II.

ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

333

HAVA DAITIM SSTEMLER

Murat EML

1. DATA TOPLAMA Basnl hava sistemindeki ekipmanlar semek ve hava datmn dizayn etmeye balamadan nce mmkn olduunca ok data toplanmaldr. Aadaki gibi bir kontrol listesi hazrlamak bize yaplacak olan hesaplarda ve doru karar vermede olduka yardmc olacaktr; Deniz seviyesinden ykseklik Yllk ortalama barometrik basn Min./max barometrik basn Ortalama hava scakl Min./max. hava scakl Max. slak termometre scakl Bal nem Hakim rzgar yn Havadaki toz younluu Karbon monoksit, karbon dioksit, amonyak, klor gibi gazlar mevcut mu?

Su soutmal makinalar kullanlacaksa, su kayna iyi aratrlmal. Su rnei laboratuara analize gnderilmeli, andrc maddeler ieriyorsa nlem alnmaldr. Baz makina reticileri bunlarn nemini bildikleri iin rettikleri makinalarn hava ihtiyacn Nl/sn (normal l/sn) gibi belli standartlarda verirler. Kompresrden kan havann normal gaz artlarnda kaplad hacime normal hacim denir. Burada normal artlardan kast 1.013 bar mutlak basn, 0C scaklk ve %0 bal nemdir. Bu durumda yaplmas gereken ihtiya duyulan kapasitenin fabrikann bulunduu yerin artlarna gre yeniden hesaplanmasdr. Buna ilikin forml aadaki gibidir; Qi = Qn x (273+Ti) x 1,013 273 x Pi Qi= serbest hava verimi (l/sn) Qn= Nl/sn Ti= giri scakl ( C) Pi= giri basnc (bar)

Not: Bu formlde bal nem gzard edilmitir.

2. KOMPRESR ODASI 2.1. Yerleimi Geni hava datm a bulunan sistemlerde, kullanlan boru uzunluunu dolaysyla basn ve hava kayplarn minimize etmek amacyla, kompresrler hava ann merkezine yakn bir yere yerletirilmelidir. Ayrca yerleim plan basn dmlerine neden olabilecek her trl balant, dirsek, vana gibi elemanlarn kullanmn minimize etmelidir.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

334

Kompresr odasn pompalar, soutucular, fanlar, jenaratrler v.s. gibi yardmc ekipmanlarn yanna kurmak servis ve bakm kolayl asndan avantajl olabilir. Kompresr odas ar ekipmanlar (elektrik motoru gibi) kaldrma kapasitesine sahip forklift gibi aralarn kolayca i grebilecei ekilde tasarlanmaldr. leride kapasite artlar da dnlerek ekstra kompresr iin mutlaka yer ayrlmaldr. Basnl hava merkezinin tabannda kompresr, nihai soutucu, tank, kurutucular, filtreler gibi ekipmanlardan gelen youma sular iin tahliye menfezleri olmaldr. Ayrca kompresrlerin yerleecei yerin kefi yaplrken havada tanan toz ve zararl gazlara dikkat edilmeli. Bunlar engellemek iin hakim rzgarlar dikkate alnmal ve gerekiyorsa emi menfezlerine filtreler konulmaldr. 2.2. Havalandrmasna ait zellikler Btn kompresrlerden yaylan s kompresr odasnn snmasna neden olur. Kompresrlerin arza yapmamas ve basnl hava retirken daha fazla enerji harcamamas iin bu scakln kompresr odasndan atlmas gereklidir. Odann havalandrma kapasitesi kompresr adetine su veya hava soutmal oluuna baldr. Kompresr odasnn scaklnn kabul edilir bir derecede tutulmas iin her kompresr reticisi makinasnn ihtiya duyduu havalandrmaya ait bilgileri salamakla ykmldr. Yinede, bunu ksaca aadaki gibi formle edebiliriz; Pv = Qv 1.25 x T Qv=s (kW) Pv= istenen havalandrma debisi (m3/sn) T= msade edilen s art (C)

