Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Blm 1 Temel ve leri Rleli Kontrol

Rle kullanlarak yaplan ardk kontrol, Rleli kontrol olarak da adlandrlr. Bu blmde, rlenin yaps hakknda temel ve ileri bilgi verilecek ve rleli kontrol zerinde durulacaktr. Rle, yksek akm kapasitesine sahip alclarn akm deerlerini verebilmek iin, g devresinde anahtar olarak kullanlr. Rlenin ok sayda konta vardr ve ayn anda birden ok devreye kumanda edilebilir. ok karmak ve zor devreler, basit devrelerin birletirilmesi ile yaplabilir. Bu bilgi, bir sonraki adm olan programlanabilen lojik kontrol devrelerinin anlalmasnda da ok yararldr. Teorik ksm anlaldktan sonra, hareketin tam olarak ortaya kmasndan emin olmak iin kablolama yaplmaldr.

1.1 Rle Hakknda Temel Teknoloji

Rleli kontroln ana bileeni, elektrikle kontrol edilen ve anahtarlama konta bulunan rledir. Pek ok rle tr olmakla birlikte, en ok kullanlan, kk sinyal kontrolnde kullanlan ve elektromanyetik olarak alan rlelerdir. Kontaklarn konumunu deitirmek iin, elektromanyetik g kullanlr. Zaman rlesi, sayc rle ve kontaksz rle de dier eit rlelerden bazlardr. Zaman rlesi, giri sinyali geldikten sonra, daha nceden belirtilmi olan sre sonuna kadar k sinyali vermeyen ve o sre sonunda kontaklar konum deitiren rledir. Sayc rle, sayma fonksiyonuna sahiptir ve bu rle de nceden belirtilmi olan sayma deerine geldikten sonra kontaklar konum deitirir. Kontaksz rlelerin hareketli hi bir paralar yoktur. (SSR, solid state relay)

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Rle hakknda rnek devreler, teorik olarak rlenin yaps ve kontaklarn terminal numaralar bundan sonra allmaldr.

1.1.1 Rle in rnek Kullanm Yerleri

Pek ok elektrikli cihazn kontrolnde rle kullanlr. Aada buna ait rnekleri grmektesiniz. Televizyon Stereo set Mikrodalga Klima alan makine (rnein,dkmhanede dkm makinesi) Endstri iin robot

Kontrol paneli (rnein, enerji santralinde blm ve bina kontrol blm)

transformatr

Tbbi elektronik cihazlar (rnein bilgisayarl tomografi (CT) tarama)

Telefon

Bilgisayar, fotokopi makinesi

Tren

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.1.2 Mentee Tip Elektromanyetik Rle

Aadaki ekil, en ok kullanlan tip olan, mentee tip elektromanyetik rleyi aklamaya yarar. Demir nve zerine sarlm olan bobine elektrik enerjisi verilir ise, bu bobin elektromanyetik alan oluturur ve bu elektromanyetik alan, karsnda bulunan demir paray kendine doru eker. Bu demir para zerine yerletirilmi olan kontaklar, meydana gelen hareket ile konum deitirirler. Bylece elektrik akmnn geip gememesi ynnde anahtarlama yaplm olur. Elektromknats Demir para

S ekim

Demir Nve

Rle; bobin blm, kontak blm ve mekaniki hareket blm olmak zere ana blmden meydana gelir. Bunlar, aadaki gibi yapsal ema olarak gsterilebilir. ekil (a) bobine enerji verilmedii duruma gre izilmitir. ekil (b) de bobine enerji verilmitir. Bobine enerji verildiinde, bobin uyarlr ve elektromknats olur, hareketli olan demir paray kendine doru eker. Ayn zamanda kontaklar kontak blmnde deitirilmi olur. Eer bobinin enerjisi kesilir ise, elektromknats zellii kaybolur ve yayn da etkisi ile kontaklar ilk pozisyonuna dner.

Yay

Hareketli demir para Hareketli blm Kontak terminali

Bobin terminali

Kontak blm

Bobin blm

Kontak terminali

Demir para ekilir ve kontaklar konum deitirir.

(a)

(b)

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.1.3 Rlenin Konta

En ok kullanlan rle tiplerinde, a kontak, b kontak ve c kontak olmak zere farkl tipte rle konta vardr. ann anlam, normalde ak, rle enerjilenince kapanan demektir. b ise, bunun tersine rle enerjisiz iken kapal, enerjilendiinde alan kontak demektir. c kontak, gei konta anlamna gelmektedir.

Akm verilince

Akm kesilince

ekim

Kontak ak

Kontak kapal

ekil 2 1 a kontak

Akm verilince Akm kesilince

ekim

Kontak kapal

ekil 2 2 b kontak

Kontak ak

c kontak, normalde ak (NO) ve normalde kapal (NC) olmak zere iki kontan birlikte yerletirilmesinden meydana gelir. Burada bir terminal yine hareket edebilir zelliktedir. (C terminali) Rleye enerji verildiinde, normalde ak olan kontak kapanr ve normalde kapal olan kontak da alr bunun tersine rle enerji kesildiinde kontaklar ilk pozisyonuna dnerler. Genelde rleler c kontak ierirler. Balantnn deitirilmesi ile a kontak yada b kontak olarak istee gre kullanlabilirler. Bu rle a kontak olarak kullanldnda, C terminali ve NO terminali balant noktalar olarak kullanlr. Bunun tersine, b kontak olarak kullanlmak istenirse, C terminali ve NC terminali balant ucu olarak seilmelidir.

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Akm verilince Akm kesilince

NO

NC

NO

NC

a kontak olarak kullanm (C terminal- NO terminal) Kontak ak b kontak olarak kullanm (C terminal- NC terminal) Kontak kapal

Kontak kapal

Kontak ak ekil 2 3 c kontak Ortak terminal Normalde ak terminal Normalde kapal terminal

C terminal NO terminal NC terminal

Dier bir tr rlede, zel bir kontak olan MBB kontak vardr. Bu kontak, kesme ileminden nce (b kontaktan nce) altrma (a kontak) ilemini yapar. Yani, sradan rlelerde, nce normalde kapal olan kontak alr ve sonra ak olan kontaklar kapanr, oysa bu MBB kontakta, nce ak olan kontak kapanr ve ondan sonra kapal olan kontak alr. Bu kontaa ayrca, srekli kontak ismi de verilmektedir. Bu kontaa ait zaman grafii aadaki gibidir.

