Вы находитесь на странице: 1из 167

Frederi Mistral

Memri e raconte

Centre International de l'crit en Langue d'Oc


3 Place Joffre, 13130 Berre L'tang http://www.lpl.univ-aix.fr/guests/ciel/

MOUN ESPELIDO
I

Au mas du Juge
Lis Aupiho - La cansoun de Maiano - Mi gnt - Mste Francs moun paire Delado ma maire - Jan du Porc - Moun grand Estve - Ma grand Nanoun La Fiero de Bu-Caire - Li flour de glaujo Autant liuen que me rapelle, vese davans mis iue, au miejour, eilalin, uno bancado de mountagno que, du matin au vspre, si mourre, si calanc, si baus e si valoun, quouro clar, quouro encre, bluiejon en oundado. Es la cadeno dis Aupiho, encenturado dulivi coume uno roucaredo grco, un veritable miradou de glri e de legndo. Lou sauvadou de Roumo, Cius Mius (coume nsti pasan apellon Caius Marius), encaro poupulri dins touto lencountrado, es au pd daquu brri quesper li Barbare, darri li paret de soun camp. E si troufu vitouriau, Sant-Roumi sus lis Antico, ia dous milo an que i roussejon. Es au pendis daquelo costo que rescountras li tros du grand ouide rouman que menavo, o que conton, lis aigo de Vau-Cluso dins lis Areno dArle: coundu que li gnt noumon Ouide di Sarrasin, pr-o-que li Mouracho prenguron Arle pr aqui. Es sus li baus daquli colo que li prince Baussen avien soun castelas. Es dins li redoulnci daquli valounado, i Baus, Roumanin e Roco-Martino, que tenien Court dAmour li blli castelano du tms di Troubadou. Es Mount-Majour que dormon, souto li bard di clastro, nsti ri arlatan. Es dins aquli baumo du Valoun dInfr, de Cordo, que nsti Fado trvon. Es souto aquli rouino, o roumano o baussenco, que jais la Cabro dOr. Moun vilage, Maiano, en avans dis Aupiho, tn lou mitan du plan, uno largo planuro quen memri, bessai, du conse Cius Mius, noumon encaro lou Caiu. Quand luchave, me disi lou Pichot Maianen, un vii luchaire de lendr, iu ai proun vanega, au Lengad coume en Prouvno... Mai, jamai, dis, ai vist uno plano tant cloto coume aquest terradou. Se, despii la Durno jusqu la mar, alin, se tiravo uno rego daraire encandelado, uno enregado de vint lgo, laigo, touto souleto, ianari au nivu pendnt . Emai nsti vesin nous traton de manjo-granouio, li Maianen, fau dire, soun toujour esta davis que ia ges de pas plus poulit que lou siu souto la capo du soulu. E tambn, uno fes que mavien demanda quuqui coublet pr cantadisso, veici li vers que iaviu fa:

Au Mas du Juge Maiano es bu, Maiano agrado E se fai bu toujour que mai; Maiano sublido jamai, Car es lounour de lencountrado E tn soun noum du mes de Mai. Fugue Paris e fugue Roumo. Puri couscri, rn vous fai gau Trouvas Maiano snso egau Iamarias mai manja no poumo Que dins Paris un perdigau. Nosto patro na pr brri Que li grand lio de ciprs Que Diu pr elo a facho esprs E quand senauro un vnt countrri, Tant soulamen brando lou brs. Tout lou dimenche se caligno; Pii au travai, snso cala, Se lendeman se fau gibla, Bevn lou vin de nsti vigno, Manjan lou pan de nsti blad. La bastidasso ounte nasqure, en fci dis Aupiho, toucant lou Claus-Crema, se i disi lou Mas du Juge: un tenemen de quatre couble, em soun proumi carreti, si rfi, soun tout-obro, soun pastre, sa servnto, quapelavian la tanto, e mai o mens de mesadi, de journadi o journadiero, que venien ajuda pr li magnan, pr li sauclage, la sgo, li meissoun, lis iero, li vendmi, enfin pr li semeno o bn lis ulivado. Mi gnt, de meinagi, ro daquli famiho que vivon sus lou siu, au travai de la terro, duno generacioun lautro. Li meinagi, au pas dArle, formon uno classo part: sorto daristoucraco que fai la transicioun entre pasan e bourgs, e que, coume touto autro, a soun ourguei de casto. Car se lou pasan, abitant du vilage, faturo de si bras, em leissado o lou luchet, si pichot cantoun de terro, lou meinagi, mai la grando, dins li mas de Camargo, de Crau o dautro-part, u travaio de dre, en cantant sa cansoun, uno man lestevo. Es bn o que digure, dins aqusti coubletoun, i noo dun miu nebout:

Avn tengu laraire Proun ounourablamen E counquist lou terraire Em aquel estrumen. Avn fa de seisseto Pr lou pan calendau E de telo rousseto Pr prouvesi loustau. Tout camin vai Roumo: Leisss dounc pas lou mas, E manjars de poumo, Dabord que lis amas. Se, pardinche, voulian aussa nsti fenstro coume tant dautre fan, poudrian, snso trop de cresno, avana que la gnt mistralenco davalo di Mistral dufinen, devengu pr mariage segnour de Mount-Dragoun e pii de Roumanin. Lou famous Pendentin que mostron Valno noun es que lou toumbu daquli Mistral daqui. E Sant-Roumi, nis de ma famiho (car moun paire nen sourti), se pu vire enca loustau di Mistral de Roumanin, couneigu souto lou noum de palais de la Rino Jano. Soun blasoun, di Mistral noble, a tres fueio de trule, em aquesto deviso bravamen ufanouso: tout ou rien. Pr aquli, e nen sian, que cercon lastre di persouno dins la fatalita di noum patrounimi o lou mistri di rescontre es curious de vire la court dAmour de Roumanin unido, dins lou passat, la segnouri di Mistral, e lou noum de Mistrau, designant lauro mastralo de la terro de Prouvno, e aquli tres trule marcant la destinado de ma famiho terrassano. Le trfle, dis Peladan, qui, lorsquil a quatre feuilles, devient talismanique, exprime symboliquement lide de verbe autochthone, de dveloppement sur place, de lente croissance en un lieu toujours le mme. Le nombre 3 signifie la maison (pre, mre, fils), au sens divinatoire. Trois trfles signifient donc trois harmonies familiales succdentes ou neuf, qui est le nombre du sage lcart. La devise tout ou rien rimerait aisment ces fleurs sdentaires et qui ne se transplantent pas: devise, comme emblme, de terrien endurci. Apounden que lou trule se rescontro peru dins lou blasoun dIrlando e que lis Irlands lapellon flour de sant Patrice , representant pr li la santo Ternita. Moun paire, devengu vuse de sa proumiero femo, que i doun dous enfant, avi cinquanto-cinq an, quand se remarid, e siu lou cris daquu segound li. Veici coume avi fa la couneissno de ma maire. Pr sant Jan, uno annado, mste Francs Mistral ro au mi de si blad, quuno chourmo de gavot toumbavon au voulame. Un vu de glanarello seguien li meissouni, acampant lis espigolo quescapavon au rastu. E m ac moun segne paire remarqu no bello chato que restavo darri, coume savi vergougno de glena coume lis autro. Savanc delo e i fagu:

- Mignoto, de quau sis? coume te dison? La chato respoundegu: - Siu dEstve Poulinet, lou Maire de Maiano... Me dison Delado. - Coume! digu moun paire, la fiho de Poulinet, ques esta Maire de Maiano, vai glena? - Mstre, elo repliqu, sian uno grosso famiho, dous drole em siis chato, e noste paire, emai ague, es verai, proun de bn au soulu, quand i demandan dargnt pr un pau nous pimpa, nous respond: Mi chatouno, se vouls de belri, gagnas-nen! E vs-aqui perqu siu vengudo glena. Siis mes aprs aquu rescontre, que retrais lantico sceno de Rut em Booz, lou valnt meinagi demand Delado mste Poulinet, e siu nascu daquu mariage (8 du mes de setmbre de 1830). Ac-daqui (moun espelido) sestnt endevengu vers li tres ouro de tantost, la gaiardo jacudo mand souna moun paire quro daquu moumen, segound soun abitudo, au mitan de si terro. En courrnt, e du pu liuen que pousqu se faire entndre: - Mstre! crid lou mandadou, vens! que la mestresso tout-escas ses acouchado. - Quant na fa? crid moun paire. - Na fa n bu - Un drole? que lou bon Diu lou fague grand e sage! E snso mai, agunt, coume se rn noun ro, acaba soun travai, lou brave ome, plan-plan, revengu au mas. Noun que fugusse mens tndre pr ac; mai abari e endutrina, coume li Prouvenau ancian, em la tradicioun roumano, dins soun gubi teni laparnto rudesso du vii pater familias. Me batejron Frederi, en memri, pecaire, dun paure pichot drole que, du tms que moun paire e ma maire se parlavon, iavi fa gentamen si coumessioun damour e que, pau tms aprs, ro mort dun cop de soulu. Mai ma toujour di, ma maire, quen estnt qure na pr Nosto-Damo de Setmbre, avi vougu mapoundre lou prenoum de Nostradmus: uno, pr gramaci la Maire de Diu; lautro, en remembramen de lautour di Centuro, lou famous astroul, natiu de Sant-Roumi. Soulamen, aquu noum misti e mirifi, que listint meirenau avi tant bn trouva, vouguron pas, ni la coumuno ni en clastro, lou recounisse. Ma proumiero sourtido sus li bras de ma maire, que de soun la me nourrissi, quand, pr ana la messo, se lev de jassino, emai fugue esperdudo dins lou tru, la revese: elo, ma pauro maire, dins la buta, la poumpo de sa pleno jouinesso, presentant em ourguei soun ri sis amigo; e, ceremouniouso, lis amigo e parnto bn-astrugant nosto vesito en me pourgnt, coume se fai eici dins lou bon pople, un paru diu, un tros de pan, un grum de sau, uno brouqueto, e me disnt: Mignot, que siegues plen coume un iu, siegues bon coume lou pan, sage coume la sau, dre coume uno brouqueto. Atrouvaran, dni que ia, ques un brisoun enfantouli de counta, coume fau, aqulis enfantoulige. Mai, aprs tout, cadun es libre: e iu mes de-bon de reveni, pr sounge, dins moun proumi mudage dins moun brs damouri, dins moun carriu barrulaire, car aqui iu reviude lou bonur de ma maire dins si plus dous trefoulimen. Quand agure siis mes, me deliurron de la faisso (que ma grand Nanounet avi

recoumanda de me bn teni rejoun, pr-o-que, daquu biais, lis enfant vnon pas ni chambeirot ni cambitort), quand agure siis mes, lou jour de Sant Jus, coume es lus en Prouvno, me dounron li pd, e, triounfalamen, ma maire madugu la gliso e, sus lautar du sant, en me tennt pr lis estaqueto, du tms que ma meirino me cantavo: avne, avne, me fagu faire mi proumi pas. A Maiano, chasque dimenche, i venian pr la messo. Iavi proun miejo-lgo, lou plus pau de camin: ma maire, tout-de-long, me bajoulavo sus soun bras. Oh! lou sen nourrigui! aquu nis dous e moufe! toujour vouliu, toujour vouliu que me pourtsse encaro un pau! Mai uno fes, aviu cinq an, mitan camin du vilage, ma pauro maire me paus, en me disnt: Oh! peses trop! aro te pode plus pourta. Aprs la messo, em ma maire, anavian vire mi dous grand, dins sa bello cousino routado en piro blanco, ounte, lacoustumado, li bourgs de lendr, moussu Devilo, moussu Dumas, moussu Ravous, lou Cadet Riviero, en se passejant sus li bard, entre leigui e la chaminio, venien parla du gouvernamen. Moussu Dumas, quro esta juge e que sro dems en 1830, amavo, sus touto causo, de douna de counsu, coume aquest, pr eismple, que, tuti li dimenche, em sa grosso voues, repetavo i femeto que tintourlavon si pichot: Is enfant, i fau douna ni coutu, ni clau, ni libre; pr-o-quem un coutu lenfant pu se coupa; uno clau! pu la perdre; e un libre, Iestrassa. Moussu Dumas veni pas soulet. Em sa moui poumpouso, e si vounge o douge enfant, emplissien lou saloun, lou bu saloun di rire, tout tapissa de telo pencho, de telo pencho de Marsiho retrasnt dauceloun e de pani de flour. E aqui, pr moustra leducacioun de sa ninio, noun snso ourguei i fasi dire, vers cha vers, mot cha mot, un pau lun, un pau lautre, lou Rcit de Thramne : A peine nous sortions des portes de Trzne... - De Trgne...- Il tait sur son char... - sur chon sar... - ses gardes affligs... - afflizs... - imitaient son silence autour de lui rangs... - lui ronss. Pii ma maire, i disi: - E lou vostre, Delado, iaprens rn pr recita? - Si, tout navamen ma maire respoundi: saup la sourneto de Jan du porc. - An, digo Jan du porc, mignot, tuti me cridavon. E m ac n beissant la tsto, crentous, barboutinave: - Quau es mort? - Jan du porc. - Quau lou plouro? - Lou ri Mouro. - Quau lou ris? - La perdris. - Quau lou canto? - La calandro. - Quau i viro brand?

- Lou quiu de la sartan. - Quau nen porto du? - Lou quiu du peiru. Es em aquli conte, sansogno e fatourgueto, que nsti gnt, daquelo epoco, nous aprenien parla la bono lengo prouvenalo: noun pas que vuei, la croio agunt pres lou dessus dins la plus-part di famiho, es em lou sistmo du brave moussu Dumas que sendutrino lis enfant e que nen fan de pichot nsci, que soun dins lou pas tau que denfant trouva, snso atenno ni racino, car tout o ques de tradicioun, es de modo au-jour-duei de lou renouncia de-founs. Aro fau que parle un pau, pecaire, du vii Estve, moun auju meirenau. Ero, coume moun paire, meinagi sus lou siu, dun bon oustau e dun bon sang: em la difernci que, de-vers li Mistral, ron de travaiaire e despargnaire e dacampaire, coume en tout lou pas niavi pas si pari, e que, de-vers ma maire, inchaint coume tout e agunt toujour bello ouro pr ana laboura, leissavon courre laigo e manjavon soun deque. Moun grand Estve, pr tout dire, ro (davans Diu siegue!) un franc galo-bontms. Emai agusse vuech enfant, entre li quau siis fiho, qu louro di repas se fasien servi sa part e pii, sus lou lindau, anavon manja deforo em sa sieto la man, autant-lu iavi no voto, zu! em li coulgo senanavo pr tres jour; jougavo, riboutavo, tant que duravon lis escut, pii, souple coume un gant, quand li dos telo se toucavon, lou quatrime jour tournavo e alor ma grand Nanoun, uno femo de Diu, i cridavo: - As pas vergougno, arrouino-oustau que sis, de manja coume ac lou bn de tis enfant! - Hu! badau, respoundi, de que vas tinquieta? nsti pichoto soun poulido, se chabiran snso argnt; e, veiras, Nanounet, niaura pas pr li darri. Em ac flatounejant e paupejant la bono femo, u i fasi douna ipoutco, sus lou precri de sa doto, is araca que i prestavon au cinquanto o au cnt pr cnt. o que noun lempachavo, quand venien, lendeman, lou vire la vihado, si cambarado de jo, de faire un brande em li davans la chaminio en cantant tuti ensn: Oh! la poulido vido que fan lis acabaire! Ac s de brvi gnt, Quand nan plus ges dargnt, O aquest rigaudoun, ounte sesputissien du rire: Sian tres que navn pa n su, Que navn pa n su, Que navn pa n su; E lou coumpaire ques darni, Eu n a pa n deni, u n a pan deni.

E quand ma pauro grand se lagnavo de vire ansin parti, un cha un, li rougnoun, li farrage de soun bu patrimni: Hu! bestiasso, moun grand i fasi, de que ploures? pr quuqui tros de terro? i pluvi coume la carriero... O bn: Aquelo sansouiro? o que rendi, ma bello, pagavo pas li taio. O bn: Aquelo champino ia lis aubre du vesin que la secavon coume un brusc E toujour, daquu biais! lavi galoio e lsto. Memamen que disi, en parlant di dardanaire que fan courre la barioto: Eh! psqui, sian bn urous que iague de gnt ansin! autramen, coume farian, li degai, lis acabaire, pr atrouva de su, en un tms, coume sabs, que largnt es marchandiso! Ero, daquu tms, lepoco ounte Bu-Caire em sa fiero fasi mirando sus lou Rose. Aqui veni de mounde, pr aigo o pr terro, de tuti li nacioun, tuti jusquo de Turc emai de Mouro. Tout o que sort di man de lome, touto mero de causo que fau pr lou nourri, pr lou vesti, pr lou louja, pr lamusa, pr lembula, despii li piro de moulin, li redoundo de telo, li rol de drapari, jusquis anu de vire em un grri dessus, aqui lou trouvavias, bl ime, tavu o fais, dins li grand magasin crouta, souto lis Arc, au barcars, o dintre li cabano innoumbrablo du Prat. Ero, coume dirian, em un coustat mai poupulri e tout barbelant de vido, ro, tuti lis an, au soulu de juliet, Iespousicioun universalo de lendustro du Miejour. Moun grand Estve, pensas bn, mancavo pas talo ucasioun dana, quatre o cinq jour, faire tintino dins Bu-Caire. Dounc, souto lou pretste dana croumpa de pebre o de girofle o de gengibre, pr la prouvesioun de loustau, u parti pr la fiero em, dins chasco pchi, un moucadou de fiu, car ro un tabacaire, e tres moucadou autre, en po, pas coupa, quen guiso de taiolo senvirounavo la centuro. E m ac garlandejavo, tout lou franc jour de Diu, autour di braguetian, di charlatan, di coumedian, subre-tout di bumian, quand se charpinon e pachejon pr lou marcandejage de quauque ase rastegue. Poulichinello em Rouseto, ro pr u, ac, de pourquet em de suvi! iro toujour plus nu; e ravi, i badavo, en risnt coume un paure, i talounado e bastounado que pluvien aqui de-longo sus lou prouprietri e sus lou coumessri. Bn talamen que li filoun (e niavi, Bu-Caire, pouds vous imagina!) i tiravon, tuti lis an, planplanet, aprs lun lautre, snso que se revirsse, tuti si moucadou; e aprs, quand navi plus, lou sabi pr avano, desfasi sa taiolo snso mai de chagrin e se nen tourcavo lou nas. Mai pii quand tournavo Maiano, em lou nas tout blu, di moucadou en po quavien destenchura: - Anen, i veni ma grand, tan mai rauba ti moucadou ? - Quau te la di? fasi moun grand. - Pardi! as toun nas tout blu: te sis mouca m ta taiolo... - Oh! nai pas de regrt, respoundi lou pataras, aquu Poulichinello ma fa rudamen rire! En bru, quand si chatouno (e ma maire nro uno) fuguron maridadouiro, estnt

quavien de biais e que noun ron degaiado, li calignaire, mau-grat tout, tambn venguron au samb. Soulamen, quand li paire i venien moun grand: - Autramen, quant i fass, coume ac, vsti fiho? - Quant i fau? respoundi tout rouge mste Estve, o grano de viedase! daumage! i dounarai, toun drole, uno bello chato, touto abarido e prouvesido, emai encaro iapoundrai de terro emai dargnt? Quau li vu pas, mi fiho, que li laisse: Diu merci, la paniero de mste Estve ia de pan. Es-ti pas bn verai que li siis fiho de moun grand fuguron tuti presso rn que pr si bus iue! emai, cspi, que faguron tuti de bon mariage? fiho poulido, coume dison, porto sa verquiero au front Mai vole pas quita la primo flour de moun enfano, snso vous nen culi encaro un bouquetoun. Darri lou Mas, lou Mas du Juge, ques ounte re nascu, i avi n valat, long du camin, que menavo soun aigo nosto viio pouso-raco. Aquelo aigo ro pas founso, mai ro claro e risouleto, e, quand re pichot, poudiu pas mempacha, subre-tout li jour destiu, dana jouga long de sa ribo. Lou Valat de la Pouso-raco! fugu lou proumi libre ounte aprengure, en mamusant, un pau distri naturalo. Aqui iavi de peissounet, espigno-b o escarpeto, que passavon floto e quassajave de pesca, em un saquet de canebas quavi servi pr de clavu e que penjave au bout duno cano; iavi de damisello, verdo, bluio, negreto, que, pausado sus li sagno, agantave, daise, daise, em mi pichot det, quand sescapavon pas, lugiero e silenciouso, en fasnt trefouli li denteleto de sis alo; iavi de courdouni, ques de bestiolo bruno em lou vntre blanc, que sautejon sus laigo e boulegon si pauto coume un que tiro lou lignu. Pii de granouio, que sourtien de la mousso uno esquino verdalo e chimarrado dor, e quentre magu vist, zu! cabussavon; de gafoui ques despci de lagramuso daigo, que budrejavon dins la nito; em de gros escarava que barrulavon dins li founs e que i dison de manjo-anguielo. Apoundrs -n-ac touto uno bourdigaio de planto palunenco, coume aquli fielouso bourrudo e loungarudo, ques la flour de la sagno; coume lerbo-dinfr, quespandis, magnifico, sus la napo de laigo, si fuiasso redouno e soun calice blanc; coume lesparganu, em sa tousco de flour roso; la palo courbo-dono, que se regardo dins lou riu; lou nadoun, qua de fueio menudo coume de lentiho; e la lengo-de-biu, que flouris comme un lustre; em lis iue-de-lenfant-Jsu, ques lou myosotis. Mai, de tout ac, lou mai que me fasi gau iu ro la flour di glaujo. Es uno grando planto que sort blli mato au ribeirs dis aigo, em de lngui fueio en formo de coutello e de blli flour jauno requinquihado en lr coume dalabardo dor. Memamen, es de crire que la flourdalis dor, armo de Frano e de Prouvno, que lusissi sus founs dazur, nro que de flour de glaujo: flourdalis vn de flour diris, car es un iris la glaujo, e lazur du blasoun represnto bn laigo ounte la glaujo cris. Es toujour quun jour destiu, quauque tms aprs meissoun, nsti garbo se caucavon, e tuti li gnt du mas ron dins liero que travaiavon. Autour du cavalin e de la mulataio, que trepavon, ardnt, lentour du gardian, iavi belu vint ome que, li bras estroupa, de dous en dous, de quatre en quatre, en caminant au pas, viravon lis

espigo o levavon la paio em de fourco de bos. Aquu galant travai se fasi gaiamen, en dansant pd descaus, au soulu, sus la pautrasso. Au daut de liero, pourta pr li tres cambo duno cabro rustico, fourmado em tres barro, iavi lou drai penja. Dos o tres femo o fiho, em de canestu, jitavon dins larescle lou blad mescla de pusso, e lou mstre (moun paire), revoi e dauto taio, brandavo lou drai au vnt, en fasnt em biais veni la moundiho au rode. E quand lou vnt moulavo, o que, pr escoutado, de fes, boufavo plus, moun paire, em lou drai estadis entre li man, se reviravo vers lou vnt; e serious, liue dins lespci, coume savi parla, ma fisto, -n-un diu ami, i disi: Anen, boufo, boufo, boufo, mignot! e m ac lou mistrau, ubessnt au patriarcho, zu! alenavo mai en empourtant la pusso; e lou bu blad de Diu toumbavo en raisso rousso sus lou mouloun redoun qu visto diue mountavo entre li cambo du draiaire. Vengu lou vspre, pii, quand sro amoulouna leiru em la palo, que sro escouba liero em descoubo de sanguin, que lis ome, pussous, anavon se lava e tira daigo pr li bsti, moun paire grand cambado passejavo lou mouloun, e i fasi uno crous em lou manche de la palo en disnt: Diu te crisse! Un bu tantost daqulis iero, pourtave encaro li raubeto: poudiu av quatre o cinq an, aprs mstre proun viuta, coume fan lis enfant, sus la paio nouvello, madraire dounc, soulet, vers lou Valat de la Pouso-raco. Desempii quuqui jour li blli flour de glaujo se coumenavon despandi, e li man me prusien dana cueie quaucun daquli bouquet dor. E m ac vne au valat, plan-planet mendavale la ribo de laigo, mande, mande la man pr arrapa li flour... Mai coume ron trop liuencho, me courbe, mesperlongue, e pataflu dedins: toumbe dins laigo jusquo au cu. Quile. Ma maire cour, me davero de laigo, me douno sus lou quiu quuqui bacu; e, davans elo, trempe coume un anedoun, me fasnt fila vers lou mas: - Que te i vegue mai, marrias, vers lou valat! - Iu anave culi de glaujo. - O, bouto, tourno-i cueie ti glaujo emai ti glaujo... Lou sabes pas que ia no serp escoundudo dins lis erbo, uno grosso serp que pipo, que pipo lis aucu e lis enfant, marrias! E m ac me desabih; me quit mi sabatoun, mi debasset, ma camiseto; e, pr faire seca ma raubeto bagnado e mi pichot souli, me cargu mis esclop em ma raubo du dimenche, en me cridant: Au mens, vai plan de pas tensali ! Zu! menvau mai dins liero; fau, sus la paio fresco, quuqui cambareleto; vese un parpaioun blanc voulastreja dins uno estoublo; i courre aprs, i courre aprs em moun pu bloundin floutant au ventoulet foro de moun calot e pan! me vaqui mai vers lou Valat de la Pouso-raco. O mi blli flour jauno! ron toujour aqui, firo, au mitan de laigo, que me fasien ligueto, ligueto, tant e tant que me pousqure plus teni. Iu descnde bn daise, bn daise sus la ribo; mete mi dous petoun, bn ras, bn ras de laigo; mande la man, malongue, mestire tant que pode... E pataflu! me plante jusquo au quiu dins la limo. Ai! ai! ai! moun entour, du tms que regardave gourgouia li boufigo, e qu travs di sagno me semblavo entre-vire veni lou serpatas:

- Mestresso! courrs lu, entendiu crida dins liero, crese que lou pichot ses mai toumba dedins! Ma maire cour, maganto, me derrabo tout negre de la boudro pudnto, e, la proumiero causo, estroupant ma raubeto, pin! pan! uno fouitado de bacu sus lou quiu: - Ianaras mai, testard, i glaujo? ianaras mai pr te nega?... uno raubo touto novo, que la vaqui perido! destrssi, moustrihoun, que me fara mouri en trnsi! E budrous e plourous, dounc menvengure mai au mas, la tsto souto. E me tournron desabiha; e me carguron, aquest cop, ma raubeto di fsto... Oh! la galanto raubo! iu lai encaro dins lis iue, em si raio de velout negre, pounchejado em dor, sus un founs blavinu. Basto, quand iu agure ma bello raubo de velout: - E aro, i vengure ma maire, que fau? - Vai garda li galino, que vagon pas dins liero, me digu, e tn-t loumbro. - I vau. E, afeciouna, lande vers li poulaio que barrulavon pr lestoublo en becant lis espigo que lou rastu avi leissado. Tout en gardant, veici quuno pouleto capeludo, quand me parlas di causo! se met secuta, noum de noun! uno sautarello! daquli quan lis alo roujo e bluio, sabs? E tuti dos, em iu aprs (que vouliu vire la sautarello), sauto que sautaras travs de la terro, talamen quarriberian au Valat de la Pouso-raco. Vaqui mai li flour dor que dins lou riu se miraiavon e que revihon moun envejo, mai uno envejo apassiounado, despestelado, demasiado, me faire ublida mi dos bugado dins lou valat! - Oh ! mai, aquesto fes, digure, vai, toumbaras pas! E, davalant la ribo, entourtouie ma man un jounc que i creissi; e, me penjant sus laigo bn avisadamen, assaje mai dav, de lautro man, li flour de glaujo... Ai! couquin! lou jounc peto, e, vai te faire tegne! au mitan du valat cabusse de mourre-bourdoun. Mauboure coume pode, brame coume un perdu, tuti li gnt de liero courron: - Es mai aquu diabloun que ses toumba dins lou valat! ta maire, aquesto fes, boujarroun de boujarroun, te vai fitra no bravo rousto! Eh! bn, noun... Dins la draio, la vegure veni, pecaire, touto en plour, e que disi: - Moun Diu! lou vole pas pica que belu auri n aucidnt! mai aquu drole, Santo Vierge! es pas coume lis autre. Fari jamai que courre pr acampa de flour; perd tuti si jougaio en anant dins li blad champeira de bouquet... Aro, pas proun dac: se vai jita, tres fes, despii belu uno ouro, dins lou Valat de la Pouso-raco... Ah! t, pauro maire, tu, marfounde-te pr laproupri! quau nien tendri, de raubo?... E, bn urouso encaro, moun Diu, vous rnde grci, que se fugue pas nega! E ansin, tuti dous, plouravian long du valat. Pii, un cop dins lou mas, magunt quita moun abihage, la santo femo meissugu, tout nus, em soun faudau; e, de pu dun esfrai, aprs, magunt fa bure un cuieret de contro-verme, me couch dins ma brsso, ounte, las du plourun, au bout dun pau mendourmigure. E, devinas o que soungre!

Parbiu, mi flour de glaujo... Dins un bu courrnt daigo, que serpejavo autour du mas, cande, linde, azuren coume li Sorgo de Vau-Cluso, vesiu de blli mato de grndi glaujo verdo quespandissien en lr uno man-fado de flour dor. De damisello daigo venien se i pausa m sis aleto de sedo bluio. E iu nadave, nus, dins loundo risouleto, e cuiu manado, jounchado, brassado, li flourdalis bloundino... E du mai nen cuiu, du mai nen sourgissi. Tout--n-un-cop entnde uno voues que me crido: Frederi! Me revihe, e que vese, bu Bon-Diu! uno pougnado, uno grosso pougnado de glaujo coulour dor, que roussejavon sus ma brsso. u-meme lou patriarcho, lou Mstre, moun segne paire, ro ana me culi li flour que me fasien gau; e la Mestresso, ma maire bello, lis avi messo sus moun li.

II

Moun paire
Lenfant de mas - La vido du meinage - Moun paire la Revoulucioun Lou Cacho-fi - Li raconte de calndo - Lou capitni Perrin Lou Maire de Maiano en 1793 - Lou jour de lan Moun enfano proumiero se pass dounc au mas, en coumpagno di boui, di segaire e di pastre; quand au mas passavo, de fes, quauque bourgs, daquli que safton parla que francs, iu, tout fustibula e meme umilia de vire que mi gnt devenien sus lou cop reverencious pr u, coume sro mai quli: - Coume vai, demandave, quaquel ome daqui parlo pas coume nous-autre? - Pr-o-ques un moussu, me respoundien. -Eh! bn alor, fasiu dun pichot r feroun, iu vole pas stre moussu. Aviu remarca tambn que, quand avian de vesito, coume aquelo pr eismple, du marqus de Barbentano (querian vesin de terro), moun paire, que dourdinri, quand parlavo de ma maire davans li servitour lapelavo la mestresso , aqui, en ceremouni, la noumavo ma moui . Lou bu marqus e la marqueso, que se devinavo sorre du generau Galifet, chasco fes que venien, madusien de perlino e utri privadi. Mai iu, entre li vire descndre de veituro, coume un suvagu qure, menanave tout-dun-tms mescoundre la feniero... e, pauro Delado, crido que cridaras: Frederi! Ah! pas mai... Dins lou fen, amata que nen disiu pas uno, esperave dentndre li rodo du carrosso empourta lou marqus, e pii ausiu ma maire, avau davans lou mas: Moussu de Barbentano, madamo de Barbetano, que venien pr lou vire, aquu calu e se vai escoundre! E, au li de dragio, quand sourtiu, pii, crentous, de moun amagadou, zu, aviu ma fouitado. De quant amave mai ana m lou Papti, noste mstre valet, quand, darri lou

coutri tira pr si dos miolo, li man au manetoun, me cridavo flaugnard: - Pichot! vne lu, vne! que taprendrai coutreia. E zu! pd descaus, en pu, abeluga, me vaqui dins la rego, trepejant, mourrejant de-long de la versano, pr cueie li couguiu o li penitnt-blu que la reio derrabavo. - Acampo de cacalausoun, lou Papti me disi. E quand aviu li cacalausoun, de chasco man uno pougnado: - Aro, em li cacalausoun, t, me fasi aganta li bout du manetoun. E coume, creseru, em mi pichot det iu, preniu li manipo, u, em si det rufe, esquichant mi dous paume plen de cacalausoun, que sescrachavon dins ma car: - Aro, disi lou rfi en sescacalassant, poudras dire, pichot, quas maneja lestevo! Me nen fasien, vs, de la touto. Es ansin, en bastido, que se desniaiso lis enfant. De fes, en vennt de muse, noste pastre Rouquet me cridavo: - Pichot, vne tamourra au piau! Lou piau es uno eisino, de terraio o de bos, ounte se mous lou la... Ah! quand vesiu lou musire, susarnt, estroupa, sourti de la vanado en pourtant la man la lachouiro escumouso e coumoulo de la, landave, agroumandi pr lou chucha tout caud. Mai pas pulu, dageinouioun, iu la siho mamourrave, flu! em sa manasso Rouquet me cabussavo la tsto jusquo cu; e, barboutant, avugle, lou pu em lou mourre blanc de la, regoulant, espeloufi, courriu coume un cadu, dins lerbo me viutoula e meissuga, en jurant entre iu que matrapariu plus... daqui-que matrapsse mai. Aprs, ro un daiaire que me veni: - Pichot, ai trouva n nis de pico-taloun: se me vos faire courbo-seto, iu gardarai la maire, tu auras li passeroun... Oh! couquin! iu partiu, afeciouna, dins landaiado: -Ve, lome me fasi, veses aquelo borno au daut daquu gros sause? es aqui que ia lou nis... An! courbo-te. E me courbave, la tsto contro laubre. E m ac, en semblant de mescala dessus, lou farcejaire, dins lesquino, me bacelavo du taloun. Ansinto sentrin, au mitan di galejage de nsti travaiadou, e nai pas de regrt, moun educacioun denfano. Coume ro gai, comme ro san, aquu mitan de rusticage! Chasco sesoun de lan renouvelavo li travai. Lou labour, li semno, la toundesoun, la sgo, li magnan, li meissoun, lis iero, li vendmi em lis ulivado, i desplegavon mis iue lis ate majestous de la vido ruralo, eternalamen duro, mai eternalamen independnto e siavo. Tout un pople de rfi, mesadi, journadi, siauclairis, rastelarello, anavon e venien dins li terro du mas quau em laguado, quau em lou rastu o bn la fourco sur lespalo, e travaiant de-longo em de gste noble coume dins li pinturo de Leopold Robert. Quand, pr dina o pr soupa, lis ome, un aprs lautre, intravon dins lou mas e venien sasseta cadun segound soun rng, autour de la grand taulo, em moun segne paire que teni lou bu bout, aqueste gravamen i fasi si questioun o sis usservacioun,

sus lav, sus lou tms, sus lou travai du jour, sro avancible mai o mens, sro, duro la terro o molo o en tempouro. Pii fini lou repas lou proumi carreti barravo soun coutu. e sus-lou-cop tuti saussavon. Moun paire, aquli pacan, li douminavo tuti, pr la taio pr lou sn, emai pr la noublesso. Ero un grand vii superbe digne dins si prepaus, ferme dins soun gouvr, amistadous au paure mounde, rude pr u soulet. Enroula voulountri pr apara la Frano dins la Revoulucioun, se coumplasi, la vesprado de racounta si viii guerro. Au plus marrit de la Terrour, ro esta requeri pr pourta de blad Paris, que iavi la famino. Ero dins lentre-vau ounte avien tua lou ri. La Frano espaventado ro dins la cousternacioun. De retour, un jour divr, au travs de la Bourgougno, em uno plueio frejo que i bati la caro e de fango sus li routo jusquo au boutoun di rodo, rescountr, nous countavo, un carreti de soun pas. Li dous coumpatrioto se touquron la man, e moun paire i vengu: - Hoi! ounte vas, vesin, em aquu tms du diable? - Citoyen, repliqu lautre, vau Paris... pourta li sant e li campano. Moun paire paligu, li lagremo i venguron e levant lou capu davans li sant de soun endr e li campano de sa gliso, que lavien bateja e que rescountravo aqui sus uno routo de Bourgougno: Ah! fenat! i fagu, creses qu toun retour te noumon pr ac representant du pople? Lou foundire de sant courb la tsto vergougnous, en renegant soun Diu fagu tira si bsti. Moun paire, vous dirai, avi no grando fe. De vspre, lestiu coume livr, ageinouia sus sa cadiero, la tsto descuberto si man crousado sus lou front, em, pecaire, sa couto envirounado dun vetoun, que i penjavo sus lesquino, fasi -z-auto voues la preguiero pr tuti; pii, quand li vihado, lautouno, saloungavon, legissi lEvangli sis enfant e servitour. Navi jamai legi, moun paire, que tres libre, lou Nouvu Testamen, IImitacioun e Don Quichote (quac i rapelavo sa campagno espagnenco e lespaavo, quand pluvi). Coume, de noste tms, lis escolo ron raro, es un paure, nous disi, quen passant pr li mas uno fes pr semano, mavi aprs la Santo Crous . E aprs Vspro, lou dimenche, segound lus e coustumo dis ancian paire de famiho, escrivi sis afaire, si comte e si despnso, emai si refleissioun, sus un grand casernet nouma lou Cartabu . Eu, que tms que fagusse, ro smpre countnt. E quand, de fes que ia, entendi li gnt se plagne, di tempsto de vnt o di glavas de plueio: Boni gnt! i disi, aquu ques amoundaut saup proun o que se fai emai o que nous fau... Eh! se jamai boufavo daquli ventoulas quescarrabihon la Prouvno, quau esvapourari li palunaio e li neblasso? E se, la memo causo, avian jamai de grssi plueio, quau es quavenari li pous e li sourgnt, li font e li ribiero. Fau de tout, mis enfant! Emai, long du camin, ramasssse uno busco pr ladurre au fougau, emai se countentsse, pr soun umble ourdinri, de bajanado e de pan brun, emai, dins laboundnci, tant se coumpanejsse e sermsse soun vin, tout lan sa taulo ro duberto, e sa man e sa bourso, pr tout paure vennt. Pii, de quau que se parlsse, demandavo dabord sro un bon travaiaire; e, se i disien do: Alor es un brave ome, fasi, siu soun ami .

Fidu is us ancian, ah! pr u la majo fsto ro la vio de Nouv. Aquu jour, de bono ouro, li boui desjougnien. Ma maire i dounavo, en chascun, dins uno servieto, uno bello fougasso lli, uno roundello de nougat, uno jounchado de figo seco, un froumajoun, un pi, em uno fiolo de vin kiue. E, quau deici e quau deila, tout ac gratavo camin, pr ana pausa cacho-fio, dins sis endr, sis oustau. Au mas noun demouravo que li puri marrit quavien ges de famiho; e meme, de parnt, quauque vii jouvenome, arribavon de fes, au toumba de la niue, en disnt: Bni fsto! venian pausa, cousin, cacho-fi m vous-autre. Tutis ensn anavian querre, jouious, lou Cacho-fi, que fali que fugusse, smpre, un aubre fruchau. Ladusian dins lou mas, tuti arrengueira, lou plus einat dun bout, iu lou cago-nis de lautre; tres cop i fasian faire lou tour de la cousino; pii, arriba davans la lar o paiasso du fi, soulennamen moun paire iescampavo dessus un vire de vin kiue, en disnt: Algre! algre! Mi bus enfant, Diu nous algre! Em Calndo tout bn vn... Diu nous fague la grci de vire lan que vn... E se noun sian pas mai, que noun fuguen pas mens! E tuti cridavian : Algre! Algre! Algre ! e m ac se pausavo laubre sus li cafi e, tant lu resplendnto parti la regalido: Cacho-fi, Bouto fi, disi moun paire en se signant, e tuti nous metian taulo. Oh! la taulado santo, veritablamen santo, em, tout lentour, la famiho coumplto, pacifico e urouso! En liogo du calu, pendoulant de la moco, que, dins lou courrnt de lan, menut, nous fasi lume, aquu jour, sus la taulo, brihavon tres candlo... E lou mou, se viravo, pr cop, de-vers quaucun, ac ro uno marrido marco. De chasque bout, dins un sietoun, verdoulejavo un bruei de blad que, lou jour de santo Barbo, sro mes greia dins laigo. Sus la triplo touaio blanco pareissien, -de-rng, li plat sacramentau: li cacalauso, que chascun, em un long clavu nu, tiravo du cruvu: la merlusso fregido, lou muge em dulivo, la cardo, li cardoun, lpi la pebrado, segui duno sequlo de privadi requisto, coume fougasso lli, passariho, nougat, poumo de paradis; e, au-dessus de tout, lou gros pan calendau, que noun sentamenavo quaprs nav douna, religiousamen, un quart au proumi paure que passavo. La vihado, en esperant la messo de miejo-niue, ro longo, aquu jour, e loungamen, autour du fi, se i parlavo dis ancian e se lausavo sis acioun. Mai pau pau, e voulounti, moun brave ome de paire reveni lEspagno em si remembrano du sti de Figuiero. - Se vous disiu, adounc countavo, questnt en Catalougno, eilalin, larmado, iu trouvre lou biais, au gros de la Revoulucioun, de veni de lEspagno, mau-grat la

guerro e mau-grat tout, faire Calndo em mi gnt. Veici, ma fe de Diu, coume la causo sadoub. Au pd du Canigou, ques uno grand mountagno, entre Perpignan e Figuiero, viravian, tournavian desmpii bravamen de tms, en bataiant, t tu, t iu, contro li troupo de lEspagno. Ai! que de mort! quant de plaga, e de soufrno e de misri! Fau lagu vist, pr saupre ac! De mai, au camp, ro en desmbre, iavi lou mancamen de tout; e li miu, li chivau, fauto de pasturo, rousigavon li rodo di fourgoun e dis afust. lu, en varaiant, un jour, vau-ti pas destrauca, au founs dun coumbihoun, du coustat de la mar, uno aubrado darange, quron rous coume lor? Ah! i digure au mstre, ni quant vau ni quant costo, fau que me li vendegus! E, croumpa que lis agure, patin-patan menvne au camp; e, tout dre la tndo du capitni Perrin (quro daqui de Cabano) vau em moun pani, e i dise: - Capitni, vous adusiu quuquis arange... - Mai ounte as pres ac? - Ounte ai pouscu, moun capitni - Oh! daquu boujarroun! Ve, me poudis pas faire mai de plesi... Tambn, demando-me o que voudras, e lutendras o noun poudrai. - Voudriu bn, alor digure, avans quun boulet de canoun me cope en dous coume tant dautre, ana ncaro uno fes pausa cacho-fi n Prouvno, au mas, em mi gnt. - Es la buteto, me fagu, t, porge lescritri... E moun capitni Perrin (que Diu en paradis lague rejoun, bl ome!) sus un papi que lai encaro, me grafign o que vau dire: Arme des Pyrnes-Orientales. Nous, Perrin, capitaine aux Transports Militaires, donnons cong au citoyen Franois Mistral, brave soldat rpublicain, ag de vingt-deux ans, taille de cinq pieds six pouces, cheveux et sourcils chtains, yeux roux, nez ordinaire, bouche idem, menton rond, front moyen, visage ovale, de sen aller dans son pays, par toute la Rpublique, et au diable, si bon lui semble. E m ac, mis ami, iu arribe Maiano, la bello vio de Nouv, e... pouds vous pensa lespantamen de tuti e li brassado em li fsto. Mai lendeman, lou Maire (vous dirai pas soun noum, daquel estraio-braso, que sis enfant soun enca n vido) me fai veni la coumuno, e: Au nom de la loi, citoyen, dis, comment va que tu as quitt larme? - Vai, i respoundegure, que ma pres fantasi de veni, aquest an, pausa cacho-fi Maiano. - Ah! o? en aquu cas, tanaras esplica, citoyen, au tribunau du Destrit, Tarascoun... E, tau que vous lou dise, me leissre mena, pr dous grdi naciounau, davans li juge du Destrit. Aqusti, tres moudourre, em lou bounet rouge, e de barbasso jusquo aqui:

- Citoyen, me faguron em diue coume lou poung, coume vai quas deserta? Autant-lu, de ma pchi agunt tira moun passo-port: - Tens, i dise, legisss. Ah! mis ami de Diu! entre agu legi, saubouron e, me brandouiant la man: - Bon citoyen! Bon citoyen! me cridron, vai, vai, vai, em de papi coume ac, lou pos manda coucha, lou Maire de Maiano! E, aprs lou jour de lan, auriu segur pouscu resta, mai fali faire soun dev, iu menanre mai rejougne . Vaqui, leitour, au naturau, la retrasno de famiho, dinteriour patriarcau e de noublesso e de simplesso, que iu teniu de te moustra. Au jour de lan, e clavaren pr aquesto autro souvenno, un mouloun denfant, de vii e de femo e de chato, de grand matin venien: Bon-jour! vous souvetan en tuti bono annado, Mestresso, mstre, acoumpagnado De tant que lou bon Diu voudra! - Anen, vous la souvetan bono, moun paire em ma maire i respoundien en i dounant, en chascun, bounamen souto formo destreno, un paru de tireto o de pan crouchouna. Pr tradicioun, dins noste oustau, coume peru dins plusiour autre, se destribuissi, ansin, au nouvl an, dos fournado de pan la pauriho du vilage. Cnt an viurai, Cnt an couirai. Cnt an i paure dounarai. Ac, tuti li sero, reveni dins la prgo que moun paire fasi davans que sana jaire... E tambn, sis ussqui, li puri gnt em resoun pousquron dire en lou plagnnt: Tant de panoun nous a douna, tant dange dins lou cu lacoumpagnon! Amen!

III

Li Ri Mage
A lendavans di Ri - Lou Beln - Li sourneto de ma maire Dono Renaudo - Li Trvo de la niue - Lou Chivau de Cambaud - Li Masc Li Matagot - LEsperit Fantasti -

Es deman la fsto di Ri! Se li vouls vire arriba, anas-i lu lendavans, pichot, e pourtas-i quaucarn pr iufri. De noste tms, vaqui, la vio du jour di Ri, o que nous disien nsti maire... E zu! touto la ninio, lis enfant du vilage, partian afeciouna au rescontre di Ri Mage, que venien Maiano, em si page, si camu e touto sa seguido, pr adoura lEnfant Jsu. - Ounte es quanas, pichot? - Anan lendavans di Ri! E m ac, tutis ensn, drouloun espeloufi, bloundinlli chatouneto, em nsti caloto e nstis escloupet, partian sus lou Camin dArle, lou cor trefouli de joio, lis iue plen de vesioun. E pourtavian en man, que nous lavien recoumanda, de fougasso pr li Ri, de figo seco pr li page, em de fen pr li camu. Jour creissnt, Jour cousnt. La cisampo siblavo: es vous dire que fasi fre, lou soulu davalavo, fouscarin vers lou Rose. Li riu ron crespina. La bauco ro brounzido. Di sause desfuia li branco rougejavon. Lou rigau, la petouso sautavon revertiguet, famihi de broco en broco... E se vesi res au champ, aleva quauco pauro vuso que recargavo sus la tsto soun faudau plen de souquihoun, o quauque vii espeiandra que gratavo de cacalauso au pd duno sebisso. - Ounte anas tant tard, pichot? - Anan lendavans di Ri! E la tsto larri, fir coume de galoun, en risnt, en cantant, en courrnt pd cauquet o en fasnt de resquiheto, anavian davans nous-autre, sus lou camin blanquinous, escoubiha pr lauro. Pii lou jour sabeissavo. Lou clouchi de Maiano despareissi darri lis aubre, darri li grand ciprs, pounchu, que negrejavon; e vasto e nuso, la campagno pereilalin sespandissi... Mandavian nstis iue, tant que poudian, perdo de visto, mai debado!

Rn pareissi, que quauque fais dauriolo empourta pr lou vnt dins lis estoublo. Comme un vspre divr e de janvi, tout ro triste, tout soufrachous e mut. De fes que ia, pamens, rescountravian un pastre, amaga dins sa jargo, que veni de garda si fedo... - Mais ounte anas, pichot, tant tard? - Anan lendavans di Ri... Poudrias pas nous dire se soun encaro liuen? - Ah! li Ri?... Es verai... Soun eila-darri que vnon. Tout-aro lis anas vire. E de courre, e de courre lendavans di Ri, em nsti tourtoun, em nsti fougasseto, em de pougnadoun de fen pr li camu. Pii lou jour falissi. Lou soulu, engourga dins un gros nivoulas, sesvalissi de pau pau. Li cascai fouligaud moulavon un brisoun. Lauro se refrescavo. E li plus courajous marchavon de-retenoun. Tout-en-un-cop: - Vs-li! Un crid de joio folo parti de tuti li bouco... E la magnificnci de la poumpo reialo esbrihaudavo nstis iue. Un regiscle, un triounfle de coulour ufanouso, enfioucavo, embrasavo la lono pounenteso. De gros lampias de pourpro flamejavon; e dor e de roubis uno miejo-courouno, dardaiant dins lou cu un ciucle de long rai, escalustravo lourizount. - Li Ri ! li Ri ! vs sa courouno! vs si mantu ! vs si drapu! vs sa cavalari m li camu que vnon! E restavian palafica... Mai lu aquu trelus, mai lu aquelo glri, darriero escandihado du soulu enintra, se foundi, samoussavo, cha pau, dins lou nivo; e n, bouco badanto, dins lou campstre segrenous, nous trouvavian tuti soulet. - Ounte an passa li Ri? - Darri la mountagno. La machoto fasi miau. La pu nous agantavo; e dins lou calabrun nous retournavian mouquet, en rousigant li tourtoun, li fougasseto em li figo, que pr li Ri avian adu. E quand arribavian, pii, nstis oustau: - Eh! bn, lis avs vist? nsti maire nous disien. - Nni, an passa deila, de la man deila, darri la mountagno. - Mai que camin avs pres? - Lou Camin Arlatan... - Ha! mi puris agnu! li Ri vnon pas daqui. Es du Levant que vnon... Pardi! vous fali prene, eila, lou Camin Roumiu... Ah! coume ac ro bu, savias vist, savias vist, quand soun intra dins Maiano! Li tambour, li troumpeto, li page, li camu, que chaplachu, moun Diu!... Aro soun la gliso que fan soun adouracioun. Aprs soupa, lis anars vire. Soupavian vitamen, iu vers ma grand Nanoun, pii courrian la gliso... E dins la gliso pleno, pas pulu stre intra, Iourgueno, acoumpagnant lou cant de tout lou pople, entamenavo plan, pii alargavo fourmidable lou superbe nouv:

De matin Ai rescountra lou trin De tres grand Ri quanavon en vouiage; De matin Ai rescountra lou trin De tres grand Ri dessus lou grand camin. Nous-autre, apetega nous enfaufilavian, entre li coutihoun di femo, enjusquo la capello de la Nativeta. E aqui, sus lautar, vesian la Bello Estello! vesian li tres Ri Mage, enmantela de rouge, de jaune em de blu, que saludavon lEnfant Jsu: lou ri Gaspar em sa bouito dor, lou ri Marchoun em soun encensi, e lou ri Bautezar em soun pot de mierro! Amiravian li galant page que pourtavon la co de si mantu tirassadou; pii li camu gibous quaubouravon la tsto subre lAse e lou Biu; la Santo Vierge e Sant Jus; em, tout lentour, sus uno mountagneto de papi mascara, li Pastre, li Pastresso, que pourtavon de fougasso, de pani diu e de bourrasso; lou Muni, que carrejavo uno saco de farino; Deflaudo que fielavo; lou Ravi que badavo; lAmoulaire quamoulavo; lOste quesperluca durbi soun fenestroun; e tuti li santoun que figuron au Beln. Lou mai que regardavian ro lou ri Mouro. Souvnti-fes, despii, mes arriba, quand vn li Ri, de mana passeja, jour fali, au Camin dArle. Lou rigau e la petouso i voulastrejon toujour de long di bouissounado, toujour ia quauque vii que grato encaro, coume antan, de cacalauso dins la bauco, e la machoto fai toujour miau. Mai dins li nivo du couchant iu vese plus li farfantello, iu vese plus la glri ni la courouno di vii Ri... - Ounte an passa li Ri? - Darri la mountagno. Ai! ai! malancouni, grinour di causo visto, antan, dins la jouinesso! Pr grand, pr bu que fugue lou pasage couneigu, quand vouln lou revire, quand vouln i tourna, smpre, smpre i manco quaucun o quaucarn! Oh! vers li plano de tousello Leissas me perdre pensatiu, Dins li grand blad plen de rousello Ounte drouloun iu me perdiu! Quaucun me bousco De tousco en tousco En recitant soun angelus; E, cantarello, Li calandrello Iu vau segunt dins lou trelus... Ah ! pauro maire, Bu cor amaire, Cridant moun noum tausirai plus! Isclo dOr.

Quau me rendra lou chale, lemparadisamen de moun amo ignournto, quand, talo quuno flour, se durbi touto novo i cansoun, i sourneto, i coumplancho, i fablu, que ma maire en fielant, iu amata sus si geinoui, me disi, me cantavo en douo lengo de Prouvno: lou Pater de Calndo, Maro-Madaleno la pauro pecairis, lou Mssi de Marsiho, la Pourqueireto, lou Marrit Riche, e tant dutri recit e legndo e cresno de nosto rao prouvenalo, que bressoulron moun jouine age dun balans de pantai e desmougudo pouso! Aprs lou la de soun nourri, mabarissi, la santo femo, ansin em lou mu di tradicioun e du bon Diu. Vuei, em aquu sistmo estrechan e brutau que vu plus teni comte dis alo de lenfano, dis istint angelen de limaginacioun neissnto, de soun besoun de meraviho, que fai li sant e lis eros e li pouto e lis artisto, lenfantoun, vuei, entre naisse, em la scinci nuso e cruso vous ientre-secon amo e cor... Eh! puri tantalri! em lage e lescolo, e subre-tout lescolo de la vido vidanto, sapren bn que trop lu la verita escasso, e la desilusioun analitico, scientifico, de tout o que nous encant. Se, vint o trento an, quand lamour nous pessugo pr uno bello chato poumpouso de jouinesso, quauque fachous anatoumisto veni nous parla coume ei: Vos saupre lou verai daquelo creaturo que te fai tant de gau? Se la car i toumbavo, veiris uno mort-peleto! Cress pas que subran lou mandarian rascla de bouto? Eh ! Diu! se fali toujour cava lou pous de verita, autant vaudri tourna, ma fisto, au Mejan-Age, que, partnt du countrri de la scinci mouderno, ro arriba la memo toco, en representant la vido pr la danso macabro. Mai basto. Pr douna idio dis imaginacioun, trvo, babau e glri, quautour de moun enfano, iu, aviu vist fantaumeja, en quauco part ai mes en sceno uno cresnto daquu tms, quai couneigudo, Dono Renaudo... E aquu moussu, eici, mes avis que vendra d poun.

La trvo de la niue
La viio Renaudo se souleio, assetado sus un plot, davans soun oustalet. Es passido, acabassido e frounsido, pecaire, coume une figo pecouieto. De tms en tms, coucho li mousco que se pauson sus soun nas; pii, bevnt lou soulu, satrevaris e penequejo. - Eh! bn, tanto Renaudo, aqui au bon soulu, fass un pichot som? - Hu! t, que vos que fague! siu aqui, te dirai, que ni dorme ni vihe... Ravasseje, paterneje. Mai pii, en pregant Diu, finisss pr vous achouca... Oh! la marrido causo, quand pouds plus travaia! vous languisss coume de chin. - Vous enraumassars, aqui au souleias, em lou rebat que ia. - Oh! o, vai, enraumassa! veses pas que siu seco, pecaire, coume uno esco! Se me fasien bouli, fourniriu pas, belu, uno maio dli.

