T.C.

DOKUZ EYLL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MAKNA MHENDSL BLM

KOMPOZT EREVELERN DOAL FREKANSLARININ YAPI BOYUTLARINA VE FBER AILARINA GRE DEMNN NCELENMES

BTRME PROJES

Hasan GNAL Projeyi Yneten Prof. Dr. Mustafa SABUNCU

Haziran 2007 ZMR

TEZ SINAV SONU FORMU

Bu alma / / . gn toplanan jrimiz tarafndan BTRME PROJES olarak kabul edilmitir. Yaryl ii baar notu 100 (yz) tam not zerinden ( .. ) dir.

Bakan

ye

ye

Makine Mhendislii Blm Bakanlna, .. numaral jrimiz tarafndan / / . gn saat da yaplan snavda 100 (yz) tam not zerinden . almtr.

Bakan

ye

ye

ONAY

TEEKKR

Bir kompozit erevenin titreim analzini yaptm bu projede sonlu elemanlar ynteminin ve titreim teorisinin renilmesinde katklarn esirgemeyen Prof.Dr.Mustafa Sabuncuya teekkr bir bor bilirim. Projede Matlab kodlarnn yazlmasnda ve kaynak bulmamda desteini esirgemeyen Ara.Gr.Dr.Hasan ztrke ve Ara.Gr. Kemal Mazanoluna sonsuz teekkr ederim Son olarak tm renim yaamm boyunca manevi desteklerinden dolay aileme ve arkadalarma teekkr bir bor bilirim.

Hasan GNAL

ZET

Teknikte erevelerin kullanm olduka yaygndr. zellikle yk tanmasnda sklkla kullanlrlar. Malzeme tekniinin gelimiyle ve bunun sonucu olarak kompozit malzemelerin kullanmnn giderek artmasyla ereve gibi ar yklerin etkisine maruz kalabilecek elemanlarda bile kompozit malzemelerin kullanm giderek yaygnlamaktadr. Frekans davran ise zellikle dinamik yklemeye maruz tm elemanlarda olduka nemlidir. Sonlu elemanlar yntemi ise zellikle titreim problemlerinde yaygn olarak kullanlmaktadr. Projenin ikinci blmnde sonlu elemanlar yntemi ile titreim analizinin temelleri verilmi, nc blmde ise teorik olarak basit bir ereve zerindeki uygulanmas anlatlmaya allmtr. Projenin drdnc blmnde ise frekans davrannn hem kompozit malzemelerin fiber alarna gre deiimi hem de ereve boyutlarna gre deiimi incelenmitir. Ayrca frekans davran sabit kesitli olarak hem iki hem de bacakl erevelerde aratrlmtr. Bu inceleme iin Matlab 6.5de program yazlm uzuv boyutlar etkisi incelenmitir ayrca yap sonlu elemanlar yntemi ile makul sayda elemana blnerek ktle ve rijitlik matrisleri oluturulup matlab de zm yaplmtr. Buradan bulunan sonular ise ANSYS 10.0 ve Solidworks(Cosmosworks) 2006 programlar ile karlatrlmtr. Ayrca ANSYS programnda ilk 30 frekansn mod ekillleri incelenip yorumlanmtr.

NDEKLER

Sayfa indekiler 5 ekil Listesi . 7 Tablo Listesi. 8 Grafik Listesi 8

Blm Bir GR 1.1 Kompozit malzemelerin tantlmas.. 9 1.2 Takviye elemanlar 12 1.2.1Matriksler 13 1.3 Kompozit malzeme trleri ve snflandrlmas... 14 1.4 Temel malzeme ynleri... 16 1.5 Tabakal kompozitler... 17 1.5.1 zel tabakalar.. 18 1.6 Titreimle ilgili temel kavramlar. 19

Blm ki SONLU ELEMANLAR METODU 2.1 Sonlu elemanlar ynteminin tarihsel geliimi. 21 2.2 Sonlu elemanlar ynteminin temel esaslar. 22 2.3 Titreim analizi iin n teori 23 2.4 Direkt yaklam ile eleman rijitlik matrisinin elde edilmesi 23 2.5 Enerji yaklam ile rijitlik ve ktle matrislerinin karlmas. 29

Sayfa 2.6 Referans sistemler 35 2.7 Tabakal kompozitler iin efektif bir elastisite modlnn oluturulmas... 37

Blm EREVE N SONLU ELEMANLAR MODELNN KURULMASI 3.1 Basit bir ereve iin sonlu elemanlar modelinin oluturulmas.... 40 3.2 Oluturulan sonlu elemanlar modelinin zm 48

Blm Drt BLGSAYAR ORTAMINDA YAPILAN ANALZLER VE SONULARI 4.1 Bilgisayar Ortamnda Sonlu Elemanlar Yntemi Kullanlarak Tireim Analizi 50 4.2 Frekans deerleri ve deiimi. 54 4.3 bacakl ereve iin titreim analizi.. 59 4.4 Frekans Analizleri Sonucunda ortaya kan mod ekillerinin irdelenmesi.. ..62 SONULAR..72 KAYNAKA73

EKL LSTES
Sayfa ekil 1.1.1 Farkl tiplerdeki fiber takviyeli kompozit malzemeler 10 ekil 1.1.2 Farkl fiber alarna sahip tabakalardan oluan levha 11 ekil 1.3.1 Kompozit malzemelerin snflandrlmas... 14 ekil 1.4.1 Kompozit malzemelerde temel malzeme ynleri 17 ekil 1.5.1 Birletirilmemi (-45/45/0/90) fiber alarndaki plakalar... 18 ekil 1.5.2 ki apraz kat tabakalrnn eksenel ve eilme deformasyonu. 18 ekil 1.6.1 Harmonik hareket grafii. 20 ekil 1.6.2 Harmonik hareket. 20 ekil 2.2.1 Bir elemana ait deplasmanlar... 22 ekil 2.4.1 Rijitlik matrisinin oluturulmasnda temel eleman.. 24 ekil 2.4.2 Eilme titreimi iin temel eleman.. 26 ekil 2.4.3 ekil(interpolasyon) fonksiyonlar.. 28 ekil 2.6.1 Bir elemanda oluan yerdeitirmenin lokal ve global koordinat sisteminde gsterilmesi 35 ekil 2.7.1 Kompozit malzemeden yaplm bir ubuk kesitinin ematik gsterimi... 39 ekil 3.1.1 Sonlu elemanlar modelinin kurulduu ok basit bir model 43 ekil 4.1.1 Frekans analizi yaplan 2 bacakl erevenin boyutlar.. 51 ekil 4.1.2 ki bacakl erevenin izometrik grn 51 ekil 4.1.3 ereve eleman kesit lleri... 52 ekil 4.1.4 zm iin gerekli olan doal frekans mod ekli. 53 ekil 4.1.5 Fiber alarnn gsterimi.. 54 ekil 4.2.1 erevenin doal frekansndaki mod ekli............ 56 ekil 4.3.1 bacakl ereve modeli 60 ekil 4.3.2 bacakl erevenin doal frekans srasnda ortaya kan mod ekli......... ekil 4.4.1 ki bacakl ereveye ait bir dzlem d mod ekli ekil 4.4.2 ki bacakl erevenin 5. frekansndaki mod ekli.......... ekil 4.4.3 ki bacakl erevenin 6. frekansndaki mod ekli......... ekil 4.4.4 ki bacakl erevenin 7. frekansndaki mod ekli.......... ekil 4.4.5 ki bacakl erevenin 8. frekansndaki mod ekli.......... 61 62 63 64 64 65

Sayfa ekil 4.4.6 ki bacakl erevenin 9. frekansndaki mod ekli.......... ekil 4.4.7 bacakl erevenin 7. frekansndaki mod ekli. ekil 4.4.8 bacakl erevenin 8. frekansndaki mod ekli. ekil 4.4.9 bacakl erevenin 9. frekansndaki mod ekli..... ekil 4.4.10 bacakl erevenin 10. frekansndaki mod ekli............. 66 67 68 69 70

TABLO LSTES
Sayfa Tablo 1.3.1 Kompozit malzeme tipleri Tablo 4.1.1 Malzeme zellikleri.. 15 53

Tablo 4.2.1 Farkl fiber alar iin farkl programlarda bulunan doal frekanslar.. 55 Tablo 4.3.1 bacakl ereve doal frekanslarnn fiber asna gre deiimi 60

GRAFK LSTES
Sayfa Grafik 4.2.1 ereve bacak uzunluklarnn ve fiber alarnn doal frekansa etkileri..57 Grafik 4.2.2 ereve bacak uzunluklarnn ve fiber alarnn doal frekansa etkileri.. 58 Grafik 4.2.3 Orta para uzunluu ve fiber asnn doal frekansa etkisi.............. 59

BLM BR

GR

1.1 Kompozit malzemelerin tantlmas [1]

Kompozit malzemeler son zamanlarda uak ve otomobil paralarnda, raket vb. gibi spor malzemelerinde ve ou mhendislik uygulamalarnda kullanm alan bulmutur. Kompozit malzemeler; farkl zelliklere sahip birden fazla malzemenin bir araya gelmesiyle oluurlar. Farkl zelliklerdeki malzemelerin bir araya getirilmesindeki ama kompozit malzemelere dk arlk, yksek mukavemet, yksek korozyon dayanm, uygun termal zellik, uygun anma ve yorulma dayanm gibi zellikleri kazandrmaktr. Kompozit malzemeler; genel itibariyle matriks ierisinde fiber ieren lifli kompozitler, farkl malzemelere sahip tabakalardan oluan tabakal kompozitler ve matriks ierisinde partikl bulunan partikll kompozitler olarak snflandrlabilirler. Kompozit malzemeler; ana faz ve tali faz olarak iki temel ksmdan oluur. Ana faz balayc vazifesi yapp matriks olarak, tali faz ise tayc vazifesi yapp fiber olarak adlandrlr. Matriks, yksek gerilmelere kar tabakalar korumakta iken tali faz ise gerilmeekil deitirme davrann kontrol eder. Fiber takviyeli kompozit malzemelerde fiberler; tek ynl, ift ynl, srekli, sreksiz, rgl ve gelii gzel dalabilir (ekil 1.1.1). Levhalar ise, farkl fiber alarna sahip tabakalarn birletirilmesi sonucu oluurlar (ekil 1.1.2)

Kompozit malzemelerde fiber yn ok dayankl olup fiber ynne dik ynde ve kayma ynnde dayankllk olduka dktr. Bu nedenle kullanm alanna ve amacna gre uygun zelliklerde kompozit malzemeler retilmelidir. Kompozit malzemeler retilirken de malzemelerin mekanik zelliklerini etkileyen i boluk, hasarl fiber, uygun olmayan ada fiber yerleimi ve kalnlk deiimi gibi durumlar sz konusu olabilir. Tm bu retim kusurlarn bertaraf etmek olanakszdr.

ekil 1.1.1 Farkl tiplerdeki fiber takviyeli kompozit malzemeler

10

ekil 1.1.2 Farkl fiber alarna sahip tabakalardan oluan levha

Tabakal kompozit malzemelerde; hasar analizi asndan elastik, plastik ve artk gerilmeler nemli bir yer tutmaktadr. Malzemelerde kalc deformasyon ve artk gerilmeler akma gerilmesini atktan sonra olumaya balar ve gerilmeyle orantl olarak artar.

Kompozit malzemeler; ou doal ve biyolojik yapda bulunabilir. En ok rastlanan doal kompozit malzeme odundur. Eski Yunan ve Msr uygarlklarnda; odunun sl byme ve nem tutma zellikleri kullanlarak daha kaliteli rn elde etmek amacyla kontrplak retilmitir. Vcudumuzda bulunan kas ve kemikler iskelet sistemimizin tayc vazifesi yapan fiberleridir. Modern kompozit malzemeler daha yksek katlk/arlk oranlarnda kullanlmaktadr.

11

En ok kullanlan kompozit malzeme tr olan fiber camlar 1950li yllarda tekne yapmnda ve otomobil karoserlerinde kullanlmtr. Uak yapmnda da uygulama alan bulan cam fiberler ilk olarak Boeing 707de arlk olarak %2 orannda, daha sonra Boeing 777de %10 orannda kullanlmtr. Bu oran daha zel tasarmlarda %65 deerine kadar artmtr. Yksek hz uaklarnda aerodinamik etkiye ve yksek scaklklara dayanabilecek karoserler yine kompozit malzemelerden yaplmtr. Kompozit malzemelerin kullanm alanlar sadece havaclkla snrlandrlamaz. Spor ve elektronik malzemelerin yapmnda, gemi ve otomobil tasarmlarnda ve protez gibi tbbi malzeme yapmnda da kompozit malzemelere rastlanlmaktadr. imdi kompozit malzemeyi oluturan temel yaplar zerinde duralm.

