PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON FAKULTET PRAVNIH NAUKA

SEMINARSKI RAD TEMA: GENERACIJE RAUNARA

Predmet: Informatika i raunarske tehnologije Student: ore Laketi Smjer: OPTE PRAVO Br. Indeksa: 112-09/VOP Profesor: prof. Dr. Branko Latinovi

Januar 2012

Generacije raunara

SADRAJ
1.0 1.0 UVOD ............................................................................................................................................... 3 MEHANIKI STROJEVI ZA RAUNANJE ............................................................................. 5

2.1 MEHANIKI KALKULATORI ........................................................................................................ 5 1.1.1 2.0 2.1 Analitiki sroj ...................................................................................................................... 7

ELEKTRONSKI RAUNARI ...................................................................................................... 8 ELEKTRONSKA CIJEV ...................................................................................................................... 8

3.2 ENIAC................................................................................................................................................. 10 3.2.1 Unaprijeenja ........................................................................................................................... 11 3.2.2 Nastanak i razvoj (Glavne karakteristike) ............................................................................ 11 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 4.0 GENERACIJE RAUNARA ................................................................................................................ 13 PRVA GENERACIJA ELEKTRONSKIH RAUNARA (1951-1958) ..................................................... 13 DRUGA GENERACIJA ELEKTRONSKIH RAUNARA (1959-1963) ................................. 14 TREA GENERACIJA RAUNARA (1964-1970).................................................................. 15 ETVRTA GENERACIJA RAUNARA (1971-?) ................................................................. 16 PETA GENERACIJA RAUNARA (1990-....) ......................................................................... 17 ZAVRNI DIO ................................................................................................................................... 17

Literatura: ................................................................................................................................................. 18

Generacije raunara

1.0 UVOD

U uvodnom dijelu osvrnuti emo se na rana pomagala za raunanje, stonehenge (koji je koriten za raunanje mjeseevih mijena), osvrnuemo se na doba mehaniki strojeva za raunanje, u nastavku bie spomenute generacije raunara i karakteristike bitne za svaku posebno.

Raunanje je staro koliko i ovjeanstvo. Prvi znakovi kojima su ljudi biljeili lanove plemena, stoku, zemljite, vrijeme, urezivani su u kamenu, na drvenim stubovima i slino.

Slika 1; Prvi znakovi

Znanje raunanja primjenjivalo se praktino jo u starom vijeku, prije tprilike 5000 godina, u drevnom Babilonu, Sumeru, Egiptu, Kini i Indiji. Graditelji golemih piramida, hramova i drugih graevina morali su se koristiti raunskim znanjima. Prvi poznati raunar u svijetu je takozvani engleski Stonehenge. On je omoguio jo prije 4000 godina tano predvianje Mjeseevih mijena. Uz pomo Mjeseca koji je bacao sjenu kamenja na tano oznaena mjesta na tlu mogue je bilo predvidjeti vrijeme sledeeg punog Mjeseca te pomraenje Mjeseca.

Slika2; ema obnovljenog Stonehenga

Generacije raunara

Prvi prijenosni raunar je abak, (grki abax u prevodu znai ploa za raunanje). Prvi poznati abak postojao je u Babilonu prije 5000 godina. Njime se raunalo pomou kamenia koji su se umetali u lijebove napravljene u pijesku. Zatim se abak razvio u oblik kao na slici koji se sastojao od okvira i razapetih ica na koje su postavljane ploice ili kuglice. Takvim su se abakom koristili u Egiptu i u Kini 2500 godina, a neto kasnije i u antikoj Grkoj.

Slika3; Razne vrste abaka

Abaci se mmogu razlikovati po vrijednostima koje se dodijeljuju pojedinim stupcima i redovima. Stupci ne moraju uvijek biti potencije broja deset, nego to mogu biti potencije broja 12,16 i dr.

Slika4; Primjer izraunavanja

Zahvaljujui abaku u Kini, Mezopotamiji i Kini postoje najstariji zapisi o brojevima koji su sauvani do dananjeg dana. Usavreni abak i danas koriste za svakodnevno raunanje nasrodi Rusije, Kine i Japana.

Slika5; Primjeri razliitih znakova za brojeve

Pretpostavlja se da je dekadski sistem brojeva razvijen kod veine naroda zbog toga to su svi koristili deset prstiju za raunanje.
4

Generacije raunara

2.0 MEHANIKI STROJEVI ZA RAUNANJE 2.1 MEHANIKI KALKULATORI U konstruisanju mehaniki strojeva za raunanje pomogao je nain rada mehaniki satova i njihova izrada. Mehaniki raunski strojevi radili su na tom principu sve do etrdesertih godina xx vijeka kada su se poeli izraivati elektromehaniki i elktronski strojevi za raunanje. Nakon izuma abak nita se u svijetu nije dogaalo sve do poetka 15 vijeka, kada je Leonardo da Vici skicirao ideju za mehaniki stroj za raunanje. John Napier 1612 - otkriva pojam logaritma i izdaje prve logaritamske tablice, dok ve 1617 uvodi spravu poznatu pod imenom "Napierove kosti" (engl. Napier's Bones) izraenu od slonove ili neke druge kosti koja je utemeljena na logaritmima. Glavna je novost bilo to to se mnoenje moglo izvoditi zbrajanjem, a dijeljenje oduzimanjem. Tako se slaganjem tapia jednog na drugi ili jednog pored drugog moglo mnoiti i dijeliti.

