Вы находитесь на странице: 1из 101

1

2


Concniarios solrc A Socicdadc do Escciaculo
Cuy Dclord (1931-1994}

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic digiial.
A SOCIEDADE DO ESPECTCULO
E OUTFOS TEXTOS DE
CUY DEDOFD
www.icrravisia.i/IlIadoMcl/1540

2003 Cuy Dclord
3

COMENTRIOS SOBRE
A SOCIEDADE DO ESPECTCULO


A memr1o de Grord Lebov1o1, ossoss1nodo
em Por1s o S de Moro de J9S4, numo o11odo
que permoneoe no m1s1r1o.


"Po ctcus quc ossun sc us stuuocs c us
ccunstuncus cn quc tc cncontcs, nuo
dcscsccs; c nus ocusocs cn quc tudo c
tcnuc, quc nudu Iu quc tcnc; c quundo sc
cstu odcudo dc todos os cgos, quc nuo Iu
quc tcnc ncnIun; c quundo sc cstu scn
ncnIun ccuso, quc Iu quc contu con todos;
c quundo sc cstu succnddo, quc c ccso
succndc o nngo."
(Sun-Tzu, A Atc du Gucu)

I
Esics Concntuos icn a scgurana dc scr
roniancnic conIccidos or cinqucnia ou
scsscnia cssoas, o quc ja c nuiio nos dias quc
4
vivcnos c quando sc iraia dc qucsics iao gravcs.
Mas c or isso ncsno quc cu icnIo, cn ccrios
ncios, a rcuiaao dc scr un conIcccdor.
Inoria igualncnic considcrar quc, dcsia cliic
quc vai inicrcssar-sc nclcs, nciadc, ou un
nuncro nuiio aroinado, c conosia or
cssoas quc sc ocuan cn nanicr o sisicna dc
doninaao cscciacular, c a ouira nciadc or
gcnic quc icinara cn fazcr caciancnic o
conirario. Tcndo assin cn conia lciiorcs iao
aicnios c divcrsancnic influcnics, nao ossc
cvidcnicncnic falar con ioda a lilcrdadc. Dcvo
solrciudo ionar cauicla ara nao insiruir
dcnasiadancnic scja qucn for.
A dcsgraa dos icnos olrigar-nc-a,
orianio, a cscrcvcr, una vcz nais, dc un nodo
novo. Ccrios clcncnios scrao voluniariancnic
oniiidos; c o lano dcvcra ficar lcn ouco claro.
Podcr-sc-a cncontu nclc, cono a roria
assinaiura da coca, alguns logros. Na condiao
dc inicrcalar aqui c ali varias ouiras aginas, o
scniido ioial odc aarcccr. dcsic nodo, nuiias
vczcs, foran acrcsccniados ariigos sccrcios
quilo quc os iraiados csiiulavan alcriancnic,
c o ncsno aconiccc con agcnics qunicos quc
nao rcvclan una aric dcsconIccida das suas
roricdadcs scnao quando sc cnconiran
associados a ouiros. Todavia, ncsia lrcvc olra,
dcnasiadas coisas scrao, finalncnic, faccis dc
conrccndcr
5
II
En 1967, nosirci nun uo, A Soccdudc do
Escctucuo, aquilo quc o cscciaculo nodcrno
cra ja csscncialncnic. o rcino auiocraiico da
ccononia ncrcaniil, icndo accdido a un csiaiuio
dc solcrania irrcsonsavcl, c o conjunio das
novas iccnicas dc govcrno quc aconanIan csic
rcino. As alicracs dc 1968, quc sc rolongaran
cn divcrsos ascs no dccurso dos anos
scguinics, nao dcrrularan cn ncnIun lugar a
organizaao cisicnic da socicdadc, dondc o
cscciaculo lroia cono quc csoniancancnic; clc
coniinuou, orianio, a rcforar-sc or iodos os
lados, qucr dizcr, ao ncsno icno quc sc
csicndcu aic aos circnos cn iodas as dircccs,
auncniou a sua dcnsidadc no ccniro. O
cscciaculo arcndcu ncsno novos
roccdincnios dcfcnsivos, cono aconiccc con
frcqucncia aos odcrcs aiacados. Quando
conccci a criica da socicdadc cscciacular
noiou-sc solrciudo, dado o noncnio, o conicudo
rcvolucionario quc sc odia dcscolrir ncsia
criica, c isso foi scniido, naiuralncnic, cono o
scu clcncnio nais inconodo. Quanio coisa
ncsna, acusaran-nc or vczcs dc icr invcniado
iodas as suas arics c scnrc dc icr consirado
cagcradancnic ao avaliar a rofundidadc c
unidadc dcsic cscciaculo c da sua acao rcal.
Dcvo rcconIcccr quc os ouiros, fazcndo aarcccr
dcois novos livros volia do ncsno icna,
dcnonsiraran crfciiancnic quc sc odia cviiar
6
dizcr ianio. Elcs nada nais fizcran quc sulsiiiuir
o conjunio c o scu novincnio or un so dcialIc
csiaiico da sucrfcic do fcnoncno, a
originalidadc dc cada auior saiisfazia-sc cn
cscolIc-lo difcrcnic c, or isso, cada vcz ncnos
inquicianic. NcnIun quis alicrar a nodcsiia
cicnifica da sua inicrrciaao cssoal
nisiurando-lIc icncrarios julgancnios
Iisioricos.
Mas, afinal, a socicdadc do cscciaculo nao
dciou dc coniinuar a sua narcIa. Ela vai
dcrcssa, sc iivcrnos cn conia quc, cn 1967,
nao iinIa nais dc una quarcnicna dc anos airas
dc si; nas lcnancnic uiilizados. E no scu
rorio novincnio, quc ningucn acIou valcr a
cna csiudar, cla dcnonsirou dcois, or
surrccndcnics faanIas, quc a sua naiurcza
cfcciiva cra lcn aqucla quc cu iinIa diio.
Esialclcccr csic onio nao icn soncnic un valor
acadcnico, orquc c scn duvida indiscnsavcl
icr rcconIccido a unidadc c ariiculaao dcsia
fora aciuanic quc c o cscciaculo, ara, a ariir
da, scr caaz dc rocurar dc novo cn quc
dircccs csia fora dc dcslocar-sc, scndo
aquilo quc cla cra. Esias qucsics sao dc un
grandc inicrcssc. c ncccssariancnic cn iais
condics quc sc jogara a coniinuaao do confliio
na socicdadc. Visio quc o cscciaculo c Iojc
scgurancnic nais odcroso do quc cra anics.
Quc faz clc dcsic odcr sulcncniar? Aic ondc
7
avanou, ondc nao csiava clc anics? Quais sao,
cn suna, as suas nIus dc ocuocs ncsic
noncnio? O scniincnio vago dc quc sc iraia dc
una csccic dc invasao raida, quc olriga as
gcnics a lcvar una vida nuiio difcrcnic, csia dc
ora avanic largancnic csalIada; nas scnic-sc
isso nais cono una nodificaao inclicavcl do
clina ou dc un ouiro cquillrio naiural,
nodificaao cranic a qual a ignorancia so salc
quc nada icn a dizcr. Alcn disso, nuiios
adniicn quc c una invasao civilizadora, iornada
incviiavcl, c icn ncsno dcscjo dc colalorar ncla.
Esics anics qucrcn nao salcr ara quc scrvc
rccisancnic csia conquisia c cono cla caninIa.
Vou cvocar algunas conscqucncus utcus
ainda ouco conIccidas, quc rcsulian dcsic
dcscnvolvincnio raido do cscciaculo duranic
os uliinos vinic anos. Nao nc roonIo, cn
ncnIun asccio da qucsiao, cnirar cn
olcnicas, dc ora avanic dcnasiado faccis c
dcnasiado inuicis; ncn iao ouco convcnccr. Os
rcscnics concniarios nao sc rcocuan cn
noralizar. Elcs nao considcran o quc c dcscjavcl,
ou sinlcsncnic rcfcrvcl. Liniiar-sc-ao a fazcr
noiar o quc c.
III
Agora, quc ningucn odc razoavclncnic
duvidar da cisicncia c do odcr do cscciaculo,
odc clo conirario duvidar-sc quc scja razoavcl
8
acrcsccniar algo solrc una qucsiao quc a
ccricncia rcsolvcu dc una nancira iao
draconiana. Lc Mondc dc 19 dc Scicnlro dc 1987
ilusirava con fclicidadc a fornula Aquo quc
cxstc u nuo tcn ncccssdudc dc sc uudo,
vcrdadcira lci fundancnial dcsics icnos
cscciacularcs quc, clo ncnos a csic rcsciio,
nao dciou ara iras ncnIun as. Quc a
socicdadc conicnoranca scja una socicdadc dc
cscciaculo, c un assunio salido. En lrcvc,
valcra nais a cna caninar os assunios quc nao
cIanan a aicnao. Sao inconiavcis as olras quc
dcscrcvcn un fcnoncno quc vcn caracicrizando
as nacs indusirializadas scn ouar os ascs
cn airazo cn rclaao ao scu icno. Mas noia-sc
o ridculo dc quc os livros quc analisan csic
fcnoncno, cn gcral ara o dclorar, dcvcn, clcs
ianlcn, sacrificar-sc ao cscciaculo ara sc
fazcrcn conIcccr. E vcrdadc quc csia criica
cscciacular do cscciaculo, cIcgada iardc c quc
ara cunulo qucrcria dar-sc a conIcccr no
ncsno icrrcno, liniiar-sc-a forosancnic a
gcncralidadcs vas ou a lancnios Iiocriias; cono
ianlcn arccc va csia salcdoria dcscnganada
quc lufoncia nun jornal.
A discussao vazia solrc o cscciaculo, isio c,
solrc aquilo quc fazcn os roriciarios do
nundo, csia, assin, organizada o cc ncsno
insisic-sc solrc os grandcs ncios do cscciaculo,
ara nada dizcr solrc a sua anla uiilizaao.
9
Con frcqucncia rcfcrc-sc cIana-lo, cn vcz dc
cscciaculo, o ncdiaiico. E, assin, qucr-sc
dcsignar un sinlcs insiruncnio, una csccic
dc scrvio ullico quc gcriria con un inarcial
rofissionalisno a nova riqucza da conunicaao
dc iodos airavcs dos nuss ncdu, conunicaao
cnfin cIcgada sua urcza unilaicral, ondc sc
faz adnirar sosscgadancnic a dccisao ja ionada.
Aquilo quc c conunicado sao odcns; c, nuiio
Iarnoniosancnic, aquclcs quc as dcran sao
igualncnic aquclcs quc dirao aquilo quc cnsan
dclas.
O odcr do cscciaculo, quc c iao
csscncialncnic uniiario, ccniralizador cla fora
roria das coisas, c crfciiancnic dcsoiico no
scu csriio, indigna-sc con frcqucncia ao vcr
consiiiuir-sc dcniro do scu rcino una oliica-
cscciaculo, una jusiia-cscciaculo, una
ncdicina-cscciaculo, ou ianios ouiros ianlcn
surrccndcnics cccssos ncdiaiicos. Assin, o
cscciaculo nada nais scria quc o cccsso do
ncdiaiico, cuja naiurcza, indiscuiivclncnic loa
ja quc scrvc ara conunicar, c or vczcs dada a
cccssos. Con nuiia frcqucncia, os ncsircs da
socicdadc dcclaran-sc nal scrvidos clos scus
cnrcgados ncdiaiicos; nais aniudc clcs
ccnsuran lclc dos cscciadorcs a sua
icndcncia ara sc cnircgar scn nodcraao, c
quasc lcsiialncnic, aos razcrcs ncdiaiicos.
Dissinular-sc-a, assin, or dciras dc una
10
nuliiiudc viriualncnic infiniia dc rcicnsas
divcrgcncias ncdiaiicas, o quc c, clo conirario,
rcsuliado dc una convcrgcncia cscciacular
qucrida con una noiavcl icnacidadc. Do ncsno
nodo quc a logica da ncrcadoria rina solrc as
divcrsas anlics concorrcnciais dc iodos os
concrcianics, ou quc a logica da gucrra donina
scnrc as frcqucnics nodificacs do
arnancnio, a ncsna logica scvcra do
cscciaculo conanda or ioda a aric a
alundanic divcrsidadc das ciravagancias
ncdiaiicas.
A nudana quc icn a naior inoriancia, cn
iudo o quc sc assou dcsdc Ia vinic anos, rcsidc
na roria coniinuidadc do cscciaculo. Esia
inoriancia nao sc dcvc ao acrfcioancnio da
sua insiruncniaao ncdiaiica, quc ja
anicriorncnic iinIa aiingido un csiadio dc
dcscnvolvincnio nuiio avanado. c ura c
sinlcsncnic dcvida ao facio dc quc a doninaao
cscciacular icnIa odido criar una gcraao
sulnciida s suas lcis. As condics
ciraordinariancnic novas cn quc csia gcraao,
no scu conjunio, cfcciivancnic vivcu, consiiiucn
un rcsuno cacio c suficicnic dc iudo aquilo quc
doravanic o cscciaculo incdc; c ianlcn dc
iudo aquilo quc clc crniic.
IV
11
No lano sinlcsncnic icorico, so nc faliara
acrcsccniar quilo quc iinIa fornulado
anicriorncnic nais un dcialIc, nas quc vai
longc. En 1967, disiinguia duas fornulas,
succssivas c rivais, do odcr cscciacular, a
conccnirada c a difusa. Una c ouira airavan
solrc a socicdadc rcal, cono scu fin c sua
ncniira. A rincira, condo a idcologia
rcsunida volia duna crsonalidadc diiaiorial,
iinIa aconanIado a conira-rcvoluao
ioialiiaria, ianio a nazi cono a csialinisia. A
ouira, inciiando os assalariados a rcalizar
livrcncnic a sua cscolIa cnirc una grandc
varicdadc dc novas ncrcadorias quc sc
dcfroniavan, iinIa rcrcscniado csia
ancricanizarao do nundo, quc nalguns asccios
assusiava, nas quc ianlcn scduzia os ascs
ondc duranic nais icno sc iinIan odido
nanicr as condics das dcnocracias lurgucsas
dc iio iradicional. Una icrccira forna
consiiiuiu-sc dcois cla conlinaao ondcrada
das duas rcccdcnics, c na lasc gcral duna
viioria daqucla quc sc iinIa rcvclado a nais foric,
a forna difusa. Traia-sc do cscctucuu
ntcgudo, quc doravanic icndc a inor-sc
nundialncnic.
O lugar rcdoninanic quc iivcran a Fussia c
a AlcnanIa na fornaao do cscciacular
conccnirado, c os Esiados Unidos na do
cscciacular difuso, arccc icr cricncido
12
Frana c Iialia no noncnio do csialclccincnio
do cscciacular inicgrado, clo jogo dc una scric
dc faciorcs Iisioricos conuns. acl inorianic
do ariido c do sindicaio csialinisias na vida
oliica c iniclcciual, fraca iradiao dcnocraiica,
longa nonoolizaao do odcr or un so ariido
dc govcrno, ncccssidadc dc acalar con una
conicsiaao rcvolucionaria aarccida dc
surrcsa.
O cscciacular inicgrado nanifcsia-sc unas
vczcs cono conccnirado c ouiras cono difuso c,
dcois dcsia unificaao fruifcra, soulc cnrcgar
nais anlancnic una c ouira dcsias qualidadcs.
O scu nodo dc alicaao anicrior nudou nuiio.
Considcrando o lado conccnirado, o ccniro
dirccior iornou-sc agora oculio. nunca nais sc
coloca a un cIcfc conIccido, ncn una idcologia
clara. E considcrando o lado difuso, a influcncia
cscciacular nunca iinIa narcado a csic onio a
quasc ioialidadc das conduias c dos oljccios quc
sao roduzidos socialncnic. Ja quc, o scniido
final do cscciacular inicgrado c quc clc sc
inicgrou na roria rcalidadc ncdida quc dcla
falava; c quc a rcconsirua cono falava dcla. Dc
nodo quc csia rcalidadc agora nao csia cranic
clc cono qualqucr coisa csiranIa. Quando o
cscciacular cra conccnirado a naior aric da
socicdadc crifcrica cscaava-lIc; c quando cra
difuso, acnas una dininuia aric; Iojc, nada
IIc cscaa. O cscciaculo nisiurou-sc a ioda a
13
rcalidadc, irradiando-a. Cono sc odia rcvcr
facilncnic cn icoria, a ccricncia raiica da
rcalizaao scn frcio das voniadcs da razao
ncrcaniil dcnonsirou raidancnic c scn
ccccs quc o iornar-sc nundo da falsificaao
cra ianlcn un iornar-sc falsificaao do nundo.
Ecciuando una Icrana ainda inorianic,
nas dcsiinada a dininuir consianicncnic, dc
livros c consirucs aniigas, quc or ouiro lado
sao cada vcz nais aniudc sclcccionados c
disosias cn crscciiva scgundo as
convcnicncias do cscciaculo, nada nais cisic,
na culiura ou na naiurcza, quc nao icnIa sido
iransfornado, c oludo, scgundo os ncios c os
inicrcsscs da indusiria nodcrna. Mcsno a
gcnciica iornou-sc lcnancnic accssvcl s foras
doninanics da socicdadc.
O govcrno do cscciaculo, quc rcscnicncnic
dcicn iodos os ncios dc falsificar o conjunio da
roduao assin cono da crccao, c scnIor
alsoluio das rccordacs ial cono c scnIor
inconirolado dos rojccios quc nodclan o nais
longnquo fuiuro. Elc rcina so cn iodo o udo; cc
cxccutu os scus uguncntos sunuos.
cn iais condics quc sc odc vcr
dcscncadcar rccniinancnic, con un gozo
carnavalcsco, un fin arodico da divisao do
iralalIo; ianio nclIor rccclido quanio coincidc
con o novincnio gcral dc dcsaarccincnio dc
14
ioda a vcrdadcira concicncia. Un lanquciro
cania, un advogado iorna-sc infornador da
olcia, un adciro cc as suas rcfcrcncias
liicrarias, un acior govcrna, un cozinIciro
filosofa solrc os noncnios dc cozcdura cono
narcos na Iisioria univcrsal. Cada qual odc
surgir no cscciaculo a fin dc cnircgar-sc
ullicancnic, ou or vczcs ara dcdicar-sc
sccrciancnic, a una aciividadc conlciancnic
difcrcnic da csccialidadc cla qual inicialncnic
sc dcu a conIcccr. La ondc a ossc dc un
csiaiuio ncdiaiico alcanou una inoriancia
infiniiancnic naior quc o valor daquilo quc sc foi
caaz dc fazcr rcalncnic, c nornal quc csic
csiaiuio scja facilncnic iransfcrvcl c confira o
dirciio dc lrilIar, da ncsna nancira, scja ondc
for. Mais frcqucnicncnic, csias ariculas
ncdiaiicas acclcradas crscgucn a sua sinlcs
carrcira no adniravcl csiaiuiariancnic garaniido.
Mas aconiccc quc a iransiao ncdiaiica faa a
coIctuu cnirc nuiias cnrcsas, oficialncnic
indccndcnics, nas dc facio sccrciancnic ligadas
or difcrcnics rcdcs ud-Ioc. Dc nodo quc, or
vczcs, a divisao social do iralalIo, assin cono a
solidaricdadc nornalncnic rcvisvcl do scu uso,
rcaarccc sol fornas conlciancnic novas. or
ccnlo, Iojc cn dia odc ullicar-sc un
ronancc ara rcarar un assassinaio. Esics
iiorcscos ccnlos qucrcn ianlcn dizcr quc ja
nao sc odc confiar cn ningucn clo scu ofcio.
15
Mas a nais alia anliao do cscciacular
inicgrado c ainda quc os agcnics sccrcios sc
iorncn rcvolucionarios c quc os rcvolucionarios
sc iorncn agcnics sccrcios.
V
A socicdadc nodcrnizada aic ao csiadio do
cscciacular inicgrado caracicriza-sc clo cfciio
conlinado dc cinco iraos rinciais, quc sao. a
rcnovaao iccnologica inccssanic; a fusao
ccononico-csiaial; o scgrcdo gcncralizado; o falso
scn rclica; un rcscnic crciuo.