1.2 Takviye Elemanlar [1]

Kompozit malzemelerde takviye eleman olarak fiberler kullanlmaktadr. Fiberler mukavemet ve rijitlik salarlar. En ok kullanlan fiber trleri aada anlatld gibidir. Cam Fiberler: Cam fiberler orta maliyette olmasna karn mekanik, kimyasal ve elektriksel zellikleri olduka iyidir. Daha ok uak panelleri, roket motorlar, helikopter rotor pervaneleri, basnl kaplar ve spor malzemeleri yapmnda kullanlrlar. Karbon Fiberler: Karbon fiberler yksek performansl kompozit yaplarda en ok kullanlan takviye elemanlardr. Daha ok suni ipek ve poliakrilonitrilden (PAN) yaplrlar. Karbon fiber takviyeli kompozit malzemelerin mukavemet ve rijitlikleri cam fiber takviyeli kompozitlere oranla byk olmas nedeniyle gnmzde kullanmlar gittike artmaktadr. Uaklarda roket llelerinin ve trbin kanatklarnn imalinde kullanlmaktadrlar. Aramid Fiberler: Aramid fiberler mukavemetlerinin yksek olmas nedeniyle ou uygulamada yer almaktadr. Bununla birlikte nemi tutabilme zellikleri ve matrikse iyi yapamama gibi dezavantajlar da vardr. Cam fiberden daha hafif fakat daha pahaldrlar. zellikle otomobil lastiklerinin imalinde kullanlrlar. Basma dayanmlar dk korozyon dayanmlar yksektir. Boron Fiberler: boron fiberler ilk olarak 1960larda kullanlmaya balanmtr. Yksek modl ve yksek mukavemete sahip olmalarna ramen ileme zorluu nedeniyle

12

pahaldrlar. Birlemi Milletler Hava Kuvvetlerinde F-15 ve Deniz Kuvvetlerinde F-145 uaklarnn her ikisinde de takviye eleman olarak boron fiberler kullanlmaktadr.

1.2.1 Matriksler [1]

Matriksler kompozit yap ierisinde fiberleri balayc grevi yaparlar. Uygulanan ykn tm fiberler zerinden tanmasn salayan elemanlardr. Matriks tipik olarak fiberden daha dk younluk, rijitlik ve mukavemete sahiptir. Matriksler kullanlan matriks trne gre gevrek, snek, elastik veya plastik olabilirler. Dolaysyla lineer veya lineer olmayan gerilme-ekil deitirme davran gsterebilirler. En ok kullanlan matriks trleri karbon, seramik, cam, metal ve polimerdir. Karbon Matriksler: Karbon matriksler birim arlklarna gre yksek scaklk kapasitesine sahiptirler. Roket llelerinde, uak kavrama ve fren yastklarnda kullanlrlar. Seramik Matriksler: Genel itibariyle gevrektirler. Yksek scaklk istenen

uygulamalarda karbon, seramik, metal ve cam fiberlerle birlikte kullanlrlar. Cam Matriksler: cam ve cam-seramik kompozitler kendilerine tayc grevi yapan fiberlerden daha dk elastisite modlne sahiptirler. Karbon ve metal oksit fiberler genellikle cam matriksli kompozitlere tayc grevi yaparlar. Cam ve seramik matriksli kompozit malzemelerin en nemli zellikleri mukavemetleri ve yksek servis scaklklardr. Cam matriksli kompozit malzemelerin ilk kullanm alanlar sl diren gerektiren makine paralar ve elektriksel bileenlerdir. Metal Matriks: Metal matriksli kompozitlerin oksitlenebilecek evre artlarnda dahi yksek scaklklarda kullanlabilmeleri en nemli avantajlardr. En ok kullanlan metal matriksler demir, nikel, tungsten, titanyum, magnezyum ve alminyumdur. Polimer Matriksler: Ucuz olduklarndan en ok kullanlan matriks trdr. Doal olarak kehribar, zift ve reine eklinde bulunurlar. Polimerlerin proses kolayl ve iyi nem tutabilme gibi avantajlar vardr. Dk younluklu malzemeler olup tipik polimer matriksler zaman, scaklk ve nem etkisine bal olarak viskoelastik ve viskoplastik davran gsterirler.

13

1.3 Kompozit Malzeme Trleri ve Snflandrlmas[1]

Kompozit malzemeler kendisini oluturan iki fazn (matriks ve fiber) tipine, geometrisine ve fiber oryantasyonuna bal olarak genel kategoriye ayrlrlar (ekil 2.1). Kompozit malzemeler matriksin ve fiberin durumuna gre aadaki gibidir.

ekil 1.3.1 Kompozit malzemelerin snflandrlmas Parackl Kompozitler: Parackl kompozitler, matriks ierisine gelii gzel dalm eitli ekil ve boyutlardaki paracklar ierirler (ekil 1.3.1). Parackl kompozitler; metal olmayan paracklarn metal olmayan matris ierisinde yer almas (beton, cam takviyeli mika, polimer takviyeli kauuk gibi), metalik paracklarn metal olmayan matris ierisinde yer almas (alminyum takviyeli poliretan kauuk gibi), metalik paracklarn metal matris ierisinde yer almas (bakr alamlar gibi) ve metal paracklarnn metal matris ierisinde

14

yer almas (silikon karpit paracklarnn alminyum matriks ierisinde yer almas gibi) ile meydana gelirler. Sreksiz veya Ksa Fiberli Kompozitler: Bu kompozitler takviye eleman olarak bnyelerinde ksa veya krplm fiber bulundururlar. Ksa fiberler aplarna nazaran olduka uzundurlar ve matriks ierisinde tek ynde bulunabilecekleri gibi gelii gzel yerlemi de olabilirler. Bu tr kompozitler ncelikle anizotropik veya ortotropik yap eiliminde olup yar izotropik yapda da olabilirler (ekil 1.3.1). Srekli Fiber Kompozitler: Bu tr kompozitler kesiksiz (srekli) fiber iermektedirler. Mukavemetleri ve rijitlikleri olduka yksektir. Srekli fiberler devaml tek ynde yerleebilecekleri gibi (tek ynl srekli fiber kompozitler) birbirlerine dik iki ana ynde (apraz kat veya rg tipi) ve birka farkl ynde yerleebilirler (ok ynl srekli fiber kompozitler) (ekil 1.3.1). Fiber takviyeli kompozitler kullanlan matrikse uygun olarak da polimer, metal, seramik ve karbon matriksli kompozitler eklinde snflandrlabilirler (tablo-1.3.1). Polimer Matriksli Kompozitler: Bu tr kompozitler termoset (epoksi, poiamit, polyester) veya termoplastik (polieter, keton, polislfon) reinelerin cam, karbon (grafit), aramid (kevlar) veya boron fiberlerle bir araya gelmesiyle oluurlar. Genel olarak dk scaklk gerektiren uygulamalarda kullanlrlar. Tablo 1.3.1 Kompozit malzeme tipleri Matriks Tipi Fiber E-cam S-cam Polimer Karbon (grafit) Aramid (kevlar) Boron Silikon karpit Seramik Almina Silikon nitrat Matriks Epoksi Poliamid Polyester Termoplastik PEEK Silikon karpit Almina Cam-seramik Silikon nitrat

15

Karbon

Karbon Boron Borsik

Karbon Alminyum Magnezyum Titanyum Bakr

Metal

Karbon (grafit) Silikon karpit,Almina

Metal Matriksli Kompozitler: Metal matriksli kompozitler metal veya metal alamlarnn (alminyum, magnezyum, titanyum, bakr) boron karbon veya seramik fiberler gibi takviye elemanlaryla birleerek meydana gelirler. Maksimum kullanma scaklklar metal matrikslerin erime noktalardr. Seramik Matriksli Kompozitler: Seramik matrikslerin (silikon, karpit, alminyum oksit, cam-seramik, silikon nitrat) ierisinde seramik fiberler bulundurmasyla oluurlar. ok yksek scaklk gerektiren uygulamalarda kullanlabilirler. Karbon/Karbon Kompozitler: Grafit veya karbon fiberlerin, grafit veya karbon matrikse takviye yaplmas ile oluurlar. Dk younluk, yksek ve dk scaklklara dayanabilme gibi zelliklere sahiptir. Ayrca; tabakal kompozitlerde mevcuttur. Bunlar farkl malzemelerdeki ince tabakalarn birletirilmesiyle oluurlar. rnek olarak bimetaller, kaplanm metaller, kontrplaklar ve formika verilebilir.

1.4 Temel Malzeme Ynleri [1]

ekil 1.4.1de matriks ierisine tek ynde yerlemi fiberlerle takviyeli kompozit malzemenin temel ynleri grlmektedir. ekilden de grlebilecei gibi fiber ynnde fiberin takviye eleman zelliinden malzeme daha mukavemetli ve daha rijittir. Fakat fiber ynne dik ynde yk matriks tarafndan tandndan mukavemet daha dk ve rijitlik zayftr. ift ynde fiber takviyeli rg tipi kompozit malzemelerde her iki ynde de rijitlik ve mukavemet ayndr. Tm dorultulara yerlemi fiber takviyeli kompozit malzemelerde bu zellikler deerini yitirir. Yani daha zayftr.

16

ekil 1.4.1 Kompozit malzemelerde temel malzeme ynleri

Kompozit malzemeler analiz edilirken ana yn olan 1 yn fiber ynn, 2 ve 3 ynleri fibere dik ynleri belirtmektedir. Bu koordinat sistemi (123) malzeme koordinat sistemi olarak adlandrlr ve fiberin oryantasyonuna baldr. Tabakal kompozit malzemelerde birden fazla tabaka olacandan fiber ynlerini belirlemek iin ikinci bir eksen takm tanmlanmaldr. Bu koordinat sistemi xyz ile gsterilip lokal koordinat sistemi olarak adlandrlr. Lokal koordinat sisteminin belirli bir ayla dndrlmesiyle yeni bir eksen takm oluur ki bu da xyz ile gsterilip global koordinat sistemi olarak adlandrlr. Tabakal kompozitlerde temel malzeme ekseni 123, her bir tabak k, x eksenine gre fiber alar k ve lokal eksen xyz eklinde karmza kar. Saat ibresinin ters yn pozitif a iken (+k) ters yn eksi adadr (-k).

1.5 Tabakal kompozitler [1]

Tabakal kompozitler fiber takviyeli levhalarn istiflenmesi sonucu oluurlar. Levhalar istiflendikten sonra scaklk ve basn altnda preslenirler. Bir ok tabakal kompozit mevcuttur. Bunlardan bazlar; karbon matriks-karbon fiber kompozit (KKK), metal-matriks kompozit (MMK), seramik matriksli kompozit (SMK), titanyum matriksli kompozit (TMK) vb. ekil 1.5.1te birletirilmemi farkl fiber alarndaki (-45/45/0/90) plakalar grlmektedir.

17

ekil 1.5.1 Birletirilmemi (-45/45/0/90) fiber alarndaki plakalar

ekil 1.5.2te iki adet tabaka grlmektedir. Bunlardan biri (0/90/90/0) veya basite (0/90)s, ikincisi ise (90/0/0/90) veya basite (90/0)s eklindedir. Bu tabakal kompozitlerin her ikisinin de geometrileri, tabaka saylar, kalnlklar, etkiyen eksenel yk (N) ve momentleri (M) ayndr. Ayn eksenel ekme yk uygulandnda ayn miktarda uzama olacaktr. (0/90/90/0) olan tabakann rijitlii (90/0/0/90) olan tabakadan daha yksektir. Dolaysyla istenen rijitlik ve mukavemette kompozit tabaka elde etmek tamamen her bir tabakann fiber asna baldr.

ekil 1.5.2 ki apraz kat tabakann eksenel ve eilme deformasyonu

1.5.1 zel Tabakalar [1]

Kullanm yerlerine gre nem kazanan eitli kompozitler vardr. Bunlar aada anlatlan kompozit tabakalardr.

18

Simetrik: Bir tabakann simetrik olabilmesi iin o tabakann her iki kenarnn orta noktaya olan uzunluklarnn ayn kalnlkta olmas gerekir. Simetrik tabakaya (+45/45/0/90/90/0/-45/+45) veya basite (+45/-45/0/90)s rnek verilebilir. Balans (Denge): Bir tabakann balans durumunda olabilmesi iin belirli bir kalnla, malzeme zelliine ve fiber ynne sahip plaka ile, o kompozit tabaka ierisinde kalnlk ve malzeme zellikleri ayn, fakat fiber yn ters baka bir plakann bulunmas gerekir. =0 ve =90 fiber alarnn ters alar srasyla =90ve =0 derecelerdir. rnein; (0/45/90/-45) ve (0/-30/60/30/90/-60). A Kat: Eer bir kompozit tabakann her katndaki fiberler ve - alarnda yerlemi ise bu kompozit tabaka al kat olarak adlandrlr. rnein; (30/-30/30/-30) veya basite (30/-30)2 apraz Kat: Eer bir kompozit tabakann her katman =0 ve =90 ise bu kompozit tabaka apraz kat olarak adlandrlr. rnein; (0/90/0/90) veya basite (0/90)2 Yar zotropik: Bir kompozit tabaka simetrik ve kendisini oluturan katmanlarn fiber alar =0, +45, -45, 90 alarnda ise bu kompozit tabakaya yar izotropik denir. Yar izotropik tabakalar ayn zamanda simetrik ve balanstr. rnein; (+45/-45/0/90)s, (+45/0/45/90)s ve (+45/90/-45/0)s. 1.6 Titreim le lgili Temel Kavramlar [2] Eleastik deformasyonlar altnda periyodik bir hareket yapan cisme titreim yapan cisim denir. Doal frekans ise bir cisme ya da sisteme tek bir kuvvetle impuls girdi verilmesi ve d kuvvetlerin, snmn etkisinin olmad durumda ortaya kan frekansdr. Periyodik hareketten belirli bir zaman sonra btn zellikleri ile birlikte tekrarlanan bir hareket anlalr.