Bobin a kontak b kontak rtme ekil 2 4 rtme MBB kontak

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Her bir kontaa ait devre diyagram aadaki ekilde gsterilebilir.

a kontak

b kontak

c kontak

MBB kontak

Bobin

ekil 2 5

Devre diyagram

Rlenin karakteristii bilinmelidir. Rle, yksek akm kapasitesine sahip, g devresini anahtarlamak iin kullanlr. Rlenin ok sayda konta vardr, bylece ayn anda birden ok devreye anahtarlama yapmak mmkndr. Detaylar aadaki gibi sralanabilir. (1) Rle, yksek akm kapasitesinden dolay, g devresinin anahtarlanmasnda kullanlr. (2) Birden fazla konta olabilecei iin, ayn anda, ok devreye anahtarlama yapmak mmkndr. (3) Rlenin girii (Bobin) ile k (Kontaklar) birbirinden bamszdr, bylece giri ve k iin iki trl g kayna devresi kullanlabilir. (4) Bir devrede iin rle seimi yaplacaksa, rle kontaklar, gerekli olan akm deerinin 1.2 1.5 kat zerinde seilmelidir. (5) Rlenin almas annda, titreim, grlt ve anma meydana gelir.

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.1.4 Rlenin Kontak Yaps ve Terminal Numaras

Rleye, genelde birden ok kontak yerletirilir. En sk ekilde ise, 2 ila 4 kontak arasnda kontak konulmaktadr. Aada, iki adet c kontak bulunduran rlenin kontak yaps gsterilmitir. 2 adet c kontak
1 4

NC
5 8

NC NO
9 12

NO C
13 14

Terminal numaras Bobin Bobin terminali

ekil 2 6 Rlenin alt grnts (OMRON MY2)

13 9 14

13 9 14

a kontak olarak Kullanm C terminali ile NO terminali aras, balant noktalar olarak kullanlmaldr.( 5-9 veya 8-12) Bobin terminali olarak (13-14) numaral terminaller kullanlmaldr.

ekil 2 7

ekil 2 8 b kontak olarak kullanm C terminali ile NC terminali aras, balant noktalar olarak kullanlmaldr.( 1-9 veya 4-12) Bobin terminali olarak (13-14) numaral terminaller kullanlmaldr

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Uygulama 1 Aadaki ekil, DC24 Volt ile alan bir rleye aittir.(OMRON MY4) Bu rlenin 4 adet c kontak vardr. Bu rlenin kontaklarn a kontak ve b kontak olarak nasl kullanabileceimizi aklaynz.

1 5 9

2 6 10

3 7 11

4 8 12

13

14

ekil 2 9

DC 24V rle (OMRON MY4)

ekil 2 10

Rlenin terminal numaralar

1.2 Lojik Devre

Buton ve rle kullanlarak, basit lojik devreler (YES, NOT, AND, OR) renilmelidir.

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.2.1 ON (Yes) Devresi

ON devresi, girii ON olduu srece k da ON olan devredir. Aadaki devrede, buton (a kontak), rle (a kontak) ve lamba kullanlmtr. (1) Elektrik emas P BS Buton
(a kontak)

N ekil (a) normal durumu gsterir. SL, BSye baslmad srece NO kontak kullanld iin k vermez.

Rlenin terminal numaras

Rle
(a kontak)

14

13

SL
Ik yok

5 9 ekil 2 11 a

(Normal)

Numaralar, rlenin terminal numaralarn gsterir.

BS

Bobine akm verilince

Rle
(a kontak)

14

13

SL
Ik var

ekil (b) butona basld durumu SL gsterir. SL lambas, BSye basld srece, kontak kapal olduu iin k verir.

Rlenin konta kapanr ve Lambaya akm uygulanr.

ekil 2 11 b (Butona basl) ekil 2 11 ON devresi

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

(2) Ardk diyagram

Buton (BS -a kontak) ve Rle (R) sembollerini kullanarak, ardk diyagram iziniz. izme ilemine sol, st taraftan balaynz. Rlenin a kontan gstermek iin, Ra semboln kullannz. Rlenin a konta ve lamba SL sembolleri, ikinci admda izilmelidir. R ve Ra sembolleri, rlenin blmlerine ait olan sembollerdir, R rlenin bobinini sembolize ederken, Ra, kontan sembolize eder, ardk devre izimi yaplrken rle ve kontaklar birbirinden bamsz yerlerde izilebilirler.
Buton (a kontak) Rle bobini

P BS
14

R
13

Ayr yerlerde R
5 9

SL

Rlenin a kontak

ekil 2 12

Ardk diyagram

(3) Zaman grafii ve Doruluk tablosu Aadaki ekil, zaman grafiini ve doruluk tablosunu gstermektedir. Balatma butonuna basld srece, rle bobinine enerji uygulanr ve rlenin normalde ak olan kontaklar kapanr, lamba da k verir. Bas
Balatma butonu

BS
Rlenin bobini

Kapal

GR BS 0

IKI SL 0 1

R
Rlenin konta (a kontak) Lamba

Enerjili

Ra

Kapal

ekil 2 14 Doruluk tablosu

SL ekil 2 13

Ikl Zaman grafii

10

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.2.2 OFF Devresi

Giri devresi aktif olduu srece, k devresi pasif (Off) olan devreye, OFF devresi denir. Aadaki ekil, buton (a kontak), rle (b kontak) ve lamba kullanlarak yaplm bir OFF devresidir. Off devresini oluturabilmek iin, ON devresinin tersine, rlenin a konta yerine b konta kullanlmaldr. (1) Elektrik diyagram P BS Buton (a kontak) N ekil (a) normal durumu gsterir. SL lambas, BS butonuma baslmad srece, rlenin normalde kapal konta kullanld iin k verir SL
Ik var

