Bay Thu Nhap Trung Binh

DIN N PHT TRIN VIT NAM (VDF)
VT QUA BY THU NHP TRUNG BNH: C hi v thch thc i vi Vit Nam
Ch bin TS. Giang Thanh Long TS. L H Thanh
Nh xut bn Giao thng vn ti
n phm ny c xut bn vi s h tr t Chng trnh Trung tm ti nng th k 21 ca B Gio dc, Vn ha, Th thao, Khoa hc v Cng ngh Nht Bn (MEXT). Din n Pht trin Vit Nam, 2010 Xut bn ti Vit Nam Bn quyn thuc v Din n Pht trin Vit Nam. Nu khng c s chp thun bng vn bn ca Din n Pht trin Vit Nam, cm in, ti bn v dch sang cc ngn ng khc mt phn hoc ton b n phm ny di bt k mt hnh thc no, bao gm c photocopy v ng ti trn cc trang in t. Cc tc gi hon ton chu trch nhim vi s liu, phn tch v quan im chnh sch trong bi vit. Din n Pht trin Vit Nam v cc c quan, t chc c cp trong cun sch khng chu trch nhim v cc vn ny.
-2-
MC LC
Li m u Chng 1 Hiu qu cho vay h tr li sut: T chnh sch n thc thi PGS.TS. Nguyn Ngc Sn & TS. Trn Th Thanh T11 Chng 2 Bt bnh ng thu nhp Vit Nam v cc khuyn ngh chnh sch TS. L Quc Hi43 Chng 3 Chnh sch mi trng: T l lun n thc tin TS. L H Thanh & ThS. V Th Hoi Thu.71 Chng 4 Trnh by thu nhp trung bnh: i mi hoch nh chnh sch cng nghip Vit Nam GS. TS. Kenichi Ohno..107 Chng 5 Ngun nhn lc cng nghip Vit Nam t gc nhn ca doanh nghip ThS. Nguyn Th Xun Thy & TS. Phm Trng Hong.147 Chng 6 Gi ha dn s Vit Nam: Nhng thch thc i vi mt nc c thu nhp trung bnh TS. Giang Thanh Long167
-3-
DANH MC CC T VIT TT
BS CBTD DN DNNN FDI ICOR IMF JETRO NH NHTM NHNN HTLS SME TFP TTCK TCTD TVET UNIDO WB WTO Bt ng sn Cn b tn dng Doanh nghip Doanh nghip nh nc u t trc tip nc ngoi H s li tc ca vn trn mt n v sn lng Qu tin t quc t T chc xc tin thng mi Nht Bn Ngn hng Ngn hng thng mi Ngn hng nh nc H tr li sut Doanh nghip nh v va Nng sut nhn t tng hp Th trng chng khon T chc tn dng o to k thut v dy ngh T chc pht trin cng nghip ca Lin hp Quc Ngn hng th gii T chc thng mi Th gii
-4-
LI NI U
Nn kinh t Vit Nam c nhng bc pht trin mnh m trong nhng nm qua v t c nhiu kt qu tch cc, th hin r nht qua tng trng nhanh gn vi gim t l ngho. Tuy nhin, cng vi s pht trin mnh m , nhiu hn ch bc l nh hiu qu u t thp; h tng k thut ngy cng bt cp so vi mc v nhu cu pht trin kinh t; ngun nhn lc cha p ng c nhu cu ca th trng; h thng php lut v hnh chnh cn nhiu ro cn i vi hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip; h thng an sinh x hi cn mng v cha p ng c nhu cu ca x hi. Tc tng trng nhanh cng lm pht sinh nhiu vn x hi mi v nhim mi trng ng lo ngi. Nhng hn ch nu trn cho thy cht lng tng trng kinh t, hiu qu v sc cnh tranh ca nn kinh t trong nhng nm qua cn cha cao. D suy gim kinh t t nm 2008 l do tc ng ca cuc khng hong ti chnh th gii, nhng phn ln suy gim vn l do nhng nguyn nhn ni ti ca nn kinh t. V th, mt cu hi ngy cng tr nn cp thit c nu ra l trc din bin phc tp ca cuc khng hong ti chnh, suy gim kinh t ton cu v bi cnh cnh tranh gay gt hn sau khng hong, lm th no tng trng nhanh, bn vng i lin vi ci thin nng sut, cht lng cuc sng ca ngi dn trong giai on ti? T nm 2009, Vit Nam cng chnh thc tr thnh nc c thu nhp trung bnh theo cch phn loi ca Ngn hng Th gii. y l ct mc quan trng, m ra nhiu c hi mi cho s pht trin ca nn kinh t nc ta. qu trnh pht trin khng dng li mc thu nhp trung bnh hay trnh ri vo by thu nhp trung bnh, ngay t by gi chng ta phi hnh ng bng cc chin lc v t chc thc hin ng b huy ng v s dng c hiu qu cc tim nng, th mnh ca -5-
nc ta v ngun nhn lc v a l kinh t. vn cao hn mc thu nhp trung bnh, Vit Nam phi hoch nh con ng pht trin t nc theo hng duy tr tc tng trng cao mt cch bn vng. c bit, Vit Nam cn c nng lc bao qut v tm nhn pht trin mt cch ph hp v trin khai hiu qu cc bin php nhm thc hin tm nhn y. Trn con ng , c nhiu kh khn, thch thc m Vit Nam phi vt qua nh cnh tranh ngy cng khc nghit trn th trng th gii; phi gn kt c tng trng vi bnh ng; nng cao cht lng qun tr nh nc; hon thin h thng php lut, bo m cng khai, minh bch; kim sot, ngn chn nhng suy gim v khng hong mi; y mnh vic a dng ha cc th trng vn; t do ha thng mi dch v; m rng cc h thng gio dc, o to nhm nng cao cht lng ngun nhn lc, tng bc chuyn sang nn kinh t tri thc. iu ny i hi phi nhn nhn mt cch ton din hn bn cht ca m hnh tng trng nc ta, nht l cht lng tng trng, hiu qu, sc cnh tranh ca nn kinh t trong giai on va qua c i sch kp thi. Trong bi cnh ny, vic tin hnh nghin cu v xut cc chnh sch cho Vit Nam vt qua c by thu nhp trung bnh cng nh ch ra nhng thch thc c th ny sinh vi mt nc c thu nhp trung bnh l mt nhim v cn thit v cp bch. Hi tho ny nhm p ng mt phn nhim v . Cun sch ny bao gm su bi vit vi cc ni dung a dng v cc kha cnh pht trin ca Vit Nam lin quan n by thu nhp trung bnh nh chnh sch vt qua suy thoi kinh t, vn bt bnh ng thu nhp, chnh sch mi trng, vn i mi hoch nh chnh sch cng nghip, thch thc t ngun nhn lc cng nghip v gi ha dn s trong bi cnh thu nhp cn thp Bi vit th nht ca PGS.TS. Nguyn Ngc Sn v TS. Trn Th Thanh T bn v hiu qu cho vay h tr li sut thng qua phn tch t qu trnh ra chnh sch n thc thi v nhng tc ng ca chnh sch -6-
ny n tng trng kinh t Vit Nam trong nm 2009. Bi vit cng nh gi nhng hn ch, vng mc trong qu trnh thc hin chnh sch cho vay h tr li sut ng trn gic nhng ngi th hng (cc doanh nghip) v ngi thc hin chnh sch (cc ngn hng). Bi vit a ra mt s khuyn ngh v bi hc nng cao hiu qu chnh sch li sut Vit Nam nhm thc y hot ng tn dng pht trin, gp phn nng cao ngun lc ti chnh cho cc doanh nghip - nhng tr ct kinh t quan trng ca t nc. cp n mt vn v m quan trng khc l bt bnh ng thu nhp trong qu trnh tng trng Vit Nam, bi vit ca TS. L Quc Hi phn tch su thc trng bt bnh ng thu nhp Vit Nam trong thi gian qua trn cc cp quc gia, vng, khu vc v dn tc. Tc gi lm r nhng knh v nhn t nh hng n bt bnh ng Vit Nam cng nh nhng thch thc ca vic gim bt bnh ng trong thi gian ti v a ra nhng khuyn ngh chnh sch cho vic kt hp tng trng vi cng bng Vit Nam. C th nhn thy, vic gia tng bt bnh ng v thu nhp cng l mt trong nhng nguyn nhn lm cho cc nc Chu M La Tinh ri vo by thu nhp trung bnh. Vi t cch l nc i sau, Vit Nam cn hc hi kinh nghim trnh ri vo vt xe ny. Bn lun v mt vn tc ng n tng trng v pht trin, bn vng, TS. L H Thanh v Ths. V Th Hoi Thu khi lc hin trng cc vn mi trng ni bt ca nm 2009 v l gii cc nguyn nhn ca hin trng ny. Cc tc gi tng quan v mt s chnh sch qun l mi trng trong thi gian qua v nh gi hiu qu vic p dng mt loi hnh cng c trn thc t tm ra nhng hn ch, thiu st nhm a ra cc xut nng cao kh nng thc thi. Cc tc gi cng cho rng, khng c chnh sch mi trng ph hp, thit thc v ng lc, Vit Nam c th phi i mt vi nhiu vn ny sinh trn con ng tng trng, thm ch c th b chng li trng thi mt nc c thu nhp trung bnh do tc ng di hn t mi trng. -7-
Trong bi vit th t ca cun sch, GS.TS. Kenichi Ohno phn tch kh nng trnh by thu nhp trung bnh cho Vit Nam bng con ng pht trin cng nghip v cho rng i mi phng php hoch nh chnh sch cng nghip l yu t quan trng hng u thc hin mc tiu ny. Tc gi cho rng, Vit Nam t n mt giai on pht trin m tng trng c th b dng li nu quy trnh hoch nh chnh sch khng c i mi mt cch ton din nhm pht huy ht tim nng ca t nc. Mc tiu cng nghip ho v hin i ho m Vit Nam t ra cho n nm 2020 cn phi c h tr bi cc chin lc pht trin cng nghip kh thi v cc k hoch hnh ng c th - nhng iu kin m Vit Nam vn ang rt thiu. Cng theo tc gi, qu trnh lp k hoch cn c tng cng v ci thin bng s tham gia ngy cng nhiu ca cc bn lin quan cng vi vic tng cng phi hp hot ng gia cc B, Ngnh, s ch o r rng, quyt lit t cc nh lnh o cp cao v cc c ch khuyn khch i vi cng chc. iu ny i hi phi c nhng thay i cn bn trong qun l chnh sch. Bi vit a ra nhng cnh bo, cng nh nhng khuyn ngh v chnh sch Vit Nam vt qua by thu nhp trung bnh. Minh ha mt phn cho nhng thch thc m Vit Nam c th i mt trong pht trin cng nghip, bi vit ca ThS. Nguyn Th Xun Thy v TS. Phm Trng Hong phn tch thc trng ngun nhn lc cng nghip v h thng o to k thut, dy ngh Vit Nam. Bi vit i su nh gi ngun nhn lc cng nghip di gc ca cc doanh nghip thng qua cuc iu tra kho st 160 doanh nghip ti H Ni v cc vng ln cn. C th nhn thy, vic u t vo ngun vn nhn lc l ht sc cn thit Vit Nam c th duy tr c tng trng kinh t trong di hn v vt trn mc thu nhp trung bnh. Cc tc gi a ra mt s gi chnh sch nhm nng cao cht lng ngun nhn lc cng nghip trong giai on tin ti mt nc cng nghip hin i. -8-
cp n mt kha cnh khc cng l thch thc ln ca mt nc thu nhp trung bnh, trong bi vit cui cng ca cun sch, TS. Giang Thanh Long phn tch tc ng v ch ra thch thc ca gi ha dn s Vit Nam. Bt u t nm 2010, cng vi c cu dn s vng, Vit Nam cng bc vo giai on gi ho dn s khi t l ngi cao tui (t 60 tr ln) chim 10% tng dn s. Tc gi ha dn s s din ra nhanh nn nu tng trng kinh t khng t c mc cao cn thit hoc khng tn dng c li th c c t c cu dn s vng, Vit Nam c th ri vo tnh trng gi trc khi giu. By thu nhp trung bnh s khin cho sc p t dn s gi ha ngy cng ln khi chi tiu cho y t v an sinh x hi ngy cng tng nhanh. Tc gi tp trung vo phn tch s km bn vng ca h thng hu tr hin nay v ch ra nhng vn chnh sch cn gii quyt trong thi gian ti. l ci cch h thng hu tr thc thanh thc chi vi mc hng c xc nh trc (PAYG DB Pay As You Go Defined Beneft) gn lin vi vic xy dng mt h thng tr cp ph cp cho ngi cao tui. Ch nh vy mi m bo Vit Nam n nhn dng ngi cao tui ngy cng ln trong thi gian ti m trnh c cc c sc ln v chi tiu v m bo cn bng ngn sch. Mc d cc bi vit ca cun sch bn lun n nhiu ch nhng chng u nu ln cc c hi v thch thc i vi Vit Nam vi t cch l mt nc c thu nhp trung bnh. Chng ti hy vng rng cun sch ny s cung cp cho bn c nhng thng tin v tng nhm trnh by thu nhp trung bnh c mt Vit Nam tng trng v pht trin ton din.
-9-
LI CM N
Cun sch ny tp hp bi vit ca cc nghin cu vin thuc Din n Pht trin Vit Nam trong nm 2009 vi s h tr ca trng i hc Kinh t Quc dn, H Ni v Vin Nghin cu Chnh sch Quc gia (GRIPS), Tokyo thng qua Din n Pht trin Vit Nam. Bn tho ca cc bi vit trong cun sch ny c trnh by ti mt s hi tho, hi ngh trong v ngoi nc. Thay mt cho cc tc gi, chng ti xin chn thnh cm n cc t chc v c nhn h tr nhit tnh cho cc tc gi trong vic hon thnh nghin cu. V pha Din n Pht trin Vit Nam, chng ti xin trn trng cm n hai ng Gim c Din n l Gio s Kenichi Ohno (GRIPS) v Gio s Nguyn Vn Nam (Hiu trng, Trng i hc Kinh t Quc dn) to iu kin nghin cu thun li nht cc tc gi c th hon thnh tt cng vic. Chng ti cng xin cm n s ng vin, khch l t cc nghin cu vin ca Din n trong qu trnh xut bn cun sch, c bit l PGS.TS. Phm Hng Chng - Gim c iu hnh ca Din n, Trng Phng Qun l khoa hc, Trng i hc Kinh t Quc dn. V pha Vin nghin cu chnh sch quc gia (GRIPS), chng ti chn thnh cm n s h tr nhit tnh ca cc nghin cu vin v tr l ca Din n Pht trin GRIPS (GDF) trong sut qu trnh chng ti chun b v thc hin nghin cu. Li cm n c bit xin gi n GS. Izumi Ohno v B Azko Hayashida. Cui cng, chng ti chn thnh cm n cc tc gi v s ng gp ca h cho vic xut bn cun sch ny. S ng thun v nhit tnh nghin cu ca cc tc gi v cc ch mang tnh thi s khng ch gip chng ti thc hin vic xut bn cun sch ng thi im, m quan trng hn l cc nghin cu ca h cung cp v phn tch nhiu thng tin b ch cho vic nghin cu v hoch nh chnh sch pht trin Vit Nam - mt nn kinh t v ang c nhiu c hi v thch thc khi bc vo nhm cc nc thu nhp trung bnh. Ch bin TS. Giang Thanh Long v TS. L H Thanh - 10 -
CHNG 1
HIU QU CHO VAY H TR LI SUT T CHNH SCH N THC THI

PGS.TS. Nguyn Ngc Sn v TS. Trn Th Thanh T
Vit Nam c ghi nhn l mt trong nhng nc thnh cng nht trong cuc chin chng suy gim kinh t, vi tc tng trng GDP nm 2009 t 5,2%. Chnh sch cho vay h tr li sut cng ng gp mt phn khng nh vo thnh cng trn. Tuy nhin, qu trnh trin khai thc hin khng trnh khi mt s bt cp. T kt qu kho st, phng vn su cc ngn hng v doanh nghip H Ni, TP H Ch Minh, Hi Phng v Lng Sn, nhm nghin cu nh gi nhng hn ch, vng mc trong qu trnh thc hin chnh sch cho vay h tr li sut (HTLS), trn gic nhng ngi th hng (cc doanh nghip) v ngi thc hin chnh sch (cc ngn hng). T , cc tc gi xut mt s khuyn ngh v chnh sch v bi hc kinh nghim cho thi gian ti.
1.1. T chng lm pht n chng suy gim kinh t 1.1.1. Giai on chng lm pht: chnh sch tin t tht cht T nm 2000 n nm 2008, cng vi s gia tng tc tng trng tng i cao (trung bnh khong 7,6%), lm pht cng gia tng ng k, c bit l t cui nm 2007. Trong nm 2008, nn kinh t Vit Nam thc s tri qua nhng thch thc ln, mt phn do nhng tc ng ca khng hong kinh t th gii, phn khc do nhng mt cn i ko di trong vic iu hnh chnh sch v m. Sc p dn nn sau nhiu nm tng trng cung tin, tng t l u t v tn dng mc cao thi bng lm pht nm 2008. Ln u tin sau nhiu nm, lm pht - 11 -
Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi
vt khi mc kim sot mt con s ngay t nhng thng u nm 2008 v iu ny buc Chnh ph phi thc hin chnh sch tht cht tin t chng lm pht v t mc tiu tng trng xung hng th yu. Khi phc s n nh kinh t v m l quan tm hng u ca Chnh ph trong nm 2008. Chnh ph chuyn hng u tin sang n nh kinh t v m v iu chnh tng trng xung 7% nm 2008 (thc t nm 2008 tng trng kinh t ca Vit Nam ch t 6,23%). Chnh ph thc hin tm nhm bin php nhm kim sot lm pht, bao gm: Th nht, chnh sch tht cht tin t. Vo thng 1/2008, Chnh ph m rng phm vi thc hin d tr bt buc i vi tin gi trn 24 thng v t thng 2/2008 t l d tr bt buc tng thm 1% i vi cc mc d tr bt buc. T thng 2/2008 tng t l d tr bt buc tng t 8,25% ln 8,75%, tng li sut ti cp vn t 4,5% ln 6%. n ngy 11/6/2008 li sut c bn tng ln 14%, li sut ti chit khu tng ln 13%. So vi nm 2007, tc tng trng tn dng gim xung cn 30% tnh n cui nm 2008. C th nhn thy vic thc hin tht cht tin t tng i l h khc. Chnh sch tht cht lm cho li sut huy ng vn, li sut lin ngn hng tng v li sut cho vay tng mnh c khi ln ti 21%. Trong giai on ny iu hnh chnh sch tin t ca Ngn hng nh nc (NHNN) c c im ni bt l va s dng cng c gin tip va quay tr li cng c trc tip, ng thi tng cng c cc bin php hnh chnh nh chng thu ph. Hnh 1.1: Lm pht Vit Nam theo thng giai on 2006 2009
Ngun: Tng cc Thng k (nhiu nm)
- 12 -
Th hai, Chnh ph iu chnh chnh sch ti kha theo hng kim sot cht ch, nng cao hiu qu chi tiu cng gm tng thu ngn sch vt d ton v gim chi ph hnh chnh. Th ba, tp trung pht trin sn xut cng nghip, nng nghip v dch v, bo m cn i cung cu v hng ha. Th t, Chnh ph ch o y mnh xut khu, kim sot cht ch nhp khu, gim nhp siu. Th nm, Chnh ph ku gi mi ngi, mi nh trit tit kim tiu dng, nht l nhin liu v nng lng. Th su, tng cng cng tc qun l th trng, chng u c bun lu v gian ln thng mi, kim sot vic chp hnh php lut nh nc v gi. Th by, tng cng cc bin php h tr n nh i sng v sn xut ca nhn dn, m rng vic thc hin cc chnh sch v an sinh x hi. Th tm, cc phng tin thng tin i chng cn y mnh thng tin v tuyn truyn mt cch chnh xc, ng h cc ch trng, chnh sch ca Nh nc trn lnh vc nhy cm ny, trnh thng tin sai s tht c tnh kch ng, gy tm l bt an trong x hi. Lm pht c kim ch t thng 7/2008 v gim lin tc trong ba thng cui nm 2008. Nguyn nhn ch yu l do: (i) Chnh ph chuyn hng u tin tng trng cao sang u tin chng lm pht vi tm nhm gii php, trong ni bt l chnh sch tht cht tin t; (ii) cuc khng ti chnh ton cu bng pht M lan ta trn phm vi ton cu lm cho kinh t ton cu ri vo suy thoi t thng 9/2008; v (iii) tiu dng trong nc v xut khu gim t qu III/2008. 1.1.2. Giai on chng suy gim kinh t: chnh sch tin t ni lng v kch cu Cuc khng hong ti chnh ton cu lm cho bc tranh kinh t v m thay i cn bn. T ch i ph vi lm pht cao trong nhng thng u nm 2008 bng vic thc hin chnh sch tht cht tin t mt cch h khc, thm ch cn coi chnh sch ny nh mt liu php sc, Chnh ph chuyn sang thc hin chnh sch kch cu ngn chn suy - 13 -
gim kinh t. Cc doanh nghip t ch rt kh khn khi vay vn trong ba Qu u ca nm 2008 n vic c h tr li sut cho vay theo chng trnh kch cu ca Chnh ph thng qua ngn hng t u nm 2009. Nhng thay i chnh sch nh trn tc ng rt ln n hot ng sn xut kinh doanh ca cc doanh nghip tt c thnh phn kinh t v trn mi lnh vc. Khng hong kinh t ton cu xut hin t u nm 2008 v chnh thc bng n t qu III/2008 M v lan ra nhanh chng trn phm vi ton cu. Cuc khng hong ti chnh ln ny c nhiu khc bit vi cuc khng hong ti chnh tin t nm 1997. Bng 1.1: Cc ch s kinh t ton cu, 2007-2009 2007 Tc tng GDP (%) Th gii HICs MICs v LICs Kim ngch xut khu Th gii Cc nc c thu nhp cao (HICs) Cc nc c thu nhp thp v trung bnh (MICs v LICs) Li sut danh ngha (%) 7,6 6,4 10,9 5,2 3,4 2,9 7,2 3,2 -,21 -3,7 2,1 1,5 3,7 2,6 8,1 1,7 0,4 5,9 -2,9 -4,2 1,2 2008 2009
Ngun: Bo co ca Ngn hng th gii ti Hi ngh Nhm t vn cc nh ti tr cho Vit Nam
Th nht, n bao trm ln hu ht cc nn kinh t trn th gii, bao gm c cc nn kinh t mnh nht nh M, Nht Bn, Chu u v cc nn kinh t mi ni Brazin, Nga, n , Trung quc (BRIC) v cc nc ang pht trin khc. Th hai, cuc khng hong ln ny bt ngun t nn kinh t mnh nht l M, sau mi n Chu u, v cc nc khc. N lm rung - 14 -
ng ph Wall, cc tp on hng mnh nht nh GM, Ford, AIG. Tc ng lan ta ca cuc khng hong ny ngy cng ln v nh hng ti c cc nn kinh t ang hot ng rt hiu qu nh Singapore. Th ba, bt u t khu vc ti chnh, khng hong lan sang khu vc sn xut v suy thoi kinh t ton cu. Di tc ng ca cuc khng hong ny, kinh t th gii tng trng m trong nm 2009 (Bng 1.2). Bng 1.2: Gi kch thch kinh t ca mt s nc trn th gii KH gi kch thch (t USD) M* Trung Quc Nht Bn Nga c n Vng quc Anh Php c Ty Ban Nha 825* 586 275 250 81 61 30 23 17,1 14 GDP 2007 (t USD) 13.843 3.218 4.384 1.289 3.197 1.099 2.773 2.560 908,99 1.439 % GDP 2007 6.0 18.2 6.3 19.4 1.2 5.6 1.1 1.3 1.88 1.0
Ch thch: *: Quc hi M thng qua k hoch kch thch kinh t tr gi 787 t USD. Ngun: IMF (theo The Asia Pacific Times, February 2009)
Cuc khng hong ny buc chnh ph cc nc t M, n Chu u, Nht Bn, cc nc BRIC v ASEAN thc hin cc bin php kch cu mnh m nht t cuc i khng hong kinh t nm nhng nm 1930 (Bng 1.2).
- 15 -
Hnh 1.2: Tng trng GDP theo qu ca Vit Nam 2008 2009
Ngun: Tng cc Thng k (nhiu nm)
Cuc khng hong ny tc ng n nn kinh t Vit Nam trn cc kha cnh sau. Mt l, khng hong ti chnh ton cu lm cho tc tng trng kinh t Vit Nam st gim mnh, nht l qu I/2009, khi GDP ch tng 3,1% so vi cng k nm 2008. n qu II, du hiu phc hi xut hin vi tc tng trng t 4,46% so vi 3,14% ca qu I nh nhng n lc kch thch kinh t ca chnh ph (Hnh 1.2). Vi mc tng trng 5,2% nm 2009 trong iu kin suy thoi kinh t th gii, Vit Nam l mt trong bn nc trong khu vc (cng vi Trung Quc, n v Innxia) v 12 nc trn th gii c tng trng dng. Hai l, xut khu ca Vit Nam b nh hng nng n do th trng b thu hp v gim chi tiu ca cc th trng ln nh M, EU v Nht Bn. Kim ngch xut khu c nm 2009 t 56,6 t USD, gim 9,7% so vi nm 2008, ch yu do yu t gim gi. c tnh trong nm 2009, gi xut khu gim lm cho kim ngch xut khu gim khong 7 t USD. Tuy nhin, mc st gim xut khu ca Vit Nam cn thp so vi cc nc trong khu vc (kim ngch xut khu ca Innxia gim 22%; Malaixia gim 20%, Thi Lan gim gn 20%). Xut khu ca mt s mt hng ch yu trong nm 2009: du th c t 13,42 triu tn, gim 2,4% v lng v gim 40% v kim ngch; dt may 9,0 t USD, gim 1,3% so vi nm 2008; giy dp 4,02 t USD, gim 15,8%; g v sn phm g 2,55 t USD, gim 9,9%; in t, my tnh v linh kin 2,77 t USD, tng 5,1%; thu sn 4,207 t USD, gim 6,3%; go 5,95 triu tn, tng 25,4% v lng, nhng gim 8,0% v kim ngch; dy in v - 16 -
cp in 879 triu USD, gim 12,2%; cao su 726.000 tn, tng 10,3% v lng nhng gim 25,2% v gi tr. Ba l, dng vn u t trc tip nc ngoi (FDI) vo Vit Nam gim mnh khin thm ht ti khon vng lai cng thm trm trng. Hn na, dng vn u t gin tip nc ngoi (FII) cng gim do cc nh u t nc ngoi chuyn s thch sang cc khon u t an ton hn cc th trng pht trin thay v u t cc th trng mi ni nh Vit Nam. V u t trc tip nc ngoi, c c nm 2009, thc hin vn u t trc tip nc ngoi t khong 10 t USD trong bi cnh kinh t th gii v trong nc kh khn, th hin s c gng rt ln ca khu vc FDI. ng k mi v tng vn cho 1.054 d n vi tng vn l 21,48 t USD, bng 30% so vi nm 2008, trong : vn ng k mi l 16,345 t USD, bng 24,6%, vn tng thm l 5,137 t USD, bng 98,3% so vi nm 2008. Bn l, tc ng n cc vn x hi nh tht nghip, i ngho do s ct gim sn xut ca cc doanh nghip, c bit l cc doanh nghip FDI trong cc ngnh thm dng lao ng nh da giy, dt may, in gia dng. Bng 1.3: Gi kch thch kinh t nm 2009 STT 1 2 3 4 5 6 7 8 H tr li sut 4% Tm hon thu hi vn ng trc nm 2009 Cc khon vn ng trc Chuyn vn u t t nm 2008 sang nm 2009 Pht hnh b sung tri phiu chnh ph Thc hin chnh sch min gim thu Cc khon kch cu khc Bo lnh tn dng cho doanh nghip nh v va Tng
Ngun: Thi bo kinh t Si Gn, 31/12/2009
Danh mc
Gi tr (t ng) 17.000 3.400 37.200 30.200 20.000 28.000 7.200 17.000 160.000 (~ 9 t USD)
- 17 -
Gi kch thch kinh t ca Chnh ph vi tng kinh ph ln n 160.000 t ng (khong 9 t USD), bao gm h tr li sut, min gim thu, hon thu hi vn ng trc (Bng 1.3). Hnh 1.3: Cc cn i tin t
T10/07
T2/08
T6/08
T10/08
T2/09
T6/09
T10/09
Ngun: Bo co ca Ngn hng th gii ti Hi ngh Nhm t vn cc nh ti tr cho Vit Nam
Nhng din bin ca chnh sch tin t ca Chnh ph tc ng kh r nt i vi tng trng kinh t Vit Nam trong thi gian qua (Hnh 1.3). Hnh 1.3 th hin chnh sch iu tit tin t ca Chnh ph. T cui nm 2007 n na u nm 2008 l thi k Chnh ph thc hin chnh sch ni lng tin t, tc tng ca tng tn dng nn kinh t nm 2007 n trn 54,6%. T cui nm 2008 n gia nm 2009 l thi k tht cht tin t chng lm pht tc tng tn dng gim xung ch cn 20%. y l thi k kh khn nht i vi cc doanh nghip cng nh ton b nn kinh t Vit Nam. T qu I /2009 Chnh ph thc hin gi chnh sch kch cu nn tng trng tn dng cng nh tng phng tin thanh ton gia tng. Tng phng tin thanh ton (M2) n 31/12/2009 tng 26,02% so vi 31/12/2008. Tin mt lu thng ngoi h thng ngn hng tng 21,01% so vi 31/12/2008. Tng s d tin gi ca khch hng ti cc t chc tn dng n cui thng 12 nm 2009 c tng 26,98% so vi 31/12/2008. Tng d n tn dng - 18 -
ca ton nn kinh t tng kh cao: n 31/12/2009 c tng 37,73% so vi 31/12/2008, trong : d n tn dng bng VND c tng 43,21% so vi 31/12/2008 l mc tng cao c th gy p lc tng gi trong thi gian ti; d n tn dng bng ngoi t c tng 17,19% so vi 31/12/2008. 1.2. Cho vay h tr li sut: t chnh sch n thc thi C th ni, iu hnh chnh sch tin t ca Ngn hng Nh nc (NHNN) c s thay i linh hot, thch ng rt nhanh vi nhng bin ng ca nn kinh t. Nu nh gia nm 2008, chnh sch tin t vn trong giai on tht cht kim sot lm pht th sang nm 2009 li c nhng bc dn ni lng vi chnh sch cho vay h tr li sut (HTLS) bt u c thc thi, v n cui nm 2009 v u nm 2010, mc d th trng tin t c nhng din bin kh cng thng v vn nhng NHNN vn cng b duy tr li sut c bn l 8%. im li nhng thng cui nm 2008 v u nm 2009, vic iu hnh chnh sch tin t ca Ngn hng Nh nc din ra theo chiu hng ni lng khi nhng du hiu ca suy thoi kinh t bt u xut hin do nhng nh hng ca cuc khng hong ti chnh ang c xu hng lan ra ton cu. Cc quyt nh ni lng chnh sch tin t c a ra t cui thng 11/2008 v tnh n u thng 2/2009, t l d tr bt buc c gim mnh xung 5%, li sut c bn cng c iu chnh gim xung cn 7%, gim mnh so vi mc nh l 14% vo thng 06/2008. Cc ngn hng thng mi phi t ngt chuyn trng thi t chy ua li sut huy ng (so vi u nm 2008), vi mc li sut cho vay ra mc rt cao, sang gim lin tc cc mc li sut huy ng v li sut cho vay. Mc d trong giai on chy ua li sut, phn ln ngun tin huy ng ca cc ngn hng u l ngn hn nhng vic ct gim lin tc li sut cng to ra mt sc p ln v chi ph li cho cc ngn hng thng mi giai on cui nm 2008 v u nm 2009.
- 19 -
Bng 1.4: iu hnh chnh sch tin t ca NHNN Cui 2008 CNG C 1. Li sut 1.1. Li sut c bn 1.2. Li sut ti cp vn 1.3. Li sut ti chit khu 2. T l d tr bt buc 1. Khng k hn v di 12 thng +VND + Ngoi t 2. T 12 thng tr i +VND + Ngoi t 3. Li sut tin gi d tr bt buc 4. Li sut trong d tr bt buc = VND 5. Bin t gi 8.5 +/-3 3.6 +/-5 3.6 +/-5 1.2 +/-3 6 7 1 3 5 7 1 3 3 7 1 3 3 7 1 3 Nm 2009 Ln 1 Ln 2 Ln 3 25/1/2010 7 8 6 7 7 5 8 8 6 8 6
8.5 9.5 7.5
Ngun: Ngn hng nh nc Vit Nam
Sang nm 2009, kch cu, li sut c bn c iu chnh ba ln theo hng ni lng nhm gim li sut ngn hng v gim chi ph vn cho cc doanh nghip. C th ni, cng vi vic thc hin chnh sch tin t ni lng, NHNN v Chnh ph s dng cng c tn dng nh mt n by h tr cc doanh nghip trong giai on suy thoi kinh t mt cch kh hiu qu (Bng 1.4). 1.2.1. C ch cho vay h tr li sut Chnh sch cho vay h tr li sut (HTLS) s c phn tch qua mc tiu, c ch thc hin, c ch gim st, c ch tc ng n hi phc v tng trng kinh t (Bng 1.5). - 20 -
Bng 1.5: C ch h tr li sut - H tr cc doanh nghip vay vn NH b sung vn ngn hn v pht trin hot ng sn xut kinh doanh qua cc d n u t mi trung di hn (gim 4% li sut vay vn)- H tr hot ng sn xut nng nghip thng qua mua my mc, vt t thit b nng nghip, xy dng nh cho nng dn
Mc tiu
- Thng qua h thng cc NHTM, cng ty ti chnh, ngn hng pht trin, cc NH s h tr li sut trc tip cho KH vay vn, Chnh ph s hon li 80% li vay h tr qua NHNN, sau khi kim tra, thanh tra mn vay nu C ch khng c sai phm s hon nt 20%.- Tham gia ch yu thc hin vn l cc NHTM nh nc (chim khong 70%) d n HTLS, cc NH nc ngoi v NH c phn ch chim di 10%), cn li l cc T chc tn dng v Cng ty ti chnh C ch gim st - Gim st ca NHNN, gim st ni b NHTM, thnh lp 20 on cng tc ca cc thnh vin Chnh ph, kim tra ti 63 tnh thnh ph- Gim st qua thanh tra ti ch, gi li 20% li vay h tr
- Gim li sut vay vn ca cc DN ( 4-6%)- Tng d n cho cc NHTM, tc tng trng d n trung bnh l Tc ng 30% so vi nm 2008- Gp phn chuyn dch c cu n nn kinh t mt s ngnh: nng nghip xy dng- Tc kinh t tng trng GDP theo qu nm 2009 ln lt t: 3,1%, 4,5%, 5,8% v 7.1%
Ngun: Tc gi tng hp
Chnh sch cho vay HTLS c th hin ch yu qua ba Quyt nh sau: - Quyt nh s 131/Q-TTG ngy 23/1/2009 v Quyt nh s 333/Q-TTG ngy 1/3/1009 v vic h tr cho vay t chc c nhn vay vn ngn hng sn xut, kinh doanh. Theo , cc - 21 -
NHTM, cng ty ti chnh cho vay h tr li sut 4%/nm i vi cc khon vay ngn hn pht sinh trong khong thi gian t 1/2/2009 n 31/12/2009, thi gian h tr ti a 8 thng. - Quyt nh s 443/Q-TTG ngy 4/4/2009 v vic h tr cho cc t chc c nhn vay vn trung di hn ngn hng thc hin cc d n u t mi pht trin hot ng sn xut kinh doanh. Theo , cc NHTM, thc hin HTLS 4%/nm i vi cc khon vay trung di hn pht sinh trong thi gian t 1/4/2009 n 31/12/2009, thi gian h tr ti a 24 thng. - Quyt nh 497/Q-TTG ngy 4/4/2009 v vic h tr li sut vay vn mua my mc thit b vt t phc v nng nghip v vt liu xy dng khu vc nh nng thn. C th ni, nhm cc Ngn hng thng mi nh nc (NHTMNN) ng vai tr ch o trong vic trin khai thc hin cho vay h tr li sut (HTLS), chim n gn 70% tng d n, tnh n 30/9/2009. Sau l cc Ngn hng thng mi c phn, chim gn 25%. Cn li nhm cc Ngn hng nc ngoi (NHNN), cng ty ti chnh (CTTC) v h thng cc qu tn dng nhn dn (QTDND) ch chim mt t l rt nh. iu ny c th d dng c gii thch do nhm cc NHTMNN gn nh c giao nhim v trong vic thc hin chnh sch h tr ny, cn cc NHTMCP t ra khng mn m lm vi gi h tr. Bng 1.6: D n cho vay h tr li sut Tnh n 30/9/2009 n v: t VND Nhm NHTM Tng T s trng Theo Q 131 D n Tng s Theo Q 443 % Theo Q 497 D n 597 % 0.15%
% D n
402,084 100% 355,933 89% 45,554 11.3%
Nhm 276,762 68.8% NHTMNN NH Cng 54,108 13.5% 46,551 86% 7,551 14.0% Thng
0.01%
- 22 -
NH u t & Pht 64,951 16.2% 57,375 88% trin Vit Nam
7,575 11.7%
0.00%
NH Ngoi 46,303 11.5% 42,020 91% 4,282 9.2% 1 0.00% Thng NH Nng 107,096 26.6% 92,848 87% 13,688 12.8% 560 0.52% nghip NH Pht 3,808 0.9% 3,483 91% 316 8.3% 9 0.24% trin nh Qu 496 0.1% 409 82% 73 14.7% 14 2.82% TDND Nhm NHTM C 98,863 24.6% 88,816 90% 10,042 10.2% phn Nhm NH Lin doanh v 19,311 4.8% 18,530 96% nc ngoi Nhm CTTC 7,148 1.8% 5,901 83% 5 0.01%
781
4.0%
0.00%
1,247 17.4%
0.00%
Ngun: Ngn hng Nh nc Vit Nam
Trin khai thc hin ba Quyt nh trn, cc NHTM ch yu tp trung cho vay theo Quyt nh 131, cho vay ngn hn, chim n 89% tng d n. Trong khi , cho vay trung di hn theo Quyt nh 443 ch chim c 11.3%, cn cho vay h tr khu vc nng thn v nng nghip theo Quyt nh 497 ch chim cha c 2%. Mc d hai Quyt nh 443 v 497 c ban hnh sau, nhng chng khng phi l l do chnh dn n t trng cho vay ngn hn l ch yu. Cc l do chnh khc s c lun gii phn sau. Tuy nhin, c s chng cho gia ba Quyt nh cho vay HTLS, Quyt nh 131 tp trung h tr cho vay vn ngn hn, Quyt nh 443 h tr li sut cho vay trung v di hn, c hai Quyt nh ny u do NHNN ban - 23 -
hnh v thc hin thng qua h thng cc NHTM, CTTC v TCTD. Cn Quyt nh 497 c s tham gia ca B Cng thng phi hp vi cc B, Ban, Ngnh x l. Nh vy, nu mt doanh nghip tho mn iu kin theo c ba quyt nh trn c th c hng li sut u i cho nhiu khon vay. C cu cho vay theo ngnh ngh Trong s danh mc cc nhm ngnh ngh c h tr, c th thy cho vay thng mi v cng nghip ch bin chim t trng nhiu nht. iu ny cho thy y l hai nhm ngnh c kh nng vt qua khng hong nhanh nht, tm kim c c hi kinh doanh tt nht nn h mi vay vn ngn hng kinh doanh, u t. Song, cha c s liu chng minh liu y c phi l hai nhm ngnh b tn thng nhiu nht trong khng hong hay khng, c phi l nhm doanh nghip cn c h tr nht hay khng. Trong khi , nhm ngnh nng lm nghip, thy sn, khai thc m l nhng ngnh ch lc cung cp ngun hng xut khu, chc chn b nh hng mnh ca th trng xut khu th d n ch chim ln lt l 8,8%, 3,2% v 1,6% tng d n HTLS (Bng 1.7). Bng 1.7: C cu d n cho vay h tr li sut, theo ngnh ngh Ch tiu Nng, lm nghip Thy sn Cng nghip ch bin Sn xut v phn phi in, kh t, nc Xy dng Khai thc m Thng nghip Khch sn, nh hng Vn ti, kho bi - 24 D n 35.363 12.752 136.709 9.742 43.683 6.234 121.539 1.190 16.025 T trng 8,8% 3,2% 34,0% 2,4% 10,9% 1,6% 30,2% 0,3% 4,0%
Khoa hc cng ngh Ngnh khc Tng