O novincnio dc inovaao iccnologica dura ja
Ia nuiio icno c c consiiiuiivo da socicdadc
caiialisia, diia or vczcs indusirial ou osi-
indusirial. Mas dcsdc quc ionou a sua nais
rcccnic acclcraao, (no dia scguinic Scgunda
Cucrra Mundial}, rcfora ainda nais a auioridadc
cscciacular, ja quc airavcs dclc cada un
cnconira-sc inicirancnic cnircguc ao conjunio dc
csccialisias, aos scus calculos c aos scus
julgancnios scnrc saiisfciios con csics
calculos. A fusao ccononico-csiaial c a icndcncia
nais nanifcsia dcsic scculo; c a csia cla
iornada, no nnino, o noior do dcscnvolvincnio
ccononico nais rcccnic. A aliana dcfcnsiva c
ofcnsiva concluda cnirc csics dois odcrcs, a
Econonia c o Esiado, asscgurou-lIcs os naiorcs
lcncfcios conuns cn iodos os donnios. odc
dizcr-sc quc cada un ossui o ouiro; c alsurdo
16
o-los, ou disiinguir as suas razcs ou as suas
dcsinicligcncias. Esia uniao nosirou-sc ianlcn
circnancnic favoravcl ao dcscnvolvincnio da
doninaao cscciacular, quc, dcsdc a sua
fornaao, nao cra scnao rccisancnic isso. Os
ircs uliinos iraos sao os cfciios dirccios
doninaao, no scu csiado inicgrado.
O scgrcdo gcncralizado nanicn-sc or dciras
do cscciaculo, cono o conlcncnio dccisivo
daquilo quc clc nosira c, sc arofundanos nais
as coisas, cono a sua nais inorianic ocraao.
O sinlcs facio dc csiar a ariir dc agora scn
rclica dcu ao falso una qualidadc
conlciancnic nova. ao ncsno icno o
vcrdadciro quc dciou dc cisiir quasc or iodo o
lado ou, no nclIor caso, viu-sc rcduzido ao
csiado dc una Iioicsc quc nunca odc scr
dcnonsirada. O falso scn rclica acalou or
fazcr dcsaarcccr a oiniao ullica, quc dc incio
sc cnconirava incaaz dc sc fazcr ouvir; dcois,
raidancnic cn scguida, dc soncnic sc fornar.
Isio acarrcia cvidcnicncnic inorianics
conscqucncias na oliica, nas cicncias alicadas,
na jusiia, no conIccincnio arisiico.
A consiruao dc un rcscnic ondc ncsno a
noda, do vcsiuario aos caniorcs, sc inolilizou,
quc qucr csqucccr o assado c quc ja nao da a
inrcssao dc acrcdiiar nun fuiuro, c oliida cla
17
inccssanic assagcn circular da infornaao
girando coniinuancnic solrc una lisia nuiio
sucinia das ncsnas lanalidadcs, anunciadas
aaionadancnic cono inorianics dcscolcrias;
cnquanio so nuiio rarancnic, c or sacudidclas,
assan as noicias vcrdadcirancnic inorianics
solrc aquilo quc cfcciivancnic nuda.
Dizcn scnrc rcsciio condcnaao quc csic
nundo arccc icr ronunciado conira a sua
cisicncia, as ciaas da sua auiodcsiruiao
rogranada.
VI
A rincira inicnao da doninaao
cscciacular cra fazcr dcsaarcccr o
conIccincnio Iisiorico cn gcral; c cn rinciro
lugar quasc iodas as infornacs c iodos os
concniarios razoavcis solrc o nais rcccnic
assado. Una cvidcncia iao flagranic nao
ncccssiia scr clicada. O cscciaculo organiza
con ncsiria a ignorancia do quc aconiccc c, logo
dc scguida, o csquccincnio daquilo quc dc
acsar dc iudo iornar-sc conIccido. O nais
inorianic c o nais cscondido. Vinic anos
dcois, nada foi nais rccolcrio dc ianias
ncniiras conandadas cono a Iisioria dc Maio dc
1968. Coniudo, lics uicis foran iiradas dc
alguns csiudos dcsniiificados solrc cssas
jornadas c as suas origcns, nas sao scgrcdo dc
Esiado.
18
En Franca, Ia ja una dczcna dc anos, un
Prcsidcnic da Fcullica, csquccido cn scguida,
nas fluiuando, cniao, sucrfcic do
cscciaculo, crinia inoccnicncnic a alcgria
quc rcsscniia, salcndo quc vivcrcnos a ariir dc
agora nun nundo scn ncnoria, ondc, cono na
sucrfcic da agua, a inagcn afasia
indcfinidancnic a inagcn. cfcciivancnic
conodo ara qucn csia nos ncgocios; c salc
nanicr-sc nclcs. O fin da Iisioria c un agradavcl
rcouso ara iodo o odcr rcscnic. Caranic-lIc
alsoluiancnic o ciio do conjunio das suas
iniciaiivas, ou clo ncnos o rudo do ciio.
Un odcr alsoluio surinc ianio nais
radicalncnic a Iisioria, quanio icn dc ocuar-sc
dos inicrcsscs ou das olrigacs nais
incriosas, c rincialncnic confornc cnconirou
nais ou ncnos grandcs facilidadcs raiicas dc
cccuao. Ts'in CIc Hoang Ti nandou qucinar os
livros, nas nao conscguiu fazc-los dcsaarcccr
iodos. Esialinc lcvava nais longc a rcalizaao dc
un rojccio scnclIanic no nosso scculo, nas,
acsar das cunlicidadcs dc ioda a csccic quc
cnconirou fora das froniciras do scu incrio,
ficava una vasia zona do nundo inaccssvcl
sua olcia, ondc sc rian das suas inosiuras. O
cscciacular inicgrado fcz nclIor, con
novssinos nciodos, c ocrando dcsia vcz
nundialncnic. A inccia faz-sc rcsciiar or iodo
19
o lado, ja nao c crniiido rir dcla; cn iodo o caso,
iornou-sc inossvcl fazcr salcr quc sc ricn dcla.
O donnio da Iisioria cra o ncnoravcl, a
ioialidadc dos aconiccincnios cujas
conscqucncias sc nanifcsiarian duranic nuiio
icno. Era inscaravclncnic o conIccincnio quc
dcvcria durar c ajudaria a conrccndcr, clo
ncnos arcialncnic, aquilo quc aconicccria dc
novo. una aquisiao ara scnrc, diz
Tucdidcs. Por isso, a Iisioria cra a ncddu duna
novidadc vcrdadcira; c qucn vcndc a novidadc
icn iodo o inicrcssc cn fazcr dcsaarcccr o ncio
dc a ncdir. Quando o inorianic sc faz
socialncnic rcconIcccr cono aquilo quc c
insianianco, c vai sc-lo no insianic scguinic, c no
ouiro c nouiro ainda, c quc sulsiiiuira scnrc
una ouira inoriancia insianianca, odc
ianlcn dizcr-sc quc o ncio uiilizado garanic
una csccic dc cicrnidadc dcsia nao-
inoriancia, quc fala iao alio.
A rcciosa vaniagcn quc o cscciaculo
rciirou dcsic o ou-du-c da Iisioria, dc icr ja
condcnado ioda a Iisioria rcccnic a assar
clandcsiinidadc, c dc icr conscguido fazcr
csqucccr nuiio frcqucnicncnic o csriio
Iisiorico na socicdadc, c anics dc iudo colrir a
sua roria Iisioria. o rorio novincnio da sua
rcccnic conquisia do nundo. O scu odcr
aarccc ja faniliar, cono sc iivcssc csiado Ia
20
dcsdc scnrc. Todos os usuradorcs quiscran
fazcr csqucccr quc ucuIun dc cIcgu.
VII
Con a dcsiruiao da Iisioria c o rorio
aconiccincnio conicnoranco quc sc afasia
incdiaiancnic a una disiancia falulosa, cnirc os
scus rclaios invcrificavcis, as suas csiaisiicas
inconirolavcis, as suas clicacs inacrcdiiavcis
c os scus raciocnios insusicniavcis. A iodas as
idioiiccs quc sao avanadas cscciacularncnic,
nao Ia scnao os ncdiaiicos quc odcrian
rcsondcr airavcs dc algunas rcsciiuosas
rcciificacs ou rcrccnscs, nas ncsno nisso
sao arcos, orquc ara alcn da sua circna
ignorancia, a sua soducdudc dc oco c dc
couuo, con a auioridadc gcncralizada do
cscciaculo, c con a socicdadc quc clc crinc,
gcra-lIcs un dcvcr c ianlcn un razcr dc
janais sc dcsviarcn dcsia auioridadc, cuja
najcsiadc nao dcvc scr lcsada. rcciso nao
csqucccr quc iodo o ncdiaiico, or salario c or
ouiras rcconcnsas ou gorjcias, icn scnrc un
scnIor, s vczcs varios, c quc iodo o ncdiaiico sc
salc sulsiiiuvcl.
Todos os ccrios sao ncdiaiico-csiaiais, c
acnas or isso sao rcconIccidos. Todo o ccrio
scrvc o scu scnIor, orquc cada una das aniigas
ossililidadcs dc indccndcncia foi ouco nais
ou ncnos rcduzida a nada, clas condics dc
21
organizaao da socicdadc rcscnic. O ccrio quc
scrvc nclIor c, scgurancnic, o ccrio quc
ncnic. Aquclcs quc icn ncccssidadc do ccrio
sao, or noiivos difcrcnics, o falsificador c o
ignoranic. La ondc o indivduo nao rcconIccc
nais nada or si ncsno, scra fornalncnic
iranquilizado clo ccrio. Anics cra nornal quc
Iouvcssc ccrios na aric dos Eiruscos; c cran
scnrc concicnics, orquc a aric cirusca nao
csiava no ncrcado. Mas, or ccnlo, una coca
quc acIa rcniavcl falsificar quinicancnic a
naioria dos vinIos cclclrcs, nao odcra vcndc-
los, a nao scr quc icnIa fornado ccrios cn
vinIos quc lcvarao os otuos a gosiar dos scus
novos aronas, nais rcconIcccis. Ccrvanics
olscrva quc dclaio dc una na caa, cnconira-
sc nuiias vczcs un lon lclcdor. Aquclc quc
conIccc o vinIo ignora a naioria das vczcs as
rcgras da indusiria nuclcar; nas a doninaao
cscciacular csiina quc, ja quc un ccrio sc riu
dclc a roosiio da indusiria nuclcar, un ouiro
ccrio odcra goza-lo nclIor a roosiio do
vinIo. Salc-sc, or ccnlo, quanio o ccrio cn
ncicrcologia ncdiaiica, quc anuncia as
icncraiuras ou as cIuvas rcvisias ara as
roinas quarcnia c oiio Ioras, c olrigado a
nuiias rcscrvas cla olrigaao dc nanicr os
cquillrios ccononicos, iursiicos c rcgionais,
quando iania gcnic circula iao frcqucnicncnic
or ianias csiradas, cnirc lugarcs igualncnic
22
dcsolados; dc nodo quc clc scra nclIor succdido
cono aninador.
Un asccio do dcsaarccincnio dc iodo o
conIccincnio Iisiorico oljcciivo nanifcsia-sc a
roosiio dc qualqucr rcuiaao cssoal, quc sc
iornou nalcavcl c rcciificavcl voniadc clos quc
conirolan ioda a infornaao, aqucla quc
rccolIcn c ianlcn aqucla, lcn difcrcnic, quc
difundcn; clcs icn orianio ioda a crnissao
ara falsificar. Porquc una cvidcncia Iisiorica da
qual nada sc qucr salcr no cscciaculo, ja nao c
una cvidcncia. La ondc ningucn icn scnao a
cclclridadc quc IIc foi airiluda cono un favor
cla lcncvolcncia dc una Coric cscciacular, a
dcsgraa odc aconicccr insianiancancnic. Una
noioricdadc anii-cscciacular iornou-sc qualqucr
coisa dc circnancnic rara. Eu rorio sou un
dos uliinos vivos a ossuir una; a nunca icr iido
ouira. Mas csia ianlcn sc iornou
ciraordinariancnic susciia. A socicdadc
roclanou-sc oficialncnic cscciacular. Scr
conIccido nargcn das rclacs cscciacularcs
cquivalc ja a scr conIccido cono ininigo da
socicdadc.
E crniiido nudar conlciancnic o assado
dc qualqucr un, dc o nodificar radicalncnic, dc
o rccriar no csiilo dos roccsscs dc Moscovo; c
scn quc scja ncsno ncccssario rccorrcr s
fadigas dc un roccsso. Podc naiar-sc con
23
ncnos cusios. Os falsos icsicnunIos, ialvcz
dcsajciiados nas quc caacidadc dc scniir csia
inalilidadc odcra ainda rcsiar aos cscciadorcs
quc scrao icsicnunIas das faanIas dcsics
falsos icsicnunIos? c os falsos docuncnios,
scnrc ccclcnics, nao odcn faliar quclcs quc
govcrnan o cscciacular inicgrado, ou aos scus
anigos. Porianio, ja nao c ossvcl acrcdiiar,
solrc ningucn, cn nada daquilo quc nao icnIa
sido conIccido or si ncsno c dircciancnic.
Mas, dc facio, ja nao Ia nuiias vczcs a
ncccssidadc dc acusar falsancnic algucn. Dcsdc
quc sc dcicn o nccanisno dc conando da unica
vcrificaao social quc sc faz lcnancnic c
univcrsalncnic rcconIcccr, diz-sc o quc sc qucr.
O novincnio da dcnonsiraao cscciacular
rova-sc sinlcsncnic andando roda. voliando,
rcciindo-sc, afirnando coniinuancnic solrc o
unico icrrcno ondc rcsidc doravanic aquilo quc
odc afirnar-sc ullicancnic, c fazcr-sc
acrcdiiar, ois quc c disso soncnic quc iodo o
nundo scra icsicnunIa. A auioridadc
cscciacular odc igualncnic ncgar scja o quc
for, una vcz, ircs vczcs, c dizcr quc nao falara
nais disso, c falar dc ouira coisa, salcndo lcn
quc ja nao arrisca nais ncnIuna ouira rclica
no scu rorio icrrcno, ncn cn ncnIun ouiro.
Porquc ja nao cisic gora dc conunidadc gcral,
ncn ncsno dc conunidadcs rcsiriias aos coros
inicrncdios ou s insiiiuics auiononas, aos
24
salcs ou cafcs, aos iralalIadorcs dc una so
cnrcsa; ncnIun lugar ondc o dclaic, solrc as
vcrdadcs quc dizcn rcsciio quclcs quc Ia csiao,
ossa lilcriar-sc dc forna duradoira da
csnagadora rcscna do discurso ncdiaiico, c
das difcrcnics foras organizadas ara o
sulsiiiuir. Aciualncnic ja nao cisic julgancnio
con a garaniia dc rclaiiva indccndcncia,
daquclcs quc consiiiuan o nundo crudiio;
daquclcs quc, or ccnlo, aniigancnic,
nanifcsiavan o scu orgulIo nuna caacidadc dc
vcrificaao, crniiindo a aroinaao quilo a
quc sc cIanava a Iisioria inarcial dos facios,
dc acrcdiiar clo ncnos quc cla ncrccia scr
conIccida. Ja ncn cisic ncsno vcrdadc
lilliografica inconicsiavcl, c os rcsunos
infornaiizados dos ficIciros das lillioiccas
nacionais odcrao surinir ainda nclIor os
iraos. Pcrdcr-nos-ianos cnsando naquilo quc
foran nouiros icnos os nagisirados, os
ncdicos, os Iisioriadorcs, c nas olrigacs
incraiivas cn quc clcs sc rcconIccian, na
naior aric das vczcs, nos liniics das suas
concicncias. os Ioncns ucccn-sc nus con o
scu tcno do quc con o scu u.
Aquilo dc quc o cscciaculo odc dciar dc
falar duranic ircs dias c cono sc nao cisiissc.
Pois clc fala, cniao, dc ouira coisa qualqucr c c
isso quc, orianio, a ariir da, cn suna, cisic.
25
As conscqucncias raiicas, cono sc vc, sao
incnsas.
Acrcdiiava-sc salcr quc a Iisioria iinIa
aarccido, na Crccia, con a dcnocracia. Podc
vcrificar-sc quc cla dcsaarccc do nundo con
cla.
rcciso orcn acrcsccniar a csia lisia dc
iriunfos do odcr, un rcsuliado ara clc ncgaiivo.
un Esiado, cn cuja gcsiao sc insiala
duravclncnic un grandc dcficc dc conIccincnios
Iisioricos, ja nao odc scr conduzido
csiraicgicancnic.
VIII
A socicdadc quc sc anuncia dcnocraiica,
quando alcanou o csiadio do cscciacular
inicgrado, arccc scr adniiida or ioda a aric
cono scndo a rcalizaao dc una ccuo ug.
Dc nodo quc cla nao dcvc scr nais cosia a
aiaqucs, ja quc c fragil; c alcn disso nao c nais
acaiavcl, ois c crfciia cono janais socicdadc
alguna foi. E una socicdadc fragil orquc icn
una grandc dificuldadc cn doninar a sua
crigosa cansao iccnologica. Mas c una
socicdadc crfciia ara scr govcrnada; c a rova
disso c quc iodos os quc asiran a govcrnar
qucrcn govcrna-la, clos ncsnos roccdincnios,
c nanic-la quasc caciancnic cono cla c. a
rincira vcz quc, na Euroa conicnoranca,
ncnIun ariido ou fracao dc ariido cnsaia
26
soncnic rcicndcr quc icniaria nudar qualqucr
coisa dc inorianic. A ncrcadoria ja nao odc scr
criiicada or ningucn. ncn cnquanio sisicna
gcral, ncn ncsno cono cssa cnlalagcn
dcicrninada quc icra sido convcnicnic aos
cnrcsarios r ncssc noncnio no ncrcado. En
iodo o lado ondc rcina o cscciaculo, as unicas
foras organizadas sao aquclas quc qucrcn o
cscciaculo. Porianio, ncnIuna odc scr ininiga
do quc cisic, ncn infringir a onctu quc diz
rcsciio a iudo. Acalou-sc con csia inquicianic
conccao quc doninou duranic nais dc
duzcnios anos, scgundo a qual una socicdadc
odia scr criiicavcl c tunsonuuc, rcfornada ou
rcvolucionada. E isio nao foi oliido clo
aarccincnio dc arguncnios novos, nas nuiio
sinlcsncnic orquc os arguncnios sc iornaran
inuicis. Pcranic csic rcsuliado ncdir-sc-a, cn vcz
da fclicidadc gcral, a fora icrrvcl das rcdcs da
iirania.
Janais a ccnsura foi iao crfciia. Janais a
oiniao daquclcs a qucn sc faz crcr ainda, cn
ccrios ascs, quc sao cidadaos livrcs, foi iao
ouco auiorizada a iornar-sc conIccida, cada vcz
quc sc iraia duna cscolIa quc afcciara a sua
vida rcal. Janais foi crniiido ncniir-lIcs con
una iao crfciia auscncia dc conscqucncia. O
cscciador c suosio ignorar iudo, nao ncrcccr
nada. Qucn olIa scnrc, ara salcr a
coniinuaao, janais agira. c ial dcvc scr o
27
cscciador. Con frcqucncia ouvc-sc ciiar a
cccao dos Esiados Unidos, ondc Nion
acalava or sofrcr un dia duna scric dc rccusas
iao cinicancnic inalcis; nas csia cccao
localizada, quc iinIa vclIas causas Iisioricas,
dciou dc scr nanifcsiancnic gcnuna, ja quc
Fcagan dc fazcr rcccnicncnic a ncsna coisa
con inunidadc. Tudo aquilo quc nunca c
sancionado c vcrdadcirancnic crniiido. ois
arcaico falar dc cscandalo. Airilui-sc a un
Ioncn dc Esiado iialiano dc rinciro lano,
icndo ccrcido funcs sinuliancancnic no
ninisicrio c no govcrno aralclo cIanado P.2,
Potcc duc, una divisa quc rcsunc
rofundancnic o crodo cn quc cnirou o nundo
iniciro, un ouco dcois da Iialia c dos Esiados
Unidos. Havia cscandalos, nas ja nao Ia,.