14

13

Rle
(b kontak)

ekil 2 15 a (Normal)

BS

Rle

14

13

SL
Ik yok

ekil (b) butona basldndaki durumu gsterir. SL lambas BS butonuna basld srece, kullanlm olan normalde kapal kontak alacandan k vermez.

ekil 2 15 OFF devresi b (Buton basl)

11

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

(2) Ardk diyagram Buton BS(a kontak), rle R(b kontak), lamba SL sembollerini kullanarak ardk diyagram iziniz. Rlenin normalde kapal konta ve lamba, ardk diyagramda, ikinci kademede izilmelidir. R ve Rb, rlenin blmleri olmasna ramen ardk diyagram iziminde birbirinden bamsz olarak kullanlmaktadr.
Buton (a kontak) Rle bobini

P BS
14

R
13

Bobin ve konta ayr yerlerde

Rb
1 9

SL

Rlenin b konta

ekil 2 16

Ardk diyagram

(3) Zaman grafii ve doruluk tablosu Aada zaman grafii ve doruluk tablosu grlmektedir. Butona basld srece, rle bobinine elektrik verilir ve rlenin normalde kapal olan konta alr, buna bal olarak da lambann sner. Basl
Buton BS
Rle bobini

Kapal

GR BS 0 1

IKI SL 1 0 Doruluk tablosu

R
Rlenin konta (b kontak) Lamba

Enerjili

Rb

Ak

ekil 2 18

SL ekil 2 17

Iksz Zaman grafii

12

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.2.3 AND Devresi

Eer birden fazla buton birbirine seri olarak balanrsa, lambann k verebilmesi iin tm butonlara ayn anda baslmaldr. Eer sadece bir butona baslacak olursa, lamba k veremeyecektir. AND devresi, btn girilerin ON olduu durumda, kn da ON olacan gsteren devredir. (1) Elektrik Devresi P BS1 BS2 Buton
(a kontak)

Rle
(a kontak)

14

13

SL
Ik yok

ekil (a) normal durumu gsterir. SL lambas, BS1 ve BS2 butonlarna birlikte baslmad srece normalde ak olan rle konta kullanldndan dolay k veremeyecektir.

5 9

ekil 2 19 a (Normal)

BS1

BS2

N ekil (b) butonlardan sadece birisine basl olduu durumu gstermektedir. SL lambas, rle bobinine enerji verilemeyeceinden dolay k veremeyecektir.

Rle
(a kontak)

14

13

SL
Ik yok

5 9

ekil 2 19 b (Sadece bir butona basl durum )

13

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

BS1 P

BS2 N ekil (c) her iki butona da basld durumu gsterir. SL lambas, BS1 ve BS2 butonlarnn her ikisine birlikte basldnda, rlenin normalde ak konta kapanacandan k verecektir.

Rle
(a kontak)

14

13

SL
Ik var

ekil 2 19 c ( Her iki butona da basld durum) ekil 2 19 AND devresi (2) Ardk diyagram P BS1 BS2
14 13

Ra
5 9

SL

ekil 2 20

Ardk diyagram

(3) Zaman grafii ve Doruluk tablosu

Basl Basl

Buton BS1
Basl Buton Basl

GR

IKI

BS2
Rle bobini

BS1 0 0 1 1 ekil 2 22

BS2 0 1 0 1

SL 0 0 0 1

R
Rle konta (a kontak) Lamba

Enerjili

Doruluk Tablosu

Ra

Kapal

SL

Ik var

ekil 2 21 Zaman grafii 14

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.2.4 OR Devresi
Butonlar birbirine paralel olarak balandktan sonra, bu butonlara lamba seri olarak balanrsa, butonlardan herhangi birisine yada her ikisine birlikte basld srece lamba k verecektir. OR devresi, butonlardan birisine yada her ikisine birlikte basldnda k devresini aktif yapan devredir. (1) Elektrik devresi P BS1 Buton
(a kontak)

N ekil (a) normal durumu gsterir. SL lambas, butonlardan hi birisine baslmad srece normalde ak kontak kullanld iin k vermeyecektir.

BS2
14 13

Rle
(a kontak)

SL
Ik yok

5 9

ekil 2 23 a (Normal) BS1 P N ekil (b) butonlardan birisine basl olduu durumu gsterir. SL lambas BS1 yada BS2 butonlarndan herhangi birisine baslsa k verir. Bu durum AND devresinden ok farkldr.

BS2

(a kontak)

SL
Ik var

ekil 2 23 b (Bir butona basl durum )

15

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

BS1

N ekil (c) her iki butona da basld durumu gsterir. SL lambas BS1 yada BS2 butonlarndan birisine yada her ikisine birlikte basldnda, rlenin konta kapanaca iin k verecektir.

BS2

(a kontak)

SL
Ik var

ekil 2 23 c ( Her iki butona basld durum) AND devresi (2) Ardk diyagram P BS1
14

R
13

BS2

R
5 9

SL

ekil 2 24

Ardk diyagram

(1) Zaman grafii ve Doruluk tablosu

Basl Basl

Buton BS1
Buton

Kapal
Basl

Kapal
Basl

BS2
Rle bobini

Kapal

Kapal

GR

IKI SL 0 1 1 1 0 1 0 1

BS1 0
Enerjili Enerjili Enerjili

BS2

R
Rle kota (a kontak) Lamba

0 1 1 ekil 2 26

Ra

kapal

Kapal

Kapal

Doruluk tablosu Zaman grafii

SL

Ik var

Ik var

Ik var

ekil 2 25

16

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.2.5 NAND Devresi

NAND devresi, AND devresinin deillenmi halidir. Bu devrede her iki butona birlikte baslmad srece lamba k vermektedir. Her iki butona birlikte basldnda rle bobini enerjilenir ve normalde kapal olan kontan aar, lamba akm normalde kapal kontak zerinden getiinden dolay lamba enerjisiz kalr ve k vermez. NAND devresi, tm girilerin ON olduunda kn OFF olduu devreyi gsterir. (1) Elektrik devresi P BS1 BS2 Buton
(a kontak)

N Soldaki ema normal durumu gstermektedir. SL lambas ayn anda BS1 ve BS2 ye baslmad srece, kapal kontak zerinden geen akmla k vermektedir.

