ilgin (konular arasndadr.

Kan gtme konusunda sulu ocuklarn bu kadar ok oluu edebiyata da konu lmutur. Gerek Nuri G n t e k i n, "Kan Dvas" isimli romanmda zellikle sulu ocuklar zerinde durmu azar, Yukar Sazan ve ona komu Aa Sazan Kyleri'arasnda birok l ve yarallara neden o pmadan sz eder. Bundan sonra iki ky birbirine dman olurlar. Bitmeyen kavgalar ve kan d alar srer gider. Yazar, mahkemede kararlar dinlerken cahillik, ya kkl, zor, tehdit ike srklenme gibi nedenlerle cezalarn durmadan azaltldna dikkati ekiyor. Aslnda iki arasnda olan bu dva, zamanla iki kyn mal olur. Romann kaihraman olan retmen mer, Yu n Ky'ne gider ve orada idealini gerekletirme yoluna girer. Yazar, kyler okula kavuturu lmadka, oralara bilimin gtrlmedike ulusa kalknma olamayaca tezini savunur20. ,,,,... v D- OSMANLI MPARATORLUU ZAMANINDA . . 31. KNUNUSN 1327 (1908) TARHL MUSALHA4 DEM KOMSYONLARI - '

"Bu komisyonlar, kan gtmenin nne gemek iin bir nlem olarak Osmanl mparatorluu'nda 2. iyet zamannda kurulmutur. Bu tarihte zellikle Arnavutluk'ta ok grlen jkan dvalarnn zere nleyici nlemleri almak iin zamann Padiah Sultan Mehmet Reat tarafmdan, Dahiliy dil Bey'in, Adliye Nzn Memduih Bey'in ve Sadrazam Sait Paa'nm imzalarndan ibaret bir kanunu muvalfektla burulmulardr. Tak-vdm-i vekayinin 11 ulbat 1327 (1908) tarihli msh as ile yaynlanmtr21. 20 Gntekim R. Nuri.: Kaa Dvas, istanbul 1960. 21 Pekiner, Visalettim: Kan Gtme Crmleri ve 3336 Sayl Kanun, Ankara Barosu Derg, 156 0, Yl 17, Say 3, s. 88. ' j ; .-. .' -' v;'..'V:;,. -. ' . ":.'V ; ..,:'/-.', '109 P e k i n e r, bu komisyonlar hakknda u bilgiyi veriyor;

"Bu komisyonlarla iki tarafn bartrlmas tecrbe edilmitir. Komisyonlarn ama ve grevi a kan dvas dolay* siyle husumet bulunan aileleri huzurlarna davet ve sulhu salamaktr. 5 maddelik bu kanun-u muvakkatin hkmlerine gre huzura arlan aileler icazet etmezlerse zorla getirilirler. Eer sul-he muvafakat etmezlerse zabta nezareti altna alnrlar. Kt halinde ise bir cinayeti nlemek iin her ilde ikamet ettirilirler. Ayrca ser hukuku amamak zere fazlaca diyet hkmolunur. Hem sulh olunur, hem de criim ilenirse diyet oal e fail adliyeye teslim olunur. . .

Mahiyeti bakmndan bu yasa kari gtme crmlerini nlemek iin mecelle ahkm ile nleyici c uku, gvenlik nlemleri sistemim birletirmitir22. Fakat bu kanunu muvakkatin uygulan-ma ve sonulan hakknda bir bilgiye sahip deiliz"2i.

Olaylarn nlenmesinde bugn de bu nitelikte, yresel asker, adl, mlk ve halin saylr do rden oluan uzlatrma komisyonlar kurulabilir, . .; ..'' E- 3236 SAYILI YASA, UYGULANMASI ' ' ' VE ELETRS

Kan gtmenin hukuksal ilikisi, olayn nlenmesi iin yasal nlemlerin alnm olmas bakmn aylarn ortaya kard cidd sonular karsnda yasa koyucu, bir nlem olarak 1937 ylnda mtr.

Yasa koyucu, bu yasay karrken u gzlemden hareket etmitir : Kan gtmenin nedeni, madur lesinin, kaatiliri ailesi yelerine hergn kk evrelerinde rastlamalardr. Bundan dolay, ilin ailesi efradn, yaknlarn bu yreden uzaklatr-maldr24. ' ' >.

Yasann 1. ve 2. maddeleri daima eletiri konusu olmutur.' Milletvekilleri eitli zamanl arda tdil ve ilga nerilerinde bulundular. Bir milletvekili, nakledilen kimselerin isknlarnn devlet tarafndan salanmasn nerdi. Adalet Komisyonu, bu neriyi yoksul kimse su ilemeye, tevik edici nitelikte grerek reddetti3. 22 Pekiner, a.g,m., s. 89. 23 Kunter agjn. ... . ' , '

24 Dnmezer, Sulhi: Kriminoloji. stanbul 1962, s. 36. 25 Kunter, a.g.m. . , -

no . .-.. . " ; .'' r. ';." 1 V Yasa ile ilgili olarak Mehmet Golol u'nun eletirileri yle26: '

1 a) "Madem ki ailelerin birbirinden uzaklatrlmalar tamamen ve sadece bir nlemdir, o halde bu ailelerin gittikleri yerlerde yerleip geinebilmeleri ve ayrldklar yerdeki gei m. rabtalarn kolayca kesebilmeleri iin olanak salanmas gerekir. rnein, bu ekilde yer ecek ailelerin kendi kylerinde kalacak arazilerini, ayet ahsen satamazlarsa devlet satn almal ve 500 kilometreden daha uzak yerlerdeki hazineye ait araziden mukabili kadar kendilerine vermelidir. Alksi durumda, mlknden yararlanmak zorunda kalan bi r aile can pahasna da olsa zaman zaman geriye dnmenin yolunu aramak zorunda kalacak tr ya da gittii yerde perian olacaktr ki, her iki durumda da bir tedbiri kanunden bek lenen yarar hasl olmyacak, bilkis mazarrat doacaktr; , .

. b) Madem ki, bu yasa bir. nlem yasasdr, u halde fiilin vukuundan sonra olduu gibi, hatta daha ok, fiilin vukuundan evvel de hkm ifade edebilmelidir. rnein, iki komu aile arasnda kan dvas olsa ve hu ailelerden biri herhangifoir olay domadan yer deitirmek h evesiyle hkmete bavurarak gayri menkullerinin devlete satm alnp baka yerde kendisine a azi verilmesini istese hkmetin bu talebi olumlu karlyabilecek yasal yetki ve olanakla ra sahip olmas gerekir. . .

c) Madem ki bu yasa bir nlem yasasdr, o halde bu nleme uymayanlar iin yasada zel bi r meyyideye de ihtiya yardr. Oysaki bugn byle bir yaptrm mevcut olmadndan baka yer dilen aileler akabinde geriye dnmektedirler. Bu-durum karsnda mahall mddeiumumilikleri n yapacaklar tek i, ayn aileyi geldikleri yere yneltebilmek iin Vekletten yeniden tahs isat istemekten ibarettir. ' v '

d) Nakle tbi hamisiz kklerle, kadn ve kzlar hakknda himayekr hkmler dnmek lz le tbi olan aile efrad kk .bir erkek oculkla gen bir kz kardese, bunlarn gidebile erleri tayinde ve gittikleri yerlerdeki ikametlerinde hkmetin yardmn dnmek yerinde 'B hareket olur". ' .. - Yasann, sulularn akrabalar hakkndaki hkmlerinin ilga . edilmesi gerektii tedenberi r tarafndan arzulanmakta 26 Gololu, Mahmut: Kan Gtme III, Zafer Gazetesi, 20.4.1955. < .

" ' '"."... ."''/ ." '. ;- .-k" ', -" in -; ..V

idi. rnein Dr. Gzbyk, nakille ilgili hkmlerin ceza hukuku ilkelerine ters dtn i iln nedeni olarak u hususa deiniyordu : Toplum iin tehlike gsteren yeni bir adam ldr n ilenmesinden kuku duyulan kimse, kan gtme nedeniyle adam ldren failin hsmlar deil ne olarak bu crmn ilenmesinden itibaren akna duygusunu tayan ldrlen taraf ya da ha u itibarla kan gtme yasasndaki nakil nlemi, ilenen sula ya da mstakbel su tehlikesiyle alkal olmayan kimseler hakknda uygulanmak suretiyle gvenlik nlemlerinin istihdaf ettii gaye ve maksattan tamamen uzaklal-mi ve hatta ters bir istikamete ynelmi bulunmaiktad w. Yine, gvenlik nlemlerinin nitelik ve amacna da asla uymad iin isabetsiz bir nlem o nu ileri sryor. Bu konuda eitli hukukular yasann 1. ve 2. maddelerini eletirmilerdir2 Konuyu, Anayasa Mahkemesinin a.g. yasann .1. ve 2. maddelerinin iptali hakkn-" dak i kararn gzden geirdiimizde yine ele alacaz. ' YASANIN UYGULANII . /;/. .- \ --.Y ,''/:' :'< ":

Bu yasa, lkemizin belirli blgelerinde oturan ikimseler hakknda uygulanmtr. Bu blgeler akanlar Kurulu tarafndan-3-Aratok-1937 de 2/7719 No'lu bir kararname ile tayin ed ilmi ve Resm Gazetenin 23 Haziran 1937 tarihli saysnda yaynlanmtr. Bu kararnamede yas uygulanaca blgeler belirtilmitir. Bu blgeler unlardr29. , 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Tuncelinin emikezek, Mazgirt, Pertek, Nazimiye, Ovack ve Plmr ilelerinde, Elaz menkez ile Maden ve Palu ilelerinde, Siirt'in merkez ve mlhakatnda, , Artvin'in Hopa ilesinde, Bingl'n K ilesinde, Mu Merlkez ve mlhakatnda, . . Bitlis nerfcez ve mlhalkatnlda, Trabzon merkez, Akaabat ve Vakfibekir ilelerinde, Diyarbakr merkez ve mlhakatnda, . ' : . .* . . ' :, ^. '';' ' '" .

27 Gzbyik, A. Pulat: Kan Gtme Crmleri, Ankara 1952, s. 11.

28 Baflc: Gztfihylk, a.g. ett; Kunter, a.gim.; Pekiner, ajgn.; Kavavali, &jg. m.; Ye nice, Kzm: Tatbikatta Kan Gtme Kanunu, Hulkuk ve tihatlar Derg., Yl 1. Eyll-Bkim 1952, Saya 5.

29 Kavala, a^gjm., s. 264. 112 ' ;. .. *'' v ' v' ' :.->:, ', .', :":' ' 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Mardin Merkez ve inlhakatnda, . ', .,:"..' . . Urfa merkez ve mlhakatnda, ' v ' ,'"v. Adana Osmaniye ilesinde, Gaziantep merkez ve mlhakatnda, Malatya Ptrge ve Akada ileleri, Rize merkez ve Pazar ileleri, , ~ , "1 Bolu'nun Dzce ilesinde. *; ,

Son kez olarak Trabzon'un Tonya, Yomra, Arsin ilelerini de iine almtr.

Uygulamada u sre talkip edilmektedir: Cumhuriyet savcsnn istemi zerine suun ilendii bal bulunduu Ar Ceza Mahkemesince evrak zerinde yaplan tetkikat sonunda nakillerine ka ar verilmektedir. 3236 sayl yasann 4. maddesi nakli zorunlu olanlar, 3.5. ise nakill eri ihtiyar olanlar ayrt etmitir. Cumhuriyet savcsnn, ihbar savcsnn bildirmesi ve a re'sen vk talbi zerine ar ceza mahkemesi yelerinden birini naip tayin ederek, mezik maddelerde belirtilen koullarn tahakkuk edip etmediini tahkik ve saptadktan sonra, e vrak zerinde yapaca tetkikat sonunda, 6. maddenin tayin ettii koullar erevesinde, bahs geen fail ve yaknlarnn nakline karar verilirdi. (Yaknlarnn nakli maddesi anayasa mahk mesince iptal ediLmitir). Kararda, nakledileceklerin, suun ilendii yerden 500 Km. ya da'daha uzak bir yerde ikamet etmek zere nakillerine karar yermek gerekiyor. (323 6 sayl yasa, Madde 6)30. Mahkemenin.nakil kararna itiraz edilebiliyor ve temyiz edi lebiliyordu. Nakledilenler, yasada bir madde olmadndan nakil blgesinde emniyeti umum iye nezareti altnda bulundurmadklarndan nakilden hibir amel yarar salanamyordu. nk aftan bir kiinin ihbar ve ikyeti ile nerede olduklar anlalmakta ve oraya gidip cinayet ilenmekte idi. Sonra, nakil karan, bir nlem niteliinde olduundan, nakledilenlerin n akilden sonraki tutumlar da takip edilememekte, nakledildikleri mahaldeki ekonomi k ve mal durumlar ile megul olunamamakta idi. Genellikle aile reisinin henz cezasn ekm kte olmas nedeniyle aile yeleri, perian olmakta idiler. Ayrca, nakledilenler, yine e ski yerlerine dnp yeni cinayetler ilemekte idiler31. Bu konuya yukarda M. Glolu'nun e letirileri dolaysiyle de deinilmiti. . 30 Kavalah. a.gjn., s. 274. 31 Kavalal, a^m., s. 275. 113 " ; F- ANAYASA MAHKEMESNN 3236 SAYILI , YASANIN BAZI MADDELERN PTAL V ..;: ;., KARARI GEREKES

Urfa 1. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan kan gtme nedeniyle, ilenen adam ldrme ve buna tee crmleri failleri ve hsm lan hakknda tatbik olunacak muameleye dair 11.6.1937 gn ve 323 6 sayl yasann Anayasa'ya aykrl ' nedeniyle iptaline dair karar verilmesi iin Anayasa emesine dva almtr32. Sz geen mahkeme, iptal gerekesinde u noktalara deinmitir. ptal stemenin Dayand Gerekeler: 1. - ;

3236 sayl ya&ann amac, kan gtme nedeniyle su ileyenleri ve belli hsmlarnn ve

e ilgilerini kesmek sureciyle birbirleriyle kavgal bulunan aileler arasnda kabilecek ldrme olaylarn nlemdktir.

. Bu nlem, sonu olarak, bir ceza niteliini tadndan, Anayasann (cezalarn kiisellii kabul eden 33. maddesine aykrdr. . : : , .; 2. Bir ailenin bireylerini ilerde su ileyeceklerini kabul etmek suretiyle cezal andrmak "susuz ceza ojinaz" ilkesi ile de badaamaz.' , . ,

; 3. Vatandan diledii yerde yerleme zgrln snrlan-drabilmek iin Anayasa'nm 18/2. nedenlerin var olmas arttr. -.,; 3236 sayl yasadaki snrlama ise, bu nedenlere dayanmamaktadr. Anayas Mahkemesinin Gerekesi ; ^ : .

Bu blm, Anayasa Mahkemesinin ad geen kararlar dergisinden zetleyerek sunuyoruz. .

3236 sayl yasann inceleme konusu yaplan 1. maddesinde, "Kan gtme nedeniyle adam ldren a da ldrmeye teebbs eden ya da bakasn bu crm ilemeye azmettiren ya da tahrik eyleye 32 Karar Tarihi: 11/2/1964, R.G., 14.7.1964 tarih ve 11.753: Say., Anayasa Mahkem esi Kararlar Der; Say: 2, Ank. 1965, s. 57 vjd. m ; ,': --. / .'.. '. ;>': . '.'. ' -

kimsenin, crm iledii zaman bir dam altnda yaayan usul ve frular ve kardeleri ve kar kocas ikametghlarnn bulunduu yerden baka bir yere nakledilirler." '

Ayni yasann 2. maddesinde de "Fail ile bir dam altnda ya-amasalar bile crm ilendii zam n failin ikametghnn bulunduu ky veya kasaba veya ehir iinde ikamet eden 1. maddede yaz larndan ve amca, day, hala, teyze, yeen, kaynana veya kaynatasndan herhangi birinin de takdir edilecek lzuma gre nakillerine karar verilir" denilmektedir. tiraz eden m ahkeme, yukardaki kanun hkmlerinin, Anayasann 33. ve 18/2. maddelerine aykr olduu kans adr. ' ^ ..

Anayasann 33. maddesinde cezalarn ve ceza tedbirlerinin ancak kanunla konulaca ve ce za sorumluluunum ahs olduu belirtilmitir. 18. maddesinde de herkesin diledii yerde yer leme hrriyetine sahip olduu bu hrriyetin, ancak mill gvenlii salama, salgn hastalkl kamu mallarm koruma, sosyal, iktisad ve tarmsal gelimeyi gerekletirme zorunluluuyla v bununla snrlanabilecei aklanmtr.

Daha sonra Anayasa Mahkemesi, sulu hsmlarnn baka ye-. re nakillerinin hukuksal nitelii erinde durarak gerekesine yle devam ediyor: , Naklin Hukuksal Nitelii ^ ;\ . ' ./'. V. . '

A- 3236 sayl kanunun hkmet gerekesinde, kan gtme nedeniyle ilenen adam ldrme sular n hsmlar, bulun-, duklar yerlerden baka yere srleoelktir. Suluyu katil fiiline tahri n veya azmettiren ve bilerek buna vasta'olanlarn da ayna cezaya tab tutulaca, sngn yer nin 500 ikm. uzaa olmasnn uygun grld yazldr. a) Burada hsmlar srgn edilmektedir. Fakat Adalet Komisyonu bunun srgn olmayp dbiri olduunu sylyor. Kanun tasarsn esas bakmndan benimsemekle beraber ceza a prensiplerinden biri olan cezalarn ahs olmas esasna dayanan hkm kaldrm, et tedbiri olmak zere bu kimselerin belli bir blgede oturmalarnn yasaklanmasn

emniyet t hukukunun yerine bi ngrmt

, kanundaki meyyide srgn cezas olmaktan karlarak emniyet tedbiri biimine sokulduunda tedbirin hukuk niteliinin aratrlmas, kimler hakknda uygu-

klabileceinin belli edilmesi ve 3236 sayl kanunun 1 ve 2. maddelerinde yazl kimselere uygulanmasnda Anayasann 33. maddesine aykirlik bulunup bulunmadnn aratrlmas gerek b) Sular nlemelk, faillerinin yeniden su ilemelerine en-' gel olmak iin ceza yeterl i gelmemekte, baz sulular sorumsuz olduklar iin cezalandrlamamakta, bazlarna verilen alar; yeniden su ilemelerini nlemeye yetmemektedir. r

Toplumun tehlikeden korunmas, sz geen ahslar, mmknse terbiye slah veya tedavi etmek topluma zarar vermeyecek hale sokmakla mmkn olabilir-. Burnun salanmas iin de, bun'a r hakknda, cezadan ayr olarak baz tedbirler alnmas gerekir. Bunlara ceza hukukunda "e mniyet tedbirleri" denilmektedir. '

Knunumuz bu haliyle kendilerine ceza verilmekle birlikte su ilemee alan kimseler hakk a emniyeti umumiye nezareti altnda bulundurulmaktan baka bir emniyet tedbiri alnmasn a elverili bulunmamaktadr.

c) Emniyet tedbirleri bir suun dierlerini kovalamasn nlemek suretiyle toplumu tehl ikeden korumak amacn gttne gre, emniyet tedbirlerinin alnmas iin evvel ortada bir bulunmas, bunun sonucu olarak emniyet tedbirlerinde de (kanunilik) ve (ahslik) pren siplerinin gznnde tutulmas gerekir. Nasl bir fiil, ancak bunun da su sayld ve faili li olduu takdirde, ceza verilebilecekse emniyet tedbirinin uygulanmas da ayn artlara baldr. Bylece emniyet tedbirinin uygulanabilmesi iin yine ortada kanunun su sayd bi il bulunacak; bu fiijin faili belli olacak ve bu fail ruh hastas, kk, farik ve mmeyyi z olmayan dilsiz, uyuturucu madde kullanmakta veya sarholukta alkanl olan bir kimse is kendisine ceza veri-lemiyecek bu fail, yeniden su ilemesine engel bir emniyet ted biri olarak slah evine veya hastahaneye konacaktr. Sularn kav nuni ve ahslii prensi n, ceza uygulanmasnda olduu gibi, emniyet tedbirleri alnmasnda da gznnde bulundurulmas erektiine phe edilemez. a) Anayasann 33. maddesi (cezalar ve ceza tedbirleri ancak kanunla konulur... Cez a sorumluluu ahsdir" denilmekteAnayasada "emniyet tedbirleri" yerine "ceza tedbirleri" terimi-

nin yanl olarak kullanld amacn emniyet tedbirleri olduu, aikrdr. Zira ne ceza kanu e de ceza hukukunda "ce-ca'dan ve emniyet tedbirlerinden" baka ayrca bir "ceza ted biri" messesesine yer verilmemidir., ' ) .

