Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
"19,
Member
Libraries
http://www.archive.org/details/metaphysischepsyOOgang
Uv"
bttap\wfifd)t
be
^eiligen 5fttgttftwtt$*
on
@t.
Stefan unb
in
f.
Styceum
in Stugburg.
(gtjU
Streuung-
~4~3
JDtutf
Im
55
Kai
(.irjv
avrcov
nvv&d-
OV nQQk7]lv$QTiaV, r\V Xdl dei]Gi> tcoqeveo&cu, noia xlg eOti. Plato de Rep. I, pag. 328 e.
Printod in
Gormeny
)em
$)od)wutV\$Un od)Mi)ltbotntn
^ctttt
%mn
v
^ofopfyte
ommentfyur be
jc.
93erbtenft;
>rben3 ber
fcatyerifdjen trotte
k.
tn
ttcffter
@f)rfur#t gemibmet
>om
etfaffer
$S o t to o t
t.
on
9JM)eilung
erfdjeint,
unb
toelcfyer bie
fceiben
fallt
am
r\
t;ceum bte
ber ^tefigcn
ju
teifye
f.
fceric^t
fatljol.
(Sdjul*
Programm
fcfjreifcen.
Ijatte er fidj
gemeinen
unb, toenn
fceanttoortet
derben,
$ugleicfj inele
anbere fr
^tlofo^ie
nnb Geologie
nncfytige
fragen mit
fudjung ^ineinjte^en.
Senn
er Ijiefr
@nmbe
legte,
fo
um
nnb ben
ndjft bcftimmt toar,
liefen 0?et($t^nm tn
vi
Programm
u*
in
ben
iDiffenfdjafr=
iuljren,
unb
fte
ur ectre berfclben
eingaben.
Um
totffer
runbfragen fr
nnb Geologie
tn ben
rial
bem
im Sexte
fort=
ebanfen unten
biente
ftd)
in
Slnmerfungen
fo oiele Stellen
(er be=
3^^
nic)t
er^eifcl)tj
benn
alle betreffenben
(Stellen mitzuteilen,
ftmre in
$u
groen 5lnja^I
io^I tyunli),
nnb
tft
fr
bie
feft=
ftdj
Sacfye,
fteijt,
nnb neuere
SBiffenfcfyaft
aber
ba Material
fo
amtmdj,
ba auf
ba
erfte
Programm oon 59
an
(Seiten in
mart im folgenben
unb im %af)xt
folgte,
$wik Oon 40
britteS
(Seiten
oon 51 (Seiten
unb
3)icfe Arbeit ju
31t
voUenben,
toar
bergeben,
ein
2Bunf$,
ioeldjen
ifnn
mnblid) unb
brief(id),
aud)
in 3citfd)riftcn
$rei*
_
Brger
<B,
3ettfct)rtft
VII
1848,
fr Geologie,
,
XIX
33b. I eft
75
77)
aufpracfyen
toetl er
Hebung
frheren
tfjn aoer,
jugtefc^
Steile
vornehmen
tooflte,
gehufte
33eruf3*
gefc^fte ^tnbertem
(Er v)at
nun
btefe
Umarbeitung,
m
bte
Vorgenommen, unb
um
3t.
^o^oerbten*
im
Ferren Dr.
untrer unb
Dr.
9t.
(Stauben*
maier,
freieren er t)iemit
5Da
er burefj
btefe SSorfljrung
$tr$e
bte Biffenfd)aft
um
nnrb
S^r^unberte
btef?
t^m
tt)or)I
ntc^t
er
um
SSor*
tooftte
bamtt auf
jurdfe^ren
mu, um
einen
toafyren
$ortfcf)ritt
u gewinnen.
Unb
fo
mge
btefe (Sdjrift,
toeldje
(ergt.
3)?n$ner
XX 33b. num.
$orm
fr Geologie, 1846,
XV
oet
S3b. II eft
468
^veunben ber
ftrcfyltdjen Literatur
unb
nannte gefunben
Ijat,
VIII
Umgejkltung
unb
gelingt e ifyr,
nunmehr
in tiefer itjter
um
^ortfcaue ber
cljrifHtcijen SBiffenfdjaft
bem
ift
:patriftif$en <&tu*
fo
2lugfcurg, am
P*v
U><?rfa(]>r.
Cnnlet'tung.
.
1.
<s,
124.
. 2. .
fPPofo^tf
9Injld)t
SBert^ beffelben.
@. 2531.
3.
beffelben
Biffm,
@. 3176.
$)cui}t|KicL
1,
Jlbeett.
9Zotfjtr-enbtg?eit
ber Sbeen,
@. 77.
79. 90.
$Iaton3 3been=
80.
3tuguin'3 Sbeenletyre.
2.
<&.
96.
100. @cf)pfung au SWcfytg. 102. Utfloff ber Jttpettoelt 104. Anfang iinb begriff SSerben beS 9iau= ber 3^it. 105. @d):pfungtage. 111. 3tHc(;Mt ber 2BeItfdjr>fung. 118. cfypfung me3. 117. etn abfolut freier Stet otteS. 122. 3wet ber djpfung. 124.
Sriplict ber
Seltcreatur.
.
3.
frl)ttltiH^
goeen.
Sbent't
9lafy
3um
&ftjn
iinb
be Sttjns
ju ben
jttfcjjeit
23erf$ieben$eit beiber.
am
135,
X
.
4.
&d)opfimg tor Sleele. 2)ie (Seele cht ein (Sbuft auS einem onbern (Sefyn.
au
0li(^t8.
ftebingteS <Setyn.
<S.
136.
137.
SJjte (Schpfung
141.
3t
i^rer (Schpfung.
Neigung
^timttie
in berfelften
gut Bereinigung
berfelften
25ifferenjtrung
jum
150.
fceroufjtfefyn
unb
ttegftewuftfeijn.
1.
^mmatmalitat
ber SSede.
SSegriff fcon
Krper.
eine
<s.
158.
frderlichen (SetynS.
159.
3)te
(Seele
nict)t
unb be (Stimmung
SBiffen
be3 eifce3.
ber (Seele
165.
166.
um
i^re Smmaterialit't.
167.
faches (Setm.
.
178.
2.
f erfd)ifbfnl)ctt
QlltgemetneS
ber Seele
felften
t)0it 5fr {jottltdjfit Utatur unb t^cffti^it. Urteil Qlugufiin'3 ufcer bie 9Bcfen3ibentifkirung mit ott. S7ac^tt>ei ber ftalffyit ber* (S. 183.
Unt-er'nberlicfyfeit
beS gttlichen
SBefenS einer-, unb auS ber hnrHict)en 93ernberlic^feit ber (Seele anberfeitS, unb au& bem Siberfpruct/e, in reellen baburcr) ba3 nburt^eil gttliche SBefen mit ft) fetftji geftracfc<t rotrb. 184.
fter bie
.
196.
3.
ffrljaltut^ imtfd)en Seele unb (eifl im Uenftyen. Srict/o* tomie ber anicr)cter. <S. 197. icfyotomie 9luguflin'g. 201.
SBrbe beg
eijt
205..
SeifceS..
202.
unb
fcto
Beiben.
untrer.
225.
JUetapl)t)ftfd)e fJft)d)<>l<>0te
be-
<gtj*e
mtfytilnnQ.
u n
0.
1.
354
unb
ju l)agafte
Sffrifa.
tfor
eine
(Altern
*|3atritiu$ einreibe,
(r)rfft
warb,
Konica,
eine au$ge$eidntet
(Sr I;atte
33rgerftanbe an.
giuS, unb
iri
eine feinen
bann
in
tubium
frnen
2iffenfcf)aftcn
barbot,
unb ba
aucr)
biefe
brachte jn fein
^ier erwarb
erften
er
9tang;
an,
unb
er
war
ju
W03U
biefe
fefyr
feil*
unb
empfnglichen cmiitfje
DZamentlicr)
waren
e8 bte Dieije
eele
Welche
feffelten.
(Sr
d)ne anwerft enfpfngfic^c ging mit einem rrcqert eine 23erbfnbung ein,
$u einer Duelle fcfmter^o'er $euetl)rneu
er in feinen
ffun nacf/matS
allein,
Warb;
fo
fcfwnuug(o6
Sefenutm'ffen
ftet)
felber
fdn'lbert,
fo
Fann iwu
;
werben, baf
f>ot)er
er in
@e=
meinfjeit verfiel
barwr
fc^on fein
fnn
unb
fr $>a$
\elbft bte
@ble unb
wabre
er
greuubfcfyaft,
rnerjelmirjrige breite,
welche
taffen
un
auef)
erFennen.
-t
3n
angauf,
2etel)eit.
Schne
allein
feinem neunzehnten eben$jaf)re jnbete in fl)m bie ectre bed^ortenftu bed Gticero eine glljenbe Siebe jur unfterbtid)en
Sluct/ bie fyeiu'gen Sct/riften
ber
an $orm, benn er ermifjte barin bie anjiel)enbe Serebfamfett bed 9tmer$, unb fr il)ren 3nr)alt war tljm ber Sinn nod) mct)t geffnet. SeiniDurft nad) 23Beiel)eit fhrte
nafym
er jur
anbj
tr)n
de
util.
cred.
c. l n.
felbft fagt,
baburd) anlocften,
ba
fte
ergaben,
2Baf)reub
mit
Um?
gel;ung be
d)er 3Qei\e
lautend jum
unb
l)er
Siffen ju fhren.
er in fol*
Strebend
ter
f)in
frommen WluU
Konica
nicfyt
brig,
il;n,
Sie weinte
in'el
um
unb
9?ad)bem
er
bafelbft
inni^ft
unb ba
er ofynelun
nad? (artl)ago
unb
ftei*
Gnr
gerte ftd)
unter
biefer
bie ffentlichen
^Bewerber
um
unb
warb
unter
bem
Q3erfammlung
benn
jugetrjeilt.
wohlttigen
(Smfhifj auf
il)\i
blieb
biefer
war
e3
Neigung ju ben an
bie 2tftrologie
lauben
fei*
wanfenb machte, wozu bann nod) ein anberer allein bie$ brachte ner greunbe, girmimtd, frftig mitwirfte.
nod) uid)t
iijn
om 9Jcamd)t'6mu3
bereit
waren,
fung
er
auf bie
Brunft
ertrftet
worben war,
abcrimSafyre
21(0 er
383
elegenfyeit Ijatte,
ftct)
unb an
unb
in ben SCBiffen*
berhaupt
f)cr)ft
ber auer
f;atte,
Sauber, b fanf jm
fyeit
311
_
:
ba fcfewanb
efte
iljm
ber
Hoffnung,
bei biefer
bte 2at)r*
ftnben.
3ugenb ju
Gtartfyago
unb fo entfcr/fo er ftd? nod) im felbett 3al)re, (Sartfyago 311 erlaffen unb n} 9tom 31t gelten, um ftcfy bafelbft einen SBirfungSfrefe 31t erffnen. 6eine 2Dtutter,
erfllte ifyn gleicr/fattiS
mit Ueberbrtt,
ff;
31'er/en.
Um
fen,
bfef ju Derfyfnbem,
gab
er feinerfeit
bor,
<Sct/iffe bei
bleiben,
ba Seifyen jur
2fbfal)rt
biefe 3eit in
\x>eit
bem
Zeitigen
S^rian
gemeinten Stapelte
nicr/t
iwm
eftabe jujubringenj
er fuljx
aMn
plfylify
wrben
ber
bte
Segel
gef)it,
unb
batwn,
bte
fcf/merjlicr)
getufd)t
am
eftabe urcf*
boct)
nimmer
abtuen
fonnte,
nact/fel)en.
3u 9?om
piuS,
welcher
tarn er franf
ftd)
an,
jm
fcr)on
son Sfyagafte
tjatte bei
$reunb
beigefellt fyatte.
@r
3of;nung genommen,
ein ^Beweis,
ba
911$ Sel)rer
tlnorbnungen,
lie
*Rom
nidbt;
ftd)
ba
fte
inSftaffe
ifyrt ttorjuentlHtlten,
unb twn
fo
fein emtt),
ba
er
beim Faiferlfd)en
*Prfectert
Stymmad)u3
er in
felbft
in
31t
9tom
ftdt)
um
@r
bewerben.
golge einer
SRebe,
welche
3n
Sftailanb ange*
er
bem
unb
Wohnte audt) ben *|3rebigten beffelben bei, aber nur au3 9Zeugierbe unb um be berebten Vortrages willen. Slllein bie war ber 2eg,
welchen bte
S3licf in
31t
nabe
fr
tt)rt
aufriefen
I)atte,
um
bte
9Bal)rl)eit
be6 (Sl)riftentl)um3
ffnen,
$ er jeu
ba
bie,
bte
>ie erfte
SBirfung war,
er alle SBerbinbttngen
fyaexn abbrad),
tfjn feine
ftet)
60
fanb
gute SDhttter
^eiligen
Hebe
nifyt raftenb
unb
1*
rttcr)t
rur)enb,
jm
felbft
Sltlein ferne
geiftige
Stebergeburt ging
n>te er
Don Statten.
(Bin ftarfer
et'ft,
war,
fyotttz
er
fidj
unb
Streben
bet,
bie @t)rfucr)t
unb
feine innere
SuaDerei,
feine
len,
3u
biefer geiftigen
23ebrng-
la3
er Sct)riften
Don $latonifern
cine$
beS 3at)reu,
(bitten
unb Schnen
Dorftjrt
bem unb
ci\tc bie^been
at baS bemfelbar) er
aucfy
ba3
3rbtfcf/e,
bte ftnnlictien
Dercfytlic,
Neigungen unb
Seibenftfiaften al6(ntfei-
wrbigenbe
macf>t,
nen \t unb
nl)er.
ielct)en
fein em'tr),
unb fhrte
be.r cr)riftlid)en
Set?re
auS
jm baS
icr)t
entgegenleucfytete.
Slllein
^^en
Kampfe mit
ber
ber
Sag
ber legten
ftcr)
unb Dollen
(Sntfcf^eibung
auet) feine
war im
unb inpfenS,
t)inwarf,
bitrcl)
ftd)
age6 im arten fei? bem treuen Sengen entfernte, unb unter einen bem
3)rntfe unenbtttfjcr
Feigenbaum
ftcr)
um
uugeftrt
innerer 9QBeI)mtttt)
einen
Suft ju macr/eit.
t)er
3n
eine JtfnbeSfh'mme,
lege.
ob e3
ftcr)
Sutfatta,
VIH,
an berfpiel
tttdjt
gebe,
worin
je
btefe
3Borte Dorfommen;
ba
jit
er
aber
fo
erinnern fonnte,
r
fa-
belt,
wie
einft
]9, 21
liche
Seifnng auf
jum
^ttypin
jitriicf,
natnn
Dom
Zi)d)e,
ffnete e3,
unb
nnb
Xic
irbifcfyen
weggenommen,
Mit
fernem
SttypfatS'/
ber,
fdjHMt
vorder
tft,
gilt
itnb
ebef,
nun aud)
s
jc{jt
von Willem,
ftJrt
gefcf)cl)cn
jicntttni,
unb
biefe,
ba
ifyren 9fttgtt(ft$;
fte
um
tx>cfct)cii fte
fo oiel
gemeint unb fr
m#*
d)eu
fo viel
gebetet,
gh'irflid),
alfo
geiftig erneuert
vor
ftd) ftel)t,
b&fi,
itnait>oforcd)lid)
tu grol)(otfen
l)at.
aus unb
tu 2)anf gegen
93 e*
ott,
ber
ifn*
gieen erhret
Gnne'f ber
greuube bagegen,
recuutntS,
.er
Utmoanblung
Sutguftin'S beftr^t,
tnbem
fiircr/tete,
vo erben.
lt'
>iefer
entfcr)ioffeu,
nun, ba
bie sf)$utb
nid)t
mfyx umjufetjen,
lief,
ali bte
machen,
baf
er,
etiua brufttet'Denb
Oifyetortt
nid)t
mefyr fortfefce,
unb jog
bie
ftd)
fenengreunben in
efellfd)aft,
3n
biefer
bbetc,
gu ftin roar,
fyofyem eifte
$rau von
unb berounbernSroertfyer
roetd)e
2)ie ttn'ffenfd)aft*
.roeld)er er
liefen
ftd}
Serfe,
aus
biefer feiner
infamfeit, in
oorjugSroeife
3, de Online lib. 2, de beata vita, Soliloquia lib. 2, de immortalitate animae. (Sein <Sd)(er unb 33iograpl) ^3offtbiu3 er*
n>r)nt
von )m aud}
unb
(Scr/riften
aber nid)t mel)r auf un6 ge* fommen ftnb; benu bal)tn gehrige Triften roie j. 33. de Grammatica ber, prineipia Dialecticae, Categoriae decem, principia Rhetoricae, roelc^e fid) in ben lteren ausgaben feiner SBerfe aufgenommen ftnben, ftnb uned)t. 3ur )fter$eit beS SafyreS 387 fer)rte er nad) 9)cai(anb jurcf, unb roarb in ber dlafyt vom 24. auf 25. Slprti von 2tmbroftu$, an
2lriu)metif
*pi)i(ofopl)ie,
brieftid) geroen*
getauft.
iQkbei legte
er feine afrifant'fcr)e
Reibung
ab,
unb
bad)te
nad) Slfrifa,
unb
reifte
ju biefem 23el)ufe
auf ben
Sag
Slxanlfyeit,
bete.
roeltt)e
ba$
nafie
dnbe
t'fyrer
trbtfcr/en
Saufbafjn anftin*
Wl
gezeichnete
tt)re
$rau
beut
$obe m'S
fo
Slnttty;
n?aS ber
f)etpe
SBunfct)
t)atte
fte
^erjenS gewefeu,
it)r
2(uguftimt$,
Ott
gewhrt, imb
it)re$
auf welches
fd)on n)t)renb
(Srbenlebens
it)rer
fteflte fte
an
tfyre
beiben 6t)ne,
am SUtare
ju gebenfen:
nihil
Ponite,
inquit,
Ibid. c. 11,
am
neunten Sage
ifyrer
$ranft)eit,
im 65ften 3at)re
ttjre
SdterS unb
im 33ften Sutguftiu'S, welcher it)r .!pinfct)etben fdmterjlicr; empfanb. Sein SKunb ift, wie billig, voll von tt)rem Sobe,* benn fte r)at it)n,
ben drbgebornen, unter Sdnnerjen
ren
aucr)
bem
.ipimmel iviebergebo*
quae,"
in
fagt er felbft
I.
c.
cap. 8,
me
parturivit, et
hanc temporalem, et corde ut in aeternamlucem nascerer." 3t)r $ob brachte eine Slenberung in feinen Oteifevlan.
carne ut
(Sr febiffte ftd) nid)t nact) Stfrifa ein,
fonbern begab
ftd)
nad)9iom,
unb
ten bi$
ivo
er
bann nad)
unb
Slfrffa $urcffer)rte,
unb
in bemfelben Jpafen
(Sartt)ago fanbete,
wo
feine
er
vor 5 3at)*
Butter bureb
wfytte ftd) mit
>rt,
$ufct)ung jurcfgelaffen
r)atte.
ftad)
von
STfyagafte,
unb
feinen
um
mit
bete er
Ue
de quantitate animae, de Musica Hb. 6, thol. de mor. Manich. 9eld)e gefhrliche $einbe
,
Wlanityaex ivaren,
r)atte
ex
an
ftd)
felbft
erfahren.
3I)ren Sfte*
nne
fte
fte
ift,
unb
ri
ber tvelcbeS
mr)t tvaren,
biefer
ut verbreiten be*
bie
Sarve
fyerab.
Weitere
ftnb:
Gtufamfeit hervorgingen ,
<8cr)riften,
3u
fterer <Sd)rift,
einem Maloge,
worin
bfe
ewige
ffiafyrfyeit fe(bft
al bie eigentliche
gibt er
genau
biefeS beffen
JvinbeS ber
6nbe, wie
(Confess. IX, 6)
ber tr)m aber au<,
ix)n
nennt,
auferorbentlidje 33egabtl)eit
einer 2lrt
felbft
mit
Gmtfe^en
erfllte,
2 3al)re
vorber waren,
teS
an biefem Drte
er
3nm
tubien
eine
nabjm
baS @riec^ifd)e,
gegen welches
3ugenb
wieber tw.
fie
im
felben
rabe,
in
welchem
in
in tvtitc*
man
unb
$lx)t*
nunmehr als
befannt,
unb
fo
bafj,
als er im 3al)re 39
bem erfammel*
in bie $ird)e
iv)n
j
bafj
er eines *)3riefterS
bebrfe,
auf
ifyx richtete,
unb
verlangte.
@r
allein
efammtoolFeS
blieb
(5r
iljin
mufjte
ju*
ergeben,
unb
eS
nichts
anbereS brig,
Safere alt.
als
ftdj
war bamatS 37
3)ie priefterlicfye
Srbe brachte in
Feine Slenberung;
nur
fein
ufe*
warb erweitert. (Bein 23ifd)of 23aleriuS , iwn eburt ein rieche unb ber lateinifcfyen Sprache nid)t recfyt md)* tig, bertrug )m gegen alle )bfert?an$ in 2lfrifa, wo Fein ^rie= fter in egenwart beS 93ifcf)ofeS prebigen burfte, auSnafymSweife
baS ^rebigtamt.
)en
ampf
fefcte er fort,
unb
folge: deutilitatecredendi,
deduabus animabus im 3al)re 391 ; acta se disputatio contra Fortunatum (welche ffentliche jwei* tgige Disputation, am 28. unb 29. 2luguft beS SafyreS 392, bie*
ftoljen
fem
bafj
manicpifc&en ^riefter
fide et
unb
Fefyrte);
de
symbolo im
3af)re
Manichaei discipulum im
auS biefem 3al)re
sitio
ftnb:
quarumdam
propos. ex ep. ad
_
Wefcr/e er nacr)
_
Hb
3,
bem obe
31t
fetner Wlvitttx in
in
fetner (Sinfamfeit
im Safyrc 388 begonnen J)atte, nm* de divers, quaest. octoginta tribus, foWt'e au et) fetner Enar-
rat. in
150 Psalmos,
goliobanb fllen.
nnb baS
SBolf r>on
Wa3
fte
an SlugufriuuS Ratten;
wrbe,
fr)m nict/t
fllig,
fte fo
ja biefe
$urct)t trieb
ftcf>
Weit,
baf
fte
ju
er*
entfernen.
Hm
ir)n
binben,
31t
nannte
tl)rt
feinem
(Soabjntor mit
bem
dleehte (eigentlict/,
mchte
man
ber 9?acf)folge.
nnb
jeboef)
mar
feiner berfelben
gejwun*
gen, mit
tr)tn
fromme Sct/Wefter
ftellte,
3)ie
orge
fr baS >efonomifct)e
aber
er,
felbft
gegen
fte,
nnb Wenn
biefe
ftrenge baranf,
ba
Hebe gegen
er
33el)nfe t)atte
Quisquis amat dictis absentum rodere vitam. Haue mensam vetitam noverit esse sibi.
3rtgngltcr)
war
er
auer in egenwart
r>ott
Sebermann; nur grauen empfing er nicr)t, Sein ganje iwei ober brei ^rieftern.
%eben nnb
fr wefer/e er
$raft war aber bem 3)ienfte ber jtiret/e geweift, nun kmpfe aufnahm, bie fr il)n nur mit feiuem Wlit 33etrbnif blicfte legten irbifdjen Menef)aud)e ftd) enbeten. er auf bie 3wriffenr)efi, Welche buret) bie bonatiftifefte Spaltung in bie afrifanifer-c SHxdje gebracht war, fd)on at ^>rc^bi)tcr fyatte er mittiblict) itub fct)rtftltcr) (Psalm, contra partem Donati; confutat. ep. Donati; cp. 23 ad Maxim.) bagegen gefmpft, unb \v>it
alt feine
rxxit
biefe
Spaltung
ftd)
bereits
auSgcbefmt
f)atte,
erteilet fet/on
barau6,
gab.
9)cit
baj
c6
bottatfftifd)e
23ifdwfe in Stfrifa
war ii)\n
baf)er aud)
bie.>nftcltngber
geworben ;
er
er
r)attc.
nun
ju einer 5 ff e n
(i
efy
')
93cfpred)uug ju
2
bewegen
(o
a(feiu
er
ba
biefer
burd)au6
nieb/t
arbeitete
in
[einen ffentlichen
paltung
felbft
tun.
wo
er
bem ba*
fmipfte er ju
jur Beilegung
Spaltung
10
unb 10
Donatifrifcfye 33ifd)fe
ein.
jufammenjuberufenj
allein
ewalt
eWidjt, "Weil bei ber bamaligcn tebenbigen l;cilnal;ine beg an teligifen ^ageu ber anwefenbe %l)t\l ber laubigen burd) bie ftegreidje 33ertt)cibigung i^rc lauben3 beftrft, bagegen ber geguc tifetje f;cil bureb bie SBiberlegung Pon ber ^otf(^|ett feiner SWciuung,
fo grofic
93olfe3
2)
ftd)
(53
ift
34 ad Euscb.
,
^)icr6cr uerte:
Sd?
fet;e
nict/tetn,
wa
wie
^roculeian, an mir,
er ftd} nid)tin eine
beriet;
mag, ba
nicfjt
ober
minber
erlernt t;at?
bie fct)ncn
Riffen*
f)ei=
jju
fdjaften?
fjanbclt
ja
um
eine ft'rage,
lige @d)rift,
mit biefen fo oiele 3ab)re fycx befat, fo mu er ja barin Weit meb,t bewanbert fepn, al3 id; jnbcffcn ift l;icr mein Qtmtsbruber <Sainfuciu3, 93ifd}of Pon our; er ift unbekannt mit jenen 2)ingen, wclcbc $roculeian frchtet, unb fo trete biefer auf. 3d) Witt ib)n bitten, unb er wirb, id) Pertraue auf ben tarnen bcS ^errn, nid;t anfielen, meine teCte einzunehmen, unb ber <etr wirb ifjm, wie*
entfd)eiben
ift,
unb ba
er
ftd)
ben fr
ift, jebod) ben Wahren lau* im Kampfe fr bie Batjrtycit, fo Pertraue id), bei* fM;en. (3 ifi alfo fein ruubba, ba Jj3,rocuteian un3 immer an Rubere, Ott weify, Weldje, oerweifet, bamit [a bie <2?ad)e, bie bod) einmal unS betrifft, nid)t unter un abgettjan werbe. ,3ebot$ Bin ift), wie gefagt, bereit, mit ffen benjenigehj, welche er ju feiner ilfe l;erbeirufen mag,
ftd)
t;at
in Unterrebung ju treten."
_.
f)at roiebertaufen
ir)m ein,
laffert
ftcr)
10
auf eine
unb
Pannen.
Iib.
3,
af
fcfyriftticr;
Petil. lib. 3,
er
de nnitate Ecclesiae)
aber aucr)
efte $u befmpfen.
ttnterbeffen lief
Shige.
im
Safyre
biefen
unb aus
ftcr)
ber
SJfrt
unb
2Beife,
roie er
jlampf
feine
ganje
fcr)ne
eele.
euer)
2)ie*
jenfgen,"
mgen gegen
iele 9J^r)e
ift,
in ^>af
bie
ftcr;
entbrennen,
roiffen,
roie
e$ foftet,
Safyrfyeit au ftnben,
ju fd)en 5
roie fd)roierig
itf)
eS
icr)
aber, ber
nacr) fo
oiefem unb
langem @cr)roan*
fen f)abe erFennen fnnen, roaS bie2at)rr)eitift, id) mujj mid) gegen
euer)
ftet)
Mrber
Satyr
233utf) tn
euren faubenS*
er
meinungen umherirrte."
Um
ha
400
fct)rteb
contra
bem 3af)re396 unb 397 ftnb: de agone christiano, de divers, quaest. ad Simplic. lib. 25 auS bem 3af)re399 ift bie Schrift de fide rerum, quae
30. Sinberroeitige (Schriften au
non videntur; bem 3ar)re 400 gehren an: Confess. lib. 13, ein unfterblicf;eS emlbe be menfd)lic^en eraenS, roobet man mct)t
roeifj,
fott
man
quaest. Evangel.
lib.
2,
annotat. in
de calechilib. Job, de
consensu Evangel. lib. 4 gegen bie Reiben, nacr) bereit WltU nung im 3afyre 399 baS Jlreua nieberftrjen werbe, unb bie @t*
ter
lieber in
tr)re ^>errfcr)aft
eintreten,
in biefem
Sa^re
bie otfu'efyung
egen ben
fefce*
Sotunian,
welcher
ftet)
auf
bie
Floxal StuSftte
er*
um bamit im Safyre 401 de bono conjugali unb de virginitate. 33err)mtr)ett beS groen 33iftf)ofeS on ippo machte, baf
laubte,
er
>ie jebe
wrbe,
unb
fo
fam eS,
fo
fefyr fte
jeber perfnlicben
oorfyin
c\n
auswichen,
burd) feine
genannten
U)m au xfc Schriften fcr)r gebrngt wrben; um ftct> ebiet ber ^crfnu'djfeit, unb cfyen, pebteten fte fidt> auf baS
nun aber
_
lict;
11
Sugenb
bor.
60 namenfc
Sauren
clever in frheren
SBenn
biefer
icf;
biefen
2,'r)etl
meines Gebens
icf) ,
mag
einer
eftnnung hervorgegangen
grmen.
febn,
unbanfbar,
mict) bariiber $u
%t
mel)r
man
bie
um
fo mer)r lobe
icf)
3tyr roerfet
nben
mit
t>or;
rvaS
tl)ut
ir)r
ba 23efonbereS?
if>r
3$
Verbamme
tf>r
fte
grerer Strenge,
if)r
als
felbft.
ber
baS, roaS
ahntet,
tabelt,
verabfct)eut.
ebe
mir
nacr)*
einft
r)in*
itnb
ba ber 3rrtl)um, in
Unb barauf
9aS bin
ba man
bie
nicf)t
geinben ju:
fr mid)
t'cr)
bin
icb,
bie fatfyolifcfye
3r)r
$ird)e?
icr)
^6
fft
genug, )r anjuge*
mir
roofyl
I)ren.
beraubtet,
Slltcin
fei
bofe!
fytte
5lnbereS
ivfr
orjulverfen.
fommen
auf
roo
bie aef/e,
it)r
unterfucr)et
baS,
betrifft,
prfet,
feine
fielet
k."
egenber
folcf)er
Entgegnung muten
tt)n wnfc^blicf)
ju machen,
baS
unb
nen
tr)un,
biefer
fcr)rvrmenben nn'itr)enben
net roar.
paaren, benen
ttrirflicfc)
er als
,
Einmal
fiel
er
in
ir)re
^'nbe
mifyanbelt;
tr)n
ba
er
roaef/enben
,
^anb
fte
ber
2Beg
fr
verfehlte.
SBenn
er ifjnen
ba*
ft)re
dtadjc
an ber nieberen
aus.
&ie
9Jcanicf/er bebienten
tel in ifyrem
Kampfe gegen
fte
ifm,
ben^te.
Eine
fogar ben
SDhttl)
31t
nad) iVo
3fri
,$u
fommen, um
feine 3rrtt)mer
verbreiten.
lub
er
ju einer ffentlichen
Disputation
erfte
12
-~
3)er
ber Vaftlifa
ag
be .Kampfes
War
$ageS wrben,
niebergefcfjriebeu,
lib. 2,
gewofynlicr),
bte
burd)
baju
beftellte
Schreiber
unb btlbcn
Stefultat
Schrift de actis
bajj
cum
Felicc Man.
unb baS
War,
geltr
htguftin'S
urtfyeil
burd) bte ftare unb unwtberftef)h'cr)e Beweisfhrung berwuuben, bem sJ>canid)iSmuS baS VerbammungS*
fprad),
nid)t btoS
fonbern cigenl)nbig
rtteberfcr)rtet>.
3m
3'afyre
405 fcfjrteb er de natura boni contra Man. unb eine Schrift contra Sccundinum Man., einen brigens gutmtigen 5)?enfd)en,
ba
ein fo eminentes
Talent,
il)n
roie
unb
in altem
rufte etntub,
Gifer
,
ftit
bemfelben
mit
meinem
nact)
Shtjjett
Fmpfte,
begriffeS,
unb baS
brachte
itut
fdwn im
3at)re
fyeili*
2,
n 14 in einen
tarn.
eregetifet/en Streit,
wo Jptcron^muS
erft
ftcb,
in bie
Snge
30g,
unb
^)ieroni)muS
erblitfte
in jener Stelle auf (Bte. beS (poftelS *pauluS eine H'enftlge, roo*
beS SfuguftinuS
factum nur pure ernfte 2at;rl)eit faf). ^)ieront)muS als alter gewiegter reget wrbe von biefer ntgeg* nung beS jungen SluguftinuS berhaupt fd)on unangenehm berhrt; baju fam, bajj ein von StuguftinuS an iijn gerichtetes Schreiben im ?(benb(anbe verbreitet warb, unb er von biefer Verbreitung ennt #
ftrubte,
unb
in jenem
nif erhielt,
nod)
tt)n
,
et)e
er
baS Schreiben
felbft $u eftetjt
)x>ie
befam, unb
er
baS frufte
empftublicf)
unb reizbar
er
von ber fa(fd)en VorauSfeung ausging, ba$ von StuguftinuS felber l)err()rte, nod) mel)r, fo
Streit mit einer in t)of)em
2luguftin'S Wlilht
fyalf ber
(nftcr)t
Verbreitung
bajj er
jroar,
ben
fhrte.
!ocb;
2jat;rr)eit
unb Sanftmut!) befuftigte ben alten en, jum Siege, inbem ^pieron^muS wirflid)
ein
ver*
feine
wo
^uvor
mutf)
ein
bem
Sanftben 2)0*
bie
unb
3)tilbe
von
At'ppo aud)
natiften entgegen,
tljotifen
obwohl
raufamfeiten gegen
&a*
fortfe&ten,
SBtfcfyofe
unb
lagern ^offtbiuS,
ner
i()it
23ifcft,ofe
fte
auf einet
fei?
btfct)flicr)en ftunfttortretfett
um
bem glammentobe
nmlicr) mit
ju berliefern;
in (Sffig
felBft
eine neue
harter,
atwfifen,
$&ige
ntfcfyhtp
juruferrj
Weltlicr/e
ewatt an*
butd)
bem,
baj?
Semanb
wofyl
laubigen gegen
Wfyren
Sutf) anfalle,
(Jr felbft
biefen Scfyutj
feine geliebte
ju ge*
etpfltdjtet.
empfahl
eetbe
bem
mit
(Scilian,
unb bagegen
bei
ftrengen
Maregeln
auftrat,
ba war
brieflich
er
e3, ber
ben
recutoren be6
faiferlicr/en 23efet)fe3
um
93?i(be nact)fucr)te,
unb
birte,
titelt
eine
ba
fte
eben
gut angewenbet
ifym
on
gegen
bie
2)onatiften,
lib. 4.
grammaticum Dornt,
elftes unb ber
fet)en ftanb,
te
feinet
unb $war contra Cresconium -er wegen ber re feinet 'et$en8 aucr) hei ben Reiben im $lnS
2>a
Vorfall im 3uni 408 ju (a(ama, Verorbmtng beS ^aifer v>om 24. 9?o. 407, welche ben Reiben baS 9iecf)t eirte ffentlichen Sultu entjog, ein
beietft ein trauriger
wo
in gotge einer
furchtbarer ffftnb
cr^en
biefer
gegen
bie
fjriften
fid)
aubtad),
wel*
er,
^3erfi5nltct)
an
Jr't
unb Stelle
unb
SDftlbe
gh'itflid) beifegte,
gebeten,
om
warb wenn er
aucr) aucr)
feine Strafloftgfeit
boer)/
feit
ftcfy
fo r-erfprad) et
^anbljabung ber
ereef/tig*
erwenben
wollen.
2t)renb in
Reifid)
ct)rift(tcf)en
33ifdjofe8
on ippo
nur
bie
innrem
man
Verfttd)*
nunft unb ba6 lebenbige 9ort als bittet \wc ^erfteltung ber
lieben (iinljeit
loftgfeit
angewenbet
SRtttel
\vi\)en wollte,
biefeS
ntcr)t
verargen,
wenn
er julefct,
buret) bte
23efcf/(uffe
al$ folc^e aufgeben ju (ffen.
greifen einen eigentlichen
14
Malt
baSScfn'&na
wowirte
taubenSjwang tm 2Befentlicr)en nicfytj 89 ad Festum, sacramenta eorum nobis inimica sunt, quae cum illis nobis sunt communia, quia non humana sunt, sed divina. Proprius eorum error auferendus est, quem male imbiberunt, non sacramenta, quae similiter aeeeperunt;" wofyl aber tonnte, fo lange bte Trennung fortbeftanb, nie triebe werben, bagegen aber, wenn bte Weltliche ewalt bte erftetutng ber @m|ett in bte nbe nannte, e alt
neque enim,"
fcr)reibter ep.
benjenigen, welche bieder *>on ber Dfcffefyr nur burcr) bie gurcr)t
fte
l)ereinbrecr)enben
fremb,
er
befdjwrt ep.
Sefu
ne-
vindietam de inimicis in hac terra requirimus, aut vero ad eas angustias animi nos debentcoartare quae patimur, ut obliviscamur, quid nobis praeeeperit, pro cujus veritate ac nomine patimur digimus inimicos noslros et oramus pro eis, Corrigi eos cupimus, non neffyrt er fort,
:
que enim,"
cari etc."
9^acr)brcfltdt)
flef)t
er
nm
baS,
bafj ja feine
obe3?
ftrafe berfyngt
Werbe
Quaesumus
igitur, ut,
cum Ecclesiae
causas audis, quamlibet nefariis injuriis appetitam vel afflictam esse cognoveris, potestatem oeeidendi te habere obliNon tibi viscaris et petitionem nostram non obliviscaris.
vile sit, neque contemtibile, fili honorabiliter dilectissime, quod vos rogamus, ne oeeidantur, pro quibus Dominum rogamus, ut coprigantur," 3 ) 60 backte, fofyanbelte 2luguftinu$
er feinerfeit
ampfeweife, unb
erffentlidjte
um
$}3etiftan
411
abermals
eine Schrift
de unico de di-
Ecfyrecfniffe ber
33 (ferwanberung im?
mer
nafyer.
Reiben
3)
<>ternad)
ljjt
ftd)
fotgenbe
23et;auptung
SWatbaays
18H @.
alt
15
ititb
baS
ttafye
liegeube
efafyr, bafj
wo
Ujnen
bt'e Ftrcr/ltcJje
Spaltung wegen
93orfd)ub
let'ftcn
mrbe, erfauute
jur Sicherung
Sorge
ju tragen,
unb
Mittel,
was
fett
Safyreu ber
bt'e
fyeifjefte
Sunfdj ber
aber
fatl)olifd)en 23ifd}fe
gewefen,
weldjcm
bonatt'ftifcf/en
im
9J?it
om
14.
jum
2)ie*
Berufung fonnten bt'e bonatiftifer/en S3t*fc^fe nict/t metjr aus* weiden, unb um ifmen it)ren Set/ritt $u erleichtern, gaben ifynen bt'e fatfyou'fcf/en 23ifd)fe bt'e on SluguftinuS aufgefegte fd)rt'fttid)e
krftcfyerung, ba
ret't
fte ifyrerfeits,
falls fie
fet;en,
if>r
wenn
fetyn
fte
nnb 2fmt
@nt*
gegenfommenber
fnnen.
Die (Srffmmg
01t
am
l.
bei einer fo
itjlifdjen
grofen
278 unb
ben
fatr)oKfcr)ert
311
286 anwefenb)
bt'e
Q3er=
machen, erfgte
JJcarcetli*
nuS,
ba jebe gartet
ort
7 fpredjen,
7 beraten unb 4
was
bt'e
fhren
fllten.
ntcr)t
2>ajj
ben StuguftinuS
allen
ergaben,
ja ba StuguftinuS
Seele 011
ifyuett
war,
ber eigentliche
eruicfytete,
welcfeer alle
:
@rnbe
ber
egner
baS braucht
ben.
tarn eS
gactumS an, auf welches bt'e 2)o* natiften if)r Schisma grnbeten, unb ba btefer 9tad)wet'S bis $ur @ibenj geliefert warb, fo lie$ ftd} bt'e ganje (Spaltung nfdjt im
SDftnbefien mefyr rechtfertigen.
fdjtrfte
16
fcf/lop
9Dcarcemu3
baS
Gtottctl,
unb
bie ciuperft
um
bem
SBotfe ju i)erbreiten,
wrbe
(Sitier
beauftragt,
welcf/er aber fo
mipgldte,
angegriffene SluguftinuS
fcerfapte unter
bem
Xitel:
cum
Douatistis.
Um
bem
tu ber
tifti\ei)en
311
ffnen,
gab
erhielt ftd)nod)
ein
immer fort, unb nocf)im3at)re420 erfdu'en 2erf contra Gaudentium Donatist. episc. lib. 2.
biefer
9ioct)
war
$ai$f
nict/t 31t
(nbe gefhrt,
al$
ftd)
fd)on
welcf/er
20
^elagiauiSmuS,
eine rejte,
Urfprung
bierb*
im Oriente on
s
fyatte,
wo
on
Sftopfuefte
fnbe geiugnet
biefe
t;atte,
unb
tton
wo
fiep
ber
bem
Slbettblattbe
brachte,
wo
um
brittifet/e i)cncf/
3)iefer
33eftimmter
aus (Sampanfen,
was
bap
wofyiu er
biefer im 3af>re 412 auf einer <Sl;nobe ju ben naef) bem Oriente reifenben *]3elagtS
(Sartf)ago,
begleitet J)attc,
unb wo
wollte,
er feiuerfeits in
Ott
ber
Fircpctycn
biefer
auSgefcf/foffeu
wrbe.
SluguftinuS
fenbete
il)\n
war auf
6tynobe
anwefenb; aber
man ber-
Don
el;ren be (Selefttu
unb
tyiemit
warb
er
eingefhrt,
allein
311
welchen
er
nur wieber
au&
erlefene Selber
9?oct)
unb
Q3ertr/eibigcr
nabe war.
gegen ben
9iacr) 33e=
im nntfidjeu 3aBje
23ud)eS
berfelbcn
fam jm
ein
51t
Kommentar be$
Rauben, welcber
^elagiuS ber
il;n
bte Briefe
be 9fyoftcl8 ^attluS
eranlapte,
tiefem SBerfe
et littera.
folgte noefy
tr
de spiritu
4
im
jur
400 unb 401 begonnenen umfaffen* ben Serfe de Trinitate unb de genesi ad littcram. 3m folgen* ben 3al)re 413 in nxlcr/em feine Schrift de fide et operibus erfebien, begann er fem grofjeS 2erf de Civitate Dei. Seine Schrift de bono viduitatis erfet/ieu im 3al)re 414. (Seine ncfyfte (Schrift
Sortfejjung ber febon im 3af)re
,
gegen ^etagiuS,
de natura
et gratia,
rtmrb im Safyre
gebilbete junge
415
tter*
a ft ( t et)
Mnner
roeld)e
be ^etagiu,
einen
2)iaIog
beffelben
3al)re
minis,
fo
rwe
auet/
eine (Streitfcf)rift
Origenistas ad Orosiura.
fein SBerF
3n
fam
aucr)
de gen. ad
litt.
^uMifum, unb im
15.
benen
er
Unb
tote
Wenige mgen
biefe
geWefen
fle
fefyn!
Senn man
eine
6c*
benft,
ba boeb
fcfyoit
wobl
3*
in
^n *
fiel),
fprueb
nahmen
(feine
ermonen, wenn
belaufen
183 de Scripturis V. et N.T., 88 de tempore, 69 de Sanctis unb 24 de diversis tjie^u geboren noefy feine 1 24 traetatus in Evang. Joan. unb 10 tract. in ep. Joan.); Wenn man erlgt, wie iel Bett auf bie bi* fcbfUcben Steifen Derwenbet werben muftej Wenn man nod) baju nimmt, ba in bev bamaligen ett bie 33ifc|ofe aueb bie >nbel unb
auf 364,
n'mlicb.
;
Streitigkeiten ber
oft gan^e
laubigen ju
fd^lic^ten Ratten
ein efcfyft
rcetcbeS
Sage raubte, unb reellem 5luguftinuS, wiffenb, ba babutcb unenbltcb Diel ute gefHftet werben fann unetbroffen unb oft bis jur uerfien (Srfdjpfung jtcb binepferte; unb wenn man enblicb bieeit in SSerracbt jiebt, meiere bie Beantwortung einer Unjabl oon ^Briefen, in benen er um fung religifer unb pbifofop^ifeber fragen angegangen Wrbe, unb auf Welcbe er, fo febwer eS itjiii oft fiel, in feiner <erjen3* gute feine Antwort fdjulbtg bleiben irottte, erfoberte (bie cfammtjaljt feiner SSricfe, worunter oieleumfaffenbc5lb;anbIungen ftnb, betrgt 221): fo Wirb e3 oofltg unbegreiflich, Wie bieferctfr, Welker boeb bie mit ibm
,
jur inbeit ber ^erfnlicbfeit erbunbene Iftatur aud) noeb. in ifjretn 9iecb> auf ftabrung unb Sftulje belaffen mute, fo Siele Qt noeb fanb,
um
fo siele,
fo umfaffenbe
unb
Oerfaffen.
ongauf,
$.
^18
et
fetbft
fo mifjftimmte, baf? et
tfyn
ba3 brfngenbe
einiger
wotwn
^rtmaS
l)in,
i)on (Sartfyago
abbrachten.
ba$ $)%
auf
b.
i.
feine ^erfon,
5
bie (Stynobe
er
on 2)io8polt8
im 3af)re 415
Sffrtfa terer
auch,
freifpracf)
im 3abre 410 in
lefe-
jtt)ct
i)noben,
2(uguftinu3 anwohnte,
fcerurtfyeilt,
93erur*
bte
tfyeung im 3al)re
Soften abgefenbet
417
burct)
tyapft Snnocenj I,
bettiget.
an wefcben
korben waren,
$uguftinu3
berfafjte
im letztgenannten Safyre wegen ber iwrfyin erwhnten be$ ^clagtu bie Schrift de gcstis Pelagii, 9cacf)
tfyeihtng
greifprecfyung
biefer
5krur*
begab
ftcB (Seleftiuei
nacb 9iom,
9tacfefot
bem apo|Mifcben 6hu)le, Sofanug, fo fr unb ben ^MagiuS $u gewinnen, bafj berfelbe n>trfftc^ meinte, #cf bie afrifanifcf/en SBifcbfe wren im difer ju weit gegangen unb
ger be$ Snnocenj auf
ltflicberweife aber
fh'efj
3oftmit feine
S&orgngerS
Xlxttjtil
ntdjt
um,
@3 wrGtar*
unb im
tfjago,
ftat
ber SrimaS
fceliuS Bon
bie
unb
neuen Souci*
ber*
Ken* Elften,
Um*
waren, im 3abre 418, wettern auperbem bie Schriften de patientia, contra sermonem Arianorum augef)5* ren, Slnlaf ut ber <Scf/rift de gratia Christi et peccato origilauf gefotumeu
nal! b. 2.
3m
5 ) Statin fyeifit e untrr Qtnbercm: Macte virtuic, in orbe cclebraris: catholici te conditorciu anliquae rursum iidei veet quod Signum majoris gloriae nerantur, atque suspiciunt
5
est,
Hb.
7,
lib. 2,
fie
19
de conjugiis adultcrinis
rodet) leiderer Schrift,
quaest. in Hcptatcuch.
lib. 7,
tum bem
II
untrbe,
ein
ba ton (Sctama angegriffen unter 33ejugnar)me auf bie CSmiviirfc beffelben im 3al;re 420 egen (Snbe be$ 3at)re3 419 feforieb er de 23ucf/ folgte,
^e(agtantfd)cit 33 tfebofe 3it(tan
lib. 4,
de nuptiis et concupiscentia,
lib. 2,
unb im 3at)re 420 nocr) contra adcontra duas epp. Pelag. lib. 4,
t
unb jur Siberfcgung ber ^n'^ et tf aixtften bie <5d)rtft contra mendacium. (Seiner Schrift de nuptiis et coneupiscentia fyatte ber
*}3etagianer
Julian
eine au$fr)rltd)e
nvieberung in 423cf/ern
bie
ent*
gegengefcfjt,
unb
e3 bariu
gewagt,
M)xe ton
ber (Srbfnbe
fte
gerabe^u
unb
bifyexU
gen
grieef/ifef/cn
unb
latetnifcf)en ircfcentebrer fr
ju beuten.
fccr/ft
au3
ent*
bie
tr*
au6 ber
Schrift
unb
einer $raft,
unb
,
bialeftifcben
bie niebt
im minbeften erfennen
Sllter fcf)on
raffen
baf
berftol)e
buref;
ba3 $$fifd)e
er
gebeugt mar.
3a tm
tauben
noer;
fr SaurentiuS,
>bernotar an
ton 9tom,
ber ifm
um
unb fr feinen intimen $reunb *J3aulmu8 ton 9?ola bie Schrift de cura pro raortuis gerenda. eine Schrift de octo Dulcilii quaestionibus fllt tn bie Seit ton 422 426.
3n bem
nick)t
23orgefl)le,
ba ba @nbe
mefyr
ftet)
ferne fei,
backte er,
nunmehr
barauf,
einen ttacbfolger
$u beftimmen,
um
in biefer S3e=
JpmfdjdDen unter
feiner geliebten
beerbe allem
unb
aller
(Spaltung vorzubeugen.
3u
am
24.
@3
S3tfdt)of !"
2)o<
Men!
auef; in
_
er r)at
ftcr)
20
~
er
ift fel)r
ivot)(
verbient
,
gemalt,
gefcfyefye.
ivrbig;
rvir
banfen
53t*
3)tr fr beute
fcr}of !"
233aif)f
es
2)u 95atcr;
erft nact)
eracliuS
3ebod)
fottte
eracu'uS
33ifcr/ofe
geroeit)t
werben, inbem
vom
93erorbnung
eriftirte,
wonach
eine Serorb*
nung
riuS
tnbem
bamalS von
,
unb
23ale*
abermals
bem
>eracliuS berfragen,
tfmt,
unb
baS
SBolf,
bamit
er
an ber Boffenbung
einiger
angefangenen
Sage
ju ivenben,
meinem
betftetjeit
wolle.
3M8
um
als juvor,
War
er;
ging
ehen wieber
Sct)rift
il)m.
ur Q3oltenbung fam
de doctrina christiana b. 4, unb fein grofieS ffierf de Civitate Dei Hb. 22. eine el)re von ber nabe fyatte unter ben
unb
biefe
427 93eranlaffung ju feiner Schrift de gratia et libero arbitrio, Welcher bann bie de correptione et gratia folgte. Sn biefeS %ai)t fallt aud) feine Schrift Speculum, ein 5luS$ug auS
f'mmtlid)en Schriften beS alten
bie
n)icf>tigften
worin
SebenSregetn jufammengcftetlt
unb
um
jidj
barin ^u befdjauen.
fd)recfticl)e
Sage
fr Stfrifa,
unb baS
ge=
tfyeitnetjmenbe Jr>erj
feines
foften.
am
fatferltdjen
ofe
428
ju
bem
ungltffeligeu Mittel,
p
ba
rufen,
um
ftd)
mittlrer
tfl
iife im
he*
Raupten.
barum
greunb von
ifyn bie
gafjne ber
mvrung
ergebt,
unb im
onifaciuS
gegen (Snbe be3 3abre$ 427
baj
er
21
befugt;
tt)ar,
atfetit bicfer
m #fypo
war
ma)t
mel)r
bamal fo haut, rcbcn, uub l>t jtt jenem uuglrffeligen Sage I;atte mel;r gefeiert, uub on ba au fonnte er xt)m aucfy
aujer
taube
mit bemfelbeu ju
er
t'f)n
aucfy
nicr/t leicf/t
(abreiben,
bi
ftct)
if)in
uicfyt
eine
ganj
bap
fetu 23rtef
bemfelbeu tu
fcf/rieb
t'ft
bt'e
^)ubc fomme.
er
%nimixfyi$t, on
fo
unbdjriftlidjerSeben*
nm'Sfyett,
triebt
baj er
verfehlte;
benn
lauger 3eit
fl)ttte
fict)
btefer mit
bem
fen,
faiferlid)eit Jpofe
au
Vermittlung bernahm
@rfolg gefrnt roarb.
felbft
roelct/e
.ijbtefr
t>ern?enbete ftd)
am
faiferlicf/en ^>ofe
von *Jkrfon
229)
bafiir feinen
fcf/ne (r*
ct/riftlicr/
2(frt'fa
I)atte
bt'e
an bem 2lriani3mu.
Slugu*
egner
ber
alt*
t'n'
bt'efe
5luge gefaxt,
^)refte
unb
|ebe
@elegenl)eit benijt,
fein
So If
ben
fal) t'I)n,
er/ttvrbtgen au allen
ftegret'ct)
hervorgegangenen gelben,
kmpfen normal
fr ba
9teicr) (5r/riftt
liefern
9?amen3 Sftarimt.
norum episcopo,"
Vorr)anben
roar,
ift, ob/tte fefte
erhellet,
Flare begriffe,
,
vom e*
genftaube abfcfytveifte
barttnt auef)
von bem
ben Slugufttn
alle
9lugenblicfe
acr)e felbft
jurcfgetviefen tverben
mute,
Anlauf nafym ju
roelct)e 14 palten in rof-golio ausfllt, bem nbjtvecfe, um bt'e jur Unterrebung beftimmte 3*ft fr ftet) ju erbrausen, bem 5luguftimt6 febe $evlif, ivenigften in ffentlicher Serfammlung, bamit unmglich ju machen, unb tn folcf/er SBetfe mit bem legten SBorte gteief/fam al$ teger on^t'ppo
einem @eivfcr/e,
offenbar ju
nacb)
22
ifytt
m'djt mit
Unterfct/rift ju *protofott,
bajj,
Antwort
fdjriftlicr)
werbe folgen
bei, bafj,
laffen.
)er 2lnbere
feilte auct)
mit 9tamen6nnter(ct)rift
er in ber
wenn
er
Scbulb
(culpabilis)
feiert
wolle.
:
an
bie Arbeit
machte (bie
episc. Hb,
bie
A rian.
unb
fein
gegebene0 2Bortf)ielt,
war
?luguftin;
wer aber
WeU
Antwort barauf fcbu (big blieb, unb ba6 bereite fr ben galt untere fcbriebene tunc ero culpabilis" aufftcb Hegen Itejj, war Sftarimin.
5Dte eine Angelegenheit
>
einen 9lac^foIger
31t
geben,
war
georbnet;
auf er
biefer
tag it)m
3(bfcf>rif-
aber noeb
am
erjen,
feine Serfe,
welche in jaljflofen
unb an welchen
vor feinem Eingnge aus biefem Retractationura Hb. 2 in einer eigenen (cr)rift
311
unterwerfen.
feine reinfte
baftigf eit
unb
Mx*
fritifeben 2)urc^fict)t unterwarf, beluft ftcf) auf 94 mit 253 33cr)em. Umgang ift baxin genommen i)on ben 364 Sermon., 134 Tractat. in Joan., Enarrat. in 150 Ps., 221 epp. (mit 2luS* natjme von einigen wenigen, weiche als umfaffenbe ?(bt)anblungen ba* ritt tfjre Stelle gefunben r)aben) unb einigen aubern erftin teuerer 3ctt gefcfyriebencn erfen p 33. Speculum, Collatio cum Maximino, contraMaximin. haeret., Arian. episc. lib. 2. Sltfeiu er War mit
Julian
welcbe
nifc^e
8 23cr)ern gegen
herangezogen fam,
neue velagia-
ignoriren burfte,
31t
unb
um
aueb, biefe
Schrift
tek
er
unter
$ag an
biefer ritif
unb D^acbt an
jener S&iberle*
gung.
tbtige
@rei
tt)n
mit Sitten,
unb innerem
Unterfcbjebe biftorifcb^
befielt
23
ber
it)tt
herzensgute SWemanben,
Sibcrlegung
beS
unbefrte*
fowie
er
bie
gebracht
fyaben
werbe,
bcffcl*
Quodvultdeum
burd)fyrid)t
oft
crfdn'en aucr)
wirflid)
unb
ben
(Simonianern an
*elagianem
erhellet, fo fjatte
9luguftinuS or,
quid
allein
haereticum"
ifyre
Beantwortung erhalten
met)r jugetfyeilt.
.irutariuS,
fotttcj
foiuel 3ett
war
3^et ertte
bte
aus allien
fcon ^proSper
unb
nabenwat)t
r-eran*
labten tfyn nodj au Anfang beS 3af)reS 429 jujwei neuen 6cf/riften: de praedestiuatione Sanctorum unb de dono perseverantiae.
3et ergiet
ftd)
5)afj 23onifaciuS wof)t wieber jur Sirene gegen at'fer unb 9tocf/
jurcfge!et)rt i\t,
warb oben fet/on erwhnt; allein bte Banbalen waren nun einmal im Sanbe, unb fein 2tnfucr)en, b.af fte, ba er
mefyr beb'rfe, wieber abjieljen mochten/
einer grofett
ifyrer nicr)t
war vergebens;
5)em
fein anerbieten
enfericfc,
war
2)em23ouifaciuS
gegen tt)nmct)t
SonifaciuS erlor
unb
@S
tarn jur
n>po
Sarbaren fdjon als beS .)eracliuS greunbe im Sanbe alles erwftet, fo baf ^luguftin in bem crwfynteuBriefe an ^eracliuS fdjretbt: Quid autem dicam de vastatione Afju Sluguftin.
bie
^aben
ricae,
quam
faciunt Afri
dum
tu
unde
isla calamitas
linieret,
constituto
tantum
tantum pro-
fo
War
jefjt
tr)r
SBtfc^fe
warb
Sie
Scr)itffale ber fo
fr welche gar
nichts anbereS,
ctl gnjticr)e
24
beugten aber
nicr/t bie
rjk
mitten
er
feme$ etfteS,
icr/te
ber
bte
flauen
gelernt fjatte.
Sa
noc^
an
aber
er
VI
Bucf)
ein
inbem im britten
n>elct/eS
SDtonate
nicr)t
ifyn
lieber befkl,
me!)r
jum
2Betct)en gebracht
2)ietft
in
6 Bcf)em
bap
3)enfmal,
bie
raft biefeS groen SOcanneS bis jum legten 5(ugenblicfe aud) auf
bem
met
rten
<&ei\u
lefjte
$t
^u
brachte er
,
Bufpfalmen t>on feinem orangen $u fyaben, liefmftcf/biefelbenabfcr)ret* 3m ^inbtiefe auf bie t>on ben ben, unb an ber Sanb aufftetten. belagernben geinben ber tabt ber-orfteljenben dn'clfale mar fein gieen ju Ott, ut aut hanc civitatem ab hostibus circumdatam liberare dignetur, aut si aliud ei videtur, suos servos ad perferendam suam voluntatem fortes faciat, aut certe ut me de hoc saeculo ad se aeeipiat." SeijtereS gefcr)al). <5n
tiefften
im
Buf geifte
unb
um
itranfentager aus
entfleibet,
um
fid)
3tlterl)c^ften,
unb a(S
treuer 2)ie*
im
ben
einem
Sllter *>on
76 Sauren,
dnHer, barunter Bifcr;fe, welche om platten Sanbe herein or ben Banbaten nac^^ippo ftc> geflchtet Ratten. Unter biefenbefanb
ftd)
genof
auf
2)ie
baf tynm in
fllte fetbft
.tle beS
erft
ba fllten
2flle
teuren BaterS im ftummen rabe unb roar recr/t tief ire Berlaffenfyeit,
2)ie
Sammer
Sporen,
f)er^eneifenb.
iotl;enben
Barbaren or ben
uicr)t
ben Srfter
met)r!
25
S.
2.
man
auf
bie telfurtg
ivelcf/e
ftefyt er
btefer grofe
9)iann
in ber 2eltgefrf)icfyte
einnimmt,
[o
an jenem Senbepunfte
bem
im 2lbenbtanbe
ftd) einleitet,
ein 23ilb
n fc6) a ft Ti cfj e
geben
auf 3af)rl)unberte hinein barnieberliegt, bte folcr)e3 aus ber orga* nifcfyen Serbinbung ber eingeruanberten fremben (Slemente mit ben
alten roieber
neu
auflebt.
uml)in, in
bem
iltrcf)cnlet)rer
2(uguftfuu
erbtiefen,
),
6 2)cr gro{jeetbnl fagt in feinet Praefat. adTheodic. . 34 ) on biefem irO) entehr er Vir sane magnus et ingenii stupendi;" S. Augustinus erat vir sine efanfo in einem SSriefe ad Grimar. controversia magnus vastissimo ingeuio praeditus." Unb taubenmatet, ber gtnbltcf;c Kenner ber 93tet, uttfjcilt ber ifjn
:
$)et gtjjte unter ffen .ftitc^entetn, roenn n?lr auf bte iefe
unb^raft
auf Snnigfett unb St'rfe beS ef^le auf fteuer unb Wlafyt beS SBiflen , fonrie auf baS Vermgen jur pecutation unb )ia* lefttf fjinfeljen, ifi 5lugufiinu. Sljn $at feiner erreicht, n>enn auetj bie
beS eifie
,
,
unb iele on im t)aben. (5r gehrt ju jenen elftem, unb er t anbete tt>ot)nen. 2Bcu)tenb bie orientalifdje Stirbt feinen ^lugujiinuS aufhelfen fann, ifi btefer fr baS 9l6enblanb ber allgemeine ircfjenttater geworben. 2Bie iljm ba^er feiner an djatf unb Xicffinn, fo ttne an mistigen eben3erfal)rungen gleicfyfommt, fo
SDtetften etvrag
f)
In reellen
fiel) aud) feiner eineS fo mchtigen tnfhiffe erfreuen." Soljan* neS @cotu (Srigena unb bie SBiffen fdjaft feinet 3eit, ftranff. a. S. 1834, I. $. @. 274.
fonnte
7 ) Quid enim habet orbis christianus hoc scriptore vei magis aureum vel augustius? ut ipsa vocabula (Aurelius Au-
gustinus) nequaquam fortuito, sed numinis Providentia videantur indita viro. Auro sapientiae nihil pretiosius fulgore eloquentiae cum sapientia conjunetae nihil mirabilius. Sunt aliis aliae dotes, prout visum et to) dtogodorrj Spiritui, qui pro suo arbitratu partitur singulis juxta mensuram fldei. (9hm folgt
:
Acnelongumfaciam,
habet itidem et ceterorum quisque ex ejusdem Spiritus munificentia virtutes suas, quibus sese priofum hominum affecti-
baf
fid) in il)m nfrf)t
26
~
baS efammtergebnifj im orga*
fonbern aud)
imffenfdjaftlidje
SBenniftfetyn jufmmenfft'c,
nifcr)en
um
3ufammenf)ange
um
bie d)riftlid)e
fyoct/frerbiente
untrer
8
)
aus,
baf*
elfter
ttue
reu roerben,
nmT
fte ot)nel)in
fr 3al)rtaufenbe einen
$fab
bureb
nun gerabe
bie fcr)6baren
fr eine
ct/riftlicfye !pf)ilofofrt)ie
2(tt)enagoraS
Siemens
fron Stleranbrien,
ftefyt
>rigineS u.
$t)atfad)e
S(.
ftnben,
frerfennen ju motten, fo
feft,
als
bualiftifd)e,
mit
folcfyer ^(uSffjrltcb/
principe befmpft
muS,
er
beffen
Sefte mar, fenwar iljm burd) ben ^etagianiSmul elegenfjeit gegeben, jenem Deismus, ifrelcber bem enblicfyen Sei;n, inSbefonbere bem creatrlicfyen eifie, besglid) feines S3e-
lange
er 9Jh'tgeb ber
nen gelernt
Unb
fyimfrieber
ftet)eti
unb 2BirfeuS,
uicr/t
3ufommt, entgegenzutreten,
31t
befampfen,
in
baS
9ielatit>e
jum
Sfbfolu*
nnffenfc&aftlid)
aufytftellen.
3bee unb
biefer,
als einer
alle
@on^
auf
bie glcf*
bus varie commendant. Al non arbitror alium esse doctorem, quem opulentus illc juxta ac benignus Spiritus dotes suas omues arg jus effuderit, quam in Augusnum." Erasmi Hulcrod. ep. dedicat. ad Alfons. archiep.Tolel. Frib.Brisg. 1529.
in
I
Snnufpfe
juv $f)Uofopf?ic
unb
.Iljcokvjie,
Wm\
1834,
@. 285.
tiefte eife in
27
atter
betlWMpw&t
fteb)t
fovf;ifd)eu
oitf
runbfragen
er
W(ofov()ie gefteftt, unb burefj Hr gelungene l'fung bcrpf)t(o= felbft als jp#fofo$ ba, imb fyat
fclbffc
ebanfett antici?
virt,
webd)e
erft
ber
neuem 3t @r l;at
if)r
boe wiffenfd)aft(id)eS
ig imb Stimme, it>e(cr)e tljra:, wie bitter 9 ) 9iiemaub, ber t()n formt, erweigem wirb." 3eber@efdjidjt*
i0 ) l)at
bafyer,
je
nacfybem ber
Umfang
bet ben
^t)tTofo^t)ifcr)en SQBertt)
n ) von
2fagitfttmi8 rarr fo
yti
im Vorbeigehen in
fagen iv>$
mit grojjer SBrme imb Sebenbigfeit vorgetragenen 3nt)alt inSbefonbere burd) feine Smftdjten von ben folgen
i2
feiner Selben,
djolafh'f
9 ) @efcbitf)teber $r)Uofovb;ie, ISf., 2. StufL, Hamburg 1836, 15; cf. J. Brck er i hist. crit. philophiae, tom. III. Lips. 1766, pag. 485 % 25. 10 507; 33 u 1 e 3. ., ) 3- Brck er 1. c. pag. 485 er)rbutf? ber cfd). b. $fnTef. IV %%. ttingen 1 799 @. 462503 (Socfyer, tunbri ber r>t;of. interne, 9ftncf;en 1801, @. 142; 91 fi 8fr., runbri c. efer). b. q3(;iIof., anbst). 1825, 2. 5UtfL, @. 161
(5.
t;
168; Kirnet
u^bacr) 1829,
I
XI;. 31.,
2. Stuft.,
@. 361376; bitter ., efet). b. ^tfof., VI 93t)., Hamburg 1841, @. 153443; igrtttt <. 6. SB.; efd). egel @. 3D. ftt. b. $r)ilof, (Stutrg. tt. b. 1844, I 03b., @. 276 f. forta)t ftd) in feinen QJotlef. ber b. efa). b. $tjiIof. HI St). efammt* aug. fr. QBevfe 33b., Von . 95 101 ber bie $$ifofop$ie ber Kirchenvter nur im Qtflgemeinen auS , aber in feiner 9Beife fet)r aner* fennenb, unb baefagte gilt um fo mef)r Von bem rsten unter it)nen.
93b.,
XV
H)
12
gn^Iid^n Unbefanntfctjaft 9?etnr)oTb'S ) mit btefem Kirci)enlet)rer erflrlia), ba er nidjt trbte, ba berfelbe, roie gro unb mchtig in ber Dialcfttf, fo nid)t minber tief unb r)eilig in ber
ifl irot;I
@3
nur
aus ber
Wti) fiif
roar,,
unb ffiffii
gianimu,
buret;
unb
Strmungen
@.$jo.lafH!
roie
im
SJlittetaltcr
gefef/feben
Einflieen, in feinem
fagt Von
2Bigger3
I
Hamburg 1833,
:
%ty,
<S.
27
f.)
i^m
in biefer
,
>a3 @igcnt^mt{a}jic
unb
Sntereffantefte
reo*
ift
man
feine Snbivibualitd't
unb auf
ften
tigfeit
28
13
bte
am
entfdn'eben*
einrotrfte :"
unb
(Sinfei*
nur
ftcf;
@8
gibt Slnbere,
einoerftanben fmb,
bem
fen,
ipl)ofopI)tfcf;en
j.
33.
9Jarbact)
),
i-oelc^er
15
fernen foefulatioen
roeic^er,
Stefftnn"
rhmt, ober
fte
ennemann
),
obfcfyon er atteS
@rn=
ben ^rettfern
bte grfere
@efet)rfamfett jufer/reibt
ifyre
unb als
boct;
Martine
immer
9M)te
unb
eine
ein g'njlicBer
ber 93tetitung
unb
Vernunft
ntcf)t
dm
geraume Seit
fyinburcr; juriief*
gehalten nutrbe,
bamit
jeber
$eim
einer beffern
SluSbbung
ju
einen
ifytt
grofen,
fubtilen,
2)enfer
nennen,
unb
raft unb
gMebeS
unb
ein*
inter
magna
et
acuta ingenia
bie
be8 93eftreben8,ba8UnenbI
lidje burtt)
m @ 0] o
ft i c i
mu8
ober
bem
nung
be cbriftllcfyen 9lltertbume8." 9ftan finbet getrift feinen ,ftird)enler;rer, t)fiifd)er >enf art, al8 i?on in meinem man eben fo Oiele93elege t>on 916er eben bejujalb pafjt fr il)n ber 33egriff8l)errfcbaft antrifft."
man
jroifa)cn )tyftif
nnb
SW^
fHci8mu8 nntcrfd)cibct, unb unter legerem nur ben Inbegriff aller auf biefem ebiete natnrinibrigen, aupert;alb ber J?ird)c oorfoinmenben 9lu8*
f erficht;
9t6tl).,
benn,
Selpj.
rote
,
auj
War*
1841 <S. 180 f. bemerft $htguftin ft>ar roett entfernt tfon jener mobernen 5D^fiif, ri>cld)e lc ben eifi bc8 9#cnfd)en fr fd;Ied)tr;in unfhig $'lt, f b aua benf cnb ) ber bcnba8er$ befetigenben lauben Oled)enfd)aft ju geben tc."
Qluf rren, nad) @t. 5aulu8, beruft benn 2utl;er fid) mebr, al8 Sluguftin? unb roen anberS, al8 ben Qtugujiin, bat (Salin fr auf Ob ftet? mit 3Jed;t unb nid)t fein M;rfi)ftem fid) ^u runbe gelegt?
13
)
<St.
im oorlicgenben QBerfe
jcigen.
>^9t.
a.
).,
@. 506.
~
nonnisi livor negaverit."
Vl?iIofo^I;ifcf)eit
ift
29
17
SBiggerS
beffetbett
}
) fcfytcigt
;
Refutationen
gering an
er
um
bie
^Ijifofopljie, nmlidj)
um
bie djtiftKclje,
v>or ftn,
beim
er l;at,
wie feiner
fte
ber 3bee
tctct)e
bemchtiget,
unb
SBefiimmungen ber
abgegeben,
er
bi jur
Stunbe
noer) i>on
l)at
g.
^r)i(fo^I;ifct)en
mnbfragen ^rinci&ien
aufgeteilt,
felbft,
welche
fr bie 9Retapr)tyftrv
bieunroan*
beibare 23afi3 ftnb, auf welcher allein fr bie (Srfenntnijj ein (eben*
biger $ortfcr)ritt mglicr)
beffen
bie neuere 3eit
).
3)af
er all
ftcr)
rhmen fann,
machen
fotten:
fann
biger eift/'
um
mit
taube nmater
tief
19
) $u reben,
Refutation,
unb
fyeilig
in ber SDtyftif
gefcfyritten,
fonbem
17
pifytfc^er,
31. eine 9Borte tauten: (Sr war ein ptjilofo* 3)a3 latent ju ffyfiematfjtren unb
bereifen hinlnglich feine (Schriften.
it;m eigentmliche pbjlofopbjfcv/e
nict)t t;ocf)
ftnbet
man
oiete
peculationen.
Stopf
an^ujc^Iagen,
metapb^ftfcijer
bem rabe
war,
18
in welchem er
fiel)
aU
logifdb,er auszeichnete."
) 5luS ber fdjcinr)ciligcn fticbJSwijferei beei (SriticimitS ift ber realen (Srfcnntnifj Wenig cnnnn erwacr/fen; aber noeb, weniger au3 ber
biefeS
(SretintSmug in ber
Sftorblicfcter
peculation,
ber,
wie
,
5t.
am
1832, <&. 329) treffenb bemerft, e3 im Sulen ber fubftan^tellen rfjen im Untoerfum nidjt ber (5in3, ge fcr/Weige auf >rei gebracht b)at, ba ir)m ba eifi = unb Sfoturmcb, blofie rfc^einunggweifen ine unb beffelben Srinctpe ftnb." Unb wie foll ba aud? ein ^ortfcfyritt in ber %$at mglich fefyn wo atte enfen nur im Greife ftcr) beweget, unb ba Statten nicb,t einmal mein Statten ift, fonbem nur baS Stalten be $lbfoluten fei ber, Weldje als ba3 uran= fnglict/eiJMdjtl fi) entmutiget, unb bann im logifcb/n^roceffe burd) QSerntdjtfgett beS Jlicr/tigcn", Wie <egel (ncfyclopbie .386) ftcf; augbrcft, ftctj ajfS abfoluten 23cgriff erfat, welcher aber in
origonte fpeeufat.
5,1; col.
ffiien
ab,rt)eit
nur bc uranfnglicr/cn SidjtS perflrteS ftid&tS ift. >cr fto bem ehernen o^en boctj nur bie Seiber Ringes
) 5t. a.
D.
B. 288.
~
er tjat auct)
30
U$
logie frftig
f)erab inber^t)tTofo}>f)ieimb$f)e*
fagt
ntljer,
,
um
weiter l Rubere ju
fefyen',
be$ @efict)te6
Sftfefn ber
burcfy
unb
biefe
:pt)ifofopl)ifcf)e
beffeI6en bereifet
ftc>
am
beften
eine fyecfftctrte
Darlegung ber
ftct)
Sfyatfacfyen,
welche
Siebe*
mann,
fproc&en
nacfybem er
f)atte,
$ut>or
2l )
alfo gibt,
:
um
1
bie
bap
er
mana
t i
n8
t)
am
erften
uub
frftigften bewirft,
Ott
fei bie
Seltfeele, aus
rooburct)
er in
bem
ber
f)at,
ba er bie S3at)n brad) jur vlligen Rechtfertigung be Urf)eber8 aller 3)inge in 5fnfef)ung be mtta$ty$f fcfyen unb moralifct/en UebelS; benn fo fc^arffinnig, fo tiefein*
bringenb
Ijatte fein
Vorgnger
be pl^fifcfyen Uebel,
ba
er
ba ber gor*
biegrage on bem
jum gttlichen
9(acf>*
SSorfyermiffen
juerft jur
fommen Stoff 311 mistigen Unterfucf/imgen t)intertaffen ^at; ba er bem aftroio giften Aberglauben feiner 3 eitgenoffen, befonber
ber Slleranbriner,
au$
aller 9Jcac)t
ftct)
entgegenftellte
unb
if)n
mit
rnben befampfte, baf er bie auf Emanation or^glicr; gebaute 9ftagie gehemmt unb auf geraume 3eit au8 bem @t)rifteittlnime erbannt Ijat', bap er bie (Srflrung be8 9)cecr/ani6mu8 bei ben Seelen erriet)*
ben fcfyarfftnnigften
fott)ot)l a(8 biinbigften
2. Stuft., ffiicn
1846,
I 2tbt$.
. 121.
*') eift ber
fpecutat.
$l;tfof.,
Warb. 1791
unb
1797,
feefof
,
III 33b.,
. 455: Unter
|>t;itofopt;ifc()en
allen .ftirtt)enlebrern
ift
cbriftli)en
Sd;rift|Mlern bi
ed)t
in'3 IV,3a(;>rf)unbert
ot)nc
eift
unb
unb ber
5
nod)
l;at."
lange 3af)v()unberte
l;ernact)
tun gen
an
jel3t
31
Ijat,
bie
f$ifcfo$fc aufgenommen
roetd)er
fte
i>on
mm
unb
er
fein
unb
tt'ef
@rnblid)f
eit
unb Steffinn
in
bie
in bte
unb bem
ber Slteranbriner ein Gmbe gemacht, |a neuerer tyfteme unb m ben ang
(Einfiuf t)atte." 22)
23
bung
ber Vernunft
roefentlid)
3.
unb 2Biffem
ebanfett
!pf)itofo:pf)ifcf/e
er fid)
ba
SBerl)ltuifj
jroifcen
lauben unb
Siften
gebaut
l)abe.
pf)ie
in
frherer
3t
tu'elfad)
befprod)enen
nid)t
unzeitgem
fei;n,
ba
23ube bie
lauben unb im 2iberfbrud)e mit bemfelben Item unb (Sr^iefjern befannt ift, Sdjranfe be lauben berfliegen fxet) an*
m
t.
unb
Sofyl
b.
inbem e mit
roie
m
fo
feiner
ferm,
er
um
unb
fid),
jugleid) aud)
um
SlnbereS
31t
roiffen;
unb ba
fo ge*
im Unterfdn'ebe
fid)
erufjert
fd)affen
ift,
unb
feine
fo=
Serm
erfat
unb
mit au3
liegt
fid)
af
begreift: fo
ehen barin fr
rte feine
baben,
aber
bod)
ju
3roedroefen in 33ejiel)uug
2'2
fteljen, nacl)
runb unbltrfad)e
51. a.
).,
@. 456518.
2)arum
<m$
J)at bt'efeS allfeitige
32
ftct)
93erftnbigung*<Streben an
oielmefyr fyat
burcr>
nict/t SSernjerfttc^e,
man
ifyrn
aU
einer (Srfcfyet*
nung,
$um
SBeljufe fetner
toefentlicr/ften
tragen 23 ).
3eber
jnriicf-
ge*
im Sltlgemeinen
Sifjtrieb
tyrnjurtrirfen l)at,
tft,
baf
bie
Grfte be eifte
gleichmig unb in
unb fonadj and) ber im (Sinllauge mit ben 6rigen Grften unb 33ebingungen
Harmonie
fiel)
entroideln,
er ntcf)t
burd) 9?icl)tbeacr^
tung ber bem enblicf)en SBefen nun einmal gefegten (tcfyranfen ber
biefe f)inaugbrecf;e,
Slllein eine ncfyfte
roirf liefen
unb
grage
in ben
i\t,
Steppen be (Efeptici3mu6
oerftege.
ob ber taube
jum
Siffen in einem
inneren 2}erioanbtfc6aft$oerl)ltmffe
fid)
ftefjc,
oertrage?
ennf; ber
cfyrifttid)e
inbem
er
gerabe buret)
fte
er
nur
31t
frchten,
wenn
er ntcf)t in fid)
icr/t
wre; benn
bamit
fte
bie Sh'ige
freuet ba6
unb Fommt
ftef)t
an ba6
id)t,
nid)t erlannt
wafyrlicf) nidjt
um
tt>ie
bie Dffenbarung6lel)re.
Sie
ift
ebenfo gttliche
Seftung, a{6
bie Settfct/pfung;
in
fiel)
ebenfo 9af)rf)eit
unb
auffyeb*
feint tarnt,
3n
ftct;
bem gewhnlichen
al$ wirflicfye
23 (5s3 ijt ein ivafyreg, befjersigenmertbeS 2ort, rt>etcfyc n* ) t^ er in feiner Q3orfcfyule gut fpeculatioen Geologie, II Qlbtt;. 2. Qlufl., SBien 1848, @; 356 bem angeheilten Geologen jtufet: ety bit aber t>crftd?crt, bafi unfere 3"t nie mit benennen bc Sillcn narb (StwaS langen unb greifen werbe, befcor e nidjt t>on ben Qtrmen it;rc 55 er* jlanbc erlangt unb begriffen ftorben ift. 3n biefen unb feinen anbern
,
eOurtntben Hegt
bie
3"t; unb
unb
fte
jene beilige
unb
r)atfad)e
33
^fu^en^eft fr Sdjeiri
fo
unb ufcfyung
bec^uct
3ct't
tft:
erflrt
Wrben
iftj
reifbaren
tva$ SBunber,
wenn
unb
t$
fefyrt,
ftet)
in feiner unehbltd)en
Mentfflfe
tl)atfcr)(id)
lugnet?
?ttlein
23eial)img,
I;at,
unb
iveic!)t
Verneinung; bagegen
nie
\x>a$ (r
verneint
ba
bleibt
unb nimmer
eine bleibenbe
hm Jptinmel
wenig, als
ftet)
bie alten,
unb wenn
fte,
um
eine
mifyrcmunmcbtfgenfe*
fd)lagenbe %f)at gefhrt
fyat
bahren
felber glaulett ju
mad)en,
fyaben,
becretnen:
i]'t
Sage
bjiemit
ut regieren
aufgehrt, unb
2>i'efe'r
feiner Jperrfdiaft
31t
etftfefct":
(Seiner 9icd)ten,
2>em @r ba
erid?t bergeben
um
gar
j rernid/ten, (Beinen
\dh[if
t)at
ii ir)rem Sericon
mtfrreicr)en:
emuft?
>od) wa l)aben
(Bie
ertftiren
^k}e
bem
fyat
beim
hk\m
ber
alten (Sd)lange
genafyt,
tt)r
ier
in ftd)
aufgenommen, unb
i\t
ba: hk*
ferebanfe eigener
l)ocfrfyerrftd)erttficr;feit
ftcf)
ir)nenntrftren3foee
geworben, welche
felbft
aud? mit
uicr)t
ertragen fann.
Wan will
fety,
)
alfo,
ba
@r
rt
ct> t
fei),
bafr felbft
@ott
24
unb
naefy
geuerbact)
jebod)
r>om
tauben
gibt, fagen
e$."
3)amit
man
ftcr>
bummgtubig
tiefe
erfebeine, oftentirt
man,
unb
in ben s 4?r)tlo*
iffenfcbaftlid)feit,
conftrufrt
a priori
negirt
ben
Slbfoluten,
unb
ftatuirt
bafr
ba6
fe in feinem duftet)
24
fietyjlg
1841, . 166,
3
angauf,
tr)rer 9ftgficr)f eit,
34
G^ofution
bte*
nnb
fo f)at
man
ftc>
@d)pfimg aus 9Wd)t3, bfefeS reuj beS 2}crftanbeS ," rote (Sd)elling 25 ) fte nennt, auf (eichte SBetfe Dorn .irwtfe gefd)afft. JJcan l)at nur bie gttliche (subfranj iS bie eine unb einzige, fomit
einer
311 ib)r
benft
man
im
3mmanen$, ^nljrenj
Subftanj
*)>antl)eiSmuS ber
fte
ftd)
bie 2Belt
entmeber
ober
man
ba
bringt
fte
als aus
bem
gttlichen
unb ber
ftcf)
bleibenb, auf
ftd)
fte
roirfenb
unb
tri
ifyrer fydjften
Entfaltung
mieber in
roirb
Pantheismus
mittft
angenommen
fiebeS 3d),
fo
ber
SranScenben^
btt bir
unb
maS
rect/t
bu mefyr?
erfd)einft
in biefer
6pecu(ation niebt
gttfei)
liefen
eimS
bajj
in feiner Selbftentuu'cflung
unb
(Sefbftbarftelfung,
eS and),
l)anb nod)
ober nad)
bem
menn
auet; mtfe*
).
Sa, wenn bu
"oid)
bu
als
felbft bie
Kulmination
benn
@rof meifter,
foroot)!
reines
27
6 etyn
n>etf
i\t
ort ehen
reines
9tid)tS
)/
nod) StlleS
in ber Ununterfd)iebenr)ett
'&)
$Pb)iIofopr}-
3>ie <Sd)rtften, 1 35b., @. 451, 9tnm. <S. 150, fdjueibet fagt gfcuer6ad} a. a. O.
,
,
mit ber BurjcI aUc mat)re (Specutation aO bietet bem 2)cnfcr ber S^eotie feinen Qtnt;altpitnft bar; fte ift eine fr bie Stycorie bobenlofe, au ber Suft gegriffene Stifte, bie nur ben UtilimuS, ben Ggoitnu be*
,
ruar)rl)eitcn fll."
3n
biete nvoat)rl)eiten a(
<8|c, unb
man
t;at bic
Uabrljc,
menn man
3)cr
3)ic
SranScenbenj," fagt
untrer
(2t)bia
^^ilofopt;.
al
%^
fd)enbuct),
SGBien
jootak
nun
in
bem
8euerbarr;'=
^an
febc
j.
33.
cgcl,
Dbjecttoe ogif
:
I Slbtlj.
@. 77
f.,
62
ff.
taubenmaier'3
unb Unbestimmtheit, nb
jcnc.
fltffye
35
SKtcfyW
erft
ber
Statur,
imb
g
in
juerft
bicfcd
e
x ft
Gjtrtfae gipfelt
31t
im
SO? enfcr)ert
,511
feinem
elftbegriffe, im
feiner
olU
boer)
baS neue
i'etfyn,tr)iim
t'fl
ott
mcr)t fo rect)t
baS
^uub
fein (SineS
unb 9IUe8?
arfieUung unb JWtlf bc3 fijeflfljf^en tyftcmS tkdfy 1844; $t)ifo* 33b., iejjen 1840, Worin ber 3Jantl;ei3= fppl)te be (%ifient|u4h litiil in feinem gangen l;iftorifet)en Verlaufe aiifg'ejeigt wirb.
, , l
28
) 2)aj5
N
c3
um
"Der
mit
ntber
8.
II 3al;rg-,
2lbtf).,
3>orrebe
XVI f)
reben,
gibt,
in
Weld)en
t(;eogonifd;c ^tojef
freilid;
in$ Stoffen
tomint:
mu6
t;at
l;at felbcr
fte
,
allen feinen
unb
offen
feint lb
rbelcje jtcfy
man
in |olct)cn gfalgeiim*
So
liegt
,5
93.
bem
@cr) eiti 11g (5)enr'mal ber Sd;rift oon ben g6ttlid;en Xingen Jg. iribin* gen 18 12, S. 79 f.) barin bafi ott einer (Sntwirflung unterworfen
,
auS bem uftanbc eigener UnoofemincnC;eit bem J<?egef ber SSjOttfpmm.en^eit fiel; emporarbeite, md)ti tberftnnigeS." f (^Phnomenologie be eiftc, li Qhifu Berlin 84 S. orti) fagt on ott offen, bajj an fict> bief? bfe 'Da feint nid;t ein it)m 8frcm*
ftp
,
unb
in biefer
im $anrt)ei8mu3 Ott 00m 336 fen werben fnnen? 3 gibt ja nact) if;m fein anbereS Setyn unb 3cfen, aU otteS Sefyn unb 3Befen, unb alleg ift nur gptty Iid;e Sclbftbarlebung. Sic efd;id;te be ftatutlcfccng ift nur bie J}a* tttrgcfdnd)te otteS ober be abfoluten $rtncij>?8 felbcr unb bie gange 32eftgefd;id;te ift, wie egel (9Mig. $t)ilof., tl&fy', S. 255) e runb= Weg aufprid;t, bie efdjicpte otte fclbft." >a falten alfo ae egntf|e unb QI5iberfprd;e, alle Sd)wd;en unb ebred;en rutb l)or* Reiten, alte Snbcn unb Cafier, twn benen bie efd;id;te ber 2Jienfd;l;eit fo Doli ift, nottjwenbig in ba SBefcn otte felber; benn fte ftnb ja alte nur (5rfd;einungen be einen unb einzigen gttlid;en ScfenS felbcr in fei* ner ^eit(id;en eelbftbarftellung furj ber QBibber yon (Snbe unb <Sd;anbc 2)aS ift ber r'itel ber Q^crwftung an f;eiliger Statte" ift ctt felbft.
ift;"
beS
unb
freigefprod;cn
ber 9iffenfd;aft,
<S.
gegen weld;en
nt^tr
(Q3ovfd)uIc
je.,,
II
5lDt^.,
47) mit9?ed;t bie 9)cal)nung wiebert;oft, auf bie 33er ge git fliegen, cf;ne etwa aug bem -aufe mitzunehmen. *Kuf einem 33erge aber lag <5ion, unb auf einem SfelfenBcrgc im Strome bet eit ift bie J?frd;e
erbaut, bie (Sule unb runbfefte ber
QBa^ett."
3*
Sa, nur
tft
36
bafj
biefe
nocr)
be^ufe^eu,
Religion nify
benn ba 2iffen be SWenfdjen um ott ift nur ein 2Biffen @ot* te$ um fid) felbft, unb in bfefer Religion gcl)t ber Sftenfd) aucf)
ntcf)t
ber
er
ftd)
r)at
ftd)
felbft
(SultuS
beftefyt
an*
jubeten.
biefe naefteften,
augevragteften unb
urcf)*
unb
unb
nicf)t
untrer
):
@6
finb
bie
um*
,$u
ftrmen,
t>ie
unb beu
Stree
auf bem
ibeetten
ijcx bie
reale Qirbenmelt
feine volle
2irflid)feit
nact)
erftreiten
wollen, bamit
ct)t e
gefct/loffener
Sittlicfyfeit
im anbe
werbe
30 )."
elbft*
fommt
bie
logefafjren;
man
tritt
e in t>en
blei*
,
unb
geen an bemfelben
mit
(3 wirb
unb
befcr)ulbiget,
von
fei*
nem
Untergang ber 23ilbung war ibenttfd) mit bem Siege be6 (l)riftentl)um0 3l )." @$i}t ein in feinem inner* ften Befen bem ^rinciv ber 2Biffenfd)aft, ber23ilbung entgegenge festes ^rineivj" eine Slnftalt jur Q3erbummung
2)er
$lbu)., 93orrebe
,
@. XVII.
t)at,
Heber
bie 9?erh3tTbcritHA
vt-clcfye
unb
nocf/ weiter
erwarten lt,
fteb)e
ftro.
) SDiefe
unb
bie
euer bau)'
~
ber SD?enf$fyeftj
37
beim mit bem Gtl)r iftcntfyume Derlor ber ben Sinn, bie gfyigfeit, fiti) in bie Ratur, ba6 SKcnfc^ llniverfum fyineinjubenfenj" ber laube," beu c$ fobert iinb fcftl;lt, bejfefyt ftdj nur auffinge, welche im 2iber* fprudje mit ben efefcen ber ftatur unb ber SBernuiift flehen," unb fetner Statur nad) unfrei unb befangen, nimmt er bem SRenfdjen bie ftxeit) eit unb gfyigfeit, ba 9lnbere, baS .on ifym Untcrfcfyiebene nad) ebl)ren ju
fcfyfcen."
<SoIcbc
SSefdntlbigungen ftft
welche
bie un$l)(igeu
man
(ngeftcf)t$
,
ber
Segnungen bie ba (Sfyriftentlntm ber 9J?enfct)l)ett gebracht v)at unb bringt, mit bem be* rebteften SWimbc ber 2r)atfacl)en eriiinbctj unb ?(ngeftcf)ts ber @e* fdn'cfyte ber SBtffenfdjaft, roelcfre eS laut unb unroiberlegltcfy befennet, ba viele pt)t'IofopI?ifcr)e runbfragen ber ott, Ratur unb ft,
9Mtgefdu'cfyte aus,
ifyre
fung gefunben
ebafyren gegen
fyirnrotln'gen
ba ba
man
fiet)t,
baS
fyriftentfnim
baS inbemi
ift,
ba
fcon
ftd) bie
Seute
Anbeginn be*
ftecfen,
unb
ftd)
pantr;eiftifcl)en93eitstan$ nic^t
geuerbad) unummunben in folgenben S'fterungen aus 3m tauben liegt ein bfe ^rincip;" benn er trennt ott Born ftenfcfyen;" erifolirt ott, ermat tr)n ju einem befonbern, anbern 2efen; erentjroeft ben 3ftenfd)en im Innern, mit ft cb felbft;" (natrlich benn ba (Sfyriftentrntm
berfelbe
/;
jerreit
ftjren
fuen SBalut,
bie erli*
cite gttliche
allein,
ben lanhen: er
(Einheit eine
unb auf er melier nichts fety) batjer audj ber Vorwurf gegen fefct an bie Stelle ber atlg e meinen natrlichen
particular tf unb
ttlicfyfett
alme eigener
luftig
im allgemeinen
ttu'cfjen
SltleS in
menfcfyticfye
ott
ber eigenen
unb allgemeinen
unb
alles 293if*
bumme
Sinn
-P-
33
~
nocf)
biefe
jaljnlofen
$antr)et8mu$ aud)
jebem
folgenbcr raftftmtdj:
Sftenfdjen." eroi,
2)er
i)or
laube
particufarifirt
r-or
btefem unb
j>antf)etfttf)en
ab^
fo
foloffale
Sge
nie itnb
nimmer ate
2Bar)rl)ett
um
roieber
lauten
Sifferu
unb
SBtffen, ju
fommen, ba8
jrcljt feft:
mit einer
folgen
fd)aft
laube
nie
unb nimmer
in inftang
gebracht werben
faije,
im egen*
fonbern
im princibieUen SBtberfprudje
ivetct)e
fei?
einanber ge*
genber.
geljt,
(Sine r)eorie,
bte
CffeubarungSlefyre
fict)
babet
ftcf)
nur
auf
ift,
ba6
eine
unb
reine
worin
luteSbentttt
uueber in
\
ifyrer
jefct
qnalU
unb cift
verivifd)t,
unb
Mo6
bejiefyungeroeifenUn*
ctl)ifd)eu
rveit
unfdmlbigcS,
bem ttfid)en
21
felber tu
feiner 2>erenbttdntng
jufommenbc^nottjroenbige
eine fotd)e
unb UebergangeS
tollljulerifdje
erflrt:
von
Theorie rouj
allcrbingS
um
iljxcx felbft
unb
feft
fo,
rm'e
fie ftd)
biefelben in
ftt\)t."
ifyre
^imge31t
im SBt'berfprudje
2(t(ein
ber
Vernunft
vielmehr,
ftefyt
ber
faube fnvabr
in
ba
fetn ^snfjaft
vok
bte
ba ottes?,
unb
benn ein
fann:
bafs
ottetf
m
bic
bte )icnfd)bcit
mit Seiner
,
bte
unb
nidjt btod bie,
39
felbft
t'ft
cd
eine abfohttc,
baf
unabwetbare
9totI)u>enbigfeit,
bie
beiben Offenbarungen
jufammenftimmen.
jitfammen
ftcf)
ib)re3been
aus
ber anbern,
unb
betbe bocumentireu
il)re
gegenfeitige 23eu'er)ung
ipclcfyet
ftet)
tt>rtfct)ttcr)
jebem
fterfcfyer,
32
)
nicr)t
fcr)on
burcr) einen
lau&eu
an
bte
(pantfyeiftifdje)
abfolutc Sbentitt
32
3a, burd)
?
einen
tauben;
glauben
benit
bm tauben
freilie nid)t
97ein,
fle
nict;t nid)t
unb
,
glauben
au'ctj
unb
etlva;
baS
ft>a3
fle
ift,
^in.
gibt/' fagt bab)er Dr. ftranj > offmann (33orT;atte jur Se^tegfrnnjSaoberS, Qtfcbaffenburg 1836, @. 11. 18), feinen @r fd) lieft ben einen tauben SDJenfcben, ber fcr)tecr)tt;in nichts glaubte. nur baburet; oon ftd? <i\\%, bap er [irr; bem anbern Eingibt." )r)ne ben Vermag ber SKenfct) ntcr)t ju eriftiren fonbern ruenn er ben rechten tauben Perta't, nimmt er ben fcQtcc^tcn in ff er) auf ... . (3 fann gar nict)t einmal bie gragc fefyn, ob ber Genfer) glauben [oft ober nicr)r, fon= 3n 23ejug auf bie bem nur, lvie er ben rechten tauben ergreife." Ie|te 93orau3fc|ung alte <5fyn8 famt feine $r)ilofopr)ie ffcf; bc3 tau* 2) er Segriff bc3 butcr)ficr)fei)enben <Setyn8 ifl benS entfliegen.
,S
fpecutat,
Uw
',
jcbem
pr)ilofopr)ifcr)cn
@!?ftcme notbroenbfg
ifr, aucr)
(H;rift traut
bie
ift,
auet;
nod)
3b m
33erfcr)iebcne8 ift:
taube
geftifi
ernnftig.
pantr)ciftifcr)e
93r)Uofopr)ie
bagegen,
mag
ftc
ivclcfjer
6cr)attirung
bere
,
immer
feim, beftreitet
bem
%t=
Pon 3r)m SerfcbicbeneS j'u feen unb fagt: ott als ba8 Qlb folute fann nur roieb er 5IbfoluteS probuciren (f. >d)els ting, 5Pr)itof. unb Stetig., b. 1804, <&. 31); er fann nur feine eigene <ubftan$ in bie @rfcr)cinung treten laffen. S)iefe3 ift beim baS 7tqwxov iptvdog alter pantt)eiftifcben ^r)iIofovf)te attein getjbrt baju, um baS ju glauben, baf? Qttte, \va ift, nur eine unenbUctje So fitton otte fetner fetbfi ift," ntdjt einnoeboiet ftrferer taube, aU junt obigen 5unbamentatfa^e ber Offenbarung6ler)re? namentlich im>inbticfe auf eine Unjat;! fon rfebeinungen fon,io(;I im dldfyt ber CRatur, al im ebiete beS freien eifieS, n>elcr)c, auf ott belogen, nidjt bloS S'cf)ers Itcbfeiten unb Qtbfurbita'tcn, fonbern 33ta6pr)emien ffnb, unb barum auet)
ein
nie
ficr)
ben
ffiegriff
otteS
fetbff ger^rt!
ol)ne
baf
man
gerabe^u
Qtttein, fo
muf
e3 fomtnertj
glaubt
ben naturgemen Stanbpuuft
auct)
ift
40
r)at
Joerrtfen (ffen.
bem eibni$,
grer, af Set'bnty?"
JDarum
au8,
toar
roer
fteinb, r>om
3n*
re am
elefyrtenljimmel anerjnu'fc^en
33
).
notfylvenbfge Uebcreinftimmung
2ar)rr)eit
Verfetner
3n
cum
ratione
getjt
er r>on ber
Ueberjeugung aus,
nicf)t bt'e
tjett
miteinanber, alfo
aucr)
>ffenbarung3lel)re als
2fberfprucf)e ftet)en
9lnftct)
3Sernunftwar)r*
im
fonne
34
)j benn etn
SBtberftmtd) ber
Vernunft tu ifyrem
ober tn
ir)rer
ba
bt'e
reine
Vernunft unb
ftttb
bt'e
DffenbarungSlcljre
aucf)
gleicr/fefyr
ein efcfyenf
otteS
35
).
)arumfann
on Seite
gegen
ber Verfeine
nunft fein
einfacher Segriff,
feine notfyroenbige
2Bal)rl)eit
Safyrbeit,
bie
pl)itofopI)ifcr;e
Schlufolgerung als in
fiel)
Offen*
fr
barungSlefyre
man
unb
bt'e
Vernunft
fo oll
mit
bem lauben
lfen
ftcr)
liegen foll,
in 9rict)tS auf
unb
36
).
ror>on
man
ben s Diunb
nimmt,
ber Vernunft
9ie)te
fo fllt
u)m ba8
5'alfcfye,
31t
glauben; benn
mu
Dr.
er
nun einmal.
(ffifttjit.
Strauf
IaubcnSl.
II
8b.,
S. 67)
beliebt
atljeit geflligen
eibni" ju fd;im^fen.
34 Pro certo adsumo, duas veritates sibi mutuo contra) diecre nonposse; materiam, in qua fides versetur, esse veritatem, aDeo modo extraordinario revelatam, et rat ionem esse catenam veritatum, sed speciatim (si cum iide comparaveris) earum, quas humana mens, nullis adjuta fidei luminibus, nativa vi sua adsequi potest." 1. 35 Sed cuiu ratio aeque, ac fides, Dei rnunus sit, utrius) que pugna Deum cum Deo puguare ostendet." . 39. 3n 2Bi= berftreit mit ber Offenbatungtet;re fann nur eine Vernunft fommen, meldte eine ,,pra('j'idiciis atque adfectibus corrupta'* i|t. ,,Recia ratio est cateua verital um^ nobis naturae luniine notarum." 3Mc Vernuufnvatn(;citeu untevfctyeibet er in ertdge ober SS- 62. 63. 23 abfolut nott;ivenbige unb in pofitioc. . 2. 36 Itaque nee notiones simplices, nec veritates nececs) sariaC; nec demonstrativae phiLsophurum consequentiae
unlsbar waren
falfd),
:
41
roetefce
mfte
man bann
faa.cn,
ba
er
Offenbarung, fonbem
ift,
eine
gegen
ba$
gibt es feinen
unlsbaren j&tnttmrf, nnb fo finb auci) bie (Sin* Offeubarnngei(cl)rcn burebang nicfet unauflsbar;
ftnb
nur
fcofgefafte
Meinungen,
I)aben nur
ben <&d}tin
be<3
Saljren,
griinbe,
nnb
nnb
raffen ftcf) burd) gar auffallenb ftrfere SScrmmft* 38 oljne bcfonbcre < ctyroicrigf dt, jcrftreuen ). <so wenig
bie
nun
fnn
bie
Vernunft gegen
.Offenbarung
bie
fei)n
fann
,
eben fo wenig
eine Vernunft,
bie
Offenbarung gegen
eine
Vernunft
ift,
fetyn
unb
Hainen,
ift
r>
erberbte,
bom
$alfcr)en ob be$
unb gmftcrnifj
ftnb
39
).
revelationi possunt esse contraiiae." . iicultates omnes, jaetata haec rationis neseunt. . 3.
4.
Invictae
illae dif-
cum
iideproelia,
eva-
37 Et si rationis objeetiones contra quempiam fidei ar) tieuhun sunt insolubiles, dicendum erit, jaetatum hunc articulum esse falsum, nequaquam revelatura: esse humanae mentis commentum." . 39; cf. . 23. 3.
38 Fieri nequit, ut detur aiiqua objeetio contra verita) tem, quae sit invieta." .3. Itaque objeetiones minime sunt insolubiles. Nihil istae continent, nisi praejudicia et verisimilitudincs, quae rationibus rairura quantum forlioribus dissipantur." . 37. Interim ego, quod mirum fortasse videbitur, extricationem illarn om.ri.eirJ jam esse repertam censeo, neque eam arbitror difficillimam, ita ut hominem dicam, inedioeri ingenio praeditum, siadtendendi facultatem possideaf, et Logicae vulgaris regulas aecurate servet, objectioui cuivis, contra veiitatem motae, eliam molestissimae, si ex sola ratione deprompta sit, et pro demonstratione venditetur, respondere posse " . 27.
39 ) Nee fides iis (sc. veritatibus aeternis, quales sunt geometricae) adversari potest" . 3. Theologi Protestantes aeque acRomani, quotquot materiam hanc curatius ponderant, mecum in his, quae sustineo, placitis consentiunt; et orane id, quod adversus rationem profertur, nonnisi contra rationem, nomen hoc inentitam, coi ruptam, et falsa veri specie delusam valet." . 4. Id, quod in nobis Mysteriis adversatur, non ratio est, nee lumen naturale, nee catena ve-
d fann
r)at, eine
tf)r
42
gemalt
bte
toofyl, roie
man
beit
Djfen&aruitgSwafyrfyett
ber
nfdjt
tt>tc
m ber
frfengen
$orm beS 23egriffe3 ein Snfyatt be6 Schuft* belegen ift fte nocB, nict/t gegen bte Bernunft; benn
Vernunft ju
Ijaben
fetyn,
um
gegen
bte
mfte
nicr/t
fte
SBaljrfyctten nnberftreiten
mfte
rnbe gegen
ober
ftcr)
it>efcr)e
roibertegt
fiefe,
derben fnnen,
mfte
gegenber fyaben,
fann
40
),
unb
in (euerem
$roei
glte
bare
fte falfd)
nad) ben
togifct)en
efe^en, roonad)
con*
trabtetorifet)
ftdj
ba anbere normen*
41
).
SWan
ner)me
nun
bte SJty
jierten. ie finb
ber
ber Vernunft,
inbem
fte
ritatum; corruptio est, error est vel praejudicium, tenebrae sunt." . 61. 40 Usitata distinetio inter ea, quae sunt supra ratio) nem ; et ea, quae sunt contra ra'tionem, satis congruit cum eo discritnine, quo paulo ante duo necessitatis genera insignivimus. Nam id, qod contra rationem est, veritatibus absolute certis et omni exceptione majoribus adversatur; at id, quod supra rationem est, cum iis solum pugnat, quae expcrii i Quare miror, dari nonnullos, aut intelligere consuevimus. haud quaquam obesae naris homines, qui hanc distinetionem impuguaie non dubitent... Ea profecto optimis fundamentis Veritas supra rationem est, quae a nostra mente innititur. (immo ab ulla mente creata) comprehendi nequit." . 23. Contra rationem vero erit omnis illa sententia, contra quam rationes invietae militant, aut saltem, cujus contradictoria proposilio methodo aecurata atque solida probari polest."
f. 60.
41 Quodsi enim demonstratio, prineipiis vel faetis us) quequaque manifestis innixa, et c veritatibus acternis, mutuo nexu cohaerentibus conflata, conclusio cerla est et omni dispensatione superior, adeoque oppositum debet esse falsum; alioqui duae propositiones contradictoriae simul posscht esse verae." . 3. Quidquid namque ratione solida et demonstrationis vi gaudente convelli potest, non potest non esse falsum." . 5.
feFbft einer
43
nicf)t
Rte
i
tipn
ftnb aber
fyeit
d)
gegen
gelegen t)ab(Aj
fit
Feinerlei Sertumftrafyr*
vmberfpredjm, ja r>ieunel;r mit ben 33ermmftU)aI;rl)etten ftd) tn vi Sie Fnnen alfcrbing nicr)t ). fd)ncn Crfnfhmg bringen (ffen
eigentlich
begriffen
derben, roe
fte
nid)t a priori,
b.
|, ort ber
nnb
ntd)t tn ifyrem
20
ie aufgezeigt
werben fnnen ,
fte
allein
ju glauben,
erforberlid)
fclbff
al$ e8,
fte
um
angeben.
Sftuf
man
^t bod)
bem
nnb auf
baS Segreifen
43
).
SMte man
berhaupt
bie Uubegreif*
42 Fatentur itaquc, Mysteria supra ratio nem esse, ) sed rationi adversari negant." . 60. Mysteria superarit rationem nostram, continent enim veritatcs, ineacatena non comprehensas; sed non sunt rationi nostrae contraria, nee ulli veritati contradieunt., ad quam catena ista nos ducere Si quaeras, an mysteriorum cum ratione nostra potest conformitatem cognoscamus, respomleo, nos saltem nunquam ullam difformitatem, ullamve inter mysteria ac rationem Oppositionen! cognoscerc: et quoniam semper oppositionem oblatam possumus tollere, hoc si vocas conciliare vel consensionem fidei efficere cum ratione, aut mutuam carinii conformitatem cognoscere, dicendum est, posse nos ad hanc conformitatem concordiamque pertingere." . 3. 3)ag et;eimnijj", fagt b,. 3)tei? (jKpologetific, ISb^aRainj 1838, .298),
be3
als ein tcln3teuff'rc8 unb ftxm* aufgenommen rpetben rennte, fonbenx (Stirag, ba in biefet einen innern Entlang finbet, in tnTWanbten unb entfprecljenben Sbeen, tvefcfje an bem 3nr)alte bcS @c'l;enuiffe3, aU an
ift nirf)t
@troa3, ba3
jtdj gitr
Vernunft
tu'vt;lt, lrclc^c
ifjrem 9?ef(ere,
ttyte
eigene
33eftd'ttigung finben,
unb
(jiebura)
titeit
laffen, fo mitfte
44
Meufh'mmimg
man
fcerfagen,
nnb
fte
u y,
allein
nm
fei),
ju erfenneu
ift
nnb bersengt nt
fyabt.
ba
bafj
man Pen
ro
abqnatcn Segriff
id)t,
@3
aS
in ber 9catur,
3.
Srme unb
bgt. fei;;
fann
man
etwa)
Baben, fagen,
baf
fte
fcfylecfyterbingS
feine
ben
e6
ift
ba'f
man
drflrung
M$ 3m
ba
rfirung be
treibe 45 ).
2Benn man
bamit
Sttan
nicr/t,
roeijj
j
man
)r 3)af?
nnb
roenigftenS
nun
JEtyefl ihr
2Ba3: nnb ba
noth*
gengt
baf?
man
auch. i$r
2fe unb
Sarum
44 ) Incompreheusibilitas quidem non obstat, quominus veritatibus etiam naturalibus adsentiamur; verbi gratia, (uti
jaro adnotavi) nos odorura saporumque naturam non comprehendimus, et tarnen testimonio fidei simili, testimonio sensuum nixi, credimus, qualitates islas sensiles in rerum natura fundatas, nee mera phantasiae ludibria esse." . 41. 93lato (Thcaet. p. 155. e.) g^jlt biejenigen ju ben Uneingeweihten (Stall*
Baum
nennt
fte
in feiner
homines")/
mit
fceibcn
45 Verum non semper adacquatae notiones, quae nihil ) non explicatum involvanl, postulaudae sunt; siquidem ue ipsac quidem sensiles qualitates, veluti calor, lux, dulcedo, hujusmodi notiones praestarc possiut. Fatemur itaque, my-
steria explicationem aliquam admittere, sed explicationem haue esse iinperfectam. Sufficit, nos habere intelligcntiam aliquam analogicam mysterii, qule est Trinitas et Incarnatio
.
.
tarn longe,
quam
46
sionem
quaestionem, quo modo." . 54. Veritas quaedam incomprehensibilis esse poterit, ) sed nunquam ita incomprehensibilis erif, ul nihil prorsus in ea pereipi dicatur." . 76.
roenbig 47 )-
45
mau
mit
roeit
grerem dicfyte ben Doetor universalis nennen tonnte, Qui duo, qui Septem, qui lolum seibile seivit" 48),
unb
er l)at fo geurtfyeift,
Septem
(b.
I).
(sc. freien
fnfte be
-Jh'ttelalterS)
fonbem au?
bie
duo
%.
bie
gefammte
gttliche
Offenbarung)
3Ba>rf>ett
fetner, roelcfyem
urteilen. 5ll
Faun anberS
)
baS (Sfyri*
ftentfyum
ein o r gattif d)
unb in u e r
I i cf) f)
er ebanfe, melier,
ftcf;
febettbig concrete
i\t,
Softem
fyeiten
oh
folcf)e3
i\\
en jum
23ef)itfe feiner
n e n 93
e U)
u^
fe
l)
cf)
ju
Sage
ftcf;
tritt
r>on biefem
au unter berfefben
ftcf;
in bie
3nbisubuen
unb
unb
fubjectittt'rt,
alfo fubiectitu'rt
ftcf)
on welchem
%\t
e ausging,
unb
nun aber
4 ~) Eodeui modo se habenl mysteria reliqua, in quibus ingenia moderaU seifip'er expli'cafinehi invenient, quae ad credendtirn satis sit, ad comprehendendum panim ; snfficit nobis aliquatenus scire, quid est (vi eavi) sed quo modo? (TTtog) neque seimus, rieque nobis estscitu necessariurn Nihiio magis neecsse nobis est (utijam notavi), mysteiia probari a priori vel corum rationem reddi; sufficit nobis, rem ita esse {tooci), quamvis ignorems quare (ro diri), quod Deus sibi reservavit". . 56.
48 OHrner, efef;. b. ^ilof; III 58b., II Stuft., tfbact) 1829, ) @. 146, nimmt feinen lnfhtnb, tton tt)m ju feigen, baj? er rDatjrfaft nid;t nur contempfatto unb fritiftreut fonbem auef; actio uno probu* cirenb baS 9lft ber Siffenfcfyaften umfate." (Selten paart ftet; feiere raft cincS unioerfeffen enieS mit fo immenfen Jtent* nijfen , wie bei &'>ttt|; r erinnert in biefer inftd)t an Slriftotefcg. 3n ffen ebieteu bc3 QBiffen roirffief) juaufe, bewegt er ftcf; in Ziffern ganj frei b. f). fetbfrtfjtig. r fagt fef&ft, er t;abe ber a, inbem er fernte, Jttgfeicr) erfunben." rbmann, efeb. ber n. $f;ifof. II 33b., II mtf:} eipjig 1842, @. 28.
,
40
man
oergt.
taubenmaier,
cf)riftf.
>ogmattt, 1 93b.,
$u\%
im
39ret3g.
1844, @. 33124.
tu foldjer Seife
46
ruelct)e6
baS ganje
ein
unb
biefer ju
ii>r
mal)rf)aft organifd)e6,
ber Seit
geftaltet
,
unter
liebem bem
unb mit
ftdt)
unb bartebet:
fo
ift
taube,
8
als jenem
ber
e 6 en U 6 f II e m 1 1 1 n n e r e r 33 e ft t m (Softem oon 2at)rt)eitett, ein lebettbtg concrete Softem, welchem al einem ^rmcfptellen eben jum 33efyufe feiner (Selbftentroitflung eine objef tfe >iatectif im* maneut ift, weifye (Sefbftberoegung an ftet) jugfeici) eine ftet weiter
Setzung,
tri fiel)
eine
fyeit,
fdjo'n ein
fcfyreitenbe
Setbftbeftimmuug
ift
@3
liegt
bafyer
in ber innerften
ftet),
ber
ftet)
t'n
feinem
Stufig
fdjon ein
ift,
au
ju biefem
aucr) fr i>d
23eunttfeim J entfalten,
anfnglichen
tettf)eit
Unmittelbar feit
ergeben.
ftd) jit
SBamatialfo SBiffen nennt, ftel)t alterber@lattbe; aber eS ift hin fr ftd) unb
beftet)enbeS, fonbern e6
ift
im egenfa^e $m tauben
fenfer/aftlicr) enttoitfelte
nur ber
roff*
fiel)
unb
organiftrte
taube
felbft,
unb
lo$t
bafyer
auet)
on bem
in ber Siefe
eigentlichen
unb
%ief)t
im
50
ciren,
bem
ift
ba
er ein
gewuter,
t>eS
in
unb
in ber 2llTgemeint)eit
unb
>arin atiein
bcfte(;t
ber 33or^ug
genutzten lauben
or
unb e3 barf berfelbe Weber ^orau3feung bei gleichen frommen runbcy juerfannt werben. 3n3befoubere wre e3 ein groer 3rrtr)um, wenn bem unvermittelten tauben in ber entfeb/ibenben (prac=
blo bewuten, brigen^ unnermitteltenj
noefy
bem
ot;ne
bie
auf ba <>cil be ^enfcljcn eine geringere Stvaft ober nur berhaupt eine untergeorbuetcre SBcbeutung wrbe beigelegt werben. er taube, ivftd;cv feiig mad)t, ift immer ber unvermittelte faube; unb berienige, welcher [einen tauben fpeculatio ju entwicfeln weip, Wirb nict;t barum baScbcn erlangen, fonbern bc^alb, weif er juoor geglaubt,
tifcl;en) *8ejiet)ung
et)c
er e3 gefet;en,
ct;e
er
erfannt
,
X)at.
9Beg
fc^t
bie
W>a$ buref)
fte
in
an
cf;riftlici)er2abrbeit
93erT;Untffe be SSiberfyrucfyeS
47
31t
~
etnanber, r>ietmer)r nutfj,
ber
fagt
Mnijn
unb
5l
), ancrfauut Serben, ba
ret'rte
Negation be3
Stjjferift itub
cm
mefyr in
etnanber,
fyaben
ol fubjeetir-e .Ifytigfeit
(fnr)eif oft
fcfyritt
ift,
tunn
ftnb
lauben ntm
ba
Stffen feine
unb
2)a
et'u
tft
Verbltni,
mtfyd
auc
tft
erfannt
52
lauben unb
taubenmaier
ebanFen
53
),
t)abennuril)m ju erbanfen."
feinen jafylreicr/eti
mgen
alfo feine
<Scr)rtften jerftreut
iu>rFommen, in
ttffenfcr) afth'ct) en
3ufammenf)ang
gebracht,
fjter
folgen.
Voran
ftet)e
ie
rootmen
Sutcttigcnj
ftnb
ftet)
e,
rooburet)
ber
et'ft
unterfertiget,
unb
er
tr)m
tnelmefyr biefetben,
bamit
mit
felbftigem Stffeft
unb mit
54
).
ftimmung barlebe
fetyenb, erfcr/lieft er
fct)ou berall
voraus
ber
Iau6e aber
ift
eine bernatrliche
abt unb
ift
unb
bleibt eS ntdt)t
bloS
fonbern
auet)
fr ben $t)iIofopl)en,
ie(;e
Xbinger
1839,
fabare
Qlbtyanblung ber
lauben unb
5
')
SBiffen
%.
a.
b'4 @. 385.
taub enmaiet,
3o$.
(cot, (Srigena
i'cl',
53
)
51';
a. >.,
@. 288.
enim constet, esse aliquid in anima, qtiod proprie spiritus nominelur, quo excepto proprie nominal r et anima, jam de rebus ipsis nulla contentio est, presertirn,
)
54
Cum
ftct)
48
fo
bebarf
aucr)
aufy mc^t
burcr)
ftcf),
unb
bte tu
il)m fcbjurn*
membe
unb
@mpfuglicr;feit fr Setl)ett
9iecf)t einer
unb ugenb, fr SQSat)rt>eit 2Becfung, unb bamit er nacr) bfefen fitem, roclcfye
Spetfe
rofynt
finb,
objecto feine
etgentlfcr/e
t'ft,
unb beren
bte
<Subjectir>irung ttjm
ein 55 ),
23eftimmung
leicr;
ftrebe,
$m
aucE)
Zkbe
unb
tfi
$u*
ein Segriff
on
(Slcffeh'gfeit
unb
3Bei0t)eit 5G ).
@3
jn?ar
igiFccil hominem ad imaginum suam ut quemadmodum ipse per omnipotentiam suam praeest uuiversae creaturae, sie homo per intelligentiam, qua etiarn creatorem suum cognoscit et colit^ praeesset omnibus terrenis animalibus. Dedit liberum arbitrium, ut apu scryili necessitate, sed ingenua voluntate Deum coleret." De catechiz. rud c. 18 n. 29 30 2)te
et tu dicis,
i.
quod
e.
mus. a De
anitna et
,
ej.
22
n. 36.
c{;re
ber
bie frre)eit
^ftycfyologte.
55 Ratio et in teil igentia in in Tante sopitaest quo) dam modo, quasi nulla sit, excitanda scilicet atque e xserenda aetatis accessu, qua sit scientiae capax atque doctriuae et habilis pereeptioni veritatis et amoris boni: qua capacitate hauriat sapieniiam
virtutibusque sit praedita, quibus prudenter, Tort it er, temperanter et juste advr ersus errores et cetera ingenerata vitja dimicet, eaque nullius rei desiderio nisi boni illius summi atque incommutabilis vincat." De Civ. Dei X\li ; 24 n. 3.
,
EtanimaedatDeuspanem suumi.
,
e.
verbum
ve-
ritatis." Enariat. in. Ps. 62 n. 7. Ignissursum teudit, deorsum lapis Ponderibus suis aguntur, loca sua petunt. P o n d u s m eu m a m o r rri e u s, e o Te r o r quoeunque Teror." ConTess. XIII, 9. Amore petitur (sc. sapientia), amore quaeritur, amore pulsatur, amore revelatur, amore denique in eo, quod revelatum Tuerit, permanelur. u De mor. Erctes. cathol I. 17 n. 31. 2)icfe 9Bar)rt;eit, ba bem Sftenfctjen oon JJatur
s
fpvid?t
l
driftet
leg
gleiclj
in
au: Il.vnc,
fy
avi)Qwnoi
Tusc. V,
56
3-,
Diog.
cpvo&i" unb bafj feit $ ttyagor ae3 bie Hainen baoon t;at, ift befannt. CT. Cicero Laert. lib. V'lll in vita Pythag. . 6.
velle, ita nos conJ stat velle esse sapienles, quia nemo sine sapientia bealus JSicut ergo antequam beati simus, mentibus tarnen est.
dubitatione dieimus,
b
SltfQememfyet't
49
unb Umvmnbelbarfeit
aber er fcfyaut
feilt fte je
ber
nad) feiner
nicfyt
mib
btefcd
Stauen
\\t
fein,
58
tfi
),
fein fyfyereS,
SWeiu
Skiffen
ift
nie
unb nimmer
ein
ita etiam,
sapientiae notionem in mente habemus impressam, per quam unusquisque nostrum, si i'nterrogetr, velitne
esse sapiens, sine ulla cahgine dubitationis se velle respondet." Nam si eam nullo modo animo cerneres, nullo modo scires, et velle te esse sapientem, et velle debere." De lib. arb. II, 9 n. 26. 27.
57 Promiseram autem, simeministi, me tibi demonstra) turum, esse aliquid, quodsit mente nostra atque ratione
sublimius. Ecce tibi est ipsa veritas." De lib. arb. II, 13 n. 35. In Deo est etiam illa sapientia, quae non participando sapiens est, sed cuj us par tieipatione sapiens est anima, quaeeunque sapiens es t." De gen. ad litt, imperf. lib. c. 16 n. 57. Quod ergo unum verum videmus ambo singulis mentibus, nonne utrique nostrum commune
est? Manifestissime."
De
lib.
arb.
II,
10
n. 28.
Si quaeres,
ubi inyeniat ipsamsapientiam, respondebo, in semetipso." Contra Academ. III, 14 n. 31. Admonitus redire ad memetipsum, intravi in intima mea duce te, et potui, quoniam factus es adjutor meus. Intravi et vidi qualicunque oculo animae meae supra eundem oculum animae meae, supra mentem meam lucem incommutabilem. Qui novit veritatem, novit eam, et qui novit eam, novit aetemitatem."
Confess. VII, 10.
58
)
Verum
et
unnm
videndum esse commune, quamvis unusquisque id nee mea nee tua nee cujusquam alterius, sed sua mente conspiciat, cum id, quod conspicitur, omnibus eonspicientibus praesto Sit, numquidnegare poterimus? Nullo modo." De lib. arb. II, 10 n. 28. QlnberS ijt e3 freilie im $r*ntfyei
gtnuS; bu
benfe,
ift
ma)t mein
ba
nifj"
fict> t fy
@etyn:j
i
bag Renten nttt)t m ein 3) tnt en, unb ba ctyn benuSllleS f jl nur otteS ober be3 QUtSj"
bin" roitb fr ben tunbirrttjum in aller tfennt
fta)
d)
IS Sefen
baS
an
An
i).
forte intelligis,
superioremquandarn
scire
nemo
vermitteltes.
9(Hererfi mujj
50
ivirfen,
einen, unb bie erfte fubjective Sfycitigfeit ift ba 9t unb 9luf* unb ffiafyr nehmen, auf welche bann im Innern beS (SubjecteS bie Unter fc&eibnng be6 iDbjecte von bem vermittelnben (ujern unb tnnern) (Sinne unb von bem ubjecte unb v. v. folgt. 3)a3 in fold)er %&eift burct) 2lbftraction eivonnene erfylt bann burcf) eine weitere verbiubenbe t)tigfeit im Subjecte feine SSerbin* bung jur (inl)eit 60 ). @3 Wirb vom (Subjecte bie @rfd)einung ergriffen aus tr)rem runbe (bem Setyn), unb fomit als lement
biefem erfdj
in ifyrem Unterfd)iebe
,*
in ifyrer @inr)ett
runbe
gleich
ergriffen
ahlag), unb
fubjectiv hc*
SBiffenum
#M SBiffen um ba @e$n.
ein
runbe
ergriffen,
arb. I, 7 n. 17. Per fidem copulamur, per intellect um vivificamur." Tract. 27 in Ev. Joan. n. 7. Intelligere magna et honesta vel etiam divina, beatissimum est."
intelligit'? In teil gere autem quid est, nisi ipsa luce mentis illustrius perfec tius q u e vivere?" De lib.
De
util. ereil, c.
11 n. 25.
{eber
in ber neueren djulform QUn'cjefprocr/ene ftrtbet enner ber acfje nad) in folgenber Steife Nisi et istum (sc. interioremsensum) transeat, quod ad nos refertur a sensibus corporis, pervenire ad scientiam non potest. Quidquid enim lllud tarnen seimus, id ratione comprehensum tenemus.
)
60
SHefeg
r)ier
scis,
ea
((Srfct)ctnuncjen)
neque ratio nein id facere, nisi de iis, quae sibi examinanda offeruntur. Quidquid igitur est aliud, quo
sentiri potest orane, quod seimus, ministerium rationis est, cui olfert et renuntiat, quidquid attingit, ut ea, quae sentiun-
non sentiendo tanQuid ipsa ratio, quae ministros suos et ea, quae suggerunt, discernit ab i n v c c m et item quid n t e r h a e c et s e p s a m d s t e t, agnoscit, seque illis praepotentiorem esse conrmat: num c alia re se ipsam, nisi sc ipsa, i. e. ralionem comprehendit V De lib. arb. II, 3 n. 9. Ratio est mentis motio, ea, quae dis
tur,
et
i , i
i
i
euntur, distinguendi et
11 n. 30.
connectendi potens." De
ord.
II,
unb
SSet
fr brt 33cnnif?tfet)n be3
ftd)
51
aftfeittg
@ubjecte$
beftimmt
Gl
tft
),
NoS
it)rer
afytfyett,
fclbft
tft
auf
umvanbelbare
(gespn
nmb
biefeg
er
aber nicbt eingegangen ift, ber mag gelehrt fd) einen, aber Weife &l). 2)er 9)teitge tft e3 eigen, 31t meinen, baf nur bie^bct* nicfyt
fctycn; aber ber kife erfat
ift
nomena
uung
63
im ^sfyanomenon ba 9ioume=
tum, unb
).
beffett gennffer,
Stimmt
alles*
fo fct/lieft e3
61
M e n s
i t
aque
humanaprius h a e c
q u ae f a c t
sunt, per sensus corporis experitur, corumque notiet deinde liam pro infirmitatis humanae modulo capit q uaerit eorum causas, si quo modo possit ad eas pervenire principaliter atque incommutabiliter manentes in Verbo
;
Dei, ac sie invisibilia ejus per ea, quae facta sunt, intellecta conspicere." De gen. ad litt. IV, 32 n. 49. Proprie quippe cum loquimur, id solum scire dieimus, quod firma
Retract.
I,
14
n. 3.
Aliud est enim sentire, aliud nosse. Quare siquid novimus, solo intellectu contineri puto, et eosolo posse comprehendi." De ord. II, 2 n. 5. Scientiam non esse, nisi cum res aliqua firma ratione pereepta et cognita est." De quant. an. c. 26
11.
um
fagen ju fmten,
man begreife
et>a,
eibnit3 a.a.O. .73 mit folgenben ^Borten au3: Ad comprehensionem rei cujuspiam non sufficit, aliquas ejus ideas habere, sed oportet habere omnes ideas omnium, quae illius Constitutionen! ingrediuntur, et has ideas omnes oportet esse ciaras, distinetas, adaequatas." Cf. . 59,
briieft
62
)
Quae
et non p o tius quaerere, unde sint vera, quae tantummodo vera esse persenserit, et unde quaedam non solum vera, sed etiam incommutater imperitos velit,
bilia, quae incommutabilia esse comprehenderit, ac sie a specie corporum ad humanam mentem perveniens,
doctus videri potest, esse autem sapiens nullo modo." De doctr. Christ. II, 38 n. 67. 63 Speciebus corporalib us, quas sensu carnis )
attingimus,
bitrentur.
multi ita sunt dediti, ut solas esse arS a p c n t e s autem ita sunt in h i corporalibus visis, ut, quamvis ea praesentiora videantur, certiores sint tarnen in illis, quaepraeter corpo-
ris
uteunque perspiciunt." De
Xil, 36
n. 69.
4*
felbft nie falfcr)
52
ift
feim; beim
bajj
tft
eS falf, fo
falfd)
eS
unb weif
ber et'ft,
64
).
etwas
fft,
fo
tft
fotcfceS roafyr
<Stef)t
nun
baS >bject
roeg felbft ein jroeifadjer feint, entroeber mittelbar burd) ben ufern
Sinn, ober
fo roirb
erft
ben @eift
felbft
65
).
olljte^t
erft burcf;
ben genannten
fcfyon
erft
^Srocejj,
unb
gleich
anfangs
geglaubt, mag
,
werben
roirb
j.
rotett>o|l
23. foll,
baS efdjtdjtltdje
werben
was nie gewut was fpater geteuft werben, unb wer eS nicfjt moor
67
).
im lauben
64
)
Scientiamnon appello,
in
qua
ille,
qui
eam
profitetur,
aliquando fallitur. Scientia enim non solum comprehensis, sed ita comprehensis rebus constat, ut neque in ea quis unquam errare, nee quibuslibet adversantibus impulsus nutare debeat." Contra Acadera. II, 7 n. 19. Qui enim intelligit, verum intelligit; quiautemputatfalsum, non intelligit." Serm. 23 de Scriptur. n. 5. Illud omnibus placuit, scientiam falsarum rerum esse non posse." Contra Academ. III, 3 n. 5. (5D?an tiergl. hierber and) $Iaton' 3 Gorg. Nemo enim falsa novit, nisi cum falsa esse p. 454. c.) novit; quod si novit, verum novit; verum est enim, quod illa falsa sint." De Trin. XV, 10 n. 17.
65 illud, quod intelligere appella) Veniat in meutern, mus, duobus modis in nobis fieri: aut ipsa per sc mente
atque ratione intrinsecus, ut cum intelligimus, esse ipsum intellectum, aut admonitione a sensibus, ut id, quod jam dictum est, cum intelligimus, esse corpus." Ep. 13
ad Nebrid.
66
)
n. 4.
Credibilinm tria sunt genera. Alia sunt, quae semper creduntur et nunquam intelliguntur, sicut est omnis historia, temporalia et humana gesta percurrens. Alia, quae mox, ut creduntur, intelliguntur: sicut sunt omnes rationes humanae vel de numeris vel de quibuslibet diseiplinis. Tertium, quae primo creduntur et postea intelliguntur, qualia sunt de divinis rebus." De divers, quaest. 83 qu. 48.
,
nam
) si cito
Immo
ideo bene credilur, quia non cito capitur; caperetur, non opus erat, ut crederetur, quia
93etrad)tet
t>ielmef)r
ift
53
fo
ift
man
mm
triefen
fanbetf al forden,
er nict/t bfiub,
kirnet, einmal
bafi e3
be Ijetfe/ bajj eS
fiibjectio
mtb
m
tft
2BaI;rf)eit {jij
68
imb bann,
,
)j ja
ftd)
beinjeuigen
ma$
bereit
erfannt
l)at
ber
laube
geflaut roerben
rw'rb,
mie beim aud) ba latcmtfdje SBort fides ((aube) r-on biefer ob*
jeetmen 3werMfitgfett
SBetfe als
fcfyon feinen
Hainen
l;at 69 ).
2Ba#
in folget
probabl
bureb)
ben (anben
em
3nr)alt be SBenutjjt'
Idco credis, quia non capis, sed credendo fis videretur. idoneus, ut capias. Nara si non credis, nunquameapies." Tractat. 36 in Ev. Joan. n. 7. Darum fc|t aud) Qltifiotclc juerfi ben tauben; beim wa ein egenftanb be SBtffenfl fefyn folT, muf? juor al fetyenb an= unb aufgenommen tterben, unb bann erfHann man nad) (einen tun ben forfdjen, unb biefe ftd) jum 33enuttfeint brin* gen, unb I;icrau8 erfi ergibt ften ba3 SBiffen: ^Oxav ya.Q ncog tcioxivt], y.cci yvcogif-ioi] avtj loiv al g%ai, enixarai." Eth. ad Nicom. VI, 3.
68
l
Habet narnque
quodam-
videt, verum esse, quod nondum videt, et quibus certissime videt, nondum se videre, quod credit." Ep. 120 ad Consent, n. 8. <egel ($r)nnomenologte ici @l 388) nennt biefj ein teine 33erouf tfetyn, n eld)e jugltid) eben fo feb/r einfach ift, rceil thtn fein Untcrfd)ieb fein ttnterfdjieb ift, b. I). nad) unferm (Sinne, roeil Subject unb Objcct nod) nid)t in ber (Sint)eit be Unterfcfyiebe gefaxt
modo
ftub.
5II3
biefe
gorm
ftd)
aber/' bemerft
<eget weiter,
eng, roorin ber eift bie 93efiimmtr)eit ber pofttioen 9TUgemeinb)eit beS Qlnficf^feSjnS
ift e
ba Clement be
taub
b)
at -"
" er laule",
$u feinem
untrer
ba Seim alf
(23orfd)ule
8E6t$. <S.
b)at
Spalte
69 Unde enim sunt ista, quae vides, nisi ex illo, quod ) nonvides? Utique vides aliquid, ut credas aliquid, et ex eo, quod vides, credas, quod non vides" Serin. 126 de Scriptur. n. 3. Ipsa fides in latino sermone ab eo appellata, quia fit, quod dicitur." Ep. 82 ad Hieron. n. 22. (Sbenfo erfennt aud) taubenmater (2)ogmatif I 93b. @. 78) im
tauben
ftnnlidj
eine
,,errif t)ett,
@teberb)eit
unb
felbft
ba
erfunben ttirb
3ar)rr)eit
,
unb
nnrflidje
,
eroif r)ett
ben roefentI()en
emtgen unb
54
fetyn ift,
rm'rb
bann fpter
u nb
9t o
burcr)
Stffen
(einer
f e
t 1
tn fetner
M
ift
og
l i et)
m e nb
f e
1 1
gefcbaut 70 ).
fr
er taube
,
runblage
wer
ba
noch
Umgebung
felbft
SBt'ffen
nicht 71 ).
betrachtet
tft
lauben
ibm
er felbft
nicht
iffen,
nnb
i'nfoferu
T2
ift
ein
er
ift
Unterfchieb
aucf)
unb
bem
Bfffm
);
allem
nicht
obne
70 Responde, quomodo haec acceperis, ut proba babilia, ) an ut vera? Plane ut probab il ia, et in spem, quod fatencium est, majorem surrexi." Soliloqu. I_, 8 n. 15. Wa omnia, quae primo ciedidimus, nihil nisi auctoritatem seej paitim sie intelli'guntur, ut videamus esse certissima, partim sie, ut videamus fieri posse atque ita fieri oportuisse." De vera relig. c. 8 n. 14. 2a# un3 ginn lauten Belegt, fat cibn i| a. a. O. . 42, finb felbft febon fefte viinbe, unb bor reifen fi^ftlitfce *Proccfj, bemerkt jtubn a. a. ). <S. 392/ I;at evfi feine nbfebaft erreicht, renn bag Object beg lau*
beng
ntc^jt
nur
atg
mgliche,
fonbern
auefy
alg
notbroenbige
roonach bag,
2Bat;rbeit etfebeint.
baf man i>on i^in roeifj, eg fei) fo unb fcblccbterbingg niebt anberg unb fnne auch in Solge ber roarb auch pon 9tri= riinbe, auf benen eg beruht, niebt anberg fc*?n jloteleg Ethic. ad Nicom. VI, 3 unb Analyt. post. I, 26 alg ein rcefentUchcg ftetfmal im begriffe beg SBiffeng auggefptoeben.
roag genntfit ftitb
;
7 ') Per saluberrimum et necessarium fidei gradum in aliquid certum, quod esse nisi in aeternum non potest, oporHinc eos apparet nee ipsam scientiam habere, tet ascendi. quam contemta fide poliieentur, quia tarn utilem ac necessa2)er rium gradum ejus ignotant>" Enarr. in Ps. 8 n. 6. SWenfcb", bemerft Srorler (SogiUSb., tuttg. xi.Zb. 1829, @. 84), bat anfnglich feine felbfrgeroiffc (Svfcnntnif? beg SBabreu unb beg 5al= fct)en, eg ifi alfo natrlid), baj er mit lauben anhebt."
*K6cr
eben
rocil
biefj
natrlich
ift,
fo
ftanb
auch fchon
bem
SJ3 1
(Tim.
nirig
px hftia
im
23er$'ftniffe ber
yivtoig
gur ovaicc.
72 aliud intel) Nisi enim aliud esset credere et ligere, et primo c redend um esset, quod magnum et divinum iutelligere cupimus: frustra Propheta dixisset, Nisi credideritis, non intelligetis." De b. arb. II, 2 n. 6. Quod non dixisset profeclo, si nihil disla re judicasset." De ma^eibe, Iaubcn cf. de Tiin. XIV, 1 n. 3. gistro c. 11 n. 37
j
Stf fen
auf einem
73 ),uub
55
5)enfproceffe
n ). @r
ftel)t
bafyer
ferner
9iatur nad?
tinb
(a. a.
gtcidjwotjl reelle
unb
noftjirenbige
mcnfctjltc^en (SxfcnntTupj
ber
laute
l;at nicfyt
blo auf
bem ebictc
ber Sinologie,
unb ba
fagt
SCBif
bem
ber ^jfjofo^ic,
fyter
unb
3m tauben",
n*
nad) ber
a.D. @. 154, trautet bie Diiofytung bc3 forfdjenben eifie ief e; im St ff cn ltort) bcr*t;e, fo bafi bort urjel fireben, l;ier ipfelfireben ift gfeiel; jebemSebenSprinctpe, roenn t als @e^n ftet) jum 2)afcfyn (Seben) entfaltet."
et a. 73 Quamvis juberet te illud credere, quod iion potes ) videre, non tarnen te dimisit nihil videntem, unde possis crederc, quod non vides." Seim. 126 de Scriptur. $3ei ber Vermittlung beS taubem? jum QBiffen", fagt tan* n. 5. b entn aier a. a. D, >. 90, ift jebe Vorftellung als eine unangemeffene abutrpeifen, natf) tt>elct)er etwa in ben tauben ein QBiffen etft hineingelegt werben fotl, Vielmehr liegt ba3 9Bat)rc in bem fcr)on frher 91ugefpro djenen bafi ber taub e b al 9if f en fd) on Qln fangS in fiel) enthalte, unfer einziges efrtj'ft fotgli) nur barin befteljen ben lanben lS QBiffen b. x). fo ^u bet)anbeln, Wie er um lnne mittelbar fdjon SBiffen ift." 3Benn Srorler a. a. >. bem lanben nur einen Snjtinft ber rfenntnifj beilegt, fo ift ba>3 fcfyon Vom lau* ben im 5lflgcmeinen gu Wenig, unb $>&ft nod; fiel Weniger auf ben d)ri|i= liefen lanben, Welcher einelteberjeugung bewirft, unb, bemerft tarn* benmaier a. a. O. @. 91, vra Ueberjeugung bewirft, mufj ein 2Bif* 2)tefeS bem tauben immanente unmittelbare SBiffen bem fen fetm. nftanbe ber Unmittelbarkeit ju entreifen unb ju einem Vermittelten jn machen, ift bal)er bie einige Aufgabe, bie wir in ber 2Bijfenftt)aft beS fauben jn lfen l)abcn."
, ,
74
)
Nullus quippe credit aliquid, nisi prius Quamvis enim raptim, quamcogitaverit, esse credendum. vis celerrime credendi voluntatem quaedam cogitationes antevolent, moxque illa ita sequatur, ut quasi conjunetissima comitetur: necesse est tarnen, ut orania, quae
quam credere?
creduntur, praeveniente cogitatione credantur. Quamquam et ipsum credere nihil aliud est, quam cum assensione cogitare. Non enim omnis, qui cogitat, credit, cum ideo cogitent plerique, ne credantj sed cogitat omnis, qui credit, et credendocogitatet cogitando credit. Fides, si non cogitetur, nulla est." De praedest. Sanct. c. 2 n. 5 cf. Enchir. c. 20 n. 7. 3m Unterfctnebe Von btefem credere nihil aliud est, quam
;
als bte
r>
56
fe
I) t
e r
im
tauben,
ntdt)t
j
ftcb jn)arfeftftet)t,
abernoeb
afffeiticj begi-tffltct)
ba 9 eine n aber
nie
fe
e r
8.
3m
9J?
einen
bilbet ber
t)fu
fid) ein, ju
tauben
ftet)t er
auf objec*
runbe, unb weif , ba$ er nod) niebt weif, roa er orerft noct) glaubt, aber ju nn'ffen anftrebt 75 ). 2)er taube
<2tuttg. ;t. b. 1822, II Slufl. 141) ben tauben mit feinem anbern Vermgen ober S'unclion
(tyftyctjologie
,
;
fcfyenmaier
etwa gemein f;aben mitbin niebt etwa cui3 einer anbern Operation ber abfiaminen, fonbern felbftjt'nbig unb guoerjtcfytlicfy fr ftdj fefyn," ebenfcwobl eine ber (Seele cingeborne g-unftion, als Renten, ftbfcn,
(Seele
unb Letten";
fcb'tfer
,
allein
e
ift
^uguftinu
tiefer
unb
bat
ber biefen gar niebt unintereffant >>egef'6 auflebt gu r-ernebmen. 2>tr laube", fagt er 0.
uiib
egenftanb
a.
O.
feineu
aber
niebt
feijn
im ^Deuten,
be
niebt in
Gegriffen,
im reinen 23ewutfetyn,
btermit gwar reine 93ewut=
im reinen clbftbewutfetyn.
ift
SBefen, b. r). be einfachen Snncm unb ift alfo 2)enfen; ba6 au:p tm oment in ber ftatur be laubenS ba ge=
,
Qlller taube or)ne 9lunat)me", fagt Jtubn a. a. X >. 388, ber be3 gemeinen SOfanne , wie ber be bog= matifetjen unb fpeculatweu Sbcologen ift ein bewut er, unb ber Un==
wobnlicl)
berfeben wirb."
ierfcfyieb
fann nur
ein llnterfcbieb
bc
auci;
<taub enmaier
a. a.
O.
154) nennt auf runb be, ba ffierfianbcStJj'tigfeit im tauben unb im SBiffeu fer;," inbein jene wie biefe niebt obne Q3erftanb ju tanbe fommt, aud) ben lauben wie ba Sjiffcn ein mittelbare^ rfennen.
73
ff.
ntbjer
Tria sunt item velut iinitima sibimet in animis hodignissima: intelligere, credere, opinari. Ouae si per se ipsa considerentur, primum semper sine vitio est, seeundum aliquando cum vilio, tertium nunquam sine vitio." De util. cred. ,,lnter credere autem atque opinari hoc distat, c. 11 n. 25. quod aliquando ille, qui credit, sentit se ignorare, quod credit, quam vis de rc, quam sc ignorare novit,
)
75
minum
distiuetione
omnino nondubitet,
sie
autem
tft,
57
ffitffen,
MDtc
gefat in
ftcf)
unb
eine natura
rtctfyhxubtge (Stufe
jum
ba
putatsescirc, quodnese it." De mendac. id, quod credimus, nossc ctintelligcrc cupimus" De lib. arb. IF, 2 n. 5. $tato (de
opinat
c.
ur,
n. 3.
Scd nos
Republ. VI,
ber (Seele an.
tcr
Stelle
bie
p. 51 1 d. e.) nimmt in biefer ejuTjitng ter uftnbe Obenan fc|t er bie i'^oig (2?ernunftcinjtcl)t), an jttm* dicooia (33etftanbeggerotjjijeft); an btitter bie niotic,
(lauten) unb an
vierter bie
ein
,
al
t)at
(So
SRttja
j.
23. uuterfct)eibet
<S.
1794,
850)
23cftim=
ein
mungeit, bie
er
deinen
jitgteicf^
mit
unb
roirb
fr objeetio
t)eifjt
unpreict)tnb gehalten, fo
trot)l
r)eifjt
tS
tauben,
nbtict)
fubjeetio
al
ottjeetiv
gureict)enbe $rruar)rr)alten
ba fo* ba QBiffen."
Xrorler
(a. a. ). <S. 79) erff'rt fle , trie folgt: (?in ntfe^eiben anS fubjeetio unb objeeti gureic^enben rnben ift Meinung ( Opinio). SBenn bie rnbe, roelcfye fr bie croifyeit unb 5at}rt)eit
ben egen*
fianb ergnnt
ift, gleicfytror)!
nicfyt
umtjin fann
folet)
eine (Srfenntnifj
unb getrijj ju galten, fo ift biefj taube (Fides). Senn rnbe um beren Witten ettra fr getrijj unb trat)* ge(;at= ten rokb> nicfyt nur fubfectio, fonbern auet) objeetio guretdfjenb fict) er* treifen faffen, ber Sfenfct) alfo mit feiner (Srfenntnifi triebt nur ftet) felbft, fonbern auet; ben egenftanb an ftdj felbft erreicht, unb biefen fr ftet) unb Rubere in3 Sictit fe|en lann, fo ift biefj 933tf fen (Scientia)." Sftan ergleic^e nun biefe neueren SBegripbeftimmungen mit ben Uon SBcjglict; be Wl ein eng t)at ^uguftlnu Slugufltivul aufgehellten. Ot'ecfyr, trenn er fagt: Quiopinatur, putatsescirc, quod ncscit." 3n beut putat sc sehe" liegt nun aber offenbar eine fubjeetioe u*
fr trafyr
enblict) bie
,
tcict;enbr)eit
or, gleid)iie in
reicl)enbrjeit,
ber
,
tretct)e
ftet;
ausfertigen
e
unb ba
ift
jum Steinen
trie
ntacfyt:
unb
,
fonaef; t)at
$ant
Unrecht, trenn
jeetio
lrelct;er
ba Steinen
fr ein objecto
t)lt,
unjureictjenbe
jr*r;at)rr)aTtett
meint, in feinem Steinen al trie Srorf er Unrecht, trenn er im SPMnen bie rnbe fr cbm fo objeeti, als fubjeetio ^ureiet)enb erflrt, ba im Steinen e gervibe tri CDJectioer inftct)t gan$ befonber fe^It. 2Benn ferner QtuguftinuS ben tauben als auf ob je etilem runbe berut)enb erfl'rt, fo t)at
tbax fo
t)at
SB einem
feit
58
(o ernxrfltd),
aber
ift
errcerfltd),
unb
aU
bte
ba
SSBifW
t>erfd)mr)enbe rgr)ettj
e6 jeigt ntc^t
HoS on
Seidjtferrigfett
unb
e6
Uttbefonnenfjett
aucf)
felbft
tm
XXrtr)eifen,
nb
tft
ifi
fr ba
tnbem
bte
man
reo fotcfye
mgtfcf/
tft
immg*
macfyt
76
).
er roieber Srecfct;
beim roenn an
baS
ffiiffcn tritt,
jum
roie
SBiffcrt
fteigert,
fo
tritt
nicfyt eine
OB*
ba teim deinen ber %ali ift, trenn an be SJicinenS (Stelle baS QBiffen tritt; in bem auf ben tauten fofgenben SBiffen nnrb nid)t ctroa 21nbcre8 gemut, als juuor geglaubt roarb, fon* bem, mag gevout nnrb, ift oBjectio ganj unb gar ba eglautte feltft,
nur in ber
t;t)eren futjeetio in
antunb
taute
Xrorler
fagen, ber
unb
Moment,
roelct/eg
Xrortcr im lauten
2a8 au3. J?ant an otiger (Stelle SBiffcu nennt, fomint in 2Bat)rr)cft fcfyon bem lauten $u, unb ltoburct) ba3 SBiffen Dom lauten ftet) iutterfd)etbet, ift inberXrorlcr' fd)cn33cftimmungbet> SiffcnS gutauogebrdt, roenn man bte teiben begriffe fem deinen unb lauten, roeldje
in jcbem 2>enf:proccffe
fem Dtjecte
Hon Xrorler Hallig crroectfelt ftnb, gegencinanber auStaufdjt. Senn enblict) $tuguflinu in ber SSeftimmung be Unterfctiebc gnnfdjcn lauten unb Btffcn Hom lauten baS aliquando cum vitio" aufagt, ri"'t)renb er bem ffiiffen ba semper sine vitio" juerfennt baf bic futjeetioe .Kraft fo folgt jene au bem ilmftanbc in il;rcm biatcctifctjcn 23ermittlung3gefd)'fte nicfjt immer ausreicht, unb manchmal aud) unrichtig manipulirt. allein, fagt ber groe citni|j (Softem ber t)eot., r)craugcgct. Hon [Ra' unb Sci, 3. Qlufl, Ttahv 5 1825, !Sr. 64) tiefe Mngel, roelcr)c mu ber menfd;lid)en <Sd)rc'd)e t)cr* vorgehen, t)cten ben lauten feltft nict/t auf. T6 ) Tria sunt alia huminum genera, profecto improteibe
, ,
Uuum est opinantium i. c. eorum, qui sc arbitrantur sehe, quod nesciunt. Alterum eoium, qui sentiunt quidem se ncscire, sed non ita quaerunt, Tertium coiura, qui neque sc scirc ut invenire possint.
banda ac detestanda.
existimant, nee quaerere volunt."
De
util.
cred. c. 11
n.
25.
ift e au8 reiner Vernunft," fagt antf) ant a. a. meinen." QtugufttnuS gitt 1. c fr bic 93cr= gar nid;t erlautt, loerflidjfcit be SWfciitenl folgenbc jivei rnbe an: Opinari autem duas ob res turpissimum est: quod et disecre non potest, qui sibi jam se scirc persuasit, si modo illud disci potest; et
3m
Urtt)eilen
$lu ber
bteljetigein
59
beS 33 er f) ( 1
crfycltet,
1
^Darlegung
ff c
jtm'fdjcn
(aubeu unb 333jffen nach 9(ugufttuu3 Icfjrrr bcit tauben tu jicnUt'rf) iveitem
einem
fo
bap
77
)
biefer
irdien*
ijat,
23cgrt'ffe
genommen
fctgt,
tu
tote
Dritter
barunter
tterftanbett
taube
rme
er
werben fann,"
bafr
foubern iueuncfyr
etil
taube,
au er) beut
*p!ato jugeftanben
fel)r
rV
bem groen
trdjenlefjrer
unb
aufgefefejoffen,
menfdv unb m
bett
SRenfdjen aufgezeigt
Ifct)
roiffenfdjaft*
ben
ivefeutficfyften 2)ienft
geleiftet,
in fetner 9?a*
turbegrnbetfyeit
tex
irret,
wenn
Sie
SBewetfe fr ben
feilen."
tauben aud)
tauben
fretjt
gelten
muffen
nt'cbt
menfebtief/e SBtffen
unb
alle
(r?
roetd)e0
78
)
ftnbuug flammt,
aufgenommen
unter
Sebtngung
unb Slufnaljme
lang,
Unm*
telbarfeit feftgcr)alten
allfeittg begrffflid)
atfo tu Altern
79 )
:
unb
fr (Ife
aucl)
laute
bte
tteffte
S^urjel be
SQStflfen
fo
fauit
ba
tft
retigife Siffcn
77 78
) @cfcr,tcr,te
ber $t;itof.
VI
%f. @. 257.
si
Unde
i
et ipsa
verbi
oiiginem retractemus, quid aliud resonat, nisi quia iuvenil- e e s t ii i d v e n r e q u o d quaeritur. Propterea quae quasi ultro in meutern veniunt, uon usitate dieuntur inventa, quamvis coguita dici possint, quia non in ea quaerendo tendebamus, ut in ea veniremus, h. e. ea inveniremus." De Trin. X, 7 n. 10.
i
79
ang
etnfc^Iagen,
genommen, aueb
grere
(Sijibeit-j,
93ernunftglaubcn ber auf ber ttnmittclbarfcit ber Dbjectiiut't, unb ber tlnterfcbicb befreit lebig'ct) barin, ba biefer taxibi ber natrliche unb
jebem S)tenfct;en tmmerbar gegennnulige jener aber ein t>e* unb bernatrlicher, roeber in allen, uoct) bera unb tu jebem SebenSmomente realiftrter ifl." Stixfyn a. a, ), <. 395.
allgemeine
,
fonberer
60
993tffen t
unb SBtffen Mfyex im Sltfgemetnen efagte gilt bat;er notfjifenbig 3 audjttom tauben xwx l'io^v, b. X). om cr/rift(icr)en@tauben
unb feinem 23ert)ci(tniffe jitm Siffen. Ueber bfefeS SBerljftmjj [priest aber ber grofe ^frct)enfet)rer noer) nl)er t folgenber ftd) nun
SBet'fe
auS.