Hava soutmal kompresrlerde, elektrik motorunun tkettii enerjinin %100'ne yakn orannda enerjiyi havalandrma s olarak ihtiva eder. Su soutmal kompresrlerde bu oran %10 civarna kadar der. Bu problemi zmenin bir verimli yolu da bu sy enerji geri kazanm ile tekrar kullanmaktr. Havalandrma kanalnn emi az mmknse kuzeye bakmaldr yada en azndan glgede olmaldrki yazlar mmkn olduunca serin hava emilsin. Havalandrma fan(lar) emi menfezlerinin tam karsndaki duvarn en stne yerletirilmelidir. Emideki hava hz 4m/snyi gememelidir. Termostat kontroll fanlar da gnmzde kullanlmaktadr. Ne ekilde olursa olsun kompresr odasndaki scaklk artn 7-10 C tutan havalandrma sistemi olduka tatmin edicidir. Aada deiik tiplerde havalandrma zmleri bulabilirsiniz:

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

335

Giri havas scaklna gre tasarruf edeceimiz enerji miktarlarn gsteren tablo aadadr: GR HAVASI SICAKLII C -1 5 10 16 21 27 32 37 43 49 21C SICAKLIKTA 1000 M DEB N GEREKL HAVA HACM (M) 925 943 962 981 1000 1020 1040 1060 1080 1100 21C SICAKLIA GRE %kW TASARRUF VEYA FAZLA TKETM -%7.5 -%5.7 -%3.8 -%1.9 0 +%1.9 +%3.8 +%5.7 +%7.5 +%9.5

2.3. Kompresrler ayn odada m toplanmal yoksa kullanm merkezlerine mi datlmal? Avantajlar ve dezavantajlar Basnl hava ihtiyacn bir byk veya birka kk kompresrle karlamaya karar verilmesini etkileyen birka etken vardr. rnein; retim duruundan kaynaklanan giderler, uygun elektrik kayna, hava tketim deiiklikleri, basnl hava sisteminin maliyeti, yeterli yer olmas v.s. Buna karar verdikten sonra bu kompresrleri ihtiya noktalarna datmaya veya tek merkezde toplamaya karar vermeliyiz. Merkezi sistem kompresr yerleimi Kompresrleri bir merkezde toplama en ok rastlanan sistemdir. Hem kurulu maliyeti daha dktr, hem de kompresrlerin kontrol daha kolaydr. Kompresrlerin beraber almasna olanak verecek ekilde reglasyon ayarlarn yapmak mmkn olacaktr. Bu ekilde deiik kapasitelerdeki birka kompresr kontrol ederek verimlilii arttrmak mmkn olacaktr, bu da enerjiden tasarruf edilmesine olanak salayacaktr. Bir byk kompresr hava tketimindeki geni aralkl dalgalanmalar, verimliliini koruyarak, karlamas olduka zor olacaktr. rnein hafta sonlar veya gece vardiyasnda kullanmak zere byk kompresre genellikle kk bir kompresr ilave edilir. Bylece basnc yeterli seviyede tutuu mddete kk kompresr ihtiyac karlar. Ayrca dikkate alnmas gereken dier bir faktrde byk bir elektrik motorunun kalknd anda ektii akmn da ayn derecede byk olacadr. Kompresrleri bir merkezde toplamak bize servis ve bakm kolayl salayaca gibi havalandrmas da kolay ve ucuz olacaktr. Servis iilik zaman decektir. Ayrca gelien kapasiteler iin yer ayrma olana da sunacaktr. stenilen hava kalitesini salamak iin kullanlacak olan filtre, hava kurutucusu gibi ekipmanlarn yerletirilmesi ve maliyeti merkezi sistemlerde daha elverilidir. Merkezi sistemler ehil olmayan mdahalelere ve ses seviyelerini kontrolde tutmaya kar olduka uygundur. Dank kompresr yerleimi Dank kompresrlerin oluturduu sistem genelde kk ve basit bir basnl hava sistemidir.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

