29. () ( ) !

U~esnici vo voenata igra mo`at da bidat lica {to donesuvaat odluki, zaedno ili bez nivnite {tabovi kako organizirana celina, {to imaat funkcija da rakovodat i komanduvaat so odredena voena organizacija ili edinica. Pritoa prou~uvaweto na nivnata rabota i obukata za podobruvawe na istata e vo centarot na fokusot na voenata igara. Koga celta na voenata igra e da se ovozmo`i obuka na pove}e od edno komandno nivo, toga{ treba da se vospostavi odreden stepen na rangirawe, odnosno se definiraat primarni i sekundarni u~esnici vo igrata {to se obu~uvaat (primary and secondary training audience), so cel da se izvr{i neophodnoto fokusirawe za ostvaruvawe na vistinskite celi. Rakovodstvoto na ve`bata (Exercise Directing Staff or Exercise Command) ja postavuva ramkata vo koja }e se odviva igrata, odnosno rakovodi i ja nadgleduva ve`bata. Timot za kontrola na ve`bata (Exercise Control) e odgovoren za podr{ka na realizacijata na ve`bata, go vodi gradeweto na scenarioto za ve`bata i ja podgotvuva anlizata na ve`bata. ]eliite za reakciaja (Response-cells) se koristat za direktna komunikacija so u~esnicite vo ve`bata {to se obu~uvaat, preku niv tie gi izdavaat naredbite i gi podnesuvaat izvestuvawata. Preku ovie }elii se raspolaga so site resursi predvideni da se koristat za izvr{uvawe na postavenite zada~i. "Filterot" pretstavuva poseben mehanizam {to gi limitira informaciite {to se ispra}aat do }eliite vo sklad so prevzemenite merki i raspolo`ivite resursi. Konvencionalno razli~nite vidovi na }elii za reakcija se narekuvaat: sini, crveni, zeleni i beli. Sinite }elii se pot~ineti na u~esnicite vo ve`bata {to se obu~uvaat (prijatelska strana). Crvenite }elii ja pretstavuvaat protivni~kata strana. Zelenite }elii se neutralni i ne se primarno involvirani vo konfliktot. Belte }elii ja pretstavuvaat op{testvenata sredina vo koja se odviva konfliktot (nevladini organizacii, mediumi i sli~no).

30. (Computer Assisted Exercises CAX) ! -Kompjuterski podr`uvanite ve`bi (Computer Assisted Exercises CAX)1 pretstavuvaat sovremen metod za obuka so koj se obu~uvaat komandantite, {tabovite i personalot za podr{ka na zdru`enite takti~ki edinici (bataqon i brigada), povisokite operativni sostavi (korpus i povisoko) i multinacionalnite zdru`eni sostavi {to se formiraat za izvr{uvawe na odredeni zada~i.pa|aat vo grupata na konstruktivni simulacii. snovna namena e obuka na lideri i {tabovi vo procesite za donesuvawe na odluki. 31. Koja e osnovnata namena na kompjuterski poddr`uvanite ve`bi i vo
tekot na ve`bata vrz realizacija na koi aktivnosti se fokusira {tabot na edinicata {to se obu~uva? Osnovnata namena na kompjuterski podr`uvanite ve`bi e obuka na {tabovite na operativno nivo, pri {to ovozmo`uvaat podobruvawe na nivnite ve{tini za rakovodewe i komanduvawe (Comand and Control (C2) skills). Vo tekot na ve`bata, {tabot se fokusira vrz realizacija na slednite aktivnosti:

- realizacija na proceduri;; donesuvawe na odluki; i primena na doktrini, taktiki i tehniki za realizacija na postavenitezada~i..