Slika5; Napierove kosti

Prema nekim izvorima, prvu mainu za raunanje napravio je Wilhelm Schickard iz Tibingena u Nemakoj 1623. godine. Konstruisao je razliite maine kao, na primer, za raunanje astronomskih datuma i za hebrejsku gramatiku. Nije poznato da li je mainu za raunanje i realizovao jer je u svojim pismima Kepleru tokom 1623 i 1624 godine slao samo nacrte za nju, uz sugestije da je koristi za raunanje efermida.

Generacije raunara

Ocem prve raunske maine koja je mogla da sabira i oduzima unete brojeve smatra se Blez Paskal (Blaise Pascal). Ova maina je dobila ime Paskalina.

Slika 6; Paskalina

Mehanizam maine zasnivao se na zupanicima slinim dananjim brojaima na automobilu. Meutim, problemi u konstrukciji bili su mnogo vei jer se tadanja francuska novanica livra delila na 20 sola, a jedan sol je imao 12 denija. Do 1652. proizvedeno je pedeset maina, ali su se one slabo prodavale, jer su korisnici upotrebu smatrali komplikovanom, pa je proizvodnja obustavljena. Nemaki naunik Gotfrid Vilhelm fon Lajbnic (Gottfried VVilhelm von Leibnitz) 1671. je izumeo raunsku mainu, koja je napravljena 1694. godine. Ona je mogla da sabira, a posle nekih izmena da se koristi i za mnoenje uzastopnim sabiranjem. Lajbnic je smislio specijalni mehanizam s koranim zupanikom za unoenje brojeva koji se sabiraju i taj se mehanizam koristio do dananjih dana.

Slika7; Raunska maina

Generacije raunara

1820. godine, arls Havijer Tomas (Charles Xavier Thomas) napravio je prvi uspeni mehaniki kalkulator koji je mogao da sabira, oduzima, mnoi i deli. Posle toga su mnogi pronalazai unapreivali ovaj kalkulator, tako da su oko 1890. godine ova unapreenja obuhvatala:

akumulaciju parcijalnog rezultata, uskladitavanje i automatski pristup poslednjim rezultatima (memorisanje), tampanje rezultata.

2.1.1 Analitiki sroj Charles Babbage, engleski matematiar, dao je veliki doprinos razvoju mehanikih strojeva za raunanje. Njegova zasluga u razvoju raunara, zbog ega je nazvan ocem raunara, ogleda se u postavljenom naelu rada raunara koji se koristi i danas. On je funkcije stroja podijelio u tri dijela: pohrana, procesiranje i kontrola. Predloio je da se pohrana odnosno ono to danas nazivamo memorija podijeli u dva spremnika: jedan za brojeve (podatke) nad kojima se vre operacije i drugi za spremanje instrukcija radi odreivanja operacija koje e se vriti nad brojevima. Prvi je, znai u mehaniki stroj unio i memorijske mogunosti i to na karticama s izbuenim rupicama. Analitiki stroj nastao je kao proirenje ideja koje je Charles Babbage oprobao u diferencijalnom stroju , s tim da je analitiki stroj bio programibilan. Analitiki stroj je imao je sve odlike modernih raunara, to ukljuuje: 1. binarni sustav svaki raunar dananjice koristi takav brojevni sistem, koji se sastoji samo od jedinica i nula. 2. ulazno-izlazna jedinica (input/output unit) jedinicu za upis podataka u raunar i za ispisivanje rezultata (pisa) 3. jedinicu za pohranu podataka Charles Babbage je zamislio koritenje buenih kartica za svoj raunar, a upravo to se kasnije koristilo za pohranjivanje podataka dok se nije otkrilo magnetno zapisivanje. 4. centralna jedinica za obradu jedinica koja e vriti obradu podataka 5. programski jezik analitiki stroj imao je skup naredbi s kojim se upravljalo s podacima i s funkcijama centralne jedinice.

Slika 8; Buena kartica

Generacije raunara

Slika prikazuje karticu s rupicama gdje razliiti uzrok rupica predstavlja razliiti broj ili, ako se radi o kontrolskoj kartici, razliitu naredbu. Instrukcije su bile vrlo jednostavne, npr. uzmi broj s kartice, oduzmi 1 od toga broja, idi na slijedeu karticu s instrukcijama itd. To naelo koristilo se i kod prvih elektronskih raunara, ak do osamnesetih godina XX. Vijeka. 3.0 ELEKTRONSKI RAUNARI