- A vosto plao, iu, anariu un pau vire li coumaire de voste age, tout plan-plan: vous espaari. - Oh! o, vai, bono gnt! li coumaire de moun age! nia tout-aro plus ges... Quau ia ncaro, vejan? La pauro Genevivo, ques sourdo coume un araire; la viio Patantano, que bat la barloco; Catarino du Four, que fai jamai que gemi... Ai bn proun de mi lagno; autant vau demoura souleto. - Que noun anas au lavadou! barjars un moumen em li bugadiero... - Oh ! o, vai, li bugadiero! ac s de patufello que tout lou jour bacellon, sus que? sus lis un, lis autre. Parlon rn que de causo que vous vnon en di. Se trufon de tout lou mounde, pii rison coume de niaiso... Quauque jour lou bon Diu i moustrara miracle... Oh! noun, noun, ac s plus coume de noste tms. - E de que parlavias, de voste tms? - De noste tms? Ah! se disi distri, de conte, de sourneto, que vous upilavias de lis ausi: la Bsti de St Tsto, Jan Cerco-la-pu, lou Grand Cors snso amo... Rn quuno, de fes que ia, duravo tres, quatre vihado. Daquu tms se fielavo destame, de canebe. Livr, aprs soupa, partian em nsti fielouso, e nous acampavian dins quauco grando jasso. Entendian, eila-deforo, boufa lou vnt-terrau e li chin japa au loup. Mai nous-utri, bn caudo, nous agrouvavian aqui sus lou femi di fedo; e du tms que lis ome apasturavon o musien, e qui li bus agnu turtavon d geinoui la pousso de si maire en remenant la co, li femo, coume vous dise, en virant noste fus, escoutavian o disian de conte. Mai sabe pas coume ac vai: daquu tms se parlavo de que-noun-sai de causo que vuei se parlo plus, e que proun de persouno, que pamens avn couneigudo, de persouno fisablo, afourtissien lis agu visto. Tens, ma tanto Man, la femo du Cadieraire, que si felen demoron au claus de Pan Perdu, un jour quanavo i souquihoun, rescountr no Galino Blanco, uno bello galino que laurias dicho aprivadado. Ma tanto se courb pr i manda la man... Mai la galino, pan! se lev de davans e an n pau pu liuen beca dins lerbo. Man, bn dacatoun, saprocho mai de la galino que semblavo saclata pr se faire aganta. Mai tout en i disnt: Petito! tito! tito! quand cresi de lav, zu! la poulo sautavo; e ma tanto, toujour que mai afeciounado la segui. La seguigu, la seguigu belu uno ouro de camin. Pii, coume lou soulu ro deja tremount, Man se doun pu e retourn soun oustau... Paris que fagu bn, car se lavi vougudo segui contro la niue, aquelo Galino Blanco quau saup, Vierge Maro, ounte lauri menado ! Se parlavo tambn dun Chivau o dun Miu, dautre disien uno Grosso Trueio, que pareissi de fes davans li libertin que sourtien du cabaret. Uno niue, en Avignoun, uno bando de gourrin, que venien de faire tampouno, savisron que sourti du Coundu de Cambaud un chivau negre. - Oh ! lou bu chivalas! fagu un dli... Esperas que i vau sauta dessus. E m ac lou chivau se leiss mounta dessus. - T! ia ncaro uno plao, digu n autre... Iu peru vau lencamba. E zu! lencamb mai. Vs, que ia nca de plao, digu n autre cadelas. E aquu escal mai. E mesuro que mountavon, lou Chivau Negre saloungavo!

saloungavo! saloungavo! talamen que, ma fisto, douge daquli fu sron encavala deja, quand lou tregen crid: Jsu! Maro! grand sant Jus! crese que ia ncaro uno plao... Mai just avi bada que lou gimerre sesvaligu! e nsti douge galo-bon-tms se retrouvron n, tuti dre sus si cambo... Urousamen, urousamen pr li! car se lou bu darri noun agusse crida: Jsu Maro! grand sant Jus! la malo bsti de segur lis empourtavo tuti au diable. Sabs de que parlavon mai? Duno espci de gnt quanavon miejo-niue faire lou brande dins lis erme, pii bevien -de-rng la Tasso dArgnt. Apelavon ac li Sourci o li Masc... E niavi d`aquu tms, un pau dins tuti lis endr. Nai couneigu bn quuquis-un que pr raport sis enfant! li vole pas nouma... Basto, paris quac ro de marrit mounde car uno fes moun grand, quro pastre eilalin au Grs, en passant, dins la niue, darri lou Mas di Capelan, vougu regarda de larquiero, e que vegu, moun Diu! Vegu, dins la cousino daquu vii mas abandouna, vegu dome que jougavon la paumo em denfant, denfantoun tuti nus quavien pres dins lou brs e que se li trasien de man en man dis un is autre! Fai freni! Mai de que? Iavi-ti pas de Cat Sourci? O, iavi de cat negre, quapelavon Matagot, e que fasien veni largnt dins lis oustau mounte restavon... As couneigu, parai? la viio Tartavello, que leiss tant descut quand mourigu? Eh! bn avi n cat negre que, tuti li repas, souto la taulo i jitavo toujour sa proumiero boucado... Ac, mancavo pas. Ai toujour ausi dire quun vspre la vihado, moun paure ouncle Cadet, que sanavo coucha, vegu dins la lugano uno espci de cat negre que travessavo la carriero. Eu, snso mai pensa, i mando un cop de piro... Mai lou cat, de-reviroun, i digu noste ouncle en lou regachant de caire: As touca Roubert! Qunti causo pamens! Vuei, ac smblo de sounge; plus res nen quinco plus; e pamens fali proun que quaucarn iagusse, dabord que tuti navien pu... - Eh! Renaudo disi, niavi bn dautre, de babau, que despii an despareigu. Iavi la Chaucho Viio, que, la niue, sagrouvavo aqui sus voste pis e que vous levavo lalen. Iavi la Garamaudo, iavi lou Fouletoun, iavi lou Loup-Garou, iavi lou Tiro-graisso, iavi... que sabe iu? Mai t, ve, que loublidave: e lEsperit Fantasti! Aquu, podon pas dire que fugue pas verai: lai ausi e lai vist... Trevavo noste estable. Moun paure paire (davans Diu siegue), un cop, dourmi dins la feniero. Subran entnd durbi lou pourtau eilabas. Vu regarda de lasclo, de lasclo de la fenstro, e que te vi? vi nsti bsti, lou miu, la miolo, lase, la cavalo e lou fedoun, que, fort bn encoula, senanavon, souto la luno, bure laburadou. Moun paire vegu lu, car ro pas nouvu em aquli trevano, quro lou Fantasti que li menavo bure. Sempai mai e digu rn... Mai, lendeman matin, atrouv lou pourtau brand! o quatiro lou Fantasti dins lis establari, dison ques li cascavu. Lou brut di cascavu lou fai rire, rire, rire, coume un enfant dun an, quand i boulegon lou jouguet. Autramen, es pas meichant, de bn se manco. Mai es cascarelet e countreirous. Ses dins si bono, vous estriho lou bestiau, i treno la creniero, i bouto de paio blanco, i netejo sa pielo... Es meme remarca que, mounte ia lou Fantasti, ia toujour uno bsti mai gaiardo que lis autro: pr-o-que lEsperitoun la presso en grci pr caprice, e m ac,

dins la niue, vai e vn dins la grpi e i pu-tiro lou fen dis autro. Mai se, pr destinmbre, dins lestable, lasard, desrenjas quaucarn contro sa voulounta, ai! ai! ai! la niue vennto, vous fai un sabatri de la maladicioun! Embouio la co di bsti, ientrepacho li pd dins si cabestre e si caussano; enverso, pataflu! la post di coulas; brando, dins la cousino, la sartan e lou cremascle; enfin tarabastejo de tuti li maniero... Talamen que moun paire, uno fes, enuia de tout aquu sagan, digu: Fau nen fini! Pren uno cosso de pesoto; escalo la feniero; espousco la graniho dins lou fen e dins la paio: e i crido au Fantasti: Fantasti moun ami! me triaras, uno pr uno, aquli grano de pesoto. LEsperit Fantasti, que se coumplais i menusaio e quamo que li causo fugon tuti bn rejouncho, se metegu, paris, tria li pesoto: vague despelugueja, car trouverian de moulounet, un pau pertout, dins la feniero... Mai (moun paire lou sabi) aquu travai patet la fin i vengu n di, e desbanqu de la feniero, que jamai lou veguerian plus. Ah! si! pr acaba, iu lou vegure encaro un cop. Imagino-te quun jour, aviu belu vounge an, reveniu de la Dutrino... En passant contro uno piboulo, entendegure rire la cimo de laubre: ausse la tsto, espinche, e vese au bout de la piboulo lEsperit Fantasti, quen risnt dins li fueio me fasi signe descala... Ah! te demande vire! Pas pr cnt cebo auriu mounta! Mencourregure coume uno folo e, despii, es esta fini. Es egau, te responde que, quand veni la niue, e quautour du calu se recitavo daquli causo, riscavo pas que sourtiguessian! Oh! queto pu quavian, puri chatouno! Pamens, pii, nous faguerian grando; vengu, coume se saup, lou tms di calignaire; e m ac, la vihado, li drole nous cridavon: - Anen, chato! vens, que faren la luno un brout de farandoulo. - Pas tant badau! i respoundian, que se pii rescountravian lEsperit Fantasti o la Galino Blanco... - Hu! bestiasso, nous disien, vess pas ques de conte, ac, de ma grand la borgno! Agus pas pu, vens, que vous tendren coumpagno. E m ac sourtiguerian, e, cha pau, ma fisto, en parlant em li droulas, li drole daquel age, lou sabes, an ges de sn, dison que de bestige, vous fan rire pr foro, cha pau, cha pau, aguerian plus ges de pu... E desempii, te dise, ai plus ausi parla daquli trvo de niue. Verai que, desempii, avn agu proun obro pr nous leva lou lngui. Iu, talo que me veses, ai agu vounge enfant, que lis ai tuti abari; e nai nourri quatorge snso coumta li miu! Ah! bouto, quand sias pas riche e quavs tant de ninio, que fau muda, bressa, alacha, desmergoula, ac s uno bello founfni. - Anen, tanto Renaudo, lou bon Diu vous mantngue ! - Hu! aro, sian madur: nous vendra cueie, quand voudra. E m soun moucadou la viio se couch li mousco; e reclinant la tsto, samat mai tranquilo en bevnt soun soulu.

IV

Lou Planti
La gando pr campstre - Li bestiri - La viio de Pamparigousto - Li bumian - La bouto du loup - Pantai -

Vers li vuech an, e pas pulu, em moun saquet blu pr i pourta moun libre, moun cair e ma biasso, me mandron lescolo... Pas pulu, e Diu merci! car, en o que pertoco moun desvouloupamen naturau e courau, Iensignamen, la trempo de ma jouino amo de pouto, nai mai aprs, segur, dins li cambareleto de moun enfanco poupulri que dins li raganello de tuti li rudimen. De noste tms, lou pantaiage de tuti li petous quanavian lescolo, ro de... faire un planti. Aquu que navi fa quaucun, ro regarda pr lis autre coume un fenat, coume un levnti e coume un boustihoun fini! Un planti, es pas que noun lou sachs, es Iescapado que lenfant fai liuen de loustau peirau, snso averti si gnt e snso saupre ounte vai. Li pichot Prouvenau, ansin, prenon daquelo erbo, san coums quauco fauto, quauque mal-adoubat, quauco desubessnco, que i fague previre, en rintrant loustau, quauco bono endoursado. Dounc, entre pressenti o que i pnjo lauriho, mi margoulin planton aqui lescolo e paire e maire... Arribe o quarribe, parton la bello eisservo, e vivo la liberta! Es causo deliciouso, incoumparablo, en aquel age de se senti mstre assoulu, la brido sus lou cu e li quatre pd blanc! E zu dins li garrigo! e zu, la palun! e zu, pr la mountagno! Soulamen, pii vn la fam. Ses un planti destiu, encaro, coucagno! Ia li taulo de favo, lis orto em si poumo, si pero e si pessgue, lis aubre dagrioto que vous prenon pr liue, li figuiero que porjon si figo pnjo-cu, li meloun ventraru que cridon: manjasme, e pii li blli vigno, li claretiero roussinello, ha! me smblo que li vese. Mai ses un planti divr, adounc se fau endustria... Parbiu! Ia de gourrinot que passon pr li mas ounte soun pas couneigu e i demandon la retirado. Pii, se podon, li gusot! raubon lis iu i galini; e meme li nisau, hau! li bevon tuti crus. Mai li fierot, lis endignous, aquli quan placa lescolo e la famiho, noun tant pr gourrinige que pr pougnun dindependnci o pr quauco injustio que ia tranca lou cor, aquli fugisson lome e soun abitacioun. Passon lou jour, ajassa dins li blad, dins li salat, dins li mihero, souto li pont o dins li capitello. La niue, la passon i pai o bn dins li mouloun de fen. Vngue la fam: manjon damouro, de petovin, dagreno, damelo de rapugo o dalo de lambrusco. Manjon lou fru dis ume, quapellon de pan-blanc, de cebo renadivo, de perssi, de faio e, se lou fau, daglan. Tout lou jour nes quun jo, tuti li saut de cabriolo... E ques besoun de cambarado? Tuti li bsti e bestiolo, aqui, lis avs pr coumpagno. Coumprens o que

fan, o que dison, o que pnson, e smblo que coumprenon tout o que i diss. Agantas uno cigalo? i regardas si miraiet, la frisas dins la man pr la faire canta, e pii... la bandisss em uno paio au quiu. O bn, coucha long duno ribo, iaura no poulo-de-sant-Jan que vous escalo sus lou det? Lu i cantas ei: Parpaiolo, volo! Vai-en lescolo! Prene ti matino, Vai la dutrino... E m ac la pouleto, desplegant sis aleto: - Vai-i-tu, lescolo, que iu nen sabe proun, vous dis en senvoulant. Un prgo-Diu-destoublo ageinouia, vous arregardo? - Prgo-Diu, i vens, prgo-Diu, tu que sabes tout, Ounte es lou loup? E lou prgo-Diu, estirant la pauto, vous fai signe vers la colo. Un lesert? Destouscas un lesert que se souleio? Lesert, i vens, lesert, Aparo-me di serp: Quand passaras vers moun oustau, Te baiarai un gran de sau. - A toun oustau? que noun i tournes! lou fin limbert a lr de dire, e zu! senfuso dins soun trau. O se vess uno mourgueto i fass: Cacalaus mourgueto, Sorte ti baneto, O vau souna lou manescau Pr que te roumpe toun oustau. E mai loustau, e mai loustau que lesperit toujour i trvo, tant qu la fin, quand avs proun gasta de nis emai de braio, quand avs, em drdi proun aseiga de calamu, proun saba de ginguello pr faire de siblet e quem de poumet o autre fru tout verd vous sias bn douna lenterigo, ai! lou gounflige vous gagno... e revens, la tsto souto. Iu, coume li cambarado, en prouvenau raa, qure o que deviu stre, ei fau pas que vous estoune: au bout de pas belu tres mes qure lescolo, tambn fagure moun planti. E, ve-n-eici lestigano. Tres o quatre gandoun, daquli que, souto escampo dana coupa de bauco o rabaia de peto, fasien la gando tout lou jour me venien espera, quand partiu pr Maiano, e me disien: - Hu! bedigas! que vos ana faire lescolo? Pr resta tout lou jour entre

quatre muraio! pr stre mes en pentnci! pr av sus li det, pii, de cop de ferulo! Vne, que jougaren. Eh! pecaire! Ieigueto risi dins li raju; lis alauseto amount cantavon, li blavet, li glauju, li gau-galin, li niello, flourissien au soulu dins li blad verdoulnt... E, iu disiu: Lescolo, ah! bn, ianaras deman. E m ac, dins li riu, em li culoto escursado, dau! sanavo gafa. Gatouiavian, patouiavian, cassavian de testut, fasian de pasticlau, pin! pu! em de nito, de labarido negro, pii nous enviscavian enjusquo mi-boutu (pr nous faire de boto); e aprs, dins la pusso de quauco draio founso zu! brido abatudo... Ra-pa-ta-plan! Li sudard senvan, A la guerro van! Garas-vous davans! Qunti bonur, moun Diu! oh! lis enfant du Ri ron pas nsti cousin: snso coumta quem lou pan e la pitano de ma biasso, se fasi pii sus lerbo uno bello gousteto... Mai, fau que tout finigue. Veici quun jour moun paire, que lou mstre descolo avi degu preveni, me vengu: - Frederi! quouro que manques mai Iescolo pr ana gafa i valat, ve, rapello-te i: te roumpe uno redorto sus lesquino... Tres jour aprs, pr foulastrige, taiave mai lescolo e tournave gafa... Noun sabe se mavi tengu d ment, moun paire, o ses lasard que ladugu: subran, du tms que, snso braio, em lis utri margoulin combourlejavian mai dins laigo, pan! lou vese parisse trento pas de iu. Moun sang fagu lou viro-passo. Moun paire saplant e me crid: - Ac vai bn... Sabes o que taviu proums?... vai, tespre de-vspre. Pas mai quac, e senan. Moun segne paire, bon coume lou pan signa, mavi jamai baia no chico. Mai avi la voues auto e lou parla brounzant, e lou cregniu coume lou fi. - Ah! digure, aquest cop, aquest cop, toun paire te tuo... Segur du stre ana prepara la redorto... E mi marriassoun de sci, quen fasnt peta li det me venien pr-dessus: Ai! ai! ai! quento rousto! ai! ai! ai! de ta pu! - Ato! digure dounc, aro, perdu pr perdu, fau se leva de davans e faire un planti. Partigure... Me souvn que prengure un camin que menavo, eila, vers la Crau dEirago. Mai daquu tms, pauroun! sabiu bn ounte anave! E tambn, quand agure trima belu uno ouro, uno ouro e miejo de camin, me pareigu, bn dire, qure dins lAmerico! Lou soulu commenavo de beissa bravamen; re las, aviu pu... Se fai tard, me soungre, e aro mounte vas soupa?... Fau ana demanda la retirado en quauque mas E, me levant du camin, traquet-traquet me gandigure vers un maset que blanquejavo, avennt coume tout, em soun pouciu, sa sueio, soun pous e soun

trihage,lou tout bn la calo duno lio de ciprs. Crentous, iu mavancre sus lou pas de la porto, e vegure uno viio que trempavo la soupo: espci de panoucho, touto mau penchinado, que, pr manja o que toucavo, auri faugu proun av fam. La viio, du cremascle, avi despenja loulo; Iavi pausado au su, au mitan de la cousino... e n lenguejant e se gratant, em uno grand cuiero tiravo lou bouioun, que plan-planet vujavo sus de lesco musido. - Eh! bn, ma grand, trempas la soupo? - O, me respoundegu... E dounte sortes, tu, pichot? - Siu de Maiano, i digure; ai fa n planti, e vne... vous demanda la retirado. - En aquu cas, la laido viio me repliqu dun toun renous, assto-te sus lescali, que me gausiris mi cadiero. E magroumeligure sus lou proumier escali. - Ma grand, coume i dison, -n-aquest endr? - Pamparigousto. - Pamparigousto! - Sabs que quand se parlo is enfant dun endr liuen, li gnt pr badina dison de fes Pamparigousto... Jujas, iu daquel age cresiu Pamparigousto, Zibo-Zoubo, Gafo-lase, e utri pas alegri, coume moun sant pater. E peru, quand la viio agu di aquu noum, de me vire tant liuen de moun oustau, la tressusour me courregu dins lis esquino. - Ah! o, aro, la viio (quand agu fini soun obro) me fagu coume ei, es pas lou tout, pichot: en aqueste pas, li peresous manjon rn... Se vos ta part de soupo, lauses? la fau gagna. - Bn voulounti. E que fau faire? - Nous anan metre tuti dous, ve, au pd dis escali, e jougaren au saut: aquu que sautara lou pu liuen, mignot, aura sa part de bono soupo, e lautre... manjara, se vu, de regardello. - Vole bn. Snso coumta, noum de goi! qure fir de gagna moun soupa, e subre-tout en mamusant: - Anara mau, pensave, saquelo viio cranco sauto pu liuen que tu! E li pd joun, tant fa, tant va, nous plaan tuti dous au pd dis escali, que, dins li mas, sabs, se trovon dre de la porto e tout prs du lindau. - E dise: Un! crid la viio - en balanant li bras pr se douna lou vanc. - E dise: Dous! - E dise: Tres! Me lance, iu, de tuti mi foro e afranquisse lou lindau... La viio guso, que navi fa que lou semblant, barro tout-dun-tms la porto, met vitamen lou ferrou e me crido: - Foutissoun! entourno-te vers ti gnt! que dvon stre en peno, vai! Sigure n, pecaire, coume un pani trauca... E aro, mounte fau ana? loustau? i sariu pas retourna pr cnt cebo, que vesiu, me semblavo, la man de moun paire, vergueja la redorto. E pii ro qusi niue, e me souveniu plus du camin que fali prene.

- A la grdi de Diu! Darri lou mas iavi n draiu, quentre dos uti ribo mountavo vers la colo: Ienregue tout asard, e, pichot Frederi, camino que caminaras. Aprs agu mounta e davala tant-e-pii-mai, nen poudiu plus... Daquel age, jujas vire! em rn dins lou vntre desempii miejour. Enfin, vau destousca, dins uno vigno enermassido, un cabanau desvalabra. Se i devi pr tms stre mes fi, car li muraio fendasclado ron negro de fum. Ni porto ni fenstro; e li saumi, que tenien plus que dun bout, mourrejavon de lautre pr lou su. Semblavo la cafourno ounte la Chaucho-Viio couvo... Mai pr foro -z-Ais li pnjon. Las, avani e mort de som iu escalre sus ]ou plus gros di saumi, me ialoungure... E dins un vira-diue re endourmi. Poudriu pas bn dire quant de tms restre ansin, es toujour quau mitan de moun som aclapa, cresegure tout--un-cop vire un brasi que flamejavo, em tres ome quron asseta lentour du fi, e que charravon e risien. - Sounges? atrevari, me fasiu entre iu, sounges o es de bon? Mai aquu lourd bn-stre ounte lassoupimen vous jito - iu me levavo touto pu e countuniave, plan-planet, ma courdurado. Fau crire que lou fum, que lou fum la longo pamens mestoumagu... Subran me destressoune e jite un crid desfrai... Oh! quand siu pas mort aqui, mort descaufstre, vs, mourirai plus jamai! Figuras-vous tres caro de bumian, de bumian que, tuti tres au cop, se revirron de-vers iu, em diue, diue terrible... - Me tus pas! me tus pas! iu i cridave, me tus pas! Li tres bumian, adounc, quavien agu segur autant de pu que iu, se boutron rire, e nia un que me digu: - Es egau! pos te vanta, pichot marrit moustous, de nous av gara no bello petarrufo! Mais quand vegure que risien e que parlavon coume iu, me rendegu n pau de courage... E m ac sentigure, mai-que-mai agradivo, uno udour de roustun me mounta dins li narro. E me faguron descndre de moun ajoucadou, me demandron dounte re, de quau re, coume anavo qure aqui, que sabe iu! Rassegura de-founs, enfin, un di voulur (car veritablamen ei ro tres voulur): - Dabord quas fa n planti, me digu, dves av fam... T, morde aqui! E me jit, coume -n-un chin, un espaloun danouge, saunous, mita cue. Alor soulamen mavisre que venien, sus lou brasi, de faire rousti un bedigas que devien av rauba, proubablemen, en quauque pastre. Tant-lu que daquu biais aguerian bn mourfia, li tres saubourron, rabairon si roupiho, se parlron au chut-chut, pii un dli: - Ve, pichot, perqu sis, dis, un bon boustre, te vouln pas faire mau... Mai dins ac, pr fin que vegues pas dounte passan, tanan gara dins uno bouto, la bouto ques aqui. Quand sara jour, cridaras... E lou proumi que passara te sourtira, se vou. - He! mets-me dins la bouto, i respoundegure souple. Ere encaro bn countnt, vs, de lescapa tant bello. E, efetivamen, en un cantoun de la bri, se capitavo aqui uno bouto desfounsado ounte, sns doute, pr vendmi, li

mstre de la vigno, devien faire bouli. Maganton pr lou quiu: pu! dins la bouto... E me vaqui, tout soulet, dintre la niue, au founs dun cabanau desvalabra, dins uno bouto. Mamoulounre coume un cabedu, pecaire! e, tout esperant laubo paternejave plan pr faire escavarta li marrits Esperit. Quau vous a pas di tout-duno, que, dins lescuresino vau entndre quaucarn varaia e broufa, lentour de ma bouto! Tengure moun alen, ai! coume sre mort, e me recoumandre Diu em la grando Santo Vierge... Ausiu vira e revira, ausiu nifla e sagagna, pii senana, pii reveni... Que diable es mai ei? Moun baticor fasi de brut coume un reloge. Pr nen fini lou jour acoumenant de blanqueja e lou trep que mesfraiavo sestnt aliuncha n brisoun, vole espincha, iu, daise, daise, pr lou trau de la bouto, e que te vese? Un loup mis ami de Diu, coume un pichot ase! un loubatas em dous iue - que semblavon dos candlo! Ero vengu, paris, la sentido de lanouge; e nagunt trouva que lis os, ma carneto denfant e de crestian i fasi gau. E m ac, quand me parlas! un cop quagure vist o quro, es-ti pas bn verai que moun sang se paus n pau! Aviu cregnno talamen dav afaire en quauco trvo que la visto du loup me remount lou cor. - Ah! o, digure, es pas lou tout: saquu bestiri vn savisa tout-aro que la bouto es desfounsado, segur i vai sauta dedins, e dun cop de dnt testranglo... Se poudis trouva quauque biais... Coume fagure un mouvemen, lou pd-descaus que lausigu, dun bound tourn mai la bouto... E vague de virouia, e de fouita li dougo em sa longo co... Iu passe ma manoto, plan-plan, du trau de la boundo: arrape la co, la tire dedins e me iempougne di dos man. - Lou loup, coume sagusse au quiu li cinq cnt diable, part em la bouto aprs, travs de champ, travs de Crau, travs de vigno... Deguerian barula tuti li mounto-davalo dEirago, de Lagoue em de Bourbouru. - Ai ! moun Diu! Jsu! Maro! Jsu! Maro! Jus! plourave coume ac, quau saup ounte tempourtara! emai, se la bouto sesclapo, te saunara, te manjara... Patatin! patatu! la bouto se crbo, la co mescapo... Vegure aperalin moun loup que tabouscavo e, regardas li causo! me trouvre au Pont Nu, sus la routo que vai de Maiano Sant-Roumi, -n-un quart douro de noste mas. Fau crire que la bouto avi pica de vntre contro la parabando e sro routo aqui. Es pas necite de vous dire quaprs de tlis acipado, la famouso redorto noun me fasi plus gaire pu. En courrnt, coume saviu lou loup encaro aprs, menvengure loustau. Darri lou mas, long du camin, moun paire picavo de mouto. Se redreiss n risnt subre lou margue de sa masso, e me digu: - Ah! boujarroun! courre lu vers ta maire, que noun a rn dourmi daniue. Iu vers ma maire courregure... Pan pr pan, mi gnt, racountre tout caud o que veni de marriba. Mai quand fugure au rode di voulur, de la bouto em du loubatas: - Eh! badau, me diguron, veses pas ques la pu que ta fa sounja tout ac?

E agure bu dire, afourti, encaro que i avi rn de plus verai... De-bado. Res vougu me crire.

A Sant-Michu de Ferigoulet
Labadi desvalabrado - Moussu Dounat - La capeleto dor - La Mountagneto Frai Felip - La proucessioun di fiolo - Sant Antime de Gravesoun Lou pensiounat en desbrando - Lou couvnt di Premontr Quand mi gnt aguron vist que la jouguino me desaviavo e que de-longo mancave lescolo pr ana guseja tout lou jour dins lou champ em li pasanot, se diguron: fau lembarra. E m ac no matinado, sus lou carretoun du mas, li doumestique carguron un pichot li plegadis, uno caisso de sapin pr metre mi papi, em, pr estrema mis abihage e mi besougno, uno maleto recuberto de pu de porc em soun pu; e, gounfle, partigure, em ma maire que massoulavo e lou gros chin Jusiu que nous acoumpagnavo, pr un endr quapellon Sant-Michu de Ferigoulet. Ac ro un vii couvnt que iavi dins la Mountagneto, dos ouro de noste mas, entre-mitan Gravesoun, Barbentano e Tarascoun. Li terro de Sant-Michu, la Revoulucioun, sron vendudo chapoutari pr quuquis assignat, e labadi brand, desabihado de si bn, inabitado e suvertouso, restavo vuso eilamoundaut au mitan dun trescamp, duberto i quatre vnt em la suvagino. Iavi de contro-bandi que, de fes, i fasien de poudro; li pastre quand pluvi, iestablavon si fedo dins la gliso. Li jougadou di pas vesin, lou Panto de Gravesoun, lou Capo de Malano, lou Jala de Barbentano, lou Mau-Segur de Castu-Reinard, pr se gara di gendarmo, i venien descoundoun, Iivr, miejo-niue, faire la chanchaneto; e aqui, la clarta de quuqui candlo fousco, du tms que lor ro espargi pr lou traf di carto, li ren, li blasfme trounavon souto li croto, la plao di saume que pr tms se ientendi. Pii, la partido acabado, Ii galo-bon-tms bevien, manjavon, riboutavon, fasien tampouno jusquo laubo. Vers 1832 quuqui fraire quistaire ron vengu se iestabli. Avien rems uno campano dins lou vii clouchi rouman; e, lou dimenche, la sounavon. Mai avien bu campaneja, degun mountavo sis ufice, car li gnt iavien pas fe. E coume, daquelo epoco, la Duquesso de Berri ro desbarcado en Prouvno pr suleva li Carlisto contro lou ri Louis-Felip, se murmuravo, me souvn, quaquli fraire fr, souto si raubo negro, ro de miquelet que devien cabala pr quauque tressimci. Es en seguido daquli fraire quun brave Cavaiounen, apela Moussu Dounat, ro vengu founda, au mounasti de Sant-Michu, croumpa pr u crdi, un pensiounat de drole. Ero un vii jouvenome mouracho e palinas, em de pu pounchu, lou nas escagassa, grand bouco, grssi dnt, longo levito negro e li souli brounza. Foro devot, e paure coume un grri de gliso. Mai avi trouva n biais pr mounta soun escolo e

acampa de pensiounri, em pas un su en bourso. Anavo, pr eismple, Gravesoun, Tarascoun, Barbentano o Sant-Pire, atrouva n meinagi quavi de drole: Vous fau assaupre, i veni, quai dubert un pensiounat Sant-Michu de Ferigoulet. Avs aqui, vosto pourtado, uno eicelnto istitucioun pr aprene vstis enfant e i faire passa si classo. - Hu! moussu, respoundi lou paire de famiho, ac s bon pr li gnt riche: nousutri sian pas fa pr douna tant de leituro, coume ac, nsti chat... Nen saubran toujour proun pr laboura la terro. - Vs, fasi moussu Dounat, ia rn de plus bu que lestrucioun. Noun tirs peno pr la pago: me baiars pr an tant de saumado de blad, tant de barrau de vin o tant de cano dli... Pii la fin reglaren tout. E lou bon meinagi mandavo si pichot Sant-Michu di Ferigoulo. Moussu Dounat anavo pii trouva, supause, un boutigui, e i teni aquest prepaus: - Lou poulit chat quavs aqui! e coume a lr reviha! nen voudrias belu pas faire un trissaire de pebre? - Ah! moussu. se poudian, lou paire respoundi, tambn i dounarian un pau deducacioun mai li coulge coston, e quand sias pas trop riche... - Es besoun de coulge! moussu Dounat fasi, me ladurrs ma pensioun, eilamoundaut Sant-Michu! e vous iaprendren lou latin, e nen faren un ome... Pii, pr lou pagamen, la boutigo faren cando: aurs en iu un chaland de mai, un bon chaland, vous nen responde. E zu! lou boutigui i counfisavo soun pichot. Un autre jour passavo davans loustau dun menusi, e vesi vole metre, un enfant palinu que jougavo contro sa maire dins la regolo de leigui. - Mai aquu mignot dequa? moussu Dounat veni la maire, es bn blave! a li fbre? o supilo manja de cndre? - Eh i! respoundi la femo es la jouguino que lou seco: lou jo, moussu i lvo lou bure e lou manja. - Eh! bn, perqu pas lou metre, repreni moussu Dounat, moun istitucioun, Sant-Michu di Ferigoulo? Aqui, rn que lou bon r, dins uno quingenado iaura rendu si coulour... E pii lenfant sara rejoun e fara sis estdi; e quand lis aura fa, aura lu uno plao, e, naura jamai tant de peno coume en poussant lou rabot. - Ah! moussu, quand sias paure! - Vous inquiets pas dac! avn eilamoundaut quau saup quant de fenstro emai de porto rebiha... Voste ome ques menusi, iu i proumete dobro mai que o que poudra... e, bono femo, rougnaren sus la pensioun. E m ac lou mignot anavo mai Sant-Michu. E ansin du bouchi, e du taiur, e daurre. Daquu biais moussu Dounat avi dins sa pensioun rabaia no quaranteno denfant dis enviroun, e iu du noumbre. Niavi proun, sus lou mouloun, quuquisun, coume iu, que saquitavon en argnt; mai lou mai e lou plus pagavon en naturo, en prouvesioun o en danrio o en travai de si parnt. En un mot moussu Dounat, avans la Republico demoucratico e soucialo, avi tout simplamen e snso tant de brut, resoulu lou proublmo de la Banco dEschange, quaprs u lou famous Proudhon, en 1848,

assaj vanamen de faire prene dins Paris. Daqulis escoulan, me nen rapelle un en particuli, crese quro de Nimes, e i disien Agnu: dous, poulit de visage, un pichot r de fiho, e quaucarn de triste dins la fesounoumo. Nous-autre, nsti gnt venien souvnt nous vire e, pr nsti gousta, nous carrejavon de privadi. Mai Agnu, aurias di quavi ges de parnt, car jamai nen parlavo, e res veni lou vire ni degun iadusi rn. Uno souleto fes, un gros moussu vengu; i parl tsto tsto, misterious e auturous, belu uno miechoureto. Pii senan e tourn plus. Ac nous leiss crire quAgnu ro un enfant duno estracioun superiouro, nascu du coustat gauche; e que lou fasien abari descoundoun SantMichu. Lai jamai plus revist. Noste persounau ensignant se coumpausavo dabord du mstre, lou bon moussu Dounat que, quand ro loustau, fasi li bssi classo (mai, la mita du tms, ro deforo, pr champeira delvo); pii de dous o tres pelgre, ancian seminaristo quavien sus un bouissoun jita la raubo e quron bn countnt dstre nourri, blanchi e de tira quuquis escut; pii dun capelanot que i disien M. Taloun, pr nous dire la messo; em un pichot gibous nouma M. Lavagno, pr proufessour de musico. De mai, avian un negre que nous fasi la cousino, em uno Tarascounenco duno trenteno dan pr nous servi taulo e faire li bugado. Enfin, li gnt de M. Dounat: lou paire, un paure vii couifa duno barreto rousso quanavo em soun ase cerca li prouvesioun i vilage vesin, e la maire, uno pauro viio, en catalano blanco, que de fes nous penchinavo, quand navian de besoun. Sant-Michu, daquu tms, ro forco mens grand que o que vuei lon pu lou vire. Iavi simplamen li clastro dis ancian mouine agustin, em soun pichot pti au mitan du carramen; pii au miejour lou refeitri em la salo du Chapitre; pii la gleiseto de Sant-Michu, touto desvalabrado, em de fresco sus li paret, representant linfr, si flamo roujo, si dana e si demoun arma de fourco, e lou coumbat du Diable contro lou grand Arcange; pii la cousino e lis estable. Mai en foro, e despart daquu cors de bastisso, iavi, sus lou miejour, uno capello em dancoulo, dedicado Nosto-Damo du Remdi, em un porge sus lou davans. De grssi mato durre nacatavon li muraio; e ro, tout lentour, revestido en dedins de bousari daurado quencadravon de tablu ounte ro retracho la vido de la Vierge Maro. La rino Ano dAustro, maire de Louis XIV, Iavi facho garni daquelo decouracioun, en recouneissno dun vot quavi fa la Santo Vierge pr deveni maire dun fiu. Aquelo capeleto, veritable bijout perdu dins la mountagno, la Revoulucioun, de brvi gnt lavien sauvado en iempielant souto lou porge uno lupi de balaus que nescoundi la porto. E es aqui que lou matin, tuti li matin de lan, cinq ouro lestiu, siis ouro livr nous menavon la messo. Es aqui que, lou dimenche, cantavian messo e vspro, en tennt la man nsti libre de messo o nsti vesperau. E es aqui que li masi, li jour de grndi fsto, amiravon la voues du pichot Frederi; car aviu, en aquel age, uno voues clarinello coume uno voues de chato, e s iu que fasiu li slus quand, lelevacioun se cantavo de moutet; e me remmbre dun, ounte especialamen paris, me destingave e que disi coume ei:

O mystre incomprhencible! Grand Dieu, vous ntes pas aim! Davans la capeleto, e autour du couvnt, vesias quuqui falabregui, ounte, pr iescala, nous estrassavian li braio en anant, quand veni lautouno, davera li falabrego menudo e doucinello que nen penjavon bouquet; pii iavi n pous cava e taia dins lou ro, que, pr lou coundu dun ouide, escoulavo soun aigo dins un barquiu en contrebas e daqui arrousavo un jardin dourtoulaio: e, souto lou jardin, en davalant la valounado, iavi n blanc bousquet daubo quesgaiejavo lou desert. Car, verai, ro un desert aquu planet de Sant-Michu ounte nsti parnt nous avien engabia; e lou disi bn ansin la piro quro escricho sus la porto du couvnt: Ecce elongavi fugiens et mansi in solitudine, quoniam vidi iniquitatem et contradictionem in civitate. Hc requies mea in sculum sculi; hic habitabo, quoniam elegi eam. Lou vii couvnt ro basti sus lou planestu estr dun passage de mountagno que devi dins lou tms, av marrit renoum, pr-o-ques de remarco que, pertout ounte ia de capello counsacrado larcange Michu! es dendr soulastrous e que pourtavon segren. Li mourre dalentour ron cubert de ferigoulo, de roumanin, dalegue, de bouis e de lavando. Quuqui cantoun de vigno que proudusien du rsto un moust renoumena (lou vin de Ferigoulet), quuqui tros dulivi planta dins li founsau, quuqui lio dameli bestort e negrinu, arrascassi dins li lausiho, em, dins li fendasclo, quuqui figuiero de porc, ac, de liuen en liuen, ro tout lou cutu daquu clapas de mountagnolo. Lou rsto, rn que derme em de roucassiho, mai... que sentien tant bon! La redoulnci de la colo entre que fasi soulu, nous rendi bri. Dins li coulge, dourdinri lis escouli soun encasta dins de grndi court frejo, entre quatre muraio. Mai nous-autre pr courre, avian touto la Mountagneto. Quand veni lou diju o memamen lis ouro de la recreacioun tau quun troupu nous alargavon, e zu! batian la colo, daqui-que la campano sounsse lou rabaiet. Tambn au bout de quauque tms erian, ma fisto, assuvagi, coume uno garenado de couniu de garrigo. E, boutas riscavo pas que nous languiguessian. Uno fes foro de lestdi partian coume de perdigau, dins li valoun o sus li mourre. Alin, dins la calour lusnto, Iindo e blujo, lis ourtoulan cantavon: chi-chi begu, chi-cho begu; e nous viutoulavian dins li ferigouliero; anavian rapuga lis amelo ublidado o lis eigras di vigno; au pd di panicau acampavian de berigoulo; calavian de leco is aucu; cercavian. dins li gaudre, li petrificacioun que dins lou pas apellon p:iro de Sant-Estve; tafuravian li baumo pr destouca la Cabro dOr; fasian la resquiheto escalavian, barrulavian bn tant que nsti gnt poudien pas nous teni de souli ni de visti. Erian espeiandra coume uno bando de bumian. E touti aquli mourre, aquli gorgo, aquli vabre, em si noum superbe en lengo prouvencalo, noum sounant e parlant ounte lou pople de Prouvno en grand estile lapidri a stampa soun engni, coume nous esmeravihavon! Lou Mourre de la Mar,

dounte pereilalin se vesi blanqueja la coustiero marino: pr sant-Jan, la cimo ianavian, au tremount, abra lou fi de joio; la Baumo de lArgnt, ounte li fausmounedi avien, pr tms, batu mounedo; la Roco-pd-de-biu, ounte vesian gravado uno bato bouvino, coume se quauque brau iavi reguigna contro; e la Roco dArci, que mestrejo lou Rose, em li barco e li radu que i passavon au pd: mounumen eternau de nosto parladuro e de noste pas, tutis embausema de roumaniu e de lavando, tuti enlumina dor e dazur, o baume! o clarun ! o regale! o miramen! o pas de la naturo manso! que relarg de bonur e de pantai paradisen avs dubert sus moun enfano! Livr, o quand pluvi, demouravian souto li clastro, nous amusant la marrello, sauto-chin o cavaleto. Dintre la gliso du couvnt, quro, coume avn di, abandounado, la voulio, i jougavian is escoundudo, e nous amatavian dins li croutoun badiu, plen de tsto de mort e dos dis ancian mouine. Un jour divr, Iauro bramavo dins li long courredou, ro lou vspre, avans soupa: tuti agroumeli clavans nsti pupitre, moussu Dounat lou mstre nous gardavo lestdi. Noun sausi rn que nsti plumo que grafignavon lou papi, em travs di porto lou sibladis du vnt. Tout-en-un-cop, deforo, entendn uno voues, uno voues sourno, sepulcralo, que cridavo: Dounat! Dounat! Dounat! rnde-me ma campano! Tuti, espavourdi, regarderian lou mstre; e, pale coume un mort, moussu Dounat, plan-plan, descendegu de sa cadiero, fagu signe i plus grand de lacoumpagna deforo, e nous-utri li pichot, sourtiguerian tuti aprs en nous iamoulounant darri. Em la luno que dounavo, amount sus un roucas que fasi fci au couvnt, veguerian alor uno oumbro, o pulu un oumenas em uno longo raubo negro, e que dins lou vnt disi: Dounat! Dounat! Dounat! rnde-me ma campano! Dausi e de vire aquu glri, tuti aqui tremoulavian. Moussu Dounat nous fagu que dire, miejo voues: Es frai Felip , e, snso i respondre, rintr mai au couvnt em nous-autre aprs que marchavian de-reviroun... Nous remeteguerian, proun treboula, noste estdi, mai aquelo vesprado, nen sacherian pas mai. Aquu fraire Felip, - laprenguerian plus tard -, fasi partido, o que paris, daqulis ermitan quavien ucupa Sant-Michu quuquis annado avans nous-autre e quavien mes uno campano au clouchi vuege. Pii quand avien abandouna, estnt que semporto pas, ac, coume un cascavu, la campano ro restado amoundaut sus la gliso, e naturaralamen moussu Dounat lavi gardado. Frai Felip ro un bon-ome que sro douna pr pres-fa de remetre en estamen lis ermitage en rouino que ia, deici, deila, dins li mountagno de Prouvno. L a i rescountra quuqui fes, long-tms aprs, grand, maigre, un pau courba, pau-parlo, em sa soutano pedassado, soun capu negre lrgis alo, quistant de porto en porto e pourtant sus lespalo, mita davans, mita darri, un long sa de telo bluio. Quand sro di de restaura quauque ermitri labandoun em lou proudu de si quisto, lou recroumpavo au prouprietri, nen rebihavo li paret, i pendoulavo uno campano; e pii agunt cerca e destrauca quauque bon chouro que se vougusse faire ermito i baiavo la cello em soun jardinet; e u se meti mai, en fasnt petito de Diu, quista m pacinci pr releva n autre ermitage. Lou darri cop que lou vegure, navi restabli, me digu, gaire mens duno

trenteno. Ero la garo dAvignoun, ounte anave coume u prene lou trin duno ouro e miejo. Fasi no caud! e lou paure Frai Felip, quavi, vers aquu tms, pas liuen de vuetanto an, caminavo au soulu em sa raubo negro, clina souto soun sa quro qusi plen de blad. - O frai Felip! O frai Felip! i crid n jouvenas quro tout gravata e centura de rouge, vous peso pas lou sa? Leissas que iu lou porte un pau... E lou brave garoun cargu lou sa du fraire, e lou pourt jusquo la calo ounte se baio li bihet. Or aquu drole, que couneissiu un pau, ro un rouge de Barbentano, e coume nsti demoucrato soun pas gaire coutro em li raubo negro, me rapel la parabolo du bon Samaritan, tout en me fasnt vire coume ro poupulri aquel ome de Diu. Frai Felip, soun darri, sro retira vers de mouine que lavien recata. Mai, coume lou gouvr peraqui daquelo epoco, fagu barra li couvnt, lou paure vii sant ome an, crese, mouri lespitau dAvignoun. Pr reveni Sant-Michu, avian, ai di, un umourni que i disien moussu Taloun: capelanot avignounen rablot e busaru, em un carage acoulouri coume uno coucourdo de gus. Larchevesque dAvignoun iavi leva la counfsso, pr- o quaussavo trop lou couide, e nous lavien manda pr se nen desbarrassa. A la Fsto-de-Diu, vous trouvars quun diju, nous avien mena Bourboun (un endr de la vesinano) pr ana la proucessioun, li plus grand coume encensaire, li pichot pr jito-flour. E M. Taloun, bn imprudentamen, iavien fa lis ounour du pli. Au moumen que lis ome, que li femo, que li chato desplegavon si tiero dins li carriero tapissado em de linu blanc, au moumen que li counfrari fasien dins lou soulu flouteja si bandiero, que li fiho emblancado em si voues de vierge cantavon si cantico, que davans lou Sant Sacramen pious e reculi, nous-autre encensavian e trasian nsti flour, veici que tout-dun-cop uno rumour saubouro e que vesn bu Diu! lou paure moussu Taloun que, trantaiant coume uno sounaio, em lou sant-soulu i man, la capo dor sur lis esquino, ai! teni touto la carriero. En dinant la curo, avi, paris, begu o belu lavien fa bure un pau mai que o que fau daquu galant Ferigoulet que tant lu picavo la tsto; e lou paure marrit, rouge de sa vergougno autant que de soun vin, poudi plus se teni dre. Dous clerc en damatico, que i fasien diacre e sous-diacre, lu lagantron souto lou bras; la proucessioun rintr; e m ac, M. Taloun, uno fes davans lautar, se bout canta: oremus, oremus, oremus, e nen pousqu pas mai dire. Lenmneron entre dous, dins la sacresto. Mai vous pouds pensa lescande! Bn vai pamens que se pass, ac, dins uno parrqui ounte la santo vinasso, coume au tms de Bacchus, a counserva soun rite. Prs de Bourboun, vers la mountagno, ia no viio capello que i dison Sant-Marcelin. E lou proumi du mes de jun, lis ome de Bourboun i van proucessiounalamen en pourtant tuti la man uno boutiho de vin. Lou femelan ies pas ams, pr-o-que nsti femo, segound la tradicioun roumano, passa tms, bevien que daigo; e pr iabitua li chato, se i disi de longo, emai se i dis encaro, que laigo fai veni poulit. Labat Taloun mancavo pas de nous mena tuti lis an la proucessioun di fiolo. Un cop dins la capello, lou curat de Bourboun se viravo vers lou pople e i veni: Mi

fraire, destapas vsti fiolo, e que touto barbo cale: vau faire la benedicioun. E m ac, en capo roujo, cantavo soulennamen li paraulo vougudo pr benesi lou vin; pii, agunt di amen, tuti nous signavian e tiravian uno goulado. E lou curat em lou Maire, toucant ensn lou vire sus lescali de lautar, religiousamen bevien. E lendeman, fsto coulnto, quand iavi secaresso, pourtavon en proucessioun lou buste de sant Marcelin travs du terraire, car li Bourbouns dison: Sant Marcelin, Bon pr laigo, bon pr lou vin. Un autre roumavage, proun algre tambn, que vesian la Mountagneto e que vuei es passa de modo, ro aquu de sant Antime. Es li Gravesounen que lou fasien. Quand restavo trop de plure, li penitnt de Gravesoun en tirassant si letano, segui dun flo de pople quavien de sa sus la tsto, adusien sant Antime, un buste uia, mitra, barbu, aut en coulour, la gliso de Sant-Michu. E aqui dins lou bousquet, em la biasso espandido sus lerbo redoulnto, tout lou franc jour de Diu, pr espera la plueio, devoutamen se flasquejavo em lou bon Ferigoulet, e, quau vous a pas di, mai que dun cop la raisso bagnavo lou retour... Que vouls? canta fai plure, coume disien lis ancian. Mais garo! Se sant Antime mau-grat li letano e li libacioun piouso, navi ges fa sourti de nivo, li galoi penitnt, en revennt Gravesoun, pataflu! pr lou puni de lis av pas escouta, lou saussavon tres cop dins lou Valat di Lono. Es curious quaquel us, de trempa li cors-sant dins laigo, pr li foura de faire plure, se retrouvavo en divers li, Toulouso pr eismple e jusquo en Pourtugau. En estnt pichounet, quand em nsti maire anavian Gravesoun, li mancavon pas de nous mena la gliso pr nous moustra sant Antime, e aprs, Beluguet, un barome de bos que picavo lis ouro amoundaut au reloge. Aro, pr acaba o que me rsto dire sus moun sejour Sant-Michu me revn coume un sounge qu Ia fin du proumier an, avans de nous douna vacano, nous faguron jouga Les enfants dEdouard de Casimir Delavigne; que mavien baia lou role duno jouino princesso; que, pr me coustuma, ma maire mavi adu no raubo de mousselino, quro anado emprunta vers de damiseleto de nosto vesinano; e quaquelo raubeto blanco fugu plus tard lencauso dun pichot rouman damour, que nen parlaren soun rode. Lou segound an de mis estdi, coume mavien mes au latin, escrigure mi gnt de mana croumpa de libre. E, quuqui jour aprs, veguerian, du valoun de Roco-Pdde-Biu, escala vers lou couvnt, moun segne paire, mounta subre Babacho, un vii miu famihi quavi belu trento an e quro couneigu sus tuti li marcat di pas envirounant, ounte moun paire lou menavo quand anavo deforo. Car talamen amavo aquelo bravo bsti que, quand se passejavo, au printms, dins si blad, toujour menavo em u Babacho, e, tout descambarloun, arma dun saucladou manche loungaru, coupavo d chivau li ravanello e li caussido. Arriba que fugu, moun paire descargu no grosso saco pleno, quro estacado sus la bardo em un feisset e tout desfasnt lou liame: Frederi! me crid, tai adu

quuqui libre em un pau de papi. E m ac, de la saco, nen tir, cha un quatre o cinq diciounri religa n pergamin, uno tarabastado de libre cartouna (Epitome, De viris Illustribus, Select Hlstori, Conciones, etc.), un gros poutarras dencro, un fais de plumo dauco, e pii un tau balot de ramo de papi que iu nagure pr st an, jusquo la fin de mis estdi. Es vers M. Aubanu, empremire en Avignoun e paire du bu felibre de la Miugrano entre-duberto (en aquu tms, erian encaro bn liuen de nous counisse) que lou bon patriarcho em grando afecioun ro ana faire pr soun fiu aquelo pouvesioun de scinci. Mai, au gnt mounasti de Sant-Michu di Ferigoulo, nagure pas lesi de gausi foro papi. Moussu Dounat noste mstre, pr ac o pr lou rsto, noun se teni pas proun soun establimen. E, quand lou cat ies pas, coume u disi, li grri danson. O pr cerca delvo o pr bousca dargnt, ro pr orto de-countnio. Mau paga, li proufessour avien toujour quauco escampo pr acourchi la classo. Quand li parnt venien, souvntifes, trouvavon res. - Ounte soun lis enfant? Quouro, long dun casr, erian en trin de pedassa quauco paret piro seco; quouro erian pr li vigno, qu nosto grando joio rapugavian de sounglo o cercavian de meringoulo. E tout ac, noste mstre adusi pas la counfiano. De mai, lou malur ro que, pr groussi lou pensiounat, M. Dounat preni denfant que pagavon rn o gaire, e ro pas aquli que manjavon lou mens. Mai un drole dauvri precipit la mau-parado. Avian pr cousini, coume vous ai di, un mouro, em, pr doumestico, uno Tarascounenco, quro la souleto femo que i agusse dins loustau (comte pas la viio maire de noste majourau, quavi lou plus pau setanto an). En estnt que lou Diable coume sabs, perd jamai soun tms, nosto fiho de service, un jour, se devin coume dison, embarrassado; e, dins lou pensiounat, fugu n escande espetaclous, (quau disi que la chambourdo ro prens de M. Dounat, quau afourtissi que lro du proufessour dumanita, quau de labat Taloun, quau di mstre destdi! Basto, la fin du comte, se metegu la cargo sus lesquino du negre. Aquest, que se senti bessai lou quiu paious, de la malio o de la pu, fagu soun sa e partigu; e la Tarascounenco quavi tengu soun chut, prengu mai daquelo erbo pr ana pausa soun fais. Fugu lou signau de la desbrando. Plus ges de cousini, plus de bouiaco. Li proufessour, un aprs lautre, nous leissron en plant. Moussu Dounat se vesi plus. Sa maire, la pauro viio, nous fagu, quuqui jour, bouli encaro de tartifle. Pii soun paire, un matin, em li lagremo is iue, nous digu: Mis enfant, ia plus rn pr manja: vous fau tourna vstis oustau. E subran, coume un rai de cabrit desmama que li bandisson de la jasso, anerian en courrnt, avans de nous dessepara, derraba sus la colo de clot de ferigoulo, pr empourta en record de noste bu Ferigoulet. Pii, em nsti paquetoun, cha quatre, cha siis, quau damount, quau davau, nous esparpaierian, dins li valoun e li draiu, mai noun snso regrt nimai snso nous revira, la davalado. Paure moussu Dounat! aprs av vira, tourna, de tuti li maniero e dun pas lautre, pr remounta soun istitucioun, car avn tuti nosto brancado, an, coume frai Felip, fini, pecaire, lespitau.

Mai avans de quita Sant-Michu di Ferigoulo, fau dire un mot pamens de o que lantico abadi aprs nous autre devengu. Aprs stre retoumbado tourna-mai labandoun uno dougeno dan, un mouine blanc, lou paire Eimound, soun tour la croump (1854), e i restabligu, souto la li de sant Nourbert, Iordre de Prmontr, que neisistavo plus en Frano. Grci lenavans, i predicacioun, i quisto daquel arderous zelaire, lou pichot mounasti prengu de proupourcioun grandasso. Que noun-sai de bastisso, em un courounamen de muraio carnelado, se iajustron lentour. Uno gliso nouvello, magnificamen ournado, iaubour si tres nau em si dous clouchi, un centenau de mouine o de fraire counvers pouplron li celulo, e, tuti li dimenche, li poupulacioun vesino carretado i mountavon pr countempla la poumpo de sis ufice majestous. E bn tant poupulri ro adounc devengudo labadi di Paire Blanc que, quand la Republico fagu barra li couvnt (I880), un mili de pasan o dabitant de la planuro se i venguron estrema, pr proutesta n persouno contro leisecucioun di decrt radicau. E es alor que veguerian touto uno armado en bando, cavalari e nfantari, si generau, si capitni, veni m si fourgoun e soun atirai de guerro campa autour du couvnt de SantMichu-di-Ferigoulo e, seriousamen, sentamena lou sige daquelo ciutadello dopera erou-coumique, que quatre o cinq gendarmo aurien, savien vougu, facho veni jube. Me souvn que lou matin, tant que dur lenvestimen, e dur proun uno semanado, li gnt partien em si biasso e sanavon pousta sus lis enclin e sus li mourre que douminon labadi, pr espincha de liuen lou demena de la journado. Lou plus poulit ro li chato, de Barbentano, de Bourboun, de Sant-Roumi o de Maiano, que, pr acouraja lis assieja de Sant-Michu, cantavon apassiounado en bandejant si moucadou: Prouvenau e Catouli, Nosto fe, nosto fe na pas fali Canten, tuti trefouli: Prouvenau e Catouli! tout ac mescla de prejit, de galejado e de bramado contro li founciounri que passavon, feroun, avau dins si veituro. A despart lendignacioun que soulevavo dins li cor liniqueta daquli causo, lou Sige de Caderousso pr lou vice-legat Sinibaldi Doria, qua fourni labat Favre lou sujt dun farun tant plen de cacalas, nro segur pas tant bourlesc coume aquu de Ferigoulet; e peru un autre abat tir daquest, mai, un poumo que se chabigu n Frano cha milo eisemplri. Enfin, soun tour, Daudet, quavi deja placa dins lou couvnt di Paire Blanc soun conte entitoula lElixir du frre Gaucher, Daudet, dins soun darri rouman sus Tarascoun, nous moustr Tartarin sembarrant bravamen dins labadi de Sant-Michu.