336

Bu sistemde yedekli almak zor olduundan bakm kolaylndan bahsedemeyiz. Ayrca kompresrlerin birbirleriyle balantl reglasyon ayarlarn yapmak olduka zordur. Dank kompresr sistemi aada ki uygulamalarda kullanlabilir; Eer kullanlan makinalar bnyelerinde kendi kompresrlerini ihtiva ediyorsa, Kullanlan bir/birka makina ani ve byk hava piklerine sahipse, (eer bu pikleri kullanm noktalarna yerletirilecek hava tanklaryla zemeyeceksek, bu yola bavurabiliriz.) Bir iletmede deiik makinalar deiik basnlara gerek duyuyorsa, Scak hava tercih edilen uygulamalarda, r: demirhaneler. Malzeme nakli hava ile yaplyorsa,

Bunlarn yan sra dank sistemin baz avantajlar da mevcuttur. Bunlar; hatlarda ki basn drc dirsek, vana gibi ekipmanlarn ok az kullanlmas dolaysyla enerji tasarrufu salamas ve uzun hava hatlarnda oluacak hava kaaklarnn en aza inmesi olarak sralanabilir. Yukarda ki durumlarn haricinde genelde tercih edilen merkezi sistemdir.

3. BASINLI HAVA HATTI 3.1. Basn dmleri ve boru aplar Bir basnl hava datm sisteminin gvenilir ve ekonomi salamas iin art vardr: tketim noktas ve kompresr arasnda minimum basn dm, minimum hava kaa, kurutucu mevcut deilse mmkn olan en uygun youma suyu alan drenaj sistemi. lk bata byk seilen boru ve balant elemanlarnn maliyeti, iletme byynce yeniden kurulacak hava hattna nazaran daha ucuz olacaktr. Msade edilecek olan basn dm belirlenirken kullanlan pnmatik cihazlarn performansnn kullanlan mutlak basncn, k mutlak basncna blmnn karesiyle yaklak olarak orantl olduu hesaba katlmaldr. Eer hatta 6 bar basn grmek istiyorsak, 0.5 barlk basn dm bize verim kayb olarak; 1-(6.5/7)=0.137,7 veya 13.8% bir orana neden olacaktr. Her 0.1 barlk basn dmne karlk, alet performanslar 2.5% dmektedir. Bu nedenle tketimin en uzak noktas ile kompresr arasndaki mesafede borularda ki basn dm en fazla 0.1 bar olacak ekilde hava hatt dizayn edilmeli ve llendirilmelidir. Bununla beraber 0.1 bar basn dm 5 barlk hatta 7 barlk hatta nazaran daha fazla enerji kaybna neden olmaktadr. Dolaysyla msaade edilen basn dmn alma basncnn 1.5%inden az olacak ekilde belirlenmesi daha gereki olacaktr. Ayrca boru hatlarnda ki basn dmlerini aada tutmak iin basnl hava gei hz 6-10 m/sn arasnda olmaldr. Belli bir basn dm iin msaade edilen en uzun boru hatt uzunluu aadaki deneyimsel formlle hesaplanabilir:

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

337

I = p x d5 x p 450 x Q 1.85

I p p Q d

=toplam boru uzunluu(m) =hatta msaade edilen max. basn dm(bar) =mutlak giri basnc(bar) =hava debisi (l/sn) =boru i ap(mm)

Basn dmlerini hesaplarken abuk seim tablolarndan da faydalanabiliriz. Bunlardan bir tanesi aada ki gibi bize hatlarda kullanlan baz balant elemanlarnn karlk geldii boru uzunluunu gsteren tablodur; Karlk gelen boru uzunluu (m) Elemanlar 25 Kresel vana Diyagram vana 90 dirsek R=2d dirsek R=d dirsek T balant 2 3 4 7 10 15 20 5 1.2 1.5 0.15 0.3 40 8 2 2.5 0.25 0.5 Boru i ap (d=mm) 50 10 3 3.5 0.3 0.6 80 16 4.5 5 0.5 1 100 20 6 7 0.8 1.5 125 25 8 10 1 2 150 28 10 15 1.5 2.5