Na olra O lS Hunuo dc Lous Honuutc,
Mar dcscrcvia o acl invasor do Esiado na
Frana do Scgundo Incrio, quc disunIa cniao
dc ncio nilIao dc funcionarios. Tudo sc
iransforna assin cn oljccio da aciividadc
govcrnancnial, dcsdc a onic, cscola,
roricdadc conunal dc una aldcia aic s linIas
do caninIo dc fcrro, s roricdadcs nacionais c
s univcrsidadcs dc rovncia. A fanosa qucsiao
do financiancnio dos ariidos oliicos unIa-sc
ja ncssa coca, ois Mar noia quc os ariidos
quc, vcz, luiavan cla surcnacia, vian na
ionada dc ossc dcsic cdifcio cnornc a rincial
28
rcsa do vcnccdor. Eis cono isio soa un ouco
lucolico c, cono sc diz, uliraassado, ja quc as
cscculacs do Esiado dc Iojc dizcn rcsciio
rcfcrcncialncnic s novas cidadcs c auio-
csiradas, circulaao sulicrranca c roduao
dc cncrgia clcciro-nuclcar, cloraao
cirolfcra c aos conuiadorcs, adninisiraao
dos lancos c dos ccniros socio-culiurais, s
nodificacs da aisagcn audiovisual c s
coriacs clandcsiinas dc arnas, ronoao
inoliliaria c indusiria farnaccuiica,
agroalincniar c gcsiao dos Iosiiais, aos
crcdiios niliiarcs c aos fundos sccrcios do
dcariancnio, cn coninuo crcscincnio, quc
dcvc gcrir os nuncrosos scrvios dc roiccao da
socicdadc. E, coniudo, Mar coniinua scndo
infclizncnic dcnasiado aciual, quando cvoca, no
ncsno livro, csic govcrno quc nao iona dc noiic
as dcciscs quc qucr cccuiar dc dia, nas dccidc
o dia c cccuia noiic.
IX
Esia dcnocracia iao crfciia falrica cla
ncsna o scu inconcclvcl ininigo. o icrrorisno.
Ela qucr, con cfciio, untcs sc ugudu cos scus
nngos quc cos scus csutudos. A Iisioria do
icrrorisno c cscriia clo Esiado. E, orianio,
cducaiiva. As oulacs cscciadoras nao
odcn ccriancnic salcr iudo solrc o icrrorisno,
nas odcn scnrc salcr a cssc rcsciio o
suficicnic ara scr crsuadidas dc quc,
29
conarado ao icrrorisno, iudo o rcsio dcvcra
arcccr-lIcs nais acciiavcl, cn iodo o caso nais
racional c nais dcnocraiico.
A nodcrnizaao da rcrcssao acalou or
acrfcioar, cn rinciro lugar na ccricncia
iloio dc Iialia sol o nonc dc arrccndidos, os
ucusudocs ossonus ajurancniados; aquilo
quc na sua rincira aariao no scculo XVII,
duranic as alicracs da Fronda, sc cIanava dc
icsicnunIas dc ofcio. Esic cscciacular
rogrcsso da jusiia ovoou as riscs iialianas
dc varios nilIarcs dc condcnados quc cian
una gucrra civil quc nao icvc lugar, una csccic
dc vasia insurrciao arnada quc or acaso nunca
viu cIcgar a sua Iora, un golisno iccido da
juia dc quc sao fciios os sonIos.
Dcvc-sc noiar quc a inicrrciaao dos
nisicrios do icrrorisno arccc icr iniroduzido
una sinciria cnirc oinics coniradiiorias; cono
sc sc iraiassc dc duas cscolas filosoficas
rofcssando consirucs nciafsicas
alsoluiancnic aniagonicas. Alguns nao vcrian
no icrrorisno nada nais do quc algunas
cvidcnics naniulacs dos scrvios sccrcios;
ouiros csiinarian, clo conirario, quc acnas sc
dcvc ccnsurar aos icrrorisias a sua falia ioial dc
scniido Iisiorico. O uso dc un ouco dc logica
Iisiorica crniiiria concluir raidancnic quc
nada Ia dc coniradiiorio ao considcrar quc
30
cssoas carcnics dc iodo o scniido Iisiorico
odcn igualncnic scr naniuladas; c aic ncsno
ainda nais facilncnic quc ouiras. ianlcn
nais facil lcvar a arrccndcr-sc algucn a qucn
sc odc nosirar quc, anicciadancnic, sc salia
iudo aquilo quc clc acrcdiiava fazcr livrcncnic.
un cfciio incviiavcl das fornas organizaiivas
clandcsiinas dc iio niliiar, ondc lasia infilirar
oucos agcnics cn ccrios onios da rcdc ara
fazcr andar c fazcr cair nuiios. A criica, ncsias
qucsics da avaliaao das luias arnadas, dcvc
analisar cn ccrias ocasics una dcsias
ocracs cn ariicular, scn sc dciar dcsviar
cla scnclIana gcral quc iodas cvcniualncnic
icrian rcvcsiido. Por ouiro lado, dcvcria cscrar-
sc, cono logicancnic rovavcl, quc os scrvios dc
roiccao do Esiado cnsan uiilizar iodas as
vaniagcns quc cnconircn no icrrcno do
cscciaculo, quc foi organizado rccisancnic
ara isso Ia nuiio icno; c, clo conirario, a
dificuldadc dc cnsar nisso quc c surrccndcnic
c nao arccc jusia.
O inicrcssc aciual da jusiia rcrcssiva ncsic
donnio consisic, naiuralncnic, cn gcncralizar o
nais raidancnic ossvcl. O inorianic ncsic
iio dc ncrcadorias c a cnlalagcn, ou a
ciiqucia. os codigos dc larras. Todo o ininigo da
dcnocracia cscciacular valc ianio cono
qualqucr ouiro, cono valcn iodas as dcnocracias
cscciacularcs. Assin, nao odc Iavcr nais
31
dirciio dc asilo ara os icrrorisias, c ncsno quc.
nao sc IIcs arovc ic-lo sido, clcs vao ccriancnic
voliar a sc-lo, c a ciradiao inc-sc. En
Novcnlro dc 1978, solrc o caso Calor Winicr,
jovcn ocrario iiografo acusado rincialncnic,
clo Covcrno da Fcullica Fcdcral Alcna, dc icr
rcdigido alguns anflcios rcvolucionarios, Nicolc
Pradain, rcrcscnianic do Minisicrio Pullico na
canara dc acusaao do Trilunal da Fclaao dc
Paris, dcrcssa dcnonsirou quc as noiivacs
oliicas, unica causa dc rccusa dc ciradiao
rcvisia cla convcnao franco-alcna dc 29 dc
Novcnlro dc 1951, nao odian scr cvocadas.
Calor Winicr nao c un dclinqucnic oliico, c
un dclinqucnic social. Elc rccusa as olrigacs
sociais. Un vcrdadciro dclinqucnic oliico nao
icn scniincnio dc rcjciao facc socicdadc.
Aiaca as csiruiuras oliicas c nao, cono Calor
Winicr, as csiruiuras sociais. A noao dc dcliio
oliico rcsciiavcl so foi rcconIccida na Euroa
a ariir do noncnio cn quc a lurgucsia aiacava
con succsso as csiruiuras sociais anicriorncnic
csialclccidas. A qualidadc dc dcliio oliico nao
odia scarar-sc das divcrsas inicncs da criica
social. Foi assin ara Dlanqui, Varlin, Durruii.
Sinula-sc ois, agora, qucrcr guardar, cono un
luo laraio, un dcliio urancnic oliico quc,
scn duvida, ningucn icra janais a ocasiao dc
concicr, ja quc ningucn sc inicrcssa nais clo
assunio; a nao scr os rorios rofissionais da
32
oliica, cujos dcliios nao sao quasc nunca
crscguidos, c quc ja nao sc cIanan oliicos.
Todos as dcliios c crincs sao cfcciivancnic
sociais. Mas dc iodos os crincs sociais ncnIun
odcra scr considcrado ior quc a incriincnic
rcicnsao dc qucrcr ainda nudar qualqucr coisa
ncsia socicdadc quc cnsa dc si roria icr sido
dcnasiado acicnic c dcnasiado loa aic aqui;
nas quc nuo quc nus sc ctcudu.
X
A dissoluao da logica foi rosscguida,
scgundo os inicrcsscs fundancniais do novo
sisicna dc doninaao, or difcrcnics ncios quc
ocraran rcsiando scnrc un aoio rccroco.
Varios dcsics ncios csiao ligados
insiruncniaao iccnica, quc ccrincniou c
oularizou o cscciaculo, nas alguns dclcs
csiao rcfcrcncialncnic ligados sicologia dc
nassas da sulnissao.
Dc acordo con as iccnicas, quando a inagcn
consiruda c cscolIida or ugun outo sc iorna
na rincial rclaao do indivduo con o nundo
quc anics olIava or si ncsno, dc cada lugar
ondc odia ir, nao sc ignora cvidcnicncnic quc a
inagcn vai suoriar iudo; orquc no inicrior dc
una ncsna inagcn odc jusiaor-sc scn
coniradiao scja o quc for. O fluo dc inagcns
donina iudo, c c igualncnic qualqucr ouiro quc
govcrna a scu gosio csic rcsuno sinlificado do
33
nundo scnsvcl; quc cscolIc aondc ira csia
corrcnic, c ianlcn o riino daquilo quc dcvcra
nanifcsiar-sc ncla, cono crciua surrcsa
arliiraria, nao dciando ncnIun icno ara a
rcflcao, c cn alsoluio, indccndcnicncnic do
quc o cscciador ossa conrccndcr ou cnsar.
Ncsia ccricncia concrcia da sulnissao
crnancnic, cnconira-sc a raiz sicologica da
adcsao iao gcncralizada quilo quc Ia csia, quc
vcn a rcconIcccr-lIc so ucto un valor
suficicnic. O discurso cscciacular cala
cvidcnicncnic, alcn dc iudo aquilo quc c
roriancnic sccrcio, iudo aquilo quc nao IIc
convcn. Daquilo quc nosira clc isola scnrc o
ncio, o assado, as inicncs, as conscqucncias.
, orianio, ioialncnic ilogico. Ja quc ningucn
odc coniradizc-lo, o cscciaculo icn o dirciio dc
coniradizcr-sc a si ncsno, dc raiificar o scu
assado. A aliiva aiiiudc dos scus scrvidorcs
quando icn dc fazcr salcr una vcrsao nova, or
vcniura nais ncniirosa ainda, dc ccrios facios, c
dc raiificar rudcncnic a ignorancia c as nas
inicrrciacs airiludas ao scu ullico, ainda
quc scjan os ncsnos quc na vcscra sc
arcssavan a difundir cssc crro, con a sua
Ialiiual ccricza. Assin, o cnsino do cscciaculo
c a ignorancia do cscciador assan
indcvidancnic or faciorcs aniagonicos quando
nasccn un do ouiro. A linguagcn linaria do
conuiador c igualncnic una irrcsisivcl
34
inciiaao a adniiir cn cada insianic, scn
rcscrvas, aquilo quc foi rogranado cono nuiio
lcn quis qualqucr ouiro, c quc sc faz assar cla
fonic inicnoral duna logica sucrior, inarcial
c ioial. Quc ganIo dc raidcz, c dc vocalulario,
ara julgar dc iudo! Poliico? Social? rcciso
cscolIcr. O quc c un nao odc scr o ouiro. A
ninIa cscolIa inc-sc. Soran-nos, c salc-sc
ara quc sao csias csiruiuras. Nao c ois
surrccndcnic quc, dcsdc a infancia, os alunos
facilncnic concccn, c con cniusiasno, clo
Salcr Alsoluio da infornaiica. cnquanio ignoran
cada vcz nais a lciiura, quc cigc un vcrdadciro
julgancnio a cada linIa; c quc so cla odc dar
accsso vasia ccricncia Iunana anic-
cscciacular. Ja quc a convcrsaao csia quasc
noria c cn lrcvc ianlcn csiarao nuiios
daquclcs quc salian falar.
Dc acordo con os ncios do cnsancnio das
oulacs conicnorancas, a rincira causa da
dccadcncia csia ligada clarancnic ao facio dc quc
iodo o discurso nosirado no cscciaculo nao
dcia ncnIun lugar ara a rcsosia; c a logica
nao sc fornava socialncnic scnao no dialogo.
Mas ianlcn quando sc roagou o rcsciio or
aquclc quc fala no cscciaculo, quc c considcrado
scr inorianic, rico, rcsiigiado, quc c a
uutodudc ncsnu, a icndcncia csalIa-sc
ianlcn cnirc os cscciadorcs, dc qucrcrcn scr
iao ilogicos cono o cscciaculo, ara alardcar un
35
rcflco individual dcssa auioridadc. Enfin, a
logica nao c facil, c ningucn dcscja cnsina-la.
NcnIun drogado csiuda logica; orquc nao icn
dcla ncccssidadc c orquc nao icn scqucr cssa
ossililidadc. Esia rcguia do cscciador c
ianlcn a dc qualqucr quadro iniclcciual, do
csccialisia fornado rcssa, quc icniara cn
iodos os casos cscondcr os csirciios liniics dos
scus conIccincnios cla rcciiao dognutcu dc
qualqucr arguncnio dc auioridadc ilogica.
XI
Pcnsa-sc gcralncnic quc aquclcs quc
dcnonsiraran a naior incaacidadc cn naicria
dc logica sao rccisancnic aquclcs quc sc
roclanaran rcvolucionarios. Esia ccnsura
injusiificada vcn dc una coca anicrior, ondc
quasc ioda a gcnic cnsava con un nnino dc
logica, noicia cccao dos crciinos c dos
niliianics; c cnirc csics uliinos infundia-sc
nuiias vczcs a na fc, dcscjada orquc julgada
cficaz. Mas Iojc ja nao c ossvcl ncgligcnciar quc
o uso inicnsivo do cscciaculo, cono scria dc
cscrar, convcricu cn idcologos a naioria dos
conicnorancos, ainda quc soncnic s
sacudidclas c or fragncnios.
A falia dc logica, isio c, a crda da
ossililidadc dc rcconIcccr insianiancancnic o
quc c inorianic daquilo quc c ncnor ou csia
fora dc qucsiao; o quc c inconaivcl ou
36
invcrsancnic odcria lcn scr conlcncniar;
iudo aquilo quc inlica ial conscqucncia c o quc,
ao ncsno icno, a rolc; csia docna foi
voluniariancnic injcciada cn alias doscs na
oulaao clos uncstcsstus-cunnudocs do
cscciaculo. Os conicsiaiarios nao foran dc
ncnIuna nancira nais irracionais do quc a
gcnic sulnissa. So quc, cnirc clcs, csia
irracionalidadc gcral vc-sc nais inicnsancnic,
orquc, ao arcgoarcn o scu rojccio, icniaran
lcvar a calo una ocraao raiica; lasiaria lcr
ccrios icios nosirando quc clcs conrccndcn o
scniido. Enircgaran-sc a divcrsas olrigacs quc
inlican doninar a logica, c aic a csiraicgia, quc
c caciancnic o cano conlcio do
dcscnvolvincnio da logica dialcciica dos confliios;
cnquanio quc, ial cono iodos os ouiros, clcs
csiavan ncsno nuiio dcsrovidos da sinlcs
caacidadc dc sc guiar clos vclIos insiruncnios
incrfciios da logica fornal. Nao Ia duvidas a
rcsciio dclcs, cnquanio quc nao Ia nuiio ara
cnsar a roosiio dos ouiros.
O indivduo a qucn csic cnsancnio
cscciacular cnolrccido narcou
rofundancnic, c nus quc quuquc ccncnto du
suu onuuo, coloca-sc assin, dcsdc o incio, ao
scrvio da ordcn csialclccida, ainda quc a sua
inicnao suljcciiva ossa scr conlciancnic
coniraria a cssc rcsuliado.
37
Elc scguira no csscncial a linguagcn do
cscciaculo, orquc c a unica quc IIc c faniliar.
aqucla cn quc IIc cnsinaran a falar. Scn duvida
qucrcra nosirar-sc ininigo da sua rciorica; nas
cnrcgara a sua siniac. Esic c un dos onics
nais inorianics do ciio oliido cla doninaao
cscciacular.
O dcsaarccincnio iao raido do vocalulario
rc-cisicnic nao c nais quc un noncnio dcsia
ocraao. Scrvc-a.
XII
O aagancnio da crsonalidadc aconanIa
faialncnic as condics da cisicncia
concrciancnic sulnciida s nornas
cscciacularcs, c ianlcn cada vcz nais
scarada das ossililidadcs dc conIcccr
ccricncias quc scjan auicniicas c, airavcs
dclas, dcscolrir as suas rcfcrcncias individuais.
O indivduo, aradoalncnic, dcvcra ncgar-sc
crnancnicncnic sc rcicndc scr un ouco
considcrado ncsia socicdadc. Esia cisicncia
osiula con cfciio una fidclidadc scnrc
variavcl, una scric dc adcscs consianicncnic
cnganosas a roduios falaciosos. Traia-sc dc
corrcr raidancnic airas da inflaao dos sinais
dcrcciados da vida. A droga ajuda a confornar-
sc con csia organizaao das coisas; a loucura
ajuda a fugir dcla.
38
En iodas as csccics dc assunios dcsia
socicdadc, ondc a dstIuuo dos lcns csia dc
ial nancira ccniralizada quc sc iornou
roriciaria, dc una forna sinuliancancnic
noioria c sccrcia, da roria dcfiniao do quc
odcra scr o lcn, aconiccc airiluir-sc a ccrias
cssoas qualidadcs, ou conIccincnios ou, or
vczcs, ncsno vcios, crfciiancnic inaginarios,
ara clicar airavcs dc iais causas o
dcscnvolvincnio saiisfaiorio dc ccrias cnrcsas;
c isio con o unico fin dc cscondcr, ou clo
ncnos dissinular ianio quanio ossvcl, a funao
dc divcrsos ucodos quc dccdcn soIc tudo.
Coniudo, acsar das suas frcqucnics
inicncs, c dos scus csados ncios, ara iornar
noioria a lcna dincnsao dc nuncrosas
crsonalidadcs suosiancnic noiavcis, a
socicdadc aciual, c nao acnas or iudo aquilo
quc aciualncnic sulsiiiuiu as arics ou clos
discursos a csic rcsciio, rcvcla nuiias vczcs o
conirario. a incaacidadc conlcia cIoca-sc con
una ouira caacidadc conaravcl; aroinan-
sc, c una cncosiara a ouira arcdc. Aconiccc
con o advogado quc, csqucccndo quc so figura
nun roccsso ara dcfcndcr una causa, sc dcia
influcnciar sinccrancnic or un raciocnio do
advogado conirario; ainda quc csic ossa scr iao
ouco rigoroso cono o scu rorio. Aconiccc
ianlcn quc un susciio, inoccnic, confcssc
noncniancancnic un crinc quc nao concicu,
39
cla sinlcs razao dc icr ficado inrcssionado
cu gcu da Iioicsc dc un dclaior quc qucria
culaliliza-lo (caso do Dr. ArcIanlcau, cn
Poiiicrs, cn 1984}.
Mcsno Mac LuIan, o rinciro aologisia do
cscciaculo, quc arccia o inlccil nais
convcncido do scu scculo, nudou dc oiniao ao
dcscolrir finalncnic, cn 1976, quc a rcssao
dos nuss ncdu cnurra ara o irracional, c sc
iornaria urgcnic nodcrar-lIc o uso. Anics, o
cnsador dc Toronio iinIa assado varias
dccadas a naravilIar-sc con as nuliilas
lilcrdadcs quc roduzia csia aldcia lanciaria,
iao insianiancancnic accssvcl a iodos scn
fadiga. As aldcias, conirariancnic s cidadcs,
foran scnrc doninadas clo confornisno, o
isolancnio, a vigilancia ncsquinIa, o
alorrccincnio, os nccricos scnrc rcciidos
solrc as ncsnas fanlias. E assin sc arcscnia
daqui cn dianic a vulgaridadc do lancia
cscciacular, ondc ja nao c nais ossvcl
disiinguir a dinasiia dos Crinaldi-Monaco, ou
dos Dourlons-Franco, daqucla quc iinIa
sulsiiiudo os Siuari. Porcn, ingraios disculos
icnian Iojc fazcr csqucccr Mac LuIan, c
rcsiaurar os scus rinciros acIados, asirando
or sua vcz a una carrcira no clogio ncdiaiico dc
iodas cssas novas lilcrdadcs quc scrian a
cscolIcr alcaioriancnic no cfcncro. E,
40
rovavclncnic, csics rcncgar-sc-ao nais dcrcssa
quc o scu insirador.