3236 sayl yasa ile emniyet tedbirleri konulmasnda hukuk kurallarna ve dolaysiyle anay asaya aykrlk yoksa da kanunun 1. ve 2. maddeleri yer deitirme tedbirinin sulu veya ort aklan hakknda deil, sula bir ilgisi bulunmayan hsmlar hakknda uygulanmasn ngrmekle rumluluunun ahslii prensibini zedelediinden Anayasann 33. maddesine aykr bulunmaktad

B- Anayasann 18. maddesinin ikinci fkrasnda herkes diledii yerde yerleme hrriyetine sa hiptir.' Bu hrriyet, ancak mill gvenlii salama, salgin hastalklar nleme, kamu mallar uma, sosyal, iktisad ve tarmsal gelimeyi gerekletirme zorun-luluuyla kanunla snrlanab r denilmektedir.

a) Kan gtme sebebiyle adam ldrlmesi veya buna teebbs olunmas halinde failin yakn h baka yerlere naklinde, salgn hastalklar nleme, kamu mallarn "koruma, iktisad ve tar gelimeyi gerekletirme maksatlarnn bulunmad aktr.

b) Anayasann 33. maddesinin ikinci grlmesi srasnda temsilciler meclisinin bir yesi bu maddeye "kan gtme sebebiyle ilenen sular hakknda kanunla konacak hkmler sakldr" f eklenmesini isteyince komisyon szcs "byle bir hkmn Anayasa'ya konulmas iin bir sebep ur. Eer sosyal gelimemiz bakmndan bir zaruret halini almsa, seyahat ve yerleme hrriye rini dzenliyen maddelerdeki kaytlar gerekli hkmn konulmasn mmlkik klar" cevabn ver

Bu dnce kan gtme sebebiyle ilenen sular hakknda, Ana-yasa'nm 33. maddesine bir istisna konulmasnn istenmediini gstermektedir. Kan gtme sebebiyle adam ldren veya ldrmeye te en veya bakasn bu crm ilemee azmettiren veya tahrik eyleyen kimsenin hsmlar hakknd sayl kanunun .. .yeni sular ilenmesini nliyerdk emniyeti tehlikeden koruma) amacn hede tuttuu gznne alnnca bu kanun hkmlerinin Anayasann 18. maddesinde yer alan "sosyal g i gerekletir. \ 33 a.g. Kararlar Dergisi, s. 61. . ... . ,

. -; -,--.. ' ,:. :: ";> . '; m .; me" art ile bir ilgisi bulunmad ortaya kar. Bu sebeple, tem-

silciler meclisinde geen 'bu grmenin 3236 sayl kanunun Ana-, , yasann 18. maddesine uy unluu hakknda bir karine olarak ka- : bu'l mmkn deildir.

c) 3236 sayl kanunun (mill gvenlii salama) amacnn gereklemesini salyaca da d grlmesi srasnda komisyon szcsnn belirttii gibi bu artn maddeye konulusu baz bl zellikle yerlemeyi yasaklamaya imkn venmek iindir.

Kald ki 18. maddede gdlen amalar genel niteliktedir. Bir blgeye girmek veya yerlemek m ill gvenlii sarsyorsa, oraya hi kimsenin girmemesi ve yerlememesi, yerlemi olanlarn adan karlmas gerekir. Yoksa, yalnz kan gtme sebebiyle adam ldren veya buna teebbs e selerin hsmlarna uygulanabilecek bir yasakta mill gvenlii salama amacnn bulunduu d ulamaz. , . '

u halde 3236 sayl 'kanunun 1. ve 2. maddeleri Anayasann 18. maddesinin 2. fkras hkmne aykrdr, v , SONU '. "".' ",; ':.'. : '

. "' ." " '.' "

Yukarda yazl sebeplerden tr 3236 sayl kanunun 1. ve 2. maddelerinin iptaline've olayda 22/4/1962 gnl ve, 44 sayl kanunun 28. maddesinin 2. fkras hkmnn uygulanmasma yer o 1964 gnnde oy okluu ile karar verildi. MUHALEFET ERH ; " \ \ ' -

- ptal kararnda birka muhalefet erhi de vardr. Bunlar, naklin bir ceza veya emniyet t edbiri olmayp lm tehlikesi ile kar karya bulunan insanlar, bu alkilbetten korumak a le ba vurulan bir muamele olduunu, temsilciler, meclisinde komisyon szcsnn 1. ve 2. ma ddelerin Anayasann 33. maddesindeki ceza Sorumluluunun ahslii prensibiyle bir iliikisi olmadm, seya-. hat dzenleyen madde ile ilgili olduunu beyan ettiini Anayasann

18. maddesindeki yerleme hrriyetinin, snrlanma halleri arasn- ' j da sosyal gelimeyi g erekletirme zorunluluunu gstererek kan . ' gtmeyi sosyal gelimeyi engelleyen bir hdise olduunu ileri srmekte dolaysiyle ad geen maddelerin snrlamaya dahil olduumu belirtmi . ve 2. maddelerin Anayasa'nn 18..maddesine aykr olmadn ileri srmlerdir. :, ' - \. . '.- us . .. :::..: ' \v -: ": ':'.;': 7 ' ..- TRKYE'DE LLER VE K

N AK DENZ o o i o > m o s I M n "I ir O m o \ !? o t (I ,*S l-r 7 O:> 'O3 m .-/ '-vv/ (fil v*.

./ CO m "./ /. Blm' ' -;;" ^ i /-?.; '-.-^Sv; '"'^.; ;:' ::-.-. V 'lkemizde kan gtme - . ,-...... ... _. . \ . ..

Bundan nceki blmlerde kan glmenin, nedenlerini ve hukuksal ynlerini incelerken temel olarak lkemizdeki olaylar gz-nne alnarak aklamalar yaplmt. Burada ise olayn lkem mdan nerelerde yaylm olduunu belirtecek, sonra, yaplm baz arafanmalarda ikan gtmeyi acaz. A- BLGELER VE LLER BAKIMINDAN DURUM ;

a) lkemizde kan gtme, en ok Karadeniz, Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu blgelerinde gr edir. Az miktarda olmakla beraber Anadolu blgesinin baz yrelerinde de olaylara rastl amaktayz. Olaylarn batya yaylmasnda glerin etkisini de belirtmek gerekir. Bundan nce 6 sayl yasann uygulanma blgelerini gsteren bir kararnameden sz etmitik. O Kararnamede elirtMen listede de olayn hangi blgelerde getii genellikle grlmektedir. Esasen o karar name, kan gtme olaylarnn en ok grld blgeler gzlnnde bulundurularak hazrlanmt meden ve hem de Adalet Bakanlndan aldmz suun ilendii blgelere gre istatistikler v aratrmalardan yararlanarak olayn Trkiye apnda grnn belli eden bir harita yaptk. ban gtme olaylarnn getii iller ve kasabalar gsterilmitir. Fakat olaylar genellikle ky de cereyan etmektedir. Haritada kyleri gsteremedik. Bununla birlikte il merkezleri nde ve kasaba merkezlerinde cereyan eden olaylar da kmsenecek sayda deildir. Kylerin t :.:. " v !,- ,- ,;... .-*> .-. : . m

ker teker gsterilmesini ilerde yaplacak geni aptaki aratrma lara brakarak biz burada s dece kasabalar belirtmekle yetindik.

Haritaya yzeysel olarak bir gz attmz zaman olaylarn en youn olarak topland blgele e Dou Karadeniz olduunu grrz. Esasen bu blgeler, lkemizin ekonomik ve toplumsal bakmd geni toplumda btnleememi yerleridir. rnein Gneydou Anadolu blgesi," feodal iliki iiminin, airet ve aalk gibi kurumlarn ve dengesiz toprak dalmnn bulunduu, kamu hiz n gerektii biimde yerine getirilemedii (gvenlik kuvvetlerinin yetersizlii, eitim olana klarnn salanamamas v.s.) (bir blgedir, ite kan gtmeyi douran nedenlerin hepsi bu blg oplanm grnyor. Yine Dou Karadeniz blgesinde -dalk olmas bakmndan toprak ok deer gelmitk, Dolaysiyle buralarda da toprak, insan ldrmelerin bir kayna durumuna gelmekte ir. Yine kentle btnle-. emeyen bu blgelerde namus anlaynn sert, kat uygulan da ka akmndan kan gtmelere yol amaktadr,

(b) imdi de kan gtme suundan Trkiye'de alan dva saysn ve maznun saysn gsteren i lgiler vermek istiyoruz. statistikler Adalet Balkanlsndan, tarafmzdan derlenmitir.

nce, T.C.K.nuri 448. maddesinden 455. maddesine kadarla adam ldrme sularnn 12 yllk du u aada gsterilmitir. Burada, alan dva ile maznun saysl gsterilmitir.

; Trkiye'de Adam ldrme Suundan 'Son OniM Ylda Alan Dva ve Maznun SayS T.CJK. 448-45 Yular Maznun Says Dva Says .1957 8940 49 '.-- 95S -""'... 9305 .' 4851 1959 9397 517* im 9890 5659 1961 : v 9796 ':": 6099 1962 10243 6460

1963 12212 , 7450 ; 1964 12936 : - 7SST ' 1965 /: 13441 -:. im :. 15192 : 961* .1967 .. 16129 .,> 10378 : 1968 ."," 17842 11683 . I 120 Grlyorki hem dva saysnda ve hem de maznun saysnda 1957 ylndan itibaren her yl bir lmektedir.

imdi de Trkiye'de 1957 ylndan itibaren kan gtme suun-, dan (450/10) alan dva ve mazn ysn grelim. - ., ' Trkiye'de Kan Gtme Suundan Son on Ylda Alan Dva ve Maznun Says T.C.K. 450/10 Yllar

Dva Says Maznun Says 1957 , 14 29 1958 .'.-.,14 >,-.. ' 1959 -'-, ' 3 . V 4 1960 ..,',- 3 10. " 1961 ' 4 . n '. -; . 1962 :. . r"-- ' '3 '. *;>>. 1963 '.' 14 .*'. : ' "30^

1964 - ;./ 7 : 18 1965 : : 33 m '.': 1966 / 40 ' '-. .. 74 . -. 1967 .; -. 27 '; y 27 "': ' 1968. 17 : 40 1969 18 40 1965 ylndan itibaren dy ve maznun saysnda bir azalma g riilmektedir.

' imdi, bu iki izelgeden yararlanarak, Trkiye'de son 13 ylda adam ldrme sularmn iind gtme suunun ne oranda olduunu grelim. Oram (binde olarak aldmzda aadaki rakamlar uruz. '"I. , _

. Trkiye'de Son on Ylda lenen Adam ldrme Sularnda Bakmndan Durumu YUar .Oran (0 /00) 1957 2.8 1958 , :-/:: i'-, . 1959 5J ; 1960 - ' .. 5.3 " 1961 }:.,: f>$ ... 1962 --: A*> -: 1963 .,; - -.i ,-.. "' 1964 .9 1965 3.9 ' 1966 42

Kan Gtm

1967 ;. us ' 1968 :" s ' 1969 ' 'ur .'Ut

Yukardaki oranlar gzden geirdiimizde oranlann kk olduunu grebiliriz. Fakat gnmzd el gelenein lkemizde varl bile bir toplumsal sorun olarak karmza k-maikta, eitli ol amaktadr.

Fakat unu belirtmeliyiz iki, d adam ldrme sularnn bir ksm da yine kan gtme sikiyl ir. Bu durum, her-zaman mahkemede saklamak vjs. gibi nedenlerle ortaya kmamak tadr. Sonra kan gtme cezasnn idam oluu da belki bu saklamalarda rol oynamaktadr. Bu yzden d ier adam ldrme crmlerinde kan gtme sikinin nemli miktarda varln gzden uzak tutma

rnein Harman, dalolu, Malatya'nn, Ptrge kylerindeki bu konudaki gzlemlerini yle a yetler o kadar kark ve eitli ki bunlarn hangisi d cinayet hangisi kan gtme, bunu ay k bir hayli g. Bu blgede hemen her cinayet zincirleme adam ldrmelere yol at iin bt tlerinin arkasnda kan gtmenin izlerini grebiliriz. Bu cinayetler, bazan o kadar kor kun ve artcdr ki: Ne ldren tarafn ne de ldrlenin bu olay nceden tayin etmesine

Samanlkta diri diri yaklmalar, yolda belde pusu kurularak balta ile ldrmeler, hkmet me ydanlarnda nacakla delik deik edilmeler, bacalardan atlan benzir dolu tulumlarla ya ngn kan-laralk can havliyle dar frlayan aile halkn gece karanlnda kim vurduya get '. ;', ; Gazeteye akseden bir olayda cinayet, ikan dvas yznden ilendii halde kaatiller zabtay iin evden mcevherat almlardr2. , Ayrca atmalar srasnda her iki taraftan da yaralananlarn says az deildir. Bu konuda erden aldmz rndklere bir gz atmak yeter derecede fikir verebilir. imdi de yine Adalet Bakanlndan aldmz 1967 ve 1968 yl ve 1969 un ilk alt aynda blgeler bakmndan kan gtmeden alan dva ve maznun saysn gzden geirelim. Burada 450. maddenin dier fkralarn da (gsterdik. izelgede gsterilen iller ve ileler "mstakili ar ceza mahkemelerinin bulunduu yerlerdir., 1 Harmandalolu,:. Kan Gtme III, Bir Deiit iki. Forum Derg. Say,. 167, s. 15. . . -,'. ' .-. ' \ ;-;. -;

2 Cumhuriyet Gazetesi, 21-Temmuz. 1954. , ... ..' . * ''.' '/ '-'. '. ller ve leler Yl 450/10 450 (Dva Says) Dava Says Maznun Says 123456789

Akehir ; orum Gmhane Keskin Krklareli Krehir Konya. ^Rize nye (Ordu) Yalva (sparta okat) 1967 2 3 1 5 ... '1 '-..' 2 4. 2 3 3 1/27 4 7 1 5-- : 10 :'S-, 3 ' 4. 1/49 1---------2------1 2----16 --- 3 - ... 14-1---- -----211----* Adapazar . ^"-' Adyaman^ Akehir Bartn (Zonguldak). Bitlis orum ., ' ~ Elbistan ' ' . onya - ' " , . Rize, . ; ' nye Vezirkpr (Samsun) Yalva

1968 1 1 1 1 x . 2 :. ' ' : 1 2 '- -' ' 2 .-- '. 1 3 1/17 1 ,-: 1 ' 2 , ' 2 - - : - 9 '*.'. ".".' 'I'. ' '' 8 3/40 1-----,2----------_ 1-----S 3_1_ 1 1.4 2--------- 3------8 2-----------2 ' 1 1 1 s-----1-----*>, Artvin . *' nye Yalva ' -.' 1969 (lk alt ay) 1 1 1 1 1 1 Bu izelgede olaylarn getii ilelere bir gz atacak olursak, haritada belirttiimiz gibi adeniz, Gneydou Anadolu ve Anadolu blgelerinin arl tekil ettiini grrz. . . B- BAZI ARATIRMALRDA KAN GTME

Konuyu tek bana ele alan yurt apnda sosyolojik ya da kri-minolojik bir aratrana yaplm dir. Biz burada, eitli ara-' . ' ;;' ' '-.. " .. - . . ..' . '- ' - . : '123.. trmalar arasnda ksa da olsa bu fcomya da deinenlerden sz edeceiz. ;

I. Emekli retmen Halil Aytekin, bu konuyla ilgilenmi, gezi notlan ve rportaj biiminde ki yazlarnn bir ksmn baz dergilerde yaynlamtr. Forum dergisinde "Harmandalolu" , anmtr. Ayrca Dou Anadolu ile ilgili olarak yaynlanan,kitabnn bir blmn bu konuya a gzlemlerinde nemli grdmz baz noktalar ve olaylar burada belirtmek istiyoruz.

Bir ihtiyar, yazara, Ankara'nn 105 hm. dousunda Dikmen ve Eldelek Kyleri arasnda 15 yl nce balayan kan dvasnda 19 . kiinin ldn belirtmitir2a. Yine, Msellim Ky'nde buyana kylerinde kan dvasndan lenlerin saysnn 27 kii olduunu sylemileridir.

Karaa Ky'nde de bir ihtiyar 1932 den buyana kylerinde kan gtmeden lenlerin saysnn 1 duunu belirtmitir. 1932 ylnda buralar airet ky imi. Gnn birinde bir kabilenin adam ri bir arazi anlamazl yznden dier kabileden birini gece krda kazma krekle ldrr. F . Hapse girer, yatar, kar. Kar taraf, kaatilin elini kolunu sallayarak dolamasn hazme ez ve evre basks ile bir gn kasabann a dkknnda yemek yerken ldrlr. Bu yzden 4 abadobas kynde de bu olaylarn snr anlamazlklar yznden kt syleniyor3.

ldren tarafM ayrca ml ykmllk altnda da kalyor. Olay, ldren kimseye, avukat cret mahkeme harc ve giderleri ile en azndan 6-7 bin liraya ml oluyor4.

"-. Geri baz blgelerde kan bedeli alnmyor. Fakat avukat masraf olarak 3 ya da 4 bin li alk nemli bir masraf yaplyor, rnek olaylarda da bu husus grlmektedir. , "> , : ' Yazar, Antepte, mahkemelerin genellikle 2000-2500 lira arasnda kar tarafa kan bedeli hkmettiklerini fakat (bunun hibir za2a Aytekin, Halil: Orta Anadolu'da Kan Gtme (Bnkekeri Eoelsiz len Bir lke) Sosyal Ad alet Dergisi, Yl 2, Say 19/2. ' . ' 3 Aytekin, ajg. Yaz. ' 4 Aytekin, Halil: Orta Anadolu'da Kan Gtme (Bir Ekiyanm Hayat) Sos yal Adalet Deng isi, Yl, 2, Say 19/3, Haziran 1963. , , , 124 "'":' .".,.. :.'. "'. ' .: '" . ' '

man tahsil, edilmediini, nk blgede dman taraftan, para ve mal yerine kana kan, cana ca alma geleneinin yerlemi olduunu belirtiyor5, r .' '" , '>-;-::: ',.