2)er djirifUtdje
taube
f)at
unb $I)at
8I
Offenbarung
im 2Befen
).
be6 etfte
gfytgfeit
auf er ber fubjectten nod) unter ber runbbebingung ftefyt, baf} baSObject jum
gteicf)iw'e
aber
alle Siffen
ubjecte in SBejiefyung
i>on
trete: fo
muf
ivenn ber
ott fyaben
eine
fott, auefi
on Seite otte
eine
Offenbarung
an unb
80
Ecclesia brevissime traditur, in qua comintelligi a carnalibus nondum possunt et temporalia praeterita et futura, quae pro saline hominum gessit et geslura est aeternitas divinae providen)
Fides
De agone Christ, c. 13 n. 15. )ln ipsamente factus est homo ad imaginemDei. In similitudine sua Deum quaeramus, in imagine sua Creatorem agn s Camus." Track 23 in Ev.
tiae."
8l
Joan. 5
17
n.
n. 10.
similitudo,
23.
82
)
In hac quippe imagine tunc perfecta erit Dei quando Dei perfecta erit visio." De Trin. XIV,
animam meam, desiderio, quod inspiras ei/' Confess. XIII, 1. Sed quis potest credere, n isi aliqua vocat o ne, h. e. aliqua rer um tes tificat ione tangatur? Quis habet in potestate, tali viso attingi mentem suam, quo ejus voluntas moveatur ad fidem? Quis autem animo amplectitur aliquid, quod eum non
,
in
delecfat? aut quis habet in potestate, ut vel oecurrat, quod delectare possit, vel delectet, cum oecurrerit ? Cum ergo nos ea delcctant, quibus proficiamus ad Deum, inspiraturhocet praebetur gratia Dei, non nutu nostro et industria aut operum meritis comparatur: quia ut sit nutus voluntatis, ut sit industria studii, ut sint opera caritate ferventia, ille tribuit, ille largitur." De divers, quaest. ad 3Me 33eh>egung bc3 ttlicfyen Simplic. I, qu. 2 n. 21.
eum
unb
dient
fo fljtt
61
taube
feinen Urforung
et'ft fetbft
bon
fetbft
).
unb
ifi
notfytoenbig ber
auf Ott
auf
gef)t,
juriitf
83
(So
aber ber
bte
egenroirfung aus*
fte
tt)eld)e
im
ftatte
int
be
(ntfored)en3 (beim
tarn
aitdj
unb 9(uf neuntens ber Dffen* barung unb fomit tm glte ber ^ t n g a b e a u o 1 1 ein (S i n g e t) e n in ott tflt 84 )j unb ba fcr)on ber taitbe im ^ftgememen, rote oben
roiberforedjen),
glte be 31 n=
Ift
bic erfte:
burefy
fte
rairb
bte
menfctjlidje aufgerufen
unb
in a's
tigfeit
gefegt, bte
bem
@lauBtn3iu$afte
fprictyt in bent
glaube, credo." Stau* mein emtt;," fagt >off* mann, a. a. D. >. 42, einem principe auffd)liepen unb glaubenb in cg eingeben px fnnen, mu biefeg ^frineip jbor ftd) in meinem
Sorte beg SSef'enntniffcg
a.
beninaier
O. .
79.
Um
:
3cfy
emuuje
<SeI6ft
auf feinem Staub* 584) fnfte: ,,(& mu augbiefemtunbegefagt roerben, bap nid)tg gerauft rairb trag niebt in ber rfa^rung ift, ober raie bajfelbe auefy aug= gebrckt rairb raag ntS)t als gefllte 3Bat)rt) e i t a innerlid)
fagt
, , ,
iegel
($l;anomcuo(ogie @.
o ff
cnbar t c 8
(Sraigeg
als
gegtaubte
,
^eitigeg
tft."
ober lbeTdje
ijt
$ott;anben
etraag
S7ur
freilie
me'nfcfjltd)e eijt:
nic^t
menfcfyltd) en 93 eraufjtfetyn ott fidj felber gegenftnb* lid), unb fe|t atg ubfianj ftet) in bag b je et, alg cgenfianb beg 93 e rauft fetyng in egenftanb beg elbftberaufjtfefyng ber. 83 Nemo sibi sufficit vel ad ineipiendam vel perficien) dam fidem, sed sufficientia nostra ex Deo est." De praedest. Sanct. c. 2 n. 5. Operator Dens fidem nostram, miro modo agens in cordibus nostris, ut credamus." ib. n. 6. 84 Acced ere est credere. Qui credit, accedit; ) qui negat, recedit. Non movetur anima pedibus, sed affectibus." Tract. 48 in Ev, Joan. n. 3. De Apostolis Ipsius possumus dicere, Credimus Paulo, sed non credimus inPaulum; credimus Petro, sed non, credimus in Petrum. Quid ergo est, credere in eum? Credendo amare, credendo diligere, credendo in eum ire, et ejus meinbris incorporari. Ipsa est ergo fides, quam de nobis exigitDeus: et non invenit, quod exigat, riisi donaverit, quod inveniat." Tract. 29 in Ev. Joan. n. 6 ; cf. Enchir. c. 21. >ie 33eracgung
beg meitfcfyltdjen
bureb
eifteg jum gttlichen bin ifi aber jene &$tigfeft> bag elbftbenutfijtfemt bOn feiner Seite aug 3lu*3 oft* bringt, raag erforbett rairb, bie cr^raeefte in^it im 93craupife^n ju
raelcbe
erreichen,
@g
etfcntt
ftcb,
ftd;
in ben gttUajctt
3n*
bemerft tvarb, od ber
62
Oiealttcit feines
er r>ou
ftd)
trgt, fo
bafi
btefer felbft
l;at:
fo
tt)or)nt
btefem
Ianben
in noct)
fei l)or)erem
rabe em
fofern
2Ktt
tfm
tft
rnefentlfct)
fcerbunben bte
Hoffnung,
unb
r)ett
fein
egeuftanb
gletcfyrw'e
ber natrliche
taube
$u feinem (ebenben
gttliche
eben fo rmrb
gott*
ber
lanbe
8G
).
unb
burct)f;errfcr)t
on ber
liefen
Siebe
ftd;
t;alt,
im laubcnSbcgriffe
mit bemfefben ju erfllen, unb $tt>ar Bis bat; in , mo e3 ftd) meifj , unb fo n>etp , bap ber Sftenfcb baeS objeetio ttlidje ju [einem (5igcntt;nm gemacht t)at." Staubenmaier a. a. O. Um "Die 3Bal;rl;eit ju erlernten," fagt < offmann a. a. ). mup man in bie a^rfyeit glaubenb eingeben, unb fle in fid; geftalten unb abbilben laffen, Weil mit, wie fcfyon bemerkt, baS (Sinjetfetjen beg e*
,
um
ba3 (5entralfet;en otte moglfd; wobei ber taube all ber 5ict be SBitteneingangeS in ott bic Vermittlung bernimmt." 2)arum ift ber taube , wie aud; Seibnifc (Aftern ber Geologie k. >. 58) erinnert, jngleia) eine uftimmnng be $Biften; wie aber biefer gegenber bem SBirfm ber gttlichen
fcr)6pfe3 bttrd; ein (SingcrdtU) erben in
{ft,
nabe
85
nacfygewiefen.
)
Si fides
11
Evang. Joan.
Ib. n. 15.
Cum
nobis, Christus in nobis." Tract. 49 in Animae tuae anima fides est." 19. autem initio fidei, quae per dilectionem opein
n.
imbuta mens fuerit, tendit bene vivendo ctiam ad speciem pervenire, ubi est sanetis et perfectis cordibus nota
ratur,
ineffabilis pulchritudo,
summa
felici-
tas." Enchir. c. 4.
cibni|
bejgtid; ber
im fanben
unb UeberjeugttngSft'rfc in ber crw'tmten Dissertat. . 29: Interim tarnen fides ipsa divina, siquando menti adfulserit, aliquid, plus quam opitiionem, adfert, nee ab occasionibus vcl motivis impellentibus iisque praeviis dependet, aut robur suura ab illismutuatur; ultra intellcctum ca progressa, voluntatem et cor oecupat, ut nos ardentes et
lubeutes efl'iciat ad agendum legi divinac conlbrmitcr, nee amplius neecssc sit rationes curare, aut ratiociniorum quae menti objici possunt, difficultatibus immorari." >cm ffbenmaer a. a. O. ift ber lanbe fein S-rwal;rt;alten au 33c= griffen, aud) nid>t au>3 innem cft;(cn, and; niebt au inoralifd;cn rnben, fonbern eine cWipl;eit au Offenbarung."
86
Quae
(fides)
tatur in spe ;
quod
3)ci0 $crr/(tnif?
63
in
roetdjesJ
ifi,
nun aber,
ott
fit
Setner Siebe
imb (Srbarmuug
bfe
,utr SfenfdjJjett
getreten
tft
Vernunft
ntd)t ait
X'lttctorttt in
fiel) erftnbcu, fonbern nur burd) oermittembe 87 (Srfafyrung bringen fautt )/ itnb bte Momente, roetebe
f entljft, fiub
bretfad).
bereite efc&tdjte,
unb unb
rfMung
noef)
werben,
roie
biejeuigen,
noeb,
in 3ufuuft fetyn
biefe,
nacb.
jel^t
nenben
fer,
Waa$e
a( ba$,
6iun
tft
iv)m bietet 88 )j
er
fte
altem
um
jum 6d)auen
Stnbere,
ju gelangen,
muf
mvor,
rote alles
roaS
lernt
benn
ba
fcr)on
fo
9Zatur-Drb-
Dei XIII,
Neque bonum nostrum jam videmus, unde quaeramus." Ib. XIX, 4 n. 1. Fides, quae per dilectionem operatur: ipsa est fides,
4.
oportet, ut credendo
qaae fideles Dei separat ab iminundis daemonibus." De grat. et Hb. arb. c. 7 n 18. ,,Ergo fidei spes adjicienda est. Sine tribus istis Ergo tertia Caritas necessaria est. igitur auima isullu sanatur, ut possit Deum suum videre
i.
e.
intelligcre.
87
?)Q u o d
fides
capit, et ubi humana ratio deficit,, fides proficit." Senn. 190 de temp. ii. 2. Auctoritas autem partim diviaa est, partim humana; sed vera, firma, summa est, quae divina nominatur."
88
De
) Visibiliiun quidem rerum praetcritarum, quae temporaliter transicru.nl, sola fides est, quoniam non adhuc videnda sperantur, sed facta et transaeta creduntur; sicut est illud, quod Christus semel pro peccatis nostris mortuus est Ea vero, quae nondum sunt, sed futura et resurrexit .... sunt, sicut nostrorum spiritualium corporum resurrectio, ita creduntur, ut ctiam videnda sperentur. Quae vero ita sunt, ut neque praetereant neque futura sint, sed aeterna permancant, partim sunt invisibilia, sicut justitia, sicut sapi(dieuntur invisibilia, quia oculis istis mortalibus entia videri omnino non possunt), sed intellecta conspiciunlur, ac per hoc et ipsa modo quodam sibi congruo videntur, et cum videntur, multo certiorasunt, quam ca, quae corporis sensus
attingit."
n.
9.
64
nung,
t
tton ber
aufnehmen 89 ). JDte $rari ber fatr/oltfcfeen t'rcfye, allererft tauben 31t Verlangen, ifi baber ganj natur* unb jvoecfgemf 90 ), wogegen bte entgegengefefctegorbenmg, juerft feigen
ort tat
an? imb
89
)
nullus
Quia nullus hominum nisi ex imperito peritus fit, autem imperitus novit, qualem se debeat praebere
docentibus, et quali vita esse docilis possit: evenit, ut Omnibus bona magna et oeculta discere cupientibus 110 11 aperiat nisi auetoritas januam." De ord. II, 9 n. 26. Naturae quidem ordo i ta se habet, ut, cum a liquid
diseimus,
quam
ratio
I,
nem praecedat
2.
Et
vilis et facilis, ut
quam strum requirit: quid temerariae superbiae plenius divinorum sacramentorum libros et ab iuterpretibus suis nolle cognoscere, et incognitos volle damnare ?" De util.
cred.
merft
c.
17
u.
a.
35;
bie
fte
cf. c.
7 n. 17.
3ttfe
unb
jcbe SBiffcnfcbaft
be*
u^n
a. SD. <S.
auSfefcung,
refpectiren b)nt.
beruht rcefcntlict; auf einer 33 or* als unmittelbare 3Bar)rbeit ju tractiren unb ju
ff.,
399
2)iefe
33oraufeung
tt't
ifi
nun
eittrceb'er bie
unmitte U
ben
33rocef?
felbfi: unb in biefem gratie fretft bcS eificS bar, in reellem ftet) biefer aU
gu bringen
abutgermnnen, unb fte im (Singelnen fiel) jur rfenntnifj ober bie 33orau3feung ift eine folct/e in welcher bie Dbjcctt't bereits in einem Serc-ujjtfctyn aufgegangen unfc bargcftelit ifi, ift alfo felbfi ein fetjon fertiges SSeruufjtfefyn: unb in biefem
V)at;
,
gafle
biefer
fteftt
bie 3Biffenfcr;aft
ben
ftcr;
am
(Sine Stffenfctjoft
33crintfjtfei)n
,
fr
<&a)xanU; im egenttjetle
bie
je
met;r
runbfage
ifi
,
fcfyon
eine geiftige
dii)cit,
ftet;
gcgliebert
befio
oflfommencr jfann
gefenbe
QJHffcnfcIjja'ft
aU
foIcr)c
etrbetfen.
unb je mannigfacher biefe auS bem $roceffe ljerors 2>arum fietjt aurt; bie lau
,
benSnuffeufcb
aft,
03
roeIci)e
unmittelbaren
unb, roaS
in
i(;rcr
r a
u3
fireng roiffenfcbaftlicbcr
SDarfieung
fo
feiner SSBiffcnfcbaft
jurcE,
nact;
im vunb eben baffelbc, ivaS ber taube unb 33efiimmuugen in bem firct)iicr/cn SBefoujjjtfifijtt fr bie Geologie unmittelbare 2Bat;rt;cit fr ifi: ivelct)c ber ttoftft'nbigc 33 griff (baS 3tjfcu im engeren Sinne) auS*
Sejiebung ut
feinen
einzelnen QlrtiMn
gemittelt roerben
90
)
fotl.
Unde
illud exoritur,
quod ab
initio
salagimus,
nihil
j iuclleu,
65
Berfefyrtfyett ijt,
um bann
tum
31t
glauben, eine
welche tm
nmbe
felbft
mag man
bcrctt fielet,
in Ecclesia catholica salubrius fieii, quam ut rationem praccedat auetoritas." De mor. Eccles. cathol. I, 25 n. 47. Quae potest esse via salubrior, quam idoneum primo iieri pereipiendae veritatis, adhibendo s fidem', quae ad praecolendum et ad praecurandum animum sunt divinitus constituta?" De util. cred. c. 10 n. 24. Recte igitur catholicae diseiplinae majestate institutum est, ut accedentibus ad religionem fides persuadeatur ante omnia." Ib. c.
13 n. 29.
kernte
beliebten,
aber
Dom
apoftotifct)en
umgefetjrten
5Bcg, Dom Siffen jum lauben Dor$ufct)reiten, alfo nichts $u glauben, beoor man rtic^t ein SBtffen baoon r)at, t)atten fct)on bie STOanicl)et oorgefe|t, unb unter roeiblicr)em o3fcr)tmpfen auf ben elftem fltt) jroang in ber ?att)olifct)en ircbe on fiel) gerhmt, se autem nulluni premeie ad fidem, nisi prius discussa et enodata veritate." Ib. c. 1 n. 2. S)a6 fc^meidjelt atterbingS beut menfet) 5 lieben 4?ocr)mutf;e feb)r feurigen unb baS locfte aua) ben jungen
,
,
^tuguftinu
Sftanicber.
non aliam ob causam nos in tales liomines ineidisse. Quis non his pollicitationibus illiceretur, praesertim adolescentis animus cupidus veii etiam nonnullorum in schola doctorum hominum disputationibus superbus et garrulus: qualem rae tunc illi inveheriintj spernentem scilicet quasi aniles fabulas, et ab eis promissum, apertum et sincerum verum tenere atque haurire cupientem?" L. c. 5ltlein Oom roeifel an ber 5a^rr)ett, bemerft > offmann a. a.D.
<2>.
12,
ber
gibt
eS
feinen
continuitlidjen Vtebergang
ift
2ar)rbeit;
ift
benn ber
jebe3
iv-eifet
negatioer Statur.
Sob
treben.
glauben,
ijt
baf? e ift;
-ftiemanb, fagt
Qlugufiinu
ille
Unb fo e fet) benn, er glaubt guoor, bajj jte ijt. mit ber Oteligion ; si nihil nie credere jubet (sc. haereticus) hanc ipsam verum religionem ullam in
:
Ib. c.
14
2et baljer
felbft
Oom
roei=
al
folgern au3get)t,
fann
nie
jum tauben
erotf)eit
unb
in ar;rr)ett nict)t Dorn roeifel aug= baju fommt, fo ijt er gegangen, fonbern fein ganjer 93rocef roar nur eine (Spiegelfechterei, roorin er ben roeifel ftmulirte, im ^intergrunbe aber ba3 , auf roa er tyinaufommen roote, fa)on t>orr)inein ftiHfct)roeigenb butd) lauben
dm
ponirt
t)atte.
f;.
angauf,
baf man'6
erft
66
tft
aber ber
glaubt
91
).
@3
taube als
,
gttlicr/e
im ubjecte @e|ung, erbunben mit ber Stlien^uftimmung afynliti) einer (Smpf'ngnif , unb gleicr/rme nad) biefer bfe %W$fyt
jtd)
auSgeftaftet,
fo
tft
tritt:
ceffe
aucr)
unb barauf burcr) bie eburt an ba6 age3licl)t nact) vorgegangenem inneren ntnntffartgpro*
laubene ba SSerftnbnif
92 ),
91 quantum sint perversi et ) Videtis ergo, Fratrcs, properando vitiosi, qui tanquam immaturi conceptus ante ortum quaerunt abortum, qui nobis dicunt: Quid nie jubes credere, quod non video? Videam aliquid, ut credam. Jubes credere, dum non videam; ego videre volo, et videndo credere, non audiendo."" Dicat Propheta: Nisi credideritis, non intelligetis, Adscendere vis, et gradus obhomo, si jam tibi poslivisceris. Utique perverse. sem ostendere, quod videres, non hortarer, ut crederes." Serm. 126 de Scriptur. n. 2. Et nescio,
sit quisque quod videt."" Tract. 79 in Ev. Joan. n. 1; cf. de util. cred. c. 16 n. 34. Saturn erflrt eg auc^ bitter (c(tt). b. $t)ilof. VII 3$. . 412) gegen Qlblarb'3 @0)iboletlj per intellectum ad fidem b. I). um
gum laubm ju kommen, mu man burd) ba3 2Biffen ^inburcfyge* |en /' aU eine SBibcrftnnigfcit bes> ebanfeng felbft," bafj ba3, too= i?on man bereits bie ^tjere (Srfotntnijj tyat, noct; beS nicbern lau*
beug bebtfen fnnte. SBotyl fpicgclt jlc^ im SDBiffen ber taube nad), inbem jene! auf biefen aU auf feinen Slnfang&punr't fld) fiet
jutcff^tt,
util.
unb in
biefer
SSejictjung
fagt
aud?
Qluguftinul (de
cred. c. 11 n. 25): Intelligens omnis etiam credit;"" allein babutd) imrb'bag SBiffen ntct)t jum@lauben gemacht, ba gmifdjen beiben feine Sbentitctt befielt. Non omnis, qui credit, intelligit."
ergo inchoationes quaedam fidei, ) Fiunt conceptionibus similes; non tarnen solum concipi, sed
92
De
etiam nasci opus est, ut ad vitam perveniatur aeternam." divers, quaest. ad Simplic. I, qu. 2 n. 2. Numquid ergo audire nos voluit verbum suum, et intelligere noluit? Quandoquidem si in audiendo et credendo vita aeterna est j multo magis ia intelligendo. Sed gradus pictatis est fides Tract. 22 in fidei fructus intellec tus." Ev. Joan. n. 2. 2)at;er ifl im tauben aud? eine Ucbcrjcugung, unb alte Uebergeugung," fagt nttjer ($orfd)u!e u. I Qlbtl;. <S. 71) fcfct eine Beugung fcorauS, unb tft felbft nicfyt Q(nbere3,
,
all
eine
ibeetle
D^cconftruction
unb ejeugten."
Slfleunfi," fagt
Delling
<.
$)te
(SKctyobcbeS acabem. tubtum, tutig. eine eitc, on ber fie burd; fernen er*
ber*
tm'b
67
fetter,
ba
nacr)
e8
t'ft
nm
beim
er orerfl
bcr
Dftyty ba^emge,
fcftf>(t,
bem
krmmft
fdjauej
fyat ffym ja
if>it
bte
SBermmft gegeben,
btefe fofilufye
itnterfcr)etbet,
Vermgen, ba
nnb
felbcn
fo
fyoef)
fo
luefentlfd)
ber
bt'efefben
ergebt 93 ).
Sernadytfh'gitng
ift
Qlber nicfyt
feijn
in bcr gegebenen
mir
gelernt
fann,
fclbfl
gebbeter,
ben
gegebenen (Stoff
evft
ntct)t or)ne
Si a nie vc\ a quolibet doctore non irrationabiquod credis intelligas: corrige definitionem tuain, non ut fidem respuas, sed ut ea, quae fidei firmitate jani tenes, etiam rationis luce conspiA b s i t naraque, u t hoc in n o b i s D c u s odec i a s. rit, i'n quo nos reliquis animanti bus excell entiores creavit. Propterea monet Apostolus Petrus, paratos nos esse debere ad responsionem omni poscenti nos rationem de fide et spe noslra. Si autem jam fidelis ratiouem poscat, ut, quod credit, intelligat,, capacitas e j u s i n t u e n d a est, ut secundnm e a m r a t o n e r e ddita sumat fidei suae qua n tarn potest in teilige ntiam; majorem, si plus capit; minorem, si minus: dum tarnen, quousque ad plenitudinem cognitionis perfectionemque perveniat, ab itinerc iidei non recedat." Ep. 120 ad Consent, n. 2 4. Magnam spem Dominus Jeliter flagitas, ut,
i
An sus dedit dicendo^ Quaerite et invenie tis. aliud eos Dominus, quam sapientiam quaerere volebat, quando eos inventuros, si quaererent, prourittebat?" EnarNon ergo exigit Dens rat. in Ps. 118 serm. 29 n. 1. intellectum de equo et mulo, sed hominibus dicit, Nolite esse sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Hoc ergo dicit Deus, Non exigo partieipationem sapientiae meae ab eis, quae non feci ad imaginem meam, sed ubi feci, in de exigo, et usum ejus rei postulo,quam donavi." Enarrat. in Ps. 103 serm. 4 n. 2. Qlud) ber Jjeil. SInfelm, njelc^cn man, hne CRirner (efd). ber $f)iIof. II 33b. . 18)fagt, ntd)t unbillig ben jinetten Qlugufrm nannte/' Bejtid?* ttget in feiner @cr)rift Cur Deus homo, lib. I, c. 2 btejenigen ber
Beim laxtben fielen Bleiben, nnb n'idjt jur laubcnS fortgeben Sicut rectus ordo exigit, ut profunda christianae fidei credamus, priusquam ea praeftacfylfjtg? cit ,
roelcr)e
Siffenfcfyaft be
beS SBerftnbm'ffe
fefct
68
sumamus
tur, si,
trifft
postquam confirmati sumus in fide, non studemus, quod crediraus, intelligere." Snbefon*
bete
ba0 biejenigen,
(;
icb,t
gu
fefyn.
SBar)rr)eit roact)fen;
benn barin
beftefjt
eben,
um
mit
tauben-
maier a. a. X @. 112 gu rcben, bie ubjectittung ober 3nbt otbualifirung bc gtttid) egcbencn; er fubjectioirt ober tnbiibua*
liflrt eg
bafj
,
er
eS lebt,
felbjt
eine rfenutniji
roeldje
im
unb
bie
eigentlich
{;in
(St)ttftu3
ber roirb
in ben SBorten
bafj fle
2Ber meine
unb
fte
tr)ut,
fer)en,
,
au 3 ottifl;"
2>erfta'nbniffe ju rcacfyfen
biefe 93ett)tigung
ijtSebem
gleicr)=
unb nur
buret;
feine
Safjrb/it, eroifib/it
unb
Buerl'igfeit fct)on
(quia
b;nn
ner
fit,
quod
am
ubjeete
felbfi
ib}ren
ufjeten <alt
an benjenigen b)aben,
roelc^e
bie QBiffenfct)aft
ju
jrem Berufe
r)aben.
,
Verum,"
,
fagt
QtugufttnuS
ep.
118 ad
Diosc.
sitis
.
n.
33
quam maxime
40,
foften
reeipi inlirmos
bie
ut pro eis
nict)t
olcr/c, fagt
eib
nt|$
1.
c.
um
(Sinrcrfe
,
ftc^>
fmmern
fonbern
an ben
unb rociben fie bennod) Von (Sinrorfen baoon ab^enben, unb itjre QBipbegicrbe ott jum >pfer bringen. (2)iep erinnert an ba tvaS XacituSin feiner Germania cap. 34 fagt: ,,Sanctius ac reverentius visum de actis deorum credere, quam scire."j 5lnbcrfeit, bemerft ber groe S^anu ineiter, fott man aber auet) folcljen, nicict;e in ityrem fauben nict)t feft genug gegrnbet flnb, nid)t felbfi erfr noct/ mit roei* fein unb inrerfen beifommen, bie i(;ncn nur jum Q3erberben gereichen, egen (Jinrtuirfe, rcelct/e aUgemcin verbreitet ftnb, unb barum bem
geplagt, fo fllen
fle
U;ren @cift
rmmg
Slu'ere
fo
ttfyafotneii
<J4
69
auf
bte
Sftcnfdjcn
(Stufe
ber
fcermmftfofeit
Ijexah
all'
).
2(n
gjofen
,
bem
(r
erfyettet
bt
jitr
erivtrft
ein felbfo
minbct cfcUbcten
nfctjt
UetBota.cn bleiben,
Jjatte
man
ja
ntcfjit
mit ber
aU
Cetcrum necessc non est," lauten QBotte beS lumtgldcfyttcfyctt SPtannef felber , theologicis hisce
discussionibus vacare quemlibet, atque homines, quorum conditio investigationes istas exactas respuit, missa objectionum cura, fidei documentis debent esse contenti; et si forte illorum animus validissima quadam objectione pulsarctur, licebit inde mentem avertere, Deoque suam curiositatem in sacrificium offene. Dum enim de veritate certi sumus , ne audire quidem objectiones tenemur. Et quia pluriniorum iides infirma parumque radicata est, ut periculosa istiusmodi tentamenta sustinere nequeat, arbitror, illis offerenda non esse, quae ipsis possent esse exitio, aut, si eos celare non licet , quae nimis vulgata sunt, addendum veneno antidotum, hoc est curandum, ut solutio objectioni jungatur, minime vero eam tamquam impossibilem amovendam esse."
) Ergo intelligimus, habere nos aliquid, ubi imago Dei est, mentem scilicef atque rationem. Ipsa mens invocabat lucem Dei et veritatem Dei. Ipsa est, qua capimus justum et injustum; ipsa est, qua discernimus verum a falsoj ipsa est, quae vocatur intellectus, quo intellectu carent bestiae; quem intellectum quisquis in se negligit, et postponit ceteris, et ita abjicit, quasi non
94
habeat: audit exPsalm o, Noliteessesicutequus et mulus, quibus non est intellectus." Enarrat. in Ps. 42 n. 6. Quod equo natura est, homini crimen est."
Enarrat. in Ps. 103 serm. 4
95
)
n. 2.
Consent,
,
Si ergo, utrum
sit
Deus,
judicavimus;
cur non, quaeso te, de iis quoque rebus, quas tanquam incertas et plane incognitas quaerere instituimus, similiter putas eorundem virorum auctoritati sie ess e credendum, ut de investigatio ne earum nihil amplius laboremus? Sed nos id, quod credimus, nosse et intelligere cupimus." De lib. arb. II, 2 n. 5.
.
tljtfgeg ftorfdjenj
70
rangen feim
f)aben, ben
96
96
)j
aber eben
\w
ttrir
gefeiert
97
).
nmblage
be 2Biffen$ auf
Si studeant sapientiac, sipetant, si quaerant, si possunt pervenire ad ejus participationem; non enim naturae, se d negligentiae denegatur." EnarNe sis ingratus ei, qui te fecit rat. in Ps. 103 scrm. 4 n. 3. unde possis crcdere, quod nondum potes videre. videre Dedit tibi oculos in corpore, rationem in corde excita rationem cordis, er ige interiorem h abitat orem
)
pulsent,
Non
oculi vident,
crige illum, excita illurn m. Non enim dcnegatum est tibi: rationale animal te Deus fecit praeposuit te pecoribus, ad imagincm suam te formavit
Siccine uti Ulis debes, ut pecus, tantum ut videas, quid addas ventri, non menti'? Er ige ergo rationalem adspectum, utere oculis ut homo, intende coelum et terram Scicntia, ait ApoSerm. 126 de Scriptur. n. 3. etc." Scientiam fugere dcbetis, et stolus, inflat. Quid ergo? elecluri estis, nihil scire potius, quam inflari? Ut quid vobis loquimur, si melior est ignorantia, quam scientia? Ut quid vobis disputanius? Ut quid ista distinguimus? .... Amate scientiam, sed anteponite caiitatem." Serm. 354 de divers, n. 6. 97 3m lauben beginnt ailtd Semen fefbfi bcr gemeinflen >inge, ) auf bem tauben beS Semenben an ben Setter beruht afle Sitffamfeit beS Unterrichtet, alle 93ilbung unb @r$iet)ung unb iie bte inbivibuclle, bte brigen 5)tnge on fo mufj auefy bte allgemeine Vernunft lernen
,
,
folgen, bte
fte
o.
Drety a. a.
Ifi nict;t
O.
ent*
@. 399.
gangen,
iffcn
/
,
3)em 2lugufitnu3
bajj
unter benjenigen
buret)
nicr)t burrt) ben lauben jum ba3 2Bi|jcn jum ia\\bcn gelangen
fiel;
wollen
gu bte*
beftimmen taffen n'mlirt) Von bcr cfyeu cor bem Steinen, ruetebe, ite mau befenuen mu, eine (sdjmacl) unb eine groe
fte
ifi; allein folct)e macl)t er fcl)r gut barauf aufmcrt'fam, ben begriff be3 taubcnS mit bem be3 SDlctncn ibentifkiren ba bort) beibe 93cgriffc t)lmmelrocit von einanber vcrfdnVben ftnb. 3 ift bort) gerot etroa ganj Q3erfcl;icbeneS $u ro't}nen, man b)abc ein Siffen, roo man in Bat)rt)eit fol)c3 uidjit $nt, roie ba im deinen bcrftallift; unb $u Riffen, ba man von etroa nort) fein SBiffen fyabc, roaS firt) aber mirb jum
@rbnnlict)fett
ba
SBiffen bringen laffen, unb barum oorerft auf 2luctorittgrunb angenommen unb feftgcl;attcn lv r b Iva 3 ba$ (t}ara?tcrtftifum be3 tau ben 3 ifi. 3m Weinen liegt Sntyum,
i ,
SSfttt
71
9ied)t erFteirt er c
tpkuN
nicr)t
al 2oI;n folgt
aber
aueT)
feinem pfyd)ologifrt)en
bem HauOcn fclbft fcr)on ein $erftt> m'fi otauSgerjt, bort roeldjem an$ ber ei'ft in (einer fortfebrei* IfD^mt utvutcflintg nnb unter gortltdjet Vermittlung mc&r unb
mcfor in ba3 )Bject bc laitocn einbringt,
minber Flar, ba
fcr)rcttet
boS Steinen tviberftreitet ber 23cjtimmung bc3 2)tenfcr)cn unb ift ntgfcict) eine Oucfte bcS fol^e; aber ben tauben treffen fofcfce 35efct)ulbigun* gen utcfyt, unb im lauBen IjaBen fie batycr au er) fotetje nidjt ju frchten. QUtgujtin'3 SBorte fcIBcr lauten: qui dieunt, nihil esse credendum, nisi quod seimus, id unum cavent nomen opina-
Nam
quod fatendum est turpe ac miserrimum sed si diligenter considerent, plurimum Interesse, utrum se scire quis putet, an, quod nescire se intelligit, credat aliqua aucprofecto erroris et inhumanitatis atque toritate commotus superbiae crimen vitabit. u De util. cred. c. 11 n. 25. 98 Ut ergo in quibusdam rebus ad doctrinani salutaJ rem pertinentibus quas ratioue nondum pereipere valemus, sed aliquando valebimus, Fides praecedat rationem, qua cor mnndetur, ut magnae rationis capiat et perferat lucem: hoc utique rationis est." Ep. 120 ad Consent, n. 3. In tellec tus merces est fidei." Tract. 29 in Ev. Joan. n. 6. iSft e alfo Vernnftig, ju glauBen, fo liegt bem Unglauben Tlan pergletct/e BierBer 4? off* immer aud) Unvernunft ut runbe.
tionis,
;
:
mann
a. a. >.
<S.
11.
")Nec quisquam, qui non intelligit, discit." De lib. arb. I, 1 n. 3. Ex eo quod vides, c.re das, quod
Serm. 126 de Scriptur. n. 3. Quam vis enim, nisi aliquid intelligat, nemo possit crcd'ere in Deum tarnen ipsa fide, qua credit, sauatur, ut intelligat am-
non vides."
:
Profi cit ergo n oster intellectus ad intelligenda, quae credat, et fides proficit ad credenda, quae intelligat: et eadem ipsa ut magis magisque intelligantur, in ipso intellectu proficit mens. Sed
pliora
hoc non
18
iji
fit
propriis
sedDeo
bem
nict;t
fr
bag efjeimntjj.
nacr)
unb 33eftimmung
feierten
bem
foft,
Wirb,
nicr)t Verfielt
unb
nicr)t
fjienieben
ifyre
72
SSoltenbung,
om tauben eingeleitete rfenntmf erhlt felbft erft wenn nad) biefem Seitleben ber taube in ba
10 ).
unter ottel Geltung immer unb Begreiflicher rc erben fannunb fott." . 2)rcty a. a. O. 2Me gegenfeitigc Scbingung greiften tauben unb SBiffen >. 298. brcft untrer (Si.)bia, }u)itof. Xafcr,enbucr/ ic. SBien 1849 . 115) turgfousi: 2)et ftenfd) glaubt, u?eil er ruet^ unb tseijj, roeil er D glaubt." 7ix 7TQoyiyviooy.O[.isvo)v de noa didccG'/.ccXia" , fagt Qlrifiotelel a. a. 0.
10 )
fid)
nict)t
ttig
in
ein
Siffen
liegt in
tyerroanbcln
unb
gteicr/fam
or)ne Otefi
fotgenben ^Borten au3gefprod)cn: Sumat fidei suae qu an tarn po test intelligentiam; maj o rem, si plus capit; minore
m, si minus dum tarnen quousque adplenitudinem cognitionis perfectionemque perveniat, ab itinere fidei non recedat." Ep. 120 ad Consent, n. 4. 3Me
:
gf-fle
unb
bie
23ottenbung berhaupt
tritt erft
nad)
biefem Scben
^Certa enim fides uteunque inchoat cognitiouem; cognitio vero certa non perficietur, nisipost hanc vi tarn, cum videbimus facie ad fadem."" De Trin. IX, 1. In toto quippe i. e. in plena perfeclione requies, in parte autem labor. Idco laboramus, quamdiu ex parte seimus, sed cum venerit, quod perfeclum est: quod ex parte est, evacuabitur." De Civ. Dei XI 31. Ser runb
_,
aber, njarum in
bem
SCBiffcn,
gu roetd)cm
fid)
ber
taube
entfaltet,
ber
taube
reitet,
a. a.
felbji
aufgebt, fo lange ber Sftenfd) in biefem Belleben liegt barin, baf? baS , ir-aS," um mit (Sfcr;enmafyet
nict)t
143 gu reben, im tauben unmittelbar geroip, aber pr'bf unb buret) ba3 SBiffen nun, nid)t feiner Gmfteng nad), fon= bern feinem 5ertt;e unb feinen @igenfd)aften nad; befiimmt roirb," in feinem tiefften nmbe unb in feiner aud) inforoeit c3 geroujt ttirb
catto ift,
,
0.
gttlichen Unmittelbarkeit
nicr)t
aufbort,
ein
a.
taubcnlobjcct gu
a.
fet/n,
ber
taube
alfo,
roie <3
tauben mai er
O.
bleibcnbe ftunbament bei 5iffenl" iji. a. a 0. @. 389 fcon ben nuffenfd)aftfid)en (2d)otafiifcrn fct)t ft)ar)r: Smmer baoon aug geb)enb, baf ber taube ba rjie unb e|tc unb bie tiefjie SGBurget beS SBiffenl fety, firebten ftc forn lauben gum 5Bijfen unb im Siffen reieberum bi gu beffen rengen, b. gum @tau= ben orgubringcn." Gr fclbft ft)tt <. 398 bal 3)ogma ber Xrinita't aU
jtu^tt
i.
SBcifpiet
roi|fenfd)aftIid)e 53crfinbigung,
namenttid) aud)
SBa^rtjciten,
fd)en fd)on in
fettig
alt'
t!)reit
73
31t
irbifd)en 93 erl)ltniff cu
fttib
,
einanber gegen*
an ben tauben
aitgcivtcfcn
itnb biefer
fa6e
fr
il)re
trbtfcfye
ift,
bafl,
reifit er je ait
efellfdjaft felbft
gcrabejii
Unorbmmg unb
Scrnnrrtmg
ix>te
nicfjt
fortbefteljen konnte.:
ba
Stitgufttuit
auf erorbentu'cf)
(Srfafynmgcn gemacht
nb
ge*
als melier er
bamaligen 3ett
klagen unb
i>or
laubigen aufjuner)men
ganzen
tiefen
$u
ebeutfamfett
@r
fct)on
Meu3*
fcr)ted)terbmg3
bie
Folgerung ju
jiefjen,
bajji
um
10i
fo notfyroenbiger ben
).
tauben ju
feiner
runbtage traben
muffe
muf
bafyer
3fi
aber btcfeS
jeetbe
gefct?et;en
fo
fict;t
bie
2Bar)rT;eit
mct;r
auf ber erften @tufc ber Umnittetbarfeit beS taubenS , als eine fuf>* unb cmpirifct)c $?ojItion , fonbern at allgemeiner unb objeeri*
,
c^ne behalt
auet)
gehrt ju b^aben, in 33ejug auf SJa^r^cit unb enuftjeit ein rein mittelbares ju feim."
101
Wn=
Nam
ncscio
1
quo pacto
homo nihil credere." De util. cred. c. 1 n. 25. Si auferatur haec fides de rebus humanis, quis non attendat quanta eaium perturbatio et quam horrenda confusio subsequatur? 97un ge^t er fpeciett in bie reunb=
possit
,
fdjaft*,
eine, rote
bringlictje
bitter
Seife,"
efdj. b. $f;Uof.
tretcfyeS
,
bie
unb jcigt auf S$i @. 257 gefielt, fe^r ein* gerflrenbe SBirfung beS nmbfafccS
,
VI
in
aU
biefen 5? erhlt
ttenn
f^liefl
bann
Non
unb credentibus nobis, quae videre non posing Seben eingefhrt Serben fnnte, s rer.,
Berufen
102
).
74
fyerorgetyenbe
SltteS
aus
bem Semen
ostendatur,
(Srfennen
possunt
afferri,
quibus
nihil
cre-
De
util.
cred.
c.
12 n 26;
Confess. VI, 5
,
n. 7.
Si ergo non credentibus nobis, quae videre non possumus, ipsa humana societas concordia pereunte, non stabit: quanto magis est fides, quamvis quae non videntur, rebus adhibenda divinis? Quae si non adhibeatur, non amicitia quorumlibet hominum, sed ipsa summa religio violatur, ut summa miseria consequatur." De fide rer. quae non vid. c. 3 u, 4. 102 Vera religio, nisi credantur ea, quae quisque j postca, si se bene gesserit dignusque fuerit, assequatur atque pereipiat, et omnino sine quod am gravi auctoritatis imperio iniri recte nullo pacto potest."
,
De
util.
0.
cred.
3)refy
c.
a.
9 n. 21.
a. SD.
,,9?acr)
merft
, 302,
fct)abet
Semen
nichts fo
fer)t
aU
ber 2Sar)n
er
triffe
feiern,
2)arum fpridjt au et) Delling (Set^obe beS acab. @tub. u, @. 61) on einer unumgnglichen Sftoirjtrcnbtgfcit ber cfangenncljmung unb (SrgeBung beS 3Billen6 unter ben eljorfam beS Serneng in allen 2iffen.fd)nften," unb ba rann man tro^l fragen,
trag er bod) nid)t roefjj."
fovbcrt bie
DffenBarungSletjre
efangengeBuug?
trie
@3
,
nicr)t
mit
e3
noct)
grerem SRed^te
^terter
,
foldje
tft
aber, bemerft
,
. 3) refy
bie
@e=
rote
bie djrtft
fcon
aubrcft,
nict)t,
lnnte
eine eroalttr)at
5t*eif)eit
motioirt burd)
tra
ba
bie
fle
in
allem ttebrtgen
aU
3)iefer eletjrte ffjrt nun efe| an fiel) oofljtel)t." biefe efangenner)mung nict/t nur fein aufgeben ber Vernunft, fonbern nid)t einmal eine 93efd;r'nntng ber Q3ernunfttr)a'tig* feit in ben it)r offenen 9iidjtungcn tft, unb Beruft ftd) bann auf bie
nur
eigenes
treiter
au6,
bafj
Qleufjcrung
etne
ifi,
baf
er
fonfi
nief/t
gefangen ju geben, nmlid) Seffing, roeldjcr (crle 33b. 24 . 20) in feinen Bemerkungen gegen ben 2frag=
Sine getriffc cfangen* lauben beruhet auf benn bem trefentlidjen begriffe einer Offenbarung. Ober ielmctjr, ba $Bort cfangcnnet)mung fdjrinet eroaltfamfeit auf ber einen unb bie Vernunft gibt ftcf) QBiberftrcbcn auf ber anbern >citc ansteigen
mentiften
bie
unb
Geologen
gefangen;
fobalb
fle
it)re
Grgcbuttg
ifi
nidjt
renken,
on ber
SBirfltdpfeit ber
Offenbarung
2Mefj atfo,
grubet
ftd)
75
bte
91
auf
aivct
ftaetorcn, auf
verbanft
aber
ftcfyen
tut
auf
bt'e
Vernunft;
letzterer
erftcrer
Siffcu.;
betbc
bem
b.
f).
53crl)ciitntffe
cinauber,
3ett naer)
ba
ber
9ittetoritt3glaube
fr
jtd) felber
rfenutniproceffe
ber
tiQT><m$tf)tv,
aber,
fd)on fr ferne
Sftgft'#M t'm ttbjeete bte Jcrmmft als SSermgeu xivavtQ 103 ),* beuu ittc wrbe er auet) mir glauben tonnen, roenn fet^t
ttnu
ntdjt bte
104
).
tu
er ba$ 93er=
jimfdjjeit
tauben
ttttb
SBtffen,
jim'fdjen
fo
Vernunft
unb
beS
Offenbarung
rtcr/ttg
bereits aufgefat
erfer/pfenb
uub bargelegt,
ba
eS
uub
befitmmt,
l)lt,
ber
2tffenfd)aft
19. Safyrtninberts
fd)it>er
bem ganjen
er,
rote
SSertjltutffe
tu ber
inet*
23efttmmttng ctue
mcl)r
4.
etgentttcr)
mau
ott
5.
jenem
fagett
aller
mu, ba
uub
unb
uact)
l)ferm
unb
tu
fo
n>or)t
ttoer)
ein
biefj
ifi
bet
Soften,
c
in
roetdjem
man
flcr;
fcr;Ie.1
terbing
behaupten
ftcfy
mufj; burd)
unb
oerrnttj
entroeber
armfelige
l'fjt,
Gitelteit,
wenn man
r)mifri;e
pottet r)crau3lad)en
93 e weifen fr bte Sirfltdjfett einer Offenbarung , roenn man f!ct> in ber Sfteinung r)inau$ter)t , baf man e albann mit biefen 33eroeifen
nicf;t
mel;r fo jfreng
nehmen
roerbc.
um
fo
luel unrotcbcrbringlidjer
ocrloren;
retten
roitt,
gel;t
blofjer g-a'firirf,
cfyriftticr/cn
Religion
finb,
burcr;
bertreibung bc3
alten
garu
geroifj
nicr/t
unb oor
Singen
bie
@r)re itjrcS cfyarffinn in @icr)err)eit bringen $u muffen glauben." * 03 ') Nulli au t ein dubiura est, gernino
inipellji
pondere
110s
ad discendum, auetoritatis atque ration.is/' Contra Academ. III, 20 n. 43, Quod credimus, debemus
auetoritati; quod. intelligiinus, rationi." De u iL. cred. c. dupliciter dueimur, 5, Ad, discendum item necessario auetoritate et ratione. auetoritas, re autem ratio prior est." De ord. II, 9 n. 26.
t
n. 25.
Tempore
104 nisi ra) Etiam Ciiedere non possemus, Si g lux ratiouationales animas haberemus. bile est, 11 1 ad magna quaedam, quae capi nond-um possunt,
:
;i
fides praecedat
fidem."
n. 72.
rationem, proculdubio quantulacunpersuadet, etiam ipsa anteceEp. 120 ad Consent, n. 3; cf. de lib. arb. III,
24
el)rer
76
ift,
\wmty man
Heber
jtcr)
be 19. SafyrfyunbertS
l5
)
in
biefem,
ein
wie
untrer
,
treffenb
fagt,
nacf)fagen
lt,
Safob S3l)me
iwn t.
ftnbe
lu'er
ju fetyn,
als nad)*
91
man
fety
Stomas
bloS im
quin
man
<Scr)at*
eme SBeifen mit einem eiligen*(5cE)eine, bort fabricirt man auf eigene gauft, U)iett)or;{ aus frembem Seber, 2!)ceilenftiefeln fr unb Wre 9eeifenbe ins fyeilige 2anb, jum rabe beS (SrlferS,"
eS auef)
biefer
um
baS
Seftimmung be
,ftirct)enlel)rer
93erf)(tniffeS
^wifer/en
fen
bem
SluguftmuS befonberS
er
J)ocr)
ben
muf, unb
wobnret)
als
^pf){{ofo^f)
baftef)t,
baf im
(Sfyriften*
.ipinblicfe
tf)itm
licfyfeit
im 9Jcenfd)en grnnbet unb erhlt, er auet) an ber <&elbftt)eiU beS eifteS feftfylt, unb biefem bie <2e(bfttterftnbigung,
Urbocnment
feiner greiljeit,
biefeS
als
wefentlicr)
) t)at
unb
fcr/lecf)tl}m
untrer
:
106
% Q. gierte ben Ie|t Etiam credere non possemus, nisi rationales animas haberemus Proculdubio quantulacunque ratio, quae haec persuadet, etiam ipsa
wenn
er in
feinem (Senbfdjreiben an
antecedit
in- biefer
fi
d e m"
nennt ; benn eS
ift
bem
gttlichen 233fr*
ein
ift,
buret;
ftc^
grfict/fetyn
als
barum aber,
frei,
unb
felbft noefr,
rt t et) t
,
bajj
an )m
naef)
bie
rlfung
mitwirke,
93erl)(tnij3
wie ^fuguftinuS
2frt unb SBeife aber, bem bamaligen Stanbe ber 2iffenfd)aft baS beS enbltcr)en eifteS ju ott, bem Unenblict)en, 2lb*
2)ie
folutert,
metapr/tyftfcfyen
^f^o-
logie
ftnben.
06
I.
^auptftcf*
IKrfjjrottg
fDrtmitttietr
tor
&etk.
2el)te
3)aj?
fjerrfc^t
(Sinfyeit
ttPtt beit
%been.
burct)*
trb, roel^e
erbtnbetj
bafi,
lte
ba3 @an$e,
fo
9tetd)
unb umoanbelbaren
burd)
fr
fid)
nnb
jugletd) als
lebenbigeS lieb
conftituirt;
bereit jebe
tn
Gft'nljeit
mit*
an
ftd)
trgt,
unb baf
aucr) jebeg
njelroefen
als
felbft eine
WtU
als
t)t
innere
unb
upere
als in ber
h'elfyett
weiter, als einer roefentlicfyen, ntc^t minber unb WlXfjett eine rounberbar tief berechnete >rb=
ficr)
offenbaret:
baS
ftnb
offenfunbtge
unb umtmftflicr/e ifyatfadjettj iljatfadjen , roelcfye jeben JDenf* unb Urtf)ei(Sfln'gen, ber fte $um egenftanbe feiner Betrachtung
macr)t, ju
baS
2111
als
anjeS
unb
feinen fetten baS SBerf unb bte (rf Meinung eines, unenblidjen >enfenS, ber xealifixte ebanfe ober Begriff bfefe unenblidjen 3)enfenS felber i\L
tn
leicr)fattS unbeftreitbar
ift
unb barauS
78
teufen Weber on efnem fn^etnen aus tl)nen, nocf) auct) t>ou ffyrer @efammtf)eft ausging unb ausgebt, fo als wren fte nact) (Seim unb 2efen unb 23eftfmmung nur baS ^robuct ifjre efgenen 2)en=
fenS;
elfter
benn
,
fte
erfcf/efncn
unb mgen
immerhin
ein
fte
auct),
wfe
bfe
5.
33.
bfe
wfrfffcr;
felber beulen,
Wljrenb anbere,
fn S3e3itg
fotct>e
nfcfyt
9kturbfnge,
unb
ewollteS,
fonbern
fft.
fiel)
rt>efc)e6
bfefer 93e$fei)uttg
gar
Hon
fiel)
abfngt,
fcf>fed)tf)m als
fft
baS unb
fo I)aben
fte
mufi,
was unb
Wfe eS
$ofglfc)
t)at, fte beult unb Wfll, unb on welchem fte abhngen , auf er unb ber ffmen, ot)ne baf aber beft)alb fte auf er fljm ftnb, fei* mefjr fnnen fte als feine , aud) realffirten, ebanfen nur f n il)m fetyn, ba fte, als nifyt burd) ftc^> fe^enb, nur in fernem !Denfen unb
Sollen unb
eben fo
buret)
befielen.
Mein
Sbeen
eS
fft
notfjwenbfg,
fd)on or
fl)rer
9?ealfftrung fn
bem
2)enfenben eine
tenj
or^eftlfcf/e rfftenj
jeftlfcl)en
erfftfr*
benn
bei ffjretn
auftreten bringen
fte fcljon
fn ft)rem
*prfncfe
ffjre
ebac^teS unb ewollteS auf 2)a nun bfe ^f)flofol)fe als fub* jeetwe t)tfgfeft bfe Vermittlung beS iDbjecteS fr baS 33ewuf U
fen beS 6ubjecteS
fft
bfefe felbft
aber Wfeber fn
kp
berl)au:pt ^|3f>ilofopI;ie
erfaffen
ju
fei)it,
ftrebte,
ftd}
Sbeenlefyre
3been
batjer aud),
(taubenmafer v)
bfe wfrf*
ftnb fr
famen ^prfncfm'en
(SubjecteS
cfm'ett
@fn$ Werben
elet/rte 2 )
ftnb
fte
auct/
conffitutwe Stfay
Wfe
berfelbe
unter S3entgual)me
auf Sct/elffng
fagt,
S3b.
Ol. a. >.
@. 178.
etiicS
P)i(o(i)).it)cit
79
ift
3bccnlef)re
fein
$m
(ofoln'e
ticfft
feine 3bccnlcl;rc.
^IjU
ober
in ffyrcnt ^rinctc,
925crtl)
Uinoertl)
berfelben f)ugt
<6m
fbtiM$*ty
unb
tu biefer ju
on bcr 3cftimmitng bc
licfycu
9lbfolttten
jctgt
ftct)
f jl
ab
feto!
alkin
^erljltnibcftimmung
mcfyti?
ger
Un
e r(
et/ t
b jttnfdjen beu
3b eenlet/ren.
STnber
bie
3been=
lettre
berienigen, iekt)cn fr
il)re
eculation ba
tct)t
ber fpeci*
eilen gttlict/cn
fct)o^fer
Offenbarung
leuchtet,
f) eis mit 3
fr
if)re
im
eigentlichen
;
unb ftrengen (Sinne be SKorfe erfennen unb attber bte 3beeu(el)re beseitigen, toeldje
gegenber fyaben, unb fobanu jum 23e*
bafl fte
gerabeju
*pantf)etSmuS
Ijctt
gegenber gleichfalls on
eftaltung erhalten t/abe
unb on
btefer
nur
6
*
bte
roobei
fte
felbft
fei)
ba allgemeine e?
e
mt a ntl) e i
mu
3m
ober
enbficfy
annehmen, baf
xfjr
biefer
euuge Seltftoff on
tfyr
gleid) eiigen
fe.
buatiftifdjer !DeiSntuS
bte enu'gen
unb on
unabhngigen
bieSbeen
unb utttt)anbelbarene*
nur
mit
bte fub*
in bte
$eitlfct)e
3m
Can*
et)
tfjet'SmuS,
im Ijalbenuue im gaujen,
;
3been,
um
eU
ling
ganje
ift,
Organismen
ber gttlichen
elbftan*
nur bie
fct)auung/
bie %latux
reale &te
fiel)
roelct)e,
9}erwanblung getuor*
bie
bene, Realitt
bie Sbealitt
unb burd)
Vernunft iieber in
om
) Sftetfobe
240, 254, 263, 21 u. a. SWan fcergl. au$: Sbcen ju ber Statur, SanbS^ut 1803, @. 7382) fcon ber Seltfeele L. 1806, @.
<.
Hamburg
XIX
barjxellung au3gefcr)loffen bleibt
bie
80
bualiftifct)en
3m
3)etdmud Serben
ott fr ftc^ fetenbe ubftan^en genommen, roelcr)ebem2ettbiIbneral3 Ttagaeiy^iava bienen, unb on roelcf)en
Sbeen als
aufjer
bt'e
5)a|
bt'efe
festere
tft
-Slnftcr/t
t)on
j
bem
grofen
^ lato
telfad)
ausgebrochen
bt'e
roirb,
befemnt
eben fo
befannt aber
auet),
baf
ju fetner Uebereinftimmung
fdn'ebene 2lnftd)t roar,
elefyrten M jur @tunbe barber noer) gefommen fmb, ob ba6 roirflicr) feine ent* unb fomge E)ter, elje be fjefligenStuguftinuS
ben Sluguftf*
mt
uicr)t
aufgenommen, angeregt r)at, tr)re teile ftnben. eftftel)t, nneSlato bie 3been genannt r)at: ba6 <Se^>enbe, ba3
(Seenbe, baS roatjrfmft e^enbe, baS rein fr
ftcf)
fcr)lecr)tfnn
(Sin*
fei*
geftaltige,
ba6
ftet)
ftetS gleidi)
ift,
noct)
auet)
).
Sinei)
ba3 macr)t
feine (Scanne*
wenn
Tim.
b.
er fte
f)ie
unbba
p.
28
a.
c; 29
Farmen,
p.
132
d. e.
Phaed.
Cratyl. p. 401 c. WlbfyUx (gcfammelte driften, l;er= ausgegeben fcon Dr. 3. 2)lnger, JJfrgenSb. 1839, I. . @, 427) nennt in ber Auslegung be Cplato baS bie gett)ol;nIid;e 5lnfic^t. Vult enim Plato, esse quasdamsubstantias invisibiles, incorporales, supermundiales, divinas et aeternas, quas appellatideas i. e. formas exemplares et causas naturalium istorum manifestorum et subjaceutium corporalibus sensibus, et illas quidem esse veritates, haec autem imagines earum." T e r t u 1. de an. c. 18 cf. Th o m. Aqu. Summa I. qu. 15 art. l;DunsScot. Sentent. lib. I. dist. 35 qu. un. 3n ber ncucjten eit tfi taubenmaler ($t;tlof. be tjriftcntf;., 1. 23. ef)te oon ber
p.
1
100
c;
3bee,icpert 1840,
beS ^egel'fc^ert
<S.
83
95; man
unb
tltlf
tyfiemS, Sftain^ 1844, @. 57, 5lnm. 2) mit feiner QBaffenrftung ber ele^rfamfeit fr biefe 2)eutung in bie
To 6v
Y.ct
ov avxo
civrrj
r\
Xrjd-cog
ov
jiioi'oeideg
v.ai
y.aly.aza
xctl
xavxa,
ovdt[.iiav Ivdexo/ufvov
rioXt^gov
;
%a
nc<Q<xdeiyf.utTct u.
ff;
Phileb. p. 15.
Tim.
p.
27.
ff;
Phaed. p. 37. ff; Cratyl. p. 386. ff; f. f. de Rep. V, 479. c. d.; VI, 510. e. 511. c. d.; Pannen, p. 132. d. e. Soph. p. 248. a.; Politic.
p. 269. d.
Der
eine
81
ber SBieffyeit
begriff
$ fa a ^
formale Qmfyt
ber (Srfeuntitip
unb 9)cannig*
r ft
falttgfett
beS 6el;uS
ttt
unb fr
$$tclr)ctt
Mos
(iul/eit cutfyrcr/c
v>ielmcl)r
beruht bie
unb 3)tamttfatttg,
Uit, in
tri
(rfct)eiiiung
tritt
fetbft
auf einem,
burcv)
baS Snbwibuelle
l)inburcf)3ier)t,
unb
mit $u
bem ganjen
unb
9Jiannigfa(tigfeit fr fetn33ewujjtfe^n
fo
ift
(Stnrjejt
jufammenfaft,
er
nur ber
w tritt*
bem 33leibenben unb Unwan* 93tell)ert unb 9Jcaunigfaltigfeit nachgegangen, unb beibaren in ber l)at biefeS in ftet; aufgenommen, fo bap biefeS, wie aufer )m fr
eigentlichen etyn,
ftd) fetyenbeS
@S
bar,
ift
bat)er
er
wenn
fonber*
felber
beff)atb
im SBtberfprucije mit
fict)
3been batb als krnunftbegriffe, boc> jur SLar)rt>ert unb 2irfer beut
etyn
entfprect)e,
biefeS
nact)
fcollfommen wieberfyiegle.
Slber
eben bepfyalb, weit ber begriff berhaupt feine SBafyrfyeit unb reale
fyat,
attungSbegriffe
feiner
fdt)fect)t(;m
ba ber begriff
I)at,
als Slbftractum
baS Setyenbe ju
93orauSfeung
unb
feine
Gmftenj alfo
erft
on beS
teufen abfngt, fonbern fet/ou t>orr)er muf, um on biefem erfannt werben ju fnnen.
eifteS
Stilein eine
ift
unb
i>ort/er fetyn
anbere grage
ftcf>
ift,
wie
nact/ *plato
erhalten.
Dachte
bie in
er
biefelben wirf?
als eigentliche
ebanfen otteS,
bem
gttlichen 2)enfen
ffyren
auet), nact/
fte als auf er unb neben ott fr ftet/ fe^eub unb mitott gleict/ ewig? unb wenn GnrftereS: t/at ott in )nen etwas StnbereS als fein eigenes Sefen,
ober backte er
b.
t/.
t/at er
in it/nen ein
9cict/tict)
fte ftatt
eban-
6)
@o
II.
3$. @. 105.
(j
angauf,
unb
82
ftcb fetbft,
felbft?
Seme SluSleger
t'l)re
t'fyrer
mglichen, unter
ftcb
gartet fr
ofytte bt'e
Deutung teilen
fo
aiii
unb
tft
gefjen
machen $u fnnett,
I).
rauf ber
runb ba&on
bt'e
fetber liegen, b.
er tnujj fetber
ber
Sfugftcfyt
ba
tft,
bajj
bt'e
eine 2)eu*
tung fe
$hnett>
ftc^t fo
alleinige
wirb bie
unb auslief licf/e wirb beclarirt werben Srage baf)itt geftellt werben muffen, welche 2ln*
feine
bie
orl)errfd)enb
war.
@6
fei;
^t)itofo'pl)ett
wollen,
ivelct)eit
egel
eins Ott
weltl)iftorifcr)en
Snbwibuen nennt,
ift,
beffen
t'l)rer
*pln'lofot)ie eine
on ben
alle
weltljiftorifdjen (griftenjen
bie Ott
(Sntftelntitg
an auf
folgettben
Sten
fr
bt'e
Wt'cHung
beS eifteS
fr
unb
unergleidjlidje 3)iateftt'f,
womit
aucr)
werben
it)tn
Sfbrebe geftellt
werben,
bajj er eS liebte,
ftct>
in ben 23eft
fo ieter
um
biefen
3beettreicbtt)um
tnnerlid) febarf
m'djt
31t
ernanntem,
eS unterlief,
benfelbett
31t
f Reiben,
unb nad)
btefe
beftimmt
31t
3tel;en.
feftett
)af
Uttterfaffung
runb
in
bem
wie
Mangel
3weifelj
etne
unb
Offenbarung orliegt,
anel)
i\t
auf er
(Stauben*
feine
(Sitten
,
mater
cufation enteilt,
@igentl)ntlt'cf/feit
unb
31t
cS fo feine @igetttl)ntlicf)feit
fefte
f)aben 8).
3)arum Fonnten
bie
an
) 8 )
$Pofb^ie
Hebet
bcS C^tfftcntfntmS,
I.
metap^ftfcfycn fragen
@djtt?icrigfelt,
3tflct
fft,
unb bet
bie
oon
U)eld)er
bc
83
cUM'ffcStdfcittitfi'teuSrfjriftcn
teu
,J
uub
bie
3been fr
g
btc
gleitet, fft,
uert
ftd)
Q'C it
it
p n
i
it
alfo
Quid autcm
in bis vcl
de his singulis partibus Plato senserit, icl est ubi firieni oranium actionum, ubi causam omnium naturarum, ubi lumcn orauim rationum esse cognoverit vcl crediderif, disserendo explicarectlongum esse arbitror et fernere esse afiirmanduninon arbitror. Cum euim magistrisui Socratis, quem facit in suis voluminibus disputantem, notissimum moremdissimulandaescientiae vel opinionis suae servare affeetat, quia et illi ipse mos placuit, factum est, ut ctiam ipsius Piatonis de rebus magnis sententiae non facile perspici possint." De Civ. Dci VIII, 4. 9 4. 5luft. 9f*iga 1794, ) @o ii 93. St an t, rlt. b. r. 33em <5. 595; $inb erbat er, Qlnnrerf. unb Qtbljanbl. $u de nat, deor., i eip$. 1790, @. 153, unb de nat. deor. felbft, fieipj. 1796, @. 21 03 u Senne mann, 1. c. II. 33. @. 370 ff.; I e L c. II. 3$. @. 94; Vorfiel JJSItbng im'S na et) 3n^alt unb roed: 33raunfct)r 1795 <B. 90; SJtnbifcfymann (latonS tm., abamar 1804 @. 14. 41 n. 6 Trcndelen b urg Piatonis de ideis et numeris doctrina ex Aristotele illustrata, Lips. 1826 @. 42 46; id. de Piatonis Philebi consilio, Berol. 1837 @, 18 22; Richter de ideis Piatonis etc. etc., Lips. 1827 . 12, roelct/en man aber, ielTcict)t mit metjr 9cect)t (man i??rgleict)e . 9 unb Wienbarg de primitivo idearum Platonicarum sensu, Marburg. Catt. 1829 . 35), unter jene glten tann, freiere einen ibealifiifcfyen ^Jant^etStnug in $Iato finben Weisse de Piatonis et Aristotelis in constituendis summis philosophiae prineipiis differentia, Lips. 1828 , 23; Schramm Plato poetarum exagilator, Vratisl. 1830 . 14. 33; Olein^olb 1. c. . 63.; Ocitter 1 c. II. 93.416; Stallbaum in Tim. 27. d; Moeller Theodicaeae Platonicae lineameuta, Berol. 1839 @. 16; Dittrich dissert. inaug. de Cratylo Plat., Berol. 1841 @. 19; tgroart, efet). b. ^tytlof., tuttg. unb b. 1844, I. 33. @. 126. 313. D^ne 3relfel
., l j t;
,
bat bie
f)or)e
9lct)tung
in
reeller 5piatb"
ftet;t
Bei
SSielen
auet)
baS
3t?rfge ju biefer
tbeiftifetjen
ift
2)cutung
betgetretgert.
etbft
tauben*
maier (unb
ttnftcfietti unb ct/roantenben 1835 unb 1836 T;erau3gegebenen SBerfen, bem Pragmatismus ber cifteSgabcn . 158 unb Soft,, cot. Gmgena je, . 456 f. 381, ben X^ctmuS in )m finben ju dnnen. Senn bie fteiuplatonifer bie 2)ifferen$ $rotfct)en ir)rem tyiato unb bem
baS
fo
Begreift
ftet)
baS au u;rer teltung gegenber bem in b.^erer Q3otIenbung ftet) be* ro'brenben @briftentr;ume, unb ebenfo , roenn baS ({jrtftentf)um feinen
leuct/tenben Gsinftufj auet;
flct;
auf
fle
fie
gerabeju,
um
im Kampfe gegen
baffelbe leichter u
behaupten,
buret) ct/riftlic^e
gebrauten ebanfen otteS
*J3f)itofopt)eu
tt'or
84
erflren.
it/m
ber peculatfon
bc^eidntet,
tiuiv
nicr)t
[itbftaitttell gefdneben, unb erfferen als foi'g unb in feinem 2Serl)ftniffe jur SBelt als j'vg diaxogts y.al nvxLov ahiog; allem barauS folgt, aud) roenn, uue
,51t
jiocifelu fft>
beS Clato
d>] uiovQy6g,
t
Tronjurjg,
7raxi)g
vovg\\>t\\{\\$)
ift,
lud
im*
tn unenblid)
unb ben
als
annahm,
Soll
einen
^rincip^uatiSmuS
fo
bilben.
^latonS f)eiSmuS
ftet)
ftd)er fetyn,
mu
r)abe,
unb
fo
lange
93er-
fann,
Deutung
fr
ix>elct)en
berjenigen,
ben ibealfftifeben
Pantheismus
,
ben eigentlichen
aud) in ber
unb
oergt.
fr
luterten.
II. Qlbtl;.
50can
(S.
1
1.93.
fcon
67
5
,
77j
d)tijif.
hierber:
Flling
33orrebe
I.
et,
rreg,
3Jtyfltf
gum
eben Sefu
Dr. Sepp .
ber
3ol;.
Ol
2lntt)ropot.
2.
9fojT.
cot. cot.
tig.
ic.
je.
e it
taub enmaier,
3of).
rig.
.466.
3)en
angeblichen
3|i Clato'S
terfueijung unterworfen
SBUtJtjin
?
feinem cfyriftcfyen:
peculatton 3$et8inu3
10
)
la'pig ijt,
unb ftreib. 1842. SBenn Cic. de nat. debr. I, 13 nur einigermaen jUtfet fo roarb C^Iato fcfyon Oon peufippuS, feinem Neffen unb
Sax\3x.
fagt
ut. de plac. philos. I, 3 c O de d-eg rovg eaxi xov %dof.iov' momit ben SB orten in n. lO:,,Tg leag xmoXcc{idvti \v xoig voYiJiictGi y.ai xalg (paiTaoiaig xov d-eov, xovxeoxl xov vov, vrfcoicooag" aller t|eifti[d;e inn abgefc(;nittcn ifi, unb Unter ben $lato ganj auf bem taubpunfte be 2tnaragota9 fte^t. teueren Oerftc|)en il;n fo: Siebe mann 1. c. , 139. 142; d;eb=
ep. 65, unb
Seneca
PI
00m
mat er
fclbft
85
tauben*
erfolgt,
er bie beffere
$t$tng
wirflicr/e 2Beltfcf;pfung
burd) bcn
Rubere
n
unb glauben
titbertt fte
fn
il)iu
einen
t (
^an
ba
t f)
m u ftubett gu fnnen,
fn (einer 93or*
ftelfung
S(ujtc^fei;u ber
Sftaterfe aufjer
ott
tn ?lbrcbe [teilen,
unb
biefe fr
12 ott beftimmenb unb bitbeub einwirft, erflren J. enbeter ^antfyeimuS war aber bod) wofyt niebt
@fn
bte
foTct)
iM*
Sfafdjauung
*ptatouS.
mgltcfi
finn
Solan mag tu fernem fEfmitS bem Wltyfyix fo iuel wie Rechnung tragen fo ganj unb gar fann ir)m ber Siteral* nic^t jum Dpfer gebracht werben, unb um nodunal ^latone
:
$erb(tni ju SfnaragoraS
fettS
31t
berhren, fo erfct)wang er
ftcr)
einer-
fo
wenig
\m
biefer jttr
anbcrfettS ebenfowofyl
\m
biefer
ben Beftfroff
augteicr)
fr
ftd)
aufertjatb ott,
unb
wirb Nichts"
on
ling, pjitof; unb g/, bing. 1804, . 35; Elverfeld dissert. philos. exhib. convenientiam philosophiae Piatonis cum philos. nostrae aetatis, Jenae 1840, pag. 14^ Stutzmann, Plato de philos. vel dialog., qui inscrib. "Eoao%al,
Erlang. 1818, p. 21; ^offmann, bic SMaleittf $taton8, 2tfnd;en 1832, .28. 38 f.; Schatte je. @. 112; Sauer %. 6$., ba3 %tfr.* litybeS IjiatontStmtS, ubing. 1837, befonbetg <S. 71 82; Szo-
stakowsky,
")
Jtritif
de
mundi
prineipiis
Kuehn,
I. 93b.
@. 92;
;
Stotfleffung
unb
lid;e
ftcmg
je.
Qldetmann,
f.
ba
(5f>tift*
) 60 Hrnet,
tong
ec'bcn
cfd). b.^ilof.
ctpj.
unb djrlften,
unb
Sftcaieg,"
fonbetn
j/atS
,
etfta ftotm*
unb als etwas itgletd) aber auf unetfttlidje Seife bc8 eijtigen 9tttemvfangli(^e8 unb Vernnftigen t^cil^aftig," unb biefe Sbeate, fagt et @. 250,
Unftd;fbate8, baS
,
man
ef&altc
tie."
Wt.
SKalefttf
gum Beaten, als roie ba8 Zentrum jur ^ettp^e* SW^Ier rt. ai O. @. 423; 0 ff mann, f. ic. @. 37; 33o^atl'e k, @. 115.
fid)
hierber aud)
fettJtgfcu ber fetyenb
iter 13 ).
86
Lorano
unb
erfennt
Untrer; bfefe
befummle Sinnabme
rect)t
ficf>
bem
S3ilDner
ift
fclbft
fugenben Materie
fo aber
nnn
6ei
ibm, uue
r
ofter
-^antefemnS unmglich,
auch ber
reine
j etSmitg
er fei) in ber
(Speculation
roeiter
gefommett
aU
SBefen
$tf
fett,
e3
i^m aUerbtng
er
feft
baf
bttreb
felbfttgeS
3been baS
fommt
an
tt)o
biefer
ott boch
tnflemem
SOtaf^ftabf/
allein
ebanfen?
u ).
Cf. Tim. p. 29. 30; Phaed. p. 72. 98. effebe Qinnabmc Materie fanben in i6inauc|: Cic. Acad. quaest. I, iog\ Laert. III, 69 (41); Plut. de 6; de nat. deor. I, 8; plac. philos.1,3. 36. 37 (ed. Dbner Paris. 184 1) tom. II; ibid.
)
13
einer
efrigen
cohort. ad Graec. p. 19. 93ubfe I pag. 677; 1. 1. c. II. 93. @. 370 373; c. II. Z. @. 156; Siebenten 1. c. II. 93. <. 7376; 2Be|er, Qlumerr. gu Cic. 3 93cbern fcoin 9efen ber tter, 93raunfc6ro 1799, @. 42; ftinbet fcater, <ir a. ., $ninerf. n\ (.3.156. 158; de nat. deor. @. 22; cbclling, Sbeen ju einer 93bifofophie ber 9?atur, flanbsfnit 1803, '. 14; 5) ott in g er a a. >. . 74; Dicinbolb 1. c. . 119 e; @taUba um in Tim. 30 a. b taubenmaier, -$bof. b. (H;ri= ftentbum I. 93. . 8892; igroart a. a. O. I. 93. @. 129 f.; SR: MI et Dr. SMf. a. a. >. . 12; untrer, 2s>bia, pbilofopt;. Safcfccnb. II. 3afrg. I. %$$. 6. 285. 14 ) Nullo modo ideae possint Deo tribui, ita ut quasi ejus sint cogitata; nusquam enim hac de re aliquid dixit Plato, ut mirum quantum errassc yideatur Stallbaumius." 1. (etatmig tvie rum 9xvtt)ei= c. pag 44. btgern be ^antbeigmu in 5J>Iato rohb biefer Umftanb au) oon er* tbeibigern bcS bualifiifcfocn ei3muy Dcmijjt, um bavau gegen ben la= tonifrten bciSmu ju argumentiren. <o j. 93. on 5tenbarg 1. c.
Justin. M.,
Bruckcrl. Sennemann
c. toin.
Szostakowsky
<.
finbet ftcb
in bie
^bofcpbte.
eine
596 599
9L"orfrcI=
ivie Rieht er 1. c. . 12 fagt, universae sitigularum rcrum notioncs in intellectu divino" erfebeinen, inbem ber oijfuovQyogvAi einem Sif)=
communes
et
$)icfcr
gilt,
.87
tr)ciftifd)en
Kngef
\\}\\\
einetf
nur fyaWmty
SMege
fytyw,
Formte, wxt
bei
fcloft
ftellen,
fer
>
unb bod)
er tu biefer 23c,u'cl)ung
uub
blieft tie*
at$
^nardgra&v mit
er
Vereinbar
i% \va$
(te
aber
mte, wenn
einnhme.
beffef*
fcen
etma ott-
lid^cS,
unb
hinauf bi
(Snngcn 93
e
mr
r u>
Vernunft, fonbern
ttlidjeu unb
tfi
,
an b
t e
iueld)eg ntct)t
geworben
foubern ein
gfetet)
grftdjfeSjn, unb al
foldje
eine
ewige
3 b ee
tft
*).
3fi
noer), fei) e
ler Verglichen
33ettgcftelle
unb
unb
vielerlei
roelcfje
allein
alU
nur
it)r
nict/t
ben Sr).eimuS
fict;
man
ftc
anfhrt,
unb gerabe
in
fpiegelt
tonifetje
bem
ben
unb'erfdjeint fonacr)
ber
Stfd)fer
aU
ein
fid)
r>erfnli=
d)eS SBefen
(Stoff,
%l) eig
mu);
allein
fct;afft
niebt
$roar
nimmt biefen al3 einen fetyenben (2)el3mu3). 3 ift mglich, bnf ber Xifdjler bte^bee von bem, Woncid) er ba3 Vor=
fonbern
geftalten unlT,
|anbene Material
ift
nu
er
ftd)
fte
felber hervorbringt;
aber e8
ntcfyt
nott)roenbig, inbem
ebenforDl/l
fict;
au a'ufjcrer5lufct)auung fold)cr2ftufterbilber in
faifit
(bualifiifd)cr 2)ei3mu3, unb bar um ftel)t biefe teile gar nid)t, Wie ($. $r. ^errm ann [cf. Guil. Orges, comparatio Platonis et Aristotelis librorum de republica, Berol. 1843 pag. 25] will, mit ber fonftigen tatonifd;en ,3beentet)re im 2Biber= fvrud)e); unb beunit enblicl) aud) ber an tl)eigmu nid)t leer auSgefe,
ftnbet fld) bafetbfi,
wo baS
ffiirlen be3
auSgebrcft
ift,
egyd'Cercu
%a
ie
alla a
a. O. @. 91 auf biefe auf eine Vereinzelte fr ben platonifd;en St)eimu3 nid}t5 nod) mit grerem SRecfjte aber fagt er <S. 92/ bafl ^3fato au3
ECivrv."
(Stelle
(Staub
enm
aiera.
fct;on
Mangel an
d)cn
9Beltfd;opfung bttrd)
ben perfnii*
@ott
i5
)
Verfolgt, fogleid)
De
Republ,
X,
p.
611 e; Phaedr.
p.
246 aj
Phaed
p.
79
d.
e; p. 76 c -e.
fette
88
brig
artet)
,
unb
biefer
ift
nueber,
of ber 2)
e t
dmu 6
ein
fonberbar lauten,
;
buaitfr-ffctyer,
intern Vtato
fetbft
nfct)t, ttrie
@otte6 ubftanj
fetner C|3t)ofopr)ie
imb
SlnaragoraS
bie
3been
baS wre
ein $ortfct)ritt
<5?dj*
ftet)
aber auef)
nict)t jttr
3bee @otte6 af
pfer
fiel)
erfct)nnngt,
auf welct)e als auf einen vorzog xoq/lioq, als auf ein 'Cwov tdiov , als auf naQadsiyf.iaTct hexdi^uovQyc, jitm 23el)ufe ber eftattung btefer
trbifer/en elt
Hielte.
Stile
ritnbe,
wetct)e
man
bagegen vorgebracht
t)at
unb vorbringen
wat)rlfcf)
,
mag
91
16
),
vermgen
nict)t6
it>elct)e
(6
wre
mei)r
at
wollte,
ein 2lriftotete6
buret)
20
3at)re
ein
unmittelbarer
<Sct)itfer
Umgange
je
bie
17
).
gelebt t)aben,
verftanben
16
33ur)le
1.
c. <S.
100
bem
er
ubtigen
r
reb>=
unb @ci)arfftnn"
ttor;
nict)t abfpritt)t,
i
bie UnBegrctflict)feit"
aU runb
Dagegen
eben fo ER
d? t
1.
c.
.12;
gefiettt
aU
bie
5lBtel)=
nunggrunb
t)abe.
gelten
ba
ein $t)ilofor>t)
1.
eine
Xennemann
,
c.
<SuB=
ftanjtalitd't
1.
berSbeen (unb bcrfelBenAnjtcfyt ift auet) %x enbelcnBurg c. @. 45) baj? fie einen ^Raum einnehmen unb anfct)auBar fetyn
5)iefcm inrourfe
,
muffen."
tritt
SBienBarg
1.
c.
<S.
25,
ein
Q3er=
mit ber $rage entgegen, Wa3 benn bie nun einmal nict/t roeg^uleugneubcn eifter, roaS kenn ott felbft fr einen 9taum einnehme? 51 ft (efct). b. $l)ilof. . 100) Oernmfet $ur,
ttjetbiger ber ntBftan$iaIit't
freiliel) :pantl)eifitfct)en
,
(Srfla'rung
Sbeen auf bie ft-ermr be oroafier, unb nennt fte (in ber (Scfjrift: $(aton6 SeBcn unb @tt)riften ic. @. 158) urfprn gliche eifter" unb @. 250 bie l)bt)eren unb jmar I e B enbig en 33 c griffe, ba b am o* nifcl)e 39anb, baS bie inl)cit unb ^ielf>eit oerfnpfr, unb i^ren 5Bt=
berfprueb SKrfbfjnt."
17
)
ine
folebe 93ct)auptung
wagte
roirHitt)
93ut)fc
fct)on
1.
c. <S.
105:
@
feine
ift rool)l
erfannt i)aBc."
UeBrigen
be
in
alter eit
egner, aber
Otytlof.
gefunben.
371. f.
tauben*
maier,
^riftentb,.
I.
*'. .'
95 9lnm.
QU3 Apologeten
3t
genannt:
Srcnbelen=
(gfcen
fo
Wetilfg
89
t'I)m
SSfi ft*
er ber
von
annehmen, baf
feinem
2)a
nicr/t
man
atfo
von
tfym
nicfyt
artcf)
annehmen fann,
bemfetben
ivn'ffentlicf)
engnip aber
ift,
baf
von
,511
fr bte 33eftimmnng be
principe s
fopln'e bte
bte ftef/erfte,
tl)eiftifc^en
tt)of)l
3)ei6mu6 vt>ot)I aueb unb ba vorfommenben tI)etftifcE)en unb pan* Q]orftettungen ftnb nur fef)r nntergeorbneter Statur, aber
buau'ftifcfyen
nnb
bte
I)ie
geeignet,
benbigfeit
unb gtfe
verleiben,
unb erftrbar
etnerfeits
au3 au3
boc) jugleicr;
1.
c.
@. 5
f.
unb
Gu
i 1.
ges
1.
c. <S.
54.
2Benn
einige
^latonifer
it)ren Steiftet
ttjeifttfcfc;
beuteten,
fo,
Petavius,
e met)r,
nicfyt
rent,"
aber,
t)at ftctj noef; Dritter (@efd?. Sbeen aU nur bie unterfcr;cibbaren 33eftnimtngen in ber gttlichen Vernunft, nact) rocIct)en ba 5Bat)re in ben @rfct;etnungcn ber BeIt unb in ber 2Biffenfcr)aft ft) orbnet, baqu*
bemht,
bie pIatonifct)en
tr)un;
aber <&.
18
384
man
irscnigfteu geroiffen
tnufj.
%?htn jueriennen
ftd)
inbefcnbere
Xx enbelenburg
in
ber
a.
auf gt'njenbe QBeife feine enntnifj bes> 3{riftote(e; alTein bei aller eroanbtrjeit fann boct) audj er niebt umtyin, @. 46 ju geftetjen, bafi QiriftoteleS on biefer (sc. tt)ei<=
ftifd)en)
@ct)rift jur
Deutung
1
iclfactj
abgebt,
,
allein ein
Tho m. A qu.
tot.
t)at
ben
I.
unb at Suijima
Theol. p
qu. 15 art.
ftd) erfpart,
Metaphys.)
not. 41 it;n ben fielen, meldte ber -$(aton Sbeen eine gegenteilige
lid)tet 1. c b)at ba^er bie 2Rr)e anber beuten ju hotten, unb nennt . 13 unter 33ejugnat)me auf Met. VI, 13. 14 gerabeju unter
QXrtf?c^t
Regten.
3Wan
ergf. auet;
tauben m
1.
aier
1.
c. <S.
Met. XII,
6;
Stgroatt
c. <S. *141.
bem Mangel an
'&}en6tt,
(Sm'fidjt
.90
ben perfnlf*
prjifofopfyifdj) cn
eine 2eftfd)>fung'burcr)
itnb anberfeit
au6 ben
Ueberlieferun*
pantfyeifrifcfye
t'fjren
tnfhtfl mtiibteit.
au 8
ugn
ft i
n n 6 befttigen.
lauften anf
er
Inguftinu0
mar
fcf)on bnref)
feinen
dirifth'cfyen
gefreltt 19 ),
nnb ivenn
auf biefem
Sbeen
belbare Urformen nnb ritnbe tifye, \va$ fief) in ber 3t nnb fomit im
nberung barlebt,
beftimmte
fief)
nnb
in ber 23er=
geftaftet
20
), fo
,
tritt hei
fie
i
jm
gleich
l
auch ber
t^etftifcEje
^Begriff |tnj'u
baj?
fenfelber finb 21 )/ fomrt eigentliche tton ben JDfngen foro()t or als nacb )rer Schpfung, nnb
$o(ge ber
(Srigfeit
nnb
unr-ernberu'cfjfeit be
felbft auet)
19
emig nnb un
i^m
,
er
nb
) 2)af}
ba SBtffen war
ein Slugftmtcfi
gleicfy
ber laute eine fcf)tecr/tr)intge runbBebingung fr unb ber in feineu cfyriften oftmals nneberfe^renbe
in
Evang. Joan.7)
,
tt>eld)er ntcfyt
fonbern
;ui
auf
tief ttiffenfcftaftHrtjerltefeer^eugung
.
bargelcgten
2lnficr/t
ba6
33erT;'Itntfj
lauten unb
QBtffen.
20 Sunt namque ideae principales formae quaedam ) vel rationes rerum, stabiles atque incommutabiles, quae ipsac formatac non sunt, ac per hoc aeternae ac semper eodem modo sese habentes , quae in divina intelligentia continentur; et cum ipsae neque orianlur neque intereant, secuuduin eas tarnen formari dicitur omne, quod oriri et in-
terire potest. 21
LXXXIH
n. 2.
)Has autem rationes ubi arbitrandum esse, nisi in ipsa mente creatoris? Non enim
tra sc
est ex-
quiequam positum intuebatur, ut seeundum id constiquod constituebat; nam hoc opinari sacrilegum est." 3)er Quaest. cit cf. de gen. ad litt. IV, 6. 24. 29; V, 13. 33eifa| extra se quiequam positum intuerietc." Oejiefyt ftdj tttt* t>er!enn6ar auf *piaton8 Tim. 28 a. 29 a. 22 Quodsi rerum omnium creandarum creatarumve rationes in divina mente continentur, neque in divina mente quiequam nisi aetern um atque incorarantabile potest esse, atque has rerum rationes prineipatueret
5
nimmt, nue *lnto,
form
bas? 23t(b
91
^it
ftfe,
5in>or bte
3bce al unft*
imb
er
ttnttbt'eff,
i
um
be6 Cipro
b
t
<&tt b
e
51t
9c a
l f et)
fett n n b
aber er
9c o
()
n> e \\*
a fett
bcr 3
e e
u flar
mac()en 23 j
ftuntteft
meufd)(t(f)eu &$iiftUv$
er,
l)ert>or.
(Srftere, fat
ftub
Moe formen,
bauu
5
upcrltcfj
an
irgeubtt>e(tr)em
(Stoffe
re erben
ftub t'n
ftd)
nurffamc Urfad)cn,
tton
4
a(3 bte
ku
fetter
Seben^gebanfen,
ber fr
bt'gen
24
4>rin eisten
bureb
mit
btefe
nadjfofgenben (Setyn
fr
tu
),
ruelc&e
unb
ott
grn*
les appellat
ideas Plato non solum sunt ideae, sed ipsae verae sunt quia aeternae sunt, et ejusmodi atque incommutabilesmanent." Ibid.; cf. de Trin. IV, n. 3. ,,Non est consequens, ut Deo aliquid existimemus aeeidisse fortuilum." De Civ. Dei XI, 5. In Deo enim novum exstitisse consilium, ne dicam impium, inepfissimum est dicere." De Ord. II, 17. 23 Si j Faber facit arcam, primo in arte habet arcam. enim in arte arcara n n h a b e r e t non esset, unde fabricando illam proferret; sed arca sie est in arte, In arte invisibiliut non ipsa arca sit, quae videtur oculis. et illa manet, quae in ter est, in opere visibiliter erit,
: 1
arte est.
Sic ergo Sapientia Dei, per quam facta sunt omnia, seeundum altera conti et omnia, antcquam fab licet o mnia." Tract. I. inEv. Joan. 1 n. 17. Quis audeat dicere, De um irra tionabilite r omnia condidisse? Quod si rede dici et credi non potest, restaf, ut omnia ratio ne sint condita."
11
LXXX1II
n. 2.
enim alia sit species, quae adhibetur extrinsecus euieunque materiac corporali, sicut operantur homincs figuli et fabri atque id genus opifices, qui etiam pingunt et efngunt formas similes corporibus animalium, alia vero,
24 ),,Cum
quae intrinsecus efficientes causas habet de secreto et ocCulto nat u.r ae vi ventis atque intelligent s a r b r 0, qttaeuon solum naturales corporura s p e e e s verum etiam p s a s animantiura animas, dum non sint, facit". supradieta illa species artifieibus quibusque tribuatur, haec aut em altera nonnisi uni ar tili ei creatori et conditori Deo." De
i
i t
cf.
in
Exod.II,
21. $tet
bet 25 ).
92
ift,
3)mge
t)abe 2{i ) , ba6 ift bet ir)m n aujkr allem 3weifel; benn ba nad) ibm jeglicbe Setyn ttor feiner
s e l
3been angenommen
jetth'djen
(Srfdjeinnng fct)on im
ift,
in
wie in ber
mit ?lnberem, fo
anct/
im
Unterfdn'ebe
an Ruberem
auftritt, fo
Un*
terfdn'ebe fct)on
pm
Lorano
gebact)t,
nnb
ertftirt
fonacb, felbft in
).
feiner (Siii3e(l)eit
27
fdjaffenen $rincipien
ott als bcm fd)affcnbcn principe unb ber 2)inge gc* e|tere beftimmt itnb rccfcntlicr) unterfcf)ieben.
grnben itjm im gttlichen arbitrium, unb ftnb nief/t als bie unter33efi(mmungen bet gttlichen ubftanj fclbcr angufeb)en. 2)amit ift ber reine ^eimn im ^Principe fcftgeftet, nnb aller $an* t^cimu ermieben inbem berburd) f t er) fefycnben ^c^ften 3ntel*
fcr)eibbaren
,
ligeng,
nnb Vernnftig nod) bie SKacl)t Don il)r 33erfcbiebenc3, ein yii)t-^di Jtt benfen, (91icv/ttcr)^) ebanfen nennt rre, a. 3?orr. roeltlicfye (Sentratgebanfen." 2)iefe ^Srincip^atur
ruie billig
, ,
guetfannt hurb,
ein
I,
griect)tfc^e Wien niebt mit Cic. Tusc. 8 im Satein a\ blojjcformae vel species voieber gu geben, fonbern als r a t i n e s : ^Idectg igitur latine possumus vel formas vel species dicere, ut verbum e verbo
aucr)
ben
0.
$lugufHnuS,
baS
I,
24
Acad. quaest.
transferre videamur; si autem r.atijoril|es easvocemus, ab rationes cnim interpretandi quidem proprietate discedimus, graece loyoi appellantur, non \dkai } sed tarnen quisquis hoc vocabulo uti voluerit, a re ipsa non errabit. Sunt namque ideae prin cip al es formae quaedam vel rationes rerura.." LXXX1II quaest. qu. 46 5 cf. de gen. ad litt. I, 18;
II,
6;
25
)
IX,
.18.
Ante pvimordia saeculorum et ante omne, quod vel ante dici potest, Tu es et Dens csDominusque omnium, quae creasti, et apud Te renini omni um ins tab ilium s t an t
c a usae
1
e s
et Confess. I, 6; cf. de Trin. IV, 1 de gen. ad litt. II, 6; V, 14. 15; Tractat I. in Ev. Joan. 1, ibid. III. 2 SWan fc$e Phaed. p. 100. b. cff.; Philcb. p. 16. d; Parj raen. p. 131. a IT. de Rcp. X, 596. b; 3iicb/tcr 1. c. . 12; bitter 1. e. VI. %% .312.
;
;
11
s,,
27 Cum omnia rationc sint condita, nee cadem ratione ) homo, qua cquus, hoc enim absurdum est exisfimarc: singula igitur propriis sunt creata ralionibus." LXXXIII quaest. qu. 46; cf. de gen. ad litt. III, 12. 14; V,
55'a$
93
man mu
unb
r-on
il)t
fictj)
nmre
mm
Sfatgttftfttf
Sbeenkfyre, unb
ttott
ot-t cntfjft,
burcr) bie
Uuterftfeibung
SBfefert,
jiMfd)en
2)tngeu wrfen*
ofyne felbfi
etnfacfyft befettfget,
ftd)
n'tfjmt,
gegen biefen
,
bte weitere
grage
meiere
14. 15;
10.
Dttttct
1.
Qtud)
inline
ift
nad)
fei*
nem
einem yernnfttgen egriffe ge= fd) ffen; alic trgt baf;er einen Vernnftigen 33egriff inftrt), tt>eld)er fein innerfteg QBefen bilbet, unb ifi biefem egriffe entfvredjcnb Vernnftig
unb
gut." 28 SBu^Ie
)
ift
tf
lieber, tp'el$$
biefer
1.
c.
598
felbfi
$ann)eift
fel)n,
(5;inauationlcr)re,
unb erblicft u)n toegen ber confianten ^ertverfung ber nad)bem er bod) bte Sbecn als? abfolute Oiealitten an-
ftd) felbfi, inbem er einmal aiTeOfJea* ben gttlichen Scrfianb Verfemt, unb bod) nid)t alle 2)inge als $ur@otu)eit gehrig yorgeftcltt nriffen mottle." Qltlein biefer 2ibcrfpru)
nur im Jtopfe bc3 errn 33ut)Ic, Sbeen aU abfolute O^ea litten gebad)t, n>a aber gan$ falfd) ifi. 2an t;tte freilief) von u)m aU efd)id)t[d)reiber erwarten folien, bafj er au ber Ouetle fd)pfe,
ftnbet ftd) bei Qlugufi'n nid>t, er erifiirte
jett er
fld) bie
ftenn
ift,
e and),
nrie
bitter
Von
1.
c.
@. 184
aufrichtig
gefielt,
fte
fd)tt>er
verfat bar,
unb bie (bm aud) nid)t immer leid)t ^u Vcrfier) en flnb, mit aller <inge> bung ju folgen; allein er mrbe ftd) baburd) grnbttd) Von feinem Srr* u)ume geseilt r)aben, inbem er gefunben bben mrbe, bafj 5lugufiin ben mundus intelligibilis mit allen bartn befd)loffenen Sinjel^eiten im gttlichen 2)cnfcn aU ein gttliches 9Hd)t*3ci) fld) bacr)te, ober \va fann Harer fetyn, aU roenn er fagt A liter ergo in lllo sunt ea, quae per Illum facta sunt, quia regit et continet ea } a 1 i t e r autem in 1 1 1 o sunt ea, quae I p s e est." De gen. ad litt. II, 6} cf. IV. 3. 12. 18. 21. 32 tf. V, 16} VI, 10. C '.ott bt atleibingS aud) eine 3b ee von @id), unb muf fie t)ab en als 3nt eilig enj, als einer felbft 2)ic betoufiteS SBefen Sbce nun, neld)e ber Qlbfolute oon @ld) ijat, unb in ireld)er @r in feinem $Durd)fid)fe^u unb in feinem eitrigen SBiffen um id) aueb enrig in ber eigenen <5ub* fianj @td) febaut, unb in ft'olge ber 5lbf otu tt) eit f e in e @d)auen (al3 eine@e|en) in ber eigenen ubfian^ @id) felber
:
;
ftd)
9*
9Serl)ftntffe backte
,
frgt barbtetet,
tfh
3n
ielcfyem
ftdj
ber
grof e
ifr'rdjenleljrer bte
imb baS
(Setyn
^u ben
@icfe,
ubject^ObjectiVt*
felbct
in
[einer
tungtyat,
fct)ot
,
@u bf
et ict)
ffcb,
gan*
unenblicbcn SBefensfe
aU Db|ect
gegenber
benft
nnb
@efyn3, fo aue, feinet 2)cnfen nnb @d;aueng ba3 Object ganj nnb gar (St, ba <5u6* jeet, in feiner unenblictjen Scfcngffte felBft ift, fomit fr flct) felber
roie feineS
nnb
onet)
ubjeet,
te
b. b.
$etfon,
reell
Vir
lute
ubfect
bem
felb er ifh ja
ift
biefe 3bee,
in feinem
Von
ict),
Qlbfolutcn, bat
no
tb)
roenbtg
rvieber
eine
abfolute
Stealtt't, unb in ift betet ber (B,rift ben mit bem 33ater g(eict) eroi* Qler fct)on fein enblict/ct 2)cnf gen unb gleid^vcfentllcfyen @ot)n an.
act,
ftei;
enblirfjr
b.
dbftberoutfefyn fddiet
ber
anbete",
B;
in
(ofttion
,
eineg
dritten,
jeet ift
,
ba @ubject
bie bie
nlcfct
baS
Obfo
it)rer 5Intitt;e
,
fyntfce, unb
mufj
aueb,
gttliche
ubject*)bj;cc<
Dbject
= tyLniftfyi,
fyntbeS
get)t
im
enbiieben 3)cnfacte bt
33
$t et* eroegung
et;*
Vom ubjeete auj im genannten gttlichen 2)enfacte aber gl ei m jjig eben (o rooftl Vom Dbjecte, inbem biefeS felbft auet)
ubjeet ift: unb in biefer beiberfeiiigen SSejiebung fcfyaut ber 93 a t et fein 3Befcn unb be <So Bn e SBcfen al (Sin QBefen, unb eben fo fcfyaut ber @of;n fein 51>efen unb be 33aterS Qcfen al (Sin 3Bc= in ib)rer unenblid;en 93eibe ftnbcn @ict) Sebcr in bem Zubern fen SBcfenSfflc, (5inf)cit unb Harmonie einanber votifomuicn mieber; iBr beibcrfcitigcS <cl;auen ift ein (Sinbeit^'Sct/auen in ber (Subftanj, unb roie bie errige gttiiebe <Selbftfd;auuug Vermge ber 3lbfoIutbcit bcS QXctc ben ofm fefcte fo iftba Vereinte druen 33eiber al ein abfolute @djauen in ber (Sinfycit ein abfolute 3 Gin(;ettgs @ cb aucn, unb fomit (Stn^eitfe^en in ber ubftanj jur rocitcren
; , ,
ber
fird;Itct;cn
Se^re
vom
augebenbe 6. eift al bie nolB^rocn bige l)ntbc ber gdttltcfjett 5tntit{;c3 von <8ubjcct unb Cbject fr bie e(bftben.uiptfct)nS^@inbeit in Ott eine rocitcre abfolute 9]calita't o maf;r alfo unb notfnrenbig ott abJ bem Qlbfofuten ein abfo= ift.
unb
<So'b;ne
jugtetcr;
htteS <Se[bftbcnni^tfcS)n
jeet
jufoinmt, worin
Gr aU
(Subject
<3icl;
ai
Ob-
unb
juglcicb al 5)ntb)e3
fo roab)r unb notbnnnbig gibt c in 3bm abfoiutc Dtcati* unb biefe finb (Sr felbft, ba abfolute S) in feiner 2)r etperfnlicb, feit) aber bie 9Bc(tibee ift im gttlichen
Ginf;eit beft^t:
tten,
3becn?
95:
fidt)
itnb tiefe
gragc beantwortet
mt$ ber
2)arlea,uua,
(einer Sefyre
on ber 6^ppfurjg.
et),
SDeufen ein dl
i et) t i
ttnb
qU
foId;c3 notljtoenblg
au et) n
d)
Cfo
litt.
Omnis eh im substantia, quac Dcus non est, creatura est." De Trin. I, 6 n. 29. 3 gct;rt fiet nid?t jur 9lufg<>ei bic Srinitd't*
lct)re
nacb wtgUflimig
baxguteg.eiii,
unb
bic Porlicgcnbc
sut)le'3
gerufen.
feit
SBcnn ober
t
aflerjngft P. Slbcfon
otg
l;icr
Unhaltbar*
f.)
1851 .11
bie
t)er'fd;c $!rtnit't8tt)corie,
auf rotiere
93ejug
ivorben
blo
ift,
unb bellet
ein
felbft ein
rreS
(a. Q^orr.
bittet)
felbft
n^ung beigepflichtet t)at, fr ein Unterfangen ctfld'rt, bie oUt)cit unb it)re clbfioffcnbatung ad intia begreifen jit motten;" vuenn er
meint, btefernnad)
rb're
t).
2)reieinigfeit bie
b e-
noct) met)r,
ift,
roenn
er fte
fogar fr
unfat
t)oti
fcl)
evll'vt,
unb
in
Sorgen
unb ber benfelben bebingenben nabe ba gau^e 5'unbamcnt entzogen" ro erben: fo mag ber gute SDtann fiel; beruhigen; benn ba (;at feine @e= faf)r, bap ott begriffen trerbc, auper nur von ict) felbft, unb t)'tte
ber forgenooe d;rciber jupot benfen gelernt, ftatt bie tojjfeufjer
fei*
ner
fiel)
gef't)rbct
gtaubenben Unnn^enfct)aft(ict)fett in
Kufcfyicfen,
^Begreifen
fo mrbe er gefunben t)aben, bap in biefer t)eotie fr ein otte unenblid) siel fef;ft; benn ift, meit Pom abfohlten
d)auen
bie
Diebe
ift,
au et)
fct)on
al
e
ah*
e
meit
cm
3)utct)ftct)fer;n bie 9^
ifr,
ba @ct)auen ein abfolute ift, bept)alb felbft auet) fd;on begriffen? 9}ie unb nie 5 ba ift ber gtope Dieft, irelcl)er in ber rfi'rung immer nod) brig bleibt unb, mie taub enmaier, vueldjer (Gnctyclopbf ber tt)eo(og. Biffcnfct). . 514) au et) ba elbfibemuptfetyn al ben Ort annimmt, on n>o
beffen mitten auet)
,
um
au$
fung
fagt, in ber
Sbfung
am
9Bie
man
ferner in ber
ift
ferner ab=
jufeb)cn, roenn man otte elbftbcrouptfcljn nid;t etira nur aU ein blo formale nimmt, fomit erenblict)ct, @ol;n unb eift nur ju tiefen gbtttidjeu Grften t)erabbrcft, nm aber Pon ber ird)e fdjon frb)jeitig aU ^d'refle petrDorfm roorben ift, roeil nad) bem ct)rifiHcl)en Set)rbegriffe
^er fnen im
Ptten
inne be 9Borte
ftnb.
um
igemSrfenncn unb felbftigcm Sotleu, unb rr>eunntt)er (33orfct;uIe I. 5tbtt). . 120) bafr, baj? bem egriffe ber $erfbntict;feit aB fol* d)em auet) ber SSegrif ber ubfianj unb 5efent)eit jufomme," auf 5tuguftinu0 fid; berufet, fo ift biefe Berufung begrnbet; aber mit
,
96
2.
e|)re
3ebe3
fyxtftlidjt
machen"
b.
f>.
toff
uub
gorm
t'$
tm (griffen*
tljume
ftefyt
unb
fielen roill,
binbenb, uub
roenu
man, um
fieb,
geroiffermafien
nimmt,
3.
bureb,
35.
SKorte
u&
n troief tu ng,
realen elbftbarftettung,
eine$
gorm
e (Sreatr-
d)
Totalitt be 23efonbern, ba$ fie felber ober ifyr Sefen ift, einer lebenbigen elbftgh'eberung ber eroigen inen Sbee tn bte unenbltdje glle befttmmter Sbeen, roobei 3nbi* fte in feinem )rer $l;eile aufhrt, organifirenb ju fei;n, b. oibueIl*ebett bige aus fict; hervorquellen ju laffen,"
r).
oerbinbet a9 ).
bjticb,
bagegen Ijanbelte
et)
elltng,
roeldjer,
wenn
er aucb, fetnerfeits
ben Sct)pfnng3begriff
nict)t
aufnahm,
eine
ubftanj'inbeit
gefagt
ift,
unb ba
auSbrcflicb.
jufammen
baS abfotute
jtt
Set)
conftituiten.
Um
roenn
$u nabe
treten, ro're
eS beffer
geroefen
ntber
btte.
1.
c.
niebt gebraucht
2)aS
29
)
3neinanber
tttttg.
an mebreren Orten feiner Q3orfct)ulc ber Stjeotogie," unb %b. 1826. egen folebe perftbc Itmbcutung unb Qxrbeu
>-8egriffc3
@o
tung
fd; ffen"
er*
ftrten
Genfer mit iftaebbruef, unb unter biefen na= mentlicb ntber in feiner orfcbule (l.Qtufl. SCBien 1828 . 25): ^Iber mein 2triom ift: <3et ott fein clbfl, fo creirt er niebt @ub ftanjen; unb creirt ott, fo fefct er, al Gte* ator, niebt fein (Selbft, fein SBefen, ba unerfebaf*
bie c^riftllct)en
fene."
77
u. a.
(Schpfung mt
fte
07
Streut,
31
9ttcl)t Mtttetyt)
ba
and)
ftt
aller SBcife
jutfyetlre
befmpfte
),
SMFrcu'fou
(ber
32
uttb
ba
er fr bte (Srftrung
bei? S'fyeimtt
ber @utffct)ung ber SBelt auf ette nur (SdnwcrtgFciten uub Uucrftrltd)feiten fal) 33),
iuelfeicf/t
fo
tft
man
om pan*
fljetfttfcferi
te
War?
weniger.
(5$
tft
aus
als baS 5tb* fotute Faun nur wieber SlbfotutcS probuetren", fcr)lecr>
fanttt, baj? eS tfffi
terbfngS unmgtid)
war, baS
tttfiefen
um
baS ju fn*
(fegen;
bte Sbeett
nutfite
juor tu biefem
it)r
pofitwer
runb
aucr)
runb
ber
3been, unb
pon il)tten ober Pom Slbfo tuten ausgebe be 2BtrFung mad)t eine Leitung ober 33rcf e Pom Unenbltdjett sunt
@n blicken/'
it)in
'
(SS
tft
bat; er auet)
pom
30)
31
)
Slbfoluten
jum
$pbfopi). @d;riften
3been ju einer
$f;i(of.
,
I.
93b.
@. 451. *
n,
<,
4853.
,
32
)
unb Stetig; %% 1804, @. 35. allein man Werfe grage auf: welcher Begriff ift fpecuiatier ber @ct)pf*
gaben
ijt,
Welker
fiel;
butefy alte
folgenben pantl;>eiftifd)en
fann nur jum Borttjette bc3 erfteren ausfallen; benn gerabe ber (Smana* ti3mu3 Beruht nur auf bem ganj gemeinen emptttfdjen @tanb= fnfte, unb ^itger 3 (Ber^altnt gwifdjcn Seele unb ei {inSDien Wenn er bal bte fct)en, Bonn 1834, <3. 66) Ijat Sottfommcn Olcc^t fd)wacfje @ee be3 Bantt)eigmu3 nennt, baj er urfprnglicf) in einer puren
,
Berfianbcgptjilofop^ie fetneu
rotyen 2ftateriati3mu3
runb
^at.
SBa^rlia)
bem
Ftnbifcljen,
im
befangenen Berjtanbe bcS BolfeS fr jict) wre ber (SmanatiSmuS gewif lei jugnglid;er, aU ber fpeculattoe .^pfungg* begriff, unb Wenn nun ba Bolf im SQefttjc be3 te|teren ift, fo T^at e
taut ber efd)tft)te
eilung.
) Qiua) in
btefen
SDeittf)
gttliche
33
gen
je.
Q3om Xl)ei3mu3
jum SRaturaliSmuS
angauf,
t;.
jum
foicl
ijt
flar."
nut, Pfsj^olog.
er
98
Sprung
benffcar, nur
erftrt 34 ).
aud)
bett
Stbfa Dom 31 bfo litten Dom Stofoluten nur ein Abfall Pfa
al$
fjabe
be Wfofr
tuten
feige
Don
ba Slbfo tute,
frwahr bte 2lnnar)me, ba 2lbfolute, je Don ftd) felber abfallen fnnen, ein
aud) bfe Sftadjt Ijat, etwa^
)afeDjt $u rufen.
nid)t
iDeit
derjenige, welcher
burdj <B\)
fft>
ift,
OermgereS,
aU Er
fd)(ed)tf)in in'
SBemt
aufnahm,
fonberu bte 2Be(t fr baDbject au& bem ewigen $fte ber gttlichen
(2ubject*}6jectiDirung
ausgab
Ijat
bamit
2e
gewonnen? tl)rmen
^antfyeiSmuS,
wie
bei
bem ebkk
tfl,
unb Verlegenheiten fowol)( auf ber 9latur, al$ aud) unb ingbefonbere im 33creid)e be6
bte <2d)wierigfeiten
Einfad) bagegen,
bereite
wie
bte 2Bat>rf)ett
bte EreationetI)eorie.
3)ie
Don Ewigfeit
I;
er tn
ben^been
34
) $b;iIof.
unb Religion
btefe
je.
<3.
SBenn nun
fte
afier
Scfyeu'ing a. a. ).
^Ibfafteletjte
ift
aU
cf; t
abjufetjen, tte et
Itare
t
nennen fann, ba
. 40
felbft fgt,
ber Qlbfa'
er ift
fann aud) ni
(yoa
man
fo
nennt)
er
Hart
Werben, benn
abfotur,
35
) (3
ntcfit
aU
erft
ift
ein
XfjcUorganiSmu im
gttlidjen Sebcn,
angcfct)en Serben,
fertig
beftefyt
gemacht
erft
{jtte;
beim baS
gttliche
5d)
abfotutc 3d),
barum aud)
ba3
ift;
unb unb
nid)t
ba^u,
ey
tte
ber 3'att
Riri)tlct)
aud) unrid)tig
ju nennen,
St)bta K,
Ijcit
2. 2lufL, 5,'icn
JC.
Oon Dr. C|3 a ft (ber SWenfd) unb feine efct)idte k. 1847, . 35) gcfd)icT>t man Sjergl. aud) untrer, 1849, @. 129. QUlerbingci ift in bor 3bcc ber eibft=
3
eint
eines Qlnberu,
fo baff
einer
anbern Selbftbeit,
ftorm ber
Uuterfd) eibung
unb barnin founto
mie d)ttpfunrt,unu imb ntebt
fefy
fte
99
fte
^fitcjufttnut? v-ou
bcrSBelt fagen, ba
fte
por
tf>rcv
mar;
itad)
(%baufe, utbcm
Ott etwas
tu Feiner fttif
fcfvitf,
feinem 2)cnfen
trit
3(i
)/
realen Unterfcf)
an einem
folctjeu
e
ibuug, an
fct;It i
einer
folgen
i t
anbern @etbfH;eit,
u
> r
ja nirt)t in
ber gottiidjen
:
$$$m
bei bet
u o r T; a n b
ncn
c i
v fb
n1i
et)
F c
,
unb
fonaef) b)at
ba3 abfohlte
um
Sri)
ftotljnn-nbigFeit
behaupten
t)e{fjt
feI6ft
aufbeben.
Qlein
S3et;auptung
Aftern, naet)
gttlichen
ift;
einmal in baeS rtt^er'fctje Welchem bie Triften j bet eltibee ug ber formalen clbftoerucinung crFlrt wirb , meiere Negation um
tiic&t
au et)
benn
I cf; c
um
ict) negiven ju
Funen,
unb $lte, t)ter ba abfohlte 3d) in feiner 3)rciperfnIict)Feit, feijn, unb biefer 9lft Faun nur al on benbrei $crfoucn angeC;enb angenommen Werben wegen itjrer (5tnt)eit im (SrFenncn unb Sotten, ba atte brei ba Set) conftituiren er Faun au et) nur at ein freier angefetjen werben, ba ifat abfohlte Set) in feiner brefcperfnltctjen realen @elbftbejieb)ung ftd) felbft gengt, unb fr <8irf) nichts bebrftig fft, barum alfo au et) in @ict/ Feine ^oib/WenbigFeit t;at, ein Sfcfottj ju benFen , unb fomit, wenn @ ein fotd)e3 gebaut tjat, ber runb bicfeS 2)enFen tebigtiet) im freien QBitleu beffeiben ju fuct)en ift. 3(i utique non erant. ) Haec igitur antequam fierent, Ouomodo ergo Deo nota erant, quae non erant? Et rursus quomodo eafaceret, quae sibinotanon erant? non enim quicquam fecit ignorans. Nota ergo fecit, non facta cognovit. Proinde antequam fierent, et erant, et non erant, erant in D e i s c i e n t i a, non erant in sua natur a." De gen. ad. litt. V, 18; cf. ibid. II, 8; IM, 12; V, 4. 1318; de Trin. XV, 13; de Civ. Dci XF, 10. Noverat ergo Deus omnia, quae fecit, antequam faceret. Non enim possumus eum dicere ignorata fecisse, et ea non nisi facta didicisse, nescisse quid faceret, sed scisse quod fecit. Hoc enim si de aliqno artifice homine diceremus, insipientissime saperemus. Noverat ergo ea facienda, non facta: noverat ut faceret, non quia fecerat." Ad Oros. contra Friscill. et Origen. c. 8 n. 9. ienaet) beurteilt ftd) au et) eine Qlcuerung im Qln ttc elfu,
fo
in feiner 9?cittt;cit
beutfct)c Q3tertetj;at;r3fcr)rift ic. k. oon QSit^etm . @ct), Octob. S)ecemb v 1843, @. 29: (Stfi na et; ber Sftef t;at ftd) ber neue gorbifd)e knoten geFupft, ber bie t)cutigc $(;Uofopr)le nict)t
ormatUn
*
voenig beseitiget,
unb ben
fte
nid)t cntFupfcn
imb
100
ftcr)
bafyer
H Stoffen
felbft
wirb
al$
t'ft.
Slllererft
tritt bie
Setttbee
trt
einem
I).
als
tmmel
(b.
als
Firmament warb
ten,
perlier)
erft
elfter, eift
er r ei
er),
reid),
Krper roett
beoor
gebaut
,
fyaln,
bte SGelt
analljftrte
ebanfe otteS
(,8 ifi
fefy."
5litffae3
nmlict)
menfct/Hcfye @ct)ro'ct)e
$u benfen,
ebanfen ju
reatiflren,"
@. 30, unb
ift
beS nofticiSmuS" fo entrftet, ba er 1. c. auruft 2)er ,3tttr)um mufj gehoben, ja Ocrnicfytet noerben, roonact) Ott bie Selt erft erbaefc/t unb
bann
fte
fat)
nict/t ein,
bap
gerabe
mit feiner 5Inft)t, SDenfen unb 33erritHidjen muffen uno actu genommen Serben, in ba SDilemma Verrannt t)at, entroeber bie
er fid)
3eitlict/feit
JDtnlmf
ju leugnen.
37 Dictum est, In prineipio creavit Dens coelum ) et terra 111 , uu ut coeli noraine intelligatur spiritalis jam facta et formata creatura, tanquara coelum coeli hujus, quod in corporibus suinmum est. Secundo enim die factum est firmamentum, quod rursus coelum appeliavit.
XI, 33;
reiche
etfennt auet; benOctficrn brben im eifter* Umffeibung ju, roclct/c er spiritale corpus nennt (ep. 95 ad Paulin. et Thcras. n. 8), corpus spiritali quacf.
XII,
16.
6r
eine
fubjtanjtelte
tu ber ejjiwtg
101
Don getfh'ger
fr bte
be
cb,
9ft
uferen
ft
a\$ Gnnfyeit
).
itnb
rV cr
1 1
ub
an
38
2)arm
bajj
Sbecn
btc
1 n. 5; Enchir. c. 59), rooon c6 jebodj fd)tt>et befummle tflrung ju geben (de Civ. Dci XXII, 29 n. 4); Corpora lucidissima atque aetlierea (83 quaest. qu. 47), fttpct bon belfpictroferetdjtigfett unb <5>d)nefl{gMt (serm .277, c. 9).
litate
fylt,
eine
38
)
corporis"
tur,
et
nam si anima in sua natura non fallaincorporcam se esse comprehendit." Ep. 137 ad Volus. n 11. Quicquid enim corpus non est, et tarnen aliquid est, jam recte spiritus dicilur." De gen. ad litt. XII, 7 n. 16.
et alterius corporeae;
35cm QluguflimtS
nntfltcbfeit
ft
aU
Sbee,
fo
aueb in ibrer
Sefynci-
SBctfbc 3) r ei einigen 0 tte (de verarelig. c. 7 n. 13; ep. 11 ad Nebrid. n. 2; contra Ad im. Man. c. 1; Enchir. c. 38; de Trin. I, 6; de gen. ad litt. lib. imperf. c. 1,
ba
3 n.
2 etc.);
ift
,
er folgert
batau,
bajj ibt
bt eft
magis,
alibi
vera rclig. c. 7 n. 13; de Trin. VI, 10: esse, habere speciem et ordinem), unb befonbetg in bem menfc&licben eifte (de Civ. Dei XI, 26 29: esse, nosse, diligere; Confess. XIII, 11: esse, nosse, velle; de Trin. X, 11; XIV? 8: memoria, intellectus, voluntas meminit sui, intelligit se, diligit
se).
5lttein
bte
c^ns^tipli,
citt bet
DJenfcb)
SGBeltctcatut
Totalitt (eiflerreicb
ift
Stbxpnrtxlt,
ottjetgel).
begtetflid).
n'mlid)
(fletje
Qlnm. 26) in fld) ubject, Dbject unb @tyntbe3 beibet; in jener gttlichen elbfbetneinung nun aber, butcb, ttclcfye bie SBeltibee af Dctc^ticbSbegtiff befielt, |at fieb bie gttliche SriaS negirt, unb, ba bie Negation
jugleicb Affirmation
ftcb
ift,
eine nieftt
fte
fei^enbe
in bet
Witt
al
bem
gttlichen
txifytitf)
bem
gttlichen
Sd^ 5
Xetnat entfptecbenbct etnat oon <S b je et, Dbject unb SfyntbeS beibet. Allein biefe cteatrlicbe ZxiaS ift in ftcb nic^t eine abfohlte @in= ^ett, unb batum aueb feine Xtinitf, fonbetn, ba in bet gttlichen Srlbft* tfetneinung bie Abfolutljeit negitt ift unb oetmge bet Affirmation in bet Negation ba egentt)eil baoon ponitt ift, bloS eine telatie (Sin* tyett, unb btefet jufolge ift ba3 @ubjcct ( eift) niebt jugletd) )bject (Statut), unb baS )bject nicb,t jugleicb ubjeet, fonbetn jebe ift in
feinem 2Bcfen ein
Anbete
6; beibe
ftetjen ftcb
ifjrc
baben abet
(3 fagt
Abu). @. 103)
ftcb;
fel;t
ftabt:
@o
aU
ben
oben
Anm.
26),
n)itft
bu aud) ba2
fcorljer nfcr)t
102
fr bfe Strf*
famfett jener
mg
2)afel)u ge*
fep wirb,
fttnuS
befielt bfe
6 d) p f n g
a u 3 9h'
et) t
g 39 ).
2)em Sfagu*
war
bfefeg 9ifct)tS /
taftlferit/ bfe
bem Segrtffc naef), wie bett fpterrt Sco* negatio et absentia totius essentiae vel subslanfelbft
tiae,
imbnidjt
333er
ba
9ifcf)t3
als
relative <Sefyn,
nidjt
feiner
(Suftanjen,
ut esset,
Non
erat, ubi
ali
5.
fieret,
antequam
i
fieret,
neemanu
terram."
tenebas
quid,
,,
coelum
et
Confess. XI,
non erat
u q u a m seminalitcr s p a r s i t Deus in i c t u c o n d e n d \. gen. ad litt. IV, 33 n. 51. 5)ie(Sd;yfung iui Ulid)t ift bat)cr gar rttcl^t, wie Dr. t xa nj (djrtfil. fautenl. i. 58. . 627 f.) meint, eine gu negative, inhaltsleere 23efiunmung," nnb ruenn bem fpt noj{fiifrl)en Dredi (@;uo^a' Scfceu unb ef;re, 2. Qlug. Waran 1850, <S. 57) ber <Sa bte ScTt, ba Qluggcbe^nte fei au3 bem Uli et) t 8
unde faceres ca, Deus ima Trinitas et trina Unitas, et ideo de niliilo fecisticoehim et terra." Conf.XI!, 7. Et ideo Bens rectissimc creditur omnia de nihilo fecisse, quia, etiamsi omnia formata de istamateria facta sunf, haec ipsa m a t e r i a tarnen deoraiiino nihilo f a c t a es t." De gen. contra Man. I, 6. Deus condidit omnia, quae per ilium sunt condita, ut hoc, quod nunc temporalibus intervallis ea moveri videmus ad peragenda, quae suo cuiquc generi competunt, exillis insitis rationibus veniat, quas tan-
De
ftertforgerufen
i)at,
fo
tynt
er
itjm
cfren
feinen
on bem ottc ber Offenbarung t)at, Welcher allmchtig ift: ; ,Omnipotcns autem non est, qui quaeAug. rit adjuvari aliqua materia, unde faciat, quod velit."
(Sinn, wtil er
feinen '-Begriff
n. 13.
ift,
S)afi
roelrfic
fcrigen
eine
fokl;c
im Staube
reic (Sei)
fagt
%u>
ein
biep bejH;aI'b
er
nietet,
eH lug,
nimmt einfach auf gttliche 5Iuc= toritt f;in an: ,,Sed de n ihilo fieri aliquid consunmiatis uperibus, quibus creavit omnia simul violcntum est vellc monstrare, et utrum perspieuis documeutis obtifonbetn
,
Nee exigeudum
1
est a uobis,
t
;
vel
t
Tutius est est igitur, de hujusmodi rebus iou huinanis agere conjeeturis, sed divin a tes timoniaperscru tari."De gen. ad litt. X, 4. 40 ,Non de his rebus, quae jam crant, sed de his, ) ;
persu dere
c u
iquam po
quod vel v a c a t,
1
dm$ tofflfjeS
9i
i cf) t
103
famt
ntrfjjtfagen,
ftct)
rfteTW/
ba^ e
f c) Te
cf>
tt) i
fei)/
mfyrenb
2iitgitfttmt<3
bcftimmt
ftd| au3fprtcr/t,
baf ba*
fety,
jenige,
ift',
deomninonihilo
imb
er
fyenwbringen
fctntt,
es?
mufj
er erflrt
fi'ir
ma
4
3fyn ju feinem
SCtt*
nhme
jerjlort
2)tefe6 Schaffen
est,
denihilo
fecit."
De
Man. c. 26. 3T;m War alfo bfefeei 9?id)t nicfyt, roie bem egct (Object. og<U W;. erlitt 1841, .04) ein ^ic^t* f etyn, baS jugtetd) @ e n unb ein efyn baS jugletd) SJiidjt
t)
,
j-ugletdj
911 le 3
ifl,
nmlicfy in ber
Itnunterfcfyieben^ett, nnb nur b'flr-um JM;t3 fteifjt, roeit e8 ntd) t SMcfeS, nidjt SencS ift; c ift )m aud; nicfyt, hnebetn Delling ($fiff. Triften 133. . 451) ba $(atonifd)e f? oV, bie geftalt* lofe e ro i g e StJcatertc; beim, ftreng genommen, ift biefe nic^t $licl)t3, fonbern immerhin ein(Ettt>a, unb nur bejt et) ung greife 92fd)t3. 3f$m ifl biefc 9^ict)tS ein fdjt edjtbinig e fti d;t 3, unb ein fcf;Tect?t^ini=
ge3 9cid)t3iftnid?tal tia est,
nihil
ftarb;
omnino
eineu6jlaujmbcnfen: Quod nullasobstanest." Enarr. in Ps. 68 serm. 1 n. 5. Materie ift ba 9?id;t, au meinem bie QBelt ge*
iro^I no)
e
fte ftcfjt
bem
fte
ungeftat*
tetift; aber an
Iia)e
Illud autem totum omnino informe erat; j am tarnen erat, quod formari poterat." Confess. XII, 8. SBenn alfo gefagt fttirb, baf? bie
!
SBelt au 9l\djt8 gefd) ffen lrarb, fo roirb btcfe on )r ntdjt bef r)af6 gefagt, ryett fte au3 einer formtofen SJcateri'e gemattet irorben ift, fonbern
1
toeil fte
^uftor
bem f)lc)tf;tnigen UlijtS inS >afeint gerufen gemorben ift: ,,Quapropter etiamsi de aqua informi materia factus est mundus haec ips a facta est o mnino de nihil o." De vera relig. c. 18 n.36; cf. defideet symb. c.2. S)a, Tote ^u erfe^en ift, ber begriff einer cfyopfung auS9M;t3 oonQtugufiinuS forcingenom*
aus
:
men korben
I
ift,
fo
ft(tberQ3ormurf, ben
|at(m.f. aud)
e
a*
eS Be^anbelte," ftreng genommen, f'eg, unb erd'rt ftd) au tetten, in ireld}en er om 9^id;t nur obenhin, mitunter aud) bejie^ungnjeifc fpric^t. 41 Et ideo Deus rectissime creditur omnia de nihilo )
omnia formata de
h)ar
104
let'c&t
ift
@ott
fo
lefdjt,
af 3t)in
ift
bfe
Urfieff ber fperweft, tveldjcn (r burd) ferne $(Imad)t in'S 3)afem rief, mar ftiiffiger 9frt, m'djt un^affenb SEaffcr genannt, tnbem felbft iefyt nod) ba @ntftel)en unb
).
burd)au3 rm'rffame
42
IDcr
53efteben
bt'nge
betfet^en
sunt,
nihilo
facta est.
Non enim debemus esse similcs istis, qui omnipotentem Deum non credunt aliquid de nihilo facere potuisse, cum
considerant fabros et quoslibet opices non posse aliquid fabricare, nisi habuerint, unde fabricent. Et ligna enim adjuvant fabrum, et argentum adjuvat argentavium et aunim aurificem, et terra figulum adjuvat, ut possit periieere opera sua. Si enim non adjuventur ea maferi, unde aliquid faciunt, nihil possunt facere, cum materiam ipsam ipsi non faciant. Non enim faber lignum facit, sed de ligno facit aliquid:
sie et ceteri omnes hujusmodi opihecs. Omnipotens autem Deus nulla re adjuvandus erat, quam Ipse non fecerat, ut,
res, quas facere voIpse non fecerat, non erat Omnipotens, quod sacrilegum est credere." De gen. ppntra Man- I, 6; cf. 83 quaest. qu. 78} contra Adversar. Leg.
si
enim ad eas
Eum
aliqua res,
quam
et Proph.
42
I, 8.
Deus
ei efficacissimus motus est, tarn facile condidit omnia, quae per illum sunt condita." De gen. ad litt. IV, 33 n. 51. ott Ott, ber burefc Sieb, ift, Wa$ (5t i%
Quam facilis
aU
nlciit ^(uberey,
fcfylertjtiveg,
ftcf;
unb bann
Qlbtl).
Quinta
SJie
ob, t
feiger
:
ijt!"
fcb/uIcK.
I.
<&.
58.
Steige
roaS nid)t
Gr
fetbfi tjl, f ff t
jufammen mit
unb
benten,
IcjjtcrcS
bet ott aU ein <2Y(bjt" unb jroar al$ ba abfohlte Selb)!' Babft, 3nuSfpfc ic. je. <3. I8t5. STtb bet Begriff bet
eutfjer
la'ugnct.''
QUunacl;i
%fyt getaffen obet auS Mangel an tauben nietet in bie @pecu= fation mit aufgenommen, (o bringt man e3 Bei bet Beurteilung beS
bei3mu0
Ijinftct/tltct)
nietjt
lung otteS
43
bloen SBeltbilbnetS fymu, wie (ing, Sbecn ju einet U>t;tfof. bet Statur k. @, 48.
einc
aU
@cfyet=
terra naseuntur, sive arbores vel herbae et siqua similia, ab humore ineipiunt formari atque HUtriri." De gen. contra Man. I, 7 n. 12; cf. de 8 Dulcit. quaest. qu. 8. iefetbc Beobachtung, roonacl; bie einjetnen Sftatutbtnge auS einem anfnglich fljfi*
gcn3ftnnbeftd; f;craubi(bcn, unb (ffigl
fiit i(;te
quac
) in
Ocabtung bentl;tgcn,
unb
in bt'efen Urftoff,
105
gefegt roorben
fft,
welcher jumal
finb bie
bten al6
bie uurffaineu
unbgorm
ifyrer
gitglcid)
unbnneber jumai,
in
unb
llrfadje an,
Anfang
Anfang
ber
mar 3ett 45 ),
Avis toi. Metaph. I, 3 fat, auet) benXJjaleg gu feinem vcoq tlvai rrjv aQyjp'," unb QtriftoteleS fel6ft nennt unter 93f$uguar)me auf nQtotovq d-toloyijoarTctg" ju roetdjen er aud) beu in er (ftetje II. XIV, v. 245. 246) flt, biefe Qlnftdjt &cr bie Statur eine aQ%aia nc, xai nctXcad," unb fcl/Hefjt au bem Filter xi^aioxatov (.tev ydg z biefer 9lnnal;me auf ifyre tyrnuirbtgfnt TfQ(c,vTaxov. u 3)a| berOlubrucf QBaffcr" nur eine aftgemeine 33c* $cia)nung beu <>t&fe.g aU 5'fjjigen ocrtjauptifi, unb unter biefem Saffcr als Urficff nicfyt ba3 jetzige, f. g. eleincntarifa)e, SB affer fcerftanben roer*
leitete,
rdc
el;rfa|e
ben fann,
erfle
n?clcr)c3 fcfyon ju fct)r bifferenjirt iji, aU bafj t noa) als ber aftgemeine Urfioff angefeijen roerben formte-, trauert nitt)t bemerkt
ju roerben.
44
Cf.
) 6ief)e bie
r)crgef;enbctt
gen. ad litt. lib. imperf. c. 10. de gen. ad litt. IV, 33 n. 51 auS ber fcor* Qlmnerfung 39. ,.Insunt enim corporeis reStelle
i
Aug. de
bus per o m n a clementaraundi quaedamoecultae seminariae raliones, quibus cum data fueritopportunitas temporalis atque caussalis, prorumpunt in species debitas suis modis et finibus."
Quaest. 21 in Exod.
II.
>,'pse
mundus gravidus
est
caussis nascentium, quae in illo non creantur, nisi ab illa summa essentia, ubi nee oritur, nee moritur aliquid, uec
nee desinit. Adhibere autem forinsecus accedentes caussas, quae tametsi non sunt naturales, tarnen sceundum naturam adhibentur, ut ea, quae secreto n a t u r a e s n u a b d t a c n t 11 e n t u r erumpant etforis creentur quo dam modo explicando mensuras et numeros et pondera s u a quae in o c c u 1 o aeccperuat ab illo, q 11 omnia in mensura et numero et pondere disposuit, non solum mali angeli, sed etiam mali homines possunt." De Trin. III, 9 n. 16. ,,Quaecunque nascendo ad oculos nostros exeunt, ex oecultis semin ibus aeeipiunt progrediendi primordia, et incrementa debitae maguitudinis distinetionesque formarum ab originalibus tarn quam rcgulis sumunt." L. c. cap. 8 n. 13. 45 Ornnis creatura non ante saecula, sed a saeculis. ) Ab ipsa enim exorta sunt saecula et ipsa'a saeculis; quoniaai initium ejus initium saeculorum est." De
ineipit esse,
i i i ,
1 ,
nod) nidjt felbft3ett 46 ); beim
ber Gtreatnr an3gel)enben
titelt, baj? fte
tt>ol)I
106
23ehngung qT ). hieraus
iflj
folgt jebodj
fte tf
cbenfo*
man
bte
Seloegtmg, fonbern
fte
knnte
als
2aaf
bfenen,
nm
mt'ttelft
tfyrer
bte 93ett>eguna, $n
gen. ad
litt.
mpmmty
46
)
I.
38; cf. serni. I de Scriptur. c. 5. 11 et er unb Cftaum ftetje tauben mal er, $fyilof. be 93.. 880 ff.; untrer, 33orfa)uIe I. mtfy @. 185 ff.
n.
V, 19
Septem f a*
Operatus est omnia simul, praestans eis etiam ordinem, non intervallis temporum, sed connexione causarum, ut ea, quae simnl facta sunt, senario quoque illius diei (b. t). an nielc^em QUc juinal gefegt noorbeu ifi) numero praesentato perficerentur. Non itaque teraporali, sed caussali ordine prius facta est informis formabilisque materies." De gen. ad Tunc non erant, cum fecit omnia simul, litt. V, 5 n. 12. 13.
Ib. c.
n. 19.
F aetae itaque creaturae motibuscoeperunt currere tempora, unde ante creaturamfrustra temJ
Motus enim si nullus esset vel spiritalis vel co rporalis creaturae, quo per praesens praeteritis futura succederent, nulluni esset tempus omnino. Moveri autem creatura non utiqnc posset, si non esset. Pous ergo tempus a creatura, quam creatura coepit a tempore, utrumque autem ex Deo." De gen. ad litt. V, 5 n. 12. Quis non videatj quod tempora non fuissent^ nisi creatura fi e r e t q u a e a q u d aliqua rautatione rautaret; cujus motionis et mutationis cum aliud atque aliud, quae
pora.
,
1 i
simul esse non possunt, cedit atque succedit, inj brevioribus vel produetioribus morarum intervallis tempus sequeretur." De Civ. Dei XI, 6. iQ ;,Nemo ergo mihi dicat, coelestium corporum motus ) e n im movetur corpus, temesse tempora.... pore raetior quaradiu m o v c a t u r ex quo m o v e r i Cum itaque aliud sit moineipi t donce d es in at. tus corporis, aliud quo metimur quamdiu sit, quis non sentiat, quid horum polius tempus diceudum sit? JSiam etsi varie corpus aliquando movetur, aliquando stat, non
Cum
solum motnm
timur,
et
dieimus tanfum stetit, quantum motum est, aut duplo vel triplo sfetit, ad id quod motum est, et siquid aliud nostra dimensio sive comprehenderit sive existimaverit, ut
meffen,
107
wenn man
\\)(Ui)cx fte
Co
tft,
mit,
tft
feine ftrage;
nnb
ma$
Samnn oon
empmfdjen
j
bte
nid)t<5tanb, nnb
im
%h\tfe ber
Bewegung
tft,
Werben ,
fte
roett e ntcr)t
mef)r
ift.
nnb
bie
3u!unft
eben
roet!
nnb
mift
er
nid)t
auf er,
ju*
bten'nge, roeldje
m tr)m
mt^it
,
refbfeibt,
audjroenn
fte
vorber
ftnb,
er
als einen
Bett
nnb
Nonestergo
emp us corp
oris
motus."
49
)
Confess. XI, 23. 24. Metior motum corporis tempore; item ipsum tem-
pus non metior? An vero corporis motum metirer, qu am diu s it, et qua.md iuhinc illuc perveniat,nisi i n quomovetur, metirer? Ipsum ergo tempus t e m p u s
,
unde metior'?
Tempus metior,
scio,
sed
nondum
t
metior praesens, quia nullo spatio est. enditur *). m e t i o r p r a e t e r i t u m , quiajamnon Quid ergo metior? Ecce puta, vox corporis inest. cipit sonare, et souat, et adhuc sonat, et ecce desinit, jamque silentium est, et vox illa praeterita est, et non est jam vox. Futura erat, antequam sonaret, et non poterat metiri, quia nondum erat, et nunc non potest, quia jam non est. Tunc ergo poterat, cum sonabat, quia tunc erat quae metiri Sed et tunc nonstabat; ibat enim et praeteribat. posset. An ideo magis poterat ? Et metimur tarnen tempora, nee ea, quae nondum sunt, nee ea, 'quae jam non sunt, nee ca, quae nulla mor extenduntur, nee ea, quae terminos non liabent. Nee futura ergo, nee praeterita, nee praesentia, nee praetereuntia tempora metimur, et metimur tarnen tempora." L. c. cap. 26. 27.
.
.
.
Non Non
tempus caret
t i
tur,
r ans v o
3eit
50
).
108
bem
(haften
m il)m
nemo,
bfc 3cft
9htfmerfen$, bie be @i er in* bte beS @rtt>arten$, itnb barnad) tfyeiit ficr) and) ifym fn egemuart, SSergangenbeit imb 3fnft.
be6
tft
3Dfe
egenruart
et'fte faltenbe
ftd)
Moment,
er
($nU
tft,
fonberrt er f?ft e3
feft bitrdt)
er
aud)
bte
btefer
gfaf,
rcelct/em
ftd)
5(Ue fyinbemeget,
eine
aitd)
3ufunft, weiche
gleichfalls,
).
unb
^rar je nad)
bem
?ftlaa$e feinet
Sarten mit
50 animc meus, tempora metior, noli ) In te, mihi obstrepere, Quod est? Noli tibi obstrepere turbis affectionum tuarum. In le, inquam, tempora metior; affec-
tionem, quam res praetereuntesin tefaciunt,et cum illae praeterierint manet ipsam metior praesentera, non eas quae praeterierunt ut fieret ipsam metior, cum tempora metior. Ergo aut ips a sunt tempora, aut non tempora meti or." L. c. cap. 27 n. 36. 51 ) Inanimo, qui illudagit, tria sunt. Nam et exspe ctat et a d tendit et meminit, ut id quod exspeetat, per id
,
:
quod adtendit, transeat inidquodmeminerit. Quis igitur negat, futura nondum esse? Sed tarnen ja m est inanimo exspe ctatio futurorum. Et quis negat, praeterita jam non esse? Scd tarnen ad hu c est in animo memoria praeterit orum. Et quis negat, praesens tempus caiere spatio, quia
in
puncto praeterit
Sed
tarnen p
aderit.
erdurat adtentio,
igitur
per
Non
longum tempus
futurum, quod non est, sed lo n gum futurum 1 onga e xest. Ncquc longum praetcritum tempus, quod non est, sed longum praeterifum longa memoria pr aeteriti est. Dicturussum canticum, quod novi antequam ineipiam, in totum exspeetatio meatenditur; cumautein coepero, quantum ex illa in praetcritum decerpsero, tenditur in memoria mea; atque distcnditurvitalr.ijus actionismeae in memoriam, propter quod dixi; et in exspeetationem, propter quod dicturus sum; praesens tarnen adest adtentio mea, per quam (rajiciatur quod erat futurum, ut liat praetcritum." 2)tc pOfrflcf;ticf;ftc ^crgfciriiung geigt, bajj QtuguL. c. cap. 28.
:
$,T)tfgfett
felbft
109
nur
ftt
t
burcr)gcingtg
r
e
t
o r
3n
52
), itnb fo
fanu
fev
bte
(SrfdKtuung
unb ffcnbanmQiuetfc
bte 3^tt
creatiir(td)cu
(Sctyu
ber
gorm
inomcntc 53 ).
2)a alfo
bte 23eive*
gung vom
tu ber
fo
tft
beim
eine
3 nt vor ber
fHnuS,
ba
rofe
Qltifio tele 8, eine bo#peite SSebingung bei* eit aufjteftte, im (Subjecte, bte anbete im Objecte jit Hegen fam , unb
in
biefer
Qlugufiln
5luffteftung
fcineSrocgel
ein SRacfybetet be
3a eine genauere 93ergteict)ung jeigr, riechen geroefen fety bafj , roenn ber 5tntl;eil jener beiben SBcbingungen am SBefen ber 3cft augemittelt Serben fp.tt", Qluguftinber fubjeettoen Q3ebiugung einen
grneren (Sinftuf einrumte, al 5trifto telej benn
nict)t
blo ba8
bie
3t;Icn,
fubjeetioe
als
QlugufHn
ebingung, fonbern baS Qlufmetfen, beS eifte Oicaction ober egenbruef, bie ba eintritt auf ben inbruef nad) stufen."
nt$e t,
52
otfer/ufe I. Kbit). @. 194 f. Confitebor tibi, Domine, ignorareme adhuc quid sit ) tempus; et rursus confiteor tibi, Domine, scire me in tempore istadicereet diu jam me loqui de tempore, atque
hoc scio
quando quid
sit
tempus, ncscio?"
Exempli cnim gratia per tempus per tempus movetur animus vel reminiscendo, quod oblitus erat, vel discendo, quod nesciebat, vel volendo, quod nolebat." De
gen. ad
53
)
litt.
VIS1, 20.
Quisnon
videat,
quae aliquid aliquamutatione mutaret; cujus motionis et mutationis cum aliud atque aliud, quaesimul esse non possunt, cedit atque
tura ficret ,
s u c c vallis
ed
t, in
morarum
cf. ib.
interXII, 15,
,,in
reo er aucl)
annimmt unb
biefe
aliquo mutabili motu, cujus aliud prius, aliud posterius praeter ier.it., eo quod simul esse non
possunt"
au3
fc|t.
5litguftin'$ l;eorie
lung
ber
3t Oon
jl e
utl)ct, a. a. O. @. 195, Oon ber eit, ba nid)t blo bie ^SotftcU ber (Seele, roie 51 ift ote leS meint, bebingt,
SPcit Otect/t folgert
j.
fonbern ba3 $ o
He u b
ift.''
Bett,
fagt
roetcr)e
110
fyatj
bod)
erft
batnm
aber
man
fn
beffer,
ott
Ijabe
mit
l;at
ott
ae e 9 n
roefd)e
nacr) (gubftanj
tm Serlaufe ber etten fn'S 2)a(et;tt tritt, fm ^3rtnct> e imb Sfcrfbenj, nact) 3nl)altunb gorm bereits ge?
fommenbe@e^n nur
eine ntrotrflung,
einher*
tft
55
);
54 ) Non ergo possumus dicere, fnisse aliquod tempus, quando Dens riondum aliquid fecerat. u De gen. contra Man. I, 2 n, 3. Videant itaque nulluni tempus esse posse
sine creatura." Confess. XI, 30. Ubi enira nulla creatura cujus mutabilibus motibus tempora peragantur, tempora omnino esse non possunt." De Civ. Dei XII, 15 n. 2. Proest,
est raundus factus in tempore, sed enim fit in tempore, e t p ost aliquod fit, et ante aliquod tempus; post id., quod praeteritum est, ante id, quod futurum est nulluni au temposset esse praeteritum, quia nulla erat c reat ura, cujusmu-
culdubionon
L.
c.
XI,
6.
>cr 2ei
Dr. @'tr
auf
(L. c.
<.
652)
ift
btcfeS 5luguflinifcr)e
,
non
ftcr)
in tempore,
felbft
"
3
ein
ebanle," ein HofeS gebanfenlcere SBort " allein Qlugufttn'3 ganj richtiger ebanfe ift ber: )u roiflft ben Anfang ber ct^pfung roiffen: ger)e $akia big auf ben Qlufang ber Qtit, ltub mit bem anfange ber 3it f;aft bu mfy ben Qlnfang ber Schpfung, rceit ber Einfang ber Schpfung jugleitf; ber Einfang ber Seit ift." 60 rcct)t=
auft;ebenber
fertiget Qluguftin
1.
c.
felber fein
cum:
Cum tempore
autem
in ejus conditio ne factus est mutabilis motus,"unb erklrt bagcgen baS in tempore fr ben bavfien Unftnn, inbembaburcl; eine 3 cit or ber 3 fit angenom* mcn roirb: Erat tempus, quando null um erat tempus, q 11 i s v e 1 i 11 s i p i e n t i s s i u s d i x e r i t ? u L. c. XII,
factus est
mundus,
si
15, n. 2.
) Consideremus cujuslibet arboris pulchritudinem in robore, ramis, frondibus, pomis: hacc species non utiquerepente tanta ac talis est exorta, sed quo etiam online novimus. JSurrexit enim a radice, quam terrae primum germcn iniixit; atque indc omnia illa formata et distincta crcverunt. l'orro illud germcn ex semine: in seminc ergo illa omnia fuerunt primitus, non mole corporeae magnitudiiiis, sed
55
vi
potentiaque causa li
:
Sicut
autem
in
ipso grano invisibiliter erant omnia simul, quae per tempora inarborenisurgerent i ta ipse mu ndus cog itan d us es t, cum Deus simul omnia creavit, habuissc simul omnia,
111
allein
fo a(<3
eme
(gntimcflintg
bte
gonge (Sithvmfftutt}
fft
nfd)t
nor
Ott,
fdjauete
@r
mgolge
gbe c fr 3l)n
(Su.na.en, i
em
9t
ad)
itub
$ orj
tft
beim ba3
31)/ beix
fft,
toet$em
bte 3tt
eintragen, fonbern
3fm
9lllc8
lautere @egetM)art 5 ),
ejsiing folgenbcn
fogena unten
Sfytt,
et cum illo facta sunt, quando factus est solumcoelum cumsole et luna etsideribus, quorum specics manet motu rotabili, et terram et abyssos, quae velut inconstantes mofus patiuntur, atque inferius adjuneta partem alteram mundo conferunt; sed etiam illa, quae aqua et terra produxit., p o tentialiter at que causaliter, priusquam per temporum moras ita exorirentur, quomodonobis jam nota sunt in eis operibus, quae Dcus usque nunc operatur." De
quaeinillo
dies; noti
V, 23 n. 44. 45. Aeternitas ipsa Dei substana est,, quae nihil habet mutabile. Ibi nihil est prae te ritu m, quasi jamnon sit ibi nihil est futurum, quasi nondumsit, sed nonestibinisiest. Non est ibi fuit et erit, quia et quod fu t jam non est; et quod erit, notulum est, sed quid quid ibi est nonnisi est." Enarr. in Ps. 101 serm. 2 n. tO. Discute rerum mutationes: invenies fuit et erit; cogita De um invenies est, ubi fuit et erit esse non poss it." Tract. 38 in Ev. Joann. 8 n. 10. In natura surami boni, si
litt.
gen. ad
56
)
eam recte cogites, nullam prorsus mutabil ta em temporis inven ri, nee ase ipsa, nee alterius cuj uslibet accessu possit" Contra Secundin. Man. c. 19.
i
5r
3)ap
man
unter
tiefen
@ct)ofung3tagcn
nicfjt
getvor)nHcr)e
Sge ion 24 tunben erftetjen famt, liegt auf flachet <anb, ba fdjon 3 Sage errc'fjnt ro erben et)e nod) eine @cnne ba rtmr, unb tt>cun ber rationalt fiifdjc Sube $tjiio, auf roetcfyen au et) Dr. >ttaup 1. c. ein . 619 ftet) bejtefjt, bte 5lnnat)meoon fotct)en Sagen fr evrjd-fg ertl'rt, fo iftnur bevjenige einfltig, roc'(et)er fte fr getnr)n = faltig Itct)e Sage nimmt. Quaeri potest, quem diem dicat, et quam noctem. Si istuui diem vult aeeipi, quem solis ortus irschoat, etclaudit occasus; et istam noctem, quae a solis occasu usque in ortum tenditur: non invenio, quomodo esse potuerint, ante quam codi luminaria facta essent." De gen. ad litt. lib. imperf. c. 6 n. 27. Ac sie per oranes illos dies unus est dies, non i s t o r u m d i e r u consuetudine i n t c 1 1 i gendus, quos videmus solis cireuitu determinari atquenumerari, sed a i o quodara modo, a quo et i 1 i t r c s dies,
,
als
,f)tte
112
@e$n$
ntrjig
(r biefelbett
ge=
quiante conditioncra istorum luminarium commemorati sunt, alicni esse non possunt." 3t'ftettt felbft ttom oierten Sage an t)at
Sonnentag unter bemScfypfungtage ju erfreuen: Is non usque addiemquartum, ut inde jam istos usitatos cogitarenms, sed usque ad sextum sep timuraque p erduetus es t." De gen. ad litt. IV, 26. @8 ift bat) er nur reine S3o3r)e, Wenn Dr. rauf 1. c, @. 624 biefe Scr/opfungS* tage im Sinne geivfyniicfyer Sage Don 24 Stunben" nimmt, unb babei auf ben runb ftet) flfct, baf fte augbritcflid) buret) Sorgen unb 5lbenb begrbt ftnb/' obroor;! er felbft aug Basil. hexaem. 11^
nid)t einen
man
enim modus
eine rlld'rung
6ct6ringt,
rofe
fefy.
QlugufitnuS
Sagen
bafj
gibt jttfat
14
n.
20
ber friti*
rnne,
nod) eine
Sonne ba
man unter jebem biefer Sage tantarn moram temporis, per quantamraoram (seil, nunc) circumit sol a verfielen fnnte, unb jpom bogmatifcr)en Staubpunfte au3 rann man h)ar)riicr) nichts bagegeu
9I3itte
bie
gcb)en
nur oon
3$m
ab;
rud.
17
n. 28.
2)ie
=
bie ^eilige
Sc^pfungS
9tnnar)me eine folgen eitraume rolrb, Urfunbe mglict/ft na et) bem Sortlaute $u
um
er*
Haren, allerneueft *>on 2lmmer (Heber bie mofatfdjcn Scr)pfungStage unb )r Q3er^ltnip ,$ur eologie. Programm ber Stubienanftalt Letten 1850/51 . 36) empfohlen. %Uefti ein foIct)er,3citrautn oon 24 tttlt*
ben, roo aber
noer) feine
Stunben
^u
j'b/fen
roaren
.
.
.
(quia
,
si
currant
tempora
possuntqnidem
currere tempora atque practerire, sed intelligi et discerni ab hominibus non possunt. Sicut horae quando nubiliis dies est;, trauseunt quidem et sua spatia peragunt; sed distingui a nobis et notari non possunt. u De gen. contra Man. I, 14
n. 21), ift auefy fein g ero()nlicl)er Sag ju nennen, rocil unter feinem Slbcnb unb borgen nic^t ba3 oerftanben roerben rann, r uufer jetziger
Utbcnb unb
borgen
ift.
Longe
litt.
dies e t n o x, intcr quae duo divisit Dens, e t aliterist'c dies et nox, iriter quae dixit ut dividant luminaria, quae
creavit."
perf.
c.
De
12.
gen. ad
FV, 26;
cf.
de gen. ad
HcrjMjt
litt. lib.
imunter
3n
lejjt
citirter
Stelle
QfrigujiinuS
5lbcnb, mit
felben:
unb unter 5Dcorg eu ben ber @eformtl;cit bc3= propter naturarum speciem factaium; vesperac vero propter p ri va t ionem." (Sbcu fo de gen. ud litt. FV, 1: Diei nomen intelligamus in
geformtb/it be SetymJ
,,Manc nominaretur
habt 58 ); Vielmehr finb
fie
113
3l;m
fcr)on
von
ber
nenn?
bW
SetynS nnb
in bte
in il;m be[d)lof(euen
nnb au*
s p c c i c rei, quac crcata est, noctemque ejus in privatione vel defectu vel siquo alio nomine melius signicatur." SMcfet 5)cutung lritb burd; eine aubere (SrHrung oon Qlbcnb unb SMotgen: In ipsa qnidem mora temporis ipsas d ist in ctiones oper u m sie appellatas, vesperam p r o p t e r t r a n s a c t i o n e
consummati operis, etnianepropter inchoationem futuri operis, de similitudine scilicet humanorum operum, qnia plerumqne a mane ineipiunt, et ad vesperam desinunt" de gen. contra Man. I, 14 n. 20, rufe jcber JTcnner einfielt, an
il;tem
unb nod)
mfyftlfdje
creatrlia)e S'rfid), 2lbenb, bagegenroie e3 ift unb gefd)aut roirb na et; feiner Sbee in ott jum Sobe unb greife be cfyopferS, borgen genannt iv-irb. 'De gen. ad litt. IV, 24 ff. Multum quippe interest inter cognitioncmreicojusquein VerboDei, etcogni* tionemejns in natura ejus, ut illud merito ad diempertineat, hoc ad vesperam. "L. c. cap. 23 cf. de. Civ. Dei XI, 7. >a3 creatiuv
roonacb ba
fd;aut roltb in feinem
;
Ilct/e<2etyn
erft
ju
Sonn, tvit e im gttlichen 2)en= !en unb QSoen ift, auSjugeftaltcn: unb fo trifft bte festere Deutung mit unb e3 bejtimmt fld) in 5tn= ber eingegebenen otlfommcn gufammen fet)ung bei (ssetynj jeber foldjer auS ^Ibenb unb borgen beftel;enbe Sag al eine 3^tt berhaupt: Scripturarum more sanetarum
feiner Sbce, b.
^u feiner oltenbcten
diemponisolerepro tempore,
quamiibet negligenterlegerit, nescit"
unb
ivoax
um
fo mefjr
aU
ift,
allgemeiner ettbegriff
9la<fyt
in ftdj begreift
(de gen. ad
imperf.
7) ; aber at3 eit berhaupt al einefoldjc, ro'ljrenb freierer immer je ein Sotmationprocefj in unb an ber QBeltfubfianj nad? ben bcrfelben eingefetteten Sbeen, als ben formenben^rineivien (Inerant jamipsae
de
IV, 33
n.
ne quasi locorum spatiis temus, sed vi quadam effectoria et fabricatoria, ut illud, cui superf'ertur, efficiatur et fabricetur." De gen. ad litt. lib. imperf. c. 4 n. 16.