VI

Enc de Moussu Mihet


Louncle Benni - La farandoulo au cemntri - Lou viage en Avignoun Avignoun ia cinquanto an - Lou mstre de pensioun Lou Sige de Caderousso - La proumiero coumunioun - Madamiselo Presseto Lou roumavage de Sant-Gnt -Au Coulge Reiau - Lou pouto Jaussemin Lou lngui de mi quatorge an -

E alor faugu mai que me cerqusson uno escolo pas trop liuencho de Maiano nimai trop la grando, car nous-utri, gnt de mas, erian pas dac fir. E me boutron en Avignoun, enc de moussu Mihet, que teni pensiounat la carriero Petramalo. Aquesto fes es louncle Benni que counclugu lou viage. Maiano, emai noun fugue qu tres lgo dAvignoun, daquu tms, que iavi ges de camin de ferre, que li routo ron abimado pr li brancan di rouli e que fali passa, sus uno barco traio lou large li de la Durno, lou viage dAvignoun ro encaro un afaire. Tres de mi tanto em ma maire, louncle Benni e iu, tuti bn ajassa sus uno trousso longo de paio de civado que rambourravo la carreto, partiguerian en caravano un pau aprs soulu leva. Ai di: tres de mi tanto. Nia gaire efetivamen que se fugon vist un cop tant de tanto coume iu, naviu touto uno dougeno: iavi la Grand Mistralo, la tanto Janetoun, la tanto Madeloun, la tanto Verounico, la tanto Poulineto, la tanto Bourdeto, la tanto Franceso, la tanto Maro, la tanto Rioun, la tanto Terso, la tanto Melan em la tanto Lisa. Aro tout ac s mort e enterra; mai mes de-bon de redire eici li noum daquli bni femo, quai visto varaia coume autant de bni fado, caduno em soun gubi, lentour de moun brs. Apounds nsti tanto lou meme noumbre douncle em li cousin e cousino que nron eissama e aurs uno idio de nosto parentlo. Louncle Benni, u, ro un fraire de ma maire e lou plus jouine de la ninio. Brun, maigre, moustelin, avi lou nas en lr, em dous iue coume de jaiet. Destraire de soun mesti passavo pr peresous, e meme se nen vantavo. Mai avi tres passioun: la danso, la musico em la galejado. Noun i avi, dins Maiano, ges de plus galant dansaire ni de mai alegoura. Quand, dins la salo verdo, pr Sant-Aloi o Santo-Agueto fasien la contro-danso em Jesto lou luchaire, li gnt, pr i vire batre lis alo de pijoun, sempielounavon lentour. Jougavo pau o proun de touto sorto destrumen, viuloun, bassoun, cor, clarineto; mai, lou mai es au flahutet quavi fini pr sadouna. Niavi pas soun pari, au tms de sa jouinesso pr douna daubado i bello ni pr canta de revihet dins li niue du mes de Mai. E touto fes e quanto iavi n roumavage faire, Nosto-Damo de Lumiero, Sant-Gnt, VauCluso o i Snti-Maro, quau ro lou bouto-en-trin e quau menavo la carreto? Benni,

toujour lst, e toujour encanta de leissa soun araire, soun escaire e soun oustau pr ana courre lou pas. Vesias de carretado de quinge o vint chatouno que partien en cantant: A lounour de Sant-Gnt o Alis ma bono amigo, Sari tms de quita Lou mounde e sis entrigo Em si vanita, o bn Li tres Maro Parton davans jour, Senvan adoura lou Segnour, em moun ouncle en faudo, que lis acoumpagnavo em soun galoubet. E zu! coutigo-tu, coutigo-iu de caranchouno, e de rire e de siule tout de long du camin. Soulamen, sro mes dins la tsto uno idio proun estraourdinri: ro, se se maridavo, de prene uno fiho noblo. - Mai, li gnt i disien, li noblo volon de noble, e jamai nen trouvaras ges. - Eh! Benni respoundi, li sian pas, nous-autre, noble? Cress que fuguen bessai de pacan coume vous-autre! Noste grand ro emigra: pourtavo lou mantu doubla de velout rouge, li blouco si souli e li debas de sedo. Fagu tant, vir tant que, du coustat de Carpentras, un jour ausigu dire que iavi uno famiho de noublesso autentico mai pau prs rouinado, ounte i avi st chato, tuti marida. Lou paire, un acabaire vendi tuti lis an un tros de terro soun rendi, qu la fin memamen, iagant soun castu. Moun brave ouncle Benni salisqu, se present, e leinado di st, uno fiho de marqus e de coumandour de Malto, que se vesi mand de couifa santo Catarino, se decid de lespousa. Es sus aquelo famiho de noble Coumtadin toumba dins la routuro que lou Carpentrassen Enri de la Madaleno a fa soun poulit rouman: La fin du marquisat dAurel (Paris, Charpentier, 1878). Ai di quro peresous, moun ouncle: quand! la bono du jour, anavo soun jardin pr fouire o pr reclaure, toujour pourtavo soun fleitet. Au bout duno passado, jitavo soun eissado, sassetavo loumbrino, e assajavo un rigaudoun. Li chato, que travaiavon dins li terrado lentour, courrien lu la musico e m ac i fasi dansa la pantouqueto. Dins livr; ro rare que se levsse avans miejour: - Eh! dis, bn amaga, bn caud dins voste li, mounte pouds mis stre? - Mai, vous i languisss pas, moun ouncle? i disian. - Oh! pas mai: quand ai som, dorme; uno fes quai plus som, dise de saume pr li mort.

E, o quro singuli, es quaquel ome galoi mancavo pas un mourtalage; e facho la ceremouni, restavo au cementri toujour lou bu darri. Pii senveni soulet en pregant, soulitri, pr li siu e pr lis autre, o que noun lempachavo de repeti chasco fes aquesto badinari: - Eh! dis, toujour quaucun qu Santo-Repausolo venn de carreja. . A soun tour, u pamens, faugu bn que iansse. Avi quatre-vint-tres an; e lou mge agunt leissa ntndre que iavi plus rn faire: - Ato! digu Benni, que serviri de sesfraia? nen mourira, ma fisto, que lou plus gros malaut. Et, coume avi soun fleitet sus sa taulo de niue: - Que fass daquu fifre, moun ouncle, i digure, un jour que lanave vire? - Aquli gargamu, dis, mavien douna no esquerlo, pr que la boulegusse quand auriu besoun de tisano. De quant vau mai moun fifre, entre que vole bure, enliogo de crida o de campaneja prene moun fifre e jogue un r. Talamen que mourigu m soun flahutet en man e que i lou meteguron, pecaire, dins sa caisso. Causo que doun li, lendeman de sa mort, listri que veici. A la fabrico de sedo, ounte anavon travaia li fiho de Maiano, lendeman que moun ouncle fugu sta mes en terro, uno escarrabihado, lou matin, en intrant, em un r esglaria i fagu is utri chato: - Avs rn entendu, fiheto, aniue? - Noun, que lou vnt-terrau... em lou cant de la machoto. - Oh! teisas-vous: nous-autre, mi bello, que restan pas liuen du cementri, avn pas plega liue. Figuras-vous que lou vii Benni, au cop de miejo-niue a pres soun flahutet, que iavien mes dins sa caisso, es sourti de soun cros, e ses mes jouga no farandoulo endemouniado. Tuti li mort se soun leva; an carreja si caisso au mitan du Grand Claus; lis an, pr se caufa, abrado au fi de Sant-Eume; e m ac, au rigaudoun que Benni jougavo, an dansa n brande fu, autour du fi, enjusquo laubo. Dounc, em louncle Benni, quaro lou couneisss, em ma maire e mi tres tanto, nous erian mes en routo pr la vilo dAvignoun. Sabs lou biais di vilajan, quand van pr bando en quauco part: tout-de-long au trantran du viage, fugu que desclamacioun o dusservacioun diverso au sujt di plantado, di luserno, di blad, di fenoui, di pourreto que la carreto ribejavo. Quand passerian dins Gravesoun, ounte ia n bu clouchi, flouri tout lentour de cachofle de piro: - Ve, pichot! crid moun ouncle, lis embourigo di Gravesounen, li veses amoundaut, clavelado au clouchi? E m ac vague de rire daquelo boutounado quesgaiejo Maiano despii st o vue cnts an, boufounado laqualo li Gravesounen respondon pr uno cansoun que dis: A Gravesoun, avn un clouchi: Quau que lou vegue, dison ques bn dre. A Maiano lou siu es redoun: Smblo uno gbi, pr li passeroun.

E ansin me degrunavon lis un aprs lis autre, li raconte abituau de la routo dAvignoun: lou Pont de la Fouli, ounte li Masc fasien lou brande; li Crousiero, ounte sarrestavo; e la Crous de la Lgo e lou Roucas dAguo. A la lin, arriberian is areni de la Durno. Li grssis aigo, un an avans, avien empourta lou pont, e fali passa la ribiero em uno barco traio. Aqui, atrouverian, quesperavon soun tour belu mai de cnt carreto. Espererian coume lis autre, un paru douro, au trepadou; e pii nous embarquerian, aprs av coucha, en i cridant: au mas! noste gros chin Jusiu que nous avi segui. ro mai de miejour, quand fuguerian en Avignoun. Anerian establa, coume li gnt de noste endr, lHtel de Prouvno, quro uno pichoto aubergo de la plao du Cors-Sant; e lou restant du jour, anerian bada pr la vilo. - Vouls! digu moun ouncle, que vous pague la coumdi. Aniue jogon Maniclo o Lou grouli bl esprit em LAbbaye de Castro. - Hu! tout ac digu, fau ana vire Maniclo. Ero la proumiero fes que iu anave au tiatre, e lestello vougu que dounsson aquu jour uno coumdi prouvenalo. A lAbbaye de Castro, quro un dramo sournaru, noun se coumprengu pas foro. Mai mi tanto trouvron que Maniclo, Maiano, se jougavo foro mis. Car daquu tms, dins nsti vilage, livr, sourganisavo de representacioun coumico emai tragico. Ai agu vist jouga pr nsti pasan La mort de Csar, Zare, em Lou pichot Jus. Se fasien de coustume, rouman, turc o ebriu, m li coutihoun de si femo e li cuberto de si li. Lou pople, quamo la tragdi, segui m grand plas la declamacioun morno daquli po de cinq ate. Se jougavo tambn lAvoucat Patelin revira n prouvenau e divrsi coumdi du repertri marsihs, talo que Moussu Just, Fresquiero e la co de lai, Lou grouli bl esprit e Mis Galineto. Ero toujour Benni quro direitour dac e quem soun viuloun, en boulegant la tsto, acoumpagnavo li cantadis. Vers mi ds-e-st an, iu me souvn dav impli un role dins Mis Galineto e dins La Co de lai, emai dav culi, davans mi coumpatrioto, bon proun daplaudimen. Mai basto, lendeman, aprs av mbrassa ma maire, e gounfle coume un pese quauri trempa nu jour, faugu mai sestrema, la carriero Petramalo, enc de moussu Mihet. Aqueste ro un gros ome, gros e grand, parpelous, rouginas de figuro, mau rasa e gresa Ajustas diue de porc, de petas delefant, e de laid det carra quenfournavon de longo la cinso dins soun nas. Catarino sa chambriero, uno gavoto jauno e grasso que nous fasi la cousino, avi lou gouvr de loustau. Ai jamai tant manja de pastenargo coume aqui, de pastenargo au maigre, em uno sausso de farino. Dins tres mes, paure iu, vengure tout anequeli. Avignoun, la vilo astrado, que i devi renaisse, un jour, lou Gai-Sab, navi pas, se nen manco, la gaieta de vuei. Noun sro relarga sa Plao du Reloge ni espandi sa Plao Po nimai trauca sa Grand Carriero Amount, la Roco de Dom, ques aro coumplantado coume un jardin de ri, alor ro pelado, e iavi n cementri. Li brri mita au su, ron envirouna de valat plen descoumbre em de gourg daigo nitouso. Li ribeiri brutau, ourganisa n courpouracioun, fasien la li au bord du Rose, emai en vilo quand voulien. Em soun capouli, uno espci dErcule que i disien Quatre Bras, es li quescoubetron, en 1848, la coumuno dAvignoun.

Coume dins li vilo dltli, uno fes pr semano, iavi n penitnt negre quen brandant soun cacho-maio passavo en tuti lis oustau e, la cagoulo sus la caro em dous trau davans lis iue, disi duno voues grvo: - Pr li puri presouni! Pr carriero, ro rare que noun vous aciplessias en de tipe loucau coume la sorre Bouto-couire, soun pani barradis au bras, soun crucifis dargnt pendoula sus soun gros pis, o coume lou gipi Barret que, dins uno bagarro em li Liberau agent perdu soun capu avi jura de pus jamai pourta capu enjusquo quEnri V mountsse sus lou trone, e que, touto sa vido, senan tsto nuso. Mai lou mai que rescountravias, em si grand capu mounta e si lngui capoto bluio, ro lis invalide abitant Avignoun, (ounte iavi no sucursalo de lHtel de Paris), venerbli debris de nsti viii guerro, borgne, panard, manchet, que plan-plan martelavon, de si cambo de bos, li calado pounchudo. La vilo travessavo uno espci de mudo, entrepachouso e dificilo, entre li dous regime, lancian e lou nouvu, que se i coumbatien encaro la sournuro. Li remembrano atroo, lis injri, li reproche di descrdi passado, ron encaro viu, ron encaro amar, entre li gnt dun certan age. Li Carlisto parlavon que du Tribunau dAurenjo, de Jourdan Coupo-tsto, di massacre de la Glaciero. Li Liberau en bouco avien 1815; de-longo remenavon lassassinat du mareschau Bruno, soun cadabre jita au Rose, si valiso pihado, sis assassin impuni, entre autre Lou Pounchu, quavi leissa n renoum terrible. E, se quauque pervengu tant-si-pau insoulnt reussissi dins sis afaire: Anen, disi lou pople, li louvidor du mareschau Bruno aro se vi que sorton! Lou pople dAvignoun, coume aquu dAis e de Marsiho e de quasimen tuti li vilo de Prouvnco, ro pamens en generau (desempii a bn chanja) regretous di flourdalis em du drapu blanc. Aquel escaufamen de nsti davanci pr la causo reialo ro pas tant, me smblo, uno upinioun poulitico quuno proutestacioun incounscinto e poupulri contro la centralisacioun toujour que mai despestelado que lou jacoubinisme e lou proumier Empri avien rendudo udiouso. La flourdalis dantan ro pr li Prouvenau (que lavien toujour visto dins lis armo de Prouvno) lou simbu duno epoco ounte nsti coustumo, tradicioun e franqueso ron mai respetado pr li gouvernamen. Mai, de crire que nsti paire vougusson reveni au regime abusiu davans la Revoulucioun, sari no errour coumplto, dabord ques la Prouvno que mand Mirabu is Estat Generau e ques dins la Prouvno que la Revoulucioun fugu lou mai apassiounado. Me souvn, -n-aquu prepaus, duno fes que Berryer, li Marsihs venien de lelegi deputa. Coume lilustre uratour devi passa pr Avignoun, lou preft fagu barra li porto de la vilo pr empacha dintra li legitimisto de deforo que venien mouloun pr i faire un triounfle; e no bando de Blanc, -n-aquelo ucasioun, fuguron estrema i presoun du Palais di Papo. Mounsen lou Du dAumalo, que reveni dAfrico, pass quauque tms aprs. Nous menron lou vire au pourtau Sant-Lazri. Acoumpagna de si sudard, quron bruni coume u pr lou soulu dArgi, ro tout blanc de pusso, bloundin, em diue blu e lou raiounamen de la jouinesso e de la glri. Vivo noste bu prince! cridavon tout moumen li femo di bourgado. Agunt agu lounour, me trouvant Paris en 1889, dstre counvida Chantilly,

iu rapelre Soun Autesso aquu menut detai de soun passage en Prouvno; e Mounsegnour dAumalo, aprs quaranto-cinq an, se recourd de bono grci li brvi femo que cridavon en lou vesnt passa: - Coume es poulit! coume es galant! Aquu vii Avignoun es pasta de tant de glri que se i pu pas faire un pas snso i trepeja n remmbre. Se vai-ti pas trouva que, dins lisclo doustau ounte ro noste pensiounat, es aqui que iavi pr tms lou couvnt de Santo-Claro; es dins la capello daquu couvnt que, lou matin du 6 dabriu 1327, Petrarco vegu Lauro pr la proumiero fes. Erian peru toucant de la carriero dis Estdi que, daquu tms encaro, avi, dins lou bas pople, uno reputacioun lugubro. Avian jamai pouscu decida li savouiardot, daquli que ramounon o que descroton li souli, veni ramouna dins noste pensionnat o nous cira la caussamento. En estnt quautre-tms la carriero dis Estdi, iavi lUniversita de la vilo dAvignoun e lEscolo de Medecino, courri lou brut que lis estudiant iarrapavon, quand poudien, li pichot gus de placo pr li sauna, lis espeia e estudia sus si cadabre. Es pas que noun fugusse interessant pr nutri, la plus part enfant de vilage, de rouda, quand sourtian, dins aquu laberinte dandrouno avignounenco que nous envesinavon: coume lou Pichot Paradis, quro esta, a passa tms uno carriero caudo e que se nen teni ncaro, la carriero de lAigo-ardnt, la carriero du Cat, la carriero du Gau, la carriero du Diable. Mai queto difernci em nsti bu valoun, tuti flouri dalegue, em noste bon r, em nosto calaumo, em nosto liberta de Sant-Michu de Ferigoulet! lavi de jour que nre estoumaga du lngui. Em ac Moussu Mihet, quro au founs un bon diablas, avi quaucarn em u que finigu pr maprivada. Coume ro de Cadarousso, fiu coume iu de meinagi, e quavi dins sa famiho smpre parla prouvenau, proufessavo pr lou poumo du Sige de Cadarousso uno amiracioun ques pas de dire. Lou sabi tout de cor. E de fes la classo en pleno esplicacioun de quauque bon coumbat di Gr m li Trouian, remenant tout--n-un-cop, pr un mouvamen de front que iro particuli, la tufo griso de soun pu: - Eh! bn, tens, fasi ei s un di moussu li plus bu de Vergli, pas verai? E pamens, escoutas mis enfant, lou tros que vau vous dire, e veirs que lou chantre du Sige de Caderousso souvnt meme Vergli, i sarro li taloun: En noumat Pergri Latrousso, Lou pus ventrut de Cadarousso, Sacoussavo contro un talhur... Lauri crebat! Mai, pr malur. Ant brounca contro uno mouto E barrult coumo uno bouto. Sabs se nous anavon, aquli citacioun de nosto lengo sabourouso! Lou gros Mihet cacalassavo; e iu que dins lou sang aviu, coume degun, garda la cremesoun du

mu de moun enfano, ac, vs, coume dison duno goustouso mangiho, sarrapavo mi rougnoun. Moussu Mihet, tuti li jour, eia vers li cinq ouro, amavo legi la gazeto au caf Baretta, quapelavo lou Caf dis Animau Parlant e que, se noun mengane, ro tengu pr louncle o belu pr lou grand de Mis Baretta, aquelo du Tiatre Francs. E m ac lendeman; quand ro dins si bono, nous redisi malinamen li renadisso sempiterno di vii pouliticaire daquel establimen, que daquu tms parlavon jamai que du Pichot, coume apelavon Enri Cinq. Es aquel an que fagure ma proumiero coumunioun la gliso Sant-Deidi, quro nosto parrqui. E es Lanot, lou campani, canta plus tard pr Roumaniho dins sa Campano mountado, que nous sounavo la dutrino. Dous mes avans la ceremouni, chasque jour, moussu Mihet nous menavo la gliso pr dire noste catechisme. E aqui, mescladis em lis utri pichot drouloun emai chatouno, que devian coumunia ensn, erian arrengueira e asseta sus de banc dins lou cors de la gliso. E se vai trouva que iu, estnt lou bu darri de la renguiero di drole me devinave plaa contro uno gnto fiheto quro, elo, la proumiero de la tiero di chatouno. Iapelavon Presseto. E avi sus li gauto dos couloureto fino que semblavon dos roso espandido de fres. Quand se parlo dis enfant! Coume, tuti li jour, nous rescountravian ensn, asseta lun contro lautre, que, snso pensa n rn, nous toucavian lou couide, e que nous coumunicavian, dins la michour de noste alen, lauriho, au chut-chut, nsti pichti riado, finiguerian-ti pas, moun Diu, perdounas-me!, pr nous rndre amourous? Mai ro un amour, ac, talamen innoucnt e talamen empren daspiracioun mistico que, se lis Ange amoundaut esprovon entre li dafecioun reciproco, segur dvon stre ansin. Avian douge an, lun coume lautre: lage de Beatris, quand Dante la vegu; e aquelo vesioun de la vierginello en flour, es elo, cress-lou, qua fa lou paradis du grand pouto flourentin. Ia n mot, dins nosto lengo, quespremis mai que bn aquu delice damo quenbrio li paru dins la primo jouvnco: nous agradavian. Nous fasian gau, quand nous vesian. Nous veguerian jamai, es verai, que dins la gliso; mai, rn que de nous vire, noste cor ro plen. I risiu, me risi; unissian nsti voues dins li mmi cantico damour, dacioun de grci, vers li mmi mistri enauravian, nave! nosto fe voulountouso... Oh! aubo de lamour, ounte jouiousamen sespandis linnoucnci, talo que la margarideto dins la fresquiero du riu, o aubeto damour, aubo puro envoulado! Lou darri cop que la vegure, madamisello Presseto, es ansin ques restado dins mi record dantan: touto de blanc abihado, em uno courouneto facho de flour daubespin, e poulido ravi souto soun velet clar, tout prs de iu mountavo lautar coume uno nvio, bello nouvieto de lAgnu! Nosto coumunioun facho, ac fugu fini. Agure bu, long-tms, quand passavian dins sa carriero, demouravo la Lisso, espincha barbelant souto lis abat-jour verd de loustalet de Presseto, jamai pousqure plus la vire. Lavien, ai! las, messo au couvnt. E alor, de sounja que ma galanto amigo, em lou risoulet de sa caro enrouitado, mro raubado pr toujour, un pau ac, un pau lou rsto, toumbre iu dins un desfci me barra qusi lou cors. Tambn, li vacano vengudo, quand retournre noste mas, ma maire, en me vsent qure tout palinous e que, de tms en tms, aviu de raumido de fbre, decid,

dins sa fe, autant pr me gari coume pr mespaa, de me mena Sant-Gnt, ques lou patroun di febrous. Sant Gnt, qua la vertu peru de faire plure, es uno sorto de mi-diu pr li pasan den Durno. u, moun paire disi, i siu esta, Sant-Gnt, avans la Revoulucioun. E ianerian pd descaus em ma pauro maire, quaviu pas mai de ds an... Mai daquu tms i avi mai de fe . Nous-autre, em louncle Benni que coundusi lou viage e que couneisss dej, pr uno luno claro coume fai en setmbre, eia vers miejo-niue, adounc partiguerian en carreto tendado; e, aprs nous stre joun is utri Sant-Genaire quanavon la fsto, Castu-Reinard, Novo, au Tor o bn Perno, tout-de-long du camin vesian aprs nous-autre un mouloun dutri carreto, cuberto coume la nostro de linu estendu sus de ciucle de bouto, veni sapoundre la caravano. Ensn, cantant budre lou cantico de Sant-Gnt que du rsto es superbe, perqu Gounod la mes dins lopera de Mirio, travessavian de-niue, au brut di cop de fouit, li vilage endourmi. e, lendeman sus lou vspre, peraqui vers li quatre ouro, arribavian foulo, en cridant: vivo Sant-Gnt! dins la coumbo du Bausset. Aqui, sus li li meme ounte lou sant ermito avi passa sa penitnci, li vii, esperluca, recitavon i gnt jouine o quavien entendu dire: Gnt, disien, ro un enfant de pasan coume nous-autre, un brave drole de Mountu, qu lage de quinge an se retir dins lou desert pr se counsacra Diu. Labouravo la terro em dos vaco. Un jour quun loup ni en saun uno, Gnt agant lou loup, latal soun araire e lou fagu laura, joun em lautro vaco. Mai Mountu, despii que Gnt nro parti, ro resta st an de plure. Li Mountelen diguron la maire de Gnt: Imberto! fau ana recerca voste fiu, que, despii ques parti, na plus toumba n degout de plueio. E la maire de Gnt foro de cerca, foro de crida, trouv soun drole enfin aqui mounte sian aro, dins la coumbo du Bausset. E, coume avi set, sa maire, Gnt, pr la faire bure, plant dous de si det dins la roco du baus, e nen raj dos font: uno de vin e uno daigo. La font de vin es agoutado; mai la font daigo coulo toujour, e es la man de Diu pr li marrdi fbre. Dous cop de lan se vai lermitage de Sant-Gnt. Dabord, au mes de Mai, que li Mountelen si coumpatrioto porton soun estatuo de Mountu au Bausset: pelerinage de tres lgo, que se fai la courso, en simbu e memri de la fugido du sant. Veici la letro trefoulido quAubanu mescrivi, un an que iro ana (1866): Moun bl ami, em Grivolas arriban de Sant-Gnt. Es uno fsto estounanto, amirablo, sublimo. o ques duno pouso coume se vi en-li, o que ma leissa dins lamo uno empression deliciouso, es la courso nuturno di pourtaire du sant. Lou Maire de Mountu nous avi douna no veituro e avn segui li Sant-Genaire, dins li champ li bos e li roco, au clar de la lugano au cant di roussignu, despii vuech ouro de vspre jusqu miejo-niue e miejo. Ac misterious vous sesis, estrange e bu vous faire ploura. Aquli quatre jouvnt, en braio e guto de nankin, landant coume de lbre, voulant coume daucu, em un ome chivau que i galopo davans tirant de cop de pistoulet; li bastidan que vnon sus lou passage du sant, ome, femo, enfant e vii, arrestant li pourtaire pr beisa lestatuo, cridant, plourant e brassejant; e pii, quand se repart encaro mai couchous, li femo que i cridon: Urous viage, garoun! e lis ome

quajuston: Que lou grand Sant-Gnt nous mantngue la foro! E zu mai de courre, de courre perdre alen, oh! aquu viage de niue, aquelo pichoto troupo, la grdi de Diu e de Sant-Gnt, e senfounsant dins la sourniero e lou desert, pr ana sabe pas mounte, tout ac, te lou redise, es duno pouso tant prefoundo e tant grando que vous laisso uno empressioun sesfaa jamai. Lou segound cop que se i vai, es au mes de setmbre, e es la fes que ianerian. Ai gaire vist de fogo entousiasto coume aqui. En estnt que Sant-Gnt noun es esta canounisa que pr la voues du pople, li capelan i vnon pau, enca mens li moussu. Mai lou pople de la terro, dins aquu sant tout simple quro de soun terraire, que parlavo coume u, qua rustica coume u, que, sns tant dalleluia, i mando pii la plueio e i garis si fbre, lou pople cri de vire sa deficacioun e lounouro dun culte fervourous talamen que, dins lestrecho gorgo ounte viu la legndo, se i vi, de fes que ia, jusqu 20.000 pelerin. Sant Gnt, dis la tradicioun, couchavo la tsto en bas, li cambo en aut, dins un li de piro; e tuti li roumiu, devoutamen e gaiamen, van faire laubre dre dins lou li de Sant-Gnt ques une pielo drecho, snso eiceta li femo que se i tenon sarra, de luno lautro, si coutihoun. Faguerian laubre-dre aqui coume lis autre. Anerian, em ma maire, vire la font du loup e la font de la vaco, e pii, envirounado de quuqui vii nugui, la capello de Sant-Gnt, ounte ia soun toumbu, e lou roucas afrous, coume dis lou cantico, dounte pr li febrous sort laigo miraclouso. Iu, esmeraviha de tutis aquli dire, de tutis aquli crire, de tutis aquli vesioun, iu, lamo enebriado pr la visto du rode, pr la sentour di planto encaro redoulnto di peiado du santoun, em la bello fe de mi douge an, pecaire, mamourrre au raiu, e, dirs o que voudrs, parti daquu jour nagure plus ges de fbre... Vous estounars dounc pas se la fiho du felibre, se la pauro Mirio, perdudo dins la Crau e abrado de set, se recoumando au bon Sant-Gnt: O bu e jouine labouraire Quatalerias voste araire Lou loup de la mountagno etc. (Mirio, cant VIII) Ero un souveni de jouvno que me regalo encaro de me lou remembra. De-retour en Avignoun, semplegu, pr nous faire countunia nsti classo, uno coumbinesoun nouvello. Tout en restant pensiounri vers lou gros Moussu Mihet, nous menavon, dous cop pr jour, au Coulge Reiau, pr i segui coume esterne li cours universitri. E s en aquu licu e daquelo faoun que, dins lafaire de cinq an (de 1843 1847), iu acabre mis estdi. Nsti mstre du Coulge ron pas coume vuei, de juini nourmalen estila e lisquet. Avian enca, dins si cadiero, li vii barban caru de lanciano Universita: en quatrenco, pr eismple, lou brave M. Blanc, ancian sarjant-majour du tms de Bonaparte, que, quand respoundian pas bn, ni quant vau, ni quant costo, nous bandissi

pr la tsto li bouquin quavi ntre man; en tresenco M. Moumbu, que parlavo nargous e sus sa chaminio counservavo un nadoun de madamo sa femo dins un boucau daigoardnt; en segoundo, M. Lamy, un classi ragagnous, que poudi pas senti lou renouvelun de V. Hugo; enfin, en retourico, un rude patrioto apela M. Chanlaire, quavi lis Angls en ire, e quesmougu nous declamavo, en tabassant sus soun pupitre, li cant guerri de Branger. Me vese encaro, un an que destribussien li prmi, dins la gliso du Coulge, em tout lou bu mounde dAvignoun que lemplissi. Aviu, aquelo annado, sabe pas coume aviu fa, aganta tuti li joio, meme aquelo deicelnci. Chasco fes que me noumavon, iu anave crentous querre i man du prouvisour lou bu libre de pres e la courouno de lausi; pii, travessant la foulo que picavo di man, veniu traire ma glri dins lou faudau de ma maire. E tuti espinchavon dun regard curious, dun regard estouna, aquelo bello prouvenalo que, dins soun cabas de sagno, amoulounavo, digno, urouso e pausadisso, li lausi de soun drole. Pii au mas, pr li counserva, sic transit gloria mundi, li metian sus la chaminio, darri, lou quiu di peiru. Mai, que que se fagusse pr me destalenta de moun biais naturau, coume se fai que trop, au-jourduei mai-que-mai, is enfant du Miejour, iu noun poudiu me desmama di record de ma lengo, e tout me iadusi. Un cop, agunt legi, dins sabe plus que journau, aqusti vers de Jaussemin Losa Puget: Quand dins laire, Pr nous plaire, Sones laire De tas noubellos cansous, Sus la terro tout samaiso. Tout se taiso, Al refrin que fas souna, Mai dun cop se derebelho E fremis coumo la felho Quun bent fres fai frissouna, de vire que ma lengo avi de pouto encaro que la metien en glri, pres dun bl estrambord, fagure sus-lou-cop pr lou celbre perruqui uno peceto amirativo que coumenavo coume ei: Pouto, ounour de ta maire Gascougno! Mai, pichot margoulin, nagure pas cap de responso. Sabe proun que mi vers, puri vers daprendis, sameritavon gaire... Pamens, que sir de dire! aquu desden me sigu n de-mau; e plus tard moun tour, quand ai reaupu de letro de tout paure vennt, me rapelant mi vers resta snso gramaci, me siu toujours fa n dev de i faire acuino. Vers lage de quatorge an, aquelo languitudo de moun campstre e de ma lengo, que mavi jamai quita, finigu pr me traire dins un maucor coume jamai. De quant

soun plus urous! me disiu entre iu coume lEnfant Proudigue, li rfi e li pastre de noste mas, avau, que manjon lou bon pan que ma maire iapresto, e mis ami denfano, li cambarado de Maiano, que vivon libre, au champ, e labouron e meissounon e vendmion e ulivon souto lou sant soulu de Diu, du tms que iu me seque, entre quatre muraio, subre de tmo e de versioun! E ma lagno se mesclavo dun gros desgoust du mounde fatis ounte re claus em dun atiramen vers un ideau vaigue que vesiu bluieja pereilalin lavalido. E m ac veici quun jour, en legissnt, iu crese, lou Magasin des familles, vau toumba sus un rode ounte se descrivi la Chartrouso de Vau-Bono em la vido countemplativo e silenciouso di Chartrous. E quau vous a pas di que me mounte la tsto e, mescapant du pensiounat, iu, un bu tantost, parte, soulet, la perdudo, prennt de-long du Rose la routo du SantEsperit que la Chartrouso de Vau-Bono, sabiu, nro pas liuencho. - Anaras, me disiu, pica la porto du couvnt; pregaras, plouraras, daqui-que te vogon reaupre; pii un cop reaupu, vas, coume un benurous, tespaa tout lou jour souto lis aubre de la suvo e, taproufoundissnt dins lamour du bon Diu, te santificaras, aqui, coume Sant-Gnt. Aquu remmbre de Sant-Gnt, que sa legndo me trevavo, sus-lou-cop maplant. - E ta maire, me fagure, que ias pas di adiu! e que, quand vai sach quauras despareigu, se vai metre noun plus e te cerca pertout, damount, davau, la pauro femo, cridant, descounsoulado coume la maire de Sant-Gnt! E m ac virant brido, esmougu, en chancello, gagnre vers Maiano, censa pr embrassa mi gnt enca no fes avans que de fugi lou mounde. Mai mesuro quavanave vers loustau peirenau, vaqui, paure pichot, mi plan de cenoubito e mi firi resoulucioun que se foundien dins lou gounflige de moun amour filiau, coume un mouchoun de nu -n-uno regalido; e quand, au lindau du mas, iu arribre sus la tardo e que ma maire, estounado de me vire toumba aqui, me digu: Mai coume vai quas quita la pensioun, avans dstre i vacano? Me languissiu! fagure en plourant tout vergougnous, e iu i vole plus ana, vers aquu gros moussu Mihet, que nous i fan manja rn que de pastenargo. E, lendeman de matin, me faguron recoundurre, pr noste pastre Rouquet, dins ma gabiolo abourrido en me proumetnt pamens de me nen leva bn lu, aprs li vacano.

VII

Enc de Moussu Dupuy


Jus Roumaniho - Nosto amigano - Li pouto du Boui-Abaisso Lespurgamen de nosto lengo - Ansume Mathiu Li proucessioun avignounenco -Aquelo di Penitnt-Blanc Lou sarjant Muni - Lacabo dis estdi Pr muda mai li catoun, ma maire, la rintrado de lannado escoulri, madugu vers Moussu Dupuy, un bericlet Carpentrassen, que teni n autre pensiounat, toujour en Avignoun, au quarti du Pont-Trauca. Mai eici, mi goust de prouvenalisto en erbo, agure, coume se dis, lou mourre dins lou sa. Moussu Dupuy ro lou fraire daquu Charles Dupuy mort, deputa de la Droumo, autour du Pichot parpaioun un di moussu delicat de nosto antoulougo prouvenalo mouderno. u, lou cadet Dupuy, tant rimejavo en prouvenau, mai, e avi resoun, se nen vantavo pas. Vn que, quauque tms aprs, nous arrib de Niouns un jouine proufessour fino barbo negro, qu ro de Sant-Roumi. I disien Jus Roumaniho. Coume erian vesin dendr, Maiano e Sant-Roumi soun du meme cantoun, e que nsti parnt tuti gnt de la terro, se couneissien de longo toco, fuguerian lu coutro. Mai pamens sabiu pas que lou Sant-Roumieren sucupsse u peru de pouso prouvenalo. E lou dimenche, nous menavon, pr la messo, e li Vspro la gliso di Carme. Aqui, nous fasien metre darri lou grand autar, dins li formo du Cor, e iacoumpagnavian de nsti voues jouineto, li cantaire du letrin: entre li-quau Danis Cassan, autre pouto prouvenau qui vihado du pople se parlavo que du e quen subrepelis, em sa gauto niaiso, soun su pela, sa flumo, lou vesian entouna lis antifni e lis inne. Ses douna, despii, soun noum la carriero ounte restavo. Aro veici quun dimenche, du tms querian Vspro e que tuti cantavon, me vengu dins lidio de vira n vers prouvenau li Saume de la Penitnci. E m ac dacatoun, dins moun libre entredubert, escriviu mesuro, em un bout de creioun, sus un tros de papi, li quatrin de ma traducioun: Que lisop bagne ma caro, Sarai pur; lavas-me lu, E vendrai pu blanc encaro Que la tafo de la nu! Mai moussu Roumaniho, quro lou survihant, vn de darri, maganto lou papi quescriviu, lou legis, lou fai legi au prudnt moussu Dupuy, que fugu, paris, davis

de me pas countraria; e aprs Vspro, quand, autour di brri dAvignoun, anavian en permenado: - Daquu biais, Mistralet, tamuses, me digu, faire de vers prouvencau? - Tambn marribo, i fagure. - Vos que te nen digue, iu?... escouto. E Roumaniho, duno voues amistouso e timbrado, me recit Li dous agnu: Entends pas lagnu que blo? Ve-lou que cour aprs lenfant... Coume fan bn tout o que fan! E linnoucnci, coume es bello! E pii Jej: Lou paire es ana rebrounda E, pr vndre lou jardinage, La maire es anado au vilage, E Jej rsto pr garda. E pii Pauloun, e pii Lou paure e Madaleno e Louviseto, uno espelido veritablo de flour dabriu, de flour de prat, de flour anounciarello du printms felibren, que de plas me raviguron, e cridre: - Vaqui laubo que moun amo esperavo pr sescarrabiha! Aviu proun, enjusquo aqui, o de bri o de bro, legi un pau de prouvenau; mais o que menfetavo ro de vire nosto lengo, enc dis escrivan mouderne ( leicepcioun de Jaussemin e du marqus de Lafaro, que iu couneissiu pas), emplegado en generau coume dirian pr escfi. E Roumaniho, bon proumi, dins lou parla poupulri di Prouvenau de vuei, cantavo dignamen, souto uno formo simplo e fresco, tuti li sentimen du cor. Mau-grat, adounc, uno difernci dage duno dougeno dan (Roumaniho ro nascu en 1818), u, countnt de trouva n counfidnt de sa muso tout prepara pr la coumprene, iu trefouli dintra au santuri que cercave, nous touquerian la man coume denfant du meme diu e nous amiguerian souto uno estello tant urouso que, pendnt un mi-sicle, avn fa suco ensn pr la memo obro patrialo, snso que nosto voio o que nosto afecioun agon jamai moula. Roumaniho avi douna si proumi vers au Boui-Abaisso, un journau prouvenau que Jus Desanat publicavo Marsiho uno fes pr semano e que, pr li troubaire daquelo pountannado, ro coume un souleiadou. Car la lengo du terraire na jamai manca dubri; e, principalamen au tms du Boui-Abaisso (1841-1846), iavi, devers Marsiho, agu no boulegado que, noun auri-ti fa que manteni lusage descriure en prouvenau, merito que la saluden. De mai, fau recounisse que de pouto ama du pople, tau que lou valerous Desanat, de Tarascoun, tau que Bellot, Chailan, Benedit e Gelu, Gelu subre que tuti,

quan espremi sa maniero la grosso galejado du rire marsihs, soun pas esta, despii, pr aquu farun loucau, leva de cassolo. E Camihe Reybaud, un pouto de Carpentras quro de la noblo meno, dins uno grando epistro que mandavo Roumaniho, tout en desesperant du sort du prouvenau deleissa pr li nsci, que, disi coume ei: Laisson, pr imita li moussu de la vilo I sgi segne-grand nosto lengo trop vilo E nous fan du francs, questroupon que-noun-sai, De tuti li patoues lou plus afrous, bessai! semblavo pressenti lou groun que couvavo, quand fasi, sadreissant i redatour du Boui-Abaisso: Quiten-nous; mai avans de nous dessepara, Fraire, contro lublit sougen de nous para; Fasen tutis ensn quauco obro couloussalo, Tourre de babilouno en brico prouvenalo; A la cimo, en cantant, gravas pii voste noum, Car vous-utri, ami, sias digne de renoum. Iu quun brisoun dencns mentsto e mencigalo, Que cante pr canta, coume fai la cigalo, E que vous adurriu pr voste mounumen Quun pessu de peireto e de marrit cimen, Cavarai pr ma muso un toumbu dins la sablo; E quand aurs fini vosto obro imperissablo, Se, apereilamount, de voste cu tant blu, Regardas eiavau, fraire, me veirs plus. Soulamen, embuga daquelo idio fausso que lou paraulis du pople nro bon qu trata li sujt bas o trufandi, aquli messis daqui noun avien curo ni de lou desmergoula ni de lou reabili. Desempii Louis XIV, li tradicioun usitado pr escriure nosto lengo sron pau prs perdudo. Li pouto miejournen avien, pr inchaino o pulu pr ignourno, aduta la grafico de la lengo franceso, e, -n-aquu sistmo, quro pas fa pr u e que desgraciavo en plen noste galant parla, chascun apoundi pii si fantasi ourtougrafico: bn tant que li dialite de la parladuro dO, foro dstre ansin desfigura pr lescrituro, pareissien estrangi de-founs lis un is autre. Roumanillo en legissnt, la biblioutco dAvignoun, li manuscri de Saboly, fugu frapa du bon eft que fasi nosto lengo, ourtougrafiado aqui segound lengni naciounau e daprs lis usano de nsti vii Troubadou. Eu vougu bn, tout jouine qure, prene moun avejaire pr rendre au prouvenau soun ourtougrfi naturalo; e, tuti dous dacord sus lou plan de reformo, daqui, ardidamen, se partigu pr pu-muda. Istintivamen sentian que, pr lobro incouneigudo que nous esperavo alin, nous fali n

utis lugi e amoula de nu. Lourtougrfi ro pas tout. Pr esperit dimitacioun e pr un prejujat bourgs, que, malurousamen, descnd toujour que mai, lon sro acoustuma de deleissa coume groussi li mot li mai grana du parla prouvencau, e m ac li pouto precursour di felibre, meme aquli en renoum, emplegavon bl ime, snso ges de critico, li formo courroumpudo, bastardo, franchimando, que courron pr carriero. Roumaniho em iu, agunt counsidera qu tant faire que descriure dins lou lengage du pople, fali metre en lumiero, fali faire val lenergo, la franquesso, la richesso despressioun que lou caraterison counvenguerian descriure la lengo puramen e talo que se parlo dins li rode afranqui dis enflunci esteriouro. Es ansin que li Roumanesc coume nous lou countavo lou pouto Alecsandri, quand vouguron sourgi sa lengo naciounalo, que li classo bourgeso avien perdudo o degaiado, lanron recerca dins li campagno e li mountagno, enc di pasan li mens civilisa. Enfin, pr counfourma la parladuro escricho la prounounciacioun generalo en Prouvno, deciderian de supremi quuqui letro finalo o etimoulougico toumbado en desoubrano, talo que lS du plurau, lou T di participe, lR dis infinitiu e li CH de quuqui mot, coume fach, coume dich, coume puech, etc. Mai faudri pas crire quaqulis ennouvacioun, emai se rapourtsson qu-n-un ciucle restren de pouto patoues, coume alor se disi, se fugusson entrouducho dins lusage coumun snso coumbat ni resistnci. DAvignoun Marsiho, tuti lis escrivire o rimassaire de la lengo, treboula, countesta dins sa viio routino e sa maniero dstre, subran sescaramiron contro li refourmaire. Uno guerro de broucaduro e darticle verinous, entre li jouine dAvignoun e nsti countrastaire, dur mai de vint an. A Marsiho, lis amatour de trivialeta, li rimaire barbo-blanc, li jalous, li renaire, sacampavon de vspre dins la rire-boutigo du bouquinisto Boy pr gemi amaramen sus la supressioun dis S e agusa lis armo contro li nouvatour. Roumaniho, gaiardamen, de-longo sus la brco, lanavo is aversri lou fi-gr qualestissian, un pau lun, un pau lautre, au fournelet du Gai-Sab. E, coume avian pr nous-autre, outro li bni resoun, la fe, lentousiasme, lenavans du jouvnt, em quaucarn autre, finiguerian pr resta, coume lou veirs plus tard, mstre du prat-batai. Un tantost que dins la court, em li cambarado, jougavian i tres saut, intr e savanc de noste roudelet un nouvu pensiounri, finamen pecouia, lou nas lEnri IV, lou capu sus lauriho, lr un pau vieianchoun, em un bout de cigaro amoussa dins la bouco; e, li man dins li pchi de sa vsto redouno, snso mai de faoun que sro esta di nostre: - Eh! bn, dis! que fasn? Vouls quassaje un pau, iu, i tres saut? E tout-dun-tms, pas mai geina quac, vai prene courso e, lugi coume un cat, passo de belu tres pan la marco du plus fort que veni de sauta. Tuti piquerian di man, e i diguerian: - Coulgo, dounte sortes coume ac? - Sorte, dis, de Castu-Nu, que ia de tant bon vin... Navs jamai ausi parla, de Castu-Nu de Papo ? - Si, e coume te dison? - Iu? Ansume Mathiu.

E m ac lou boujarroun mand si dos man dins si pchi, e li sourtigu pleno de vii bout de cigalo quem galantari, dun biais risnt, delibera, u -de-rng, nous ufrigu. E nous-utri quencaro, jamai, pr la pluspart avian ausa fuma (senoun coume lis enfant, quauco racino damouri), sus-lou-cop prenguerian en grand councideracioun lou nouvu que fasi tant largamen li causo e que, navi tout l`r, devi counisse la drihano! Es ansin quem Mathiu, lou gnt autour de La Farandoulo, faguerian couneissnco au pensiounat Dupuy. E, uno fes que lou countave noste ami Daudet, quamavo bravamen Mathiu, ac i plasegu tant que, dins soun rouman de Jack, u a mes lounour de soun pichot prince negre la galantari di bout de cigalo. Em Roumaniho e Mathiu, dounc, erian deja tres, tres faciunt capitulum daquli quun pau plus tard devian founda lou Felibrige. Mai lou brave Mathiu, sabe pas coume sarrenjavo, lou vesian quasimen qu louro di repas o de la recreacioun. En estnt quavi ler, deja, dun pichot vii, emai agusse alor gaire mai de sege an, e quro quauque pau en retard dins sis estdi, sro fa douna no chambro amount souto li tule, censa pr travaia soulet mai libramen. E aqui, dins soun trastet, ounte, sus li muraio, vesias dimage clavela e, subre destagiero, de figurino de Pradier, en gip, desabihado, tout lou jour pantaiavo, fumavo, fasi de vers e, lou mai e lou plus, acouida sus sa fenstro, regardavo li gnt passa dins la carriero o bn li passeroun adurre la becado, dins si nis, si pichot. Pii disi de gandoueso Marieto la chambriero, mandavo de cop diue la damisello du mstre e, quand descendi nous vire, nous countavo touto sorto de falabourdo de vilage. Soulamen, ounte risi pas, ro quand nous parlavo de si pergamin de noble: - Mis vi ron marqus, disi duno voues gravo, marqus de Mount-Redoun. A la Revoulucioun, moun grand avi quita soun titre; e aprs, se trouvant rouina, vougu plus lou reprene, pr-o-que poudi plus lou pourta convenablemen. Iagu toujour, du rsto, dins la vido de Mathiu, quaucarn du rouman e de la nivoulino. De fes, despareissi, coume li cat quand van Roumo. Lou cridavian: Mathiu! Ges de Mathiu... Ounte ro? Eilamoundaut: sus li tulisso! que courri dins li gorgo, pr ana n de rends-vous, o que nous countavo, em uno chato du quarti, quro poulido coume un jour. Veici quau Pont-Trauca, pr la fsto de Diu, regardavian, coume dusage, passa li proucessioun. E Mathiu me digu: Frederi vos que te fague counisse ma mestresso? - Voulounti. - Eh! bn, ve, dis, quand lou vu di Couristo passara, de blanc ennivoulido dins si faudo de tulo, tavisaras que tuti an, au mitan du pis, uno flour espingoulado, Flour au mitan Cerco galant, mai nen vas vire uno, rousso coume un fiu dor, quaura la flour sus lou coustat,

Flour au coustat, Galant trouva... - T, ve-la: es aquelo. - Ac s ta migo! - Es elo. - Moun bu, es un soulu! Mai coume diable as fa! uno tant fino damisello, pr lenjoulia nsin? - Te vau dire, me fagu. Es la fiho du counfissire ques la Carretari. De tms en tms ianave croumpa de boutoun-de-guto o de peto-de-grri; e m ac, agunt fini pr veni famihi m la bravo pichoto e mestnt fa counisse pr marqus de MountRedoun, un jour quro souleto darri soun coumtadou, i digure: - Bello chato, savias pas mai de sn que iu, eh! bn, vous parlariu de faire une escourregudo... - E mounte? - Dins la luno, i vne. La chatouno partigu dun esclat de rire. - Vs-eici lestigano, i digure: escalars, mignoto, sus la terrasso ques au daut de voste oustau, louro que voudrs o que pourrs, e iu, que mete vosti pd moun cor e ma fourtuno, vendrai, tuti li jour, aqui, souto lou cu, vous counta mi floureto. o ques esta. Au daut de loustau de ma bello, ia, coume en foro oustau, un daquli soulei mounte se fai seca lou linge. E iu, tuti li jour, nai qu mounta sus li cubert, e m ac, de gorgo en gorgo, vau trouva ma bloundino quespandis o que plego sa pichoto bugado; e aqui, bn tranquile, bouqueto sus bouqueto, la man quichant la man, courtesamen toujour coume entre dono e chivali, sian dins lou paradis. Vs-aqui coume noste Ansume, futur felibre di poutoun, en estudiant laise lou Breviri dAmour, tout plan-planet pass si classo sus li tulisso dAvignoun . Perqu ai parla di proucessioun, e avans que de quita la ciuta pountificalo, fau pamens dire un mot daquli poumpo religiouso que, dins noste jouine tms, touto uno quingenado, metien Avignoun en aio. Nosto-Damo de Dom, quac s la metroupli, e li quatre parrqui: Sant-Agric, Sant-Pire, Sant-Deidi, Sant-Sifourian se picavon quau se moustrari plus bello. Entre que lou grand-clerc em sa campaneto sro fa ausi dins li carriero ounte devi passa lou Bon Diu e lou pli, sescoubavo, sarrousavo, senramavo, se tendavo. Li riche, si bescaume, espandissien li paradouiro de sedo damassado e broudado: li paure sourtien si fenstro si vano carrelado e si vanoun pica; au Pourtau Maianen e dins li bas quarti, garnissien li muraio em de linu blanc redoulnt de bugado, e sapaiavo em de bouis. De liuen en liuen pii saubouravo li pausadou mounumentau, aut coume de piramido, carga de candelabre e de vas de bouquet. Li gnt, davans sis oustau, asseta au fres sus de cadiero, en manjant de pastissoun, esperavon lou courtege. Lou jouvnt, li calignaire, artisanot e moussurot, balin-balan se passejavon, en alucant li chato e i trasnt de roso, souto li tndo di carriero tuti embaussemado du fum dis encensi.

Quand enfin la proucessioun, en tsto soun sousse tout abiha de rouge, em si tirassiero de vierginello blanco, si coungregacioun, si prire, si mounge, sis abat si Cor e si musico lnto se degrunavo au ran-plan di tambour, entendias au passage lou vounvoun di devoto que disien soun rousri. Pii, dins un grand silnci, tout ac saboucavo, dageinouioun o de-clinoun, e alin, souto uno plueio de flour de gensto bloundo, luficiant aussavo lou trelusnt Sant-Sacramen. Mai lou mai que frapavo ro li penitnt, que fasien si sourtido, li, la vihado, la clarta di flambu. Li penitnt blanc, entre autre, quand, embabaroucha de si lngui capoucho, defilavon plan-plan, coume de glri, pr la vilo, pourtant bras, lis un de tabernacle pourtatiu, lis autre de reliquri o de buste abarbassi, dautre de brulo-perfum, aqusti un gros iue dubert dins un triangle, aquli un serpatas envertouia autour dun autre, aurias di li proucessioun indiano de Brahma. Li proumi noble dAvignoun, en generau, ron li baile daquli counfrari, countempourano de la Ligo, emai du Chismo dOucidnt. E Aubanu lou grand felibre, quro esta, touto sa vido, un penitnt blanc zela, lou pleguron, quand fugu mort, dins soun bi de counfraire. Avian, vers moussu Dupuy, coume mstre destdi, un ancian sarjant dAfrico nouma moussu Mouni, que sari bn esta, nous disi, penitnt rouge, se nagusse, daquu tms, eisista dins Avignoun. Franc coume un vii sudard, brounzant e sacrejaire, ro, em si moustacho e soun barbihoun aisse, toujour, de cap pd, cira e astica. Au Coulge Reiau, ounte nous aprenien listri, ro jamai gaire questioun de la poulitico du sicle. Mai lou sarjant Mouni, republican entousiasto, sro, -n-aquu sujt, carga de nous assabenta. Dins li recreacioun, vai-e-vn se permenavo em entre man listri de la Revoulucioun; e saflamant la leituro, brassejant, sacrejant e plourant destrambord: Quac s bu! nous cridavo, quac s bu! quntis ome! Camihe Desmoulins, Mirabu, Bailly, Vergnaud, Dantoun, Sant-Just, Bouissy-dAnglas! Sian de verme de terro, au-jour-duei! noum de Diu, au respt di gigant de la Counvencioun Naciounalo! - Ah! quaucarn de bu ti gigant counvenciounau! i respoundi Roumaniho, quand de fes se trouvavo aqui, de coupaire de tsto! de tirasso-bon-Diu! de moustre de naturo que se manjavon lis un lis autre, e que, quand li vougu, Bonaparte li croump coume de porc en fiero! E m ac tuti dous, vague de se charpina, daqui-que lou bon Mathiu, en i disnt quauco bourlo, li metegusse mai dacord. Basto, un jour poussant lautre, es dins aquu mitan bravas e famihi quau mes davoust de lan 1847, iu acabre mis estdi. Roumaniho que, pr crisse si pichots emoulumen, ro intra coume prote lempremari Seguin, grci -n-aquel empl, iestampavo pau de fres soun proumi recuei de vers, Li Margarideto que nous fasi manja de pourquet em de suvi en nen vsent lis esprovo , e, gai coume un fedoun que lou bandisson au farrage, iu menvengure noste mas.

