.

""
2001

1
87.3
79

. . , . . ,
. . , . .

. .
. . , H. H. ,
. .

79

.
: 6 . . 3:
/ . .; . . . . .
M: ; , 2001. - 528 .
ISBN 5-275-00051-0 (. 3) (- )
ISBN 5-300-02646-8
ISBN 5-250-02738-5 ()
. (17881860)

: (1813),
(1816), (1836)
: (1837) (1839).

1
87 3
ISBN 5-275-00051-0 (. 3) (- )
ISBN 5-300-02646-8
ISBN 5-250-02738-5 ()
, 2001
, 2001

* ' .
[ ,


1.]

,
1813 . ,
.
,
.

.
, ,
, ;
, , ,
: , : "Etiamsi omnibus tecum
viventibus silentium livor indixerit, venient, qui sine offensa, sine gratia
iudicent"*(Ep. 79). , ,
,
,
.
, ,

. -
,
; ,
, , ,
,
.
, ,
,
, ,
.
, , ,
, .
, , ,
,
, ,
, , ,
, , , ,
,
,
, , .
* " , , ,
"2 (.).
4


, :
, ,
,
, quovis ligno fit Mercurius*

- .
, , ,
, ,
, ,

: , ,
, .
! .
, ,
, ,
. ,
, ,
, ,
,
, ,
: , .
, ,
,
, , ,
,
" "
"
".
--., , 1847

*" "3 (.).

,
*: ,
,
(),
. , ,
, ,
, , , ,
.
, ,
; :
entia praeter necessitatem non esse multiplicanda**.
, , : entium varietates non temere esse
minuendas***. , , -,
, ,
-, , ,

;
,
. ,
, a priori
; , -,
, , ,
,
.
2

, ,
,
.
Platon. Phileb, p. 219223; Politic, p. 62, 63; Phaedr., p. 361363. Ed. Bip.
. .
.
**" "4 (.).
***" "5
(.).

 ,

,

. , ,
,

, ,
,
.
,
,
.
" , , ,
, ,
,
. , , , ,
,
,
, -
, '1 ("
", , . 3).
3

,
,
,
, , , a priori
, , ,
, .
, - ,
,
,
( , ). ,
;
,
,
,

,
-
. ,

, ,
,
. "La clart est la bonne
7

foi des philosophes"*, . ,

, , ,
, ,
,
, . ,
, , , ,
,
,
.
4


,
. , . .
, . ,

? ,
, .
: " ,
- " (,
. 385. Bip.)7. ,
,
,
:
" ,
, " (Metaph. V, 1).

, ,
.
5

,
a priori .
- .
: Nihil est sine ratione, cur
potius sit quam non sit**.

" "6 (.).

(.).


,


6



,
; ,
, , .

, -
. , ,
,
, : "...
..."; " -
?" (Phileb., p. 240. Bip.)8. "" (. 302):
"... -
, "9.
"De fato"
: " , -, ,
,
"10.
Analyt. post. 1,2
, : " ,
... , ,
,
"11. "" (lib. IV, cap. l) 1 2
, , , , ,
; ,
, .
: "... ,
, , , ".
,
. , ,
Analyt. post. II, 1113: "
. []; ,
- []; ;
", ".
causarum* causas matehales,
formales, efficientes et finales**; "Disputationibus
* (.).
' , , (.).
9

metaphysicis" Cyapeca, (disp. 12,

sect. 2 et. 3). , (De
corpore. P. II, cap. 10, 7)14. ,
, ,
Metaph. I, 15. "De somno et
vigilia", cap. 2.
,
, Analyt.
post. I, 13 , ,
, ,
: ,
.
;
. :
, , ,
,
,
;
,
, ,
, Metaph. IV, 18. Rhet. Il, 21. De
planus I, p. 816 (ed. Berol.), Analyt. post. I, 2,
*.
,
, , ,
:
.
causae ut causa,
**, "De sophisticis elenchis", cap. 5.

, , . ., , ,
:
-, , ,
, -
. , ,
.
, , ,
falladamm extra dictionem***
fallada non causae ut causa**** ,
; , . . , ,
;
.
fallada non causae ut causa
- .
(.).
** (.).
*** " ", . .
(.).
+++*, (.).
10




. "Adversus mathcmaticos", . ., ,
"Adv. physicos", 204,
: ", , (),
() , .
, ;
,
".
, ,

-
. ,
, :
" , , ", (disp. 12, sect. 1).
,
, ,
, .
7

,
,
, ,
.
"Meditationes de prima philosophia" (responsio ad secundas objectiomes,
axioma 1) : " ,
, .
,
- , ,

(causa sive ratio),
". :
, ,
. ,
,
. , , .
: , ,
,
, ; ,

, ,
.
, ,

11

: ,
, , ,
. ,
- , ,
,
immensitas*, ;
, , in conceptu ends summe
perfecti existentia necessaria continetur**. tour de
passe-passe***, in majorem
Dei gloriam****
.

, , ,
. : -
,
, ,
, , , ,
, , - ,
"perfectio"*****, "immensitas" . ,
, . .
,
, ,
, . .
.
,
, , ,
!
, 17
.
,
:
" , :
la bonne heure******,
;
sinciput*******,
: , ".
, ,
, ,
,
. ,
* (.).
**
(.).
*** (.).
**** 16 (.).
***** (.).
****** (.).
******* (.).
12

 !
, ,
,
; ,
"Analyticorum posteriorum", -

, ,
,
; : '
*. :
, .
,
, . 152
, 1809 .
, ,
,
. , ,
,
, ,
,
,
, . , ,
,
!..
8

,

; ,
,
, ,
.
: implicite**
; explicite***
,
. ,
, ,
, ,
, . ,
* ,
(.).
** , (.).
***, (.).
13

,
.

, , ,
,
(Deus, sive substantia constans in finitis attributis (Eth. I, pr. 11).
Deus, sive omnia Dei attributa)*. ,
,
( )
, ,
,
, , , . .
. "", ,
, .
, contradictio in adjecto**.

"" ,
,
, ,
. ,
. " ,
- ,
. , ,
- ,
( ,
), " (,
1, 8, 2- ). ,
, ,
;
. ,
, ,
;
. ,
. "
, "
( , . 16).
. ", , ,
" ( , . 36, ). "
, " ( , .
18). " ,
" ( , . 25). "" (. 1,
) : "
- ". , 4- : "
, ". :
"
, ,
(, . 1, 11). , (.).
** (.).
14

(essentia) cxistentia (), ;

, , . ,
, ,
, ". :

, . . ,
,
.
(. 1),
, -
, ,
.

, causa,
ratio*, : ratio seu causa**,
.
.
,
. : "
(causa sive ratio),
"; deus
( ) substantia, : "
, , ,
(causa sui)" (, . 1, . 7).
, , ,
, ,
, , .
8- : "
,
,
". , ,
. 24-
: ", , (. .
), , ".
, , , ,
. . , ,
,
, .
,
:
. , , ,
:
, essentia existentia,
causam sui
"" : " ,
* : (.).
* (.).
15

 (essentia, . . ) ",
, : '
..!*
. (, .),
, -
causa sui,
contradidtio in adjecto, ,
;
, , ,
, .
causa sui :
, ,
, ;
Causa sui.
16-
"", , "
,
", : "
(. . )
". , ,
, .
: "
".
, , ,
. ,
.
,
, .

.
, ,
, ,
;
, , causa sui, , .
( " ")

,
, , "
, , , , ". Hoc quidem vere palmarium est**. ,
, "
" ;
, ,
, , , .
. ***, . . abyssus, vorago, , * (.).
* (.).
(.).
16

 ( ),
, .
(Contr. haeres., lib. I, cap. 1): " ,
, ,
, ,
, , . ,
,
. ,
, .
, ,
, , .
, , ,
, .
, ,
".
, -
, .
.
9

.
,
, ;
,
, , , , ,
. , ,
,
.
32 "Principi philosophiae" , ,
, "Monadologie": "
,
,
, , ,
". . 44 "" .
10

,
,
- ,
, . , 71,
,
17

 ,
: , , 70, 74, 75, 77 de ratione
suffiriente, rationis suffirientis*
, , ,
de causis ,
.

prinripium cognoscendi** ( 876), , ,
, , -
,
881884. " (prinripium), ,
, ",
, : 1) Principhun flendi (causa)***,
; ,
, , ,
. 2) Principhun essendi****,
;
,
, , .
. ,
, a priori
. ,
,
, . .
, :
,

. ,

prinripium essendi, prinripium fiendi,
, : ,
,
. , , ,
, - ,
, ;
, , ,
, prinripiorum fiendi:
,
, , .
prinripii essendi,

,
, ,
. -
, , , principhun cognoscendi,
* (.).
++ (.).
*** () (.).
**** (.).
18

 causa "causa impulsiva sive ratio voluntatem

determinans"*.
11

"", 2024 306313,

.
81 : 1)
, ratione
essendi, rationi cognoscendi,
, ; 2)
, . . causa. 120 . rationem
cognoscendi , 125, ,
.
" "
, ,
, 572 , ,
prinapium essendi , principia cognoscendi
.
868 "" : ",
(principium cognoscendi, ratio
rationatum)**, (causa
efens effectus)***. ,
". , ,
,
,

. .
, ,

, ;
, ,
, (. 36).
12

.
, . Veritas aeterna****, . .
, ;
, , ,
, , (.).
, (.).
(.).
(.).
19

 , , ,
, , . .,
. ,
, , ,
, .
,

, :
, .
:
,
, ,
, ,
, ,
. , ,
,
a priori, . . ,
,
, .
.
13


: " ,
",
, .
() "
"
() "
"; ,
. '
,
.

, , ,
, , .,
.
"" (. 1, . 16)
: " ( )
().
, (. 60).
, .
, ".
. . .
"" ( 19, . 1 63)
20

 . "" (. 20, 21) ,

, , ;
(. XXIV) ,

.
. . " " ( 7, .
404) ,
, ;
-. ,
, , ,
.
, ,
, "
" ( 184),
" ",
. , ,
. ,


.
14

,
;
,
; , , 70 "";
20 "".
,
, . "
" ( 828), " " (1794, .
38) ,
. ,
, .
,

, ,
, ,
( , ,
) :
"Rationem quaerunt, quorum non est ratio; demonstrations
oiim principium non est demonstratio" (Metaph. 3, 6)*; .
Analyt. post. I, 3. ,
*"... , ;
[] " ("", 3, )18 (.).

21

 - ,
,
, ,
,
,
,
, , ,
.
.

,
.
- ,
.
.
, . .
,
;
, ,
.
III


15
,



, , , ,
, -
:
,
, ,
. ,
,
. ,
? ,
, :
.
? , , . . ,
.
? ,
, :
22

 , ,
, ,
. , ,
,
.
, ,
,
: .
,
. ,
infecta facta fieri possunt*, (facta
infecta)**, . . , , ,
, ,
.
, ,
. ,
, , , ,

.
, :
,
, ,
.
, , ,
,
,
.
- ,
,
. ,
,
:
.
16

,
(), ,
, , .
.
,
. ,
a priori
* (.).
* [ ] (.).
23

 ,
, ,
. -
. ,
, , ,
,
, -
, ,
. ,
, ,
.
, ,
, ,
, ,
, , . .,
, .
.

, ,
,
.
IV

17

, , .
, . .
; , ,
, , ;
,
,
, ,
, ,
,
,
. ,
, ,
, ,
.
24

18

, .
. ,
, 21.
,

. ,
, ,
. -
,
.
:
,
, ; ,

.
, ,
, ,
, , ,
.

.
, , , , ,

, -
,
: ,
. ,
,
, ,
, ,
. .

, , , ,
, ,
.
, ;
,
,
, a priori ;
, ,
, , . . , ,
, ; ,
, .
.
25

 , ,
,
.
4 " ",


" , ",
,
, ,
.
,
, ;
,
.
19

,

,
,
,
,

, *,
,
.
() :
(, ,
)
, ,
,
,
.

, . . ,

(
). ,
, ,
,
, ,
, , a priori,
*. " . ",
. 2, .
26

 , . ,
,
,
, , , . ,

,
, , -
, ,
, ,
, - ,
, ,
,
*.
, , .
,
. ,
,

. , "
" : "
,
,
". , : " ,
; , , ,
, , ,
" ("
", . 369 375 ).
, "" : "
,
, ,
". ,
, ,
, ,
, .
,
, , , ,

**,
, ***;
,

, .
,
- ,
, , . .
(.).
* (.).
'* (.).
27

 . ,

, , , ,
, (harmonia
praestabilita), , ,

.

,
()
, ,
, . . ,
, , ,
, ,
( ) - ,
. . , -
, ,
. , ,
- ,
, .
,
, -
, ,
.

.

. ,

,
, ,
, .
20



, , ,
, principium
rationis suffientis fiendi. ,
, ,

, , .
.
, ,
, . . , .
, ,
. , , - ,
28

 : 1)
, 2) , 3)
.
, ,
, ,
.
.
.
, , , ,
, ,
,
, ,
, .
: .

,
, ;

,
; , , ,
; ,
, , in
infinitum*. - ,
, , ,
,
, '. , , ,
,
; , ,
,
, ,
. , ,
, , ,
;
, ,
:
, . ,
,
, , , ,
. ,
-
, ' ,
, ,
, -,
, ,
. ,
, ,
, , , ,
* (.).
29

 , .
, ,
; , , ,
, ,
, , , ,
. ,
, ,
, ,
, ,
, . .
,
, ,
, .
,
4- " ".


;
,

; ,
.
: .
,
, ,
: .
, - ,
,
,
, .
: ,
, , ,
, . . : "Causa est prinpium, quo existentia
sive actualitas entis alterius dependet"*.
, , ; ,
, , .
,
, ,
; , , ,
;
, ,
a priori,
.
"On the relation of cause and effect"**. , 460
" , ,
"19 (.).
**" " (.).
30

, 1835 . , , ,
, ,
, .
,
, ,
. , ,

, , , ,
.
, ,
,
, , ,
,
, ,
, -
- . ,
!

, ,
,
? ,
, , (, ,
, ) causa prima*, causa sui**,
contradictio in adjecto; ,
, ,
; , ,
reverends*** ,
: the first cause****,
contradictio in adjecto. , :
, , , ,
. ,
,
, in infinitum, in infinitum!
, ,
.
,
, , ,
.
,
- ,
: - ,
- ,
, . . ,
,
- in infinitum, in infinitum. (,
(.).
(.).
(.).
(.).
31

 ?
.) ,
, , ,
, .
, ,
, ,
. , ,
, , ... , ,
,
,
, ;
- , ,
,
,
, ,
, ?.. ,
,
, ? ,
!.. ", , ,
,
, , ,
- .
: - ( , ).
,
, ,
, . A incognito
, , , incognito!
!.. , "
" (absolutum); , ,
, :

. , 20.
,
, , , : ,
. , ,
, ,
. ", ( ),
-, , , ! (
). ?
! , ?" ,
, ! ;
. . ,
, ,
?
!
,
,
: ,
, . ,
32

! , ,
: !
,
: ,
, , ,
, ( ,
!); , ,
, ; ,
, ,
.
,
. ., , . ,
,
. , , -
? , ,
, ?.. ,
harum, horum,
. : "
".
:
. , ,
, ,
, ,
, ,

,
;
, , 30 ,
!.. ,
, .
,

, ,
,
, , ,
, , ,
,
. . . .,
, ".
,
,
, ,
, ,
. "causa
prima" () ,
,
, .

, ,
2

., . 3

33

 , ,
-,
. ,
.
, " " ,
professo*, " ";

, " "
, .

, .
, ,
.
( )
a priori ,
; , ,
, ,
, . . , ,
,
.
,
,
, ,
.

,
, , . . .
, , ,
(. 47),
,
. , ,
,
,
;
, ,
. 4-
" ".

, , , .
, ,
, .
"
" (. 517521 2- .),
. ,
, ;
. , -
, ,
* (.).
34

 , "";
,
, .
, Wechselwirkung
-
.
,
;
,
. ,
, , ,
, ,
, ,
. ,
, ,
, . . , ,
,
,
,
,
. , . . ,
,
, . , a priori,
, ,
, ,
, , -
, - , ,
, , . . ,
- .
, - ,
, ,
,
() ; implicite
, . ,
(a priori) , ,

, ,
, ,
,
, .

. ,
a posteriori ,

, , ,
, . .
, ;

, 2*

35

- :
, .
,
, . . ,
,
.
,
, ,
; ;
,
,
,
,
. , , ,
, ,
- ,
,
:
. ,
a priori. , ,
- , ,

, - ,
: ,
- ,
,
. , , ,

, "
" ,
(. 550 . 2-
.). a priori (
), ,
;
, .
,
, ,
: ,
, , ;
, , ,
; , -, , ,
, ,
, . . , , , ,
.

; , ,
,
, ,
, ,
36

 . ,
, , :
, , ,
. , , ,
;
; ,
.
26 "
",
,
.
,
, 26 "..."
,
. ,

, . . , ,
. ,
. ,
,
. : ,
. . ,
,
, . .; .
, ,
,
. , . .
(
), qualitas occulta*,
, ,
, . . . , ,
, , , ,
, "Nouvelles considrations
des rapports du physique au moral"**,
. , , ,
cause, a cause
ou force***,
ratio sive causa****, , 8.
, ,
, , :

.
, , ,
:
* (.).
** " *'
(.).
*** (.).
**** (.).
37

 , . ,


, .
,
, . .
, , .
"
": ,
() ,
, (). ,

,
, .
;
, . .
, ,
.
. ,
,
: ,
.
;
, , . .
.
, .
, .
, , - :
, , , . .
-
. ", ":
;
, .
:
, ;
. ,
, : ,
, ,
, ,
,
. .; ,
,
, ()
.

.
(. 3034 " ").
. ,
, ,
38

: ,
, , .
, . .
. ,
; ,
.
.
, ,
. ,
,
. :
, , . .
.
, :
, . .
,
, ,
. (
), "
".
,
, ,
. ,
, ,
,
,
,
. ,
, , , , *.
, ,
, ,
* "
, ,
,
" (" ", ).
" , ,
, ;
,
,

. , ,
,
, ,
, "
(" ", . 548, 1- . . 577 5- .).
", ,
, ,
, , ,
, ,
,
" " ( , . 230 . . 177 4-
.).
39

 . , , ,
, , ,
? , ?
?
, - ,
,
,
, , , ,

;
, ,
(" "),
,

,
" "
,
, , * ,
. " - , ,
!" !., , . ,

, . ,
1841 .,
, , , ,
60 ;
,
, ,
. Zitto, zitto*
: . ,
,
, ,
, ,
,
?
.
, , ,

,
, , ,
: ,
, , ,**,

,
, ,
.

, (.).
* (.).
40

21
.

.

, ,
.
, . . ,
,

, , ,

, .

, 1813 . (. 5355),
1816 . ;
,
; . 19
(2- ., . 14) " ". ,
,
,
. , ,
, ,

, , ,
, ,
, .

. ,
, . , ,
(*, 293), " :
;
, ; ,
, " ( principe, . 22).
, ,
, ,
,
,
, ,
,
, , - ,

, .
!
, , ,
* " [ ]" (.).
41

 ,
, , ,
, . . .
, ,
, ; ,
,
, . . .
, -
.
;

- , ,
; - ,
, , , -
,
, . .
. , ,
,
,
,
, ,

. , , a priori, . .
( ),
(,
), , ,
.
, . . ,
, ,
,
; ,
.
, , ,
,
.
, ,
" " (1809 ., . 273, 38),
" " ( . 1, . 5256 . 290 1- .),
, , , , in
abstracto, : ,
.
, ,
, ,
, .
,
, ,
.
, , ,
, 42

,
. ,
, ,

,
.
,
, ,
.
, , :
. ,
, ,
. ,
,

.
, . . , , ,
.
,
,
, . . .
,
,
,
, .
, ,
(Vernunft) ; , ,
,
in abstracto, , in
concreto.
:
,
.
; ,
a priori
,
. ,
, ,
:
, , ,
,
; .
, ,
, . ,

, ,
,

.
43

, ;
.
: ,
. , , , ,

, ,
, , ,
. , ,
, , ,
, .
:
, ,
, .
,
, , . .
;
, , , , ,
, , . .
, ,

, ,
, , ,
.
:
. ,
, ,
, :
, ,
, ,
.
,
,
, ,
,
; ,
.
,
, ,
, ;
- .

,
; ,
, ,
, a priori ,
.
,

.
44

,
, ,
.

, . . :

. , ,

;
, ,
,
, *
.
, , ,

! ,
,
,

,
, , , , , ,
, :
,
,
, .

, .
,
,
. ,


; ,
,
( : "Lettres sur les
aveugles" (" "). ,
, ,
,
,
( 4- "
"). , , ,
,
, ; , ,
, ; ,
,
,
.
.
, , 45

, , -

. , . .
; , ,

, , ,
. ,
,
,
; , , ,
,
,
, , ,
,
.
, , ,
, ,
,

, ,
. , , -, ,
, ; -, ,

; , ,
,
, , , ,
. ,
, . .
,
. ,
,
:
,
.
.
,
, .
, :

, , ,
, ,
, ,
. , . .
humor aqueus*, lens et corpus vitreum**,
,
. ,
(.).
(.).
46

 ,
, ;
,
. :
,
,
, ,
, ,
; ,

, ,
, , (. . 1).
,
, ,

, -
, ,
,
,
, .
, ,
,
,
:
,
,
;
. ,
, .
,
, . . 200 ;

,
,

, ;
, .
,
, ,
,
. ,
, , , ,

:
. , ,
, , , .
,
, ,
. ,
47

 ,
, ,
, , :
, , ,
, ,
.
;
, , ,
, ,
, ,
, ; ,
, ,
. ,
,
.
.; , , ,
. ,
, "Optics"
, (1755).
(. 2), , ,
, ,
- ,
R.
, , ,
.
, ,
, ,
,
.
(perlustrare) - ,
,
, ;
. ,

, ,
:
,
,
. ,
:
, 1853 . *.

* 0 " " 22 1853 .

: " () 10
. , ,
.
,
.
, ,
.
. ,
48

 , ,
.
, ,
,
,
,
,
,
, ,
,
,

,


, . .
.




,


,

,



:
,
,

.

.

, ,
, . .
: , ,

, , . .
(. . 2).
, ,
.
, , .
, , ,
, ".
49

 ,
,
.
,
, . .,
, ;
,
,
. ,
,

.
, ,
.
,
, ,
; ,

,
, . . ,
: .

.
. 1)
,
, , , ,
: , ,
.
,
, ,
. .,
. ,
,
, , ,
, ,
. 2)
(Optics, querry 15-th)
, ,
,
; ,
,
,
. ,
, , ,
,
, , vice versa.
,
, , ,
, , . . ,
50

 , a priori
,
.
, :
, , , .
:
, ,
,
, , ,
. , ,
,
.

,
,
, . .
; ,
,
, , .
, , ,
, , ,
,
,
. , ,

; -
,
,
. , ,
, , ,
. ,
,
, , ,
. ,
. ,
,
;
, ,
, .
,
,
.

, ,
. , ,
, , , . .
. , , ,
. . .
51

 , ;
- , ,
. :
, .

. , -
,
; , -
, .
,
.
,
, , ,
.
, ,
, .
-, , ,
, ;

. ,
,
,
; , ,
. , ,
, 10, ,
,
, . . ,
10
. , ,
, , , ,
, ,
, ;
.
:
,
,
,
, .

, , ,
, . . ,
. , , ,
:
,
, ,
. , ,
, . , ,
, , , ,
, 24
52

 , , -
.
, ,
.
,
, .
,
, ,
. . , ,
, ,
, .
, -
, ,
, . .
,
, , .
(,
) ,
,
2 , . . , , ;
, , , 2
, , .
, ,
, ,
( ),
. (,
, 1815 .)
"" ("Comptes rendus") 2 1858 .
:
. illustres
confreres*
, , . exprience!**
;
:
exprience, exprience! .
, ,
, , -
, mutationes oculi internae***;
,
.
, .
cornea****, lens*****;
,
,
* (.).
(.).
(.).
, (.).
(.).
53

 , , ,
, ,

. .
" " (1841). ,
,
,
.
7 16 ,
.
,
, , ,
. , ,
, , .

, , ,
, ,
.
, ,
, ,
;
, .
,
. , 200
, ,
, , ,
.
,
,
,
( )
.
;
: , , ,
. , ,
, ,
.
,
,
, , . .
, ,
, .
, ;
200 ,
200 ,
. ,
,
,
.
54

 ,

, ,
, ,
,
, .
, ,
, . . ,
, ;
, . .
, . , ,
, , ,
. , , ,
, , ,
,
,
; , ,
, ,
;
. ,
,
.
,
, . .
, ,
.
; , ,
,
; , , ,
, ,
. , :
,
,
,
. , lens cornea
, 810
; , lens,
, 1/
. ,
,
, . . 810 ,
.

, ,
, ,
,

,
. 55

 , ,
, , . .
,
, , .
,


, , in
abstracto , -
, ,
, .
, , , ,
,
; , ; ,
,
; , ;
, ,
; , ,
,
,
, ,
,
;
,
,
, ;
, . . , ,
(. . ) .
;
, . . , ;
( ), ( ).
, . .
, a priori
, , ,
,
. ,
,
; -
, ,
, ,
, , ,
. ,

,
, , .
,
,
, ,
, ,
56

 .
,
, .
(
35- " " ("Philosophical
transactions") ,
, , ,
, ,
:
.

, ,
, ,
: , .

, .
, ,
, .
, . ,
, ,
.
,
, .
" " 23 1817 .
, .

, ,
. .
.
.
"The eye a treatise on the art of preserving this organ
in healthy condition, and of improving the sight"* (London, Churchill, 1839),
. 3436 : " ,
,
;

. **
,
,
, , . .,
, ,
,
. ,
, ,
,
* ":
" (.).
** . ,
. , 1832, . 79 .

57

,
; , ,
.
, ,
, ,
, .
,
; ,
, -
...
, ,
,
.
* ,
, ;
, ;
, .
, , ,
, ".

" "
(. 2-, Paris, Gamier Frres, 1858). . 49 "
"
: "
. ,
; ,
. , ,
, ;
. , ;
, .
,
.
: 1) , , ; 2)
, , .
, ,
. ,
". . 77
" " : "
,
.
( ), .
:
, ,
, .
; , , ,
; , .
, .
. .
58

 ,
, ;
,
, ".

, :
" , : , ". ,
(De solert animal, cap. 3), : "
, ".
: " , ,
".
: " , ,
, ".
- ,
(III, 16): ",
: , , ".
(De abstinentia, III, 21) ,
.
,
. , ,
, . . ,
; , ,
, :
,
.
, .
,
, ,
. ,
.
, ,
, . , , ,
, ,
,
, , . . , ,
a priori , :
. ;
, ,
, , ,
,
, , .
,
, , ,
; , ,
, , , ,
.
, -
, , ,
; -,
59

 , ,
,
, ;
,
.
, , , ,
:
, ,
.
,
,
.
, ,
, .
,
.
,
, , . .
.
, .
-
.
,
.
. : ,
. , ,
,
:
.
. ,
l'exprience et le calcul*
. ,
,
. , , ,

, , , ,
; ,
,
,
, ,
. , ,
, ,
, ;

, , .
;
, ;
(.).
60

 , ,
, . ,
, ,
, , ;
, , .
,
, , ,
;
,
. : ,
. , .
. , .
-
,

,
, .
,
, ,
, , ,
,
-, ,
.
,
, .
,
, .

, ,
, ,
? ,
, , ,
, .
( 7- " ")
,
:
, ,
.
.
:
, ,
: , ,
, , , ,
, *. ,
-, , , ,
,
:
*. " ", 3- ., . 2, . 41.

61

 ,
; -, ,

, , ,
.
,
;
.
, 23.
,
,
,
, . "
" "
", , , ,
"
",
. 367 . ,
, , , ,
,
. ,
,
,
. ,
, ,
. " "
. ,
, . .
, ,
, .
:
, , :
. , ,
. 371: "... ,
, " . .; . 372: ",
, , " . . ,

,
:
. , ,
, , . . ,
.
, ,
, . . ,
, ,
. , ,
,
,
.
62

 :
, , ,
. ,
: ,
.
,
;
, ,
.
,

: , ,
,
,
.
,
, , ,
,
, . ,
, ,
, -
, , , ,
. ,
,
, , ,
, , ,
. ,
, ,
; ,
,
, ,
.
,
,
, . :
, ,
,
, .
,
, .
,
, , ,
, ; , ,
,
; :
(. " ", . 1, 4, . 9
. 2, . 48, 49).
, : ,
, . , 63

 ,
. ,
, . .
,
.

, . . , :
. (
), . . ,
, , ,
, ,
, , .
, "" ,
: , in abstracto,
, in concreto. , ,
, , . .
. , , . .
, ,
,

, .

,
, -

-, ,
,
, ,
-, , "",
.
,
ad hoc
" " ( 109, 1799 ., Intelligenzblatt
).
- :

,
,
, - .
22

,
,
;
, ,
.
64

 ,
, ,
,
;
.
,
: ,
, . . . ,
,
;
, .
, . . , ,
, , (
)
. ,
,
, . .; , ,
, , ,
.
, ,
,
.
23

,
"
". -
. : "
,
, ,
: . . ,
,
. ,
, . .
, ,
.
,
, a priori" ("
", 1- ., . 201; 5- ., . 246).
,

. "
", " " (1- ., . 189;
3

., . 3

65

 5- ., . 232), " ";

, ,
. ,
,
,
, , . .
; , ,

,
,
,
; , ,

, .
, ,
,
;
,
.
,
; ,
,

;

, , , ,
, , ,
, . .
, .

.
, , ,
,
.
; , .
; ,
;
,
, ,
. ,
,
.

, ,
,
,
. ,
, ,
.
66

 ,
, .
,
,
, :
. , ,
, ,
, : ,
,
,

.
, ,
,

, . .
, ( ),
, , ,
,
.
, ,
,
, . . ,
.
, ,
,
. ,

, ,
,
, .
, ,
. .
, :
a priori;
, , ,

.
, , , ,
,
; , , .
,
, , ;
, ,
* ** (. Arist. Anal. post. I, 4).
, ,
* (.).
** (.).
3*

67

 ;
, , , ,
,
, , , , ,
.
,
, ; ,
?
, , ,
, , ;
,
.
, ,
, ,

.
,
(. .
),
( )

. ,
,
!
, . ,

, ;

, , . .
, ;
, , ,
, ,
. ,
,
: ,
"
" (. 4, . 2, 14), : "
,
, ...

, ,
, ".

, ,

, , ,
;
, ,
, 68

 .
21.
,
, ;
,
,

, ,
- . ,
,
, , .
,
.
: ,
, . , ,
;
, :
, , .
, (
), ,
. -

, , :
,
. ,
,
, : "
" ("
", 1- ., . 275; 5- ., . 331).
. , ,
, .
, ,
, , . ,
, . . , ,
, : ,
,
,
.

, . . :

, , ,
, ,
. , ,

,
,

.
69

 , ,
, , , , ;
,
, , ,
, .
,
,
,
, . . .
, .
,

, ,
,
, (" ",
1- ., . 203; 5- ., . 249)? ?

,
, .
- ,
, ,
. , ,
: " ;
". , ,
.

, , ,
, ,
.
, ,

:
,
-
,
.
, , 21.
,
,
, ,
; "
" " ".
, : " ,
,
, , ,
" (
,
). : ",
" ( ,
70

 ,
), "
".
, ,
, ;
,
, . ,
,
;
, 20.

, , ,
, , "
", 29, . . " ", .
2, . 422 .
(1813 .)
,
(, " "
, . 2, . 85) ,
,
:
, *.
24

,
,
- ,
, ,
, ,
, ,
-,
, .
, " ", . 2, .
4, . 42 . (3- ., 2, . 46 .).
, ,
, ;
,
,
,


,
.
* , 21 (.).
71

25


, ,
: ,
?
, ,
, ;
,

, ; ,
, , ,
, .
(Adv. Mathem.,
Lib. DC, 267271, et Hypot., Ill, . 14); -
(L. VI, . 13).
cavalirement*, "" (. 138.
Bip.),
: ' (in repcntino)22**,
, , . .
(, , ).

; 6-
"" (. 18). ,
( ),
,
,
;
.
, , .
:
,
, ( ), . .
, . .
,
"" . -
, "" ,
. , ,
; , , ,
,
.
: ,
,
, ,
,
(.).

** , (., .).
72

 , ,
. ,
, , , .
, , , ,
, . ,
:
,
.
,
, , , .
. ,
, , ,
, . . , .
,
,
, , ,
, .
, "
".


: , "Dissertatio de mundi sensibilis et intelligibilis forma",
14; " " (1- ., . 207 5- ., . 253);
, " ",
" ".
, ,
, , , ;
,
, .
*
: " ";
: "
, , ,
". ,
, ,
lex continuitatis** *.
, ,
. loi de la continuit
( , . 189 "Opera philos", ed.
Erdmann) (ibid., . 104), , ,
principe de Tordre gnral***
,
, ,
.

* ", "23 (.).

* (.).
* (.).
73

26

,
,
, ,
, ,
: , . .
, , , ,
. ,
, , ,
.
.
,
, -, ,
,
(. . ),

, , , ,
. .;
, , ,
,
, ,
, , ,
, ,
, , ,
,
.
, , ,
, ,
,
,
, , . .
. ,
, , , ,
,
.
. , ,
, . . , ,
, , ,
, .
74

 ,
,
. (
) , , ,
.
, ,
: ,
, .

, genus*
(species). genus
, ,
speciebus.
genus: , ,
. ,
, .
, , ,
. , . . ,
;
, , , , , . .
: ,

?
, .
, , ,
,
,

,
: . ,
, . . ,
, ,
; , , ,
, :
, , . .
, , ,
principium individuationis**.
,
, ,
; , .
,
, "
" ( 13 . 2, . 8).

,
, , ,
(.).
'

(.).

75

,
sermo obliquus*,
, ,

.
:
,
.
, . . . ,
;
, ,
,
,
. ,
, , , ,
, , ,

, ,
,
-,
. ,
, :
, ,
,
,
.
27

, , ,
, ;
, , ,
.
, , .
, ,
, ,
, . ,
,
,
. ,
, ,
;
,
, : , ,
,
(.).
76

 .

,
. , , . .
,
, .
, , ,
,
. ,
, . ,

,
, ,
, ,
, ,
. , . .
, , , ,
,
, ,
, , , ,
,
, , ,
. .
,
,
"dictum de omni et nullo"*,
.
: ** (Metaph.
XII, cap. 9). universalia,

.
28
.

,
. , , ,
,
.
,
. ,
, ,
, ,
, , , ,
* " " (.).
*"... "25 (.).
77

 , : ,
. , ,
- , , ,
, . . , , . .,
, ,
. ,
, , ,
, .
"Essays on human under
standing"* (on. 12, . 1, ) "Sur
l'origine de l'ingalit"** (. 1, ). ,

.
. ,
" a priori",
entre chien et loup***,

,
- , . . .
, . .
, ,
: .
,
.
, . . , ,
,
,
,

, , . ,
,
, ,
, :
, ( )
, .
,
, .
,
****: ,
. , .
, ,
,
, .
" *' (.).
**" " (.).
*** (.).
**** , ; , ,
, , , .
78

 ,
,
.
, , , .
, ,
, , , ,
,
. , , , ,
, : quae voce meliora sunt, .
, ,
.
"De anima" III, cap. 3, 7, 8: "
", "
"26; "De memoria", cap. I27: "
" -
XV XVI ,
. , (De imaginatione, cap.
5): ", ,
"; (De anima, p. 130): "
"; . (De compositione imaginum, p. 10):
" , ,
". (De immortalitate,
p. 54 et 70). :

, , -
. , ,
, , ,

. ,
, ; ,
,
, ,
-. ,
,
; , ,
, , ,
.
29

:
,
,
.
.
79

 ,
,
;
, principium rationis suffcientis cognoscendi. ,
,

. , -
, , ,
, .
, ,
.

: ratio, la ragione, la razon, la
raison, the reason. ,
, '
. , ,
, ,
, .
.
30

.
, .

, , ,
, ,
.
,
, ,
, ,

, . .
,
.

, ,
,

. ,
;
, .
, ,
,
: ,
. , "
, " 80

, . . , . "
" .
" , "
. ,
" - , "
. ,
,
(
),

, : -
" , "
, . . "
", ,
.
, ,
,
, . . ,

, , .
- ,
.
31

, . . ,
, ,
; , ,
,
.
:
, , ,
,
.
, , ,
, , , . .
.
32

,
,
, ,
a priori. -
, ,
81

 ,
. ,
,
, a priori , a priori
. :
;
; 3 7 = 21; ,
. ,
, "
a priori" 2 . " ",
" " .
33

,
,
, , -,
. ,
"Metalogicon", XII . Joannes Sarisberriensis;
"Prologus" : "Quia Logicae suscepi patrocinium,
Metalogicus inscriptus est liber"*,
. ,
, ,
;
,
, . :
1) , = ; 2)
,
= - = 0; 3)
; 4)
- ,
.
,
,
, .
,
:
, ,
, .
,
, , . .
.
:
, in concreto, ,
* " , "Metalogicus"
(.).
82

. . . , ,
,
, ,
,
: .
,
,
.
,
,
, .