58 Nee putandus est Deus informem prius fecissema) teriam, et intervallo aliquo interposito temporis formasse,
angauf,
gefialten
foftte,
gleicr;
114
ber
im Womcntc
ber
allgemeinen
be6
in
efcung
ber
SBcttfubfianj
nnb
err>orrufung
roelcfyer
ftd) jtd)
8W)te8,
ben
59
(bem
folgenben
roieberfyolte)
), mitgefefct
quod informe prius fecerat." Contra Adversar. Leg. et I, 9. Ubi est, quod scriptum est, Subest enim tibi, cumvoles, posse"", si opus est Deo productione temporis, ut aliquid perficiat?" De gen. ad litt. lib. imperf. c. 7. Quidquid enim incipere et desinere Deus dicitur, null o modo in ip sius natura, sedin ejuscreatura, quae illi miris modis obteinperat, intelligendum est." L. c. cap. 5 n. 19. In efficacia C r eatoris o m nia simul. Sic enim fecit quae futura essent, utnon temporaliter
Proph.
faceret temporalia, sed ab eo facta cutrerent tempora." De gen, ad litt. IV, 35. Non sicut ea secuudum motus eorum naturales nunc experimur, ita etiam cum primitus incogitare debemus^ sed secundum mirabilem atque ineffabilem virtutem Sapientiae Dei, quae adtingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Neque enim et ipsa gradibus adtingit, aut tamquam grcssibus pervenit Non itaque tarde instilutum est, ut essent tarda quae tarda sunt, nee emora condita suntsaecula, qua transcurrunt. Hos enim numeros tempora peragunt, quos cum crearentur, non temporaliter aeeeperunt." L. c. cap. 33.
stituta sunt,
59 An unum tantummodo diem creavitDeus, ut ejus ) repetitione multi, qui dieuntur dies, praeterirent atque transcurrerent? Tunc itaque Deus diem fecit, cujus repetitionem Scriptura appellat secundum diem, deinde tertium et usque ad sextum, quo consumraavit Deus opera sua. u De gen.
.
ad
litt.
IV, 20;
cf.
26.27.33.
In
hisvero, quae ja
nun
aber ber dies
ex info rmitat e forma ta sunt, evidentiusque appellantur creata vel facta vel condita, p rimum factus est dies."
L,
c.
V, 5
n.
14;
cf.
IV, 22.
3Botin
ftcf)
unus
ttcbcrr)oIte, n>ar
baS i)ttt>erben,
rote c8 in
ben einzelnen
23eretcfycn
ef ormtfter ben, baSbct 3bee, tt^etcr)e in ott td)t tfi (I. c. cap. 23), em = h) er ben tjt ba3 Sag ober id)ttt>erb en ber (Sreatur (fiefje uor Hunc omuem ordinem creaturae ordi|ergefyenbe Qlmn. 57). natae dies ille cognovit; et per hanc cognitionem sexies quodaminodo praesentatus tamquam sex dies exhibuit, cum sit unus dies, ea quae facta sunt, in Creatore primitus, et in ipsis consequenter agnoscens, .... non per moras temporum, sed pro p ter ordinem conditorum." L. c. V, 5 n. 15. Propterea nimirum idem dies ubique repetitur, ut ejus rebe <Setyn3 mfttelfi ber Formation auftrat; benn ba
rvorben 60 ), ftub bafyer, tote
115
t?te
3c
mmgform
9iad)nauber ber
unb on ber
^eiligen djrift
jtt
nur
rocIcl)er
nur tu ber
(Sitcceffton
erlernten i>er*
mag, tu bt'efer Unterfcfyeibung als bte groen allgemeinen (Sntritf* hmg3* unb gormationSperioben tu ber SBet'fe ber Gsrjaljlimg unb jitm letzteren 93erjMnbniffe aufgefhrt 61 ). So wenig e8 nun yor
quotiens distinguuntur reruin generacreatarum, perfectione senarii numeri terminanda." L. c. IV, 22. G0 Quapropter cum primam conditionem creaturarum )
petitione flaut tot dies,
cogitamus, a quibus operibus suis Deus in die septimo requievit, nee illos dies sicut istos solares, nee ipsam operationem i ta c ogit ar e debe rnus, queraad-
modum nunc
sed
in
tempore:
quemadmodum
quemadmodum
operatus est omnia simul, praestans eis etiam ordinem, non intervallis temporum, sed
conuexione eaussarum, ut ea, quae simul facta suut, senario quoque illius diei numero praesentato perficerentur." De gen. ad litt. V, 5 ii. 12. Caussaliter ergo tunc dictum est produxisse terram herbam et lignum, id est producendi aeeepisse virtutem. In ea quippe jam tarn quam in radieibus, ut ita dixerim, temporum facta erant, quae per tempora futura erant." L. c. V, 4 n. 11. praesentatus Dies ergo ille, quem Deus primitus fecit, . est omnibus operibus Dei non per intervallorum temporalium moras, sed prius et posterius habens in connexione creaturarum." L. c. IV, 35. 6i Quamquam ergo sine produetione temporis faciat ) Deus, cui subest posse cum voletj ipsae tarnen naturae
.
temporales motus suos temporaliter peragun t. u De gen. ad litt. lib. imperf. c. 7. SHefe g. Sage ftnb alfo be= wegen mtf}t$ 9?eue8, Weil fle al ordo (Facta sunt omnia per
f.
ordinem simul" de gen. ad litt. IV, 34 n. 65), aU prius et posterius in connexione creaturarum (1. c. cap. 35), al ordo auf tunb ber connexio eaussarum (1. c. V, 5 n. 12) in ber Seltfufcflanj gum 33et;ufe )ret (Sntwitflung fd)on ge=
legen Mafien,
a-xt
fi
unb fomit auef; ifyx etortrctcn ntd)t in @ott, fonbern @ott in bte Gtrcatur fallt (de gen. ad litt. lib. imperf. c.5 n. 19). 2)amit fonnen nun ol;ne atle c^wietigMt bte f. g. <Sci}* pfungtage ati wir fliege uere, in tfjret 2)auet unfceftimmte unb unfcefttmmbare , groe (Sntwtcffungg* unb ^otmationpetloben angenommen werben, unb nact) mannen teilen mchte man fdjtiefjen, ba
e
8*
pfungiMtb, eben
fo
116
erft
au m,
ffd)
befannte:
Poterat enim omniporatus est, et septirao die requievit. tens et uno m om ento tempo ris omnia facere." De catechiz. rud. c. 17 n. 28. Immo vero et prius atque posterius per sex dies quae commemorata sunt facta sunt, et simul omnia facta sunt/' benn beibeg, fefct et bei, tvitb son bet unter Eingebung be tyetl. eifte verfaten unb batum in De gen. ad litt. IV, 34 ft) nml;rbnftigen t;eil. ebttft etfimbet. n. 53; cf. VI, 10; deCiv. DeiXI, 6. Qtttein cSfannnidjtoetfanntnjet* ben, baf ftd) feine Speculatton bat;m neigte, aud) biett>itflid)c6;nt*
jumal
nidjt irtS in bet genannten anderen ucceffion, fonbetn at (St fagt jh>at felbet, bafj ba feinet gefd)ef)en anjune^men. gu etfiefycn fefy: Sed multum est ac difficillimum capere, quomodo dicatur, Deo non temporaliter jubente .... fieri temporales motus in rebus temporalibus vel formandis vel administrandis de gen. ad litt. I, 9 n. 17; meint aha aud),
roief
lung
'
>erftetyt,
fcetjM;en
im @tanbe
finb,
unb
feinetfeit jun'cfyft
con bet
t)e, Sd)ttft,
Cum audis, tunc facta omnia, cum factus est dies, illam senariamvel septenariam repetitionem sine intervallis morarum spatiorumque temporalium fa c a m s p o s s s apprehendas; s nondum p o ssis, haecrelinquas conspicienda valentibus: tu
t
,
autem cum Scriptura non deserente infirmitatem tuam, et materno incessu tecum tardius ambulante prolicias, quae
sie loquitur, ut altitudine superbos irrideat, profunditate adtentos terreat, veritate magnos pascat, affabilitate parvulos nutriat." L. c. V, 3 n. 6. Um jcbod) bie <8ad)e einiget* mofen beutltd) ju machen, ertteifet et de gen. ad litt. b. imperf. c. 7, contra Adversar. Leg. et Prophet. I, 9u. a. auf ben menfd> liefen 2)enfact t)in, in tt>etd)em aud? <Seen unb formen jumat t>otftd)=
getyen
;
benn
etfi
nicfyt
Serben
fte
bie
SBotte
gefotmt, ivcnn
Jvctben
fd)on geformt am3gefptod?en. @o ift c aud) mit bet 5eltfrt)pfung. etjung unb rotmung ftnben jumal ftatt; abet wa$ jumal gefd)iet,
Sicut etj'fylt nMtb, niebt aud) jumal etjtjlt lvetbcn a loquente fiunt verba sonantia, ubi nun prius vox informis post aeeipit forma m, sed formata profertur: ita intelligcndus est Dcus de materie quidem informi fecissc mundum, sed simul eam concreasse cum mundo. Non tarnen inutiliter prius narralur, unde aliquid fit, et postea quod indc fit: quia etsi potest utrumque simul fieri, non simul pofann, roenn e3
:
fonbcrn mtd)
btcfcr ivarb
erft
117
'
f, ;J
).
SBcil aber
test
bic
utrumque
narrari."
in
3)atum
crja'fytt auct)
bic
,
fj.
<Sct)rift
gttlirf;c SctjpfuitgSt^at
inbcm ber
SKtnfcl)
modissimc
obncbin nur in bcv ucccfffon ju crfcnnen oermag. Comin il!o libro quasi morarum per intcrvalla faetaruin a Deo rcrum digesta narratio est, ut ipsa dispositio,
quae ab infnmioribus animis contemplatione stabili videri hon poterat, per hujusmodi ordinem sermonis exposita quasi
istis
De gen. ad litt. lib. imperf. c. 7. oculis cerneretur." erat sex dies tarn distinete dispositeque narrari? Quia scicet ii, qui non possunt videre quod dictum est, Creavit omnia simul, nisi cum eis sermo tardius iueedat, ad id quo eos ducit, pervenire uou possunt u De >ienact) tonnte man fagen, bafj 9lugu* gen. ad litt. IV, 33 n. 52. jiinu bic auf ben dies unus folgenben (ct)pfung3tage in intern
Quid ergo opus
Qtnftct) (\U eben fo Piele in
fici)
fcf;
5
eibbare
(Sa
unb
in ftdj eint)elid)cn
anfar).
unb
naej)
tt)ten 33c-
jranbtr)etlen setfct)iebencn
Seltfubftan^
potuerit perspicacius ista rimari, inveniat fortasse in creatura, efwae ita facta narratur sine intervallis temporalium
ordinem rerum."
Sn
feinet flteten Schrift
et
Proph.
bie
I, 8.
et me|)t
,
etftcte
fairer
fety
ber
btefe <Scf)pfungc3tage
abzugeben:
Cum
si in
deturse habere etiamordoilleprimorum sexvel Septem die r um, in quibus mane et vespera nominal! tu r, donec omnia, quae Ms diebus Deus fecit,
sexto perficiantur die, septimoque
Dei vacatio commendetur.
in
magno mysterio
Qui dies cujusmodi sint, aut perdifficile nobis,aut etiamimpossibileest cogitare, quanto magis dicere."
62 Heber bog QBefen be Ovaume lS ber anbetn Grfctjetnung* ) unb Offenbarunggrpetfe beS cteattlict)cn @c!}n in bet otm bet @imultaneitt unb 2) i ctett) eit feineg 5)afe^n3 unb feiner e*
bcttetfdjetnungcn
tiefer
finben
ftet)
in
^(uguftin'S
(Schriften
,
nid)t
roie
^nlicQe
eingefenbe
w iff en f
dt)
a f tlt c6 e
Untersuchungen
aU
bet ba3
SBefen bet 3t, abet fo iel ftet)t feft, bf e it)m tot bct @ct):pfung eben fo roenig einen Diaum aU eine Qt gab fonbetn roie bie eft fo
,
mit bet Schpfung gerootben ift. De Civ. Dei XI, 5 bt'ngt et bfejentgen, roeIct)e ot bet Schpfung eine unenblict/e 3eit annehmen, mit bet Steigerung, ba fie bann au et) einen unenbltcr^en
aud) bet
Otaum
etfl
Nam
si infinita
biefe al$ eine
118
9?icb,t6
fd)(ed)terbing einen
aucfy
<td)pfung au
fo
Anfang
5
genommen
fei;n
Reiben mujj,
fann
fte
nur eine
in
ertliche
63
)
bannt
bie
Sifyhit
otte SBefen
mundum
mundum
in-
iinita spatia
Qlnnar)me fr eine Styox* tytit, unb fcfyliejjt Don ber t;otr)cit biefer auf bte $r)ot|)eit bet 2lnnar;me etner unenblidjcn eit, ba , er)e bie 923elt roatb, el eben fo roenig eine
ctild'tt
locorum,"
bann
leitete
taum gab:
Quod
si
homi-
num cogitationes, quibus infinifa imaginantur loca, cum locus nullus sit praeter mundum: respondetur eis,
isto
modo inaniter homines cogitare praeterita tempora vanulluni tempussit ante mundum." cationis Dei,
cum
63
>em ^lugufiinul
erroeiftt
ftcb,
baraul all
eine jettttcfye, bafi bie jfyt'litfyMt it)rc roef entliee rfcr/einunglfotm felbft
ift:
mundus
ipse
ordinatissima sua mutabilitate et mobilitateet visibilium omnium pulcherrima specie quodara modo tacitus et factum se esse, et nonnisi a Deo ineffabiliter et invisibiliter magno et ineffabiliter atque invisibiliter pul" de Civ. Dei XI, 4 n. 2; chro fieri se potuisse proclamat
unb roeil ir)m roie oben fetyon bargetr)an warb 3t unb djpfung Poflfommen in in! jufammen faden, fo ift tr)m eine eroige (Schpfung ein Unfhm, ein fid) felbft auftyebenber ebanfe, unb ein Hugnen bet eitlicfyfeit ber 9I3elt gleicbbebeutenb mit bem ctugncn ber Schpfung
,
felbft
Qui hoc dieunt, s i mundum aeternum sine u 1 1 o initio, et ideo nee a Deo factum videri volunt, nimis aversi sunt a veritate, et letali morbo impietatis insaniunt." L. c. <Std) anler)nenb an Qtguftinul fagt barum aud; taubenmaier, 2)ogm. III 93. I 2Ibtr). @. 126: 8&k nur bal
:
roige unetfdjaffen
bet 9BeIt
ift;
fo
ift
jeitlicfy,
roeil
^Begriffe
enthalt,
ba
cttng
nut Ott
aucr;
5Me 3^t(ic^fcit
fle
fcrliert bar) er
ben
il)x
ircfentltcfycn
Gtjataftet,
neu) et
irenn
tcnr'ttl
bem
(Sroigeu
getcft tbixfo;
5Dci[(iouen, 93ittioncn,
fle
XtiUioncn Sagten u.
f.
\v.
bet (Srotgfett
um
fteigette
Wenn ott ben ebanfen bet 9BeIt, nut gebaut war, aurt> rcattfirt tjtte; bet ganje Unterfct/ieb ghrifdjcn Se|t unb 2)anu bcftnbc nut in einet lngen: 3 f ft-" 8fatf btegtage, warum ott nid)t frher fcfyuf, anttvortet Qiugufttnu de Civ. Dei XI, 5: KM, roenn au) bie <Sc^i3pfung uneublic^ roeit $urcf getcft iorbc, bef(;a(0 bie %dt io) ^,tit olicoe, unb nur um biefj
bie SBcIt eine jcitlictjc
gcWefcn
fefyn,
fobalb
et
fetter
119
m
fagen, ort
fety erft
eingetragen.
2tbfnrb
wre e$,
ot
etroa
6000 3a$rm
fo
men,
allem
etwa
@r mre, fonbern cm
nt'd)t
9(nbcrc8 beim
fo
@r,
ct'tt
SJidjtfd),
fllt
ctn>a ju
fagen
bem (Snften
gebanfentoS
bem
al
233orte
Sl&fo litte"
leknbfgen
ntcl)t
ittnfyerrofrft,
fonbern
baffelbe t'm
SBcgtiffc feftfyft,
tmb barum
auet)
Don ott
bem
fit
Slbfolnten
9lbfotutt)ett jebe
Wu*
Slber
tabtlftt an0fd)'eft.
3)arnm
ifi
eroiger @e*
roar.
banfe
eben
ott,
etn
ebanfe,
ott nie
fo
oom
ju fagen, ott
6000 3al)ren
erm
Ijeretnmfljren ober
(Schpfung ju
oerroirflicr)en
64
).
reell
aua)
ttidjt
afyufeljen
ift,
Ootjietjen foen:
Mo
po-
quam anteriore tempore condidit mundum, cum aequaliteranteriora tempora per infinitum retro spatium praeter issent, nee fuisset al iqua differ enunde tempus tempori eligendo praeponeret i a
,
tur."
1.
c.
XII, 17,
fdjuf ott
nia)t frher,
um
ju geigen,
bajji
@t
bet SGBelt fr
fta) nidt)t
oebutft r)a6e:
Mirabiliter fortassis ostende ns, quam non eis indiguerit, sed eas gratuita bonitate condiderit, cum sine Ulis exaeternitateinitio carente in non minore beatitate permansit." >em $antl)eiften ift fteilict) ott or}ne ble QBelt nitt)t ott," efcen roetl fie, gu feinem 3Befen geistig, nur eine >el(jftbatftetlung on i|>m felbet ift, unb batum ift bem $anttjetfien eine jeittitt)e @a)6.pfuttg unbenffcat, toell it}m unbenffiat ijt:, bat) baS Cftaa) biefen ebanfen $lbfolute einmal ot)ne <Sef6ftoffen6atung toat. bon einet jeitlidjen @)pfung," fagt Dr. Sttauf 1. c. @. 648 QInm. 13, totben roit un3 ott ntd)t einmal als einen teoenbtgen ott Oot>
fieden fonnen.
iftatut
3)enn mir fet)en bot 5lugen, bafi eg eine in bet ganzen unmgliche @act)e fei), bafj ein Seoen ofme ttffamWt nut einen ^lugenDltcf fotlte Befielen fnnen."
64 Apud Deum quidem disposita et fixa sunt omnia, ) nee aliud facit quasi consilio repentino, quod non
ex aeternitate se facturum esse praeseivit." Enarr. in Ps. 105 n. 35. Omnis porro intentio^ quae ita variatur, mutabilis est, et
aeternum,
Mite
tft nt'djt
120
fo
(r
je
tft
fcercmberltd)
ba
berfelbe,
nova voluntate condidisse creaturam, nee scientiam ejus transitorium aliquid pati" Confess. XH, 16 n. 18;
non tarnen novo
consilio."
et repentino,
De Civ. Dei XII, 14. Quid restat convenientius pietati, quam er euere, non esse impossibile Deo, et ea, quac numquam fecerit, nova facere, et ineffabili praescientia vo-
Sic ergo credant, et mundum ex tempore fieri potuisse, nee tarnen ideo Deum in eo faciendo aeternum consilium voluntatemque mutasse." De Civ. Dei XI, 4. SSuf; Ic 1. c. IV %$. . 481 argumentum gegen 5lugufHnuS: Ott mar boefc, itor ber %'dt, unb e Bleibt baS Problem brig, ob er tb'tig war ober ntcQt. SButbe er erft h ber cfyopfung ttig, fo wirb bte 3?erd'nbe* rung auf )n bertragen " Qtuf btefen infturf, ireldjcr ott mit bem
Befdjr'nftert
bie
s
S^'tigfeit
beffelbcn
felbft
B,at
2lugufttnu
t
jum Lorano geantwortet: Hinc enim maxime isti errant, q u o d m c n t e m d i v n a m o m n i n o i m m u a b i 1 e m, eujuslibct innitatis capacem, et innumera omnia sine cogi.
tationis alternatione
numerantem, de sua
. .
tabili
angustaque metiuntur.
quid novi faciendum venit in mentem, novo consilio faciunt, (mutabiles quippe mentes gerunt ;) profecto non Deum,
i
quem cogitarc non possunt, sed semetipsospro o c og um sed s e p s o s n e c a n e s non sed sibi comp a ran Nobis autem fas non est credere^
1
i t
i 1 1
1 i,
t.
aliter
affici
Deum
affici
dicendus
est,
cum vacat, aliter cum operatur: quia nee tamquam in ejus natura fiat aliquid, quod
non ante fuerit. Patitur quippe qui afficitur, et mutabile est omne, quod aliquid patitur. Nonitaquein ejus vacat ione cogitetur ignavia, desidia, inertia; sicut nee in ejus operelabor, conatus, industria.
et agens quiescere. Poopus novum, non novura sed sempiternum adhiberc consilium." De Civ. Dei XII, 17 n. 2. icrau8 beantwortet ftcfy auet) ein anberer Ginvourf beS Dr. @tr auf 1. c. @. 643 f.: Die
mofaifcfyc (Srj'(;Iung, welche bie (Schpfung aller
verlegt,
ntacfyt bic 9?cf(erion ntcr)t
,
bem anfange
ba(nn:
Confess. XIII, 38, ibi vidisti facta, ubi vidisti facienda."roar fr fflfn;
fagt
VUUB
Tu autem,"
Aug.
unb ermde
bfefe
181
beffel(>eit
SBtflen
m'S
fubftauu'eltc
@ci;n von gttngfett I;er gewollt, imb $n>ar fo gewollt, ba fte mcfyt 65 frher imb m'djt fyter eintrat, ole fte roirflfcf) vor ftcr) ging ;.
Non cnim
quam facta." De Civ. Dei X, 12. neseivif, qnae fuerat creaturus. Quia ergo aliter ea seivit, creavit; non quia creavit, seivit. Nee
aliter novit facienda,
Nee
seivit creata, quam creanda; non enim ejussapientiae aliquid accessit ex eis; sed illis exsistentibus sicut oportebat, et quando oportebat, illa mansit ut SWan fc^c hierber auefy oben feine Sbecnerat." De Trin. XV, 13.
le$rc
@. 9093.
65 eum modo velle hoc, modo velle illud, ) Unde non sed semel et simul et semper velle omnia quae vult, non iterum et iterum, neque nunc ista nunc illa, nee velle postea quod nolebat, aut nolle quod prius volebat; quia talis voluntas mutabilis est, et omne mutabile aeternum non est: Deus autem noster aeternus est." Confess. XII, 15. In illo autem non alteram praccedentem altera subsequens mutavit aut abstulit voluntatem, sed nna eademque sempiterna et immntabili voluntate res, quas condidit, et ut prillS IIOI1 esseiftt egit, quamdiu
non fuerunt, et ut posterius esseilt5 quando esse coeperunt." De Civ. Dei XII, 17 n. 2. 2JHt bem
et ut prins non essentegit, et ut posterius essent" roirb aud) bem mrourfe bfg Dr. Straufj 1. c. <S. 650, als rorbe burd) bie Qlnna^mc einer $dtli$fett ber <5d)})fung ^ftifdjen ottcS OB ollen unb l;un ein Unterfd)ieb gefegt, bie @pie gebrochen, inbem ba
fiet auf baS %fyvm gerietet ivax imb anberfeit eS Oon U)m abhngen mufjte, roann baS %i)\m eintreten foltte; semper enim voluit ut faceret, et non voluit ut semper faceret; sed ut aliquando faceret, quod semper voluit ut faceret alt quando," n>ie fcon St. Victor, de Sacram. I, 2. 10 f. ben 5luguflinifd)en ebanfen erlutert, ober Wie ^lugufttnuS an einem anbern Orte fagt: Aeternum tarnen est in Verbo Dei, quando fieri aliquid debeat: et tunc fit, quando fieri debuisse in illo Verbo est^ in quo non est quando et aliquando, quoniam totum illud Verbum aeternum est." De gen. ad litt. I, 2 n. 6 ; cf. de Civ. Dei X, 12. 2) ein Sftenfen reeller nur in ber ucceffton irfennt, roeil, fo ju fagen, fein 2efen fetBer 3*ft atterbingS fcfytoer, biefeS ^er^ltnifi ^nrifdjen SSotfen unb ift, fllt e 3^un fo rein ftd? ju benfen, bap er nid)t in bem QBotlen, ungeachtet eS jiet auf baS Xfyun gerichtet ifi, big baS %$\m eintritt, einen Verlauf unb fonad? eine Oltt Seit fWjoorffrflt (Aug. de Civ. Dei XII, 14. 17),
SBotlen einerfettS
boefy
Hugo
9ht6
biefer
122
bem Triften fonnenHaren 3titti<$hit ber SBelt folgt baf fpe erorbringung fcftled)thin ba3 2erf gttlicher greif) ei t mar, inbem au fj er o tt nichts ba mar, unb, ofjne baf man ben begriff be6 Slbfoluten gerabeju
mm
jerftrt,
man
l;teju
auf feinen
SBtttett Btte
wogegen
e8
9l6folutcn
et|sifcr)t,
man
fla)
auS
Tu autem, Domine, seraper operaris et semper requiescis. Nee vides ad tempus, neemoveris ad tempus, necquiescis ad tempus." Confess. XIII, 37. 3tt>ar bemerkt Dr. trau 1. c. ffite ottel SCilte, jenen 3 u fflnimenr;ang enblicfyer (Xaufaltt'ten $u fe^en, erfl in ber eit jur $lu8fitt)rung gekommen, fo iorbe bie QtitU)tt biefeS @een8 notr)rt>enbig in ba gttliche Sefen f e 16 er falten ;"
j}
allein
btefer
SWoment be @e|en3
gewollter
fllt
bepinegen
rote
nict/t
Ictfl
eine
3t
in
ott,
ift,
fonbern
folgen inrourf entgegnet t;at, auer @ ott in bie (Sreatur: Sed et si prius cessavit, et posterius operatus est, (quod nescio
quemadmodum ab nomine possit intelligi) hoc proeul dubio quod dicitur, prius et posterius, in rebus
De
prius non exsistentibus et posterius exsistentibus fuit/' Civ. Dei XII, 17 In Verbum Dei, per quod facta et in quo facta sunt omnia, nullum cadit tempus." 66 Si ergo isti (sc. Manichaei) dixerint, Quid placuit ) Deo facere coelum et terrara? respondendum est eis, ut
prius discant vim voluntatis humanae, qui vountatem Dei nosse desiderant. Caussas enim vo1
cum
sunt,
nefas est credere. Qui ergo dicit, Quare fecit Deus coelum et terram? respondendum est ei, Quiavoluit. Voluntas enim Dei caussa est coeli et terrae, et ideo major est voluntas Dei, quam coelum et terra. Qui autem dicit, Qua re voluit facere coelum et terram'? majus a liquid q u a e r i t , quam est v o u n t a s D e i nihil autcramajus inveniri potest. Compescat ergo se humana temeritas, et i d , quod non est, non quacrat, n e i d , quod es t , non inveniat." De gen. contra Man. I, 2 n. 4. Dicfe rtlcirung," entgegnet Dr. ttaujj I. c. @. 634, ftreng genommen,
1 :
flettt
bie OBeltfcfc-pfung
als
<Sad;c
ber
Hofjen
(f.
mithin naa)
@oino5a'
Folgerung
ep. 58)
SBetf beS
31)
123
inbem
feitet mtjimcfymen
6fcfy
ift,
aufkr
idj fr
feiner et'fc
etwa? 23ebrftie
67
).
Bitt
man
bap
ufattg
@ott
bic
f;in."
SOBlIIfu^r
ift
atlcrbingS ba
in
bcm@iune,
@ci)pfnng eben
1
Qltitt;.
fo rool)t t)ttc
l;
ftc
rnirflid) &
olt^ogen
at
nid)t
fd) ffen
mup,
bcftcr)cn
Taffcn
Hin, barum
brirtflt 3"
crfcf;afft,
Wenn r
tjeroor*
folgt nic^t,
ftc
bap bie <Sd)pfung acfye ber $0itfrur)r ift, bag QBerf be 3f a 1 S fety; benn biefeg wre nur, Wenn ber gttliche 3Bif(e fte je einmal twrbem ntdjt gewollt bap
ftc
aber baraug,
auet)
rjtte
unb
er fonacb)
erfi
Dorn 9Hct)tfcr)affen
ftfmmt
tjfitte;
wag
werben
67
Intelligat utique Deum faecre bona posse, bonis autem a se factis egere non posse: und e nee faciendis eguit, qui factis non eget." Contra Adversar. Leg. et Proph. I, 4. Nee nobis tantum, sed usque ad altissima
)
quac quod
feeit magnalia, nee ipsis coclestibus, nee coelo coeli dicitur, indiget Deus, ut aut melior sit, aut potentior aut beatior. Quid enim esset quidquid aliud est, nisi ipse fecisset ? ergo egetabs te qui erat ante te, et
Quo
tarn potens erat, ut cum tu non esses, faceret te?' c Enarr. in Ps. 70 serm. 2 n. 6. Alia res bona praeter ipsum
nulla est, quam ipse non fecit, aeper hocnullo praeter se alio bono eget, qui bono, quod fecit, non eget." De gen. ad litt. IV, 16. >,Ipse non ideo beatus est, quia haec fecit, sed quia etiam factis non egens, in se potius quam in
ipsis requievit,"
tljeigmug.
Qlnberg ift eg freitief; im $ancap. 17. ^eroorbringung ber SOBett ein im SBefen otteg gelegene 9?otb)Wcnbigr'eit" Dr. traup 1. c. <S. 636, unb Wie fottte cg aud) anberg fefyn? ott fann boef; ntcf)t eWtg in feiner
c.
2)iefem
ifr
bie
UnentwicfeItr)eU bleiben, er
mup
boer;
$u
bem
fid)
entfalten,
Wag
er
po-
baju bringt itjn fein 3Befen, fein Seien; er mup ftcr) fetter gegenftnbtidj machen, er mup feine Snnerlicb/feit nact) Qtupen fe|en, mup in feiner Sebengf'tle ftdr> felbft in fidj felbft buret) 'uperen egenfa offenbar, fity felbft Dbject Werben, unb bag gefcr;ter}t eben in ber SBett
tentia
ift:
unb burd)
bie QBett
bie Selt,
unb
ift
war}rltdj
gefct)loffen^eit
baS
(Sott
*) 3* fefce," f a * Delling (enfmal ber d&rift . b. goMij&en 2>ingen ic jc. . 112 f ), (Sott als CStfie* unb als SfijtcS, als A unb als 0, aber als baS i er nid)t, tt>aS et als baS tjt, unb inwiefern er nur als biefeS ott sensu eminenti tft, fann er nicljt aud) als jenes ott
ber fragen, fo
124
fei
Witt
ftcr;
bie
Siebe,
bie
@te,
als
folcr)er
bar.
" (egel, OWig.^itof. !.$.. 122 @ad)e ton bcr Sclt, unb SWemanb fann bcn Dr. traufj ber Snconfequenj befcr/ulbigcn wenn er 1. c fagt: (8 bleibt babet unb ifi augcnfcfycinlicb, bafj Ott, fo lange et feine QSelt erfcfyafft, feinem eigenen efen unb 33egriffe nid)t gengt, ober oon ber "Schpfung abgefet)en, Ott noeb, nietjt al8 ba roar)tr)aft feo| Qibfolute gebaut ift." Qlbet nict)t fo ift e im cr/tifrlicr)en Xb/imug. 3n biefem ift gar nlcfyt afyufeb/n, worin benn fr @ott, ben Qtbfohtten tmb in feiner realen clbfibe^ung )reiperf6nlicr;en, eine Sftotljroenbigift
ott
u.
bte atterbegreiflicr/fic
fcit
jn
fcfyaffen
gelegen fyaben
bureb,
foft.
SDte reatur,
aU
nicr)t
eine! $Befen3
ein in icf) oottenbete QBcfen, b. i. bureb, eine 5(madjt SBeitjeit nnb te in'S 2)afetyn gerufen trgt 3b,m nichts bd, nnb fann 3tjm nict)t beitragen jur QSottenbung eine? 2e fen nnb eben fo wenig jur 93otfenbung einer etigfeit; benn auef)
,
ift
ober roirb
ift
ober wirb
,
fle
nur
ift;
bureb,
3b,n;
nicfyt
roaS
@r
@t baS
bureb, icb,
oon wlgfeit:
citur requievisse ab
omnibus operibus
suis,
quae
fecit,
Dinullo
opere suosic delectatus, quasi faciendi ejus v e minor futurusnisi fecisset, velbeagu e r
i t ,
1
quid ex
Quia enim ex il lo ita est, quidt. illo est, uteidebeat, quodest, ipse autern Requies nulli, quod ex ipso est, debeat quod beatus est." igitur Dei recte intelligentibus ea est, qua nullius indiget bono et ideo certa et nobis in illo est, quia et nos beatitior
cum
fecisse
ficamur bono, quod ipse est, non ipse bono, quod nos sumus." De gen. ad litt. IV, 15. 16. 9Ber ber ottb/ft
buret) bie cfypfung irgenb eine 93oftenbung ^uge(;en lafft, fommt mit ben ^antr)eiften in bem @a|e berein ba Ott ob,ne bie 2Belt niebt
,
Ott
ift,
unb
be3
(S^tiflentr).
33b.
839)
feljtt ftcb,
gegen 3.
$abfi,
notljwenbigieit behauptet,
SDutcb,
folct)e
33eftim*
mungen
Arbeit
get)t
Wenn
nicfyt
untrer' 8
unter feinem eigentlichen Spanten jur ffiorbertl)re l)inau6geWiefen , nur unter anbercr ejtatt, als $antt)ci3mu in bcr ^enn bcr Depcnbcnj
u'mlicfy, jnr intcrtl;re
untrer
ff-)
fclbcr,
treibet
ftcb,
. 138
bie
mt*
fd)iebcn
bagegeu erflrt,
cttc
burcr)
Kreation
in
bem nmlichen inne fei)n, uoeb, au\'i trfiijtftc genemmen, CMott genannt werben, c inve benn, man fagte aubricfltr^ ber unentfaltete ott
Deus
implicitus, ba er atd
O Dens
explicitus
ifi."
9(td)t
125
um
3tt
empfangen; fonberu
ift
um
geben,
um
befeu'aen ju
ft
Bmm,
ber freien
Schpfung re in
er
3nnrf 68j.
I
einen
3uiva$8
erhielt,
lt bod>
(2i)bta
je.
je.
II 3at)rg.
2tbtr).
@.
56) ber
er fagt:
Moment
ift
Ott bort) nur buret) bie Ocealtfiruug jene (sc. sJclt*) cbanfenS als @d)pfcr ftd) felber offenbar geroorben." tenact) fa'me c3 (;erau3, al3 roenn Ott oon ber 3i)m ein
clbflrealiflrung
fo
ifl
felbft
fetyenben
5lChnad;t
erft
burdj
bie
berzeugen muffen, nnt <Sid) fetter al ber QUlmdjtige S^ein, Ott ifl in feinein abfoluten Sclbftberout* offenbar ju Werben.
fetyn
ffe
9lfttn'cr)tige
erft
offenbar,
unb
Sfyn Sfym
$um
elbftbemufjtfetyn
fo roenig roar
Sfym
bie tealt*
um
taube nmai
Sie
er (jDogmatif
ifr
c),
ifl
fletS
SWaetyt
htd/t in*
fofern ein
3d)en
mu,
,
um
bafj
Ott ju
burd)
fte
feijn.
benfo
Verneinung ober 5tuf= t)ebung eben bie <5ct/pfung ift. 93telmet)r fiet)t ott frei ber bem SWd)tg, unb er oermag buret) biefc ^rei^eit fomot)f ba3 iJcic^tiS ju be* ja^en, al3 e3 ju oerneinen: ju bejahen baburd), ba er e befielen l'fjt unb ertrgt; ju oerneinen baburet), ba er e buret; @d)pfung aufbebt. I ift Qlmad)t, e3 ju bejaben, unb Qlttmaet/t, e $u oerneinen. r ift etr, eg befreit ju laffen, unb err, eS aufjubeben. Unb ii>cn bierin bie buret) beftetjt bie roat)rt)aft gttliche 5ltlmact)t, bie rpe berfelben nict)t aufer U)r au3 ibrer erbabenen dlufyt gebracht roirb, unb bie auet) bie 33orfietlung om orjettltd)en Jcid;t3 n^eft ju reijen ermag, oon ber 3 utu d:t)aftung tt}rtr raft abjulaffen unb jur 5lufbebung bee> 9lict)t$
ba
3^ict)t
ftd)
ju befiimmen.
>te 33orfiettung
om
gttlichen Slid^tict;
ift
e c^en
ott
eine 9?otljroen*
b^oor^ubringen."
Antequam
faceret
Deus coelum
bat,
In se h ab ita-
apud se habitabat,
Enarr.
)
et
Aug.
68
in Ps.
Bona
si
dentia. Quia ergo est omnipotens et bonus, omnia valde bona fecit. u De gen. ad litt. IV, 16. Deus bonitate fecit, nullo quod fecit eguit." Enarr. in Ps. 134 n. 10. Hanc etiam Plato caussam condendi mundi justissimam dicit, ut a bono Deo bona opera fierent." De Civ. Dei XI, 21. In eo vero, quod dicitur, Vidit Deus quia boninn est, satissignificatur,D cum nulla necessitate, nulla suae
126
. 3,
~
&tpn unb
ftd)
be$
<et)tt$
fcen
%been.
nun aud) ba6 SBerfyltgum Setyn unb
33eftfmtmmg mujj
baS
<Sei;n $u
ben Sbeen
ftcfc
badete,
unb
tn btefer
ft SSergteicfte
fdjtebenfyet't ftd;
bet'ber-
fettigen Sbeenlefire
ergeben fyat
9kcB
ber bualtfttfc^^betfttfc^en
cuj usqu am u tilit atis indigentia, sed sola bonitate fecisse quod factum est, id est, quia bonum est: quod ideo postea quam factum est, dicitur, ut res, quae facta est,
congruere bonilati, propter quam facta
cap. 24.
eigene
est, indicetur." L. c. 3Me getobt)nIid;e Qlnna^me ber alten djule toar, ba bie Gtjre unb 93 etr)ertltcfyu ng ottei? (nbabftd)t Bei ber
;
rcation roar
allein
bie
um
iubem mit
it)r
33orftething
JBebrfnijjtojtgt'eit otteg nie unb nimmer oeretnbaren (5igennu|e3 Oer* S0c 9?act;brucf erflrt jlcfc ntt) er (ffiorfdjule II. 916bunben ift u)e. @. 137 ff.) gegen biefe %n$$t, legt baS glimme berfelben flar, unb roeifet bafr auf bie Siebe als auf ben gttlichen SBeftimmungS* grunb gu f et; ffen t;in roelc^e aber nur bann erjt in bie lorte ber ttnnn ber (Selig feit otte3 burd; 9t eint; ei t erhoben toirb bie reatton foroot}!, als bur d; bie (Entfaltung ber Krea, ,
turen,
(fety
burct;au3nid)tgutvd)jt,ieneburct;biefeburct)auS nict)t gefietgertroerben, biereaturabertnunbmtt Ott 9lllc3 gewinnen fann, trenn fle it)re 93It$enfno3pe ber
Gtrigteit),
(Sonne ber roigfett entfprect)enb aufbricht, unb ftd; Oon tt)rcin tntjcfenOtt fct)uf, ben (Strahle gur grucfyt im arten ottcS reifen Ift." fagt ntt; er an mehreren Orten, um auer (Std; QBcfcn ju baben, benen (r in Siebe Oon einer (Seligfeltmitttj eilen fnnte, unb tiefen roeef ber Schpfung, biefe burd;au3 uneigenn^ige Siebe fprict)t
QtugufltnuS au3: Priusquam essem, tu eras, nee eram essem et tarnen ecce s um ex bonitate tua praevenientetotum hoc quod mefecisti, etundemefecisti. Neque enim eguisti me, aut ego tale bonum sum quo tu adjuveris Domine meus et Deus meus non ut tibi sie serviam quasi ne fatigeris in agendo, aut ne minor si t potestastuacarensobsequio meoj neque ut sie te colam quasi terram, ut sis ineuhus si non tc colam; sed ut serviam tibi etcolam te, ut de lemihibene sit, aquo mihi est ut sim cui bene sit." Coufess. XIII, 1.
au)
cui praestares ut
3beentebre
127
Ruberes
bie
patona
9t
realer Unterfcbieb
unb etwas?
ber
Sbeen
n b er
S bie 2)inge
(SS
1
werben jwar
bie
3been,
CDmge ovoicu unb ai' genannt )) Wein bef^alO ftnb fte nt'cbt bie lebeubigen unb wirffamen *)3rtucipieu in ben iDtgen, fon*
bern
fie
6ie Reifen alV/a, weil, Wenn fte bem d ?;fuovgydg jur SBeltbtlbung uicbt al^rragadeiyfiaxa gebleut fjtten,
fyltntfjb egriffen.
bie )inge
jtel)eifjenovr/c,
Weil
fte
a(6 ba3 an
bem SBeltbbner
3uftanbe ber
um
bie H'uge
auS bem
in ben
2Iufgelftl)eit, Ungeorbnetfyeit
unb Unfttigfeit
3
ju erfe^en, bie
SMnge
bocfc,
alfo
fte
an t&rem
j.
3n
2ar)rl)eit
aber ftnb
4
nur
baSetyeube, unb
bieH'uge,
wenn
man iwn
ifyrem tfyetT
)
,
unb BejteljungSWetfen
weit
Wa^re, 9ftcbtige$
terworfenes ober
bem
ftet
3been
bie in
unb fonacb
tuelmefir
Unfrf=
)
)
33.
93.: 93.:
Cratyl. p. 401
c,
Tim.
p.
28
a.
c; 29
t.
Mar
xv
i)eov
y.al
xr\v vXrjp
roofjl
xb sldog xgix^v
biefe 6egte$ung3n;ctfe
a g%f]v" angenommen
tyabe,
unb
nur
Ur>
5lugufltnu8 im 5luge, n>enn er de Civ. Dei VII, 28 fagt: Plato ilias ideas tantam vim habere dicit, ut seeundum eas non coelum aliquid fecerit, sed etiam coelum factum sit." 3 Cratyl.p. 401 c; Phaed. 78 d, 100 b. c; Tim. p. j . 93.: 30 a, 69 b; Politic. p. 273 b. 4 Cratyl. p. 386 a. d; Politic. |p. 269 d Soph. p 4 ) . 93. 248 aj de Rep. V, 479 c. d; VI, 510 e, 511 c. d; Phaed. p.
:
78
d,
6
83
)
b. c.
93.:
3-
au;
dlifytn
6
1.
d.
Man
fet>e
flenn). I 93.
Wlan oetgIei)e hierber: taubenmaht, $l)tIof. be6 (S^tt* @. 94; SBienbarg I. c. @. 16 f. >a{3 Sbee unb @e^n
9h'd)t
fo nacf)
128
ShtguftinuS.
aus bcn
bei*
<Setyn ftnb
rea liter
(Stnj baS
djpfung
fubftauu'irt
bie
ifynenal
iplafrtfdjen Greift
unb al ba$
erm'ge
(Sntttncftung offenbaren
unb
in ber
%t
)/
unb ba
leben*
befiimmteft im Phaed. p. 75 a. b, wenn er fagt, bafj ba3 <Setyn ^toar fhebt ju fejpn, wie bie Sbee, aber bo) immer fd)Iedjttr ift, tsonarj) alfo aud) nic?t bie 3bee felbfi e i'fl, freiere im efyn jur (5rf)einung fommt: Al\a fiep J/) ex ye rwv a/ffSrotiov et Ivvorioai , oxi ndvza xd iv xaic alo&rioeoiv exeivov xe ooeyexai, xov o hoxiv loov, xai avxov evoeeoxeoa eoxtv. Tlgod^Vfieixai //eV ndvxa xoiavxa eivai olov exilvo, toxi de avxov wavxega." 7 93 bie 23ejtimmmtg ber Statur ber ) Kan fetye in $. 1. . 90 3been,unb in 2 >. 105 Qlnm. 44, inSbefonbere: Deuscondidit omnia, quaeper illum sunt condita, uthoc, quod nunc tem-
anber befielen
fagt
$Iato
felbfi
poralibusintervallis eamoveri videmus ad perageuda, quae suo cuique genericoiupetunt, ex illis insitis rationibus venia t, quas tarn qu am semin aliter sparsitDeus in ic tu cond endi." De gen.
ad
litt.
i e
IV, 33
$>oginatif
n.
1.
51.
c.
5>a
jle
ba3eben, ober
h>ie
j@taubn*
ftnb, be<
ma
. 84
fagt, bte
e e I e
n ber 2)inge"
Priusquam fierent,
apud illum erant eomodo nota, quo sempiterue atque incommulabiliter vivunt et vita sunt: facta autem eomodo, quo unaquaeque cre a tura ingenere suo est." Degen, ad litt. V, 15. JDafj ott bie Sbee mit einer Innern 93eftimmu)ett gebaut fyt, meiere 93eftimmtt;eit efefc ift, toonad) bie@eIbf}befHmmung unb Sclbftuo^ie^ung jener fid) jjU rieten fyati unb um meiner bitten
bie
ift:
rafter, inie
Otitter
1.
c.
@. 157 mit
@d)nen ein bleibenber 3 KM/ tfeffi erfannt, unb mit groer Qd'tme unb 33egeificrung"fprid)t er an fielen Orten Donben ivcfeutltc^en, gefemdpigen, auf unmanbelbaren Sa^fner^'Itniffen beru^enben formen ber Singe, begreift ff c auS ber 3bee unb bie Sbee au Ott unb in ott, 4 17, n?eld)e teflnt aber j. -8. de lib. arb. If, 16 ; de musica VI, um |ier aufgenommen ju Serben. 3t;m ftnb ja bie in umfaffenb ftnb
,
Sbeenni)t bio formae quaedam, fonbern principalcs formae (83 quaest. qu. 46) , fcon unb rttfb Wellen in urfprnglidper efe*
mpigfeit ba3 <Sel;n feine eftattung erhlt:
Quaecunquenasceudo
bt'ge
129
itnb
(nbftd)en
Unenblfdjen
jim'fdjen
ad oculos nostros exeunt, ex occultis scminibus accipiimt progrediendi piiinordia, et incrementa debitae magni-
b us
(amquam
Organismus
,
97icfyt bie
Elemente", fagt
(Staub cn mai
er
1.
c. <S.
neit ber
Organismus
nur
bie floffigc
Unterlage ^ergeben,
ift
itnb ^wax ber* cbanfe freierer berhaupt ber SebenSgebanfe beS ebttbeS ift. tiefem ebanfm vt>o^t)nt bie SDcacfyt neuer eflaltung ein bie eine un=
toirflid) btlbct
ein
organlfirenbetOebanfe,
jenige
tiefer
fietS in
neuer
(Sfntjeit
organiflrenbc ebanfe
jebeS iftaturroefenS
bie3bee,
bie (Seele, bie reine #Befenfjcit eineS feben bie 2)?acl)t ber
nifct)en
Organismus,
roe!ct)er jugteict)
Formgebung
einroot)nt.
ift
bat)cr bie
Sbce berfetben."
lieber bie
Sbee als @cfe beS <Scl)nS ftct)e eben bafeI6ft <S. 85 ff. 2>te Sbee ift aber baS formenbe ^rineip nid)t bfoS fr bie Statur fonbern auet) fr ben (Seift, itnb biefj fo rocfcntlict;, bafj ber 33'ettuft ber Form je nact) fei=
nem rabe
bteibenb
ein Bicffatt au bem <Sct)it iti' SWcfytfefyn ift; roeit aber bie Sbee als gttlicher cbanf e unb gttlicberQIMe faip er'nberiid) unb eruig
ift,
tt>aS
im 9cct)fel unb in ber93er'nberung ftcfy barlebet: Conficitur i(aque, ut et corpus e( animus forma quadam incommutabili et
semper manente formentur ... Hinc etiam comprehenditur, omnia Providentia gubernari. Si enim omniaquaesunt, forma penitus subtraeta nulla erunt, forma ipsa incommutabili s, per quam mutabilia euneta subsistunt, ut formarum suarum numeris impleantur et agantur, ipsa est eorum Providentia: non enim ista essent, si illa non esset" De
b. arb. II, 17
ibentifd)
ift,
n.
45.
Itnb
roeil
fo
;t)at
,
bie Sbee mit bem (Setyn effentieft oou ber Sbee nict)t ben 9?cvlrtfi atter
gorm
gur
Folge
Sbee
ift eS,
genb einer SBeife ift: vita, quoniam formabiliasunt, sicut superius dieta docuerunt, amissque omnino forma in nihilum reeidunt, satis ostendunt
mit einer (SetynSsm'nic&tung glcict/bebcittenb burcl; roclcfye baS (Sctyn immer 110 et) in tr* Istae igitur duac creaturae corpus et
se
ex
illa
est.
Quamobrem quantacumque bona, quamvis magna, quamvis minima, nisi ex Dco esse non possunt. Quid enim majus in creaturis, quam vita intelligens, aut quid minus potest esse, quam corpus? Quaequantumlibet deficiant, eteo tendant, ut non sint, tarnen a liquid formae illis remanetj ut quoquo modo sint. Quidquid autem formae cuipiam rei deficienti remanet ex illa forma est quae
,
angauf,
1).
bem
3ettli($en
130
fmb
8
).
unb
gilt
(Stotgen
cutd)
2BaS
SBelt
fcon
bm
efnjelnen
2)te
JDtgen
gut
),
jjon
ber
andern.
nescit deficere, motusquc ipsos rerum deficientium vel proficientium excedere numerorum suorum leges noo stritt."
num. 46. "Sic ifi al3 gttlicher SBie jeneS efe|, qua natuordo servatur", quae ordinem naturalem conservari jubet, perturbari vetat" contra Faust um XXII, 28. 30 unb Welches SWemanben unbefannt ifi: Nullus enimest, qui faciat
L.
c.
ralis
naturae legem,
quam non
sinitur ignorare,
dum
4.
non vult
8
)
pati."
9la)
Rettung
.2@. 97)
"
Unenblicfyen
gum
nblidjen.
3md)tifi*
liefen
mu3
mit (Staubenmai er ($fyof. bc8 fyrifientty. I. 33b. <S. 5; ergl. ^Pragmatismus ber eiftegaben, <S. 160) gu reben, ba3 ttlidje mit bem SftcnfcfyUcfjen, baSUucnblicfyc mit bem blichen, ba 3enfettige mit bemSMeffcitigcn gufammen^'ngt." (Sin ewiger ebanfe/' fagt nt ^ e r in feinem enbfcfyrei&cn an 3. - Sichte (3anu3fpfe *c.
Weld)e3,"
um
@. 491),
banfe."
enblitfjen
ba3 SBinbeglieb gweier [Realitten, einer abfoluten unb re= unb gewi, aU ber eWigce= Ulifyt eine etwa blo einmalige Leitung ober 93rcfe oom Un*
ift
gum
(Snblicfyen fhib
enb
33inbe*
Deus es Dominusque omnium, quae creasti, et apudTe rerum omnium instabilium st a nt c ausae, et rerum omnium mutabilium immutabiles manent origines, et omnium irrationabilium et temporalium sempiternae vivunt rat ones. " Aug. Confess. I, 6; cf. de Trin. IX, 7.
glieb
:
Tu
es et
3)efjfjat6
fann aud)
fein Sctyn
mc^r
in
ben:
;,
esse
o-
gitur. " Enarr. in Ps. 7 n. 19. Nihil per divinam pro videntiam ad id, ut non sit, pervenire permittitur." De mor. Man II, 7. Quantumcumque minuatur remaneat aliquid necesse est (si adhuc natura est), undc natura sit." Enchir.
,
tauben maier (Dogmatil 1. c. . 45), bie 3bee nur ein <fyn , unb nicfyt juglcfcj) oor biefem <8efyn unb auer bemfclben; fo wrbe, Wenn baS@efyn abgefallen ifi, mit bcin<Setyn aud? bie 3bce gerfaften, unb e8 gbe nirf't mcf;r auper btefem abgefafte=> nen efyn, in ober gu tva3 ba3 abgefaftene ietyn wieber b/rgcfietlt Wer*
c. 12.
QBa're," fagt
gttliche
ben tonnte."
9
%)lan
fetye
3m
$antt;ei3mu3 bcrfcfywin-
bet ba3
Gin
,5
ein
aU
3.
3Mng
1 1
,
;" c3
c i
Wirb
neu OB erbend"
bei a
tc.
ober aufy,
2Beft,
cui
nrie
fte
131
korben
ift,
t'ft
non ott
10
gefd;affen
mir
bie
bem
imb SBotten
ltcr)feft
gefegte Sbcahvelt
JDtefe
vcrbc t)ier
bcigcfcjjt
nicr/t
begriffe
fo
jum
(Snblic^en
31t
erflrcn
bie
fet) in i er ig fte
t>on
allen
ift,"
5 relli a.
bafelbft
5'rfict)
a. =0.
ff.
)
@. 99.
3)ic
@. 86
SMfen r)at (f. @. 89), pc^ftcirteS unb Drelli'8 ot)n: <Sct)nc 33orre)t
$ctgmu8 2lY au3 ber blof en 2iafiu)r be ebanfenS abzuleiten, unb bamit jeber vetteren 97acf)fragc naef; Hebcrung unb Snbii* bualiftrung berhoben, unb oor jeber .Klage gefiebert ju fefyn, bafi eS an einem principe fr bie Jttpcrroelt unb bie in ir)r orfommenbe SD^an* nigfaltigfeit mangle!" @. 107, beruht lebiglid) auf feiner Unfenntnif? beS perfonlicr/en otteS unb ber Statur ber Sbeen.
beS
,
10 ) Neque enim multac, sed una sapientia est, in qua sunt iraraensi quidam atque infiniti llicsauri reium intelligibilium, in quibus sunt omnes invisibiles atque incommutabiles rationes reruni, ctiam visibilium et mutabilium, quae per ipsam faetae sunt. Quoniam Deus non aliquid nesciens fecit, quod nee de quolibet homine artifice recte dici potest; porro si sciens fecit omnia, ea ulique fecit , quae noverat. Ex quo oecurrit animo quiddam mir um, sed tarnen verum, quod iste mundus nobis notus esse nonposset, nisi esset} Deo autem nisi notus esset; esse non posse t." De Civ. DeiXI, 10. 4?o f fmann 1. c. @. 184 ftefjt bie S33eItfd}opfung
ntcfyt als eine
Ocealifirung
<.
unb bemerkt
183 gegen
ift fle
gttlichen Sbee, fo
e-
unb Realen
bie
rr>irtlict/
roorben e ott felber." S)arauf entgegnet SaBft (ScmuS topfe )C. @ 187 f.) ,,5'reicr; roenn ott fein anbere etyn benfen tann, als
:
fein eigenes
unb @r
,
Qlnbern
ft)ig ift
fo
ift
bic Otealiftrung
elefjrte ($jx SWcnfct) unb feine @cfcr)id)te je anje, aber nict)t ber ubftanjialitt, fonbern ber Sbee nad), ir>elcr)e Sbee eben nur buret; unb in erfcfyie b ent)eit b er 9B e f en realiftrt unb bargeftettt verben tonnte, fo bafi bie perfcrjte* benen ubftanjen eine Harmonie beS SebenS bilbcn, in ber ftet), Bie in
(S.
168)
ift
ein
einer
Sonen
fefc/pn
9*
Sbentttt
(Setyn binbert
big, besiiglid)
jglict)
132
SbeeabS go^t(icr)en@ebanFenunb beSetynberufyenbe abf olute jnjfftfjen bem gttlichen ebanfen unb bem enblicr)en
nun aber nicr)t, fonbem macbt e@ iueunebr notfyroen* ber Gmftenjroeife ber iSiuge, unb fomit au) be* be 23erl>iltniffc6 jrotfd)en3bee unbSetyn einen be^iebungg*
9iacr)
biefe 93crl;ltmffe
fe$
fnnte
man im
9Iflgcmemen fagen:
<Bei)\x bie
3bee
biefer
ba in
SMenbung
fetyenbe
ei)n, unb ba
geitlicben Sffifrfftdjfett
ftcb,
ftdb,
&olIjter)enbe 3bee.
(nicbt 2t
I)er
w
im
bereS)
3been,
rm'e
fte
rein
an
ficr)
on
(Simgfeft
ba3 menfdjlicr/c teufen ein @inT;cttbcufcit Yerumtamen sibi aniraus hoc verbum (sc. cogilare) proprio vindieavit, ut non quod alibi, sed quod in animo colligitur, id est cogitur, cogium ttit telme^r tare proprie jam dicatur" Confess. X, 11 alfo otte Senf'en? Xtnb fo flnb alfo auefy im gttlichen 3)enfen fcfrou
:
reite
in
ifyeix
it;ter
taubenm ater
tfe
(Dogmntif
gttliche ebanfrnftyftcm
iDarum nennt f)on 5lugujHnu bie Sbee al formenbeS $rinp ba Gmu)citS- (b. Jj. ba bie intjeit bilbenbe) $rincip, unb er* Hart ba formen fr tbcntifcfy mit (Sinfyeitgcbeu Vis ipsa form ae
lebcnS."
:
commendatur nomine unitatis. Hoc est enim vere formari, in unum aliquid redigi; quoniam summe
unura
litt.
(b. i. ott) est omnis formae prineipium" Hb. imperf. c. 10 n. 32,' fagt, ba jcbe SBefen
de gen. ad
fcfyon
oermoge
fatetur,
n u 11 am esse natu r am, quaenon, ut sit quidquid, appetat uni tte m" de musica VI, 17 n. 56, inbem @clm (5in3 ift mit (Stngfetjn Nihil est autem esse, quam unum esse. Itaque in quantum quidque unitatem adipi-
Quamobrem quisquis
scitur, in
tia
tantum
est.
etconcordia, qua sunt, in quantum sunt eaquae composita sunt: nam simplicia per se sunt, quia una sunt; quae autem non sunt simplicia, concordi partium imitantur unitatem, et in tantum sunt, in quantum assequuntur" de nior. Man. II, 6, unb leitet baS QBort niyerfum eben 011 ber (Einheit ab: Tanta est vis et potentia integritatis et unitatis, ut etiam quae multa sunt bona tunc placcant, cum in Universum aliquid conveniunt atque coneurrunt. Universum autem ab unitate nomen aeeepit." Degen, contra Man. I, 21 cf. deord. I, 2.
gttfidjen 2)enfen finb
;
133
fte
mtber ftnb
bung unb efialtung be Zinnat efe^ten in nb rmebcr anber m ben (Saamen, m ^rtnctyien ber au bem orfyanbeiteii 6ei)it
reiche,
fid)
bi'e
fcerfcfitebcnen 33e*
neuen
neuen Snbtibuen
r-erfyflft
ll
).
>
3"r enntm'jj
itnb
ber (enteren
un
fcftfl
(Stnneumfyrnelnuung
on
anberfett getragen
fauben an bt'e gttliche Sfuctorttt unb on ben tnuern unb einigen riinben, jur
2(tu Oiefnfteu,
Safyrften, Sollen^
in
:
Verbo Dei,
aliter in
elementis mundi,
aliter in rebus, quae sesimul, sed suo quaeque tempore creantur, in quibus Adam jam formatus ex limo, et Dei flatuanimatus, sicut foenum exortum: aliter in seminibus, in quibus rursus quasi primordiales caussae repetuntur, de rebus ductae quae secundum caussas, quas primum condidit, exstiterunt, velut herba ex terra, seinen ex
omnia simul facta futura sunt
herba."
fctjpfe
litt^c
De
gen. ad
jcber
entfpricfyt
litt. VI, 10. Oluf ber (Stufenleiter ber e= tbnung bet jebcm Oceidje eine befonbete gtt*
Sbee.
steine
r)r)ere
)tbnung unb
fein
r/t;ere3 CHetc^
ift
fomit
a\i&
oen
gttliche
3bee
ift.
gilt
unb biefeS neue e<= anbetn unb neuen $ rin cip e3, roelc^e bic 3ag t>on ben Orbnungen unb 9?etcr/en bcr aucr) cm ben befemberen QBefen, reelle biefen
jeber $f(an,$e
angehren.
liegt
unb
Sbee ^u tunbe. S&a'tjtenb biefe be* fembere Sbee baS, rcaS fte ^ur ftoffigen Unterlage ifjrcS Organismus brauet, auS bcr (Slementatrcelt nimmt, unb baS enommene fr ftcr) als ein neu eS $ ttn ci p verarbeitet, ift fte fetbft, bie Stee nur bie
jebein
eine befembere
,
,
%in
$tobucte ber
-tftatut
mitfliege 93ro=
ftcr)
buret) bie
nur
0ctlei61icr)en."
taubenmaier, Sogmati
c.
@. 187.
12 ) Hoc quod extremum posui, nobis utcumque notum est per corporis sensus, et hujus consuetudinemvitae. Duo vero illa*) remota a sensibus, et ab usu cogitationis
*)
3n bem
:
ttotuuagefyenbcn f)ei(e
bcr Stelle
at
nnilid)
SHuyufiinu
ba
unb btttte lieb in ber, in Slnm. 11 mitgetrjetlten, teile in eine nifammengefaf t aliter illa ejus opera, a quibus in die septimo requievit."
gtoeitt
betften
fft
134
l3
)j
bci
t'ft
t$ iafyr
unb
ttoftenbet je
3bee an
tl)m ftd)
au
angefcfyaut,
ift
e3 auf jeber
Stufe
(
fcoftenbet,
mfofern
nt'djt
5)at5
fyinjitfommt,
wa
nidjt
im principe
caussaliter) gelegen
man
e6 nennen,
wenn man an
bte ^ett*
erft tn
manches
humanae, prius ex divina auctorilate credenda sunt; deinde per haec, quae nota sunt, utcumque noscenda, quanto quisque magis minusve potuerit pro suae capacitatis modo divinitus adjutus internis aeternisque rationibus ut possit." De gen. ad litt. V, 12. QlugufiinuS be$eid)net tyier lieber, rote immer, ben fiufenm'ftgen @ang be8 (Srfcnneng. @r inet^ ftarum er ben lauben als erjreg $rincp fe|t; benn er njeij}, ba ott allein in fein
,
rDvtnberBareS 2Ber?, als roelcfycl bie @cf)o>fung bafteft, ben cefien (Sinfciicf:
gero'tjren
rann; nnb
t>ei
er
|at e
an
ftd}
erfahren, roeia)e
Sictjtolicfe
ber
enblictje eiji
ber 9catur an
fann.
@r
fce^eic^net
bann aber
bie
er
unb
feiner
5tcufcrung Sfticmanb rtteife fcfyn fann, e fefy benn, er at bie 3been er* faunt: Tanta in eis vis constituitur, ut nisi his intellectis
sapiens esse
5lud)
bie
nemo
241
possit."
LXXXIII
nennt
@d)elling nennt
frie <S.
in feiner SKet(;obe be
3bcen,
42 ba eben
fcfyiecfyupin bie
bige ber 3B
QBiffenfcfyaft
if
enf d) aft
,"
bie
^l)i!ofop^ie
ber Sbeen
unb
gibt
@. 107
,3
3 gibt
unb
alle jittltd)e
)
anbeln
ift
eS
nur
a't
Qtubrucf on 3been."
Haec omnia, priusquam fierent, erant in notitia faEt utique ibi meliora, ubi veriora, ubi aeterna et ine ommut abilia." De gen. ad litt. V, 11 n. 32. Sa," fagt tauben maier a. a. >. . 84, ba eben bie
cientis.
Sbee ba ma^re @tfyn ber 2>inge in flcr) ftfyltcfjt, unb auf er ber Sbce ba e!?n ber SJcglicfyfeit nad? nidjt nur ber 33er'nberung fon* bem ber 93erfd)J.immerung unterliegt; fo iji baS etyn in ber 3bce felbfi wahrer, all ba8 eim ber 3)inge in fld) felber."
gttliche
,
14 ) j,In quibus omnibus ca jam facta modos et actus sui temporis aeeeperunt, quae ex oecultisatque invisibilibus rationibus, quae in creatura caussaliter latent, in manifestas formas uaturasque prodierunt." De gen. ad litt. VI, 10.
@rfcr)etnung tritt,
135
niefit
fa
fcorfter
Slm
<Sd)lnffc
51t
aller
^ctth'd^cn
$r*
pettoelt
ifyrer
neuer Jpimmel
nnb
eine
neue (rbe
bnref)
un'rb,
neu
nicf)t
fonbem
Itcfce
vllige
bte Unern>e3licf;fett,
l6
).
ba8 Vergngliche
bte Unergngltcr/fett
anhebt
illa opera Dei, cum simulomnia creperfecta non essent, ea proculdubio post adderentur, quae illis perficiendis defuissent; ut quaedam universitatis perfectio ex utrisque constaret singulis quasi scinis, velut alieujus totius partes essent, quarum conjunetione ipsum totum, cujus partes fuerant, compleretur. Kursus si ita essent illa perfecta, sicut perficiuntur, cum suis quaeque temporibus iu manifestas formas actusque proereantur; profecto aut nihil ex eis postea per tcmporafieret, authoefieret,
15
)
Si enim prima
avit, in suo
modo
quod ex istis, quae suo quaeque jam tempore oriuntur, Deus non cessat operari. Nuncautem quia jam et consummataquodammodo et quodammodo inchoatasunt, eaipsaquae consequentibus evolvenda temporibus primitus Deus omnia simul creavit, cumfaceretmundum; consummataquidem, quia nihil habent illa in naturis propriis, quibus suorum
temporum cursus
liter
a g u n t q u d n n n istis caussafactum sit; inchoata vero, quoniam quaedam erant quasi sein na f uturorum, per saeculi trac,
manifestum locis congruis exserendaj ipsius etiam Scripturae verba satis ad hoc admonendum in-
tum ex oeculto
in
signiter vigent."
16
L. c. cap. 11.
) Peracto quippe judicio tunc esse desinet hoc coelum et haec terra, quando ineipiet esse coelum novum et terra nova. Mutationenamquererum, non omni modo inte ritu transibit hiemundus. linde et Apostolus ait, Praeterit enim figura hujus mundi, volojivos sine sollicitudine
esse.
Civ.
Dei XX,
Figura hujus mundi mundanorum ignium conflagratione praeteribit, sicut factum est mundanarum aqua-
rum inundatione diluvium. Illa itaque, ut dixi, conflagratione mundana elementorum corruptibilium qualitates, quaecorporibus nostriscorruptibilibus congruebant, ar-
dendopenitusinteribunt, atque ipsasubstantia eas qualitates habebit, quae cor poribus immortalibus mirabili mutatione [(nmlicf; bei ber allgemeinen
136
4.
cd
nun
ein*
cm ber
jitgefjen,
Itcfye
unb bc groen
,
frd)enlel;>rer$
ebanfeu ber
bt'e
menfdj*
Seele
frier
junctcfyft
barjulegen.
2>te cr)nuerigfeiten, roetcfje ftd) tr)m tu btefer 93ejier)ung bar*
bieten,
i>ert)ef)lt er ftct>
gar nid)t
); bocf)
fkfy tfym
t'm
^mbltcfe auf
metapi)i)fifcb
ba
feft,
bafj
folglich tt)ren
l)at,
ftd)
n Ott
unb
von
3f)m
fft
).
Stuferflc^ung)
conveniant, ut scilicet mundus in melius innovativ, apteaccommodeturhominibus etiam carne in melius innovatis." L. c. cap. 16.
*) Sequitur cnim quaestio de anima valde difficilis, in qua multi laboravcrnnt, nobisque, ubi laboremus, rcliquerunt. Sive enim quia non omni um omnia legere potui, qui de hac re secundum Scripturarum nostrarum veritatcm ad aliquid liquidum minimcque dubium pervenire potuerunt, sive quia tanta quaestio est ut etiam, qui cam veraciter solvont, non facile inlelligantur a talibus, qualis ipsesum: fatcor, neminem adhuc mihi persuasissc, quod sie habeam de anima, ut nihil amplius quaerendum putemj triim autem nunc certum aliquid inventurussim et jamdeliniturus, ignoro; quod autem potuero, si conatum meum Dominus adjuverit, sequenti volumine explicarc conabor." De gen. ad litt. VI, 29.
,
Aristot. Analyt. prior. I, 40 (46) hj'&sg %m toxiv 6(.ioUoc, xdzt&Tca ," fagt aud) Augustin us Soliloqu. II, 5: Verum mihi videlur esse id, quod est", unb de immortal. an. c. 12: Vera sunt omnia, inquanturacumque sunt, infantum autem sunt, inquantum vera sunt/'' Qtuf runb btefer (Sinfyeit be Setyenben unb be QBar)* rm nun erklrt er aua) bic Seele aU Scefe ober fofem jte ift, als Sal;* reo aber roett ir Sffen nterpt bte jebem3rrt(;umc unjug'nglia)c3Ba&r* r)e(t fetbft ift fonbem ffc oie(uier)r bem 3'trU)ume gar oft ocrf'Ut, fte atfo in ii)xn gangen cbentr;a'tig(:ctt nur roafyr tft Je narf; ber %fyll* naf; nie an ber ber if;r fct;enbenSOBa(;r^cit: fo gietjterbarau ben<8d;(u{j, ba fie, aud) fofem flfhpajjfc ifiaiSctyenbc, Ser/cnbe nur ift bura) jenes Setyn, roctcfyc baS reine Setyn unb a(3 folcfycS juglcid) bte SBar/r*
)
UebcreinfHinmenb mit
n.
9:
To yag
137
2lh3
fte nfcv)t.
Wie
bte 9iaturbina,e
aug
einer
bett (Sie
,
M$
ba-
f;cit
fcIOfi
;
ift,
Omne verum
a veritate
verum
omnis anima co anima est, quo vera auima est. Omigitur auima a veritate habet, ut omnino auima sit. Aliud autem anima est, aliud veritas. Nam veritas falsitatem numquam patitur, anima vcro saepc fallitur. Non igitur, cum a veritate anima est, a s e i p s a est. Estautem veritas Dcus: De um igitur habet a u c t o r e m , ut sitaniina. " Quacst. 83 qu. 1. 3n cu)nlid)et SBeife eroltcft er ben relativen <Sduicl;arafter and; in bem utfeJjn unb fd)liejt barau auf ba3 S^id?tburcf;fld^fci?ii afte cnblia)en <Set)u aU eine efyenben': Non ergo mala est, in quantum natura est, ulla natura; sed cuique naturae non est malum nisi minui bono. Quod si minuendo absumeretur, sicut nullum bonum, ita nulla natura relinqueretur." Vere enim ipse est, quia incommutabiliscst. Omnis enim mutatio facit non esse quod erat; vere ergo ille est, qui incommutabilis est cetera quae ab illo facta sunt, ab illo pro suo modo esse aeeeperunt. Ei ergo qui summe est non potest esse contrarium nisi quod non est: ac per hoc sicut ab illo est omne quod bonum est, sie ab illo est omne quod naturaliter est, quoniam omne quod naturaliter est, bonum est. Omnis itaque natura boua est, et o m n c b o n u m a D e o e s t o m n i s ergo natura a Deo es t." De nat. boni contra Man. c. 17. Nullam esse quamlibet vitam, quae non eo ipso, quo 19. vita est, et in quantum omnino vita est, ad summum vitae fontem prineipiumque pertineat quod nihil aliud, quam summum et solum verumque Deum possumus confiteri. " De duab. an. contra Man. c. 1. SOie ft)' mit bem 2Ba^r= unb ut*
est nis
et
,
:
kM
erhlt, eoenfo erfy'lt ftc^'8 au) mit bem 2Bcife- unb Scligfefyn Nulla anima fit sapiens vel beata ex alia quaeunque anima, sed ex illa sola summa atque incommutabili Dei i-iapientia." De consens. Evang. I, 23 n. 35. Her ipsam Dei sapientiam sunt etiam omnia haec inquantum sunt." Degen, ad
litt. lib.
imperf.
(93orfd?ulc
c. 16 n. 59. cfyarf unb (uinbig fpticfyt untrer 1.%$$,, .17. 222) benmerap^fifd;en Segrfff be fflityt*
oebtngten Scfyng ba^)in au3: 9aS ffa) ni)t einmal in bic (Stfdjeinung ober Slj'ttgfcit buref) fid) berfefcen fann, fonbern baju ber Siunntfung eiueg anbern <Sen auer tf)m be
oatf: J)at
3 ) fld)
gefe|t."
Quid est ergo, unde animaflatu Dei facta est? An corpus aliquod erat terrenum et humidum? Nullo modo; hinc
138
enira
mitteilt,
potius
bewerft
caro
et weiter,
fo
eine
facta est... Ergo fortassis ex aere?" wre flc bem .Krperlichen entnommen Wrben, auct; frperlicf) fefyn; benn wenn aucr) Stfkptxlifyik
ifi,
fetyn.
Wanbelt Werbe ba ju fagen ifi noef; feinem vernnftigen Sflcenfctyen eingefallen; baS lefjtt eben fo wenig ber laube, ielmetyt Wre fo etwa ju glauben ein Unfinn: Sed cum anima non sit corporea, quid-
quid autem ex mundi corporeis elementis fit, corporeum sit necesse est, inque mundi elementis etiamaer istenumeretur, nee si de puri illius coelestisque ignis elemento facta anima diceretur, credi oporteret. Omne quippe corpus in omne corpus posse mutari, non defuerunt qui assererent. Corpus autem aliquod, sive terrenum sive coeleste, converti in animam fierique naturam incorpoream, nee quemquam sensisse nee fides hoc habet." Omne quippe corpus in omne scio corpus mutari posse, credibile est; quodlibet autem corpus mutari posse in animam, credere absurdum est. " Degen, ad litt. VII, 12. 20. 3)aju fommt noef;, ft)rt er (Sap. 13. 14. 19. 20. fort, bafj bie Seele im ftrpet gerabe,5U ber biefen Elementen be
,
fttpctl
flc
aU
ftet)t,
unb
wobei
fte
ein anber3mal fief; on ben= fte fei 6fr ift; unb jlcf; in ftcf) gurcf$iet)t, um fief) in bet eigenen Statur unb 38efenf/eit, unb um @ottunb@ttlicf;eg juetfennen. 2)a3 fhtb liefen, quae", fcfyltefjt er c. 14, nonnisi intellectu atque ratione conspiciat, quo nullus carnis sensus adspirat." Quapropter non est q u i d e humanae animae natura, neede
felben loSmacfyt,
terra,
4
libet."
gen. ad litt. VII, 6 ficC er e3 att 5lnnaT;me ln: Sed ) sicut haec, excepto quod jamearo est, in qua natura vel proficit ut pulchra, vel deficit ut deformis sit, habuit etiam materiem, id est terram, de qua fieret., ut omnino caro esset: sie fortasse potuit et anima, antequam ea ipsa natura fieret, quae anima dicitur, cujus vel pulchritudo virtus, vel defoimitas Vitium est, habere aliquam materiam pro suo gencre spiritalem, quae nondum esset anima; sicut terra de qua caro facta est, jam erat aliquid, quamvis non erat caro/' 3n Cap. 7 wirft er ftcf; nun bie fragen auf: Atvero illa spiritalismaterics, si fuit ulla unde anima fieret, vel si est ulla unde animae fiunt, quid ipsa est? quod nomen, quam speciem, quem usum in rebus conditis tenet? Vivit an non? Si vivit,
De
ncttur,
Qlet'cr)
139
ftefye
a(S rore
bei)
ftanj
t'()rcm
oben . 100)
einer
folgen
3bee
ber
quid agit?
quid confert uuiversitatis (5c(tatt) effectibus? gcrit, an miscram, an neutram? Vivificat aliquid, an ab hoc ctiam opere vacat, et iu quodam secreto
Hcatamuc vitam
universitatis otiosa requiescit, sine vigili sensu motuque vitali? Si enim nulla prorsus adhuc vitacrat, quomodo esset vitae futurae quaedam incorporea nee viva materies? Aut falsum est aut nimis latet. Si autera jam vivebat nee beate nee misere, quomodo rationalis erat? Quod si tunc rationalis facta est, cum ex illa materie natura humanae animae facta est, irrationalis ergo vita materies erat animae rationalis', id est humanae? Quid ergo inter iilam pecorisque distabat? An rationalis erat jam possibilitate^ nondum fa-
cultate?"
ftanj nict/t
bie
etc.
3n Cap
aU
ein felige
8 fagt et, bafj jene allgemeine <Sce(enfuB= Seben angenommen rerben fann , reeil fonft
fdjledjtet
geworben
ro're,
voat)renb
:
fte
fiel*
t)a'tte
f)ett>orget)en fotten
Nam ma-
cum formatur, praesertim a Deo, in melius sine dubitatione formatur." 3n feinem 8 atle fann on einem 9?etbienfte ber ecle bie Sftebe fefyn, nisi ex quo propriam coepit agere vitam, dum anima facta est animans carnem, et ejus sensibus velut nuntiis utens, atque in seipsa se vivere sentiens sua voluntate, intellectu, memoria." 33on Cap. 9 an lenft er feine Unterfucfjung auf eine anima irrationalis als materies, de qua
teries aliqua
:
id est humana. allein el frage fid) ttebcr, benn jene feI6fl tyer fei)? An illa de materie corporali?" Otttein bann i fte nur bie fjdjfle Cotenj ber SOfaterte, unb im runbe Sicorpus est materies animae irrationalis, et felfcer ftperlid)
fit
anima rationalis,
reo
anima
animae rationalis, proculdubio corpus est materies animae rationalis. Quod neminem umquam scio ausum esse sentire, nisi qui et ipsam animam nonnisi in genere alieujus corporis ponit." 93on biefer 5ln*
irrationalis est materies
natjme beg UefcergcJjenS be fieberen in bag
jur
t)erc ift nur ein <5ct)tttt 2tnname be ^,uxMM)X(r\S beg >J)eren in bag fiebere, unb bfe ber 2Baf;rr)ett unb bem ratr)oIifcr)cn (auen burct)aug junnberlaufenbe et)re von ber eelenroanberung ifl fertig: Deinde cavendum est, ne quaedam translatio animae fieri a pecore in hominem posse credatur, (quod veritati fideique catholicae omnino contrarium est,) si concesserimus irrationalem animam ve-
luti
enim
materiem subjacere unde rationalis anima fiat. Sic fiet, ut si haec in melius commutata, erit hominis; illa
,
ben
ber
5
).
140
%iix
war
rr)or)(
ber toff tn
feine
allgemeinen
orfyanben,
nnb and) fr
aber
Jperaubilbung
tag
bereite
bie
3bee in berfefben 6 );
fr
quoque
in deterius
commutata,
sit
pecoris."
9?acf;bem Qtugu*
fiinuS nod) in
Cap. 10 nnb
eelenttanberung ausgebrochen, fct/liet er Cap. 12biefe Untcrfucf/ung mit ber Qleujjerung: est igitur materics aniraae
humanae,
t
Non
%%fy.
fid)
un*
^ er (QSorfcfyuIe u.
r)tte.
<&.
187),
ifi
fein
$1 a gm
im Beben
eine3
$rincipe8, baS
px ein je
firt
@r
ifi
nl fo(ct)er
ber 33efiimmung
<Sictj al S
^rincip ju
er (iDogmatif
erfaffen."
1.
rn
138 140) bie 93orfteung, als ob anfnglich nur bie leente beS cifieS gefcf/affcn roorben, biefe aber, nod) unoerbunben, roie SBerfficfe m einem cbube ba begonnen roerbcn fofte orf)anben
c. <S.
, ,
Qftit Jhcr/brucf
bekmpft
(Stauben mai
gercefen ro'ren
"
al6
rem,
ifi
feSpn bie
3bee be perfnlicr/en,
be benfen*
abgelfie
@3
beim
gibt feine
Dom
eifie
5)en!en unb
#BoU
aftcn^alben bie raft bc ciftcS ober eS ifi ber eifi fetbfi, ber ba auS inroofnenber straft benft unb nutt. 2)er eifi aber, ber
tenS
ifi
benft
unb
fd?on,
et)e
er
benft
unb
nM,
ber
roirflict/c eifi.
SBer biefen begriff mit bem beS eifteS nic^t erbinbet, begreift ben Sie 9lnnar)me, aU fefyen bie roefent* eifi berhaupt nicr)t.
liefen
Vermgen
be eifieS
or
bem
e3
felbfi,
fnnte,
ja mfj tc
Urclemente aufjulfen,
bie et)re
Pon ber
rab
finben mfjte."
5 ) Sed quid aliud dicitur, cum hoc dicitur, nisi angeiicum spiritum quasi parentem esse animae humanae, si sie in illo inest animae humanae creandae praecondita ratio, sicut in homine futurae prolis suae? Durum est hoc, Angeli aut Angelorum filiam dicere esse animam." De gen. ad litt. VII, 23; cf X, 2. 6 ) ,, Corporis quidem humani etiamsi fuit aliqua oeculta ratio, qua futurum erat ut formaretur, erat et materics de qua formaretur, id est terra, in qua videri potest il la ratio velut in semine latuiss c. u L. c. VII, 22 cf. 5. Cujus corporis in Ulis simul conditis rebus rationem creasset caussaliter, secundumquamlieret, cum fuciendum esset, corpus humanuni." L. c. cap. 24; cf. X, 2.
-
bic
141
Sie
ift
Seele ftnbet
fiel)
alfo bitref)
unb
gefebaffeu
korben 7 ),
( l)at
^uar ber
tr)r
auf
ber,
audjen, infyaudjcn" ju
bem
lauben burcbauS
ntmiber laufeuben 93orfteUung Sfulafj gegeben, bf fteau berSub* 8 ftanj otte fei) ); allein mau Faun nid)t einmal om mcnfd)(td)m
$aii)en fagen, baf baburef) bie Seele
auSljaucfye, fonbern ra
ehvae on
ift
il)rer
Subftanj
auggeatbmet voirb,
9
ift
nur
uft, roeldje
eingeatmet n>orbeu
),
unb
cS nriberftreitet bat)er
Rationalis itaque substantia et per ipsam facta est, ipsam (sc. simililudinem ejus, qui condidit orania, supereminentem atque incommutabilem et incontaminabilem): non enira est ulla naturainterposit a." De gen. ad litt. b. imperf. c. 16 n, 60. Quo testimonio (sc. Gen. 3, 19) sane satis admonemur, ex nihilo Deum fecisse animam, quam primo homini dedit, non ex aliqua jam facta creatura, sicut corpus ex terra/' L. c. X, 9. 8 ) Nam cum quidam ex h oc ver bo (sc. sufflavit De us...) crediderint, aliquid esse animam de ipsa substantia ei, i. e. ejusdemnaturae, cujus Ille est, hoc ideo putantes, quia, cum homo sufflat, aliquid de se ipso ejicit in flatu: hinc potius admonendi sumus, haue inimicam fidei catholicac reprobare sententiam." De gen. ad litt. VII, 2. 9 ) Et quomodo, inquiunt, scriptum est: Sufflavit in ''" si non anima Dei pars est vel Dci omnino faciem ejus
)
et ad
exhoeverbo
sat
Cum
m homo
sufflat,
anima
s ap p are
t,
t i
que ipsa subjacentemsibi n at u r am corporis movet, et de illa, non de ipsa, flatum facit: nisiisti forte tarn tardi sunt, ut nesciant, isto reeiproeo halitu, quem de
et reddimus, fieri etiam flatum, voluntate sufflamus." De gen. ad litt. VII, 3. Pulmo* nes quippe anima, cujus nutu moventur etiam cetera corporis membra, ad hntic aerium spiritumducendum atque reddendum, sicut folles movet. Praeter enim alimenta solida et fluxa, unde est eibus et potus, hoc tertium nobis Deus alimentum circumfudit aurarum, quas ita carpimus, utsineeibo et potu diu esse possimus, sine hoc autem alimento tertio, quod aura nobis, quae undique circumsistit, spirantibus et respirantibus exhibet, nee exiguo temporis spatio possimus vivere. Sicut autem eibus et potus non solum ingerendi,
cum
um
fo t>en,
142
fo ju erfte*
@r, ber Unroanbelbare, baburcr) t>on fetner eigenen Subftanj etroaS auSgefdu'eben, nnb fo ac| felbft jum Stoffe fr
bte
Seele genommen
10
).
audjen, nnb annehmen, baf , rote ber Sertfdj bte uft als umltegenben Stoff ein* unb auSatljmet, ebenfo aucb, ott einen luftartigen Stoff an ftcf) gebogen , unb ben* felben tu baS leibliche ebflbe beS 9Jtenfcr)en als Seele auSge*
anfefyen als rote beS Sftcnfdjen
f)aucr)t r)abe5
fo!ct)e
Slnnatjme rore
falfct), rw'eroor}!
ber 3rrtt)um infoferu ertrglicher wre, als lenigftenS bte Seele mit
bem
noct)
SBefett
otteS
m'ct)t
fbenitftctrt irn'rb,
genommen rm'rb,
11
);
aber unfatfjoltfcf)
unb
iiistitutos egerendi sunt, ne utroque laedant vel non intrando, vel nou exeundo: ita hoc tertium flabile alimentum, quia in nobis manere non sinitur nee immorando corruinpitur, sed egeritur; non alios, sed eosdem meatus, id est os, aut nares, aut utrumque, et qua in-
qua exiret aeeepit." De an. et ej. orig. III, 4. Abhorret ab ista similitudinc, et abundat impietate, ) Deum sine ullo quidem sui detrimento, sed tarnen de sua natura mutabile aliquid vel proferre, vel quod est pejus, tamquam sui operismateries ipse sit, facere." L. ^reilict) im $anu)ei3mu3 |al ott, fr bte QBettroerbung c. num. 6. berhaupt, ftet; felbft jum Stoffe genommen. Offen fagt bie Stel@ott muf ling (2)entmal u. on ben gttlichen fingen k. S. 77) etroa oor ft) t)aben nmlia) fict; felber, fo geling et causa sui
traret, et
10
:
Ipse se ipso prior sit neces^e est, roenu c nicfyt ein IcereS SBort ij|., ott fety abfolut;" roenn et jl) aber bann mit Q3eract;tung gegen ben fetalen l;ei8mu3 hl)tt, ber in ott feine Untcrfdt/eibung ju lt, ber bqi SBefen, in bem alle Slle rooJjmet, als ein fcfyle)tr)itt Sin*
Iffc.
fact/e
S'bjlbare be
et; ri
fa)retbt
fo
,
treffen
folcfye
ben
filieren
Jtr)et8mu3
roe!)er
bem
trinitariftt)en
aU
Sbee, nad; feinem principe, in St;r ifi unb lebt, jur Grfenntnip bringt. UebrigenS roar ber Sflfobi' fd)c l;ci8mu8 aud?
feiner
cfyrifHtcfcje.
itaque longo quidem incomparabili modo, sed ) tarnen anima regat subditum corpus, et Dcus subditamnaturam: cur non potius intelligatur de subjeeta sibi creatura fecisseDeus animam in co, quod sufflasse dictus sit, quando-
Cum
unmafyr
t'ft
143
3r)m im SBerfyltmf be
eben nur
ba toflic^c
fo
I;at
Sei*
be jur eele
*J$aittr)ef8nutS
13
genommen:
).
man
bot
^ft;ct)ifct)eit
(So
mu
alfo
&erfcr)tebeu
@tr)ettlidj>e
von be
9)ienfcr)eu
9Rittt)ct'Icn
t'ft;
aber jrwfcrjen
ber:
mct)ttQ ftnb, b.
buret)
nid)t
unfer
aud)en
niefct
feigen,
wa
r>orl)cr
fcr/(ecr)terbing uicBt
ba mar; beim
felbft
Shift, n>e(d)e
mir einatmen,
War
mir,
mir
felbft
lebenbig ftnb
Um
ila
dominetur,
condidit, tarnen ejus motu, non de sua substantia, flatum facit? De gen. ad litt. VII, 3} cf. cap. 12. Auras aliquas circumfusas jam fuisse, quarum exiguam quamdam particulam spirando traheret et respirando refunderet, quando in hominis faciem sufflavit, eique
universitati,
illo
Deus
quam
modo animarn
feeit."
De
I, 4.
Tolerabi-
Iius enim,
lius ex aliqua alia creatura, quam quidem quam ex Dei natura animarn conditam crederes.
Ut quod
mutabilis, quod peccat, quod fit impia, quod etiam, si impia perduraverit, in fine sine fine damnabitur: nonne ad Deinaturam cum horrenda blasphemia referetur?" De an. et
est
ej.
orig.
12
)
II, 3.
Si autem ex aliqua alia (credis esse animarn) creatura, quae, unde anima lieret, tamquam materies subjacebat velsicut velsicut aquae artifici Deo, sicut pulvis terra, unde animalia quaeque terrestria: non est catholicum, non est verum." De an. et ej. orig. II, 3; cf. de gen. ad litt.
VII, 12.
13 ) Unde supra diximus, hoc (sc. animarn flatum Dei esse exaere)potuisecongruenterputari, sianimammundi
tamquam unius maximi animantis Deum credeita eam flaverit de aere corporis sui, sicut flat nostra de sui. Cum vero Deum esse conremus, ut
stet
supra omne rnundi corpus et supra omnem spiritum quemereavit, incomparabili omnino distantia, quomodo id dici recte potest'?" De gen. ad litt, VII, 12) cf, 4..
tfi
144
unbbarum fann
(Sem
aucE)
ifi
amcfttig,
ein
,!r>aucB eine
Sefmng unb
fit
3bm, bem
abfoluten Seben
9M)ticfi
bte
Seele eben
on 3fym, bem Smmutabeln, eben mutabel fo wenig aus ber Subftanj otte
frderlichen
14
ift
,
).
2)a alfo
at
aus
einer
anbem
flammt,
beu
fcorauggebenben
fo
ober
unftperlicben
9?atur
fann
fte
nur au bem
9?icBt3
fetyn
15
), unb otteS
.)aucfeen
u) Ut ergo aliquam de nostro flalu ad hanc rem adhibeamus similitudinem, id potius est credendum quod sicut nos non de natura nos tr a, se d quia omnipotentes non sumus, de isto aere cir cum fus o quemtrahimus etred:
dimus, cum spiramus et respiramus, flatum faeimus quaudo sufflamus, nee vi v entern nee sentientem, quamvis nos vivamus atque sent iamus; ita Deum non de sua natura, sed quia sie omnipotens est, ut possit creare quod vult etiam exeoquodomninononest, idest
,
sentientem;
lem."
sit
homo quem de
an. et ej. orig. III, 4 n. 6. Neque enim sicut quando sufflat, non potest de nihilo flatum facere, sed
De
isto aere ducit, hunc reddit; ita Deo putandum est auras aliquascircumfusas jamfuisse, quarumexiguam quamdam particulam spirando trlleret, et respirando refunderet, quando in hominis faciem sufflavit, eique illo modo animam Quod si ita esset, nee sie de ipso, sed de subjacenti fecit. Sed absit ut re aliqua flabili posset esse quod flavit.
negemus Omnipotentem de nihilo flatum vitae facere potuisse, quo fieret homo in animam viin eas contrudamur angustias, ut vel jam fuisse quod ipse non esset, unde flatum faceret, opinemur; vel quod mutabile factum videmus, de se ipso fecisse credamus. Quod enim de ipso est, necesse est ut cjusdem naturae L. sit cujus ipse est, ac per hoc etiam incommutabile sit."
vam;
atque
aliquid,
c. I,
Leg.
15 homini, ) Nunc tarnende anima, quam Dens inspiravit sufllando in ejus faciem, nihil conrmo, nisi quia ex Deo sie est, ut non sitsubstantia Dei; et sit incorporea, id est non sit corpus, sed spiritus; nee de substantia Deigenitus, nee de substantia Dei procedens, sed factus a Deo; nee ita factus^ u t in ejus naluram natura u 1 1 a
djaffen (animam
marb
fte
145
1C
).
allein
)'e(jt
facere)
fragt e8
ftcr):
ronnrt
gefdmffen? $olgt
man bem
fo
udjftaben bcr
(5r,$l)(ung ber
heiligen Scfypfnngnrfnnbe,
mdjte
man
atterbingS
ben 3eit*
mtnft, in welchem
fte
mit
bem
marb,
fl)rer
(d)ityfnng annehmen,
fyaudjen Wre jitgleidj ba @infd)affcn; allem bte fyetlige vivit in aeternuir^ djrtft hlt nn nicfyt mtnber ifyr }\ Qui creavit omnia simul" entgegen, nnb roie tft mit btefem Creavit
:
omnia simul"
Se&en
morben,
bafj
korben
\va$
nicr)t
fnbftanjtetl orfoer in
war
18
).
corporis vel irrationalis animae ver tere tur,, ac per hoc de nihilo." Degen, ad litt. VII, 28 n. 43 cf. X, 4. 16 Nihil est interim seeundum supradietam rationem, cur animam ipsam Deiflatum dicere dubitemus, dum intelli5
gatur non esse Dei natura atque substantia, sed hoc ipsum esse sufflare, quod estflatum facere; quod autem
De
gen. ad
VII, 3 n. 5; cf. de Civ. Dei XIF, 23. Ita quippe anima vel de flatu facta, vel Dei flatus factus est ipsa, ut non de ipso sit, sed ab ipso de nihilo creata sit." Dean.etej.orig. 1, 4. 17 .sive tunc anima facta est, quando in illud iig) mentum Dens insufttavit spiritum vitae, ut illa ins uff la.
ipsam ope rationem Dei significet, quafecit t animam in homine Spiritu potentiae suae. " De gen.
i
contra Man.
II, 8. Tunc enim factum cum exortum est, non antequam exoriretur, quis non diceret, nisi Scripturae verba revocarent? Meminerit etiam scriptum esse, Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul; et videat quem-
empor a Hb
tantum, sed etiam dierum." 18 ) Sed de nihilo fieri aliquid consummatis operibus, quibus creavit omnia simul, violentum est velle monstrare; et utrum perspieuis documentis obtineri possit ignoro." De gen. ad litt. X, 4. Non video quomodo possit iutelligi (sc. creata esse omnia simul), si defuit aliquid tunc non caussaliter conditum, quod postea visibiliter conderetur. " L. c. VI, 7. 2)atum ift auef? bte etot6ttngung be mertfc^ltd)en ei&e
nicfyt
dicij possint, quorum u s distat, non horarum De gen. ad litt. VII, 28 n. 41.
eine neue (Schpfung; benn (man f. ot^erge^enbe 5lnm. 6) bet Stoff baju trat bereits in ber allgemeinen Sftaturfufcftanj tfor^anben
(Sangauf,
9. luguftinu
mct. ^fij^olog.
10
t 146
Schpfung ber Seele ita^ ber gorma* fte au bem 9Rtcr/t6 in' 2)afetyn gerufen korben ift, fo fommt man mit biefer ?{nnar)me m ben erwhnten Siberftreit mit bem Creavit omnia simul. SJh't
bie 3eit ber
Seaman alfo
tton beg
Krper 3
btefer
Seitbeftimmung
roitl
aber auet)
I)ei(ige
noer) ein
anberer Umftanb
et)e fte
nietet
Urfunbe, nod)
ba 2er*
2, 7), Bereite
(en.
l,
Schpfung be6
)cenfcf>en naef;
otte benbitbe
fprict)t,
oor,
bkiU
auet;
2arb nmlict;
t).
tn ber
ftett,
b.
nact)
erlauf
fr bie
on fnf Sct):pfung3tagen, in b
ie j$eit t)ereingeft)rt, fo
ift
erforberlfct).
erft
9cun
neu ge=
roieber
in roetd)e 3?atur alfo f)at jene eingefentt roerben tonnen, roenn t>k
ber Seele nod)
nicfyt
ba roar? Sarb
fei;
fte
nicfyt
auS
nur
t>ie
(BnU
roir
unS
bereite
Sicut nee corporis humani natura jam erat, antequam Deus eam de limo terrae vel pulvere formasset. Non enim caro humana erat pulvis aut limus; sed tarnen aliquid erat la f iere t, quae nondum erat." L. c. VII, 5. benfo u nde
i 1
tt>at
tyanben:
Corp oris
vero ejus
L.
c.
in
in
semine ratio."
X,
2.
bem
Statur*
@efyn ju en tne^menbe mcnfefyllcfye eib auefy in ber Statur fein , eben barum auefy gut Statut gehriges, fotmenbe ^rindp, unb feine 33if=
bung,
ift nietjt
auf med)anifd?e
SBeife ju
huec carnali consuetudine cogitanda sunt, ul videre solemus opifices ex materia quacumque terrena corporalibus membris^ quod artis industri potuerint, fabricantes. Manus DeipotentiaDei est,
eniiu
Neque
qui etiam visibilia invisibiliter operatur. Sed haec fabulosapotius quam veraessearbitrantur, quivirtutem
ac sapienliam Dei, qua novit et potest etiam sine seminibus ipsa certe facere semina, ex hisusitatis et quotidianis metiuntur operibus) eavero quae primitus institutasunt, quoniam
oben au0gefproct)en
19
).
147
man
bfefer
ganzen
au, ba man (oraugefe&t, bafiba 2tn* fel;en ber Reuigen d)rift uicbt bagegen ift, unb bie acbe nt'cbt tm Siberfprttcfte mit ber SSBafjrbeit berhaupt fic^t,) annimmt, im 93e*
cBroierigfeit baburd^
ginne
fei;, \x>ie
ber
fo bte
eele fr
ftcb
fr
fie
Sbeen
2)amit
jugleicr) bte
anbem
ober,
in' 3 2)afet;tt
nnb ba
sufflare
nur
SSerbinben
bem
non noverunt, infideliter cogitant: Quasi non haec ipsa quae noverunt de huraanis conceptibus atque partubus, si inexpertis narrarentur, incredibiliora viderentur: quamvis et ea ipsaplerique magis naturae corporalibus caussis, quam operibus divinae mentis assignent." De Civ, Dei XH, 23. (3
iji
nu3
merfrorblg, roet) eine fiebere f)rerin bie Sbeenlctyte ift 5lugufti= tfjeilt beftimmt unb flar bemmenfclpttcljen %tihe eine befonbete Sbee,
eine eigene
telcije,
nod)
elje
bie eele
xar eo%r]V
bem
ber Statut
gehaltet at.
omtt
ertrag
2lnbere3
unb etttjaS 5tnbereS jene $rinetp, toetdjie ba $rincip ber ejlaltung unb (Spaltung ober mit einem SBorte ba3 Sebengprtncip beg J?orper3 SBelcf) ein ^unbament fr bie Sefiimmung be 93er|)itniffe3 gft>i* ift. 2)oc^ baspon lueiter unten. f)en eele unb eifl im ^enfe^en! 19 ) Si autem aliquis non vult eam existimare faetam, nisi formato corpori est inspirata, videat quid respondeat, cum quaeritur unde facta sit. Aut enim ex nihilo dicturus est Deum aliquid fecisse vel facerepost illam consummationem operum suorum " etc. De gen. ad litt. VII, 28. Forte ergo animae eorum (b. t;. ber betoen tammeltern) sexto die illo faetae erant, ubi et ipsa imago Dei recte intelligitur in spiritu mentis eorum, ut postea co rpora forma r e n t u r ? Sed neque hoc credere eadem Scriptura permittit. Prim propter illam operum consummationem j quae non video quomodo possit intelligi, si defuit aliquid tunc non caussaliter conditum, quod postea visibiliter conderetur." L. c. VI, 7. Aut enim ex nihilo dicturus est Deum aliquid fecisse vel facere post illam consummationem operum suorum; et debet intueri quomodo explicet sexto die factum hominem ad imaginem Dei, (quod nisi seeundum animam recte in-
cumjam
10*
Setbe 20
)
148
auf
JDtefe
SSerbinbung
gefdn'efyt
@nmb
be6 gttlichen
non potest,) id est in qua natura caussalis ratio facta quae nondum fuit: aut non de nihilo, sed de aliquo jam exsistente factam dicet animam, et laborabit inquirendo, quaenam illa natura sit, an corporalis an spiritalis, secundum eas quaestiones quas superius versavimus; manente illa quoque molestia, ut adhuc quaeratur in qua substantia creaturarum in sex diebus primitus conditarum, caussalem illam rationem fecerit animae, quam nondum de nihilo, vel de aliquo fecerat." L. c. VIJ, 28. 20 ITrstra ergo jam quaeritur, ex qua veluti materia ) facta sit anima, si recte intelligi potest in primis illis operibus facta, cum factus est dies. Sicut enim illa quae non erant, facta sunt, sie et haec inter illa." De gen. ad litt. VJI, 27. Illud ergo videamus, utrm forsitan verum esse possit, quod certe humanae opinioni tolerabilius mihi videtur, De u in in illis primis operibus, quae simul omnia creavit, animam etiam humanam creasse, quam suo tempore membris ex limo formati corporis inspiraret, cujus corporis in illis simul conditis rebus rationem creasset caussaliter, secundum quam fieret, cum faciendum esset, corpus humanuni. Nam neque illud quod dictum est, ,ad imaginem suam," u nisi in anima, neque illud quod dictum est, masculum et feminam,"" nisi in corpore recte intelligimus. Credatur ergo, si nulla Scripturarum auetoritas seu veritatis ratio contradicit, horainem ita factum sexto die, ut corporis quidem humani ratio caussalis in elementis mundi,
telligi
anima vero jam ipsa crearetur, sicut primus conditus est dies, etcreata lateretin operibus Dei, donec eamsuo tempore sufflando, hoc est inspirando, formato exlirao corpori insereret.""
c. cap. 24. Quaesivimus quid de hominis anima crederemus, discussisque omnibus diseeptationis nostrae pai tibus,
L.
tolerabilius dici
visum
est,
quod ipsa
hominis anima in illis operibus facta est, corporis vero ejus in mundo corporeo tamquam in semine ratio: ne cogeremur contra veiba Scripturae aut sexto die totum factum dicere, id est et de limo virum, et de ejus latere feminam; aut in illis sex dierum operibus nullo modo esse factum hominem,
aut corporis humani caussalem rationem tant um modo factam, animae autem nullain, cum potius secundum ipsam sit homo ad imaginem Dei: aut certe
etsi
atque
ritali,
dicereraus, vel in
ea creatura
spi-
SBilfen, tviit bte 3bee, welche
ir-ar,
149
battc,
e6en bte
ba
t>crfe(bc
btefe
Smit^e
ber 3bee,
ein(i>eit*
meiere @ott
om
unb
Seift
in btefer
,
morben fmb
fo
t'ft
mit ber
3bee aud)
t'ft
tforben,
unb barum
au
fo
eine
baf?
bemet6e einwohnte,
fann, baf
fte
rmbet
after
iljren
2BtUen bem
etngefenft
werben wre 21 ).
@6
ift
animae humanae rationem, cum ipsa creatura, in qua ista non commemoraretur in operibus Dei; vel in aliqua creatura, quae in illis commemoraretur operibus, faetam rationem animae, velut in hominibus, qui jam sunt, ac sie eam vel facta ratio jam latet generandorum filiorum Angelorum filiam, vel quod est intolerabilius, alieujus elementi corporei crederemus." L. c. X, 2. >ienad? ftef)t alfo
ratio facta diceretur,
:
ber Sftenf)
eigenes
Sefyn
forest bo af$ bie Sfynu)e3 bon Sftatur unb eifi; benn ein ijl ber et& roegen feiner eigenen Sbee, unb ein eigenes
>ie Xragrceite biefer Qluf* Sefyn bte Seele roegen i^rer eigeuen 3bee. faffunglroeife be 2ftenfcf)en in ber Sbee r)at ber tiefe 2>enfet QluguftinuS
nod)
nief/t
roenn
fte
roie
j.
35.
de gen.
rein
contra Man.
II, 8, fto er
anfielt,
rote
fie
:
noer)
aW
animam adjunetam corporihoc locoin teilige redebemus, sivequiajam fac ta erat, sed tamquam in ore Dei erat e. inEj us
i.
3bee in @ott ertfiirte Quod autem scriptum est vit in eum spiritum vitae, et factus est in animam si adhuc corpus solum erat,
Et
suffla-
viventem,""
tarnen non recessit, quasi locis separata, quando insufflata est; non enim Deus loco continetur, sed ubique praesens est." 2l ) Cur ergo non jam et illud credatur, quod Dei nutu ad corpus venerit, ubi si vellet seeundum praeeeptum ejus agere, mercedem aeeiperet vitae aeternae atque Angelorum societatis?" De gen. ad litt. VII, 25. Sed si a d hoc fit anima, ut mittaturin corpus, quaeri potest utrum si noluerit, compellatur. Sed meliu s credi tur hoc naturalitervelle, id est ineanatura creariutvelit, sicut naturale nobis est velle vivere male autem vivere jam non est naturae, sed perversae voluntatis, quam juste poena consequitur. u L. c. cap. 27. 2tu bem 23eifa|e male
:
biefe
150
nid)t be
-ifteigungbeSeijng, unb
unb
einer
ift,
Haren,
beftimmten
anjufefyen,
voie
eele
iijx
Don
ifyr felbft, b.
,
oon
SBtHenSentfdjltefuna,,
roonacr; ftcb aucb )r
22
abhngiges
2Bot)t ober
nacr)
jufunfttge Seben
unb SBfrfen
oerfct/loffen roar
), unb ba
bem
SSer^'Itmjfe, in njeldjem
fa
am
eint
ftc>
31t
oftsiefyen
unb ba
formfln'ge etyn
feine
$orm
pt
empfangen
I)at, fo
ber gcfftigen ubftanj auf bte @eung erft bie @6 l)ebt aber bie (Sntroicfhmg ober bie Formation ju folgen 23 ).
fcerlicf)en fo aucr) bei
fetyn erfcfeloffen
Formation be @etfk$ bannt an, baf er ju feinem elbffberouft* , unb tljm ber gttliche SBifle, at roorin )m feine
folgt, baf ba 93fe feine
b.
f).
feinen
iftri
runb
in
Ott
tjat.
Sn Ott
rcefentHcr)
einroor;nenben eflimmtlje
unb
99c*
fiimmung
SBifl'e
ift;
rueil e
nur ber
etruttfltc^te gttliche
ebanfe unb
gttliche
Sffiiflen ift
Wlan
f.
oergl.
taubenmaict
93b. <$.
915
) An illuddicendum est, qud ad corpus administranvoluntate propria fuerit inclinata, in qua vita corporis, quoniam et juste et inique vivipotest, quod eligeret hoc haberet, vel praemium de justitia, vel de iniquitate supplicium, ut nee illi apostolicae sententiae sit contrarium, qua dicit, nondum natos nihil egisse boni seu mali? lila quippe inclinatio voluntatis ad corpus non dum est actio vel jus titiae vel iniquitatis, de qua ratio reddenda est in judicio Dei, reeepturo unoquoque seeundum ea, quae per corpus gessit, sive bonum sive malum." Degen, ad litt. VII, Quae si ita sunt, fatebimur etiam non in eo rerum ge25. liere animam primitus creatam, ut esset praescia futurioperis sui, vel jus ti, vel iniqui. Nimis quippe incredibile est eam potuisse propria voluntate iuclinari ad corporis vitam, si se ita in quibusdam peccaturampraesciret, ut juste supplicio perpetuo puniretur." L. c. cap. 26. 23 ) Quod si et materies aliqua form ab ilis fuit, et corporalis et spiritalis, non tarnen et ipsa instituta nisi a Deo, ex quo sunt omnia, quae quidem formatio-
22
dum
nemsuamnon tempore,
sicut
s ed
originepraecederet,
nisi
151
ttritb,
um bann
fetnerfeitS ben*
imb
fo ferne
Sbee barjnlcben 24 ).
fctjtfid)
. 1 37, Qtnm. 2jfd)on bemerft, melc^cS aud) nid?t burd) ftd) in feine (?rfdKinung(()'*
35 a
mm
roie
ber
unb
rote
bici?e6cnfc|ung
feiner
(f.
mar
rocldjet
Vermge
$ro*
oben
bie eben8per=
mittlung oormgroeife ba 3Berf bc Ijeiligen eific ttermge feiner Propriett, inbem in 3t)m aud) ba abfohlte gttliche 3d) feine Vermittlung, feine Vollcnbung unb feinen @d)luf
jeb)er
fyat.
3)arum
tt>arb
oon
auf runb ber bejiimmten 2lnbeutung ber ^eiligen @d)rtft biefe Vermittlung be^glid) ber rperroelt bem ()eiligen eifte juerlannt oben . 113 am @d)luffe ber Qlnm. 57; oergl. (f. QlugujrinuS taubenmater 5)ogm. 1. c. . 711; 148163); allein fle muf nid)t minber bejglid) ber eifierroelt gelten, ba bie eifier ebenforoenig
burd)
fld) ftnb,
ftet)
crfd)Ioffen, fonbern,
um
git
mit
untrer
(Vorfd)ule
I.
2lbtl).
. 112
13 i)
reben, einer
ollt cttation on
um
fld)
fem bem
al bie latente
fld)
@in=
aber baburd) on
bem (Sinbrucf
ober btr
inrofr*
ent=
fung
fpttd)t,
ebenfo befummlet
ftd) roefentlid)
raft,
roenn
fle
2Btberfpr ed)en fetyn fann. Nihil tarn in nostra potestate, quam ipsa voluntas Consentire est," fagt Qlugufiinu 8 de b. arb. II I 3. autem vocationi Dei, vel ab ea dissentire, sicut dixi, propriae voluntatis est." De spir. et litt. c. 34. @S
fefyn
,
(Sntf pred)en
aud)
ein
fonnte aber biefe primitive 3)iffercnjtrung ber eijiet burd) ben gttlichen
eifx nid)t blof bief jum3^ecfe fyaben baf bicfelben um fld) als cr;n, getragen fonbern aud) um i~t)re @ei)n3beftimmung riffen auf baf fle unb unterftijt Oon ber gttlichen Vermittlung , mit felbftigem iffen
,
unb mit
jroeef, iljre
Vefeligung, an
ftd)
biefe
roie
an*
bem
au8.
Ve^ietjung fprtd)t
ftd)
5lugufttnu3
unb beftimmt
ber
(5r nimmt ben beiligen eifl, roie ber ber eltfubfianj, fo aud) bem etfterreid)e jum Vefmfe ber Vermittlung fd)roebenb an: Perfecto enim tibi displicet eorum imperfectio, ut ex te
~
3tt gleicher 33S et fe
152
auct)
angenommen werben,
bafi
formte
nun
im
perficiantur et tibi placeant, non autem imperfecto tamquam et tu eorura perfectione perficiendus sis. Spiritus enim tu us bonus super ferebatur super aquas, non ferebatur ab eis tamquam in eis requiesceret. In quibus enim requiescere dicitur Spiritus tuus bonus, hos in se requiescere
Sed superferebatur incorruptibilis et incommutabilis facit. voluntas tua, ipsa in se sibisufficiens, super eam quam feceras vitam*), cui non est hoc vivere quod beate vivere, quia vivit etiam fluitans in obscuritate sua; cui restat converti ad euma quo faetaest, etmagis magisque vivere apud fontem vitae, et in lumine ejus videre lumen, et perlici, et illustrari, et beari. u Confess. XIII , 4. r gibt auc^ bem Fiat lux, et facta est lux, eine Scgtetjuttg auf unb eine Deutung fr baS eifter* teid) ,, Quod autem inprimis conditionibus dixisti, Fiat lux, et facta est lux; non incongruenterhocintelligo in creatura spiritali; quia erat jam qualiscumque vita quam illuminares. Sed sicut non te promeruerat ut esset talis vita quae illuminari posset, ita nee cum jam esset promeruit te
:
ut illuminaretur.
alt gefegte (8r{5e, b f). fon'oem berbiefi in feiner >- efd) o guglrid) erfaffe ; baju ift ron <geite @ctteS e it (Dualitt) ff en alt ber pvi'mitto biffevenjirenben Madjt, aud) eine ganj befenbere (Srfrfjef^ imng ati (Sintoirfung auf bie Kreatur erforberlid). Unb biefe Sefonberfjeit ba iSott als o fit ier 3Btlle fr ben SStUen befielt barin: ber($reatur offenbar toerbe. 3)enn ba ba qualitative etyn ber (Sreatur einerfett nur burdj fr)rc actioe runbfraft, folglich im (Seifte nur burd) bie < po ntanc it t, burd) ben 'ntfdjluf} be S&iU len au f gef dj lo f fen treiben fann anbererfeit aber feine Kreatur ftd) burd) <Sid) in bie rfrf)einung ubcrfefcen fann; fo fann aud) nur ber 2M(e @ctte3 in beimmter (pofttiuer) Offenbarung ben creatrl djen aillen au ber innern - e fi m m u n g 1 1 o f i g f e i t " (jfofl mot)t (jeifjen fubjeetioen Unbe fiimnittjcit) $ur 58 e ft im m 1 1) e t burd) < e b ft b e ft im ;
bafj
ftd)
*) 5luf
aber
ein
Sfben nfd)t
bfcfj
t'n
fetner
e f d)
t)
a ff
n fyei
((Srcatrlidjfeit);
mung
foicitiren."
untrer,
ftbtt).
. 74
f.
SBerben be 9Wenfd)en jene
bung*,
ber
fo
153
ttftcfje
auch
an
%ptoWM
Vt'cfit
ba
be
gefegt
homo animalis
Offenbarung
unb
et'ft, tu
,
nxlcte
SBeiMifjtfetynform
gottlttf)en
jm bann
bitrd) bie
(einer objeetien
spiritalis
erhoben
ifym feine
homo
um
Ott,
bem
SBtffen
m welchem
33efttmmung
*5 ) Si autem homo ille, qui factus erat, jam corpus et anima erat :ipsianimaese usus est a d d u s s t a n s ufflatione, cum factus est homo in an im am viv entern, non quia iIJa insufflatio conversa est in animam viventem, sed opera ta est in anim a m viventem. Nondum tarnen spiritalem hominem debemus intelligere, qui factus est in animam viventem, sed adhuc animalem; tunc enim spiritalis effectus est, cum in paradiso, hoc est in beata vita, constitutus p ra ecep tum e iam per fec tionis aeeepit^ ut verbo Bei consummaretur." De gen. contra Man. II, 8. fann nun tjier nief/t in $lbrebe gcjieflt werben ba{? ^luguftinu de Civ. Dei Xill, 24 felber gegen biefe feine 9lnna|)me
i t i i
t
,
auftritt,
unb
fte
10
n.
ftctp
oorroirft,
bie
QBorte beS 5lpofieI$ (I. Cor. 15, 45) unrichtig fcerjknben ju t)aben, reeller nur oom corpus animale fprecfye, ego autem hinc pu-
taviessemonstrandum, animalem factum prius hominem, non corpus hominis sohim." 2ftanfle^)t, bafi i^n offenbar feine
on
einer richtigen Sbeenlcfjre getragene fpeculattoe raft roeiter gefhrt
er nad? bem bamaligen tanbe ber iffenfcfyaft ben $unlt, auf rocldjen er Jjtnaugcfommen rcar, ^inroteber im liebten 3ufammen= l)ange mit ber Dffenbavungle^re ftd) ^'tte aufzeigen fonnen, um baS Srrlge, rrjetcbe auf bemfelben nod; gegeben roar, aujufdjeiben, unb bafi
at, al8
er in
glubigen (Sinne
lieber
eine burd?
gang fiebere (Sonfequenj roieber fahren laffen, als mit ber faubenfe^re in irgenb einen SBiberfprud) treten wollte. 2Ba3 iijm jur untcfnatjme jener Sonfequenj beftimmte, rcar ber ttmfianb, bafi, trenn bie insufflatio nichts roeiter aU eine 33eroufit=
(Speculation
nid;t
fe!jn8*rfdj>liefjung
gewonnene
im
Sftenfcfyen ijt,
aU
eine
fonber^eitlicben
<Sefyn8
fefy
Kaum
Statur
bie
baburef; bie (Schpfung ber (Seele bergangen, unb ber 93orftellung (Seele mit bem eibe gleichmig ber
,
biefen EJfylojotSmuS
unb nur
liche
wirb burd;
tritt,
etfl gu tt)m
ift
rcieS
ermetben,
e8 ntd)t not^roenbig,
mit 0?ed)t ab. allein um biefen ju ben ber (Erbe entnommenen Seib eine
bloS medjanifcf/ geformte Materie, unb nidjt bie $Birfung eineS eigenen
6ottad) fUtft
$rincipeS
gu
ftdj
fetin
laffert.
S-e^tcre (f.
orfjerget).
WuguftinuS felbft erfl'rt fict) entfliehen fr baS Qlnm. 18. 20). 2)amit ift aber baS corpus
noct)
er-
animale
tjeifcfyt, ift,
fct)on
baf bie anima als ,,creaturaspiiitalis"(Confess.XIII, 2 n. 3) mit bemfelben in Verbinbung gebraut treibe. 2)aburcb, fiet)t ber SDienfct; als jerte lieb in ber SJcltcreatur ba in roelct/em 4?tmmel unb rbe, baS etfterrcfct) unb baS Ultiftfflciity, it)ren einheitlichen tealen cbjufj fyaben ; benn er ifi nact; Unten latur, nacl) Oben eift, unb in ber inr)eit feiner ^?erfnltc^feit VeibeS jugteid) als bie lebenbige fyntr)eS be atttitr)ettfcr;en UntberfumS baS egenbilb be breieinigen ctteS. Um alfo einerseits an biefem 2)uaItSmuS ber ubftangtatitd't unb anberfeitS au) ber anbern SQBa^t^ett ttic^t ju erge* feji^ut) alten
;
ebenforvol)!,
unter ir)m unb ber reine eift ber ir)m ber gttlichen Vermittlung
24)
fo barf
man nur
,
in jenem gttli*
ct)en Qtcte, in reellem ber ftenfcb, bie genannte <Sfyntb,e3 roarb, baS insufflare in einer gtoetfadjen Vebeutung net)men einmal im >inne ber SS er b inbung ber anima als creatura spiritalis mit bem corpus
gugfeid? im (Sinne ber 2)if erengirung ber (ipsi aniraae sensus est additus ista insufflatione; benn ber eib aU Statut brauchte feine 2)ifferenjirung mer)r, ba er fct)on
bamit in ^ofge bcS 5tufftrebenS ber Statur mit i^rer VenntfltfetynSform gum eifte einerfeitS, unb in %*At beS TOe=
,
unb beS
QtufneljmenS biefer nieberen in bie feinige t in bie r)t)ere anberfeitS, beibe VeroufjtfefynSformen roie tct/t in tct)t in einander fct)tagen (et
factus est
homo
als (SfyntfyeS
in
ani-
mam
>elbft=) 93eroufjtfet)nSfotm
3cr)r)eit fteflt, tnelct/er
rponent
1. 2(btt).
geftctlt bleibt,
(
Ucber
biefe 93ctr>ufjtfetmStr)eorie
II.
2tbtr).
untrer,
77. 103.
tr-elct/eS
Vorfct/ule
f.)
<S.
292
um
ftet)
in biefem QBiffen
um
ifi,
fld)
aU
VebingteS
um
anbereS VebingteS,
fo feine eigene
niebt (5r
rote bie
fonbern t>on
Riebet,
frembe
rfet) einung
<5rfcr)einung (Jtraft'ufjerung)
auS
ftet)
als
bem etyn
begreift,
ftet)
roenn ib,m in feinem @ei}n feine ^bee aufgefcr)loffcu u^irb', nact) roelct)er er fict) au ott unb in einer 33ejier)ung gu Ott, bem Unbcbingten, be*
^cin gcfcf;at; bie orl;in genannte Vermittlung bcS erften nurbureb ben gttlict/en eift, inbem, um roteber mit n t er (1. c. II, @. 72) ju reben, bie Statur nie ben eift r)a'ttc bifferen*
greift,
SDienfcb,en
jiren
fnnen
meil
fle nicf>t
ber
fict)
tyinauSgrcifen fann
roaS
flc
aber
6eefe genau au
155
fet'tte
feine 3beentel;re
unb an
(reatfon'3tyeorie
tonnen mte, roenn {leben cifl ju feinet itjm eigentmlichen rfdjei* nung, ginn tf ffen feiner felbfi aU be fubftangiceit $vincipS gu ergeben ermcr/tc:
fo
f'flt
biefet
leitete no)
,
tiefer
btffetcngitenbe (Sinflu
um
fo
mct;r
unb
bic
natrlidjc
ober notrjvoenbige
baS @ntftcl;cn be otteSbcroutfcfynS im SWcnf)en, rccld)e3 flcf; oon ba an bittet) fottroa'Ijrenb getftige Vermittlung auf runb bet bem eifte roefentlict) cinroobnenben otte3bee burd) afte 3eiten lebenbig fotterfjiclt , unbrootau fld} and? jene anbete groe roelt
ftolgc
baoon
ba
bic SKenfc^T;eit
ligion roat.
(53 lt fld)
gat
nict)t
ba3
ISb 2. Stuft. @. 143 f.) fagt, 3b ee unb ba etfle Offen baten bet otU)eit in 3n bemfelben inern unb bemfelbeu Momente gufammentteffen. " Qtugenblicfe, in reellem Ott bem SOTenfct/en ben eift, bie etnnftige
e t e
um a
erfie
rroadjen bet
ffj
@eele mit bet Sbee cint;aud)te in bemfelben Qtugenblitfe offenbarte et aud) bem eifte be3 5)ienfd;en unb bet 91 et bet g eifrigen
, ,
<Sd)bpfung unb betOffeubatungotte3au ben eift ift nut@tngttltcrjet9tct,unb @in b eilig et Moment, unb
erhoben $ahc
roenn c3 nid)t on einet anbetn cite baburet) ba Jene tftigen nappen fld) im itteugguge gegen ba3 {tofttte (Sbtiftent^um (roeld)e3 roo^I einen t)o^en, abet feinen to^en Anfang unfeteS efd)Iecr;tcg oettunbet) getn bic golbenen poten, obet gat ben tarnen (atl Sftatt eil etbienen mochten ," obet roie 3) l* linget (Sttt^um, roeifel, SBa^t^eit fd 9Jcund)cn 1845 <s. 27) fagt, um in bem bo^en SDntVI einet ftd) aufblfenben SBiffenftt)aft, bet mit Boblgefa'en ben angeftammten Qlbel, bie unet'uetlicr/e ot)cit unb rbe ber nad) bem Silbe otte gefebaffenen 9fenfd)enn<mtt mit g en tritt, ,,fla) an bem fcfcmeict)elbaften ebanfen ju roeiben, roie unenblict) roeit ber (Sprung oon jenen tbictifd)cn Anfngen ber 2^enfd)bcit unb
begteiflid? rotbe,
etftcn tot)en ff?a)'ffung bet SBefticn bi ju bet incommcnfutablen toe unb ettli)!cit eine mobetnen Sittetatot fe^." @ roitb abet jene, im tunbe bod) nur ^Iojotfitfd)e 5lnnat)me (man etgl. batbet @taubenmaict 1. C. @. 138) on bet 9Belt* unb S^atutgefc^ic^te gleicbfebt Sgen gefttaft. 9luf bie SBeItgefd)icbtc fi|t ft) @ ) elling (^^ilof. unb SRel. u. . 65; 2)cetbobe be acab. @tub. @. 80 35). , ift nottjrcenbtg," fagt et am Ieftt a. O. <S. 31, ba roie ba^ Seben
Anfnge aujuftopfen
bet
156
an,
relcfyer
unb fomtt
unb
on
Mb
unb eele
juttor jtton
(Sttrigfett
tyat
unb
unb on
iSafetyn,
@efdjlett)t
ju
@efd?(ed;t
mitti;eile.
3lugbtucf
iljreS einigen
eben8.
on 3nbiibuum an 3nbtibuum, lieber liefe rung ifi ber trte Ijier nict/t ber Ott, mit allen
,
,
rnben, beten biefe 93e|auptung f'fjig ifi ju bettseifen bafj a'tte $Bif fenfdjaft unb .ftunfi beS gegenwrtigen 3ftenfd?engefd)lett)tg eine berlie* fette ifi. @S ifi unbenfbar, bafj bet STOenfa), roie et je|t
etfc^eint,buta)fic^feIbftfid)t)om3nftinftguma3ettiuft* fefyn, Don bet Xtjiertjett gut QJetnnf tigf eit etfoben $abt." (Sbenfo <. 168 Unter bet SWenge f alftt)et unb ibeen* Iofet 33etfucr)e ber festen dt fielen bie fogenannten efd)icf)ten ber
:
SWenfcb^ett oben an
roeldje ifyre
Q3orfteungen on
bem
erfien
ufianb
unferea efd)Ied)te8 on ben aus Cteifebefcbjeibungen comptlirten Bgen ber io^eit roilber 33lfcr (jerneljmen, tt>etd)e bal)er aud) in itynen bie
orneljmfie dioUe fptelen.
fcarei,
behalten,
(SS gibt feinen ufianb ber 35arber nitt)tau einer untergegangenen Jtultur t)er
ftantmte.
Den
,-eg
or*
gu geigen,
aud) jene,
benbenffilfernur onbem3ufammenl;angmitberbrtgen2Cettburcr)9ie==
gum
^erbinbung unb ber fd) on erworbenen Dtittef ber Kultur beraubt, in ben gegenwrtigen uftanb gurcffaufen. 3 a) r)alte bettuflanb ber Kultur burct;auS fr ben erfien beg SWenf a)engefd?led)tg, unb bie erfie tnbung bet Staaten, bet 2BiffenfO)aften, bet Religion unb bet nfie ft gletcfygeitig obet ietmel;r fr (Sing fo
,
aUtS nia)t watyrtjaft gefonbett, fonbern in ber ollfommenfien 2)urd)bringung war, wie e8 einfi in ber legten 33ollenbung wieber fetyn wirb." (So bleibt nidjtg anbet brig," fagt er in ber erfigenannten
bafj biefj
<scr)tift,
n
aU
angunetymen,
Naturen genoffen." %t, 5Iuf bie Saturgefa)i)te erwcifet 3. Jq. gia)te (a. a. ). @. 189 ff.), unb bemerft unter Qtn* berm, bafi bte SfaturWefen, in fla) gwar ernberlict/, boa) eine ge* wiffe fefte @ct)ranfe ber (Stgent r)mlid)f eit nie ber* f a)reiten, bafi alfo aud) ein Uebergang on einem b icrgefd)led?te in /
(Srgteljung
l)5l)erer
2ftenfd)engattung bie
unmglid)
ifi,
ttoflte
man
ba^u
aucr),
SBillft
t;iet fo
Sab.rtaufenben annehmen. (Sine fcbc ^ietgattung ifi in fiel; felbft ge* grnbet, eine eigene in fidj gefd;toffene 9Belt, unb fo i^ret SBirfUcb,feit unb Srfdjeinung nad; auS feiner anbern erflrbar: in jeber bctfclben
ttitt eine
neue
e i
nt
in
t i
dj e
gotm
Jktut, au bet s
ftdj felbfl
i^
ren
Anfang neb.ment,
unb
fo,
ff;tt er fort,
rcits
157
ebaufe
tft
fefbft tft
26
).
9Ktt btefer
nun im
e<3
SBefenth'djen be*
ftnbcn
ftd)
aber
ber
fen,
unb
ttefftnm'ge
eban>
ftelten,
baf e$ ber
jufammen
unb
ju
tft aucl)
t& rore
Je
in
geringerer 2tberfpru et), ben 2ftenfct)en tn jeitlid) fr* ceffioer ntrolcflung auS irgenb ei ner S^terf orm entfte $en ju taffen, fS bie 2elt b e3 Drganifd) en au 8 bem Un organtfetjen abzuleiten. " 3n ber Steige beS egebenen," fagt er Weiter, mact)tc ftd) immer roieber ein tjtjere efe^ unmittelbar $la
unb
orbnete
fld)
fo,"
fct/liefjt er
,
<S.
191
feilten
roie
meljr jurcffcjjrecfen
,
unermeibltdjen Bugefta'nbnif
fei
bafj
oor bem,
SWenfcfyen
igen,
neuen 3)afetyn3 anjufetjen fefy." 03 om ^>a n tt)et jtifet) e rt 3)urct/* bruet/e mge t)ter abgefeiert werben ; e tfi in tiefen ^Borten fr ftet)
eine grojje
at)rt)eit
als
ber $)urct/bruct/
auggefproct)en roorben
1
benmater
Werben mag, eine S23at)rt)eit , on Welcher gegen biefenigen Slct genommen werben mujj , welchen, rote untrer (Sr/bta :c. II. ,3ar)rg. I. Qtbtr). @. 390) fagt ba3 'u'nfct;engeftt)le)t nur eine eblere tace ifi on
(2)ogm.
c.
ergllct/en
, ,
@. 184
ber reelle
auet;
<5tau*
bie e
jum
Sefen
ic.
Schreiben gebracht."
<S.
(,&
unb 1849
nur ber cbarfblicf eincS ftaulwurfg ba,$u, um am Ken= nur ein -ftaturprobuet ju fct)auen unb boct; anberfeitg Wteber ben30hmb bojune^men oon ben ftttlia)en$rincipienberSO cenfc^enreIt." 26 ) Consummasse quippe ista intelligimus Deum, cum creavit omnia simul, ita perfecte, ut nihil Ei adhuc in ordine temporum creandum esset, quod non hie ab Eo jam in ordine causarum creatum esset; inchoasse autem, ut, quod hie praefixerat causis, post impleret effectis. Proinde formavit Deus hominem pulverera terrae vel limum terrae h. e. de pulvere vel limo terrae, et inspiravit sive insufflavit ia ejus faciem spiritum vitae, et factus est homo in animam vi210),
aucr;
fet/en nitt)tg al
;
f
vam.
enira ante
saeculum
in pruescientia creatoris, nequetunc causaliter vel consummate inchoatus vel inchoate consummatus, hoc enim a saeculo in rationibus priniordialibus cum simul omnia crearentur, sed creatus in tempore suo, visibiliter in corpore, invisibiliter in anima, constansex anima et corpore." De gen. ad litt. VI, 11 n. 19.
II.
$a\\pt\ti\$.
^mmatetialttat
$iuguftinu
r)at
baf
bfefelbe, fpter
tretenb
warb.
2)arau
ifyre
baf
fte,
bon
Urfbrunge
fyer,
mit feinem
berfetben
nicfyt
feft *)
Statur tf)et
fte
bertubt
er juerft
ben begriff
Krper
unb
gef)t
bann auf bte (Srfct)einung3roeifen unb I)citigfeiten unb roeifet au biefen nacr/, baf bte (Seele nact) ty*
1 ) Ac primum sehe vellem, corpus quid esset, definias. enim non est corpus, nisi quod membris carnalibus conSi stat, nee terra erit corpus, nee coelum, nee lapis, nee aqua nee sidera, nee siquid hujusmodi est. Si autem corpus est, quiequid majoribus etminoribus suis parti-
busmajoraetminora
bus constat:
corpora sunt etiara ista, quae commemoravi corpus est aer, corpus est lux ista visibilis etc. Sed utrum tale aliquid sit anima, scrupulosissirae ac subtilissime quaeritur." De an. et ej. orig. IV, 12. Prius tibi definiendum est quid sit corpus, ne forte cum de re ipsa inter nos constet, incassum de nomine laboremus. Quanta te tarnen absurda secuta sint tale corpus in anima cogitantem, qualia sunt quae ab omnibus eruditis corpora nuneupantur, id est,
quae per distantiam longitudinis, latitudinis, altitudinis, locorum oecupautspatia, minoraminoribus suis partibus, et majora majoribus, puto quod jamprudenter advertas. " L. c. cap. 21 j cf. de quant. an. cap. 4; de gen. ad litt. VIII, 22. 2 ) (3 tu bte auet; ber einzige 9Beg, um ber bte innere ftatut
eineS <Seim3 fla) eine enntnfjj gu oerfcfyaffen.
Die SBirffamfeit
er
159
3 ifi
;.
eine jeitlict)e
unb rumliche
I i et;
blo jcit-
gorm or
biefen
).
3Ran
benfe
an
bie
nnb an
fanu
mau
germ'j? m'djtd
rpertict)e roar/rnelnnen,
leere 9'tamen feiert,
bajj fte
nur
beuen
biefclfo
au flcr) ju entfalten unb bar^uteben: fo 'uperr c3 fi) naturgem alSbag, rca eS ifi, unb fo, roie e3 ifi, unb nad) bem 93err)ltniffe, in meinem SnuereS unb Qlcufjerc, QBefen unb @rfd)einung metar^ftf) ju einanber fielen, iji ba Qieufjere nur bie Slufjenfeite beS Innern, unb bie @rfdj einung nicfyt ein c^ein, ber ber baS QBefen
feiner
3bee
gem'fj
ifi
ein roefentlid)e3,
Totti c
ba3 Sefen
voelc^e
fvfd)eint.
lieber biefe
beiben 33efitmmungen on
in ber Kategorie ber
3nnerem unb
Delation
f.
2Ieufercm, QBefen
unb
(Stfcfyeinung
taubenmaier $f)ilof. be )rifientr). I 93b. @. 871 f., 874 f.; untrer 93orfd?ule 9lfctij. @. 73 f. 3 Quo igitur pacto corpus est aninia, cum ejus et corporis sit di versa natura?" De an. et ej. orig IV, Quid enira tarn divers um, quam animus et 13. corpus?" De Trin. VI, 2. Sicut enim Deus omnem creaturam, sie aiiima omnem corporeara creaturam naturae dignitate praecelli t." De gen. ad litt. VII, 19.
1
)
In his omnibus sententiis quisquis videt, mentis naturam et esse substantiam, et non esse corpoream, id est, non minore sui parte minus oecupare loci spatium, majusque majore."
4
)
De
Trin.
X, 7
n. 10.
omnia simul, ex qiibus currerent tempora, et implerentur loca, temporalibusque et localibus rerum motibus saecula volverentur. In quibus rebus quaedam spiritalia, quaedam corporalia condidit, formans materiam quam nee alius nee nullus, sed omnino ipse informem ac formabilem instituit, ut formationem suam non tempore, sed origine praeveniret. Spiritalem autem creaturam corporali praeposuit, quod
spiritalis tan tum modo per tempora mutari posset, corporalis autem ger tempora et loca. Exempli enim gratia per tempus movetur animus vel rerniniscendo, quod oblitus erat, vel discendo, quod nesciebat, vel " De gen. ad litt. VIII, 20; cf. 21. volendo, quod nolebat.
.
.
22; de b. arb. II, 16 n. 42} de vera enim moveri corporis proprium est. tate, id est illo motu, qui localis non
relig.
c.
10.
Localiter
tarnen
corpus
suum
ferne 2Birffic6feit entfyrecfye 5 ).
roelc&e
160
ftefe
ober
ober welche
fte ftcr)
imroacfyen
muf man
fingen mberSlu*
2lel)ulicr;feit f)aben;
,
man
baf
fte
nnb
materialiftrte 6 ).
gerner, roenn
man
in 33etracr)t $tef)t,
wie tuefe
Stanbe
ift,
fo
entfielt
bte 93orftettung
einer
localiter
form,
movet, non ex codem monstratur et ipsa localiter moveri." Ouaest. 83 qu. 8. 2)ie 9?d'umlict)t'eit in ber (Srfrbeinung*
roelcfye tyter be^glicb;
ift
ifi
nur
bte
ber
ift
Raum,
er'S
eine
Kategorie fr atleS
fo
au mir
ftcr;
bem
b.
t).
ftebenetnanb er,
.ftraftufjerung
,
roetet/eg
finbet.
,
bem
,
Statur
prineip ju ibenttfteiren
fyaben bie
meiften ^ffyctjotogen
von Vorneherein
Sftateriaiiften
gemieben;
ntlj
er
l;atte
autt)
ben fta)ern
93ttcf,
um
jtnifcr)en ber
taumform
biefer
beS eiftcS
unb
ber ber
Statur rjin^uroeifen
auet?
qualitativen Q^erfcblebenrjeit
bie qualitative 33erfct)teb enl) et t belber all principe aufzeigen. 93ergf. 93orf)ule :c. I Qlbtfj. S. 201 207, 245 f., 66. Scf eVe (ber bie (Sin^eit ber Seele je. <eibelberg 1849. S. 9) Verrvcifet bafr, baf Seetenfrd'fte neben ein a ber fjjttg flnb auf ben Qlugcnfd)ein aU ben in fitt) fetbft gengenben rategorifeb; berjeu*
genben SSeroeig.
5 ) Siautemappellationemnominum nihil putas agere, ubi non sunt Corpora, nuraera ista noinina, quaeso te, Fructus autem Spiritus est charitas, gaudium, pax, longanimitas, be-
nignitas, bonitas,
fides, niansuetudo, continentia, "" et die mihi, utrum res ipsas non agnoscas, quarum ista sunt nomina, vel sie agnoscas, tit aliqua lineamenta corporura videas"? Ecce ut alia taceam, die mihi, quam figuram, quae membra, quem coloiem charitas habeat, quae certe, si ipse inanis non es, inane aliquid tibi videri non potest." De an. de quant. et ej. orig. IV, 15; de gen. ad litt. XII, 3 4. 31
an. cap. 4.
6
Ilis quippe
folcben Sftengc
ftcfy
161
unb egenben
tft,
tott
Krpern,
9icuim(id) feiten
fre
tu
aufnehmen
r^er
fann,
fyinftcbtc,
nxnu
tft,
felbft
frpcrttcf;
ba
bocb
eigene
7 ).
jeber
(einer
9tumu'djfett
biefe
auf
feine
(Subftanj
angciw'efeu
nnb ber
nicfct
In'nauggefyt
batur non esse corporea, nisi velis et illa corpora dicere, quae praeter nos ipsos tarn multa videmus in somnis, coelum, terram, mare, solem, lunam, Stellas, fiuvios, montes, arbores, animalia: hacc qui corpora esse credit, incredibiliter desipit, sunt tarnen corporibus omnino simillima. Ex hoc genere sunt etiam , quae alia significantia divinitus demonstrantur, sive in soinnis sive in ecstasi. Ouae unde fiant, i. e. quaenam sit velut materies eorum, quis indagare potest aut dicere? Proculdubio tarnen spirilalis est, noncorporalis; namque hujusmodispecies velut corporum, non tarnen corpora, et vigilantium cogitatione formantur, et profunditate memoiiae continentur." De an. et ej. orig. IV, 17 ; cf. 20. 21 j de gen. ad litt. XII, 2. etc. Ego vero multo amplius admiror, inultoque maxime stupeo quanta celeritate ac facilitate in se anima fabricetur imagines corporum, quae per corporis ocuk>s viderit quam somniantium vel etiam in ecstasi visiones. Quaecumque tarnen illa natura visorum est, proculdubio corpus non est." De gen. ad litt. XU, 18 n. 40; cf. VII, 21 n. 29. 5)a3 unhMUffyrltcfye efialten unb SSilben in ber $r)antafte Urning unb <8i)inpatt)ie Deuten auf einen ^^eren 3nfauunenr;ang ber QBelt eine jeben geiftfgen Subtibuum mit anbeut eiftetn r)m, nne bie ber ben
,
,
eigenen
9IMen
ielleta):
erhabenen (Sinflffe ber SegeiftetungunbbeS @ntf)ufta3inu3 auf eine ty^ere 93ernunftit>elt tjinbeuten, in ber alle elfter
enthalten finb."
<S.
Dppermann
(Sncfyciop. b.
b. Seele, 4.
47;
7
Dergl.
rubert ef.
II 93b.
@. 141
f.
Ex
modo, cum recordamur, prodeunt (hujusmodi species velut corporum, non tarnen corpora), et quasi ante oculos prolata versautur. Tarn multas igitur et
mirabili et ineffabili
tammagnas corporum imagines, si anima corpus esset, capere cogitando vel memoria retiuendo
non posset. Secumlum tuam
quippe definitionem corporea substantia sua corpus hoc exterius non excedit, qua igitur magnitudine, quae nulla illi est, imagines tammagnorum corporum et spaliorum atque regionum capit?" De an. et ej. orig. IV, 17, cf. de quaut. an. cap. 5. 14. Uebrigcng ift e ber
*
Teilungen
ber <Seek
fia?
ficfy
biefelben
bem
23Iicfc
flu) biefe
93otfteungen
auf
HoS
finnlitt)e, ni)t
. Slugufttnu
Memoriam,
(Sanaauf,
11
benfo
formte
bte
162
roenn
ntcr)t
fte
eele,
felbft
$rr>er rore
bei
m
$11
ganj
ganje
eele an bem)rte,
erft
bat)m
beroegen,
rmb
or)ne befjfyalb,
ntct)t
roe
fie
baganj empfmbet,
beS Krpers
non rerum intelligibilium, sed hui um corporearum et bestiae habere sentiuntur; nam et per loca nota sine errore jumenta pergunt, et cubilia sua bestiae repetunt, et canes dominorum suorum eorpora recognoscunt, et donnientes plerumque immurmurant, et in latratum aliquando erumpunt, quod nullo modo possent nisi in eorum memoria visarum rerum vel per corpus utcumque sensarum versaientur imagines." Contra 3 tft tt)m nmlict) bag ^orfteflungSermgen ep. Man. cap. 17. vis animae quaedam mente inferior ubi corporalium re-
rum similitudines exprimuntur." De gen. ad litt. XII, 9; cf. cap. 23. 24. @3 ftnb aber, fagt fcfyeninatyer ($ffyct)otogie je. 2. 3luft. .61), bte Verkettungen ottft'nbig oberunottfinbig. 33ott* fta'nbtg ift bte 33orftettung, roenn ttjrObjectburcl) bie 9Werf male atter innen befii mint tft (Sie bilben bie @rfat)rung6fenntntp. Unoflftnbig tft fte, roenn oon biefem ober jenem Sinn Dlernnale unbefttinmt bleiben.
S)tef
tft
Qlu)
fte
fct)einen
jmar
um
it)r
Dbject aufjufaffen,
<Ste
ftct)
ba Xt)ter, feinen egenftanb blo mit feinem ort)errf)enben (Sinn ju prfen, rofe $. 33. ber ^ttnb feinen <errn burct) ben eruct)." 2)a3 93orftetten unb (Sinbitben ber menf)lt d)en (Seele nennt berfelbe cletjrte I. c. 85 91 ein 2)tfferentiiren
erot)nIict)
begngt
unb Sntegriren. 2)te 93orflettung fagt Qtugufiinug de gen. ad litt. XII, 11 n. 22, folgt in ber (Seele oon felbfi auf ben Ginbruct: oon
,
9tufjen.
)iefe
t)at
ftct)
auct)
ber
unb begretfenbc 93erftanb: Nam cum aliquid oculis cernitur, continuo fit imago ejus inspiritu, sed non dignoscitur facta, nisi cum ablatis oculis ab eo quod per oculos videbamus, imaginem ejus in animo invenerimus. Et siquidem
hoc usque oculi nunest, etiam intellectui nuntiatur, quiet spiritui praesidet, ut 's i illud quod hauserunt oculi, atque id spiritui, ut ejus illic imago fieret, nuntiaverunt, alicujus rei Signum est, aut intelligatur continuo quid significet, autquaeratur; quoniam nee intelligi nee requiri nisi officio mentis potest." His atque hujusmodi rebus diligenter consideratis,
tiant.
autem
aus
fiittit,
163
er
nicr)t
aber in ben
fonbem nur ganj tft m bem ganjen kannte, ben feilen beffelbcn 8 ).
einnimmt,
corporalem visionem referriad spiritalem, eamque spiritalcm referri ad intellectualem." L. c. hm. 24; cf.
satis apparet
cap. 24.
8 ) Si corpus non est, nisi quod per loci spatium aliqua longitudine, latiludine, altitudine ita sistitur vel niovetur, ut majore sui parte majorem locum occupet, etbreviore breviorem, minusque sit in parte quam in toto: non est corpus
in
ibi sit, cetera deserit? Vivuntenim etillaeapraeQuod si fieret, et utrumque senle, ubi nihil tale factum est. simul fieret, simul utrumque totam paritcr non lateret. Proinde et in omnibus simul et in singulis particulis corporis sui tota simul esse non posset, si per illas ita diffunderetur, ut videmus Corpora, diffusa per spatia locorum, minoribus suis partibus minoraoecupare et amplioribus ampliora. " Ep. 166 ort. an. cap. 16} de Trin. VI, 6; de ad Hieron. n. 4} ef. de i Civ. Dei XI , 10 n. 2.; contra ep. Man. cap. 16. 3n leitetet (Stelle fagt er ba, tt)aS jruar au8 bem feiger eingefhrten Don felbfi er geltet, bafj nrnlid; ba3 efagte nur on ber auima sensitiva ju Der* flehen fei, unb fitt) nia)t auf ben eift 6e jte$e, aubrcflicf/ Animae vero natura, etiamsi non illa ejuspotentia conside-
tota
mm
retur qua intelligit veritatem, sed illa inferior qua conti n et corpus et sentit in corpore, nullo modo invenitur locorum spatiis aliqua mole distendi. Nam singulis sui corporis particulis tota praesto est, cum tota sentit in singulis... Cum enim tangitur digitus, non per totum corpus sentit, et tarnen tota sentit Sed cum
tota sentit in digito mans, si alius locus tangatur in pede, nee ibi desinit tota sentire atque ita in singulis distantibus locis tota simul adest. .Quo uiam tota sentit in sin:
.
Sfyrenb olfo bte 'Beck
164
tfjrer
fte
t'ft
au
einem ber
toter
(Stemente, intim
btefetben berrfcr/et,
unb
fie
felbft
bag
berfetben, ba 8tc$t, )r
bte
fr
ftdj
in
ftct^
un?
mit
oerfdn'eben
t'ft,
n>a
fte
nur
)r
ntfttelft
unb
tfyrer
Vernunft
fdj.cmt,
unb too^u
ja tuelmefyr
ftd) felbft
toerltcr;eit
r)tnberftdt> tft,
fem fotp erliefe, er Sinn erl)itflid) tft, tnbem fte, roenn fte (Sott ober ottitc^e,
roitt,
felbft
oon ben
fr-
innen
fo
ftd?
fte
fomacfyen unb
ftd)
in
ftcfe,
$urdyef)en
ier @te*
muf
fann
au6 ben
neri."
fet)t
2)af?
bag el;irn ba (Sentvalorgan fr bte mpftnbung ift, fld? weiter unten baju ctegenfjeit batbietcn ruirb,
beftimmt; roie e aber fomme, ba bic Seele, uneradjtet Der <5i|$ betmpftnbung im Oe^ttn ift, bort; ben (Sinbrucf, bet irgenb einen Xtyett beg SetbeS afficirt ntcfyt im e^irn frabtnimmt, fonbetn auf ben >rt be (Sinbturfeg teferat," nennt felbft fd;en matyet 1. c. . 31 ein
,
viua, velDeum, vcl omnino etiam seipsam, suasque co nsi derare virtutes, ut aliquid vcri certi-
nienten fetm
10
165
wre
fie
);
beim rorc
fie
biep, fo
nur eineSftifdntng
->ar*
(Stimmung ober
fagen
bie 33ltt)e
bc leiblichen Drgani?
giirfict)feim',
fonbem
perfytelie
ftet)
nur
bei Seilten
btlben, welct/e bo
ntcr)t
etyenbe
frei t>on
rem
fr
fiel)
unb
m'ct)t
ermodjten.
oon $rper(id)em mit )rem etfte $u flauen Unb boct) ift c l)atf,e, bap ber eift m ftdt> @roi*
311
fct)aiten
fiel)
ermag, unb
baj?
er biefe
um
t>on ben
mact;t,
unb
baj?
er nact)
bem
ftaafe
unb
ebler wirb.
2ie fnnte er
fict)
loma*
er
ct)en,
felbft
unb bem
ftets
gleid) 23feibenben
>a
ftcf)
juwenben, wenn
fiele
ftcr)
ja ber
felbft
Krper
on
fict)
fein
eim oon
abfallen.
frei mact/t,
2)arau
ba ber Oeifi
fict)
tfjatfct/tict) fiel)
er nict)t
eine
timmung
be Krpers
fonbem
ftet
ein giirficfyfetyn
fict;
auf
non tantum nullo adjumento, verum etiam nonnulloimpedimento esse sentiens, sein obtutum mentis adtollat; quomodo ex eo genere aliquid est, cum ejus dem gener is summum non sit nisi lumen, quod ex oculis emicat, quo illa non adjuvatur nisi ad corporeas formas coloresque sentiendos; habetque
ipsa innumerabilia longe dissimilia euneto generi corporum, quae nonnisi intellectu atque ratione conspiciat, quo nullus carnis sensus adspirat." De gen. ad litt. VII, 13. 14. 5)iefen ebanfen, baf? ber .Krper auf bie @eele, roenn biefe baS $inffct)fetyenbe unb 3at)re betrachten Witt, nur oerwirrenb unb oetubenb wtrfet, unb biefe, um in ben 33eft ber 3Bat)rt;eit unb 2Bef6t;eit ju gelangen, befjijatb oon ber emetnfcfc)aft mit bem Krper foPiet all moglict) fict) in fict) $u*
rct^iet)en
mufj
um
p.
i
rein
$lato Phaed.
10
65
fr
ber (Sleate 3 e n xal vygov, unb 5)icarct)uS fr eine g/.iovla %wv veOGagtov otoi%euov nad? Plutarch. deplac. philos. IV, 2; bann ber ^triftor enuS unb >tcarcr)u fiet)e audj Cic. Tusc. \, 10. 11. Sef'mpft wrbe biefe 5Inftct)t Bereits ton Plato Phaed. p. 9295; oon Aristo t.
J Vlafy
67 auf
Laer
t.
fr
fict)
bie 2)inge
ju Betrauten,
fjat
o g.
IX, 5
n.
29 erklrte
fte
dn xQciucc ex Seg/uov
y.al
xpv%govy.cci
^qov
de an.
I,
4. 5.
I)dlt,
166
mag nun
fcorberljanb btefcd
2(ber al ber*
unb
H ).
tfi
bte
eele aucb
fnfter Stoff,
fyfyerer
roenn aud)
il ) Nisi forte vitam temperationem aliquam corporis, nonnulli opinati sunt, debemus credere. ut Quibus profecto numquam hoc visum esset, si eaquae veresunt et incommu-
tabiliapermanent; eodem auimo acorporum consuetudinc alienato atque purgato vidfere valuissent. Quis enim bene se inspiciens, non expertus est tanto se aliquid intellexisse sincerius , quanto removere atque subducere intentionem mentis a corporis sensibus potuit'? Quod si temperatio corporis esset animus, non utique id posset aeeiderc. Non enim
ea resquaenaturampropriam non habere t, neque substantia esset, sed in subjeeto corpore tamquam color et forma inseparabiliter inesset, ullo modo seabeodem corpore adintelligibiliapercipienda conaretur avertere, et iuquantum id posset, in tan tum posset illa intueri, eaque visione melior et praestantior fieri Nullq quippe modo forma vel color, vel ipsa etiam corporis temperatio,
quac certa commixtio est earum quatuor naturarum quibus idem corpus subsistit, avertere se ab eo potest, in quo subjeeto est inseparabiliter. Ad haec, ea quae inteJligit animus cum se aveftit a corpore, non sunt profecto corporea, et tarnen sunt, maximeque sunt, nam eodem modo semper sese habent. Nam nihil absurdius dici potest quam ea esse quae oculis videmus, ea non esse quae iutelligentia cernimus, cum dubitare dementis sit, intelligentiam incomparabiliter oculis anteferri, Haec autem quae intelliguntur eodem modo sese
habentia,
cum
illis
esse
conjunetum miro quodam codemque incorporali modo, scilicet non localiter. Namque auf in illo sunt, aut ipse in illis. Et utrumlibet horum sit, aut in subjeeto alterum in Sed si illud altero est, aut utrumque substantia est. primum est, non est in subjeeto corpore animus, ut color et forma: quia vel ipse substantia est, vel alteri subSi autem stantiae quae corpus non est, in subjeeto inest. hoc seeundum verum est, non esl in subjeeto corpore tam-
quam
color animus, quia substantia est. Temperatio autem corporis in subjeeto corpore est tamquam color: non est ergo temperatio corporis animus,
sed vita est animus: et se nulla res deserit." an. cap. 10; cf. de Trin. X, 10.
De
immort.