32. Koi se prednostite na ve`bite so pomo{ na kompjuteri vo odnos na konvencionalnite ve`bovni aktivnosti (kratko nabrojuvawe - po edna re~enica za su{tinata na sekoja od prednostite)? - Vakviot vid na ve`bi pretstavuvaat poeftina i efikasna alternativa
na konvencionalniot vid ve`bovni aktivnosti, so {to zna~itelno se skratuva vremeto za koe se postignuvaat isti rezultati vo odnos na konvencionalnite ve`bi. vozmo`uva brzo i kvalitetno planirawe, procenka, izveduvawe na procesot za donesuvawe na odluki i izrabotka na borbenite dokumenti za razli~ni varijanti na upotreba na edinicite. - Podigawe na kvalitetot na izveduvawe na ve`bite timot {to gi podgotvuva i izveduva kompjuterski podr`uvani ve`bi voobi~aeno e sostaven od eksperti za poedini oblasti i sistemot za simulacii e apsolutno nepristrasen, {to e mnogu zna~ajno za kvakitetno i stumulira~ko izveduvawe na obukata. - Zgolemuvawe na ~uvstvoto za celishodnosta na ona {to se raboti i motivacija dadena e mo`nost u~esnicite vo ve`bata nezvisno i individualno da gi postignat sopstvenite celi i da gi sledat rezultaite od doneseni odluki vo tekot na ve`bata. zgolemuvawe na ~uvstvoto za isplatlivosta na vlo`eniot trud i motivacija za ponatamo{na rabota na li~noto usovr{uvawe, za razlika od konvencionalnite frontalni komunikacii. - Optimizacija na procesot za donesuvawe na odluki - se nudi mo`nost za prou~uvawe na procesot i tehnikite za donesuvawe na odluki vrz baza na statisti~kite informacii {to se dobivaat vo tekot na izveduvaweto na ve`bata. - Namaluvawe na rizi~ni situacii - se nudi mo`nost da se izve`buvaat do nivo na perfekcija najrazli~ni dvi`ewa i aktivnosti, simulirani preku matemati~kite modeli, so {to se namaluva mo`nosta od povredi i eventualno gubewe na ~ove~ki `ivoti kako posledica od neizve`banosta i izveduvaweto na pogre{ni dvi`ewa pri izveduvawe na klasi~nite ve`bi pri koi se anga`iraat trupi i tehnika vo terenski uslovi. - se nudi mo`nost da se proigruva izvr{uvawe na najrazli~ni borbeni aktivnosti, simulirani preku matemati~kite modeli, pri {to nema potreba od koristewe na borbena tehnika i vozila. So ova e isklu~eno osloboduvaweto na zagaduva~ki i {tetni materii vo prirodnata okolina, {to bi dovelo do nejzino degradiraw. - Podobruvawe na komunikaciite i strukturata na tokot na informacii {to se

odviva pome|u u~esnicite vo procesot na donesuvawe na odluki. - Orientiranost kon idninata- Simulaciskite modeli i nivnoto konstantno nadgraduvawe i podobruvawe ovozmo`uva kompletna primena na najnovite dostignuvawa vo sferata na modernite interaktivni metodi za obrazovanie, obuka i izve`buvawe na {tabovite. So ponatamo{en razvoj se ovozmo`uva izveduvawe na ve`bi so pomo{ na kompjuteri za obuka na {tabovite od nivnite postojani mirnovremeni lokacii, ili od nivnite voeni komandni mesta, a toa se takanare~enite distribuirani ve`bi so pomo{ na kompjuteri.

33. Nabrojte gi osnovnite podsistemi {to se potrebni za izveduvawe na kompjuterski podr`uvana ve`ba i ka`ete nakratko (po edna do dve re~enici) za sekoj od niv! - Modelirawe i simulacija na borbenite dejstva - eta~ki ma{ini
(kompjuteri) i soodveten softver so potrebni bazi na podatoci, treba da se ovozmo`i {to e mo`no poblisku do realnosta imitacija (simulirawe) na borbenite dejstva pome|u dve sprotivstaveni strani (konvencionalno nare~eni plava i crvena strana). - Sstem za rakovodewe i komanduvawe - Sistemot za rakovodewe i komanduvawe {to se koristi pri izveduvawe na kompjuterski podr`uvanite ve`bi treba da bide potpolno identi~en so realniot sistem za rakovodewe i komanduvawe {to go koristi vo vistinski situacii edinicata {to se obu~uva. Informaciite prika`ani vo sistemot za rakovodewe i komanduvawe se prenesuvaat preku sinxirot za komanduvawepomo{ na razli~ni sredstva za komunikacii. - Komunikaciski sistem - Sistemot na komunikacii e sostaven od infrastruktura (telefonski linii, kompjuterski mre`i, radio kanali i sli~no), oprema (telefoni, faks ma{ini, radio uredi, kompjuteri, oprema za vidotelekonferencii i sli~no) i proceduri (koj so kogi i na koj na~in komunicira). Vakviot sistem na vospostavena mre`a im ovozmo`uva na u~esnicite vo ve`bata da komuniciraat edni so drugi. - U~esnici vo ve`bata - Lu|eto {to u~estvuvaat vo realizacijata na voenata igra (kompjuterski podr`uvana ve`ba) se narekuvaat u~esnici vo ve`bata - Protivni~ka strana - Protivni~kata strana vo ve`bata e pretstavena od akteri i igra~i na odredeni ulogi, a nivnata zada~a e na {to porealen na~in da gi simuliraat dejstvata na protivni~kata strana (neprijatelot). So ova se dobiva situacija so koja vo tekot na ve`bata {tabot na edinicata {to se obu~uva planira i izveduva dejstva protiv neprijatel {to znae da "razmisluva" i da gi menuva zamislite za dejstvo vo sklad so razvojot na situacijata, a ne kako vo klasi~nite ve`bi prema odnapred zacrtano scenario, {to te{ko mo`e da se promeni vo samiot tek na ve`bata.