VIII

Coume passre bacheli


Lou viage de Nimes - Lou Pichot Sant-Jan - Li jardini. Lou Remoustrant Lesplico du bacheleirat - Lou retour au champ - Li cambarado de vilage Li vihado - Li noutri de Maiano - Louncle Jirome - Eh bn! aquesto fes, as acaba? me digu moun paire. - Ai acaba, respoundegure; soulamen... faudra que vague Nimes, pr passa bacheli: un pas proun dificile, que nia pr av pereso. - Marcho, marcho, que nous-autre, quand erian la guerro, au sti de Figuiero, navn passa, moun fiu, de plus marrit quac. E m ac, malestigure pr lou viage de Nimes, ounte, daquelo epoco, fasien li bacheli. Ma maire me plegu dos camiso estirado, em moun visti dimenchau, dins un moucadou carrela, souto quatre espingolo, bn proupramen; moun paire me doun, dins un pichot saquet de telo, cinquanto escut, de gros escut, en me disnt: Au-mens, avisote de li pas perdre, ni de li pas degaia. E du mas partigure pr la vilo de Nimes, moun paquetoun souto lou bras, lou capu sus lauriho, la vedigano la man. Quand arribre Nimes, vau trouba n fournigui descoulan dis enviroun que venien coume iu pr passa bacheli Eron acoumpagna de si parnt, bu moussu e blli damo, em li pchi pleno de recoumandacioun: aquest avi no letro pr moussu lou reitour, un autre pr lispeitour, un autre pr lou preft, aquu pr lou grand vicri. E tout ac senarquihavo e fasi peta lou taloun em un pichot r de dire: sian segur de noste afaire! Iu, paure enfant de mas, re pas plus gros quun pese, car couneissiu res de res; e tout moun recours, pecaire, ro de dire entre iu quauque pater Sant-Baudli, ques lou patroun de Nimes (e quen estnt pichot aviu pourta soun courdoun), que metegusse au cor dis eisaminadou un pau de bounta. Nous embarrron la coumuno, dins uno grando salo nuso coume la man; e m ac n vii proufessour nous dit n parlant du nas uno versificacioun latino. E aprs, nous digu, en cinsant uno priso: Messis, avs uno ouro pr tradurre en francs la ditado que vous ai facho... Aro, desembouias-vous. E m ac, aferouni, nous bouterian tuti lobro; cop de diciounri espeluquejerian lou papafard latin; pii, quand louro soun, noste vii tabacaire rabai li versioun de tuti, e nous bandigu mai en disnt: deman! Sigu la proumiero esprovo. Messis lis escoulan sesparpairon pr la vilo; e me vaqui soulet, em moun paquetoun e ma vedigano en man, sus lou caladat de Nimes bada autour dis Areno e de la Meisoun Carrado. Pamens, digure, fau se louja. E me metegure en cerco duno aubergo pas

trop caro, mai, dins tout counvenablo. E coume aviu lou tms fagure belu ds cop, en guinchant lis ensigno, lou tour de la vilo de Nimes. Mai aqulis htel em si galapian e varlet e bi negre que, de cinquanto pas, avien lr de mafrounta e li salamal e faoun la grando, tout ac me teni n crento. Coume passave i bourgado, vau entre-vire uno bandiero que dessus iro escri: Au petit Saint-Jean. Aquu Pichot Sant-Jan me fagu gau. Tout-duno me sembl qure en pas de couneisno. Sant-Jan, ac s un sant que dirian de noste endr: Sant-Jan adus la meissoun, avn li fi de Sant-Jan, ia lerbo de Sant-Jan... E intrre au Pichot SantJan. Me troumpave pas. Dins la court de laubergo, iavi de carreto tendado, de carretoun desatala em de roudelet de fiho de Prouvno que babihavon e risien. Mesquihre dedins, e mentaulre. La salo ro deja pleno e peru la grand taulo, rn que de jardini: de jardini de Sant-Roumi de Castu-Reinard, de Barbentano que se couneissien tuti car venien au marcat uno fes pr semano; e de que se parlavo? Rn que de lourtoulaio. - O Benezet, quant as vendu ti merinjano? - Ai pas capita, moun ome: niavi n goufre! lis a faugu leissa estrasso de marcat. - E la grano de prri! dequ se nen dis? - Paris que se vendra... Dison que sian la guerro: man vougu afourti que nen fasien de poudro. - E li faiu quaranten? - An peta. - E li cebo? - Se soun levado en lr. - E li coucourdo? - Li faudra douna i porc. - E li meloun, li pastenargo, lis pi, li tartifle... Basto, uno ouro de tms se fagu n chafaret, rn que sus lou jardinage. Iu curave ma sieto; nen quincave pas uno. Quand aguron tout di, un que mro vis--vis me fai: - E vous, jouvnt, se siu pas trop curious, sias dins lou jardinage?... Avs pas lr de la partido. - lu, noun. Siu vengu Nimes, respoundegure un pau crentous, pr passa bacheli. - Bacheli? Bateli? fagu touto la taulado. Coume a di? - Eh! o, nia un que vengu, crese qua di bateli, du veni, ac s ac, pr passa la barco traio... Pamens i a ges de Rose eici Nimes. - Hu! vai, as mau coumprs, un autre fagu. Veses pas ques un couscri, que vn passa la batari ? Me metegure rire, e prennt la paraulo, de moun mis iespliqure o quro un bacheli. - Quand sourtn dis escolo, i digure, que nsti mstre nous an aprs... tout, lou francs, lou latin, lou gr, listri, la retourico, la matematico, la fisico, la chimo, lastrounoumo, la filousoufo, que sabe iu? tout o que que pouds vous imagina, alor

nous fan veni Nimes, e m ac ia de sabentas que nous passon leisamen... - An! coume quand nous-autre anavian la dutrino e que nous demandavon: Etes-vous chrtien? - Ac s ac. Aquli sabnt nous questiounon aqui sus tuti li mistri que ia dintre li libre; e se respoundn bn, nous noumon bacheli; e alor poudn stre noutri, medecin, avoucat, countourroulour, juge, sous-preft, tout o que voudrs. - E se respounds mau? - Nous remandon au banc dis ase... Vuei nous an entamena pr leva lou plus gros; mai es deman matin que nous passon is estamino. - Oh! couquin de bon goi! tout ac crid, voudrian bn istre, pr vire se passars o se restars au trau... E que vous demandaran, vejan, pr un pau vire? - Eh! bn, nous demandaran, vole metre, li milime de tuti li bataio que se soun dounado au mounde desempii que li gnt se baton: bataio di Jusiu, bataio di Gregau, bataio di Rouman, bataio di Sarrasin, dis Alemand, dis Espagnu, di Francs, dis Angls, dis Oungrs e di Poulacre... Pas li bataio soulamen, mai encaro lou noum di generau que coumandavon; lou noum di ri, di rino, de tuti si menistre, de tuti sis enfant, emai de si bastard! - Oh! tron de noum de noun ! em ac dequ i rnd de vous faire remena tout o que ses passa du tms que Sant-Jus ro jouvenome? Smblo pii pas poussible que de gnt coume ac agon tant de couiounige! Se vi proun quan pas mai faire. Se fali, coume nous-autre que tuti li matin ansson vira au luchet, crese pas que samussson parla di Sarrasin o di bastard du ri Erode... Mai, anen countunias. - Noun soulamen lou noum di ri, mai encaro lou noum de tuti li nacioun, de tuti li countrado, de tuti li mountagno e de tuti li ribiero... E en parlant di ribiero, fau dire dounte sourgnton e mounte se van nega. - Que vous cope! digu lou Remoustrant, un jardini de Castu-Reinard que parlavo du gousi, vous dvon demanda dounte vn la font de Vau-Cluso? Ac nes uno daigo! .Se parlo qua st branco e que tuti porton batu. Me siu leissa counta quun pastre, dins lou gourg ounte sort, i toumb soun bastoun e que lou retroubron st lgo daqui dins un lauroun de Sant-Roumi... Es verai o noun? - Tout ac pu stre... Pii, nous fau sach lou noum de tuti li mar que ia souto la capo du soulu. - Escusas que vous cope! digu lou Remoustrant sabes pas coume vai que la mar es salado? - Si, pr-o-que countn de sulfat de poutasso, de sulfat de magneso, de cloururo... - Ah! pas mai: un peissouni, tens, quro du Martegue, mafourtigu quac veni di bastimen carga de sau que se i soun perdu desempii tant de tms. - Se lou vouls ansin, emai iu... Nous demandon coume se fai leigagno, la plueio, la plouvino, la chavano, lou tron... - Escusas que vous cope! digu lou Remoustrant, la plueio, sabn proun que li nivo, dins douire, la van querre la mar. Mais lou tron, es verai ques redoun coume un terreiru? - Depnd, i repliqure. Nous demandon tambn de mounte sort lou vnt, e quant

fai de camin louro, la minuto, la segoundo... - Que vous cope, jouvnt, digu lou Remoustrant... Alor devs sach de mounte sort lou Vnt Terrau? Ai toujour ausi dire que sourti dun roucas trauca e que, se tapavon lou trau, boufari jamai plus, lou sacre Manjo-fango, ac nen sari uno denvencioun, empacho pas! - Lou gouvernamen vu pas, digu n Barbentanen... Sro pas lou mistrau, la Prouvno sari lou jardin de la Franco: e quau nous tendri? Sarian trop riche. - Nous questiounon, reprengure, sus li meno de bestiri, dauceliho, de pis, enjusquo sus li coulobre! - Esperas, esperas, fagu lou Remoustrant em li dos man en lr, e la Tarasco? Nen parlon pas li libre? Nia que dison ques de fablo... Pamens ai vist sa cauno, iu, Tarascoun, darri lou castu, de-long du Rose... Pii se saup bu ques aclapado souto la Crous-Cuberto! - Basto, nous interrogon, iu reprengure pr fini, sus lou noumbre, la groussour e la distnci dis estello, quant ia de milo lgo de la Terro la Luno, quant de milioun de lgo de la terro au soulu! - Aquelo passo pas, crid lou Palamard, de Novo. Quau i vai, amoundaut pr caneja li lgo. Vess pas que li sabnt se trufon de nous-autre? Que voudrien nous faire encrire que li pijoun teton! Uno poulido scinci, de voul coumta li lgo du soulu la luno! Eh! que nous garo ac! Sac me parlavias de counisse la Luno pr semena lis pi, de leva lou pesou di favo o de gari lou mau di porc, vous diriu: vaqui uno scinci! Mai tout o que nous conto aquu drole daqui, ac s de falabourdo. - Taiso-te, vai, gros bchi! crid touto la bando, aquel escarrabiha na belu mai ublida que tout o que pos saupre... Es egau, mis ami, fau av no famouso tsto per poud iestrema tout o que nous a di! - Pecaire! disien li chato, regardas coume es palinu! Se vi que la leituro, boutas, fai pas de bn... Savi passa soun tms la co de laraire, auri segur mai de coulour... Pii, que sir de tant saupre? - Iu, fagu lou Redoun, siu jamai esta lescolo que de moussu Darut: sabe ni A ni B. Mai vous proumete que, se mavi faugu faire intra dins lou coucot di cnt-milo part uno de o que i demandon pr passa bacheli, vs, aurien pouscu prene la masso e li cougnet e tabassa sus ma cabosso, ah! pas mai, li cougnet se sarien despouncha. - Eh! bn, brvi coulgo, vengu lou Remoustrant, sabs pas o que fau faire? Quand anan la voto, que fan courre li biu o que ia de blli lucho, nous arribo souvnt de resta n jour de mai pr vire quau aura la coucardo e li joio... Sian Nimes; vaqui un drole de Maiano que deman de matin vai passa bacheli. Au-li de parti aniue, messis, couchen Nimes e deman, au-mens, saubren se noste Maianen a passa bacheli. - Va! tout ac digu. Dun biais coume de lautre, la journado es routo. Vague! fau vire la fin. Lendeman de matin, lou cor proun esmougu, anre mai la coumuno em tuti li candidat que devien se presenta. Mai niavi deja de bu quron pas tant fir quair. Dins uno grand chambrasso, davans uno grand taulo cargado descritri, de papi m de libre, iavi, encadiera, cinq proufessour en raubo jauno, cinq famous proufessour vengu esprs de Mount-Peli, em lou capeiroun bourda darmino sus lespalo e lou carpan en

tsto. Ero la Faculta di Letro. E, regardas un pau lasard! Un dli ro moussu SaintRen Taillandier que devi, quuquis an aprs, deveni lou patroun mai-que-mai calournt de nosto lengo prouvenalo. Mai alor nous couneissian pas, e lilustre proufessour se sounjavo certo pas que lou pichot masi que davans u bretounejavo devendri quauque jour un de si bons ami. Jougure de bonur. Sigure reaupu. E partigure dins la vilo que lis ange me pourtavon. Mai coume fasi caud, me rapelle quaviu set; e n passant davans li caf, em ma vedigano en lr, barbelave de vire blanqueja dins li got la bono bierro cremouso. Mai re tant nouvu la vido du mounde e tant crentous, pecaire, que naviu jamai mes li pd dins un caf e quausave pas i intra. E alor que fasiu? Barrulave dins Nimes, trelusnt, resplendnt, que tuti me regardavon e nia meme que disien: Aquu es bacheli! . E m ac chasco fes que rescountrave uno font, iu mamourrave laigo fresco, e lou ri de Paris ro pas moun cousin. Mai lou plus bu fugu, pii, au Pichot Sant-Jan. Mi brvi jardini mesperavon trefouli; e n me vesnt veni, quauriu fa foundre li nblo, cridron: A passa! . Lis ome, li femo, li chato, tout ac sourtigu, e nen vos de brassado e de toucamen de man! Semblavo que la mauno i veni de toumba. Adounc lou Remoustrant (aquu que parlavo du gousi) demand la paraulo. Sis iue lagremejavon. E digu: Maianen, boutas, sian bn countnt. Iavs fa vire, -naquli moussurot, que de la terro noun sort pas que de fournigo: tambn sort dome! tambn sort dome! Anen, pichoto, zu! Un brout de farandoulo! E nous arraperian, e farandoulerian uno grosso passado dins la court du Pichot Sant-Jan. Pii anerian dina, mangerian uno brandado, se begu, se cant, e m ac partiguerian. Ia mai de cinquanto an dac tuti li fes que vau Nimes e que vese de liuen lensigno du Pichot Sant-Jan, aquu moumen de ma jouinesso reparis mis iue dins touto sa clarta, e pnse douamen -n-aquli bni gnt que, pr lou proumi cop, me faguron counisse la braveta du pople e la poupularita. Enfin! me vaqui libre dins moun mas peirenau, dins moun bu plan-pas froumentau e fruchau, au regard pacifi de mis Aupiho bluio, em sa Caumo alin, si Calanc, si Baus, si Mourre, tant remira, tant couneigu, lou Roucas Trauca, lou Mouloun de Blad, lou Mourre Basti, la Grosso Femo! Me vaqui libre de revire, quand lou dimenche veni, aquli cambarado de ma proumiero enfano, tant regreta, tant enveja quand re en gabinolo. Em quento afecioun, em quntis estrambord, en nous permenant, farot, sus lou Cours, aprs vspro, nous fasian lou raconte de o que nous ro arriba despii que noun nous erian vist! Rafu avi gagna, la courso dis ome, li braieto; Nouvelet avi leva la coucardo -n-un brau; Giloun la carreto que pr Sant-Aloi fan courre, avi mes la plus gaiardo di bsti de Maiano; Tounin sro louga, pr lou mes di semeno, au grand Mas Merleta; e Paulet avi fa, tres jour, tres niue, tintino, la Fiero de Bu-Caire. E tuti pii avien (lou plus pau) uno mestresso, o samas mis uno proumesso, em la qualo calignavon desempii sa coumunioun. Quuquis-un meme avien lintrado, valnt--dire lou dre dana, lou dimenche au sero, passa n brout de vihado loustau de

sa bello. Iu, quavien despasa, ai! mi st an descolo, re aqui lou soulet que rasclsse de cano. E quand rescountravian li vu de chatouneto que, se tennt pr lou bras, nous barravon la carriero, arremarcave quem iu ron pas famihiero coume em li coulgo. Eli, se coumprennt sus la mendro di causo, fasien si gaugaio de rn. Iu, re devengu pr li un moussu, e saviu en quaucuno declara moun pan dun su , mauri segur pas vougu crire. De mai, aquli drole, abari dins un ciucle didio primitivo, avien, ma fe, damiracioun, toujour que plus nouvello, pr de causo qu iu me disien rn o gaire: pr eismple, un semenat quavi fa dun ds, dun douge, un brancan que si rodo bacelavon sus leissiu, un miu que tiravo ferme, un viage bn carga o meme uno bello empielado. E alor me rabatiu, livr, sus li vihado, ounte pousqure ansin ausi nsti darri countaire: entre autre lou Bramaire, un ancien granadi de larmado dItli, que manjavo tuti vivo li cigalo e li reineto, talamen quaquli bsti i cantavon dins lou vntre. Me smblo que lentnde, quand vouli reviha lis ausidou que penecavon: Cric! Crac! De la m... dans ton sac, Du butin dans le mien, Un souveni de la caserno o de quand, pr campagno, ron campa souto la tndo. Un autre que nen sabi, de sourneto, plus fini, ro lou vii Devot, au quau me fai plas de paga moun dute eici, car, tant simplo que fugusse, iu, i dve la dounado de moun poumo de Nerto. E perqu sian sus li vihado, vouls que nen touquen un mot? Dins nsti vilage, aro, li pasan, aprs soupa, van au caf faire sa partido de bihard, de maniho o de o que voudrs. E, di vihado anciano, tout-escas se nen rsto uno espci de semblant vers quuqui mesteirau que travaion au lume, tau que li menusi o bn li courdouni. Mai daquu tms, la modo daqulis acamp galoi ro liuen dstre perdudo; e se tenien en generau dins lis estable o dins li jasso, pr-o-quaqui, m lou bestiri, lon se trouvavo caud. Chasque vihaire o viharello, -de-rng, ro lusage, fournissi la candlo, e fali que la candlo dursse dos vesprado, de maniero que quand la vesien mita gausido, lou mounde saubouravo e sanavo coucha. Soulamen, pr que la candlo sabensse pas trop vite se i meti sus lou mou, sabs dequ? un grun de sau. La pausavon sus lou quiu duno cournudo o dun tinu; e li femo que fielavon, o que bressavon si pichot (car li maire adusien li brs la vihado), em sis ome e sis enfant, lentour sassetavon, sus lou paiun o sus de plot. Quand iavi ges de sti li fielarello, uno davans lautro, pourtant la fielouso au las, sa fielouso emboutido, couifado de canebe, viravon plan-planet autour du vihadou, pr av lustre sus lou fiu. E m ac se disi de conte interroumpu souvnt pr un esbroufe du bestiau. un bram o n belamen. Un que se fasi souvnt, daquli conte de vihado, ro aquest que vau vous dire, pr-o-quun de mis ouncle, lou bon moussu Jirome, u, iavi jouga n role e ques un conte verai.

Vers 1820 o 25, vai pas tant just, mourigu Maiano un nouma Glaudihoun; e coume navi ges denfant, soun oustau rest barra belu cinq o siis mes. Pamens un lougatri la fin i vengu resta e li fenstro se durbiguron. Mai, noum de sort! veici que, quuqui jour aprs, courregu dins Maiano uno rumour: loustau de Glaudihoun trevavo. Lou nouvl estajan em sa femo entendien varaia e fourfouia touto la niue, un brut particuli: semblavo que boulegavon de papi, de pergamin. Entre atuba de lume, sentendi plus boulega; e tre que lamoussavon, zu! entendias crussi misteriousamen. Aguron bu, li lougatri, furna, vira, tourna dins tuti li cantoun, escoubeta larmri, regarda souto lou li, souto lis escali, sus li post de leigui, veguron rn de rn que pousqusse esplica li fourfouiage de la niue. E ac, tuti li jour, dins la niue recoumenavo, talamen, vous dirai quaquli gnt se dounron pu, e faguron Sant-Michu en disnt i vesin: A loustau de Glaudihoun, que i couche quau voudra: touto la niue i trvo! E senanron. Li vesin, proun esfraia, vouguron tambn vire o que se passavo aqui; e li plus courajous, em de fourco e de fusiu, venguron -de-rng coucha loustau de Glaudihoun. Mai pas pulu avien amoussa lou calu, lou fourfoui du malur recoumenavo; li pergamin se masentavon, e jamai res poudi vire dounte ac prouveni. Li vihaire, en se signant, disien proun li paraulo que se dis i trevant pr lis escounjura: Se sis bono amo, parlo-me, Se sis marrido, esvalis-te! Ah ! pas mai! i fasi autant coume de bren i cat, e lou brut sentendi toujour la memo causo; e au four, au moulin, i lavadou la vihado parlavon plus que di trevant. - Sac, venien li gnt, poudi se saupre quau es que trvo, en i fasnt dire de bn la pauro amo intrari n repaus. - Eh! quau vouls que fugue? digu la grosso Aneto, pu stre que Glaudihoun... Lou paure Glaudihoun a ges leissa denfant: iauran pas fa dire sa messo; e soun amo, pecaire, segur du stre en peno. - Ac s ac, diguron, Glaudihoun du traire peno. E tout-dun-tms li femo, entre vesino, cha dardno, acampron de que faire dire uno messo au paure Glaudihoun. Lou capelan digu sa messo; pregu bn Diu pr Glaudihoun; e quaqui Maianen de bono voulounta anron mai, la niue, vire se toujour trevavo. Trevavo toujour que mai! Uno boulegadisso de papi, de pergamin, que vous fasi dreissa li pu ! E tuti apoundien la siuno: avien trouva no boto au bout dis escali, uno boto touto cirado! Nia dautre quavien vist, pr lou trau de leigui, davala, de la chaminio, un ome blanc, tout aflama! Eisabu du Brouqui count que lou matin, en se triant li niero, trouvavo sus soun cors de blaveiru, quac s de pessu de mort ; e Nanoun de la Vuso afourtissi que, dins la niue, lavien tirado pr li pd. Lis ome, lou dimenche, contro lou pous den Plao, sentre-tenien plus que dac, e disien:

- Glaudihoun, lou paure Glaudihoun, ro pii un brave ome: es pas de crire que fugue u. - Mai alor quau sari ? Lou Grand Charle, un galejaire que tuti respetavon, car douminavo tuti, autant pr lestaturo de soun cors doumenas que pr laploumb de sa paraulo, sescur e digu: - Ac s pas clar? Dabord que boulegon de papi, du stre de noutri. - A resoun lou Grand Charle, tuti cridron, es de noutri, dabord que boulegon de papi! - E tens ajust lou vii Mste Ferrut, aro que me souvne, aquel oustau sro vendu, dins ma jouinesso, au tribunau. Veni dun eiretage que sro pleideja belu vint an Tarascoun. E talamen gratron li noutri, lis avoucat, li proucurour, que tout se mang... Quau saup vire! aquli gnt dvon brula coume descaufeto; e fau pas sestouna se trvon, en furnant dins sis ate e sis encartamen. - Es de noutri! es de noutri! entendias plus quac dins li carriero de Maiano. Li gnt nen dourmien plus, e fasien, quand nen parlavon, la car de galino. - Lou veiren proun, ses de noutri, digu m soun sang-fla, moussu Jrome, lou moulini de sedo. Moun paure ouncle Jirome avi servi dins li Dragoun, ounte ro bregadi, du tms de Bonaparte. E fieramen pourtavo, la cimo du nas, la glouriouso creto dun bu cop de bancau, que i avi pas douna pr rire, la bataio dAusterlitz, un ausard alemand. Aquiula vers uno muraio, sro apara soulet contro vint cavali que lou sabravon, jusquau moumen ounte toumb, la caro coupado en dous pr un revs de tai. Ac iavi vaugu no pensioun de st su pr jour, que navi just pr soun taba. Aquel ouncle Jirome ro lou plus famous cassaire la machoto que iu ague couneigu. Avi bu av dafaire, de famiho, de negci: quand veni la sesoun, tuti li matin parti. Em soun bres o quicho-pd dins uno man, pourtant sus lis espalo la grando gbi de verduro souto la qualo sescoundi, quand travessavo lis estoublo, semblavo un aubre que marchavo. E senveni jamai snso av pessuga tres o quatre dougeno de quiu-blanc redoun de graisso; e pii se regalavo em moussu Chabert, quro esta cirourgian larmado dEspagno e quavi vist Madrid em lou ri Jus. Aqui se destapavo lou vin de Ferigoulet, e, crbe lou soucit, bevien la santa dis Espagnolo e dis Oungreso. Basto. Moussu Jirome cargu si pistoulet, e siau coume sanavo cassa m la machoto, vengu, la niuchado, samaga dins loustau du paure Glaudihoun. Avi adu, fau dire, uno lanterno sourno, quacat m sa roupo; e m ac, en esperant que li noutri boulegusson, sestendegu sus dos cadiero. Tout-en-un-cop, frou! frou! cra! cra! li papi se fringouion... Moun ouncle vitamen desacato la lanterno, e que te vi? dous grri! dous gros grri que courron amount sus lou tourno-vnt. Car, dins aquel oustau, coume se vi dins foro oustau, iavi pr recurbi lis escali, un tourno-vnt. Moussu Jirome mount sus uno cadiero, e, amoundaut sus lou poustan trouv tout bounamen de pampo de vigno seco. Lou paure Glaudihoun, avans que de mouri, avi, paris, estrema de rasin, e lis avi spandi sus li post du tourno-vnt, en un li de fueio de vigno. Quand fugu mort,

li grri mangron li rasin; e quand iagu plus de rasin, aquli cambarado venien tuti li niue, tafura souto li fueio pr rousiga li gran que poudi iav ncaro. Moun ouncle lev la pampo, e senvengu coucha; lendeman de matin, quand an sus la plao: - Eh! bn, moussu Jirome, i venguron li pasan, smblo que sias proun pale! An treva li noutri? - Vsti noutri, digu moussu Jirome, ro un paru de grri que sus lou tournovnt boulegavon de pampo, de pampo de vigno seco. Un rire espetaclous arrap li Maianen, e, despii aquu jour, li gnt de moun endr an plus cresegu i trevant.

IX

La Republico de 1848
La viio Riquello - Moun paire nous raconto lanciano Revoulucioun La divesso Resoun - Lou paire du banqui Mihaud Li republican de Prouvno - La ferigoulo - Lou carnava La remoustrano de moun paire - Li machino agricolo Li meissoun dautre-tms - Li tres bu meissouni Aquel ivr, li gnt estnt tuti uni e tranquile e countnt, car la vndo di fourre anavo pas trop mau e se parlavo plus, grci Diu, de poulitico, sro entrenca dins noste endr, pr un pau sespaa, de representacioun de tragdi e de coumdi; e, coume ai deja di, em touto la fogo de mi ds-e-st an, iu i jougave moun roulet. Dins aquelo entre-miejo, vers la fin de febri, vai te faire de Diu! esclat la Revoulucioun de 1848. A lintrado de Maiano, en un pichot oustau de tpi, quavi n autin davans sa porto, demouravo daquu tms uno viio mameto que i disien Riquello. Abihado la modo dis Arlatenco anciano, pourtavo uno grand couifo aplatido sus la tsto e sus aquelo couifo un capu large dalo e plat, de futre negre. De mai, avi si gauto encadrado du plechoun, espci de fichu de cambrasino bloundo estaca souto lou mentoun. Vivi de sa fielouso e de si quuqui cantounet. Mai, proupreto, assiunado e bn emparaulado, se vesi quavi degu stre uno cafinoto. Quand, em moun saquet, lage de st vuech an, iu veniu lescolo, tuti li jour passave davans loustalet de Riquello; e la viio que fielavo. assetado vers sa porto sus soun banquet de piro, me sounavo, e me disi: - Frederi, navs ges, voste mas, de poumo roujo? - Sabe pas, i respoundiu. - Quand vendras mai, mignot, aduse-me-nen quaucuno... E toujour ublidave de faire la coumessioun. E toujour dono Riquello, quand me

vesi passa, me parlavo daquli poumo. Talamen qu la fin iu digure moun paire: - Ia la viio Riquello que toujour me demando de i pourta de poumo roujo. - La sacro viio masco! respoundegu moun paire en repetenejant, se n cop te nen parlo mai digo-i: Soun pas maduro, ni daro nimai dencaro. Em ac, quand la viio me reclam si poumo roujo: - Moun paire, i cridre, ma di quron pas maduro, ni daro nimai dencaro. La Riquello, parti daqui, noun me parl plus de si poumo. Mai lendeman du jour que, dins nsti campagno, se fugu couneigu li Journado de Febri e que Paris avi prouclama la Republico, iu, vennt au vilage, pr sach li nouvello, la proumiero persouno que vau vire lintra fugu dono Riquello. Drecho sus soun lindau, requinquihado e afiscado, em uno bago de toupzi que i beluguejavo au det: - Alor li poumo roujo, me fagu coume ei, aquest cop soun maduro! Dison que van planta lis aubre de la liberta. Nanan manja, mignot, daquli bni poumo du paradis terrstre... O Santo-Mariano, que cresiu de te plus vire! Frederi, moun enfant, fai-te republican! - Mai, Riquello i digure, avs bn uno bello bago! - Ah! lou pos dire, me fagu, ques bello aquelo bago! Laviu plus messo! t, despii que Bonaparte ro parti pr lisclo dEubo... Es un ami, quavian, un ami de loustau, que me lavi dounado, dins lou tms (ah! que tms!) que dansavian la carmagnolo... E dins soun oustau la viio, en sarrapant li raubo coume pr danseja sestrem n crebant du rire. Iu, de retour au mas, coume, tout en soupant racountave mi gnt li novo de Paris e que pii en risnt i disiu lou prepaus de la viio Riquello. moun paire, gravamen agunt pres la paraulo, digu: - La Republico, iu lai visto uno fes. Es de souveta quaquesto fague pas, coume lautro, de causo tant atroo. Turon Louis XVI em la Rino, sa moui; e de blli princesso, de capelan de mourgo, de brvi gnt de touto meno, se nen fagu mouri, en Frano, quau saup quant! Lis utri ri, en rao, nous declarron guerro. Pr apara la Republico, iagu la Requesicioun e la levado en masso. Tout partigu: li goi, lis endeca, li borgne, li mandron au depost, pr faire descarpido. Me rapelle, quand passron, li bando dAlabroge quanavon sus Touloun: Qui vive? - Allobroge! Nia un quarrap moun fraire, quavi pas mai de douge an e, subre lou coutet, ienarcant soun sabre nus: Crie: Vive la Rpublique, i fagu, ou tu es mort! Lou paure pichot crid, mai soun sang se vir tout, e nen fagu pas soun proun. Li noble, li bon prire, e tuti li souspt, faugu que courregusson pr escapa la guihoutino. Labat Rouisset, abiha n pastre, em lis abei de moussu de Lubiero se gandigu dins lou Piemount. Nous-utri sauverian moussu Vitourin Cartier, que i menavian soun bn, e quro Cabiscu de Santo-Marto Tarascoun. Lou garderian tres mes escoundu dins un croutoun quavian cava souto li bouto. E quand, au mas, venien lis ufici municipau o li gendarmo du destrit, pr coumta lis agnu quavian dins noste cast e li pan quavian sus la cledo (en vertu de la li dicho du maximum), ma pauro maire, lu, fasi fregi la sartan un gros crespu de car-salado, e quand avien manja e begu soun sadou, ublidavon de faire lou fur e partien en pourtant de branco de lausi pr festa li vitri dis armado franceso. Se

toumb li pijouni; pihron li castu, esclapron li crous e foundeguron li campano. Dins li gliso aubourron de mountagno de terro, ounte se plant de pin, de genbre, davaus. Dins la nostro, Maiano, se i teni lou clube; e quand vous rendias pas i renioun civico, erias marca coume souspt. Lou curat, quro un putroun emai un paude-causo, me remmbre que digu, un jour quro en cadiero: Citoyens, enjusquo aro tout o que vous countavian ro rn que de messorgo. Fagu freni dendignacioun; e laurien aqueira, sro pas quavien pu, li gnt, lis un dis autre. Es u qu`uno autro fes, la fin de soun prone, digu: Vous avertisse, mi fraire, que se sabias quauque emigra escoundu, sias tengu en counscinci, souto cas de pecat mourtau, de veni lou denouncia sns fauto la coumuno. Enfin sro abouli li fsto e li dimenche; e, tuti li ds jour, que iavi lou Decadi, sadouravo en grand poumpo la divesso Resoun... Aro, sabs quau ro, Maiano la divesso? - Noun, tuti diguerian. - Ero la viio Riquello. - Oh! tambn ! criderian. - Riquello, reprengu moun segne paire, ro la fiho du courdouni Jaque Riquu, quau tms de la Terrour fugu lou Maire de Maiano... Ah! la garo! daquu tms, quavi belu ds-e-vuech an, ro fresco, gaiardo, e di poulido que iagusse. Erian de la memo jouinesso: memumen que soun paire mavi fa li souli, ni souli mourre de tenco, que pourtre larmado, quand me fugure engaja... Eh! bn, se vous disiu que lai visto, Riquello, abihado en divesso, la cueisso mita nuso, un sen despeitrina, lou bounet rouge sus la tsto, e assetado ansin sus lautar de la gliso! A la taulo, en soupant, vers la fin de febri de 1848 vaqui o que countavo Mste Francs, moun paire. Aro anas vire. Quouro publiqure ma Mirio, enviroun vounge an aprs, me trouvant Paris, fugure counvida pr lou banqui Mihaud, aquu que found Le Petit Journal, -n-uno di dinado que, tuti li semano, lamable Mecenas ufrissi is artisto, sabnt e gnt de letro. Erian lou mens cinquanto; e madamo Mihaud, uno jusiolo superbo, avi dun coustat Mery e iu, crese, de lautre. Sus la fin du repas, un vii, mes simplamen em uno longo camisolo e n calot sus la tsto, du bu bout de la taulo me crid n prouvenau: Moussu Mistrau, sias de Maiano? - Es lou paire, me diguron, du banqui que nous regalo. E, la taulo estnt trop longo pr poud counversa maubourre e vengure parla m lou bon vii. - Sias de Maiano? me vengu. - O, i fagure. - Couneisss la fiho de Jaque Riquu, quro esta dins soun tms, Maire de vosto coumuno? - Se la counisse! i digure, Riquello la divesso? emai que sian ami. - Eh! bn, digu lou vii, quand venian Maiano pr chabi nsti fedoun, car, daquu tms, vendian de cavalin, de mulataio, anavian louja vers Riquello. Vous parle au-mens de cinquanto an. - E pr asard, alor i vne, sari pas vous, moussu Mihaud, que iaurias fa prsent duno bago de toupzi? - Oh! daquelo Riquello! fagu lou vii jusiu tout en brandant la tsto,

richounejant, esperluca, elo vous a parla dac?... Ah! moun brave moussu, quau nous a vist e que nous vi! E m ac lou banqui Mihaud, que sro aussa de taulo, vengu, coume fasi aprs tuti si repas, clina lou front davans soun paire, que iimpausant li man coume li patriarcho, i doun sa benedicioun. Pr nen reveni iu, en despi di raconte quaviu ausi dins ma famiho, aquelo deliurado de liberta, de nouvelun, que crbo li levado quand ia no revoulucioun, mavi, fau bn lou dire, trouva tout flame nu e preste segre labrivado. I proumiri prouclamacioun, signado e enlusido du noum de Lamartino, moun lirisme boumbigu dins un cant afouga que li journalet dArle e dAvignoun reprouduguron: Rveillez-vous, enfants de la Gironde, Et tressaillez dans vos spulcres froids: La libert va rajeunir le monde... Guerre ternelle entre nous et les rois! Un entousiasme fu mavi subran enchuscla pr aqulis idio bourg a l o , umanitouso, que vesiu dins sa flour! E moun republicanisme, en escandalisant li reialisto de Maiano que me tratron de pu virado , fasi la felicita di republican du li, questnt mendre de noumbre, ron fir e ravi de me vire canta la Marsiheso em li. Or! enc daqulis ome, descendnt pr la pluspart di demagogue poupulri qu la Revoulucioun noumavon li bramaire; e, tuti li prejujat e rancuro e rampogno de lanciano Republico sron di paire i fiu, trasms coume un levame. Uno fes qu assajave de i faire encapa li pantai generous de la Republico nouvello, snso escoundre moun ourrour pr li crime quavien (au tms de la proumiero) fa peri tant dinnoucnt: - Innoucnt, me crid duno voues de trounire lou vii Pants, alor sabs pas que lis arist avien fa sarramen, aquli moustre, de jouga i bocho em li tsto di patrioto! Coume i richounejave: - E du castu de Tarascoun, listri, vous lan dicho? me vengu lou vii Brula. - Queto istri? i fagure. - Listri de la fes que lou representant Cadroy vengu douna lou vanc i controrevouluciounri... Escoutas-la e couneirs lestigacioun daquu refrin, que li Blancas nous canton, de fes, la moustacho: De brin o de bran Cabussaran Du fenestroun De Tarascoun Dedins lou Rose: Nen vouln plus, Daquli gus, Daquli gus De sns-culoto.

Sabs, o sabs pas, qu la desfacho de Robespierre, li moudera toumbron sus li bon patrioto e nempliguron li presoun. A Tarascoun, faguron escala li presouni, tuti nus coume de verme, la cimo du Castu, e daqui li fouravon, cop de baiouneto de sauta dins lou Rose pr un fenestroun que ia. Es alor que Viutard, de Gravesoun, ques enca n vido estnt demoura darri pr faire lou cabus, aproufich n moumen ounte lavien leissa soulet, pr quita sa camiso, que jit sus lis autro; e m ac an sescoundre dins un canoun de chaminio de faoun que li bregand, quouro tournron damoundaut e que coumtron li camiso, creseguron dav tuti nega e senanron. Mai Viutard, la niue vengudo, u, mount sus lou castu; pr uno cordo quavi facho em li vestimen dis autre, daval bas tant que pousqu; cabuss dins lou Rose que travess n nadant; e vengu dins Bu-Caire, pica la porto dun ami que i doun la retirado. - E lou paure Balarin! disi lou Boutihoun (un pichot ome moustarden, que de longo picavo sus lou casaquin di prire, lou paure Balarin, que pescavo au sauss, en 1815, eila la Font-Mourgueto, e que Iassassinron pr-o-que vouli pas crida: Vivo lou ri! - E, fasi lou gros Tardiu, lou moussu du Mas Blanc, vers la memo pountannado, quem un cop de fusiu tira detras la porto, lou faguron peta. - E Trestaioun! apoundi lun. - E lou Pounchu! lautre ajustavo. Tau ron li prejit que, dun coustat coume de lautre, em la Republico ron revengu sus laigo; e, eici coume aiours, ac tourn brouia e entahina li gnt. Li Rouge coumencron de pourta la taiolo e la gravato roujo, e li Blanc li pourtron verdo. Li proumi se flouquron em de ferigoulo, simbu de la Mountagno; li segound enverguron li flourdalis reialo. Li republican plantavon daubre de la liberta; la niue, li reialisto li ressavon pr lou pd. Pii vengu li batsto, pii li cop de coutu. E aquu brave pople, aquli Prouvenau de la memo sagato, quuno mesado avans jougavon, galejavon, taulejavon ensmble, aro, pr de chaucholo quapounchavon pas un fus, se sarien manja lou fege. De lafaire, la jouvno, tuti aquli querian de la memo couscripcioun, nous desseparerian peru en dous partit; e chasco fes, pecaire, que, lou dimenche au vspre, quand avian begu n cop, se fasi n brout de farandoulo, venian mand de nous batre. I darri jour de carnava, es la coustumo que li drole fagon lou tour di mas, pr quista diu, de car de porc, e acampa de que manja quuqui crespu. Fan aquli tournado en dansant la mouresco em un tambour o n tambourin e n cantant dourdinri de coublet coume aqusti: Boutas la man, dono, au cledoun De chasco man un froumajoun. Boutas la man au saladou: Dounas un tros du jougado. Boutas la man au pani diu: Pourgs nen tres o siis o nu.

Mai nous-autre, aquel an, en acampant lis iu, coume de bedigas querian, cantavian que de poulitico. Li Blanc disien: S Enri Cinq veni deman, Oh! que de fsto, oh! que de fsto, S Enri Cinq veni deman, Oh ! que de fsto que farian! respoundien li Rouge: Enri Cinq es is isclo Que pelo de Vergan, Pr nen couifa li fiho Quamon lou verd e blanc. Quand, lou sero, aguerian, dins nosto coutari, manja la car-salado e seca proun de fiolo, sourtiguerian du cabaret, coume se fai dins li vilage, en mancho de camiso em la servieto au cu; e au son du tambour, li fanau la man, danserian la carmagnolo, en cantant la cansoun tant la modo daquu tms: La ferigoulo, mis ami, Vai embauma noste pas Planten la ferigoulo, Republican, arrapara! Fasen la farandoulo E la Mountagno flourira! Pii brulerian Carementrant, criderian: vivo Mariano! en bandejant en lr nsti taiolo roujo, basto, faguerian tripet. Lendeman en me levant, e fugure, aquu jour, pas di plus matini, moun paire que mesperavo, serious e soulenne coume i grndi circoustnci, me digu: - Frederi, vendras eia, quai te parla. -Ai! ai! ai! me soungre, aqueste cop i sian, i bouint de la bugado! E sourtnt de loustau, u davans, iu darri (que nen disiu pas uno), me men vers un valat quro belu cnt pas du mas, e magunt fa, contro u, asseta sus la ribo, me vengu: - Que man di? quair avis fa bando em aquli marrias que bramon: vivo Mariano! quavis dansa la carmagnolo! quavias fa flouteja vsti taiolo roujo?... Ah ! moun enfant, sis jouine! es em aquelo danso, es em aquli crid que li revouluciounri festejavon lou chafau! Pas proun dav fa metre sus li journau uno cansoun ounte mespreses li ri... Mai que tan fa, vejan, aquli puri ri? A-n-aquelo questioun, lou counfsse, me trouvre entre-pres pr respondre. E moun paire countuniant: - Moussu Durand-Maiano, dis, quro un sabentas, perquavi presida la famouso

Counvencioun, mai autant sage que sabnt, la vougu pas signa, la mort du ri, pamens, e un jour que charravon em Pelissi lou jouine (quac ro soun nebout), erian vesin de mas, e moun paire, Mste Antni, se devinavo em li, un jour, dise, que charravon em soun nebout Pelissi, e quaquest se vantavo dagu vouta la mort: Sis jouine, Pelissi, sis jouine, i digu moussu Durand-Maiano, e quauque jour, veiras, lou pople vai paga pr de milioun de tsto aquelo de soun ri , o que verifiquron, que trop, ai! las! que trop, vint an de malo guerro. - Mai aquesto, de Republico, respoundegure iu, vu ges faire de mau. An abouli la mort en matri poulitico. Au gouvr prouvisri avn li proumi de Franco, lastrounome Arago, lou grand pouto Lamartino. Li prire benesisson lis aubre de la Liberta... E pii, moun paire, se vouls me permetre de vous dire, es pas verai quavans 1789, li Segnour esquichavon un pau trop li pacan? - O, fagu moun brave paire, dise pas que noun iagusse dabus, de gros abus... E te nen vau cita n eismple. Un jour, aviu belu pas mai de quatorge an, veniu de Sant-Roumi m n viage de barrioun de paio. E, fasi vnt-terrau, entendiu pas la voues dun moussu dins sa veituro que me veni darri e que, paris, cridavo pr fin que me garsse. Aquu catau, ma fisto, quro un capelan noble (i disien moussu de Verclaus), finis pr passa ma carreto e, coume mes dre me gingl un cop de fouit travs du visage que me metegu tout en sang. Iavi quuqui pasan que luchetavon aqui-contro: fuguron tant endigna que, moun ami de Diu, mau-grat que la noublesso fugusse alor sacardo, cop de mouto laguinchron, tant que lou pousquron vire... Ah! dise pas de noun: niavi de marrit, tambn daquli ci-devans. E la Revoulucioun, la bello coumenano, nous enjouliavo proun... Soulamen, cha pau, ac se degai; e coume, coume toujour, li bon paguron pr li meichant. Nia proun pr vous faire vire left proudu sus iu, e dins nsti vilage, lis evenimen de 1848. Den proumi, aurias di que tout ro plan-pd. Pr li representa dins lAssemblado Naciounalo, li Prouvenau, mai-que-mai sage, avien manda la crmo de o que iavi de bon: dome coume Beryer, Lamartino, Lamennais, Branger, Lacordaire, Garnier-Pags, Marie, em un porto-fais pouto que i disien Astouin. Mai li treblo-coumuno, li seitri du diable, lu empouisounron tout. Li Journado de Jun, em si chaple e si massacre, espaventron la Nacioun. Li moudera se refrejron, lis enrabia sencanron; e iu, sus mi pantai de republico platounico, uno brumour sescampih. Urousamen que daquu tms menraiounavo uno cleirano: ro lou relargui de la grando naturo, ro lordre, la pas de la vido rustico; ro coume disien li pouto de Roumo, lou triounfle de Cers au moumen di meissoun. Au-jour-duei, que li machino an envahi lagriculturo, lou travai de la terro vai perdnt, toujour que mai, soun coulourun didilo, soun gubi dart sacra. Aro, li meissoun vengudo, vess despci daragnasso o de cranc gigantesc apela meissouniero, quarpentejon ourrible travs de la plano, que rsson lis espigo em de coutelas, que ligon li gavello em de fiu daran! Pii, li meissoun toumbado, dutri moustre vapour, despci de tarasco, li baterello, arribon, que dins sis entremueio engoulisson li garbo, nen frison lis espigo, nen chapouton la paio, nen cernihon lou gran. Tout ac lamericano, tristamen, couchousamen, snso cansoun ni alegresso, autour dun caufadou de carboun abrasa, au mitan de la pusso e de la tubassino, m lou vire-veni,

se lon aviso pas, de se faire engrana o trenca quauque membre. Es lou prougrs, es lrpi terriblamen fatalo, que ia rn faire contro nimai dire: fru amar de la scinci, de laubre de la scinci du bn e du mau! Mai, du tms que vous parle, sro encaro serva tuti lis us, tout laparat de la tradicioun antico. Entre que li blad mi-sau prenien la coulour dambricot un manadoun parti de la coumuno dArle e, courrnt li mountagno, de vilage en vilage, cridavo son de troumpo: En Arle fan assaupre que li blad soun madur. Tout-duno li Gavot, enuca tres pr tres, em si fiho, em si miu, em sis ase, davalavon en bando pr faire li meissoun. Uno suco se coumpausavo dun paru de meissouni m dun chouro o duno drolo pr engarba li gavello. Lis ome se lougavon pr chourmo de tant de suco, segound la countenno di pres-fa que prenien. En tsto de la chourmo iavi lou capouli, que fasi li fendudo dins li po de blad, em un baile que menavo la marcho du travai. Coume au tms de Cincinnat, de Catoun e de Vergli, meissounavon, au voulame, falce recurva, en avnt li det garni em de dedau de cano, li det de la man gaucho, pr se pas faire mau en coupant la pougnado. En Arle, vers Sant-Jan, sus la Plao dis Ome, nen vesias de mili, daquli pres-fachi, lis un dre m si voulame estaca dins un arquet que noumavon la badoco e pendoula darri lesquino, lis autre coucha au su, quesperavon la logo. Dins la mountagno, un ome que navi jamai fa li meissoun en terro dArle, dison qu avi proun peno pr trouva se marida. E s sus aquel usage que rolo lepoupio di Carbouni de Flis Gras. Un an dins lautre, noste mas, lougavian st o vue suco. Que reviro-meinage, quand aquu mounde arribavo! Touto sorto deisino especialo pr li ron tirado dis estivo: li barralet de sause, li platas meissouni, li poutarras, li douire, touto uno artihari de terraio groussiero que se fabricavo en At. Ero uno fsto de countni, uno fsto subretout quand pii fasien lou brande autour du fi de Sant-Jan, en cantant la cansoun di gavot du Ventour: Lautre dimcre Saut Erian bn vue cent suco. Li meissouni, la primo aubo, aprs lou capouli que ie durbi la vo dins li grndi terrado ounte lusi leigagno sus lis espigo dor, galoi sarrengueiravon en desfourrelant si lamo: zu de gavello au su! Li ligarello, tant niavi de galanto, se groupavon i garbo en barjant e risnt que fasi gau de vire. E pii quand au levant, dins lou cu tout rousen, lou soulu pounchejavo em sa garbo de rai bluge, lou capouli, dins lr enarcant soun voulame, cridavo: Un de mai! A lastre esbrihaudant agunt fa tuti soun salut, zu, mai! souto lou gste armounious de si bras nus, lou blad toumbavo pleno pougno. Lou baile, de tms en tms, se revirant de-vers la chourmo, cridavo: Vn la trueio? E la trueio (ro lou noum dou darri de la tiero) respoundi: La trueio vn. Pii, au bout de quatre ouro de butado valnto, lou capouli cridavo: Lvo! Tuti se redressavon, seissugavon lou front du revs de la man, anavon -n-un lauroun lava lou taiant di voulame e, au mi de lestoublo, sassetant sus li garbo em aquest moutet galoi:

Benedicit de Crau, Bono biasso, bon barrau, prenien soun proumi repas. Ero iu que dins lis ensrri, em noste miu Babacho, iadusiu lou manja. Li meissouni fasien si cinq repas pr jour: vers st ouro lou dejuna, quro uno anchoio rouvihouso, esquichado sus lou pan, em un pau de saussun, vinaigre e li, dins un plat, e de cebo di roujo quempourtavon li barjo; vers ds ouro, lou grand-bure, quro un iu dur en coco em un tros de froumage; -n-uno ouro, lou dina, quro soupo e bajan; vers quatre ouro lou gousta, uno grosso ensalado em capoun freta daiet; e de-vspre lou soupa, car de porc o bedigo, o no troucho de cebo noumado meissounenco. A la terro, bevien -de-rng au barrau, que lou capouli vujavo, en lou pourgnt sus un bastoun apiela pr lou bout subre lespalo du bevire. li avien uno tasso o n got de frri-blanc pr tres, valnt--dire un pr suco. De meme, pr manja, navien entre tres quun platet, ounte cadun tiravo em soun cui de bos. Me fai souveni, ac, du vii mste Igoulen, un de nsti meissouni, de Sant-Savournin dAt, que cresi quuno masco iagusse leva laigo e que, despii trento an, navi plus tasta laigo ni rn pouscu manja que fugusse bouli. Fasi sa vido em de pan, densalado, de cebo, de froume e de vin pur. Quand i demandavian pr-dequ se privavo ansin de lourdinri, lou vii croumpavo un chut. Mai, veici lou raconte que si coumpagnoun fasien: Un jour, dins sa jouinesso, que souto uno autinado, Igoulen e de coulgo manjavon au cabaret, pass au camin uno bumiano; e u, pr galeja, aussant soun vire ras de vin: A la santa, ma grand, i crid la santa! - Bon proun, respoundegu la bumiano, bon proun! e mignot prgo Diu de jamai abourri laigo. Ero un sort que la masco i veni de jita. Fugu fini: partnt daqui mste Igoulen jamai noun pousqu plus degoula laigo. Aquu cas de frapacioun, quai vist iu de mis iue, se pu ajusta, me smblo, i fa li mai curious que la scinci vuei esplico pr lou mot de sugestioun. Darri lis ome de meissoun, acampant lis espigo leissado sus lestoublo, avias enfin li glenarello. En Arle niavi de vu, que batien lou terraire un mes de tms. Couchavon dins li terro, souto de tendoulet apela tibanu, pr sapara dis arabi; e lou tiers de si gleno, segound lusage dArle, ro pr lespitau. Leitour, vaqui li gnt, li brvi fiu de la naturo, que, pode te lou dire, soun esta mi moudle emai mi mstre en pouso. Es em li, es aqui; au bu mitan di souleiado, questendu souto un sause, nous aprenguerian, leitour, au flahutet de cano dins un poumo en quatre cant, agunt pr titre Li Meissoun, du quau fasi partido la coumplancho de Margai ques dins nstis Isclo dOr. Aquel assai de geourgico, que coumenavo coume ei:

Lou mes de jun e li blad que roussejon E lou grand-bure e la gaio meissoun E de Sant-Jan li fi que beluguejon, Vaqui de que parlaran mi cansoun, finissi pr uno alusioun, dins lou biais de Vergli, la Revoulucioun de 1848: Muso, em tu, despii la Madaleno, Se descoundoun cantan coume dourgueno, Despii lou mounde a vira daut en bas; E daquu tms que, nega dins la pas, De-long di riu nsti voues se mesclavon, Damount li ri budre barrulavo, Souto li cop di pople trop gibla, E, marridoun, li pople se chaplavon Coume leiru lis espigo de blad. Mai ac nro pancaro lou toun just que cercavian, e vs-aqui perqu ses jamai publica. Uno simplo legndo que nsti meissouni redisien tuti lis an, e que trovo eici sa plao coume la piro lanu, vali mai, de-segur, quaquu mili de vers. Aquel an lis anouno, Mste Igoulen countavo, sron amadurado qusi tuti au cop: dangi quuno granisso vengusse li chapla, lou vnt-terrau lis espussa o quauco nblo li brounzi. E lis ome, aquel an, se capitavo quron rare. E iavi n meinagi, un gros meinagi avare, que sus la porto de soun mas ro aplanta, inquiet, li bras en crous e lespro: - Ah! noun, plagneiriu pas, fasi, un escut pr jour, un bl escut emai la vido, quau se vendri semoundre. Mais coume a di, lou jour se lvo; e veici, vers lou mas, que savanon tres ome, tres gaiard meissouni: un a la barbo bloundo, un a la barbo blanco, un a la barbo negro. Laubo lis acoumpagno em si rai tout lentour. - Mstre, Diu doun bon-jour! digu lou capouli (aquu de la barbo bloundo); sian tres gavot de mountagno que nous an di quavias de blad madur e bravamen: se vouls nous douna dobro, o pres-fa o en journado, sian eici pr travaia. - Mi blad prsson pas foro, respoundegu lou mstre, mai pamens, pr vous pas refusa lou travai, vous baie, se vouls, trento su e la vido. Ac s bn proun au tms que sian. Or, ro lou bon Diu, Sant-Pire em Sant-Jan. Quand vn sus li st ouro, lou gnarro du meinage, em la saumo blanco, i vn adurre lou dejuna, e, de-retour au mas: - Gnarro! i dis lou mstre, que fan li meissouni? - Mstre, lis ai trouva que, coucha sus la ribo, amoulavon si voulame, mai navien pas toumba no espigo. Quand vn sus li ds ouro, lou gnarro du meinage, em la saumo blanco, i vn adurre lou grand-bure. E, de-retour au mas: - Gnarro, i dis lou mstre, que fan li meissouni?

- Mstre, lis ai trouva que, coucha sus la ribo, amoulavon si voulame, mai navien pas toumba no espigo. Quand vn sus li miejour, lou gnarro du meinage, em la saumo blanco, i vn adurre lou dina. E, de-retour au mas: - Gnarro, i dis lou mstre, que fan li meissouni? - Mstre, lis ai trouva que, coucha sus la ribo, amoulavon si voulame, mai navien pas toumba no espigo. Quand vn sus li quatre ouro, lou gnarro du meinage, em la saumo blanco, i vn adurre lou gousta. E, de-retour au mas: - Gnarro, i dis lou mstre, que fan li meissouni? - Mstre, lis ai trouva que, coucha sus la ribo, amoulavon si voulame, mai navien pas toumba no espigo. - Ac, digu lou mstre, es daquli fulobro que cercon de travai e prgon Diu de nen ges trouva... Vau pamens ana vire. E, ac di, lavare, d pas, vn sa terro, sescound dins un valat, e tn d ment sis ome. Mai lou bon Diu alouro fai ansin Sant-Pire: - Pire, pico de fi. - Segnour, i vau, digu Sant-Pire. E Sant Pire, de sa jargo, tiro la clau du paradis, apound -n-un caiau un pau de cinso daubre, e m la clau pico de fi. Pii lou bon Diu fai Sant-Jan: - Boufo, Jan! - l vau, Segnour, digu Sant Jan. E Sant-Jan, tout-dun-tms, em sa bouco, boufo li belugo dins lou blad; e duno ribo lautro, un revoulun de flamo, un nivoulas de fum agouloupon la terro; e lu la flamo toumbo, e lu lou fum sesvano; e milo e milo garbo subitamen parisson, coume se du coupado, coume se du ligado, coume se du peru en garbeiroun amoulounado. E, ac fa, la suco embadoco si voulame e plan-plan vers lou mas sentourno pr soupa. - Mstre! tout en soupant digu lou capouli, avn acaba la terro... Deman, pr meissouna, ounte vouls quanen? - Capouli, respoundegu lou mstre avaricious, mi blad, que nai fa lou tour, soun pas madur de rsto: vs-aqui voste argnt, iu pode plus vous ucupa. E m ac li tres ome, li tres bu meissouni: Adiu-sias! dison au mstre, e cargant si voulame embadouca darri lesquino, senvan siau de soun camin: lou bon Diu au mitan, Sant-Pire ques man drecho, Sant-Jan man senstro. Li darriri rajolo du soulu que tremounto lis acoumpagnon peralin. Lou mstre, lendeman, de grand matin seigrejo, e gaiamen entre u se dis: Air, empacho pas que iu gagnre ma journado, dana teni d ment aqulis ome masc! Aro nen sabe autant coume li. E, sounant si dous rfi, qu-n-un i disien Jan e lautre Pire, li coundus sa plus grando bladari. Entre stre la terro, lou mstre dis Pire: - Pire, tu, pico de fi. - Mstre, i vau, repliqu Pire.

E Pire, de si braio, tiro alor soun coutu, apound -n-un peirard un tros de cinso daubre, e du coutu pico de fi. Mai lou mstre dis Jan: - Boufo, Jan ! - Mstre, i vau, repliqu Jan. E Jan, em sa bouco, boufo li belugo au blad... Ai! ai, ai! la flamado, uno flamado folo, agouloupo la meissoun: lis espigau satubon, lis estoubloun petejon, lou gran se carbounello, e n, lou manjo-paure quand lou fum sescavarto, noun vi, au-li de garbo, que braso e mascarun.