, ,
,
, , , ,
, .
,
,
9- .
, .

, ,
, , , , .
34

,

, , ,
, , , ,
.
,
, , , , ratio, la
ragjone, la razon, la raison, reason, , ,
, , ,
,
, , ,
. (De offic. I, 16) ratio
oratio* , "
, , , , "
. . "De nat. deor." II, 7: " ,
, ,
, ". (De legib., I, 10): ",
,
* (.).
83

 , , , ,
".
, , , ,
,
.

, ,
" " (. 1, 8),
, . 577585 (3- ., . 610620), 2 ., . 6,
, " ", . 148154 (2- .,
. 146151).
; .

, ,
,
, ,
,

,
,
;
.
,
.
, intellectus, acumen, perspicacia, sagacitas* . .

; ,
,
, , . .; ,
,
.
,
. : ", ,
! , ... , ! in
majorem Dei gloriam, !
? , , ;
!" , ,
,
,
, :
, , , . .
, ,
. "", . . a priori
, ; ,
, ,

, , , (.).
84

 , , ,
, ""
, , .
, ,
, . -
, , ,
, ;
,
. ,
, " , ",
, ,
, .

,
. ,
,
, ad libitum, .
, , ,
, , ,
- (28),
,
.
(Vernehmen), ,
(Vernunft), ,
,
, ,
, !
, ,
, . ,
, ,
, ,
: Ahndung*
"d" * * ,

.
,
, ,
.
, idee
idea
. , ,
( dhen29),
; ,
,
. -
; * , (.).
'*Ahnung , (.).

85

 , ,
, :
, . -
, , , ,
,
, ,
, ,
, ,
, ,
, . ,
,
. ,
, , ,
, (,
,
), ,
, (
, );
, 20
incognito ,
,
,
, , ",
" ", ". , ,
,
, ", , ",
,
,
. , ,
29, ,
.
, , 65
" ",
.

, ,
- , ,

.
,
, (. . ,
), (. .
) , ,
, ,
, , ,
, .
, ,
.
,
86

, , :
, ,
, ,
, . .
; , ,
, ,
, .
,
; , ,
,
, :
,
. , ,
,
,
, , , ,
, , ,
, .
, , . . ,
, ,
, , ,
,
.
, , ,
;
, ,
,
. ,
, ,
,
.
,
, .
; ,
, .
, , ,
, ,
. , , ,
:
. , : ,
, . , ,
,
.
: " " : "
" . ., ,
; ,
, . .
,

87

 , . .
,
. "" " "
, "" "", :

;
, .
,
, . .
,
; ,
: ,
. "
", . 576 . (3- ., . 610 .),
" ", . 152 (2- ., . 149 .).
, ,
,
, , , ,
a priori, . . :

.
, , ,
,

, ,
,
, " ".
? ,
, , , ,
,
, :
, ,
! .
,
: ^
,
. ,
, "
", " " "
". , , !
,

,
, ,
, ,
, ;

,
, ,
88

 ,
, ,
, "ran nantes in gurgite vasto"*,
,
, " ".
,

,
,
, , .

, ,

, ,
, **,
, , , ,
.

, , ,
,
150
,
; 2126 .

, (
), -
, . . ,
.
"", ,
, , , ,
, ,
,
, ,

( ),
, ,
,
.
:
, . ,

;
( ),
, .
,
. * " "30 (.).
* (.).
89

,
,
, ,
, ,
; , horribile dictu*,
,
,
,
, ,
; , bon sens**
raison transcendentale.

? : , ,

. ,
,
ex tripode*** ,
pcndant'a****, -.
" ", . 148 .
(2- ., . 146 .); . , ,
, - :
, . , -
:
,
, ;
,
. ,
,
.
, ,
, , - ,
.
,
, , ,
,
. ,
, , -, ,

, , ,
:
,
, :
" , ".
, ;
,
* (.).
(.).
* () (.).
(.).
90

 ,
.
, , -,
; ,
" ", Laregle,
, , ;
,
, . ,


, ;
,
.
.
" ",
Deus ex machina*, :
,
. ,
: ,

.

: , ,
, , ,
, , .
, : ,
... , ,
, , ,
. ,
, ; ,
,
, ,

; .

,

.
(. "- "31)
, ?
, :
, , ,
; .
, , .
,
* (.).
91

 , -.
,
. ,
,

. ,
,
,
,
. !
,
, , ,

(
). .
, ,
, ,
, , .
: .
(" ",
. 2, . 17) , .
,
, -
.
:
, . . , ,
, ,
, ;
, , ,
.
. ,
, , ,
, .
, , . . ,

.
, . , ,
, ,
.
,
;
, -
, -
,
.
,
,
-,
, 92

, ,
, , la ;
,
,
, , , ,
, , ,
. ? ,
, ,
,
-, per fas aut nefas*,
.
,
,
, , ,
, , ,

, .

. , ,
" ",
,

,
; a priori
,
; , ,
, , ,
: ,
, , ,
, ,
, , ; ,

.

: , , ,
. ,
!
,
.
, , ; ,

(1809, . 1, . 152).
, ,
,
affirmanti incumbit probatio**,

* (.).
** (.).
93

,
,
.
.
,
.
, ,
,
. ,
, ,
,
, -
.
, , ,
, , , ,
, ,
,
*, ,
.
,
, . .
, ,
,

, , ,
, .
( "Asiatic researches", vol. 6, p. 268,
"Description of the Burmese empire", p. 81)**
,
, ,
" ,
". . .

"
" (. 9): "

; , ,
". "
" , . 180,
: " , ,
,
. ,
. ; ,
" ...
?" (Prabodh Chandro Daya, tr. by J. Taylor, p. 23).
, , ,
: .
**. . . (-) "
" (, 1824, . 276).
94

 ,
, .
,
,
; :
,
, Jirtintsch,
, ,
Ortschilang32, . . ,
". ,
15 1830 . , : "
,
" (. 26); " ,
" (. 27).
.
,
. 3-
"Mahavansi", "Raja-ratnacari" and "Raja-vali", from the Singhalese by
E. Upham (London, 1833)
, 1766 .

. ,
, . ,

, ,
.


- .
; ,
, ,
, . . . . , ,
, , -,
, ,

, ;
-*: (selfcreated),
; ,
; ,
. .
.
, ,

;
, ,
* ', , 3
[" , "
.]. Plut, de animae procreatione, cap. 5.
95

 :
,
, .
, , ,
. , ,
,
. ,
, -

, , ,
, , ,
,

, . . ,
. , , ,
33;

,
.
" " , :
", ,
,
" (. 18).
, "Shing-yu", . . ("The
Chinese", Aap. 15, p. 156); , ,
"That the bare light of nature, as
it is called, even when aided by all the light of pagan philosophy, is totally
incapable of leading men to the knowledge and worship of the true God"4.
, ;
, . ,
"" ,
, .
"" ,
"" .
, , ,
,
. , ,
, . .
, , , ,
,
, .
(Spekulation), ,
, , ,
,
.
* ' ,
,
" (.).
96

 ,
,
, , ,
, -
conditio sine qua non*, ,
, ,
, ; ,
, , , ,
.
,
,
!
,
: ,
,
, .
VI

35


, . . a priori
.
, ,
, ,
,
; ,
a priori,

. ,
,
, , (
) , ; ,
, ,
.
,
,
.
* (.).
4

., . 3

97

36

,
,
.
, .
,
, ;
, , ,

a priori: ,
, , , .
,
, . ,

, ,
principium rationis sufficientis essendi.
15, ; ,

,
; ,
ratio essendi. ,
, , ,

;
,
. , ,
: ,
. ,
, , ,
,
, .
37

,
( , , )
- , ,
,
,
.
-
, ,
, ,
,
98

, . . "ratio" "rationata".
, ,
,
, . ,

; , 48,
. ,

, ,

, ;
-
- ,
, . ,
, a parte ante*,

a parte post**.
, , ,
, . Series
rationum essendi*** , series rationum
fiendi****, in infinitum*****
, , .
, ,
,
a priori .
38
.
.
, ;
,
. ;
;
, , .
, ,
; , ,
,
.
:
, ,
, , , .
* (.).
** (.).
** (.).
(.).
** ( ) .
4*

99

39

. ;
, , ,
, ,
,
,
: .
.

, ,
;
, ,
, ,
,
, , ,
, . . ,

.

, , ,
- , ,
, ,
. ,
, , ,
: ,
*. , ,
, ,
,
, . , ,
: "Item praeter sensibilia et species mathematica rerum ait media
esse, a sensibilibus quidem differentia eo, quod perptua et immobilia sunt,
a spedebus vero eo, quod illorum quidem multa quaedam similia sunt, species
vero ipsa unaquaeque sola"** (Metaph. I, 6; cp. X, 1).
,
, ,
* , ,
, , ,
, ; , ,
, , ,
, , , . .,
28, , , ,
.
**" ,
:
, ,
, "34
(.).
100

, ,
, ,
, .
: "In Ulis aequalitas unitas est"*
(Metaph. X, 3).
, ,
, , ,
identitas indiscernibilium**, 5 7.
, 7 + 5 = 12 ,
"" , ,
a priori, .
12 = 12 .
,
. , . .
,
; , , ,
( 30 32). ,
, , ,
.
, , ,
, , , ,
, , . . : ,
, ,
. ,
, (convictio), a
(cognitio); ,
demonstratio***, a elenchus****.
, ,
; ,
- ,
, . ,
, -
, , .
, , ,
, ,
, , , , 36, . ,

, .
,
, ,
. , 6- : "
,
". (. . 3): " a b g,
a b g a g b. ,
* " " (.).
** 35 (.).
*** (.).
**** (.).
101

. . .
.

a g . a g
, . .
a b d b, a g,
d g. ( d b g, a b g) d b a g,
b g , d b b g
a g g b, , d b g a g b,
d g ab, a b g
d g b, . . , .
a b a g, , .
.

?
, ( ,
,
)
,
, ,


; ,
, ?
,
,
, :
. :
, , ,
,
, ; (
)
, ,
, . ,
, ,
; ,

. a priori
,
. ,
,
. ,
102

 ,
, , ,
.
. " ,
, , ,
". (. . 4).
a b g: b g d,
, a g d ,
. a g ,
b , ;
g a g h. g b e
,
e b
g e e z,

,

a e b e g,
- '
.

a b
g,
a b e h
e g,

. 4
, , b a e e g z.
e g d e g z; , a g d
b . b g ,
, b g h, . .
a g d, a b g.
(. . 5).
b a g a g d,
, b a (
) g , b d,
. . b d ,
b d; ,
( ) b d, . .
, , b a g
a gd.
a b g a g d,
, b a (
)

b d ,
a g, . .
a g ,

a d;
. 5
-

103

, a g, . . ,
, a b g a g d.


;
, ,

; ,


, convictio*,
,
. ,
convictio,
, ,
, , ,
, , , ,
,
.
,
(6): ,

, -
. , ,
" " (. 1, 15
. 2, . 13).
VII



40


, :
,
, ,
;
, ,
, , .

* (.).
104

41

.
, ,
(. . ), .

.
,
. , ,
,
;
: "Id videndum non
est: omnia videt; et id audiendum non est: omnia audit; sciendum non est:
omnia seit; et intelligendum non est: omnia intelligit. Praeter id videns et
sciens et audiens et intelligens ens aliud non est"* (Oupnekhat, vol. 1, p. 202).
,
, - ,
.
: " , , ",
: "
". " , "
, " "; , ,
, "".
, -
: , ,
,
. ,
" ",
,
" ";
" ", ,
"".
: ,
,
, , ? ,
,
; ,
,
,
.

, ,
, .
* " : ; : ;
: ; : .
, , , ,
" (.).
105

 (
) , ,
; , ,
,
: ,
,
. , :
- -
: - - ; ,
: - :
-
. ,
,
.
: "... "37; : "
, "38
(De anima. Ill, 8). "
" " " . "
" " "
.

, ,

, ,
.

,

.
42

, ,
, , .
( ),
, , ,
, , ,
, , , . ,
, " " ; , "
" , a posteriori, ,
, (. .
). , ,
. ,
. ,
. , ,
,
, , 106

, " " (. 11, 2- . . 10 .)

.
, ,
( )
, , .
,
, .
, , ,
,
, . . ,
.
, .

, ,
,
.
43
.
,
, ,
: ,
, ,
, .
, ,
, ,
. . ,
, ,
, , .
,
. ,

( 20).
, . . ,
. ,
.
,
. ,
- ; , ,
,
. , , , ,

;
:
, , ,
, , , qualitates occultae. He

107

 ,
(),
:
, ,
,
. , ,
, ,
,
. ,
:

. :
, .
, ,
:
, , ,
, principium rations
sufficientis agendi, .
,
, ,
( 20),
, . . ,
.
.
,
, ,
. .
, .
44

, 42
,
; ,
,
. ;

, "
" (14-) ,
, ,
, . . . ,
, ,
, . . ,

, ,
.
,
108

 ; ,

, ,
; ,
, ,
, . ,
, ,
,
, ; , ,

, , ,
.
45

,
,
, , ,
.
, ,
, , ,
.
, , ,
- ,
, -, .
(
, ,
),
, ,
.
, .
, ,
,
: , ,
, , ;
, , ,
( ),
, ,
, , ,
, .
, .
, ,
- ,
; , ,
, , , .
, -
, . ., ,
109

 ; ,
,
.
;
.
,
:

, , ,
. , ,
( ,
); ,
, .
, ,
: ,

; ,
,
. , . , ,
: ,
, ,
. ,

; , .
, ,
: , , , ,
, , ,
, ,
; ,
, . ,
: ,
, .

, ,
; , ,
,
, ,
.
,
,
;
, ,
, , . . .
a priori ;
, a priori, ,
, .

 VIII

46

, ,
; ,
,
, : []
,
* * (Metaph. IV, ). ,
, .

- ,

, . ,
,
; ,
, ,
,
.
, ,
,
- ,
.
,
.
: ,

,
, .
,
, ,
;
, , ,
. ,
, .

* "... ,
, , "39 (.).

111

47



. ,
(. 4, . 41, 42; 3- .,
. 44 .); , .
, , ("
", 1- ., . 202; 5- ., . 248), ,
, ,
: , ,
. ,
, ,
;
,
, , , , ,
, .
,
,
, . . ,
. ,
.
,
, : ,
.
, ,
, ,
" ", ,
, . ,
, .
48


,
;
: ,

;
.
, -

. , , 37,
,
, . .
112

 . ,
. , , . .
, ,
,
,
.
: "
, ";
: " ,
".
.
, ,
; , ,
,
, , 20.

,
. circulus vitiosus*.
49

.
,
, .
; , . . ,
contradictio in adjecto.
, .
, " ",
,
.
: ,
, ,
? , ,
- ,
. " " " "
,
.
" "
: "" (. . "
") ,
"" .

;
: " ", " ", "* (.).

 '1 . . ,
.
, ,
: 1) ,
; , ,
. 2) , ; ,
, . 3)
, ;
, , ,
,
. 4) ;
, , ,

,
, , ,

:
,
. -
, ,
, ,
.
,
.
50


: a parte ante* series in
infinitum**. :
, ,

, in infinitum.
- , ,
, ;
, .
a parte ante***, a parte
post**** ,
;
, . , , .
. ,
, - , * (.).
(.).
* (.).
* (.).
114

, , .
, . .
,
, : ,
.
, . . ,
, ,
,
; ,
. :
,
, , ,
- ;

, . .
, ,

, ( )
. ,
,
,
,
: !..
, 7.

, ,
, .
; -
, , -
,
, . , . . ,
- ,
, ,
, , .
,
,
a parte priori -
, ,
.
, ,
;
, ,
.
, , , ,

, ,
.

115

51



,
,
,' 4 ,
. ,
-
; ,
,
. ,
(
);
;
, , . . .

,
.
, ,
. ,
,
,
, , .;

,
.
, 12- (. 129; 3- ., . 139),
, .
52

,

, (
a priori), a priori .
, , ,
, ,
,
,
;
, ,
, ,
, , ,
,
116

 , * *
**, 40, ,
,
( 46), .
,
.
, . . ,

, , . ,
,
; , , ,
, . .
. : "
",
.

, , , ,
-
,
, ,
. , ,
, .
,
,
, ,
, , ,
,
. , ,
(" ", 5- ., . 590)
, ,
,
(. 592),
,
(. 641);
, . , ,
, ,
: "***
, ,
".
, ,
. .
, ,
.
* , (.).
** , (.).
*** ,
, ;
" " (. 524, 2- .; . 552, 3- .).
117



,
,
.
,
, ,
,

, , ,
,
, ,
,
,
, :
,
, , ,
.
-, - ,
, ,
( ,
)
; ,

, ,
, , . . ,

, .
- ,
, ,
,
,
.

.
1

-, ,

, *,
.
,
,
, 1818 .
"- "
""
; "" 1828 .
, ( 127, 129, 132, 133, 135, 136, 146)
, , ,
,
,
; ( 4) ,
. , ,
,
,
, , ,
,
. ,
, , , ,
,
, ,
, ,
.
,
, , ,
, , , ,
,
, ,
,
.
,
, ,
, , ,
, ,
,
2.
"Sed quid sibi quisque nunc speret, cum videat pessima optimos pati"**,
. ,
* ber das Sehn und die Farben. Von A. Schopenhauer. Leipz., 1816.
**"Ho -,
" (.).
120

 , , , ,
, , ,
,
, ,
, 1816 .
;
,
; ,
,
, ,
.
,
; ,
" ,
, ,
". ,
:
,
,
, , ,
, , ,
, ,
, , ,
. , ,
, ,
, : ,
"& "*.
, .
, ,

,
, "Secunda Petri",
**. , ,
, .
, , ,

, ,
. , ,
, ,
,
, , , , ,
, .
, ,
, .
: ,

* " "3 (.).
*. . " ".
121

. , ,
;
,
('Tempo galant uomo").
, ,
,
, , ,
,
, ,
;
.
a priori, a a posteriori;

, , ,
,
.
, . .
,
, . . ,
.
,
, ,
- ;
.
*,
** , , ***;
, " ".
,
,
,
,
. .
,
, - ,
;
, ,
. ,
, ; . ,
,
,
, ,
. ,
, ,
,
Hist de Tacad. de sc., 1743.
"" , "Philos. Transact.", . 76.
'** " ", . 1, . 2.
122

 : ,
, .
, ,
, , .
1829 .
II
^
*.

,
, ,
,
, ,
, ,
, .
; ,
, , .
(".", . 1); ,
,
(Hypot. Pyrrh. [8]. L. II, . 7). ,
, .
-
; , ,
,
. ,
, ,

, . . .

, ,
,

(comprehensio intuitiva**),

.

, ,
, .
, ,
, , ,
, ,
,
* , ; " (.).
* (.).
123

 ,
. ,
,
,
, ;
,
, (
),
, ,
, , .
, ,
, , . .
,
;

,
; ,

,

.
,
, , ,
, ,
, , , , ,
, ,
, . ,
, .
, ,
,
, .
,
, . . ,
,
, . ,
, , ,
, ,
, ,
. ,
,
,
;
;
, ",
, " ;
, ,
.
;
.
124

 (),
, ,
, , .
,
, , ,
, ,
, . .*;
,

.
,
,
, ;
, ,
,
. ,
, ,
, ,
, ,
: ,
,
. , :
" , ,
"** ("De solertia animal").
, ,
, .
.
1. , , ,
, . . , ,
, ,
; .

:
, ,
, .

, ,

.
.
2. , , ,
, , .
, , ,

"".
*
"Relations du physique au moral", vol. 1, mm. 3.
** "
" (.).

125

 : , ,
, ,
,
, ,
,
,
. .,
, . ,
,
, , ,
, ,
,
, ,
, , . ,
,
, .
, . -,
, ,
, ,
; ,
;
, ;
, ;
, ,
,
, :

;
, . . ,
, ,
, ,
. , ,
, .
.
,
,
, ,
;
, , ,
; ,

;
, , ()
.
, ,
. , . . ,
, , ;
, . . ,
, . ,

126

 :
" , , ,
"*.
: ,
, ,
, , ,
,
, .
,
:
,
,
. . , **.
,
***.
,
, ,
, ; ,
,
. , , ,
,
, ,
,
, ""
.
, , ,
, ,
,

; , , , ,

;
.
, ,
, ,
, , ;
:
, ,
.
, , , ,
: .
, ,
, ,
*" , ,
" (.).
** Chesseldn. Anatomy, p. 324. 3 ed.; Home. In his lecture in the philos, transact,
for, 1797; Th. Reid. Inquiry into the human mind, p. 330; Ophtalmol. Biblioth., vol. 3,
p. 164.
+**Buffon. Hist, de l'acad. d. sc., 1743.
127

 ,

.
:
,
, .
,
,
, ,
,
; ;

.

,
. ,
, , ,

;
,
,
.
, ,
,
, ,

,
.
,
, ,
;
,
, ,
;
; , ,
. ,
,
, ,
,
,
, .
, ;
.

128

Ill

,
.
Arist. De sommiis., . 2*
1

- ,
,
,
.
. ,
,
, . .
, ,
, petitionem
principii**. ,
,
, ,
, , ,
, ,
, ,
, "";
, ,
. ,
, ,
,
, ,

.
,
, -
, , ,
, . . .
, ,
, . . ,
, . .
, : ,
-
,
* " ,
" (. " *') (., .).
** (.).
5 ., . 3

129

 .
,
, ,

. ,
,
,

: " " (Arist. De gnrt,
et corrupt, p. 336)*.
().
,
,
; ,
, ,
,
,
- . ,
, :
, .
2

, , , ,
.
,
; ,
,
. , ,
, ; ,
,
. ,
.
,
, . : ,
,
, , ,
.
, .
,

:
, . .
. , ,
* " " (
. " ", . 336) (., .).
130

 , . , ,
, , , , ,
.
3
,

,
, , ,
,
, ,
, . ,
,

, :
,
,

,
,

.
.

, , ,
(intensio) ,
, ,
; ,
.
4
,

, , ,
, - ,
,
. ,
, ,
. ,
, (. 1, . 9 15).
, ,
,
, ,
-
, ,
. , , ,
, ,
, ,
,
; , ,
5*

131


,
, , .
,
, , . . ,
, ,
, ,
,
, ; ,
, ,
, (. 1, . 1, 20).
, : ,
, , ,
; ,
, , ,
, .
II
, . 579. ,
, , ,
"" ( 122),
; ,

, .
5
,


, ,
. ,
,
, , ,
, . ,
,
.
, , , , ,
,
,
; ,
. , ,
, , ,

. ,
, ,
, . ,

( ), 132

, ,
, , . .
.
, . ,
,
, ,

,
,
10.
, ,
, , ,
, .
; ,

, ; ,
, . ,

, , ,
,
, . ,
, ,
. ,
, ,
, , , .
, ,
, , ,
, ,
.
, ,
,
, ,
, ,
,
; ,
, ;
,
.
, , , .
,
, , ,
;
,
, , . ,

; ,
.

;
133

 ,
, ,

.

,
; , , . ,
,
. ,
;
,
, , ,
,
.
.
, . . -.
. , ,
, , ,
. ;
, , ,
. ,
.
, ,
. "" ,
"", . . ,
.
,
; ,
,
, .
. ,
,
, ; ^ ,
,
.
, ,
, ,
, ;
,
.

, , ,

,
, ,
- , ,
,
. ,
;
134

 ; , ,
; , ; ,
, , .
, ,
, , ,
, , ,
.
, ,
, ,
.
,
, ,
, ,
, ,
; ,
, ,
. , , ,
, .
, , ,
,
, .
- ,
,

,
;
, ,
,
(Aristotel De sensu et sensibili, cap. 3, p. 439,
440).
, ,
, , ,
; ,
, ,
,
,
.
, , ,

, , , ,
,
. ,
- , ,
, ;
,
.
,
, :
. ( ,
135

 , , ,
.)
.
,
, ,
.
;
.
,
,
. ,
- , . .
, , ,

,
.
,
;
, , ,
;
. -
, , ,

. , *,
, , . .,
. ,
, ,
,
, , , ;

,
. ,
a prion, , ,
, ,
, .
a potion, . .
-
, ,
,
;
,
, ,
- -
. ,
-
, ,

Apud Sext. Emp. Adv. Math., VII, 134.
136

; , 4*, . .
,
, ; -
,
.
, ,
. ,

, ,
, ,


.
.
, -
, ,
, , , .

, , ;
. ,

- ,
.
, ,

. , ,
,
, (per se), - ,
, .
:
; ,
, . . , , ,
, . . , ,
.
, ,
, , ,
, , .
, ,
, .
,
,
, .
,
,
,
. -
- , * (.).
137

 .

.
, , ,
, - ,
, , , : ,
, ,
, , ,
, , .
6

, ,
,
,
.
, ,
, , . .
.
, , ,
- ,
,
;
,
,
, , ,
, ,
,
,
.
: "
, "*.
, **.

; ,
. ,
, , , ,

, ;
,
(species) ,
, ; ,
" ,
"3 (.).
** Asiatic Journal, vol. 10 (Chinese metaphysics), et vol. 20 (Chinese littrature by
Morrison).
138

 (punctum indifferentiae), ,
.
,
.
, ,
( )
. ,
, ,
,
"+", , " - ".
, , , ,
"+", ,
(chorioides)0. , ,
,
, ,
,
:
,
.
7

,

, , , *.
a priori,
.

,
. , , .
,
,
,
, , ,
.

,
.
,
, ,
, ,
, , ,

, []
, ,
* (.).
139

 ,
, [ ],
,

. , , , ,
,

,
. , ,
,
, . ,
, ,
. ,

, , ,
, , ,
, ,
, ,
,
,
, ,
, . . ,

. ,
11, , ,
, . ,

, ,
.
,
, ,
, ,
,
, , ,
,
.
8


, , ,
, , ,
. ,
,
, ,
, ,
. . qualitates occultae, 140

 ,
,
. "Spartam, quam nactus es orna!"*
, , ,
,
.
,
,
, ; -
, ,
,
,
.
,
. ,
,
.
"non aliter, si parva licet componere magnis"**,
;
,
, ,
. " "***, .
, ,
,
, .
, ,
.
;
,
, ; ,
,
. , ;
, ,
, , , ,
.

, , .
, , : "
, , ;
".
,
, ,
,
, , , ,
, . ,
* " , !"7 (.).
**"...
'*" (.).
*** " "9 (.).
141

 ,
, .
9

,
, ,
;
, ,
,
.
,
, , ,
,
, ,
, .
, ,
, , , ,
,
. ,
.
, ,

, . . ;
.

,

.
10

, , . .
-
. , , ,
, , . .

, ,
,
. , . .
,
, . . ,
, ,
, ,
, 142

 .
:
= .
= .
+ = =
= .
,

; , ,
- ,
,
.
,

, ,
.
,
, ,
, , ,
, - ,
.
,
. ,

, , , ,
, . . .

, ,
,
. , ,
, ,
, ,
, ,
,
; ,
,
; , ,
;
, , ,
.
,
;
,
"caput mortuum"*, ,

.
* .: " " ( ) (.).
143

 .
,
.
,
(medium semipellucidum) ,

, ,
, . .,
, ,
. , , ,
.
, ,
,
, ,
, ,
, , , , ,
. ,
;
( ),
, ; ,
(,
), ,
.
; (. 1, . 600),
,
,
,
. ,
, ,
.
, ,
;
,
, .
;

( , ),
, , , (ibid., prop. VI, probl. II)

.
;
,
- , , ,
,
,
, . ,
,
.

144

, ,
, ,
, , ,
, , ,
, ,
, ,
,
. , , ,

, , ,
. , ,
,
.
,
, ,
. ,
, , ,
, ,
,
, ,
. ,
.

- , magnesium oxydatum
; ,
, ,
,
- . ,
,
, ; ,
,
,
;
. , :
, ,
, . ,
,
.

,
-
, .
*,
* - (. 3,
1811); , ,
, .
,
, (Lib.
1. . II, prop. VI, probl. 1), : , , , , , , .

145

 , , 1816 .
, .
- " ",
,
,
; ,
,
,
,
,
,
.
, ,

, .
, ,
, ,
, , ; ,
, .
, , ,
,
,
,
. ,

,


, .
, , ,
, ,

; ,
, ,

,
" , ".
, , :

, 1666 .
.
; "Philosophy of the human mind", vol. 2, p. 434. To,
, ,
"Quartely Revierd" 1828 .
, . , ,
, ,
[""], * [""]
. ,
: .
146

 ;
, ,
, , , ,
, ,
,
.

,
. :
"Inventuris inventa non obstant"*. ,
.
, ,
, ;
:
.
?
,
, ,
;
- ,
.
.
, ,
, ,
.

; ,
, ,
, ,
, . , ,
, ,
, . ,
,
. . ,
.

, ,
,

:
, ,
,
, ,
;
* " "10 (.).
147

 ,
, . ,
; ,
,
, , ,
,
,
,
.
,
, , ,
.

, ;
,

. , ,
, , ,
,
, ,
, ,
,
, ;
, ;
, , ,
.
,
. ,
, ,
.
, ,

, - ,
, . . .
;
. ,
, . ,

.
.
, ,
.
,
, ,
,

,
, , a priori
. .
148

1. , ,
, ,
, .
,
, ; ,
, ,
, , . .
+ - , . ,
,
, ,
, , ,
, . -

, ,

, ,
,

,
, .
2.
,
. ,
, .
, , , ,
.
3. , ,
, - .

, , ,
, ,
. , -
. , ,
*. ,
, ,
- .
,
,
;
,
, ,
, ,
.
4. , ,
, ,
,
, (.).
149

 ,
,
;

.
-
,
, .
, ,
,
;
.
,
,

; ,
; ,
,
.
5. ,
, ,

,
.
,
.
, ,
, ,
, . :
,
, 1 7 ; ,
, ,
, 1 4; , 1 2, 3 4.
,
,
, , ,
, ,
. . ,
. ,
,
. ,
, , 7,
,
, . .
; ,
, (intimior)
;
(medium
semipelluadum), ,
150

 , "menstruum",
;
, ,
, , *;
,
.

, ,
, a prion
,
.
,

;

, ,
, ,
. , -
, ,
. , . . , ,
, , ,
, ; ,
, ,
,
. ,
, ,
:
.

, ,
, " + ", . .
;
, , ,
, , ,

: , ,
, ,
. ,

, .
, ,
, ;
* ,

. , III 4- ""
, (Eclog. phys. I, 31): "
( ) ,
. , ,
, , ".
151

 , . . .

; , ,
. ,
:
,
, , ,
, , ,
, . . ; , ,

, ,
. . . ,
"ligni nephritia", "ligni quassiae" . ., ,
,
,
. , ,
,
, ,
, , ,
; -
, . .
. ,
,
,
-;
, ,
. ,
, ,
, , . . ,
;

, ,
.
a priori
,
,
: ,
- ,
, ,
;
,
,
, .
,
,
,
;
. ,
:
152

 ,
" + ", , " - ".
,
.
.
, ,
, .
,
,
, .
,

.
, , ;
,
; .
;
, , , ,
, .
. :
1) , ; 2)
,
;
; 3) ,
, . . ,
- ,
; , , ,
.
, ,
, ,
; , ,
, . - ,
, ,
, .
, ,
, . ,
- , ,
,
.
, ,

, ,
;
,
, "argentum muriaticum"
"lapidem bononiensem"; :
,
, ,
: ; 153

 ;
- .
,
.
,
,
.

; ,
, ,
, , :
,
. ,
,

; ,

.
: ,
, , . .
,
,
,
, ,
, . ,
-
. , ,

;
; .
,
,
. ,

.
,
; , argentum
muriaticum ,
, ;
,
,
, - . ,
, ,
, ,
, ,
, , ,
; argentum muriaticum
,
, argentum, 154

 ;
, , argentum
, , (limitatus)
,
, , argentum ,
, :
,
.
, ,
,
;
, ,
. ,
, , ,
, , ,
, , .
, , ,
; ;

, .
. ,
,
;
,
. ,
, .
12



, -
,
, ,
, ,
, .
.
,
,
, -
,
; ,
,
, .

,
: ,
155

 .
;
, , ,
,
,
, , ,
.
,
. - ;
. ,
,
, , ,
,
. ,
,
. ,
, ,
*.
, , ,
, ,
, , , ,
;
, , . . .
, 67-
(. 260) "Philosophicae Transactiones". 68-
(. 612)
, , ,
.
, , ,
.
, ,
,
, ,
, , , ,
.
. , ,
, , , ,
, ,
;

.
, ,
, , .
, , ,
; ,
.
* Parrot. Trait de la manire de changer la lumire artificielle en une lumire
semblable celle du jour. Strasb., 1791.
156

 ,
. ,
, ,
. ,
, . . , .
,
, ,
.
13




*
,
, .
,
- , ,
, ,
.
,
, ;
, ,
, , , ,
. ,

, ,
, ,
, . .
, , . ,
, ,
"
" ( 12). :
,
, ,
, , ,
,
. ,
(Jameson's Edinburgh new philosophical
Journal, 1828, AprilSeptembr., p. 190)
.
: -,
[] , -, .
*Carolus Scherffer. "De coloribus accidentalibus", Carl. Scherffer: "Abhandl.
von den zufalligen Farben", 1765.
157

 ,
.
, [] ,
.

,
. , ,
, ,
, ,
, , ,
. ,
, , , ,
. !
!
.
. ,
,
,
,
; ,
;
( ,
,
). , ,
, - ,
,
; - ,
, , ,
- ,
: , ,
, , , ,
, .
-,
.
: ,
;
, , .

. ,
,
:
, ,
, ,
, .
,

. , ,
,
, ,
158


. :


, ,
; , ,
, , :
,
, .
,
.
, , -
,

,
,
.
. ,
, ,
, - .
,
, , ,
;
, ,
; ,
, ; ,
, , ,
- , .
:
; ,
, , ,
.
, ;

. , ,
, ;

,
, , ,

,
, .
, , -
;
,
, . ,
,
,
, 159

 ,
.
.
,
, ,
, ; ,
.
, , ,
, ,
,
, , , ,
, , ,
,
,
" '1,
, , -,
, -, ,
,
,
. ,
:
, , ,
, ;
, ,
,
.
1829 .

11

.
, ,
,
. , , ,
;
,
,
. .
-
, ,
,
, , ,

, 160

;

,
;
.
(. 1)


. , ,

.
()
;
. I
,
() ,
, ,
, ; , , ()
, , ,
.
, , ,
. , ,
, ;
,
,
. , ,
,
; , ,
, ;
-
, , ,

. 2
6 ., . 3

161

 . , ,
,
. ,
. ,
. ,
,
, ,
.

.
, (. 2)
(refractio),
,
, ,
, ,
,
. ,
,
, , ,
, ,
,
, , ,
, , ,
, ;
,
.

. :

, ?
, ? ,
;
,

? , ,
.


,



" ,
nfiv.
'' * .
Aischyfas1


19
;
,
. , ,
,
,
,
, ,
, , -,
, -,
, .
, ,
:
- ,
.
,
;
,

, .
. , -,
,
, , ,
, ,
,
, ,


*.
,
, ;
,

-,
, , ,
. .
,
, , , , ,
;
,
* ,
,
- ! , ,
,

-. ( 3- 2.)
164

 ;
,
41.
- , - ,
, , , ,
,
, ; ,
,

, ,
.
, ,
, . ,
, ,
, , . ., "
" ,
, ,
**.
,
, .
,
,

. ,
( , )
,
.
, ,
;
, ,
,
,
,
,
***.
, .

. 3 ( ),
* "Aut catechismus, aut materialismus" [" , "
.] . ( 3- .)
** ,
, .
, , , "",
, ;
(, ,
).
, quid-pro-quos [ .].
( 3- .)
*** , . (
3- .)
165


,
, . ;
, ? , : ,


,
, ,
, - :
. Legor et legar*:
. , ;
- .
?
? ) :
Est etfidelituta ailentio
Merces?"
"fidelen silentium", , , ,
; , - , ,
- ,
: ,
. "merces" (),
"tuta" (), ,
"merces" , ,
, ,
. ,



:
.
, : .
, :

,
, ,
. , , , ,
,
. : , ,
.
, "
" ( )***,
, .
, ,
, ,
(.).
** 4 (.).
*** Getting, gelehrte Anzeig. 1853, S. 1.
166

 , ,
, ,
, - ,

, ,
,
.
, " ",
, ,
"", ,

.
, -
.
, ,
- , ,
conditio sine qua non* .
;
:
extra haec non datur salus**.
; , ;
: ; ,
, .
, .
, ,
, ,

!
,
, , ***. ,
, , ,
, ,
- ;
, ,
, , ,
. , ,
; . ,
, . . , * ****,
, ,
,
, ,
: , ,

. ,
* (.).
** (.).
*** ;
. ( 3- .)
*** (.).
167

 , ,
, ,
" " ,
,
, ,
?
, ,
""
, , , ,
, .
, : ,
, , ,
, 40 ,
, , , ,
;
,
.
, ,
, ,
, gagnepain*
,
. ? ,
" ",
- ?
,
.
, ,
. .
,
" ",
, ,
,
. " "
, !