13 t)alb nicbt ein 9(ic^t0 ),
14 ). fetyenbeS cJpn
167
12
).
ift,
SQBeifc tofyeiti)
fo
ift fte
be*
Um
nun au8
fei.;,
jutljun,
baf
fte
immateriell
gel;t
SlugitjmtS auf ba
SBtffen
worin
it)re
innere Statur
er
am
fjtn,
3n
barauf
baf
ttfcben *punft,
derlichen
roie j. 23. ben mat&ema* ik mathematifcbe Zinie, roelcfce man mit feinem fr9(uge fcbaut. a nun auf @runb eines geroiffen 33er*
12 ) Nee illud audiendum est, quod quidam putaverunt, quintum quoddam esse corpus, unde sit anima, quod nee terra nee aqua sit, nee aer nee ignis, sive iste turbulentior atque terrenus sive ille coelestis, purus et lucidus, sed nescio quid aliud, quod careat usitato nomine, sed tarnen corpus sit. Si enim qui hoc sentiunt, hoc dieunt corpus, quod et nos i. e. naturam quamlibet longitudine, latitudine, altitudine spatium loci oecupantera: neque hoc anima est, neque facta inde credenda est: quiequid enim tale est, ut multa non di-
cam, in quacumque sui parte lineis dividi vel circumscribi potest: quod anima si pateretur, nullo modo nosse posset tales lineas, quae per longum secari non queunt, quales in corpore non posse inveniri nihilo minus novit." De gen. ad litt. VII, 21} cf. de Civ. Dei XXII, 11 n. 2; Cic. Tusc. I, 10. 13 ) His enim tuis verbis videris credere, omne quod caret corpore, inanis esse substantiae. Quod si ita est, quomodo Deum audes dicere carere corpore, nee times, ne sequatur, inanis Eum esse substantiae? Porro si et corpore caret Deus, quod jam confessus es, et Eum inanis esse substantiae absit ut dicas: non ergo inanis substantiae est, quiequid corpore caret, et ideo qui incorpoream dicit esse animam, n o n est c o nse q uens, ut eam velit videri inanis futilisque substantiae, quia et Deum, qui non est inane aliquid, simul incorporeum confitetur." De an. et
ej.
orig. IV,,
u)
tia, ita ab eo, quod est subsistere, substantiam dieimus; omnis enim res ad se ipsam subsistit." Quod nulla substantia est, nihil omnino est; substantia ergo aliquid esse es t." De Trin. VII, 4 n. 9 Enarr. in Ps. 68 serm. 1 n. 5. Nara et ipsa natura nihil est aliud,
",
quam
id
quod
intelligitur in
ltaque ut nos jam novo nomine ab eo, quod est esse, voca-
H)anbtfd)aftsyerfyctntffe6
168
ba
ftrp erliefe
ttrirb,
5.
mus essentiam, quam plerumque substantiam etiam nominarnus: ita veteres qui haec
et substantia
natnram vocabant." De mor. Man. II, 2. Intelligendum est enim quamquam fecerit Deus animum, habere illum cer tarn subsf an tiam, quae neque terrena, neque ignea, neque aeria sit, ncque humida." De quant. an.
cap. 13.
35te (Seele
i^r eigen
15
Umquarone igituroculisistiscorporeis
veltale
punctum
veltalemlineamvel talemlatitudinem vidisti? A. Omnino numquam; non enim sunt istacorporea. A. A t q ui si c rporea
corporeisoculismira qua dam verum cognatione cernuntur, oportet animum, q u o v d e m u s a ncorporalia, corporeum corpusvenon esse; an tu aliter existimas? A. Age, jam concedo corpus non esse animum vel quidquam corporeum." De quant. an. cap.
i i 1
1
Si enim corpus nullum est, ut ratio jam ostendit, quod 13. longitudine, latitudine, altitudine careat, nihilque horum nisi cum aliis duobus esse in corpore potest, animo tarnen etiam solam lineam inleriore quodam oculo i.e. intelligentia videre conecssum est: arbitror nos concedere, sie animum corpus non esse, ut sit corpore melior; quo concesso non opinor du-
bitandum esse, eu m et iam linca esse meliorem. Ridiculum est enim cum tria illa insint corpori ut corpus sit, non his omnibus esse meliorem, qui corpore est melior." L c. cap. 14. 3n ber erftcren Stelle roirb man an ben tton SertuS mpirifug ady. Math. VII, 92 bem $!;tl)agora jugefcfyrtebenen <Sai3 erinnert: @Icict;eS roirb nur burcr) lficr)eg erfannt," einen Sa|, roelcr)en ntl; er (Sl?bta k. 1849 @. 418) ba trioiale
Sct)Iagroort unferer -aI6pantr)ei|ten,"
unb
(33orfcl;uIe
ic. I.
5l6t^.
S.
au beru ja^nlofen SPiunbe be $antr;cimu" nennt, roeilcr, confequent buref)gtfiu)rt aOe relatioe Serm in feiner
172) einen
,,9ftact;tfprucr)
Subfianjialita't
ftellt/'
abfoluten
t
Subftan^ auf*
,
ma
n n oor
roenn er
(a. a. ).
be QlugufHnifcfyen crccife
Diel,
rocil
folgen rerbe
ba{? unfere
ift
vermge un beirootjnenbcn Q^orftellungen oon Krpern " allein biefc ,,$u iel" liegt nur in Xicbcmann' oraufc^ung, aU t;a'ttc QluguftinuS jc* nen Sa| in uneingefcfyrnftem Sinne genommen, roonad; fiel; allerbtng
gitgleicf;
unb
unforperfier/
;
Beck met
ftcf)
169
ufct)t
blo
um
Slnbere
fonberit
attcf)
um
jt$,
unb
beffcr, a(6
um
Slnbere,
il;r
tt)e(cf)c6 fte
onftcfyunterftfjctbet,
als rFcimtitffobiect
fte
nic^t nfycr
ftcf>
tft,
a(
,fi
um mbem 3a ).
I;at
fcftott,
wenn
fte
jwm egenftonbe
benn nue tonnte
fte
tl)rer
ficfy
Unterfudmng
felber gegen*
macr)t,
ftnb(tct)
reff3
fte
cm
tu
Stfffen
ott jtdjj
machen,
cm
Biffen
tieft ficf>
fytte? grefcb,
fte tftj
allem
n>
f
fte I)at
31
i et) t
ff e
fte
rua6
baf?
fte tri
wei
tft,
baf
fte
e tft, wefctje
mm
33et)ufc
um
folgern liefe
rierlfcr)c.
Jhm erfennt
ifi fte
aucr) Stbx*
eg
fcljon
bei
bem
r)unbertjten
folctje
Qluffaffungroeifc fhren
ift, ift nitt)t
ge8
ju erfaffen
alfo
ein einfacher cbanfe rorbe. im @tanbe, ttnfrperlitt)e8 ober eifti* Wag Unforp erlitt) e8 ober eifiige erfaffen mi,
ober geiftig fein. Corpus non est, neque enim aliter incorporea ulla cernere valeret, utsuperior ratio demonstrabat." De quant. an. c. 14; cf. de gen. ad litt. VII, SBenn nun aber ba Unftperli)e ober eifrige 21; XII, 5 n. 13.
mufj
felbfl untorperlitt)
autt) feim
and? lieberes erfennt, fo folgt gar nic^t, bafj e ein foltt) ^iebere felbfl mufi, fonbern e erfennt nur aud) ba fiebere, Weil e felbft
ift.
l;r;er ftet)enb
I.
@n tr) er
^erfon ju
(93orfd)ule
c.
@. 174), um
@e$n
Weif,
fommt jum
afleS in
roiffen. "
SBiffen
um
be (Sefyn (biejj
eg ift,
mag nun
unb
frem*
nitt)t
no)wenbig,
Siedsteg
fefyn,
um
ju
Wie
Siebemann
unb
bafj,
mit Softem
9?ett)te
in
ba6
grcfje
^-Borratp^au veralteter
me^r
,,
alias
cum
tbr
170
unb
bcr fte btefeg
t
2aS
ftcfi
n b er
alfo
Zotalitat
if)x
tfyrer
ftd)
Sctyrenb
treten,
fetbft
on
ganzen
Streben,
um
ftd)
fyat,
weil
obne SBiffen
ftd)
Stiftung
nacr)
ject
t'n
treben aud)
nidjt
auf
nehmen
fnnte,
ftcb
fo*
um
al6 >b*
t'n
fo
mjjte
fte,
roenn
fie
fte
rperltd)e3 rore,
aucb
um
al rperlicbeS ttuffen, ba
al ubject
um
ftcb
a(6
Dbject
beffer als
um
fe
meifi fic^
te ipsam, quomodo agere curabit, si nescit Cognosce, aut quid sit te ipsam? Si autem utrumque novit, novit et se ipsam; quia non ita dicitur menti, Cognosce te ip-
Cognosce
sam, sicut
dicitur,
Cognosce Cherubim
et
Seraphim: de ab-
sentibus enim Ulis credimus, secundum quod coelestes quaedem potestates esse praedicantur. Neque sicut dicitur, Cognosce voluntatem illius hominis: quae nobis nee ad sentiendum ullo modo, nee ad intelligendum praesto est nisi corporalibus signis editis; et hoc ita, ut magis credamus, quam intelligamus. Neque ita ut dicitur homini, Vide faciem tuam: quod nisi in speculo fieri non potest. Nam et ipsa nostra facies absens ab adspeclu nostra esl , quia non ibi est quo ille dirigi potest. Sed cum dicitur menti, Cognosce te ipsam, eo ictu quo intelligit quod dictum est, te ipsam, cognoscit se ipsam; nee ob aliud, quam eo quod sibi praesens est." L. c. cap, 9; cf. de an. et ej. orig. IV, 19. ,7 ) Quid ergo amatmens, cumardenter se ipsam quaerit ut noverit, dum incognita sibi est? Ecce enim mens semet ipsam quaerit, ut noverit, et inflammatur hoc studio. Amat igitur, sed quid amat? seipsam? Quomodo, cum se nondum noverit, nee quisquam possit amare, quod nescit? Seit igitur se ipsam. Deinde cum se quaerit, ut noverit, quaerentem se jam novit. Jam se ergo novit. Quapropter non potest omnino nescire sc, quae, dum se nescientem seit, se utique seit; si autem se nescientem nesciat, non se quaerit, ut sciat. Quapropter eo ipso, quo se quaerit, magis se sibi notam, quam ignotam, esse convincitur; novit enim se quaerentem atque nescientem, dum se quaerit, ut noverit." De Trin. X, 3. Quid ergo dicemus? an quod ex parte se novit, ex parte non novit? Sed absurdum est dicere, non eam totam scire quod seit. Non dico tot um seit; sed quod seit, tota seit. Cum itaque aliquid de se seit, quod L. c. nisi tota non potest, totam se seit."
aber nicbt al ^tor^erlic^e
nb, ^lrpertict)e
31t
:
171
fte
affo fkljc
fetyn
l8
).
2)emt roenn
roaS
6eele
id) fennt, (0
ivei,
ift
fennt
fte
aud)
t'Jjr.e,
ubfjanj, unb
Don
ibrer
Don
ftd; gerotfi
ba6
t*J>r
ubftanj
fte
genn'p.
Don
ibr felbft
getmf ?
2)a
alfo
tft fte
and)
ntcr)t
derartiges
1!)
); benn baf e fr
feine ber*
baran*,
bajji
gerabe biejentgen
roeld)e fte
Angabe
ber
STJatertatttt bifferiren 20 ).
bte (Seele
tt>a
Um
bte
eU
ju
Stenpere
5(16
grembe
SlbtoefenbeS ftnb
tri
ntcfjt
aber
um
ftcr)
benfen.
nmlid)
ftd)
ftd)
nafye, benft
fte ftcr)
aus
ftd)
burd)
18 j ^,Cum enim se quaerit, 'novit, quod se quaerat, quod nosse non posset, si sc non nosset; neque enim aliunde se quaerit, quam a se ipsa. Cum ergo quaerentem se novit, se utique novit, et omne, quod novit, tota novit cum itaque se quaerentem novit, tota se novit, ergo et tot am se novit, neque enim aliquid aliud, sed se ipsam tota novit. Quid ergo adhuc se quaerit, si quaerentem se novit? Neque enim si nesciret se, posset quaerentem se scire se: sed hoc in praesenti; quod autem de se quaerit, quidantea fuerit, velquid futura sit quaerit. Desinatcrgo nunc int eri m su s pi;
set,
quia, si aliquid taleestalemse nosset, quaemagis senovit, quam coelum et terram, quae per sui corporis oculos 110 vit." De gen. ad litt. VII, 21.
19 ) Nullo modo autem recte dicitur sciri aliqua res, dum ejus ignoratur substantia. Quapropter cum se mens novit, s u b s t a n t i a m s u a m novit; et de se certa est, de substantia sua certa est. Certa est autem de se, sicut convincunt ea quae supra dicta sunt.
cariseessc corpus,
cum
Necom-
nino certa est, utrum aer; anignissit, analiquod corpus, vel aliquid corporis. Non est igitur aliquid eorum." De Trin. X,, 10 n. 16. 20 Aliud atque aliud corpus esse mentem putaverunt. ) Neque enim omnis mens aerem se esse existimat, sed aliae
ignem, aliae cerebrum, aliaeque aliud corpus, et aliud aliae, sicut supra commemoravi." L. c. mim. i3. Utrum enim aeris sit vis vivendi, reminiscendi, intelligcndi, volendi^ cogitandi, sciendi, judicandi; au ignis, anceiebri, an sanguinis,
an atomorum, an praeter usitataquatuor elementa quintinescio cujus corporis, an ipsius carnisnostraecompago vel tem-
ftd)
172
21
).
fte Stift
perh'djeS
fem SEBiff en
22 ),-
ba6 meint
fte ftcr) auct)
t'ft
fte
nur.
SQSenn
jtt
fr Suft fycilt, fo
meint
al Stift
er*
Meinung
auf
ftcb,
be Swftfc^n
on 9lufen berfommen
Be^tefjt
5
f)at,
unb
le(d)e
ftcb,
fte
it)
bloS
e
roaS
fte
if,
ftcb;
if)r
2)
f e
n un b
drf ennen
(benn biefeS
fte
greift fte
au6
al6 bemlebenbigen^erfnlicfyfeitgrunbe):
fte
fdjefbe
alfobaS, roaS
fte
t'ft,
meint,
fyalte
fte
roeif,
roelcfye
au6,
unb
ftcb,
an ba Severe,
on
Stilen,
mgen
roelcfye Sfnjtdjt
rjaben, juge*
ftanben roirb.
fiel)
erinnert,
ifyrer
gunftionen
nur in
SBejtefyung auf
baj?
ba )bject geflaut
roerben,*
unb
attd)
ba
t'ft
jebem flar,
fo
unb
ft, roelcfye
Se^n
unb
Meng
bte Seele
bewut
t'ft,
unb on
roelcr)em
bte brigen
3a
peramentum haec
21
)
Neque est, quemadmodum cogitat id quod ipsa non est. Perphantasiam quippe imaginariam cogitathaec
quod ipsa
efficere valeat, dubitaverunt homines et L. c. num. 14. ullo modo fieri posset , ut ita cogitaret id
:
omn ia,
sive ignera, sive aerem, sive illud vel illud corpus, partemve illam, seu compaginem temperationemque corporis; nee utique ista omnia, sed aliquid horum esse dicitur.
_,
Si quid lutern horum esset aliter id quam cetera cogitaret, n scilice t p er imaginale figmentnra, sicut cogitantur absentia, quae sensu corporis taeta sunt, sive i n omnino ipsa, sive ejusdem generis aliqua sed
11
;
quadam
teriore, non simulata, sed vera praesenti: non enim quidquam 11 11 est se ipsa praesentius." L. c. num. 16.
ben 93egrlff on ffiiffm oben @. 50 f. ergo verbi gratia, mens aerem se putat, aerem ) intelligere putat, se tarnen in teiligere seit: aerem au tem se esse non seit, sed putat. Secernat quod se putat, cernat quod seit: hoc ei remaneat, unde ne illi quidem dubitaverunt, qui aliud atque aliud corpus esse meutern putaverunt. Neque enim omnis mens aerem se esse existimat, sed aliae ignem, aliae cerebrum aliaeque aliud corpus, et aliud aliae, sicut supra commemoravi: omn es
)
22
SWan
fefje
23
Cum
imb
ftd)
173
benft
felbft
erinnert
ift
unb erfennt;
biefer
unb
roeifj
unb
urfr)eut,
fo
jeber Steffel
eine 33efttigung
felbft
Sfyttgfeiten
ein
ift
tft
inbem im 3nw'fel
ein Sollen, ein
ein
Men,
@rf ernten,
).
an Urteilen
fonbem
24
00
finb
r-ou
nnn
(Srfdjet*
nungen,
it)r erft
Sinken 30f*
erfc^eint.
Fommene
einbflbet,
in meieren
SRan
cbem
an
fidt)
roel*
bettigten, nnb
(Seele
roelcr)e fte
aud) im 33itbe in
25
auf*
ifyr
nafymen;
bie
abfirar)irc
on
allein
btefen Dbjecten,
ift fte
ba$
felbft
nmltdj
nnb roaS
ein
tarnen se intelligerc noverunt et esse et vivere; sed intelligere ad id quod intelliguut referunt, esse autem et viv e re ad se ip sas. Et nulli est dubium, nee qu em-
quam
non
intelligere
vivere quinon sit. Ergo consequenter et esse et vivere id quod intclligit, no.n sicuti est cadaver quod
non sicuti vivit anima quae non intelligit, sed propraestantiore modo. Item velle se sciunt n e q u c hoc p o s s e quemquara q u i nonsit et quinon vivat, paiiter sciunt; itemque ipsam voluntatem referunt ad aliquid, quod ea voluntate volunt. Meminisse etiam se sciunt; simulque sciunt quod nemo meminisse t, nisi esset ac vi v er et': sed et ipsam memoriam adaquid referimus, quod ea meniinimus." L. c. num. 13. 3)em $lugn= fitnuS, fagt OMtter a. a. O. . 206. 429, ift ber @'d)Iuj? oii feinem )enfen auf fein etyn ber allem Btoeifel ergaben." 5) er tiefe Genfer at bcS (Satteftul Cogito, ergo sura" bereite antieipitt.
vivit,
prio
quodam eodemque
,
3Wan
ttyfe
bemann
1.
c..'@,
502;
untrer
Sanu*
<B.
285.
etiam sidubitat, vivit: sidubitat unde dubitet, meminit; si dubi tat, dubitare se intclligit; si dubitat, certus esse vult; jsi dubitat, cogitat; si dubitat, seit se nescire; si dubitat, judicat non se temere consentire oportere. Quisquis igitur aliunde dubitat, de bis Omnibus dubitare non debet: quae si non essent, de ulla re dubitare non posset." L c. num. 14. 25 Sed quoniam de natura mentis agitur, removeamus ) a consideratione nostra omnes notitias quae capiuntur extrinsecus per sensus corporis,, et ea quae posuimus omnes mentes de se ipsis nosse certasque esse, diligentius adtenda-
nilis."
174
et
benfenbe unb erfennenbeS (Setyn unb Seben 26 ), ein Setyn unb Se-
L.
c.
num.
14.
^ Cogitat vivere se
memiuisse et
in se, nee quasi extra se illa sensu tetigerit, sicut corporalia quaeque tanguntur. Ex quo r um cogitationibus si nihil sib i affin gat, ut tale aliquid esse se putet, quidquid ei de se remanet, hoc solum ipsa est." Senn %l ebem ann 1. c. <. 502 meint, ^uguflin L. c. num. 16.
int elligere
et velle se.
imaginatur
fjtte
erfcfyloffcn
benn
eS
f nnten
gar
ttofc)l
3Iegung bennoct) auf etrcag rr-erlidjeS fhren:" fo t)at OMtter 1. c. @. 229 unfirettig tiefer geblicft, trenn er fagt: SWan mufj gefieben, biefer 33eroei3 ge^tom SPHt telpunfte ber<Sact)eau;" nur barin brfte [Ritter irren bafj er au bem baf Qtguftin noct) anbere unb felbft fct)tt)'ct/ere SSerceife auf
biefe SBegriffe in
,
fucjjte
ben
Sctjlujj
jog
$lugufHn
fct)eint
^raft biefe
SeroelfeS
nact)
nict)t
errtern,
um
auet; eine
Qlugufiinu, freierer
de
act.
cum
Fei.
Man.
II,
4 ton Ott
befiimmten (Stufen gefcfyaffenfetynlt: Deus omnia, quae condidit, gradibus suis condidit,"untetfc)eibet ein breifact)e8
aeS
nact)
ift;
unb
lebt, unb
eine,
fe|t bie
93emerfung
bei, bafj
baSjentge, rceld)e3
nicfyt
noujroenbig
unb erfennt;
frenn
,
bajj fer-
ner bajenige,
tt>elct)e3
lebt, notljroenbtg
ijr.
auet) ntct)t
non)*
roelctjc
ift
erfennt
noujroenbtg $u*
auet)
lebt
unb
2)aS leitete
batjer aurt)
ba8 erhabenere.
Quid in his tribus tibi videtur excellere'? E. Intelligentia. A. Cur tibi hoc videtur? E. Quia cum tria sint haec, e ss e, vivere, intelligere; et lapisest, etpecus vivit, nee tarnen lapidem puto vivere, aut pecus intelligere; qui au lern intelligit, eumetesse et vivere certissimum est: quare riii dubito id excellentius judicare, cui omnia tria insu nt, quam id, cui duo vel unum desit. Nam quod vivit, ulique et est, sed non sequitur ut etiam inqualem vitam esse pecoris arbitror. Quod autem telligat est, non utique consequens est, ut et vivat et intelligat nam esse cadavera possum fateri, vivere autem nullus dixerit. Jam vero quod non vivit, multo minus intelligit." De lib. 2)amit au8 bem blopen pecus vivit" nict)t ber arb. II, 3 n. 7.
,,'A.
:
:
<Sct)Iuf?
Seben
tjt,
gebogen werbe, als laffe QlugujtinuS ba eint, vueldje juglctcr) erft mit bem %\)iexxdfyt beginnen, fo fei? T;ier ettv'bnt, bafj er
( sc.
hoc praeeeptum
im $f(angenteid)e erfennt: Undc quidam Non oeeides ) etiam in bestias ac pecora conantur extendere, ut ex hoc nullum etiam illorum li-
Den, n>eicr/e3 in ber
175
b.
I).
gorm
fetner
(Srfdjeimmg,
feiner
b%
i
ceat occidere.
alitur ac figitur? Nam et hoc g enus rerum, quamvis non sentiat, dicitur vivere: ac per hoc polest et mori; pro in de etiam cum vis adhibetur, 3)enn bie $flan$c fjiat fcr/on ein fem* occidi." De Civ. Dei I, 20.
Cur
non
ergo
et
herbas,
et q u
dquid
humo radicitus
burd? tosltytS fte von intern <nt* an fyftt Sinnen fyerau ttd'cbjt unb ftcf; ert;(t; itelc^c mittelft eigen baju gebildeter SSerf^euge (Stoff Von hlfen aufnimmt, ben auf genommenen innerlich Verarbeitet unb in if;re eigene @ubfianj Verroan* bell, unb burefy roelcfyeg fte mittelft anbercr Dtgane fid) aud? auS ftd? er= n eitert ober fortpflanzt; aliein fte tyaftet nod? im 33oben (humo radicitus alitur ac tigitur), unb entbehrt aufiier ber roiltltdjen 33ett)egung aud? noefy ber Gmpftnbung. ,, iv i t, v i r e fej arescit, cum morilur. Scd vi ta ista non hab et sensum." Serm. 43 de verb. Isai c. 7, cap. 2. Namque alimeutum corporis sumere, crescere, gignere, vigere arboribns quoque tributum videmus, quae infima quadam vita continentur." De lib. arb. Moventur et arbusta, non tantum vi extrinsecus imI, 8. pellente, veluli cum ventis agantur, sed illo motu, quo
ber^eitlicfyeS felbfiup'tige Jrincfp in ftd),
fielen
cum
intrinsecus agitur, quiequidad incrementumspeciemque arboris pertinet, quo ducitur suecus in radicem, vertiturque in ea, quibus constat herbae natura vel ligni; nihil enim herum sine interno motu. Sed iste mo-
tus non est spontaneus, qualis ille, qui sensui copulatur ad corporis administrationem, sicut in omnium animalium genere, quam vocat Scriptura animam vivam." De gen. ad litt. VII, 16. JDie muS aberiftfo, ba baS Seben&vrincip
bei, in roeId)em
Sbee beS
fid?
tr>terifcf>en
Drgani*
bit=
ein
e t
Central org an
(roie eS
ba ('eben
d; f
e I
r fi
nb
unfer beutfcfye
2ort
empfinben
Drgane
,
tvcffenb auSbrcft),
ctp neue
fefct
(Sinne), um
tt>eld)e
ftcfy
uern inroirhm*
gen ^ujufu^ren
roelc^e rvir
auf
c
fid)
bann
in
feinem egentii?en in
fMge
au3
jene .raftujjenmgen
ju Sage frbert,
virtute
magnus
centrocerebri, sensusomnes quinariadistributione diffundil: qui corde membro tarn exiguo vitalem
motumper
Nam
corporis eunetadispensat." Ep. 137 ad Volus. n. 8. pecora habent tarnen vitam manifestam, sicut omnes novimus, appetendi eibum, utilia suraendi, noxia respuendi, sensus corporalia discernendi, visum ad colores, auditum ad voces, olf'actum ad odores, gustatum ad sapores, motus vel ad voluptates, vel a molestiis. Intelligimus haec, et videmus ante oculos nostros. Non habent rationem intel. .
.
feftujjmmgen,
ift,
ftdj>,
176
unb
fetber
tfi
ubject unb
ein
nicfyt eine
"^^^
etyn,
ligendi" etc. Enarr. in Ps. 148 n. 3. Possunt autem et pecora et sentire per corporis sensus extrinsecus corporalia, et ea memoriae fixa reminisci" etc. De Trin. XII, 2. 5)arum ftetjt, rme bag, W0 lebt, ber bem, roa nicfyt lebt: foba, roa lebt unb empfinbet, ber bem, roa lebt unb ntcfyt empfinbet, unb folgerecht alfo aucfy toa$, roaS lebt unb empfinbet unb erfennt, ber bem, roaS lebt unb empfinbet unb nid?t crfennt: In his enim quae quoquo modo sunt, et non sunt quod Dens est a quo facta sunt, praeponuntur viventianon viventibus; sicut ea quae habent vim gignendi vel etiam appetendi, his quaeisto[motu carent.
in his quae vivunt, praeponuntur sentientia non sentientibus, sicut arboribus animalia. Et in his quae sentiunt, praeponuntur intelligentia non int eiligem ibos, sicut homines pecoribus." De Civ. Dei XI, 16;
Et
de musica VI, 5 n. 15; de lib. arb. II, 6. Uebrigeng fcfyl'gt Qluguftinu ba$ @etyn auf ber etften (Stufe, Pon ruelct)em er fagt, bajj e3 nur ift, b. t). nict)t, rcie bie $f(an^e unb ba3 fier, ein Pon einem
cf.
nicf;t
gering
bem f o|en SSegriffe, roe!tt)en er Pom <$efyn b,at, ift it;m (per* gleiche oben 3lnm. 10 <S. 132) ba etyn nur @etyn burdb, bie in* Ijeit: Nihil est autem esse, quam unum esse. Itaque in de quantum quidqne unitatem adipiscitur, in tan tum est" mor. Man. FF, 6, unb bie (Sintjeit nur int;eit bureb, bie orm: Hoc de gen. est enim vere forma ri, in unum aliquid redigi" ad litt. lib. imperf. c. 10 n. 32, roelctjc felbft nur rtueber bieSBtrfung
ber
3b ee aU .ftraft unb ^orm (f'ormae principalis) in int)al= tung befHmmter unroanbelbarer 3 ar;Iens?er^ttniffe ift: de lib arb. II, 8 16, roo im leiteten Cap. n. 42 c3 unter Ruberem fyeift Intuere coelum et terram etmare, et quaecumque in eis etc.
formas
est
bab, er
habent, quia n
in
umeros
:
habent." In tantum
illis
esse,
Esse feb, on bem teid) e bcS i cf) t c 3 an pertinet: non esse, ad tenebras." Enarr. in Ps. 7 n. 19.
27
)
anima in sua natura non fallatur, incorpoream se esse comprehendit." Ep. 137 ad Volus. n. 11. 28 ) Haec omnia, qui vel corpus vel compositionem seu temperationem corporis esse mentem putant, in subjeeto esse
si
Nam
volunt videri, ut substantia sit aer, vel ignis, sive aliquod aliud corpus, quod mentem putant; intelligentia vero ita insit huic corpori, sicut qualitas ejus: ut illud subjeetum sit, haec in subjeeto; subjeetum scilicet mens quam corpus esse arbitrantur, in subjeeto autem intelligentia, sive quid aliud
beffen (Bubftanu'alitt
177
angeben famt,
roeidje
fort*
man
bern eine
cbe6
iflt ,
eigene
bte
gttliche
(Hebung
tft
29
J,"
ein
l
etyn enbltd),
nb
i
roel*
e
i t
tri
feiner
e b e
e (
i ti r)
inbem
roelcbe je
nannt werben,
jeete
fonbem
30
).
jebe
alte
jum
Xfyl',
fonbem
gan'j faffet
2)a*
Jaxta opi-
compaginem
riegant esse corpus, sed aut temperationem corporis. Hoc cnim inler-
qui
mentem ipsam
est, quod illi mentem ipsam dieunt esse substantiam, in quo subjeeto sit intelligentia: isti autem ipsam meutern in subjeeto esse dieunt, corpore scilicet cujus compositio vel temperatio est. Undc conscquenler etiam iutclligentiam quid aliud quam iti eodem subjeeto corpore existimant? Qui omnes non advertunt, mentem nosse etiam cum quaerit se, sicut jam osteudimus." De Trin. X, 10 n. 15. 29 Non ) Substantiam vero ejus nominare 11011 possum. enim eam puto esse ex iis usitatis notisque naturis, quas istis corporis sensibus tngimus; nam neque ex terra, neque ex aqua, neque ex acre, neque ex igne, neque ex hominibus, neque ex aliquibus horum eonjunetis constare animam puto: dieimus ctaDeo animam faetam et propriam quamdam habere naturam." De quiit. an. c. 1 cf. 13. r bejeiJ/net fle aUgeindn aU substantia spiritalis (de Trin. I, 1 II, 85 XII, 1), aU creatura spiritalis (Confess. XIII, 2; de Trin. VI, 6), al res quaedam intelligibilis, id est, quae tantum intelligendo innotescit." De mor. Eccles. cathol I, 12.
',
30 ) Haec igitur tria, memoria, intelligentia, voluntas, quoniam non sunt tres vitae, sed una vita; nee tres mentes, sed una mens: consequenter utique nee tres substautiae sunt, sed una substantia. Memoria quippe, quae vita et mens et substantia dicitur, ad sc ipsam dicitur: quod vero memoria dicitur, ad aliquid relative dicitur. Hoc de intelligentia quoque et de voluntate dixerim: et intelligentia quippe et voluntas ad aliquid dicunlur. Vita est autem unaquaeque ad se ipsam, et mens, et essentia. Quocirca tria haec eo sunt unum, quo una vita, una mens, una essentia: et quidquid aliud ad se ipsa singula dieuntur, etiam simul, non
pluraliter,
Eo vero
si
ad se in
s
angauf,
vicem
l).
refer un t ur:quae
burch bocumentirt e3
ftcfc
178
als ein
im
Bergteicf)e
non utique se invicem capercnt. Neque enim taut um a singulis singula, verum etiam a singulis omnia caenim nie habere mcmoriam, et intelligenvoluntatemj et in te ligo nie intelligere, et velle, atque meminisse; et volo me velle, et meminisse, et intelligere totamque meam memoriam, et intelligentiam et voluntatem simul memini. Quod enim memoriae meae non memini, non est in memoria mea. Nihil autem tarn in memoria, quam ipsa memoria est. Totam igitur memini. Item quidquid intelligo, intelligere me scio, et scio me velle quidquid volo: quidquid autem scio memini. Totam igitur intelligentiam, to tamque voluntatem meam memini. Similiter cum haec tria intelligo, tota simul intelligo. Neque enim quidquam intelligibilium non intelligo, nisi quod ignoro. Quod autem ignoro, nee memini, nee volo. Quidquid autem intelligibilium memini et volo, consequenter intelligo. Voluntas etiam mea totam intelligentiam totamque memoriam meam capit, dum toto utor quod intelligo et memini. Quapropter quando invicem a singulis et tota omnia capiuntur,
piuntur.
tiani,
Memini
et
aequalia sunt tota singula totis singulis, et tota singula siet haec tria unum, una vita, una mens, 2)ic ta* Trin. X, 11 n. 18; cf. IX, 2- 6. tionale 5}jffycr)ologie," frigt rbmann (Seit) unb Seele nad) intern 33e* ^aUe 1837 <S. 13), tobtet griff unb i|rem 23erijltmfj gu einanber.
ben eijt,
fttjt,
man
e
fte
bafon
abftra-
eben
bem eifie rw efen tltd) ift, e b enbig e ju feim, unb belegen eine 23ieir)eit on 33ejttmmungen in ftd) ju r)a( en.
ba|
i
(Sben fo
tobtet
it)n
man
anatomifct)e 3ftgltcberung
jerfpHttett,
bie in ber
inbem
fte
it)n
in eine
unb
Wt annigfaltigf eit
ftmdjt
,
Softem
ift,
I
b. .
e i t."
n b)
@. 14
f.
rbmann
fcon biefen
yerf Rieben ftnb, aber nur bie erfdjie* benen efHmmungen feineS innerften SBefenS ftnb, cn itym felbfl 2)atln tu* gefegt, fo baf et ber mit fi et) fei bft tbentt fdje bleibt. t)et feine (Sinfad^cit unb GHnTjeit, ungeachtet ber Q3telr)eit feiner SSefHm* mungen. 2)ie eelc," fagt 6fd)enmafycr a. a. >. . 1, ift bie a* einige Urfraft, on ber unfer gcin^e0getftigc2)afc^nauger}t. Qlflcunfere geifiigen Vermgen unb gunftionen ftnb nur einzelne QluSfttiffc, Diid) tung cn, $lcufjcrun gen biefet einen ungeteilten Urfraft." <Sct;etu a. a. >. fjd'It jvuat . 1 an ber intjeit bcSd; feft, fprict)t aber 1 3 t?on einer hjefentlidjen Trennung ber erfct)icbenen<8ee(cnfr'fte, . 10 wogegen 5tuguftinu0 jroar aufy eine 23erfd;tcbenf;e unter it)nen fta*
pon folgen
bie fcon einanber
fatfie
31 ),
179
fnbcm
bt'e
fcrytedjtfytm'gc
@tnfacf)I;eit
SJhttaMft't
itub
fctbft
ivaS
bei
ift
32
)/
nfcfyt
aber
bei
ber menfdjltdjen
tuttt,
quo ad se invicem
fle ftcfy
referuntur,"' atcr
ffan*infett
31
)
Si autem qaeritur quomodo simplex et multiplex substantia: animadvertend est primo creatura quarc sit multiplex, nullo autem modo vere simplex. Et prius corpus Universum utique partibus constat; ita ut sit ibialiapars major, alia minor, et majus sit Universum quam pars quaelibet aut quantalibet .... Et in unoquoque corpore aliud est magnitudo, aliud color, aliud Hgura. Potest enim et diminula magnitudine mauere idem color et eadem figura, et colore mutato manere eadem figura et eadem magnitudo , et figura eadem non manentc tarn magnum esse et eodem modo coloratum: et quaecumque alia simul dieuntur de corpore possunt et simul et plura sine ceteris commutari. Ac per hoc multiplex esse convincitur natura corporis, simplex ausit illa
tem nullo modo. Creatura quoque spiritalis, sicut estanima, est quiderain corporis comparatione
simplicior: sine
ideo simplicior est corpore, quia non mole diffunditur per spatium loci, sed in unoquoque corpore, et in toto tota est, et in qualibet ejus parte tota est; et ideo cum fit aliquid in quavis exigua particula corporis quod sentiat anima, quamvis non fiat in toto corpore, illa tarnen tota sentit, quia totam non
latet."
32
)
Nam
De
',
Trin. VI, 6.
IHct
unjtjlige
niam
Ideo simplex dicitur, quoProptcr hoc itaque natura dicitur simplex, cui non sit aliquid habere, quod vel possit amittere; vel aliud sit habens, aliud quod habet; sicut vas aliquem liquorem, aut corpus colorem, aut aer lucem sive fervorem, aut anima sapientiam. Nihil enim horum est id quod habet: nam neque vas liquor est, nee corpus color, nee aer lux sive fervor, neque anima sapientia est. Hinc est quod etiam privari possunt rebus quas habent, et in alios habitus vel qualitates verti atque mutari etc." De Civ. Dei Xf, 10. Sic habet sapientiam, ut ipsesit sapientia, faciatque sapientes: sie habet vitam, ut sit ipse vita, faciatque viventes."" Tract. 48 in Ev. Joan. 10 n. 6 3n ber aBfotuten in
barum
nur
einige
:
est
fadjjtjeit ift
felOft:
Secundum hoc
ergo dieuntur
12*
in
ftct)
180
tft,
>af?
nun aber
rnbe
meiere er gegen
est in eis
1.
qualitas, aliud
si
c.
Proinde
dicamus, ae-
ternus, immortalis, iueorruptibilis, immutabilis, vivus, sapiens, potens, speciosus, jusius, bonus, beatus, spiritus: horum omnimn novissimum quod posui quasi tantummodo videtr significarc substantiam cetera vero hujus substantiac qualitates sed .nun ita est in illa ineffabili simplicique naQuidquid enim seeundum qualitates illic tura. d i c i v i d e t u r , seeundum substantiam v e 1 essentiamest in t ei ligen dum. Absit enim nt spiritus seeundum substantiam dicatur Deus, et bonus seeundum qualitatem: sed utrumque seeundum substantiam." De Trin. XV, ift beider aud) jebe Dualitt bie anbete felbft: Deus 5 n. 8. vero multipliciter quidem dicitur magnus, bonus, sapiens, beatus, verus et quidquid aliud non indigne dici videtur;
,
;
sed eadem magnitudo Ejusest, quae sapientia: non enim mole magnus est, sed virtute; et eadem bonitas, quae sapientia et magnitudo, et eadem veritas, quae illaomnia; etnonest ibi aliud beatum esse, aliud m a g n u in aut s p entern a u t verum aut bonum esse, aut omnino ipsum esse." De Trin. VI, 6 Ubi est prima et summa vita, cui non est aliud vivere, et aliud esse, sed idem est esse et vivere: et primus ac summus intellectus, cui non est aliud vivere
i
et aliud intelligere, sedid quod est int eiligere, hoc vivere, hoc esse est, unum omnia." L. c. cap. JO. ott
ift
abfolute <2efyn unb al fotcfyc $uglcid) ba afcfo* fii facis nos, Domine, cui esse et vivere non aliud atque aliud est, quia summe esse, a(que summe vivere, idipsum es" Confess I, 6 n. 10; ba reine @c!nt,
nmlitt) ba
:
litte cben
ixtelcfce
fennt:
unb fein Q3or dicat cordi, intus dical, intus loquatui, homo inferior audiat, mens capiat vere esse: est enim semper eodeniraodo esse. Res enim aliqua quaelibct omnino si ., prorsus qualicumque cxcellentia, tabilisest, non vere est: non enim est ibi verum esse, ubi est et non esse. Quidquid enim mutari polest, mutatum no ii est quod e rat ... Diseute rerum mutationes, invenies fuit et erit cogifa Deum, invenics est, ubi fuit et erit esse non possit." Tracf. 38 in Ev. Joan. 8 n. 10. 33 habet hoc est (sc. Deus;: tu aliud es, ) Quod
feinen SEBecfcfel
sit
unb
Quid
ipsum esse,
mu-
it)m
181
and)
j"u
m
t'fyrer
eigenen 53erftanbcflftf)rfe
ganjen
St'cfe
nnb
Ueberjeugung gelangt
al
i
t'ft:
batf
tft
nm
anjimefymm, a(3
er,
u (1 ha bes. Verbi grafia, habcs sapientiam: nuinq uid tu es ipsa sapientia? Deniquc quiann es tu ipse quod habcs, si amiscris quod habcs, rcdis ut uou habcas: et aliquando resuuiis, aliquaiido amittis." Tract. 4H in Ev. Joan. 10 n. 6. 3m tnenfdjli.cfyen cifte ift bab,cr bic Dualitt nld)t bic @ub= ftanj felbft: Ilumauo quippe animo non hoc est esse quod est foitem esse, aut prudentem, aut justum, aut temperantcm: polest eninicsse aiiimus, et millam istarum habere virtutem/' De Trin. VI, 4. bcn barum ift aud) bic eine Qualitt nidjt bic an* bere Sic et in animi natura, seeundum quod dicilur in agAniil us aninius, nou seeundum hoc dicitur verus animus. enira verum habet etiam qui non est magnanimus." L. c. VIII, 2. Sed tarnen etiam in aniriia cum aliud sit artiiiciosum esse, aliud inertem, aliud acutum, aliud mcmorem, aliud cupiditas, aliud laetitia, aliud tristitia, possintque et al i a s in e aliis, et alia magis alia mi nu s, innumerabilia et innumerabiliter in animae natura iuvenil i: manifestum est, non simplicem, sed multiplicem esse nalu:
mum
ram; nihil
creatura mutabilis." L. c. VI, 6. Et ipsa ratio cum modo ad verum pervenire nititur, modo non nititur et aliquaiido pervenit, aliquando non pervenit, mutabilis esse profecto convincitur." De Hb. arb. II, 6. 93on ber Qixta* tut fann man nur fagen Wenn man fle nic&t in i jt bafj fte 33ergleid) mit ott Bringt; aber im $ergleicf)e mit ott, bem
,
,
reinen
ober
fcfylectnftjnigen
etyn,
rtetcr)eS
eben
Weit ein
barum im
aud)
3Bect)
ut jtcb, bartebenbeS: Ita enim ille est, coraparatione ea, quae facta sunt, non sint. Illo non comparato sunt; quoniam ab illo sunt: illi autem comparata, non sunt; quia verum esse, incommutabile esse est, quod ille Enarr. in Ps. 134 n. 4. solus est." >arum beftrettet aucr) @rb mann a. a. >. ben 3luSbrucf, ber eift fei) ein etyenbeS in bem @tnne be gtigen, bi er ein fid? (SntwicMnbeS tft, unb fa'r)rtbann fort: 2aS
ftet)
ift
nact)r;er
ift, ift
anberS
befitmmt
maS
ift
eS nacfyfjer
,
beftimmt
niebt eine
oon aupen
fyerangefommene >-8eftimmung
33eftimmtr)ett.
(5S
wot)l
ftd)
anberS geworben,
entwickelt fyat,
eS
Qlnbe
teS.
(SS
ift,
inbein eS
maS
nacb) bereits
mar."
Xiebemann
1.
c.
@. 503
uert
ber bem'tfitge
182
imb
befcfeet'bene
9ftann, r>on
baf*
)m
bie
Meinung
[et,
fonbern
bafi er ein
SBiffen
3$erfd)tefceiil;dt i>ott
Slu
lieb
3efcl;ctt.
bem
orf)erger)enben . erhellet,
unb
S33efent)ett ber
Seele
bert
Wa-
wie folc^e
nacf)
bem bamaligen Staube ber 5Raturriffenfcr)aft er l)at hierin mehr &enntniffe gezeigt,
hatte.
man
ix>or)t
bei
t&m gefugt
gegen
fie
eruiert aud)
bte
entgegengefetjte
welche bic
menfdjltdje Seele,
itberfct)^t /
fr
g(etct)it)cfenth'dt)
9iatur yerfennenb,
mu0
ftcf>
feljrte,
au
(einer
3eit felber
bte
1
en*
ganj
parttfoetSrng
).
bewegt
er
jtc|
Vergngen
genauer unb ric^tiper, al bei alten Vorgngern beftimmt. 3)ie 5lleranbriner fdbloffen nicfyt aiU 9(ubct;nung,nur bie emyfinbbarc b. t. bte folibe, on ir)ren
geiftigen 2Befcn au. SCBenn b alt) er 2>t r e r e baS 33erbicnji, biefen 33cgriff r i et; t i g c r angegeben $u haben, nurber neuen *bitofopbie guerfennen, fo tbun fie ficfctbarber alten Unrecht." [Ritter I. c. S. 226 meint jrcar: Qtugufiin
I;
fd) macht
bie
.firaft
biefe
fety
,
93emeife,
al ber
bie
alfo
bejlebunggmeifc einfad)
fei.),
fie
iXe
Serben fnnc;" allein bei nherer (Srro'gung tvlrb [Rittet mobl Qlnftanb nehmen, ettoa, raaS nicht ein rcine ober fd)lccbtbinigcg @efyn, fonbern ber ntmieflung unb fomit ber Vernberung (Ocn einer Vetnbctung nun Schlechteren
unb
ift,
tare,
Animam vero non esse corpoream nou me pused plane scire, audeo profiferi." De gen, ad litt.
Incorpoream quoque esse animam
etsi diflicile
XU,
33.
tardioiibus persuaderi potest, mihi (amen persuas um." Ep. 166 (28) ad Hieron. n. 4. *) De haercs., n. 46. 70.
fateor esse
fetcf>t
183
-
tft
unb
frei,
unb
eine roabr*
fyaft nernicr/tenbe.
Seite 9(nnal)mc
irrig fte
ift, fft
3)icfe
bem
fatfjolifdjcn
rauben befonberS
fctnblidj,
eigentlich) facn'Ie^
9catur
bitrct)
Eintragung ber
>
9)?ittabitt inbiefelbe,
njeldje
t)at,
in ber offart,
Urfprung
3
unb vermge
ift,
ott
ift,
lieber ^u
bem
ift
macf/t, ra8 er
)
j
imS oft
eine grfj*
Xtct)e
Sfnmajhmg,
in"
unb
93erfiif)rer in
ftd) felbft
Siebt fetyn
folenj
ottloftgfeit, eine
2 ) T ol er ab ilius enim, quod quidem falsum est, tarnen, ut dixi, tolerabilius exaliqua aliacreatura, quam quidem jam fecerat Deus, quam ex D e i natura an im am
onditam
3
crederes."
De
II,
3;
cf.
I,
5.
inimicam
fidei catholicae
est
eam
animae naturam j et
substantiae."
nihilo, sed
infamavi t." De an. Dei mutabilitatis opprobrio et ej. orig. II, 15. Quid autem superbius, quam ut assererem mira dementia me id esse naturaliter quod tu es?.. Malebam tarnen etiam te opiiiari mutabilem, quam me non
.
tu es.".
Confess. IV, 15
n. 26.
Sicut enim
haereticorum superbia ausi sunt est mater dicere, quod natura Dei sit anima." De gen. contra Man. II,
8
n. 11.
i ) Pereant a facie tua Deus, sicuti pereunt vaniloqui Isti enim dum volunt esse lux, non et mentis seduetores in Domino, sed in seipsis, putando animae naturam hoc
.
. .
omnium
ita facti
a te recesserunt
lumine illuminante omnem hominem venientem iu Adtendite quid dicatis et erubescite, et accedite ad eum et illminamini, et vultus vestri non erubeAbjice frater, abjice obsecro scent." Confess. VIII, 10. istam non plane fidem, sed exsecrandae impietatiserrorem etc." De an et ej. orig. II, 3. Haec omnia cogimini dicere, cum animam, quam tantis obrutam calamitatibus cernitis, partem Dei esse perhibetis. Haec et multa hujus-
hunc mundum.
@3
tft-,
184
23efmpfung
bfefer pantfyeifft*
baft
fagt 2htgufttnn
ber
@ott unernberlicf)
fohtte, ftet
ftcf>
fet)
benu
(Sr
tft
gleid) blefbettbc,
itnb
barum
).
<Sei)tt
@r
tft
etn>a$, grer
ba^, \va
tft, beffer
gebaut werben fatm. 9imt aber tft bleibet unb feinem 2Becr)fe[ unterworfen
tft;
al ba$
\va ernberltct)
roelct;e3 ntcfytg
alfo rore
@ott
nt'cbt
ba,
(St
(5r
unoernberltcl) wre,
nfcfyt
unb wre
7
Ware
eben
ott,
t>a
@ott,
wenn @r gebaut
)-
litt*
toernb er h'<)e
alfo
ccmodi de secta vestra si potestis auferre tunc demum dicite os vestrum earere bl asp h emiis. " De raor. Man. II,
,
11 n. 24.
,,Docet enim ratio, nee sane recondita, sed in sita et exposita omnium intellectui, sed invieta et eo iavietior quod eam nemo ignorare permittilur, Deum esse
5
promptu
incorruptibijem, incommutabilem, inviolabilem, in quem nnlla indigeulia, nulla imbecillitas, nnlla miseria cadere possit.
ut etiam
20.
isla omnis anima rationalis communiter vos cum dieuntur, annuatis." De mor. Man.
II, 11 n.
idesse, quod summe ac p rimi tus esse rectissime dicitur. Hoc enim maxime esse dicendum est, quod eodem modo sese habet, quod omnis cm per lnodo sui simile est, quod nulla ex parte cor rumpi ac mutari potest, quod non subjacet tempori, quod aliter nunc sc habere, quam habebat antea, non potest. Id enim est, quod esse verissime dicitur. Subest enim huic veibo
manentis in se atque incommutabiliter sese habentis naturae Hanc nihil aliud, quam Deum, possutnns dicere, cui si contrarium recte quaeras, nihil omnino est. Esse enim contrarium non habet, nisi non esse." De mor. Man. II, 1. ~) Summum bonum omnino, et quo esse aut cogitari melius nihil possit, aut intelligendus, aut credendus Dens est, si blasphemiis earere cogitamns. u De mor. Man. II, 11 n. 24 Sic enim nitebar cetera iuvenile, ut jam invencram m e Iius esse incorruptibile, quam corruptibile, ctideote quidquid esses, esse incorsignificatio.
Hoc enim
conlitebar.
Neque enim
ulla
anima umquam
933cfcnf)ctt
185
t'ff ,
an
ftd)
fc^fecfttljin itnerrtberu'cb;
ift,
fo
mu
baejenigf,
l
r$ct8 fo b o
n 3tym
bajj e6
eine
es.
9? n
u r uitb fomit ( r [c
ft
quod
sit IG
melius,
quisum-
mum
Optimum boiium
Cum autem
poteramjam cogitatione aliq uid adtingcre quod esset melius Deo m e o nisi tu csses nco rru p( ib ilis. Ubi igitur videbam incorruptiego praeponcbam,
i
,
bile corruptibili esse praeferendum, ibi te quacrere debebam, atque iude advcrtere unde sit malum, id est unde sit ipsa corruptio, qua violaii substantia tua nullo modo potest. Nullo enim prorsus modo violat corruptio Deum nostrum; nulla voluntate, nulla necessitatc, nuo improviso casuj quoniam ipse est Dens, et quod sibi vult bonum est, et ipse est idem bonum. Corrumpi autem non est bonum Nee cogeris invitus ad aliquid, quia voluntas tua non est major quam potentia tua. Esset autem major, si te ipso tu ipse major esses voluntas enim et potentia Dei, Deus ipse est. Et quid improvisum tibi, qui nosti omnia, et nulla natura est, nisi quia nosti eam? Et utquid multa dieimus, cur non sit corruptibilis substantia quae Deus est, quando si hoc esset, non esset Dens." Confess. VII, 4. Gel braucht fein .Rennet etji
,
:
baranf aufmerffam gemacht ju rcetben, bafi ^lugufiinus l;ier ben btrhmten ontologtfc^en 33ett)ei be3 f;eiligcn ^Infclmu, Ch^bifcfyof cn (Santetburi;), (Proslog. c. 2) fr bag >afefyn otteg bereite anti ciptrt tjat. Sflan tterglcicfye hierber nod? de b. arb. II, 5 15, reo er c. 6 ftd? 'ufjett. A. Quid si aliquid invenire poluerimus, quod non solum esse non dubites, sed etiam ipsa nostra ratione praestantius, dubitabisne illud quidquid est, Deum dicere'? E. Non continuo siquid melius quam id quod in mca natura optimum est invenire potuero, Deum esse dixerim. Non enim mihi placet Deum appellare, quo mea ratio est inferior, sed quo null us estsuperior. A. Ita plane: nam ipse huic tuae rationi dedit, tarn de se pie vereque sentire. Sed quaeso te, si non inveneris esse aliquid supra nostram rationein, nisi quod aeternum atque incommutabile est, dubitabisne hunc Deum dicere? Nam et corpora mutabilia esse cognoscis; et ipsam vitam qua corpus animatur..; et ipsa ratio mutabilis esse profecto convincitur .. E. Hunc plane fatebor Deum, quo nihil superius esse constite-
rit. A. Bene habet nam mihi satis erit ostendere esse aliquid hujusmodi, quod aut fateberis Deum esse, aut si aliquid supra est, cum ipsum Deum esse concedes. Quare sive supra sit aliquid, sive non sit, manifestum erit Deum esse." 3 ben folgenben cap. roeifet er auf bie SBa^eit unb Sei^tit aU auf
:
186
tft
fetyn.
8
),
9?un aber
tft bt'c
bag
ntdjt tft,
erfllet bt
(Sroigeg
unb Unftanbelbarcg
r)in,
unb
f erlieft c.
15
nicfyt etroa
BIoS in
ber
5orm bei laubeng, seil etiam certa, quamvis adhuc tenuissim forma cognitionis :" Tu autem concesseras, siquid supra mentes nostras esse monstrarem, De um te esse conf'essurum, si adhuc nihil esset superius. Quam tuam concessionem accipiens dixeram satis esse, ut hoc demonstrarem. Si enim aliquid est excellentius, ille potius Deus est: si autem non est, jam ipsa veritas Deus est. Sive ergo illud sit, sive non sit, Deum tarnen esse, negare non poteris." 5luct; auf bag
r)eit
SMnge Unroanbelbareg, roelcr/eg auf eine ercige Beigr)eit unb 2ar)r jurcfft)rt, unb fobert c. 16 n. 42 auf: Transscende ergo et animum artilicis, ut numerum sempifernum videasj jam tibi sapientia de ipsa interiore sede fulgebit, et de ipso seereber
Un=
Ratio aliqua numerorum viocommutari nullo pacto potest, nee ulla natura qualibet violentia effecerit, ut post unum qui sequitur numerus, non duplo ei concinat. Hoc commutari nullo pacto potest, et Deus a vobis commutabilis dicitur. Tenet ista ratio inviolabilem integritatem suam, et ei saltem parem Deum esse non vultis." De mor. Man. H, 11 n. 24.
in Ott ntcfjt anerfennen trollen
lari et
8 )
Damit
gef'et,
nicfyt felbfl
3rrtr)um
on ben j?trcr;licr/en tuibet SBlffeuunb bitten ober ber oorr)anbcne unterhalten unb gefrbert roerbe,
bc$eicr)net
bie reine
Urfact;li(t)feit
rote
mit bem begriffe beg @d)affeng gegeben ifi; bag de befagtfein @cr/affen aug tdjttg, fonbern ein ^efymen on ber eigenen ubfianj,
unb fomit
SSJeife
eine
ef
eng gleich
t)
ei
.beteiligen,
ttelctjeg
in
folcfyer
mit bemjenigen , aug freierem nacg ftammt: Quod de ipso est, necesse est, ut ejus turae sit, cujus ipse est." De an. et ej. orig. 1, 4. de quo quisque naturae suae originem ducit, de illo naturae suae genus ducere negari sobrie nullo pacto potest." L. c. 19.
ein fonbert;eitlict)eg 2)afefyn err)'lt,
dem Nam
Si,"
ct)erei*)
tritt
<2tyftemen entgegen,
de se ipso,
operis sui." L. c. III, 3. >cr $antr)eijt fann, wie oben <&. 96 fct)on erinnert korben ijr, on (schaffen gar nlctjt reben: De se autem non creavit, sedgenuit, quod sibi par esset, quem Filium Dei uuicum dieimus." De b. arb. I, 2.
absit,
materies
De
illo enim quod est, hoc quod ipse quae facta sunt, non sunt q u od ipse.
est;
ab
illo
autem
si
Ac
per hoc
so-
jur oibenj baraug,
jitm Scffcrcn fortfct)rcttcn Fann
187
je^t etroa
fie
ba fielest jum Schlimmeren abfallen, jefct fe$Mn ifyr etwa fernen Slnfana, ,
sjorljer nicht
ba mar, ober
aufhren
unoern=
mre
alfo
tft fte
).
ein %f)l
tum ott
10
omnia quae
fecit,
mutabilia sunt/'
De
Man.
933a8 enb*
de
ba ex betrifft, fo t;at biefeS bie 93ebeutung bc de unb be a ; be beim ba bem gttlichen SBefen ntfiammte unb fomit mit bemfel*
ift auch,
ben 3cfengglcicbc
ttfyxt ift alte
,
au bem
,
umge*
aueb,
wei in
bem
Urfprung $ at,
unb infofern bat ba ex auch, bie caufale Sebeutung bc a: Quod enim de ipso est, potestdici ex ipso: non autem omue quod ex ipso est, rede dicitur de ipso. Ex ipso enim coelum et terra quia fecit ea: non autem de ipso, quia non de substantia sua." L. c. cap. 27. Crealura ergo ita esse dicitur ex Deo, ut non ex ejus natura facta sit. Ex illo enim propterea dicitur, quia ipsum auetorem habet ut sit: non ita, ut ab illo nata sit, vel processerit: sed ab illo creata, condita, facta sit." De an. et ej. orig. II, 3.; ef. de act.
mit bemfeiben
roefenglelcfy
cum
Fei.
9
Man.
II,
esset, nee deficeret in deterius, nee proficeret in melius, nee aliquid in semetipsa vel ineiperet habere, quod non habebat, veldesineret habere, quod habebat, quantum ad ejus ipsius afFectiones pertinet. Quam vero aliter sc habeat, non opus est extrinsecus testimonioj quisquis se ipsum advertit, agnoscit." Ep. 166 (28) ad Hieron. n. 3. Clarum est, cam esse mutabilem, quando nunc perita, nunc imperita invenitur; tanto autem [melius judicat, quanto est peritior et tanto est peritior, quanto alieujus artis vel disciplinae vel sapientiae partieeps est." De vera relig. c. 30 n. Ipsa enim anima tua,, si dissimulare velles, urgeret te 54. adtendere Mutabilitten! suam, et totiens ex quo natus es, per varias voluntates, doctrinas, obliviones, consensionesque mutata, testis sibi fielet, ac nulla extrinsecus documenta quaeritaret." Contra Secundin. Man. c. 8. 10 j Non est pars Bei anima; si enim hoc esset, omuino incommutabilis atque incorruptibilis esset. " Ep. 166 (28) ad Hieron. n. 3. Quod de ipso est, necesse est, ut ejusdem naturae sit, cujus ipse est, ac per hoc etiam immutabile sit. Anima vero, quod omnes falentur mutabilis est. Non ergo de ipso, quia non est immutabilis sicut ipse." De an. et ej.
)
Quod
si
orig.
I, 4.
biefe
188
ifyrer
Bernbermtgen
erft
au
wacfcfen: bcnn
wa$>
fo
,
an
fief>
unrrjanbel*
93er*
ift
unb
bleibt e in allen
Sagen unb
wenn
fte
roirfiicf;
gttlicher
im Krper nnb
ftcf)
inbw i* @ott
),
fo
tft
u ) Fruslra autcm dicitur ab eis, qui animsm Dei parlem esse volunt, haue ejus labern ac turpitudinem, quam videmus in nequissimis hominibus, hanc denique infirmitatem et aegritudinem, quam sentimus in omnibus hominibus, non ex ipsa Uli esse, sed ex corpore. Quid interest unde aegrotet, quae si esset incommutabilis, undelibet aegrotare non
posset ?
et
incor-
ruptibile est, nullius rei accessu commutari vel corrumpi potest Non est itaque natura incommuta.
.
quae aliquo modo, aliqua causa, aliqua parte mutabilis Deum autem nef'as est, nisi vere summeque incommuest. tabilem credere. No n es igi tur anima pars D ei." Ep. 166 (28) ad Hieron. n 3. Prorsus quod mutari non potest, nulla re potest: ac per hoc quod corpore mutari potest, aliqua re potest, et ideo incommutabile recte dici non potest." De Civ. Dei VIII, 5.
bilis,
t
n (S roarbjroar oben @. 130 9lnm. 9 fd)on barauf r^ingeroiefen, im $anu)ci3mu3 on einem eigentlich enblicfy en @etyn feine 9fJebe fefyn fnne, recil, roie untrer, $orfct)uIe I. %bfy. . 35 fagt, ba8 auf biefem Bege ber Emanation Gingetretene aud) bem SCBefen nacb, immer bafftlbc bleibt mit bem roorau e3 gefloffen ifi folglich auet) nicfyt (Snbl i)e 8 (93eb tngte 8 unb 93efd)r'nfteS) bem ffiefen nad) fetyn fann, ba fein Urgtunb bag Unenblicfie felber ffr. 2)urd) (Smanatton GntflanbeneS fann ftcfy jtt feinem Urgrunbe immer nur erhalten rote $orm juifr SBB'ef ett-, rie5)afei)n jum @etyn."
)
bafj
bfe
enbltd)e3 <setyn!
fld) ift, bafj
an
Qlttc
nur
gttliche elbfibarfteflung
de nat. deor. I, 11 gegen bie ytytijagord'tfcfye Seeieniefyrc fyinnefymen: Nam Pythagoras, qui censuit, animum esse per naturam rerum omnem intentum, et commeantem, ex quo nostri animi carpercutur, non vidit distractionehumanorum animorum discerpi et lacerari Deum."
Cicero
unl) al 3b)eil
189
ott,
~
fo
von ott
felbcr
von
(Silber,
von Suft
ift
u.
f.
f.
roieber
13
).
3(i aber
fo
ift
rnng,
nur irgend
ein Sfyeil
2f)eil
ift,
von ott
tfem ift,
14
).
von
un*
beim
aforfyet't fuc^t
unb eine
Somit
im
ivirb alt
ba auf
gotte^lfterifcfye SBet'fc
dagegen
ttas
fte
nrirb roieber
aU
ba3 nimmt,
Unenblia)e
abfotute
bcS
ftcr/
Qtbfoluten
nicfyt
gehalten,
nnb
,
ber ber
Sa,
bafj
bas
oerenblicfyen
forme
in
Stintslctjte
als
3Bai)rt)ett
Selbft
batfietlung
roieber abfolut nnb ganj ba Unenblicfye oben @. 93. 9lnm. 28.) Gben barum ifl aud) ber Sot;n nnb ber l)cilige eifl fein 3,f)eil oon ott: Parum est enim non credere neque dicere, quod pars Dei sit aninia. parF i I i u in v e 1 S p i r t u s a n c t u tem Dei esse dirimus: el lamen dieimus Patrem et Fii
offenbar
ift
ober
fclbft
ift.
(Sergl.
Nequecnimct
lium et Spirilum sanetum unius ejusdemque esse naturae." A ug. de an. et ej. orig. II, 3. ,3 video, quomodo Deus non sit, quae pars Dei ) Ncc dicitur. Nam et auri pars aurum et argenti argentum et lapidis lapis, et, utad haec raajora veniamus, pars terrae terra est, et aquae pars aqua est et aeris aer, et siquid de igne detraxeris, ignein esse non negabis, et quaelibet pars lucis nihil potest esse aliud quam lux: cur ergo pars Dei non eritDeus?" De mor. Man. II, 11 n. 21. 3n Ottfjl^t bar* auf, bafi ba Qibfolute aud) als %fyil ba anje bem SBefen nad) ift, jleat bat)er untrer (i^bia u. II. 3ai)rg. I. Qlbth <S. 79) bieftrage: 016er fann ber etft bes 3Jccnfd)en al gttliche SKona berhaupt ein
anbere iBeroufjtfetyn b}aben, qlS ein gttliches
14
)
Nam
si
Deum
esse
potestis,
Deum
ll n. 22.
Mau.
esse Deum*, aliud esse esse inviolabilem, incorruptibilem, et impenetrabilem, et incoinquinabilem, et qui ex nulla parte corrumpi possit, et cui nulla ex parte noceri potest. vero videmus et p e c c a t r i c e m esse, et in aerumna versari, et veritatem quaerere, et liberatore in)
II, i5
Deum,
aliud animam.
Deum
Animam
auf @ott
Sefen nadt) ein Sheil ori ibm
190
er
felber libergetragen,
inbem
ift,
on
ftd) fetter
fei-
nem
Sbeile felber
tf)rtcl)t,
ftellt, l)i(f$bebrftig,
fcfyract),
unb
fit
fcf)tm!pfltcf)e
(Belageret
berabgefommen
fr
toirtliti)
ift
16
), er alfonieftt
fonbem
9J?an
fit
ercin b
freilief)
e r t
unb
erfdjledj
erflrt rw'rb. 17 ).
fnnte
nun
unb
ba
anje, al
Xfyeii
ott
i8
erflrt
wirb
\}t
benn nimmer
ift
unerfebrt, roer in
jene flglichen
fcerfebrt
).
Silt
man
3u*
digere." Contra Forfun. Man. disput. I, n. 11. Partcm Dei esse animam dicitis, quam non negatis et corruptam
esse, quae stulta est;
fuit; et et commu t at am, quae sapiens violatam, quae propriam perfectionem non habet; indigentem, quae poscit auxilium, et imbecillam, et
II,
et
miseram,
11 n. 22.
Haec omnia
is
. .
.
in
confert
est, et
Dei est Deus, amissa morbo, et oppressus miseria, et Servitute turpatus est." De mor. Man. 1. c. Nam si anima substantia Dei est, sub-
igitur vobis auetoribus, siquidem pars et stultitia corrumpitur, et cadendo mutatus perfectione violatus, et opis indiget, et debilis
Dens
stantia Dei errat, substantia Dei corrumpitur, substantia Dei violatur, substantia Dei deeipiquod nefasest dicere." Contra Fortun. Man. 1. c. Ergo t ur
,
natura Dei errat et misera est, et vitiorum labe corrumpitur De gen. contra Man. II, 8 n. u. et peccat." 17 ,,Et corruptibilem et commutabilem et violabilem et j indigentiae obnoxium et imbecillitatem admittentem et a miseria non tutum Deum, mira caecitate possessi, suadetis, et mira caecitate possessis persuadetis. tque hoc parum est; non enim corruptibilem tantum Deum dicitis, sed corruptum, nee commutabilem, sed commu tatum, nee violabilem, sed violatum, nee qui possit indigentiam pati, sed indigentem, nee in quem casura sit, sed in quem ceciderit imbecillitas, nee qui miser esse possit, sedmiserura." De mor. Man. II, 11 n. 21. 18 J An articulata Dei forma est, sicut hominis,
reliquorumque animantium: nam pars hominis no n est homo," L. c. Quodsi Dei pars Deus non est: nee incor-
roju
)v
191
fo
ift
mdjt emjufefyen,
@rl;
fie
beim
bie
t>on
fotf.
tt
tft
bie
3eit
hereingefhrte
fnngSanftalt bt'enen
ie braucht ben
fte
@r
tn
ba
geworben
fte
r-ottenbet, al nicr/t
2(r$te0
gfjrtftu
Slttem ba btefer
tft,
a(6
baf
er
fiel)
er
wegen ber
Subftanjgfeicr/beit
muf man
9)?orb
auet)
ba
alle
Verhalten @otte3
gegen
felbft ift
ftcr)
20
).
@3
bare, bort
felber
abfalle,
nnb
in
SBiberfprucb mit
ftet)
felber
ruptus potest esse, in cujus parte corvuptio est, nee incommutatus, qui ex aliqua parte mutatus est, nee inviolatus, qui non ex omni parte perfectus, neque non indigens, qui sedulo agit, ut sibi restitutit partem suam, nee omnino sanus, qui aliqua parte imbecillis est, nee beatissimus qui habet aliquam partern subjeclam miseriae, nee omnino ber, cujus pars aliqua premitur Servitute. Haec omnia cogimini dicere, cum animam, quam tantis obrutam calamitatibus cernitis, partem Dei esse perhibetis." L. c. num. 23.
non conceditis haec de anima, nee Spiritus animam in veritatem inducat, quia stulta non est, nec renovatur anima per veram religionem, quia inveterata non est, nec signaculis vestris perlicitur, quia perfecta est, nec ei Deus opem fert, quia non indiget, nec medicus est Christus, quia sana est, nec beata ei vita recte promiilur." L. c. num. 22. 9Bo jeber mit (t;rifto fagen Fann: 3Bet
)
19
,,Aut
si
mt}
fletyt, flctjt
ben 23atct; ba
efd/Ifdjtc, rote
(i lin tt;
ftiift fretltct)
fa)enfotjne
im
@r
felber in ber
ac. II.
fottgefe^ten Negation,
I.
et, Stybia
3ar;rg.
2lbu;.
@, 203.
) jjQuod si ita est, quis non videat quanta impietas et irreligiositas consequatur, ut quod calcaverit quisque, partem Dei Calcet, et in omni animante oeeidendo, pars Dei trueidetur? Nolo omnia dicere quae possunt oecurrere eogitantibus, dici autem sine vereeundia non possunt." De Civ. Dei IV, 12. Quid infelicius credi potest, quam Dei partem
trete 21 );
tt'gfett,
192
ftcr)
aber tm ^antbetmu muj? ba zugegeben voerben 22 ), unb aud) ^gegeben werben, bajj @ott bte flrafenbe eredj*
roe(cf)e
@r gegen
bte
felbft
fefyrt,
ober
er
wenn
tfyreSnbenbiijkn
lj^t,
auf
er
bte
etgene 9?atur
er ber
vapulare, cum pucr vapulat? Jam vcro partes Dei fieri lascivas, iniquas, impias, atquc omnino damnabiles, quis ferre L. c. cap. 13. possit, nisi qui prorsus ifishit?"
de substantia Dei quae vere substanac per hoc omnino incommutabilis, quemadmodum hoc dicatur (sc. peccandi vel non peccandi liberum arbitia
21
Dei
) est,
Quamquam
trium), non invenitur. Dens enim omnino peccarenon potest, sieut negare sc ipsum non potest: homo
autem potest peccare et Dcum negare." Contra Faust. XXII, Nee in homine p ars Dei rest ti Deo: quia si ho22. minis anima pars Dei esset, nee a se ipsa nee ab aliquo dccipi, nee ad aliquid male faciendum, sive patiendum, ulla necessitate compelli, nee in melius vel detcrius mutari omnino
i t
potuisset."
22
)
1,
14
n. 21.
II. %htfy <.49) flc^ auSbrcf t ort jum Bibbe.r gemalt, welcher ber SBelt <5nbe unb ctyanbe tragen niujj, rcett fte 33eibe als Krner unb Bitten auS itjm tyerauSgcrcacfyfen ftnb." >er neuere $antt;eiSmuS fc|t baS SSfe nur tu bte 23efonberung (in. Uergl. Riegel (Sncfychvp. 111. %fy. II. %bt[),
Sm Pantheismus ftirb,
untrer,
(93orf$uIe
@. 388
tty
ff.'j
$f)'nomenoIogie
ic.
<S.
rote
@n*
g
felbfr,
er
a.
a. >.
@. 37 bemerkt,
bereits bte
jeettuirun
einer
otteS in femem^5t)ercn@elbftbcrouptfe!}nmttteIft
als
bte
Urfnbe
)
angefe^en roerben."
Nescit eo se revolvi, quod declihasse se putat, ut scilicet nihil aliud anima, quam Dei natura sil; ac sie consequenter et de Dei natura hat aliquid ab eodem Deo, cui faciendo materia de qua facit, sit ipse qui facit: ac per hoc et Dei sit natura mutabilis, et mut a t a in de te riu s ejus dem
23
ipsiusDei ab eodem ipso Deo natura d am netur: Quod pro tua fideli intelligentia, qi am sit a corde catholico secludendum, longeque fugiendum, vides." De an. et ej. orig.
,,Jam certe ctiam illud fatemini, multo melius esse homiuuin millia ob nullam vel levem eulpam temporali morte interhecre, quam membra sua, id est, membra Dei, substantiam Dei, et plane Deum, et in peccati voragiiiem tradere, et poenae sempiternae colligationc damnare. " Contra Faust.
I, 4.
XXII,
22.
^e)t'
193
runb
gebt,
(oll
u ).
nid)t
Vkin renn
cinjiifeficn,
fie
man
(o
ift
[trafen fnnen, ba
ftub, baf? fte fo
bigfeit,
ait
SRangel an
ftnb
,
ftnb,
nne
fie
unter
ielct)er er
fte
geftanben l;atte,
auf
fte
nur bergetra^
(r
gen
l)at,
unb
efyer
liebet erlitten,
fte
bat
als
fte
fein Stecht,
fcr)ulbig
ju fptelen
m'euuebr
fott er ftcb
anerfennen, unb
barob
um
in biefe Sage gebracht fyat 25 ). 24 Uli dieunt naturam Dei esse in miseria: Nos nega) mus, sed dieimus eam naturam esse in miseria, quam de nihilo fecitDeus, et ad hoc venisse non coaetam, sed volun-
tate peccandi. Uli dieunt naturam Dei cogi ab ipso Deo adpoenitentiam peccatorum: Nos negamus, sed
dieimus eam naturam quam fecitDeus de nihilo, postea quam peceavit, cogi ad poenitentiam peccatorum. Uli dieunt na-
turam Dei ab ipsoDeo aeeipere veniam: Nos negamus, sed dieimus eam naturam quam
se a peccatis suis ad
fecit
Deus de
nihilo, si
niam peccatorum."
25
)
Deum suum converterit, aeeipere veDe gen. contra Man. II, 29.
membris dei
vestri, velut
Si ergo
istis
animae hu-
manac ac
peccandi vel non peccandi liberum voluutatis arbitrium, recte fortasse pro gravibus criminibus illo globi supplicio plecterentur: nunc autemlibertatem voluutatis illas particulas habuisse,
rationali, esset, ut dixi,
brarum gente pervasus peccare cogeretur: quod si cogi non possent, peceavit, cum eas eo misit ubi cogi possent, et ideo magis ipse illo velut parricidali eulleo dignus, qui hoc fecit libero imperio, quam illae quae obtemperando illuc ierunt, ubi recte vivendi arbitrium liberum perdiderunt. Si autem ad peccandum et ipse invasus atque possessus cogi posset, uisi per suae partis primo flagitium, deinde supplicium, sibi providisset, nullaque fuit in deo vestro, nee in ejus partibus libera voluntas: non se fingatjudicem, sed agnoscat reura; non quia passus est quod nolebat, sed quia se simulat justa retribuere, damnando eos, quos novit malum passos
quod ad hoc tantum simune victus inveniatur; quasi aliquid prosit alicui misero, si felix aut fortunatus vocetur," Miror, si frontem habebit inferendo in eos quasi vindietam, a quibus petere deberet veniam, et dicere, Obsecro, ignoscite, me mbrameaestis: quando ego invos istud nisi vic:
angauf,
fy.
23
3n
folcfier SSet'fe tjat
194
$an*
bt'e
ftcb tfym
%$i Entgegnung *Huguftin'l erhalt i|t SSetflanbniJ aul bem roonadj ott all ba gute JDualilmul bei SWanicbilmul (oberi<bt=0 *rincip ein bfel ^rineip ober bal $rincip bor ginfiernifj feinblicb ftet) gegenber r)atte, unb gegen n>cfd?e8 er in bem Kampfe, ber
Stiel
ftd)
ftcr)
Saltem ergo non aecuset eas, quarum obedientia lutus est, quarum Si euim coactus est proeliari, numquid raortc securus es!. JS'ain quando se errare a priore sua lucida et calumniariV
retten.
b.
i.
bie Seelen
prcilgab,
c.
:
um
S)arum
fagt 2iuguftinul
I.
natura passae sunt et inimicae lumini saneto exstiteruut, ad hoc utique ab hoste coaetae sunt, cui si resistere nonvaluerunt, innocentes damnantur. u 2Ilietn bic barin aulgefprodjene
aueb oolTfommcn gegen ben oclten tyan* ott feine greitjeit ^inftci)t(icr) feiner Manifestatio ad Extra, fonbern nur eine abfolute iftotfyrocnbigfeit erfennt unb ba bie einzelnen Sefen nur bie (m. ergl. oben <5. 122 ff. SDcanifeftationen ber Sinen gttlichen efent}eit fmb ebenfo roenig in
runbroabrf)eit
gilt infofern
tbeilmul, all
auet) biefer in
5)ie
Reiten
<S.
unb >anblungen," fagt (Stelling Jietbobe bei 177 fj, finbet ber gemeine SJerftanb oor^gliob bureb.
3cb frage bagegen: roal
ifi
bie ufa'Uigfeit
beim
biefel ober
beimmte oon ibm niebt: mar alfo bie ^anbiung notbroeubig, fo mar el aueb bal Snbioibuum. 3Bal felbft oon einem nod) untergeorbneten Stanbpunftc allein all frei unb bemnacb objeetio gufUig in alTem >anbeln erfebeinen fann, ifiblcfj, ba bal 3nbiibuum oon bem, roal Dort) er be fiim mt uub notb* ro e n b i g i ft 6ti= bicfel 33efiimmte gerabe ju f e i n e r t)at mac^t genl aber unb roal ben rfolg betrifft, ift el, im uten rote im SS fen, 9B er! g eug ber ab fo Inten !tfto tb, ro enbig f e i t." 9hm fagt @d)efling freilieb (2)enfmal ber Schrift y. b. gttf. fingen je. . 133): ,,^al natrliche cfb,!, gteiebroie ber 93erftanb, fagt unl, bafj roenn el ^u bem, roal bol genannt rotrb, {'einen freien OBUlen gibt, aueb bal 336fe unmglieb ein roabrl;aft 336fel feim fann ;" allein roenn
all eben bal, roefcbel biefe ober jene
el
Snbiibuum anberl,
folgt b
3)al23fe Offenbarung ottcl," unb roenn er ebenbafelbfi bal 336fc in eine fo notbmenbige Q.^erbinbung mit Ott bringt, bap er nict)t anfielt, gu fagen: 5)amit aifo bal 33fe
er
I.
($bilof. ebriften
e
33b.
f
c
@. 492)
ftd)
c I
bal;in aulfpriebt:
ft
I e
un g
I ro
c i
niebt mare, m^te ott fei bfi n i tyt fet)n," roie er febou oori;er be* (;at: 2)a bal 336fe unla'ugbar, rocntgftenl all allgemeiner e= genfa^, roirfllcl; ifi, fo fann jroar 511111 SJoraul fein 3'veifcl fet)ii ba
Rauptet
el 5
,
ur
gemefen," inbein
er,
felber in feiner 3$gef!By
b<* er
195
ein
jnger
ber SOfanidnrer
t)atte,
unb
ein
mar, genaset
SBollte
nm
tr)n ,$u
ftet)
iifft*
ge*
fcbleubert
nnb
nfebergetreten.
man
bie
fyiefiir
anffyrbaren
(Stellen alle
anheben: man
gegen
fyier
bie
9)tanicf)er auefeftreiben;
barum fonnte
bie
ficfc'3
fr ben
geftecften3mecf. nur
nm
runb?
gebanfen fyanbeln,
biefe befebrnft
unb nutzte
werben.
um
fiel;
ai
offenbaren
bie @igcnr)cit
unb ben
f a
r;
er
t>
or=
rufen
mitf," (. 451.454; befegfc. 458 f. 476): fo entfielt bod) mot;I mit 9ccd?t bie $rage mie man benn ba3 iBfe nod) ein 33fe8 nennen fann, mofr ba3 3nbioibuum verantmortlicb gemacht unb fr firafbar crflrt merben fann? Qas bie fpeculatiyen ffiinbungen ju Sage gefr>
,
bert f;aben,
um bae^fe
3'rnge
,
mert auf
biefe
nod; aJ 33dfe ^injuftetlen, gi't nid;t alQlnt= Qlntmort barauf finb bie
(Sc^ranfen ber tfmle in Seben f)inauge=
5'Icifd;
geworbene, in3
er -^orfcbule
;
unb
33(ut bergegangene
^an=
mit
n
,
tt;
II. Ql6t^.
@. 38
unb
bie 2ftoratpt;tlofor>r) en
,
erfparen
Xbcobiceen ju
fet/reiben
um
bemerfen,
bem Urguten
in
megen,
bjat allen
@inn
unb
erforen
menn
ftcb
a^n
<orn unb <uf an ben ^^ierorgantmen al Hebmaffen bem- 3nbtoibmun ba3 perantmortlidje ber Sftutter Statur." @. 66.
Cftagel,
Um
)
behauptet
etgl.
man jmat
je.
(f.
cbelling
@cr/riften
I.
33b.
6.439}
2)enfmat
@. 132): SMe
fheben
fann fiel; trennen on bem Siebte, ober ber (StgenmiUe fann ba ma er nur in ber 3bentitd't mit bem UnioerfalmilTen ift, al $articularmitle *u fefyn, ba3 mag er nur ift inroiefetn er im (Sentro
@elbftl;eit
j
,
ober
als efef/pf
31t
fefyn;"
allein
man
(hm
man
ftcr)
man nidjt au bemSBege getjen, unb 5lu ba3 9S5fe nun einmal nief/t megleugnen fann. bem SSefen folgt e ni)t. ,,n m ef en bjaft ottlicbeS," fagt n^ tf) er a. a. )., fonnte nie ben ebanfen faffen: otte @efe ju n eg iten unb babur) mit ott unbicf> jugleieb in 2ib etfprucb
feige 3Sirflid;feit anfcr/liefj e, roeldjet
aug meldet
man
ju treten."
Seife
t.lj|
S^m
@. 242
SSofe in
. 37
f.
Unb
,
auf meld;
fo fe^t e
immer ba
3$n
@id;
bod; mit
feibft in
n?a3 ein
Unbing
ift,
ba Ott
ftet entfpred;en
13*
2a0
alfo tu ber
196
Ueberjeugung
fcftftebt,
mn\$li$m
tft:
Seele t&m al
eele
tft
bte menfcbltcfie
fte
ebenfo roentg
tft,
aus bem
Sefett otte,
als
fonbent
fte tft
ein mittleres
fetner (Srljabenbeit ber bte Statur bureb feine SScmiinftigfcit feine ottebenbilblicbfeit beurfunbet 26
).
26
)
Jam non
guatur ista natura, quae uec corpus, nee Deus est nee vita sine sensu, qualis potest credi in arboribus, nee vita sine rationali mente, qualis est in pecoribus; sed vita nunc minor quam Angelorum, et futura quod Augelorum, si ex praeceplo sui creatoris liic vixerit." Degen, ad litt. VII, 21. Sic enim ordinata est naturarum ordine, non locorum, ut supra illam
non
sit nisi
Deus."
De
Trin.
XIV,
14.
n.
20.
Superior
ill solus Deus est, inferius ill solum corpus." De musica VI, 5. n. 13. Animam rationalem non beatificari nisi a Deo, corpus non vegetari nisi per animam, atque esse quam dam medietatem intcrDeum et corpus animam." Tract. 23 in Ev. Joan. 5 n. 6. Homo enim videtis unde constat: ex anima et corpore j sed ipsa aniraa humana habet aliquid, quod non habent animae pecorum. Nam et pecora animam habent, et animalia vocantur; non enim vocarentur animalia, nisi ab anima, et videmus^ quia et ipsa vivunt. Sed quid habet amplius homo unde factus est ad imaginem Dei^ Quia intelligit et sapit, quia discernit bonumamalo: in hoc factus est adimaginem et s imili tud inem D ei." Enarr. II inPs. 29 n. 2. Ima g o D ei intus est, non est in corpore; non est inauribusistis, quas videtis, et oculis et naribus et palato et manibus et pedibus, sed est facta tarnen; ubi est i n teile et us ubi est
, ,
mens, ubi
fides,
investigandae veritatis, ubi est ubi est spes vestra, ubi Caritas vestra: ibi
ratio
Enarr. in Ps. 48 n. 11. imago Dei, tamquam creata: hujus rei signih'candae
illa
i
biefen Stellen
rnctct)e noct)
mit
nu
ermc^rt roevben fnnten, errettet, bafj Q( n g u ft i= bte <3benbilblici)feit ber menfct)lict)en Seele mit @ott in baS QBe
fcte.
fenberfetben
1.
c.
15
(Genev. 1559),
fe^t
in bie 33
et)
f f
ent)c it
Unde
colligi-
initio
fSettyltnif
197
. 3.
pvifd)cn
Sftenfdxen.
9Ktt ber $rage ber bte Sfatur imb Sefenbeit ber meufcBlict/en
Seele
roefentlicb,
bte
roifcr/en
Suglcicf;
,^taliter
et'ft
im
DJceufcfyen
jugleicb
Seele?
<mb
betbe fubftan*
(in3
!X)rett)ett
aus 2 e
SluguftinuS fprfdjt
f)ett
unb ba
tm 9J?enfcben
'),
aber
jroef
nict/t
im Sinne ber
9ftenfcr)en
rtd)otomie ber
Sftanicfyer,
roelcr}e
Seelen im
annahmen,
eine
gute unb eine h\e, unbbie gute (ben eift) fr einen beil aus ber
ict)tnaturbeS guten otte gelten, bte bfe aber ober tt)tertfc^e Seele,
bem bfen
partiumque omnium sanitate conspicuam fuisse Dei iraagiunb mi6illiget bie Speculation Qtugufttng lila Augurainime firma est, animam Trinitatis esse speculum, quia in ea resident intellectus,voluntas, memoria;" allein bafj 3luguftinu3 tiefer getieft fa't, ift je|t fcfyon feine fttage, nnb
nem"
stini speculatio
9lrtjtct?t
sp
i t
s,
an
ma
et
corpus." Dean,
orig.
IV, 2
n. 3.
Et utrumque ad
sit spiritus et
ani-
ma
et corpus." L.
c. II, 2.
2 ) Duo animarum gen er a esse dieunt, unum bonum, quod ita ex Deo sit, ut non ex aliqua materia vel ex
omnino substantiapars
quaedam processisse
dicatur; alt er autem malum, quod nullaprorsus ex parte ad Deum pertinere credunt, credendumque commeudant. Et ideo illud summum bonum, hoc
um
vero
summum malum esse praedicant, atque ista duo genera fuisse aliqua ndo discreta, nunc^sse commixta." De duab. anim. contra Man. c. 12 n. 16.
Scripsi adhuc presbyter contra Manichaeos deduabus Animabus, quarum dieunt unam partem Dei esse, alteram de gente tenebrarum, quam non condiderit Deus, et quae sit Deo coaeterna: et has ambas animas, unam bonam, alteram
-
SStelmefjr toetfet er ifynefi
198
sa^Irefcfjen (Streftfdjrtften
m fernen
gegen
in urto homine esse delirant: istam scilicet malam, propriam carnis esse dicentes, quam carnem etiam dieunt gentis esse tenebrarum illam vero bonam, ex adventitiaDei parte, quae cum tenebraruru gente conflixerit atque utramque miscuerif, et omniaquidem bona hominis illi bonae animae; omnia vero mala illi malae animae tribuunt." Retract.
malam,
I,
15.
XX
\,
3.
fte
ettject, bajj
fict;
bic 5Dianid)er
Dcrtr)cit>tgcn
nhmen
jftei
fter an, gu
QIlTein $luguftinug entgegnet tl)neu: (.$ r)anbclt fify t)ier nid)t fugten. um ben Hainen, fonbern um bie @ad^e, Ilntfermogenb nne iljr fetyb,
unb ju unterfd^eiben ^nfdjen bem, unb bem irae> er in fetner c* SDemfelben nur bie guten a6en ju, unb
,
,
fdjieuet
Jjl)eret3
ben oon feiner (Strafgered?tigfcit sert)ngten ilefceln ein anbere roenn ir)r allgemein roattenbeeS cfen alfo einen anbern ott
, ,
i|tt
aud)
nicfyt fo
tt)r fclft
noct)
ba3
jufctjrcioct,
it)r feloft tlnred)te t(;uet. Vos autem non valentes discernere quid faciat Deus beneficio, quid judicio, quia et a cordc et ab ore vestro longe est Psalterium nostrum, ubi dicitur, Misericordiam cantabo tibi, Domine; quidquid vos pro infir mitate humanae mortalitatis ofFenderit, alienatis omnino ab arbitrio et judicio Dei veri: videlicet habentes paratum alteriira deum maJum, quem vobis non veritas ostendit, sed vanitas fingit, cui tribuatis non solum quidquid facitis injuste, verum etiam quidquid patimini jusfe; ifa Deo tribuentes beneficia donorum, et ei auferentes judicia poenarum, quasi de alio dixerit Christus quod praeparaverit ignem aeternum malis, quam de illo qui facit solem suum oriri super bonos et malos, et pluit super justos et injustos. Unde hie tantam bonitatem, et ibi tantam severitatem ad unum per.tinere Deum non intelligitis, nisi quia misericordiam et Judicium cantare non nostis? Quanto melius est ita(v. Korn. II, 32) mirari, quod investigare non sufficis, quam propterea vclle alterum deum malum fingere, quia unum bonum non potuisti comprehendere? Non euim de nomine agitur, sed de opere." 3l)r ern>at)rt euer) bagegen, bap man cud) bic ^Innafymc
roa3
gtreiet
tter unterlege
ftet)
laffet
@d)5pfungn crl ttjetten unb fo t)eit)t benn boct) t>a roofyl einen feiten ott einfhren! Nam cito videtur Faustus se defendisse, cum ait, Non dieimus duos deos, sed Deum et Hylen Porro autem cum quaesicris quam dicat Hylen, audies platte describi alterum deum. Si eniin materies informis corporalium formarum capax ab eis Hylc appcllaretur, quae appellata est ab antiquis, nemo eam nostrum
9Bcfen
Bereits
in ba
fte
199
SSfcit (ebig(fd)
ba ber Ursprung be
311 fitct)cn
im
4
Kreatur
(ei)
),
unb ba
e feine bfe
fety
).
coarguerct dici deum. Nunc vcro quantus error est, quanta dementia, vcl matcriem corporum dicere opicem corporum, vel opificein corporum negarc Deum. Quia ergo quod Deus verus facit, id est, corporum, elcmcntoruni, animalium qualitates et formas, ut corpora, ut elemenla, ut animalia sint, hoc vos dicitis nescio quem altcrum facerc; quolibet eum nomine vocitelis, recte dicimini errore deum alterum inducere."
3
f;eit
heiter
unten in
bei' et)re
est,
bonum
est." De nat. boni contra Man. c. 1. Naturam voco, quae et substantia dici solet." De lib. arb. III, 13. Proinde uec ipsius diaboli natura, inquantum natura est, malum est: sed perversitas eam malam facit." De Civ. Dei XIX, 13 n. 2. 6 ift n'mlict) afteg enblicfye fu6ftcm^iet(e @en mit 3ftaa unb Sonn unb ^erfya'ltnifj eine gttliche @e|ung: ,,Ipsaruni enim naturarum est Deus auctor et conditor." De geu. ad litt. 11,15. Non enim est ulla natura etiam in extremis infimisque bestiolis, quam non ille constituit, a quo est omnis modus, omnis species, omnis ordo, sine quibus nihil rerum inveuiri vel cogitari potest." De Civ. Dei XI, 15. 2)a 33fe t)at fein @ei?n fr ftctj, fonbern eg fommt nur am uten or al errttung unb erftrung be ftaafjeS, ber ftorm unb be natrlichen 93err)'ltniffe3. Wlan benfe 23erfct)timmerung roeg, unb man t)at ba reine ute. (3 fict; biefe lann fonact) ba@ute aU rein fr ftdj fetyenb gebact)t roerben, ntct)t aber ba 585fe fonbern biefe immer nur aU (Sorruptto am uten. 2Ba3 corrupti6t ift, ift gut; benn rcre e nicfyt gut, fo wate eg aud) feiner 93erfd)limmerung fd'r)ig. Sncorruptifcl ift nur ba afcfolut ute. Et manifestatum est mihi, quoriiam bona sunt quae corrumpun,
tur,
quae neque si summa bona essentnequenisibonaessent, corrumpi possent; quia si summa bona essent, incorruptibilia essent: si autem nulla bona essent, quod in eis corrumperetur non esset. Nocet enim corruptio,et nisi bonum minueret, non noceret." Confess. VII, 12. Non ergo mala est, in quantum natura est, ulla natura; sed cuique naturae non est malum nisi rainui bono." De nat. boni contra Man. c. 17. Quaereudutn est quid sit malum: quod nihil aliud est quam corruptio, vel modi, vel speciei, vel ordinis naturalis. Mala itaque natura dicitur, quae corrupta est: nara incorrupta utique bona est. Sed etiam ipsa corrupta, in quantum natura
efffifct
200
,
meiere bte
fcetl.
auf
bte
Urbefh'mmung
djrift in bet
est,bona est." L.
c.
cap.
4.
Malumque
illud
si
quod quaerebam
substantia esset,
bonum esset." Confess. c. Sed ipsa quoque vitia testimonium perhibent bonitati naturarum. Quod enim malura est per vitium, profecto bonum est per naturam. Vitium quippe
contra naturam est, quia naturae nocet: nee noecret, nisi ejus minueret. Non est ergo malum nisi privatio boni. Ac per hoc nusquam est nisi in re aliqua bona: et si non summe bona (abfolut gut), quoniam summe bona incorruptibilis et immutabilis perseverat, ut Dens est; non tarnen nisi in bona, quoniam non nocet nisi minuendo quod bonum mala vero est. Ac per hoc bona sine malis esse possunt sine bonis esse non possunt." Contra adversar. Leg. et Proph. I, 5; cf. contra ep. Man. c. 34; de Civ. Dei XIV, 11. Si tollantur ea quae bona sunt, natura nulla eiit; si autem tollantur ea quae displicent, incorrupta natura remanebit."
bonum
Contra
uern
fie
fle
;
ep.
Man.
c. 33.
63
gibt
mm
,
wdfye
fommt,
unb
nia'ljtenb
nbftanjen fogar
ein
ut
ift
ttofylttyd'tig
non videat perinconvenientiam corporalis temperationis haec laedere, ac rursus per convenientiam non laedere, saepe etiam commoda non parva conferre? Nam si illud venenum per se ipsum malum esset, eumdem scorpionem magis priusque perimeret. At contra si ei penitus aliquo pacto detrahatur, sine dubitatione interiret. Ergo illius corpori malum est amittere, quod nostro reeipere. Item illi bonum est habere id, quo nobis bonum est carere. Erit ergo eadem res et bonum et malum? Nullo modo; sed malum est quod contra naturam est: hoc enim et bestiae illi et nobis malum est, id est ipsa inconvenientia, quae sine dubio non est substantia, imo est inimica substantiae. Quaedam facinorosa mulier Atheniensis, ut prodit historia, venenum quod cerlo modulo damnati ut morerentur hauriebant, paulatiin bibendo sine ullo vel levi incommodo valetudinis effecit ut biberet. Itaque cum esset aliquando damnata, legitimam illam quantitatem veneni, quam consuetudine vicerat, aeeepit ut ceteri, nee ut ceteri exstineta est. Quod cum esset magno miracnlo,missa est in exsilium. Quid, putamus si venenum malum est, istam fecisse ut sibi malum non esset? Quid hoc absurdius? Sed quia inconvenientia malum est, fecitpotius ut per moderatam
rcirfet.
et eruditus,
unb bebfent
5L)tcnfct)
201
fyuJtgfet
er
ber
3)td)otomte,
:
2)er
befielt
au Seit) unb
er als
consuetudinem illutl corpus suo corpori conveniref. Nam quando illa qualibct callidifafe posset efiicerc, ut sibi inconvenientia non noceret? Quid ila? Quia quod vere et generaliter mal um est, et somper et omnibus nocet. Oleum nostris corpoiibus commodum est, animalium autem multis, quae sex pedes habent, vehementer adversum. Elleboruni, nonne
alio
modo
venenum? Sa-
lem immoderatius aeeeptum, quis uon venenum esse clamaverit? quot autem et quantae corporis commoditates ex eo sint, quis potest numerare? Aqua maris terrenis animalibus cum bibitur, noxia est: multorum autem corpoiibus, dum illa humeetantur, aecommodatissima et utilis: in utroque autem piseibus saluti et voluptati est. Panis hominem alit, accipilrem necat. Coenum ipsum, quod et h'stm et olfactum graviter offendit et laedit, nonne et aestafe factum refrigemedicamentum rat, et vulneribus quae ab igne aeeiderunt est? Quid stercore aspernabilius? quid cinerc abjeetius? At haec tanfas agris utilitates afFerunt, ut eorum inventori, a quo etiam stercus iiomen aeeepit, Stercutio divinos honores Romani deferendos putarent. Sed quid parva cotfligam, quae sunt innumerabilia'? Quatuor ipsa quae in promtu sunt elcmenta, quis dubitet prodesse per convenientiam, inconvenienter autem adhibila, vehementer adversa esse naturae? Nos qui aere vivimus, et terra et aqua obrutos necant innumerabilia vero animantia per arenam laxioremque terram Fgnis repunt vitaliter: pisces autem in hoc aere moriuntur. corpora nostra corrumpit sed convenienter adhibitus, et resumit a f'rigore et morbos iunumerabiles pellit. Sol iste cui geuu flectitis (sc. Manichaei), quo vere nihil inter visibilia pulcrius invenitur, aquilarum oculos vegetat, nostros sauciat inspectus et tenebrat: sed fit per consuetudinem, ut nos quoque iii eo sine incommodo aciem figamus Considerate potius hanc inconvenientiam universale malum esse etc." De mor. Man. II, 8; cf. de gen. ad litt. III, 1419; de Civ. Dei XII, 4. Ita multa quibusdam sunt noxia, quamvis non sint mala." Contra Faust. XV, 8. Sftan setgleicfye hierber aueb ei6ni Theodic. I!. . 194 ff. 5 ) ; Nihil est in nomine, quod ad ejus substantiam pertineat atque nat ur am, praeter corpus et animam.'f Serm. 150 de verb. Act. Apost 17 c. 4. Corpus vero auimae eohaerere, ut homo totus et plenus sit, natura nostra ipsa
,
:
toefentltdj
202
fo bafi ber
jum
c ).
Wtmf
nur
9)ienfct) ift
innrer
exnr)et'tUc^en
SBerbmfoma,
dbmfo
ein Sunberroerf
Homo non est teste coguoscimus." De Civ. Dei X, 29. corpus solum, vel anima sola, sed qui ex anima constat et corpore." L. c. XI 11, 24. Corpus et anima umis homo,quamvis corpus et anima non sin t unum.. neqtie enim eju silem naturae est homo exterior cujus interior." Ep. 238 ad Fascent. n. 12. 2)ic neue 2Beil;eit ober rote Dppermann a.
5
,
a.
D.
reift
von
einer
folgen rocitbet*
2)cn Sinen
ift
Statur nidjt
nui;r rotffen.
ber
2eib nur ein $rcipitat be@eifte / unb ben Qtnbetn umgefetyrt ber eift
nur ein Sublimat be eib? roeld;er Spiritualismus unb Jcaterialt* muS, roie (Srbin-ann a. a. D. S. 41 mit 9te)t bemerkt, im runbc baffelbe befagen, n'mlid; ben ftoniSmuS, unb barum auf einen btofien Bortftreit JjtnauSlaufcn inbem, roenn greif d) fit cib unb Seele nur ein
,
,
quantitativer Untetfd)ieb
man
angenommen roirb, eS gang gleicbgtltig ift , ob ben Seib gu einem compaftcren eift ober ben eift gu einem vet*
etb
feinerten
mad)t.
91 ua)
Sd) ellin
,
(SDcetl).
b.
afab. Stub.
ic.
S. 130
f.) roitl,
rcie leicht
begreiflieb, bojj
man von
im
einem realen e
nue
fei),
folcr/er
roitlieben
unb empiri*
roef entlieen
abflrafjitc,
unb gu ber
unb abfolutcu Sbentit't ber Seele unb be eibeS vorbringe, inbem eine bem Seibe entgcgengefefcte Seele etroaS fety, baS gar nid)! eriftire. ant
tyulbigie in
23egug
,
SPcenfctjeu
noct) ber
guten
benn berhaupt vom $anu)ei3m unb OJcate* tialiSm ferne roar; barum mitb er von Dr. Strau (6(;riftl. lau* benSl. k. H. 3?. S. 656) bcmitleibet mit einem 9(uSrufe: QBelcber >uaRSmuS in ant"! roierootyl, um mit Dp per mann gu rebcu, aud; ber fraffefte SWatcrialift nietjt roirb lugnen Jnncn baf bie e*
alten 2)icr)otomie
er
fe|e
ftd)
gef)t,
anbere finb
als
befHmmt
dissert.
roirb."
eibni Theodic.
.
I .
61
de conf'orm.
cum
rat.
55.
(Snnemofer
(ber eift
$b ant0U1
fd;en
1849 S. 59) ein ici Stuttg. unb Sb. un b ben abfoluten iHcaterialiSmuS, ber ben eift beS Jcen* eine 5lbfurbit't, blof aU eine bt)ere ^otcnj ber Materie anfielet
'
Materie ^u eifi maef/t, tia fte fein Stoff mefjr ift unb roenn er baS innltcbe jum Ueberftnnlirtjen, Heber bie ben Stoff jur Sbee bie ^taumgrofje ^ur eitjal;! inac^t. SHdjototnie at Set)re ber l). Scbrift ftel)e St aub enmaier 5)ogmat.
rocil er ftd) felbft
aufgebt
,
roenn
er bie
III^.H^btb.S.SSTff.; 3ucfrigl c^rtfil. Offenb.^orahc. S. 61 ff. 6 ) Herum autem trium hoc eligit tertium, hominemque nee animam solam, nee solum corpus, sed an im am simul et corpus esse arbitratur. u De Civ. DciXIX ? 3. Quisquis
ber gttd'cben
Ijin
203
unb weifet
jli
@ie unb
Sorfcfyung,
biefem 93ebufe
,
auf
bie
gnn unb
auf
bte
auf
bi'e
;$rt>crfm|ugc
9(norbnung unb
feilen
fo
mecfmptgfett
jugleicf/
midj
bte
Sterbe ju benutnbcrn
auf
cn, auf ba$ Gnngetveibe, rca atle bte^fcvjtc al3 2(natomifer auf*
geigen
,
roenn
fte
t'n
nicfyt
nienfct)h'ct)e 333etfe
fyerumvMtfyien
unb
grberung
ben erfcfu'ebenen
Safytetrerfyctniffe yt
forden,
tt)eld)e$,
vult, desipit."
"f;at ftrf?
De
an.
orig. IV, 2
n. 3.
3n
btefer gunftebt
9luguftinue> ber
,
(ginfefttgfeit bei )JUto AIcib. I. p. 130 c. welche ftcb bei (Sicero Somii. Scip. c. 8 (cf. Ttisc. disp. I, 22) alfo formulirtc Nee enim tu is es, quem forma ista declarar, sed mens cujusque is est quisque; non ea iigura, quae digito demonstrari potest," crfcfyttungen unb nennt de Civ. Dei XIII, 24 ben Scib tamquam homo exterior," tiue de pecc. merit. et remiss. II, 7 X;inruicber bte (Seele homo interior", unb fagt tle Tiin. IV, 3 ,,Hoc utrumque interius et exterius simul unus homo." A q u. quaest. S ift gan^ im Sinne Qlugujtin rcenn
jene
Thomas
disput.,
de anima art. 1 fagt, ber eib fet) fr bie Seele ntd?t ein Accidens, fonbern ad completionemspeciei: AdFrimum ergo dicendum, quod, licet anima habeat esse completum, non tarnen sequitur, quod corpus ei accidentaliter uniatur. Tum quia ill.ud idem esse, quod est animae, communicat corporis utsitunum esse totius compositi; tum etiam, quia etsi possit per sc subsistere, non tarnen habet speciem completam, sed corpus advenit ei ad completionem speciei." 33on biefem e*
au$ erfc^eint auef; eine einfge 2i3ieberixreinigung ber (Seele mit ityrem eibe am Sage ber 3?offenbung in ber Xtyat felbft aU etruaS S^Dt^nenbige fr ben offen SSegriff be SWenfefeen in ffe nngf'eit,
ffdjtstyunf'te
bamit, wie
Aug. contra Faust. Man. XXIV, 2 fagt,totum, quod creatum est, recreetur, et totum, quod factum est,
cf. ib.
XI,
j.
3. 7. 8;
de Trin. IV,
,
Mnnern
ben
,
ber Siffenfcfraft
33.
bie
1.
mag
auefe ffen
l)a*
jteb.
bewahret
f
rote
<S
Ojubcrt
c.
.45
'S.
452
f.,
(Snnemo
er
a. a.
=0. . 150, etwaS UnbejnmfelbareS , bagegen aber freilief? ben Sft'n nern ber Negation unb 2)eftruftion, mic bem Dr. @traufj I.e. . 103.
104,
ein
Unbing
tft.
tt>enn e
204
jenem
3nn er liefen,
bem
toelcr)e6 je&t nfdjt
erfannt rourbe,
ftctjer
Ueberbauipt fb'nne
bebenft, baf?
am
ba
fonbem
Sterbe halft, erfennen, bajj bei ber Schpfung beffelben auf bie
SBitrbe
nnb
33ebadjt
7
)
genommen korben
).
21u3
Jam vero
in ipso
cum
belluis mortalitate commune, multisque earum reperiatur infirmius, quanta Dei bonitas, quanta providentia tanti Creatoris
apparet?
Nonne
ita
sunt
in
membra
disposita, speciesque ipsa ac figura et statura totius corporis ita modificata^ ut ad ministerium animae rationalis se indicet factum? Non enim ut animalia rationis expertia
in terram, ita creatns est homo: sed ereeta in coelum corporis forma admonet eum, quae sursum sunt sapere. Porro mira mobilitas, quae linguae ac manibns adtributa est, ad Ioquendum et scribendum apta alque conveniens, et ad opera artium plurimarum ofiiciorumque complenda, nonne satis oslendit, quali animae ut serviret tale sit corpus adjunetum? Quamquam et detractis necessitatibus operandi, ita omnium partium congruentia numerosa sit et pulcra sibi parilitaf e respondeat, ut nescias utrum in co condendo major sit utilitatis habita ratio, quam decoris. Certe enim nihil videmus creatum in corpore utilitatis caussa, quod non habeat etiam decoris locum. Plus autem nobis id appareret, si numeros mensurarum, quibus inter se euneta connexa sunt et coapfata, nossemus: quos forsitan data opera in his quae foris eminent, huinana posset vestigare solertia; quae vero teeta sunt atque a nostris remota conspectibus, sicuti est tanta perplexitas venarum atque nervorum et viscerum, secreta vitalium, invenire nullus potest. Quia ctsi medicorum diligentia nonnulla crudelis, quos anatomicos appellant, laniavit corpora mortuorum, sive etiam inter manus secantis perscrutantisque morientium, atque in carnibus humanis satis inhumane abdita euneta rimata est, ut quid, et quomodo, quibus locis curandum esset addisceret; numeros tarnen de quibus loquor, quibus coaptatio, quae (toaovia graece dicitur, tamquam cujusdam organi, extrinsecus atque intrinsecus totius corporis constat, quid dicam, tiemo valuit invenire, quos nemo ausus est quaerere? Qui si noti esse potuissent^ in inlerioribus quoque visceribus, quae nulluni ostentant decus, ita delcctaret pulcritudo ratio-
unb au ftaitjteU en
33eftanbtr)etle
205
8
),
ftcr)
ber
fub*
er*
2)er9Jien[d)
), folgt,
ba
er .jvtfc^cn
Seele unb
fon*
annimmt,
fte
fubftanjieU (StnS
ftnb, roie
benn anc
10
).
3)er
nis, ut omni formae apparenti quae oculis placet, ipsius mentis, quae oculis utitur, praeferretur arbitrio. Sunt vero quaedam ita posita in corpore, ut tantummodo decorem habeant, noii et usum: sicut habet pectus virile mamillas, sicut facies bar b am, quam non esse munimento, sed virili ornamento, indicant purae facies feminarum, quas utique infirmiores muniri tutius conveniret. Si ergo nullum membrum est, in his quidem conspicuis, (unde ambigit nemo,) quod ita sit alicui operi accommodatum, ut non ctiam sit decorum; sunt auteni nonnulla, quorum solum decus, et nullus est usus: puto facile inlelligi in conditione corporis dignitatem necessitati fuisse praelatam." De Civ. Dei XXII, 24 n. 4. 8 Omnis quippe natura aut spiritus, aut corpus ) est. Spiritus inceuimutabilis Dcus est: spiritus mutabilis facta natura est, sed corpore inelior." De nat. boni contra Man. c. 1. Et ipsa universa creatura spiritualis et corporalis, saepe coelum et terra noininatur." De gen. ad litt. II, 13 n. 27. lu quibus rebus quaedam spiritalia, quaedam corporalia condidit Spiritalein autem creaturam corporali praeposuit." L. c. VIII, 20. Omnis creatura partim corporalis, partim vero incorporalis, quam etiam spiritalein vocamus." Ep. 102 ad Leogr. qu. 3 n. 20. 9 Homo enim constat ex corpore et spiritu." ) Serm. 128 de verb. Evang. Joan. 5, c. 7. Et ab anima namque, et a carue, quae sunt partes hominis, potest totum significari, quod est horao." De Civ. Dei XIV, 4 n. 2. Modus, quo corporibus adhaerent spiritus, et animalia fiunt, omnino mirus est." L. c. XXJ, 10. Nihil invenimus amplius in homine, quam camem et animam totus homo hoc est, spiritus et caro." Enarr. in Ps. 145 n. 5. 10 Itane tu ignorabas, duo quaedam esse ani) et spiritum seeundum id, quod scriptum est: ,,Absolvisti a spiritu meo animam meam,"" et utrumque ad naturam hominis pertinere, ut totus homo sit spiritus et anima et corpus; sed aliquando duo ista simul nomine anima e nuneupari, qule est illud: Et factus est
.
mam
Unterfcr)ieb jntffdjen beiben
206
ftct)
fljm fonacr)
fann
bie
@inen
getftigen (Bubftanj
ift
Ift)^
3m
allgemeinen
ift,
unb fomit aud) bte Seele l2 ). 9?ad) ber Slubrucfroeife ber f>ett. <Bd)xi]t unb nact) ber Sortbebeutung onspirare fyaudjen, wetzen",
l)at,
bemerft er,
Sinne
Meng,
Umfang, bap
Unten
jebe Sfy'erfeele
13
).
homo
tur;
et Spiritus intelligi-
nomine spiritus
dici, sicuti est: Et inclinato capite tradidit spiritum,"" ubi et amma necesse est intelligatur, et utrumque unius esse substantiae? Pulo, quod ista jam sciebas." De an. et ej. orig. II, 25 cf. IV, 13. lx ) ,,Anima aliquando ita dicitur, ut cum mente intelligatur veluti cum dicimus hominem ex anima et corpore constare: aliquando ita, ut excepta mente dicatur. Sed cum excepta mente dicitur, ex iis operibus intelligitur, quae habemus cum bestiis communia. Bestiae namque carent rationc, quae mentis semper est propria." De 83quaest. qu. 7. 12 Quidquid enim corpus non est, et tarnen aliquid est, ) jam recte spiritus dicitur." De gen. ad litt. XII, 7. Nam
)
hoc nomen, quod spiritus dicitur, non secundum id, quod refertur ad aliquid, sed secundum id, quod aliqua natura signihcatur, n i s incorporea n a t u r a spiritus in Scriptum appellatur." Ep. 238 ad Pascent. n. 15. Quocirca si et illa quae de anima incorporea disputata sunt, capis et sapis, non est unde tibi displiceam, quod eam me scire dixinon corpus esse sed spiritum: quia et corpus non esse monstraDe an. et ej. tur et generali nomine spiritus nuncupatur." orig. IV, 23 cf. de gen. ad litt. VII, 21. 13 ) Nam et Pater cum dicitur, nonnisi alicujus Filii dicitur, et Filius nonnisi alicujus Patris intelligitur, et Spiritus secundum id quod ad aliquid refertur, Spirant is alicujus est, et Spirans utique Spiritum spirans est." Ep. 238 ad Pascent. n. 14. Ut ergo plenissime ac planissime noveris, eam quae anima est, more divinorum eloquiorum etiam spiritum dici, appellatur pecoris spiritus. Et utique non habent pecora illum spiritum, quem tua dilectio discerncns ab anima definivit. Unde manifestum est, quod generali vocabulo
fefytcb
207
(Seele
tft
ber,
ba jene spiritus
$ugjefd)
tft
ol)ite
mens
bt'efe
aber als
tft
spiritus
).
mens, imb
Sinne
14
Seele
nun aber bt'efe, tnfofcmc fte fr ben $ rp er ba for* ntenbe, befebenbe unb erfyaltenbe ?|5 r t ai c p tft ,5) unb
t
au ima pecoris recte potuit sie vocari, sicut legitur in libro Ecclesiastae (3, 21) itemque Gen. 7, 21. Ubi reraotis Omnibus dubitationis ambagibus, generale nomen animae esse i n t eil igim us, spiritum. Cujus quidem Hominis signiiieatio tarn late patet ut eliani Deus vocetur spiritus. Et iste flatus aereus, quamvis sil corporeus. appellatur in Psalmo (54,9) spiritus tempestalis. Quapropter et eam, quae aninia est, etiam spiritum nuneupari, puto quod admonitus his, quae commemoravi, divinarum testimoniis paginarum, ubi et anima pecoiio, cui non est intellectns, appellata legitur spiritus, non negabis ulterius." De an. et ej. orig. 1V,23', cf. de Trin. XIV, 16. Quid sit autem (sc. anima) non tlicitur melius quam anima vel spiritus vitae. Ideo enim ad,
De
VII, 21 n. 30. 14 ) Deus itaque summus et verus ... et animae irrationali dedit memoviam, sensum, appetitum; ratiouali autem insuper meutern, inielligcntiam, voluntatem." De Civ. DeiV, 11. Cum enim consiet esse aliquid in anima, quod prop r i e spiritus nominetur, quo excepto proprie nominatur et anima, jam de rebus ipsis nulla contentio est; praesertim quia illud etiam ego dico proprie vocari spiritum, quod et tu
litt.
gen. ad
dicis, id est quo ratiocinamiir et n te g mus Hunc autem spiritum etiam m entern videtur (Apostolus Rom. 7, 25,' Gal. 5, 17) appellare ... Men tem quipp e nostram,nisi rationale etintellectuale nostrum d c e r e non solemn s." De an. et ej. orig. IV, 22. Omi
1 1 i
nis
mens
Trin.
15
spiritus est,
spiritus
mens
est."
De
XIV,
16.
rational is
Itaque hoc loco animamnon seeundum id, quod est, dixit, sed seeundum id, quod animans corpus animal facit, dixit." Enarr. in Ps. 105 n. 15.
)
Hoc autem ordine intelligilur a summa cssentia speciera corpori per an im am tribui, qua est, inquanPer animam ergo corpus subsistit, et est. eoipso est, quo animatur, sive universaliter ut mundus, sive particulariter ut unumquodque animal intra mundum." De immort. an. c. 15. Anima corporis materiam vivificando in unitatem concordem conformat, et non per-
tumeunque
tu btefer 33ejfel)ung errtdjtet
208
fie alle
jene gimfttonen,
,6
nxld)e
man
unb
im ^fianjen* unb
(tnne
ift
v ferlekn fmbet
jener
1)
)j
fie
deren *otenj
2)enfen
mittit labi et resolvi." De gen. contra Man. II, 7 n. 9. Cum subtrahitur corpori, cadaver jacet: cuin autem adcst corpori, primo condit quodamraodo putores. Corruptibilis est enim omnis caro, in putredines defluit, nisi quodam condiinento aniniae teneatur. Sed hoc commune est illi cum pecoris anima." Tract. 8 in Ev. Joan. 2 n. 2. 16 ) Videmus enim, habere nos non solum cum pecoribus, sed etiam cum arbustis et stirpibus multa commuuia. Namque alimentum corporis sumere, crescere, gignere, vigere arboribus quoque tributum videmus, quae iniima quadam vita continentur ) videre autem atque audire, et olfactu et gustu et tactu corporalia sentire posse bestias, et acrius plerasque quam nos, cernimus et fatemur. Adde vires et
valentiam firmitalemque
membrorum
et celeritates facilli-
mosque
corporis motus,
quibus omuibus
quasdam earum
superamus, quibusdam aequamur, a nonnullis etiam vinciraur." De b. arb. 1, 8. Non mihi ergo videtur dictum, Factus est homo in animam vivam, nisi quia sentire coepit in corpore quod est animatae viventisque carnis certissilimm indicium. Nam moventur et arbusta, non tantum vi extrinsecus impellente, veluti cum ventis agitautur, sed illo motu quo intrinsecus agitur, quidquid ad iucrementum speciemque arboris pertinet, quo ducitur succus in radicem, vertiturque in ea quibus constat herbae natura vel ligni: nihil enim horum sine interno motu. Sed iste motus non est spontaneus, qualis ille qui sensui copulatur ad corporis admiiiistratiouem, sicut in omnium animalium genere, quam vocat Scriptura animam vivam. Nam et nobis nisi inesset etiam ille motus, nee crescerent nostra corpora nee ungues capillosque producerent. Sed si hoc solum esset in nobis sine sensu motuque illo spontaneo, non diceretur homo factus in animam vivam.' r De gen. ad litt. VII, 16. Nondum dico de anima hominis. Cujusvis pecoris anima^quomodo regit molem suam: sensus omnes exserit, oculos ad videndum, aures ad audiendum, nares ad pereipiendum odorem, oris Judicium ad sapores disceruendos, membra denique ipsa ad peragenda officia sua." Tract. 8 in Ev. Joan. 2 n. 2. Atque in his omnibus non distamus a pecore, nisi quod ligura corporis non proni, sed erecti sumus. Qua in re admonemur ab eo qui nos f'ecit ne meliorc nostri parte, id est, animo similes pecoribus simus, a quibus corporis erectione distamus." De Trin. XII, 1.
;
Qnrfeniieu
209
$oten$
ein
ober ber
ftef)t
SBerniinfttgFeit berfyaityt, roburcb fte 17 ), unb aucf) ber bfe Shierrelt eme^err*
3)tefe
fte
t'fyre
ausbet
btircf)
18
).
I)l;erc
tft
innerer
<S
tnn,
meieren
ba
ntebt in bte
perlicfrcn
17
Sinne
fatlenbe -ipfyere
unb
llnftcfytbare
Spiritus autem hominis in Scripturis dicitur ippotentia ra tionalis, qua distal apecoribus, et eis naturae lege dominatur.'* De gen. contra Man. II, 8 lila ejus potentia considerelur qua in teil ig it n. II. veritatem." Contra ep. Man. c. 16. Ex quadam vero parte, quam vocant mentem rationalem, illam qua cogitat s ap en t am, inhaerens Domino jam et suspirans in illum." Enarr. in Ps. 145 n. 5. Ipse itaque animae humanae mentem dedit, ubi ratio et in ei igen t ia." De Civ. Dei XXII, 24 n. 3. Stornos onSlquinl. ,c. art. 1 (cf. SumJ
sius animae
ma
qu. 76) fle^>t bte Dtbmtngen im SReicfye be (Setyn fo bet einanber aufgebaut an, bafj immer bie ^r)ere bie niebere in ftcfy befat,
etc.
1,
jugleid?
in ftd)
befcfyltejjt,
toobutd?
fte
eben ^6r)er
ift.
Forma perfectior dat materiae,quicquid dabat forma inferior et adhuc amplius. Unde anima rationalis dat corpori humano, quiequid dat
et ulterius aliquid.
anima sensibilis brutis, vegetabilis plantis, Et propter hoc ipsa est in nomine et
Cf.
Aug.
Enarr. in
18 Die itaque mihi, cum saepe viderimus bestias ab hominibus domitas, i. e non corpus bestiae tantum, sed et animam ita homini subjugatam, ut voluntati ejus sensu quodam et consuetudine serviat, utrum tibi ullo modo fieiiposse vitleatur, ut bestia quaelibet immanis, vel feritate vel corpore vel etiam sensu quolibet acerrima, pari vice sibi hominem subjugare conetur, cum corpus ejus seu vi seu dam multae interimere valeant? E. Nullo modo istud fieri posse consentio. A. Bene sane; sed etiam die mihi,, cum manifestum sit, viribus ceterisque offieiis corporis a plurimis bestiis hominem facile superari, quaenam res sit, qua homo excellil, ut nulla ei bestiarum, ipse autem multis imperare possit'? An forte ipsa est quae ratio vel intelligentia dici solet? E. Non invenio aliud, quandoquidem in animo est id, quo belluis antecellimus. Quae slexanimes essent, dicerem nos eo praestare, quod animam habemus; nunc vero cum et illa sint animalia: id, quod eorum animabus non inest, ut subdantur nobis, inest autem nostris, ut eis meliores simus quoniam neque nihil neque parvum aliquid esse cuivis apparet, quid aliud rectius, quam rationem voeaverim?" De b.
,
arb.
1,
7'|
cf. 8.
Ij.
angauf,
14
erfennt
19
).
210
mit bem,
tt>a
im
fixiere
ber a
Kg e m e
19
)
ne
nn
ift
20
), fr einerlei gehalten
werben , fon=
His verbis
?
nostrum, quo sentit atque intelligit anima, non sicut sentit corporis sensibus, sed sicut est il le
sentias
id est rationale
intimus sensus, ex quo est appellata sententia. Hinc autem pecoribus sine dubitatione praeponimur, eo quod sunt illa rationis expertia. Non habent itaque spiritum pecora i. e. intellectum et rationis ac sapientiae sensum, sed
an. et ej. orig. IV, 23. Sicut ergo de quae non vidimus eis credimus qui viderunt, atque ita de ceteris quae ad suum quemque sensum corporis pertinent: ita de his quae animo ac mente sentiuntur, (qui et ipse rectissimedicitur sensus, unde et s en tentia vocabulum aeeepit,) hoc est, de inv isibili b us quae a nostro sensu interiore remota sunt, iis nos oportet credere, qui haec in illo incorporeo lumiue disposita didicerunt, vel manentia contuentur." De Civ. Dei XI, 3.
animam tantum." De
visibilibus,
20
geift
) (3 ift
unb bewhrte, lieber wofr bie feuern aud) bie ^lubrucfe emeing ef b,!, eben3geff)I getrauten, uert er ftdj unter ^Inberem: Nos arbitror ratione comprehendere, esse inteaudj an
biefen
bem
allgemeinen
n n
riorem quem dam sensum, ad quem ab istis quinque notissimis sensibus euneta referuntur. Namque aliud est, quo videt bestia, aliud, quo ea, quae visentit, vel vitat vel appetit. Ule enim sensus in oculis est, ille autem intus in ipsa anima; quo non solum ea, quae videntur,sed etiam quae audiuntur,quaeque ceteris
dendo
capiuntur corporis sensibus, vel appetunt animalia delectata Hie autem et assumunt, vel offensa devitant et respuunt. nee Visus nee auditus nee olfactus nee gustus nee tactus dieipotest, sed nescio quid aliud, quod omnibus com-
muniter praesidet. Ouod cum ratione comprehendamus, ut dixi, hoc ipsum tarnen ratio nem vocare non possum, quoniam et bestiis inesse manifestum est." De b. arb. II, 3. 2)em 9lugufiin ift batjer ber allgemeine
inn
nicb,t,
wie bem
bie
SBurbac^
(5lntt>ropot., tuttg.
,
1837, .232
ff.)
bie
umme
ober ba (Sbuft au
bem
Drgantmu unb
an
in
fcfyon
Dom anfange
eine
$oten$ an ober
fagt, ba
worin btcfc, Wie aud) cf) b ctt I.e. . 36 . 261 33ewcgen be eigenen innetn, Wie jcncS eincS fremben, uern Gebens gewal;t wirb/' er ift upm JcneS adhuc amplius be Thom.
bem
Xb/tigcu,
bern
fft
211
i'fi
m'eftnefyr i'iber
btefem
nnb
bte
t'()r
nett pgeffyrt
ben
\xfyt
Dbjectett
nnb
Sinne
felber
on entanber
nntetfcfcctbet,
nnb
Aqu.,
ebcn
eint
jenfcele,
um
,
boct) auet;
al bie 5]3f(an
ju reben, ba3
fld) felbfl
offenbar wirb
nnb fr
feine
elbflcr^altung forget,
roorber 5Uiguftin alfo ftet) uert: Arbilror etiam illud esse manifestum, seusum illum interiorem (emeingefr)!) non ea tan tum sentire, quae aeeeperit a quinque sensibus corporis, sed etiam ipsos ab eosentiri. Non enim aliter bestia moveret se vel appetendo aliquid vel fugiendo, nisi se sentire sentiret, non ad sciendum, nam hoc rationis est, sed tantum ad movendum, quod non utique aliquo illorum quinque sentit. Sed utrum et se ipsam haec vita sentiat, quae se corporalia sentire sentit, non ita darum est, nisi quod se quisque intus interrogans invenit, omnem rem viventem fugere mortem. Quae cum sit vitae contraria,, necesse est, ut vita etiam se ipsam sentiat, quae contrarium suum fug it." Ibid. c. 4. ,,Mirum est enim, quemadmodum rerum quas habet amissionem, etiam inexpertam natura devitet. Quis enim pecora doeuit devitationem mortis, nisi sensu s v i t ae?" Degen, ad litt. VIII, 16
n. 34.
fict)
unb barum nict/t UoS im unb in ber unorgantfcfyen Statur je nact; ber $lrt be3 Sefynl orftnbli^: Ita vero vi quadam naturali ipsum esse joeundum est, ut non ob aliud et hi qui miseri sunt nolint interire, et cum se miseros esse sentiant, non se ipsos de rebus, sed miseriam suam potius auferri velint. Quid, animalia omnia etiam irrationalia, quibus . datum non est ista cogitare, ab immensis draconibus usque ad exiguos vermiculos, nonne se esse velle, atque ob hoc interitum fugere omnibus quibus possunt motibus indicant? Quid, arbusta omnesque frutices, quibus nullus est sensus ad vitandam manifesta motione perniciem, nonne ut in auras tutum eulminis germen emittant , altius terrae radices affigunt, quo alimentum trahant, atque ita suum quodam modo esse conservent? Ipsa postremo corpora, quibus non solum sensus, sed nee ulla saltem seminalis est vita, ita tarnen vel exsiliunt in superna, vel in ima descendunt, vel librantur in mediis, ut essentiam suam, ubi seeundum naturam possunt esse, custodiant." De Civ. Dei XI, 27.
Sftatutprincipe berhaupt
(j>terreid)e,
begrnbet,
fonbern
feibft
im
Sflanjenretcr/c
14*
tere pgteicr)
nt'cfyt
212
erfaffet,
jugleicr)
innrer
Qftntyit
minber
jiirn
btefen. felbft,
ja
unb
alte
anbete
ftc^
ftcb
in
).
burd)
jlef felbfl
unb
2l
21 );;Ag n sco istud, quidquid est, et eum interiorem sensura appellare non dubito; sed nisi et istum transeat, quod ad nos refertur a sensibus corporis, pervenire ad
scientiam non potcst; quidquid enim scimus, id ratione comprehensum tenemus. Scimus autcm,
ut de caeteris taceam, nee colores auditu nee voces visu posse sentiri, et cum hoc scimus, nee oculis nee auribus scimus neque illo sensu inferiore , quo nee bestiae carent. Non enim credendum est, eas nosse, nee auribus sentire lucem nee oculis vocem, quoniam ista non nisi ratio nali
Num etiam putas, eas posse discernere ab invicem colorem, qui sentitur, et sensum, qui
illum
in
animadversione
et
sensum apud animam, etrationem,qua ista singillatim definiuntur et di numerantur? E. Nullo modo. A.Quid, ista ratio posset haec quatuor discernere ab invicem et definitionibus terminal' e, nisi ad eam referretur et color per oculorum sensum, et ipse rursus per illum interiorem qui ei praesidet, et idem interior per se ipsum, si tarnen jam nihil aliud interpositum est? E. Non video quomodo aliter posset. A. Quid, hoc videsne, sensu oculorum colorem sentiri, eumdem autem sensum eodem sensu non sentiri? Non enim quo sensu colorem vides, hoc eodem vides etiam ipsum videre. E. Non omnino. A. Enitere etiam ista dijudicare: nam credo te non negare aliud
colorem esse et aliud colorem videre, et item aliud etiam cum color non subest habere sensum, quo videri posset si subesset? E. Discerno et ista, et inter se differre concedo. A. Num horum trium quidquam vides oculis nisi colorem? E. Nihil aliud. A. Die ergo, undc videas alia duo, non enim ea non visa posses discernere. E. Nescio quid aliud esse scio , nihil amplius. A. Nescis igitur utrum jam ipsa sit ratio, an illa vita sit quam sensum interiorem vocamus praccellcntem sensibus corporis, an aliquid aliud? E. Nescio. A. Illud tarnen scis, ea definiri nisi ratione non posse; neque rationem id f'aeere nisi de iis quae sibi examinanda offeruntur. E. Ccrtum est. A. Quidquid igitur est aliud, quo sentiri potest omne, quod scimus, ministerium rationis est, cui ofl'ert et renunciat, quidquid attingit, utea, quae sentiuntur, discerni suis finibus possint, et non
;
213
Sit bt'efcm I)l;ctcn inneren (Sinne
in iljm liegen aud) bte
tft
ber
*Principten
fr baffelbe
2)ie Gfojeir*
scnticndo tantum, scd etiam sciendo comprehendi, A. Quid ipsa ratio, quae ministros suos et ea, E. Ita est. quae suggerunt, discernit ab invicem, et item, quid inter hacc et se ipsamdistet, agnoscit, seque illis praepotenliorem esse confirmat: num alia re se ipsam nisi se ipsa eo mprehen d i t? an aliter scires, te habere i. e. ratione rationem, nisi id ratione pereiperes?" De Jib. arb. II, 3 n. 9. Manifesta enira sunt, sensu corporis sentiri corporalia, eum-
sentiri;
sensu autem interiore emeingeffu)!) et corporalia sensu corporis sentiri et ipsum corporis sensum; ratione vero et et eamdera ipsam notam f e r i et a o mnia i scientia contineri an tibi non videtur? E. Videtur
1 1
,
sane." Ibid. c. 4; cf. 19. Quaecumque intelligimus, inintelligimus; et ipsum intellectum unde tellcctu nisi int eile ctu intelligimus? Numquid sie oculo Quamvis enim videant carnis et alia vides et ipsum? homines oculis suis, non tarnen vident oculos suos. Oculus carnis aliavidet, se non potest: intellectus autem et alia intelligit, et se ipsum." Tract. 47 in Ev. Joan. 10 n. 3. Xrorler (ogif u. I. %$. <&. 123 f. *) ifl gegen bte ttnterfcfyeibung eine auf etn unb innem <8inne 6erfjaupt, unb nennt ben Innern Sinn gcrabe^u eine unnatrliche fjfinare. greilid) fto, rtie im >i)Io*
joimul, ber eifl
bie
ftcf)
nicfyt
aU
ein
felfcjt
burcDftdjtig
roerbenbe 9?atur
nur aU ba fann
ftmfjr*
atlerbingS
feine
folo}e Unterfdjieibung
jugelaffert
tuerben.
Qtttein bie
ift
im
relativen <Setyn
,
feine Stugcburt
trumerifdjer ^C^arttafte
ftc^>
buref;
ffcfy
felfjji
nne
untrer
(S3orfcr)utc je; I.
%$l. . 89)
bie
gegnerifdje
T;o)genu)mte Sicfttfiratjlfalmfation:
termacf>crei Bitt'fer
ex fumo fulgorem,
1
Bfope 2et
ber
ijt."
QBaS
gejtraft
830 @. 469),
ttnrb,
$Btff enfdj aft, roenn fte Dom Sefcen bajj fte ftcfy fc'men unb fo" (ober, fei.)
ftcf;)
fo berS
In'er
gen
oeigefe|t:
um
ffefy
Quid quid enim seimus, id ratione comprehensum tenemus." De lib. arb. II, 3 n. 9. Quoquo
enimteverteris, vestigiis quibusdam, quae operibus suis impresso, loquitur tibi (Deus), et te in exteriora relabentem ipsis exteriorum formis intro revocat,ut, quidquid te delectat in corpore, et per corporeos illicitsensus, videas esse nume-
gung be3 2Borte6,
Sie
214
bte
um
(Srfmbung ber
(Sd)rift*
jeidjen ut 9J?tttf>etfang ber t'nnerlfcr) geformten ebanfen ftnb bjer ^u fucfyen 23 ). (Sr i'ft fr bie Seele ba Jpaupt, unb fbje felbfttge rganjung ju ba6 Senfung nnb ^Regierung 24
t'fyrer
felbfti'gen
)j
rosum, et quaeras, im de
telligas
,
te id,
quod
apud
te
habeas quasdam
p u I chri t udin is 1 eges, ad quas referas, quaeque pulchra sentis exterius." Ibid. c. 16 n. 41. Dedit Deus numeros Omnibus rebus etiam infimis et in fine rerum locatis; et Corpora
in
sapcre autem non dedit corporibus neque animis omnibus, sed tantum rationalibus, tamquam
in eis sibi sedem locaverit, de qua disponat omnia, illa etiam infima, quibus numeros dedif." Ibid. c. 11. Voluit enim Deus inseminare omni animae initia in teile ctus, initia sapientiae." Seim. 117 de verb. Evang. Joan. I, c. 8. 23 Namque illud quod in nobis est rationale, id est, )
quod ratione utitur, et rationabiliter vel facit vel sequitur, quia naturali quodam vinculo in eorum societate astringcbatur, cum quibus illi erat ratio ipsa communis, nee homini homo firmissime sociari posset,nisi colloquerentur, atque ita sibi mentes suas cogitationesque quasi refunderent , vidit
id est significantes
ut
ad eos sibi copulandos sensu quasi interpretc uterentur. absentium verba nonpoterant: ergo illa ratio peperit litte ras, notatis omnibus oris ac linguae sonis, atque discretis." De ord. II, 12 n. 35. 24 Meutern ipsam humanam hie aeeipiendam puto, ) quod caput animae non absurde appellalur." Enarr. in Ps. 3 n. 3. Cum autem quisque pervenerit ad eam aetatem, ut jam possit capax esse rationis, si veritatem statim comprehendere potuerit, non jam illis sensibus rectoribus utetur, sed habebit virum, spiritum rationalem, cui sensus illos in famulatum redigat, servituti subjiciens corpus suum. Est enim animae quasi maritus quodammodo spiritus hominis, qui animalem aff'ectionem tamquam conjugem regit." 83
Sed
audiri
Cum
animam
ipsam animam pertinens. Non enim aliquid aliud est quam anima, sed aliquid animae est intellectus." Tract. 15 in Ev. Joan. 4 n. 19.
2(uge, burd)
roelcfcc fte
215
fte
etmuofynenbenSbee
von
2Bet'6f)ett
unb
ted)t
unb gut
ifyren
t'ft,
btefe
rte
aud)
baSSaljteom
6d)*
galfdjen
25
ott
)Nam
et
est,
etvitam
vegetatur, quae duo etiam in bestiis agnoseimus, et tertium quiddam quasi animae uostrae caput aut oculum, aut siquid congruentius deratione atque in t eil igen tia dici potest, quam non habet natura bestiarum/' De b. arb. II, 6 n. 13. Et ipsa cum ad verum pervenire nititur ratio, , nullo adhibito corporis instrumento, nee per tactum nee per gustum nee per olfactum nee per aures nee per oculos nee per ullum sensum se inferiorem , sed per seipsam cernit aeterAnin u m aliquid et i ncom mutab ile." Ibid. n. 14. mae tribus quibusdam rebus opus est, ut oculos habeat, quibus jam bene uti possit; utaspiciat; ut videat. Oculus animae mens est." Soliloqu I, 6. ,,Mens nostra oculus animae." Tract. 35 in Ev. Joan. 8 n. 3. 26 ) Habemus enim alium interioris hominis sensum, isto (sc. emeingefiu)!) longe praestautiorem, quo justa et
injustasentimus,justa per inte lligibilem speAd hujus sensus offic iem, injusta per ejus privationem.
cium non acies pupillae, non foramen auriculae, non spiramen narium, non gustus faucium, non ullus corporeus tactus accedit/' De Civ. Dei XI, 27. Simul etiam te videre arbitror, in ista temporali lege nihil esse justum atque legitimum, quod non ex hac aeterna sibi homines derivaverint. Ut igitur breviter aeternae legis notionem, quae impressa nobis est, quantum valeo, verbis explicem, ea est, qua justum est, ut omnia sint ordinatissima." De lib. arb. I, 6. Ut ergo constat, nos beatos esse volle, ita nos
constat velle esse sapientes, quia nemo sine sapientia beatus Nemo enim beatus est nisi summo bono, quod in ea est. veritate, quam sapientiam vocamus, cernitur et tenetur. Sicut ergo antequam beati simus, mentibus tarnen nostris impressa est notio beatitatis; per hanc enim seimus fidenterque et sine ulla dubitatione dieimus, beatos nos esse velle; ita etiam priusquam sapientes simus, sa-
pientiae notionem in mente habemus impressara, per quam unusquiscjuenostrunijsi interrogetur, velitne
pfer
216
unb aU baS cm fu @ute unb an ftcr) 2ar)re, nnb bt'e Duette 27 atteS uten unb Safyren ), ihrer eigenen ottebenbilbiicfcfeit U* 28 @ott in einer SSe^iefntng fttyt, toelje, roenn ttuijjt fft ), unb su
esse sapiens, sine ulla caligine dubitationis se velle responIpsa mens est, qua capimus jus tum et Ib. II, 9. injustum, ista est qua discernimus verum a falso." Enarr. in Ps. 42 n. 6. 27 )Accedat jam consideratio tua etiam ad animam humanarn, cui tribuit Deus intellectuni cognoscendi Creatorem suum, dignoscendi et distinguendi inter bonum et malum, hoc est inter justum et injustum." Tract. 8 in Ev. Joan. 2 n. 2. ,, Bonum hoc et bonum illud. Tolle hoc et illud, et vide ipsum bonum, si poles, ita D eum videbis,
det."
non alio bono bonum, sed bonum omnis boni; neque in his omnibus bonis, vel quae commemoravi vel quae alia cemuntur sive cogitantur, diceremus aliud alio melius, cum vere judicamus, nis i esset nobisimpressa notio ipsius boni, seeundum quod et probaiemus aliquid, et aliud alii praeponeremus." De Trin. VHI, 3. ben fo argu*
mentivt
otteS
er de lib. arb. II, 5 17 fr baS QBifen um baS 2)afefyn om eftcfytSpunfte ber 2art;eit aul: Quapropter nullo
bann c. 15 mit ben Sorten beginnt: Tu autem concesseras, siquid supra mentes nostras esse monstrarem, Deura te esse confessurum, si adhuc nihil esset superiusj quam tuam concessionem aeeipiens dixeram satis esse, ut
c. 12, n?o er
hoc demonstrarem. Si enim est aliquid excellentius, ille potiusDeus est; si autem non est, jam ipsaveritas Deus est: sive ergo illud sit, sive non sit, Deum tarnen esse negarc non poteris. Quod jam non solum indubitatum, quantum arbilror, lide retinemus, sed etiam certa, quam vis adhuc tenuissinia, forma cognitionis attingimus." 2 Ergo intelligimus habere nos aliquid ubi imago )
Dei
42
mentem scilicet atque rationem." Enarr. in Ps. Dicitur Spiritus et ipsa mens rationalis, ubi est quidam tamquam oculus animae ad quem pertinet imago et agnitio Dei/' De gen. ad litt. XII, 7. In ipsa
est,
P. 6.
,
Tract.
Ev. Joan. 5
n.
10.
fte ftd)
217
einer)
nb fcbkcbterbing
bettnijjtlofen 9icitur*
einfliet
30
).
disputationem ubi principale mentis humanae, quo novit Deum vel potest nosse, considcranduin suscepimus, ut in eo reperiamus imaginem Dei. Quamvis cnim mens humana non imago tarnen naturae ejus sit ejus naturae cujus est Deus qua natura melior nulla est, ibi quaerenda et invcnienda est Sed in nobis, quo etiam natura nostra nihil habet melius. prius mens in seipsa consideranda est antequam sit particeps Dei, et in ea reperienda est imago ejus." De Tiin.
:
XIV,
8.
) Sic enim factum est, Fratres mei: accepit homo corpus tamquam in famulatum, Deum autem Dominum habens, servum corpus, habens supra se Conditorem, iufra se quod sub illo conditum est) in medio quodam Ioco rationalis anima constituta, legem accepit, haerere supcriori, regere inferiorem. Regere non potest inferiorem, Mutabile nisi regatur a meliore." Enarr. in Ps. 145 n. 5. autem bonum, quod est post incommutabile bonum, melius bonum fit, cum bono incommutabili adhaeserit amando at29
et
propria voluntate.
Ideo quippe et haeemagni boni natura est, quia et hoc accepit, ut possit summi boni adhaererc naturae." De gen. ad Unde fit in ipso nomine quidam justus litt. VIII, 14. ordo naturae, ut anima subdatur Dco et animae caro, ac per hoc Deo et anima et caro." De Civ. Dei XIX, 4 n. 4.
30 C u m confitent ur homines, opera ejus ) illiconfitentur... Ecce quomodo dieunt hymnum. Nemo hoc sentiat, quod mutus lapis aut mutum animal habeat rai
1
tionem intelligendi
Ista contextio creaturae, ista ab imis ad summa conscendens, a summis ad ima descendens, nusquam interrupta, sed dissimilibus temperata, (ota laudat Deum. Quare ergo tota lau dat. Deum? Quia cum eam consideras et pulcram vides, tu in illalaudasDeum. Vox quaedam est mutae terrae, species terrae. Adtendis et vides ejus speciem, vides ejus feeunditatem, vides ejus vires, quomodo coneipiat
. .
.
Deum
ordinatissima pulcritudo,
afferat
quod non
est
seminatnm:
tamquam
interrogas eam;
Cum autem
et inquisieris ad-
magnam vim, magnam pulcritudinem, praeclaramque virtutem inveneris, quoniam apud se etase habere lianc virtutem non p o s ^
Sit foldjer SBeife
cilfo
218
2(uguftmu6
jttrifdjen
unterfcfyetbet
eele
unb
et'ft
im
Timmen
3l
)/
unb
bfefe
,
Slnnafyme ber
Subftan^
Qmfyit
ort
etnerfefts
unb
continuo tibi venit inraentem, q u a nonpotuitaseesse,nisiab illoCreatore. Et hoequod in ea invenisti, vox confessionis ipsius est, ut laudes Creatorera." Enarr. in Ps. 144 n. 13. Nemo enim
set,
i
laudat, nisi quod ei placet. Sunt autem, quae spiritura vitae et intellectum ad laudandum Deum non habent, sed quia et ipsa bona sunt, et in online suo integre disposita sunt ; et ad pulcritudinem universitatis referuntur, quam condidit Deus,
voce sua
et
sed cum ab intelligentibus considerantur, per ipsa laudatur Deus, et cum per ipsa laudatur Deus, quodam modo et ipsa laudantDeum.
lntelligimus haec et videmus ante oculos nostrosj non habent rationem intelligendi pecora sed habent spiritum corporis animati et vitammanifestam arbores autem nee ipsam habent, et tarnen omnia laudantDeum; quarc laudantDeum? quia cum ista videmus et consideramus Crea,
;
torem, qui ea fecit, de Ulis nascitur in n obis laus Dei, et, cum ipsorum consid er a tione laudatur Deus, omnia laudant Deum." Enarr. in Ps. 148 n. 3. Et a terrenis ad coelestia vel a coelestibus ad terrena
pervenit. Non quo euneta habeant sensum laudandi; sed quia euneta beue cogitata laudem pariunt, et impletur cor consideratione creaturae ad eruetandum hymnum Creatori." Enarr. in Ps. 68
ista
in
serm. 1 n. 5. @o," fagt Safcfi (ber SRenfcfy $ejug auf bic (Stellung be SDienfct/cn in ber
,
u.
f.
efefc.
ic.@.50)
ber nntnbcrbare $lccorb in' Seben, ber bie grofie 2)iffonanj ber dp*
pfung auflst
unb in
roelcfyem
fum
QSenn ba^er
@ cfyubert
c. .
48
<S.
499 on
^lugujiinu
if;ncn nict/t jroct ift ba3 nur infoferne richtig utbfknjen annahm; aber bafj er fte im begriffe naefy ben ^oten^en be jiimmt unb fcfyarf unterfet/ieb fann nicfyt in Qlbrebc gcftetlt werben. (cr)ufcert fpridjt jtrar . 35 <5. 242 on bret Staturen, etb, Seele unb eifi, roelc^c im SWenfc^cn erbunben ftnb; aber roer finbet aus ben folgenben . beS 33uct)c3 unb namcntHct) au ber el;re om eifte
,
ntcfyt unterfetjei*
roerbe
l;ier
nicfyt
yerfannt;
an metapbtyftfd) 33efiimmtl)cit l;at )r fd)on mandje jugejogen. 33erg(. Dr. $ a b fl Sanufpfe k. @. 102.
Urteil
33el)autung qualitativer
219
93erfrf)iebeul)ett
Subjlanj*
be6
rver
von ber
(Stn^ett
m ber
32
),
ber *perfnlicf/fei't
bem
9Jienfcben
(eine
Stellung in ber
SBeltcreatur
ber
DJit'tte
jrffdjen
bem
Statur*
unb
et'fterreicr/e,
unb jroar
Vermittlung
betber, aufzeigen
9J?om6mu3 unb feine Xrtcfyotomte, 2)ualf3mu 311, unb frwahr, tt)enn er t)eute
ein*
ba 3eitleben
iviffenfcr)aft(ic&en Mirena
weniger
aU
antt'qutrr,
216er rvrbe er
ffe
felbft
mefjr vertreten?
2)en
) los, ut,
32
ange-
quia pecus est animal irrationale atque mortale, angelus autem animal rationale et immortale, medius homo esset, inferior angelis, superior pecoribus, habens cum pecoribus mortalitatem, rationem vero cum angelis, animal rationale mortale." De Civ. Dei IX, 13.
33
)
So
.
fagt
j.
33.
nnemofer
2)er
Statur k.
ai
35 S. 65):
eifi
eine
ift
,
immaterielle
mit bem
unb
fein SBefen
Vernunft."
2) er eifi,
belebt
im
irbifcfyen Stoffe,
Organismus
entfielt,
freierer
lenfraft
.
unb ben %tib als Statur fubfirat in lebenbiger in^eit enthlt." 151 @. 415. 2Bir bjaben bie Seele nie anberS als bie im Seibc tfjttge unb on biefem bebingte eijleSfraft anjufeljen ." S. 416. 33on 5tuSbrucf Srceifen ruie gttlicher 23ernunf tan tl)eif; Obern auS bem SDcunbe otteS, ber ;$ugfetcf) bie gttliche 2Befent)eit mit ein* fl;rt in baS benbilb u. bgl., fei? t)ier abgefetjen. < einrotty (^n* t^ropol. 2. QlufL ic. S. 471) nennt ben eifi ein befonbereS lieb unferer Seele, ober befiimmter ein befonbereS Softem in unferem pfty* cf}tfcr)en Organismus." fet) enm at)er ($f$?ct)ol. 2. $lufL k. .6 <S. 21) ufjert fta): 5BaS bisher in ber^fi)cbo(ogie buref; eifi bejeicfc)* net unb ber (Seele bergeorbnet rourbe, ift nichts anberS, als ber reinere
, :
Xr)eil ber
Seele,
infofern
fte ftd)
Urbiiblict)e beS
ergeben ftrebt
real;*
bunben
ftet)
bem
eibe,
egenfa|e gegenbergeftellt
roirb,
2)ie
(Seele
getrbtere
barunter
ju verfielen.
fDuatiSmuS
geroifi;
220
t'ft
unb
erfyaltenbe
glauben machen, ba
oon
fyabe
2tttful)r ,)anbelnben,
abgegangen
u )',
benn biefe33ilbung
el)e er
f)atfid) ber
^auot?
(Selbft*
lote
otogen, nod)
Sorben
t'ft,
tu
bettmjjtfetynS gerufen
fte
rool)t
bem organtftrenben
Diatutprincipe
35
unb
j,
allein
3uft'nben."
in befonbetet fettleibiger
:
mann
34
in feinet @d)tift
)
Q3eftanbtt). be SWenfc^en k. 23amberg 1846. i,3m [leiblichen )rganiSmu be Tienfdjen fann eg nid)t ber
eift
fefyn,
cn bem
unftteitig
bie
Belebung be3
etjletcn au3gcl;t
.;
fonft mtifjte
feine ertfd)aft,
fein
dominium eminens
au3net)mcn,
als
<S.
fung
fiel)
noblet
leibet
bet aft
ift."
QBte bet eift baS allein otga* 287. nijltenbe Sebcn&prinrip be orpcrS atbann mtbe bet eift fo mannet eitlen 2)ame t)eutjutage ftd) gtirif fd)on ein fd)nete3 2Intli , aI3
untrer
Sanufpfe k.
mcld)e3
ff e
fyabcn."
ucftigl,
b. 1850 B. 159. 35 5lurt) bet entfd)icbenfte SPcatetialift fann jtvei Styfleme on ) efe|en im Kenfdjen nid)t erfennen on benen ba eine bem tpct ba Seben gibt, baS anbete ben erhabenen Sau bet menfd)Iid)en Jtennt*
9?otl)menbigfeit b.
>ffenb.=2)eotal
je.
,
niffe auffhrt."
23
on ftetten
Jcj
Stitttg.
u.
$6. 1828
36
)
3n
(Sinljeit
bet SBitfungcn, mie bet eift unb bet $tpet bc 2Jcenfd)cn in3befon=
bete
nur in einer otgamfd)cn 93eteinigung ju beulen, in trelcr)et ein 2)ualimug fcon (tfd)einungcn unb efe|cn ftd) lunb gibt, bie ftd) mot)l gegenfeitig bebingen, abet irefentlid) oig untctfdjeiben nad)
Snnemofct
. 59.
eift in feinet
eigenen, tine
tat
^ug(eid)
oon ber Statut, in feinet @ubftanj= fo alfo aud) ^tineip^in^eit unb Smmatetiali* 9Bie ein ^tineip be matetietten Seben fen fnnen ?
93ctfd)icbcnl)eit
qualitativen
eift
pfytyftfd) ttiitfen
aBegriff."
@ d) eil in g,
!nne, bafon l)abcn mit aud) nid)t ben getingften Sbeen ju einer ^l)iIof. b. 9lat. jc. @. 56.
aud)
221
ift,
wenn
er
feiner
felbft
bewut geworben
Vermag
er mdr)t
nur an ber primren tBilbung beS SeibeS feine Sfenberung mel)r vorzunehmen, fonbern er mtf felbft bie (Sntwirfhmg unb SluSge*
ftaliurig beffelben fo vorficr)get)en taffeit,
wie
fte
eben
ncier)
ben 5^a
turgefef^en i>orftdt)geI;t
9)iacr)t nie
unb
er
vermag
unb
unb
vom
%eibe
weg*
mag
fo ernft
unb
frftfg fetyn.
<o Wenig
vom
fo
von
ifyi
abhngen, ober
nicr)t
er lnnte bocr)
bar
fetyn,
wenn
eele fubftanjielt
fo
er felber
er
mfte
bavon, ba
um
feine
wre.