XIII
O cscciaculo nao cscondc quc alguns
crigos ccrcan a ordcn naravilIosa quc
csialclcccu. A oluiao dos occanos c a
dcsiruiao das florcsias cquaioriais ancaan a
rcnovaao dc oigcnio da Tcrra; a sua caa dc
ozonc rcsisic nal ao rogrcsso indusirial; as
radiacs dc origcn nuclcar acunulan-sc
irrcvcrsivclncnic. O cscciaculo conclui soncnic
quc isso nao icn inoriancia. Nao qucr discuiir
scnao as daias c as doscs. E soncnic con isio
conscguc iranquilizar; o quc ara un csiriio
rc-cscciacular scria iido or inossvcl.
Os nciodos da dcnocracia cscciacular sao
dc una grandc flcililidadc, conirariancnic
sinlcs lruialidadc do dItut ioialiiario. Podc
nanicr-sc o nonc quando a coisa foi
sccrciancnic iransfornada (da ccrvcja ao lifc,
assando or un filosofo}. Tanlcn odc nudar-
sc o nonc, quando a coisa foi sccrciancnic
coniinuada. or ccnlo, cn Inglaicrra, a
unidadc dc iraiancnio dc rcsduos nuclcarcs dc
Windscalc lcvou a fazcr cIanar Scllaficld a sua
localidadc, a fin dc nclIor dcsviar as susciias,
dcois dc un dcsasiroso inccndio cn 1957; nas
csic rclaiisno ioonnico nao incdiu o
auncnio da norialidadc or cancro c lcuccnia
41
nos scus arrcdorcs. O govcrno lriianico, vicnos a
salc-lo dcnocraiicancnic irinia anos nais iardc,
iinIa dccidido, cniao, nanicr sccrcio un
rclaiorio solrc a caiasirofc quc julgava, c nao
scn razao, dc naiurcza a alalar a confiana quc
o ullico dcosiiava no nuclcar.
As raiicas nuclcarcs, niliiarcs ou civis,
ncccssiian una dosc dc scgrcdo nais foric quc
quaisqucr ouiras, ainda quc, cono sc salc,
ncsias naicrias a scgrcdo nunca c dcnais. Para
faciliiar a vida, qucr dizcr, as ncniiras, os salios
cscolIidos clas scnIorcs dcsic sisicna
dcscolriran a uiilidadc dc nudar ianlcn as
unidadcs dc ncdida, divcrsifica-las scgundo un
naior nuncro dc onios dc visia, rcfina-las ara,
confornc as circunsiancias, odcr aldralar con
varias dcssas cifras dificilncnic convcrivcis.
assin quc ara avaliar a radioaciividadc, odc
disor-sc das unidadcs dc ncdida scguinics. o
curic, o lccqucrcl, a rnigcn, o rad, alias
ccniigray, o rcn, scn csqucccr o facil nilirad c o
sivcri, quc c o ncsno quc una orao dc 100
rcns. Isio cvoca a rccordaao das suldiviscs da
nocda inglcsa cuja conlcidadc dificuliava o
raido donnio ara os csirangciros, no icno
cn quc Scllaficld ainda sc cIanava Windscalc.
Inagina-sc o rigor c a rccisao quc icrian
odido alcanar no scculo XIX, a Iisioria das
gucrras c, or conscqucncia, os icoricos da
42
csiraicgia sc con o oljcciivo dc nao forncccr
infornacs dcnasiado confidcnciais aos
concniadorcs ncuiros ou aos Iisioriadorcs
ininigos iivcsscn Ialiiualncnic dc scr rcsiadas
conias dc una cananIa ncsics icrnos. A fasc
rclininar conoria una scric dc confronios
ondc, do nosso lado, una solida vanguarda,
consiiiuda or quairo gcncrais c clas unidadcs
colocadas sol o scu conando, sc confronia con
un coro ininigo coniando 13.000 laioncias. Na
fasc osicrior dcscnrola-sc una laialIa canal
longancnic disuiada ondc sc usou a ioialidadc
do nosso ccrciio, con os scus 290 canIcs c a
sua odcrosa cavalaria dc 18.000 salrcs;
cnquanio quc o advcrsario IIc os iroas quc
nao coniavan con ncnos dc 3.600 icncnics dc
infaniaria, quarcnia caiiacs dc cavalaria ligcira c
vinic c quairo dc cavalaria csada. Dcois dc
alicrnancias dc rcvcscs c dc ciios dc aric a
aric, a laialIa odc scr considcrada finalncnic
cona indccisa. As nossas crdas, nuiio alaio
da cifra ncdia Ialiiualncnic vcrificada cn
conlaics con una duraao c inicnsidadc
conaravcis, sao scnsivclncnic sucriorcs s dos
Crcgos cn Maraiona, nas infcriorcs s dos
Prussianos cn Ycna. Dcois dcsic ccnlo, nao
c inossvcl a un csccialisia fazcr una idcia
vaga das foras cnvolvidas. Mas a conduao das
ocracs icn a scgurana dc ficar acina dc
qualqucr julgancnio.
43
En JunIo dc 1987, Picrrc DacIcr, dirccior
adjunio do cquiancnio da E.D.F. (Elcciricidadc
dc Frana}, Es a uliina douirina cn naicria
dc scgurana das ccnirais nuclcarcs. Doiando-as
dc valvulas c filiros iorna-sc lasianic nais facil
cviiar caiasirofcs naiorcs, a fissuraao ou a
closao do rccinio quc afcciarian o conjunio dc
una rcgiao. csic o rcsuliado quc sc olicn ao
qucrcr confinar dcnasiado. Mais valc
dcsconrinir suavcncnic dc cada vcz quc a
naquina ancaa icr icnscs dc assar os liniics,
conianinando una vizinIana liniiada dc alguns
quilonciros, vizinIana quc scra scnrc
difcrcnic c alcaioriancnic rolongada clo
caricIo dos vcnios. Elc rcvclou quc, nos dois
anos anicriorcs, os discrcios cnsaios lcvados a
calo cn CadaracIc, no Drnc, nosiraran
concrciancnic quc as fugas csscncialncnic dc
gas nao cccdcn alguns nilioncsinos, no ior
dos casos un or ccnio, da radioaciividadc
rcinanic no rccinio Esic ior dos casas fica
orianio nodcradssino. un or ccnio. Anics
csiavanos scguros dc quc nao Iavia ncnIun
risco, salvc cn caso dc acidcnic, logicancnic
inossvcl. Os rinciros anos dc ccricncia
nudaran csic raciocnio dcsia nancira. visio quc
o acidcnic c scnrc ossvcl, o quc c rcciso
cviiar c quc aiinja un liniar caiasirofico, c c
facil. lasia conianinar, ouco a ouco, con
nodcraao. Qucn nao rcconIccc quc c
44
infiniiancnic nais saudavcl liniiar-sc duranic
alguns anos a lclcr 140 ccniiliiros dc vodla or
dia, cn vcz dc concar a cnlorracIar-sc dc una
so vcz cono os olacos?
ccriancnic una cna quc a socicdadc
Iunana cnfrcnic rollcnas iao alrasadorcs no
noncnio cn quc sc iornou naicrialncnic
inossvcl fazcr ouvir a nnina oljccao ao
discurso ncrcaniil; no noncnio cn quc a
doninaao, rccisancnic orquc csia roicgida
clo cscciaculo dc ioda a rclica s suas
dcciscs c jusiificacs fragncniarias ou
dcliranics, cc quc u nuo tcn ncccssdudc dc
cnsu; c vcrdadcirancnic ja nao salc cnsar.
Por inalalavcl quc scja o dcnocraia, nao
rcfcriria quc IIc iivcsscn cscolIido scnIorcs
nais inicligcnics?
Na confcrcncia inicrnacional dc ccrios
rcalizada cn Ccnclra, cn Dczcnlro dc 1986,
colocava-sc sinlcsncnic a qucsiao duna
inicrdiao nundial da roduao dc
clorofluorcarloncios, o gas quc faz dcsaarcccr
dcsdc Ia ouco, nas a assos largos, a fina
canada dc ozonc quc roicgia csic lancia
Iavcnos dc rccorda-lo... conira as cfciios
nocivos da radiaao cosnica. Danicl VcrilIc,
rcrcscnianic da filial dc roduios qunicos da
ELF-Aquiiainc, c inicgrando a csic iiiulo una
dclcgaao franccsa firncncnic oosia a csia
45
inicrdiao, fazia una olscrvaao lcna dc
scniido. sao ncccssarios clo ncnos ircs anos
ara r cn csiado dc funcionancnio cvcniuais
sulsiiiuios c os cusios odcn scr nuliilicados
or quairo. Salc-sc quc csia fugiiiva caa dc
ozonc, a una ial aliiiudc, nao cricncc a
ningucn ncn icn ncnIun valor concrcial.
Porianio, o csiraicga ndustu dc fazcr avaliai
aos scus coniradiiorcs ioda a sua inclicavcl
indifcrcna ccononica, airavcs dcsic
cIanancnio rcalidadc. nuiio arriscado
lascar una csiraicgia indusirial scgundo
incraiivas dc naicria anlicnial.
Aquclcs quc, Ia nuiio icno, concaran a
criiicar a ccononia oliica dcfinindo-a cono a
ncgaao acalada do Ioncn, nao sc cnganavan.
Podcr-sc-a rcconIccc-la ncsic cisodio.
XIV
Ouvc-sc dizcr quc a cicncia csia aciualncnic
sulnciida a incraiivos dc rcnialilidadc
ccononica; na vcrdadc scnrc foi assin. O quc c
novo c quc a ccononia vcnIa a fazcr alcriancnic
gucrra aos Iunanos; ja nao soncnic quanio s
ossililidadcs da sua vida, cono ianlcn s da
sua solrcvivcncia. Foi cniao quc o cnsancnio
cicniifico cscolIcu, conira una grandc aric do
scu rorio assado aniicsclavagisia, scrvir a
doninaao cscciacular. Anics dc cIcgar a csic
onio, a cicncia ossua una auiononia rclaiiva.
46
Eniao salia cnsar a sua arccla da rcalidadc c,
assin, iinIa odido coniriluir incnsancnic ara
auncniar os ncios da ccononia. Quando a
ccononia ioda-odcrosa cnlouqucccu, c os
tcnos cscctucuucs nuo suo nus do quc sto,
suniu os uliinos vcsigios da auiononia
cicniifica, ianio no cano nciodologico cono no
das condics raiicas da aciividadc dos
invcsiigadorcs. Ja nao sc cdc cicncia quc
conrccnda o nundo ou o nclIorc nalgurna
coisa. Pcdc-sc-lIc quc jusiifiquc
insianiancancnic iudo o quc faz. Tao csiuida
ncsic icrrcno cono cn iodos os ouiros, quc
clora con a nais runosa irrcflcao, a
doninaao cscciacular ronovcu o alaic da
arvorc giganicsca do conIccincnio cicniifico con
o unico fin dc dcla ialIar una nairaca. Para
olcdcccr a cssa uliina cigcncia social dc una
jusiificaao nanifcsiancnic inossvcl, nais valc
nao salcr cnsar inconodancnic c, clo
conirario, csiar-sc lasianic lcn ccrciiado nas
conodidadcs do discurso cscciacular. E c con
cfciio ncsia carrcira quc a cicncia rosiiiuda
dcsics icnos niscravcis cnconirou agilncnic,
con nuiia loa voniadc, a sua nais rcccnic
csccializaao.
A cicncia da jusiificaao ncniirosa aarcccu
naiuralncnic dcois dos rinciros sinionas dc
dccadcncia da socicdadc lurgucsa, con a
rolifcraao canccrosa das scudo-cicncias diias
47
do Ioncn; nas, or ccnlo, a ncdicina
nodcrna dc fazcr-sc assar or uiil duranic
algun icno, c os quc vcnccran a varola ou a
lcra cran difcrcnics dcsics quc, con laicza,
caiiularan cranic as radiacs nuclcarcs ou a
qunica agro-alincniar. Noia-sc raidancnic quc
a ncdicina, Iojc, induliiavclncnic, ja nao icn o
dirciio dc dcfcndcr a saudc da oulaao conira o
anlicnic aiogcnico, visio quc isio scria oor-sc
ao Esiado, ou clo ncnos indusiria
farnaccuiica. Mas nao c soncnic or aquilo quc
c olrigada a calar, quc a aciividadc cicniifica
rcscnic confcssa aquilo cn quc sc iornou.
ianlcn or aquilo quc, nuiias vczcs, icn a
sinlicidadc dc dizcr. Anunciando cn Novcnlro
dc 1985, dcois dc una ccrincniaao dc oiio
dias con quairo docnics, quc ialvcz iivcsscn
dcscolcrio un rcncdio cficaz conira o S.I.D.A.,
os rofcssorcs Evcn c Andricu, do Iosiial dc
Lacnncc, vian norrcr os scus docnics dois dias
dcois c susciiavan algunas rcscrvas or aric
dc varios ncdicos, ncnos avanados ou ialvcz
ciuncnios, cla sua nancira rcciiiada dc
corrcr a rcgisiar, algunas Ioras anics da
dcrrocada, o quc nao cra nais quc una
cnganadora aarcncia dc viioria. Aquclcs
rofcssorcs dcfcndcran-sc scn sc criurlar,
afirnando quc acsar dc iudo, nais valcn falsas
cscranas do quc nao Iavcr cscrana
ncnIuna. Eran ncsno dcnasiado ignoranics
48
ara rcconIcccr quc csic arguncnio, or si so,
cra una conlcia ncgaao do csiriio cicniifico c
quc iinIa Iisioricancnic scnrc scrvido ara
cncolrir as rovciiosas faniasias dos cIarlaiacs c
dos fciiicciros, nos icnos cn quc nao sc IIcs
confiava a dirccao dos Iosiiais.
Quando a cicncia oficial vcn scndo
conduzida dcsic nodo, conc iodo o rcsio do
cscciaculo social quc, sol una arcscniaao
naicrialncnic nodcrnizada c cnriquccida, nao
fcz nais quc rcionar as aniiqussinas iccnicas
do icairo dc cu ilusionisias, vcndcdorcs da
lanIa da colra c vgaros , nao odc
surrccndcr vcr quc grandc auioridadc rcionan
aralclancnic, un ouco or iodo o lado, os
lruos c as sciias, o zcn cnlalado cn vacuo, ou
a icologia dos Mornons. A ignorancia, quc lcn
scrviu os odcrcs csialclccidos, foi scnrc
cccssivancnic clorada or cngcnIosas
cnrcsas quc sc naniinIan nargcn das lcis.
Quc noncnio nais favoravcl quc csic cn quc o
analfalciisno ianio rogrcdiu? Mas csia
rcalidadc c or sua vcz ncgada or una ouira
dcnonsiraao dc fciiiaria. A UNESCO, aquando
da sua fundaao, iinIa adoiado una dcfiniao
cicniifica nuiio rccisa dc analfalciisno,
considcrando iarcfa sua conIutc-o nos ascs
airasados. Quando sc viu rcaarcccr
incscradancnic o ncsno facio, nas dcsia vcz
do lado dos ascs diios avanados, ial cono
49
aquclc quc, coniando con CroucIy, viu surgir
DlucIcr na sua laialIa, lasiou-lIc cncarrcgar da
nissao a Cuarda dos Ecrios, c csics
raidancnic arrclaiaran a fornula con un so
assalio irrcsisivcl, sulsiiiuindo o tcno
analfalciisno clo dc ilcirisno. do ncsno nodo
un falso airioia odc aarcccr ooriunancnic
ara aoiar una loa causa nacional. E ara
aliccrar cnirc cdagogos a criincncia do
ncologisno faz-sc raidancnic assar una nova
dcfiniao, conc sc csiivcssc acciic dcsdc scnrc,
c scgundo a qual, cnquanio o analfalcio cra,
salc-sc, aquclc quc nunca iinIa arcndido a lcr,
o ilcirado cn scniido nodcrno c, clo conirario,
aquclc quc arcndcu a lcr (c ucndcu ncIo quc
anics, conc odcn icsicnunIar
dcsaaionadancnic os nais doiados icoricos c
Iisioriadorcs oficiais da cdagogia}, nas quc cr
acaso uduncntc csqucccu. Esia surrccndcnic
clicaao corrcria o risco dc scr ncnos
iranquilizadora quc inquicianic, sc nao iivcssc a
aric dc cviiar, falando dc lado conc sc a nao
vissc, a rincira conscqucncia quc ocorrcria ao
csiriio dc iodos nas cocas nais cicniificas.
salcr quc csic uliino fcnoncno, o ilcirisno,
ncrcccria scr clicado c conlaiido, ja quc
janais udcra scr olscrvado, ncn ncsno
inaginado, ondc qucr quc fossc, anics dos
rcccnics rogrcssos do cnsancnio avariado;
50
quando a dccadcncia da clicaao aconanIa
asso a asso a dccadcncia da raiica.
XV
Ha nais dc ccn anos, o Nouucuu Dctonuc
dcs Snonncs unus dc A.-L. Sardou dcfinia
os naiizcs ouco scnsvcis quc c ncccssario
disccrnir cnirc. uucoso, cngunudo, nosto,
scduto, nsdoso, cucoso; c quc cn conjunio
consiiiucn Iojc una csccic dc alcia dc corcs
adcquadas ara un rciraio da socicdadc do
cscciaculo. Nao cricncc ao scu icno, ncn
sua ccricncia dc csccialisia, cor iao
clarancnic os scniidos vizinIos, nas iao
difcrcnics, dos crigos quc dcvc nornalncnic
cscrar-sc cnfrcniar cn iodo o gruo quc sc
cnircguc sulvcrsao, c scguindo, or ccnlo,
csia gradaao. cngunudo, ouocudo, ntudo,
nunuudo, usuudo, uccnddo. Esics
naiizcs considcravcis, ainda assin, nunca foran
cvidcnics aos douirinarios da luia arnada.
Fuucoso, do laiin uucosus, Ialil ou
Ialiiuado a cnganar, cIcio dc vclIacaria. a
icrninuuo dcsic adjcciivo (uuccux, no original
franccs} cquivalc ao sucrlaiivo dc cngunudo.
Aquclc quc cngana ou induz cn crro scja dc quc
nancira for, c cngunudo. o quc c fciio ara
cnganar, alusar, lanar no crro or un dcsgnio
conscicnic dc cnganar con o ariifcio c o
insiruncnio inondo o nais aroriado ara
51
alusar, c uucoso. Enganador c una alavra
gcncrica c vaga; iodos os sinais c aarcncias
inccrias sao cnganadorcs. uucoso dcsigna a
falsidadc, a vclIacaria, a inosiura csiudada; os
discursos, os roicsios, os raciocnios sofsiicos
sao uucosos. Esia alavra icn rclacs con as
dc nosto, dc scduto, dc nsdoso, dc cucoso,
nas scn IIcs cquivalcr. Inosto dcsigna iodo o
gcncro dc falsas aarcncias ou dc iranas
conccriadas ara alusar ou ara rcjudicar, or
ccnlo, a Iiocrisia, a calunia, cic. Scduto
crinc a acao roria dc aodcrar-sc dc
algucn, induzindo cn crro or ncios nanIosos c
insinuanics. Insdoso indica acnas a acao dc
arnar nanIosancnic ciladas c dc nclas fazcr
cair. Cucoso liniia-sc acao suliil dc
surrccndcr algucn c dc fazc-lo cair no crro.
Fuucoso rcunc a naior aric dcsics caracicrcs.