,
, ,
**. *
, ,
,
coram populo*** .

,
, suffisance**** ,
* : (.).
" ,
, .
** (.).
**** (.).

168

 ,
, ,
*. ,
,
,
. ,
, .
,
, ,
: , , . -6 ,
1850 . "Acadmie des sciences morales",
,
, , ,
**.
" "

, , ,
, ;
,
a priori, . . , ,
, , , ,
, .
. , *** ,
, ,

a posteriori ,
, ,
,
, ,
(sancta
simpcitas!**** "" " "
-
!), , ,
* , , " "
9, 3- . 1854 . ,
, , ,
"", . 1, . 171. ( 3- .)
** -,
, , ,
.
, , ,
. ( 3- .)
*+* 1 " " (1852),
. 41, : "
, ,
.
; , ,
".
.
" ", 1853, . 8, 9. -9, 2 " " 10 "Heidelib. Jahrb."
1850 . 1854 .
**** ! (.)
169

 , , ,
, , ,
*.
50
.
, , ,
, . , ,
, , :
,
, ,
,
a priori, , ,
, ,
2 x 2 = 4.
, , , , ,
, -
, , ,
.
- 1\ ,
, , ,
,
,
(de l'espace) (du temps),
, , , -
, , ,
, .
, , ,
,
. ,
, . .
, ,
. , ,

a priori,
, . . , ,
, ,
**.
* ,
,
.
, ,
, . (
3- .)
" ,
"Principia", , . . ,
, ,
. (. 11): " ,
, , , .
, , (vulgus, . .
, . . .)
.

170

 , "
" ,

.
, ,
, , ,
.
,
: " ;
, : " ?"
, ,
: , non avenue*, .
, , ,
, ,

, ?
,
, , ,
, ,

, ,
30
. ,
, .
, , , "
" ,

,
,
, ". (.
12):
I. ", ,
, - , ,
; ,

( , ),
,
, , , , ".
. " , , -
, ;

;

; , , ,
, ".
,
, ,
,
,

. ( 3- .)
(.).
171


,
, *.

,
,
,
.
. ,
; ,

, identitas indiscernibilium**.
, .
, :
, , .
" " :
, .
, " ",
. , ,
. !
! !
, , ,
, , .
; .
,
,
: "En exzaminant la ligue des sots contre les gens d'esprit, on
croirait voir une conjuration de vulets pour carter les matres"***.
, .
,
,
. .
, . "
" 12, . 444,
: " ,
". : "
", , . 38
. , ,
, -,
13, , ,
,
,
.
,
.
( 3- .)
** (.).
***" ,
?" (.).
172

, -
, hanc veniam damus, pctimusque vicissim14*.
. , ,
, , ,
, :
" ";
, , ,
, -
,
,
, ; : "
- ,
"; : "
: , ,
...
.
. ,
". !
**. spccimina eruditionis***,
,
, , ,
, , : "
"; 1. , 1 , .
899 , . 908: " ,
, .
,
". , , : , ,
, "
", "
". ,
. .
,
, ,
* [,] (.).
, 3- 4- "
**, . 44 : "
?** : ''
..." . . ,
,
, , : "
,
, , ?"
-
, :
, !
.
** "
" (1855 ., . 579), , : " ,
". "" 15 (
, ) , a priori.
( 3- .)
*** (.).
173


,
. , , ,
, ,

- ,

. , , ,
. 16 : "
,
, ".
, ,
:
, 50
,
" ";
, , , ,
,
, .
; ,
:
, , ,
:
, 17
.
.
, ,
in majorem Dei gloriam18*
. ,

?
, , ,
, , ,
.
, ,
, .
,
. ancilla theologiae**,
.

; ,
ancilla*** , ,
.
,
(.).
** (.).
*** (.).

174

 . * ,
,
; , ,
,
,
, ,
" " 1 1853 ., . 8,
Ordinarius loci (
): " ,


". , , ,
.
. ,
,
grano salis**,
: ,
. ,
,
, . ,
,
. ,

. ,
,
.

,
, . ,
,
, .
,
;
. , ,
, "
", . ,
. ,
:
,
;
.


,
, .
, ,
"Parerga", . 1, . 185187.
* (.).

175

 - *.
,

.
, ,
,
. , , .
,
: ,

, ,
**.
, ,
:

.

19.
--., , 1854

***,
, , ,
, ,
, : ,
,
, ,
.
,
, , , *"Potius de rebus ipsis judicare debemus, quam pro magno habere, de
hommibus quid quisque senserit scire" [ ,
, (.)],
(De civ. Dei. L. 19, . 13).
,
, .
** ,
, , :
;
.
, .
*++ 1835 .,
. , 1818 ., "
", .

1816 . , 1830 .
"Scriptores ophtalmologici minores", edente I. Radto.
176

 :
.

*, ,
, ,
.

, ,
, ,
, a priori ,
a posteriori: ,
. ,
, , : ,
,
.
,
,
, , . ., ,
, : ,
,
, ,
, , , ,
, ,
,
; , ,
,
, , ,
,
,
, , ,

; , ,
,
, , . .
, ,
, ,
;
, ,
, , ,
,
,
, , , , . .,
, ,
, ,

:
,
.
: .

177

 , ; , , , . . ,
,

, ,
,
; , , ,
, ,
,
,
, , ,
; ,
, ,

, ; , ,
, , , ,
.


, ,
, ,
, , ;

, .

, : -,
,
; -,

. , ,
, ,
,
, , ,
, ,
,
, ,
, ,
,
(
). , . ., ,
,
, , , ,
. ,
, , ,
.
: ",

" (" ", 51). , ,
, 178

 ,
: " ", " ", "
", , , , .



,
, ,
;
,
, ,

, ,
, , ,
, . . ,
, ,
, , ,
,

, , ,

. ,

, , ,
,
. , ,

,
. ,
,

, ,
, , . ,
,
( );
, ,
,
.
;

.
, ,
, ,
; ,
,
. : " ?"
, ,
, : ", ".
179

 *. ,
,
, .
,
; , , ,
. "
",
, ;
,
,
,
,
,
. "

, "
(. " ", . 755, 5- .).
, , ,
.
, , , , -
, , -
,
, .

,
,
21. ,
, ,
, - , ,

, ,
,
,
- ,
, , , ,
a priori ,
, .

, ,

, .
,
-. ,
,
, ,
,
Baltazar Grecian, "El Criticon", III, 9 ,
.

180

, , : !*
, ,
( * */* )
,
: "Such stuff as madmen
tongue and brain not"23**, - ,
,
, : " caligine tutus"***. , ,
,
, ,
, ,
,
: " , , ".
,
- ,
,
,
, . :
.
; ,
,
,
, ,
,
,

, .
, .
,
. ,
. , ,
,
, ,
: "Fair is foul, and
foul is fair"24****. , :

: , ,
, .


, ,
, , * !22 (.)
: , (.).
(.).
" , " (.).
181

 ,
,

, - . . 25 :
" " (1795) 26
. "
" (1833) " " (1834)

,
, ,
primum mobile* .
,
, .
. VIII : "
, , ,
". . X: "

, ; ,
, ,
, . . , ,
, . . ".
. 1: " ,
, -, ,


, , -,
" . . . 11 : "
, ,
, , ,
, , .
, : ,
;
,
.
,
. ()
-
(, ), ,
,
,
, ,
9*. . 12: "
, , ,
) , (
),
(crises et lyses**), ,
(.).
(.).
182

 ,
(crises completae*, ,
aises incompletae**, ) -
() , .
,
, ,
,
, ,
,
,
, ,
, . ,

" . . . 18:
" ,

, , ,
, -
. , ,
, , :
;
; ...
". . 23: "
(
);
; ;
:
. .". . 33: "
; ,
,
, ,
,
. ,
.
, ,
, ,
,
. ,
, ,
27 ( ,
),
(. . ) , , , ,
. .
:
- ,

(.).
(.).

183

 ,
(, , )
;
, , , (
) ,
.
: ,
..." ( . 58: ", ,
,
,
-
".

. .

, , , , ,
; ,
, , .
, 68 . " ,
" primum mobile
, , ,
, . .
. 71: "
,
". 72: "
, ,
,
, , , ,
,
". . 96: "- , -

..." "
, ..."
:
, :
. . 97: " ...
... ,
... ,
, ,
".
1835 ., ,
. :
,
,
, .
, :
, ,
,
,
184

, , ,
,
.
.
:
, .
* ;
. , ,

, - .
,
,

,
; ,
,
. , ,
,
,
,

,
,
,
. ,
, .
.

, ,
, .
, 1844 .
" ", . 20, . 263 (3- ., . 295);
,
, ,
,
. , ,
,
. ,
, ,
,
.
, . , ,
,
. 3*,
,
" ", 1830 .,
507 " ",
1816 ., 14 16,
, ,
185

 . ,
21 40
, 542 567, ;
,

. , 526 ,
"", . 527
59 60 . ,
535 "", ,
3/, V*
, "",
"" ,
;
"",
, , ;
,
, ,
,
, , ,

; , ',

. , ,
, ,
, de bonne prise*. ,

. , 538, 539, 540 .
13 , ,
. .
, 531,
. , ,
, , ,
. sans faon**
, , - ;
. 308: "
1,
( )
: = 3 = 2/,
= V* = V* = 7, = 7>
= '1. ,
" ",
,

? , ,
, ,
, ?
* (.).
(.).
186

, , ,
,
,
? , . ,
"" 14
,
, ,
"". ,

. , ,
,
; , ,
, ,
pickpocketing* .
,
, ,
.
;
, , .
"" - ,
, , , , ,
, , ,
, ,
- , ,
, ,
.
, ,
, ,
, , "
,
" ( , 1821-). ,
, ,
. , ,
"Edinburgh review",
gentlemen ** ,
29 : "Judex damnatur, cum nocens
absolvitor"***, , , ,
, ,

: "Accdas socius, laudes, lauderis ut absens****".
, 21 , ,
1814 , , - "De
* (.).
** 1836 ., "Edinburgh review" ,
, :
, . ( 3-
.)
*** " (.).
**** "... ; , "30 (.).

187

l'Allemagne". ,
,
. : ",
, ,
, ".
: " ,
". ,
! ,
,
, . " !"
, ,
, :
- ,
. ,
,
,
, .
, ,
: , , ,
; , ,
, ,
, .
, .
, .
, , ,
, , ,
,
? ?
, , "aprs moi le dluge"*,
; "aprs moi le mpris"** - .
, :
", ! ,
! ?! !
, -,
;
". ,
,
benefidum perpetui silentii***.
, 18
, ,
, ,
, ,
- . ,
,
, .
* " "31 (.).
'*" " (.).
* (.).

188

 ,

,

.

,
,
.
, ,

,
, , .
, , ,

32 ,
, "anima
rationalis"* , ,
. ,
, , ,

, , ,
,
. ,
. 33
, ,
, -
"qualitates occultae"**, .
. Anima
rationalis, ,
,
. "
", 34,
: ,
, ?
,
, ,
;
, , -
, , ,
- . ,
"", ,
, ,
, .
, ,
, , , ,
* " " (.).
" (.).
189

 , .
: , .
, posterius ,
, . , , ,
prius , .
, (
) ;
( ), ,
,
, , ,
.
,
, , ;
,
, agens* . ,
, , ()
, *\
,
, , , , -
(); , ,
.
, ;
, ,
. , , -,
, , ; -,
, , , -
.
( ) ,
. , ,
, , ,
;
, .
, ,
, , - .
( ) , ,
.
, ,
, , .
, - ,
, , , ,
,
, .
,
, ,
;
, , .
, , ,
(.).

190

, , ,
,
,
, ,
- *.
, ,
, ,
, .
, , ,
, ; ,
, ,
, ,
- .
, ,

- .
,

, , ,
.
,
, . .
; ,
,
, , . . .
,
, , ,
, , **.
, ,
, ,
, , .

:
, ,
;
, , ,
,
,
. ,

, , ,
, , ;
, ,
, , ,
, , . . ,
* (.).
** ,
* " ", . 30 . (2-
., . 29 .).
191

 . ,
, ,
, ,
, ,
, . . ,
, ,
, ,
, ,
,
, , ,
, ,
.
*; , ,
,
,
.
.
, liberum arbitrium indifferentiae**
, ,
:
.
,

, ,
. ,
, , ,
:
, , ,
, ; ,
36 , ;
;
, : ,
, ;
, .
, , , .
:
, ; ,
... , ,
, , ,
, , , fmaliter [
(.)], , .
,
, ,
. ,
(. . ), :
, .
, , ,
, . ,
. , ;
, . ,
,
, .
**, (.).
192

 , ,
. . , .

, ; ,
,

, cerebrum abdominale*,
,
.
,
, ,
.

, ,
(functiones animales**),
(functiones vitales et naturales***) ,
,
, , ,
, ,
,
, ,
, , ,
, , ,

,
, , ,
,
, ,
.
vita propria**** ,
*1 ,
"". ,
,
,
, ;
,
, . ,
, ,
,
agens
, , ,
, ,
, ,
,
, ,
* (.).
** (.).
*** (.).
**** (.).
7

., . 3

193

 , , ,
, : ,
,
, ,
; ,

, ,
,
principia praeter necessitatem non sunt multiplicanda*. ,

, , . .

, , , , , , ,
, ,
, ,
, , ,
,
, : vitalitas**, 39, Spiritus
animalis***, , ;
*****.
,
*0 "
" (. 1, . 178185)
, ,
, , , . .
.
,
;
,
, , , . .
- ;
-
, .

^ ,
, , :
* 3* (.).
" (.).
** (.).
****
, ,
; , , ,
, ,

;
,
, (pancreas)
, , . .
, ,
, .
( 3- .)
194

 , . . 188: " , ,
(Echinodermata pedata Cuv.) ,
".
. 288 : "
; ,
,
". ,
, , . , . 293: "
,
. , ,
.


".
,
(),
(), :
,
, , :
;
- ,
,
,
,
, ; , ,
. ,

. . . 41
"Additamenta ad . H. Weben tractatum de motu iridis" (Lips., 1823)
,
, ,
, ,
, . 42
" " (. 764) ,
.
, ,
, ,


; ,
, , ,
, ,
-
,
,
,
7*

195

 , , ,
, , ,
. ,
, ,
,
, , ,
.


; , :
,
,

; , ,
,
- .
,
,
,

.
, . ,
, , ,
,
, , . ,
,
, - ,

, . . :
, ,
, *,
,
,
,

, ,

,
;
. ,
, , ,
. , ,
,
, ,
,
, , ,
* . ( 3-
.)
196

, , - ,

, ,
; , ,
: , ,
, , ,
, ,
. ,
, , :

, ,
, .
: , , , , , ,
, . .;
.
, ,
" ", . 19, 2.
,

, ,
,
,
, , ,
,
.
43 " " (. 5, . 195198)
,
, , ,
, ,
. ",
,
, , ". ", -,
" . . 1819 .,
,
, ;

. 44
"" (. 1, 239, . 388)
, " ,
"; ,
, , .
, , ?
, "
". ,

,
, . -
1835 .;
197

: "1) Sanguis est determinans formam organismi se evolventis. 2)

Evolutio organica determinatur vitae internae actione et voluntate"*.
,
,
45,
. ,
'Transactions of the Asiatic Society of Great-Britain",
1824 ., . **. "
(volution, yatna), ,
, .
, .
: ,
, , ,
, .
, ,

; ,
" (Another species, which escapes sensation or
perception, but is inferred from analogy of spontaneous acts, comprises
animal functions, having for a cause the vital unseen power). ,
" " ,
, . . , ,
.
("Asiatic researches, vol. 8, . 426), : "
, ,
, , , " . . (Asu
is unconscious volution, which occasions an act necessary to the support of life,
as breathing etc.).
, , ,
, .
.
, ,

. -
, ,
, , (),
. ,
,
.
- ,
, , . . *"1) , .
2) "
(.).
** , , ,
, ;
,
- .
198

 ().

.
, ;
.
, ,
, ,
.
.
, ().
. ,

:
,
.
; : "
,
"; "",
, - , : "
, , ,
; , ,
, , , , , ,
! ,
, ,
, , -
" (. "Crisi" 5, 6
). ,
;
, ,
, :
, ,
;
.

""\ . -
, , ; -
, ; -
. ,
- , - -
, , .

20- II " ",
" ",
. "..." 94
II .
,
;
, .
199

, " " ,
, , ,

, ,
, , , ,
.
, ,
,
, , ,
,
, , ,
,
, ,
. :
,
.
,
, , , a posteriori; ,
,
.
': "
" (1822) . 7: "
,
.,.
,
-
, ,

". , , ,
, , ,
,
, ,

, , . . . " ,
",
.
,
"" (. II, 474),
.
, ,
, ,

"
", (
), " "
(, ).
200

, ,
(. 710): " ,

;
,
;
,
".
, ,
, , ,
.
4* "
"
(1824). , ,
; ;
, ,
,
, , .
, ,
.
*. ,

, . . ,
, ,
, .

. , ,
, ,
;
( ) .
,
; ,
,
.
.
,
, ,
, , ,
,

,
, , * (Matsya Purana)
; , ,
, , , ;
,
, ; ,
, (Asiat, researches,
vol. 6, p. 473). ( 3- .)
201

 - .
,
,
, , ,
- . ,
, ,
. , ,

,
. , , ,
, ,
. , , ,
, , , ,
, . .
. ,
, , , , ,
- , ,
,
,
,
, .
, ,
, . ,
- .

;
,
,
, ,
- ,
* **,
, ,

, ,
,

. *1 ( Disquisiton to matter and
spirit", sect. 16, p. 188) .
:
"Dialogues concerning
*
, a terrore (.)];
"Primus in orbe Deos fecit timor" ["
" (.)],
Natural history of religion" .
, , , ,
, ,
.
(Mem. I, 4). (
3- .)
202

natural religion" (part. 7 ) ,

, ,
, .
, "
", " " nervum
probandi* ,
. rsum
-
, . 1, . 597 ( 3- ., . 1, . 631).
,
,
, - .
-
, ,
, ,
,
. , ,
. , ,
; ,
,
,
: Sicut lux se ipsam et tenebras manifestt, sic
Veritas norma sui et falsi est**. , :
, , ;
punctum saliens*** .
- ,
- , -
.
, . .
, ;
.
mundus intelligibilis**** mundus sensibilis*****,
. - ,
. : ,
,
.
,
.
, -
,
, ,
. . ,
(.).
, ,
, (.).
*** , (.).
(.).
(.).
203

 ,
,
, , , . . ,
, ,

, .
27-
;

, .

,
, ,
, ,
. ,
, ,
, ,
,
, :
, , , ,
. (,
, ):
Nil ideo quoniam natum est in corpore, ut uti
Possemus, sed quod natum est, id procrt usum*.
IV, 825843.
, , ,
,
,
,
, , ,

,
, .

, ,
,
,
, , , ,
, ,
. ,
,
, , ,
,
, , ,
* , 4
, , * (.).
204

 ; ,
. ,
, ?
, , ,

, ,

, .
, , ,
;
, , ,
- *. , ,
, ; , ,
; ,
, , ,
;
, , , ,
lex parsnoniae naturae**
. , , ,
,
, , ,
,
, , ,
, , ,
,
, ,
, ;
,
, , ,
, ,
, , ,
, , , ,
, : ,
, , ,
; , ,
, . ,
, , ,
, ,
, ,
,
. , , ,
; ,
* ( , 1860) ,
. ,
- ,
(Cuvier. Anat. ., vol. 4, p. 374):
. (
3- .)
** (.).

205

 ,
; , ,
.
, ,
. ("De usu partium anim." I, 1),
49 (V, 10321039). ,
, - ,
, ,
,
, , , , ,

, ;
,
,
, ,
; .
, , :
* (De part, animal., IV, )5* (. 12)
: ' , '
**. :
.
,
,
.
, ,
, vertebrata
nonvertebrata*** .
"Philosophie zoologique" (vol. 1, cap. 7) "Hist. nat. des animaux
sans vertbres" (vol. 1, introd., p. 180212)
,
, ,
, ,

,
,

. , ,
,
;

; , ,
,
, ,
; , ,
, (.).
** ,
(.).
*** (.).

206

: ,
;
, ;


; ,
,
, ,
. ,
,
,
, ,

,
.
. ,
;
, ,
, - . ,
, :
,
. , ,
, , ,
;
, ,

, , , .

, .
,
, -
.
, ,
.
,
,
.
,
;
, ,
, . . ; ,
,
, ,
.
,
,
, ,
,

207

 .
; , , ,
. ,

, ;
, .
, ,
, ,
, , : ,
, ; (. . ,

) , ,

. , ,
,
; , ,
.
.

, ,
.
. ,
,
; , ,
,
. ,
, ,
,
, ,
. :
,
;
, ,
,
;
.
.
: ,
, ,
,
,
.
, - (Loxia curvirostra)
. ,
,
,
. ,
, ,
, , , 208

 .
, .
,
, ,
,
. Silurus, gymnotus torpedo31
, ,
, ,
. , ,
, *,
, ,
. ,
(Ichneumones)
,
.
(),
, , V
; , Pimpla manifestator, Ghelostoma
maxlosa, , manifestator
, 2 ;
Ichneumon strobillae,
, :
, ,
(Kirby and Spence, Introduction to
entomology, vol. 1, p. 355).
.
. ,
, , , -, ,
(Crustacea).
, ; ,
,
;
; ,
;
**; , ,
, ,
. * . ,
, ,
(marsupiaa) , 1842 . ,

; ; 1846 .
-
, Thylacoleo, . . ,
(marsupiale) (Owen. "Lecture at the Government school of
mines" "Palaeontology "Times" 1860 ., 19 ). ( 3-
.)
+* Blumenbach. De humani generis varietati nativa, p. 50. ,
. 8.
209

, ,
,
.
, .
: Bombex,
, 52,
, ,
Bombex'a
, , , Bombex .
- ,
,
.
, ,
,
.


,
: ,
. . .

. , ,
, .
;
,

,
, ,
.
, ,
, , , ,
, ,
.
,
, ,
, ,
; , ,

,
,
,
,
, .
. ,
,
; ,

, ,
210

, .
:
.
"Rsum des observations de Fr. Cuvier sur l'instinct et
l'intelligence des animaux", par Flourens, 1841;
II
31- ; .
,
* , pachydermata53, ,
, ;

( . )**.
: . ,
, , .
,
prius***, , posterius****.
,
, : , ,
, ,
.
, .

, , Didus ineptus, ; ,
, , , ,
, ;
-, ,
legis parsimoniae*****
,
, , ,
. -
,
, , :
; ,
* , , ,
a priori, a posteriori, ,
,
. ,
?
;
,
"Lettres philos sur l'intelligence des animaux", lettre
3, pag. 49. ,
; "Quarterly
review", . 201, Jan.-March 1857, : "Rats
[""]. ( 3- .)
** ; ,
, . ( 3-
.)
*** (.).
*** (.).
***** (.).
211

 , a natura nihil agit frustra*. ,

**.
,
,
;
.
, ,
- :

, .
, :
, ,

? ,
, ,
.
:
, ,
. , , ;
, , . .
, . ,

( ,
. . : , ), , ,

,
,
,

***; , ,
, .

;
.
, ,
. ,
. , ,

,
, ,
,
"Parerga..." (. 2, 5057, 206).
(.).
** , ,
, ,
; , ,
. ( 3- .)
*** ,
. ( 3- .)

212



, , ,
, , (
, , )

, ,
, .
, -54 ("Principes de
philosophie zoologique", 1830) ,
, ,

, ,
- ,

( ). ,
, ,
,
,
, , :
,
.
,
(ulna radius)
(os coccygis) ,
,
. ,
,
, ,
,
(Metacarpus et phalanges)
.
,
, (os
humeri, radius, ulna) ,
, (carpus, metacaprus, phalanges
digitorum) , . , ,
, ,
. ,
,
,
, ,
, , ,
,
.
,

, ,
, , ,
213

 , , .
, , ,
, , , ,

;

.
,

, ,
,
:
. , ,
, 8 ,
,
; , ,
,
. ,

, ,
(Parerga, . 2, 91)
. ,
"' "*;
, ,
1 (Aristoteles. De partibus animalium, 3, cap.
2, sub finem: );
,
: , ,
. . , ,
.


,

,
, , ,
, , . . ,
, , ,
, .

, .
,
, , ,
;
, ,
. ,
. * (.).

214

 . ,
, , ,
. ,
, ;
,
: ,
. , ,
,
*.

, , ,
.
, ,
; , :
-, , , ,
, ; ,
-, ,
,
, ,
, formae substantial!**,
() ; ,
,
, .
,
,
.
, ;

. ,
.
, , ,
,

, , ,
, ,
,
, -
, ,
. "",
,
. ,
: " ,
! , ,
!" ("". [.], . 4, . 223.)
,
;
, ,
,
, , ,
, . ( 3-
.)
** (.).
215

 . ,
, , .
, ,
, ,
ens rationis*, .
, , , . .
, .
;
**.
, ,
,
, gencratione
aequivoca***, , (epizoa),
****. ,
, ,
: , (. . ,
)
,
, , ,
,
.
, ,
.
,
, , ,
"" "",
.

, ,
, ,
, .
,
,
,

, . ,
,
,
*, (.).
* ("De immenso et inmimerabili", 8, 10):
" ; .
; ".
"Delia causa" (dial. 3, p. 252 seqq). . 255 ///
substantiellem : , .
( 3- .)
*** , (.).
**** dictum : Materia apptit
formam [ (.)] (. " ",
3- ., . 2, . 352). ( 3- .)
216

 ,
( -
) .
,
, , , , *.

,
, , 9,
, , ,
,
. -
, ,
: , ,
, .
: ,
- ,
.
, , ,
. ,
, ,
; ,
,
, ,
, .
,
. ,
.

,
, ;

.
,

-.
,
, ,
.
"Histoire des progrs des sciences naturelles
depuis 1789 jusqu' ce jour" (vol. 1, 1826, p. 245): "
(spontans) ,

,
;
. " ", 3 ., . 2, . 375.
217

 ,
. ,
, .

.
,
,
, ... 5*
, ,
,
. ,
, -
.
,
. ,
, ,
.
, ,
, .
, , . .
,
,
, ,
. Hedysarum gyrans56
, ,
.
- ,
, Hedysarum
gyrans. 57, 58, 59
,
".
3- (1828), . 166, : "-
60
, ,
, (spontan), . .
,
.
,
"" (Nervimotilitt)". ,

,
.
,
,
. ,
, Cheltenham examiner (. 'Times", 2 1841 .)
: "

: ,

218


".
"Mmoires de l'acadmie des sciences de l'anne 1821", vol. 5, Paris,
1826 171 : "
, ,
, , .
, , ,
. . ,
, ,
. , -, ,
.
, , ,
. . ,
,
, .
, ,
, ,
. ? ,
,
. - ,
, ,
, ; ,
,
". . X.
Acadmie des sciences 1839 .
"Sur la circulation dans les plantes" , ,

, ,
, , . .
, .
"Dictionnaire des sciences naturelles" "Animal" :
" ,
,
,
, ,
- ;
, .
, ,
,
,
(. . ). ,
?"
. . . 61 3- "
" (1839),
, " ",
. 585: " ,
,
, ,
,
219

. 20 ,
,
, , 34 .
,
,
.
, ,
,
, ".
(. ., . 576) : "
,
,
".

, , ,
,
, ,
; , ,
. ,
Amplopsis quinquefolia, Ths. Andrew Knight "Philos.
Transact, of 1812" ( Bibliothque
britannique, section sciences et arts", vol. 52); , ,
,
, .
, .
-
, .
6 1843 . Acadmie des
sciences : "Sur les mouvements rvolutifs spontans chez les vgtaux";
, ,
"Compe rendu des sances de l'acad. d. se." 1843 .,
. ,
Pisum sativum ( ), Bryonia alba ( )
Cucumis sativus () , (la vrille),
,
13
; ,
, ,
, , . -^
, ,
,
.
; ,
, Stylidium graminifolium
,
, . ,
"
" (. 1, . 173): " (Parnassia
palustris) (Ruta graveolens)
220

 ; (Saxifraga tribactylites)
".
, , : "
, ,


.
. , ,
,
.

, .
(Cuscuta) ,
, ,
:
, ,
,
(papilia)
; *.
,
"Farmer's magazine" "Vegetable
instinct" "Times" 3 1848 .: " -

6 ,
,
. ,
. 6-
(convolvulus) , ,
.
,
,

. ,
, ,
,
.
;
, , (plumula) ,
* (" ", 1836, . 88) : " ,
,
. .
,
; , ,
;
, ".
. 87 : " , ()
, ,
(); ,
;
, ". ( 3- .)

221

 (radicula) .
,
, , , .
; , ,
,
; ,
,
. ,
-, -
, , , ".
"" 62 1833 . ( 832)
;
, ;
,
.
.
1835 . (981)
6 3 ( "Edinb. new philos, journ."
Apr. Jul. 1835).
, ,
,
*.
* , ,
6*
("Revue des deux mondes'* 15 1856 .);
. , ,
,
. " ,
, , ,
. , ,
, , :
, , , .
- , -,
,
(L'organisme de la plante, par un inconcevable
miracle, semble prsentir la ncessit de passer par l'tat de graine, pour ne pas prir
compltement pendant la saison rigoureuse).
, , ,
" ", . . , ,
(par le
mme prsentiment organique) ,
, , ".
, ,
,

,
. ,
,
; ,
, "Lettres philosophiques sur
l'intelligence des animaux" ( 3- , . 231) ,
, , ,
; ,
, .
222

, ,
, , . . (Timaeus66, p. 403.
Bip.).
(. 2, . 23);
.
, , ,
,
, ,
, ,
, , ,
. ,
, ,
, .
, ,
, ; ,
, , ,
, . ,
, :
,
,
, ,

, , , ;

,
, .

, .

. , , ,
, ,
, ,
- ,
, : ,
, ,
.
, , ,
.

,
; ,
, , in abstracto,

, . ,
1012 ,
63.
, ,
,
. ( 3- .)
223

 .
()
, . . ,
, . . .
,
( ),
,

. , , , ,

, , ,
. ,
, , ,
; ,
, , , ,
.
,
.
,
, ,


, , ,
, ,
. , ,
, ,
. ,
,
, ,
; , ,
,
. , ,
,
. ,
,
,

; , ,
,
, , , ,
, .
, ,
, ; , -
,
, , ,
,
, ,
;
, ;
224


, . , , ,
, - , ,
, -
, ,
, ,
, .
, ,
, : ,
,
, ,
;

, . ,
,
; -
;

.
,
, -
. , ,
- ,
, , , ,
, ,
,
, ;
, ,
, ,
, -
. ,
;
, , ,
, , , . .
, ,
, , ,
*. ,
, . .
; ,
, ,
, .
, . .
, , ,
, ,
, .
,
. " ", . 2, . XXII: "
".
8

., . 3

225

 ,
, , ,
.
, , ,
,

,
, ,
(, , ) ,
. , ,
,
, ,

per acddens*,
, ,
.
,
;


. , ,
, , , , . .
,

, , ,

( ),
( ) ,
!
;
,
;
, ,
aeternarum veritatum**, . ,
,
; , ,
.
,

, -
, -
. ,
, ;
a priori
,
, . , , * : (.).
'* (.).
226

 , , ,
, ,
;
( a priori),

-
, . . mundus phaenomenon*,
;
, ,
,
.
,
. "
", ,
, , - ,
- ,
. ,
- , . .
, ,
-, . .
, ; ,
(
) ( ) ()
,
. Ita res accendent lumina rebus**.
,
, ,
, ,
.
, ,
, ,
,
;
, ,
,
.
- ,
: ,
, , ,
, ,

, .
, ,
, ,
, ,
,
- (.).
(.).
8*

227

 *
, , ,
.
.
, , , ,
,
,
, . ., ,
. .

, , ,

. ,
, , - . .,
: ,
,
;
, , . . ,
,
.
,
-
. ,
, - , . .

;
.
,
, ,
, . ,
, :
, ,
;

. - ,
:
:
, .
, , . .
, ,
; , , , ,
,
.
: ,
;
, . ,
,
: (.).

228

 ;
: ,
,
; ,
. ,
.
.
- ,
-
( );
,
, .

, ; , ,
, .

,
. .
, (
), ,
,
,
, .
, ,
?
. ?
.
:
, , ,
, ,
, .
,
, , , ,
,

- .
, ,
. ,
, ,
, ,
. ,

.


, - , ,
;
,
, ,
229

 ; , ,
,
, , ,
.
, . . ,
,
.
.

; ,
, ,
; ,
, ,

, .
.

:
, ,
. ,
,
, , ,
,
, , ,
.
,
,

, ; ,
, ,
, , ,
,
.
, -,
""
- "Klotz"*, - "blockhead"**.

, , ,
.
, ,
, , ,
. , ,
, ,
, ,
,
, ,
.: , (.).
.: - (.).
230

 , .
,
,
, ,
: ,
, ,
;

, .
,
, ,
,
- ,

,
.
, ,
,
,
, ,
,
; -
, , ,
,
.
,
, ,
, ,
, . . ;
, ,
,
, ,
, , ,
,
,
, , ,
, ,
:
Intra duo tibi distanti e moventi
D'un modo, prima morria di fame,
Che liber'uomo l'un recasse a'denti.
("II Paradiso" IV, 1)

,
,
, (, IV, 1).

231



, ,
, ,

,
. ,
, , ,

. 'Treatise on
astronomy", 1833 . 1849 .
, "Outlines of astronomy". ,

, , , ,
,
, ,
,
, ,
,
, 7- , 371 ,
, :
" ,
, ,
. , -
,
- - , -
, ;
".
"All bodies with which we air acquainted, when raised into the air and
quietly abandonned, descend to the earth's surface in lines perpendicular to it.
They are therefore urged thereto by a force of effort, the direct or indirect
result of a consciousness and a will existing somewhere, though beyond or
power to trace, which force we term gravity9**.

To : ", , ,
, ,
,
, . ,
, ,
,
; "
(Nicolaus Copernia. De revohitionibus, lib. 1, cap. 9. . Exposition des dcouvertes de
M. le Chevalier Newton, par M. Maclaurin, traduit de l'Anglois par M. Lavirotte
(Paris, 1749, p. 45).
, , , , ,
,
. Non datur tertium [ (.)].


, : , . .
, ,
232

 "Edinburgh Review" (, 1833),

, ,
*,
, , ,
,
, ,
,
. , , ,
(
),
. ,
, ,
, ,
. , , ,
,
(
, );
, ,
,
. ,

,
,
,
a priori
. ,
,
:
, ,
.
, . 4, . 38 42 ( 3- ., . 41 46)
, 21,

.
:
, ,

, .
,
- , , ;
,
, ;
,
,
. ,
, .

,
. ,
. (
3- .)
* , .
( 3- .)
233

 ;
.
,
,
, ,
;
,
,
, . 40 ( 3- .,
. 44). , , , ,
,
, ,
aperu - ,
,
.
;
.
,
,
, . ,
aperu,
, ,
, , ,
,
, ,
. , -
, - , ,
. ,
,
, ,
,
, , ,
.
, , ,
, .

, ,
.

.
; ,
.
, , . .
, ,
, ,
. ,
,
, ; ,
. ,
234

 ,
, . ,

,
.
, .
, .
, -
,
,
, , ,
, .
;
, .
,
, ,
: ,
, ,
, .

, ; ,

,
. ""69 (. 319, Bip.)
, (), ,
(), " * '
, ' "*; 10- "" (. 85)
**. "",
VII, 2, : "
, "***. , . 4 5,

,
****.
. .
"Profession de foi du vicaire
Savoyard" ("Emile", 4, p. 27, Bip.): "J'apperois dans les corps deux sortes de
mouvement, savoir: mouvement communiqu, et mouvement spontan ou
volontaire: dans le premier la cause motrice est trangre au corps m; et dans
le second die est en luimme"*****.
* , (.).
**
"Somnium Scipionis" [" " (.)]. ( 3- .)
**+ ", , , -
" (.).
*** "Madaurin" "Account of Newtons discoveries", p. 102,
. ( 3- .)
***** " , :
, ;
;
".
235

("", . 4, . 323),
, : "
, ,
. ,
,
;

,
,
-".
, , : "Sim
omnes patres sic, at ego non sic"*.
, ,
,
, ,
, : , ,
-
. , ,
-
; ;
. , ,
, -
, - ,
. ,
,
: ,
, , ,
.
, , a posteriori,
; , a priori,
, .
,
, . .
; , ,
,
,
a priori
. ,
, , . .

, , , ,
, , :
, ,
,
, - .
,
. ,
* , , .

236

 - ,
. ,
. . , . .,
,
, ,

.

;
, ,
. , a posteriori, ,
, . " " ,
,

, .

,
,
;
.
,
: ,

, ,
. , ;
, ,
, ;
, .

,
; ,
, ,
.
.
, ,
, , ,
. ,
, ,
.
, ,
,

;
, ,
, ,
, , , ,
.
,
; , .
237

 ,
. , ,
;
. :
, ;
, .
, ; ,
.


.
, ;
,
. ,

; .