19

Q x O

ekil 1.6.1 Harmonik hareket grafii

ekil 1.6.2 Harmonik hareket

Yukarda sz geen arala periyot denir(ekil 1.6.1de T ile gsterilmitir).Periyodun birimi saniyedir. Periyodik hareketin en basit ekli harmonik harekettir. Harmonik hareket, dzgn bir hzla bir daire boyunca hareket eden P noktasnn ap zerindeki Q izdmnn hareketi olarak tanmlanabilir. ekilde OP=x ile gsterildiinden;

x = OQ = x 0 cos karlabilir. P noktas O etrafnda sabit bir hzla dndne gre , =t ve bylece;

x = x0 cos t
yazlr. Her harmonik hareket periyodik bir harekettir ancak bunun tersi geerli deildir. ekil 1.6.1de a0 ile gsterilen deer maksimum x0 yerdeitirmesi olup buna genlik denir. Bir titreimin periyodu rnein T=0,2 sn olsun. Bu bir saniyede 5 titreimin meydana geldiini gsterir.

f =

1 T

Saniyedeki evrim saysna frekans denir. Frekansn birim 1/sn dir. Bu da genelde Hertz (Hz) olarak adlandrlr. Yukardaki ekli tekrar gznne alrsak; OP yarap dnen bir vektr gibi dnlebilir. Bu vektr rnein saniyede 3 tam devir yaparsa P noktasn Q izdm de 3 devir yapacaktr. Bu yzden ya genelde dairesel frekans denir, zira bu gsterili tarznda bykl bir dnen vektrn asal hzdr. Byle bir vektr T zamannda 2 asn katettinden

2 dir. T

20

BLM K SONLU ELEMANLAR METODU

2.1 Sonlu Elemanlar Yntemini Tarihsel Geliimi [3]

Sonlu elamanlar metodu ilk olarak yap analizlerinde kullanlmaya baland. lk almalar Hrennikoff(1941) ve Mc Henry (1943) tarafndan gelitirilen yar analitik analiz metodlardr. Argyis ve Kelsey (1960) sanal i prensibini kullanarak bir direkt yaklam metodu gelitirmilerdir. Turner ve dierleri (1956) bir gen eleman rijitlik matrisini oluturmulardr.Sonlu elamanlar terimi ilk defa Clough (1960) tarafndan almasnda telafuz edilmitir. Metodun boyutlu problemlere uygulanmas iki boyutlu teoriden sonra kolayca gereklemitir.(rnein Argyis(1964)) lk gerek kabuk elemanlar silindirik eksenel ve dier simetrik kabuk elemanlar elemanlar olup (Grafton ve

Strome(1963)),bunlar

izlemitir.(Gallagher

(1969)).Aratrmaclar 1960l yllarn banda non-lineer problemlerle ilgilenmeye baladlar. Turner ve dierleri(1960) geometrik olarak non-lineer problemler iin bir zm teknii gelitirdi. Sonlu elemanlar metodu ile stabilite analizi ise ilk Martin(1965) tarafndan tartlmtr. Statik problemlerin yansra dinamik problemler de sonlu elemanlar yntemiyle incelenmeye baland (Zienkiewicz ve dierleri (1966) ve Koening ve Davids(1969)) .1943 ylnda Courant blgesel srekli lineer yaklam kullanarak bir burulma problemi iin zm retmitir. Yap alan dnda problemlerin sonlu elemalarla zm 1960l yllarda balamtr. rnein Zienkiewicz ve Cheung(1965) sonlu elemanlar yntemi ile Poisson denklemini zmtr. Doctors (1970) ise metodu potansiyel aka uygulamtr. Sonlu elemanlar metodu gelitirilerek s transferi, yeralt sularnn ak, manyetik alan ve dier birok alana uygulanmaktadr.

21

Genel amal sonlu elemanlar paket programlar 1970li yllardan itibaren ortaya kmaya balamtr. 1980li yllarn sonuna doru ise artk paket programlar mikro bilgisayarlarda kullanlmaya baland. 1990 yllarnn ortalar itibari ile sonlu elemanlar metodu ve uygulamalaryla ilgili yaklak olarak 40.000 makale ve kitap yaynlanmtr.

2.2 Sonlu Elemanlar Ynteminin Temel Esaslar [4]

Yaplarn karmaklnn giderek artmas ve dijital bilgisayarlarn giderek daha karmak hale gelmesi sonucu sonlu elemanlar metodu ile yeni analiz yntemleri gelitirilmesini beraberinde getirdi. Sonlu elemanlar ynteminin arkasndaki dnce dzensiz yntemler iin bir formlasyon yaratp bunu bilgisayara aktarmaktr. Sonuta, bu metodla karmak, srekli yaplarn sonlu elemanlardan olutuu kabul ediliyor. Yerdeitirmelerin birbiriyle uyumlu olmas ve i kuvvetlerin birka eleman tarafndan paylalan dm noktalarnda dengede olmasyla tm yap bir btn olarak hareket etmeye zorlanr. Sonlu elemanlar ynteminin srekli, kk elemanlardan olutuu kabul edilse de, znde bir ayrma ilemidir. Bu unu ifade eder srekli elemanlarn herhangibir noktasndaki bir yerdeitirme sonlu elemann dm noktasndaki deplasmanlarn bir interpolasyon fonksiyonu ile arplmasdr. Bunu rneklemek iin aadaki ekil 2.2.1 incelenebilir.Sistem herbirinin genilii h olan N paraya blnmtr.Burada Nh=L ve sistemin hareketi dm noktalarnn deplasman uj(t)(j=1,2,,N) olarak tanmlanr. Sonlu elemanlar yntemini dier tm yntemlere gre avantaj ilk olarak bir eleman iin hareket denklemlerinin oluturulup daha sonra btn elemanlar iin bunun birletirilmesidir. Bir elemann iindeki herhangibir noktadaki hareket interpolasyon fonksiyonu ile belirlenir. Burada, interpolasyon fonksiyonlar genelde dk dereceli ve tm elemanlar iin ayn olan polinomlardr.

U1(t)

U2(t)

U3(t)

UN(t)

2h

3h

Nh=L

ekil 2.2.1 Bir elemana ait deplasmanlar

22

Sonlu elemanlar metodu gnmzde yapsal analizlerde direk rijitlik metodu ile ilgili olarak kullanlmaktadr. Bu direk yaklam statik problemler iin yeterli olabilir ancak titreim gibi dinamik problemleri ele almada pekok zorluu vardr. Aslnda sonlu elemanlar metodu Rayleigh-Ritz metodunun zel bir durumu olarak deerlendirilir. Balangcndan beri metod bamsz olarak elde edilmekle birlikte, bu sayede orijinal yapsal uygulamalarn nne gemitir.
2.3 Titreim Analizi in n Teori [5]

ok serbestlik dereceli sistemlerin titreim davranlar tek serbestlik dereceli sistemlerinkinden farkldr. N serbestlik derecesine sahip byle bir sistemin tanmlanabilmesi iin n tane diferansiyel denklem tanmlamak gerekir. Bundan dolay sistem n tane doal frekansa sahiptir. Bu diferansiyel denklemlerin zmleri homojen zm ve zel zmn toplamndan oluur. Homojen zm sistemin serbest titreim zelliklerini gsterirken; zel zm sistemin zorlanm titreim zelliklerini gsterir. Homojen zm ile sistemin doal frekanslar, bu sistemin zorlanm tireim zelliklerini belirlemek iin zel zm iin kullanlr. Zorlanm titreimin belirlenebilmesi iin kullanlan modal analiz ynteminde, sistemin doal frekanslarnn ve mod ekillerinin belirlenmesi gerekir. N serbestlik dereceli snmsz serbest titreimlerin homojen zm iin genel diferansiyel denklem;

Mx + Kx = 0
eklindedir. Buradaki M ve K, simetrik n n boyutlarndaki ktle ve rijitlik matrisleri ve x ise n boyutunda genel koordinatlarn kolon vektrdr. Eer diferansiyel denklemler oluturulurken enerji yntemi kullanlrsa M ve K matrisleri kesinlikle simetrik olur. Simetri serbest titreim analizi iin gerekli deildir fakat zorlanm titreimlerin zm iin bu matrisler mutlaka simetrik olmaldr. Bizim bu almada kullandmz elemanlardaki herbir dm noktasnn 3 serbestlik derecesi vardr. Bunlar boyuna titreim, enine titreim ve eilme serbestlik dereceleridir. Bu yzden analizlerimizde kullanacamz bir tek eleman iin oluacak olana hem ktle hem de rijitlik matrisinin 6*6 boyutlarnda olmas gereklidir.
2.4 Direkt Yaklam le Eleman Rijitlik Matrisini Elde Edilmesi [4]

Rijitlik matrisinin elemanlar salam statik bir konsepti tanmlayan rijitlik etki katsaylar olarak tanmlanabilir. Rijitlik matrisini elde ederken dmlerin deplasman vektrlerini ve

23

kuvvet vektrlerini kullanacaz. Bunun iin ekil 2.4.1 de verildii gibi bir eleman alalm. Bu elemann boyuna titreim yaptn dnelim; Bu ilemi 2 admda yapacaz; 1. Eleman zerindeki rastgele bir noktann eksenel yerdeitirmesi iin bir ifade treteceiz. 2. Bu ifadede dm noktalarndaki deplasman kuvvetle ilikilendirmeye alacaz.

U1(t)

U(x,t)

U2(t)

f1(t)

x m,EA h

f2(t)

ekil 2.4.1 Rijitlik matrisinin oluturulmasnda temel eleman

Titreim zamanla deien bir byklk olmasna ramen rijitlik matrisini oluturabilmek iin zaman boyunca sabit kabul edilir. Eksenel rijitlik de eleman boyunca sabit kabul edilir ve eksenel yerdeitirme iin diferansiyel denklem u ekildedir;

EA

d 2 u ( x) =0 dx 2
u ( x) = c1 x + c 2

0<x<h

(denklem 2.4.1)

Denlem 2.4.1i iki defa integre edersek; (denklem 2.4.2)

Burada c1 ve c2 integral sabitleridir. Fakat ekil 2.4.1 den yerdeitirme(u(x))in x=0 noktasnda eksenel dm noktasnn yerdeitirmesi olan u1 e ve x=h noktasnda ise u2 ye eit olduu grlyor. Bu yzden denklem 2.4.2 yi kullanarak unu yazabiliriz;

u (0) = u1 = c 2
u 2 u1 h

u (h) = c1 h + c 2 = u 2

(denklem 2.4.3)

Denklem 2.4.3 n zm ise u ekildedir;

c1 =

c 2 = u1

(denklem 2.4.4)

imdi buradan elde ettiimiz c1 ve c2 sabitlerini denklem 2.4.2 de yerine koyarsak, eksenel yerdeitirme iin bir ifade elde ederiz;

24

x x u ( x) = 1 u1 + u 2 h h
du ( x) = f1 dx x =0

(denklem 2.4.5)

u(x) yerdeitirmesi snr artlarndaki dm noktalar kuvvetiyle ilikilidir;

EA

EA

du ( x) = f2 dx x = h

(denklem 2.4.6)

Denklem 2.4.5 i kullanarak, aadaki ifadeleri elde edebiliriz;

EA

u 2 u1 = f1 h

EA

u 2 u1 = f2 h
(denklem 2.4.8)

(denklem 2.4.7)

Denklem 2.4.7 matris formunda u ekilde yazlr;

[k ]{u} = { f }
Burada;

{u} =

u1 u 2

{f } =

f1 f2

(denklem 2.4.9)

Dm noktalarnn srasyla deplasman vektrleri ve kuvvet vektrleridir. Sonuta eleman rijitlik matrisi (k) u ekilde elde edilir;

[k ] = EA

1 1 h 1 1

(denklem 2.4.10)

Bir ubuk iin dier bir durum da eilme titreimidir. Eilme iin rijitlik matrisi oluturmakda yine benzer yaklam kullanacaz. ubuun bu hareketi ekil 2.4.2 de gsterilmitir. Uniform eilme rijitliinde yer deitirme(w(x)) iin diferansiyel denklem u ekildedir;

EI

d 4 w( x) =0 dx 4

(denklem 2.4.11)

Denklem 2.4.11 i drt defa integre edersek una ularz;

w( x) =

1 1 c1 x 3 + c 2 x 2 + c3 x + c 4 6 2

(denklem 2.4.12)

Burada ci (i=1,2,3,4) integral sabitleridir. Bu sabitleri belirlemek iin ekil 2.4.2 den unlar yazabiliriz;

w(0) = w1

dw( x) = 1 dx x =0

w(h) = w2

dw( x) = 2 dx x = h

(denklem 2.4.13)