496 18.351 402.084
0,1% 4,6% 100%
C cu cho vay phn theo thnh phn kinh t C th ni, nhm cc khch hng l doanh nghip ngoi nh nc l i tng th hng chnh ca chnh sch HTLS. Trong khi cho vay doanh nghip nh nc l 60.736 t ng, chim 15,11% v c khong 4.000 doanh nghip vay vn; d n cho vay doanh nghip ngoi nh nc, ch yu doanh nghip nh v va l 276.771 t ng, chim hn 68% v c gn 62.000 doanh nghip vay vn; cho vay hp tc x v h sn xut gn 64.500 t ng, chim 16% v c 864.314 khch hng vay vn (Bng 1.8). Bng 1.8: C cu cho vay h tr li sut, theo thnh phn kinh t Tng s khon vay theo i tng Khch hng 402,084 Doanh nghip, trong : + Doanh nghip nh nc + Doanh nghip ngoi nh nc Hp tc x, t chc khc H gia nh v c nhn
100%
337,507 83.94% 60,736 15.11%
276,771 68.83% 3,383 61,194 0.84% 15.22%
C ch h tr li sut nhn chung c tc ng tch cc v thit thc i vi hot ng sn xut - kinh doanh ca doanh nghip, h sn xut, gip nhiu doanh nghip gim chi ph vay vn (gim 36,6% TP H Ch Minh; gim 30% Tha Thin Hu; gim 36,64% 72 doanh nghip vay vn NHTMCP Chu (ACB); gim 35% i vi cc doanh nghip ch bin bt c, vn ti, sn xut nha, c kh, ch bin - 25 -
c ph vay vn ti Ngn hng Cng thng Vit Nam v h gi thnh sn phm (gim 2-4,65% TP H Ch Minh; gim 4% Hng Yn), duy tr vic lm cho ngi lao ng. Vic cho vay h tr li sut l thc hin chnh sch tn dng u i ca Chnh ph nhm t c mc tiu kp thi, ng i tng ngn chn suy gim kinh t. C ch h tr li sut l gii php kch cu ch c Vit Nam trong giai on ngn chn suy gim kinh t nn y l vn nhy cm, phc tp, Chnh ph tin tng, giao cho h thng ngn hng trin khai, thc hin. Theo , khi lng cng vic v chi ph b ra gii ngn vn cho vay h tr li sut ca cc NHTM tng ln nhiu ln v phi thc hin khn trng trong mt thi gian ngn, m bo tnh kp thi, chnh xc, ng quy nh ca php lut. Gn 100 Ngn hng thng mi (NHTM), cng ty ti chnh, ngn hng lin doanh, chi nhnh ngn hng nc ngoi hot ng ti Vit Nam thc hin cho vay h tr li sut. Bn cnh , to iu kin cho cc doanh nghip, h sn xut gim chi ph u t, bt kh khn v ti chnh, t u nm 2009, cc NHTM tng bc iu chnh gim li sut cho vay i vi cc khon vay c (16-17%/nm) xung mc ti a l 12,5%/nm v 10,5% k t ngy 16/4/2009. Cc doanh nghip, h sn xut gp kh khn, cha c kh nng tr n ng hn, c NHTM xem xt cho c cu li thi hn tr n, min gim li cho vay v tip tc cho vay mi sn xut - kinh doanh theo c ch cho vay hin hnh. Vi cc bin php ny, doanh thu ca cc NHTM gim khong 10.000 t ng, trong Ngn hng Nng nghip v Pht trin nng thn gim khong 4.300 t ng, chia s kh khn v ti chnh i vi doanh nghip, h sn xut v phc v mc tiu ngn chn suy gim kinh t. 1.2.2. nh gi nhng hn ch v bt li i vi cc i tng tham gia trong qu trnh trin khai thc hin i vi ngn hng, t chc cho vay Th tc kim tra, thm nh mn vay phc tp hn do phi la chn khch hng theo ng i tng c h tr theo hng dn ca NHNN, nu gii ngn sai i tng s khng c hon li sut h tr. Thng thng, cc mn vay trung v di hn s mt khong 5-10 ngy thm nh, cc mn vay ngn hn c th ch t 1-2 ngy. Song, khi thc hin cho vay h tr li sut thi gian thm nh thng b ko di - 26 -
do ngn hng phi m bo tnh chnh xc ca mc ch vay v s dng vn vay. Cc chi nhnh NHTM chu s gim st cht ch chng cho ca cc c quan c lin quan: trong h thng ngn hng m, ngn hng nh nc tnh, thnh ph, cc on gim st ca Quc hi.v.v., h thng bo co, s sch kim tra phc tp, cng knh. Cn b tn dng thay v i khai thc khch hng, gim st mn vay th vn phng lm bo co. Kh phn bit, bc tch ngnh ngh thc s c h tr khi khch hng kinh doanh nhiu ngnh ngh khc nhau, trong c ngnh ngh khng c h tr. Kho st cho thy mt doanh nghip c th c ngnh ngh kinh doanh khng tho mn iu kin vay vn, h ng k b sung ngnh ngh kinh doanh, ri lp h s vay vn, nhng thc t vn vay c s dng cho mc ch khc, Ngn hng kh c th bc tch mt cch chnh xc, nht l i vi cc doanh nghip kinh doanh xut nhp khu hng nng sn hay th cng m ngh. Khng kim tra c mn vay gii ngn c thc s phc v cho ngnh ngh kinh doanh c h tr hay khng. iu ny l hon ton c th xy ra, khi cc doanh nghip v ngn hng "ngm hiu" vic lp h s c hng u i ch l hnh thc. Kt qu cui cng l ngn hng vn cho vay v thu hi vn c, doanh nghip vn khi phc v pht trin hot ng sn xut kinh doanh. Ch c ngun vn ca Nh nc khng thc s c h tr cho ng i tng th hng. Cht lng tn dng kh c m bo: Mc d c th c hng h tr, cc mn vay u c thm nh v kim sot rt cht ch v hnh thc. Song, cng chnh v mn vay c hng h tr nn ai cng tm mi cch c h tr. T , vic thm nh li tr thnh hnh thc mt s t ngn hng. Doanh nghip ch cn tm d n ph hp vi ngnh ngh c h tr, khng tnh ton y , chnh xc kh nng tiu th sn phm hay kh nng bin ng cc yu t chi ph ca d n, kh nng mn vay tr thnh n qu hn l c th. Hin ti, cha c mt s liu chnh thc no cng b cng khai t l n qu hn ca mn vay HTLS, nhng theo kho st mt s ngn hng, t l ny kh cao, c ngn hng ln n 20%, cha k cc mn vay trung di hn cha n hn - 27 -
To thnh c ch xin cho c h tr: Chnh v tiu chun c hng h tr l ch cn tm cc d n kh thi trong danh mc cc ngnh ngh qui nh, cc doanh nghip sn sng tm mi cch c th gim chi ph vay vn. Do , mt c ch xin cho gia ngn hng v doanh nghip hnh thnh. Cc ngn hng cho vay lc ny s da nhiu trn "quan h" hay " thn quen" cho vay. V s tin h tr khng phi l v hn, tng ng 17.000 t ng tin li c h tr, vi mc li sut c h tr l 4%, ch khong hn 425.000 t ng vn s c cho vay. Do vy, ngn hng "ng nhin" c quyn la chn khch hng u tin cho vay trc. Nguy c ri ro khng a dng ho ngnh ngh cho vay: khng a dng ho ngnh ngh cho vay cng l mt trong nhng nguyn nhn c th dn n n qu hn ca cc NHTM trong cho vay HTLS. V cc danh mc ngnh ngh cho vay c c nh trc nn i vi cc NHTM nh, d n HTLS c th chim mt t l kh cao trong tng d n. Do vy, nu d bo kinh t v m nm 2010 khng thc s tt c th dn n t l n qu hn cao trong cc ngn hng ny do tp trung cho vay mt s t ngnh ngh. Tc tng trng tn dng cao c th do HTLS ch khng phi thc s t nhu cu vay vn mt s khch hng. Theo thng k ca NHNN, tc tng trng tn dng nm 9 thng u nm 2009 l 29,3%. Trong bi cnh kinh t th gii suy thoi, vi tc tng trng tn dng nh trn l du hiu tt cho tng trng kinh t. Tuy nhin, cn phi bc tch trong gn 30% tng trng tn dng th tc tng trng tn dng khng c HTLS l bao nhiu. Nu tng trng tn dng khng HTLS l qu thp thm ch gim so vi nm 2008, c ngha l tng trng tn dng hon ton do tc ng ca HTLS ch khng phi do nhu cu vay vn thc s ca cc doanh nghip. V nu iu ny xy ra, tng trng tn dng tt yu s st gim trong nm 2010 khi khng cn h tr, hoc khi nn kinh t cha thc s vt qua c suy thoi. Lung tin chy t ngn hng ny sang ngn hng khc, t tn dng sang tit kim. Khch hng c th lp d n vay HTLS hng h tr li sut, nhng khng dng vn vay kinh doanh m gi tit kim ngn hng hng chnh lch li sut (4-6% li sut vay vn, trong khi li sut tit kim 8-10%). H s lp h s vay vn hng - 28 -
HTLS mt NH, ri rt tin em gi NH khc. Thc t ngn hng khng kim sot c, GDP khng tng m d n tng. Nhng phn tch trn cho thy cc ngn hng ang phi i mt vi cc ri ro sau: Th nht, ri ro n qu hn: Hu ht cc nguyn nhn dn n n qu hn cc NNHTM cho vay h tr li sut c phn tch phn trn. Kho st cho thy c ngn hng t l n qu hn t nhm 2 tr ln l hn 20%. Cn theo s liu thng k chnh thc th cha c bo co no bc tch t l n qu hn chung v n qu hn HTLS. Th hai, ri ro o c v o n: C ch "xin cho" c th dn n ri ro o c trong cho vay v y l mt trong nhng nguyn nhn dn n n qu hn v cht lng tn dng st gim. Mc d NHNN kin quyt khng cho php o n c hng h tr, song doanh nghip hon ton c th tm kim ngun vn tm thi nhn ri, thm ch "vay nng" trn th trng tn dng en, chp nhn li sut pht tr sm, lp d n mi c vay HTLS. lm c iu ny nht thit phi c s " kt hp" ca cn b tn dng. y chnh l mt hin tng ri ro o c. Hp 1.1. L do khin Ch nhim y ban Kinh t H Vn Hin cho rng nn dng li v cng ch c 20% trong tng s hn 400 nghn doanh nghip c nhn h tr, gy ra s bt bnh ng trn mt sn chi chung. Nguyn nhn quan trng hn l vic kim sot s dng vn c ng mc ch hay khng l rt kh. iu ny cn lm mo m th trng tin t nn y ban mi kin ngh nm 2009 chm dt gi h tr li sut 4% ng thi hn. Ngun: www.vnexpress.net i vi khch hng vay vn i tng c h tr ch yu l cc doanh nghip c tnh hnh ti chnh mnh, khng b nh hng nhiu do kinh t suy thoi nh sn xut phn m, ho cht, kh gas, in lc. Do vy, vic c c hng h tr hay khng khng nh hng nhiu n hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Vic c gim li sut s gip h ct gim chi ph, pht trin sn xut. Tuy nhin nhng i tng ny cho d - 29 -
khng c h tr h vn c th duy tr c hot ng kinh doanh sau khng hong. i tng thc s kh khn trong giai on suy thoi kinh t th khng c hng h tr do khng m bo yu cu ca Ngn hng khi vay vn. y l mt thc t d dng nhn thy. V cc doanh nghip mun vay vn ngn hng ng nhin phi c tnh hnh ti chnh tt, ngn hng cng b p lc kim tra gim st v m bo cht lng tn dng nn cng ch la chn nhng khch hng c tnh hnh ti chnh lnh mnh. Nhng iu ny ng ngha vi vic cc doanh nghip vay vn HTLS khng thc s gp kh khn trong giai on khng hong. V ngc li, cc doanh nghip b tc ng mnh bi suy thoi nh cc doanh nghip dt may, xut khu thu sn th khng th vay vn do kinh doanh thua l, hn na, nu h c c vay th cng khng bit dng lm g v th trng th gii st gim, khng xut c hng. y chnh l mt tri ca chnh sch HTLS. Nu nh c mt c ch h tr trc tip hay xc tin thng mi gip cc doanh nghip ny tm kim, chuyn hng sang th trng khc th c th s h tr ca nh nc s tm n ng a ch hn. Thi gian c hng h tr ngn, i vi nhng d n u t di hn, nht l trong ngnh xy dng mt rt nhiu thi gian thm nh, ph duyt, nn khng kp lp d n c hng h tr trong giai on 1 (t 1/4/2009 n 31/12/2009). y cng l mt trong nhiu kin nhn c s ng tnh ca cc doanh nghip. Theo quyt nh 497 hng dn h tr cho vay HTLS ban hnh thng 4/2009 cho vay i vi vic xy dng khu vc nng thn, nu xt c thi gian ban hnh cc Thng t hng dn, thi gian trin khai thc hin cc NHTM, thng bo, hng dn cho khch hng th c l ch cn khong hn 6 thng cho khch hng tm kim c hi u t, lp d n v thm nh kp gii ngn vn vay trc 31/12/2009. Do vy, rt nhiu doanh nghip t chi khng vay HTLS v khng th thi gian cho vic tm kim d n . i vi c quan gim st, kim tra p lc kim tra, gim st mn vay ln C l cha c mt chnh sch no ca Chnh ph c kim tra, gim st thc hin cht ch nh chnh sch cho vay HTLS. V chnh sch ny - 30 -
lin quan n rt nhiu vn c v kinh t, chnh tr v x hi. Nu mt mn vay c gii ngn ng lc, ng ch c th gip hng nghn doanh nghip thot khi b vc ph sn, gip hng trm ngn ngi lao ng khi mt vic lm, gip nn kinh t vc dy khi khng hong. Song, nu thc hin khng ng, khng tt c th lm cho hng trm cn b ngn hng vi phm php lut, hng ngn t ng ca nh nc khng c a n tay ngi cn h tr. Do vy, tt yu phi c mt c ch thanh tra, gim st, hu kim tra cht ch. V tt nhin km theo y l chi ph cho vic kim tra gim st tng, chi ph x hi tng, p lc kim tra gim st nng n. i khi cn b tn dng cho vay khng phi ch cp vn cho khch hng m hon tt cc th tc "i ph" vi cc on kim tra. Cc NHTMNN s b "ph bnh", " khin trch" khi khng t "ch tiu" cho vay HTLS. Khi lng kim tra gim st ln (tt c cc NHTM u c on kim tra, cc chi nhnh NHNN u phi i kim tra cc NHTM trn a bn tnh) m bo mn vay c gii ngn ng i tng, tt yu phi c s kim tra gim st. Tuy nhin, c s chng cho trong thc t kim tra gim st. Mi NHTM u thnh lp t cng tc kim tra trong ni b ngn hng. Chi nhnh NHNN tnh, thnh ph cng c on cng tc i kim tra. U ban nhn dn tnh, thnh ph, i biu Quc hi cng c on i kim tra, gim st. Mt chi nhnh NHTM c th phi lm vic vi 3 on kim tra cng mt vn trong mt khong thi gian 68 thng. R rng, chnh sch h tr gin tip lm ny sinh nhiu c ch gim st, kim tra. Thay v th, c ch h tr trc tip cho doanh nghip c kt qu kinh doanh nm 2008 thua l hoc kt qu kinh doanh 2009 gim st th s gim bt c cc th tc kim tra, gim st nng n trn. Hp 1.2. kin ca Ngn hng Theo ti nn ngng ng thi hn ca gi kch cu bi v hin ti ang l mt cn b trong mt Ngn hng Quc Doanh, ti thy hiu qu ca gi kch cu th nht pht huy ht tc dng ca n ri, ko di ch mang tnh cht tm thi ch khng c ngha lu di, v: Ti trc tip lm h s cho cc DN c HT LS, trong qu trnh lm th tc h s i hi kh hn, cn nhiu iu kin hn. - 31 -
Vi li cc Ngn hng cng la chn rt k cc khch hng, m thng l nhng KH quan h lu di c uy tn mi c HTLS. Cc Anh c ngh xem vi nhng KH l DN NVV th c p ng c khng? S la chn y ca Ngn hng bt ngun t cc nguyn nhn c khch quan v ch quan nhng nhn chung cc Ngn hng cng rt d chng v sau cc t r sot kim tra cc khon vay HTLS c nhng khon b truy thu, b kim im nh hng uy tn ca Ngn hng m nguyn nhn th chc ai lm cn b ngn hng s hiu. Bn cnh lc mi ra gi kch cu cc vn bn php l cng nh hng dn ca NHNN cha y v nht qun, vic thay i b sung h s, iu kin vay lin tc, t gy kh khn trong vic kim tra theo di cho vay ca cc ngn hng lm cc NH c tm trng s cho vay HTLS v s b kim tra thng xuyn hn. HTLS ny l ch yu gip cho cc doanh nghip va v nh (DNVVN) ch NH ch c mt phn no li ch-tng d n. Nhng km theo l hng lot cc th tc bo co, k c b kim tra, r sot ca ban ngnh. Chi ph phc v cho hot ng lm bo co tng, mt thi gian - thay v i tm khch hng mi, th nh lm bo co. Theo ti, th s tin 8 t USD cn li th Chnh Ph ch nn HTLS cho cc mn Trung-Di hn v n s thit thc v pht huy tc dng lu di bn vng hn v y l nhng mn vay phc v cho vic xy dng c s h tng, mua My mc thit b phc v sn xut kinh doanh. Ngun: www.vnexpress.net
1.3. Hiu qu cho vay h tr li sut: nhn t i tng th hng cui cng v mc tiu Hin ti, cha c mt nghin cu no lng ho c hiu qu ca gi h tr li sut nh hng n tc tng trng GDP. Kt qu iu hnh v m nn kinh t trong giai on khng hong Vit Nam cho mt tc tng trng GDP thuc nhm cc nc cao nht th gii (5,2%). Song, r rng, kt qu ny khng ch do tc ng ca chnh sch - 32 -
HTLS m y l kt qu tng hp ca cc bin php v chnh sch khc. C th, c nhng chnh sch c tc ng tiu cc, c chnh sch c tc ng tch cc, cc tc ng c th trit tiu hoc khuch i ln nhau, nhng tu chung li, chnh sch h tr li sut mang n mt kt qu tng trng GDP dng. Hnh 1.4: C cu GDP theo chi tiu, 2009
Ch thch : GDP tnh theo gi hin hnh Ngun: Tng cc Thng k, 2010
c th phn tch c ngun gc ca tng trng GDP Vit Nam nm 2009, hnh 1.4 cho thy, GDP c bc tch thnh 4 b phn c bn l chi tiu c nhn (C), u t (I), chi tiu ca Chnh ph (G) v xut nhp khu rng (NX). Trong nm 2009, t trng chi tiu c nhn (C)v u t (I) l nhiu nht, t 40%-50% GDP. Nh vy, chnh sch cho vay HTLS nhm ch yu vo kch thch u t ca doanh nghip, l mt b phn trong tng u t (bao gm c u t ca doanh nghip, Chnh ph v dn c). Cn chi tiu c nhn, h gia nh chim n 50%60% GDP th khng c kch thch. Ring cn cn xut nhp khu rng qu 1 nm 2009 li dng, cn cc qu khc th m. iu ny gp phn gim bt mc st gim kinh t ca Vit Nam trong qu I (vn t tng trng 3,1%).
- 33 -
Hnh 1.5: Tc tng trng cc thnh phn ca GDP theo chi tiu, 2008/2009
Ch thch: GDP tnh theo gi so snh nm 1994 Ngun: Tng cc Thng k, 2010
i su phn tch cc thnh phn ng gp vo tng trng GDP ca Vit Nam trong thi gian qua, c th thy s tng trng mnh ca u t (I) v chi tiu c nhn (C) (Hnh 1.5). Trong qu I, c C v I u tng trng m so vi cng k nm 2008. Song, sang n qu II, khi chnh sch cho vay HTLS bt u trin khai thc hin th c C v I u chng kin s tng trng mnh. c bit l I, t tng trng -14% qu I ln n dng 12%, 10% v 14% ln lt trong qu II, III v IV nm 2009. Song, bi ton xut nhp khu vn lun lm au u cc nh iu hnh chnh sch khi phi gii quyt nhiu mc tiu tri ngc nhau. NHNN duy tr mt chnh sch t gi kh cng rn gim gi ng Vit Nam nhm hn ch nhp khu, khuyn khch xut khu. Song, trong c bn qu nm 2009, xut khu c tc tng trng thp hn nhp khu nn cui cng, cn cn xut nhp khu rng m lm gim tc tng trng ca GDP. Ch ring qu I c cn cn xut nhp khu rng dng (ch yu l do xut khu vng), song, lc c u t v chi tiu c nhn u st gim mnh nn tc tng trng GDP qu I vn thp nht trong c 4 qu. - 34 -
1.4. Mt s khuyn ngh v kt lun 1.4.1. C ch h tr trc tip thay v gin tip qua h thng NHTM Thc t cho thy, bn cnh nhng tc ng tch cc ca chnh sch h tr gin tip thng qua knh ngn hng thng mi cho cc doanh nghip, cng xut hin nhng hn ch nht nh. Vic tnh ton mt cch chnh xc chi ph v li ch t chnh sch trn l rt kh, song c th tng li ch v gim chi ph cho thi gian ti, thit ngh mt c ch h tr trc tip cng cn c nghin cu. V d, vic h tr gim thu Gi tr gia tng, thu Tiu th c bit 50% i vi vic mua xe t thc y th trng ny tng trng mnh trong nm 2009, gn 20% so vi nm 2008, mc d y l nm suy thoi v cc nc pht trin v khu vc th li chng kin s st gim mnh ca th trng ny. Vy, trong thi gian ti, khi nn kinh t hi phc phn no sau suy thoi, nhng cha th pht trin mt cch kho mnh th vn cn thit c mt c ch h tr. Chnh ph c th xem xt h tr trc tip cho cc doanh nghip nh vic ct gim thu Gi tr gia tng hay thu thu nhp doanh nghip. C th phn mc min gim theo loi hnh kinh doanh, xut khu hay nhp khu, s dng nhiu lao ng hay t. Vic h tr trc tip s rt thun li cho Chnh ph trong vic tnh ton chi ph h tr. Cn nh h tr li sut th u phi ch l 17.000 t tin li h tr m cn rt nhiu chi ph khc lin quan n: trin khai thc hin ti cc ngn hng (o to, qung co, in n cc mu biu), thanh tra, kim tra, gim st ca NHNN v cc B, ngnh lin quan, k c chi ph c hi ca vic hon thnh cc th tc vay vn, hon li cho NHTM li sut h tr cho khch hng v.v. Theo tc gi Thin Anh Tun, (Thi Bo Kinh t Si gn, 31/12/2009), phn tch kinh t hc vi m cho thy, khi thc hin HTLS, i tng th hng h tr khng ch l doanh nghip m chnh cc ngn hng cng c hng li, ngoi ra cn c mt phn l chi ph x hi hay tn tht x hi. Theo tc gi Tun, tu thuc vo co dn ca cung v cu vn tn dng vi li sut m phn th hng ca ngn hng v doanh nghip nhiu hay t. Tuy nhin, trong bi cnh nn kinh t th gii v Vit Nam ang trong giai on khng hong, cc doanh nghip b nh hng nng n bi th trng tiu th trong nc cng nh xut - 35 -
khu, cho d li sut c gim th doanh nghip cng khng c nhu cu vay vn. Trong kho st ca nhm nghin cu H ni, TPHCM, Hi Phng v Lng Sn u cho thy cc doanh nghip ch vay vn khi c kh nng tiu th c sn phm u ra hoc th trng u ra ca h khng b nh hng bi suy thoi, ch khng phi do li sut gim m h vay vn. Nh vy, co dn ca cu vn vay trong giai on khng hong l rt thp, ngha l cho d li sut c gim mnh th cu v vn vay cng khng tng mnh. Kinh nghim kch cu ca Trung quc cho thy, Chnh ph tung 4.000 t Nhn dn t (cng b thng 11/2008) kch cu cho cc lnh vc khc nhau, c bit l ct gim thu i vi doanh nghip nh v va b phn c vai tr rt quan trng trong nn kinh t nc ny. Trong s 4,3 triu doanh nghip nh v va s hu t nhn th c ti 95% hot ng xut khu, ng gp gn 60% tng sn phm quc ni, 50% ngun thu t thu, 68% xut khu v 75% cng vic mi mi nm. Nh vy, vic h tr trc tip cho cc SME thc s tc ng tch cc n cc doanh nghip ny v t , tc ng n ton b nn kinh t. 1.4.2. Cc hnh thc h tr khc: tip cn th trng, xc tin thng mi v.v. Tn dng ch l knh gin tip h tr cc doanh nghip vt qua kh khn, khng hong. Do vy, ch c nhng doanh nghip tm c u ra, c th trng tiu th sn phm th mi vay vn u t sn xut. Nu hng ho sn xut ra khng tiu th c th doanh nghip cng khng c nhu cu vay vn. Do vy, vic h tr di dng tng cng tip cn th trng, xc tin thng mi, tm kim nhng th trng xut khu t chu nh hng ca khng hong cng l knh h tr c hiu qu cho cc doanh nghip. Nhng hot ng ny i khi bn thn mi doanh nghip kh c th thc hin c, phi thng qua hip hi ngnh ngh hay cc c quan ca Chnh ph. Kinh nghim kch cu ca mt s quc gia cng cho thy tc ng trc tip vo i tng cn h tr th s c hiu qu cao v tit kim chi ph h tr hn. Gi kch cu 20,5 t la Singapore c chia nh sau: 5,1 t gi vic lm; 2,6 t gip ngi ngho; 8,4 t gip ti chnh cho cc cng ty; 4,4 t u t cho tng lai nh gio dc. Nh vy, trong - 36 -
tng s 20,5 t la Singapore th c n hn 60% l h tr trc tip, ch c gn 40% l h tr gin tip cho cc SME thng qua cc khon vay t ngn hng. 1.4.3. Kt hp c ch kim sot v chnh sch tin t ngn chn nguy c ti lm pht Trong giai on thc hin h tr li sut, cc NHTM cng l i tng c hng nhng tc ng tch cc, khi m tn dng vn chim 70% doanh thu. iu ny th hin r hai qu u nm, thu nhp li thun tng mnh so vi cng k nm trc. Chng hn Ngn hng c phn Chu thu nhp li thun qu II tng 40%, Sacombank tng 74% trong khi Vietcombank tng vt ti 115%. Song, n nhng thng cui nm hot ng cho vay sit cht hn trc, chnh lch li sut u vo v u ra thu hp ng k v ngn hng i mt vi kh khn thanh khon (1/12/2009, li sut c bn tng n 8%, y li sut huy ng ln n 10-12%, n lt mnh, li sut cho vay nhiu ngn hng vt trn ln n 20%), nhng nhn chung tn dng vn khi sc hn so vi nm trc, tc tng trng d n cho vay ton h thng ln n gn 38% trong khi con s ca 2008 ch l 21-22%. Nm 2010, din bin kinh t v m c phn kh quan hn nm nay to tin tt cho kh nng tng trng li nhun ngn hng. Tuy nhin, p lc kim ch lm pht c th khin chnh sch tin t tht cht hn, tng trng tn dng b kim ch mc 25%, thp hn nhiu nm 2009. Do vy, nhng thng u nm 2010 cng l nhng thng cui nm m lch chc chn s gy p lc thanh khon ln cho cc ngn hng. Bt k mt ng thi no ca Ngn hng nh nc (NHNN) u nh hng t nhiu n hot ng ca cc NHTM. Mt s kin cho rng cn ph b qui nh trn li sut cc NHTM c th ch ng qun l c khe h li sut cng nh NIM (chnh lch li sut rng), nu khng cho php cc NHTM cng thm cc khon ph nh: ph thm nh h s, ph gii ngn, ph qun l ti sn th chp v.v. m bo NIM dng. iu ny s m bo cho cc NHTM khng phi i mt vi ri ro li sut v qun l c ri ro thanh khon. Song, n s trc tip tc ng n chi ph vn vay ca cc doanh nghip, t , tc ng gin tip n gi c trong nn kinh t, cng y nhanh nguy c ti lm pht. - 37 -
Vic trin khai ng thi nhiu c ch h tr li sut cng vi thc hin chnh sch ti kho m rng v chnh sch tin t ni lng lm cho tng phng tin thanh ton v tn dng tng cao, vt qu kh nng huy ng vn t nn kinh t (9 thng u nm 2009, tc tng trng huy ng vn t 22%, trong khi tng trng tn dng gn 30%), gy sc p ln li sut th trng, kh khn cho vic kim sot nhp siu, kim sot lm pht trong nm 2010 do tc ng ca tr tin t. 1.4.4. Du hiu bong bng th trng ti sn v u c thao tng th trng S tng trng mnh ca th trng chng khon giai on thng 8 - 10 nm 2009 gn trng khp vi giai on tng trng mnh ca cho vay h tr li sut. Rt nhiu cu hi c t ra xoay quanh vic c hay khng s chy vn h tr sn xut sang u t chng khon? Vic lun chuyn vn trc tip c l kh th xc minh c, tuy nhin, mt cch gin tip th c th l gii. Th nht, khi li sut cho vay gim, chi ph huy ng gim, vic gi tin ngn hng khng cn l knh u t hp dn, do vy, dng tin s chuyn sang u t vo th trng chng khon, c bit l thi im cc cng ty nim yt cng b kt qu kinh doanh qu 3 rt kh quan. Th hai, cng vi vic th trng chng khon nng dn ln, thu ht cc nh u t tn dng ti a n by ti chnh, cc cng ty chng khon v ngn hng, chuyn dch dn sang cho vay cm c chng khon, thay v u t tn dng thng thng. Nhiu yu t tc ng thun chiu dn n gi chng khon tng mnh trong vng 2-3 thng cui qu 3. Nhng du hiu ca vic lm gi v u c thao tng th trng xut hin mt s m chng khon. Kt qu l, sang n qu 4, mc d kt qu kinh doanh ca cc cng ty nim yt vn c d bo l kh quan, cc tn hiu kinh t v m kh tch cc, song cc VN-index vn lin tc st gim, quay tr v ngng di 500 im vo nhng thng cui nm 2009. Th trng bt ng sn trong thi gian qua cng b tc ng mnh ca vic iu hnh li sut. C th ni, c 3 nhm i tng vay vn lin quan n bt ng sn: (i) nh u t s cp l cc ch cng trnh, d n kinh doanh bt ng sn, (ii) nh u t th cp l nhng ngi bun bn bt ng sn kim li v (iii) ngi tiu dng mua nh . C ba nhm i tng trn u dng bt ng sn l ti sn th chp vay vn ngn hng. C ba nhm i tng trn u c t l vn - 38 -
vay/vn t c l rt cao, thng gp vi ba ln, thm ch vi chc ln. Do vy, trong iu kin chnh sch tin t ni lng, li sut hp dn, vay ngn hng kinh doanh nh pht trin mnh, th trng bt ng sn cng hp dn, gi nh li cng tng. Khi chnh sch tin t chuyn sang tht cht, chi ph vn vay cao, nh u t b ng vn vo cc cng trnh dang d, ngun vn vay ngn hng st gim, kinh doanh nh t li khng cn hp dn na, th trng nh t li h nhit. C th thy, vic iu hnh chnh sch tin t c nhng tc ng nht nh n cc th trng ti sn nh th trng chng khon hay bt ng sn. D trc tip hay gin tip, cc tc ng ny c th tch cc hoc tiu cc, song cc nh iu hnh chnh sch cn xem xt c ch tc ng lin thng gia cc th trng trnh tnh trng nh th trng ny cu th trng kia. 1.4.5. Kt lun Cho n nay, cha c mt nghin cu no lng ho c hiu qu ca gi h tr li sut nh hng n tc tng trng GDP. Kt qu iu hnh v m nn kinh t trong giai on khng hong Vit nam mang li tc tng trng GDP thuc nhm cc nc cao nht th gii (5,2% nm 2009). Tuy nhin, kt qu ny khng ch do tc ng ca chnh sch HTLS m l kt qu tng hp ca nhiu bin php v chnh sch khc. C th, c nhng chnh sch c tc ng tiu cc, c chnh sch c tc ng tch cc, cc tc ng c th trit tiu hoc khuych i ln nhau, nhng tu chung li, mang n mt kt qu tng trng GDP dng, p ng c mc tiu ra. Song, thit ngh lng ho c nhng tc ng ny, d bo c tc ng tch cc v tiu cc s gip cho c quan hoch nh chnh sch c th iu hnh chin lc mt cch di hi hn, cc doanh nghip ch ng hn trong iu hnh hot ng kinh doanh. Nu cc li ch v chi ph ca mt chnh sch kinh t s c cn nhc, o lng, tnh ton th hiu qu chnh sch s cao hn.
- 39 -
Ti liu tham kho Ting Vit C quan hp tc quc t Nht Bn (JICA), 2009, H thng ngn hng trong bi cnh khng hong, Hi tho JICA thng 11/2009. Thin Anh Tun, 2009, Bi hc t h tr li sut, Thi Bo Kinh t Si gn, 31/12/2009. Ngn hng Th gii, "Bo co ca Ngn hng th gii ti Hi ngh Nhm t vn cc nh ti tr cho Vit Nam", 2009. Trn Th Thanh T, Nguyn Th Minh Hu ( 2009), Tc ng ca chnh sch tin t n hot ng ngn hng, Hi tho quc t Ti tr vn cho cc doanh nghip Vit nam trong giai on khng hong kinh t, Din n pht trin Vit Nam, 2009. Trn Bc H, 2009 Vai tr ca chnh sch tin t Vit nam v mt s gi chnh sch , Hi tho Vai tr ca chnh sch tin t Vit nam trong giai on khng hong do Ngn hng Nh nc t chc, lt. V Thnh T Anh, 2009, Nhn nhn tc ng v phn ng trc khng hong ti chnh ton cu ca cc doanh nghip sn xut Vit Nam, Hi tho UNIDO thng 12/20095 Ting Anh Adam B.Ashcraft, Murillo Campello (2007). Firm balance sheets and monetary policy transmission, Journal of Monetary Economics 54, p 1515-1528 Paul R.Bergin, Giancarlo Corsetti (2008). The extensive margin and monetary policy, Journal of Monetary Economics 55, p 1222-1237 Klaus Adam, Roberto M.Billi (2008). Monetary conserves and fiscal policy, Journal of Monetary Economics 55, p 1376-1388 - 40 -
Kraugman, P. ( 2000). International Economics, theory and policy (5th edition), Reading, MA: Addision Welsley Xie Ping, Zhang Xiaopu (2002). The coordination between monetary policy and exchange rate policy in an open economy in transition- A case study on China from 1994 to 2000, Journal of Asian Economics 14, p 327-336
- 41 -
CHNG 2
BT BNH NG THU NHP VIT NAM V CC KHUYN NGH CHNH SCH