Soruturmann ak uzun srmesi de lkemizde eitli sorunlar dourmaktadr. rnein Malatya'n 'nin bir kynde ilenen bir olaydan kar tarafn unun da parma var, bunun da parma, va bar zerine btn aile ve akrabalar tutuklanm, fakat ifadelerinin alnmas 10 ay srmt itmek zere iken sorgu hkiminin baka yere nalkli kyor. Yeni hkimin gelmesi bekleniyor. abi bu arada kyde btn iler yzst kalyor, adamlarn hanmlar evden kayor, perianlk sralanyor6. . \ - . I ,

Diyarbakr'da olaylarn ou yznden lkyor. 0 aylk bir srede 100 n stnde adam ldr emen olduu bu blgede hem aalar .birbirine dman, hem de aalarn adamlar birbirine dma birlerini aaya ekitir-. mekle aanm daha yakn olmakla, mahlkemede yalan yere tanklk : akla sulayarak kan gtmelere yol aan .cinayetler ilemektedirler8. : .. ,

Yazar, yine, Diyarbakr'da evrenin etkisine dokunarak bir rnek verir. Dul kalan bir annenin on be yanda bir olu vardr. Olan byk, serpilir, kynde at koularna katlr. rinci gelir. Yiitlikte elinden tutan olmaz obada. Ama ne yapsa evre onunla alay et mekte onu kk grmekte devam edfer. "Babann cn alamayan adam, kendini erkek sayarak .ar a dolamasn derler. Bu szlerin etkisinde kalan ocuk, nihayet,cadde ortasnda babasn ld nitesinin aabeyini ldrr9.

Yazar, Gneydoudaki gzlemlerinden u sonulara varyor10.

"1. Blgede srekli nfuz mcadelesi olmas, halkn bunlardan birini ya da brn tutmas y t ya da kabile reisinin srekli olarak birbirleriyle uramalar. 5 Aytekin, Halil: Mahkumlarla Konuma II, Sosyal Adalet Dergisi, .Say 12. 6 Harmandauolu: Kan Gtme I, Forum Dergisi, Say 164. 7 Aytekin, Halil: Dou'da Ktlk Vard, Ankara \965, s. 290 vAi 8 Aytekin, a.g.e., s. 325. / . ~ "\ 9 Aytekin, a.g.e., s. 327. ' ' iO Aytekin, a.g.e., s. 328-329 ' ' ... . . V ' 25 - -'.' ;'... 'V. ;* V '' ; ' \ ' ;

''''..' ' ' ' :

..'-' :' ,; V

2. Adalet mekanizmasnn ve jandarma soruturmasnn ok kez yersel akmlarn stnde ve d yarak tarafsz yaplamamas. . 3. Jandarmann halk arasnda srekli olarak rvet ald sylentileri. -.. . ,

"4. Dou'ya nitelikli memurlar gnderilmeyecek, 'burann bir srgn, bir kapka lkesi olarak anlalmas.

5. Muhakemelerin ok kereler dvalar srncemede braka rak tarafsz ve ser kararlara va amas yznden vatandan sabrnn tkenmesi.

6. ok kere yneticilerin eilimleriyle mevcut hukuk sisteminin badamyarak eliiklie Mevcut dzenin yer yer , egemen snflarn leti olarak tek yanl almas yznden, zama\ erle adliyecilerin kar karya gelmesi, adliyeciler \ ve yneticilerin her zaman her yer de yansz olmas gerekli yneticilerin siyasal ve ynetsel dncelerle, halkn yannda deil an halkn karsnda ve uzanda bulunarak onun bunalm ve skntsn daha da attrmalar".

II. Prof. Baaran, Diyarbakr kylerinde tutumla-rm deimesiyle ilgili olarak yaptj bir ar mada kan gtme olayna da deinmitir. Yazar, rencilerinin aadaki ifadelerinden evrenin e ile ilgili deerlerini belirtmektedir.

nsan babasn ldrenin karsnda nasl durur? nsan- cn, almazsa elin yzne nasl baka stm ona hell etmez.

Bir insann babasn ya da kardeini ldren bir kimseyi, cezasn ekmesi iin adliyeye bra in geleneklerine ters dmektedir. nk adliyedeki af mekanizmas, geleneksel tutumu daha d glendirmektedir n. .

Aratrma, Diyarbakr'n iki kynde yaplmtr. Bunlardan Bykkadky, petrol yolu kenarn Km. uzaklkta kent etkisinin byk olduu bir ky. Bu kyde yazar, u soruyu sormutu: "Sizce r erkek evldn babasnn cn almas gerekli midir"?' -.' v -..-.. ':". -

11 Baaran, Fatma: Diyarbakr Kylerinde Vaziyet allarn .(Attitudesj Deimesiyle lgili P Sosyal Bir Aratrma, Ankara 1967, s. l2l. (Baslmam Doentlik Tezi). 126 . ',:' . ; '" ,"' " ; : . ' ... '. ' <';''" "- '

Kan dvasn gerekli grenler % 16.9, grmeyenler % 78.8," % 4.3 ise a'k bir dnceye sahi Gerekli grenlerin ou erkektir. ' , ' ; , ' '' > _. ., : Petrol yolunun 12 km. iersinde bir tepenin-yamacndaki kent etkisinin daha az olduu Kkatkren Ky'nde ise deneklerin % 93.1 kan dvasn gerelkli bulmu, % 4.6 s gerekli 3 ise bu konuda kesin bir dnceye sahip deildir12.

, Gerekli bulmayanlarn okuma yazmas vardr. Buradan da grlecei gibi yazar, ky kamu oyun n her hali ile kan dvasnn g-dlmesi lehinde gl bir tutuma sahip olduu sonucuna varyo

III. Sosyal hizmet uzman Solmaz K an teki n'in Ankara Kalaba ocuk Islah Evi'nde 30 0 ocuk zerinde yapm olduu bir aratrmada 100 kiinin adam ldrmeden sulu olduunu bun e 14 kiinin kan gtme silki ile adam ldrdn belirtmitir a.

IV. Berin Taa n'n Sinop evresinde yapt kriminolo-jik bir aratrmada 1963 yl son a 1965 ve 1966 ylnn ilk be aynda verilip kesinleen 200 ar cezaldan 76 kiinin adam l an mahkum olduu saptanmtr. 76 kiiden 3 kiinin kan gtme, 18 kiinin snr anlamazl, ki bir dmanlk nedeniyle su iledikleri anlalmtr. Tabii ki burada, eski dmanlk ve iinde kan gtmenin varlndan ku-ku duymamak gerekir M.

[f Adan ldrme olaylarnn da ounluk bakmndan yaz aylarnda ilendii belirtilmektedir1 ve ldrmeye teebbsten hkml 106 kiiden 76 s okuma yazma bilmemektedirf. V.

1000 mkerrir sulu "hakknda yaplan bir aratrmada17 28 kii (% 2.80) arazi yznden ' _ - v'' ; .

12 Baaran, a.g.e., s. 127. ' , . 13 Rakkamlar kendisinden ifah olarak alnmtr.

14 Taan; Berin: Sinop evresinde Kriminalojik Bir Aratrna, Adalet Derg, Yl 57, Say 8-9 Austos:Eyll 1966, s. 670. . 15 Taan, ajgan, s. 675. . ' 16 Taan, a.gjm., s. 676. ,'.. - ,. / : .^ ' ..'.'

17 100 Mkerrir Sulu Halklkmda Kriminolpjilk Anikat, Arik. niversitesi Hu-kuk Fakltesi Yayn No. 11, Ankara 1954, s. 15. . . . '- '.: ', . ' ," : 127

8 kii (/o 0.80) ikan dvasndan mahkum olmulardr. Arazi yznden su ileyen 28 'kiiyi d inecek biimde tetkik edecek olursak iinde kan dvsm bulmak mmkndr.

VI. istanbul niversitesi Ceza Hulkuku ve Kriminoloji Enstits tarafndan ldrme crmle erinde yaplan bir aratrmada 6386 kiiden 106 kiinin, fiillerini kan gtme siki ile ilen lduklar saptanmtr18. , VII.

Prof. T a n y o 1, 1965 ylnda Gaziantep'in Kilis lesine bal bir snr ky olan

slu Eylen Ky monografisinde kyn kan gtme yznden e ayrldn belirtmektedir. Olayn ki aileyi kan gtmeye gtryor. Sonra cinayetler birbiri arkasndan belirli arallklarla sr geliyor19. '.., - ..-' '-_..' ; ' . -..7 , y ' ,../. .._< ;.' ..

VIII. Prof. Paul Stirlin g'de Kaysefi'nin Sakalsultan ve Elba kylerinin toplumsa l antropoloji ynnden ele alnnda eitli kavgalar ve kan gtme olaylarndan da birka r -. tedir20. '. ' .-; \--../V v,,/7. . ':'.*;:/;. : ;" . '"

' } IX. Prof. Cevat G e r a y ynetiminde Hacettepe niversitesi sosyoloji blm nc sn den bir grup, kan-gtme konusunda gazete taramas yapmlardr. renciler, 1930-1970 yllar da Cumhuriyet; 1950-1970 yllan arasnda Milliyet; 1948, 1970 yllar arasnda Hrriyet gaze telerini taramlardr.

kan sonulara gre olaym ilk k nedenleri arasnda; ka-. din, kz karma, ldrme, ifa ak anlamazl ve kavga saylmaktadr. Olayn getii yerler ise daha nceden belirttiimiz yerleri dorulamaktadr.

Olaym cereyan ettii yerler ise ounluk srasna gre kyde, kahvede il ve ilelerin cadde o snda ve ar iindedir. Fakat ldrme olaylar genellikle ky iinde cereyan etmektedir. Ta karlan dier sonular unlardra. 18 Dnmezer, a.g.e., s. 194., 19 Tanyol, Cahit: Eylen Ky, Sosyoloji Dergisi., Say 19-20, s. 41-44." .20 Stirling Paul: Turkish Village, 1965, U.S.A., s. 247-254. 21 Yara. S.- Tatarolu, G.- Cavuat, C- (1930-1970) Hrriyet, Milliyet, Cum-. huriyet Gazetelerinde Kan Dvas Taramalarnn Deerlendirilmesi, Ders devi, Ankara 1970. 128' ' . .."';, ; ... ' '.;'' :>- ': .- .;.." ;/ '' '. ./ LEN VE LDRLEN SAYISI MLLYET GAZETES LEN LDRLEN Yllar Kadn Erkek Kadn Erkek 1950-1960

 3 . 3 1960-1970 2 10 11 : ' -. ' J 1 HRRYET GAZETES LEN LDRLEN Yllar Kadn Ericek Kadn Erkek 1948-1960 14

 14 1960-1969 1 52 32 '' CUMHURYET GAZETES LDRLEN LEN Yllar Kadn Erkek Kadn Erkek 1930-1939 1 2 2 4 1940-1949

 : 1950-1959 10 8 6 1960-l%9 16 7 11 Grld zere len ve ldrenler ounlukla erkektir.

Bununla beraber, , Ikk ocuklardan da alnmaktadr, rnein Mardin'in Mazda lesind a bir ocuk boaz sklarak ldrlmtr22.

Yine Siirt'in irvan lesi ncdkaya Ky'nden iki karde, kan dvas nedeniyle Tal Ky'nd a iki kardei kuruna dizerek ldnmlerdir23. r 22 Cumhuriyet Gazetesi, 18 Temmuz 1961. 23 Milliyet Gazetesi 23 Haziran. 1970. 129 YILLARA GRE DAILIM GAZETE 1930/39

194049 1950/59 1960/69 TOPLAM Milliyet 2 12 14 Hrriyet 11 27 38 Cumhuriyet 4 8 13

25

Grld zere kan dvalar geneillifcle son yirmi yldan itibaren gazetelere gemeye balam BLGELERE GRE DAILIM CUMHURYET GAZETES BLGE Yular 1930/39 1940/49 1950/59 1960/69 Dou Anadolu -T 1 2 Karadeniz 1 ------ 1 Akdeniz , 2

1 Ege ------- , 1 Marmara 3 ! 4 Anadolu 3 1 GJ>. Anadolu 1 1 3" MLLYET GAZETES

Yllar 1940/49 1950/59 1960/69 BLGE D. Anadolu 2 Karadeniz 6 Akdeniz ; -Ege . Marmara .

 a Anadolu 1 2 GJ>. Anadolu 1 2 130 HRRYET GAZETES Yllar 1940/49 1950/59 1960/69 BLGE D. Anadolu 1 1 Karadeniz -

1 6 Akdeniz 1 1 Ege 1 1 Marmara 1 3- ' Anadolu ' '" 2 5 G.D, Anadolu 5

11

izelgelerdeki rakkamlara biz gz atld zaman olaylarn Karadeniz, Gneydou Anadolu ve Blgelerinde topland grlr.

Trabzon ve Tonya'da bulunduumuz srada oradaki halkn ounun bildii ve her yabancya anlat lar u olay ilgintir : Oraya giden bir gazeteciyi Tonya mezarlna gezmeye gtren bir kar enizli, mezarlkta tm lenleri tek tek nedenleri ile gazeteciye anlatyor, tte, u Alhmet, babasnn cn ald iin kar taraftan ldrld. u Mehmet, amcasnn cn ald iin de hi nem vermeyerek, gazeteciye, "Ha bu kpolusu Hasan da eceliylen, pisipisine ld" de r. Bu yk, eskiden 'buralardaki almann bir deer olduunu gstermektedir. Hl almaya ky kadnlar, o yrelerdeki zel giysileri arasndaki petemali karp atarlar. Al sen ku er. Yni o gen, korkaklkla itham edilerek kadn yerine konur. Kocas lp ocuu olmayan ka , ocuu olan kadn ise ok alamaz. Nasl olsa ocuklar, kocasnn cn alacaktr. 131 Blm ' ' " , Olayn nlenmesi ve kan gtmemek ;-- ' Kan kanla yumazlar, kan su ile yurlar. ,, '-

Kan gtmenin nlenmesi iin gerek devlet ve gerekse ha'l|k arasnda birtakm nlemler almmak adr. Bu nlemler olayn srekli- . ligini tam anlamyla nleyememekle birlikte geni lde ktadrlar. . . . ' . , " . A- DEVLET TARAFINDAN ALINAN NLEMLER Devlet tarafndan alman nlemlerin balcalar hukuksal, ekonomik ve eitimsel yndedir. . , 1. Hukuksal nlemler . . Bu suu ileyenler yasal olarak ar bir biimlide cezalandrlr. a. dam /.-'.'<

T.C.K. da ikan gtmenin cezas idamdr. Fakat uygulamada '. idam cezas ok az verilmekte, birtakm hafifletici nedenlerle ce- . za indirilmektedir. rnakolaylar gzden geirdiimizd e idamlarn ' dk az olduunu grrz. (rnekolay 13 de olayn kahraman Mehmet idam edilmit gulamada idam cezas ok az verilmektedir. '

Trabzon'un, Arsin ilesi Dieribl Ky'nde Yusuf Akbulut'u vuran Hseyin Akbult idam edilm akat Yusuf Ajktouht'un an- . nesi "Olumun canna can isterim" diye direnmitir. Bunun z e-. . 132' . ''. '.' '' v, , '. / ..? >: ''.' rine Yusuf'un kardei Mustafa Akibulut, Hseyin'in kardei Refet Akbulut'u vurmutur. Mus tafa Akbulut'un ailesi ileri Bakanlnca stanbul'a nakledilmitir'. .

Cezann idam gibi ak ar olmas bile olaylar hibir zaman durduramamaktadr. Klsik ekole cezaclar cezann" ok olduunda sularn azalacana inanrlar. Oysalki gereklikte bunun b diin gryoruz, Geri silk sk karlan af yasalar cezann azaltlmasna neden olmaktadr , cezann nekadar fazla olursa olsun o suun yine ilendiini gryoruz. amzda cezann am

ezadan sonra artk bir daha su ilemeden toplum iinde eskisi gibi yaayalbilmesini salama ktr. Ceza, bu amac gerekletirecek geici bir nlemdir. Bu anlamda lm1 cezas modern cez ayna ters dmektedir.

Ayrca lm cezas, 18 yandan kkleri bu suu ilemeye itmitir ya da 18 yandan kkle de suu zerlerine alp hapishaneye dmelerine neden olmutur. Bu yzden, ikan gtme geleneinin nedenlerini azaltan nlemleri almak gerekmektedir. b) Silh Tama "'' ' '

Silh tama yasa ile ilgili mevzuat ve uygulama daha etkin duruma getirilip silh kaakl tli bir mcadeleye girimek gerekmektedir2. Silh tama ile ilgili imdiye kadarki mevzuatn yetersizlii ve yaptrmlarn etkisizlii ikayet konusu yaplmaktayd. Bu nedenle ateli sil anununda deiiklik- yapan ve cezalan arttran yeni bir yasa 8. Temmuz 1970 tarihinde yrrle girmitir. Bir fikir vermek zere yasann 2 maddesini burada belirtmeyi yarad grd

Madde 12 - Her kim, bu kanunun mulne giren ateli silhlarla bunlara ait mermileri meml ekete sokar, sokmaya teebbs eder veya bunlarn memlekette sokulmasna tavassut eder ve ya bunlar 3763 ve 5591 sayl kanunlarn hkmleri dnda memlekette imal eder veya bu sure emlekete sokulmu veya memlekette iml edilmi olan ateli silhlar veya mermileri bir yerd en dier bir yere nakleder veya yollar veya nakletmeye bilerek tavassut 1 Milliyet Gazetesi, 7. Ocak. 1962. 2 Kunter, ajg.m. 3 Resm Gazete, 8 Temmuz 1970, Say: 13542. 133 ederse iki yldan dnt yla kadar hapsolunur, ve 1.000 liradan 10.000v liraya kadar ar p ara cezas ile cezalandrlr. Madde 13 - Bu kanun hkmlerine muhalif olarak ateli silhlarla bunlara ait mermileri s atanlar, satmaa tavassut edenler, satm-alanlar, tayanlar veya bulunduranlar hakknda bir yldan iki yla (kadar hapis ve 500 liradan 2.000 liraya kadar ar para cezas hkmolun ur. ; \

Bu cezalar, 12 Eyllden sonra karlan ateli silahlar ile ilgili yasalarn deitirilmesi i dalha fazla artrlmtr.

lkemizde halkmzn yaantsna sillh o kadar girmitir ki, yasalar yoluyla sillh tamay yasaklamak olduka gtr. Kadnn mcevher dknl gibi erkein silaha dknl vardr. yetersiz oluu da silh tamann nne gemek yle dursun deta silh tamay tevik ediyo yaptrmlarn arttrlmas yerinde olmutur. Yeter ki uygulanabilsin. Fakat sadece yasalar ye erli deildir. Genel eitim poiitikas iinde ele alnabilecek bir konudur. Ayrca silh ka ek esasl nlemlerin alnmas gerekmektedir. rnein Korsika'da uygulanan silh yasa yararl sonular vermitir4. ; : : , c) Asayi Salanmas .

Olayn oluundan hemen sonra el koymak gerekir. Oysaki lkemizde kolluk kuvvetleri gen ellikle olayn zuhurundan ok ge olarak olay yerine varmakta, asayi ge salanmakta--di\ A rca bu kuvvetlerin sayca yetersizlii de lkemizde bir sorundur. Bu nedenle bu blgelere yetenekli ynetim amirleri ve dinamik zabta elemanlarnn yeter sayda grevlendirilmeleri arttr.

Adaletin en ksa bir zamanda yerine getirilmesi ve duygularnn iteskini, yaptrlmas i faillerinin derhal yakalanmas ve yarglanmasnda mehut sular yasas hkmlerinin uygulanma bul edilmelidir5.