SBre
er
er bereits
war,
abgefeiert
nocr) et)e
bodr)
jum 23ewuftfei;n erfd)loffen werben ift, wenigftenS von bem Momente feinet elbftbe*
er
um
biefe
Zljtiofeit als
f)tigfeit,
Sltlein ber
feiner
unb ber
leibliche
SebenSproce
ift
fo
wenig
ein
Moment feine
barauf aufmerf*
er ntct)t jufaflig
fam wirb,
als ein
eines
er oft
unb wenn
er
reflectirt, er
benfelben
ifjm
von
37
Sa
)x>ie
Welche in bie ) 2)ie Gsrfrt/einungen ober itraftu erungen fem on ir)m ausgeben erfat er aurt) lieber au ftrt) aU bem Otcal* grunbe ober Setyn, unb beft|t ff) im lebenbigen etbftbcgriffe be 3n bem groen D^eicfytfyume ber uern (b. t). ber Statur) e* Sd). benSformen geroatjrt man, fagt untrer 23orfrt)uIe H.Ql&tt). . 338, bie innere Qlrmutt) be Scbenprtncip, b. t). bie Negation ber $retr)ei t; fo rote umgefetjrt: in ber ^retr)eit beg eifte, fraft toelrt)er
,
er
fiel)
mittelbar gtoar,
aber bort)
ftrt)
felber
aU runb
aber
aurt)
ba=
burrt) gugleirt)
Ott
Stcirt)
ba3 allein
mte
er
o r
ganifirenb
eift aurt)
ttffe,
JDenn ber Segriff beS elbjtbcroutfetyn fobert, ba ber roa er roirft. Qlflein ber eift r)at weber sin unmit-
be3 ^rper
telbare SBiffen Pon ber eftaltung unb bem 3Badj3t$um nort) Pon bem Vorgnge ber ffierbauung beffelben,
,
Wenig
er fubftanjfeH
222
[elfter
ift,
ba SebenSprincip be Sctbcd
wirb
eS
wenn
in biefeS
Strungen
eintreten,
wenn
abnimmt, immer
pfammenbrict)t,
fcJ)wcr) er
unb
fcf)wd)er wirb
nnb
ju(et Pltig
nnb
unb
Jtraft
Mo8
jufdjauen
muf,
Reifen $u fonnen.
%$aU
princip be menfcpcfyen
fa#e $nodj> IjtnjWBetfen, baf wtjrenb beS SebenS baS Mens* %bc$ nicf/t aus bem eifte ftct; erhlt unb ergnzt, n>a8 Wof)l fetytt mte, Wenn es ju biefem als Wie baS
fiebere
311
Stil?
gemeinen
fict)
39
),
von ber innern 93eroegung bc 93 lutea, ein SBiffcn ^icoti nur burd) ben @ct)lufi Vermittelt. 2)emt fo tennt er ben 93er* bauungSprocef, b. r). ben (Stufengang ber Qiffimifation ber genoffenen (Speifen nict)t buret) 93cobaa)lung unb unmittelbare OB at)rnet)* mung beS eigene n, fonbern nur buret) 93eobact)tung cineS fremben 5)er eifi organifetjen SebenS, n'mttct) ber QSioifectionen. Von gieren. roeif? ftct; auet; ntct)t als Itrf a et) e von ber 93crbauung, bennfonflirrbe
noct)
ifl
fte
frbern
um
feine 3)entarbeitcn
fe|en
felber
fnnen. ^a^u gefct;iet)t bann bie @m't)rung im S et) laf e ot)nc fein 93ett)uj?tfefyn, unb meiftenS fogar mit befferem ebeit)en. )er eift tarnt bat)er nimmer baS alleinige orgauiftrenbe
31t
,
SebenSprirtcip beS Selbes fetyn." Bucfrigl a. a. D. <S. 158 f. 39 Uebert)aupt jeigen ftct) QB'rme, (Sfectricit't unb ict)t )
auet)
barinnen bem SebenSprinctp ber Seele perroanbt, bafj fie ebenfo rote bie* feg baS cbeit;en beS SctbcS frbern , ober boct) bie (Seele bei biefem
9ert ber befta'nbigen rjeugung beS etblict)en
fluten.
aufS
tr'fttgfte
unter*
ict)t,
2)enn roenn
allein bie
auet;
roeber
9Srme
noct; (Slectricitt
unb
fr
fict;
nact) itjrer
Qlrt erzeugen unb geftalten tonnen, fonbern biefeS berall buret) bie, jebem Von irrten anergeugte, bilbenbe Seele gefct)ict)t fo rorbc bennoct) biefe inroot;nenbe Seele it)r QBirten auf ben Seib balb aufgeben muffen,
:
roenn
nict;t
Giectricit't
fmen.
von
ben eigcntt;mlict)cn, tlimati* fet/en Unterfd)icb ber Abarten, unb jum t;cil felbft ber Wirten, begrn* ben. Qlber thtn fo roie jene elementaren SJtatuttrftc auf baS fort* bauernbc Sebcn gteia) ber (Seele cinjuroirfen vermgen fo lernten fie auet), glcict) ber 5Kaet)t ber Seele felber, ba be be ebcn berbeift)*
mertlict/e
Moment
einprgen,
roenn
fte
ren.
lict;
2>cr 93li^ ober ein fiarler cleltrifdjer Sct/Iag tobten eben fo plfc*
aU
ein
S"urct)t,
be
ornc.
5lflc biefe
Ucbcreinfiimmungcn mact)en
noct) ctroa
5Xf;e(fprtncip v*on biefer ftc^
SJc"
223
ftct)
,
nab
e ift,
p ber gefammten 9t a tu r
nur mit
2113 einer ber fict) al ^rinci $u erfaffen. rnbe aber gegen bte fubftanjiellc (Stnl)ett on Seele gewicv/tigftcn unb etft ftef)t nocl) auf bem ftttltc^en ebicte bte Sfyatfacfye ba,
ber SBeftimmuug:
50tact)t
bem
Oetfie gegenbertritt,
unb on
itjm feine
3uftimmung ju ben
er nic^t feinen
if)tt
wobei, wenn
Primat ber
macr)t, b.
ift
t).,
fte
geltenbmacf/t, ju
fte
bann ben
irrigen ber
geltenb
tr)n
bem
ercr)tlicf/ftenSflaen fjerabwrbiget. (6
^fetfcr)c
ber
ft im SDh'fbraudje
orbnung erweigert
feiner $reif)eit
Ott
feine unbebiugte
Unter*
l)at,
Siatur grnbete
',
ift
ba$ jener
&amtf
Welchen
cfyen
lato im
unb wel*
fyat,
ber Sttooftet
Paulus
im DWmerbriefe
ber
fo
waf)r gejeic^net
ft fubftan^ielt bte Seele fetbft wre, feltfamer 2Beife ein anrpf be fte$ gegen ftet; fetbft Wre 40 j, unb jwar in ollem wachen 3nftanbe, in flarem Selbft*
bewujjtfetyn beffelben, nict/t in einer 5lrt bort SSerrtf tfyeit,
wenn
worin
er
fonbern e
fte>t
ifym
bem
wuften
lautere 2irf(ict/feit,
woraus
er
entweberafS glorreicher
f)erorgel)t.
unb berartige
bem
iubem
er
m'ct)t feiten
Suft ^eigt,
alte
<Sct)ubert
a, a. ).
II. 33b.
113
40
f.
tnSbcfonbcre Dr. 3.
3ucfrigl,
erbent*
lieber
Dffen*
tarunginoral unb
it;r pt)ilofopt)ifct;et
mann,
muS,
einen 33ertr)eibiger
@tanbpunft ic, gegen Dr. %$vl* be3 alten unb egner be neuen >uali3=<
t)ett>prger;oben.
eine
224
om Sefen
be6 etfteS
ergebene
II.
") untrer,
reellem (93orfd;ule
@. 62) @t.
Qtu-
bem
at (I2lbtf).
@. 294 ff.) unter Qlnftjrung einiger teilen auS ben Schriften beffel* Jen auf biefel (Sdjroanfen tyingerutefen. (Sine nod) merfrorbtgere teile
aber
ift
folgenbe:
lllud vero
nostrum
quod
in
actione
corporalium atque temporalium traetandorum ita versatur, utnon sit nobis commune cum pecore, rationale quidem est, sed ex II a ratlOIiali nostrae mentis SBi8>S&ftlltift qua subhaeremus intelligibili atque incommui
,
tabili verilati,
tamquam duetum
est.
et inferioribus traetandis
gubernandisque deputatum
Sicut enim in
oranibus
simile Uli, nisi detractum de illo in conjugium formareitamenti no st r ae qua supernam et internam consulimus veritatem, nulluni est atl usum rerum corporalium, quantum naturae hominis satis est, simile adjutorium exanimae partibus quas communes cum pecoribus ha-
Et ideo quiddam rationale nostrum, non ad unitatis divortium separatum, sed in auxilium societatis quasi derivatum, in sui operis dispertitur officium. Et sicut una caro est duorum in masculo et femina, sie in tel lectum nostrum et a c t io nem, vel consilium et exsecutionem, vel rationem et appetitum rationalem, vel si quo alio modo significantius dici possunt, una mentis natura complectitur: ut quemadmodum de illis dictum est, Erunt duo in carne una; sie de his dici possit, duo in mente una." De Trin. XII, 3. Semerfengroertt; ift aud) noef; ba{j 3lugufHnu, nad) ber oben <S. 202 f. $tnm. 5. 6 gemachten Unterfcfyeibung jnnfdjen homo exterior unb homo interior, jum ueren flenfcfyen nicfyt blo ben
bemus.
,
pffyct,fcf/e
Seben rechnet,
roie
ber Genfer)
corpus homo exterior deputabitur, sed adjuneta quadam vita sua, qua compages corporis et omnes sensus vigent, quibus instructus est ad exteriora sentienda: quorum sensorum imagines infixae in memoria, cum recordando revisunlur, res adhuc agitur ad cxteriorein hominem pertinens. Atque in his Omnibus non distamus a pecore, nisi quod figura corporis non proni, sed erecti sumus." L. c. cap. 1. lieber ben oben erroalpn' Discordia ten Sibcrflreit jroifcr/cn S'Ictfd) unb eifi uert er ftd? modo quae est in spiritu et carne, pro concordia laborat Spiritus ideo laborat', ut caro cum illo coueordet. Quemadmodum si in una domo litem inier sc habeant vir et uxor; ad hoc debet laborare vir, ut dornet uxorem. Domata uxor subjugetur viro: subjugata uxore viro, fiat pax in domo." Senn. 152 de verb. Ap. ad Rom. 8 n. 4.
mit bem l;iere gemein
J)at:
aber
225
31t
um
ftdj
fnuen, fn'nberte
,
il)n
einerfcit ber
eelenbuatimu ber
9ftanicr)er
elcr/en er,
unb
fyauptfcf/licr) ber
Mangel
Slllein
c^roerpunf t
roofiir
auet)
Worten
noef; nicr/t
cd fei*
ba 6cr)anfen un*
3eitgm
feft
irb
er
ber gefunbene fo
e6
bem bfen
ju erblu*
SBillen fdjer erben irb, gegen ben tacket ber 3bee auju*
[erlagen
unb roenn
er
agt,
geroifj nie
or)ne
ftet)
ten" 42 ).
SU fyaben, gebhrt
bem
untrer
felber,
b.
I;.
unb untrer
ben Senfdjen
93erf)ltniffe
a
311m
lieb in
im ibeegemfen
3bee aber
liegt
an^en
2)ie
im gttlicf) en
unb
9?icr/tidi), beffen
in biefer 23eu'el)ung
gttliche 9?icr)t*
fcfjon gefagt,
ba baS
ben
(6
gtt*
Xernar
bie
SBeltcreatur
ein ubjectSglieb,
unb
ein.
britteS
lieb,
elcfye Subfect
unb
>bject jugteicJ)
enthalten mujj.
arb
im
inrung
(ftelje
iv>e
nmtief)
efentlicr)
felbft ift;
bagegen im
zbtw eil e
9ftcr/tid) ift, b.
unb egen ber Affirmation ber Negation bie SSefeng* 6ubfect unb )bject im SBefengegenfafce
auftreten muffen, ber cift ai$
auef)
ober
im
fo
unb
begreiflief),
warum
ubjectglieb
gttlichen ubjecte
42
baS eifterreict),)
je. <.
Mo 8
fBeteflttn'
!j.
afhnafcl
476.
angauf,
15
ttgleicr) Sftatur
226
ba
i% unb
Objecto glieb
be
in ber
eltcreatur,
etnl)ett
ubftanj*
gttlichen
gegenber ber
I
unenbltdjen
2Befengflfe
eibftobjecteS baS
weit,) b
o8
9caturreid), Inbegriff ber gefammten Krper* unb nict)t jugfetd) etft ift. leicfywie nun 91 a t u r
,
aber ba gttliche
bitrdj ein in
ject
3$
tn (Seiner elbftfubjectobjectwirung
gefcfytoffene
ttjre
ift,
nur ba*
einem elbftbewuftfetyn
bajj
b*
einem 2)ritten(@eift), Welches wefentlicf; 23eibe felbft ift/ unb barum wegen ber abfoluten SefenStbentt jttnfcijen ubject unb Dbject, mit bem ubjecte unb Dbjecte im 2efen nur wieber Doli*
auct),
fommen
t'bentifct) ift:
,
ebenfo
mu|
aucf)
bte
bamit e$ ein in fiel) gefdjloffene fety, in ber *ofi* tion etne dritten, worin bie beiben anberen lieber im JDualtmuS ifyrer ubftanjialitt i|r e einbeittic^e Serbin?
licfyeS 9?icr;ttcl)
;
bung
ftnben,
erhalten,
Genfer).
Otebefetyn,
3m
fann bafyer on einer SBefenibentitt gar feine weit bte lieber, on betten in i'fjrer Slnttttje er bie tyntfyeS ift unb jtt fcs?n befiimmt ift, fr ftcb wefentlicfy twn einan* ber i>erfc)teben ftttb unb r>erfd)ieben fei;n muffen. Siegt e nun aber bereite in ber gttlichen Sbee beS Kenfdjen, baf ber 9J?enfcfy bie
trlicr)en SIntttljeS
twm
j.fe^n f)at,fo muf man alten S)ualt8mu3 fagett, bajj in iljm ber93?enfct) rttct)t al
2)enn nimmer ift ber Sftenfct) bie tyntfye erfannt wirb. i)ntf)e6 twn Statur unb ei\t, wenn er iwn ber Statur nur bie
Materie
ba
unb
nicfyt auct)
ba
43
ift
n,
fonbern
jitgletd)
Seben
), bei
43 3n ) cfyubett a.
tiefet
a. 5.
Sotm (bem
@. 122,
ift
tttgebanfen
beS
ScfypfetS)," fagt
Seele,
bie
fagen
welche
auS
it)tet
djpfetftaft r)etotger)en
tfe bctfelben, tf)m tton
jnm
Seibe Werbe,
(Stbmann,
g.
tein
t
pfi)cf}oiogifcr)eu
,
ttntetfuct)*
ungen,
b.
b).
btejenigen,
lt>el)e bie
tein
,
tyfyfyt
S5ejtet;ung
etfjebUdjcS
CRefuttat geben
3RcfuItat
ba6en
fnnen,
ba
ff e
bie eele
Welche,
ift,
btaucf)cn, fein
%coqiot6v
:
aU
ift
um
on
einet
unttd)ttgen 23otauefe|ung
5)ic
@. 77
bet
in biefet
39ejtei)ung nl;et
Seele
et tft bie
nidjt ^InbeteS
all
3^^
beS
Organismus, unb
nente
3^^ bejfelben,
93e^immung
beS
imma= OtganiSmuS b. .
fotl.
227
il)m aber ber et'ft bte teile be 9?aturfeben be@ ^etbe ertrctett
Slbcr Wie
im alten JDualimu
ffi nt'cf)t
Minus, fo tft er auet) nact) wegen be Plus; beim ein et'ft, ber m fernem Sefen mgletcr) egctattc imb am'maltfcfye Sebenprt'nct fft ifi ntcr)t et'ft 44 ), unb e3 tft fem 3>wtfet, bafi ber alte JDualttmi buref) btefe ungefdn'cfte 93ertt)et'Iung bem Natura-
23cftanbtr)etle nfdjt Statur
megert be
et'ft
(einem anbern
33cftanbtl)et'le
Itmu fei SJorfdiub getet'ftet f)at. 2)te feet jener 2luStr)eflung tn fljrem angestammten Recr)te erflle Statur r)at ben tl)r gebhren* ben 5tntt)etl juritct geforbert , unb, tote ed tm Itebermuttje ju ge* fernen pflegt, fr tl)re btfjer erlittene SSerfrmng nunmehr ntd)t
mt'nber iDtberrec^th'd)
an
ftd) gertffen,
fict) t'n
tft,
fo bafi
feinem
er,
en
angegriffen,
eimg,
ftel)t.
ju einer
Mofen ugabe be
ftactygcbornen gemacht,
nbftanj
ju einer btofen
^otenj
ntfyer war
Inlett ber Serfnltdjfeft be Stengen fr bte (Speculatfon, unb pt bte richtige (Srftrung ber mannigfachen (Srfcfyet'nungen be menfepetjen SebenS 45 ) rofeber
et'ft tn ber
unb
bag
benimmt
ijt.
2Me Seele
ifi
um
ben treffenben
angetegtift
9lubrucf or^te^en, fo ifi bte Seele bie 3b e e it;reg eibcg, b. t). ber ebanfe, roelcber ber Set)pfung bc eibc3 ju runbe lag."
btefe
unb on Selb unb (Seele aue^ubrcfen nur ju biefem 23el;ufe gefet)iet)t t)ier bte Berufung auf (Srbmann benn it)m ift ber eifi nur bie r)5t)ere (Sntnrieflung ber Statur" als )r 3id unb jugteict) @nbe (f. <S. 42), fagt er <S. 82 unter Qtnberm: $ein
3 u f a minenget}tigfeit
tlm
oljne Seib
ftet)
Snnere unb
5leufje=
Seele) bie 3SoHenbung beffen roo^u ber eib angelegt (bie (Sntetect/ie feiner als ber vXr[) , fo ifi er
noct):
unb bemerft
QBenn
fle
(bie
ifi."
3nctrigl
(Seift
a.
a.
).
(S.
roelct)e
(Seele
unb
einer
unb
baffelbe eben^rincip
jugtet) eift unb 9?aturpffycr)e , Vernnftig unb unernnf* tig , frei unb unfrei, perfnlict) unb un$ erf nlt et), unfierb* tict) unb fterbtict; fe^n rorbe." 45) enn rbmann a. a. >. <S. 40 im uatimug eine Sn*
confequenj ftnbet
al
eine
,
bei ber
man
flct)
um
fo
Stenge roict)tiger Probleme ^) ber bualiftifa^en 5lnftc^t gar nict)t ober bo et) nur t)ct)fi gelungen gelst werben tonnen: fo tarnt unb mufj man i^m bal ^ugeben om alten 2>ualiamug , nict)t aber ipom
f)erjuftelfen
,
228
er einerfeitS
inbem
imb
ber 9?atur gab, ir>aS ber 9?atur gehrt unb ben et'ft, fo* lange es als au )tn gehrig betrachtet roarb, bod) nur iberfpruct/ brachte; bann aber auct) anberfee ben et'ft ebenfo in feinem pr*
ftc^[ei)n erfate.
roid)*
tige neuere
Dualismus
an
taubenmaier,
ftcr;
roirb
ftc^er roefterfn'n
Seantroortung ber fragen ber ben eneratianiSmuS unb (rea* tiauiSmuS unb ber baS commercium animae et corporis er* leichtert roirb, nn'rb aus bem 9?ad)folgenben erhellen. Stber um t>or bem (5ct)luffe biefer 5lbtt)eilung normal auf SluguftinuS prcfyufommen, fo muf? ju teuer ber 2Bar)rl)eit gefagt werben, baf , roorauf fd)on oben @. 145 2tnm. 18 unb . 148 2lnm. 20 aufmerffam gemalt roorben ift, fein tiefer et'ft bem menfcpdjen
%dbe
bereits bei ber urfprnglicfyen cfypfung. unter ben brigen 9?aturibeen in ber allgemeinen ^aturfubftanj eine eigene 3b ee,
alfo eine
eigene
ix>elct)e
forma principalis,
eine
eine
eigene ratio
caussalis,
perfennt,
alfo
eigene
bilbenbe
unb
erljaltenbe
eele
aber mcr)t befmmt ift, mit bem %eibe fr ftcr; ^u fetyn, fonbern nur in SSerbinbung mit bem eifie j?u fei;n , roeil ber SRenfcr; nid)t bloS -ftatur, fonbern and) eift ju feint beftimmt ift: unb baS ift im principe frroafjr mel)r, als genug. 3u erlangen, baf SluguftinuS biefen Dualismus aud) feilte burd)ft)ren follen, rore nimmer billig. 9J?an rocif ja auct) auS gar tuelen anbern glten, baf bie 5u?ertfct)f)ett oft bie fragen anticipanbo ftellt,
bie fte erft nact) 3af)rr)unberten $u
beantworten im tanbe
ift
neuen.
@o
f.,
rote
man
int
2ftenftt)en,
fagt
33onftetien
a.
a.
O.
@. 207
feit
,
$roei Srincipien
annimmt,
>te
SebenS*
bem
bie organifdjen
SGBirfungen jufamroenlaufen.
,
)t)ne bie
QInnafyme be materiel* len eben3princtp, in bem fld) alle [Regungen beS organifcfr/en Scben concentriren, unb or)ne bie $tnnar)me einer getfligen tunbfraft, au al ber allem gei* rr>elcr/er attc 93eregungen ber eele" (b. . be6 3d? ,
Unterfct/eibung ber beiben ^3rinctpien
or)ne bie
fgen
ift
fcergl. . 259) (fronten, unb 93erroirrung im 3Kenfc^en. <$abtn nir^t alte prad)en 9Borte fr fte? 9ted)net nun noa) bie 9Bcc^felh)ir?ung ber $roet runbfr'fte, ber p^r;ftfdt)cn unb ber geijiigcn unb i^r roerbct attt
atteg ftinfhrnifi
SBirfungen
erfl'ren
rnnen,
nnlcr)e
bie
(Sint)eit
beiber
^rincipien
barjMr.
0Hapl)t)fifd)e
be
tmii^en
3Itigtift hm$+
SSon
5.^)
fycofox ^rtngrtttf,
te^an
ia
bt be 8cueitfftfoer*@tiftef gu @t,
5Pfj{(ofo|>ljfe
am
f.
8i)ceum
Slug^buvg.
Brette
2lfrt
Rettung.
art flUtnann'fdjen
33uc^anbtung.
181
Ijauptflck.
5J3r'eriften$tet)rc
(abfolutc
bic ab*
2.
233.
Heber bie
relative $reriften$*
Ieb>. 239.
.
3.
Ueber bic Wetempfotyoff. 241. ^\ugu|liu's Hrtl)eil ber bni enerattantsmius unb Creatia-
ntsmus.
S. 249
Scfyroierigfcit bei
bei
Mangel an
4.
257. SBunfct) nact) 33e* 258- Hinneigung jum enera* ttanigmuS. 263. Unterhaltung mit einer bejtimmten ntfcfyei* bung. 264. nt|d)etung ber biefe jfrage nach bem neuern Dualismus. Unmgltct/feit einer ntfcfyeibung hierber nact; bem alten 2>ua= IimuS. @. 267. Un$uretcl?enbr)eit be eibni|'fct;en Q3erfuct;e3, beibe Qlnnar)men au^ugletct/en. 269. ntfcrjcibung buret; n*
entfet/etbenben Stellen ber
grnbung be (SreatiantSmug.
i$et.
273.
IV
6t|
.
gaupiflck.
ber eele.
1.
2.
3.
ehre besJUterthums hierber. >emornt, Strato, Gsraftfha* tu8, <eropt)ilu, $armenibe3, pifur, Stoiber, 2)togene8, m* pebofie, ^tj&agoTS, $fato, $lriftoteleg, (Sicero. S. 279 282. cSlugu^in' Jlnft4)t r}eitroeiferQlnfcr/lu an QtrifioteleS unb an bie $Str)agorer. .283. >ie Seele im ganzen Krper ganj. 288. )er eift al $oten$ ber Seele im Raupte unb im <erjen. 290. >i bes (J&etjles. S3erouptfe!.)nform ber Statur unb Selbftbe* hntfitfetyn beS @eifte3. S. 291. 2)ie Seele 2Bol;nung be3@eifieS. 292. .ftopf unb er$ ber Ort ber ^'tigfeit beS eifteg. 292,
V
Secfyfeittmf
.
$Jauj>ick.
ttnfctjen <5eele
ung
unb Setb.
1.
merknmrbtge J?lnnahmett unb Crklrungaoerfudje. SSegriff >on 3Bect;fetrirfung. S. 295. Systema influxus harphysici causarum occasionalium 296 298
Jjtaril'd)
S. 308.
baren Sirleiu be Setbeg auf bie Seele. 309. 2>ie Seele allein baSrirfenbeSPrincipimSeibe, 310. 3lnnab>ebon2Jcebien. 313.
IV
<&.
3.
HJiiriiijjunfl liefet
Jftaqe
Itamus.
(Sine
SBect)fel.tfung t)at
unb
ober
Harmnia
nur Sinn unb 93ebeutung 317. (SinePraeformatio praestabilita anbetet 2ltt. 320.
VI
Sefyre
er)te
.
|j)auptck.
grcifyeft.
Don bet
menfct;Iict)en Steifeit
im ungemeinen.
1.
^urbemerkuna,
329.
.
bejflltd) Der erj'djtcbenen pefitmmuitflen bes Begriffes btr J*reihett tu ben &d)rtfteu ;2Upfltn's. @. 325
2.
QiKgeineinfte
bet
frrei&'ett
<5.
aU Vermgen. 330.
SBatjl.
.
332.
Stett;eit beS
3.
^Itrr^altnif? 3Uiifd)t*u
bem
Sfkcr;
.
jjttrfjcu
UJtfrtjerujiflVn.
Surfet. 342.
4.
<. 349. 9?otf roen* 353. Qlufnafme bet Statut in bic grei^eitprobe be tltmenfcf en. 355. Sveifeit aU Vermgen. 358. Srvet^eit bet SBafl. 361. -^etfofiebenf eit bet 9?otfrucnbigfeit bet Setzte (Salin' on bet Qluguftin'g. 363. gteif eit ber 5Baf I. 369.
unb
eretiftigfeit.
5.
clfttjlidjkett c9 Bfett.
6.
@. 379. 2lnftcft bc Seibnifc. 385. 9^ac^ QtugujitnuS bie SWgltcf fett feine mit bet nblic^fcit bleibenb erbunbene. 386. S)et SBifte bie causa efficiens bejglicf Utatur bes pfen. <5. 389 bet Janblung al$ folefer bejg'cf bei 336fen an eine causa deficiens. 390. 3)aS negative Moment bie ftet)
be cnblicfen eifte' and SWcf t3.
$tii?ation. 392.
d)er.
.
aU
fol=
396.
7.
^inblicf auf feinen S.400. Unfterblicffeitbe SeibeS. 401. 3}etfct)ltmmerung butcf bie<Snbe utjebct$8ejicfung. 405. ob bet efammtauSbtucf fr fmmtltcfe Solgen. 411. Solgen bc=
iitfptitnglict)en3uftanb.
jglicf bet Steif cit. 412. J*ufianb bes Jltenfcfentjefcflecftes in /olc ber i&'nbe bes
8.
<attmtsmenfd)en.
bie
roirfltcr/en
(Mbef. @. 420. SBcfen ber (Srbfnbe. 423. urccfynungberfelben. 426. SBcifcbellebcrgangeS vorn Stamm oatet auf bie iftacfyfommen. 427. Untetfd) eibung greifd) en culpa unb reatus. 437. (StbfcfuTb eineroitflicfe<Sd;uIb. 439. Sug nung bet (Stbfcfyulb oom cneratianiSmu unb rbfctjitlb nut
,
443. Gtbfd)ulb
bei
tnbctn getauftet
446
^wtgtfV^tta
Wetten
i.
Beantwortung
in'
von ber
2lnftcf)t
unb ber ben primitiven Urfvrung ber Seele ab. Genfer, roel* enveber von Vorneherein mangelte,
vom
Nam
nisi credidefitis,
tauben lieber verloren ging non intelligetis" , roe(ct)e aber Von ber von ber SBurbe unb (ixjabcrjet.t ber menfcr>
cr)riftlicr/en
tfyeimu
au
ftief/t
au3@ott
fe^n
emanatiftifcfyer *|3an*
ein Setyn
feigen
bualiftifer; er 2)et3mu3
unb
fann
von einem Sterben ber Seele, im ftrengen Sinne beS Sorten, feine $ebe fetyn. 3rt beiben fllen vr er i fren bie Seelen
im
ber
fubftanjtell, unb baS f. g. Sterben heftest nur in SSerenbtic)ung unb Snbivibualifirung; im teueren (u bft anfiel l unb inbivibuell jugleic^. biefer^r* eriftenjlefjre, ive(cr)e ?um Unterfdn'ebe von einer fvteren -
erfteren
Wt
relativen
eine
SJJetemvf^ofi
an^auf,
Ij,
tiefen Setytt,
t'm
230
ftcr)
retnett gtt*
nnb
nn-
anB einem
gcttJtffen richtigen
fal),
ba folgen Seelen,
fonbern ba
jur
trfe fr ir)ren SlbfaH i>on unb jur 23erft)nung mit bem q? ticken juoor einer fcielfacfyen unb tangbauernben Reinigung ficf> un*
ter^iefjen
liftifct/en
muffen.
(Sbenfo
bie
erachtete
man
Sdnilb jener juoor reinen Seelen, roetcr^e in ber @emefnfcr)aft mit ott unb bem rtlichen lebten, unb, buref)
JDctmu
irgenb ein 23erget)en anB bfefer emeinfe^aft gefallen, jur Strafe
bafiir in einen
ju
Wkn*
in ber
3n
biefem an
ftdj
ftet;
richtigen,
unb
r)at buref)
lebenbig
unb
frfttg fym*
unb ber
Steinigung
griff
man
nuit in (Ermangelung
einer befferen
3bee on
Reinigung unb St)mmg ju ber SSorftellung, baf Seelen, relcfje reinigen, unrein au6 bem Zeihe fc^efben, jur Strafe, unb um ftet)
fo
lange fort,
MB
fte
bem
Sfutritt
Zeihe
Mb
unb
9lrt iljrer
Sitten, in einen
anbem
1
).
$lato
aU
ber 'gi)Otifd;en
ptytt)agor'ifd;en
eb)re
ber
Seelcivanberung
ebtaud) gemacht,
litt/feit
einem SKtttcl ju feiner S3cnKi6fr)rung fr bie Unfterb* >afj er fr ftet) oon bem Sen ber fnbigen Seele nad; biefem rbenteben einen reineren 33egriff t)atte, erhellet au3 $ l; b o n 114d, ioo er fagt, ba bie Seelen nad? i^rem ^ludtrittc p. 113d
aber met)r
ber Seele.
aud bem Krper buver) ib}ren 2)'mon an einen befiimmten )rt in ber Unterwelt gebracht werben. 3)afclbjt ftnbet eine 5lu3fd;cibung berjeni* gen, roelcr/c fd)n nnb r)eilig gelebt Ijabeu, Don benen, roeld;c nid;t, fitftt.
(Srftere
fommen
roieber
t)erauf,
gionen a\3 in
ftcf?
if;re
reine 53cl;aufung,
unb gelangen in bie berirbifcfyen 91c* unb biejenigen unter it;ncn, welche
gereiniget tyabcn,
fommen
in norf;
fernere 9Bol;nungen, loo fte fr alle fnftigen eiten ol;nc Seibcr leben. 3)ie Ruberen Werben unten gurcfbctjalh'n, unb it;r Soo ift yerfcfiieben, Sene Seelen, ivcld;c ie nacf;bem i^r Scben auf rben befd; ffen War. einen mittelmigen Sanbcl gefhrt t;aben, femmen an einen >rt, tro
fte i(;re
Vergebungen abzuben
l;abcn,
unb
n^o itjnen
il;re
guten
.'lljaten
aurt)
ju gut fommen.
Vergebungen begangen
djoft,
ftefyt
231
nun aber
bie
(Sdjoipfung
Wjre
gegenber,
m wel*
SDMuttngeu 311m
53orfdj)eiuc
geFommen
finb.
3n
Diiitfftd^t
aeternum, creavit omnia simul," Requicvit die septimo ab universo opere" b: In ipso cessaverat ab omni opere suo, quod creavit
Schrift: ,,Qui vivit in
ir*
Dens, nt faccrei"
bajj
bie
Seelen ur^
werben
ftnb,
(ie
in
Mxpex
gefer/itft
werben
Grins
anbere Sftemuna,
war
auffrben,
neratiaht'SmuS
burd)
tton
bt'e
Beugung
fortgepflanzt werbe
@e*
ift,
war nb
bie
baf
Beugung nur
l)at
ber
Mb
wirb
fortgepflanzt wirb,
ott neu
et'ngefdj ffen
(reatianimu3
fortgefefjte
Seele aber
aber
biefe
erben ber
ttoc^ t)ebar
ftnb,
ff c
gefturgt,
unb
big
OSerjettjung erlangen.
35ie Unr)eil=
bm
wo
Tlan
fommen
Oergletcfye auet)
r g
a g p.
523525 d,
Sotge ber $lnorbnung beg 2>tu3 t)at na d) bein obe jebe Seele in ber Unterwelt oor bem 3fttct)terfhu)le naeft (b. I). fo wie ffe ift, mit Ottern, Wag ffe t)at unb ifi) zu erfct)einen, unb eg ergebt ber ffe
gefagt wirb:
^Diejenigen, welche gerecht unb fromm gelebt fjaben, ge* bag erict)t. langen in bie unfein ber Seligen unb leben bort frei on liebeln in fcotliommener ldfeligfett; bie Ungerechten unb ottlofen aber wan* bern in ben Ort ber Strafe, unb ftnb entweber heilbare, b. t). folct)e,
,
Welchen bie trfe nod) jum ftujjen gereicht, unb biefe erleiben @ct)merj unb Sein ju iljrer [Reinigung; benn anberg ift eg ntd)t mglict) , ber
Ungetect)ttgfeit
loa ju
<xrcaXXdzTd-cu
Werben
ober
ffe
ftnb Unheilbare
unb
rgften, fcfjmer^aftefien unb furct)tbatften Uebel auf ewige St. 2 3Der 1. *>ieronfymuS nennt in einem feiner Briefe an )
Mar165
cellin.
et
Anapsych.
grage gerabezu
(unter ben
9luguftinifct)en Briefen
ep.
c. 1) biefe
eine nrct)Iicr)e,
16*
fiinbe leugnete/
bte trcfce aber
232
r>on ber
ftct)
an bem runbbogma
ben @enerattann3mn6
@rb*
fnbe
ren.
feftbfelt,
obne
ieboct) fr
roe(c)e
ftcr)
gu erH-
diejenigen, an
31t
bte
laubigen,
um
Setebjung unb
$uffcr)lufj
erhalten,
t'n
d)nnerigfeit,
biefer ftrage
unb fenbeten
felber,
ftcf)
geffanben
ftcr)
etnanber
ba
fte
ftcft
auf er <5tanb
gegenfettt'g
unb baten
um
ftittljeitung fotcBer
cbanfen, nxlcbe
3
).
Uebrt-
Utrura lapsa
Qtfrica
sit etc."
ftd)-.
on
<teronfymu3
unb ^ierontymug
ireifet fte
au3 an an QtugufHmtg
an: Certe habes ibi virum sanctum et eruditum Augustinum episcopum, qui viva, ut ajunt, voce docere te poterit, et suam, immo per se noslram explicare sententiam." Qlugu=
fiinu fdjrcibt bem ^ieroninnit jrd: Misisti ad mc discipulos, ut ea doceam quae nondum ipse didici. Doce ergo quod doceam. Nam ut doceam, multi a me flagitant, cisque nie sicut alia multa, et hoc ignorare eonfitcor" ep. 166, c. 4 n. 9, unb ber ebcrbringer biefe3 93riefe3, ein junger $riefter Droftu, ift e gleid) felbfl, rodeten er $u gleichem B^ecfe nn tt)n anfreifet: Docui hominem quod potui: qaod autem non potui, linde discere posset, admonui, atque ut ad te iret hortatus sinn." Cap. 1 Qlud) er Und fld) bei i(nn dlatl) erholen, unb ftcfy nicfyt fdj'men, n. 2.
felbft in
feinem
Qlltcr
nod) ju lernen:
Quamquam enim
te
multo
quam ego sum aetate majorem, tarnen etiam ipse jam sencx consulo. Sed ad discendum quod opus est nulla mihi aetas sera videri potest; quia etsi senes magis decet docere quam discere, magis tarnen discere quam quid doccaut ignorare"
n. ],
er
<ieronfymu3 aber
nnffe:
legt
gleichfalls
ba
vero, cum haec siugula lcgerim, Deo teste dico, quia usque ad praesens certi et. deliniti aliquid de hac quaestione non teneo, sed Deo rclinquo scire, quid sit in vero, et si cui ipse revelare diguabitur. Ego tarnen haec singula et legisse me non nego, et adhuc ignorare confiteor, praeter hoc, quod manifeste tradit Ecclesia, Deum esse et animarum et corporum conditorem." Apol. adv. Ruf. 1. II. pag. 214 d (tom. IL edit. Erasm. Basil. 1536). 3)em
e nid;t
Ego
Optatu
5lnfud)en:
tt;tift
flelft
jugleid) ba
Et nobiscum quod inveneris fraterna dilectione communica." Ep. 190 c. 4 n. 13. <Sd)on auS biefer allgemeinen
Kampfe gegen
bie
233
fcort
>t>o,
ber ftegretc^e
e(b im
S3eroet6
baf
fte bfe
ftrage
ftt
in er fa
er;
fat
),
unb fonad)
ftc)
nid)t b(o
auf
bie beiben
bamat
bte
grage
fteljenben 2(nftd)ten
befdjrnft,
fonbem aud)
aus ber
2.
2iugufHn'$
9?act)
llttfyeil
einer Steigerung
feiner Schrift
laffe eine
de
man
meinen,
er
^reri*
ifyrer
nm-
a. a. ).,
bei
bem fanget au
fnne
er
ftcf)
fr feine ber
ra'er 2fnftcr)ten
blinblingg augfyredjen
*),
^Inbeutung
$t;iu)f.
ertjeflet,
fte
o6erf(a'ci)li)
b.
VI.
i
t)I.
@. 369) urteilt, ba
Qlrt
,
ftte
bie Seele
nur
legt."
Utrum ex
illa
terae propagentur: an singulis quibusque novae etiam modo fiant: an alieubi jam exsistentes, vel mittantur divinitus, vel sponte labantur in corpora; (ex quibus quatuor opinionibus) quaenam sit eligenda scire desidero." Ep. 166
2>en ^anttjeimuS, n)onad) bie (Seele ad Hieron. c. 3. n. 7. au bem SBefen otteS fetter fommt, ft)rt t)ier 5lugufHnu3, tte
er'S felbfi
auet)
um
fo
leichter
jener
5lnna[;me
fct)on
I.
5ibtt)etL
Haruin antem quatuor de anima sententiarum, utrum de propagine veniant^ an in singulis quibusque nascentibus novae fiant, an in corpora nascentiura jam alieubi exsistentes vel mittantur divinitus, vel sua sponte labantur, nullam fernere affirmare opoi tebit. Aut euim nondum ista quaestio a divinorum librorum catholicis traetatoribus pro merito suae obscuritatis et perplexitatis evoluta atque illustrata est: aut si jam factum est, nondum in manus nostras hujuscemodi litterae perveaeiunt,"
)
juiljun, bafs
fttrenb
,
234
58 unternimmt
er
n. 57.
c6, bar*
erf>
wenn man
bte
unb
(0 in
baf ott
fte febieft
ober ba
freiwillig eintreten,
2
).
in feinem %attc
ott
bte
ttrfacfte
bcS SBfen
fei)
Siflein
man
wen
2 ) Si vero inDei aliquo secreto jam exsistentes animac mittuntur ad inspiranda et regend corpora singulorum quorumque nascentiuni, ad hoc utique mittuntur officium, ut corpus quod de poena peccati, hoc est, mortalitate primi hominis nascitur, bene administrando, id est, castigando per virtutes, et ordinatissimae atque legitimae servituti subjiciendo, eliam ipsicomparent ordine atque tempore opportuno Quae cum introeunt in hanc coelestis incorruptionis locum. vitam, subeuntque gestanda membra mortalia, subeant etiam necesse est et oblivionem vitae prioris, et pracsenlis laborem; unde illa ignorantia et difficultas consequitur, quod in primo homine supplicium mortalitatis fuit, ad animi expen-
dendam miseriam;
in istis
autem janua
ministcrii
adreparan-
corporis incorruptionem. Nam hoc quoque modo non dieuntur ista peccata, nisi quia caro de propaginc veniens peccatoris, venientibus ad se animis hanc ignorantiam et difficultatem facitj quae neque his, neque Cretori tamquam eulpanda tribuatur. Dedit enim ille et facultatem bene operandi in laboriosis offieiis, et viam fidei in oblivionis coecitate: Judicium illud vel maxime, quod anima omnis et quacrendum esse concedit quod inutiliter nescit, et perseveranter in officiosis laboribus enitendum ad evincendam reetc faciendi difficultatem, et opem a Creatore implorandam, ut conantem adjuvet; qui vel extrinsecus lege, vel in intimis cordis allocutione conandum esse praeeepit, et praeparat civitatis beatissimae gloriam triumphantibus de illo, qui primum hominem ad istam miseriam perduxit victum pessima suasione quam miseriam isti suseipiunt ad eum vincendum optima fide. Non enim parvae gioriae militia est diabolum vincere eodem suseepto supplicio, quo se ille hominem victum perduxisse gloriatur. Quisquis autem hoc istius vitae captus amore neglexerit, nullo pacto juste flagitium descrtionis suac regis imperio deputabit: sed erit putius sub oranium domino in ejus partibus ordinatus, cujus turpe Stipendium ut castra sua descreret, adamavit. Si autem alibi animae constitutae non mittuntur a Domino Deo, sed sua sponte ad inhabitanda corpora veniunt, facilc est jam hoc viderc, quidquid ignorautiac difficultatisque secutum fucrit earum propriam voluntatem, nullo modoCreatorcm hinc esse eulpandum: quando quidem etiamsi eas ipse misisset, quibus
dam
SUtgnftinuS
fpricftt,
235
t)at,
m
3
biefer <5cr)rift
im 2(uge
unb ju roem
er
aifo
fpridjt,
unb
iiic> t
r>ergeffen bie
fyebt er,
unb bo
)
felbft l;ett>or
31t
ben
Santdjern,
gegenber ferne
Aufgabe
btefeit
jitnct)ft
bann
beftanb, tn aftroeg
31t
geigen,
ba, mag
i)on
ter 9lnftd)ten
fejpn,
ber
Urfprung beS
^Bfert tn
er fpric^t
Urroefen
ftd) jurittffiifyre;
unb
bte
on
efeftt aucb,
Seelen fyaben
fo
ift
felbft in
fern er tton
eintritt
,
bem
gttlichen SBt'flen
ut fuefcen
unb ju
ftnben.
unb
ift,
bie
roie
unb bemerfengroertl)
tylato
Iel)re
ftu'jjt,
wie befannt,
%i
1)
u vdf.ivi]GLQ
unb
etiam in ipsa ignorantia et difficultate liberam voluntatem petendi et quaerendi et conandi non abstulit, daturus petentibus, demonstraturus quaerentibus, pulsantibus aperturus, omnino extra eulpam esset. Hanc enim ignorantiam et dif ricultatem studiosis et benevolis evincendam, ad coronam gloriae valere praestaret: negligentibus autem et peccata sua de infirmitate defendere volentibus, non ipsam ignorantiam difficnltatemque pro crimine objiceret; sed quia in eis potius permanere, quam studio quaerendi atque discendi, et humilitate confitendi atque orandi, ad veritatem ac facilitatem pervenire voluerant, justo supplicio vindicaret."
3 ) ; ,Ego quidem ante aliquot annos cum libros quosdam scriberem de libero arbitrio, qui in multorummanus exierunt, et nunc habentur a plurimis, quatuor opiniones de animae incarnatione ... ita putavi esse traetandas, ut quaelibet earum vera esset, non impediret intentionem raeara, qua tunc adversus eos quantis poteram viribus agebam, qui naturam mali suo prineipio praeditam, adversus Deum conantur inducere, id est contra Manichaeos. Nam de Priscillianistis adhuc nihil audieram Ideo quintam opinionem non addidi, quam in tua epistola inter ceteras commemorasti." Ep. 166 ad Hieron. c. 3 n. 7.
. .
.
eim
bie (Seele
b.
X).
236
(ie
imMx^x, m
ift,
n?etc^en
eingefenft toorben
fte,
ift,
erwacht,
bajj
eva
gut
tft,
fdjn
gl ei
et)
ift
u.
f.
f.,
unb
ift
fte
jagt
ftct;
Riebet su*
ia8 gut,
fcfert, gteicb,
nid)t
ba (Sdjne, ntdjt ba6 leicfye felbft ift, fonbcrn ba cr)ne, ba feiere ein ber jenem g r f
tft,
fe
i?
nb
tuo&on
fte
eine Borjrefluna,
ftd)
trgt,
unb infofern gut, fcfon, gfetet) tft, reil unb aU e3 an bem Stnftcr/guten, Slnfirf)fcr)nen, Slnff et) gleichen partieipirt. 2Ba3 a((o bfe Seele in btefem SeibeSleben uteS, <Sct)ne lei*
,
unb
beurtr)eitt fte
nad) jenem
Stuftet),
fte
ujeld)e3
fte
olfo
e fyienteben
fict)
m'ct)t ftnbet,
mitbringt,
bebtet)*
unb
rm'rb.
buret)
ba
iva6
fte
)l> unb
)amit
fte
e6 aber fct;on
i>orit)er fyat
mute
tritt bct$
unb
erft
mit bem
fommt
bt'e
SBiebererinnerung),
:
eriftirt
tjaben, oljne
v.al
TCQTtQOV ,
aV^QWTTOV
%tOQtQ GCflCITWl',
Um
ba Semen nur
te3
oerafte
an
Sct)ter
fragen
richten,
ba
ge-
au bem 93erftanbe
tvo
jener bie
immer sttncbft
treffenbe
SlntiV.qrt,
unb
33.
jule^t ben
DoHfommenen
er
ten,
fo
5.
im SJcenon,
an einem Knaben
mit
fragen au ber eometrie mad)t, unb bann beim ftortfcfjritte bef* fetben im Grfennen aufruft: jErvozlg av , w Mivcov, ov iorh'
7]di]
fpiet
),
mact)t aber
barauf auf-
Plato
phosophus nobilis persuadere conatus hominum, et ante quam isla corpora hinc esse qud ea quae diseuntur, reminiscuiiille
quam cognoseuntur
nova.
Refulit cnim,
puerum quemdam nescio quae de geometrica iuteiTOgaturn, sie respondisse, tamquam esset illius perifissimus disciplinae. Gradalim quippc atque articiose iuterrogatus, vidcbal quod videndum erat, dicebatque quod videiat. u De Tria. XI t, 15.
merffam, baf?, roenu
Sitten, ober boeb faft
bafj
237
auf
mau
Mc
man au
au
Slflert, baffelbe
mau
itu'rb
in ir)rem friifye*
ftinuS weiter,
warum
geftettte
bringt
man benn
auf
gefd)irft
uub
ntct)t auef)
tn jmnltcfyen
fragen bloS in intefltgtblen fingen beraub, fingen, warum mup man teuere mit
ober on Stnbern,
roe(ct)e
G
barwu
.ftenntuifj
ftd) r-on
r)in
angenommen
r)aben?
ift
2ct3
man
ufc^uug
).
2)ap
man
aber
bem
wre
fein
au ber 9iatur
bes3
fte$, j wekr/er,
5 ) Sed si recordalio haec esset rerum antea eognitarum, non utique omnes vel pene omnes, cum illo modo interrogareutur, hoc possent. Non enim omnes in priore vita geometrae fuerunt, cum tarn rari sint in genere humano, ut
vix possit aliquis inveniri." L. c. G cur de solis rebus in(elligibilibus id fieri ) Denique potest, ut bene interrogatus quisque respondeat quod ad quamque pertinet diseiplinam, etiamsi ejus ignarus est? Cur hoc facere de rebus sensibilibus nullus potest, nisi quas isto vidit in corpore coustitutus, aut eis qua noverant indieantibus credidit, seu litteris cujusque seu verbis?" L. c.
7 ) Non enim adquiescendum est eis qui Samium Pythagoram ferunt recordatum fuisse talia nonnullaquae fuerat expertus, cum hie alio jam fuisset in corpore: et alios nonnullos narrant alii, ejusmodi aliquid in suis mentibus passos: quas falsas fuisse memoria,, quales plerumque experimur in somnis, quando nobis videmur reminisci quasi egerimus aut viderimus, quod nee egimus omnino nee vidimus; et eo modo affeetas esse illoruni mentes etiam vigilantium, instinetu spirituum malignorum atque fallacium, quibus curae est de revolutionibus animarum falsam opinionem ad deeipiendos homines firmare vel serere, ex hoc conjici potest, quia si vere illa recordarentur quae hie in aliis antea positi corporibus viderant, multis ac pene omnibus id conlingeret: quando quidem ut de vivis mortuos, ita de mortuis vivos, tamquam
suspicantur."
L.
c.
fyrimglt'cr/en
238
bte
intelu'gtblert
3)inge fo
im
SB
fteett,
baf
er fte mittclji
geifh'gcn tct)te6
ebenfo
be3
fiidjte in
jii
bexMx*
fm
33er*
p&Wdt,
e3 organiftrt
t'ft,
unb
tt>eldje$
il;m
8
),
fcr)aut
lis ita
Sed potius credendum est rnentis inte llectuaconditam esse naturam, ut rebus in telligibili-
bus naturali ordine, disponente Conditove, subjuncla quadam luce sui generis incorporea, quemadmodum oculus carnis videt quae in hac corporea luce
sie ista vidcat in
circumadjacent, cujus lucis capax eique congruens est creatus." L. c. 3n QXtifaWafyt, ba bem eifre taesjenige, roas it)m
buret) folcfyc
unb
ol)nc
leicht
ficfy
fragen jur rfenntnif grbvad^t ivirb, fo ergibt, ba er ftct; nninbert, roie er nict/t
fcon felbfi
einfach, natrlich
fct)on la'ngjt auet)
fragen
ferne, ju ro't)nen, er
barauf gefommen (fr, liegt c3 ipm gar nidjt fo l)abe ba3 fetjon rotrHtct) jor gewut, unb fef; nur
ifi
Qluguftimt felber
5.
tjat
i$r
II,
in
gereiffem
n.
rabe in frheren
(Schriften gel;u(biget,
bene
c
Soliloqu.
20
35
sine dubio in se oblivione ob r Utas eruunt disendo, et quodam modo refodiuntj" ebenfo de quant. animae c. 20: Magnam omnino, magnam, et qua nescio utrura quidquam majus sit, quaestionem moves, in qua tantum nostrae sibimet opiniones adversantur, ut tibi anima nullam, mihi contra omnes artes secum adtulisse videatur; nee aliud quidquam esse id quoddiciturdiscere, quam reminisci et recordari. u 33eibe teilen berichtiget er in Retract. I..J erftere mit fofgenber Grflrung: Scd hoc quoqueimprobo: credibilius est enim, propterea vera respondere de quibusdam diseiplinis, etiam imperitos eanim, quando bene interrogantur, quia praesens est eis, quantum id capere possunt, lumen rationis aeternae, ubi haec immutabilia vera conspiciunl; non quia ca noverant aliquando, et obliti sunt, quod Piatoni, vel talibus visum est" c. 4 n. 4;
est, quasi corpore, vel alibi, et ea sive in corpore, sive extra corpus, aliquando vixisse quae interrogata respondet, cum hie non didicerit, in alia ut hoc ideo posvita ante didicisse. Fieri enim potest, sit, quia natura intclligibilis est, et connectitur non solum intelligibilibus, verum etiam immutabilibus rebus, co ordiue facta, ut cum sc ad eas res movet quibus connexa est, vel
unb ber
festere uert er
flcr)
Non
sie
aeeipiendum
in alio
5)njj
239
rooift r
men fann,
ott
aber
nicfyt
ausgegangen
i?on
mfttelft
ct)pfuug nu8
keifet er
9(icfyt3
);
aber aud)
bie
relative *jMeriften,3(el)re
jitgleicf) bie
twn
ftd),
unb
nanientticf) jene,
mit welcher
3ln*
fff,
in
l0
).
@r rounbert
ftd) erftefyen
bar'ber,
bafj
Seilte,
3wed ber SBeltfcfypfung fniifen 11 )j nod) mefyr rounbert er ftd) bariiber, baf? ein fo gelehrter
(ober Seelen?)
Abfall
fogar ben
in quantum eas videt, in lantum de his vera respondeat. Nee sane omnes artes eo modo secum adtulil, ac secum habet. Nam de artibus quae ad sensus corporis pertinent, sicut rmilta medicinae, sicut astrologiae omnia, nisi quod hie didiecrit, non potest dicere. Ea vero quae sola intelligentia capit, propter id quod dixi, cum vel a se ipsa vel ab aiio fuerit bene interrogata, et recordata respondet" c. 8 n. 2. 9) Siet)e oben LWbtft I. $<mptj . 2. @ 96 ff. . 4. @. 136 ff. 10 bafj ber Setb fr bie (Seele ein reib ober ein ) 2)iefe Meinung
ad se ipsam,
Getier
fei},
ftnbet
ftet)
aud) bei
HJrertjlcnjIe^te,
93.
Phaed.
Gorg.
fonbern
p.
493 a.
fte
2)oct)
nennt
fte
Slato
ntctjt
:
auf bie Qxp1)itex jurcf z/oxovai pkwmi /not iiXira d-so&ca ot a/icpl ^Ogcpia zovvo to bvoucc, (sc. ofjua
fiu)rt
avro dveu
Trjg xpvxfjg),
'
cog dr/.i]V
iov
de sP8y.cc didcooi tovrov de TttQioXov z%tiv, u'ct owCritai, dip/uorrjQiov eiv.ovci' uvat ovv Trjg if)v%ijg t.ovio , Sottsq
avTO
ovof-ia'Qerai, ecog
xai ovdsv
hv nagdyetv ovds
man
%a dcpeouei'ct, %b ocouci, yga/i/ia." Cratyl. p. 400 c; $Iaton3 ebcn unb Srt)riften, Seidig 1816,
h/.iior]
av
@. 84. 159.
11 ) Sed multo est mirandum amplius, quod etiam quidam, qui unum nobiscum credunt omnium rcrum esse principium ullamque naturam, quae nou est quod Deus est, nisi ab illo conditore esse non posse; noluerunt tarnen istam caussam fabricandi mundi tarn bonam ac simplicem beue ac simpliciter credere, utDeus bonus conderet bona, et essent post
unb
240
rote
m ber |
f,
Scftrtft fo
bezauberter Wl arm,
Drtgeneg,
nt'cf/t
ntcbt
emfat), baf,
menn
bte
aucfe ivirflid)
ba ber (Scbb>fung^mecf
geliefert
mre, bann
ber traf*
<2cr)ulb
unb
unb ba bemnacf;
r^tte,
r^er emgeferfert
merben
12
).
nori essent quod est Deus, bona tarnen quae nou faceret nisi bonus Deus. Sed animas dicunt, non quidcm partes Dei, sed factas aDeo, peccasse a Condifore recedendo; et diversis progressibus pro diversitate peccatorum, a coelis usque ad terras, diversa corpora quasi vincula raeruisse: et hunc esse mundum, eamque caussam mundi fuisse faciendi, non ut conderentur bona, sed ut mala cohiberentur. Hinc Origenes jure culpatur. In libris enim quos appellat 7T(ql c(o%ti> , id est, de principiis, hoc sensit, hoc scripsit." De Civ. Dei XI, 23. 12 Ubi plus quam dici potest, miror hominem in eccle) siasticis litteris tarn doctum et exercitatum, non adtendisse, primum quam hoc esset contrarium Scripturae hujus tantae auctoritatis intentioni, quae per omnia opera Dei subjungens,
Deum quae
vidit Deus, quia bonum est;"" completisque omnibus inferens, Et vidit Deus omnia, quae fecit, et ecce bona valde:"" nullam aliam caussam faciendi mundi intelligi voluit, nisi ut bona fierent a bono Deo. Ubi si nemo peccasset, tantummodo naturis bonis esset mundus ornatus et plenus: et quia peccatum est, non ideo cuncta sunt impleta peccatiS;, cum bonorum longe major numerus in coelestibus suae naturae ordinem servet. Nee mala voluntas, quia naturae ordinem servare noluit, ideo justiDei leges omnia bene ordinantis effugit. Quoniam sicut pictura cum colore nigro, Ioco suo posita, ita universitas rerum, si quis possit intueri, etiam cum peccatoribus pulcra est, quamvis per se ipsos Deiude videre debuit consideratos sua deformitas turpet. Origenes, et quicumque ita sapiunt, si haec opinio vera esset, mundum ideo factum, ut animae pro meritis peccatorum tamquam ergastula quibus poenaliter includerentur, corpora aeeiperent, superiora et leviora quae minus, inferiora vero
Et
quae amplius peceaverunt; daemones quibus deest, terrena corpora quibus inferius et gravius nihil est, polius quam homines etiam malos habere debuisse. Nunc vero ut intelligeremus animarum merita non qualitatibus corporum esse pensanda, aerium pessimus daemon, hoet graviora
terius
nihil
r
in
241
graufenfyafter als
fr
ftd)
BerMntmng gebracht
unb
autcra et nunc licet malus, longe minoris mitiorisque peccatum tarnen luteum corpus accepit." L. c. inen rabunterfcfyieb in ber trfe rta(;m Drige= neS jcr)on an (m. f. de princip. II, 9 n. 6)} allein bem Qluguftinw?
inalitiac, et certe ante
ift
mo
nihil est."
13
2)afj
Drigene
aud)
bie SDcelempfl^oft
nicfyt
behauptet, unb
Subert
meint:
(@efcf;ia)te
t)at
ber Seele,
4. Slnfl,
man
ieboct; rool;l
ib,n
Seelemvanberung bcfctjulbigte," fucfyt tt)n bann Don biefem Vorwurfe u reinigen, unb fe|t S. 428 bei: Bcntgften ftnben roir in DrigeneS SEerfen, fo roie fte jefi Dor un3 liegen, feine teile, tttorau ftcfj bie )m Don <ierontymus> (ep. 59 ad Avil.) gemachte 53efct)ulbtgung, bajj er eine ^Suberung ber Seelen in u)ienf)e Leiber angenommen, teetptfer* tigen liee, unb fotCte ba3, fta Suftinian in feinem Briefe an TlmaS
aU
rurtlict;e
fen fefyn,
fo
)rtgene3 in fpaterer
Uebereilung
auf
jcbe
allein ba feine
an
noct)
bem
fat
Urtr)cife,
roeld)e3
ber
immerhin
l;atte,
gelehrte
$l;o tiu 3,
ber
fle
fiel;
ber
fte
in feiner Sibliottjefa
ge
Sfta}
bemerft
er
nd'mltd)
dvoateiag
k'f.iipvxovg
sikyu de y.ai aXXa TraoaXoywtctTa xal ^tsTefiipvxcoaeig ts yaQ hjoiodH, y.ai rovg ciorsgag y.ai evfQcc zovroig TcaQctrtXrjia,"
tzItjq)].
fr)ne Sd)iffer auf biefen Speeren,
rreS
jum
ben Sefu Don Dr. Sepp je. S. 101) ber il)n urtl;cilt, Don 2)?and)en hrter beurteilt roorben fcfyn, als er'3 Derbient b)at: ber milbc unb Dor*
ftd)tige
QlugufHnuS
felbft
Seelen,
au bem
bod) aud) nid)t Don allem 3rrtt;umc in fonbern erfennt ifjm bie Set)re ju, ba bie 3"^nbc ber Seligfeit, ganj in baS alte (Srben*
tt)n
:
fann
Sed sunt hujus Origedogmata, quae catholica Ecclesia omnino non recipit; in quibus nee ipsum falso arguit, nee potest ab ejus defensoribus falli maxime de purgatione et liberatione, ac
nis alia
:
rursus post long um tempus ad eadem mala revolutione rationalis universae creaturae. Quis enim
tt>elct;e
242
fantt 14)}
bann mit
bctbutd; fefbft bev
nyfyt
gebaut Serben
catholicus Christianus vel doctus vel indoctus non veherursus post longissima tempora omnes qui liberati sunt, ad hacc mala denuo rclabi et rcverti; et has vices alternantes beatitudinum et miseriarum rationalis creaturae semper fuisse, semper fore?" De haeres. n. 43', cf. de Civ. Dei XII, 20. 14 fieri circumitus id ajunt isti, ut ) Per nescio quos post nescio quanta Volumina saeculorum iterum ad istam sarcinam corruptibilis carnis et supplicia pendeuda redeundum sit. Qua opinione quid horribilius cogitari possit, ignoro. u Ep. 166 ad Hieron. c. 9 n. 27. 2)cn 3}canict;ern, toelc^e bie et;re von ber eelenroanberung gleichfalls gu intern 2)ogma ge* mad)t Ratten l)tilt er baS ttnftnnige bcrfelben anfcl? cutlict; ft unb ein-
menter exhorreat,
bringlicbft
vor.
3t; r
fcfyaubert,
fagt
er
juitjnen, in
humanas animas
tobten
alte
,
in
fyleifc^e berfetben
ba
fr bie 3^ccfe bcS SPJcnfdjien ba ftnb; ir)t galtet euet) barob, bafj it)c feine &(;iere tobtet, fr fromm, fefyb aer, r'r)renb ir gegen bie t;iere
mitleibig
fei)b,
tjart
Contra Faust.
er
XX,
20;
VI,
5.
Spiere, maetjt
,
fo
feigen
gum
8'atjren,
pflgen
u. bgt.
enn
muffe ifynen bod) bie SBeforntfj uat;c liegen, bafi in einem folgen Xt;tere, reellem fte baS ntfgen , vielleicht bie (Seele it;reS BaterS ftecte unb fomit biefer jene J8el;anblung roiberfat;re. Contra Adimant. Man. c. 12 n. 2. 2Ber
alfo biefelben B,iebei antreiben, fernlagen,
fo
,
abmben,
eine
SDcaulefelin reite,
muffe frchten,
eS
rcot)ne
berfelben
bie
>eele
Um nicfyt 33ater = , nict)t Civ. Dei X, 30. tKuttetmrber, nid)t vIftrber berhaupt ju roerben, tobten fte teilt gr= fjereS 3^)ter; allein ftenn eS eine 2anberung menfcfytid)er Seelen in t;ierfrper gebe, fo tonne man feine renge fe|en, bis rote roeit t;inab bie Sanberung getje, fonbern eS tonne auet) in ganj fleincn Xt;ierct;cn, aus beren Xbtung fte fiel) nichts machen, eine 3Wenfd/en = @cele root;n= Quid autem ipse Adimantus faciet seeundum opit;aft fet;rt nionem suam, qua credidit etiam rationales, id est, hominum animas in belluina corpora posse contrudi? Quid ergo faciet de tanto scelerc, si quando tardura jumentum plagis, aut concitatum freno fatigavit, in quo forte patris ejus anima fuerit? ut non dicam quod etiam oeeidere parentes suos inter pediculos et pulices potuerit, a quorum isti interfectione
feiner Sflutter ein.
De
eis prodest, quod aliquando neminutissima animantia revolvi animas humanas posse? Hoc cnim negant, ne tarn multarum interfectionum ret teneantur, aut cogantur parcere pediculis et
Quid cnim
ista
243
gemacht
tftj
itnfictjer
baut fonnte
pulieibus et eimieibus, et tantas ab eis molcstias sine ulla caedis corum licentia sustinerc. Nam vehementer urgentur, cur in vulpeculam revolvi anima huinana possit, et non possit in mustelam; cum catulus vulpeculae fortasse etiam minor sit, quam magna mustela. Deinde si in mustelam potest, cur in murem non potest? Et si in istum potest, cur in stellionem non potest? Et si in eum potest, cur in locustam non
potest? Deinde in apem, deinde in muscam, deinde in cimicem, atque inde usque in puliccm, etsi quid est aliud multo minutius, pervenire. Ubi enim terminum Constituante non inveniunt: atque ita per istam nugatoriam credulitatem conscientiae illorurn innumerabilibus homieidiorum sceleribus obruuntur." Contra Adimant. Man, c. 12 n. 2. 2)ap au %\)u*
ten Seelen in Senfdjen bergeben
,
ift
eine et)re,
luelct;e
de gen. ad tauten burct)au3 entgegen ift litt. VII, 9 n. 13 unb Ott, ruft QlugujtinuS ben laubigen %% gibt fein (Ibenbilb, roelcfye bie menfcfyUdje Seele ift, nicfyt in einen ^unb, nicv)t in ein Sctyroein u. bgl. a6. Ne putetis, sicut impii quidam dieunt, revolvi animas humanas ad pecora, ad canes, ad porcos, ad corvos. Hoc a cordibus vestris exeludite et a fide vestra. Anima humana facta est ad imaginem Dei, non dabit imaginem suam cani et porco." Enarr. in Fs. 146 n. 18. 2)ie 9Innat)me, bap bie im Sr)iere crmtnftlofc Seele im SWenfcfyen ^I5|* litf) in eine vernnftige serruanbelt roerbe, ift l'djerlicfy: Hoc ideo commendandum putavi, ne quisquam existimans animantia rationis expertia humanum habere intellcctum, vel in animal rationale repente mutari, seducatur in illam opinionem ridiculam et noxiam revolutionis animarnm vel hominum in bestias, vel in homines bestiarum" de gen. ad litt. XI, 29 n. 37 unb ber vunb ber $ler)ulid)t cit ber Sitten, roeldjen bie Sei; rer ber Seclennmnbetung fr ba Qjanbern Von SJcenfcfyen* Seelen in S^ier* Krper angeben, entbehrt ber SSaljrtjeit, iubem ein %t)Ux roel*
unb
bein fat^olifdjen
ber 333ar)tr)eit
d/em
SDJcnfcfyensSecIe einroor)nt, j!$ ber ben tei feiner Wlit* liiere berfelben attung unb 5lrt in feiner Seifc ergebt, ober bem Sften*
eine
3Da3Scr)ir>ein bleibt ein Schwein. Nullo similior erit homini quam porcoj et cum mansueseunt leoncs, canibus vel etiam ovibus liunt similiores quam hominibus. Cum igitur a pecorum moribus pecora non recedunt, et quae aliquantulum ceteiis dissimilia fiunt, similiora sunt tarnen suo generi quam humano, longeque plus ab hominibus quam a pecoribus differunt, numquam crunt hominum animae istae, si ea quae similiora sint trahunt." De gen. ad litt. VII, 10 n. 15. (Snblicr/ l;at bie Vorhin bejglict)
fcl;en bept)alb 'fynlicfyerroirb.
ber
bi'e
244
fotfte jte
mcBt
benn
merft
foldjc (Seelen
bon
leine
Erinnerung
fyier it;re
eltung.
III. 33b. II. Qtbtr;. <&. 424 gegen mit ber 5tnnar;me cineS $lbfatleS), ,/toitflidj pr'erifiirt l;aben, nnb in Solge eineS Abfalles oon oit jeber eift in einen eib gut trfe nnb jugleid) gut Luterung gebannt irot* ben fein 5 fo mten roir in nnferem gegenwrtigen uflanbe nicfyt nur baon eine (Erinnerung in unS tragen, fonbern hrir mten audji eine
bie $reriften$ler;re
Staubcnmaier
(Dogmatil
in 93erbinbung
bofommene
Hergang
tjaben.
ftnb
mit 33ejiet;ung auf SBte ro'te eg unS mglid;, unfer >ierfein unfere oot$eitlid)e Gmftcng. gu begreifen, roenn uhl ber runb unbekannt bliebe, um beroitten rofr
beroiften rotr
fyicx
um
gefommen
finb?
SBenn
(;at
,
rotr,
um
ung
eineg
in einen geroiffen
3u s
bap ber Strafguftanb feine 33effcrung be= rbttfen foOc; fo mu er nietjt nur mit bem roeef, ben nur mit it)m er= reichen wollen, fonbern aueb, mit ber Urfacfye begannt fein, bie ber if;n bie trfe gebracht t)at: b. fj. mit anbern QXSorten, er mu ein HareS 33eroutfein on feinem frheren uftanbe t)aben, in roeld;em er mit rei(;eit fnbigte. Dl;ne biefeg gefd;ici)t{id;e SScroutfein um fein fr^c=
ftanb bringen,
in ber 9lbftd;t,
reg 2)afein
ro'rtigen
gibt
eg
auef;
bem
3eneg 33eroutfem nun oon einem auergeitlid/cn S'altc b;aben ruir feinegroegg, unb ttrir X)aben eg nictjt, Weit Wir in ber Um bag J?ict;tgefd;td;tItd)e, b. r). um bag, %X)at nid;t preriftitt t;aben.
ebcng,
s
Wag
nicfyt
gefct;cl)en
ift
ift,
gibt eg
fein 23cwutfein
,
fonbern
ein folcfyeg
93ewutfein
ein
blo ertvuinteg
unb wafytcS 53 c wutfein, in Welchem man fiel; eineg wirftid;en SeinS bewut ift." QBaS man, fagt weiterhin Qluguftinug gegen bie $r bon berartigen Erinnerungen ergl;lt, eriftenglcl; unb $?etempfi;d)ofig
,
ift
ober beruht
auf &ufd)ung,
L.
c.
cap. 11
n. 16.
im angen
(Einzelnen fo unbegrnbet unb fo abfurb, ba er glaubt, ba ifyre Urheber urfprnglid; fte in biefem Sinne gar nidjt genommen tya= ben, fonbern mit ber 33erwanblung bon 2ftenfd)cn in Spiere nur ben
unb
unb biefen bon ber fd;Ied;ten Se* benSreife abjufd;reffen: Unde proelivius et ipsc crediderim, quod etiam eorum postcri seetatores, illos homines qui haec primilus in suis libiis posuenint, in hac vita potius intelligi voluisse, quadam perversitate morum ac turpitudine homines pecoruin similes fieri , ac sie quodammodo in pecora commutari, ut hoc dedecore objecto, cos a cnpiditatum pravitate revocarent." L. c. cap. 10 n. 15.
flttlid;en Q3crfatl
fxarlen 5luSbrud:
nur gcbraud;ten
um
biefclben
geblicbe iinbigen
245
roetl btefe
an*
mit ben
Porten
ba
2(tfe
ift
haben
roetfj
bem 2(bam,
in ben 2lbam,
@ott
b.
I).,
in ben
gefommen
unb burcb
bie
nbe
ber
ob, unb ba an
ift,
abermals (giner
getreten
i\t
tton
welchem
,
ein
runb * 2)ogma
16 ),
worauf ber
ber3 beruht
15 ) Sed in alia superiore vita peccare animas, et inde praecipitari in carceres carneos, nou credo, non adquiesco, non consentio. Primuni, quoniam per nescio quos fieri circumitus id ajunt isti, ut post nescio quanta volumina saeculorura herum ad istam sarcinam corruptibilis carnis et supplicia pendenda redeundum sit. Qua opinione quid horribilius cogitari possit, ignoro. Deinde quis tandem justus defunctus est, de quo non (si iste vera dicunt) solliciti esse debeamus, ne in sinu Abrahae peccans, in flamraas illius divitis dejiciatur? Cur enira non et post hoc corpus peccare possit, si et ante potuit? Postrcmo, longe aliud est in Adam peccasse, unde dicit Apostolus, in quo omnes peccaverunt": et aliud est, extra Adam nescio ubi peccasse, et ideo in Adam, id est in carnem, quae ex Adam propagata est, tamquam in
carcerem trudi." Ep. 166 ad Hieron. c. 9 n. 27. 16 )Illud enim ubi vel maxiine fides Christiana consistit, quod Per hominem mors et per hominem resurrectio mortuorum: sicut enim in Adam omnes moriuutur, ita et in Christo omnes vivificabuntur:"" et quod, w Per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit et per peccatum mors: et ita in omnes homines mors pertransiit in quo omnes peccaverunt:"" et quod, Judicium quidem ex uno in condtmnationem: gratia autem ex multis delictis in justificationem vitae:"" et quod, Per uniusdelictum in omnes homines ad condemnationem, et per unius justificationem in omnes homines in justificationem vitae :"" et si qua alia testimonia declarant neminem nasci ex Adam, nisi vinculo delicti et
>
damnationis obstrictum, neminemque inde liberari nisi renascendo per Christum: tarn inconcusse teuere debemus, ut sciamus eum qui hoc negaverit, nullo modo ad Christi fidem,
angauf,
t).
y\
mfofern mit
tl)r
246
tfi ,
bie Sefyre
vor ber
ebornen meber etwa& @ute3 noch ctvoa$ 23fe3 getrau haben, unb ba 33fe, n)elc^e0 auf ben ebornen laftet, nid)t aus einem vorausgegangenen
atooftoltfdjen Safyrljeit,
monacfi
Verfulidjen
einen
ber Slbftammung
Sltlein
vom
barauS, ba
et ad
eam, quae per Christum datur pusillis et magnis, Dei gratiam pertinere." Ep. 190 ad Optat. c. 1 n. 3. Heber ben
Btberfytu$ , in nnlc^em bie ^reriftenglc^re mit ber nod) @taub emnater a. a. ). S. 427.
t.
Schrift
fteljt,
f.
17 Nunc autem liquido teneamus, nee iniquita) tem esse apudDeum, nee boni malive agere quemquam quod ad propriain personam pertineat, antequam natus est. I'lamque sententiam qua nonnulli putant alibi peccasse magis minusve animasj et pro diversorum meritis peccatorum in diversa corpora esse detrusas, Apostolicae non convenire sententiae; cum apertissimum dictum sit, nihil egisse non-
natos, seu boni seu mali." De gen. ad litt. Vi, 9 n. 15; de pecc. merit. et remiss. I, 22. ,Quid sibi ergo vult, pro nullo propriae voluntatis admisso, tanta damnatio? Neque enim sicut nonnulli seeundum Platonicos opinantur, hoc uniusenjusqueinfantisanimaeredditur, quod ante islamvitam sua voluntate commisit, cum haberet ante hoc corpus vel bene vel male liberum vivendi arbitrium: cum Paulus apostocf.
?
dum
lus apertissime dicat, nondum natos nihil egisse boni vel mali. Unde ergo recte infans illa perditione punitur, nisi quia pertinet ad massam perditionis, et juste intelligitur ex Adam natus, antiqui debiti obligatione damnatus , nisi inde fuerit, non seeundum debitum, sed seeundum gratiam liberatus?" De pecc. orig. c. 31 j cf. serm. 165 de verb. Apost. Ephes. 3 n. 6 etc. 3)ic SWeinung aU Ratten bie Seelen t>or tt)rem (Eintritte in ben Seit ein gutes VerbienfilicfyeS Seben gelebt, bejeiefnut QluguftiuuS ebcn[on)o|)l als eine von ber ird;e Verworfene, aU ruie
,
jene,
ruonacf?
fte
Haec dogmata,
quibus putatur an im a ante habuisse aliquem s t a t u m bonura et e r i t u m bonum, si forte nescis, exceptis antiquis haerccis, etiam recentius in Priscillianistis jam cat holica damnavitEccl esia." Nolicredere, nee dicere, needoecre, animammeritumaliquodperdidisse percarnein, tamquam boni meriti fuerit ante camem, si vis esse calholicus. Nondum enim natos Apostolus nihil egisse dicit boni vel mali. Unde ergo anima potuit ante camem habere meritum bonum, ubi nihil egerat boni? An forte audebis eam dicere ante carneni bene vixisse, quam non potes ostendere vel fuisse?" De an. et cj. orig. 111, 7 n. 9. Prorsus vel
camem
bie uod)
nicbt
eborneu eben
fp
ald ehva
SBfc
gethan fabelt,
relative ^fevtftenjle^re,
nicbt
erounben i% ba
Seelen berhaupt
fyatten,
oorI)er
nt'cfyt
waren,
l8
),
Zehen
nod)
artet)
haben fonnten
t>ie
nnb wer
eintraten
grage
tn'
ebrnge, wie
eefen,
fr
fiel)
nnb babei
willig t'hjer
eubung
folgten, fotten,
wenn ba
Saufe fyinftirbt, gefiraft werben $rart'3 ber Butter Kirche, wonach auch bte
Zeitigen
,
nnb
bonum, vel malum merilura credere habuisseanimain ante c arnem, cat ho licum non es t." L. c.num.10.
befonbere
bc3 Drigenei? wrbe 001t ber Siixfyt nod) in^ Concil. oecumen. Constantinop. (II) auf bem ao. 553 mit bem Zittau) cm belegt. Niceph. Ca 11 ist. eccles, bist. XVII, 28. 18 ) Quoniain ergo propitio Christo Christiani catholici sumus, seimus nondnm natos nihil egisse in vita propriaboni seu mali, nee seeundummerita prioris alicnjus vitae,
2)ie $rei:ifienj(e(;rc
null
Scben mup mit bem Riffen um ba eigene @etyn auet) ba 9GB.iffe.ij um bte on Ott in ba @ei)tt gefegte 33eftimmung gegeben ift, nnb biefe 93efttmmung ttermge ber ber gott= Iid)cn 3b ee einroot)ncnben (Snergie errcirflict)et ju roerben erlangt, oferne t nun Welche 3Serroirflicr)ung bann @aa)e be3 QBiUenS ift.
immerhin
jitgleict)
fetyn,
ob er in bie gttliche Sbee eintritt ober nidjt ein* baS J&anbetn ein tbeegemd'pceS ober ibeercibrigeS , ein guteS ober ein bfc, unb ba nun bie t)l. d)rift bal eine roie bl anbere anbeln in 5lbrebe fieXCt fo jieb)t 5tugufiinu3 Oon biefer Verneinung ber S'olge gattj logif) richtig ben cr/tu auf bie Verneinung beS runbeS.
tritt, iji
:
difficultas etiam illos sequitur, qui animas, et ab initio divinorum operum praeparatas, a Deo mitti opinantur in corpora. Nam et ab his hoc idem quacritur, Si animae inculpatae obedienter veniunt, quo mittuntur; cur in parvulis, si non baptizati vitam istam finierint, puniuntur?" Ep. 166 ad Hieron. c. 9 n. 27. 20 ) Consuetudo tarnen matris Ecclesiae in baptizandis parvulis nequaquam spemenda est, neque ullo modo superJ
19
Haec autem
alibi
jam exsistentes
17*
$(u3 all
248
*ba SfugufimuS
aber nidjt fo
bte
bem
ixt
geljt
unsroeifetyaft berfcor,
Pre.rt'ften$febre
let'djt
mar
i*r)m bte
@ntfcb,etbung
m
%
ber
2abl
jit'fc^en
bem enerattante*
>li
3.
Httlml
iifcec
bcn <)eite?atiam$itm$
ttani$tmt$*
*) fat,
mti>
<vea
2)afj, vote
9tter
Shtgufitnu jimfdjen
i)at
bem ISrabu*
benn
mctjt
er
f!pricr)t
gewagt
l)abe,
barber befttmmt $u
entfcb/eiben,
unbtnbfefer
SSejte^ung
etir>a3 fr geroijj
anzugeben,
@e*
voi^et't Ijabe 2 ).
emanber gegenber*
flua
traditio."
deputanda, nee omnino credenda nisi apostolica esset De gen. ad litt. X, 23. 21 ) Ac per hoc quaecumque de aniraa opinio vera sit,
scire te volo,
multisopusculis meisnuraquamme fuisse ausum de hac quaestione definitamproferre sententiam, et impudenter referre in litteras ad alios
i
n fo
m a n d o s, q u o d
ap ud
me
no n
fu
exp
1 i
ca
tum.
Quarum autem rerum atque caussarum consideratione permovear, ut in neutram asser tionem meus inclinetur assensus, sed adhuc interutramque diseep tem, nimislongumesthac cpistolaexpromere; nee
tarn
necessarium
ftefyen,
249
inbem
tn jeber
anbete annehmbar,
@ott al Srf)pfer erfaunt rocrbe; benn aud) bei ber 9fnnal;me be cneratiaittmu fei @ott ber Schpfer, lveit (r bie Seele fdjon
nrfpriinglicf; fo efcfyaffen fyabe,
fyole
ba
(ie ficf)
ebenfo au
SBeretctje
ficr)
roieber*
nnb fortpflanze,
t'fyre
roie
im organifcfyen
3
9(aturbinge burd)
Saamen
ftcr) ,
aw
ftd)
roiebertyofennnb fortpflanzen
rigfeiten.
Scfyroie*
folctje
23eim
eneratianimuS
fei),
fre p
roie
or)ne bajj
man bem
9)iateria*
KStmiS erfatle, nb
bie
Ijalte,
nad)
bem Vorgnge
Sertullian'
beffen
Srnmerei brigens
nidjt SSer-
ut hoc omisso non possit de hac quacslione quod satis est disputari, etsi non ad auferendam cunctationem, certe ad cavendam temeritatem." Ep. 190 ad Optat. c. 1 n. 1. 2.
de ceterarum animarum adventu, utrum ex parcntibus an desupcrsit, vincant qui potuerinf. cgo adhuc inter
,.Jatn
utrosque ambigo, etmoveor, aliquandosic, quand o autem sie." De gen. ad litt. X, 21; cf. 3
ep. 143 adMarcellin.
;
a iI
n.
de pecc. mevit.clremiss.il, 36; III, 10. 3 J Quis autem negat non unius tanlum, sed omnis animae creatorem Deum atque factorem, nisi qui ejus eloquiis Sine ulla quippe ambiguitate per apertissime refragatur?
Omnem tlatum ego feci; aninias videlicet quod verba consequentia manifestant. Non itaque unum, quem facto ex terra homini primo inspiravit, sed omnem flatum ipse feeit, ipse adhuc facit. Quaeritur tarnen utrum omnem tlatum ex illo uno flatu, sicut omne corpus hominis ex uno illo corpore, faciat an vero nova quidem corpora faciat ex uno, anims autem novas ex nihil o. Quis e n m congrua suis o r g n b u s genera rerura e t a m deseminibus facit, nisi qui ipsasemina sineseminibus fecit?" Ep. 190 ad Optat. c. 5 n. 16. Audeat ergo dicerc non ipsum nobis dedisse carnem, quia de parenProphetam
dicit:
intelligi volens,
:
.:
lieget, si audet,
de
tri
ex semine seeundum genus. Quod si negare non audet; unde igitur seit, quomodo dictum sit, dat flatum populo; utrum cum trahens de parentibus, an insufflans novura ?" De an. et ej. orig. I,
ejus
14
n. 17.
pse quip pe
d at, e
tiamsi
d e
propagine
Quia et corporis membra, et corporis sensus, et corporis formam et corporis omnino substantiam ipse hominibus L. c. cap. 16; cf. de Civ. dat, quamvis ex propagine det." Dei XII, 25; enarr. in Ps. 118 serm. 18,
dat.
rounberuitg errege
perltet) r-orgeftetlt
,
250
ott
felbft,
bei
er
*).
ftcr)
l)abc
befenne,
bem
tariertet djrierigfeit
allem bte
2lrt,
bem 2Bte,
rote
etwa nacb
eine 2tct)t
am
btefe
ober auf roetd) anbere SBeife bte Seele cutS ber Seele be
ftet)
fortpflanze
fei;,
).
ratfantmu em23ortt)eil
4
nmlich
qui animas ex una propagari asseruut, dedit, atque ita eas ex parentibus trahi dieunt, si Tertulliani opinionem sequuntur, profecto eas 11011 spiritus, seil corpora esse coute n dunt, et corpulentis serainibus exoriri: quo perversius
)
Nam
et
illi
quid dici polest? Neque hoc Tertullianum somniasse mirandum est, qui etiam ipsum creatorem Deutn non esse nisi corpus opinatur." Ep 190 ad Optat. c. 4 n. 14. 3 corde atque ore christiano ) Qua dementia repulsa a quisquis aiiimam siculi est, non esse corpus, sed spiritum quiconfitetur, et tarnen in filios ex parentibus duci, in e dem n ullis coartatur angustiis, quodomn es animas, etiam parvulorum, quos Ecclesia non utique in falsam, sed in veram peccatorum remissionem baptizat, vera iides praedieat trahere originale peccatum propria primi hominis voluntate commissum, et in omnes posleros generatione trausmissum; solaregenerationepurgandum: sed cum considerari et pertraetari coeperit quid dicatur, mir um si u 1 u s s e n s u s comprehendit humanus, quonam
1
de lucerna accendatur, et sine detrimento alterius alter inde ignis exsistat, t r ae, v e sie anima de animaparentis f a t in p r ducatur inprolem: utrum incorporeum semen animae, sua quadam oeculta et invisibili viaexpatre currat in matrem
i 1 1
cum fit coneeptus in f'emina; an, quod est incredibilius, in c. n. 15. semine corporis lateat etc." Ep. 190 ad Optat. 6 Deindesi una anima facta est, ex qua omuium homi) num animae trahuntur nascentium, quis potest dicere
I.
arb. Ilf,
,
20
n. 56.
Non videmus
illa
nisi
un
es sc nisi
necessariam.
Aetas quippe
ibi
velinali: proindc
anima
Adam propagata
fety
251
eine^au^tfcfiwierigfett.
$
auf Seite be
(SreattaniSmuS
Die
beim
Seele, af6
at bfc fnne
fiinbiget.
gebaut werben, ba
bi'e
fte
9Bar
nun
in
e6 erbient Ijabe,
beflerft
ba
um
SSer^
3n
Slnbetradjt, bajj
tjabe,
lu'nbung mit
bem
Mbe
ntrijt
oon
ft)r
abgegangen
fonbern auf
runb
ifyrer
fei;
be gttlichen SBiflen
gefer/eften fei),
ebanfe
Sieberfyerftetfung
ba$
Sab
bann
nabe
unb
7 ).
31t
fon*
bem nur
bie
SBunbe,
@r
felbft
baburcr)
nur wieber
inber,
@r
felbft
oerborben fya&e
si
Ottern
wenn
condemnationem,
exierit,
quisquis istam scutentiam de anima tenens potuerit demonstrare mirandus est." De gen. ad litt. X, 11 n. 19. 7 ) Si enim a carneineipit meritum habere peccati, dicat si potest, unde ante peccatum suum carne meruerit inquinari. Non enim hoc loco quaeritur, quid meruerit, ut judicaretur damnanda post carnern sed quid meruerit ante carne i t a damnari, u t i n q u i n a n d a mitteretur in car.
:
nern." De an. et ej. orig. I, 6. Quaerimus , unde animae damnari meruerint ad subeundum carnis consortium peccatricis, nulluni peccatum habentes ante carnis consortium peccatricis." L. c. cap. 11. Ad hoc peccatum subeundum cur damnata sit, quaerimus, si non ex illa una trahitur, quae in generis hurnani primo patre peceavit." L. c.
tarn immane supplicium meretur ut in aliena iniquitate coneeptus, antequam exeat de visceribus matris, jam non sit sine peccato?,.. Proinde iste homo valde intelligens, cui displicet in tanta profunditate, et si non doeta, tarnen cauta nostra eunetatio, dicat si potest, in hanc poeuam quo pervenerit anima mecap.
13.
*Quis
sine peccato,
rito
Dicat meritum ejus, utrum bonum fuerit, anne malum? . Si bonum, quo merito bono venit in malum? Si mal um, unde aliquod malum meritum ante orane peccatum? Item dico, Si bonum, non ergo eam gratis, sedseeundumdebitum liberat gratia, cujus praecessit meritum bonum: ac sie gratia jam non erit gratia. Si autem malum, quaero quod sit: an quod venit in carnem, quonon venisset,
.
nisi
L.
c.
cap. 8 n.
apud quem non est iniquitas, ipse misisset?" 9. Cum enim magnis coartaretur angustiis,
[texten,
roctS felbft roieber
252
i>or
Empfang
ber heiligen
aufe
gefcfjefte,
wie
ftebe e
ba
um
wenn
bei
folebe Seelen,
fetyn follen
man boeb
r>on
@ott
fcbulbig mache,
unb Un*
fchulbige ftrafe 8 ),
peccati vineulo teneantur obtrahunt originem quae prima peceavit, sed eas puras ab omni conlagione et propagatione peccati, peccatrici carni Creator insuffltj ne dicatur Uli, quod sie insufflando eas Deus efficitreas: primo de praequortiodo
aniinae
originalis
strietae, si
non ex
illa
scientia Deihancopinionemmunire tentavit, quod eis p r acp a r a ve ri t redemtionem In cujus redemtionissacramento parvubaptizantur, ut ablualur originale peccatum, quod de carne traxerunt; quasi facta em endet, quod easinsontes fecerat inquinari." L. c. U, 9. Nam si eas animas liberat a peccato, quas innocentes et raundas implieuit ipse peccato vulnus sanat quod in t ulit n o b is, non quod invenit in nobis. Avertat autem Deus, et omnino absit, ut dicamus, quando lavacro regenerationis Deus mundat
suaDeus
corrigere,
admiseuit."
8
)
L. c
7.
ita peccato obligantur propagatis membris mortalibus inseruntur, ut eas, nisi per Ecclesiam subventum fuerit, damnatio consequatur; cum in earum potestate non sit, ut eis possit gratia bapfismi subveniri. Tot igitur anima'rum mil-
Qua justitiaCreatoris
cum exinde
alieno,
1 i
a,
quae
in
t i
christiani Sacra
men ti de
si
co
p o
bu s
exeunt,
nullo suo praecedentc peccato, sed voluntate Creatoris singulae singuiis nascentibus adhaeserunt, quibus eas animandis ille
quaaequitatedainnantur,
novae creatae,
creavit et dedit; qui u tiqu e n ov c rat, qu od u naqu aequo earum nulla sua culpa sine baptis in o Christi de corpore fuerat exitura?" Ep. 166 ad Hieron. c. 4 n. 10. Quam obrem si Deus non damnat inn oce ntes, nee facit nocentes quos perspicit innocentes,
in
parvulorum animae, quae sine baptismo exeuntes damnationem raittuntur, quo merito in carnem peccati icem quae nihil peceaverunt, missae sunt, ut illic invenirent peccatum, propter quod merito damnarcntuiv' De an. et ej.
explieet,
-t'n
253
man otre
erecbttgfett
5M>rebe
ftetten
fnne
).
2>amit fnne
An dicat animas non habcntcs ulltim vcl orig. I, 13. proprium, vel originale pcccatum, et omni modo iun ocentes, simplices, puras, ajustoDco, cum eas ipse non liberandas carni inserit peccatrici, actcrna damnatione puniri." L. c. cap. u. Cur ifaque Dens justus et bonus, parvulorum animas, quibus praeseivit non subventurum Chris tia na c sratiae sa er amen tum *), aD omni noxa propagmis liberas, mittendo in corpus quod ex Adam trahitur, vineulo peccati origiualis obstrinxerit, atque u isto modo reas aeternae damnationis eff'eceri t L. c. II, 13; cf. de gen. ad litt. X, 15. 9 J Quis feraf, si credant se illi, qui ad baptismum cum suis parvulis currunt, propter carnes eorum, non propter animas currere? Beatus quidern Cyprianus non aliquod
decretum coiidens novum, sed Ecclesiae fidem firmissimam s er vans, ad corrigendum eos, qui putabant ante oetavum diem nativitatis non esse parvulum baptizandum, non carnem, sed aniraam dixit non esse perdendam; et mox natum, rite baptizari possc, cum suis quibusdam coepiscopis censuit." Ep. 166 ad Hieron. c. 8 n. 23. (2)a8 decretum fte^e: contra duas epp. Pelag. IV, 8 n. 23.) Contra
sentiat,
quae ex unius delicto omnes in condemnationem dueipraedicat: ex qua condemnatione non liberat, nisi gralia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum, in quo uno omnes viviiicantur, quicumque vivificanttir. Contra Ecclesiae funda tiss im um m o rem nemo sentiat, ubi ad baptismum, si propter sola parvulorum corpora curreretur, baptizandi offerentur et mortui." L. c. n. 24. Non enim fides dubitat Christiana, quam novi haeretici oppugnare coeperunt, et eos qui
et eos
lavacro regenerationis abluuntur, redimi de diaboli potestate; qui nondum tali regencratione redemti sunt, etiam
parvulosfilios redemtorumsub ejusdem diaboli esse potestate captivos, nisi et ipsi eadem Christi gratia r edimant ur." De nupt. et coneup. I, 20; cf de Civ. Dei XVI, 27.
Jen folifier jtinber,
la$ bie (See* fyier bemeift, bafj (St'ntge bafrb,ielten, welche ofyne bte fycilige Saufe btnfierben, t^re Steinigung an bem Opfer erhalten, wenn man foldjeS fr fte batbringe: Eas quas baptisma non abluit, sacrificia pro eis crebra mundabunt. u 2)aj t)fer unter sacrificiiim ba$ bie unblutige goitfefcung bj. iDiefopfer a( unb ftete egeniurtigfyaltung bc3 einmal blutig rllbracbten SerfbnungS* epfer be Jeuen -bunbes etfianben rofrb, errettet untot'berfprecblt$ aufl I.o. I, 11 9 19, ti?o Slugnftinu et alt unerlaubt etftrt, fr feiere, ttelcbe trifft getauft finb, eldje (Stjrijto nidjt t'neorporirt, niebt lieber am Serbe
*) Dlebenbcf
fety
(Stjrifti
ftnb,
ba pfer
bes3
8eiW
unb *lute*
<5&rijii
ju entiicfcten:
Salva
m*d)t rechtfertigen,
bajj
254
@ott fcerbamme
bfe Seelen
man
eft fage,
fold^er ofyne
ir>elcr)e fte
Saufe fierbenben mber auf @runb jener Snben, begangen f)aben ivtirben, fte am eben geblieben
mm
ttren,
ttnffen
unb welche
G*r
tforau6gefel)en
l)abe,
2)ablo^e9}rau6*
ttn'rflfd)
ttxil
btefe S3ert)ttntffe fr
ba$ Subjeft
geworben
ftnb, felbft
aud) ntcfyt
ttn'rHfd)
fei*
geworben ftnb,
de catholica
u
t
enthalte nmltcf)
an folgern Q3orau3geiv;uftett
et ecclesiastica regula, nulla ratione conceditur, pro noo baptizatis cujuslibet aetatis hominibusofferatur sacrificium corporis et sanguinis Christi tam-
quam per hujusmodi pietatem suorum ad regnum coelorum quo perveniant adjuventur. u Quis enim offerat corpus Christi^ nisi pro eis qui menibra sunt Chris t i? ,f ,,Aususestdicere .... offerendum pro eis sacrificium corporis Christi, qui Christo non sunt incorporati per ejus sacramenta in ejus Ecc!esia. u (St nennt biefe Slnftdjt, ba$ man aucb fr foldje fficrfiorbene ba fjl. Wlt$> 1. c. II, 11. 15 ,,rem novam atque a disciplina (H'fer barbu'ngett fofi
,
ecclesiastica et a regula veritatis alienam,' c unb fftj>t 111^ 12 notb bei: ,,NoIi credere, nee dicere, nee docere. Sacrificium Christianoruru pro iis qui non baptizali de corpore exierint, offerendum , si vis esse catholicus." 2Bol)l rufrb ei fr s 43erfiorber.e, trelcfcc burd) bfe Saufe Gbrifto einverleibt teuren, bargebraebr, unb bi'efe jie(;en Stfutyn fcarauS; benn ei tft titelt leiebt 3emanb fo gut, bofs er nadj bem 2'obe biefe ilfe nidjt braucht, unb nicht leiebt 3cmanb fo fd;lecbt, bafs ib/ni nach bem obe fein duften Sltlein toer es im l'eben ernartilfjiget bat, ber gebe fidj barau<5 erircbft. nicht ber ^effnung bin, ba ei itmt nach bem ebe t-or ott etwas foelfen SBirb ei fr ganj ute bargebraebt, fo ift ei eine $)anffagung} toerbe. wirb ei fr gnnj djledjtc bargebradjt, benen ei nfd)t3 mefer nfct, fo ge-reicht ei ben Sebenben jum rofie, unb biejeni'gen, toeldje fo befdjaffen ftnb, bof ei tfynen beilbringenb tft, sfet)cn aug i'bm ben 9?uen, ber tfynen in ffjrer Sage eben mglid) ift: ,,Neque negandum est defunetorum ani-
mas pietate suorum viventium relevari, cum pro illis sacrificium Mediatoris offertur, vel eleemosynae in Ecclesia fiunt. Sed eis haeeprosunt, qui cum viverent, ut haec sibi postea possent prodesse, meruerunt. Est enim quidam vivendi modus, nee tarn bonus, ut uon requirat ista post mortem; nee tarn malus, ut ei non prosint ista post mortem. Est ver talis in bouo, ut his non requirat, est et rursus talis malo, ut nee his valeat, cum haec vita transierit, adjuvari. Quocirca hie omne meritum comparatur, quo post hanc vitam possit relevari quispiam , vel gravari. Nemo se autera speret^ quod hie
in
Deum promereri.
...
Non
quare non omnibus prosunt, nisi propter differentiam vitae, quam quisque gessit in corpore? Cum ergo sacrificia , sive altaris, sive quarumeuraque eleemosjnarum pro baptizatis
omnibus offeruntur, pro valde bonis gratiarum actiones sunt, pro non valde malis propitiationes sunt, pro valde malis, etiamsi nulla sunt adjunn uta mortuorum qualescumquo vivorum con s o la tio nes sunt. Quibus autem prodefuoctis
,
sunt, aut ad hoc prosunt, ut sit plena remissio, aut certe ut toleraDe octo Dulcit quaest qu. 2 n. 4. 5)a bilior fiat ipsa damnatio."' Offerri pro dormieotibus non oportere," hnrb de haeres. n. 53 all
eine 3rrle()re be 9leriu* aufgefhrt.
neu egenftanb, ber
fermfnnte.
Itd) rjottbracfyte
eift
255
egenftanb ber realen etrafgered}ttgfeit egenftanb ber <2trafgered)ttgfett fnnen nur rotrf*
fefe
fnft
erft
fcollbradU
anblungeu feim. knnte bte 6trafge* anblungen aufnehmen, roeld)e in ber 3u* korben mren, roenn ba8 (Srbenleoen beS
benn
fo mte man um leben 33er* ma6 Mtte ton ibm im wetteren Seben
alte
noct) ot!brad)t
derben formen?
iiub
barm,
bafj,
rote
bte
fyetlfge
Sd)rtft fagt,
fjabe,
aufbapbte
10 Sfaf auberroet'tige inrrfe, ). fa aud) gar feine 2ol)(tl)at rote fte gegen ben GreatiantermtS erhoben werben, af$ j. 23. roarum
@ott folgen inbern, roeld)e gfetcf) ober boefc balb nad) bei eburt il fterben, bte Seelen gebe ), ober warum @r felbft ben adulterinis
10
)
Nee
illud
male fuisse victuras. ... De perfectis ejus operibus debuisset hominem judicare, non
rentur arbitrio,
,
aniraas parvulorum sine baptismate morilurorum a justo Deo in carnempeccalricem relegari atque damnari, quas praepervenissenf, inqualibero uteseivit, si ad ae ( a
t
em
de praecognitis nee fieri aliquando perraissis. Nam si peccata quae si homo viveret commissurus esset, etiam non eommissa damnantur in mortuo, null um beneficium collatum est ei, qui raptus est ne malitia mutaret
intellectum ejus: quando quidera judicabitur seeundum eam, quae in illo fuerat, malitiamj non seeundum eam, quae in illo inventa est, innocentiam: et de nullo mortuo baptizatopoterit essesecuritas; quia et post baptismum, non qualitercumque peccare, verum etiam apostatare homiQuid quod ipsa exinanitur omnino praenes possunt. scientia, si quod praescitur non erit? Quomodo enim recte Quodicitur praesciri futurum, quod non est futurum?
. . .
nulla sunt,
quae nee vit nondum ineipiente eommissa sunt ante carnem nee morte praeveniente post carnera?" De an. et Satis aperteque monstratur, de his peccatis ej. orig. I, 12. neminem judicari mortuorum, quae praeseivit fuisse facturum, si aliquo modo ei ne illa faciat subvenitur." De dono persever. c. 10. Peccata antequam committantur, et multo magis quae numquam eommissa sunt, damnari justa
De
I,
3.
Nam
novit cito
Quare facit animas eis, quos morituros? Possumus respondere, parentum hiue
quod
dicitur,,
conceptibus
bte
256
12
Seelen
aber
einfdjaffe
),
fnne
fety
er
er,
bod) nodj
eine
5(ntrort geben;
fottn'e
frotttg
auer Stanb
bief $u tfyun,
ftd)'0
I;anb(e
um
bte (Strafen,
reellen
aud) bte
Giemen
peccata vcl convinci, vel flagellari. Possumus etiam reete illius moderationiistarelinquere, quemscimusomnibustemporaliter transeuntibus rebus, ubi sunt etiam animalium ortuset obitus, cursumornatissimumatque ordinatissimum dare, sed non ista sentire non posse, quae si sentiremus, delectatione ineffabili
mulceremr.
Non enimfrustraperProphetam,
quihaeedivini-
tus inspirata didicerat, dictum estdeDeo, quiprofertnumerose saeculum. Unde musica, id est scientia sensusve bene modulandi, ad admonitionem magnae rei, etiam mortalibus rationales habentibus animas Dei largitatc concessa est. Uude si homo faciendi carminis artifex novit quas quibus moras
tribuat, ut illud quod canilur decedentibus ac succedentibus sonis pulcherrime currat ac transeat quanto magis Deus, cujus sapientia, per quam fecit omnia, longe omnibus aitibus praeferenda est, nulla in naturis nascentibus et occidentibus temporum spatia, quae tamquam syllabae ac verba ad particulas hujus saeculi pertinent, in hoc labentium rerum tamquam mirabili cantico, vel brevius, vel produetius, quam modulatio praecognita et praefinita deposcit, praeterire permittit? Hoc cum etiam de arboris folio dixerim, et de nostrorum numero capillorum; quanto magis de hominis ortu et occasu, cujus temporalis vita brevius produetiusve non tenditur, quam Deus dispositor temporum novit universitatis moderamini consouare?" Ep. 166 ad Hieron. c. 5 n. 13. 12 Illud vero quod in libro adversusRuffinum posuisti, ) quosdam huic sententiae calumniari, quod Deum dare animas adulterinis coneeptibus videatur indignum, unde conantur adstruere meritis gestae ante carnem vitae, animas quasi ad ergastulahujusmodijuste posseperduci, non me movetmulta cogitantem, quibus haec possit calumnia refutari. Et quod ipse respondisti, non esse vitium sementis in tritico quod furto dicitur esse sublatum, sed in eo qui frumenta furatus est; nee ideirco terram non debuisse gremio suo semina confovere, quia sator immunda ea projeeerit manu; elegantissima similitudo est. Quam et antequam legerem nullas mihi objeetio ista de adulterinis foetibus in hac quaestione faciebat angustias, generaliter intuenti multa bona Deum facere, etiam de nostris malis nostrisque peccalis. Animalis autem eujuscumque creatio, si habeat pium prudentemque consideratorem, inefiabem laudem Creatori excitat; quanto magis creatio non cujuslibet animalis, sed hominis? Si autem caussa creandi quaerilur, nulla citius et melius respondetur,
voeibus
__
unterliegen
13
j,
2 57
aucfc,
9?ebme
man
als <25d)ieb8rfd)tert
>
fo
fomme
e$ felbft
on
biefer
au
ten
31t
feiner (Sntfdjetbung,
u'emticb
bte
inbem
bte 33ett>eifteUen
auf betben<Sei*
ftd) fo
2Bage Ratten.
gr ben Gre*
est.
Et quid dignius
potest facere 13; de pecc.
quam ut bona faciat bonus Deus, quae nemo nisi Deus?" L. c. n. 15; cf. de gen, ad litt. X,
orig.
c. 34.
quae possum, sicut possum, dico adversus eos qui hanc opinionem, qua creduntur animae sicut illa una singulis lieri, labefactare conantur. Sedcumad
et alia
Hacc
poenas Ventura est parvulorum, magnis, mihi crede, coartor angustiis, nee quid respondeam prorsus invenio: non solum eas poenas dico, quas habet
post hanc vitam illa damnatio, quo necesse est trahantur, si de corpore exierint sine Christianae gratiae sacramento, sed eas ipsas, quae in hac vitae dolentibus nobis versantur ante oculos; quas enumerare si velim, prius tempus quam exempla deficient. Languescunt aegritudinibus torquentur
,
vantur sensibus, vexantur ab immundis spiritibus. Demonstrandum est utique, quomodo ista sine ulla sua mala caussa juste patiantur. Nonenimdici fas est, aut ista ignoranteDeo fieri, aut eum non posseresistere facientibus, aut injuste ista
vel facere vel permittere. Numquiduam sicut animalia irrationabilia recte dieimus in usus dari naturis excellentioribus, etsi vitiosis, sicut pertissime in Evangelio viilemus porcos ad usum desideratum concessos esse daemonibus; hoc et de homine recte possumus dicere'? Animal est enim, sed rationale, etsi mortale. Animaest rationalis in illis membris, quae tantis afflictionibus poenas luit, Deus bonus est, Deus justus
Deus omnipotens est; hoc dubitare oninin dementis est. Tantorum ergo malorum, quae finnt in parvulis, caussa justa
est,
Nempe cum majores ista patiuntur, solemus dicere aut sicut in Job merita examinari, aut sicut in Heiode peccata puniri. Et de quibusdam exemplis, quae Deus manifesta esse voluit, alia quae obscura sunt homini conjectare conceditur, sed hoc in majoribus. De parvulis autem quid respondeamus edissere, si poenis tantis nulla in eis sunt punienda peccata. Nam utique nulla est in illis aetatibus examinanda justitia." Ep. 166 ad Hieron. c. 6 n. 16. 14 ) Illud ergo jam videamus, cuiuam potius sententiae divina t estimonia suffragentur, ei-ne qua
dicatur.
attantemuS Fnne
fei;
258
man
biete teilen
fiirbeu@e*
ba
bie
auf
(Seite be
btej*
gegen hm
fagt:
Schubert
16
) irret,
wenn
er
Q3on 9(uguftin
wrbe
ba @ott
bie
Seele
dicitur animam unam Deum fecisse^ et dedisse primo homini, unde ceteras faceret, sicut ex ejus corpore cetera hominum corpora; an ei qua dicitur singulas singulis facere sicut illi unam, non ex illa ceteras." De gen. ad. litt. X, 6 n. 9. 9hm
unb in $olge be immer roieberfef)* renben SWangel einer eigentlich entfd;ctbenben SeWeiSFraft in bcnfelben uert er ftd) 1. c. cap. 10: Quonara per divini eloburcfygefyt er einzelne )uftftetlen,
modo
q u i i l e s t m o n i u m i s t a q u a e s t i o s o 1 v a t u r ignoro." t fefct bie Unterfuctmng fort, unb (erlieft cap. 23: His igitur quantuin pro tempore potuimus pertraetatis, omniaparia vel pene paria ex utroque 1 atere, rationum lestimoniorumque momenta pronuntiarem, uisieorum sententia qui animas ex parentibus creari putant, de baptismo parvulorum p raeponderaret." Cf. de an. et ej. orig. I,
i
1418.
15
)
posuit, quibus animas Deum non ex illius prima propagiue adtrahere , sed sicut ipsam primam suas quibusque singulis insufflare, velut probai e conatus est, i t a sunt, quod ad ist am quaestionem adtinet, incerta et ambigua, utetiam
aliter aeeipi,
De
ff.
efagten
gebjt er
im
ftcr/fifotgcnbcn
nominal
fagt er
1.
Olli btefe
teilen,
IV, 11 bereifen nic&fg Qlnbcre als quod scilicet animarum nostrarum Deum habeamus datorem, creatorem, formatorem. Sed quo modo id faciat, utrum novas eas flando, an de
parentibus (rahendo, non exprimun t." De re obscurissima disputatur, non adjuvantibus divinarum scripturarum certis clarisque doc umentis." De pecc. merit. et remiss. II, 36 n. 59. A liquid ergo certum de animae
in
scripturis canonicis
17.
c. 5 n.
fcon
259
9)?tbraucr)e$
tfyn
neuem
fcfjaffe)
blofy
wegen be
ernwfett,
2)a<3
gemalt
Ratten."
ba
bte 5j3etagtaner
i'fjre
bem (reattam3mu3
fynlbt'gten,
unb
augmmg
umS
(Srcattammu,
ton tt>elcr)em
Sa
SlugufttnuS
ftcr)
tt>ar fo
Wenig
ge-
baf
er luelmetyr
aubrcflicb
burcb
^ebung
ber
ju fefyeu
(Sr fyatte
machen ju fonnen
19
).
ir Hi autem n o u ideo sunt hacretici, quia di) cunt animas originem de i 1 1 a p r i m a p e c c a t r i c e n o n d ucere, quod vel aliqua fortasse ratioue vera dici potest, vel sine dei labe nesciri sed hinc conantur efficere (unde omnino apertissinii haeretici judicandur) animas trahere, quod sit laparvulorum nihil m a 1 i ex vacro regenerationis expiandum. Nam Pelagii de hac re argumentatio, quae inter alia ejus damnabilia etiam litteris apostolicae Sedis adjuncta est, ita sc habet, Si anima, inquit ex traduce rjon est, std sola caro tantutn habet traduccm peccati sola ergo poenam mcretur. Injustum est enim ut hodie nata anima, non ex massa Adae, tarn antiquum peccatum portet alienum quia nulla ratione conceditur, ut Dens qui propria peccata dimittit, unum imputet alienum." Ep. 190 ad Optat. c. 6 n. 22; cf. de pecc. merit. et remiss. III, 10. 18 J Ep. 166 ad Hieron. c. 8 n. 26 fprldjt er ben QBunf) au$,
:
Adam
ba ber (5reatiani3mu3 trsatjv fei?n mochte: Nam licet nemo faciat optaudo, ut verum sit quod verum non est: tarnen si tieri posset, optarem ut haec sententia vera esset," unb gibt de an. etej.orig. 1, 6 bie (SrHa'tung ab, ba er Don ber hlfet? t;eitbeffelben nichts Weniger als berzeugt fei): Quod non ideo dico, quia falsum esse jam certus sim, animas potius insufflari novas, quam de origine parentum trahi." 19 J Ecce volo ut illa sententia etiam mea sit, sed nondum esse confirmo." L. c. cap. 4 n. 8. Doce ergo, quaeso, quod doceam, doce quod teneam, et die mihi, sianimae singillatim singulis hodieque nascentibus fiunt, ubi in parvulis peccent, ut indigeant in sacramento Christi remissione peccati, peccantes in Adam ex quo caro estpropagata peccati." Ep. 166 ad Hieron. c. 4 n. 10. 2)em $ugufttnu mute in ber Ztyat gerabe in feiner (Stellung gegenber ben Selagianem baran gelegen fetjn, ben SreatianiSmuS begrnbet ju reifen , reeit, tt>?nn aucr) biefem bte
ftd)
260
imb
ju bfefem Seljufe angelegent(td)ft an feine ftreunbe um 9ktlj 20 ). JDafj er ben SreattanfSnruS rM'rfu'cfr Sfuffi^htf geruenbet
rbfnbe
20
)
erfl'rt
roerben Jann,
linnxggenommen ifi. accipe, quaeso," fcfyret'bt er an jjierontymuS ep. cit. c. 3 n. 6, quid requiram, et noli me spernere, sie non te spernat qui pro nobis dignatus est sperni. Quaero ubi contraxerit animareatum, quo trahitur incondemnationem, etiam infantis morte praeventi, si ei per sacramentum, quo etiam parvuli baptizantur, Christi gratia non subvenerit." Quoniam igitur neque de Deo possumus dicere, quod vel cogat animas fieri peccatrices, velpuniat innocentes; neque negare fas nobis est, eas quae sine Christi sacramento de corporibus exierint, etiam parvulorum, nonnisi in damnatiouem trahi: obsecro te, quomodo haec opinio defenditur, qua credantur animae non ex illa una primi hominis fieri omnes, sed sicut illa una uni, ita singulis singulae?" L. c. cap. 4 n. 10. ,,Doce igitur quid sentire, quid dicere debeamus, ut constet nobis ratio novarum animarum singillatimque faetarum singulis corporibus." L. c. cap. 6 n. 17. <ieronfymug flflft fr)m nd'mlid) aU ein Greatianer: Proinde ne longum faciamus, hoc certe sentis, quod singulas animas singulis nascentibus etiam modo Deus faciat." L. c. cap. 4. n. 8 ; cf. ep. 190 ad Optat. c. 6 n. 20. 2)en runb bafr fanb er in bem oben bereite roomit angefhrten riefe beffelfcen an SWarceflin. unb Qtnapffytfj. aufy Comment. in Eccle. c. 12, ad Pammach. adv. err. Joan. Hieros. p. 170 6. d. gufammenfrimmr. ennemann'3 33er)au:ptung (efd). b. SJtyilof. VII. 93b. @. 229), bafj teront}mu3 in einer nidjt
unter ben jen
Nunc
232 Qlnm. 3
eine
jroifcfyen
ben beiben ^Injtc^ten, al auf bie fejte egrnbung ber gemhten, unb inte vcenig tjolb er bem eneratianilmuS hjat, errettet mejjr al jur @e= nge au3 folgenber Qleuerung E x quo satis ridendi sunt,
:
cum corporibus seri, et non a Deo, sedacorporum parentibus generari." Comqui putant animas
ment. in Eccle. c. 12. Qlud) anOptatuS roenbetc er fld) rieftief; mit berSSitte: Quaere ubi, vel unde, vel quando coeperint damnationismeritum habere, si novaesunt, ita sane utDeum non facias, nee aliquam naturam, quam non condidit Deus, vel peccati earum vel innocentum damnationis auclorem. Et si invencris quod te quaerere admonui, quod ipse adhuc fateor non inveni, defende quantum potes, atque asserc animarum infantium ejusmodi esse novitatem, ut nulla propagatione ducantur; et no-
angenommen
Fann
r)abe,
261
acfyten.
bie 9?icfetannar)me
(3
werben, ba
er
ben eneratiant'Smu
bte ^3e*
2lnftcr)t
SBiggerS 22 )
nt'dc)t
mit
bem
pottnamen Srabucianer
greift ftcb
belegten 23 ),
au3 ber
*)3arteiftellitng,
Umit
felben
an
ber 2ef)re
Slnnafyme einer
gefcfytoffen
warb,
benn 3Bigger6
bem rabu*
oftmal
fiifyrt"
24
).
Sluguftin' felbftetgene,
biscum quod inveneris fraterna dilectione communica." Ep. 190 c.4 n.13.; cf. c. 6 n. 23. Unb bemDceanuS fcfcreibt et: Verumtamen si aliquid hinc, quo isla quaestio solvi queat, vel legisti, vel ex ore ejus audisti (sc. Hierouymi), vel tibi ipsi Dominus cogitanti donavit ut noveris, impartire obsecro mihi ut gratias uberiores agam." Ep. 180 n. 2.
(SogmatiF 111.33b. II. Qtbtb. <3. 453) ba QlugujtinuS nacfy fielen innerlich butcfygemacfeten bia* leFtifcfcen kmpfen" biefer Ucberjeugung getnotben fety, bajj ber eift be8 SWenfcfyen nid^t triebet Oom SWenfcfyen flamme, fonbetn ein unmittelbares efcfyof otteS fefy; allein auS ber angefgten teile de an. et ej. orig. I, 19 n. 33 folgt biefeS nod? ntdjt, unb bte in Retract. I, 1 n. um fiebert bis acbt Sabte ber nt nacfy fptere unb in 3 abgegebene
)
21
6taubenmater
,
meint
$tt)at
Nam
quod adtinet ad ejus originem, qua fitut sit in corpore, utrum de illo uno sit, qui primum creatus est, quando factus est homo in aniraam vivam; an similiter ita fiant singulis singuli (sc. animi), nee tunc sciebam, nee adhuc scio."
22
23
)
5IugujttnuS unb $elagtaniSmuS, Hamburg 1833, 1.&. <5. 95. -^ietontymuS (ep. 165 ad
1)
Marcellin. et Anapsych.
mar brigens
An
Tertullianus, Apollinaris, et
lium autumant;
24
)
l'jjt
ut,
quomodo corpus ex
$$.. 351,
man annimmt, bafj nichts in bem SWenf^en enthalten tft, als traS aus bem Saamm Qlbam'S entfianb, bie 2lugufHnifdje (Stbftinbe leistet begreifen, als trenn man mit ben (Steatianetn bie anS
jld),
trenn
9ttc&tS
oon ott
gefefcaffene
bem Krper
^3
be-
angauf,
&. iiflufitnul
mtt. Ufij^tug.
toteberfyolte,
262
erbienen
boct) gertrif
beffnmtejte
Qfntfdjetbung
Stuftest
gefommen
fety,
(SrHumgen , bajj er barber ju fetner unb nie unb nirgenb eine beftimmte
mefyr
lauben, ati
Jletbet rcetben
unb nur
I'fjt.
auf feine Seife on Qlbam abflammte, fonbetu on ott {ebeSmal neu gef Raffen rcutbe?" 2) et $luebtucf 5lugufH= nifc^e" tbfnbe I'fjt bie 9lnnat)tne butc^blicf en al fety QIugufHnuS bet Urheber bet Se^re on bet tbfnbe unb in bet Styat fcfyeut fiefy Bigget nidjt, a. a, >. <S. 208 ju behaupten, bafj ba3 2)ogma con bet (Stbfnbe noety nidjt in bet tmifc^en- Dogmatil tnat, unb <S. 38, ba Pot Qlugufiin bie eigentliche (Srbfnbe alle , obet bod) bie meiften
tut rcetben, trenn
3"t
butcfygefjt,
3>etiumbung. t nut auf eine Schrift (auf contra Julian. I, 3 ff. unb II gan^) ^tnnrnmfen, gegen ben $elagtanet Sultan bie abenb= unb mot* genlnbifcben 93'ter, ticktet pot bem fattjolifdjen Seugenerfjre an i^n bie QBotte: Sed tu qui tarn crebro nobis Manichaeorum nomen opponis, quos et qualesviros et quantos fidei catholicae defensores tarn exsecrabili criminatione appetere audeas., si evigilas iutuere. Non quidem omnium de hac re sententias,
gebtanbmatft,
ft>a3 fte
aU Sge unb
um
quos commemorabo,
me congregaturum
esse polliceor quia nimis longura est, et necesse esse non arbitror: sed ponam pauca paueorum, quibus tarnen nostri contradictores cogantur erubesecre et cedere; si uilus in eis vel Dei timor, vel hominum pudor tantum malum pervicaciae superaverit," unb naebbem et au ben Schriften eines 3tenui3, eineGtfyptian, einc 3t" ettctu, eineSDltympiuS, eine^ilatiu,
eineS eine
tegotiuS son ifta^an^, etneS Qlmbtofiug, cine SBaftlf u, 3of;anneS (Sbttyfoftotnu, cine Snnocenj, eine <ieri>
bie betreffenden iBefenntnijfe beS
'ufjett et
ntymuS
^oben,
f au) olifcfyen lauben auge= interim habes in conspectu non solum Occidentis, verum etiamOrientis episcopos. Nam qui nobis deesse videbantur, plures Orientis invenimus.
untet 5lnbetm
Tu
Oranes uuo eoderaque modo credunt; per unum hominem peccatum intrasse in mundum et per peccatum mortem, et ita inomnes hominespertransissc, in quoomnes pec<?averunt qui modus hie est, ut peccato illius unius hominis
j
primi oranes nasci credantur obnoxii." 3>ie 53ebauptung bajj bie rbfnbe eine (Stfinbung pon U;m fety, roeifet et mit Gsnttftung ju,
tcf:
Non ego
II,
finxi originale
peccatum, quod
catholica fides credit antiquitus \ sed tu, qui hoc negas, sine dubio es novus haereticus. u De
nupt. et coneup.
12.
263
egner 25 ).
3)a|
fyinblicfte,
wafyr, unb erfirt fiel) au ber Seicfytigfeit, mit welcher ba 2)ogma on ber rbfnbe ait bemfetben ftdt) erflren Ici^t 26 ); allein eine Hinneigung ju bemfetben i\t noer) feine entfdn'ebene 2Innaf)me beffelben, unb wenn jm bie 9)cagbeburger enturien 27 ) r>or* Werfen, baf? er ben SrabuciauiSmu nt dt) t gelehrt fyabe, fo ift ^war
ba
fein
gefefyen,
geiefyret f)abe.
2fy*
ftd)
wabr
b.a$
ift,
ba
er jutn
eneratiammuS
eS,
wie e3
(Schwierigeren,
fct)licr)
niSmuS
25
II,
28
).
gerner,
wenn
nur
) iefje or^ergcfy.
QInm. 2. 21.
SDfainung aus,
De
b'qjjj
;
36
n.
59
fpricfyt er bie
ftd?
bet bejfen
Seelen
0lic^twiffcn
fyeile
s
man
es
jum
not^trenbtg, fo nutrbe
einen unbejroeifel
baren 2lusfprutt) barber enthalten Et si enim quodlibet horura, quemadmodum demonstrari et explicari possit, ignorem: il-
lud tarnen credo , quod etiam hinc divinorum eloquiorum clarissima auetoritas esset, si homo id sine dispendio proraissae salutis ignorare uon posset."
26
)
3n
biefem <Sinnc
aus
biefer bie
2. Qlufl. <S
315)
brigen abftammen," ober Wenn Jllee (^ogmatif II. fein Urtfjetl ba^in abgibt: ^lugufiinuS war fr
SBenn
ifif,
eibni in feiner Theodic. 1 . 86 fagt: S. Augustinus huc incl inabat, ut peccatum originale melius salvaret i( fo ift
:
benn SluguftinuS tyat ben eneratianiSmuS nicfyt geletyret Ijat in feiner e1)re oon ber rbfnbe )n ntcfyt ju runbe ge= legt, war berhaupt fein@eneratianer, wofr ifft wirfliefy aud)eibnt
l;dlt
:
quam
ille,
quem Augustinus,
animae ex anima
non
patet,
mato."
nee naturae rerum consentaneus) sed animati ex aniCausa Dei adserta etc. . 85. 27 @te|)e Staub enmaier a. a. ). 5lnm. 1. )
28 2)al)er aud) fein metyrfatt) auSgefpro)ene fefmlidjeS Verlangen ) naa) ausret)enber 33egrnbung beS (Sreatiantsmus (ftefje Podjerg. Qlnm.
Iei)teS
18*
264
BItnblijtg, ofyne
ba Hare unb
nicf/t
fefte, fcsp
e ^ernunftberoeife, wetcr)
"t
roiberftreiteu,
(Sinem,
bem
er
e in fernem
rieben
um
ein Stffen ju
tlnm
ift,
ju
tfyun fcfyulbig
ben, baf
war, unb e3 barf batet nidjt unbemerft gelaffen wer* anberfeits ebenfo wenig buibete, bafj bem (reatiani$*
werbe
30
).
mu
er
31t
nafye getreten
enn man
irjn
aber ber;a(b,
wil
ftcb,
nur fr einen
ben
nacfytfyei*
um
ift
{igen (Sonfequen^en
ftd)t
)/
fo
reblicfye
bem
93er=
ftanbe
unb bem
r>on
bem
fte
au6gef)t,
tt>al)rttdr)
^interlift
m vero opini onem, quod ex una fiant omnes animae, neediscutere volo, nisi necesses it." Ep. 166 ad Hieron. c. 9 n. 27. 29 ) 7 ,Eo quod dictum est, omnes (sc. peceaverunt), et eo
nigmuS: lila
quod
eis per
baptismum subvenitur
(sc. parvulis),
Don ab-
surde credunt, qui aniinas ex unius traduce sapiunt, n isi aliqua manifesta et liquid a vel ratio ne, quae Scripturis sanetis non repugnet, vel earurn ipsarum Scripturarum auetoritate redarguantu r. u De gen.
ad
litt.
X, 16
n.
29;
cf.
de
I,
Haec et alia quae possum, sicut possum, dico adver sus eos qui hanc opinionem, qua creduntur animae sicut illa una singulis fieri, labefaetare conan30
tur."
'
c.
6
I
n. 16.
{;. <.
31
<So
tgger
a. a. >.
151,
reo
er
@. 152
fort*
feiert:
2)ie
,
Uebcrna^me
unffrettig bie
er
Hgfte
fid? tyier
$ung ber
Bfugu'ig
>
fo
fonnte
be3
f
SJcatertalimu entgegen;
"5
fortgepflanzt roerbe, fo traf it;n bie Argumentation De3 $elagtu3," bafj na'mlia) bie (cele, aU neu gefdjaffene, aufy nidjt bie@nbe Qlbam'S
gung
ju tragen
t;abe.
a. >.
5(er)nlici)
Dr.
traufj a. bi gerg
,
11 23b.
@. 47
llebrigeng
i)at ftdj
2Big*
er
j$um
%i). feiner
ebrift
fam,
inbem er <S. 246 fagt, bafi Augufiin bur d) pf;ilo fo p t) if d) e unb ttye olo g ifd?ernbc oon ber beftimmtenQinna^me beirabucianig*
inuS gurcfgetyalten rcurbe."
<
burcrjunbburcr)
cr)rift(icr) *
265
lag iebiglicb in
2)er
frommen , offenen unb bieberen Sinne Slit* rnnb, warum er in btefer Streitfrage
fo fefyr ^urcfl)telt
,
2B iffenfcf)afttid)f ei t, welche eSifym al$ roafyr anjimebmen nnb SInberen als \v>al)X
feinem SBerutfetyn noer)
roetebe erft
fet)r
ju berfnben,
gegen
roelcr)e$ tt)m in
erfyeblicbe (Scbwierig*
feiten beftanben,
roabr erfd)eine.
@r
@e*
an
nnb
Simnliren
auefe
*).
2)ie 2eife,
unb
hie (Scbwierigfeiten
Unentfcfn'ebenfyeit
ift
nur
bie
ect)t
pr)ofopr)ifcr)en (Selbftftnbigfeit,
welche
ffikfyrfyeit
,
unb bem
noct) 5)?angetr)aften
ftcb
noef)
23om
rein
roiffenfcbaftlicfyen
unentfdn'ebene SluguftinuS
32
grer
al
%.
33. ber fr
ben (rea*
) Cum haec atque hujusmodi de hac re inulta quaeruntur, quae nullo sensu carnis explorari possunt, et a nostra experieutia longe reraota sunt, atque in abditissirnis naturae sinibus latent, non erubescendum est hominiconfiteri se nescire quod nescit, ne dum se scire mentitur, numquam scire raereatur." Ep. 190 ad Optat. c. 5 n. 16; cf. de an. et ej. orig. Nee propterea pecoribus insensatis sura comI, 15 n. 25. parandus, quia hoc me nondum scire pronuntio; sed potius cautis hominibus, quia non audeo docere quod nescio. Istum autern inmltd) einen gegriffen Vincent. Yict.) non ego vicissim,
quasi rependens maledictum pro maledicto, pecoribus comparo; sed tamquam filium moneo, ut quod nescit, se nescire fateatur, neque id quod nondum didicit, docere moliatur: ne comparetur, non pecoribus; sed iilis hominibus quos dicit Apostolus, volentes esse legis doctores, non intelligentes, neque quae loquntur, neque de quibus aftirmant." De an. et
ej.
(28.
Wlauvintx tn i|tein 93rei?Ute Aug. Hymn. ad Laudes): Nil damnas temere; nil leviter probasj Anceps certa Dei lumina consulis;
Cedis sponte,
tibi
vincere
nam
pudoi";
266
haben.
ftcr),
erfennt,
rote
Manches gegen
er fte
fo
auch
et-
unb barum
lfjt
unb macht
bte
aufmerffam,
Sfnnabme
ftcb
ju hten
haben
31
)-
34 Cum itaque isti sie inter se alternante sermone cer) taverint; ego inter eos sie judico, ut ne incognitis fidant, et ternere audeant af'firrnare quod nesciunt, utrosque commoneam." De an. et ej. orig, I, 18 n. 30. >en ^rcatianern gibt er bann 1. c. cap. 19 n. 34 tJoigenbc ju bebenden: Ne dicant, a Deo fieri animas peccatrices per alienum originale peccatum; ne dicant, parvulos, qui sine baptismo exierint, pervenire posse ad vitam aeternam regnumque coelorum , originali peccato per quodlibet aliud resoluto ne dicant, animas peccasse alieubi ante carnem, et hoc rnerito in carnem peccatricem fuisse detrusas; ne dicant, peccata, quae in eis inventa non sunt, quia praescita sunt, merito fuisse punita, cum ad eam vitam, ubi ea committerent, permissae non fuerint
;
pervenire. Nihil ergo istorum quatuor dicentes, quoniam quodlibet corum falsum atque impium est, inveniant etiam Scripturarum de hac re certissima testimouia, et hanc sententiam suam non solum me nonvetante, verum etiam favente et gratias agente defendant." 3)ie cneratianer ermahnt et gut grtmglichen elbfifennt* ntfi, um ftcb Oon ber Smmaterialit't bet Seele $u berzeugen, unb
fta)
roelcber,
Ott feI6fi fr materiell i)'tt. Admoneo sane, quantum valeo, si quos ista praeoecupavit opinio, ut animas ex parentibus credant propagari, quantum possunt se ipsos considerent, et interim sapiant, corpora non
confequent butebgefbtt
gule|t
Nulla enim propior natura est, qua Deus, quia super omnem ereaturam suam incommutabilis permanet, incorporaliter cogitari, quam ea, quae ad Ipsius imaginem facta est, et nihil vicinius aut fortasse nihil tarn consequens, quam ut, credito, quod anima corpus sit, etiam Deus corpus esse credatur." De gen. ad litt. X, 24.
diligenter inspeeta possit etiam
267
.
4.
bem neueren
SfugufttnuS
9Baf>( jim'fdjen
fam, roie foeben uad)genwfen n?orben tft/ m ber bem @eneratiani3mu$ unb (SreatianigmuS ju feiner
n?efcf)e er jrmfctyen (Seele augteicf)
@ntfcr)cibung,
unb
et'ft
anfefjre,
et'ft
be Jetbe
angenommen
feigen,
unb
ubftonj
ofyne
gii
einer Gnttfcfyeibung
fommen,
auf ber
ftct)
unb
fein
@r fonnte ben eneratiam'muS nicfyt fcfylect/ter* bingS bem (5reatiant'6mu3 jum Dpfer bringen, ba ifym ber Sftenfcr)
nact)
bocr)
ju
fel)r
a[0 animau'fctye
fyttt feftfyalten
Dktur
folten,
bei
al ba er
\v>oU auct)
ntct)t
an bem ebanfen
ba
boct)
im
Beugung,
voie
unb
SebenS' Mittle
ftct)
Snbitbuen fortpflanze.
geit>r)nltdt)c
audj baS
fo $u fagen,
@r
ben ene*
inbem man aud) baS egentfyeil roar)rne1JBien fnne. Aftern au$ biefem @egentf;eil fnne fein ftdjeter Sa?Iufj gegen ben ene* ratianiSmu gebogen roetben, roeil ja eine unb btefetbe Seelein it)tent petfnlictjen eben oft bie Sitten roedfjfle otjme fufeflanjieE eine anbete Seele gerootben ju fefyn, unb fo feij eine Una'intid^cit in ben Sitten no) fein 33eftei , bafi bie Seele nia)t bennoa) burd) 3 e gung fortgepflanzt
nrid)t legen,
aucr)
,
roorben fefy. Sed nee illi qui haue adstruunt Csc. animae propagationem), ibi constituunt pondus assertionis suae. Vident enim et filios parentum dissimiles moribus quod ideo fieii putant, quia et ipse unus homo plerumque suis moribus alios mores dissimiles habet, non utique anima altera accepta, sed vit in melius vel in deterius commutat. Ita dicnt, non esse impossibile, ut anima non habeat eos mores, quos habet ille, a quo propagata est} quando quidem ipset
:
belegen, weif
galfcfyfyett btefe
268
~
nicfyt
er
om eneratfam'SmuS
er,
reatiantemuS aufgeben, ba
um
biefen
unb on ber
5Bar)rr)ett
jenes
berzeugt
fetyn
itar,
fonbern ielmefyr
l)er
unb SBrbe be
gewahrt
tjr,
im eneratiam'SmuS,
roo
man
muS
fo
m'rijt
verfallen Fann.
Slucf; bte
2af)rnet)mung
bem
fonft
:pf)t)ftfcf;en
igen*
fcfyaften
unb
eartetfyetten
(Altern
auf
bte Jtinber
bergeben.
3nbem
beiben Sinna^men
baf man $ur (Srflrung be roirflicfyen Sftenfdjen principlicr; ber bebrfe, unb boef; anberfett infolge fetner
,
Gnnfyett
unb
2)iefelbtgfeit ^tt)tfd?en
Seele
unb etft nid)t beiben $ugleicr) ftcr) Eingeben fonnte, ba auf bem Stanbpunfte be alten 3)ualiSmuS, roeldjen er einnahm, beibe
ftcf; einanber auSfd) liefen: fo befanb er ftd) notfyroenbig in einer klemme, aus ber )n fein Berftanb unmglich) befreien fonnte, ba biefer ^u ttefgefyenb mar, um ^u einer Mos oberflchlichen 9lnnal)me
una nunc
alios,
alias alios
De
an. et
bavob, baf? fle, reell i^r in mannen fllen bie Auslegung ntff;t ge fingen fonnte, befjf)alb 3)ajenige ni)t tterrcorfen at, roa aller 5lusle*
liegen mu, na'mlirt) jene 5lpriortfa) e In ge* nnffen e fllen," unb ma)t bann ber unfere 3* bie fer)r ira^re
gung ju tunbe
39emctfung
:
geljt
unfete
bem befagten, a\8 in ungefgen anbeten Sa'flen fer)r leia)tftnnfg ju OBerfe; fle ntgirt foIc^eS oft felbfl als ctrra Slpojreroeil fle ben aptiotifcfyen runb ba$u riorifcfyeg, unb Blo bef^alb
eit foruot)l in
,
Unb
btefen
fann
fle
toeil
gn>ar in ber
teflerton
ifl
erftarft,
infettigf eit
t
r)
eo*
^ut
tettfrtje
goiemuS
ber jur
Scannet
unb bur)
fle
neuen 99arbaret in ber QBijfenfdjaft fr)rt, bie 3bee, bie ber 2Ba$r* tjeit Sreue gefct/it>oren, jur gerechten S^otbrce^r aufforbert. 2Die fm*
merlia)
aufefyen,
unfrtge?"
ft<^>
269
um
ftcf)
terfief)en
ju fonrtcn,
er
unb ju
reMtcf),
ben Slnfcrjem ju
vt>cfdr)e er tri
geben, a(6
fei?
ber Scfyttnertgfetten
t)tntt>eg,
ber
f)at bte
betben
er,
$(nnafymen
ft-dj
bafyt'n
fiiifcenb
auf
bte Sinologie
iibrt*
Seele a(6
folcf/e
ganj burd)
3eugung
fortgepflanzt,
tt)r
unb nur
Vernunft
roelcfye
gttlichen 2lft
$ugetbeilt
Serben lf t,
93eraunftzutf)eilung
aber ntdbt al6 eine Kreation einer neuen Seele, fonbern nur a(3 eine
3
fety
).
3 ) Postquam ordinem tarn concinnum, et regulas tarn generales, intuitu animalium slabilivimus, rationi minus videtur congruum, hominem inde prorsus exeludi, et omnia circa animam suam miraculo peragi. Et monui plus simplici vice, ad Dei sapientiam pertincre, ut omnia in operibus suis sint harmonica, naturaque sit gratiae parallela. Itaque existi-
mem, animas, quae aliquando erun t humanae, non minus quam aliarumspecierum animas, j am fuisse in seminibus, regrediendo per omnes majores usque ad Adamum, et adeo ab initio mundi in quadam corporis organici ratione semper extitisse, in quo Swammerdamius, R. P.
Mallebrauchius, Baelius, Pitcarne, Hartsoekerus, aliique viri dociissimi magno numero, mecum sentire videntur. Atque haec doctrina satis confirmatur observationibus microscopicisLeeuwenhoeckii, aliorumquesolertium observatorum. Sed mihi multas ob causas etiam congruum esse videtur, ut non praeexstiterint, nisi tamquam animae sensitivaevel animales, pereeptione sensuque praeditae, ac ratione destitutae^ manserintque eo in statu, donec horao, cui quaeque debebatur, generaretur, tum deraum rationem aeeepturae; sive modus naturalis suppetat elevandi animam sensitivam ad perf'ectionem animae rationas (quod non ita facile agnosco) sive
vel
mavis) transcreationem huic animae rationem largiatur. Quod eo facilius admitti potest quo frequentius revelatio multas alias operationes immediatas Dei in animas nostras docet." L. c. I. . 91. 3>afj er flcr; unter tiefet
fonbern nur ein tt>efentli)c8 Vermgen auS folgenbet Qleufietung Non ergo dicemus dato novo essentiali gradu novam animam dari. Hos gradus adpellare licebit facultates." ibid. not. 8. 3)fe rbfitnbe et= Hart jlcfy )m fjictauS Ictrt)t:Propagatio contagii, a lapsuProto-
Vernunft
otfteflte,
plastorum
debitur
orti,
perveniens
in
animas posteriorum
commodius
explicari posse,
quam
*a
S)iefe ^(nftcr)t
J
270
tfi
infofern nicr)t
neu, als fdjon 9lriftotele3, unb felbfi Vorgang einiger ionifcfyer 9iaturr)i(ofopr)en, an* bafj ber yovg on Sfufen in ben 9ttenfcfyen r)tnein*
jwifcfyen biefer
be*
tu
ber
SBafyrfyeit,
(einer ftatur
nicr)t
ftd}
Beugung
fortpflanze,
$u*
fammenftimmen, bod)
baf nadj
creatrlidjeS
Vermgen, a(3 eine, um einen fcf)olaftifcr)en SwSbrucf $u gebrauchen, forma subsiantiae superaddita nad) ber 2(riftotelifcr)en hingegen
;
a(6 eine
pantl)eiftifcr)e reale
nen Vernunft,
an
bie
menfcf)U'cr;e
muf 3 ).
@S
tft >ter
weife
normal
ba
6. 183 194) unb fonft i>ei feber Q. $. . 34 40, . 49 2mm. 58; .9698; 6.104
ermittelnben
ber
2(nm.42K.) gehrig bebaut worben iflt^ allein aud) ber&ibnifc'fcfyett S(nftcf)t fnnte man nur 933ar)rl)ett juerfennen, wenn
ft im
eine
Mein
al
er
tft
fo
wenig
erft
on Stufen
pgefommene ,
eine
au
posteriorum
ni
in
Adamo jam
Omum maxi m e premitur difficultatibus circa peccatum originale." Theodic. .86. Sn feinem Syseiia etc. . 81
,
fuisse iufeetas"
er
toogegen
I.
stema Theol.,
Sftainj
4
fjerauggegeben on Dr. CR
3. 5luflL
1825 @. 12,
befennt er
ftd?
jum
(Steattanlgmug
uov
steintxat de xbv vovv (.iovov &vga&tv sneioiivai, xal eivat uvov. ove yao avxov xr) evigyticc xoiviovn oioaaxiy.fi evegycia. rictorjg f.iev ovv ipv%i]g ovva(.ug, exsgov atouazog etu xe. xexotvwvrf/.evaL , xal uoxegov xiov xa'kovH&vlov axor/eiiop. ihg de diacpegovoi xiptiovrjxt al xpvyal xal axLf.u a a'l).r]Xcv , ovxto xai r) xoiavxr] diacpigzt fpvoig." De animal. generat. II, 3.
)
5 ffio^in @a)ubert j^It, ba er a. a. ). . 48 <S.496 f., . 53 @. 544 f. bas (Stement ber Seele mit bem (Elemente be eifie mit bem eifie au @ott, mit bem eifie on Oben (ergl. . 43 <. 422)
berlleibet
in
^Infdpauung ge^uttt
ba^ingeftettt bleiben.
ber
271
tytyext
eefe
fefbft
naturgem
fyerauSentroirfeite
ift
(Srfdjei*
nungform
er
1 1;
nur
bte
@rfcf)
einung
btefe
&eM&,
fo
fonbern
rote
@n*
beroutfei)n6
tl)an
rjat
er
fiar
fofgltd)
aud) ein
roelcr)ee>
grunb
g en)
feine @rfcr/cinungen(b.
ftcf)
%l)
ig
f ei
e n,
Ar a f u er u n
t
juriicffiifyren,
unb au
roelcfyem
(bem lebenbigen,
begreifen.
feiner felbft
biefer
bewuten
er)
fte
ftcf)
erflren
unb
Vermge
fonbern
erroeifet noct)
ift
felbftl)ettlicf)en
(rfd)einung fann er
7
nic)t
Siccibenj,
ift,
mu
6ubftanj
roieber
fe^n
)/
unb ba
c
er felbft
<Subftan$
ftcr), it)ie
untrer
,
r)eroorgef)oben r)at,
auerbem
baraug,
ba
ein
er einer
eigenen rfcfylieung
tfyatfcfylicbe
ntcr)t ftd) buref)
ftcf;
bebarf.
befanntltct)
gemetnfameS
Sfterfmal
eine
jeben
enblid)en
(er;n3, ba eS
erfcfyliet,
fonbern,
um
ftd) \\x
erfcfyl offenen
e6 erfcfeliet
ftet)
fein enbltct)e6
weil e6 eben
toetT
ber Slbfohtte,
ift,
<tyn burd)
fo
aud) <SeIbftberoutfet)tt
burd)
t)d)fte
ftd).
nun ber menfdjlid)e eift nur bie natrliche (SntroidlungS * unb fonad) @rf(f)einung3 * gorm ber ^fydje,
SB're
6 ) 3- . $orfcf/uIe je. I StSty. @. 15 72 ff. $ergt. $abft, 3tbam unb (H)riflu 20; (Staub enmai et, a. a. ). . 93.
1
ff.,
@. 222
,
ff; II Slbtl).
@.
ic.
Sten 1835,
48.
De
1,
ratione
ober rcie
quasi
qu.
1
ber
unb beutfcfye $t;ilcfv auS bem %xan^bf. . Dr. 93eder, <tuttg. unb b. 1834, @. XXIII.) bfe orterfltung gibt: \ d quod substat," b. b;. bag, iraS im 2Bed)feI ber tfcfceinungen ba6 SSIei benbe unb 9Ser)atrttcr)e tft. Qtugufiinu nennt (Subftang<2e!)n: SubStantia aliquid esse est" Enarr. in Ps. 86 serm. 1 n. 5, unb
frangf.
tierbinbet
gugfeief)
93efHmmU)e unb be3 33e(;arrlicr)en Omnino nulla substantia est, quae non in se habeat haec tria, et prae se gerat, primo ut sit, deinde ut hoc vel iilud sit, tertio ut in eo quod est maneat quantum potest." Ep. 11 ad Nebrid. n. 3. 2)a6 reine
ober fdjlecfyttjinige @ei)n
ift
baSjentge, roeldjeg
fta)
ftet
gletct)
hUiht:
Id enim
vere
est,
VII,
11.
fo mfte bfe
272
unb
in Sirffamfeit getretene
einmal
erfcfyloffene
Seele
fm
9ftenfcf)en
t'fjreS
inneren *rinctye8
ju tf)rem ^fje^unfte,
auef)
b.
t).
bem
eifte,
ftd)
emporarbeiten,
ftcf)
rote ja
bte Sljterfeele,
jebe
tr)rer 9(rt,
afr
ba
rotrb, roo$u
beftnmt
ftcf)
ift
ftd)
au6
ntcr)t
auf runb
jeicfynet
aller
Erfahrungen
werben, tnbem
fofcfje unglcfltcfye
$tnber,
roelcr)e
bem
gei
fgen
Umgnge endogen
tr;terifcr)en
B^^^b
bem bfe Statur tf>rerfett nicfyt ber ftet) in au 3 greifen fann, unb barum aucr; jene ntd)t roetter fhren fonnte nodj fann, al? fte eben Somit felbft geljt ober felbft ftcf) fietgert, namltcr) hi$ jum Sfn'ere. muf ber ei'ft als ein grftcfyfetyn angenommen werben, ba er einer eigenen rfcryiiefung bebarf, unb nur rofeber burcr) einen anr)
werben fann.
>a
r)t'e$u
aucB
bte ^bjtyftS
wiffen
rab
muf,
ift
Commercium animae
Stefyt
nun
aber,
i\t,
wirft roorben
neS Setyn
ift
), fo
fann
bte ftrage
fortgefefcte
2Berben beS
8
)
eWr)nItVn
bergenommenen rnben fr ben rea=> Unterfdneb ^nufdjen Seele unb eift mgen b)ier nodj ein paar anbere
SBirfcrtg
auS ber Schrift beg Dr. Srebifd) (@r;riftlicf;e 2BeItanfd)auung je. QBten 1852) beigegeben roerben. (Sg fagt biefer neue &'ctt(;cibiger bog Sinb (roie bieg au8 ntber'fd)en 2)ualtgmug S. 87 unter Ruberem
:
bie
immanente ftninftionen beg eifteg, roie fmmt eg, bafj ber real ine eift bei ir)ter Qlbnabme im relfenaiter l)ung an 2Bcig* r;eit junimmt? ffiie erflrt ftd? bie b maguetifa)en Bunben b'ufig eintretenbe Spaltung beg Selbftbenutftfetyng, vermge fte(a)er ber
Seelenfranfe
benen er fogar terfd?iebene bag formale 3d) ju bereinigen erfie^t, roenn nidjt baraug, baf ber organif)e i'erbanb Con eift unb Seele gelotfert roorben ift?" ferner fcfyiiefjt er S. 92 on ben qualitat?
fidj
tarnen
beilegt
unb
nur
feiten unter
fl)
Seele
unb
eift ofienbartn,
3ufammengeroorfeu
,
2?
mu
:
eifteS nidjt mit ber ftrage ber baS fortgefefcte SBerben ber Seele
foubern
erftere
fr
ftcfy
befonberS
geftellt
frier
mit
be
fagt bld
3)er geiftige
Sfyet't
23eftanbtr)eil
jum
ber SHtttetyimFt
ift,
beS gciftigen
roelcljerbaS
ten traft
bie
effyllurmgen
bie
unb
Sphre gefammeU
belebe
Allein
an
organifcfye
eime
leibliche
fofcr)e
tragen, bergebe."
eine
roiberftreitet
burcfyauS
fcf)aft rmffenfcfyaftlicr)
bienft beS
untrer 10 ).
fdjon oben (I
5fbtfy.
@S warb
fyingeroiefen
,
6. 225
f.
biefer 6cr)rift)
barauf
tton
bie in ber
ott als
bie
bafj
an
abfoluteS,
reales
sugleicr)
jugleicr;
9i icfy ti
S**|3ofition
ift,
folgerecht
$roifcr)en
9Wcf)ticr)''(2ubjecte
unb
9?icf;ticf;')bjecte
ift.
notfymenbig eine
bem SefenS*
Berfdjiebenljett ponirt
SSerfc^iebenl)eit ju
tiefer
notfyroenbigen SBefenS*
golge
t
ift
t
alfo
in ber SSSeltcreatur n
et)
felbft
ubjeet.
(SS
ift
$n>ar
oon
ott gebaut unb gewollt, unb fonacr) ein gttlicher ebanfe unb Sitle, wie baSSubject; aber es ift oonott als 9? i er) t# (Sit bie et
b.
f>.
fo
Subftanj
(Sinfyeit
in
ftcr)
beftimmt,
3nnen
nacr)
Auen
felbft
$x>ax in
drfer)
einung
trete,
Art
fdjetnurtgen, ba
9
)
auf einen entgegengefe|ten JiafetynSgrunb biefer @r= Offenbarungen berubftan$. $fycr/ologie *c. . 109. HO.
fte
10
SW.
ff.
f.
93orfc$ule
ic.
129
f.
152
f.
163
f.
183
f.
191. 338
3)enfen
erfate
geroinne,
worin eS bie@rfcr)einung
aus
ftct)
als
bemSetyn
rorbe.
root)l
unb
begriffe,
beruft
2)arum
t)cf)ften
Steigerung
ju
Um
[er
v>
ftd)
,$u
entroideln, erfat
it)re
fte
burcr)
bie
iljr
in ifyrcm principe
einroofmenbe nergfe
ubftanj, unb
3t)re ntroicflung
iljr lu'eju
ftettt
ift
bie*
bar)er eine
elbft*
et'nge*
Segriffe
%tben
dm
Dffenbarung
(Sattungen
unbSlrten;
ifyrer
fte
Slllgemeinfyeit bkibt.
^ierauS
mm
ein
3weiift,
fact)e6,
roelcr)eS
attungSleben
,
jum
Snbribuen,
aud) bie attung repr fcntiren in bie e* (Sexus) auSeinanbertritt, unb ftd) burcfy biefe mit* telft Begattung ftct) als attung (Genus) forterfy'lt; bann bafj in biefem 9caturleben, obroofyt bie attung or)ne 3nbiibuen nidjt 51t taube fme, bennoct) baS Snbiiubuum nichts jfylt, ja
bie eben befljalb ftets
fd)t echter
ofyneroetterS
untergeben
mit
fcon
fann,
ftct)
ofjne
felber in 2iberfprud)
93er*
mge
tict;
t>er il)r
lebt bie
ott eingebauten unb eingerollten Segriffe nm* ^atur," roie @ntt)er ftct) auSbrcft, bloS in @aU
bie
tungen unb fr
attungeu, unb
Snbitfibuen, fonbern
(Sinjelroefen bie
lebt.
als
fte
attung
bin g
2)a6 3nbi?ibuum in
,
affo nie
blo 9)?ittelbing
l i et)
nur
2ertl)
fr biefetbe. 2)ie 9?atur lt baf)er auet) baS (Sinjelne unter* gefyen, roeil baS anse babei boc^) erhalten roirb bie attung 3a, roie bie 9?atur mit ben 3n* baburefy nicfyt 311 Schaben fommt.
,
mit unterge-
3n
ftct)
3
jenem,
felber
in
boef)
auf
ergeffen,
ja bie
fyier
ftc^>
felbfi 31t
erhalten
benn
(Sine
eigentlid)e
(Seele
in allen
,
eftaltungen im
roie
rofen
roie
im steinen.
3m
(Sntfteljen
im 93ergel)en
fuc^t
fie
275
l)ier
roetter ju
11
).
gefyen,
bort wie
beftefyen"
3ft e
mm
aber
bt'e
um
bt'e
Mens
bt'e
Sleufjerung als
SebenSuperung
Unb
Iimg
in ber Sfyat,
menn
i
er
tri
(Sntroicf*
m
t
(Srfcfyeinung
fu b
ft
tritt
er
ftdt)
feiner (Jrfdjeinuna,
ni
er)
anj
e II
i)
t i
f e
i 1
6*
on
ftc>
barfteltt (Ob-ject),
ft
eS
3)arfteung, fonbern
erfat
el 1t
ftcr)
berfelben
unb
begreift
fte
au 6
ft'ct)
a(6
bem
roeil
St'K
man,
feiner (Snt>icf(ung
}kfy, in
bem Serben
niir|
bt'e*
3eugung,
ift
bt'e
im etfte vor*
man
t)er*
ba$ als
SSafyrfyeit jugeben;
mdjt ju berfein,
ba ber
\t
jener
biefe
3eugung,
b.
I).
biefe burcr)
von
t'fnn
berroinbet, unb
nung on
unterfcfyeibet, unb burcr) biefe innere ct)eibung unb Unterfcf/eibuug um ftet) unb um SlnbereS, unb um ftcr) als jfrf Meinung unb afSer;n roeifj 12).
IDaburct)
gung
fein
Beugung in il)m $ur Ueberjeu 3eugung alfo buptirt ber et'ff nic^t SBefen, fonbern nur feine (Srfcbeinung, unb fommt nid)t
wirb
bt'e
anfngliche
l3
).
3n
biefer
")
Vi}
5t. a.
D. @. 339
f.
