DENG SUSU NANG LUNINGNING a Kapampangan folktale written by Ernie Turla

INIANG MALUAT NANG PANAUN, qng Sexmoan canu, agpang careng mangatua, ating aduang mangaragul a susung babai, ding lagyu ra Nene at Lumeme. Ing lugal, ya ing hardin da reng angang mangaragul a susu, at maralas acaquit dong sapad-sapad queng pampang na nitang ilug lele ning taldawa. Indat abac a maranun, bubuclat do pasbul deng bale ra at magumpisa nong mipapagsitsiria, mipapamiru, o mipapaglambing. Masuelu la neng miyayaslagan la queng sala ning aldo, masuelu la naman neng talatalamsic carela ing marimlang uran. Dacal la murin ustung mitipun-tipun na la anti mo ri Gurung, Lagad, Liwag, Lamlam, Pecat, Cute at Banayad, a matalic dang cacaluguran. Ustung gatpanapun na, pasipandilu la, quinang-quinang pa ing maquinis dang balat - macapanguiguil la! Pinta-pinta la catawan queng malino danum anti reng serena, at uli ning matimias la, marayu rong e apansin. Deng manaquit carela matutucsu la queng caniaman da itsura. Panatag la cabilian deti, e ya sana daratang itang higanting tulisan a mangacaba camau - ita pitatacutan de lacuas na reng mangaragul a susu uling ilang babalan na! Ustung atin yang asagmit ita carela, taguinis ne queng lalam tanaman at carin na ne arian. Ania pin mangilag la ngan deti.

Ustu namang sasamba la, macayarap la ngan qng paralaya, qng bunduc ning Arayat. Ing Diosa ra ya ing malagung Mariang Sinucuan a manucnangan queng libutad ning bunduc at sasamban da reng maldang mabie - tau o animal. Dapot ing Diosa ning lati o cailugan, ya pin ing matimtiman a Luningning. Iti, pagmaragul no reng susu na. Ing cacontest na queng sinca ragul a susu ya y Bibing, ing Diosa na ning sacan at marangle. "Mas mangaragul cu susu quesa queca," nganing metong, "deng cacu anti nong panabu." "Mas mangaragul no sana reng cacu" ngana naman ning metong, "anti nong silyo!"

Y Luningning marangal yang lalon, matas ya, at pane yang macamaputi piblas. Deng angang mangaragul a susu pamintuan de ngan. Macapanabilin carela qng bawal ing pupunta queng paco. Peligroso, ngana, uling queng

lambut yung yan, ala cong acarapat careng mangasias. Masqui nu pa carin, ngana, libri cong munta, puera mu sa queng babo paco. Iti tutuparan de ngan deng sabla, alang lalabag queng batas nang Luningning. Maliban mu cari Nene at Lumeme - ding pecamaragul a susu! Deti tutu lang pulpiaru at masias a buntuc. Y Luningning e no ayambernuan. Mipasunuran la casi uli na ning sese no mo. Ala lang tacut uling atin lang proteccion caya at neng balu rang e no dacma nitang tulisan, e la micacunung munta masqui pa nucarin. Ania iniang misan, queng cataclayuran da, sucat minta la qng babo paco banting upayang aquit da mu ngan ing sabla que lalam! Ticlayid do pa reng carelang capalsintan, di Cupad at Bagal, para atin lang caromansa. Uling labul-labulan no ning sisitsit a angin, detangan no ning tundu at mipatudtud la ngan deti. Gulpi na lang miguising iniang damdaman da ing balamu duldul a cacalabug. Iniang maliquid la qng gulut da, abatiawan de ing damulag a daralusung papunta carela. Pequicuanan dang lisia sana, oneng pablasang e la malicsi, e ra icuang aligtas ing sarili ra. Ing garetang gugulyutan na ning damulag peralis nala careng mangabayat nang parulang. Queng pangaparalis da, uling matalusad la, mengalual la careng carelang mengalasing talucab. Metung pa, quinaba la catabe at mengarolyu la porma catawan, mengatdas la guilid babo at mica tela-taliri lang lupang bulati. "Ba, ot mengacanian ta rugu itsura, ah? Ot meguing ubad ta ngan ata?" nga ra queng pamanonu rang Sexmoan queng pamipacama-cama ra! Queng dine ra, ticpan dang bulung ing catawan da. Aniang aquit nong Luningning deng susu na, melunus yang e mu nanu! Dimput nalang macacalale at silapo no Arayat. Sinoso no quetang sibul carin, tiru nong cawe careng bayu rang galame. At milagro ing linto: melicsi la pangimut quesa queng sadia, at meyama ya pilubluban ing amu ra! Qng uli na niti, pelitan no lagyu: Y Nene meguing Talustus ya, y Lumeme meguing Salusu ya, y Cupad meguing Lisic ya at y Bagal meguing Bilis ya. Miyayasawa la ilang apat at meracal la palipi queng cailugan. At deng tau, manibat canita, e ra no inaus "susu". Pemaliguan dong "pusit", pauli na ning mipusit lang linual careng carelang talucab detang carelang pipumpunan a ila pin ding susu nang Luningning! This is a tale on how the squid came into being. Say, have you ever eaten calamari?