B blgeler iin enerjik hkim ve adliye rgtlerinin salanarak davalarn ok ksa sreler i ilmesi gerekir. Adliye mekanizmasnn etkin almas bata gelen nlemler arasndadr. 4 Gzbylk, A. Pulat: Kan Dvlan NaSi nlenir? Milliyet Gazetesi, 16 Temmuz 1%5. . . , ' 5 Gabyiik, a-gjm. ' , , :

134 ..' : .' : ;. '',. ' . .. .".'.

za yasalarnda olduu gibi bu crm faillerine ya da yakmlanna kar madur ya da ldrlenin ar tarafndan bir ldrme ya da ldrmeye teebbs cran iliyecei kukusu durumunda bunla meyeceklerine dair taahhtname vermeye zorunlu klmak gerektiini, . ;

Crmn ilenmesiyle madd ve manev zararlara urayan madur ya da ldrlenin yaknlarna h zminattan crm faili ile birinci derecedeki yaknlarnn mteselsilen ve birlikte hukuk mes liyet ngrlmelidir" diyor6. ( Faikat bu nlemlerin uygulamada etkin bir rol oynayacaklar zellikle lkemiz bakmndan sz . . . d) ocuk Sululuunda Kan Gtmenin nlenmesi

Daha ncesi gzden geirdiimiz gilbi yasal cezas daha az olduu iin bu sularn bir ksm, Ikk ocuMara iletilmektedir. Bu yzden sadece bu isutan dolay kklerin ceza indirimin lanmasnn nne geilmesi, yni ceza mesuliyet hadlerinin deitirilmesi ngriilmekitedir7

Bilindii gibi halen Trk Ceza Yasasnda 11-15 ya ve 15-18 ya arasndakilerin cezalar beli li oranlara gre. indirilmekte, 11 yandan kklerin ceza ehliyeti kabul edilmemektedir. m' biaraik ikan gtme crmler inde ceza dhliyet yann 18 den 14 e indirilmesi ngrlyor

Modern ceza hukukunda slahn cezann arttrlmas ile deil, ialkat sulunun belirli bir cez le cezalandrlmadan slah evinde, artk su iliyemeyeeek bir duruma geldiine kanaat (denet mler sonucunda) getirildikten sonra salnmas ilkesi egemendir. ' '.

Mddeti nceden belirli olmayan hkm usul ad verilen bu sistem, nce spanyol Kilisesi'nce nra Hollanda'da.' Avrupa'nn dier lkelerinde ve Amerika'da uygulanm, yerlemi bir sistem ir9. zellikle gen sululara uygulanmakta olan bu' usul kanaatmzca daha insancl bir uyg madr. Yine, 'kkleri bu sua azmettiren, tevik eden ana baba ya da akraba takip edilip cezala ndrlmaldr deniyor10. Falkat bunun 6 Gzibyk, ( .

7 Kunter, a-g.m. . 8 Kunter ve Gzbyk'tln ad geen maikaielleri.

9 Dnmezer, Sulihi -Eranaa, Sahir: Nazar ve Tatbik Ceza Hukuku, Umum Ksm, Cilt2, 3. Bas t. 1966, s. 626, 632. 10 Kunter, a.gjm. ' ' . '*- ' * :' . , ' ' " -.-. - 135 ) Taahhtname ve Mteselsil Mesuliyet ' ' '' '

Yine Dr. Gzbyk, "Amerika, ingiltere ve svire'ce-' uygulanmasnn ne biimde olaca, ta i ortadadr. e) Ceza Evleri \ ' v

Ceza evlerinde bu sutan hkml olanlara yumuak nlemler uygulanmamal (artla salverme ve sayl yasadaki hkm- -ler) deniyor11. , :

. Bugn btn lkelende gelimekte olan hmanist cereyanlar karsnda byle sert nlemlere g laym benimsemek zor-dur. nk artk, suluya eziyet deil, onu yeniden yaama hazrla-mak yumuak nlemler uygulamak anlay yaygndr. f) Af Yasalar ' . "'_'

lkemizde af yasalar o kadar silk karlmaktadr ki artk af kurumu anlamn kayfbetmi, e tevik eden bar ge durumuna gelmitir. Bu yasalardan 'kan gtme failleri yararlan-drlma tnaldir deniyor12. Oysaki kan gtme kadar nemli baka-zel sular da var. Onlar da affetm k gerekir. Esasl bir lt saptamak gerei ortadadr. i, ". . .'/

Af yasalarnn ok sk karlmamas grne katlmakla birlikte kan gdenlerin bu yasalanda grn be-nimseyemiyoruz. Ama, suluyu slah olduunda btn sert nlemleri benimsemek ku i bir adalet politikas saptamak ve tm adaleti gzden geirerek bir reforma gitmek gere kir. g) Sosyal Hizmet Uzmanlar ,' '-

lkemizdeki sosyal hizmet uzmanlarnn (social worker) da bu konuda geni rollerinin olab ileceini sanmaktayz. zellikle il Sosyal Hizmet Merkezlerinde "Toplum Kalknmas" biriml erine atanan bu uzmanlar, kan gtmenin bulunduu blgelerde olayn nlenmesi iin aba sarfet elidirler. Bu abalarndan birisi, ku-kuuz, taraflar bartrmaya tevik etmelk olacaktr. Grupla alma" ve "Kiisel alma" teknikleriyle taraflarla konuup olayn ilkelliini, son p tartarak nleme konusunda hi deilse eitici ynden rol alabilirler. ' 11 Gzlbyk, a.gjm, 12 Gzbyk, a.g.m. 136

Ayrca bu uzmanlar blgenin ilgin geleneklerinden de yararlanabilirler. rnein, Gneydou v Dou Anadolu blgelerinde ok grlen Kirvelik denen bir sanal aikralbalk biimi vardr ki uzmanlar, dman taraflar kirvelilk yoluyla birbirleriyle akraba yapmaya yneltebilirle r. Kan akrabal kadar nemli saylan bu ilikide taraflardan biri, dierinin ocuunu snne en tutmaktadr. Kirveler birbirlerine skntl durumlarnda, ocuklarn evlenmelerinde, okut alarnda yaamn tm aamalarnda daima yardm ederler. Kirvelik airetler arasnda da. yapl Bylece iki airetin tm yeleri birbirleriyle kirve olurlar. Artk kirve olan iki airet b irbirleriyle kan gtmezler. Bylece kirveliin anlamazlklar sonra erdiren uzlatrc bir rdr, ite sosyal hizmet uzmanlar bu .konuda taraflar kinve olmaya davat den arac olabil irler. .-'' t . r .

Din grevlilerinin de zellikle bu (blgelerdeki halka gerek camilerde, gerekse halkla birilikte olduklar her frsatta bu gelenein dinsel ve ahlki bir nitelikte olmad telkin edilmelidir. Zira bu blgelerde alann cennete gidecei inanc egemendir. 2. Ekonomik nlemler ,;.

lkemizdeki kah gtane olaylarnn ounun kkenimde toprak dvalar vardr-. Bu hususu rnek

incelenmesinde grebiliriz. . . . a) Toprak Yetersizlii ,

'. '

. . , , '

zellikle tarmsal yapya sahip lkemizde toprak yetersizlii byk ekonomik sorunlar dourd i toplumsal sorunlar da dourmaktadr. Kan gtme, bu toplumsal sorunlardan biridir. Bi r kar toprak iin (kyllerimiz -hi ekinmeden birbirlerini ldrmektedirler. Bu yzden to formunun gerekletirilmesi, olaylarn geni lde azalmasna yol aacaktr. .' b) Aa-Kyl ilikisi . ' .

Aa-Kyl ilikisini hukuksal anlamda ii-iveren ilikisi durumuna getirmek de dier bir ek k nlem olabilir. nk aa, devlettin salayamad, kylnn, baz gerdksiMmerind de kar iyor13 ve onun btn isteklerini 13 Beiki, smail: Dou Anadolunun Dzeni, stanbul 1969. . -. ..' : , .-.: , : - '-ir

yerine getiriyor. Emrinde altrd kimselere icabnda adan da ldrtyor. Bunun nne ge kyly tarm iisi olarak hukuksal ve toplumsal gvenceye kavuturmal ve aann yapt, yapmas gere-Tcen ileri devletin yapmas, 'bunun iin o blgelerde devletin tendi olanak larn geniletmesi gerekmektedir. Bu suretle kyl kendini bamsz sayacak ve aann irades lmaktan kurtulacaktr. c) Stmr Anlamazlklar ' v :

Snrlarn kesin olmamas, mevzuat karkl hem iki ky ve hem de zel tkiileri birbirin yzden tapulama ve kadastro eylemlerinin hzlandrlmas gerekmektedir. 3. Eitsel nlemler .

Btn rnekolaylar gzden geirdiimizde olaya karanlarn % 99 unun cihil olduklarn gr bir gelenek olan kan gtme, eitimden yoksun kimseler arasmda ok grlmektedir. nsanlk de ancak eitilmi 'kimseler arasnda anla-lmafetadr. Kan gtmenin egemen olduu blgelerde d tarafndan eitimsel olanaklarn geni lde gelitirilmesi' gerekmektedir. Okullar, ve .ki iletiim aralar yoluyla olayn ilkelliini insanlk d kt bir gelendk olduunu alama de geni bir eitim seferberliine gitmeliyiz.

Esasen lkemizde kan gtmenin grld blgeler okur ya-_zarhk orannn dk olduu yerler '

Eitim yolu ile bireyin ilkel dnce sisteminin ve dnya grnn geni lde deiecei k ece rgn eitimi ve okuryazarl deil, geni anlamda kitlelerin eitimini anlyoruz. ze gtmenin ortaya kt yrelerde halk eitimi programlarnda konuya ayr bir nem vermek ger r. Orduda, il, ile halk eitimi rgtlerinin programlarnda, eitli ky kurslarnda ve din mde srefkli olarak bu gelenein nne geecek konumalar yapmalk ve telkihlerde bulun mak i retmenlere geni roller dmektedite. Buralarda yatl . orta ve liselerin almas hzlan . .

Karadeniz'deki Edilli Ky'nde yaplan bir aratrmada, "Sizce kan dvas gdmesi gerekli m sorusuna, okuma yazma bil138 ' ' '.' : '. ->:;' :..' ' ' ." . ' ...'.-

meyenlerin % 92.3 gereklidir. % 7.7 si gerekli deildir, yantn vermitir. Oysaiki okum yazma bilenlerin % 55 i gerdklidir, % 25 i. gerekli deildir yantm vermitir13a. . . .

Yetikin eitiminde zellikle, ikadn eitimine nem vermek ge- . rekiyor. nk lkemizde ka lha az eitilmi olduu bilinmektedir. Ayrca bu konu bakmndan da kadn eitimine nem verm gerei bir kez daha ortaya lkyor. nk genellikle ka-.diriar, evin erkeklerine ve ocukl malar iin telkinlerde bulunmaktadrlar. rnein her zaman ve her frsatta ocua babasnn ir yaknnn cn almasn szl olarak telkin etmektedirler. Yine, len kimsenin kanl gml an zaman sandklardan karlp ocua gsterilmesi lenin herhangibir eyasnn ya da fotor esi, ocua armaanlar vermek ve alayarak gzyalaryla on'lar tahrik etmek de yine kadnla afndan yerine getiralmdktedir. " B- HALK TARAFINDAN UYGULANAN

TOPLUMSAL NLEMLER

Devlet tarafndan alnan yasal nlemlerden) baka, haflkm-zn .kendiliinden bulduu ve ara uyguladklar birtakm nlemler de vardr. zellikle sosyolojik bakmdan nem tayan barm verme ve g biimlerindeki bu uygu- -lamalardan da bahsetmk yerinde olacaktr. , 1. Toplumsal nlemler ' a) Barma: . ' . ,

Dman taraflar karlkl olarak baz araclar yoluyla bartrlrlar. Bartrma komular at aile yelerince de yaplmaktadr. Ayrca kyde sz geen yal kimseler, nderler ve muht ada rol alan kimseleridir. Nadir durumilarda da valilerin, milletvekillerinin, k aymakamlarn, belediye bakanlarnn giriimleri grlmektedir. rnein Binglde iiki airet yolla barutnlmlardr M. .

13a Emirolu, Vedia: Edilli Kynn (Akakoca) Kltr Deimesi Bakmndan ncelenmesi, s. 12 ara 1972. 14 Milliyet Gazetesi, 23 Haziran 1970. ' . -.'.' . ' ' . ..'." ' 139

Gaziantep'teki airetler arasnda da barmalar olmaktadr15. Dmanla son vermek iin ya k aireti tarafndan yaplan bavuru zerine yahut -kendiliklerinden nfuz sahibi birta- , ki m kimseler araya girerek "kan kan ile yumazlar, kan su ile yur-lar" atasznden yararla narak araclk ederler. Bunlar genellikle baka airet reisleri ya da ifalardr. Araclar, in kannn salanmas, yni kan bedelinin para ile takdir ve denmesi sure: (tiyle sorunu z ler. Kan deeri, ldrlenin airet iindeki konumuna baldr. Bu miktar, baka eya ve hayv suretiyle de ,denebilir. Kan salanncaya dein ldrlenin aireti tarafndan yama olunan hepsi hie gider. Buna, "kan suyuna gitti" derler. By. sz, boa giden eyler hakknda syl enen bir deyim durumuna gelmitir. Eskiden kan bedeli btn airetten toplam!nd. Kan bede li yerecek, airetin bykleri her tarafa adamlar gndererek bu bedeli servetlerine gre bt ahaliden toplarlard. Toplanan para, lenin mensup olduu airete, onlar da ailesine ve rirlerdi. Bu para rzaya bal olmayp zorla alnrd. imdi ise bu paray vermeye herkes zor tutlmamakta, sadece kaatilin ailesi demektedir. .

Basri K o n y a r da Diyarbakr'daki geleneklerden sz-ederken'airetler arasndaki kan gtmeye deiniyor. Burada, diyet usul ile banld belirtiliyor. Fakat yazar, bu barman uunu, yine f-nsat knca almaktan vazgeildiini de kaydediyor. (nk bir kez arada " n dvas balamtr). Diyet verilirken fiilde 'kullanlan aletin de mktul tarafndan veril tr16. ,.

Airet reisleri genellikle ldrlmemekte, eer ldrlrse bu durumda artk diyet yoluna gid te, dman airetin reisi ldrlmektedir17. .! Yazar, diyetlerin para olarak verildii gibi mal (at, kz, tar-la) olarak da verildiin i kaydediyor. .

Yazar, airetler aras arpmalarda dier bir bar biiminin de arpma srasnda bir eyh a girmesi ile gerekletiini belirtiyor18. Bu durumda silhlar derhal indirilmekte, artk gnah devri balamakta ve birka nasihat, ii tatlya ba15 Sadilk, agjm., s. 88. . . '

16 Konyar, Basri,: Diyarbakr Yll, Cilt 3, s. 3S. 17 Kcrayar, ajg.e., s. 3(9. 18 Koyar, a.g.e., s. 39. 140 lamaya yetmektedir. Yenileceklerini anlyan airetler bu gibi eyhlere ya da sz geen kims eler, haber saiknaktadrlar. ; .

Gney Anadolu'dalki Trkmenler de de bar usul Var. Aalar araya girip bar salarlar. Bu salamak suretiyle olur. Yni ldrenin, lenin ailesine bir miktar para vermesi ile salanr19.

Yine Gaziantep'de airet beyleri nc'bir airette toplanarak kan keserler, yni ldrlen n airetine verilecek parann miktarn tyin ederler. Parann "miktar lenin kiiliine gr n bedeli, ldrenin airetinden toplanr. Bey'in adamlar aireti gezer, para alnp toptan imsenin airet bey' ine gnderilir. ldrlen kimsemin airet beyi, gelen paray e ayrr. adamn ailesine, bir ksmn yaknlarna, nc ksmn da airete datr20.

mer z b a , Gaziantep dolaylarndaki Trkmenlerden sz ederken barma konusunda, eskide alelade bir kimsenin kannn pahasnn 20 keseyi gemediini, fakat deerli kimsenin kannn 10,50 hatta 100 adam kan saylabileceini kaydediyor.

Yazar, barma ile ilgili gelenekleri yle ifade ediyor: ','He'r iki taraftan adam ldrlm , bar yaplrken 'bunlar karlatrlr. Her kimin len adam ok karsa ona gre rakip a e, hakldr. Bir adam dier bir airetten 'birisinin bir tek diini karrsa bunun deeri bi e paradr. Bir gz, el, ayak, yarm kan saylr. Kann yansm katli bizzat ileyen adam, die da mensup olduu oymak verir.

Para verilerek barld m, maktul taraf kaatil tarafna ziyafet vermek zorunluundadr. Zi ten sonra kaatil : "ite silhm. Olunuza bununla ben sktm. Allah da ldrd, beni affedin iye silhn maktuln en byk akrabasna teslim edecektir. O fedam da bulunan cemaatn huzur a "affettim" demelidir. Bundan sonra yine kaatil1 barklna iaret olmak zere bir beyaz rak- gnderir. Bu bayra bir adam at zerine binerek btn airetleri dolar. "Falan airet an, bartlar, bu da bayra" diye iln eder. Bayra dolatran adama airetler birok hedi ler"7Oa. 19 ahin Ali: a,g.e., s; 79. 20 Yener, Sabri Salkr: Gaziantepte tlbeyli Aireti, Trk Folklor Aratrma-lan, Derg., S ay 133. . 20a zfoa, mer: Gaziantep Dolaylarmda Titkmenler ve Barakalar, s. 4344. . - ".....' . ' '.-.; ,-'' 141

lbeylilerin byk saydlklar kimselerden birisi ldrlrse, ldrenin airetinden deer ba tutulan birisi ldrlr. Bu durumda kan bedeli istemeyip muhakkak kan ikanla ykanlar. ' : ' ; ,.

Bitlis'in Mutki lesi'nde ise barmak iin ldren taraf lenin evine gider. ki taraf taba

rn bir rt zerine brakp iple balayp airet reisine verirler. Ky eyhinin syledikler Kur'an zerimde yinelerler, sonra kurban kesilir, yer ier dalrlar21.

Birok ilkel toplumlarda, ldrlen tarafa literatrde "Kan Paras" olarak bilinen bir deme risinde bulunulur. Bu para tazmin yerine geer22. Bu tazmin, madd eylerle de olur. rn ein, Jibarolarda da barma oluyor. idrlen yerlinin olu, ldrene yle bir mesaj gnder k iken sen babamz ldrdn. Bu durumda bizim grevimiz:, seni ldrmekle onun cn almak v erine getirmektir. Fakat eer... ...ukadar fiyat

deerinde-tfek, balta, iyi bir av kpei v.s. - demeyi sz verirsen kan suunu telfi etmi caz". Jibarolar, ebeveynin hayatnn byle madd eylerle denkletirilmesine bir acayiplik e bakmazlar. Bununla birlikte byle anlamalar, zellikle, suun ok nceden ilendii duruml a uygulanr. Eer su ok yakn bir zamanda ilenmise alacak kimse de varsa, sulu derhal

Arnavuttluik'ita da ky ilhtiyarannn bir araya gelerek iki tarafn da eit miktarda adam drdkleri gerekletiinde taraflar bartrdklar 'kaydedilmektedir. Ailelerden birisi bu ymazsa dallar meclislinin bayraktar tarafndan avi yatlr23.