Rle
(b kontak )

14

13

SL
Ik var

1
9

ekil 2 27 Elektrik devresi

(2) Ardk diyagram P BS1 BS2
14

R
13

R
1 9

SL

ekil 2 28 Ardk diyagram

17

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

(3) Zaman grafii ve Doruluk tablosu

Buton Basl Basl Basl Basl

BS1
Buton

GR

IKI SL 1 1 1 0 0 1 0 1

BS2
Rle bobini

BS1 0 0 1 1 ekil 2 30

BS2

R
Rle konta (b kontak) Lamba

Enerjili

Rb

ak Ik yok

SL ekil 2 29

Doruluk tablosu

Zaman grafii

1.2.6 NOR Devresi

NOR devresi, OR devresinin deillenmi halidir, yani, paralel bal olan iki butondan hi birisine baslmad srece ktaki lamba verir, butonlardan herhangi birisine yada her ikisine birlikte basldnda ktaki lamba k vermez. NOR devresi, girilerden birisi yada hepsi ON olduunda, k OFF olan devreyi gsterir. (1) Elektrik devresi P BS1 Buton
(a kontak)

N Yandaki ema normal durumu gsterir. SL lambas, BS butonlarndan hi birisine baslmad srece rle konta kapal olduu iin k verecektir.

BS2
14 13

Rle
(b kontak)

SL
Ik verir

ekil 2 31 Elektrik devresi

18

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

(2) Ardk diyagram P BS1

14

R
13

BS2

Rb
1 9

SL

ekil 2 32 Ardk diyagram

(3) Zaman grafii ve Doruluk tablosu

Buton Basl Basl Basl Basl

BS1
Buton

GR

IKI SL 1 0 0 0 0 1 0 1

BS1 0 0 1 1

BS2

BS2
Rle bobini

R
Rle konta (b kontak) Lamba

Enerjili

Rb

ak

ekil 2 34
Snk

Doruluk tablosu

SL

ekil 2 33 Zaman grafii

19

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.2.7 Uygulamalar
Uygulama 1 Aadaki ardk diyagram, rlenin iki adet kontann kullanld bir elektrik devresini gstermektedir. BS butonuna basld zaman SL1 lambas k verirken SL2 lambasnn snmekte, butona baslmad zaman ise bunun tersine SL1 lambasnn snp, SL2 lambasnn yanmaktadr. Bu devre iin doruluk tablosunu ve zaman grafiini iziniz. P BS
14 13

Rlenin iki konta ayr yerlerde kullanld a kontak

5

Ra
9

SL1 Krmz Lamba

b kontak
4

Rb
12

SL2 Sar Lamba

BS

Bobin

a kontak Ra b kontak Rb

GR

IKI

BS

SL1

SL2

SL1

SL2 (Zaman grafii)

1 (Doruluk tablosu)

20

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Uygulama 2 Aadaki devre iin zaman grafiini ve doruluk tablosunu oluturunuz. P BS

14 13

2 kontak ayr yerlerde b kontak

1

Rb1
9

SL1 Krmz

b kontak
4

Rb2
12

SL2 Sar

BS

Bobin

b kontak Rb1 b kontak Rb2

GR

IKI

BS

SL1

SL2

SL1

SL2 (Zaman grafii)

1 (Doruluk tablosu)

21

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Uygulama 3 Aadaki ardk diyagramda iki adet rle kullanlmtr. Her rlenin a kontaklar lambay yakmak yada sndrmek iin seri olarak balanmlardr. Doruluk tablosu ile zaman grafiini iziniz. P BS1
14 13

R1 Rle 1

R2 Rle 2 BS2
14 13

R1a
5 9 5

R2a

SL1

Rle 1in a konta

9 Krmz lamba Rle 2nin a konta

BS1

BS2

R1 GR R2 BS1 0 R1a 0 R2a 1 1 SL (Zaman grafii) (Doruluk tablosu) 1 0 1 BS2 0 IKI SL

22

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Uygulama 4 Aadaki ardk diyagramda iki adet rle kullanlmtr. Rle 1in a konta ve Rle 2nin b konta lambay yakmak ve sndrmek iin seri olarak balanmlardr. Bu devre iin zaman grafii ve doruluk tablosu oluturunuz. P BS1
14 13

R1 Rle1

R2 Rle2 BS2
14 13

R1a
5 9 4

R2b
12

SL1

Rle1in a konta

Krmz lamba Rle2nin a konta

BS1

BS2

R1 GR R2 BS1 0 R1a 0 R2a 1 1 SL (Zaman grafii) 23 (Doruluk tablosu) 1 0 1 BS2 0 IKI SL

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Uygulama 5 Aadaki ardk diyagramda iki adet rle kullanlm, lambay yakmak yada sndrmek iin bu rlelerin a kontaklar paralel ekilde balanmlardr. Zaman grafiini ve doruluk tablosunu oluturunuz. P BS1
14 13

R1 Rle1

R2 Rle2 BS2
14 13

R1a
5 9

SL Krmz lamba

Rle1in a konta R2a

5 9

Rle2nin a konta

BS1

BS2

R1 GR R2 BS1 0 R1a 0 R2a 1 1 SL (Zaman grafii) 24 (Doruluk tablosu) 1 0 1 BS2 0 IKI SL

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.3 Mhrleme (Kendi kendini tutma, Self-holding) Devresi

Mhrleme devresi, balatma butonuna basldktan sonra, rlenin kendi enerjisini kendi ak konta zerinden tamamlayarak, dardan bir etki ile durduruluncaya kadar, srekli olarak almasn salayan devredir. Bu devre, hafza devresi olarak da adlandrlr. Bu devre, bir elektrik motorunun altrlmas ve durdurulmas gibi basit devreler de dahil olmak zere, bir ok yerde kullanlmaktadr.