A-z-Ais en Prouvno
Madamisello Louso - Lis amour dins li ciprs - La vilo dAis - LEscolo de Dre Lami Mathiu me vn trouva - La bugadiero de la Torso Lou calignun de la barouno - Lou libre di Prouvenalo Aprs vendmio daquel an (1848), mi gnt, que me vesien badant la civco, o la luno, samas mis, me mandron -z-Ais pr estudia lou Dre. Car avien coumprs, pecaire, que moun encartamen de bacheli en letro nro pas un brevet sufisnt de sagesso ni, autampau, de scinci. Mai, avans de parti pr la ciuta Sestiano, marrib no aventuro amistouso e pietouso, que iu vole metre eici. En un mas, pas trop liuen de nosto demourano, ro vengu sestabli uno famiho de la vilo ounte iavi de damisello, que de fes rescountravian en anant la messo. Vers la fin de lestiu, aquli chato em sa maire nous venguron vire au mas. E ma maire, avennto, iufrigu lou caiat. Car, en estnt quavian un bl escabot de fedo, avian de la en aboundnci. Ero elo, ma maire, quentre veni dstre moust, meti la presuro au la e elo-memo que, quand lou la ro pres, fasi li froumajoun, aquli toumo dArle que Belaud de la Belaudiero, lou pouto prouvenau de lepoco di Vals, atrouvavo tant bono: A la vilo di Baus, pr uno flourinado, Avs de froumajoun uno pleno faudado Que coumo sucre fin, foundon au gargassou. Ma maire, chasque jour, talo que li pastresso cantado pr Vergli, em sus lanco la caiero, veni dins lou celi m soun escumadouiro e aqui, tirant de loulo bu flo lou cai blanc, nemplissi li fiscello redouno e trauquihado; e aprs, li toumo facho, li leissavo proupramen agouta sus de jounc, que iu-meme me plasiu dana coupa long di valat. E veici que mangerian, em aquli damisello, uno jato de caiat, e niavi uno,

pareissi peraqui de moun tms, un pau palo, em uno caro coume aquli medaio qu Sant-Roumi se trovon dins lou gaudre dis Antico, em diue negrejant, de grands iue langourous, que toujour me regardavon. Lapelavon Louso. Anerian vire li pavoun, que dins liero espandissien sa co en arc-de-sedo, lis abiho e si brusc arrengueira la calo, lis agnu que belavon embarra dins la jasso, lou pous em sa touno sus de pieloun de piro, enfin tout o quau mas poudi lis interessa. Louso, elo, semblavo camina dins lestsi. Quand fuguerian lort dins lou tms que ma maire parlavo em la siuno e cui si sorre quuqui pero burrado, nous erian, nous-utri dous, asseta sus la parabando de la viio pouso-raco. - Fau que vous digue ei, me fagu tout-dun cop madamisello Louso. Vous souvn pas, moussu, duno pichoto raubo, uno raubo de mousselino, que vosto maire vous pourt, quand erias en pensioun Sant-Michu de Ferigoulet. - Si fe: pr jouga n role dins Les enfants ddouard. - Eh! bn, aquelo raubo, moussu, ro ma raubo. - Mai vous lan pas rendudo, coume un nsci i fagure . - Oh! si, digu n pau nco... Vous ai parla dac, iu, coume dautro causo. E sa maire la soun: Louso! La jouvnto me pourgigu sa man jalado; e, coume se fasi tard, sempartiguron pr soun mas. Vue jour aprs, eia vers la toumbado du jour, vaqui mai au lindau madamisello Louso aqueste cop acoumpagnado soulamen duno amigo: - Bon vspre! dis, venian vous croumpa quuqui liuro daquli pero burrado que nous faguerias tasta lautre jour voste jardin. - Assetas-vous, madamisello, ma maire i digu. - Oh! noun! dis, sian pressado, que tout-aro vai stre niue. E lis acoumpagnre, iu soulet aquesto fes pr ana cueie li pero. Lamigo de Louso, uno Sant-Roumierenco que i disien Courrado, ro uno bello chato como negrinello aboundouso, anelado, souto soun riban arlaten, que la damiseleto touto gnto que sigusse, imprudnto fugu dadurre em elo pr coumpagno. Au jardin, uno fes laubre, iu, coume iaverave uno branco un pau auto, Courrado, enarquibant soun jougne reboumbet e levant si bras nus, si bras redoun, foro di mancho, se metegu cueie. Mai Louso, touto palo: - Courrado, dis, tu, cueie, e chausisse li maduro. E, coume se vouli me dire quaucarn sescartant em iu, qure deja treboula (snso bn sach pr quinto), anerian pas pas, dins un rode de ciprs ounte iavi n banquet de piro. Aqui, iu embarrassa, elo que me bevi, nous asseterian contro, e: - Frederi dis, lautre jour, vous parlave duno raubo qu lage de vounge an, iu, vous aviu prestado pr jouga la tragdi Sant-Michu de Ferigoulet... Avs bn legi listri de Dejaniro e dErcule? - O, fagure en risnt, emai de la tunico que la bello Dejaniro doun au paure Ercule e que i brul lou sang. - Ah ! digu la jouvnto, vuei es bn lou rebous: car aquelo raubeto de mousselino

blanco que vous avi touca, que vous avi revesti... Quand iu la metegure mai, parti daqui vous amre... E, me nen vougus pas daquesto declaracioun, que vous du parisse estranjo, que vous du parisse folo, ah! me nen vougus pas! elo countuni n plourant, car aquu fi divin, aquu fi que me vn de la raubo fatalo, aquu fi, Frederi, que me rnd coumbourido, laviu tengu jusquo aro despii belu st an acata dins moun cor! Iu, i poutounejant sa maneto febrouso, pr responso vouliu i faire uno brassado, mai elo, douamen me repoussant: - Noun, dis, poudn pas saupre, Frederi, se lou poumo que iu nai fa lou proumi cant aura jamai uno seguido... Vous laisse. Pensars o que vous ai di. E coume siu daquli que se desdison pas, quinto que fugue la responso avs en iu uno amo que ses dounado pr toujour. Saubour, e, courrnt vers Courrado sa coumpagno: - Vne lu, dis que pesen e que paguen li pero. E m ac rintrerian. Reglron, senanron, e iu, lou cor en oundo, cherebiha, entrebouli daquelo aparicioun de chato, que me fasien, caduno, ligueto sa faoun, long-tms, i darri rai du jour fali, alin, regardre, entre lis aubre, senvoula li tourtouro. Mai, tout abeluga, tout urous que fugusse, lu, en meisaminant, iu me vegure dins lembroi. Lou Pervigilium Veneris a bu dire: Que deman ame, aquu quam jamai, E quau am, que deman ame mai, Mai lamour se coumando pas. Aquelo valnto fiho, armado soulamen de soun vierjun e de sa grci, poudi bn, dins sa passioun, crire empourta la vitri. Poudi bn, charmanto quro e charmado elo-memo pr soun long pantai damour, crire, counfourmamen la dicho de Dante, Amor cha null amato amar perdona, quun jouvnt coume iu, isoula dins un mas, la flour de soun age, devi demblado trefouli soun proumi roucoulamen. Mai lamour estnt lou doun e labandoun de tout noste stre, nes-ti pas verai que lamo, quand se snt perseguido pr stre afielatado, fai de fes coume laucu que fugis lou samb? E nes-ti pas verai tambn que lou nadaire, au moumen de cabussa dins un gourg daigo founso, a toujour un passage daprensioun istintivo? Es toujour que, davans la cadeno de flour, davans li roso embaussemanto que se durbien iu, iu de-retenoun ianave; e la counfidnto, lautro, que, touto soun dev damigo devouado, semblavo refugi moun abord, moun regard, iu me sentiu pourta, snso lou voul, vers elo. Car se fau tout dire, vs en aquel age, iu, mre retipa no idio e de lamanto e de lamour touto particuliero. O, mre imagina qu tms o tard rescountrariu, quauco part, en terro dArle, quauco superbo masiero pourtant coume uno rino lou coustume arlaten, galoupant sus soun go, un ficheiroun en man, dins li

ferrado de la Crau, e que, long-tms pregado pr mi cansoun damour, un bu jour se sari leissado adurre noste mas, pr i regna, coume ma maire, sus un pople de pastre, de gardian, de boui e de magnanarello. Semblavo que deja ravassejave ma Mirio, e aquelo vesioun dun tipe de buta, dun carnen pouderous, quen iu deja grouavo, snso que lou pousqusse ni aussse avoua, pourtavo grando nouiso la pauro Louso, damiselenco trop pr coumpli moun pantai. E alor, entre elo e iu, sengag no courrespoundnci, o pulu un escmbi damour e damistano, que dur mai de tres an (tout lou tms que restre z-Ais): iu, poulidetamen, aboundant dins soun feble, pr la destalenta, se poudiu, cha pau; elo, de mai en mai adoulentido e fermo, me trasnt, de letro en letro, sis adiu desespera... Veici, daquli letro, la darriero que reaupre. La reprouduse talo qualo: Nai ama quuno fes, e mourirai, te jure, em lou noum de Frederi grava tout soulet dins moun cor. Que de niue blanco, ai, iu, passado en sounjant moun mau-sort! Mai air, legissnt ti counsoulacioun vano, me fagure tant viulnci pr reteni mi plour que lou cor me faligu. Lou medecin digu quaviu la fbre, quro dagitacioun nervouso, que me fali lou repaus. La fbre! mescridre, ah! fugusse-ti la bono! E deja me sentiu urouso de mouri, pr ana tespera eilavau ounte ta letro me douno rends-vous... Mai, escouto, Frederi, dabord quac s ansin. Quand te diran, e, vai, niaura pas pr long-tms, quand te diran que iu aurai quita la terro, douno-me, te nen prgue, uno lagremo e un regrt. Ia dous an, te fagure uno proumesso: ro de demanda, tuti li jour, Diu, que te rendegusse urous, perfetamen urous... Eh! bn, iai jamai manca, e i sarai fidlo jusqu moun darri badai. Mai tu, o Frederi, te lou demande en grci, quand, en te permenant, veiras de fueio jauno barrula sus toun passage, pnso un pau ma vido, passido pr li lagremo, secado pr la doulour. E, se veses un riu regouleja douamen escouto soun plagnun e te dira coume tamave. E, se quauque auceloun te flourejo de lalo presto lauriho soun gasai, e te dira, paureto, que siu toujour em tu. O Frederi, te prgue, ublides jamai Louso! Vaqui ladiu suprme, sagela de soun sang, que me mand la vierginello, em uno medaieto de la Vierge Maro, poutounejado pr elo, dins un pichot porto-fueio de velout cremesin, ounte avi sus la cuberto, em soun pu castan, brouda mis inicialo au mitan dun brout durre. Iu lou clot durre me farai, Tembrassarai. Ah! pauro Louseto! A quauque tms daqui, prengu lou velet de mourgo, e mourigu, pecaire, gaire dannado aprs. Iu! encaro esmougu, au bout de tant de tms, pr la malancouni daquel amour nebla, daquel amour denantoura, o Louso, te counsacre aquest pietadous remmbre, que semounde ti Mane, trevant belu moun entour. La vilo dAis, cap de justio (coume disien antan), ounte erian adounc vengu pr estudia lou Drech escri, en resoun de soun passat de capitalo de Prouvno e de ciuta

parlamentri a n renoum de gravita e dauturouso cap-tenno, que semblarien au contro du brinde prouvenau. Lou grand r que i dounon la souloumbrado de soun Cours, si font mounumentalo e sis oustalas noble, pii lou fube davoucat, de magistrat, de proufessour, de gnt de raubo de tout biais que rescountras dins si carriero, countribusson proun soun aspt soulenne, pr pas dire frejas. Mai, du-mens de moun tms, ac noun ro, quen surfci. E dins aquli Cadet dAis, iavi, se me rapelle, uno umour famihiero, uno alegreta de rao, que tenien, aurias di, di tradicioun leissado pr lou bon ri Reini. Avias de counsei, de presidnt de court que, pr sespaceja, dins si saloun, dins si bastido, toucavon lou tambourin. Dome grave, coume lou dutour dAstros, fraire dun cardinau, legissien lAcadmi de coumpousicioun siuno en gaio lengo de Prouvno. Maniero coume uno autro de manteni lou culte de lamo naciounalo e que jamai cal dins Ais, car lou comte Pourtlis, un di grand juriscounsulte du Code Napouleon, navi-ti pas escri en prouvenau uno coumdi! E moussu Diouloufet, un biblioutecri de lAteno du Miejour (coume Ais de fes se noumo), navi-ti pas canta, souto Louis XVIII, lou poumo di Magnan? Moussu Mignet, listourian, lacademician ilustre, veni tuti lis an -z-Ais, pr jouga i bocho, e avi fourmula meme aquesto massimo: que ia rn de meiour pr reviscoula n ome coume dana au soulu, de parla prouvenau, de manja la brandado e, tuti li matin, de faire uno partido i bocho. Moussu Bourly, un ancian proucurour generau, intravo dins la vilo chivau, engueta coume un riche toucadou, coundusnt fieramen un rai de porc angls. E du li gnt disien: Nes pas pourqui quau si porc meno. Lendeman de Nouv, anavian Sant-Sauvaire ausi li Plang de Sant-Estve, recita n prouvenau (coume encaro se fai) pr un canounge du chapitre. E, pr li Ri, seisecutavo dins aquelo catedralo (coume encaro seisecuto), em uno poumpo espetaclouso, lou nouv De matin, ai rescounfra lou trin. Au Sant-Esperit, li damo venien entndre pr plasno li prone prouvenau de labat Emery, e aquli du grand mounde, pr pas leissa svali li galnti coustumo, quand veni Carnava e lou tms di serado, se fasien tintourla dins de cadiero pourtantino, acoumpagnado de fa-lume, que pii en arribant, tuavon si pegoun lamoussouer di porge. Pas rare que noun iagusse, au courrnt de livr, quauque gros raubatri, coume aquu que se fagu, duno jusiolo subre-bello em moussu de Castihoun, quavi sachu despndre bourgalamen uno fourtuno en estnt Prince dAmour i Jo de la Fsto-de-Diu Aquli Jo, perqu nen parle, aguerian lucasioun, dins noste sejour -z-Ais, de li vire sourti, crese, pr la darriero o lavans-darriero fes: lou Ri de la Bedocho, lAbat de la Jouvno, li Tirassoun, li Diable, lou Ga, la Rino Sabo, subre-que-tout li Chivaufrus, em soun rigaudoun que Bizet a culi pr lArlsienne de Daudet, Madamo de Limagno Fa dansa lei Chivau-frus: Li douno de castagno, Dison que nen vouelon plus

E danso, o gus! e danso, o gus! Madamo de Limagno Fa dansa lei Chivau-frus. Se nous empressioun, aquelo respelido du passat prouvenau em si viii joio navo e tresanado, poudrias un pau lou vire au cant desen de Calendau, ounte lis avn descricho talo que li veguerian. Vous trouvars qu-z-Ais, quuqui mes aprs que ire, un tantost que fasiu ma passejado sus lou Cours, oh! couquin de bon goi! vau vire senarca, dre de la Font Caudo, lou nas de moun ami Ansume Mathiu de Castu-Nu. - Es pas de couiounado, me fagu ntre me vire! Mathiu, em soun plan, aquelo aigo caudejo, moun ome; e s bn lou cas de dire eici: aquelo tubo! - Mai despii quouro -z-Ais? i vne en i toucant la man. - Desempii, dis, espro, desempii davans-ir au sero. - E que bon vnt tadus? - Eh! bn, dis, me siu di: Dabord que Mistralet es -z-Ais, que fai soun Dre, tu peru i fau ana, em ac faras lou tiu. - Ac, i vne, es bn pensa; e pos te crire, Ansume, que, ve, nen siu ravi... Mai, as passa bacheli? - O, me digu n risnt, ai passa coume la trempo, sus la raco di rasin. - Es que, moun paure Ansume, pr stre ams i grade de la Faculta de Dre crese que faugue av soun bacheleirat en letro. - Hu! badau, me fagu lou gnt ami Mathiu, meten que vogon pas me diplouma coume lis autre: poudran-ti mempacha de prene ma licnci, veguen, en Dre dAmour?... T! pas plus tard quads: en manant permena dins uno valounado que i dison la Torso, ai fa la couneissno duno jouino bugadiero, un pau bruno, se vos, mai uno bouco roujo, de rato de cadu que demandon qu mordre, dos frisouleto folo souto soun couifet blanc, lou coutet nus, lou nas en lr, li bras poupin... - An! paris, boujarroun, que las pas mau espinchounado. - Noun, dis, faudri pas, Frederi, ana crire que iu, un sagatun di marqus de Mount-Redoun, tant pau de sn que ague, mansse amoureti dun mourranchoun de lavadou. Mai, sabe pas se sis coume iu, quand macipe en quauque mourre beisaru, sari-ti que duno cato, pode pas mempacha de me revira pr vire. Basto, en cacalejant em aquelo pichoto, sian demoura dacord que me blanchiri ma fardo e que vendra la querre la semano que vn. - Mathiu! sis un gusas, un gourrinot, e sntes luscle... - Noun, dis, ve, i sis pas. Laisso que te finigue. Adounc agunt fa pache em ma bugadiero, coume (tout en charrant) vesiu que fringouiavo, travs de lescumo que i gisclavo entre li det uno camiso pounchetado: Diussi! que linge fin! iu digure la chato. Aquu camisoun daqui es pas pr recata lis autounado duno gampo! - Se nen manco! me fagu, es, la camiseto, ac, duno di plus blli damo de la carriero di Noble: uno barouno de trento an, maridado, pecaire, -n-un vii carcan dome ques juge au parlamen e jalous coume un Turc. - Mai se du transi la pauro! - Se transi diss! De-longo es soun balen que bado, coume sro lespro, tens, du calignaire

que i fara soulas. - E i dison? - Ah! moussu, pii nen vouls trop saupre... Iu, vess, lave bugado... Mai aprs, noun me mescle de o que me regardo pas. E mes pas esta poussible de nien tira mai pr aro... Mai, apoundegu Mathiu, se n-cop vn dins ma chambro querre moun bugadoun, faugusse-ti i faire dos o tres caranchouno, a besoun dstre fino se noun la fau bava. - E m ac quand saubras lou noum de la barouno? - Eh!, moun bu, ai de pan sus la post pr tres an! Enterin que vous-autre, lis estudiant en Dre, vous anas marfi, pecaire, pr espepidouna lou Code, iu, coume li Troubaire de lantico Prouvno, vau, souto lou bescaume de ma bello barouno, estudia plan-planeto li duci Li dAmour. E, tau iu vous lou vnde, tau fugu, li tres an que resterian -z-Ais, lou pres-fa e lestdi du chivali Mathiu. Oh! lis escourregudo, alin, au pont de Lar sus la grand routo de Marsiho, em de pusso miejo cambo! Oh! li partido au Toulounet, ounte anavian chima lou vin cue de langesso! E li dul entre estudiant, dins lou valoun dis Infernet, li pistoulet carga m de peto de cabro, e aquu poulit viage quem la dilignci faguerian Touloun, passant pr lou bos de Cujo e travs li baus dOuliulo! Fasian, moun Diu! pau mai, pau mens, o quavien fa lis estudiant du tms di Papo dAvignoun e du tms de la Rino Jano. Escoutas o que nescrivi, du tms de Francs Proumi, lou galejaire Antni dAreno: Tuti lis estudiant soun de galnti gnt E smpre an abitudo dama li blli chato; E smpre pr braga, dintre li calignaire, La primo glri, bu mignot, revn -n-li; E banqueton e bragon e fan tripet-pelri; E quant la bounta, vs, soun bon snso fin. (Di gentilesso dis Estudiant). Enterin quau Gai-Sab, dins la noblo ciuta di Comte de Prouvno, nous faounejavian ansin, Roumaniho, plus sage, publicavo en Avignoun, dins un journau de guerro apela La Commune, aquli dialogue sena, grana, valnt tau que La ferigoulo, Un Rouge e un Blanc, Li capelan, que metien en valour e poupularisavon la proso pouvenalo. Pii, em aquel aubire, aquelo autourita que deja i dounavo lou chabimen urous de si Margarideto e de sis ardit panflet au plan-pd de soun journau rampelavo, vii e jouine, li troubaire daquu tms; e daquu rampu sourti lantoulougo Li Prouvenalo quun proufessour egrgi, moussu Saint-Ren Taillandier alor MountPeli, presentavo au publi dins uno introuducioun encalourido e saberudo (Avignoun, librari Seguin, 1852). En aquu recuei proumieren, iavi de pouso du vii dutour DAstros e de Gaut, dAis, di marsihs Aubert, Bellot, Benedit, Bourrelly, e de Barthelemy (aquu de la Nmsis), dis Avignounen Boudin, Cassan, Giera, du Bu-cairen Bounet, du Tarascounen Gautier, de Reybaud, de Dupuy, quron de Carpentras, de Castil-Blaze de Cavaioun, de Crousihat de Seloun, de Garcin, fiu ardnt du manescau dAlen

(coume ai di dins Mirio), de Mathiu de Castu-Nu, de Chalvet de Niouns, e autre. Pii un escapouloun du Lengad, Mouquin-Tandoun, Peyrottes, Lafaro-Als, em un moussu de Jaussemin. Mai lou mai que niavi ro de Roumaniho, alor dins tout soun bon e du quau Sainte-Beuve saludavo li Crcho coume digno de Klopstock. Teodor Aubanu, dins si vinto-dous an, dounavo aqui peru si proumi cop de mstre (Lou 9 t e r m i d o r, Li segaire, Pr Toussant). Iu enfin, embranda de la plus bello voio, i fournissiu ds po (Amarun, Lou Mistrau, Uno courso de biu), em uno, Bon-jour en tuti, que disi pr nouta noste poun de partno: Atrouverian dedins li jas Vestido em un marrit pedas La lengo prouvenalo. En anant paisse lou troupu, Lou caud avi bruni sa pu, La pauro avi que si long pu Pr curbi sis espalo. E de jouvenome, vaqui, En varaiant aperaqui, De la vire tant beilo, Se sentiguron esmougu: Que siegon dounc li bn-vengu, Car lan vestido soun degu Coume uno damisello. Mai, dis amour de Mathiu em la barouno dAis, vous ai pas acaba listri. Chasco fes dounc que rescountrave moun estudiant en li damour : - Bn? Mathiu ounte nen sian? i veniu coume ac. - Nen sian, dis, que Leleto (ro lou noum de sa bugadiero) a fini pr mensigna loustau de la barouno; quai passa e repassa, moun bu, tant de vegado souto li cariatido de soun bescaume que, moun Diu, vous rnde grci, siu esta remarca... E la dono (uno buta coume nas jamai ges vist), la dono, enjouliado de soun cavali servnt, a degna lautre vspre, me leissa toumba dou cu, t, uno girouflado. En disnt ac, Mathiu me sourti no flour passido e, fasnt lis iue caiet, mandavo la voulado un poutoun dins lazur. Un mes pass, nen pass dous, iu rescountrave plus Mathiu. Digure: Fau lana vire. Doun, mounte sa chambreto e que trove? Moun Ansume, em lou pd sus la cadiero, que me fai: Ah! vne lu, que te conte moun auvri... Figuro-te, moun bon, quaviu trouva lou biais, uno niue sus li vounge ouro, dintra dins lou jardin de ma divino barouno. Tout ro adouba: Leleto (ma bravo bugadiero) nous fasi la man... Pensave descala pr un rousi (sabes? daquli rousi que flourisson en trihage) jusquo -n-uno fenstro ounte devi, ma segnouresso pourgi lou bras mi poutoun. Escalave deja; lou tifo-tafo, pos crire, me bati... O bu Diu! la fenstro, tout-en-un cop, planplan, sentre-duerb, li listu de la jalousi senausson; uno man, Frederi, uno man... (Ah!

couneigure lu quro pas de la barouno) mespusso sus lou nas li cndre duno pipo! Coume te pos imagina, noun esperre pas moun rsto... Mesquihe au su, menfuse, saute de la muraio du jardin, pataflu! e menfauche, tron de milo, lou pd! Se riguerian, vous laisse vire nous desgargaia la maisso. - Mai au-mens auras fa veni un mge? - Oh! dis, vau pas la peno... Ia Leleto que sa maire se trovo escounjurarello (li counisses bessai: tnon un cafetoun vers la porto dltli). Man fa trempa lou pd dins un bro daigo-sau. La viio, en marmoutant quuqui patr-bourret me la signa tres cop em soun gros artu. Pii me lan embendela... E aro espre, en legissnt li Margarideto de Roumaniho, que Diu i mete sa santo man... Mai, disi, me languisse pas: car Leleto madus, dous cop pr jour, moun ourdinri; e, fauto de grivo coume dis lou prouvrbi, se manjo de merlato. Aro, lami Mathiu, futur e bn nouma felibre di poutoun, ques esta touto sa vido lou plus bu sounjo-fsto que iu ague couneigu, avi-ti pantaia listri que vous dise? Nai jamai pouscu mai saupre. E ai recounta la causo talo quu me la count.

Xl

La rintrado au mas
Lespelisoun de Mirio - Lurigino daquu noum - Lou cousin Tourreto Lou moulin dli - Lou bouscati Siboul - Savi lerbourisaire Lou cop destat (1851) - Lescourregudo dins lis astre Lou Coungrs di Troubaire - Jan Reboul - Lou Roumavage de-z-Ais Brizeux - Zola Uno fes licencia, ma fe, coume tant dautre (e, vens de lou vire, iu me nre pas trop fa) fierot coume un galoun quauri trouva n loumbrin, arribre au mas louro ounte anavon soupa sus la taulo de piro, au fres, souto la triho i darri rai du jour fali. - Bon vspre en touto la coumpagno! - Diu te lou doune, Frederi! - Paire, maire, tout vai bn... Aquest cop, bello finido! - E bello deliurano! ajust Madaleno, la jouvo piemounteso que servi dins lou mas. E quand, encaro dre, davans tuti li rfi, agure rendu comte de ma darriero estubo, moun venerable paire, snso mai ana cerca, me fagu que dire: - Aro, moun bl enfant, iu, ai fa moun dev, nen sabes foro mai que noun me nan aprs... Es tu de tentrina: te laisse libre. - Gramaci, i respoundegure. E aqui meme, daquelo ouro aviu vint-un an, lou pd sus lou lindau de moun mas

peirenau em lis iue vers lis Aupiho, entre iu e desper-iu prengure la resoulucioun: proumieramen, de releva, de reviuda n Prouvno lou sentimen de rao, que vesiu savali souto leducacioun contro naturo e fausso de tuti lis escolo; segoundamen, desmure aquelo respelido pr la restauracioun de la lengo naturalo e istourico du pas, que tuti lis escolo i fan uno guerro mort; tresencamen, de rndre la vogo au prouvenau pr laflat e la flamo de la divino pouso. Tout ac, vagamen, boumbounejavo en iu; mai lou sentiu coume vous lou dise. E, plen daquu regounfle, daquelo boulisoun de sabo prouvenalo que me rendi tout lri, libre daclinamen envers touto mestro o enflunci literri, fort de lindependnci que me dounavo dalo, segur que plus autre noun vendri me destourba, un vspre pr semeno, en espinchant li rfi que seguien en cantant laraire dins la rego, entamenre, glri Diu! lou proumi cant de Mirio. Aquu poumo, enfant damour, espeligu tout siau, un pau aro, un pau pii, lalenado du vnt-larg o la calour du soulu o i rounflado du mistrau, dins lou tms, que menave lou tenemen du mas souto lou gouvr de moun paire, quen prennt si vuetanto an ro devengu avugle. Me plaire iu dabord, pii i quuquis ami de moun proumi jouvnt (coume lai counsigna dins un cant de Mirio): O dous ami de ma jouvno, Alenas moun camin de voste sant alen, ac tout o que vouliu. Pensavian bn Paris, dins aquu tms dinnoucnci! Basto quArle, quro moun ourizoun pau prs coume Manto -n-aquu de Ve rg l i , recouneigusse un jour sa pouso dins la miuno! Ero moun ambicioun lunchenco. E vaqui perqu, sounjant i masi de Camargo e de Crau, poudiu dire: Car cantan que pr vautre, o pastre e gnt di mas. De plan, veritablamen, naviu quun grand dstre e soulamen dins ma tsto. Veici: mre tabla de faire naisse un calignun entre dous bus enfant de la naturo prouvenalo, de coundicioun difrnto, e pii de leissa courre au su lou cabedu, tau que dins limprevist de la vido vidanto, la bello eisservo! Mirio, aquu noum astra que porto en u sa pouso, devi fatalamen stre aquu de ma chato. Car laviu, desempii lou brs, entendu dins loustau, mai rn que dins loustau nostre. La pauro Nanounet, moun aujolo de-vers maire, quand vouli galanteja quaucuno de si fiho: Aco s Mirio! i disi, es la bello Mirio de mis amour! . E ma maire, se vouli galeja quauco chato: T, ve, disi, la veses, Mirio mis amour! Mai quand iu questiounave sus aquelo Mirio, res nen sabi mai quac: uno istri perdudo, que tout-just nen soubravo lou noum de lerouno em un rai de buta dins un neblun damour. Niavi proun pr pourta bonur -n-un poumo, que belu, quau saup? fugu, pr aquu devinage quapartn i pouto, la recoustitucioun dun rouman veritable. Lou Mas du Juge, daquu tms, ro, ma fisto, un couvadou de pouso

clarinello, biblico e idilenco. Nro-ti pas vivnt, cantant moun entour, aquu poumo de Prouvno, em soun founs dazur e soun encadramen dAupiho, que iavi que de sourti pr nstre tout esbrihauda! La vesiu-ti pas, Mirio, passa, noun soulamen dins mi pantai de jouvenas, mai encaro en persouno, quouro dins lou gentun daquli Maianenco que venien, pr li magnan, cueie la fueio d`amouri, quouro dins lalegro d`aquli sauclarello, daquli rastelarello, daquli vendemiarello, daqulis ulivarello! quanavon e venien, em si jougne badiu e si bericouquet blanc, dins li blad, dins li fen, dins li vigno e lis ulivedo! Lis atour de moun dramo, mi boui, mi meissouni, mi gardian e mi pastre, vanegavon-ti pas, de pouncho daubo calabrun, davans moun jouine entousiasme! Voulias-ti un plus bu vii, mai patriarcau, mai digne dstre lou parangoun de moun Msre Ramoun, que lou vii Francs Mistral, aquu que tout lou mounde e ma maire elo-memo apelavon lou mstre! Paure paire! de fes, quand lou travai ro couchous, que fali douna n cop, o pr estrema li fen, o bn pr vira rego laigo de la pouso-raco, cridavo de deforo: Ounte es Frederi? Emai daquu moumen, iu fugusse alounga souto un sause, agourrini la recerco duno rimo, ma pauro maire respoundi: Escriu . E tout-dun-tms la voues brounzanto du brave ome sabaucavo en disnt: Lou fau pas destourna. Car escriure, pr u que navi jamai legi que lEscrituro Santo, e Don Quichote en estnt jouine, escriure ro pr u un ufice religious. E, mostro bn aquu respt pr lou mistri de la plumo, la coumencano dun recit que disien pr tms au nostre e quau sujt du mot felibre nen reparlaren pii: Mounsegne Sant Ansume legissi, escrivi. Un jour de sa santo escrituro, A mounta au cu sus lis auturo... Un persounage autre quavi, snso lou saupre, lou doun dinteressa mai-que-mai ma muso epico, ro lou cousin Tourreto, du vilage de Mouris: un grand esclapas dome, membru, espalanca, em de grssi guto de cuer sus li souli, couneigu bn liuen dins li plano de Crau pr lou noum du Majour, de o quen 1815 u ro esta t a m b o u r-majour di grdi naciounau leva pr lou Du dAngoulime au contro de Napouleon que reveni de lisclo dEubo. Avi, dins sa jouvno, escudela soun bn au jo; e, au nis de la serp, un cop que fugu vii, veni, tuti lis ivr, au mas, em nousautre, passa no quingenado. Quand senanavo, pii, moun paire i dounavo quuquis eimino de blad. Lestiu, bati la Crau e la Camargo: anant ajuda i pastre quand se toundi lav, i meinagi pr lis iero, i paluni pr faire li garbo de canu, o, basto, i salini pr encamela la sau. Autambn couneissi la terro dArle e sis esplecho, coume degun, de tout segur. u sabi lou noum di mas, di coussou, di baile-pastre, di manado, di gardian; e parlavo de tout em un abounde de paraulo uno pinturo, uno noublesso despressioun prouvenalo que fasi gau dausi. Pr dire pr eismple, que lou Comte de Mailly, ro bravamen riche en prouprieta bastido: Poussedis, u disi, st saumado de tulisso . Li fihan dulivado, qu Mouris nia de chourmo, lou lougavon pr i dire de

conte la vihado. Pr vihado i dounavon, crese bn, un su chascuno. E li fasi pissa souto si coutihoun, car sabi tuti li conte escarabouious o noun, que, duno bouco lautro se trasmeton dins lou pople, tau que Jan de la Vaco, Jan de la Muelo, Jan de lOurse, lou Dauraire, etc. Un cop que li mousco blanco coumencavon de toumba: An! disian, lou cousin tout-aro vai parisse. E mancavo jamai. - Bon-jour, cousin! - Cousin, Bon-jour! Em ac, quand avi touca li cinq sardino e pausa, umblamen, soun bastoun darri la porto, sentaulavo, manjavo uno tiblado de cachat; pii zu, entamenavo lou sujt dis ulivado. E disi que li molo, eilavau Mouris, poudien pas teni pd, talamen iavi dulivo. - Que sias bn, quand fai fre, dins aquli moulin dli! disi; estrampala sus lou grignoun bn caud, vess, pr esquicha lli, au lume di calu quatre mecheiroun, lis ome mita nus que, lst coume de cat, buton tuti la barro au coumandamen du baile: Dau.! aquest cop! encaro un cop.! enca n bon cop! zu, que tout pete! la.! Agunt, lou cousin Tourreto, dac di sounjadou, Ii costo un pau en long, avi, touto sa vido pantaia dav no plao em gaire de travai... - E que plao voudrias, cousin? i demandave. - Voudriu, dis, la plao de coumtaire de merlusso, Marsiho, dins quaucun daquli grand magasin ounte, quand li desbarcon, un ome dasseta, en coumtant li dougeno, pu gagna, me siu leissa dire, si 1200 franc pr an. Aquu paure vii Majour! Mourigu, coume tant dautre, snso av pouscu vire la realisacioun de soun pantai sus li merlusso. Oublidarai pas nimai, entre mi coulabouradou o, tant vau dire, mi fautour de pouso mireienco, lou bouscati Sibour: un brave Mountfrinen abilha de velout quem soun grand fauciu veni, tuti lis an !a fin de lautouno, chapla poulidamen nsti fardo de sause. Quant dusservacioun justo, du tms que chapoutavo e quapariavo si barroun, me fasi sus lou Rose, si courrnt, sus si revu, e sus si lone, e sus si mueio, e sus sis auve e sus sis isclo, pii sus la suvagino que trvo si levado, li luio que sajasson dins lis aubre cura, li vibre que vous copon de trounc coume la cueisso, e sus li debassaire que, dins li Segounau, pnjon si nis i brout dis aubo, e sus li panieraire e verganti de Valabrego! Enfin lou vesin Savi, un pasan erbourisaire, que me disi li noum (en lengo prouvenalo) e li vertu di planto, de tuti lis erbage de Sant-Jan e de Sant-Ro. Bn tant que moun escachoun de boutanico literri, iu me laprengure ansin... Urousamen, car mes avis, snso vougu li mespresa, que nsti proufessour dis escolo auto e basso sarien esta, segur, entre-pres pr me dire o quro uno caussido o bn uno cardello. Coume uno boumbo, entre-mitan daquu proumi de Mirio, esclat la nouvello du cop destat du 2 desmbre 1851. Emai fugusse pas daquli fanati en quau la Republico tn li de religioun e de justio e de patro, emai li jacoubin pr soun intoulerano, pr sa mano du nivu, pr lou secun, lou brutalige de soun materialisme, magusson maucoura e blessa mai dun cop, lou crime dun gouvr, questrassavo la li pr u jurado, mendign. Mendign, car cepavo tuti mis ilusioun sus li federacioun futuro, que la Republico en Frano poudi nstre lou groun. Quuquis-un di coulgo de lEscolo de Dre, daquli quavian fa de poulitico ensmble, sanron metre en tsto di bando dinsurgnt quau noum de la Coustitucioun se soulevavon dins lou Var. Mai lou gros noumbre, en Prouvno coume aiours, lis un

afastiga du treboulri di partit, lis autre embarluga pr lou rebat du proumier Empri, aplaudiguron, es verai, au reviro-meinage. Quau poudi devina que lEmpri nouvu se degusse aclapa dins uno guerro moustro e lou derrun de la nacioun! Pr counclure, vau cita o que me fugu di, aprs 1870, pr Taxile Delord, republican pamens e deputa de Vau-Cluso, un jour quen Avignoun, sus la plao du Reloge, nous permenavian ensn: La gafo, u disi, la mai espetaclouso que se fugu jamai facho dins lou partit avana, es la Revoulucioun de 1848. Car avian au gouvr uno bello famiho, franceso, naciounalo, liberalo sus tuti, coumproumesso memamen em la Revoulucioun, de la-qualo se poudi tira, snso bourroulo, tuti li liberta que lou Prougrs coumporto; e m ac lavn bandido, perqu? pr faire plao -n-aquu bas Empri qua despoudera la Frano! Coume que vague, de lafaire, leissre esta, e pr toujour, la poulitico empurarello, coume aquli rabasto que lon abandouno en routo pr camina plus lugi. E tu, ma Prouvno, e tu, Pouso, que noun mavs jamai douna que puro joio, madounre tout enti. E veici que, rintra dins la countemplacioun, uno vesprado, iu, anant en bousco de mi rimo, car mi vers, tant que nai fa, lis ai trouva n batnt lantifo, macipre -n-un vii que gardavo li fedo e quavi noum lou Galant Jan. Lou tms ro estela, la machoto miaulavo, e aquest dialogue, quavs legi belu tradu pr moun ami Daudet, espeligu daquu rescontre: Lou pastre Sias bn escarta, moussu Frederi ! Iu Me vau un pau espaa, mste Jan. Lou pastre Anas faire un tour dins lis astre? Iu Mste Jan, Iavs devina. Siu talamen sadou, rebusa e descoura di causo de la Terro que voudriu, aniue, memplana peireilamount dins lou reiaume dis estello. Lou pastre Iu, tau que me vess, passo gaire de niue que noun me i gandigue, e pode vous respondre ques un viage di plus bu.

Iu Mai coume faire pr iana dins aquu toumple de lumiero? Lou pastre Se vouls me segui, du tms que li fedo manjon, vous i menarai plan-plan. E vous farai tout vire. Iu Galant Jan, vous prene au mot... Lou pastre Tens, mounten daquelo draio que blanquejo dauro en auro: es lou Camin de Sant-Jaque. Vai de Frano dre sus lEspagno. Quand lemperaire Carle Magne fasi la guerro i Sarrasin, lou grand Sant-Jaque de Galio lou marqu davans u pr iensigna la routo. Iu Es o que li pagan designavon pr lou mot Draio lachenco. Lou pastre Se pu; mai iu vous dise o quai toujour ausi dire... Vs, vess aquu bu crri, em si quatre rodo quesbrihaudon tout lUba? Es lou Crri dis Amo. Li tres estello qua davans soun si tres Bsti; e aquelo pichouneto que vai contro la tresenco, ac s lou Carreti. Iu Es o que dins li libre apellon la Grando Ourso. Lou pastre Coume vous fara plas... Vs, vs, tout lentour, lis estello que toumbon: es damo, ac, pecaire, que vnon dintra dins lou paradis. Signen-nous, moussu Frederi. Iu Bus ange (coume dison), que Diu vous acoumpagne!

Lou pastre Tens, un astre bu es aquu que fouguejo adamount pas liuen du Crri: es lou Boui du Cu. Iu Que dins lastrounoumo apellon Arcturus. Lou pastre Pau enchau. Aro, aqui sus lou nord, agachas, aquelo estello que beluguejo toutbu-just: es lEstello Marino o, samas mis, la Tremountano. Se vi toujour e sir de signau i marin, que se veson perdu, quand an perdu la Tremountano. Iu LEstello du Pole, coume tambn se i dis, se trovo dounc dins la Pichoto Ourso; e coume lauro vn daqui, li marin de Prouvno, coume aquli dltli, dison que van lOrso, quand van contro lou vnt. Lou pastre Reviren-nous: veiren parpeleja la Pouciniero, o! se vouls, lou Pesoui. Iu Que li sabnt noumon Pleiado e li Gascoun la Carreto di Can. Lou pastre Ac s ac. Un pau plus bas trelusisson lis Ensigne, que principalamen marcon lis ouro i pastre. Nia que i dison li Tres Ri, dautre li Tres Bourdoun o lou Rastu o lou Faus-Margue. Iu Precisamen, es Ourioun e la Centuro dOurioun. Lou pastre Basto, encaro plus bas, toujour vers lou miejour briho Jan de Milan.

Iu Poudriu me troumpa, mai smblo Sirius. Lou pastre Jan de Milan es lou flambu dis astre. Jan de Milan, un jour, em lis Ensigne e la Pouciniero, ron esta, se trovo, counvida pr ni noo (aquli de la bello Magalouno que tout-aro nen parlaren). La Pouciniero, matiniero, partigu, se dis, proumiero, e prengu lou camin aut; lis Ensigne, ques tres fiho escarrabihado, coupron plus bas e finiguron pr lav; Jan de Milan, quro resta ndourmi, quand se lev, prengu lacourchi, courregu aprs lis Ensigne e, pr lis arresta, i mand soun bastoun de-rabaiado... o que fai que lou Faus-Margue es apela despii lou Bastoun de Jan de Milan. Iu E aquelo, eilalin, que vn de naseja e que rebalo la mountagno ? Lou pastre Es lou Panard. Eu peru ro di noo; mai coume es goi, pecaire, fai pas foro de camin; se lvo tard e se coucho douro. Iu E aquelo que trevalo, eila sus lou pounnt, abelugado coume uno nvio? Lou pastre Eh! bn, es elo! lEstello du Pastre, IEstello de lAubo, que nous fai lume laubo quand alargan lav o de-vspre quand embarran; es elo lou Lugar, la Bello Estello, Magalouno, la Bello Magalouno, que se courron aprs em Pire de Prouvno, e tuti li st an se maridon. Iu La counjouncioun, iu crese, de Vnus em Jou o m Saturne, de fes que ia. Lou pastre Coume voudrs... Mai, t, Labrit! du tms que charravian, li fedo se soun estraiado, t, t, reviro-li!... Oh! lou marrit couquin de chin: es uno carogno finido! vese que me i fau ana... Ah! o, moussu Frederi, vous, anas plan de vous pas perdre!

Iu A-Diu-sias, Galant Jan ! Retournen, coume lou pastre, peru nsti mutoun. A parti di Prouvenalo, culido poutico ounte avien coulaboura li troubaire vii e jouine daquelo epoco daqui, erian ni quuquis-un que nous escrivian de-longo au sujt de la lengo e de nsti prouducioun; e daquli raport, de mai en mai ardnt, nasqu lidio dun coungrs de pouto prouvenau. E subre la counvoucacioun de Roumaniho em de Gaut, quavien escri ensn dins lou journau Lou Boui-Abaisso, lacampado agu li, lou 29 davoust 1852, en Arle, dins uno salo de lancian archevescat, souto la presidnci du gnt dutour DAstros, majourau dage di troubaire. Es aqui que faguerian, lis un lis autre, couneissno: Aubanu, Aubert, Bourrelly, Cassan, Crousihat, Desanat, Garcin, Gaut, Gelu, Giera, Mathiu, Roumaniho, iu, e autre, (grci au bon carpentrassen Bonaventuro Laurns, nsti retra aguron lis ounour de LIIlustration (18 de setmbre 1852). Roumaniho, en escrivnt M. MouquinTandoun, proufessour la Faculta di Scinci de Toulouso e pouto desperit dins soun parla mount-pelieren, lavi carga dadurre en Arle Jaussemin. Mai quand MouquinTandoun fagu la coumessioun lilustre cantaire de Maltro linnoucnto sabs que respoundegu? Dabord quanas en Arle, digas-i, dis, quauran bu sacampa quaranto, cnt, jamai faran lou brut que iu fau tout soulet. - Jaussemin, lou vaqui, parai? de cap pd; e, me disi Roumaniho, talo responso lou retipo foro mai fidelamen que lou brounze auboura, en Agen, soun ounour. Ero o que sapello, Jaussemin, un fir bougre. Lou barbi dAgen, du rsto, en despi de soun engni, fugu toujour desavnent pr aquli que, coume u, voulien canta dins nosto lengo. Roumaniho perqu i sian quuquis annado avans, iavi manda si Margarideto em la dedicci duno de si plus bello, entitulado Madaleno. Jaussemin degn pas respondre gramaci. Mai agunt, lou gascoun, vers 1848, passa pr Avignoun, ounte doun n councert em Mis Roalds que jougavo de larpo, Roumaniho aprs la sesiho, vengu m quuquis autre saluda lou pouto, quavi fa tuti ploura en declamant Mous Soubenis. Ount bas, pairi? - Moun fil, lespital... Ac s aqui que lous Jansemins moron. - E quau sias, vous? lAgens fagu au Sant-Roumieren. - Un de vostis amiraire, Jus Roumaniho. - Roumaniho? me souvn daquu noum... Mai cresiu que fugusse aquu dun autour mort. - Moussu, respoundegu lautour di Margarideto que ses jamai leissa marcha sus lagacin, lou vess, siu proun jouine encaro pr poud, se Diu vu, faire un jour voste epitfi. Quau fugu foro mai gracious, pr lacampado dArle, es aquu brave Reboul, que nous escrigu: Que Diu benesigue vosto taulo! Siegon de fsto vsti lucho, que li

rivau siegon dami! Aquu qua fa li cu, a fa lou de noste pas tant grand e tant blu que ia de large pr tuti lis estello. E aquel autre nimesen, Jli Canounge, que disi: Mis ami, savias un jour defndre vosto Causo, noun ublids quen Arle ses fa voste proumier acamp, que fuguerias astra dins la ciuta noblo e firo qua pr armo e pr deviso lespaso... e liro du Lioun! Iu me rappelle pas o que digure ni cantre, mai sabe soulamen quen vesnt lou jour renaisse, re aqui coume estreluca. E, la di Roumaniho dins soun discours de Mount-Majour en 1889, paris que, sounjaru, tout apensamenti, resplendissien deja, dins mis iue de jouvnt, li st rai de lEstello. Avi, noste Coungrs dArle, ressi trop plenamen pr se pas renouvela, lan vennt, 21 davoust 1853, souto lou vanc de Gaut, lou galoi pouto dAis, -z-Ais se recamp lou Roumavage di Troubaire, dos fes noumbrous coume lou proumi. Es aqui que Brizeux, lou grand barde bretoun, u, nous bn-astrugu pr un salut ounte disi: Le rameau dolivier couronnera vos ttes, Moi je nai que la lande en fleurs: Lun, symbole riant de la paix et des ftes, Lautre, symbole des douleurs. Unissons-les, amis! Les fils qui vont nous suivre De ces fleurs nornent plus leurs fronts; Aucun ne redira le son qui nous enivre, Quand nous, fidles, nous mourrons... Mais, peut-elle mourir, la brise frache et douce? L`aquilon lemporte en son vol, Et puis, elle revient lgre sur la mousse: Meurt-il le chant du rossignol? Non, tu ranimeras lidiome sonore, Belle Provence, son dclin; Sur ma tombe longtemps doit soupirer encore La voix errante de Merlin. Outro aquli quai di coume figurant en Arle, veici li noum nouvu que pounchejron au Coungrs dAis: Al gre, labat Aubert, Autheman, Bellot, Brunet, Chalvet, labat Emry, Laidet, Mathiu Lacroix, labat Lambert, Lejourdan, Peyrottes, Ricard-Brard, Tavan, Vidal, etc., em tres troubarello, midamisello Rino Garde, Leounido Constans e Ourtnsi Rolland. Uno sesiho literri, davans tout lou bu mounde dAis, se tengu, aprs miejour, dins la grand salo de la coumuno, galantamen ournado di coulour de Prouvno e dis armo de tuti li ciuta prouvenalo, em, sus uno bandiero de velout cremesin, la listo di principau pouto provenau daqusti darri sicle. Lou Maire dAis alor, Maire emai

deputa, ro moussu Rigaud, lou meme que plus tard doun no traducioun de Mirio en vers francs. Aprs luberturo facho pr un Cor de cantaire, Troubaire de Prouvno, Pr nutri que bu jour! Vesn la reneissno Du parla du Miejour, que Jan-Batisto Gaut navi fa li paraulo, lou presidnt DAstros discourregu n gai prouvenau; pii, -de-rng, chascun tragu sa rastelado. Roumaniho, foro aplaudi, digu un de si conte e cant La chato avuglo; Aubanu deban sa po di Bessoun; iu, La fin du meissouni. Mai lou mai quagradron es lou pasan Tavan em sa cansouneto Li frisoun de Marieto, e lou massoun Mathiu Lacroix, que fagu tuti refreni em sa Pauro Martino. Emile Zola, alor escoulan au coulge dAis, ro presnt la sesiho e, quaranto an aprs, veici o que nen disi dins lou discours que prounounci, en 1892, la felibrejado de Scus: Javais quinze ou seize ans, et je me revois, colier chapp du collge, assistant Aix, dans la grande salle de lHtel de Ville, une fte potique un peu semblable celle que jai lhonneur de prsider aujourdhui. Il y avait l Mistral dclamant La mort du moissonneur, Roumanille et Aubanel sans doute, dautres encore, tous ceux qui, quelques annes plus tard, allaient tre les flibres et qui ntaient alors que les troubadours. Enfin, la soupado, ounte se nen digu, count emai cant de tuti li coulour, aguerian lou plas denaussa nsti vire la santa du vii Bellot, que sro, dins Marsiho e touto la Prouvno, fa no reputacioun, meritado segur, de pouto galejaire, e quespanta de vire aquu desbord de nouvelun, nous respoundi, pecaire: Siu quun pasto-mourti; Dins ma vidasso ai proun mascara de papi. Gaut, Mistrau, Crousihat, que nan pas la castagno, De noueste prouvenau desbuiaran lescagno.

XII

Font-segugno
Lou roudelet avignounen. - La voto de Santo-Agueto Lou paire de Roumaniho - Crousihat lou Selounen - Lou canounge Aubanu La famiho Giera - Lis amour dAubanu em Zani - La taulado de Font-Segugno Listitucioun du Felibrige - Luresoun de Sant-Ansume Lou proumi cant di felibre Erian, dins lencountrado, un roudelet de jouve, ami coume de gru, e que nous endevenian, coume se poudi pas mis, pr aquelo santo obro de reneissnco prouvenalo. E ianavian du tout. Qusi tuti li dimenche, quouro dins Avignoun, quouro au plan de Maiano o i Jardin de Sant-Roumi quouro sus lis auturo de Castu-Nu de Gadagno o de CastuNu de Papo, nous renissian pr faire nsti rejauchoun entime, regale de jouinesso, regale de Prouvno, encaro mai esquist en pouso quen mangiho mai bri destrambord e dafecioun que de bevndo. Es aqui que nous cantavo, Roumaniho, si Nouv; aqui que nous disi Li Sounjarello tuti fresco o La part du Bon Diu encaro flame-novo; es aqui que, cresire, mai smpre moussigant lou fren de si crsno Aubanu recitavo lou Chaple dis Innoucnt; e s aqui que Mirio de liuen en liuen, veni debana sis estrofo nouvelamen sourgido. A Maiano, pr Santo-Agueto ques la voto de lendr, li pouto (coume li gnt deja nous apelavon) venien, tuti lis an, passa tres jour coume li bumian. La vierginello Agueto, o Agato, samas mis, ro uno Siciliano que la martirisron en i trencant lou sen. En Arle memamen, dins lou tresor de Sant-Trefume, se counservavo un plat dagato que, segound la tradicioun, auri countengu lou sen de la benurouso chato. Mai dounte poudi veni is Arlaten e Maianen, aquelo devoucioun pr uno santo de Catano? Iu me lesplicariu de la faoun que vau vous dire. Un segnour de Maiano, uriginri dArle, Guihn di Pourcelet, fugu, daprs listri, lou soulet espargna i Vspro Siciliano en counsideracioun de sa drechuro e prudoumi. Aurien-ti pas pouscu, u o si descendnt nous adurre lou culte de la vierge Cataneso? Es toujour quen Sicilo Santo-Agueto es envoucado contro li fi de lEtna e Maiano contro lou tron e lencndi. Un ounour recerca pr nsti Maianenco es, avans soun mariage, dstre tres an priuresso (coume dirian preiresso de lautar de Santo-Agueto). E, o ques bn galant, es, la vio de la fsto, li paru, la jouinesso, quavans de durbi li danso vnon tutis ensn douna no serenado, davans la gliso, Santo-Agueto. Em li calignaire venian peru nous-autre, aprs li menestri, au lume arrage di fanau, au boucan di petard, serpentu e fusado, ufri nstis umage la patrouno de Maiano... E me siu agu di, prepaus daquli sant, ounoura sus lautar, dins li vilo e vilage, daqui, deila, damount, davau, despii de milo e de cnts an: ques, coustat

dac, nosto glri moundano, de pouto, dartisto, de sabnt, de guerri, tout-au-mai couneigudo de quuquis amiraire! Vitour Hugo u-meme, jamai aura lou culte du mendre sant de larmana, sari-ti que Sant-Gnt, que vi, tuti lis an, desempii st cnts an de mili de fidu veni lou suplica dins sa coumbo perdudo! E tambn lautour di Contemplations, uno fes qu sa taulo avien, quuqui manfle, pausa questo questioun: Ia-ti, en aquest mounde, glri superiouro -n-aquelo du pouto? Aquelo du sant, digu. Anavian dounc, pr Santo-Agueto, au bal vire dansa lou coulgo Mathiu em Gango, Vileto e Lali mi cousino. Anavian, dins lou prat du moulin, vire li locho, au tambour que bati: Quau poudra lucha, que se presnte, Quau voudra lucha Que vngue au prat, li lucho dome e de miech-ome, ounte mste Jesto quro regardadou, viravo e reviravo lentour di luchaire, apouncheira lun contro lautre, nus, li jarret tiblant, i rapelant de-fes voues sevro lou precte: estrassamen de car es defendu. - O Jesto! vous souvn de quand toumberias Quequino? - Emai de quand toumbre Bl-Aubre dAramoun, nous respoundi lou vii atleto, encanta de redire sis ancini vitri. Mapelavon, sabs coume? lou Pichot Maianen o autramen lAmarinous. Jamai res pousqu dire que mavi fa peta desquino, e pamens nous arraperian em lou famous Meissouni, IErcule avignounen questramassavo tuti, em Rabassoun, Creste dAte... Mai nous pousquerian rn faire. A Sant-Roumi, arribavian enc di gnt de Roumaniho, Jan-Danis e Peireto, de valnt jardini que menavon uno orto vers lou Pourtau du Trau. I dinavian deforo, loumbro caieto dun autin, dins lis assieto escricho que sourtien noste ounour, em li cui destam e li fourqueto de ferre. E Zino em Touneto, sorre de noste ami, dos bruneto quavien uno vinteno dan, nous servien risouleto la gardiano dagnu que venien dalesti. Un rude ome, peru, aquu vii Jan-Danis, lou paire de Roumaniho. Avi, estnt sudard de Bonaparte (coume, proun despichous, apelavo lEmperaire), vist la bataio de Waterloo, e voulounti countavo que iavi gagna la crous, mai, em la desfacho, dis, se i pens plus. . Autambn, quand soun fiu, du tms de Mac-Mahon, reaup la decouracioun, Jan-Danis fieramen se countent de dire: Lou paire lavi gagnado, es lou drole que la. Vs-eici lepitfi que Roumaniho escrigu sus la toumbo de si gnt, au cementri de Sant-Roumi: A JAN-DANIS ROVMANILLE, JARDINI, OME DE BON E DE BON; (1791-1875). E A PEIRETO DE PIQVET,

SA MOVI, BONO, PIOVSO E FORTO, (1793-1870) VISQVERON CRESTIAN E MOVRIGVERON TRANQVILE. DAVANS DIV SIEGON. Crousihat, de Seloun, un devot de la lengo e di muso de Crau, ro souvnti-fes daquli partideto. Es lendeman duno leituro, precisamen Sant-Roumi, que me bnastrugavo du sounet que trascrive: Ausigure un ressouen de ta puro armouni, Lou jour que pousquerian enc de Roumaniho Cinq troubaire galoi, franc de ceremouni, Manja, turta lou got, canta, rire en famiho. Mai quouro auras fini de trena toun pani, Quouro de nous lisca ta bello jouino-fiho? Que mescride countnt e jamai faouni: Ta Mirio, o Mistrau, es uno meraviho! Se coumo lauro adounc que soun noum te counvn Fouert es lou sant alen que tispiro, o jouvnt, Auto! au mounde abrama largo lu ta musico! A tei flmeis acrd lei baus van ressauta, Leis aubre trefouli, lei gaudre saplanta, Coumo de souen dinda subre la liro antico.

En Avignoun, sanavo loustau dAubanu, dins la carriero de Sant-Marc (que vuei porto ]ou noum du glourious felibre): oustau tourrihoun, ancian palais cardinalen, demouli desempii pr faire uno carriero novo. En intrant, dins lou porge, vesias, em sa viseto, uno prsso de bos que semblavo un destr, servnt pr estampa, desempii dous cnts an, li libre parrouquiau e escoulri du Coumtat. Aqui nous entaulavian, un bru entemida pr lou perfum de gliso quro dins li muraio, subrequetout pr Janetoun, la viio cousiniero quavi toujour lr de dire: Anen! soun mai aqui! Mai pii la bounoumi du paire dAubanu, empremire de noste Sant-Paire lou Papo, em la galouieta de soun ouncle lou canounge, nous avien lu mes laise; e, vengu lou moumen que se toco lou vire: Uno niue, nous countavo lou canounge bounias, me venguron souna pr pourta lestrmo-ouncioun -n-uno malurouso daquli marrits oustau du planet de la Madaleno. Quand agure amenistra la pauro angounisanto e que redescendian em lou sacrestan, li dono, arrengueirado de-long dis

escali, despeitrinado o engimbrado dins dauripu carnavalen, me saludron au passage, penco, adoulentido, que iaurias, coume se dis, douna lassoulucioun snso li counfessa. E la maire bagasso, tout en macoumpagnant, me cercavo descampo pr escusa sa vido... Respoundiu pas, e davalave. Mai un cop que magu dubert la porto, me revire, e i fau, Viio souiro! se iavi ges de mandrouno! iauri pas tant de panturlo! Vers Brunet, vers Mathiu (que nen parlaren plus tard) tambn fasian quuqui desfrti. Mai lendr benura, mai lendr bn-astru ro pii Font-Segugno, bastido de plasnco prs du vilage de Gadagno, ounte nous counvidavo la famiho Giera: quaqui iavi la maire, uno damo du bon Diu; leinat, que i disien Pau, noutri en Avignoun, afeciouna la Gaio-Scinci; lou cadet, Jli, que ravavo la renouvacioun du mounde pr lobro di Penitnt Blanc; enfin dos damisello agradivo e braveto, Clarisso em Fefin, douour e joio daquu nis. Font-Segugno, au pendis du planestu de Camp-Cabu, fcio lou Ventour, alin, e la coumbo de Vau-Cluso que se vi quuqui lgo. Pren soun noum duno eigueto que de seguido rajo au pd du castelet. Un delicious bouquet de roure, dacacia e de platano, Iamago contro luscle du soulu e du vnt. Font-Segugno, dis Tavan (lou felibre de Gadagno), es encaro lendr mounte van, lou dimenche, li calignaire du vilage. Aqui an loumbro, lou silnci, la frescour, lis escoundudo. Aqui ia de pesqui, em si banc de piro garni durre. Aqui ia de draiu, mountant e davalant, bestort, dins lou bousquet. Aqui ia bello visto, cant daucu, murmur de fueio e risoulet de fountaniho. Pertout, subre la tepo, pouds vous asseta, rava lamour, se sias soulet, e, se sias dous, lou faire. Vaqui ounte venian nous esperdigaia, Roumaniho, Giera, Mathiu, Brunet, Tavan, Crousibat, iu e autre, Aubanu mai que tuti, enjoulia que iro pr lis iue de Zani (Jenny Manivet, de soun noum veritable), Zani lavignounenco, amigo e coumpagniero di damisello de loustau. Em soun jougne prim e sa raubo de lano Coulour de la miugrano, Em soun front tant lisc e si grands iue tant bu, Em si long pu negre e sa caro brunello, Tout-aro la veirai, la douco vierginello, Que me dira: Bon vspre! - O Zani, vens lu ! Es ansin quAubanu, dins soun Libre de lAmour u-meme la retracho... Mais escouten-lou aro, quand, aprs que Zani se fugu facho mourgo, u se remmbro FontSegugno: Veici lestiu, li niue soun claro; A Castu-Nu lou vspre es bu; Dedins li bos la luno encaro Mounto la niue sus Camp-Cabu. Tensouvn? dins li clapeirolo,

Em ta fci despagnolo De quand courris coume uno folo, De quand courrian coume de fu, Au plus sourne, e pii quavian pu ? E pr ta taio mistoulino lu tagantave, e quro dous! Au canta de la suvagino, Dansavian alor tuti dous, Grihet, roussignu e reineto Disien tuti si cansouneto; Tu, iapoundis ta voues clareto... O bello amigo, aro ounte soun Tant de brande e tant de cansoun ?