XVI
O concciio, ainda novo, dc dcsnonuuo foi
rcccnicncnic inoriado da Fussia, jusiancnic
con ouiras invcncs uicis gcsiao dos Esiados
nodcrnos. Esic concciio c scnrc alcriancnic
uiilizado or un odcr, ou corolariancnic or
indivduos quc dcicn un fragncnio dc
auioridadc ccononica ou oliica, ara nanicr o
quc csia csialclccido; c airiluindo scnrc a csia
uiilizaao una funao contu-ocnsuu. Aquilo quc
ossa oor-sc a una unica vcrdadc oficial dcvc
scr forosancnic una dcsinfornaao cnanando
52
dc oicncias Iosiis, ou clo ncnos rivais, c icra
sido inicncionalncnic falscada cla nalcvolcncia.
A dcsinfornaao nao scria a sinlcs ncgaao dc
un facio quc convcn is auioridadcs, ou a sinlcs
afirnaao dc un facio quc nao IIcs convcn. a
isio cIana-sc sicosc. Conirariancnic ura
ncniira, a dcsinfornaao, c c nisio quc o concciio
c inicrcssanic ara os dcfcnsorcs da socicdadc
doninanic, dcvc faialncnic conicr una ccria
aric dc vcrdadc, nas dclilcradancnic
naniulada cr un Ialil ininigo. O odcr quc
fala dc dcsinfornaao nao acrcdiia csiar clc
ncsno alsoluiancnic scn dcfciios, nas salc
quc odcra airiluir a ioda a criiica rccisa csia
cccssiva insignificancia quc csia na naiurcza da
dcsinfornaao; c quc dcsic nodo nao icra dc
rcconIcccr nunca un dcfciio ariicular.
En suna, a dcsinfornaao scria un nau
uso da vcrdadc. Qucn a lana c culado, c qucn
ncla acrcdiia inlccil. Mas qucn scria cniao o
Ialil ininigo? Aqui, nao odc scr o icrrorisno,
quc nao corrc o risco dc dcsinfornar ningucn,
ja quc csia cncarrcgado dc rcrcscniar
oniologicancnic o co nais csiuido c ncnos
adnissvcl. Craas a sua ciinologia, c s
rccordacs conicnorancas dos afroniancnios
liniiados quc, or ncados dcsic scculo,
ouscran lrcvcncnic o Lcsic c o Ocsic,
cscciacular conccnirado c cscciacular difuso,
ainda Iojc o caiialisno do cscciacular
53
inicgrado fingc acrcdiiar quc o caiialisno dc
lurocracia ioialiiaria arcscniado ncsno or
vczcs cono a lasc dc rciaguarda ou a insiraao
dos icrrorisias coniinua o scu ininigo
csscncial, assin cono o ouiro dira a ncsna coisa
do rinciro; acsar das rovas inuncravcis da
sua aliana c solidaricdadc rofundas. Dc facio,
iodos os odcrcs insialados acsar dc algunas
rcais rivalidadcs locais, c scn qucrcr dizc-lo
nunca, cnsan coniinuancnic aquilo quc soulc
rccordar un dia, do lado da sulvcrsao c scn
grandc succsso no noncnio, un dos raros
inicrnacionalisias alcnacs dcois do inicio da
gucrra dc 1914. O ininigo rincial csia dcniro
do nosso ais. A dcsinfornaao c finalncnic o
cquivalcnic daquilo quc rcrcscniava, no
discurso da gucrra social do scculo XIX, as nas
aics. iudo aquilo quc c olscuro c arriscaria
qucrcr or-sc ciraordinaria fclicidadc con
quc csia socicdadc, salcno-lo lcn, faz lcncficiar
aquclcs quc sc icn fiado ncla; fclicidadc quc
ignoraria scr cccssivancnic aga or difcrcnics
riscos ou dissalorcs insignificanics. E iodos
aquclcs quc uccn cssa fclicidadc no cscciaculo
adniicn quc nao Ia quc rcgaicar o scu cusio;
cnquanio quc os ouiros dcsinfornan.
Ouira vaniagcn quc sc cnconira ao
dcnunciar, diganos assin, una dcsinfornaao
nuiio ariicular, c quc cn conscqucncia o
discurso glolal do cscciaculo nao scra susciio
54
dc a conicr, ja quc odc dcsignar, con a nais
cicniifica scgurana, o icrrcno ondc sc rcconIccc
a unica dcsinfornaao. c iudo aquilo quc odc
dizcr-sc c quc nao IIc agrada.
Scn duvida or crro a ncnos quc csic nao
fossc nais do quc un logro dclilcrado foi
vcniilado rcccnicncnic cn Frana o rojccio dc
airiluir oficialncnic una csccic dc narca ao
ncdiaiico garaniido scn dcsinfornaao. isio
nclindrava alguns rofissionais dos ncdu, quc
qucrian ainda acrcdiiar, ou nais nodcsiancnic
fazcr crcr, quc nao sao cfcciivancnic ccnsurados
no noncnio rcscnic. Mas, solrciudo, o concciio
dc dcsinfornaao nao icn cvidcnicncnic dc scr
uiilizado dccnsuuncntc, c ainda ncnos nuna
dcfcnsiva csiaiica, guarncccndo una MuralIa da
CIina, una LinIa Maginoi, quc dcvcria colrir
alsoluiancnic un csao considcrado cono
csiando inicrdiio dcsinfornaao. ncccssario
quc Iaja dcsinfornaao, c quc cla sc nanicnIa
fluida, odcndo assar cr iodo o lado. La ondc o
discurso cscciacular nao c aiacado scria
csiuido dcfcndc-lo; c csic concciio, conira a
cvidcncia, usar-sc-ia raidancnic ara o
dcfcndcr a rcsciio dc assunios quc, clo
conirario, dcvcn cviiar cIanar as aicncs. Alcn
disso, as auioridadcs nao icn ncnIuna
ncccssidadc rcal dc garaniir quc una infornaao
rccisa nao conicra dcsnonuuo. Ncn icn
scqucr os ncios ara fazc-lo. as auioridadcs nao
55
sao iao rcsciiadas c nao farian nais quc airair
a susciia solrc a infornaao cn causa. O
concciio dc dcsinfornaao so c lon no conira-
aiaquc. Ha quc nanic-lo cn scgunda linIa,
dcois lana-lo insianiancancnic ara a frcnic
ara rcclir ioda a vcrdadc quc vcnIa a surgir.
Sc or vczcs una csccic dc dcsinfornaao
dcsordcnada, ao scrvio dc alguns inicrcsscs
ariicularcs assagcirancnic cn confliio, arrisca
aarcccr c scr cla ianlcn crcdvcl, iornando-sc
inconirolavcl c oondo-sc or isso ao iralalIo dc
conjunio dc una dcsinfornaao ncnos
irrcsonsavcl, isio nao c orquc Iaja noiivos
ara icncr quc, naqucla dcsinfornaao, sc
cnconircn cncnIados ouiros naniuladorcs
nais ccrios ou nais suliis. c sinlcsncnic
orquc a dcsinfornaao dcsdolra-sc agora nun
nundo ondc u nuo Iu ugu uu ncnIunu
uccuuo.
O concciio confusionisia dc dcsinfornaao foi
osio cn alcria ara rcfuiar insianiancancnic,
ao sinlcs sussurro do scu nonc, ioda a criiica
quc as divcrsas agcncias dc organizaao do
silcncio nao foran caazcs dc fazcr dcsaarcccr.
Por ccnlo, odcr-sc-ia dizcr un dia, sc isso sc
rcvclassc dcscjavcl, quc csic cscriio c un
cnrccndincnio dc dcsinfornaao solrc o
cscciaculo; ou cniao, o quc c a ncsna coisa, dc
dcsinfornaao cn dcirincnio da dcnocracia.
56
Conirariancnic aquilo quc afirna o scu
concciio cscciacular invcriido, a raiica da
dcsinfornaao so, odc scrvir o Esiado aqui c
agora, sol a sua conduao dirccia ou or
iniciaiiva daquclcs quc dcfcndcn os ncsnos
valorcs. Dc facio, a dcsinfornaao rcsidc cn ioda
a infornaao cisicnic; c cono scu caracicr
rincial. So c noncada ondc c rcciso nanicr,
cla iniinidaao, a assividadc. La ondc a
dcsinfornaao c noncudu nao cisic. La ondc
cisic, nao sc a noncia.
Quando ainda Iavia idcologias quc sc
afroniavan, quc sc roclanavan or ou conira
ccrio asccio conIccido da rcalidadc, Iavia
fanaiicos c ncniirosos, nas nao
dcsinfornadorcs. Quando ja nao c crniiido,
clo rcsciio do conscnso cscciacular ou ao
ncnos or una voniadc dc glorola cscciacular,
dizcr vcrdadcirancnic aquilo a quc algucn sc
oc, ou ianlcn aquilo quc algucn arova cn
iodas as suas conscqucncias; nas ondc algucn
cnconira nuiias vczcs a olrigaao dc dissinular
un asccio quc sc considcra, or qualqucr razao,
cono crigoso dcniro daquilo quc c suosio
adniiir-sc, ncsic caso raiica-sc a
dcsinfornaao; cono or irrcflcao, ou cono or
csquccincnio, ou cono or ctcnddo falso
raciocnio. E, or ccnlo, no icrrcno da
conicsiaao dcois dc 1968, os rccucradorcs
incaazcs dcnoninados cniao dc ostus foran
57
os ncos dcsnonudocs, orquc
dissinulavan ianio quanio ossvcl as
nanifcsiacs raiicas airavcs das quais sc
afirnou a criica quc sc galavan dc adoiar; c,
scn qualqucr vcrgonIa dc cnfraqucccr-lIc a
crcssao nao ciiavan nunca nada cn ningucn,
ara icr o ar dc icrcn clcs rorios cnconirado
qualqucr coisa.
XVII
Invcricndo una fornula fanosa dc Hcgcl, ja
cn 1967 noiava cu quc nun nundo cuncntc
nuctdo, o vcrdadciro c un noncnio do falso.
Os anos assados dcsdc cniao dcnonsiraran os
rogrcssos dcsic rincio cn cada donnio
ariicular, scn cccao.
Assin, nuna coca cn quc nao odc nais
cisiir aric conicnoranca, iorna-sc difcil julgar
as arics classicas. Aqui, cono cn iudo o rcsio, a
ignorancia so c roduzida ara scr clorada. Ao
ncsno icno quc sc crdcn sinuliancancnic o
scniido da Iisioria c o gosio, organizan-sc as
rcdcs da falsificaao. Dasia icr os ccrios c os
avaliadorcs, o quc c lasianic facil, ara fazcr
assar iudo, ja quc nos ncgocios dcsia naiurcza,
cono finalncnic cn iodos os ouiros, c a vcnda
quc auicniifica iodo o valor. Dcois, sao os
colcccionadorcs ou os nuscus, ariicularncnic
ancricanos, quc, alarroiados dc falso, icrao
inicrcssc cn nanicr a loa rcuiaao, do ncsno
58
nodo quc o Fundo Monciario Inicrnacional
nanicn a ficao do valor osiiivo das incnsas
dvidas dc ccn nacs.
O falso forna o gosio, c susicnia o falso,
fazcndo cicnicncnic dcsaarcccr a ossililidadc
dc rcfcrcncia con o auicniico. Hcuz-sc ncsno o
vcrdadciro, dcsdc quc scja ossvcl, ara fazc-lo
asscnclIar-sc ao falso. Os ancricanos, scndo os
nais ricos c os nais nodcrnos, icn sido os
naiorcs aalvos dcsic concrcio do falso na aric.
E sao rccisancnic clcs rorios qucn financia
os iralalIos dc rcsiauro dc VcrsalIcs ou da
Cacla Sisiina. Por csia razao os frcscos dc
Migucl Angclo dcvcrao ionar as corcs avivadas da
landa dcscnIada, c os novcis auicniicos dc
VcrsalIcs o vivo lrilIo do dourado quc os fara
asscnclIar-sc nuiio ao falso noliliario da coca
dc Lus XIV inoriado clo Tcas a alios cusios.
O julgancnio dc FcucrlacI solrc o facio dc
quc o scu icno rcfcria a inagcn coisa, a
coia ao original, a rcrcscniaao rcalidadc, foi
inicirancnic confirnado clo scculo do
cscciaculo, c isio nos divcrsos donnios cn quc
o scculo XIX quiscra ficar nargcn daquilo quc
cra ja a sua naiurcza rofunda. a roduao
indusirial caiialisia. Foi assin quc a lurgucsia
roagou lasianic o csriio rigoroso do nuscu,
do oljccio original, da criica Iisiorica cacia, do
docuncnio auicniico. Mas Iojc c or iodo o lado
59
quc o coiado icn icndcncia a sulsiiiuir o
vcrdadciro. Ncsic onio, c nuiio ooriunancnic
quc a oluiao dcvida circulaao dos
auionovcis olriga a sulsiiiuir or rclicas cn
lasiico os cavalos dc Marly ou as csiaiuas
ronanas da facIada dc Saini-TroIinc. En
suna, iudo scra nais lclo quc anics, ara scr
foiografado clos iurisias.
O onio culninanic c scn duvida aiingido
clo risvcl falso lurocraiico cIincs das grandcs
csiaiuas do vasio cxccto ndustu do Princiro
Incrador, quc ianios Ioncns dc Esiado cn
viagcn foran, convidados a adnirar n stu. Isio
rova orianio quc ncnIuna disunIa, no
conjunio dos scus consclIciros, dc un so
indivduo quc conIcccssc a Iisioria da aric na
CIina ou fora dcla, visio quc udcran gozar con
clcs iao cruclncnic. Salc-sc quc a sua insiruao
foi ouira. O conuiador dc Vossa Ecclcncia nao
foi infornado. Esia consiaiaao, dc quc cla
rincira vcz sc odc govcrnar scn icr ncnIun
conIccincnio arisiico ncn ncnIun scniido do
auicniico ou do inossvcl, odcria or si so
lasiar ara conjcciurar quc iodos csics ingcnuos
aicias da ccononia c da adninisiraao vao
rovavclncnic conduzir o nundo ara una
grandc caiasirofc; sc a sua raiica cfcciiva nao o
iivcssc ja dcnonsirado.
XVIII
60
A nossa socicdadc c consiruda no scgrcdo,
dcsdc as socicdadcs-ccras quc cn s cscuras
os lcns conccnirados dos ossuidorcs, aic ao
scgrcdo-dcfcsa quc colrc Iojc un incnso
donnio dc lcna lilcrdadc cira-judicial do
Esiado; dcsdc os scgrcdos, nuiias vczcs
assusiadorcs, da uIcuuo-oIc, quc sc
cscondcn airas da ullicidadc, aic s rojcccs
das varianics do fuiuro ciraolado, solrc as
quais so a doninaao lc a narcIa nais rovavcl
daquilo quc cla afirna nao icr ncnIun iio dc
cisicncia, calculando as rcsosias quc cniao
cnrcgara nisicriosancnic. A csic roosiio
odcn fazcr-sc algunas olscrvacs.
Cada vcz Ia un naior nuncro dc lugarcs,
ianio nas grandcs cidadcs cono nalguns csaos
rcscrvados da rovncia, quc sao inaccssvcis, isio
c, guardados c roicgidos dc iodo c qualqucr
olIar; colocados fora do alcancc da curiosidadc
inoccnic, c foricncnic alrigados da csionagcn.
Scn scrcn iodos roriancnic niliiarcs,
insiran-sc ncssc nodclo colocando-sc ara la
do alcancc dc qualqucr risco dc vcrificaao clos
iranscunics ou clos Ialiianics; ou ncsno cla
olcia, quc viu dcsdc Ia nuiio icno as suas
funcs rcconduzidas sinlcs vigilancia c
rcrcssao da dclinqucncia nais conun. Foi
assin quc, cn Iialia, quando Aldo Moro csiava
risionciro do Potcc Duc, nao csicvc dciido nun
61
cdifcio nais ou ncnos difcil dc cnconirar, nas
sinlcsncnic nun cdifcio incnciravcl.
Cada vcz Ia un naior nuncro dc Ioncns
fornados ara agir no scgrcdo; insirudos c
adcsirados ara so fazcr isso. Traia-sc dc
dcsiacancnios cscciais dc Ioncns arnados dc
arquivos rcscrvados, isio c, dc olscrvacs c
analiscs sccrcias. Ouiros csiao arnados dc
divcrsas iccnicas ara cloraao c naniulaao
dcsscs assunios sccrcios. Finalncnic, quando sc
iraia dos scus ranos Acao, clcs odcn
igualncnic csiar cquiados dc ouiras
caacidadcs dc sinlificaao dos rollcnas
csiudados.
Enquanio quc os ncios airiludos a csics
Ioncns csccializados na vigilancia c na
influcncia sc iornan naiorcs, ianlcn cnconiran
as circunsiancias gcrais quc IIc sao dc ano ara
ano nais favoravcis. Quando, or ccnlo, as
novas condics da socicdadc do cscciacular
inicgrado foraran a sua criica a crnancccr
rcalncnic clandcsiina, nao orquc sc csconda
nas oquc c csconddu cla csada cnccnaao
do cnsancnio da divcrsao, aquclcs quc csiao
cncarrcgados dc vigiar csia criica c na
ncccssidadc dc a dcsncniir, odcn finalncnic
cnrcgar conira cla os rccursos iradicionais no
ncio da clandcsiinidadc. rovocaao, infiliraao c
divcrsas fornas dc clininaao da criica auicniica
62
cn rovciio dc una falsa quc odcra scr colocada
no scu lugar ara cssc cfciio. A inccricza
auncnia, a roosiio dc iudo, quando a
inosiura gcral do cscciaculo sc cnriquccc con
a ossililidadc dc rccurso a nil inosiuras
ariicularcs. Un crinc inclicado odc ianlcn
scr cIanado suicdio, na risao cono cn
qualqucr ouiro lugar; c a dissoluao da logica
crniic invcsiigacs c roccssos quc dcscolan
vcriicalncnic no alsurdo, c quc sao
frcqucnicncnic falsificados dcsdc o rincio or
ciravaganics auiosias, cccuiadas or
singularcs ccrios.
Dcsdc Ia nuiio icno quc csianos
Ialiiuados a vcr or iodo o lado cccuiar
sunariancnic iodo o iio dc gcnic. Os icrrorisias
conIccidos, ou considcrados cono iais, sao
conlaiidos alcriancnic duna nancira
icrrorisia. A Mossad vai naiar longc Alou JiIad,
ou os S.A.S. inglcscs os Irlandcscs, ou a olcia
aralcla do C.A.L. os Dascos. Aquclcs quc sao
norios or suosios icrrorisias, nao sao clcs
ncsnos cscolIidos scn razao; nas c gcralncnic
inossvcl csiar scguro dc conIcccr csias razcs.
Salc-sc quc a csiacao dos caninIos dc fcrro dc
DolonIa foi clos arcs, lonla, ara quc a Iialia
coniinuc a scr lcn govcrnada; c o quc sao os
Esquadrcs da noric no Drasil; c quc a Mafia
odc inccndiar un Ioicl nos Esiados Unidos ara
aoiar una cxtosuo. Mas cono salcr ara quc
63
udcran scrvir, no fundo, os assassinos loucos
dc Dralanic? difcil alicar o rincio cu
odcst nun nundo ondc ianios inicrcsscs
aciivos csiao iao lcn cscondidos. Dc ial nodo
quc, sol o cscciacular inicgrado, vivc-sc c
norrc-sc no onio dc conflucncia dc un grandc
nuncro dc nisicrios.
Os runorcs ncdiaiico-oliciais adquircn
nun insianic, ou no ior dos casos dcois dc
icrcn sido rcciidos ircs ou quairo vczcs, o cso
indiscuivcl dc rovas Iisioricas sccularcs.
Scgundo a auioridadc lcndaria do cscciaculo do
dia, csiranIos crsonagcns clininados no
silcncio rcaarcccn cono solrcvivcnics ficicios,
cujo rciorno odcra scnrc scr cvocado ou
calculado, c ouudo cla nais sinlcs diz-sc dos
csccialisias. Algurcs cnirc Aqucronic c Lcics
csiao csics norios quc nao foran rcgularncnic
cnicrrados clo cscciaculo; c suosio csiarcn
adornccidos, cscrando quc sc qucira acorda-los,
iodos, o icrrorisia dcscido dc novo das colinas, c
o iraia rcgrcssado do nar, c o ladrao quc ja nao
icn ncccssidadc dc roular.