Urfa'da da para vererek airetler barmaktadrlar. rnein Urfa'da kan 29 Nisan 1969 tarih Demdrat Trkiye Gazetesinde bu konoda yle bir haber grmekteyiz*:

"Dn Hanran Nahiyesi'nde kan dvas yznden ve arazi anlamazlndan aralan ak olan Hub Cumeyli Airetleri, len kiinin ailelerine altar bin lira vererek kan slam21 Zeki Kurban ile yaplan mlakat. 22 Fospisil, a:g.m. 22a Karaten, a.g.e., s. ti. 23 Ojier, Y.P. Mark, a.g. yaz. 24 Nimetolu, a^g. ett, s. 21. ''. 142

lardr. Ayn olayda Akakale kaymakam ve savcs araclk etmek suretiyle airetler bartr leri gelenleri bir daha kan gtmeyeceklerini vaad etmilerdir". v

Yine Gneydou Blgesinde Uludere'deki bir olayda 40.000 TL. kan paras denerek barma oil r. Olayla ilgili haber yledir : "Dou ve Gney-Dou Anadolu Blgesi'nin en byk aireti ol yan Aireti'nin iki kolu arasndaki kan dvas, ile yneticilerinin araya girmesiyle sona e rmitir. '.' . ;

Gnay Aireti'nin iki kolu olan Dalgan ve Fakat Kabilesi arasnda yllardanberi devam ed en ve Uludere Belediye Bakan mer Aytnk'n de ldrld byk kan dvasnn, blgenin t m . Turan Borkm ve ile Jandar- ma Karakolu Komutan stemen Necati Balcnn araya girme ortadan, kalkmas blgede memniniyetle kari'lanmtr. ki kabilenin karllkl anlamal ar 40 bin lira '"kan paras" demilerdirMa. . ...

H. Nimet olu, Urfa'da bu biimdeki barmalara sk sk rastlandn, fakat ou zaman, bu r ve airetler aras geici bir bar salamaktan ileri gidemediini belirtiyor. Yazar, byle Urfa'da uzlama iin .kan bedeli yni diyet, (kanlk) deme usulnn yayn olduunu belirt ete bavurma ve miktarn saptamak hususunda taraflarn anlamas gerektneikte-dir. Diyet ka ul edildii taikdinde kan bedeli olariak sadece para denmesi yeterli grlmedii takdirde para ile birlikte dier tarafa kz verme ve ayn eyler (buday, koyun, arazi gibi), veril mesi de art 'klnabiknektedir H.

Fakat batfrialar da genellikle fazla etkin olamyor. Barma- larm bazlar sahte, baz

uyor. Samim olanlar da aradan bir sre getikten sonra, en ufalk bir anlamazlk ortaya kt yine birbirlerine dman oluyorlar. rnekolay 1 de, bar-, tiktan 2 saat sonra dman ldr e barma). 6. r-nekolayda olumlu barma var. 8. rnekay'cta barma olmu, aradan. 10 y kar taraf dman saylarak istedikleri kz vermemilerdir. Kur'anla yemin ederek barmala halde yine de iki taraf yine dman oluyorlar^ Barmalar uzun 24a Akam Gazetesi, 4 uibat 1972, s. 7. 25 Nimetolu, a.g. ett,, s. 21. 143

srmese bile yine de bir sre srd iin hi olmazsa bu bar devresinde olaylaf bir sre i yatm oluyor. ..." : \ ' b) Kz Alp Verme ' / . > ' ' .

Dman taraflar birbirleriyle kz alp vererek barmakta ve akraba olmaktadrlar. Barmaya a daha etkin bir yoldur. rnakolay 21 de grdmz gibi taraflardan birisinin "imde kan bu akrabalk yznden k'llenmi gibidir" sz- oldu'k-, a anlamldr. Akrabala ramen yi olaylara da rastlamaktyz. Falkat bu durumlarda genellikle aradan < tozunca bir z aman gemektedir, ite "bu uzunca geen zaman ierisinde akraba olan taraflarn birbirleri ni ldrmemeleri . olaylarn azalmasna neden olmaktadr.

Aileler aras dmanla son vermek iin karlkl ya da tek , tarafl olarak kz verme gele a da rastlanmaktadr. Byle kz alp vermelerde ayrca kan bedeli olarak bir miktar para de nir. Kz, ya lenin kardeine ya da yakn akrabalarndan birine verilir. Bylece, hem akraba lk kurulmakta, hem de balk demeksizin kz almak mmkn olmaktadr. nk bu eit-evlenme paras denmemektedir. Barmada madur taraf kuvvete zayfsa uzlamak kolay olmaktadr. Bi n lira ile barmak mmkn olur. Ebr taraflar ok gl ise rnein . ldrlen kimse aa ya akn akrabas ise ozaman uzlamak zorlamakta ve kan bedeli de ok yksek tutulmaktadr. Bu g bi durumlarda kz vermeler olabilecei gibi tanr ve tan- , ;' t maz mal vermek de sz u olmaktadr. Kar taraf, genellik- Ie bir tarlann mlkiyetini talep etmektedir. Byle, ta lasn elinden karm kyllere Urfa'da ok rastlanmaktadr26.

Kz alp verme, ii herzaman mutlu bir sona balamamaktadr. Kadnn ^kocas ve akrabalar, " kan zerine aldk" diye kadna gemi olaylar anmsatr ve ailede anlamazlklara neden i ol Kz alp verime ayn zamanda bir almak biimine de brnyor27. Kz alan taraf, ou kez, yaam zindan ederiz'' diyerek deta kar taraftan alrlar. Kzn mutsuz olmas iin ell eni yaparlar. Oullarn yeniden evlendirir, eskinin stne kuma getirirler. Bininci karsn "benden bosun" diyerek' boarlar. Bylece iki taraf yine silhlara sa(26 Nimetolu, a,g. ett, s. 22. 27 Nimetolu a. g. ett, s. 22. vxJ. 144 rlr. Faikat boamadan da yine kan dvasna dnmek mmkn olmaktadr.

rnekolay 25 de ise taraflardan biri kar tarafa kzn balksz olarak verir. Faikat dma n ocuk olmasn diye kzn ksrlatrdktan sonra verin. Aradan iM yl getikten sonra kad kar taraf durumdan haberdar olur ve kadnn kocas, kadnn babasn vurur.

Kars kylerinde de (rnein Sosgert) komularn araya girmesiyle kz alp vermek suretiyle ba lar cereyan etmektedir2*.

rnekolay 7 de kzn, dmann oluna kamas ve evlenmesi iki taraf arasnidaski gerginlii rttrmtr. Trknenlerde de kz alp vererek barma var29.

Diyarbakr'daki airetlerin bazlarnda ise kz kar tarafa diyet yerine maktuln en yaikn asna nikhla verilir. Kza deer biilir, korumazsa para da verilir. Kz, bu koullar altnd erildii zaman artik kocasnn klesi saylr. Bu konuda yazar unlar kaydediyor: "Bu kz, eri grmem diyemez. Kaa-caik olunsa, ana babas bir olup kocas evine gtrmeye zorunlu- . dur. Douruncaya kadar durum byle srer. Eer, erkek dourursa artk klelikten kurtulur ve ir konum sahibi saylr. Kz dourursa durumu deitirecek bir durum saylmaz"30. Aadaki rnekolayda grld gibi bazan kz alp verme de etkin olamamaktadr. c) Gler

Kan gdlmesini istemeyenlerin en ok ba vurduu bir yol , da o blgeden baka yere g etme Bu gler ailelerin kendi istekleriyle olan glerdir. Tarlalarn, evlerini satp baka yer erleirler. Faikat glerle de olaylar tamamen nlenememektedir. nk, hasm taraf, g eden ye gittiini bir gn reniyor ve gidip orada cn alyor. Veya kar taraf, bizzat gittikle kip ederek oraya gidip alyor.

/o 10 rnekleme usuil ile Rfk Arslan'n Diyarbakr Gecekondular zerinde yapt bir ara erinden birisi de kan davasdr. Kan dvas yznden g edenlerin oran % 9.2. olarak saptan 28 ztrk, a. g. m., s. 529. 29 ahin, a. g. e., s. 79. 30 Konyar, a. g. e., s. 39. 31 Ttengil, C. Orhan: Diyarbakr Mektubu, Cumhuriyet Gazetesi, 5 Ocak 1966. 145 mekolay 2,5, 8 ve 22 deki kendiliklerinden bulunduklar yerden g etmilerdir. ,.

G edenlerden takip edilmek suretiyle alnmasna rnek olarak u olaylar belirtebilirizM .

18 Yandaki Hseyin Cebir, 15 yl nce babasn Rize'de ldren Yakup Ylmaz' stanbul sk ar. Kk yatanberi duygusu ile yetitirilen Hseyin Cebir, Yakub'un stanbul'da olduunu hemen stanbul'a gelir. Yakufb'u grnce tabancayla ldrr. Kaatil yakalandnda u szler Fotoraflarm gazetelerde iyi ksn, Rize'de okusunlar ve aferin, babasnn cn ald, aile emizledi desinler". . ^ .

Yllar nce basit bir neden yznden dmann ldren biri, cezasn doldurduktan sonra, Ada lesi'ne g eder.

Aradan yllar geer. ldrlen adamn olu byr ve askerliini Glck'te yaparken babasn te ikmet ettiini renir. Askerlikten firar ederek babasnn kaatilini bir kahvehanede gr Silhn ekerek, "Haydi babama selm syle" der ve kurunlar zerine boaltr. (Eitim Fak rsin Altnta'tan alnmtr.)

Gler, o evreden uzaklamak bakmndan nemli bir rol oynamaktadr. G eden, ne de olsa es inde kendisini almaya tevik eden bir toplumsal evreden uzaklam olmaktadr. ) Koruma

Kars'da uygulanan bir usul de koruma biimindedir. Bu da iki trldr".

a) Kan gdlen kimsenin o blgede hatr saylr ve muhterem olarak sevilen, saylan bir k arafndan korunmas durumunda kan gtmeden vaz geilir. , b) Bunun aksine olarak, kanl ve zorba, ayn zamanda zengin ve hkmet makamlarnda etk ili olan kimseler tarafndan korunan kimselere kar da kan gtmekten vaz geilmektedir. 32 Hrriyet Gazetesi 3 Ekim 1969. 33 ztrk, ajgjn., s. 529. 146

lkellerde de kansz bir biimde olayn zmlenii vardr, rnein Gronland ve Kuzey Ameri olarda sulu, kendisi ile alay edilen, onu aa dren arklarla evre tarafndan cezaland um d braklr34. d) zel konut biimi

Kan dvas grlen blgelerden zellikle Urfa, Mardin civarndaki evler kan dvas nedeniyle tarzda ina edilmilerdir. Evlerde pencerelerin yapl ve konu yerleri deiiktir. Evlerin ncereleri ok kktr. Yre halk "kan dvas, kan gtme sonunu yznden evin ierisi iyi g encereleri yapyoruz" demektedirler. Bir aratrc bu civarlardaki kylerin bir ksmnda hel lmadn ibelirtiyor ve bu konuda kyllerin u gerekeyi ne srdklerine deiniyor. "Herh yer olacak olunsa dmanmz uzun sre, buralarda bekler ve rahata bizi vunme imkanna sah olur. Binaenaleyh biz yznumaralar belirli yerde bu yzden kullanamayz3S. 2. Kan Dvasnn Gdlmemesinde Psiko-Sosyl Nedenler sa z t r k, Kars'n Sosgert Ky'ndeki gzlemlerinden aadaki sonulara varyor36.

a) Madur taraf, eref ve namus anlaylnda ve ilkelerinde fazla banaz deilse, almay nur sorunu yapmaz, kan gtmeye de kalkmaz.

b) Yine madur taraf korkak olursa, hem adam ldrmeye cesaret edemez, hem iin sonun da ldrlmek de vardr. Veya uzun sre hapiste yatmak vardr. Psikolojik olarak ikorkak ve kin gen bir kii bu hususlar gz nne alarak kan gtmekten vazgeer.

c) Baz kiilerin canlan ok deerlidir. Yaama fazla baldr, lar. Kan gtmeye maruz kal mse byle bir tip ise adam ldrerek yaamm zehir eteneyi gze alamaz ve kan gtmekten vaz . 34 rnek, a.g.e.. s. 130. Ayrca baknz R. Thunvald, a.g. makale. 35 Kan Dvas, Seminer almas, s. 32. 36 ztnk, a.gjn., s. 529. 147

) Kan gdecek kimsenin ldkten sonra yerini tutacak tek ocuu var ise varissiz kalmamak i n davadan vaz geer. 3. Ekonomik Nedenler i

Yine, z t r k'e gre a)

Madur olan taraf, yoksul bir aile ise hapishaneye girdiinde geride kalan oluk

ocuunun ve ailesinin geiminin zorlaacan gz nnde bulundurarak almaktan vaz geer

b) Varlkl olan dman taraf, bireylerinden birisini ldrd aileye srekli olarak ml sa kar taraf yine kan gtmekten vaz geer. c) Varlkl olup, ayni zamanda cimri olan kimse maldan ve candan olmak istemez ve kan gtmekten vaz geer. 4. Dinsel Nedenler

Malatya'nn Ptrge lesi'nin Keferdiz Buca ve kylerindeki kabilelerden birinde, eskiden, llahn binasn ykanla konumak caiz deildir" gibi dinsel bir inan yznden kan gtme kend nlenmekte imi. Sulu, hapisten knca kyllerden hi biri, bu inan yznden kendisi ile emiyorlarm. Har-maradalolu, bu yzden hapisten ktktan sonra kendisi ile hi konumaya mayan pek ok kimsenin baka yerlere g etmek zorunluunda kalm olduunu belirtiyor37.

Bu inan, kuaklara telkin edilerek yeni kuaklarn adam ldrmelerinin nne geilmektedir. bu bilgiyi blge halkndan olan bir dva vekilinden naklediyor. "Din olan yerde kin o lmaz" sz de aslnda dinin olaylar nleyen bir ge olduunu gstermektedir. Fakat bu atasz gdlen blgelerdeki uygulan ve etkinlik derecesini bilmek, aratnlknas gereken ilgin bi udur.

Olayn srekliliini salayan dinsel nedenlerden birisinin de " alann cennete gidecei" in olduumu belirtmitik. Bu konuda, slm dininde byle bir eyin mevcut olmadn gerek okull din derslerinde ocuklara retmenlerin ve gerekse 37 Harmamdaholu, Kan Gtme III, Bir Dert Ki.. Forum Derg., Say 167, s. 14. 148

camilerde ianamlarn halka anlatmas gerekli nemli konular arasndadr. Burada Hazreti Pe ygamberimin bir hadisi erifini anmsamak yerinde olur. O yle der "Mmin, Mslman asla kin tutmaz". sl-miyette can kutsaldr. Yaamak bir hak olmayp, ayn zamanda bir grevdir. Bu n denle dinimiz intihan, bir insann kendisini bile ldrmesini, yasak etmitir. Buna ramen bir baka insan ldrmek, yni cinayet, gnhlarn en bydr. Kur'an'da Nisa suresinin 9 uyurlmaktadr : "Bir mmini kasden ldrenin cezas, iinde srekli kalaca cehennemdir." SONU

Kamu otoritesinin bulunmad ilkel toplumlardan kalan bu kt gelenein bir toplumsal sorun olarak lkemizin baz blgelerinde hl grlmesi ve nemini korumas dndrc bir olayd a gre olaylarn herhangibir nedenle ortaya kabildii (ocuk kavgas, bir kei vjs. yznd t varsaymmzda da belirttiimiz gibi asl temel nedenlerin "toprak" ve "kadn" olduu anla slnda olayn ok ynl olduu kolayca grlmektedir. zellikle olaylarn srekliliini sala enleri var. Bunlar incelememizde belirtmeye altk. Her alanda reform abalarna giriildi alarda hazrlanan taanlarn yasalat takdirde kan gtme gibi olay-lan da etkileyecei ve aylan azaltacandan kukumuz yok. Olay ok ynl olduu iin sadece bir tek reformun (rnei k reformu) gerekletirilmesi kan gtmeyi ortadan kaldrmaya ya da azaltmaya yeterli deil dir. Eitimsel olanaklarn salanmas byle olumsuz geleneklerin azalmasna ve zellikle adal t reformu, devlet gcnn kendini gl olarak bu blgelerde duyurmas, olaylarn sreklilii caktr, Aynca halkn kendiliinden uygulad nlemleri (zellikle taraflarn kz alp verme akraba obualar) de tevik etmek gerekmektedir. nk bylece taraflar uzun sre ban iinde ktadrlar. Bu bantrma konusunda konum sahibi resm kiilere ve doal nderlere nemli rolle ktedir. nk byle kimselere halkmz geni lde deer vermektedir. Onlarn statlerine sa r. Bylece, bu kimselerin araya girerek taraflar bantonmalan, onlan etkilemekte ve gei ci sre de olsa orada kmsenemeyecek bir zaman iinde taraflarn ban iersinde kalmalarn tadr. 149

_ i _ SUMMARY The tradition of blood feuds in Turkey Definition, regions and incidence Blood feuds can be defimed as fbllws : "Tihe members of one family, elan or tribe killintg the memlbers of another family, elan or trilbe, and vice versa, due to enmity they feel about each other far various reasons" (Yasa : 27). in Turkey blo od feuds oecur mostly in tlhe regions of tihe Black Sea and eastern and south-eas -tern Anatlia, Which are tihe nderdeveloped areas of tihe oountry. The incidence of b lood feud crimes, as defined in tihe Tuskish Cri-miinal Code, Article 450-10, ber vveen 1957 and 1969 is as follows (Minislry of Justice Statistfcs) : Year 1957 14 29 1958 6 14 1959 ;:. 3 " " 4 1960 3 10 1961 .' 4 11 1962 Number of cases Number of defendants

3 3 1963 14 30 1964 / ". 7 18 1965 33 50 1966 40 74 150 Number of defendants 27 40 40 The ratio of blood feuds to ali crimes, durng the same period, is relatively lowYear Year Number of cases 1967 27 ....... .......... Ratio (%)

1968 17 1969 18 1957 2.8 1958 1.3 1959 "' 5.7 1960 f 5.3 1961 6.5 1962 4.6 1963 8.1 1964 8.9 1965 3.9 1966 4.2 :