A la fin pamens, las de courre, Las de rire, las de dansa, Sassetavian souto li roure, Un moumenet pr se pausa; Toun long pu que se destrenavo, Moun amourouso man amavo De lou rejougne, e tu, tant bravo, Me leissaves faire, plan-plan, Coume uno maire soun enfant. E li vers escri pr u au castelet de Font-Segugno sus la paret de la chambro ounte Zani couchavo: O chambreto, chambreto, Sis pichoto segur, mai que de souveni! Quand passe toun lindau, me dise: - Van veni! Me smblo de vous vire, o blli jouveineto, Tu, pauro Julia, tu, pecaire, Zani! E pamens es fini! Dins aquelo chambreto, ah! vendrs plus dourmi! O Julia, sis morto! o Zani, sis moungeto! Voulias-ti, pr lou brs dun raive glourious e pr lespandimen duno flour dideau un rode mai en favour quaquelo court damour discrto, au miradou duno coustiero, au mitan di liunchour azurenco e sereno, em un vu de jouvnt quadouravon lou Bu souto li tres espci Pouso, Amour, Prouvno identico pr li, e quuqui damisello graciouso, afestoulido, pr i teni soulas! Lastre sencapit quun dimenche flouri, lou 21 de Mai 1854, en pleno primavero

de la vido e de lan, st daquli pouto sanron trouva nsmble au castelet de FontSegugno: Pau Giera, un galejaire que se signavo Glaup (pr anagramo de Paul G.); Roumaniho, un proupagaire que, snso lr de rn empuravo de-longo soun entour lou fi sacra; Aubanu, que Roumaniho avi counquist nosto lengo, e quau soulu damour durbi, daquu moumen lou fres courau de sa Miugrano; Mathiu ennivouli dins li vesioun de la Prouvno, tournado coume antan cavaleirouso e amourouso; Brunet em sa caro de Crist de Galilio, pantaiant lutoupo dun paradis terrstre; lou pasan Tavan que plega sus leissado, cantejavo au soulu, coume un grihet sus uno mouto; e Frederi tout preste pr traire au vnt-terrau lou crid de rao, pr ucha (coume dison li pastre de mountagno) e pr planta sus lou Ventour lou gounfaloun. A taulo, se parl mai, coume ro lhabitudo, de o que faudri pr tira noste lengage du cativi mounte jasi, despii que, trahissnt lounour de la Prouvno, li moussu lavien redu, pecaire, servi mstre. E adounc, counsiderant que, di dous darri Coungrs, aquu dArle e aquu dAis, noun ro rn sourti que fagusse previre un acord pr adurre lou reabilimen de la lengo prouvenalo; quau countrri, li reformo prepausado pr li jouine de lescolo avignounenco se iron visto, enc de foro, mauvengudo e mau-vougudo, li st de Font-Segugno, duno voues, deliberron de faire bando despart e agantant lou le, de lou jita mounte voulien. - Soulamen, digu Glaup, dabord que fasn sang de-nu, avn besoun dun noum nouvu. Car, lou vess: entre rimaire, emai trobon rn de tout, tout ac se dis troubaire. Dautro part, ia peru lou mot de troubadou. Mai, usa pr designa li pouto duno epoco, aquu noum es gausi pr labus que se nes fa. E renouvelun fau ensigno nouvello. Iu, prennt la paraulo, digure: - Mis ami Maiano, dins lou pople, ia n vii recitadis que ses trasms de bouco en bouco e que countn, iu crese, lou mot predestina. E coumencre: Monsegnour Sant-Ansume legissi, Escrivi. Un jour de sa santo escrituro, Es mounta au cu sus lis auturo. Auprs de lEnfant Jsu, soun fiu tant precious A trouva la Vierge assetado. En meme tms la saludado. Elo ia di: Sigus lou bn-vengu, nebout! - Bello coumpagno, a di soun enfant, quavs vous? - Ai soufert st doulour amaro Que vous li vole counta aro. La proumiero doulour quai souferto pr vous, O moun fiu tant precious, Es quand entendegure iu messo de vous, Quau tmple iu me presentre,

Quentre li man de Sant-Simoun vous metegure. Me fugu n coutu de doulour Que me tranqu lou cor, me travess moun amo, Emai vous, O moun fiu tant precious. La segoundo doulour quai souferto pr vous, etc. La tresimo doulour quai souferto pr vous, etc. La quatrimo doulour quai souferto pr vous, O moun fiu tant precious, Es quand vous perdegure, Que de tres jour, tres niue, iu noun vous retrouvre, Que dins lou tmple erias, Que vous disputavias Em li tiroun de la Li, Em li st felibre de la Li (I) - Li st felibre de la Li, mai es nous-autre, la taulado crid, va pr felibre. E Glaup, dins li vire taia, agunt vuja no fiolo de Castu-Nu-de-Papo quavi st an de croto: - A la santa di felibre! fagu soulennamen e perqu sian en trin de bateja, zu! apounden au titre de nosto Reneissno tuti li sagatoun que nen dvon trachi. Vous prepausarai dabord dapela felibrari touto escolo de felibre que coumtara lou mens st mmbre, en memri, messis, de la pleiado dAvignoun. - Iu, digu Roumaniho, vous prepause, se vouls, lou galant mot felibreja, pr dire sacampa coume fasn, entre felibre . - Iu, digu Mathiu, ajuste lou mot felibrejado, pr dire un rejauchoun de pouto prouvenau . - lu, Tavan digu, me smblo que lou mot felibre espremiri pas mau o que regardo li felibre. - Iu, digu Aubanu, dedique lou noum de felibresso i dono que cantaran en lengo de Prouvno. - E iu, Brunet digu, trove quanari bn lou mot felibrihoun i nistoun di felibre. - E iu, digu Mistral, clave pr aquest mot naciounau: Felibrige! Felibrige, que designara lobro e l assouciacioun. E m ac Glaup reprengu: - Es pas lou tout, coulgo! Sian li felibre de la Li... Mai la li quau la fai? - lu! digure e vous jure que, devriu aqui metre vint an de ma vido, vole, pr faire vire que nosto lengo es lengo, encarta lis article de li que la regisson... Drolo de causo! smblo un conte; e pamens es daqui, daquel engajamen pres en un jour de fsto, un jour de pouso e dembriagadisso, que sourtigu leinorme, lachinissnt pres-fa de moun Tresor du Felibrige o Diciounri de la lengo prouvenalo, ounte ses foundu vint an duno carriero de pouto. E quau nen doutari noun a que de legi lou pourtissoun de Glaup, dins lArmana

prouvenau de 1855, ounte ac s claramen counsigna coume ei: Quand auren touto lsto la Li quun felibre adoubo e que dis, mis que noun pouds lou crire, perquac s ansin, perquac s autramen, faudra bn que res mute. En aquelo sesiho, veramen memourablo e passado au-jour-duei lestat de legndo, se decid la publicacioun, souto formo darmana, dun pichot recuei annau que sari lou simbu de nosto pouso, lespandidou de nosto idio, lou tra-dunioun entre felibre, la coumunicacioun du Felibrige em lou pople. Pii, tout ac regla, lon savis, ma fisto, que lou 21 de Mai, dato de noste acamp, ro lou jour de Santo-Estello; e, coume li ri Mage, recouneissnt aqui laflat misterious de quauco auto counjounturo, saluderian lEstello que presidavo au brs de nosto redemcioun. LArmana prouvenau pr lou bl an de Diu 1855 pareigu lou meme an, em si 112 pajo. A la bello proumiero, tau quun gaiardet di joio, noste Cant di felibre , dounavo lou prougramo daquu revihamen revoi e poupulri. Sian tout dami, sian tout de fraire, Sian li cantaire du pas! Tout enfantoun amo sa maire, Tout auceloun amo soun nis: Noste cu blu, noste terraire, Soun pr nous-autre un paradis. Sian tout dami galoi e libre, Que la Prouvno nous fai gau; Es nutri que sian li felibre, Li gai felibre prouvenau! En prouvenau o que lon pnso Vn sus li bouco eisadamen: O douo lengo de Prouvno, Vaqui perqu fau que tamen! Sus li frejau de la Durno Nen fasn vuei lou sarramen! Sian tout dami, etc. Li bouscarleto, de soun paire Jamai ublidon lou piuta; Lou roussignu lublido gaire, o que soun paire ia canta; E lou parla de nsti maire, Poudrian nautre lublida? Sian tout dami, etc.

Enterin que li chatouneto Danson au brut du tambourin, Lou dimenche, souto loumbreto Duno figuiero vo dun pin, Aman de faire la gousteto E de chourla n flasquet de vin. Sian tout dami, etc. Alor, quand lou moust de la Nerto Sautourlejo e ris dins lou got, De la cansoun qua descuberto Tre quun felibre a larga n mot, Tuti li bouco soun duberto E la cantan tutis au cop. Sian tout dami, etc. Di chatouno escarrabihado Aman lou rire enfantouli; E se quaucuno nous agrado, Dins nsti vers achatourli Es pii cantado e recantado Em de mot mai que poulit. Sian tout dami, etc. Quand li meissoun saran vengudo, Se la sartan fregis souvnt; Quand chauchars vsti cournudo, Se lou rasin moustejo bn, E que vous faugue un pau dajudo, Ianaren tuti en courrnt. Sian tout dami, etc. Di farandoulo sian en tsto, Pr Sant-Aloi turtan lou got; Quand fau lacha, quitan la vsto; Vngue Sant-Jan, sautan lou fi; E pr Calndo, la grand fsto, Pausan ensn lou cacho-fi.

Sian tout dami, etc. Quand au moulin se vn desfaire, Li sa dulivo, se vess Dagu besoun dun barrejaire, Pouds veni, sian toujour lst , Atrouvars de galejaire Quen ges de part ni a panca ds. Sian tout dami, etc. Se n-cop fass la castagnado, Apereia vers Sant-Martin, Samas li conte de vihado, Apelas-nous, brvi vesin, E vous nen diren talo astiado Que nen rirs jusquo au matin. Sian tout dami, etc. Vous manco un priu pr vosto voto? Quouro que fugue, sian eici... E vous, nouvieto cafinoto, Un gai coublet vous fai plesi? Counvidas-nous: navn, mignoto, Navn pr vous cnt de chausi. Sian tout dami, etc. Quouro que sagats la trueio, Manquessias pas de nous souna! Quand satrouvsse un jour de plueio, Tendren la co pr la sauna: Un bon taioun de fricassueio Ia rn de tau pr bn dina. Sian tout dami, etc. Fau que lou pople se satire Toujour, pecaire, ac s esta... Eh! se jamai fali rn dire Niauri, bon goi, pr i peta! Fau que niague pr lou fai rire, Fau que niague pr i canta!

Sian tout dami galoi e libre Que la Prouvno nous fai gau: Es nutri que sian li felibre, Li gai felibre prouvenau. Lou Felibrige, coume vess, noun coungreiavo pas malancouni ni pessimisme. E tout se i fasi de gaieta de cor, snso rire-pensado de proufi ni de glri. Li coulabouradou di proumis armana, aurian pres tuti de faus-noum: lou felibre di Jardin (Roumaniho), lou felibre de la Miugrano (Aubanu), lou felibre di Poutoun (Mathiu), lou felibre Ajougui (Glaup), lou felibre du Mas o bn de Bello-Visto (Mistral), lou felibre de lArmado (Tavan, quavi tira marrit), lou felibre de lArc-de-Sedo (J. Brunet quro pintre); pii peru tuti aquli que, pau pau venien groussi lou bataioun: lou felibre de Vire (D. Cassan), lou felibre dis Aglan (T. Poussel), lou felibre de la Santo Braso (E. Garcin), lou felibre de Luseno (Crousillat, de Seloun), lou felibre de lAiet (J.B. Martin, subre-nouma lou Gr ), lou felibre di Meloun (V. Martin, de Cavaioun), la felibresso du Cauloun (fiho du precednt), lou felibre Adoulenti (B. Laurns), lou felibre dis Encartamen (Achard, archivisto de Vau-Cluso), lou felibre du Pountias (B. Chalvet), lou felibre de Magalouno (Moquin-Tandon), lou felibre de la Tour-Magno (Roumiu), lou felibre de la Mar (M. Bourrelly), lou felibre de lEncns (Iabat Bayle), lou felibre di Creioun (labat Cotton) e lou felibre Calu (proumi noum du Cascarelet, qua signa desempii li galejado e martegalado de Roumaniho e de Mistral).

(I) Aquu poumo poupulri se dis tambn en Catalougno. Veici lou catalan courrespoundnt au prouvenau que venn de cita: Lo ters fou quan lo tingureu Part de tres dies perdat; Lo trobreu nl temple Disputant ab los sabuts, Predicant larboleda La celestial doctrina.

XIII

LArmana Prouvenau
Lou bon roumiu. - Jarjaio au paradis - La Granouio de NarbounoLa Mountelenco - Lome poupulri LArmana prouvenau, bn-vengu di pasan, gousta pr li patrioto, estima pr li letru, recerca pr lis artisto, gagn rapidamen la favour du publi; e soun tirage, de 500 eisemplri quavi lou proumier an, escal lu 1.000, 3.000, 5.000, 7.000, l0.000 ques la chifro mejano desempii quinge o vint an e questnt quac s un libre de famiho e de vihado, represnto pau o proun 50.000 leitour. Se pu pas dire lafecioun, lamour propre e lou siuen que Roumanillo e iu, dins li quaranto proumis an, avian mes de-countni -n-aquu librihoun. E, snso parla ici dis innoumbrbli pouso que se ies publica, nimai di crounico ounte caup, se pu dire, listri felibrenco, la quantita de conte, de legndo, de sourneto, de talounado e de gandoueso, tuti culi dins lou terraire, que se ies rabaia, fan daquelo entre-presso uno couleicioun unico. Touto la tradicioun, touto la galejado, tout lesperit du pople soun rejoun aqui, dintre; e poudri, lou pople prouvenau, desparisse, que soun ime e soun gubi se retrouvarien tau quau dins lArmana di felibre. Roumaniho a publica, dins un voulume despart (Li conte prouvenau e li cascareleto), la flour di conte e galejado qu bl ime u degrun dins noste armana poupulri. Poudrian proun nen faire autant. Mai nous countentaren de douna eici en mostro quuquis-un di moussu que ian fa lou mai prouado e que soun esta du rsto tradu e respandi pertout pr nsti bons ami Anfos Daudet e Pau Areno.

Lou bon Roumiu


Legndo prouvenalo

I
Alste Archimbaud avi belu cnt an. Ero esta, dins soun tms, un rude ome de guerro; mai aro, espalanca e arrampi pr lou vieiounge, teni lou li de-longo e poudi plus se boulega. Lou vii mste Archimbaud avi tres drole. Un matin soun leinat e i digu: - Vne, eia, Archimbalet! en virouiant e pantaiant dins ma litocho, car, bouto, au founs dun li avs lesi de chifra, me siu rememouria que, dins uno bataio, me capitant

un jour en dangi de peri, proumetegure Diu de faire lou viage de Roumo... Ai! siu vii coume terro, pode plus ana n guerro, voudriu bn que tu ansses ma plao faire aquu roumavage, car me grvo de mouri snso acoumpli moun vot. Leinat respoundegu: - Que tron de noum de milo, anas vous metre pr la tsto, de roumavage, Roumo, emai de roumavage! Paire, manjas, bevs, e pii paternejas tant que voudrs dins voste li... Avn bn autro causo faire. Mste Archimbaud, lendeman de matin sono soun fiu cadet: - Cadet, i fai, escouto: en ravassejant e chifrant, car, bouto, au founs dun li avs lou tms de pantaia, me siu ensouvengu que, dins un chapladis, me capitant un jour en dangi mourtau, me proumetegure Diu pr lou grand viage de Roumo... Ai! siu vii coume terro! pode plus ana n guerro: voudriu bn que tu ansses ma plao acoumpli lou roumavage. Lou cadet respoundegu: Paire, dins uno quingenado, vai veni lou bu tms: faudra mure lis estoublo, fau reclaure li vigno, fau sega... Noste einat fau que mene lescabot en mountagno; lou jouine es un enfant... Quau coumandara lis ome, se iu menvau Roumo landrineja pr li camin? Paire, manjas, dourms, e leissas-nous un pau tranquile. Lou bon mste Archimbaud, lendeman de matin, sono lou jouine: - Esperit, moun enfant! aprocho-te, i fai. Ai proums au bon Diu de faire un roumavage Roumo... Mai siu vii coume terro! pode plus ana n guerro!... Te i mandariu proun ma plao pecaire! Es que sis un pau jouine, sabes pas lou camin; es foro liuen, moun fiu! E se venis mau-traire... - Moun paire, ianarai, respoundegu lou jouine. - Vole pas que i vagues! la maire adounc crid. Aquu vii repepiaire, em sa guerro, em sa Roumo, nous fai veni la fernetogo: pas proun que fau lausi rena, piuta! gouissa tout lan! fbre-countnio, aro mandari perdre aquu bl innoucnt! - Maire, digu lou jouine, la voulounta dun paire es un ordre de Diu: quand Diu coumando, fau parti. E Esperit, snso mai dire, an tira de vin dins uno coucourdeto, metegu quuqui cebo em un panoun dedins sa biasso, cargu si souli nu, cerqu dins la bouscatierco un bon bastoun de roure, bout sa roupo sus lespalo, embrass soun vii paire que i doun foro counsu, fagu sis adessias tuti si parnt, e partigu.

II
Mai avans de sendraia, an devoutamen ausi la santo messo; e quau vous ai pas di quen sourtnt de la gliso, trouv sus lou lindau un bu jouvnt que i vengu: - Ami, anas pas Roumo? - Si, si, Esperit digu. - Emai iu, vs, coulgo: sac vous agradavo, poudrian faire routo ensmble. - Voulounti, moun bl ami.

Or, aquu poulit jouvnt ro un ange que Diu mandavo. Esperit em lange prenguron dounc lou Camin Roumiu; e m ac, tout gaiamen, quouro au soulu, quouro leigagno, en demandant soun pan e cantant de cantico, em sa coucourdeto au bout de soun bastoun, arribron enfin la ciuta de Roumo. Quand se fuguron pausa, faguron si devoucioun la grand gliso de Sant-Pire; vesitron -de-rng tuti li baselico, li capello, uradou, rougadou e signadou; beisron li relicle dis aposto Pire e Pau, di vierge, di martir e de la veritablo Crous; basto, avans de reparti, anron pii vire lou papo que i doun sa benedicioun. E m ac Esperit, em soun coumpagnoun, anron se coucha souto lou porge de Sant-Pire, e Esperit sendourmigu. Or, veici quen dourmnt lou roumiu vegu pr sounge si fraire emai sa maire que brulavon dins linfr, e se vegu u-meme asseta m soun paire dins la glri eterno du paradis de Diu. - Ai! moun Diu! alor crid, voudriu bn tira du fi ma pauro maire emai mi fraire! - Ti fraire, es pas poussible, Diu i respoundegu, car an desube moun coumandamen; mai ta maire, belu, se pos, avans que more, i faire faire tres carita. E Esperit se revih. Lange avi despareigu. Agu bu lespera, lou cerca, lou demanda, lou trouv plus en-li, e faugu que tout soulet se retournsse de Roumo. Alor se gandigu vers la ribo de la mar, acamp de couquihage, nen garnigu soun bi e soun capu, e m ac plan-planet, pr draio e pr camin, pr coumbo e pr mountagno, u regagn pas en demandant e pregant Diu.

III
Es ansin quarrib soun endr e soun oustau. Iavi dous an que nen mancavo. Tout meigrinu, pecaire! abasani, pussous, espeiandra, descaus, em sa coucourdeto au bout de soun bourdoun, soun capelet e si couquiho, ro descouneissable e res lou couneigu. E m ac vengu tout dre la porto de si gnt e digu douamen: - Au paure pelerin, au noum de Diu, fass lumorno! - Hu! sa maire crid, vens en di! tuti li jour nen passo, daquli bni-voio, daquli barrulaire, daquli feiniantas ! - Ai! las! moui, fagu lou bon vii Archimbaud du founs de sa litocho, douno-i quaucarn: quau saup se noste drole es pas, daqustis ouro, dins lou meme besoun! E, ma fisto, proun renouso, la femo coup n crouchoun e lan pourta au paure. Lendeman, lou bon roumiu tourno mai la porto de soun oustau peirau e se met dire: - Au noum de Diu, mestresso, fass un pau dumorno au paure pelerin! - Sias mai aqui! crid la viio. Lou sabs pas quair vous an douna? Aquli mangeiras acabarien Capito! - Ai! las! moui, digu lou bon vii Archimbaud, air mangres pas, tu? E vuei

manges pas mai! Quau saup se noste drole noun satrovo peru dins la memo misri! E m ac la moui, tourna-mai pertoucado, vai coupa n autre crouchoun e lou porto mai au paure. Lou subre-endeman enfin, Esperit revn mai la porto de si gnt e dis: - Au noum de Diu, poudrias pas, mestresso, douna la retirado au paure pelerin ? - Nni! crid la viio sartan. Anas-vous-en coucha mounte lojon li gus... - Ai! las! moui, digu lou bon vii Archimbaud, douno-i la retirado. Quau saup se noste enfant, noste paure Esperit, cour pas bourrido en aquesto ouro la rigour du marrit tms! - O, as resoun, digu la maire. E ian tout-dun-tms durbi la porto de lestable; e lou paure Esperit, sus lapaiage, darri li bsti, senan jaire en un cantoun. A la primo aubo, lendeman, vaqui la maire dEsperit, vaqui li fraire dEsperit que vnon pr durbi lestable... Lestable, o mis ami, ro tout enlumina: lou roumiu ro mort, enregou e blanc, entre quatre grand cire cremant soun entour; la paio ounte jasi beluguejavo; amount li telaragno, trelusnto de rai, penjavon du sumi coume lou courtinage duno capello ardnto; li bsti de lestable, li miu em li biu, chaurihavon espanta m de grands iue plen de lagremo; un perfum de viuleto embaumavo lou li; e lou paure roumiu, la caro glouriouso, teni dins si man jouncho un papi mounte ro escri: Siu voste fiu. Alor nen vouls de plour! Tuti en se signant toumbron geinoui: Esperit ro un sant. (Armana prouvenau de 1879)

Jarjaio au paradis
Jarjaio, un porto-fais de Tarascoun, vn mouri e de-plegoun toumbo dins lautre mounde. Barrulo que barrularas! Leternita es vasto, negro coume la pego, founso, desmesurado e segrenouso que fai pu. Jarjaio saup pas mounte ana, e tiro de-pangoun e fai tres-tres e bat lantifo. A la fin, la foro, vi peralin un lumenoun, pereilalin, apereilalin... Se i gandis. Ero la porto du bon Diu. Jarjaio pico: pan! pan! la porto. - Quau es aqui? crido Sant-Pire. - Es iu. - Quau sis? - Jarjaio! - Jarjaio de Tarascoun? - Ac s ac. - Mai, galapian, i vn Sant Pire, coume as lou front de voul intra au sant paradis! tu que jamai despii vint an, as di tis Ouro; tu que, quand te disien: Jarjaio, vne la messo, respoundis: Quau la messo, que la lve! Tu que, pr trufari, apelaves lou

tron lou tambour di cacalauso; tu que manjaves gras, lou divndre quand poudis, e lou dissate quand navis, e que disis: Basto que niague! la car fai la car e tout o quintro dins lou cors estrasso pas lamo! Tu que, quand sounavo langlus, au-li de te signa, coume du faire un bon crestian: Anen, venis, ia n porc penja la campano! Tu qui paraulo de toun paire: Jarjaio, lou bon Diu te punira! Rebecaves de coustumo: Lou bon Diu? quau la vist? quand sian mort, sian bn mort! Tu enfin que renegaves e que te descrestianaves faire ferni, se pu, digo, se pu que te presntes, abandouna de Diu ? Lou paure Jarjaio repliqu: - Dise pas lou countrri. Siu un pecadou, un miserable pecadou. Mai quau sabi quaprs la mort iagusse enca tant de mistri? Enfin, me siu manca e la trempo es tirado: se fau la bure, la burai. Mai au-mens, grand Sant-Pire, leissas-me vire un pau moun ouncle, pr i counta o que se passo Tarascoun. - Quet ouncle? - Moun ouncle Matri, quro penitnt blanc. - Toun ouncle Matri? Es au purgatri pr cnt an. - Malavalisco! Pr cnt an! E quavi fa? - Te rapelles que pourtavo la crous i proucessioun... Un jour, de galo-bon-tms se dounron lou mot e nia un que se bouto dire: Ve, Matri que porto la crous! Un pau pu liuen, un autre vn mai: Ve, Matri que porto la crous! . Finalamen nia un que i fai coume ei: Ve, ve Matri, dequ porto? Matri despacienta, dison que repliqu: Porte un viedase coume tu! E agu n cop de sang e mourigu sus sa coulro. - Alor, fass-me vire ma tanto Douroutio, quro tant, tant devoto... - Aisso! du stre au diable, la counisse pas. - Ah! bn, aquelo ses au diable, ac mestouno gaire: car, pr lou devoutige, en verita quro esquichado; mai pr lou meichantige, ro uno verineto... Figuras-vous que... - Jarjaio, ai pas lesi: me fau ana durbi la porto -n-un paure escoubihaire que soun ase vn de traire en paradis, car la creba dun cop de pd. - O grand Sant Pire, dabord quavs tant fa e que la visto costo rn, leissas-me vire un pau lou paradis, que dison ques tant bu! - Ato, pardinche! i vau courre, laid uganaud que sis! - Anen, Sant-Pire, souvngue-vous quavau moun paire, ques pescaire, porto vosto bandiero i proucessioun pd descaus... - Ah! bn, digu lou sant, pr toun paire te lacorde: mai ve, capoun, es entendu, i metras just lou bout du nas. - Ac sufis. Dounc lou celste pourtali fai plan-plan bada la porto e i dis Jarjaio: - T, regardo! Mai aquest tout-dun tms virant lesquino, intro de-reculoun au paradis. - Que fas? i vn Sant Pire. - La grand clarta me fai vergougno, respond lou Tarascounen! me fau ana dereviroun; mai, segound vosto paraulo, quand iaurai mes lou nas, sigus tranquile, anarai pas pu liuen.

Anen, pens lou benurous, ai mes lou pd dins lou mourrau. E lou Tarascounen es dins lou paradis. - Oh! dis, coume sias bn! Coume ac s bu! queto musico ! Au bout duno passado, lou clavaire i fai: - Quand auras proun bada, pii, sourtiras, pro-quai pas lou tms de te teni lou coumparant. - Vous geins pas, i dis Jarjaio: savs quicon faire, anas vstis obro... Iu sourtirai quand sourtirai: siu pas pressa. - O, mai sian pas dacord ansin. - Moun Diu! sant ome, sias bn esmougu! es difernt se iavi gens de large: mai, rnde grci Diu, la plao manco pas. - E iu te prgue de sourti, que se lou bon Diu passavo - Hu! pii, arrenjas-vous coume voudrs. Ai toujour ausi dire: quau es bn, que noun bouge. Iu siu eici, i rste. Sant Pire cabessejavo, picavo du pd. Vai trouva Sant-Ives. - Ives!, i vn, tu que sis avoucat, fau que me baies un counsu. - Dous, se nas de besoun, respond Sant-Ives. - Sabes que siu pas mau campa? Me trove dins tau cas, coume ac, coume ac... Aro que siu pr faire? - Te fau, i dis Sant-Ives, prene un bon avouat e faire coumparisse, pr ussi, lou di Jarjaio davans Diu. Cercon un avouat; mai davouat en paradis, jamai degun nagu ges vist. Demandon un ussi, encaro pu pau. Sant-Pire sabi plus de que bos faire flcho. Vn passa Sant-Lu: - Pire, fas bn lis usso! Noste Segnour tauri tourna baia quauco remouchinado? - Oh! dis, moun ome, taiso-te! Marribo un tressimci de la maladicioun. Ia n certan nouma Jarjaio ques intra pr engano en paradis e sabe plus coume lou metre deforo. - E dounte es, aquu? - De Tarascoun. - Un Tarascounen? digu Sant-Lu, eh! moun Diu que sis bon! Pr lou faire sourti, es la buteto! En estnt, veses, que siu lami di biu e lou patroun di toucadou, iu trve la Camargo, Arle, Bu-Caire, Nimes, Tarascoun, etc. E counisse aquu pople e sabe ounte i prus e coume lou fau prene... T, vas vire. Daquu moumen voulastrejavo peraqui un vu dange boufaru. - Pichot! i fai Sant-Lu, bst! bst! Lis angeloun davalon. - Anas-vous-en de cauto-cauto foro du paradis, e quand sars davans la porto, passars en courrnt e cridars: Li biu! li biu! oh! t! oh! t! li ferre! o que fan lis angeloun. Sorton du paradis e, coume soun davans la porto, sabrivon en cridant: Li biu! li biu! oh! t! oh! t! li ferre! Jarjaio, moun bon Diu! se reviro esperluca: - Hoi! tron de goi! Mai eici fan courre li biu? dis, abrivo! E se lano vers la porto coume un fouletoun, e sort, paure bedigas! du paradis.

Sant-Pire vitamen barro e pestello e, boutant pii la tsto au fenestroun: - Eh ! bn, Jarjaio, i dis en galejant, coume te troves! aro? - Ho! replico Jarjaio, es egau! se fugusse li biu, auriu pas regreta ma part de paradis. E, ac di, cabusso, de mourre-bourdoun, dins lou garagai. (Armana prouvenau de 1864)

La granouio de Narbouno
I
Lou coulgo Pignoulet, coumpagnoun menusi, subre-nouma La Flour de Grasso , un tantost du mes de Jun, reveni, tout galoi, de faire soun Tour de Franco. Fasi no caud que vous toumbavo; e, sa cano la man garnido de riban, em soun afustage, cisu, rabot, masseto, plega darri lesquino dins soun faudau de telo, Pignoulet escalavo lou grand camin de Grasso, de mounte ro parti, poudi iav tres o quatre an. Veni, coume es lusage di Coumpagnoun du Dev, de mounta la SantoBaumo pr vire e saluda lou toumbu de Mste Jacque, paire di Coumpagnoun. Pii, aprs av scri soun subre-noum sus uno roco, ro davala eilabas jusquo SantMeissemin, pr prene si coulour enc de Mste Fabre, lou manescau que sacro lis Enfant du Dev. E, fir coume un Cesar, lou moucadou sus lou coutet, em un flo descaleto de tuti li coulour que i floucavon lou capu, e, pendoula is auriho, dous pichot coumpas dargnt, fasi tibla la guto dins quatre pan de pusso. Nro tout blanc. Oh! quento caud! de tms en tms, regardavo i figuiero se iavi ges de figo; mai ron pas maduro. E li lesert badavon dins lerbo rabinado; e li cigalo, folo, sus lis ulivi pussous, sus lis arnavu e lis use au raias du soulu cantavon pr despi. - Noum de Diu, quento caud! Pignoulet fasi que dire. Avi, despii proun tms, escoula laigo-ardnt de sa coucourdo-barrieleto, e, barbelant de la set, avi la camiso trempo. - Mai, zu, toujour! disi, tout-aro sian Grasso. Oh! capoun de bon goi! que bonur, queto joio, dembrassa paire e maire, e de bure la dourgo la bono aigo de Grasso e de counta moun Tour de Franco, e, sus si gauto fresco de poutouneja Mioun e de nous marida pr Santo-Madaleno, e de plus quita loustau! Fai tira, Pignoulet, que navn plus quuno estireto! E, basto, lou vaqui vers lou pourtau de Grasso e, dins quatre cambado, la boutigo de soun paire.

II
- Moun drole! o moun bu drole! crid lou vii Pignu en quitant soun bancfusti, nen fugues lou bn arriba! Margarido lou pichoun! Zu, vai tira de vin! bouto la sartan, la touaio... Oh! la bono salut! coume te carrejes? - Pas mau, grci Diu! E vous-autre, pereici, sias tuti gaiard, paire? - Eh! coume de puri vii... Mai, coume ses fa grand! E tout ac lembrasso, paire, maire, vesin, e lis ami e li fiheto; e i descargon soun paquet; e lis enfant i chaspon li bu riban de soun capu e de sa cano loungarudo. La viio Margarido, lis iue lagremejant, abro vitamen lou fi m no pougnado de coupu; e, du tms quenfarino quuqui taioun de merlusso pr regala lou drole, mste Pignu, lou paire, zu! em Pignoulet, sasston la taulo: toco-tu, toco-iu, e coumenon de bagna lencho. - Arregardo un pau vire! fasi lou vii Pignu en picant em soun got, tu, dedins pas quatre an, as acaba toun Tour de Frano, e sis deja, me lafourtisses, passa e reaupu Coumpagnoun du Dev!... Coume tout ac chanjo, fau dire! De moun tms, nous fali bu st an pr gagna li coulour... Es verai, moun enfant, quaqui dins la boutigo taviu proun desgauchi, e que, pr un aprendis, poussaves pas trop mau adeja la varlopo... Mai enfin lou tout es que saches toun mesti, e que, coume es de crire, agues vist e aprs tout o que du counisse un boujarroun ques fiu de mstre. - Oh! paire, pr ac, respoundegu lou drole, vs, snso me vanta, crese pas que degun, dins la menusari, me passe la busco souto lou nas. - Eh ! bn, digu lou vii vejan! Conto-me n pau, du tms que la merlusso canto dins la sartan, o quas remarca de bu, tout en batnt lantifo.

III
- Dabord, paire, sabs quen partnt deici de Grasso, filre sus Touloun ounte intrre lArsena; pas besoun de retraire tout o que ia aqui-dintre: lavs vist coume iu. - Passo, ac s couneigu. - En partnt de Touloun, manre embaucha Marsiho: bello vilasso, lou sabs, avantajouso pr loubri ounte li cambarado me faguron usserva, paire, un chivaumarin que sir densigne -n-uno aubergo. - Vai bn. - Daqui! ma fisto, remountre sus Ais, ounte iu amirre lis escrinceladuro du pourtau de Sant-Sauvaire. - Avn vist tout ac. - Pii daqui, gagnerian Arle e veguerian la vouto de la coumuno dArle... - Tant bn apareiado que se pu pas coumprene coume ac tn en lr! - DArle, paire, tirerian sus lou bourg de Sant-Gile; e aqui veguerian la famouso Viseto.

- O, uno meraviho pr lou tra e pr lou tai o que fai vire, fiu, quautre-tms coume aro tant iavi de bons oubri. - Pii nous gandiguerian de Sant-Gile Mount-Peli; e aqui, nous moustrron la celbro Couquiho... - O, ques dins lou Vignolo, e que lou libre apello la trompe de Montpellier - Ac s ac... Aprs, marcherian sus Narbouno. - Es aqui que te vouliu. - Que ia paire? Narbouno, ai vist li Tres Nourrio e pii lArchevescat em li bousari de la grand gliso de Sant-Pau... - E pii? - E:pii?... la cansoun nen dis pas mai: Carcassonne et Narbonne Sont deux villes fort bonnes Pour aller Bziers; Pznas est zentille, Mais les plus zolies filles Nen sont Montpellier. - Alor, estrasso-biasso, as pas vist la Granouio? - Mai... queto Granouio? - La Granouio que ia au founs du benechi de la gliso de Sant-Pau! Ah! fau pas sestouna sas tant lu agu fa, landrin, toun Tour de Franco... La Granouio de Narbouno! lou cap-dobro di cap dobro! que, de la majo part, li gnt courron pr la vire! Aquu sauto-regolo! cridavo lou vii Pignu en salumant toujour que mai aquu marrit pelgre que se vn faire coumpagnoun e qua pas soulamen vist la Granouio de Narbouno! Oh ! mai sara pas di, mignot quun fiu de mstre fague beissa la tsto, dins loustau soun paire... Manjo, bu, vai te jaire; e deman de matin, se vos que fuguen coutro, regagnaras Narbouno pr vire la Granouio.

IV
Lou paure Pignoulet, que sabi que soun paire, quand avi n tsto quaucarn, noun lavi pas i pd, emai que boufounavo pas, mang, begu, san coucha; e lendeman laubo, snso mai rebrica, aprs av garni sa biasso, repartigu pr Narbouno. Em si pd maca, em si pd boudenfle, em la caud, em la set, pr camin e pr draio, camino que caminaras! Arriba que fugu, au bout de st vue jour, dins la vilo de Narbouno, dounte, coume se dis, noun vn jamai bon vnt nimai bono persouno, moun Pignoulet que, vous responde, aquesto fes cantavo pas, snso prene lou tms dana manja n moussu o bure un cop au cabaret, sadraio dun avennt vers la grand gliso de Sant-Pau, e tout dre au benechi vn vire la Granouio.

Dins la conco de mabre, souto laigo clareto, efetivamen, au founs, uno granouio raio rousso, tant bn escrincelado que laurias dicho vivo, espinchavo dagrouvado, em si dous iue dor e soun mourroun trafet, lou paure Pignoulet vengu de Grasso pr la vire! - Ah ! sacro saloupeto! crid tout--n-un-cop, feroun, lou menusi, ah! s tu que mas fa faire, em lou souleias, dous cnt lgo de camin!... Vai, te rapelaras de Pignoulet de Grasso, de Pignoulet la Flour de Grasso! Em ac lou fenat, vs, de soun paquetoun tiro sa masso e soun escaupre, e pan! dun cop la Granouio u fai sauta no cambo... Subran laigo-signado, coume tencho de sang, dison que vengu roujo; e du benechi la conco es rouginouso desempii. (Armana prouvenau de 1890)

La Mountelenco
I
Uno fes, Mountu, ques lendr du grand Sant-Gnt e de Micoulau Saboly, iavi no chatouneto bloundo coume lor. I disien Roso. Ero la fiho dun cafeti. E coume ro braveto e que cantavo coume un ange, lou curat de Mountu lavi messo la tsto di couristo de sa gliso. Veici que pr Sant-Gnt, ques la voto de Mountu, lou paire de Rouset avi louga n cantaire. Lou cantaire, quro jouine, toumb amourous de la bloundino; la bloundino, ma fe, samourousigu peru; e m ac li dous enfant, snso tant ana cerca, se maridron: la pichoto Rouset fugu madamo Bordas. Adiu Mountu! partiguron tuti dous. Ah! coume ac ro brave! libre coume lr e jouve coume daigo, nav dautre soucit que de faire lamour e canta pr gagna sa vido! La bello proumiero voto ounte Rouset cant, fugu pr Santo-Agueto, la fsto di Maianen. Me nensouvn coume sro air. Ero au caf de la Plao: la salo ro clafido coume un iu. Rouset, pas mai crentouso quun passeroun de sause, ro drecho eila au founs sus un tauli, em soun pu bloundin, em si poulit bras nus, e soun marit si pd lacoumpagnant sus la guitarro. Te iavi no tubio! ro plen de pasan, de Gravesoun, de Sant-Roumi, dEirago e de Maiano. Mai sentendi pas dire uno marrido resoun. Fasien que dire: Coume es poulido! lou galant biais! canto coume uno ourgueno! e es pas de liuen, es que de Mountu! Es verai que Rouset cantavo ges de lidi cansoun. Parlavo rn que de patro, de drapu, de bataio, de liberta, de glri; e ac m no passioun, uno arderesso, un tron-delr, que fasi tresana tuti aquli pitre dome. Pii quand avi fini, cridavo: Vivo SantGnt! Iavi de picamen de man demouli la salo. La pichoto davalavo, fasi touto galoio la mancho autour di taulo; li peo de dous su pluvien dins lescudello; e risnto

e countnto coume savi cnt milo franc, vujavo pii largnt dins la guitarro de soun ome, en i disnt: T, ve, sac duro, saren lu riche...

II
Quand madamo Bordas agu fa tuti li voto de nosto vesinano, lenvejo i vengu dassaja dins li vilo. Aqui coume au vilage, la Mountelenco fagu flri. Cantavo la Poulougno em soun drapu la man, e i meti tant damo e tant de frejoulun que vous fasi ferni. En Avignoun, Ceto, Toulouso, Bourdus, ro adourado pr lou pople; bn tant que se digu: Aro ia plus que Paris! Mount dounc Paris. Ac s lembut que tiro tout. Aqui, coume pertout, emai encaro mai, fugu lidolo de la foulo. Erian i darri tms de lEmperaire; la castagno acoumenavo de tuba, e madamo Bordas cant la Marsiheso. Jamai ges de cantarello avien di aquel inne em tal estrambord e talo fernetego. Lis ubri descaladaire creseguron de vire la resplendnto Liberta; e Tony Rvillon, un pouto de Paris, disi dins li journau: Elle nous vient de la Provence O soufflent les vents de la mer, O lon respire lloquence Tout enfant, en respirant lair. Tous les bras sont tendus vers elle... Nous te saluons, beaut! Pour suivre tes pas, Immortelle, Nous quitterons notre cit: Tu nous mneras aux frontires. A ton moindre geste soumis; Car tous les peuples sont nos frres, Et les tyrans nos ennemis!

III
Ai! las, la frountiero, que trop lu faugu iana. La guerro, la desfacho, la revoulucioun, lou sti, samoulounavon cop sus cop. Pii vengu la Coumuno em soun trin du diable. La folo Mountelenco, esperdudo aqui-dintre coume un aucu dins la chavano, embriagado pii de fum, de revoulun e de poupularita, i cant Mariano coume un pichot Cifr... Auri canta dins laigo; encaro mis dins lou fi! Un jour, la moulounado lagouloup pr carriero e lempourt coume uno paio dins lou palais di Tulari. La poupulao rino se dounavo uno fsto dins li saloun emperiau. De bras negre de poudro agantron Mariano, car madamo Bordas ro pr li Mariano, e la quihron sus lou trone, entre-mitan di drapu rouge. Canto-nous, i cridron, la darriero cansoun que van ausi li vouto daquu palais

maudi! . E la pichoto de Mountu, em lou bounet rouge couifant soun pu bloundin, i cant... la Canaio. Un fourmidable crid: Vivo la Republico! seguigu lou darri refrin. Soulamen, uno voues perdudo dins la foulo respoundegu: Vivo Sant-Gnt! La Mountelenco agu la nblo, dos lagremo beluguejron dins sis iue blu, e vengu palo coume uno morto. Durbs, dounas-i dr! crid lou mounde en vesnt que lou cor i fasi mau. .. Ah ! noun, pauro Rouset! ro pas lr que te mancavo: ro Mountu: ro Sant-Gnt dins la mountagno, e linnoucnto joio di roumavage de Prouvno. Pamens la moulounado, em si drapu rouge, sescoulavo en bramant pr li pourtau badant. Sus Paris mai-que-mai trounavo lou canoun; de marrit brut courrien dins li carriero segrenouso; de lngui fusihado sentendien pereilalin; la sentour du petrli vous levavo lalen, e quuquis ouro aprs, lou fi di Tulari mountavo jusquo i nivo Pauro pichoto Mountelenco! degun na plus ausi parla. (Armana prouvenau de 1873)

Lome poupulri
Lou Maire de Gigougnan mavi counvida, lautre an, la voto de soun endr. Erian esta, st an, cambarado descritri is escolo dAvignoun, mai desempii nous erian plus vist. - La benedicioun de Diu! me crid entre me vire, tu sis toujour lou meme: fres coume un barbu, poulit coume un su, dre coume uno quiho... Tauriu couneigu sus milo! - O, siu toujour lou meme, i respoundegure; soulamen la visto baisso un pau, lensouble ris, lou pu blanquejo: e li cimo quand soun blanco, li valoun soun gaire caud. - Ah! vai, me fagu, badau, biu vii fai rego drecho, e vn pas vii quau vu... Anen, anen dina. Sabs coume se manjo i fsto de vilage, e vers lami Lassagno vous responde que fai pas fre. Tambn, iagu n dina que se fasi dire vous: de couquiho de chambre, de troucho de la Sorgo, rn que de viando fino e de vin cacheta; lou cop du mitan; de liquour de touto meno: e, pr nous servi taulo, un pougau de vint an que... Vous dise pas mai. Coume erian au dessr, entendn un vounvoun dins la carriero: vounvoun! vounvoun!... Ero li tambourin. La jouinesso de lendr veni, coume es lusage, touca laubado au Conse. - Duerbe la porto, Franouneto! crid moun ami Lassagno, vai querre li fougasso, e zu! lavo de got. Enterin li menestri batien sa tambourinado. Quand aguron fini, lis Abat du

jouvnt, lou bouquet la vsto, intrron dins la salo, em li tambourinaire, em lou varlet de vilo, que pourtavo fieramen lou gaiardet di joio, em li farandoulaire, e pii tout lou fihan. Li vire sempliguron de bon vin dalicant; tuti li calignaire coupron -de-rng uno bano de fougasso, se turt bu budre la santa de Moussu lou Maire; e m ac Moussu lou Maire, quand aguron begu e galeja n moumen, i digu: - Mis enfant, dansas tant que voudrs; amusas-vous tant que pourrs; sigus toujour ounste em lis estrangi; aleva de vous batre e de manda destoupin, avs touto permessioun. - Vivo Moussu Lassagno! la jouinesso crid. E m ac sourtiguron, e la farandoulo sentrin. Quand tout ac fugu deforo, iu digure Lassagno: - Quant ia de tms que sis Maire de Gigougnan ? - Ia cinquanto an, moun ome! - Couiounes pas? ia cinquanto an! - O, o, ia cinquanto an. Ai vist passa, moun bu, vounge gouvernamen. E crese pas de mouri, se lou bon Diu majudo, snso nenterra ncaro uno miejo-dougeno. - Mai coume as fa pr sauva ta cherpo entre tant de gaboui e de revoulucioun? - Eh! moun ami de Diu, es lou pater dis ase. Lou pople, lou brave pople, demando qu stre mena. Soulamen, de lou mena, tuti nan pas lou biais. Nia que te dison: Lou fau mena rede. Dautre te dison: Lou fau mena dous. E iu, sabes que dise? Lou fau mena gai. Regardo un pau li pastre: li bon pastre es pas aquli quan toujour lou bastoun en lr; es pas nimai aquli que se couchon souto un sause e que dormon sus li ribo. Li bon pastre es aquli que caminon plan-plan davans soun escabot en jougant du flahutet. Lav, que se snt libre, e que les efetivamen, despouncho afeciouna lou margai e la cardello; pii, quand a lou vntre plen e que vn louro de rintra, lou pastre sus soun fifre jogo la retirado, e lou troupu countnt sendraio vers la jasso. Iu fau ansin, moun ome: jogue du flahutet, e moun troupu seguis. - Jogues du flahutet! Ac te fai bon dire... Mai enfin, dins ta coumuno, as de blanc, as de rouge, as de testard, as de viedase, coume pertout, anen! e quand vn lis eleicioun, pr un deputa, vole metre, coume fas? - Coume fau? eh! moun bon, laisse faire... Car, de i dire i blanc: Voutas pr la Republico, sari perdre si pater emai sa peno; e de i dire i rouge: Voutas pr Enri-Cinq, autant vaudri escupi contro aquelo muraio. - Mai lis escambarla, aquli quan ges dupinioun, li puris innoucnt, tuti li bni gnt que varaion, pecaire, ounte lou vnt li coucho? - Ah! aquli-daqui? quand, de-fes, la barbo, me demandon moun avis: - Vs, i dise, Bassaquin vau pas mai que Bassacan. Se voutas pr Bassaquin, aquest estiu aurs de niero; e se voutas pr Bassacan, aurs de niero aquest estiu. Pr Gigougnan, vess, vau mai uno bono plueio que tuti li proumesso que vous fan li candidat. Ah! sari difernt, se noumavias de pasan: tant que pr deputa noumars pas de pasan, coume se fai dins la Sudo e coume fan en Danemarc, noun sars pas representa. Lis avoucat, li medecin, li journalisto, li bourgesot de touto mero que mandas eilamoundaut, demandon quuno causo: resta Paris tant que poussible, pr tira

au rasteli e pr muse la vaco... Se fitron bn de Gigougnan! Mai se, coume vous dise, mandavias de pasan, pensarien lespargno, demenirien li grssi plao, farien jamai la guerro, cavarien de canau, aboulirien li Dre Reni, e se despacharien de faire lis afaire pr senveni avans meissoun... E dire que ia, en Frano, mai de vint milioun de pdterrous, e que nan pas lou gubi de manda tres cnt dentre li pr representa la terro! Dequ riscarien de prouva? Sari bn tal asard se fasien plus mau que lis autre! - Ah! daquu Moussu Lassagno! tout ac me respond, en boufounant a belu resoun. - Revenen, i digure. Mai tu persounalamen, tu Lassagno, coume as fas pr counserva dins Gigougnan ta poupularita e toun autourita pendnt cinquanto an de tms? - Hu! ac s la mendro di causo. T, aubouren nous de taulo, quanaren prene lr; e quand auras fa m iu un o dous tour de Gigougnan, nen saubras autant que iu. E nous leverian de taulo, atuberian uno cigalo, e anerian vire li joio. Coume sourtian, dins lou camin iavi no partido de boulo. Lou tiraire empegu lou le, e sa boulo rest n plao... Nen doun dous is autre. - Sacre espitau de sort! crid Moussu Lassagno, ac sapello, tira! Mi coumplimen, Jan-Glaude! Ai proun vist de partido, mai te responde duno quai jamai vist leva no bocho coume ac! Sis un famous tiraire! E filerian. Au bout dun pau, rescountran un paru de chato que sanavon passeja. - Espincho un pau ac, digu Lassagno -z-auto voues, se smblo pas dos rino! Lou galant biais! Quti mourre fin! E aquli brandanto la darriero modo!... Ac s la flour de Gigougnan. Li dos fiheto se revirron, e risouleto nous saludron. En travessant la Plao, passerian contro un vii quro asseta davans sa porto. - Eh! bn, mste Guintrand, i vengu Moussu Lassagno, aquest an luchan pr ome o pr miech-ome ? - Ah! moun paure Moussu, luchan pr rn de tout, respoundegu mste Guintrand. - Vous rapelas, mste Guintrand, daquel an que sus lou prat se presentron Meissouni, Quequino, Rabassoun, li tres plus fir luchaire de Prouvno, e que li faguerias peta desquino tuti tres? - Vouls pas que me rapelle? digu lou vii luchaire en salumant, es lan que se prengu la ciutadello dAnvers: iavi cnt escut de joio, em un mutoun pr li miechome! lou preft dAvignoun que me touqu la man! li gnt de Bedarrido que cujron se batre em li Courtesounen, car quau teni pr iu, quau ro contro... Ah! que tms! noun pas aro, que si lucho, vau mai nen pas parla, car se vi plus ges dome, plus ges dome, moussu! Pii, sentndon entre li. I touquerian la man, e countunierian dana. Pan! Moussu lou curat sourti de clastro: - Bon-jour, Messis! - Bon-jour, Moussu... Ah! tens, digu Lassagno, Moussu lou Curat, perqu vous vese, fau que vous parle dei: de-matin la messo, mavisave que nosto gliso se fai bravamen estrecho, subretout li jour de fsto... Cress que farian mau de pensa de lagrandi? - Oh! aqui, Moussu lou Maire, siu en plen de voste avis: vs, li jour de

ceremouni, poudn plus nous i revira... - Moussu lou Curat, me nucuparai: la proumiero acampado du counsu municipau, pausarai la questioun, la metren lestdi, e s la Prefeturo nous volon ajuda... - Moussu lou Maire, siu ravi, e pode que vous remercia. Uno passado aprs, turterian un droulas quanavo intra au caf, em la vsto sus lespalo: - Es egau, i fagu Lassagno, paris que sis pas musi! dison que nias gara uno -n-aquu margoulin que fringavo Madeloun pr te leva de cassolo... - Ai pas bn fa, Moussu lou Maire? - Bon pitouet, Juselet! te laisses pas manja ta soupo. Soulamen un autre cop, ve, piques pas tant ferme! - An! digure Lassagno, coumence de coumprene. Passes la sabouneto. - Espro enca no vuto, me digu. Coume sourtian di brri, vesn veni un escabot que teni tout lou camin. E Lassagno crid au pastre: - Rn quau brut de ti sounaio, ai di: Du stre Jrgi! e me siu pas troumpa: lou poulit rai dav! li gairdi fedo! Mai de que i fas manja? Siu bn segur quuno dins lautro, noun, li baiaris pas pr lou mens ds escut! - Ah! crese pas, repliqu Jorgi... Li croumpre la Fiero Frejo, aquest ivr: An qusi tuti agnela, e crese que tardounaran. - Noun soulamen tardounaran, mai de bestiri coume ac soun pr te faire bessounado... - Diu vous ause, Moussu Lassagno! Tout-bu-just finissian de charra m lou pastre que veguerian veni, balin-balan, un carreti, un nouma Sabatoun. - Que, Sabatoun! i digu mai Lassagno, lou creiras o lou creiras pas: mai em ta carreto res encaro miejo-lego quai devina toun cop de fouit. - Oh! tambn, Moussu Lassagno! - Ia que tu, moun ami, pr faire coume ac claca lou petadou. Em ac, Sabatoun, pr nous prouva quro verai, te fich n cop de fouit que nous intr dins lis auriho. Basto, en nous espaant, aguerian uno viio que, de-long di valat, acampavo de cicri: - Hoi! es tu, Berenguiero? Lassagno i vengu. Eh! bn de pr darri, em toun fichu rouge, te preniu pr Teresoun, la noro du Cacha: la smbles touto... - Iu? oh! daquu Moussu Lassagno! sounjas quai setanto an!... - Ah! vai, de-pr darri, se te vesis, mostres pas misri: e se vendemiari m de plus marrit cabas. - Aquu Moussu Lassagno toujour fau que galeje, disi la viio en crebant du rire... Pii se virant vers iu, la coumaire me fagu: - Vs, Moussu, es pas pr dire, mai aquu Moussu Lassagno es uno crmo de gnt... Es coumun em tuti; parlari, se vesias, au darri du pas, -n-un enfant dun

an! Tambn ia cinquanto an ques Maire de Gigougnan, e lou sara touto sa vido. - Eh! bn, coulgo? Lassagno me fagu, veses que iu iai pas fa dire... Tuti, aman li bon moussu; tuti, aman li coumplimen, e tuti se coumplaison dins li bni maniero. Que fugue em li femo, que fugue em li ri, que fugue em lou pople, quau vou regna, du agrada. E vaqui lou secrt du Maire de Gigougnan. (Armana prouvenau de 1883)

XIV

Lou viage di Santo


La caravano de Bu-Caire - Lou carreti Lamourous Li carreti de Prouvno - Alardo la folo - La gafo en Camargo Li chato la cabro-morto - La Mco du Gou - Quand li Caisso davalon Lou retour pr Aigo-Morto Aviu touto ma vido, ausi parla de la Camargo e di Snti-Maro e de soun roumavage. Mai ire jamai esta. Au printms daquel an (1855), escrigure Mathiu, quro toujour lst pr courre: Vos veni em iu i Santo? - O me respoundegu. E m ac nous dounerian rends-vous Bu-Caire, au quarti de la Coundamino, dounte, tuti lis an, lou 24 de mai, parti no caravano pr li Snti-Maro; e m no troupelado de femo, de chatouno, denfant, dome du pople, amoulouna sus de carreto, un pau aprs miejo-niue nous meteguerian en routo. Sron cargado, li carriolo, iu vous laisse pensa: erian quatorge sus la nostro. Lou brave carreti, un nouma Lamourous, daquli prouvenau quan la paraulo en bouco e soun entreprs sus rn, nous fagu plaa davans, asseta sus la faudo em li cambo que penjavon. Eu, la mita du tms, gaucho de la bsti, tout en picant de fi pr atuba sa pipo, nous caminavo contro, lou fouit sus lou coutet; e de fes, quand ro las, sajassavo dins un sti pendoulant davans la rodo e que li carreti noumon portofeiniant. Darri iu, embabarouchado, dins sa mantiho de laneto, iavi no chato jouino quapelavon Alardo e que, sus un matalas agroumelido em sa maire, me teni si petoun de-longo dins lesquino. Mai, coume noun avian fa couneissno encaro em nsti vesino quentre li babihavon, charravian, nous-utri dous, em lou carreti. - Ansin, de mounte sias se siu pas trop curious vous-autre? acoumenc coume ei Lamourous. - Sian de Maiano, diguerian.