Burada w1 ve w2 dm notalarnn yerdeitirmeleri(seim) 1 ve 2 dm noktalarnn dnmesi(eim) ya da asal yerdeitirmedir. Denklem 2.4.12 ve 2.4.13 birlikte deerlendirirsek, unu elde ederiz;

25

w(0) = c 4 = w1

dw( x) = c3 = 1 dx x =0

w( x) =

1 1 c1 h 3 + c 2 h 2 + c3 h + c 4 = w2 6 2
(denklem 2.4.14)

1 dw( x) = c1 h 2 + c 2 h + c3 = 2 dx x = h 2
Sonuta zm olarak elde edeceimiz aadaki ifade olur;

c1 =

6 (2w1 + h1 2w2 + h 2 ) h3 c3 = 1
c 4 = w1

c2 =

2 (3w1 2h1 + 3w2 h 2 ) h2

(denklem 2.4.15)

f3 f1

f4

1 f2

w1

w(x)

w2

x h

ekil 2.4.2 Eilme titreimi iin temel eleman

Buradan denklem 2.4.15 i 2.4.12 ile birlikte deerlendirirsek, eilme yerdeitirmesi iin bir ifade elde ederiz;

26

2 3 2 3 x x x x x w( x) = 1 3 + 2 w1 + 2 + h1 h h h h h 3 x 2 x 3 x 2 x + 3 2 w2 + + h 2 h h h h

(denklem 2.4.16)

Dm noktalarndaki yer deitirmelerin bu noktalardaki kuvvetlerle (f1,f2,f3 ve f4) ile ilikisi ise u ekildedir:

EI

d 3 w( x) = f1 dx 3 x =0
3

EI

d 2 w( x) = f2 dx 2
(denklem 2.4.17)
2

EI

d w( x) = f3 dx 3 x = h

EI

d w( x) = f4 dx 2 x = h

Ve bu da sonuta u ifadeyi verir;

EI (12w1 + 6h1 12w2 + 6h 2 ) h3 EI f 2 = 2 (6 w1 + 4h1 6 w2 + 2h 2 ) h EI f 3 = 3 (12w1 6h1 + 12w2 6h 2 ) h EI f 4 = 2 (6 w1 + 2h1 6 w2 + 4h 2 ) h f1 =

Denklem 2.4.18 matris formunda u ekilde yazlr:

denklem(2.4.18)

[k ]{w} = { f }
Burada;
w1 w1 {w} = w2 w2

denklem(2.4.19)

f1 f / h {f } = 2 f3 f 4 / h

denklem (2.4.20)

27

w ve f srasyla dmnoktalarndaki deplasman ve kuvvet vektrleridir. Buradan eilme titreimi iin rijitlik matrisi:

6 12 6 12 6 6 4 2 EI [k ] = 3 h 12 6 12 6 6 2 4 6
Olarak elde edilir. Denklem 2.4.5 ise u ekilde yazlabilir

denklem (2.4.21)

u ( x) = L1 ( x)u1 + L2 ( x)u 2

denklem (2.4.22)

L1(x) l

L2(x) l

x h

x h

ekil 2.4.3 ekil (interpolasyon) fonksiyonlar

Burada

L1 ( x) = 1

x h

L2 ( x ) =

x h

denklem(2.4.23)

Denklem 2.4.23 deki ifadeler ekil fonksiyonlar ya da interpolasyon fonksiyonlar olarak bilinirler. Bu fonksiyonlar ekil 2.4.3de izilmitir. nterpolasyon fonksiyonlar L1(x) ve L2(x) in bir fonksiyonu olarak dm noktalarnn u1 ve u2 deplasmanlar arasnda sol tarafdan x uzakl iin hesaplanabilir. Denklem 2.4.16 ya benzer olarak:

w( x) = L1 ( x) w1 + L2 ( x)h1 + L3 ( x) w2 + L4 ( x)h 2
Burada interpolasyon fonksiyonlar ise yledir:

denklem (2.4.24)

28

 x x L1 ( x) = 1 3 + 2 h h x x x L2 ( x) = 2 + h h h x x L3 ( x) = 3 2 h h x x L4 ( x) = + h h
2 3 2 2 2

denklem (2.4.25)

Yukardaki ifadeler Hermite kbikleri olarak bilinirler. nterpolasyon fonksiyonlar ve rijitlik matrisleri dm noktalarndaki kuvvetlerin etkisinde statik deformasyon ekli temellerine dayanr. nterpolasyon fonksiyonlar tek deildir ve baka seenekler de sz konusudur
2.5 Enerji Yaklam le Rijitlik Ve Ktle Matrislerinin karlmas [4]

Bir nceki blmde direkt yaklam ile bir elemana ait hem boyuna titreim iin hem de eilme titreimi iin rijitlik matrislerini karmtk. Aslnda ktle matrisi rijitlik matrisi ile ayn yaklam ile tretilir. Bu yzden ktle matrisi rijitlik matrisi ile tutarldr. Eleman hareket denklemlerinin en tatmin edici tretilmesi deiken yaklam ile mmkndr. Bu ise kritik enerji, potansiyel enerji ve sanal i ifadelerinin dm noktalar koordinatlaryla yazlmasyla bulunur. Burada eleman hareket denklemlerini 2. ve 4. derece sistemlerden treteceiz. Eleman hareket denklemleri ktle matrisi, rijitlik matrisi ve kuvvet vektr karldnda tretilir. ekil 2.4.1 de tanmlanan ikinci dereceden sistemin eksenel yerdeitirmesinin u ekilde yazldn dnelim:

u ( x, t ) = L1 ( x)u1 (t ) + L2 ( x)u 2 (t ) = {L( x)} {u (t )}

T

denklem (2.5.1)

Burada

{L(x)}

iki boyutlu interpolasyon fonksiyonlarnn vektr {u (t )} ise dm

noktalarnn karlayan vektrdr. Denklem 2.5.1 i kullanarak kinetik enerji u ekilde yazlr:

29

T (t ) =

1 u ( x, t ) m( x) t dx 20
h

. 1 T . = m( x)u (t ) {L( x)}{L( x)} u (t )dx 20

1 u (t ) [m]u (t ) 2
. .

denklem(2.5.2)

Burada;

[m] = m( x){L( x)}{L( x)}T dx

0

denklem(2.5.3)

iki boyutlu eleman ktle matrisidir. Benzer olarak potansiyel enerji:

1 u ( x, t ) V (t ) = EA( x) dx 20 x
h

1 T T = EA( x){u (t )} {L' ( x)}{L' ( x)} {u (t )}dx 20 1 T = {u (t )} [k ]{u (t )} 2

Burada

denklem(2.5.4)

[k ] = EA( x){L' ( x)}{L' ( x)}T dx

0

denklem (2.5.5)

2 2 eleman rijitlik matrisidir. Bu asl olarak x e bal diferansiyeli ifade eder. Dm noktalarndaki kuvvet vektrn elde etmek iin sanal i prensibine dnmemiz gerekir. Elemann dzgn dalm korunumsuz eksenel

f ( x, t ) kuvvetine maruz kaldn

varsayalm. Denklem 2.5.1 i dikkate alarak unu yazabiliriz:

W (t ) = f ( x, t )u ( x, t )dx = f ( x, t ){L( x)}T {u (t )}dx

0 0

denklem (2.5.6)

= { f (t )} {u (t )}
T

Burada

30

{ f (t )} = f ( x, t ){L( x)}dx
0

denklem(2.5.7)

Dm noktalarndaki korunumsuz kuvvet vektrdr. Burada unu belirtelim youn kuvvetler Dirac fonksiyonlar uyarnca dalm f ( x, t ) kuvvetlerine eklenebilirler. Bu durumda ekil 2.4.2 deki 4. dereceden sisteme ait eilme yerdeitirmesi u ekilde yazlabilir:

w( x, t ) = {L( x)} {x(t )}

T

denklem(2.5.8)

Buradaki

{L(x)}

drt boyutlu interpolasyon fonksiyonlarnn vektrdr ve

{w(t )}

dm noktalarnn yerdeitirmelerini gsteren drt boyutlu vektrdr. Kinetik enerji buradan u forma gelir:
2

1 1. w( x, t ) . T (t ) = m( x) dx = w(t ) [m]w(t ) 20 2 t
h T

denklem (2.5.9)

Burada 4*4 lk eleman ktle matrisi:

[m] = m( x){L( x)}{L( x)}T dx

0

denklem(2.5.10)

Benzer olarak potansiyel enerji yle yazlabilir:

h 2 w( x, t ) 1 1 T V (t ) = EI ( x) dx = {w(t )} [k ]{w(t )} 2 20 2 x
2

denklem (2.5.11)

Buradan 4*4 lk eleman rijitlik matrisi yle bir ifade olur:

[k ] = EI ( x){L' ' ( x)}{L' ' ( x)}T dx

0

denklem(2.5.12)

Buradaki notasyon olduka aktr. Dm noktalarndaki kuvvet vektr denklem 2.5.7 ile ayn genel forma sahiptir. Ancak bu vektr u anda kuvvet ve momentleri de ieren 4 4 lk bir vektr haline gelmitir. Burada imdi ekil 2.4.1deki eksenel titreimi ve denklem 2.4.23 deki interpolasyon fonksiyonlarn kullanarak boyuna titreimler iin ktle ve rijitlik matrislerini elde edelim. Denklem 2.4.23 2.5.3 de yerine yazarsak:

31

 x x 1 h 1 h [m] = m x x dx 0 h h
h

x 2 h 1 h = m x x 0 1 h h

x x 1 h h dx = mh 2 1 2 6 1 2 x h

le elemann boyuna titreimler iin ktle matrisi elde edilir. imdi bunu daha basit indirisek:

[m]boyuna = Ah 13

1 6 1 3

{u} =

u1 u 2

Olarak elde edilir. Burada malzemenin younluu h eleman boyu ve A ise kesit alandr. {u} ise boyuna titreim yabanc saha vektrdr. imdi de rijitlik matrisi iin {L' ( x)} ifadesine ihtiyacmz var. Bunun iin denklem 2.4.23 den unu yazabiliriz:

x 1 1 {L' ( x)} = d {L( x)} = d x h = 1 dx dx h1 h

Yukardaki denklemi denklem 2.5.5 de yerine yazarsak eleman rijitlik matrisine ulam oluruz.

[k ]boyuna
Olarak tekrar bulunur.

h EA 1 1 EA 1 1 = 2 dx = h 1 1 h 0 1 1 T

imdi de eilme titreimi iin 4 4 boyutlarndaki rijitlik ve ktle matrislerini elde edeceiz: Ktle matrisini elde etmek iin daha nceden bulduumuz denklem 2.4.25 i denklem 2.5.3de yerine yazarsak:

32

2 3 2 3 x x x x 1 3 + 2 1 3 + 2 h h h h 2 3 2 3 x x x x x x 2 + 2 + h h h h h h h dx [m] = m 2 3 2 3 x x x x 0 3 2 3 2 h h h h 2 3 2 3 x + x x + x h h h h

Buradaki ilemler yaplp 4 4 lk matrisin tm elemanlar ayr ayr bulunursa sonuta bir eleman iin eilme titreimindeki ktle matrisi aadaki ifadeye eit olur:

[m]egilme

156 22 54 13 3 4 13 mh 22 = 420 54 13 156 22 4 13 3 22

Son olarak burada;

m = Ah ifadesi yerine yazlrsa, Eilme titreimi iin ktle matrisinin en genel hali;
156 22 54 13 3 13 Ah 22 4 = 420 54 13 156 22 4 13 3 22
w1 w1 ve {w} = w2 w2

[m]egilme

olur.

Buradaki

{w} vektr eilme titreimleri iin yerdeitirme vektrdr.

En son olarak eilme titreimlerindeki rijitlik matrisini tekrar hesaplayalm: Bunun iin yine denklem 2.4.25den yararlanmamz gerkiyor.

x 3 + 6 h x 2 + 3 2 h {L " ( x )} = d 2 {L ( x )} = 22 dx h 36 x h x 1+ 3 h
Bu denklemi denklem 2.5.12de yerine tarsak:

33

x x 3 + 6 3 + 6 h h x x h 2 + 3 2 + 3 h dx h [k ] = 4 EI 4 h 0 3 6 x 3 6 x h h x x 1 + 3 h 1 + 3 h
Yine burada da tm ilemler yaplp matrisin tm elemanlar ayr ayr bulunursa;
w1 w1 {w} = w2 w2

[k ]egilme

6 12 6 12 6 6 4 2 EI = 3 h 12 6 12 6 6 2 4 6

ve

Elde edilir. Dikkat edilecek olursa son elde ettiimiz matris daha nce elde ettiimiz denklem 2.4.21 deki matris ile ayndr. Son olarak elde ettiimiz matrislerin tmn birarada yazarsak.