1967 2.8 1968 1.5 1969 ; 1.5 Method of research The research presented here was carried out using tlhe "case study" and "open-end ed inltervierw" methods. The case study enab-les us to establish the causes and fa cats of the event in greater de-tail. Some of the case studies used here were ooll ected fram persons convicted of blood feud crimes and serving sentences in the A nkara Quasi-open Prison, the Kalbala Juvenile Reformafory in Ankara, and the pri son in the town of Keskin, province of Ankara. Another so-urce of the case studi es were the students in the Faculty (School) of Education, Ankara nivensity, who h ad witnessed blood feud in their respective areas. in ali,'25 case studies were m ade (see Tez-can 1972: 117-158). The pen ended intervievvs were oonducted with persons invol151 ved in blood feuds, as well as wit(h students, teadhers and lawyers wiho vvithne ssed such cases in tlhe districts of Silvan and Keskin, province of Ankara, and the districts of Tonya, province of Trabzon. Information from some other relevan t studies, e.g. Baaran 1967, Konyar 1936, Kudat 1971, Mutlu 1967, Nimetolu 1969, S adk 1931, ahin 1962, has also ibeen used (see References). Causes of blood feuds The basic hypothesis can be formulated as follows : The existence of blood feuds is due to the faot that in regions in whiah such in cidenlts occur the village oommunities are not integrated into the wider society of iJheir respeotive regions or pro-vinces. in faot the blood feud areas are unde rdeveloped and isola-ted. Thus, in tihe province of Diyarbakr, in a village locat ed only 21 kilometers from a town, 78.8 % of the vHlagers do not believe in the n ecessity of revenge, \vhereas in anotiher village further re-moved from a town, 9 3.1 % of the poplation condone e practice (Baaran : 127). The causes of blood feuds in Tuirkey are multiple. The two ba* sic causes, howev er, are eoonomic and social in ctharacter. Of the 25 cases iruvestigated 13 were caused by econamic, and the resfcby social problems. in blood feud areas land di sputes are more oommon. For the mostt part land borders are nt determined by ofifi cial cah dastral surveys and maps. As a result of this situation different families or persons of ten compete for tlhe same plot of land. Tutfkey only 30 % of all ara lble land is regisitered in title deeds, leaving 70 % of the borders undetermine d. 90 % of tihe registered land is in or near urban centens. Since only 10 % of registered lands are rural, most blood feuds occur in these areas (Mutlu: 75). The coinplexity of the land lawts allso contribute /to the fact that the majorit

y of land borders are undeterenined. Some laws date back to Ottoman times (1858) . The reforans provided by the new Civil Code (1926) have not been fully put int o practice either. Thus, in rural areas, where arable land is the most important form of vvealth, many families do not have enough land (to cultivate and live on. VVatering disputes and disputes ver the use of pastures are also causes for bloo d feuds. The basis of tihe social causes of blood feuding are conflicts ver women. These are caused by gossip about or profanty and 152 other disrespectful and vulgar aots tovvands girls or married women, love for th e same girl by two men, albduction of girls by force, elop-ment, rape. in blood f eud areas bride-prices are very high in com-parison to the standard of living. Al so, custom requires that many gifts are eschanged between the families during wed ding ceremoni-es. Abduction of girls is an obvious way to obviate the finandal d ifficulties of starting a family. These incidents, however, also vio-late tradit ional values, sudh as honesty and virginity. Men would proteot these wi their live s, since f ailure to do so would discredit and dishonour them and malke it impos sible for them to live in their communMes. If these are tihe basic reasons for mitiating blood feuds, there are many otiher factors wsdoh serve to prlong the feuds. The traditi-on of carrying weapons is s udh a factor. in areas where law enforce-ment is insurficaerat, the peasants arm th emselves for protection. in the Blaok Sea regdon and in eastern and soullh-easftern Anatolia, dhildren learn to use firearms from tiheir fathers and elder brothers, relatives and friends. Villagers teach their dhildren to shoot at a target and ar range competitions. Good marksmen are rewarded with money and/or with various ani mals. Popular sayings reflect the importance placed on one's albility to use fire arms, e.g. "Pro-wess is proven by manksmanship, generosity-by giving" (Yiitlik vur makla, aalk vermekle). Historically a warrk>r people, the Tur-ks have a tradiftion al familiarity with aorms. "Horse, woman and weapon" are dherished posessions in tihe popular cukure, and the use of anms is considered a manifestaftion of heroi sm. Tlhere are other reasons for the prolongation of blood feuds. Due to shortages in law enforcement, the guilty are often not apprehended; they esoape and live hid den in the mountams. Also, murder trials are often undully prolonged in the oourt s. Punish-ment is not immediate. Finally, general amnesties, frequently gran-ted a s political strategems by newly eleoted governments, free the convioted murderers l ong before the completion of their sentences. These facts cause tihe belief in t ihe victim's family that justice has not been carried out, and provoike tiheir d esire for revenge. The infkiential and prestigious members of the oomm.uni'ties (e.g. aa, sheik, clan/tri lbe leader) are often involved and instru-mentai in perpetuating blood feuds. The strunggle for supremacy between these leaders is a oommon cause for blood feuds between 153 dans ar tribes (e. g. in Urfa, Mardin, Diyarbakr, Hakkri provin-ces). The leaders would ofiten use their clients (persons who are ecomomically dependent on them) a s tools and perpetrators in the blood feuds. The struggle for supremacy also cau ses blood feuds among the rnemlbers of the same large family, elan, or tribe (e. g the Bucak family cases in Urfa). in eastern Anatolia conflicts bet-vvee-t polit ical party partisans have at tknes developad into blood feuds, Quarrels arising from gamlbling and drimking, as Well as (in tfae district of Dzce-

Adapazar) mistaken identity> quarrels bet-ween the women of two families, extorti on, theft of animals of goods, can also eause blood feuds, although the inoidenc e is rare. The sane is true about quarrels arising from the intervention of adults in children's arguments. Murders cammitted by patholagical killers also become reasons for the oontinuatio n of blood feudls. The murdferer may escape in the mountains and beoocme a bandit. From the safety of the mountains he would oontinue to live by killing and robber y. His id-entity, however, is knovvn to rle villagers, and after a murder is oonum itted, revenge is carried ouit by the dead man's relatives on a memlber of the re negede's family. Personl dharacteristias, such as exces;sive pride, short temper (especially among the people of the Black Sea region), mystical tendencies, religious fanaticism, various superstitions, as well as sitrong devotion to family are also instrumenta l in prolonging the feuds. Another obvious reason is the laok of educational opp ortu-nities for the population of these areas. Illiteracy, ignorance and obscuran tism create an atmosphere favourable to the exisitence of the praetice. Retaliation is accepted as a principle in the Koran, but by allo-wing that the in jured side may claim ootmpensation for the victim, the Scriptures implicitly discou rage blood feuding (ef. Koran, sura II: 17; sura V : 45; sura XVII : 33). Murder committed in blood feuding is punishable by death according to Tunkish Criminal La w (Item 450-10). Executions, hovvever, are seldom carried out. The great majority of blood feud orimes are oomnitted by juveniles un-der 18 years of age, capable o f using firearms. Because these juveniles face less strong measures and shorter s entences oompared to. adults in case they are convicted. ....,..:.? Some claracteristics of blood feuds Seeking revenge is coosidered a sacred duty and a matter of honor by most of tihe people involved in blood feuds. Custom also encourages the revenge of the injure d side. Unwilingness to seek revenge inevitably undenmimes a person's social statu s. Otlher mem-bers of the community harass and censure such a person. He is loo-ke d upon as un\vorthy, oowardly, dishorable and even ab-noranal, and is oonsidered weak and effaminate. Suoh a person can not rtarry in his village. Social pressure is exerted on him in vari-ouc ways. There is a store of popular sayings other m embers of the community use to encourage an undeciisive or umvilling relative of a viotim to seek revenge e. g. "Rataliation should nolt be put off ti Judgement Day " (Ksas kyamete kalmaz), "Day ends, grudge does not" (Gn geer, kin gemez). "Blood is p ayed for by blood" (Kanla denir kan), Social pressure and encouragement of revenge reaoh at times hideous proportion, a s the follovving examfple shows. One of tihe four sons of a family in the provdnc e of 'Urfa' was killed in a blood feud. The murderer escaped to 'tstanbur, a larg e urban center. One of the brotlhers of the murdered man followed the killer to the big city. Some time later he found him !but did not revenge his brother's de ath, since in tihe meantime he had married and started a family and did not want to jeopandize tiheir weillbeing. The diffe-rent conditions of the big city had influenced tihe man and changed his idea of revenge. A few years later, the two other brofihers, stili living in the province of 'Urfa', visited their brotiher i n stanbul. Le-arning that the latter had not carried out his sacred duty,"they kil led him, (their own brother). Had tihey not done so, they would not have been ab le to retura and live in their village as "honorable" people. (Nimetolu: 10) in another example, in the province of stanbul, a son revenged his father's murde r by killing the murderer. He vvas caught, tried and sentenced. On his exit from the courtroom he talked to repor-ters, saying : "My picture must be published i n the newspaprs. My neighbors will read the papers, see my picture tihere and say

'Bravo! What a good son! He took his father's revenge. He is honoralbleJ I am v ery happy now. "(Tezcan 1972 : 105). According to custom the duty of revenge belongs tx> the closest relative of tihe viotiim, such as brother, son, father, uncle. If tihere 155 is no close rlative, the duty of revenge falls on any living relative of the fami ly. Revenge is not taken on women, since they are con-sadered unvvorthy and weai k. A man must kili a man. According to statistics in the nevvspaper Hrriyet, the 46 viotims of blood feuds in tfte period 1948-1969 were ali men. in the eastern Black Sea region custam requires that tfte guilty family's most pro minent or most loved memlber, or the closesst relative be killed in revenge. in ot lher areas of blood feuding, anyone of the guilty family's memlbers may be kille d. There is no time limit for revenge. A family might take their revenge within ho urs, days or years, depending on oircumatances and the ability of tihe person whos e duty it is to carry it ouit. Botih sides involved in <="" p=""> <="" p="">Occasionally revenge is taken through tle services of a hired killer. T his practice is popular in the Black Sea provinces of 'Rize' and 'Trabzon', in e astern Anatolia, Where climatic conditions and lack of vvater make survival through agriculture diffioult, revenge is sometimes oarried out by kililing the enemy's live stodk, outting trees, burning crops, fodder and hay. in south-eastern Anato lia revenge is not carried out if the iotended victim is found drunk or if be is me nta'lly retarded. Until 40 years ago tihe same leniency was bserved in the town of 'Tonya', province of 'Trabzon', \vhere a man would not be Jrilled while eatdng, sleeping, or performing a religious rite. This practice is no longer dbserved. <="" p=""> The role of women in blood feuds Althoogh no revenge is taken on vviomen, they too are involved and generally hel p in bllood feuds. A wioman "would help her hus-band in trapping the enemy and wo uld enoourage w!hosever duty it is to carry out the revenge. The ways of enoourg amemt are vari-ous. Women migbt preserve the blioody garment of tihe victim and ex ibit it at ansniversairies or religious holidays (town of 'Tonya', also province of 'Urfa'). Wamen's dlayly lainentations and mourning of a killed memlber of the family are also very effective methods 156 of encouragement. At the same time a large photagraph of the vic-tim is kept on the wall and serves as a constant neminder to the male mamlbers of the family (pa rticukrly in the province of 'Trabzon,). Also the weapon by whidh the victiin di ed may be carved in relief on the tombstone (province of 'Diyarbakr', 'Ur-fa', 'M ardin'). Encouragement is also provided by the local religious belief, according to which revenging the death of a f amily memiber assures Paradise for the agent of the r evenge, and happiness for the (dead) revenged. Ali these methods of encouragament have a strong psyc-hological impact on those involved in a blood feud, and parti cularly on children. They grow op and are socialized in a social and psyc-hologica l climate vahidi prepares tham for eventually caryig out tihe sacred duty of reveng e. in the provinces of 'Antep' and 'Mardin', and in the so called "Barak" villages in the province of 'Diyarbakr', certain rituals are associated wdth blood feuding . Prior to revenging themselves, the victim's family and their relatives are in mo

urning. They do not en-tertain, wear bladk and the men grow long beards. On occa sions they sing mourning songs. After the revenge they wear colours ot-her that blaok, the men shave their beards, and the family selebra-tes with drums and folk music (ahdn: 78). Prevention of blood feuds The population in blood feud areas takas certain steps to pre-vent or end the fe uds. Reconciliation is one way of doing this. Neig-hbors of the feuding parties, people influential in the community, government or military officials officials often intervene in an at-tempt to reconoile the enemies. "Blood is not washed w ith blood, but with water" (Kan kanla yumazlar, kan su ile yurlar) is the motto of the mediators (Sadk : 88). This kind of reconciliation, however, ensures only tem porary peace between the parties. in south-eastern Anatolia, particularly in the provinces of 'Diyarbakr', 'Urfa' and 'Gaaiantep', the injured panty reoeives blo od money in the process of reconailiation. The amount is determined by the mediato rs, according to the social status of the dead person. Blood money can be payabl e in kind, i. e. oxen, sheep, horses, arable land, crops or any other kind of goo ds (Konyar: 39). Occasionally pay-ment for the killed man is supplemented by givi ng a girl in marri157 age to the other side (Nimatolu : 21). in tfhe past, in the reconsili-ation of feud ing clans or tribes, tihe blood money was colleoted from ali the families of the guilty olan or tribe. Nowadays only the family of the murderer pays. Anotler nethod of reooncildation is beooming relatives through roarriage. This is t he most effeotive way of preventing blood feuds and it is widey spread in 'tihe p rovince of 'Urfa'. Payment of blood money supplemente tihe marriage. The girl usa ially marries the de-ad man's brotiher or another close relative (Nimetolu : 22). in this kind of marriage the girl's family (tihe .guilty one) does not receive a bride-price. in cases when the murdered person was higjly presti-gious, the marri age is supplementod by giving araible land or other goods to the viotim's family . As a result of this praetice families often loose their land and fail in povert y. Occasionally even recon-ciliation through iruternuarriage proves unstaible, a nd the former enemies return to their old attitudes under tihe slightest pretext. Another means f preventing blood feuds is emigration of one of the feuding parties to anotiher ragion of tihe oountry. Usually the family emigrating does so of tiha ir free will. Until resently Turkish law allowed the government to force tihe mu rderer's family and their close relatives to emigrate 500 kilometers from tiheir original home. in 1964 the law was abolished by the Constitutioaal Cou'rt, and today only the murderer himself and his accomplices may be forced to emigrate. W hen leaving, tihe families usually seli their land, house, and whatever goods the y might have. The new milie, Where no social pressure and otiher constant reminders of the blood feud exist, as well as the passage of time, usually obliterate tihe hos-tility and even tihe memory of the feud in tihe follovving generations. Even emigration, 'however, is not a foolproof method of preventing blood feuds, since oocasionally a member of tihe victim's family fol-lows tihe amigrants to tiheir n ew domioile and takes his revenge tihere. Finally we can mention tihe custom of "kivrelik", i. e. ritual co-parenthood, as a n effeotive means of preventing and ending blood feuds. The "kivrelik" relations hip is estabMshed bervveen tvvo families whereby the head of one family becomes the sponsor of tihe other family's young son, during tihe latter's ciroumcision ri-te. The sponsor is considered the ritual fatiher of the child, very similar t o a godfather. The relationslhip betvveen the ritual father 158

and the child's real father is a very close one; tihey regard each ot-her as broth ers. The "kivrelik" relationship is nonmally established between men of equal or similar age, wealtlh, social status, and eth-nic origin. When used as a form of reconciliation betvveen families involved in a blood feud, the "Kivrelik" relat ionship becomes an effective means of bringing the feud to an end. The praotice is popular in eastern and soutih-eastern Anatolia (Kudat: 42). Conclusions On the Whole t'he means which tfhe people themselves adopt for the prevention and ending blood feuds are more effective than official, government moasures, and shou ld be encouraged. The go-vernment, however, can also oontribute greatly towards t he eradica-tion of blood feuds, by the follovving means : (a) Land reform laws sihould be addopted and implemented so that peasants rec eive suff icient and well delknited araJb-le land for thair needs. Steps in this direotion have been taiken in the province of 'Urfa' in 1975. The aviailability and deed registoation of land will elimdnate or greatly reduce one of the majr aa uses of blood feuds. (b) The Jdicial system sihould also be refonmed, so that court proceedings are speeded up and sentences are ser-ved aut, (c) Law enforcement and seourity measures in remote areas should be increased . Provincial administration can also be improved, and above ali staffed wiih ene ngetic, youn-ger personnel. (d) Educational possibilities in blood feud areas should also be increased. A survey of the 25 oase studies mentioned above reveals that 99 % of the people invo lved in blood feuds had no education, while the education of the re-maining 1 % d id not go beyond primary level. An increase in the public wonks (road's, sdhools, post-offices, electrification e te.) in isolated areas, as well as implementation of the measures suggested above, will result in the eventual integrati-on of the blood feud communities in the wi der society of their res-peetive districts and provinces, and will contribute to the decline of the praetice of blood feuds. 159 II \ . _ KAN GTME LE LGL ATASZLER DEYMLER VE AITLAR

lkemizin eitli yrelerinde kan gtme ile ilgili ataszleri ve deyimler vardr. Biz bunlard n saptayabildiklerimizi buraya alyoruz. A. 1. 2. 3. 4. Ataszleri: Su uyur, dman uyumaz. Ksas kyamete kalmaz. Kara halber tez duyulur. Kan kanla yunmazlar, kan su ile yurlar.

5. 6. 7. 8. 9. 10. B. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 160

Gn geer, kin gemez. lm ile alnmaz. Ne ekersen onu biersin. Aalk (beylik) vermekle, yiitlik vurmakla (-dr). El mi yaman, bey mi yaman? Din olan yerde kin olmaz. Benimsenmi Birka Sz : Kara haberinle kanl gmlein gelsin (beddua) Ey ksz braklan, ldr ki yayasm. (bir trkden) Kanla beslenir kan aikan. Sebebin gz kr olsun. Dmann mr bukadar olsun. nsanm hayrn (cn) almas iyidir. nsam ne ile ldrmse onu da yle ldrmelidir. Kan suyuna gitti. Kanla denir kan. Kan edene kanun ederler.

C. Deyimler: 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. Kana kan, die Kana kan, cana can. Kan aktmak., Kana susamak. Kemik krmak. Kan salamak. Gzn kan brmek. Kanl bakl olmak. Ekmeini kana doramak. Kan ile demek. Kan aramak.

32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39.

Kan dkmek. Kan etmek. Kan gvdeyi gtrmek. Kana girmek. Kan kanla ykamak. Kanyla demek. Kin gtmek. Deve Mni gtmek.

Halik irlerinin, lenftn azndan, lerinin alnmas iin syledikleri ve besteledikleri t Bunlar olaylarn folklorik yanklardr. Burada, yurdun eitli blgelerinden 'birka rnek eiz.

Trkmenan karaM oymandan kr Ahmet isminde bir sergerdenin lde koytun hrszl yz en trk yledir: Altna atlar dei Belinde kor mavzer fiei Laht (yazk) [size Trkmen ua Aln lAhmedin Hayftn Atm ekmeyin pazara Yiit dayanmaz pazara Kurban <="" p=""> Ahm&d'i koymayn mezara Kara adr devirdiler Ala kilim evirdiler Veysi Ahmet gibi yiidi Haner e devirdiler. 161 Araplar oymamdan (iMalhle) isminde bdr sergerdenin dilinden oluna: . , '

Anamdan oldum da geldim cihana Kr ata binerek dndm ahane Acelim gelmi de kurun manana Dmandan hayfm al olum erke Sanba {koyunlar yatakta yatar Srmal kabalar (abalar) aik ar lrsem yurdumu erkesim tutar. Dmandan hayfm al /olum erkezim. Trkmen Arapl oymamdan Nveren Aann lbeyli beyleri Bill ve Kasm beyi basp ldrmesi

Byle bilsem bu halepten \gelmezdim Tatl canm bir kuruna vermezdim Kafam oysa bende sa na yenmezdim Kases kyamete kald alarm Saurun sular blank akar Kesilmi kellesi gzler Tumatik kurunu cierim yakar -.-Kases <="" p="">

Bilala kurmular demirden duzak

arn hocay bir mektup yazak Kases kyamete kald alarm. Gaziantepte derleyen 1 ....... \ Bnver Sadk, Halk Bilgisi

Haberleri Dergisi, Yl 2, Say 16, 1931. Kan gtmede bir dzeneye yakm akralbasm kaybeden bir gencin azndan:

Sene elliyedi, Eylln drd Dmann hem gz bizi de grd Kasdiyle mermiyi namlya srd D eme yaray Ac hatralarm anlatacam Syleyip halimi alatacam' ; Taze yaralarm balat alyor ak etftie figan ; 162 Yklsn, durmasn Mezenin yolu Giderken kolladm sa ile jolu Meer Sarkomdadr [dmann kolu Peimde azrail kollar zaman Karatavuk \esmehanin aras Dmann gznde tavuk karas Kurmu hainlii yoktur aresi Allah gldrr m bizi ykan Adamlarm geldi, [kapda bekler Ahu figan eder dertli yrekler Hasret oldum nerde benim bebekler Allah gldrr m bizi ykan? (iDerleyen: Hanmandabolu) Forum Dergisi, Say 170. Diyarbakr'da bir annenin 'bebeine syledii at.

kszem yedmem, boynubkgem Bahar geldi ieklendi dallar Kular yuvalarna dnd Evi dald yecek yiit baban bir daha Gittii obadan dnmiyecek bir daha... Onun intikamn kim alaca k? Dmann kurunuyla girdi mezara. Yetimen kszem boynubkgem Bal krlanglar yuvalarn yuvam bozuldu ren kald... Halil Aytdein'den AL AKIRIN VURGUNU DESTANI 1. Ald intikamm

Yoruldu kaa kaa Trabzon cezaevinde Yaa Ali Atmaca

2.