Snaniji razvoj strojeva za raunanje potaknula je upotreba elektrine energije i pronalazak elektronske cijevi. Pojavila se i ideja o univerzalnom stroju koji bi se koristio za razliite zadatke. Alan Turing razvio je teorijski model takvog stroja i prvi put za njega uporabio naziv computer. Elektronska cijev razlikuje samo dva stanja (prisutnost ili odsutnost elektrikog signala) te je logino uslijedio prelazak na binarni brojevni sustav. Uz upotrebu znanstvenih i tehnolokih dostignua, 1943. zavren je u strogoj tajnosti prvi elektronski raunar Collosus, koji je koriten za deifriranje povjerljivih njemakih poruka. Tri godine poslije u SAD-u je predstavljen ENIAC, prvi raunar opte namjene koji je mogao izvoditi razliite zadatke. S njim je zapoela era elektronskih raunara. 3.1 ELEKTRONSKA CIJEV Elektronska cijev je aktivni elektroniki element iji se rad temelji na protoku slobodnih elektrona u zrakopraznom prostoru izmeu dvije ili vie elektroda. Danas su u veini primjene elektronske cijevi zamijenjene manjim i jeftinijim tranzistorima u diskretnoj ili integriranoj izradi, meutim jo uvijek se koriste u radijskim odailjaima velikih snaga, pojaalima posebne namjene, a takoer i u posebnim izumima kao to su magnetron u mikrovalnim penicama i katodna cijev za prikaz slike u televizorima i raunarskim monitorima. Sline elektronskim cijevima su i plinom punjene cijevi kod kojih osim slobodnih elektrona vodljivosti doprinose i slobodni joni npr. tiratron koji je imao primjenu slinu dananjem tiristoru. Zapaanje toplinske emisije potjee jo od druge polovine XIX vijeka i prvi puta ga je u svom radu zapisao Frederick Guthrie, 1873. godine, premda ga je patentirao Thomas Edison 1884. godine ne uviajui sve potencijale otkria. Prvu elektronsku cijev diodu sa svojstvima proputanja elektrine struje u samo jednom smjeru konstruirao je na samom poetku XX stoljea John Ambrose Fleming, engleski fiziar da bi odmah nakon toga Lee De Forest konstruirao svoj "audion", prvu elektronsku cijev s mogunosti pojaanja, kasnije poznatu pod imenom trioda. Ova otkria oznaila su temelje jednog novog podruja elektrotehnike: elektronike. Kroz dolazee godine elektronska cijev je tehnoloki usavravana (bolji vakuum, dua trajnost), dodavane su i izvoene nove reetke te je elektronska cijev do ezdesetih godina XX stoljea bila dio veine elektronskih ureaja. Trioda je svakako prvi aktivni elektronski element sa svojstvima pojaanja. Kako se kod triode upravljaka reetka nalazi znatno blie katodi nego anoda, elektrino polje izmeu reetke i katode znatno je vie utjecalo na veliinu anodne struje u odnosu na elektrino polje izmeu anode i katode. Na taj je jednostavan nain ostvareno i naponsko pojaanje elektronske cijevi. Triodi se u krug katode stavljao otpor kako bi se osigurao odgovarajui prednapon za
8

Generacije raunara

postavljanje radne take u najlinearnije podruje radne karakteristike i izbjegla prepobuda. Trioda je u to vrijeme, meutim, bila dosta nestabilna u radu na pojavu oscilacija, a kapacitet anoda/reetka je nepovoljno utjecao na naponsko pojaanje pojaala s elektronskim cijevima na viim frekvencijama. Te su se potekoe pokuale rijeiti ugradnjom druge reetke kako bi ta reetka sprijeila utjecaj kapacitivne veze anoda/reetka. Tako izvedena cijev nazvana je tetroda. Druga reetka tetroda imala je prema tome ulogu svojevrstnog zaslona i zaklanjala je upravljaku, prvu reetku od anode. Druga reetka spajana je na pozitivan potencijal i za izmjenine komponente uzemljena na katodu odgovarajuim kapacitetom. Tetroda je mogla osigurati dovoljnu izlaznu snagu za pobudu zvunika ili odailjaa, mogla je raditi na viim frekvencijama i imala je znatno vei faktor naponskog pojaanja u odnosu na triodu Pentoda je konstruirana krajem tridesetih godina prolog vijeka i nala je iroku primjenu, od komercijalnih radio prijemnika, vojnih ureaja, TV prijemnika do drugih razliitih elektronskih sklopova ukljuujui tu neto kasnije i prve elektronske raunare izvedene elektronskim cijevima. Zamisao o elektronskoj cijevi s dvije upravljake reetke koja bi mijeala ulazne signale bila je u to vrijeme ve due prisutna u istraivakim krugovima. Isprva je triodi naprosto dodana druga upravljaka reetka, gdje se takva elektronska cijev nikako nije smjela smatrati tetrodom kojoj je druga reetka bila na visokom pozitivnom potencijalu. U novoj izradi elektronske cijevi mijeali su se ulazni signali pomou dvije upravljake reetke i djelovanjem nelinearne prijenosne karakteristike cijevi na izlazu su se pojavili elektrini signali kojima je frekvencija bila jednaka zbiru, odn. razlici frekvencija ulaznih elektrinih signala. Meutim, kapacitivna veza izmeu obje upravljake reetke bila je prevelika te su se traila nova rjeenja. Edwin Armstrong je 1918. godine ostvario efekt amplitudne demodulacije koristei par trioda u istom kuitu elektronske cijevi ugraene u superheterodinski prijemnik, gdje je jedna posluila kao oscilator, a druga kao mijealo signala. U heptodi se na taj nain na katodu druge elektronske cijevi dovodio elektrini signal oscilatora, na upravljaku reetku primljeni signal s antene, a signal Heksoda je, iznenaujue, proizvedena nakon heptode. Razvijena je u Njemakoj, ali od poetka je bila zamiljena s odvojenim triodnim oscilatorom. Ulazni signal je doveden na prvu reetku, reetke 2 i 4 su, obino interno, spojene zajedno kao zakrilne reetke kod tetrode, a reetka 3 posluila je kao ulaz oscilatora. Glavna je prednost bila to je ulazni signal doveden na prvu reetku te je time poveana osjetljivost prijemnika. Slijedile su i druge kombinacije te je, na primjer, u elektronsku cijev ECH35 bio u jedno stakleno kuiteugraen sustav trioda/hexoda. Premda nema 5 reetki, ova elektronska cijev bez sumnje koristi princip elektronske cijevi s pet reetki ("pentagrid"). Dodatkom jo jedne reetke smanjena je sekundarna emisija s anode i time ostvarena dodatna energetska uteda kod radio prijemnika na baterije koji su tada bili vrlo popularni. Bilo je raznih izvedbi, no ona vrijedna spomena je svakako Philipsova EK3 oktoda, gdje je tok elektrona oba sistema bio usmjeren u ui snop, na koji nain je meudjelovanje trebalo biti potisnuto.