[m]boyuna = Ah 13
[m]egilme

1 6 1 3

[k ]boyuna = EA

1 1 h 1 1

156 22 54 13 3 4 13 Ah 22 = 54 13 156 22 420 4 13 3 22 6 12 6 12 6 6 4 2 EI = 3 h 12 6 12 6 6 2 4 6

[k ]egilme

Dikkat edilecek olursa yukardaki drt matrisin tamam kegen simetriktir. Bu da daha nceden deindiimiz matrislerin simetrik olmas gerektii artna uygundur.

34

2.6 Referans Sistemler [4]

Sonlu elemanlar ynteminin kk elemanlarn snr artlarnn srekliliini salayacak ekilde birletirilmesinden oluan dinamik bir sistem olduundan daha nce bahsetmitik. Birleme noktalarndaki elemanlarn yerdeitirme bileenleri elemann yapsna bal olarak seilen yne baldr. rnein a ve b noktalarndan iaretlenmi ince bir elemanda ubuun herhangibir ucundaki eksenel yerdeitirmeyi x yn olarak kabul edip dier iki dik yn de y ve z olarak almak alagelmitir. Bu elemann a ve b noktalarndaki yer deitirmeler srasyla u1,u2,u3 ve u4,u5,u6 olarak verilir. Fakat bu kk elemanlar bir btnn paralardr ve bunlar daha karmak bir yapnn rnein bir kafes ya da erevenin eleman da olabilirler. Bu yaplar belirli sayda sonlu elemana blnmesine ramen yapnn tamamnn birtek eleman tipinden olutuunu dnelim. Eer bu kk elemanlarn ynleri birbirinden farkl iseler yer deitirmeleri ilnce herbir elemann koordinat sisitemine gre ifade etmek gereklilii aktr. Bu koordinat sistemi lokal koordinat sistemidir ve dm noktalarndaki yerdeitirmeleri birletirmekte baz zorluklar ortaya karr. Bu yzden yerdeitirme bileenlerini birtek koordinat sistemine gre dzenlemek gerekir. Bunun iin biz x,y,z ile gsterdiimiz global koordinat sistemini kullanacaz. Buna gre a ve b noktalarndaki yerdeitirmeler srasyla
3 4 6

u ,u ,u
1 2

ve

u ,u ,u
5

olacaktr. Sonuta basit bir koordinat

dnm lokal koordinatlar global koordinatlara evirmemizi salar.

U5

U5b

U4 U4-

U6 U6U2U2 a U3U3 U1
-

y U1

x z z

ekil 2.6.1 Bir elemanda oluan yerdeitirmelerin lokal ve global koordinat sisteminde gsterilmesi

35

Bu amala yn dorultularnn cosnlerinden oluan matris:

l xx ' [l ] = l yx ' l zx '

l xy ' l yy ' l zy '

l xz ' l yz ' l zz '

denklem(2.6.1)

Burada l xx ' x ve x eksenleri arasndaki ann cos. n ifade eder. Bu bizim koordinat dnm yapmamza olanak salar.

x x' y = [l ] y ' z z '

denklem (2.6.2)

Burada [l ] transformasyon matrisi roln oynamaktadr. Ayn koordinat evrimi yerdeitirme bileenlerine yle uygulanr:
u1 u 2 = [l ] u 3

u
2

denklem (2.6.3)

Denklem 2.6.3 tm eleman iin uygulanabilir.

{u} = [L]u

denklem(2.6.4)

Burada {u} ve u kolon matrisleridir ve ui (i=1,2,6) elemanlarndan oluur,ayn ekilde

(j=1,26) dr.Sonu olarak transformasyon matrisi [L ] yle tanmlanr.

[l ] [0] [L] = [0] [l ]

arasnda evrimi salar.

denklem(2.6.5)

Buradaki [L ] matrisi iin [L ] -1= [L ] T art vardr. nk

[l ] iki dik koordinat sistemi

Dzlem yaplarn baz zel durumlarnda tm lokal koordinat sistemlerinin bir ekseni global koordinat sisteminin bir eksenine paraleldir. ekil 2.6.1 de gsterildii gibi rastgele koordinat sisteminin z ekseni ile global koordinat sisteminin z ekseni birbirine paraleldir. Bu durumda [l ] matrisi u ekili alr.

36

cos [l ] = sin 0

sin cos 0

0 0 1

denklem 2.6.6

Son olarak ilerki blmlerde kullanacamz 6 6 boyutlarndaki transformasyon matrisini oluturalm. Bu matris 2.6.6 denkleminin 2.6.5 denkleminde yerine yazlmasyla u ekilde oluur:

cos sin 0 [L] = 0 0 0

sin

cos 0 0 0 0

0 0 0 0 1 0 0 cos 0 sin 0 0

0 0 0 sin cos 0

0 0 0 0 0 1

Bu matrisin kullanlmasyla global koordinat sisteminde elemanlarn ktle ve rijitlik matrisleri u ekilde bulunur;

[k ]cevrilmis = [L]T [k ] [L] [m]cevrilmis = [L]T [m] [L]

Bu matrisleri daha sonraki blmlerde ereve iin sonlu eleman modeli kurulmasnda kullanacaz.
2.7 Tabakal Kompozit Kiriler in Efektif Bir Elastisite Modl Oluturulmas [6]

zerinde altmz ereve elastoplastik bir malzemeden yaplmamtr. Sz konusu ereve kompozit malzemeden yapld ve bu malzemeler iin elastisite modl fiber asna gre farkllk gsterdii iin bu kompozit malzemeyi elastoplastik bir malzeme gibi dnebilmek iin yaklak bir elastisite modl hesaplamamz gerekir. Burada hesaplanacak olan elastisite modl ilerki blmlerde verilecek olan Matlab programnda kod yazlrken kullanlmtr. ANSYS program iin bu szkonu deildir. Ele aldmz ereveyi oluturan elemanlarn klasik tabakal plaka teorisine gre tabaka yaplarnn simetrik olduunu dnyoruz.Simetrik tabakalarda eilme sonu oluan dnme

37

boyuna yerdeitirmelere gre simetrik deildir.Dzlem ii kuvvetler ise sadece kk deformasyonlarda 0 dr. Tabakal kiri teorisinde kiriin her noktasnda ;

M yy = M xy = 0
olduunu varsayyoruz.

denklem (2.7.1)

Klasik tabakal plaka teorisinde denklemler simetrik tabakalar iin kurulur. Dzlem ii kuvvetlerin yokluunda;

M xx D11 M yy = D12 M D16 xy

D12 D22 D26

2 w0 2 D16 x 2 w0 D26 2 y D66 2 w 0 2 xy

denklem (2.7.2)

Denklem 2.7.2 nin tersi alnrsa;

2 w0 2 * D11 x 2 * w0 = D12 2 * y D16 2 w0 2 xy

* D12 * D22

* 26

* D16 * D26 * D66

M xx M yy M xy

denklem(2.7.3)

Burada Dij* Dij matrisinin tersinin elemanlarn belirtir.2.7.1denkleminde yaptmz kabule gre 2.7.3 denkeleminden unlar elde ederiz:

2 w0 * = D11 * M xx , x 2

2 w0 * = D12 * M xx y 2

,2

2 w0 * = D16 * M xx denklem(2.7.4) xy

* Denklem 2.7.4 w0 enine eilmenin(dnmenin) Poisson etkisi ( D12 ) ve anizotropik kayma * elenmesi( D16 ) nedeni ile y koordinatndan bamsz olabileceini gsterir. Enine eilme

iin gerekli olan uzunluk-genilik oran y den bamsz olarak kabul edilir. Bir sonraki aamada, tabakal kiriin Poisson ve kayma elenmesi durumunu nemsenmeyecek boyuta getirecek kadar uzun olduunu varsayalm.(nce ubuk teorisi Euler Bernoulli kiri) Enine eilme sadece x ve t nin fonksiyonu olarak yazlabilir:

w0 = w0 ( x, t )
Ve buradan u yazlabilir:

denklem (2.7.5)

38

 2 w0 * = D11 M xx x 2
efektif elastisite modl:
b M = bM xx E xx =

denklem(2.7.6)

Denklem 2.7.6y klasik Euller-Bernoulli kiri teorisinde kullanlacak forma getirirsek,

12 * h D11
3

denklem(2.7.7)

ekil 2.7.1 de gsterildii gibi tabakalar ayn kalnlktadrlar ve x simetri eksenidir. Dij eilme rijitlii olarak bilinir ve ekildeki herbir tabaka iin denklem 2.7.8 deki gibi hesaplanr .

Dij =
Buradaki Qij(k ) ise yle bulunur:

1 N (k ) 3 Qij ( z k +1 z k3 ) 3 k =1

c = cos s = sin Q11 = Q11c 4 + 2(Q12 + 2Q33 ) s 2 c 2 + Q22 s 4 Q12 = (Q11 + Q22 4Q33 ) s 2 c 2 + Q12 ( s 4 + c 4 ) Q22 = Q11 s 4 + 2(Q12 + 2Q33 ) s 2 c 2 + Q22 s 4 Q13 = (Q11 Q12 2Q33 ) sc 3 + (Q12 Q22 + 2Q33 ) s 3 c Q23 = (Q11 Q12 2Q33 ) s 3 c + (Q12 Q22 + 2Q33 ) sc 3 Q33 = (Q11 + Q22 2Q12 2Q33 ) s 2 c 2 + Q33 ( s 4 + c 4 )

z h/2 h/2 Zk Z2 Zk+1 x

Z1

ekil 2.7.1 Kompozit malzemeden yaplm bir ubuk kesitinin ematik gsterimi

39

BLM EREVE N SONLU ELEMANLAR MODELNN KURULMASI

3.1 ereve in Sonlu Eleman Modelinin Oluturulmas

Bu blme kadar, sonlu elemanlarla frekans analizinde kullanlan ktle ve rijitlik matrislerini boyuna titreimler ve eilme titreimleri iin ayr ayr karmtk. Daha sonra elemann belli bir a ile pozisyonlanmas durumunda kullanlacak olan transformasyon matrislerini de kardk. Bu blmde ise nce boyuna titreimler ve eilme titreimler iin kardmz ktle ve rijitlik matrislerini birletirip daha sonra bu tek eleman iin oluturacamz modelden hareketle tm ereve iin sonlu elemanlar modelini oluturup zme ulamaya alacaz. lk olarak 4*4 boyutundaki eilme rijitlik matrisi ve 2 2 boyutundaki boyuna rijitlik matrisini birletirelim; Daha nceden bulduumuz matrisler u ekilde idi;

[k ]boyuna

EA 1 1 h 1 1

ve

{u} =

u1 u 2

[k ]egilme

6 12 6 12 w1 6 4 2 EI 6 ve {w} = = 3 h 12 6 12 6 w2 6 2 4 6 w2

w1

Bu matrisleri birletirirken dikkat etmemiz gereken nokta {u} ve {w} ile gsterdiimiz yerdeitirme vektrlerinin nasl sralanacadr. Biz burada nce eilme titreimlerine ait

40

daha sonra da boyuna titreimlere ait yerdeitirme vektr bileenlerini kullanacaz. Yani birletirme sonunda elde edeceimiz matrislerde yerdeitirme vektrleri u ekilde sralanmallar:

{y}topl = {u} + {w}

dir;

{y}topl

0 w1 w1 0 w1 w1 u1 0 u1 = + = 0 w2 w2 0 w2 w2 u 0 u 2 2

eklinde olur ; Buna gre rijitlik matrisi ise u ekildedir;

[k ]topl = [k ]boyuna + [k ]enine

0 0 EA 0 = h 0 0 0
0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 6 12 6 0 0 4 0 1 EI 0 0 + 3 0 0 h 12 6 6 0 0 2 0 1 0 0 0 12 6 0 6 2 0 0 0 0 12 6 0 6 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0

[k ]topl

Yukardaki iki matris birbiri ile toplanrsa:

w1 w1 u1 w2 w2 u 2

6 0 12 6 4 0 Ah 2 0 EI 0 I [k ]topl = 3 12 6 0 h 6 2 0 2 0 Ah 0 I

12 6 0 12 6 0

6 2 0 6 4 0

0 0 2 Ah

I 0 0 Ah 2 I

eklinde oluur. Bu matris hem boyuna hem eilme titreimlerini ieren 6 6 boyutunda simetrik bir matristir. Matrislerin simetrik olmas gereklilii nceki blmlerde aklanmt.

41

imdi rijitlik matrisi iin yaptklarmzn aynsn yaparak toplam ktle matrisini elde etmeye alacaz:

[m]topl = [m]boyuna + [m]enine

0 0 0 = Ah 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 156 22 22 0 4 1 0 6 + Ah 0 0 420 54 13 13 3 0 1 0 0 3 0 0 0 13 0 3 0 0 0 0 156 22 0 0 22 4 0 0 0 0 0 54 13 0

[m]topl

0 0 0 1 0 0 3 0 0 0 0 0 0 1 0 0 6

Yukardaki iki matris birbiri ile toplanrsa:

w1 w1 u1 w2 w2 u 2

54 13 0 156 22 0 22 4 0 13 0 3 0 140 0 0 70 Ah 0 [m]topl = 0 156 22 0 420 54 13 13 3 0 22 4 0 0 70 0 0 140 0

eklinde oluur. Toplam ktle matrisi de yine rijitlik matrisi ile ayn zellikleri gsterir. Yani bu matris de hem simetriktir hem de boyuna ve eilme titreim bileenlerini iinde barndrr. imdi basit bir ekil zerinde sonlu elemanlar modelini oluturmaya alalm.