,
.
; ,

, , .
, ,
- , + - , , ,
, , , , , ,
. .; ,
,
, . , ,
, ,
,
. ,
, ,
, .
,
, . , ,
,
,
. , ,
.
, -,
, ! ,
, ,
, ,
, , ,
, , ,
,
- .
.
:
238

, ,
.
,
. ,
, ,
, . , ,
,
, , , ,
. ,
,
, ;
( , . .
),
,
,
. .
,
- , , , ,
,
,
, .

,
,
, , . . .
- , , ,
,
, . ., , .
, , ,
,
,
,
, , .
, , ,
.
, ,
,
, .
, , ,
,
: ,
,
, ,
,
, ,
, , ,
.

239

 - ,
,
- ;
, "" ,
,
, ,
,
.

,
,
, (,
,
), -

, ,
.
; ,
, ,
-, ,
, , ,
, 70. ,
: ,
, ,
, ,
, , , , , ,
,

. ,
, .

"": ,
,
, ,
, .
, , ,
( ),
, ,
,


,
. ,
,
,
,
, ,
.
, , ,
240

 , :
.
,
,
,
; , ,
, ,
, . ., ,
.

, , ,
, :

(. . ) .
, , -,
,
,
, , ,
, , ;
, ,
, , ,
,
,
, , . ,

,



, ,
, ,
,
,
. : ,
, ,
- , ,
, , " "
, -
, ,
, , , ,
,
. (
!) ;
, . Tempo galantuomo! (se
nessun'altro)*. , , ,
,
(. . ),
* ( ) (.).

241

, , , ,
, ,
.
: , ,
, . : ,
, ; .
Punctum controversiae*, , :

? ,
, ,
:
, , ;
, ,
,
. ,
, ;
, ,
. ,
, , a priori
, . . , ,
; ; .
, , ,

,
, , -
, . . ,
, . . ;
. , ,
,
; . ,
,
.

,
, ,
.
, : "Mira in quibusdam rebus
verborum proprietas est, et consuetudo sermonis antiqui quaedam
efficacissimis notis signt"** (Epist. 81). : "
, , .
, : ,
".
* (.).
** ,
(.).
242

 , ,
, "";
, , ,
, , , :
,
.
, (Quaest nat. Il, 24)
: "In his ignibus accidit, quod arboribus, quarum cacumina, tenera
sunt, ita deorsum trahi possunt, ut etiam terram attingant; sed cum permiseris,
in locum suum exsUient. Itaque non est, quod cum spectes cuiusque rei
habitum, qui Uli non ex volimtate est. Si ignem permittis ire, quo velit, caelum
repetet"*. (Hist, nat., 37, 15):
" , ".
. , ,
(De coelo, II, 13): " ,
, ".
: " ,
, ,
". ,
, , "
" (I, cap. 14),
( , , , ),
, :
, , "
' "; , "
"** "' "***.
29- , " ",
, : "
, ". - : "Hinab will
der Bach, nicht hinan"****.
: "Das Wasser siedet, es will berlaufen" ( ,
); "Das Gef will bersten" ( );
"Die Leiter will nicht stehen" ( ); "Le feu ne veut
pas brler" ( ); "La corde, une fois tordue, veut
toujours se retorder" (
). ""

, .
,
"to want",
: "The water wants to
* , :
,
, ,
. ,
. , " (.).
** (.).
*** (.).
* , 71.
243

get out" ( ); 'The steam wants to make itself way through..." (nap
...).
: "Vuol piovere" ( ); "quest'orologio non
vuol andare" ( ). ,
,
: "Vi vuol un contrapeso" (
); "Vi vuol pazienza" ( ).
,
,
: "-",
, :
" (Yang), ,
( ) ;
. . , "
(-, ed. J. Mohl, vol. 1, p. 341).
, , ,
12 . 394 "
": " ,
,
". ,
.
" " : ",
". ,
, ,
, , , ,
*.
, ,
, ,
;
. , ,
, ,

.

* , : ",
"; "

" (Paul de Remusat. La chimie l'Exposition.
L'Aluminium // "Revue des deux mondes", 1855, p. 649).
Vanninus73 (De admirandis naturae arcanis, p. 170) : "
,
; (
), , ; ,
(., ), , , :
". , ,
.
. :
,
, ,
. ( 3- .)
244


1818 ., ,
.
,
, . . , ,

,
,
, , ,
.

, , ,
, . .
- " ";
, .
,
.
.
dies diem docet* -
: , , ,
, -
,
, , ,
, , ,
,
(
)
, . ,
- ,
;

, **.
, * :
"Veuillez et croyez!", . . " !", ,

***. 15 '", , ,

, ,
,
(.).
** ,
,
: "Qu'est-ce que le magntisme?" par . Gromier, Lyon,
1850. ( 3- .)
*** 1784 . : "
, ,
, " (Puysgur.
Magnt. anim. 2 edit. 1820, "Catchisme magntique", p. 150171).
245


. , -,
.
("", . 1, . 379): " ,
,
, (. . ),
,
".
(de Lausanne), ,
"Annales du magntisme animal", 18141816, 4. :
" :
, ,
, , ,
, ,
, -
". , ,
, , ,
, ,
*.
, ,
, ,

;
.
,
: "!" " !" ,
.
, ,
,
, ,
, ,
. ,

.
, ,
, .
, ("",
. 1, . 400 .), ,

, ,
, , ,
. .; ,
,
. ,
*
,
. ,
: ,
.
246

 , ,
, , ,
, .
,
, ,
,
;
, ,
, ,
, . 76.
( " ", . 8., . 120)
: " ,
. ,
, ,
, .
".
, ,
, : ,
.
, ,
.
;
, ,
,

. , -
, "
" , 1853*.

* 1854 .
. ; , ,
, . ., , , ,
, ,

; ,
, , , , , :
,
.
, , ,
, , , .
, ,

. , 15
, , ,
.
, , ,
. , ,
,

, ,
, ,
. :
, ,
; , ,
247

 , ,
, " .,
", 1843 ., . 53 .: "
;
. ,
. ; ,
, , , ,
".
,
.
, ,
, .
(. 115,116 318) ,
, , ,
, , 7,
4 . , "Galignani's
messenger", 23 1851 .,
"Biittania" ,

,
. , ,
(acted as jurors).
, , ,
, ,
, , ,
, ,
, . .
, ,
actio in distans*,
, . . ,
,
. , ,
, ,
, ,
" ,
", 1840 .,
: "... , - .
.
, .
,
,
.-.-. : "Antoine Regazzoni de Bergame Francfort sur
Mein*'. , 1854 ., 31 ., 8.
"Journal du magntisme", ed. Dupotet, 25 1856 .,
"De la catalepsie, mmoire couronn", 1856, 4, (Morin)
: " ,
, , ,
,
". ( 3- .)
* (.).

248

 ,
*9. ,
,
(Instaur.
magna, L. Ill): , ,
. ,
, ,
principium individuationis* ( )
; ,
, ;

,
;
,
.
-
,
, ,

, ,
,
,
, , ,
**,
""
.
, ,

(Oratio de magia, p.
104, Bip.), , ,
, , ,

, .
XVIII
, 77, 78 ,
,
. ,
, ,
.
, , , ,

, , ,

, ,
, .
(.).
**Plin, hist. nat. L. 30, cap. 3. ( 3- .)
249


, ,
,
. * ,
, ,
(Silva silvarum,
997); , ,
, ,
; . .**

, , ,
, ,
.
" " , . 5., .
3, . 106; . 8, . 3, . 145; . 9, . 2, . 172 . 9, . 1, . 128.
* ( 1845 .)
, - , ,
,
(ague fever),
:
, ,
; , ,
. 79
"Sympathie". - (.
"Archiv" , Bd. 5, St. 3, S. 106; Bd. 8, St. 3, S. 145148, Bd. 9)
, .
. ,
, (
, ).
, , , ,
,
.
** "Times", 1855, June 12, pag. 10: "A borse-charmer. On the voyage to
England the ship "Simla" experienced some heavy weather in the Bay of Biscay, in
which the horses suffered severely, and some, including a charger of General Scarlett,
became unmanageable. A valuable mare was so very bad, that a pistol was got ready to
shoot her and to end her misery; when a Russian officer recommended a Cossak
prisoner to be sent for, as he was a "juggler" and could, by charms, cure any malady in
a horse. He was sent for, and immediately said he could cure it at once. He was closely
watched, but the only thing they could observe him do was to take his sash off and tie
a knot in it three several times. However the mare, in a few minutes, got on her feet and
began to eat heartily, and rapidly recovered".
[ 'Times" 12 1855 . . 10 "
-".
" , , ""
, , ,
, .
,
, -
, , "1*
. ,
, .
, ,
3 . ,
, , "
(.).] ( 3- .)

250


- " ", 1842 .*.
, ,
,
,
,
- ,
.
,
;
, , ,


. , , ,

;
,
; ,
,
. ,

, ,
"Saludadores" (Delrio, disq. mag. L. III. P. 2. Q. 4. S. 7.
et Bodinus, Mag. daemon: III, 2) 80
; ,
. , ,
, , ,
,
,
. -
, ,
, , , ,
, maleficium** fascinatio
.
,
"maleficium" ( . 40, 41 . 89, 91, 97);
" " , 912 "" ,
, ,
. fascinatio ,
,
" " (V, 7, 6).
, ,
, ,
.
,
28- ( 6- 17- )
. ( 3- .)
** ... (.).
251

 ,

,
. ,

- "malefio"
. , ,

,
, - ,
, ,
, , , , ., . ,
, ,
,
. ,
,
,

,

,
.

: ,
, ,
,

.
,
.
,
, ,

,
. , ,
,
.
,
, ,
, , ,
priori
, , ,
, . ,
, , , ,
, , ,
, ,

,
252

 "".
, , ,
;
a posteriori, .
,
, , ,
,
;
,
influxus physicus*. ,
, , "
", contradictionem
in adjecto**, " "; ,

, . ,
,
(, ),
,
. ,
" ": "
,
; ,
, , ,
, ,
. , ,
(
), ,
, ,
; , ,
,
,
,
.
, ,
,
, " (3- ., . 105).
" " . 81, "Disputatio de
quaestione, quae fuerit artium magicarum origo", Marb. 1787
, ,
, ,
, ; ,
, ,
, ,
. ,
, ,
* (.).
* : (.).

253

. , ,

,
, ,
. , ,
, ,
,

. ,
, , , ,
nexum physicum ,
,
, ,
,
- nexus metaphysial , ,
,
,
, ; ,
naturae naturatae**, ,
-, naturae naturantis82***
;
, ,
- ,
, , ;

,
.
,

:
. ,
,
,
,
, ,
,
,
-
. ,
, ,
; ,

:
,

* (.).
'* (.).
(.).

254

 , ,
,
, 13
.

, ,

;
, ,
;
, , ,
. . , ,
, ,
, ,
.
,
, ,
; :
? ,
, ,

, .
, , ,
-, ,
in abstracto,
, , .
,
, ,
,
, ,
, ,
, ,
, (
) corpus*, , ,
,

. ,
(
) ,
, . ., , - , , ,
,
,
;
. ,
,
,
. (.).
255

, ,
, .

. ,
, , ,
, , ;

, ,
, .
,
* , , ;
.
, ,

, ,
, , ,
,
. ,
,
-
- . , ,
,
, .
, ,
, ,
, -
, ; "
". , , ,
,
;
,
-: . .,
,
**.
, ,
, , ,
, , , , ,
. ., ,
, ,
. ,
,
, .

;
. * , : . II,
lib. , . 7 . IV, lib. Ill, . 12 et Hb. IV, . 40, 43. et lib. IX, . 3.
*+Delrio. Disq. mag. L. II, q 2. Agrippa a Nettesheym. De vanit. scient., . 45.
256


, ,
.

.
,
, ,
;
,
, , ,
. ,
- ,
,
, , .
, , , ,
,
, ,
, , .
,
,
, , ,

, , ,
; ,
, ,
,
, , ,
,
, ,
, ,
.
,
, ,
,
, .
,
, , ,
, ,
:
, , ,
. 84
, ,

,
. ,
,
; ,
,
; 9

., . 3

257

 ,
,
, ,
.
, ,
, , , ,
, - ,
, , , ,
,
, .
, , ,
,
:
;
,
, ,
;
, , . . ,

. , ,
, , ,
,
, .
. XIII : "Si aliqua anima
maligna cogitt fortiter de infectione alterius atque ardenter desideret et
certitudinaliter intendat atque vehementer consideret se posse nocere, non est
dubium, quin natura oboediat cogitationibus animae"*. (S. Rogeri Bacon
Opus Majus Londini 1733, pag. 252.) , - ,
,
, . (
in folio, 1603) . 1, . 91, 353 . . 789; . 2, . 362,496.
. 1, . 19: "
: - ,
-
medium'**, . . coprus'a***. , ,
, . . ,
, . ,
,
, .
,
.
, , ,
* -
, ,
, , ,
" (.).
(.).
(.).
258

. . ,
, . .
, ,
, , ".
. 375: " ,
- ,
; ,
,
, . . ".
. 334: " :
.
, .
, ,
. .".
. 364: " ,
, ".
. 789: ",
. ;
, .
: , , ,
, , . ,
".
. 837: "
, ".
. 2, . 274: " :
, : ,
. ,
. ,
, . .
; ? ,
.
. . .
, .
, , -
- , . .,
, ,
, , , ,
.
... ".
. 298: " ,
... ,
, .
, ,
; ,
".
. 307: " ,

... , ,
, , . .
9*

259

 . Homunculi* . ...
, ...
, , ;
, . , ,
,
... ,
astiis**, ".
. 513: " ,
: .
, ...
,
, ,
, , ,
".
, "De sensu rerum et magia": "
, ,
: , ,
" 0. IV, . 18).
: "De occulta
philosophia" (lib. I, c. 66): "
, "; . 67: "
,
. ,
. ,
, , , . .,

,
,
, ,
; . 68: "

, ,
,
- , ,
.
.
Jul. Caes. Vanninus "De admir.
naturae arcan". L. IV. dial. 5. P. 434: " ,
,
, . . , ,
"***. . , * (.). ,
.
** (.).
, . 440: : "
- ". , . 478,
, - , : "
,

260

 ,
.
"Ortus medicinae"
.
Recepta injecta, 12. " ()
,
, ,
,
, -
*.
" ".
13. " ,
, ,
-, ". 19.
" ,
".
De injectis materialibus. 15. ", ,
,
...
... ,
, ;
.
".
De sympathetica ds. 2. " ,
, , ,
. ,
, ".
De magnetica vulnerwn curatione. 76. ",
, ,
- ,
- ;
, ;
, ,
- ".

"":
, , ,
, - ,
, ,
; ,
, ; ,
,
;
, ,
, ,
(. ),
. ,
,
, ,
, ".
* , / - 5 ("").
( 3- .)
261

 98. ", ,
( , ) ,
, -
.
,
, ,
? ,
, ,
,
, ,

, ,
. ,
, ,

; ,
, -
; , ,

102. ,
(
)
, . . . ,
,
106.
:
, , ,
139.
, ;
: ,
, .
,
- , .
,
-. , ;
, ... ,
; , - ,
,
168.
,
,
,
,
.
. (De incantationibus. Opera Basil. 1567, p. 44)
: ' , ,

, ,
".
262

 ,
, ,
. .

"" , .


. , ,
,
; "". ,
.
, ;
, ,
.
" " ( ,
, 1695, . 126 151), ,
: " ". 96
" " (. 1, . 235) ,
, , rsum,
, , , . 119, 87 88:
" , ,
, . . , ;
,
...
? , . .
.
,
, , ,
". . . 131
,
, , , : "
, ". ", ,
, , : "
, ?"
, , .

, ,
;
, ..." . . . 132
: "... ,
? ,
. ,
: ,
,
, , ,
:
, ,
, ".
:. 133 : "
263

, ,
, ,
- ,
,

,
*9.
" ", V,
.
: " ,
; .
, . :
**.
, ,

,
("De sensu rerum et magia, 1. IV., . 18) . "Mulieres
quaedam condixerunt, ut irent animi gratia in viridarium. Una earum non iit.
Ceterae colludentes arangium acceperunt et perforabant eum stilis actuis
dicentes: "Ita perforamus mulierem talem, quae nobiscum venire detrectavit",
et proiccto arangio intra fontem abierunt. Postmodum mulierem illam
dolentem invenerunt, quod se transfigi quasi davis acutis sentiret ab ea hora,
qua arangium ceterae perforarunt: et crudata est valde, donee arangii clavos
extraxerunt imprecantes bona et salutem"*.
, ,
, -,

, "
", 18127 ( 1, . 249 .)**.
* ** .
.
, : " ,
"; , , .
: , ,
, ; ,
*'

().

** : '' ,
, , -,
, , ,
,
, , ,
. , "Kaha",
, ,
; , , .
.
- ,
. , ,
, .

. ,
, . ,
, 20 .
264

 , ,
, . , ,
, " "
(. 9, 1, . 128132) ,

; : '
, ,
,
, :
".

,
, ,
,
. :
, , ,
, ,
,
,
, , . . ,
,
. , ,
, ,

,
.
,
Malleus maleficarum*
, -, ,
,
, ,
,
. (
.-Nos habitat, non tartara sed nee sidera codi: Spiritus in nobis qui viget,
ilia facit**.
, ,
, ).

-

- ,
; ,
. - ,
". ( 3- .)
" * (.).
**. . -
, , (, 1721, . 21).
( 3- .)

265

*, ,
, ,
**.

,
,
, , , 367
***. , ,
.
, XVII XVIII
,
,

.

. , ,
,
, -,
, ,
. ,

.
, ,
; , : ,
, , , , , . .,
,
. , , ,
, , , ,
- ; ,
. "Parerga",T. l,c. 257.
**4 1856 .
,
.
;
, , Sancto Officio [ (.)]
- . (
1856 . ' **,
"Univers" "Journal des Dbats**. Jan. 3, 1857.)
( 3- .)
*** , ,
, 1857 .,
, 1852 . 396 ;
400 .
''Moniteur de la flotte 1857 .
,
1842 . 414 687 000.
,
1849 . 415 (Postzeitung", 1858 .).
( 3- .)

266

 . ,
, ,
, , . . ,
().
; 1650. , ,
.
,
.
,
, . -, ,
-, .

, , ,
(), -
(,
), , . . , , , . .
. ,
, 1842 . 89
"--"; ,
. ,
-, , , "",
. -,
, ;
,
,
-
. ,
, , ,
, , "
"
, -;
, ,
*. , * , ,
,
, 90

; , . . 91,
. 1) , , - -, . .
, , 1843, 2 , in-40; , . .
, . XXIXXXVII ,
,
; , ( ),
. 2)
, 18291832
. ; .
,
. 3) : "
". , 1824. 4) : " - ", 1828. 5) : "
". , 1829, 4 ( ,
,
;
267

 ,
, *,
,
. , 369 , . . ,
. ,
,
,
,
; , ,
,
, " ".
, , ;
, ,
;
- -,
. ). 6)
"Mlanges Asiat tirs du Bulletin historico-philol. de l'acad. de St. Ptersb. Tom. I,
1851. 7) : " ", 1801. 8}
Bochinger: "La vie asctique chez les Indous et les Bouddhistes", Strasb., 1831. 9)
, Deshauterayes, 7
"Journal Asiatique", 1825. 10) Burnouf, In trod, l'hist. du Buddhisme. Vol. 1,1843,
4. 11) "Rgya Tsher Rolpa", trad, du Tibtain p. Foucaux. 1848,4. "", . . , . 12) "Foe Koue
Ki", relation des royaumes Buddhiques, trad, du Chinois par Abel Rmusat. 1836, 4.
13) Description du Tubet, trad, du Chinois en Russe p. Bitchourin, et du Russe en
Franais p. Klaproth. 1831. 14) Klaproth, fragments Bouddhiques, "Nouveau
Journ. Asiat", Mars 1831 . 15) Spiegel: "De officiis
sacerdotum Buddhicorum, Palice et latine, 1841. 16) : "Anecdota Palica",
1845. 17) Dhammapadam, palice edidit et latine vertit FausbD. Havniae 1855.
18) "Asiatic researches", vol. 6. Buchanan. On the religion of the Burmas" vol. 20,
Calcutta, 1839, part 2, (Csoma Krsi,
). 19) Sangermano, The Burmese Empire;
Rome 1833. 20) Tumour, The Mahawanzo, Ceylon, 1836. 21) Upham, the
Mahavansi, Raja Ratnacari et Rajavali, 3 vol. 1833. 22) Ejusd. Doctrine of
Buddhism 1829. fol. 23) Spence Hardy, Eastern monachism, 1850. 24) Ejusd.
Manual of Buddhism 1853. ,
20- ,
,
. ,
, . 25) "
", . " ", .
, . 15, . 1, 1856. 26) . F. Koppen: " ", 1857
, ; , ,
,
.
* . -
, , .
, ,
,
; , ,
, .
, (
- ), ,
,
.

268

, , , ,
,
,
, ,
, . , ""
, , , ,

;

-
, "Deus"; ,
, , ,
,
, !
:
, - , ,
, .
, ,

,
.
,
, , ,
, , , ,
consensu gentium*,
, , , ,
, **, , ,
, , ,
,
,
, .
,

, , ,
,
, ,
, , ,
, ,
, , , ,
,
; , ,
, ,

,
,
* (.).
" , ,
.
269

 , , ,
: ,
, -
: ,
, , , : "
(), ,
, , ";
; , . . ,
*.
,
,

, ,
, , ,
, ;
,
, , .
, "Lettres difiantes" (edit, de 1819, vol. 8, p. 46) :
", ,
" "Asiatic Researches" (vol. 6, p. 255): "
(. . ) ,

;
,
. , ,
, , , ,
".
, . 258: " (. . ), ,
". , . 180: "
, ,
(impious)". ( . 268) , ,
, , ,
,
, " ,
".
(Sangermano) "Descrip
tion of the Burmese empire" (Home 1833, p. 81);
: "
, - ,
, " (the last of these
impostors taught that there exists a Supreme Being, the Creator of the world
and all things in it, ant that he alone is worthly of adoration).
"Essay on the philosophy of Hindus", Transactions
of the R. Asiat. Society, vol. 1,
"Miscellaneous essays", . 236 : "
* "Description du Tubet", trad., du Chinois en Russe p. Bitchourin et du Russe
eu Franais p. Klaproth. Paris 1831, p. 65. "Asiatic journal", new series, vol.
1, p. 15. . " ", . 315.
270

 ,
, ". . .
" " . 180
: " , ,
,
; ,
". ,
"Chinese Dictionary". Macao, 18151816, vol.
1, . 217, -

, , -, ;
, . ,
. 268, : , . . ,
,
: ",
". (Upham)
"History and Doctrine of Buddhism", London, 1829, 102
: " ,
, .
, , . 1011
: " ,
,
... "", "", "" -

... ,
"", ,
- ,
-". 1848 .
: " ,
. " (An inquiry into
the proper mode of rendering the word God in translating the Sacred
Scriptures into the Chinese language)*.

*
, , , ,
. , 'Times" 18 1854 .,

,
. : " likewise asserts the Japanese to be a nation of atheists
denying the existence of a God and selecting as an object of worship either the spiritual
Emperor at Meaco, or any other Japanese. He was told by the interpreters that formerly
their religion was similar to that of China, but that the belief in a supreme Being has
latterly been entirely discarded (dabei ist ein Irrtum) and they professed to be much
shocked at Deejunokee (ein etwas amerikanisierter Japaner) declaring his belief in the
Deity etc." [" , ,

- . ,
,
( ), ,
Deejunoskee (, -
) " (.)].
271


,
;
,
, ,
.
,
, ,
, . ., ,
"" (- t'hen).
: "", .
, ,
. "Lettres
difiantes" (edit, de 1819, vol. 2, p. 461)
: "- ;
- , ". "
- ", 4, . 1, : "
, ,
, ,
". , ,

,
; ,
, , "
" "Asiatic journal", vol. 22, 1826.
--, 92,
, XII
; ,
.
,
.
, , . 41 42: " ,
"" " " : " ,
";
:
"" "...
-- , " (. .
),
, ,
; , , ,
, ".
, ,
, : " ,
; ...
,
(tschu), ;
: " ()
, ,
".
272

 , ,
, * (
.)
:
"The word Vhtcn would seem to denote "the highest of the great" or
"above all what is great on earth": but in practise its vagueness of signification
is beyond all comparison greater, than that of the term Heaven in European
languages... Ghoo-foo-tze tells us that "to affirm, that heaven has a man (i. e.
a sapient Being) there to judge and determine crimes, should not by any means
be said; nor, on the other hand, must it be affirmed, that there is nothing at all
to exercise a supreme control over these things".
The same author being ask'd about the heart of heaven, whether it was
intelligent or not, answer'd: it must not be said that the mind of nature is un
intelligent, but it does not resemble the cogitations of man...
According to one of their authorities, t'hen in call'd ruler or sovereign
(choo), from the idea of the supreme control, and another expresses himself
thus: "had heaven (t'hen) no designing mind, then is must happen, that the
cow might bring forth a horse, and on the peach-tree be produced the blossom
of the pear". On the other hand it is said, that the mind of Heaven is deducible
from what is the Will ofmankindr

, ,

, ,
. , ,
: , , ,
, .
,
, : , ,
, , ,
,
. , ,
, ,
,
. " " , . 7,
1837 ., "
"; . 6063
, , , ,
"Asiatic journal".
,
. , ,
; ,
, ,
. ,
. ,
-
-
,
.
273



, .

.
,
.
, , ,
. .
, ,
, ,
, ,
, ,
, , , ,
(sit venia verbo) ,
.
,
- ,
. ,
, .
, ,
,
, ;
, ,
,
, , ,
, ,
. ,
:
,
. ,
, , Deus ex machina*,
, 4 * ,
,
, , ,
,
" "
,
" " (1810).
, ,

, ,
: , ,
,
.
(.).
. " ", 6.
274

 , ,
, ,
, ,
.
,
, ;
, ,
"": ,
, "lucus a non lucendo"*,

, ; ,
,
(.: "Eth.", IV, prop. 37, schol. 2). , ,

, , . ,
, ,
: '
**. , ,
, ,
("aseitas")
, .
,
: opcrari sequitur esse***, . .
,
: unde esse, inde operari****.
, . , ;
, . ,
,
(Eth. I, def. 7): " ,

".
,
, .
,
: " , ,
. ,
; :
"*****.
,
, , ,
.
; .: " ""
(lucus), (
3
lucendum) [ ]*
(.).
94
** (.).
*** (.).
*** , (.).
.: "Parerga", 1, . 155 .

275

 (De coelo. I, 12), ,

: '
, , , ;
, , ...
... ,
". ,
,

. ,
, ,
, .
,
; , :
, ,
. : ,
, .
,
.
, ,
, ,
, , ,
, , ,
, ,
, .
-
, ,
, .
, operari*, a esse**,
, .
, , ,
, ,
,
,
, , : la clart est la bonne
foi des philosophes***. , : ",
", - ens rationis****,
, , :
, - , "",
, ,
ens realissimum*****, .
;
,
, . ,
,
* (.).
* (.).
'* ... (.).
, (.).
'* (.).

276

, ,
, - ( ,
)
1820 .
,
,
- ,
, ,
,

, *.
,
,
; ,
.
.

,
, ,
, , ,
, : , ,
-
, ,
!
, ;
, ,
- ,
" " (
" "
), , ,
-,

**. , ,
, , ,
" ",
, , ,
;
,
? ,
, . * ,
, : La
vie contemplative, asctique et monastique chez les Indous et chez les peuples
Bouddhistes. Strasb., 1831.
** "Nachschule zur sthetischen Vorschule".
1835 ., .
277

 ,
, ,
, , -
;
, ,
,
, "
", ,
, ,
, ,
, ,
. ,
,
, -,
, .
, , .
, ,
, , , ,
,
, .
. , , ,
, , ,
,
, , , ,
, ,
, . ,
, , , !
, : ""
. ,
, . ,
, ,
, , ancilla
theologiae , ,

, . "You,
that way; we, this way"*. Shakesp. L. L. L. The end.

" ; "95 (. " ",

).


,


,


.
[ 1].



, ,
, ,
, , ,
, .
,
, ,
, , .

: ,
ab ovo*.
,
" ";
, , a priori, ,
,
:
, , .
,
,
,
.
,
" "
. ,
,
,

,
. -
, , :
, .
,
"
". , ,

,
.

,
. ,
.
3,
, 2 (.).
280

 ,
,
.
,
, ,
, ,
,
. -
(omisso enim , quod potissimum postulabatur),
;
, : (principii ethicae
et metaphysicae suae nexum exponit), ,
, .
:
, ,
.


4:
, , , ,
, , ,
.
,
.
: "
, ,
, , , , ,
; -
, ,
.
,
. -
: !
- , , ,
?
, .
- ?" -
,
, : "Ubinam sunt quaerenda fons et
fundamentum philosophiae moralis? Suntne quaerenda in explicatione ideae
moralitatis, quae consdentia immediate contineatur? an in alio cognoscendi
principio?"* ,
.

. : "*' :
, ,
?" (.).

281

 , , ;
,
, , ,
,
.
, , . .,
. -
, -
, , , ,
, . .
,
.
, ,
. ?
.
: (quaerenda sunt) , . .
, . , . . ?
, - ,
, ?
(explicandis)
. - ? . .
-
,
?"
, , .
,
, ,
, !
,
: , ,
.

: , ,
,
, ,

. , ,
;
,
. , , fundamentum
philosophiae moralis*, : , ,
,
(ut prinapium aliquod Ethicae conderetur),
, ,
.
, ,
.
* {.).

282

 , : ,
,
.
;
. , ,
, , , ,
. , , . :
(
ipsum thema) .
,
: , .
, ,
, . ,
,
,
: "Ipsum thema eiusmodi
disputationem flagitabat, in qua vel praedpuo loco metaphysicae et ethicae nexus
consideraretur: sed scriptor omisso eo, quod potissimum postulabatur, hoc expeti
putavit, ut principium aliquod ethicae conderetur: itaque earn partem
commentationis suae, in qua principii ethicae a se propositi et metaphysicae suae
nexum exponit, appendicis loco habuit, in qua plus, quam postulatum esset,
praestaret*.
, :
,
, , . .,
, !.
, , ,
, . . ,
, ,
- .
, ,
- , ,
- ;
,
. .
, ,

, ,
- , :
, ,
( ) , . .
, , ,
* " ,
; , ,
, ,
, ,

, , ,
" (.).

283

- ,
,
. , ,
, , , ,
;

,
,
, .

, . . , ,
, . ,
, , - ,
, , ,

in abstracto , ;

, . :
, ,
,
.
,
,
-
,
.
, ,
,
; , , , , ,
. ,
, , ,
, ,
- ,
.
, ,
. ,
, ,
60 .
,
,
.
,
, ,
- , ,
,
, ,
, .
, ,
: 284

, . ,
, ,
,
,
, . ,
, . . -
, , ,
, : ,
. ,
,
: , -
. , ,
.
,
, ,
, ,

;
, . .
. ,
,
, , ,
- . ,
,
,
,
.
. - ,

: .

, .
, , ,
- ,
. , ,
,
. ,
.
,
. ,
, , ,
, .
.
, , ,
, ,
, ,
,
( , ).
, ,
285

 . ,
,
. , ,
,
. ,
, ,
, : -, pour la raret
du fait* . ,
,
, - ,
- .

: "Scriptor neque ipsa disserendi forma nobis
satisfecit"**. :
***,
, ,
, .
Dum Huit unda levis, sublimis nascitur arbor,
Dum sol exoriens et splendida luna relucet,
Dumfluviilabuntur, inundant littora fluctus,
Usque Midam viatori hic esse sepultum****.
, ,
, . . ,
;
, ,
,
*****.
: "...neque reapse hoc
fundamentum sufficere evicit******. ,
,
, .
, * - (.).
" " (.).
Sie sagen: das muthet mich nicht an!
Und meynen, sie hitten's abgethan.
.
.
[" ! , "
(.).}.
" ,
,
,
, "3 (.).
,
.
:
, ;
. ,
, ,
.
****** " " (.).
286

 , , - ,
, ,
.
, : "...quin ipse contra esse
confiteri coactus es"*. ,
, ,
.
, ,
,

, ;

,
.
,
, .
, . :
"Plures recentioris aetatis summos phosophos tarn indecenter commemorari,
ut justam et gravem ofFensionem habeat"**. "summi philosophi",
, ]
, ,
; ,
,
"summi philosophi".
.
,
, 22 .

,
, ,
"summus philosophus"; - , "
", .

. , ,
,
, , ,
:
,
. ,
? ,
: - ,
, ,
"recentioris aetatis summis philosophis",
. ,
, ,
" " (.).
**"0
, " (.).

287

 , ,
"summus philosophus".

,
- ,

,
- , ,

.
,
, "summus philosophus"
,
, ,
, ,
, ,
, ,

. , , ,
,
.
, , ,
:
Qualem commendes, etiam atque ctiam adspicc, ne mox
Incutiant alina tibi peccata pudorem*.
, , ,
,

: ,
,

, ,
, ; ,
,
, , . .
,
,
, , ,
, :
Ora leonis erant, venter capra, cauda draconis**.
, "summus philosophus"
, ,
,
* , ,
6 (.).
* , 7 (.).

288

 " "*,
, ,
, .
, , , ,
, ,
, ,
. , , -
, ,
, .
, "summus philosophus"
,
. "summus
philosophus", .
,
, ,
, ,
, "
", , .
, , "", 293 ( 1827 .),
, , ,
, ,
: "
: ,
, ,
,
, .
,
; , , ,
"8. , , "summus philosophus"
: " ,
, ,
; ,
, , ,
". : " ,
, , ".
: ",
, ;
, ,
". "summi philosophi"
, , , , " mens
affirmativis in secunda figura nihil sequitur"**. ,

;
. , , * , , " ** (, 1807).
, "Operibus omnibus" ,
, -.
**
(.).
10

., . 3

289


,
. .
, "summ us
philosophus" ,
269
: " ,

"9. ?! ,
,
?!

, ,
.
! ,
, ,
,
! ,
. (
"summus philosophus",
"",
, ),
, :
,
.
, , , "
" , , ,
, " " , ,
.
, , ,
. "
- ", ; "
- , ",
. , ,
, . . ,
a priori, ,
. .

"summus philosophus" 298 .
, , :
" , , ,

...
, , .
..."10, . .
-, !
? , . .
, , ,
, ,
290

 , ,
, ,
. , ,
:
. , ,
, .
.

, ,
,
, , :
, ,

.
,
: , ,
, . . ,
, -
-. ,
, , ,

, ,
-
.
, "summus philosophus" ,
,
, , ;
, ; , ,
. , ,
, ,
,
, "summus
philosophus", ,
. : "Ex ungue leonem"*, , decenter
indecenter**, : " asinum"***. ,

spedminibus philosophiae Hegelianae****, , , indecenter
commemoravit*****: ,
, , ex cathedra academica******
"summus philosophus"?
,
, "summi
philosophi", ,
* " () " (.).
11(.).
" () " (.).
(.).
' (.).
(.).
10*

291

 , ,
, -
; , -
,
; , , . . ,
. -

,

, ,
. ,
. speminibus in
physicis* 98 ,
", , "12,
,
. "
". ,
4062, "summus philosophus"
,
, ,
,
,
,
, ,
,
,
. 254.
, ,
;
. , , ,
, ,
,
, ,
,
.
,
:
Sie sehen stolz und unzufrieden aus:
Sie scheinen mir aus einem edlen Haus**.
;
. ,
. ,
; ,
* {.).
**
: -,
13 (.).

292

, . , ,
"estime sur parole..."*, -
, ,
, :
,

, .
, ,
"summi philosophi",
, ,
,
,
.
,
"summus philosophus", (
),
.
:
" ,
, , ,
,
. ,
,
,
. -
,
, -
, - ;
,
. ,
,
, ,
,
, ,
, .
,
, ,
,
? , ,
, ,
,
, ,
.
, ,

. , , ,
, , * (.).
293

, ,
, "14.
, , : ,
, .

,
. , ,

, , gros de l'arme*:
, , ,
,
(gulls), ,
, ,
, ,
, .
,
,
,
,
.

, ,

,

. "Exempla sunt odiosa"**;
in abstracto, ,
,
, . :
"Le degr d'esprit ncessaire pour nous plaire, est une mesure assez exacte
du degr d'esprit que nous avons"***. ,
;
, ,
, ,
, ,
; -
, ,
:
,
. ,
, ,
:
, , ,
. , ,
,
* (.).
** " " (.).
*** " , , ,
" 13 (.).
294

 , ,
, , ,
. ,
: "La
faveur prodigue aux mauvais ouvrages est aussi contraire aux progrs de
l'esprit que le dchanement contre les bons"* (
). " ,
, , , , "
("Nachgelassene Werke", . 9, . 54).

, ?