Generacije raunara

3.2 ENIAC ENIAC je skraenica od engleske sloenice Electronic Numerical Integrator And Computer i ime je prvog programabilnog raunala konstruisanog u Americi pri Univerzitetu Pensilvanija ENIAC je bio predstavljen iroj javnosti 14.februara 1946 godine i radio je sve do 2.novembra 1955. god. kada je bio demontiran. ENIAC je bio unikatni proizvod i nikada nije puten u serijsku proizvodnju ENIAC je razvijen u Moore School of Electrical Engineering pri Univerzitetu Pensilvanija izmeu 1943. i 1946. na osnovi projekta kojeg su razradili Dr John Mauchly i John Adam Persper Eckert, inae zaposlenici u Moore koli inenjerstva. Zbog jagme za brim raunskim strojevima tokom drugog svjetskog rata amerika vojska je bila zainteresovana za bilo kakvu ideju, no ideju o elektronskom raunaru zasnovanom na eletronskim cijevima mnogi su tada smatrali neostvarivom zbog niske pouzdanosti tada dostupnih osnovnih jedinica - elektronskih cijevi. Bez obzira na osnovne nedostatke i opiranje pojedinih strunjaka toga vremena John Mauchly i Pres Eckert smatrali su da je brzina raunanja koju je elektronski stroj mogao postii bio dovoljan argument za njegovu izgradnju. Bez obzira na osnovne nedostatke elektronsko raunalo je puno bre nego bilo koji mehaniki ili elektromehaniki stroj tada dostupan ili u izgradnji (Harvard Mark I). Mauchly i Eckert smatrali su da se pouzdanost novog stroja moe postii statistikom selekcijom elemenata kao i paljivom konstrukcijom sklopova i cjelina. Preko kapetana amerike vojske Hermana Goldstina, Mauchly i Eckert uspjeli su osigurati novanu potporu tako da je ENIAC postao slubeni projekt pod nazivom W-G70-ORD4926 s inicijalnim budetom USD $67,000 (1943), dok je do kraja gradnje bilo utroeno neto manje od USD $500,000. ENIAC je bio zamiljen kao namjenski stroj za potrebe izraunavanja balistikih tablica za topove koje je ispitivao Ballistics Laboratory u Aberdeen Proving Grounds, Maryland Pensilvanija. Nedugo nakon slubenog putanja u pogon, 1947. ENIAC je bio prebaen u Aberdeen Proving Grounds gdje je ostao sve do zavretka svoga rada 1955.

Slika9; ENIAC

10

Generacije raunara

Osnovne komponente ENIAC-a bile su elektronske cijevi koritene u radio prijemnicima i ostalim elektronskim ureajima toga vremena. Svaka elektronska cijev imala je 8 noica i ove cijevi zvale su se oktalne cijevi. Prlikom konstrucije koriteno je 7 raznih inaica elektronskih cijevi:

elektronske cijevi tipa "6SN7" koritene za bistabile koji su stvorili dekadne akulumatore-memoriju ENIAC-a elektronske cijevi tipova "6L7", "6SJ7", "6SA7" i "6AC7" koritene su za logike sklopove I, ILI, NE elektronske cijevi tipova "6L6" i "6V6" koritene za slanje signala i za pojaavanje signala izmeu sklopova sustava

Elektronske cijevi su poznate po svojoj nepouzdanosti i mnogo vremena ENIAC je proveo na popravkama zbog zamjene izgorjelih cijevi. Zato je uvedeno nekoliko novina:

ENIAC se nije nikada nikada gasio. U veini sluajeva elektronske cijevi su se kvarile prilikom zagrijavanja i dok su se hladile, zbog efekta koji se zove termalni stres. Ovom tehnikom inenjeri ENIACa trebali su promijeniti prosjeno po jednu elektronsku cijev svaka dva dana. napajanje komponenti je smanjeno 10% od nominalnog smanjenjem napona smanjivala se optereenost unutar elektronske cijevi i time produivao radni vijek sve komponente su bile dostupne na prednjoj strani raunala to je omoguavalo bru zamjenu elektronskih cijevi, te omoguavalo promatranje rada raunala po paljenju i gaenju pojedinih cijevi

3.2.1 Unaprijeenja

1948 dodan je ROM Ova modifikacija je usporila brzinu izvoenja raunskih operacija za 6 puta, no ova izmjena je ubrzala programiranje. Vie nije bilo nuno premjetati ice za programiranje raunala, te je za programiranje ENIACa bilo potrebno utroiti sate, a ne dane ili tjedne kao prije. Ovo unaprijeenje je povealo iskoristivost stroja ENIAC-a. 1948 upotrijebljene su cijevi s veom izdrljivou 1949 dodana je magnetska memorija veliine od 500 10-znamenkastih brojeva Pojavom elektronike zavrilo je doba mehanikih i elektromehanikih strojeva.

3.2.2 Nastanak i razvoj (Glavne karakteristike) 1939.g. pristupilo se izradi prvog elektronskog digitalnog raunara na Iowa State University. Razvijali su ga John Vincent Atanasoff i Clifford Berry i nazvali ga Atanasoff i Berry Computer (ili ABC), no taj projekt nikad nije do kraja zavren. 1943.g. John W.Mauchly i John Prosper Eckert sa univerziteta u Pensilvaniji Moore School zapoinju za vojne potrebe razvoj novog elektronskog raunara ENIAC ((Electronic Numerical Integrator and Computer).
11

Generacije raunara

ENIAC je prvi elktronski raunar koji je radio. Sastojao se od 17.468 elektronskih cijevi, bio je teak oko 30 tona, snake 174 kW, zauzimao je prostoriju 10x15m, ukupna zapremina bila je 100m3, izvodio je oko 300 raunskih operacija u sekundi 1000 puta bre od Mark I. Ulaz i izlaz podataka tekao je preko buenih kartica. Bio je namijenjen rjeavanje balistikih problema, ali kako je zavren tek 1946. godine, u izvornu svrhu nije koriten. Namjena mu je preinaena u procjenjivanje efekata atomskih napada. Postojanje ENIAC-a je objavljeno 16.02.1946. godine i taj se dan smatra poetak razdoblja elektronskih digitalnih raunara. Iako je ENIAC bio za tadanje prilike vrlo brzo raunalo, nije bio programibilan u dananjem smislu rijei. Tijekom rada, uoena su dva velika nedostatka ENIAC-a: mala memorija i mogunost rjeavanja samo dva zadatka za koje je bio napravljen. Za druge zadatke trebalo je prespojiti mnogo ica i djelomice preraditi stroj. Ideju o tome kako raunalo moe rjeavati razliite zadatke ovisno o programu dao je maarski matematiar John von Neumann (1903. 1957.), suradnik na projektu ENIAC. Njegova ideja bila je kljuna za daljnji razvoj raunara pa se i dananji raunari uglavnom temelje na Von Neumannovoj arhitekturi. Von Neumannova arhitektura podrazumijeva pet osnovnih jedinica: - glavnu memorijsku jedinicu u kojoj su pohranjeni podaci i instrukcije kao i programi koji kontroliraju normalno funkcioniranje cijele arhitekture -aritmetiko logiku jedinicu koja vri aritmetike i logike operacije - ulazne jedinice koje slue za unos podataka u raunalo iz vanjskog svijeta - izlazne jedinice koje slue za prikaz konanih rezultata prema vanjskom svijetu i -kontrolne jedinice (ili upravljake jedinice) koja nadzire i upravljaju radom svih ostalih jedinica. Nakon ENIAC-a slijedi itav niz elektronikih digitalnih raunala Manchester Baby i njegov nasljednik Manchester Mark 1, Ferranti Mark 1, LEO, EDSAC, EDVAC, sovjetski MESM, australski CSIRAC, te itav niz drugih raunara koje predstavljaju tzv. nultu generaciju elektronskih raunara. ENIVAC je imao 3300 ugraenih cijevi, i mnotvo drugih dijelova povezanih sa oko 80 km ice. Bio je hiljadu puta bri od tadanjeg mehanikog raunara, ime je zavrile era mehaniki strojeva za raunanje. Muice koje su se lijepile na vrue elktronske cijevi uzorkovale su pogreke u radu raunara. Od tada pogreku u radu raunara nazivamo BUG (bug=muica). 1947. izumljen je tranzistor. (W. BRATTEN, J. BARDEEN i W. SHOCKLEY). Tranzistor se temelji na svojstvu poluprovodljivosti silicija. Od tada do danas sva se raunala temelje na siliciju i ovo se doba moe nazvati silicijsko doba.