42

2.eleman 2.dm noktas -900 1.eleman -1800

E,A,I

3.dm noktas

3.eleman
y

E,A,I 1.dm noktas E,A,I 4.dm noktas

x

ankastre

ankastre

ekil 3.1.1 Sonlu elemanlar modelinin kurulduu ok basit bir model

Yukarda ekil 3.1.1 de gsterilen ereve modeli ok basit olarak 3 adet sonlu elemana blnm ve tm elemanlarn dolaysyla tm uzuvlarn uzunlular h kadar kabul edilmitir. Ayrca tm uzuvlarn kesit alanlar ve atalet momentleri eittir. Burada 1. eleman iin oluturulacak ktle ve rijitlik matrislerinde herhangi bir zorluk yoktur. Bu matrisler daha nce elde edilen matrislerle ayndr. 1 Nolu eleman iin bu matrisleri tekrar yazarsak:
w1 w1 u1 w2 w2 u 2

6 0 12 6 4 0 Ah 2 0 EI 0 I [k ]topl = 3 12 6 0 h 6 2 0 2 0 Ah 0 I

12 6 0 12 6 0

6 2 0 6 4 0

0 0 2 Ah

I 0 0 Ah 2 I

ve

43

54 13 0 156 22 0 22 4 0 13 0 3 0 140 0 0 70 Ah 0 [m]topl = 0 156 22 0 420 54 13 13 3 0 22 4 0 0 70 0 0 140 0

w1 w1 u1 w2 w2 u 2

idi.

Burada esas sorun 2 ve 3 numaral elemanlarn ktle ve rijitlik matrislerinin oluturulmasdr. Grld gibi bu elemanlarn lokal koordinat sistemleri global koordinat sistemleri ile ayn deildir ve birer koordinat sistemi deiimi geirmeleri gerekir. 2.6 Blmnde bu ilemin nasl yaplaca anlatlmt. Bunu tekrar hatrlatmak gerekirse:

[k ]cevrilmis = [L]T [k ] [L] [m]cevrilmis = [L]T [m] [L]

idi.

ekil 3.1.1 de gsterildii gibi 2 nolu elaman global koordinat ekseninne gre -900 3 nolu eleman ise -1800 dnmtr. Yani bu elemanlar iin 2.6 blmnde tanmlanan transformasyon matrislerinde [L ] kullanlacak olan deeri srasyla -900 ve -1800 dir. Yukarda tanmlanan ilemler yaplarak 2 ve 3 nolu elemanlar iin ktle ve rijitlik matrisleri elde edilir. Bu ilemler yaplrsa; 2 nolu eleman iin ktle ve rijitlik matrisleri;

44

2 . el [m ]topl

4 22 0 Ah = 420 3 13 0

22 156 0 13 54 0

0 0 140 0 0 70

3 13 13 0 4 22 0 54 0 22 156 0

0 w2 0 w2 70 u 2 0 w3 0 w3 140 u 3

[k ]

2 . el topl

6 4 6 12 0 0 EI = 3 6 h 2 6 12 0 0

0 0 Ah
2

6 12 I 0 4 6
2

0 6 12 0

0 0 Ah I

w2 0 w2 2 Ah I u 2 0 w3 0 w3 2 Ah I u3 0

eklinde oluur. Ayn ekilde 3 nolu eleman iin toplam ktle ve rijitlik matrisleri:

45

3 . el [m ]topl

156 22 0 Ah = 420 54 13 0

22 4 0 13 3 0

0 0 140 0 0 70

54 13 0 156 22 0

13 3 0 22 4 0

0 w3 0 w3 70 u 3 0 w4 0 w4 140 u 4

[k ]

3 . el topl

12 6 0 EI = 3 h 12 6 0

6 4 0 6 2 0 Ah

0 0
2

12 6 I 0 12 6
2

6 2 0 6 4 0

0 0 Ah I

w3 0 w3 2 Ah I u3 0 w4 0 w4 2 Ah I u4 0

eklinde oluturulur. Burada matrislerin yine simetrik olduuna dikkat edilmeli. Ayrca her elemann yerdeitirme vektrleri elemann ilikili bulunduu iki dm noktasna aittir. Bu da nemli bir ayrntdr. rnein 1 nolu elemann yerdeitirme vektr 1 ve 2 nolu dm noktalaryla ilikili iken 2 nolu elemann yerdeitirme vektr ,1 nolu elemanla ortak olarak kulland 2 nolu dm noktas ve 3 nolu elemanla ortak olarak kullan 3 nolu dm noktas ile ilikilidir. imdi de yukarda akladmz ortak dm noktalarna gre global rijitlik ve ktle matrislerini oluturarak ereve iin nihai sonlu elemanlar modelini oluturacaz. Burada dikkat edilecek nokta; Ayn dm noktalarnn eilme titreimi ve boyuna titreim bileenlerinin birletirilmesi gerekliliidir. Birletirme ilemi u ekilde yaplr:

46

[m]global

156 22 0 54 13 Ah 0 = 420 0 0 0 0 0 0

22 4

0 0

54 13 0 156 + 4 22 + ( 22 ) 0+0 3 13 0 0 0 0

13 3 0 22 + ( 22 ) 4 + 156 0+0 13 54 0 0 0 0

0 0 70 0+0 0+0 140 + 140 0 0 70 0 0 0

0 0 0 3 13 0

0 0 0 13 54 0

0 0 0 0 0 70 0+0 0+0 140 + 140 0 0 70

0 0 0 0 0 0 54 13 0

0 0 0 0 0 0 13 3 0

0 140 13 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 70 0 0 0 0 0 0

4 + 156 22 + 22 22 + 22 156 + 4 0+0 54 13 0 0+0 13 3 0

156 22 22 0 4 0

0 0 0 0 0 0 0 70 0 0 140
0

ve rijitlik matrisi: 12 0 6 0 12 6 0 2 0 6 6 4 2 2 0 0 Ah 0 0 Ah I I 12+4 6+(6) 0+0 12 6 0 6 2 0 6+(6) 4+12 0+0 2 2 2 0 0 Ah 0+0 0+0 Ah + Ah I I I [k]global= EI 3 0 2 0 6 h 0 0 0 0 0 6 0 12 2 0 0 0 Ah 0 0 I 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 6 0 0 0 0 0 Ah
2

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 I 0 0 12 6 6 2
2

6 12 0 0

4+12 6+6 6+6 12+4

2

0+0 0+0

0+0 0+0 Ah + Ah I I 12 6 6 0 2 0 0 0 Ah
2

0 0 12 6 6 4

0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 2 Ah I 0 0 2 Ah I

47

Yukardaki heriki matris iin de yerdeitirme vektr u ekildedir:

= w w u w w u w w u w w u
1

[ y ]global

Bu matrisleri oluturuken dikkat edilecek iki noktadan birincisi global matrisin de dier eleman matrisleri gibi kegen simetrik olmas gereklilii dieri ise matrislerin kare matris ve boyutlarnn da dm says ile dmlerin serbestlik derecelerinin arpm kadar olamasdr. rnein burada dm says 4,herbir dmn serbestlik derecesi ise 3 tr, dolaysyla global matris boyutu 12 12 olmak zorundadr. Buradaki rnekte matris boyutlarnn ok fazla bymemesi iin eleman boyutlar ok byk tutulmu, dolaysyla eleman says azaltlmtr. Fakat gerekte sonlu eleman ynteminin doru sonu verebilmesi iin eleman says mmkn olduu kadar arttrlmaktadr. Projede bilgisayar yardmyla zm yaptrlrken bu etken de gz nne alnmtr.
3.2 Oluturulan Sonlu Eleman Modelinin zm

nceki blmlerde bahsedildii gibi sonlu eleman formlasyonu diferansiyel denklemler yardmyla karlr. Bilindii gibi diferansiyel denklemlerin zm ancak belirli snr artlar altnda mmkndr. Yani modelde yerdeitirme deeri bilinen noktalar modelin snr artlarn oluturur.

48

Yukarda 3.1 blmnde global matrisleri verilen ekil 3.1.1 deki rnein snr artlar 1 ve 4 nolu dm noktalarndadr. ekilden de grld gibi ereve bu noktalardan zemine ankastre edilmitir. Dolaysyla hem 1 hem de 4 noktasnda hibir ynde deplasman yoktur. Bu snr art model zerinde yle uygulanr: Deplasmann 0 olduu bileenlere karlk gelen satr ve stunlar silinir. Sonuta yine kare ve simetrik bir matris kalmaldr. rneimizde ise 1 ve 4 nolu dm noktalar ile ilikili olan satr ve stunlar silinmelidir. Bu da her iki global matrisde ilk satr ve stun ile(1.dm noktasndan dolay)son satr ve stun(4.dm noktasndan dolay) silinmelidir. Elimizde sonuta 6*6 boyutunda bir matris kalacaktr. Bu matrisler ise unlardr: w2 w2 u2 w3 w3 u 3

[m]sn

3 13 0 160 44 0 44 160 0 13 54 0 0 0 280 0 0 70 Ah = 13 0 160 44 0 420 3 13 54 0 44 160 0 0 70 0 0 280 0

[k ]sn

0 16 12 12 16 0 Ah 2 0 0 2 EI I = 3 0 6 h 2 0 12 6 Ah 2 0 0 I

2 6 6 12 0 16 12 0 0 12 16 0

0 0 Ah 2 I 0 0 Ah 2 2 I

w2 w2 u 2 w3 w3 u 3

Bu elde edilen matrisler son olarak :

[[k ]

sn

p 2 [m]sn {y} = 0 denklemi uyarnca zlr.

zm sonucunda bu rnek iin 6 adet kk kar ve bunlardan en k sistemin temel doal frekans olarak tanmlanr.

49

BLM DRT

BLGSAYAR ORTAMINDA YAPILAN ANALZLER VE SONULARI

4.1 Bilgisayar Ortamnda Sonlu Elemanlar Yntemi Kullanlarak Tireim Analizi

Buraya kadar olan blmlerde nce sonlu elemanlar yntemini tanttk, daha sonra kompozit malzemelerin sonlu elemanlar ynteminde rijitlik matrisi iinde kullanlabilmesi iin efektif bir elastisite modl bulunmasn akladk ve son olarak sonlu elemanlar ynteminin basit bir ereve zerinde uygulanmasn grdk. nc blmde akladmz sonlu elemanlar zm her uzvu bir eleman olarak kabul ettiimiz iin ok kaba bir zmdr. Daha nce akland gibi sonlu elemanlar ynteminde kullanlan eleman says ve elde edilen sonularn doruluu, hassasiyeti doru orantl olarak deiir. Yani ne kadar ok eleman kullanrsak bulacamz sonular da o kadar doru ve hassas olacaktr. Bu blmde temel olarak bir tek ereve iin analiz sonular ayrntl olarak incelenecektir. Bu temel erevede kompozit malzemenin fiber asnn erevenin doal frekansna etkileri aklanacaktr. Ayrca karlatrma yaplabilmesi iin ereve elemanlarnn kesitleri ayn kalmak zere erevenin yap boyutlarndaki deiimin doal frekansa etkileri de aratrlmtr. Son olarak ereve modeli bacakl olarak kurulmu ve bunun da doal frekanslar incelenmitir. Teorik olarak sonlu elemanlar modelinin yksek eleman saylarnda oluturulmas olduka g olduu iin, model Matlab programnda yazlan kod ve dnglerle oluturulup doal frekanslar bulunmutur, ayrca elle toplam 6 eleman iin oluturulan sonlu elemanlar modeli (ktle ve rijitlik matrisleri, snr artlar) yine Matlab programnda zdrlmtr. Son olarak bize en hassas ve doru sonucu verecek olan ANSYS paket program kullanlm ve bu ekilde bulunan sonular karlatrlmtr.