ap drc 2dd

0.5

0.7

2.5

3.5

d=boru i ap R=boru merkezi ile a merkezi arasndaki mesafe Daha sonra basn dm diagramna geebiliriz. Bunu bir rnekle aklayacak olursak; RNEK: 7 bar(g) alma basncnda 100 l/sn havay 200m mesafeye 0.5 bar basn kayb ile tayabilmek iin kullanlmas gereken boru ap ne olmaldr? nce 7 bar ve 100l/sn noktalarndan dorular karak kesien noktay eimli izgilere paralel olarak yukar karrz. Bu noktay daha sonra 200m boru mesafesi noktasndan indiimiz izgi ile kesitirip, bu noktay da 0.5 bar basn dmnden yukar dik ktmz kesik doru ile kesitiririz. Bulduumuz noktann(sar nokta) deerini diyagramda sa skaladan okuduumuzda bulmamz gereken boru i apna ularz. Bu da rneimizde 40 mmdir.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

338

Boru uzunluu (m)

Hava akm (serbest hava)

Boru i ap (mm)

Borudaki basn d (bar) 3.2. Hava deposu seimi

Efektiv sktrlm hava basnc (bar)

Hava deposunun grevi basnl havay depolamaktr. Bununla beraber baz yan grevleride stlenir, bunlar; 1. Soutma yzeyi salayp, youma tank gibi grev yapar 2. Basnc stabil tutar 3. Ani hava ihtiyalarn karlar Hava deposunu seerken aada ki formlden yararlanabiliriz: V= 0.25 x Q x p1 x T0 fmax x (pu-pL) x T1 V= tank hacmi (l) Q=kompresr kapasitesi (l/sn) p1=kompresr giri basnc (bar(mutlak)) T1=kompresr giri scakl (K) T0=hava deposu scakl (K) pu-pL= bo-yk basn ayar fark fmax= max.frekans 1 evrim/30sn (Bu deer belli bir marka kompresr iin geerlidir. Dier reticilerin deerleri farkl olabilir.)

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

339

bu forml bir rnekle destekleyecek olursak; Q=584 l/sn p1=1 bar(deniz seviyesi) pu-pL=0.8 bar T1=T0=20C fmax=1/30 V=0.25 x 584 x 1 x (273+20) 1/30 x 0.8 x (273+20) = 5475 l bulunur.

Bu forml basitletirecek olursak; mutlak basnc 1 bar, scakl 20C ve frekans 30sn kabul ettiimizi dnelim. Bu durumda formlmz aadaki gibi olacaktr: V= Q 8 x p V=tank hacmi (m) Q=kompresr kapasitesi (m/dak.) p= bo-yk reglasyon fark (bar)

Birka kompresrn bulunduu sistemlerde hava tanknn hacmini hesaplarken en byk kompresrn kapasitesi esas alnmaldr. Eer iletmede ksa aralklarla ani ve byk miktarda hava tketimleri oluyorsa bu formller pek geerli deildir. Bu durumda ani hava tketiminin olduu yere ayr bir tank konulmaldr. 3.3. Basnl hava hatt dizayn Hava hatt kompresr tanka, kurutucuya ve filtrelere balayan boru ile balar. Buradaki boru ap en az kompresrn k ap kadar olmaldr. Ayrca btn balantlar mmkn olduunca ksa ve dz olmaldr. Daha sonra bu balantlar ana hat ile birletirilmelidir. Ana datm hatt hava ak ynnde yaklak 1/200 orannda aa eimli olmaldr. Hattn en alak noktalarna ve mmknse ana hattn her 30-40 msinde youma suyunu tahliye edecek musluklar konulmaldr. Btn balantlar aada grld gibi hatlarn stlerinden yaplmaldr. Bylece ana hattaki toz, ya ve sudan oluan istenmeyen muhteviyatn tali hatlara tanmas nemli lde engellenir.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