A inccricza csia, assin, organizada or ioda a
aric. A roiccao da doninaao rcccdc nuiias
vczcs or usos utuqucs, cujo iraiancnio
ncdiaiico fara crdcr dc visia a vcrdadcira
ocraao. ial cono o lizarro golc dc forca dc
Tcjcro c dos scus guardas civis nas Corics
64
csanIolas cn 1981, cujo fracasso dcvcria
cscondcr un ouiro onuncuncnto nais
nodcrno, isio c, dissinulado, c quc foi lcn
succdido. Igualncnic visioso, o fracasso dc una
saloiagcn clos scrvios cscciais franccscs, cn
l9S5, na Nova Zclandia, foi or vczcs considcrado
cono un csiraiagcna, ialvcz dcsiinado a dcsviar
a aicnao das nuncrosas novas funcs dcsics
scrvios, rcicndcndo convcnccr da sua
caricaiural incrcia na cscolIa dos oljcciivos
cono nas nodalidadcs dc cccuao. E con nais
scgurana foi avaliado, quasc or iodo o lado, quc
as csquisas gcologicas dc un jazigo cirolfcro
no sulsolo du cdudc dc Pus, quc foran
ruidosancnic lcvadas a calo no Ouiono dc 1986,
nao iinIan ouira inicnao nais scria quc a dc
ncdir o onio quc iinIa odido alcanar a
caacidadc dc cnlruiccincnio c dc sulnissao
dos Ialiianics, nosirando-lIcs una rcicndida
csquisa iao crfciiancnic dcncncial no lano
ccononico.
O odcr iornou-sc iao nisicrioso quc, dcois
do assunio das vcndas ilcgais dc arnas ao Irao
cla Prcsidcncia dos Esiados Unidos, odc
crguniar-sc qucn govcrna vcrdadcirancnic nos
Esiados Unidos, a nais foric oicncia do nundo
diio dcnocraiico? E, orianio, quc dialo odc
conandar o nundo dcnocraiico?
65
Mais rofundancnic, ncsic nundo
oficialncnic iao cIcio dc rcsciio or iodas as
ncccssidadcs ccononicas, ningucn salc quanio
cusia vcrdadcirancnic qualqucr das coisas quc
sc roduzcn. con cfciio, a aric nais inorianic
do cusio rcal nunca c calculada; c o rcsio c
nuntdo scccto.
XIX
O gcncral Noricga iornou-sc nun insianic
conIccido nundialncnic no rincio do ano dc
1988. Era diiador scn iiulo do Panana, as
scn ccrciio, ondc conandava a Cuarda
Nacional. Pois o Panana nao c vcrdadcirancnic
un Esiado solcrano. foi cscavado clo scu canal
c nao o conirario. O dolar c a sua nocda, c o
vcrdadciro ccrciio ali csiacionado c igualncnic
csirangciro. Noricga iinIa fciio ioda a sua
carrcira, nisio crfciiancnic idcniica dc
Jaruzclsli na Polonia, cono gcncral-olcia ao
scrvio do ocuanic. Era inoriador dc droga
ara os Esiados Unidos, ois o Panana nao
roduz o suficicnic, c coriava ara a Sua os
scus caiiais ananianos.TinIa iralalIado con
a C.I.A. conira Cula c, ara icr a colcriura
adcquada s suas aciividadcs ccononicas, iinIa
ianlcn dcnunciado s auioridadcs ancricanas,
iao olcccadas or csic rollcna, un ccrio
nuncro dos scus rivais na inoriaao. O scu
rincial consclIciro cn naicria dc scgurana,
quc rovocava invcja cn WasIingion, cra o
66
nclIor do ncrcado, MicIacl Harari, aniigo oficial
da Mossad, o scrvio sccrcio dc Isracl. Quando os
ancricanos quiscran dcsfazcr-sc do crsonagcn,
orquc alguns dos scus irilunais o iinIan
inrudcnicncnic condcnado, Noricga dcclarou-
sc disosio a dcfcndcr-sc duranic nil anos, or
airioiisno ananiano, sinuliancancnic conira
o scu ovo cn rcvolia c conira o csirangciro, c
raidancnic rccclcu a arovaao ullica dos
diiadorcs lurocraiicos nais ausicros dc Cula c
da Nicaragua, cn nonc do anii-incrialisno.
Longc dc scr una csiranIcza csiriiancnic
ananiana, csic gcncral Noricga, quc ucndc tudo
c snuu tudo nun nundo quc or iodo o lado faz
o ncsno, cra, ao ncsno icno, cono csccic dc
Ioncn duna csccic dc Esiado, cono csccic dc
gcncral, cono caiialisia, crfciiancnic
rcrcscniaiivo do cscciacular inicgrado; c dos
ciios quc csic crniic nas dircccs nais
variadas da sua oliica inicrior c inicrnacional.
un nodclo do ncc do nosso tcno; c cnirc
aquclcs quc sc dcsiinan a cIcgar c a ficar no
odcr, cn qualqucr siio ondc csic ossa csiar, os
nais caazcs asscnclIan-sc-lIc lasianic. Nao c
o Panana quc roduz iais naravilIas, c csia
coca.
XX
Para iodo o scrvio dc infornacs, ncsic
onio cn concordancia con a jusia icoria
67
clauscwiiziana da gucrra, un suIc dcvc iornar-
sc un odc. Daqui csic scrvio olicn
rcscnicncnic o scu rcsigio, a sua csccic dc
ocsia csccial. Quando a inicligcncia foi iao
alsoluiancnic culsa do cscciaculo quc nao
crniic agir c ncn diz grandc coisa dc vcrdadc
solrc a acao dos ouiros, quasc arccc icr-sc
rcfugiado cnirc aquclcs quc analisan as
rcalidadcs c agcn sccrciancnic solrc as
rcalidadcs. Fcccnicncnic, rcvclacs quc
Margarci TIaicIcr iudo fcz ara alafar, nas cn
vao, auicniificando-as dcsic nodo, nosiraran
quc cn Inglaicrra csics scrvios iinIan ja sido
caazcs dc lcvar qucda dun ninisicrio cuja
oliica considcravan crigosa. O dcsrczo gcral
quc susciia o cscciaculo rcsiiiui, assin, or
novas razcs, una airacao ara aquilo quc dc
scr cIanado, no icno dc Kiling, o grandc
jogo.
A conccao olicial da Iisioria cra no
scculo XIX una clicaao rcaccionaria, c
ridcula, quando ianios c iao odcrosos
novincnios sociais agiiavan as nassas. Os
scudo-conicsiaiarios dc Iojc salcn-no lcn, or
ouvir dizcr ou airavcs dc alguns livros, c julgan
quc csia conclusao crnancccu vcrdadcira ara a
cicrnidadc. Elcs nunca qucrcn vcr a raiica rcal
do scu icno. Porquc cla c irisic dcnais ara as
suas frias cscranas. O Esiado nao o ignora c
joga con isso.
68
No noncnio cn quc quasc iodos os asccios
da vida oliica inicrnacional, c un nuncro
scnrc crcsccnic daquclcs quc coniarn na
oliica inicrna, sao conduzidos c nosirados no
csiilo dos scrvios sccrcios, con cnganos,
dcsinfornaao, dula clicaao aqucla quc
odc cscondcr una ouira, ou acnas arccc-lo
, o cscciaculo liniia-sc a dar a conIcccr o
nundo faiiganic do inconrccnsvcl olrigaiorio,
una alorrccida scric dc ronanccs oliciais
rivados dc vida c ondc scnrc falia a conclusao.
cniao quc a cnccnaao rcalisia dc un conlaic
dc ncgros, dc noiic, nun iuncl, dcvc assar or
un cfciio dranaiico suficicnic.
A inlccilidadc crc quc iudo c claro, quando a
iclcvisao nosirou una lcla inagcn c a concniou
con una audaciosa ncniira. A scni-cliic
conicnia-sc cn salcr quc quasc iudo c olscuro,
anlivalcnic, noniado cn funao dc codigos
dcsconIccidos. Una cliic nais fccIada qucrcria
salcr o vcrdadciro, nuiio difcil dc disiinguir
clarancnic cn cada caso ariicular, acsar dc
iodos os dados rcscrvados c das confidcncias dc
quc odc disor. or isio quc cla anaria
conIcccr o nciodo da vcrdadc, ainda quc no scu
scio csic anor coniinuc a scr gcralncnic infcliz.
XXI
O scgrcdo donina csic nundo, c cn rinciro
lugar cono scgrcdo da doninaao. Scgundo o
69
cscciaculo o scgrcdo nao scria nais quc una
ncccssaria cccao rcgra da infornaao
alundanicncnic ofcrccida or ioda a sucrfcic
da socicdadc, do ncsno nodo quc a doninaao,
ncsic nundo livrc do cscciacular inicgrado, sc
rcduziria a nao scr nais quc un Dcariancnio
cccuiivo ao scrvio da dcnocracia. Mas ningucn
acrcdiia vcrdadcirancnic no cscciaculo. Cono
acciiarian os cscciadorcs a cisicncia do
scgrcdo, quc garanic, or si so, quc nao odcn
gcrir un nundo do qual ignoran as rinciais
rcalidadcs, sc a iiulo ciraordinario sc IIcs
cdissc vcrdadcirancnic a sua oiniao solrc a
nancira dc rcccdcr? un facio quc o scgrcdo
nao aarccc a quasc ningucn na sua urcza
inaccssvcl, c na sua gcncralidadc funcional.
Todos adniicn quc Iuu una cqucna zona dc
scgrcdo rcscrvada aos csccialisias; c ara a
gcncralidadc das coisas, nuiios acrcdiian cstu
no scgcdo.
La Dociic dcnonsirou, no Dscuso soIc u
scuduo uountuu, cono o odcr dc un iirano
dcvc cnconirar nuncrosos aoios cnirc os
crculos conccniricos dos indivduos quc nclc
cnconiran, ou crccn cnconirar, o scu rovciio.
Da ncsna nancira nuiios, cnirc os oliicos ou
ncdiaiicos quc csiao convcncidos dc quc nao sc
odc susciiar dclcs cono scndo csonsuucs,
conIcccn nuiias coisas clas rclacs c clas
confidcncias. Aquclc quc sc conicnia con csiar
70
dcniro da confidcncia, nao c nuiio inclido a
criiica-la; ncn orianio a rcarar quc, cn iodas
as confidcncias, a aric rincial da rcalidadc
scr-lIc-a scnrc cscondida. Pcla lcncvolcnic
roiccao dos iraacciros, conIccc unas oucas
carias nais, nas quc odcn scr falsas; c nunca o
nciodo quc dirigc c clica o jogo. Idcniifica-sc,
assin, cn scguida con os naniuladorcs c
dcsrcza a ignorancia quc no fundo ariilIa. Pois
as nigalIas da infornaao ofcrccidas a csics
faniliarcs da iirania ncniirosa csiao
nornalncnic infcciadas dc ncniira,
inconirolavcis, naniuladas. Coniudo, saiisfazcn
aquclcs quc a clas accdcn, orquc sc scnicn
sucriorcs a iodos os quc nao salcn nada. Dc
rcsio, nao valcn scnao ara nclIor fazcr acciiar
a doninaao, c nunca ara a conrccndcr
cfcciivancnic. Elas consiiiucn o rivilcgio dos
cscctudocs dc ncu cussc. aquclcs quc icn
a alcrnicc dc acrcdiiar quc odcn conrccndcr
algo, nao scrvindo-sc daquilo quc sc IIcs
cscondc, nas uccdtundo nuquo quc sc IIcs
cucu !
A doninaao c lucida clo ncnos naquilo quc
cscra da sua roria gcsiao, livrc c scn
cniravcs, un nuncro lasianic grandc dc
caiasirofcs dc rincira grandcza ara nuiio cn
lrcvc; c isio ianio nos canos ccologicos,
qunico, or ccnlo, cono nos donnios
ccononicos, lancario, or ccnlo. Dcsdc Ia
71
algun icno, a doninaao colocou-sc cn
siiuaao dc iraiar csias dcsgraas ccccionais
dc forna difcrcnic do Ialiiual nancjo da docc
dcsinfornaao.
XXII
Quanio aos assassinaios, cn nuncro
crcsccnic dcsdc Ia nais dc duas dccadas, quc
ficaran inicirancnic or clicar, ois, sc foi
or vczcs sacrificado algun conarsa, janais
csicvc cn qucsiao cIcgar aos conandaiarios , o
scu caracicr dc roduao cn scric icn narca
roria. as ncniiras cvidcnics, c variavcis, das
dcclaracs oficiais; Kcnncdy, Aldo Moro, Olof
Palnc, ninisiros ou financciros, un ou dois
aas, c ouiros quc valian nais do quc clcs. Esic
sndrona dc una docna social rcccnicncnic
adquirida csalIou-sc raidancnic un ouco or
ioda a aric, cono sc a ariir dos rinciros casos
olscrvados, clc dcsccssc dos ncaros dos
Esiados, csfcra iradicional dcsic gcncro dc
aicniados, c cono sc, ao ncsno icno, clc
suIssc do Ius-ond, ouiro lugar iradicional dc
iraficos ilcgais c roicccs cnirc rofissionais,
ondc scnrc sc dcscnrolou csic gcncro dc gucrra.
Esias raiicas icndcn a cnconirar-sc nu nco dc
iodos os ncgocios da socicdadc, cono sc dc facio
o Esiado nao dcsdcnIassc nisiurar-sc nclas, c a
Mafia conscguissc clcvar-sc aic clc, ocrando-sc,
assin, una csccic dc junao.
72
Ouviu-sc ja dizcr dc iudo ara icniar clicar
acidcnialncnic csic novo gcncro dc nisicrios.
inconcicncia das olcias, alcrnicc dos juizcs
dc insiruao, inooriunas rcvclacs da
inrcnsa, crisc dc crcscincnio dos scrvios
sccrcios, na voniadc das icsicnunIas, grcvc
caicgorica dos dclaiorcs. Todavia, Edgar Poc
iinIa ja cnconirado a dirccao ccria da vcrdadc,
no scu cclclrc raciocnio no Duo ussussnuto nu
uu Moguc
Parccc-nc quc o nisicrio c consdcudo
cono irrcsoluvcl, cla ncsna razao quc dcvcria
fazcr vc-lo cono facil dc rcsolvcr rcfiro-nc ao
caracicr cccssivo sol o qual sc nanifcsia... En
invcsiigacs do gcncro dcsia quc nos ocua, nao
c iao ncccssario salcr-sc cono sc assaran as
coisas, nas anics csiudar cn quc c quc clas sc
dcsiingucn dc iudo aquilo quc aconicccu aic ao
rcscnic.
XXIII
En Janciro dc 1988, a Mafia colonliana da
droga ullicava un conunicado dcsiinado a
rcciificar a oiniao ullica solrc a sua
rcicndida cisicncia. A naior cigcncia duna
Mafia, ondc qucr quc ossa csiar consiiiuda, c
naiuralncnic csialclcccr quc nao cisic, ou quc
foi viina dc calunias ouco cicnificas; csia c a
rincira scnclIana con o caiialisno. Mas na
circunsiancia, csia Mafia irriiada or scr a unica
73
osia cn cvidcncia cIcgou a cvocar os ouiros
agruancnios quc qucrian fazcr-sc csqucccr,
iornando-a alusivancnic or lodc ciaiorio.
Dcclarava. Nos nao cricnccnos Mafia
lurocraiica c oliica, ncn dos lanquciros c
financciros, ncn dos nilionarios, ncn Mafia
dos grandcs coniraios fraudulcnios, dos
nonoolios ou do cirolco, ncn dos grandcs
ncios dc conunicaao.
Podc scgurancnic considcrar-sc quc os
auiorcs dcsia dcclaraao, cono os ouiros, icn
inicrcssc cn vcricr as suas raiicas no vasio rio
dc aguas iurvas da crininalidadc c das
ilcgalidadcs lanais, quc inunda cn ioda a sua
cicnsao a socicdadc aciual; nas ianlcn c jusio
rcconIcccr quc sc iraia dc cssoas quc, or
rofissao, salcn nclIor quc ningucn do quc
falan. A Mafia dcscnvolvc-sc or iodo o lado c
ainda nclIor no icrrcno da socicdadc nodcrna.
Esia cn crcscincnio iao raido cono os ouiros
roduios do iralalIo clo qual a socicdadc do
cscciacular inicgrado ialIa o scu nundo. A
Mafia crcscc con os incnsos rogrcssos dos
conuiadorcs c da alincniaao indusirial, da
conlcia rcconsiruao urlana c dos lairros-da-
laia, dos scrvios cscciais c do analfalciisno.
XXIV
A Mafia nao cra nais quc un arcasno
iranslaniado, quando no rincio do scculo
74
concou a nanifcsiar-sc nos Esiados Unidos,
con a inigraao dc iralalIadorcs sicilianos; na
ncsna aliura cn quc aarccian na cosia ocsic
as gucrras dc gungs cnirc as socicdadcs sccrcias
cIincsas. Fundada no olscuraniisno c na
niscria, a Mafia nao odia inlaniar-sc na
ncsna aliura na Iialia do Noric. Parccia
condcnada a dcsaarcccr or iodo o lado cranic
o Esiado nodcrno. Era una forna dc crinc
organizado quc nao odia roscrar scnao na
roiccao dc ninorias airasadas, fora do nundo
urlano, la ondc nao odia cncirar o conirolo
duna olcia racional c das lcis da lurgucsia. A
iaciica dcfcnsiva da Mafia nunca odia scr ouira
quc nao fossc a surcssao das icsicnunIas, ara
ncuiralizar a olcia c a jusiia, c fazcr rcinar na
sua csfcra dc aciividadc o scgrcdo quc IIc c
ncccssario. En scguida cnconirou un cano
novo no nouo oIscuuntsno da socicdadc do
cscciacular difuso, dcois inicgrado. con a
viioria ioial do scgrcdo, a dcnissao gcral dos
cidadaos, a crda conlcia da logica, os
rogrcssos da corruao c da colardia
univcrsais, iodas as condics favoravcis foran
rcunidas ara quc cla cIcgassc a scr una
oicncia nodcrna c ofcnsiva.
A Proiliao ancricana grandc ccnlo das
rcicnscs dos Esiados dcsic scculo no conirolo
auioriiario dc iudo, c dos rcsuliados quc daqui
dccorrcn dciou ao crinc organizado, duranic
75
nais dc una dccada, a gcsiao do concrcio do
alcool. A ariir da, a Mafia, cnriquccida c
ccrciiada, ligou-sc oliica clciioral, aos
ncgocios, ao dcscnvolvincnio do ncrcado dc
assassinos rofissionais, a ccrios dcialIcs da
oliica inicrnacional. Dcsic nodo a Mafia foi
favorccida clo govcrno dc WasIingion duranic a
Scgunda Cucrra Mundial, ara ajudar invasao
da Siclia. O alcool lcgalizado foi sulsiiiudo clos
csiucfacicnics, quc sc consiiiuran cniao cono
ncrcadoria-vcdcia dos consunos ilcgais. Dcois
a Mafia adquiriu una inoriancia considcravcl
no rano inoliliario, nos lancos, na alia oliica c
nos alios ncgocios dc Esiado, or fin nas
indusirias do cscciaculo. iclcvisao, cincna,
cdiao. ianlcn ja una rcalidadc, clo ncnos
nos Esiados Unidos, na roria indusiria
discografica, corno cn iodos os ranos cn quc a
ullicidadc dc un roduio dccndc dc un
nuncro lasianic conccnirado dc indivduos.
Podc-sc, ois, facilncnic fazcr rcssao solrc clcs,
conrando-os ou iniinidando-os, ja quc sc
disc cvidcnicncnic dc caiiais suficicnics, ou
dc Ioncns dc nao quc nao odcn scr
rcconIccidos ncn unidos. Corroncndo os dsc-
oIcs, dccidc-sc, assin, daquilo quc dcvcra scr o
ciio, cnirc ncrcadorias iao igualncnic
niscravcis.