@o," bemerkt
$ab
(Seifte! ein
Qlnatogon
bbet ba
,
Mm
,
be$
bafj
fommenen Smmanenj einet felbjt im SBiffen um fein elbjt erbringt; ( o n 1 1 a p o f i t i o n a6et be3 gttlichen ebeng freUt e3 ftet) bat in bem bet eift ni)t emanitenb, nic^t brde) 9Bcfenfe|ung fonbern nur in unb mittelfl (5tfct)einuugen einet bermtjt roirb." 13 2)ie Jtatut jeugt, r)eipt nichts 5lnbere3, al: fie fommt nict)t ) te gutllebetjeugung (ni)t bet feie Beugung {nau ^) f 9 e'
al
,
.
.
t)
>
'
tunb
it)tet
tfebeinungen,
276
-.
t>on
fonbern ^u
ftd^,
unb lebt
runb*
unb (Spontaneitt)
neu auf.
t'ft
3m
feine
ntroirflnng al elbftPeruferung
etbfierinnerung,
unb unheilbar,
t'ft
unb
ine fub*
elbfiperuferung
bei ii)m,
ba
fte
(gntroidflungroeife Ptlig
licfyfeit
,
im 2tberfprud)e
aud) bte
ftefyt,
nt bare Unmg*
oieje*
unb
bte
ein barer
Unftnu
),
ipefjfyalb
emtge 2ar)rr)eit
.Kraft
nigen,
iveldt)e
Pon
einer
unb ber
otte"
bejeid)*
nun einmal Fein attungleben, fonbern ein rein inbiPibuell*:perfnlicr/e, reo bte *erfon, al SBefen mit elbftjrpecf, STII e gilt, roijrenb, ttrie be* Fannt, in ber 9?atur ba SnbiPibuum, al nur Mittel $um Beerte, nid)t ji)lt, unb roeit e Fein attungleben unb roeil alle fub3Da %tben be
et'fte
ift
t'ft,
ftanjielle
rpt'berftret'tet,
fo
ift
be^iiglidj feine
e*
mu
nnemofer
fagt
16
jtpar berhaupt
14 ) ft'alfd? ift e, bafj ber einzelne Sfenfct) jur Sompletirung feineS p et fnlidjen (Setyn auf ein 3nbiibuum bc3 anbern eftfyledjtS angeroiefen fety. 3)h $erfcnlicr/Feit ober Sc^^eit be SWenfdjen, al3 im eifte gtnbenb, ift n>eber einer ^tbbition unb Sfultiplication, nod) einer ubtraction unb )iifion fr)ig ; aU fo!cr)e ift ber Genfer; bie Feinet <speciftcirung unterworfene, immanente unb permanente (5inr)eit." tyab ft
a.a.
24.
9Ba8 om
eifte
im anbern ?eben
gelten,
gilt,
mu
ba
er feiner
%la
rung juFa'me
eifterreir^c
ift, unb Wenn ir)m eine folcfje (Selbfbera'ufje* mte man binrmeber folcfye Gigentt;umIi)Feit aurb bem
ro're.
)fe ttnftatt*
wenn
in
bet
eift al eift,
Iid)c3
ftet)
b.
t).
unb
,
eint)eit=
ba
roie e Feine
Steile
t)at
Reiten
tauben-
maier
D. . 441. O. @. 30. Tertia, eaque reeeptissima hodie, opinio creationem auimae propugnat, et a majori scholarum christianarura parte defenditur/* Leibnitz. Theodic. I $.86.
)
feit
277
aber,
fei; Ijier
lange
I)er
allgemein
angenommen wirb/'
worben
tft,
beigefekt,
anet)
nur
angenommen
ba
weit
man
ein gewiffe
@e*
fiil)f fyatte,
lief)
auf
nament*
bie 9iatur
unb
3um
wiffenfct)aftlid)eu QSerft'nbniffe fann er erft gebracht werben buret; bie fefte Un t er Reibung jwifcfyen Sftat ur unb
cift im
urteilt
9iJ?enfcr)en, welcfye
liefen 3bcen(el)re in
t r) e
P)itofopr;ie eingefhrt
Srebifct)
17
Dom
@itntl)er'fd)en
)uali3mug, ba
er fo
wenig bloer
(SfleftictmuS
tft,
unb
umfaffenbe 2BeItanfcr)auung
ba
nur in ber
2ltlfeitigfett
feines
Drganimu
eigentliche
ftoJ
jeigt
fiel)
gleid) fyter in
bar 2at)re3
Stnwenbung jenes 2)uali8mu auf orliegenbe ftrage. Unlug* l)at ber @eneratiant'3mu$ unb untugbar 2af)re3 l)at
*
ber Gtreatiaiu3mu3 ;
wenn
in tljm auef)
iiie
2lunat)tne
ba
bie 9tatur
fiel)
jum ft
baS 2Be*
ba SBefen ber Statur, unb fofem ber eift jum SebenSprincipe be %bc$ gemacht wirb, $ugleicr) auefy ba Sefen beS tifk$ fetber. dagegen erbinbet ber ntljer'fcfye 3)uali6mu6 beibe mit eiuanber,
unb swar nict/t uerlich), fonbern organifet) , iubem er fte auf ifjren in ber 3bee liegenben runb $urtffi)rt, au biefem erflrt, unb,
\m
3113
fo
baljerJUec in
,
feiner ^Dogmatil:
a. a. ).
fr ben enerattantSmug
gartet
ber
natym
tonnte $aJSfi
tritt
gelangt
egner
tft,
aU
fein
b.
lj.
mmuS
. 225
auf."
5)tc
@cneratiant3mu3 ju ft|en
232;
ebenfalls
bei^abfta.
eifte fagt
bann
jc.
bei
@ tauben mai er
efct;Ieefytgtricbce>
a.a.D. @. 445
450.
a. ).
om
34
Seele
,
etbelberg
1849,
'S.
f.):
ber
j.
93.
ba ber efc^fec^tSttieb ijon anbern Seeletwermgen kc^wetfung on ben QSerftanbeSfr'ftcn unabhngig tft. Sieben ber grten
SnteHtgenj n?irb ebenfowotyt ber grte wie ber ftetnfte @efd)led)ti3trieb, unb neben ber Heinficn Sntctligenj ((Srcting) ebcnforoo^l ber Heinfie, Wie ber grte efa)lea)tStrieb gefunben."
17
) Ol. a.
O. @. 194.
Pf^otug,
j_a
fdjefbuttg
t'Fin
278
it>elc^e
ftdj
an
unb be3@eifte3; be
fei*
ift,
nem
wefentltd)
tft,
aU
tungleben burd) gefd)led)tt{d)e Begattung Snbwibuen ju erzeugen, m beleben fte tt)re (Gattungen unb Wrten erfylt unb fottfe^t (o ift
:
er wiffenfdjaftlid)
iwflbered}tfget
ben
9)?enfd)en be^ghet)
feines
ftd)
ftatur*Se9n3 al
fortpflanzen
laffen,
,
9iaturlebenbigeg
fo
burd)
eneratton
if>r
unb
attung
forterfyalten ^u
wofr
fte auefy
ber*
ganjer
nadj
oller
licfyeS
et'ft tft,
unb ber
tft,
et'ft
ftcfy
ein fc^tect)tl)tn
tnbttbuell^erfn*
fubftansietl
prftdjfe^n
fe|3t,
Welches?
nie
unb nimmer
Sinken
welchem m'elmefyr
tft,
eine
berartfge Selbf>eruferung
burc^auS fremb
unb
fo
tft
er
aber*
HaarMM
nur baburdj
wie ja
eintrete,
aus neuwerbenbe menfcpd)e3nbwibuum ber eift ba er ort ott neu eingefd) ffen werbe,
au# bereits bem erften, ber SRatur (b. i. ber bereits $um tt)ie* rifd)en DrgamsmuS entwidelten Dktur) entnommenen menfcpcfyen ebilbe ber jum begriffe beS Stoffen gehrige I)f)ere Seftanb*
tfye 0>ie unfierbltdje
Sede,
ba*3,
worin ber
DJienfd) (Sbenbb
@ot*
U$
fefct
ift,
ber eift)
Unb
biefe (Srcation
ft$ fo Tange fort, als ott berhaupt will, baf bie Sttenfd^eit
ber 9catur* Seite
in
Pott
^nbwibtten
SDienfct)
ftet)
fort*
ntcr)t
pflanze;
benn als
9?aturinbwibuum
ber
nod?
Senf, fonbern
9D?enfct) ift er
Snbwibuum
Serben
bte
nun aber
fr fein fortgefeijteS
bejglid) beS 2)og*
Kreation
feftgeftellt,
ftd?
Snbe
Stammvaters beS menfeper/en efd)led)tcS, Stammvater Pott ber 9iatur* Seite aus ift, fiel) einegrage, weiche nid)t umgangen werben barf, bereit
beS
eine pajfeube Steife ftnben wirb.
IV.
$aup
t jt
dl
1.
Jtf
etfctr
in'etfacr)
grage faf
man
fi<$
im 9Utertf;ume
gefteut,
aber
9tadj
aud)
r-erfcfyieben
unb mitunter
$tr>ifcr)en
benSfttgenbrauuen
Iv
/neoocpgvcjj
(Srafi*
lv u g bfe ^irnfjaut, eropIjtlu$ bie er)irn?23entrifetn tov syxscpdXov y.oda, i\xig eoxi y.cti doig ^]armenibe0 xf , nub @pi fr bie gan^e^ruft, fammtlic^eStoiferba gan^e^erj, ober ben halitus, bie aura sanguinis 2 ), )iogene6 bie arterielle .^erj*
a
t
t
fammer
*)
),
@mpebocle6
bieSBtutfubftanj
5.
),
Rubere
bie teile
SPcan Pergl,
put. I,
z
)
7]
T(j)
TteQi v.ctgdiav
SHtnft be 33lute,
beS -erj*
beutet
ijl (f.
P.
93a
ber %it$rop.
ontgb. 1824,
ift,
@. 91. 103) nb
gerechten
^ig
einen
lt
(f.
(SaruS, Softem
3?ergl. aud)
JP^floI.
2. 2tufl,
eip*
1848, @. 528).
3
Duimann'3 populre
Qtnatom. unb
'Evrfj agveQiccy.fj y.oda ri^g xaodlag, r\tig eGti y.ai (SaruS (a.'a.O.<3.519f.unb$i)jW., tuttg. 1851, 283) nennt bie I){erau3gef}enbe53lutftrmung bie Sagfeite, bagegen
)
man
23
erinnert; allein
ber
r)eilige
<Sct)riftftetter
um
mit
unemofet
(ber
eijt be
@. 198)
ju reben,
bamit nichts
roeiter
19*
<
beS^perjenS,
280
TQaxrjloj Trjgyagdiag
3tt)ct^>fe0,
lieber
Rubere
fieXQi
tov diacpQay^axog
@ffc jene
n
*
xsg>aXrjg
i)
1)
a g o?
raS
an
6
unterfcr)ieb
om
rationellen,
im ^er^en, ben
rm'e
<St{*.
bt'efe
im Raupte
er
Ijaupt fr ben
S)
unb
).
*)3lato
lt
baS
baS ttlidje im
9J?enfcr)en,
on
ber niebern
fterblfct/en (Seele
abgefonbert oben im
Raupte
rooljnen, bajj e3
oon
fonbern on
%o aloyov
biefe l)errfcr)e,
unb
unb
in einen nie?
loyiGtiv.ov
relcr)er in 33e,$ug
ift,
ro
offenbart,
unb
feine
unb
auct)
bestiegen roar
I. Uftof.
SStute"
9,
ba
letfct)effen
baS
fotl
man
ba
il)te
2ftit
bem
SSlut roirb
unb nur
in biefem (Sinne
ba 53Iut eine DpfetS ober fr bie Snben, um bal Seben bie 95crf5t)nung fr' Seben ift 2)ie (Seele im SSlute anjunet)men b;at nur bann einen ju erhalten. Sinn, roenn man fte berall als tt)citige3 $rincip ooraufe^t, reo itbtn
Dpfer
SScbeutung
roetl
ift,
e3
crfietjt, fo
baf bain
alle
Steile
bringenbe SSlut
(tinx fo bie
SinncS
unb 33crocgunggorgane
de
Qluguftinu
bafj fte
tjabc.
Q]cnuftianer,
angenommen
6)
berichtet on ber Seite ber ^atemianer ober u ben Sif3 ber Seele in stomacho et in capite n. 26. Contra Jul. V, 7
1.
Plutarch.
c.
:
1.
c. teilte typfya*
'g re vovv y.al cpgivag y.al Svuv" goraS bie Seele breifad) ab unb beftimmte barnaef) ben <St|: zo /uv Iv %fj y.apdiy /negog avrfjg V7ct(()%fiy v/uv, (pgtvag de y.al vovv iv t([> lyxi (fei )<<>"
~)
Gr
fagt nmlirl):
J' ds gjtsqiicc
1.
tlvcti
lov."
<S.
Diog.
Laert..
c.
. 28.
ergl.
Gnnemofer
f.
196) (Sf)enmar;er,
$ft;d)ol. k. .
190
r)at,
281
unb $u
feiner SBeftimmttng
an
bie
Vernunft
ftd)
fyin^ugeben,
unb
ber bie
Siifte
unb
biefer
35egierlict)Feiten
tft
ju !Dienften
fctyn;
in einen
b.
I;.
niebem, un>
bicienige,
on hxldjer
il)r
t Irndv^irj3iwrd);
tixov, unb
feil
3Bol)itft&
8
).
jtt>ifd?cit
unb 9iabel
SlriftoteleS
Wi%
unb
(Cicero nimmt
fr feine fub-
p.
Tim. p. 69 71; de Republ. IV, p. 439 d; IX, Cic. Tusc. disput. I, 10 brtft btep furj fo auS: Plato tripliccm linxit animum, cujus principatum, i. e. rationem in capite sicut in aice posuit, et duas partes pavere voluit, iram et cupiditatein, quas locis disclusit; iram in pcclore, cupiditatem subter praccordia Iocavit." BaS bie platonifcfye tunk*
8)
580
e.
fo &at
fte
Ethic. ad Nicom. I, 13, Moral, magn. I, 5 )eilt er fte nmlid) in ein lyov\yov, unb in ein aloyov) Ie|tereS aber in ein cpvxiv.v (anima vegetativa) unb 7ti^v/-ir]Tiy6v y.ai okcog
feiner
3n
doey.Tiy.6v.
9
j
De
({)
2)arum
ift
eS
audj in ber
SOTitte
%\vu
f.te-
fd;cn
^Eoxivlv ni zo tovxiov
L.
c.
oov, zv
10
)
vQXri
lonv
rfjg 'Ccorjg."
cap. 10.
evreeytict
rrq^g ipvyfig du?Jyeiv, hi] av ngatr?] owi^tarog (pvoiv.ov dgywiy.ov." De an. II, 1. <>iemit fann on einem rtlichen unb rumlichen Sttje ber (Seele feine SRebe me^rfefyn, unb (Srbmann, voclcfyer, rtue fcfyon oben in ber I Qlbu). biefer Schrift <S. 226 5tnm. 43 angegeben Sorben ift, ganj ben Qlriftotelifcben begriff ron (Seele aufgenommen t)at, erffa'tt barauS,
El
jy
bafi bie
(Seele
bie
ntelccfyic,
ifi,
ber
immanente
3^
cf
mung
beS
eibeS"
Organismus
fr eine nnberftunige
(Organe) ju einer Totalitt, einem bie grage nad) bem (Si^e ber (Seele
(S.
man
baS
fragen,
in roelctjcm 33aufteine
baS v>auS tterbunben ift, fo iv're <auS eben biefe einfache Qlflgcmcinljeit
(Steine
befjerrfcfyt
,
118 f. unter QInberm: QSrbe baS >auS fteeft, ober mit rDetd)em biefe $ragc befroegen roiberflnnig, roeil
ift,
roetdie bie
einzelnen
unb
ftdj
(Sbeu fo Ser=
roirf(icr)et ftd)
organ
ift
ift
ber Organismus
nirgcnbS
(b.
bie
Seele in allen
Organen
ntct)t
unb baS
eigentliche (Seelen*
in feiner Totalitt.
f;.
5)er
@i|
ber (Seele
be=-
befjrocgeu
fiimmten Organe) ober aud? berall, b. tj. fle ift als ber immanente, MeS burc^bringenbc Sroed beS ^etbeS baS Qlltgcgeurca'rtige, Wogegert
rr
282
S)
ber Seele an, ofyne aber
biefe
barmt fr Sintere mafgebenb fetyn 3U woUen *fy Schiel au0 ben Sfnftdjten ber alten 3eit ber
grage.
fcor,
unb baS
bfent
c\ucr) $ugleict)
als -SKaf*
(Sintrjeitung
nnb
4
93ertr)eitung ber
Seele
baran ju fn*
baf
bte
Seele
nicf/t
felb.fi ift,
ein*
gebrungen,
t)l)eren
fiel)
toefagen, unb
bantm
ber
grage
bal 5titf cretnanbet bev einzelnen Organe feine 3?ei>cuiung trifft b)at, unb bal eben befjr}alb bem ganzen Orgamlmul immanent ifi." 2Bcnn nun
(Stbmcmn
ein
rcciterrjin
nicr/t ausfeiltest,
bap irgenb
in
Organ
ober
Softem
Organen
ber
jiel;ung
SSejiet}ung
roefentlicr;er fei),
biefer
fo
all bal
eigentliche
Organ
,
ber Seele
bejeidjnet lrerbe:"
fonnte au er) 5lrifioteIel immerhin ba! <crj fr ben SWittetpunft bei Seien! anfe^jen, unb babei bocl) irie g. -35, de an. I, 3, einen rtlichen
Sitj ber Seele in Qlbrebe fteften.
u ) In quo igitur !oco est"? credo equidem in capite: cur credam, afferre possum: sed -alias: nunc ubiubi sit animus, certc quidem in Je est." Tusc. disput. I, 29. V) Hinc est quod et illi philosophi, qni veritati propius accesserunt, iram atque libidincra vitiosas animi partes esse confessi sunt, eo quod turbide atque inordinale moverentur, ad ea etiam quae sapientia perpetrari non vetat; ac per hoc opus habere moderatrice mente atque ratione. Quam partent animi tertiana, velut in arce quadam ad istas regendas perhibent collocatam; ut illa imperante, istis servientibus, possit in homine justitia ex omni animi parte servari. Hae igitur partes, quas et in homine sapienle ac temperante fatentur esse vitiosas, ut eas ab bis rebus ad quas injuste moventur, mens compescendo et cohibendo refrenet ac revocet, atque ad ea permittat, quae sapientiae lege concessa sunt; sicut iram ad exercendam justam eoercitionem, sicut libidinem ad propagandae prolis oflicium: hae inquam partes in paradiso ante peccatum vitiosae non erant. Non enim
et,
aberfdjh'ejjt er ftd) infofern
283
ben Stttclpiinft
annmmmr, oh
2
),
mt Sfri|ioteIc6 an, af<5 er i?a6 Jper^ ctl beut au ba Ietblict)e Heben ftd) m
33eiegung erlitt
fyaltenb,
unb meiert bagegen, ju ben ^tytfya gor cum barm von bemfelOen ivefentlid) ab, baf er ba3 efytrn 3 )
contra reetam voluntatem ad aliqviid movebanlur, unde necessc esset eas rationis tamquara ficnis regentibus abslinere. Nam quod nunc ita moventur, et ab eis qi temperanter et juste et pie yivunt, alias facilius, alias dil'ficilius, tarnen cobibendo et refrenando modificantur, non est utique sanitas ex natura, sed languor ex culpa." De Civ. Dei XIV, 19; contra Faust. Man. XX, 9. cf. de Hb. arb. I, 16 n. 34; '') Neque enim mole, sed virtute magnus est Dens 5.... qui corile membro tarn e x i g u o vitalem motum per corporis euneta dispensat." Ep. 137 ad Volus. n. 8. 2)a8 iftf, fagt Subert 0. a. =0. I 33b. @. 134, ift baS erfreSett'
be
f!cr^tbar
roetbenlen,
Iei6(itf;en
:
<auprgefct;'ft biefeg
cben3
Seben, unb in if;m friegelt ftcfy bag nehmen unb geben empfangen unb geu*
}
gen,
fammeln unb jetftteucn, roie in einem Vereinenben Brennpunkte a6." 3)nfj im leiblichen Organismus ba $crj jeneS Organ ift , in roeldjem atte egenf'|e beffelben ftd) Vermitteln, ftet;e fctjenmafyet
a.
a.
5;
223
a. a.
232.
3roeifacf;
ftclTt
fagt
ba3 <er$ mit feinen Vier <bl)lcn, ber ^olljat;! be Oiaumc, feine aUfeitigen Bedienungen mit ber $htfjen roett bar; inircr) bie QJencn l;'ngt e mit feinen ^facenten, ben nie raften= ben Sungenftgeln be-3 Suftproceffe gufammen; butcr) bie Arterien roirft
c
actis?
,
nnemofer
O. @. 316,
benS),
\va roie
im
Wenn
nicfyt
ber
geb'mpft
unb gebrochen
rorbe,
cfjemifcfye Trennungen unb CRtet>erfc>lage erfolgen fnnert. Oljme Beroegung gibt e unb bilbet ftd) fein Seben, unb fo ift bie Bruft fo
rect/t
(St
unb
gibt
ber (Seele
untcrfcr;eibeteinBot = unb SRacr^irn (ba6 gtofje unb Heine), jenem ai bem Prget be erfennenben 53ctmgeng Den Borjug vor biefem, aU Xtjeiforgan, roeldjcS ber be
get)tenben unb roollenben @ee(e bie Beroegung vermittelt. Anterior quippe pars posteriori merito praeponitur; quia et ista ducit, illa sequitur, et ab ista sensus, ab illa motus est, sicut co nsil ium praecedit actione m." Degen, ad litt. VII, 17. 2)afj vorjugSroeife ba grofje e^itn, roelc^eS im Seibe be 5D?enfcben ben o^enpunft feiner ntroicflung erreicht, ba Vetmtttetnbe Organ beg tfnetifd) finnlid)en QBatjtnefj* men, fo roie beim Scnfdjen beg Vernnftigen @r fenneng fei), bafj Vom fleinen efjirn bie $Jla(t)t be n)ierifcf}en 33eroegen3
if;ren
5iugang net)mc,....
ift
butcr;
bie
Beobachtungen unb
33ei
33erfucf;e
Bwtfel
gefe|t.
geivaltfamen er*
als ba Central
n>
i
284
fr bte (Smpftnbung unb u n g erfannte , ft> fyrenb jener bte ganje 23ebentfamFett be6 @el)trn6 fo jtemltd) erfannte. 3r)m tft baS efytrn jener Ditttelpunft , on tt>elct)em ait bte SRercn als cinfere
*
Drgan
e
11
f)
et)
33
rv)
ferne I;ol;fe
f>
r,
bern
bnrcl)
baS 9t<fenmarf
fyinbitrcr)
ftrungen bei fteinen e|)irn blieben bte efet/fte be (Srfcnnen, bei JDenf'enS, ja fclbft ber #Bilte ungef c^irc^t , aber jugletctj roar biefem
bitten
bie SPcaeDt
a. a.
genommen,
ft)
f.
rubert
D. S. 258
f.)
23ergl.
Mtof
(3%ji3
fiet
ftet;
S. 200
ba ib,m namentlich
gu
fen
feijn,
bie
Qlm unjrocifcl^aftcfien SJegen frbas 33ort)irn b/rau, ffiebeutung einmebne, bet Prger ber intet*
uert
fiel;
ber
(Srfenntni
unb
jum
SPcenfct;en tyinauf,
guglcict)
ligeng,
ber ^emifpb/en
roeld;e
bann
im
reifen
SOfenfd)cn
n)elcl;e
einen
Umfang unb
ifi
eine innere
QluSbilbung
erreichen,
3erflrungcn ber emifpt)rcn bei Xl;iercn, unb jerfircnbc J?ranft)eitcn berfelben beim Sflcenfctjen, Siumpfftnn unb
(Sbenfo erzeugen
iimnaa)tctc Scelcnjuftnbc.
gleict)
ba Q^orbcrljaupt wegen feiner genauen 33fjict)ung auf fca3 3?or= t)irn gurrt Stymbot ber Sntefligcng, unb bie Stirn ifi bcr)alb on jer;cr bei alten gebilbeten Q3lfcrn als l)od;bcbcutunge ofl fr ben taub ber (Srfcnntni geachtet Werben, S>cr entgegcngcfcijtc $ot bei Seelen,
lebens
ifi
bie 9?eaction,
bie
SBlllenfraf t
23egct)ren.
gu erwarten,
b. i. im fcad;t)irn ober tlcinen unb auS bcmfclbcn runbe fleigert ftet; aurt? biefc ^trngebilbe in feiner QluSbilbung ton ben 5'ifcr)cn an immer met)r lu gu ben Saugctrjicrcn, unb erhalt crfl im Sftenfctjcn bem gumt;ct;=
iru
fiel;
offenbaren Werbe,
flen,
b.
i.
gum
c
3ug[eict) roiffen
gen unb
Ur burtt) (Srperimentc an ^t)icren, Wie fcr)r QJcrle^un; fflrungcn be Heincn ^irn ba SSeircaungiKnngcn beein=
trchtigen,
unb ftnbcn, ba
felbjl
im
SJtcnfc^cn Jtranit;citcn
unb
$tx?.
ober au et)
rnben ftnb irnr baf;cr berechtiget, ba Heine irn, ben Xr= gerber gegenv ixt cnben, njollenben, b egcV)renb cn Seite beS <SceI cn f ebeng ju nennen unb Werben cbcnbefjfyalb aucl; im >in= terb}auptc ba Symbol biefer ciftcericl/tung erbiiefen." gr biefe
biefen
_
fen,
2 85
~
nimmt nun
ff
unb
btc
Seiten
t)t)eren
cntgcijcngcfcgtcn
(SaruS
bfc
punft,
lvelcfycr bie
Prger ber mittleren 9lrt be Seelenleben^, ber cmff;S," ijr, unb l)iebei beruft er ftet) barauf, taf) wenn
roicflung ber mittleren 9l6u)eilung br <frn3 in
tet)
Snb
man
bie
nt=
bem
ift,
2:t;ferreitt)e
je i (einer
betrad;*
23or1)trn
man
,
burdjauS
finbet,
bap
fo
ftc
um
fo
grer
unb
je
Sftadjfyfrn,
unb
bafi
je fc^n.nict;er
fie
unb
QBotten
Cftun
unb
bie
um
met;r
Legionen
,
ftet)
unb
,
fcergrpern."
bap
gnjet
bifferenten
9ticr)tungcn au
renjpunfte
-5rinci
^erorgcl;en
au3 jenem
felbft
U nb
atteS
btlbenben Scbcn
,
ffl
unb mitten
benutpten eifteg
ftet)
in ber
gnn
emu)e3
geltenb mad)t":
,
aber baift
merfrorbig
bap
bei?
benutpten eifteS"
ermittelnbe $oten
unb
fonact) biefem, b.
t).
bem
i[;rc
eb'a) tniffe
ftunftion
finbet,
im @et)frne
fi|t.
Et quoniam corporalis motus, qui sensum sequitur, sine iutervals temporum nullus est, agere autem intervalla temporum spontaneo motu nisi per adju torium raeraoriae rih valemus; ideo tres tamquam ventriculi cerebri demonstrantur: unus anterior ad faciem, a quo sensus ouinis; alter posterior ad cervicem, a quo motus omnis; tertiusintcrutrumque, in quo memoria m vigere demonstrant; nc cum sensum sequitur motus, non conneetat homo quod faciendum est, si fuerit quod fecit oblitus. Haec illi
certis indieiis probata esse dieunt , quando et ipsae partes aliquo affeetae morbo vel vitio, cumdefecissent officia velsentiendi, vel movendimembra, vel motus corporis reminiscendi, satis quid valerent singulae declaranmt, eisque adhibita curatio cui rei reparandae profecerit exploratum est." De gen. ad litt. VII, 18. )t)ue gcrabe mit all ^u glauben, bap fr jebe ein*
beebirne
augfcfylieplicb
Seftimmt
.
fety,
glaubt 33 u rb a
ot)ne fld)
cfy
165
S.
363),
junt^en,
an*
Ueber atlbiefe
pr;renoIogtfct)en5(nnar)menbricbtben Stab
fdjen in ber Dlatr
4
Snnemof er (eit^begS0ccn=
De
oculos,
lt. . 280 S. 741 ff.). cujus medio velut centro quodam non solum ad sed etiam ad sensus ceteros tenues fistulae dedu-
unb
btefe
286
finb e
om
@er)trn unb
ttueber, meiere
tt>tHffyrftd)ert
2)tefe8
am'maltfcr)e (StntyettS*
31t
SBerpltmjj,
n>e(cr)em
ei'nanber fielen,
euntur, ad aures scilicet, ad nares, adpalatum, propter audiendum atque gustandum ipsumque tangendi sensum, qui per totum corpus est, ab eodem cerebro dirigi dieunt per medullam cervicis, et cam, quae continetur ossibus, quibus dorsi spina conseritur, ut inde se tenuissimi quidam rivuli, qui tangendi sensum faciunt, per euneta membradiffundat." De gen. ad litt. VII, 13. 2>a, roie Schubert a. a. O. . 17
@. 271
ter
in
bemett't,
felbjr bie
bureb, einen
Sa^n,
Heiner
toeldje
bie
^tytfyago*
fo
liegt
Betreten
Rotten,
fict;
r)aben
fein
abfebreefen
'ffiewetS
laffen,
biefer
Qleufjerung
Qluguftin'g
on ber Siefe
unb 9ht8gebreltetett feiner ^enntntffe. SBa feinen 2tuebrucf tenues fistulae," tenuissimi quidam rivuli" Betrifft, fo mge $ict eine uerung SSutbacb'S (a. a. O. . 99 @. 162; . 95 @. 145) flehen: 2)ie SQeren erfreuten als bur#au8 regelmige,
ttaffer^efle
GJjIinber, treibe,
tto
ein
fe^r talb
bern, unb batet ftdj bcutlicb, aU au8 einer garten, ftructurlofcn 8$cibe unb einem biefflfftgen 3nr)alte tefM;enb, alfo aT S^ren ju erfen* l a ^ neu geben," im JDur^meffer tfon balb faty imr Aooo" als, hne@dju6ett a. a. O. @. 251 fid? auSbr(ft /f ,cJ?Ilnbrif^e 9?^r^en ergl. 23ubge a. a. O. @. 188. fcon aufjerorbentlicber gein^eit." SInbete, j. 93. Oi u b lpb,i ^ftol. II b. . 259, finben biefe Sin*
VW"
>
na^me nod)
5
ftreitig.
sibi
putas absurdum atque incongruum, ut corpus subditum nesciat, et quod non est de praeteritis ejus, sed de praesenlibus prorsus ignoret, utrum venas moveat, ut vivat in corpore, nervs autem, ut m embris cor)
Nee
poris operetu
;
r,
et si ita est,
nisi velit, pulsus autem venarum, etiamsi nolit, sine interde qua parte corporis ceteris dominetur, missione agat quod ))yt[.ioviY.6v vocant, utrura de corde, an de cerebro, an
dispertitis de corde motibus,
cerebro
et
corde autem non voluntariis venarum pulsibus, et si de cerebro illa du o facit, cur sentiat, et si nolit, membra De an. ctej. orig. IV, 5. S)ic vero non moveat, nisi velit ?" Heroen," fagt 33 a er a.a.O.. 133, flnbbtcSBegcbur^ireldjebicdm
pfinbung mglich hurb;" bic Wetfcn ftnb bic ffiege, SBifle auf bie STCuSfeln iuirft, um fte gut Seroegung
tmrrij meiere
}U.
unfer
cranlaffcn."
^inabi
uui)
287
imb
biefe in
nwtad) jene
ancT>
m
f
btefen
ift
5(iignftimt3
WUtid
eiftigen
7
).
(i't'nl;eit^erl;ttiu'ffc gunfctum
fel)r
imb ber
<Bo
lvrt*,
fcengfr'fteim^ewn.''
aI3 ein <> inaufrua'rtgftrmen ber Sc* ctyu&cr t a. a. ). <S. 266. 6a rg (SP^ftSjc. @. 316) nennt bie legiere Strmung a\B bie Strmung on ber $eri* p^erte nactj bem O'cntralorgane ben cen trip et alen, unb erftcre aU bie Strmung gegen bie $cripl;erie bc rperS ben centrifuga* Icn Strem. 6 baS unSfteten ftrihnt umfat ben gangen ) 2)a SeSeu, SeiB mit allen feinen Organen, unb e ift felbft b ag SB ef en b eg gerftorten unb t;inn?eggenommenen liebeg, mit feinen einzelnen r)ei=
(Smpfmbung
len
im Sterben gegenwrtig unb fcebacfyt; benn jenen tnnern, ber ftet) ba mit bem 'ufjern, trbifdjcn Begegnet unb er* eint, ermag feine leibliche droit ju tjerjtmmeln neer; gu !?erleen." Schubert a. a. D. S. 269. 7 ) ,,De Spiritu Christi non vivit, nisi corpus Christi. Intclligite fratres mei quid dixerim. Hcino es, etspiritum habes, et corpus habes. Spiritum dico quae anima vocatur, qua conslat quod homo es: constas enim ex anima et corpore. II ab es itaque spiritum invisibilem, corpus visibilc. Die mihi quid ex quo vivat: Spiritus tuus vivit ex corpore tuo, aa corpus tuum ex spiritu tuo? Respondet omnis qui vivit: Corpus utique meum vivit de spiritu meo. Vis ergo et tu vivere de Spiritu Christi ? In corpore esto Christi .... Qui vult vivere, habet ubi vivat, habet unde vivat. Accedat, credat, incorporetur ut vivificetur." Tract. 26 in Ev. Joan. 6 n. 13. Sc dixit sponsum, se sponsara: quare se sponsuin, se sponsam, nisi quia erunt duo in carne uuaV Si duo in carne una, cur non duo in voce una? Loquatur ergo Christus, quia in Christo ioquitur Ecclesia, et in Ecclesia loquitur Christus; et corpus in capite, et caput in corpore." Enarr. 2 in Ps. 30 n. 4. Hoc autem corpus nisi counexione caritatis adhaereret capiti suo, ut unus fieret ex capite et corpore, non de coelo quemdam persecutorem corripiensdiceret, Sule, Sule, quid me persequeris? Quando eum jam in coelo sedenlem nullus homo tangebat, quomodo eum Saulus in terra saeviens adversus Christianos aliquo modo injuria percellebat? Non ait: quid sanetos meos, quid servos racos, sed quid nie persequeris, hoc est, quid membra rnea? Caput pro membris c lamabat, et membra in se caput t ra nsfi gurabat. Vocem namque pedis suscipitlingua; quando forte in turba contritus pes dolet, clamat lingua: calcas me. Non enim ait: calcas pedem meum,
j
noct)
ftberifcfyen eib,
6eelentrjtigfeit
ift
288
mc^t 16
jebem
fte
fet)
)/ fo
nimmt
fonbern fat,
tm
9
ganjen rper
inbem
fte fit
in
),
sed se dixit calcari, quam nemo tetigit, sed pes, qui calcatusest, alinguanonseparatus est. .." L. c. num.3. ^Christus caput nostrum esse voluit, caput scilicet cujusdara corporis. Non cnim dici potest caput, ubi corpus nullum est, cui sit caput." Enarr. iu Ps. 139 n. 2. 8 ) Gutug (^fcjffg k. <S. 322) meint, man brfe in geroiffem (Sinne ben ganzen Jtorper als ein (Sinnesorgan bejetdjnen, unb (o roerbe man auefy begreifen, roantm man im ganzen tpcr nur bag Genien* bag e= ftyftem unb tngbefonbere nur feinen groen centralen eerb I;irn mit bem tarnen cineg (Seelen-- ober eiflegotgan g belegen barf." T?act) (Snnemofet (eiftbeg SWcnfnnc. . 279 <S. 740) bebatf bie (Seele fr il)xe fubjectien inncru Ttigkeiten feiner Organe,
ja
ift
eine 5Ibfutbitt
,
rielteg
tinben ju trotten
eine
5Ibfurbttt
im erjirn fr
prtenbirte
Ttigkeiten allerlei Organe anjune^men , ba eg bort; feine anbern gi6r, alg (Sinneg* unb 33croegunggotgane;" eg fagt aber biefj (Snnemofer nur in 93e^ug auf bie fubjeet tuen iunern Sf;tigf ei* ten, unb roeifet bamit . 278 <S. 736 auf bie Smmaterialitt unb auf
gtftcr/fei^n ber (Seele I;fn.
bag
2)ag
SSeVoufjtfftyn,''
bemerft
ftrt)
er
. 740,
Objcct
fe&n
trenn cg an ein
fc*m,
Organ gebunben
felbft
trre,
roie
fonnte eg
felbft
ber
fiel)
tefteettren,
roie je|t
unb
bann
biefer
cbanfen 5luguftin'g
!)
fte
in ber I 9lbtr;.
II auytfi.
neg*unb
gebunben,"
eg
ffinc
tretfbe
SMlcngttjtigfciten
ift
unb
bie
fr bie o b
,
anberen Organe
SRci^c
it)r
51 c u c r u n g e n ber (Seele gibt (Simugz unb SSetregunggircrf^euge, ber Qtu^enrcelt j$ur Ghn^finbung gleiten unb ;rc
j e c t i
alg bie
(Sn
nemo fet
a. a.
Si corpus non
,
est, nisi
quod per
loci
longitudine
Hl
latitudine,
majore sui parte majorem locum oecupet, et breviore breviorem, minusque sit in parte quam in toto: non est corpus anima; per tot um quippe corpus, quod animat, non locali diffusionc, sed quadam vitali intentione porrigitur. Nam per omnes ejus particulas t o t simul adesf, nee minor in miuoribus et in majoribus major, sedalicubi intentius, alieubi remissius, et in omnibus tota et in singulis tota est; neque cnim alitcr quod in corpore etiam non toto sentit, tarnen tota sentit. Nam cum exiguo puncto in carnc viva aliquid tangilur, quamvis locus ille non solum totius corporis non sit, sed vix in corpore vi-
%l)dk,
l)eile,
erft
289
,
nfcftt
reo
felbft
naef) frgeub
einem
fiel)
fonbern berall
gang (tota)
ou einem Drte an bett anbern gu beroegen; beim roenn ein (Stubrutf an erfebt ebenen Orten gu gl et er) er $tit gefcftiefyr,
animam tarnen totam non latet; neque id quod senper corporis euneta discurrit, sed ibi tantum sentitur, ubi fit. Undc ergo ad totam mox pervenit, quod non in tofo nisi quia et ibi tota est, ubi fit, nee, ut tota ibi fit, sit, cetera deserit? Vivunt enim et illa ea praesente, Quod si fieret, et utrumque simul ubi nihil tale factum est. Proinde et fielet, simul utrumque totam pariter non lateret. in omnibus simul et in singulisparticulis corporis sui tota simul esse non posset, si per illasita diffunderetur, utvidemus Corpora, diffusa per spatia locorum, minoribus suis partibus minora oecupare, et amplioribus ampliora." Ep. 166 ad Hieron. n. 4. >tc Seele l;at gar feinen raumiid) eu Si , roeil fte nid)t rumlich ifi; unb eben Weil fte cht Ocr ben SBaffetn fd)fte=
dcatur,
titur,
benber eift
ifi
empftnbet
fte
aU
gungen ber lebenbigen Simtorgane, aber nid)t in einem abfolutett See lenorgane; fte riecht unb fle^t im groen, l;rt im Heilten eb)trn, fdnnedtim verlngerten %flaxi, aber aud) ntd)t bloB rtlid) an einer befthntn* ten Stelle, fonbern an ben gangen qualitativ gcfitinmteu Nerven. 3)aS e^irn als SftcrVenccntrttm ifi nur ein relativer pfytyflfdjet ftittelpunlt Von ineinanber greifenben unb polar fiel; fpannenben 5'beu gum $ort= unb gu ben inneren td)tberoe* befianbe be mcd)anifd)en XrieblerfcS gungen, rocld)c in ben 33croegungnerVen nad) ber tllenSbcfHmmitng gur $eripl)erte, unb in ben SinnenerVen gur ^Jcacr/bilbung ber Objecte gum (Zentrum fdjrohtgen." (Snnemofer a. a. O. . 192 S. 522 f.
,
fo
ifi
bte Seele
aU
ebcnltaft
immerbar aud) in bem croorbenen berall gang, ol)nc einen befonbern Si|, roenn aud) ungteid) roitffam (alieubi intenJius, alieubi remissius fagt Qlugufh'n) in ben befonbern Zfyuhn," brreS, ber Offtan ber Statur Serfclbe a. a. Di . 250 S. 649.
Pbilofopbic, rcie Sd)clling (fiel;e (Sf djenmatyer 4*ft)d)o(. . 361) tyn nannte, jiet (23orrcbe gum Seben Seht Von Sepp, ici S. 106) e at @ritnbfa atlcS organifd)en Seben unb aller 33efeelttng" auf, bap
4
In fie gong im angen unb gang in icbem Xfyeile fety." toto tota est, et in qualibet ejus parte tota est," fagt Qlugu= ftin de Trin. VF, 6. Sitl man," fagt rbmann a. a. O. S. 119,
2>erb)ltnip (bap n'mltd; bt; Seele je nad) u)ren Verfd)iebencn Munitionen an verfd)iebene Organe gebunben fei)) mit bem barbartfdjen SBorte be3 Sten3 begeidjnen, fo l)at bie Seele fo Viele Verfdjiebene Si|e,
biefe
aU
Organe
gibt,
fid)
ttyr
Munitionen gufommen."
3)ie
Seele," upert
Stirb ad)
91} ie
O.
139 S. 293
bap
r)at alfo
einen
beftimmten Si.
jeber
von unS
roeip,
feine Seele
auf bie
empfmbet
gilt
fte aucf)
290
an
f
10
).
berall
jtt
gleicher 3eit g
2)iefe33efitmmung
nict)t
rtrie
I dt)
anber
311
erwarten
nur
tft
aU
SebeuSprincip
a ). 93om
im
Raupte
Legion be
emiitfje,
f iif) lt.
unb
Mojkn
unb
et'ft
galt tr)m ber letztere al$ eine bloe *j3oten$ ber Seele,
aucf) feine befonbere
meiere bal)er
grage in
biefer SBe^ielntng
notl)U)enbig madjt,
fonbern eben al3 blofe ^oten^ ber im ganzen Krper gattj fepenben
Seele junt 23et)ufe tt;rer Sirffamfeit ju ben
genannten organtfcfjen
(Sigen
et'ft
ftellt
ftet)
fielet
aber
al ein
on ber
renken feineg frper befef/rnft ift, fo muf fte aueb innerhalb beffel* ben an. einen bestimmten 9?aum gelnpft fefyn. 3t)t St ift aber ntdjt etroa in einem unheilbaren fnfte, fonbern erftreeft flcr), ba bte(entral= enben ber Nerven an bie ocrfcl/i ebenen egenben beS etjirncg Verteilt Heroen unb 9?cfenmarf aber ftnb, ber ben ganzen Umfang beffelben.
nur Verlngerte glet)fam auSgefponnene ^irnitjetle: nnb fo t)at im ganzen fterenfpfteme, unb fo roeit biefeS reicht, im ganjen Krper it)ren Si|." 10 Animae vero natura singulis sui corporis particu) lis tota praesto est, cum tota sentit in singulis: nee minor pars ejus in digito est, et major in brachio, sicut ipse digitus braehio minor est; sed ubique tanta est, quia ubique tota Cum enim tangitur digitus, non per totum corpus est. sentit, et tarnen tota sentit. Totam enim tactus ille non sie lalet; quod non ficret, nisi tota praesto esset. tota praesto est, cum tangitur digitus et sentit in digito, u t ceterum deserat corpus, et sese ad unum illum locum in quo sentit aggiomeret. Sed cum tota sentit in digito mans, si alius locus tangatur in pede, nee ibi desinit tota sentire afque ita in singulis dis tantibus Io eis tota simul adest, non unum deserens ut in altero tota sit, neque ita utrumque tenens ut aliam partem hie habeat, et alibi aliam: sed sufficiens exhibere se singulis locis simul totam, quoniam tota sentit in singulis, satis ostendit sc locorum spatiis nonteneri." Contra ep. Man. c. 16. n ) Non illa ejus potentia consideretur, qua intelligit veritatem, sed il la inferior, qua cont inet corpus, et
flnb
,
Nee
sentit in corpore."
L. c.
Seele crfdn'ebene,
291
angenommen
tuirb
,
ft'irftcfyfetyenbeS etytt
unb
noef)
etwa
nljer eingegangen.
3.
int
ber SBeltcreatur
tft
tyntljeS
fcr)oit
unb ber 9catur) im SDualimu tt)rer ubftanjialitat bie reale 35a ubject* unb ba Objecto* lieb ftnb aber tft.
als 3been tm gttlichen iDenfen gttliche
ftnb
fte
Seben* ebanfen:
fte
unb fomit
1 1 et) t
fn
it)rer jeitlidjen
e
n gttlichen 2
b e
n8
ebanfen,
Senn
e
Seben
mit 2 eb
n erbunben.
bei ber
e^n
erben tonnte,
fyx
2eben
(Sntnricflung $u jener,
ftd) fteigern,
tt)o
ba
fiel)
erinnert, ba
e
tt)
unb
feiner (& r f d)
e t
nung 6
erft
up
mfrbj
unb
im
tnierifdjen
Organismus, unb
fe(;r
tm'e
auefy bie
cfypfungSurfunbe aus*
te SlugujiinuS
bie
$rperwett bereits
ber Ghrbe
gteicl)
,
im ^Beginne mit
mar,
-erft
bann
entnommen
tt>terifcr)en
>rgant'SmuS
aus
3n
biefer
r)cr)ften
elbftfteigerung
ftd) ftnbet,
baf
eS
fiel)
in
unb im
elbftbeft^e
an
ixelcr)e
bei
ftcJ?
wre,
51
fonbern eS ftnbet
nur,
um
fn elbfteruferung ftd)
an
n*
bereSfytnjugeben, unb
t'fyrer
biefeS 5lnbere,
bie Statur in
e=
l)cr)ftert
if)r
jufommenbett 23
ift,
tft
tt)utfetynS*$orm
etft.
3)eS
Ijinjugeben
on ott beftfmmt
tft
ber
eifteS
gorm
namlid)
t>a
unb
fo
fann
er
eingeben,
fet,
wo unb als btefefbe if)re 53eftufj tfetynSform burd)= unb gur >erftellung einer (Sfttljeit ber $etfnlid)feit fd)tagen
unb inbem
iic ber 5?a*
bann
tnr als bie m'ebere
292
Ijfyere
ftct)
an
bfe
tjingibr,
nnb
t'ft
unb
biefe
ftd)
aufnimmt,
ber etfi es, melier, al6 ber pljere ^aftor, biefer ^Bereinigung
baS
leget ber
fr ftd) nur
51t
gotge
t'm -ften*
fernen
unb
bem
Seele
tfjrerfeit
unb
fyinwieber
fetber bie
bajj
rgerfn fr ben ft fei), n>ie eS fcr)on ein alter 6a tfi r bie eele bie Soljttung be e t ft e fety 0a nun
aber, reo
Seben
mit 8
eben
ftd)
oerbinbet,
f er)
e
oon
e r
feiner medjani*
i
fd)en, fonbern
rg
aui
33
nbu n g
i I)
principe
bie
fann 2 )j" ba
@el)tm unbJperj
t'ft,
ba$
inbem
erft
Steige
unb
pt)ipftotogifcr)
^Bewegungen
tl)ren
ix>ittft)tttcr)eit
eS fejtjtcljt, bf l>k Stete ber (Smpftnbungen unb ^Bewegungen im @el)irn jiitn SBerouf tfei)n
iftj
fommen
(Sinfyeit
ty/lt
ber ^erfnfid)feit
im Senfdjen
bie (Selbftbewuptfei)nSform
(Sinfyeit
jufam*
(i*
mentreten
weifjftoff,
mu:
mit
fo
oon geronnenem
it)ren Iabi)rintl)ifd)en
in
einanber taufenben
SeibeS bet)errfd)t,
Kammern,
es
uns erraten, ba$ in bem efyeimnif ifyreS SefenS ber Sin fang ber 2ege DeS eifteS an ben ergng*
liefen
Mb,
baf
in it)m
ber^htnftbeSSBegegnenS
ber
fei),
Wo
ftd)
ein oberem,
ewiges
9?eict)
lietjen gteifd)
Werbet
unb
33 Int gefeilt,
Slttein
wenig,
f.
5 ic$e@taubeninatcv,2)oamattniI33b.
2
)
II 9(6^1.
.863
untrer
@; 406.
in
feinem enbfdjrclbcn an 3.
9cnfd)(ii
. S'icfyte,
SanuS*
fpfe
ic.
*c,
250, @. 650;
Gnncmofct
5
)
a. a. >. .
276
@d}ubett
a. a. >, I 39b. .
(Snnemofer,
Seele fagt, bafj
freilie
jje
293
gifc
kntc uub t'n allweg burcr/bringeube ^rineip feinen rumlichen be* fonbern t& l;at, fonbern ^ein ber ben SBaffern fcf)webenber eift iji/1 nnb genn'ffer, $u i()ren fiibjectfoen l;tigfeitcn bereits m 53ejiefyung ftefyenber,
Drgane
fidj
nur bebient,
aucE)
um
ju offenbaren:
baffelbe
mag
om
werben, ba
er,
burcfyrooljne,
fie
fcr)webe,
unb
feine l;tigfeiten
befonberS ba offenbare,
wo
unb
auet) $u
bem anberu5pole beS fubiecti^ 2ie ficfySicf/t unbSrme, unb er$ 511 einanber erhalten, fo ermatten ftdj S3i(b unb $opf eff)!, SSerftanb unb emtf) af f bie $wei *$ole einer t e n 3 cb S in ifyrer innern fubfeetwen (S i n I) e i t b e 6 f e l b ft b e w u
als
^ er Jen,
r>enMenS
nief/tmiuber, alsim@el)irn.
fj
SirfungSart 6 )."
jidj felbft
)aS erj
ifi
),
baS Slnftdjwafyre ,
Sfnftcfygute,
2lnftcr;recb)te,
2lnficr;fcf;ne
unb
beln
ttn'e
eniuS
fein
iDenfen unb
^an-
felbft begleitet,
baS
2lnftcr) in
mnug,
2)aS
-^erj gibt
bem
ber
Vernunft
wefentlicf)
otteSbe*
t>ie
wuf tfetyn
@rgn$ung
gefellung beS
Religion
buret) 33ei*
otteSbebrfntffeS,
welches binwieber,
um
ein
bewutes ju werben,
ber in biefer
Unb
Sphre
311
er
empfngt,
um
ein lebenbfger
(Snnemofer a. a. D. . 164 <S. 455. Si profunditas estabyssus, putamus non cor hominis abyssus est'? Quid enim est profundius hac abysso?" Aug.
6
")
Enarr. in Ps. 41
n. 13.
20
nungSwelt
reben 8 ):
ftcr)
294
2e*
fct) lief Her)
barpftetten
benSfyeerbe be @efiil)leg,
unb,
um
mit
(Snnemofer
ju
3o ftammen
l)in?
Wo
bringt greube
unb
Kummer
SBogen,
bannt,*
nicfyt
Sfteer
iwn burcfoiefyenben
Schlge
(eiber fcfjttjanfet,
lernen, feine
Stber mie
fo
baS 33lut
sunt et)irn
unb ba
@a6
in
ben
5(ett)er
fd)wingt,
unb triebe ju
ber
>berpct)e
be6
SSernunftlidjte
empor,
^um
elbftbewuftfetyn
fommt
aucf)
baS emiitt)
ofyne SSorfteflungbilb.
tfjre
im
^er^en, e wirb
e8 weif
nfct)t
unb
ifjrc
frifHr
SSerftanb,
unb
boct)
bewegen."
#,
a.
D.
125. . 318.
JgMftotif<#
metftvtbi^e
unb
fittt ahnten
unb @rfl
tmt$$t>etfu<|)e.
2Bem
roefentticfyer
(Seele
Mb
%n}
,
jinbj
wem
tji,
ober qualitativer
bie
grage
felroirfung
Swtyit unb fomit von ^rincipien vorau6fe|t, roelcfye ju einanber in fielen, unb in biefer 23e$ief)ung burd) (StnfTuf auf ein*
anber
ftatt
ftcr;
gegenfeittg befttmmeu,
f)eit*Sf)eorie ftatt
feitigf eit
nur Gnnfeitigfeit
unb
bie
2Becr>
roie
felroirfung Sllle
nur Selbftroirfung
ift
,
2a6 aber,
unb
Seib
eine fo lebenbige
unb
in
unb
nidjt
lt
ftc^
Seugnung
unb
gegen
nicfyt
fetyenb,
cfyen,
ft'cf/feit
buref)
anber ma*
bie SBirf*
als e6 in SBirfltcfyfeit
alle
falfcf)e
ift
muf
Sveculation
atfa
en
biefer 2ecb*
felroirfung aufjujatylen
rifc^en
Sttetavf^ftf,
fdjn'cf/tltcr)
bem
933
berfelben nacr^uforfcfyen.
Systema
20*
ftu$
296
causarum occasionalium seu divinae assistentiae on (Sarte? unb Systema harmoniae praestabilitae seu praeforma3)ie
erftere
5lnnal)me
!
ttn'rb
infofern auf
bfe
SfriftoteleS
juriicf*
bt'e
gefhrt, a( biefem
) bie
Ivuli^ua,
'-
zeli%ia
ber
i]
Ctorjv
e%ovtoq dvvduei,
a
Fer, unb blieb
2friftotelifcfyen
tam habentis
bie
unb toar
ftf
gemeine hmal)me,
audj nacbbem
man
tom
groenteils
noclj>
abgegangen mar.
(Sie jaljlr/'
(frbmann
,
2
),
in unferen
Sagen
(Seele
nennen
fo
fcerbunben
ba
einerfeitS SlUe,
burd) biefelben
unb
mune
lein,
Serben
fomme
u.
f.
al-
biefe
2lnftdjt
l)at
tvafa
il)r
man
rflrung enthlt.
Sorjug tl)dlt
fragt nmlid),
fte
2)fefen
nicbJS
fte
fiel)
erflrt.
9J?an
vote e
ba
fei;,
unb
erbunben
f.
ta
entgegengefefct
fetyen
bie
f.
g.
mit
2)a3
ift
richtig. 3)iefe9lnftc^t
3)a, ba (Seele auf Selb unb Selb auf (Seele einen Qnnflu au3= be, unb barum enthlt fte 2abrl)eit. >a6 2al)re in ber tutlg?
ren
^Inftcfyt," fagt ttrieber
(Srbmann
eine
),
ift,
bau
bie
33erbinbung
3lt)ifcE)en
(Seele
nid)t
unb %eib
etn?a
reale
ftd)
fejpn nu'iffe,
unb
ein
eine fo innige,
ba eS
aucb,
SBunber
fety,
(m
ftnbet),
affteirt,
unb
biefer barftellt,
tt>a6 jene
nn'tl.
(6
De anima
Scib
1F, 1.
f.
unb
91. a. >.
@. 102.
ganj 9ied)t,
(Seele
bafj
297
ein gegenfeitige
unb
biefer
unb
allein
fie
angefeuert
werben, ba
Uebrfgen
rm'rb
man im
alten
2>uali$mu3
immer
bentt,
um
mann 4 )
entieber
ju reben,
ivirflicfje
mufj
fte
ivirb fllig
ben
er
33.
eift, bemerft
Seibnf,
erfcr)eint in fei*
auSgebebnten
(Stoffe,
unb
tfi
Materie
nacr)
eine
benen
tterfdn'eben,
ein
6
beibeu
).
3m
)
;
a. >.
@. 100.
einer
toie
Sbecn ju
$t)ifof.
ber Statur k.
:
jtet)t a.
a.D.
nicfyt
gWtef)
Schlufolgerung
Reifen,"
3Mncip
6 )
Sebenftaft
mam
l'hilosophi Scholastici mutuum inier corpus et aniintluxum physicum stattiebant verum, ex quo probe
:
ponderatum
aniuiam cogitantem, et massam extensam, tnillam int er sese habere counexionera, esseque creaturas toto g euere diversas;
fuit,
animam et corpus communicationem physicam agnoverunt, quamvis subsistat semper communicatio metaphysica, quae r'aeit, ut anima et corpus componant uniira suppositum, aut id, quod persona nuneupatur. Haec communicatio physica, si quae foret, efficeret, ut anima muta ret gra dum veiocitatis, lineam d r e c t i o n s quorundam raotuiim, q u i s u n t i n c o rp o r c, et vice versa, ut corpus mutaret seriera cog i t a t i o n u m, quae sunt in anima. Enimvero hie effectus uequit elici ex ulla notione quae in corpore animaque
i i
,
et'ft
298
fit
unb
bie Wiatexit
beim
9J?enfct)en
Mb
gibt,
unb
(Seele einerfeit
al
8tt>ef
gteid) in einer
orgamfdjen Bereinigung, in
roelcljer ein
maliSmuS
rool)f
on
G?rfd) einungen
unb efe^en
fid)
Funb
bte
ftc)
gegen*
feftfg
ig unterfdjeiben
(Snnemofer
ba
7
uacfySiaum* unb
aucr)
),
reld)er gleichfalls
uaTifmul
fyulbiget,
biefe Gnnfyeit
beS Seben
men aber ein unaufllid)e efyeimnifj fei). 3n Ermanglung einer natrlichen rflrung
hing
|tt)ifd|ett
ber 2Bed)fetrD>
griff
man
ju einer bernatrlichen,
buret) eine
unb
hing
bie SBeranlaffung
in einem
ba ott
bie Sffiedjfelrir*
(Seele
9
unb
fo
on
feinen litl)ngern
roarb, baj,
3*wde
bie
bie entfpred)enbe
ebenfo, toenn auf ben Krper SBejnglfcfye ber Seele jur enntnip
Fommen
jutljeite
fll,
10
).
bie
ift
fonnenflar,
ba
burcr)
coneipitur; quamvis nihil nobis sit anima notius, utpote quae nobis, hoc est, ipsa sibi intima est." Theodic.I. . 59.
j,Nam praeterquam quod alterius ex his substantiis in alter am inflnxus nulla ratione explicari polest, observavi, absque omnimoda leg um naturae perturbatione in corpus an i raa na p h y s c e agere non p o sse. u L. c. . 61.
physicus
7
)
it.
32 @. 59
9tufl.,
f.
8 )
kirnet
n. 7.
f.
eftt).
b.
$f;of.
2.
Suljbad? 1829,
III S3b.
9
)
S. 46
tyat,
)afjbiefe
Urheber
in
fonbern uon
l;errf;rt:
Jeulinr,
flctye
Jrclajer
im
jveeiten Hlfte
be jfeb^etjntcn Safyt^unbcrtS
,
aU
Reiben jiarb
93b.
Sennemann,
et)
^itof.
@. 312;
.
$()ilof.
anem.
169. L. c. I.
61
III. .
340.
10 ) Deura ad libitum animaedc industriaraovere corpora, et juxta corporis exigentiam animae pereeptiones impertire." Leib n it. c. . 61.
I.
I.
bem
299
nafyme feine SBedjfefroirfimg jvmfdjen Seele imb %eib erfirt, fon* luetmefyr, ba in 2Baf)rl)eit Weber bie Seele auf ben Seife nod)
ber Seib auf bte Seele wirft, alle ffiecr/felroirfung gerabeju aufge*
r)oben wirb.
2or)l nt'mmt
mau, Weil nun einmal beibe fr etnanem Sebiirfmfj an, wonad) bie Seele ben
altein
unb ber %b
bte
Seele braucht;
be einen r)eite
fcont
man gur gttlichen Sirffamfeit feine 3uflucr)t, unb lpt @ott, wie Setbnifj II ) ftcr) aubrdft, fo rect)t als deum aliquem ex machina theatrica" auf ber anbern Seite als r)anbefnb auftreten. $)er
iOJenfcf) ift
r)eit
ftcb,
(5v
12
) tton Zeib
tU
ftcf)
unb
jtefyen ftd) fr
im
ber, tnbem
3ufammenfttmmen unb Snfammentreffen nicfyt aus unb $war twn beiben Seiten |er> ftdt> ber* fonbern immer nur burd) ein SBunber bte Vermittlung jjtt/
tfyr
bet 13 ).
te
tjtt
oU
li
),
gretfjett
ber Sftame Systema divinae assistentiae; unb Systema causarum occasionalium ila dictum, quod doceat, Dcum occasione animae in corpus agere et vice versa." L. c.
3)ar)er
n ) Nee audiendos hie putavi Philosophos, alioquin acutissimos, qui deum aliquem ex machina theatrica ad nodi solutionem accersunt, sustinentes, Deum ad libitum animae etc." L. c. 12 unb ,,(5tnr)e" nldjt ) dital" beirf b)ier nid)t mit fubflanjial
,
raft abgebrochen
retten,
bafi er
ir)r
r)atte
no) baburd? ^u
aKein,
ent*
gegnet
elbni|,
ma
ber Seele
(b.
fyqu aU SBetI*
bie ftrage X)iw
X).
ftrecfer ber
300
ber iinbe
),
unb gum
oll*
gemalt
15
aucr)
ba8(artejtamfd)e9frem
Sn'efj
fdjtecfyterbingiS
unannehmbar macfcen.
ein SlufunftSmittel $u
erfmnen, worin ba
Set'6 fo erfl'rt
(Seele
unb
unb atcrie
fdjiebene
fo er*
Hnmglicfyfeit
bann
runb
,
jener wirflidjen
biefe, bte
SBirffam*
otte gewi
wirb.
3u
biefem
auf otteS unbegrenztes BorI)erwiffen unb im* Vermge feinet 33orb,erwiffen0 r)at ott enbltdje Stacht, unb fagt
:
alle
^anblungen twrauSgewufst,
it>re
wfyrenb
ibre (S'rbenfebenS fr
baS
tfyue,
Momente
ftctyilid)
mere,
velut Iransactione quadam diriactionisque corporcae partem ab aiiima depeudentem facerc voluit. Persuasum enim habebat, se scire quandam naturae regulam, praeeipientem, ut ipsi videbatur, eandem motus quantitatem in corporibus conservari. Fieri hinc non posse judieavit, til legem haue corpovum inlluxus animac violaret, sed existimavir, animam posse nihilominns habere vim matandae directionis motu um, qui fiunt in corpore, ad eum prope modum, quo eques, quam vis equo, in quo insidet, vim nullam impertiatur, ejus tarnen gressum, vires quo libuerit dirigendo, moderari non intermittit. Sed quia hoc fit ope habenae, freni, calcaris, aliorumque instrumentorum materialium, quo pacto fieri possit, coneipimus;
bieftr SBcrtjfelrotrfunfl)
quae vero instrumenta hunc in finem adhibere animapossit, non reperimus. Dcnique nihil est, nee
in
anima, nec in corpore, hoc est, ncque in cogitatione, neque in inassa, quod ad explicandam haue unius per altcrum immutationem facere possit." L. c. . 60.
noef?
15 ) Sergt. (Srbmann a. 2cibnt|enS allgemeines
a.
5.
@. 100.
<2d)Iiefj(tci?
fte^c tyiet
Utttycil:
hominibus
L.
c.
340.
tfnte,
301
(56enfo
in
welchem e
wenn
fratt
anbeifeit
ftnben,
fo
Momente
biefelben
SBorftclumgen
fyerttor,
briicfen entfprecfyen.
3n
be ^rpere bte Verkeilungen ber Seele enrfprcdjenb utfammcn, imb fr ba Softem bot ftcf? fcou felbft ber 9?ame Harraonia praestabilila seu Praeformatio bar, ba ja aucr) in ber
brigen Schpfung
nifcf> ift
burcf)
ottee
SGBeiefjeit
unb$cact)t
2(lle3 fyarmo*
1G
).
ift
2>a6
bei
),
onSlnbern
ift,
entftellt
werben
tafj,
cum aliunde mihi explotatum sit principiuin genere, et consequen(er Praeformati o alque Ilarmonia praestabilita rerum omnium intcr se, inter uaturam et gratiam, inter decreta Dei et actiones nostras praevisas, inter omnes materiac partes, immo eliam idque penitus confonniter inter futurum ac praeteritum supremae Dei sapientiae, cujus opera omnium, quae concipi queunt, maxime sunt harmonica; non potui non in hoc
16
[taque,
in
Harmoniae
adserit De um statim animam creasse earatione, ut ipsa sibi producere sibique repraesentare ordinate debeat, quid quid in corpore transigitur; etvicissim corpus ea ratione, utexse facere debeatid, quodabanima praeci,
pitur.
Ita ut leges
quae
in
et
sentiebant, fueruntque viri dexterrimi qui se jam anteinmea sententia fuisse profitebantur, quamvis ad explicationem tarn distinetam haud adscendissent, antequam mea de illo Systemate scripta vidissent." Ibid. praefat. . 27.
wie
302
Meinungen
unterfcfyob,
fcott
eibni$
felber fagt
,8
),
man
fljm
benen
beren
galfcf/f)eit
benSefern ber
mm
jene
egner
felbft
ferne Sorte,
auf
fnnen
glaubten,
angefhrt Ratten.
2)aS fann
man
roenigftenS ntc^t
er
ift,
inbem
ber bte
ift,
Systema
19
),
unb
roett eine
3nfammenftimmung,
i>on (Seele
unb
Mb
nicbt
Mo8
<xl$
erflrt,
ba babureb
roeldjc
nid?t,
auf
(Srflrungggrunb
roie
im )ccaftonaIt'6mu3
et
f)erabgeroiirbiget nrirb,
roafyrfyaft
unenblicfye erfdjeint.
ob
Inal)
me an
3md bte
eigentliche
e$, roenn
fte
ba
r>on
et*
nur
ift
m uten
fte ifyre
e,
ober
baju, ba
$um 23orau$
entfpredjenb einrichtet.
in anberer
18 cum comperissem, ) Dicam etiam hac occasione, ingeniosum Auctoreru libri, cui titulum ferit , Notitia sui ipsius, adversus Systema meum harmoniae praestabilitae quasdam objeetiones cudisse, misisse me Parisios responsionem, quae ostendit, ab illo mihi adscriptas opiniones fuisse, a quibus longissime absum, quod ipsum nuper etiam Anonymus quidam Doctor Sorbonnicus Et quantopere illae a mente mea alio in argumento fecit. abluderent, statim, opinor, in oculos lectorum ineurrisset, si isti Auetores ipsa mea verba retulissent, quibus inniti se posse putarunt." Ibid. . 33. 19 ) Juverit fortasse monere, me, dum nego physicum animae in corpus, vel corporis in animam influxum, puta
influxum qui faciat, ut alterum alterius leges perturbet, non ideo negare unionem alterius cum altero, quae unum ex utroque suppositum constituat: verum unio haec
phaenomenis nihil immutans. .. sensu quodam metaphysico, fas etiam est dicere, animam agere in corpus, et corpus in animam." L. c. cf. dissert. de conform. fiel, cum ratione etc. . 55.
aliquid est metaphysici,
in
in
QSorrvurf, ben
303
man
aud) notx)
man
i% ba
e6 berftreibeft
311
nal)e trete;
beS
je
3-
v orjtfglicr) guftig
ift,
c8 biefe
Softem
ift
21
mein
unb
et)e
fiel)
rtl)
jur grtmglichen
Soll
93orficr}t,
man
nun
bie
Seele in
jum
Sct'bc
fte
unb
in ber 53e*
jiebung be
Mbe
tl?r
frei fetyn,
fo
mnf
e3 fo fetyn,
ba
in
von
unb
2Billentt)tigfeit,
rcld)er
bann auf
eibm'(3
anbrcf lid)
unb
in biefen,
von @ott
feftin
2ttlen6entfct)liiffen
ien veranfaffenben
runb,
Sllfo
von
((gneijelop.
harmonia (Srbmann
fter--
a.
D.
ftd)
<&.
100
meint,
ben,
retten.
21 ) Systema hoc videbalur mihi ab omni eo, quod offendere rationem ac fidem posset, alienum esse." L. c. .32. Tantum vero abest, ut hoc libcitati praejudicet, ut potius, si quid unquam, illi maxime faveat." Theodic. I. . 63. 22 Cum juxta hoc systema, quid quid in anlma )
et Status
sequens non,
ab ipsa et statu ejus praesente, oriatur, qua, quaeso, ratione ipsi majorem (ribuere independentiam potuerimus'? Verum quidem est, adhuc aliquam in animae constitutione imperfectionem superesse. Quidquid in anima contin git, ab ea depende t, sed non semper dependet ab ejus voluntate; nimium id quidem foret. Nee ipse intellectus id semper cognoscit, aut distinete pereipit .. nee id mir um,
.
anima enim
divinitas
quaedam
pereeptiones haberet." L. c. fluxu physico Organa movere non posse, censeo enim corpus ita praeforinari debuisse, ut tempore et loco faciat, quidquid voluntatibus animae respondet;
esset, . 64.
si
quamquam
interim
verum
.
sit,
animam esseprineipium
operationis."
400.
biefem eftcfctspunfte
feine
304
fcfceint,
mt6
ift,
rvk e8
fr
bie
greiljeit
^eetntmcbtigung
trt
erfllter),
ba
aufalttt
unb nach
Slllein
nun
Wetter,
ben Stnnenein*
SSorfteungen
Diebe
fel)it
von greibeit
ift
bt'e
fann?
3)*aJ
fte
entfielen,
fte
richtig;
ibj entftefyen 24 ),
ba fem uerer
baf?
fte
(Einfiufj
ffejc
ftnbet;
niebt
Werben,
au6
entfielen
muffen,
ber @inf)eit
ma6 im Krper
SBenn nun
vorgebt ale
btte.
biefe (Sntfteben;
muffen
&)
binmbeuten
ba
fte
ift,
eben
ftcr)
bie
ftcb
23
)
cogitationes,
suas sensationes, suas doloris voluptatisque producere. Apud me omnis substantia omnis vera substantia) debet esse vera causa immediata omnium siiarum actionum p a ssionumque internarum; et, si metaphysico rigore loquamur,
24
alias
.
producit."
) Siebe
ben
beiben
sjorbergebenben
Qlnmerf.
bie
Stellen:
Quidquid in anima confit, ab ips a sola pendet. Quidquid in anima contingif, ab ea dependet. Alias anima non
infofern unter
einer anbern,
bem
efee ber ben enblicben fingen gemeinfamen fie, ttie niebt ftcb bureb ftcb crfcbliefjt, fonbern
,
fobin fremben,
bbern,
,
wixh
eben fo aueb
,
aU
erfd^toffen unter
in ibr
fr
fte
einfto*
ment ber
$a ffloi
tat
ift.
GS
ift
ein allgemeines
fpredjenben ^Bewegungen au6
305
2
)
:
DoU&ringt
fo
ift
ba6 in ber
welcher e$
Stein be6
SinftojjeS,
ju retten/'
unb
welcher
aucfc)
baS
$J3rincip
fte
alle 6
Wirb, ba
^rtnct'p)
au et) wenn
fei?
27
), ntc^t
gehoben
fcfyon
einer
oon Ott
jum SSorau
ftd)
getroffenen Einrichtung in
Seibnife erftrt
jene 93orfteUuugen
freitief)
aus
fyeroorbringen mit f.
,
fagt
bfe
Seete
fei?
in einer ^>tnftdt)t
ooHfom*
$o(ge
utwo'fommen, unb
r)abe in
ber
it)r
tfyrer
wirrten Segriffen
neneinbriiefen
ftct)
Sin*
9(n*
ba wenn
bte
eine Jtraft
eben fo notr)wenbig
Setbftbejabung butcr) mu bie Seele ben (Sinbtucf al$ glelcbfam $tnfptacbe l;innet)men, unb fann eben fc Wenig ob bet t{)t jufommenben Selbftbejabung fiel) be egenbtttefeg aU dlct fprad)e entfcr)Iagen unb infofetn ift aud)
fo
,
unb jroat mu, aber guin 33et)ufe t(;ret Wenn fcfyon unbewuten, OKtcf = obet egenwitfung ftd? offenbatt. dben
,
bie
Seele
ff e
bet
JcotbWenbigfeit untetwotfen;
ftebJen,
allein
eift)
fonbetn
bie
Sp
wofynt auet bet Ofeceptitutt nod) al zweite tunbftaft Dilta neitt ein, unb Octmge biefet mu fte, in intern Sid)*
it)t
Jttaft,
ftd? ntcfjt
notr)wcnbig
fie
lann
fclbfl
gerabeju Wiberfpred?enb
ftcf)
fonbetn
bielme|r.
ba
biefe
im
enblictjen eifte
nun einmal
leine ab
folute ift,
ein negatie
je,
I
Moment
in betfelben.
Stel;e tjterber
t^ et 33orfd;uIe
sibi
'%&. S. 114.
26 ut ipsa ) Deum statim animam creasse ea ratione, producere sibique repraesentare ordinate debeat, quidquid in corpore transigitur; et vicissim corpus ea ratione, ut ex se facere debeat id, quod ab anima praeeipitur." L. c.
1.
62.
27
in
animam, si res in rigore sumatur, ) Dicendum est, se habere prineipium oranium suarum actionum, immo et
Ibid, . 65.
fdjetn, als lotrfeten biefe
306
fte,
fte
auf
unb
gebe
ftd)
tiefen l)in 28 ).
<5cr)arfftnuig
tft
allein
ber
6ac^e
legten
runb
nadj
Seele
r)aben
biefe
ebanfen ab folute au
ftcf)
fjeroor,
ober biefelben
93
e
r;
1^
uiffe, roeldjc ott oorauSgefefyen fyat, unb auf welche ijm G?r bie Seele fo gefct; ffen l) at, b a f fte in bemfelben Momente, in
bie biefen
(Sinbritcfen
orfljrt.
gelegt,
welche
23ebingtf)eit
gaUe wirb ii)x eine STbfoIutfye beu unb bei tfjrer unleugbaren (Snblic^feit, unb 23efd)rnftl)eit gar ntc^t Ijaben fann, unb bie @r*
erfteren
fte nicfyt l)at,
3m
ju einanber
i\t
nicr/t
erleichtert.
3m
anbern galle
(SS
ift
nur meljr
mglicr),
baj?
2eibn)en3
Sftiefengeift in feiner
Speculation,
in welcher er bie*
unb
in
ba3 SiuV
fo
tief
einfcfyaueuben
bie
3beali6mu6
verliert
$afa
tyit,
Seben
er
SBirflicfyfeit in
3n
28 Scilicet in quantum anima pcrfectionis aliquid et ) cogitationes distinctas habet, Deus animae corpus aptavit, efFecitque per anticipationem, ut corpus ad exsequenda animae jussa moveretur: et in quantum anima imperfecta est, et perceptiones habet confusas, Deus animam adtemperavit corpori, ita ut anima per adfectiones, a repraesentationibus corporis ortum ducentes, inclinari se sinat: id quod eundem effectum, eandemque adparentiam, praestat, ac si unum ab altero immediate, perque influxum physicum, dcpenderet. Fit vero proprie per cogitatioues confusas, ut anima sibi corpora circumstantia repraesentet." Ibid. . 66. Loquendo tarnen iu sensu populari, juxta ca, quae adparent, dicendum est, animam quodammodo a corpore, et impressionibus sensuum, pendere; fere sicut in usu quotidiano, cum de solis ortu occasuque agitur, cum Ptolomaeo ac Tychone loquimur, et cum Copernico cogitamus." . 65.
fetynS
ift
307
on unb
2ecr/fe(wir>
man
ficr)
Fung
rul)t
jwifcfyen
unb
bloem SinnenfctKt'n,
r>orI)ergeI)enben
2(nmerfuug 28 angebogene
Slnftc^t
beS *pto(om'uS
unb 3tyd)o bepglidj be Sonnen *2lnf* unb Unterganges; barum I)at ficr) baS wiffenfcfyaftlidje Streben mit biefem, wenn auet) fel;r
fdt)arfftnntgen,
^etbni^'fc^en (rflrungSerfucr)e
f>at
nicfyt
befreunbeu
Fnnen, fonbern
gefefyen,
bte
grage aud)
noct; nacfyfye:
erficht
So
e 1 er) e
fagt
j.
33.
$ant,
baf,
tote
mglfcf) fety,"
baS
eine
S d) W
i e
f e i t fei;,
fe
ganj auer bem gelbe ber ^fijdjologie, unb, njtc ber nacr) bem was in ber Sfnaltytif oon runbfrften unb 93er* Sefer mgen gefagt worben, leicht urtljeiten wirb, o n e a Ue n 3 w e i= fei aueb auf er bem gelbe aller menfcf)licr)en rfennt,
f)
29 ). uifj liegt"
roie
SSon
ant ab
St
fyat fid),
aus bem oben angefhrten 33efenutuiffe beS (Sn nemo f er er? fettet, ober auet) nod? aus ben Schriften Stnberer, j. 33. 33 onn* ftetten 30 ;, belegt werben fnnte, biefeS Urtl)etl erhalten. (Sine 2luSnaI)me bilben natrlich biejenigen, welcf)e im Heerlager beS
^antfyeiSmuS
ftetjen;
benn
biefer
biefe
ct)fel=
wirfung reben, ba
um
fd)lie$ticr)
mit
& ntf) er
fyat,
) $u reben,
nicfyt
eS im 3f)(en ber
fmV
ftanjietfen
rjjen im
Unwerfum
ba
ifym
ber (SinS,
b
e
gefcfyweige
auf
3)ret gebracht
9Zaturreidt) bloe
j t
(rfcr)eimmgSweifen (i n e S u n b b
n * r i u
S fmb."
2.
tlugttfKtt^
Unflat
wirb
fcterfcer.
3u
biefer
er
grage gebraut.
man
bap
er
ju feiner 3eit
unb
fyat,
nact)
bem Staube
ber 333iffenfd)aft,
wie
if)u
berfommen
ber
baS
f)tte
leiften follen,
was
fenfcr)aft
\)at,
unb
bafj
er
mit ben
29
30
)
fommen
) titil ber
31
)
reinm Vernunft, JRiga 1794, 4. SluflL $filofo^te bet <Srfat;nmg ic. II 33b. @. 260. @b unb StotbHdjter- je. 6. 329.
@. 428.
follen
ift.
,
308
geliefert fyat,
al
man
tu fcrje^n fyunbert
ftct;
@enug,
er f)at
ein
jtant,
fo ju fagen,
nnb roel^e
fagt nmlicfi
nod) \et
on ben elefyrten
>ie
unterfcr/rieben roirb.
2(rt
@r
eine
SJZenfcf)
ba3
begreifen
*).
Slffein biefe
^icit-
bem
ba
9J?enfcr/en feine
(Strung in
Ueberjeugung
om>af,
j(;m biefe
ber
nicfyt in
fen fann,
unb man
Einnimmt unb
e batfacr;e
ift:
gegen biejenigen,
ttnffen
mchten,
51t
merfung,
liefen
biefe
Bereinigung b
bie
Bereinigung
ftct)
fomme,
3ene
Bereinigung
Wk im
Un*
ber
nn'ffe
runbe
f
it>ett
ber gttliche
2ogo3 als
eine
rp erlief) em
bie (Seele)
fei)
Berbinbung
eingegangen,
*|3erfon
ftd)
be SWenfdjen
mit
(benn al folc^e
fei;.
rperlicBem
ei&unben
Severe Ber*
eine
einigung
facfye
ein
egenftanb
3Bal)rnel)mung,
ZfyaU
be menfcblicfyen BerouftfetynS;
aber
ein
bie
man
le$tgenannte Bereinigung,
ift,
\et
ein
egenftanb
be lauben
perlicfyen mit
et)er
unb
2
leichter
).
krperlichem
*)
spiritus,
et ani-
malia fiunt,
2
)
hominc polest."
quo-
modo Dcus homini permixtus sit, 1 una fieret persona Christi, cum hoc semel fieri oportuerit; quasi rationem ipsi reddant de re quae quotidie fit, quomodo misceatur anima
3)ie
309
$6atfa$e
er tu
t'fjr
ber Serefaipng
tri
ba
uub
fte
bie
unterworfene 9)?aterie
bie
fety
Drbuuug
r>erfel;ren,
uub
etb al
:
ba
)l)eren
).
ba Singe
t>a fiel)*,
ba >br
beu Cetb
ber
Krper empftnbet;
allem iver
&rf, empftnbet,
burcr)
bte
Seele 4 );
aber
ut na persona Hat hominis. Nam sicut in unitate personae anima unilur corpori, ut honio sit: ita et in uniIllud tate personae Deus unitur homini, ut Christus sit quotidie iit ad procreandos homines: hoc semel factum est ad liberandos homines. Verumtamen duarum rerum incorporearum commixtio facilius credi debuit, quam unius incorporeae, et alterius corporeae. Nam si anima in sua natura non fallatur, incorpoream se esse comprehendit: multo magis incorporeum est Verbum Dei, ac per hoc Verbi Dei et animae credibilior debuit esse permixtio, quam auimae et corporis. Sed hoc in nobis ipsis experimur: illud in Christo credere jubemur. Si autem utrumque nobis pariter inexpertum credendum praeciperetur, quid horum citius crederemus? Quomodo non fateremur duo incorporea, quam unum corporeum alterumque incorporeum facilius potuisse misceri?" Ep. 137 adVolus. c. 3 n. 11. >amit man mit bemOBotte: mixtiovelmixtura" nidjt ben begriff be3lufge^en ber einen <Sub= ffcmj in ber anbern etbiitbe, fe|t Qluguflinug bei: Tarnen recedat auditor a consuetudine corporuin, qua solent duo liquores ita commisceri, ut neuter servet integritatem suam." 3 ) Diligenter considerandum est, utrum re vera nihil sit aliud quod dicitur, audire, nisi aliquid a corpore in anicorpori,
fieri. Sed perabsurdum est fabricatori corpori materiam quoquo modo animam subdere. Numquam enim anima est corpore deterior et omnis materia fabricatore deterior. N u 1 o modo igit.ur anima fabricatori corpori est subj ecta materies. Esset autem, si aliquos in ea uumeros corpus operaretur. Aut,. poterimusne operanti corpori et numeros imponenti eam subdere, ut illud sit fabricans, haec autem materies de qua et in qua numerosum aliquid fabricetur? quod si credimus, deteriorem illam credamus
1
. . .
ma
necesse est. Quo quid miserius, quid detestabilius credi potest?" De musica VI, 5 n. 8. 4 Quis enim ) Dictum est, auris audit et oculus videt. cutgauf, 2lugufttnu3 mtt. ^f^clug. 21
!j,
mittelft ber
310
betebenbe
imb
rm'rfenbe Cttnctp
iftnicbtfie
allein
jefjt
lict)e
imb
il)re
auf fie aus, imb aus Setbenbe, fonbern baS ttige ift f)tfgfeit gef)t nur je^t leichter i>on Statten,
eine t)tigfeit
fernerer,
rm'e fte'3
eben
6
fety
baf
iljr
bie frper*
Statur unterttjan
).
nescit,
et per ocuDolor qui dicimagis ad animam pertinet. .. Corpus autem nee exanime dolet, nee animatum sine anima dolet." De Civ. Dei XXI, 3 n. 2. Jacet cadaver paulo ante appetibile, modo aspernabile. Insunt membra, oculi, aures: sed hae fenestrae sunt domus, habitator abscessit. Qui plangit mortuum, ad fenestras habitaculi frustra clamat: non est intus qui audiat ." Serm. 65 de verb. Evang. Matth. 10 n. 3. AuAlius est intus dis enhnaure, sed non ab aure audis.
et per
aurem audiat
n. 21.
De
gen. ad
litt.
X, 12
qui audit per aurem... Numquidnam videt oculus per se ipsum ? Nonne alius est qui videt per oculum?" Serm. 52 de verb. Evang. Matth. 3 n. 18. 5 ) Neque sentire est nisi viventis, quod ab anima est corpori; neque sine corporeis instrumentis, et quasi vasis atque organis videmus, audimus, ceterisque tribus utimur
sensibus."
6
c.
n. 5.
Ego enim ab anima hoc corpus animari non puto, nisi intentione facientis. Nee ab isto quidquam illam pali arbitror, sed facere de illo et in lo tamquam subjeeto divialiquando tarnen cum facilitate, alinitus dominationi suae quando cum difficultate operari, quanto pro ejus meritis magis minusve illi cedit natura corporca." De musica VI, 6 n. 9. 2)ctg aliquando cum facilitate, aliquando cum diffi)
;
cultate,
erlutert Qtuguftinitg
1.
c.
num. 13:
Conversa ergo a Domino suo ad servum suum , necessario deficit: conversa item a servo suo ad Dominum suum, necessario proficit, et praebet eidem servo facillimam vitam, et propterea minime operosam et negotiosam, adquampropter summam quietem nulla detorqueatur adtentio; sieuf est affectio corporis quae sanitas dicitur: nulla quippe adtentione nostra opus habet, non quia nihil tunc agit anima in
corpore, sed quia nihil facilius agit. in omnibus operibus noslris tanto quidquam adtentius, quanto difficilius operamur. Haec autem sanitas tunc firmissima erit atque certissima, cum pristinae stabilitati, certo suo tempore atque ordine, hoc corpus fuerit restitutum, quae resurrectio ejus antequam plcnissime intelligatur, salubriter creditur.
Nam
nidjt
311
fyerttor,
tr)r,
unb
btefe
toetc^e
ber 23e*
in feinem 23err)ltniffe
unb
frberlicr)
ftnb,
ober
fofcr)e,
toeldje
ftrenb
unb fyemmenb
auftreten.
JDfe einen,
anbern miiffen
jter)en,
ba
btefe
ift,
unb
bie
barauf
^>emmenben
bie
Oportet enim animam et regi a superiore, et regere inferiorem. Superior ilia solus Deus est, inferius ill solum corpus, si ad omnem et totam animam intendas. Ut ergo tota esse sine Domino, sie excellere sine servo non potest. Ut autem Dominus ejus magis est quam ipsa, ita servus minus. Quare inten ta in Dominum intelligit aeterna ejus, et magis est, magisque est etiam ipse servus in suo genere per illara. Neglecto autem Domino intenta in servum carnali qua ducitur coneupiscentia, sentit motus suos quos illi exhibet, et minus est: nee tarnen tantum minus, quantum ipse servus, etiam cum maxime est in natura propria. Hoc autem delicto dominae multo minus est quam erat, cum ilia ante delictum magis esset." 2Bie Rittet (@efct). b. Jtytlof. Vf. %f). . 252) fagen fann: <S8 !ommt biefe 9lnfla)t bem DccafionaliSmu nab,e": ift unbegteiflict), ba jjtoifcfyen ityt unb bem cattefianifct)en (Sterne auet) nict)t bie getingfte 5let)nlict)feit befielt. 9lugujtin'8 Sbee ift tiel metyr: SDet eift ift jum Sterten unb $um ettfd)en feeftimmt; gum dienen, inbem etott bet fi): jum^oertfe^en, inbem etben Seife unter jtet) fyat, unb fein <etrfct)en tfi bebingt oon feinet tton feinem 3Menen freien Eingabe an ott, inbem i^m in bet emeinf)aft mit Ott wie
,
etnerfeitS
feine
eigene 33ottenbung
fo anbetfeit
bet bie Statut unb jund)fi bet ben mit ib,m fcetbunbenen Seib unb bie 33oflenbung be eibeg felbet gtnbet. (Sine (Strung fetneS ibee*
gemen
Betr)ltniffe3 naa) Qhen mute ba^et aud) not^ttenbig eine Strung feineg, gleichfalls in bet gttlichen Sbee gtnbenben , OSet^tt* niffe na) Unten im efolge |aben, unb testete! erhlt feine Siebet*
^etflettung
fteityeit
QBieberb, etftettung
be etfteten
im eibe nut but) feine Eingabe an Ott unb burd) fein Seben in ott: Ita sedatis motibus suis quibus in exteriora provehebatur, agit otium intrinsecus liberum, quod significatur sabbato; sie cognoscit solum Deum esse Dominum suura, cui uni summa libertate servitur." L. c. num. 14. 7 ) Corporalia ergo quaecumque huic corpori ingerun-
21*
ber eete
geljt bt'e
312
unb uad)
fonbern bcn Krper
fte aucb. ifyre,
taft aus
fte ifyre
bem @rabe be
trifft,
(Sinbrucfe,
welcher nicr)tfte,
unb roeldjem
bag
unb bem
fte
9iid)tent;
SBenn
bat)er (Schaben
tfyr felbft
nimmt,
fo
nimmt
fte
Schaben, njenn
fte,
in
fict)
kftimmt
ift,
an @ott
ftcr?
fjtn^u^
non in anima, sed in ipso corpore aliquid faciunt, quod operi ejus aut adversetur, aut congruat. Ideoque cumrenititur adversanti, et materiam sibi subjeetam in operis suis vias difficulter impingit, fit adlentior ex difficultate in actionem; quae difficultas propter adtentionemcuin eam nonlatet, sendicitur, et vocatur dolor aut labor. Cum autem congruit quod infertur, aut adjacet, facile totuin id vel ex eo quantum opus est, in sui operis itinera traducit. Et ista ejus actio qua suum corpus convenienti extrinsecus corpori
tire
adjungit, quoniampropterquidefamadventitiumadtentiusagitur,
non
latet;
cum voluptate
corporis detrimenta reficiat, egestas consequitur; et hacactionis difficultate cum fit adtentior, et talis ejus operatio noneamlatet, fames aut sitis, aut tale aliquid appellatur. Cum autem supersunt ingesta, et ex eorum onere nascitur difficultas operandi, neque hoc sine adtentione fit; et cum talis actio non latet, cruditas sentitur: adtente etiam operaturcum ejicit superfluum, si leniter, cum voluptate; si aspere, cum dolore. Morbidam quoqueperturbationem corporis adtente agil, succurrere appetens labenti atque diffluenti; et hac actione non Et ne latente morbos etaegrotationes sentiredicitur. longum faciam, videtur mihi anima cum sentit in corpore, non ab illo aliquid pati,sed in ejus passionibus adtentius agere, et has actiones sive faciles propsentitur.
ter convenientiam, sive difficiles propter inconvenientiam, non eam lat er e et hoctotum est quod sentire dicitur." L. c. uum. 9. 10. 8 Cum autem adhibentur ea quae nonnull, ut ita dicam, )
:
corpus afficiunt, exserit adtentiores actiones, suis quibusque locis atque instrumentis aecommodatas: tunc videre, vel audire vel olfacere, vel gustare vel tangendo sentire dicitur; quibus actiouibus congrua libenter associat, Has operationcs passionibus et moleste obsistit incongruis. corporis puto animam exhibere cum sentit, non easdem passiones reeipere." L c. num. 10.
alteritate
geben,
mit
ift
313
*
an ben
Mb
ftet)
umgibt
Der
9
minber
al6
).
$ierau
be
gefjt flar
ftcr)
fit
ber (Sonfeqitenj
Mbe$
ber
gebilDet fyatte,
ba
Seele auf
i>cn
Mb.
>a
er
im ^inbh'cfe auf
ben (Sinftu
bie
fefbft in
war
unmittelbaren on
feibft
bie
unb
hie 2(nnaf)me
on
fte
9JJe*
bien gan$
natrficr), fou>ot)f fr
om
Krper unb om fyerltdjen etmrnif erhalte als audjbafur, baf fte bure ben Krper t)re
tt)
(Sm p f i n b un g en,
ausfhre
fubttor,
t((fiirltcr>e
Bewegungen.
unb
SBcfc^fitffe
3)a
er
ftd)
bie
beiben
[tanu'etten
egenfije Q3ermittefnbe
[teilte
als etwas
i[t,
mel^ed
bie
nidjt grobfrperlid),
bafj eS
auef) niefet
ft
fonbern ber*
bem Unfrperlidjen
nar)e
fommt, unb
bamalige^i)ftf |Mte
ifyrer
Sidjt unb
8u fr
tfytig,
als letDenb
).
bermalen
Cumautem
est,
quam
ipsa est." L.
c.
num.
12.
Quanto autem quidque subtil ius est in natura corporali, tanto est vicinius naturae spiritali; quamvis longe distante genere, quando quidemillud corpus est, illud non est. Ac per hoc quoniam sentire non est corporis, sed animae per corpus, licet acute disseratur seeundum diversitatem corporeorum elementorum sensus esse corporis distributos, anima tarnen cui sentiendi vis inest, cum corporea non sit, per subtilius corpus agitat vigorem sentiendi." De gen. ad litt. III, 5. Sicut enim Deus omnem creaturam, sie anima omnem corpoream creaturam naturae dignitate praecellit. Per lue em tarnen et aerem, quae in ipso quoque mundo praece 1-
Ientiasunt corpora, magisque habent faciendi praestantiam, quam paliendi corpulentiam sicut humor et terra, tamquam per eaquaespiritui similiorasunt, corpus adminis trat." L. c. VII, 19. <2>$ub ett a.a.O.
.28. 112
al bie
ff.
,
nennt
lectttcttfit,
i$t, SftagnetiginuS
auf benSeib ausbt.
%entien
m
beit
314
B-
Krper, unb auf btefe n>trft bie Seele bei toflflftlfdjen 23ere* juerff, unb burd) btefe bann erft auf ben eigentlichen r* 2^3 id)t tfi e, welches fcom uern egenftanbe bem per 11 )-
gungen
Sluge,
wenn
Drgan
ift,
ba
33b bermalt,
wahrgenommen, im ebd)tniffe
auf
ifyren
2)ie
uft
in
ift
e$,
welche
)I)re juf^rt,
welkem bann
il ) Quapropter non estquidem humanae animae natura nee de terra nee de aqua nee de aere nee de igne quolibet; sed tarnen crassioris corporis sui materiam, hoc est humid am quamdam terram, quae in carnis versa est qualitatem, per subtiliorem natu r am corporis ad minist rat aerem. Nullus enim sine his duobus i. e. per lue em et vel sensus in corpore est vel ab anima spontaneus corporis motus; sicut autem prius esse debet nosse, quam facere, ita prius est sentire, quam movere. Anima ergo quoniam res
est incorporea, corpus quod incorporeo vicinumest, sicuti est ignis vel potius lux etaer, pri et it us agit, p er haec caetera, quae crassiora sunt corporis, sicuti
humor
et terra, unde carnis corpulentia solidatur, quaemagis sunt ad patiendum subdita, quam praedila ad faciendum."
De
gen.ad
12
litt.
VII., 15.
enim aliquid lux corporea: cui ) Nuntiat autem nuntiat, non hoc est quod illa: et haec est anima cui nun t iat, non illa quae nuntiat ." De gen. ad litt. VII,
19. Tardioribus ingeniis difficilme persuaderi potest, for-
mari
in sensu nostro imaginem rei visibilis, cum eam videmus, cteamdem formam esse visionem." Gignitur ergo ex re visibili visio, sed non ex sola nisi adsitetvidens. Quocirca ex visibili et vidente gignitur
visio, ita sane ut ex vidente sit sensus oculorum, et adspicientis atque intuentis intentio: illa autem informatio sensus, quae visio dicitur, a solo imprimatur corpore quod videtur, id est, a re aliqua visibili." De Trin. XI, 2 u. 3. A specie quippe corporis quod cernitur, exoritur ea quae fit in sensu cernentis, et ab quae fit in memoria, et ab hac ea quae fit in acie cogitan tis... Visiones enim duae sunt, una sentientis, altera cogitantis: ut autem possit esse visio cogitantis, ideo fit in memoria de visione sentientis simile aliquid, quo se ita convertat in cogitando acics animi, sicut sc in cernendo convertit ad corpus acies oculorum." L. c. 9 n. 16.
hacea
315
Heroen
ein lebenSfrfti*
ge
Drgan
ift
a( Sebenfraft
gegenwrtigen
unb barauf aufmerffamen eele aufgenommen nrirb l3 > Zifyt unb 9Son ben feurigen Suft fmb aud) fn ben brigen Sinnen nnrffam.
S3eftanbtl)ei'Ien
bc
Mbc$
roeil
14
).
fommt
bie
eele
m'ct)t in
auf SJerfdjtebene,
aud) erfcfu'eben
ift
ift
jebe innedregung an; nur innen auf baffclbe Ijinaug, fonbern ber j$\M, fr melden bie inne ba ftnb/ Unb fr bie ttnflfrlfdjen Bewegungen
aud bebt
ffen
SSiffe
um
wie
bie Sfytigfat
be
13 ) Referamus itaque nos ad id de quo agitur, et videaraus utrum sonus in auribus aliquid faciat: an tu id negabis? D. Nihil minus. M. Quid easdem aures animatum membrum ergo id quod esse nonne concedis ? D. Concedo. M. in eo membro simile est aeri, moveatur aere percusso;
Cum
silentio
an im am illam, quae ante istum sonum vitali motu in corpus aurium vegetabat, num putamus aut cessare posse ab opere movendi quod animat, aut eodem modo movere comraotum extrinsecus aerem auris suae, quo movebat ante quam ille illaberetur sonus? D. Non videtur nsi aliter. M. Hoc ergo aliter movere, nonne fatendum est facere esse, non pati? D. Ita est. M. Non igitur absurde credimus motus suos animam, vel actiones vel operationes vel si quo alio nomine commodius significari possunt, non latere cum De musica VI., 5 n. 11. sentit." 14 Ignis tarnen omnia penetrat, utmotumineis faciat." ) De gen. ad litt. III , 4. Inchoat itaque motum in omnibus sensibus a subtilitate ignis, sed non in omnibus ad idem pervenit. In visu enim pervenit represso calore usque ad ejus lucem. In auditu usque ad liquidiorem aerem calore ignis penetrat. In olfactu autem transit aerem purum, et pervenit ad humidamexhalationem, unde crassior haec aura subsistit. In gustatu et hanc transit, et pervenit usque ad humorem corpulentiorem: quo etiam penetrato atque trajeeto, cum ad terrenam gravitatem pervenit, tangendi ultimum sensumagit."
,
L.
c.
cap. 5
15
cf.
VII,
5.
Et aer qui uervis infusus est, paret voluntatiutmembramoveat, non autem ipse voluntas est." De gen. ad litt. VII, 19. Unter blefem aer $at 5lugufHnu
)
tyiet flauer
eine
trenn
au$ on
Qlufjen
aufgenommene, on ber
(Seele at
bem
2e*
,,ubi
Unterfcfyiebe
on jenem aer
m
Sfterbenfyftem fr bfe Seele
316
ba ndjfte Sftebtm ift jum S5e'f)ufe Snnen nacb Stufen, fo aucr) jur cnntmf* naljme be (SinhnrlenS berSlufenwelt, mbem, wie Sluguftinug (fter)e oben @. 284 f. Slnm. 4) beftnmt erfannte, om @et)trne aU bem entralorgane aug nact) bert einzelnen Organen bie 9taen auglau* feit, unb bort alfo ba jundjfl aufnehmen, wa au ber^mmtrTung tton Sfujjen ba Organ berhingt. SBemtman uunaudj nid)t annehmen fann, baj? Sluguftinu on ber ^erttentljttgfett jenen
beS
StrfenS
fcon
man
t)at. nicfyt
tung
biefer
toiffenfcfjaftlfdjen
grage
ba SMgltdje
eine
ift,
$reitid)
eine
bie Sffiecfyfelwirfung
herbeigefhrt burd)
biefeS feibft
.Jperbeijiefyung
-DJJebiumS;
benn ba
nur
wenn
),
fo fn&olttirt t$,"
feit,
wie
untrer
bemerft
16
biefelbe
ift,"
Schwierig*
mbem
noct)
bie alte
grage
befielt,
bamit aud)
ein
Segreifen
bejweden, ba
de Civ. Dei
lifyfeit et'neS
XXI,
10 gegebenen,
ftellte,
rftrung
fonbern
bie
Wfr
nur,
folgen in Slbrebe
einigermaen
er erfuef/te eS
bie (Sacf)e
fiel)
ttorftetlig
ju machen,
unb im
SSergleidje
fcerbient biefer
ibeefter 9icij
im innern e^irmnarfe
gorm
feine
Leiter gu
organe t>ort)anben ftnb." nnemofer eifl be SWenfd^en in ber SRatur n. @. 307. 2)ie burrX) ben QBiflengftof? in Bewegung gefegte Dlerenffber , giber leitet biefel6e fofort auf bie 2WuefeIfi6ern r}tnbcv, unb nun rr-eiben bie SSerocgungen gleid; ben magnctifcfjen (Strmungen buret; ben 33eroegung3organimu3 jum Gnbjiel ber 3Bi((en6eftimmung
,
^eregrin'S aftmaf)l JC
317
S.
3.
@taitbjmfte
<iu#.
fc>e$
eueren '&miU$itut#
giir ben alten 2)ualiSinuS
ift
bie
bte
unb
ifym
bewegen
eine fcfrfecfyterbingS
weil on
im Senfdjen
SDJaterte
,
unb eift
jtet)
genommen werben
fter)ert ftcb
ntf; er 'fcfyen
n, bte 9? a
t
3)uatiSmuS hingegen
n unb 8 eb
et
ft
al 8eben
etnanber
gegenber/
unb
ber
Bereinigung
beiber
SBeftanbtfjeite beS
ftet)
9enfcen jur
(fnf)eit ber
ift
^ erfnficfyf eit
leichter
erbmbet
als
gewi
benfbar,
wenn
ben
Sftaterie
bte
gebaut wer*
(oft.
2aS bann im
alten
SmatiSmuS
ift,
SSecbfelwirfung
Mb
\t>k
als Materie fr
eS aud)
ftcr;
^rtnety
als
unb man
alfo confequent,
SluguftinuS
auS-
fprtcfpt,
alle r)attgfeiten
unb ^raftuperungeu im
bte
nur
principe
auftreiben
muf.
fung
olle
fcr)en
^Dagegen
im neueren 2)ualiSmuS
nad)
ityrem
ec^felwir*
unb
fomit
er
baS,
als
was
,
fte
begriffe
befagt,
S3ar)r^eit
wl
nur
ben SWen*
erfennt, welche
im egenfafje u etnanber fteljen, aber $ur (Sfnfjeit per* bunben ftnb, unb in biefer (Sinf)ett, welche in ber 33ewujjt<
fe^nS*@in^eit
egenffjlicfyfeit,
ber
43erfnlicr)feit
ftcr)
finbet, gemfi
Dtjne
it)rer
Wie baS
gegenfeitig beftimmen.
j.
35.
bie
fo
im
etfyifcben
beftimmt auS-
entgegengefefjten trebungen,
ampf
smifcfyen eift
bie
unb
Steifet)"
jttfammenfaf t
ein
ftttlicr)e
toetd)e aber atteDet
318
2)ua*
btefertatafyme
bt'c
h'Smu ganj
rotrb.
orjglicr) burct)
tt)atfc^fic^e
2)a6 9?atur(eben
SBerbinbung
;
ift
aucr) Fjier
ber
ntflfe r)trtgejogen
inb u ng,
SBte
fonbern im
runbe
ber
SB
ecr)fe(tt)ir--
Fung.
(SS
rogt", fagt
SRtyfel:
on
tferfcbiebenen
{U$
fy\u
SOte
9t"tr)fel:
9?atur unb
felfeitig
ft
im
erlangen unb
ergreifen fnnen.
2)ie (Sine
grofie
luft
Die
e^n
unter
einerlei
runbform,
bort,
unb SReactirntt,
fcr)einbare S'fung;
nur eine
benn
mufjaudj
eingreifen; folgtict)
abermals fremb*
unb
btefe
2ie
biefe
bie
Vorganges
ift
Darum
lfjt
ftcr)
^fycbologie an
tfact) e gengen,
in fetner burcf)gefl)rtenUnterfct)eibung
2lujjen.
im SDffenbarungSfactum
nact)
3n
af be unbebingten Setyn unb feines egenfafjeS mit ber 2Beftcreatur, ftnbet aud) ber *tjtTfor) ben objectfeen
runb
einer
Gnn*
3
).
lirfung
unb
SRtfttnrFung ber
Oucftigl
at in ber
oben @.
$tnm. 40 angefhrten
Arbeit unternommen, baf? er bie ftotr)tt>enbigfcit ber d)riftlict)en Offen batung3~9ttoral Dom tanbpunfte biefeS 3)ualie:r.u3 auS barlegte, unb
felbfl rechtfertigte.
untrer,
@.38*.
) (So 'upert ftd) aucl) fdjenmatyerin feinet $fr;cr;oI. . 463: 2)te <SeeIe ift an flct) rein, immateriell unb unfterblicfy, aber fie roirb mit
einem
it)t
unb
je^t
2)emt njcnn ber ebanfe ber
bfe
819
ber
$3ebingtf)ett
:
ub
ft
a n je n nur
ficr)
golge
ift
burcf)
nidjt
einmal
bie (Srfcr)
einung
um
jenen
tuelen
unb gr-
Sualfenutf fr bie (rflrung ber 2Becr> felroirfung jttrifcr)en (Seele unb Seib rm'rf tid) gerofyrt, bie in ber Siefe be
tt>elcr)ebiefer
espn
f)at
fid)
liegenbe djroierigfeit
nicfjt
berfielt.
fdjenmatyer
berfielt
r)ier,"
23egreifficf)feit
be Styftem be unmft;
telbaren fnfhiffe
fagt
er,
leichter
genommen.
Man
fo
ftdt)
leicr)t
ba Mittelglied
einanber
unb gegen
al$
,
alle?
betDrgantemnS
tnbtfferenji*
tiefer bilbet ba
bie l)c6fte
Mebium
roaS einen
Uebergang
liegt
geftattet;
gorm
grnjt an ba$
fge,
unb
bie tfeffte
unb S&efen
gorm an baS Materielle. %toi\)tn Materie biegorm; jttrifcr)en Seroegung unb^anblung baS
Mect)anf3mu3 unb (Spiritualismus
SSBertl)
Ceben;
jtotfcfjen
berOrgaift
niSmu
3.
2ie ber
bie
erft
b
in
Weitem
nicr)t fo
@r
ftefyt
tt>or)I
ber 9?atur beS Menfcr)en auf ber einen (Seite eine pl)9ftfd)e 9catur,
in roeldjer ein
Minimum
lebt,
toelcfyeS
fief?
als
jeboct)
unter
Seite
beS notfyroenbfgen;
roelcr)er
ftc^>
unb auf
ber
anbern
Statur, in
ein
93rincipeS
walkt,
roelcfyeS
burcr)
notljtoenbigen
S3inbung
beS
eitlefcen.
nacr; ber
Bereinigung ift factum, unb fttr fragen r)ter nid)t benn ff e ift in ber 3ftad)toU'Fommenr;e otte gegrnbet." 5Ber aber/' fceinern Stebif) in feiner djttft liefen SBeltanfdjauung 6. 93, fragen fotfte, ira6 rr>of)l ben boppelroe/ fentltcfyen SKenf^en gufammen^alte, bem l'fit ficr) antfroen, (8 fei bief bte Sbee otteg otn SRenfct}en aU 93ereintoefen ber, noct; bag SWoment be3 leicr)fa^eg im gttlichen eben beffen contra* tiefer
2)tefe
tttfad?c betfelben;
3b et
a.
) 51. a.
D. O.
I.
<K6t$.
liegt."
freien
320
ifyren
burd) bfe
Trbungen
il)rer
bte ttriberftre-
ntl)er
aber
ftet)t
im 9ftenfd}en,
olle,
il)rem
fonberl)eitticr;ung6*Streben(f.
oben. 274)
fet'6
fann
fte
e6
nicr)t
fann im
,>inblfe
auf
bte fo ielfacfyen
unb auffalfenben
lieb;
pfs?crnftf}en
feit berliner*
leugnen? 7 )
@S
ift
ja
ba3 >bjectSglieb
in ber SBeltcreatur
fr
ftet)
unb
um
ber SBelt*
einfyeit roitten fr
ott fd)on
ben@eift
urftoriingtid) fo
ftd)
bafj e
an
Eingebe
),
um
in einer brten
Organ
ju bienen.
fct)on fr ein a nb er gebaut fmb, fo beftefy jimfdjen ifynen in ber* feiben gttlichen 3bee aitcr) eine Praeformatio ober eine Harmo-
nia praestabilita,
tvorben
ift,
ielct)e
unb wonach
bfe
Grfte
gegenfeitigen 25ejief)ung
ftcr)
entfre*
464.
ftrf) fo fe^r in fieigenber Stu bem menfd)ltct)ett Seben fo erftanbt SKidjtungen faum metjr ben roefentfirtjen Vin-
Seben entfaltet
bafj e
um
in einzelnen
$u ernennen,
tjer
ruefjtjalb
bie
9iaturforfd)er
be 42lrijtotele3
nur
eine
ber
ttjeldjer
Qlnnaljme
a.
a. >. .
94 S. 217.
burd) bie in
ber
iljrer 2Wittc
vubenbe
Sonne
ift
bie
itraft
unb emeinfa)aft
fangen, fo
ber Wcnfa),
cl)en,
321
bod) fo
bajj
unb e
tft
roirfet
m'cft aufgebt,
be^alb
ift,
ntcE)t gefcfyefyeu
fte
fte
Faun,
bie Statur
I;
von ott
gebadet
bap
aus
ftd)
ift
an
:
ben eift
biefe
ftd)
Gerrit ber
il)ren
gefegt
bagegen in
ift,
fo befdjaff
unb in
fr bie
Grften fo organiftrt
bie er
ftcr)
baf
fte
bem
freien
fU
Beerte,
nacr)
fefct,
im (ginne be3
Seibnitj,
Strteine,
roenn
9Jfect)ani6mn0 ober
tebenbiger
emein*
2)arau3,
mit
bajj
ber leibliche
)rganimuS
unb ber
uad)
tid)
pft)dn'fcl)e
ftcr)
DrgauiSmug
d)en, erflrt
(Snnemofer
bie Ganr)eit
on
(Seele
unb
%tib
)',
untrer
unb
notfyroenbig jur
$^ft, ba
biefe
als ein fr
ftd)
fe^enbe
Seben nid)t
unb
biefeS *J3rinci:p in
feiner
ift.
gebaut werben fann, l)d)ften (Selbftftefgerung unb Snbiin* Senn nun aber ber leibliche >rga*
nocf)
aud)
^3fs;>d)e entfprt'd)t,
fo
e i
ift
roeil
3b
e e
3
10
b e3
gebt'Ibet
r)at
aber
eben fo
geroij? ift,
anbern Sebenbigen ba tct)t einer SBett beg ttlid)en gurefftratjlet. $)enn baS Xfyitx ernennet ort nict)t; e3 fraget ntct)t nact) einem ewigen
im SPcenfctjen bem (Sbenbilbe ottel, flamme, voetct)e aufrortS na et) ott firebet; unb rcie bie tt)ierifcbe Srorm nact)bilbenb immer met)r bem SWittelpunfte, ber SWenfc^en'bnfic^leit fiel) natjet, fo br'ngt fiel) ein bunfte <Set;nen im t)ierreict/ immer mel)r unb ntjer nacr; ber efettfct)aft, nad) bem Ums
Senfeit.
gang be3
35tefc
ift fte
SOtenfctjen b)tn,
um
an
feiner betebenben
Stamme
buret;
flct)
jufonnen.
(Sonne, in ber
Stritte
tjett,
nun aber
fcerbunMt,
unb
bringet
fein (Straft
Selbes ju roeefen.
5)ennoct)
Sonne noct) bie Urfactje, ber, roenn auet; fcbroact)en Xageb)ette in OBatb unb glur." et) b ert a. a. D. I. 93b. . 7 @, 86 f. SSergt. unemofer u. . 94.
bufterte
9
(Sfct)enma!?er a. a. D. . 190, mit bem @tat)I on bem <a au3, bap bie eete ifren Krper baue."
)
) 5t. a. 10
D. .171.
ge^e", fagt
S^
alten ^t)l;m{fei:
len
,
322
t)at i{ ),
n>frb e
Slbrebe
fiel*
wenn
bie 9?atur
ttnrb,
lict)feit
erbunben
fie ftd)
abfd^Itef en /
fk$
benn
Organ
feine
ftnb.
hieraus
begreift
ftcr)
ron ber
2lu6
bafj
bebingt
ift,
unb Dorn
burct)
bie $f9cr)e,
infofern btefe
33ebingtr;eit
r>on bemfelben
biefer abfteigenben
folgt
nun
aucr) auffteigenb,
bie
Strung
unb
in einer
ber betreffenben
$fa
r)tigfeit eine
Strung
bie geftrte
Strung
in bie be*
St*
ir)re
unb
burcr)
biefeS t)tnab
auf baS
2eiblicr)e fyaben.
ferner in auffteigenber
Drb*
bnung
inbe
bie
befannte
baf im neugebornen
ber Steife burct)fe&en
tt>or bie
et)e
^^ft
einen gertriffen
rab
fte
muf
ba$
Selbftbertntfjtfetyn
@a
fefben
werben,
ficr)
im
Sichte be
fte$
ftnben
Fann,
unb im
rabe, als
ifjre
u)
je.
met unb Stauer abmagern; trenn (r)nen genommen Werben roo alfo
,
fle
jungen oon
fld?
auet)
@emtr)Stt)tigfeiten
offenbaren
folgt,
wenn
unb
,
fidj bei
l'ft,
aU
benfelben
nict)t
auf bem rabe beffelben trauert unb oft lieber all ba er e3 erl'pt fttrbt fo wirb t)offentlitt) SWemanb gefunben StnneS fagen: biefj erfolge notfjwenbig nad) organifetjen efe|en be (Stoffes unb ber Sfawen unb nict)t nact) einem heterogenen, auf ben
ju
Dertr) eibigen}
Wenn
iftacr/
(Snnemofer je. . 94. @toff unb bie Heroen roirfenben 5Princip." Qluffr) run 8 Oicler93eifpiele Oon pjr/cr)ifcr)en Steuerungen oon l;ie=
im fofgenben
.
ren, Welche
95 no) mit
anbern,
gum
SSeweife
$iet)t
fr bie
Oermer)rt werben,
Gnncmofer
felbji,
abermals ben (Schlu, baf baS $f9cr)tfct;e unmglich organifct;e SWaterie fonbern oielmer)r ein mit it)r oertunbener <piritu3-'9iector fer;."
ftd) tu'ngibtj
323
<Selbft>
t)cn>uftfct;n
unb
jene in ftd)
aufnimmt/ offenbar.
bte
3)er ueren
bte
9?ert>entfyitgfeit ftd)
^ftdje burd)
bicfen
unb
i>on it>reu
mfte
ftd?
bte
$fi)d)e nid)t
an
il)n
Eingeben j
eintragen
SBewufJtfetynform
fcon ber feinigen
),
unb
nicfyt
aufgenommen werben,
ber eift allerbeftimm*
wa6
teft
weil
Opponenten ber
on ben
ift
feinigen
unb
>enn
ba$
bem
tf>r
^rt'ncip
ftammen, inbem
J?erfd)ieben ftnb.
fo ftd) in ftd)
twn
biefen
Utbrigen fann ber ft in feinem grfic^fe^n fammeln unb erfenfen, bafj ifym biefe (Srfd) einungen
twtlig entgegen.
3m
normalen
Serfjltm'ffe
fann
;
er
eS
jwar
nid)t
allein ob er ftd)
Don
lfjt,
bem freien,
betrifft, fo
ab.
Unb
unb
ra
Bewegungen
um
biefelben
r;ett5or$ubringen,
im
bie
Drgane unb
tyfteme
Serfagen
bkk wegen
Jtranfr)eit,
Sd)wd)e ober
eifte
im
2Bollen.
bem
ibeege-
mfjen
93ert)ltniffe, in
jum cifk
12
bem
nnemofer
fagt in biefer
Seimig
3Me
5lufnaljme
ift
pr)>flfct)en
driften^
tl;'tige
innere
unb
Qlbbilbung,
ntdjt
al3
reelle SBirflidtfett
51. a. >. .
124
<S.
305.
13 ,3nbem nur unS aber fo au3fpred)en (n'mlid) tiber ben Sften* ) fd)en als fyntfjeS), rechnen toir bie < e e l e aI3 ein $l;tertfd)eg immer nocj)
ju
nen,
bem Natrlichen, um ben eift wa3 unter i$m fle^t. 2)enn baQ
fc^Iedtpt^ln
ton
QWem
loS^utren^
Durcfy SBerfcfyulben
324
,
be3 eifteg
bae
unb
tlig
um*
liebfeiten bie
baf bie ^fydje mit if>rett Steigungen, Stiften unb RegierUebermadjt gewinnt, unb ber etft fflam'fcr) nadjge*
@inen
fo
felbft
im Kampfe ItegenbeS
beweist
ftct)
werben
ber
ift,
mef)r,
baS 2)nfe^n
froheren,
unb eines
9ktur unb beS eifte, welche a( eben mit eiuanber erbunDen jtnb, unb a(e Seben auf einanber wirfen, unb in ber 3tuffaf= fung ber ganjen Sed) feiwirf ung im allgemeinen unb SSefonbern ift
e gerabe biefeS SebenSfcolle, woburcr) ber ntfyer'fcfye
2)ualiSmu
baS 3ie
gegen
ftellt
alte
worben
wenn
gleicr)
in
tt)r
bod)
immer nur
jtet
bem
50Jenfct)en
aU
bebarf.
3)er Sflenfct)
mit ber (Sinnlichkeit aucl) ju feinem rein intelligenten unb freien e6en bagegen bebarf ber eele als beS Dxroeteber
gang,burcbrcelcr)e8eral3eiftaufbene{b unb
bie gan^e ufjere Statur rotrft
fofort auf
II Qlbtb.
tauben maier
VI.
l)tt
$aupt$$.
iinfd;ltd;eit ^rfiljttt.
von bsr
xM
I.
im
i.
SBotfcemeifmsg &e$%Ii$) bet betriebenen 5Be* tlttmmimgen l>e$ SBegtiffeS bet %teil)tit in ben
@cf>tiftett ^Isigu^tn'^
iemit
rtnrb
ber ^Darlegung
man
gUe
menfyang gu bringen,
werbe
n>te
fie
ift,
3ufam^ unb
bigung erhalten.
Berufungen on ber einen, fo ttne bie t)ar* ron ber anbern (Bte tfjre gehrige SBr* SSorerft fety nun aber bewerft, ba in Sluguftin'S
allein
nict)t
el)e
(Schriften bie$reil)eit balb fo, balb anberS, oft, \x>k eS fcfjetnt, felbft
annimmt, wirb
sutterftofen,
in
er,
um
fo
gegen
fo
umfaffenben unb
fo fcfyarfen
gufttn,
nidt)t
an
iwrfcfynetle
2IuguftinuS met.
Wq)oU$.
22
m'cr)t
fte
ftcr;
326
oon melden au
anfngliche er*
bafj aller
meintlfcr/e tberfprucb
).
Unb
ftcr)
in ber
tyat
fpridjt 5lu?
rote fte
bem
lftenfcfyen
et)
oor bem
geftal;
rote fte
na
bem $aUe
93
mgen,
ftanb.
ollen buug gelangt fetyn rotrb; balb fprtcfyt er oon tt>r at 93 er* nnb an mand) anberm >rte tunroteber on tfn* al 3u*
3Son
rjcfyfter
ift
2Bien8fretr)eit
bte
SBcftimmung be 23erl)ltmffe6
gttlichen
jroifcfyen
bem
unb ber
nabe
SJcenfcr)
rotrb.
f)atte,
tn
nabe
fyerorfyob
fo
ift
fiirroal)r
man
ifym fn'ertn
Snconfequenj unb
2
unb
sorrotrft
);
man
barf nur
)
s
Siefe
5lnforberung
ift
geroifj
billig,
unb
t)'tte
SBiggerS
ftcr)
Hamburg 1833)
biefelbe
ge=
nimmer baju gefommen, bem Qlugufttn Snconfequeng unb Sibcrfprucf) unb 6opl)ifterci u. bgl. Porguroerfen (m. f. I. t) . 20. 133. 162. 269.), it)m ben er boct) felbft . 29 eben roegen ber Folg ertcl? tigf eit feiner 25 enart einen fo furchtbaren SMf puiator" nennt, unb ber ben er roirfiicr; ganj nat bemerlt: egen
pellt:
,
Folgerungen laft
ftet)
einienben,
tetnn
20.
laubenSl. 11
<. 28fc- ertlmlt tt)rifteii
S.
@. 409.
Sennemann
efd). b.
alles
ber ftreifeit fo rein unb befti mm t gefat, at 2tugirftin ;" allein @. 291 behauptet er pon tt)m: 3n feinem fptern QUter ging er gu einer gang anbern Meinung P on b er $re il)e it ber, oermge feineg SfcfiemcS von ber nabe." egen biefe 23efd)ulbigung eine folgen 2Bect)fef ber 5lnjtdjt nimmt it)n SKarl; etnetf e in feinem Dt* tomar (cfpra'ctje ber Qlugufiin" 2el;re s?on Freiheit unb nabe, 23er* \in unb .tettin 1821, @. 122 f.) entfd)ieben in @ct)u G ift Ieid)t
barjut^un,
nebft
ba'p
Qhtguftinu lleberjcugung
pou ber
ber
unb it)rem Unvermgen jum uten, bem barau fta) entroicEelnben runbfai^ i?on ber Unentbet)rlidjfeft nabe pix 23efeV)rung unb gu allem uten fid? fa^on lange oor bem
wieber bie
93erfcr)iebenr;ett ber
327
egner
unb
bt'e
(Sr^
ijebt
firung
er bte
ift
gegeben.
3n
fernen
Triften gegen
Santdjer
ficr)
greifyeit
fyerfcor,
baS als
2luf*
baS 33fe nid)t on@ott r)emtf)re, baf e aud) fein bfe Urwefen unb berhaupt feine bfe ubjianj gebe, fonbern bafj ba3 35fe al defectus, a(3 negatio, al$ prigbe gefegt
l)atte,
jefgen, baf?
ber greifyeit in
bem
(eine
Duelle
tyabe.
fyenwr
wenn
er
leranbrin
btefj
wenn
fte
auf
tk nabe
su fpterfyen
famen,
Sorgfalt unb
S(ufiif;rlicbfeit
traten, wie
fie bte
ntfjigenbe uere
511
il)rer3eit ange*
regt
in ttjren
eine
r>ciagianifct)en
fdfyon
treue in il;m ju r)ol)cr $Iart)eit cntnricfcYft t)atte, unb in bem SSudje an implicianuS befitmntt genug au3 gefproct)en ift. Set) Tann bat)er aua) ber Meinung ni)t fetyn , Welche SRnfer (anbb. b. cr/tifil. 3)cgm. = efcb. IV. 33.) aufgeftettt %at,
im $1 397
bafj
ttnterfcfueb in
wenn
bie
fagen
fo",
aU
mct
ff et)
t>on
erficht,
bajj
etft
bie pelagiantfd)en
^Jrincipten ber
,
Se^re,
in
unb tiarer ju buret/ben* fen, fie umfaffenber ju errtern, unb fie in flct) immer mer)r ju reinigen unb beftimmter ju faffen." ^ugufiinu, welker fonft, Wenn e
benen
er fct)on sortier befeftigt rcar
nort) tiefer
im minbeften
fet)ont,
fonbern bie
errngt,
Vorwurf
fagt er
Ecce,"
Retract.
n. 6,
na&>
bem
er
velut jam contra illos disputaremus." 3 ) Gerte enim si de divinarum scripturarum traetatoribus qui fuerunt ante nos, proferrem defensionern hujusce
sententiae, quam nunc solito diligentius atque copiosius contra novum Pelagianorum defendere urgemurerrorem; hocest ? gratiamDeinonsecundummeritanostra dari 22*
?
bafel&e faim
328
iljn felber
man
in biefent
anrenben.
Senn
er
Selagtanern
gegenber bte
nabe
mit aller Schrfe nnb mit allem Siadjbrmfe in ihrer abfohlten SRotfy*
roenbigfett aufzeigt, f gefc^aF? c, roe biefelben
im Senfdjen mit
au
Qe
Wirten fnne
e3 gefcfyal) alfo,
eigene
nabe
bem
guth, eilten 5 ),
nabe
),
bienenb juliejjen
ott
ba
eigentliche SSerbienft
um
et gratis daricui datur; quia neque volentis, neque currentis, sed miscrentis est Dei; justo autem judicio non davi cui non datur, quia non est iniquitas apud Deum: si hujus ergo sententiae defensionem ex divinorum eloquiorum nos praecedentibus calholicis tractatoribus promerem; profecto hi frafres, pro quibus nunc agimus, adquiescerent: hoc enim significastis litteris vestris. Quid igitur opus est, ut eorum scrutemur opuscula, qui prius quam ista hae-
non habuerunt necessitatem in difficili ad solvendum quaestione versari? quod procul dubio facerent, si respondere talibus cogerenUnde factum est, ut de gratia Dei quid sentirent, bretur. viter quibusdam scriptorum suorum locis et t ran se unter adtingerent: immorarentur vero in eis, quae
resis oriretur,
hac
et in
exhortationibus ad quasque virtutes, quibus Deo vivo et vero pro adipiscenda vita aeterna et vera f'elicitate sei viDe praedest. Ss. cap. 14 n. 27. tur." 4 ) Affirmat enim (sc. Pelagius), vehementerque contendit, per solum liberum arbitrium sibi sufficerc posse naturam ad operandam juslitiam et omnia Dei mandata servanda." Ep. 179 ad Joan. n. 3. lsti autem asseruut in eo Dei gratiam deputandam, quod falem hominis instituit crcavitque naturam, quae per pro priam voluntatem legem Dei possit implere, sive naturaliter in corde conscriptam, sive in litteris datam." Ep. 175 ad Innoccnt. n. 2. 5 ) Isti enim volunt, in homine ab ipso h online incipere cupiditatem boni." Contra duas cpp. Pelagg. II, 8 n. 17. Uli vero haerctici seipsos aseipsisjustos fieri putantes, quasi hoc eis non dederitDeus, sed ipsi sibi, non utique in Domino, sed in sein etipsi s gloriantur." Ep. 214 ad Valent. n. 3. 6 ) Pelagius enim facilius dicit impleri quod bonum
humanam
bte
eifert
frier
820
7 ).
gr
bie Gfyxe
otte
machte
burd) 23inbtctrung
be Berbfenfte.
3 ene
Slbwefyr
notl)u>enbig,
biefe 33inbicirung,
t'tt
ba
bte
nabe
beit
23orbergrunb
gefreflt
ben SBorbergrunb
nief/t bte
f)ett
geftellt
t'tt
nabe, unb
i%
nabe
ebenfo
jener mdjt
nabe
^ur
(Sprache gebracht
t'n
jener, \x>k
SluguftinuS
unb
aufpricbt,
bie
um
bie greifyeit,
ntdjt jugleid)
um
2.
nabe
liegt fcf/on in
\aU
principe eine
9J?acr)t
knnen
emroofynet, er*
adjuvet gratia. Quo additamenlo, id est, addendo utique significat boc se sapere, quod etiam si gratiae defuerit adjutorium, potest, quamvis difficilius,. imContra duas epp, Pepleri bonum per liberum arbitrium." cf. de gratia Christi c. 40. Iagg. II, 8 n. 17 7 Confidunt in virtute sua, et Creatori uostro quodain) modo dieunt, Tu nos fecisti ho min es, justos autem ipsi nos feeimus." Ep. 177 ad Innoc. n. 1. Non sie justitiam nostram super laudcm justificatoris nostri exest,
si
facilius,
tollat, ut horum duorum quod minus est, divino tribuat adjutorio (sc. cognitionem), quod autem majus est, (se. dilectionem) humano usurpetarbUrio." De gratia Christi c. 26. 8 nihil in his libris disputatum ) De gratia vero Dei
.
Ubi autem ineidit est propter hoc proposita quaestione. locus ut hujus gratiae fieret commemoratio, transeunter commemorata est; non quasi inde agcretur, eperosa ratiocinatione defensa. Aliud est enim quaerere, unde sit malum: et aliud est quaerere, unde redeatur ad pristinum, vel ad majus perveniatur bonuin." Retract. I, 9 n. 2. In his
atque hujusmodi verbis meis, quia gratia Dei commemorata non est, de qua tunc non agebatur, putant Pelagiani, vel putare possunt, suam nos tenuisse senteutiam.
Sed
frustra
hoc putant."
L,
c.
aum.
4.
mge
beffen eS
ftcr)
330
in btefer 6elbft*
f
aus
fid) felbft
affirmitt, unb
offenbaret, weldbe Offenbarung, gegen anbere Setyn genutet, eine 2)te 9iaturbirtge oKjic^cn 91 e gation be anbern Bfyt tft
biefe
felbft
aU
gttliche ^lifyU
ictjggebanfen
mct>t ai
ubject gebaut
unb gewollt unb gefegt ftnb; ber eift aber al Subject ton ott gebaut unb gewollt unb gefegt, b.l). fo gebaut, gewollt unb gefegt,
va$
er
fiel)
oberSMtigfeftMujkrungen
feine (Srfcr) einungen wiffe,
erfaffe
unterteile, unb
bat>wd)
niefct
bfo
um
als
:
bem ei)n
Wefent.lict) iiegeube
worin
er
um
ftcr)
jugleici)
ftcr;
ftcr)
auf eren
Secf/feloerfyftniffe triebt
ftc^ nacr)
au
beftimmt wirb,
)x>k bie
9caturbtge aus
fict)
3iid)tung unb
fo baf?
au
fid)
beftimmt,
unb
6id}befiimmen6
fict)
on
il)m abbe*
fngt.
fteljt
3n
biefem
Vermgen,
felbft $u
befiimmen,
biefe gehrt fo
jum SBefen be3 SBt'enS, baf ber SBille nur SBille i\t buret) fein <S et bft wollen. SBenn er, $um eine Anregung ttorauSgefe|}t, SBotten fommen foll, fo fommt er nur baburet; ba^tt, bajj er felber will SB i 11 er, fo will er, weil e r will, unb will er n i et) t, fo will
er nic^t,
weil er
triebt
will; aber
unb
er
fo feljr
ift
ba SBollen a(3
aucr)
Wenn
er
e
nietjt
tji
Will, Will
er
t et)
c^
t,
er) t
wo
1 1
ein
Sollen,
btefer
ober jener an
oUjug
3wang
will.
Da
ca\$ *)i
3m
SBien
l neque ) ; ,Nobis autem voluntas nostra notissima est; enim scirem me velie, si, quid sit voluntas ipsa, nescirem. Definitur itaque isto modo: Voluntas est animimotus cogente nullo ad aliqui d vel non amittendum vcl adipiscendum. Cur ergo ita tunc definire non possem? An
erat diffieiie videre, invitum volenti esse contrarium ita, ut contrarium sinistrum dextro esse dieimus , non ut nigrum
im Biflen coneentrirt
liegt
fic&
331
^crfulidjfeit
,
ferne
ganje
),
uno
(ein
weil er
bxtrcfj ifju,
ruegen
imb
fen
greu)ett im Qienftc
orre6
fiel)t,
unb
i'ene
nnb obne
feibftige ^Sollen,
3
).
unb barum
reah'--
albo? Nam eadem res siniul et nigra et alba esse non polest; duoriun autem in medio quisque positus ad altcrum sinistcr est, ad alterum dexter; siniul quidem utrumque uuus liomo potest, sed siniul utrumque ad umitn hominem nulio niodo polest. Ita invitus et volens siniul esse quidem uuus animus potest, sed unum atque idem nolle siniul et velle non potest. Cum enim quisque invitus aliquid facit, si cum roges, utrum id facere velit, noiie se dicit,* item si roges, utrum id velit, non facere, velle respondet. 1 ta in vitum ad faciend um, ad non faciendum autem volentem reperies. liestat, ut volens acogentc s i t 1 i b e r, e t i a m s i s e q u i s p i a m c o g p utet. Et hoc enim modo omnis, qui volens facit, non cogitur, et omnis, qui non cogitur, aut volens facit, aut non facit." De duab. anim. c. 10 n. 14. Non enim negare possumus habere oos potestatem, nisi dum nobis non adest quod volumus: dum autem volumus, si voluntas ipsa deest nobis, non utique volumus. Quod si iieri non potest, ut dum volumus non veiimus, adest utique voluntas volentibus: nee aliud quidquam est in potestate, nisi quod volen-
tibus adest. Voluntas igitur nostra nee voluntas esset, nisi esset in nostra potestate. Porroquia est in potestate, libera est nobis. Noa enim est nobis liberum, quod in potestate non habemus, aut potest non esse quod habemus." De b. arb. III, 3 n, 8. SBol* len unb frei i ollen/' fagtaud)@taubenmaict (3)ogm. III. SBb.
IL
Qibfy.
@
.
lenben eiftel,
ganj tbentifd)e
SSegtiffe."
lunt,
Fei.
Man.
2 )
5.
1 n. 5.
Nihil aliud habeo quam voluntatem." Soliloqu. I, Nihil tarn in nostra potestate quam ipsa voluntas
,
tarn in voluntate, ipsa voluntas sita est?" De b. arb. I, 12 n. 2. Voluntas est quippe in omnibus, imo omnes nihil aliud, quam voluntales sunt." De Civ. Dei XIV, 6.
est."
De
b. arb. III,
n. 7.
Quid enim
quam
3
)
Fecit hominem ad
imaginem suam,
ut,
quem
ftrter gttlicher
332
ob j ecti
wie
e
ebanfe unb
ift
S3e^
biefe
ftimmung
in ftd) tragt
31t
nm
SBeftimmung
jectie
roiffen,
fo
and)
3BtlIenentfd)ltefumg
S33etl
fte felber ju motten, unb bittet) fub= unb 33etljttgung fubjeeti toixU
lieb ju mad)en.
nun,
rm'e orbjin
SBolfen,
um
fteWt fe$ii
fann,
feine
jum Sefyufe
inbem
Kfe
fcon
fcfyeibung
fetbft
meta!pl$ftfd)e greifjeit
ber elbfibeftimmung
feine
$u einem
2B a
b. 1
e r
m g e n,
f1
ft
f fe r e
n*
jirung
ligenj
roie er
ton
au woI)l
jtoar ^
nict)t
1 1 1>
auffallen
aber *>on
,
notfyroenbig fo ausfallen
muf
fonbern
4
negatt
ausfallen
fann
),
im begriffe
liegt,
beftimmung
3tt)ange
fid)
ba
fie
burd)
fid) fd)lfftg
tl)r
objeetme beftimmung
einzutreten,
Wobei eS
5
genben
ftotfymenbigfeit,
).
on
mglich
ift, fid)
aueb,
gegenteilig
,
$u entfct)liepeu
3n
ntcr)t
baf ber
creaturae,
admodura ipse per omnipotentiam suam praeest universae sie horao per in elligeut am, qua etiam
t i
Hominibus dedit liberum arbitrium, ut non servili necessitate, sed ingenua voDe caleehiz. rud. c. 18 n. luntate Deum colere nt." 29.30. Liberum arbitrium si non haberet, in natura rerum minus excelleret". De gen. ad litt. VII, 26. Non enim
esset optimus, si Dei praeeeplis necessitate, non voluntate serviret." De agone Christ, c. 10. Video habere animas liberum voluntatis arbitrium; talcs enim servos suos meliores esse Deus judieavit, si ei servirent liberaliter, quod nullo modo fieri posset, si non voluntate, sed necessitate servirent." Omnia bona De vera relig. c. 14 n. 27. in suo genere condidit: animam habentem liberum arbitrium, sub se ipso et supra cetera collocavit; ut si serviret supe-
riori,
4
)
dominaretur inferiori."
De act. cum Fclic. JMan. IJ, 4. Ucber ba Q]erT;ltntp ber Sntcfitgenj jum 2Bien in ber U3er*
bet3beebcutcn: f. e tauben mai et a. a.D. @.647 ff. Qud si voluntas inerat, profecto inerat co gen te nullo mottis a n m ad a q u v e non a in 1 1 e n d u m, vel a dipisc cn d um. Hoc autein aliquid, aut bonum erat, aut bonum putabatur: non enim aliter appeli posset." De
ttrirf:lid)ung
5
) i i
1 i i tl
2Mfe
fid)
333
'
f>tte
gegenteilig entfd)cibe
fiel)
benn ba
ott, im 2Biber*
feI6er bie
i
fprucfye
mit
fel&ft,
ba8 33fe
tit
fclbft geruottt,
unb rure
tlrfadje
be23fen; fonbern
fn ber <5
f
1
9)?glicr)f eit,
elbftbeftimmung aud)
11
beit
),
ent-
gegengefeforen 5Beg
unbebingt unb
fe
fo
riicffyaltto
f d)
ag
negire
fi
bagegen
an
bae3
@ute
in
fo
fieb
Eingebe,
unb
bie?
in
er
ftd)
aufnehme,
fetner
bafj
c6
tl)m
gel)t
()errfd)enb
i()m
feine
werbe,
greifyeit
golgt
biefer
SBeftimmung,
ber 2at)I
bie
ber
in
bie
% reit) ei
ober
bie
ibeale greifyeit
leiten
r)in
feine
Ulae animae quidquid faciunl, si c. 12 n. 16. natura, non voluntatc faciunt, id est; si libero et ad famotu a n m caren t ... c i e 11 d u et ad non f a c i e n d u peccatum earum tenere non possumus." L. c. nura. 17. Liberum habemus arbifrium faciendi aliquid, vel non faciendi.'' Contra Fortun. Man. disput. II n. 22. Habet in potestate vel c on sen t ire velnonco nsent ire. u
Habet umisquisque in voc. 19. aut eligere quae bona sunt, et esse arbor bona; aut eligere quae mala sunt, et arbor esse mala." De act. cum Felic. Man. II, 4. Volle enira et nolle propriae voluntatises t. a De grat. et lib arb. c. 3. Yoluutatis arbitrium huc a tque il lue li ber um fl e c ti tur. u
Contra Secundin. Man.
luntate
. .
De
ba
,
ge|)t,
II, 18 n. 30. 35em creatrlicimt eifte grnbet feine vaf)re <2c!bft$eit nur roo tr)m fein Urfprung ifi unb rootyin ifym fein Qid unb (Snbe nd'mtid) in Ott allein in ber Ausbung feiner Selbfibefttmmitiig )
,
;
jum
len
;
ff cn t f cf>
etburt g
tarnt
er
Bejahung
rocit
feine
@ef6fi()eit
aufjer
ott
fudjen
unb
aufjer
Ott
fiel*
aber
fo
bann
ott
eine 23er*
neinuug
ift,
tj.
erfd'tjtt
nott)roenbtg
(SB
ift
cn Ott entgegen
eine
kernet*
eine
nung
b.
9?erroerfung.
bal)cr
bem
cteattlidien eifie
Aufgabe,
,
negiren
um
fr bie
ett)ifd)e
(Selbftoerneinung
bann
bie
gttliche 33ejat;ung
gu erf)atten,
unb
unb
feiige,
roeit i?on
ott bejahte,
biefe
mit ott
($etc--crea^--
ju poniren
unb
bcS
um
je.
Qtufgabe ber
Selbftoerneinung au
bem SBefen
tvttct)en
reeifet
nttjet
grtn'6 @aftma|)t
<S..155
f.)
,
<8erm3 Utfprung t;in unb fagt 60 rote bie (Srcatur in intern 9tu3gang3punfte in ott al fein ebante routjelt; fo muf bie
(Etcatut tn
intern
@nb*3telpunfte ebenfalls
in
ott eingeben;
unb
fbccQcm^e SSoenbung
334
Jfiknn
r)at r ).
nun SBigger
um
fo unbegreiflidjer,
wie
S35
gg
e r
anfhrt
),
bie greiheft
raali be*
W Folgerung
sog
9Ufo
i\t
@ott
nidjt frei,
unb
im ^immel
nid)t frei,
ha
10
).
man
2>a Fann
man
bodb
fr*
um
ffc(j
unb
(Sin
SMjrereS
maier
8)
9
a. a. >. I.
9l'6t$.
II- 3$-.
K.
I.
* ,
.
@. 207 @. 383.
217;
fte^e.:
tauben*
IL 9C6t @. 614
5lugufiin'
647.
<S.
Op. im-
10 ) QlugufttnuS bat in feine fo eben genannte clmft Die 2)efttti* atmen be3 ^MagianerS Julian Von ber ^reu)eit morili) aufgenommen. <So fagt biefer 8, 78. 82: Liberias arbitrii, possibilitas est vel admittendi vr el vitandi peccati, expers cogentis necessitatis;" ober III, S09: In quo est hoc, iuquani, arbitrium liberum...? Sine dubio, iu eo ut possibile sit homini voluutatem suam, sine aliquo inevitabili naturalium coactu, vel immittere in crimen, vel a crimine cohibere;" ober VI, 9: Liberum arbitrium non est aliud quam possibilitas peccandi et non peccandi." hierauf antwortet ^uguftinus I, 100: Si liberum non est, nisi quod duo potest velle , id est, et bonum et maluai; ber Deus non est, qui malum non potest velle;" ober I, 102: Ergo nee in Deo est arbitrii libertas, quia malum facere non potest, sicut negare sc ipsum non potest: qui et nobis summo illo praemio largiturus est , ut non quidem ipsi Deo, sed tarnen Angelis ejus aequales, nee nos peccare possimus. Hoc enim eis post lapsum diaboli pro merito bonae voluutatis , qua in veritale steterunt, donasse credendus est, ut postea nullus per liberum arbitrium cf. III, 120; V, 38: Hoc putas novus diabolus fieret" ad naturam liberi arbitrii pertinere, ut possit utrumque, et peccare scilicet, et non peccare; et in hoc existimas hominem factum ad imaginem Dei, cum D<us ipse non possit sed in ipso Deo summum et liberum arbitrium, utrumque qui peccare nullo modo potest;" VI, 10: Qua definitione primum ipsi Deo liberum arbitrium abstulisti, quem non ne-
n>r)rlicr) nidjt
335
fagen, ba
Ijabe
er greir)cit
;
al
3uftanb vcnved)felt
fyet't
fa
er f;at
als
3"f^^
ift
imllnterfdjfebe
gefat,
bt'e
unb vollfommen
erfcfjvft.
2)ie8reil)eit ale
il)m erft
er imterfcr)eibet in tr)t
ein
vofitive.
3)aS
j ben vergnglichen
erftere befiel)* im greifet) n von ber Siebe Singen, von ber imbe, von ber ^errfcfjaft
ber Ungered)tigfeit, be
ll
j.
ift,
2)arum
unb
ift
ber
ute
(er
einflave
rvie rn'mvieber
wenn
er fcMecbt ift)
fo vie*
Ferren flave ift, al6 er Saftern bienet 12 ). .^ienieben ift jebocB biefe greirjeit erft im SBerben; volle 2Bar)rr)eit tvirb fte erft briiben
im Sanbe ber Seligen, tvo ber ft felfeft bem 9iet> be 33c>fen un13 3)a6 vofitive SDioment in ber $retr/eit al6 3"zugnglich ift J.
gas., non posse peccare. Deiude ipsi Sancti in regno ejus liberum arbitrium perdituri sunt, ubi peccare non poterunt;"
ef. n.
u ) Quem ergo delectat libertas, ab amore mutabilium rerum liber esse appetat." De vera relig Vera liber tas, quac nos ab iniquitatis et c* 48. mortis et diaboli dominatu beros facit." De Civ.
Dei V, 18
n. 1.
11. 19.
vere libe-
rum, cum vitiis peccatisque non servit." L. c XIV, 11 n. l. Prima est ergo berlas, carere crimimbns." Tract. 41 in Ev. Joan. 8 n. 9. Quomodo enira libera est (voluntas), cui dominatur iniquitas?" Ep. 157 ad
Hilar. n.
12
)
8.
Bonus etiamsi
serviat,
liber
est:
malus autem
etiamsi regnet, servus est; nee unius hominis, sed quod est gravius, tot dominorum, quot vitiorunj." De Civ. Dei IV, 3. 13 nondum pura, nondum plena ber) Nondum tota Habemus enim ex parte inlas, quia nondum aeternitas. firmttateui , ex parte aeeepimus libertatem." Tract. 41 in Ev. Joan. n. 10. Nee ideo liberum arbitrium non habebunt, quia peccata eos delectare non poterunt. Magis quippe erit liberum, a delectatione peccandi usque ad delectationem non peccandi indeclinabilem liberatum." De Civ. Dei
,
XXII, 30
n. 3. Veritas quidem nulla vera est nisi beato rum, et legi aetemae adhaerentium." De b. arb. I, 15 n. 32, Tunc felicius beri erimus, quando non poterimus servire peccato, sicut nee ipse Deus sed nos ipsius gratia, ille vero sua natura." Op. imperf, contra Jul. Vi, 19; cf.
:
ftanb
ift
336
bte
efunbfyeit
nnb Harmonie
fyfyeren
ber
Seele nennt,
m'eberen
biefe
bte
Durchgngige
(Stnfjeit
iljrer
principe
fte
olle @erecr>
jenes
fubjeetfoe
fyerrfdjet,
ig feit
erbunben mit
ber
Unfterblid)r"eit
(o
u );
ift,
au6fcfy(tej3lidr)
ober,
ttn'e
iin*
ofyne
anbriitft, jenes
b
e
Vermgen 3 um uten,
2gltcf
in
brauet) 6 ;" jene StttfenSftcirfe , welcher golge ber eeintfyeit mit ott fid) baS urfprnglicfye posse non
9)?i in ein
peccare
non posse
16
)
roorin,
um mit
tauben mal er
(Sroigen angenommen
Enchir.
fyat
17 )/'
eine 9?otl)roenbigfeit,
meiere
c. 105. Erit ergo ilus Civitatis et una in omnibus, et inseparabilis in singulis voluntas libera, ab omni malo liberata, et impleta omni bono, fruens indeficienter aeter-
oblita eulparum, oblita poenee tarnen ideo suae liberationis oblita, ut liberatori suo non sit grata." De Civ. Dei 1. c. u ) Jpsa enim sanitas est vera libertas, quae non perisset, si bona permansisset voluntas" De perfeef. justit. e. 4. rat 9. Per legem cognitio peccati, per fidem impetratio gratiae contra peccatum, per gratiam sana-
narura;
tio animae a vitio peccati, per animae sanitatem libertas arbitrii, per liberum arbitrium justitiae dilectio, per justitiae dilectionem legis operatio." De spir. et litt. Haec enim voluntas libera tanto erit liberior, c. 30. quauto sanior: tanto autem sanior, quanto divinae misericordiae gratiacque subjec io r. u Ep.
t
157 adHilar. n. 8. Libertas quidem periit per peccatum, sed illa quae inparadisofu.it, habendi p Jen am cum iramor2 n. 5. t al itate jus titiam." Contra duas epp. Pelagg. J, 15 ) Der Icfeie Jjm'&olifet k. 2Bien 1834 @. 55. 16 j 2t. a. >. VfyK l. @. 215.
)
Quid
erit
autem
liberius libero
arbitrio,
quando
futura erat et homini, sicut facta est Angelis sanetis, merces meriti'?" De corrept. et grat. c. 11 n. 32. Prima ergo libertas voluntatis erat, posse non peccare; novissima erit multo major, non posse peccare; prima immortalitas erat, posse non mori; novissima erit multo major, non posse mori: prima
oflfommen
gliicfiicb. fiifylt
337
unb 'moxin
bie
eeie
ftcb,
erft
$retr)eft
auf ben
unb ju
fet>en,
t)fer
Stugufttnud
ed brfte
nfdjt
an ungeeignetem Drte
barplegen,
^n,
juor
nocr)
im SHlftcf>
gemeinen ba
gretr)eit
93err)ci(tnijj
njeldjem berfelbe
bte
et'nanber backte.
3.
9$er$ftnif ^wiftfym bev %teil)tit bet i>ttnnfti$m reatut unb beut gttlitym f&oifytttviffen*
Qnnem
fo umftc^ttgen
nidjt entgegen,
\w
bei
einem gttlichen
bonum posse non deserere; bonum non posse deserere." L. c. cap. 12 n. 33. Primum liberum arbitrium, quod homini datum est, quando primum creatus est rectus, potuit non peccare, sed potuit et peccare: hoc autem novissimum eo potentius erit, quo peccare nonpoterit. Verum hoc quoque Dei munere, non suae possibilitatenaturae. Aliud est enim, esse Deum; aliud, participem Dei. Deus natura peccare non potest; particeps vero Dei ab illo accipit, ut peccare non possit." De Civ. Dei XXII, 30 n. 3; cf. Enchir. de de, spe etcaritate
erat perseverantiae potestas,
erit
novissima
felicitas
perseverantiae,
c.
104
18
)
107.
Secuta est peccantem peccatum habendi dura ne~ cessitas, donec tota sanetur infirmitas, et accipiatur tanta libertas, in qua sicut necesse est permaneat beate vivendi ita ut sit etiam bene vivendi et numquam pecvoluntas
,
candi
De
perfect.
p^ilof.
justit. c.
tfjelling
Triften I93b. @.477, ijt im (Sinflang einer ^eiligen ^ottjfrenbtgfeit;'' nur ifi biefe crje'fling'fcVe ^ot^tenbigWt feine voluntaria (petfnlid) frei gettoftte) im @inne Qhtgnftm'g, fonbern nur in bem pan%iftifd?en (Sinne ttionacf) ba inbitubueUpetfnlicfte @eim fitt) hrieber in bte Ur* einr)e auflof't (f. $I;ilof. u. Stetig, n. @. 55. 72), mie benn aufy cr/etting eftenbafelbft (@. 69) ba einen flaren SKifjfcerftanb" nennet, bte Seele im obe bie innlic^feit abftreifen, unb gleicher)! tnbtt* buett fortbauem ju laffen."
,
jid) btefe
338
fei;
,
unb
er ftetlte
ber
$orm
folgenben (Snttt>urfe
f)at,
2a @ott
fct/eben,
t>orauggefel)en
bo fann
um
ber Unfetylbarfett
unb
rote e fcon
tftj
e md)t,
wre
ein trrtfjiimlicfyeS,
unb
fct)on
im
SSegrijfe fcermcfytet.
fo
fommen
ber
frei,
fo tft,
Wie e
fd)eint,
ntdt)t
meljr baljm
in
gttliches 33orl)erwiffen
unb
man
entweber
biefe
mu *).
) Si praescita sunt omnia fulura, hoc ordinc venient, quo Ventura esse praescita sunt: et si hoc ordine venient, certus est ordo rerum praescienti Deo et si certus est ordo verum, certus est ordo caussarum; non enim aliquid fieri potest, quod non aliqua efficiens caussa praecesserit: si autem certus est ordo caussarum, quo fit omne quod fit, fato, inquit, fiunt oninia quae fiunt. Quod si ita est, nihil est in nostra potestate, nullumque est arbitrium voluntatis." De Civ. Dei V, 9 n. 2. Ouae cum ita sint, inefl
:
fabiliter
me
scius
raus.
sit
raovet, quomodo Heii possit, ut et Deus praeomnium futurorum, et nos nulla necessitate pecce-
aliter evenire posse aliquid praescivit, praescientiam Dei destruere insanissima impietate molitur, Quapropter si praescivit Deus necesse erat id fieri, quod futurum esse prae, sciebat Deus. Quomodo est igitur voluntas libera ubi tarn inevitabilis apparet necessitas." De lib. arb. III, 2 n. 4. Praescientia si non certa praeuoscil, utique nulla est." L. c. cap. 4 n. 10. Miraris, quomodo non sint contraria et repugnantia, ut et Deus praescius sit omnium futurorum, et nos non necessitate, sed voluntate peccemus. Si enim praescius est Deus, inquis, peccaturum esse hominem, necesse est ut peccct: si autem necesse est, non ergo est in peccando voluntatis arbitrium, sed potius inevitabilis et fixa necessitas. Qua ratiocinatione. aut Deus futurorum omnium praescius impie negetur, aut si hoc negare non possumus, lateamur non voluntate, sed necessitate pcccari." L, c.