TS. L Quc Hi
2.1. Gii thiu cc nc ang pht trin, mc tiu tng trng kinh t, tin b cng bng x hi c xc nh l nhng vn mang tnh chin lc i vi s pht trin bn vng ca mi quc gia. Thc t cho thy gii quyt mi quan h gia tng trng kinh t v cng bng x hi l vn phc tp, i hi phi c nhng chnh sch v gii php mang tnh ng b gn vi mc tiu pht trin kinh t v x hi ph hp vi tng giai on pht trin. L mt nc i sau v va c xp vo nhm cc quc gia c mc thu nhp trung bnh nn tng trng nhanh lun l u tin hng u trong chin lc v chnh sch ca Vit Nam. Bn cnh , Chnh ph Vit Nam cng lun nhn mnh mc tiu cng bng x hi v m bo cho mi ngi dn u c quyn hng li t tng trng v pht trin. Qua hn 20 nm i mi theo nn kinh t th trng, m ca v hi nhp vo khu vc v th gii, Vit Nam t c nhng thnh tu kinh t v x hi rt n tng, trong lun l mt trong nhng nn kinh t c tc tng trng kinh t cao nht trong khu vc v th gii cng vi t l i, ngho ngy cng gim. Vit Nam ngy cng c bit n nh mt nn kinh t nng ng hng u trong cc nc ang pht trin trn th gii. Tuy nhin, i lin vi qu trnh tng trng cao, nhiu vn x hi ang ny sinh v c th cn tr s pht trin bn vng ca nn kinh t. Mt trong s thc trng ng lo ngi l khong cch ngy cng ln v thu nhp, phc li x hi v c hi pht trin gia cc nhm x hi khc nhau. Nhiu nghin cu ch ra rng ngi ngho v nhiu nhm bt li khc c hng li t hn t qu trnh tng trng v c ch, chnh sch iu tit mi quan h gia tng trng kinh t v cng bng x hi vn cn nhiu bt cp. - 43 -
Chng 2: Bt bnh ng thu nhp Vit Nam v cc khuyn ngh chnh sch
Cu hi t ra l thc trng bt bnh ng thu nhp Vit Nam hin nay nh th no? u l nhng knh v nhn t nh hng n gia tng bt bnh ng thu nhp trong thi gian qua? Nhng thch thc no cho mc tiu gn tng trng vi cng bng x hi trong thi gian ti? Vit Nam cn c nhng gii php chnh sch g gim vic gia tng bt bnh ng ? Hng n mt nn kinh t tng trng nhanh, bn vng v gn vi mc tiu tin b v cng bng x hi th vic tr li nhng cu hi trn ngy cng tr nn cp bch hn. cng l nhng mc tiu ca bi vit ny. Bi vit c kt cu nh sau. Phn 2.2 s i su phn tch thc trng bt bnh ng thu nhp Vit Nam trong thi gian qua trn cc cp c nc, vng, khu vc v dn tc. Phn 2.3 s lm r cc knh v nhn t nh hng n bt bnh ng thu nhp Vit Nam. Nhng thch thc ca vic gim bt bnh ng thu nhp trong thi gian ti l ni dung c bn lun trong phn 2.4. Phn 2.5 s xut nhng khuyn ngh chnh sch cho vic kt hp tng trng vi cng bng x hi Vit Nam. 2.2. Thc trng bt bnh ng thu nhp Vit Nam Bt bnh ng chung Trong thi k i mi, cng vi xa i, gim ngho, bt bnh ng cng c quan tm c bit bi chnh ph Vit Nam ch trng theo ui mc tiu tng trng v pht trin kinh t gn vi tin b v cng bng x hi. Trn thc t, c nhiu cch o lng bt bnh ng. H s Gini l mt trong nhng ch s thng dng nht o lng bt bnh ng tng i1. Bng 2.1: H s Gini theo chi tiu v thu nhp ca Vit Nam 1993 Gini theo chi tiu Gini theo thu nhp 0,34 0,34 1998 0,35 0,39 2002 0,37 0,42 2004 0,37 0,42 2006 0,36 0,43
Ngun: iu tra mc sng h gia nh Vit Nam (V(H)LSS) t nm 1993 n 2006.
1 H s Gini dao ng t 0 (hon ton bnh ng) n 1 (hon ton bt bnh ng) hoc t 0% n 100% theo t l phn trm.
- 44 -
Bng 2.1 cho thy h s Gini theo tiu dng ca Vit Nam c xu hng tng trong thi gian qua, t 0,34 nm 1993 ln 0,35 nm 1998 v 0,36 nm 2006. Tuy nhin, mc tng khng qu ln v h s Gini kh n nh trong nhng nm gn y. H s Gini theo thu nhp tng nhanh hn, t 0,34 nm 1993 ln 0,39 nm 1998 v 0,43 nm 2006. Mt iu cn lu l h s Gini ca Vit Nam cha tnh ti bt bnh ng bt ngun t chnh lch v ti sn v thu nhp, t tha k, u c t ai, chng khon, tham nhng Do vy, trn thc t th tnh trng bt bnh ng ca Vit Nam c th cao hn l tnh trng c th hin bng h s Gini (Ohno, 2008). Bng 2.2: Bt bnh ng ca Vit Nam v mt s nc trn th gii GDP bnh qun Gini theo tiu Nm iu tra u ngi theo dng PPP nm 2005 2004 2000 2001 2003 2000 2002 2003 2000 2001 2002 0,37 0,32 0,45 0,40 0,33 0,30 0,30 0,39 0,43 0,31 2.800 2.100 2.400 3.300 3.300 3.600 2.100 2.200 2.900 2.400
Nc Vit Nam Bangladesh Cameron Georgia n Innxia Cng ha Kyrgyzia Mauritania Nicaragua Pakistan
Ngun: Vin khoa hc x hi Vit Nam (2007)
So vi cc nc trn th gii c cng trnh pht trin vi Vit Nam (tnh bng mc thu nhp bnh qun u ngi) c th thy bt bnh ng Vit Nam vn mc va phi (Bng 2.2). Theo Cornia v Court (2001), h s Gini nm trong khong 0,30 - 0,45 l phm vi bt bnh ng an ton v hiu qu, tc l c th ph hp cho tng trng cao. Theo tiu ch ny, c th khng nh rng bt bnh ng tng i ca Vit Nam vn nm trong phm vi an ton. Tuy nhin, iu ng lo ngi l bt bnh ng c khuynh hng tng ln v c th t n mc bo ng trong thi gian ti nu khng c n lc ngn chn t by gi.
- 45 -
Bng 2.3: Thu nhp bnh qun u ngi v chnh lch thu nhp Thu nhp bnh qun mt ngi Nm mt thng theo gi thc t (nghn ng) Nhm thu Nhm thu nhp cao nht nhp thp nht 1995 1996 1999 2002 2004 2006 519,6 574,7 741,6 872,9 1182,3 1542,0 74,3 78,6 97,0 107,0 141,8 184,0 7,0 7,3 7,6 8,1 8,3 8,4 Chnh lch gia nhm thu nhp cao nht so vi nhm thu nhp thp nht (ln)
Ngun: iu tra mc sng h gia nh Vit Nam (V(H)LSS) t nm 1993 n 2006
Trong khi tnh trng bt bnh ng tng i c th chp nhn c th tnh trng bt bnh ng tuyt i li rt ng lo ngi. iu ny c nh gi bng vic so snh khong cch chi tiu v thu nhp ca ngi giu v ngi ngho c i din bi nhm 20% nhng ngi giu nht v 20% nhng ngi ngho nht. Vit Nam, chnh lch ny v ang gia tng lin tc v ng k. Theo Bng 3, nm 1995, thu nhp bnh qun u ngi ca nhng h gia nh giu nht cao gp 7 ln so vi nhng h gia nh ngho nht th n nm 2006, t l ny tng ln 8,4 ln.
- 46 -
Bng 2.4: T trng chi tiu ca cc nhm ng phn v Vit Nam Nm 1993 1998 2002 2004 2006 Phn nm giu nht 41,78 43,30 45,90 44,68 43,30 Phn nm Phn nm Phn nm Phn nm cn giu trung bnh cn ngho ngho nht 21,56 21,46 20,60 21,82 22,30 15,99 15,57 14,60 15,20 15,80 12,27 10,72 11,20 11,18 11,50 8,41 8,05 7,80 7,12 7,20
Ngun: Tng cc Thng k, iu tra mc sng dn c t 1993 n 2006
S liu v chi tiu Bng 2.4 cng phn nh tnh trng tng t. Trong khi cc nhm trung bnh v cn giu khng c s thay i ln v t l tng chi tiu th nhm giu nht ang c mc chi tiu ngy cng nhiu hn v t trng, cn nhm ngho nht li ang c xu hng gim bt t trng chi tiu. T trng chi tiu ca nhm ngi giu nht tng t 41,8% nm 1993 ln 43,3% nm 2006, trong khi t trng ny ca nhm ngi ngho nht li gim t 8,4% xung cn 7,2% trong cng thi k. iu ny cho thy mt thc t l chnh lch v thu nhp tuyt i Vit Nam ang tng ln nhanh. Tuy nhin, cng cn phi nhn nhn rng bt bnh ng ny Vit Nam khng phi l hin tng ngi giu giu ln, ngi ngho ngho i m l ngi giu ngy cng giu nhanh hn ngi ngho v thc t cho thy ngay trong bi cnh khong cch chnh lch giu ngho cng ln th thu nhp bnh qun u ngi ca h ngho tng ln v t l h ngho gim mnh trong thi gian qua2.
T l ngho ca Vit Nam gim nhanh t 58,1% nm 1993 xung cn 16% nm 2006.
- 47 -
Bng 2.5: Khong cch giu-ngho ca Vit Nam v mt s nc chu Nc Vit Nam Campuchia Indonexia Lo Malaixia Philippin Thi Lan n Trung Quc Nm iu tra Khong cch thu nhp ca 20% ngho nht so vi 20% giu nht (ln) 2004 1999 2002 2002 1999 2000 2002 1999 2001 8,3 4,7 5,2 5,4 7,1 9,7 7,7 4,7 10,7
Ngun: Ngn hng Pht trin Chu (2006)
So snh khong cch thu nhp gia 20% nhm giu nht v 20% nhm ngho nht ca Vit Nam v mt s nc chu cho thy bt bnh ng Vit Nam cao hn nhiu nc, ch thp hn so vi Trung Quc v Philippin (Bng 2.5). iu ny to ra s lo ngi v s nh i gia tng trng v cng bng Vit Nam trong thi gian qua. Bt bnh ng theo cc nhm x hi S liu bt bnh ng qua o lng bng h s Gini trn mi ch cho chng ta thy c tnh trng bt bnh ng ca tt c cc thnh vin trong x hi trong cng mt khng gian n chiu, nhng li khng cho thy s khc bit v vng/min, dn tc v trnh hc vn. Xem xt s chnh lch v cc yu t ny gia cc nhm x hi s phn nh chi tit hn tnh trng bt bnh ng Vit Nam v cng gip thy r hn s bt bnh ng v c hi iu m khng c phn nh trong h s Gini.
- 48 -
Bng 2.6: Bt bnh ng theo khu vc Vit Nam H s Gini theo thu nhp 1993 C nc Thnh th Nng thn 0,34 0,38 0,33 1998 0,39 0,41 0,34 2002 0,42 0,41 0,36 2004 0,423 0,41 0,37
H s Gini theo chi tiu C nc Thnh th Nng thn 0,34 0,35 0,28 0,35 0,34 0,27 0,37 0,35 0,28 0,37 0,33 0,30
T l ngho C nc Thnh th Nng thn Chnh lch t l ngho gia nng thn v thnh th (ln) 58,1 25,1 66,4 2,65 37,4 9,2 45,5 4,95 28,9 6,6 35,6 5,40 19,5 3,6 25,0 6,94
Ngun: Tng cc Thng k, iu tra mc sng (h) gia nh Vit Nam, 1993, 1998, 2002 v 2004
Bt bnh ng nng thn v thnh th Bng 2.6 cho thy bt bnh ng theo c thu nhp v chi tiu khu vc thnh th u cao hn so vi khu vc nng thn. iu ny c th gii thch bi mt thc t l mc xut pht im thp, khong cch v giu ngho thng nh hn so vi nhng vng c mc xut pht im cao hn. Tuy nhin, iu ng quan tm y l tc gia tng bt bnh ng khu vc nng thn li cao hn so vi khu vc thnh th. Mt nguyn nhn ca vn ny l ngi dn khng c t v mt t. Nm 1993, t l s h nng thn khng c t khu vc ng Nam B ch l 17% th n nm 2004, s h nng thn khng c t khu vc ny tng ln 40% (Mekong Economics, 2005). Vic ngi nng dn khng c t cng ng ngha vi vic h mt i ngun thu nhp chnh t hot ng sn xut nng nghip. - 49 -
Hn na, gi t ai tng mnh trong thi gian qua cng vi tnh trng mt t ca ngi nng dn lm cho tnh trng bt bnh ng gia tng mnh hn khu vc ny. Mt khc, gia tng bt bnh ng khu vc nng thn cng c th gii thch bng hin tng di c tm vic lm ca lao ng t nng thn ra thnh th. iu ny gp phn lm tng thu nhp v chi tiu ca nhng h nng thn c ngi di c ra thnh th so vi nhng h khng c ngi di c. Xem xt bt bnh ng v t l ngho Vit Nam theo khu vc Bng 2.6 cho thy, mc d t l ngho c thnh th v nng thn gim nhanh trong thi k 1993-2004 nhng chnh lch v t l ngho gia hai khu vc ny ngy cng ln t 2,65 ln nm 1993 ln 6,94 ln nm 2004. iu ny phn nh phn no tnh trng gia tng bt bnh ng v c hi tip cn cc ngun lc gim ngho khu vc nng thn v thnh th. Hnh 2.1. Chi tiu bnh qun ca h gia nh khu vc nng thn v thnh th (1.000 ng, gi nm 1993)
Ngun: Vin Khoa hc X hi Vit Nam (2007)
Xt v bt bnh ng trong chi tiu, Hnh 2.1 cho thy chnh lch chi tiu bnh qun gia cc h gia nh thnh th v nng thn cng c s gia tng trong thi k 1992-2004. T l gia chi tiu ca h gia nh thnh th v h gia nh nng thn tng t 1,91 ln nm 1993 ln 2,23 ln nm 1998 v 2,24 ln nm 2004. Tuy nhin, cng cn thy rng tc gia tng chnh lch gia chi tiu thnh th v nng thn c xu hng gim dn qua cc nm. - 50 -
Xem xt cc ch s x hi gia khu vc nng thn v thnh th cng cho thy khong cch gia hai khu vc ny l kh cao. T nm 1993 n 2004, ngi dn nng thn c s dng in, nc sch, c iu kin sng hp v sinh, c tivi, xe my v in thoi t hn ngi dn th. Hn na, d khong cch tuyt i ca ngi dn nng thn vi ngi dn thnh th trong vic s dng in, c tivi v nc sch c xu hng thu hp dn th i vi cc ch s cn li nh c xe my, in thoi v iu kin sng hp v sinh th ngi dn nng thn c xu hng xa ngi dn th hn (xem Ph lc 2.1). Bt bnh ng theo vng Bng 2.7: H s Gini theo vng Vng C nc Min ni pha Bc ng bng sng Hng Bc Trung B Nam Trung B Ty Nguyn Nam B ng bng sng Mkng
Ngun: Tng cc Thng k
1993 0,34 0,25 0,32 0,25 0,36 0,31 0,36 0,33
1998 0,35 0,26 0,32 0,29 0,33 0,31 0,36 0,30
2002 0,37 0,34 0,36 0,30 0,33 0,36 0,38 0,30
2004 0,37 0,34 0,36 0,31 0,34 0,36 0,38 0,31
Hnh 2.2: Chi tiu bnh qun u ngi theo vng (1.000 ng, gi nm 1993)
- 51 -
Mc d tt c cc vng ca Vit Nam u c hng li t tng trng kinh t, bt bnh ng o lng qua h s Gini theo tiu dng li c s khc nhau gia cc vng. Bt bnh ng cao nht vng ng Nam B, ni c nhng trung tm th ln v nng ng ca t nc nh thnh ph H Ch Minh, Bnh Dng, B RaVng Tu Bt bnh ng tng tng i cc vng nh min ni pha Bc, ng bng sng Hng, Bc Trung B v Ty Nguyn. Cc vng Nam Trung B v ng bng sng Mkng khng c s thay i ln v bt bnh ng trong thi gian qua. Mt kha cnh khc so snh bt bnh ng theo vng l xem xt tc tng chi tiu bnh qun u ngi theo vng. Hnh 2.2 cho thy, cc vng c tc tng chi tiu bnh qun u ngi cao trong thi k 1993-2004 l ng bng sng Hng (111%), ng Bc B (117%) v ng Nam B (133%). Trong khi , tc tng chi tiu bnh qun u ngi cc vng Ty Bc, ng bng sng Mkng v Nam Trung B ch ln lt l 52%, 63% v 67%. Do , khong cch v chi tiu bnh qun u ngi gia cc vng pht trin v cc vng chm pht trin ngy cng ln. Nm 1993, chi tiu bnh qun u ngi vng ng Nam B v ng bng sng Hng cao hn vng Ty Bc, ln lt l 1,91 v 1,37 ln, th n nm 2004 cc con s ln lt tng ln l 2,93 v 1,89 ln. Bt bnh ng theo dn tc Ging nh bt bnh ng theo vng, bt bnh ng theo dn tc cng tng trong thi gian qua. Hnh 2.3: Chi tiu bnh qun u ngi theo dn tc (1.000 ng, gi nm 1993)
- 52 -
Bng 2.8: T l ngho v chnh lch t l ngho theo dn tc (%) Nhm dn tc Dn tc thiu s Kinh/Hoa Chnh lch t l ngho gia hai nhm
Ngun: Tng cc Thng k
1993 1998 2002 2004 86 54 32 75 31 41 69 23 46 61 14 47
Hnh 2.3 cho thy chnh lch chi tiu bnh qun u ngi gia nhm dn tc Kinh/Hoa v nhm dn tc thiu s ngy cng ln. Nm 1993, chi tiu bnh qun u ngi ca ngi Kinh/Hoa ch gp 1,72 ln ca ngi dn tc thiu s th n nm 2004 con s tng ln 2,15 ln. Hn na, s khc nhau v tc tng chi tiu bnh qun u ngi ca nhm dn tc Kinh/Hoa v ca nhm dn tc thiu s cng ngy cng tng. Trong thi k 1993-2004, chi tiu bnh qun u ngi ca nhm dn tc Kinh/Hoa tng 98% th i vi nhm dn tc thiu s tc tng thp hn nhiu, ch t 58%. Mc d t l ngho ca nhm dn tc thiu s c s gim nhanh, 25 im phn trm trong thi k 1993-2004, nhng tc gim ngho ca nhm ny li thp hn ca nhm ngi Kinh/Hoa. Bng 2.8 cho thy, chnh lch t l ngho gia hai nhm dn tc c xu hng tng lin tc, t 32 im phn trm nm 1993 ln 47 im phn trm nm 2004. Thm ch, nu ngi dn tc thiu s sng cng mt vng vi ngi Kinh/Hoa th h cng b tt hu hn so vi ngi Kinh/Hoa (Hong Thanh Hng v cng s, 2006). Bt bnh ng ln gia ngi dn tc thiu s v ngi Kinh/Hoa cn c th hin cc ch tiu x hi. Trong thi k 1993-2004, ngoi tr vic s dng in, tt c cc ch s khc nh c s dng tivi, xe my, in thoi, nc sch v t tiu chun v sinh, ngi dn tc thiu s u c khong cch cng xa so vi ngi Kinh/Hoa (xem Ph lc 2.2). So snh gia hai nhm khu vc nng thn/thnh th v ngi dn tc thiu s/ngi Kinh- Hoa cho thy bt bnh ng gia ngi dn tc thiu s v ngi Kinh- Hoa ngy cng ln hn bt bnh ng gia nng thn v thnh th. Nh vy, Vit Nam ang c xu hng dch chuyn s bt bnh ng gia nng thn v thnh th sang s bt bnh ng gia - 53 -
ngi Kinh/Hoa v dn tc thiu s. Do ngi Kinh/Hoa sng tp trung ch yu vng ng bng v ngi dn tc thiu s li sng ch yu min ni nn c th ni rng Vit Nam ang din ra bt bnh ng nghim trng gia nng thn min ni v vng ng bng. iu ny cho thy gii quyt vn bt bnh ng trong thi gian ti phi t trng tm vo khu vc min ni. 2.3. Cc knh v nhn t nh hng ti bt bnh ng Vit Nam M hnh tng trng v c ch phn b ngun lc Trong nhng nm qua, Vit Nam thc hin nh hng u tin phn b ngun lc cho: (i) cc doanh nghip, ngnh v d n dng nhiu vn; (ii) cc vng c kh nng tng trng cao (cn gi l vng trng im); v (iii) cc doanh nghip nh nc. Vic p dng m hnh tng trng v nh hng phn b ngun lc nh vy c nhng nh hng mnh n cng bng v ko theo gia tng bt bnh ng. Thc t cho thy, u t vo cc ngnh v d n dng nhiu vn s khng khai thc c li th ca Vit Nam l mt nc c lc lng lao ng ln. Kt qu l chi ph to ra mt ch vic lm cao v khng m rng c hi vic lm tng ng. iu ny c th to ra tng trng nhng to t thu nhp cho ngi lao ng. T l cc ngnh cng nghip thm dng lao ng gim xung cc ngnh cng nghip, t 58% nm 1997 xung cn 51% nm 2003 v ch chim 1/3 hot ng xut khu (Mekong Economics, 2005). V vy, li ch ca tng trng khng c phn b mt cch rng ri cho cc tng lp dn c v gy ra tnh trng bt bnh ng. Vic dnh nhiu vn u t cng vo cc vng trng im c th to ra tng trng cao nhng li gy ra s bt cn i tng trng gia cc vng. Trong phm vi cc tnh, ngun lc c phn b ti cc vng trng im ca tnh v nhiu lc cha da trn cc tiu ch v ngho i cng v ang to ra khc bit v c hi v bt bnh ng. Hn na, ngun lc dnh cho cc vng c t l ngho cao cn qu nh to ra nhng chuyn bin mnh cho s pht trin ca cc vng ny. Doanh nghip nh nc (DNNN) tp trung ch yu cc ngnh cng nghip tn nhiu vn, li c hng nhiu u i nh bo h v c - 54 -
quyn, nhng hot ng km hiu qu, to ra t li nhun hn doanh nghip t nhn (DNTN). Nm 2005, t l sn lng trn vn ca DNNN thp hn mt na so vi DNTN, nhng t l vn trn lao ng ca DNNN li gn gp ba ln ca DNTN (Lng Xun Qu v cng s, 2009). y li l iu bt cp khi xt Vit Nam l mt nn kinh t c lc lng lao ng ln, gi lao ng thp nhng vn cha to c li th cnh tranh quc t. Nu ngun vn ny c u t v s dng cc DNTN th s to ra nhiu vic lm v li nhun hn. Hn na, thi gian qua DNTN cha c i x cng bng vi DNNN trn nhiu kha cnh nh tip cn tn dng, t ai v thng tin nn cng cn tr hot ng ca cc DNTN ni to vic lm v thu nhp cho mt b phn ln nhng ngi lao ng - v v th m bt bnh ng tng ln. Cng nghip ho v th ho Qu trnh thc hin cng nghip ha v th ha dn n tng trng nng v lm pht sinh nhiu vn x hi mi lin quan n bt bnh ng. Th nht, vn nng dn mt vic lm vng chuyn i mc ch s dng t nng nghip. Thc t, t ai ng mt vai tr quan trng nh l phng tin m bo sinh k cho ngi nng dn v ngi ngho. Tuy nhin, qu trnh cng nghip ha v th ha dn n tnh trng mt t ca nng dn. ng bng sng Mkong, mt phn ba ngi ngho nng thn khng c t, v t l ngi dn mt t tng hn gp i t 21% nm 1993 ln 43% nm 2002 (Mekong Economics, 2005). Khi nng dn mt t, ngun thu nhp chnh ca h b gim st mnh v ko bt bnh ng tng ln. Hn na, qu trnh chuyn i t t nng nghip sang t cng nghip v th lm mt s ngi, k c quan chc nh nc, giu ln rt nhanh chng, trong khi bin nhiu nng dn thc s tr thnh v sn v ngn sch nh nc th khng nhng khng c ci thin m cn tht thot thm do chi ph n b. V thc cht, y l qu trnh chuyn i v phn phi li rung t, trong a t c chuyn sang tay mt s c nhn c th lc kinh t v quyn lc chnh tr, trong s khng t ngi l quan chc ca chnh ph (Dapice v cng s, 2008). Th hai, vn di c lao ng t nng thn ra thnh th tm vic lm to ra nhng vn x hi ca lao ng nhp c. Cn phi tha - 55 -
nhn thc t rng di c ra thnh th cho php ngi ngho c th kim c thu nhp cao hn so vi nhng hn ch v trnh hc vn v k nng ca h. Tuy vy, vn pht sinh l kh nng tip cn cc dch v x hi v sn xut ca h vo i sng thnh th li b hn ch. Nhng hin tng ny dn n hu qu x hi l vn ngho tng i ngy cng nghim trng v phn ho giu ngho gia tng khu vc thnh th. Th ba, vn mt vic lm do tc ng ca hi nhp, khng hong v suy thoi kinh t ton cu. i vi nhng ngi di c t nng thn, phn ln h l lao ng k nng thp v lm vic trong nhng ngnh d b bin ng ca cc c sc kinh t nh dt may, giy dp Do vy, khi khng hong v suy thoi kinh t xy ra, phn ln trong s ny mt vic lm v li tr v nng thn, to ra sc p mi cho khu vc nng thn. Qu trnh chuyn i c ch kinh t Qu trnh ny to ra bt bnh ng trong vic tip cn nhng ngun lc v c hi cho mt s vng, mt s ngnh v mt s nhm dn c trong nn kinh t. S bt bnh ng trong tip cn gio dc l mt trong nhng bt bnh ng v c hi pht trin. Trong nn kinh t th trng, trnh gio dc iu ha vic lm v vic thng xuyn tip cn vic lm li l nhn t quan trng tc ng n s khc nhau v thu nhp gia cc ngnh v ngi dn. Thc t cho thy, vic tip cn gio dc v kt qu l trnh gio dc gia nng thn v thnh th, gia dn tc thiu s v ngi Kinh/Hoa theo cc bc hc ngy cng ln. Nm 2002, chnh lch gia nng thn v thnh th v t l nhp hc tiu hc l 5%, trung hc c s l 9% v trung hc ph thng l 21%. Khong cch ny gia dn tc thiu s v ngi Kinh/Hoa cn ln hn, vi 8% cho bc tiu hc, 28% cho bc trung hc c s v 29% cho bc trung hc ph thng (World Bank, 2003). C th khng nh rng s khc nhau trong kh nng tip cn gio dc v trnh gio dc l cc nhn t quyt nh n s khc bit v kt qu vic lm v cuc sng, qua lm gia tng bt bnh ng. Tuy nhin, y cng cn lu mt vn l nu s chnh lch v trnh gio dc bt ngun t s n lc ca bn thn ngi dn th s bt bnh ng ny l mong mun v n to ra ng lc cho s pht trin. Nn kinh t th trng d to ra nhng c sc v tn thng i vi tng lp ngi lao ng v ngi ngho, c bit hn i vi mt nc - 56 -
c t l cao s ngi ngho v mc cn ngho nh Vit Nam. Do vy, hn ch trong kh nng tip cn vi h thng an sinh x hi cng lm gia tng bt bnh ng. Tnh cho n nm 2008, t l dn s c bao ph bi h thng bo him y t l xp x 48%, trong khi h thng bo him x hi ch mi bao ph khong 25% dn s. Mc bao ph ca h thng an sinh x hi i vi ngi ngho tng ln trong nhng nm gn y nhng tc tng vn cn chm. Hn ch hoc khng th tip cn h thng an sinh x hi cng to ra s chnh lch v mc sng v lm gia tng bt bnh ng. Cng vi pht trin nn kinh t th trng l qu trnh hi nhp quc t gn vi t do ha thng mi. iu ny to ra nhng dng chy u t ln vo trong nc, cc vin tr v ngun tin chuyn v t nc ngoi. Tuy nhin, nhng tc ng ny khng ng u. Nhng ngi c khiu kinh doanh v nm bt c c hi ca hi nhp c c thu nhp tt, trong khi nhng ngi vn c li t ch bao cp trc y nay li tr thnh ngho kh (Ohno, 2008). Mt s b phn nng dn v dn tc thiu s vn khu cui ca chui trao i hng ha v c hng t li ch hn t vic bn hng ha ca h. Vi vic nn kinh t v c x hi tip tc phi gn vi qu trnh hi nhp kinh t, qu trnh ny s tip tc to ra nhng k thng - ngi thua, k c - ngi mt. Pht trin kinh t theo c ch th trng cng to ra nhng s chnh lch v pht trin gia cc tnh, cc vng. Nhng tnh c v tr a l thun li, c nhiu ngun lc t nhin v c lc lng lao ng c trnh c iu kin pht trin nhanh hn cc tnh khng c nhng thun li ny. Nhng tnh c b my hnh chnh km hiu qu v nhng th tc kinh doanh kh khn cng dn tt hu do khu vc t nhn km nng ng hn v to t vic lm hn. Gia tng bt bnh ng gia min vi v ng bng, gia ngi dn tc thiu s v ngi Kinh/Hoa trong nhng nm va qua ng gp phn chnh vo gia tng bt bnh ng chung. Dn tc thiu s nhng vng min ni khng ch tt hu xa vi ngi Kinh/Hoa cc vng ng bng trn cc phng din v iu kin sng nh phn tch phn trn m h cn b thua thit c v nhng sc mnh kinh t, chnh tr v mi quan h x hi. Ngi dn tc thiu s khng phi t h to nn khong cch bt bnh ng cng ln m chnh sch to nn s chnh - 57 -
lch v cc iu kin sng cng nh c hi pht trin ca h i vi cc nhm khc to nn s gia tng ny. C ch qun l, mi trng kinh doanh v thng tin C ch xin-cho, bao cp, mi trng kinh doanh khng bnh ng v thng tin khng minh bch hnh thnh cc nhm li ch mnh v tng bt bnh ng. Nhiu ngi tr nn rt giu nh u c (t ai, chng khon) thng qua thng tin khng minh bch hoc c quyn c tip cn vi cc ngun thng tin nhng ch phi ng mt khon thu lin quan mang tnh tng trng, hoc thm ch hon ton khng phi ng thu. Khng nhng th, nhiu ngi giu cn trn trnh c thu thu nhp c nhn do h thng thng tin km. Mt khc, mt b phn giu ln nhanh chng bng tham nhng, bun lu, trn thu, n cp bn quyn, trong khi mt b phn dn c khng c c hi lm giu hoc lm n yu km, sinh khng c k hoch, sa vo cc t nn x hi Xu hng thng mi ho trn lan trong gio dc, y t v cc dch v x hi khc cng dn n vic ngi ngho hoc khng th tip cn hoc khng c hng th m l ra c quyn c hng phc li x hi. Tnh trng tham nhng v c ch iu hnh khng minh bch hn ch nhng n lc xy dng mt x hi bnh ng da trn cc quy nh ca php lut. iu ny cng tc ng tiu cc n s tin tng v nhn thc ca ngi dn v tnh hp php ca s phn phi thu nhp v c hi pht trin. 2.4. Nhng thch thc vi vic gim bt bnh ng trong thi gian ti Trong hai thp k qua, Vit Nam c nhng thnh tu trong duy tr tng trng nhanh v nng cao thu nhp bnh qun u ngi, nhng bt bnh ng li c xu hng tng nhanh. Trong thi gian ti, bt bnh ng vn s tip tc tn ti Vit Nam v gim bt bnh ng vn l thch thc ln xt trn nhiu phng din quan trng ca pht trin, t vn nim tin, c hi ca ngi dn n cc vn gio dc, y t v li an sinh x hi. Nng cao cht lng gio dc v y t cng cng l hai nhn t quan trng m bo tng trng bn vng v cng bng trong thi gian ti. Cht lng gio dc thp khng ch km hm s pht trin ca quc - 58 -
gia m n cn gy ra v duy tr s bt bnh ng. Hin nay, nhng gia nh kh gi c iu kin cho con ci h c c mt nn hc vn v nhng k nng tt bng vic a ra nc ngoi hc tp v nh th h ny c nhiu c hi tt v s nghip. Trong khi , cc h gia nh ngho hn khng th cho con em mnh i du hc hay hc nhng trng hng u trong nc nn mc sn sng cho th trng lao ng km hn v phi nhn mc lng thp hn. Nh vy, bt bnh ng v c hi gio dc v yu km ca h thng gio dc hin nay c th hnh thnh ci by bt bnh ng cho cc th h tng lai. Cng nh nhiu nc khc, ci by bt bnh ng l mt thch thc v n tn ti dai dng v kh ph v. Vit Nam, mc d gio dc ph thng c m rng nn mt b phn ln dn c chuyn t mc thu nhp rt thp ln mc thu nhp trung bnh thp mt cch kh nhanh chng, nhng vic nng cao cht lng gio dc v tip cn gio dc cng bng vn l nhng thch thc ln i vi Vit Nam. Y t cng cng va l mt nhn t cu thnh nn phc li, va c nh hng quan trng i vi nng sut ca lao ng v an sinh ca ngi dn. H thng y t tuyn x v huyn Vit Nam hin nay nhn chung rt km khin nhiu ngi khng c tip cn, ngay c vi nhng chm sc y t c s. Ngi dn ngy cng phi t gnh chu mt t l chi ph y t cao hn. Thc t cho thy, nu trong gia nh ngho c mt ngi m th c nh s b nh hng khng ch v b mt mt ngun thu nhp m cn phi tr vin ph, nhiu khi rt cao so vi thu nhp bnh thng ca h (Dapice v cng s, 2008). Cc h gia nh Vit Nam s cn phi ph thuc nhiu hn vo ngn sch gia nh trang tri chi ph y t. H thng bo him x hi cng cng Vit Nam li dng nh u i ngi giu hn ngi ngho v h thng y t c cht lng dch v km y nhng ngi khng may mn vo hon cnh tng qun v buc con em h khng c tip tc n trng. Nh vy, h thng y t yu km cng s l thch thc cho vic hn ch gia tng bt bnh ng. Cng nghip ha v th ha trong thi gian qua l nhn t to iu kin cho nng dn chuyn t vic lm thu nhp thp sang vic lm thu nhp cao hn. Thc t, mt lc lng ln nng dn t b tha rung manh mn chuyn sang khu vc phi nng nghip cc thnh ph. Tuy nhin, qu trnh th ha s tip tc gy ra nhng thch thc cho m bo cuc sng v cng bng x hi. thnh ph, nh ca kh khn, - 59 -
gi c t , ng x tc nghn s lm cho cuc sng ca nhiu ngi ngi di c t nng thn tr nn v cng kh khn v to ra lc lng ngho mi thnh ph v gia tng bt bnh ng khu vc thnh th. Hn na, nhng yu km trong cng tc qun l t ai, th ha v to cng n vic lm mi khu vc th v s tip tc hn ch qu trnh di c v m bo cng bng cho mi ngi v c hi kinh t. Mt thch thc khc gn vi phn phi thu nhp cng bng l lin quan n t ai. Vit Nam, trong khi nhiu ngi lao ng khng c ly mt tc t sinh sng th mt s t ngi khc li s hu rt nhiu t. Hin tng ny khng ch bt ngun t mt dn c qu cao thnh th m cn do s thu tm t ai ca mt s i gia c mi quan h gn gi vi gii quan chc. R rng, lm mt ngi nng dn khng c rung s rt kh khn, c bit khi tht hc v khng c tay ngh. V vy, phn phi t khng ng u s dn ti bt bnh ng v phn phi thu nhp, nht l khi gio dc v y t cng trong tnh trng thiu thn. Mc d Vit Nam tr thnh mt nc c mc thu nhp trung bnh, cuc chin chng i ngho trong thi gian ti s tr nn kh khn hn do mt b phn ln dn c vn cha c hng mt mc sng chp nhn c theo tiu chun quc t. iu ny c ngha l mt lng ln ngi dn Vit Nam vn ang cn ngng ngho. Do vy, nhng ngi ny c th ri xung di ngng ngho bt k lc no khi c s bin ng v kinh t hoc gp phi cc c sc nh gi lng thc, thc phm tng, khi nh c ngi m, khi tin hc ph tng, hay khi tin thu nh khu vc th t nhin tng cao. i ngho s lm tng chnh lch v mc sng v iu kin tip cn c hi pht trin ca dn c v do lm tng s bt bnh ng trong x hi. Pht trin nn kinh t theo nh hng th trng gn vi xu th ton cu ha, tng trng Vit Nam s khng trnh khi tnh trng khng ng u gia cc c nhn, khu vc v lnh vc. iu dn n s thay i v ti sn ca mi gia nh, s pht trin v suy thoi ca cc ngnh, s chuyn dch v mt a l ca cc hot ng kinh t, v s di chuyn ca ngi dn v vn vo cc trung tm tng trng. V tng trng thng khng ng u, tng trng nhanh s c xu hng lm tng thm bt bnh ng. iu ny t ra thch thc cho Vit Nam l cn c s can thip ca chnh ph nh th no va gim bt s khng - 60 -
ng u ny, va m bo duy tr tng trng cao v bn vng. Thch thc v cng bng Vit Nam trong thi gian ti l lm th no khuyn khch tnh gn kt x hi v lm cho ngi dn c cm gic mi ngi cng ph thuc vo vn mnh chung ca t nc. c th to nim tin ca ngi dn vo vn mnh chung ca t nc th cng bng v minh bch trong c khu vc cng ln khu vc t v to ng lc ci cch l iu rt quan trng. Tuy nhin, s xut hin ca nhng nhm c quyn c hng c li t vic gi nguyn trng thi hin ti lm cho qu trnh hoch nh chnh sch tr nn nng n v thiu ng c tip tc ci cch (Dapice v cng s, 2008). Vit Nam hin nay ang c bao trm bi mt bu khng kh tha mn v lc quan, c nui dng bi thnh tch thu ht u t nc ngoi v s ngi ca ca cng ng quc t v cc nh ti tr. y chnh l mt thch thc na v n to ra mt nh hng tiu cc l a v cng dn s khng c ngha. 2.5. Mt s khuyn ngh chnh sch Kinh nghim th gii cho thy, tng trng nhanh khng nht thit phi bt bnh ng ln; ngc li, tng trng v cng bng c th i cng vi nhau. Thc t l nhiu nc c th duy tr tng trng cao m khng lm tng bt bnh ng qu ln nh Nht Bn, i Loan v Hn Quc trong thi k tng trng thn k (L Quc Hi, 2010). S cng bng x hi khng phi l mn trang sc cho tng trng m thc s l mt iu kin tin quyt c th duy tr tng trng. Mt khi ri vo tnh trng bt bnh ng v nhiu mt x hi th vic gii quyt mt lot vn kinh t, x hi do tnh trng ny gy ra s mt rt nhiu thi gian v cng sc. Do vy, cn phi c nhng gii php gim nhng bt bnh ng hin ti nhng cng cn c nhng gii php hn ch nhng bt bnh ng s xy ra trong qu trnh pht trin khng cho chng xy ra ri mi lo i gii quyt hu qu. Cc chnh sch v gii php khng nhng ch hng ti vic phn phi li thu nhp v ca ci, m xa hn l m rng kh nng tip cn cho nhng nhm ngi tt li pha sau n vi cc c hi v ngun lc pht trin gip h to cng n vic lm v thu nhp. Tuy nhin, nhng gii php c th to ra nhng xung t v thng c nhng tc ng tiu cc. Vit Nam cn nghin cu k lng tnh u vit ca mi phng n v iu chnh, thit k chnh sch sao cho ph hp vi hon cnh ring ca mnh. - 61 -
Th nht, cn xy dng v thc hin m hnh tng trng cng bng v v ngi ngho. M hnh ny phi m bo thu nhp ca ngi ngho tng nhanh hn so vi thu nhp trung bnh ca x hi v gp phn gim nhanh t l h ngho theo chun quy nh. Trong m hnh ny cn pht huy vai tr ca khu vc t nhn trong u t tng trng, nng cao nng sut lao ng, to vic lm v m rng s tham gia ca cc i tc x hi vo cng cuc xa i gim ngho. Bn cnh , m hnh tng trng phi va m bo duy tr tc tng trng cao, n nh, va phi t c trn din rng c li cho ngi ngho. Hn na, trong qu trnh tng trng kinh t, cn kim sot thng xuyn, cht ch cc ch tiu pht trin x hi, trong trng tm l xo i gim ngho v gim bt bnh ng, v nhn mnh ngy cng nhiu hn n yu cu gii quyt cc ni dung ny trong cc chnh sch v gii php tng trng. Th hai, cc chnh sch ca Nh nc phi hng vo vic khuyn khch v to c hi ngi ngho v cc nhm yu th tham gia hng li t tng trng kinh t. iu ny c th thc hin qua cc chnh sch tr gip v pht trin c s h tng phc v sn xut, t ai, vn tn dng, khuyn nng, tiu th sn phm. Ngi ngho v cc nhm yu th cng cn c to c hi c tham gia v c ting ni ca mnh i vi cc hot ng lp k hoch pht trin kinh t, gim ngho cho bn thn v a phng. Ci cch th trng lao ng v chnh sch to vic lm theo hng linh ng theo ngnh v a l tng c hi cho ngi ngho v nhm yu th t nhng tnh ngho, vng ngho tham gia vo th trng lao ng. Trong thi gian ti, nng thn vn tip tc l ni sinh sng ca i b phn ngi dn Vit Nam, c bit l ngi ngho. V vy khu vc nng thn cn c u t thch ng v c s h tng ngi nng dn c th tng c nng sut v gi tr cho cc sn phm nng nghip. Nhng bin php bao gm vic u t v nng cp h thng giao thng, lin lc, bo qun, ch bin sau thu hoch kt ni khu vc nng thn vi th trng rng ln hn. Nh nc cn phi khuyn khch pht trin ngnh cng nghip, dch v v cc doanh nghip nh v va nng thn to thm vic lm v tng thu nhp cho nng dn. Th ba, m bo ngi dn c chia s thnh qu ca s pht trin bng cch quan tm ti ba lnh vc trng yu: gio dc, y t v li an sinh x hi. i vi vn gio dc, Nh nc m bo cho tt c mi - 62 -
ngi dn tip cn i vi gio dc c cht lng. Vi cu trc dn s nh hin nay, lng hc sinh n tui i hc cc cp trong thi gian ti s tng i n nh nn h thng gio dc c c hi tng cng cht lng m khng phi chu sc p qu ti. Bn cnh , h thng gio dc - o to cn ch trng ti hot ng dy ngh v rn luyn k nng p ng nhu cu ca cc doanh nghip v to cng n vic lm cho ngi dn. i vi vn y t, h thng y t vi chi ph va phi s gip nhiu gia nh trnh c by ngho do chi ph y t qu cao v mt thu nhp khi gia nh c ngi m. Nh nc phi dnh u tin cao nht cho vic cung cp y, bc s, cc thit b y t v ngun ti chnh cn thit cho cc trung tm y t cp c s. Cc bnh vin v phng khm phi c theo di v iu tit bi c nh nc v cc hip hi ngh nghip. Cung cp li an sinh x hi cho ngi ngho v nhng i tng d b tn thng bi cc c sc hay thng trm ca nn kinh t l iu kin cn thit m bo mi ngi dn c chia s thnh qu ca pht trin, ng thi cng gip cho s pht trin tr nn hi ha v bn vng hn. Do vy, nh nc cn ci cch ch bo him cho nhng ngi ngho c nng thn v thnh th thng qua ti tr bng thu nhp t thu nh vo cc ngun ti sn nh bt ng sn, chng khon. Thc t, khi mi quan h gia tng trng v bt bnh ng cng gn kt th vai tr ca an sinh x hi i vi qu trnh tng trng v gim bt bnh ng cn c bit ch trng hn. Th t, cn c nhng chnh sch cho vn di dn. Vic di dn t nng thn ra thnh th ci thin thu nhp l vn ph bin khng ch Vit Nam m cn cc nc ang pht trin. Tuy nhin cn phi nhn nhn rng vn ny c c mt tch cc v tiu cc. Do vy, chnh ph cn phi thc hin nhng chnh sch c mc tiu di hn hn ch nhng mt tiu cc v bo v nhng ngi di c t nhng ri ro. Vit Nam cn phi xa b nhng hn ch tip cn dch v cng chnh ng ca ngi nhp c nh ch h khu v ch ny khng cn phc v cc chc nng kinh t hay x hi nh trc y na, m tri li tr thnh mt cng c hnh dn. Nh nc cn nhanh chng c gii php cho tnh trng gi nh t cao mt cch phi l cc th. Gi nh t qu sc chu ng s khin dn di c dn v cc khu nh chut, chp nhn chu cnh lt li, mt v sinh, nhim v km an ninh. iu ny tt yu dn ti s gia tng bt mn v mt tinh thn v bnh tt v mt th cht. Do hu ht lng tng dn s xut hin khu vc - 63 -
th hay ven nn m bo s cng bng cho nhng ngi dn di c ny, chnh ph cn to cho h c c hi c hng mt cuc sng chp nhn c. Th nm, nhng kt qu pht trin kinh t i vo gii quyt thc hin tin b, cng bng x hi, cn u t nhiu hn na v coi trng hiu qu cho pht trin kinh t v x hi cho dn tc thiu s cc vng su, vng xa, vng kh khn, nhm to iu kin cho cc vng ny pht trin, sm gim khong cch tt hu so vi cc vng khc trong c nc. ng thi, phi thc hin chng trnh xo i gim ngho ring, c u tin trng tm, trng im gip ngi dn tc thiu s v cc i tng x hi yu th sm ho nhp vo cuc sng chung ca cng ng v tin trnh pht trin chung ca t nc. Th su, Vit Nam cn phi ci cch chnh sch phn phi ti sn, thu nhp v c hi pht trin trong nn kinh t theo hng phi m bo cng bng v hng n ngi ngho. i vi tip cn ngun lc cho pht trin kinh t, cn sm khc phc tnh trng thiu cng bng trong vic tip cn v s dng ngun lc, c bit l cc tp on kinh t, cc tng cng ty nh nc ang d tip cn v trn thc t ang nm gi v s dng khi lng ngun lc rt ln, nhng kt qu hot ng em li khng ngang tm, thm ch hiu qu ang thp nht so vi cc loi hnh doanh nghip khc. Thc hin tt nhng iu chnh quyt lit, cng khai minh bch i vi nhm li ch ny l bin php hu hiu sm to ra s bnh ng thc s gia cc ch th kinh t trong hot ng sn xut kinh doanh. Thc t cho thy, s bnh ng v c hi quan trng hn s bnh ng v thu nhp nn Nh nc cn bo v cc quyn m bo cho mi ngi c c hi nh nhau trong vic s dng c hi pht trin v t c thnh cng. Mt khi nhng quy tc ny c thit lp, Nh nc s t phi can thip thay i kt qu phn phi thu nhp. Bn cnh , Nh nc cn a ra v p dng cc bin php hn ch tnh trng bt bnh ng ti sn t nhng hot ng khng phi t sn xut kinh doanh nh: thc hin bt buc vic k khai ti sn i vi cn b cng chc; nghin cu v p dng cc loi thu tha k, thu ti sn, thu u t trong thi gian ti. Cui cng, thc hin c tng trng kinh t i i vi bo m cng bng x hi trong nn kinh t th trng, vai tr qun l v iu tit v m ca Nh nc l ht sc quan trng. Nh nc phi bit tn - 64 -
dng mt mnh ca c ch th trng gii phng, pht trin sn xut v thc y tng trng kinh t. ng thi, Nh nc phi kt hp s dng c hiu qu cc cng c php lut, quy hoch, k hoch, chnh sch v sc mnh ca khu vc kinh t nh nc khc phc nhng tht bi ca c ch th trng nhm thc y kinh t tng trng bn vng, bo m cng bng x hi v bo v li ch chnh ng ca mi tng lp nhn dn. Ti liu tham kho Ting Vit Hong Thanh Hng, Trn Hng Giang v Trn Bnh Minh. 2006. Ngho i v dn tc, bn tho. Lng Xun Qu, Mai Ngc Cng v L Quc Hi. 2009. Tng quan kinh t Vit Nam nm 2009 v khuyn ngh chnh sch cho nm 2010, Tp ch Kinh t v Pht trin, s 150, thng 12/2009. L Quc Hi, 2010. Mi quan h gia tng trng kinh t v bt bnh ng thu nhp: L thuyt v thc tin Vit Nam, Tp ch Nghin cu Kinh t, s thng 1/2010. L Quc Hi. 2009. Tc ng ca tng trng kinh t v bt bnh ng thu nhp n xo i gim ngho Vit Nam, Tp ch Kinh t v Pht trin, s 146, thng 8/2009. L Quc Hi. 2009. Tng trng v ngi ngho Vit Nam Thnh tu, thch thc v gii php, Tp ch Pht trin kinh t, s 229, thng 11/2009. Nguyn Vn Nam v Trn Th t. 2006. Tc v cht lng tng trng kinh t Vit Nam, NXB trng i hc Kinh t Quc dn. Tng cc Thng k. (nhiu nm). iu tra mc sng h gia nh cc nm 1993, 1998, 2002, 2004 v 2006. Vin khoa hc x hi Vit Nam. 2007. Bo co cp nht 2006: Ngho v gim ngho Vit Nam, 1993-2004. H Ni: Nh xut bn chnh tr quc gia. - 65 -
Ting Anh Balisacan, A., Pernia, E. M, and Estrada, G. E. B. 2003. Economic growth and poverty reduction in Vietnam, ERD Working paper, No. 42. Manila: Asian Development Bank. Bonschab, T and Klump, R. 2004. Chasing a better pro-poor growth strategy for Vietnam: A provincial convergence approach, in M. Krakowski (ed.), Attacking Poverty: What makes growth pro-poor? Baden-baden. Van de Walle, D., and Gunewardena, D. 2001. Sources of ethnic inequality in Vietnam, Journal of Development Economics, Vol. 65, Issue 1: 177-207. Chiu, W.H. 1998. Income inequality, human capital accumulation and economic performance, The Economic Journal, 108 (446): 44-59. Cornia, G.A and Court, J. 2001. Inequality, growth and poverty in the era of liberalization and globalization, UNU-WIDER, No. 4. Helsinki: United Nations University. Dapice, D., Dwight Perkins, Nguyen, X. T., Vu, T. T. A., Huynh, T. D, Pincus, J., and Saich, T. .2008. Choosing success: The lessons of East and Southeast Asia and Vietnams future, Havard University, mimeo. Fritzen, S. 2002, Growth, inequality and the future of poverty reduction in Vietnam, Journal of Asian Economics, 13(5): 635-657. Justino, P. 2005, Beyond HEPR: A framework for an integrated national system of social security in Vietnam, Policy Dialogue Paper No.1, UNDP Vietnam. Gaiha, R and Thapa, G. 2006, Growth, Equity and Poverty Reduction in Vietnam Prospect and Challenges, Draft, Rome: Asia and Pacific Division, the IFAD. Hoang, T. H., Pham, H. G., Tran, B. M., and Hansen, H. 2006. - 66 -
Ethnicity and Poverty Reduction, Mimeo, Centre for Analysis and Forecasting. Mekong Economics. 2005, Vietnam Inequality Report 2005: Assessment and Policy Choices. Ohno, K. 2008, Chapter 4: Inequality in income and asset, VDF Report Draft. Persson, T and Tabellini, G. 1994, Is inequality harmful for growth?, American Economic Review, 84 (3): 600-621. Swinkel, R and Turk, C. 2006, Explaining ethnic minority poverty in Vietnam: A summary of current trends and current challenges, Draft background paper for CEM/MPI meeting on ethnic minority poverty, Hanoi. Vu, H. D., Tran, T. T., and Nguyen, V. D. 2006, What determines changes in households poverty status and consumption in Vietnam during the 2002-2004 period, Mimeo, Centre for Analysis and Forecasting. World Bank. 2003. Vietnam Development Report 2004: Poverty. Hanoi: World Bank.
- 67 -
Ph lc
Ph lc 2.1: Khong cch nng thn v thnh th theo cc ch s x hi
T l h c in (%)
T l h c ti vi (%)
T l h c xe my (%)
T l h c nc sch (%)
T l h t tiu chun v sinh (%)
T l h c in thoi (%)
- 68 -
Ph lc 2.2: Khong cch ngi dn tc thiu s v ngi Kinh/Hoa theo cc ch s x hi
T l h c in (%)
T l h c ti vi (%)
T l h c xe my (%)
T l h c nc sch (%)
T l h t tiu chun v sinh (%)
T l h c in thoi (%)
- 69 -
CHNG 3
CHNH SCH MI TRNG T L LUN N THC TIN

