Otoriteye Boyun Eme stei ve Sululuk Duygusu

Muhtemelen yetikin hi kimse, Ben otoriteye boyun eme istei ile dolup taan biriyim. demez...stelik byle bir istek gerek olsa bile, kiinin bu durumu kendine itiraf etmesi iin kendini gzlemleyebilmesi ve cesur olmas gerekir. Bu gzlemi zorlatran etkenler vardr. Bu 'istek', sosyal hayatn dzeni tarafndan gizlenmi ve karmak bir ruhsal yapya aprak balarla, kanavie gibi ilenmi durumda. * Bu istei, terbiyeyi yaratan mekanizma 'aile' kurumudur. Uygarln, g ynetiminin rasyonellemesi dorultusunda, ald uzun mesafelerin kritik kilometre talarndan biridir 'aile'. Ailenin, dengesiz bileik kaplardan oluan dinamiinin yasal ve ahlaki bir ynetimle dzenlenmi olmas, kanavie ileme srecini ynetiyor. Bu yaam tarz; bamszlk, kendine gven, sevgi, sayg, sz dinleme, baar, hak, yalan, doru, gizlilik, aklk, ayp gibi birbiriyle elikili deer ve gereklerle sarma dola bir ekilde, dzenlilii otorite etrafnda kurulan bir uzlama salyor. Ebeveynden sonraki admda, retmenimizi sevmek, saymak, sz dinlemek, kurallar sorgulamamak gibi davranlarla rlen orta snf ahlak ve bunlarn iyi bir evlat, iyi bir renci, iyi bir alan ve iyi bir yurtta olmamz iin nkoul haline getirilmi olmas, en batan itibaren 'otoriteye boyun eme isteimizi' derinlemesine gmyor kanavienin dmlerinin iine. G sisteminin szamad atlaklar ya tesadflerle, ya kadim kltrlerin savunma refleksleriyle, ya merkezden ok uzakta kalm marjinallerde her zaman oluuyor. Bunlarn saf d edilmesi, zararszlatrlmas, ya da dzen iinde tutulmas iin yeterince arac var g sisteminin; stelik bu aralarn toplumsal huzuru korumak iin tesis edildikleri de rivayet edilir. * Otoriteye boyun eme istei, hevesi, bir telefon grmesiyle grnr hale gelebiliyor: Alo! Buyrun efendim. Bu, insan dehete dren, nezaket kalb, gnlk hayatta bir konuma uslubu, erdemi olarak alglanabiliyor. (Hatta 'amir'le araya mesafe koymak iin bir yntem olarak bile kullanlabiliyor.) 'Buyurmak' ve 'Efendilik'... 'Efendilik' kavram da oynak; hem kle sahibi, hem arbal, uysal anlamlarn ierebiliyor. Tam bir semantik mucizesi! Bu durum, 'otorite' ya da 'erk'in iki ynl, baka bir ifadeyle 'greli' niteliinin (hem bana kar, hem benim iin, hem bakasnn gc, hem benim gcm) en gerek, en somut ifadesi. Nice ruhsal labirentlerle, analizi neredeyse olanakszlam, iimizdeki kklere kadar takibi ok zorlam olan bu nitelikle yaamak mmkn. ocuka bir mantk belki daha ak hale getirebilir durumu: Annemi, babam, retmenimi severim, sayarm. Onlarn sznden kmam. Onlar hep benim iyiliimi dnrler. Bylece baarl ve mutlu olurum. Bu mantk, bir st soyutlama seviyesinde zetlendiinde ise durum u: eriatn kestii parmak acmaz. Zaten eriat da normal parma kesmez. Sistemik kitle iin, 'orta snf' iin, 'normal' iin durum az ok byle gibi geliyor bana. Bu yapay g sistemine, tepeden bakldnda ise, grnen ey, en temel yaam mcadelesinden baka bir ey deil: var olma sava. G sisteminin yapayl ve doadan kopmuluu ise uygarlk tarihinin bize armaan. Yapay nk doayla uyumsuz, sonradan ve