Sabalm (1) bizim eve .

Geirelim yaii

1 Sapalm 163 Sanurdu o deyyuslar Yedik Ali avuu 3. Ali kt meydana

Yanarim (2) minesini Oldu bir [erkek olu enletti 'hanesini. 4. 5. 6. 7. Aca (3) kime diktirdi O uha abasini Ondokuz sene evvel Vurdular babasini Karda komar (4) mali Doli tvuruyi doli Allattm yardm ietti Oldu bir erkek olu Maliyer (5) tfeiyle Dolairdi derede Bulat konumaya Sordu (babam nerede Uaklar baksanaz Ha u evin damna Bir cuma ertesi

Vurdi kodi < p=""> <> 8. Areleyoz [kprs Aleme yol olursun Ali'm ettuun ie Sakin piman olursun

2 acrm 3 acaba 4 komar: geni yaprak (makilerden bir bitki) 5 mavzer. Fikret Karadeniz tarafndan Ton-ya'da derlenmitir. (Trk Folklor Aratrmalar, Ekim 1964, Say 183.) 164 MUHTAR DESTANINDAN Ar kyn muhtar Derin uykuya dald Yaasn oullar Hemen kann ald. Koyunumu hey eyle Sis dana yel eyle Aldm kann baba Mezarda rahat eyle Gemi geliyi gemi Geliyi yana yana Aldm kann baba '

Malum oldu mu sana. Fikret Karadeniz tarafndan Tonya'-da derlenmitir, (Trk Folklor Aratrmalar, Ekim 1964, Say. 183.)

Dmanlar tarafndan ldrlen Trkmen Kazl oymandan HALL AA iin sylenen at trks TRK Kar yayor toza toza Halil aan can veriyor Kan gzn sze sze Evleri var dalar banda Evleri var dalar banda Tfengi asldr eyer banda Halil Aam can veriyor azraille i banda. Tfengi varda yoktur sng Bir ordu ile eder cengi Zal olu Rstemin dengi Sarho yatar benim taam. Erenleri, erenleri yaylyor cereneri Dof, dof olmu geliyorlar mahmut Tf engini Mecit ald fiengide taksim oldu Alamaytn yavrularm, irkmen kz yasl kald. Derleyen: Ali ahin (Gney Anadoluda Beydili Trkmenleri ve Baraklar, Ankara 1962). 165 Ahlat dolaylarnda, lenin azndan annesine sylenen bir attan :

arkada gelir yan yana Kamamn ucu belendi kana Kanl gmleimi verin unama Yadigr o asn. (Mutki ilkokulu retmeni Zeki Kur-bam'dan tarafmzdan derlenmitir.) Ahlat dolaylarnda lenin azndan :..--,. Ne oldu \da zalim Ne oldu ne olacak Sanma iki bu evran sana kalacak Be yavrum var intikamm alacak.

(Mutki lkokulu retmeni Zek Kurban'dan, tarafmzdan derlenmitir).

Aadaki para da basit bir neden yznden (bir ocuun traktre ta atmas) doan kan dva timliyor. KAN DVASI .

Pnarl Ky'nden opurun Recep Bir gn ikarar verdi birden Satt savd elindeki dokuz tarlan ni Kz gibi bir traktr ekti altna ehirden. Al bir ata biner gibi atlad traktre Ykt ka vert -kasketini Srd geldi kynn meydan yerinde durdu Bakt yorgun [kyllem glmseyerek adar marurdu...... Topland konu fcomu tarlalardan, evlerden Damlardan, dvenlerden seirtip geldi ocuklar Kuattlar opurun Recebi heyecanla... Bir ara birdenbire sebepsiz yere Kara Sleyman'n en kk olu AliBir ta att traktre. 166

Vurulmua dnd birden opurun Recep Kzd dnyalar kadar... Svd sayd Ali'ye byyen hanl k parmak kabard boaznda damarlar...

Bir dev gibi soluyarak yard kalabal sonra ini fkesinin atei yakt. Yetise tutsa ocu bacan rp gibi {kracakt.

Bir tay gibi srad Kara Sleyman'n Ali Geti btn itlerden, arklardan, bostanlardan... K kuyla doldu Nefes nefese yetiti Evinin avlusuna Srgledi kaplar gzden kayboldu.

Hrsn kaplardan, camlardan ald Recep Tekmeledi, talad, krd, kudurdu... Kzgn bir ay gitti sonra Homurdand, svd durdu...

Dnd Kara Sleyman harmandan yorgun-argn Bakt btn ereveler ve camlar krk. Ali'nin y korku Karsnda kznda ldren bir hkrk...

Durdu, dinledi, dnd, kpt mavzerini birden^ Seirtti gitti Recebin atnda durdu. Sylem letmeden, elleri titremeden Tek kurunla Reebi \alnvndan vurdu...

Atl candarmaara haber .gitmeden Kadnlarn tutturduu at bitmeden Ve daha kurumadan Receb n kan ekti hanerini Sar brahim ldrd babasn ldren Sleyman. Yavuz Blent Bakiler (Hisar Dergisi, Say 93, Eyll 1971) 67 KAN '-. v. ; ; Bu Tarla

Benimse benim Sen kendi tarlam, sr iek. Ben Yasamak Ben sevmek iin Gelmiim hu dnyaya \Ne Gne Duruyor adalet Ne var Iturla iin kan dkecek Sen Anyacaksn Bak tabanca Ben trpan, balta, krek M . . -..

Sana M bana Bu kan ]ka ele srlecek Ya Sana lm mapustuk Ya bana idam, krek Gel iAsaltm Bu kalntdan Bitsin artk evremizde kan gtmek tbnalhim Minrtetolu Hisar Dergisi, Say 96. 168 III GAZETELERDE OLAYLARIN HABER OLARAK VERL LE LGL RNEKLER Gazetelerde olaylarn haber 'biiminde ksa olarak bildirilmesiyle ilgili eitli rnekler: I. Kan dvas kan kavgada, 2 kii ld.

Geva lesi'nde dn akam kan dvas yznden kan meydan kavgasnda iki kii tabanca ile v kii de ar ekilde yaralanmtr.

Uzun zamandan beri aralarnda kan dvas bulunan Durmu ailesi ile Gnya ailesi dn le cadd nde tekrar silhlarla birbirine girmilerdir. Polis ve janldarmann glkle bastrd sil vgasnda Nusret Durmu ile Hayati Gnya isimli ahs-lar tabanca kurunlaryla vurularak ld r.

Sekiz ikisinin de ar elk-ilde yaraland olayla ilgili olarak 12 kii hakknda soruturma (Dnya, 3 Haziran 1971)

II.

Kan dvas yznden iki karde ldrld :

Nide'nin Keklifckalesi Ky'nde 50 yldan beri sren kan dvas yznden bugne kadar 25 ki i. NDE.

Merkeze bal Keklikkalesi Ky'nde kan dvas yznden kan atmada, iki kii tabancayla

16 yanda Ali Byk, 36 yanda Osman Byk, 20 yanda Mehmet Byk kardelerle hasmlar 3 rasnda kan 'kavga, taraflarn yaknlarnn katlmasyla bym ve arbede halini almtr. a Osman ve Mehmet Byk adlarndaki kardeler ldrlmlerdir. 169

Kaatiller yakalanm, kye takviye jandarma gnderilmitir. 50 yldanlberi sregelen kan dv Keklikkalesi Ky'nde bugne kadar 25 kiinin ld bildiriknektedir. (Milliyet, 7 Temmuz 1970) III. Kan dvas yznden ke kii ld:

Tralbzon'a bal Akaabat'n Dzlky Nahiyesi'ndie dn kan dvas yznden iki grup arasnda en silhl atmada be kii lm, iki kii de ar ekilde yaralanmtr.

Yaplan silhl atmada Dzky Belediye Bakam Ali Sait Kayhan, kardei Ali Kayhan, Nuri Ka elicek Mahallesi Muhtar Albdrrezzak Akyidz ve Recep Peker adndaki ahslar lmlerdir. Dzlky Belediye Baikanmm olu Mustafa Kayhan ile Muhammet Bker de ar surette yaralanarak Trabzon Devlet Hastanesinde tedavi akma alnmlardr. Olaydan sonra firar eden kaatillerin yakalanmas iin 40 kiilik bir jandarma mfrezesi grevlendirilmitir. (Ulus, 21 ubat 1971) IV. Kan dvas iin iki aile att, 1 l, 3 yaral var

arkla'nn Kmrkaya Ky'nde, erkakli^kadnh 15 kiinin katld silhl atmada bir ki

zikul ve zmen aileleri arasnda meydana gelen atmaya eski bir kan dvas yolamtr. Ka 0 yanda Seyit zmen lm, Fatma zmen, Ahmet zmen ve Salih zkul adlarndaki yarallar te alnmtr. (Milliyet, 26 Nisan 1971). V. Kan dvas yznden Trabzon'da 3 aile att 3 kii ld.

Akaabaat lesi'ne bal ayrba Ky'nde, aralarnda kan dvas bulunan Krolu, Birindi in fertleri, nceki gn pazar yerinde silhl atma yapmlar, biri oauk olmak zere ki lde yaralanmtr.

ki saate yakn sren silhl atma sonunda sekiz yandaki Gler Birinci, ehri Civelek: v m, Vecihe Kr170

olu, Ali zbin, Mustafa oban/Muzaffer Kalay ve Pomak Kro-lu ar yaral olarak hastahaney aldrlmlardr.

Olay zerine ileden bir jandarma birlii gelerek kyde sk gvenlik tedbirleri almtr. Ol gili soruturmaya balanmtr.

(Milliyet, 30 Nisan 1970) VI. Kan dvas kavgasnda 4 kii ld:

Sason lesi'nin Saryayla Ky'nde kan dvas nedeniyle birbirlerine giren aileden drt kii e yaralanmtr.

Aralarnda uzun zamandan beri ikan dvas bulunan iki aile nceki gn de ky yakulannda kad rkekli birbirlerine girmitir. Kyllerin ayramad ve iki saat sren kavgada Ali Bar, Os Emin Ta, Istiik Varlk derhal lmlerdir. Kimlikleri tespit edilemeyen kii de yaralanm

Kaatil zanls olarak aranan Abdurrahman Arl ve Sait Var-lk'n takibime kan jandarma k i bir olay kmamas iin gerekli tedbirleri almtr. (Yeni Gazete, 13 Ekim 1970) VII. Kan dvas:

DYARBAKIR.

mer ve Mehmet Turan adndaki kardeler, kan dvasndan dolay cadde ortasnda baklarla a aralanmlardr. ehrin en kalalbablk caddesi olan Melilkahmet caddesinde meydana gelen, olaydan so nra, iki kardei kamaya sokan sanklar firar etmilerdir. .. VIII. (Yeni Gazete, 24 Kasm 1970) Kan dvas... Kk iki kardei kuruna dizdiler:

8 ve 10 yalarndaki iki ocuu ldrenler daha sonra onlarn babasn da ar yaraladlar. SRT

IX. irvan lesi'nin ncekaya Ky'nden Osman ve Mehmet Kalender kardeler, kan dvas n e, Tal kynden 8-10 yalarnda Yalkup ve Halil Adam adlarndaki kardeleri kuruna di 171

zerk ldrmlerdir. Kaatiller, daha sonra ocuklarn babas 40 yandaki brahim Adam' d kamlardr. ki l ve bir ar yaral veren Adam ailesinin erkekleri, silhlanarak daa kmlardr. ndarma, bir yandan kaatil kardeleri, te yandan da silhlanarak daa kan Adam ailesinin eklerini aramaktadr. (Milliyet, 23 Haziran 1970) X. ki airet bartrld:

Solhan aireti ile merhan airetleri arasnda balayan kan dvas, Vali Kemal atrk ile bl i gelenlerinin aracl ile kaldrlm ve mutlak bir atma nlenmitir.

Bir sre nce Hayvan otlatma meselesinden kan kavga ile balayan kan dvas yznden, bugn be /kii ldrlmtr. ki airetin karlkl atmasndan korkan halk, airet reislerini bartrmak iin, araya eski milletvekillerinden Sait Gker ve Belediye Reisi Faik Ertunulu koymulardr. Ara bulucularn temaslarndan sonra, merhan airet reisi Abdlkerim Abay ile Solhan aireti rei

si Sait Kaya Valinin nnde perek barmlardr. Kyller iki airetin barmasndan sonr ilerdir. (Milliyet, 23 Haziran 1970) XI. skilip'te Kan Dvas Yznden 3 Kii ldrld :

orum'un skilip ilesinin Uurluda Bucana bal Torunlar kynde kan davas yznden 3 ki

Uzun sredir aralarnda ikan davas bulunan 43 yandaki Ali Yeir ile 42 yandaki Mustafa ky dnda karlanca tartmaya balamlar, bu srada Ali Yeir, Mustafa Yeir'i tabanca Olaydan sonra kaan Ali Yeir, kyde Hseyin Kula'nm evine saklanmtr.

Olay duyan Mustafa Yeir'in 35 yandaki gelini Elif Yeir, yanna 18 yandaki olu Ramazan laralk, Ali Yeir'in sakland eve gitmitir. Burada tabanca ile, Ali Yeir'i ldren Elif a a girmeye alan Hseyin Kula'y da ar eikilde yaraiaanitr. 172 .

Mustafa Yeir ve Hseyin Kula, kaldrldklar skilip Devlet Hastanesinde lmlerdir. Olayd a yakalanan Elif Yeir ve olu Ramazan gz altna alnmtr. (Hrriyet 27 Austos 1976) XII. Bafrada 1 Motorda 35 Ton Silh kt. Jardarma Hcumbotu Tarafndan Yakalanan Motord aki Kaaklardan Biri Denize Atlayp Kat...

Bafra aklarnda bir motorda 35 ton arlnda silh ve mermi bulunmutur. Ele geirilen si da 430 adet sten tabanca ve 1 milyon 580 bin adet mermi bulunduu aklanmtr. Yakalanan d t kaakdan biri Samsun limannda denize atlayarak kamtr.

Bafra aklarnda devriye gezen jandarma hcumbotu, akta demirli duran bir motorda yapt da 10 byk sandk idn-de sten tabanca, ve ayrca torbalar dolusu mermi ele geirmitir. Elk nan motor yedee alnarak Samsun limanna getirilmitir. Limana girildii zaman yakalanan drt kaakdan biri denize atlamtr. Kaaknn arkasndan ate edilmise de yzerek kam Samsun Deniz Jandarma Blge Komutan Albay Ahmet Mirasyedi, olay dorulam, ancak yakalana n kaaknn adlarn aklamamtr. ., Kaaklkla ilgili soruturma derinletiralmkltedir. (Milliyet 24 Austos 1972) XIII. Cadde Ortasnda Silhl atmada Bir Kii ldrld: Urfa

Kan dvas yznden cadde ortasnda yaplan silhl atmada bir kii ldrlm, olay sras habiri kaza kurunu ile ar ekilde yaralanmtr.

Aziz Da adndaki gen, amcas olu Mslm Da'la birlikte Sunay caddesinde gezerken, yl en 45 yandaki Casm Toprak'la karlamtr. ki gen silhlarna sarlarak Casm Topralk' ulardr. Atee Casm Toprak da karlk verince cadde sava alanna dnmtr. Halk panie prak delik deik edilerek ldrlmtr. Olay srasnda caddeden gemekte olan A.A. mu173 ha'biri Alhmet Haiberveren de atlan kurunlara hedef olmutur. Aziz ve Mslm Da silhlar birlikte yakalanmlardr. (Milliyet 20 Mant 1972)

XIV.

Kan Davasndan 50 Ton Buday Atee Verdiler:

Mandin'e bal Mazda ilesinin Yceba kynde kan davas yznden mer Demir'e ait 50 ton lmitir.

Karata ve Demir aileleri arasnda uzun zamandan beri devam eden kan davas yznden Osman , Albdlkerim, Mehmet, Burhan Karata ve Hsn Enta adndaki ahslar nceki gn hasmlar it 50 ton buday ve 6 dnmlk sebze bahesini atee vermilerdir. Olaydan sonra yakalanan sa lar, O bizim canmz yakmt. Biz de onun maln yaktk demilerdir. XV. Kan Dvasndan Bir Kiiyi ldrd 2 Kiiyi de Yaralad:

Konya'nn itlikz kynde 25 yldian beri sregelen kan dvas, yeni bir kurban daha vermi

Ky halkndan Seyit Kutlu, kan dvas nedeniyle aralar ak olan Keser ailesine badan dner n, Pusu kurarak avtfei ile ate yadrmtr. Olayda Himmet Keser derhal lm, Mustafa Kes ine Keser de ar ekilde yaralanarak Konya Devlet Hastahanesine kaldrlmlardr. Cinayetten sonra daa kan katil Seyit Kotlu'nun yeni cinayetler ilemesinden endie edil mektedir. (Milliyet 27 Temmuz 1973) XVI. Kan Davas Yznden Kiiyi ldrd:

Dereli ilesine bal Akkaya kynde kan davas yznden bir ailenin ferdi tabanca ile ld lanmtr.

Dereli ilesinde oturan Durkaya Yeni adnda 35 yalarnda bir ahs, babasn ldren ve Af K an yararlanarak cezaevinden tahliye edilen Remizi Siirer'in Akkaya kyndelki evine silahl kastkn yapmtr. Durkaya Yeni olay srasnda Remzi Srer ve Fatma Srer'i (kurun y tutarak ldrm, Fikriye, Hamiyet ve Selim Srer'i de yaralamtr. Yarallar, ailenin dier ri ile birlikte Dereli ilesine kaarak bir eve gizlenmilerdir. 174

Katil Durkaya Yeni, Srer ailesinin gizlendikleri evi bumu ikinci basknda Veysel Srer'i tabanca ile vurarak ldrm, z-can Srer'i de yaralamtr. Yarallar Dereli salk ocan . (Milliyet 4 Tumtmez 1974) . XVII. 10 Yl Sonra Alevlenen Kan Damsndu 4 Kii ld:

Sinop'un Erikli kynde 10 yl nce balayan kandavas bir kez daha alevlendi. kan atmad dal, Halil zcan, Cemal Ermi ve olu Burhan Enmi ldler.

Ky meydannda kar karya gelen 60 yandaki Esat erdal ile 49 yandaki Cemal Ermi tart ve Cemal Ermi, "Sen benim babam nasl ldrrsn?" diyerek Esat Erdal'a hcum ederken, Cem in yannlda bulunan olu Burhan Ermi tabancasn ekerek ateledi. Silahlarn konutuu kavg t Erdal kanlar iinde yere derken, kavgay nlemek isteyen komulardan 62 yandaki Halil , kaza kurununa hedef oarak ld.

Burhan Ermi'in tabancayla ar ekilde yaralad 60 yandaki Esat Erdal yerinden dorulara efesinde tabancasn ateleyerek kendisine hcum eden Cemal Ermi ve olu Burhan Er-mi'i can yere serdikten sonra kendisi de kan kaybndan ld. (Hrriyet 7 Mays 1977) . 175

 IV RNEKOLAYLARIN DERLENMESNDE VE MLAKATLARDA GZ NNE ALINAN HUSUSLAR 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 176 Gazete Taramasnda Olaylarn Saptanmas in Kullanlan FORM GAZETENN ADI: GAZETENN TARH : OLAYIN BALADII YER: L......... LE......... KY......... LDRME OLAYININ GET YER: LDRME OLAYININ TARH: OLAYIN ANLATIMI : Olayn getii yre , ldrenin ya da alann meden durumu ve ya, ldrenin mesflei lenin ve ldrenin renim durumu

lk olayn hangi nedenle, nasl ortaya kt, Olay doufran nedenler nceki olaylarda len ve ldrenlerin akrabalk dereceleri Son olayda Cdrmenin, ailendn hangi yesi tarafndan yerine getirildii nceki olayn tarihi ldrme eyleminin hangi biimde, nerede ilendii Ailede dier yelerim almak iin kkrtma, bask ve vasiyeti olup olmad ldrme biimi ile ilgili bir gelenek olup olmad ldrmenin hanjgi arala yerine getirildii Olayn nlenmesinde taraflarn bir abas olup olmad ocua almas iin ne gibi telkinler yapld Olayda kadnlarn rol Olayla ilgili deyimler ve atlar Olayla ilgili gelenekler Mahkeme giderlerinin ne kadar olduu Olayda hkm giyenlerin hapiste ka yl yattklar.