34. Kolku i koi grupi na u~esnici se razlikuvaat vo kompjuterski poddr`uvanite ve`bi (ka`ete po ne{to za sekoja od niv)? - Kontrolnata grupa na ve`bata - ja so~inuvaat pretstavnici od
pretpostavenata komanda na edinicata {to se obu~uva vo kombinacija so stru~na ekipa {to go opslu`uva kompjuterskiot model (hardver, softver, bazi na podatoci i tehni~ka infrastruktura) od Centarot za simulacii i stru~waci za poedini oblasti

- U~esnicite vo ve`bata {to se obu~uvaat pretstavuvaat grupa {to se nao|a vo fokusot na ve`bata. Ovaa grupa ja so~inuvaat komandantite, {tabovite i pot~inetite edinici {to treba da se obu~at preku izveduvawe na ve`bata.

35. Objasnete ja ulogata na }eliite za reakcija vo ramkite na organizaciskata struktura na kompjuterski podr`uvana ve`ba! - del od kontrolnata struktura na ve`bata.
Tie deluvaat kako spoj pome|u simulacijata i vistinskite aktivnosti {to gi izveduvaat u~esnicite vo ve`bata vo sklad so scenarioto. toa se operatori {to sedat zad rabotnite stanici (personalni komopjuteri vrzani vo mre`a so kompjuterskiot model, ili terminali na centralniot kompjuterski sistem) i primaat komandi, ili na drug na~in interaktivno komuniciraat so u~esnicite vo ve`bata {to se obu~uvaat. Nivna zada~a e da gi vnesuvaat dobienite komandi (razni odluki za dejstvo ili prevzemawe na nekakva druga akcija) vo simulacijata preku hardverot na rabotnite stanici i dobivaat povratni rezultati od simulacijata.

36. Koi se fazite na realizacija na kompjuterski poddr`uvanata ve`ba (nabroj gi i ka`i po edna do dve re~enica za sekoja od niv)? - Dizairawe- zapo~nuva so sostanok na planira~kiot tim za
konferencijata pod rakovodstvo na nazna~eniot direktor na ve`bata. Pritoa, prvo {to treba da bide definirano e konceptot na ve`bata, so koj se definira koj, {to, koga, kade i kako treba da napravi za uspe{na realizacija na ve`bata. Vo ramkite na koceptot se odreduva celta, obemot, u~esnicite i vidot na ve`bata. Zaedno so konceptot na ve`bata se odreduvaat celite na obukata {to treba da se postignat preku izveduvawe na ve`bata, kako i ostanatite specifikacii za ve`bata (Exercise Specification - EXSPEC) kako {to se: odrdeduvawe na datumite za po~etok i vreme na traewe za poedini aktivnosti, lokacija, scenario, u~esnici i fazi na ve`bata. - Planirawe- zapo~nuva posle prviot sostanok so voeniot {tab {to }e se obu~uva preku izveduvawe na ve`bata, a zavr{uva so sostanok na koj }e se konstatira deka podgotovkata na site potrebni dokumenti i se ostanato {to e potrebno za izveduvawe na ve`bata e uspe{no zavr{eno i istata mo`e da otpo~ne. Vo tekot na procesot na planirawe na ve`bata se izrabotuvaat klu~nite dokumenti za ve`bata, kako {to se: direktiva za ve`bata, kontrolniot plan, listata so glavni nastani vo scenarioto, planot za komunikacii vo tekot na ve`bata, bazite na podatoci potrebni za izveduvawe na simulacijata i sli~no - Realizacijata na kompjuterski podr`uvana ve`ba- kompleksen proces, poradi {to ~esto e potrebna prethodna obuka na u~esnicite vo ve`bata, pred fakti~koto otpo~nuvawe na ve`bata (STARTEX). Voobi~aeno se sproveduvaat tri vida na obuka pred po~etokot na ve`bata: Orientacija na u~esnicite; Obuka na kontrolorite, analiti~arite i