12

Generacije raunara

4.0 GENERACIJE RAUNARA

Pojam generacija elektronskih raunara koristi se za oznaavanje razliitih tipova raunara s obzirom na tehnologiju njihove izrade ugraene osnovne elektronske elemente koji dovode do znaajnih skokova u mogunostima raunara. Tako se raunarima prve generacije obino nazivaju prvi raunari opte namjene zasnovani na elektronskim cijevima. Poetkom ezdesetih elektronske cijevi zamjenjuju tranzistori to dovodi do pojave druge generacije raunara sa magnetskim diskovima a raunari postaju sve manji i bri. Treu generaciju karakterizira pojava integriranih krugova koji zamjenjuju tranzistore. Postaje mogue multiprogramiranje (simultano procesiranje nekoliko programa) te tzv. timesharing (vie korisnika moe istovremeno koristiti isti raunar, pri emu svaki radi na svom terminalu). Od 1971. do danas razvija se etvrta generacija raunara koja koriste LSI (Large Scale Integration), odnosno integrirane krugove visokog stepena. Komunikacija s raunarom postaje laka i sami raunari postaju jeftiniji te pristupaniji u iroj upotrebi. to e biti glavna karakteristika pete generacije raunara (za koju se smatra da je zapoeta 1990. godine) strunjaci se ne slau u potpunosti, no dalji razvoj supervodia, optiki krugovi, paralelno procesiranje velikog broja procesora, te druge tehnoloke inovacije ine razvoj raunara najdinaminijim podrujem ljudske djelatnosti. U svakoj novoj generaciji raunar postaje bri, manje se kvari, jeftiniji, tii, troi manje elektrine energije i ima vee mogunosti. 4.1 PRVA GENERACIJA ELEKTRONSKIH RAUNARA (1951-1958)

Proizvodnjom prvih raunara za masovnu upotrebu zapoinje prva generacija elektronskih raunara. Osnovni element od kojeg se sastoje raunari ove generacije su elektronske cijevi. Programi za raunar pisani su u strojnom jeziku. Kao ulazni medij koritene su buene kartice i papirna traka, a kao vanjske memorije buene kartice i magnetski bubanj ogranienih mogunosti. Navedeni raunari su bila najmanje 1000 puta bri od elektromehanikih raunara. Najpoznatiji predstavnik ove generacije je UNIVAC 1 (engl. Universal Automatic Computer) prvi raunar koji se prodavao na masovnoj komercijalnoj osnovi, a koriten je i za popis stanovnitva u SAD-u 1951.god. UNIVAC (UNIVersal Automatic Computer) je bio prvi raunar koji je uao u komercijalnu upotrebu. Razvila ga je kompanija koju su osnovali Don Ekert i Don Moli, konstruktori ENIAC i EDVAC raunara, koji su bili i glavni dizajneri ovog raunara. Ovo je bio prvi raunar od koga je proizvedeno vie primeraka, od kojih je prvi instaliran 1951. u Birou za popis stanovnitva SAD-a 1951. godine. Peti raunar iz ove serije je koristila kompanija CBS (Columbia Broadcasting System) za predvianje rezultata predsednikih izbora. Na osnovu 1%og uzorka oni su ispravno procenili da e na izborima pobediti predsedniki kandidat Eisenhower (Ajzenhauer). Ovaj raunar je bio teak 29000 funti (oko 13 tona), imao je 5200 vakuumskih cevi i obavljao je 1900 operacija u sekundi, a asovnik mu je radio brzinom od 2.25MHz. Zauzimao je 35.5 metara kvadratnih prostora. Imao je memoriju na principu linija za kanjenje, radio je dekadno (koristo je binarno kodiranu decimalnu aritmetiku), a kao memorijsku jedinicu uveo je magnetne trake.
13

Generacije raunara

Prvi UNIVAC raunari su se veoma dugo koristili ak i onda kada su postali tehnoloki zastareli. Biro za popis je koristio dva UNIVAC I raunara do 1963. godine, a jedna komapanija za osiguranje iz SAD-a je svoj UNIVAC raunar prestala da koristi tek 1970.godine, posle trinaest godina korienja. U vreme nastanka raunara prve generacije uli su u upotrebu termini hardware da oznae raunar i svu pridruenu opremu, a programi, odnosno skup instrukcija koje upravljaju radom raunara software. Softver prve generacije raunara je pisan na mainskom jeziku. Svaki raunar je imao svoj mainski jezik koji je bio usklaen sa elektronskim komponentama tog raunara. Programeri koji su pisali programe na mainskom jeziku pisali su binarni kod za beleenje instrukcija, za adresiranje memorije i za beleenje podataka. Programiranje na mainskom jeziku bilo je veoma teko i podlono grekama. Rani raunari su mogli da izvravaju samo jedan po jedan program, a posle zavretka rada jednog programa, raunar je morao da se dovede u poetno stanje da bi moglo poeti izvravanje drugog programa.