TS. L H Thanh v ThS. V Th Hoi Thu
Nm 2009, mc d tnh hnh suy thoi kinh t ton cu ngy cng tr nn m m, bc tranh kinh t v x hi Vit Nam vn ni ln nhiu im sng. Vit Nam chng t kh nng vt qua kh khn v thch thc v l mt trong 12 nn kinh t c tng trng GDP dng vi mc 5,2%. Dng vn u t trc tip v gin tip vn tip tc chy vo v gn y nht, cng ng ti tr cam kt mc vn ODA cao nht t trc ti nay vi trn 8 t USD. nh gi s pht trin ca Vit Nam trong nm 2009 v trong 10 nm tr li y, mt trong nhng kin kh ng nht l Vit Nam vn s duy tr c tc tng trng kinh t nhanh trong nhiu nm ti. Mc d tng trng kinh t l tin ca pht trin nhng iu ny khng c ngha l bt k s tng trng kinh t no cng quan tm n bo v mi trng mt cch thit thc. t c s pht trin bn vng, Vit Nam cn nhanh chng gii quyt cc vn mi trng thng qua nhiu gii php nh php lut, cng ngh, chnh sch kinh t v mi trng, nng cao nhn thc ca cc tng lp trong x hi v li cun s tham gia ca qun chng. Bi vit ny c hai mc tiu chnh. Th nht l phn tch hin trng cc vn mi trng ni bt ca nm 2009 v l gii cc nguyn nhn ca hin trng ny. Khng i su vo vic phn tch nhng kt qu t c trong lnh vc pht trin kinh t v bo v mi trng, bi vit ch tp trung vo nhng nt c bn nht v tnh hnh mi trng Vit Nam trong nm 2009 vi nhng mng ti v im sng c trng nht. Th hai l tng quan mt s chnh sch qun l mi trng c thc hin trong nm 2009. Trong thi gian qua, mc d nhiu cng c chnh sch c xut thc hin nhng ch mt s t c trin khai p dng trn - 71 -
Chng 3: Chnh sch mi trng - t l lun n thc tin
thc t. nh gi hiu qu ca vic p dng mt loi cng c tm ra nhng hn ch, thiu st nhm a ra cc xut nng cao kh nng thc thi l vic lm ht sc cn thit. Ph bo v mi trng i vi nc thi cng nghip l mt v d in hnh.
3.1. Cc vn v nhim mi trng Trong nm 2009, c l mt vn thu ht c s quan tm v ng cm su sc ca cc tng lp trong x hi l s xung cp nghim trng v cht lng mi trng. Tnh trng suy thoi mi trng din ra trn din rng v lin quan ti nhiu thnh phn mi trng khc nhau. 3.1.1. Mi trng t Vit Nam c din tch t t nhin khong 33 triu ha, trong phn t lin l 31,2 triu ha, chim 94,5% din tch t t nhin. Tuy nhin, do quy m dn s tng i ln nn din tch t bnh qun u ngi Vit Nam thuc din rt thp v ch bng 1/6 bnh qun ca th gii (B Ti nguyn v Mi trng, 2006). Din tch t canh tc vn thp li gim dn theo thi gian do sc p tng dn s, th ha, cng nghip ha v chuyn i mc ch s dng. Cc hot ng kinh t ca con ngi, c bit l hot ng sn xut nng nghip, ang gy ra nhng nh hng ln n mi trng t, gy nhim v suy thoi t ai Vit Nam. nhim v suy thoi t xut pht t ba nguyn nhn chnh. Th nht, vic s dng phn bn ha hc Vit Nam c xu hng ngy cng tng c v s lng v chng loi cho cc loi cy trng nh la, hoa mu, cy cng nghip di ngy v cy n qu. Mc d lng phn bn s dng Vit Nam (khong 80-90kg/ha) thp hn nhiu so vi mt s quc gia khc nh H Lan (758 kg/ha), Hn Quc (467 kg/ha), Nht Bn (430 kg/ha) v Trung Quc (390 kg/ha) (B Ti nguyn v Mi trng, 2006) nhng li gy nh hng ln mi trng do vic s dng khng ng k thut, nng v s dng phn m v cht lng phn bn khng m bo. Th hai, vic s dng thuc bo v thc vt khng ng k thut nn d lng thuc cn li trong t kh nhiu. Th ba, t b nhim v suy thoi do cc cht thi t cc hot ng sn xut cng nghip khng c x l t tiu chun mi trng. - 72 -
nhim v suy thoi t ai ch yu xy ra mt s thnh ph ln, cc khu cng nghip v nhng ni gia cng kim loi khng c cng ngh x l cht thi c hi v nhng ni chuyn canh, thm canh s dng phn bn v ho cht bo v thc vt khng hp l v khng c s qun l cht ch. t ai b nhim v suy thoi ang gy nh hng ln n hot ng sn xut nng nghip, lm gim nng sut cy trng v vt nui, suy gim a dng sinh hc v gin tip nh hng xu n sc khe con ngi. 3.1.2. Mi trng nc Gia tng dn s, qu trnh cng nghip ha v th ha din ra mnh m lm cho nhu cu s dng nc ngy cng tng trong khi ngun ti nguyn nc hu nh khng thay i, dn n ngun ti nguyn nc ngy cng b suy gim nghim trng c v s lng v cht lng. Cc ngun gy nhim nc lc a bao gm nc thi sinh hot ca cc h gia nh, cc c s sn xut cng nghip, hot ng nng nghip, nc thi bnh vin v nc r r t cc bi rc. Do hu ht cc loi nc thi ny cha c x l t tiu chun trc khi thi vo mi trng (v d, ch khong 4,26% lng nc thi cng nghip c x l m bo tiu chun mi trng; nc thi bnh vin hu nh khng c x l) nn ngun nc mt v nc ngm Vit Nam ang ngy cng b nhim, c bit ti cc lu vc sng v cc sng nh, knh rch trong khu vc ni thnh. Cc h thng tip nhn nc thi ny u tnh trng b nhim nghim trng, vt qu tiu chun cho php 510 ln i vi tiu chun nc mt loi B theo TCVN 5942-1995 (B Ti nguyn v Mi trng, 2006). Mt s thnh ph nh H Ni, H Ch Minh, Nng, H Long... c cc d n trm x l nc thi vi cng sut trn 5.000 m3/ngy ang trong giai on thit k v xy dng nn cha i vo hot ng. Chnh v vy, nhim ngun nc ang v s l vn mi trng nghim trng trong thi gian ti. 3.1.3. Mi trng khng kh Mi trng khng kh chu tc ng ch yu ca hot ng sn xut cng nghip v tiu th cng nghip, giao thng vn ti, xy dng v sinh hot ca cng ng, trong hot ng sn xut cng nghip v giao thng th l hai ngun gy nhim chnh, c bit hai th - 73 -
ln l H Ni v TP. H Ch Minh. Theo nh gi ca cc chuyn gia mi trng, khong 70% lng nhim khng kh th l do hot ng giao thng vn ti gy ra. khu vc ni thnh, cht lng mi trng khng kh c biu hin suy thoi, c bit l cc khu vc tp trung ng dn c. Hu ht cc th u b nhim bi. Nng bi trong khng kh cc thnh ph ln nh H Ni, H Ch Minh, Hi Phng, Nng ... u cao hn tiu chun cho php t 2-3 ln; cc nt giao thng th nng bi cao hn tiu chun cho php t 2-5 ln v cc khu vc ang xy dng th nng bi vt tiu chun cho php t 10-20 ln. Khong 95% tng lng pht thi kh SO2 th hin nay l do hot ng cng nghip v th cng nghip to ra nhng nng kh SO2 trung bnh cc th v khu cng nghip hin cn thp hn tr s tiu chun cho php. Nng kh CO v NO2 trung bnh mt ngy cc thnh ph ln u nh hn tiu chun cho php nn cc th v khu cng nghip ni chung cha c hin tng nhim kh CO v NO2. Tuy nhin, mt s nt giao thng ln trong th th nng kh CO v NO2 li vt tiu chun cho php (B Ti nguyn v Mi trng, 2006). T thng 7 nm 2001, Chnh ph Vit Nam ra quyt nh cm s dng xng pha ch nn khng kh cc khu th Vit Nam khng cn b nhim ch. V ting n, phn ln cc th Vit Nam c mc n vo bui m u di hoc xp x mc 70dBA, tc l thp hn tiu chun cho php, nhng vo ban ngy th mc n giao thng nhiu th dao ng t 70-75 dBA, thm ch mt s ng ph ln c mc n t 80 n 85 dBA (B Ti nguyn v Mi trng, 2006). 3.1.4. Mi trng cc lng ngh Lng ngh Vit Nam c lch s hnh thnh v pht trin hng trm nm v ng vai tr quan trng trong s pht trin kinh t x hi nng thn Vit Nam. S pht trin ca cc lng ngh gp phn xa i gim ngho nng thn, gii quyt vic lm lc nng nhn, tng thu nhp v nng cao cht lng cuc sng ca ngi dn. Hin nay, c nc c trn 1.450 lng ngh, s dng ti 30% lc lng lao ng nng thn. Cc lng ngh Vit Nam tp trung ch yu ng bng sng Hng (chim khong 60%), min Trung (khong 30%) v min Nam (khong 10%) vi cc ngnh ngh chnh l (i) ch bin lng thc thc phm, - 74 -
chn nui v git m, (ii) dt nhum, m t v thuc da, (iii) sn xut vt liu xy dng v khai thc , (iv) ti ch ph liu, v (v) th cng m ngh (B Ti nguyn v Mi trng, 2008). Lng ngh c cc c im chnh v sn xut l (i) cc c s sn xut nm xen k trong khu dn c vi nhiu loi hnh sn xut khc nhau; (ii) cng ngh sn xut lc hu, thi nhiu cht thi, hiu sut s dng nguyn vt liu thp (khong 60-90%) v (iii) qui m sn xut nh, phn tn, manh mn. Do , bn cnh nhng ng gp tch cc v mt kinh t x hi, s pht trin ca cc lng ngh cng ang l nguyn nhn lm gia tng vn nhim mi trng v gy ra cc thch thc i vi vic bo v mi trng, pht trin bn vng khu vc nng thn. Cc hnh thc nhim ch yu l nhim nc ( cc lng ngh ch bin lng thc, thc phm, dt nhum, th cng m ngh), nhim mi ( cc lng ngh ch bin thc phm), nhim bi ( cc lng ngh sn xut vt liu xy dng), trong nng ca cc cht gy nhim nh BOD, COD, SO2, CO2, CO, NO2... u vt tiu chun cho php. Lng ngh gy nhim mi trng nghim trng nht l lng ngh ti ch cht thi nh nha, giy, kim loi... vi tt c cc hnh thc nhim mi trng t, nc, khng kh. 3.1.5. Cht thi rn Cht thi ang l mi quan tm ton cu v i km vi tng trng kinh t l s gia tng lng pht thi. Vit Nam, trong nhng thp nin gn y, qu trnh th ho v cng nghip ho ang din ra vi tc tng i nhanh nn bn cnh nhng thnh qu t c trong tng trng kinh t, Vit Nam cng ang phi i mt vi vn gia tng cc loi cht thi, c bit l cht thi rn th. Mc d dn s th ch chim 29% dn s c nc nhng t l cht thi sinh hot th chim ti 50% tng lng cht thi sinh hot ca c nc. Tnh trn phm vi c nc, h thng thu gom cht thi rn mc d ang ngy cng c ci thin nhng t l thu gom mi t hn 70%. khu vc nng thn, t l thu gom mi ch t 10-20%. Bin php x l ch yu i vi cht thi rn vn l chn lp v trn thc t c rt t bi chn lp hp v sinh (ch chim 19%). Cc cht thi ch yu c chn lp nhng bi rc l thin v v tr chn lp c b tr gn cc khu dn c. Vic x l cht thi rn lm phn hu c mi c thc - 75 -
hin th im H Ni, TP. H Ch Minh, Vit Tr... Nh my x l rc ca H Ni cng sut 210 tn rc/ngy do UBND Thnh ph H Ni ti tr mi ch t 70% cng sut do kh khn v phn loi rc. TP. H Ch Minh c nh my x l rc vi cng sut thit k 250-300 tn/ngy m nhng mi ch t cng sut 500kg/ngy m. Vi tc tiu dng v sn xut tng nhanh, lng cht thi rn th hng nm s tng mnh. D bo n nm 2010, lng cht thi sinh hot Vit Nam s mc khong 23 triu tn, trong 63% c pht sinh t cc th, tng ng vi khong 14,5 triu tn. Cng vi s khan him dn cc bi chn lp gn ni pht thi th vic p dng cc bin php gim thiu lng cht thi v tng cng kh nng ti ch, ti s dng ph thi ang tr thnh vn cp thit hin nay. Ch tnh ring TP. H Ch Minh, c tnh doanh thu t hot ng ti ch mi nm c th t khong 135 t ng v c nc s tit kim c 200 t ng nu gim c 10% lng cht thi sinh hot. 3.1.6. a dng sinh hc Vit Nam c cng nhn l mt trong nhng quc gia c tnh a dng sinh hc cao trn th gii v l mt trong cc quc gia c u tin cho cng tc bo tn trn phm vi ton cu. S a dng v a hnh, t ai, cnh quan v kh hu l c s thun li to nn tnh a dng v h sinh thi, v loi v v ngun gen ca Vit Nam. a dng sinh hc em li cc gi tr v kinh t, vn ha v x hi cho quc gia, l c s m bo an ninh lng thc v cung cp cc ngun nguyn liu, nhin liu v dc liu cho cc hot ng kinh t. Trong qu trnh pht trin kinh t x hi, a dng sinh hc Vit Nam ang c nhng bin i quan trng. che ph ca rng lin tc tng t nm 1990 tr li y nh nhng n lc ngn chn suy gim v phc hi din tch rng. Tnh n cui nm 2006, che ph ca rng, bao gm rng t nhin v rng trng, chim khong 38,2% din tch t t nhin, tng 10% so vi nm 1990. Cc khu bo tn rng, t ngp nc v bo tn bin c hnh thnh v ngy cng pht trin. Tuy nhin, cc h sinh thi t nhin cng ang b tc ng mnh bi s can thip ca con ngi. Din tch rng t nhin c tnh a dng sinh hc cao ang b thu hp; phn ln din tch rng hin nay thuc nhm rng ngho, rng trng, trong rng nguyn sinh ch cn khong 0,57 triu - 76 -
ha; tc mt rng ngp mn rt cao, khong 4,400 ha/nm (B Ti nguyn v Mi trng, Tng cc Mi trng, 2009). Cc ngun ti nguyn sinh hc phong ph Vit Nam ang ngy cng b khai thc v mc ch thng mi v phc v dn s ngy cng gia tng. S pht trin kinh t x hi nhanh chng lm thay i cnh quan thin nhin. Thay i phng thc s dng t, xy dng c s h tng lm gim din tch sinh cnh t nhin, gia tng s chia ct cc h sinh thi, lm suy gim mi trng sng ca nhiu loi ng vt hoang d. p lc ln cc h sinh thi bin v ven b ang ngy cng ln hn khi cc hot ng ca con ngi, c bit l cc hot ng kinh t din ra ngy cng nhiu cc vng ven bin. H sinh thi nc ngt ni a b suy thoi do s pht trin ca cc d n xy dng c s h tng. H sinh thi bin b suy thoi nghim trng do b khai thc qu mc v nhim t cc loi cht thi. S lng cc loi ng vt v thc vt b e da c a vo Sch tnh n cui nm 2007 l 882 loi. Trong thi gian ti, vi s gia tng cc hot ng kinh t x hi, Vit Nam s tip tc phi i mt vi nhiu thch thc lin quan n tnh a dng sinh hc. Thoi ha t, cht ph rng tri php, cn kit ngun ti nguyn thin nhin v s suy gim a dng sinh hc l nhng vn cp bch cn gii quyt bn cnh vic thc y bo tn v s dng bn vng ngun gen v sinh hc. 3.1.7. Bin i kh hu Nm 2009 l nm nng nht trong hn mt th k qua. T chc Kh tng Th gii (WMO) khng nh rng nm 2009 l mt trong mi nm nng nht k t nm 1850. WMO cho rng nm 2009 rt c th l nm nng nht trong sut qu trnh cc nh khoa hc tin hnh nghin cu s bin i kh hu ti phn ln cc khu vc Nam v Trung Phi. Bo co ca WMO cho bit nhit trung bnh cui thng 10 nm 2009 cao hn t 0,11-0,44 so vi nhit trung bnh giai on 1961-1990. Nhit trung bnh tng ln c ghi nhn ti hu ht cc khu vc trn hnh tinh, ngoi tr M v Canada. Bo co cng nhn mnh hin tng din tch mt bng vnh cu Bc cc trong 30 nm qua gim ng k do hin tng kh hu nng ln, c bit l vo ma tan bng. Nm 2009, din tch mt bng o c bng v tinh ti Bc cc ch cn 5,1 triu km vung, mt trong ba mc thp nht o c trong thi gian k t nm 1979. - 77 -
Theo Bo co nh gi ln th IV ca U ban Lin chnh ph v Bin i kh hu (IPCC) nm 2007, nhit trung bnh ton cu tng khong 0,74oC/nm trong thi k 1906-2005. Tc tng ca mc nc bin ton cu trong thi k 1961-2003 vo khong 1,8 0,5mm/nm v trong thi k 1993-2003 l 3,1 0,7mm/nm (B Ti nguyn v Mi trng, 2009). Nhit tng, mc nc bin dng c coi l mt trong nhng thch thc ln nht i vi nhn loi trong th k 21 v n c tc ng nghim trng n hot ng sn xut, i sng v mi trng trn phm vi ton th gii. Vit Nam, trong khong 50 nm qua, nhit trung bnh tng khong 0,5-0,7oC/nm, mc nc bin dng vi tc khong 3 mm/nm. Nh vy, trong khong 50 nm qua, nhit Vit Nam tng khong 2-3oC v mc nc bin dng khong 20cm (B Ti nguyn v Mi trng, 2009). Tng lng pht thi kh nh knh ca Vit Nam c tnh mi nm khong 120,8 triu tn, gm bn loi ch yu: CO2, CH4, NO2, NO v pht thi ch yu t cc hot ng trong cc lnh vc nng lng, cng nghip, giao thng; trong , giao thng chim ti 85% lng pht thi CO; cng nghip chim 95% lng pht thi NO2... Vi tc pht trin kinh t nh hin nay, lng pht thi kh nh knh ca Vit Nam c tnh s cn tng mnh trong thi gian ti, do s y nhanh tc gia tng nhit v nc bin dng. Bin i kh hu khng cn l vn mi trng m l mt vn pht trin. Bin i kh hu c nh hng ln n s pht trin kinh t x hi ca tt c cc quc gia v mi n lc pht trin con ngi u ang c nguy c b hy hoi bi bin i kh hu. Bo co Pht trin Con ngi 2007/2008 cnh bo rng nu nhit tng ln t 30oC-40oC, cc quc o nh v cc nc ang pht trin s b nh hng nghim trng. Khi mc nc bin dng ln khong 1m, vng trng Ai Cp s c khong 6 triu ngi b mt nh ca v 4.500 km2 t ngp lt; Bangladesh c khong 18% din tch t ngp ng... Bin i kh hu c th dn n nm nguy c ln l: gim nng sut nng nghip, gia tng tnh trng thiu nc ngt, gia tng tnh trng thi tit cc oan (bo, l lt, hn hn), cc h sinh thi tan v v gia tng bnh tt. Nhng ngi sng ti cc khu vc sinh thi d b tn thng, cc vng t dc kh cn, vng ven bin thng xuyn b l lt v cc khu th chut, nhng ngi ngho l nhng i tng c - 78 -
nguy c cao phi i mt vi nhng ri ro ny sinh t bin i kh hu. Nu khng c gii quyt, 40% dn s th gii s c mt tng lai v vng. Chnh v vy, bin i kh hu c th s chn ng v y li thnh qu ca nhng n lc gim ngho trn ton th gii (UNDP, 2008). Vi 3.260km b bin, Vit Nam l mt trong nm quc gia b tc ng nhiu nht ca hin tng nc bin dng. Nhng hu qu c th xy ra l lng ma tht thng v lun bin i; nhit tng cao hn; tnh hnh thi tit khc lit hn; tn sut v cng ca nhng t bo l, triu cng tng t bin; dch bnh xut hin v lan trn; tnh trng thiu ht nc tng cao, .... Do , bin i kh hu s tc ng tiu cc n hu ht cc lnh vc ca nn kinh t Vit Nam, t nng nghip, lm nghip, thy sn n thy in, sn xut du kh v vn ti bin. Trn thc t, sinh k ca hng chc triu ngi Vit Nam ang v s b e da bi nhng nh hng ca bin i kh hu. Vn ny v nhng h qu ca n ang khin cho cuc sng ca ngi ngho v nhng ngi cn ngho Vit Nam b e da. Theo cnh bo ca IPCC, n nm 2100, Vit Nam, nu mc nc bin dng cao 1m th s nh hng n 5% din tch t ai, 10% dn s, 7% sn xut nng nghip, gim 10% GDP v kinh t bin s suy gim khong 30% gi tr. Theo Bo co Pht trin Con ngi 2007-2008 ca Lin Hip Quc, nu nhit trn tri t tng thm 2oC th 22 triu ngi Vit Nam s mt nh v thit hi ln ti 10% GDP; nu mc nc bin tng thm 1m th Vit Nam s i mt vi mc thit hi ln ti 17 t USD/nm; 20% dn s mt nh ca; 12,3% din tch t trng trt bin mt; 40.000km2 din tch ng bng; 17km2 b bin khu vc cc tnh lu vc sng Mkng s chu tc ng ca l mc khng th d on. Theo nh gi gn y ca Ngn hng Th gii (Bo co Pht trin Vit Nam 2008), nu nc bin dng ln 1m th tn tht GDP s khong 10% v nu dng 3m th tn tht s ln n 25%. ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long s b nh hng nhiu nht bi bin i kh hu Vit Nam. Bin i kh hu lm cho mt din tch rng ln ca ng bng sng Cu Long, ng bng sng Hng v ven bin min Trung b ngp lt do nc bin dng. Nc bin dng cng nh hng n vng t ngp nc ca b bin Vit Nam, nghim trng nht l cc khu vc rng ngp mn ca C Mau, TP.H Ch Minh, Vng Tu v Nam nh. - 79 -
3.2. Nguyn nhn ca cc vn mi trng 3.2.1. Qui m dn s v s gia tng dn s Nm 2009, dn s Vit Nam c khong 86 triu ngi v l nc ng dn th 3 trong khu vc ASEAN v th 13 trn th gii. T l tng dn s bnh qun trong giai on 1999-2009 l 1,2%/nm (bnh qun mi nm tng thm khong 947,000 ngi). Hai thnh ph ng dn nht Vit Nam hin nay l TP.H Ch Minh vi khong 7,1 triu ngi v H Ni vi khong 6,5 triu ngi (Tng cc Thng k, 2009a). Qui m dn s ng v s gia tng dn s ang l mt p lc i vi vn gii quyt vic lm, cung cp cc dch v x hi c bn v bo v mi trng. Gia tng dn s c bit gy p lc ln t ai, ngun cung cp nng lng v s dng ti nguyn thin nhin cng nh gp phn lm gia tng nhim mi trng t cc hot ng sinh sng v hot ng kinh t ca con ngi, t nh hng xu n sc khe cng ng v gy thit hi ln v kinh t. 3.2.2. Cc hot ng nng nghip, cng nghip v giao thng vn ti Nm 2009, tc tng trng GDP ca Vit Nam l 5,2%, thp hn mc 6,18% ca nm 2008. Tng trng kinh t gp phn nng cao thu nhp cho ngi dn, gim ngho i v thu hp khong cch kinh t gia Vit Nam vi cc nc trong khu vc. Tuy nhin, tng trng kinh t Vit Nam nhn chung cn da nhiu vo vic khai thc ti nguyn thin nhin nn gy sc p rt ln ln mi trng. Tc tng trng ca khu vc nng-lm-thy sn nm 2009 l 1,83%. Vi khong 70,4% dn s sng khu vc nng thn, sn xut nng nghip cung cp vic lm cho khong hn 60% lc lng lao ng v khu vc nng-lm-thy sn ng gp khong 20,66% vo GDP (Tng cc Thng k, 2009b). Tuy nhin, hot ng sn xut nng nghip hin nay ang gy ra nhng tc ng tiu cc ln mi trng t v nc do khng tun th cc yu cu k thut trong vic s dng cc loi thuc bo v thc vt, lm dng cc loi phn bn v trc tip cht thi ca vt nui khng qua x l ra mi trng. Hot ng ca ngnh thy sn mt mt gp phn to ra khong 4 triu vic lm cho ngi lao ng khu vc nng thn nhng mt khc cng ang gy ra nhng tc ng mi trng trn ba kha cnh chnh l: (i) hot ng khai - 80 -
thc qu mc v s dng cc phng php nh bt hy dit lm hy hoi mt s h sinh thi bin nh san h, thm c bin, (ii) hot ng nui trng thiu qui hoch v thiu cc bin php x l cht thi ra mi trng gy hy hoi cc h sinh thi v lm gim ni c tr ca cc h sinh thi bin v (iii) hot ng ch bin thy sn vi vic thi ra mt khi lng ln cht thi c hi gy nhim mi trng t v nc. Nm 2009, tc tng trng ca khu vc cng nghip v xy dng l 5,52%. T trng cng nghip v dch v trong GDP tng t 39,91% nm 2008 ln 40,24% nm 2009 (Tng cc Thng k, 2008 v 2009b). Mt s ngnh cng nghip ch bin v cng nghip sn xut hng xut khu ang c u t pht trin nh c kh, ch to, in t, may mc, giy dp, ch bin thc phm, thy sn... Tuy nhin, cc sn phm ny li tiu th nhiu nguyn liu v nng lng v qu trnh sn xut thng gy nhim mi trng do cc cht thi to ra t sn xut cha c x l t tiu chun mi trng. Ngoi ra, s pht trin ca cc khu cng nghip cha c qui hoch hp l v thiu h thng qun l cht thi mt cch ton din lm cho vn nhim mi trng cng nghip ngy cng tr nn nghim trng. S lng cc phng tin giao thng c gii, c bit ti cc khu th, trong bi cnh din tch t giao thng th khng , mng li giao thng phn b khng u, tc pht trin h thng h tng giao thng th thp hn rt nhiu so vi tc th ha v tc tng phng tin giao thng c gii l nhng nguyn nhn chnh gy n tc giao thng v nhim mi trng khng kh Vit Nam trong thi gian qua. 3.2.3. th ha Nm 2009, dn s thnh th Vit Nam chim khong 29,6% dn s c nc (Tng cc Thng k, 2009a). Cc hot ng kinh t hin nay ch yu din ra cc khu th v tp trung mt s thnh ph ln nh H Ni v TP. H Ch Minh. iu ny dn n tnh trng gia tng dn s khng cn i cc khu vc ny. Hu qu ca n l tnh trng nhim khng kh, ting n v n tc giao thng ngy cng trm trng cng nh thiu c s h tng (nh , h thng in, cp thot nc) v khng hiu qu trong vic qun l rc thi cng nh cc dch v x hi khc. Mt trong nhng nguyn nhn ca cc vn trn l s gia tng tiu th nng lng v nguyn liu, qu trnh cng nghip ha ang din - 81 -
ra ngy cng nhanh chng cng nh nhng dng ngi di c t nng thn ra thnh th khng c kim sot. 3.2.4. Pht trin du lch vng ven bin Vit Nam c tim nng ln pht trin du lch bin v ngnh ny tr thnh mt hng u tin trong chin lc pht trin kinh t bin n nm 2010. Du lch l mt ngnh kinh t da ch yu vo cht lng, tnh a dng v c o ca thin nhin v mi trng vng bin v ven bin. Du lch c th mang li hiu qu kinh t ln, nhng hot ng du lch thiu kim sot s gy ra cc tc ng xu ln ti nguyn v mi trng bin. Hot ng du lch bin pht trin nhanh chng trong nhng nm gn y dn ti s tp trung cao du khch vo mt s trung tm du lch ln Vit Nam nh Hi Phng, Qung Ninh, Nng, Nha Trang v Vng Tu... Do nhn thc ca du khch v mi trng v ti nguyn bin cn hn ch, c s h tng phc v du lch cha y , s lng khch du lch vt qu sc cha sinh thi ca cc khu du lch... nn gy ra mt s vn mi trng vng ven bin nh gia tng cht thi sinh hot, hy hoi cc cnh quan t nhin v ph v mi trng sng ca nhiu loi sinh vt bin. 3.2.5. Hi nhp kinh t quc t Nn kinh t Vit Nam ang ngy cng hi nhp su rng vo nn kinh t th gii. Hi nhp kinh t mt mt mang li nhng thnh tu to ln cho t nc nh ng gp vo tng trng kinh t, gii quyt cc vn x hi v nng cao v th chnh tr ca quc gia nhng mt khc cng ang to ra nhng p lc ln mi trng nh: (i) lm gia tng nguy c nhim mi trng t bn ngoi thng qua s di chuyn xuyn bin gii ca cc loi/sn phm bin i gen, vic vn chuyn xuyn bin gii cc ha cht v cht thi nguy hi hoc nguy c bin Vit Nam tr thnh bi rc cha nhiu cht thi nguy hi ca cc nc pht trin, v (ii) lm gia tng vn cn kit ti nguyn do vic sn xut cc hng ha xut khu ca Vit Nam hin vn ch yu da vo khai thc ti nguyn, c bit l cc ti nguyn khng ti to. 3.3. Cc chnh sch ca nh nc v qun l mi trng Trong bi cnh cc vn mi trng ngy cng din bin phc tp, Chnh ph Vit Nam c nhiu n lc trong vic a ra cc chnh sch nhm ng ph v ch ng ngn nga tnh trng suy thoi mi trng. - 82 -
Theo nh gi ca nhiu t chc quc t, trong khong 10 nm tr li y, Vit Nam t c nhiu thnh tu quan trng trong lnh vc bo v mi trng m cc nc c cng iu kin phi mt 20-30 nm thc hin. Nhn nh trn c th cha st thc, nhng phn no th hin s thnh cng trong vic hoch nh v hin thc ho chin lc bo v mi trng Vit Nam. Nm 2009 cng khng phi l mt ngoi l. Hng lot cc vn bn php lut v bo v mi trng c thng qua v bt u c hiu hiu lc. C th k ra di y mt vi vn bn mi c cng b. 3.3.1. Lut a dng sinh hc chnh thc i vo cuc sng Vit Nam c bit n nh mt trung tm a dng sinh hc ca th gii, vi cc h sinh thi t nhin, loi v ngun gen phong ph, a dng. Tuy nhin, a dng sinh hc nc ta hin ang suy thoi nhanh vi s thu hp v din tch ca nhng khu c tnh a dng sinh hc cao, s suy gim v tht thot s loi, s lng c th v ngun gen hoang d. Theo nhiu tranh lun th mt trong nhng nguyn nhn dn n hin trng ny l do Vit Nam cha c mt b lut thng nht v c h thng bo v a dng sinh hc. Lut a dng sinh hc ra i v chnh thc c hiu lc vo ngy 01/07/2009 c k vng s lp y khong trng ny. B lut vi 8 chng, 78 iu quy nh thng nht v cc thut ng lin quan n a dng sinh hc, a ra cc quy nh lin quan ti cc khu bo tn thin nhin, v quy hoch bo tn a dng sinh hc, tip cn ngun gen v chia s li ch, kim sot sinh vt ngoi lai xm hi, qun l ri ro ca sinh vt bin i gen vi a dng sinh hc, ti chnh cho bo tn v pht trin bn vng a dng sinh hc 3.3.2. Cng b chnh thc Kch bn Bin i kh hu v nc bin dng ca Vit Nam Thng 8/2009, B Ti Nguyn v Mi trng cng b ni dung ba kch bn bin i kh hu v nc bin dng ca Vit Nam. y l c s ban u cc b ngnh, a phng xy dng cc gii php ng ph vi bin i kh hu ti Vit Nam. Ba kch bn bin i kh hu ti Vit Nam c xy dng da trn ba kch bn pht thi, l pht thi thp, pht thi trung bnh v pht thi cao. Theo , vo gia th k XXI, mc nc bin c th dng thm ln lt l 28 - 30 33cm v n cui th k XXI, mc nc bin dng thm t 65 - 75 - 100cm so vi - 83 -
thi k 1980 - 1999. Da trn cc kch bn nc bin dng, bn ngp cng c xy dng, bc u l cho khu vc TP H Ch Minh v khu vc ng bng sng Cu Long. ng ph vi tng lai, da vo cc kch bn, cc a phng s t xy dng k hoch hnh ng ph hp, trong c vic rt ra cc kinh nghim t thc tin ca nhiu nc trn th gii. 3.3.3. Ph duyt Chin lc Quc gia v Qun l tng hp cht thi rn Chin lc Quc gia v Qun l tng hp cht thi rn n nm 2025, tm nhn n nm 2050, c Th tng Chnh ph ph duyt ngy 17/12/2009. Mc tiu chnh ca chin lc l ti nm 2050, tt c cc loi cht thi rn pht sinh u c thu gom, ti s dng, ti ch v x l trit bng nhng cng ngh tin tin, thn thin vi mi trng v hn ch khi lng cht thi rn phi chn lp n mc thp nht. Qun l cht thi rn phi c thc hin theo phng thc tng hp v p ng nguyn tc ngi gy nhim phi tr tin. Cc t chc, c nhn pht sinh cht thi, gy nhim, suy thoi mi trng phi c trch nhim ng gp kinh ph, khc phc, bi thng thit hi Nhn chung, cng nh nhiu nc trn th gii, cng tc bo v mi trng Vit Nam cho n nay ch yu c thc hin theo c ch mnh lnh v kim sot (Command and Control CAC), theo cc cng ng cng nh cc doanh nghip phi tun th cc tiu chun mi trng c th. Vai tr ca nh nc l m bo s tun th v mi trng thng qua cc chng trnh quan trc v cng ch nghim ngt. Tuy nhin hiu qu ca nhng chnh sch qun l mi trng ny thnh cng trong mt s trng hp, nhng cng gy tht vng trong rt nhiu trng hp khc. Mc d c vai tr quan trng trong h thng qun l mi trng, phng php CAC trn thc t cn c b sung bng cc cng c khuyn khch kim sot nhim. Do vy, cng vi vic ban hnh v p dng cc chnh sch qun l mi trng CAC, ngay t nhng nm 1990, ti Vit Nam, c nhiu cng trnh nghin cu tp trung vo vic thit k v phn tch nhng chnh sch qun l mi trng da trn c s khuyn khch kinh t (economic incentive-based policies). Nhng chnh sch ny c coi l linh hot hn so vi cc chnh sch qun l mi trng CAC mang tnh - 84 -
truyn thng. Cho ti nay, c nhng bc tin ng k trong s hiu bit v c hai dng chnh sch qun l mi trng ny, c bit thng qua thc t p dng ti Vit Nam. Ph bo v mi trng (BVMT) i vi nc thi cng nghip l mt v d in hnh. 3.4. Cng c kinh t trong qun l nhim ti Vit Nam: Trng hp ph BVMT i vi nc thi cng nghip 3.4.1. Ngh nh 67/2003/N-CP 3 tng bc gii quyt trit vn nhim cng nh cc cng c ti chnh thc s i vo cuc sng v c xem xt mt cch chnh thc trong qu trnh hoch nh cc chnh sch v chin lc quc gia, ngy 13/6/2003, Chnh ph ban hnh Ngh nh s 67/2003/N-CP v ph bo v mi trng i vi nc thi. y l ln u tin Vit Nam thc hin nguyn tc Ngi gy nhim phi tr tin. Vic trin khai N 67 trn thc t l kt qu ca hn su nm nghin cu kinh nghim p dng ti cc nc trn th gii v d tho ngh nh ca B Ti nguyn v Mi trng. Mc tiu chnh ca vic p dng ph bo v mi trng i vi nc thi l nhm (1) thay i hnh vi ca ngi gy nhim nhm hn ch nhim mi trng t nc thi, (2) s dng tit kim nc sch v (3)
3 Ngy 8 thng 1 nm 2007 Chnh ph thng qua ngh nh 04/2007/ND-CP v Sa i, b sung mt s iu ca Ngh nh s 67/2003/N-CP ngy 13 thng 6 nm 2003 ca Chnh ph v ph bo v mi trng i vi nc thi. Ni dung ca ngh nh mi v c bn khng thay i tr 3 im sau:
1) iu 6 khon 2. Loi b ch tiu BOD trong danh mc cc cht nhim chu ph; 2) iu 8 khon 1 v s dng ph c th l li mt phn s ph thu c cho c quan, n v trc tip thu ph trang tri chi ph cho vic thu ph; trang tri chi ph nh gi, ly mu phn tch nc thi i vi nc thi cng nghip phc v cho vic thu ph hoc iu chnh nh mc pht thi ca cht gy nhim. 3) iu 9. B TN&MT cng b nh mc pht thi ca cht gy nhim lm cn c tnh ton khi lng cht gy nhim trong nc thi cng nghip xc nh s ph phi np; nh k kho st, xc nh cht gy nhim c trong nc thi cng nghip iu chnh cho ph hp. i vi cc trng hp c c quan c thm quyn o c, ly mu phn tch nc thi th cn c vo kt qu o c, phn tch tnh ton, xc nh s ph phi np. B TN&MT quy nh vic nh gi, ly mu phn tch nc thi cng nghip trong trng hp ny.
- 85 -
to ngun kinh ph cho Qu Bo v mi trng phc v vic bo v v khc phc nhim mi trng. Mc thu ph BVMT i vi nc thi c qui nh ti iu 6 N 67. Theo , mc thu ph BVMT i vi nc thi sinh hot c tnh theo t l phn trm (%) trn gi bn ca 1m3 (mt mt khi) nc sch, nhng ti a khng qu 10% (mi phn trm) ca gi bn nc sch cha bao gm thu gi tr gia tng. i vi nc thi sinh hot thi ra t cc t chc, h gia nh t khai thc nc s dng (tr h gia nh nhng ni cha c h thng cp nc sch) th mc thu c xc nh theo tng ngi s dng nc, cn c vo s lng nc s dng bnh qun ca mt ngi trong x, phng ni khai thc v gi cung cp 1m3 nc sch trung bnh ti a phng. i vi nc thi cng nghip, mc thu ph BVMT c tnh cho by cht gy nhim bao gm: Nhu cu xy sinh ho (BOD), Nhu cu xy ho hc (COD), Cht rn l lng (TSS), Thu ngn (Hg), Ch (Pb), Arsenic (As) v Cadmium (Cd). i vi nc thi cng nghip, N 67 qui nh r cc doanh nghip phi t k khai s ph phi np hng qu vi S Ti nguyn & Mi trng (S TN&MT) ni thi nc theo ng quy nh v bo m tnh chnh xc ca vic k khai. S TN&MT c nhim v thm nh t khai ph bo v mi trng i vi nc thi cng nghip, ra thng bo s ph phi np, t chc vic thu, np s tin ph thu c vo ngn sch nh nc v quyt ton s tin ph bo v mi trng i vi nc thi cng nghip ca i tng np ph. Mc nhim c tnh da trn nng v mc c hi ca cht nhim c trong nc thi. N 67 cng qui nh mc ph ti a v ti thiu cho mi kg cht nhim (BOD, COD, TSS, Pb, Cd, Hg, As) thi vo mi trng. Ngh nh cng nu r B Ti chnh ch tr, phi hp vi B Ti nguyn & Mi trng (B TN&MT) hng dn thi hnh Ngh nh ny. 3.4.2. Thng t lin tch s 125/2003/TTLT-BTC-BTNMT Ngy 18/12/2003, B Ti chnh v B TN&MT ban hnh Thng t lin tch s 125/2003/TTLT-BTC-BTNMT hng dn thc hin ngh nh 67 CP. Thng t xc nh r i tng cn np ph cng nh cc mc ph c th p dng vi tng loi mi trng tip nhn. Thng t cng hng dn c th cch tnh ph, k khai, thm nh.
- 86 -
Bng 3.1: Mc ph bo v mi trng i vi nc thi cng nghip TT Cht gy nhim Mc thu C trong nc thi (ng/kg cht gy nhim c trong nc thi) K MT tip MT tip MT tip MT tip Tn gi Hiu nhn A nhn B nhn C nhn D Nhu cu xy sinh ha (Biologicalchemical Oxygen Demand) Nhu cu xy ha hc (Chemical Oxygen Demand) Cht rn l lng (Total Suspended Solids) Thy ngn (Mercury) Ch (Lead) Arsenic Cadmium
ABOD
300
250
200
100
ACOD
300
250
200
100
ATSS
400
350
300
200
4 5 6 7
AHg APb AAs ABOD
20.000.000 18.000.000 15.000.000 10.000.000 500.000 450.000 1.000.000 900.000 1.000.000 900.000 400.000 800.000 800.000 300.000 600.000 600.000
Ngun: Thng t 125
Mc ph. Mc thu ph BVMT i vi nc thi cng nghip tnh theo tng cht gy nhim c trong nc thi c qui nh trong Bng 3.1, trong mi trng tip nhn nc thi bao gm bn loi A, B, C v D c xc nh nh sau:
- 87 -
Mi trng tip nhn nc thi loi A: ni thnh, ni th ca cc th loi c bit, loi I, loi II v loi III. Mi trng tip nhn nc thi loi B: ni thnh, ni th ca cc th loi IV, loi V v ngoi thnh, ngoi th ca cc th loi c bit, loi I, loi II v loi III. Mi trng tip nhn nc thi loi C: ngoi thnh, ngoi th ca cc th loi IV v cc x khng thuc th, tr cc x thuc mi trng tip nhn nc thi thuc nhm D. Mi trng tip nhn nc thi loi D: cc x bin gii, min ni, vng cao, vng su v vng xa. th loi c bit, loi I, II, III, IV v V c thc hin theo quy nh ti Ngh nh s 72/2001/N-CP ngy 5 thng 10 nm 2001 ca Chnh ph v phn loi th v cp qun l th v cc vn bn hng dn thi hnh. Ph BVMT i vi nc thi cng nghip c tnh cho tng cht gy nhim theo cng thc sau: Ph bo v Tng Hm Mc thu ph bo v mi trng lng lng mi trng i vi i vi nc cht gy nc thi cng -3 nc thi = thi x nhim x 10 x nghip ca cht gy cng thi c trong nhim thi ra mi nghip phi ra nc thi trng tip nhn 3 np (ng) (m ) (mg/l) tng ng (/kg) Trng hp nc thi cng nghip ca mt i tng np ph c nhiu cht gy nhim th ph BVMT i vi nc thi cng nghip phi np l tng s ph BVMT i vi nc thi cng nghip phi np ca tng cht gy nhim c trong nc thi. Qui nh v thu v np ph. Qui trnh thu v np ph c m t vn tt trong Hnh 3.1 di y.
- 88 -
Hnh 3.1: Cc bc chnh ca qu trnh np ph: t k khai, thm nh, ra thng bo v np ph Q