licata {to }e sobiraat podatoci; Brifinzi za pretpostavenite stare{ini - Aktivnostite posle zavr{uvaweto na ve`bata - opfa}aat razli~ni programi za sogleduvawe i prevzemawe na aktivnosti za otklonuvawe na site slabosti, kako od domenot na organizacijata na ve`bata, taka i od obukata i realizacijata na zadadenite zada~i na u~esnicite vo ve`bata {to se obu~uvaat, voo~eni vo tekot na ve`bata. Tuka spa|a: analiza na ve`bata (After Action Review - AAR), kriti~ki diskusii vedna{ posle zavr{uvaweto na ve`bata, izvestuvawe za prvite fpe~atoci od ve`bata, lista na aktivnosti za otklonuvawe na voo~enite nedostatoci, nau~eni lekcii i sli~no. - tehni~ki elemnt - treba da se obezbedi soodveten hardver i softver za izveduvawe na ve`bata. Vo nego se integrirani slednite elementi: - hrdver, softver, bazi na podatoci i in`inersko odr`uvawe na sitemot; - simulaciski model; - komunikaciska oprema; i - operirativno funkcionirawe i odr`uvawe na rabotnite stanici/lokaciite kade se izvduva ve`bata - Operativniot element - ja definira sodr`inata i formata na procesot za donesuvawe na odluki (decision-making process). - obrazovniot element- se vr{i fokusirawe vrz ona {to treba da se nau~i vo soglasnost so celite na obukata {to treba da se ostvarat so izveduvawe na kompjuterski podr`uvanata ve`ba. Celite na site formi na obuka treba vo princip da go ovozmo`at slednoto: - steknuvawe/podobruvawe na zneweto (soznavawe); - razbirawe na odreden proces ili pojava (razbirawe); - steknuvawe/usvojuvawe na odredeni ve{tini (sposobnost); i - ponatamo{no razvivawe na personalnite karakteristiki, vklu~uvaj}i ja i motivacijata, vo soglasnost so organizacijata i funkcioniraweto {to treba da se sprovede (podgotvenost).

37. Koi se celite na obukata so kompjuterski poddr`uvanata ve`ba?

Celite na obukata se odnesuvaat na ona {to u~esnicite vo ve`bata {to se obu~uvaat treba da go nau~at ili da bidat vo sostojba da go napravat posle obukata. Ednostavno re~eno, celite na obukata se odnesuvaat na potrebite poradi koi obukata se izveduva. Celite na obukata se definiraat vo tekot na planira~kata faza na ve`bata i trba da sodr`at {to u~esnicite vo ve`bata sakaat/trebaat da znaat, napravat ili podobrat vo tekot na kompjuterski podr`uvanata ve`ba.

38. [to opfa}a analizata na kompjuterski poddr`uvanata ve`ba?

*Utvrduvawe/pregleduvawe na celite na obukata * Nabquduvawe/izveduvawe na ve`bata

- tekot na ve`bata (listata so glavni nastani vo scenarioto) treba da goolesni sobiraweto na podatoci za kriti~nite aktivnosti konfiguracijata na kompjuterskite rabotni stanici isto taka treba da go olesni sobiraweto na podatoci * Podgotovka na analizata - povrzuvawe na celite so kriti~nite aktivnosti/nastani - podgotovka na prikazot na informacii/podatoci * Izveduvawe na anlizata - pregled na aktivnostite vo tekot na ve`bata - diskusija za na~inot na realizacija na aktivnostita vo tekot na ve`bata Kako sredstva preku koi mo`at da se obezbedat informacii/podatoci za tekot na ve`bata, so {to se ovozmo`uva nejzina analiza, voobi~aeno se koristat: - snimawe so pomo{ na video na poedini aktivnosti i nivno prika`uvawe (Video Replay); - grafi~ki prikaz na situacijata na digitalna karta so koristewe na takti~ki znaci; - tabelarni prikazi za statusot na silite (gubitoci, potro{eni zalihi i sli~no); - podatoci sobrani od strana na analiti~arite/kontrolori; - ostanati izvori na informacii i zabele{ki na kontrolnata grupa na ve`bata.