4.2

DRUGA GENERACIJA ELEKTRONSKIH RAUNARA (1959-1963)

Godina 1947. bila je presudna prekretnica za daljnji razvoj raunara zbog otkria tranzistora (Bardeen, Brattain, Shockly). Upotreba tranzistora je dovela do smanjenja dimenzija i cijene raunara uz istodobno poveanja njihove pouzdanosti. U odnosu na elektronsku cijev tranzistor je bio neusporedivo manjih dimenzija, manje se grijao i bio je pouzdaniji u radu. Glavni princip rada tranzistora temelji se na svojstvima poluvodia, tipino silicija. Razdoblje druge generacije raunala trajalo je od 1959. do 1964. godine i u tom su vremenu razvijeni osnovni programski jezici koji olakavaju upotrebu raunara i njihovu primjenu u poslovne svrhe. Za razliku od prve generacije, druga generacija racunara je bila itekako manja jer je koristila tranzistore. Glavna namjena ovih racunara je bila u atomskoj industriji, za kontrolu komplikovanih elektrana, postrojenja itd. Glavni predstavnici su IBM 7030 te LARC.

Slika10; IBM 7030

IBM 7030 takoer poznat kao Stretch, IBM je bio prvi tranzistorovani super racunar. Prvi je isporucen na Los Alamos u 1961. Originalan po cijeni od 13,5 milijuna dolara, njegov neuspjeh da ispuni svoje agresivne performanse procjenjuje prisiljenje cijena se spustila na samo 7,78 milijuna dolara i povlacenje iz prodaje.
14

Generacije raunara

4.3

TREA GENERACIJA RAUNARA (1964-1970)

Trea generacija raunara obuhvata raunare koji su se pojavili vremenu izmeu 1965. i 1964. Trea generacija raunara koristi integrirane sklopove kao osnovnu tvornu jedinicu za izradu raunara. Kada je na poluvodi smjeten vei broj tranzistora i veznih elemenata, nastao je integrirani krug (engl. integrated circuit, IC, chip). Prvi radni integrirani krug nezavisno jedan od drugoga razvili su Jack Kilby dok je radio za tvrtku Texas Instruments i Robert Noyce iz tvrtke Farichild Semiconductors. Isprva je integrirani krug objedinjavao malo sastavnih dijelova (niski stupanj gustoe elektronikih elemenata), ali je s vremenom taj broj elemenata rastao (poveanje gustoe). Racunari trece generacije mogli su da izvre oko milion operacija u sekundi. Treca generacija racunara dovela je do razvoja operativnih sistema kao grupe programa koja upravlja i nadgleda rad racunarskog hardvera. Sa operativnim sistemom koji nadgleda memoriju racunara, postalo je moguce istovremeno izvravanje vie programa (eng. multitasking). Umesto grupisanja podataka u pakete, treca generacija racunara omogucava obradu na liniji (eng. on-line processing) gde se ulazni podaci direktno unose u racunar i njegov odgovor se "trenutno" dobija. Ovakva vrsta obrade dovela je do razvoja nove vrste aplikativnog softvera. Na primer, za stovarita je razvijen softver za prijem narudbi koje se odmah obraduju. Aviokompanije su razvile sisteme za on-line rezervaciju i kupovinu karata.

Slika 11; integrisano kolo

Za programiranje racunara koriteni su vii programski jezici. Koritenje ovih jezika eliminisalo je potrebu da programer za svaki racunar uci njegov asemblerski jezik. Tako je 1957. godine nastala prva verzija jezika FORTRAN (od FORmula TRAnslaion). Jezik je uao u iroku upotrebu ezdesetih godina, a njegove novije verzije koriste se do dananjih dana. FORTRAN je omogucavao da se u jednom programskom iskazu zada sloeno matematicko izracunavanje, jer jednom programskom iskazu odgovara vie mainskih instrukcija.

15

Generacije raunara

4.4

ETVRTA GENERACIJA RAUNARA (1971-?)

etvrta generacija raunara obuhvata raunare koji su se pojavili od 1971. do danas. etvrta generacija raunara koriste mikroprocesor kao osnovnu jedinicu za izradu raunara. Amerika tvrtka Intel 1970. godine proizvodi prvi mikroprocesor (engl. microprocessor). Mikroprocesor je ploica poluvodia na koju su smjeteni svi elektronski elementi potrebni za rad sredinje jedinice raunara (engl. central processor unit). Kenbak1 je bio prvi mikroraunar koji imao mikroprocesor. Izraen je u Americi 1971. godine u seriji od svega 40 komada. Godine 1973. stvoren je lini raunar Xerox Altos, ali se moglo nabaviti samo u dijelovima. 1975. godine proizveden je raunar koji se smatra prvim linim raunarom Altair 8800. Altair 8800 je bio zasnovan na Intelovom mikroprocesoru 8080, a umjesto ulaznih i izlaznih ureaja imao je samo sklopke i aruljice. Prvo sastavljeno, komercijalno, stolno, lini raunar pojavio se 1977. godine bio je to raunar Apple II. Apple II je imao tastaturu, prikljuak za monitor i ugraene programe, 16 KB RAM, a cijena mu je bila 2500 $. Tvrtka Apple 1984. godine proizvela je prvi lini raunar s grafikim operacijskim sistemom pod nazivom Lisa. Sljedei model je bio prvi od mnogih Macintosha, raunalo s grafikim korisnikim sueljem i miem. Tijekom svog razvoja tvrtka Apple je uvela mnoge inovacije (Firewire, WiFi) i trendove koje mnoge tvrtke slijede ili oponaaju.