?
:
Ich sah des Ruhmes he'ge Krnze
Auf der gemeinen Stirn entweiht**.
- , ,
, ,
, 1840 .
1640 .; , ,
"" , . , 4, . 285
in-quarto "Obras de Lorenzo Gracian",
170216.
"... ***
,
, , .
, .
,
,
, .
,
, ****,
. ,
, .
", , ,
, . ,
, : ,

* ", ,
, " (.).
** " "(.).
*** , , , . "" Desengano,
; ,
: Veritas odium parit [ ].
**** , (. II, . 2, . 133",
"Agudeza arte". Disc. 19, "Discrete", . 398) ,
, .
, ( 11),
, , .
295

, , -
, ,
,
. , , !
, ,
, , , , 19.
, , - ,
- . ,
, "*.
", , , -
: , ,
. , ,
". "! .
- , ;
". " ? ?
?" ,
, ; , ,
,
. - ,
, -
. " , , ,
, .
,
". "-, ,
: , !" " , ,
: , !" "
?" . " ? ,
, , !"
: " , ,
; , ,
". '!.. !..
, ,
: , ... et cetera.
, ; ".
" , , ,
, : ,
... et cetera". ", ! ,
, , , ?
,
: ". " ,
, , ?
,
". - , : "
! ! !
! ! ,
*

"Jahrbcher
der
wissenschaftlichen Literatur", 1827. 7. :
"profundidades y sentencias" (" ").

296

 (
)"*.
,
, ,
, . ", ,
**, ,
! !
, ?
, ? ?"
,
, , ,
: ,
. ", ,
:
". " ,
, :
". " , ,
, , , , ,
- ! :
, , , ,
. ?
, , , !
".
,
, . "
?" .

, , , ,
: " ?
?" ,
: " , ,
".
;
. , ,
. :
"
?
!" : " ,
,
. ,
, ,
, ". ,
( * Lectio spuria, uncis inclusa (, , ).
" - "gescheut", "gescheit*';
, :
"L'criture a dit que le commencement de la sagesse tait la crainte de Dieu; moi, je
crois que c'est la crainte des hommes" [" ,

; , "20 .].
297


). .
" , , ,
". " !" ,
,
: " - ?
,
, . , , ,
".
,
. ' , ,
,
21 . , ,
, "",
, ,
, , ,
, . , ,
:
, . , !
, , !" ,
, ,
, ,
, , .
" ? ?
? , ! , ! , !
: , , !"
: "
? ?"
: ", ! , !
! -!
-! - -!"
. - !
, . , Mameo*,
, .
, . ,
: "! , !"
, . ,
, : " ! ,
. ? , ,
, . ,
, , ,
. ;
, ".
: ", , !"
; :
", !" ,
. " , ", .
IV; .: "", . III, 12, . 376".

298

", , .
, ,
, ". :
, : ",
, ! , ,
",
, .
: ", , ,
! !
, , ,
!"
23 .
,
, ,
, , :
, , ,
, .
, , . , :
".
, "summo philosopho",

:
.
,
,
, ,
,
,
( "Hallesche Literaturzeitung"). ,
, ,
, ,
, . ,
, *.
--., 1840 .

* , - ,
. . . :
"Halleschen Literaturzeitung" ( 1840, 59),
"lenaischen Literaturzeitung" ;
, , .




,
,
.

. , ,
, ,

, ,
, . 47, "Parerga Paralipomena", . 2,
.8.
,
,
, .
,
, ,
, , , ,
, , ,
, ,
.
.
,
,
.
,

,
.

,
,
.
,
, , ,
, ,
- . ,
secunda Petri*,
. :
, .
.
. ,
* "Dialectices Petri Rami" pars secunda, quae est "De judicio". [
"" " "1 .]
300

 ,
.
,

, , ,


, ,
"summi philosophi" ,
, .

,
?
, ?
: , !

,
"summi philosophi"
:
,

, - ,
,
.
,
,
, ,
"tarn justam
et gravem offensionem"*. ,
,
:
Das Schlechte kannst du immer loben,
Du hast dafr sogleich den Lohn!
In deinem Pfuhle schwimmst du oben
Und bist der Pfuscher Schutzpatron.
Das Gute schelten? Magst's probieren!
Es geht, wenn du dich frech erkhnst:
Doch treten, wenn's die Menschen spren,
Sie dich in Quark, wie du's verdienst**.
,
,
,

* " " {.).

** : !
.
? ! , :
,
, ,
2 {.).
301

 , . 4749 ,
.
, ,
! , , ,
, .
, , , :
,
, .
, ,
: "in majorem Dei gloriam"*
.
--., I860 .

* " " (.).

26 1839 .

: La libert est un mystre*.

: "Num liberum
hominum arbitrium e sui ipsius consdentia demonstrari potest?"
: "
?"
I

, ,

, , ,
,
.
/. ?
"" .
;
, , ,
.
,
.
)
. : , ,
, , , (
) , , ,
1 (.).
303

 , . .
" ", " ", " ", "
"
,
.
, ,
,
, ,
.
, ,
""
,
,
, , . ,

, ,
, , . . , , .
,
, ,
, , ,
,
.
,
, , ,
, .
,
, . .
. :
, ; ;
. , ,
, ,
.
, .
, ,
,
, , ,
, .

.
) ,
* 2,
;
,
,
. ,

(.).
304

 ,
.
) , , ,
, , liberum arbitrium*,
.

,
. , ,
: .
, ,
,
, , . . ,
.
:
!

, ?
, ,
, :
,
,
,
- ,

. , ,
, ,
,
,
; ,
, .
,
, -

,
. , , : ?
, , ,
,
, .
,
.
"" "
"; , , , ,
, , , ;
, .
: " , ,
", " " .
,
* (.).

305

 : " ,
?" ,
- , . ,
,
: " , ?"

,
, ,
,
.
,
, ,
- : "
?"

. , , ,

. -
,
, .
:
.
, .

, .
, : !
: " ,
", , ,
.
: ,
, , ,
, .
, ,
, ,
( ,
), (,
) , ( ,
);
, .
- ,
, , -
, ,
: .
,

, . . *.
* " ",
, 49.

306

 ,
.
,
. ,
. , ,
:
,
, . , ,
,
,
:
, , , ,
. ,
,
. ,
, ,
- ( )
:
, (
) ,
, .
,
. "",
, " ",
"". ,
,
,
.
, , ,
, , -, ,
, . . ,
: ,
( )
,
, ,
.
, , ,
,
.
terminus technicus*: liberum arbitrium indifferentiae**. ,
, ,
, :
, , ,
, , ,
,
. - * (.).
'* (.).
307

, -
. liberum arbitrium indifferentiac,
, ,
,
, arbitrio ,
,

.
2. ?
:
, . ,
, ,
, ,
, . .
: , , ,
, .
, - ,

: , ,

, , , , . .
.
,
"consdentia"*,
, ,
, , , ;
,
, . . ,
,
, ,
.
, ,
, , ,

, , a priori
, : " ,
".
,
,
, .
(
, ) ,

, , ,
: , * , (.).
308

 . ,
,
. ,
,
,
, .

*, , , ,
, , .
, :
? :
""? :
.
,
. , ,
,
;
,
,
, , , , , ,
, , . ., ,
, , , , , ,
, , .
,
,
, ,

,
; , ,
, **.
,
; ,
, -
, . . ,
"tactus interior** ["
" .] (" ', 4, 7). ("
", 2, 3). (" ", 4, 190),
.
** ,
,
" ". "
", . XIV, . 6, "affectionibus animi" ["
"), :
"cupiditas", "timor", "laetitia", "tristitia" [, , , ]
: ''Voluntas est quippe in omnibus, imo omnes nihil aliud, quam
voluntates sunt: nam quid est cupiditas et laetitia, nisi voluntas in eorum consensionem,
quae volumus? et quid est metus atque tristitia nisi voluntas in dissensionem ab his,
quae nolumus?" [" , ,
, : ,
, ? ,
, ?" .]
309

 ,
. ,

, ,
,
.
, ,

, , , ,
,
, . ,

, , , ,
,
,
, ,
,
. , ,
, , ,
,
, .

.
pctitio principii*, ,
,
, ,
, ,

.

,
.
, , ,
. ,
,
,
: ,
, ,
, - .

{.).
310

II

, -:
-
- .
" -"? : ,
,
-, , . .
, ,

; , . .
- , , ,
. ,
- ,
, .
:
, ,
, ,
, , ,
, ,
, ,
. , :
,
? ,
,
, , ,
,
.
,
,
, ,
: "Libertatis autem et indifferentiae, quae in nobis est,
nos ita conscios, esse, ut nihil sit, quod evidentius et perfectius
comprehendamus" (Princ. phil., I, 41)*.
(Theod., I, 50 III, 292)4, ,
,

,
,
. , : "Omnes actiones sunt determinatae, et
nunquam indifferentes, quia semper datur ratio inclinans quidem, non tarnen
necessitans, ut sic potius, quam aliter fiat*'** (, "De libertata",
"... ,
..."3 (.).
" ,
,
, , ,
"5 (.).
311

 "Opera", . , . 669). ,

-
,
, ,
, .
, . . ,
- , ,
, ,
, . ,
10 , ,
100 , . .
,
, .

,

, . . ,
?
,

, ,
, , . ,
,
,
: ,
,
. , ,
,
. ,
"", ,

, : "
, - ,
, ,
". , : " ,
".
,
. , ,
:
,
, "19 "
". .
, .
,
. : ,
;
" , "
. , . . ,
312

 , ,
,
,
: ,
(
) ,
, ,
, .
,
.
, ,
, , ;
,
.

, , , " ".
, ,
, . . .
, , ;
,
, .

, (. . )
, -
,
, .
.
*, ; ,
.
,
,
, ,
, , a posteriori,
a priori.
, :
,
, . ,
, ,
" , ".
,
: " , ".
,
, ,
, . . .
, ,
, ,
.
* . : "Parerga", . 2, 327 .

313


, , , ,
.
,
, , ,
: ,

, ,
.
, " ,
" ,
, ,
"", , ,
, ,
.
,
:
,

. - ,
,
, : "
, : , ;
, .
, , ". , ,
: ,
, , , ,
.

, , ,
, ,
. ,
, , . .
(, ,
),
,
, , ,
, ,
, ,
. ,

, , ,
,
, , .
. , , . . ,

,
, .
, ,
314

 :
-? , , , ,
, ;
, ,
. -
: "
,
, ,

?" : " ,
, , -
, ,
, ,
9*.
: " ?",
, : "
, ! , , ,
". ,
, ,
,
. , , -
, , -
"" "". ,
""
, , ,
.
, , ,
, ,
,
, ,
,
,
, ,
,
,
. , ,
, , ,
,
: " ,
, , ", .
,
,
. ,
.
,
, ,
, ,
, , ,
, 315

 ,
, ,
,
.
-
,
,
,
,
:

,
, ,
. , ,
,
, ,
, .
,
"", : -
,
. , , , .
, ,
, , ,
, . - ,
,
, ,
a priori,
,
;
,
, ,
,
. .
, , ,
,
, .
, , ,
.
, . . a priori ,
,
, ,
, , , , ,
, a priori ,
, .
a priori
,
; ,

, - , . .
316

, , ;
, :
,
.
, ,
,
. ,
, , ,
: " ,
", , , , : "
, (
) , , ,
.
. , ,
, ,
, , .
, ,
.
, ,
.
, ,
, , .
,
,
. ,
,
, , ,
, ,
, .
,
, , ,
,
. ,
:
a parte post*, a parte ante**. ,
: " , ",
,
,
, . .
, ,
, ,
. ,
,
. ,
, ,
* (.).
* (.).
317

, : " , , ,
". ,
- . ,
, .
, , , , -
, ,
, , ;
,
,
" , "
.
, ,
, : " , ;
-
, , , ".
, ,
, ,
,
.
.
,
,
, ,

, liberum arbitrium ,
, ,
,
,
,
liberum arbitrium.
posse ad non esse*,
,

, , , .


:
. ,
,
, ,
, , ,
, ,
, , ,
, . .
-
,
.
* (.).
318

 ,

, ,
,
,
,
,

, . ,

" ",
, ,
, ,
.

m



, ,
,
, ,
, , .
,

, . . ,
, ,
, , a priori
; ,
. , ,
, , ,
, .
,

,
,
, , ,
, ,
,
.

,
,

"" ( ,
319

 ) "
",
*. , ,
, a priori, . .
,
, ,
, .
a priori, ,
,
.

, , ,
- , ,
- ,
, -
, ,
-
, , ,
, ,
. :
" ?"
, :
,
. , ,
, , ,
, ,
, . . .
,
:
,

, a priori
*
,

. -, ,

.
, , ,
,
, , ,
.
,
. - ,
, -
; ,
* "
", 21 .
320

 , . .
- , .
, a priori


,
,
, -
. :
, . . , , . .
, .
-,
, -

, ,
, ,
;
.
, ,
,

, a priori
, , ,
a priori
,
,
. ,
, ,

, ,
,
, ,
.
,
, .
. -,
"
", ,
, ,
, , . -,
,
, . .
, ,
, ,
vice versa*.
, ,
.
* (.).
11

., . 3

321

, , ,
, .
, , , ,
, ,
, ,
,
.
,
;
,
.
, . . , .

, , ,
.
,
, .
, . . , ,
-, ,
, -,
.
, ,
:

, , ,
. , , ,
, ,
,
.
, ,
, .

,
,
. , . . ,
.

.
, , , ,
, , . .
,
, , ,
. , ,
, ,
, . ., .

, ,
, , . ,
, Mimosa pudica, H cd s arum gyrans
322

 Dionaea muscipula6.
.
, , , ,

.
,
: , . . ,
.
, ,
,
, ,
, ,
.

, . .
, ,
,
.
, , ,
, . ,
,
,
- , . . .
, ,
, . .
, ,
.
, ,
, ,
, ,
,
,
, "".


, :
.
:
, , ,
, , , :
- ,
,

. , , ,
.
,
. ,
, , ,
, , II

323

 .
: ,
, ,
, .
, ,
, .
" ", , ,

, , ,
, . ,
(),
; ,
,
, :
,
,
. ,
, , ,


, ,
?
, , ,
*.
,
-
. ,
, , , ,

,
(notiones universales),
,
:
, , , ,
, ,
""
,
, , ,
, , , ,
, , , . .
,
, , (. .
) - ,
. , ,
,
, , , , * ,
.
324

 . ,
, .
,
, ,
, . .
;
,
.
,
;
,
, , ,
, , ,

- , . .
.
: 27-
7. ,
,
,
, :
,
, , ,
. ,
,
; , , ,

.
,
; ,
,

. ,
( , ), ,
: , ,

,
, - ,
(
, ),
,
. .
, ,
. ,
. ,
, ,
, ,
: ,
""; ,
325

 ,
. , , ,
, ,
, ,
; , ,
, , .
, , ,
,
,
. ,
, ,
.
,
, . ,
, ,
, ,
; , , , ,
, ,
- , ,
- - -
- .
, ,
, ,
,
,
:
,
,
, . , ,
.

, liberum arbitrium indifTerentiae.

, ,

. :

, ,
,
, , , ,
, :
, .
,
,
, , , ,
, , ,
,
,
, 326

 ,
, :

. ,
,
:
, ,
,
,
, , ,
.
, ,
:
, ,
. , ,
.
, ,
, ,
,
, ,
, , , , ,
. .;
;

;

, , . ,
,
, ,
, ,
. ,
,
, , , ,
, , ; ,
, ,
,
*.
, ,
,

! , .
,
,
, ,
, *
" ", "", . 80 .
*.
327

, ,
, , , , ,
. , ,
, , .
,
,
,
; , , :
,
. ,
, ,
,
, , -
, . ,
, ,
, ,
,
,
,
,
.
, , ,
, :
terminus ad hoc* "".
, , ,
, ,
,
.

,
.

: , ,
, ,
,
, ,
,
, ,
, .
;
,
. ? ,
,
: ,

.
. ,
(.).

328

 , , ,
: ,
,
.
.
, ,
. ,
, ,
, ,
, .
,
, ,
, , ,
, , , ,
. ,
, : ,
,
- ,
.
.
liberum arbitrium indifTerentiae, . .
, .
, , ,
, . . ,

. ,
, , ,
, ,
, , ,
, , , ,
,

, , ,
. ,
,
, , , ,
. ,
, ,
,
,
: ,
. , ,

, ,
,

, ,
, . . ,
, :
329

 .

, , , ,
,
,
,
-
,
,
, , , , ,
, ,
, ,
.


, : " , ",
, ,
,
, . , ,
, ,

, , ,
, ,
, ,
, .


,
, , , , ,
; " 6 , .
;
; ;
, ;
.
; .
,
, ". ,
: " ( ),
( ),
( ),
( ), , ,
( 80 ), ,
".
,
, ,
, ,
. ,
,
, , 330

 . ,
,
,
,
. ,
,
:
vdleitas*. ,
velleitas voluntas**, . . :
.
,
; ,
.
, ,
" , ", ,

, ,
,
:
,
, . "
" "
- " ,
.
6 ,
, ,

, , ,
, - ;

.

, ,
. , ;
.
, ,
.
,
, , ,
, , :
,
, -
,
.
, : ,
, \
* (.).
(.).
331

 ;
, . ,
, , ,
, , . .
.
" , '1 ,

,
. . 9,
mention honorable*, ,
18191820 . 1841 . (Cousin. Cours
d'histoire de la philosophie, professe en 1819/20, et publie par Vacherot,
1841), ,
(. 1, . 1920), ,
,
: "Pourquoi dmontrer ce qu'il suffit de
constater?"** (c. 50); "La libert est un fait, et non une croyance"*** (
). , ,
,
,
, ,
, . ,
, : , ,
, ,
, .
,
, ,
, ,
,
- ;
, . ,
-, ,
, ,
. ,
- ,
, ,
, : " !";
,
,
.
, ,
,
a priori , , ,
. a priori,
, (.).
" , " (.).
" , " (.).
332

 , ,
, , , ,

, , , ,
, , ,

,
; -
, ,
, , ,
,
.
, ,

:
,
,
. ,
, ,
,
; ,
.

.
liberum arbitrium
indifferentiae, ,
: , -
. ,

, ,
, .
, ,
, , ,
, , ,
, , ,
D, , , . .
, ,
, , D ( , . .
).
. :
,
.
, :
,
.
, . ,
, ,
,
,
333

 . ,
; ,
,
, ,
.
;
- ,
.
: ,

. ,
.
, ,
, . . .
, . ,
,
; :
, , . . ,
.
,
, .
,
, 10
,
, .
,
.
. ,
, ,
, , , , ,

. ,
,
,
, . . .

, ,

, , . ,
, ,
, ,
, , , ,
, , , ,
. ,

, ,
.
,
, ,
334

, a priori, a ,
.
.
,
,
, .
, ,
, . ,
. ,

, .
1. ; . ,
,
.
,
,
,
, ,
, .
,
, , ,
. -
, ,
.
2. .
, , .
, ,
, ,
, , , ,
. ,
, , ,
, :
, , ,

, "
, ", .
, ,
, .
, - ,
- ; ,
,
.
: ,
. ,
, :
, .
- , ,
, . ,
335

 , ,
, ,
. (VII,
164),
- ,
,
. ,
, ,
11.
,
,
. , ,
, , , -

, , , ,
, .
,
: , ,
, , ,
, .
, ,
, ,
, , ,
, ,
,
.
3. :
. , ,
, ,
,
.
,
. :
, ( ,
, )
.
; , ,
2030 ,
, . ,
;
, , ,
, .

, , , ;
- , : "
", : " ". , ,
,
,
, ,
336


. ,
( , ),
, , - ,
, ; : " ,
". ,
, ,
, ,
, ,
, . ,
,
, . .
,
;
f'Parerga", . 2, 118, . 196 )12.
,

, , , .-. 40 ,
13, ;
,
, , , ,
,
; ,
, , ,
. , ,
,
,
, - , ,
, -,
, , .

, , ,
, : ,
.
: ,
,
, ,
,
, ,
, .
.
, ,
, .
,
;
.
,
,
337

. ,
.
- ,
,
,
, .
: "Causa finalis (,
) movet non secundum suum esse reale, sed secundum esse cognitum"*.
, ,
,
,
, ,


.

, "Oratio de magia", ,
,
: "Certum indicem cujusque animum esse, qui semper eodem
ingenio ad virtutem vel ad malitiam moratus firmum argumentus est
acdpiendi criminis aut respuendi"**.
4. :
,
. ,
, .

;
.
, ,
, ,
. 43
15.

, .
, ,

, . . ,
;
, , ,
("Ethica magna", 1, 9), : "..in arbitrio nostro positum
non esse nos probos vel malos esse etc."***.
;
* " ,
**14 {.).
*+" , ,
,
, *'
(.).
*** "... "16 (.).
338

 , "
" ("Ethica ad Nicomach um", 6, 13): "Singuli enim mores in
omnibus hominibusque quodammodo videntur inesse natura: namquc
ad iustitiam, temperantiam, fortitudinem oeterasque virtutes prodivitatem
statim habemus, cum primum nascimur"*.

("De virtutibus et virus")18,
, ,

;
, , ,
- , ,
,
.

, Caritas,
.
, ,
, , , ,
, , ,
!
. ,
,
.

}9, (II, 35) : "Homo
virtuti consimillimus, et per omnia genio diis, quam hominibus propior:
qui nunquam recte fecit, ut facere videretur, sed quia aliter facere
non poterat"**.
,
, , ,

,
. ,
,
,
-

* ", , [] -
, , , 17
[ - ] " (.).
** ",
, , ,
, , ".
, ,
, , 1800 .
, .
" ", . 478,
, ,20
, , " " . ,
, .
339

.
tabula rasa*, , ,
,
, ,
libero arbitrio indiferentiae. ,

;
,

.

,
, ,
,
, . . .

,

.
-
, ,
,
, , , . .,
,
. , -,

( )
, ;
- , ,
,
(,
, ). , ,
, , , ,
,
, ,
. , ,
, ,

, .
, , ,
, , -, ,
,
,
.
, , ,
, , .
,
* (.).
340

 , :
.
,

,
.
, .
, .
, ,
, , ,
,
,
, .

, ; ,
, ,
, , ,
.
, , ,
. ,
,

:
, ,
,

.
;
.

, 21.
, ,
, ,
,
, : ,
,
. ,
, "operari sequitur esse"*.
,
, .
, :
.
, existentia
essentia**: ,
-, .
- ,
* " "22 (.).
* ... {.).
341

, ens metaphysicum*, . . , ,
, , ,
;
essentia existentia (
)23,
existentia essentia.
, ,
, ,
,
.
,
. existentia
essentia, . . ,

. , ,
,
, , ,
, .
existentia essentia:
, , - , -
, , . . .
, a priori
,
, ,
,
,
liberum arbitrium. ,
,
,
, ,
, .
, , ,
.
, ,
"Sophismata" ,
: ,
. ,
""
, ,
: . ,
, ,
, , -, ,
,
, , .
, ,
, ,
"Paradiso":
* {.).
342

Intra duo cibi, distant! e moventi

D'un modo, prima si morria di fame,
Che liber'uomo l'un recasse a'denti*.
("De caelo", II, 13),
: "Item , quae de sitiente verhementer esurienteque dicuntur, cum
aeque ab his, quae eduntur atque bibuntur, distat: quiescat enim neccesse
est"**. , ,
,
, asinum***.
,

, ,
:
, , ,
.
, , ,
, ,
,
, , , . ,
,
****. ,
,
, :
1)
! :
.
2) , ,
, , , ,
, ,
,
,
,
, ,
-, ,
- , - , ,
? ! .
: , ,
, . Quidquid fit
necessario ft.
* ,
, 24 , , ,
.
"[ ],
25 ; , ,
" (.).
** (.).
****
("Opera philosophiae", , .
447), "", 4553 .
343

 , -
- , ,
. ,
, ,
; ,
, , .
,

fatum, '*,

omina**,
, , , ,
. ,
, ,
,
piaculum*** , , -
; ,
persona piacularis****, .
, ,

. ,
,
, ,
.
,
, ,
,
, ,
(second sight), , ,
;
,
, ,
-
, . . .

,

.

.
,
,
? ,
,
.
(., .).
(.).
(.).
(.).
344

, - ,
, ,
, ,
. , ,
, ,
, ,
. :

, , .
,
, , ,
, .
IV

, ,
, .
, , , , ,

, , (10, . 23) : "
, ,
"27. ,
" " ("De servo arbitrio")
.
- , , ,
, , .
, , 1707. .
145 : "Quare simul in omnium cordibus scriptum invenitur liberum
arbitrium nihil esse; licet obscuretur tot disputationibus con trahis et tanta tot
virorum auctoritate"*. 214: "Hoc loco admonitos velim liberi arbitrii tutores,
ut sciant, sese esse abnegatores Christi, dum asserunt liberum arbitrium"**. .
220: "Contra liberum arbitrium pugnabunt Scripturae testimonia, quotquot de
Christo loquuntur. At ea sunt innumerabilia, imo tota Scnptura. Ideo, si
Scriptura jndice causam agimus, omnibus modis vicero, ut ne jota unum aut apex
sit rdiquus, qui non damnet dogma liberi arbitrii"***.
* " , ,


, "31 (.).
** " ,
, , "29 (.).
***"...
. , .
, ,
, "30
(.).
345

 .
, ,
,
,
,
. , ,
,
" " (III, . 18), ,
, ,
,
*, .

, , , ,
" " (II, 2 III, 7), , ,
, .

;
, , " ", X, . 10: "Quod igitur
a natura tribuitur, id in nostra potestate non esse, sed ab aliqua divina causa
profectum inesse in iis, qui rvera sunt fortunati, perspicuum est"**. :
"Mores igitur ante quodammodo insint oportetad virtutem accommodati, qui
honestum amplectantur, turpitudineque offendantur"***.
, " "
("Ethica magna", I, 11): "Non enim, ut quisque voluerit, erit omnium
optimus, nisi etiam natura exstiterit, melior quidem recte erit****.
" " (I,
918) " " ("Ethica Eudemia", , 610),
; , ,
. :
,
:
, , ,
.
. , ,

, anagcaion cai ecoysion, ;
,
,
, , ,
, ,
.
* (.).
** ", ,
,
"31 (.).
*** ", , ,
, "32
(.).
** ", ,
, , "33 (.).
346

(Ethica Eudemia, II, 10): "Nam id, cuius gratia, una e causarum numro
est"*.
,
,
.

"De fato", . 10 . 1735. ,
.
; , , ,
. , , ,
36.
, ( )
,
, ()
, ,
.

, (Stromata, I, 17)37
: "Nec laudes vituperationes ns honores supplicia iusta sunt, si
anima non habeat liberam potestatem et appetendi et abstinendi, sed sit
vitium involuntarium"**; , ,
, : "ut vel mahime quidem Deus nobis non
sit causa vitii"***.
,

. 200
38 " "
("De natura hominis", . 35 . 39 41).

,
. .
,
, ,
, ,
. ,
,
"De libero arbitrio"****.
, , 39,
, ,
, . .
.
* " "34 (.).
** " , , ,
,
" (.).
*** " (.).
**** " " (.).
347

 "Argumenta" "De libero arbitrio" (. I, . 9), retractationum

desumpto*,
( ),
,
"De natura et gratia"**.
" " (III, 18) : "Nunc autem homo non est
bonus, nee habet in potestate, ut bonus sit, sive non videndo, qualis esse
debeat, sive videndo et non volendo esse, qualem debere esse se videt"***.
: "Vel ignorando non habet liberum arbitrium voluntatis ad eligendum
quid recte fadat; vel resistente carnali consuetudine, quae violentia mortalis
successions quodammodo naturaliter inolevit, videat, quid recte faciendum
sit, et veut nec possit implere"****. "":
"Voluntas ergo ipsa nisi gratia Dei liberatur a Servitute, qua facta est serva
peccati, et, ut vitia superet, adjuvetur, recte pieque vivi non potest
a mortalibus"*****.
, ,
.
1) ,
"De libero arbitrio",
, .
" "
("De animae quantitate"): "Datum est animae liberum arbitrium, quod
qui nugatoriis ratiodnationibus labefactare conantur, usque adeo caed
sunt, ut... e t c " .
2) , ,
" , ", , "
" ""
("De libero arbitrio", I, 12. "Quid enim tarn in voluntate. quam
ipsa voluntas situm est?"*****).
3)
. ,
,
, , , * (.).
** " " (.).
*** " ,
, , , , ,
, , , ,
" (.).
**** "
, , , ,
,
, , , ,
, , , " (.).
***** " , ,
, ,
, -
" ().
****** " , ,
, , ... . ." (.).
******* " , ?" (.).

348

,
,
.
, ,
"De libero arbitrio":"Dic mihi, quaeso, utrum Deus non sit auctor mali?"*
: "Movet autem animum, si peccata
ex his animabus sunt, quas Deus creavit, illae autem animae ex Deo; quomodo
non parvo intervallo peccata referantur in Deum"**.
: "Id nunc plane ads te dictum est, quod me cogitantem satis
excruciat"***.
, ("De
servo arbitrio". . 144). "At talcm oportere esse Deum, qui libertate sua
ncessitaient imponat nobis, ipsa ratio naturalis cogitur confiteri. Concessa
praescientia et omnipotentia sequdtur naturaliter irrefragabi consequentia
nos per nos ipsos non esse factos nec vivere nec agere quidquam, sed per illius
omnipotentiam... Pugnat ex diametro praescientia et omnipotentia Dei cum
nosto libero arbitrio. Omnes homines coguntur inevitabili consequentia
admittere nos non fieri nostra voluntate, sed necessitate; ita nos non facere
quod libet, pro jure liberi arbitrii, sed prout Deus praescivit et agit consilio et
virtute infallibili et immutabih", etc.)****.
XVII 41.
,
.

. , "Amphitheatro aeternae providentiae"*****,
16, : "Si Deus vilt peccata, igitur fadt; scriptum est
enim: "Omnia quaecunque voluit, fecit". Si non vilt, tarnen committuntur, erit
ergo dicendus improvidus, vel impotens vel crudelis, cum voti sui compos fieri
aut nesciat aut nequeat aut negligat... Philosophi inquiunt: si nollet Deus
pessimas ac nefarias in orbe vigere actiones, procul dubio uno nutu extra
mundi limites omnia flagitia exterminaret profligaretque: quis enim nostrum
divinae potest resistere voluntati? Quomodo invito Deopatrantur scelera, si in
actu quoque peccandi scelestis vires subministrat? Ad haec si contra Dei
voluntatem homo labitur, Deus erit inferior homine, qui ei adversatur, et
* ", , ?" (.).
** " : ,
, , , ,
" (.).
" , "
(.).
**** "... ,
...
, , ,
, , - ,
...
...
: ,
. , ,
,
" . .40 (.).
***** " " (.).
349

praevalet. Hinc deducunt: Deus ita desiderat hune mundum, qualis est; si
mdiorem vellet, meliorem haberet"*. 44 :
"Instrumentum movetur prout a suo principali dirigitur; sed nostra voluntas
in suis operationibns se habet tanquam instrumentum, Deus vero ut agens
principale; ergo si haec male operatur, Deo imputandum est... Voluntas nostra
non solum quoad motum, sed quoad substantiam quoque tota a Deo
dependet; quare nihil est, quod eidem imputari vere possit, neque ex parte
substantiae, neque operationis, sed totum Deo, qui voluntatem sic formavit, et
ita movet... Cum essentia et motus voluntatis sit a Deo, adscribi eidem debent
vel bonae vel malae voluntatis operationes, si haec ad ilium se habet velut
instrumentum"**.
, , ,
:
, ,
,
,
, tanquam re bene gcsta***,
.
, ,
,
. ,
,
.
, , , .
9
, ,
, , ,
, , "Essay
on liberty and necessity"****, : "The ultimate
* " , , , , :
" , ". , ,
, , , :
, ,
... :
, , ,
, ,
?
,
? ,
, .
: , ;
, .
** " , ;
, , ,
, , ...
, , ,
, ,
, ,
... ,
,
- (.).
(.).
**** " " (.).

350

author of all our volitions is the creator of the world, who first bestowed
motion on this immense machine, and plased all beings in that particular
position, whence every subsequent event, by an unevitable necessity, must
result. Human actions therefore either can have no turpitude at all, as
proceeding from so good a cause, or, if they have ani turpitude, they must
involve our creator in the same guilt, while he is acknowledged to be their
ultimate cause and author. For as a man, who fired a mine, is answerable for
all the consequences, whether the train employed be long or short; so wherever
a continued chain of necessary causes is fixed, that Being, either finite or
infinite, who produces the first, is likewise the author of all the rest"*.
, ,
.
, ,
" ", . 180
. . 232 : "...
,
(, ,

,
), , -, ,
,
,
,
...
,
;
, ,
, ,
, ,
, ,
, ,
"42.
:
,
, , ,
. ,
. 184: " ,

*
:
" ,

,
.
, , ,
- ,
, .
, , ,
, ,
, , ,
, ".
351

 ? ,
,
, ,
,
, "43.

, ,
. , ,
, ,
, . . .
, , ,
, liberum arbitrium,
. , ,
,
,
,
,
. ,
, existentia essentia
- , -
?
operari sequitur esse, . .
, ,
. ,
, .
: "Ergo unde esse, inde operari"*. ,
, ?
tabula rasa,
, , ,
,
, - - ,
, , ,
, - ,
- ,
- .
,
,
.
, ,
, "": " res libera
dicetur, quae ex sola naturae suae necessitate exisit et a se sola ad agendum
determinatur; necessaria autem vel potius coacta, quae ab alio determinate
ad existendum et operandum"**.
* ", , " (.).
** " ,

. , , ,
-

"44 (.).
352

, , . .
, , ,
. - .
, :
, ,
,
. ,
:
, ;
,
. ,
, -
.
:
, -
. ,
,
, .
- ,
- ,
.
- ,
, .
: ,
. . , , ,
,
;

, , , . .
,
.
, ,
. ,
, . . .
,
, . .
.

, :
. ,
, ,
,
, ,
,
"pro ara et focis"*.
:
, , , , ,
* " " 45 (.).
12

., . 3

353

 ,

, .

.
,
. , ,
, , "Quacstiones de
libertate et necessitate, contra Doctoren Branhallum"*,
, 1656 .; .

. (Hobbes Th. Moral and political works.
London, 17S0, c. 469 .),
.
. 483: "6) Nothing takes a beginning from itself; but from the action of
some other immediate agent, without itself. Therefore, when first a man has
an appetite or will to something, to which immediately before he had no
appetite nor will; the cause of his will is not the will itself, but something else
not in his own disposing. So that, whereas it is out of controversy, that of
voluntary actions the will is the necessary cause, and by this which is said, the
will is also necessarily caused by other things, whereof it disposes not, it
follows that voluntary actions have all of them necessary causes, and therefore
are necessitated.
7) I hold that to be a sufficient cause, to which nothing is wanting that is
needfull to the producing of the effect. The same is also a necessary cause: for,
if it be possible that a sufficient cause shall not bring forth the effect, then
there wanted somewhat, which was needfull to the producing of it; and so the
cause was not sufficient. But if it be impossible that a sufficientcause should
not produce the effect; then is a sufficient cause a necessary cause. Hence it is
manifest, that whatever is produced, is produced necessarily. For whatsoever
is produced has had a sufficient cause to produce it, or else it had not been:
and therefore also voluntary actions are necessitated.
8) That ordinary dfinition of a free agent (namely that a free agent is
that, which, when all things are present, which are needfull to produce the
effect, can nevertheless not produce it) implies a contradiction and is
nonsense; being as much as to say, the cause may be sufficient, that is to say
necessary, and yet the effect shall not follow".
485: "Evere accident, how contingent soever it seem, or how voluntpry
soever it be, is produced necessarily"**.
* " , - " (.).
**"6) ,
- . ,
-,
, ,
, , . ,
, ,
, ,
, ,
, , .
354

 " " (. 1, 7) :
"Fertur unusquisque ad appetitionem ejus, quod sibi bonum, et ad fugam
ejus, quod sibi malum est, maxime autem maximi malorum naturalium, quae
est mors; idque necessitate quadam naturae non minore, quam qua fertur lapis
deorsum"*.
.
,
- .
"", . I, . 32. "Voluntas non potest vocari causa libera, sed
tantum necessaria"**.
2: "Nam voluntas ut reliqua omnia causa indiget, a qua ad
operandum certo modo determinatur"***.
, . II, : "Quod denique ad quartam objeconem
(de Buridani asina) attinet, dico me omnino concedere, quod homo in tali
aequilibrio positus (nempe qui nihil aliud pereipit quam sitim et famem, talem
dbum et talem potum, qui aeque ab eo distant) fame et siti peribit"****.
, . III, . 2, : "Mentis dcrta eadem necessitate in
mente oriuntur ideae rerum actu existentium. Qui igitur credunt se ex libero
mentis decreto loqui vel tacere vel quidquam agere, oculis somniant"*****.
62: "Unaquaeque res necessario a causa externa aliqua
determinatur ad existendum et operandum certa ac determinata ratione. Ex.
7) ,
, .
, ,
, ,
, .
, ,
. ,
. , ,
. ,
.
8) (
, , , ,
)
: , , . .
, - "44.
. 485: " ,
, "41.
* " , ,
, , ,
;
, "4* (.).
** "... ,
" (.).
*** "... , ,
"49 (.).
**** ", (
), , , ,
( , , ,

),
"50 (.).
***** "... ,
, () . , ,
, ,

, "51 (.).
\2+

355

gr. lapis a causa externa ipsum impellente certam motus quantitatem accipit,
qua postea moveri necessario perget. Condpe jam lapidem, dum movcri
pergit, cogitare et scire se, quantum potest, conari, ut moveri pergat. Hie sane
lapis, quandoquidem sui tantummodo conatus est conscius et minime
indifferens, se liberrimum esse et nulla alia de causa in motu perseverare
credet, quam quia vult. Atque haec humana ilia libertas est, quam omnes
habere jactant et quae in hoc solo consistit, quod homines sui appetitus sint
conseil et causarum, a quibus determinants, ignari... His, quaenam mea de
Ubera at coacta necessitatedeque ficta humana Hbertate sit sententia, satis
explicui"*.
, ,
(. . ) .
, 1665 ., ,
" " (. 12)
, ,
2-
: "Si enim hominem loco asinae ponamus in tali aequilibrio positum,
homo non pro re cogitante, sed pro turpissimo asino erit habendus, si fame
et siti pereat"**.