340

Tali hatlar kullanm noktasna en yakn yerden gemelidir. Bylece uzun ve dar tali hatlarn neden olduu basn dm en aza inmi olur, ayrca gereinden uzun balant hortumu kullanlmam olur. Genelde hava hatt dizaynnda ki en iyi zm ring yapan ana boru hatlarnn kullanlmasdr. Basnl hava merkezi ring hattnn ortalarnda bir yere kurulmaldr. Ring hatt ayn zamanda bir hava deposu grevi de grmektedir. Ring yapan bir hava hattnda her kullanm noktasnda ayn basnc olacaktr. Ayrca aralkl yksek hava kullanmlarnda hatt her iki ynden grmeniz mmkn besleyerek basnl hava kayna vazifesi grr. Merkezi boru hava hatlar ise hava tketiminin baz noktalarnn ok uzak olmas durumunda kullanlan bir sistemdir. Ayr bir ana boru hatt bu noktalara kadar denebilir. Aada ring hava hatt ve merkezi boru hava hattna ait konfigrasyonlar gsterilmitir.

Merkezi boru hatt konfigrasyonu

Ring hava hatt konfigrasyonu 3.4. Hava kaaklar ve hesaplanmas Basnl hava sistemindeki kaaklarn nlenmesi enerji tasarrufu iin nemli bir frsattr.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

341

Kaaklar ounlukla emniyet valfleri, boru ve hortum balant yerleri kesici valfler, yol verme kaplinleri ve pnmatik aletlerde meydana gelir. Pek ok durumda kaaklar, uygun olmayan tesisattan ziyade yetersiz bakmdan kaynaklanr. Eer sz konusu kaaklarn nasl bir g israfna neden olduu bilinirse, yaplacak szdrmazlk almalaryla bu kaaklar enerji tasarrufu olarak kolaylkla geri kazanabiliriz. Kaaklar tespit etmek iin hava ile alan tm ekipmanlar durdurulur. Sistem tam hat basncna ulancaya kadar kompresr altrlr. Kompresr yksz hale geince saat not edilir. Hava kaaklar nedeni ile sistem basnc decektir. Bu nedenle kompresr tekrar kalknacaktr ve tam ykte almaya tekrar balad saat tekrar not edilir. Aradaki zaman fark tespit edilir. Kompresrn ykl ve yksz alma saatleri en azndan birka defa kaydedilir. Daha sonra da aadaki forml yardmyla hatlarda ki kaak miktar bulunur: L= Q x T (T + t) T=ykte alma sresi(sn) t=yksz alma sresi(sn) Q=kompresr kapasitesi(l/sn) L=toplam kaak miktar(l/sn) L 3 kW olarak bulunur.