1.3.1 Teorik Olarak Mhrleme Devresi

Aadaki ardk diyagram, Evet (YES) devresi ile Mhrleme (Self-holding) devresi arasndaki fark gsterir. Rlenin a konta (Ra), butona paralel olarak balanmtr. Butona basldnda rle enerjilenir ve ardndan da Ra kapanr, rle enerjisini kapanan bu Ra konta zerinden almaya devam eder. Balatma butonundan el ekilse bile rle almaya devam edecektir.

(YES devresi) BS R

(Self-holding devresi) BS R

Ra

(1) Butona (BS) baslr. (2) ( R ) rlesinin konta kapanr. (3) BS butonu braklr. (4) R rlesinin enerjisi kesilir.

(1) Butona (BS) baslr. (2) ( R ) rlesinin konta kapanr. (Ra) (3) BS butonu braklr. (4) R rlesinin enerjisi, Ra konta zerinden devam eder.

25

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

zleyen elektrik devresi, mhrleme devresinde elektrik akmnn akn gstermektedir. Butona baslmadan nce, basld zaman ve brakldktan sonraki durumlar aklanacaktr. BS 13 R 14 BS R

Ra

Ra

ekil 2 35

Ardk diyagram

ekil 2 36 Elektrik devresi

ift taraf

Yandaki ekil, butona basld durumu gstermektedir. nce buton zerinden rle bobinine akm uygulanr, rle normalde ak olan kontan (Ra) kapatr ve akm bu kontak zerinden rle bobinine ikinci yoldan da uygulanmaya balar. Buton serbest braklsa da Ra zerinden gelen akmla rle almasna devam eder. ekil 2 37 Butona basld durum.

Yandaki ekil, butona basldktan sonra tekrar brakld durumu gsterir. Butonun konta serbest braklmasna ramen, rle R, daha nceden kapanan konta zerinden gelen enerji ile almasna devam etmektedir.

ekil 2 38

Butonun serbest brakld durum

26

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Mhrleme, rlenin ak kontaklarndan birisinin, bu rleye ilk enerjiyi veren butona paralel balanmas ile yaplr. Bu kontaa mhrleme konta ad da verilir.

1.3.2 Zaman Grafii

Aada, mhrleme konta kullanlarak bir lambann yaklmasna ait ardk diyagram ve zaman grafii verilmitir. Yanda, bir rlenin iki konta (5-9, 6-10) kullanlarak yaplm olan mhrleme devresi grlmekdir. Normalde mhrleme devresi bu ekilde yaplr. Fakat yandaki devrede, iki kontak yerine sadece bir kontak (5-9) kullanlsa da devre problemsiz alrd. SL

BS
5 9

Ra1
6 10

Ra2

ekil 2 39

Ardk diyagram

BS

Ra1

Ra2

Butona(BS) basldnda rle alr. (R) Rle alnca Ra1 ve Ra2 kapanr ve SL lambas k verir. BS butonu serbest braklnca SL lambas snmez nk R rlesi, Ra1 konta zerinden kendi enerjisini tamamlamaktadr yani mhrleme yaplmtr.

SL

ekil 2 40 Zaman grafii

1.3.3 Reset Butonu

Eer bir devreye mhrleme konta koyarsak, devre enerjilendikten sonra srekli 27

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

olarak alacaktr. Devrenin almasn istediimiz zaman sonlandrabilmek iin, resetleme butonu da eklenmelidir. Resetleme butonu olarak, b kontak kullanlr ve ardk diyagramda durdurulmak istenilen rleye seri olarak balanr. Bu seri balantnn yeri, devrenin hangi ncelikte (Reset ncelikli, Set ncelikli) almasn belirlemektedir. Her iki ardk diyagram aada grlmektedir. Reset ncelikli
BS2 BS1 R BS1 BS2 Ra1 Ra1

Set ncelikli
R

Ra2

SL

Ra2

SL

(ALITIRMA) Yukardaki iki ardk diyagram iin de zaman grafiklerini iziniz.

BS1

BS1

BS2

BS2

R Ra1 Ra2

R Ra1 Ra2

SL

SL

Reset butonlarnn konulduu yere bal olarak devrenin almasndaki farkllk, zaman grafiklerine bakarak rahatlkla anlalabilir. 28

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.3.4 Uygulamalar
Uygulama 1 Aadaki ekil, bir tayc bant ile bagaji A noktasndan B noktasna tamaya yarayan bir dzenee aittir. ncelikle bagaj A noktasna gnderilir, balatma butonuna (BS1) baslnca, motor almaya balar ve bagaj B noktasna tanr. BS1 butonuna basldktan sonra hemen serbest braklsa bile, bagaj B noktasna kadar tanacaktr. (Mhrleme) Bagaj B noktasna ulap, snr anahtarna arpnca, motor durdurulacaktr. Ardk diyagram rle kullanarak oluturunuz.(Devre, reset ncelikli yaplacaktr.)
COM NO NC

Bagaj Motor (M) + A Tayc bant B

Snr anahtar (LS)

( Ardk diyagram ) Referans Semboller, aadaki gibi gsterilir. Motor (M) Snr anahtar (LS) a kontak b kontak

29

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Uygulama 2 Aadaki ekil, iki buton (inme isteini ofre bildirmek iin), bir uyar lambas (aracn duracan gstermek iin), bir reset butonu (uyar lambasn sndrmek iin) bulunan arac sembolize etmektedir. Yolcu inecei zaman BS1 yada BS2 butonuna basacak, bu butonlardan herhangi birisine baslnca SL uyar lambas yanacak ve bu uyar lambasnn yanmas, BS1 yada BS2 butonu serbest braklsa bile, BS3 reset butonuna baslncaya kadar devam edecektir. BS3 butonu, reset ncelikli olarak yaplacaktr. Bu devreye ait ardk diyagram rle kullanarak iziniz.