- Hu! alor sias pas de liuen... Laviu proun vist voste parla. Carreti de Maiano, dison, verso dins la plano. - Nia dun e dautre! moun bon-ome. - An! fagu Lamourous, ac s pr badina... E tens, ai couneigu, quand anave sus la routo, un rouli de Maiano quro equipa... coume Sant-Jrgi! i disien LOurtoulan. - Parlas de quuquis an! - Ah! vous parle, messis, de quand se carretejavo, avans que nous agusson li manjaire, arrouina m si camin de ferre! Vous parle, iu, de quand la fiero de Bu-Caire ro soun pountificat, de quand lou proumi lahut quarribavo la fiero gagnavo lou mutoun e que li marini, quand lavien espeia, nen penjavon la pu au bout de laubremstre; vous parle, iu, de quand iavi pas proun chivau de viage pr remounta sus Rose li mouloun de marchandiso qu Bu-Caire se vendi, e que li carreti, vous nen rapelas pas, vous-utri que sias jouine, li rouli, li carrioulaire, que tenien li grndi routo e que li cresien siuno, fasien peta soun fouit de Marsiho Paris e de Paris Lilo en Flandre! E Lamourous, un cop sus lou chapitre carreti, enterin que sa bsti caminavo planplan au clarun de la luno, nen tengu de chapla jusquo soulu leva: - Ah ! fali vire, dis, vers lou pont de Bon-Pas, o la Visto de Marsiho, sus aquu grand camin de 24 pas de large, li fali vire, aquli tiero de carreto cargado, de carriolo tendado, de brancan bn biha, que se toucavon tuti, aquli rengueirado datalage superbe, equipage de tres, de quatre, de siis bsti, que davalavon sus Marsiho o que mountavon sus Paris, carrejant lou blad, lou vin, li saco de civado, li balot de merlusso, li barrielo danchoio o li bard de saboun, balin-balou, patin-patou, e la grdi de Diu, coume disien alor li letro de carr. E quand travessavian un vilage, messis, de vermeni denfant se pendoulavon lesparro e se fasien tirassa la co de la carreto, enterin que lis autre cridavon: Darri, darri, carreti! De liuen en liuen, long de la routo, iavi pr la dinado, pr la soupado o la couchado, uno aubergo celbro, em sa bello oustesso caro riserello, em sa grand cousino e sa grand chaminio, ounte lsti viravo de porc tuti enti, em soun pourtau brand, em sis establari vasto coume de gliso ounte sesperloungavon dos renguiero de grpi e mounte, la muraio, limage acoulouri de Sant-Aloi ro empega. Aquli cabaret sapelavon la Graio, Sant-Martin, lou Lioun dOr, lou Chivau Blanc, la Miolo Negro, lou Capu Rouge, la Bello Oustesso, lou Grand Lougis, que sabe iu? E se parlavo dli cnt lgo lentour. De liuen en liuen, long de la routo, iavi de bourrali quavien pr mostro un coulas nu, de manescau bouchard que pr ensigne avien un ferre de chivau, de pichot boutigui que, darri soun vitrage, penjavon de paquet de chasso pr lou fouit em de capu de pipo, e de pichti begudo quavien, davans sa porto, un trihas tout blanc de pusso, ounte li carreti venien bure pr un su sa gouto daigo-ardnt. E balin e balan, au trantran de si crri, en saludant du fouit tout aquu mounde couneigu, li famous carreti marchavon arrougant, uno man au courdu e de lautro lou fouit, em la blodo bluio, li braio de velout, lou bounet de coulour, la limousino au vnt, li garamacho i cambo, quouro cridant:I! quouro cridant: Dia! quouro cridant: Ruou! E

quand la routo ro lusnto e que lou viage anavo bn e que li rodo bacelavon, cantant, au pas di bsti e au balans di cascavu, la cansoun di rouli: Un rouli ques bn mounta, Fau quague de rodo De siis pouce la Mabrou, Ac s la modo, Em un eissiu de ds pan, Em un pichot bidet blanc Pr lou gouvernage De soun equipage. Vouls pas que cantsson? Lou carr se pagavo bn: dArle Lioun, st franc pr quintau... e, franc dauvri, un carreti m un couble poudi gagna sns peno soun louvidor pr jour. Tambn, se fignoulavo sus li routo de Frano! Car ron glourious nsti rouli! oh! li bu chivalas! Qunti miu! li gairdi bsti! li limouni, li cavihi, li courdi, li davans, tout ac ro garni, arnesca que fasi gau: li mourrau avien de franjo, li cabestre avien desquerlo, li bridu avien de flo de tuti li coulour. Li coulas enarquihavon si capoucho banarudo; lis estello di coulas, coume de grndi peno, soustenien lou courdu dins danello de vire, danello de vire blu; li ravas mutounavon sus lesquino di bsti; li cuberto broudado avien de coucho-mousco; li sufro, li ventriero, li couiero, lis arnesc, tout ac ro trepoun, alisca de man de mstre... Vouls pas que cantsson? En arribant Lioun, Nous cercon rancuro E nous fan passa dessus De la basso-culo: Ac nes daquli gnt Que demandon que dargnt Pr fai de dentello A si damisello. De Marsiho Lioun, li carreti marchavon la gaucho de si bsti, valnt--dire dia e de la man, pr-o-que daquu tms se teni lou courdu du coustat gauche di chivau. Noumavon foro man lautre coustat de latalage. Mai lusano de Prouvno passavo pas Lioun. A Lioun, lou climat, lou parla, tout chanjavo. Fali dounc chanja de man e teni lou courdu la drecho di bsti. Pii la plueio veni, la pluiasso de-longo, em sa fango e si roudan, ounte fali encamba, se noun voulias vous perdre. Pii li basso-culaire que cercavon garrouio en parlant franchimand... Alor nen vos, de mau, de tron, de sacrebiu! juravon, renegavon coume de carreti: i, Mouret! i Roubin! i, carcan! rri, viio rouchello! Oh! moustre de bregand! la carreto ro encalado. Mai li ranfort venien, em li ranfourti: se doublavo, se triplavo; e, lespalo la

rodo, derrabavon la carreto... Sian laubergo. Au brut di cop de fouit, loustesso, la chambourdo e lou varlet destable, la lanterno la man, sourtien lendavans du carreti fangous: sestremavo lequipage, destalavon, apasturavon, e m ac venien soupa. La benedicioun de Diu! em trento su pr tsto, se fasi, sus li routo de repas de Sant-Crebssi! Li carreti manjavon em li couide sus la taulo. Sus taulo negrejavo uno coumaire de nu pechi; e, quand avien begu, jitavon darri li lou darri degout du got. Au mitan du repas, saubouravon, ro lusage, pr ana abura si bsti e i douna civado. Pii sentaulavon mai pr manja lou roustit. E eici sian, coulgo! Vouls pas que cantsson? Lou matin soun leva, La soupo au froumage Ac s un friand manja, Qu amo lou latage. Pii, pr sescarrabiha, Un vire de ratafia; E, long de la routo, Buran mai la gouto. Apelavon ac lou tuo-verme. Dounc, batien lou peirard, atubavon lou cachimbau, passavon sa man rufo souto lou fin mentoun de la gaio chambriero, quesperavo lestreno sus la porto, baiavon un tour de biho i tourtouiero de soun viage, e zu, mai! fai tira! Aro, se fau tout dire, la journado sus la routo viravo pas toujour en bello. Snso coumta li trau em de fango jusquau boutoun, li mountado merci darnesc, li davalado la mecanico, li rai que sescrancavon, lis eissiu que petavon, li gendarmo moustachu quespinchavon la placo di carreti endourmi e que dreissavon si verbau, de fes, pr espargna o gagna de camin, fali faire missau, valnt--dire passa lisc davans lou cabaret e brula la dinado. Dutri fes, dous carreti, testard coume si miu, se rescountravon dins lou trin: copo tu! copo iu! Vos pas coupa, capoun? Zu, sus lou mourre du limouni un cop de fouit que lavuglavo e quenversavo la carreto contro un mouloun de piro! Alor courrien i rounco, i taravello duse, e iavi sus la routo de batsto esfraiouso ounte souvnti-fes sencervelavo un ome em un cop de bihoun. Pr la rglo du trin, iavi pamens un vii usage quro respeta de tuti: lou carreti que soun davans avi li quatre pd blanc, que davalsse o que mountsse, avi lou dre, messis, de pas se leva du trin. E daqui lou prouvrbi: quau a li quatre pd blanc pu, se dis, passa pertout. A la fin li carreti arribavon Paris e anavon establa la Grand-Pinto, quarti tant poupulous, disi moun grand, quem un cop de siblet lou gouvernamen, quand vu, i pou leva cnt milo ome!

En arribant Paris, Usano nouvello: De taiolo nia plus ges, Culoto bretello. Ac nes de franchimand Quatalon deforo man E fan tout au burre... Que lou tron te cure. Mai en intrant au Grand Vilage, osco! aqui saplicavon pr faire brusi lou fouit! Te fasien un repetun, un chaplachu, un cli-cla-cla, que semblavo que trounavo. An! disien li Parisen en tapant di dos man sis auriho que siblavon, li Prouvenau arribon! camino, tron de lr! as pu que terro te manque? Fau dire que daquu tms, pr faire peta la chasso, li rouli de Prouvno, ac ro li flambu! Manjo-car, de Tarascoun, dins lafaire duno lgo, en fasnt li quatre fouit, uno fes avi gausi quatre liuro de cordo fino; Mste Imbert, de Bu-Caire, rn quem un cop de fouit, moucavo uno candlo snso lamoussa; lou Nieret, de Castu-Reinard, destapavo uno fiolo, snso la ficha au su; enfin, lou Gros Charloun, de la PiroPlantado, dun soulet cop de chasso, dison que desferravo un miu di quatre pd. Basto, quand li rouli avien descarga si viage, rejoun lou pagamen dins soun centuroun de cuer, recarga pr Marsiho e fa no escourregudo dins lou Palais-Reiau, entounavon galoi aquest darri coublet: T, garon, vaqui pr tu, Vai metre en caviho... Mai loustesso a respoundu: lu que siu solio, Iu que te fau tant de bn, Tu jamai me dounes rn? Fai-me no brassado, Sarai soulajado. E boutavon coulas, e metien en caviho. E m ac dins vint jour, vinto-dous, vinto-quatre, au barlingo-barlango de si cascavu, retournavon en Prouvnco pr veni triounfla, lou jour de Sant-Aloi, la Carreto ramado!... E alor, au cabaret, nen voulias de recit, em de vantacioun, e de messorgo grosso coume lou mount Ventour! Un, en anant de-niue, avi vist lampeja lou Lume de Sant-Eume, e lou fi fantasti sro asseta sus sa carreto, belu dos ouro de camin. Un autre avi trouva pr camin uno valiso, que pesavo! Dedins i devi caupre lou mens cnt milo franc... Mai un cavali masca ro vengu, brido abatudo, e lavi reclamado au moumen que lacampavo pr la traire sus la faudo. Un autre ro esta arresta: urousamen pr u quavi liga si louvidor dins lou boudin de sa couto, car daquu tms pourtavon la couto, e li voulur em si barbasso, em sis estilet e si pistoulet double, aguron bu fuia e furna lou queissoun, i trouvron que lou flasco.

Un autre avi coucha au pas di Poulacre, que soun pas crestian quand naisson. Un autre avi passa au pas di Palo de Bos: Nia, dis, que se figuron que li palo de bos se fan coume lis esclop o coume li cuiero, en fustejant un tros de bos... Mai ac s de boufounado... Li palo de bos, que servon pr boulega lou blad, vnon sus daubre tuti facho, coume eici lis amelo e li carrbi... Quand i passerian, messis, la recloto ro estremado, e li pousquerian pas vire; mai nous leisserian dire pr li gnt du pas que, quand soun sus lis aubre, que van stre maduro e que lou mistrau boufo, te fan un tarabast coume se picavon tenbro. Un autre afourtissi quavi vist Paris uno bello princesso quavi n mourre de porc. Si gnt la permenavon duno grand vilo lautro, e la fasien vire, pauro! la lanterno magico, e semoundien de milioun -n-aquu que lespousari. Sacre couquin de goi! disi lou vii Braiasso, tout ac s proun e ac s rn. o que ma lou mai sousprs, iu, lou mai espanta, Paris, vous lou vau dire: eici, dins nstis endr, se quaucun parlo francs, es de gnt quan estudia, de moussu, davoucat, de coumessri de poulio, quan passa belu ds an, emai mai, dins lis escolo... Mai amoundaut, sacrepabiune! tuti franchimandejon. Vess de margoulin, quan pancaro st an, denfant pas plus aut quac, em la candlo au nas, e que parlon francs coume de grand persouno!... Sabe pas coume diable fan. Lou brave Lamourous, au trantai di carreto, nous nauri nca mai counta, sro pas que venian darriba au pont de Fourco e que, lou soulu se levant, sespandissien davans nous-autre, au pd-de-poulo di dous Rose, lis inmnsi planuro de la Courrejo de Camargo. Mai quau nous fagu gau encaro mai que lou soulu (avian vinto-cinq an) es aquelo fiheto que, coume ai di deja ro darri nous-autre agrouvado em sa maire e que, touto risnto, se desbabarouchant de la capoto de sa manto, apareigu au grand jour coume uno rino de jouvno. Un riban ginjoulin poulidamen gansa sus soun pu cendrinu que reboufavo de la couifo, un regard de Sibilo quauque pau esglaria, lou ten clar e finet, la bouqueto arquetado, au risoulet duberto, semblavo un tulipan que, lou matin, sort de leigagno. La saluderian, ravi. Mai elo, Alardo, coume se nous avi pas vist: - Ma maire, dis, sian liuen di grndi Santo encaro? - Ma chato, nen sian belu, sai, nu o ds lgo. - l sara, i sara moun cadet? - Chut, mignoto! E la chato, en fasnt un badai que moustr, tant que navi, si dnt de la, si dnt blanqueto: - Me languisse... Ai uno fam, dis, que la vese courre... Que! se dejunavian? E, lu, desplegu sus si geinoui un pano-man de telo rousso; sa maire, dun cabas, sourtigu de pan, de figo, un arange, de dti, un pau de saupresado. E sns ceremouni se meteguron trissa. - Bon apetis! i venguerian. - Messis, voste service, nous fagu la gnto Alardo en plantant si ratouno dins un crouchoun de pan.

- A coundicioun, mis, que mesclaren li biasso. - Voulounti. E Matiu que, dins soun carni, avi adu dos boutiho de bon vin de la Nerto, nen destap uno, e zu! aprs agu manja no boucado chascun, tuti -de-rng, Alardo, sa maire, iu, Mathiu em lou carreti, beguerian, lun aprs lautre, dins lou meme coucot. E nous vaqui coutro. Pii, pr nous desredi, coume erian davala n moumen de la carreto: - Quau es aquelo chato, qua tant bon biais, aqui? demanderian Lamourous. - De la vire, nous fagu ( miejo voues) lou carreti, dirias pas que ia peta n ciucle, pas verai? E pamens, messis, despii tres mes que soun cadet la abandounado, paris ques pas bn em elo. - Aquelo poulido chato? Soun galant la leissado en plant? - Lavi raubado, lou marrias! E m ac la plantado aqui, pr nana vire uno autro, laido coume pecat, mai... qua dargnt jabo. E Alardo, la flour de nosto Coundamino, sa maire la meno i Santo pr la destalenta, se pu, o la gari. - Oh! pecaire! Arribavian i Jasso dAubaroun, ounte nous arresterian pr faire manja li bsti, au bourras, davans la rodo. Li chato de Bu-Caire que iavi sus li carreto, si tsto enribanado de tuti li coulour, entanterin venguron, autour dAlardo, faire un brande: Au brande de ma tanto, Lou roussignu i canto: Oh! que de roso! Oh! que de flous! Bello, bello Alardo, viras-vous La bello ses virado Soun bu la regardado: Oh! que de roso! Oh ! que de flous! Bello, bello Alardo, embrassas-vous. E, li bras leva, la pauro partigu davans elo, risnt coume uno folo e cridant: Moun cadet! Moun cadet! Moun cadet! Mai lou tms, que despii laubo ro la macari, de mai en mai sencabanavo. Lou Marin, en boufant, fasi mounta vers Arle de nivoulado grvo qu cha pau ennegravon tout lestendard du cu. En palun, li granouio e li grapaud cantavon. La longo tirassiero de nosto caravano semplanavo, perdudo, dins li champias dengano, dins li sansouiro blanquinouso, sus un camin terren, bourda de tamarisso flourisoun rousenco. La terro senti lou frescun. E de vu dalabran, de vu de bouis e de sarcello, en bramant nous passavon subre. - Lamourous, cridavon li femo, sara de plueio ei? - Ha! lome respoundi, lis iue en lr, proun soucitous, uno fes plugu quro nivo... - Eh! bn, saren poulido, se la raisso nous pren au mitan de la Camargo! - Metrs, mi puri chato, li coutihoun sus la tsto.

Un gardian chivau que, lou ficheiroun en man, viravo si brau negre esparouia dins li salanc nous crid: Vous anas bagna! Li blesin coumencavon. Pii cha pau la plueio se i bout de bon. E zu, daigo! En rn de tms, dins aquli plano basso, iagu plus que deigatiho. Nous-autre, dasseta souto la tndo di carreto, vesian pereilalin li manado de rosso, espussant si creniero e si lngui co flusso, gagna li levadoun e li mountiho de sablas. E zu, daigo! Lou camin, ennega pr lou glavas, fasi tira toujour que mai. Li rodo se plantavon. Li bsti sarrestavon. A la fin, perdo de visto, se vesi plus quun estagnas; e li carreti diguron: - Anen, fau davala! femo, fiho, au su, tuti! Se vouls pas coucha au mitan di tamarisso! - Mai, alor, nous faudra gafa! - A pd descaus, li bello, gagnars lou Grand Perdoun: que navs de besoun, car... peson boustramen vsti pecat! E lou fihan, lou femelan, jouine e vii, descendeguron. Em de rire, em de siule, tout ac, pr gafa, se descauss e sestroup. Li carreti prenguron lis enfant Sant-Cristou. E Mathiu, pourgnt lesquino la maire du pougau quro dins nosto carretado: - Tens, mets-vous aqui, bravo femo, i fagu, vous pourtarai la cabro morto. Aquesto, un gros cagnu quavi peno camina, digu pas de noun. - E tu, me fagu n guinchant de liue, cargo-te dAlardo, que? Pii, pr nous soulaja, chanjaren de tms en tms. E m ac, cabrinet, snso mai dalleluia, prenguerian chascun la nostro. E tuti li droulas quron du roumavage agunt, coume nous-autre embala chascun la siuno, vous demande un pau la faro! Mathiu, em sa grosso, sesputissien du rire. Iu, autour de moun cu, sentnt aquli bras, fres e redoun, dAlardo, que teni lou paro-plueio dubert sus nsti tsto, iu sus mis anco quand agure li boutelet de la pichouno que, paureto, de la crento, lis ausavo pas sarra, auriu pas douna pr foro, lou counfsse encaro vuei, noste viage de Camargo em la plueio e lou patoui. - Moun Diu! Se moun cadet me vesi ? Alardo fasi que dire, moun cadetot que me vu plus, moun bu cadet, moun bu cadet! Aviu bu, iu, i parla, i faire dacatoun mi pichot coumplimen, mentendi pas, me vesi pas... Mai sa bouco aletejavo sus moun cu, sus moun espalo, e noun auriu agu qu vira n pau la tsto pr i faire un poutoun; mai sa cabeladuro aflouravo la miuno; mai, tousco, la fleirour de sa carneto membaumavo; atremouli, soun pis boulegavo sus iu; e... milusiounant coume elo, quro touto soun cadet , iu, coume Pauloun, cresiu de pourta ma Viergino. Au bu de moun pantai, Mathiu que sesquinavo souto sa grosso mamo, me fagu: Changen un pau! nen pode plus, moun ome! E, au pd duno agacholo (es lou noum quen Camargo dounon i tamarisso que soun vengudo en aubre), agunt fa pauso tuti dous, Mathiu prengu la fiho e iu, ai! las, la maire. E ansin gafouierian, em daigo miejo-cambo, au-mens uno bono lgo, que nous nen faguerian pas, tour de role regalant, coume vous dise, nosto peno em la ravacioun dun calignun de fado.

A la longo pamens, arribavian en visto du Castu dAvignoun, lou lavssi cal, lou tms sesclargigu, lou camin seidraqu; se remount sus li carreto; e, peraqui vers li quatre ouro, tout-dun-cop veguerian senaura, dins lazur de la mar e du cu, em li tres fenstro de soun clouchi rouman, si merlet rous e sis ancoulo, la gliso di SntiMaro. Iagu quun crid: O grndi Santo! car aquu santuri, esmara peralin au founs du Vacars, dins li sablas de la marino, es, coume dirian, la Mco de tout lou Gou du Lioun. E aqui, o que frapo, pr sa grandour armouniouso, pr soun arcas desmesura, es aquu plan-pas de terraire e de mar ounte liue, mis quen-li pu embrassa lou ciucle de lourizount terrstre, lorbis terrarum dis ancian. - Arribaren just tms pr davala li Caisso, Lamourous nous digu, car es pas que noun sachs, messis, que li Bu-Cairen avn lou dre, avans que tuti, de vira lou palanc pr descndre li Santo. Pr la coumprenesoun daquu prepaus, fau dire que li relicle venera de Maro Jacoub, de Maro Saloum e de sa servnto Saro soun rejoun, sus larc-vout du Cor e de labsido, dins uno capello auto, dounte, pr un engrau que douno dins la gliso, em uno tourtouiero, la vio de la fsto, li davalon plan-plan sus la foulo abramado. Entre av destala, au mitan di mountiho, cuberto de blanqueto em de tamarisso, quenvirounon la viloto, courreguerian la gliso. Esclairas-las, aquelas Santetas! cridavon de Mount-pelierenco, que vendien, davans la porto, de cire, de candeleto, dimage e de medaio. La gliso, pleno coume un iu, de gnt du Lengad, de femo du coustat dArle, dinfierme, de bumiano, tuti lis un sus lis autre! Es li bumian, du rsto, que fan brula li plus gros cire, mai esclusivamen lautar de Santo Saro, que, daprs sa cresno, ro de sa nacioun. Memamen es i Santo quaquli barrulaire tnon sis assemblado e fan, de liuen en liuen, leleicioun de sa rino. Pr intra aguerian proun obro. De femasso de Nimes, em la couifo negro, quavien tirassa m li si couissin de flausino pr coucha dins la gliso, se disputavon li cadiero: - Iu laviu avans vous! - E iu laviu lougado! - Un prire fasi beisa, de bouco en bouco, lou sant bras; i malaut se pourgi de goubelet daigo saumastro, daigo du pous di Santo, ques au cors de la gliso, e quaquu jour, dison, vn douo. Niavi quem sis ounglo rasclavon, pr remdi, lou bresi duno antico piro, marmo escultado e encastrado la paret, quro lou couissin di Santo . Uno udour, uno caumo, de cire cremant, dencns, descaufit, de canige, vous levavo lalen. E chasque roudelet, plen de voues, budre, cantavo soun cantico. Mai, en lr, quand li dos Caisso en formo darco pareiguron, ai! que crid: Grndi Santo! grndi Snti-Maro! E dicho que la cordo, dins lespci, moulavo, li quilet, lis espaime sentahinavon que mai. Li front, li bras leva, la moulounado barbelanto ro lespro dun miracle... Oh! du founs de la gliso, tout-dun-cop, uno chato part coume savi dalo: uno chato superbo, bloundo, descabelado; e caucant de si pd li tsto de la foulo, lampo, talo quun glri, travs de la nau, vers li Caisso

floutanto e: Grndi Santo! quilo, rends-me, pr pieta, lamour de moun Cadet! Touti saussron: - Es Alardo! li Bu-Cairen cridavon. - Es Santo-Madaleno que vn vesita si sorre! esglaria, nia que fasien... Es toujour que plouravian tuti. Pr fini, lendeman, iagu la proucessioun sus lareno de la plajo, au bram, au boufadis di blnqui salivado que i fasien sis espousc. Alin, lavalido de la mar bourdejavon dous o tres bastimen que semblavon en pano. E li gnt se moustravon uno tiragno blujo que lou remu dis erso esperloungavo sus la mar: Es lou camin, disien, que li Snti-Maro, em soun barquet, tenguron pr abourda n Prouvno aprs la mort de Noste Segne. Sus lou ribeirs vaste, dintre aquli vesioun quiluminavo un soulu linde, nous semblavo querian, aqui, au paradis. Alardo la bello chato, apalido un brisoun, pourtavo sus lis espalo, em dutri Bu-cairenco, la barqueto di Santo e tuti disien: Pecaire! es uno pauro folo, que la leissado soun cadet. Mai, coume avian idio dana vire Aigo-Morto, e quro de partno un omnibus que i passavo, autant-lu que li Santo aguron remounta (eia vers li quatre ouro) nous embarquerian subit, emun vu de coumaire, de Mount-Peli o de Lunu, repetiero e tripiero, couifado lensalado, quentre stre pr camin, plen de gargamello, vague de recanta: Courons aux Saintes-Maries Pour leur donner notre foi; Que nos curs se multiplient Pour Jsus et pour sa Croix, e aquest cantadis autre, qu la fsto fai furour: Dsarmez le Christ, dsarmez le Christ Par vos prires! Dsarmez le Christ, dsarmez le Christ, Et soyez au ciel nos bonnes mres! - Es pamens Mas de Roca emb soun ome quhou faguron, aquel poulit daqui, disi no peissouniero en acabant sa biasso, e ioi, touta la nioch, se canta plus quac. Aquelas prouvenalas noun sabien remen que lous ancians canticos de soun Ame dvote: Jai vu sous de sombres voiles Onze toiles, La lune avec le soleil, Ah! de quant soun plus bls nostres cants dau Clapas! E patin, e coufin... Passerian sus uno barco, lou Pichot-Rose Suvo-Riau. Daquu tms iavi n fort, un poulit pichot fort daura pr lou soulu e basti pr Vauban, que lou Gni bestiamen a fa destruire desempii. Travesserian lis erme e la pinedo du Suvage. E sus lou vspre, enfin, au mitan di palun, veguerian negreja, dins

lou pounnt pourpau, li tourre gigantesco e li carnu di brri, ferouge, dAigo-Morto. - Es egau, coume ei fagu uno di femo, se dau tems qu las Santas lomnibus nous carreja, iavi de mourtalage un pau mai que noun cau, sai-que lous croca-morts aurien proun obro, Mount-Peli! - Eh ! be, pourtarien brasses. - Oh! vai, crese que nan dos, de veituros pr lous morts... Ai! sus aquu prepaus, nous avisan, nous-autre, que lurriblo guimbardo ro pencho de negre: - Mai, pr asard, i diguerian, aquest omnibus sari... - Lou carrossa, messis, de las Poumpas funbras de la vila de Mount-Peli. - Sacre couquin de goi! criderian. E, durbnt dun cop de pd lou pourtanu, afouli sauterian sus la routo, paguerian lou coundutour, e au bl r nous estnt lu secous la fardo, d pd en Aigo-Morto laise nous gandiguerian. Uno vilasso veritablo de la Siro o de lEgito aquelo silenciouso ciuta di Vntre Blu (coume apellon de fes lis Aigo-Mourten febrous), em soun carramen demparo fourmidablo, bescuchado au soulu, que dirias tout-escas abandounado pr Sant-Louis, em sa tourre de Coustano, ounte, aprs li Dragounado, souto lou ri Louis XIV, sembarr quaranto femo o fiho proutestanto que, dins lou cativi ublidado e danado, pourriguron aqui jusqu la fin du rgne, belu quaranto an de tms! Un jour, long-tms aprs aquelo escourregudo, quem dos blli damo du mounde proutestant de Nimes, tournavian vesita la grosso tourre dAigo-Morto, en legissnt li noum daquli presouniero, escrincela pr li-memo dins li piro du dounjoun, aqusti, en gounflejant, me diguron: Pouto, que vous estoune pas de nous vire ploura: pr nous-utri, uganaudo, aquli puri femo, martiro de sa fe, es nsti Snti-Maro!

XV

Jan Roussiero e Magali


Lou rfi engaubia - La Carreto Ramado - Listri de Sant-Aloi Lr de Magali - La mort de moun paire Lenterramen, lou du e lou partage - Bon-jour, moussu Frederi! - Ha! bon-jour. - Que man di? quavias besoun dun lougadi? - O... Dounte sis? - De Vilo-Novo! lou pas di lesert! vers Avignoun. - E que sabes faire?

- Un pau tout: siu esta bogo de moulin dli, mulati, peireroun, boui, mouni, toundire, segaire en bon besoun, luchaire lucasioun, rebroundaire de pibo, ques un mesti proun aut, e curaire de pous, ques lou plus bas de tuti. - E te dison? - Jan Roussiero, e pr coupa plus court Rousseiroun o Seiroun. - Eh! bn, quant vos gagna? Es pr mena li bsti. - Dins li quinge louvidor. - Te baie cnt escut. - Vague pr cnt escut! E vaqui coume lougure lou rfi Jan Roussiero, aquu que maprengu laire de Magali. Un boujacan, algre, taia coume un Ercule, e que lou darrier an que iu passre au mas em moun paire avugle, dins li lngui vihado de nosto soulitudo, mengard de lngui coume un bon gouapo quro. Fin boui, avi toujour quauco gaio cansoun pr escarrabiha soun couble: Laraire es coumpausa De trento-uno po. Aquu que la nventa, Fali que nen sachsse: Segur, Es quauque moussur. E, gaubious de sa naturo o artisto (samas mis) que que fagusse, siegue-ti la coucoulucho dun pai, lempielamen dun femouras o bn lou cargamen dun viage, vous i sabi douna la ligno armouniouso, lou gubi, coume dison. Soulamen, avi du mau pecaire, de soun mstre: un pauquet dourmihous amavo de faire miejour. Ah! pr charra, avi lou fiu. Fali lentndre quand parlavo de quouro, sus lou dougan, coundusi li chivau de viage, li chivalas que remoucavon, la co luno de lautro, li pinello du Rose, Valno, Lioun. - Creirias-ti quai mena, dis, lage de vint an, lou plus bl equipage, du ribeirs de Rose? un equipage, dis, de vuetanto garagnoun, encoubla cha quatre, que tirassavon siis batu! Quac ro bu, pamens, quand, lou matin, partian, sus li levado du grand flume! e quaquu barcars, plan-plan, dins lou silnci, remountavo contro aigo! E noumavo, Jan Roussiero, tuti lis endr que ia, lis aubergo, lis oustesso, li ribiero, li paliero, li caladat e li gafo, dArle au Revestidou, de la Coucourdo lErmitage. Mai soun chale, soun triounfle, de moun brave Rousseiroun, ro pii pr SantAloi. - A vsti Maianen, se lan pas vist encaro, i faren vire, dis, coume se mounto uno miouleto! Sant-Aloi, en Prouvno, es, coume lou sabs, la fsto di meinagi. Pr touto la Prouvno, aquu jour, li curat benesisson li bsti, ase, miu e chivau. E li gnt, au bestiri, fan tasta lou pan signa, aquu bon pan signa, perfuma m danisse e daureja m diu, quapellon tourtihado. Mai, dins nsti pas, aquu jour, se fai courre la

Carreto Ramado, un crri de verduro atala de quaranto o de cinquanto bsti, encaparraounado coume au tms di tourn, garnido de soubarbo, de caberto broudado, de plumet, de mirau, em de luno de letoun! E sencanto lou fouit, valnt--dire qu lencant meton publicamen la digneta de Priu: A 30 franc lou fouit! 100 franc! 200 franc! Adise uno! adise dos! adise tres! Aquu que mounto lou plus aut a lou reinage de la fsto. La Carreto Ramado vai la proucessioun, em sa cavaucado de boui trefouli que marchon fieramen, cadun contro sa bsti, en fasnt peta lou fouit. Sus lou crri, acoumpagna dun tambour e dun fifre, li Priu soun asseta. Li paire, sus li miu, escambarlon sis enfant, quafeciouna sarrapon is estello di coulas. An, li coulas, sa capoucho, tuti uno tourtihado em lou bandeiroun, en papi, de Sant-Aloi. E, pourta sus lespalo dis ancian Priu, lou Sant, lou grand Sant-Aloi, en glri, coume un evesque dor, savano, la crosso la man. Pii, la proucessioun facho, la Carreto, empourtado pr li cinquanto miu o miolo, zu! vague de rounfla dins un revoulunas de pusso, em li jouni rfi que lampon, arderous, au coustat de si bsti, en cors de camiso tuti, lou bounet sus lauriho, i pd li souli prim e la taiolo is anco. Jan Roussiero, mountant nosto miolo Falto, quavi lou quiu damelo , es aqui, aquel an, quespant li badaire. Degaja coume un cat, sautavo sus la bsti, davalant, remountant, uno fes dassetoun, un cop descambarloun, quouro se tennt dre sus li malu de la Falto, quouro sus soun esquino fasnt lou pd-cauquet, laubre-dre, la granouio, en un mot la fantasia, coume li cavali arbi. Lou plus poulit fugu, e s aqui que vouliu veni, au repas de Sant-Aloi (car, aprs la carreto, li Priu pagon la regalo). Quand se fugu manja, begu, e que, lou vntre plen, chascun disi la siuno, Roussiero saubour e fagu: - Cambarado! sias aqui tout un pople de pd-terrous e de viedase, que fass SantAloi despii belu milo an e que couneisss pas, siu bn segur, listri de voste pouderous patroun! - Noun, tout ac digu... Ero pas manescau? - Si, mai vous vau counta coume se counvertigu. E moun rfi, dins soun got, plen de vin de Tavu, tout en fasnt sausseto em uno tourtihado, coumenc coume ei: Noste Segne Diu lou Paire, un jour, en Paradis, ro apensamenti. LEnfant Jsu i vengu: - Paire, quavs? - Ai, respoundegu Diu, un pensamen que me tavanejo... T, regardo eilavau. - Ounte? digu Jsu. - Pereilavau, dins lou Limousin, dre de moun det: veses bn, dins aquu vilage, vers la bourgado, uno boutigo de manescau, uno bello e grando boutigo? - Vese, vese. - Eh! bn, aqui, moun fiu, aqui se trovo un ome quauriu vougu sauva. I dison Mste Aloi. Es un ome de la bono, usservaire fidu de mi coumandamen, caritadous au

paure, serviciable pr quau que fugue, dun bon comte em la pratico, e tabassant duno aubo lautro sns mau parla ni renega... O, me semblavo digne de veni un grand sant. - E quau empacho? digu Jsu. - Soun ourguei, moun enfant. Pr amor ques un oubri de la proumiero man, Aloi cri que sus terro noun iague res au-dessus du... E la cresno meno perdre. - Segne Paire, fagu Jsu, se me voulias permetre de davala sus terro, assajariu de lou counverti. - Vai, moun bu drole. E lou bon Jsu daval. Vesti en aprendis, soun paquetoun darri lesquino, lou divin mesteirau arribo dre dins la carriero ounte demouravo Aloi. Sus la porto dAloi iavi lensigno, coume es lus, e lensigno pourtavo: Alor lou manescau, mstre sus tuti li mstre, forjo un ferre dins dos caudo. Lou pichot aprendis met dounc lou pd sus lou lindau, e, levant soun capu: - Diu vous doune lou bon-jour, mstre, e n touto la coumpagno... Savias besoun dun pau dajudo? - Pas pr aro, respond Aloi. - A Diu-sias dounc! sara, mstre, pr un autre cop. E Jsu, lou bon Jsu, countnio soun camin... Iavi n roudelet dome que parlavon dins la carriero. - Auriu pas cresegu, digu Jsu en passant, que dins uno boutigo ansin, ounte i du av tant dobro, me refussson lou travai. - Espro un pau, mignot, un di vesin i fai: coume i quas saluda n intrant vers Mste Aloi? - Ai di coume se dis: Diu vous dune lou bon-jour, mstre, e n touto la coumpagno. - Ha! fali pas dire ansin... Lou fali nouma mstre subre tuti li mstre... T, espincho lescritu. - Es verai, digu Jsu; vau assaja ncaro uno fes. E m ac, daquu pas, retourno la boutigo: - Diu vous lou dune bon, mstre sus tuti li mstre! Aurias pas besoun dubri? - Intro, intro, respond Aloi, ai pensa desempii que tambn tucuparian... Ve, escouto ei pr uno bono fes: quand me saludaras, dves mapela mstre entre tuti li mstre, car, es pas pr me vanta, mai dome coume iu, que fau un ferre dins dos caudo, noun nia pas dous en Limousin. - Ho! fagu laprendis, nautre, dins noste endr, li fourjan rn que dins uno! - Rn que dins uno caudo? Taiso-te, vai, margoulin, quac s causo pas poussiblo... - Bn! anas vire, mstre subre tuti li mstre! Jsu pren un tros de ferre, lou jito dins la forjo, boufo, empuro lou fi; e quand lou ferre es rouge, ques rouge emai auben, vai pr lou querre em la man... - Ai! paure bedigas! lou proumi coumpagnoun i crido, te vas rabina li det! - Agus pas pu, replico Jsu. Moun Diu, vous rnde grci! dins noste endr, avn pas besoun destenaio.

E lou pichot ubri arrapo em la man lou ferre flame-rouge, lou porto sus lenclume; em soun martelet, pin! pu! patin! patu! en un vira-diue lestiro, laplatis, lenredounis, e lestampo tant bn que smblo ques moula. - Hu! digu Mste Aloi, emai iu, se vouliu bn? Zu! acampo un tros de ferre, lou bouto dins la forjo, boufo, empuro lou fi; e quand lou ferre es rouge, lou vu prene la man coume soun aprendis e ladurre lenclume... Mai se brulo li det. A bu se despacha, a bu faire soun dur: fau que lou lache en plen pr courre is estenaio. Lou ferre de chivau enterin se refrejo... E zu! patin! patu! quuqui belugo gisclon... Ah! paure Mste Aloi! Agu bu tabassa e se despoutenta: pousqu jamai veni lacaba dins uno caudo. - Chut! digu laprendis, me smblo quai ausi lou galop dun chivau... Mste Aloi tout-dun-tms se bouto sus la porto, e vi un cavali, un superbe cavali, que saplanto davans la boutigo. Ei ro Sant Martin. - Vne de liuen, dis; moun chivau a toumba n paru de ferre, e me languissiu proun de trouva n manescau. Mste Aloi se revsso e i fai coume ei: - Segnour, en verita, noun poudias pas mius capita. Sias vers lou proumi fabre de Limousin emai de Frano, que se pu dire mstre subre tuti li mstre, e forjo un ferre dins dos caudo... Pichot, vai teni lou pd. - Teni lou pd? repliqu Jsu. Nautre, dins noste endr, trouvan ques pas necite. - Pr eismple! crid lou mstre manescau, aquelo-daqui tubo! E coume ferron toun endr, snso teni lou pd? - Ia rn de tant eisa, moun Diu, e lanas vire... E m ac lou pichot aganto lou buto-avans, saprocho du chivau, e cra! i copo lou pd. Adus lou pd dins la boutigo, lou sarro dins lest, i curo bn la bato, i met lou ferre nu que veni destampa; em lou broucadou i planto li clavu; pii dessarro lest, tourno lou pd au chivau, iescupis dessus, lajusto, e fai que dire en se signant: Moun Diu, que lou sang se caie! Lou pd se trovo adouba, e ferra e soulide, coume jamai sro vist nimai se veira plus. Lou proumi coumpagnoun durbi dous iue coume de paumo; e Mste Aloi, coulgo, acoumenavo de susa. - Hu! pii digu, pardinche! en fasnt coume ac, emai iu ferrarai! E zu! Aloi se groupo: em lou buto-avans saflato du chivau, e cra! i copo lou pd. Ladus dins la boutigo, lou sarro dins lest e lou ferro soun aise coume avi fa lou pichot. Pii, es eici que sian! lou fau remetre en plao: savano du chivau. escupis sus la bato, Iempego de soun mius au floutoun de la cambo Ai! ai! lengunt vu pas teni lou sang regolo e lou pd toumbo. Adounc lamo auturouso de Mste Aloi senlumin: rintr dins la boutigo pr se jita dabouchoun i pd de laprendis... Mai lou pichot sro esvali, e peru lou chivau em lou cavali. Li lagremo desboundron dis iue de Mste Aloi; recouneigu que iavi n mstre au-dessus du, pecaire, e au-dessus de tuti. E quit soun faudau, e leiss sa boutigo, e partigu daqui pr ana dins lou mounde announcia la paraulo de noste Segnour Jsu. Ah! niagu un, aqui, de clacamen de man pr Sant Aloi e Jan Roussiero! Basto,

aquu brave Jan, que me siu fa n dev, iu, de rememouria dins aquest Cartabu, es u que mavi canta, subre dutri paraulo (que vau dire tout-aro), aquel r poupulri sus lou-quau adoubre laubado de Magali, r tant meloudious, tant agradiu e amourau, que foro an regreta de lou plus retrouva dins la Mirio de Gounod. o ques lur dins li causo! la souleto persouno laqualo, en ma vido, iu ague ausi canta lr poupulri en questioun es esta Jan Roussiero, que, segound laparno, ro lou bu darri que lavi retengu, e faugu que vengusse me lou canta, dasard, louro que cercave la noto prouvenalo de ma cansoun damour, pr que iu lague recassa au moumen just quanavo, coume tant dutri causo, savali dins lublit. Veici dounc la cansoun, o pulu lou duo, que me doun lou ritme e lr de Magali: - Bon-jour, gai roussignu suvage, Nen fugues lou bn-arriba! Cresiu quagusses pres daumage Dins lou coumbat de Gibarta. Mai du moumen que tai ausi, Pr toun ramage, Mai du moumen que tai ausi, Mas rejou. - Avs, moussu, bn souvenno De vous enrapela de iu. Aurs toujour la preferno, Eici vendrai passa lestiu Nen respoundrai voste amour Pr moun ramage; Nen cantarai, la niue, lou jour, Eici lentour. - Te dounarai la jouissno, Lavantage de moun jardin; Au jardini farai defnso De te douna gens de chagrin. Pr toun nis trouvaras un li Dins lou fuiage; Te mancara pas de fricot Pr ti pichot. - Moussu, counisse vosto mino Quamas fort li pichots aucu Farai veni la cardelino Que vous cantara dr nouvu. La cardelino a n poulit cant, Quand es souleto;

Nen canto dr sus lou plan-cant Que soun charmant. Enjusquo eia au mes de setmbre, Saren toujour vsti vesin. Aurs lou plesi de mentndre Autant la nine que lou matin. Mai quand faudra prene soun vu, Quinto tristesso! Tout lou bouscage sara n du Du roussignu. Aro, moussu, sian de partno, Sabs quac s noste destin; Quand nous fau quita la Prouvno, Nes pas segur snso chagrin. Tuti lis an, fau quivernen Dedins lis Indo; Lis urindello li tambn, Partn ensn. - Passs pas de-vers lAmerico, Que poudrias av de ploumb: Du coustat de la Martinico, Nen tiron de cop de canoun. Ia long-tms que lan assieja, Lou ri dEspagno: Se noun vouls stre arresta, Passas deila.

Obro de quauque inletra, countempouran du proumier Empri e estajan, segur, de la ribo du Rose, aquli coublet nave, an du-mens lou merite dav counserva lr que Magali a fa counisse. Quant au tmo mes en vogo pr laubado de Mirio, li metamourfsi de lamour, lou prenguerian esprs dins un cant poupulri que coumencavo coume ei: - Margarido ma mo, Margarido mis amour, Ei soun lis aubado Que se jogon pr vous. - Menchau de tis aubado, Emai de ti viuloun

Menvau dins la mar blanco Pr me rndre peissoun. Enfin lou noum de Magali, uno abreviacioun de Margarido, lentendegure un jour que menveniu de Sant-Roumi. Uno pastoureleto gardavo soun av long de la Grand-Roubino. - O Magali! vnes pancaro? i crid n garounet que passavo au camin... E tant me pareigu poulit aquu noum linde que sus-lou-cop cantre: O Magali, ma tant amado, Mete la tsto au fenestroun. Escouto un pau aquesto aubado De tambourin e de viuloun Es plen destello aperamount, Lauro es toumbado... Mai lis estello paliran, Quand te veiran. Es quauque tms aprs que, proumiero brumour de ma claro jouvno, agure la doulour de perdre moun vii paire. I darriri Calndo, u que la fsto de Nouv emplissi toujour de joio, aro devengu avugle, lavian vist duno tristesso que nous fagu traire peno. De-bado, sus la taulo e sus la napo blanco, lusien, coume dusage, li candlo sacrado. De-bado iaviu pourgi lou vin cue pr dire: algre! En tastejant, pecaire, em si grand bras maigre, sro asseta snso muta. E agu bu ma maire, iufri, un aprs lautre, li fricot de Nouv, lou plat de cacalaus, lou muge du Martegue, lou nougat amelen e la fougasso lli: lou paure vii avi soupa, pensamentous, dins lou silnci. Uno oumbro avans-courriro de la mort, iro subre. Avi perdu la visto en plen. - Lan passa, pr Nouv, vesiu encaro clareja, dis, lou mou di candlo... Mai, aquest an, rn, rn! Soustens-me, o Santo Vierge ! A lintra de setmbre de 1855, u samouss dins lou Segnour, avi vuetantoquatre an. Quand agu reaupu, coume dison, lou Bon-Diu, em la candour, la fe, la bono fe dis amo simplo, e que, touto loustalado, plouravian autour du li: - Mis enfant, nous digu, ah! anen! iu menvau... E Diu rnde grci pr tout o que i dve, ma longo vido, e moun travai ques esta benesi. Pii me soun e me vengu: - Frederi, que tms fai? - Plu, moun paire, respoundegure. - Ah! bn, digu, se plu, fai bu tms pr li semeno. E rendegu soun amo Diu... Ai! que moumen! i meteguron sus la tsto lou linu. Contro lou li, aquu grand li souto larcovo blanquinello, ounte re na n pleno lumiero, satub n cire fouscarin. Sarrron li contro-vnt de la chambro. I labouraire se mand dire de destala tout-dun-tms. La doumestico, la cousino, revess dabouchoun li peiru sus la post. Avau autour di cndre du fougau amoussa, aquli de loustau, snso rn dire, tuti, nous asseterian en ciucle. Ma maire, -n-un cantoun, contro la

grand chaminio, coume es lus en Prouvno, quand li femo vnon vuso, avi mes sus la tsto, pr signe de soun du, un fichu blanc. E tout lou jour, li vesin, li vesino, li parnt lis ami, nous venguron sauva lou du , en disnt, Iun aprs lautre: Noste Segnour vous counserve! E iagu loungamen e pietadousamen li coumplancho de tuti en lounour du paure mstre . Lendeman, tout Maiano ro lenterramen. E n pregant Diu, li puri gnt disien: Tant de panoun nous a douna, tant dange dins lou cu lacoumpagnon! Darri la caisso, pourtado bras em de servieto, e descurbecelado, pr que li gnt vegusson encaro un cop lou paure mort, em li man crousado, dins soun susri blanc, Jan Roussiero pourtavo lou cire mourturi quavi viha soun mstre. E m ac iu, du tms que li clas alin sounavon, manre desgounfla dins lou champ, tout soulet. Car laubre de loustau ro toumba. Lou Mas du Juge, lou mas de moun enfano, aro, coume savi perdu soun oumbro auto, ro desoula e vaste. Lancian de la famiho, Mste Francs moun paire, ro esta lou darri di patriarcho de Prouvno, counservaire fidu di tradicioun e di coustumo, e lou darri, du-mens pr iu, daquelo generacioun austro, religiouso, umblo, disciplinado, quavi pacientamen travessa li famino, li misri, lis afre de la Revoulucioun e fourni la Frano li desinteressa de si grands ouloucauste e lis infatigable de si grndis armado. Uno semano aprs, au retour du canta, se fagu lou partage. Li danrio, li fourre, lou bestiri de tiro, li fedo, la poulaio, tout ac se loutej. Lou dedins doustau, li moble, nsti puri vii moble, litocho pecouliero, pestrin ferramento, moulin tamisa, gardo-raubo cira, paniero escrincelado, la taulo, lou veiriau, que despii ma neissno aviu vist imbrandable contro aquli muraio; li dougeno de sieto, la terraio flourido, quavi jamai quita li post de lestagni; li linu, que ma maire de sa man avi fiela; e lestru de meinage, li carreto, lis araire, lis arnesc, lis utis, lis eisino e varage, de touto mero e de tout biais, tout ac, desplaa e carreja deforo, eila au mitan de liero, faugu lou vire terceja, dicho dun estimadou. Lis ome du meinage, li varlet, li mesadi, un aprs lautre senanron. E lou mas, en estnt quro pas dins moun lot, enfin faugu i dire adiu. Un tantost, em ma maire, em lou chin, e Jan Roussiero, que sus lou carretoun adusi noste Sant-Michu, nous envenguerian, triste, demoura desenant loustau de Maiano quaviu agu, iu, dins ma part. E, ami leitour, aro, pos coumprene lou lngui daquest vers de Mirio? Coume au mas, coume au tms de moun paire, ai! ai! ai!

XVI

Mirio
Adufe Dumas Maiano - Sa sorre Lauro - Moun proumi viage Paris Leituro de Mirio en manuscri - La letro de Dumas la Gazeto de Frano Ma presentacioun Lamartino - Lou 40me entre-tin de literaturo.Ma maire e lestello Lan vennt (1856), pr Santo-Agueto, quac s la voto de Maiano, iu reaupre la vesito dun pouto de Paris que lasard (o pulu la bono estello di felibre) adugu, soun ouro, dins loustau de ma maire. Ero Adufe Dumas: uno bello figuro dome de cinquanto an, palinasso, ascetico, em diue negre plen de flamo, pu long e blanquinu, moustacho bruno e barbihoun, e pr acoumpagna sa voues resclantissnto, gste superbe en lr de-longo. Quand caminavo, aut de taio e tirassejant la cambo (car ro, ai-las! panard), aurias di un ciprs sagagna pr lou vnt. - Alor es vous, moussu Mistrau, que fass de vers prouvenau? dun toun de galejado me digu tout dabord en me pourgnt la man. - Es iu, respoundegure, vous servi, moussu! - Certo, de tout segur, o, me pouds servi. Ia lou menistre, aquu de lEstrucioun Publico, moussu Fortoul, de Digno, que ma douna messioun de veni acampa li cant poupulri de Prouvno, coume Lou Mssi de Marsiho, La bello Margoutoun, Li Noo du Parpaioun, e, se nen sabias quaucun, siu eici pr lou rabaia. E, tout charrant dac, du rsto, veici, ma fe, que i cantre laubado de Magali, adoubado de fres pr lou poumo de Mirio. Moun Adufe Dumas, enleva, candi du cop: - Mai ounte avs pesca, me crido, aquelo perlo? - Fai partido, i digure, dun rouman prouvenau o, pr mis dire, dun poumo prouvenau en douge cant, que siu en trin de fignoula. - Oh! daquli Prouvenau! Alor sars toujour li meme, encaro pr garda vosto lengo panoucho, coume lis ase negre pr ribeja long di valat e desbrouta quauco caussido!... Es en francs, moun ome, dins la lengo de Paris que devn au-jour-duei, se vouln stre ausi, canta nosto Prouvno... Tens, escoutas ei: Jai revu sur son roc, vieille, nue, appauvrie, La maison des parents, la premire patrie, Lombre du vieux mrier, le banc de pierre troit, Le nid que lhirondelle avait au bord du toit Et la treille, prsent sur les murs gare, Qui regrette son matre et retombe plore; Et dans lherbe et loubli qui poussent sur le seuil

Jai fait pieusement agenouiller lorgueil. Jai rouvert la fentre o me vint la lumire Et jai rempli de chants la couche de ma mre. Mai, anen, digas-me, dabord quun poumo avs fa, digas-me quaucarn daquu poumo prouvenau. E m ac i legigure un moussu de Mirio, me rapelle plus quinte. - Ah! se parlas coume ac, me fai Dumas quand agure di, vous tire moun capu e salude un sourgnt de pouso novo, de pouso de pas, coume degun se nen doutavo. Ac mapren, iu que, desempii trento an, ai quita la Prouvno e que cresiu sa lengo morto, ac mapren, ac me provo que, souto aquu patoues que parlon lis arlri, li mi-moussu, li miji-damo, ia no segoundo lengo, la de Dante e de Petrarco. Mai seguisss bn sa metodo que na pas counsista, coume na que lou creson, -n-emplega talo qualo nimai foundre dins un tian li parladuro de Flourno, de Boulougno o de Milan. li an tria lli e pii, fasnt avans, an coumpli uno lengo en la generalisant. Tout o qua precedi lis escrivan latin du grand sicle dAguste, nen leva Ternci, ac s lou femi dEnnius. Du parla poupulri prens la paio blanco em lou gran que i pu caupre. Iu table quem lou biais e lou nouvelun que porto vosto jouvno afeciounado, sias pr faire verdesco. E iu vese veni la reneissno dun lengage remuda du latin e poulit e sounant coume lou meiour italian. Listri dAdufe Dumas ro veritablemen coume un conte de fado. Enfant du pople, si parnt tenien uno begudo entre Ourgoun e Cabano, la Piro Plantado, Dumas avi no sorre que lapelavon Lauro, bello coume lou jour e innoucnto, pauro coume laigo que nais. E veici quuno fes pass de coumedian que, dins la pichoto aubergo, dounron, la vihado, uno representacioun. Niavi un que i jougavo lou persounage de prince, tout vesti dauripu em de pampaieto, qui lume, sus lestaudet, ressemblavo un fiu de ri. Talamen que Laureto, nouvelri coume ges, se leiss, o que dison li vii de lencountrado, enjoulia, pecaire! pr aquu prince de fierau. Partigu m la bando, desbarqu Marsiho e, recouneissnt lu pii sa folo besvisto e nausant plus reveni soun oustau vers si gnt, prengu esglariado la dilignci de Paris ounte un matin arrib que toumbavo daigo bro. E la vaqui la carriero, souleto e au nis de la serp. Un moussu passavo en carrosso; e quand vegu, touto en plour, la jouino prouvenalo, fagu arresta sa veituro e i digu: - Mai, bello enfant, dequavs, que plouras tant? Lauro navamen count sa mau-parado. Lou moussu quro riche, esmougu, emprs subran, la fagu mounta m u, la men dins un couvnt, i fagu si frs douna no educacioun requisto e m ac lespous. Mai la bello novio, quavi lou cor aut, desublid pas si parnt, fagu veni soun fraire Adufe, i fagu faire sis estdi dins un coulge de Paris, e vaqui coume Dumas, deja pouto de naturo abrasamado, se trouv mescladis dintre la boulegado de 1830. Vers de tout biais e dramo e coumdi e poumo, cop sur cop, desboundron de soun cervu bouint: La Cit des hommes, La mort de Faust et de Dom Juan, Le camp des Croiss, Provence, Mademoiselle de Lavallire, Lcole des familles, Les Servitudes volontaires, etc. Mai lou sabs, dins li bataio, emai

fagus voste dev, sias pas tuti pourta pr la crous de merite; e, mau-grat sa valour e quuqui bni jouncho dins li tiatre de Paris, lou pouto Dumas, coume noste Tambour dArcolo, ro resta simple sudard, o que i fasi dire plus tard en prouvenau: A quaranto an passa, quand tout lou mounde pesco Dins la soupo di gus e i trempo sa lesco, Devn stre countnt dav Lamo en repaus, lou cornet e la man lavado... - E dequa? vous diran - A la tsto levado! - E dequ fai? - Fai soun dev. Soulamen, se noun ro devengu capitni, avi counquist lestimo de si plus fir coumpagnoun darmo: e Hugo, Lamartino, Branger, de Vigny, lou grand Dumas, Jules Janin, Mignet, Barbey dAurevilly, ron de sis ami. Adufe Dumas, em sa voio e soun esperinci de vii luchaire parisen e tout soun estrambord e tuti si remmbre de pichot Durenu, toumbavo dounc au bon moumen pr traire au Felibrige lou bihet de passage entre Avignoun e Paris. Moun poumo prouvenau estnt enfin termina, mai pancaro empremi, un jouine Marsihs que trevavo Font-Segugno, noste ami Ludvi Legr, me digu: - Vau Paris... Se vos veni em iu? - Vague! respoundegure. Es ansin, limprevisto, que, pr la proumiero fes, anerian Paris passa no semanado. Aviu, bn entendu, pourta moun manuscri; e quand aguerian proun barrula e bada, de Nosto-Damo au Louvre, de la Plao Vendomo larcas de lEstello, venguerian, coume de juste, dire bon-jour au bon Dumas. - Eh ! bn, aquelo Mirio, me fagu, es acabado? - Es acabado, i digure, e la veici... en manuscri. - Veguen dounc: perqu i sian, me nen fau legi un cant. E, ma fisto, quand i agure legi lou proumi cant: - Countunias, me vengu Dumas. E legigure lou segound, pii lou tresen, pii lou quatren. - Nia proun pr vuei, me digu bravas. Tournas deman la memo ouro e countuniaren la leituro. Mai vous pode afourti deja que, se lobro senvai toujour daquel alen, poudri bn gagna de joio plus bello que o que cress. Lendeman revengure nen legi mai quatre cant. E lou subre-endeman acaberian lou poumo. Lou meme jour (26 davoust 1858) Adufe Dumas adreiss au direitour de la Gazette de France aquesto letro deici, que reviran dins nosto lengo: La Gazeto du Miejour a deja fa counisse la Gazeto de Frano larribado Paris du jouve Mistral, lou grand pouto de la Prouvno. Deques Mistral? Se nen saup rn. Me lou demandon e ai pu de respondre de paraulo que creiran pas, talamen soun espetaclouso, en aquesto pountannado de pouso imitarello que fai crire la mort de la pouso e di pouto. LAcadmi franceso vendra dins ds an, segound soun abitudo, counsacra no nouvello glri, quand tuti lauran facho. Lou reloge de lIstitut a souvnt daquli

retard duno ouro em li sicle; mai iu vole stre lou proumi quaurai fa la descuberto daquu que, partnt de vuei, se pu deja nouma lou Vergli de la Prouvno, lou pastre mantouan que se gandis Roumo em de cantadis digne de Gallus e di Scipioun. Ses demanda souvnt pr noste bu pas du Miejour, dos fes rouman, rouman latin, rouman catouli, lou poumo de soun eterno lengo, de si snti cresno emai de si mour puro. Ai lou poumo dins li man, a douge cant, es signa Frederi Mistral, du vilage de Maiano, e iu lou contro-signe de ma paraulo dounour que nai jamai chabido faus e de ma respounsableta que na quuno ambicioun, aquelo dstre justo. Aquelo letro estoumaganto fagu foro galeja: Anen, disien dins li journau, lou mistrau ses encarna, paris, dins un pouto. Veiren proun se noun sara rn aurre que de vnt. Mai Dumas, u, countnt de left de sa boumbo: - Aro, me digu nsin en me toucant la man, retournas -n-Avignoun pr estampa vosto Mirio. Avn en plen Paris manda lou le dins la regolo; e la critico, leissas courre, faudra bn que iajuste si bocho, uno aprs lautro! Soulamen, avans ma partno, moun eicelnt coumpatrioto vougu bn me presenta Lamartino soun ami, e veici coume lou grand ome racount pii nosto vesito dins soun Cours familier de littrature (40e Entretien, 1859): Eia vers jour fali, vegure intra Adufe Dumas, segui dun bu jouvnt moudste, vesti em simplesso, mai noun snso elegano, coume lamant de Lauro, quand broussavo soun jargau negre e que saliscavo lou pu dins li carriero dAvignoun. Ero Frederi Mistral, lou jouine masi pouto, astra pr deveni, tau que Burns, lou boui dEscosso, lOumro de la Prouvno. Simplo, moudsto e douo, sa caro navi rn daquelo croio de visage o daquu regard esglaria que marco trop souvnt aquli vanitous, ome dourguei mai que dengni, quapellon pouto poupulri: o que la naturo a douna, se poussedis sns pretencioun, se poussedis snso cresno. Lou jouine prouvenau ro laise dins soun talnt coume lro dins soun visti; rn lou geinavo, pr-o-que noun cercavo de senfla ni de saussa mai que naturo. La perfto counvenno, aquel istint de justesso dins tuti li coundicioun, que douno i pastre coume i ri la memo digneta, la memo captenno, lou meme biais galant, regissi touto sa persouno. Avi lou gentun de la verita; agradavo, interessavo, esmouvi. Dins sa buta masculino sentias quro lou fiu duno daqulis Arlatenco, daquli bllis Arlatenco, estatuo vivnto de la divino Gro, que baton veno dins lou Miejour. Mistral sasset sns-faoun ma taulo dacajou de Paris, segound li li antico de lespitalita, coume me sariu asseta, iu, la taulo de nougui de sa maire, dins soun mas de Maiano. Lou dina sigu sobre, lentre-tin cordubert, la vesprado pas longo e charrarello proun, la frescour du vspre e au gasai di merle, dins moun jardinet, pas plus grand que lou moucadou de Mirio. Lou jouvnt nous recit quuquis-un de si vers dins aquu dous e nervious idiomo prouvenau que retrais, ia de fes, lou relais du latin, de fes la grci grco, de fes lasprun touscan. Moun abitudo di paraulis latin, que nai usa que dli jusquo lage de douge an, dins li colo de moun pas, majudavo coumprene aquu bl idiomo. Eu nous disi de vers liri; me plaseguron, snso menebria: lengni du jouvnt nro pas

daquu caire; pr soun amo lou cadre ro trop estrechan; i fali, coume Jaussemin (autre cantaire snso lengo), soun epoupio pr sespandi. E sentournavo soun endr, pr sacampa, auprs de sa maire e au mitan de si troupu, si darriris ispiracioun. Magunt proums de me manda un di proumis eisemplri de soun poumo, sourtigu. Adounc retournre en Prouvno pr faire estampa moun poumo e, la causo sestnt facho lempremari Seguin en Avignoun, adreissre lou proumier eisemplri Lamartino, quescrigu Reboul la letro que veici: Ai legi Mirio... Rn navi ncaro pareigu daquelo sabo naciounalo, drudo e inimitablo, du Miejour. Ia no vertu dins lou soulu. Siu esta frapa talamen, lesperit emai au cor, quescrive un Entre-tin sus aquu poumo. Digas-lou M. Mistral. O, desempii lis Oumerido de lArchiplo, noun avi pas raja n tau giscle de pouso primitivo. Ai crida coume vous: ac s Oumro! (mars 1859.) Adufe Dumas mescrivi de soun caire: Encaro uno letro de joio pr vous, moun car ami! Air de vspre siu ana vers Lamartino. En me vesnt intra, ma reaupu m desclamacioun e me na di autant que o que naviu escri la Gazette de France. A legi e coumprs, dis, voste poumo dun bout lautre. La legi, relegi tres fes, lou quito plus e legis rn autre. Sa no, la bello persouno quavs visto, a ajusta que de ges de modo avi pouscu i prene lou libre un moumen pr lou legi, e u vai faire un Entre-tin tout enti sus vous e sus Mirio. Ma demanda de noto biougrafico sus vous e sus Maiano. Iu li i mando aquest matin. Ses parla que de vous touto la serado e voste poumo es esta detaia pr Lamartino e pr iu du proumi mot fin-quau darri. Se parlo coume ac lEntre-tin en questioun, vosto glri es facho dintre lou mounde enti. Dis que sias un Gr di Ciclado , a escri Reboul es un Oumro! . Me cargo de vous escriure tout o que vole, e ajusto que iu pode pas vous nen trop dire, talamen es ravi. Sigus dounc bn urous, vous e vosto maire caro que nai counserva iu un tant bon souveni. Mes de bon counsigna eici quaucarn de bn curious coume cas de vesno o pressentido meiralo. Aviu douna ma maire un eisemplri de Mirio, mai iaviu pas parla du sentimen de Lamartino que noun couneissiu encaro. A la fin de la journado, quand cresegure quelo navi pres couneissnco, i demandre o que nen pensavo, e me respoundegu, mai-que-mai esmougudo. - Mes arriba, en durbnt toun libre, uno causo estraourdinri: un trelus de clarta, que semblavo uno estello, ma sus-lou-cop esbalauvido, e m a faugu remanda la leituro plus tard. Nen pensaran o que voudran, mai ai smpre cresegu, lu, quaquelo vesioun de la bono e santo femo ro un signe vertadi de laflat de Santo-Estello o tant vau dire de lestello quavi presida, sabs, la foundacioun du Felibrige. LEntre-tin quarenten du Cours familier de Littrature espeligu un mes aprs (1859), souto lou titre Aparicioun dun poumo epi en Prouvno , Lamartino i counsacravo vuetanto pajo au poumo de Mirio, e aquelo glourificacioun ro la courounello dis article sns noumbre quavien aculi pertout nosto epoupio bastidano dins la prsso de Prouvno, du Miejour e de Paris. E m ac, en testimni de ma recouneissno, veici lou quatrin prouvenau quescrigure iu en tsto de la segoundo edicioun:

A Lamartino Te counsacre Mirio es moun cor e moun amo, Es la flour de mis an; Es un rasin de Crau quem touto sa ramo Te porge un pasan. (8 de setmbre 1859) Me vaqui gandi enfin au terme de lelucidri (coume aurien di li Troubadou) o esplicacioun de moun espelido. Es lou trecu de ma jouinesso. Desenant moun istri, ques aquelo de mis obro, apartn coume tant dautro la publicita. Acabarai aqusti memri pr quuquis episdi de leisistnci franco e libro que sron facho en Avignoun li primadi o courifiu de nosto Reneissno, pr faire vire coume, au ribeirs du Rose, praticavian lou Gai-Sab.