sraf edilen g =

Aada ki tablolarda eitli delik aplarna ve hava basnlarna gre hava kaaklarn grebilirsiniz: Farkl alma basnlarnda, belirli aptaki nozuldan geebilecek hava ak (m3/dak)
alm basnc a N ap ozul 0,1 0,2 0,3 0,5 1,0 1,5 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 8,0 10,0 12,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 50,0 55,0 60,0 2 0,00027 0,00109 0,00245 0,00681 0,0272 0,0613 0,109 0,245 0,436 0,681 0,981 1,75 2,72 3,92 6,13 10,9 17,0 24,5 33,4 43,6 55,2 68,1 82,4 98,1 3 0,00036 0,00145 0,00326 0,00905 0,0362 0,0815 0,145 0,326 0,579 0,905 1,304 2,32 3,62 5,22 8,15 14,5 22,6 32,6 44,4 57,9 73,3 90,5 109,5 130,4 4 0,00045 0,00181 0,00406 0,0113 0,0452 0,102 0,181 0,406 0,723 1,13 1,63 2,89 4,52 6,50 10,2 18,1 28,2 40,6 55,3 72,3 91,3 113 136 5 0,00054 0,00217 0,00487 0,0135 0,0541 0,122 0,217 0,487 0,865 1,35 1,95 3,46 5,41 7,78 12,2 21,7 33,8 48,7 66,3 86,5 110 135 6 0,00063 0,00252 0,00568 0,0158 0,0631 0,142 0,252 0,568 1,01 1,58 2,27 4,04 6,31 9,09 14,2 25,2 39,5 56,8 77,3 101 128 7 0,00072 0,00288 0,00649 0,0180 0,0721 0,162 0,288 0,649 1,15 1,80 2,60 4,62 7,21 10,4 16,2 28,8 45,0 64,9 88,3 115 146 8 0,00081 0,00324 0,00730 0,0203 0,0811 0,183 0,324 0,730 1,30 2,03 2,92 5,19 8,11 11,68 18,25 32,4 50,7 73,0 99,3 130 10 0,00099 0,00396 0,00891 0,0248 0,099 0,223 0,396 0,891 1,585 2,48 3,57 6,34 9,9 14,3 22,3 39,6 61,9 89,1 121 159 12 0,00117 0,00468 0,01050 0,0292 0,117 0,263 0,468 1,05 1,87 2,93 4,22 7,50 11,7 16,9 26,3 46,8 73,1 105 144 15 0,00144 0,00575 0,0130 0,0360 0,144 0,323 0,575 1,30 2,30 3,60 5,18 9,2 14,4 20,7 32,3 57,5 90 130 20 0,00188 0,00755 0,0170 0,0472 0,188 0,425 0,755 1,70 3,02 4,72 6,8 12,1 18,8 27,2 42,5 75,5 118 30 0,00279 0,0111 0,0251 0,0696 0,279 0,627 1,11 2,51 4,45 6,96 10,0 17,8 27,9 40,1 62,7 111

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

342

Kaaklar yznden kaybedilen sadece hava deil ayn zamanda boa denmi enerjidir. Bunu aada baka bir tablo ile aklarsak ne kadar ciddi rakamlardan bahsedildii ortaya kacaktr: Delik ap (mm) 1 3 5 10 6 barda hava kaa (lt/sn) 1 10 27 105 Sktrma iin g harcamas (kWh) 0.3 3.1 8.31 33 Kaan yllk* maliyeti (DEM) 394.2 4,073.4 10,906.2 43,362

*Bir yl 365 gn x 24 saat ve 1kWh=0.15 DEM (Alman Mark) kabul edilmitir. Basit bir i olan szdrmazln salanmasyla hava kaaklar nedeniyle israf edilen enerji kolayca geri kazanlabilir. Hava kaaklarnn tespitinde 4 ayr metod kullanlr; a. Branman yaltm Hava kaa olup olmadnn anlalmas iin basnl hava hatt branmanlar teker teker incelemeye alnmaldr. Bu srada branmanda hava kullanan tm elemanlarn kapal olmasna dikkat edilmelidir. Bir basn ler branman zerinde bir drenaj noktas, vana veya kullanc nokta gibi uygun bir yere balanarak branman basnc llr. Bundan sonra branman ana datm hattndan vana v.b. ile ayrlr. Basn ler branmanda herhangi bir hava kaa olup olmadn basn dmesi eklinde ortaya koyar. Eer basn ok hzl bir ekilde dme gsteriyorsa bu ciddi bir hava kaa olduunun iaretidir. b. Sabun kp ve elle kontrol Sabun kp balant yerlerine ve valflere uygulanr. Bu ilem kk miktardaki kaaklarn tespiti iin uygundur. Bununla birlikte byk kaaklar iin balant yerleri elle kontrol edilerek veya hava kaaklarnn neden olduu sesin dinlenmesi suretiyle bulunabilir. c. Parfm kullanlmas Kuvvetli kokan bir parfm kompresrn hava giriine yerletirilir. Parfm belirgin bir kokuya sahip olduundan hava kaann olutuu yerlerdeki hava sisteminin etrafndaki noktalarda kolaylkla fark edilir. Kullanlan parfm toksik ve andrc olmamaldr. d. Ultrasonik dedektr kullanlmas Ultrasonik dedektr hafife daha az gvenilir olmakla birlikte olduka hzl test etme olanana sahiptir. Dedektr kk bir delikten szan havann neden olduu ses dalgalarn toplar. Bu ses dalgalarn ykselterek duyulabilir ses haline dntrr. Alet 0.25mm 2.5mm apndaki deliklerden szan havay 1 ile 3 mlik mesafeden tespit edebilir. 3.5. Basnl hava tesisatnn pf noktalar Basnl hava hattnn borular her ynden ulalabilinecek ekilde kurulmaldr. Boru tesisatn yerin altnda kanallarn iine demek bakm ve tamir zorluu asndan sakncaldr. Hava kaa tespiti ve youma suyunun tahliyesi zor olur. Basnl hava hattnn ana borular kullanm noktalarna doru 1%-2% eimli olmaldr. Bylece hatlarda youan suyun daha nceden konulmu drenaj noktalarndan alnlmasna olanak verilir. Her ne kadar bazlar iyi seilmi hava kurutucular ve filtre sistemi sayesinde eimli hava hattna gereksiz gzyle baksa da, bu iin maliyeti ok ucuzdur ve kurutucularn herhangi bir arza durumunda ilave bir koruyucu grevi grr.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