. ,

.
" ",
,

,
. : "Thus it appears that the conjunction between motives
and voluntary actions is as regular and uniform as that between the cause and
effect in any part of nature". : "It seems almost impossible, therefore,
to engage either in science or action of any kind, without acknowledging the
doctrine of necessity and this inference from motives to voluntary actions,
from character to conduct"***.
* "... -

. , , , ,
, ,
. ,
, ,
, ,
. ,
, ,
, ... ,
,
"32 (.).
* " ,

, ,
"53 (.).
*** " , ,
,
". "
- -

356


, *
'The Doctrine of philosophical necessity"*,
.
,
.
, , ,
1782.
, . XX: 'There is no absurdity more glaring to my
understanding, than the notion of philosophical liberty". C. 26. "Without
a miracle, or the intervention of some forcing cause, no volition or action of
any man could have been otherwise, than it has been". 37: "Though an
inclination or affection of mind be not gravity, it influences me and acts upon
me as certainly and necessarily, as this power does upon a stone". C. 43:
"Saying that the will is self-determined, gives no idea at all, or rather implies
an absurdity, viz: that a determination, which is an effect, takes place, without
any cause at all. For exclusive of every thing that comes under the
denomination of motive, there is really nothing at all left, to produce the
determination. Let a man use what words he pleases, he can have no more
conception how we can sometimes be determined by motives, and sometimes
without any motive, than he can have of a scale being sometimes weighed
down by weights, and sometimes by a kind of substance that has no weight
at all, which, whatever it be in itself, must, with respect to the scale be
nothing*. 66: "In proper philosophical language, the motive ought to be
call'd the proper cause of the action. It is as much so as any thing in nature
is the cause of any thing else". C. 84: "It will never he in our power to choose
two things, when all the previous circumstances are the very same". 90: "A
man indeed, when he reproaches hnself for any particular action in his
passed conduct, may fancy that, if he was in the same situation again, he
would have acted differently. But this is a mere deception; and if he examines
himself strictly, and takes in all circumstances, he may be satisfied that, with
the same inward disposition of mind, and with precisely the same view of
things, that he had then, and exclusive of all others, that he has acquired by
reflection since, he could not have acted otherwise than he did". 287: "In
short, there is no choice in the case, but of the doctrine of necessity or absolute
nonsense"**.

,
, ".
* " " (.).
**. XX: " ,
"; . 26: " -
,
"; . 37: " ,

, "; . 43: ",
, , , ,
, ,
. , , ,
, .
, ,
, ,
357

 , ,
,
. : , .
XXVII, : "I was not however a ready convert to the doctrine of
necessity. like Dr. Hartley himself, I gave up my liberty with great reluctance,
and in a long correspondence, which I once had on the subject, I maintained
very strenuously the doctrine of liberty, and did not at all yield to the
arguments then proposed to me"*.
, ,

. , 'Traite de mtaphysique",
. 7,
56. "Le philosophe ignorant",
,
, . 13, : "Archimde
est galement ncessit de rester dans sa chambre, quand on l'y enferme, et
quand il est si fortement occup d'un problme, qu'il ne reoit pas l'ide de
sortir:
Ducunt volentem fata, nolentem trahunt.
L'ignorant qui pense ainsi n'a pas toujours pens de mme, mais il est enfin
contraint de se rendre"**.
"Le principe d'action", . 13, :
"Une boule, qui en pousse une autre, un chien de chasse, qui court
ncessairement et volontairement aprs un cerf, ce cerf, qui franchit un
foss immense avec non moins de ncessit et de volont: tout cela n'est
, ,
- , ,
, , ";
. 66: "
. ,
- - "; . 84:
" ,
"; . 90: ", ,
- ,
, , , -.
:
, , ,
, ,
, ,
, "; . 287: ",
,
".
* " .
- 99, :
, ,
,
".
** " ,
- ,
:
, 57.
, , ,
"9* (.).

358

pas plus invinciblement dtermin que nous le sommes tout ce que nous
faisons"*.
,
, , ,
, ,
"
, ",
.
,
,
,
, ,
, . " "
: "
, , ,
, , ,

"60. " " (. 548 . 577
) : "

, ,

; ,
,
,

. ,
,
,

, "61.
, . 798 . 826 , : "
,
. ,
, . . ,
,
, ,
, 2. , " ", . 177
. 230 : "... ,

, ,
, ,
, ,
", ; , ,
, ,
; ,
, , , , 99
, , " (.).
359

 ,
..."63

,
, ,

. : "
", . 532554 . 560582 ,
" ", . 169179
. 224231 64;

,
.


: -, , ,
,
,
,
; -, ,
,

, .
- ,
, , , .


" "
(. 465471)65. , ,
,
, .

, ,
, , ,
,
,
, , , ,

, ,
.
,
.
, . 66, ,
1837 . " " (. 101), :
" , ,
", . .
,
:
.
360

 , . : . 465 : "
..."67,
. ., .
, , ,
"", .

, , ;

(, "Prolegomena", . 51 . 155 . 68)
" " (.
274) " ". ,

" ", ,
, ,
, .
. 472, ,
,
. .;
,


, .
,

,
;
, ,
,
: " ". ,

, .
"
" ,

. :
" ".
;
, , .
(notiones
simplices), , ,
, .
: ,
, ,
,
, ,
,
. , ,
.
361

 ,

" " "
"; , , ,
,
.
, , ,
, ,

. ,
, ,
, ,
.
,
,
- ,
.
, ,
, . *9,
- "le premier mtaphysicien franais de mon
temps"*, " ",
1834 ., liberi arbitrii
indifTerentiae ,
.
: liberum arbitrium indifTerentiae, "
", ,
.
;
,
- , .
, ,
:
, ,
, , , ,

" , ".
, ,
, .
,
.
, , :
,
,
70.
, ,
.
(.).
362

 , ,
, :
, "
", " "!
. , ,
; , ,
,
liberum arbitrium
indiflerentiae, :
, ,
,
. -
, ,
,
, " ",
. , ,
,
: , - ; ,
, , , ,
,
. "" , ,
,
;
, ,
,
; , . . ,
, "stat pro ratione voluntas"*.
"",
, ,
.
,
. "Geist" ("", ""),
, "Gas" ("")> ,
, ,
"spiritus", "", "animus",
""**.
, ,
,
. ,

,

.
.

. " "71 (.).
(.).
363

,
,
. " " (. 2, . 2)
- ,
:
Angela. I will not do it.
babella. But can you, if you would?
Angelo. Look, what I will not, that I cannot do*.
" " (. I) :
Fate, show thy force, ourselves we do not owe,
What is decree'd must be, and be this so**.
,
,
"St. Ronans Well" (. 3, . 6).
,
,
:
"Go, and leave me to my fate; I am the most detestable wretch, that ever
liv'd detestable to myself, worst of all; because even in my penitence there
is a secret whisper that tells me, that were I as I have been, I would again
act over all the wickedness I have done, and much worse. Oh! for Heavens
assistance, to crush the wicked thought!"***

,

. 1845 . "La Presse"
'Times" 2 1845 ., .
: " ". "24
, .
: " ,
30 ,
26. :
.
, ,
. ,
, .
: 1841 .
* . .
. , ?
. , , 12.
** , , , 73:
, , .
*** " .
, - , .
, ,
,
. , , !"
364


-, , 7
, .
: , ,
. ,
, ".
"" (.
4, . 2):
. .
. , , , !
. .
. !74
"":

;

;

, ,
.
,
79.
V

,
.
, ;
-,
,
a non posse ad non esse*.
,
, . .
a posteriori, ,
,
.
, , ,


, ,
,
, ,
* (.).
365

,
, . ,
, ,
- ,
, ,
, .
, ,
, -
,
, ,
: "...


, ,
, ,
, .
, ,
,
,

, ,
,
,
, .
(
),
" ("
", . 190 . 239 )76.
-, , ,
, ,
- ,
. ,

,
:

, .
,
,
.

, ,
, , ,
a priori a posteriori ,
,
,
.
, ,
,
366

 , .
,
, , .
.
, ,
,
,
,
, ,
,
,
.

; ,
, .
,
,

, , , , ,
,
,
. , ,

:
, .

,
,
,
, .
: ,
,
.
, , ,
,
. ,
,
, ,
-
,
. ,
objective*, . .
, , -
,
, ,
: - . ,
, , - ,
* (.).
367

, , ; , . . objective,
. , ,
, ,
:
.
,
, : " ,
", " ", " , , "
, .

, ,
.
: "Encomio celebramus eos, qui egerunt:
opera autem signa habitus sunt; quoniam laud crem us etiamm, qui non egisset,
si crederemus esse talem"* ("Rhetorica", 1, 9). , ,
,
, . . , .
,
, , .
, ,
.
, ,
. ,
,
, ,
,
, ,
. ,
, .
,
, ,

, , ,
.
,
: .
, ,
- :
,
, ,
,
. ,
.

, , ,
* "- 77 ,
-, ;
,
,
, "7' (.).
368

 , " ",

,
. -
" ,
, ",
, liberum arbitrium
indifferentiae. ,
, ,
,
. , ,
,
,
, , ,
,
.
, , , ;
,
;

,
.



,
, -
, .
,
. ,
, ,
- ,


.
,
,
, ,

,

. , ,
, ,
,
; , ,
,
, ,
, . .
,
369

, , , . .
(
). , . .
, ,
, ,

.
,
;

,
, , . . ,

"". , ,
;
,
, ,
, ,
.
, ,

, ,
(existentia et essentia) ,
,
, ,
;
, ,


,
. ,
"operari sequitur esse".
,
, .
, ,
,
. , "operari",
"esse". , *
"esse", a
"operari". , "esse" ,
"esse" "operari" , ,
, , . ,
libero arbitrio indifferentiae
. , :
, , ,
. , ,
, * (.).
370

 , ,
:
,
, ( )
.
, ,
, ,
, ,
.
, , ,
- . ,
, , , ,
, .
objective, . . , , , , ,
,
; subjective
, , .
,
. ,
,
.
, ,
,
, ,
, . . .
, ,
: "La libert est un mystre"79,

.

, ;
, ,
.
, ,
: ,
.
,

, ,
, . .
, ,
.
, . .
, ,
371

 . ,
.
,
,
, ,

. , , ;
, ,
,
, . .
, -
, ,
.
.
,
( ),
:

,
, ,
. ,
,
,
,
.
, -
. , ,
; , ,
, .
; ,
, . .
.

. :
, ,
, , . .
.
-
, ,
: ,
-
, .
, ,
,
.
.
- ,
, ,
, 372

 , .
(
,
, ) , ,
, fair play*: ,
.
.
,
,
. ,
, , ,
manslaughter** ,
. , ,
, , ,
in abstracto .

:
, .
, ' '
***, , ,
"Ethica Eudemia", II, . 7 9, "Ethica ad
Nicomachum", HI, . 2. , mediana
forensis**** ,
, , .
, ,
,
, , , ,
,
, .
.
, ,

,
,
,
. , ,
, . ,


! , , . . ,

.
, ,

* (.).
** (.).
***
10 (.).
(.).
373

. ,
, ,
,
, ,
.
,
, ,
- .
,
, , , ,
,
,

,
,
.

,



30 1840 .
: ,
.
. 1.

,
, :
Quum primitiva moralitatis idea, sive de summa lege morali principalis
notio, sua quadam propria caque minime logicae necessitate, tum in ea
disciplina appareat, cui proposition est cognitionem " " explicare,
tum in vita partim in conscientiae judicio de nostris actionibus, partim in
censura morali de actionibus aliorum hominum; quumque complures, quae ab
ilia idea inseperabiles sunt eamque tanquam originem respiciunt notiones
principales ad " " spectantes, velut officii notio et imputationis,
eadem necessitate eodemque ambitu vim suam exserant et tarnen inter eos
cursus viasque, quas nostrae aetatis meditatio philosophica persequitur,
magni momenti esse videatur hoc argumentum ad disputationem revocare
cupit Societas, ut accurate haec quaestio perpendatur, et pertractetur:
Philosophiae moralisfons et fundamentum utrum in idea moralitatis, quae
immediate contineatur et ceteris notionibus fundamentalibus, quae ex ilia
prodeant, explicandis quaerenda sunt an in alio cognoscendi principio?
:
,
, ,
, ,
, ,
,
; , ,

, ,
, ;
, ,
, ,
:
,
( ),
- ?

375

1810 . ... 2 :
" ,
,
?"
. :
1)
- ,
, . ; ,
, -
, ,
,
, ; ,
, ,
,
,
, , , ;
,
.
,

,
. ,
, , ,
.
2) ,
,
,
.
,
.
,
, -,

. , ,
,
,
, ,

, , .
376

 ,
parrhesia*
-
, .
. , ,
,
, , ,
, - ,
. . .
, .
: 'Tenebrae in philosophia practica non dispelluntur nisi luce
metaphysica afulgente"** ("Philosophia practica"3, . 2, 28), a :
"... ,
"4 ("
". ). , ,
, ,
, ,
, ,
-
- , . . .


, ,
,
, ,
, ,
- ,
, , , ,
, , ,
, ,
.
,
- , .
: "Animae vero naturam absque totius
natura suffidcnten cognosci posse existimas"*** ("", . 371, Bip.****).
,

.
,
,
,
- ,
.
* (,).
** *'
" (.).
*** " , ,
?"3 (.).
**** .
377

 -
,
,
, ,
. ,
,
, ,
. ,
, ,
, ,
.
-
. ,
,
, , ,
.
,
. ,
,
.
, , , ,
, , ,
, ,

, .
, , ,
, ,
, , ,
; ,
.
(4, 6): " ,
".
, ,
.

;
; , ,
, , ,
,
,
, ,
;
,
,
: " ,
, " (" ", . I,
. 3, . 93)6. , ,
,
, 378

, , ,
,
, ,

,
,

.
: "Magna est vis veiitatis et
praevalebit"* , , ,
, .
- ; ,
.
2


. , ,
,
,
. ? ,
,
; ,
? , ,
,
, , . ,
. , ,
,
, . .
, , ,
- .
, ,
, ,
, , ,
,
,
.

, ,
, , ,
, ,
, -,
, ,
* " "7 (.).
379

, , drculus
vitiosus*.
,

, ,
, , ,
, ,
, ,
,

, , ,
, , :
, ,
,
, , ,
- .
; ,
, ,
, , ,
. , ,


.
,
.
- ,
;
. ,
,
, ,
,
.
, ;
, .
, , a posteriori, a priori
,
;
,

.

,
: "Non est pro magno habendum, quid homines senserint, sed quae
sit rei Veritas"**, , "
", "***;
* {.).
**" , ,
, "
(.).
*** " "9 (.).
380

 ,
, .
, , ,
10 "
", 11
" "
. , , , , ,
, ,
,
,
. ,
- ,
; ,
. , .
,
.
. ,
,
, (
),
,
- ,
.
, ,
,
, ,
*. ,
.

, ;
. ,
,
; ,
:

, ,
.
, ,
.
,

* dir non vi saprei per qul sventura,
piuttosto per quai fatalit,
Da noi crdita ottien pi l'impostura,
Che la semplice e nuda verit.
Casti12.
[ , , ,
, . ()
].
381

 . ,
,
,
,
.
,

,
.

. ,
,
. , ,
,
" ",
:
,
. , ,
, ,
. , ,

:
, ,
, , ,
" ",
,
,
;
, ,
" ",
. ,
,
, ,
,
; , ,
, ,
,
,
.
, ,
, ,
,
, .

382


,

3

,
. ,
.
,
, ,
.
, , . .
;
, , , .
: , . ,
:
, ,
, , *.
, , ,
. , ,
,
. -
,
,
. ,

, . ,
,

, , mundus noumenon,
.
, , ,
,
.
, ,
, :

, .
, ,
, " ",
* "
", . 1, 16, . 103 . . 2, . 16, . 166 . .
383

, ,
. , . XIII : "...
""
, ( ) ,

"13. , ,
, , . . ,
. ,
,
" " , ,
, , 61 ,
.
" ",
1788 ., . . ,
" " ,
:
,
, , , ,
*. " "
,
"", ,
, ,
, ,
- .
, , ,
, , ,
.
" " , -,

(. 223231 ),
, , , "
" (. 560586, R., . 438 .)14; , -,
, , ,
, . , "
", " ",
1797 .,
.
"
",
, .

. ,
, ,
""
, ,
128 XIV ( 100 )15;
,
* , .
384

 . 1792 .,
,
R.
4


* ,
. 62 (R., . 54): "
, ,
, , ,
..."16 petitio
principii**. , ,
? ,
, ?
,
, - ? ,
, , ,
, . .
, ,
, , ,
. petitio
principii, , ,
,
, , ,
. -
.
(lex, nomos), ,
. , ,
,
, ,
a priori, ,
.
a priori ,

. , ,
,
, , , ,
vel quasi***, ,
: ,
, ,
. ,
. ,
* (.).
'* (.).
* (.).
13

., . 3

385


. , , .
,
, ,
; , ,
, petitio principii.
, , . VI ,
, "
"11.
;

, "du sollt (sic) nicht
lugen" (" "), ,
, , , ,
.
,
,
,
, .
, ,
, ,
, .
,
, "du
sollt". ,
, , ,
: , ,

. petitio principii.
petitio

, . 8 (R., . 16)18
,
.
. ,
. . , , . .,
,
,
,
.
, .

;
,
, ,
- , ,
, .
, ,
( ) 386

, . .
, ,
,
, . ,
, ,
, , , , ,
,
, ,
contradictio in adjecto*.

.
: "For since it would be utterly in vain, to suppose a rule set
to the free actions of man, without annexing to it some entorcement of good
and evil to determine his will; we must, whereever we suppose a law, suppose
also some reward or punishment annexed to that law*' ("On Understanding",
. II, . 33, 6**). , ,
- , ,
,
, , .
,
contradictio in adjecto. ,
, ,
; ,
, , ,
,
.

, "
",
, .
-
, , , ,
, , . ,
, ,
: , ,
-
. ,
,
,
, ,
. ,
, ,
, , * (.).
**" -
,
, , ,
, -
, " (" 1', . IV, . 33, )19 (.).
387

 , ,
.
,
. ,
, , , ,
,
, ,
. ,
,
,
.
,
.
.
, , ,
,
, . . :
, ,
. ,
,
- . , ;
,
. ,
"" .


, ,

, , .
- ,

.
,
.
,
,
, ,
,
, "" "",
, , contradictio in adjecto.
,
,
, , , . .
, ,
, implicite* ,

, .
* (.).
388

 , ,
implicite , ,
explicite* .
, , ,
, .
,
. ;
,
, ,
. ,
, ,
(),
, (
). , , ,
, , ,
.
.
,
,

, . ,
,
,
,
" " " ".
5




, ,
,
, .
, ,
,
.
,
, ,
.
"volenti non fit injuria"**, :
, , , , ,
, ;
, . (.).
*" "30 (.).
389

 ,
, .

: " , "21,
, ,
maximum .
: " , ",
, ,
, opus
supererogationis*. , "
", . 13 (R., . 230), : ",
, ...*922

,
. , , ,

: ,
,
- .
, ,
, ,
.
, ,
, , ,
,

,
, , , ,
, , .

, , ,
. ,
, . 53 (R., . 48) . 67 (R., . 57)23,
, ,
. , ,
,
24, 23 (. "", VI, 26) , 26
(. "", III, 16).
,

: ,
, **.
,
, ,
: * (.).
" :
, . 1, 69.
390

 . ,
, . . , .
, -, ,
, ,
- ( 27 .),
.
,
, ,
. ,
, ,
, , ,
,
,
- . , ,
,
in abstracto, .
,

;
, volenti non fit injuria,
,
28.

6

, 4
petitio principii, ,
, , , . ,
, - ,
;
.
, ,
. ,
?
, . . a priori ,
.
.
" ", ,
, ,
"
". ,

, , a priori ,
, "
,
a priorf* (" ", . 56
391

; R., . 142)29. ,
, a priori, ,
, . ,
! (. VI ""; R., . 5)
, " (),
()"30 ( , . VII; R.,
. 6) "
, . . "31. (. 59; R., . 52),
"
"32;
(. 60; R., . 52), ",
,
, , ,

"33,
. ,

, , ,
, .
, ,
, .
, ,
- ,
, -
. !
. a priori, . .
,
, . .
. , :
,
- . ,
. ? -
, ,
. , , ,
, ,

, ,
, . .

, ,
, :
,
a priori, , ,
, , ,
, "
", . . per accidens*, .
( ,
* (.).
392

 ), - .
,
, ,
,
,
.
,
,
.
, ,
-
,
, -
; ,
,
, , ,

.


,

" ",
"",
in
abstracto.

. ,
, ,
. ,
anima rationalis*, ,
anima sentiva** anima vegetativa***, ,
, rationalis.
" "
.
, " ",
,
. ,
, ,
, ,
, ,
; ,
, .
, , ,
,
* (.).
' 3(.).
'* * (.).
393

 a priori
a posteriori, , , a priori
, ,

,
, .
a priori, ,
, . . ,
,
, ,
,
, , ,
, .

a priori, , ,
, , , ,
- .

] , ,
, *
, ,
. . ,
, . .
, .

, a priori ,

.
, :
(, " ", . 175; R., . 22835)

, ;
" " ,
,
, . .
4 ,
, . . , ,
, , ,
, . ,
- ,
,
, . . . ,
(. 11; R., . 18)36,
,
, .
,
, ,
, , -
.
394

 , ,
,
(1 ., 13, 37),

: " " ""38.
, -,
" ", , ,
. ISO (R., . 211): ",
, ,
,
,
"39. ]
! . 213 (R., . 257) : "
,
, , ,
;

"40.
, ( . 11; R., . 18)41
,
( )
, *2,
" " *.
,
?
(. 13; R., . 1944)
,
, , .
,
, ,
, .
, -
, ,
;
, ,
, , ,
,
.
. 14 (R., . 20)
, : "
"45. ,
;
,
(. 25; R., . 28"),
. . 26 (R., . 2947)
, "
,
, 43.
395

 ", . . 28 (R., . 30) . 49 (R.,

. 50)4.
!
, ,
:
, .
, :
, , ,
?
-
, " "
, ,
"". ,
, "" ,
"". . 16 (R., . 21)
, " ,
.

..."49 ? ,
, - "Gehorsam" ("").
""
"",
, , - , , ,
, ,
,
, "
",
, , "Soir ("")
. , : "
",
, . . , : "
,
". " "50.
,
! ? ?
. , :
, ,
, , .
, ,
,
, ,
. , ,
,
. . ", "* . ""**
, , -
, ,
" (.).
'* "" (.).
396

, , -
. ,
", " "".
, , , ", " ,
"" ;
,
,
51.
, ", "
, ,
,
, ,
.
. , ,
,

, , , ,
", ", . . ,
, , ,
, . ,
-, : "Neminem
laede, imo omnes, quantum potes, juva"*. , , ,
,
; ", ",
"", , ;
, , "Datum"**, "Quaesitum"***
, .
,
, . "Datum",
", ",
, ,

, . . , , , ; ,
,
.
, , ,
: "Quoid tibi fieri non vis, alteri ne feceris"****, ,
, ,
"" "ne".
, , : "Neminem laede, imo omnes, quantum
potes, juva"; ,
, , ""
, , , , ,
, - , ,
* " , , , " (.).
** (.).
*** (.).
**** " ,
" (.).
92.
397

 .
.
:
, , ,
, , ,

.
,
, -
a priori,
- , . . -
, - ,
, , , , .
, . 60 (R., . S3) :
"
, ,
, "53.

, ,
, . .

, , ,
,
(, ), ,

. ,
, , .
, , -, .
,

; ,
, , , ,

. . 48 (R., . 44) , "
,
"54; . 49 (R., . 45), "
a priori",
, "
"55.
56, "
XIX " ("Beitrge zur ebersicht der Philosophie
am Anfange des 19. Jahrhunderts", . 2, . 21) : "
,
".
, . .
,
. .
,
" " (. 802 . 830
398

57), ex nunc*,

"". "
", ,
, .
,
"formula
concordiae** " ( . 122)
: " , ,
, ,
,
, . . ,

". ,
, " ,
- " ()58. , ,
petitio prindpii, ,
! , , ,

, .
,
,
.
,
. ,

; , ,
, ,
" "
,
, ,
,
.
, ,
, , .
"docendo disco"*** , ,
: "Semper docendo nihil
disco"****, ,
: " ,
, ? ,
, .
, , ". "
?" " " (
, . 104)60. : " ,
"61. * {.).
* (.).
* , " {.).
+ " , " (.).
399

 , ,
,
, ,
, ,
"".
,
,
, petitio principii
" ":
, , . 17 51 (R., . 22
46)**, .
, ,

,
- ,
, .
.
, . . .
. , ,
. , : "
,
,
". , ,
, . .
. " ", .
61 (R., . 147), I63.
,
,
. ,
, ,
,
.
, ;
, ,
, ,
, - qualitas occulta*,
, moral sense** ",
( , . XII, R., . 865,
) , ,
,
. ,
(" ".
, 1802, . 240, ). ,
petitio principii, -
,
.
* {.).
" (.).
400

 ,
, ,
,
,
,

. ,
; ,
- , ,

, ,
.
,
, punctum saliens*
. , , , ,
hypothesi**, ,
,
, , . .
,

.
,
,
,
,

. ,
, ,
, ;
,
.
, ,
;
, . . ;
, ,
,

, ,
, , ,
, ,
.
,
,
,

. ,
* {.).
{.).
401

 ,
, a priori, . .
, ,
. , ,
, , a priori

;
.
.
,
, ,
, . ,
,
. ,
, ,
,
.
, .
, , ,
,
(" ", . 168; R., . 223 ),

,
, ( ,
. 177; R., . 2307), , -
,
, :
" , "66. , -
,
?
, ,
, : "A non posse ad non esse valet consequential*
69, ,
, .
, , .
, ,
, -
. : "
", , ,
,
,
, ,
, , -,
. , , . 81 (R., . 163)70 "
".
?
. ,
* *, , " (.).
402

. 83 (R., . 164)71, ",

", . . , ""
,
,
. ,
,
- . (" ", .
49)73 , "
, ,
,
". ! , ,
, . 66, , " ,


". , ,
!
,

,
"Beitage zur Uebcrsicht der Philosophie im Anfang des 19
Jahrhunderts", . 2, 1801. . 105 106 , "
(
)
,
". , . .
, ,
. , . 108, : "
,

,
,
, , , prius
* *, . , ,
- ,

**,
. -
,
,
, "profanum vulgus ignavum pecus"***.
, ,
.
, ,
,
* (., .).
' : -
. 1
*.
'* " , "74 (.).
403

 -
. :

, ,
,
- , ,
, ,
.
.
,

, ,
,
, , , , ,
. , ,
,
, ,
, -
(, , . XII; R.,
. 875). ,
ex tripode* ,
, ,
, , ,
-, ,
, . ,
,
. . 77,
,

, .

,
,
"
", ,
, ,
,
"", "", ,
" " ""
, "", . . ex tripode ,
.
. , ,

, ,
, ,
"
". ,
* 76 (.).
404

, ,
: ,
, .
,

, , .
,
,
, .

, , "Vernunft"
("") "vernehmen" '"), ,
""
(, ).
, ,
30 ,
, , , , "Vernunft"
"vernehmen", ,
, , ,
,
: ,
. , ,
, ,
, , ,
;
.
, , . .
, , ,
,
, ,
- , ,
, , ,
, , , , , ,
.
,
:
. ,
( )
,
, , . . , , ,
, , ,
, . ,
. ,
, , ,
.
, ,
,
.
,
405

; , ;
,
,
.
, .
, . . ,
, , ratio, la ragione, il discorso, raison,
reason, discourse of reason*. ,
, , intellectus, entendement, understanding**,
: ,
, , ,
,
,
.
,
, ,
: "Mens videt, mens audit, cetera surda et caeca"***.
,
, ,
,
. ,
a priori, , ,
,
.

, , , ;
,
.
, , . ,
,
, , ,
.
.
. ,
, . . , , ,
, -
, , .

,
:
. ,
. ,
,
,
, , * , (., ., ., ., ., .).
**, , (., ., ., .).
** " , , "78 (.).
406

 .
,
, .
, ,
, ,
, ;
, ;
.
, ,
, ,
a priori, ,
, " "
,
, , ,
(
a priori ), , exemplar vitiis
imitabile*, , ,
""
, ,
, . . ,

, , , . .
. . , ,
, ,
- ,
,
, ,
,
,
.
,

, , ,
,
,
.
. ,
, ,
, ;
,
, , ,
.
,
; , , ,
,
. -
.
, 79 (.).
407



,
. , ,
,

,
.
,
, .

.
,
.
, , .
(
),
,
: "Substantia cogitans et substantia extensa una eademque est substantia,
quae jam sub hoc, jam sub illo attributo comprehenditur"*. ,
, , ,
, .
,
81. , ,
,

. .
,
.
,
,

.
: intcllectus
punis**
,
,
, ***. ,
, , ,
aeternas vcritates**** . .
.
* "...
,
,
"10 (.).
** (.).
*** "Intellect! pura est intellectio, quae circa nullas imagines corporeas versatur"
[" ,
" .] (. , . 188).
**** (.).

408

,
, ,
.
- ,
, ,
, ! ,

,
. , ,
,
.
"Tractatus de mente humana"83. , .
23, : "Non nisi eadem voluntas est, quae appellator appetitus
sensitivus, quando excitatur per judida, quae formantur consequenter ad
perceptiones sensuum; et quae appetitus rationalis nominator, cum mens
judida format de propriis suis idds independenter a cogitationibus sensuum
confusis quae inclination um ejus sunt causae... Id, quod occasionem dedit, ut
duae istae diversae voluntatis propensiones pro duobus diversis appetitibus
sumerentur, est, quod saepissime unus alteri opponatur, quia propositum,
quod mens superaedificat propriis suis perceptionibus, non semper consentit
cum cogitationibus, quae menti a corporis dispositione suggeruntur per quam
saepe obligator ad aliquid volendum, dum ratio ejus earn aliud optare facit"*.
,
, , ,
,
,
,
,
.
, ,
, , ,
, "De anima",
I, I84. ""
(. 188 189, Bip.)85.
, ,
,
. :

"Delia forza della fantasia"86, . 14 13. ,
* " , ,
, ,
, , ,
,
, ... ,
,
, ,
, ,
, ,
,
" (.).
409

 ,
, , (
),
, .
, .
, ,
,
, . ,
, ,
, , , ,
, , , ,
. ., :

, , ,
.
, , , ,
,
.
7

, ,
, ,
. , : "
, ,
".
, , ,
, , ,

. ,
, ,
, , . . , ,
, , -
. , , ?
, : , ,
.
, ,
,
. ,
. , , ? ,
, ,
- - ,
, ,
. ?
410

 , , ,
, ,
jus primi
occupantis*.

, ,
.

,
, , ,
, ,
, ,
, , ,
, :
"Wie grndlich ausgefhrt, wie schn!
Fast mchfich betteln gehn"**.

,
;
, ,
, , ,
,
, ,
,
. , . 19 (R., . 24) : "
,
"*7. . 55 (R., . 49): "... ,
, , , ,
, ,
, ,
, .."99 . 56
: "...,
, ,
,
, ,
,
, ". "
", . I, . I, . 2, . 123 (R., . 192): "...
...
,
?"90 "Quam temere in nosmet legem
sancimus iniquam!"*** . ,
* (.).
**" , !
" (.).
*** " ,
"91 (.).
411


.
"
", 30: " , ,
, , . , ,
, [ ],
, . .
, , ,

. , ,
, ..."92 ,
, ] , , ,
, ,
, ,
,
.
,
. "", . 81 (R., . 67),
: ", :
,
, ;
,
"93, ""
,
, ,
,
.
,
,
, ,
, ,
,
, ,
, , , .
, ,
, , ,

, , ,
, ,


...upon the simple plan,
That they should take, who have the power,
And they should keep, who can*.
9*

" , , ,
, ".
412

,

, ,
,
,
. , , ,
, , ,
"quod tibi fieri
non vis, alten ne feceris", , ""
"ne", ,
, . , , ,
(,
, , )
. "quod tibi fieri etc." -
, , ,

, : "Neminem
laede, imo omnes, quantum potes, juva".
. ?
? ,
, . ,
, : "Neminem juva, imo
omnes, si forte conducit, laede!"* : "Imo
omnes, quantum potes, laede!"** ,
,
. "Hic Rhodus, hic salta!"***
(. 57, R., . 60)96
,
, ,
(
, , )
( ,
, !,
). , ,
,
. :
, ,
,
; ,

, .
, ,
, , , ,
,
,
* " , , ,
!" (.)
** " , !" (.)
*** " , !"93 (.)
413

 , ;

; , ,
,
.
;
, ,
; .
, , . . , ,
, ,
. , ,
,
(. 53, R., . )97
,
. ,
, ,
. ,
,

. , , ,
,

: .
- ,
,
,
, , ,
, , ,

. , ,
, . 53 (R., .
48), . 67 (R., . 57)", ,
. ,

,
- ,
! ,

,
(
) ,
,
,
,
, ,
.

414

8



,
, ,
, , , ,
. . 63 (R., . 55)",
, ,
"" "",
: ,
("simplex sigillum veri"*).
: "...
..."101.
, " "
, contradictio in adjecto.
. ,
, . ., ,
. - ,
, .
" ". " "
, " , , , ,
" . . . . " "
, " ":
,
. "
", ,
, .
contradictio in adjecto.
, :
-, , -;
-, , - ,
. ""
. ,
.
,
(. 65; R., . 56)1, ,
( , ), ,
, .
" ",
16, : "...
"103, 17 : "...

,

,
* " "100 (.).
415

.."10*. ,
,
.
(. . )
. -
, , ,
, , ,
, . ( )
,
,
"", , ,
, , , , ,
. . ,
, 105,
, , ,
,
!
, , ,
,
.
, - per fas et nefas*,
: "...
, ,

"106.
: " ,
", - : "Quod
tibifierinon vis, alten ne feceris", , , , ,
,
:
"Neminem laede, imo omnes, quantum potes, juva", , ,
, .

.
.
, , ,
, ,
, ,
, , ,
, .


, ,
, ,
- ,
, ,
. ,
* (.).
416

 , partie honteuse*,
, -
, , , ,

- .
,
- ;
, , ,
.
, . . ,
; , ,
,
. ,
, , ,
- ,
, ,
-, ,
. ,

, ,
, .
, ,
. ,
: " ?"
, ,
;
, ,
,
. ,
, ,
, ,
;
, .
. , -
,
;
. : , ,
,
, ,
, - .
, : , , ,

, , ,
.
, ,
,
; ,
* (.).
14

., . 3

417

 ,
.
,
;

, , ,
.
,
, : "
". ,
, .
( . 71; R., . 60107) ,
,

.
, " ,
, - ,
" (. 73; R., . 62) ( ).
",
, "106.
, , , :
, . .
. :
"quod mea interest"*, ?
, ? ,
, ,
? , , - ,
, ,
, ,
. , ,
. , ,
,
. ,
, , . .
. .
,
,
"". (. 74 ., R., . 62109)

" ",
in abstracto,
, (. . ), :
(. . ). "Difficile
est, satiram non scribere"**.
,
,
* " " (.).
** " "110 (.).

418

, ,
.

, , , ,
, ,
. -
.
" ", ,
111 ,
, -
- ,
" ",
,
*.
,
. (. 79, R., . 66)
" , "112.
,
,
, ,
, , contradictio in adjecto.
- ,
; ,
- "".
( , . VII, . 106)
: "Existimationem esse probati remunerationem, quamcunque statuent
peritus rerum; quod huiusmodi est, acsidicas commutare cum hordeo adiecto
mulo triticum"**. , , ,
, ,
, ,
,
.
, ,
114.
" "
,

,
.
(. 124, R., . 97) : "
, , ,
* ,

, , -, , "
" ("Neue Grundlegung der Philosophie der Sitten", 1802).
** " , ,
1, -
" (.).
14*

419

- , , . .

( , , )
() ,
,
, , , ,
,
,
"115.
, - , ,
,
;

.
, ,
- (, . VI ;
R., . S . 59, 60; R., . 52116). (, . 48,
R., . 44) , " , . . ,
, '417, .
49 (R., . 45) "
"118. , , ,
, .
,
, , , , , ;
, , .
, , , ,
,
, .