1 2Q 1 2 Q 1 2 Q 1 2 Q 1 2Q
Cc n v tr ph t k khai s ph phi np trong vng 10 ngy u ca qu tip theo.
S TN&MT phi thm nh t khai ca cc n v, ra thng bo s ph phi np v thi hn np tin vo ngn sch.
Cc n v tr ph phi np ton b s ph trong vng 20 ngy ca qu tip theo.
Ngun: Theo Laplante (2006b)
T k khai s ph phi np: i tng np ph BVMT i vi nc thi cng nghip c ngha v k khai s ph phi np hng qu vi S TN&MT ni thi nc theo ng quy nh trong vng 10 ngy u ca qu tip theo v bo m tnh chnh xc ca vic k khai. Thm nh t khai v ra thng bo s ph phi np: S TN&MT c nhim v thm nh T khai ph BVMT i vi nc thi cng nghip, ra thng bo s ph phi np v thi hn np tin vo ngn sch nh nc. Np ph: i tng np ph BVMT i vi nc thi cng nghip c ngha v np , ng hn s tin ph phi np vo Ti khon ph BVMT i vi nc thi ti Kho bc nh nc a phng theo thng bo ca S TN&MT, nhng chm nht khng qu ngy 20 ca qu tip theo. Qun l, s dng tin ph thu c: Thng t 125 nu r, 20% tng s tin ph BVMT i vi nc thi cng nghip thu c chuyn cho S TN&MT trang tri chi ph cho vic thu ph v chi ph nh gi, ly mu phn tch nc thi phc v cho vic kim tra nh k hoc t xut i vi nc thi cng nghip t ln th hai tr i, trong : - 89 -
5% trn tng s tin ph BVMT i vi nc thi cng nghip c s dng trang tri chi ph cho vic thu ph 15% cn li c s dng trang tri chi ph nh gi, ly mu phn tch nc thi phc v cho vic kim tra nh k hoc t xut i vi nc thi cng nghip t ln th hai tr i. 80% phn ph cn li trong tng tin ph BVMT i vi nc thi cng nghip thu c np vo Ngn sch nh nc. S ph BVMT i vi nc thi np vo ngn sch nh nc c phn chia cho ngn sch trung ng 50% b sung vn hot ng ca Qu BVMT Vit Nam v ngn sch a phng 50% s dng cho vic BVMT trn a bn (phng nga, khc phc v x l nhim, suy thoi v s c mi trng), u t mi, no vt cng rnh, duy tu, bo dng h thng thot nc ti a phng. Bng 3.2: Tnh hnh thu ph nc thi ti mt vi a phng (triu ng) Ngy bt u c hiu lc 01/05/2004 01/01/2004 01/01/2004 01/01/2004 01/01/2004 02/03/2004 01/01/2005 01/01/2005 Tng s ph thu c nm 2004 0 800 1730 290 983 395 0 0 D tnh tng ph trong 6 thng u nm 2005 600 1250 2000 2427 2250 638 0 50
TT Tnh/Thnh ph 1 2 3 4 5 6 7 8 H Ni Bnh Dng ng Nai TP. H Ch Minh Qung Ninh Thi Nguyn Tha Thin Hu Hi Dng
Ngun: B Ti nguyn v Mi trng, 2006
D kin tng s ph BVMT thu c hng nm t nc thi cng nghip ln ti 800-900 t ng, ng gp thm vo ngn sch nh nc phc v cng tc qun l v bo v mi trng.
- 90 -
3.4.3. nh gi hiu qu ca vic thc hin N 67 CP Thc hin N 67/CP ti H Ni Thu ph BVMT i vi nc thi cng nghip c tin hnh ti H Ni t thng 5 nm 2004. Vic trin khai thu ph ti H Ni chm hn 5 thng so vi cc tnh/thnh ph khc nh TP. H Ch Minh, Bnh Dng, Qung Ninh - l nhng a phng i tin phong trong vic trin khai N 67. Mt trong nhng c im quan trng ca H Ni trong vic trin khai N 67 l ch tiu BOD khng nm trong danh sch cc ch tiu nhim phi chu ph. S TN&MT H Ni sm nhn thc c s trng lp trong cc ch tiu nhim. Theo s liu thng k ca S Cng Thng H Ni (2004), H Ni c khong hn 20.000 doanh nghip, trong 1.476 doanh nghip l cc doanh nghip ln v va. Nhng c s ny l nhng c s c tim nng gy nhim v chu ph theo N 67. Hnh 3.2: C cu theo ngnh cc doanh nghip cng nghip ti H Ni
Ngun: S Cng Thng H Ni (2004)
Hnh 3.2 cho thy cc doanh nghip thuc lnh vc ho cht, giy, ch bin thc phm l nhng doanh nghip chim phn ng trong s cc doanh nghip cng nghip, sau l cc doanh nghip nha, cao su, dt may, c kh v cc doanh nghip khc. - 91 -
Theo s liu tnh n ht thng 10 nm 2006, c khong 33% s doanh nghip trn a bn H Ni phi chu ph nc thi cng nghip, trong ch c 453 doanh nghip nhn c thng bo v khon ph phi np (Bng 3) v 147 lt doanh nghip np khon ph theo qui nh vo ngn sch nh nc. Bng 3.3: Tnh hnh np ph ca cc doanh nghip trn a bn H Ni TT Ch tiu S lng doanh nghip nhn c thng bo ph S lng doanh nghip thc hin ngha v np ph S lng cc doanh nghip khng thc hin ngha v np ph Tng s ph thm nh (ng) Tng s ph thu c (ng) T l thu (%) S ph trung bnh tnh trn 1 doanh nghip (ng) Nm 2004 Nm 2005 Nm 2006 (tm tnh) 453
453
453
76
28
23
364
378
398
4 5 6
689.040.733 610.040.733 414.020.592 683.611.214 249.349.661 99.2 24.8 62.635.654 15.3
8,994,884
8,905,345
2,723,289
Ngun: S TN&MT H Ni (2006)
Trong ba nm trin khai thc hin N 67 (2004-2006), tnh bnh qun, t l thu ph (tng s ph thu c so vi tng s ph c thm nh) t 58%. T l cao nht c ghi nhn vo nm 2004 - nm u tin trin khai thu ph. T nm 2005 tr i, tng s ph thu c cng - 92 -
nh mc ph trung bnh tnh trn mt doanh nghip c xu hng gim dn. Trong cc nhm ngnh, ngnh cng nghip ch bin thc phm chim phn ln trong s cc doanh nghip np ph trn a bn H Ni. Trong giai on 2004-2006, s ph thu c t cc doanh nghip ch bin thc phm chim 52% tng s ph thu c trn a bn ton thnh ph. Xu hng gim s ph trung bnh tnh trn mt doanh nghip v tng s ph phi np trong giai on 2004-2006 c th phn nh hai vn tri ngc nhau. Mt mt, n th hin s ci thin trong cht lng mi trng ca cc doanh nghip bi s ph phi np c tnh da trn tng khi lng nhim v mc ph qui nh cho mi cht nhim c trong cht thi. S ph doanh nghip phi np gim xung ng ngha vi lng nhim gim i. Xu hng ny cng phn no th hin hiu qu ca N 67 trong vic ci thin cht lng mi trng ti Vit Nam. V d in hnh l Nh my Bia H Ni. Sau khi lp t h thng x l nc thi, nh my ct gim trn 90% tng s ph nc thi phi np t 363 triu ng xung cn 35 triu ng. Mt khc, xu hng gim cn c th phn nh nhng bt cp trong cng tc thu ph. Do nng lc hn ch nn s ph thu c hng nm gim xung. Theo nh gi ca cc cc b qun l v cc nh nghin cu, vic trin khai N 67 ti Vit Nam ni chung v H Ni ni ring cha hiu qu (Thanh, L.H, 2006). Ba nguyn nhn c bn ca vn ny l (1) thiu nh hng v phng php c th, (2) thiu nhn lc ti mi cp qun l4, v (3) tn ti rt nhiu bt cp trong vic tnh ton, thu ph, thm nh v nh gi. Thc hin N 67/CP ti Tp. HCM N 67 c trin khai thc hin ti TP. H Ch Minh t thng 1 nm 2004. Tp. H Ch Minh l mt trong nhng a phng i tin phong trong vic trin khai ngh nh v thu ph ph BVMT i vi nc thi cng nghip. Vic thu ph nhn c s phi hp cht ch gia cc cp qun l5 . Ngay t nm 2004, S TN&MT TP. H Ch Minh son
Phng Mi trng ca S TN&MT H Ni c tt c 15 cn b, trong 3 cn b kim nhim cng tc thu ph nc thi cng nghip.
Vo thi im nm 2006 ch duy nht S TN&MT TP. HCM c Chi cc BVMT vi 15 cn b. Chi cc c trch nhim kim tra v gim st cc hot ng c lin quan ti vic thc hin N 67
- 93 -
tho ti liu hng dn v vic trin khai thc hin N 67. Cc kho hc ph bin kin thc cng nh tp hun v N 67 c thc hin ti nhiu qun, huyn cng nh cc khu cng nghip, khu ch xut ca thnh ph. Cng nh a s cc a phng khi trin khai N 67, TP. H Ch Minh thc hin thu ph i vi by cht nhim. Cc qui nh v cch tnh ph, thm nh, thu ph c thc hin theo ng tinh thn ca N 67 v Thng t 125. Khc vi H Ni, tng s ph thu c v s ph trung bnh tnh trn mt doanh nghip ti TP. H Ch Minh c xu hng tng trong giai on 2004-2006. iu ny, mt mt, th hin n lc ca cc cp qun l mi trng ti TP. H Ch Minh trong vic trin khai N 67; mt khc, cng c th hm v tc ng ngc ca N 67 i vi hnh vi ca cc doanh nghip gy nhim. Cc doanh nghip c xu hng tr ph thay cho vic x l nhim do hot ng sn xut to ra. y l mt tn hiu ng lo ngi th hin s thiu hiu bit ca cc doanh nghip v bn cht ca ph mi trng v sai lch v chnh sch. iu ny cng c th cho thy mc ph p dng hin nay tng i thp so vi chi ph x l cht thi ca doanh nghip. Bng 3.4: Tnh hnh np ph ca cc doanh nghip trn a bn Tp. HCM TT 1 2 Ch tiu Tng s doanh nghip np ph Nm 2004 129 Nm 2005 1851 Nm 2006 1594
Tng s ph thu 294.929.541 4.716.455.486 6.054.465.653 c (ng) S ph trung bnh mt doanh nghip (ng) 2.286.276 2.548.058 3.798.285
Ngun: S TN&MT TP. HCM (2006)
- 94 -
Tnh n thng 7 nm 2007, tng s ph thu c ti TP. H Ch Minh l 13.427.097.780 ng (Bng 3.4), gp 11 ln so vi tng s ph thu c ti H Ni, trong khi tng s doanh nghip np ph l 3574 doanh nghip (chim gn 12% tng s doanh nghip trn a bn). S doanh nghip tr ph ti TP. H Ch Minh cao hn 30 ln so vi H Ni, v mc ph tnh trung bnh cho mt doanh nghip vo khong 3.096.208 ng (ln hn 40% mc ph phi tr ca cc doanh nghip ti H Ni). Cc thng tin chi tit v vic trin khai N 67 ti H Ni v TP. H Ch Minh c m t trong Bng 3.5. Bng 3.5: Trin khai N 67 ti H Ni v TP. HCM Ch tiu Thi gian trin khai Ch tiu nhim Cc ti liu h tr H Ni TP. HCM Thng 5 nm 2004 Thng 1 nm 2004 6 (khng bao gm 7 BOD) N 67, Thng t N 67, Thng t 125; Phn mm 125; ti liu hng n gin dn Phng Mi trng, Chi cc bo v mi Cng ty cp nc, trng, Cng ty cp BQL cc khu CN nc, BQL cc khu CN 3 Trn 20,000 127 0,74% 995.596.529 7.939.342 15 Trn 30,000 3574 11,91% 11.065.850.683 3.096.208
n v thc hin chnh S lng cn b tham gia Tng s doanh nghip phi np ph Tng s doanh nghip np ph T l doanh nghip np ph Tng s ph thu c giai on 2004-2006 (ng) S ph trung bnh tnh trn 1 doanh nghip (ng)
Ngun: Tng hp ca tc gi
- 95 -
Ni dung ca N 67 v Thng t 125 tng i r rng, d hiu. Tuy nhin trong qu trnh thc hin, nhiu vng mc xut hin lm gim tnh hiu qu ca N. Nghin cu ca Laplante (2006b) v vic thc thi N 67 trn thc t cho thy c t nht hai vn cn u tin gii quyt. Th nht l vn thi gian. Tt c mi giao dch t khi k khai n thm nh v np ph din ra trong vng 20 ngy ca qu tip theo (Hnh 1). Vi nng lc rt hn ch ca mnh, trn thc t, rt t cc S TN&MT c th thc hin c khi lng cng vic ny. Th hai l vn tnh ph. y c th coi l vn hc ba nht v ton b s ph phi np c tnh ton da trn ti lng nhim doanh nghip to ra. khc phc nhc im ny, B TN&MT ang d nh xc lp h s pht thi cho cc ngnh. Tuy nhin, cn ht sc thn trng trong vic p dng h s pht thi v c th dn ti vic tnh ton sai mc nhim v lm gim hiu qu ca cng c ph. 3.4.4. Nhn xt chung p dng cng c kinh t trong qun l nhim l cch tip cn ng n nhm hn ch nhim mi trng ti Vit Nam. Cng vi vic thc thi cc cng c trn thc t nh ph nc thi cng nghip, k qu mi trng, Vit Nam th hin n lc v quyt tm cao trong vic ci thin cht lng mi trng v hn ch nhim ti Vit Nam (Laplante, 2006b). Tuy nhin, thc thi thnh cng cc chnh sch mi trng da trn cc cng c kinh t, mt s ni dung c th cn thc hin: Th nht, trong iu kin p dng cng c kinh t cn hn ch nh Vit Nam hin nay, vic p dng bt c cng c kinh t no trn din rng l ht sc kh khn. Do , cn p dng cc cng c ny trn c s th im hoc gii hn trong mt phm vi hp nhm hc hi kinh nghim, sau p dng trn qui m rng hn. Th hai, chnh sch qun l nhim da trn cng c kinh t nn bt u bng cc cng c kinh t i hi ngun lc v nng lc chnh sch va phi. Nu cng c kinh t c chn d thc hin th kh nng thnh cng s cao hn. Th ba, cc cng c kinh t cn c thit k theo hng n gin, d p dng. Khi tin hnh la chn cc cng c, cn p dng cc tiu - 96 -
ch nh hiu qu khuyn khch trong vic kim sot nhim, kh nng trong vic t c mc tiu bi hon chi ph, tnh n gin v th tc hnh chnh v mc chp nhn i vi cc ch th p dng. 3.4.5. Cc xut i vi ph nc thi cng nghip i tng chu ph? Thc t cho thy, trong hu ht cc trng hp, s lng cc doanh nghip phi tr ph l qu ln so vi nng lc ca cc S TN&MT. Vi nng lc hn ch ca cc cp qun l, vic p dng ph i vi cc doanh nghip ln trong mt s ngnh c th l tng i kh thi. lm c iu , trc ht cn xc nh ngnh gy nhim chnh. Cc ngnh ny c th bao gm sn xut giy, dt may, da giy, ho cht v ch bin thc phm. Nghin cu gn y ca Ngn hng Th gii (nh gi v phn tch tc ng nhim do ngnh cng nghip ch bin, ch to Vit Nam) cho thy ch tnh ring ba ngnh cng nghip (Bao b giy v ba cc tng VSIC6 2102; Bt giy, giy v ba cc tng VSIC 2101; sa v cc sn phm sa VSIC 1520) chim hn 45% tng lng pht thi BOD ca ton ngnh cng nghip ch bin. Tng t, theo c tnh, ba ngnh (Phn bn v cc hp cht nit VSIC 2412; st thp c bn VSIC 2710; v ho cht c bn tr phn bn v cc hp cht nit VSIC 2411) to ra hn 40% tng lng kim loi nng pht thi vo mi trng. tin cy ca nhng tnh ton ny c th cha hon ton chnh xc nhng chng cho thy mt thc t l mt s ngnh gy nhim nhiu hn ngnh khc. Do vy, Vit Nam c th gim nhim mt cch ng k nu tp trung vo qun l mt s ngnh c tim nng gy nhim cao. iu ny c th gip gim bt gnh nng ca cc c quan qun l trong vic trin khai thnh cng cc cng c kinh t trn thc t. Ch tiu nhim no cn lu ? Thc t p dng ph BVMT i vi nc thi cng nghip ti H Ni v TP. H Ch Minh cho thy, phn ln s ph thu c t ba ch tiu BOD, COD v TSS. Cc ch tiu ny thng c cc doanh nghip k khai v tng i d dng trong vic kim tra cng nh chi ph phn
6
VSIC l h thng m ngnh kinh t ca Vit Nam
- 97 -
tch tng i thp. Hn na, nng lc ca cc c quan qun l trong vic kim sot kim loi nng vn cn rt hn ch v chi ph cho vic phn tch l tng i ln. Do , p dng thnh cng N 67, chnh ph ch nn p dng ph cho mt vi ch tiu nhim nh COD hoc TSS. Kinh nghim ca cc nc trn th gii cho thy, h thng ph cng n gin th cng d p dng trn thc t. Philippines rt thnh cng trong vic gim nhim nc bng cch p dng ph thi i vi BOD v TSS, trong khi Malaysia gim ng k lng nhim t ngnh cng nghip sn xut du c thng qua vic nh thu BOD. C l nhng kinh nghim ny cha a ra cu tr li chnh xc v hnh thc ph Vit Nam cn p dng, nhng chng l nhng bi hc qu bu cho Vit Nam. H thng ph cn c xy dng nh th no? Mc tiu chnh ca vic p dng ph BVMT i vi nc thi l nhm (1) thay i hnh vi ca ngi gy nhim nhm hn ch nhim mi trng t nc thi, (2) s dng tit kim nc sch v (3) to ngun kinh ph cho Qu BVMT phc v vic bo v, khc phc nhim mi trng. Trong ba mc tiu trn, thay i hnh vi ca ngi gy nhim l mc tiu quan trng nht; tip n l to ngun thu cho cng tc BVMT v s dng hiu qu ti nguyn nc. Tuy nhin, thc t cho thy rng mc tiu to ngun thu i khi cn ln t cc mc tiu khc. H thng ph hin hnh ca Vit Nam hin nay c xy dng ging nh h thng ph nhim khng c ph c nh bt buc i vi cc doanh nghip. N 67 a ra mc ph ti a v mc ph ti thiu i vi cc cht nhim qui nh. Hai mc tiu hn ch nhim v to ngun thu rt kh t c vi h thng ph hin hnh. t c hai mc tiu trn h thng ph hai nc s gip gii quyt nhng tn ti ca N 67. C Philippines v Malaysia u p dng h thng ph hai nc: nc mt l ph c nh tng t ph hnh chnh, bt buc cho mi tng nhm to ngun thu cho cng tc qun l; nc hai l ph nhim. gim bt s lng cc doanh nghip phi gim st, cc c quan qun l nn p dng ph c nh i vi cc doanh nghip nh trong ngnh chu ph. - 98 -
Mc ph l bao nhiu? Mt vn quan trng khc cn lu khi p dng cng c kinh t l cn xc lp mc ph thch hp. Mc ph cao c th to ng lc mnh cho cc doanh nghip ct gim nhim, nhng hiu qu v ngun thu thng khng t c. Cc doanh nghip s c xu hng x l nhim trnh phi tr ph cao. Tuy nhin, cng phi tha nhn vic p dng mc ph cao ngay t u c th cho php c c nhng ci thin mi trng nhanh hn. Bn cnh , mc ph thp c th t to p lc v chi ph cho cc doanh nghip ti cc nc ang pht trin (trong c Vit Nam) nhng c th tht bi trong vic ci thin cht lng mi trng. Cc quc gia khc trong khu vc, nh Trung Quc, Philippines v Malaysia, u ang p dng mc ph nhim cao hn nhiu so vi Vit Nam. Vi trnh pht trin kinh t nh Vit Nam hin nay th vic p dng mc ph hin ti l tng i thch hp. Tuy nhin, mc ph ny cn iu chnh tng dn theo chu k 5 nm. Thc t cho thy, mc lm pht thng lm mt i gi tr thc ca ph. Tuy vy, iu chnh thng xuyn mc ph do nh hng ca lm pht l vic lm khng kh thi. Do , p dng h thng t iu chnh hng nm theo ch s gi tiu dng (CPI) l vic nn lm nhm hn ch nh hng ca lm pht n hiu qu ca cng c. Ai l ngi thu ph? Vic p dng N 67 trn thc t cho thy c s trng lp v thiu r rng trong vic phn cng trch nhim ca cc c quan qun l nh S TN&MT, Cng ty kinh doanh nc sch v Ban qun l cc khu cng nghip, khu ch xut trong vic thu ph. Tuy nhin, cn lu mc tiu u tin ca vic p dng cc cng c kinh t l qun l nhim nn c quan chu trch nhim chnh phi l S TN&MT. Vic trin khai cng c ph phi nm trong h thng kim tra gim st thng xuyn ca S. Cng ty kinh doanh nc sch v Ban qun l cc khu cng nghip, khu ch xut ch l cc c quan phi hp nhm thc hin nhim v trn. Do vic thu ph v qun l ph l trch nhim ca s TN&MT nn nht thit phi c mt b phn chuyn trch v vn ny. Kim sot nhim bng cc cng c kinh t i hi kinh nghim qun l cng cc kin thc v kinh t v mi trng. Tuy nhin, h thng qun l mi - 99 -
trng hin nay cn nhiu bt cp, c cu t chc qun l cn cha tng xng vi nhim v t ra. Tnh chung trn c nc, t l cn b qun l mi trng l 4 ngi/1 triu dn, trong khi ti cc nc trong khu vc th t l ny cao hn nhiu ln (Trung Quc 20 ngi/1 triu dn, Thi Lan 30 ngi, Campuchia 100 ngi). Cc S TN&MT cn xy dng chin lc v ci thin v nng cao cht lng ngun nhn lc thc hin cc chc nng ca mnh. Cc vn khc Thc t cho thy, trong nhiu trng hp, cc chnh sch khng trin khai c l do thiu cc iu kin tin thc hin chnh sch. Ti Vit Nam, c mt khong cch rt ln v thng tin gia cc c quan qun l v cng ng doanh nghip. S liu ca c quan qun l nh Tng cc Thng k, B K hoch v u t, B Ti chnh, B TN&MT thng c s khc bit. iu ny gy tr ngi ln trong cng tc qun l. V l , thng nht h thng qun l thng tin, s liu gia cc B, Ban, Ngnh l vic lm cn thit. H thng trao i thng tin ny s gim ng k chi ph qun l. thc hin tt cc cng c kinh t trong qun l mi trng, chnh ph cng cn pht trin thm cc phng th nghim tiu chun gip cc doanh nghip ly mu v phn tch. Thit lp h thng cp chng ch cng nhn phng th nghim t chun trong xc nh r tiu ch cng nhn, l ph cp chng ch v cc hnh thc pht i vi cc phng th nghim khng t chun l vic lm cn thit. Vic ny gip cc doanh nghip thc hin trch nhim t bo co v gim bt gnh nng cho cc c quan qun l trong vic thm tra, nh gi. Danh sch cc phng th nghim t chun cn c cng b rng ri. S tham gia ca khu vc t nhn vo lnh vc hot ng ny cn c khuyn khch m rng dch v v to ra s cnh tranh lnh mnh cho cc doanh nghip hot ng trong lnh vc phn tch mi trng v cp chng ch. Bn cnh vic p dng cc ch ti x pht i vi cc doanh nghip khng tr ph l vic cn lm ngay. Qui nh v x l vi phm hnh chnh trong lnh vc BVMT c p dng nhng mc pht cn rt khim tn cha kh nng rn e. Mc pht i vi nhng hnh vi khng tun th phi cao hn t 5 n 10 ln to ng c thay i - 100 -
hnh vi ca cc doanh nghip. Ngoi ra, ti phm mi trng cn c x l nghim khc tng cng hiu lc rn e. hin thc ho tt c nhng xut/khuyn ngh nu trn, Vit Nam cn xy dng l trnh c th v minh bch cho vic p dng cc cng c kinh t trong qun l nhim. lm c iu , cn c bit quan tm ti (i) mc tiu ci thin mi trng v li ch ca ngi dn, (ii) cc ch tiu nhim, loi hnh doanh nghip, ngnh sn xut cn iu chnh, (iii) xy dng cc c s tin cho vic p dng chnh sch, v (iv) thng bo rng ri v l trnh p dng cng c cho cc i tng lin quan nhm gim thiu chi ph chuyn giao. Ngoi ra, iu c bit quan trng l tt c cc chnh sch phi ht sc minh bch v cng bng cho cc i tng. Bt c chnh sch no nu b qua yu t ny chc hn s kh thnh cng. 3.5. Kt lun C th ni, cng cuc i mi ni chung v nm 2009 ni ring v ang t ra cho Vit Nam nhiu thch thc to ln v mi trng. Hot ng bo v mi trng hng ti pht trin bn vng l mt cng vic c tnh cch mng bi n lin quan ti ton b cc khu thit yu ca i sng kinh t x hi, t nhn thc n thay i thi quen, hnh thnh np sng mi, ngnh ngh mi, c cu kinh t mi, v t chc mi. Trc mt chng ta m ra t nht hai vin cnh cho nn kinh t Vit Nam. Vin cnh th nht: Ngay t by gi phi t vn mi trng trong cc chin lc pht trin, la chn gii php thit thc lm cho kinh t, x hi v mi trng pht trin hi ha, thc s coi mi trng l mt quc sch c bn. Nu lm c iu , tnh hnh mi trng v ti nguyn Vit Nam s c ci thin ng k v n nm 2020 th mi trng Vit Nam s xut hin vi mt b mt mi, b cc hp l, c s h tng ng b, cnh quan xanh ti sch p, mi trng sinh thi i vo qu o tun hon lnh mnh. y l c s vng chc cho s pht trin bn vng kinh t x hi. Vin cnh th hai: Vn mi trng ch dng li li ni, tng v cc nh hng chung, khng c gii php hu hiu trong vic thc hin. Nh vy, n nm 2020, cht lng mi trng s ngy cng xu - 101 -
i v suy gim n mc nghim trng. iu ny khng nhng s nh hng tiu cc ti i sng, sc khe ca nhn dn m cn gy cn tr cho s pht trin bn vng kinh t x hi quc gia. Vin cnh ny khng phi l tng tng hay xa vi. Vi cch thc pht trin nh hin nay, iu t hn s tr thnh hin thc. Khng cn nghi ng g na, chng ta ang cn c c vin cnh th nht, ngn nga vin cnh th hai v cn tp trung nhiu n lc hn na cho lnh vc bo v mi trng. Php lut c xy dng nhanh s to ch da vng chc cho cng tc bo v mi trng. Ln sng bo v mi trng trn th gii tip tc dng cao s khng ngng tc ng n thc bo v mi trng ca ng o nhn dn trong nc, ca cc doanh nghip v cc nh hoch nh chnh sch. Ngoi ra, Chng trnh ngh s 21 c xy dng nh ra cng lnh pht trin cho cc lnh vc ca nn kinh t quc dn. Nu pht trin theo nh hng , kinh t x hi ca Vit Nam s c kt cc tt p, vic bo v mi trng s c tng lai ti sng. Tuy nhin, vn quan trng l thc hin v hnh ng. y l iu then cht, l th thch m mi ngi dn Vit Nam v cng ng quc t u ang quan tm v mong i. Ti liu tham kho Ting Vit Ban Khoa gio Trung ng, 2003. Bo v mi trng v pht trin bn vng Vit Nam. Nh xut bn chnh tr quc gia, H Ni. B K hoch v u t, 1997. D n th nghim VIE/97/007. Mi trng v k hoch ho u t. Bo co ni b, H Ni, Vit Nam B Ti nguyn v Mi trng, Tng cc Mi trng, 2009. Bo co quc gia ln th 4 thc hin Cng c a dng sinh hc. H Ni, Vit Nam. B Ti nguyn v Mi trng, 2009. Kch bn Bin i kh hu v nc bin dng cho Vit Nam. H Ni, Vit Nam. - 102 -
Chng trnh pht trin Lin Hip Quc UNDP, 2008. Bo co Pht trin con ngi 2007/2008. Chinh, N.T, 2003. Gio trnh kinh t v qun l mi trng, Nh xut Bn Thng k, H Ni, Vit Nam Ngn hng th gii, 2008. nh gi v phn tch tc ng nhim do ngnh cng nghip ch bin, ch to Vit Nam. S Cng thng H Ni. 2004. Thng k cng nghip ti H Ni. Bo co ni b, H Ni, Vit Nam S Ti nguyn & Mi trng H Ni, 2006. Hin trng mi trng H Ni, Bo co ni b, H Ni, Vit Nam S Ti nguyn & Mi trng Tp. H Ch Minh, 2006. Hin trng mi trng Tp. HCM, Bo co ni b, Tp. H Ch Minh, Vit Nam Cc vn bn php lut v Bo v mi trng Tng cc Thng k, 2009a, Tng iu tra Dn s v Nh nm 2009. Tng cc Thng k, 2009b, Tnh hnh kinh t x hi Vit Nam nm 2009. Tng cc Thng k, 2008, Tnh hnh kinh t x hi Vit Nam nm 2008. Ting Anh Jose Feres and R. Arnauld. 2005. Assessing the impact of environmental regulation on industrial water use: Evidence from Brazil. Land Economics, 81 (3). Laplante, B. 2006a. Some thoughts on economic instruments in Vietnam. Paper presented at a National Conference on Environmental Economics in Vietnam. Hanoi, June 5, 2006 Laplante, B. 2006b. Review of implementation of Decree 67/2003 on environmental protection charges for wastewater in Vietnam. United Nations Development Programme (UNDP). (unpublished). - 103 -
Magat, A and K. Viscusi. 1990. Effectiveness of EPAs regulatory enforcement: The case of industrial effluent standards. J. Law Economics, 33, 331-360 Ministry of Industry. 2000. Result of the industrial pollution survey in 1999. Internal report. Hanoi, Vietnam MoNRE. 2002. State of environment Vietnam 2002. Ministry of Natural Resources and Environment, Vietnam. MoNRE. 2006. State of environment Vietnam 2006. Ministry of Natural Resources and Environment, Vietnam. MoNRE. 2008. State of environment Vietnam 2008. Ministry of Natural Resources and Environment, Vietnam. MoNRE. 2006. An internal report on the implementation of Decree 67 CP in Vietnam. Ministry of Natural Resources and Environment, Vietnam. OConnor, D. 1995. Applying economic instruments in developing countries: From theory to implementation. OECD Development Center, May 1995. Ohno, K. 2008. Industrial Strategy for Vietnams New Era. VDF working paper (unpublished), Hanoi, Vietnam. Sterner T. 2003. Policy Instruments for Environmental and Natural Resource Management. Thanh L.H. 2006. Assessing the impacts of Environmental Regulations on Food Processing Industry in Vietnam: The Case of Environmental Protection Fees on Industrial Wastewater. EEPSEA research report. Singapore. World Bank. 1995. A report on Vietnam Environmental Program and Policy Priorities for the Socialist Economy in Transition. World Bank,Washington DC. UNDP. 1995. Incorporating environmental consideration into investment decision-making in Vietnam. United Nations Development Programme. Hanoi. - 104 -
US EPA (Environmental Protection Agency). 1998. Partner for the Environment: Collective Statement of Success. Washington, DC. Vietnam Environment Monitor. 2003. Water. Ministry of Natural Resources and Environment, Vietnam.
- 105 -
CHNG 4
TRNH BY THU NHP TRUNG BNH I MI HOCH NH CHNH SCH CNG NGHIP VIT NAM*
Kenichi Ohno Tip tc pht trin ln mc thu nhp cao ch t c khi mi ngi cng nng cao nng lc v lm vic chm ch. Tng trng ch da vo ti nguyn thin nhin, lung vn FDI hay li th v tr a l th sm mun g cng s n hi kt. Cn phi c chnh sch cng nghip tin phong tho g ro cn ny. Tng trng m Vit Nam c c trong mt thp k ri va qua l do tc ng ca t do ho ng thi im v sc mua t cc nc khc i vi hng xut khu ca Vit Nam. Hin nay, vi qu trnh chuyn i mt cch c h thng v s hi nhp ton cu ngy cng tr nn su sc, Vit Nam cn xy dng gi tr ni ti tip tc tng trng v trnh ri vo by thu nhp trung bnh. Vit Nam t n mt mc pht trin m ti tng trng hng ti mc thu nhp cao hn s khng th c bo m nu nh khng i mi ng k qu trnh hoch nh chnh sch nhm pht huy tim nng y ca t nc. Mc tiu Cng nghip ho v Hin i ho m Vit Nam hng n vo nm 2020 cn phi c h tr bi cc chin lc pht trin cng nghip kh thi v cc k hoch hnh ng c th l nhng th m Vit Nam ang thiu. Cn phi tip tc tng cng s tham gia ca cc bn lin quan trong qu trnh xy dng chnh sch, phi hp hot ng gia cc b ngnh, ch o r rng t cc nh lnh o cp cao, v cc c ch khuyn khch i vi cng chc. iu ny i hi phi c nhng thay i cn bn trong qun l chnh sch. Mt m hnh lnh o mi, mt i ng tham mu trc tip t vn lnh o
* Bi vit ny cp nht v b sung t bi vit cng tiu ca tc gi c ng trn tp ch ASEAN Economic Bulletin, vol.26, no.1 (Thng 4, 2009), trang 25-43. Bn gc c dch ra ting Vit v trnh by ti Vin Khoa hc X hi Vit Nam, Vin Chin lc Pht trin - B K hoch v u t, v Chng trnh Pht trin Lin Hp Quc Vit Nam vo thng 8, 2009. Tc gi trn trng cm n nhng kin ng gp, nhn xt ti cc bui thuyt trnh ny.
- 107 -
Chng 4: Trnh by thu nhp trung bnh - i mi hoch nh chnh sch...
cp cao v mt lin minh chin lc vi cc i tc quc t l nhng im chnh cn phi i mi trong qu trnh hoch nh chnh sch cng nghip ca Vit Nam. Bi vit ny s phn tch nhng vn xoay quanh vic hoch nh chnh sch cng nghip Vit Nam. Kt lun chnh ca nghin cu l Vit Nam c th s b mc by thu nhp trung bnh nu khng thay i chnh sch. Trn c s tc gi a ra mt vi gi trnh by ny. Gii php xut s bao hm c ni dung v cch thc t chc thc hin chnh sch.
4.1. By thu nhp trung bnh v chnh sch cng nghip tin phong Theo ng ngha, pht trin phi hnh thnh nh nng cao cht lng vn con ngi hn l nh may mn v c c ngun ti nguyn thin nhin hay c li th v tr a l d dng tip nhn h tr v u t nc ngoi. Ph thuc vo nhng li th khng t mnh to ra, quc gia c th tng trng n mc thu nhp thp, trung bnh hay cao vi mt cht n lc nhng ri cui cng s b mc kt mc thu nhp nu khng xy dng c thc quc gia v nhng th ch khuyn khch nng cao cht lng ngun nhn lc. Tnh trng ny c gi l by pht trin. Nu t nc c cht t li th v ti nguyn v v tr a l, t nc s d b ri vo by thu nhp trung bnh. Mt iu hin nhin l bt k ai nu ch c th cung cp lao ng gin n cho cc cng s, nh my do ngi nc ngoi qun l th ch nhn c mc thu nhp trung bnh khong vi trm la M mt thng. tng thu nhp, h phi c k nng v kin thc m nn kinh t ton cu ang cn, tham gia vo cc hot ng c tnh sng to v to ra gi tr, v khng cn n s hng dn ca ngi nc ngoi. Tnh trung bnh cho c khu vc, ng c bit n vi mc tng trng n tng, nhng khng phi tt c cc nn kinh t trong khu vc u pht trin thnh cng. Nht Bn bt u cng nghip ha t rt sm. i Loan v Hn Quc cng t mc thu nhp v nng lc cng nghip tng i cao. Tuy nhin, Malaixia v Thi Lan vn mc thu nhp trung bnh d nhng nc ny tin hnh cng nghip ha cng - 108 -
thi im vi i Loan v Hn Quc, tc l t nhng nm 1960. Innxia v Philipin vn cha t c bc tin no nu so snh vi mc thu nhp ca M. Vit Nam mi ch gia nhp nhm cc nc thu nhp trung bnh t nm 2008 nhng tng lai vn cha c g chc chn. Tng t, hu ht cc nc M La tinh t n mc thu nhp cao t u th k XIX nhng gi vn l cc nc ang pht trin. Mt s nc chu Phi khng c bt k li th ban u no b mc kt mc thu nhp thp. Mi tng tc gia hai yu t: s nng ng ca khu vc t nhn v chnh sch tt dn n nhng khc bit ni trn. Vi bt k nc no, yu t u t nhiu c th c trong ngn hn, nhng yu t sau chnh ph c th to ra nh nh lnh o c tm nhn xa trng rng v c cung cp y thng tin. Cc hnh ng chnh sch cn thit cn linh hot hn Tha c Washington-nhng xut chnh sch chun ca Ngn hng Th gii (WB) v Qu Tin t Quc t (IMF) bao gm bi b cc quy nh, t nhn ha, hi nhp quc t v xy dng mi trng kinh doanh tt. Nhng hnh ng linh hot ny thm ch vn cn thit c trong th k XXI v ton cu ha din ra mnh m v nhng quy nh ca T chc Thng mi Th gii (WTO) cng nh cc khu thng mi t do s thu hp ng k phm vi chnh sch ca nhng nc i sau. Tuy nhin, ch trong phm vi chnh sch hn hp, chng ta vn c th thit k v thc hin nhng chin lc c ngha nhm thc y cng nghip ha. V d, pht trin cng nghip h tr v ngun nhn lc cng nghip hon ton khng vi phm cc quy nh ca WTO. Cc bin php tng cng chuyn giao cng ngh, gio dc v o to, marketing FDI, ti chnh SME, qun tr doanh nghip, c s h tng, hu cn, cm cng nghip, n in cng nghip... cng c php s dng trong tnh hnh quc t hin nay. Chng ti xut s dng thut ng chnh sch cng nghip tin phong m t nhng g Vit Nam v cc nc i sau phi lm ph v by thu nhp trung bnh. Hp phn ch o ca chnh sch ny l chp nhn c ch th trng v ton cu ha, tinh thn hc hi linh hot ca c chnh ph v khu vc t nhn, v mi tng tc phc tp v - 109 -
khng ngng thay i gia hai khu vc ny. C th hn, chnh sch cng nghip tin phong phi tha mn tt c nhng iu kin sau: (i) Pht trin theo c ch th trng trong bi cnh ton cu ha - khu vc t nhn ch yu thc hin hot ng sn xut, u t, thng mi v cc hot ng kinh t khc trong mi trng cnh tranh m do c ch th trng v qu trnh ton cu ha to ra. T nhn ha, quy nh WTO, hi nhp khu vc, v cc khu vc thng mi t do cn c tn dng mt cch tch cc. Nh nc khng tham gia vo hot ng sn xut tr nhng lnh vc khu vc t nhn cha sn sng tip qun vai tr ca nh nc. (ii) Nh nc mnh - nh nc m ng vai tr vng chc v ch ng trong vic nh hng v h tr pht trin mc d mi hot ng sn xut v nguyn tc ch yu l do khi t nhn thc hin. Nh nc s huy ng cc chnh sch cn thit khuyn khch to ra gi tr, ngn chn tm kim c li, v nh hng khu vc t nhn theo mt tm nhn quc gia kin nh. Bin i kinh t ln phi do nh nc iu phi bi th trng khng th to ra thay i ln nh vy c. (iii) Gi li nhng cng c chnh sch ph hp cho cc nc cng nghip ha i sau - mc d ton cu ha sn sng c chp nhn, iu ny khng c ngha l phi t b mi cng c chnh sch cng nghip ngay lp tc v thay th bng p lc th trng, n gin bi v gi chnh sch cho th k 21 khc vi nhng g m Nht Bn, i Loan v Hn Quc thc hin trong qu kh. iu ny cng ng rng m rng phm vi th trng phi c tin hnh tng bc hp l nhm m bo cc cng c chnh sch cn thit vn c php s dng, v rng p lc quc t i vi quy m v tc m ca kinh t phi ph hp vi chin lc pht trin ca cc nc i sau. (iv) Pht trin nng lc ng - nng cao nng lc chnh sch v tnh nng ng ca khu vc t nhn, c hai yu t thng cn yu trong thi k u pht trin, phi c ch trng trong qu trnh hoch nh chnh sch cng nghip. Chnh sch phi xc nh c nhng mc tiu c th v hng ti vic tng cng nhng - 110 -
im mnh hin c hn l ci thin qun l hay nng lc ni chung m khng c cc mc tiu c th. Phm vi v cc bin php chnh sch cn c m rng tng bc ph hp vi vic tng cng nng lc chnh sch v tnh nng ng ca khu vc t nhn (Ohno v Ohno, 2009). (v) Ni lc ha k nng v cng ngh - cch thc c bn tin hnh cng nghip ha thnh cng l phi ni lc ha c k nng v cng ngh c trong ngun vn con ngi ca cng dn trong nc. y phi l phn quan trng nht ca mc tiu v gii php chnh sch cng nghip. Khai thc ti nguyn, FDI, ODA v li th a l cng rt quan trng, nhng nhng li th ny ch c t v tr th yu nhm h tr cho pht trin k nng v cng ngh. (vi) Cng tc cng t hiu qu - khi mt quc gia mnh nh hng khu vc t nhn, mt ri ro c th xy ra l th trng b bp mo v doanh nhn b cm on gy ra tnh trng kinh t nh tr. Nhm trnh ri ro ny, cn phi xy dng c mi quan h hp tc hiu qu gia chnh ph v khu vc t nhn mt cch vng chc da trn s tin tng ln nhau v tham gia mt cch tch cc t hai pha. T chc hi tho v tip thu kin gp vn cha . Khi mi quan h hp tc ny c hnh thnh mt cch vng chc, nh nc mi c th hiu mc ch (thng hay thay i) ca khu vc t nhn, v qua tm nhn, chin lc ca nh nc mi c th nhn c s ng h mnh m khu vc t nhn. (vii) Kin thc su rng v cng nghip - nhm trnh nh gi sai chnh sch v gy nh hng chnh tr, mt yu cu khc na l chnh ph phi tch ly kin thc v nhng ngnh cng nghip m mnh mun can thip. Cc nh lnh o v nhng ngi thc thi chnh sch ca chnh ph phi nm bt c nhng kin thc thc tin mi nht c th a ra nhng quyt nh thng minh, hp l. Kin thc ban u c th c c t cc chuyn gia, hc gi hay cc nh ti tr, nhng ch khi ngi lp chnh sch lnh hi c th cht lng chnh sch cng nghip mi c m bo. - 111 -
Chnh sch cng nghip tin phong nhm cng c s cn bng vn rt mong manh v hay thay i gia ch o ca nh nc v nh hng th trng, gia cam kt ton cu ha v duy tr cng c chnh sch, v gia lnh o quyt on vi nhu cu lng nghe doanh nghip t nhn mt cch cn trng. Mt s kin c th cho rng chnh sch ny kh hiu v mu thun nhau, nhng cn phi lp ra chnh sch phc hp ng ph vi thc tin phc tp. Chnh sch ny rt kh thc hin so vi vic n gin bung lng th trng hoc kim sot mi vic bng c my nh nc. Chnh sch ny cng hon ton khc chnh sch c hch mnh hay bo h nn cng nghip non tr hay thm ch l cng nghip ha do FDI dn dt ca cc nc ASEAN4 (km theo vic gim bo h tng i chm). Tuy nhin, chnh sch cng nghip tin phong khng phi l hnh nh mang tnh l thuyt. Trn thc t, c rt nhiu dn chng c th v chnh sch cng nghip tin phong ng nh Singapore, Malaixia v Thi Lan cng nh nhng h tr ODA ca Nht Bn v cng nghip thc hin t lu nay. 4.2. Bc vo k nguyn mi Nn kinh t Vit Nam tng trng nhanh chng vi tc tng trng bnh qun t 7,4% trong giai on t nm 1991 n nm 2009. Nm 1990, Vit Nam l mt trong nhng quc gia ngho nht th gii vi GDP bnh qun u ngi l 98 la M (theo d liu ca ADB). n nm 2009, vi mc GDP bnh qun u ngi l 1.109 la M, Vit Nam c xp vo hng cc nc c mc thu nhp trung bnh
Ngn hng Th gii hng nm u xp loi cc quc gia. Da trn d liu GNI bnh qun u ngi ca Ngn hng Th gii nm 2008, cch xp loi ny nh sau: quc gia c thu nhp thp ($975 hoc thp hn); quc gia c mc thu nhp trung bnh thp ($976-$3.855), cc quc gia c mc thu nhp trung bnh cao ($3.856-$11.905); cc quc gia c thu nhp cao ($11.906 hoc nhiu hn). Ngoi ra, Ngn hng Th gii nh ngha cc nc IDA (Hip hi Pht trin Quc t) l cc nc c thu nhp bnh qun u ngi di mc $1.135 (s dng d liu 2008) v thiu nng lc ti chnh c quyn vay vn t IBRD (Ngn hng Quc t v Ti thit v Pht trin). Vn vay IDA c nhiu u i, vn vay IBRD khng c u i. Do lm pht v nh gi cao ng Vit Nam, Vit Nam tr thnh nc thu nhp trung bnh t nm 2008 sm hn d nh.
- 112 -
thp theo cch xp loi ca Ngn hng Th gii7. Tng trng c nh hng trn din rng v tc ng ti i sng hng ngy ca tt c ngi dn, ng thi to ra nhng thay i x hi su sc trn ton b lnh th. iu ny tng i khc vi kinh nghim ca cc nc Chu M La tinh hay cc nc Chu Phi vng cn Sahara, ni m tng trng ch xut hin trong mt s ngnh v li ch ca tng trng ch c chia s cho mt s t ngi, trong , ngi nng dn ngho khng c my thay i trong cuc sng ca h. Tuy nhin, nhng thnh qu m Vit Nam c c ngy nay ch yu l do tc ng ca t do ho v cc yu t bn ngoi i km vi hi nhp quc t ch khng phi do sc mnh ni ti. Mc d tc tng trng kinh t ca Vit Nam v nhng n lc ci cch trong mt thp k ri va qua rt ng ghi nhn, song cc doanh nghip trong nc vn cn thiu sc cnh tranh, cc chnh sch v cc th ch vn cn rt yu km so vi chun mc ca cc nc ng . T gia nhng nm 1980 n gia nhng nm 1990, kinh t Vit Nam tng trng rt nhanh nh tc ng ca cc c ch khuyn khch v nh hng ti phn b ca vic t do ha cc ngun lc kinh t ni a (cng cuc i mi). Kt qu l, t gia nhng nm 1990 n nay, tng trng c cng c bi nhiu c hi thng mi mi cng nh dng vn ln t bn ngoi vo. Cc hot ng cng nghip, c bit l cng nghip ch bin hng ho xut khu, vn ch yu do cc cng ty nc ngoi nm gi, trong khi gi tr m ngi lao ng v cc cng ty trong nc to ra l rt hn ch. Hin nay, Vit Nam ang tin gn n giai on cui ca chuyn i h thng v hi nhp ton cu nn cn c bc t ph v nng sut tin xa hn na. Tng trng trong tng lai phi c hu thun bi k nng v cng ngh ch khng phi ch da vo sc mua.
- 113 -
Bng 4.1. Vit Nam - Tm tt cc ch s tng trng Dn GDP GDP Quy s (t u m (triu) USD) ngi kinh (USD) t so vi ASEA N4 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 66,0 67,2 68,5 69,6 70,8 72,0 73,2 74,3 75,5 76,6 77,6 78,7 79,7 80,9 82,0 83,1 84,2 85,2 85,3 85,7 6,5 7,6 9,9 13,2 16,3 20,7 24,7 26,8 27,2 28,7 31,2 32,7 35,1 39,6 45,4 52,9 60,9 71,1 89,1 95,4 98 114 144 189 230 288 337 361 361 374 402 415 440 489 554 637 723 835 1.047 1.109 2,2% 2,4% 2,7% 3,3% 3,5% 3,9% 4,2% 4,9% 7,9% 6,9% 6,8% 7,4% 7,0% 7,0% 7,2% 7,6% 7,2% 7,7% Tng Hch ton tng trung ICOR trng (%) GDP Vn Lao TFP thc ng t (%)
5,1 5,8 8,7 8,1 8,8 9,5 9,3 8,2 5,8 4,8 6,8 6,9 7,1 7,3 7,8 8,4 8,2 8,4 6,2 5,2
6,6 8,4 13,0 41,5 39,0 39,9 36,4 54,9 64,1 62,2 47,4 59,9 44,2 72,1 61,5 59,8 57,1 59,5
43,9 16,9 14,5 21,6 18,5 16,2 1,5 16,0 18,6 17,4 13,8 20,6 27,7 43,7 21,9 16,4 14,3 14,8
49,5 74,7 72,5 36,9 42,5 43,9 62,1 29,1 17,3 20,4 38,8 19,4 28,2 -15,8 16,6 23,8 28,6 25,7
3,31 2,92 2,23 3,25 3,14 3,12 3,34 3,80 5,59 6,59 4,80 4,89 5,01 5,09 4,91 4,68 4,88 4,90 6,60 8,00
Ngun: Tng cc thng k (GSO); Cc ch s chnh ca Ngn hng Pht trin Chu (2008); Cc tnh ton v tng trng, Trn Th t, Nguyn Quang Thng v Chu Quang Khi, Ngun lc ca tng trng kinh t Vit Nam 1986-2004, cha xut bn, i hc Kinh t quc dn (2005) giai on 1990-2004 v tnh ton phi chnh thc ca Phng thng k thu nhp quc dn, Tng cc thng k cho giai on 2005-2007. S ng nht v kt qu gia hai tnh ton ny khng c bo m.
- 114 -
Cc s liu thng k tng trng trnh by trong Bng 4.1 phn nh ng nhng iu nu. Cho n gia nhng nm 1990, h s li tc ca vn trn mt n v sn lng (ICOR) mc thp v mc ng gp ca nng sut nhn t tng hp (total factor productivity- TFP) cho tng trng t mc cao - iu ny cho thy tng trng c c ch yu do tng hiu sut - mc d c xut pht im thp t nhng nm k hoch ha m khng cn phi u t nhiu. Trong giai on sau , ch s ICOR tng ln, ng gp ca TFP i vi tng trng gim xung v ng gp ca vn tng ln ng k. iu ny cho thy tng trng c c l nh u t t, nhng mc hiu qu s dng vn th li thp. Gi chnh sch Tho c Washington m Ngn hng Th gii v Qu Tin t Quc t a ra nh t do ho, t nhn ho, ci cch lut php, n nh kinh t v m c th mang li mt mc thu nhp trung bnh nu tt c cc chnh sch ny c thc hin mt cch ph hp; tuy nhin vn cha tng trng ln mc thu nhp cao hn. V c bn, Vit Nam ang i theo m hnh tng trng ca cc nc ng lng ging c c im l: coi m ca v hi nhp khu vc l yu t tin quyt i vi tng trng, cng c thng mi ni vng v u t trc tip nc ngoi (FDI), tit kim v u t mc cao, chuyn i nng ng c cu cng nghip, th ho v di c nng thn thnh th, v gii quyt cc vn lin quan n tng trng nh khong cch thu nhp v giu ngho, tc nghn giao thng, nhim, bong bng ti chnh v nhng vn khc. ng thi, mt s nhn t mi i vi Vit Nam nh hi nhp nhanh hn so vi ASEAN 4 cng cn c lu . Trong bi cnh mt ng nng ng, Vit Nam cn tin hnh thnh cng ba chnh sch quan trng nhm duy tr tng trng, l: (1) xy dng gi tr ni ti, (2) gii quyt tt cc vn x hi mi t ra do tng trng nhanh, (3) qun l kinh t v m hiu qu trong bi cnh hi nhp v ti chnh. Chnh sch u tin c vai tr thc y tng trng trong khi chnh sch th hai v th ba c vai tr chun b s n nh v chnh tr v s ng h x him nu khng c s n nh v hu thun ny th cng cuc cng nghip ho, hin i ho khng th thc hin c. Vo khong nm 2008, nhng nguy c v cc vn x hi nh n tc giao thng v s ph hu mi trng cng nh s mt cn bng trong kinh t v m (bong bng ti sn v s bt n v gi) xut hin Vit Nam. Qun l cng nghip ho theo ngha rng cn phi c - 115 -
thc hin i ph vi nhng thch thc mi, nu khng, ton b qu trnh cng nghip ho c th b chm li (Murakami, 1992, 1994). Mc d c ba nhim v ny u rt quan trng song nghin cu ny ch tp trung vo vn u tin l xy dng gi tr ni ti. Hai vn cn li tc gi s cp n trong dp khc. 4.3. Thnh tu khc nhau ca cc nc ng Mt quc gia c thu nhp thp tri qua chin tranh, bt n chnh tr, k hoch ha x hi ch ngha hay nhng yu km nghim trng trong qun l kinh t thng c c trng l c cu kinh t d v. Nn kinh t nh vy ch yu da vo khai thc cc ngun lc, xut khu nng sn c canh, nng nghip t cung t cp hoc vin tr ca nc ngoi. Gi tr ni ti do cc ngnh cng nghip truyn thng nh khai khong v nng nghip to ra thng rt thp, nhng do khng c cc hot ng ch to khin cho gi tr ny chim t trng kh cao trong gi tr sn xut v thng mi. y chnh l giai on bt u t con s khng ca mt qu trnh di tin ti cng nghip ho. T vin cnh ca cc nc ng , s ct cnh ca mt nn kinh t thng bt u t s hin din t ca cc cng ty ch to c vn u t nc ngoi thc hin cc hot ng lp rp n gin hoc ch bin cc sn phm cng nghip nh phc v xut khu, nh dt may, giy dp v thc phm. Cc thit b v linh kin in t cng c th c sn xut theo cch ny. Trong giai on u (giai on 1), tt c cc hot ng nh thit k, cng ngh, sn xut v marketing u do ngi nc ngoi hng dn, nguyn vt liu chnh v ph tng c nhp khu, cn quc gia tip nhn u t ch ng gp ngun lao ng gin n v t cng nghip. Mc d qu trnh ny to ra cng n vic lm v thu nhp cho ngi ngho, song gi tr ni ti rt nh v gi tr do ngi nc ngoi to ra chim u th. Cng nghip ho ca Vit Nam hin nay v c bn ang giai on ny. Trong giai on hai, khi s vn FDI c tch lu v quy m sn xut m rng, ngun cung ni a v ph tng v linh kin bt u tng ln. iu ny din ra mt phn l do cc nh cung cp FDI u t vo v mt phn l do s ra i ca cc nh cung cp trong nc. Khi iu ny xy ra, cc cng ty lp rp tr nn cnh tranh hn v mi lin kt gia cng ty lp rp v nh cung cp bt u xut hin. Ngnh cng - 116 -
nghip ny tng trng mnh v lng do kh nng cung cp cc yu t u vo trong nc gia tng. Gi tr ni ti tng khng nhiu nhng sn xut v c bn vn chu s qun l v ch o ca ngi nc ngoi. Hin nhin l tin lng v thu nhp trong nc khng th tng ln qu nhiu nu tt c cc cng on quan trng vn do ngi nc ngoi thc hin. Thi Lan v Malaixia t n giai on ny. Giai on tip theo l giai on ni lc ho k nng v tri thc thng qua tch lu vn con ngi trong ngnh cng nghip. Lao ng trong nc phi thay th cho lao ng nc ngoi trong tt c cc lnh vc sn xut bao gm c qun l, cng ngh, thit k, vn hnh nh my, hu cn, qun l cht lng v marketing. V s ph thuc vo ngi nc ngoi gim nn gi tr ni ti tng ln r rt. Quc gia tr thnh mt nc xut khu cc sn phm ch to cht lng cao, thch thc nhng i th cnh tranh i trc v xc lp li v tr ca mnh trn bc tranh cng nghip ton cu. Hn Quc v i Loan l nhng nh sn xut nh vy. Trong giai on cui cng, quc gia c nng lc to ra sn phm mi v dn u xu th th trng ton cu. Nht, M, v mt s nc thnh vin Lin minh Chu u chnh l nhng nh pht minh cng nghip kiu ny. Hnh 4.1: Cc giai on cng nghip ha bt kp
Phi
Ngun: Minh ho ca tc gi
- 117 -
Tuy nhin, khng phi tt c cc quc gia u t c nhng bc tin trong qu trnh cng nghip ho. Nhiu quc gia c qu t FDI u t vo sn xut nn vn dm chn ti ch giai on s khng8. Thm ch sau khi t c giai on u tin, vic tip tc bc ln nhng nc thang mi tr nn ngy cng kh khn. Mt nhm cc nc khc th b mc kt giai on hai v h tht bi trong vic nng cao cht lng vn con ngi. ng ch l khng mt quc gia no trong s cc nc ASEAN, k c Thi Lan v Malaixia thnh cng trong vic ph v trn thy tinh v hnh trong cng nghip ch to gia giai on hai v giai on ba9. Phn ln cc nc Chu M La tinh vn mc thu nhp trung bnh mc d h sm t c mc thu nhp tng i cao vo th k 19. Hin tng ny thng c gi l by thu nhp trung bnh. Hnh 4.2: Tc cng nghip ho khc nhau (Tnh theo % thu nhp thc t ca M)
Ghi ch: Thu nhp thc t bnh qun u ngi so vi Hoa K c o lng theo ng la Geary-Khamis quc t nm 1990. Ngun: Angus Maddison, Nn kinh t th gii: Mt thin nin k trin vng, Trung tm pht trin OECD 2001; Ngn hng trung ng Cng ho nhn dn Trung hoa; v Trung tm thng k ti chnh quc t ca IMF (cp nht cho giai on 1998-2006).
8 Cc nc c thu nhp thp c th nhn c FDI trong cng nghip khai thc m, vin thng, nng lng, du lch, hoc pht trin bt ng sn. Mc d cc d n ny da trn li th ca a phng song chng cng hp dn nh u t nc ngoi v to ra cng n vic lm cho ngi ngho, cung cp c s h tng cn bn cho quc gia tip nhn u t, nhng ch vi nhng li ch nh vy, chng khng th khin quc gia chuyn dch nng ng v c cu v sn xut. 9 Trong khun kh ASEAN, hai quc gia nh nht l Singapore v Brunei l hai nc c thu nhp cao m khng phi nh vo cc ngnh cng nghip ch to (dch v gi tr cao, du m, gas) v v th hai quc gia ny khng nm trong phm vi nghin cu ca chng ti. Hnh 1 m t cc ngnh cng nghip ch to, c bit l ngnh cng nghip lp rp nh in t, t, xe my, my mc v thit b chnh xc ng vai tr quan trng trong s tng trng nng ng ca ng .
- 118 -
Kh nng tng trng ca ng khc bit rt nhiu c v chiu su v tc ngay c khi so snh gia cc nc c cho l thnh cng. C s khc bit r rng gia trng hp ca i Loan v Hn Quc (thnh cng ln), Malaixia v Thi Lan (thnh cng trung bnh), Innxia v Philippin (t thnh cng). Nhm u b li kh xa nhm hai v nhm ba nu xt v thu nhp v nng lc cng nghip. Hnh 4.2 cho thy thu nhp thc t bnh qun u ngi ca mt s nn kinh t ng so vi mc thu nhp ca Hoa K. Cho n gia nhng nm 1960, nhng nn kinh t ny (tr Nht Bn) khng c du hiu r rng v kh nng bt kp. Tuy nhin, i Loan v Hn Quc cng bt u t mc thu nhp thp ct cnh vo cui nhng nm 1960 v ci thin thu nhp mt cch nhanh chng. So vi hai quc gia ny, qu trnh bt kp ca Malaixia v Thi Lan c v nh km n tng hn, Innxia v Philippin tht bi trong vic ci thin v tr ca mnh so vi nn kinh t M. Ngoi ra, c nhng nn kinh t khng nm trong phm vi nghin cu ca chng ti hin vn ang mc thp nht trong thang thu nhp nh Lo, Campuchia, Myama, ng Timo v Bc Triu Tin. S khc bit ny l do tc cng nghip ho khc nhau hn l do im xut pht khc nhau (tr Vit Nam l quc gia c chin tranh v nn kinh t k hoch x hi ch ngha ngn khng cho kinh t ct cnh n tn u nhng nm 1990). ASEAN-4 mt rt nhiu thi gian c c nng lc cng nghip m i Loan v Hn Quc t c t nhng nm 1980 v 1990. Khi u t mt mc rt thp, Vit Nam hin ang trong giai on u cng nghip ho v ang c gng tin ln giai on 2 nh m t Hnh 1. Lung vn FDI ln vo Vit Nam - mt iu kin cn thit cho s chuyn i ny din ra. Cc quc gia lng ging ASEAN thm ch cm thy ghen t v b mt mt lng vn FDI ln cho Vit Nam. Mc d mc tiu ngn hn ca Vit Nam l m rng nn tng cng nghip, song ng thi, Vit Nam cng cn chun b trnh by thu nhp trung bnh giai on tip theo. lm c iu ny, yu t cn thit nht l cc hnh ng chnh sch c tnh n u v c mc tiu r rng nhm nng cao cht lng vn con ngi. 4.4. Mt s lun im c lin quan C th din gii bng nhiu cch khc nhau v mt s tht l cc nc pht trin phi t c k nng v cng ngh, hn l ch cung - 119 -
cp khng gian nh xng v lao ng r. Di y l bn lun im lin quan n vn ny. Th nht, nhn chung, c th ni rng cch duy nht mt quc gia duy tr nng lc cnh tranh l tng nng sut lao ng nhanh hn tc tng ca tin lng. Nng lc cnh tranh ph thuc vo s chnh lch gia hai thnh t ny ch khng ch ph thuc vo mc tin lng tuyt i. Tin lng tng c th mang li li ch cho ngi lao ng v s khng c l do g lo ngi nu nh nng sut lao ng cng tng theo. Trong bi cnh Vit Nam, nhn nh ny c gio s Trn Vn Th, i hc Waseda ch ra t gia nhng nm 1990. Di p lc ca tin lng, Malaixia v Trung Quc ngng ku gi cc d n FDI s dng nhiu lao ng v chuyn sang thu ht cc nh u t cng ngh cao. Tin lng Vit Nam cng ang tng ln, mt phn do s tp trung ln ca cc d n FDI s dng nhiu lao ng ti mt vi khu vc nh pha Bc tnh ng Nai v mt phn l do kt qu khng th trnh khi ca t lm pht nm 2007-2008. Nu tin lng bt u tng nhanh nh hin nay, Vit Nam c th s khng c thi gian thc hin nng cao nng sut. Th hai, c th hc tp kinh nghim t khi nim sn xut nhiu hn na nu trong Quy hoch tng th Cng nghip quc gia ln th hai (IMP2) giai on 1996 2005 ca chnh ph Malaixia, v khi nim ny ch ra mt cch ngn gn v c th nhng g m cc quc gia c thu nhp trung bnh cn phi lm chuyn sang giai on 3. Sn xut nhiu hn na th hin hai nh hng cho cc ngnh cng nghip ni a: (1) m rng theo chui gi tr thc y cc hot ng c gi tr gia tng cao hn; v (2) nng cp ton b chui gi tr thng qua tng nng sut (Hnh 3). T khi Malaixia bt u cng nghip ho vi xut pht im l cc ngnh lp rp - im thp nht trong chui gi tr - quc gia ny mong mun lm ch c cc hot ng nghin cu v pht trin (R&D), thit k, pht trin sn phm, phn phi, marketing, v.v... theo chiu ngang chui gi tr, v nng cao k nng ca tt c cc hot ng ny theo chiu dc chui gi tr. V nguyn tc, y chnh l iu Vit Nam v cc nc i sau cn phi lm. IMP2 la chn 8 cm cng nghip p dng cc bin php khuyn khch pht trin, l: in v in t, dt may, ho cht, cc ngnh cng nghip s dng ti nguyn, ch bin thc phm, thit b giao thng vn ti, nguyn vt liu v my - 120 -
mc. Tuy nhin, Malaixia khng thc s thnh cng trong vic thc hin mc tiu ny trong giai on trin khai IMP2 (Ohno, 2006). Hnh 4.3: Chin lc sn xut nhiu hn na ca Malaixia
Ngun: Phng k hoch kinh t, Vn phng Th tng, Malaixia (tc gi v li).
Th ba, khi nim monozukuri ca Nht Bn c ngha l lm ra ci g cng c th l gi cho nh hng pht trin. Monozukuri c ngha l sn xut vi mc ch u tin l lm tho mn ngi tiu dng thng qua cht lng cao vi tinh thn ca mt ngi th kiu hnh v tn tm, hn l tm kim li nhun. t c iu ny, mi quan h lu di v s tch ly ni lc v k nng v tri thc c th ch ho ti mi cng ty cng nh gia cc cng ty i tc (gia nh lp rp v nh cung cp). Cc bin php tng nng sut trn thc tin nh 5S, QCD10, kaizen, shindan phng php just-in-time, hay vng trn qun l cht lng (QCC) c xy dng v p dng cho cc cng ty ti cc nc ang pht trin thng qua cc chuyn gia c kinh nghim v
10 5S l con ng tt nht ci tin nng sut thng qua vic gi nh my lun gn gng, c t chc tt. Cc thnh t trong quy tc 5S l seiri, seiton, seiso, seiketsu, v shitsuke, c ngha l b i nhng th tha, sp xp cng c v ph tng ni d nhn thy, gi ni lm vic sch s, gi v sinh c nhn v lao ng c k lut. Bn cnh , QCD c ngha l Cht lng, Chi ph v Phn phi (khng hng hc, gim chi ph v giao hng ng hn khng c hng li). Cc cng ty ch to ca Nht Bn coi y l ngun lc cnh tranh chnh v l tiu ch la chn i tc kinh doanh v nh thu ph.
- 121 -
sch hng dn. Trong lnh vc chnh sch, khi nim monozukuri cng thng c chnh ph Nht Bn nhn mnh nhm nng cao nng lc sn xut trong nc v m rng m hnh kinh doanh theo kiu Nht ra bn ngoi (Tsai, 2006). Th t, l thuyt cu trc kinh doanh do Takahiro Fujimoto v nhm nghin cu ca ng thuc i hc Tokyo xy dng cng ch ra cch thc lm th no m cc cng ty ti nhng quc gia ang pht trin c th hnh thnh lin minh chin lc vi cc cng ty ch to ca Nht Bn (Fujimoto 2004, 2006; Fujimoto v Shintaku 2005). Theo l thuyt ny, cc m hnh kinh doanh c chia thnh hai nhm ln: sn xut m-un v sn xut tch hp. Sn xut m-un c trng bi s lp rp d dng cc linh kin v ph tng chung trn phm vi ton cu (v d nh my tnh bn), trong khi m hnh sn xut tch hp l nt c trng ca vic s dng mt thit k ph tng v linh kin duy nht cho mi mu hng da trn s hp tc lu di gia nh lp rp v nh cung cp (v d nh t). M hnh sn xut m-un thch hp vi vic thu li nhun nhanh nh s kt hp linh hot gia cc ngun cung cp linh kin t bn ngoi trong khi m hnh sn xut tch hp cho php theo ui cht lng ngy cng cao. Fujimoto cho rng M v Trung Quc l hai i tc sn xut thch hp ca nhau v c hai u p dng m hnh sn xut m-un. Trong khi , Nht Bn l mt nh sn xut theo m hnh tch hp nhng cha tm c mt i tc quc t hiu qu. i vi cc quc gia ang pht trin, p dng m hnh sn xut tch hp khng n gin nhng sau ny s c li hn v s ni lc ha c cng ngh sn xut thay v phi l thuc vo bn ngoi. Mc d cha mt quc gia ASEAN no c k nng v cng ngh p dng m hnh sn xut tch hp song Fujimoto trng i Thi Lan v Vit Nam l nhng ng vin c th tr thnh i tc monozukuri ca Nht Bn trong tng lai nu hai quc gia ny n lc hn na nng cao nng lc ni ti ca h (Fujimoto v Ohno, 2006). Mc d kinh nghim ca Malaixia hay l thuyt kinh doanh ca Nht Bn c th khng ph hp vi tt c cc quc gia, song r rng chng ch ra tm quan trng ca vic to ra gi tr ni ti nh k nng v cng ngh, ng thi khng nh s cn thit ca nhng phng thc v chin lc c th t c iu .
- 122 -
4.5. By thu nhp trung bnh Malaixia v Thi Lan Trong tng lai, Vit Nam c th ri vo by thu nhp trung bnh nh thc t xy ra mt s nc. Trong khu vc ASEAN, Malaixia, vi GDP bnh qun u ngi l 7.750 la M (theo s liu s b ca quc gia nm 2009) v Thi Lan, vi GDP bnh qun u ngi l 3.973 la M (theo c tnh ca Qu Tin t Quc t nm 2009) c th l nn nhn ca by thu nhp trung bnh. c bit, Th tng Malaixia Najib Tun Razak, ngi nm quyn vo thng 4 nm 2009, coi vic vt qua by thu nhp trung bnh, c ch ra trong bo co ca Ngn hng Th gii, l mc tiu kinh t quan trng nht ca chnh ph. Bo co ca Ngn hng Th gii (2009) vit: Thch thc v trung hn quan trng nht i vi kinh t Malaixia l gia nhp vo nhm cc nc c thu nhp cao. Malaixia tng trng vng chc trong vi thp k qua nhng vn cn ph thuc vo m hnh kinh t da vo tch ly vn l ch yu Mc d t c nhiu thnh cng trong qu kh nhng kh nng tng trng ca Malaixia vn tt hu so vi s tng trng ca cc nn kinh t khc trong khu vc. Nn kinh t dng nh b mc vo by thu nhp trung bnh khng th duy tr c tnh cnh tranh ca mt nh sn xut khi lng ln vi chi ph thp cng nh khng th nng cp chui gi tr v tng trng nhanh bng cch thm nhp vo cc th trng hng ha v dch v mang tnh tri thc v sng to ang tng trng mnh. (Ngn hng Th gii, 2009, tr. 52-53)
- 123 -
Hnh 4.4: M hnh kinh t mi ca Malaixia
T do ha dch v Chnh sch cnh tranh Kim sot gi c Chnh sch thu nhp cao
Chnh sch bnh ng Quan h lin bang quc gia Quy tc v quy nh Chin lc xc tin u t
Linh hot trong tuyn dng lao ng nc ngoi Chin lc xc