BS1

BS2

SL

ofr

BS3

( Ardk diyagram )

30

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.4 Kilitleme Devresi

ki farkl devrenin tek devre olarak kullanlmas durumunda, devrelerden birisi alrken ikincisi giri sinyali alsa bile almamas isteniyorsa, bu durumda kilitleme devresi kullanlr. (rnein bir motorun iki ynde altrlmas gibi durumda, bir ynde alrken ikinci yne alamayaca iin kilitleme devresi kullanlmaldr.) (rnek) (1) Ksa snav program iin gere yapm, hangi buton nce baslrsa, ona bal olan lamba yanacak ve dier butonlara baslsa bile lambalar yanmayacak. (2) Motor dn yn, ileri yada geri dn, (ayn anda iki yne dnlemez)

1.4.1 Kilitleme Devresi Teorisi

(YES devresi) BS1 R1 (Kilitleme devresi) BS1 R2b R1

BS2

R2

BS2

R1b

R2

R1a

SL1

R1a

SL1

R2a

SL2

R2a

SL2

(1) BS1 butonuna basld srece R1 rlesi alr, SL1 lambas da k verir.

(1) BS1 butonuna basld srece R1 rlesi alr, SL1 lambas da k verir. R1b konta konta da bu srede aktr.

(2) Ayn zamanda BS2 butonuna baslrsa R2 rlesi de alr, SL2 lambas k verir.

(2) Ayn zamanda BS2 butonuna baslrsa R2 rlesi, R1b kontann ak olmas yznden alamaz. R2 rlesi alamayaca iin R2a konta da kapanamayacak ve SL2 lambas da k veremeyecektir. * nce BS2 butonuna baslmas durumunda da yukardaki ilemler tekrarlanr.

31

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

BS1 BS1 R1 R1

BS2 BS2 R1b R2 R2

ekil 2 41 BS1 ncelikli ardk diyagram

ekil 2 42 BS1 ncelikli devre elektrik diyagram

BS1 R1 BS1 butonuna basldnda, R1 rlesinin bobinine akm uygulanr ve bu rlenin b konta alr.

BS2 Kontak alr R2

ekil 2 43

BS1 butonuna basldnda

BS1 R1

BS2 R2

BS1 butununa basldktan sonra BS2 butonuna baslrsa, R1 rlesinin b konta ak olacandan dolay (R1b) R2 rlesinin bobinine akm gelmez ve bu rle alamaz.

ekil 2 44

BS1

ve BS2 butonlarna basldnda

32

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

R1 BS1

Yandaki ekil BS1 ncelikli bir devreye aittir. R1 rlesinin b konta, dier Devre zerine yerletirilmelidir.

R2 BS2 R1b R1 rlesinin b konta dier devreye balanr.

ekil 2 45

BS1 devresi ncelikli

BS1

R2b

R1

Yandaki ekil BS2 ncelikli bir devreye aittir. R2 rlesinin b konta, dier devre zerine yerletirilmelidir.

R2 BS2 R2 rlesinin b konta dier devreye balanr. ekil 2 46 BS2 devresi ncelikli

R2b BS1

R1

R1b BS2

R2

Yandaki ekil BS1 ve BS2 ncelikli devrelerin birletirilmi halidir ve hangi butona daha nce baslm ise, o devrenin daha nce almasn salar. Bu, elektriksel kilitleme devresinin teorisidir.

SL1 R1a

SL2 R2a

ekil 2 47

Kilitleme devresi 33

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.4.2 Yeni Giri ncelikli Devre

Kilitleme devresi, ilk girie ilem ncelii verilen devredir. Tersine, yeni giri ncelikli devre ise, en son girilen veriye ilem ncelii tannan devredir. Aadaki devre mhrleme devresi ile birlikte yeni giri ncelikli devreyi aklamaktadr. Altrma Yeni giri ncelikli R1 BS1 R2b R1a R1 R2 BS2 R1b R2a R2a SL1 R1a SL2 R2a SL1 SL2 Mhrleme devresi (1) BS1 butonuna basldnda R1 rlesi alr. R1a konta kapanr ve SL1 lambas k verir. R2 rlesinin mhrleme devresine seri balanan R1b konta alr. BS1 butonu serbest braklsa bile mhrlemeden dolay R1 rlesi almaya devam eder. (2) Yukardakinden sonra BS2 butonuna baslrsa, R2 rlesi alr, R2b konta alacandan dolay SL1 lambas sner. R2a konta kapanaca iin SL2 lambas yanar ve mhrleme de olduundan bu durum srekli devam eder. Yukarda grld gibi, devrenin almasndaki ncelik, en son giri sinyaline verilmitir. * nce BS2 butonuna baslmas durumunda da yukardaki gibi ncelik, en son verilen girie aittir. R1b R2b R2 R1a BS1 BS2 Ardk diyagrama gre zaman grafiini iziniz.

34

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.4.3 Uygulamalar

Uygulama 1 Aadaki ekil, ksa snav gsterisinin durumunu gstermektedir. Burada, butona ilk basan kii, ilk cevap verme hakkna sahiptir. lk baslan butona ait lambann da (BS1 iin SL1, BS2 iin SL2) butona basld anda yanmas istenmektedir. Gerekli ardk diyagram iziniz. (1) Yukardaki devre, eer BS butonuna srekli baslrsa almasna devam edecektir. (Kilitleme devresi konulacak.) (2) Yukardaki devre BS butonuna bir kez baslsa bile almasna devam edecektir. (Kilitleme ve mhrleme devresi konulacak.) Yarmac1 BS1 Bakan SL1 BS2 SL2 Yarmac2

Cevap (1) R1 BS1 R2b

Cevap (2) R1 BS1 R2b

R2 BS2 R1b

R1a R2 BS2 R1b

SL1 R1a R2a SL2 R2a R1a SL1

SL2 R2a

35

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Uygulama 2 Aadaki ekil, yarmac ve bir bakann oluturduu ksa snav programna aittir. Hangi yarmac daha nce butona basarsa sadece onun yanacak ve dierleri bassa bile lambalar k vermeyecektir. Yarmac butona bastktan sonra srekli olarak tutmasa bile lambas yanmaya devam edecektir. Lambann sndrlmesi ilemi, bakan tarafndan (BS4) yaplacaktr. Gerekli olan ardk diyagram oluturunuz. Yarmac1 BS1 BS4 Bakan SL1 BS2 SL2 Yarmac2 BS3 SL3 Yarmac3

36

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.5 Zamanlayc (Timer)

Zamanlayc, zaman saymak iin kullanlan son derece kullanl bir devre elemandr. Zamanlayc, elektrikli aletlerle gnlk yaantmzda da sklkla kullanlr. Sada, tipik zamanlayclara ait resimler grlmektedir. zelliine gre, zamanlaycnn kontaklar, ani yada zaman gecikmeli olarak konum deitirir.