50

Bizim temel olarak ilgileneceimiz ereve aada ekil 4.1.1 de verildii gibidir.
1
AREAS TYPE NUM MAY 15 2007 20:08:51

200mm ereve baca

80 mm Orta para

Genilik tm elemanlar iin 2mm

Tm ereve iin kalnlk sayfa dzlemine dik dorultuda 10 mmdir

Y Z X

ekil 4.1.1 Frekans analizi yaplan 2 bacakl erevenin boyutlar

1
AREAS TYPE NUM MAY 15 2007 20:21:39

Y Z X

ekil 4.1.2 ki bacakl erevenin izometrik grn

Burada sonlu elemanlar yntemi ve zellikle Matlab program ile zlmesi srasnda dikkat edilecek en nemli nokta ekil 4.1.2 den de grlecei gibi ereveyi oluturan

51

elemanlarn dikdrtgen kesitli ve olduka narin olmalardr. kinci blmn sonunda elde ettiimiz rijitlik matrisi incelenirse burada elemann atalet momentinin(I) matris nnde bir arpan olarak yer ald grlecektir. Kesit ise dikdrtgen olduundan atalet momenti iki farkl eksen iin farkl deerler alacaktr. Biz burada elemanlar olduka narin olduu iin elemann kolay deformasyona urayabilecei eksendeki atalet momentini alyoruz. Bu aslnda 5. blmde aklanacak olan mod ekli kavramyla ilikilidir. Elemanlarn kesitleri aadaki gibidir;

10mm

2mm
ekil 4.1.3 ereve eleman kesit lleri

Yukardaki ekil 4.1.3 de verilen ereve kesitine gre ktle ve rijitlik matrislerinde kullanlacak olan alan ve atalet momenti deerleri ise yledir;

I xx =

bh 3 10 * 2 3 = = 6,67 mm 4 12 12 A = bh = 2 * 10 = 20mm 2

denklem 4.1.1

dir. Daha sonraki blmde verilecek, ancak daha aklayc olmas bakmndan bu modelde erevenin doal frekansnda aada ekil 4.1.4 de verildii biimde titreim yapt kabul edilirse alan ve atalet momenti deerleri denklem 4.1.1 de verildii gibi olacaktr. Bu yaplan aslnda bir kabul deil erevenin gerek olmas gereken davrandr.

52

1
DISPLACEMENT STEP=1 SUB =1 FREQ=80.563 DMX =12.542 MAY 15 2007 20:48:08

Y Z X

ekil 4.1.4 zm iin gerekli olan doal frekans mod ekli

Bu noktay akladktan sonra dier faktrlerimiz olan malzeme deerlerine geebiliriz. Kullanlan kompozit malzemenin zellikleri aada tablo 4.1.1de verildii gibidir.
Tablo 4.1.1 Malzeme zellikleri Malzeme zellii E1 E2 E3 1 2 3 G12 G13 G23 Deeri 129,207 GPa 9,42512 GPa 9,42512 GPa 0,3 0,3 0,3 5,15658Gpa 4,3053 Gpa 2,5414 GPa 1550,0666 kg/m3

53

Son olarak 1. blmde de deindiimiz ve ileride karmza kacak olan fiber as kavramn da ekillerle gsternek gerekirse, kullandmz drt tabakal kompozit malzeme iin fiber alar u ekilde gsterilir.

1
LAYER STACKING ELEM = 277 TYPE = 1 REAL = 2 LAYERS : TOTAL = 4 SHOWN : FROM 1 TO 4 Layer# Material# MAY 15 2007 21:03:47

1 Theta 2 0 3 30 4 60 90

1 1 1 1

ekil 4.1.5 Fiber alarnn gsterimi

Yukarda ekil 4.1.5 de gsterildii gibi fiber asndan kastedilen kompozit malzemelerin ierisindeki liflerin yatayla yapt adr. Bu bilgileri de verdikten sonra artk bilgisayar ile elde edilen zmlerden elde edilen deerlere geebiliriz.
4.2 Fekans Deerleri ve Deiimi

Yukarda aklanan prensipler uygulandnda bilgisayar yardmyla bulunan deerler u ekildedir.

54

Tablo 4.2.1 Farkl fiber alar iin farkl programlarda bulunan temel doal

frekanslar ereve baca fiber alar [0 0 0 0] [0 0 0 0] [90 90 90 90] [90 90 90 90] [0 90 90 0] [0 45 -45 0] [0 60 -60 0] [0 0 0 0] [90 90 90 90] [0 0 0 0] [90 90 90 90] [90 0 0 90] [0 45 -45 0] [0 60 -60 0] Orta para fiber alar ANSYS 79,804 79,388 24,698 24,97 76,92 71,7 70,85 81,47 81,47 23,54 23,40 76,74 77,2 76,7 Farkl programlarda bulunan doal frekans deerleri(Hz) Matlab Matlab(2) 80,78 80,62 22,86 22,95 75,99 76,53 76,02 Cosmosworks 90,6 68,9 25,94 24,62 86,6 86,3 96,28

Yukarda tablo 4.2.1de Matlab(2) stununda verilen deerler eevenin herbir bacann ve orta parann ikier elemana blnmesiyle yani toplam alt eleman ile kt zerinde oluturulan ktle ve rijitlik matrislerinin Matlab programnda zdrlmesiyle bulunan deerlerdir. Matlab stununda verilen deerler ise programn matrisleri dnglerle oluturmas halinde elde edilen deerlerdir. ki stundaki deerler arsndaki kk farkn nedeni; eleman saysnn arttrlmasyla oluan byk boyutlu matrislerin birletirilmesinde ve arplmasnda ortaya kan say yuvarlamalarnda ortaya kan hatalarn artmasdr. Cosmosworks stununda verilen deerler ise Cosmosworks programnda efektif elastisite modl ile yaplan analizde elde edilen sonulardr. Bu stundaki sonular ereve rijitletike yani frekans dtke geree daha ok yaklamaktadr. Bunun sebebi ise efektif elastise modlndeki yaklak deerin ereve narinletike yapt hatann kullanlan eleman saysnn ok fazla olmas nedeniyle giderek daha fazla bymesidir. Yukardaki tabloda grld gibi son iki satrdaki deerler haricinde her programn da verdii deerler birbirine olduka yakndr. Son iki satrdaki deerlerde ise programlar arasndaki hata miktarnn fazla olmas ikinci blmde anlatlan efektif elastisite modl bulunmasndaki simetri prensibi ile ilgilidir.

55

Tablo daha dikkatle incelenirse u sonular ortaya konulabilir; 1. Orta elemann fiber asndaki deimeler temel doal frekansda nemli farkllamalar yaratmaz. rnein tm fiber alar 00 iken doal frekansn gerek deeri 79,804 Hz iken, orta parann fiber as 900 yaplrsa doal frekans 79,388 Hz olmaktadr. Bunun sebebi yine erevenin doal frekansndaki mod ekli ile alakaldr. Aada ekil 4.2.1de grld gibi erevenin doal frekansndaki mod eklinde orta eleman hibir deformasyona uramaz dolaysyla kat cisim hareketi yapar.

ekil 4.2.1 erevenin doal frekansndaki mod ekli

2. erevenin doal frekans fiber as arttka azalr. Yani en rijit ereve 00 lik fiber asnda elde edilirken en narin ereve 900 de elde edilir. Bu prensibi zaten 1. blmde aklamtk fiber dorultusunun en rijit kompozisyonu vereceinden bahsetmitik. Aslnda bu daha ayrntl olarak u ekilde ifade edilebilir; erevenin elemanlarnn yapt mod ekli ile fiberler

56

birbirine paralel olduka frekans artar ve dolaysyla ereve daha rijit bir hale gelir. 3. Birinci maddede aklanan ve ekil 4.2.1 de gsterilen orta elemann kat cisim hareketinden dolay aslnda erevenin doal frekans ereve bacaklarnn doal frekans ile yaklak ayndr. Yani ereve yerine tm zellikleri erevenin bacaklar ile ayn olan ankastre bir ubuk analiz edilseydi bulunacak deer yaklak ayn olacakt. rnein; 00 lik fiber asnda byle bir ubuun doal frekans 73,7 Hz dir ve bu deer tablodaki 79,8 Hz lik deere hatr saylr derecede yakndr. Bu iki deerin ayn olmamasnn sebebi ise orta parann bacaklar zerindeki ktle etkisidir. Bu almada yukarda akland gibi sadece fiber asnn deil erevenin temel uzunluk llerinin de doal frekansa etkileri aratrlmtr. Bu amala ncelikle ereve elemanlarnn kesiti sabit tutularak sadece ereve bacaklarnn boyutlarn deitirerek doal frekanslar incelenmitir. erevenin bacak uzunluklar 100 ila 500 mm arasnda deitirlmi sonuta doal frekanslar u ekilde deiim gstermitir.

ereve bacak uzunluu ve fiber as deiimne gre doal frekanslar

240 230 220 210 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
100 200 300 400 500

[0 0 0 0],[0 0 0 0] [0 0 0 0],[90 90 90 90] [90 90 90 90],[0 0 0 0] [90 90 90 90],[90 90 90 90] [0 90 90 0],[90 0 0 90] [0 45 -45 0],[0 45 -45 0] [0 60 -60 0],[0 60 -60 0]

D oal frekans(H z)

ereve baca uzunluu(mm)

Grafik 4.2.1 ereve bacak uzunluklarnn ve fiber alarnn doal frekansa etkileri

57

Yukarda grafik 4.2.1 de verilen fiber alar ile tablo 4.2.1 de verilen fiber alar ayndr. Daha nceden de akland gibi orta parann fiber as deiimi doal frekans deerine ok az etki ettii iin baz fiber alarndaki doal frekans deiimini gsteren eriler akmtr. Doal frekans ekseninin leini bytmek iin frekanslar rad/sn cinsinden gsterirsek oluacak grafik aadaki gibi olacaktr.

ereve bacak uzunluu ve fiber as deiimine gre doal frekanslar

1620 1560 1500 1440 1380 1320 1260 1200 1140 1080 1020 960 900 840 780 720 660 600 540 480 420 360 300 240 180 120 60 0 100 200 300 400 500

Doal frekans(rad/sn)

[0 0 0 0],[0 0 0 0] [0 0 0 0],[90 90 90 90] [90 90 90 90],[0 0 0 0] [90 90 90 90],[90 90 90 90] [0 90 90 0],[90 0 0 90] [0 45 -45 0],[0 45 -45 0] [0 60 -60 0],[0 60 -60 0]

ereve bacak uzunlu(mm)

Grafik 4.2.2 ereve bacak uzunluklarnn ve fiber alarnn doal frekansa etkileri

Her iki grafikde de grld gibi erevenin bacak uzunluu azaldka ereve daha rijit hale gelmektedir. Sonu olarak doal frekans artmaktadr. Grafiklerdeki deerler birbirleriyle karlatrmal olarak incelenirse u sonulara varlr; 1. Ayn fiber as iin bacak boyu arttrldka doal frekansdaki azalma hz giderek dmektedir. rnein 100-200 mm arasnda bacak boyunun birim deiimine karlk doal frekans yaklak 1,5 katlk bir d gsterirken bu deer 400-500 mm arasnda 1,2ye der. 2. Uzunluk hangi deere karlrsa karlsn fiber alarnn rijitlikleri hep ayn sralamada olmaktadr. rnein tm uzunluk deerleri iin 00 fiber as 900

58

ye gre daha rijittir. Yani fiber asnn deiimi erevenin mod eklini deitirmemektedir. Bu incelemenin dnda imdi son olarak orta paradaki uzunluk ve fiber as deiiminin doal frekansa etkilerini grelim.
Orta para uzunluuna ve fiber as deiimine gre doal frekans 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 60 80 100 Orta para uzunluu(mm) 120

Doal frekans(Hz)

[0 0 0 0],[0 0 0 0] [0 0 0 0],[90 90 90 90] [90 90 90 90],[0 0 0 0] [90 90 90 90],[90 90 90 90] [0 90 90 0],[90 0 0 90] [0 45 -45 0],[0 45 -45 0] [0 60 -60 0],[0 60 -60 0]

Grafik 4.2.3 Orta para uzunluu ve fiber asnn doal frekansa etkisi

Yukarda grafik 4.2.3 de grld gibi orta parann uzunluunun deitirilmesi doal frekansda, bacak uzunluu deiimi kadar byk deimeler yaratmaz. Bunun sebebi daha nce de aklanan erevenin doal frekansnda meydana gelen mod eklinde orta parann yapt kat cisim hareketidir. Grafikden de okunaca gibi rnein orta para uzunluunun iki katna karlmas durumunda doal frekans ktle etkisinden dolay ancak 1,3 kat azalmaktadr hlbuki bu deer bacak uzunluu iki katna karldnda grafik 4.2.1 ve 4.2.2 den de okunabilecei gibi yaklak 3dr.
4.3 bacakl ereve iin titreim analizi

Bir nceki blmde sadece iki bacakl eevelerle ilgilendik. Bu blmde ise erevenin bacak saysn ikiden e karacaz. Yani bir nceki blmde anlatlan iki bacakl erevenin yanyana iki tanesinin birletirerek bir ereve oluturacaz. Bu model iin sadece ANSYS programnda zm yaplmtr. Ancak daha nceki blmde verildii gibi ANSYS sonular ile Mattlab programnn verdii deerler birbirine ok yakn olacaktr.