,
, ,
,
,

, , ,
, ,
.
, , ,
, .

, ,
a priori
.
,
, ,
a priori
,
; , , ,
420


.
, ,
, , .
,
; , , ,

( ).
, ,

, .
,
,
, , ,
, ,
,
;
.
9


, , ,
, -, , ,
, , ,
, .
, ,
,
. , ,
"" ("Gewissen"), "
" ("gewiss"). : ,

, , ;
,
. ,
, , .
,
,

.
, ,
.
, , ,
, , .
conscientia*: conscire sibi,
* , (.).
421

pallescere culpa*. To **.

, . -,
, ,
. ,
. "
", 13120,

.

,
-
, ,

.
, ,
, .
,
,
.
;
, , .

, , , , .
, ,
,
- , , ,
. ,
,

,
,
,
. ,
, , ,
,
.
,
.
,
, ,

, ,
,
, ,
. * , 119 (.).
* , (.).
422

, , , ,
, ,
, ,
, ,
,
,
, . , ,
, -
,
, -
,
: "', &!"*,
, ,
, ,
, , ;
, ,
: " !"
,
. , ,

, .
, ,
,
: " , ,
; , ,
,
,
", . .
,
. : "

, ,
".
.
, , ,
( )
, - , , ,
. ,
, ,
, ,
,
. - ;
,
, .
,
; . ,
" , !"121 (.).
423

 ,
; :
?
, ,

- ,
" "? ,
?122 *,
(, 23, 313 .),
, ?
-
, -
,
,
, ,
,
.
, , - ,
,
, ,
,
. ,


,
, ,

, , ,
.
- ,

,
,
, ,
,
,
, , ,
,

, .

, , , ,
.
. , ,
,
,
..
* (.).
424

10

, , ,
, ,
, , , ,

.
,
" " (. 533554 . 561582
), "
" ( , . 169179, R., .
224231 ^ ,
, , , "
" , ,

,
,
, libero arbitrio
indifferentiae*, . ,
,
,
,
,
. , , ,
,


.
, . . ,
.


,
.
, , ,
,
, ,
, . ,
,
, . ,
, ,
,
, , (.).
425

 ,
, ,
,
.
,
,
( ,
).
, ,
,
, -
: "Lo que con el capillo, sale con la mortaja" f T>
, "), : "Lo que en la lche se marna, en
la mortaja se derrama" (" , ").


.
,
. ,
,
; ,
,
, ,
.

, ,

: "Operari sequitur esse"*, . .
, , ,
potentia** ,
actu***, ,
.
, ,
, . . .
;
, , ,
. - ,
;
, .
, ,
,
: , .

: operari sequitur esse.
, * " "124 (.).
* (.).
'* (.).
426

 . Operari
, , ,
, . esse .
, , , .
, ,
. , ,
, esse,
operari, ,
. ,
, ,
, , , ,
,
. ,
, , ,
,
, ,
, , . . objective*,
,
, . ,
, , : ,
esse, , .

"".
, operari, - esse.

, ,
, , esse. Operari
. , ,
,
. ,
, "Quisque praesumitur bonus,
donee probetur contrarium"** foro***.

-
, ,
,
, , , ,
, . .
.

, ,

* {.).
** " , " (.).
** (.).
427

. ,
,
"" ,
in extenso* "", .
8, 3740, , .
39,
. ,

,
, , ,

, ,
, .
,
, , ,
. 39 :
"Omnino enim Piatonis sententia haec videtur esse: habere quidem animas,
priusquam in corpora vitaequa certa genera incsdant, vel eius vel alterius vitae
eligendae rotestatem, quat in corpore vitae conveniente degant [nam et leonis
vitam et hominis ipsis licere digeoe]; situl vero cum vita aligja aderta libertatem
illam tolli. Cum vero in corpora desuendnrint et ex liberis animalibis factae sint
animalium animae, libertatem animales organisto sonvenientem nanciscutur,
esse autem cam alibi valde intelligentem et mobilem ut in homine, alibi vero
stmplicem et parum mobilem ut fere in omnibus ceteris animalibis. Pendere
autem hanc libertatem sie ab animalis organismo, ut per se quidem moveatur,
iuxta illius autem appettitiones feratur"**.
11



,
, ,
,
* (.).
** " , , , -,
: , ,
,
( ,
).
- . ,
,
, ,
, , ,
, , , ,
.
, ,
, " (.).
428

 ,

" " ,
:
, ,
, ,
, , 125. :


,
,
, ,


. " "
; ,
,
,
(. 308309), ,
, ,
, , , . ,
,
,
,
, ,
- ,

. , ,
,
, ,
*.

*
. . 196: " , ,
**; . 232: " ,

"; . 308: " **; . 342: "
, , *';
. 343: " :
, ,
, **; . 347: "
!**; . 360: '
; ,
, ,
, " (. . 37
. 376: " ;

; , , '* (
!); . 377: "
"; . 388: "
, :
,
429


,
. , , . 407409
,
.
: , . 199: "
, ,
"; . 402: "
,
".

, ,
:
liberum arbitrium
indifTerentiae (. 160, 173, 205, 208, 237, 259, 261).
, , ,
, , , ,
, ,
,
.

, ; , ,
, . ,
(. 303), ,
, ,
,
,
,
. ,
,
,
.

: ",
" (, 1810), ,
46 in-12 - in mice*
, ,
,
,
,
. , . 32: "
,
". . 33
" ", . 36 " ,
". , , ,
"; . 420: "
, , ".
* (.).
430

exemplar virus imitabile*,

,
**.
, ,
, ,
, , ,
,
" '.' ,
; ,
,
.
,
, (
. . !), ***.
-

,
,

,
. ,
,
,
,
, .
III

12

, ,
,
, ,
,
. * , {.).
** (.).
***
. , (c'est tout dire ue ),
" . " (1838) . 80
: " , , ,
"" .
"127.
431

, , , ,
. ,
, ,
,
, ,
, , ,
,
. , , ,
,
, -

,
,
;
.
,
,
. , ,
, ,
, , ,
, ,

. ,

.

.
13

, ,
, ,
,
, , ,
,
,

? :
, , ,
, ,
, .
, , ,
,

. ,
432


. , . .
, ; ,
.
; :
"Neque est aliquod bonum natura, neque malum,
sed haec ex arbitrio hominum diiudicantur",
secundum Timonem* (Sextus Empiricum. "Adversus mathematicos" 11, 140);
.
,
,
.
,
,
. ,
, ,
,
,
, , .
,
, ,

;

. ,

,
: -, ,
, -

,
: , ,
,
, .

operari sequitur esse , ,
, , - ,
. -
, ,
, , ,
,
. ,
"... , ,

",
12 (.).
433

, ,

. :
;
, .
,
,
,
. , , ,
*.
,
, , ,
.

!

: ,
, , , -
, ,
, , ,
, deus eventus**.
,
, , ,
, , , ,
.
, ,
, .

.

, :
, , ,

, . ,
.
,
,
,
, ;
"suum cuique"***,
.
, ,
,
,
,
.: " ", . 1, 62, . 396 ., . 2, . 17,
. 682.
** (.).
*** " "129 (.).
434

 :
- .

,
, ,
:
- . ,
, -
,
,
,
.
,
,
?
. , ,
, -
,
,
, ,
? ? .
? , ,
;
,
,
,

, , - -
, , ,

, , ",
" : " ,
".
, , ,
, ,

, ,
,
, ,
.
,
, -
, , ,
, , , , ,
,
, - ,
, ,
' .
435

 ,
. ,
:
,
, , , ;
.
,
. ,
, ,
, ,
,
, "
: ,
,
, ,
, . ,
, , , , ,
, , -
, .
,
, , : ' be honest,
as this world goes, is to be one man pick'd out of ten thousand"*.
,
, ,
,
, , ,
, ,
.

.
. ,
conscientia spuria**, .
, , ,
, , , .
,
, . ,
, -
, , , . 35, . 3, : "
", -
.
, -
,
; ,
,

* :
""0.
** (.).
436

 , . ( .)
,
,
"". , ,
, , ,
, , ,
,
. ,
, , , ,
: '/*
, 7* , 1/$ , l/s Vs ,
, , ,
: "I cannot afford to keep a conscience"*.
,

:
. ,
.
, ,
.
, , . .,
.
, , ,
,
,
" ".
,
, ? 10,
,
; .
, , ,
, ,
, ,
, , .
, ,
,
,
, ,
,
.
,
,
, . ,
,
,
.
, , ,
*" " (.).
437

, , ,
,

, : " ,
, ;
, ". , ,
.
, , ,
, , ,
,
.
, , :
. ,
,
, ,
, , ,
,
, ,
;
.
, ,
, , .
,
,
, . ,
, . .
,
, ; ,
, , ,
, .
,
, , ,
,

,
, , , .
, , ,
, , ,
. ,
,
, ,
,
. , , ,
,
.
,
, , ,
, ,
, 438

 .
, , . .
, ,
,
, .
, ,
, .
, . ,
,
in abstracto,
, ,
, " "
, , ,

, . ,
, ,
,
.
14
*
, ,
, . . .
"Selbstsucht ("")
. "Eigennutz" * " ) ,
,
:
, , ,
.
. ,
, , ,
.
,
- ,
,
- . : ,
, , ,
* , ""
.
"sittlich und unsittlich" (" ")
" " -, , "
" , , ,
131, ,
. 2, . 12, . 134 ; -, , "sittlich"
, "sittsam" "),
"zimperlich" ("")
.
439

 ,
,
, , ,
, . ,
,
, , : ,
. , , , ,
, . " ,
" .
.

, ,
.
, , ,
,
, , ,
, .
, ,
"", ,
"" , .
,
, , ,
,
.
, ,
;
.

, ,
, .
, ,
, .
:
, ,
. ""
,
,
.
, "",
,
, ,
,
. , , ,
,
.
, ,
. , 8,
,
, ,
440

 , - -
. :
, ,
, ,
, , , , ,
, , , ,
.
, ,
,
,
, ,
,
, '11 omnium contra omnes"*.
, ,
,
,
. ,
,
,
. ,
, ,
, -
, :
,
. - ,
. , ,
,
. , ,
, - ,
.
.
, ,
, , ,
.
, .
.
, ,
. , , , ,
(" ", . I, . 133).
,
, ,
, bellum omnium contra omnes. -
,
; ,

* " "132 (.).
441

 , , ,
,
.
.
,
, , , , ,
, ,
, . , , ,
,
, ,
.
, . ,
, , ,
, , .
, (III, 80) :
" "*. .
,
, ;
,
, , :
Di lor par pi che d'altri, invidia s'abbia,
Che per se stessi son levati a volo,
Uscendo fuor dlia commune gabbia**,

.
"Parerga", 114135.
.
,
.
, ,
. ,
: "Hic niger ast, hune tu, Romane, caveto"***.
;
.
,
, , ,
.
,
.
. "Neminem juva, imo omnes, si
forte conducit (, ), laede". : "Omnes,
quantum potes, laede".
, ,
, .
* " "134 (.).
** , ,
, ,
.
*** ", , , "136 (.).
442


. ,
, , ,
, , , ,
, , . .;
, , , , ,
, , ,
, , , , , ,
. . ,
.
, ,
.
-
.

, 131. ,
,
, ,
, .
,
,
,
, ,
,
. ,

, . ,


, , .
, , , ,
, ,
, ,

; , , ,
,
, , , ,
, . , ,
, ,
. :
,
?
, .
,
,
, ,
, ,
.
443

 , ,
, -
, .
, , ,
,
: ,
,
,
,
, ,

. , ,
, ,
,
, , ,
.
,
,
,
.

15
-
,

,
. , -
,
, ;
,
- .
,
. , ,
,

, ,
, ,
,
, , ,

, , , ,
, , .
, aequi*
iniqui**. . , ,
(.).
** (.).
444

, ,
, ,
, ,
. 138, : ",
, ", ,
, ,
, , ;
. , 13,
,
. -
, ,
, ,
,
. ,
; ,
.
, .
,
,
.
, ,
, , .
, ,
- . , ,
, ; ,
, ,
, . ,
,
,
.
-
,
, ,
, ,
,
. ,
,

, .

-
;
,
, , , ,
,
, .

445

16

,
,
,
,
, ,
,
,
.
- ad libitum*,
,
, ,
, ,
, ,
.
1. ,

.
2. ,
,
, -
.
3. , , ,
; , ,
" ".
, .
4. , ,
, - , .
5. , - ,
,
.
6. ,
, .
7.
,
.
8.
, , .
- ,
;
,
, ,
.
* (.).
446

9. 5

:

,
.
: ,
( 3), ,
,
- ,
.
, .
,
, ,
, -
, ;
, , - ,
. .; ,
,
, , ,
, . .;
-
, , -,
, :
,
; ,
-
,
, , ,

; , , , ,

. ,
, ; - ,

, ,
, .
, ,

- ,
, , ,

, ,
,
.
,
,
, , ,
447

 ,
;
, . .
.

,
,
.
, : ,
, . . ,
, , . .
, ,
,
. ,
, ,
, ; ,
,
, ,
. ,
, ,
, ,
. , -
, . .
,
. -
, , ,
. . ,
,
.
, , :
, . .
,
,
, , ,
.

.
, ,
, - ,
. ,
, ,
,
: ,
.
, ,
. ,
,
. ,
, , (
448

), , ,
"-" "". ,
,
,
.
,
,
, , ,
, .

,
, ad libitum
ad libitum .

,
.
1)
-
, , ,
, ,
. , ,
.

, ,
, . :
a) , ( );
b) , (
);
c) , (
).

, .
- ,
.
8 ,

,
-. , ,
.
2)
, , ;
.
.- . "" (. IV): " :
, ,
, " .139
, , ,
, , , ,
, . ,
, , ,
15

., . 3

449

 . , , .
-
. ,
("Res publica"*, 9, . 264 , Bip.140).
: " ".
, , , :

. ,
, , ,
. ,
,
: , . , ,
, , ,
,
;
, ,
, , , , . .

, , ,
.
, , ,
, , , ,

;
? .

,
.



("Saggio analitico sulla compassione", 1788; ,
1790)141, ,
,

. :
, , ,
, , ,
. , , ;
, ;

,
.

, .
,
.
* "" (.).
450


.
, ,
:
"Neminem laede, imo omnes, quantum potes, juva".
,
.
17


,
,
, . .
. : , ,
,
, , . . ,
, ; ,
, , ,
.
, ,
, ,
,
: ,
, " " "
". " " "
", ,
, ,
genus* species**,
. ,
,
.
:
,
,
. .
,
, ,
, , , , ,
,
,
: ,
- ,
, " ".
(.).
** (.).
15*

451

, , -, , ,
""
.
,
.
, ,
,
jus primi occupantis*;

, ,
, : "Ad neminem ante bona mens venit
quam mala"** (, 50). ,
,
,
"!" ,
,
.
"neminem laede", . . ,
, ,
^
, .
,
,
, ,
,
, .
, , ,
, , . .
,
, -
, , .
, ,
,
, ,
. , , ,
(
);
,

, . . ,
"neminem laede",
,
,
, ,

* (.).
** "143 ,
" (.).
452

 , ,
, .

,
: , ,
, ,
, ,
. ,
^* , ,
, *:**,
, .

,
.

. , ,

, ,
, . ., ,
;
,
. ,

,
.
, , :
, , ,
; :
,
. ,
.
>
, ,
, , , ,
. -
,
,
. ,

, ,
actu, potentia, ,

,
potentia ,
actu.
, -
,
(
) ,
453

, . , ,
, ,
, , , -
;

,
, .
,
,
, . .
, , , ,
,
, .
-
, ,
,
, ,
, :

, ,
,
, .
*, **,
, , ,
.
.
, , ,
.
,
, , ,
. . . ,
,
. ,

, . . .
,
, ,

: "lus hic nihil aliud, quam quod iustum est, significat
idque negante magis sensu quam aiente, ut ius sit, quod iniustum non est"
("De iure belli et pads", lib. I, cap. 1, 3)***.
, ,
" ". ,
* (.).
** 141 (.).
" , , ,
, ,
, " (" ", . 1, .
1, (.).
454

 ; , "
".
, ,
neminem laede .
,
,
.
-
,
,

. ,
, ;
: "
" ,
. ,
( ,
),
.
: "Nulla res efficacius
multitudinem regit quam superstitio: alioquin impotens, saeva, mutabilis, ubi
vana religione capta est, melius vatibus quam ducibus suis paret"*.
"" ""
,
,
: ,
, . .
. , ,
,
; ,
: causa causae est causa
effectue**. , ,
, ,
, ,
.
. ,
, ,
, a priori
.
, ,
, ,
,

. , , ,
, , .
* " , :
, , ,
,
, "143 (.).
** (.).
455

 ,
. ,
, ,
, . . .
, , .
,
, . . ,
, ,
.
. ,
;
*.

, ,
, , , .
.
, -,
, ,
,
.
. : , , ,
,
, -
! ,
, ,
,
!
(
) ,
, , .
:
, ,
, ;
,
, ,
. ,
, ,
, ,
,
, :
- ,
, **, .
, -
-
,
* "
" (. 1, 62).
** (.).
456

 , , ;
, ,
. , ,
,
, ,
, ,

- : ,
,
, ("Inferno",
XI, 6166)1".
,
, ,
, , , .
,
, , ,
. , -,
, .
,
; .
, , ,
, ,
,
, , , ,
. , , le devoir, duty* , ,
, , . .
. ,
, , . .
.
. , , ,
, , ,
, , ,
, - ,
.
- ,
, . . - .
,
, : ,
, , ,
.
, ,
, , , , . .,
, .
, . . ,
, .

. ,
*, (., ., .).
457

 ,
; ,
, , ,
. ,
,
. ,
, -
,
, , , .
, , ,
- .
, ,
. ,
,
, , ,
. ,
,
.
, 147.
,
,
.
: .
,
,
, ,
, .
,
, , , ,
, , . . .
.
; , ,
,
, , . .
.
,
, .
,
,
,
, .
, , , ,
, .
, ,
, . ,
, ,
, ,
,
. , ,
458

, \ ,
,
.
.
:

, , ,
,
, " "
.
,
. ,


, ,
,
, , , ,
,
,
,
, ,

.
:
Quantunque il simular sia le piu volte
Ripreso, e dia di mala mente indici,
Si trova pure in moite cose e moite
Avre fatti evidenti benefid,
danni e biasmi e morti
avre tolte:
Che non conversiam1 sempre con gli amici,
In questa assai piu oscura che serena
Vita mortal, tutta d'individia piena*.
("Orlando furioso", IV, I)
, ,

, ,
;
" " ,
, , ,
:
Scire volunt scrta domus, atque inde timeri**.

, ,
, ,
, , ,
.
" 141 (.).
459

 ,
, -
.
:
. "Ask me no questions, and I'll tell you no
lies"* . ,

, ,

, "to ask questions". ,
,
. , ,
- , ,
, ,
, , , ,
, , ,
. , ,
,
, , ,
. , ,
.
, ,
,
.
,
:
. , ,
,
,
,
.
, ,
.
,
,
, , ;
, , , ,
" "149, "Gerusalemme liberata", , 22150,
, - ;
,
(., 7, . 8)151. "Poesie filosofche",
madr. 9, : "Bello il mentir, se a fare gran ben si trova"**.
,
. , , ,

, , , ,
*" , ".
* " , ".

460

 ,
152 : "L'homme a reu la
parole pour pouvoir cacher sa pense"*.
,
, :
" ", 153, , ,
,
, , ,
. , ,
, . ,
: ,
.
, , ,
,
, , . ,
,
, , , ,
, ,

, , ,
, ; , , ,
, ,
, , ,
.
.
18

,
. ,
, 154.
, (caritas, **)
:
- ,
. , ,
,
, ,
,
, ,

, :
-, ,
-155. , * " , *'
** (., .).
461

 ,
"De finibus bonorum et malorum", V, 23; ,
, "De vita Pythagorae", . 33.
.
, ,
,
,

:
, .
, , ,
,
,
,

, , , ,
. , , ,
,
, Caritas, agape, . .
, "Omnes, quantum potes, juva"*
,
, , .
,
, . . ,
, , . .

, ,
, ;
, ,
,
. -
, ,
,
.
, , , ,
,
: 1) , 2) , 3)
. -
,
. , , ,
, , ,
,
, , , ,
, .
,

,
* " , " (.).
462


, , ,
,
; ,
,
, -
, , - ,
, ,
,
; !
,
Caritas, agape,
. ,
: "sinistra tia manus baud cognoscat,
quae dextra faat"* ,
, ,
,
.
(., 6, 2) , , ,
157. ,
, - ,
.
-, , , ,
: ",
; , .
, , , , ,
, :
. , ,
, , ,
, , ".
, , ,
, ,
, ,
? , ,
, ,
, ,
- , , ,
:
...que entre el ver
Padecer y el padecer
Ninguna distancia habia.
(" "138.)
"No siempre el es cierto". Jornada , . 229**.
,
, , ,
* " , "156 (.)
" ". II, . 229 (.).
463

"" "-": , , ,
;
, , , ,
, , ,
,
. ,
;
. , , ,
,
.
. ,

. ,
, ,
, ,
,
, ,
, . ,
, ,
20
,
-, .

, , ,
,
; , 1860 .,
- , ,
- , .

,
,
, , -
. , ;
"omnes, quantum potes, iuva", a
, , . .
"ncminen laede", .
; ,
,

, ;
.
,
, .
,
: * (. 13, 34)159, ,
(. 13, 8 10), 160.

* (.).
464

19


, ,
,
, , .
,

.
1.
,
experimentum cruris*. ,
, ,
. , ,
, ;
,
. ,
, ,
.
,
.
.
, ,
. , , ,
, , . .
: " ,

,
,
". : "
,
,
,
" ("Sittenlehre", . 373). ( ,
, , ,
,
.) , 102: "
, ".
, : "
, , ,
". , :
" ,
". , : " ,

". , : "Homini
* , 161 (.).
16 ., . 3

465

nihil utius homine: ergo hominem interimere nolui"*. ,

. , ,
: "
, ,
, , ,
. , ,
, ,
".
:
?
? ?
?
2.
, .
, . ,
.
- , , ,
,
, ,
, ,
,
, ,
, ,
, , : "
- ?" ? ,
: ? . :
, ,
?
. :
? , , . ,
, :
? ,

. ,
.
3.
, ,
.
, , :
, ,
, ,

. , , , ,
,
* ,
"10 {.).
466

 ,
, , .

, , ,
,
. , ,
,
, ,
, , .

. ,
,

; , , ,
, .
,
, - ;
,

, ,
, 16*, , ,
, , ,
,
; ,
,

, ,

-, ,
, , ,
*;

, , 18 000
. . . . ,
,
,
, ,
,
, ,
, , . ,
, .
, .
:
,
, .
, (Buxton. The African slavetrade, 1839),
150 000 ,
20 000.
16*

467

 - ,
; , ,
. ,
, ,
, . ,
,
-
,
.
,
. ,

, ,
,
.
,
, : " ,
, ,
. In vino Veritas* ( . .
, 229). , ,
. ,
, , ,
, , ,
,
,
, ,
, ,
,
?
4.
-
, .
, , ,
, , ,
, , , ,
. ,
: " ,
", : " ,
", .
, , , ,
, (
). : "
".
5. ,
. ,

, ; {.).
468


; : "Iniquius autem
est, iniuriam homini infortunato quam fortunato intulisse"* ("Problemata",
29, 2). , , ,
,
. ,
,
.
, , , , , ,
,
,
: , .
,
,
, .
, ,
,
, ,
, ,
. ,
.
6. , ,
.
, .
, ,
, ,
, ,
, ,
.
; , :
habeat sibi sua**. ,
, ,
, .
*
***. ,
, .
,
, : "Diffugiunt cadis cum
faece siccatis amid"****. , , ,
, , ,

, : ,
,
.
* " ,
"165 (.).
** {.).
*** 166 (.).
**** " , "167 (.).
469

 , .
, , -
, - ,
, , ,
,
? ,
. ,
, , ,
: " ".
, .
, , , ,
, - ,
, ,
, ,
, :
" ". - ,
. ,
, ,

la piti, dont la voix,

Alors qu'on est veng, fait entendre ses lous.
Voltaire. Smiramis, acte 5, scne 6*

, ,
. ,
,
, .
7.
, , , ,

. , ,
,
,
, ,
.

, , ,

. --

anima rationalis**,

, ,
,
, .
. , 5, . 6 (.).
(.).
470

 , ,
.

, ,
,
.
:
Les animaux ont-ils des universits?
Voit-onfleurirchez eux des quatre facults?*


, ""!
, ,
, ,
""
"-". ,
,
"" "-".

, , , , ,
, ,
,
,
.
,
, , ,
,
,
:
,
.
,
, ,
. , ,
-
"it" (""), : ,
, , . .,
-
, .
, ,
,
. .; ,
,
,
. * ?
? (.)
471


, :
, (1839)
168
,
, ,
, , ,
?

foetore iudaico*, ,

, , ,
, , ,
, , ,
,
, ,
, , ,
, , - , , . ,
, ,
, . ,
, ,
. ,
.
, ,
, ,
,
,
; ,
, , (169),
, , ,

, , , ,
.
,
, ,
170,
... ! , ,
:

, , ,
.
,
,
(., 5),
, ,
* (.).
472

 ,
(Apuleius. De magja, . 36. Bip.).
,
: ,
.
,
. , , ,
,
, , ,
, , ,
,
, ,
. , , ,
, ,
, ,
. , ,
1836 1837 . "", 1838 .
, , , ,
, ,
,
, ,

,
. , ,
,
.
,
,
, "
", ,
. ,

,
. ,
.
,

,
, ,
.
,
"Parerga", 177.
,
,

, . ,
, ,
, "Society for the prevention of
473

cruelty to animals"*, ,
,
. ,
, ,
, **.
,
.
? ,
- ? Philanthropic
Society , , 1837 . 30

,
, , , :
1839 . .
, , Animals friends Society.
()
",
" (, 1839).
. , , , * " "
(.).
** ,
, "Birmingham-Journal''
1839 . " 84 .
,
, ,
,
, , ,
. ,
:
,
.
1
8 1/2 , 14
. ". ,

, .
'Times"
6 1855 ., . 6, , , ,
. :
,

5 . , ,
, , ,
"Tunes" :
, : "
, ,

NN.
:
".
, ,
, - ; ,
,

.
474


, ,
,
, ,

. ,
-
. , ,
, , ,
, ,

, ,
, ,
, , ,
.
.
,
.
8. , ,

, - ,
,
, ,
,
,
,
, ,
,
*
, , ,
"!", " !". ,

, ,

, ,

, -
, ,
, ,
. ,
,
,
, ,
, , ,
, .
9.
. , , ,
,
, 475

 , : (" ", II, 5),

("", IV, . 50), (" ", . 213;
R., . 257)^ .

: , , .-. ,
, ,
, ,
, , ,
, ,
.
,
, , .
"Discours sur l'origine de lingalit", . 91 (Bip.), : ",
, ,
.

. ,
,
; , ,
, ,
,
. ... "
.; . 92: " , ,
, ,
. ,
,
.
, , ,
.
,
, . ,
- , , ...
,
, , , \ . 94: ", , ,
,
, . ,
, ,
, ,
, ;

,
; ,
, :
, , ,
, ,
, , : ,
. , ,
, ,
476

 , ,
"174. ,
"" (. IV, . 115120 ),
: " , ,
,
, , , ,
? ,
; , ...
, , ,
, ,
,
, ,
,
""..."175, .
, , ,
, ,
(tschang), (sin).
: , , *.
,
,
.
. Atheniensibus in foro commiseationis
ara est, quippe cui inter omnes deos vitam humanam et mutationem rerum
maxime adiuvanti, soli inter Graecos, honores tribuunt Athenienses** (, I, 17)177. "",
99.
: "Nee aram e fano
commiserationem vita humana tollendam esse"1"**. "Sapientia Indorum",
""179,
(. 3, . 220): "Princeps virtutum misericordia censetur"****. ,

, , foetor Judaicus,
,
, , ,
, ;
,
. , ,
, , ;
1756 . : "
,
, ".
* "Journal Asiatique", vol. 9, p. 62; .: "Meng-tse"
, 1824, . 1, 45, "Meng-tse* "Livres sarcrs de l'orient" ,
. 281.
** , ,

, (.).
*** " ,
",7 (.).
*** " (.).
477

20

, ,
, :
?
, . . ,
, , ? ,
, ,
?
?
: .
, ,
, . "Velle non discitur"*,
. "",
; :
Sed doccndo
Nunquam ex malo bonum hominem facis**
: "Virtus utique nee doctrina neque natura nobis aderit,
verum divina sorte absque mente, in eum, qui illam sortitus fuerit, influer"***,
;****, ,
.
, , , : "In
nostra potestate non est bonos aut malos esse". "Singuli enim mores in
omnibus hominibus quodammodo videntur inesse natura: namque ad
iustitiam, temperantiam, fortitudinem ceterasque virtutes apti atque habiles
sumue, cum primum nascimur"***** ("Ethica ad Nicomachum", 6, 13).

, , ,
, "Florilegio", I, 77.
"Opusculis graecorum sententiosis et moralibus",
, . 2, . 240.
: "Eas enim, quae rati one et demonstratione utuntur, virtutes fas est
scientias appellare; virtutis autem nomine intelligemus moralem et optimum
animi partis ratione carentis habitum, sekundum quem qualitatem aliquam
moralem habere dicimur, vocamurque v. liberales, iusti et
temprantes"******. " "180 {.).
** , 1"1 {.).
***"... , ,
, , "1*2 {.).
**** {.).
***** " "1*3. ",
, - ,
, ,

"184 {.).
****** " ,
, , -

478

, "
", ,
,
; ,
, , ,
,
.
,
, . ,
, : "
, , ,
,
, , , ?" (. II, . 11.)
: " .
". ( , "
".)
, , ,
. 6, . 45, : "Homo bonus ex bono animi sui thesauro profert
bonum, malusque ex malo animi sui thesauro profert malum"*;
,
,
186.

, ,
,
, " "
,
.

,
,
, ,
. ,
,
; , ,
,
" ",
,
, ,

. , , ,
- , ,
. , ,
, ,
,
, -: ,
*' {.).
* " ,
"1" {.).
479

 . , ,

, ,
, ,
,
3.
, , ,
,

: ,
,
.
, , ,
;
.
; ,
, , ,
, , ,
, . Operari
sequitur esse ;
,
, essentia: . , ,
, libenim arbitrium indifferentiae
,
.
: ,

. , ,
.

, , ,
:
, , ,
,
, ,
. ,
,
: "Dum alten noceat sui
negbgens"* (Seneca. De ira, 1, 1).
, ,
; ,
, , ,
, . ,
, ,
, :
, ;
", ,
" (.).

480


,
. ,
,
, ,
.
, , , , ,

, , ,
, ,
.
, , , : ,
, . ,
5- ,
, 187 ( , . 10, . 10)
: "
,
, ,
.
, ".
,
,
,
, ; ,
. ,
,
,
. -
,
, ,
- (
, ,
). ,
.
, . ., ,

,
,

. ,
.
,
"". , , ,
,
, . ,
,
, . ,
, , ,
, 481

 ,

.
188: ,
\ ,
,
, .
, ,
, ,
. ,
; ,
. ,
:
. , ,
, ;
. ,

.
, ,
,
,
,
, ,

, ;

, ;
, "Neminem laede"*
"Omnes juva"**, . . , ,
,
, . ;
. , ,
,
:
. , " ", jure
divino, ***.
, .
,
,
, 19.
, :
? 10.
, ;

* " " (.).
' " " (/.).
'* " " (., .).
482

 . ,
. , ""
, ,
,
"esse". ,
, ,
, :
, ,
. "esse", , , ,
. , ,
, ,
, : , ,
- , ,
, .
, ,
;
, . ,
, , !
,
. ,
, ,

, ,
,
.
, .
, . .
, .

,
.
, , , ,
: , , . .
,
.
, -
, , : ,
, ,
,
, . ,
, ,
,
, ,
, ,
: ' , !"; " "; "Now I see what you
are!"* "Voil donc, comme tu es!"**; " !"; " ,
* ' , !" (.)
" !" (.)
483

 ", . ., . .; :
"Les mes bien nes"* , -, "bien nacido"**; ",
", "eugeneia"*** "", "";
"generosioris animi amicus"**** . .
,
.
, :
.
, ,

.
,
,
,
. ,

, ,
,
, ,
- , -
,
, ,
. ,
, ,
,

, .

10,
, , ,
, .
;
,
,
.
, , , ,

,
, ,
. , -,
, ,


; - ,
, , ,
* " " (.).
** " " (.).
*** "", " (.).
* * " " (.).
484

 ,
.
, ,

, , .

IV

21

,

, ,
.
,
- ,
, ,
, -
,
, ,
. ,
, ,
, - .
,
.
, , ,
, ,
. , ,
, . .
, ,
. ,
,
?

, , , ,

, . . , ,

,
, ,
.
485

, ,
,

.
,
. ,
, ,
, ,
( Florilegjum", 44, 20): "Oportet ante oculos sibi
ponere pinctum temporis illud, quo unicuique e vita excedendum est: omnes
enim moribundos paenitentia corripit, e memoria eorum, quae iniuste egerint,
ac vehementer optant, omnia sibi iuste peracta fuisse"*.

, , ,
, ,
( "" ).
,

, -
,
, ,
, - ,
.
,
.
, ,
, ,
, ,
, -
, .
, , , -

; , , ,
, ,
.
"
"190. ,
.
.
-
-
,
.
,

* " ,
.
,
" (.).

486

 , ;
,
. ,
-,
, "", "", "
", "" . . "
-". , ,
, ,
.
; ,
,
. -
, ,
,
.

,
.
,
, ,
-
, , , ,
, ,
,
. - ,
, , ,
, . .
, .


,
,
,
. ,
,
,
: ,
, , , ,

, .
, ,
, , ,
, , , -
, "opus supererogationis"
.

487

22

, ,
,
, ,
, ,
, ,
. ,
: , , , ,
, ,
, .
, ,
,
,
- ,
.
, "" ""
,
,
" ",
*,
,
, a priori ,
. ,
- ,
: , ,
; ,
. , , ,
, , , ,
, , ,
, , , , ,
,
, "" ,
.

, , ,
,
, ,
.
, , , ,
.
* , , , ,

" " (Bouterweck. Praktische Aphorismen,

S. 54) . , ,
""
- '193,
.
488

 ,
,
,
. ,

.
, , ,
, -, ,
, : : "Pereat mundus, dum ego
salvus sim"*. , ,
,
,
, , ""
; ,
"" ,
.
: ,
"",
, ?
, , ,
?

.
.
, ,
. ,
, "",
. ,
, , ,
,
,
, ,
,
. ,
, , .
, ,
: , .
, ,
; , , ,

, , "" ,
, . , ,
, ,
,
,
. , ,
, .
" , " (.).
489


? : ,
,
. ,
,
principium individu adonis*,
, ,
.
,
, - ,
, . . .
,
- .

,
. , ,

,
, , ,
, ,

. , . . ,
,
, ,
- ,
. ,
, , . . ,
, .

,
, .
, ,
,
, -
, ,
, , ,
, , , . , ,
, ,
, ,
**.
(.).
** "Oupneknat"
,
. '
() "Sancara, sive de theologumenis
Vedanticorum" (1833. P. XDi), a ("De la vie contemplative chez les
Indous", 1831. P. 12). ,
, ,
, , ,
490

 :
.
,
,
. ,
.
, ,
*. 9-
194, ,
,
.
195.
,
.
, , ,
, .
. , ,

,
, ,
, ,
, ,

, ,


**.
,
;
,
, ,
-
.
, ***
.

,
, , , .
"Parerga", . 16,
184.
* 1 (.).
** On peut assez longtemps, chez notre espce,
Fermer la porte la raison.
Mais, ds qu'elle entre avec adresse,
Elle reste dans la maison.
Et bientt elle en est matresse.
Voltaire
f' .
,
". .]
*** (.).
491

 ,
, ,
,
.
, ,

, ,
"" "-", , ,
. ,
, . . , , .
,
.

,
, . ,
,

, , . .
, , ,
,
-.
,

, ;
,
,
,
, ,
- .
" , principium individuationis
.
, .
"" , "-"
". ,
,
,
.
" ,
, ,
,

, . . . ,

,
". ,
"tat-tvam asi"196, . .
" ", ,
, . . , ,
.
492


, , ,
,
. , , , ,
, , , ,
.
, , -
, ,
, ,
,
,
principium individuationis, ,
, ,
.
, ,
*.

, , ,
.
,
,
. "tat-tvam asi".

,
,
.
. -,
;
, ,
, . , ,
: "-", " ".
:
,

.
, , ,
.
: ,
; ,
, ,
.
,
. , ,
.
,
, .
... (.).
493

 ,
, , . ,
, "-", "
". , ,
,
,
.
,
,
, ,
, ,
,
, ,
.
- ,
, ,
, ,
,
, , , -
.
.
, ,
:
,
, ,
, ,
.
"-",
,
, , ,
,
,
"-"
, ; , ,
,
"" .
, , , ,
, ,
,
:
,
"", ,
. , * , -
,

.
,
, , , .
. , ,
494

- , ,
,
. ,

,
, -
. , ,
, ,
,
,
. (. 13, .
27, 28) , : "

, ,
. ,
:
"197.