Th trng vn An ton v an ninh con ngi Ci cch hnh chnh v t ai tin SMEs
Giao thng cng cng
Ngnh xy dng
Dch v - Du lch - Du lch y t - Trung tm Halal - Ti chnh Hi gio - Gio dc t nhn Cng nghip - Cng ngh sinh hc - Nng nghip h ngun - To thun li cho cng ngh v sng to - Trung tm ch to linh ph kin To tun li cho tng trng ca cc hnh lang kinh t
M rng ngun thu ngn sch R sot li cc khon tr cp R sot li chi tiu Chnh Ph Ct gim thu doanh nghip To thun li cho cc d n PFS v t nhn ha Gim vai tr ca Chnh Ph trong dch v x hi Pht hnh cc ti sn chnh ph m bo gi tr ng tin ca cc d n
Cung cp v pht trin vn con ngi - m bo ngun cung lao ng - Nng cao k nng ca lao ng hin nay Hiu sut lao ng - Nng cao hiu qu ca h thng lng hin nay - p dng cc chnh sch nhm qun l hiu qu cc ngun lao ng - To thun li cho vic kt ni cung cu lao ng
Ngun: Ban K hoch Kinh t, Vn phng Th tng, Malaixia (thng 1, 2010)
t c mc tiu ra, Th tng Najib mun huy ng cc chnh sch v ngun lc hin c (i) t do ha hn na nn kinh t, (ii) thc y u t t nhn, (iii) hnh thnh cc ngnh to ra gi tr mi, (iv) ci cch ngn sch, v (v) pht trin ngun nhn lc - c coi l 5 tr ct trong M hnh Kinh t Mi (Hnh 4) ca ng. Mc d chnh sch Bumiputra (trao c quyn kinh t cho ngi gc Malaixia so vi ngi gc Hoa hoc gc n) c khi xng vo nm 1971 s khng sm b bi b nhng trng tm ang chuyn dn t cc ch tiu hnh chnh sang cc c hi cng bng cho cc sc tc khc nhau. tng cng i mi, Malaixia t nhiu hy vng v k vng vo s tri dy mnh m ca cc doanh nghip va v nh cng ngh cao v c tnh sng to hot ng c lp vi cc cng ty a quc gia. V l do ny, nhng nm gn y, trng tm ca qu trnh hoch nh chnh sch cng nghip l thc y pht trin doanh nghip va v nh, v cc c quan chuyn trch c ti c cu v hp nht li hp tc c hiu qu hn. Nhng ngnh m Chnh ph k vng vo SME khng ch l ch to m cn l du lch gi tr cao, dch v y t, ti chnh, gio - 124 -
dc, cng ngh sinh hc, hu cn v phn phi ng thi, mi quan tm chnh sch trong cc chin lc trc y v thu ht lng FDI ln vo cc ngnh ch to hnh thnh c s cng nghip quc gia, y mnh cng nghip h tr v tng cng lin kt gia cc doanh nghip trong nc v cc doanh nghip FDI dng nh ang tr nn m nht dn. Mc d lnh vc in t v t vn l nhng hot ng cng nghip ln nht Malaixia nhng chng khng cn l mi quan tm hng u ca chnh ph na. Hnh 4.5: Nm chin lc v 12 k hoch hnh ng ca ngnh cng nghip t Thi Lan
Ngun: Vin t Thi Lan, Quy hoch tng th Cng nghip t 2007-2011, Bn tm tt, tr.4.
Ngc li, Thi Lan ang n lc tng bc pht trin cng nghip bng cch tip tc con ng ang i ca mnh. Thi Lan vn khuyn khch FDI vo lnh vc ch to, thc y cng ngh khun mu, tng cng nng lc v lin kt ca cc nh sn xut linh kin ni a. Vic tip tc cng c cc cm cng nghip t, vn l nhng cm ln nht khu vc ASEAN, vn l tr ct trong chnh sch cng nghip ca Thi Lan (Hnh 4.5). Mt trong cc d n h tr n lc ny l D n Pht trin ngun nhn lc trong ngnh cng nghip t hin ang c trin khai vi s h tr ton din ca bn cng ty sn xut t ln ca Nht Bn. Mt nh hng chnh sch khc l pht trin sn xut t sinh thi. ng thi, Thi Lan cng khuyn khch pht trin cc lnh vc mi nh du lch khm cha bnh v c gi tr cao, cng ngh sinh - 125 -
hc v ITC. Da trn cc thnh qu t c trong qu kh, Thi Lan p dng cch tip cn hai chiu, va pht trin c s cng nghip c ng thi tm kim cc ngun tng trng mi. Mt im khc nhau ni bt gia Malaixia v Thi Lan c th nhn thy lc y c bn ca chnh sch cng nghip. Thi Lan hon ton theo th trng v ton cu ha, n lc xy dng mt mi trng kinh doanh m v t do, v khng k vng vo vic to ra cc thng hiu quc gia. Ngc li, Malaixia thng p dng cc bin php ch o v hnh chnh dn dt khu vc t nhn hoc khu vc nc ngoi i theo nhng nh hng nht nh, trong bao gm c vic pht trin v thc y sn xut t mang thng hiu trong nc. Chnh sch t Quc gia ca Malaixia c sa i thng 10 nm 2009 hn ch s gia nhp ca cc nh sn xut mi v c gng hp nht cc nh cung cp linh kin nhm tn dng li th kinh t theo quy m, thu ph ng k t c bit h tr cc doanh nghip Malay, bo v thng hiu Proton v th phn trong nc khi tm kim mt i tc quc t chin lc. Liu cch tip cn mnh m ny c hiu qu v ph hp vi vic y nhanh tin trnh hi nhp hay khng vn ang l mt cu hi m. Malaixia ang t cc vo c nhy cc trong khi Thi Lan vn ang i trn con ung c. C hai u hy vng thot khi by thu nhp trung bnh, nhng cch thc mi nc chn t c mc tiu ny tng i khc nhau. Trong hai chin lc ny, Vit Nam nn chn m hnh ca Thi Lan, t nht l trong tng lai gn. Vit Nam thu ht c mt lng ln FDI vo lnh vc ch to c th l nn tng tim nng y mnh hn na qu trnh cng nghip ha. Vit Nam thm ch cha thc s bt u xy dng cng nghip h tr hoc cc lin kt cng nghip, v mt chin lc nh vy khng nn t b khi cn cha c gng thc hin. Vic xy dng cc doanh nghip va v nh c tnh sng to v c lp l mt nhim v kh khn ngay c vi Malaixia l nc c thu nhp trung bnh cao. Trong giai on u ca qu trnh cng nghip ha, Vit Nam khng nn p dng chin lc ny nh l chin lc cng nghip chnh. 4.6. Tm nhn v nh hng chnh sch Ti cc nn kinh t tng trng cao ng , chnh sch cng nghip thng c xy dng di dng mc tiu tp trung. Lnh o - 126 -
cp cao trong chnh ph a ra mt tm nhn quc gia di hn, ch ra nh hng chung m khng c th ho cc chnh sch chi tit. thc hin tm nhn ny, chnh ph s ch nh cc c quan chnh ph thch hp hoc thnh lp c quan mi son tho chin lc kh thi v trin khai cc chng trnh hnh ng. Cc k hoch hnh ng c th c son tho di dng vn bn v bng biu hoc c th ch l mt quy trnh m khng c cc ti liu hng dn c th. Cc chin lc v k hoch hnh ng c th c iu chnh khi hon cnh thc t thay i nhng tm nhn di hn vn khng thay i. Nht Bn trong nhng nm 1960 t mc tiu tng gp i thu nhp trong mt thp k v cnh tranh hiu qu vi cc cng ty a quc gia phng Ty khi cc ro cn thng mi b g b. B Thng mi v cng nghip quc t Nht Bn (MITI) v Ngn hng Pht trin Nht Bn cng phi hp v h tr khu vc t nhn tng nng sut. Malaixia, Tm nhn 2020 mong mun tr thnh mt quc gia pht trin thc s vo nm 2020 do cu th tng TS. Mahathir xut nm 1991 vn cn l mc tiu bao qut. Ban K hoch Kinh t (EPU) ca Vn phng Th tng nh hng nhng n lc quc gia vo vic c th ho tm nhn ny bng mt h thng cc vn bn chnh sch an xen nhau v cc t chc c phn cp11 . Thi Lan di thi th tng Thaksin Shinawatra (2001-2006) cng xy dng mt tm nhn cng nghip va m h li va cha y tham vng, nh tr thnh Detroit ca Chu , Trung tm ca Thi trang nhit i hay Nh bp ca th gii, trong khi cc chi tit thc hin li do cc b ngnh c lin quan, cc doanh nghip t nhn v cc chuyn gia nghin cu v xut. thc hin tm nhn ny, Thi Lan lp ra cc u ban v vin nghin cu cng nghip v thm vo , khu vc t nhn c knh lin lc trc tip vi th tng khi cn thit (Ohno, 2006).
11 TS Mahathir ch ra 9 thch thc ln m khng phn tch su hn: thng nht quc gia, b mt quc gia, nn dn ch, o c, lng bao dung, khoa hc cng ngh, bn sc vn ho, cng bng kinh t v thnh vng. t c nhng iu ny, Malaixia d tho nhiu ti liu chnh sch, v d nh cc k hoch quc gia v cng nghip (B Thng mi v Cng nghip quc t), K hoch pht trin (EPU), v K hoch Malaixia (cc k hoch 5 nm, EPU). Di s ch o ca MITI, cc c quan chuyn trch nh MIDA (chnh sch FDI), SME Corp (khuyn khch cc doanh nghip va v nh), MATRADE (thng mi), MPC (nng sut), v SME Bank (ti chnh) c thnh lp.
- 127 -
Phng thc hoch nh chnh sch kiu ny l mt im nhn cho s thnh cng ca cc chnh sch pht trin ng . C th tm tt phng thc ny nh sau: bt ngun t mc tiu ln phn on cc chin lc v k hoch hnh ng c th, tin hnh iu chnh khi cn thit, tch lu nhng bi hc kinh nghim v s t tin trong sut qu trnh trin khai. Chng ti gi phng thc mang tnh thc dng ny l m hnh Pht trin nng lc ng cho php tng bc xy dng nng lc chnh sch ng thi vn phi gii quyt nhng vn v thch thc c th theo thi gian. Vo thi im bt u cng nghip ho, hu ht cc nc ng u c chnh ph yu km. Nm 1960, ch dn s ca Hn Quc c nhn nhn l mt th ch tham nhng v yu km (Ngn hng Th gii 1993). Tng t, vo nm 1959, Thi Lan c nh gi thp do khng c k hoch u t v thiu nghim trng ngun nhn lc c cht lng (Ngn hng Th gii 1959). Nhng tri qua th thch, sai lm v nhng bi hc kinh nghim, nng lc qun l ca chnh ph cc nc ny c ci thin ng k. Cch tip cn thc hnh ny tri ngc hon ton vi thc tin vin tr ton cu hin nay, nh l cuc vn ng Qun l tt v ch s Hot ng kinh doanh ca Ngn hng Th gii12 m trc khi hoch nh cc chin lc tng trng c th, tt c cc quc gia buc phi sa i nhng im yu ca mnh cho ph hp vi tiu chun quc t m khng xt n bt k mt mc tiu quc gia c th no. T gc nhn ny, c th thy vic xy dng tm nhn cng nghip ca Vit Nam l iu cn thit. Vit Nam c tm nhn di hn l tr thnh nc cng nghip ho v hin i ho vo nm 2020. Tham vng ca tm nhn ny khng khin chng ti lo lng nhiu ging nh tm nhn 2020 ca TS. Mahathir hay li ku gi ca ng Thaksin mong mun Thi Lan tr thnh Detroit ca Chu . Tuy nhin, vn i vi Vit Nam l thiu cc chin lc, chng trnh hnh ng v cc th
Qun l tt c o bng Cc ch s Qun l Ton cu ca Ngn hng th gii (WGI) bao gm su lnh vc chnh: ting ni v trch nhim gii trnh, n nh chnh tr, tnh hiu qu ca chnh ph, cht lng iu tit, iu lut, v kim sot tham nhng. Mi quc gia c nh gi v xp loi hng nm theo nhng tiu ch ny. Ch s Hot ng kinh doanh l phng php nh lng kh nng khi nghip v kinh doanh mi nc. Ch s ny bao gm cc quy nh lin quan n giy php xy dng, tuyn dng lao ng, ng k s hu, tn dng, bo v nh u t, thu, xut nhp khu, hiu lc hp ng v kt thc kinh doanh.
12
- 128 -
ch ph hp theo ui thc hin tm nhn ny. H thng qun l hin nay khng cho php son tho v trin khai cc chnh sch cn thit. iu quan trng l Vit Nam phi xy dng sm nht c th mt l trnh cng nghip ho r rng, cng b v hng dn cho dn chng, nh u t, cc nh hoch nh chnh sch v l trnh . Vit Nam cng cn phc tho con ng chin lc hng ti tm nhn 2020 c hu thun bng cc k hoch hnh ng c th. Bn cnh , Vit Nam cng phi tuyn b quyt tm mnh m v k hoch r rng m bo mt v tr quan trng trong mng li sn xut ng . Cn phi khng nh rng chnh khu vc t nhn ch khng phi nh nc hay cc tp on nh nc l ng lc cho sn xut v u t; tng trng cn phi da vo k nng, cng ngh v s sing nng ca ngi lao ng Vit Nam; m ca v c ch th trng l nguyn tc c bn ca tng trng; v nh nc s ch ng h tr v hp tc vi khu vc t nhn ch khng p t k hoch kinh doanh ca h. Vit Nam cng cn phi lm r cc nh hng chnh sch trong cc lnh vc nh huy ng tit kim, pht trin ti chnh, s dng ngun lc nc ngoi, khong cch thu nhp, cc vn x hi ny sinh, v cc ngnh chu nhiu sc p cnh tranh t bn ngoi. Hin nay, Vit Nam cha c mt quy hoch tng th v pht trin cng nghip. Phn ni dung cp ti pht trin cng nghip trong K hoch 5 nm v Chin lc 10 nm khng a ra mt tm nhn cng nghip nht qun. Hu qu l nhiu cu hi chnh sch quan trng vn cha c tr li, trong c cu hi v vai tr ca cc doanh nghip nh nc, cc cng ty t nhn v cc cng ty c vn u t nc ngoi trong tng lai; v s la chn gia nh hng xut khu v thay th nhp khu trong giai on hi nhp ngy cng su sc; v v phm vi v quy m ca h tr chnh thc dnh cho cc ngnh cng nghip mi ni v suy thoi. Quy hoch pht trin ngnh ca cc ngnh nh thp, t, xe my, in t, dt may v cc ngnh cng nghip khc hin vn ang trong qu trnh d tho v thng qua m khng c cc nguyn tc chung c ch o t cp cao hn. u t t nhn v vin tr chnh thc vo m khng bit chnh xc Vit Nam s u trong mt vi thp k ti. Trong bi cnh ny, cng cn lu rng mt s nc c mc thu nhp thp hn Vit Nam rt nhiu c tm nhn cng nghip v k hoch hnh ng nht qun v chi tit hn nhiu so vi Vit Nam13. - 129 -
Vit Nam khng ch ra mt cch r rng cch thc m Vit Nam mun s dng thc y cc ngnh cng nghip pht trin nh cng nghip t, thit b nghe nhn, in t gia dng v cng nghip ch to my. Trong bi cnh hin nay, cc bin php phn bit i x khng c php s dng theo quy nh ca WTO, ngng h tr cc ngnh cng nghip ny v th trng quyt nh s mnh ca chng l mt la chn. Nhng nu chnh ph Vit Nam mun thc y nhng ngnh cng nghip ny th chnh ph phi cn nhc thn trng thy rng u l nhng mc tiu kh thi, cn trin khai nhng chin lc v k hoch hnh ng no khng vi phm cc cam kt quc t. 4.7. Quy trnh v t chc hoch nh chnh sch Tht bi ca Vit Nam trong vic hoch nh cc chin lc v k hoch pht trin ngnh mt cch hiu qu ch yu l do nhng yu km v c cu trong qu trnh hoch nh chnh sch. Qu trnh hoch nh chnh sch Vit Nam l di sn ca thi k k hoch ho tp trung, v th khng th i ph hiu qu vi nhng vn mi ca thi i cnh tranh ton cu. Sau giai on tng trng vo nhng nm 1990 v u nhng nm 2000, nh t do ho nn kinh t v ngun vn ln chy vo t bn ngoi, Vit Nam t ti ngng m t y tin ln mc thu nhp cao hn s gp nhiu kh khn hn nu khng c nhng ci cch cn bn trong quy trnh v t chc hoch nh chnh sch. C rt nhiu vn ny sinh trong qu trnh hoch nh chnh sch cng nghip ca Vit Nam. Tuy nhin, thay v nu ra mt danh sch di
13 Ethiopia, mt trong nhng nc ngho nht th gii vi thu nhp bnh qun u ngi $160 nm 2007, cng xy dng tm nhn Cng nghip ho v Pht trin Nng nghip (ADLI) nm 1991. Ni dung ca ti liu ny chi tit hn nhiu so vi Chin lc Pht trin cng nghip Ethiopia (2003) v cc chin lc ngnh khc. Chin lc pht trin cng nghip ny nhn mnh vai tr quan trng ca khu vc t nhn v pht trin nng nghip, coi l ngun lc cng nghip ho, hng vo xut khu, coi trng cc khu vc kinh t c hm cha lao ng cao v nhn mnh vai tr hng dn ca nh nc. Cc khu vc c u tin l tht, da, sn phm da; dt may, ch bin thc phm, xy dng, cc doanh nghip nh v siu nh. Cc k hoch hnh ng cho ngnh dt may v da cng c d tho v ang c trin khai vi s gip ca UNIDO, GTZ, USAID, v cc nh ti tr khc. Mt u ban theo di xut khu s r sot mi thng mt ln hot ng ca cc ngnh cng nghip ch cht. B Thng mi v Cng nghip quc t cng thng xuyn i thoi vi cc cng ty, cc hip hi cng nghip, cc phng thng mi v cng nghip quc gia v a phng. S tham gia ca khu vc t nhn c khch l bi Din n t nhn- nh nc thng xuyn din ra.
- 130 -
nhng vn trn th chng ti ch nhn mnh hai vn v quy trnh v hai vn v t chc c lin quan cht ch vi nhau v l nguyn nhn chnh dn n ch ngha hnh thc, thiu sng to v phn hi nhanh trong qu trnh hoch nh chnh sch Vit Nam. Nhng vn ny chng ti ch thy Vit Nam m khng thy bt k nn kinh t tng trng cao no khc ti khu vc ng 14. Vn nghim trng nht v quy trnh ny sinh trong qu trnh thit k v thc hin cc chin lc v k hoch hnh ng cng nghip l thiu s tham gia ca cng ng kinh doanh v thiu s phi hp lin b khin cho chnh sch c thng qua km hiu qu, thm ch khng th trin khai thc hin c. Ti bt k quc gia ang pht trin no, vic trin khai thc hin chnh sch u l mt thch thc ln do thiu ht ngn sch, thiu ngun nhn lc v thiu mt c ch ph hp. Tuy nhin, t l cc chnh sch khng c trin khai thc hin Vit Nam c bit cao khng ch trong lnh vc cng nghip m c cc lnh vc khc. Thm ch c th ni rng Vit Nam c rt t chnh sch c thc hin ng nh quy nh do s chm ch trong vic chun b chi tit trin khai, do khng c ngn sch cn thit, do thiu nhn lc v trang thit b, do thiu s ng h t cng ng doanh nghip v do thiu kh nng cng nh s quan tm ca cc b ngnh c trch nhim gii quyt nhng vn ny15. Qu trnh hoch nh chnh sch Vit Nam gn nh ch thuc phm vi ca chnh ph vi s tham gia rt nh ca cc bn lin quan. Trong mi b, yu cu son tho mt quy hoch c a xung cho mt nhm son tho thng bao gm cc chuyn vin cp trung v mt vi chuyn vin trong b. Nhm ny thu thp d liu ni b v d liu t cc b khc, c th phi hp vi mt s chuyn gia cc b khc v
Trong nm 2005 v 2006, Din n pht trin Vit Nam (VDF) v B Cng nghip Vit Nam (MOI) t chc on nghin cu chung ti Thi Lan, Malaixia v Nht Bn tm hiu v qu trnh thit k, trin khai, v gim st cc chnh sch cng nghip ti nhng quc gia ny. Nm 2009 v 2010, VDF t chc chuyn nghin cu n Malaixia v Thi Lan cp nht thng tin. Tham kho thm Ohno (2006) v VDF (2010) bit kt qu nghin cu. Tr li cho kin ngh ca cc doanh nghip FDI v cc ni dung trong bn k hoch pht trin ngnh cng nghip, mt quan chc tham gia son tho k hoch ny mt ln na cam kt vi cc doanh nghip FDI rng khng cn phi lo lng v vic cc chnh sch ny c c trin khai trn thc t hay khng.
15
14
- 131 -
cc vin nghin cu khc phn tch d liu. Ngn sch dnh cho mi quy hoch c quy nh trong mt thng t lin b v c s dng ch yu thu thp d liu v phn tch t bn ngoi, t chc cc chuyn cng tc thc a trong nc, phng vn v lng nghe kin cc bn lin quan. Quy hoch do thnh vin trong nhm son tho vit ra s c trnh ln b trng hoc ph th tng xem xt ni b. Sau , quy hoch ny s c gi n cc b c lin quan gp (thng him c gp c ngha) v sau c trnh ln th tng thng qua. S tr hon ng k thng xy ra giai on xem xt ni b v thng qua bn cui cng. i khi cng c yu cu iu chnh ni dung quy hoch. Trong ton b qu trnh ny, tranh lun v cc nh hng cn bn hay cc vn ct li thng t khi xy ra. Nhm d tho thng xuyn b qu ti do mi nm phi hon thnh qu nhiu quy hoch. iu ny khng cho php h c thi gian (hay tin bc) suy ngh mt cch sng to, phi hp vi cc t chc phi chnh ph hay cng b kt qu cui cng. Quy hoch c thng qua khng c dch sang ting Anh, cng khng c a ln mng truyn b rng ri, ch c bn tm tt bng ting Vit trnh Th tng c cng b trn trang web. Nu mt cng ty trong nc hoc nc ngoi mun nu quan im ca mnh th h phi t tm cch tip xc vi cc quan chc v c ch hin hnh khng cho php s tham gia ca cng ng doanh nghip vo qu trnh hoch nh chnh sch. Mc d vic lng nghe kin doanh nghip tr nn ph bin trong my nm gn y song ni dung d tho chi tit khng c cng b trong cc bui lng nghe ny do doanh nghip ch c th a ra nhng yu cu chung. Nu sau doanh nghip pht hin thy trong bn d tho k hoch hnh ng c nhng chi tit m h khng tn thnh (v d nh d bo nhu cu, thu v thu nhp khu, cc mc tiu con s v sn xut v xut khu, ch nh nh sn xut cho mt s sn phm nht nh,) th h cn tm cch gp g cc b c trch nhim, s dng hi ngh chuyn hoc phng tin truyn thng nu ln quan im, thm ch c th vit th cho th tng yu cu sa i mt chnh sch c thng qua. Tnh trng ny tri ngc hon ton vi thc tin Malaixia, ni m s tham gia ca khu vc t nhn c th ch ho v khu vc t nhn tr thnh thnh vin ca ban iu hnh v nhm chuyn trch d tho Quy hoch tng th cng nghip; Thi Lan, ni m khu vc t nhn quyt nh mc tiu v k hoch hnh ng, chnh ph ch c trch nhim thng qua; - 132 -
hay Nht Bn, ni m cc quyt nh kinh doanh trong cng ngh, sn phm v u t u do cc cng ty a ra v chnh ph ch cung cp cc dch v h tr nh m phn thng mi, xy dng tiu chun v cht lng, an ton, mi trng v quyn s hu cng nghip (Ohno, 2006). Mt vn v quy trnh khc l thiu hp tc lin b trong qu trnh hoch nh chnh sch v trin khai chi tit do thiu mt c ch buc cc b khc nhau phi cng lm vic vi nhau. S chia r gia cc b ngnh trong chnh ph l mt vn ph bin trn th gii nhng hu ht cc chnh ph u c th kim sot ci thin phn no. Mt gii php l c ngi ng u chnh ph mnh v c kin thc tt v kinh t c th lnh o cc b khc nhau v tr thnh trung tm ca qu trnh hoch nh chnh sch. Trong trng hp ny, cc hp phn chnh sch tr nn nht qun vi nhau cho d cc b ngnh lin quan c th vn cha phi hp c vi nhau. (Thi Lan di thi Thaksin Shinawatra, 2001-2006; tipia di thi Meles Zenawi, 1991-nay). Mt cch khc l lp ra mt i ng tham mu c uy tn trc tip lm vic vi tng thng hoc th tng. Nhm ny s a ra cc quyt nh chnh sch quan trng trong khi cc b ngnh tr thnh cc n v thc hin k hoch do nhm ny lp ra. (B K hoch Kinh t ca Hn Quc, 1961-1994; xem phn di bit thm chi tit v i ng tham mu). Mt cch khc na l mt siu b c quyn lc chnh sch, t ch trong vic s dng cc cng c hu hiu hoch nh chnh sch cng nghip v chu trch nhim v cc chnh sch (B thng mi v cng nghip quc t Nht Bn trong nhng nm 1960). Cui cng, cng c th thit lp mt c ch m bo tnh i din cho tt c cc b c lin quan v cc t chc phi chnh ph trong qu trnh son tho chnh thc cng nh trong nhng bui tho lun phi chnh thc (quy trnh son tho Chng trnh pht trin cng nghip quc gia ca Malaixia hin nay). Vit Nam, mc d tt c cc vn bn chnh sch u c mt b ch qun v hng lot cc b khc c lin quan song vn cha c c ch no buc cc b ny cng phi hp lm vic. Chng ti c th phn tch su hn thy ti sao vic m bo s tham gia ca cc t chc phi chnh ph v s hp tc lin b li kh khn n vy. ng sau vn ny chnh l nhng vn cn bn lin quan n t chc hoch nh chnh sch. Nhng vn nghim trng nht l thiu s hng dn r rng t pha chnh ph v c ch - 133 -
khuyn khch mo m i vi cc cng chc chnh ph gy chy mu cht xm. Tt c chng ta ai cng bit rng vic ra quyt nh ti Vit Nam da trn s ng thun. S kim sot v cn cn quyn lc tn ti theo chiu ngang (gia cc b v cc v), theo chiu dc (gia trung ng vi a phng) v theo v tr a l (min Bc, min Nam, min Trung v vng su vng xa). C ba lnh o cp nh nc, ng Cng sn v Chnh ph phi hp hnh ng theo mt cch thc phc tp. H thng ny c th to ra s n nh v tnh lin tc song khng ph hp thc hin nhng ci cch su rng v khng thch nghi nhanh chng vi mt th gii ang thay i. Chnh sch v vy ch yu mang tnh phn ng li ch khng phi l ch ng i trc n u. N lc pht trin tp trung vo mt l trnh r rng, hng ti tm nhn quc gia vi nhng chin lc v k hoch hnh ng c th - vn l im sng trong cng cuc cng nghip ho ca cc nc ng nhng li hon ton thiu vng trong qu trnh hoch nh chnh sch ca Vit Nam. Chnh ph Vit Nam ang phi ng u vi nhiu vn cp thit - lm pht, khng hong ti chnh ton cu, hay n tc giao thng theo hnh thc t di ln m khng c u mi lnh o v chu trch nhim r rng. Khi pht hin ra mt vn nghim trng no , Chnh ph s thnh lp mt u ban lin b v ch nh ch tch u ban. Mi b xut cc gii php theo quan im ca mnh v cc kin c tng hp thnh cc khuyn ngh chnh sch m khng c chi tit trin khai. B my quan liu c th a ra nhiu tng rng ln lin quan ti mi mt ca vn nhng khng c kh nng xc nh th t u tin v chn lc hnh ng. Cch tip cn ny phi c b sung thm mt c nhn hoc t chc ng ra quyt nh danh sch ngn cc hnh ng v trnh t cc gii php trong s rt nhiu xut nu ra. Cn phi c s phi hp tng tc gia lnh o cp cao v cp thc thi ca chnh ph a ra c nhng chnh sch va c tnh kh thi v va ng mc tiu. Mt vn khc cng rt ph bin nhiu quc gia v cng ang din ra Vit Nam l s xung cp trm trng v o c v phm cht ca cc cng chc chnh ph - khin cho ngi ti nhanh chng rt lui sang nhng khu vc kinh t khc. Cc c quan cng quyn ca Vit Nam phi gii quyt c nhng vn v tha nhn s, lng thp, - 134 -
cng chc lm thm ngoi, ch ngha hnh thc, tnh cng nhc, hin tng d, tham nhng, thng tin da trn quan h v nhng li ch c lin quan n ngun vn ODA (i nc ngoi, o to, li ch i km vi cng tc gim st cc d n ti tr,). y chnh l di sn ca h thng bao cp tn ti cho ti nhng nm 1980, trong khu vc cng l ni cung cp vic lm, thu nhp ti thiu v an sinh x hi cho tt c mi ngi v khng c c hi vic lm thay th trong khu vc t nhn hoc khu vc nc ngoi vi mc lng hp dn hn v cng vic tho mn hn. Trong bi cnh nh hng th trng v hi nhp ton cu nh hin nay, khu vc cng ch hp dn nhng ngi a thch s n nh, nhng ngi thc s tin tng vo tm quan trng ca dch v cng hay nhng ngi mun li dng nhng u i chnh thc nh hc tp nc ngoi hay c o to c c hi tm c vic lm tt hn trong tng lai. Kt qu l rt kh tuyn dng hoc gi chn nhng ngi c phm cht v ng c tt. Vn ny khng th c gii quyt bng nhng iu chnh nh hay phi th thc. Cc chng trnh o to c h tr t ngun vn ODA dnh cho cc cng chc c th s lm tnh trng chy mu cht xm ti t thm m khng lm tng nng lc bnh qun ca cng chc. khc phc l hng nhn lc ca chnh ph Vit Nam, cn c nhng ci cch xa hn nhm bin cc c quan cng quyn thnh cc th ch lnh mnh trong thi gian sm nht. thc hin iu ny, cn gim bt mt cch ng k quy m ca khu vc nh nc thng qua tinh gin bin ch, ngh hu trc thi hn, loi b cc dch v khng thit yu, xy dng h thng tuyn dng minh bch v cnh tranh, h thng lng cao hn da trn nng lc, thng tin da trn cc nh gi nhn s cng khai minh bch, ra nhng quy tc o c r rng i vi cng chc v thi lm vic vi cng dn, doanh nghip v nh cung cp dch v. Hin nhin l khng phi d dng g khi thc hin nhng iu ny do y l nhng nhim v ln v do s i khng v chnh tr. Nhng tt c nhng iu ny l v cng cn thit Vit Nam tin ln pha trc. Ch cng quyn ca Vit Nam ang tt hu rt xa so vi nhng nn kinh t thnh cng khc trong khu vc nh Singgapo, Malaixia v Thi Lan. Cng cn lu rng sng kin ci cch ny phi do cc c quan cp cao ch khng phi do cc c quan cp di xut. Khng mt ch quan liu no c th t mnh thay i t gc r m khng c s ch o quyt lit t mt nh lnh o quyt on. - 135 -
4.8. Lm th no ph v mt h thng x cng xut gii php l mt chuyn, thc hin gii php li l mt chuyn hon ton khc. Thm ch, nu Vit Nam c bit quy trnh v cch thc t chc hoch nh chnh sch tt nht th cng khng c g m bo l nhng chnh sch ny s thc s c thc thi. Theo phn tch th ch so snh, mt nhnh ca kinh t hc th ch da ch yu vo l thuyt tr chi tin ha, th x hi c th mc kt mt im cn bng khng tt do tnh b sung th ch, tnh b sung chin lc v s ph thuc li mn (Aoki, 2001a,b). Tnh b sung th ch c ngha l bt k h thng x hi no u c kh nng n hi trc nhng chn ng do mi thnh t th ch c tnh b sung ln nhau. V d nh cc h thng gio dc, tuyn dng, tin lng v thng tin Vit Nam l nhng thnh t b sung cho nhau to ra c ch chia s quyn li da trn quan h. Tnh b sung chin lc c ngha l cc c nhn trong mt x hi x cng v mt th ch thng khng c ng c tch ra khi quan nim c ang thng tr. Cui cng, s ph thuc li mn ch yu nhm nhn mnh tm quan trng ca vic bt u. Mt khi c xy dng mt cch tnh c hay theo thit k th bt k h thng x hi no cng i hi mt lng ln nng lng chnh tr v x hi thay i n. Khi c ba khi nim ny c t cnh nhau, chng cho ta thy s tr tr v mt th ch v kh khn trong vic ci cch bt k h thng no c thit lp. S b tc v mt chnh sch ny sinh khi mt phng thc hoch nh chnh sch phi hiu qu c xy dng v tr nn x cng, cc thnh t th ch v thi ca dn chng ng h cho phng thc y c hnh thnh. Vic chuyn mt c nhn hay ci t mt t chc khng ci thin c tnh hnh do tnh b sung th ch v chin lc nh nu trn. Thay i phng thc hoch nh chnh sch mt cch c bn nh nghin cu ny xut chc chn s i hi ngun nng lng khng l v vp phi s phn ng gay gt. Tuy nhin, iu ny khng c ngha l khng c li thot. C nhng thi im h thng x hi s t chuyn sang mt h thng x hi khc. Phn tch th ch so snh ch ra nhng c hi v yu t ca s thay i nh sau: - 136 -
(i) Tt c cng i mi: Mt s lng ng o ngi dn trong x hi c th cng bin i, nh th l ADN ca h ng lot thay i. Nu ch c mt vi ngi c hnh vi i khc h s b gi l in khng hay ng ngn, v h thng s khng c g i khc. Nhng nu nhiu ngi/nhiu t chc bt u c nhng hnh vi khc i th tnh b sung th ch v b sung chin lc ca tp ngi c s khng cn tn ti na, cc quy tc v cc chun mc x hi bt u thay i. y l s thay i t pht t bn trong, thng xut hin khi s ng cm thy b km nn hay l nn nhn ca h thng hin hnh. Ti cc nn kinh t tng trng nhanh, iu ny cng c th xy ra nh l kt qu ca s pht trin thnh cng v mc thu nhp cao hn khi mt th h vi nhng gi tr v nn tng hnh vi mi trng thnh, hoc khi dn chng bt u c nhng nhu cu v s k vng ln hn i vi chnh ph. Mt s kin nh c th to ra nhng chuyn bin x hi ln nu ni bt bnh trong dn chng c tch lu ln bng n. (ii) Ngi nc ngoi: Cc chnh ph, cng ty v c nhn nc ngoi thuc v nhng h thng khc v khng nm trong gii hn quy tc ng x ca h thng x hi bn a. H mang n thm ch i khi thc y nhng thnh t mi to ra nhng va chm v i nghch vi h thng x hi bn a. Ti cc nc c thu nhp thp, cc nh ti tr song phng v cc t chc quc t c vai tr c bit ln. Cc cng ty v cc nh u t nc ngoi cng nh vic di c v trao i ngun nhn lc quc t c th to ra sc p bn ngoi i vi h thng x hi bn a. Nu p lc ny thc y s thay i theo hng pht trin lnh mnh hn cc quc gia bn a s cho n nng nhit. Tuy nhin, khng phi tt c cc nh hng t bn ngoi u tt nu xt trn gc tin ho x hi. V vy, chnh ph bn a cn nh hng v iu phi p lc t bn ngoi trnh nhng thay i khng mong mun. (iii) Chnh sch: Ngay c khi khng c p lc t bn trong hay bn ngoi, chnh ph ging nh mt V thn t my mc (Deus ex machine)16 c th bt u thay i h thng t bn trong
16 Deus ex machina l cm t Latin c ngha l v thn t my mc trong cc v kch Hy Lp c. V thn ny n hon ton bt ng trn mt c my ging nh cn cu gip x l mt tnh hung nan gii.
- 137 -
bng cch thc hin nhng chnh sch lm o ln cc quy tc hin thi. Vn quan trng y l ai s khi xng nhng chnh sch y. Nh ni n phn trc, vic mt b my quan liu t mnh thc hin nhng thay i su sc l rt kh xy ra. Sc mnh ca cc c quan chnh ph dng nh qu nh nhoi so vi tnh b sung th ch v chin lc m h phi i u. S thay i mnh m v chnh sch thng ch xy ra khi c mt ngi lnh o mi ln cm quyn. Ngi lnh o mi vi quyt tm cao v s hiu bit v kinh t l yu t ct li thay i x hi. Khi ngi lnh o ny phi hp mt cch thun thc v c chin lc vi cc i tc nc ngoi c cng ch hng th thm ch ngay c nhng ci cch su sc cng c th c thc hin. Khi xem xt nhng hm l thuyt ny, chng ti s ch ra ba ch th c th khin vic ci cch th ch trong bi cnh ca Vit Nam tr thnh hin thc. Ba ch th l ngi lnh o, i ng tham mu v i tc nc ngoi. Ngi lnh o Tm quan trng ln lao ca ngi lnh o c chng ti trnh by r rng phn trn. Ngi lnh o l xung lc quan trng nht ca ci cch v ngi lnh o c th to ra nhng iu kin cn thit khc nu cha c. Ti cc quc gia c h thng chnh tr tin tin, cc sng kin chnh sch c th do cc nhm trong nc nh cc t chc x hi dn s, gii tr thc, cc nhm li ch v cc ng chnh tr xut do cc quc gia ny c mt c ch php l tip nhn v phn nh quan im ca h. Tuy nhin, ti cc nc ang pht trin, ni m cc h thng chnh tr cn cha pht trin, th ch c rt t knh tham gia hiu qu. Tt c mc ch, sng kin ci cch trong hon cnh nh ny u xut pht t ngi ng u. Nu nh hng ca ngi lnh o ph hp vi mong mun ca cc nhm trong nc v p lc t bn ngoi th ci cch c th c thc hin. ngi lnh o ng vai tr thch hp trong cng cuc pht trin t nc th khng phi lc no cng cn phi thay i ch chnh tr hin thi hay tiu tn nhiu nng lng x hi thay i ch y. Ch chnh tr ca Vit Nam hin ti linh hot cho php mt nh lnh o cng quyt c lng tri chnh tr ln cm quyn v phi hp trin khai thc hin cc chnh sch. i ng tham mu Ti cc nn kinh t hiu qu cao ng , s tn ti ca mt i ng tham mu t vn trc tip cho ngi ng u t nc (tng thng - 138 -
hoc th tng) cng ng vai tr quan trng. i ng ny bao gm nhng cng chc tiu biu nht t cc b ngnh khc nhau v nhng chuyn gia gii nht tng hc tp hoc ging dy nc ngoi. Cc doanh nhn xut chng c t duy chnh sch cng c th c huy ng tham gia nhm tham mu. Nhm ny c ngi ng u t nc tin cy v giao trng trch c th ho nhng chnh sch t ra. Nhm cng hnh ng nh mt ch th c v tr cao hn tt c cc b v chnh cc b ngnh s l nhng n v thc thi nhng chnh sch do nhm ny son tho. Nhm hot ng nh mt c quan u no quc gia v pht trin m nu khng c nhm ny th khng mt nh lnh o xut chng no c th lm vic c. y ban K hoch Kinh t ca Hn Quc, nhm tham mu ca Tng Gii Thch i Loan, Ban K hoch kinh t (EPU) ca Malaixia, y ban Quc gia v Pht trin kinh t x hi (NESDB) ca Thi Lan, Berkeley Mafia Innxia v C quan Pht trin kinh t (NEDA) Philippin u c ng gp khng nh vo s pht trin kinh t ca t nc vi mc thnh cng khc nhau. B Cng nghip v Thng mi quc t (MITI) ca Nht Bn mc d l mt b tng ng ch khng trn cc b khc nhng cng vn hnh hiu qu c v tng cng nng lc cnh tranh ca cc ngnh cng nghip ch to Nht Bn trong thi k tng trng vt bc vo cui nhng nm 1950 v nhng nm 1960. Gn y, Vit Nam cng c Ban Nghin cu ca Th tng (PMRC) nhng y l mt nhm t vn hn l mt c quan trung ng hoch nh chnh sch c vai tr lnh o ton b chnh ph. Trch nhim ca Ban ny rt hn ch v cc thnh vin ca u ban giu kinh nghim nhng c l qu cao tui. Vit Nam cng khng c siu b no ging nh MITI ca Nht Bn tp trung iu phi cc n lc pht trin; B K hoch v u t (MPI) khng c quyn t ch, cng khng c nng lc v cng c chnh sch m trch nhim v ny. Chng ti cho rng Vit Nam nn thnh lp mt i ng tham mu nng ng trong chnh ph, lm u mi chu trch nhim chnh trong vic hoch nh chnh sch. xy dng i ng tham mu ny, Vit Nam c th tham kho nhng bi hc kinh nghim ca cc quc gia ng khc v c nhng thay i cho ph hp. Vit Nam cn mt i ng tham mu t nht l trong mt vi thp k ti c th tr thnh mt nc c thu nhp cao v ng u vi nhng vn v nhng bt n ny sinh trong qu trnh tng trng. - 139 -
i tc nc ngoi Chnh sch i ngoi ca Vit Nam thay i cn bn trong nhng nm 1990 khi mi quan h mt thit vi khi X-vit c thay th bi quan h ngoi giao a phng v ti ho nhp vi nn kinh t ton cu. T , mi quan h tng tc vi cc ch th nc ngoi gy ra nhng nh hng gin tip v tinh t ti nh hng pht trin ca Vit Nam, mc d chnh ph Vit Nam cha bao gi cho php cc i tc nc ngoi ng ra cho li con ng pht trin (I. Ohno, 2005). Cc nh ti tr song phng v a phng lun by t mong mun ca h c thy nhng ci cch nhanh hn v nn hnh chnh minh bch v hiu qu hn trong cc cuc gp nhm cc nh ti tr din ra su thng mt ln, trong nhng nh gi ca h v K hoch 5 nm, Chin lc 10 nm, trong cc cuc i thoi chnh sch cho Chin lc ton din v Tng trng v gim ngho (CPRGS) v trong chng trnh H tr tn dng gim ngho (PRSC). Cc doanh nhn nc ngoi cng gy p lc vi chnh ph ci thin mi trng lut php v khung chnh sch, ci cch h thng thu v thu nhp khu v cc vn c lin quan n mi trng kinh doanh khc thng qua Din n doanh nghip Vit Nam, qua cc cuc i thoi gia doanh nhn vi chnh ph, cc hi ch thng mi v cc hi ngh chuyn . V Vit Nam tng bc chuyn t mt quc gia ang chuyn i c thu nhp thp sang mt nc cng nghip ho c thu nhp trung bnh nn mi quan tm ln ca cc i tc nc ngoi cng chuyn t vic cc quy nh tiu cc b xo b sang lm th no to ra nhng im mnh ch Vit Nam mi c. Vi t cch l nn kinh t dn u khu vc ng , Nht Bn cng c nhng ng gp khng nh i vi s nghip pht trin ca Vit Nam thng qua thng mi, u t, tr cp, trao i tri thc v nhn lc. Cc quan chc v gii doanh nhn Nht Bn c bit quan tm ti vic h tr nng lc cnh tranh ca ngnh cng nghip Vit Nam v khi xng nhiu chng trnh song phng nhm mc ch ny. Cc chng trnh ny bao gm vic xy dng c s h tng, c bit trong lnh vc nng lng v giao thng vn ti, gio dc o to ngun nhn lc phc v cng nghip v hng lot cc cuc i thoi chnh sch song phng khc (Bng 4.2). Cc cuc i thoi song phng ny nhm mc ch ci thin nhng chnh sch ca Vit Nam m Nht Bn c mi quan tm c bit hay c li th cnh tranh. ng thi, chng cn c mc tiu khc phc nhng khim khuyt trong qu trnh hoch nh chnh sch ca Vit Nam thng qua vic p dng quy trnh v t chc mi trong hoch nh chnh sch. - 140 -
V d nh, cc k hoch hnh ng c th c hai bn thng nht s l cch tt nht m bo cc chnh sch ny c trin khai thc hin trn thc t (sng kin Miyazawa mi, sng kin chung Vit Nam-Nht Bn, xut i tc Monozukuri Vit Nam-Nht Bn). Quan h hp tc lin b c m bo thng qua cc b ch qun, c bit l B K hoch v u t - B c trch nhim ku gi s tham gia ca tt c cc b khc c lin quan (D n Ishikawa, sng kin chung Vit Nam-Nht Bn, xut i tc Monozukuri Vit Nam-Nht Bn). S tham gia tch cc v ch ng ca cc t chc phi chnh ph (c bit l cc nh sn xut hng u) c y mnh thng qua qu trnh d tho chung Quy hoch tng th cng nghip xe my c th l ln u tin trong lch s d tho k hoch ca Vit Nam. Cc doanh nhn v quan chc Nht Bn nhn thc rt r v nhng khim khuyt c cu trong qu trnh hoch nh chnh sch ca Vit Nam v sn sng dnh thi gian cng nh sc lc cng hp tc vi Vit Nam nhm gii quyt vn trn, v nu vn ny khng c gii quyt, pha i tc Nht Bn bit r rng nhng i thoi chnh sch ca h s khng c thc hin. Bng 4.2. i thoi chnh sch song phng Vit Nam v Nht Bn nhm tng cng nng lc cnh tranh cho ngnh cng nghip Chng trnh Thi gian Cc ch th tham gia Ni dung
D n Ishikawa Nghin cu chung v kinh t v (Nghin cu v m, ti chnh, nng nghip, Chnh sch cng nghip, hi nhp, khng 1995Pht trin kinh hong tin t, ci cch SOE, 2001 pht trin khu vc t nhn t trong qu (3,5 MPI-JICA (PSD); da trn nguyn tc trnh chuyn giai quyn s hu quc gia v tn i sang nn on) trng ln nhau, tp trung vo kinh t th nhng vn thc t trong di trng hn ca ngnh. Vit Nam) Gii ngn nhanh s tin cho Sng kin vay u i (20 t yn) c iu Miyazawa mi kin trong PSD, kim ton 1999(Vn vay h tr JBIC SOE, v thu ha cc ro cn 2000 phi thu. Cc k hoch hnh ci cch kinh ng trong PSD c gim st t) v nh gi. - 141 -
Sng kin chung Vit Nam - Nht Bn v ci thin mi trng kinh doanh nhm tng cng nng lc cnh tranh ca Vit Nam Nhm lm vic chung Vit Nam - Nht Bn nhm tng cng nng lc cnh tranh ca cc ngnh cng nghip Vit Nam
20032009 (3 giai on, ang thc hin)
MPI-4J
Tha thun song phng v trin khai cc k hoch hnh ng c th c gim st v bo co ln lnh o cp cao, tp trung vo vic d b cc ro cn FDI/kinh doanh, tng cng nng lc a phng, v son tho cc chin lc cng nghip cn thiu. Phn tch ca cc chuyn gia Vit Nam v Nht Bn l u vo cho bn d tho K hoch 5 nm 2006-2010, c bit ch trng ti vic hoch nh chnh sch cng nghip v cc vn cnh tranh ca cc ngnh cng nghip c th ( t, in t, cng nghip h tr) Son tho quy hoch tng th theo phng php v cu trc ni dung mi, vi s tham gia tch cc ca cc nh lp rp xe my ln v trao i thng xuyn gia cc bn lin quan; VDF l c quan h tr. Quy hoch tng th c ph duyt thng 8 nm 2007. Xy dng mi quan h i tc chin lc v monozukuri (ngnh ch to k nng cao), Nht Bn s chuyn giao b quyt sn xut ca mnh cho Vit Nam. Cc k hoch hnh ng thc y cng nghip h tr s c trin khai vi n lc chung ca hai bn.
2004
MPI-4J
Nhm son Nhm lm tho chung Quy vic hoch tng th chung(MOI, 2006Cng nghip xe VDF, cc 2007 my di s ch nh sn o ca MOI v xut, cc VJJI2 chuyn gia) Quan h i tc (ang Monozukuri trong Vit Nam giai (S c Nht Bn v on quyt nh) cng nghip h chun tr b)
Cc ch vit tt: 4J (i s qun Nht Bn, JICA, JBIC, JETRO), JICA (C quan hp tc quc t Nht Bn), JBIC (Ngn hng hp tc quc t Nht Bn), JETRO (T chc thng mi quc t Nht Bn); MPI (B K hoch v u t), MOI (B Cng nghip), VJJI2 (Sng kin chung Vit Nam-Nht Bn giai on II), GRIPS (Vin nghin cu chnh sch quc gia), NEU (i hc Kinh t quc dn), VDF (Din n pht trin Vit Nam), PSD (Pht trin khu vc t nhn), SOE (doanh nghip thuc quyn s hu ca nh nc).
- 142 -
Nhng i thoi chnh sch ny ch yu do pha i tc Nht Bn gi . Chng ti cho rng chnh ph Vit Nam cn ch ng hn na trong qu trnh ci cch hoch nh chnh sch ca mnh v mi pha Nht Bn (v cc quc gia khc) cng tham gia trin khai n lc y. 4.9. Kt lun Mc d Vit Nam gt hi nhiu thnh cng rc r trong qu trnh pht trin v chuyn i t nc song nghin cu ny tp trung vo nhng vn Vit Nam s gp phi trong tng lai, a ra cc nh gi thng thn v nu ln nhng khuyn ngh chnh sch Vit Nam c th pht trin y hn na nhng tim nng vn c. Ti tin tng rng ngi dn v chnh ph Vit Nam khng ch bng lng vi cc Mc tiu Pht trin Thin nin k (MDGs) hay dng li a v mt quc gia c thu nhp trung bnh. Mong mun ca h phi cao hn th v chc chn h s thc hin c mong mun y nu bit tm ra nhng thiu st hin ti v thng thn i mt vi thch thc. Thng ip chnh ca nghin cu ny c th c tm tt nh sau. Vit Nam ang v tr m t y tin ln mc thu nhp cao hn Vit Nam phi tng cng to ra gi tr ni ti. iu ny i hi hnh ng ph hp t pha chnh ph hn l theo chnh sch th trng t do nhm nh hng v h tr s nng ng ca khu vc t nhn v trnh ri vo by thu nhp trung bnh. tng cht lng chnh sch, Vit Nam cn thay i qu trnh hoch nh chnh sch ca mnh. iu ny i hi phi ci cch cn bn trong h thng hnh chnh cng. Phm vi v quy m ci cch ny phi c la chn mt cch thn trng nhm ti thiu ho nng lng chnh tr v x hi tin hnh thay i v ti a ha tc ng tch cc ca ci cch. Mt ngi ng u quyt on v c trang b y kin thc, mt i ng tham mu mi v quan h i tc chin lc vi bn ngoi l nhng im khi u hiu qu m chng ti xut Vit Nam c th tho mn nhng iu kin ni trn. - 143 -
Ti liu tham kho Aoki, Masahiko. 2001a Thng tin, Qun tr iu hnh doanh nghip v Phn bit th ch: Nng lc cnh tranh Nht Bn, M v cc nn kinh t chuyn i. Oxford University Press. . 2001b. Hng ti mt phn tch so snh th ch. MIT Press. Fujimoto, Takahiro. 2004. Nihon no Monozukuri Tetsugaku [Japans Monozukuri Philosophy]. Nihon Keizai Shimbunsha. . 2006. Li th cnh tranh da trn kin trc Nht Bn v Chu . Trong bi bo Cng nghip ho ca cc nc ang pht trin: nhng phn tch ca cc nh kinh t hc Nht Bn, bin tp bi Kenichi Ohno v Takahiro Fujimoto. Chng trnh COE Th k 21. Vin nghin cu chnh sch quc gia. Fujimoto, Takahiro v Junichiro Shintaku. 2005. Phn tch da trn kin trc ca cc ngnh cng nghip ch to Trung quc. Toyo Keizai Shimposha. Din n pht trin GRIPS. 2002. Hp tc pht trin ca Nht Bn Vit Nam: H tr tng trng trn din rng v gim ngho (bng ting Anh, ting Nht v ting Vit). Ichikawa, Kyoshiro. 2005. Xy dng v y mnh cc ngnh cng nghip h tr Vit Nam: Bo co iu tra. Trong bi Ci thin quy trnh hoch nh chnh sch, bin tp: Kenichi Ohno v Nguyn Vn Thng, Chng 4. H ni: Din n pht trin Vit Nam v Nh xut bn L lun chnh tr. Nhm cng tc chung v xe gn my. 2007. V s pht trin vng mnh ca ngnh cng nghip xe my Vit Nam (bng ting Anh v ting Vit). Nh xut bn lao ng x hi. Murakami, Yasusuke. 1996. Hankoten no Seijikeizaigaku (Chng li nn kinh t chnh tr c in), s. 2. Tokyo: Chuo Koron Sha, 1992. bn dch ting Anh ca Kozo Yamamura, Chng li nn kinh t chnh tr c in. Stanford: Stanford University Press. . 1998. Hankoten no Seijikeizaigaku Yoko: Raiseiki no tameno Oboegaki [Chng li nn kinh t chnh tr c in: Bn ghi nh cho th k sau). Tokyo: Chuo Koron Sha, 1994. bn dch - 144 -
ting Anh chng 6 trong bi bo Quan im ca Nht Bn v Pht trin kinh t: Nhng con ng khc nhau dn ti th trng, bin tp: Kenichi Ohno v Izumi Ohno. London v New York: Routledge. Nguyen Thi Xuan Thuy. 2007. Cc ngnh cng nghip h tr: Nhn li cc khi nim v qu trnh pht trin. Trong bi Xy dng cc ngnh cng nghip h tr Vit Nam, bin tp: Kenichi Ohno s. 1 (bng ting Anh v ting Vit), Chng 2. Din n pht trin Vit Nam. Ohno, Izumi (ch bin). 2005. S hu tht s v quyn t ch chnh sch: Qun l nh ti tr v chnh sch ring. Din n pht trin GRIPS, Vin nghin cu chnh sch quc gia. Ohno, Izumi v Kenichi Ohno. 2009. Pht trin nng lc linh hot: Chu Phi c th hc hi g t vic lp chnh sch cng nghip ng , chng 2, trong Kenichi Ohno (2009). Ohno, Kenichi. 2008a. C ch tng trng khu vc ng v Pht trin chnh tr. Trong bi Tnh khc bit v b tr trong tr gip pht trin: Bi hc ca ng i vi tng trng Chu Phi, Chng 2. Tokyo: Din n pht trin GRIPS. . 2008b. Quan h i tc Monozukuri Vit Nam-Nht Bn cho cc ngnh cng nghip h tr: Nhm tng cng nng lc cnh tranh ca Vit Nam trong k nguyn hi nhp su sc. Din n pht trin Vit Nam. Ohno, Kenichi (ch bin). 2006. Hoch nh chnh sch cng nghip Thi Lan, Malaixia v Nht Bn: Bi hc cho cc nh hoch nh chnh sch ca Vit Nam (bng ting Anh v ting Vit). Din n pht trin Vit Nam. . 2007. Xy dng cc ngnh cng nghip h tr Vit Nam, s. 1 (ting Anh v ting Vit). Din n pht trin Vit Nam. Kenichi Ohno. 2009. By thu nhp trung bnh: Nhng gi cho chin lc cng nghip ha ng v Chu Phi, Din n Pht trin GRIPS, Tokyo. Ohno, Kenichi v Izumi Ohno (ch bin). 1998. Quan im ca - 145 -
Nht Bn v Pht trin kinh t: Nhng con ng khc nhau dn ti th trng. London v New York: Routledge. Ohno, Kenichi, v Takahiro Fujimoto (ch bin). 2006. I. Chng trnh COE Th k 21. Vin nghin cu chnh sch quc gia. Tsai, Mon-Han. 2006. Truyn thuyt Monozukuri: L tng v mt nn sn xut c kh ho. Bo co cng tc ITEC 06-04, i hc Doshisha. Din n pht trin Vit Nam. 2007. Cc ngnh cng nghip h tr Vit Nam t gc nhn ca cc cng ty ch to Nht Bn, trong cun Xy dng cc ngnh cng nghip h tr Vit Nam Kenichi Ohno (ch bin) (bng ting Anh v ting Vit), Chng 1. Din n pht trin Vit Nam. Din n pht trin Vit Nam. 2008. Quan h i tc Monozukuri Vit Nam - Nht Bn cho cc ngnh cng nghip h tr: Nhm tng cng nng lc cnh tranh ca Vit Nam trong k nguyn hi nhp su sc. Ti liu chun b cho k hoch hnh ng song phng nhm thc y cc ngnh cng nghip h tr Vit Nam. Din n Pht trin Vit Nam. 2010. iu tra so snh v Bi cnh, Gii php chnh sch v Kt qu pht trin Cng nghip h tr ASEAN: Malaixia v Thi Lan so vi Vit Nam, Bo co ca JICA Vit Nam (d tho). Watanabe, Toshio. 1998. Shinseiki Asia no Koso [Thit k mt Chu cho th k mi]. Tokyo: Chikuma Shinsho, 1995. c dch mt phn v xut bn chng 11 trong Quan im ca Nht Bn v Pht trin kinh t: Nhng con ng khc nhau dn ti th trng do Kenichi Ohno and Izumi Ohno (ch bin). London v New York: Routledge. Ngn hng th gii. 1959. Chng trnh pht trin cng cho Thi Lan, Bo co chuyn Cng tc do IBRD t chc theo yu cu ca chnh ph Thi Lan. The Johns Hopkins Press. . 1993. S thn k ca ng : Tng trng kinh t v chnh sch cng. Oxford University Press. Ngn hng Th gii. 2009. Gim st kinh t Malaixia: nh v li tng trng. - 146 -
CHNG 5
NGUN NHN LC CNG NGHIP VIT NAM T GC NHN CA DOANH NGHIP