XVII

A lentour du Ventour
Escourregudo felibrenco em Aubanu e Grivolas La mountesoun e la davalado - Li gendarmo nous arrston La voto de Mount-Brun - Lou devinaire daigo Lou curat de Mouniu - La Nesco e li Bessoun - Lou Maire de Metmis Lou roudi de Venasco Em Aubanu, quro un fenat pr engensa descourregudo, e noste cambarado lou pintre avignounen Pire Grivolas (leinat), quro de tuti nsti fsto, un bu jour de setmbre, vous trouvars adounc quescalerian lou mount Ventour. Parti, vers miejo-niue, du vilage de Bedouin, au pd de la mountagno, fuguerian peramount un pau avans soulu leva. Vous dirai rn de lescalado, que faguerian laise, bastejant sus de miu adraia pr de guide, travs di roucas, di calanc e di mourre de la Coumbo-Fiholo. Veguerian lou soulu sourgi, tau quun superbe ri de glri, dentre li cimo esblugissnto e nevouso dis Aup, e loumbro du Ventour, avau dins lestendudo du Coumtat Veneissin, eilalin sus lou Rose e njusquo au Lengad, espalarga, esperlounga soun grand pounchau triangulri. De grssi nivoulado, blanquinouso e fugnto, enterin, neblant li coumbo, nous barrulavon dessouto, e... tant bu que fugusse lou tms, fasi pas caud. Vers li nuv

ouro, mai, aquest cop, d pd, em li bastoun ferra e sus lesquino labrassa, aprs agu tua lou verme, prenguerian la desciso. Soulamen, davalerian, aquu cop, du coustat daut, valnt--dire dis Uba, coume apellon lou nord de tuti li mountagno e du Ventour en particuli. Or, talamen es aspre e talamen es rede aquu revs du mount Ventour, que lou Paire Laval raconto ei deici: li Gavot que de soun tms (au sicle ds-e-vue), lou 14 de setmbre, mountavon en devoucioun la capello ques en aut, redescendien pr lis Uba, rn quen fasnt la resquiheto, agrouva dassetoun sus uno doublo post de tres pan au carrat, que, quand anavo trop vite o que frustavo un degoulou, arrestavon subit en i plantant soun bastoun davans. Daquu biais davalavon dins uno miechoureto; e fau sounja que lou Ventour a, dauturo sus mar, 1960 mtre! Nous-autre, sus lestiganco, coume ac, de gagna dacurchi, nous anerian entravessa (quand sabs pas li camin!) dins uno ensarriado arbro, la Loubatiero du Ventour, talamen clapeirouso emai periculouso que pr arriba n bas. meteguerian lou jour enti. Lou Valat de la Loubatiero coume soun noum lou dis, noun es treva que pr li loup, e, sendavalo soude, de la cimo au pd du serre, entre-mitan de dougo bn tant escalabrouso quuno fes aqui-dintre, es veritablamen lou diable pr nen sourti. I sian? i sian... Dins li clapas e dins li derrunado, e travs di trounc, pinastre, fau e mle, derraba, barrula pr la furour dis endoulible, e qu tout pas nous entravavon, davalo que davalaras! quand, tout-duno, coupa, davans nous-autre, en roucassouiro, lou vabre, nstis iue, mostro badant un precipice de belu cnt cano de founs... Coume faire? Remounta? Nous ro proun dificile, dautant que sus nsti tsto vesian de gros nivo negre que, sagusson creba, nous aurien ennega dins lou glavas dis aigo... An! de brin o de bran, fali descndre pr la gorgo, aquelo espaventablo gorgo ounte nous erian emboursa. E alor, eilavau, jiterian dins lou toumple nsti caban e nsti sa e, ma fe, recoumandant au bon Diu nsti vido, de-rebaloun, de-tirassoun, e subre-tout deresquiheto, nous leisserian coula sus aquelo paret quasimen verticalo, ounte quuqui racino, de bouis o de badafo, quarrapavian em li man, nous empachron soulo de degoula de tsto-pouncho. Gandi au founs du precipice, nous-utri nous cresian escpi; e, acampant nsti rabasto, avian, galoi, recoumena de mai descndre dins lou gaudre, quand uno cataracho, enca mai drecho, enca mai soudo, nous vengu mai coupa camin. E, au peril de nsti vido, faugu tourna lescarlimpa, emai encaro uno tresenco aprs aquli dos proumiero. Au calabrun, finalamen, arriberian Sant-Lugi, un marrit endrechoun ques au pd du Ve n t o u r, abita pr de carbouni e tout apaia de lavando, ounte pousquerian pas trouva pr nous louja. Niue que niue, las coume de chin, nous faugu mai, un paru douro, grata pinedo jusqu Branto, un autre vilajoun quiha sus li roucas en fci du Ventour, ounte aguerian grand gau de poud nous faire faire un crespu de car-salado e dourmi pii la feniero. Lou plus poulit, car marcavian, paris pas mis que o que fau, es que loste, de pu que iempourtessian si linu, nous avi pestela dedins... E tambn, agunt aprs, lendeman, quro la voto eila au vilage de Mount-Brun, e rems pau prs de nosto

estubo de la vio, galoi, partiguerian daquu Branto snso auro (coume lapellon si vesin) e countournejerian lis Uba du Ventour pr Savouian e Reianeto. Mai, entandi que, sus la ribo du Toulourenc cascalin, amiravian lautour di calanc suvertous, di roco parpelouso que toucavon li nivo, dous gendarmo que venien, sus la routo, aprs nous-autre, e n quau loste de Branto avi bessai douna noste signalamen, nous acoston: - Vos papiers! Avian, sabs, escapa i loup, is endoulible, i precipice, mai... vs, quau que fugus, se jamai sias fourca descapa i gripo-Jsu, fourvias toujour li camin... -Vos papiers! Do venez-vous? O allez-vous? Voyons! Iu, de ma pchi, sourtigure un papafard de prouvenau e, du tms quun dis arqui, pr poud destria o quac vouli dire, se cavavo lis iue en toursnt sa moustacho - Sian, fasi Aubanu, de felibre que venn faire lou tour du Ventour... - E dartisto, Grivolas ajustavo, questudian la buta du pasage... - Ah! oui, cest bon! nous faire accroire quon est venu dans le Ventoux pour tudier ses agrments, rebriqu lou gendarmo quassajavo, mai en van, de legi moun prouvenau, vous irez, mes farceurs, dire cela demain M. le Procureur Imprial, Nyons... Et suivez-nous, pour le quart dheure. Nous rapelant lou mot du generau Filoupemen que fau pourta la peno de sa marrido mino, e n eft recouneissnt quem nsti capelas de pato lairouganto, nsti bastoun ferra e nstis abrassa, erian fa coume de bregand, uno autro, pii, fau dire, quac nous amusavo, seguiguerian li coucho-paure. Camin fasnt, un meinagi, la vsto sus lespalo, nous agu e: - Diu vous lou doune! Aquli messis, o dis, van la fsto de Mount-Brun? - Ah! o, uno bravo fsto! i respoundeguerian. Descendian du Ventour, du cresten du mount Ventour, pr vire se lou soulu, es verai, coume afourtisson, quen se levant fague tres saut e m ac li gendarmo, qu fauto de papi nous an pres pr de laire, nous enmenon Niouns... - Oh! tambn! mai vess pas, soun remena de bouco, digu i gendarmo lou brave ome, quaquli moussu soun pas de liuen! que parlon prouvencau, que ressnton soun bon!... Ah! bn, me fai pas peno de respondre pr li e meme de li mena, quand saren Mount-Brun, bure un cop loustau emai, se vouls bn me faire ounour, vousautre, messis du gouvernamen! - En ce cas-la, diguron li gabian dufinen, aprs sstre counseia, messieurs, vous pouvez aller... Et, mais, voyons, est-ce positif, ce que vous disiez tout Iheure, que le soleil, l-haut, au sommet du mont Ventoux, fait trois sauts en se levant? - Ac, repliquerian, fau lou vire pr lou crire... Mai, autramen es vertadi, vs, coume sias de brvi gnt. E, li leissant sus aquu jus, coume venian dintra Mount-Brun, laubergo tout dre, em aquu pasan quavi ounestamen respoundu pr nous-autre, nous anerian restaura n pau. Ia rn que fague gau, quand sias pr orto e que sias las, coume uno aubergo de pas, ounte toumbas un jour de voto. A Mount-Brun, pensas-vous quentre intra au

cabaret, anan vire pr su un mouloun de poulardo, de poulet, de dindoun, de couniu, de lebraut, em de perdigau, que, la bono salut, anounciavon pas misri! Quau plumavo deici, quau saunavo deila. Un paru de longs sti, carga de lardadouiro e de cassun embaussemant, viravon, degoutavon, sus lou calu di lichafroio, tout plan-planet, davans lou fi. Loste, loustesso! en aio! metien sus chasco taulo li boutiho, li coutu, li fourqueto que fali... E tout ac pr li proumi que demandarien dina, valnt--dire pr nous-autre. Oh! couquin de bon sort! ro la benurano! E pr-dessus, quac, vs, coustavo pas mai, li fiho de loustesso avien tant poulit gubi que resterian aqui autant que la voto dur, rn que pr lagradano dstre servi pr li! A Mount-Brun, se disi autre-tms en Dufinat, sarribes dos ouro, tres i sis pendu. Fai bn vire que prouvrbi nes pas toujour vertadi... Mai se du rapourta (iu lou crese) au renoum du terrible Mount-Brun, lou capitni uganaud, quro segnour daquu vilage. Es u, Charle du Piue, di lou brave Mount-Brun, que tengu targo au ri de Frano, disnt pr si resoun que, lis armo e lou jo rendien lis ome egau. Es u quau sti de Mournas, quro uno plao catoulico, quand agu pres lou castelas, nen debauss la garnisoun adavau sus la pouncho dis alabardo de sa troupo (1562). Dounte li Mournassen nan garda lescais-noum, encaro vuei, de Sauto-brri. Un di puri marrit, conton, quro vengu soun tour de cabussa, se reculavo pr prene courso e... coume ro la ribo de lafrous desbalen, espaventa, zu, saplantavo. Tournavo prene courso e, i avi proun de que, ma fisto! calavo mai: - O putroun, i crid lou ferouge Mount-Brun, dins dous cop quas pres vanc, podes pas faire un saut ansin? - Mounsegne, repliqu lou paure catouli, se voulias assaja iu vous lou baiariu en tres. E Mount-Brun, pr la repartido, se dis que i doun sa grci. Anerian vesita lou castu du baroun que Francs li fagu destruire. I rsto quuqui fresco atribudo -n-Andriu del Sarto. E, sus lou badaru, nous moustrron lou rode dounte, pr samusa, lou segnour uganaud, em soun arquebuso, acanavo li mouine quavau, dins lou jardin dun couvnt que iavi, legissien soun breviri. Enfin, de-long du Toulourenc, riu que, darri Ventour, despartis la Prouvnco dem lou Dufinat, agunt reprs nosto tournado, venguerian, en passant au pd du Ventouret e n ribejant lou Gouro dis Oulo, destrauca dins la valado risouleto de Saut. - Fasn miejour? nous diguerian... E tuti tres, la bro dun prat, quro counfront em la routo, nous estendeguerian pr leissa passa la caumo. - Adiu, Ventour! Aubanu cridavo, nous as proun fa, gusas, bagna camiso e tira lencho! Grivolas chaurihavo loumbrun e lou clarun que li roure e li nougui boulegavon entre li. E iu, en espinchant au soulu quant ro douro, pichot cop tetave la coucourdeto daigo-ardnt. Entandumens au bruladou, veguerian, sus la routo blanco, sadraia m sa blodo, si gros souli tacha e soun grand capu negre, un vii que dins la man teni no vedigano. Quaucarn dimpausant e de particuli dins sa caro duberto, e roustido au soulu, atir, coume passavo, nosto atencioun vers u e i diguerian bon-jour.

- Bon-jour touto la coumpagno! nous fagu duno voues douo, fs un brigoun pauseto? - Coume vess, brave ome! Se vouls nen faire autant? - Eh! bn, dirai pas de noun... Vne de la vilo de Saut, ounte aviu un pau dafaire, e coumencave dstre las. Ac, mis ami, es plus coume quand re de voste age: Berto fielavo, alor, e aro Marto debano. E sasset, ac disnt, contro nous-autre, sus la bauco. - Se siu pas trop curious, dis, sias derbourisaire? Ah! psqui, se couneissian la vertu dis erbage que nsti pd caucigon, noun aurian jamai besoun dabouticri ni de mge. - Nni, i faguerian, venn du mount Ventour. - Sage quau noun i tourno, fu quau i fai retour! lou vii digu sentenciousamen... An ! vese, vese, sias belu de triaclaire de Veniso. - Triaclaire? Ques ac? - Sias pas proun ignournt, messis, pr noun sach quun remdi soubeiran es o quapellon la triaclo, que se fai, pr ausi dire, em de graisso de vipro... E dins nsti mountagno, au Ventour, au Ventouret, emai dins aquesto vau mancon pas, li vipro, sro ac que cerquessias... - Ah ! li cerque quau voudra! i criderian. - Mescusars, lou bon-ome reprengu, se vous ai ufensa; mai, ia ges de sot mesti. E, coume dis lou reinard, Cadun jogo de soun art. Lou bon Diu, que iu salude, a scampa sa lumiero, vess, un pau en tuti. A despart, lome saup rn; entre tuti sabn tout... Pr pas ana plus liuen, iu... siu devinaire daigo. - Ah! tron de noum de goi! - O, tau que me vess, pr la vertu daquelo bleto, que tne aqui entre mi man, iu destousque li sourgnt daigo. - Pr eismple! E s noste tour, vs, sian pas trop curious, coume fass pr descurbi li lauroun que ia dins terro? - Coume fau? De vous lou dire, respoundegu lou devinaire, sari bessai un pau de peno... Ac s tout la bono fe. Tens, marribo, quand lou soulu dardaio, de vire fumeja lis aigo, de li vire tubeja st lego de liunchour... Li vese, iu, li vese (moun Diu, vous rnde grci!) que lou soulu li tiro e lis acoulouris. Pii la bleto, que desperelo viro e se giblo entre mi det, acabo lou restant... Mai, coume vous dise, fau lou senti pr lou coumprene: ac s la bono fe. Pouds, daiours, parla de iu, Saut, Vielo, Verdouli, en tuti li vilage daquesto vesinano: siu dAuru (que vess aqui), me dison Fourtunat Aubert. Entrevas-vous se vous mentisse. Vous moustraran, pertout, li sourgnt quai avena. - Coumpaire Fourtunat, i diguerian en galejant sem vosto bleto poudias trouvas la Cabro dOr?

- E perqu noun? se Diu vouli, noun me sari pas mai pena que dstre asseta ici, vs, sus aquesto ribo... Mai, aquu damoundaut a mai de sn que tuti nautre. Quand avs set, uno font daigo vau-ti pas mai quuno font dor? E aquu prat: la mendro eigagno, cress pas que i fague mai de bn soun erbo que se la travessavo lou carrosso dun ri carga dor e dargnt? Rndre service, quand se pu, coume nous es recoumanda, noste frai prouchan, mis ami, vaqui, vaqui ounte lou bon Diu ajudo! E pr provo, escoutas, que vous conte encaro ei. Lan passa, la servicialo de noste curat dAuru (que vous nen fari la fe) me mand souna la clastro: - Mste Fourtunat, me digu, siu foro en peno. Ia moussu lou curat ques ana de-matin Carpentras, ounte jujon, is assiso, un jouvnt de si parnt, acusa dav mes fi. Mavi proums de tourna douro, e la niue deja davalo, e iu vese res veni. Sabe plus que mimagina... Se pr lou biais de vosto scinci, poudias massabenta de o que se passo avau, ah! que me farias plas! - Assajaren, respoundegure... Pourgs-me quuqui nulo, ac que nen fan dsti. E m ac, sus la taulo, metegure li nulo, pr representacioun dAquu que se vi pas, lAmour suprme, lou bon Diu. Contro li nulo, metegure un vire de vin pur, pr representa la Justio. Davans lAmour e la Justio, metegure un got daigo: representavo lou fautible. E darri lou fautible, boutre un got de vin e daigo treboula: representavo lavoucat. Agante alor la bleto; e, la bono fe, umblamen i demande, Diu, lAmour suprme, savien coundana lou fautible. La bleto, mis ami, brand pas mai quaquli piro. Bon! alor demandre se lavien aquita La bleto, entre mi det, vir, jouiouso, que dansavo. - Mis, dise la servnto, pouds ana dourmi tranquilo: lou fautible es aquita. - Perqu i sian, mis me vn, Fourtunat, demandas un pau sus li temouin. Reprene en man la bleto, e demande au vin pur o, samas mis, la Justio, se li temouin tournavon e sron pr camin. La bleto rest mudo. Umblamen demandre sron persecuta. Me fugu respoundu quron persecuta, foro persecuta... Eh! bn, quau vous a pas di que, lendeman, messis, lou capelan dAuru vengu nous afourti tout o quavian vist la vio! Avien, Carpentras, aquita lou fautible e retengu li testimni. Mai, anen, devs dire que siu un bu barjaire... A Diu-sias! digu lou vii en saubourant de sus la ribo, e anas plan, aqui au fres, de pas vous sang-glaa. Lou devinaire, em sa bleto, senfil dins la colo (vers aquli quarti dAuru, de Sant-Ternit, canta plus tard pr Flis Gras dins soun grandas e fres poumo entitula Li Carbouni ). E anerian, nous-autre, pr un camin descalassoun, prene nosto aubergado la vilo de Saut, lou pas dis Estranglo-trueio. Aprs iagu saluda, dins lou castelas en rouino, lou blasoun e la glri de sis

ancian segnour, li grand baroun de Gout (ques Wolf en alemand e que vu dire loup ) e lou noum istouri daquelo coumtesso de Saut que, du tms de la Ligo, mestrejavo en Prouvno, davalerian pii sus Mouniu, que soun curat figuro dins lou gai repertri di conte poupulri. Aquu curat avi no vaco... E veici quun paure ome, quavi n mouloun denfant, raub e tu la vaco, la fagu manja si pichot, e, aprs la boumbano, en maniero de grci, fagu dire -n-aqusti la pregaieto que veici: Rendn grci, moun Diu, Au curat de Mouniu, Que, savn bn soupa, Diu-merci sa vaco! Mai lis enfant repeton tout. Lou curat nagu n fum, e, agunt questiouna un di pichot manjaire, i digu: - Es verai, mignot, que voste paire vous a aprs, pr vsti grci, uno pregaio tant poulido? Coume es? vejan un pau... E lou pichot digu: Rendn grci, moun Diu, Au bon priu de Mouniu, Que, savn bn soupa, Diu-merci sa vaco! - Oh ! la galanto pregaio! vengu coume ei lou prire... Eh! bn, sabes que fau faire, mignot? Deman ques dimenche, la proumiero messo me fau veni trouva. Mountaras em iu la cadiero, que, mignot! E m ac, davans tuti pr que tuti laprengon, diras la pregaieto que toun paire vous fai dire. - Ac sufis, moussu lou curat. E lenfant, rn de plus pressa que dana counta soun paire lou prepaus du capelan. E lou paire, quro un mandre, alor i dis, au pichot: - Eh! dequ vos parla de vaco, la cadiero, que faris tuti rire! Iu te nen vau aprene uno autro, moun fiu, dacioun de grci, ques encaro bn plus bello Vous rnde grci, o moun Diu, Que noste curat de Mouniu A fa de sa parrqui toui lis ome couquiu, A la reservo de moun paire Que noun a pas pouscu lou faire! - Te rapelaras, deman ? - Oh! me rapelle, paire. Lendeman, lou curat, la messo du prone, mounto dounc en cadiero, em lou pichot contro u, e coumeno:

- Mi fraire, es pas que noun sachs que nous an rauba nosto vaco... Mai vous nen vole pas parla. Tant soulamen, la verita, fai toujour bon de la counisse; e la verita, toujour, sort de la bouco de linnoucnt... Anen, mignot, digo o que sabes. E m ac lou pichot digu: Vous rnde grci, o moun Diu, Que noste curat de Mouniu A fa, de sa parrqui, tuti lis ome couquiu, A la reservo de moun paire Que noun a pas pouscu lou faire. Se se rigu, vous laisse vire... Prenguerian, Mouniu, la coumbo de la Nesco, ribeireto suvajo, que boundejo, coume dis Gras, Entre dous baus taia, clafi de bouissounas Ounte li pastre pnjon lesco Pr aganta li merle. E roucassejerian, aqui, la perdudo, pr gagna se poudian, lou meme jour, Venasco. Mai quau comto sns loste, se dis, comto dos fes. Ero lou jour fali quencaro ribassejevian au pd dun orre baus, apela lou Roucas du Cire, ounte avn plaa plus tard lepisdi de Calendau, quand desnis li brusc dabiho: La Nesco, peravau, afrouso Durbi sa gorgo tenebrouso, etc. E, la niue nous curbnt pau pau de soun oumbro, vs-eici quen un rode nouma lou Pas de lAsclo, un veritable esmaradou, i vesian plus pr camina; e dangi, tout pas, de resquilla e mourreja, pereilavau, sabe pas ounte. - Mis ami, iu digure, sari no boufounado de leissa nstis os, eici dins un debaus, avans dagu coumpli nosto obro felibrenco... Sariu davis de retourna. - He! fagu Grivolas, zu toujour, que tout-aro veiren lis eft de luno sus li roco de la Nesco. - Se te vos debaussa, Aubanu i crid, moun ami Pire, libre tu! Mai iu me snte ges denvejo de mana faire manja i loup... E, sus ac, remounterian, en tastejant deici, deila, pr nous sourti di precipice. Ablasiga, anequeli e trempe coume danedoun, urousamen que veguerian alor, dins la sourniero, lusi alin un pichot lume. Ianerian; e fugu no bri esmarado, que i disien li Bessoun. Piquerian. Nous durbiguron, e aquli brvi gnt (uno famiho de cabri) nous recatron de soun mis. E nous diguron: - Avs bn fa, de vous entourna, boutas! Lautre an, uno niue divr, avian ausi brama que sabian plus o quarribavo... Quand lou matin anerian vire, atrouverian mort

dins la Nesco, eila vers lou Pas de lAsclo, un paure capelan que sro degoula e tout amaluga. - Eh! bn, veses, viedase? se taguessian segui, fagu Aubanu Grivolas... - Hu, lou pintre digu, sias de sudard du papo. La meinagiero, en meme tms, avi mes loulo sus lou fi. Em daiet, de suvi e no pougnado de sau, lou tout bn garni dli, vitamen nous tremp no redoulnto aigoboulido, tant bono quAubanu, tout pichot que fugusse, nescudel vounge sietado... E, tant goustouso remembrano, lou paure grand felibre gard daquelo soupo, e du bon som que faguerian la bastido di Bessoun, que, dins soun Libre de lAmour, i fai alusioun coume ei La femo, vivamen, em lou taio-lesco Chaplo lou bu pan brun; vai querre daigo fresco Em soun bro de couire; e pii, sus lou lindau, Sort, e sono si gnt que rintron dins loustau. E la soupo es vujado e, denterin que trempo, Loste amistous vous fai bure un cop de sa trempo; Pii, chascun soun tour, rire, ome, femo, enfant, Tiron uno sietado e se lvon la fam; E manjas de la soupo, e sias de la famiho. Mai, lou repas fini, deja cadun soumiho: Loustesso, em un calu, vous vai querre un linu, Un bu linu rousset ques tout rufe e tout nu. Lou lassige du cors es de baume pr lamo... Ah! que fai bon dourmi dins li jas, sus la ramo, Dourmi snso pantai, au mitan di troupu, Dstre pii reviha que pr li cascavu Di cabro, lou matin, e dana m li pastre Se coucha tout lou jour e sntre lou mentastre! Lendeman, reprennt la gorgo de la Nesco, touto vounvounejanto dis eissame dabiho que nen poumpavon li flour, arriberian, em uno caud que fasi bada li rassado, au vilage de Metmis. Demanderian laubergo. Mai, digo-i que vngon! Atrouverian porto de bos: loste e loustesso meissounavon. Intrerian au caf, pr vire sen pagant voudrien pas nous faire quaucarn pr dina. - Mes enebi, ac, lou cafeti nous digu, coume de tua n ome! - E coume vai ? - Vai que laubergo, apartennt la coumuno, sarrndo souto coundicioun que res autre ague dre de douna pr manja. - Adounc nous fau creba de fam? - Anas trouva moussu lou Maire... Pourriu pas, iu, vous semoundre autro causo qu bure.

Bevn un cop, nous refrescan... E, tuti pussous, anan enc du Maire de Metmis. Lou Maire, un grand rafard, mourescaud e grela coume uno sartan castagniero, cresnt dav afaire em descapamounte, nous fai, brutalamen, coume quaucun que lon destourbo: - Que vouls ? - Voudrian, moussu lou Maire, iu digure, estnt que vosto aubergo se devino barrado, que dounessias au cafeti lautourisacioun necito pr nous servi manja. - Avs de papi ? - Que diable! sian daqui dAvignoun... Se se pu plus faire un pas ni manja no oumeleto, dins lou despartamen, snso av de papi... - An! pas tant de resoun! vous anars esplica, acoumpagna de mi dous grdi, davans lou coumessri de poulio du cantoun. - Mai, cspi, vouls rire? Vess que nen poudn plus... - Oh! vous farai carreja sus ma carreto: ai un bon miu. Acoumenavo, ei, jan-fouire! de plus tant nous amusa, dautant mai, tron de goi! quavian rn dins lou vntre. - Moussu lou Maire, Aubanu digu, se voulias nous coundurre vers moussu lou Curat, iu siu segur que nous counis. - Anen-i, anen-i, fagu lou Maire ragagnous. E m ac no fes en clastro, davans lou capelan: - Vs, moussu lou Curat, regardas se couneisss dis, aquli particuli. Lou curat de Metmis, dabord, dins soun salounet, nous pourgigu de cadiero. E pii, virant noste entour e regachant nsti carage: - Nni, dis, moussu lou Maire, counisse pas aquli messis. - Mai... Aubanu fagu, moussu labat, regardas-me bn: vous souvn pas de magu vist, en Avignoun, dins ma librari? - Ah! moussu Aubanu ? - Precisamen. - Moussu Aubanu! crid lou curat de Metmis, libraire e empremire de noste Sant Paire lou Papo! Jacumouno, Jacumouno! aduse lu li pichot vire, que beguen un degout de ratafia de Gout, la santa de lArmana prouvenau e di felibre! E coume nous reviravian, pr vire un pau la mino du Maire de Metmis, aqueste, en cercant la porto, que poudi plus trouva, remiutavo: - Beve pas, beve pas, moussu lou Curat... Iu, me fau ana jougne. Vai bn. En sourtnt, aprs, au bout duno passado, laubergisto sus soun lindau, lou cafeti davans soun caf, nous sounavon: - Messis! messis, pouds veni... Moussu lou Maire vn de dire que se voulias manja n moussu... Mai, endignous e desdegnous, nous-autre, coume daposto que soun esta descouneigu, en ressarrant nsti taiolo, espusserian subre Metmis la pusso de nsti souli; e reprenguerian mai, danqueto, la davalado de la Nesco. - Eh! bn? Aubanu disi, moun valnt Pire, veses que li sudard du papo soun bon encaro quaucarn?

- Dise pas noun... Mai s Venasco, respoundi Grivolas en se lipant la barbo, capitavian uno bancado de couniu, de poulas, de lebraut e de gabre, coume la voto de Mount-Brun, me smblo que tout-aro, mis ami, i dounarian toco! Ai! paure! se seguisson, li jour, mai se smblon pas... A Venasco, laubergisto, quro roudi de soun mesti, nous fagu soupa, lou poutre, em un catigot de tartifle, roussi la cassolo em dli dinfr, que pousquerian pas tranquela. Pas proun dac. Lou moustre! nous fagu pii coucha sus uno lupi de bos duse, em, pr matalas, uno trousso de paio, que, dins la niue, sescavart, bn tant que, dis esclapo taianto e rabastouso que nous intravon dins lesquino, noun pousquerian pas plega liue. Basto. Despoudera, dessabata, brounzi, mai algre, mai plen du sabourun de la Prouvnco, nous envenguerian enfin, travs dun coudenas de mountagno pelado qu pr noum la Barbarenco, en passant pr Vau-Cluso, labadi de Senanco, Gordo e lou Calavoun, noun snso autro aventuro (qualoungari de tout retraire), nous envenguerian, daqui, au plan-pas avignounen.

XVIII

La riboto Trenco-taio
Anfos Daudet quand ro jouine - La desciso en Arle - Rouqueto e Rouquetiero Lou patroun Gafet - La soupado vers lou Counen - Li cansoun de taulo Lou registre du cabaret - Lou pont de barco - La noo arlatenco La Trvo dis Aliscamp - Uno letro de Daudet (du tms du sige de Paris)

I
Anfos Daudet, flour de plumo, dins si remmbre de jouinesso (Lettres de mon moulin e Trente ans de Paris) a counta quuquis-uno de sis escavartado em li proumi felibre, Maiano, en Bartalasso, i Baus, Castu-Nu, dise em li felibre de la proumiero lvo, que daquu tms, de-longo, travs de Prouvno, courrien la patantino, pr lou plas de courre e de sescarrabiha, subre-que-tout pr retrempa lou Gai-Sab nouvu dins lou vii nai du pople. Mai, se nen manco, a pas tout di, e fau que iu vous conte uno galoio escapaduro que faguerian ensmble, ia proun tout-aro quaranto an. Daudet, daquelo epoco, ro secretri du Du de Morny, secretri dounour, coume bn pouds crire, car tout-au-mai sanavo, lou jouvnt, uno fes pr mes, vire se soun patroun, que presidavo lou Senat, ro gaiard e dins si bono. E sa vigno de gres, qua douna desempii tant de frti destrencho, nro qu sa proumiero fueio. Mai, entre

utri miniaturo, u avi fa no mignouneto pouso damour, agunt pr noum Les prunes, que tout Paris sabi de-cor. E moussu de Morny, dins un saloun, lagunt ausido, sro fa presenta lautour, que iavi agrada, e u lavi pres en grci. Snso parla de soun esprit, que levavo la paio, coume se dis di piro fino, Daudet ro poulit garoun, brun palinu, em diue negre ciho longo que batien, uno barbo neissnto, e uno cabeladuro aboundouso e fougouso que iacatavo lou coutet. Talamen que lou Du, chasco fes que lautour de la cansoun di Pruno lou veni vire la Chambro: - Eh! bn, pouto, i fasi (en i toucant lou pu de soun det auturous), aquelo pamparrugo, quouro la fasn toumba? - La semano que vn, mounsegne! en se clinant, respoundi lou pouto. E m ac, tuti li mes, lou grand Du de Morny fasi au pichot Daudet la memo usservacioun, e toujour lou pouto i respoundi la memo causo... E lou Du toumb pulu que la creniero de Daudet. Daquel age, fau dire, lou futur crounicaire dis aventuro proudigiouso de Tartarin de Tarascoun, ro deja n calandre que vesi courre lou vnt: afouga pr tout counisse, audacious la gando e franc de parladuro, se lanant la nado dins tout o quro vido, lumiero, brut e joio, e demandant que peiru rout. Avi dargnt-viu dins li veno.

II
Me souvn duno sero que soupavian au Chaine Verd (un brave cabaret dis enviroun avignounen), Daudet, tout--n-un-cop, ausnt vers li vesin la founfni dun bal que se trouvavo en contro-bas de la terrasso mounte erian, i saut se vous disiu, de dos cano dautour, e toumb, travs li vise duno triho, au bu mitan di dansarello, que lou prenguron pr un diable. Un autre cop daquu camin que passo au pd du Pont du Gard, snso saupre nada se cabuss au Gardoun pr vire se iavi foro aigo; e, snso un pescadou que laver m sa partego, moun paure Anfos, de tout segur, bevi lou bouioun de vounge ouro. Un autre cop, au pont que meno dAvignoun lisclo de la Bartalasso, escalavo, aquu moustre, sus la parabando primo, e i courrnt dessus, au risco de se debaussa peravau dins lou Rose, cridavo, pr espanta quuqui bourgs que lentendien: Es daqui, tron de Diu, que jiterian au Rose lou cadabre de Bruno, o, du marescau Bruno! E que serve, ac, deismple, i Franchimand e Alabroge que vendran mai nous garceja! Dounc, un jour de setmbre, reaupre, Maiano, uno menudo letro du coulgo Daudet, uno daquli letrouno coume de fueio de juvert, bn couneigudo de sis ami, e dins la-qualo me disi: Moun Frederi, deman dimcre, partirai de Font-Viio pr te veni lendavans enjusquo Sant-Grabi. Mathiu e Grivolas nous vendran rejougne aqui pr lou camin de Tarascoun. Lou rends-vous es la begudo, ounte tesperaren vers li nuv ouro o nuv e miejo. E m ac, vers Sarrasino, la bello oustesso du quarti, agunt ensn esquicha n age, partiren d pd pr Arle. Manqusses pas... Toun Capeiroun Rouge.

E, au jour di, entre vuech e nu, Sant-Grabi nous trouverian tuti, au pd de la gleiseto que gardo la mountagno. Vers Sarrasino chiquerian uno agrioto laigo-ardnt. E fai tira sus la routo blanco. - Navn encaro foro, au cantouni demanderian, pr nous gandi -n-Arle? - Quand sars, nous respoundegu, dre de la Toumbo de Rouland, naurs encaro pr dos ouro... - Ounte es aquelo toumbo? - Eilalin, ounte vess uno floto de ciprs, sus la dougo du Vigueirat. - E aquu Rouland? - Ero, pr ausi dire, un famous capitni du tms di Sarrasin... Li dnt, boutas, segur, dvon pas i faire mau. Salut, Rouland! Aurian pas di, entre grata camin, de rescountra vivnto, au mitan di gara e dis estoublo du Trebon, la legndo e la glri du coumpagnoun de CarleMagne... Mai zu! patin-patan, davalerian en Arle, ounte lOme de Brounze picavo li miejour, quand, tuti blanc de pusso, intrerian la porto de la Cavalari. E, lhotel Pinus, coume avian, vous dirai, lou vntre lespagnolo, anerian tout-dun-tms dina.

III
Nous serviguron pas trop mau... E, sabs? Quand sias jouine, ami coume de gru e countnt dstre en vido, ia rn coume la taulo pr descadaula lou rire em li fouligaudari. Ia quaucarn, tant soulamen, que nous fichimassejavo. Un garoun en bi negre, la tsto empoumadado, em dous favourit tau que de destaragnadou, ro noste entour de-longo, la servieto sus lou bras, que nous quitavo pas de liue e, souto lou pretste de chanja nsti sieto, simplamen escoutavo tout o que disian de fu. - Vouls que lou faguen parti, aquel espci de manfle? digu Daudet despacienta... - Garoun ! - Plti, moussu! - Vitamen, vai nous querre un platu argentau. - Pour quoi mettre? lou garcoun, estreluca i demand. - Pr i metre un viedase! Daudet i repliqu duno voues retrounanto. Lou chanjaire de sieto esper pas soun rsto, e du cop nous leiss tranquile. - Dins aqulis hotel o que ia pii de ridicule, lou bon Mathiu alor fagu, es que, remarcas-lou, despii qui taulo doste li coums-viajour an entroudu li goust du Nord, que fugue en Avignoun, en Angoulime, Draguignan o bn Brivo la Gaiardo, vous servon au-jour-duei pertout li mmi plat: de broui de pasternargo, de vedu leigreto, de rostbeef mita kiue, de caulet-flri au burre, e tant dutri manjoio que nan ni goust ni gousto. De tau biais quen Prouvno, se lon vu retrouba la cousino de pas, nosto viio cousino que sarrapo i rougnoun, fau ana i cabaret ounte manjo lou pople. - Vouls quaniue ianen? digu lou pintre Grivolas. - Anen-i! criderian tuti.

IV
E, tant fa, tant va, pagan; atubado la cigalo anan dins un cafetoun prene uno tasso de caf; pii dins li carreireto bourdado doustau vii blanc de caus, e freisqueirouso, vague, jusquo la niue, de garlandeja plan-plan, pr vire sus si porto, o darri si ridu de canebas claret, aqulis Arlatenco rino, quron un bon tros lencauso de nosto desciso en Arle. Veguerian lis Areno em si pourtalas brand, lou Tiatre antique em soun couble majestous de coulouno, Sant-Trefume e si clastro, la Tsto desnasado! lou palais du Lioun aquu di Pourcelet, aquu de Constantin, em lou du Grand-Priu. De fes, sus li calado, nous turtavian lase de quauco barraliero que vendi daigo de Rose. De cop, rescountravian li tibaniero bruno que rintravon en vilo em si fais de gleno bn quiha sus la tsto, e li cacalausiero que cridavon: Quau nen vu, femo, de meissounenco? Mai en passant la Rouqueto, aqui vers la Peissounari, estnt que lou jour declinavo, demanderian -n-uno femo que travaiavo soun debas: - Poudrias pas nous ensigna quauco pichoto aubergo, quand fugusse uno turno, ounte se mange proupramen e la bono apoustoulico? La coumaire, cresnt que voulian galeja: - Que! crid is utri Rouquetiero qu soun esclat de rire ron sourtido si lindau, faroutamen couifado en gravato blanqueto em lou cacaraca, que! aquli moussu, que cercon uno turno pr soupa, nen saubrias ges ? - Mando-li! uno crid, en carriero Pico-mouto. - Enc de la Catasso, digu no autro. - O vers la vuso Vne-eia. - O la Porto di Castagno. - Nni, nni, iu fagure, badinen pas, blli mignoto: vouln un cabaret, pas dac fir, la pourtado... e mounte vagon li brvi gnt.

V
- Eh! bn, digu n gros ome que tubavo sa pipo aqui sus un buto-rodo, em un mourre lusnt coume uno coucourdo de gus: que noun senvan vers lou Counen!... Tens, messis, vens, que vous i menarai, pii digu n saubourant e n espussant sa pipo, me fau ana daquu coustat. Es de la man dela du Rose, la bourgado de Trencotaio... Es pas, moun Diu, un oste du proumi numer: mai li gnt de ribiero, li radeli, li Coundriulen, fan aqui sa tambouio, e nen soun pas trop mau countnt. - E coume vai, Grivolas digu, que lapellon lou Counen? - Ah! s pr-o-ques de Comb, un vilage sus Bu-Caire, que fournis quuqui marini... Iu-meme que vous parle, siu patroun barcati: e ai navega ma part. - Sias esta liuen?

- Oh! noun. Ai jamai veleja quau pichot caboutage, jusquo au Vabre de Grci... Mai, Noun es de marini Que noun satrove en dangi. E, boutas, sro pas li grndi Snti Maro, que nous an toujour garda, ia n bu tms, cambarado, quaurian passa pr iue. - E vous dison? - Patroun Gafet, tout voste service, se voulias quauque moumen, vous abasa au Sambu, o au Gras, vers li Tes, pr vire li bastimen que i soun ensabla.

Vl
E, au pont de Trenco-taio, quro daquelo epoco encaro un pont de barco, tout en charrant arriberian. En i passant dessus, aquu poustan mouvnt, entaula sus de bto bord bord ajustado sentias souto vous-autre, pouderouso e vivnto, la respiracioun du flume; e de soun peitrau lis oundo en saubourant vous aubouravon, en sabeissant vous abeissavon. Passa lou Rose, prenguerian gaucho sus la dougo; e, souto un vii trihas, courbado sus la pielo de soun pous, veguerian, coume dirai? uno patarasso, e borgno pr dessus, quescaumavo danguielo tuti boulegadisso. A si pd, dous o tres cat rousigavon en renant li tsto que jitavo. - Es la Counenco, nous digu subran mste Gafet. Pr de pouto, que, desempii lou matin, pantaiavian que blli e nblis Arlatenco, iavi de que demoura n... Mai enfin, i sian? I sian. - Counenco, aquli moussu voudrien soupa eici. - Oh! o, mai, patroun Gafet, i pensas pas, belu! Quau diable anas nous carreja? Navn pas rn, nous-autre, pr de gnt coume ac... - Hi! bedigasso, as pas un bu tian de pougau, aqui! - Ah! sun catigot danguielo i fai sa felicita... Mai, vess, navn rn autre. - Hu! sescrid Daudet, ia rn que tant amen coume lou catigot: intren, intren, e vous, mste Gafet vous counvidan vous entaula m nous-autre. - Gramaci, sias bn bon... Lou gros patroun, an, basto sestnt leissa gagna, tuti cinq intrerian au cabaret de Trenco-taio.

VII
Dins uno salo basso quavi n batun pr su, mai li paret bn blanco iavi no longo taulo ounte ron asseta quinge o vint ribeiri que fasien sa coupado, atala -n-un cabrit; e lou Counen soupavo em li.

Au saumi, tenchura m de negre-de-fum, iavi, penja, de casso-mousco (ques de gavu de tamarisso ounte se coucho la mouscaio que pii arrapon em un sa). E vis vis daqulis ome, quen nous vesnt intra, croumpron un grand chut, nous autre, -nuno autro taulo, prenguerian plao sus de banc. Mai enterin que saprestavo au fougueiroun lou catigot, la Counenco, pr nous metre en apetis, nous adugu dos grssi cebo daquli de Bello-Gardo, un platet de pebroun envineigra, de cachat, de fachouiro, de poutargo du Martegue, emai quuqui taioun de merlusso la matrasso. - E, garo, pii venis nous dire quavis rn? A la Counenco crid patroun Gafet, que chaplavo de pan em soun coutu croucu; mai eic s ni noo! - Ato! digu la borgno, se nous avias prevengu tambn aurian pouscu vous alesti uno gardiano o quauco troucho mourvelouso... Mai quand li gnt vous toumbon aqui, calabrun, coume de pu sus uno soupo, messis fau lou coumprene, i pourgs pii o que pouds. Vai bn. Daudet que, de sa vido, jamai noun sro vist tau desfrti de Camargo, aganto uno di cebo, daquli blli cebo escagassado e rousso coume un pan calendau, e zu! De bouco e dnt, quouro em lou cachat, quouro em la merlusso, fuiet cha fuiet, vague de torse e avala! Mai es juste dapoundre que, pr i teni pd, tuti fasian noste poussible. Patroun Gafet! u, eigrejant de tms en tms lou poutarras (de flame vin de Crau coume se nen bu plus). - An! toumban uno bourro? La cebo, dis, fai bure e mantn la set, jouvnt! Au bout de pas miechouro, aurien sus nsti gauto atuba no brouqueto. Pii arrib lou catigot, que lou bastoun dun pastre se i sari tengu dre, sala coume de muro e pebra coume un diable... - Saladuro e pebrado, veni lou gros Gafet, fan trouva lou vin bon... Alumo! e toco, Tni, dau! que toun paire es priu!

VIII
Li ribeiri, pamens, agunt acaba soun cabrit, finissien soun repas, coume es ac la modo di marini de Coundriu, em un platas de soupo grasso. E chascun dli soun bouioun agunt mescla n grand got de vin, ensmble samourravon, di dos man, si sieto que sabourousamen escoulron dun cop, tout en fasnt peta la brego. Adounc un radelaire, que pourtavo soubarbo, nen cant uno, me souvn, que se clavavo coume eio: Quand notre flotte arrive En rade de Toulon, Nous saluons la ville A grands coups de canon. Daudet nous vn: Tron de bon de goi! i faren pas crussi la nostro? E

ientamen questo, ques du tms quau Leberoun fasien la guerro i Gorjo Negro: Chivau-lugi moun bon ami, A Lourmarin sespanson! Chivau-lugi moun bon ami, Moun cor es esvani. Mai li gnt de ribiero, noun vougunt resta n uno, en Cor alor cantron: Li fiho de Valno Sabon pas fai lamour: Aquli de Prouvno La fan, la niue, lou jour. - A nous-autre, coulgo! criderian i cantaire. E, tuti duno voues, fasnt peta li det coume de castagneto, se i doun replico pr aquesto superbo: Li fiho dAvignoun Soun coume li meloun: Sus cnt-cinquanto Ni a pas un de madur La plus galanto... - Chut! nous digu la borgno, que se passavo la poulio, nous dreissari verbau pr tapage de niue. -La poulio? criderian, nous enchau bn de la poulio! - Tens, fagu Daudet, anas nous querre lou registre ounte marcas aquli que lojon dins laubergo. La Counenco adugu lou libre, e lou gnt secretri de M. de Morny, quatecant, iescrigu de sa plus bello plumo: A. Daudet, secretri du presidnt du Senat; F. Mistral, chivali de la Legioun dOunour; A. Mathiu, lou felibre de Castu-Nu de Papo; F. Grivolas, mstre pintre de lEscolo dAvignoun. - E se quaucun, dis, o Counenco! te veni jamai cerca crasso, que fugue coumessri, gendarmo o sous-preft, nauras que de i metre aqusti pd-de-mousco souto la moustacho, que; e m ac se tembstion! nous escriuras Paris; e, bouto, iu me cargue de li faire dansa.

IX
Paguerian, e acoumpagna de la veneracioun publico, sourtiguerian tau que de prince que vnon de se revela... E, coume erian au trepadou du pont de Trenco-taio: - Se fasian sus lou pont un brout de farandoulo, digu linfatigable e galant nouvelisto de la Miolo du Papo, li pont de la Prouvnco soun fa que pr ac... E zu! au clarun linde de la lugano de setmbre que se miraiavo dins laigo, vague de brandeja sus lou pont en cantant: La farandoulo de Trenco-taio Li gnt soun tuti de canaio! La farandoulo de Sant-Roumi, Tuti li gnt pisson au li! Tout--n-un-cop, arribavian sus lou mitan du Rose, vaqui-ti pas que, dins loumbrino, au davans de nous-autre, vesn veni uno sequlo de deliciusis Arlatenco, chascuno em lou siu, que plan-plan caminavon, tout cascaiant e risejant... Lou fregadis di raubo, lou frou-frou de la sedo, lou gasai di paru que se parlavon au chut-chut dins la niuchado pacifico, dins lou trefoulimen du Rose que sesquihavo entre li barco, ro quaucarn de suau! - Uno noo, digu lou gros patroun Gafet, que nous avi pas quita ncaro. - Uno noo? fai Daudet, quem sa visto basso, se rendi pas bn comte de tout aquu traf, uno noo Arlatenco! uno noo la luno! uno noo sus Rose! E, pres dun refoulri, noste levnti part, sauto au cu de la novio, e nen vos de poutoun?... Ai! quent embroi moun Diu! se jamai de la vido nous sian vist esquicha, es bn aquelo fes... Vint cadelas! lou poung leva, nous envirounon e nous sarron: - Au Rose li marrias! - Ques ac? ques ac? crid Patroun Gafet en recoutant la moulounado, vess pas que venn de bure en Trenco-taio, la santa de vosto novio, e que, de mai bure, nous fari mau? - Vivo li nvi! criderian tuti. E, grci la pougno e lesprit presnt daquu brave Gafet! que tuti couneissien, ac nen fugu pas mai.

X
Aro, ounte anan? LOme de Brounze veni de pica vounge ouro... - Fau ana, diguerian, faire un tour is Aliscamp. Prenn li Lisso dArle, countournejan li brri, e, au clar de la luno, nous vaqui davalant dintre la lio de piboulo que meno au cementri du vii Arle rouman. E, ma fisto, en varaiant au mitan di sepucre enlumina pr la lugano, em di pielo mourturi arrengueirado pr lou su, veici que, gravamen, remenavian entre nous-autre lamirablo balado de Camihe Reybaud:

Iu Li piboulo du cementri Saludon-ti li trepassa? Tuti Savs pu di pious mistri, Passas pu liuen du cementri! Iu Di blanc toumbau du cementri Lou curbecu ses revessa. Tuti Savs pu di pious mistri, Passas pu liuen du cementri. Iu Sus lou gasoun du cementri Tuti li mort se soun dreissa. Tuti Savs pu di pious mistri, Passas pu liuen du cementri. Iu Tuti li mort du cementri, Fraire mut, se soun embrassa. Tuti Savs pu di pious mistri, Passas pu liuen du cementri. Iu Es la fsto du cementri,

Li mort se meton dansa. Tuti Savs pu di pious mistri, Passas pu liuen du cementri. Iu La luno es claro au cementri Li vierge cercon si fiana. Tuti Savs pu di pious mistri, Passes pu liuen du cementri Iu Atrovon plus au cementri Si calignaire tant pressa. Tuti Savs pu di pious mistri, Passas pu liuen du cementri. Iu Oh! durbs-me lou cementri: Lis ame, li vau caressa...

Xl
Oh! mis ami de Diu! duno toumbo badanto, smblo pas de bon, parai? tres pas de nous-autre, uno voues segrenouso, doulnto, prefoundado, aqui nous fai: Leissas dourmi aquli que dormon! Demourerian palafica. E, lentour, souto la luno, tout retoumb dins lou silnci. - As entendu? Mathiu disi plan-plan Grivolas. - O, respoundi lou pintre, es eila... dins aquelo toumbo... - Ac? Patroun Gafet digu n crebant du rire, es un coucho-vsti: daquli

galimand, coume lis apelan en Arle, que, la niue, vnon sajaire dins aquli pielo vuejo. E Daudet: - Que daumage, pamens, quac-daqui noun fugue esta no Trvo, quauco bello Vestalo qu la voues di pouto agusse rout soun som e, o Grivolas, fugusse vengudo tembrassa. Pii d uno voues resclantissnto cant e canterian: - Se du couvnt passes li porto, Tuti li mounjo trouvaras Qu moun entour saran pr orto, Car en susri me veiras. - O Magali, se tu te fas La pauro morto, Adounc la terro me farai: Aqui taurai! E m ac au patroun Gafet agunt touca tuti la man, anerian daquu pas lu au camin de ferre prene lou trin pr Avignoun.

XII
St an aprs, ai! las! lan de la mau-parado, iu reaupre aquesto letro: Paris, 31 de desmbre 1870. Moun capouli, te mande, pr lou baloun mounta, uno grosso poutounado e me fai plas de pousqu te la manda en lengo prouvenalo: coume ac siu assegura que li Barbare, se n-cop lou baloun i toumbo dins li man, pourran pas legi moun escrituro e publica ma letro dins lou Mercri de Souabo. Fai fre, fai negre; manjan de chivau, de cat, de camu, dipoupoutame (ah! savian li bni cebo, lou catigot e lou cachat de la Riboto de Trenco-taio!). Li fusiu vous brulon li det. Lou bos se fai rare. Lis armado de la Liro vnon pas... Mai, fai rn! Li babaroto de Berlin senmascaran encaro quauque tms davans li brri de Paris... E pii, se Paris es perdu, counouisse quuqui bon patrioto que faran vire de camin moussu Bismark dins li pichuni carriero de nosto pauro Capitalo. Adiu, moun capouli, tres gros poutoun: un pr iu, lautre pr ma femo, lou darri pr moun drole... E m ac bono annado, e longo-mai, de vuei -n-un an! Toun felibre Anfos Daudet. E pii vendran me dire que Daudet noun ro pas un flame Prouvenau? Pr-o-

que, galejaire, aura staca lou chichiblli i Tartarin, i Roumestan, em i Tanto Portal, emai tuti lis arlri du pas de Prouvno que volon franchimandeja, pr ac Tarascoun nien gardari rancuro? Noun! la maire liouno nen vu e nen voudra jamai au liounu que, pr jouga, lescaramoucho.

Tste integrau Cpi interdicho


Reserva pr aquli qu'an la licnci d'utilisacioun

Centre International de l'crit en Langue d'Oc


Sti souciau: 3, plao Joffre - l3l30 Berro.

Tuti dre reserva - Tous droits rservs - All right reserved.

Centre International de l'crit en Langue d'Oc - l996

Adoubamen du tste: Trco Dupuy, de la meso en pajo: Trico Dupuy e de la maqueto pr Bernat Gily, en sa qualita de mmbre du Counsu d'Amenistracioun du CIEL d'Oc.

Вам также может понравиться