Foi scn duvida cn Iialia quc a Mafia, no
rcgrcsso das suas ccricncias c conquisias
76
ancricanas alcanou a naior fora. dcois da
coca do scu conronisso Iisiorico con o
govcrno aralclo, cnconirou-sc cn siiuaao dc
nandar naiar juizcs dc insiruao ou cIcfcs da
olcia; raiica quc cla iinIa odido inaugurar
duranic a sua ariiciaao nas noniagcns do
icrrorisno oliico. En condics rclaiivancnic
indccndcnics, a cvoluao sinilar do cquivalcnic
jaoncs da Mafia rova lcn a unidadc da coca.
cnganador qucrcr clicar qualqucr coisa
oondo a Mafia ao Esiado. nunca csiao cn
rivalidadc. A icoria vcrifica con facilidadc aquilo
quc iodos os runorcs da vida raiica iinIan
nuiio facilncnic dcnonsirado. A Mafia nao c
csiranIa ncsic nundo; cla csia nclc cono cn sua
casa. No noncnio do cscciacular inicgrado, a
Mafia rcina dc facio cono o nodco dc iodas as
cnrcsas concrciais avanadas.
XXV
Con as novas condics quc rcdoninan
aciualncnic na socicdadc csnagada clo tucuo
dc co do cscciaculo, salc-sc quc, or
ccnlo, un assassinaio oliico c visio a una
ouira luz; dc algun nodo vclada. Ha cn ioda a
aric nuiios nais loucos quc ouirora, nas o quc
c infiniiancnic nais conodo c quc odc falar-sc
disso oucuncntc. E nao c un icrror rcinanic
qualqucr qucn inoria iais clicacs
77
ncdiaiicas. Pclo conirario, c a cisicncia assiva
dc iais clicacs quc dcvc causar icrror.
Quando cn 1914, csiando cnincnic a gucrra,
Villain assassinou Jaurcs, ningucn duvidou quc
Villain, indivduo scn duvida lcn ouco
cquililrado, acrcdiiou dcvcr naiar Jaurcs orquc
csic aarccia, aos olIos dos circnisias da
dirciia airioiica quc iinIan influcnciado
rofundancnic Villain, cono algucn quc scria
ccriancnic nocivo ara a dcfcsa do as. Esics
circnisias acnas iinIan sulcsiinado a
incnsa fora do conscnso airioiico no ariido
socialisia, quc dcvia incli-lo insianiancancnic
uniao sagrada; quc Jaurcs fossc assassinado
ou, clo conirario, sc IIc dciassc a ocasiao dc
nanicr firnc a sua osiao inicrnacionalisia ao
rccusar a gucrra. Hojc, cn rcscna dc un ial
aconiccincnio, os jornalisias-oliciais, ccrios
noiorios cn facios dc socicdadc c cn
icrrorisno, dirian incdiaiancnic quc Villain
cra solcjancnic conIccido or icr varias vczcs
csloado icniaiivas dc Ionicdio, inulso
visando cn iodas clas Ioncns, quc odian
rofcssar oinics oliicas nuiio divcrsas, nas
quc iinIan or acaso una arcccna, fsica ou
dc vcsiuario, con Jaurcs. Psiquiairas aicsia-lo-
ian c os ncdu, afirnando ncn nais ncn ncnos
o quc aquclcs IIcs iinIan diio, aicsiarian con
csic ncsno facio a sua concicncia c
inarcialidadc dc ccrios nconuuucncntc
78
auiorizados. Dcois, a invcsiigaao olicial oficial
odcria csialclcccr, a ariir do dia scguinic, quc
sc acalavan dc dcscolrir divcrsos Ioncns
Ionrados ronios a icsicnunIar o facio dcsic
ncsno Villain, considcrando-sc un dia nal
scrvido na CIoc du Croissani, icr, na rcscna
dclcs, culcranicncnic ancaado vingar-sc
roinancnic do dono do cafc alaicndo visia
dc ioda a gcnic, naquclc ncsno lugar, un dos
scus nclIorcs clicnics.
Isio nao qucr dizcr quc, no assado, a
vcrdadc sc inunIa nuiias vczcs c scn dcnora;
ja quc Villain foi finalncnic alsolvido cla
Jusiia franccsa. Nao foi fuzilado scnao cn 1936,
quando rclcniou a rcvoluao csanIola, ois
iinIa conciido a inrudcncia dc rcsidir nas ilIas
Dalcarcs.
XXVI
E orquc as novas condics dun nancjo
rovciioso dos assunios ccononicos o cigcn
incraiivancnic, no noncnio cn quc o Esiado
dcicn una aric Icgcnonica na oricniaao da
roduao c ondc a rocura ara iodas as
ncrcadorias dccndc csirciiancnic da
ccniralizaao rcalizada na infornaao-inciiaao
cscciacular, qual dcvcrao ianlcn adaiar-sc
as fornas dc disiriluiao, quc or iodo o lado sc
vc consiiiurcn-sc rcdcs dc influcncia ou
socicdadcs sccrcias. Nao c nais quc un roduio
79
naiural do novincnio dc conccniraao dc
caiiais, da roduao, da disiriluiao. Ncsia
naicria, aquilo quc nao sc csicndc dcvc
dcsaarcccr; c ncnIuna cnrcsa odc csicndcr-
sc scn os valorcs, as iccnicas, os ncios, daquilo
quc sao Iojc a indusiria, o cscciaculo, o Esiado.
En uliina analisc c o dcscnvolvincnio ariicular
cscolIido cla ccononia da nossa coca, quc vcn
inor or ioda a aric u onuuo dc nouos uos
cssous dc dccndcncu c dc otccuo.
jusiancnic ncsic onio quc rcsidc a
rofunda vcrdadc dcsia fornula, iao lcn
conrccndida cn ioda a Iialia, usada cla Mafia
siciliana. Qucn icn dinIciro c anigos ri-sc da
Jusiia. No cscciacular inicgrado, us cs
doncn; orquc nao foran fciias ara as novas
iccnicas dc roduao, c orquc clas sao
iorncadas na disiriluiao or acordos dc un iio
novo. O quc cnsa ou rcfcrc o ullico nao icn
inoriancia. Eis o quc c cscondido clo
cscciaculo dc ianias sondagcns dc oiniao, dc
clcics, dc rcsiruiuracs nodcrnizanics. Qucn
qucr quc scjan os vcnccdorcs, o ncnos Ion scu
ucIutudo cla anavcl clicnicla. ja quc icra sido
caciancnic isso quc foi roduzido ara cla.
So sc fala coniinuancnic dc Esiado dc
Dirciio, a ariir do noncnio cn quc o Esiado
nodcrno diio dcnocraiico dciou cn gcral dc o
scr. Nao c dc nodo ncnIun or acaso quc a
80
crcssao so foi oularizada ouco dcois dc
1970 c, cn rinciro lugar, jusiancnic cn Iialia.
En nuiios donnios, fazcn-sc ncsno lcis
rccisancnic uu quc scun toncudus, or
aquclcs quc jusiancnic ossuirao iodos os ncios
ara isso. A ilcgalidadc cn ccrias circunsiancias,
or ccnlo, volia do concrcio nundial dc iodo
o iio dc arnancnios, c nais frcqucnicncnic
cnvolvcndo roduios da nais alia iccnologia, nao
c nais quc una csccic dc fora dc aoio da
ocraao ccononica, quc sc cnconirara nuiio
nais rcniavcl. Hojc nuiios ncgocios sao
ncccssariancnic dcsoncstos cono o sccuo, c nao
cono cran ouirora aquclcs quc raiicavan, cn
scrics clarancnic dcliniiadas, os Ioncns quc
iinIan cscolIido os caninIos da dcsoncsiidadc.
ncdida quc crcsccn as rcdcs dc ronoao-
conirolo ara lalizar c doninar os scciorcs
cloravcis do ncrcado, auncnia ianlcn o
nuncro dc scrvios cssoais quc nao odcn scr
rccusados quclcs quc csiao ao corrcnic, c quc
nao icn rovciio cn rccusar cssa ajuda; c ncn
scnrc sc iraia dc olcias ou dos guardics dos
inicrcsscs ou da scgurana do Esiado. As
cunlicidadcs funcionais conunican a grandc
disiancia, c or nuiio icno, ois as suas rcdcs
discn dc iodos os ncios ara inr csics
scniincnios dc rcconIccincnio ou dc fidclidadc
quc, infclizncnic, foran scnrc iao raros na
aciividadc livrc dos icnos lurgucscs.
81
Arcndc-sc scnrc alguna coisa do
advcrsario. rcciso acrcdiiar quc os Ioncns dc
Esiado foran lcvados, ianlcn clcs, a lcr as
olscrvacs do jovcn Lulcs solrc os concciios
dc lcgalidadc c dc ilcgalidadc, no noncnio cn
quc iivcran dc iraiar da assagcn cfcncra duna
nova gcraao do ncgaiivo Honcro dissc quc
una gcraao dc Ioncns assa iao raida cono
una gcraao dc folIas. Os Ioncns dc Esiado,
dcsdc cniao, udcran dciar, cono nos, dc
cnlaraar-sc con qualqucr iio dc idcologia
solrc csia qucsiao; a vcrdadc c quc as raiicas
da socicdadc cscciacular nao favorccian
alsoluiancnic nada as iluscs idcologicas dcsic
iio. A roosiio dc nos iodos, finalncnic, odcr-
sc-a concluir quc aquilo quc nos incdiu nuiias
vczcs dc nos cnvolvcrnos nuna so aciividadc
ilcgal foi icrnos iido varias.
XXVII
Tucdidcs, no livro VIII, caiulo 66, da
Hisioria da Cucrra do Pclooncso diz, a roosiio
das ocracs dc una ouira consiraao
oligarquica, algo quc icn nuiio dc arccido con
a siiuaao cn quc nos cnconiranos. Mas ara
alcn disso, aquclcs quc ali ionavan a alavra
fazian aric da consiraao c os discursos quc
ronunciavan iinIan sido sulnciidos ao canc
rcvio dos scus anigos. NcnIuna oosiao sc
nanifcsiava cnirc o rcsio dos cidadaos, quc
icnian o nuncro dc conjurados. Logo quc algun
82
cnsaiava, acsar dc iudo, coniradizc-los,
cnconirava-sc cn scguida un ncio conodo dc
clinina-lo. Os assassinos nao cran rocurados c
ncnIuna crscguiao cra iniciada conira aquclcs
dc qucn sc susciiava. O ovo nao rcagia c as
gcnics csiavan dc ial forna aicrrorizadas quc sc
considcravan fclizcs, ainda quc calando, or
cscaar s violcncias. Inaginando os conjurados
lcn nais nuncrosos do quc cran na rcalidadc,
iinIan o scniincnio dc una inoicncia
conlcia. A cidadc cra dcnasiado grandc c clcs
nao sc conIccian o suficicnic cnirc si ara quc
IIcs fossc ossvcl dcscolrir o quc cada un cra
vcrdadcirancnic. Ncsias condics, or
indignado quc sc csiivcssc, nao sc odia confiar
csias qucias a ningucn. Dcvia orianio
rcnunciar-sc rcaraao dc una acao conira
os culados, ois ara isso scria ncccssario
dirigir-sc a un dcsconIccido ou a una cssoa
conIccida dc qucn sc dcsconfiava. No ariido
dcnocraiico, as rclacs cssoais csiavan or
ioda a aric narcadas cla dcsconfiana c
scnrc ficava a duvida sc aquclc con qucn sc
iinIa rclaao nao cra conivcnic con os
conjurados. Con cfciio, cnirc csics uliinos Iavia
Ioncns dc qucn nunca sc icria acrcdiiado quc
sc unisscn oligarquia.
Sc a Iisioria nos dcvc rcgrcssar dcois dcsic
cclisc, o quc dccndc dc faciorcs ainda cn luia
c, orianio, dun rcsuliado quc ningucn odcra
83
ccluir con ccricza, csics Concntuos odcrao
scrvir ara cscrcvcr un dia a Iisioria do
cscciaculo; scn duvida o nais inorianic
aconiccincnio quc sc roduziu ncsic scculo; c
ianlcn aquclc quc ncnos sc arriscou clicar.
En circunsiancias difcrcnics, crcio quc odcria
considcrar-nc grandcncnic saiisfciio clo ncu
rinciro iralalIo solrc csic assunio c dciar a
ouiros o cuidado dc olscrvar a coniinuaao. Mas,
no noncnio cn quc csianos, arcccu-nc quc
ncnIun ouiro o faria.
XXVIII
Das rcdcs dc ronoao-conirolo dcsliza-sc
inscnsivclncnic ara as rcdcs dc vigilancia-dcsin-
fornaao. Aniigancnic, acnas sc consirava
conira una ordcn csialclccida. Hojc consu u
scu uuo c una nova rofissao cn grandc
dcscnvolvincnio. Sol a doninaao cscciacular,
consira-sc ara a nanicr, c ara asscgurar
aquilo quc so cla odcra cIanar o scu lon runo.
Esia consiraao uz-utc do scu rorio
funcionancnio.
Concou-sc ja a colocar no siio alguns ncios
dc una csccic dc gucrra civil rcvcniiva,
adaiados a difcrcnics rojcccs do fuiuro
calculado. Traia-sc das organizacs csccficas
cncarrcgadas dc inicrvir nalguns onios scgundo
as ncccssidadcs do cscciacular inicgrado.
Prcviu-sc, assin, ara a ior das cvcniualidadcs,
84
una iaciica, diia or cIalaa das Trcs Culiuras,
cn cvocaao duna raa do Mcico no Vcrao dc
1968, nas dcsia vcz scn ccrinonias c quc, dc
rcsio, dcvcria scr alicada anics do dia da rcvolia.
Efora casos iao circnos, nao c ncccssario, ara
scr un lon ncio dc govcrno, quc o assassinaio
inclicado ioquc nuiia gcnic ou rcaarca
frcqucnicncnic. o sinlcs facio dc salcr-sc quc
cssa ossililidadc cisic, conlica incdiaiancnic
os calculos nun vasio nuncro dc donnios. Nao
Ia scqucr ncccssidadc dc scr inicligcnicncnic
sclcciivo, ud Ionncn. O cnrcgo dcsic
roccdincnio, duna nancira urancnic
alcaioria, scria ialvcz nais roduiivo.
Esia-sc ianlcn cn siiuaao dc nandar
conr fragncnios dc una criica social dc
doncstcuuo quc dciara dc scr confiada aos
univcrsiiarios ou aos ncdiaiicos, a qucn nais
valc daqui cn dianic nanicr afasiados das
ncniiras dcnasiado iradicionais ncsic dclaic;
nas scra una criica nclIor, lanada c clorada
dc una forna nova, nancjada or una ouira
csccic dc rofissionais, nclIor fornados.
Concan a aarcccr, dc urna nancira lasianic
confidcncial, icios lucidos, anoninos ou
assinados or dcsconIccidos iaciica alias
faciliiada cla conccniraao dc conIccincnios dc
iodos solrc os lolos do cscciaculo; a qual faz
con quc os dcsconIccidos arcan jusiancnic
os nais csiinavcis -, nao acnas solrc icnas quc
85
nunca sao alordados no cscciaculo, nas ainda
con arguncnios cuja jusicza c iornada nais
narcanic cla csccic dc originalidadc,
calculavcl, quc IIcs advcn do facio dc nao scrcn
cn suna nuncu utzudos, undu quc scun
Iustuntc cudcntcs. Esia raiica odc scrvir clo
ncnos dc rinciro grau dc iniciaao ara
rccruiar csriios un ouco dcscrios, a qucn sc
dira nais iardc, sc forcn rovciiosos, una naior
dosc da coniinuaao ossvcl. E o quc scra ara
alguns, o rinciro asso dc una carrcira, scra
ara ouiros ncnos lcn classificados o
rinciro dcgrau da arnadilIa na qual scrao
aanIados.
En ccrios casos, iraia-sc dc criar, solrc
qucsics quc corrcrian o risco dc iornar-sc
cscaldanics, una ouira scudo-oiniao criica; c
cnirc as duas oinics quc, assin, surgirian una
c ouira csiranIas s niscravcis convcncs
cscciacularcs, o juzo ingcnuo odcra oscilar
indcfinidancnic, c a discussao ara as avaliar
scra rclanada cada vcz quc convcnIa. Traia-sc a
naior aric das vczcs dc un discurso gcral solrc
aquilo quc csia ncdiaiicancnic cscondido c csic
discurso odcra scr foricncnic criico, c nalguns
onics nanifcsiancnic inicligcnic, nas ficando
curiosancnic dcsccnirado. Os icnas c as
alavras foran sclcccionados ariificialncnic, con
a ajuda dc conuiadorcs infornados cn
cnsancnio criico. Ha ncsics icios algunas
86
falIas, lcn ouco visvcis, nas acsar disso
dignas dc scr assinaladas. nclcs, o onio dc fuga
da crscciiva csia scnrc anornalncnic
auscnic. Parcccn-sc con o uc-snc dc una
arna cclclrc, a quc falia acnas o crcuior.
ncccssariancnic una ctcu utcu quc vc varias
coisas con nuiia franqucza c jusicza, nas
colocando-sc dc lado. Isio nao orquc finja una
qualqucr inarcialidadc, ois c-lIc ncccssario
clo conirario icr ar dc ccnsurar nuiio, nas scn
nunca nosirar scniir a ncccssidadc dc dciar
aarcccr qual c u suu cuusu; orianio, dc dizcr,
ncsno inliciiancnic, dondc vcn c ara ondc
dcscjaria ir.
A csia csccic dc falsa criica conira-
jornalsiica, odc juniar-sc a raiica organizada
do uno, do qual sc salc scr originariancnic
una csccic dc rcsgaic sclvagcn da infornaao
cscciacular, ois, ioda a gcnic rcsscnic nclc,
clo ncnos vagancnic, un caracicr cnganador, c
da a ouca confiana quc ncrccc. O runor foi na
sua origcn sucrsiicioso, ingcnuo, auio-
inioicado. Mas, nais rcccnicncnic, a vigilancia
concou a colocar na oulaao gcnic
susccivcl dc lanar, ao rinciro sinal, os
runorcs quc odcrao convir-lIc. Aqui, dccidiu-sc
alicar na raiica as olscrvacs dc una icoria
fornulada Ia crio dc irinia anos, c cuja origcn
sc cnconirava na sociologia ancricana da
ullicidadc. a icoria dos indivduos a qucn sc
87
dc cIanar dc loconoiivas, isio c, quc ouiros
a sua volia vao scr lcvados a scguir c iniiar, nas
assando dcsia vcz do csonianco ao rcarado.
Prcscnicncnic ianlcn sc lilcriaran os ncios
orancniais ou cira-orancniais ara susicniar
nuiios sulciivos, ao lado dos anicriorcs
csccialisias, univcrsiiarios c ncdiaiicos,
sociologos ou olcias, do assado rcccnic.
Acrcdiiar quc sc alican ainda nccanicancnic
alguns nodclos conIccidos do assado c iao
cnganador cono a ignorancia gcral do assado.
Fona ja nao c Fona c a Mafia ja nao c a ralc. E
os scrvios dc vigilancia c dcsinfornaao
arcccn-sc cada vcz ncnos con o iralalIo dos
olicias c infornadorcs dc ouirora or
ccnlo, aos lofias c lufos do Scgundo Incrio
assin cono os scrvios cscciais aciuais, cn
iodos os ascs, sc arcccn ouco con as
aciividadcs dos oficiais da Scgunda Divisao do
Esiado-Naior do Ecrciio cn 1914.
Dcsdc quc a aric norrcu, salc-sc quc sc
iornou circnancnic facil disfarar olcias dc
ariisias. Quando as uliinas iniiacs dun nco-
dadaisno rcgrcssado sao auiorizadas a oniificar
gloriosancnic no ncdiaiico, c, orianio, ianlcn
a nodificar un ouco a dccoraao dos alacios
oficiais, cono os lolos dos rcis dc acoiilIa, vc-
sc quc sinuliancancnic una colcriura culiural
sc cnconira garaniida a iodos os agcnics ou
auiliarcs das rcdcs dc influcncia do Esiado.
88
Alrcn-sc scudo-nuscus vazios, ou scudo-
ccniros dc invcsiigaao solrc a olra conlcia
duna crsonagcn incisicnic, iao dcrcssa cono
sc faz a rcuiaao dc jornalisias-oliciais, ou
Iisioriadorcs-oliciais, ou ronancisias-oliciais.