5)er <5d)e{n
ftcb ffjrt,
339
on
S3efnt>ettjeit
ba
23erf)ltnif awifer/en
bem
unb bem
unb eben
fo
flar au3gefprod)en.
rfagt:
gegenber bem creatrlicben Sien orauS,
3a, ott @r
roeifj
@r ba
niebt
ntct)t
oorauS,
fo
wre
mit Seftimmtfyeit
orau,
wa
er
wollen wirb, ja
er
er
ffienn
nun
biefe Slnlffe
er will,
niebt wirflief)
ftcr)
b.
mit elbft*
beftimmung au3
er
unb
wirb
er
ba, \va$
er will,
nict/t
otdjeS ju
toa ber
Sllfo
Genfer; will, will er mit feinem Sollten, atfo unabhngig fcon auf e;
Stfun
)x>a$
@ott twrauge*
Si praeseivit Deus futurani voluntatemmeam, quam praeseivit, necesse est ut velim quod ille praeseivit: si autem necesse est, non jam voluntate, sed necessitate id nie velle fatendum est."
cap. 3
n. 6.
quoniam
L.
c. 2
nura. 8.
)
ista
quae~
stione torqueri non ob aliud crediderim, nisi quia non pie quaerunt, velocioresque sunt adexcusationem quam ad coufessionem peccatorum suorum." L. c. cap. 2 n. 5. In has angustias coartat animum religiosum, et unum eligat e duobus, aut esse aliquid in nostra voluntate, aut esse praescientiam futurorum ; quoniam utrumque arbitratur esse non posse, sed si alterum confirmabitur, alterum tolli; sielegerimus praescientiam futurorum, tolli voluntatis arbitrium; si elegerimus voluntatis arbitrium, tolli praescientiam futurorum." De Civ. Dei V, 9 n. 2. 3 Qui ) Deum dieimus omnia scire antequam fiant, enim non est praescius omnium futurorum, non est utique Deus." De Civ. Dei V, 9 n. 3. 4. Expergiscere taudem, teque ipsum paululum intuere et die mihi, si potes, qualem sis habiturus cras voluntatem ? E. Nescio. A, Quid, Deum
. .
.
__
aud)
e
ffi
340
Selbftbefiimnumg
roilt,
nicr)t rottf,
unb lebigHc^
burct) ferne
unb
ben SBien
roitt ja,
2)er Sitfe
e r h>
i
roa
er rot,
H, n t
d)
roeil@ott e6 oraugefefyen bat, fonbern umgefebrt @ott bat e orau^gefeben, toeii er tt)i; benn ott i)at
ben
SiHen
ttorauSgefefyen 4 ).
3)a6 gttliche
SSorfyerroiffen
ftefyt
einem ntbjgenben
SBerfyltnijfe,
fonbern e er*
b(t
ftd)
b'cbtnif
roentg
im ebdjtniffe ber
runb
itidem nescire hoc putas? E. Nullo modo id putaverim, A. Si ergo voluntatem tuam crastinam novit, et omnium homin um , sive qui sunt, sive qui futuri sunt, futuias praevidet voluntates." De ]ib. arb. III, 3 n. 6. 4 ) Quapropter nihil tarn in nostra potestate, quam ipsa voluntas est. Ea enim prorsus nullo intervallo, mox ut volumus praesto est. Et ideo recte possumus dicere, non voluntate seneseimus, sed necessitate; aut non voluntate morimur, sed necessitate; et si quid aliud hujusmodi: n on
voluntate autem volumus, quis vel delirus audeat dicere? Quamobrem quamvis praesciat Dens nostras voluntates futuias: non ex eo tarnen conficitur, ut non voluntate aliquid velimus. Non propterea voluntas non erit, quoniam Deus eam futuram esse praeseivit," De lib. arb. HI, n. 7. ,Quod si iieri non potest, ut dum volumus non velimus, adest ; utique voluntas volentibus nee aliud quidquam est in potestate, nisi quod volentibus adest. Voluntas igitur nostra nee voluntas esset, nisi esset in nostrapotestate. Porro quia est in potestate, libera est no bis. Non enim est nobis liberum, quod in potestate non habemus, aut potest non esse quod habemus. Ita fit ut et Deumnonnegemus essepraescium omnium futurorum, et nos tarnen velimus quod volumus. Cum enim sit praescius vo:
luntatis nostrae,
cujus est praescius ipsa erit. Voluntas ergo erit, quia voluntatis est praescius. Nee voluntas esse poterit, si in potestate non erit. Ergo et potestatis estpraescius. Non igiturper ejus praes cientiam mihi potestas adimitur, quae
propterea mihi certior aderit, quia ille cujus pracscientia non fallitur, adfuturam mihi esse praeseivit. E. Ecce jam non ut nego ita necesse iieri quaecumque praeseivit Deus maneat tarnen nobis voluntas libera, atque in nostra posita
,
.
.
potestate."
L. c. num. 8.
liegt,
341
roa
gefcr)er/en tft
im gttlichen 93orf?envtffen ber rimb, bafj ba gefcfyer) e, roa$ 5 60 3. 33. I;at ott ben Unglauben ber Suben geliefert tt>irb ).
orauSgefeljen,
befhoegen
l)at
tft tr)r
imb burcf) ben 5)3roprjeten aud) r>orau$gefagtj altem Unglaube nid)t (ein SBerf, fonbern ifyx 2Berf\ @r
roa
fo
ftfe
nur oraugefefyen,
roollten;
be 33*
6 ).
fen
ba ute gewollt,
f)at
@ott
geriiftet,
unb
roelcr/en
ebraud)
tiefer bafcon
machen
rotrb:
ba6
felber ab,
unb
tft
jum SSorau
l)eitlicr)en
flar
unb aufgebetft
),
ber ein?
gttlichen >en*
5 ) Sicut itaque non sibi adversantur haec duo, ut tu praescientia tua noveris, quod alius sua voluntate facturus est: ita Deus neminem ad peccandum cogens, praevidet tarnen eos qui propria voluntate peccabunt." L. c. cap. 4 n. 10.
Sicut enim tu
praeterierunt
:
memoria tua non cogis facta esse quae sie Deus praescientia sua non cogit
sunt.
. .
auetor est praescit, nee tarnen omni ipse auetor est." L. c. num. 11.
um quaepraescit
6 ) Quibus respondemus, Dominum praescium futurorum, per Prophetam praedixisse infidelitatem Judaeorum: praedixisse tarnen, non fecisse. Non enim propterea quemquam Deus ad peccandum cogit, quia futura hominum peccata jam novit. Ipsorum enim praeseivi t peccata, non sua: non cujusquam alterius, sed ipsorum. Quapropter si ea quae ille praeseivit ipsorum, non sunt ipsorum; non vere ille praeseivit: sed quia illius praescientia falli non potest; sine dubio non alius, sedipsi peccant, quos Deuspeccaturos esse praeseivit. Fecerunt ergo peccatum Judaei, quod eos non compulit facere, cui peccatum non placet, sed factu-
quem
nihil latet.
Et ideo
si
non ma-
lum, sed
rentur: et hoc facturi praeviderentur ab eo qui novit quid sitquisque facturus, etquideisitpro ejus opere reddi-
turus." Tract.53inEv.Joan.12n.4j
7
cf. deCiv. Dei V, 10 n. 2. Voluntates nostrae tantum valent, quantum Deus eas valere voluit atque praeseivit: et ideo quidquid valent,
)
certissime valent; et quod facturae sunt, ipsae omnino facturae sunt: quia valituras atque facturas
ille praeseivit, cujus praescientia Civ. Dei V, 9 n. 4.
(gangewf, $, SluauftmuS met, Sfo^olg,
falli
non potest."
23
De
fen
fr
bt'e
342
finb
:
(o liegt
bann
903
1
Feme effyrbung,
1*
GtaufalittS^ei&e aufge*
$erf)ttnff$
roifcr)en
nommen
finb
J.
*KicBtiger
I)'tte
5luguftinuS baS
bem
rool)l
gttlichen Sorfyerroiffen
nimmer
lict)
faffen,
nnb bem creat'rticfien freien illen unb nimmer flarer bartegen fnnen, als er e unb gegen
feine
roirf*
gettjan fyat,
ftifyt
Sluffaffung
unb Durchaus freie Sutber'S unb GtatSH'n'S ftnftere, enge unb beungemein
lict/te
Sluf
Utrumque
non posse, sed si alterum conlirmabitur, alterum tolli; si elegerimus praescientiam futurorum, tolli voluntatis arbitrium;
si
tolli
praescientiam futufeilet
rorum
muffen
(r fat
irret
nmlich:
Qmtiveber ott
mit feiner
ober roir
erfeftung
unb
(baS unmglich
ift)
tt)un,
fcbaffen
10
unb tbun
oerfebung unb
fcfclecfcthiniger
@r
ftetjt
bafyn orjubringert,
baS ganje
er
ftcfe
Serbciltnif
m'cr)t
fi<jt>
ganj einfach
baj? er
(SineS
H ).
5)a8 SSor&er*
ba bad unmglich
a(S:
Ordinem autem caussarum, ubi voluntas Dei plurineque negamus, neque fati vocabulo nuneupamus .... Non est autem consequens, ut si Deo certus est
mum
potest,
omnium ordo caussarum, ideo nihil sit in nostrae voluntatis Et ipsac quippe nostrae voluntates in caussarum ordine sunt, qui certus est Deo ejusque praescientia continetur; quoniam et humanae voluntates humanorum operum caussae sunt. Atque ita qui omnes rerum caussas praeseivit, profecto in eis caussis etiam nostras voluntates ignorare non potuit,
arbitrio.
quas nostrorum operum caussas esse praeseivit." num. 3. 9 ) De Civ. Dei V,9n. 2.
10
)
L.
c.
>cr JBc^cr
U)m,
btefer
Srage in
gleichet
tcmme
an:
bie menfcr;(id)e greifyeit
343
ba il)m beibe
fo
aufzugeben,
wenig verein*
eine ewige
er erfifyet,
bar ftnb,
erfeljung
nacf)
aucb.
@o an ott
gefd)et)eu,
ift,
fo
mu
fan.
aucr)
on not ba
befenne
e
ba
bem ba iwr au
nicfyt'
ba ott
fetb,
nidjt jrret,
feilen
wol
ba e
eine
unmglid) ju entfcr/eiben ift, wenn bu e beihc^ fagen unb fefcen wt, nemlid) ba ber Sttenfcr) unb ba aud) ott "oon ewig* e n r)at, einen freien 933
fcf/were frage, ja
1 (
feit
alle t>erfet)en
Ijat,
2)enn ba
t>ic
i)t
freilie
fdjweer unb
unmglid)/
ba jwes? 2)ing,
unb
ein
jal,
Wie waffer unb fewr, wibereinanber finb, fotten ober nietjt wibereinanber fein, Dber ba einerlei einfaltige
jug(eid) folte
Sutfjer
neun unb
3el)en fein" 12 ).
rwn
f)at,
ifym
(Sreatur
feine greifyeit
benn,
t
fagt er,
ein fpttlicf/er
ott
allein alle fcermcf/te unb tfyete, wenn etwaon jn gefcr)er)e," unb nun 2lllmacr)t unb 93or* fyerwiffen jufammen r>emicr;ten nact) ir)m bie 2Bittenfreif)eit iwn runb au: 3a bie jWei? ftiief bie allmecfytige gewalt unb bie ewige t>erfel)ung, t>ie vertilgen ju grunb bert freien Witten, ba nicr/t ein fyerltn ba bleibet" i3 ).
Wrbe
e fetyn,
wenn er nid)
^ierau begreifen
ftcb
oltfommen
$,
feine
:
33.
6o
2B*
ott
)
14
len,
bie
ftet)
auff ein
teil
fyette
wenben mgen,
fo fyette
nicfyt fo
gewi
duobus elegit liberum voluntaarbitrium: quod ut confirmaretur, negavit praescientiam futurorum: atque ita dum vult t'aeere liberos,
consulens ex his
tis
fecit sacrilegos
," unb
fagt
bann i>om
c^riftti^en
Genfer
R e
i-
giosus autem animus utrumq ue eligit, utrumque confitetur, etfide pietatis utrumque confirmat." Nos adversus istos sacrilegos ausus atque impios, et Deum
dieimus omniascire, antequam fiant; etvolunlate nos facere, quidquid a nobis non nisi volentibus fieri sentimus et novimus." L. c. num. 3; cf. cap. 10 n. 2, tro e3 unter Qtnbcrm tyeit: Utrumque amplectimur, utrumque deliter et veraciler confitemur; illud, ut bene creilamus; hoc, ut bene vivamus."
12
)
a.
13
u)
91. a.
D. D.
525.
23 #
ober ber ben 23erratl) be
tickte,
344
=
:
3ubo Sfariot
fage
f)at
benefe,
trachte,
finge,
wa
ift
fte
@ott on
ober
ermgfeit t>erfe^en,
fo
f)at
bag 3uba6
follen a)
er
ntd)t in
Suba
einiger (Sreatur
ober ben willen 31t enbern b), rote wol mit willen unb nict)t gelungen c).
15
0
Slcer
ba wollen
>.
i.
(SraSmu de
ba
libero arbitrio,
einen pofttii? \>te
tft
S)em utt)er
nur
ein
alfo
33orl;erfet)en
ftitnmenben
roiffen auet;
(Stjarafter;
bai
33ort)er*
33oT^et*ft>iffen,
f
eS gefd)ier;t,
niO)t aber
33orl;ert>eftimmen, b a e3 gefa)el;e Quid est enim praecien tia futur o rum?" De divers, quaest, ad Simplic. II, qu, 2 n. 2. Nee timemus ne ideo non voluntate faciamus, quod voluntate faeimus, quia id nos facturos ille praeseivit, cujus praescientia falli non potest." De Civ. Dei V, 9 n. 1. Non enim propterea quemquam Deus ad peccandum cogit, quia futura homiuum peccata jam novit. Ipsorum enim praeseivit peccata." Tract. 53 in Ev. Joan. ]2 d. 4. b) 4?ier oeftanb alfo im ^Bitten feine freie 2Ba v I, roonad) e3 it)tn
ein
scientia, nisi s
mglich getrefen rere, ftet) auet) anber ju fcefiimnten, l Itct; ceftimmt r)at. otteS Oerfetyung," fagt L uttjer
roicbeujolt,
ift
aU
er ftd) toixt
a. a.
O.
f.
529
unerrucfiid)
fcfe,
unb
ter
SubaS
ift,
roie
oBen oen>ei3t
ift
nact;
SGBiCte
QluguftinuS
ftd;
afcer
len.
t)erj
Bo$u ber
entfcfyetbet
buret/
ftet}
entfetjetbet,
ftcC;
berfelbe ftatt
jum
3Bfen
rueip
non potest, non fortunam, non aliquid aliud, sed ipsum peccaturum esse praeseivit. Qui si nolit^ utique non peccat: sed si peccare noluerit, etiam hoc ille praeseivit." De Civ. Dei V, 10 n. 2. c Ostultilieoer eine folcfye ogi ruft QXugufit in uS auS tiam singularem! Quomodo ergo non potest aliud fieri quam praeseivit Deus, si voluntas non erit, quam voluntatem futuram ille praeseiverit ? Omitto illud aeque monstruosum, quod paulo ante dixi eumdem hominem dicere, Necesse est ut itavelim, qui necessitate supposita au ferre niti t ur voluntate m. Si enim necesse est ut velit, unde volet cum voluntas non erit?" De lib. arb. Hl, 3 n. 8. Non voluntate autem volumus, quisveldelirus audeat dicere?" L, c. num. 7. Quod si fieri non potest,
Ott
biefeg
oortyer.
Ille cujus
praescientia
war
att
345
16 ).
Suba otte
wie
alle
anber Kreaturen"
bung ber ct)ule 5Wifc^)en ber neccssitas hypothetica unb absoluta ober consequentiae unb consequentis ift if)m ein @opl)tV
ergebtid) fpifjige fnblin," unb ber freie Sitte berein lauter Genfer) en funb unb lugen/' nichts benn ein blo wort, t>on breien ftyllaben, frei er Will, freier Will, benn eift bod) nicfyt mefyr bafytnben" 17 )/ unb bod) erbreiftet er ftd^ bem (Sramu gegenber, Welker it)m
ftifd?
haupt
nmlidj auer
SSatla
einen Saurentiu
als SfteinungSgenoffen
gegenber jener
ditilje
on Kamen,
ju berufen:
Welche
Itd)
bte atfyolifen
auf
ifyrer
<Bce jbjen
18
Sluguftin
),
auf SfuguftinuS
,,9lud)
mir"
Wirb,
t9
fycilt,
ober
t?iet*
metjr wie
er
on Sluguftinu
trofr
aller
Berufung
oerurtfyeilt
ift
wirb
3)affelbe
mit
Satin
Wenig,
matifdjer
ber galt,
er,
wie
eine
an,
er.
ja befmpft
unb confequenter, al
2)ie C^tlofoptjert
fagt biefer
anbere Reformator,
eine greifyeit ber
nehmen mit groer (Sinftimmigfeit im SSitlen 293af)l an 20 ), unb oon ben firdjlicf/en (gdjrtftftel*
al billig
ift,
ibnen jugeftimmt,
in*
ut
tibus: nee aliud quidquam est in potestate, nisi quod volenVoluntas igitur nostra nee voluntas esset, nisi tibus adest. esset in nostra potestate. Porro quia est in potestate, libera
est nobis."
16) 5t. d,
i7
) )
f.
L.
c.
num.
8.
D.
fol.
526.
arb. pag. 1000.
18
19
482.
20 ) Philosophi sane magno consensu rationem in mente considere fingunt, quae instar lampadis consiliis omnibus praeluceat, et instar reginae voluntatem modeietur. Voluntatem porro inter rationem et sensum mediam locanr,
sui scilicet juris et libertatis compotem, sive rationi perare, sive sensui rapiendam se prostituere libeat."
II,
obtemInstit.
2n.2;
cf. n. 3.
==.
346
tt>efc^e
21
).
Simacfyt
ift,
gibt
fiebere llrfacrjen
man @ott
fcfyulbig
unb
[eine Sirffamfeit
Mo$ auf
ficr)
bie
dlatm
einfcfyrnfen, Reifst
Ott
gen
22
um
))
(einen 9tut)m,
unb
um
hin*
Dielmefyr
gefcfyiefyt
2U(e6,
ttni gefdu'efyt,
nad) gttlichem
21 ) Inter scriptores Ecclesiasticos tametsi nemo extiqui non agnosceret et sanitatem rationis in nomine graviter ex peccato vulneratam , et volnntatem pravis cupiditatibus valde implicitam esse: multi tarnen eorum longe plus Graeci prae aliis, aequo philosophis accesserunt. atque inter eos singulariter Chrysostomus, in extollenda huNimis ergo manae voluntatis faculfate excesseruut philosophice hac de re locuti sunt qui se Christi jaetabant esse diseipulos. Nam quasi adhuc integer staret homo (allein (Mtn na^m, wie flc^'S geigen ritb, im StRenfrtien ot bem ft-afle cfcen semper apud Latinos liberi arfo Wenig eine 3Bi'en8fte)eit an) bitrii nomen extitit. Graecos vero non puduit multo arrogantius usurpare vocabulum siquidem avt?ovmov dixerunt, aesi potestas sui ipsius penes hominem luisset." L. c, num. 4. 22 ) Et sane omnipotentiam sibi vendicat ac deferri a nobis vult Deus, non qualem sophistae fingunt inanem, otiosarn et fere sopitam: sed vigilem, ef'ficacem, operosam, et quae in continuo actu versetur. Hoc solatio in rebus adversis se leniant iidelcs, nihil se perpeti nisi Dei ordinatione et man dato: quia sunt sub ejus manu. Quodsi Dei gubernatio sie extenditur ad omnia ejus opera, puerile cavillum est, eam includere in naturae influxu. Nee vero magis Deum sua gioria fraudant quamseipsosutilissima doctrina, qui Dei providentiam coaretant tarn angustis finibus. u L. c. 1 , 16 n, 3. Neque tarnen interim ad causas inferiores vir pius connivebit." 2)ie Sefjrc Ibid. eap. 17 n. 9. Sjon einer ula ff ung ift it)m eine tergi versa tio: Tergiversando itaque effugiunt, Dei tantum perrnissu, non etiam voluntate hoc fieri" eap. 18 n. 1 , ein eitleS binnine @efct;n)a': Satis superque liquet nugari eos et ineptire qui in looum providentiae Dei nudam permissionem substituunt, aesi in specula sedens exspeetaret fortuitos eventus: atque ifa ejus judicia penderent ab hominum arbitrio" (fjier ift ber Serjre t)on I. c.
lit
falfcfyet
begriff untergefcfyofcen;
Wirb
ifl
aurt)
ferjon ovt)ergcfe^en,
unb
femart? fein
eventus);
eine nimis frivola solutio, eine interprotatio 1. c. num. 2. Ott, fagt er, ift acuter, dum aliquid vult permittere, ubi
3 Us
(ut
actualis
9latt) fct)tuffe,
347
nacf)
,
gttlicher
Sfnorbnung,
gttlichen SBtUcn
unb
ivenn ber
b(t 23 j.
SKenfd)
ftcb.
unb $nbere
tfntt
$anblung
3)er ftenfci)
mdjt
unb
rollt
er
ro'blt ntcfyt,
bat
auf er
(Safom
fo ge*
),
Sfiacr;
mag
loquar) y oluntas int er cedit, quae alioqui uon posset censeri causa u 3r)m tritt alfo an bie (Stelle I. c. cap. 16 n. 8. be permittere ba actualiter intercedere; aber er tjat on ber
ita
rccnn er meint man 3ulaffung micber eine ganj falfct/e U?orfteltung ott ljjt bem fid; ott in otiosa specula cessantem:" bie geigen aber fcetjtt (St in (Set* freien SBitlen bie Xfjat otlbringen ncr 4?anb, unb (r, ber ten ^Bitten ttorauggefefen t)at, rna er wollen rtrb, r)at, roie 2lugufilnu3 fo gut bewerft, ben SGBitlen als causam unb mit bem ^Bitten bie freie t)at, bereu folgen brigens bann 6r leitet, jum Voraus fd)on in feinen 9^egierungptan aufgenommen unb eingeorbnet. 2)aS ift au et) ber (Sinn bc QtugufHnifcfoen ordinre, rel)e3 Saltn fo oft anjier}t, aber grblict/ft tm'fjetfrefit, ba
, ;
benle
er e8 in
nimmt.
23
be 8ort)er
n.
*2lnorbn en
23
n. 7.
ober 33ort)crbeftimmeng
8;
III,
uteunque ordinentur omniaDei ) Dicam igitur, consilio et certa dispensatione, nobis tarnen esse fortuita. Non qud fortunam reputemus mundo ac hominibus
dominari, temereque omnia sursum deorsum volutare: (abesse enim a christiano pectore decet lianc vecordiam) sed quoniam eorum quae eveniunt, ordo, ratio, finis,
necessitas, utplurimum
in
Dei consilio
tatet,
et
humana
quasi fortuita sunt quae c er tum est ex Dei voluntate proveuire. Non enim aliam imaginem prae se ferunt, aut in natura sua consideratae, aut seeundum notitiam nostram judiciumque aestimatae." L. c. I, 16 n. 9. Quia, ubi seeundo libro disputabimus de libero vel servo hominis arbitrio, iterum haec res traetanda erit, breviter mihi nunc dixisse videor quantum locus postulabat. Summa haec sit, quumDei voluntas dicitur rerum omnium esse causa, providentiam ejus statui moderatricem in eunetis hominum consiliis et operibus, ut non tantum vim suam exerat in electis, qui Spiritu Sancto reguntur, sed etiam reprobos in obsequium
cogat." L. c. cap. 18 n. 2. 24 autem nihil sefficiant ho min es nisi ) Quod arcano Bei nutu, nee quiequam deliberando agitent nisi quo d ipse jam apud se decreverit, et arcana sua directione constituat, innumeris et
claris testimoniis probatur."
L.
c.
num.
1.
$lun
fudt)t er bfefe
imb
rca$
tt>etl
348
-fonbern olt
hjetfj
tw'tl,
t>orr)er,
@r
(Sr
bem*
ben
ber
fjtnroefann 25 ).
tur
alle
gret'f)eir,
3)amit
bte
t'ft
$reif)ett
als SSermgen
jicr)
burd)
ftd)
$u be*
S33ar)I vernichtet,
unb
vergleicht
f.
man
g.
$eforma*
feine QInfltt)t
ireil tyienad)
33fe
bricht
er
felbft
in
ba8 ba efi'nbnifi
inficiari
au:
Decrctum quidem
quia decreto
horribile, fateor:
tarnen non poterit quin praeseiverit Deus quem exitum esset habiturus homo, antequam ipsum conderet, et ideo prae-
seiverit,
23
n. 7. 25
III,
ge^enben
Ideo praeseiverit," feipt e3 in ber te|t ot^et* teile, quia decreto suo sie ord inarat."
Ego yero
dico, sufficienteriisprobariquodeontendo, Deum, quoties viam facere vult suae providentiae, etiam in rebus externis hominum voluntates flectere et versare, nee ita esse liberam ipsorum electionem quin ejus libertati arbitrium dominetur. Velis nolis, an im um tuum a motione Dei
potius
quam
dere, haec quotidiana experientia reputare coget." II, 4 Utrobique sibi pollicebitur Dei providentiam n. 7. regnare. Quantum ad homines attinet, sive boni sint,
sive mali, eorum consilia, voluntates^ conatus, facultates sub ejus manu esse agnoscet, ut flectere quo libuerit,
ac quoties libuerit cons tr inge re, in ejus arbitriositum sit." I, 17 n. 6. Fingamus, exempli gratia, mercatorem, qui sylvam ingressus cum comitatu fidorum
hominum, imprudenter
in
spoliarium,
Mors
:
non tantumDei oculo praevisa, sed decreto stafures bilita i'uerat." I, 16 n. 9. Ego plus concedo et homieidas, et alios maleficos, divin ae esse providentiae instrumenta, quibus Dominus ipse
ad excquenda quac apud se constituit judicia
I, 17 n. 5. Cap. 18 n. 1 erfi'rt er ben 3nceft beS %bfaIon fr otteg %$at. Uebetfjaupt: Huc se protendit divinae providentiae vis, non modo ut rerum eventus succedant quemadmodum expedire prospexerit: sed ut voluntates quoque hominum eodem tendant." II, 4 n. 6. 3n folcfyer SBeifc ftimmen 33ort)erroijfen unb 9Bie atlerbingS ou) jufammen; aber nur,
utitur."
greiflicr)
,
349
fo
be*
rufen,
biefer
biefen al
@ewl)r$mann
vorfc^ii^en
fonnten,
ba
lehrte.
3a
ftclj
it)te
fcerfcfyieben bie
Set)re
on ber
Sefyre jener
ift,
wirb
noer)
weiter in ben
folgenben . flarlegen,
greit)eit
unb nun nacfybem in feiner Sefyrc on ber aud) ba $erf)ltnif? jwifdjen greit)eit unb 23orberhaupt
fyerwiffen bargelegt
bie greifyeit in
werben
ift,
mag
er
Vernommen werben,
ftcr)
ttn'e
er
bem
wirflidjen -JJenfdjen
fcorftetlte.
4.
etfien vbet
attungSs
ber Hflfoflify
ber 3uftanb,
nidjt
in
weldjem ber
9J?enfcr)
beftnbet,
als
ber urfprnglidj
normale angefefyen
welcher gwifcfyen
aus bem
erhellet
SBiberftreite,
unb
SRenfc^r)eft
ift.
au$ gegen
wieberljoft
3bee
unb ba
bringen
ftcr)
attung
b.
i.
unb fortererbt,
bitbenbe,
aucr) hierin bie
b.
I).
fo
fie
biefeS $uftnblicr)e,
einen
3 u f^nb
23err)(tnijj
au ber attung
bereits mit,
unb e$ fann
ber Vergangenheit
begriffen werben,
attung
ent;
runb
gewefen fe^n,
al Wel*
er
prangt
2jor*
iteil
aU
WLmajt,"
ausgeben,
II 23b.
@. 433,
unb
fcon
bem
fie
^ilofo^if^er,
var
fd)on
@S
geworbenes
ein ace*
tifd)er
2)rang,
bie f^lec^t^inige
unb 93er$nung be
=
ftct)
350
,
fdjtedjt
roefen feipn;
benn,
rote
tyiato
ift
fagt,
*% unb ba
SSeffere,
).
teleS
fer)r richtig,
ift
oon
Sftatur
2)a6
eine
93fe,
ift
unb roa6 a(
ein
werben fann
bafelbe
ift
affo notljroenbig,
bie
93erfd)limmerung ber
ber erfte Sftenfcb al6
Fommt,
ute
).
2)arum roar
an
ben
fircb>
aufgenommen roorben
ift
ergebt Dr.
traufj
Pro-
Ttfi ukv
wm
ytveo$ai. u
tag,
p.
2
344. d. Td i'/aiov
ffivou
3
doxu."
J
7Tq6x(qov uvul %r {
turmalum,
inali aliquid
Quis enhn dubitet totum illud quod die inihil esse aliud quam corr uptionem?
animadverti potest, corruptio
est.
Possunt quidem aliis atque aliis vocabulis alia atque alia mala nominari: sed quod omnium rerum malum sit, in quibus
Ve-
rumtamen videre jam facile est nihil nocere corruptionem, nisi quod labefacit naturalem statum; et ideo eam non esse naturam, sed contra natura m. Quodsi non invenitur in rebus malum isi corruptio, et corruptio non est natura
nullautique natura malum est." Contra ep. Man c. 35 n. 39. itaque esset vitium recedere a Deo, nisi naturae, cujus id vitium est, potius comp et et et esse cum Deo." De Civ. Dei XI, 17. 4 ) Primum creatus est rectus." De Civ. Dei XXII, u. 3. Fecit Deus hominem rectum, ac per hoc volun30 tatisbonae: non enim rectus esset, bonam non habens voluntatem. Bona igitur votuntas opus Dei est: cum ea quippe ab lllo factus est homo." L. c. XIV, 11 n. 1. Natura quippe hominis primitus inculpata et sine ullo vitio creata est." De nat. et grat. c. 3; cf. 43. In paradiso enirn legem aeeepit homo, qui factu sest rectus, ut rationalis creaturae vel sola, vel praeeipua virtus esse obedientia doceretur." Certe sine ullo Op. imperf. contra Jul. VI, 15 vitio factus est rectus." De corrept. et grat. c. 10 n. 26. 5 Concil. Tri den t. Sess. ) @o fprid)t g. 95. baS Decret. de pecc. orig. can. l. 2 fort einer sanetitas unb justitia, in qua constitutus fuerat" sc, Adam.
Non
mit feinem
351
baf @ered)tigfeit
feine natr?
burcr) feinen SBillen er*
So ctnu$,
6
nacr)
feine fritifcfye
lid)e
Stimme unb
).
bemerft,
ift,
Dualitt be$
wirb"
9)?enfcr}en
mittel*
liefen
nu
Sinne genommen, unb baS fyat Sluguft al6 SocinuS unb naef) it)m Straufj 7 ); allein SluguftinuS bliefte noer) tiefer, unb erfannte im Setyn be erften 9J?enfcr)en eine Ser;n6beftimmtr)etr, welche
ober fubjeetfoen
al6 bie objectnrte Sefttmmtljeit ber gttlichen 3bee unter ben 23e*
griff
bcS
Wltbx nod).
tiaupt,
>biecttto*@uten unb Db|ecti*erec^ten @ott ftefyt fcr)on jum relativen Setyn al$ Sefn
Sollenbe, unb baSfetbe
2Bitte
tritt.
ber*
Sein
ben*
ebanfe unb
mefyr alfo $u
auef) in
3r)m grnbenb
iite
ift,
in
Seteljeit,
unb
9Jfacr)t,
um
fo
bem
3l)nt
ebenbitblicr)en Setyn;
aber aucr)
fcr)ott
bem
ift
Sespn berhaupt
tilg
gttlichem
SEitlen
Slbfoluten,
fomefyr alfo
bem 2)enfenben unb SolTenben, bem eingebaut unb eingerollt unb fomit eingefcr)affen, um* lieber bem 3fjm ebenbifblicr/en Setyn, baf e, getrafcfyaffenben
unb
erfyaltenbeu
unb nabe,
t'n
felbftigem 2)enfen
jurcfftrebe.
$u 3t)m,
($>eift,
bem Urbilbe,
fcrimiti
unb
Sille
ift,
r>on
Seite
von
9(n*
fei*
ftcr)
unterfct)teb,
unb ber
ftcr)
unb ber
nem
9h'cr)ticr),
fo
fonnte
boef) n)cir)rltc^
51
a.
D.
b. @. 709.
s
i
noli t."
nisi
Contra
reeta volens, rectus est quisquam." Op. imperf. contra Jul. V, 61. Haec est prima gratia quae data est primo Adam,... qua fit ut habeatjustitiam si velit." De corrept. et
duas epp. Pelagg.
18.
S. 37),
fe|t
x tt t r) e t (berle|te Sfejnboltf'enc. 5lnftcr)t," fagt mjj ber 3ftenfa)engeifl in eben3tr)'t{gfe urfyrngftd) er*
t
Serben, unb
felber fo
ott
jirtj
biefe @eburtSr)iIfe fann bei bem Urmenfdjen nur bernehmen. Sft ber eijx aber einmal burcr) ott bifferen* mfte eg fr eilt d) eben fo unnatrlich tjergeljen, roenn ber eift
nid)tg
um
ott
rofste, all el
unnatrlich
ro're,
roenn
m'djt fdjledjt
fei)tt,
352
tnbffferent,
fonbetn
tote es ber
ju benfen
unb
ju erlernten,
fo
mar
ju wollen
>
Sotlen fcolljog
).
yiifyt,"
er,
f
id)
$rtncip unb 6ubftrat feiner SebenSujjerungen unbekannt geblieben wre." benfe fpricfyt bie r)eilige Schrift auSbrdtid) on
eiber
einem
2ftenfct)en=>
i^m Ott
<>immelS Porftjrte,
Wie
fein
9
er
nennte;
I
benn
rcie
5lbam
19.
fo
ift
Warnt."
93ucr) Sof.
2,
Ut video, nee bonam voluntatem vis tribuere naturae, quando est homo primitus conditus: quasi non potuerit Deus hominem facere voluntatis bonae; in qua eum tarnen permanere non c ogeret, sed in ejus esset
)
semper esse vellet, sive non semper, sed se in mal am nullo cogente mutaret, sicut et factum est. Neque enim homo voluntatem non peccandi ante non habuit, et a voluntate peccandi exorsus est vitam, in qua eum rectum condidit Dens; utique talem, qui uti ratioue jam posset. Quis enim ferat, si dicatur talis f actus, quales naseuntur infantes? Illa itaque perfectio naturae, quam non dabaut anni, sed sola manus Dei,
arbitrio sive in ea
ex
illa
non potuit
nisi
Fecit Deus hominem rectum. Bo nae igitur voluntatis factusest homo, paratus ad obediendum Deo, et praeeeptum obealioquin non scriptum esset,
dienter aeeipiens, quod sine ulla, quamdiu vellet, difficultate servaret, et sine ulla, cum vellet, necessitate desereretj nee illud sane infruetuose, nee istud impune facturus. Unde pia et sobria cogitatione colligitur, primam voluntatem bonam Dei opus esse: cum illa quippe fecit hominem rectum: neque enim umquam, nisi reeta volens, rectus est quisquam." Op. imperf. contr. Jul. V, 61. Per liberum arbitriura, quod tunc integerrimas vires habuit, ea faciebant proeul dubio quae volebant i. e. divinae legi non solum nulla impossibilitate, verum etiam nulla difficultate serviebant." L. c. VI, 8. 2)er 3^anb ber ^nbiffetenj,"
fagt
quenonmalam:
untrer,
e|te Sfymbolifer
ic.
@. 48,
,$oxt
gum
r)eile auf,
mit bem urfprnglicfyen (Selbfiberoufjtfetyn , in irefdjeS ber eift, ot)ne feinen 2Bien (unb jroar im Urmenfd;en burd) ottcS (5inftufj) perfekt roitb. benn nod; ift bie 2)ifferenjirung fei* 3d)fagte: jum Steile
eift,"
fagt
Staubenmater
Stbtr).
gel
10
353
bafr,
bafj
),
l)inbert
anjuneljmen,
bie ltefte
roelcbe
Dffenbarung be6
erften
5D?enfd)engefct)led)te,
5il;eit
bie (Erleuchtung,
fein
bem
SWenfdjen ju
roarb,
unb )m als
eine
fyimmlifcfyeS (Srbtrjeil
auf
bie
olle
roar
Erleuchtung be Qeifte
offen
geroefen
feijj
benn
fein
Sinn
unb
r)
eil,
feine
Seele
noct)
frei,
beibe
um
bie
errlicr)f dt
tfi
nehmen.
(So
ein
Sdjofung otteS ganj in ftdj auftu* 3rrtl;um unb SDh'fjoerfianb, roenn man an*
ber
bafj biefe 9teinf)eit
nimmt ober
roiffenrjeit
fid) einbilbet,
fei;,
unb Unfcfculb
eine
Un-
geroefen
ober beSroilben^atur-
menfcr)en."
niefet
ute,
guten
Sillen
ftcr)
u ), unb
biefj
nid)t in
roeldjen Dr.
je
Strauf
roar"
fonbern
einem pofttfoen,
r>en
man
fonnte
oielIeict)t
fagen,
objeetio^fubjeeti*
roar
Sinne,
orl)errfcr)enb
unb
ber
umgangen roerben fonnte, unb e fonnte in ber Zfyat ber StBille baS ute ioollen unb tfyun, ofyne bafj er noct) burd) Verneinung ber if)m einroofynenben Sftg* licbjeit, aud) anber $u roollen unb ju tfyun, ftdj bie fubjeetioe Selbftoollenbung gegeben I)atte. 2)iefe aber
fubjeetioe Sille babei boer) nierjt
nicfyt fo,
als
follte fie,
um
mit
Stau*
erft
benmaier
u reben,
ber objeetioen
gttlichen SSollenbung
S. 804, mute
be SebenS in
unb
eine
emelnf)aft
)m gtnben,
ber ftenfd)
felfcft
in ott eingeben
tieffteg
unb
jene emeinfdjaft
f)aben fonnte,
$ttnctp
Ott mre.
10
il
)
3) er utfptnglidje
q}^iIofopt;ie beS
,,In
eobono, quo
homo rec-
aeeeperat posse nou peccare." De corrept. et grat. Ule in bonis erat, quae de bonitate sui Conc. 12 n. 34. Hebet bie bona voditoris aeeeperat. " L. c. cap. 11 n. 29. luntas ftef)e bie i?otl)etger;. Qtntn. 4. 9; cf. Op. imperf. contra Jul. VI, 12. 15. Tunc ergo dederat homini Deus bonam voluntatem, in illa quippe eum fecerat qui fecerat rectum." De corrept. et grat. c. 11 n, 32. l2 ) 91, a, >. 1 33b. @. 709.
t
s,
noct)
354
fte
nicr)t
etwa beifgen:
ifyreS
fie
fann
fte
meiterung
feinett
Umfanget,
SSertt)
fann
13
),
ifyr
beS Sntjalte
t;r)eren
erleiden"
barm
ntittelft
ju befte^cn,
baS,
ra
er burcr)
@otte6 urfprnglicf)e
<eung
war,
fefited
frei
affirmire,
freitl)'tiger Unterorbnung
otterfenne,
feine (Selbftfyeit
etljifcr)
auf er
Ott aufteilen, negire, unb fo feine objectit>e bung frei an ftdt) felber oltjiefye, unb fubjectw fte
burct;
ftct),
gttliche
2Men*
14
).
fr alle (wigfeit
elbftbeftimmung,
15
ftdt>
ju eigen madje
3u
biefem
tt)ie
jweiten Momente
feng,
untrer
rote
ftcr)
auSbrcft
),
i.
ntittelft
elbftentfdjei*
bung mufte,
tnittelft
$u jenem erftett b.
ju jener 3)ifferenjirung,
welcher
warb,
jebocr)
bie
Snitiatie
ober ber
3nu
nicr)t
mel)r olme,
twm \U
felbft
an
ftd)
ju r>oll$iel)enbe 3)ifferen$irung
fljm
ba er
fte
efe,
burcr)
warb, unb
bettigen
welcr)eg
er in freiwilliger
freiwilligen @el)orfam
gegen ott
nun
f.
@. 807.
ergl.
untrer,
$orfcule
je.
II 9Ibt$.
@. 191. 75
ff.
@. 49.
,6 ) In paradiso enim legem aeeepit homo, qui factus est rectus , ut rationalis creaturae vel sola, vel praecipua virtus esse obedientia docerelur." Op. imperf. contra
Jul.
VI, @. 808,
15.
2)a8
erfte efefc,"
bemerlt
(Stauben mater
a.
a. ).
,,^at feine
bem
Verbote nmlidj , ju effen on ber bezeichneten Sru#t, ol telmetjr batin , bap eS ^lubtucf be3 on aflev SHBcIt ju befolgenben gttlichen SEBlUenS war. 2)a3 war ber eigentliche (Sdjwerpunft beS erften e* fefce, Wie ber gttliche SBite all foldjer auefy fonfi einen ^auptgeftcfytS* punft in alten gttlichen eboten nnb Verboten bilbet." ^luguftf* nu, welchem ber ctjorfain sola virtus omni creaturae rational! agenti
eftorfam
355
bafj auct)
bi'e
9iatur mit
fo
ift
ix>egbtetben Fimen,
er
t'n
fonbeme
lag ha ganj
r
unb n>onacB
at bte
tyntbe
2)o!ppehvefen
baftanb,
in feiner fubjecttbie
Den elbftooUenbung
bie 3bee,
@ott
c. 23 n. 30, maxima virtus et omniuni origo materque virlutum" contra adversar. Leg. et Prophet. I, 14 n. 19, in omni rationali creatura omnis justitiae origo atque perfecta" Enarr. in Ps. 71 n. 6, tft, fagt in biejer 33e$letjung: Videamns de ligrno scientiae dionoscendi bonum et malum. Prorsus et hoc lignum erat visibile et corporale, sicut arbores ceterae. Qabd ergo lignum esset, non est d b it an dum; sed cur hoc nomen acceperit, requirendum. Mihi autem etiam atque etiam consideranti dici non potcst quantum placeat illa sententia, non fuisse illam ar bore ni cibo noxiam, neqne enim qui fecerat omnia bona
valde, in paradiso instituerat aliquid mali, sed mal um fuisse homini transgressionem praecepti. Oportebat autem ut homo sub Domino Deo positus
alicunde prohiberetur ut ei promerendi Dominum suum virtus esset ipsa obedientia, quam possum verissime
,
dicere solam esse virtutem omni creaturae rationali sub Dei potestate; primumque esse et maximum Vitium tumoris ad ruinam sua potestate vr elle uti, cujus vitii nomen est inobe-
Non esset ergounde se homo Dominum habere cogitaret atque sentiret, nisi aliquid ei
dientia.
juberetur.
Arbor itaque
illa
illa
bonum
quia
si
post
prohibitionem ex
homo
ederet, in
tura transgressio , in qua homo per experimentum poenae disceret, quid interesset inter obedientiae bonum, et inobedientiae maltim. Proinde et hoc non in figura dictum, sed quoddam vere lignum accipiendum est, cui non de f'ructu velpomo, quod inde nasceretur, sed ex ipsa re nomen impositum est, quae iilo contra vetitum tacto fuerat secutura." De gen. ad litt. VIII, 6 j cf. Enarr. in Ps. 70 serm. II n. 7 de pecc. merit. et remiss. II, 21, an tvelcfyein Untern Orte er bie 93emetfung einhaltet, bafj ctt fcom 2Kenfa)en ejjorfam verlangte non propter ipsius dominatum, sed propter servie litis
utilitatem,"
tiux)
ftfy
ift,
rocil
btefer,
roie
ift
fo aua) nia)t
er
fccfteljt,
unb
im
Btoetf,
um
beffen
totflen
gefc^affen
roorben
nmli) feig ju
fetyn,
nur in Ott
erreicht.
-=
on
war,
ftcr)
356
ebanfe
felbft
tfym r)atte,
t'n
unb
biefer
Sit)
et f o
.>inftcr)t
ju tytyitfjih
Ijatte.
Gar follte
al3
fubjecti fcollenben.
on ott
gttlichen
einl)eitlicr/e
Aufgabe ju
lfen
tiefen
ftcr)
Eingibt,
erfylt
an
1 1 ftcr) 3
tjingibt,
1 t,
auet) fte,
fte
eine
bewute
Ofticfbe*
Stellung
ba
SBerljerrltcrmng
otteS
17
).
war
errn
on @otte
er
unb war
fomt't in tbrer
unb bamit
ber Sluiibung
orbnung feines
933il(en6 unter
gut gerabe
er felbft
jum errn
worben war.
auf ben
feinen
Saum
gelegt
anbem,
fyatk auerbem,
noef)
ba e
fdt)on
an
ftet)
auf etwas
einen weitern
runb
fcr)on
barin,
ba
im eifter* reiche einen Sljeil ber eifter jur Slbtrnntgfeit Don unb rfjebuttg gegen ott fotlicitirt fyatte, werbe gerabe i?on ber ftaturfeite att aud) an ben 9)cenfd)en treten, um aud) biefen in feinen turj r)inab* 3)a @atan berhaupt on ber Sftaturfeite au an gujiefyen.
ott orau6gefet)en
l)at,
ber
atan, welcher
ben
9)?enfcr)en ging,
17)
18
um
18
),
einet
@ie^e ^terfeer I. 2lbt$. btefer )rift @. 217 9fom. 30. 35a <Satan mtttelft 33en|3ung ber Statur ben SD^enfcfcen u Kommunion mit il)m 51t herleiten fud)te, tritt man, um mit
J
^uttetbecEju
teette SOfaajt
teben
aU
eine Qlnfic^f
9lbetglauben3 be$d)tigen;
toie
glauben
bafi e
tfyeilt tote
3Bibet,
,tt)e, bet
9lHCent
iuotauf t
l)iet
bor
anfommt
nie
unb ^eilige
gibt:
Gommunf on,
foldjeg
fo ni)t
toie
minbet
eine
(Sommunionbe393fen
n>ol;t fef;t
ejfc,"
mochte
toutrt)
mysteria iniquitatis
Qln weffen Dbetteic^c ctoet
gefette ia)
,
in Den )?etfd)iebenften
Hntoetn unb
toeutig
toen
ttetfcfyietoenften
efd)id)tSc:porf;en
nngn)ei=
^etaugeflet toettoen."
Jiftt) icl;
fagt 2?atet
tteg,
ten,
toie
an bem
ein
JcteiS
toe
:
toeS
;
ttntetteicfycg
ic^
1
obet
toen
bem
toem
mid)
inbem
eigne
oon
^
fte
5td)e
^etuotgettieben
fofie,
ic
mit unb
offenbart eine
fel>r tt)or)l
357
benneS
follte
beredfyneube STafttf ;
ber Genfer)
fetner
al SReufd),
liefen
alfo in ber
Totalitt
fotnit
if>t
feine SefettS,
%otU
m'p
jiir
werben.
)arum
trat
unb
@erecr)tta,Fet't 19 )
fnbete
ofyne
bem SWenfdjen
bte
elbftbeftimmung
2)arum
unb
bte
erblicft
buret) fie it)rer
einen
erften
3roattg auszuben.
Sfugu ftinu
im
bal Snbigenat in
u)r.
Sftfcrjt
rfte in it)mj
roirb
um
mict)
ein
jum
e==
@. 60. 19 ) 3)el Sftenfct/en Aufgabe roar, trenn auet) bem roefenttict)en3n* nact) gleict), bod) bem Umfange nact) groer all bie bei reinen
benn
biefer ftanb in ber (Einfachheit feine!
eifte;
Serfnlicfyfeit
nur fr
flct)
ba,
t)atte
nur
feine
,
gttliche
93ejier)ung
fubjecti
ju crttnrfiicfyen
ftet),
feiner @elbftentfct)eibung
nur
fefy
gegen jener in feiner 2)oppeInatur fr feine fubjeetioe elbftottenbung roegen feiner 2)opetbegtet;ung eine 3)oppeIaufgabe blatte, unb batet
nict)t fr ftdt) allein, fonbern roegen feinel ftaturfetynl gugleict) all at= tunglmenfct) baftanb , roonact) alfo bal ool, roe!ct)el er ftd) bereitet,
bal Sool ber in ifjm befct)loffenen attung fefyn roirb. um bal auet) fd)rcieriger, bafj auf it)n ein be* reitl orbjanbenel 33fe feinen falfct)en auber aulbte , rot)renb ber reine eift noct) lein SBfel ootfanb , fonbern erfi felbft ber Urheber ba=
gugleict)
auet)
oon
rourbe,
unb
fo erfetjeint el
geroijj
ber 33aterliebe
unb
erectjtigreit
ottel oflfommen angemeffen, bafj @r ben 9Wenfct)en or ben fct/lim= men Solgen, roeldje it)m ein Unget)orfam gegen bal Verbot bringen
rorbe,
unb
roelct)e
in
bem umfaffenben
SSegriffe bei
morte morieris
et
cum libero arbitrio, quamvis sui futuri casus ignarum, tarnen ideo beatum, quia et nonmori et miserum non fieri insuapotestate essesentiebat. In quo statu recto ac sine vitio,
siperipsum liberum arbitriummanerevoluisset,
profecto sine ullo mortis et infelicitatis experimento,
acciperet illam, merito hujus pe rmansionis, beatitudinis plenitudinem, qua et saneti Angeli sunt
beati, id est, ut cadere non posset ulterius, et hoc certissime sciret." De corrept. et grat. c. 10 n. 28. Ut autem vellet, in ejus libero reliquit arbitrio." L. c. cap.
1 1 n.
32.
S)al
t)eijjt
boeb) roob;!
tiax
unb
beutlid)
(Jtt^
aulfptecfc/en,
24
9ftenfd)en bfe $rett)ett
fiel)
358
b.
fy.
alg SSermgen,
unb burd)
freie
baS SScrmogen
felbft
ju Beftfmmen,
SelBftBefttmmung in bfe
bap Beim
beffelBen
elBfiVou'enbung
aB^ngfg gemacht roar, unb ald ofn fr rechten ^rei^eitg* geBraud) verbient derben fonnte. 2Ba rotu* nun 9titter a. a. X @. 435 f. mit feiner 33emerfung ES BItdt atferbingg roorjl in ben Steuerungen be 9luguftinug auf bie grage, roarum ben SWenfdjen nidjt aud? bie SSollfommen^eit be SftidjtejierBensfnnenS, beS SWdjtsfn* bigen = fonnen Verliefjen korben fety, ber ebanfe burd), bap bie 33ott<= enbung ber Vernnftigen S)ittge nur burdj ifjre eigene B)tigfeit, burd?
:
bie Entroicflung
ityreS
freien SBiftenS
gefd?er)en
fnne;
aber bap er
verfjin
biep
en f}'tte, batan
mochte baburd) bem 3flenfct)en ju iel Beilegen, e3 mchte baraug fjervorgefyen , bap ber SDJenfcB, etrvaS uteburd) fid) felBft gewinnen fonnte?" 2)aS t)at 5lugu= ftinuS atlerbingS bem SPJenfdjen niefet Beigelegt , unb mit 9fJcci)t, bap er
bert ir)n bod) bie
ottel 2Berf fonnen ober fllen. fann unb barf nidjt anber angefer)en werben, aU an fid) Voflenbet, unb barum fann bie Aufgabe ber vernnftigen Ereatur nur bie geroefen fefyn, mit felBfiigem 2otfen in bie oBjective 3Sol(enbung einzutreten, unb fle fid) fuBjecttv eigen gu machen. 2)iefe Eintreten wirb bann Von ott all ein Verbienfllidieg angefet)en weil bem SBiflen in feiner elBftentfcf/eibung e3 mglid) war, aud; nict)t einzutreten, unb eine entgegengefe|te 9}id) tung ju ncfjmen fomit fein Eintreten nur mit Sfte* girung ber SSerwirflidjung be3 mglichen egentfjeilS erfolgte , unb roa er Verbient unb baburd? nod) all 3^ rt ^^ erhlt, ifl, bap bie perfnlicfye (Seligfett, Weld;e er fdjon Vor ber Snrei^ett&pro&e $atte, ifjre SSoflenbung ert)Tt. Diabolus vero et angeli ejus, etsi
nod)
etrvaS tjtte fjfnjufgen
, ,
et se in miseriam casuros esse nesciebant, erat tarnen adhuc quod eorum adderetur beatitudini, si per liberum arbitrium
dinis plcuitudinem,
tamquam praemium
id est,
ipsius
permansionis aeeiperent,
ut magna per Spiritum - Sanctum data abundantia caritatis Dei, cadere ulterius omnino non possent , et hoc de se certissime nossent.
untrer,
,
^orfd)u!ejc. IIQlBt^,
. 77 fid? aubrcft, fein iebegmaligeS SeBen burd; ftd); er tfi jroar nid)t @dj opfer, nid;t 5Witfd;opfer feineS e^nS aber SRitf d;opf er feineg 2)afen3 in eligfeit ober Unfeligfeit." Ein mit unglauBlid/em ^affe gegen bie ntB/r'ftf)* ^Uofop^ie
gttliche
359
bajj
3bee einzutreten,
tft.
fo
barber mglich
erfllter,
2>fefe
fem
3>eifct
fid)
badete er
fr
in berfelben
nur
Un* nnb
glcicfyfam
2Bibera)tifiK)feit
fe^m unb
,
fd)mecfen roottenbcr,
barum
tCCig
blinb
fr
im 6onfequenjen*3if^ e u
roabrr)aft
Stfeuen ton Stfr. 105 u. 106 (au) fdjon in oot$ergel;enben blttern) i. 3S. fct)retbt im erfteren 93(atte ^Beilage
183
192) unb
in
bie
9lx.
191
JEBelt
r)lnauS:
2)le
jreite
no tr)roenbtge
2lbfol=
getung auS ben nt(;er'fd)en $rincipien befielt batin, bajj bie St ei IjeltSprobe bei etften 9ftcnfcf;en ganj ot)ne SSebeutung
unb
im
If)
XI ig
finnfoS
S
ift"
oergl. Stfeue
ton
9lx.
106,
unb
leiteten 93latte:
@nU)er'S
ffiotfule
IL . 87) ber JlBiberfprud), ba bie nur einen tb) eoretif cr)en $rot(t flcr) all mit ber cr)riftUd)en ef)re in Dppo*
bie 5retr)eitS:probe fo^in
fommt
"
jtann
man
tung unb
Vjat
tltg
ffnnloS"
nennen, trenn
nur
einen tr)eo=
Qrotd,
ba
er in
2ftitf)f et
ifi
unb an
Sielen anbern
Drten
feiner a)rtften
tr)eoretifcf)e
bem Urmenf)en
unb 93ottenbung uger)en; allein fcf/on QluguftiuuS roeld)er 3)enfenbe rotrb it)m t)ieritr rotberfptectjen fnnen ? lfjt in ber
gutctjt
om rabe ber (St* unb eben barum im Utmenfd?cn cor ber grei^eitSbe* tr)'tigung roegen Mangels ber @rfenntnip beS egent^eilS bie eligleit geringer fetyn: ,,Quia nesciebant suam futuram miseriam, minore quidem, sed tarnen beatitudine sine ullo vitio fruebanangefhrten teile ben tab ber eligfeit
fenntnif bebiugt,
tur."
er flu)
bem
Sfenfcben jugeroacfefen
au) roenn
er
anberS entfa)ieben
er
t)tte.
(Sr rorbe
baS
93fe,
roeta)eS
je|t
eS in fia)
juempfinben;
unb )aben, ben er aber bur) feine freiu)tige (Sntf)tiefiung gltfli) abgeroenbet unb fr immer abgeroenbet t)at, roie er jet im uftanbe beS 33fen baS ute erfennt, b. X). erfennt unb fl;lt, roaS er bur) ertetjtte elbftentf)elbung erloren b)at. Per prudentiam boni
malum
scitur, etsi non sentitur. Tenetur enim bonum, ne amissione ejus sentiatur malum. Item per experientiam mali scitur bonum quoniam quid amiserit, sentit, cui de bono amisso male fuerit. Priusquam sciret ergo puer
5
(n'mlic^ bei
bonum quo
Isaias7, 16, b. ^.berllQlbam) per experientiam, aut careret, aut malum quod boni amissione sen-
24*
-a
360
oucb; al
conterasit
malum
ut eligeret
bonum,
id est
noluit
amittere quod habebat, ne sentiret amittendo quod amittere non debebat. Singulare exemplum obedientiae, quippe qui non venit facere voluntatem suam, sed ejus voluntatem a quo missusest: non sicut ille qui elegit facere voluntatem suam, non ejus a quo factus est." De gen. ad litt. VIII, 14 n. 32. untrer, fafjt aber bie burd)
bie greifjeitSprobe
grei^eitSprobe,"
fagt er
unb
ften
S^orblic^ter
je.
. 156,
ifi
ein
eifierftelt,
unb legten 3)urd;Bru(^e fommt, unb gtar burci) einen rotrUi* et) en Von gvoei mglichen (Sntfcbjffen, moburcb, jldj fein SGBefen als caufaleS SPrincip atifettig unb in feiner tiefften Siefe erftt)Iiefjt." r
fagt nid)t,
fcfyreibt
ffd?
bafj ber
fonbern
er
fym
b,at
auSbrctlftt) 35eroxtftfei?n ju
ju entfalteten.
ott
felbft,
fagt er
72, 75/
ben erften
-JUcenfctjen
urfprnglid) in baS
beS 23emuf}t*
fetynS gerufen.
@. 37),
Ott
bifferen jirt
von ott
unb
um Ott
unb
SJctt
als
eS
unnatrlich
tt're
irenn
Seben ober in
rore."
(Selbftoffenbarung
eingetretener,
@id) felber
als $rincip
bem
tritt
(Eintritte
aber ber
inmirfung
fr felbe em=
93orfd). II.
@. 72,
,
aud?
feie
b.
b,.
naturgem
ein.
3)aS ^robuet
b.
fj.
berfeI6en
ifi
einerfeitS
fotoofjl bie
geiftigeS
kennen otteS,
5tnge$ogenfetyn
als ein 33 e*
kennen
Von ott unb ingejogenn)erben an 3b, n; als aud? enbttct) ein SBofjI* u "b @elig= f etyn in btefer naturgemen ungeftrten S^'tigfeit feiner feelifd)en unb
beffetben
im
unttnulfjrlidjien
geiftigen Grfte;
aber aud?
anberfeitS
ein (Srfemten
,
einer
furj: baS runbeS bei jenen (SinhMrntngen elbftberoujjtfetyn." Bafjrlicfy bei fo flarer (Sachlage gehrt metyr als SWiverftanb unb ttnVerftanb, eS gehrt eine abfltt)tlia)e 93erfennung
als beS mittt>irfenben
felofi
baju,
auS ben nttyer'ftfien Principien, he lieber in ber Sfteuen a. ). gefd)afj, tyerauSjubrtngen baf? ber Urmenfd) butd) bie ftret^ettSprobe, roeldje leinen Sinn $at , bura) eine falf cb, e r=
um
a.
<Sion
fenntnip,
ein freies,
butdj einen
b.
I)
blinben
^Bitten
fieb,
gleic^njob,! fein
<Se^n als
richtiges,
erfc^Iiepen ober
erft
!
ben
ifi,
fottte."
elbftbetoufj tmer*
bereits ein bureb,
5Bo
ba tarnt ftcb,'S ntcb,t mefjr erft um ein (Selbftbettmfjth) erben 6, an unb auet; bie 5reii;eitSprobe als Aufgabe fegt f)on ein elbftbe*
#retr)nt ber 2Bar)t 21 )/ unb
@ott
fo
ftct)
361
ntcr)t
on
berlaffen,
baf* er fofctel
on Ott
erraffen roar,
fo baf er
nur
\x>oU
nm
buret)
ba
,
fubjectt
ju fe^n,
,
orau
oon
tungen
ftct;
3bee geme
fefyn
fein
btinbet
t
Jann.
untrer
erklrt
ftet}enb:
gttlichen SebenS
tt)m erfet) liefen mi." 3ener egner, ber in bem nttyer'fcfjenSua* IlSmu nur einen nebelhaften 2)uali3mu3" or ftd) f!et)t, foftte boct) nict)t felbft geiftig fo umnebelt fefyn, bafj ftct) ir)mbie gang gett>r)nlicl)e @inflcr)t
fc>etfcfyIofi,bapba3@erbftbemutfefyneinerqualttattt)en
fr)tg
fcr)en
Steigerung
roeIct)e
annimmt, unb
roe!ct)e
biefembarau ermuct)3,
aber offenbar,
fge (SaufaHt't
bung
roie
mag
immer ausfallen, unb alfo ift baS 2Bott @ntt)er' (fiepte Symbol, jc. @. 49) ju berfier)en QBie aber immer jene (5elbftbeftim= mung, als leijteS Moment in unb jur Selbfroffenbatung ausfallen mag (ob fr ober gegen ben ausgekrochenen ^Bitten otteS), bie (Selbft= Offenbarung als folct)e ift fubjecti t-olljogen unb ollenbet, auet) menn fle objeeti (in SSejtetjung auf jenen 333iCtert otteS) un* ollenbet, rocit negati ausgefallen ift." QB'te," fefy fyn no)
:
ein
anbereS SBort be
33orfcr)ute
er)rrotbigeu
greifen,
tiefcr)riftlict)en
3)enfer
auS feiner
Seit
fo
II <S.
131 angefhrt,
ben eift geifiig ju erfaffen unb nic^t b)fem noct) ben llenttict)ter als locfenblume aufgufaffen Vermgen; in ber groar ein SBurm f i et) retnbet, ber nie aber neben ir)m aud) ein 9? eftat tropfe blinft, ber nie Per* ftirbt
(Stanbe,
fle
,*
im
mrbe
auet/
f!egt.
Stopfe _
21
(SS
ift
jener
5Burm
bie
eilig?
ei
otteS,
unb
biefer
) Primum liberum arbitrium, quod homioi datum quoniam primum creatus est rectus, potuitnonpeccare, sed potuit et peccare." - De Civ. Dei XXII, 30 n. 3. Posset enim perseverare si vellet quod ut nollet,
est,
de libero descendit arbitrio; quod tunc ita liberum erat, ut bene velle posset etraale." De corrept. et grat. cap. 11 n. 32. Sic enim oportebat prius hominem fieri, ut et bene velle posset et male; nee gratis, si bene: nee impune, si male." Enchir. de tide, spe et car. c. 105.
Vermgen," fagt 2arr}einecf e a. a. ). @. 143, b}at 5lu= bem 20?enfct)en or bem ftalle feineSroegS abgefprocr)en; benn biefeS Vermgen, biefe 2flgllcr)t'eit ift nicr)t etfcr)teben om SBiflen" b. % t>om 28iUm, ber noc^) in ber efbftentfdjetbung fte^t.
2>iefeS
gufttnuS
imb
fubjectt ju fetyn befttmmt
fetnerlet etfe notljfgenb
362
22
).
war
t'n
fcon biefem
ficfy
emrieS,
SHMcn
toax ber
SGBittc
ftcb,
felbft
anheimgegeben 23 ).
22 ) Dederat adjutorium, sine quo in ea (sc. bona voluntate) non posset permaneresiv eilet; u( autem vellet, in ejus libero reliquit arbitrio. Posset ergo permanere si vellet: quia non deerat adjutorium per quo d posset, et sine quo non posset perseveranter bonum tenere quod vellet." De corrept. et grat. c. 11 n. 32; cf. de nat. et giat. c. 48. Namque ut reeiperet bonum, grati non egebat, quia nondumperdiderat: ut autem in eo permaneret, cgebat adjutor o gratiae, sine quo id omnino non posset." L. c. Sie ^ottytrenbigfett eineg folgen adjutorium, sine quo non liegt in ber 33cbingt;eU be ctecittu'cfyen eifieS, ivo=
i
natt)
biefem,
iuie
fein
grnbet.
Non
talis
e^n, fo aufl) pbjectfe fein utfefyn in Ott natura facta erat, ut sine divino adjusi
torio posset
iieri
permanere
vellet."
Li.
c.
Eo adjuvante
Omnia
dieimus,
De
lib.
arb. III,
16
n. 45.
debent, primo quidquid sunt, in quantum naturae sunt: deinde quidquid melius possunt esse si velint, quaecumque aeeeperunt ut velint; et quidquid oportet eas esse." L. c. cf. Enarr. in Ps. 142 n. 10. Totum quidquid sum, de misericordia tua est. Sed promerui te, invocando te? Utessem, quid feci, ut essem qui te invocarem, quid egi? Si enim egi aliquid ut essem, jam eram antequam essem. Porro si omnino nihil eram antequam essem, nihil te promerui ut essem. Fecisti ut essem, et nou tu fecisti ut bouus essem? Dcdisti mihi ut sim, et potuit mihi alius dare ut bonus sim? Si tu mihi dedisti ut sim, et. alius mihi dedit ut bonus sim; melior est ille qui mihi dedit ut bonus sim, quam ille qui mihi dedit ut sim. Porro quia te nemo melior, nemo te potentior, nemo te in misericordia largior a quo aeeepi ut essem, ab illo aeeepi ut bonus essem." Enarr. in Ps. 58 serm. 2 n 11. 23 ) Nee ipsum ergo Deus esse voluit sine sua gratia, quam reliquit in ejus libero arbitrio Tale quippe erat adjutorium, quod desereret cum vellet, et in quo per man er et si vellet; non quo fieret ut velDe corrept. et grat. c. 11 n. 31. Ut ergo let." perseverare vel non perseverare in ejus r elinq ucr e tur arbitrio, tales vires habebat ejus voluntas, quae sine ullo fuerat institula peccato, et nihil illi ex se ipso coneupiscen; ;
.
)a$
ift
363
mgen, unb
ftet)
erften 9J?enfcr)ett.
mit
biefer
jum
2Bar)l,
greifyeit
um
be
bitrcr)
im regten
greit)eit3gebraucl)
m bte
$n>
6ei;n3
iiber^ufe^en.
ftef)t toxi*
im
f^rfften 2Biberfprucr;e.
citirt
3uw be;
eine
(Salin
fefjr f)'uftg
Stenge
teilen au
bett (Schriften
teilen befagen,
in
ben
<Sct)riften
Sluguftin'S gefefen,
2)te
tt)o$u fte
angefhrt erben.
geftefyt
runber*
ju,
aud)
Stgger
tu*
bem
ftdjt
er fagt:
Wlan
un'rb ftnben,
on
QaMn
x)at,
r>erfc)ieben
backte.
nie fte
gelehrt
933
i 1 1
teuren fonnte. 2)enu ba er bem erften 9ftenfct)en fcor bem galle greir)eit be
auet)
unb
e
i dt)
u6 b
t e,
fo
felhft
Das
ift
ber galt.
QiaMn
unb
fagt,
fdjreibt,
beben,
ott
f)er
3U,
fo befd)toffen,
resistebat,
facilitati
5lbam fety gefallen, ro eil ott eS bor* beftimmt unb angeorbnet fyabe 25 )*
tialiter
vivendi
ut digne tantae bonitati et tantae bene perseverandi committereturarbitrium: Deo quidem praesciente quid esset facturus injuste, praesciente tarnen, nonadhoecogente: sed simul sciente quid de illo ipse faceret juste." L. c. cap. 12 n. 37. bitter a. a. ). 6. 436 fdjeint mit Qlugufiinug bartn nidjt etnetfianben ju fetyn, bafi
tiefem tiefet Qlct ber Aneignung atSeinfo geringe! erfetjeint, baf er i^n faft nur fraglict? (?) ^ittftellt itnb jebe ^Infttengung ober Arbeit
baon
fer
5t(tein je leichter
bem
5lct ber
Aneignung
'war,
,
5B o l wenn
le
beffelben abging
Aneignung bto on bem um fo me^r ift Ott Oon alter @d?ulb frei, unb um fo me^r trifft biefen allein bte
fo
bafj bie
djulb unb
si
bie ganje tt)utb. Sed quia noluit permanere, pro fecto ejus eulpaest, cujus meritum fuisset,
perraanere voluisset." L. c. cap, 11 n. 32. 24 ) Ol. a. O. 3Sotrebe . V. 25 ) Quum ergo in sua corruptione pereunt, nihil aliud quam poenas luunt ejus calamitatis in quam ipsius prae-
2)efjl)al6 feabe tfym
(i
364
ott
bte
nabe
es tin a Ion e lapsusest Adam, ac posteros suos praeAnnon itaque injustus, qui creaturis cipites secum traxit. suis tarn crudeliter illudit? Fateor sane in hanc qua nunc illiga sunt, conditionis miseriam, Dei voluntate decidisse universos filios Adam." L. c. III, 23 n. 4. Disert
hoc extare negant, de er et um fuisse a Deo sua defectione periret Adam. Quasi vero idem ille Deus, quem Scriptlira praedicat facere quaecumque
tis verbis
ut
vult,
ris.
ambiguo
fine condiderit
Liberi arbitrii fuisse dieunt ut fortunam ipse sibi fingeret: De um vero nihil destinasse nisi ut pro merito eum traetaret. Tarn frigid um
commentum
si reeipitur, ubi erit illa Dei omnipotentia, qua seeundum arcanum consilium, quod aliunde non pendet, omnia moderatur'?... Nee absurdum videri debet quod dico, Deum non modo primi hominis casum, et in eo posterorum ruitiam praevidisse: sed arbitrio quoque suo dispensasse." L. C; num. 7. Quamquam nee ipsum quidem per se probabile est, sola Dei permissione, nulla Ordination e hominem sibi accersisse interitum Lapsus est enim primus homo, quia Dominus itaexpedire censuerat; cur censuerit, nos latet. Certum tarnen est non aliter censuisse, nisi quia videbat nominis sui gloriam inde merito illustrari. Ubi mentionem gloriae Dei audis, illic justitiam cogita. Justum enim esse oportet quod laudem meretur. Cadit igitur homo, Dei Providentia sie ordinante." L. c. num. 8. Senn er nun jum Ie|= tcren a|e 6eife|t: sed suo vitio cadit;" roenn er I, 15 n. 8 fagt: Nonnisi propria voluntate cecidit:" fo r)ngt
biefe 33er)auptung
5lrt
jufammen,
auf
bafj er
annimmt:
fcfyen bte
(&(itt belften*
Excusabilis tarnen non est, qui tantum aeeepit ut sibi sponte accerseret interitum" I, 15 n. 8. Gittern rote foft ben 2J?enfct)en eine @ct)u(b treffen, roeif er fict) bemSSfen Eingegeben r)at, ba ott ba6 jum Q3orau fo gerooftt unb befltmmt unb angeorbnet r)at Dei ordinatione hominem sibi accersisse interitum nict)t aber jum unb ott u)m nur baju @uten, bte Wlatyt gegeben t)at? 2)er Genfer/, fagt Slugujitnu, t|at
@tt)ulb 6egrnbet ju tyaben:
ja als
unb
r>on einer
@nbc,
Uebertretung be
gttlichen
ebote,
sie
cet.
homo
Cum
ergo peccat, quod debet facit. Quod De b. arb. III, 16 n. 46. Sed si labo-
unb rtxmtm
(St
365
liege
btefed getarnt
$abe,
(einem 9?atfjfd)luffe
riosum est omnia mandare memoriae, hoc brevissimum tenc. Quaecumque ista caussa est voluntatis, sinonei potest
resisti, sine peccat o ei ceditur." L. c. cap. 18 n. 50. Si libero, et ad faciendum et ad non faciendum motu animi carenty peccatum earum (sc. anima.
rura)
tenere non
ossumus." De
duab. anim.
c.
12
n. 17.
Nee
pravum liberac voluntatis assensum, cum inclinamur ad ea quae justitia vetaf, et uude liberum est abstinere." De gen. ad litt. b. imperf. c. 1 n. 3. Utrique igitur Manichaeo resistimus, dicentes a bono et justo Deo non sie hominem factum esse,
esse peccatum nisi
ut ei esset necesse peccare." Op. imperf. contra Jul. V, 54 (Sine furchtbare SlaOpgemie i ba3 <Bpid, rcelcr/e3 Galcf. 35. 40. Oin ott mit bem 3D?enfcr)cn fpielen lftt inbein Ott bemfelben rootyl
,
nadj feinem
ten t)abe,
treibe
,
'ufjern (g
offenbarten)
,
^Bitten biefe
SBiften
naefy
feinem innern
geheimen
roelc^e
bagegen ju ^anbeut
aber
@cr)ulb gereichen
fenb,
reeil er, ben geoffenbarten gttlichen Siflen roif* fofl, mit eigener Suft bie Verbotene f)at oflbrtngt. Unde autem edocemur, nisi ex ejus verbo? Proinde in rebus agendis ea
est nobis perspicienda Dei voluntas Id requirit unum Deus a nobis, rat.
decla-
quod praeeipit. Siquid adversus praeeeptum designamus, non obedientia est, sed contumacia et transgressio. At nisi vellet, non faceremus. Fateor. Sed an faeimus mala in hunc finem, ut ei obsequium praestemus? At nobis ea nequaquam maudat quin potius irruimus, non quid ille velit cogitantes, sed libidinis nostrae intemperie sie furentes, ut contra ipsum destinato consilio nitamur. Atquc hac ratione, male agendo, justae
: .
ejus ordinationi servimus. Ego plus concedo: fures et homieidas, et alios maleficos, divinae esse providentiae instrumenta, quibus Dominus ipse ad exequenda quae apud se constituit judicia utitur. Atqui eorum maus ullam inde excusationem deberi nego. Quominus se purgenr, propria conscientia redarguunlur." L. c. I, 17 n. 5; cf. II, 4. Qud autem nihil efficiant homines nisi arcano Dei nutu, nee quiequam deliberando agitent nisi quod ipse jam apud se decreverit, et arcana sua directione constituat, innumeris et claris testimoniis probatur." I, 18 n. 1. Pro mentis nostrae imbecillitate, quomodo idem diverso modo nolitfieri et velit non capimus." Imo ubi non capimus quomodo fieri velit Deus quod facere vetat, veniat nobis in memoriam nostra imbecillitas, et simul reputemus, lucem quam inhabitat, non frustra vocari inaccessam, quia caligine obdueta est." L. c.num.3. ftrroa^r, ein fd)auber|after begriff ott Ott!
.
. .
.
verborgen 26 ).
26
ndert,
3. 93. I,
366
fr
^iettacfy
tr>ar
%aU
ftcf;
) >ier
fei?
bemerft,
bafj
(Saltn
manchmal
in einer SBeife
aU
fct}riebe er
bem
etfien 2Dcenfcr)en
eine BiflenSfreir)eit
ju,
fo
15 in 8: Anirnam hominis Dcus raente instruxit, qua bonum a malo, justum ab injusto discerneret: ac quid se~ quendum vel fugiendum sit, praeeuntc rationis luce videret. Huic adjunxit voluntatem, penes quam est elecintegritate libero arbitrio pollebat vellet, adipisci posset aeternam vitam. Poluit igitur Adam stare si vellet, quando nou nisi propria voluntate cecidit. Libera tarnen fuit
tio.
. .
lu
hac
liorao,
quo
si
allein
er
tritt
menfcfjlicr/e
Statur an
flct;
ro'rc,
gttlichen
Sortyerbefiimmung
abfielt.
non
nun
i,t
h o m i 11
s na
u r a." 9la)
biefer
93or6emerfung
fielje
Sed quia in utramque partem flexibilis erat ejus voluntas nee data erat ad perseverandum constantia, ideo tarn facile prolapsus est. ... Cur autem perseverantiae v i rtute eum non sus tin uerit, inejus consilio latet:
bie
nostrum vero est ad sobrietatem sapere. Acceperat quidem posse si vellet, sed non habuit velle quo posset: quia hoc velle secuta esset perseverantia." SDtit legerem @ae tyataloin 93e^ug genommen auf Augustin. de corrept. et grat. c. 11, reo e aber num. 32 im 33oraui?ger)enben tyetjjt: De de rat homini Deus.. adjutorium, sine quo in ea (sc. bona voluntate) non posset permanere si vellet; ut autem vellet, in
ejus libero reliquit arbitrio.
si
vellet: quia non deerat adjutorium per quod posset, et sine quo non posset perseveranter bonum tenere quod vellet." ier fagt alfo ^tuguftinul gerabe ba3 egentr;e on bem, rcaS (S I in
lehret.
ott
b,at
bem
Sfenfctjen bte
enthalten,
ten
;
fonbern
roat
ftcf;
fyat fle
nabe ber 93e(;arrlic^feit nict)t oor )m gegeben ; nur r)atte biefer felbji ju rooU
unb
fr baS
<5elbflrooflen
erlangt,
felbft
anheimgegeben
bero reliquit arbitrio. ott," fagt untrer @b* unb augenoin 9corbiicf/ter je. <S. 158, oermag Qtlle burdj ficr; meninitftct/ in 2Btb erfreuet) ju treten, unb I)ler;er gehrt ntef/t
ut autem
,
rote
vellet,
in ejus li-
bie
ba oon ftcb, floffen, fonbern auef;, baf er nidpt et f efec, roaS Kreatur naefc, ber 3bee otte (beten SRealtftrung fle tft) ju feenb,at." 3ur ftreityett," bemerft rr eS 33orrebe je. @.46, Jonnte ott bie@eiftcr fRaffen, aber nid?tfcr/on felber freit; anbelnb in i^rem S^un, roeit biefj nicr)t ofyne eine oor(;aget;enbe Sftttyigung, im
bloS:
frete
SBiberfprucf; mit
biefer greu)eit,
gefdjetyen
fonnte.
@ie muten
alfo
etit>a
367
ss-
woge*
al
er' nnrflt'd)
Stug bung biefer ^rei^eit ftd) fclber geben." Seilet unten bann Qluguftinug, mag Saltn in ber angefgten @tette in Et accepefeinen $ert aufgenommen t) at / in folgenbet Seife
fagt
:
rat
posse
fe^t
r
((kloin
sed non habuit velle quod quo) possct; nam si habuisset, persesi vellet,
^tugujtin'g ebanfe
ve
a s s e t."
nnen,
Tonnen,
aber bag
S ollen
ifi
lief
it;m 6ev;
in ber bafj er nur motten burfte, unb bog, mos er fonnte mar Sattelt unb bleibenbc emelnfctiaft mit ott ff$ gu erhalten Strfllct;feit. Qtber nict>t in gleicher Seife, |ie tag Tonnen, gab itjm
I* @ott bo Sotten: ben SS ien f/at Qtx tt)m gegeben, aber bog len mar acf;e beg Sitteng, f)ing oon biefem ab, unb fonnte biefem nicr/t
So
gegeben roevben,
ot;ne
ju erntet;
ten.
ben,
ijtj
mie bag knnen, gegeben roor^ ber Qlbfatt nie eintreten tonnen, roie er bod? eingetreten
jttmmung beg Sitteng t)etorget)enbeg ober freieg. 2)ai eg ober ein freies mar, bereeift ber Qtbfatt felbfi. $arum fefct Qtuguflinug bei:
Posset enim perseverare si vellet; quod ut nollet, de libero descendit arbitrio; quod tunc ita liberum erat, ut bene velle posset et male." (Solo in hingegen nimmt feinerfeitg jur (Stfl* rung bei gatteg an, ott t)abe bem 3ftenfct;en bie virtus perseverantiae otentt)alten
;
ifyn
bera|}$tuguftin'g:
Ac-
ceperat posse si vellet" gerabeju unroat)r; benn ba tann oon fei* nem nnen bie Diebe feim, mo bie Jtraft baju ntdjt gegeben ifi. 2)er folgenbe <Sa, in meinem er bag Qlugufitntfcf/e SWaticum quod, meldjeg Dbject ifi (sed non habuit velle quod posset) in einen $lblaticug medii umconftruirte sed non habuit velle quo posset, unb baburd? bem Sitten felbfl bie STCaty, bog 33erbteiben im @u=
:
ten gu motten
ltct)en,
leugnete, ifi nur mteber ein echter rguf? feinet flauer* Sie ac Sittengfreit;eit ernicfjtenben ^rbeflinationgt^eotte. bebeutenb brigeng bie 2)ifferenj ifi, roeldje in biefen ebanten t;inein,
fommt,
fagt,
je
nacfybem
man
mit ^ugufttnug
quod
quo
beg
bem 2inbem bem inne natf; aboergteict?t. Qtuguflinug fagt: Nam si habuisset (velle quod posset), perseverasset:" b. t). bjo'tte et ebenfo gemottt, mie gefonnt, fo mre er im 3"ftanbe bet Motten bung oerblieben, unb tj'tte flctj fr immer barin befefiiget. 2)flg ijl ein
erl;ettet noct),
ottfommen ric^tigeg ^pot^etifcf;eg Urzeit, roorin flc^ 33or 3)a* betfai unb 3^cacbfa| ju einonbet etfotten roie runb unb Sotge. gegen ifi (Sotoin'g <Sct;Iufgebflnte:. Quia hoc velle (quo poslogtfct/
fctjIec^terbingS fotfc^J
benn
gebraucht
fyat,
368
er fiel,
~
nur
ftet)
unb barum, ba
gretrjetfftel 27 ).
auet)
9iun,
entgegnet
vellet,"
aBer,
auet) gugegefcen,
fo
ift
au einem blopen velle quo posset feine Folgerung auf bie (Sr* refcfyung beg egenflanbeS ju gieen, fonbern eS mufj baS oflen guor felbfl ein tvixtlifyc ober rtjatfdjtidjeS roerben. Sftoct; fety "biet einer Unterfct)eibung gebaut, reelle 9Iugufifnu jrcifdjien adjutorium unb adjutorium mact)t. (Sr fagt de corrept. et grat. c. 12 n. 34: Aliud est adjutorium sine quo aliquid nonfit, et aliud est adjutorium quo aliquid fit." ^ie^u mact)t 2Bigg er a. a. . I $r). <. 322 bie s#eufjerung 3ene adjutorium quo aliquid fit erhielt aber Qtbam nict)t, bamit ott bie rfie feiner nabe unb feiner atfm'cfyttgen @te an ben whlten geigen fonnte." 2)a r)etf}t aber mit anbern orten auet): bamit ber
:
fta
eintrete.
(So
bebarf
roor;l feines
fcefonbern SSeroeife
met)r,
bafj
unb eift 5Iugufitn'3 ift. QlfterbingS na^m Qlugujiinug ba adjutorium quo aliquid fit im erjien SD?enfct)en nicfyt an, roeil er in bemfelben bie reir)eit unb ben
eine fotdje
Deutung
2Bertr)
r)atte
ber
ftreitfj'tigfeit
Begriff.
3n
jenem
ber
SelbfientfdjeibungSacte
bie subjeettttt
oranjufrefjen,
freiperfnlidje SBiCCej
benn
gu
biefem
mact)en.
fam
pi,
ba3 perseverare
nict)t
ju
rooften
ro
unb
fict)
eigen
@S
fonnte it)m
eigen
gemalt
erben;
aber bamit
er eS fiel) eigen mact;e, |W;t er auet) nicfc)t ifotirt, fonbern iuirb on einem, )m ebenfo fict)er gu jener Aneignung ertjelfenben , aU feine ganje cofle grei^eit unbeeintrchtigt laffenben adjutorium unterftfct, on einem adjutorium per posset, et sine quo
quod
n on posset perseveranter bonum tenere quod vellet." L. c. cap. 11 n. 32. 5Iugufifnu8 ermeibet alfo in ber 33efiimmung be8
93er$ltniffeS be Urmenftfjen gtcflict)
bie eine
befelest adjutorium perseverautiae, nonquofieretut perseveraret , sed sioe quo per liberum arbitrium perseverare non posset." L. c. cap. 12 n. 34. 27 Per liberum arbitrium Deum deseruit." De ) corrept. et grat. c. 10 n. 28. Et terrente nullo, et insuper contra Dei terrentis imperium libero usus arbitrio, non stetit in tanta felicitate, in tanta non peccandi facilitate." Ib. c. 12 n. 35. Libero arbitrio male utens homoet se perdidit et ipsum.," Enchir. c. 30 Liberum arbitrium accepit anima, usa est libero arbitrio, v o 1 u i t lapsa est, ejeeta de beatitudine, implicata miseriis."
unb
fagt
barum:
Datum
quemadmodum
peccatis se est rec-
Disput.
II.
contra Fortun.
n. 25.
Deumcontumaciinobedienc. 19.
tia deserit,
per
involvit."
Qui factus
ftd)
369
aber bod) bie ftrage auf, ob benn ott bcr d)ttpfer bem 9J?en*
btefe greifyett
I;at
unb ob, ba @r ttoraugge* $um 23fen gebrauten, e nid)t beffer geroefen rore , fte ifun m'cfyt $u geben, unb ob @r je&t, ba @r fte bocb. gegeben fyat unb ber Satt eingetreten ift, unb roir nod) immer burcr) fte falten , nicfyt felbft an unferer 6cr)ulo einen 2lntl)eil 28 3)ie Antwort barauf lautet: 9iein. )r)ne ben freien fyat ).
fcr)en
geben muffen
roufjt l)at,
berfelbe fnne
unb roerbe
fte
29
),
unb ba
Op. imperf.
contra Jul. VI, 15; cf. 13. 14. 8. A liberiarbitriimalo series hujus calamitatis exorta est." De Civ. DeiXIII, 14; cf. 13; XIV, 15 etc. 2)arum, toeil ba8 StxbUiUn im uten nur om SBitten abging, unb e3 biefem au; Wegen be divinum adjutorium ganj letdjt n>ar, trifft mit 0Jed)t bie <d)ulb ben 3Wenfd)en, wogegen biefer, toenn itjm ba adjutorium sine quo non gefehlt
usu
l)tte,
)ulb gefallen
.
irre:
permanere voluisset.
jutorium
vel angelo vel homini, cum primum facti sunt, defuisset; quoniam non talis natura facta erat, ut sine divino adjutorio posset manere si vellet, non utique sua culpa cecidissent: adjutorium quippe defuisset, sine quo manere non possent." De corrept. et grat. Clin. 32. (3 Ift baf>er bie SW$e Galin'g, bialeftifa) bie @d)nlb on ott treg unb auf ben SWenfdjen f)inberu6ringen, eine Vergebliche. <at ott
bem
fo ift r fc^on @)ulb an bem 5lugujiinug fagt, non talis natura facta erat, ut sine divino adjutorio posset manere si vellet;" nrie nun erft, trenn r u)n gar f}on jum ^oraug jum Satte
roenbige
vorenthalten,
ttne
Satte beffelben,
toetl biefer,
beflimmt $atte,
trifft
offenbar
28
25a unb poflti barauf ^inttrfte, baf? er fiel?! unb not^hmtbig bie @4 u lb unb bie ganje @a)ulb ott,
unb ott
J
attein.
, utrm ipsum liberum arbitrium , quo peccandi facultatem habere convineimur, oportuerit nobis dari ab eo qui nos fecit. Videmur enim non fuisse peccaturi, si isto careremus: et metuendum est, ne hoc modo Deus etiam malefactorum nostrorum auetor existimetur." De lib. arb. I, 16 n. 35. 29 ) 6 ift n'mlid) ber creatrlicl)e eift in feiner 3b ee ju faffen, Qllg fold)e unb al3 realifirter gttlicher ebanle ift er objeetto gut. Sr
Sed quaero
bie JDarlebung
feiner gttlichen
Sbee
iji
er in feinen ioefentlidjen
Tlo*
Sntelligenj: um
fein
objecttoeS
unb in biefem feine 33eftimmung, als ubjeci felbft gut ju jufen, ju erlernten; 5ille; um in feiner fubjeetioen @ntn?icllung
ott erwge
aud) nur
870
ba
rot'll,
feine Sdjb>fung6jroecfe8
fo l)at
@r tym
jum uten gegeben, unb baf @r tl)m benfelben nur jum @uten gegeben fyat, votrb barau offenbar, bajj (Sr ben 9ftifj brauch jum SBfen ftraft. 2)enn wie fnnte @r *## $ug unb Sltfyt ben
ebraucr) ber
dx tym
Ija'tte
jum 23fen atd 9Kif brauch beftrafen , roenn biefelbe ebenforoobl jum 35fen als jum uten gegeben 30 ? 3)o @r fte alfo nur jum uteri gegeben Ijat , fo fllt )
gret'ljeit
burct)
fubjectio
fein
fetyn,
dl
unb
n'mlict) gut.
93ejug auf
eigene^
fein
eigenes
rfennen
bemerft
unb auf
eigenes
3fi bie
<S.
Sbee,"
@e ott ben enblid?en eift fo gebaut unb fo gerooltt, bafj er burd; ^eiligfeit unb crect/ttgfeit in lebenbige emeinfdjaft mit ott fomme, in bie er urfprnglict) objcctio burct) nabe fct)on aufgenommen mrbe; fo entfpridjt ber enblid^e eijt ber gttlichen Sbee oon ir)m felber nur bann, roenn er fiel) nun felb ft auet; als baS begreif t, als roaS er oon ott gebaetjt ijt, unb als baS will, als waS er on ott gewollt ift. 3ft er nur oon Ott gebaut unb gewollt, unb beult unb will er fld; nict/t felber wieber als baS oon ott ebact)te unb ewollte; fo ijt er ber intelligenj = unb freiljeitlofen Statur gleict), bie unter fym fielet, r ift bann nur ber pafjloe Xr'ger beS oon ott ib)m Verliehenen. aS aber, iwn bem ber eijt nur ber paffle Xt'ger ijt, baS ijt ir)m felbjt nur 'ufjetlict), nid)t innerticr). 5BaS aber bem eifi nur 'uperlicr) ijt unb anfngt, baS ift ntdjt fein, baS ijt et nid; t fetbff, baS genickt er nid;t, ba Von l;at er fein efl/l unb baS Wirb nic^t egenftanb feineS SebenS unb feiner ftteubc. )er eift bewcifl fiel; als eijt nur burct; bie Kraft unb bie Xr)'tigfeit ber ir)m einwotynenben geiftigen $otenjen , burct; bie er flct) ju erfennen l;at, wie lr)n ott ernannt, unb ju wollen, wie it)n Ott gewollt. 2)efjWegen liegt in ber ftreitjeit etWaS <Scr,:pferifct)eS ober
>ogm. 111. 33b.
taubenmaier
277,
gttlicher
t)at
Oielmetjr
SRad;fd;pferifd;eS.''
Soll
batjer
ber
eift,
bemerft
biefer
etet)rte Weiter,
fer
feiner gttlichen
3bee entfpredjen,
l;at
unb
liegt eS in bie-
gttlichen Sbee,
fdjaft
et
ffd;
fomit in ber
heilig*
felbjt
feit
unb @erect)tigfeit,
mit ber
er befletbet iji,
nunmetjr
burd; feine ftreifyeit b. $ burct) bieSfjat feine eigenen freien 5BillenS ju fe^en, unb burd) tiefe ctbftf cfcung Oermittetft beS freien SillenS in feiner Sbee felbjl ju olljier) en." 30 homo aliquod bonum est, et non ) Si enim posset nisi cum vellet recte facere, debuit ha-
bere liberum voluntatein, sine qua recte facere non posset. Non enim quia per illam etiam peccatur, ad
aucf) fl)r Sttifbraud)
nicr)t fco
871
jum SBfen
roeil
ntc^t
n einen Sttten
(b.
ift,
I).
ift
Sfyin gewollt),
er
m tb er
einen SBiUen
unb
in 3fjtn,
ligfeit
bem
reinen,
nriberfprud)lofen @ei)n,
ift
nnb
@ered)tigFeir,
noc^> ju
ftnben 31 ).
9J?an fnnte
mm
freilief)
meinen,
ott
fytte,
Deum dedisse credendum est. Satis ergo caussae cur dari debuerit, quoniam sine illa homo recte non potest vivere. Ad hoc autem datam vel hinc intelligi potest, quia si quis ea usus fuerit ad peccandum, divinitus in eum
hoc eam
est,
vindicatur.
Quod injuste fieret, si non solum ut recte viveretur, sed etiam ut peccaretur, libera esset voluntasdata. Quomodo enim juste vindicaretur in eum, qui ad hanc rem usus esset voluntate, ad quam rem data estV Nunc vero Deus cum peccantem punit, quid videtur tibi aliud dicere nisi, Cur non ad eam rem usus es libera voluntate, ad quam tibi eam dedi, hoc est, ad recte faciendum?" De b. arb. II, 1 n. 3. Cum ergo oporteat non necessitate, sed voluntate bonum esse; oportebat, ut Deus animae daret liberum arbitrium." Disput. I contra Fortun. n. 15. Melior autem homo est qui voluntate, quam qui necessitate bonus est.
fuit."
83 quaest. qu.
tf$
2.
3n
Ben
bet ^Beurteilung
be
fo
djrtftlicl)eit
Se^rbegriffe
baf?
Dr. Straujj
33fe fld)
. 53
unttiffenb,
um eutroeber
2Bar,"
fagt
er,
fr baS
ute ober fr ba
^bainS anerfdjaffenc Sittenftei^eit ba Sermogen , ftdj enthebet fr iaS xe ober fr ba 33fe <m be* ftimmen, fo roar on btefem begriffe aus bie 93eflnmung jum 23fen fein SMtfj braud) btefeS SSermogen oa eben biefe SWogltcfyfett in ftd) oielme^r ttar bie QBa^I bei 33fen fo gut als bie be uten eine fdjlof? 3)ie anerfcfyaff ene SSMenfreiljeit Setfytigung biefeS QSermgenS." befielt barin, bafj er ftdji bureb, ftd) beftimme fr ba ute, unb ttenn e3 i(;m babei mglich ift, ftatt fr ba ute ftd) aud) gegenteilig ju entfcfjeibeit, fo liegt ba egentb, eil ntd^t als ein Ober in ber aner fdjaffenen 23efhmmung. (Eint foldje ^orfieung," fagt Diarty eineef e Ottomar jci . 146, ^ebt un8 rein alte Sbee on ott auf." 3I ) Unter ben ini^bjig fielen (Stellen, tvdfyi fldj hierber in ben Stiften 5luguftin'S futben, ftefje fier nur bie einige: Quisquis omnium quae sunt auetor est et ad cujus bonitatem id tantum pertinet ut sit omne quod est, non esse ad eum pertinere nullo pacto potest. Omne autem quod deficit, ab eo quod est esse deficit, et tendit in non esse. Esse autem et At ille in nullo deficere bonum est, et malum est deficere. ad quem non esse non pertinet, non est caussa deficiendi
ju Befummelt.
,
id est,
ba
Ghr
372
bie
fte
geben follen
hierauf Bat
int
obne bie Sftgticbfeit jum 33 fen 32 ). SWein man im ^inblicfe auf bie SBoflfommenfoeft otteg fdjon
baf,
tt)ie
Slllgemeinen ju antworten,
ba ott
bie greibeit
j$u
gege*
nicbt nicbt
geben, fo aucb
war, als
fte wirflicr)
gegeben wor*
ben ift, ba fte ort 3bm gegeben warb 33 ). Sftan blt'cfe auf ben menfdjlicben Setb , unb man gewahrt an bemfelben mancbeg @ut, welches ber
befjfialb
-JRenfcr)
man
aber
l)tte
nid)t
wirb fagen
ba
il)m
baffelbe nidjt
caussa
est.
est:
et prop-
terea ipse summura bonum est. Quocirca mali auctor non est, qui omnium quae sunt auctor est; quia in quantum sunt, in tantum bona sunt." 83 quaest. qu. 21. Ott, fagt fdjon PI at o de Rep. II. p. 379 b dr felbft tj?ut d, ift rcefentlidj gut. niO)tg 33fe3 , unb tft autt) nidjt Urfactje on irgenb etroal SBfem. r unb bal ute batf man auf feine anbete ift nur Urfadje fcom uten,
Urfacfye gurcffljren,
rueittge
fcorn
93fen aber
mup man
llrfact)en
auffuct)en,
anber*
(.tev
Twv
ovdsvcc aXXov ahlccTeov," tauten bie (ct)luf)tt>orte bei xwv de y.axu)V li.lt axxa tl Ci]thv %a trefflichen Spanne! aXtta, alt ov top #foV." Cf. Theaet. p. 176. a. c. 2ie roeit fielen hierin bie teformatoren bei XVI. 3at)r^unbert6 on bem <ei* ben $lato abl 32 ) Sed nonne tibi videtur, quaeso te, si ad recte fa,
ayaSwv
ciendum data
est,
qud
posse converti?
ad bene vivendum: tiam suam male vivereV Sic nemo posset per voluntatem peccare, si voluntas data esset ad recte faciendum." De b. arb. II, 2 n. 4. 33 opor) Si vero certum est, quod ipse illam dederit, tet fateamur, quoquo modo data est, neque non dari, neque aliter dari eam debuisse quam data est. Ule enim dedit, cujus factum recte reprehendi nullo pacto potest." De lib. arb. II, 2 n. 4. 2)iefer QlrgumentationS*
roeife
sicut ipsa justitia quae data est homini numquid enira potest quispiam per justi-
bebient
j.
fict)
in
'r)nlicfc.en
fllen
II.
auct)
ber grofje
eibni
fel;r
124; causa Dei asserta etc. .39; de conformit. fidei cum ratione . 35, an tteld? legerem Orte er fagt: Nihil enim a Deo proficisci potest, nisi quod Itabonitati, justitiae, ac sanctitati ad amussim congruat. que ab eventu ipso (sive a posteriori) colligere quimus. .. In Deo certe valet haec consecutio fecit, ergo
gerne,
39.
Theodic.
I.
10;
bene
fecit."
gegeben Serben folten,
373
ftcr)
ba e an
gut
t'ft
unb
nottyroenbig fr
ba anje,
Flagt bat;er,
ttm'l er
mre.
Sttan
att,
9J?ibraucr)
ftefyt,
ntct)t
@ott
ba ut gegeben
mad)t.
34
SfJiifjbraucr)
Sletynlicf) erfytt
).
Siucf;
er
ein
33.
ut unb
ba$
fein fleine
ut,
ein nod)
t>iel
beffere
ut,
af
leibliche
Stuge,
weil ein
ut,
oljne
roeldje
man
-,
nid)t gut
unb
unb fyanbeln fann, unb roe(cr)e3 bal)er fcon ott gegeben roorben ein @ut, roeId)e6 im SBergteidje ift unb l)at gegeben werben muffen
mit ben
aber,
fycfyften
ift,
wenn
ftcr)
Sften*
fd)en ju
orjii glichen
2Bie bie
34 ) Si ergo in corporis bonis invenimus aliqua quibus non recte uti homo possit, nee tarnen propterea dieimus, non ea dari debuisse, quoniam esse confitemur bona; quid mirum si et in animo sunt quaedam bona, quibus etiam non recte uti possimus, sed quia bona sunt, non potuerunt dari nisi ab illo, a quo sunt omnia bona? Vides enim quantum boni desit corpori cui desunt manus, et tarnen manibus male utitur, qui eis operatur vel saeva vel turpia. Sine pedibus aliquem si adspiceres, fatereris deesse integritati corporis plurimum bonum: et tarnen eum qui ad nocendum cuipiam vel seipsum dehonestandum pedibus uteretur, male uti pedibus non negares. Oculis hanc lucem videmus, formasque internoseimus corporum; idque et speciosissimum est in nostro corpore, unde in fastigio quodam dignitatis haeemembra locata sunt; et ad salutemtuendam, multaque alia vitae commoda refert usus oculorum: oculis tarnen plerique pleraque agunt turpiter et eos militare cogunt libidini. Et vides quantum bonum desit in facie, si oculi desint: cum autem adsunt, quis hos dedit nisi bo,
norum omnium
largitor Deus ? Quemadmodum ergo ista probas in corpore, et non intuens eos qui male his utuntur, laudas illum qui haec dedit bona: sieliberam voluntatem sine qua nemo potest recte vivere, oportet et bonum, et divinitus datum, et potius eos damnandos qui hoc
bono male utuntur: quam eum qui dederit dare non debuisse fatearis." De lib. arb. II, 18 n. 48.
35 quaeso, quid tibi melius ) Et certe nunc responde, esse videatur in nobis, sine quo recte vivi polest., an sine quo recte vivi non potest. Cum ergo in corpore oculum concedas esse aliquod bonum, quo amisso tarnen ad
(Sangauf,
!j,
25
Sntetltgenj fr ba iDenfen
teUigens
in
374
fo
ift
unb (Srfennen,
fr
ba$ ,!panbeln
au ber
I)t)eren
33e$ier)ung
treten.
3G
),
Dljne
gibt e6 fein
SBoUen
unb barum
ben
9fiicf)t
3.
roa
3u il)m in 23ejief)ung
tritt:
,
fo
23.
unb
bte
Verriegelungen
Sa*
tanj
er
ftcr)
wie
er ftd) entfctjeibet,
ift
rooju
37
).
Sltfeiu
gerabe ba
e rm'eber, rooon
mau
fjtte
meint, ob
3SJ?en-
gegenteilige (ntfcf;eibung
tterfyinbern fotten.
Slitf roeIcr)en
runb i)in nun aber fyatk @ott @r I)atte barau fr Sict) nichts ju
be^alb,
roeil (Sr
frchten,
roeicf)t
on einem
crea*
um
bem
ab, roa
recte
voluntas libera
tibi
videbitur nulluni bonum, sine qua recte nemo vivit?" L. c. num. 49. Satis mihi manifestum est, inter bona, et ea quidem non minima, numerandam esse liberam voluntatem, ex quo etiam fateri cogimur eam divinitus datam
esse, darique oportuisse." L. c. III, 1. Abundantia et magnitudo bonitatis Dei non solum magna, sed etiam media et minima bona esse praestitit." L. c. II, 19 n. 50. Vo-
medium bonum
est,
cum
inhaeret
incommutabili bono, impctrat prima et magna hominis bona, cum ipsasit medium quoddam bonum." L. c. num. 52. 53.
36 quod nisi ) Qui enim vult, profecto aliquid vult aut extrinsecus per sensum corporis admoneatur. aut occultis modis in m entern veniat, velle non potest." De b. arb. III, 25 n, 75. Si enim nullo viso tangeretur, non eligeret facere quod fecit nam si non ei aliquid venisset in meutern, nullo modo intentionem convertisset in nefas." Ibid.
:
:
37
)
allicitad
faciendum qnod-
libet,
substantia ex utroque sumat quod voluerit et ex merito sumendi vel miseria vel bealitas subsequatur. Velut in paradiso visum ex superioribus, praeeeptum Dei; visum ex inferioribus, suggeslio serpenlis. Nam neque quid sibi praeeiperetur
@r nnU
t'dj
375
baju
I)atfc (r Sict)
Um
bn6 S3fe
ntd)t jujulaffen,
nur baburd)
fceftinunt fefycn
fnnen imb
muffen,
bajj fd)on
(Seinem SBefcn,
unb ercd)tigfeit
33armr)erjigfeit
ift
tc unb
im Stberfpruc^e
ftanb
3u^ff" n 9 ber
baf
factum:
alfo
unb
ftefyt
fie
auet)
triebt
im 2iberfprucfje
beitragen muffte,
ju machen.
baju
QMfommenfyeit
offenbar
@r
on oielen Kreaturen
ein
eine
@r)re enf*
3t)m
unb
biefeu
tnefen
(Kreaturen
Sdjaben
jugeljt?
Slltein,
angenommen,
fo'entgefyt
on Seite jener (Kreaturen nur eine@r)re, melcf)e eine au6 Siebe unb 2)anf barfeit ftammenbe, freigewollte ift', unftet'rotflt'g muffen
felbft
auet;
noer) fie,
bieSBofen,
ift
gen:
fo attmaitenb
Sein
38
IBftle,
erect/tigfeit.
Sttiein
Seine @t)re
ift
nicr)t
Sein Scfytofung^mecf
),
b.
f).
dr
f)at nief)t
gefcr)affen,
bamtt
a Domino, neque quid a serpente suggereretur, fuit in hominis potestate." L. c. num. 74. 38 ) d. alt) in ift pierin fo redt gegangen, bafj er fogar annimmt, ott r)abe beim erften 2enfd;en e3 ftifjon baraufabgefepen, bap berfelbe falle, um avt bem ftatk beffelben Stoff fr Seine @pte ju gewinnen: Nulla vero imposita fuit Deo necessitas quin mediam illi voluntatem daret, atque etiam caducam,
ut ex
L. c.
er
illi
I,
15
eibnt|j an
(Salin,
:
als
Causa Dei adserta etc. . 78 bte QBorte nieberfdjrteb Neque voluntate quadam Deo adtieta, minime saneta, minimeque amabili, causa lapsus ponenda est: tanquam nihil aliud,
bonitatisque
ut esset, quorum miseretur; et perversa justitia peccantes voluerit, vel essent quospuniret: quae omnia tyrannica, et a vera gloria perfectioneque alienissima, sunt, cujus decus non tantum ad magnitudinem, sed etiam ad bonitatem, refertur." benfo . 115: Et sane, si Deus maximam hominum partem ideo tantum creasset, ut aeterna eorum malitia miseriaque justitiae sibi gloriam vindicaret: neque bonitas in eo, neque sapientia, neque ipsa vera justitia laudari posset." Sftidjt mit Unrecht erblicft felbft Strauf a, a, >, II 93b. S. 441 barin nur
25*
di @bre empfange: @r
gletcb.
376
on
ber Kreatur nicr)t$,
erft
fr ftd) braucht
al mpte
fie
einer eligfeit
nodj
jeber 93e$iel)ung
gel)t,
tt)irb
,
wenn @r
ju,
unb wenn @r
iricfyt
geehrt
nidjt$ ab.
ift
ligen
3wecf einer ctypfung ift bie Siebe, um geben, unb bie Kreatur gewinnt burcfy ifyre ftu fnnen,
elbftl)ingabe an ott,
um
btft>
freiwillige
abfetjrr.
unb
verliert,
fowie
fte
onott
ftcfy
2)afj aber
ott
an
ift
worben
fiub,
gleidjfam
aufbringe,
33eget)ren.
Fein ^u
9iecf/t
@abe, welche pn ber freien Siebe an freie SBefen gefoenbet Wirb, will aucr) Don biefen frei unb mit banfbarer 2lnerfennung an* unb aufgenommen werben. 3)af Ott, um jebe Slbtriinnigfeit ju fcerfyinbern, unb fo ba, Wa$ eine Siebe unb nabe fpenben will, allberall, im Fimmel unb auf (Srben ftdjer an ben ftann ju brin*
(Sine
gen,
tt)nen
mit
Umgebung
be6
Momentes
tt)rer
bewuten
freien
elbfibeftimmung
^utljeile:
bie
wre eben fo wofyl gegen eine, beS ^atur beS tiftt$. (Sr will
li
et)
fn
f&t @r bieder*
bie freie elbftbe*
ftimmung
mag
er ftd)
nun 3fym
ju*,
fagt
barum
SluguftinuS, freie
Wiener
l;aben, roa
fte
wenn
fie
nur
@r
eine SWac^t
$3erl;errli)ung
wenn
bie
glelct)
(Salin
fta)
unb
fraicfyt,
ttgJ'eit,
ott
aU
fnnte
3$m
3ittfiu)r
fa)r?ienbe Ungere)ttgfett je
35en (Sin*
Q3orjMung von ott auf ba menfd)lid)e emtty mattet, be$eitt)net eibnl l. c. . 118. 119 fo: Hunc enim Deum timendum ob magnitudinem, sed non amandum ob bouitatem, manifestum foret. Certc tyrannicos actus non amorem, sed odium excitare constat, quantacumque sit potena in agente, immo tanto magis, quanto liaec maEt jor est; e(si demonstrationes odii metu supprimantur. homines, talem Dominum colentes, imitatione ejus a caiitate ad duriticm crudelitatemque provocarentur."
brucf
,
ttjelcfyen
eine folcfye
39
)
Tales
Deus judicavit,
unb
Setfyeit,
377
machen,
baj
Siebe
unb te
lieber
bas
fcon ber
3|n em Mittel
tri
fei?,
um
nur
roicber
ute
in'g
2)afet;n ju rufen,
(Eintritt
greifyeit
ben
be SBfcn
otten
Ijat,
bafyer efcfcityfe,
unb benen
fett,
(5r 5((Ie
in ber 5(rt
ift ir)r
gegeben
f)at,
ba$
fte
nur
rootfen brfen,
benttocb, (Jr
(Sigentfmm fr
fo
alTe (Srota/
mgen
ifyr
fte i()re6
Sege
jiefyen,
aber roiU
\va$ ilnten
geigen,
erfefyrter St'Ke
bereitet,
nabe Vermag,
nullo modo fieri posset, si non voluntate,, sed necessitate servirent." De vera relig. c. 14 n. 27. Qui enim hominibus dedit liberum arbitrium, ut non servili necessitate, sed ingenua voluntate um colerent, dedit etiam angelis." De catechiz. rud. c. j8 n. 30.
De
faEnchir. ad Laurent, c. 27. Quem (sc. horninem) similiter cum praevaricatione legis Dei per Dei desertionem peccaturum esse
)
40
cere,
quam mala
nee illi ade mit liberi arbitrii potestatem, simul praevidens, quid boni de malo esset ipse facturus." De Civ. Dei XXII, 1 n. 2. In quo (sc. perfectorum solido eibo) hi qui bene profecerunt, jam intelligent ad omnipotentiamDci potius idpertinuisse, ut ex be ro arbitrio voluntatis venientia mala esse permitteret. Tanta quippe est omnipotens ejus bonitas, ut etiam de malis possit facere bona, sive
praesciret,
ignoscendo, sive sanando, sive ad utilitates piorum coaptando atque vertendo, sive etiam justissime vindicando. Omnia narnque ista bona sunt, et Deo bono atque omnipotente dignissima nee tarnen fiunt nisi de malis. Quid igitur melius, quid omnipotentius eo, qui cum mal i nihil t'aciat, bene etiam de malis facit?" De continentia c. 6 n. 15. Deus vero tarn bonus est, ut malis quoque utatur bene, quae omnipotens esse non sine r et, si eis bene uti summa sua bonitate non posset: et hinc potius impotens appareret et minus bonus, non valendo bene uti etiam malo." Op. imperf. contra Jul. Y, 60. 2)atum fagt aud) eibni in feinet X^eobicee I. 26: D um peccatum permittit, sapientia est, virtusest," 9ibct nod? f^net ift bie
:
fte
in
r)eiliget
93egeiftetung
am
Gtfjat*
in
ben
0htf ougbtie^t:
,,0
fei ix
roenn btefe ju erteil
ftyt
378
fte
ifyxe
41
);
mgen
2Bege$
5tel;en
f^t
unb
au6
bitterer
rotfdjen
nacr)
gtetjt
42
).
So
b.
fa^t alfo
f).
blofc 3"t^(*
barmt ein oofitisegSBolieufcerbunbenmar 43 ), fung, unb barum fennte er aufy mit soUfter rtffenfdjaftlidjer Ueoer^eu; gung ott ort ber ()ulb am 23feu fretfpreetjen, t>a, roorauf eS
ofyne bafj
fyauotfcfylid)
anfommt,
bte
2 gltd)
eine
ftd)
44
roorauS erflrt
er
culpa,
q uae
a1e
ac
tantum m e r u
habere
redemtorem!"
4l quod rectis) Quapropter saluberrime coniitemur, sime credimus, Deum Dominumquc rerum omniuni, quia creavit orania bona valde, et mala ex bonis exoritura praeseivit, et seivit magis ad suam omnipotentissimam bonitatem pertinere, etiain de maus benefacere, quam mala esse non sinere, sie ordinasse angelorum et hominum vitam ut in ea prius ostenderet, quid posseteorum libe,
De
corrept.
benfen,
fonbern
fat)
baS
3 klaffen
gugteid?
al
ein
4 ollen
Hie ad distinetionem voluntalis et permissionis recurritm, seeundum quam obtinere volunt, permittente modo non autem volente Deo perirc impios. Sed cur permittere dicemus nisi quia ita vult? Quamquam nee
an:
hominem
Insiit. III,
23
n. 8.
22 auf Seite 346. Qluf bte etroa fpi|ige fttage: Cur per mit tit ista, si displicen t?" antwortet 5lugufttnu mit ber, bie
<Spie
biefet
gepfeilten
8'rage
fcredjenben
i?ortreffItd)en
egenfrage:
freitet:
Cur punit
is ta, si p la
cen t?"
Ac
per hoc sicut ego confiteor, quod omnino ista non rierenf, nisi ab omnipotente permitterentui ; ita tu confitere facienda non esse, quae a justo punianlur: ut non faciendo quac punit, mercamur ab eo discere, cur permittit esse quae puniat."
44
De
)
continentia
c.
n.
15.
379
.
5.
biefer
Schiebung
fein tu feinen
Triften gegen
bte fetogtontr
unjbligemal fcorfommeu*
ber Sfufprudj:
au
groen
on btefem
9ticbt3
tft
war, unb ba
febon oben
2
)
er
ftcr)
backte:
barget()an
morben;
roo er bte
Sftgltcbjett be
23fen aus bem (Srfcbaffenfeipn ber vernnftigen (Sreatur aus s JNcfet3 erutrt, verwahrt er ftcf; au6br'cF(icr) gegen ben SBorhntrf,
a( beraubte er ba 9itcr)t6 als etwas 9tea(eS,
fr eine Statur an, unb lege
if>nt
tint
^raft bei
Sofen
ift
ifym
baS
($rfcbaffenfei;m
hominem conditum, ut necessitatem peccandi non habe r et, nee peccaret si peccare nollet, cum etiam sein per nolle utique posset." Op. imperf.
contra Julian. V, 58. Non exegit peccatum nasci ulla conde nihilo venientis: quando quidem illud exigitur, quod comp eil itur reddi vel fieri: angelum vero vel hominem, a quibus et in quibus prima sunt orta peccata, peccare miliares compulit; sed libera voluntate peccarunt: quod et nolle possent, quia nee cogebantur ut vellent." L. c. 35. ationalis quippe creatura cum primum facta est, ita facta est, ut si peccare nollet, nulla u e cessit ate urgeretur ut vellet, aut etiam non volens, id est, invita peccaret, et non quod vellet faceret bonum, sed malum quod nollet, hoc ageret." L. c. 38; cf. 40. 54. 60. 62 etc. 1 Hoc dico ego, naturam quae rationalis creata est, )
ditio stirpis
Inveniet voluntatem
malam non ex eo esse ineipere qud natura est, sed ex eo quod de nihilo natura facta est." De Civ. Dei XII, 6.
2
3
)
)
QJ&tTEj.
non ideo potuisse oriri ex est a bono Deo, nihilo factum est, non de Deo; non nihilo dam us ullam naturam, sed naturam factoris a natura eorum quae sunt facta discernimus." Op. imperf, contra Jul. V, 44. Verumtamen male aliquid velle, vel mali aliquid etiam nolens facere, omnino non posset, nisi de nihilo
,
Cum
bonum factum
gfeicfybebeutenb
380
mit bem:
Sh'djt
nid)t gleicher 9catur mit (Sott fetyn 4 ); benn ott allein ift, a(3 ba3 reine, abfohtte ei;n, aucr) fcfylecr;tr;in unoernber*
lieb 5 )
,
nnb roaS
nicfcj fo
borner
obn nnb
aucr)
ber
au Sfym ift, baf eg, roie (Sein aus ibnen Reiben augefyenbe heilige
einge*
ei\t,
@r
als (Seine
3 d) $ * 9h g a 1
n unb *>h $
e
# 6 * $ o*
6, unb barum nicbt unroanbelbare^, fonbern nur roanbelbareS b. r). bem 2ed)fel unb ber 53ernberung unterworfenes Setyn, fe$ eS, bafj bie SSernberungen, roie in ben vernnftigen (Kreaturen, au6 bem
fition
nicbt
ein abfohltet,
fonbcrn nur
1 1 dt) e
bitten
ober,
n>te in
litten berfetben
hervorgehen
facta
dam us,
cum
einet
4
)
esset... Quod cum dieimus, non vires nihilo quasi potuerit facere aliquid, vel fecerit aliquid, sit nihil." L. c. cap. 38. 33on einem realen SWcfyt ober
ift
Materia peccans
'Natur am Dei non esse dieimus, quae peccare potuit." L. c. cap. 38. Angelus ergo vel homo propterea peccare potuit, id est, propterea isto Bei munere, quod est liberum arbitrium, male uti potuit, quia nonestDeus,
hoc
lis
est,
de nihilo
Ibid.
;
.
f actus
Deo."
Cum
autem
dico, ...
creata est, propterea peccare potuisse, quia ex nihil o facta es t: quod aliud quid est, quam propterea peccare potuisse, quia natura Dei non est? Si enim de nihilo facta non esset de Deo naturaliter esset, quidquid esset: si naturaliter de Deo esset, Dei natura esset: si Dei natura esset, peccare non posset. Ideo igitur peccare potuit, quamvis facta sit a Deo, quia de nihilo facta est, non de Deo. u L. c. cap. 39. 5 Ille enim summe ac pri) 23ergt. eben I 9Jbtt?. . 184 ff. mitus est, qui omnino incommutabilis est, et qui plenissime dicere potuit, Ego sum qui sum." De dochin. Christ. I, 32. lllud enim verc ac primitus est, quod eodem modo semper esf, nee solum non commutatur, sed commutari omnino non potest." De gen. ad litt. V, 16. 6 ) Peccare autem nulla res posset, si de natura Dei quidfacta esset, nee jam facta esset, sed de illo esset quid esset, et hoc quod ille esset sicut est Filius, et Spiritus sanetus, quoniam de illo sunt, hoc quod ille sunt, alius nascendo, alius procedendo." Op. imperf. contra Jul. V, 31. Ideo
,
sicut
unb
nfcfit
381
ntcr)t
fc&ledjtfiin
tft,
nbtgen*fnnen
Me$,
aucr)
tft
tbenttfcr);
benn
:
roaS aud
(Steine,
9?t'cr)t3
gefcbaffen
it.
fann fnbtgen
fonfl
mfHen
*PfIanjm
bgl.
fnbtgen fnnen;
roobl
umgefehrt
tft
nicht eruige
umvanbelbare
gttliche*?
bte-
fetf,
wegen ber
notl)*
)-
2)ie 9J?gltcbfeit ju
fnbtgen
trifft
nur in ben
vernnftigen Kreaturen
jufammen,
fo
mit
bem
(Srfcbaffenfetyn
Sftglicfcfeit
au
9itd)t6
$wax
bafj fte
nicht eine
tft,
fe^n fnnte,
fonbern
reelle,
eben
roeil
tft,
bte
9ktur
otteS
tt)
nicht nicht
g
fann;
i r,
aber bc^balb
b.
ift
biefe
9*otb*
ch f e
b. bt'efe
9?otbu)enbigf cit be
feine ^cotbreenbigfeit $u fnbem Snbigen knnen, roelcbe roirf(icr)en nbigen, roelcheS cb u b ifr, ein febr groer Unterfchieb. 3)a$ knnen 31t betbtigen bangt om SB i 11 en ab. 3)tefer fann fnbtgen, aber er mu nicht fnbt*
noer)
$rmfcben
gen,
anber
ttotten 8 ).
%M,
quoniam de nihilo facta sunt, non deDeo, quamvis facieule uon nisiDeo; id est, quia non sunt quod iila natura, quae facta non est, atque ob hoc immutab ilis sola est." L. c. cap, 44. 7 atque adspice, omne quod pec) Nunc ergo eviga,
de nihilo factum esse; nee ideo sequitur etiani Non iginihilo factum est, posse peccare. tur mihi proferantur alia, quae de nihilo facta sunt, et peccare non possunt: quoniam non dico, omne quod ex nihilo factum est, peccare potest; seddico, omne quod peccare potest, ex nihilo factum est." L. c. cap. 39. Nee omne quod de nihilo factum est, peccare potuit; non enim ligna et lapides peccare possunt: sed tarnen natura quae peccare potuit, de nihilo facta est." L. c. cap. 60. Et tarnen velle (sc. peccare) non possent, si de Deo naturam haberent." L. c. cap.
care potesf,
omne quod de
35.
tabilis."
Deus velle non potest malum, quoniam est omnino immuL. c. I, 101. Si de Deo natura ejus esset, pec-
care omnino non posset. Quis enim est tarn demens, qui dicere audeat, immutabilem et inconvertibilem naturam quae
Deus
modo posse peccare?" L. c. V, 54. creaturam rationalem peccare potuisse, quia ex nihilo facta est." L. c. V, 39. Non tibi dicitur, Necessitatem peccandi habuit homo, quia de
est,
ullo
Dixi ideo
bafj fetnetlet 9cotr)tr>enbfgfett
s
382
ift,
u fnbigen ba
fylt
bem
Shiguftt*
nu
natrltcr; ein?
man
tft
31t
fragen,
ficr)
biefe,
bem
Sin*
sed (u hoc tibi dicis. Prorsus ita factus est, ut peccandi possibilitatem haberet a necessario, peccatum vero a possibili. Verumtamen nee ipsam peccandi possibilitatem haberet, si Dei natura esset immutabilis enim profecto esset, et peccare non posset. Non igitur ideo peceavit, sed ideo peccare potuit, quia de nihilo factus est. Inier peceavit et peccare potuit plurimum distat illa culpa est, ista natura." L. c. cap. 60. Si malum ex possibili, possibilitas ex natura, natura per Deura, malum igitur per Deum. Hanc conclusionera si tu non times; nee ego illam quoniam ambo non ex necessario, sed ex possibili peccasse hominera primum confitemur. Etenim nos dicentes hominem propterea potuisse peccare, quia non est ejus natura facta de Deo quamvis omnino esse nisi illo creante non posset; non ita hoc dieimus, ut ex hoc ei dicamus
nihilo factus est:
:
:
sicut calumniaris, peccandi n ccessi tte m." L. c. cap. 54. Nee tarnen quod vel angelo vel nomine volente commissum est, quoniam natura peceavit, ita hoc esse dieimus naturale peccatum, ut necessitate factum esse dicamus, quod fac t um est be ra volun tte. Qui enim propterea peceavit, quia voluit, potuit et nolle peccare: et ita homo creatus est, ut et nolle posset et velle, et quodlibet horum haberet inpotestate." Ibid. cap. 40. 9 J Nunc vero timens eulpare natu r am, tamquam hinein ejus auetorem ullarecurrat injuria, et quod diu volebas, aliquando dixisti, et a natura non recessisti. ... Quid erat homo, antequam de illo (voluntas mala) exsisteret, nisi natura bona et bonum opus Dei? Quod est etiam malus homo, in quantum homo est et opus Dei? Confundatur ergo sua vanitate Julianus; quoniam ex bonis esse mala orta, verum dixit Ambrosius: sed quia cogente nullo, inculpatus estDeus: quod vero ea permisit exsistere, usu eorum justo et bono laudatnr insignius." Ibid. cap. 60. An angelus et homo naturae non sunt?.. Naturae igitur adscribitur, quod angelo adscribitur; naturae adscribitur quod homini adscribitur: sed naturae quae a bono Deo condita est bona, et voluntate sua facta est mala. Ac per hoc, rectissime malum, quod his naturis ad.
impaetam,
scribitur,
eia quo sunt conditae non adscribitur; quia non eas ita condidit, cum primum coudidit, ut
fd)eine nacr)
383
beriinbete.
2)iefj tl)at er
etiva
Ijarte, Sefyre
roenbigfeit
btefer 9J?g(id)feit
nfyer
ba-
burd),
bajj er
93erg(eid)ung bringt.
gleichen SBefen mit
fetyn
10
).
er,
Fann,
al
nid)t
bem
<Sct)i3pfer,
@ott
al baS abfohlte,
burd)
ftd) fetyenbe
reine
{l
),
felbft iji
fann
len;
ntebt
(fr
ftcr),
t)at
aud},
al ber abfolut
ftd)
SMfommene,
^tte,
nidjtg Seffere
in
ber
an ba6 @r
^tn^ngeben
um
SJerbinbung
alfo auet)
@r fann
einer an baffelbe
ift
@an$ anberg
e6 mit
bem
enblicr)en eifte.
ein etyn ift fein abfoluteS, fein utfetyn fein 3}urcrHtd)*@utfet;>n. 2U6 niebt abfolut fyt er fein iel unb (Snbe ntdjt in ftd) fonbern
,
in
einem
,)l;eren
ber
ficr) ,
nmlicr)
ift
im
Slbfolutcit,
ton
roelcr)em
er ift;
ftd)
gut
er
eis esset habendae malae voluntatis ulla necessitas, sed tau tum modo possibilitas. ... Neque enim est mala voluntas, nisi v dentis aut angeli, aut hominis, quas non esse naturas nulla ratioue possumus dicere."
10
)
L.
c.
cap. 62.
Fides mea est, omnipotentem Deum, jus! um et bonum, fecisse bona. Sed ea quae ab illo facta sunt, non possunt esse talia, qualis est ipse qui fecit. Injustam est enim et staltum credere, quod opeia paria sint artifici et condita conditori." Contra Fortun. Man. disput. II, 21. Deus summum bonum est, et ea quae fecit, bona suut omnia, quamvis non sint tarn bona, quam est ille ipse qui fecit. Quis enim hoc tarn insanus audet
exigere, ut acqualia sint tori?" De mor. Alan. II,
artifici
4.
opera,
et condita condi-
u ) Nemo bonus
nisi
Deus: unde
est
ille
admonitus,
qui interrogaverat quid boni faceret, ut illum quaereret cujus gratia bonus esset, cui. esse, hoc est ipsum esse; quia incommutabiliter bonus, et non potest omnino malus esse." De perfect. justit. c. 14 n. 32. 12 ) Et ideo isla natura non potest omnino pec-
bonum
care; quia non potest se ipsa deserere, nee meliorem habet cui debeat inhaerere, et cujus possit desertione peccare." Op. imperf. contra Jul. V, 31. Malum facere non potest, sicut negare se ipsura non
potest."
L.
c. I,
102.
384
biefeS
ift,
ftcr)
bem 9tt>folut*uten, ofjne baf beffyalb nabme nictyt fit ftcb erbh'ebe, tt)a6 e @r fann imb rauf naturgem in
nid)t mit feinem Sfytxen b. b.
wegen
jener Sfyetl*
fowie er
ott,
worin
23otfenbung
unb Sengfett
Selbftwoen
ber
liegt,
in emeinfct/aft tritt 13 ).
2)af ba (Singefyen
fo auct) ^um i% unb baf aud) wenn er
bem
\k om
2Me
nur
b.
1).
fotlicittrt
ftcb:
wirb,
burcr)
unb
ift
Selbftentfcr)eibung
fcfyon erinnert rcor*
ben.
bie
primitiven Selbftentfcf)eibung
anber
ift
$u entfcf)eiben
lag,
no tbwe nb
ig einwofynte,
barauS abjunefymen,
in feinem SBiffen
auf er
feiner 33eief)ung ju
ott
um
ftcr)
SBe^ieljung $u ftcb felbft gegeben war, $u 6 eine 3 leidem, unb bem SRenfcfyengeifte auf erbem noct) eine 23 e j i e fy ung ju fiebere rem, al er felbft ift, b. I). jur Statur, baauc^ biefe
auct) eine
ft
bewuf ten, n
nidjt
1 1)
nb
fe^n,
roenn
fte
wahrhaften unb wirflicr)en gewefen aud) auf ben Silten ifyre Gh'nwirfungen
biefe
Gnnwirfungen wren
roenn
fte
feine roar)r*
gewefen,
Jen einen
beftimmenben
tton )l)erem
Sftan halte
alfo biefen,
(Sinfluf
feft,
roie er feftgefyalten
nicht
baS gan^e
Selbftbewuftfetyn als
feben werben foj
ein
unwirtliches,
wie
er
in feiner
13 ) Videte quam expedita sit sententia catholicae disciplinae, quae aliud dicit bojium, quod summe ac per se bonum est, et non participatione alicujus boni, sed propria natura et essentia; aliud quod participando bonum
habet autem de illo summo bono ut bonum se tarnen manente illo nihilque umittente. Hoc autem bonum quod postea diximus, creaturam vocat, cui noceri per defcctum potest: cujus defectus Deus auctor non est, quia exsistendi, et ut ita ciicam essendi aucDe mor. Man. II, 4. tor est."
et
sit,
haben doj
in
Selbftbeftimmung notfyroenbig
385
allem 3roange
,
frei toon
ift
fo rotrb
man bem
Slugujiinud
barm
5Kecr/t
geben
bap erfate, e6
fyabe in
an
otte 2e*
ober notf)*
9ktur be eifte
ba e
r>on
)in
naturgem
roar,
roenbig
ftatt
felbft 511m
gelegen,
mgficb
51t
ju (iinbfgen ober
ftatt
ott
fidb
abjufeljren,
unb,
ott,
er
jtcfr
machen, rooburcb,
al3
nicfyt
aber
unbunfeltg, baer,
abfolut,
unb
bie
feine SeltgFeit
nur
in ott,
bem
Slbfotuten,
bat
14
).
eibni|
ift,
bie 9D?glid)feit
be SBfen
barau ab,
vernnftige (Sreatur
aU reatur notb*
fehlgreifen
roenbig roefenlimittrt
tion
jte
im rfennen
irren,
unb im ^anbeln
fann
l5
).
caussa bcatitudinis Angelorum boreperitur, quod ei adhaerent qui summe est. Cum vero caussa miseriae malorum angelorum quaeritur, ea merito oecurrit, quod ab illo qui
14 )
Proinde
norum ea verissima
summe est aversi, ad se ipsos conversi sunt, qui non summe sunt: et hoc Vitium quid aliud quam superbia nuneupatur?... Qui magis essent, si ei qui summe est adhaercrent; se illi praeferendo, id quod minus est praetulerunt. Hie primus defectus et prima inopia primumque vitium ejus naturae, quae ita creata est, ut nee
esset, et tarnen ad beatitudinem habendam, eo qui summe est frui posset, a quo aversa, non quidem nulla, sed tarnen minus esset, atque ob hoc misera fieret." De Civ. Dei XII, 6. Fatendum est enim, et angelos natura esse niutabiles, si solus Deus est incommutabilis: sed ea voluntate, qua magis Deum quam se diligunt,
summe
firmi et stabiles
manent
in illo,
Ille
sum quam Deum diligendo, subditus ei esse noluit, et intumuit per superbiam, et a summa essentia defecit, et lapsus est: et ob hoc minus est quam fuit, quia eo quod minus erat frui voluit, cum magis voluit sua potentia frui, quam Dei." De vera relig. c. 13; cf. ep. 118 ad Dioscor. n. 15. 15 ) Mali causam Veteres adscribebant materiae, quam increatam, et a Deo independentem, censebant; nos vero, qui omne, quod existit, a Deo derivamus, unde mali originem accersemus? Respondetur, eam quaerendam esse in ideali natura creaturae, iu quantum ea natura veritatibus aeternis, divino intellectui inhacrentibus, comprehenditur, nee a Dei voluntate dependet. Considerandum namque est,
Slllein
386
nicr)t
ShtguftinuS
als eine
bem
beS crea*
eine mit
fe$
fonbern nur
aber fr
&B
gegebene,
ber
btefe
felbft
nur
orbergefyenbe, inbem
baS posse non peccare
batte,
ftriren,
Iftatur
creatrticfje
Bille,
fr roeldjen jur
ut
roar,
in
Aufgabe
fict)
Ott
ju
um
ntdt)t
r>ou
aus jufommt,
baS
non posse
peccare
fr feine
ott als
neu
16
),
eigentliche
unb waflie
Freiheit,
beS (SetynS ftcb mitjubegrnben, jene von n>elcr)er fcfyon oben bie 9?ebe
esse in creatura imperfectionem quandam originalem ante peccatum, quia creatura essentialiter est imitata; ex quo fit, e am non posse omnia scire, posse fall alia que er rata admi tt er e." Theodic. I, Omne donum perfectum est a patrc luminum, cum 20.
1
i,
contra imperfectiones defectusque operationum proveniant ab originali limitatione, quam creatura non poa primo suae existentiae rationes ideales, quibus ipsa terminatur. Neque enim Dens ei omnia largiri poterat, quin illum faceret Deum." 31. cf. II. 156. i6 Quis enim tarn sit mente caecus, ut non videaf, ) esse sicut homo est primitus conditus,
tuit
non accipere
ex ordio per
magnum bonum
sit, non posse peccare: atque ordinatissime constitutum, ut hoc prius esset unde fieret hominis meritum, et illud esset postea bene meriti pvaemium." Op. imperf. contra Minus est enim posse non peccare, majus auJul. V, 56. tem non posse peccare: et oportcbat a merito boni
Ibid.
Et cuicumque creaturae
rationali praestatur ut
non est hoc naturae propriae, Ac per hoc solus Deus habet immor-
talitatem, qui non cujusquam gratia, sed natura sua, nec potuit, nec potest aliqua conversione mutari, nec potuit nec poterit aliqua mutatione peccare." Contra Maxim. Arian. II,
12 n. 1. Aliud est enim, esse Deum; aliud partieipem Dei. Deus natura peccare non potest; partieeps vero Dei ab illo aeeipit, ut peccare non possit. Servandi autem gradus erant divini muneris, ut primum daretur liberum arbitrium, quo non peccare
war n ), unb
roelcbe
ift
387
eine
in
ftd)
jugleicb
gliicffeltge 9?otb*
18
).
ift
!Dem Sfagufh'mi
n>ie
3.
ba 23fe fei bft, j eine ewige (igenf(r)aft ber @nblfcr)Feit/' ewiger SBet'fe mit ber (nbcbFett ber Befen gefegt/' nnb ebenfcWenig I)at feine
33.
bem
Dp per mann
19
auS ber
nblicfyfeit abgeleitete
ftotfywenbigFeit
jener Sflglicb*
posset homoj novissimum, quo peccare non posset: atque illud ad comparandum meritum, hoc ad recipiendum praemium pertineret." De Civ. Dei XXII, 30 n. 3. 17 337 tiefet @cl)tift. ) @ie^e <&. 333 18 non posse peccare) tarn magnum est boj Quod (sc. num, ut sanctis servaretur ad praemium. Neque enim tunc sine virtute vivcmus, quando nobis concedetur, ne a Domino aliquando recedere possimus quoniam nee velle poterimus. Ha enim nobis certum erit bonum, quo semper, ut promissum est, cum Domino erimus; ut ab eo recedere non velimus, nee velle possimus. Non ergo aliter esset virtus in nobis, nisi voluntatem malam sie non haberemus, sed pro hujus minoris virtutis merito, ut habere possemus accedere nobis debuit virtus major in praemio, ut malam
possemus. Donabit eam veritas, ut sit certa securitas, sine qua non potest esse illa, cui non est aliquid addendum, jam plena nostra felicitas." Op. imperf. contra Jul. V, 61. Nam si boni proprii, sicut dicis capax esse non poterat humana natura, nisi capax esut nee habere
desideranda necessitas!
set et pravi,"
fcemerFt
on ber ifreitjeft Ratten cur post hanc vitam pie gestam, boni solius erit, et non mali capax, ab omni scilicet aliena, non solum voluntate vel necessitate, verum etiam possibilitate peccandi? An vero metuendum est, ne tunc etiam forte peccemus, quando sanctis Angelis erimus aequales? De quibus sine dubitatione credendum est, quod aeeeperint non posse peccare pro merito permansionis suae, quoniam steterunt, quando aliis cadentibus
freieren Sie $elcigianer
peccare potuerunt. Alioquin adhuc timendum ne multos novos diabolos, et eorum novos malos angelos haberet hie mundus. Sanctorum etiam qui de corporibus exierunt, erit nobis vita suspeeta, ne ibi etiam quo venerunt, forsitan peceaverint, aut forsitan peccent; si in natura rationali possibilitas peccandi permanet, nee potest esse capax boni, si non sit et mali." L. c. cap. 5S.
etiam
ipsi
esset,
19
nc^clop.
b.
feit
388
mit ber
auct)
aus ber
ober *>ielmer)r in
bie (Snblidjfett felbft gefegten, pantfyei ft i f et) en SRotfymenbigfeft beS 33fen 20 ) ettt>aS gemein; benn if)m ift, rote er aflerbe*
ftimmteft unterfcfyeibet,
ervoafjret,
SD?glicr/feit
unb
entfcr/ieben
gegen
alte SSereinerteiung
ftcr;
ba efcfypf nie unb nimmer roefenSeinS mit bem Schpfer, unb berhaupt bie 2(nnaf)me einer SSerfonberfyeitlict/ung otteS al aflge* meiner Subftanj in entliee 2Befen Unftnn, Biberfprud) nnb oU
teSlfterung
}
unb
nott)tt)enbige GngenfcF/aft
trlicfyFeit,
aber burcfyauS
bie-
fe
benn roenn
eS
fo
nict)t
ift
ber
Saufalitt baftefyenbe
fief/
creatrlicr)e
SBitte
untt,
fonbern
ott ju*,
ftatt
on ott
abfefyrt:
?8
eben gar
nief/t,
roelcr/er
immerhin
aber,
enbltct)
unb
enbtict)
blht.
mge
ftd)
nun
noct)
bie
gotgen ber
erften
eine anbere
ift,
grage reiben,
bie
tt>elct)e
nmlicr)
grage ber
bie
baju
bie
25 auf <&. 194 f. biefer <Sct}rift, unb egen bie pant^eifiifcfye 93efonberung3=
in
in
ifyrer
tr)eorie
untrer
ift
5lnbere3
bie
^tage:
etne
,
ob elfter
Sbentttt mit
SWiprauO)e3 ber Srci^eit f't)ig fer/en, 2Biberfpruct)e mit otte SBiflen be<= ber fogenannten Kreatur i n bie Ott* griffen, biefen tberfprud) tjeit feler hineintrage, Unb gegen fotgli) Ott in ber Sbee t>ernfd)te." bie Ableitung beS 23fen au ber $articulartfirung be SCBiOenS erin nert er fet)r treffenb: bafi ba8 Set; im $antr) etgmu fiel) nie otjne ott erf ffe, felbft voenn eS ftet) aufjer@ott erfat, eben reeil eS aud) in ber le^tern (Srfaffung als oon einerlei 3Befent)ett SBoflte mit ott, ott jugleia) notrjrocnbtg mit*erfaffen mufj. man aber bie (Srfaffung be8 3ct) auf er ott, etroa als gteict)bebeu= tenb anfefjen mit ber ot)ne ott; fo fann biefe boct) nie als eine r) at
{Internalen biefer 3Wibrau)
im n
egen ben gttlichen ^Bitten angefer)cn roerben, roeil fonfi bie elbft objeetioirung otte, in feinem ^o^etn elbfiberoufj tfcpn mittelft
einer
fel6ft als bie
9lnaltyfe
Urfunbe
,
bie
(Sreatur al gott
lic^e
SWonabe
unb
389
8. 6.
ftd)
(Selbftbeftimmung be 2BiUen6
gttlicben ^Bitten
fo bajj,
renn biefer
nt'djt
bem erfannten
tft.
gem
battfen,
bte
ber
bfen
^anblung
aber
ntcr)t
um bfe ju
nt'cfyt
).
feinen 5lbfalt vom abfohlten unb burd) feine Eingabe an gerin* gere 6ei;n, unb btefe geringere etyn ift Weber felbft al fold)e
b\e,
nod) mad)t eS
burcf)
ftcfy
benn
elb unb
@ur
<Scf)ulb
an
Krper an ber fnbfyaften uft, nod) ber 9tur)m an ber Gntelfett, nod) bie 9Jiad)t an bem Stolpe fonbern tt)a6 t>en SBt'en bfe mad)t, ift bte SBerfefyrtfyet't feiner 9itd)tung, in welcher er fid) on ott ab*
:
feljrt,
unb auf
fieberen
fid} jufer/rt
unrechtmige unb ungeorbnete Seife bem 2 Wein fo wenig txx$ SJfcfe^n beS freien ).
,
felbft ju objectliren b. tj. <sid) felbjl al <oId;eg, mit QtuS Wtit (tnem 2orte $Benn bie fO)Iup jebe 2lnbem, gu erfaffen. Kreatur nur bttrcfy bic 5Icte be (niebern unb |>t)ern) gttlichen 23e* hutfjtfefyng ju <Stanbe fommt; fo fann betfelbe ^ct beS cteatrlid)en SSeiuujjtfefyng , ber Kreatur fo tuen ig a(3 ott, ober ott eben fo fefyr als ber teatut, jur <2>nbe angerechnet Serben; baoon ju fcfyroeigen: bafj ber (Erhebung 8 act unoottfornmener fetyn mu, al8 ber ber Trennung; ba nur in biefem bte Selbftobjecti oirung ju (Stanbe fmmt. 2) ott mie l;iet aber t)tt ba 33fe auf bfe $u fetyn, unb bte 3ftotalptyilofop|)en knnen flcfy bte 2fti}e etfpaten, S^eobtceen ju fcfyteiben, um ba 33fe tt>ie ba Uebet in ber ffielt ju erklren, unb mit bem Urguten in Harmonie ju bringen." *) Hujus porro malae voluntatis caussa efficiens si quaeratur, nihil invenitur. Quid est enim quod facit voluntatem malam, cum ipsa faciat opus raalum? Ac per hoc mala voluntas e fficiens est operis mali,
:
@i$
malae aulern voluntatis efficiens est nihil." De Civ. Dei XII, 6. Itemque scio in quo fit mala voluntas, id in eo fieri, quod si nollet, non fieret: et
ideo non necessarios, sed voluntarios defectus justa poena consequitur." L. c. cap. 8. 2 )Deficere namque est, ab eo quod
summe
g
Shijjuftt'nu
nut. $J3f9$cto3,
SBirfung wre, eben
^Princtp,
j.
390
eifte auer ihm eine wtrfenbe Urfac^c Ijat, twn welcher e bie
fo wenig l)at eS aud? in tbm ein pofttwee Don meinem e$ bte naturgeme SluSgeftaltung tvre, wie ba ute tn (einer ganjen (Srfdjefuung bte 293irfung eine
ift
35.
folgen $rinci>e
).
2)ie reichte
an
3weifact;eS
einmal wollte
Sitlen,
er
mangelt/ unb
eine
merft
er Riebet',
Fjtepe
gerabe fo tuet, al
ba
(gtiflfcfyweigeu fyren
jeigen,
etyn^gorm ^rwation fennen; bann wollte er bamit jugleic^ an-baf ber 2Mle, wenn er bo\c wirb, e$ burcl) ftd) felbft wirb,
voluntatem raalam."
:
De Civ. Dei XII, 7. Cum enim se voluntas relicto superiore ad inferiora convertit, efficitur mala non quia malum est, quo se convertit; sed quia p er-
ver sa est ipsa conversio. Idcirco non res inferior voluntatem malam fecit, sed rem inferiorem prave atque in ordinale ipsa quae facta es!, appetivit." L. c. cap. 6.
Deficitur enim non ad mala, sed male, id est, non ad malas naturas, sed ideo male, quia contra ordinem naturarum ab eo quod summe est, ad id quod minus est. Nequc enim auri Vitium est avaritia, sed hominis perverse amantis aurum, justiti dercliet, quae incomparabiliter auro debuit anteponi. Nee luxuria est Vitium pulcrorum suaviumquecorporum, sed animac perverse amantis corporeas voluptates, neglect temperanti, qua rebus spiritaliter pulcrionbus et incorruptibiter suavioribus coaptamur. Nee jaetantia Vitium est laudis humanae, sed animae perverse amantis laudari abhominibus, spreto testimonio conscientiae. Nee superbia Vitium est dantis potestatem, vel ipsius etiampotestatis, sed animae perverse amantis potestatem suam, potentioris justiore contemta. Ac per hoc qui perverse amat cujuslibet naturae bonum, etiamsi adipiscatur, ipse fit in bono malus, et miser meliore privatus." L. c. cap. 8.
3 ) Hoc seio, naturam Dei numquam, nusquam, nulla ex parle posse deficere; et ea posse deficere, quae ex nihilo facta sunt. Quae tarnen quanto raagissunt, et bona faciunt, (lunc enim aliquid faciunt,) caussas habent efficientes: in quantum autem deficiunt, et ex hoc mala faciunt, (quid enim lunc faciunt nisi varia?) caussas habent De Civ. Dei XII, 8. deficientes."
liefen
391
als bfe, an
ftd) felbft feine
aber nidjt naturgem, fonbern burcb 8(6 fall r>on feiner gtt*
Seftfmimmg,
4
lote er
beim
aucr),
Setmfrberung (effectio),
fectio) offenbart
).
bi'e
*)3rfnctyloftgTeit
be 33ofen
un'eber
fte
immer
jurrffommt, erflrt
2luge l)at,
toeldje
ftet)
t>arau$, ba er
bte 9J?antd)er
bonum
ter)l,
tet)rt
fm suramura
siiramura
a(S
malum
annahmen, unb barum bem 23fen eben fo wie bem uteri, ein eim juerfannten 5 ). @r bagegen
felbft
Ratur
iff,
t).
mct)t felbft
Statur
felbft
SRatur, b,
6ei;n ober
ergo malae voluntatis efficieus naturalis, vel, caussaj ab ipsa quippe iticipit spirituum mutabilium malum, quo minuitur atque de~ pravatur naturae bonum, nec talem voluutatem facit nisi defectio, qua deserilur Deus, cujus defectionisetiam caussa ulique deficit:.." De Civ. Dei XII, 9. Nemo igitur quaerat efticientem caussam malae voluntatis: non enim est efficieus, sed deficiens; quia nec illa effectio est, sed defectio. Deficere namqne ab eo quod summe est, ad id quod minus est, hoc est ineipere habere voluntatem
)
Cum
malam.
efficientes non sint, ut dixi, sed deficientes, velle n i r e , t a 1 e est a c s i q u i s q u ve1it v idere a udi r-e s i 1 e n t i u m quod tarnen u b ras , ve
invetene1
1*
u na-
nisi
est; neqne illud nisi per oculos, neque per aures; non sane in specie, sed in speciei
v a t i o n e." L. c. cap. 7. 5 ) Manichaei a quodam Persa exstiterunt, qui vocabatur Manes: quamvis et ipsum, cum ejus insana doctrina coepisset in Graecia praedicari, Manichaeum diseipuli ejus
appellare malueruut, devitantes nomen insaniae. Unde quidam eorum quasi doctiores, et eo ipso mendaciores, geminat n Iitter, Mannichaeum vocant, quasi manna fundentem. Iste duo prineipia intcr se di versa et adver sa, eademque aeteina et coaeterna, hoc est, semper fuisse, eoraposuit duasque naturas atque substantias, boni scilicet et mali, sequens alios antiquos haereticos, opi= natus est. 1 ' Lib. de haeres. c. 46. Pwgk I Ubfy, biefer @ct)rift @. 197 5lnm. 2.
:
26*
Subfranarpre
iore 7 ),
6
392
oben
I Slbrr).
),
e, roie fdjon
iflt,
<S.
199 Slnm. 4
btefer
unb weil eS
ntct/t
felbft
Ratur i;
fommt eS,
tt>enn e3
fcorfommt,
fonbern nur
am Se^n, am
unb
fomt't
al
gegen ba,
Negation, Britta tton, (Korruption, roa man SRatur ober (se^n nennt 8 ).
natura nihil est aliud, quam id suo genere aliquid esse. Itaque ut nos jatn novo nomine ab eo, quod est esse, vocamus essentiam, quam plerumque substantiam etiam iiominamus: ita veteres qui haec nomina non habebant, pro esseotia et subsiantia natural vocabant." Demor.Man.il, 2. 1 ) Non intclligunt, si naturale est, nullo modo esse peccatum." De Civ. Dei XI, 15. Malumque illud quod quaerebam unde esset, non est substantia quia si substantia esset, bonum esset." Confess. VII, 12. Certe non parvum lumen est ad intelligendum, omnes natu ras, in quantum naturae sunt, bonas esse." Contra cp. Man. c. 34. Abjiciamus opera tenebrarum, et induamur armalucis. Non quod aliqua sit natura tenebraium. Omnis enim natura in quantum natura est, esse
6
)
Nam
et ipsa
iti
quod
iutclligitur
cogitur. Esse autem ad lucem pertinet: non esse, ad tencbras." Enarr. in Ps. 7 n. 19. 8 ) Quaerendum est, quid est peccatum, naturale, an accidens. Si naturale, peccatum non est. Respondetur, naturale non esse peccatum: sed naturae." De peffect. jstit. c. 2 rat. 3. ,,Quid est quod dicis nimis inconsideiate, nee aliquod peccatum naturae inesse? quasi peccatum possit omnino inesse nisi naturae."
.
Op. imperf. contra Jul. III, 220. Mala omnino sine b onis et nisi in bonis esse non possunt: quam vis bona sine maus possint. Potest enim homo vel angelus non esse injustus injustus autem non potest esse nisi homo vel angelus: et bonum quod homo, bonum quod angelus; raalum quod injustus." Ac per hoc nulluni est quod dicitur
:
malum,
si nulluni sit bonum. Sed bonum omni malo carens, integium bonum est: cui vero inest malum, vitiatum vel vitiosum bonum est: nee malum urnquam potest esse ullum, ubi bonum est nullum." Enchir. ad Laurent, c. 13. Quis enim dubitet totum illud quod dicitur malum, nihil esse aliud quam corruptionem? Possunt quidem aliis atque aliis vocabulis alia atque alia mala nominari sed quod omnium rerum malum sit, in quibus mali aliquid animadverti potest, corruptio est Longuni est
: ,
. . .
SXftit
393
5)iefe ftnb
ben
fief)
fjnh'd),
Sbftanj
tpt
ber Seib,
unb
fte
ftnb
etnt)ettttd)en 8err)ltntffe8,
man efunb*
wenn
fte
fte aucr)
).
harum rerum quas coinmemoravi, et aliarum innumerabiliumomnes corruptiones nominatim enuntiare, cum cfiam nuiltae quae dieuntur in corpore, possint et in anima dici, et innuinerabilia sint in quibus p-ropria vocabula corruptio teneat. Veruratamen videre jam facile est nibil nocere corruptionem, nisi q'uod labefacit naturalem statum; et ideo
et dit'ficile et
phet.
I,
5.
jte|ft
2Iuguftinug
malum gar gegen bie Wlanifyn ben djtufj bafj e ein iu)t geben fnne, ba eS nur feie abfohlte <Sctyn8beraubung unb &er
nidjtung mre.
est.
summum
Omne igitur quod est, sine aliqua specie non Ubi autem aliqua species, necessario est aliquis modus,
modus aliquid boni est. ergo malum nulluni raodum habet, caret enim omni bono. Non est igitur; quia nulla specie continetur, tolumque hoc nomen mali de speciei privatione repertum est." 83 quaest. qu. 6. j,,At vero illa vestra gens mali, quam vultis esse summum malum, quomodo erit contra naturam, id est, contra substantiam, cum eam naturam atque substantiam esse dicatis? Si enim contra se facit, ipsum esse sibi
et
Summum
adimit.-
quod
si
perfecerit, tunc
demum perveperficiet,
niet ad
quia
eam non modo esse, verum etiam sempiternam esse vultis. Non potest igitur esse summum malum, quod perhibetur esse substantia." De mor. Man. II, 2 n. 3;
cf.
I, 5.
vatio boni?
Nam
aliud
quod malum
@egen
btefe
394
10
ftcb
fmbett
i2
),
)/
unb roonacb ba
335fe fr
etma
^t'c^ttge
erflrt
nurb
lft
morbis et vulneribus africi, quam sanitate privari: (Neque enim id agitur, cum adhibetur curatio, ut mala ista quae inerant, id est, morbi ac vuhicra recedant hinc, et alibi sint; sed utique ut non sint. Non enim ulla substantia^ sed carnalis substautiae Vitium est vulnus aut morbus,: cum caro
sit
ista
ipsa substantia, profecto aliquod bonum, cui aeeidunt mala, id est, privationes ejus boui, quod dicitur sani-
tas.) ita et animorum quaecumque sunt vitia, naturalium sunt privationes bonorum: quae cum sanantur, non aliquo transferuntur; sed ea quae ibi erant, nusquam erunt, quando Sic in illa sanitate non erunt." Enchir. ad Laurent, c. 11. ergo discite, non substantiam malum esse, sed sicut in corpore commutatione formae in deterius, amitti speciera , vel potius minui, et foedum dici quod pulcrum antea dicebatur, sie in animo et displicere corpus quod antea placuerat reetae voluntatis decus, quo pic justeque vivitur, commutata in deterius voluntate depravari; quo peccato effici animam miseram, quae honestate reetae voluntatis beatitatem obtinebat, nulla addit detraetave substantia." Contra ep. Man. c. 27 cf. c. 35. l) bittet, efd). b. $ifof. VI %%. @. 351 gefleht biefem
:
--Begriffe
!1
00m
jtt.