OLAYIN GEM VE OLAYA KARIANLARIN AKRABALIK DERECES: OLAYA KARIANLARIN SOSYO-BKONOMK NTELKLER: (Cinsiyet, ya, eitim, meslek VjS.) LDREN: LEN: OLAYIN LK IKI NEDEN: NEML BULUNAN DER HUSUSLAR: 177 VI 3236 SAYILI YASA KAN GTME SEBEBYLE LENEN ADAM LDRME VE BUNA TEEBBS CRMLER FALLER HISIMLARI HAKKINDA TATBK OLUNACAK MUAMELEYE DAR KANUN Resm gazete neir ve iln 23 Haziran 1937, Say 3638, Kanun No : 3236.

Madde 1. Kan gtme sebebiyle adam ldren veya ldrmeye teebbs eden veya bakasn bu cr zmettiren veya tahrik eyleyen kimsenin, crm ilendii zaman bir dam altnda yaayan usu'l ve frular ve kardeleri ve kar veya kocas ikametghlarnn bulunduu yerden baka bir yer dilirler (11. 2. 1964 Esas : 1963/330, Karar: 1964/15 sayl Anayasa Mahkemesi karar ile iptal) (R.G. 14.7.1964- Say: 11753).

Madde 2. Fail ile bir dam altnda yaamasalar bile crm ilendii zaman failin ikametghnn nduu ky veya kasaba veya ehir iinde ikamet edeni, maddede yazl hsmlarndan ve amca, d yze, yeen, kaynana veya kaynatasndan herhangi birinin de takdir edilecek lzuma gre n akillerine karar verilir. (11.2.1964 - Esas: 1963/330, Karar 1964/15 sayl Anayasa Mahkemesi karar ile iptal) (R.G. 14.7.1964 - Say: 11753). Madde 3. Kan gtme saikna vakf olduu kimselerin dren veya ldnmeye teebbs edenlerin birinci ve dan ilendii zaman failin kametghnn bulunduu n de takdir edilecek lzuma re nakillerine karar

azim veya tahrikine vasta olarak adam l ikinci maddelerde yazl derecelerdeki hs ky veya kasaba veya ehir iinde ikamet e verilebilir.

Madde 4. Kan gtme siki ile adam ldrmee teebbs eden-178

ler ve kan gtme sikine vakf olduu kimselerin azim veya tahrikine vasta olarak bu crmle i ileyenler ve bu siki bilerek cr-me itirak etmi olanlar haklarnda da mahlkuim oldukl ezann etoirilmesinden veya bu cezann 'bir suretle dmesinden sonra birinci madde hkm ta bik olunur.

Madde 5. Kasden ldrlen bir ahsm yukardaki maddelerde yazl derecedeki hsmlarndan biri dn veya ldrttn zannettii kimseyi veya onun yaknlarndan birini kan gtme siki il dair kuvvetli emareler mevcut bulunduu takdirde Cumhuriyet Mddeiumumisinin talebi

ile ar ceza ilerini gren mahkemece nakline ikarar verilebilir. Se-lhiyetli mahkemenin tayininde ceza mahkemeleri usul kanununun hkmleri cardir. .

Madde 6. Haklarnda nakil karar verilenler ikametghlarnn bulunduu yerden beyz kilometr n dalha az bir mesafe dhilinde ikamet edemezler. Bu mesafe dnda olmak zere istedikler i yeri kendileri tayin edebilirler. (Tefsir: 1404).

Madde 7. Kan gtme siki ile ilenen adam ldrme veya adam ldrmeye teebbs crmleri hakk n hkm ikatletik-ten sonra bu kanuna gre nakilleri lzm gelenler hakkndaki karar cumhu mddei umumisinin talebiyle duruma yaplmakszn hkm veren mahkemece verilir. Bu karar al yhine tebli tarihinden itibaren bir hafta zarfnda haklarnda nakil karar verilenler t arafndan itiraz olunabilir, itiraz yaz ile veya bu hususta bir zabt varakas yaplmaik z ere mahkeme ktibine yaplacak beyanla olur. tiraz zerine mahkeme duruma yaparak karar verir. Bu kararlar Cumhuriyet Mddeiumumisiyle halklarnda karar verilenler tarafndan temyiz olunabilir. Duruma ile temyize dair olan .muameleler ceza muhakemeleri usul kanunu hkmleri daire sinde yaplr. . :. Madde 8. Bu kanun hkmlerinin tatbik olunaca yerleri cra VelkiMeri Heyeti tayin eder. -v-; .... ..... Madde 9. Bu kanun neri tarihinden muteberdir. Madde 10. Bu kanunun icrasna icra vekilleri heyeti memurdur. 179 KAYNAKLAR I- KTAPLAR Aagiller, Hicabte Mahkumlar Konuuyor, Ank. 1957, 63 S. . :

Aknc, Ylmaz * Atakan Tahsin: Sua Giden ve leyen ocuklar. stanbul 1968, Mim. Yay. Huku ve Eitim Serisi, Say, 3. Aytekin, Halil: Douda Ktlk Vardu Ankara, 1965, Toplum Yay. No. 14.

Baaran, Fatma: Diyarbakr Kylerinde Vaziyet allarn (Attitudes) Deimesiyle lgili Psiko t bir Aratrma, Ank. 1967. (basdmam doentlik tezi).

Baykul, Diner: Rize Vilyetinde Ruhsatsz Silh Tama Sebebleri zerine nceleme, Sinop 196 Baslmam Materyal) Sinop Maiyet Memurluu Kaymakamlk tezi. Beattie, John.Or/tetr Cultures, Aims, Metihods and Adhievements in Social Anthro pology, London 1964. Beiki, smail: Dou Anadolu'nun Dzeni, st. 1966. Rozarslan, Mehmet Emin: Dounun Sorunlar, Anlk. 1966. Dnmezer Sulh1: Kriminoloji, st. 1962, I.. Huk. Fak. Yay. No. 190.

Dnmezer, Sulhi: Ceza Hukuku Husus Ksm. ahslara Kar ve Mal Aleyhinde Crmler, 7. Bas .

Emlrolu, Vedia1: Edilli Kynn (Akakoca) Kltr Deimesi Bakmndan ncelenmesi, Ankara, Engels, Friedrlch: Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni (ev. Kenan Somer); Amk. 197i, Sol Yay. Ereni, Faruk: Adalet Psikolojisi, Ank. 1959, 3. Bas. Erman, Sahir-Dnmezer, Sulhl: , Nazar ve Tatbiki Ceza Hukuku, Umum Ksm, Cilt II, 3. Ba s, st. 1966. Gider, Hsn: Genel Kriminoloji ve Adalet Psikotojisi, Anik. 1961.

Gkda, Dursun*: Doantepe Ky Monografisi, Anik. 1969. A.. Eitim Fak. Lisans Tezi (oaUt

Gzbyk, Abdullah Pulat: Kan Gtme Crmleri, Ank. 1052, Ayn Yaz Adalet Dergisi, 1952, 10 da kmtr.

Gzelolu, A. Kadir: Urfa'da Kyn G^rekle, Urfa 1969, Baslmam Materyal. Urfa ili Maiyet rluu Kaymakamlk tezi. Karaten, Rafael: Blood Revenge, War And Victory Feast Among The Jibaro Indians o f Eastern Ecuador, Washington, 1P23, Smithsonian Institution Bureau of American E thnology, Bulletin 79. 180 ..--.-

Konyar, Basrl: Diyarbakr Yll, Cilt 3, 1936. lienhardt, Godfrey: Social Anthropoloy, London 1966, Oxfiord Uni. Press. Seeond E d.

Nimetolu, . Halil: Kan Dvalar, Urfa, Haziran 1969, Baslmam Materyal, Urfa Maiyet Memur uu Kaymakamlk Tezi.

Onger, Beria: Kadnlarn Kurtuluu, Denemeler-Arastranalar, stanbul, 1967. Kitabn ierisin e Ord. Prof. Dr. H. V. Validedeolu'nun konferans. zba, mer: Gaziantep Dolaylarnda Trkmenler ve Baraklar, Gaziantep 1958, Gaziantep Kltr emei, Kitap ve Bror Yay. No. 8. Pritchard, E.E. Evans: The NUer, A Description of the Modes of Livelihood and Poi tical Iostitutions of A Niiotic People, 1967. Rousselet, Marcel: Adalet Tarihi, (ev. Adnan Cemgil) tst. 1963, R.K. Kltr Serisi No . 30. Stirling, Paul: Turkish Village, U.S.A. 1965. ahin, Ali: Gney Anadoluda Beydili Trkmenleri ve Baraklar, Ank. 1962.

ensoy, Naci1: ocuk Sululuu - Kklk - ocuk Mahkemeleri ve tnfaz Messeseleri, st. 194 Yay. Popuolu, Hamide: Hukuk Sosyolojisi Dersleri, Cilt I, Ankara 1963, A..H.F. Yay. No. 174. Popuolu, Hamide: Hukuk Sosyolojisi Ders Notlan, 2. Cilt (oaltma) Arik. 1966, A..H.F. Yay. No. 174.

Trkdoan, Orhan: Beikdz ve Dursunbey Blge Monografileri. Karlatrmal Sosyal Aratrm

1966, (oaltma) Atatrk ni. Fen. Ed. Fak. Yay. ok, Cokun: Trk Hukuk Tarihi, Ankara 1966, 4. bas. Yasa, tbrahim: Ankara'da Gecekondu Aileleri, Ank. 1966, S.S.Y.B. Yay. .... 100 Mk errir Sulu Hakknda Kriminolojik Anket, Ank. 1954, A..H.F. Yay.

Kan Dvas - Seminer almas, 25 Mays 1974, Trabzon, Ankara, 1975, Trkiye Barolar Birlii No. 17. II- EDEB YAPITLAR Atay, Cahit: Karalarn Mematleri, Ank. 1965. Bilgi Yay. 3, Tiyatro Dizisi. 2. Gntekin, Reat Nuri1: Kn Dvas tst. 1960, Reat Gntekin Klliyat, No. 21.

Honorg De Balzac: Vendetta (Kan Dvas) ev. Nurullah Ata, 1943, irketi Mrettibiye Basmev No. 73. Kocagz, Samim: Yamurdaki Kz (Hikyeler) Gm ile Zeliha tst. 1967. Merimee, prosper: Colomba (Roman) (ev. Talhsin Ycel) tst. 1958, Varlk Byk Cep kitapla r No. 89. Oflazolu, Turan: Kezban, st. 1967, Kent Yay. Merter, Ferdi: Knal Yapncak, Ankara 1969. . . Va - Nu: Kan Dvas, Ank. 1940, Matbuat Uumum Mdrl Neriyat, Halk Kitaplar IV. Yldz, Bekir: Reo Aa, (Hikyeler) Pala Hmno, tst. 1971, Habora Kitabevi Yay. 93. Yldz, Bekir: Sahipsizler, (Hikyeler) Obalarn Yasas, tst. 1971. May Yay. 181 III- NCELEME VE MAKALELER Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi, Ank. 1965, Say 2. Aytek, Halil: Hseyinler: Sosyal Adalet Dergisi, Say 10, Ocak 1965. Mahkumlarla Konuma (II), Sosyal Adalet Dergisi, Say 12, Mart 1965. Belgesay, Mustafa Reit: Kuran Hkmleri ve Modern Hukuk, Adalet Dergisi, Yl 55, Say 2, ubat 1964. Bilecen N.* Salam, M. Adil: Anayasa Mahkemesi Kararlan, Ank. 1967. apn, Halit: Kadnl ar Hapishanesi (No. 2) Rportaj, Milliyet Gaz. 11 Mays 1964.

Dnmezer, Sulhi: Kriminoloji Asndan Kan Gtme Saikiyle lenen Sular, st. ni. Hukuk Fak Cilt XL. Say 1-4, st. 1974. Erdentug, Nernin: lkel Toplumlarda Hukuk, A..D.T.C.F. De rg., Cilt. 24, No. 1-2, Ank. 1969.

Geray, Cevat: Toplum Kalknmas rnekolay Aratrmalar Konu-Grelli, Nevzat: Kan Dvas Nede Adam ldrmeler Konusunda Alnsunda bir Deneme, S.B.F. Derg., Cilt 23. No. 4.

mas Gereken Sosyal dar ve Hukuk Tedbirler Hakknda Rapor. I.. Hukuk Fak. Mecm. Cilt XLI, Say 34 ist. 1976. Gven, Bozkurt: Etnolojik ve Sosyal (Kltrel) Antropolojik Aratrmalar, Hacettepe Nfus Ettleri Enstits ve Trk Sosyal Bilimler Dernei Seminerinde Sunulan Bildiriler 23-25 ubat 1970, Trkiye'de Sosyal Aratrmalarn Gelimesi Ankara 1971, Hacettep niversitesi Yaynlar D-II. Gololu, Mahmut: Kan Gtme, I. II. III. Zafer Gazetesi, 26.1. 1955; 22.2.1955; 20.4.1955.

Gzbyk A. Pulat: Kan Gtme Crmleri, Vatan Gazetesi, 25 Temmuz 1952. " " Kar Gtme Crm ir Kanun zerine Bir nceleme, dare Derg., Yl 26, Temmuz-Austos 1955, Say 235.

" " Kan Dvalar Nasl nlenir? Milliyet Gazetesi, 16 Temmuz 196&. Harmandalolr: Kan Gtme ) Forum Derg., ayi 164. " * Bir Ekiya, Kan Gtme (II). Forum Dergisi, Cilt 13, Say 16 6. " ' Bir Dert ki... Kan Gtme (III). Forum Dergisi, Cilt 13, Say 167. " Konumayan. .. Ky, Kan Gtme (IV). Forum Derg., Cilt 13, Say 168. " Konumayan Ky: Karatavuk, Kan Gt me (V), Forum Derg.. Say 170. " El mi Yaman Bey mi Yaman? Orta Anadolu Kylerinde K an Gtme, Forum Derg., Cilt 14, Say 175. Orta Anadolu Kylerinde Kan Gtme (II), Forum Derg., C. 14, Say 177. Karadeniz, Fikre t: Tonyada Kan nc Problemi, Trk Folklor Aratrmalar Derg. Say 183, Ekim 1964. Kavalah, Mmin: Kan Gtme, Adalet Derg., Yl 54, Say 3-4, Mart-Nisan 1963. Kunter, Nuru llah: Kan Gtme Gelenei ve Alnmas Lzm Tedbirler, Cumhuriyet Gaz., 1 ubat 1953, Say 10240. Nirun, Nihat: Su Hdisesinin Sosyal Sebepler i, Aratrma Derg.,

Say 6, Ank. 1968, A..D.T.C.F. Yay. zttirk, saf: Kan Gtnte, Ky Enst. Derg. Cilt. 1, Say , ESkim 1945, Hasanolan Ky Ens. Yay. 182 Otterbein, F. Keith - Otterbein, S. Charlotte: An Ey e for an Ey e, A Tooth for a Tooth, A Cross-Cultural Study of Feuding, American Anthropologist, Vol 67, Num b. 6, No. 1, December 1965. Ojier, Y.P. Mark: Arnavutlukta Hl Kan Gtmenin Kalkmad Yerler Var. Kuran Gazetesi, 27 M art 1935. PeMner, Visalettin: Kan Gtme Crmleri ve 3236 Sayl Kanun, Ankara Barosu Derg., Yl 17, 1 960, Say 3. Pospisil, Leopold: Feud, Int. Encyc. of Sac. Sri., 1968, Vol 5.

Pospisil, Leopold1: Law And Societial Structttre Among The Nunamiut Eskimo, Expl orations in Culrturai Anthropology, Essays in Honor of Geor-ge Peter Murdoak. Ed. Ward H. Goodenough. Sadk, Enver: Cenub Anadolu Trkmenleri Arasnda Kan Gtmek ve Kan Salamak, Hadk Bilgisi Haberleri Derg., Yl 2, Say 16, 1. ubat. 1931. Tanyol, Cahit: Eylen Ky. Sosyoloji Derg., Say 19-20, .. Ed. Fak. Yay.

Taan, Betin: Sinop evresinde Krhninolojik Bir Aratrma, Adalet Derg., Yl 57, Say 8-9, A stos-Eyll 1966.

Tezcan, Mahmut: Trkiyede Kan Dvas ve nlenmesi areleri, Adalet Derg., Cit 65, Say 8, A os 1974. Thunvald, R.1: Blood Vengeance Feud, Encyc. of Soc. Sci. Vol. I-II. 8. Cilt. Ttengil, Cavit Orhan: Diyarbakr Mektubu, Cumhuriyet Gazetesi, 5. Ocak. 1966.

lken, Hilmi Ziya!: timai st Yap Olarak Hukuk Tetkiklerine Giri, Sosyoloji Derg., Say 2 .. Ed. Fak Yay. 228.

Yasa, brahim: rnekolay Aratrmalarnda Gzlem ve Mlakat Metotlarnn nemi, S.B.F. Derg., 5, Say 2, Ankara 1959. Yener, Sabri akir: Gaziantep llbeyli Aireti, Trk Folklor Aratrmalar Derg., Say 33. Yenice, Kzm: Tatbikatta Kan Gtme Dvalar. Hukuk ve itihatlar Derg., 1952, No. 5. Ycel, Mustafa: Kadn Sululuu, Adalet Derg., Yl 60, Say 14, Kasm 1969. ..." Trk Toplumu Silhlanyor mu? Dnenlerin Forumu, Milliyet Gazetesi, 19 Nisan 1970. IV- ANSKLOPEDLER, SZLKLER Encyclopaedia of the Social Sciences, Vo I, II, 8. Cilt. 1935. Aynca 1968 Bas. Encyclopaedia Britananca, Cilt 22. Grand, Laousse, Encyclopedique, Cilt 10. Sdhadht J: Ksas. slm Anskfopedisi, Cilt 6. RNEK, Sedat Veyis: Etnoloji Szl, Ank. 1971, A..D.T.C.F. Yay. LKEN, Hilmi Ziya: Sosyoloji Szl, stanbul 1969, M.E. Bak. Yay. Szlk Serisi No. 1. 183 V- GAZETELER Cumihuriyot Gazetesi Milliyet

Hrriyet Alkam gazetesi Resm Gazete 5 Haziran 1935 21 Temmuz 1954 18 Temmuz 1961 25 Aralk 1961 7 Ocak 1962 27 Temmuz 1973 16 Haziran 1969

4 Temmuz 1974 . 30 Nisan 1970 23 Haziran 1970 26 ubat 1961 5 Aralk 1961 20 Mart 1972 24 Ocaik 1972 24

Austos 1972 30 Mays 1963 5 Nisan 1964 v 9 Austos 1966 3 Ekim 1969 7 Mays 1977 5 ubat 1954 16 ubat 1954 20 Eyll

1966 27 Austos 1976 11, 12, 13 Temmuz 1971 4 ubat 1972 8 Temmuz 1970 Say 13542 184 Sevin Matbaas, Ankara - 1981 Fiyat: 80 TL.