AriIur Cravan via scn duvida cIcgar csic nundo
quando cscrcvia cn Muntcnunt. Na rua cn lrcvc
nao sc vcra scnao ariisias, c icr-sc-a iodas as
dificuldadcs do nundo ara a dcscolrir un
Ioncn. Tal c ianlcn o scniido dcsia forna
rcjuvcncscida dun aniigo diio Iunorsiico da
vadiagcn dc Paris. 0la ariisias! Esiou-nc a
cagar sc nc cngano.
Tcndo cIcgado as coisas a scrcn aquilo quc
sao, odc vcr-sc alguns auiorcs colcciivos
cnrcgados da cdiao nais nodcrna, qucr dizcr,
aqucla quc disc da nclIor difusao concrcial.
Scndo a auicniicidadc dos scus scudoninos
asscgurada acnas clos jornais, csics auiorcs
colcciivos rccicn-sc, colaloran, sulsiiiucn-sc,
cnrcgan novos ccrclros ariificiais. Esiao
cncarrcgados dc crinir o csiilo dc vida c dc
cnsancnio da coca, nao cn viriudc da sua
crsonalidadc, nas scgundo ordcns. Aquclcs quc
cnsan quc clcs sao vcrdadcirancnic
cnrccndcdorcs liicrarios individuais,
indccndcnics, odcn cniao cIcgar a asscgurar
saliancnic quc, agora, Ducassc zangou-sc con o
condc dc Lauircanoni; quc Dunas nao c
Macquci c quc c rcciso solrciudo nao confundir
89
Erclnan con CIairian; c quc Ccnsicr c
Daulcnion ja nao sc falan. Scria nclIor dizcr
quc csic gcncro dc auiorcs nodcrnos quis scguir
Finlaud, clo ncnos nisio, Eu c un ouiro.
Os scrvios sccrcios foran cIanados or
ioda a Iisioria da socicdadc cscciacular a jogar
ncla o acl dc laca giraioria ccniral, ja quc
nclcs sc conccniran ao nais alio grau as
caracicrsiicas c os ncios dc cccuao duna
scnclIanic socicdadc. Sao ianlcn cada vcz nais
cncarrcgados dc arliirar os inicrcsscs gcrais
dcsia socicdadc, ainda quc sol o scu nodcsio
iiulo dc scrvios. Nao sc iraia dc aluso, ja quc
clcs crincn ficlncnic os cosiuncs ordinarios
do scculo do cscciaculo. E c assin quc
vigilanics c vigiados sc afasian raidancnic nun
occano scn liniics. O cscciaculo fcz iriunfar o
scgrcdo, c csic dcvcra crnancccr cada vcz nais
nas naos dos csccustus do scgcdo quc, lcn
cnicndido, nao sao iodos funcionarios
auiononizando-sc, a difcrcnics nvcis, do
conirolo do Esiado; quc nao sao iodos
funcionarios.
XXIX
Una lci gcral do funcionancnio do
cscciacular inicgrado, clo ncnos ara aquclcs
quc IIc gcrcn a conduia c quc, ncsic quadro,
tudo uquo quc odc uzc-sc dcuc sc cto. Qucr
dizcr quc iodo o novo insiruncnio dcvc scr
90
uiilizado, cusic o quc cusiar. A fcrrancnia nova
iorna-sc cn iodo o lado o fin c o noior do
sisicna; c scra a unica a odcr nodificar
considcravclncnic a sua narcIa, cada vcz quc o
scu cnrcgo c inosio scn ouira rcflcao. Os
roriciarios da socicdadc, con cfciio, qucrcn
anics dc nais nanicr una ccria rclaao social
cnirc as cssoas nas c-lIcs ncccssario ianlcn
coniinuar ncla a rcnovaao iccnologica
inccssanic; orquc csia foi una das olrigacs
quc acciiaran con a sua Icrana. Por
conscguinic, csia lci alica-sc igualncnic aos
scrvios quc roicgcn a doninaao. O
insiruncnio quc sc s cn csiado dc
funcionancnio dcvc scr uiilizado c o scu uso
rcforara as ncsnas condics quc favorcccn
csic cnrcgo. assin quc os roccdincnios dc
urgcncia sc iornan roccsscs dc scnrc.
A cocrcncia da socicdadc do cscciaculo icn,
duna ccria nancira, dado razao aos
rcvolucionarios, visio quc sc iornou claro quc
ncla nao odc rcfornar-sc o nais cqucno
dcialIc scn dcsfazcr o conjunio. Mas, ao ncsno
icno, csia cocrcncia suriniu ioda a icndcncia
rcvolucionaria organizada surinindo os icrrcnos
sociais ondc cla iinIa odido, nais ou ncnos
lcn, crinir-sc. do sindicalisno aos jornais, da
cidadc aos livros. Nun ncsno novincnio s-sc
a claro a inconcicncia c a irrcflcao dc quc csia
icndcncia cra naiuralncnic oriadora. E no
91
lano individual, a cocrcncia quc rcina c lcn
caaz dc clininar, ou conrar, ccrias ccccs
cvcniuais.
XXX
A vigilancia odcria scr nuiio nais crigosa
sc nao iivcssc sido cnurrada, na via do conirolo
alsoluio dc iodos, aic a un onio ondc cla
cnconira dificuldadcs rcsulianics dos scus
rorios rogrcssos. Ha coniradiao cnirc a
nassa dc infornacs rccolIidas solrc un
nuncro crcsccnic dc indivduos, c o icno c a
inicligcncia disonvcis ara as analisar; ou
nuiio sinlcsncnic o scu ossvcl inicrcssc. A
alundancia da naicria olriga a rcsuni-la a cada
asso. nuiia dcsaarccc, c a rcsianic c ainda
dcnasiado cicnsa ara scr lida. A conduia da
vigilancia c da naniulaao nao csia unificada.
En iodo o lado, con cfciio, luia-sc cla ariilIa
dos lcncfcios; c, or conscguinic, ianlcn clo
dcscnvolvincnio rioriiario dcsia ou daqucla
viriualidadc da socicdadc cisicnic, cn
dcirincnio dc iodas as suas ouiras viriualidadcs
quc, cnircianio, sao iidas or igualncnic
rcsciiavcis, conianio quc scjan da ncsna laia.
Lutu-sc tunIcn o ogo. Cada oficial
inlicado c lcvado a solrcvalorizar os scus
agcnics, c ianlcn os advcrsarios dc quc sc
ocua. Cada as, scn fazcr ncnao das
nuncrosas alianas sura-nacionais, ossui
92
rcscnicncnic un nuncro indcicrninado dc
scrvios dc olcia ou conira-csionagcn, c dc
scrvios sccrcios csiaiais ou ara-csiaiais.
Eisicn ianlcn nuiias conanIias rivadas
quc sc ocuan da vigilancia, roiccao,
infornaao. As grandcs firnas nuliinacionais
icn naiuralncnic os scus rorios scrvios; nas
igualncnic as cnrcsas nacionalizadas, ncsno
dc dincnsao nodcsia, quc nao dcian dc icr a
sua oliica indccndcnic, no lano nacional c
or vczcs inicrnacional. Podc vcr-sc un gruo
indusirial nuclcar oor-sc a un gruo cirolfcro,
ainda quc scjan un c ouiro roricdadc do
ncsno Esiado c, nais ainda, quc csicjan
dialcciicancnic unidos un ao ouiro clo scu
acgo cn nanicr clcvado o rco do cirolco no
ncrcado nundial. Cada scrvio dc scgurana
duna indusiria ariicular conlaic a saloiagcn
no scu scio, c cn caso dc ncccssidadc organiza-a
no scu rival. qucn invcsic grandcs inicrcsscs
nun iuncl sulnarino c favoravcl inscgurana
dos c-Iouts c odc agar a jornais cn
dificuldadcs ara a fazcr scniir na rincira
ocasiao, c scn dcnorada rcflcao; c qucn faz
concorrcncia Sandoz c indifcrcnic aos lcnois
dc agua frcaiicos do Valc do Fcno. Vigia-sc
sccrciancnic o quc c sccrcio. Dc nancira quc
cada un dcsscs organisnos, confcdcrados con
nuiia flcililidadc volia daquclcs quc icn a scu
cargo a uzuo dc Estudo, asira or conia roria
93
a una csccic dc Icgcnonia rivada dc scniido.
Pois o scniido crdcu-sc con o ccniro conIccvcl.
A socicdadc nodcrna quc, aic 1968, ia dc
ciio cn ciio c csiava crsuadida dc quc cra
anada, icvc dc rcnunciar dcsdc cniao a csics
sonIos; rcfcrc scr icnida. Salc lcn quc o scu
ar dc inoccncia ja nao voliara nais.
Assin, nil c una consiracs a favor da
ordcn csialclccida cnrcdan-sc c conlaicn-sc
un ouco or iodo o lado, con a inlricaao cada
vcz nais csicndida das rcdcs c das qucsics ou
accs sccrcias; c o scu roccsso dc inicgraao
raida cn cada rano da ccononia, da oliica, da
culiura. O icor da nisiura cn olscrvadorcs, cn
dcsinfornadorcs, cn scrvios cscciais, auncnia
coniinuancnic cn iodas as zonas da vida social.
A consiraao gcral iornou-sc iao dcnsa quc sc
csalIa quasc s claras, cada un dos scus ranos
odc concar a inconodar ou inquiciar o ouiro,
ois iodos csics consiradorcs rofissionais
cIcgan a olscrvar-sc scn salcr caciancnic
orquc, ou cnconiran-sc or acaso, scn odcr
rccolIcr-sc con scgurana. Qucn qucr olscrvar
qucn? Por conia dc qucn, aarcnicncnic? Mas
na rcalidadc? As vcrdadciras influcncias
crnancccn cscondidas c as uliinas inicncs
nao odcn scr scnao nuiio dificilncnic
susciiadas, quasc nunca conrccndidas. Dc
nodo quc ningucn odc dizcr quc nao c
94
cnganado ou naniulado, nas c so cn raros
insianics quc o rorio naniulador odc salcr
sc foi vcnccdor. E, or ouiro lado, cnconirar-sc do
lado ganIador da naniulaao nao qucr dizcr
quc sc icnIa cscolIido con jusicza a crscciiva
csiraicgica. assin quc ciios iaciicos odcn
aiolar grandcs foras cn naus caninIos.
Nuna ncsna rcdc, crscguindo
aarcnicncnic un ncsno fin, aquclcs quc nao
consiiiucn scnao una aric da rcdc sao
olrigados a ignorar iodas as Iioicscs c
concluscs das ouiras arics, c solrciudo do scu
nuclco dirigcnic. O facio lasianic noiorio dc quc
iodas as infornacs solrc qualqucr assunio
olscrvado odcn scr ianlcn conlciancnic
inaginarias, ou gravcncnic falscadas, ou
inicrrciadas nuiio inadcquadancnic, conlica
c iorna ouco scguros, nuna vasia ncdida, os
calculos dos inquisidorcs; ois aquilo quc c
suficicnic ara condcnar algucn nao c iao scguro
quando sc iraia dc o conIcccr ou dc o uiilizar. Ja
quc as fonics dc infornaao sao rivais, as
falsificacs sao-no ianlcn.
a ariir dc iais condics do scu ccrccio
quc odc falar-sc dc una icndcncia ara a
rcnialilidadc dccrcsccnic do conirolo, ncdida
quc csic sc aroina da ioialidadc do csao
social, c quc conscqucnicncnic auncnia o scu
cssoal c os scus ncios. Pois aqui cada ncio
95
asira, c iralalIa, or iransfornar-sc nun fin. A
vigilancia vigia-sc a si roria c consira conira
cla ncsna.
Finalncnic a sua rincial coniradiao
aciual c quc vigia, infilira, influcncia, un utdo
uuscntc. aquclc quc c suosio qucrcr a sulvcrsao
da ordcn social. Mas ondc sc vc a sua olra?
Porquc c vcrdadc quc nunca as condics foran
or iodo o lado iao gravcncnic rcvolucionarias,
foi iao crfciiancnic rivada do scu cnsancnio
quc csia dcsdc Ia nuiio icno discrsa. Por isso
cla nao c nais do quc una ancaa vaga, orcn
nuiio inquicianic, c a vigilancia foi or sua vcz
rivada do nclIor cano da sua aciividadc. Esia
fora dc vigilancia c dc inicrvcnao c jusiancnic
conduzida clas ncccssidadcs rcscnics, quc
conandan as condics do scu conronisso, a
colocar-sc no rorio icrrcno da ancaa ara a
conlaicr dc untcnuo. Eis orquc a vigilancia icra
inicrcssc cn organizar cla roria olos dc
ncgaao quc dara a conIcccr fora dos ncios
dcsacrcdiiados do cscciaculo a fin dc
influcnciar, ja nao os icrrorisias, nas, dcsia vcz,
as icorias.
XXXI
Daliasar Cracian, grandc conIcccdor do
icno Iisiorico, diz con nuiia ooriunidadc no
Oucuo nunuu utc dc udcncu. Scja a
acao, scja o discurso, iudo dcvc scr ncdido na
96
aliura. E rcciso qucrcr quando sc odc, ois
ncn a csiacao ncn o icno cscran or
ningucn.
Mas Onar KIayyan, ncnos oiinisia.
Falando clarancnic scn aralolas Nos sonos
as cas do jogo quc joga o Ccu Divcricn-sc
connosco no ialulciro do Scr E dcois
volianos, un a un, ara a caia do Nada.
XXXII
A Fcvoluao Franccsa arrasiou consigo
grandcs nudanas na aric da gucrra. Foi dcois
dcsia ccricncia quc Clauscwiiz dc
csialclcccr a disiinao scgundo a qual, a iaciica
cra o cnrcgo das foras no conlaic ara ai
olicr a viioria, cnquanio quc a csiraicgia cra o
cnrcgo das viiorias ara aiingir os fins da
gucrra. A Euroa foi suljugada, scn dcnora c
or longo crodo, clos rcsuliados. Mas a icoria
so nais iardc foi csialclccida, c dcsigualncnic
dcscnvolvida. En rinciro lugar conrccndcran-
sc os caracicrcs osiiivos irazidos dircciancnic
or una rofunda iransfornaao social. o
cniusiasno, a nolilidadc cn quc vivia o ais
iornando-sc rclaiivancnic indccndcnic dos
arnazcns c conloios, a nuliilicaao dos
cfcciivos. Esics clcncnios raiicos acIaran-sc
un dia cquililrados cla cnirada cn acao, do
lado conirario, dc clcncnios sinilarcs. Os
ccrciios franccscs cIocaran-sc cn EsanIa
97
con un ouiro cniusiasno oular; no csao
russo, con un ais no qual nao udcran vivcr;
dcois do lcvaniancnio da AlcnanIa con
cfcciivos nuiio sucriorcs. Enircianio, o cfciio dc
ruiura na nova iaciica franccsa, quc foi a lasc
sinlcs solrc a qual Donaaric fundou a sua
csiraicgia csia consisiia cn cnrcgar as
viiorias dc untcnuo, cono adquiridas a crcdiio.
concclcndo dcsdc o inicio a nanolra c as suas
divcrsas varianics cnquanio conscqucncias duna
viioria quc nao csiava ainda oliida, nas sc-lo-ia
scgurancnic ao rinciro cIcquc , rcsuliava
ianlcn do alandono forado dc idcias falsas.
Esia iaciica iinIa sido lruscancnic olrigada a
lilcriar-sc dcsias idcias falsas, ao ncsno icno
quc cnconirava, clo jogo conconiianic das
ouiras inovacs ciiadas, os ncios duna ial
lilcriaao. Os soldadas franccscs, dc rcccnic lcva,
cran incaazcs dc conlaicr cn linIa, qucr dizcr,
dc crnancccr na sua filcira c fazcr fogo voz dc
conando. Elcs vao cniao dcslocar-sc cono
caadorcs c raiicar o fogo voniadc narcIando
solrc o ininigo. Ora, o fogo voniadc dcscolria-
sc scr rccisancnic o unico cficaz, aquclc quc
ocrava rcalncnic a dcsiruiao clo fuzil, a nais
dccisiva ncsia coca no afroniancnio dos
ccrciios. Coniudo o cnsancnio niliiar iinIa-sc
univcrsalncnic rccusado a cIcgar a una ial
conclusao no scculo quc finalizava, c a discussao
dcsia qucsiao dc ainda rolongar-sc duranic
98
quasc un ouiro scculo, acsar dos ccnlos
consianics da raiica dos conlaics, c os
rogrcssos inccssanics no alcancc c vclocidadc dc
iiro dc fuzil.
ScnclIanicncnic, o csialclccincnio da
doninaao cscciacular c una iransfornaao
social iao rofunda quc nudou radicalncnic a
aric dc govcrnar. Esia sinlificaao, quc iao
dcrcssa dcu iais fruios na raiica, ainda nao foi
lcnancnic conrccndida icoricancnic. VclIos
rcconcciios or iodo o lado dcsncniidos,
rccaucs iornadas inuicis, c aic ncsno
vcsigios dc cscruulos douiros icnos, csiorvan
ainda un ouco no cnsancnio dc nuncrosos
govcrnanics csia conrccnsao, quc ioda a raiica
csialclccc c confirna dia a dia. Nao soncnic sc
faz crcr aos sulnciidos quc ainda csiao, no
csscncial, nun nundo quc sc fcz dcsaarcccr,
cono os rorios govcrnanics sofrcn or vczcs da
inconscqucncia dc ainda acrcdiiarcn nisso
nalguns asccios. Aconiccc-lIcs cnsar nuna
aric daquilo quc suriniran cono sc
crnancccssc una rcalidadc, c quc dcvcria
coniinuar rcscnic nos scus calculos. Esic airaso
nao sc rolongara nuiio. Qucn dc fazcr ianio
scn csforo ira forosancnic nais longc. Nao sc
dcvc crcr quc ossan nanicr-sc duravclncnic,
cono un arcasno, nas ccrcanias do odcr rcal,
aquclcs quc nao iivcrcn nuiio raidancnic
conrccndido ioda a lasiicidadc das novas
99
rcgras do scu jogo, c a sua csccic dc grandcza
larlara. O dcsiino do cscciaculo nao c
ccriancnic acalar cn dcsoiisno csclarccido.
Falia concluir quc una sulsiiiuiao c
inincnic c incviiavcl na casia cooiada quc gcrc
a doninaao, c ariicularncnic naqucla quc
dirigc a roiccao dcsia doninaao. Nuna ial
naicria, a novidadc, scgurancnic, nunca scra
cosia na ccna do cscciaculo. Soncnic aarccc
cono o raio, quc acnas sc rcconIccc clas suas
conscqucncias. Esia sulsiiiuiao quc vai concluir
dccisivancnic a olra dos icnos cscciacularcs,
ocra-sc discrciancnic c, ainda quc rcsciianic a
indivduos ja iodos insialados na roria csfcra
do odcr, consiraiivancnic. Sclcccionara
aquclcs quc ncla ionarao aric scgundo csia
cigcncia rincial. quc sailan clarancnic dc
quc olsiaculos sc livraran, c do quc sao caazcs.
XXXIII
O ncsno Sardou diz ianlcn. Vuncntc c
rclaiivo ao sujciio; cn uuo c rclaiivo ao oljccio;
nutncntc, c scn uiilidadc ara ningucn.
TralalIou-sc uuncntc quando sc o fcz scn ciio,
dc nodo quc sc crdcu o scu icno c o scu
csforo. iralalIou-sc cn uuo quando sc o fcz scn
aiingir o fin quc sc rounIa, or causa da
incrfciao da olra. Sc cu nao udcr concluir a
ninIa iarcfa, iralalIo uuncntc; crco
inuiilncnic o ncu icno c o ncu csforo. Sc a
100
ninIa iarcfa acalada nao icvc o cfciio quc
cscrava, sc cu nao aiingi o ncu fin, iralalIci
cn uuo; qucr dizcr quc fiz una coisa inuiil...
Tanlcn sc diz quc algucn iralalIou
vancnic, quando nao c rcconcnsado clo scu
iralalIo, ou orquc csic iralalIo nao agradou;
ois ncssc caso o iralalIador crdcu o scu icno
c o scu csforo, scn rcjulgar dc nodo ncnIun o
valor do scu iralalIo, quc odc alias scr nuiio
lon.

CUY DEDOFD
(Paris, Fcvcrciro-Alril 1988.}
101



2003 Cuy Dclord

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

__________________
Maio 2003

Вам также может понравиться