sadece g maksimizasyonuna dayal bir mantkla remi. Bu nedenle doal var olma sava da 'en ok var olma savana' dnm. Bu dnmn tarihi ok ilgin olmal. Uygarln rnlerinden devlet, yerleik sosyal dzen, teknolojiyle donanm kentsel global dnya ve devletleri kirli ilerini yaptrmak iin kullanan byk sermayedarlar, zerine konduklar uygarlk birikimlerini yava yava gelitirip, toplum mhendisliklerini global dzeyde yapabilir hale geldiler. Devletin de iini kolaylatran hukuk ve ahlak dzenleri kurdular. Bunu, oturup insanlar nasl aldatrm diye dnerek yapmadlar. nsanlar bu kan emicilerini kendileri retti. Doadan korkan insan, dier yaratklar gibi doal yetenekleriyle yaam mcadelesini srdrmek yerine, aletler icat ederek yaptlar. Korkunun ve konfor isteinin frlatt yerde artk doa da yoktu. * Otoriteye boyun eme istei, otorite seviciliinden bir basamak daha insani olup, yapaylam hayatmz kolaylatran bir eilim. Sadece o kadar deil ama... * nsann otorite ile ilikisini anlayabilmek iin, aadaki karmaa belki bir rnek oluturabilir. 'Su nedir?' 'Kanunlarca yasak saylan fiili ilemek.' 'Yasak nedir?' 'Kamu yararn zedeledii iin, bu tr fiillerin ilenmesine kar konulan engel.' (Kanun, kamu yarar gibi profesyonel hukuk dairesinde tartlmas gereken ve bu nedenle ieriksizleme riski tayan ilgili konulara girmeden, 'su' kavramn 'otorite' kavramna dorudan balamam mmkn.) 'Suu tanmlayan otoritedir.' Kamusal alanda otoriteye bal ve bu ball iselletirmi insanlarda, gvenli su ileme eilimi olduu gerei genelletirilebilir mi bilmiyorum. Bunu bilemediim gibi, bu gerekse, bu 'su ileme eilimiyle' nasl ba ettiklerini de bilmiyorum. Fakat bildiklerim, anlayabildiklerim, bu derin problem karsnda dehete dmeme yetiyor. Gvenli sular, ho grlebilecek sular, kabahatler, gizli sular, su olmayan sular, iki yzllkler, aldatmalar, smrmeler, sarkntlklar, ezmeler, hak gasplar, insan kullanma ya da soyut bir sululuk kompleksi...(Kstlanm alanlarda su ileme zgrl; - futbol, boa grei, askerlik, sava, borsa v.b.-....sokak hayvanlarna zarar verme, ieklere, aalara, bitkilere zarar verme...sinema filmlerinde smrlen iddet duygusu ve iddetin poplerlemesi!...ve 'ensest' gibi sistemin i elikisi yznden ortaya genellikle kamayan sular. Sistem dndaki insanlar, mecburiyete dm insanlar ve benzerlerini dlayarak unlar syleyebileceimi hissediyorum. Otoritenin kaplad alan bizi bouyor. (Biz de yerine, zamanna gre otorite roln oynadmz iin bizim de boduklarmz var. Bu durum ise ikayeti anlamszlatryor.) Otoritenin dzenlemedii alanlar var sanyoruz; ocuklarmz gezmeye gtrebilir, evimizi boyayabiliriz rnein. Fakat otoritenin iimizdeki tam teekkll modeli ve hayatn her alanna szm somut gstergeleri bizi asla yalnz brakmyor.

Bazan arabanz park ederken, bazan garsonla hesab konuurken ya da durakta otobs beklerken, vergi dairesinde ya da nfus saymnda, belki apartman yneticisiyle bir grmenizde otorite duygusu belli belirsiz sizi rahatsz edecektir. Bu rahatszln kaynan belki de anlamayacaksnz. Buna karn (Bir yan etki mi?) kt alkanlklarnz olabilecek; sigara gibi, kumar gibi....Bunlarn legallemi fiiller olmas onlar sradanlatracak. Bazlarmz hep suluymuuz gibi srekli 'zr dileyecek'. Bazlarmz tersine, suluyken bile 'zr bekleyecek'. Bazlarmz karsndakinin haklarna karikatrlemi bir sayg gsterirken, bazlarmz her vesileyle ezecek. Bir gn i yerinde zararsz, belki geleneksellemi, bir armaan alacaksnz, bir baka gn rvet. Belediye otobsnde kar cinse dokunacaksnz belli etmeden, bir baka gn frsat knca einizi aldatacaksnz, ocuunuza verdiiniz tleri tutmayacaksnz, onlara verdiiniz tleri baka birinin kimliine brnerek vereceksiniz, emirle adam dvp ikence yapacaksnz. Bol bol iddet filmi seyredeceksiniz. Korku filmi seyredeceksiniz. Kadn erkek bol bol dedikodu yapacaksnz. Argo konuacaksnz. Hi aklnzda yokken bir dkkandan, srf koullar msait diye bir ey alacaksnz. Siz kimseye hesap vermek istemeyecek, ama sorabildiklerinizden hesap soracaksnz. Yetmeyecek karnz, ocuklarnz dveceksiniz. Ondan sonra da 'Dayak cennetten kmadr.' diyeceksiniz. (Kazayla ay bardan drdnzde "Su bende deil, onu oraya koyanda." dediiniz zaman, 'su' kavramn bilinsiz kullanm olmayacaksnz aslnda. Bunlar su kavram esnektir.) * Otorite hep yanl yaptnz bilecek. Hep sulu olacaksnz. Hep sululuk duygusu ile yaayacaksnz. Ama su ilerken duyduunuz o ksa zgrlk an size yetecek. En doal hakknz olan zgrl Mephisto'ya baladnz iin hibir zaman gerekten zgr olamayacaksnz. Sulusunuz! Sulu olmak iin, bir su ilemi olmanza gerek yok! Kafka'nn 'Dava'sndaki 'K' gibi, bouna, sebepsiz, soyut ve mkemmel biimde sulusunuz. Otorite sizi sevecek! Siz ona boyun ediiniz iin sevildiinizi sanacaksnz. Otorite bu dver de sever de diyeceksiniz. O sizi sadece sulu olduunuz iin sevecek. Sulu olduunuz iin haklarnz ve zgrlkleriniz daha batan gasp edildi. Siz ise hak ve zgrlklerinizle vnyorsunuz. Siz kimsiniz? Biz mi? Bazan...belki...evet. mer Haluk Ylmaz 19-26 Mays, 2012

Yoncaky