60
58.
jfcftt
Origenes
in
Joh.
II, 7
Sfe gegenber,
al Wie
bem etyenben ba
S^ic^tfe^enbe.
Athanas.
8 nennt nur ba ein etyenbe, voa aus Ott ift, ba ute; bas 33fe f;at t()m bagegen an unb fr fidj hin fagt er, 6etyn unb Sefieljen, unb nur ber QBatjnffun ber ^retifer fann bem SSofen ein roaljre @en auftreiben. Gregor Nyss., nodj gro^ent^eif ein 3cit eno lTc bes b). ^uguftimt, fptidjt bem 58fen bie cpvOLg ao, unb fct e gleicfyfaft in bie Beraubung be uten ober e^enben. Or. cat. 5. 6- 7. 28.
orat.
3. 4.
,
contra Gentes
12
Peccatum
I
homines cumpec-
Ev. Joan. c. 1 n. 13. Peccata enim non habent substantiam: inopiam habent non substantiam; egestatem habent non substantiam." Enarr. in Ps. 123 n. 9. Quoniodo enim potest ille, qui omnium quae sunt caussa est ut sint, caussa esse rursusut non sint, idest, ut ab essentia deficiant, et ad non esse fendant? quod malum generale esse clamat verissima ratio." De mor. Man. II, 2 n. 3. 3um
cant." Tract.
in
eigentlichen
2lbfa(l
ift
ber
Untergange fann ba @etyn nid)t ge6rad;t roerben; aber ber Anfang baju: Una igitur eadcmque res, id est,
ftd)
395
im
bem uten,
n>e(cr)e8
53ergfeid)e mit
gttlicher
ebanfe
ift,
unb barum
fauit bodr)
gemif?
nurfiicfyer 2af)rl)eit
Urfprung
fyat,
nicr/t
felfeji
bem 33fen fein nxifyre <Sei)n, fein 6ei)n in perfannt Serben , ba e nict/t au ott feinen im gttlichen 2>enfen unb SBolIen al Cofttion
einmal an ber
llrfyrunge^
creatiirftcEjeti greifyett,
nwrjelt, unb
nicfyt
auf
meiere eS
pofttit>en
runb
I;at,
erft
vorgeht,
fonbern
om
SlOfatte
be SiUen bebingt
ift,
ift,
alfo
aufgehoben
ift.
Slttein
man
tl)ut
bem
Stugufh'nuS Unrecht,
er Ijabe e
ber 23eftim=
mung
Moment,
tu
meinem
auf 9ut=
im SBitteu
stt>ar," fagt
entfielt
Sarin
tauben maier
gufiinuS, on
fiimmen
t>k meiften
irc^eniHiter mit einauber beretn, ba$ ba$ SSfe mct ein toafyx
fyaft
ift
$ea!e3,
benn
tt>al}rf)aft
nur,
mag au6
(Sott
ift,
unb baS
ift
baS ute;
fte
Streben beffelben at
gelugnet
ift
13
an bem uten
poftti
entgegen gerichtetem
aucf)
)."
bepf)a(b
untrer,
Subject or*
jwar Negation
unb
auima, in quaiitum substantia est, bona est; in quantum autera habet aliquid quod non est substantia, id est, consensiouem istam, in tanturii mala est. Non eoira ex profectu, sed ex defectu habet haue consensionera. Decit qippe cum consentit malo minusque jarn esse, ac propterea minus valere ineipit, quam valebat dum nulli consentiens in virtute consisteret; tanto utique deterior, quanto ab eo quod summe est ad id quod minus est vergit, ut ipsa eliam minus sit. Quanto autem minus est, tauto utique fit propinquior nihilo. Quod enim minus quoque fit, eo teudit ut non sit omnino: quo quam vis non perveniat ut penitus per-
cuudo nihil sit, manifestum est a m e que raubet defectum exordium esse pereundi." Contra
t
11
I.
93b. <S.
615.
reelles Set)n
alf3
ift_,
396
in
neinenb auftritt";
unb ,,infofeme
nur ber
2Bi
Ueno fache
2tlie in
tmmt,
ift
ber ber
nic^t
al
3)iefe pofttioe
fonbem
tft
er hebt e
tnelmehr befttmmt
benwr, inbem
ftanj,
er fagt
Sie Siinbe
fonbem
ein 51 et 15 J,
unb
biefer Slct,
welcher entweberShat
'*)
$orfcf;ule
je.
II.
fei),
Negation an ftcfy ober fca 6'troaS ift no) nicfyt OlUe in tt)t, Weil ba pofttie SWomcnt noer; nidbt binjugebaebt ift. JDu wirft mid) oer* menn 2)u mit mir behaupten fannfl bafj alle 2illen3= fteben acte b e freien eijteS (au) bie negativen al (Sontrabicttonen) pofitioer Statut finb, Wie er felbet fo pofttio als fubflanjicl ift, unb QSeibeS al ein realiflrter eroiger cbanfe ottel." )er lete @i)m= bol. :c. @. 68. 15 ) Iterum, ait, quaerendum est, quid est peccatum, actus an res Rcspondenius, peccatum quidem actum dici et esse, non rem." De perfect. justit. c. 2. Qleljnlicr) Clem. Alex rat. 4. strm. IV, 13: ^Af-ieXu xo (.tctQxdv?iv Ivegyeiq xetrai, ovy. oviry i ovds i'gyop -fov."
, :
@. 79. 69. Stuf bie grage: Ob bie <Sd)uIb antwortet er Qtflerbing t;at fte etroag oon
:
Qlugufttnu
nimmt
1.
c.
unb ft)rt fort: Sed etiam in corpore claudicaiio eadem rationc actus est, non res: quoniam res, pes ipsevel corpus vel homo est, qui pede vitiato Claudicat; nee tarnen vitare potest homo claudicationem, nisi habeat
gteict)ungmeife 33e$ug,
sanatum pedem. Quod etiam in interiori homiue fieri potest, sed gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum. Ipsum sane Vitium quo Claudicat homo, nee pes est, nee corpus, nee homo, nee ipsa claudicaiio quae utique non est quando non ambulat, cum tarnen insit Vitium quo fit claudicatio quando ambulat. Quaerat ergo quod eidem vitio nomen imponat, utrum rem velit dicere, an actum, au rci potius qualitatem malam qua deformis actus exsislit. Sic et in homine interiore animus res est, rapina actus est, avaritia Vitium est, id est, qualitas seeundum quam malus est animus, etiam quando nihil agit unde avaritiac suae serviat, etiam quando audit, Non coneupisces, seque vitu;
noct)
jroifcr)en
@nbe
unb SajUr.
2Me 6nbe
fte^t al ein,
ober Siebe ober 23egel)ren
bie gttliche 93eruutift
397
gegen
ift,
ober mit
ber
nimmt
[einen
Anfang mit
n* unb Sliifnafyme be Verbotenen, gewinnt feinen gortgang in bem Sor/IgefaHen baran, unb finbet feinen <2d)Iujj
mit ber
eine
Snftimmung
ift,
be SBitten
Sitie
ficr)
16
),
unb weil
bie
3"ftnnmung
SBte
freie
inbem ber
cfyuib
17
).
fet)r
Dom
auftretenber Qtct
ba
[amen influffe bc bettelten uten fter^t, fcnbevn nur bie rechte S'eftig unb fcielmefjr entfcfyloffen ift, in 3uftmft i)em bariu fccrmiffen lat im afier aber ift bie ijom ^Bitten auge efetje gem ju fjanbeln gangene oertYb^rte Sfiicfytung ober gegen ben gttlichen ^Bitten gerichtete trebung fr ben ^Bitten felbjt fcfyon in einer beftimmten 33e$iet)ung fo Ijerrfcfyenb geroorben, ba fie ein bleibenber 3"g in )m ift, bei jiber elegenfjeit in bie 3:t;at bergebt, unb il)n baju fflaifct; mitfortjict)t.
fett
,
16 ) Ergo peccatum est, fact um vel dictum vel concupitum aliquid contra aetcmam legem. Lex
vero aeterna est, ratio divina vel voluntas Dei, ordinem naturalem conservari jubens, perlurbari ve'tans." Contra
Peccatum est Legis transgres27. De consens. Evang. II, 4 n. 13. Nam tria sunt quibus impletur peccatum, suggestione, delectatione et consensione. Suggestio, sive per memoriam fit, sive per corporis sensus, cum aliquid videmus,
Faust.
XXII,
sio."
vel audimus, vel olfacimus, vel gustamus, vel tangimus. Quo si frui delectaverit, delectatio illicita ref'renanda est. Velut cum jejunamus et visis eibis palali appetitus sed huic tarnen non conassurgit, non fit nisi delectatioue sentimus, et eam dominantis rationis jure cohibemus. Si
:
fuerit, p Jen
um peccatum
erit, notum Deo in corde nostro, etiamsi facto non innotescat hominibus." De serm. Domini in monle I, 12 n. 34 ; cf.
contra Secundin. Man. c. 13. 17 ) Nee esse peccatum nisi pravum liberae voluntatis assensum, cum inclinamur ad ea quae justitia vetat, et un de ib er um est abs t inere." De gen. ad. Ergo peccatum est voluntas retinendi vel litt. III, l n. 3. consequendi quod justitia vetat, et unde liberum est abstinere." De duab. anim. contra Man. c. 11. Aperi ergo jam cordis oculos, et intuere, si potes, bonum aliquod esse quamlibet substantiamj et ideo malum esse defectum substantiae; quia bonum est esse substantiam. Nee tarnen
1
~~
2(uguftmug im
er augbriicfd'cb
398
erhellt
barauS,
18
bajj
fagt, ba dcficerc
fei)
une
eine
Hinneigung
ju,
ein
treten
unb nwi'u
nad) bem
),
SBelvegung, welche
walt be SiflenS
ftebt
barum
in ber
@e*
\y,
biefer tton
omnem defeclum esse culpabilem, sed solum voluntarium, quo anima rationalis ad ea quae infra illam
sunt condita coriditore suo deserto declinat affectum: hoc est enim quod peccatum vocatur. Ceteri autem defectus qui non sunt voluntarii, vel poenales sunt, ut peceata puniantur moderatrice summa atquc ordinatrice justitia; vel mensuris verum infimarum intei veniunt ut praecedentia succedentibus cedant." Contra Secundin. Man. c. 15; cf. 11. ,,Ita fit, malum sit aversio voluntatis ab incommulabili bono, ut quae tarnen aversio atque et conveisio ad mutabilia bona conveisio, quoniam non cogitur, sed est voluntaria,
,
.
.
dign De b.
et
ubse quitur."
18 ) Defieere autem non jam nihil est, sed ad nihilum tendere. Cum enim ea quae magis sunt, de-
sed
clinant ad ea quae minus sunt, non illa in quae declinaut, illa quae declinant deficiunt et minus esse incipiunt quam erant non quidem ut ea sint ad quae declinaverunt, sed
:
corpus
cfficitur,
:
Non enim cum animus ad corpus desed tarnen defeclivo appetitu quodam
angelica quaedam sublimitas,
modo
corporascit
ita et
cum
magis delectata est suo dominatu in sc ipsa, ad id quod minus est inclinavit affectum, et minus esse coepit quam Quanto enim erat, et pro suo gradu tetendit ad nihilum. quaeque res minus est, tanto vicinior nihilo est." Contra Secundin. Alan. c. 11. Certc enim omnis inter nos discretio est, quod vos substantiam quamdam malum esse dicitis ncl ina ionem ab eo nos vero non substantiam, sed quod magis est, ad d quod minus est, malum esse dieimus." L. c. cap. 12. IVec sie defecit homo, ut omnino nihil esset, sed ut inclinatus ad se ipsum minus esset,
i t
quam
erat,
cum
ei
qui
summe
Deo, esse in semetipso, hoc est, sibi placcre, non jam nihil esse est, sed nihilo p r opinqua re." De Civ. Dei XIV, 13 n. 1. 19 ) Motus ergo ille aversionis, quod f'atemur esse peccatum, quoniam defectivus motus est, omnis autem defectus ex nihilo est, vidc quo pertincat, et ad Deum non pertinere nc dubites. Qui tarnen defectus quoniam est voluntarius, in nostra est positus potestatc. Si
licf)em
399
ftd)
unb bem
Ott
untl)r()aft
ift,
S3(cibenben
ab*,
roa
felbft,
i()u
uicf)t
bem
2(eufjern
minber mad)t,
mit
lid)e
bem
tie
gttlichen SBitfeu,
Drbnung
2i
).
verlangt,
unb ba atte im 2Btberfprud)e bem ewigen @efee, ba$ ba af natr* ba|3 bad fiebere beinloseren, unb fo*
bent
nact)
ftnnlicbe
Statut
elfte
ftd)
unterorbne
enim times
erit."
20
)
De
oportet ut nolis: si autem nolis, non 20; cf. Confess. XII, 11. Est ita ut dicis, et assentior onuiia peccatahocuno
illuin,
b. arb.
II,
cotilineri, cum quisque avertitur a divinis vereque manentibus, et ad mutabilia atque in-
genere
Quae quamquam in ordine suo recte locata sinf, perversi tarnen animi est inordinati, eis sequendis subjici, quibus ad nutuni sunni ducendis potius divitiu ordine ac jure praelatus est." De lib. arb. !, 16 u. 35. VoIuntas autem aversa ab in commut abili et communi
certa convertitur.
bono, etcoiiver.sa ad proprium bonurn, aut ad exte rius, aut ad inferius, peccat. Ad proprium converpotestatis vult esse; ad exteriiis, cum aliovel quaecumque ad se non pertiuent, cognosecre studet; ad inferius, cum voluptatem corporis diligit." L. c. II, 19 n. 52.
titur,
cum suae
rum propria,
21
tranquillitas ordinis.
Ordo
est
parium dispariumque rerumsua cuique loca tribuens dispos.itio." De Civ. Dei XIX, 13. Justitiae munus est sua cuique tribuere, uude fit in ipso homine quidam jus t us ordo natura e, ut anima subdatur Deo et arsimae caro, ac per hoc Deo et anima et caro." L. c. cap 4 n. 4. Ule utique approbandus est (ordo), ubi potiora praecedunt." De catechiz. rud. c. 14. Non enim ordo rectus, aut ordo appellandus est omnino, ubi deterioribus meliora subjiciunDe lib. arb. I, 8. Hoc enim expedit, inferius subtur."
jici
se,
superiori: ut et il!e qui sibi subjici vult quod est inferius subjiciatur superiori se. Agnosce ordinem, quaere
Tu
tibi caro. Quid justius? quid pulcrius? minor tibi: servi tu ei qui fecit te, ut tibi serSi autem contemnis Tu viat quod factum est propter te. Deo, numquam efficies ut Tibi caro. Qui non obtemperas Domino, torqueris a servo." Enarr. in Ps. 143 n. 6. Hie pacem.
majori,
. .
Tu Deo,
itaque in unoquoque justitia est, ut obedienti Deus homini, animus corpori, ratio autem vitiis etiam repugnantibus imperet, vel subigendo, vel resistendo." De Civ. Dei XIX. 27.
>ierau$
erfyetfet
400
meljr ats
sur@enge,
minber,
in 2at)rf)eit
egenftanb im
(eine negative baj? fte fcfyarf
fieser
unb
bltcft
man
auf
fo fottte
man
meinen,
unb
entfcefbenb
genug
ift,
um
ifjn
ju
[leiten,
berwunben
fo
fyat.
@ben
fo
wenn man
,
bie vofitive
muf man
gefielen
bafjfte,
jtdj
wie
er
an
trgt,
unb
ftdj in
unb natrlich
nacfyweifet,
von einem
,,9'tacf/ftang
be3
SJknicfyciigmuS unb
9?euVlaton3mu3, benett ba3 33fe at eine vofttiveftacfyt galt," ttu'e* ber feine Svur vori)anben ift 3)o$ ba nun biefe $rage ber bie
9?atur be S3fen gteic^faU au ben Schriften be Reuigen et)rer
ifjre
Beantwortung gefunben
fte ftd)
I)at,
fo
mge
bie
folgen
biefe
unb fr
in Betracht sieben.
folgen
SBenn mau
richtig
fce*
bie
$aUe$
fo
fiit
ben Urmeitfeti,
erften
9ftenfcr)en
angeben Witt,
man
5luge faffen.
getrennt
fyatte,
So
gab e aud) in
feine 23efcfywerbe,
vt)9fifd)er ^inftc^t fr
ben
Mb
fei*
nen fanget,
b,tit
$ranf1
im Snnem,
tt)tn
feine Sertefjung
\x>k ber <Bcck
von Stufen;
wofynte
ein,
@r war
l
nidjt,
\vk
er
je&t
ift,
unb
ein jr>erb
verberbter
olebat, Vivebat itaque homo in paradiso sicut vol ) quamdiu hoc volcbat quod Dens jusserat: vivebat t\ruens Dco, ex quo bono erat bonus vivebat sine ulla egestate, ita semper vivere habens in potestate. Cibus aderat, ne esuri:
ret; potus,
ne sitiret; lignum vitae, ne illum seneeta dissolNihil corruptionis in corpore vel ex corpore ullas molestias ullis ejus sensibus ingerebat. Nullus intrinsecus morbus, nullus ictus metuebaturextrinsecus. Summa in canie De Civ. Dci XIV, 26. sanitas, in auima tota tranquillitas."
veret.
Neigungen 2 ); e8 befianb
aucr)
401
SBiberftrett jrtfcr)en
Fetnerlei
ibm
imb bem @eifte r fonbern er btente ofyne SBtberftreben bt'efem al fei* ncm Sjperrn, roie biefer @ott al fernem ^errn btente 3 ). 2t n fidr),
b.
I).,
fo
tte
er ber
er roofyl
nicfyt
fierb*
fterben,
Hft
infofern er fterben
fonnte;
allein er
mute
fo roofyt auer)
nicr)t fterben,
ba
ifym t>om
SBaume be SebenS,
Suflofj.
roelc^er
im ^arabiefe ftanb,
bte Unfterbltcfyfeit
Bon
bt'efem @eftd)ts:punfte
eben fo
roofyl attcj)
fagen, baf er u n
ft e
roar
), rte
benn
aucr)
2 Respondemus: Adam propterea non talem creatum, ) quia nullius parentis praecedente peccato, non est creatus in carne peccati. Nos ideo tales, quia illius praeceQuamquam dente peccato, riati sumus in carne peccati ipsa tanta carnis infirmitas, nescio quid, quautum arbitror, poenale demonstrat." De peccat. merit. et remiss. I, Proinde Adam, priusquam peccaret, nee carnem pec37. cati habuit, nee similitudinem carnis peccati." Op. imperf. contra Jul. IV, 79. 3 ) Absit ut illa pax animi et corporis haberet aliquid, propter quod adversus se ipsam prima hominis natura pugnaret." Contra Jul. Pelag. V, 16 n. 62. Nos autem dicimus tarn beatum (uisse illum hominem ante peccatum, tam. .
.
que liberae voluntatis, ut Dei praeeeptum magnis viribus mentis observans, resistentem sibi carnem nullo certamine pateretur, nee aliquid omnino ex aliqua cupiditate seotiret, quod nollet." Op. imperf. contra Jul. VI, 14. Itemque addo ego ad bonitatem conditionis Adae, quod in eo caro
adversus spiritum non coneupiscebat ante peccatum, tu autem addi3 ejus conditioni et istam miseriam per spiritus carnisque discordiam." L. c. cap. 16. Natura illa talis fuit, ut in se discordiam carnis et spiritus non haberet: natura illa talis fuit, ut contra vi.
sua nulla certaret; non quod ei cedebant, sed quod in eo nulla erant." L. c. cap. 22. Faciebat quippe hoc ordo justitiae, ut quia eorum anima famulum corpus a Domino acceperat, sicut ipsa eidem suo, ita illi cortia
Domino
atque exhiberet vitae congruum sine ulla res is ten tia famulatum."
)
illi
De
(sc. corpus) ante peccatum, et mortale et immortale seeundum aliam caussam dici poterat: id est mortale, quia poterat mori; immortale, quia poterat non mori. Aliud est enim non
Ulud quippe
seeundum aliam,
aud ber
gttlichen
<5cr/lu gcjogen
402
wre,
erben mu,
aliud est autem posse non mori, secundum quem modtnn priinus creatus est homo immortalis; quod ei praestaba-
turde ligno vitae, non de constitutione naturae: cum peccasset, ut posset mori, qui nisi peccasset posset non mori. Mortalis ergo erat conditione corporis animalis, immortalis autem
a quo ligno separatus est
beneficio conditoris. Si enim corpus animale, utique mortale, quia et mori polerat; quamvis et immortale, ideo quia et noa mori poterat." De gen. ad litt. VI, 25. Animale est enim et hoc corpus,, sicut et primi hominis iuit, sed hoc jam in ipso animalis generc multo est deterius: habet enim
lauben h bem Umftct/gretfcn Der ntrjer'fcben (3l^itofop^>i <5org Cbie XXnX)attbarfctt be3 fpeculatioen <S$=
je.
.18)
ttjrer
oerjidjcrt,
fo
fWjen
flcr;
bte
<SpccuIatton mit
Uon ber
,
.ftircfye
Derroorfenen
n= uatr*
il)rer
unb
bie
bernatrlichen, nurau@nabe
3Biberfpruct;e
Verliehenen,
im
eS
^beologie mit
unoerftynlicfyeri
einanber gegenber}"
allein err Sorg mge jtcr; bie unb ruhiger anfcfyauen, unb er roirb finben, ba efaX)r brol)t , unb nur fein ju forgticr/cr Gifer it)n eine
Wo
feine
ifi.
SBie
beS
fter)t
um
biefe angebliche
natrliche
SDcenfcf/en
Unflerblicr/leit be eibeS
erfreu Dcenfcfyen?
2)em
an unb fr
fid), erfennt
ntjjer
oor
bem
ftat fo roentg
rD<b>
bafr befielt,
renb
tur)
rr>ol;I
folef/e beftet;t;
$rielmer;r ftc^t er
s
ergeben (nietet fo ba Serroefen; bfefe ijt reib er Die Jca* (bm fo rool;l, all bal (Sn freien ber Snbloibuen als jur rfcl)ei* nungform be Statur* al attung = eben3 getjbrig an i^ergleid)e 3)a3 33 ergeben in Der 9<a= hierber oben @. 274 biefer (Schrift). tut," uert er flcr; a. a. D. <S. 112, fann bemnacr) einerfeit fo
ba 03
roenig als SQBtberfprud; unb Strafe angefeilt roerben, als anbe= rerfeltS ba n tflel) en in i^r mtttelft euguncj al iftaturyet* brechen unb Unnatur angefetyen werben tarnt." 3Ufo Don ber J?atur= feite au3 X)attc ber elb feine natrliche Xlnftevblicr/feit; fott jle nun eua it^m buret; ben nad; feiner Statur unb QBefcnfyeit unfterblicr/en
s
eifr,
au
feiner organifcfyen
SSetfe
roerben?
OSerbinbung mit bemfclbcn auf natrliche >arau8, reichert <5org bte ntber'fctje eb;re an
403
menu bie nbe uic^t eingetreten wre 5 ). So tte er ber Statur ent* nommen, unb mit bem (Reifte in Sierbittbung gebraut korben mar, mar er aUerbing? nocl) ein tfyterifcfyer Seib; aber gfeicfymie ber
et'ft
bureb,
Eingabe
feiner
an bag
$leifcb,
gleifcb,
ju merben:
tbm
fei-
mar, im galle im
in
Stete
Menbung
ner an ben
et'ft
o()ne
bef^alft in feiner
biefe
6ub*
merben,
erft
unb
biefer
Uebergang,
93ermanb-
hing,
meiere
jefct
9luferftef)ung eintreten
mirb, mre fr
ilju
bamalS
fd?aut, md?te
man
mo
fagt
untrer,
unb
t).
bafj
bie
im lieb?" mo
bem
ft-alte
fagt er,
. .
ba{j
leibliche
nflerblid?feit
b.
be
5)?enfd}en or
fd?ott
auS
feiner Statur
auS ber
organifd?cn 23crbinbung feinco @eifte6 mit feinem Serbe fid? on felbfi ergab?" Sie organtfdje 33erbfnbung ift ja annod? ba; aber t>on einer barau ftd) on felbft crge6enben n a trlid? en Un frerblid?feit be3 SeibeS ftet;t man nichts, untrer poftulirt atterbingS
unb mit
all folgern
Rect)t
Unfterblid/fett; aber ber runb fr biefe lnnat;me einer 9totl?menbigfeit ber leiblichen nfierblid?feit beS 2ftenfct}en liegt i(;m nid;t in bem eifle
unb
nid?t in
foIct)er,
fonbern in
berSbee
fcon
ift,
atfo
unb, bamit
er al biefer,
mle
emigbauernbc
ert)eifct;t.
k mar
meil eine in ber Sbee notb>enbige, befjt)alb nod? feine roirf liebe: fonft Ij'tte ba egentr)eil nid?t mebr eintreten fnnen; fle mar trt unb mit ber gttlichen 3bee (alfo gleichfalls fcon Ott) o&xectt
als
bamalg
mirflid? merben, unbfott, meilfte nid?t auf bie einfdle unb leid?* tejre SBeife ermirflicfcet morben ifi, jefct auf meitem Ummege unb erft burd? bie 'rte be SobcS binburd? bei ber Qluferflebung ber Sobten
g
fottteerft
mglid?
egeben,
ibre 93crn.urf(id?ung
ftnben. @o natrlid?, b. t), not^menbig, mie ^luguftinuS bie beiben begriffe t)'ufig fr einanber fefct, ifi in ber Sbee unb om Stanbpunfte ber Sbee aug bie leibliche Unjxcrblicbfeit
bei 3ftenfd?en.
5 ) Quis eaira, nisi qui talibus auribus caret, non audit Scripturam sine ul!a obscuritate vel ambiguitate dicentera
404
ben
Xob
r)inburtf)
).
etft
Stcfyt
betrifft,
fo
hatte btefer,
um
fit
furj
ju
in
(Sott
feiner
(eine
homini primo peccatori, Terra es et in ferram ibis? Ubi evidenter ostenditur, non eum fuisse vel carne moriturum, id est, in terram, unde caro ejus sumta fuerat, morte ipsius carnis iturum, nisi propter peceatum hoc audire perpetique meruisset." Op. imperf. contra Jul. VI, 23; cf. de Civ. Dei XIII, 23. Qni dieunt Adam sie creatum, ut etiam sine peccati merito moreretur, non poen culpae, sed necessitate naturae; profecto illud quod in Lege dictum est, Qua die ederitis, morte moriemini; non ad mortem corporis, sed ad mortem animae quae in peccato lit, referre conantur. Quid ergo respondebunt, cum legitur hoc Deum primo homini etiam post peceatum increpando et damnandodixisse: Terra es, et in terram ibis? Neque enimseeundum animam, sed quod manifestum est, seeundum corpus terra De erat, et morte ejusdem corporis erat iturus in terram." peccat. merit. I, 2 n. 2. 2)a{j Qlbam geworben mre, auO) wenn er sed necessitate tatest gefi'mbtget b/tte, alfo non poena culpae, naturae: mar eineef)t'e ber 5}}elagianer, ttidic aber auf einer tynobe
.
c. 11.
on ber ttdje Verworfen njorben ifr. 33; op. imperf. contra Jul. II, 66. 93.
in
factus est, non in spiritum vivificantem, quod ei per obedientiae meritum servabatur. Ideo corpus ejus, quod eibo ac potu egebat, ne fame afficeretur ac siti, et non immortatate illa absoluta atque indissolubili, sed ligno vitae a mortis necessitate prohibebatur, non
animam viventem
spiritale, sed animale fuisse, non dubium est." De Civ. Dei XIII, 23. Sicut Spiritus carni serviens non incongruc carnalis, ita caro spiritui serviens recte appellabitur spiritalis, non quia in spiritum convertetur, ... sed quia spiritui summa et
mirabili obtemperandi facilitate subdetur, usque ad immortalitatis indissolubilis securissimam voluntatem, omni molcstiae sensu, omni corruptibilitate et tarditatc delracta." ,,Jam esset certa securitas peccaturum nemiL. c. cap. 20. nem, neminemque morilurum: et talis vita esset sanetorum, post nullum laboris, doloris, mortis experimeutum, qualis
haec omniain iueorruptione corporum reddita resurrecti o n e mortuorum." L. c. XI V, 10. Quamvis enim seeundum corpus terra esset, et corpus in
erit post
in
quo creatus est animale gestaret; tarnen si non peccasset, corpus fuerat spiritale mutandus, et in illam
(Seligfeit 7 ), bie er fic^
,
405
oben
<S.
roie
erinnert
korben
t{r,
33etr)tigen
93erf)(tnijj
(<>eiligfeit
beffelben
nod)
nottenben
ganje
nberte
fid)
3)fc
nrfprnglicfye i'ite
Scenfcb ronrb
nnb
unb ber
burcb
ftd)
bfe
5ln bie
tee
incorruptionem quae fidclibus et sanctis promittitur, sine Proinde si non pect ran situ rus ... casset Adam, non erat exspoliandus corpore, sed supervestiendus immortalitate et incorruptione, ut absorberetur mortale a vita, id est, ab anim ali in spiri tu al e t ransiret." De peccat. merit. I, 2 n. 2j cf. de gen. ad litt. VI, 22.
mortis peric ul o
est
serm. 1
n. 18.
Homo autem
factus est
vita." Enarr.inPs.101serm.ln.il. Et hoc aeeepit, ut possit summi boni adhaerere naturae." De gen. ad litt. VIII, 14 n. 31. Cum inhaesero tibi ex omni me, nusquam erit mihi doloretlabor; etvivaeritvitamea, totaplenate." Confess.X,28. 8 adtendite: et ex ) Sic et Dominum et Deum nostrum illo erant, et ex illo non erant. Quomodo ex illo erant? quia ipse est couditor naturae, ipse est creator carnis et animae. Quomodo ergo ex illo non erant? quiavitiosi a seipsis facti erant. Ex illo non erant, quia imitando diabolum, angauf, . SlugufHnuS met, $fl)($utg. 27
feit 9 ),
406
bte
SnteHigenj nur
^aburd),
bafj
ber@eift@ott
ftc>
al fernen
^perrn anerfannte,
fonbern on 3fym
nur
tton femer
on
it)tn,
unb
Ungeborfam mitUngefyorfam
vergolten.
3n
ollen
fireiteS
^erfnh'c^feit ftatur
i>on
lebenbige <St;ntt)e
jroifc^en
unb @ft jufammengefyren, a(3 bie Statur unb @eift in golge be Siber*
im Ungefyorfame gegen
beiben
n ).
3a
bie
diaboli facti erant." Tract. 42 in Ev. Joan. 8 n. 15. paradiso enim legem aeeepit homo, qui factus est recSed ejusdeni legis praevaricatione a se ipso factus . tus est pravus." Op. imperf. contra Jul. VI, 15. 9 ) De limo enim factus est, et amissa beatitudine in miseriam jure projeetus est, quoniam praeeepti praevaricator exstiterat." Senn. 33 n. 5. A liberi arbitrii malo usu series hujus calamitatis exorla est, quae humanum genus origine depravata, velut radice corrupta, usque ad seeundae mortis exitium, quae non habet finem, solis eis exceptis qui per gratiam Dei liberantur, miseriarum connexione perducit." De Civ. Dei XIII, 14. Non est creaturae rationalis vel intellectualis bonum quo beata sit, nisiDeus..,. Hoc enim adepto beata, quo amisso misera est." L. c. XII, 1 n. 2. 10 est autem iste defectus: quoniam si ) Spontaneus volnntas in amore superioris immutabilis boni, aquo illustrabatur ut videret et accendebatur ut amaret stabilis permaneret, non inde ad sibi placendum averteretur, et ex hoc tenebresecret et frigescer e t." De Civ. Dei XIV, 13
filii
^,In
n.
1.
Recedeudo enim
re
frigescit,
accedendo fer-
cedendo tenebresci t, accedendo clarescit. Aquo enim habet utsit, apud illum habet ut ei bene sit." Enarr. in Ps. 70 serin. 2 n. 6. Vitium vero, quod ista naturalia bona conte nebrat et infirnon ab inculpabili artilice contractum est; sed ex mat ; originali peccato, quod commissum est libero arbitrio." De
vescit:
.
nat. et grat. c. 3.
toon @5ott Ijatte fr
407
11
od) bfeftolgc,
ba
ftd) bie
nad)
ber gttlichen 3bec mit )\n jur (Sinjjeft perbimbeue ftatitr auch
on
bedicns cxisterat Domino suo, ut poena, reciprocinobcdienlem experireturcarnem farnulam suam cum sensu quo dam confusionis et molestiae suae, quem sensum certe ipsa per inobedientiam suam non intulit Dco. Denique postea quam est illa facta transgressio, et anima inobediens a lege sui Domini avcrsa est, habere coepit contra eam servus ejus, hoc est, corpus ejus, legem inobedientiae" De peccat. merit. II, 22 n. 36. Denique ut breviter dicatur, in illius peccati quid inobcd ient iae nisi inobedientia retributa est." De Civ. Dei XIV, 15 n. 2. Fecit autem sibi, non Deo. Nihil enim facere potuit voluntate inobedien.
quod ipse pateretur lege justitiae. Haec est h o m n r e d d t a in s emetipso, ut ei vicissim non obediatur nee a semetipso." Contra Adversar. Leg. et Proph. I, 14 n. 19. Haec patitur homo intus, ibi secum, in seipso, et seipsum, de nemine ad neminem praeter se: haec sibi ipse poena sua
tiae,
nisi
esse meruit."
Seile
Enarr. in Ps. 37 n. 15; cf. in Ps. 143 n. 6 Umfcb,rung im 3Serfe^re mit ott", fagt ntl; e r, feljrte aud) baS 2>erl)ltm um, beg 2ftenfd)en gur latux an il)m imb auer
ib,in.
JDiefe roarb
emaneipirt oom@etfte."
Genfer Weiter
beim
fte
,
(BS
regt ftd)
jroar,
bemerft ber
tiefd)tiftlid)e
im eifte
e
2)u
unb
bte alte
erlange
bte Statur
im
mte
lgen;
aber
fte
ftraft
ben eift Sgen, titbem fte i^n )rc 3P?acr;t fllen lt , roemt e )m mit )r frei fd)alten ju rootlen. einfiele Unb gerate hierauf lt el
,
ber >err
00m
im 45aufe,
9Biru)fd)aft)
gerne
anfommen.
Blo ein
ft
jroifdjcn eift
nnb
5'letfd;
93unbeggenoffen nacr)
felfcer,
treulofen
ber
ftet)
b.
,
t).
in ber
Unterorbnung
er
SBiUen
rooburd)
in
bie
nun
)ren
ang
neben
unb unbetmmert um ben Qftenfcr/en, ber in ir)r roofjnt unb um feinen Jtummer ob )ren fd)blid)en unb fd)redlid)en eburten. (Sr legt itjr
atferbingS ^effeln an,
tljten <Sd)rocr;en
roenn
er
fie
ftd)
juor bie
tt)ut,
Sflcutje
nimmt,
fle
in
gu belauften;
aber
roa
fle nief/t
laffen rann,
3ie lt ftd) aber jene fte nid)t t^uit fann." ba (Smancipation Vereinbaren mit bem Qlu3fprud)e be 3lpoftel alle (Kreatur feufjet unb ftd) feinet mit (Sd)mer$en immerbar ?"" Unb roenn biefe ftd; roirffid) fo verhlt ; roie lt ftd) bamit bie @ered)tig=
:
1
feit
ba burd) jene greitaffung ber an (Seligreit junaljm, roie fte an (Selbfiflnbigfettin it;rer$rt geroann; ba3 lt ftd; fd;on bavaug
(Seite
Von
otteS rechtfertigen?
(hm
fo
27*
ifjtn
408
bei*
pb^fifdjer
ob
12
),
SBenn nun
(Strafanbrobung
SDienfcr)*
entnehmen,
^eit, felbft
aU
folcr)e, ct;ne
^etanbetung
ftcr)
2Befcufyeit,
erhoben unb
SGBeife
,
etebelt nnttbe.
er^ft
in
Vuie
mit bem
3ftenfct?engetfte
betfelben 33e^ie^ung.
roie
biefet
,
fein
@ott ottenbet
erfat, fonbetn
^lufna^me unb -23erbinbung in unb mit inbem et ftcfy nun niefet blofi aU Set? in
als lebenbigeS ^Ptincip
(Sott
bureb
ebanfen
ftefy
im
fo
per|nlicr/en@tunbe, unb
ben
(bie
Utgtunb
ficr)
in
fieb
einft
$ut
roitflicfyen
erfaffen
5lnfd?auung
,
Ott ju
ro erben;
roobt aber
jum
im
SDien*
ba bie SRa* tut bei alt ibret manetpation, in it)rer oeriftenj unb 33etbinoung mit bem SWcnfcfyengeifte ftet) bet Ganrcitfung bcS letztem berhaupt fo roenig
obne
fct)on
eift ju werben.
2)a$u
fmmt
noct?:
benenffiienS.
fte
naef? ber^iiebetgeburt
bet^inbet otteS, obnebapinbiefem i(;tem<8eu^en eine^lage lge ber Hngerect?tigfeit f on cite@otte." 93otfct/uteII. @. 115. 108. HO. 116. 12 ) Ouisquis igitur haec Dei verba, quibus est punitus Adam, quando dictum est, Terra es, et in terram ibis, seeundum fidem catholicam intelligit, nee vult introducere in pa-
radisum corporis mortem praecipue; neintroducat et morbos, quorum miserabili varielate morientes videmus af'fligi, et paradisum sanetae voluptatis, ac spiritalis et corporalis felicilatis, cui vos nonpudet esse contrarius, doloribus, laboribus, moeronbus implere cogatur; sicutvos cogimini, nee invenitis qua exire possitis, quamdiu lam impium dogma mutare non vultis: qui ergo, ut dixi, haec Dei verba seeundum catholicam suseipit et intelligit fidem; sicut cernit poenam laboris in eo quod dictum est, Insudorefacieituaeedes panem tuum; ita poenam cernit et mortis in eo quodsequitur, Donec revertaris in terram de qua sumtus es, quia terra es et in terram ibis: ac sie aeeipit dictum, tamquam diceretur, Ego quidem te de terra sumsi, et hominem feci; et u t q u e p o t u i f a c c r e , ut eadera terra quam viventem feci, n um quam cogeretur vita earere quam dedi; sed quia terra es, id est, seeundum ca rnem q u a e de terra sumta est, non seeundum nie, qui te de terra sumsi, vivere voluisti; laborabis in terra, donec revertaris in eam; et ideo reverteris in terram, quia terra es; et justa poen ibis in terram de
i
erwarten
tief,
409
Trennung
ber betbeu
ber letbltdje
ob
ober bte
b*
am Sage
am
fetten
ntcfyt
Hage
bar)m
norljanbene,
ivenbtgfett be leiblichen
33erfcr)ltmmeruug ber 9?atur unb on ba an aber t)errfcr)enbe 9?pjt|* IXobe etn 13 ), unb man fanu fagen, baf
noct) bte
qua factus es, quia spirilui non obedisti a quo factus es." Op. imperf. contra Ju!. VI, 27. 13 J Quapropter eliainsi mortem istam manifestam, qua tit animae a corpore separatio, iutelligaraus simul significatam in eo quod Beus tlixeral, Qua die ederitis ex illo, morte moriemini: non ideo debet absurdum videri, quia non eo prorsus die a corpore sunt soluti, quo eibum interdictum mortiferumque sumserunt. Eo quippe die mutata in deterius vi tiataque natura, atque a ligno vitae separatione justissima, mortis in eis etiam corporalis necessitas facta est, cum qua nos necessitate nati suraus." De Civ. Dei XIII, 23 n. 1. Prius est enim animale corpus, qule habuit primus Adam, quamvis non moriturum, nisi peccasset,* qule nunc habemus et nos, hactenus ejus mutata vitiataque natura, quatenus in illo, postea quam pec cavit, etfectum est, undehaberet jammoriendi necessitatem." L. c. aura. 2. g trat ottc ille", fagt tieber untrer a. a. ). @. 190 f. bafj bieScete, aU 33rutt)trjcil im efammtleben ber Statur, bem eifte al einem an^en an fid), un* tergeorbnet feb; unb ba bag natrliche Snbiibuum in ber ^erbtnbung mit bem eifte. feine terMtdjfeit gegen bie Unterbliebt: eit beg Septem austaufdje /' 5U nun ber Urmeufd; in bem entfcfyeibenben Momente (wo eg ftd) um bie practifcfye Ancrfen* nung ber Qluctorita't otteg mittelft fretjtiger UnterorDnung fetneg SOBtHenS unter bem ^Bitten otteg, unb r)ierburd) gugteicr) um bie freie
, .
.
fprnglicr)e
Affirmation atleg beffen fyanbelte, roag ber Sftenfct; burft) otteg ux* <Se|ung marb), ftet) gegen ben SStHen otteg (in einem Verbote) eutfctuVb; banegirte er aud) jenen 3 u fiaub, in bem er
burd) ben g 6 ttlicfyen
ftd)
Unb nue gleichnamige Sillen befanb! bera abftofien; fo Jjatre aud) ber Sille beg eifteg in feiner^ oftttoi tat gegen ben vofttten ^Bitten otteg einer=
ftd)
$ote
feitg bie
% rennung
jeitlidjen
otteg
om
eifte
jur
unmittetb aren
f^olgc
eifte (ben
,
ob).
3)er2ftenfd) t)atte tn
gefyorfame bte realifirte^bee otteg bom 2ftenf ct)en negir t unb ber 3 c r f II ber lemente in jener roar un ermeibtid; roenn nfct)t in jener 3bee felber ein Moment jur 3tt*
,
bag jun'ct/fi bie @rr)aftung beg Urmenfct/en in einem anbern, alg bem urfprngtid)en ufianbe mogUd) machte." $llg
,
biefeg
Moment
bejeid)net
nun
untrer
bie,
ba ber
STcenfd} in feiner
bfe
410
nacfjfyer gelebt
Ija*
14
),
tammeftern, tohmty
bodj
fie
feen,,
an jenem Sage
tetbltd)
attungSroefcn, unb gugletc^ als baS 33 e r= eittSroefett ber @eg ettf | e im 2eltgan$en baftet)t. 2llfo in berapriorlfd;en,3beeotteS cm SDcenfdjen atS attung*
roefen fammt berOcdroirfung befleien auf baS gmeite Element einer als be93ereinSroefenS ber egenf^e im eltg anj en" fiet)t untrer baSSWom cn t ber Erhaltung be3Urmenfd)en. 2) od) frmdjtfyier roieberSorg (a. a. ). S. 19. 21.) on einem ntl)er'fd?en9lriom ei* ner realen Unmglichkeit ber^orteriftenj beS tlrmenfd/en unb feines @e= fd)led)teS nact) bem Satte," unb feafj augenbli dli d) ber leibliche Xob l)tte eintreten muffen trenn nid)t in eben bem Momente t)ie rd=
,
fyemmenb entgegengetreten
ro're."
QluS
EfyrifiuS je. S. 23) als @erot;rSmann" or; baS aud) roirllid), unb fagt j. 33. (ber legte Sfym* boliler :c. S. 216): 9lbam, ber nad) ber Snbe bem obe oerfatten toar, i^rbanlt it>ie feine Er iftenj fo feine 2)eScenb en j (feine Ent= faltung ju einem gefd)ledjtlid;en an$en) bem jro eiten 3lbam im geifiigen Sinne, infoferne biefer, burd) ben entgegengefe|ten SBittenSact, baS <inberni{j jfu einem ^ortbeftanbe beS Urmenfd)en unb baburd; $ur
untrer
leljrt
$ortfei3ung beffelben in
ein @efd)fed)t
tilgte,
(Sd)ulb) auet) fr baS ganje efd)led;t aufhob :" unb biefe e1)re, bafj baS Kenfc^cngefd/ted^t aurt) feine jeitlid/e Erifienj bem gttlichen Erl=
fer oerbanft, fott, roie
Sorg
bar^ut^un
fiel;
etenbiglid? auflieft,
mit ber
Jatr)olifd)en et)re
im 2Biberfprud)e
2iberfprucf/e fielen ?
fott
(ber SucarnationS*
unb Erlfunggtt;corte)
3Bcr
eine
fd)iefc
f)ier
(Stellung
gut
iibrigenS
in einer fd)ie-
2)ap
Snbe ben leiblichen Xob fogleid; gur golge gehabt t)ttc, baS, fagt QtugufiinuS, liegt in ber gttlicben 2lnbtot;ung angebeutet: Qua die ederitis ex illo, morte moriemini;" ba eS aber orerfl nur mit ber unabroeilidjen ^ottjroenbigleit gu fterben abging unb ber Xob
,
unterlaufe eintrat, unb berSJccnfd; fonad) gu einem gefdded;tlid)cn angen ftd) entfalten lonnte: ba, fagt ntl)cr, l;at man bem gttItd)en Erlfer gu erbanfen, ber, bamit bie ot;net)itt oon3r)m, alSotjnc otteS, bermge feiner Propriett tforbem inS fubflangietfe Scfyn t;crcin= gefhrte 3bee im Sefyn erhalten bleibe, an bem ber Erneuerung bcbrf= tigen Scim-Xfyec bie ber 3bec geme Erneuerung auf Sid; nimmt.
erft
14 ) Quando ergo peceavit Adam non obediens Deo,... tunc etiam morbo quodam ex repeutina et pestif'era corruptione coneepto factum in illis est, ut illa in qua creati sunt stabilitate aetatis amissa, per mutabilitates aetatum irent in mortem. Qu am vis ergo annos multos postea vixerint, illo tarnen die mori coeperunt, quo mor-
an Webern
fte
411
ftd)
burd) bte
geifttgen
ber
nl
Sob jugejogen fyaben. JDiefer geiftt'ge ob als golge Trennung on ott tft eben fo tn ber Slnforadje @otte Adam ubi es''?, als rote ber leibliche tn h'ebenben 33ater
:
migefyrodjen
Itcr)e
15
).
JE
ob
ift
bat)er
folgen,
roelcfie ftd)
au6 ber
16
6eete
af fr ba 9iaturleben
JEobe, fcon
roetl
be 9Jienfcfeen
ergaben
).
tis
perunt.
legem, qua in senium veter ascerent, acceNon enim stat vel ternporis puueto, sed sine in-
quidquid continua mntatione sensim non perlicientem, sed consumentem. Sic itaque impletum est quod dixerat Deus, Qua die ederitis, morte moriemini." De peccat. merit. I, 16 n. 21. 15 in eo qud inobediens motus in carne animae ) Nam inobedientis exortus est,... sensa est mors una in
termissione labitur,
currit in finem,
quando timore dementi sese abscondenti homini dixit, Adam ubi es? non utique iguorando quaerens, sed increpando admonens, ut adtenderet ubi esset, in quo non esset Deus. Cum vero corpus anima ipsa deseruit aetate corruptum et senectute confectum, venit in experimentum mors altera, de qua Deus peccatum adhuc puniens homini dixerat, Terra es et in terram ibis: ut ex his duabus mors illa prima, quae totius est hominis., compleretur, quam seeunda
in ultimo sequitur,
nisi
cf.
homo
n. 1.
De
23
16 ) Quamobrem etiamsi in eo quod dictum est, Morte moriemini, quoniam non est dictum, Mortibus, earn solam intelligamus, quae iit cum anima deseritur sua vit> quod illi Deus est: (Non enim deserta est ut desereret, sed ut desereretur, deseruit. Ad malum quippe ejus prior est voluntas ejus: ad bonum vero ejus prior estvoluntas Creatoris ejus sive ut earn faceret, quae nulla erat; sive ut reficiat, quae lapsa perierat:) etiamsi ergo hanc intelligamus Deum denuntiasse mortem, in eo quod ait, Qua die ederitis ex illo, morte moriemini; tamquam diceret, Qua die me deserueritis per inobedientiam, deseram vos per justitiam: profecto in
5
ea morte etiam ceterae denuntiatae sunt, quae proeul dubio fuerant secuturae," De Civ. Dei
XIII, 15,
btc
Di'e
412
toirb,
ba
bfefer ntcfct
ift
aNgernem
).
tft,
m feiner
bie
2)oppe[beier;ung allgemein
l7
eben fo
tief
gretfenben
in ben
ficb
als umfaffenben
Sfenberungen,
9)tenfcf)en ge*
roelc&e
burd)
Snbe
efammt^iftanb be
bracht
wrben, fonnten
nic&t ergeben,
SBtrfungen au^uben
unb
e6
ergeben,
um
fo mebjr,
ba
,
worber
-iperr
SBtggerS
jum
bitter tabeft 19 ).
ift bieSretfyettal
Vermgen,
17
unb mit
biefer
significaverit animae,
vero Dcus et dicendo, Adam ubi es? mortem quae facta est illo deserente; et dicendo, Terra es, et in terramibis, mortem signiticaverit corporis, quae illi tit anima discedente: propterea de morte secunda nihil dixisse credendus est, quia occultam esse voluit propter dispens atio nein Testa)
Cum
menti novi,
ubi secunda mors apertissime declaratur; ut priusista mors prima, quae communis est omnibus, proderetur ex illo venisse peccato, quod in uno commune factum est omnibus: mors vero secunda non utique communis est omnibus, propter eos qui secundum propositum vocati sunt." De Civ. Dei XIII, 23 n. 1. 18 ) Libero arbitrio male ulens homo^ et se perdidit et Cum libero peccaretur arbitrio, victore pecipsum cato a mis su m est liberum arb trium." Enchir. cap. 30. Quis aiitem nostrunl dicat, quod primi hominis peccato perierit liberum arbitrium de hu.
arbitrium usque adeo peccato re nonperiit." Contra duas epp. Pelagg. 1,2.
)
21.
a.
=0.
Stugufiin",
fagt
@. 137,
erfletft
ffcfy,
grei^eit
emurtt,
roenn
fiefyt."
man
inbem er bie etfcfyiebenen 33ebeutungen bei SBorteg .. unb man fann fiefj bei UnttrienS nid)t errocfyren, i^n in einer fo roter/tigen Untermietung mit Sorten fpiclcn
.
!
4?ctr
SBiggerS
tungen
jetjt
(;at.
Senn alfo QUtgn^inuS baS ort ftreif)eit je|t in biefem, unb bei einer anbern elegenbeit roieber in einem anbttn (Sinne nimmt, fo rofrb er aU ein burefj unb burd) miffenfcfyaftlidjet 3)enJer feinen runbbafr gehabt Ijaben, unb roer feinGrfld'rer oberrt
in jenem
bie$rei!)eit
ftd) in bt'e greifyeit
413
im regten
ftreifyeitSgebraucr)
btefc
ei?n
ber3ufeen.
nid)t:
folglich
be 6ei;nS
r>er(o<
um
20
).
in eine
umfliege,
in
welcher
gefyen
jugleicb. ein
9-ltfein
3uftanb be 9?icr;tfnbigeuFunen6
ber^u*
bem3uftanbe, in
reellem
er
nbe
tterfc^timmert,
feine fr feinen b a
ma
l i
I i cb.
gre
i I)
i t
ge*
raubt.
SBitte,
a(6 noer)
rttc^t
on ott getrennt,
frei
ftc^ ort
ift
bernbe
galten;
aber
r>ou<Snbe,
ge-
unb
in
Fornmen, vermag
ber
nbe
ton
frei
jubelten,
unb
21
ftef>t
ber
errfd)aft
<Snbe
).
5(ber
$reil)eit
alfi
aU
20
nrie
)
bat Dorurt^cttfret biefen runb auf^ufudjen, ftatt bet ber einen gemeinen<So^bi^ fn leichtfertig ben@ta6 ju btea)en.
/
rectiludine sfetit, in qua poterat non peccare, ideo nou aeeepit majus aliquid, hoc est non posse peccare, quia in eo quod habuit, non usque ad finem remunerationis voluit permanere. Quod cnim aeeepturi sunt Sancti, qui in futuro saeculo in corpore futuri sunt spiritali, sine interventu mortis fuerat aeeepturus Adam, ut... adscendens ab eo quod non peccare posset, ad id perveniret ubi peccare non posset." Op. imperf. contra Jul. VI, 12; cf. de dono persev. c. 7 n. 13; de Civ.
in
Quamdiu vero
eadem
Dei XXII, 30
n. 3.
Hominis meritum
fuisset, si
permanere
voluisset: sicut fecerunt Angeli saneti, qui cadentibus aliis per liberum arbitrium, per idem liberum arbitrium steterunt ipsi, et hujus permansionis debitam mercedem reeipere meruerunt, tantam scilicet beatitudinis plenitudinem, qua eis certissimum sit semper se in illa esse raansuros." De corrept.' et grat. c. 11 n. 32. 21 ) Tales vires habebat ejus voluntas, quae sine ullo fuerat instituta peccato, et nihil illi ex se ipso coneupisceutialiter resistebat, ut digne tantae bonitati et tantae bene vivendi facilitati perseverandi committeretur arbitrium vero posteaquam est illa peccati
Nunc
magna
SBa^Ct)
@ott
nur
414
nicE)t
ermgen
bemt
tft
mefor
im urfyrngticr/en
3uftanbe;
,
jeljt
ift
ba Verbleiben
um
aud) fdjon
gleich
im
93efte ba*
fcon ju fetyn,
unb fr
barin ju verbleiben.
3)a9 2af)l*
er*
ermgen
lorcn 22 ).
fr
ftcf),
burd) bie
Trennung on @ott,
Slber aud)
ba
liegt nid)t in
ftdj ab^ufcrjtteln,
nbe
ba eigene ^>eil ^u
gernerS
tie
@d)rod)e,
t>ie
ber ben
mitfammen
bereut
ift
5
hei, bafj e
benn entroeber
an ber rechten
(Srfenntnij? be
vanda remansi t infirmitas." De corrept. et grat. c. 12 Ipsa enim sanitas est vera libertas, quae non n. 37. perisset, si bona permansisset voluntas. Quia
vero peceavit voluntas,
secuta est peccantem peccatum habendi dura necessitas, donec tota saneJam poenalis vitiositas subsetur infirmitas."
c
essitatem."
De
per-
fect. justit. c. 4 rat. 9. 22 ) lila est enim peccati poeua justissima, ut amittat quisque quo bene uti noluit, cum sine ulla posset difficul-
Id est autem ut qui sciens recte non facit, tate, si vellet. amittat scire quid rectum sit: et quirecte facerecum posset De lib. arb. III, 18 n. 52. noluit, amittat posse cum velit." L ibertas quidem periit per peccatum, sed illa quae in paradiso fuit, habendi plenam cum im-
mortalitate justitiam."
2 n. 5 23
) Ut quo se ipse
I,
in
autem redeat ad justitiam, opus habet medico, quoniam sanus non est." De
vitiavit;
nat. et grat. c. 23. Vitiari per se
peccatum ut
iret, suffecit ei
liberum arbitrium,
ipsum
potuit,
non sanari."
Homo sponte idest, libero arbitrio cadere potuit, non etiam surgere." Retract. I, 9. ,, Arbitrium igitur voluntatis lunc est vere liberum, cum vitiis peccatisque non servit. Tale datum est a Deo: quod amissum proprio vitio, nisi a quo dari potuit, reddi non potest. Unde Veritas dicit,
Op. imperf. contra Jul. VI,
15.
eritis."
De
Civ.
fid)t(ic6.
415
ift
ber f)itu
jumSefyufe
feiner
elbftbeftimmung, oI)neF)iu
24
)
on juf^reuben Vermgen
933al)t notfjroenbtg
abhngige
gehemmt; ober
inbem
aroar ba,
unb
fyat
mtcr)
berSMte mchte
nicfyt,
e oftbringen, aber er
fann
ntdjt,
er
bem2(uguftinu6 or*
einem chatten*
ift
ba
er
fte flu
bilbe fyerabunirbige,
baf
fte
biefer SSor^
unbegrnbet
fte
flu
greifyeit, wie
$ elagiuS
Non
ita
roo te unb
Dei XIV,
24
)
11 n. l.
De
Sed quia voluntatem nonallicitad faciendum quodlibet, nisi aliquod visum; quid autem quisque vel sumat vel respuat, est in potestate, sed quo viso tangatur, nulla potestas est: fatendum est et ex superioribus et ex inferioribus visis an im um tangi, ut rationalis substantia ex utroque sumat qu od
v o u e r i t et ex merito sumendi vel misei ia vel beatitas subsequatur." De lib. arb. III, 25 n. 74. ,,Si enim nullo viso tangeretur non eligeret facere quod fecit... Qui enim vult, profecto aliquid vult: quod nisi aut extriusecus per sensum corporis admoneatur, aut occultis modis in meutern
1
veniat, velle
25
)
non potest." L.
c.
num.
75.
Nee mirandum est quod vel ignorando non habeat arbitrium liberum voluntatis adeligendum quid recte faciat: vel resistente carnali consuetudine^ quae violentia mortalis successionis quodam modo naturaliter inolevit, videat quod recte faciendum sit, et velit, nee possit implere... Natu sunt re vera omni peccanti animae duo ista poenalia, ignorantia et difficul tas/' De lib. arb. III, 18 n 52. Ignorantia vero et infirmitas, ut vel nesciat homo quid velle debeat, vel non omne quod voluerit possit, ex oeculto poenarum ordine
venit, et illis inscrutabilibus judieiis Dei, apud Contra Faust. XXII, 78. Poena est iniquitas." peccati periit libertas non peccandi." Op. imperf.
quem non
26
contra Jul.
)
I,
104;
91. a. ). I %t).
27
Non
VI, 12. 19. @. 115. 134. 137. esse liberum arbitrium, si Dei indigeat auxilio,
cf.
StuguftimtS"
im'rflicr)
416
er
t'm
Urmenfdjen
genannten
fetyn
breifacr)en
ift
Ziehung
verloren gegangen
ir)m
bei
lft,
ihm
nie eingefallen,
unb fonnte
feinem
f.)
ecf)t
pl)ofopl;ifcf)en
oben . 330
aucr)
m
ba
etapl)^fifc^egreil)eitbe66ic^felbftbeftimmen ^leugnen,
btefe fo roefentlicb
fte,
jumSitten gehrt,
iuenn
fte
baj? ber2itle
nurille
ift
burcb
unb
fonacfj,
ptte verloren
gefyen muffen,
ber SQBie
felbft t)tte
tft,
2)a
voluntate habet unusquisque aut facere De gest. Pelag. c. 18 n. 42. 28 Si quis dixerit, homincm suis operibus, quae vel J per humanae naturae, vel per legis doctrinam iiant, absque divina per Jesum Christum gratia possc justilicari coram Deo; anathema sit." Si quis dixerit, adhocsolumdivinam gratiam per Christum Jesum dari, ut facilius homo juste vivere, ac vitam aeternam promereri possit; quasi per liberum arbitrium sine gratia utrumque, sed aegre tarnen et difriculter possit; anathema sit." Si quis dixerit, sine praeveniente Spiritus sancti inspiratione, atque ejus adjutorio, hominem credere, sperare, diligere aut poenitere posse, sicut oportet, ut ei justificationis gratia conferatur; anathema sit." C o n c i 1. T r i d. Sess. VI de justific. can. 1 3. 29) @o |at e3 root)t aucf; 9 ar^ein etf e a. a. D. @. 144 ttet=unb ^at bar)er fianben, roenn er fagt: !Dag tft $tuguftin'g 2)ieinung
aliquid, aut
quoniam
non facere."
neroeg
fienS
bie
^rci^eit
be SBitCen
aber feU
met*
unb barau entfielen unf'glta)e Sflifoerft'nb-; 2)er 5BtV', fagt er <5. 164, ift nur me^t ber $orm nad?, niffe." aber nid)t feinem regten unb roafyren egenftanbe nact; in bem <2nber frei." @g fonnte", fagt untrer (ber Ie|te (Symbol, jc. <&. 55),
bie
immer
@inn fommen, (roie man oft behaupten rt), al inhrente (Qualitt b e eiftenact) bem Snbenfalle ju Iugnen." troag QJnbcre ift e3 freilid) mit bem 2B al) l ermog en (ftefye a. a. D. <5. 58): btefe ging bem SBtClen,
9lugfiin nie in ben
reit) et
aber bo)
nicr/t fo
g'njlia), nue
Xrebif cfy
93ejier)ung
D. @. 40 annimmt,
tfy
fonbern nur
in ber angegebenen
ober al
30
)
at frfjti
cfy
e.
Nam
id
nisi
spir. et
c.
28
n.
48.
3U
exstineta est
quaedam
Non
417
Vermgen ber elbftbefttmmung tft e, in roelcfyem felbft ber 6i'inber nod) feine @ottebenbtlbliri)Fett offenbaret 31 )/ unb btefemeta*
est ad
n. 2.
3"
feinem
quod est natura: neque id orat ut habeat liberum arbiquod jani aeeepit, cum crearetur ipsa t r um natura:... sed plane orat ut faciat mandatum." Ep. 177
i
SBefen gehrt ber freie 93Me: Qui autem orat et dicit, inferas in tentationem; nou utique id orat ut homo sit,
Ne
nos
ad Innoc.
n. 4.
Gin
S3efer)l,
fet
unb ber eborfam auf eite bejeni liberum arbitrium OorauS: Nisi
enim libero arbitrio intelligeremus atque s apere mus, non nobis praeeiperetur.... Eo ipso quippe
quo praeeeptum etimperatum
ritur,
3l
est.., obedientianostrarequi-
nisi
Nam et animae in ipsispeccatis suis nonquam dam similitudinem Dei, super ba et prae-
et, utitadicam, servili bertte seetantur." Trin. XI, 5 n. 8. 3)a alfo 5lugu|tinuS bie ottebenbtlblic^feit be3 etfteg in ba efen biefeg fe|te, fo roar er bamit auef; gegen bie 93et)au:ptung gefiebert, bafj ber eifl buret) feinen Satt feine otteben* bblicr/feit oerloren fyabc: Quod dixi, (sc. de gen. ad litt. VI, 27. 28), Adam imaginem Dei, seeundum quam faclus est, perdidisse peccato, non sie aeeipiendum est, tamquam in eo nulla remanserit, sed quod tarn deformis, ut reformatione opus haberet." Retract. II, 24 n. 2; cf. de Trin. XIV, 4. 8. 2er rote (Saloin 1. c. 1, 15n. 4 annimmt: Initio in luce men-
postera,
De
tis, in cordis rectitudine, partiumque omni um sanitate conspicuam fuisse Dei imaginem;" roer fte in bie
blofje
93efcbaffenr)ett
Untergang
fe|t, ber
muf
33efcr)af=
c.
:
ben ool*
abfolute behauptet
Quare
demus non prorsus exinanitam ac deletam in eo fuisse Dei imaginem, sie tarnen corrupta fuit, ut quiequid superest, horrenda sit deformitas." 2)a3 benbilb Verlieren/' beit eS in untrer 'S a?orfct)ute II, . 103. ,,$eijjt foiel, aU: feine b* jlanj Verlieren, on ber atteS unb jebeS Seroufjtfefyn aU roefentIicr)e Srorm bebingt ifh 5)iefer SSerlufi aber ifi ibentifer; mit Vernichtung,
etsi
ott mit ottinSBibcrfr-rucr; fegt." 2)aS benbilb otteS," ab fi (ber Sflenfcr) u. f. efet?. K. . 13), in feiner b* fiangialitt unb Sebengentfaltung, jroar fann nidt)t untergeben, fonbern bejtet)t in ber <errticr)t eit feiner 5rei(;eit unb felbflberouten $erfn==
bie
fagt
barum
lict/fe,
otteg
bem tempel
ber
nbe unb
ber 33erroorfen$e,
l^ftfcfje
418
an
roelcr)e
greifet
ift
SluguftinuS benft
ben
%aU
be 2Btlten3 g n
fict/
j*
erloren,
fety
um
bte$reil)eit
511
tg erntetet
ober
).
nod)
SBtgger
roieber
befonberS
aufgewrmt
roa er
tf)ut,
I)at
32
2)er iinber,
boct)
bann mit
er, roie
roenn
mit fid) im (Sinne SlugufttuS auSfpridjt, Vergngen an allem 23fen bjngt, unb btefe allem @uten unb aller
(Srlfung or^ie^t 33 )."
ber elbftbefttmmung
2fber nid)t
9J?arl;etnecfe
Mo6
bie greif)eit
aU
SSermgen
ift if)tn
geblieben,
fonbern
felbft bie
ibeale
$ret
fcr)en
ntcfyt
fyeit,
roelcfye
inbem
Sitte glcfV
fenroollen,
aucr) biejenigen,
roeldje
ba
fiifyrt
).
fct)mad)tenb in Segterltcfyr'eit,
rceil
abgetoimbt
Son ber
32 )
Siebe,
I
au reeller allein @eftgfeit quillt" . @. 115. 131. 135. 161. 244. 357. 413; II. 1. 3.
214. 246.
peccatore
arbitrium usque adeo in ut per illud peccent, maxi nie omnes qui cum delectatione peccant et amorc p e c c a t hoc eis placet quod eos libet. Unde et Apostolus, Cum essetis, inquit, servi peccati, liberi fuistis justitiae. Ecce ostenduntur etiam peccato minime potuisse, nisi alia bertte, servire." Contra duas epp. Pelagg. I, 2 n, 5. Peccato Adae arbitrium liberum de hominum naturaperiissenon dieimus: sed ad peccandum valere in hominibus subditis diabolo; adbeneautem
33
)
Nam liberum
no
tt
i ,
periit,
pieque vivendum nah valere, nisi ipsa voluntas hominis Dei grati fuerit liberata, et ad omne bonum actionis, sermonis, cogitationis adjuta." L. c. II, 5 n. 9. Non est ita ut loqueris, quicumque ista dixisti; non est ita: multum falleris, vel
fallere meditaris:
sed, Si vos Filius liberaverit, ait Veritas, tunc verc liberi eritis." De nupt. et coneup. II, 3 n. 8. Sempcrest autcra
in nobis
b o n a."
34 )
voluntas libera, sed non semper est De grat. et lib. arb. c. 15 n. 31. Hominis vero liberum arbitrium congeni-
2)a
erfte
nicfyt
ift
419
meieren ber
aber
ftefe
alfo nacr)
bereitete,
Mo#
ftd) bereitete,
fonbem
ru meieren er,
ba
er nict/t
blo3n*
bfoibnuin,
fonbem
^ugleict)
fommen
perfekte.
@3
ift
f er 2Bicr)tigfeii, al ba fte ntct)t noer) ju einem befonbern @egen* ftanbe ber ltnterfnd)ung gemacht roerbe.
fcer
bebenft,
(burcr)
einfache ircfyenfefyre
ftcb
)/
fo
mu man
roenn auet)
errounbern,
nicf)t
Sfung
fo
bod) in ein
n)iffenfcr)aftlicr)e3
ba fr
bie ffrcr)Iicr)en
Genfer
in ben bunflen
ugen
berUnterfuctjung biente 2 ).
si
dx
roeffet alter*
tum
et
omnino inamissibile
Immutabilis autem, cum qua homo creatus est etcreatur, illa li bertas est voluntatis, quabeati esse omnes volumus, et nolle non possumus:
sed haec ut beatus sit quisque non sufficit, necutvivat recte per quod beatus sit: quia non itaest homini congenita libertas immutabilis voluntatis qua velit possitque bene agere, sicut congenita est qua velit beatus esse; quod omnes volunt, et qui recte agere nolunt." L. c. cap. 12. .Inamissibilis est voluntas... felicitatis. Nam utique peccando nee pietatem nee felicitatem tenuimus, volunta-
tem vero felicitatis nee perdita felicitate perdidimus." De Civ. DeiXXII, 30 n. 3. Neque enim... voluntas non est, aut libera dicenda non est, qua beati esse sie volumus, ut esse miseri non solum nolimus, sed nequaquam prorsus velle possimus." Enchir. c. 105.
2)ogma
fter)e
$elagtaner bafy er ber 93atet beS tbfnbe fety, all vige imb 23erl'umbung ^urtfroeifet, oben @. 262 Qlnm. 24. 2 6, ) <$er}r gut fat }n in biefer 33e$ier)mtg gerorbiget Dr.
!) 9te er bie 33er)auptung ber
fcon ber
,
erft
420
auf
all
ftammung berfommen, unb welches in ber manntgfaltigften Seife im menfcblidjen eben ju Sage tritt, unb argumenta! bann weiter >iefe auf bem efcbjedjte laftenbe (Slenb la|t ftcr) nie unb nimmer al$ blojje (Srbbel anfefyen, roorin bte Sftadjfommen,
als fetber
unfcr)ulbig, nur
bie
fo*
ift
mit fr
gut,
fte
fremben,
ift
Siinbe be
91(6
(Stammvaters tragen.
n>of>l
ott
ott
gerecht.
cfyulbtge begnabi*
@r
als ge*
r>erbammen.
dJiit ioelct)er@erecbligFeit
ntcr)t
geboren
roirb,
nocr; feine
om Himmelreiche augefcfyloffen roerben, ba e fefbft 6nbe perfb^lidj begangen t)at? roaS b)at ber Sob, als
bte (Snbe, fr ein Slnredjt
roie
trfe fr
belo
ift"?
roerben, einen
2)ornettroeg ju roanbeln,
unb
nacb,
baS @lenb,
roelcr)eS
baS
menfcblicr)e
eben mit
ftdt)
fii^rt,
eroif
unb
Ijaben, mit ben trafen aucr) bie ct)ulb ererbt fyaben muffen
Wlatftx in einer ^ftat fleinen, aber ted?t fd)a^cntoert^)en @)ttft: SHcgenSburg Uebet ba Sefen unb bte ftortpflanjung bet rbfnbe. 1838. Tlan^. 3 ) Bonus est Deus, justus est Dens: potest aliquos sine bonis meritis liberale, quia bonus est: non potest sine malis meritis damnarc, quia justus est." Contra Jul. Pelag. III, 18 n. 35. Obsecro aperite
quem quam
qualescumqueoculos, et videte qua justitia p o ena ista in fgen da sit parvulo, quem clausis oculis originali obnoxium negatis esse peccato. Omitto commemorare quae mala in hac ipsa transitoria vita pene omnes patiantur intantes, et quomodo explicetur quod dictum est, Grave jugum super filios Adam a die exitus de venire matris eorum, usque in diem sepulturae in mattem omnium. Quae utique mala sub justo et omnipotente Deo non irrogarentur ejus
33efti'inbc in
421
nur
t>a$
(o
bliebe
jur (Srflruug
ine
imagini, quibus maus in virtute exerceii infantilis aelas non potest dici, si nulla ex parentibus mala merita traherentur." L. c. cap. 3 n. 9. Quid cnim aperlius quam qnod ait Apos-
Peccatum in huncmnndnmper unum hominem intrasse, peccatum mortem, et ita in omnes homines perlransisse? Qu od si probare idem cogevetur Apos tolus, ipsam generis human miseriam testem datolus,
et per
rel, q u a e
in tluobus h o m n b u s t o t a de p a r a d s f e icitate in hanc infelicitatem peccati merito pelleretur." Op. imperf. contra Jul. I, 25, Numquam djeiurus es grave jugutn super p a r v u o s u n d e s t justum, nis
i
v u o r u m etusque ad decrepi toru m gemitus pervenit. Nnllo euim modo s u b c u r a o m n p o t e n t s e t j u s e a d e m tarn magna m s e r a n a u r a e r r o g a r e u r liutaanae,
i
ncip
i t
a vag
i t i
b us p ar
i
si
advertis,
vos potius
et
hoc omnipoten-
tis Dei, a quo vel sub quo islam poenam sine ul!o merito innumerabilibus omnium hominum millibus, hoc est, imaginum Dei, a die exitus de ventre matris eorum, dicitis irrogari." L. c. II, 107. Miseria generis humani, a qua nulluni hominum ab exortu usque ad obitum videmus alienum, non pertinet ad omnipotentis justum Judicium, si non est originale peccatum.'' L. c. 1, 3; cf. 57; IJi, 202. Justi ti a cia-
mat non ad se pertinere, ut Adam filii gravi jugo premantur a die exitus de ventre matris suae, sine ullo merito peccato rum." L. c. 1!, 13. Non erat justum, sine crimine transire supplicium" L. c. cap. 63; cf. 66. Quid igitur meruit imago
Dei, ut ad irapediment.um rerumsciendarum corruptinili corpore gravetur, si nulluni est originale peccatum?" L. c. II f, 44. Dicite quare corruptibili corpore imago Dei meruerit aggravari, qui non vultis cum catholica Ecclesia peccati originem confiteri'?" L. c. cap. 45. Qua ergo jiistitia, quorum voluutaria peccata nulla sunt propria, illati cruciatus aerumna parvuli puniuntur?. Graviasunt quippe ista supplicia, quaenon paterentur ab exortu recentes et novae imagines Dei sub justissimo judicio et omnipotentia Dei, si meritum non traherent originalis veterisque peccati." L. c. Vf,
.
17.
Cogat ergo vos agnoscere originale peccatum, tale saltem, qule non potuistis negare
s u p p I i c i u m, s L. c cap. 28.
an^auf,
f).
nj u s
111
esse cred
i t
D e um,"
28
tton bctbett al$ $fnnar)me brig:
fein unfcr)u(t>ige$
422
entroeber
(Sbenbb
r>or afl
3bm
an
2)a
man nun
Un^
gerfcfytigfeit
annehmen
fanti
fo
mu man
in ben ftacbfommen be
ftchtspunfte
(SrbfcbulD ober (Srbfnbe annehmen, unb tton biefem @e* au3 beroeifet ftcb in ben traurigen folgen bie (Srbfiinbe
ftcb felbft 5 ).
burcb
4 J Vos autem negantes originale peccatum, profecto aut co gemini dicere Den in vel invalidura, vel ejus tum, sub cujus potestate imago ejus in parvulis sine
maus," Contra Jul. Pelag. VI, 21 n. 67. ,,Si tibi placet innocentia parvulorum, remove ab eis, si potes, grave jugum quod est super filios Adam a die exitus de venire matris eorum. Sed puto quod Scriptura, quae hoc dixit, melius te
noverat quid esset innocentia creaturae, et quid justitia Quis autem non videat, si habent parvuli, qul cm praedicas, innocentiam, in gravi jugo eorum Dei non esse j ustiti am'? Porro quia in jugo
Creatoris.
gravi eorum divina justitia est; non est in eis talis, qualera praedicas, innocentia. Nisi forte tibi in hac quaestione laborauti, Deus justus quidem, sed in firm us quodam modo subvenire poterit, quia suis imaginibus, ne innocentes gravis jugi miseriapremerentur, subvenire non potuit:
quia justus est, t eum dicas voluisse quidem, sed non potuisse quia omhipotens non est." Op.
u
imperf. contra Jul.
5
)
I,
49.
iste originis, et Scriptura sanctproditur, et ipse se prodit" Op. imperf. contra Jul II, 119. Nara si sano cerebro considerares humanae vitae miserias a primis fletibus infantium usque ad extremos gemitus morientium videres profecto, quod nee ego, nee tu, sed ille Adam fuerit Caput horum et caussa malorum: quod nolens videre clausis oculis clamas, et justum Dei esse Judicium, et non esse originale peccatum. Quae duo inter se quam sint contraria, proeul dubio cerneres. non dico si horum malorum caput non esses, quia utique non es, sed sisanum caput haberes, quod habere posses, si doctores sequendo calholicos caput Pelagium non haberes." L. c. cap. 104. Quoniam
;
Reatus
Dei non est n q u u m Judicium, d e o in m s e r a generis human i, quae ineipit a fletibus parvulorum,
i i
i i
L.
c, 111, 77.
hieraus
fube nicht
423
bie
gofgen
fefot,
(Srbfcfyulb
ift
(Srbfnbe
genau unb ftrenge unter* nun ein egenftanb, melier ben unb burcf) unfcbulotge Statur unb
frittfc^e Seifjett
oUfommen
ift
er-
alt?
unb
fte
fo biet
mprenbe
unb Vernunft"
g
e r
).
9B g
i
3 7 ), fafjt
rect)t*
einmal or bem
fertigen."
$oam6
fr bie
9?a#fom=
unter (rb*
nun/'
Sebocr)
fcerftcfyert
ift
burcf)au6 un:pt)ifofopl)ifcV
er
man
r)5re
fnbe er frei) t.
Um
geb)t er in
ift
fofgenbe
Unterfcbeibung
(StwaS SlnbereS
fagt
er,
bie
Sintbe,
SB.
ube trfe,
f).,
ei*
nbe unb jttgleid) trfe ift. 2)te nbe als foIcr)e ift eine freiwillige Uebertretung beS gttlichen efee6, wobei alfo bie ^anblung Dom SBttten beS ubjecteS au$* ging, unb ber Sffiitie eben fo Woljl aucr) an ber 3 f)tte wollen fn* nen ober baS unb fo fytte wollen fnnen, ma unb nyie er c r)tte Wolfen f ollen. 3n bem, was trfe ber nbe ift, ift ber
\va$
9J?enfcr)
ntcfyt
fyanbehtb,
if)ii
bie
gofgen
5)a,
ftqrm
treffen,
6 )
f;iet
Dr.
@ttou^
a. 0. ).
II 33b.
@. 52.
OBcnn
biefe.t
unter ben ^elagtanetn ftgutirt, fo $at man tb)n in toiefe efeftfdbaft gefcrac^t, nieijt lg meinte man on ifjm, bap er nodj auf einem pofttt gegen eine folebe (S^te , wenn fcen tunbe ftnbe, roie bie ^elagianet
:
jte
tr)in
angetan
rorbe
protektiven
al gegen
in eil
eine,
er in
einen ict?tmann
b)cr)ft
ctjntacf;;
fonbem nur
ben ^elagianevn angefct)Ioffen r)at, unb gegen QluguftinuS ber ftacfytreter be $eiagiu unb ber *JMagianer (S= lejiiu unb Sulian ift 3)enn er fr ftd), rcie befannt ift , glaubt in
biefem fnfte
ftdj felbft
feiner
taubenSler)re" an Jemen ott (int (Sinne be an feinen Gngel unb an feinen Teufel, an feine cfyo* pfung beg Sftenfcfyen burcf; ott unb an feine 5lbftammung bc Wimjfengefcfelecfyteg on (Stnem ^aarej ein 9Jtytf;u3 nur ift il;m ber 8n; benfatt u. f. f., unb bag aeS auf runb ber erweiterten Statut*
djrifilta)en
(Sf;rtftentr)um3),
fenntnif."
7
a. >, I
ty; @; 458,
28*
tt)ct$
4M
2lu6brucf
33eibe6
:
jiigfet'dji
ift,
fyat feinen
be 2(voftel6
ba
ein31u3fpruc&, worin
ein
unb
ge-
roa
j.
55.
auS Unwiffenheit
3ur
fte
nun offenbar
weil
ift.
perfnliche
^erfnlicb
freie %l)cit,
war
bie
in biefem eine fo
ftnb,
einwohnt
jener
von
t>ie
|ebein
folgen dlei&e in
war.
whrenb
gehrt
wl
um
blofe
e3 febon befagt,
bie
um
eine
Snbe,
rbfnbe,
fte
Snbe.
@8
Wonach
Snbe
Strafe zugleich
ift;
Snbe
bie
len be
ein
;
Strafe, inbem
).
auch hervortreten
So
man
8 Ipse est Adam, quem nosfra illa definitio, est placuit, intuebatur, cum dicerem,
)
quae
tibi
tas retinendi vel tat, et unde liberum est abstinere. Adam quippe omninOj quando peceavit, nihil in se habebat mali, quo nolens urgeretur ad operandum malum, et propter quod diceret, Non quod volo facio bonum, sed quod nolo malum hoc ago: ac per hoc id egit peccando, quod justitia vetabat, et unde
liberum
si
Uli f'uerat
malum hoc
abstinere. Nam ei qui dicit, Ouod nolo ago, abstinere inde, liberum non est. Ac per hoc,
esse pecca-
peccatum,
ut
ijsum
quid hr um tiium pertineat ad illam detinitionem, ubi voluntas est agendi quod justitia vetat, et unde liberum est abstinere. Peccatum namque islo modo definitum est, non peccati poena, non utrumque. Habent aulem tria ista genera etiam specics suas, de quibus nunc longum est disputare. Horum sane trium geuerum si requirantur exempla, o nodo q u a e s t os ne u p r i m i g e n e r i s in nis oecurrit. Julta quippe sunt quae agunt homines mala, a quibus eis liberum est abstinere: sed liulli tarn betelligis
Adam
bte (Srbfunbe eine e
425
tft
botf)
audj
fte
auch feine
rum est, quam illi fuit, qui Deo suo, a quo erat conditus rectus, nullo prorsus vitio depravatus adslabat. Secundi aulein gcneris, ubi taiitummodo est poena peccati, e x c m p u in ineo raalo est, q u o d q u i s q u e ex n u a
1 1 1
velut cum pro suo seelere, qui peceavit, occiditur, sive alia corporis
t
poeua quaeumqiic cruciatur. Tcrtiura vero gen us, ubi peccatum ipsum est et poena peccati, potest intelligi in eo qui dicit, Quod nolo mal um hoc ago. Ad hoc per tiu ent etiam omnia quae per ignorant
a in cum aguntur mala, non putantur in a , v e etiam putantur bona. Caecitas enim cordis, si peci
1 1
;
, injuste arguerelur: arguitur autem juste, ubi dicitur, Pharisaee caece et aliis plurimis divinorum elo-=
quiorum locis. Eademque rursus caecitas si peccati poena non esset, non dicerctur, Excaecavit enim illos malitia eorum .... Pro in de originale peccatum nee ad illud pertinet quod primo loco posuimus, ubi est voluntas malum operandi, utide liberum est absfinere; aoquin non esset in parvus, qui nondum voluntatis utuntur arbilrio: nee ad illud quod seeundo commemoravimus; de peccato enim nunc agimus, non de poena, quae non est peccatum, quamvis peccati meritosubsequatur quam quidem patiunfur et parvuli, quia inest eis corpus moituum propter peccatum, non tarnen mors corporis ipsa peccatum est, vel corporales quicumque cruciatus: sed pertinet
:
ubi
peccatum est, ut ipsum sit et poena peccati, quod inest quidem nascenfibus sed in eis crescentibus ineipit apparere, quando est insipientibus necessaria sapientia, et mala con-
cupiscentibus continentia; origo tarnen etiam hujus peccati descendit a voluntate peccantis." Op. imperf. contra Jul. f, 47; cf. VI, 17. 9 Si enim peccatum intellexeris, quod per unum ho)
mundum, in quo omnes peceaverunt c e rt e est, alia esse propria cuique pec-^ cata, in quibus hi tantum peccant quorum peccata sunt; aliud hoc unum; in quo omnes peceaverunt; quando omnes ille unus homo fueruut " De peccat. merit. 1,10. Aliud est perpet ratio proprio rum, aliud alienorum contagio peccato rum, quantum quidem ad suae cujusque vitae pertinet actionem." Contra Jul. Pelag. VI, 9 n. 24. Baptismatis raunus contra originale peccatum donatum est, ut quod generatione adtractumest, regeneriUione
minem
intravitin
:
manifestum
=,
perfnlfdje <Snbc
426
roetcfce fte
t'ft
on benjenigen,
ererben, fo roar
fte
bfe (rbenben
gtet*
berfommen.
Urfprung,
b.
cfyen
fte
fl)rt
10
jurcf,
).
fann eine
au^ frembe
fft
rote
formen
rotr jur
Prgung
einer
fremben
ftiiut:
(Ertnilb tferurtfyetlt
roerben?
'SJlan
nennt
fte
eine
frembe
<8nbe, eine
frembe
Sdjulb,
uiib
fte ift
tfy'ttg
mar;
aber
fte
ift
eben
fo roofjt
aucb
33
er
Stammvater eben
nic^t b!o6
cumque
chir.
c.
10 )
dctrahatur; et tarnen activa quoque peccata, quaecorde, ore, opere commissa invenerit, tollit." En64.
Respondeo, Ex voluntate peccatura est. Quaerit forte, utrum et originale peccatura. Respondeo, prorsus et originale peccatura: quia et hoc ex voluntate primi hominis seminatum est, ut et in illo esset, et De nupt. et concup. II, 28 n, 48. Voin omnes transiret."
lntarium peccatura hominis primi, originalisestcaussa pecL. c. cap. 26 n. 43. Frustra itaque putas, ideo in cati." parvulis non esse delictum, quia sine voluntate, quae in eis Hoc enim recte dicitur propter nulla est, esse non potest. proprium cujusque peccatum, non propter primi peccati originale contagium: quod si nulluni esset, profecto nulli malo parvuli obstricti, nihil mali vel in corpore, vel in aniraa, sub Quod tarnen et ipsum tanta justi Deipotestatepaterentur. a mala voluntate priorum hominum sumsit ex
Ita nisi voluntas mala, non est cujusulla origo peccati." Contra Jul. III, 5 n. 11. Dicimus autem et nos, non posse esse sine libcra voluntate peccatum; nee ideo tarnen, ut dicis, nostrum dogma consumitur, cum asseiimus esse originale peccatum: quia ad hoc peccati genus ex libera voluntate per Ventura est, non ejus propri qui nascitur, sed ejus in quo omnes originaliter fuerunt, quando communem naturam mala voluntate vitiavit. Non habent ergo parvuli tempore coneeptus vel ortus sui peccandi voluntatem sed ille tempore praevaricationis suae magnum illud peccatum libera voluntate commisit." Op imperf. contra Jul. IV, 90; cf. 91. 95; II, 21; V, 40. Non enim et hoc esset peccatum, quod originale traheretur, sine opere liberi arbitrii, quo primus homopeceavit." Contra Jul. Pelag.
ordium.
quam
VI, 10
n.
28;
cf. op.
II.
111.
Snbfotbmtm, fonbern
tr)m affo
jugletcr)
427
ber
bfe
at-
cf)
b gar
mdjt
ift,
fcfyon
gefat werben
tn
tnbttbueU perfn'cr)
vollbrachte,
ift,
fnbfvfbuell
rechtfertiget ll ).
m'cr>t
erf nlf
Slllein
er)
ererbte
nnb barumaucr)
in 2lnfef)ungber gttlichen
gewefen
fetyn,
anbern fpefulaifven
SfyeftS
tljm
:
war, nnb al$ ben er ftcfy tn fo vielen fragen erweffet, wenn er ftd) mit ber Mofjen
a&ty frembe Sdjjulb ift nnfere (Ecbnlb, weil wir mit (bem Stammvater, $war nfcfytSMen*, aber SRatur*) ins
begngt unb nid)t weiter ber ba SBte nadfogeforfdjt
bfe
waren,
l)tte,
Ifcr)
wie benn
wf
eine urfpriing*
von einem
Sdnilb
u ) Sed peccatis, inquis, alienis non utique perire deAliena sunt, sed paterna sunt: aeper bueruut. ho c jure seminationisatquegerminationis etnostra sunl." Op. imperf. contra Jul. I, 48. Disce, si potes, quemadmo-
dum peccata originalia et aliena intelligantur etnostra; non eadem caussa aliena, qua nostra; aliena enim,
quia non ea
in
tra vero, quia fuit Adam, et in illo fuimus oranes." L. c. III, 25- Sic autem aliena sunt originalia peccata propter nullum in eis nostrae voluntatis arbitrium, ut tarnen propte r originis contagium esse inveniantur et nostra." L. c. 1,57. Modo quodam dieuntur aliena, et rursus modo quodam reperiuntur et nostra: aliena quippe proprietafe sunt actionis, nostra sunt autem contagione propaginis. Ouod si falsnm esset, profecto grave jugum s;;per h'lios Adam, a die exitus de ventrematris eorum, nullo modo An vero just um esset." Contra Jul. Pelag. VI, 10 n. 28. ideo pravitas ista corripienda non est in homine, quia non ejus propria qui conipitur, sed communis est omnibus? Immo vero corripiatur et in singulis, quod est omni um. Non enim propterea cujusquam non est, qnd ab ea nullus immutiis est. Peccata quidem ista originalia
ideo dieuntur aliena, qud
ea singuli de parenfibus
sine caussa dieuntur et nostra, quia in Corripiatur illo uno, sicut dicit Apostolus, peceaverunt. ergo origo damnabilis..." De corrept. et grat. c. 6.
mentlt'cr)
428
worben, wel*
wenn
nicfrt
biefer
er
aud)
fr
ftd)
twn ott neu gefdjaffen worben tft. Unb fyatU fdjon btefe grage ftdj gefreut: fte wre t'fnn
ber selagianer biftirt
fcfyon burd)
baS
Mfonnement
l4
:
WaS
ber neueren
dnne 3nrecf)nung 3nr bagegen i>orgebrad)t morbert tft, nmlich ber Snbr 2lbamS fr bte 9?act;fommen tft bttrcfcauS un^r)i'Iofo> eine 3ured)nung an$unet)tnen et)e icE> pfyt'fd)," fagt SBiggerS;
,
als
3nbfotDmim
12 )/'
ertfttre
efye
id)
alfo
fo
wenig metner
in
ftd)
fetbft,
als
bewut
bin, f)at
bte
etwas
SJBiberfpredKtt;
beS
2)ie
fefct
In'er
Snbe," bemerft
ben 2itlen,
ber
2eil)eit,
Stile baS
l3 )."
ber Serfon
orauS;
bte $r)at
tor
rb
u n g ba
wo
fte
mg
l i
d?
ift,
nm*
lid)
entfdn'ebeu
% ort p fla
ung
tft.
3m
feine gortpfiatMuna,
feine
Vererbung, fonbern
ift
WaS
tat
baS
unb
bleibt feine
tnbwibue perfnlid)e
unb
t
(Subftanjsialt'tt/
fagt
<S
f
barum ntfj
dj
er
/y
u ),
benn
ftd)
fann nur
er fr ftdj
d)
erfcbulben, nur
gragment im eben
ba
er fdion
e r
i e
nen
ift fein
eines ^rincipeS,
baS
ju einzelnen
weiter tnb
unb fann
Snbitubuum im
ftrengften
6inne beSSBor*
teS
ift,
bal)er aud)
unb
unb
unmglich
ift
@t'nr) eit
unb
was im
forterljlt
unb
baS inline burd) unb fr ba @an3e / fyinwieber baS anje burc^ unb fr baS tnjelnc ba , unb be^
in
ii)x ift
bafyer
ft^t
oaS
Gnrijelrie,
. 459.
a. a. >.
je.
@trnu
atorfule
*J
II.
meinen,
429
bte
au
mefentffcr)
unb notf)tcnbig
Natur beSSTflgememen,
unb
ma$
DinjuFommt.
ftcr)
nun, ba ba Slllgememe
ffrdj
fm@tnjelnen
&ief)t,
btnburcb*
tonnte
31
u gu
nu3
bie
grage
ob benn ber
Stammvater, ba
tft ,
feine
23effere
zeugen
Tonnte, al er
felbfl
mar?
3m
Sftaturgrunbe
maren
15
feine 9?acfefom*
men,
efye fe
au
ftnb
tfym
fte
hervorgegangen, nod)
er felbft,
).
unb al ber2)ie
vorgegangen
nur ber
fortgefefjte
@r
felbft
Germer-
15 ) Non enim damnato prirao homini sie ademta est beatitudo, ut etiam feeunditas adimeretur. Poterat enim et. deprole ejus, quamvis carnali et mortali, aliquod in suo genere fieri decus ornament umque terrarum. Jara vero ut
meliores gigner et quam ipse esset, non erat aequitatis." De lib. arb. HF, 20 n 55 Cur enim esset
poena, in quibus non essent ulla punienda? Quapropter fatendumest, primos quidem homines ita fuisse institutos, ut si non peccassent, nullum mortis experirentur genus sed eosdem primos peccatores ita fuisse morte mullatos, ut etiam quidquid de eorum stirpe esset exortum, ei dem poenaeteneretur obnoxium. Non enim aliud ex eis, quam quod ipsi fuerant, nasceretur. Pro magnitudine quippe eulpae illius naturam damnatio mutavit in pejus; ut quod poenaliter praecessit inpeccantibus hominibus primis, etiam n at urali ter seq ueretur in nascentibus ceteris. Neque enim ita homo ex homine, sicut homo ex pulvere. Pulvis namque homini faciendo materies fuit: homo autem homini gignendo parens. Proinde quod est terra, non hoc Quod est auest caro; quamvis ex terra facta sit caro.
ulla
:
tem parens homo, hoc est et proles homo. In primo igilur homine per feminam in progeniem transiturum Universum genus humanuni fuit, quando illa conjugum copula divinam sententiam suae damnationis excepit." De Civ. Dei XIII, 3. lllud vellem videres, quod vidit qui scribens ad Hebracos dixit, filium Israel Levi in lumbis Abraham patris sui fuisse, quando est ille deeimatus, et ideo etiam istum in illo fuisse deeimatum. Ad hoc si haberes oculum christianum lide cerneres, si intelligentia non valeres, in lumbis Adam fuisse omnes qui ex illo fuerant per c on c upiscen t iam carnis orituri." Op. iraperf.
,
contra Jul.
I,
48.
fung, bte er
ftdb
430
unb
er generirt
,7
jugejogen,
trifft
nur
folc&e,
fft
,
roelcbe
ba
ftnt>,
rorben
namh'cb ber
tyfo
wie fr
fte
auf*
ein
ba$ Serbien ji
@I)rifti
ftefyt
fo
ba|5
ber
@rb ffbulb
,
18
).
er
llmftanb
ba nur im
cum
du
in
erat natura, merito est in praevaricatrice radice daranatum: in qua stirpe daranata tenet hominera
generatio carnalis, unde sola liberal regencratio spiritalis." pecc. orig. c. 38. In fuimus omnes: sed peccando perdiditse, et o ran es ins e." Op. imperf. contra Jul. II r 7. Sic enim fuerunt omnes ratione seminis in lumbis Adam, quando damnatus est, et ideo sine illis damnatus nou est; quemadmodum fuerunt Israelitae iu umbris Abiahae, quando deciraatus est, et ideo sine illis deciraatus non est." L. c. V, 12.
De
Adam
17
sed
crearelur,
genuit,
et
mortis
eo natura huraana vitiata atque mulata est, ut repugnantem pateretur in membris inobedientiam coneupisceadi, et obstringeretur necessitate moriendi; atque ita id quod vitio poenaque factus est, id est, obnoxios p ec ca to mor t iq ue generaret." De Civ. DeiXIII, 318 non peccatum ergo hinc apparet ) Quomodo Adae ad posteros transisse, sed mortem Nos dieimus utrumque transisse et a Christo utrumque clamamus auferri, reatum scilicet peccati plenissima remissione peccatorum, mortem vero beatissima resurrectione sanctorum." Op.imperf.contraJul.il, 98. Quemadmodnm ab origine trahitur mors in corpore mortis hujus, sie ab origine tractum est peccatum in hac carne peccati; propter quod sanandum, et propagine adtractura, et voluntate auetum, atque ad ipsara carnem resuscitandam medicus venit in similitudine carnis peccati." De pecc. raerit. III, 12. Corte Pelagii auctoris vestri magna et invieta est putata sententia, ubi ait, Si Adae peccatum etiam non peccantibus noeuit, ergo et Christijustitia etiam non credentibus prodest. Quid ergo de parvulis dicitis,, quando baptizantur, credunt, an non credunt? Si dixeritis, Non credunt: quomodo non eis Christi justitia etiam non credentibus prodest, ut regnum coelorum possideant? Aut si prodest, ut cogimini confiteri: sie igitur
,
. .
attungsleben
bie
431
ift,
legte
bem 2Uiguftinu6
2(nnahme
nar)e,
ba,
fca
fcbon
wegen
nur Witt,
roaS
ifjrer,
Vernunft
&ei)'t
$,
roelcbe
anfmtoft, feine
Beugung or
auch
ftcb
fieb ger)t,
,9
).
Snbe
\eib\t
bertrage
eis nocuitAdae peccatum nondum peccandi habentibus voluntatem, quomodo eis prodest justitia Christi nondum credendi habentibus vou n ta em? Si autem dixeritis, Per alios credunt (et verum
1
alios credunt): sie etiam per alium peceaveOp. imperf. contra Jul. I, 56. In quibus (sc. parvulisj o si esses, nee quasi magnus in tua virtute confideres, profecto intelligeres, sieimputari generatis parvu-
est
qud per
runt.''
injustitiam primi hominis ad subeundum supplicium, quemadmodum imputatur parvulis regeneratisjustitia seeundi hominis adobtinendumregnum coelorum: quamvis voluntate atque
lis
opere proprio nee illum in malo, nee istum in bono reperiantur imitati." L. c. cap. 57. Sicut enim p r im o hrn
ine qui naseuntur; ita seeundo ho m ine, qui renaseuntur, induuntur." L. c. II, 193.
l9
J Ipse ille licitus, honestusque coneubitus, non poesse sine ardore libidinis, ut peragi possit quod rationis Ex hac carnis coneupiscentia, quae est, non libidinis ex hac, inquam, connaturae non aeeidit nisi de peccato eupiscentia carnis, lamquam filia peccati, et quando illi ad turpia consentitur, etiam peccatorum matre multorum, quaecumque nascitur proles, originali est obligata peccato, nisi m illo renascatur, quem sine ista coneupiscentia Virgo concepit" De nupt. et coneup. I, 24 ; cf. contra Jul. Pelag. V, 14 n. 51. Ipsum peccatum non propagatione in alios homines ex primo homine, sed imitatione transisse," bejeiaV
test
.
net 5tugufHnu3
er
a6er,
bes Qlpoftels
Per unum hominem peccatum intravit in mundura, et per peccatum mors", fagt Hoc propagationis est, non imitafionis: nam si imitationis per diaboftcr;
betufenb
lum diceret."
pecc. merit. I, 9. Sed quia gencratione peccatum intravit in rnundum, sola regeneratione sanandum, ideo dixit per unum: quia sicut humani exemplum peccati coepit a femina, sie generatio coepit a
viro." Cum potius, si exemplum vellet iutelligi, perunam diceret, non per unum, quam constat etiam ipsi viro suo exemplum praebuisse peccandi." Op. imperf. contra Jul. HF,
De
9?acr)
432
getraue $u
entfcr/ett>en
bem
worber er(2lugufimu0)ftcb
(Seele
nacfc
imb Sefb om Stammvater abftammen, ober nur nacr) bem Seibe. Senn Sc^tere , fo roiirbe bie 9)?ittr)et(ung ber 93erfcfctim> merung jefct nur on Unten nacB )ben gefct)el)en, tbren 2Beg vom
Selbe
tri
ben
et'ft
nehmen,
tnbem
bte
2lt>am
on >ben
nacr)
Unten
>offart
gefcf)al),
nbe auch nur om eifte bttrcr) unb 3ufttmmung it)rert Ausgang nafym, nnb bann bodt) bem
ganzen
fetter,
W enfcfcen
SDfanfteht,
2fugu*
Communicatio idiomafum;
95ef)ufe
roie finblicr)
fen anftrebenber
unb ju biefem
fid)
fo ju fagen, bfcjtfcf/e,
ermittelte,
fcb offenen
Uebertragung ber
Siinbe auf
triebt
turleben
>ie nur im 9?a* ift, orfommenbe -Bererbung legte ihm wob,!, roie gefagt, bie Slnnabme nahe, bafi bamit auef) bie 6 nbe fiel) fortpflanze
eift unterworfen
tauften.
unb
bertrage
fft
aber er
fjat fieb
gemalt.
Seine Ueber*
ift,
jeugung
baf
neun--
85; cf. 88. 92. Ex hac coneupiscentia suseepta tua, tibi quidem p'ulcra nimis, sed foeda omnibus sanetis, generatione trahitur original! s peccati vinculum, sola regencratione solveudum." L. c. II, 218. 20 In paradiso ab animo quid em co epit elatio, ) et ad praeeeptum transgrediendum inde consensio sed peccatum illud horao totus implevit. Tunc est caro
,
.
.
facta peccati, cujus vitia sanantur sola similitudine carnis peccati. Ut ergo et anima et caro pariter utrumque puniatur, nisi quod nascitur, renascendo emundetur,
profecto aut utrumque vitiatum ex h online atrahitur, aut alteruminaltero tanquam n v to vase corrumpitur, ubi oeculta justitia divinae legis Ouid autem horum sit verum, libentius disco includitur. quam dico, ne audeam docere quod nescio. Hoc tarnen scio, id horum esse verum, quod fides vera, antiqua, catholica, qua creditur et asseritur originale peccatum, uon esse conContra Jul. Pelag. vicerit falsum. Ista fides non negetur." V, 4n. 17.
i
i t i
licr)
433
unb ba null
er
bie (Siinbe be
ft
ber 916
ten
am mung
2)ie
aud}
fefigeljal*
SBie, tt)ie eine urfpriinglid) frembe, b. r), on einem anbern }>erfnlicben ^Bitten vollbrachte Siinbe einem neu gefcfyaffenen, mit bem Krper m eine reale Sebentterbinbung gebrauten elfte eigen n>trb , ift ifym i>on 6cr)rierigfeiten umgeben, an bereu Sfung t|m fcfyon wegen 5(n* naljme be Gtreatianimu gar iel gelegen war 21 )/ bie ifym aber
Riffen.
(Srflrung
be
nid)t gliiefte,
9CR
unb
boer)
^)
e r f et)r
richtig
tyatte ber grofe 9ERann aud) bieju, rm'e bewerft 22 ), in feinem Segriffe r>on<Sd)ulb
^nben.
@3
ift
beraus merftviirbig,
roie
<Scr)u(b
(reatus) unterfdjeibet,
unb err )if cr)tn g er, ber auet) auf ifyi ehx>a$ ju galten fcfyeint, mge $ut>or ju ifym in bie Schute gefeit, el;e er in einer i)m felbft
roafyrfyaft
ifytt
roirflicr)
gegen
untrer
oben
<&.
311
$elbe
aiefyt
23
), ber in ber
grage ber
21
fid)
Sie^e
259
f.
9Inm. 19
f.
Si anima non est ex traduce, sed sola caro, ipsa tantum habet traducem peccati, et ipsa sola poenam meretur: injustura esse ut hodie nata anima , non ex massa Adae, tarn antiquum peccatum portet alienum."
pren
tnwurf
alfo fotmulitt:
De
pecc. merit.
22
)
II!,
3 n.
5.
20. 24. 23 >ie tttfjer'fcr/e ^^ilofop^ie. SKtt ) 3n fetner neueren c^rift Dtucfficbt auf bie ef)ia)te unb baS 6fyfiem ber ^ifbfb^tc, fowie auf bie a)riftlic^e [Religion, 5)em <2a?rei* d^aff^aufen bei -urter 1852. ber bie ifi biefe (Schrift erft je|t, ba er am djluffe biefer Qlbtt;eilung
5t. 0; >. <S.
:
ift,
jugefommen, unb
fte
fo
fonnte
er bti
genen fragen
>ifct)inger
nid)t bercffic^tigen,
um
bie
33erbret;ungen
bie <err
ben einfachen nt^er'fdjen ebanfen fta) erlaubt, blofj $u legen, unb bie falfcjjen 9Sorau6fe|ungen auf^ubeefen, auf wefebe bin berfelbe in einer bei einem $btIofou| cn bem boef) 9Bar)rr)eit unb
/
an
9fJeO)t
b^tig
fetyn fotten,
nimmer ju
entf)ulbigenben 9Beife
au an
ftd)
t>orbebacr/te
(Sonfequenjcn
gie^t.
Dfter
S3eurtb)eilung*
unb
016*
unb
<B,
,
SL'erurtfjeungl*
S3ejug
358
unb
ff.
5tnm. 20
feb)en
unb boren
wie
ein
laffen
bie in biefer
(? a)rift
gleichen
jenen,
i bem anbern.
err
>tfa)i"ger f(;tt
i?or,
bem
Sefer bie
ntf cr'fdje
aU Wre
fie
bie
434
ttjtffenfc^aft
(Srb*nbe
liefen farr)ett
lefyrer:
erhoben
frcfyeti*
ben untrer
nicfyt
iln^l oon
2Biberfprct)en
baf eine einigen 2enfct/en feit einer fo langen DWr)e beherbergen lann, offte fte, Wenn auci)
je
in tt)m
geleuchtet
r)at
ober
leuct/tet,
2BeIt
feit
balb britt=
fo lange t)er
ifi t,
baS
ber 9BcIt erblicft ^at, jene 33orfct)ule, welct)e fclbft ber groe
r*
93ortampfer ber
JDiefer
fatr)o!ifcr;en 3ij[enfct)aft
fyat,
bis
ein ict/t
weifel muf ftet) fteigern in (Srw'gung einer Stenge Von teilen, bie au ntljer' Schriften augefoben ftnb , Von benen jeber Q3erftnbtge auf ben erften 93cf fagen muf: Sa, biefe teilen, in
aufjnbet.
ifyrem
rechten
ufammenfyange angebaut,
be ebanlen
nict)t
l;aben
einen
reebt
guten,
inn, unb
fann
er ftd)
erwetjren
SBie,
,
Wenn tner
biefem otte3=2Bcrte
,
einem
leibet;
SBortc, metc^e
immer an ilnvollfommentyeit
ber SSibcI felbft 5ltte8 erauggcbrad)t werben? ber burcbga'ngigen 9f{ici)tigfnt beffen,
gibt,
fel)rt ftet;
wrbe ba au
WaS
t)ter
Difcfyinger
aU
fo fetyenb
emtt;3ftimmung gegen ben eber, Weil man nur immer bglict) efucl)tcg gewahrt, unb au ber Qlu^ebung unb 3ufammenftellung ber teilen eine 5lbjtcf)tlicl;!ett unb $lanm'j)tgfeit fict; lunb gibt, bie auf 3ftottvc t)inbeuten, mit benen ba Sftotto Soli Dei honor," fdt)fec^t jufammenjttmmt. Rein fo be=
im
ba3 QBirlen cineS 2ftannc3 nicl)t, ber im JDienjte ber Jtirctje otteS grau geworben ift, unb aU \x geweifter ot)n mit finblicber Siebe unb Xreue nact) befiem SBiffen unb ewiffen it)re r;cilig=
b)anbelt, fo Verzerrt
man
ften et)ren
efcfjtcE
fo Stiele
jum
gemacht l;at, um fte, in5lnbetract)tbe3^etfi'nbigungg=trebenS, Welct)e3 ftet) bcreit auet) be* jglict) ber religiofen 2)inge bemchtiget t)at, fpeeufativ fr ba ct>rtfl*
egenftanbe feiner
wijfenfct)aftlict)en ^otfetjungen
licfye
93ewufjtfetyn ju Vermitteln
Steien
unb
;
33eif en
unb am alferwenigflen foft ein folct)c0 5 unb 3^reu Von einem anbern or)nc bcrtnen ^ei>a3
berlaffe
man
ben 5einbcn
e i*
ber ^ircl;e
unb be man
nungen, wo
offenbare
lauben3 = 33erlcungen
Oicfftdjt,
ba ftnb
auef;
Wovon ^err
)ifct;inger
ein
gar fo fctjneS 93eifpief gehabt l;'tte in ben 2iebeS= unb 8reunbfcr;aft8= Worten, mit Welchen ber gewip gelehrte unb tief benfenbe unb gewi fa*
t^olifcl)e
taubenmaier
bem ntl)er
1 S3b.
fefjen 1840,
vorfhrte.
3)ieiinbe
3ett begangen
,
435
Stit-,
was
aber bleibt,
ber
Wenn
unb
baS
ja bleibt,
wenn aud}
ftenfcr) beatfglicr)
recfjtfc^affen lebt,
ift
unb
fo
lange
aber
wirb:
fragt
bie
ex)
Ib.
9hm
wa6
benn
bfefe cfyutb
feinen fcelagianifcben
egner Julian,
r)at?
uno
fte
wo
bleibt fie,
wenn
:
ftd? gebeffert
3ft
etwas
ober
grftcfyfetyenbeS, eine
(Sie
d)
fe
ft
u b
et
fonbern
am
im ubjeete, wie
roie ber
3.
33.
Sunbe
am
rber, ober
ewiff en
als tacbel,
wenn aud)
gangenfyeit angehrt
ten ift
Sllfein,
unb an
bie teile
eS
fommt vor
baf
benn
bem
9Jcenfcr)en
ifym
ewiffen
wo
bie
ift
iinbe
ift,
unb
n
fo
nact)gelaffen
Wirb?
3m $rer
ubftan^
nerung
fie?
l)at',
i ft
fi e
i et) t ;
benn
fte
nungen, welche
ein
SlccibenS
ftnb,
ift
unb im eifte
ruie
ift
alfo
wo
bleibt
>
verzeichnet
im verborgenen,
eS
fei)
benn
fte
werbe ge*
welchen ber
9ttenfct) burcr)
iinbe verfallen
unb
trfe ber
nbe
ent*
eintreiben.
2)iefe .anbfcr)rtft,
9luguftinuS fort,
alte Welche im
f)tt
biejenigen als
gleifcfye
cr)ulbige verzeichnet,
vom
$tetfct)e fteifcr)licr)
ntf)ig l)aben,
geboren
gleifdje
Worben finb,
unb barum
von
33lut desjenigen,
nicfyt
fleifcr)licr)
ift,
,
berba zwar im
geiftig
fonbern
geboren
worben
ift;
geiftig
geboren worben
bereitet
worben
ift,
bamtt <Bein
gletfd)
436
fei;
;
ct6er
fem
ftteifd)
ber
Snbe
geboren Sorben
roabrljaft
tft
aus
Sein
etb
ein
menfcbd'cfyer
unb (Sem
als
gfetfcr;
bocfc
fein g(eifc&
1).
ber
@nbe.
at
einer,
JDejjbali)
@r mc&t
em
(Scbulbtger, b.
utcfyt
fam aufbembfe
frei,
Sed quaeso
:
et ipse coucedas peccati reatum manere, nisi sacro mihi reatus iste quissit, et ubimaneat
te,
cum
jam homine correcto recteque vivente, nondum tarnen peccatorum remissione liberato? Subjectum est reatus iste, id
est, substautia, sicut Spiritus, sicut corpus; an in subjeeto, sicut febris aut vulnus in corpore, sive avaritia vel error In subjeeto esse dicturus es: nequeenim reatum in animo? In quo igitur tibi videtur esse afh'rmabis esse substantiam. subjeeto ? Cur quaeram quid respondeas, et non potius verba tua ponam? Actu, inquis, praetereunte, manet ejus reatus in illius conscientia qui deliquit, donec dimiatur. Ergo in subjeeto est, hoc est, in animo ejus qui deliquisse se
licti
meminit, et scrupulo angitur conscientiae, donec fiat deremissione securus. Quid si obliviscatur se deliquisse, nee ejus conscientia stimuletur, ubi erit reatus ille, quem transeunte peccato manere concedis, donec remiatur? Non est certe in corpore, quia non est eorum aeeidentium quae aeeidunt corpori: non est in animo, quia ejus memoriam delevit oblivio; et tarnen est. Ubi est igitur, cum jam bene vivat homo, nihil tale committens nee dici possit, eorum peccatorum ejus reatum manere quae meminit eorum vero quae oblitus est non manere? Manet quippe omnino donec remittatur. Ubi ergo manet, nisi in oecultis legibus Dei, quae conscriptae sunt quodam modo in mentibus Angelorum, ut nulla sit iniquitas impunita, nisi quam Sanguis Mediatoris expiaverit; cujus signo crucis consecratur unda baptismatis, ut ea diluatur
: ;
reatus
catorum?
tamquam
in
chirographo scriptus,
in
in carne de carne carnaliter nati, ejus ab hoc debito Sanguine liberandi, qui in carne quidem et de Nacarne, non tarnen carnaliter, sed spiritaliter natus est. De Spiritu tus est enim de Spirilu Sancto ex Virgine Maria. scilicet Sancto, ne esset in illo caro peccati; ex Virgine auf cm Maria, ut esset in illo similitudo carnis peccati. Ideo et ab illo solvit obnoilli chirographo non venit obnoxius, xios." Contra Jul. Pelag. VI, 19 n. 62.
u es
om
So
lief)
437
Unb Vm$
,
ber grope
5lugufttnu.
:
lehret
untrer?
nm*
)ifcf/in er fagt
utfyer
fajjt bie
unb
ftel)t
bafyer
algolge,
jttrifdjen
nicfyt
-V
SWan
mact/t,
au
biefer efdjul*
bigung,
ba
)ifctu"nger
nicr/t
jitr
Snbe
unb realus,
ivelc^er
baS
(fr,
in roe(d)em
ber
Snber
ntcr)t
e r
(Sott gegenber
a. a. >.
93om reatus
;
fpridjt
untrer
m ben
i'ft
von Difdn'nger
angefhrten Stellen
ber
Snbe
fonbern
ba, roa o n b
Snb
ba
53
e t*
benbe ift, aud) wenn ber 9Jctal6 folcr)er fdjon lngft Vorber ift. Der geiftvotte iintlu'r 26) nennt fljjn fer)r gut ein *robuct von ber
2Becfel|tiajfeit
im SScrfe^re"
inbem c ott
Sid)
(elbft
nt'cbt fo
Einnimmt unb
nidjjft
aufzugeben, eS
fo t)inuer)men fann,
ba$ Sein
ervi*
roerbe,
fonbern
gorberung
Negation
Seiner unroanbelbaren
gegenber
biefer freventlichen
fonu't biefer
jecte
bie
Snnent burd) bic richterliche Stimme be emiffenS ^anblung als ba vorgefhrt rcirb, iva fte ift: Unbanf, Un*
im
Drbnung, Seteibigung
ba,
roa
ber unenblidjen
%kbe.
hierin
nennt.
27
liegt
aud)
man
Snbe
trjer,
3a
ift bie
ber Stachel in ber Snbe/' fagt n* Sd)ulb, unb roa if)n jum Stachel macfyt, ift
b.
f).
^eih'gfeit 28)."
ie roenig aber
)
j
51. a. ).
Sorfcfmte n\
a.
) Ol.
>.
\vit
gefhrten Stelle
erftdjtlicr; ift.
28 ) Mfd;inger nennt (S. 346) baS einen falfcr)en SSegriff , trenn biefe ein Sefnltat on einem ^rojcffe ifi, rooju jttm Subjecte mittttirfen," (namlicf) ber tnenfcl)licr)e Sitle, on roeldjem bic gcfefcroibrtge >anblung auSgel;t, nnb ber gttliche SEBillc, rcelcfjer bage=
on Sc^ulb
brcft?
aucfy
gen reagirt). allein rca fyeifjt bag , trenn gefagt nntb: 2)ie Scfyulb 5^It ber eift in biefem 2)rucfe, in n?el)em bie eigene anb iung ber eine egenftanb feine3 33erouftfefyn8 ift, nic^t tvirflicr) jugleid)
nod) ben murtl;eilenben $lu3fprud; einer
.
anbern
ftacfjt,
eine0
angauf,
29
untrer
fonft
bie (Sdjulb,
438
tt>a
man
fte
gotge ber
feinen
unbe
nennt, ereinerleiet,
felbft
au
ton >ifd)inger
$orm"
al bteS3e(etbt'
gung
freie
Meng* unb
3tmfd)en
will;
(stcr)
unb
tnbem aber
btefe
geftrt
wirb,
ba3
@icr) nt'djt
2erbat}erben
ni'cbt
unb ftrafenben
bjaben,
unb
fo tritt ftatt
vt>etdr)e0
be ott^gewoflals
reatus (im
3fto?
mente
f)at,
vor ott
beftefyt,
aucr)
wenn baS
eS
perfnltc|e ewiffen
fdjweigt,
unb
fo
lange
be\tel)t,
bi&
unb ba
red)te 9SerJ)Itnt^
3n
fte
Sofern
bie Scfyulb
im
b)r)eren
fetmS?
29
)
aucr)
f&HUnS
aU
ben
anbern egenftanb
^rnfeben
feirteg
SSercuft*
reatus unb delicturn r)ot orten augge* Ergo in subjeeto est sc. reatus, hoc est, in fprorfjen animo ejus qui deliquisse se meminit, et scrupulo angitur conscientiaedonec liat delicti remissione securus," n>o alfo
2)iefe innere SBcjie^ung
I.
9lugufiihU8
c.
delicturn
orber
flct)iige
ift,
aucr)
aU
ba genommen ivirb
,
tt>a3
ftd;
als ba3
fo
gu fagen
$efentlicr)e geblieben
>cr
um*
@.
benn
ntb
feinem
aucr)
legten tymbolifer
68:
Gin
*ilnberer
nod) fragen:
Ob
bod;:
weil allSBirfung tton einem fun* bigen QBitteu^acte, gcbarf;t Werben fnne unb muffe? Unb icr) lann 2>ir
nicr)t
fct)Ied?tweg
Jviberfprecr)en
ahn
r)fnjufe$en
mup
(er)
foter/cr, noer)
fonbern bap
er
norf;
unb
crlc^t bleibt
unb burd)
il)in
439
alfo aud) in
fte
t>a$ erviffcn,
unb roar
ifym.
Sie
trat in
fett
vor bcm 2if* otte War, unb ba enuffen bie Stimme otte tft; aber
ju
I
i cf>
St'ffen
erblfefc
fte, and)
nacbbem
feine
t>
^er*
vom irbifd)en cbauplatje abgetreten roar, unb b e ft e t fte fort unb fort al votrffid)e, ganje, volle d)utb fr SfUc, ti)E ld)e nur ber fortgefefjteGh fetbfr finb; bennba er in feiner ^erfon al @attung*9Jcenfcf) jugleicfybte at tu ng in biefe SSer^d'frntf gefegt f)ar, fo fommen, um mit Sluguftinu ju reben, au er) alle feine 9cad)fommen unter biefer ^>anb?
fdm'ft
ju fter)enj benn feiner
au
,
if)nen
tritt
von 9catur au
fac*
rifd) in ein
anbere krfyltnifi
s
al
in
ba
gefirte,
unb barum
Me,
3)ie
et)
3orne otte.
1 1
9?ad)fommen berfommen
e
eigene
en
cb e
ober ro
r f li
d)
fonbern
rveil bie
von ber fr
^ er*
bev
fn
lief)
feit
be tammvater
tpt fte
gefegte;
aber fr
fte,
merft
untrer,
d)ulb
bie
unb
persnliche
30
)
,
berfommen
er
unb
roet'1
3(
)ifd)in*
ger
rifft
ba|
ba SB
gen
aud)
Stugu
fti
nu
l
ftrengfien,
ift,
menn @r be tammvater
an
@ dj u
o f e berartig
Mb unb
auf
Qeift
fefjt
bfen
fd)on
unb ba
baf?
(Sr nfcf)t
anber al gerecht
fetyn
fo
ba,
eine @ered)tigfeit
alfo fyervortritt,
von
felbft
vorau,
Steber*
6nb
al
d) u Ib
Ifi3.
if)nen laftet
32
).
33otfd)u(e
je. II.
f flfefi yfijcfyologifcf)
nid)t
ju serttyeibigenbe 2lnfid)t,
bie
d)u(b ^bain'S
3
Eintritt unferer p
%.
)
a.
in feiner ]perfonlttt)en nbe fnne mir buref) bett erfnl d)en Vergebungen unfere <Sd)utb roerben." O. @. 348.
i
32
$>a8
i<i
aud) ausbrcffirfie
2-er)re
ber ird)e.
<So belegt ba
de pecc. orig. can. 2 benjentgen ber ba behauptet, bafj Qlbam inquinatum per mit bem Qlnatrjem inobedientiae peccatum, mortem et poenas corporis tantum in omne genus humanuni transfudisse, non autera et peccatum, quod mors est animae. 2)afj aber bcu3 (Eoncflfihn r)iet
Sess.
, 4
Concil Trident.
'
unter
peccatum
unb roie fte 9Ibanu3 r)nt roar, felbft nad) ifjrem Urfprunge nur Sine ift, a6er febem ber oon ifjm Qlbftam
,
Urfnbe
29*
r)olt fe$
440
tft
e gefagt
nfcfct
bie
% oU
ben
gen
ju feiert.
2)te bloen
folgen
Img Slbam'
biblifcfyen
ju feinem (Segenfianbe bc
3orne6 (SotteS,"
SSSefen,
um
SfuSbrucf
beizubehalten,
6nbe
auf
unb
als
Scfyulb, ma$t
tfyn
ba^u.
3)tefe
3bee nun, ba
bie
rbfnbe
als
<2cf)ulb an
tie
ftd)
er unb
ber ben au
r
'
ber (Sattung
unb bureb
(Sattung
f)er*
e/
Sorgebenben 9J?enfcr/en-'3nbii)ibuen
9fugufitnifcr)
e
@n
2)af
t r) e
(igentl)um
tft
x*
erbung.
nur im
forme,
( r e
t f
ant3
mu3
fcon einer ( r b
nb
ju,
bie
Sftebe fei;n
geftefyt
>t fd?
tng er,
fem
als
bamit
nicr)t
bafj
er
(Sen er attaner
er
nacr)
eigenem Sefenntniffe
recf)t fyat
bafcon reben
be*
fann, vnorin
and) ganj
33
).
menben burd) bie Qlbftammung eigen rohb, errettet au can. 3, reo e<3 bienbe Adae pe cc atum" nennt, quod ori gi ne unura est, et propagatioue , non imilationc , transfusum omnibus,
inest
uuicuique proprium."
inbem
e
fel^after,
can. 5 Pon
einer
,
ruitb
ncd) unjroei*
benjenigen
buret)
fpridjt,
,
netmcr) mit
bem
Qlnatljem Bclegenb
leugnet
bafj
bie
originalis peccati remitti;" ober gar aller tveifel mufj fccjitunben , roenn e ebcnbafelbft ba Qlnatljem bet ben* {enigen jugleicf) mit aufpricBt ber in 33e^ug auf baS , rva3 burd) bie aufe aufgehoben mirb, Behauptet, ,,non tp.ll.i tolura id, quod ve-
Saufgnabe
reatum
ram
man
Bei
et
auet)
roenn
roit!
33 31. a. ). @. 346. Qluf ben elften Entlief mchte man meinen, bafj Bei Qlnnafyme be cneiatianiSmu bie if'la'rung be3 Ueber*
fefy
unb
oben
biefer
>.
3iuguf}inu
beigepflichtet.
<&.
9?ergl.
biefe
SMenfdjen
allein
e
263.
2)urcb
,"
Qtbftammung
2)ogin.
11.
gan$en
@. 316,
Sfcn fegen
fagt
Sil et
bie tyat
fer)r
@d;cin,
ber
gut bargetl;au.
111
93b.
II
JDotn.
fagt
Wlan ocrgl. hierber aud) Staube nmaict 2tbtt). e. 447 ff. (Sine Sdutlb ber Grbfnbc,"
II >.
untrer
3?otfdjuie
Zeichnet biefe
441
ftc
mibe
e ic."
r f ii
nb
@6
ift
ottfommen
it>emi
ift,
im @e*
roelcfye,
bie 92ebe
wenn man
nid)t
in ber
fton
iinbc
al einer
ftreng genommen 9?a$ bem @eneratiani$mu8 nmlid) pflanzt jtd) mit ber leiblichen auefc bie geiftige 9?atur fort, unb ba fann mit ber $ortpflanjung ber Statut bod) offenbar au !ber 9?atur (b. fy. ber geiftfgen), hie ftet) fortpflanzt, triebt eine perfnlicfye iXIjat unb <Sd)ulb auf bie fortgepflanzte 9catur bergeben, fonbern rt>a6 ftcr) au6 Der 9fatur naturgem fortpflanzt, ift bie 91 at ur felber, in biefem galle alfo eine burdf) bie Snbe unb Sdjulb quafitati $erfcf)(im*
perfnltcfcen Zfyat mit perfnlict)er <Scr)ufb anlegt,
iinbe
ift.
merte 9?atur.
bie
811 fo
nid)t bie
Sitnbe als
foldje
gel)t
ber, fonbern
ift
e
3m
@eneratiani3mu fann
Don
@rb-nb
nur im
un eigentlichen (Sinne bte 9tebe fetyit. ^Dagegen tyat ba3 2ort (Srb^Snbe nur im (Sreatfantmu (Sinn unb 33ebeutung unb
bucfyfiblidje 2QSar)rf)eit j
benn
nidjt
gef)t
reit
homogenen,
b.
f).
man on
er jene (b.
berfommt,
inbem
\).
bie
folgen)
fcr)on
in
unb mit
in golge
be
unb ben
er
fcom ftenfdjen
(Seift,
9ca*
ftcr),
glaube
icf),
2)ualiSmu3 rec^tferttgert, al: bie Kreation 3*3bee bet an unb fr fid) ntdjtg $lnbere ift in tb)rer Qlubilbung unb SBejte^ung auf bte SDenftr)*
empirifct/enS-unbamente fpecularto nur im
,
r)ett."
2)er ber
ftd)
rabuciani3mu
ber
erfien
,"
fagt <S
aubenm aiet
man
n'f)er
a. a.
,
D.
<&.
449,
oberflchlichen 58orftettung
emtfier)lt
r)'uft
er ebenbafelbfi,
bleibt,
drbfnbe ganj ju Id'ugnen, rtfl, ber bie @rb* fnbe bebingt fein la'fjt bur) ben ermittelft beS &etbe3 unb ber (Seele bebtngten Eintritt be eifteS in bte burci) bte <nbe b e @tammater befitmmte eben3fr>r}'rf."
nichts brig,
aU
berhaupt
bte
rcenn er
zum
(Srcatiantmu benennen
turreict;
442
Bon
bem Bon
ber
@ott
neu eingefdjaff en
rofrb.
(Bin in feinem
nidt)t
etyn unb
bie
bie
ffiefen
neuer
barum
etft
fann
erben,
unb
fivax
blo
folgen
e f
etb
ft,
unb weil
bte
Urfnbe
fetbft,
folgen.
@r berfmmt aber
urfpriingtid) per*
gletdj
fnlicfye
(Snbe unb
Sc^ulb nid)t
au
Ware,
ba ber %b berhaupt
5r)at
nicr)t
t'i
iinbe als
;
freipcrfonltctjer
buref; bte 33er-
unb
<5cr)ulb
ifi,
noef)
aud)
fetyu
fann
fonbern
ntittelft biefer, in
ftd)
reeller
fortpflanzt, im
Wa*
turgrunbe
be
mit ifym,
wirb, beffenSnbe
al (Snbe
unb <S$uib
ftd) in
fo lange er
ber
attung
erlaffen
mennfte
auet) ifjm at
3nbir>ibuum
ftefyt
fcfjon lngft
ift.
2)ie
attnng al attung
bie
noef)
attung
tritt
eintritt,
fommt
bafyer
auef)
na$
Bonllnten herauf,
res Serfyltni
;
b.
I).
^unc^ft
Bon ber
bef
,
benn
in golge
ber
6tammBater
ntcEvt
in
ber 3bee
Bon ott
ott
objectiB gefegte
fubjectiB
Bolljog,
bie
roorauf,
auct)
fein
eift
tifte
Bon
fiel)
ftcr;
emaneipirte,
SRatur
Bon feinem
emaneipirte,
begehrt
ba6 SWfct; gegen ben @eift, aber auct) ber eift gegen ba Steifd), unb beibe ftnb al6 principe einanber entgegen. er ampf jmifcfyentfmen,
ben
fivti
eben 6- unb
fagt
3J
),
ift
ebanf enmcfyten
ein
ift,
im
Sftenfdjeu/' roie
ntfyer
ba
er
gegen
auct) ntdt)t
34
mit 2Bol)lgefallen
O. <&. 189. SB'fjrenb bot tlntetfobieb ^rtfe^en ferunb Natrlichem nlrgenb fo befHmmt gefaxt unb fo fc^atf tjeroorgeljoDcn roirb, noct; auct; voerben fann aU wit Im 2)ualimug, behauptet Jpcrr Dt fct)in g er a. a. O. <&. 349, bap ber 2)uali3mu3 bie @ren$e jroifcfjcn bem $crfnltd)cn unb 9?atrltctjcit nicfyt gefunben
)
51. a.
fnficfyem
ober confunbirt,"
fcr)en, bte
443
nacr)
Seftimmung
be eifte un*
biefen 93crgleicr)
2luguftinu
ein
nocb) 93crftrfung
au ber efammtnatur, en
nod) in betn Bfftyetle, ba
a(3 ber eift.
Gnnerfeit
t'ft
ivelcbjer fie
53ruc^tr)etl ift,
nnb
ift
fte
frher
ertt>acl)t
naturgem e)rbnung,
weil,
um
lieber mit
er ju reben,
ift
ba6
33
eruutfetyn
bamit
bie
bfeSebingung
ber
beS (Selbftberoutfe^neV'
atiein
anberfeit$
fyat
Seftimmung be eifteS fefnblicfye 9J?acr)t bereite entfaltet, er)e biefer nocf; red)t jum Sichte feine 6elbftbennttfei)n erfd)Iffen ift, unb nicfyt ift, fo ju fagen, natr^3fi)d)e il)re
licher, al$
ba
fie
rifcr)t
unmnbigen eift
gefangen ^u nehmen.
35
)
3n
biefe
nad)
Dbm
(nacr)
ifyren
ben
burdj bie
beftefyenbe
geiftigen folgen,
al jrcar
rceftcrer
Solgen)
gejlrte 93erl)ttni
,,i>cact)
alfo
ber neue
eift ein
einCft'n*
nun
bie
Seele
fte
fo
rcenig wie
f).
Urbeginn,
eift,
wo
bie unfterblid)e,
felbft
ott
ebcnbilblid)e (Seele, b.
ber
aud)
nt'er)t fic^
mbanb,
baburd)
ift
bem Herberten
l)at fcr)on 21
otte ^eiligfett
36 )/'
hierauf
35
)
u guft in
eine
er
<8.
188 Oon
$tet)t
fdpenben
fpridjt,
<Siege
<err
186 192. JDaraug bajj untrer Ungleichheit beS ampfe in bem ortyerr* berSiatur ber ben nod) unmnbigen etft" Difdjinger @. 350 ben (Sctjlufj ,,2)arnad) tt're
:
!
bet eifl
fcefHecft."
tritt
rutyt
auf it)m;
biefeS 33erbd'ltni bin$u. 36) o e tr Difd)inger <S. 350. liefen inrourf b)at 6ri= gen fd)on ber Sclagianer Julian gegen 5luguftimi Vorgebracht. Cf.
Op. imperf. contra Jul. V, 13; contra Jul Pelag. II, In.
2.
biegrage aufnahm:
444
bafdjaffe,
fte
warum ottnoct)
unb
m&
fobenSejtfc
bafyin beantwortete:
@ott
regnen
I;at bte
f)at in
auf*
nnb
93fe,
bie
aamen
fo
iirfpriinglid) gefegnet,
fte tft,
Segen
beffel*
dndb,
Perbammlidj
baftefyt, ntct
um
e
r/inweggenommeu.
et)
tt
3e
cfju Ib
atte wofyf bte SSBirfung, b afj 9J? e n f e mit ber (rb* fnbe geboren werben; aber bte Strfung fotlte fte nidjt fyaben, ba# berhaupt feine SO e n f e n mefyr geboren werben*). SDfan benfe an bte ^erfntt'ct)en nben
t
er)
ber (Srwacbfenen
nfdje n,
b.
I).
ba,
te$
er
roaes
tft/
tft
ben Spieren
geworben; aUein
man
ta on
ifym
9Bejief>iuig8reife in Jpmftdjt
gel)t
tn
(*rwad)fenen rerbatnmet,
y c r u
bte
nbe,
t
I)
r e
wirb,
nicfyt
aber bte 91 a
(6
nbe
et) t
aufgehoben wirb**).
!
tft
wafyr,
Neugebornc
Ott Witt nid?t mit id) felbft inSBiberfprud? mit ber brigen Statut aua) bie menfcty(fd}e 9^0= tur gefegnet ftat, beff fte Wacbfe nnb ftcr) niedre, fo tritt (Sr (nnb btep auet; fcl)on auf runb einer eltibee, worin ber SWcnfcr) ben einfielt*
treten,
,
*) SBorrreffud) fonbem ba
(5r
er
Wenn er nur oon ber Statur * Seite au erhalten wirb (buret) eneration), fonbem er befielt nur al ?Wenfd) fort, trenn et ebtn fo na et) bem elfte (burd) Kreation) erhalten Wirb; unb bar um, Weil Ott ben 2>ienfd;en aly 2ftenfct;en ermatten will, r et) fft er aud) ftete" ben inbiibuellen eift.
SN en
fei),
**)
Sfit
nherer 23e$iefyung
auf bie
ffd)
biefe Sffiorte
in
folgenben ebanfen
um
Ott
fcfyafft
unb biefer neue eift tritt in ein fnbige $ert)(tnifj ein. urd) b te* feg fnbige Q3ev^ltnif? wirb er in feiner 9?atur fo wenig aufgehoben, &>on ott rii(;rt nict>t bie Urfnbe, a(e burefy p e rf n lia)e nben. @r ferabfdjeuet unb oer= rhren nid)t bie vcvfnlid)en nben t)er. unb biefe wie jene; alcr fo wenig biefe 3fyn bammet jene Wie biefe
,
efcung
jutgen:
felbft
We(rt)e
fo
eben
eine e{3ung oerunflalten, eine ift, au bem efyn au= ntct)t me^r Oon Wenig fann 3^>n jene beftimmen
fie
als
fo(a)e
immer ute
feuern elfter
in'3
e^n
t)erein^uft)ren.
fommt burdj
bt'e
445
ubftanj
ift,
unb,
ift
e&ung
er
nur burd)
lifdje
fid),
dUtnv roar ftrfer, at bte menfd)licf/e Katurj allein ber ir)n fommt ein nod) (St'rferer, b er <2ol)n otte,
um
il)m
f) lt,
origine merilo et juste damnata parvulos cieat, bonum est ipse quod creat; quia homines creat, et homines eliam mali bonum aliquod sunt, in quantum homines sunt: nee cohibet ab eis bonitatem creandi, quos praeseivit esse damnandos, immo seit originaliter jam esse damnatos." Op. imperf. contra Jul.
V,
13.
ift
f) 2)n
tr)in
eg,
tva
,
n
unb
ti)
(Gelegenheit
bietet
nid)t
er immer mtb immer fat fo oft ftd) oft genug fngen ju tonnen glaubt,
28ir Jjaben eine gor tpfi anjung be eift: eneration unb eine fortgefefcte herein fiu)rung einzelner eifter in ba3 @ei)n burd) Kreation, nn'it wir einen r l o f e r l;aben, unb nur t)aben einen (Srlfer, ipetl ort gerecht uub t) e ilig ift, unb, fofern e
Weil eS gat fo Wal)r
fd)Ied)tc3 burd)
preisgibt.
GrS
ift
ja
in
wo
in $3iberfprud) ju treten."
>cr
erfie^lbam
freien
einen jroei*
tengefunben,
freien
ber
fror
ott fr jenen
cl)orfam
fe|te,
um
jenen burd)
ba entgegengefe|te ^erbienft aufgeben. Sftacb, tnau)ematifd)et $ln= fdjauung," bemerft untrer 93orfct;uIe II. @. 343, beben in einem
unb bemfelbenan$en
feitig
negatioe
unb
auf:" fomtt mu, wenn ba per foult dje 33erbtenft beS jwet= ten $lbam eben fo ia8 $3 erbienft ber attung werben fotl, roie bie p er fonlid) e <3 d) ulb be erften aud) d)ulb ber attung
geworben
ift,
attung
eintreten,
aber begreif*
fid)er SBcife
J5
fommt
r
ba 6r
fetbft
fonft bebarf (r, ber Qlnbere erlfen fll, felbji eineS rlferg,
fo,
bafj
bem eblt ber attung r)erorger)t unb unS in Qlttem gteid) ift, nur bie nbe aufgenommen. 2)ie @d)ulb wirb ben @in^ einen eig en (inest unieuique proprium fagt bie Jtird)e) ba*
wot)l auS
, ,
burd) bafj
fie
|)'Itni treten
unb ba
-33erbtenft
baburd)
ba
fle
fjltniffe
culpa mors
omnium
est, fagt
Aug.
446
SfuguftinuS
3r
).
(Sftertt
,
gr^,
eben
,
fomme, ba
tvetc&e
perfttlicb
104)
in bag
ft&cvgcfe^t roerben.
@efd)ief)t e
gttlichen ^Bitten
@rb-@dndb
mittelft nadjfolgenber
39cjar;ung
ftd)
:
fubjectt aneignet,
fo
ift
nnb burd)
eigene perfnlid)e
bafj ber freie
nben
noct; crmet;rt
etftaubie*
fem 3>erbienfte bie 5rd;te jietje, nnb in eitlen feinen Sc6enSoert;'ftniffen baS neue gttliche Seben jur <crrfd;aft bringe, untrer nennt ba
in ber attung ftetjt, unb e fr berjenigen Snbioibuen au ber attung, fteld)e beffelben tfjeilljaftig roetben, gegenber berr bfc^ul b cinrb Serbien fi. Difd^tnger, roelcfyer feine rbfdjulb annimmt, fann confequent and) fein rberbienfi annehmen, unb ernnrft e ba= unb fe|t @. 350 aU runb bei: Weit bte uroenbung ber b)er aud; (SrlfungSgrabe eine perfnlidK ift unbjebe9kturerer6ung aufd}Iiefjt;" allein son einer 9i aturti er erbung ift bei untrer gar feine Olebc, in ber Statur liegt, um ba ba ?erbienft fo Wenig, aU bie ct/ulb au 8 ber Statur fortgepflanzt ^u Werben QBoon untrer rebet, ift b ftitutton, bie die serfibilt tat, roeldje nur mglich ift bie auf runb bcr@inl;eit in ber attung, in rtiel'cfyei aud) ber@rI6fer ftebjt; aber >ein 33erbienft liegt eben fo voofjl, ttue bie@dntlD be erften^Ibam, 2)ic Semerfung, roeldje *>err a u p e r unb ber ber Statur. f er) i n* get @. 341 mad)t, bafj nact) bem Duffmu nur bie r>on 6r)riftu3 alg bafj Iciblid? ^Hbftammenbeu erlgt werben fnnen," ift $u albern
93erbienft be (SrlferS,
rw'eW)et fclbfi
bie
attung
O
,
fte
eine
Weitere
Qlntwort
uerbtent.
2ftit
foldjen 33emerfungen
mge
ben inconfequenten eneratianern entgegenfommen. 2)er confequente eneratianer leugnet, Wie c @ t aub cnm aier a. a. D. aU nott)wenbig crfld'rt unb wie 3'igura jeigt bie (Srbfd)ulb unb 2enn aber ba in berfelben (Sonfeguen^ bann aud) ba rboerbienft. attuug6oerf)'ttnip be^glid} ber rlfung fo gan$ unb gar ntdit ift, fo f)tte ber <Sot)n otte in bie attung gar nid)t einzutreten gebraud^, etwa als Wie ber fonbern (5r fy'tte nur fo al 2)cenfd) auftreten brfen
>err
Difd;inger
Seine eigenen
orte lauten:
Nee quisquam
miretur, et
dicat.
enim suae creaturac semini bus ex illa bnitate largilur, qua etiam facitsolem suumoriri super bonos et malos, et pluit super justos et injustos. Hac quippe bnitate etiam ipsasemina benedixit, vel benedicendo
constituit; quam benedictioncra nalnrae landabili culpa damnabi lis non adem it. Ouac licet per Dei punientis justitiam va ueri t, ut ho min es cum peccati originalis vitio nascerent ur: nou tarnen v al u it, ut ho im ncs non nascerentur. Sicut in ipsis aetate majoribus quaelibet vit la pe cca t orum n on ex horaine ho1
bafrete
447
t>on ber (Srbfiinbe bereits befreit ftnb, bennocb mit ber (rbfnbe be*
inber erzeugen,
a man
lagianer, Faun
man
burd) bie Saufe bie (Srbfiinbe nicbt mefjr haben [ollen, bennocb im*
mer
bie (Srbfnbe
auf
il)re
$inber fortpflanzen,
fonberu
fte
fo fy'ttenfte btefelbe
einen
nber
toll
jeuget 38 ).
mi nem
uu
t;
sed pe rmanel D
opus bonum,
in
quantiscumque maus operibus impiorum. Nain etsi homo in honore positus, et non inlelligeus, comparatur pecoribus, non tarnen usque adeo similis lit, ut eisque similis fit: Comparatur namque per Vitium non per pecus sit. naturam; non pecoris vitio, sed naturae. Tantae namque excellentiae est in camparatioue pecoris homo, ut vitium hominis natura sit pecoris: nec tarnen ideo natura hominis in Ac per hoc Deus ho m ine in naturam vertitur pecoris
,
damnat propter vitium, quo natura dehonestao non a u f e rtur; non propternaturam, q u a e v
i t i
Quid ergo mirum est vel iniquum ut immundo spiritui subdatur homo, non propter naturam, sed propterimmunditiam suam, quam nonexopere divino, sedexhumana vot
immundus, bonum sit, qudspiritus, malum, quod immundus? llludquippe est ex Bei opere, hoc ex propriavoluntate. Natura i t a q u e f o r t o r , id est a n g e i c a inferiorem
i
naturam,
vitii societate subditam ten et. Ideo Mediator angclis fortior, infirm us propter homines factus est: sie superbia
id est,
human am,
captivatoris, redemtoiis humilitate destruitur; ut qui super filios hominis angelica fortitudine gloriatur, a Filio Dei suseepta i n fi r i t a t e v i n c a t u r.' De pecc.
humaua
46.
orig. c.
38
)
40
n.
Per rerum naturam fieri non posse, ut illud probenQuod si tratur tradere parentes, quo caruisse creduntur. dunt, inqnis, non amiserunt." Contra Jul. Pelag. VI, 7 n. Prior enim Pelagius de parentibus fidelibus dixit, non 18. eos potuisse in posteros transmittere, quod ipsi minime habuerunt." L. c. Si peccator genuit peccatorem, ut parvulo ejus reatus originalis peccati in baptismi aeeeptione solvatur; etiam justus justum gignere debuit." De pecc. merit. II, 9 n. 11. 2)a ifi ein fataler (Smrtmrf aber nicfjt fr ben 6rcatia= ner, fonbern fr ben encratianer. 2)cr reattartcr nrb baoon gar
,
ntct)t
berhrt.
E-
448
ftefyt
mit
bem eredjt*
ift,
tft
ober
femer 93erbmbung.
2Ber geregt
nacr) fei*
nem
nicf)t
etfte
au einem alten
er
ein
Ab otteS
geroorben; roenn
au6 bem, inforoeit er gerecht, einJlinb@otte3 tft, fonbern aus rem, roa ifym frjm alten Sftenfdjen nocb geblieben ift, unb bte Um* roanblnng nod) nicfyt erfahren fyat. @r unterfd)eibetftcb r)ierin om
Ungerechten baburcf), ba, rofyrenb
fieifdjlicr)
btefer
unb gauj unb garber alte 9)?enfd) ift, er fymftcbtlicr) bereit* geng on bem efe^e be etfte ftd) beftimmen lt. 3)em on einem
erect/ten e^eugteu nt e bafyer nidjt, einen erecfcten
jum
33ater
felbft burcft
ba <8acramentber2Biebergeburt
unb bem tton einem Ungerechten ejeugten on einem Ungerechten gefugt ju fe^n, wenn er
39
j.
Saufe empfngt
im Bufammen^alte mit ber obigen (Stelle 40j folgt: 2)ie ift nicht de essentia hominis, feine positiva qualitas,
39
j Frustraitaque nonnulli etiam iliud argumentantur, ut dicant, Si peccator genuit peccatorem, etiam justus justum gignere debuit. Quasi ex hoc quisque earualiter quod justus est, et non ex hoc quod in membris ejus coneupiscentialiter movelur^ et ad usum propagandi lex peccati mentis lege convertitur. Ex hoc ergo gignit quod adhuc vetustum trahit intev filios sacculi^ non ex hoc quod in novitatempromovit inter filios Dei. Filii enim saeculi hujus generant et Inde et quod nascitur lale est, quia et quod generantur. nascitur de canie, caro est. Justi autem non sunt nisi filii Dei. In quautum autem sunt filii Dei, carnc non gignunt; quia spiritu et ipsi, non earne nati sunt. Sed ex hoc carnc
.
.
gignunt, quicumque eorum gignunt, ex quo nondum in novitatem perfeetam tolas vetustatis reliquias commutarunt. Unde quisquis filius de hac parte nascitur vetusta et inlirma, ueecsse est ut etiam ipse vetustus sit et infirmus; ideirco oportet ut etiam ipse in aliam generationem per rernissionem peccati spiritu renovetur. Quod si in eo non fit, nihil ei proderit pater justus spiritu enim justus est, quo cum non genuit: si autem fit, nihil ei oberit etiam pater injustus: iste enim gratia spiritali in spem novitatis aeternae transitum fecit, ille autem mente carnali totus in vetustate permansit." De pecc. merit. II, 9; cf. c. 27 n. 44 de nupt. et coneup.
5
I,
18.
i0
19.
)
@iel)e
449
cut in magnetc genuina vis, Feme naliva vis 41 ), fonbern fie mag biefer ein ereebter ftefyt auf? er unb ber bem 3c"gniben,
ober Ungerechter fe^nj fie ftelit vor (Sott, eingetragen in bem er) n l b b n cl) e , als @ct)u(b ber (Gattung, unb mer in bie immer
fortfe^enbe
er
no et) aus bem alten Slbam ftet) fommt au et) bie Scbulb, mag
attung
eintritt,
ber*
lict)e
aufgenommen wrbe, ba|3 auet) fte eine geheiligte mre: ba bann boct) angenommen merbeu formen, l>a$ fotebe Gltern Jttnbencugen, bereu leibliche 9iatur aitper bem alten, unter ber SlUetn fo erma <Hdt)to ftelienben, attttng'oertjaltntffe ftefyt. Scbne unb ^eiliges eine folct)e 9canir^ereb(ung unb Heiligung ift: fte ift tmmerbin blo etma3nbiibue^%fn(icbe, fr bie beIjebt aber treffenben ^erfoneu felbft etma t)ct)ft Ierbienftltcfej
Oeift^
follte
,
ben
9iaturgrunb
rote tt)n
auf, vielmehr bleibt btefer ber alte, ber gefallene Stammvater auf feine 9cact)fommen bertrafelbft nict)t
gen l)at, unb bleibt e bi$ $m lbfcbluffe ber artung, bi& allgemeinen Sluferftebung. Um bie$ an einem Silbe au ber uern, ben 9J?enfct)en umgebenben SRatur ju tteranfct)aulict)en, roetfet ber au beffen fct)arf finnige Sutguftiuu auf ben eblen )elbaum bin, aamen gleicbfall niebt lieber ein ebler, fonbern ein milber
Delbaum
eben
fo,
entfielet
tjt'er
42
).
@r
befebrnft jrar
in
btefer Stelle
ntebt
Slnmenbung btefe Seif^iele blo auf bie leibliche 9iatur, fonbern nimmt ben reatus peccati originalis noct) in bie Borftellung on ber Fortpflanzung mit auf,* allein feinem Scbarfbltcfe ift e m'ct)t entgangen, unb
mie
in ber
^Darlegung gettjan
ift,
t>\e
41
)
or
ma t o r
fety
biet
rje
Wlb^ltx'B @imt6olif bingettiefen. 42 Sicut gignitur ex oleastri semine Oleaster, et ex olea semine non nisi oleaster, cum inter oleastrum et oleam plurimum distet: i(a gignitur et de carne peccatoris et de carne justi, uterque peccator, quamvis inter peccatorem et justum plurimum distet, Gignitur autem peccator actu adhuc nullus, et ortu novus, sed reatu vetus: homo a creatore,
ba(6er auf
)
Sed quaeritur quomodo tralii possit captivitas prolis etiam, etiam de parentibus jam redemtis. Et quia non facili ratione indagatur,
captivus a deeeptore, indigens redemtore.
nee sermone explicatur, ab infidelibus non creditur quasi et illud quod oleastro et de olea diximus, ut generis dissi:
milis sit fetus similis^ facile aliqua invenit ratio vel explicat sermo. Sed hoc ab eo qui experiri voluerit, cerni potest: sit ergo in exemplo, unde et illud credatur quod cerni non
potest." De nupt. et coneup. !, 19 ; contra duas epp Pelagg. I, 6; contra Jul. Pelag. VI, 7 n. 18; ep. 194 ad Sixt. n. 44.
(JJangauf, $. Slugufttnu?
ritet.
*ftcolog.
30
er geftefyt eg felber,
tt)ie
450
ber reatus
felbft
baDou befreit ftnb, ftcr) fortpflanze, mit biefem Silbe nicfyt gewonnen, fonbern bem fraglichen @el;eimniffe im ei\te nur ein analoge efyeimmf* au ber 9?atur an bie &eite gefteflt ift, welches man aucb) nicfyt begreift, unb n>eld?e8 bod) waljx tfi, unb barum baju bienen mag, bajj man ba6 auf bem@ebiete be religio* Slllem fen lauben Dorfommenbe factum um fo leichter glaube.
bocb
fdjon
ganse gortptlan$unggfd}tt)ierigfeit be$glid) ber (Srbfiinbe bebt Don felbft auf, unb all bie SSormrfe Don SBernimfttm'brigfeir, iDelcr)e ber ftcf) al roeife gebfyrbenbe, aber ungemein flache unb nur burcr) feine gleifenbe Dberftcrjlicfjfeit fo leicht einnefymenbe Otatio^ naliniu gegen bie (Srbfiinbe erhoben I)at, erfcf)einen al eitel 6cr)ein unb ufctjung unb a(6 felbft DernunfttDibrig, wenn man bejiiglid) be$ ei\te& beneneratiani|mu$ aufgibt, bieUrfnbe unbSdnilb nicrit in ber jtdj fortppanjenben 9iatur beponirt fepn lfjt, fonbern, wie 2tuguftin e fo waljx angebeutet, wenn auet) noeb nifyi in feiner ganjeu entfebeibenben SBicfytt'gfeit angemenbet fyat, ba fuefct, wo fic ift, in bem Sdjiilbbucfye Dor Ott, unb $war nicr)t als bloS perfu-liebe (sdjulb, fonbern a(8 <Scr)ulb, unter welcher ungleich bie ganje @attungftel)t n)eil8lDammc^tblo63nbttibuum / fon&ern5ugleic^at'
bie
ftcr)
/
tung6menfcbwar,eralfogegenott ein fnbtgee93erl;ltnif gefegt bat, Don welkem marfjmennman mit untrer ta& 5?erf){tnifj jwifdjen attung unb 3>nbiDibum ibeegemafj ergebt, fageu muf ba$ e niebt
,
ganzen in t'bm
befcr)loffenen
attung
gelten
mujj,
mit if)m im 9?aturgrunbe (in6 ober nur ber gortgefete @r felbft ftnb, Don felbft unter biefer (cb,ulb ju ftef)en Fommen, unb bie neu ereirten elfter alfo, in golge r|rerGrinf)eit mititjm in ber attung
fie
red)t eigentlich
drreic^ung feiner
erben. bem gefallenen 9J?enfcr)en um bie^raft eftimmung nadj ber et)re Sluguftin'S befielst
jur
ift,
befprodjen werben; allein ba \et Umftnbe jum (Scbluffe biefer Slbtbeilung branden, fo muf b\e\e Unterfud&ung gleicr)wor)l in bie IIS Slbtbeilung fymiibergenommen
foltte freilieb noer) in biefer Slbtfyeilung
aber auet) redjt gut Doranftefjt, weil btefelbe oljnefyin nabe unb ber greiljeit be 3)en <5d)lufj roirb menfcfylicfyen SBienS jur Spraye bringen wirb. bann bie Sebre Don ber Unfterbticb)feit bilben.
werben,
wo
fte
ba$
).92
Augus t inus , Aurelius, Sai nt, Bp of H ippo Gang?uf, Theodor Metaphysische Psychologie des heiligen Augustinus. 1852.
.
193 582
3 9358
01508585 2