1.5.1 Zamanlayc eitleri

Zamanlayclar, dz zaman rlesi (ON delay timer) ve ters zaman rlesi (OFF delay timer) olarak ikiye ayrlr. Dz zaman rleleri, bobinine enerji verildikten belli bir sre sonra, normalde ak olan kontan kapatr, normalde kapal olan kontan da aar. Ters zaman rleleri ise, rle bobininin enerjisi kesildikten bir sre sonra normalde kapal olan kontan aar ve ak olan kontan da kapatr. Zamanlaycnn gecikme zaman, kullanlan zamanlaycnn tipine baldr rnein 0.1sn, 1sn, 1dk vb. (1) Dz zaman rlesi (On-delay timer) Dz zaman rlesi, aada gsterildii ekilde alr. (a) Zamanlaycnn bobinine akm uygulanr. (b) Ayarlanan sre sonunda zamanlaycnn kontaklar konum deitirir. (c) Zamanlaycnn bobinine uygulanan akm kesilir. (d) Kontaklar ilk konumuna dnerler.

Bobin TLR

On Gecikme sresi

Off

a kontak TLRa Kapal

b kontak

TLRb

Ak

ekil 2 48

Dz zaman rlesi sembol

ekil 2 49 Dz zaman rlesi zaman grafii

37

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

(2) Ters zaman rlesi (Off-delay timer) Ters zaman rlesi, aada gsterildii ekilde alr. (a) Zamanlaycnn bobinine akm uygulanr. (b) Zamanlaycnn kontaklar konum deitirir. (c) Bobine uygulanan akm kesilir. (d) Zamanlaycnn kontaklar, ayarlanan srenin sonunda ilk konumuna dnerler. On Bobin TLR
Gecikme sresi

Off

a kontak

TLRa

Kapal

b kontak

TLRb

Ak

ekil 2 - 50 Ters zaman rlesinin sembol

ekil 2 51 Ters zaman rlesinin zaman grafii

1.5.2 Ardk Diyagram ve Doruluk Tablosu

Aada, dz zaman rlesine ait ardk diyagram ve zaman grafii grlmektedir. SL lambas, BS butonuna basldktan 3 saniye sonra k verir fakat BS butonuna SL lambas yanana kadar srekli olarak baslmaldr. TLR On BS BS Kapal Off

SL TLRa

TLR

Enerjili 3 sn. (gecikme sresi)

TLRa

TLRa konta 3sn sonra kapanr. ekil 2 52 Ardk diyagram

SL ekil 2 53 Zaman grafii

38

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.5.3 Yap ve Ayar

Yanda, zaman rlelerine ait resimler 4 grlmektedir. Her zaman rlesinin kendine 1 8 has ekli vardr, yandaki Omron firmasna ait 5 12 OMRON H3Y model numaral zaman rlesidir. 9 Zamanlaycnn zerindeki yuvarlak dme 14 kullanlarak gecikme sresi deitirilebilir, 13 stte, kk ve tornavida ile ayarlanabilecek ekilde yaplm olan kk dme ile de st grn Alt grn zamanlaycnn zaman aral (1ms, 1sn, 1dak) deitirilebilir. Kablolama, (14-13) bobin ucu, 9-5, 12-4 a kontak, 9-1, 12-8 b kontak eklindedir. (1) Zamanlayc aral (2) Dz zaman rlesi

Zaman alan 1, 10 sn. 1, 10 dak.

ekil 2 54 OMRON H3Y model zamanlayc yan grn (3) Titreim zamanlaycs (on-start) (4) Titreim zamanlaycs (off-start) Referans Bobin t t (1) Dz gecikme (3) Titreim (off-start) (4) Titreim (on-start) t t

(2) Aralk

39

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.5.4 Uygulamalar
Uygulama 1 (1) Aadaki aklamaya uygun olarak ardk diyagram ve zaman grafiini iziniz. BS1 butonuna basldktan 3 saniye sonra SL lambas k verecek fakat SL lambas k verene kadar BS1 butonuna srekli olarak baslacaktr. (2) Ardk diyagram aadakine uygun olarak iziniz. Yukardaki devreye, BS1 butonuna sadece bir kere baslsa bile srekli almay salayacak konta ekleyiniz. (3) Ardk diyagram ve zaman grafiini aadaki aklamaya uygun olarak iziniz. Bir stteki devre, BS1 butonuna basldktan 3 saniye sonra SL lambasnn k vermesini salyor ve bu lamba srekli olarak k veriyordu. Bu lambann, istediimiz zaman sndrlebilmesi iin reset butonunu ekleyiniz. (BS2)

Cevap (1) BS TLR TLRa SL

Cevap (2)

BS1 BS2 Cevap (3) TLR R TLRa Ra SL

40

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Cevap

1-2-3 birleimi olan devre emas aada verilmitir.

BS1

BS2 14

R1 13

5 R1a1

TLR R1a2 6 10 14 13

TLRa 5 9

SL

41

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.6 Sayclar
Sayc, giriine uygulanan verileri saymaya yarayan bir elemandr. Sayclar, ardk diyagram ierisinde numaralar kontrol etmek, gstermek amalar ile kullanlr. Sayclar, toplam sayc ve n deer saycs olmak zere ikiye ayrlabilir. Toplam sayc, saymaya ve saylan deeri ekrannda gstermeye yarar. Herhangi bir k konta yoktur. n deer saycs ise, nceden belirtilmi olan deere kadar giri verilerini sayar ve bu deere ulald anda k kontan aktif eder. n deer sayclar hemen hemen toplam sayclarn sahip olduu tm zelliklere sahiptir.