ThS. Nguyn Th Xun Thy v TS. Phm Trng Hong Ngun nhn lc ng vai tr then cht trong pht trin cng nghip ca cc nc. Vi mt nn kinh t ang thot ra khi nhm cc nc ngho, tham gia vo nhm cc nc c thu nhp trung bnh, i mt vi nhng thch thc duy tr tng trng v pht trin di hn nh Vit Nam, cht lng ngun nhn lc v h thng o to nhn lc cng nghip l yu t c quan tm hng u. Da trn kt qu kho st cc doanh nghip sn xut trong lnh vc in, in t v c kh, bao gm cc thnh phn kinh t v quy m doanh nghip khc nhau, bi vit ny phn tch hin trng ngun nhn lc v nhng vn t ra vi ngun nhn lc cng nghip ca Vit Nam hin ti. i tng ngun nhn lc c nghin cu l lc lng lao ng k thut trc tip, c o to ti cc trng k thut v dy ngh Vit Nam.
5.1. Tng quan v ngun nhn lc cng nghip v o to k thut v dy ngh (TVET) Vit Nam 5.1.1. Tng quan v ngun nhn lc cng nghip Vi dn s gn 86 triu dn v ch yu l dn s tr, Vit Nam c tim nng ln v ngun nhn lc trong c ngun nhn lc cng nghip. Ngun nhn lc di do l mt trong nhng nhn t c bn cho s pht trin cng nghip ca Vit Nam trong thi gian qua. Tuy nhin vic thiu ht lao ng c k nng cao ngy cng r nt v c xu hng trm trng hn theo s pht trin ca cng nghip. u t vo cc ngnh lp rp c th c m rng trong vi nm ti tn dng - 147 -
Chng 5: Ngun nhn lc cng nghip Vit Nam t gc nhn ca doanh nghip
ngun lao ng gin n vi mc chi ph thp. Tuy vy trong tng lai, cng vi s pht trin ca nn kinh t, mc lng s tng ln. Li th do lao ng r khng cn na v cc nh lp rp, cc nh u t trc tip nc ngoi (FDI) s chuyn sang cc nc khc c chi ph sn xut thp hn. Mc d FDI vo Vit Nam tng mnh trong nhng nm gn y nhng khng c g m bo rng xu hng ny s cn tip tc trong di hn. Cc nc Chu i trc, nh Malaixia v Thi Lan tin hnh cng nghip ha c vi thp k, c mc lng cao hn Vit Nam, nhng nng lc cng ngh cng cao hn, do nhng nc ny c kh nng tr thnh c s sn xut cc sn phm c gi tr gia tng cao cho cc doanh nghip FDI. Mt khc, Trung Quc v n c li th hn Vit Nam v quy m th trng trong nc v chi ph lao ng. Vit Nam cng phi cnh tranh vi cc nc i sau nh Campuchia, Lo, v Myanma, nhng nc ang dn c li th hn Vit Nam v chi ph lao ng thp thu ht FDI. tip tc v t ch trong qu trnh cng nghip ha, Vit Nam cn phi pht trin ngun nhn lc c k nng cao nhm nng cao nng sut v gi tr gia tng ngay t by gi, khi m Vit Nam vn ang c li th v ngun lao ng gin n. Hnh 5.1: Nhng vn v lao ng v tuyn dng Vit Nam, 2003-2008
54.3 70.4
2008 2007 2006 2005 2004 2003 0.0 10.0 20.0 30.0 Kh tuyn k s
45.7
63.0 55.2 50.6 44.7 37.2 40.0 50.0 60.0 54.1 53.8 65.7
70.0
80.0
Kh tuyn nh qun l
Ngun: JETRO, Japanese affiliated manufacturers in Asia (cc nm).
- 148 -
nh gi v k nng v kh nng cung ng lao ng ca cc nc l mi quan tm ca cc nh u t trong v ngoi nc. Do c s khc bit gia cc ngnh cng nghip cng nh gia cc doanh nghip, kh c th tng hp tnh trng lao ng trn phm vi quc gia. Tuy nhin, mc no chng ta c th nhn bit xu hng pht trin ca lao ng thng qua cc cuc iu tra do cc t chc quc t, cc c quan trong nc tin hnh. T chc Xc tin Thng mi Nht Bn (JETRO) hng nm u tin hnh iu tra v hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip Nht Bn ti Chu , trong c cp n tnh trng lao ng cc nc iu tra. Hnh 5.1 cho thy ngy cng c nhiu doanh nghip Nht Bn Vit Nam gp kh khn trong vic tuyn dng nh qun l v k s trong giai on 20032008. Trong doanh nghip ch to, cc b phn lin quan trc tip n hot ng sn xut gm qun l sn xut, sn xut trc tip, k thut, kim tra v qun l cht lng. Tt c cc b phn ny u c vai tr quan trng trong cng nghip ch to, nhng trong s ny, hai b phn sn xut v k thut, nhng b phn i hi ngun nhn lc qua o to k thut v dy ngh, c xem l c lin quan trc tip hn n hot ng sn xut. Nhn lc lm vic trong b phn sn xut gm ngi vn hnh dy chuyn sn xut, t trng dy chuyn, v nh qun l cp trung. Nhng nm gn y, cc doanh nghip Nht Bn khng cn gp kh khn trong vic tuyn dng cng nhn trc tip, nhng ngy cng kh khn hn trong tuyn dng k s v nh qun l. i vi cc v tr qun l, qun l cng nhn trc tip khng i hi phi lin lc thng xuyn gia cng ty m v cng ty con, do vy b phn sn xut thng khng mt nhiu thi gian chuyn giao v tr qun l cho ngi bn a. Theo iu tra ca JETRO (2008), 65,2% doanh nghip Nht Bn tuyn dng nhn vin bn a vo v tr qun l trong cc b phn sn xut, nhng cng c 48,2% doanh nghip cho bit h gp kh khn trong vic ni a ha v tr qun l v gim st. Nhiu doanh nghip ang tm kim (i) cc t trng dy chuyn c th qun l v ci tin ton b quy trnh sn xut ch khng ch mt dy chuyn n l, (ii) cc cng nhn c th thc hin cc k nng chnh xc trong vic ch to cc linh ph kin v khun mu kim loi, nha, v (iii) cc nh qun l cp trung c kh nng pht hin v x l cc vn xy ra trong hot ng sn xut thng ngy. Ngun nhn lc lm - 149 -
vic trong b phn k thut l cc k s c o to t cc trng cao ng hoc i hc chuyn ngnh cng nghip. Cc b phn ny kt ni cht ch vi b phn thit k ti cng ty m, do vy cn nhiu thi gian hn cc b phn khc trong vic chuyn giao v tr qun l cho ngi s ti. Kt qu iu tra ca JETRO cho thy hu ht k s c hiu l nhng ngi c th phi hp vi b phn thit k hay sn xut ca cng ty m trong vic nng cp xng sn xut, ci tin cng c sn xut, cch thc t chc, sp xp cc dy chuyn. Ni chung, ngun nhn lc m cc doanh nghip cn cho cc b phn lin quan n sn xut ch yu c o to t cc c s gio dc k thut v dy ngh hoc cc trng cao ng, i hc (Hnh 5.2). Hnh 5.2: Mi lin h gia ngun nhn lc cng nghip v cc c s o to Chuyn mn Thit k K s Trng dy chuyn sn xut Cng nhn
Ngun: Mori, Phm v Nguyn (2009) (sp xut bn).
B phn R&D Thit b / k thut Sn xut
C s o to i hc/Sau i hc C s o to k thut v dy ngh Gio dc ph thng
5.1.2. o to k thut v dy ngh (TVET) Vit Nam H thng TVET ca Vit Nam bao gm cc trng i hc chuyn ngnh k thut, cng nghip, cc trng cao ng cng nghip, cc trng cao ng ngh, v cc trung tm dch v vic lm c m cc lp o to ngh. Theo Lut Gio dc sa i nm 2005 v Lut Dy ngh ban hnh nm 2006, cc c s ny cung cp cc kha o to ba trnh , cao ng, trung cp v s cp, bao qut nhiu chuyn ngnh, nhng hin nay ch yu tp trung vo cc chuyn ngnh thng dng, nh in, my mc, c kh, xy dng v may mc. Theo s liu t Tng cc Thng k (GSO, 2009), tnh n thng 6 nm 2009, h thng TVET ca Vit Nam c tng cng 1.083 c s dy ngh v cc trung tm o to ngh. - 150 -
Bng 5.1: T l lao ng tr cn c o to b sung sau tuyn dng Lao ng ph thng Cn o to li Cn o to b sung k nng mi o to ti ch 7,8 3,6 35,6 Lao ng Lao ng c c trnh Trung chuyn cao bnh mn k ng, i thut hc tr ln 9,4 1,0 6,1 15.5 38,1 36,4 0,6 100,0 18,6 38,5 40,5 1,4 100,0 12,6 37,4 43,1 0,9 100,0
Cn thi gian lm quen vi 52,3 cng vic, k nng hng ngy Nhu cu o to khc Tng 0,7 100,0
Ngun: iu tra v s ph hp ca lao ng tr trong th trng lao ng (MOLISA, 2005)
Nhng nm gn y chnh ph Vit Nam ch nhiu hn n vic tng cng h thng TVET nhm p ng nhu cu v lao ng cng nghip ang tng ln do tc cng nghip ha cao. Tuy nhin, bt chp nhng n lc ca chnh ph v cc c quan chc nng, nh ci tin chng trnh ging dy, o to ging vin, xy dng chng trnh khung o to ngh, h tr ti chnh TVET vn cn nhiu bt cp, khng p ng c yu cu ca doanh nghip c v s lng v cht lng. Theo kt qu iu tra th trng lao ng ca B Lao ng, Thng binh v X hi (2005), cc doanh nghip u cho rng k nng ca lao ng mi ra trng khng p ng c nhu cu cng vic (Bng 5.1). iu ng ch l lao ng qua o to li cn c o to b sung v o to ti ch nhiu hn so vi lao ng ph thng. Phn tch trn cho thy ngun nhn lc cn thit cho pht trin cng nghip Vit Nam trong giai on hin ti v trc mt l nhng ngi c nng lc t mnh qun l v ci tin hot ng sn xut, ch khng phi ch n gin bit lm nhng g c ch nh sn. Cng c mt khong cch kh ln gia kh nng v thc t o to ti cc c s TVET vi yu cu v lao ng ca cc doanh nghip. Qu trnh cng - 151 -
nghip ha ti Vit Nam cn c y nhanh v i hi ti a ha hiu qu ca dng vn FDI bng cch nng cao k nng ca lao ng. Yu cu t ra vi cc c s o to trong h thng TVET l cn phi p ng c nhu cu ang ngy cng tng v ngun nhn lc cng nghip v c s lng v cht lng. lm c iu ny, hnh thc o to cn phi c chuyn i t hng cung nh hin nay sang hng cu, thu hp khong cch gia k nng c o to vi k nng doanh nghip cn. o to nh hng theo nhu cu i hi phi tin hnh iu tra thng xuyn nhu cu lao ng ca doanh nghip kp thi iu chnh chng trnh o to cho ph hp. Cc cuc iu tra v lao ng vic lm t trc n nay tuy ch ra c ngnh ngh no ang khan him lao ng nht, nhng cha xc nh c c th nhng k nng no trong nhng ngnh l cn thit nht. V vy, cc cuc iu tra su v nhu cu lao ng c th ca doanh nghip cn c tin hnh thng xuyn hn. 5.2. Ngun nhn lc cng nghip t gc nhn ca doanh nghip 5.2.1. M t iu tra Vi mc ch tm hiu cht lng ngun nhn lc cng nghip v nhu cu v lao ng, k nng trong cc doanh nghip cng nghip, c s h tr ca JICA v Trng i hc Hiroshima, Nht Bn, VDF phi hp cng UNIDO, Trng i hc Kinh t Quc dn tin hnh kho st cc doanh nghip H Ni v cc vng ln cn trong thi gian t thng 12 nm 2008 n thng 2 nm 2009. iu tra bao gm phng vn trc tip tng gim c hoc gim c nhn s cc doanh nghip cng vi gi bng hi n tng gim c hoc gim c b phn ca 160 doanh nghip. Nhm nghin cu nhn c 76 phn hi hp l, tng ng 47,5%, trong c 27 doanh nghip Nht Bn, 35 doanh nghip Vit Nam, v 14 doanh nghip khc (c vn u t t Hn Quc, i Loan v cc nc khc). T l phn hi khng cao (47,5%) c th do nguyn nhn l do cuc iu tra c thc hin vo thi im kh nhy cm, trng vi cc ngy l tt v thi im cui nm ti chnh. Ngoi ra, suy thoi kinh t din ra vo ng thi im tin hnh iu tra cng khin doanh nghip dnh nhiu quan tm n vn sn xut hn l vn ngun nhn lc. - 152 -
Bng hi gm cc nhm cu hi lin quan n (i) cht lng lao ng mi tt nghip, (ii) thi gian o to sau tuyn dng, (iii) cht lng cc c s TVET, (iv) nhu cu k nng ca cc doanh nghip, v (v) gi ca cc doanh nghip v vai tr ca TVET v doanh nghip trong o to ngh. Ngoi nhng ni dung ny, iu tra cng cp ti mt s ni dung khc, c bit trong cc phng vn trc tip. Tuy nhin bo co ny ch tp trung ch yu vo 5 ni dung c cp trn. Bo co kt qu kho st y ang c UNIDO v VDF phi hp hon thin v s c xut bn trong thi gian ti. Trong bng hi gi ti cc doanh nghip, ngi c hi c yu cu cho im, tnh theo thang im t 1 n 5. im cao th hin s hi lng ca doanh nghip i vi (i) v (iii), th hin nhu cu cao i vi (iv), v cho bit nhng k nng cn c o to ti TVET i vi (v). iu tra thu nhn c nhng kin c th ca doanh nghip v cht lng sinh vin tt nghip, v cc c s o to ngh, v v nhu cu lao ng ca doanh nghip. Quy m iu tra khng ln (ch c 76 phiu tr li) nn c th hn ch tnh thng k i din. Tuy vy, iu tra cho thy nhng nt c bn v cht lng sinh vin tt nghip TVET theo nh gi ca doanh nghip v nhu cu lao ng ca doanh nghip. 5.2.2. c im ca doanh nghip c iu tra i tng phng vn v gi bng hi ca cuc iu tra ny l cc doanh nghip cng nghip ch to - ngnh s dng nhiu nhn cng i hi phi c o to ngh chnh quy. C th, trong 76 doanh nghip, c 24 doanh nghip in, in t, 14 doanh nghip t xe my, 36 doanh nghip thuc lnh vc c kh khc, v s cn li thuc cc ngnh khc (thng mi, dch v). Xt v quc tch, hnh thc s hu v quy m lao ng ca doanh nghip, khng c s chnh lch qu ln gia cc nhm mu. V quc tch, doanh nghip Vit Nam chim 48,7%, doanh nghip Nht Bn chim 31,6%, cn li l doanh nghip nc ngoi khc (i Loan, Hn Quc, Trung Quc). V hnh thc s hu, doanh nghip 100% vn u t trc tip nc ngoi chim 39,5%, tip n l doanh nghip c phn chim 31,5%, doanh nghip lin doanh chim 14,5%, doanh nghip t nhn Vit Nam chim 10,5%, cn li l doanh nghip nh nc. Xt v quy m lao ng, SME chim 48,6%, phn cn li l cc doanh nghip ln c t 300 lao ng tr ln. - 153 -
5.2.3. Kt qu iu tra Cht lng lao ng tt nghip t TVET Hnh 5.3. nh gi cht lng sinh vin tt nghip TVET theo ngnh, quc tch doanh nghip v hnh thc s hu
Ngun: Cc tc gi minh ho da trn kt qu iu tra.
- 154 -
C s nh gi cht lng lao ng mi tt nghip l mc k nng m h c c. Trong iu tra, k nng lao ng c chia thnh hai loi l k nng cng (k nng k thut: nh c, rn, gia cng kim loi ) v k nng mm (k nng chung: nh 5S, kaizen, lm vic nhm). Hnh 5.3 th hin kt qu iu tra nh gi ca cc doanh nghip v hai k nng trn, phn chia theo cc i tng c hi. Nhn chung, cc doanh nghip khng nh gi cao k nng ca cc lao ng mi tt nghip, c bit l k nng k thut. Trong nhm k nng mm, 5S l k nng doanh nghip nh gi thp nht, c th v nhng k nng ny khng c o to ti trng. Ngoi ra, k nng hot ng theo nhm, kaizen v tinh thn khi nghip cng khng c doanh nghip nh gi cao. V thc k lut, cc doanh nghip u cho rng lao ng mi tt nghip tun theo k lut lao ng, nhng th ng v thc t lp km. Trong nhm k nng k thut, c, rn, v lm khun mu l nhng k nng doanh nghip nh gi thp nht. y l nhm k nng c bn trong cng nghip ch to, c tnh quyt nh i vi cht lng sn phm nn c l doanh nghip nh gi kht khe hn so vi cc k nng khc (o lng in t, vn hnh thit b). Xt theo ngnh ngh, cc cng ty trong ngnh t, xe my nh gi cht lng lao ng thp hn so vi cc ngnh c kh khc, iu ny phn nh thc t l trong cc ngnh c kh, t xe my l ngnh i hi trnh k thut v k nng cao hn so vi cc ngnh khc. Xt theo quc tch doanh nghip, doanh nghip Nht nh gi kht khe hn c. Xt trn kha cnh s hu ca cc doanh nghip, mt gi thit thng c a ra l doanh nghip FDI i hi trnh k nng cao hn nn s c nh gi kht khe hn doanh nghip trong nc. Nhng kt qu iu tra cho kt qu ngc li, cc doanh nghip t nhn Vit Nam nh gi thp nht hu ht cc k nng. Mt l gii cho thc t ny l cc doanh nghip t nhn thng khng tin hnh o to sau tuyn dng, h k vng lao ng sau khi tt nghip phi lm vic c ngay. Trong khi hu ht cc doanh nghip FDI u c chng trnh o to sau tuyn dng nn mc nht nh, h d dng chp nhn nhng im yu ca lao ng mi tt nghip hn. Tuy nhin, nhn nh ny c l ch ng vi doanh nghip FDI khng phi ca Nht Bn, bi nh kt qu nu trn, doanh nghip Nht Bn nh gi kht khe hn cc doanh nghip Vit Nam ni chung. - 155 -
o to sau tuyn dng Khi tm hiu v k hoch o to sau tuyn dng cc doanh nghip, nghin cu t gi thit rng i vi lao ng mi ra trng, cc k nng c bn v k thut c o to ti trng nn doanh nghip cn t thi gian o to hn. Ngc li, cc k nng mm v k nng vn hnh my mc mi s c doanh nghip dnh nhiu thi gian hn o to ti doanh nghip. Bng hi cng phn chia cc k nng thnh ba nhm l k nng mm (5S, kaizen, tc phong lm vic), k nng c bn, v k nng vn hnh my mc mi. Tuy nhin, kt qu iu tra cho thy gi thit trn khng hon ton ng. Nhn chung, doanh nghip khng ch khng hi lng vi thi , tc phong lm vic ca lao ng mi ra trng m cn c k nng thc hnh ca h. Hu ht doanh nghip cc ngnh u dnh nhiu thi gian nht cho vic o to li k nng c bn nhng k nng c o to ti trng. Cc k nng v 5S, kaizen v tc phong lm vic chim v tr quan trng th hai trong o to trong khi thi gian dnh cho o to vn hnh thit b mi chim t nht. Ring ngnh t-xe my dnh thi gian o to vn hnh thit b mi nhiu hn o to k nng mm. iu ny gi mt thc t rng vi nhng ngnh phc tp v mi pht trin ti Vit Nam, s dng nhng my mc, thit b phc tp hn (nh ngnh t xe my) kh nng p ng nhu cu k nng ca cc c s o to TVET ca Vit Nam cn hn ch. Bng 5.2: Thi gian doanh nghip o to sau tuyn dng S doanh nghip 27 35 37 33 7 Thi gian trung bnh (tun) 5,52 6,4 11,92
o to v 5S, kaizen o to tc phong lm vic o to k nng c bn o to vn hnh thit b mi o to khc
Ngun: Cc tc gi tnh ton da trn kt qu iu tra.
- 156 -
Hnh 5.4: Thi gian o to sau tuyn dng (gi) ti cc doanh nghip, theo ngnh, quc tch doanh nghip v hnh thc s hu
Ngun: Cc tc gi lp da trn kt qu iu tra.
- 157 -
Xt theo quc tch, doanh nghip Nht Bn dnh nhiu thi gian nht cho vic o to. Thi gian o to ni chung ca cc doanh nghip Nht Bn, tt c cc ni dung o to u nhiu hn ng k so vi cc i tng doanh nghip khc. i vi cc doanh nghip Nht Bn, thi gian o to k nng c bn l nhiu nht. Tip n l thi gian o to tc phong lm vic, 5S, kaizen, v cui cng l o to vn hnh my mc thit b mi. Ngoi Nht Bn, cc doanh nghip FDI khc khng thc hin o to ti doanh nghip nhiu hn cc doanh nghip Vit Nam. Tuy vy nu tnh c cc doanh nghip Nht Bn, cc doanh nghip FDI dnh nhiu thi gian o to hn so vi doanh nghip trong nc, c bit l o to k nng c bn. Doanh nghip 100% vn nc ngoi cng dnh nhiu thi gian hn cho vic o to tc phong lm vic so vi cc loi hnh doanh nghip khc. Xt theo quy m doanh nghip, iu ng ch l hu ht cc doanh nghip SME trong nc khng thc hin o to sau tuyn dng. y chnh l l do h i hi lao ng mi tt nghip phi c nhiu k nng v c th lm vic c ngay v nh gi kht khe hn so vi doanh nghip thc hin o to sau tuyn dng. Nng lc o to ca cc c s TVET Cht lng lao ng mi tt nghip mt phn ph thuc vo nng lc o to ca cc c s gio dc k thut v o to ngh. Do vy, mt trong nhng ni dung iu tra l nh gi ca cc doanh nghip v cht lng c s vt cht, chng trnh o to v ging vin cng nh mi lin kt gia cc c s o to vi doanh nghip i vi nhng c s TVET m h bit hoc n tham quan (nu c). Kt qu iu tra cho thy cc doanh nghip nh gi kh cao c s vt cht, chng trnh o to v ging vin ca cc c s o to m h bit hoc n tham quan. Tuy nhin, doanh nghip cng cho rng lin kt gia cc trng vi doanh nghip cha thc s tt, v d nh cc trng t khi lin h doanh nghip tm hiu v nhu cu o to ca doanh nghip, t tm hiu v cht lng lao ng ang lm vic ti doanh nghip tt nghip t trng ra Kt qu iu tra qua nh gi ca cc doanh nghip dng nh khng ph hp vi thc trng ca cc c s TVET thng c nhc ti rng cc chng trnh o to khng da trn k nng cn thit ca doanh nghip, c s vt cht k - 158 -
thut khng c i mi, hoc ni dung gio trnh lc hu Thc t l cc doanh nghip nh gi kh cao cc c s o to v nhng ni dung ny. Ngc li, im yu nht l lm sao kt ni c nng lc o to ca cc c s o to vi nhu cu thc s ca cc nh tuyn dng. Mt im lu l kt qu iu tra khng phn nh tng th tt c cc c s o to TVET. Ngi tr li ch nh gi cc c s m h bit. Thc t l cc doanh nghip thng ch bit ti nhng c s o to ln c uy tn. Do vy nhng nh gi trn ch tp trung cho cc c s TVET uy tn khu vc H Ni v ln cn. Mt kt qu l th l chnh cc doanh nghip Vit Nam, trong khi nh gi cao nng lc o to ca cc c s o to TVET (cao hn so vi cc doanh nghip nc ngoi) li nh gi thp hn vic lin kt ca cc c s o to vi cc doanh nghip. iu ny c th dn ti hai gi thit rng cc c s o to Vit Nam tp trung nhiu hn vo vic p ng nhu cu ca cc doanh nghip FDI. Mt l gii khc l do khng c ro cn ngn ng, cc doanh nghip Vit Nam i hi mc giao tip ca cc c s o to vi cc c s tuyn dng cn c thc hin nhiu hn na. Hnh 5.5: (a) Nng lc ca cc c s TVET, nh gi chung
(b) Nng lc ca cc c s TVET, theo quc tch doanh nghip
- 159 -
Cc k nng cn thit trong cng nghip ch to Nhn chung, vic d bo nhu cu lao ng cng nh nhng k nng cn thit khng d dng bi ngoi k hoch sn xut, cn nhiu yu t khng d bo c cng c tc ng n k hoch tuyn dng, nh t l chuyn vic, tnh hnh kinh t x hi Thi im din ra iu tra cng l thi k bc vo khng hong kinh t ton cu, theo , cc doanh nghip ang nh gi v iu chnh li nhu cu lao ng, thm ch khng xy dng k hoch lao ng. Nhiu doanh nghip khng cung cp thng tin v nhu cu tuyn dng. iu ny khng c ngha l doanh nghip khng c nhu cu tuyn thm lao ng mi, m ch yu l do h cha c k hoch c th. Vi hn 30 doanh nghip cung cp thng tin, kt qu iu tra cng cho thy doanh nghip c nhu cu ln v k nng gia cng kim loi, k nng qun l sn xut, v k nng qun l cht lng. i vi c hai cp trnh i hc/cao ng v trung cp tr xung, k nng gia cng kim loi vn cn nhu cu ln; trong khi k nng qun l cht lng c nhu cu ln hn trnh trung cp tr xung, cn k nng qun l sn xut th c nhu cu ln hn trnh i hc/cao ng.
- 160 -
Bng 5.3: (a) Nhu cu lao ng v k nng (trnh cao ng/i hc) 2009 2010 2013
S Tng S Tng S Tng doanh nhu doanh nhu doanh nhu nghip cu nghip cu nghip cu Gia cng kim loi Rn c Khun mu p nha Qun l sn xut Qun l cht lng 29 3 4 7 3 16 15 522 9 68 68 45 308 277 17 2 3 4 5 10 10 259 13 19 82 76 38 89 15 2 2 4 4 11 9 316 10 37 32 51 82 103
(b) Nhu cu lao ng v k nng (trung cp tr xung) 2009 2010 2013
S Tng S Tng S Tng doanh nhu doanh nhu doanh nhu nghip cu nghip cu nghip cu Gia cng kim loi Rn c Khun mu p nha Qun l sn xut Qun l cht lng 21 1 1 4 4 8 3 684 2 2 18 208 134 506 14 1 2 3 3 6 5 485 3 5 14 221 83 533 16 3 2 6 4 4 5 865 18 55 25 233 109 528
- 161 -
Vai tr ca TVET v doanh nghip trong o to ngh o to ngh bao gm c o to ti trng v o to ti doanh nghip. Qu trnh o to li v o to ti ch c din ra ph bin nhiu doanh nghip v c xem l qu trnh bt buc ti doanh nghip, bt k lao ng c hc g trng. Vic ny dn ti mt vn l trong khi c s o to khng th o to hon chnh tt c cc k nng theo yu cu ca tt c tng doanh nghip th i khi li c s lng ph trong o to khi c c s o to v doanh nghip cng o to mt k nng. Vy u s l nhng k nng c s o to TVET nn tp trung cung cp cho hc vin v u l nhng k nng cc doanh nghip c th t thc hin o to. Kt qu iu tra cho thy nhu cu o to gia cc doanh nghip v ngnh ngh rt khc nhau nn kh c th khi qut ha. Nhn chung, cc doanh nghip cho rng cc c s o to cn tp trung vo o to k nng cng, cn cc k nng mm th doanh nghip c th t o to c. Tuy vy trong khi cc doanh nghip Nht Bn sn sng t o to 5S, kaizen th cc doanh nghip Vit Nam v doanh nghip nc ngoi khc li mong mun nhng k nng ny phi c o to ti trng. Tng t nhu vy, trong khi doanh nghip c phn sn sng o to k nng cng, th cc doanh nghip t nhn dng nh mun ph thuc hon ton vo cc c s o to. i vi k nng 5S v kaizen, doanh nghip nc ngoi sn sng t o to hn so vi doanh nghip trong nc.
- 162 -
Hnh 5.7. Vai tr ca TVET v doanh nghip trong o to ngh, theo quc tch doanh nghip v hnh thc s hu
Ngoi ra, phng vn chuyn su cc doanh nghip cng b sung nhng kin cho rng tuy doanh nghip c th t o to c cc k nng mm nhng nh trng vn cn ch ng trong vic hnh thnh tc phong lm vic chuyn nghip cho sinh vin ngay t khi cn ang i hc, trang b cho h nhng kin thc c bn v 5S v kaizen, nh gi v sinh phng hc, k tc x, sp xp dng c thc hnh gn gng, ng ni quy nh, nhn thc c tm quan trng ca vic gim thi gian sn xut. Ton hc v ngoi ng cng l nhng kin thc m doanh nghip mong mun nh trng trang b cho sinh vin trc khi ra trng. V k thut, ngoi cc k nng c bn, cc doanh nghip k vng nh trng o to cc k nng v c v son bn v, qun l - 163 -
cht lng, bo dng thit b, an ton lao ng, gia cng khun mu, sn in, gia cng nhit v kim sot lin tc. Ngoi ra, cc doanh nghip cng cho rng nh trng nn y mnh cc chng trnh thc tp hn na, cn qun l cc chng trnh thc tp cht ch hn v chnh ph nn h tr cho cc hot ng ny. Doanh nghip cng khuyn khch ging vin cc c s TVET thng xuyn n tham quan doanh nghip cp nht k thut v k nng mi. 5.3. Kt lun v nhng gi chnh sch Ngun nhn lc cng nghip ang ng trc nhng i hi mi v o to, p ng mt thi k mi ca cng nghip ha ti Vit Nam. Bi vit ny tng hp kin ca doanh nghip cng nghip v cht lng lao ng, cht lng cc c s TVET, v nhu cu ca doanh nghip i vi nhng k nng c th, nhm gi cho cc c s o to ngh chuyn i phng thc o to t hng cung sang hng cu. y l mt trong s t nhng iu tra i su vo cht lng o to ngun nhn lc v kh nng p ng vi yu cu ca cc doanh nghip. S dng s liu thu thp c trong cuc iu tra u nm 2009 i vi cc doanh nghip hot ng trong cng nghip ch to, bi vit cho thy mt s kt qu ng lu v hin trng o to ngun nhn lc cng nh nhng i hi ca ngnh cng nghip ngun nhn lc trn c kha cnh s lng v cht lng. Trc ht, c th thy hu ht cc doanh nghip khng nh gi cao cht lng lao ng mi ra trng, c bit i vi nhm k nng k thut, l nhng k nng c o to ti trng. Hu ht cc doanh nghip u phi dnh kh nhiu thi gian o to li nhm k nng ny sau khi tuyn dng lao ng mi tt nghip. H thng o to TVET ca Vit Nam hin cha p ng tt nhng i hi ca ngnh cng nghip. Tuy nhin, kt qu iu tra cng cho thy, mt s c s o to TVET c gii doanh nghip nh gi kh cao v c s vt cht k thut phc v o to, i ng gio vin, chng trnh o to ca mt s c s o to TVET. iu ny cho thy mt s c s o to c th p ng c nhng i hi v o to ca cc doanh nghip. y c th coi l nhng ht nhn, nhng m hnh trong o to TVET c th lm mu, nhn rng ra h thng o to TVET chung ca Vit Nam. Tuy vy, bn thn cc c s ny cng cn ch ng tng cng kh nng tip cn cc doanh nghip, nm bt cc nhu cu o to. - 164 -
Th hai, cc ngnh cng nghip Vit Nam ang c nhng chuyn dch v c cu dn ti nhng thay i v nhu cu lao ng trong cc ngnh cc chuyn mn. Kt qu iu tra cng cho thy cc k nng doanh nghip c nhu cu ln l gia cng kim loi, qun l sn xut, v qun l cht lng, trong k nng gia cng kim loi c nhu cu cao c hai cp trnh cao ng/i hc v trung cp. Trong khi qun l sn xut c nhu cu cao trnh cao ng/i hc, cn qun l cht lng c nhu cu cao trnh trung cp. Kt qu iu tra phn nh rt r rng xu hng pht trin theo chiu su ca sn xut cng nghip Vit Nam i km theo l nhu cu v lao ng mang tnh cht qun l. y l nhu cu cn c quan tm, p ng i vi cc c s o to. Th ba, cc c s o to TVET cn c nhng tip cn vi cc doanh nghip nhm xc nh chnh xc ni dung o to, cn i vi nhu cu thc t ca doanh nghip cng nh kh nng o to li, o to ti c s ca cc doanh nghip. Kt qu iu tra cho thy nhn chung cc doanh nghip u cho rng nh trng cn tp trung o to cc k nng cng, cn k nng mm th doanh nghip c th o to b sung sau khi tuyn dng. Tuy nhin, nh trng cng nn to mi trng sinh vin lm quen vi tc phong, thi quen lm vic ti cc c s sn xut ngay t khi cn i hc. Mi lin kt gia nh trng v doanh nghip l yu t c bn m bo chng trnh o to hng cung c th thc hin c, nhng theo nh gi ca cc doanh nghip, nh trng cha thc s nng ng trong vic pht trin mi lin kt ny. Kt qu iu tra ca nhm nghin cu l nhng gi bc u cho cc c s o to TVET c hng nghin cu, tip xc trc tip cc doanh nghip tm hiu v xc nh chnh xc nhu cu nhm xy dng h thng o to thch hp vi tng ngnh, tng lnh vc c th. Lnh vc sn xut cng nghip Vit Nam ang tip tc pht trin vi quy m ln hn v c bit theo hng nng cao gi tr gia tng m trong , lao ng cht lng cao ng mt vai tr quan trng. Xc nh nhu cu v lao ng ca doanh nghip l mt trong nhng hng tip cn quan trng nhm xy dng h thng o to ni chung v o to TVET ni ring pht trin hiu qu. Nhng iu tra, nghin cu tip theo v kha cnh ny c th i su hn vo c im ca tng ngnh cng nh tng vn ca h thng o to (c s vt cht k thut, ging vin, chng trnh). Thm vo , nhng iu tra c quy m - 165 -
rng ln hn, c thc hin thng xuyn s cho php xc nh c khng ch thc trng m c xu hng ca nhu cu lao ng. y s l nhng c s quan trng trong nhng chin lc pht trin ngun nhn lc cng nghip ni chung v nhng m hnh o to c th ca cc c s o to TVET ni ring. Ti liu tham kho B Lao ng, Thng binh v X hi. (MOLISA). (2005). iu tra v s ph hp ca lao ng tr trong th trng lao ng. MOLISA. Japan External Trade Organization (JETRO). (20032008). Japanese Affiliated Manufacturer in Asia. Truy cp ti trang web ca JETRO www.jetro.go.jp. Mori, J., Phm, T. H. and Nguyen, T. X. T. (2009). Quality of technical and vocational education and training: Perceptions of enterprises in Hanoi and surrounding provinces. (Mimeo).
- 166 -
CHNG 6
GI HA DN S VIT NAM:
NHNG THCH THC VI MT NC C THU NHP TRUNG BNH
TS. Giang Thanh Long Bi vit ny m t bin ng dn s Vit Nam theo hng gi ha ang din ra trong thi gian gn y v nhn mnh rng tc gi ha s tng ln theo thi gian. Trong hon cnh , nhng thch thc t chm sc y t, m bo i sng kinh t cho ngi cao tui s ngy cng ln v i hi phi c mt h thng an sinh x hi ph hp. Bi vit tp trung vo phn tch tc ng ca gi ha dn s n h thng hu tr cng nh i hi v mt h thng tr cp x hi nhm gip ngi cao tui chng li i ngho. Dn s cao tui khng phi l gnh nng m chnh thit k h thng an sinh x hi, c bit l h thng hu tr, khng ph hp s to ra gnh nng ln cho ton x hi. 6.1. Bin ng dn s Vit Nam trong thi gian gn y Trong ba thp k tr li y, dn s Vit Nam c nhng bin ng mnh m v quy m, tc v c bit l c cu tui. Tng t sut sinh (TFR) gim t 5,25 vo nm 1975 xung 3,8 vo nm 1989 v 2,08 nm 2008. Tc tng dn s gim t mc trung bnh 2,4%/nm giai on 1975-1989 xung mc 1,31% nm 2005 v 1,2% vo nm 2008. Kt qu l, c cu tui dn s Vit Nam bin ng mnh theo hng t l tr em (0-14 tui) ngy cng gim; t l dn s trong tui lao ng (15-59) tng v t l ngi cao tui (t 60 tr ln) cng tng (Bng 6.1).
- 167 -
Chng 6: Gi ha dn s Vit Nam - Nhng thch thc vi mt nc......
Bng 6.1: C cu tui dn s Vit Nam, 1979-2007 Nm 1979 1989 1999 2006 2007 S ngi (triu ngi) Tng 53,74 64,38 76,33 83,89 85,15 0-14 23,40 24,98 25,56 22,06 21,73 15-59 26,63 34,76 44,58 54,11 55,38 60+ 3,71 4,64 6,19 7,72 8,04 T l (% tng dn s) 0-14 41,8 39,2 33,0 26,3 25,0 15-59 51,3 53,6 58,9 64,5 65,5 60+ 6,9 7,2 8,1 9,2 9,5
Ngun: Tng iu tra dn s 1979, 1989, 1999 v Tng cc thng k (2007, 2008).
Nhiu d bo dn s gn y (v d, Tng cc Thng k, 1999; Lin hp quc, 2008) u cho thy xu hng dn s ny s c duy tr Vit Nam trong nhng thp k ti. Bng 6.2: D bo dn s Vit Nam theo c cu tui, 2010-2050 Nhm dn s 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Tr em (0-14) 26,3 25 23,4 21,9 20,4 19,2 18,3 17,7 17,2
Tui lao ng 65,8 65,9 65,6 64,7 63,8 62,5 60,9 59,0 56,7 (15-59) Cao tui (60+) 7,9 9,1 11 13,4 15,8 18,3 20,8 23,3 26,1
Ngun: Tc gi tng hp t Lin hp quc (2008).
Bng 6.2 m t bin ng dn s Vit Nam theo c cu tui trong giai on 2010-2050 theo d bo ca Lin hp quc (2008). Theo d bo ny, dn s trong tui lao ng Vit Nam s tng ln mnh m, t mc xp x 65% tng dn s trong giai on 2015-2025; sau , t l dn s ny gim dn v t mc 57% vo nm 2050. Cng lc , t l tr em s gim t gn 30% nm 2005 xung khong 23% vo nm 2020 v 17% vo nm 2050. Ngc li, t l dn s cao tui s bt u tng mnh t nm 2015 v t mc 26,1% tng dn s nm 2050. Ni cch khc, dn s Vit Nam s tri nghim hai xu hng r rt v din ra cng lc, l c cu dn s vng v gi ha dn s. Nghin cu gn - 168 -
y ca Giang Thanh Long (2009) cho thy, nu tn dng tt c cu dn s vng, Vit Nam s c nhiu c hi chun b cho mt dn s gi ha nhanh trong nhng nm ti. Mc ch ca bi vit ny l phn tch xu hng bin ng, thc trng v thch thc i vi dn s cao tui Vit Nam hin nay di nhiu gc khc nhau. ng thi, bi vit s a ra mt s kin ngh v chnh sch trong thi gian ti nhm gii quyt nhng thch thc v bo v ngi cao tui trc nhiu ri ro. 6.2. Dn s cao tui Vit Nam: Xu hng bin i v nhng thch thc v chnh sch Nh trnh by trn, d bo dn s ca Lin hp quc (2008) cho thy dn s Vit Nam s chnh thc bc vo giai on gi ha dn s (aging phase) t nm 2010 khi t l ngi cao tui chim khong 10% tng dn s. R rng, thch ng vi iu kin dn s nh vy, Vit Nam cn phi chun b ngay nhng chin lc, chnh sch ph hp. Di y l nhng c trng c bn ca dn s cao tui hin nay cng nh thch thc chnh sch m Vit Nam cn phi gii quyt trong nhng nm ti. Th nht, dn s cao tui Vit Nam tng nhanh c v s tng i v tuyt i, cng nh tng nhanh hn cc nhm dn s khc. Nm 1979, dn s cao tui l 3,71 triu ngi, chim 6,9% tng dn s th nm 2007, cc con s tng ng l 8,04 triu ngi v 9,9% (Tng cc Thng k, nhiu nm). Cng trong giai on ny, tng dn s tng 1,61 ln v dn s trong tui lao ng tng 2,08 ln th dn s cao tui tng 2,71 ln. So vi nm 1979, d bo cho nm 2020 ch ra rng cc con s ny ln lt l 1,88 ln; 2,42 ln v 3 ln (Nguyn nh C, 2009). Ch s gi ha (tnh bng t s gia t l ngi cao tui vi t l tr em) tng nhanh t 16 vo nm 1979 ln 37 vo nm 2007 v ln 56 vo nm 2020. S liu thng k cng cho thy, tui th dn s Vit Nam tng ln nhanh, t 62,9 giai on 2000-2005 ln 74,3 nm giai on 2005-2010 (Lin hp quc, 2008) (Bng 3). Hn na, dn s cao tui c xu hng gi nhm gi nht, tc l t l ngi cao tui nhm ln tui nht (t 75 tr ln) s tng ln nhanh trong thi gian ti. Tuy nhin, Bo co pht trin con ngi (HDR) nm 2009 ca UNDP cho thy thi gian m - 169 -
au trung bnh ca mt ngi Vit Nam l 8,9 nm nn tui th khe mnh ca thc t ch xp x 66 tui. Bng 6.3: Tui th khi sinh ca dn s Vit Nam, 2010-2050 Nm 1985-1990 1990-1995 1995-2000 2000-2005 2005-2010 2010-2015 2015-2020 2020-2025 2025-2030 Chung 62,9 67,8 70,8 73,1 74,3 75,4 76,4 77,2 78,0 Nam 61,1 66,1 69,0 71,2 72,3 73,3 74,2 75,1 75,8 N 64,9 69,6 72,4 74,9 76,2 77,4 78,4 79,3 80,0
Ngun: Tc gi tng hp t Lin hp quc (2008)
Vi tc tng nhanh chng ca dn s cao tui, tnh ton ca nhiu nghin cu cho thy thi gian Vit Nam chun b thch ng vi dn s gi ha ngn hn rt nhiu so vi cc nc khc. V d, tng t l dn s cao tui t 7% ln 10%, Php mt 70 nm, M mt 35 nm, Nht Bn mt 15 nm, trong khi Vit Nam mt khong 20 nm. Bng 6.4: Ngi cao tui sng c n phn theo gii tnh v khu vc Nm Nam N Nng thn Thnh th 1993 15,49% 84,51% 80% 20% 1998 18,4% 81,6% 82,91% 17,09% 2002 24,32% 75,68% 82,85% 17,15% 2004 18,84% 81,16% 77,94% 22,06%
Ngun: Giang Thanh Long v Wade Pfau (2007)
Th hai, dn s cao tui phn b khng ng u v rt khc bit gia cc vng, mt phn l do di c v thay i kt cu h gia nh. Nghin cu ca Giang Thanh Long v Wade Pfau (2007) cho thy phn - 170 -
ln ngi cao tui sng ng bng sng Hng, ng Bc B, Nam Trung B v ng bng sng Cu Long. T l h gia nh ch c ngi cao tui, c bit ngi cao tui sng c n, tng ln trong thi gian qua. Trong s ngi sng c n, ph n cao tui v ngi cao tui nng thn chim t l ln (khong 80%) (Bng 4). T l h gia nh ngi cao tui khuyt th h (ch c ng b sng vi chu) tng ln r rt v mt phn ca h qu ny l do th h gia di c. V cng chnh l do di c lm cho tc gi ha dn s cc tnh/thnh ph ht sc khc nhau, trong tnh c thu nhp thp hn li c t l ngi cao tui cao hn. Vi mc ch di c l tng thu nhp th r rng vi nhng thay i v kt cu h gia nh cao tui nh trn, ngi cao tui rt d tn thng vi nhng ri ro kinh t, x hi khi ngi di c (thng l con ci ca ngi cao tui) khng c vic lm v cuc sng n nh. Bng 6.5. T s ph n/nam gii cng cao khi tui cng cao Nhm tui S c b so vi 100 c ng 60-64 129 65-69 126 70-74 141 75-79 167 80-84 190 85+ 238
Ngun: Phm Thng v Th Khnh H (2009)
Mt vn cng rt ng quan tm l khi tui cng cao th t l ph n sng c n cng nhiu. Vi nhng tn thng tim n vi ph n th r rng chng ta cn phi c chnh sch quan tm c bit vi nhm dn s ny (Bng 6.5). Hp 6.1. Xu hng thay i bnh tt ca ngi cao tui Vit Nam Theo kt qu iu tra ton quc, trong khong 82 triu ngi Vit Nam th c ti 6,7 triu ngi b tng huyt p. T l ngi mc bnh i tho ng l 2,7%, ti cc thnh ph ln l 4,4%. Trong , 64% ngi mc bnh i tho ng khng c pht hin. Vi bnh ung th, mi nm c khong 100.000-150.000 bnh nhn ung th mi mc v 75.000 ngi cht v ung th v con s ny c xu hng ngy cng gia tng. V bnh tm thn, t l mc bnh ng kinh trong cng ng chim khong 0,33% dn s v t l trm cm l 2,8% dn s.
Ngun: Phm Thng v Th Khnh H (2009)
- 171 -
Bng 6.6: La chn v s dng cc c s khm cha bnh ca ngi cao tui (% theo cc nhm dn s) Loi c s y t Trong nm c Bnh Bnh Trung t nht vin vin tm y t mt v cc nh t ln loi nc nhn n c hnh s y t khc* S ln khm cha bnh trung bnh trong nm (c ni tr v ngoi tr)
Cc c im
Khu vc c tr Thnh th Nng thn C BHXH hoc tr cp XH Khng C Theo nhm thu nhp Nhm 1 (ngho nht) Nhm 2 Nhm 3 Nhm 4 Nhm 5 (giu nht) 78,4 78,4 82,1 85,5 86,7 30,5 36,6 38,9 49,4 51,4 22,4 24,6 30,0 26,5 36,3 47,1 38,8 31,1 24,1 12,3 2,2 (8,7%) 2,6 (9,3%) 3,1 (12,6%) 2,8 (14,0%) 4,5 (15,7%) 82,1 82,5 38,2 49,0 33,3 19,5 28,5 31,5 3,3 (12,5%) 2,7 (11,7%) 84,7 81,3 50,3 39,0 34,5 26,0 15,2 35,0 3,8 (11,8%) 2,8 (12,4%)
Ch thch: * Loi hnh khm cha bnh khc bao gm c lang y. Ngun: Giang Thanh Long (2008).
Th ba, m hnh v nguyn nhn bnh tt ca ngi cao tui ang thay i nhanh chng, t bnh ly nhim sang nhng bnh khng ly nhim mang tnh cht ca mt x hi hin i. Bo co ca Phm Thng v Khnh H (2009) cho thy, tng huyt p, suy tim, sa st tm thn
- 172 -
v trm cm l nhng cn bnh kh ph bin hin nay ca ngi cao tui v xu hng cc cn bnh ny cng theo xu hng chung ca x hi (Hp 6.1). Nghin cu ca Giang Thanh Long (2008) cn cho thy t l nam gii cao tui b bnh thp hn n gii cao tui, nhng khi b bnh th nam gii cao tui c thi gian iu tr di hn, thm ch thi gian nm lit ging cao hn nhiu so vi n gii. Tng t, ngi cng cao tui th thi gian trung bnh cn ngh ngi hoc nm lit ging cng di. Tuy vy, mc tip cn vi cc dch v y t gia cc nhm dn s cao tui theo khu vc v thu nhp li rt khc nhau, trong ngi cao tui thnh th v c thu nhp cao hn li s dng cc dch v y t nhiu hn v c cht lng hn ngi cao tui nng thn v c thu nhp thp, mc d h c cng t l chi tiu cho y t (so vi tng chi tiu h gia nh) (Giang Thanh Long, 2008). Gnh nng chi tiu y t nng ln nhm ngi cao tui d tn thng hn khin h cng ri ro vi sc khe (Bng 6.6). Hnh 6.1. Vit Nam Gi trc khi giu?
Singapore Thi Lan Malaixia Hn Quc
Nht Bn
Chu u
Philippines
Trung Quc
Indonesia
Viet Nam
% of 60+
Ngun: Thng k Y t quc t 2008
- 173 -
Th t, ri ro v kinh t i vi ngi cao tui cng ln khi Vit Nam c th ri vo tnh trng gi trc khi giu (Hnh 6.1) So vi mt s nc trong khu vc c thu nhp bnh qun u ngi cao hn (nh Malaixia, Philippine v Innxia), Vit Nam c t l dn s cao tui cao hn. y l thch thc ln khi bn v ri ro kinh t i vi ngi cao tui Vit Nam bi c th mc tch ly (tit kim) khng p ng kp thi tc gi ha. Bn cnh , d bo ca Lin hp quc (2008) cng ch ra rng t s h tr tim nng (tnh bng t s gia nhm dn s 15-59 vi s ngi cao tui) s gim nhanh chng trong thi gian ti, t 6,89 nm 2007 xung 5,8 nm 2020 nn nu khng c nhng bc chun b chnh sch ngay t by gi, c bit l vic tn dng c cu dn s vng trong vic xy dng mt h thng an sinh x hi bn vng, th r rng nguy c ri ro kinh t vi ngi cao tui l rt ln. Hin nay c khong 44% ngi cao tui ang lm vic, nhng phn ln (hn 70%) l lm nng nghip hoc lm vic trong h gia nh khng c tr cng nn thu nhp rt thp v bp bnh. Khon lng hu hoc tr cp x hi cho ngi cao tui chim t l khng ng k trong tng thu nhp ca h gia nh. Hn th, hu ht thu nhp h gia nh ngi cao tui l t hot ng nng nghip hoc kinh doanh h gia nh nn vi nhng ri ro thin tai hoc kinh t nh hin nay th r rng ngi cao tui v gia nh h rt d tn thng. Nghin cu gn y ca Giang Thanh Long v Wade Pfau (2009a) cho thy t l ngho ca ngi cao tui l 17,9% (nm 2004) v t l ngi cao tui d tn thng vi ngho (hay cn ngho) tng i cao. Bn cnh , ngi cng cao tui th c xc sut ri vo tnh trng ngho cng cao; ngi cao tui sng nng thn, l ph n hoc l ngi dn tc th c kh nng ngho nhiu hn l ngi cao tui sng thnh th, l nam gii v l ngi Kinh. Mt pht hin cng rt quan trng ca nghin cu ny l h gia nh cao tui c hng bt k mt ch an sinh x hi no c xc sut ngho thp hn h khng c hng g. Nghin cu ca Evans v cng s (2007) cng tm thy kt qu tng t. Th nm, tc gi ha dn s nhanh s khin cho vic cn bng qu bo him x hi, c bit l qu hu tr, kh c th tn ti lu nu thit k h thng nh hin nay vn c p dng d rng s lng lao ng tham gia h thng tng ln hng nm v tnh n nm 2008 c - 174 -
khong 8,7 triu lao ng tham gia (bng 20% lc lng lao ng v khong 10% dn s nm 2008). Bn cnh , s lng ngi hng hu tr hin nay l xp x 2 triu ngi, chim khong 25% s ngi cao tui Vit Nam. Hnh 6.2: Bt cng bng trong hng th hu tr gia lao ng khu vc nh nc v t nhn
80 80
Lng hu tnh theo lng ti thi im ngh hu (%)
Lng hu tnh theo lng ti thi im ngh hu (%)