343

Borularn kavisleri trblans engellemek iin mmkn olduunca geni al olmaldr. Kavisler dirsek kaplinlere nazaran daha ok tercih edilmelidir nk trblans ve basn dmlerini minimuma indirirler. Bir hava hattndan alnacak olan tali hatlar veya kullanc hatlar mutlaka ak dirsek ile alnmaldr. Youma suyunu alacak olan drenaj noktalar hava hattnn en alak ksmlarna konulmaldr. Hatlarda kullanlan balantlarn by-pass atlmasna msaade edecek ekilde seilmesi tavsiye edilir. Bylece bir bakm veya arza durumunda retimi durdurmadan gerekli ilemler yaplabilir. Yeterli miktarda kelepelerle ve tavalarla hava hatt dz olacak ekilde desteklenmeli, bylece hattn bel vermesi ve vibrasyondan dolay kaplin balantlarnn zarar grmesi engellenmelidir. Aadaki mesafeler elik borudan kurulu basnl hava hattnn destek noktalar arasnda olmas gereken mesafeleri gstermektedir: Boru ap (mm) 40 50 60 80 100 125 150 Destek mesafesi (m) 3.5 4.3 4.7 5.8 6.5 7.3 8.1

Borularn scaklktan dolay (eer kurutucu veya benzeri sistemler kullanlmyorsa) genlemeleride gz ard edilmemelidir. 100Clik bir scaklk artnda 1 m elik boru 1.2 mm genleir. Byle durumlarda bu genlemeleri yumuatacak veya absorve edecek balantlar kullanlmaldr. Basnl hava hatt genel revizyonlarda veya herhangi bir acil durumda kullanlmak zere mutlaka yedek bir kompresrle desteklenmelidir.

KAYNAKLAR [1] [2] [3] [4] Compressed Air Manual, ATLAS COPCO Compressor nstallation Manual, ATLAS COPCO Compressed air manual, prepared by NIFES consulting group, UK Compressed air, energy conservation booklet 8

ZGEM Murat EML 1969 zmir doumlu olan Murat Emil, Bornova Anadolu Lisesinden mezun olduktan sonra, Dokuz Eyll niversitesinde Endstri mhendislii eitimi almtr. Lisans eitiminden sonra gittii Viyana Teknik niversitesinde hem Almanca eitimini tamamlam hem de bitirme tezi olan MRPII zerine almalarda bulunmutur. hayatna TEBA irketler grubunda, Istma Soutma Klima departman ihracat sat mhendisi olarak balayan Murat Emil, 1996dan beri ATLAS COPCO zmir Blgesi Sat Mhendisi olarak almaktadr.