Slika 12, mikroprocesor

Tokom 80-ih godina zapoeo je bum koji je doveo do pojavljivanja linih raunara u gotovo svakom domu. Najveu ulogu tu su odigrali raunari ZX Spectrum i Comodore 64, te kasnije raunari Atari i Amiga. Pet godina nakon prve verzije Applea, 1980. tvrtka IBM proizvodi lini raunar komercijalnog naziva IBM PC. IBM PC je imao procesor koji je radio na radnom taktu 4,77 MHz, 16 KB RAM memorije, a nije imao vrsti disk nego disketnu jedinicu kapaciteta 160 KB. Zbog svoje otvorene arhitekture pokrenulo je cijelu industriju kompatibilnih strojeva, te je IBM PC arhitektura zbog svoje dostupnosti najrairenija raunarska arhitektura.

16

Generacije raunara

4.5

PETA GENERACIJA RAUNARA (1990-....)

Obuhvata raunare koji su se pojavili nakon 1990. godine. Ova generacija i dalje koristi mikroprocesore. Razvoj ide prema umjetnoj inteligenciji, prepoznavanju glasa i paralelnim procesorima. U to slobodno moemo ubrojati robote, neki roboti su sposobni sami odluiti neke stvari (ali ipak ogranieno). Robot je ureaj za pomo ljudima u svakodnevnom ivotu koji obavlja zadatke umjesto ovjeka. Robotika je nauka koja se bavi robotima. Rije robot potjee iz ekog jezika, a prvi ga put spominje eki pisac Karel apek u svojoj drami (R.U.R.). U Americi 1958. godine, a kasnije i Rusiji sastavljeni su prvi roboti Scart i Maa. Prvog hrvatskog robota sastavio je ing. Branimir Makanec zajedno s grupom mladih strunjaka 1966. godine. Robotika je danas najvie primjenjivana u automobilskoj industriji a njena najvea sredita su u Japanu, Kini, Americi i Europi. 5.0 ZAVRNI DIO

Od davnina covjek ima potrebu za raunanjem,te se javljaju razna pomagala koja bi olakala racunanje. Abak (abakus) najstarije je poznato pomagalo za racunanje. To je usvari primitivna racunaljka,starosti oko 2500 godina koja se koristila u raznim civilizacijama. Cak je i danas u upotrebi u azijskim zemljama. U 17.vijeku pojavljuju se prvi mehanicki automatski uredaji. Prva takva maina je izgubljena, a sastavio ju je Wilhelm Schickard. Blaise Pascal je nekoliko godina kasnije konstruirao mainu koja je mogla sabirat i oduzimati. Naprednija maina pojavljuje se krajem 17.vijeka,mogla je izvodit sve cetiri racunske operacije. Konstruirao ju je Gottfried Wilhelm von Leibniz. Pricip rada svih ovih maina bazirao se na upcanicima slicno kao u satnim mehanizmima.Za daljni napredak racunara zasluan je Charles Babbage kojeg smatraju ocem racunara. Prvi je predloio koncept maine koja odgovara dananjim. Nakon puno izgubljenih godina rada i ogromne kolicine izgubljenog novca, Babbage odustaje od projekta 1833. godine. Bio je ispred svog vremena nekih stotinjak godina,te nije odustajao od daljih misli te krece u razvoj tkz . analiticke maine,te se smatra da se tad rodio princip rada racunara. Trebala je posjedovat memoriju za smjetanje podataka kao i izlazne jedinice za prikaz rezultata,dok su se programi trebali ispisivat na buene papirne kartice. Medutim ova Babbageova maina bila je preglomazna,te nikad nije realizirana. U dananje doba tzv. savremeno doba razvoj raunara i raunarske tehnologije drastino se poveava tj. iz dana u dan imamo nove izume, samo jo uvijek ekamo vrhunac vjetake inteligencije. Ko zna moda jednog dana i u naim domovima sve bude robotizovano. Da li je to dobro ili loe???

17

Generacije raunara

Literatura:

http://www.lecad.unze.ba/nastava/INFORMATIKA/Info3Racunari%20i%20Njihova%20Primjena/Info3_2.pdf http://hr.wikipedia.org/wiki/ENIAC http://www.gimnazija-paracin.edu.rs/index.php?option=com_content&view=article&id=6&Itemid=18 http://bs.wikipedia.org/wiki/Prva_generacija_ra%C4%8Dunara http://generacije-racunara.vacau.com/ http://www.google.com/cse?cx=003714436511272670876%3Acv2g-w-yuci&ie=UTF8&q=rayvoj+racunara&sa.x=0&sa.y=0#gsc.tab=0&gsc.q=razvoj%20racunara http://www.singidunum.ac.rs/

18