59

ereve modeli aadaki gibidir:

1
ELEMENTS MAY 20 2007 09:19:51

Y Z X

ekil 4.3.1 bacakl ereve modeli

Yukardaki ekilde gsterilen ereve modelininin kesiti ve ana lleri daha nceki blmde anlatlan iki bacakl ereeve ile ayndr. Yine bu model zerinde de fiber as deiiminin doal frekans aratrlmtr. Yaplan analzler sonucu elde edilen deerler u ekildedir:
Tablo 4.3.1 bacakl ereve doal frekanslarnn fiber asna gre deiimi

ereve bacaklarnn fiber Orta alar [0 0 0 0] [0 0 0 0] [90 90 90 90] [90 90 90 90] [0 90 90 0] [0 45 -45 0] [0 60 -60 0] alar

paralarn

fiber Doal frekans(Hz) 77,485 76,345 23,68 23,97 61,54 62,15 60,92

[0 0 0 0] [90 90 90 90] [0 0 0 0] [90 90 90 90] [90 0 0 90] [0 45 -45 0] [0 60 -60 0]

60

Grld gibi buradaki deerler daha nce iki bacakl ereve iin bulunan ve tablo 4.2.1 de verilen deerlere olduka yakndr. Ancak ok kk miktarlarda dmeler gzelenmektedir. Bunun sebebi bacakl olmasyla erevenin daha narin bir yapya gelmi olmasdr. Doal frekansda elde edilen deerlerin yaklak olarak ayn olmasnn sebebi ise daha nce de anlatld gibi orta parann kat cisim hareketi yapmasdr.

ekil 4.3.2 bacakl erevenin doal frekans srasnda ortaya kan mod ekli

Daha nce iki bacakl erevede yapld gibi ereve boyutlarnn doal frekansa etkileri de aratrlmtr. Tahmin edilebilecei gibi elde edilen deerler daha nce iki bacakl ereve iin bulunan deerlerle yaklak olarak ayn kmtr. Bu yzden bu aratrmaya burada yer verilmemitir.

61

4.4 Frekans Analizleri Sonucunda ortaya kan mod ekillerinin irdelenmesi

Daha nceki blmlerde erevenin sadece doal freans ile ve bu frekans iin meydana gelen mod ekli ile ilgilenmitik. Bu blmde ise daha yksek frekanslardaki mod ekillerinin incelenmesi ile ilgilenenceiz. Bunun iin ilk 30 frekansn mod ekilleri incelenmi ve baz sonular ortaya kmtr. Sonulara gemeden nce aklanmas gereken nemli bir konu, incelenen mod ekillerinin tamamnn dzlem iinde olumu olmasdr. Bu amala daha nceki modellerden farkl olarak ANSYS programnda model iki boyutlu olarak oluturulmutur. Dzlem d bir mod ekli rnei ise aada ekil 4.4.1 de verilmitir.

ekil 4.4.1 ki bacakl ereveye ait bir dzlem d mod ekli

Yukardaki ekilden de anlalaca gibi dzlem d mod ekilllerinde eeve x ve y yndeki deformasyonun yannda z ynnde de ciddi bir deformasyona uramaktadr. Oysa biz erevenin sadece x-y dzlemi iindeki deformasyonu ile ilgileniyoruz.

62

Dzlem ii mod ekillerinde de esas olarak orta paralarn yapt hareketlerle ilgilenmekteyiz. Bu amala iki bacakl ereve ii ilk 4 mod ekli incelendiinde orta elemann mod ekillerinde nemli bir etkisinin olmad grlmtr.5. frekansda ise aada ekil 4.4.2 de verildii gibi bir mod ekli ortaya kmaktadr:

1
NODAL SOLUTION STEP=1 SUB =5 FREQ=1297 USUM (AVG) RSYS=0 DMX =13.118 SMX =13.118 MAY 20 2007 10:05:59

MX

Y Z MN X

0 1.458

2.915 4.373

5.83 7.288

8.746 10.203

11.661 13.118

ekil 4.4.2 ki bacakl erevenin 5. frekansndaki mod ekli

Yukardaki ekilde grld gibi beinci frekansda orta parann mod ekline nemli bir etkisi yoktur ve simetrik bir deformasyon gze arpmaktadr. Altnc frekansda ise aadaki biimde bir mod ekli otaya kmaktadr.

63

1
NODAL SOLUTION MX STEP=1 SUB =6 FREQ=1858 USUM (AVG) RSYS=0 DMX =21.694 SMX =21.694 MAY 20 2007 10:10:22

Y Z MN 0 2.41 4.821 7.231 X 9.642 12.052 14.462 16.873 19.283 21.694

ekil 4.4.3 ki bacakl erevenin 6. frekansndaki mod ekli

Yukardaki ekilde de grld gibi altnc frekansda orta para en yksek miktarda deformasyona uramakta ve mod eklinde belirleyici olmaktadr. Yedinci frekansda ise:
1
NODAL SOLUTION STEP=1 SUB =7 FREQ=2454 USUM (AVG) RSYS=0 DMX =13.116 SMX =13.116 MAY 20 2007 10:14:20

MX

Y Z MN X 0 1.457 2.915 4.372 5.83 7.287 8.744 10.202 11.659 13.116

ekil 4.4.4 ki bacakl erevenin 7. frekansndaki mod ekli

64

Yukardaki ekil ile ekil 4.4.2 birlikte incelenirse beinci ve yedinci frekanslardaki mod ekillerinin birbirinin tersi olduu grlecektir. Bir sonraki frekans olan sekizinci frekansda ise:
1
NODAL SOLUTION STEP=1 SUB =8 FREQ=2594 USUM (AVG) RSYS=0 DMX =16.16 SMX =16.16 MAY 20 2007 10:17:15 MX

Y Z MN X 0 1.796 3.591 5.387 7.182 8.978 10.774 12.569 14.365 16.16

ekil 4.4.5 ki bacakl erevenin 8. frekansndaki mod ekli

Yukardaki ekil ve ekil 4.4.3 birlikte incelenirse altnc ve sekizinci frekanslardaki mod ekillerinin de birbirlerine ters ekilde ve ikisinde de orta parann mod eklinin belirlenmesinde olduka etkin olduu gzlenecektir. Dokuzuncu frekansda ise mod ekli:

65

1
NODAL SOLUTION STEP=1 SUB =9 FREQ=3958 USUM (AVG) RSYS=0 DMX =12.695 SMX =12.695 MAY 20 2007 10:21:05

MX

Y Z MN X 0 1.411 2.821 4.232 5.642 7.053 8.464 9.874 11.285 12.695

ekil 4.4.6 ki bacakl erevenin 9. frekansndaki mod ekli

ekil 4.4.2,4.4.4 ve 4.4.6 birlikte incelenirse iki bacakl erevenin beinci ve dokuzuncu frekanslardaki mod eklinin yaklak olarak ayn yedinci frekansnn ise bu ikisine ters ekilde olduu grlecektir. Sonu olarak iki bacakl erevede orta parann dominant olmad iki ters mod ekline sahip frekanslar arasna orta parann dominant olduu bir mod ekli girmektedir. rnein 5. ve 7. frekanslardaki mod ekli birbirlerine terstir ve ikisinin arasna 6. frekansda orta parann dominat olduu bir mod ekli ortaya kmtr. Ayn zellik 7,8 ve 9. frekanslar arasnda da vardr. lk 30 frekans incelendiinde ise frekanslara ait mod ekilllerinin drderli gruplar halinde tekrarland gzlenir. reniin yukarda aklanan 5 ve 9. frekanslar arasndaki ilikiler 10.-14. frekanslar arasnda ve 1923 frekanslar arasnda da mevcuttur.

66

Benzer analizler bacakl erevede iin de yapldnda yine benzer sonular elde edilecektir. imdi bacakl ereve iin bu ilkileri aklamaya alrsak: Burada da ilk 6 frekansda orta paralarn mod eklinin olumasndaki etkileri ok azdr. Yedinci frekansda ise aadaki gibi bir mod ekli olumaktadr:
1
NODAL SOLUTION STEP=1 SUB =7 FREQ=1295 USUM (AVG) RSYS=0 DMX =14.025 SMX =14.025 MAY 20 2007 10:36:10

MX

Y Z MN X

0 1.558

3.117 4.675

6.233 7.792

9.35 10.908

12.467 14.025

ekil 4.4.7 bacakl erevenin 7. frekansndaki mod ekli

Yukardaki ekilde de grld gibi bacakl erevenin yedinci frekansnda ortaya kan mod eklinde orta paralar ok fazla deformasyona uramazlar. Ancak 8. frekansda yle bir mod ekli gzlemlenmitir:

67

1
NODAL SOLUTION STEP=1 SUB =8 FREQ=1795 USUM (AVG) RSYS=0 DMX =15.987 SMX =15.987 MAY 20 2007 10:39:31 MX

Y Z MN X

0 1.776

3.553 5.329

7.105 8.882

10.658 12.435

14.211 15.987

ekil 4.4.8 bacakl erevenin 8. frekansndaki mod ekli

Yukardaki ekilden de kolayca gzlemlenebilecei gibi bacakl erevenin sekizinci frekansnda her iki orta para da en yksek miktarda deformasyona uramlardr yani 8. frekansn mod eklinin olumasnda orta paralar dominantdr denilebilir. Dokuzuncu frekansa baktmzda ise:

68

1
NODAL SOLUTION STEP=1 SUB =9 FREQ=2110 USUM (AVG) RSYS=0 DMX =13.312 SMX =13.312 MX MAY 20 2007 10:43:09

Y Z MN X

0 1.479

2.958 4.437

5.917 7.396

8.875 10.354

11.833 13.312

ekil 4.4.9 bacakl erevenin 9. frekansndaki mod ekli

ekil 4.4.8 ve 4.4.9 birlikte incelendiinde ise bacakl erevenin 8 ve 9. frekanslarnda orta paralarn dominant olduu ve her iki mod eklinin birbirinin tam tersi olduu grlecektir. Son olarak onuncu frekansn mod ekli incelenirse:

69

1
NODAL SOLUTION STEP=1 SUB =10 FREQ=2460 USUM (AVG) RSYS=0 DMX =12.498 SMX =12.498 MAY 20 2007 10:47:11

MX

Y
MN Z

0 1.389

2.777 4.166

5.555 6.943

8.332 9.72

11.109 12.498

ekil 4.4.10 bacakl erevenin 10. frekansndaki mod ekli

Yukardaki ekil 4.4.10 ve bacakl erevenin 7. frekansndaki mod eklini gsteren 4.4.7 birlikte incelendiinde bacakl ereveye ait yedinci ve onuncu frekanslara ait mod ekillerinin birbirinin tam olarak tersi olduu grlecektir. Sonu olarak bacakl erevede birbirine tam olarak ters ekilde olan ve orta paralarn dominant olmad mod eklillerinin gzlemlendii frekanslar arasna, yine birbiri ile tam olarak ters ekilde olan ancak orta paralarn dominant olduu mod ekline sahip iki frekans yerleir. Yukarda 7. ve 10. frekanslar arasnda aklanan ilikilerin ayns 18-21 frekanslar arasnda da olumaktadr. Mod ekilleri iin genel bir sonu elde etmek gerekirse bu sonu u olacaktr: Birbirinin tersi olan ancak orta parann mod ekli belirlenmesinde dominant olmad iki frekans arasna giren frekans says erevenin orta eleman saysna

70

eittir. lave olarak bu araya giren frekanslarda oluan mod ekillleri de ardk olarak birbirlerinin tam tersi eklinde olumaktadr.

71

SONULAR
Daha nceki blmlerde blm sonlarnda akladmz sonular imdi burada toplu olarak vermek gerekirse, proje ierisinde yaptmz almalardan u sonular kmtr: Hem iki hem de bacakl erevelerin doal frekans yaklak olarak tek bir ankastre uun doal frekansna eittir. Buradaki kk farkllk orta parann bacaklar zerindeki ktle etkisinden kaynaklanmaktadr. Kompozit malzemelerin zellii gerei fiber yn her zaman daha rijit bir yap meydana getirir. Bu yzden kompozit ereve yapmnda daha rijit bir yap elde etmek iin doal frekansdaki mod eklindeki deplasmann fiber ynnde olmas gerekir bu da 00 lik fiber as demektir. ereve yaplrken ereve bacaklar mmkn olduu kadar ksa tutulmaldr. ereve bacaklarnn uzamas rijitliin azalmas ynnde ok byk zararlara neden olur.

erevenin iki bacan birletiren ara para uzunluu doal frekans deerine ok byk bir etki yapmaz. Yine bu parann mmkn olduu kadar ksa yaplmas gereklilii ile birlikte uzunluk deeri deiimi bacakta olduu kadar nemli deildir.

erevelerin mod ekillleri genelde drderli gruplar halindedir. lk 30 frekans incelendiinde, orta parann mod eklinin belirlenmesinde dominant olmad iki ters frekans arasna, orta parann mod eklinin olumasnda dominant olduu frekanslar girer. Bu araya giren frekans says ise erevenin orta eleman saysna eittir. Ya da tek katl ereveler iin bacak saysndan bir eksiktir.

72

KAYNAKA
[1] Elasto-plastik stress analysis of composite laminated plates in transversly loading Yksek Lisans tezi AKTA Mehmet [2] Mekanik titreimler ders notlar [3]Figes firmas sonlu elemanlar ders notlar [4] Leonard Meirovitch Elements of vibration analysis Second Edition [5] Aysun BALTACI, Ahmet SARIKANAT Deiik fiber oryantasyonlarna sahip tabakal kompozit kirilerin sonlu elemanlar yntemiyle titreim analizi DE Mhendislik Fakltesi Fen ve Mhendslik dergisi Cilt 7 Say 3 s:85-98 Ekim 2006 [6] Hasan ZTRK, Mustafa SABUNCU Stability analysis of a cantilever composite beam on elastic supportsComposites Science and Technology 65(2005) 1982-1995

73