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
60
60
40
40
20
20
0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
S nm ng bo him Chun thng k bo him Khu vc nh nc Khu vc ngoi quc doanh
S nm ng bo him Chun thng k bo him Khu vc nh nc Khu vc ngoi quc doanh
Ngun: Ngn hng Th gii (2007)
Vi cch thit k v vn hnh nh hin nay, h thng hu tr ny s i mt vi vn cng bng. y, cng bng c hiu l s tng thch v mc ng mc hng gia nhng ngi lao ng trong cng th h v gia cc th h khc nhau. Cng thc tnh h s hng nh hin nay khng m bo s cng bng cho lao ng nam v lao ng n. T nm ng gp th 16 tr i, cho mi nm ng gp thm th h s hng ca lao ng nam tng thm 2% cn lao ng n hng thm 3%. Cng thc ny c p dng cho mi lao ng trong mi ngnh kinh t nn v hnh chung s lm cho lao ng nam s c mc hng thp hn lao ng n nu h c cng cc iu kin nh nhau (thi gian ng gp, ngnh ngh). Khng phi trong mi trng hp nam gii u c li th hn n gii nn vic tnh ton h s hng nh hin nay l khng hp l v cng bng. Vic xc nh mc bnh qun tin lng, tin cng lm cn c ng bo him c s khc bit gia lao ng lm vic sut i cho nh nc vi lao ng lm vic sut i cho khu vc t nhn. - 175 -
Ni cch khc, mc hng ca h s rt khc nhau. Tnh ton ca Bo co Pht trin Vit Nam cho thy, tnh bnh qun, ngi lao ng trong khu vc nh nc s c hng cao hn ngi lao ng ngoi khu vc nh nc, k c khi nhng ngi ny c cng iu kin v thi gian ng gp, ngnh ngh (Hnh 6.2). Hnh 6.2 cho thy, i vi c nam v n, lao ng khu vc nh nc c mc hng cao hn mc chun thng k bo him (actuarial benefits) rt nhiu v chnh lch vi mc hng ca lao ng lm vic trong khu vc t nhn cng ln khi thi gian ng cng di. Bn thn lao ng nam cng thit thi hn lao ng n v tin lng ca h tch ly nhanh hn sau 15 nm ng gp v n gii thng hng lu hn nam gii do h c tui th cao hn. Cng gi nh cho tnh ton trn, phn tch ca Castel v Rama (2005) cho thy lao ng nam ch nn ng khong 28 nm, trong khi lao ng n ch nn ng 22 nm th c th hng mc cao nht v nhng nm ng gp sau s mang li phn hng tng thm ngy cng thp. Ngh hu sm vn cn l hin tng ph bin hin nay v vi cch tnh ton mc hng nh trn th cng ngh hu sm, ngi hng c thi gian hng di hn do tui th ngy cng tng. Nu tc tng ca ngi ng gp chm hn tc tng ngi th hng th r rng dn s gi ha s tng thm gnh nng cho ngi ng gp. Hnh 6.3:Ngh hu sm vn cn ph bin
Ngi Nam N
Tui
Ngun: Giang v Pfau (2009a)
- 176 -
Tnh ton ca Giang v Pfau (2009a) t bo co ca Bo him X hi Vit Nam cho thy, tui v hu bnh qun hin nay l 53 tui, trong nam gii l 55 tui (sm 5 tui so vi quy nh) v n gii l 51 tui (sm 4 tui so vi quy nh) (Hnh 3). Trong khi , tui th trung bnh ca ngi v hu l 72,5 tui, trong nam gii l 71,1 tui v n gii l 73,9 tui (Nguyn Anh Minh, 2009). Nh vy, tui hng bnh qun s l 19,5 nm, trong nam gii l 16,1 nm v n gii l 22,9 nm. Tuy nhin, tnh trung bnh, tin ng bo him ca mt ngi trong 28 nm ch tr cho chnh ngi trong vng 10 nm nn r rng thi gian hng cn li (khong 9,5 nm) s phi ly t cc ngun khc, trong ngun ng gp phi l ch yu. H qu l ngi ng gp phi tng t l ng th mi c th m bo cn i qu hu tr. R rng y l s bt cng bng gia cc th h. Hnh 6.4: T l ph thuc h thng s gim nhanh chng
18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2004 2009 2014 2019 2024 2029 2034 2039 2044 2049
Ngun: Castel v Rama (2005)
- 177 -
S bt cng bng ny s ri vo vng lun qun khi s lng ngi ng gp gim (do dn s trong tui lao ng gim sau thi k vng) v s ngi hng ngy cng tng (do dn s ngy cng gi). H qu l t s ph thuc h thng c o bng t s gia tng s ngi ng v tng s ngi hng s ngy cng gim; ni cch khc, gnh nng ng gp cho h thng ca cc th h lao ng sau ny ngy cng cao. Bo co ca Nguyn Thanh Tr (2009) cho thy, t s ph thuc h thng gim t 34 vo nm 2000 xung 19 vo nm 2004 v 6 vo nm 2020 vi h thng nh hin nay. Ni cch khc, ngi ng gp s cng ngy cng phi gnh thm ngi th hng trong bi cnh dn s bin i nh nu. Tnh ton ca Castel v Rama (2005) cng cho kt qu tng t (Hnh 6.4). Bng 6.7. Mc ng gp cn thit duy tr qu cn bng Nm 2010 2020 2030 2040 2050
Ngun: Giang Thanh Long (2008)
T l ng gp cn thit duy tr qu cn bng 7,7 11,8 14,7 21,8 26,5
Tnh ton ca Giang Thanh Long (2008) cho thy, t l ng gp hin nay ch c th duy tr qu hu tr trong vng 30 nm (qu s hon ton cn kit, k c khi tnh n u t qu), hoc mc ng d kin theo Lut BHXH (22% vo nm 2014) th cng ch c th duy tr qu n 2040 (Bng 6.7). Tuy nhin, vic tng t l ng gp ch l gii php tnh th v khng th tng t l ny mi mi bi khi gnh nng qu cao th ngi ng gp s chy trn khi h thng.
- 178 -
Bng 6.8: Ngi ngho hng t hn ngi giu t h thng ASXH

B Min ni Min ni Duyn Duyn Ty ng B sng sng ng Cu Ty hi bc hi nam nguyn nam b Hng Long bc bc trung b trung b Cc mc thu nhp h gia nh theo vng Thu nhp trung bnh/ngi (triu ng/nm)
6,2
4,7
77% 0,34
3,2
52,2% 0,16
3,9
63,7% 0,30
5,4
88,8% 0,19
4,7
10,2
6,0
98,9% 0,09
So vi mc lng trung bnh Vit Nam (%) 102% Thu nhp t an sinh x hi/ngi/nm 0,46
77,0% 167,4% 0,13 0,29
(triu ng/nm)
Cu phn thu nhp h gia nh % Tin cho thu v cc thu nhp khc Thu nhp t an sinh x hi Tin gi v Lng Kinh doanh v bun bn ca h Sn xut nng nghip ca h Tng 4,2 7,3 10,2 35,1 20,6 22,7 100 3,0 7,2 6,6 27,1 18,7 37,4 100 5,0 4,9 4,4 21,2 8,0 56,5 100 2,9 7,8 11,1 25,7 17,1 35,4 100 4,2 3,5 11,1 34,2 25,7 24,4 100 2,2 2,8 5,1 21,7 19,5 48,8 100 8,3 2,9 11,1 39,4 26,3 12,0 100 3,8 1,5 10,4 24,0 22,7 37,6 100
Ngun: Evans v cng s (2007)
Th su, bn cnh h thng bo him x hi bt buc, thit k v quy nh hin nay ca bo him x hi t nguyn khng thc s thu ht s tham gia ca ngi lao ng bi cha c kh nng lin thng vi bo him x hi bt buc v iu kin tham gia cha linh hot v hp dn ngi c kh nng tham gia. H thng tr cp x hi cho ngi cao tui c m rng v quy m v mc hng, nhng t l r r v tc ng gim ngho cha thc s cao. Tnh ton ca Evans v cng s (2007) cho thy nhm dn s c thu nhp cao hn li c t l hng v mc hng trung bnh t h thng an sinh x hi cao hn nhm c thu nhp thp [Bng 8]. Nhm ngho nht ch c hng khong 15% mc chi tiu ca chnh ph cho chm sc y t (Lieberman v Wagstaff, 2008). Nh vy, Vit Nam s i mt vi nhiu thch thc trong iu kin dn s gi ha, trong thch thc ln nht l m bo cng bng gia ngi ng v ngi th hng trong cng mt th h hoc gia cc th h trong h thng hu tr cng nh m bo mc sng cho ngi cao tui. Nh trong nhiu nghin cu khng nh, gi ha dn s khng phi l mi e da v nguyn nhn ca s bt n h thng hu tr m, ngc li, n ch l mt nhn t khin cho s bt n tr nn - 179 -
nghim trng hn m thi. Bn cht ca h thng hu tr PAYG DB mi l nguyn nhn chnh. trnh c tnh trng bt n , r rng Vit Nam cn phi thc hin ci cch h thng vi mt thit k ph hp vi bin i dn s theo hng gi ha nh d bo. Chng ti xin nu mt s xut ci cch chnh sch nh sau: Th nht, cn xy dng l trnh ph hp v thch hp chuyn i h thng PAYG DB hin nay sang h thng ti khon c nhn, trong bc m l ti khon c nhn tng trng (NDC Notinal DefinedContribution). Giang Thanh Long (2004) trnh by nhng c im ni bt ca h thng NDC so vi PAYG DB: m bo quan h ng hng cht ch; gim sc ti chnh (n lng hu tim n) khi chuyn trc tip t h thng hin nay sang ti khon c nhn; v chuyn i h thng thch ng vi s pht trin ca nn ti chnh quc gia. Th hai, trong qu trnh chuyn i, nh nc cng cn h tr nhng ngi c mc thu nhp thp c th m rng t l bao ph ca h thng v h tr nhng ngi ny gim thiu ri ro v kinh t. Nghin cu ca Castel (2007) cho thy, ty thuc vo i tng c h tr m chi ph s khc nhng mc chi ph ny s gim nhanh chng trong tng lai do khong cch ngho c xa b. V d, nu h tr ton b ngi ngho th chi ph ban u s l 0,2% GDP (nm 2008) nhng sau s gim xung cn 0,03% GDP v thp hn t nm 2028. Th ba, h thng hu tr t nguyn cng cn phi thit k li thu ht ngi dn tham gia. Vic khng ch mc ng ti thiu nh hin nay l khng ph hp v thu nhp ca nhng ngi khng tham gia h thng hu tr bt buc hin nay nhng ngi lao ng t do, ngi dn nng thn vn cn rt thp nn d c nhu cu tham gia nhng vi mc ng cao th ng c tham gia ca h s gim, thm ch mt i. Th t, nh gi nhiu nghin cu (v d Weeks v cng s 2004; Giang v Pfau 2009b), bn cnh h thng hu tr ng gp (bt buc v t nguyn), gim khong cch ngho v tnh trng ngho ca ngi cao tui ni ring v dn c ni chung, vic m rng h thng tr cp hu tr (hu tr khng da trn ng gp) s l mt gii php hu hiu trong iu kin hin nay Vit Nam. C th, vi mc chi 0,6% GDP nm 2004, Vit Nam c th cung cp mc hng bng 50% ng ngho nm 2004 (tng ng 1,035 triu ng/ngi/nm) cho tt c - 180 -
ngi cao tui t 70 tui tr ln. Nu cung cp mc hng tng ng cho tt c ngi cao tui (t 60 tr ln) th chi ph cng ch l 1,2% GDP. Quan trng hn c l cc h thng ny c th ci thin s bt bnh ng (o lng bng h s Gini cho chi tiu h gia nh ngi cao tui) v gim ngho cho mt b phn khng nh ngi cao tui. Cui cng (nhng khng phi l khng quan trng), chng ta cn tuyn truyn, ph bin cho ngi lao ng thc s hiu c s cn thit ca bo him x hi ni chung v hu tr ni ring i vi i sng hin ti v tng lai ca h t h t gic tham gia h thng. Nghin cu ca Mai Ngc Cng v cng s (2008) cho thy nguyn nhn ch yu th hai (sau nguyn nhn u tin l thu nhp thp) ca t l tham gia h thng bo him x hi (c bt buc v t nguyn) vn cn thp l ngi dn khng c y thng tin v v th cha tin tng nhng li ch m h thng bo him x hi mang li. Bn cnh , vic xy dng h thng gim st v nh gi (M&E) v hot ng ca h thng cng ht sc cn thit nhm tng cng cht lng v hiu qu ca h thng. 6.7. Mt vi kt lun Bi vit ny m t xu hng bin ng ca dn s Vit Nam trong qu kh cng nh kt qu d bo cho nhng thp k ti v cho thy Vit Nam s bc vo giai on gi ha nhanh vi thi gian chun b rt ngn. Trong xu hng , bi vit cp n dn s cao tui di nhiu gc khc nhau nh c cu tui, tc gi ha, kt cu h gia nh, kinh t ch ra nhng thch thc i vi chnh sch hin nay v nhng nm tip theo. Cc thch thc i hi chng ta phi c chnh sch thch ng vi bin ng dn s, trong xu hng gi ha ngy cng mnh. Bi vit ny ch ra rng, nu tip tc duy tr h thng hu tr hin nay trong iu kin dn s gi nhanh, Vit Nam s i mt vi nhiu thch thc, trong ln nht l m bo s cng bng cho ngi ng v ngi hng. T , chng ti xut phi ci cch ngay h thng hu tr hin nay cng vi vic m rng h thng tr cp cho ngi cao tui th mi c th nhn rng tc ng ca h thng hu tr vi t cch l tr ct an sinh x hi quan trng nhm gim thiu ri ro, c bit l ri ro kinh t, cho ngi ngh hu hin ti v ngi lao ng hin nay trong tng lai. Vic tr hon ci cch mt cch ton din hoc ch thc hin ci cch nht thi s khin chng ta lun phi i mt vi - 181 -
nhng cuc ci cch khng bao gi c hi kt vi nhng thch thc trong vic duy tr s bn vng ti chnh v cng bng cho i tng tham gia h thng hu tr. Ti liu tham kho Ting Vit Giang, Thanh Long. 2004. p dng ti khon c nhn tng trng cho h thng hu tr Vit Nam, Tp ch Bo him X hi, s 68 (thng 8/2004): trang 24-26. _______. 2009. C cu dn s vng Vit Nam: C hi, thch thc v nhng xut chnh sch. Bo co nghin cu D n VNM7PG0009 ca Tng cc Dn s-K hoch ha gia nh v Qu dn s Lin hp quc. Mai Ngc Cng v cng s (2008). Chnh sch an sinh x hi trong nn kinh t th trng. ti cp Nh nc KX 02.02/06-10. Nguyn nh C. 2009. Nhng c im dn s cao tui Vit Nam (bi trnh by khng xut bn). Nguyn Thanh Tr. 2009. Ci cch bo him hu tr: Nhn t gc lp php (bo co khng xut bn). Phm Thng v Th Khnh H. 2009. Bo co tng quan v chnh sch chm sc ngi gi thch ng vi thay i c cu tui Vit Nam (bn tho). Ting Anh Castel, P. and M. Rama. 2005. Comments on the New Social Insurance Law, mimeo. Hanoi: World Bank Vietnam. Evans, M., I. Gough, S. Harkness, A. McKay, T. H. Dao, and L. T. N. Do, 2007, The Relationship between Old Age and Poverty in Viet Nam. United Nations Development Program (UNDP) Vietnam Policy Dialogue Paper No. 2007-08. Hanoi: UNDP Vietnam. - 182 -
General Statistics Office (GSO). 1999. Report: Population Projections of Vietnam, 1999-2024. Hanoi: GSO. _______. 2007. The 2006 Population Change, Labour Force and Family Planning Survey: Major Findings. Hanoi: Statistical Publishing House. _______. 2008. The 2007 Population Change, Labour Force and Family Planning Survey: Major Findings. Hanoi: Statistical Publishing House. Giang, Thanh Long. 2008. Aging Population and the Public Pension Scheme in Vietnam: A Long-term Financial Assessment, East & West Studies, Vol. 20, Issue 1 (June 2008): 171-193. Giang, T. L., and W. D. Pfau. 2007. The Elderly Population in Vietnam during Economic Transformation: An Overview. Chapter 7 in Giang, T. L., and K. H. Duong (eds.) Social Issues under Economic Integration and Transformation in Vietnam, Volume 1: 185-210. Hanoi: Vietnam Development Forum (VDF). _______. 2009a. The Vulnerability of the Elderly to Poverty: Determinants and Policy Implications for Vietnam, Asian Economic Journal, Vol. 23, No.4: 419-437 _______. 2009b. Demographic Changes and the Long-term Pension Finances in Vietnam: A Stochastic Actuarial Assessment, Journal of Population Ageing, Vol. 1, No. 2: 125-151. Lieberman, S. S., and Wagstaff, A. 2008. Health Financing and Delivery in Vietnam: Looking Forward. Washington D. C: World Bank. Mai Ngc Cng v cng s (2008). Chnh sch an sinh x hi trong nn kinh t th trng. ti cp Nh nc KX 02.02/06-10. United Nations. 2008. World Population Prospects. The 2008 Revision Population Database. New York: United Nations. http://esa.un.org/unpp/index.asp?panel=2, access 10 Nov. 2009.
- 183 -
- 184 -

Bay Thu Nhap Trung Binh

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Bay Thu Nhap Trung Binh

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

DIN N PHT TRIN VIT NAM (VDF)

VT QUA BY THU NHP TRUNG BNH: C hi v thch thc i vi Vit Nam

Ch bin TS. Giang Thanh Long TS. L H Thanh

Nh xut bn Giao thng vn ti

HIU QU CHO VAY H TR LI SUT T CHNH SCH N THC THI

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Ngun: Tng cc Thng k (nhiu nm)

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Ngun: Bo co ca Ngn hng th gii ti Hi ngh Nhm t vn cc nh ti tr cho Vit Nam

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Ngun: Tng cc Thng k (nhiu nm)

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Ngun: Bo co ca Ngn hng th gii ti Hi ngh Nhm t vn cc nh ti tr cho Vit Nam

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

8.5 9.5 7.5

Ngun: Ngn hng nh nc Vit Nam

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

402,084 100% 355,933 89% 45,554 11.3%

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

NH u t & Pht 64,951 16.2% 57,375 88% trin Vit Nam

Ngun: Ngn hng Nh nc Vit Nam

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Khoa hc cng ngh Ngnh khc Tng

496 18.351 402.084

0,1% 4,6% 100%

337,507 83.94% 60,736 15.11%

276,771 68.83% 3,383 61,194 0.84% 15.22%

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

Chng 1: Hiu qu cho vay h tr li sut - t chnh sch n thc thi

BT BNH NG THU NHP VIT NAM V CC KHUYN NGH CHNH SCH

Ngun: iu tra mc sng h gia nh Vit Nam (V(H)LSS) t nm 1993 n 2006.

Ngun: Vin khoa hc x hi Vit Nam (2007)

Ngun: iu tra mc sng h gia nh Vit Nam (V(H)LSS) t nm 1993 n 2006

Ngun: Tng cc Thng k, iu tra mc sng dn c t 1993 n 2006

Ngun: Ngn hng Pht trin Chu (2006)

Ngun: Vin Khoa hc X hi Vit Nam (2007)

1993 0,34 0,25 0,32 0,25 0,36 0,31 0,36 0,33

1998 0,35 0,26 0,32 0,29 0,33 0,31 0,36 0,30

2002 0,37 0,34 0,36 0,30 0,33 0,36 0,38 0,30

2004 0,37 0,34 0,36 0,31 0,34 0,36 0,38 0,31

Ngun: Vin khoa hc x hi Vit Nam (2007)

Ngun: Vin khoa hc x hi Vit Nam (2007)

1993 1998 2002 2004 86 54 32 75 31 41 69 23 46 61 14 47

T l h t tiu chun v sinh (%)