, .
, ,
, ,
, ,
, .
,
,
, ,
"Divina commedia"*.
, .
, , .
,
,
, ,
, .
, , , ,
, ,
, , , .
Iudicium
Regiae danigae seien tiarom societatis
Quaestionem anno 1837 propositam, "utrum philosophiae moralis fons et
fundamentum in idea moralitatis, quae immediate conscientia contineatur, et
ceteris notionibus fundamentalibus, quae ex ilia prodeant, explicandis
quaerenda sint, an in alio cognoscendi prindpio", unus tantum scriptor
explicare conatus est, cujus commentationem, germanico sermone composi* " " (.).
495

tarn et his verbis notatam: "Moral predigen ist leicht, Moral begrnden ist*
schwer", praemio dignam judicare nequivimus. Omisso enim eo, quod
potissimum postulabatur, hoc expeti putavit, ut principium aliquod ethicae
conderetur, itaque earn partem commentationis suae, in qua prindpii ethicae
a se propositi et metaphysicae suae nexum exponit, appendicis loco habuit, in
qua plus quam postulatum esset praestaret, quum tarnen ipsum thema
ejusmodi disputationem flagitaret, in qua vel praecipuo loco metaphysicae et
ethicae nexus consideraretur. Quod autem scriptor in sympathia fundamentum ethicae constituere conatus est, neque ipsa disserendi forma nobis
satisfecit, neque reapse, hoc fundamentum sufficere, evidt; quin ipse contra
esse confiteri coactus est. Neque reticendum videtur, plures recentioris aetatis
summos philosophos tarn indecenter commemorari, ut justam et gravem
ofTensionem habeat**.

"ist" ,
(De sublim., cap. 39)191,
.
*

1837 : ''
, (
),
?"
. , - "
, ",
. , , ,
, ,
,

, , ,
,
. ,
,
, ,
. ,
,
{.).

. ,
"
", .
"
" " " (
- ,

, ); " "
(" ").


"
" ("Ober die vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grunde")
. ,
() 1813 .
500
(
). 1847 . --
( . . ),
(.
).
, . " " (1864),
. . . .
: . . . . ., 1901. . 1.
. . Schopenhauer .
Smtliche Werke. In 5 Bde. Stuttgart/Frankfurt am Main, 1976. Bd. 3.
. . .
1
. . IV, [1], 2. (.: 2 .
., 21976. . 2. . 167). 3
. . ., 1977. . 159. 4
3
.: . ,
43: " , ,
" (. . . . ., 1993. . 46). 5
4
. . 6
5
" ".
6
. . .
( . ., 1988. . 331). 8
7
. 97 98 . . . . . : "
: , , ...
,
, " (. . .:
4 . ., 1990. . 1. . 609). 8
. 26 (.: 3 . ., 1971. . 3, . 1. . 31). 9
9
. 28 (.: 3 . ., 1971. . 3, . 1. . 469). 9
10
. , 547 . 9
11
. I, 2, 71 b 9 (.: 4 . ., 1978.
. 2.12. 259). 9
: . V, 1, 1013 17 (.: 4 . .,
1975. . 1. . 145). 9

17

., . 3

497

13

. II, 11, 94 21 (.: 4 . ., 1978. . 2.

. 328).
9
14
: "
, (
) , .
..." ( . .: 2 . ., 1989. . 1.
. 168). ,
, ;
, .
" (),
,
, ,
", , ,
" - "
( . . , ,
// . .: 2 . , 1989. . 1. . 3132). 10
15
( 983 2638)
: " , ,
... , ...
, ; ,
, ", ", (
)" (. .: 4 . . 1. . 70).
, , ,
(): ("",
); (" , ""),
; ("") ("", "").
, ,
, causa materialis, causa formalis, causa efficientis causa fnalis. 10
16
, " ". 12
17
. 2, 7. 12
19
. 1011 12 (.: 4 . ., 1975. . 1. . 139). 21
19
X. , , 8 8 1 . - 3 0
20
. 32
21
. V, 127. . . . . 71
22
.: . XXI 156 d (.: 3 . ., 1970. . 2. . 458). 72
23
. .: . IV, 10, 218 18. 73
24
.: . IV, 16. 73
25
. 1086 b 5 (.: 4 . ., 1975. . 1. . 347). 77
26
. 431 16; 432 8. .: "...
..."; " , ,
..." (. .: 4 . ., 1975.
. 1. . 438). 79
27
. 449 b 31. 79
29
.: . 821. 85
29
. 85
30
. I, 118 (. . . . ., 1979.
. 140).
- 89
31
. . . . 91
32
-,
,
, , . 95
33
, , , ,
( ,
) , , - '" f *tao"
),
, "" " ",
, " ",
(
)
.
96
34
.: . 987 b 14 (.: 4 . ., 1975.
. 1. . 79). 100
498

35
. .: .

XXVII, 1. 101
36
. . ,
, , ,

. 101
31
. 431 21; 432 2 (.: 4 . ., 1975.
. 1.31. 439). 106
, 432 2. .: **... ,
"
(. .: 4 . ., 1975. . 1. . 440). - 106
39
. 1013 2 (.: 4 . ., 1975. . 1. . 145). 111
40
, "" (28 ) : "...
: , ,
, . ,
, , ; ,
, ,
*' (. .: 3 . ., 1971. . 3, . 1.
. 469). 117

" ** ("ber das Sehn und die Farben")
1815 . ,
1813 1814 .
( ,
).
1816 . . . . , ,
, ,
,
. 1829 .
(. . 2).
( 1854 .
)
. .
( : "Commentatio exponens theoriam colorum
physiologicam eandemque primariam") .
(1877). .
: . . . . ., 1903. . 3.
. . : Schopenhauer A. Smteiche
Werke. Stuttgart / Frankfurt am Main, 1976. Bd. 3. . .
.
1
2

. , , 43. 119
" **
"Scriptures ophtalmogici minores" ("
"), (1830. . 3). . .
.: . . . . ., 1903. . 3. . 260. 120
3
.: . ,
. ., 1979. . 359 (, 1). 121
4
"", ,
,
(.: . . ., 1994.
. 140). , ,
. "...
, ,
,
. ,
, " (
. .
, .; ., 1934. . 220). 137
5
. 191 . .: "
, rvrjp*
..." (. .: 3 . ., 1970. . 2. . 118). 138
17*

499

1854 . ,
. 139
7
"". 141
. 4, 176 (. . . . ., 1979.
. 124).
141
9
. 141
10
. . ., 1977. . 158. - - 147

" . ,
*'
("ber den Willen in der Natur. Eine Errterung der Besttigungen, welche die
Philosophie des Verfassers seit ihrem Auftreten durch die empirische Wissenschaften
erhalten hat**) 1835 . 1836 .
. 500 .
: " , -,
'* ( .-. 3 844 .). 1854 .
;
. 1867 . .
, .
. . . . ,
1903 . 3- .
. . : Schopenhauer .
Smtliche Werke. Stuttgart / Frankfurt am Main, 1976. Bd. 3.
H. H. .
1
. , 214, 215, 981.
: ,
, .
. ,
. . . . , : "
[] , / , ... /
[]*' ( . ., 1950). 163
2
( )
,
, 18521860 . (Senilia, ''
'*)
. 164
3
XIX .
, , 1828 .
16 . ,
; ,
- .
( ,
) ,
; , ;
1833 .
; "" (17761854), . 165
4
. , 3, 2, 25. .: . , , ,
.
., 1970. 166
5
(17931855) ,

. 169
6
- (18051895)
, ,

(18391844) (1862). 169

7
(18051879)
;
. - 169

500

I
(18191885) ,
"
*' (1853). 169
9
- (18011877) ,
. 169
* (17771851) ,
. -
, ,

" " (1850). 169

II
(17901868) ,
, . 170
() (18011893) ,
,
.
172

: " , !
. / : ? /
: / ,
" ( . . .: 8 . .; ., 1937. . 1. . 164).
(
),
. , :
, , ,
.
, : "
[ - -]". 171
14
. , 11, . . . : " :
, , / , ! / ,
". 173
15
(18131879) ,
, , "
. " (1854). 173
16
. . (17421799) ,
;
. 174
17
. (Zahme Xenien), I, 153, . .
. 174
11
" " ,
,

. 174
19
. () (KlafTer. Parabolissch), . .
.
176
20
.: . . . ., 1984. . 488. 179
21
. . , 18582050. 180
22
" . 181
23
. , 5, . 4. 181

. , 1, . 1. 181
25
(17621846)
. 182
26
(17591813) , ,
. 182
27
: . 183
29
(17911855) ,
.
185
29
I . . .,
""
. 187
30
. , 2, 5, 72: " / : ,
"
(. . ). 187
31
" " XV. 188
32
(16601734) ,
, - ;
. 189

501

33
(17081777) ,

. 189
34
. DC, 72. .: . ,
. ., 1979. . 382. " ,
35
. 189
(17571808) ,
, ,
.
190
36
() (17941867) ,
,

. 192
37
(1S791644) ,

, , . 193
39
: "
" , "
"
. . 194
39
, . .

. 194
40
(17761837) ,
41. 194
(17951878) ,
; , ,
.
195
42
(18011858) ,

" ". 195

43
. . (17811833) ,
.
197
44
. . (17761847) , ;


. 197
45
(17651837) ,
, . 198
46
(17811867) , ,
. 201
47
(17331804) , ,

. 202
49
.: . . ., 1982, . . . :
",49 , ". 204
, :
, ,
;
,
,
.
{. , V, 10331039, . . . ). 206
".: . , 4,6. ., 1937, . . . . 206
91
Silurys , gymnotus , torpedo ( ,
). 209
52
; -. 210
53
Pachidermata . 211
54
- (17721844)
,
. 213
55
(18061893) . 218
56
Hedysarum gyrans , "-",
, , - ;
2230

.
218
37
(17611807)
. 218

502

59
(17621851)
.
218
59
. . . 218
60
- (17761847) . 218

. . . (18041840) . 219
62
(17791847) ,
.
222
63
.-.-. (17951867) ,
.
222
64
(17941872) , ,

. 222
65
,
(
),
. 223

.: . , 77 -. 223
91
,

.

[. , IV, 13, . . ). 231

99
(17921871) . 232
69
.: . , 243 2. 235
70
.: . , 1186 . 240
71
. . (17471794) "
".
243
72
(18031873) ,

( , ) . 244
73
() (15841619)
-, . 244
74
, de (17511852) , .
245
75
. . (17791862) ,
" ". 245
76
(, , 17631825)
.- 247
77
(16341698) ,

, , "
,
(1694). - 249
19
(16551728) ,
, " "
(1701).
-.1 249
(17941832) ,
.
250
90
( , 15511608)
, " , " (1599).
( , 15301596) ,
" " (1581). 251
11
(17481803) , .
253
92
(natura naturans, natura naturata)
,
. .
, , . .
( ) ,
, , . 254
13
. , 15661569, . . . . 255
94
(17341815) , . .
" " (
, . .).

. 257
95
. , 23762377, . . . . 261
503

96

(17671838) -,
"
". 263
91
.: . . 1803, 1804, 1805
1806. "" "". ., 1950. 264
" " (1846 ., . . )
, ,

, . .:
.,
. . , 1991. 265
99
. (17971873) , . ,
90 - . 267
() . X. (18001894)
, . 267
91
(17881832)
, . 267
92
(1200) ,
. 272
93
(V . . .)
'" (1, 22); lucus ""
non lucendo " ". 275
94
" " . , 469, . .

(. . . 2. ., 1969). 275
95
. " ", . 278


" " . .
, , ,
.
,
". " "

1837 , " " 1839

. 1841 --; , 1860 .
: . . . .: 4 .
. . . ., 19001910.
. . : Schopenhauer . Smtliche Werke. Leipzig, 1979.
Bd. IV. . . .

1
2

(.). 2 ., 4, 41. 279

"Ab ovo" , " ". ,
*' ". .: " " {. , 1, 3, 6), . .
. ( , 147)
"ab ovo" .
, " " ,
. 280
3
. . . . 495496. 280
4
. . . . 375. 281
5
. , 264 d:
,
,
, . 286
504

6
7

. , 1, 18, 76. 288

. , 6, 181. 288
. . ., 1975. . 2. . 176. 289
9
. . 88. 290
10
. . 187. 290
11
"Ex ungue ieonem" (.) " " (Plutarch. De defectu
oraculorum, 410 . ). 291
"Ex aure asinum" " '*, ,

. 291
12
.: . . ., 1974. . 1. . 239
240. 292
13
.:
, .
.
( . . // . .: 10 . ., 1976. . 2. . 78.)
. 292
14
. // .: 3 . ., 1985. . 2.
. 199. 294
15
. . // .: 2 . ., 1973. . 1. . 233. 294
16
.: . . . ., 1981. . 382385.
-- (16011658) ,
. " "
,
.
295
17
. . . 212. - 295
11
,
"
**, 1531 . . 295
19
(IV . . .) ;
( .20 . .) . 296
. ''gescheit*' ("
", ""), , "scheuen"
("",
""). 297
21
, , . 298
22
.: . . . ., 1981. . 482.
(15631621) , "
II IV"
(1594}.
298
22
,
. 299

1
( ) (15151572) ,
. " '*, "
*', ''** .
.
. 300
2
Goethe J. W. Zahme Xenien, 5, 13151322. 301

. : . . // .: 2 . . 1 . 175.
. " ". 303
2
. , 2, 7, 1223 . 304
3
. . . ., 1950. . 443. 311
4
.: . .: 4 . ., 1989. . 4. . 160, 327. 311
5
"De libertate" (.:
// .: 4 . ., 1982. . 1. . 307317) .
" " 505

": "... ,
; ,
, ,
"
( . . 380). 311
6
, ( ) . ,

. 323
I
.: . . . .: 4 . ., 1901. . 2. . 351368. 325
. . . 3. . 94 . 327
9
(17921867) , "

" - . 332
10

. 334
II
.: . (7, 164). ., 1972. . 357. 336
12
" II" " IV"
. .: . ,
// .
., 1903. . 640641. 337
13
.: . . // . .: 3 . ., 1961. . 3.
. 7982. 337
14
Suarez F. Disputationes metaphysicae, 23, 78.
(15481617) ,
. 338
15
.: . . . . . 2. . 660678. 338
16
. , 1, 9, 1187 . 338
17
. EN, 6, 13, 1144 b. 339
" " " . .:

. ., . . ., 1987. . 527531. 339

19
(19 . . 31 . .) " "
2 . 339
20
.: .
// .: 2 . ., 1989. . 2. . 137138.
: "... ,
, (
), , ". 339
21
. . . // . .: 10 . ., 1975.
. 1.. 462. 341
22
" "
(14621525) ,
.
341
23
.: . // .: 6 . ., 1964. . 3.
. 522.
342
24
.:
,

.
{ . . ., 1982. . 369). 343
25
. , , 13, 295 . 343
26
.: . .: 4 . . 1. . 378381; . 4. . 157162. 343
27
", , ,
" (., 10, 23). 345
29
. // .
. ., 1986. . 446. 345
29
. . 530. 345
30
. . 538. 345
31
. EN, 10, 10, 1179 b. 346
32
. 346
33
. , 1, 11, 1187 . 346
.
, 2, 10, 1226 . - 347
33
.: . // . ., 1985. . 306307,
313314. - - 347
506

36

, ,
.
347
37
"" (. " ") - - 8-
,
(. 150 . 215). 347
(IV .) ,

. 347
39
(360 . 418) ,
.

" '* . 347

40
. // .
.
. 444 445, 446. 349
41
(15851619) -,
. "
" (1615). 349
43
. // .: 6 . ., 1965. . 4. . 1. .
430. - 351
4312U . . 432 433.
352
44
. // . .: 2 . ., 1957. . 1. . 362. 352
45
. , 3, 40, 94 // . ., 1985. .
190. 44 353
.: . // . .: 2 . ., 1964.
. 1..
556. 355
47
. . . 558. 355
49
. // . .: 2 . . 1. . 304. 355
49
. // . .: 2 . . 1. . 389390. 355
50
. . 452. 355
51
. . 461. 355
52
. . . , . 1674 . // . .: 2 . .,
1957. . 2. . 592593. 356

. , // .
.: 2 . . 1.. 312. 356
54
(17331804) , -, -
. 357
55
(17051757) ,

. 358
56
.: . // . ., 1988.
. 258264.
358
37
. , 107, 11.

. 358

.
// . . 332. 358
99
. , //
. . 517. - - 359
00
. - // .:
6 . ., 1966. . 6. . 7. 359
61
. // .: 6 . . 3. . 489. 359
41 . . 657. 359
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 428. 360
.: . .: 6 . . 3. . 477-492; . 4. . 1. . 422-430. 360
69
.: .

// .: 2 . . 2. . 129134. 360
66
(18051892) ,
. : "
" (18341853), ' , (1837), " " (1840)
.07 360
.: .

// .: 2 . . 2. . 129. 361

.: . ... // .: 6 . . 4. . 1. . 105106. 361

507

69
de . . . (17661824) ,

. 362
70
. // . .: 7 . ., 1955. . 2.
. 487.
362
71
.: " , , " (. ,
6, 223).
363
72
.:
. .
. , ?
. , , , .
( . // . . .: 8 . ., 1960. . 6.
. 193194). 364
73
.:
, !
, .
( . // . . .: 8 . ., 1959.
. 5. . 139). 364
74
. . // . .: 10 . ., 1977. . 5. .
181. 75 365
. // . .: 7 . . 2. . 487. 365
76
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 437.
366
77
. 368
". , 1, 9, 1367 . - 368
79
. . 1. 371
90
. . 2. 373

.: . // , .
. 3. . 140. 375
2
(17581828) ,
" " (1810)
. 376
3
" "
(16791754) ,
. 377
4
. // .: 6 . . 4. . 1. .
224225. 377
5
. , 270 . 377
6
" " (1- ., 17841785)
. . (17281795) , -
. 378
7
. . 1 " ". 379
. , 19, 3. 380
9
. , 301. 380
10
(17421798) ,
(, .),
. 38 J
11
(17611826) ,
. . .: "
" (17981800), " "
(17991823), " " (1800), "
" (1823) . 381
12
(17241803) -,
" ", - "
" . 381
508

13
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 227. - 384
14
. . 64 " ". 384
15
" " 89
. 384
16
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 267. - 385
" . . 223. 386
11
. . 232. 386
19
. // .: 3 . ., 1985. . 1.
. 405. - 387
20
" " .
. : ", , "
(. EN, 5, 15, 1138 ). 389
21
., 22, 39. 390
22
. // .: 6 . ., 1965. . 4. . 2. . 320.
390
23
.: . // .: 6 . . 4. . 1.
. 261262
270271. 390
24
(9546 . .),
, ,
. VII (6930 . .)
,
. 390
25
, , ,
(.: .
// .: 2 . ., 1969. . 1. . 166). 390
26
, , ,
,
: ", " (.: . ., 1983. . 55
56). - 390
27
(17281797) , "
" (1760). 391
28
"
"
(.: . . . . 2. . 582588). 391
29
. // .: 6 .
. 4. . 1. . 347348. ,
, -
.
392
30
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 223.
392
31
. . 224. 392
32
. . 265. 392
33
. . 265266. 392
34
, , - (., .:
. , 314 ). 393
33
.: . // .: 6 . . 4. . 1. .
427-428. - 394
36
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 234.
394
37
" ,
, " (1 ., 13, 3). 395
3>

, ! .
: ?

509


:
, , .
. // .: 7 . ., 1955. . 1. . 243). 395
" . // .: . . 4. . 1.
. 411.
395
40
. . 450. 395
41
. . 36. 395
43
( )
, "
". 395
43
, ,
. 395
44
. // .: . . 4. . 1.
. 235. 395
45
. . 236. 395
" . . 243. 395
47
. 395
48
. . 244245, 258259. - - 396
49
. . 237. 396
50
" " ( . . , 1323) ,

. 396
51
("") ("") .: . , 203
. 52397
" , "
" ",
(208235).
(., 4, 15; ., 7, 12), ,
. (15831645) ,
" ", " "
(1625}. 397
" . // .: 6 . . 4.
. 1. . 266. 398
54
. . 258. 398
53
. . 259. 398
56
(17581825) ,
" " (1789), "
" (1798), -
. 398
57
.: . // .: 6 . . 3. . 659660. 399

: " , " { .

// .: 7 . ., 1955. . 1. . 243. 399

59
"... , " (. ,
7, 8). 399
* .: . // . . .; ., 1951. . 95. 399
61
.: " ,
" ( . . ., 1964. . 52). 399
62
.: . // .: 6 .
. 4. . 1. . 238, 240. 400
63
( // .:
6 . . 4. . 1. . 352353) ,
,
. 400
64
(16941747) ,

" ". 400

63
.: . // .: 6 .
. 4.66. 1. . 226. 400
.: . // .: 6 . . 4.
. 1.67. 422. -402
. . . 428. 402
510


. ,
" " (.: 6 . . 4. . 1. . 347).
. :
:
, , .
(
. // .: 7 . . 1. . 243). 402
69
,

.70 402
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 367.
402
71
. . 368. 403
73
: Fichte J. G. Das System der
Sittenlehre
nach den Prinzipien der Wissenschaftslehre. Jena und Leipzig, 1798. 403
73

. // .: 7 . ., 1955. . 1. . 243. 403

74
.: " , " (. , 3, 1, 1); ",
,
" (. , 1, 19, 19). 403
73
. . 65. 404
76
. 404
77
(17431819) ,
"
". 404
71
(. 550 460 .
.) (
. ., 1989. . 1. . 263). 406
79
.: " , " (. , 1,
19, 17).
407
90
. // . .: 2 . ., 1957. . 1. . 407. 408
11
" " (1781). 408
92
.: . // . . ., 1950.
. 391. 408
93
(. . 1666) , ,
' ,
, ". 409
94
.: . // .: 4 . ., 1975. . 1. . 371374. 409
13

"" . ,

(.: 65 b 66 , 74 d). 409
96
(16721750) ,
" ", " ",
, ., "

" (1745). 409

87
" "
: "... ;
, ,
,
, ,
, " (.:
. .: 6 . . 4. . 1. . 239). 411
99
. . 262. 411
99
. . 263. 411
". . 393. -
91
. , 1, 3, 67. 411
92

. .: 6 . . 4. . 2. . 393394. 412

.
. 279. 412
94
(17701850) . 412
95
" " ( . ., 1981.
. 34).
XVII . . 413
96
.: . // .: 6 . . 4. . 1.
. 264.
413
97
. . . 261. 414
99
. . . 261262, 270271. 414

511

99

100

. . 268269. 415
" "
(16681738) .
.
415
101
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 269.
415
102
. . 415
108
. // .: 6 . . 4. . 2. . 381. 415
10
* . . 382. 416
105
;
,
;
, ;
,
. 416
106
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 270. 416
107
. . . 273. 418
1
.
. . 274-275. 418
1
. . . 275. 418
110
. , 1, 30. 418
111
. .:
" : ": ", : "",
"
(,, 12, 6). 419

.: . // .: 6 . . 4. . 1.
. 278. 419
113
.: . ,
.
., 1979. . 300-301. 419
114
.:

.
( . . // .: 10 .* . 2. . 71). 419
115
. // .: 6 . . 4. . 1.
. 308.
420
116
. . . 223, 265266. 420
117
. . 54. 420
111
. . 55. 420
119
.: " , " (.
,
1, 1, 61). 422
120
.: . // .: 6 . . 4. . 2. .
376379.
422
121
"" : "

" (. , 165 ). 423

122
,
. 123
424
. . 64 " ". 425
124
" . . . 22
"
". 426
125
: "Wissenschaftslehre" ""
"Wissenschaftsleere" " ". 429
126
(.). 431
127
. . 3 . -, 1974. . 3. . 99. 431
121
. // .: 2 . ., 1976. . 2. . 30.
(. 325235 . .) -,
. 433
129
" " ,
(, 1, 1).
(, 1, 331 ). 434
130
.: "... , ,
, " ( . // . . .:
8 . . 6. . 52). 436
512

131

.: . . . . . 2. . 118 . 439
. // . .: 2 . ., 1964. . 2. . 152. 441
. . // . .: 10 . ., 1978. . 6.
. 243. 441
134
.: . (3, 80). ., 1972. . 164. 442
133
.: . ,
. . 624627. 442
136
.: "! , ! !" {.
, 1,4, 85). 442
137
"
" (16081674). 443
13t
.
(1386)
. 445
139
. . , . ., 1911. . 314. - 449
140
.: . , 9, 584 , 586 d. 450
141
" " (1772)
(17361824). 450
142
. , 50, 7. 452
143

() ,
(., .: . , 180). 454
144
. . ., 1956. . 68. 454
145
. , 4, 10, 7. 455
146
.:
,
,
.
( . . . 68). 457
147
:
"Billigkeit" ("") ,
, "Gerechtigkeit ("'*) ,
. ,
. 458
14i
.: "- : " {. , 3,
).149 -459
. " " ,
, - II,

. 460
150
" " ,
,
:

, .
! ,
.
{
.

. ., 1911. . 29). - 460

191
,
: " , ,
. , .
, ,
'* (., 7, 810).
.
460
152
(17541838)
, ,

. 461
153
.: . // .: 6 . . 4. . 2.
. 366369. 461
132

133

513

154


, . 461
1,5
, -- (' "), ,
, ,
. - ( VIV . . .)

. 461
,
., 6, 3. 463
157
", , ,
, "
(.,
6, 2). 463
1
.:
, ,


.

( . // .: 2 . ., 1961. . 2. . 608).
(16001681)
, " ", " ", "
" . 463
1
.: " , ; ,
" (., 13, 34). 464

.: " : " ", " ", " ", "

", " " :
"
, " (., 13, 9). 464
161
"experimentum cruris" (" ")
. . " " ",
,
(.: . .: 2 . ., 1978. . 2. . 143144). 465
1
(16591724) -,
, "
" (1722). . 465
10
, " ;
... ,
, , , ,
, ,
,
" ( . // . .: 2 . . 1.
. 538). 466
164
() () ,
,
. 467
w
. , 29, 2, 950 . 469
lde
. , 11751176. 469
191
. , 1, 35, 26. 469
1
" "
(1839). 472
19
, , , .
, . , , .
, , "". 472
170
(" ")
. 472
171
.: . // . .: 2 . . 1. . 562; .

// .: 6 . . 4. . 1. . 450. 476
172
. . . ., 1907. . 56. 476
173
. . 58. 476
174
. . 59. 477
175
. . , . ., 1911. . 313314. 477
176
: (""), (""),
(""), (""), ("").
"" . -
: "1 514

 ; ;
;

** ("-", II, , 1). 477
177
. , 1, 17, 1. " ",

. 180 ., . 477
171
. , 1, 31. (402318 . .)

. 477
179
(. ''*')
(. 34 .). 1031 . ".
477
110
.:
. , 81, 1314. 478
1,1
. , 96 . 478

, 99 . 478
113
. , 1, 9, 1187 . 478

. EN, 6, 13, 1144 b. 478

lts
., 6, 45. 479
116
" , ;
, ,
,

*' (., 6, 43 44). 479

1,7
( , ) (17521809)
. : " "
(17861808),
"24 " (1811). 481
1

. XVIII . ,
.
XIX .
, ,
. XIX . (17921852)
.

. 482
119
. . // .: 10 . . 2. . 64. 482
190
.: Brger G. A. Samtliche Schriften, 1.1796. S. 207.
(17471794) , "
",
" ". 486
191
(17661828) , "
". : "" (1806), "
" (18011819), " ,

" (18031812) . 488

192
(.). 488
193
.
, 4, 9. 491
194
(. 810 . 877)
, " " (867).
491
193
, IX .
- -.
. 491
A "Tat'twam asr " " (-, VI)

. 492
197
.: , ,
, ,
,
.
(
// II. , 1960. . 147). 495

( -) "
" (I . . .)
. 496

. 236
468
176, 309,
347350, 353, 354, 380
260, 264
() 364

252, 256, 260, 265
339
( .)
467
. 295
. . 238
243
- . 490
11
(.) 213
249, 339
79, 249, 338, 473
. 459
296
810, 12, 13, 16, 21,
67, 72, 73, 77, 79, 100, 101, 106,
111,129, 130, 135, 151,165,206,
214, 235, 243, 276, 304, 338, 339,
343, 346, 347, 368, 373, 409, 469,
478, 479, 495
390
358
478

516

. 222
. . 467
- . 169
. . 19, 21
. 73, 342, 431
. 249
. 251,265
. 486
. 27
. 248
. 16, 17, 93, 264, 361, 491
. 252, 256, 258
. . 419
. . 209
( ) . 251,
252, 256, 258
. 265
. 488
. . 268, 277, 490
354
. . 182, 184186,
188, 197, 221
. . 203
. 30
. 79, 188, 216, 491
. . . 218
248
. 471

(
)
95,267271,461
. . 197, 200, 201, 235

 . 231, 342, 343, 354

. 268
. 270
. 258
. 33, 249, 250, 265
. . 243, 486
. . . 122, 127
() . . 244,
260, 349, 350
332
. . 195
. 50
468
. 360
. . . 490
. 445, 481
. 252
. 8, 276
351
. 465
39, 187, 202, 295, 358,
450, 470, 491
X. 8, 1719, 21, 30, 377,
408, 465, 487
. 412
122
206
. 189, 193
. . 218
X. 381
. 156,473
. 358
. 58
.
. 54
. . . 5, 13, 33, 85, 86,
88, 171, 181, 287289, 291, 294,
296,301, 362,405
517

. 486
336
72
. . 294, 435
. . 193, 260
95
. . 88
. . 101
336, 442
. 232234
41, 454
. . 54, 91, 121,
122, 129132, 134, 139141,
144,
146148,
150-153,
157, 158, 174, 187, 188, 215,
286, 295, 341, 361, 365, 399,
441
. 10, 39, 339, 354, 355,
425, 476
() . X. 267
. . 425, 435
71,424
166, 288
. . 263
. . 20
. 180, 199, 295, 299,
301
. 245
. 145
. 397, 454
. 146
. 96, 266

' . . 435
' 200
. 179, 231, 342, 354,
457
491
. 122
. . 218

 () . 11, 1316,
123, 232, 240, 257, 309, 311, 408,
409, 470
. 409
. . 251, 252, 256, 258
157
136, 189
218
. 45, 399
59, 419
199
347
.-.-. 222
339
.-.-. 165
. 238
. . 96
. . . 248
221
247
. . 218220

100,101, 103, 104

( . . .)
247, 277
- . 213, 217
. 267, 477

486
. . - 209
296
272

48, 263, 345,

460,475
X. . 273
518

491
82
17

. . . 125, 190
336
339
. 463
. 260, 264, 460
. 6, 7, 1821, 27, 31, 33,
34, 39, 40, 6271, 73, 78, 82, 84,
86, 89, 90, 92, 93, 97, 98, 101,
112, 117, 123, 124, 141, 165,
167175, 177180, 187189,
202, 203, 217, 226, 227, 231, 233,
240, 252, 274, 285, 292, 308, 318,
320, 332, 342, 351, 359362,
366, 367, 369, 373, 377, 381,
382396, 398404, 406-^08,
410, 411, 413416, 418-432,
451, 460, 461, 472, 476, 479, 487,
489-^91
. 244
. .
. 450
. . 381
339, 390
455
. 53
. . 270
48
. . 20
. . 245, 246, 250,
251,265
. 209
. 17
278
. 48
VII 390
347

 X. 360, 381
. . 198, 270, 490
. . 123, 207, 362
96, 267
. 68, 141, 232, 495
. 343
. 263
. . 264
202
. 332, 362
. 157, 205, 217219
. 211

. . 245
. . 206208, 213
. . 19
- 267
91
. . 210
. 45
. . 17, 27, 28, 68, 69,
73, 146, 172,311,343,360,408
. . 101
. . 211,222
. . 232
. . 477
. 244
121
. 263
. . 174, 242, 253,
399, 479
246
. 61, 63, 88, 89, 123, 141,
165, 207, 227, 253, 293, 294, 309,
340, 362, 367, 387, 408
. 496
347, 477
204, 206
. 174, 345, 347350
519

. . . 20
. 21
. 41
474
. 27, 371.
. 476
. 322
21
. 298
179
. . . 219
. X. . 376
. . 197
. 79
. . . 37, 362
. . 468
. . 245, 256, 257
96
. 443
. 79
() . . 172,173
244
. 479
248
. 271273
. . 250, 251
. . 409
. 195, 481

347
390
339, 478
48
250
. 169
. . 271,273
. 38, 50, 121, 129, 138,
140, 141, 144148, 150, 153,
157, 158, 170, 171

-478
. 209

477
268
. . - 200
255, 258
. . 156
339
481
347, 348
486
. 474
390
. 442
202
462, 472, 491
. 19, 21
6, 8, 9, 72, 100, 138,
165, 223, 235, 249, 343, 377,
383, 408, 409, 427, 428, 450,
461, 478, 491
243, 249, 251,
390
256, 491
9, 59, 125, 126, 251, 486
450
490
. 79, 262
263
59, 427, 428
. . . 477
. 39, 202, 339,
357, 358, 425
48
495
187
. 170
120
. 245
520

. 121, 300
247, 248
244
. . . 490
. X. 182, 245
. . 10, 19
. . 398, 399
. . . 169
- . .
169, 173
. . . 267
. 244
277
. 41, 185187
. . . 39, 169,
361, 384
. 490
.-. 78, , 187, 235,
337, 449, 476, 477

94, 268, 270

248
. 45
. 397
53
11, 72, 123,
136, 433
4, 120, 147, 242, 243, 339,
452, 476, 480
197
. . 218
250
. 364
. 156
. 465
. 48, 125, 127
188, 202, 339, 343, 346,
381, 478
. . 55
. 1316, 21, 28, 37,

39, 119, 203, 269, 274, 275, 278,

352, 355, 356, 358, 408, 425,
465, 476, 491
. . . 187
. . 271
151, 428, 477, 478, 486
59
. 146
. 10, 11

. . 8, 461
390
. . 10
. 94
. 253
433
. . . - - 391
339
. 249
. . 194, 195, 220
. 268
. . 156, 157
. 95, 268, 271

. 238
. . . 71
. 57
. 431
478
. . 64, 274, 287, 293,
361, 400, 403, 405, 428431, 465
. . . 120, 132, 145
() . . . 58,
192,211
477
. - 474
. - - 132, 245
. 57
521

49
. 173
455
. . 10, 42, 71
. . 222

. 268
. 400, 465
. 57, 165, 166, 176
347

. 50
. . 218
. . 156
83, 235,
309, 347, 462

272, 273

- .
. 172, 297
145
. 181, 278, 337, 364
. . . 8, 13, 16, 17,
21, 42, 93, 339, 360, 361, 403,
405, 426, 491
. 157
. 172, 295, 395, 399,
403, 405, 426, 491
. . 268
. . 495
. 88, 202
. . 94, 95, 267, 271
. 345
. 247
. 120, 279, 375
X. . 221

 . . 189
. . 381, 437
. 245
. X. 219
. . 10, 20, 71

. . 268
.

. X. 169, 173
163

. . 20
59
. 60
137
59, 123
. . 73, 312, 343, 360

. 19, 20, 61, 6870, 78,

187, 202, 203, 350, 351, 356, 425
. . 20, 21
. . 21, 85, 92, 404, 407
256, 462

I.

1.
2.
3. .
4.
5.

. ,

. . .
7.
8.
9.
10.
.
12.
13.
14.

.

15. ,

16.

IV.
.
17.
18.

19.

523

 20.
21. .
.
22.
23.

24.
25.
V.
.
26.
27.
28. .
29.
30.
31.
32.
33.
34.
VI.

35.
36.
37.
38. .
39.
VII.

40.
41.
42.
43. .
44.
45.
VIII.
46.
47. . . . .
48.

524

28
41
64
65
71
72
74

76
77
79
80
81

82
83

97

98

99
100

104

105
106
107
108
109

112

 49.
50.
51.

52.

113
114
116

I.
II
III.

120
123
129

1.
2.
3. ,
4. ,
5. , .
6.
7.
8. .
9.
10.
11. , , ,

12.

13.

130
131

132
138
139
140
142

147
155
157
160

525

164
176
181
200
217
232
242
245

266
274
277

280
300

I.
.
III.
IV.
V.

319
345
365
371

I.

376

1.
} 2.

. ,
S 3.
4.
5.

6.

S 7.
8.

9.
10. .

11.

526

_
379

383

385
389
391
408
410
415
421
425
427
428

III.

431

12.
13.
14.
15. -
16.

17.
18.
19.
20.

446
451
461
465
478

IV.

485

21.
22.

432
439
444

488
497
516

.
.
.
.
.
.
071673 01.06.98 . 010273 10.12.97 .
. 0201012. 05.01.2000 .
. 609076
. . . . 33,0.
.-. . 40,58. 0101640.
- .
113093, , . , 2.

-
.
.
125811, , , -47, .', 7.
.
150049, , . , 97.

ISBN 5-275-00051-0