1.6.1 n Deer Saycs

Yandaki ekil n deer saycsn gstermektedir. Sayc, giri sinyallerini sayar ve ekrannda gsterir. Saycnn konta, giri sinyali says nceden ayarlanan deere ulat anda kapanr. Saycnn deerinin sfrlanabilmesi iin, reset sinyali uygulanmaldr. Aadaki ekil OMRON H8GN n deer saycsnn terminal grnmn vermektedir. ekil 2 - 55 n deer saycs
Haberleme

RS-485 + 7 8

Bo

IKI 10 11 12

0V 1 + 24V 2

CP1 3

CP2 4 5 Reset Count,Gate Count GR

0V 6

ekil 2 56

Terminal grnm (OMRON H8GN)

42

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Count Gate Reset

: Saylacak sinyal ucu buraya balanr. (Yukar, Aa, Yukar/Aa) : Buraya enerji verildii srece sayma ilemi yaplamaz. (Sadece Yukar, Aa ) : Resetleme kablosu buraya balanr.

1.6.3 Uygulamalar
Uygulama 1 Aada izilen devrede ; sayc zerinde ayarlanan say kadar BS1 butonuna basldnda lamba yanacaktr. Devrenin ieriini incelediimizde ; Saycnn 3 ve 5 nolu kontan ncelikle rle ile baladk. Bunun amac ; saycya direkt 24V baland iin olas bir hatada saycn korunmas iindir. BS2 ye basldnda ise sayc sfrlanr. Burada 1-2 enerji iin, 6 ise ortak u olarak devrede kullanlmtr. R1 BS1 14 13

R2 BS2 14 13

C1 2 3 5 6 Ra1 Ra2

Ca1 12 10

SL

43

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Uygulama 2 Aadaki devrenin uygulama 1 den fark ; dikkat edilirse saycnn 4 nolu konta kullanlmtr. Bu ekilde ; aa sayma ilemi yaplm olur. Fakat saycnn kendi iindeki mensnden balantda herhangibir deiiklik yapmadan da aa yada yukar sayc zelliklerini kullanabiliriz.

R1 BS1 14 13

R2 BS2 14 13

C1 2 4 5 6 R1a R2a

C1a 12 10

SL

44

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

1.6.2 Sayc Hakknda Teorik Bilgi

(1) Giri modu (Input mode)

Yukar sayc (UP counter) Bu sayc, her giri sinyalinde saym olduu sayy bir yukarya artrr.

Aa sayc (DOWN counter) Bu sayc, her giri sinyalinde saym olduu sayy bir aaya doru azaltr.

Giri

Giri

Saylan deer

Saylan deer

Yukar / Aa (UP/Down) sayc Bu sayc, her bir sinyalin geliine gre toplam sayy artran yada azaltan fonksiyona sahiptir. Giri 1 Giri 2 Saylan deer
0

45

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

(2) k modu (Output mode) N mode Reset n deer

Sabit Sabit

F mode

C mode

Sabit

1 sinyal

Referans Sayc Ayar

(1) (2)

(3) (1) Ana ekran

(4)

(5)

(6)

Mevcut deeri ve parametreleri gsterir. (2) Durum gstergesi CMW RST OUT TOTAL : Yazmaya izin verildiinde k verir. : Reset girii yada reset anahtar ile reset yaplmas esnasnda k verir. : k ON olduunda k verir. : Toplam say deerine ulald anda k verir.

(3) Seviye anahtar Bu anahtar, ilem seviyesi ile n ayarlar seviyesi gibi farkl seviyeler arasnda gei yapmak iin kullanlr. (lk alta ilem seviyesi gelir.) (4) Mod anahtar Bu anahtar, ayarlar mensnde farkl seviyelere gei yapmak iin kullanlr.

46

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

(5) (6) Aa, Yukar anahtar Bu anahtar, ayarlanan deeri ve parametre deerlerini azaltmak yada artrmak iin kullanlr. n ayar deeri 3 saniyeden fazla lem seviyesi (balang) Balang ayar seviyesi 1 saniyeden fazla Sayc / Zamanlayc seimi :Sayc :Zamanlayc :Yukar :Aa :Bireysel :Devre fark :N :F : C* : K* 0.01-0.05-99.99 sec.

Giri modu

k modu

C* veya K* olmas durumunda; k zaman

Sayma hz

3 :30Hz :50Hz :20ms :1ms : 0 : 0.0 : 0.00 :0.000 0.001-1.000-9.999

Giri sinyali genilii

Onluk nokta pozisyonu

n cetvel deeri

Giri sinyali kenar

:Yukar karken sayma :Aa inerken sayma

47

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

Giri Modu Artma (Balang) Azalma

Bireysel

Evre fark (Faz fark)

k Modu N (Balang ) F

48

Mazhar Zorlu Anadolu Teknik Lisesi Endstriyel Otomasyon Teknolojileri Blm PLC1Seminer Notlar JICA, Temmuz 2005

k Zaman (C veya K k modunda iken) C veya K k modunda iken k zaman ayar edilebilir. Ayar aral, balang deeri 0,05 olarak ayarlandnda, 0,01 9,99 arasnda deiir. k modu N yada F olduunda, k sabit tutulacaktr. Sayma Hz 30Hz (Balang) 5Hz Saycnn grnt ekran ve k blm hata yapmakszn ve gvenli bir ekilde sayma yaplabilecek maksimum sayma hz yukardaki gibidir. Saniye olarak gsterilir. (Bir saniyedeki saylan deer) Giri Sinyali Genilii 20ms(Balang) 1ms Giri sinyali ON olduunda yukardaki deer bu sinyalin zaman alandr. Yeniden Sayma Fonksiyonu Saycnn sinyalleri semeli saysal numaraya evrilir. (Alan :0.001-9.999) (rnek.) Aadaki ekilde materyalin 0,5 metre darya kmas durumunda 25 k sinyalinin alnd dnlrse, Ekran grnts ##.## (1) En sadaki iki basamakta onluk rakam olacak ekilde ayarlama yaplacaktr. (2) Yeniden sayma deeri 0,02 (0,5/25) olarak ayarlanacaktr.

Giri Sinyali Kenar YUKARI (Balang) AAI

49